03. Glukhovsky D. 2015 - Metro 2035

Dmitry Glukhovsky Metro 2035 Przekład Paweł Podmiotko Tytuł oryginału Ěĺňđî 2035

Drodzy moskwianie i goście stolicy! Moskiewskie metro to system transportu, którego użytkowanie wiąże się z podwyższonym ryzykiem. [Informacja w wagonie moskiewskiego metra]

Człowiek w ogóle tak potrafi: zastąpić realne iluzją. I żyć w całkowicie wymyślonym świecie. To w zasadzie przydatna cecha. Aleksiej Feliksowicz Biessołow

1 // Tu Moskwa

– Nie wolno, Artem . – Otwieraj . Otwieraj , m ówię.

– Naczelnik stacj i powiedział… Powiedział, żeby nikogo nie wy puszczać. – Masz m nie za idiotę czy co? Jak to nikogo? Co to znaczy „nikogo”? – Mam rozkaz! W celu ochrony stacj i… Przed prom ieniowaniem … Nie otwierać. Rozkaz. Rozum iesz?! – Suchy wy dał ci taki rozkaz? Mój oj czy m ? Otwieraj . – Oberwie m i się przez ciebie, Artem … – No to sam otworzę, j eśli ty nie m ożesz. – Halo… Sanseicz… Tak, na posterunku… Jest tu Artem … Tak, pana. A co ja mam z nim zrobić?… Tak. Czekam y.

– Nakablowałeś, co? Brawo, Nikitka. Nakablowałeś. Spadaj ! I tak sobie otworzę! I tak wy j dę! Ale z wartowni wy skoczy li kolej ni dwaj ludzie, wcisnęli się m iędzy Artem a a drzwi, zaczęli go delikatnie odpy chać, cały czas przepraszaj ąc. Artem – wciąż zm ęczony, z woram i pod oczam i, nie zdąży wszy odpocząć po wczoraj szy m wy j ściu – nie m ógł sobie z wartownikam i poradzić, chociaż nikt nawet nie m y ślał się z nim bić. Zaczęli schodzić się ciekawscy : um orusani chłopcy z włosam i przeźroczy sty m i j ak ze szkła, opuchnięte gospody nie z rękam i stalowosiny m i od nieustannego prania w lodowatej wodzie, zm ęczeni i gotowi gapić się bezm y ślnie na cokolwiek farm erzy z prawego tunelu. Szeptali m iędzy sobą. Spoglądali na Artem a, ale j ednocześnie j akby nie spoglądali; na ich twarzach m alowało się… licho wie co. – Ciągle wy chodzi i wy chodzi. A niby po co? – No. I drzwi za każdy m razem na oścież. A stam tąd, z góry, wwiewa tak w ogóle! Przeklęty … – Słuchaj , nie m ożna tak… Nie m ożna tak o nim m ówić. On j ednak… I to nas wszy stkich.

W końcu nas uratował. Twoj e dzieci też. – Uratował, j asne. A teraz co? Po to j e ratował? Sam łapie prom ieniowanie i nas wszy stkich tu… Dla towarzy stwa. – Przede wszy stkim , po kiego on tam chodzi? Gdy by by ło chociaż po co! Żeby j akiś cel by ł! Ale oto wśród wszy stkich ty ch twarzy poj awiła się j eszcze j edna: naj ważniej sza. Zaniedbane wąsy, włosy – rzadkie j uż i zupełnie siwe – przy kry waj ące ły sinę „na poży czkę”. Twarz wy cięta od linii prosty ch, żadny ch zaokrągleń. I wszy stko inne w nim twarde, gum owe, nie do zdarcia, j akby wzięli człowieka i ususzy li ży wcem , j ak m ięso. Głos też. – Wszy scy się rozej ść. Sły szy cie? – Jest Suchy. Suchy przy szedł. Niech zabiera swoj ego chłopaka. – Wuj ku Saszo… – To znowu ty, Artem ? Przecież rozm awialiśm y … – Otwórz, wuj ku Saszo. – Powiedziałem : rozej ść się! Nie m a się na co gapić! A ty chodź ze m ną. Zam iast tego Artem usiadł na ziem i, na wy polerowany m zim ny m granicie. Oparł się plecam i o ścianę. – Wy starczy – sam y m i ustam i, bezgłośnie stwierdził Suchy. – Ludzie i tak gadaj ą. – Ja m uszę. Tak trzeba. – Tam niczego nie m a! Niczego! Nie m a tam czego szukać! – Wuj ku Saszo, przecież ci m ówiłem . – Nikita! Czego się gapisz? Zabieraj stąd oby wateli! – Tak j est, Sanseicz! Ktoś tu potrzebuj e oddzielnego zaproszenia? Ruchy, ruchy !… – zaczął traj kotać Nikita, zagarniaj ąc tłum . – Bzdury m ówiłeś. Posłuchaj … – Suchy wy puścił wy dy m aj ące go powietrze, zm iękł,

zm arszczy ł brwi, usiadł obok Artem a. – Przecież ty się wy kończy sz. My ślisz, że ten skafander ochroni cię przed prom ieniowaniem ? Przecież on j est j ak sito! Z kretonowej sukienki j est większy poży tek! – I co? – Stalkerzy ty le nie wy chodzą co ty … Próbowałeś chociaż obliczy ć dawkę? Chcesz ży ć czy zdechnąć? – Jestem pewny, że to sły szałem . – A j a j estem pewny, że ci się wy dawało. Tam nie m a kto wy sy łać sy gnałów. Nie m a, Artem ! Ile razy m am ci powtarzać? Nikt nie ocalał. Nie m a niczego prócz Moskwy. Oprócz nas tutaj . – Nie wierzę. – A m y ślisz, że m nie obchodzi, w co ty tam wierzy sz, a w co nie?! Za to, czy ci włosy wy padną – to tak! Czy będziesz sikał krwią – to tak! Chcesz, żeby ci faj fus usechł?! Artem wzruszy ł ram ionam i. Milczał, rozważaj ąc te słowa. Suchy czekał. – Sły szałem to. Wtedy, na wieży. W radiostacj i Ulm ana. – Ale oprócz ciebie nikt nie sły szał. Przez cały czas, choćby nie wiadom o j ak długo słuchali. Cisza w eterze. I co? – A to, że idę na powierzchnię. I ty le. Artem wstał, wy prostował plecy. – Chcę m ieć wnuki – powiedział, siedząc wciąż na ziem i, Suchy. – Żeby ży ły tutaj ? W podziem iach? – W m etrze – poprawił go Suchy. – W m etrze – zgodził się Artem . – I zwy czaj nie tu poży j ą. Przy naj m niej się urodzą. A tak…

– Powiedz im , żeby otworzy li, wuj ku Saszo. Suchy patrzy ł w ziem ię. W czarny, lśniący granit. Coś tam widocznie by ło.

– Sły szałeś, co ludzie m ówią? Że ci odbiło. Wtedy … na wieży. Artem wy krzy wił usta w uśm iechu. Nabrał powietrza. – Wiesz, co trzeba by ło robić, żeby m ieć wnuki, wuj ku Saszo? Trzeba by ło własne dzieci płodzić. Toby ś im teraz rozkazy wał. I wnuki by ły by wtedy podobne do ciebie, a nie do cholera wie kogo. Suchy zm ruży ł oczy. Ty knęła sekunda. – Nikita, otwórz m u. Niech spieprza. Niech zdy cha. Mam to gdzieś. Nikita usłuchał w m ilczeniu. Artem z saty sfakcj ą kiwnął głową. – Niedługo wrócę – powiedział do Suchego, będąc j uż w śluzie. Ten stanął pod ścianą, odwrócił się do Artem a przy garbiony m i plecam i i poszurał z powrotem , poleruj ąc granit podeszwam i butów. Drzwi śluzy zam knęły się z hukiem . Pod sufitem zapaliła się j askrawobiała żarówka, dwadzieścia pięć lat gwarancj i, niczy m słabe zim owe słońce odbiła się w brudny ch kafelkach, który m i w śluzie wy łożono wszy stko oprócz j ednej m etalowej ściany. Zdezelowane plastikowe krzesło, żeby odpocząć albo zasznurować buty, wiszący na haku zwiędły skafander ochronny, odpły w w podłodze, a obok gum owy wąż do dezakty wacj i. W kącie stał j eszcze woj skowy plecak. A na ścianie, j ak w budce telefonicznej , wisiała granatowa słuchawka. Artem włoży ł skafander – luźny, j akby nie j ego. Wy ciągnął z torby m askę przeciwgazową. Rozciągnął gum ę, wcisnął na głowę, pom rugał, przy zwy czaj aj ąc się do patrzenia przez zam glone

okrągłe szy bki. Podniósł słuchawkę. – Jestem gotowy. Dał się sły szeć okropny zgrzy t i m etalowa ściana – nie ściana, bardziej wrota – zaczęła sunąć w górę. Z zewnątrz powiało chłodem i wilgocią. Artem skulił się z zim na. Zarzucił plecak – ciężki, j akby wsadził na ram iona człowieka. W górę prowadziły powy cierane śliskie stopnie niekończący ch się schodów ruchom y ch. Stacj a m etra WOGN znaj dowała się sześćdziesiąt m etrów pod ziem ią. Głębokość akurat wy starczaj ąca, by nie trzęsło od wy buchów bom b lotniczy ch. Oczy wiście gdy by głowica j ądrowa uderzy ła w Moskwę, by łaby tu zalana stopiony m szkłem dziura. Ale anty rakiety przechwy ciły pociski wy soko nad m iastem ; na ziem ię spadł j edy nie deszcz odłam ków – prom ieniotwórczy ch, ale nie wy buchaj ący ch. Dlatego Moskwa ostała się w całości i nawet przy pom inała dawną siebie – niczy m m um ia przy pom inaj ąca ży wego króla. Ręce na m iej scu, nogi na m iej scu; uśm iech… Ale w inny ch m iastach obrony przeciwrakietowej nie by ło. Artem chrząknął, poprawiaj ąc plecak, ukradkiem się przeżegnał, wsunął kciuki pod zby t luźne paski, żeby m ocniej j e ściągnąć, i ruszy ł w górę. O m etalowy hełm bębnił deszcz – głośno, j akby padał Artem owi wprost na głowę. Wodery tonęły w błocie, rdzawe strum ienie spły wały do niżej położony ch m iej sc, na niebo zwaliło się ty le chm ur, że ledwo m ogło zipnąć, a dookoła stały puste dom y, przeżute zębem czasu. W ty m m ieście nie by ło ży wej duszy. Ani j ednej , j uż od dwudziestu lat. U wy lotu wy sadzanej zbutwiały m i ły sy m i pniam i alei widniał olbrzy m i łuk trium falny, wej ście na teren Wy stawy Osiągnięć Gospodarki Narodowej . Prawdziwy gabinet osobliwości: w podróbkach anty czny ch świąty ń um ieszczono zalążki nadziei na przy szłą wielkość. Wielkość m iała nadej ść wkrótce – j utro. Ty le że żadne j utro nie nastało.

WOGN. Zakazane m iej sce. Przed kilku laty ży ły tu różne paskudztwa, teraz nawet ich j uż nie uświadczy sz. Przewidy wano, że lada m om ent poziom radiacj i spadnie i będzie m ożna powoli wracać – proszę bardzo, m utantów j est na powierzchni od grom a, ale to przecież też zwierzęta, choćby nawet wy koślawione… Wy szło na odwrót: z ziem i zeszły lodowe strupy, zaczęła oddy chać i pocić się, poziom prom ieniowania podskoczy ł. Mutanty chwy tały się ży cia swoim i pazurzy skam i, ale te, które nie uciekły, zdechły. A człowiek siedział sobie pod ziem ią, m ieszkał na stacj ach m etra i wcale nie zam ierzał um ierać. Człowiekowi dużo nie trzeba. Człowiek każdem u szczurowi m oże dać fory. Terkotał licznik, odm ierzał Artem owi dozę radiacj i. Przestanę go brać ze sobą, m y ślał Artem , ty lko denerwuj e. Co za różnica, ile tam naterkocze? Co to zm ieni? Póki robota niewy konana, m oże się zaterkotać na śm ierć. – Niech gadaj ą, Żenia. Niech sobie m y ślą, że m i odbiło. Ich przecież wtedy nie by ło… Na wieży. Oni przecież w ogóle z tego swoj ego m etra nie wy łażą. Skąd m ieliby wiedzieć, co? Odbiło… Chrzanić ich wszy stkich… Przecież wy j aśniam : dokładnie w chwili, kiedy Ulm an na wieży rozkładał antenę… Kiedy się dostraj ał… Coś się tam odezwało. Sły szałem ! I nie, sukinsy ny, nie przy widziało m i się. Nie wierzą! Węzeł drogowy stał dęba nad j ego głową, wstęgi asfaltu zafalowały i zasty gły, strząsnąwszy sam ochody ; te upadały j ak popadnie, j edne na cztery łapy kół, inne na plecy, i w takich pozach zdechły. Artem szy bko rozej rzał się wokół i ruszy ł w górę po chropawy m wy sunięty m j ęzy ku wj azdu na wiadukt. Niewiele m iał do przej ścia – kilom etr, m oże półtora. Przy kolej ny m asfaltowy m j ęzy ku sterczały wieżowce „Trikolor”, niegdy ś uroczy ście wy m alowane na biało, granatowo

i czerwono, kolory rosy j skiej flagi. Potem czas, po swoj em u, przefarbował wszy stko na szaro. – A dlaczego nie wierzą? Po prostu nie wierzą, i koniec. No tak, nikt nie sły szał sy gnałów wy woławczy ch. Ale skąd oni ich nasłuchuj ą? Spod ziem i. Nikt przecież nie będzie wy chodził na górę ty lko po to… Prawda? Ale sam pom y śl: czy m oże by ć tak, że nikt oprócz nas nie przeży ł? Nikt, na cały m świecie? Co? Przecież to brednie! No brednie, czy ż nie? Nie m iał ochoty patrzeć na wieżę Ostankino, ale j ej nie dało się nie widzieć: czy będzie się od niej odwracał, czy nie, ta zawsze będzie m aj aczy ć na pery feriach pola widzenia – j ak ry sa na wizj erze m aski przeciwgazowej . Czarna, surowa, ułam ana przy gałce platform y widokowej ; j ak czy j aś ręka przebij aj ąca się spod ziem i z zaciśniętą pięścią, j akby j akiś olbrzy m chciał wy dostać się z otchłani na powierzchnię. Ale ugrzązł w rudej m oskiewskiej glinie, ścisnęła go ciężka wilgotna ziem ia, ścisnęła i zadusiła. – Wtedy … będąc na wieży … – Artem skrępowany skinął głową w j ej stronę – kiedy tam ci nasłuchiwali fal radiowy ch, staraj ąc się złapać sy gnały wy woławcze Mły narza… Ja przez te szum y … Mogę przy siąc, na co ty lko chcesz… By ło! Coś tam by ło! Nad ogołocony m lasem unosiły się dwa kolosy – Robotnik i Kołchoźnica, chwy ciwszy się w swoj ej dziwnej pozie, ni to ślizgaj ąc się po lodzie, ni to wiruj ąc w tangu, ale bez patrzenia na siebie, aseksualnie. Na co patrzą? Ciekawe, czy ze swoj ej wy sokości widzą to, co za hory zontem ? Z lewej strony został diabelski m ły n WOGN-u, ogrom ny niczy m koło zębate m echanizm u, który obracał Ziem ię. I wraz z cały m m echanizm em koło j uż dwadzieścia lat tem u znieruchom iało i rdzewiej e teraz w ciszy. Machina stanęła. Na m ły nie by ło wy pisane „850”: ty le lat skończy ła Moskwa, kiedy go stawiano. Artem pom y ślał, że poprawianie tej liczby nie m a sensu: czas się zatrzy m uj e, j eśli nie m a kom u go liczy ć. Nieładne, sm utne drapacze chm ur, które wcześniej wy dawały się biało-granatowo-

czerwone, urosły na pół świata: by ły zupełnie blisko. Naj wy ższe budy nki w okolicy, j eśli nie liczy ć złam anej wieży. O to chodziło. Artem odchy lił głowę do ty łu, sięgnął wzrokiem wierzchołka. Od tego widoku od razu zaczęło go łam ać w kolanach. – Może dziś… – zapy tał retory cznie Artem , chociaż pam iętał, że uszy nieba zaty ka wata chm ur. Oczy wiście nikt go tam nie usły szał. Klatka schodowa. Klatka j ak klatka. Osierocony dom ofon, pozbawione prądu m etalowe drzwi, w akwarium portierni zdechły pies, w przeciągu sły chać blaszane skrzy pienie skrzy nek pocztowy ch, nie m a w nich ani listów, ani reklam owy ch śm ieci. Dawno wszy stko zabrali i spalili, żeby chociaż ogrzać ręce. Na dole stały trzy lśniące niem ieckie windy, otwarte na oścież i poły skuj ące nierdzewiej ący m i wnętrznościam i, j akby każdą z nich m ożna by ło teraz ot tak wj echać na sam szczy t tego wieżowca. Artem nienawidził ich za to. A obok drzwi zaczy nały się schody przeciwpożarowe. Wiedział, dokąd prowadzą. Kiedy ś j uż liczy ł: czterdzieści sześć pięter pieszo. Na Golgotę zawsze wchodzi się pieszo. – Zawsze… Pieszo… Plecak waży ł teraz całą tonę; tona ta wgniatała Artem a w beton, przeszkadzała iść, plątała krok. Ale Artem j ednak szedł – j ak nakręcony ; i j ak nakręcony m ówił: – I co z tego, że nie by ło anty … rakiet… Nieważne… Musieli… Musieli j eszcze gdzieś by ć… Ludzie… To niem ożliwe, żeby ty lko tutaj … Żeby ty lko w Moskwie… Ty lko w m etrze… Jest przecież ziem ia… Stoi… Nie pękła na pół… Niebo… Przej aśnia się… Nie m oże przecież tak by ć… Żeby cały kraj … I Am ery ka… i Francj a… i Chiny … A j akaś tam Taj landia… Ta to w ogóle nikom u nic nie zrobiła… W ogóle nie by ło j ej za co…

Artem oczy wiście przez dwadzieścia sześć lat swoj ego ży cia nie by ł ani we Francj i, ani w Taj landii. Niem al nie załapał się na stary świat: za późno się urodził. A geografia tego nowego by ła bardziej uboga – stacj a m etra WOGN, stacj a m etra Łubianka, stacj a m etra Arbacka… Linia Okrężna. Ale oglądaj ąc w rzadkich czasopism ach tury sty czny ch przefiltrowane przez pleśń zdj ęcia Pary ża i Nowego Jorku, Artem czuł, że j eszcze te m iasta gdzieś są, stoj ą, nie zniknęły. Może na niego czekaj ą. – Dlaczego… Dlaczego ty lko Moskwa m iałaby się ostać? To nielogiczne, Żenia! Rozum iesz? Nielogiczne! A to znaczy … To znaczy, że po prostu m y ich… Ich sy gnałów… Nie m ożem y złapać… Jak dotąd. Trzeba po prostu wciąż próbować. Nie m ożna opuszczać rąk. Nie m ożna… Wieżowiec by ł pusty, ale i tak pełno w nim by ło dźwięków, ży cia: przez balkony wpadał wiatr, trzaskał skrzy dłam i drzwi, oddy chał z poświstem przez szy by wind, szeleścił nie wiadom o czy m w czy ichś kuchniach i sy pialniach, udawał gospodarzy, którzy wrócili do dom u. Ale Artem j uż m u nie wierzy ł, nawet nie obracał głowy i nie wstępował w gości. Wiadom o, co kry j e się za trzaskaj ący m i niespokoj nie drzwiam i: ograbione m ieszkania. Zostały ty lko rozrzucone po podłodze zdj ęcia – obcy zm arli narobili sobie fotek na pam iątkę dla nikogo – i zby t m asy wne m eble, który ch nie zabierze się ze sobą ani do m etra, ani na tam ten świat. W inny ch dom ach okna powy laty wały od fali uderzeniowej , a tu term opan wy trzy m ał. Ale przez te dwadzieścia lat wszy stkie zarosły brudem , oślepły niczy m od zaćm y. Dawniej w niektóry ch m ieszkaniach m ożna by ło spotkać by łego właściciela: wty kał trąbę m aski przeciwgazowej w j akąś zabawkę i płakał nosowo przez filtr, nie sły sząc, j ak ktoś podchodzi do niego od ty łu. Ale teraz j uż od dawna nikt się nie trafiał. Jedni zostali na ziem i z dziurą w plecach obok tej swoj ej idioty cznej zabawki, a inni spoj rzeli na nich i zrozum ieli: na powierzchni nie m a dom u, nie m a niczego. Beton, cegły, błoto, popękany asfalt, żółte kości, sy piące się ze wszy stkiego próchno, no i prom ieniowanie. Tak by ło w Moskwie i tak sam o na

cały m świecie. Nie m a ży cia poza m etrem . To fakt. Ogólnie znany. Znany wszy stkim z wy j ątkiem Artem a. A nuż na bezkresnej Ziem i j est j eszcze j edno m iej sce zdatne dla człowieka? Dla Artem a i Ani? Dla wszy stkich ze stacj i? Miej sce, gdzie nie m ieliby nad głową żelaznego sufitu i gdzie m ogliby rosnąć aż do nieba? Zbudować sobie własny dom , własne ży cie, i z tego punktu od nowa stopniowo zasiedlać całą spaloną Ziem ię? – Wszy stkich naszy ch… Ulokowaliby śm y … Na powietrzu… Mieszkaliby … Czterdzieści sześć pięter. Można by się zatrzy m ać i na czterdziesty m , a nawet na trzy dziesty m ; nikt przecież nie m ówił Artem owi, że trzeba koniecznie wy drapać się na sam szczy t. Ale ten nie wiedzieć czem u wbił sobie do głowy, że j eśli w ogóle m oże m u się coś udać, to ty lko tam , na dachu. – Oczy wiście… Nie… Nie tak… Wy soko… Jak na wieży … Wtedy … Ale… Ale… Szy bki m aski przeciwgazowej zaparowały, serce rozsadzało m u klatkę piersiową i Artem czuł się, j akby ktoś próbował wcisnąć m u się pod żebro szpikulcem . Przez filtry m aski przeciwgazowej oddy chało się słabo i z wy siłkiem , brakowało ży cia i wszedłszy na czterdzieste piąte, Artem , j ak tam ty m pam iętny m razem , na wieży, nie wy trzy m ał i zerwał z siebie obcisłą gum ową skórę. Zaczerpnął słodkiego i gorzkiego powietrza. Zupełnie innego niż w m etrze. Świeżego. – Wy sokość… Może… Tam j est przecież… Ze trzy sta m etrów… Wy sokość… Dlatego m oże… Dlatego pewnie… Z wy sokości… Łapie… Zrzucił z ram ion plecak: udało się go donieść. Oparł się zdrętwiały m i plecam i o pokry wę włazu, wy pchnął go na zewnątrz, wy szedł na platform ę. I dopiero tutaj padł. Leżał na wznak, patrzy ł na chm ury, które by ły na wy ciągnięcie ręki; przekony wał serce, uspokaj ał oddech. Potem wstał. Widok stąd by ł…

Taki, j akby um rzeć, wznieść się j uż do raj u, ale wpaść nagle na szklany sufit i zawisnąć tam , dy ndać pod ty m sufitem , ani wte, ani wewte. Ale j asne j est, że z takiej wy sokości nie m ożna j uż wrócić na dół: kiedy zobaczy ło się z góry, j akie wszy stko na ziem i j est m ałe, to j ak potem znów brać to na poważnie? Obok wznosiły się j eszcze dwa takie wieżowce, kiedy ś pstre, teraz szare. Ale Artem zawsze wspinał się właśnie na ten. Tak by ło bardziej swoj sko. Między chm uram i utworzy ł się na sekundę otwór strzelniczy, wy paliło przez niego słońce; i nagle wy dało m u się, że coś bły snęło z sąsiedniego dom u, czy to z dachu, czy z zabrudzonego okna j ednego z naj wy żej położony ch m ieszkań. Jak gdy by ktoś złapał prom ień słońca lusterkiem . Ale nim Artem zdąży ł się obej rzeć, słońce na powrót się zabary kadowało i bły sk zniknął. Niczego j uż nie by ło. Jakby Artem nie obracał głowy, oczy sam e zwracały m u się w kierunku zwy rodniałego lasu, który rozplenił się na m iej scu Ogrodu Botanicznego. I do czarnego ły sego pustkowia w sam y m j ego środku. Takie m artwe m iej sce, j akby Bóg chlusnął na nie resztkam i rozpalonej siarki. Ale nie, to nie by ł Bóg. Ogród Botaniczny. Artem pam iętał go inaczej . A z całego utraconego przedwoj ennego świata pam iętał ty lko Ogród Botaniczny. Dziwna rzecz: oto całe twoj e ży cie składa się z kafelków, tubingów, przeciekaj ący ch sufitów i strum y ków pły nący ch wzdłuż szy n, z granitu i m arm uru, z duchoty i światła elektry cznego. Ale nagle j est w nim m aleńki kawałek czegoś innego: chłodny m aj owy poranek, dziecięco delikatna m łoda zieleń na kształtny ch drzewach, nary sowane kolorową kredą ścieżki w parku, m ęcząca kolej ka po lody i sam e lody, w kubeczku, nie to że słodkie – po prostu nieziem skie. I głos m atki – osłabiony i zniekształcony przez czas, j ak m iedziany przewód telefoniczny. I ciepło j ej

ręki, której starasz się nie puścić, żeby się nie zgubić – i trzy m asz się j ej ze wszy stkich sił. Chociaż czy coś takiego m ożna pam iętać? Chy ba nie m ożna. I to wszy stko takie inne – niepasuj ące i niem ożliwe, czego j uż w ogóle nie rozum iesz, czy to się z tobą działo na j awie, czy po prostu ci się przy śniło? Ale j ak m iałoby się śnić, skoro nigdy czegoś takiego nie widziałeś i nie znałeś? Artem m iał przed oczam i ry sunki kredą na ścieżkach i słońce przekłuwaj ące się złoty m i igiełkam i przez dziurawe listowie, i lody w dłoni, i śm ieszne pom arańczowe kaczki na brązowy m zwierciadle stawu, i chy botliwe m ostki zawieszone nad ty m zacieniony m stawem – strach wpaść do wody, a j eszcze większy upuścić do niej wafelkowy kubeczek! Ale j ej twarzy, twarzy swoj ej m atki, Artem nie m ógł sobie przy pom nieć. Starał się j ą wy wołać, prosił sam siebie przed zaśnięciem , żeby zobaczy ć j ą choćby we śnie, choćby nawet m iał j ą znów zapom nieć do rana – ale na próżno. Czy żby w j ego głowie nie znalazł się naj m niej szy zakam arek, w który m m atka m ogłaby się ukry ć i przeczekać tam śm ierć i ciem ność? Widocznie nie. Ale j ak to m ożliwe, by człowiek istniał – i zupełnie zniknął? A tam ten dzień, tam ten świat – gdzie m ogły przepaść? Oto gdzie – tutaj , obok, wy starczy ło zam knąć oczy. Oczy wiście, że m ożna do nich wrócić. Gdzieś na ziem i m usiały się uratować, ocaleć – i wołać do wszy stkich, którzy się zgubili: m y j esteśm y tutaj , a wy gdzie? Trzeba ty lko j e usły szeć. Trzeba ty lko um ieć słuchać. Artem zam rugał, potarł powieki, żeby j ego oczy zaczęły widzieć dzień obecny, a nie ten sprzed dwudziestu lat. Usiadł, otworzy ł plecak. By ła w nim radiostacj a – woj skowa, m asy wna, zielona z zadrapaniam i, i j eszcze j edna kolubry na: m etalowa skrzy nka z korbką. Chałupniczo zrobiona prądnica. A na sam y m dnie – czterdzieści m etrów kabla: antena. Artem związał wszy stkie przewody, obszedł dach dookoła, rozwij aj ąc kabel, otarł wodę

z twarzy i znów niechętnie założy ł m askę przeciwgazową. Ścisnął sobie głowę słuchawkam i. Pogładził klawisze palcam i. Zakręcił korbką prądnicy : m rugnęła dioda, zabrzęczało, zawibrowało w dłoni j ak ży we. Pstry knął przełącznikiem . Zam knął oczy, bo bał się, że przeszkodzą m u wy łowić w szum ie radioprzy boj u butelkę z listem z dalekiego konty nentu, gdzie przeży ł ktoś j eszcze. Zakoły sał się na falach. I kręcił prądnicą, j akby wiosłował ręką na nadm uchiwanej tratwie. Słuchawki zasy czały, zapiszczały cieniutko „iiiu...” przez szm ery, zachry piały suchotniczo; um ilkły – i znów zaczęły sy czeć. Tak j akby Artem błąkał się po izolatce dla gruźlików, szukaj ąc partnera do rozm owy, ale żaden z chory ch nie by ł przy tom ny ; ty lko salowe przy kładały palec do ust i surowo szeptały „szszszszszsz...”. Nikt nie chciał Artem owi odpowiedzieć, nikt nie zam ierzał ży ć. Cisza w Piterze. Cisza w Jekatery nburgu. Milczał Londy n. Milczał Pary ż. Milczały Bangkok i Nowy Jork. Już od dawna nie by ło istotne, kto tę woj nę zaczął. Nieważne też, od czego się zaczęła. Po co do tego wracać? Historia? Historię piszą zwy cięzcy, a tu nie m iał kto pisać, a i czy tać niedługo nie będzie kom u. Szszszsz… Eter ział pustką. Bezgraniczną pustka. Iiiiu… Na orbicie dry fowały zagubione satelity kom unikacy j ne: nikt ich nie wzy wał, więc wariowały z sam otności i rzucały się na Ziem ię, żeby j uż raczej spłonąć w atm osferze, niż to ciągnąć. Ani słowa z Pekinu. Tokio – niczy m grób.

Ale Artem wbrew wszy stkiem u kręcił tą przeklętą korbką, kręcił, wiosłował, wiosłował, kręcił. Jak cicho by ło! Niem ożliwie cicho. Nie do zniesienia. – Tu Moskwa! Tu Moskwa! Odbiór! Iiiiiiu. Nie zatrzy m y wać się. Nie poddawać. – Petersburg! Odbiór! Włady wostok! Odbiór, tu Moskwa! Rostów! Odbiór! Co z tobą, m iasto Piter? Czy żby ś okazało się większy m cherlakiem od Moskwy ?! Co tam teraz j est na twoim m iej scu? Szklane j ezioro? Może zj adła cię pleśń? Dlaczego nie odpowiadasz? Co? A gdzie podziałeś się ty, Włady wostoku, dum ne m iasto na drugim krańcu świata? Przecież stałeś tak daleko od nas, czy żby i ciebie zadżum ili? Czy żby i ciebie nie oszczędzili? Ekh. Ekh. – Włady wostok, odbiór! Tu Moskwa! Cały świat nurza się w błocie, leży twarzą do ziem i i nie sły szy tego nieustaj ącego deszczu bij ącego kroplam i o plecy, i nie czuj e, że i j ego usta, i nos wy pełnia rdzawa woda. A Moskwa… Proszę. Stoi. Na nogach. Jak ży wa. – No co wy, wy zdy chaliście tam ? Wszy scy ?!

Szszszszsz… Może tak m u odpowiadaj ą ich dusze, które przeniknęły do fal radiowy ch? A m oże tak brzm i radiacj a? Śm ierć powinna m ieć przecież swój głos. Pewnie właśnie akurat taki: szept. Ciii… No, j uż. Nie krzy cz. Uspokój się. Uspokój . – Tu Moskwa! Odbiór! Może teraz usły szą? Właśnie teraz ktoś kaszlnie w słuchawkach, rozem ocj onowany przedrze się przez szum , zawoła gdzieś z daleka:

– Jesteśm y tu! Moskwa! Sły szę was! Odbiór! Moskwa! Ty lko się nie wy łączaj cie! Ja was sły szę! Boże! Moskwa! Moskwa nawiązała połączenie! Ilu was tam przeży ło?! Mam y tu kolonię, dwadzieścia pięć ty sięcy ludzi! Czy sta ziem ia! Zerowe prom ieniowanie! Nieskażona woda! Jedzenie? Oczy wiście! Są lekarstwa, a j akże! Wy sy łam y po was ekspedy cj ę ratunkową! Ty lko trzy m aj cie się! Sły szy cie, Moskwo?! Przede wszy stkim trzy m aj cie się! Iiiiiiu. Pusto. To nie by ł seans łączności radiowej , lecz spiry ty sty czny. W dodatku nic z niego Artem owi nie wy chodziło. Duchy, które wzy wał, nie chciały do niego przy j ść. Dobrze im by ło na tam ty m świecie. Patrzy ły z góry przez rzadkie prześwity w chm urach na przy garbioną nad radiostacj ą figurkę i ty lko uśm iechały się szy derczo: Tam ? Do was? A w ży ciu! Ekhhhh. Przestał w końcu kręcić tą pieprzoną korbką. Zerwał słuchawki z uszu. Podniósł się, zwinął przewód anteny w staranną buchtę, powoli, gwałcąc sam siebie tą starannością – bo m iał ochotę porwać go na kawałki i zrzucić j e z czterdziestego szóstego piętra w przepaść. Spakował wszy stko do plecaka. Zarzucił sobie tego kusiciela na plecy. Zabrał na dół. Do m etra. Do j utra. – Dezakty wacj ę przeszedłeś? – zabrzęczała nosowo granatowa słuchawka. – Przeszedłem . – Wy raźniej ! – Przeszedłem ! – Przeszedł, j asne… – słuchawka sy knęła z niedowierzaniem i Artem nienawistnie cisnął nią o ścianę. Zam ek zazgrzy tał w drzwiach, wciągaj ąc ry gle. Potem wrota j ęknęły przeciągle, otwieraj ąc się, i m etro wionęło na Artem a swoim ciężkim , duszny m tchnieniem .

Suchy czekał na niego na progu. Czy to czuł, kiedy Artem wróci, czy też w ogóle nigdzie nie odchodził? Pewnie czuł. – Jak tam ? – zapy tał zm ęczony m głosem , bez złości. Artem wzruszy ł ram ionam i. Suchy zbadał go wzrokiem . Łagodnie, j ak lekarz dziecięcy. – Szukał cię tam j akiś człowiek. Przy szedł z innej stacj i.

Artem skulił się w sobie. – Nie od Mły narza? W j ego głosie coś brzęknęło, j akby ktoś upuścił na ziem ię łuskę od naboj u. Nadziej a? Czy m ałoduszność? Czy co? – Nie. Jakiś staruszek. – Staruszek? – reszta sił zebrany ch na wy padek, gdy by oj czy m powiedział „tak”, od razu wy ciekła z Artem a i naty chm iast spły nęła do odpły wu; teraz chciał się j uż ty lko położy ć. – Hom er. Przedstawił się j ako Hom er. Znasz kogoś takiego? – Nie. Idę spać, wuj ku Saszo. Nie poruszy ła się. Śpi czy nie śpi? – zastanawiał się Artem . Tak sobie m y ślał, m echanicznie, bo wcale go j uż nie obchodziło, czy śpi, czy udaj e. Zrzucił ubranie na stertę przy wej ściu, potarł zziębnięte ram iona, j ak sierota przy lgnął do boku Ani, pociągnął kołdrę do siebie. Gdy by by ła druga, nie chciałoby m u się nawet w to wikłać. Na stacy j ny m zegarze by ła bodaj siódm a wieczór. Ale Ania m usiała o dziesiątej wstać – i na grzy by. Jako bohatera, Artem a z tego obowiązku zwolnili. Czy m oże j ako inwalidę? A resztą zaj m ował się, j ak chciał. Budził się, kiedy ona wracała ze zm iany – i wy chodził na powierzchnię. Kładł się, kiedy ona udawała, że j eszcze śpi. Tak ży li: w przeciwfazie. W j edny m łóżku, w różny ch wy m iarach.

Ostrożnie, żeby j ej nie obudzić, Artem zaczął naciągać na siebie czerwoną pikowaną kołdrę. Ania poczuła to i bez słowa, wściekle szarpnęła j ą w przeciwną stronę. Po m inucie tej idioty cznej walki Artem poddał się – i został goły na skraj u łóżka. – Super – powiedział. Milczała. Dlaczego żarówka z początku się pali, a potem przepala? Wtedy położy ł się twarzą do poduszki – te, dzięki Bogu, by ły dwie – ogrzał j ą swoim oddechem i tak zasnął. A w podły m śnie zobaczy ł Anię odm ienioną – roześm ianą, ży wą, zaczepiaj ącą go wesoło, j akąś taką zupełnie m łodą. Chociaż… ile to czasu m inęło? Dwa lata? Dwa dni? Licho wie, kiedy tak m ogło by ć. Zdawało im się wtedy, że m aj ą przed sobą całą wieczność, oboj e tak m y śleli. Wy chodzi na to, że wszy stko to by ło wieczność tem u. We śnie też by ło m u zim no, ale tam Ania m roziła go, goniąc, zdaj e się, nagiego po stacj i, w zabawie, a nie w nienawiści. I kiedy Artem obudził się, siłą sennej inercj i wierzy ł j eszcze przez całą m inutę, że wieczność na razie się nie skończy ła, że Ania i on są dopiero w j ej połowie. Chciał j ą zawołać, przebaczy ć, obrócić wszy stko w żart. Potem sobie przy pom niał. 2 // Metro – A czy ty m nie choć próbuj esz słuchać? – zapy tał Anię. Ale j ej nie by ło j uż w nam iocie. Jego ubranie leżało dokładnie tam , gdzie j e zrzucił: w przej ściu. Ania nie zgarnęła go ani nie porozrzucała. Przestąpiła ty lko nad nim , j akby bała się go dotknąć. Zarazić się. Może naprawdę tak by ło. Z pewnością to j ej kołdra by ła zawsze bardziej potrzebna. On się j akoś ogrzej e. Dobrze, że poszła. Dziękuj ę ci, Aniu. Dziękuj ę, że nie zaczęłaś ze m ną rozm awiać. Że nie zaczęłaś m i odpowiadać.

– Dzięki, ku…! – powiedział na głos. – Można? – odezwał się ktoś przez brezent wprost nad j ego uchem . – Artem ? Nie śpi pan? Artem poczołgał się w stronę swoich spodni. Na zewnątrz, siedząc na rozkładany m krześle polowy m , czekał staruszek o zby t łagodnej j ak na swój wiek twarzy. Siedział wy godnie, spokoj nie, cierpliwie i by ło j asne, że ulokował się tu dawno i wcale nie zam ierza się oddalać. Staruszek by ł obcy, nie pochodził ze stacj i: krzy wił się, kiedy nieostrożnie wciągał powietrze nosem . Widać, że nietutej szy. Artem zrobił z dłoni daszek i osłaniaj ąc się nim przed szkarłatny m światłem , w który m tonęła stacj a WOGN, przy j rzał się gościowi. – Czego ci potrzeba, starcze? – Pan Artem ? – Powiedzm y – Artem wciągnął nosem powietrze. – To zależy. – Jestem Hom er – oznaj m ił staruszek, nie wstaj ąc. – Tak m nie nazy waj ą. – Serio? – Piszę książki. Książkę. – Ciekawe – powiedział Artem głosem kogoś, kogo to zupełnie nie ciekawiło. – History czną. Tak j akby. Ale o naszy ch czasach. – History czną – powtórzy ł Artem ostrożnie, rozglądaj ąc się na boki. – A to po co? Podobno j est j uż po historii. Skończy ła się! – A m y ? Ktoś przecież powinien o wszy stkim , co się tu z nam i… O wszy stkim , co się tu z nam i dziej e, opowiedzieć naszy m potom ny m . Jeśli nie j est od Mły narza, to kim j est? Od kogo przy szedł? Po co? – Potom ny m . Szlachetna sprawa. – I z j ednej strony trzeba opowiedzieć o ty m , co naj ważniej sze… Czy m m y tu ży j em y.

Oddać, że tak to uj m ę, wszy stkie przełom owe m om enty i wy darzenia. A z drugiej – j ak to zrobić? Suche fakty idą w zapom nienie. Żeby ludzie to zapam iętali, trzeba ży wej historii. Trzeba bohatera. Więc szukałem m ateriału. Próbowałem naj różniej szy ch rzeczy. My ślałem , że znalazłem . Ale potem zabrałem się do pracy … I nie zadziałało. Nie udało się. A potem usły szałem o WOGN-ie i… By ło widać, że staruszkowi nie j est łatwo się wy tłum aczy ć, ale Artem nie zam ierzał m u pom agać; wciąż nie m ógł przewidzieć, co się zaraz wy darzy. W staruszku nie by ło zła, j edy nie niezręczność, ale coś zbierało się w powietrzu, m iędzy nim a Artem em tworzy ło się coś, co j eszcze chwila i m usiało wy buchnąć, poparzy ć ich i posiekać odłam kam i. – Opowiedzieli m i o WOGN-ie… o czarny ch… i o panu. I zdałem sobie sprawę, że to właśnie pana powinienem znaleźć, żeby tę… Artem skinął głową: wreszcie do niego dotarło. – Świetna historia. I nie żegnaj ąc się, odszedł, wsunąwszy m arznące ręce do kieszeni. Staruszek został z ty łu na swoim wy godny m siedzisku, wy j aśniaj ąc coś j eszcze w ślad za oddalaj ący m i się plecam i Artem a. Ale Artem postanowił ogłuchnąć. Zam rugał – oczy przy wy kły, m ożna ich j uż nie m ruży ć. Do światła z powierzchni przy zwy czaj ały się dłużej . Rok. To szy bko! Większość m ieszkańców m etra od światła słonecznego, nawet takiego – zduszonego chm uram i, oślepłaby pewnie na zawsze. W końcu całe ży cie spędzaj ą w ciem nościach. A Artem zm usił się, by widzieć na powierzchni. Widzieć tam ten świat, w który m się urodził. Bo j eśli nie m ożesz znieść słońca, to j ak wrócisz na powierzchnię, kiedy przy j dzie czas? Wszy scy urodzeni w m etrze dorastali j uż bez słońca, j ak grzy by. Norm alnie: okazało się, że to nie słońce j est ludziom potrzebne, ale witam ina D. Okazało się, że światło słoneczne m ożna żreć

w postaci drażetek. A ży ć m ożna i na oślep. W m etrze nie by ło wspólnego oświetlenia. Nie by ło wspólnej elektry czności. Nic tu nie by ło wspólne: każdy dbał ty lko o siebie. Na niektóry ch stacj ach potrafili wy tworzy ć wy starczaj ąco dużo światła, żeby by ło nieom al tak j ak niegdy ś. Na inny ch starczało go ledwie na j edną żarówkę palącą się pośrodku peronu. Jeszcze inne wy pełniała gęsta czerń, j ak w tunelach. Jeśli ktoś przy niósł tam ze sobą światło w kieszeni, to m ógł wy ławiać z nicości po kawałku – posadzkę, sufit, m arm urową kolum nę; i z ciem ności spełzali się do światła j ego latarki m ieszkańcy stacj i, chcąc trochę popatrzeć. Ale lepiej im się by ło nie pokazy wać: nauczy li się doskonale egzy stować bez oczu, ale usta im nie zarosły. Na stacj i WOGN ży cie by ło dobrze zorganizowane, a ludzie rozpieszczeni: w nam iotach m ieli przy noszone z góry m ałe diody, a w m iej scach publiczny ch uży wali starego, awary j nego oświetlenia – lam pek w czerwony ch szklany ch kloszach; by łoby przy nim wy godnie na przy kład robić z negaty wów odbitki. Tak właśnie dusza Artem a ukazy wała się powoli w ty m czerwony m świetle, ukazy wała się na odbitce i stawało się widoczne, że sfotografowano j ą j eszcze tam , na górze, w j asny m aj owy dzień. A innego dnia – październikowego, pochm urnego – została prześwietlona. – Świetna historia, co, Żenia? Pam iętasz czarny ch? – szeptał Artem ; ale odpowiadali m u zawsze inni. Zawsze nie ci, co trzeba. – Czołem , Artem ! – O, Artem ! Witali się wszy scy. Jeden się uśm iechał, drugi m arszczy ł brwi, ale witali się wszy scy. Dlatego że wszy scy pam iętali czarny ch, nie ty lko Żeńka i Artem . Wszy scy pam iętali tę historię, chociaż nikt j ej nie znał. Metro WOGN: stacj a końcowa. Dom rodzinny. Dwieście m etrów długości, a na nich dwustu

ludzi. Miej sca by ło akurat: m niej – i nie m iałby ś czy m oddy chać, więcej – nie ogrzałby ś się. Stacj ę zbudowano sto lat tem u, w czasach poprzedniego im perium , z ty powy ch im perialny ch m ateriałów: m arm uru i granitu. Została pom y ślana j ako reprezentacy j na, niczy m pałac, ale by ła, rzecz j asna, zakopana w ziem i, więc wy szło coś pom iędzy m uzeum a grobowcem . Duch epoki pradziadów, podobnie j ak na wszy stkich pozostały ch stacj ach, nawet ty ch nowszy ch, by ł tu nie do pokonania. Niby wy rosło pokolenie m ieszkańców m etra, ale wszy scy siedzieli na spiżowy ch kolanach j akichś staroży tny ch dziadków i nie m ogli zej ść – tam ci ich nie puszczali. Okopcone filary by ły rozłoży ste, w arkadach m iędzy nim i rozbito stare i poniszczone woj skowe nam ioty : w każdy m m ieszkała rodzina, w niektóry ch po dwie. Te rodziny m ożna by z łatwością pozam ieniać m iej scam i, zapewne nikt nie zauważy łby różnicy : kiedy przez dwadzieścia lat m ieszka się razem na j ednej stacj i, kiedy sekrety twoj e i sąsiada, te wszy stkie j ęki i krzy ki, oddziela j edna warstwa brezentu, tak to się właśnie kończy. Może gdzie indziej ludzie j uż by się pozagry zali – j est przecież i zawiść, i żal do Boga, że ten bardziej kocha cudze dzieci, i niezdolność do podzielenia się z inny m i swoim m ężem czy żoną, i powierzchnia m ieszkalna j est absolutnie warta tego, żeby za nią udusić; ale nie tu, nie na WOGN-ie. Tutaj wy szło j akoś tak prosto – i swoj sko. Jak na wsi albo w kom unie. Nie m a cudzy ch dzieci: sąsiadom urodziło się zdrowe – wspólne święto; tobie chore – pom ogą, j ak potrafią. Nie m a gdzie się zakwaterować – inni się posuną. Pokłócisz się z przy j acielem – pogodzi was ciasnota. Żona odeszła – wcześniej czy później wy baczy sz. Przecież tak naprawdę nigdzie nie odeszła, ty lko została tu, w tej sam ej m arm urowej hali, na którą zwalono m ilion ton ziem i; co naj wy żej śpi teraz za inny m kawałkiem brezentu. Ale codziennie będziecie się spoty kać, i to nie raz, lecz sto. Trzeba będzie się dogadać. Nie zdołasz sobie wy obrazić, że j ej nie m a i nigdy nie by ło. Naj ważniej sze, że wszy scy ży j ą, a reszta to j uż… Jak w kom unie albo j ak u j askiniowców.

Wprawdzie prowadziła stąd droga – południowy tunel – do Aleksiej ewskiej i dalej , do centralnej części m etra, ale… Może w ty m właśnie rzecz, że WOGN by ł stacj ą końcową. I m ieszkali tu ci, którzy j uż nie chcieli i nie m ogli nigdzie iść. Ci, który m potrzebny by ł dom . Artem zatrzy m ał się przed j edny m z nam iotów, zam arł. Stał, prześwietlał zniszczony brezent, póki na zewnątrz nie wy szła kobiecina o napuchniętej twarzy. – Witaj , Artem . – Dzień dobry, Jekatierino Siergiej ewna. – Żeni nie m a. Skinął j ej głową. Miał ochotę pogładzić j ą po włosach, wziąć za rękę. Powiedzieć: przecież wiem . Wiem . Tak naprawdę to j a wszy stko wiem , Jekatierino Siergiej ewna. Czy m oże pani to sobie m ówi? – Idź, Artem . Idź. Nie stój tu. Idź tam , napij się herbatki. – Tak j est. Hala stacj i by ła z obu końców ucięta przed schodam i ruchom y m i – sam i zam urowali się w środku i uszczelnili szpary, żeby nie przechodziło skażone powietrze z powierzchni… No i różni goście. Z j ednej strony, przy nowy m wy j ściu – na głucho. Z drugiej , przy stary m , zostawili śluzę służącą do wy j ść do m iasta. Pod ślepą ścianą by ła kuchnia i świetlica. Kuchenki do gotowania, gospody nie w fartuchach krzątaj ą się, pichcą obiad dla dzieci i m ężów; woda pły nie rurkam i filtrów węglowy ch, szem rze, spły waj ąc do zbiorników niem al przeźroczy sta; co i rusz zaczy na gwizdać czaj nik – ze zm iany na ferm ach wpadł goniec po wrzątek, wy ciera ręce o spodnie, szuka wśród kucharek swoj ej żony, żeby złapać j ą za coś m iękkiego, przy pom nieć o m iłości i za j edny m zam achem chapnąć przed czasem j akiś niedogotowany kęs. Zarówno kuchenki, j ak i czaj niki, naczy nia, stoły czy krzesła nie by ły ich własne, lecz

kołchozowe, ale ludzie dbali o nie, niczego nie niszczy li. Wszy stko oprócz j edzenia przy nieśli z góry : w m etrze nic porządnego się nie skleci. Dobrze, że m artwi, kiedy zam ierzali j eszcze ży ć, naszy kowali sobie różny ch rzeczy na zapas – żarówek, agregatów Diesla, przewodów, broni, naboj ów, naczy ń, m ebli; uszy li też m nóstwo ubrań. Teraz m ożna to po nich nosić, j ak po starszy ch braciach i siostrach. Starczy na długo. W cały m m etrze j est nie więcej niż pięćdziesiąt ty sięcy ludzi. A w Moskwie m ieszkało kiedy ś piętnaście m ilionów. Czy li każdy m a trzy stu takich krewny ch. Tłoczą się bezgłośnie, wy ciągaj ą swoj e łachy w m ilczeniu: bierz m oj e, bierz, bierz, prawie nowe, j a j uż z nich wy rosłem . Sprawdzić ty lko ich rzeczy dozy m etrem – czy nie za bardzo terkoczą? – podziękować i m ożna korzy stać. Artem dotarł do kolej ki po herbatę, przy łączy ł się j ako ostatni. – Artem ! Dokąd to, j ak j akiś nieprzy tom ny ? W kolej ce j eszcze będzie się ustawiał! Siadaj , w nogach prawdy nie m a… nalać ci gorącej ? Rządziła tu Daszka-Szuba, kobita na oko j uż pięćdziesięcioletnia, ale wcale niezam ierzaj ąca o ty m m y śleć. Przy j echała do Moskwy z j akiej ś dziury pod Jarosławiem na trzy dni przed ty m , j ak wszy stko walnęło. Żeby kupić futrzaną szubę. Kupiła. I od tej pory nie zdej m owała j ej j uż w dzień ani w nocy, ani przed pój ściem do ubikacj i. Artem nigdy się z niej nie śm iał: a gdy by to j em u został taki skrawek j ego dawnego ży cia? Skrawek tam tego m aj a… albo lodów, albo cienia topoli, albo uśm iechu m am y ? – Tak. Dziękuj ę, ciociu Daszo. – Ciągle m i m ówisz „ciociu”! – powiedziała zalotnie i z wy rzutem . – No, co tam na górze? Jaka pogódka? – Deszczy k. – Oj , to znowu nas podtopi? Sły szy sz, Aj gul? Podobno deszcz pada.

– Allah nas karze. Za grzechy. Zerknij no, wieprzowina ci się nie przy pali? – Od razu ten twój Allah! U niej to od razu Allah! A rzeczy wiście, przy pala się… A j ak tam twój Mehm et, wrócił z Hanzy ? – Trzeci dzień go nie m a. Trzeci! – Nie przej m uj się tak… – Klnę się na Allaha, Dasza, znalazł tam sobie kogoś! Z waszy ch ludzi! Grzesznie… – Waszy ch, naszy ch… Co ty taka tego… My tu wszy scy, Aj guluszka… Wszy scy j esteśm y po tej sam ej stronie. – Jakąś cichodaj kę sobie znalazł, j ak m i Allah… – Oj , sam a by ś m u częściej dawała… Chłopy są przecież j ak te kocięta… Tłuką się na oślep, póki nie znaj dą… – Ależ co wy pleciecie?! Sprawy tam załatwia, handlowe! – wstawił się za nieobecny m facecik półdziecięcego wzrostu o niem al dziecięcej , ty le że wy nędzniałej twarzy ; z j akiegoś powodu nie m ógł urosnąć j ak należy. – Dobra, dobra. Ty j uż, Kola, nie kry j swoich wspólników! A ty, Artem , nie słuchaj nas, bab. Proszę, bierz. Podm uchaj , gorąca. – Dziękuj ę. Podszedł m ężczy zna pory sowany stary m i, biały m i szram am i, zupełnie ły sy, ale przy ty m nierobiący wrażenia brutala dzięki gęsty m brwiom i gładkiej m owie. – Witam wszy stkich obecny ch, szczególnie dam y ! A kto tu stoi po herbatkę? W takim razie będę za tobą, Kolka. Sły szeliście j uż o Hanzie? – A co z Hanzą? – Granica zam knięta. Jak m awiał klasy k, gdy czerwone światło świeci, stoj ą w m iej scu wszy stkie dzieci. Pięcioro naszy ch tam utknęło.

– Widzisz, Aj guszka. Grzy by swoj e zam ieszaj , grzy bki. – A m ój tam j est! A j a? Co ze m ną!? Na Allaha… Jak to zam knęli? No m ów, Kstantin? – Zam knęli i koniec. Nie nasz zawszony interes. Rozkaz to rozkaz. – Musi, znowu woj uj ą! Pewnie z Linią Czerwoną znowu woj uj ą, co? Żeby oni wszy scy tam powy zdy chali! – A kto wie, co, Kstantin? Do kogo j a m am iść? Przecież m ój Mehm et… – To dla profilakty ki. Dopiero co stam tąd przy szedłem . Jakaś kwarantanna handlowa. Niedługo otworzą. Dzień dobry. – Oj , dzień dobry, panie starszy. W gości do nas? Skąd pan przy szedł? – Jestem z Sewastopolskiej . Można się przy siąść? Artem przestał wdy chać gorącą parę, oderwał się od wy szczerbionej białej filiżanki ze złotą obwódką. Staruszek dokuśty kał do nich, odszukał go i teraz obserwował go ukradkiem , kątem oka. Dobra. Już przed nim nie ucieknie. – A ty j ak się do nas dostałeś, dziadku? Skoro wszy stko pozam y kali? – Artem spoj rzał wścibskiem u staruszkowi prosto w oczy. – Przedostałem się j ako ostatni – ten nie m rugał, nie uchy lał się. – Zaraz po m nie zam knęli. – Sto lat by śm y bez nich ży li, bez tej całej Hanzy ! Za to oni bez naszej herbatki, bez grzy bków naszy ch niech spróbuj ą, darm ozj ady ! My tu, z bożą pom ocą, przetrwam y ! – Otworzą! A j eśli nie otworzą? A m ój Mehm et! – Ty, Aj guszka, zaj dź do Suchego. On twoj ego Mehm etka wy ciągnie raz dwa. Nie zostawi go tak. Może herbatki? Próbowałeś j uż naszej ? – Nie odm ówię – z godnością kiwnął brodą na zgodę sam ozwańczy Hom er. Siedział naprzeciw Artem a, siorbał m iej scowy wy war z grzy bów, dum nie, choć bezpodstawnie, zwany herbatą – cała prawdziwa herbata by ła j uż oczy wiście od dziesięciu lat

wy pita – i czekał. Artem też czekał. – Kto po wrzątek? Artem a ścisnęło w żołądku: przy szła Ania. Nie zauważaj ąc go, stanęła odwrócona plecam i. – Pracuj esz dziś, Anuszko? – od razu wciągnęła j ą do rozm owy Szuba, wy cieraj ąc ręce o ły siej ące futrzane kieszenie. – Grzy bki? – Grzy bki – odpowiedziała tam ta plecam i, żeby ty lko się nie odwracać; czy li j ednak zauważy ła. – Pewnie w krzy żu łupie, co? Taka zgięta wpół. – Plecy wy siadaj ą, ciociu Daszo. – Grzy by to nie świnie! – szurnąwszy z dezaprobatą, oceniła skośnooka, przy sadzista Aj gul. – Zgięta wpół, też coś. W gównie by ś się pogrzebała! – Sam a się pogrzeb. Każdy wy biera sobie pracę według upodobania – odparła spokoj nie Ania. Spokoj nie, ale Artem wiedział – to właśnie wówczas, kiedy m ówi takim spokoj ny m głosem , m oże uderzy ć. Zresztą w ogóle zdolna j est do wszy stkiego, wy szkoliła się. Przy takim oj cu. – Nie kłóćcie się, dziewczy nki – zaszem rał pokiereszowany Konstantin. – Wszy stkie zawody są potrzebne, wszy stkie zawody są ważne, j ak m awiał klasy k. Bez grzy bów czy m karm iliby śm y prosiaki? Pieczarki rosły w zasy pany m północny m tunelu, j edny m z dwóch, które kiedy ś prowadziły na stacj ę Ogród Botaniczny. Trzy sta m etrów plantacj i grzy bów, a za nim i j eszcze ferm a świń. Świnie wy pchnęli j ak naj dalej , żeby m niej śm ierdziało. Tak j akby te trzy sta m etrów m ogło ich uratować. Ratowało co innego: konstrukcj a ludzkich zm y słów. Nowo przy by li czuli ohy dny zapach świń przez dzień czy dwa. Potem ich węch się przy zwy czaj ał. Ania przy wy kła nie od razu. Miej scowi j uż od dawna niczego nie czuli. Nie m ieli

zresztą odniesienia. A Artem m iał. – Dobrze, kiedy m a się upodobanie do grzy bów – powiedział wy raźnie, celuj ąc wzrokiem dokładnie w poty licę Ani. – Z grzy bam i łatwiej się dogadać niż z ludźm i. – Niepotrzebnie co poniektórzy odnoszą się do grzy bów z taką pogardą – powiedziała tam ta. – Są ludzie, który ch nie tak łatwo od grzy bów odróżnić. Nawet choroby m aj ą te sam e – Ania w końcu odwróciła się do niego. – Dziś na przy kład przy trafiło m i się coś takiego. Na połowie grzy bów poj awiła się j akaś zgnilizna. Zgniły, rozum iesz? Skąd to się wzięło? – Co to znowu za zgnilizna? – zaniepokoiła się Aj gul. – Jeszcze ty lko zgnilizny nam brakowało, Allahu, zm iłuj się! – Może kom uś herbaty ? – wcięła się Szuba. – Nazbierałam całą skrzy nkę zgniły ch – powiedziała Ania, patrząc Artem owi w oczy. – A przecież kiedy ś by ły norm alne. Zdrowe. – No to m am y prawdziwe nieszczęście – pokręcił głową Artem . – Grzy by się zepsuły. – Oj , a co m y teraz będziem y żreć? – zauważy ła rozsądnie Szuba. – Ale czy to aby takie nieszczęście? – cichy m i stalowy m głosem odpowiedziała m u Ania. – Bo kiedy wielkiego bohatera i zbawcy całego m etra nikt j uż nie bierze poważnie – to dopiero j est nieszczęście! – Chodźm y, Aj guszka, odetchniem y świeży m powietrzem – uniosła podkreślone brwi Szuba. – Jakoś gorąco się tu robi. – Eche… – Hom er wstał w ślad za pozostały m i. – Nie – zatrzy m ał go Artem . – Proszę. Chciałeś przecież posłuchać o bohaterze? O Artem ie, który uratował całe m etro? Masz, słuchaj . Posłuchaj prawdy. My ślisz, że ludzi to obchodzi? – Dlatego że ludzie m aj ą swoj e sprawy. Prawdziwe. Chcą pracować. Karm ić rodzinę. Wy chowy wać dzieci. A kiedy ktoś się szarpie i nie m oże sobie znaleźć roboty, wy m y ślaj ąc sobie

j akieś brednie – to wtedy tak, to j est nieszczęście – Ania zaj ęła pozy cj ę i zaczęła prowadzić przeciwko niem u ogień seriam i: krótka, krótka, długa. – Nie, nieszczęściem j est, kiedy człowiek nie chce ży ć j ak człowiek, ty lko j ak prosię i grzy b – odparł Artem . – Kiedy ty lko j edno go niepokoi… – Nieszczęściem j est, kiedy grzy b uznaj e, że j est człowiekiem – nie kry j ąc j uż nienawiści, powiedziała Ania. – A nikt m u nie m ówi prawdy, żeby go nie denerwować. – Czy to prawda, że grzy by gnij ą? – zapy tała j uż z oddali Daszka-Szuba. – Prawda. – Zgiń, przepadnij , m aro nieczy sta! – Allah nas karze! – oznaj m iła grom ko Aj gul z dy stansu. – Za grzechy ! Że j em y wieprzowinę, dlatego! – Ty też idź… Idź… grzy by wołaj ą… – trącił zasty głą Anię Artem . – Kaszlą, kichaj ą. Py taj ą, gdzie m am a. – Sukinsy n z ciebie. Bezuży teczny. – Idź! – Od grzy bów się prędzej doczekasz. – Idź! No idź! – Ty idź. Idź sam . No, spieprzaj do siebie, tam na górę. Rozwiń tę swoj ą antenę choćby i na całe m iasto. Gardło sobie naderwij od ty ch swoich zawodzeń. Nikogo tam nie m a, rozum iesz? Nikogo. Wszy scy zdechli. Radioam ator. Dupek. – Jeszcze potem sam a… – Nie będzie żadnego „potem ”, Artem . Nie będzie. Oczy m iała suche. Oj ciec nauczy ł j ą, j ak nie płakać. Bo ona m iała oj ca. Własnego, rodzonego.

Odwróciła się, odeszła. Artem został nad filiżanką wy waru z grzy bów: białą, z obtłuczoną złotą obwódką. Hom er siedział obok, taktownie m ilcząc. Do kuchni zaczęli wracać ludzie. Mówili, że grzy by zdziesiątkowała j akaś biała zgnilizna, wzdy chali, żeby znowu nie by ło woj ny, plotkowali o ty m , czy j m ąż kogo i za co złapał na ferm ie świń. Obok nich przem knął, kwicząc, m ały różowy prosiak, za nim blada suchotnicza dziewczy nka, kot z podniesiony m pionowo ogonem obszedł dookoła stół, otarł się o kolano Artem a, popatrzy ł m u w twarz. Para znad filiżanki zniknęła, herbata pokry ła się kożuchem . I wszy stko wewnątrz Artem a też zaczęło pokry wać się kożuchem . Zostawił filiżankę, popatrzy ł przed siebie. Tam by ł ten staruszek. – Taka to historia, dziadku. – Mnie… Ja… Przepraszam . – Darm o szedłeś, co? Potom ni z czegoś takiego raczej się nie ucieszą. Jeśli ktoś w ogóle będzie ich m iał. – Nie darm o. Artem cm oknął: ależ uparty ten staruch. Podniósł ty łek z ławki, wy wlókł go z kuchni: śniadanie skończone, teraz trzeba odrobić obowiązek pracy. Hom er przy kleił się z ty łu. – A o czy m , przepraszam … Pan tam … O czy m m ówiła ta dziewczy na? Antena… Radioam ator… To, rzecz j asna, nie m oj a sprawa, ale… Wy chodzi pan na powierzchnię, tak? Słucha pan radiostacj i? – Wy chodzę i słucham . – Ma pan nadziej ę, że znaj dzie inny ch ocalały ch? – Mam nadziej ę, że znaj dę inny ch ocalały ch. – I j akie wy niki?

W j ego głosie Artem nie usły szał żadnego szy derstwa. Po prostu człowiek się zainteresował, tak j akby Artem zaj m ował się czy m ś całkiem zwy czaj ny m . Powiedzm y, woził do Hanzy suszone szy nki. – Nij akie. Hom er pokiwał głową, zasępił się. Zebrał się, żeby coś powiedzieć, ale się rozm y ślił. Wy razi współczucie? Spróbuj e przem ówić m u do rozsądku? Uda zainteresowanie? Artem m iał to gdzieś. Doszli do zagrody z roweram i. Artem nie lubił grzy bów przez to, że lubiła j e Ania; prosiaków – przez sm ród, który ty lko on tu czuł. I dogadał się: j ako bohatera zwolnili go z ty ch obowiązków. Ale darm ozj adów na WOGN-ie nie karm ili. Odbębniłeś dy żur w tunelu na posterunku – odpracuj j eszcze na stacj i. I Artem wy brał rowery. By ło ich czternaście, ustawiony ch w rzędzie, kierownicą do ściany, na ścianie – plakaty. Na j edny m z nich widniał Krem l i rzeka Moskwa, na drugim – czy j aś wy blakła uroda w różowy m kostium ie kąpielowy m , na trzecim – nowoj orskie drapacze chm ur, na czwarty m – ośnieżony m onasty r i święta prawosławne oznaczone na siatce kalendarza. Wy bierz nastrój , kręć pedałam i. Rowery stoj ą na rozpórkach, paski łączą koła z dy nam em . Do każdego z nich przy czepiono m ałą latarkę, świeci słaby m światłem na twoj e dzisiej sze plakatowe m arzenie. Reszta prądu trafia do akum ulatorów, do zasilania stacj i. Rowery stały w zasy pany m południowy m tunelu, obcy ch do nich nie dopuszczali: obiekt strategiczny. Staruszek chy ba tu j eszcze nie zaglądał. – On j est ze m ną – nie wiadom o po co m achnął strażnikowi ręką Artem i pozwolili Hom erowi przej ść. Artem osiodłał zardzewiałą ram ę, chwy cił za gum owe rączki. Przed nim zam aj aczy ł wy żebrany od bukinistów z Hanzy Berlin: Bram a Brandenburska, wieża telewizy j na i czarna

rzeźba kobiety z uniesiony m i ku głowie rękam i. Bram a ta, zdał sobie sprawę Artem , by ła bardzo podobna do wej ścia na Wy stawę, a berlińska wieża telewizy j na, choć w połowie wy sokości m iała kulistą j ak bańka narośl, przy pom inała tę z Ostankina. I j eszcze ten posąg kobiety – czy to krzy czącej , czy to zaty kaj ącej uszy … Jakby nigdzie nie wy j eżdżał. – Nie chcesz się przej echać, dziadku? – Artem odwrócił się do Hom era. – To dobre na serce. Dłużej pociągniesz. Tutaj . Ale staruszek nie odpowiadał – patrzy ł szklany m wzrokiem na to, j ak obracaj ą się usunięte koła, i starał się złapać powietrze. Twarz wy krzy wiła m u się j ak u parality ka: połowa w uśm iechu, połowa obum arła. – Wszy stko z tobą dobrze, dziadku? – zapy tał Artem . – Tak. Coś sobie przy pom niałem . Kogoś – Hom er zachry piał, przeczy ścił gardło, doszedł do siebie. – Ach. Każdy m a kogo wspom inać. Po trzy sta cieni na człowieka. I ty lko czekaj ą, żeby ś o nich pom y ślał. Rozstawiaj ą swoj e sidła, zakładaj ą wny ki, przeciągaj ą ży łki, tkaj ą paj ęczy ny – i czekaj ą. Kom uś pozbawiony kół rower przy pom ni, j ak uczy ł j eździć dzieci po podwórku, kom uś zagwiżdże czaj nik – dokładnie taki j ak u rodziców w kuchni, kiedy w wolne dni przy chodził zj eść obiad i podzielić się ży ciem . Mrugniesz – i przez krótką chwilę m iędzy teraz a teraz oczy nagle widzą przeszłość i widzą ich twarze. Z roku na rok co prawda widzą coraz słabiej . I dobrze. – Skąd się o m nie dowiedziałeś? – Sława – uśm iechnął się Hom er. – Wszy scy wiedzą. Artem skrzy wił się.

– Sława – wy pluł to słowo z powrotem . – W końcu uratował pan m etro. Ludzi. Gdy by pan wtedy ty ch stworów rakietam i nie… Jeśli m am by ć szczery, to nie rozum iem . Dlaczego nie chce pan o ty m opowiadać? Przed sobą m iał: wieżę telewizy j ną, bram ę na teren WOGN-u, czarną kobietę z uniesiony m i rękam i. Trzeba by ło wleźć na inny rower, ale wszy stkie pozostałe by ły j uż zaj ęte i Artem owi dostał się właśnie ten. Chciał pedałować w przeciwny m kierunku, do ty łu, j ak naj dalej od wieży, ale tak nie wy twarzał się prąd. – Usły szałem o panu od Mły narza. – Co? – Mły narz. Zna go pan? Dowódca Zakonu. O Zakonie j est pan, oczy wiście, poinform owany ? Spartanie… W końcu, z tego co rozum iem , sam pan do niego należał… kiedy ś? – Mły narz pana do m nie wy słał? – Nie. Mły narz po prostu opowiedział. Że to pan ich powiadom ił. O czarny ch. Że przeszedł pan przez całe m etro… No i potem j a sam też… Zacząłem kopać. Jak m ogłem . Ale i tak j est tu dużo niej asności. Zrozum iałem , że bez pana się w ty m nie rozeznam , więc postanowiłem … – Mówił coś j eszcze? – Co? Kto? – Mły narz coś j eszcze o m nie m ówił? – Mówił. Artem przestał pedałować. Przerzucił nogę przez ram ę, zeskoczy ł na ziem ię. Skrzy żował ręce na piersiach. – No? – Że… Że się pan ożenił. Że zaczął pan ży ć norm alny m ludzkim ży ciem . – Tak powiedział?

– Tak właśnie powiedział. – Norm alny m ludzkim ży ciem – Artem uśm iechnął się. – Jeśli czegoś nie poplątałem . – A nie dodał, że to z j ego córką się ożeniłem ? Hom er pokręcił głową. – To wszy stko? Staruszek poruszy ł szczęką. Westchnął. Przy znał się. – Powiedział, że popadł pan w obłęd. – No j asne. Ja. – Po prostu przekazuj ę to, co sły szałem … – Nic więcej ? – Chy ba nie… – Na przy kład, że zam ierza m nie zabić? Przez córkę… Albo że… – Nie, nic takiego! – Albo że czeka, aż wrócę… W szeregi? – Nie przy pom inam sobie… Pom ilczał, przetrawił to. Przy pom niał sobie, że Hom er wciąż j eszcze tu j est, bada go wzrokiem . – Obłęd! – Artem roześm iał się nagle. – Ja tak nie uważam – uprzedził go Hom er. – Cokolwiek by m ówili, j estem całkowicie przekonany, że… – Skąd m iałby pan to wiedzieć? Skąd m iałby ś? – Ty lko dlatego, że wciąż szuka pan ocalały ch? Ty lko dlatego, że nie chce się pan poddać – uważać pana za szalonego? Proszę posłuchać – staruszek patrzy ł na Artem a poważnie. – Przecież

naraża pan własne zdrowie dla ty ch ludzi i, słowo honoru, nie rozum iem , dlaczego tak się do pana odnoszą. – Chodzę tam codziennie, świątek czy piątek. – Na górę? – Codziennie, po schodach ruchom y ch na powierzchnię. Potem do tego wieżowca. Piechotą po schodach na dach. Z plecakiem . Sąsiedzi z rowerów zaczęli się przy słuchiwać, zm niej szy li tem po pedałowania. – I tak! Jeszcze ani razu nie sły szałem , żeby odpowiedzieli! I co? Czego to dowodzi?! – Artem krzy czał j uż nie do Hom era, lecz do wszy stkich ty ch pieprzony ch kolarzy pędzący ch na ścianę, do ziem i. – Niczego nie dowodzi! Nie m ożecie tego zrozum ieć?! Muszą by ć inni ludzie! Muszą by ć inne m iasta! Nie m ożem y by ć j edy ni w tej dziurze, w ty ch j askiniach! – Weź przestań, Artem ! Niedobrze się j uż robi! – nie wy trzy m ał chłopak o długim nosie i drobny ch oczkach. – Przecież wszy stkich zbom bardowali Am ery kańcy ! Niczego nie m a! Co ty się tak ciągle m ęczy sz?! Oni nas, m y ich, kropka! – A j eśli fakty cznie nie j esteśm y j edy ni? – zapy tał j akby sam siebie Hom er. – Jeśli panu powiem , że… – Łazi tam j ak do roboty ! Sam prom ieniuj e i inny ch zaraża! Chodzący trup! – chłopak w ogóle nie m ógł przestać. – Teraz j eszcze nas tu trzeba potruć?! – Jeśli powiem panu, że ocaleni… istniej ą? Jeśli powiem , że by ły sy gnały z inny ch m iast? I że by ły przechwy ty wane? – Powtórz. – By ły sy gnały z inny ch m iast – powiedział stanowczo Hom er. – Wy łapy wali j e. Rozm awiali. – Kłam iesz.

– Sam znam człowieka, który nawiązy wał łączność radiową… – Kłam iesz. – A j eśli on sam przed panem stoi? Co pan wtedy powie? – Hom er m rugnął do Artem a. – Co? – Że sfiksowałeś, dziadku. Albo że naum y ślnie kłam iesz. Bo kłam iesz? Kłam iesz?! Więcej na: www.ebook4all.pl 3 // Rura Na stacj i sufity by ły niewy sokie, na m iarę ludzi. Ale tory budowano nie dla nich: od ściany do ściany pięć m etrów i od sufitu do ziem i ty le sam o. Daleko, na drugim krańcu m etra, m ieszkali dzicy, wierzący, że tunele to przej ścia wy ry te w gruncie przez Wielkiego Czerwia, boga, który stworzy ł ziem ię i zrodził ze swoj ego łona ludzi; zaś ludzie dopiero później wy rzekli się swoj ego stwórcy, przy stosowali te przej ścia do własny ch potrzeb, a zam iast Czerwia zbudowali sobie pociągi z m etalu i zaczęli się okłam y wać, że te by ły tam wcześniej , a żaden Czerw nie istniał. Dlaczegóż by nie wierzy ć w takiego boga? Bardziej pasuj e do podziem nego ży cia. Tunele by ły ciem ne, straszne, broczy ły strum y czkam i wód gruntowy ch, które w każdej chwili m ogły przerwać m etalową łuskę tubingów i pochłonąć całe linie. Strum y ki parowały i zim na m gła nie pozwalała wnikać światłu latarek zby t daleko. Tunele nie by ły stworzone dla człowieka, to pewne, a człowiek nie by ł stworzony dla tuneli. Nawet tu, ledwie trzy sta m etrów od stacj i, by ło nieprzy j em nie. Żeby zagłuszy ć szepczącą grozę, ludzie gadali. Ognisko z niedosuszony ch polan nieco sm oliło. Tunel by ł oczy wiście ży wy : oddy chał świszcząco, wciągał dy m ek ogniska swoim i dziurawy m i płucam i z rozkoszą, j akby palił papierosa. Dy m wił się, lecąc do góry, i znikał

w zarośnięty ch tchawicach szy bów wenty lacy j ny ch. Nieopodal, nieco niżej , stała drezy na z ręczny m napędem , na której przy j echała tu zm iana. Do stacj i by ło trzy sta m etrów. Jeśli z czerni północnego tunelu ktoś napadnie na WOGN, warta powinna przy j ąć uderzenie na siebie i j eśli będzie trzeba, polec, a na stacj ę wy słać ty lko j ednego człowieka, „ocalałego”. Żeby ostrzegł. Żeby zdąży li poukry wać dzieci i żeby kobiety zdąży ły chwy cić za broń i razem z m ężam i zagrodzić sobą wej ście. To zawsze działało: dlatego też WOGN by ł do tej pory, j uż od ponad dwudziestu lat, zam ieszkany. Ale w ostatnich dwóch latach j eśli ktoś w ogóle się tu poj awiał, to chy ba przez nieporozum ienie. Ostatnie dram aty czne zagrożenie zarówno dla stacj i, j ak i całego m etra – czarni – przepadło unicestwione rakietową nawałnicą właśnie przed dwom a laty. I każdy w WOGN-ie pam iętał, kto uratował ludzi przed ty m i stworam i: Artem . Teraz na północ od WOGN-u ciągnął się ty lko sznur wy m arły ch, pusty ch stacj i, z który ch pierwszą by ł Ogród Botaniczny. Stacj a leżała tuż pod powierzchnią, a herm ety czna gródź, która powinna odcinać górny świat od dolnego, by ła tam otwarta i zepsuta. Ży cie na stacj i Ogród Botaniczny by ło niem ożliwe, co zaś zaczy nało się za nią, to ludzi j uż nie interesowało. Dlatego kraj świata przebiegał dokładnie tam , dokąd sięgało światło ogniska. Dalej rozciągał się kosm os. Odgrodzeni od kosm icznej próżni workam i z piaskiem zwalony m i na kształt przedpiersi siedzieli wartownicy. Kałachy opierały się j eden o drugi, tworząc piram idę. Na ogniu grzał brzuszek wy szczerbiony, okopcony czaj nik. Artem ulokował się twarzą do ogniska, poty licą zaś do pustki tunelu. Tam też, obok siebie, posadził Hom era, którego specj alnie sprowadził w tę cichą pustkę; nie chciał słuchać j ego opowieści tam , na rowerze, przy wszy stkich. Zupełnie bez świadków się nie uda, niech chociaż będzie ich m niej . – Nie siedź plecam i do rury ! – ofuknął go Lewaszow.

Ale teraz Artem ufał tem u tunelowi. Nauczy ł się go wy czuwać. Pozostali rozsiedli się tak, żeby nie spuszczać wzroku z paszczy tunelu. Hom er usły szał, że m a opowiadać cicho, żeby nie ściągać uwagi pozostały ch, ale on cicho nie potrafił. – Polarny j e Zori – tak się nazy wa to m iasteczko. Leży na Półwy spie Kolskim . W pobliżu j est elektrownia atom owa, przy czy m – niech pan uważa! – działaj ąca. Elektrownia m a zapas paliwa j eszcze na j akieś sto lat! Dlatego że zasila ty lko j edno m iasto. A z m iasta zrobili twierdzę. Postawili częstokół z bali, inne um ocnienia. Zorganizowali przy zwoitą obronę. Obok rozlokowano j ednostki woj skowe, ochraniały elektrownię, z nich rekrutuj e się m iej ski garnizon. Dookoła j est niebezpiecznie. Północ. Ale oni się trzy m aj ą. Elektrownia zapewnia im i światło, i ciepło – m ogą gospodarować. Tak więc… – Co ty tam m aj aczy sz, hę? – zawołał z drugiej strony Lewaszow: czerwone oczy, m ięsiste uszy i do tego wąsy rosły m u j akoś dziwnie, do góry. – Jakie znowu, kurwa, zorze! Przecież za Botaniczny m w całej rurze prócz bezpańskich psów nikogo nie m a! Mało nam j ednego walniętego, to drugi się zgłasza! – Będą tu teraz m ieć swój klub – m rugnął do niego Arm enczik, wy dłubuj ąc paznokciem tkwiące pom iędzy zębam i wieprzowe włókno. – Klub m arzy cieli i rom anty ków „Szkarłatne Żagle”. – Kto ten sy gnał odbierał? Kto z nim i rozm awiał? – Artem patrzy ł staruszkowi w brodę, w poruszaj ące się usta, czy taj ąc z nich j ak głuchy. – Ja… – zaczął na nowo Hom er. – Ja sam j estem z tam ty ch stron. Z Archangielska. Tak więc ciągle m iałem nadziej ę, że m oże przeży ł ktoś z m oich bliskich. Nasłuchiwałem … Szukałem . W końcu znalazłem . Mój Archangielsk, co prawda, m ilczy. Za to Polarny j e Zori! Całe m iasto, wy obraża pan sobie? Na powierzchni! Gorąca woda, światło… Ale co naj ciekawsze – zachowała się u nich wspaniała elektroniczna biblioteka. Na nośnikach m agnety czny ch, na pły tach

kom paktowy ch. Cała światowa literatura, kino… Rozum ie pan? Bo prądu m aj ą, ile zapragną… – Jakie fale? Jaka częstotliwość? – przeciął j ego spokoj ne opowiadanie Artem . – Czy li j est to coś na kształt Arki Noego. Na której co prawda nie uratowała się para z każdego gatunku, ty lko cała kultura naszej cy wilizacj i… – j akby nie sły sząc, tokował dalej staruszek. – O której godzinie nastąpił kontakt? Jak często? Gdzie by ł twój punkt łączności? Jaki to sprzęt? Z j akiej wy sokości udało się złapać sy gnał? Dlaczego w takim razie m nie się nie udawało?! Staruszek spodziewał się rozm owy, a nie przesłuchania: sy m paty cznej rozm owy przy ognisku. Ale Artem za bardzo pragnął tej chwili, żeby trwonić j ą na łzawe history j ki. Po pierwsze, m usiał upewnić się, że to prawda. Sam dobrze znał m iraże, które m aj aczą na tej pusty ni – powierzchni. Nie, on nie potrzebuj e się nim i zachwy cać, chce tego dotknąć, sprawdzić. – No! – nie odpuszczał, cisnął; nie wolno by ło pozwolić się staruszkowi wy śliznąć. – Przy pom nij sobie dokładnie! Dlaczego m nie się j uż nie udaj e?! – Ja… – Hom er cm okał i zastanawiał się, uciekał wzrokiem w ciem ność; ale w końcu się poddał. – Nie wiem . – Jak to nie wiesz? Jak m ożesz nie wiedzieć?! Jeśli sam łapałeś ich sy gnał?! Zm ieszał się – i przy znał, drań j eden: – To nie j a łapałem . Spotkałem po prostu człowieka. Radiotelegrafistę. On opowiedział. – Gdzie? Gdzie go spotkałeś? Jaka stacj a? Staruszek powzdy chał j eszcze kilka razy. – Teatralna, tak m i się zdaj e. Teatralna. – Czy li tam , gdzie diabeł m ówi dobranoc? My ślisz, że będę się bał tam pój ść i sprawdzić, co? – Nic takiego nie m y ślę, m łody człowieku – odparł tam ten z godnością. – Kiedy ?

– Kilka lat tem u. Nie pam iętam . Nie pam ięta. Jedy ny raz, kiedy Artem w przerwach m iędzy szum em a wy ciem fal radiowy ch usły szał daleki i słaby ludzki głos, na zawsze zapisał m u się w głowie i głos ten – wy starczy się wsłuchać – nawet teraz brzm i w j ego uszach, tak j ak dawno wy schnięte m orze szum i w m uszli. Jak coś takiego m ożna zapom nieć? Jak m ożna przez całe swoj e podziem ne ży cie m arzy ć o napisaniu książki dla potom ny ch, dla następny ch pokoleń, żeby te pokolenia wiedziały, skąd się wzięły, żeby nie traciły m arzenia o powrocie na powierzchnię – i nie pam iętać czegoś takiego w naj drobniej szy ch szczegółach?! I do tego Teatralna. – Kłam iesz – powiedział z przekonaniem Artem . – Chcesz się przy podobać. – My li się pan. Ja po prostu… – Chcesz m i się przy podobać, żeby m wszy stko ci opowiedział. Całą swoj ą pieprzoną historię. Chcesz m nie kupić, co? Znalazłeś słaby punkt – i rrraz, haczy k… Tak? – Wcale nie! To absolutnie prawdziwe zdarzenie… – A idź ty ! – O! – garbonosy Arm enczik zatrąbił, wciągaj ąc sm arki. – Marzy ciele się kłócą, czy j e m arzenie j est bardziej m arzy cielskie. Artem , rozzłoszczony na siebie i na tego starego durnego łgarza, oparł głowę na podziurawiony m przez kule worku z piaskiem i zacisnął powieki. Baj kopisarz pieprzony. Ledwie na duszy się zasklepi, ktoś przy chodzi i rozdrapuj e. Staruszek zasępił się i nie zam ierzał j uż więcej przekony wać Artem a. No i chrzanić go. Do końca warty nie zam ienili ani słowa. Wy chodząc na stacj ę, Artem nie pożegnał się ze

staruszkiem nawet spoj rzeniem .

– Jest potwierdzona inform acj a. Przechwy cono sy gnał z Półwy spu Kolskiego. Są tam ocaleni! – Artem popatrzy ł na Kiriłła znacząco. – Naprawdę?! – Naprawdę! Kiriłł aż podskoczy ł, tak się ucieszy ł. Zaczerpnął za dużo powietrza i zaniósł się kaszlem . Wiedząc, co zaraz nastąpi, Artem dał m u chusteczkę, by ten przy łoży ł j ą do ust. Kiriłł uspokoił się, odsunął chusteczkę, obej rzał j ą z przestrachem i poczuciem winy. Artem owi ścisnęło się serce. – To wszy stko m inie. Będziesz j eszcze szczury łapał! My ślałby kto, trochę krwi! – Mam a się złości. Nie pokazuj j ej . Nie pokażesz, dobrze? – No co ty ! Ty i j a to j est ho ho! Jedna druży na! Ty nie wy daj esz m nie, a j a ciebie! – Przy sięgnij na Zakon. – Przy sięgam na Zakon. – Uroczy ście przy sięgnij . – Uroczy ście przy sięgam na Zakon. Kiriłł wlazł m u na kolana. – No. Opowiadaj . – Naj ogólniej … – zaczął Artem . – To j est pewna inform acj a. Został przechwy cony sy gnał z północy. Z Półwy spu Kolskiego. Zachowała się tam zupełnie nietknięta elektrownia atom owa. A obok niej – m iasto. Nazy wa się Polarny j e Zori. Zorze Polarne. Pięknie, co? Tak więc nie j esteśm y tu sam i. Rozum iesz, Kiriusza? Nie j esteśm y sam i! Są j eszcze inni ocaleni! I m y ich znaleźliśm y ! I j ak?! – Super! – powiedział Kiriłł, m rugaj ąc ogrom ny m i blady m i oczam i. – A to serio prawda?

– Serio. I z tej elektrowni pły nie ty le prądu, że wy starcza do ogrzewania całego m iasta przez okrągły rok. A nad m iastem zbudowali ogrom ną szklaną kopułę. Wy obrażasz sobie? – Nie-e. – Taką j ak szklanka, ty lko wielką. – Po co? – Żeby to ciepło nie uciekało. Na zewnątrz j est śnieg, zawiej a, a w środku – upał! Drzewa kwitną. Zupełnie j ak w twoj ej książeczce. I rosną sady owocowe, j abłka i inne… Pom idory, nawiasem m ówiąc, też. Ludzie chodzą po ulicach w podkoszulkach. Wszędzie kwiaty. Od grom a j edzenia. Różny ch słody czy. Zabawki – nie takie j ak te twoj e łuski po naboj ach. Różne zabawki. Kiriusza zm ruży ł oczy, sum iennie staraj ąc się wszy stko to sobie wy obrazić. Kaszlnął parę razy z zam knięty m i ustam i, cichutko. Powstrzy m ał się. Przeciągle wy puścił powietrze. Zapewne nie m ógł sobie wy obrazić. Artem też nie m ógł. – A latem tę kopułę się otwiera – i ży j ą na świeży m powietrzu. Nie pod ziem ią, ty lko na zewnątrz, w dom ach z oknam i. Przez okna widać inne dom y albo na przy kład las. Tak tam ży j ą. Czy sto, sucho, świeżo. Wprost w prom ieniach słońca. I w takim powietrzu żaden zarazek nie m oże przeży ć, wszy stkie zdy chaj ą. No i ludzie chodzą po ulicach bez m asek przeciwgazowy ch. – Wszy stkie zarazki? Gruźlica też zdy cha? – Kiriłł naty chm iast oprzy tom niał. – Wszy stkie. Gruźlica w pierwszej kolej ności. – Czy li co, trzeba tam po prostu poj echać i pooddy chać bez m aski przeciwgazowej , żeby się wy leczy ć? – My ślę, że tak – powiedział Artem . – Tak. To tu, w tunelach, w duchocie, w wilgoci, gruźlica m a pełną swobodę. A na świeży m powietrzu – od razu śm ierć. – Łał! Trzeba powiedzieć m am ie! Ale się ucieszy ! A ty tam poj edziesz? – Ale te Polarny j e Zori są bardzo daleko. Tam nie tak prosto doj echać. Trzeba zebrać siły.

– Zbiorę! A ile trzeba? – Kiriłł podskoczy ł Artem owi na kolanach. – Dużo. Wiesz, j ak długo tam trzeba j echać? Am fibiam i pewnie… Pół roku! Na powierzchni. Lasam i, bagnam i. Zniszczony m i drogam i. – No i co? Doj adę! – Nie, raczej cię ze sobą nie wezm ę. Poj adę ty lko z inny m i żołnierzam i Zakonu. – A to dlaczego, co? – Matka m ówi, że nic nie j esz. Taka beksa nie nadaj e się do załogi am fibii. To ty lko balast. A droga nie j est łatwa. Są różne przeszkody. Na każdy m kroku potwory. Trzeba będzie przeży ć m nóstwo przy gód. A j ak m iałby ś to zrobić, j eśli nic nie j esz? Wy m iękniesz j uż przy pierwszej przy godzie! Nie, nasz Zakon potrzebuj e żołnierzy, nie anem ików. – Już nie m ogę patrzeć na te grzy by, Art! Bleee… – A warzy wa? Mam a zdoby ła właśnie warzy wa. Widziałeś pom idora? Ten pom idor j echał do ciebie z Sewastopolskiej przez całe m etro. – Fu. – Nawiasem m ówiąc, to dokładnie taki sam pom idor j ak te, które rosną w ogrodach m iasta Polarny j e Zori. No m asz, spróbuj . Jest w nim cała m asa witam in. – Dobra, pom idora j uż zj em . Jeśli tam takie sam e rosną. – Wsuwaj go naty chm iast. Przy m nie. – A ty poopowiadaj j eszcze o ty ch zorzach i o przy pom inaj ącej szklankę kopule. Matka Kiriuszy, Natalia, stała na zewnątrz, sły szała wszy stko przez brezent, każde słowo. Przez j ej twarz przebiegały cienie, palce zaciskały się. – Przekonałem go, żeby zj adł pom idora – uśm iechnął się do niej Artem . – Po co m ówisz m u o ty ch swoich bzdurach? Teraz nie da m i ży ć – Natalia nie odwzaj em niła uśm iechu.

– Dlaczego od razu bzdury ? Może te Polarny j e Zori istniej ą. Niech sobie wy obraża. – Wczoraj by ł doktor. Przy j echał z Hanzy. Artem zapom niał, j akie słowo chciał wy powiedzieć j ako następne. Bał się zgady wać, co Natalia zaraz m u oznaj m i. Starał się niczego nie dom y ślać, żeby nie zapeszy ć. – Zostały m u j akieś trzy m iesiące. Ty le. Masz te swoj e Polarny j e Zori. Usta Natalii wy gięły się w dół i Artem zdał sobie sprawę, że to by ło w j ej oczach przez cały czas, kiedy rozm awiali. – I co, zupełnie nic?… Przesłona. Wy schłe łzy. – Mam ooo! Artem weźm ie m nie ze sobą na północ am fibią! Pozwolisz m i j echać?

My ślał, że Ania j uż śpi albo udaj e, że śpi – j ak zwy kle ty lko po to, by go uniknąć. Ale siedziała na łóżku z podciągnięty m i po turecku goły m i nogam i i obiem a rękam i. Kurczowo, j akby bała się, że j ej j ą zabiorą, trzy m ała półlitrową plastikową butelkę z czy m ś m ętny m . Czuć by ło alkohol. – Masz – podała m u j ą. – Golnij sobie. Artem posłuchał, napił się ognistej siwuchy, wstrzy m ał oddech, wy m rugał to. Trochę go to oży wiło, trochę rozgrzało. Co teraz? – Usiądź – Ania poklepała posłanie obok siebie. – Usiądź, proszę. Opadł na łóżko tam , gdzie m u pokazała. Spoj rzał na nią, lekko się obracaj ąc. Prosta bluzka na ram iączkach. Włoski na j ej rękach stanęły dęba – z zim na? Taka sam a j ak dwa lata tem u. Czarne włosy ostrzy żone krótko, na chłopaka. Wąskie, blade usta. Nos nieco za duży j ak na taką drobną twarz, z garbem , ale bez niego by łoby m dło i nudno.

Ręce m iała splecione z powrozów j ak w m odelu anatom iczny m , nie by ło w nich żadnej dziewczęcej łagodności; i barki – m uskularne, j ak z pagonam i. Długa szy j a, szy bko pulsuj ąca tętnica i te j ej kręgi… Oboj czy k przebij aj ący się przez skórę; za ten oboj czy k m iał niegdy ś ochotę j ą i kochać, i litować się, i dręczy ć do końca. Twarde sutki prześwituj ą przez białą tkaninę. Dlaczego żarówka z początku się pali, a potem się przepala? – Obej m ij m nie. Artem wy ciągnął rękę i um ieścił j ą niezgrabnie na ram ieniu Ani, obej m uj ąc żonę ni to po bratersku, ni to j ak dziecko. Ta przy sunęła się, j akby chciała się do niego przy kleić, ale wszy stkie j ej sploty pozostały napięte, skrępowane. Artem też nie m ógł pozby ć się swoj ej drętwoty, wziął z nadziej ą kolej ny ły k. Nie potrafił też niczego odpowiedniego powiedzieć: odwy kł. Ania dotknęła go. Potem przesunęła wargam i po j ego policzku. – Kłuj e. Artem zam ieszał m ętną ciecz w plastikowej butelce, przełknął dużo naraz. W głowie wirowały m u arkty czna północ i am fibia. – Chodź… Chodź, spróbuj em y, Artem . Spróbuj m y j eszcze raz. Musim y. Jeszcze raz. Wszy stko od nowa. Wsunęła palce – zim ne, szty wne – za j ego pasek. Zręcznie rozpięła sprzączkę. – Pocałuj . No. Pocałuj . – Tak. Ja… – Chodź do m nie. – Zaczekaj … Już. – No co ty ? Zdej m ij … Zdej m ij ze m nie… Ciasno m i. Tak. I to też zdej m ij . Chcę, żeby ś to ty m nie rozebrał. Ty.

– Aniu. – No? O tak… Ssss… Zim no. – Tak. Ja… – Chodź tutaj . O tak… Ty też… Dalej … Dalej … Tę ohy dną koszulę… – Już. Już. – O tak. Boże. Daj ły ka. – Trzy m aj . – A. Ach. No… O tu. O tu. Jak kiedy ś robiłeś. Pam iętasz? Pam iętasz j eszcze? – Aniu… Aneczko… – No co tam z tobą?… No? – Jesteś… Jesteś taka… – Nie trzeba tak długo. No. – Odwy kłem … Wy bacz… – Daj , j a… Dlaczego ty ?… Daj m i. – Aniu… – No? No! Dotknij … O tutaj … Czuj esz? – Tak… Tak. – Ja tak dawno. Ty w ogóle… Dlaczego ty ?… Nie rozum iesz? Ja potrzebuj ę. Ciebie. No? – Już. Już zaraz. Po prostu… Po prostu taki dzień… – Cicho. Cicho bądź. Daj , j a spróbuj ę… Po prostu leż. – Ja dziś… – Zam knij się. Zam knij oczy i zam knij się. O tak. O tak. No… A teraz… Teraz po prostu… No co tam z tobą? Co!? – Nie wiem . Nie wy chodzi.

– No!? – Cholera wie. Nie. W głowie m am ty le… – Czego? Co j est w tej twoj ej głowie? – Przepraszam . – Odej dź. Wy j dź! – Aniu… – Gdzie m oj a bluzka? – Zaczekaj . – Gdzie j est m oj a bluzka!? Zim no m i! – No co ty … Dlaczego tak robisz? Nie chodzi o ciebie, to nie twoj a wina… – Dość, starczy. I starczy tego udawania nam iętności. – Nieprawda… – Spadaj , sły szy sz?! Spadaj ! – Dobrze. Ja… – Gdzie te pieprzone m aj tki?! Koniec. Nie chcesz – to nie. A m oże uschło ci tam wszy stko? Od prom ieniowania? – Jasne, że nie, co ty … – Po prostu nie chcesz ze m ną… Ode m nie… – Mówię ci… Taki dzień. – To dlatego nam z nim i nie wy chodzi, że wiedzą: ty ich nie chcesz, ty na nie nie czekasz! – Nieprawda!

– Ja… Artem ! Dla ciebie! Odeszłam . Z oj cem – na am en… Z twoj ego powodu. On po tej woj nie, po bitwie… Z czerwony m i… Na wózku – on! Nogi niesprawne… I rękę m u odrąbali…

Czy ty chociaż rozum iesz, co to dla niego znaczy ?! By ć inwalidą! I od niego, od własnego oj ca – do ciebie. Wbrew niem u! Wbrew j ego woli! – A co j a na to poradzę? On m nie w ogóle za człowieka… Chciałem m u całą prawdę… A on… To on nie chce, żeby śm y by li razem , co j a m am do tego? – Żeby twoj e dzieci, rozum iesz – twoj e! Porzuciłam … Przestałam chodzić na powierzchnię! Bo zdrowie… Te wszy stkie organy kobiece… Jak gąbka… Radiacj a… Przecież wiesz! Te przeklęte grzy by … Żeby uchodzić tu za m iej scową… Na tej twoj ej stacj i! My ślisz, że tak sobie… Tak swoj ą przy szłość?! Odeszłam ze służby ! Żeby świnie koły sać! W im ię… w im ię czego!? A ty – ty wciąż to sam o! Nawet na j eden dzień nie przestałeś! Wszy stko tam j uż sobie spaliłeś! Rozum iesz?! Może właśnie dlatego nam się nie udało! I nie udaj e! Ile razy cię prosiłam ! Twój oj ciec – ile razy cię prosił! – Tak w ogóle to Suchy … – Dlaczego to robisz?! Po prostu ich nie chcesz, tak? Zwy czaj nie nie lubisz dzieci, tak?! Nie chcesz ich ze m ną! W ogóle nie chcesz! W dupie m asz to wszy stko, potrafisz ty lko świat ratować! A j a? A m nie?! To j a! Mnie odpuszczasz! Tracisz m nie! I chcesz m nie stracić, tak? – Ania. Po co ty … – Ja j uż nie m ogę. Nie chcę j uż. Nie chcę czekać. Nie chcę żebrać o seks. Nie chcę m arzy ć o ty m , że zaj dę. I nie chcę się bać, że j eśli w końcu z tobą zaj dę, to urodzi się potworek. – Dość! Zam knij się! – A tobie urodzi się potworek, Artem ! Ty też chłoniesz j ak gąbka! Każda twoj a wy prawa na powierzchnię ci o ty m krzy czy ! Czy ty tego nie rozum iesz?! – Zam knij się, suko! – Odej dź. Odej dź, Artem . Odej dź na zawsze. – Odej dę.

– Odej dź. A wszy stko to – szeptem . Szeptem krzy k, szeptem j ęki. Szeptem łzy. Bezgłośnie, j ak u m rówek. I wszy scy sąsiedzi udaj ą, że śpią. I wszy scy wszy stko wiedzą. Skafander ochronny idealnie zm ieścił się do worka. Na wierzchu Artem położy ł służbowego kałacha, którego nie wolno by ło wy nosić ze stacj i, naboj e – sześć m agazy nków owinięty ch po dwa granatową taśm ą izolacy j ną i torebkę suszony ch grzy bów. Maska przeciwgazowa gapiła się na niego niespokoj nie, dopóki Artem nie zasunął nad nią zam ka, szarpiąc z wy siłkiem , j ak nad obrzy dliwy m trupem w worku. Potem zarzucił na ram iona plecak – swoj e przekleństwo, swój sy zy fowy głaz. – Dziadku! Wstawaj ! Pakuj się! Ty lko nie hałasuj . Staruszek j akby spał z otwarty m i oczam i – naty chm iast się ocknął. – Dokąd? – Powiedziałeś m i prawdę o Teatralnej ? O ty m twoim radiotelegrafiście? Że on tam j est? – Tak… Tak. – To co… Zaprowadzisz m nie tam ? – Na Teatralną? – zawahał się Hom er. – Czy li j ednak m y ślałeś, że będę cy korzy ł, co? Figa, dziadku. Dla kogoś innego to m oże i piekło. A dla nas – pola bitewnej chwały. No? Czy cały czas kłam ałeś? – Nie kłam ałem . – Idziem y razem na Teatralną. Muszę sam zobaczy ć tego twoj ego człowieka. Osobiście. I o wszy stko go wy py tać. Chcę, żeby m nie nauczy ł. Niech m i da swój odbiornik… Żeby m sprawdził. – Przecież to by ło dwa lata tem u… – Um ówm y się co do j ednego. Ty prowadzisz m nie do tego radiotelegrafisty, a j a

opowiadam ci o wszy stkim , o co chciałeś zapy tać. Jak na spowiedzi. Czarni, żółci, zieloni, do wy boru, do koloru. Historia m oj ego bohaterskiego wy czy nu. Tobie opowiem to, czego inny m nie m ówiłem . Całą tę pieprzoną grecką tragedię od alfy do om egi. Stoi? Słowo honoru. No? Przy bij piątkę. Hom er wy ciągnął do niego rękę – powoli, z wahaniem , j akby zastanawiał się, czy Artem nie splunął sobie w dłoń – ale ścisnął m ocno. Kiedy staruszek układał bieliznę w torbie podróżnej , Artem bawił się sam oładuj ącą się latarką: ściskał i rozluźniał rękoj eść, słuchał brzęczenia m echanizm u, ładował akum ulator. Interesował się ty lko ty m . Potem zrobił pauzę. – Wy j aśnij m i. Ta twoj a książka… Po co ona? – Książka? Cóż, j est tak, że m y tu ży j em y, a czas się zatrzy m ał, rozum ie pan? Nie m a history ków i nie m a kto zapisać, że m y też ży liśm y ani j ak ży liśm y, i wy chodzi na to, że nasze ży cie j est j akby na próżno. A to przecież nieprawda – Hom er zasty gł, w rękach m iał zm iętą szarą poszewkę. – Bo odkopią nas za dziesięć ty sięcy lat, a m y nie napisaliśm y ani j ednej linij ki. Będą z kości odgady wać i z m isek, w kogo wierzy liśm y i o czy m m arzy liśm y. I wszy stko poprzekręcaj ą. – Kto odkopie, dziadku? – Archeolodzy. Nasi potom kowie. Artem pokręcił głową. Oblizał wargi, spróbował stłum ić kipiącą w sobie złość, ale j akby żółć podeszła m u do gardła i zwy m iotował, tak że j ego sam ego zapiekło: – A m oże j a nie chcę, żeby nas odkopy wali. Nie chcę by ć kośćm i i m iskam i w zbiorowy m grobie. Niech to j a odkopuj ę, a nie m nie. Tu i tak j est dość takich, co chcą całe ży cie spędzić w kurhanie. Wolę j uż wy ciągnąć kopy ta od przedawkowania prom ieniowania, niż doczekać siwizny w m etrze. To nie j est człowieczy los, dziadku. Nie na ludzką m iarę. Metro. Potom kowie… Potom kowie, kurwa! Nie chcę, żeby m oi potom kowie przez całe ży cie tkwili pod ziem ią. Żeby

m oi potom kowie karm ili sobą prątki gruźlicy ?! Nie chcę! Żeby za ostatnią puszkę konserw podrzy nali sobie gardła? Nie chcę! Żeby chrum kali i tarzali się razem ze świniam i?! Dziadku, ty dla nich piszesz książkę, ale oni nie będą m ogli j ej przeczy tać! Oczy im sczezną j ako zbędne, rozum iesz to?! Za to węch będą m ieli j ak szczury ! To nie będą ludzie! Kogoś takiego płodzić?! Ale j eśli j est choć j edna szansa na m ilion, że gdzieś tam , gdziekolwiek, m ożna ży ć na powierzchni, pod rozgwieżdżony m niebem , pod słońcem , j eśli gdziekolwiek na ty m pieprzony m świecie m ożna oddy chać nie gum owy m ry j em , a zwy czaj nie, ustam i, to j a to m iej sce znaj dę, j asne?! I j eśli takie m iej sce będzie, to wtedy tak! Tam będzie m ożna budować nowe ży cie! Rodzić dzieci! Żeby rosły – nie j ak szczury, nie j ak Morlokowie, ale j ak ludzie! O to trzeba walczy ć! A od razu, za ży cia, zakopać się w ziem i, zwinąć się w kłębek i cichutko, spokoj niutko zdechnąć – nie wolno! Hom er, naprom ieniowany, ogłuszony tą przem ową, nie m ówił nic. Ty m czasem Artem chciał, żeby staruszek podj ął walkę, potrzebował ty lko wy prowadzić j eszcze j eden skuteczny cios. Ale zam iast tego dziadek uśm iechnął się do niego – szczerze, ciepło; ustam i pozbawiony m i połowy zębów. – Nie na darm o tu szedłem . Czułem , że nie na darm o. Artem ty lko splunął. Ale wy pluł w ten sposób j ad, żółć; na widok szczerbatego uśm iechu staruszka nie wiedzieć czem u zrobiło m u się lżej , odpuściło. Dziwaczny by ł ten dziadek, niezgrabny, ale nagle Artem poczuł, że są j edną druży ną. Tam tem u też wy dało się coś podobnego i zupełnie m łodzieńczo, j ak dzieciak, zam achał Artem owi: – Jestem gotów. Przez stacj ę szli chy łkiem . Wiszący nad wy rwą tunelu stacy j ny zegar, m iej scowa świętość, wskazy wał noc. A to znaczy ło, że dla wszy stkich by ła noc. Z ty m ty lko Artem m ógł się nie zgodzić, ale Artem j uż stąd odchodził. Hala prawie opustoszała, ty lko w kuchni j akiś spóźnialski

popij ał herbatę. Purpurowe wspólne oświetlenie stacj i by ło przy tłum ione, ludzie upakowali się j uż po swoich nam iotach, zapalili w środku słabe LED-y i zam ienili brezent w teatr cieni. Na każdej ze scen pokazy wany by ł osobny spektakl. Minęli nam iot Suchego – pochy lona nad biurkiem sy lwetka; przeszli obok tego, w który m z twarzą ukry tą m iędzy kolanam i siedziała Ania. Stary spy tał ostrożnie: – I co, nie chcesz się pożegnać? – Nie m a z kim , dziadku. Hom er nie oponował. – Na Aleksiej ewską! – oznaj m ił Artem wartownikom przy wy j ściu do południowego tunelu. – Suchy wie. Tam ci zasalutowali: j ak wie, to wie. Dzięki, że nie j ak zwy kle na powierzchnię. Zeszli na tory po przy spawanej m etalowej drabince. – Rura – powiedział sam do siebie Artem , wkraczaj ąc w ciem ność, czule doty kaj ąc szorstkiego i zapleśniałego żelaznego tubingu, m ierząc wzrokiem pięciom etrowe sklepienie tunelu i j ego niezm ierzoną głębię. – Rura wzy wa. 4 // Opłata Aleksiej ewska przy pom inała WOGN, ale w parszy wy m wy daniu. Tu też próbowali hodować grzy by i użerali się ze świniam i, ale grzy by i świnie j ak na złość wy chodziły im półzdechłe, tak że ledwie ich starczało dla m ieszkańców, a nic nie zostawało na handel. Ale i m iej scowi pasowali do swoich świń – cherlawi, pogodzeni z ty m , że w ich baj ce zarówno początek, j ak i zakończenie są nudne i z góry wszy stkim znane. Ściany by ły tu niegdy ś białe i m arm urowe, a teraz j uż nie wiadom o j akie. Co m ożna by ło odłupać i sprzedać, odłupali i sprzedali. Został ty lko beton i trochę ludzkich istnień. Zeskroby wać beton by ło trudno, a i nikom u w m etrze nic po takim towarze; tak

więc główny m obiektem handlu by ło to, za kogo m ieszkańcy Aleksiej ewskiej będą ginąć w walce. Gdy by by ł wy bór, to i cena też by łaby wy ższa. Ale prócz WOGN-u inni klienci się nie znaleźli. I tak oto główny cel istnienia stacj i m etra Aleksiej ewska stanowiła obecnie ochrona WOGN-u. Dlatego tunel południowy, prowadzący do soj uszniczej Aleksiej ewskiej , by ł na WOGN-ie uważany za spokoj ny. Przez inne tunele trzeba by ło się przekradać nawet i ty dzień, a na ten Artem i Hom er, ze wszy stkim i niezbędny m i środkam i ostrożności, stracili m oże pół godziny. Chociaż m inuty zostały tam , gdzie zegar: na WOGN-ie. Na Aleksiej ewskiej zegar skradziono j uż dziesięć lat tem u i od tej pory każdy egzy stował podług własnej intuicj i. Kto chciał m ieć noc – ten j ą m iał. Ostatecznie noc w m etrze nigdy się nie kończy ła; to dzień trzeba by ło sobie wy obrażać. Wartownicy spoj rzeli na piechurów bez zainteresowania; źrenice m ieli j ak ucha igielne. Nad posterunkiem zawisła ciężka biała chm urka, czuć by ło onucam i: palili kwasa. Dowódca ciężko westchnął, bardzo się staraj ąc. – Dokąd. – Na Prospekt Mira. Na bazar – nie próbuj ąc nawet w to ucho wej ść, powiedział Artem . – Nie wpuszczą. Tam . Artem uśm iechnął się do niego ciepło. – To nie twoj e zm artwienie, wuj aszku. – Tangens przez tangens daj e cotangens – odparł dowódca, zarażaj ąc się dobrocią Artem a i też chcąc powiedzieć coś przy j em nego. Przy ty m się też rozstali. – Jak pój dziem y ? – zapy tał Artem a Hom er. – Z Prospektu? Jeśli wpuszczą nas do Hanzy – to Okrężną. Wszy stko będzie lepsze niż iść dalej

naszą linią. Wiesz, nieprzy j em ne wspom nienia. Hanza będzie pewniej sza. Mam wy stawioną wizę, j eszcze Mły narz m i załatwił. A ciebie wpuszczą? – Przecież tam j est kwarantanna. – Oni zawsze m aj ą j akąś kwarantannę. Jakoś dam y radę. Problem y zaczną się potem . Teatralna… Tam to z której strony nie podej ść… Wy brałeś sobie, dziadku, m iej sce zam eldowania swoj ego radiotelegrafisty … Sam środek pola m inowego. – Ależ co… – Żartuj ę. Staruszek spoj rzał j akoś tak szczególnie – spode łba, w siebie, tam , gdzie widocznie m iał rozłożony plan m etra. Artem zawsze m iał go przed oczam i, nauczy ł się patrzeć wprost przez niego. Rok służby u Mły narza zrobił swoj e. – Powiedziałby m … Lepiej do Pawieleckiej . Dalej , ale szy bciej . I stam tąd j uż zieloną na północ. Jak się poszczęści, m ożem y tam dotrzeć i w j eden dzień. I dalej rurą. Świszcząca latarka starała się, j ak m ogła – ale plam ka j ej światła sięgała j edy nie na j akieś dziesięć kroków, dalej pożerała j ą ciem ność. Z sufitu kapało, ściany bły szczały wilgocią, coś głucho burczało i spadaj ące im na głowy krople parzy ły skórę, j akby to by ła nie woda, lecz sok żołądkowy. W ścianach poj awiały się j akieś drzwi, a czasem czarne wy rwy boczny ch kory tarzy – w większości zabite deskam i i zaspawane kratam i z prętów zbroj eniowy ch. Wiadom o przecież, że na tęczowy ch pasażerskich planach nie zaznaczono nawet trzeciej część całego m etra, tego rzeczy wistego. Po co ludzi niepokoić? Jedziesz z j ednej m arm urowej stacj i na drugą, wpatruj ąc się w telefon, m ij a godzina i j uż, j esteś na m iej scu. I nie zdąży łeś się zastanowić, j akie głębiny odwiedziłeś. Ani się zainteresować: a co j est tam , za m uram i stacj i,

dokąd prowadzą zakratowane odnogi tuneli? Dobrze, że nie zdąży łeś. Patrz w telefon, m y śl o swoich ważny ch sprawach, nie pchaj się, gdzie nie powinieneś. Szli szczególny m tunelowy m krokiem – kulej ący m , półtorakiem – tak, żeby trafiać dokładnie na podkłady kolej owe. Dużo trzeba przej ść, zanim nogi się czegoś takiego nauczą. Ci, co siedzą na stacj ach, tak nie potrafią, m y lą się, poty kaj ą. – No, a ty, dziadku, to co… Sam j esteś? – Sam . Całe światło uciekało do przodu i nie dało się stwierdzić, co staruszek m a na twarzy. Pewnie nic, prócz brody i zm arszczek. Minęli j eszcze z pięćdziesiąt podkładów. Plecak z radiostacj ą zaczął Artem owi ciąży ć, przy pom inać o sobie. Zwilgotniały m u skronie, po plecach pociekły strużki potu. – Miałem żonę. Na Sewastopolskiej . – Mieszkasz aż na Sewastopolskiej ? – Kiedy ś – tak. – Odeszła? – z j akiegoś powodu Artem owi wy dało się to naj bardziej prawdopodobne. – Twoj a żona? – Ja odszedłem . Żeby pisać książkę. My ślałem , że książka j est ważniej sza. Chciałem coś po sobie zostawić. A żona tak czy owak nigdzie nie zniknie. Rozum iesz? – Odszedłeś od żony, żeby pisać książkę? – dopy tał Artem . – Ale j ak to? I ona… Puściła cię?

– Uciekłem . Wróciłem – a j ej j uż nie by ło. – Odeszła? – Um arła. Artem przerzucił worek ze skafandrem z prawej ręki do lewej .

– Nie wiem . – Co? – Nie wiem , czy rozum iem , czy nie. – Rozum iesz, rozum iesz – ze zm ęczeniem , ale i z przekonaniem powiedział staruszek. Artem nagle poczuł strach. Strach, że zrobi coś nieodwracalnego. Kolej ne deski liczy li w m ilczeniu. Słuchali burczącego echa i dalekich j ęków: to m etro kogoś trawiło. Nie spodziewali się niebezpieczeństwa od ty łu; wpatry wali się w przód, próbowali zlokalizować w tunelu, tej studni z atram entem , ową delikatną zm arszczkę na powierzchni, w ślad za którą wy try śnie, wy lezie na nią coś strasznego, bezim iennego. A z ty łu głowy oczu nie m ieli. Niedobrze. Skrzy pu-skrzy p. Skrzy pu-skrzy p. Tak powoli wkradło im się to w uszy, stopniowo. I stało się wy raźne dopiero wtedy, kiedy by ło j uż za późno, by się odwrócić i wy ciągnąć broń. – Ej ! Gdy by chcieli ich teraz pchnąć w plecy ołowiem , położy ć twarzą do zgniły ch podkładów, m ogli i zdąży liby to zrobić. Nauczka: w rurze nie wolno m y śleć o swoich sprawach, m oże się poczuć zazdrosna. Zapom inasz się, Artem . – Stać! Kto to?! Plecak i worek zawisły m u na ram ionach; przeszkadzały w celowaniu. Z ciem ności wy toczy ła się drezy na. – Ej . Ej . Swoi. To by ł tam ten wartownik, cotangens. Sam na drezy nie, nieustraszony człowiek. Porzucił

posterunek i pom knął w pustkę. Kwas go pognał. Czego on, do licha, chce? – Chłopaki. Tak sobie pom y ślałem : m oże was podrzucić. Na następną. I uśm iechnął się do nich swoim naj lepszy m uśm iechem . Szczerbaty m , nieporadny m . Plecy prosiły oczy wiście, żeby j echać, a nie tłuc się piechotą. Przy j rzał się dobroczy ńcy : waciak, zakola, nabrzm iałe wory pod oczam i, ale przez otwór źrenicy pły nie światło, j ak przez dziurkę od klucza. – Za ile? – Nie obrażaj m nie. Jesteś przecież Suchego sy n, tak? Naczelnika stacj i. Ja tak po prostu. Za pokój na świecie.

Artem otrząsnął się; plecak podskoczy ł i wy godniej usadowił m u się na plecach. – Dziękuj ę – zdecy dował się Artem . – Taaj est! – ucieszy ł się wartownik i zam achał rękam i, j akby rozpędzaj ąc zbieraj ący się od lat dy m . – W końcu duży chłopiec z ciebie, sam m usisz rozum ieć te subtelności! Tu bez suwm iarki ani rusz! Nie zam y kał ust aż do sam ej Ry żskiej . – Przy wieźliście gówienko? Jako pierwszy – przed wartownikam i – witał ich wy strzy żony chłopaczy na z wy staj ący m i kośćm i policzkowy m i i oklapły m i uszam i. Jego oczy m iały nieco skośny wy krój , ale by ły cem entowe j ak niebo. Skórzana kurtka się na nim nie dopinała, a przez rozchełstaną koszulę spom iędzy kędziorów i niebieskich ry sunków spokoj nie i pewnie patrzy ł na nich z krzy ża całkiem spory Jezus. Chłopak pewnie ściskał nogam i blaszane wiadro; przez ram ię m iał przewieszoną torbę, którą poklepy wał tak, by wy dawała kuszące pobrzękiwanie:

– Dam naj lepszą cenę! – i coś subtelnie dzwoniło. W dawny ch czasach nad tą stacj ą m ieścił się Ry ski Targ, sły nący w całej Moskwie z tanich róż. Po ty m j ak zawy ły sy reny, dano ludziom j eszcze siedem m inut, żeby m ogli zrozum ieć, uwierzy ć, wy m acać dokum enty i dobiec do naj bliższego wej ścia do m etra. Uciekaj ący kwiaciarze, którzy m ieli tu ty lko dwa kroki, wcisnęli się do środka j ako pierwsi, rozpy chaj ąc łokciam i resztę ginący ch. Kiedy powstała kwestia, z czego ży ć pod ziem ią, otworzy li herm ety czne grodzie, roztrącili zalegaj ące na zewnątrz ciała i wrócili na swój targ po róże i tulipany ; te zdąży ły zwiędnąć, ale do zielnika nadawały się doskonale. I m ieszkańcy Ry żskiej długo j eszcze handlowali zasuszony m i kwiatam i. Kwiaty by ły uszkodzone przez pleśń i prom ieniowanie, ale ludzie i tak j e brali: w m etrze trudno o coś lepszego. Przecież wciąż m usieli kochać i sm ucić się; a j ak to robić bez kwiatów? Dzięki suszony m różom , dzięki pam ięci o, j ak się zdawało, dopiero co m iniony m i bezpowrotnie utracony m szczęściu Ry żska rozwinęła skrzy dła. Ale pod ziem ią nie dało się hodować kwiatów: kwiaty to nie grzy by czy ludzie, potrzebuj ą słońca. A targ nad stacj ą, choć zdawał się nie m ieć dna, wy czerpał się. Nadszedł kry zy s. Mieszkańcy Ry żskiej , przy zwy czaj eni j uż do pięknego ży cia, m usieliby przej ść na zm niej szone racj e ży wnościowe i w ogóle żreć szczury, tak j ak pozostali biedacy na zwy czaj ny ch, nieobdarzony ch żadny m błogosławieństwem stacj ach. Uratowała ich sm y kałka do interesów. Zastanowili się nad m ożliwościam i, ocenili zalety swoj ego położenia i zaproponowali sąsiadom z północy układ: będą wy kupy wali nadwy żkę świńskiego obornika, żeby handlować nim dalej , sprzedaj ąc go j ako nawóz wszy stkim stacj om , które uprawiały pieczarki. WOGN

propozy cj ę przy j ął: tego dobra m ieli akurat pod dostatkiem . I Ry żska, przy gasaj ąca j uż, poszarzała od nadciągaj ącej nędzy, złapała drugi oddech. Nowy towar pachniał oczy wiście inaczej , za to by ł pewniej szy. A w obecny ch trudny ch czasach nie m ożna by ło wy bierać. – Chłopaki, co wy, na pusto? – rozczarował się gośćm i wy strzy żony chłopak, krótko wciągaj ąc nosem powietrze. Naty chm iast podbiegli inni, nieco spóźnieni, z wiadram i – całą grom adą, wy krzy kuj ąc j eden przez drugiego: – Gówienko! – Nie m acie gówienka? Dobrze płacę! – Dam kulkę za kilo! Płacono tu, podobnie j ak w cały m m etrze, naboj am i do kałacha – obecnie j edy ną twardą walutą. Ruble straciły j akąkolwiek wartość j uż na sam y m początku: do czego m iano by j e odnosić w świecie, w który m słowo honoru j est nic niewarte, a państwo nie istniej e? Z naboj am i nie m iały szans. Z banknotów dawno j uż skręcili papierosy i wy palili; wy sokie nom inały ceniono bardziej od niskich – by ły czy stsze, lepiej się żarzy ły, m niej kopciły. Monetam i bawiły się biedniej sze dzieci, dla który ch zabrakło łusek po naboj ach. A prawdziwa cena wszy stkiego wy rażała się teraz w kulkach, j ak z czułością nazy wano am unicj ę. Nabój za kilogram to cena na Ry żskiej , a gdzieś na Sewastopolskiej kilo kosztuj e j uż całe trzy. Oczy wiście nie każdy będzie chciał się ty m zaj m ować. To nic: m niej sza konkurencj a. – Słuchaj , Losza, wy pad stąd! Ja tu wofle by łem pierwszy – powiedział z kaukaskim akcentem sm agły ruchliwy wąsacz i pchnął wy tatuowanego chłopaka w j ego Chry stusa; tam ten zj eży ł się, ale ustąpił.

– Skąd ty wy lazłeś, kwam ać? My ślisz, że j ak wy j dziesz do nich do tunelu, to całe gówno j est twoj e? – przy skoczy ł drugi, z siny m i policzkam i i ły siną. – Popa, co gnoj ek wy prawia! – Dobra j uż, chłopy, co wy … Oni i tak są puści! – Daj , niech sprawdzę! Węch wy strzy żonego Loszy z krzy żem go nie zawiódł. Cotangens niczego nie wiózł. Rozłoży ł ręce dobrodusznie, wy sadził Artem a i Hom era: – Tu m oj a władza się kończy ! I potoczy ł się z powrotem w ciem ność, pogwizduj ąc j akąś nieznośną m elodię. Warta służbowo, na ty le, na ile to by ło konieczne, zapoznała się z gośćm i i przepuściła ich: handlarze, którzy wcześniej się zbiegli, teraz rozeszli się. Został ty lko ten pierwszy – Losza. Widocznie naj głodniej szy. – Chłopaki, m oże wy cieczkę? Tury ści m aj ą u nas na co popatrzeć. Kiedy ostatnim razem widzieliście pociąg? Mam y w nim hotel. Eleganckie pokoj e! Z prądem . W kory tarzu. Załatwię zniżkę. – Znam tu wszy stko j ak własną kieszeń – wy j aśnił dobrodusznie Artem i ruszy ł naprzód; Hom er poszurał za nim . Ry żską tworzy ły dwa wesołe kolory : czerwony i żółty, ale żeby to odkry ć, trzeba by ło zeskrobać paznokciem warstwę tłuszczu z kafelków, który m i by ła wy łożona. Jeden z tuneli zaty kał śnięty pociąg m etra przerobiony na hotel robotniczy. Całe tutej sze ży cie toczy ło się w drugim . – A znacie nasz bar? Dopiero co otworzy li. Piwo dom owe m aj ą pierwsza klasa. Warzą j e wprawdzie m iędzy inny m i z… – Nie trzeba. – Cóż, chłopaki, j akoś będziecie m usieli się tu rozerwać. Prospekt j est zam knięty.

Kwarantanna. W poprzek torów stoi ogrodzenie oraz ludzie z autom atam i i psam i. Nie j esteście na bieżąco czy j ak? Artem wy prostował się. – I co, nie m a na to sposobu? Na pewno m ożna się j akoś dogadać? Losza pry chnął. – Idź i się dogadaj . Hanza m a teraz u siebie kam panię. Walczą z korupcj ą. Zaraz cię capną. Ty ch, co biorą, potem oczy szczą. W końcu to swoi. Ale wsadzić kogoś m uszą. – A z j akiego powodu zam knęli? – Jakaś choroba grzy bów. Coś w rodzaj u zgnilizny. Albo przenosi się przez powietrze, albo ludzie roznoszą. Tak więc na razie wszy stko zablokowali. – Norm alnie m nie prześladuj ą – powiedział pod nosem Artem . – Nie odpuszczaj ą. – Co? – Losza zm arszczy ł czoło. – Wiszą m i te grzy by – oznaj m ił wy raźnie Artem . – Rozum iem – zgodził się Losza. – Ponury biznes. Obok przem knęło kilku facetów, dzwoniąc blaszany m i wiadram i. Losza chciał ruszy ć za nim i, ale ostatecznie się powstrzy m ał. Widocznie uznał, że z uparty m i tury stam i będzie ciekawiej . – Pański biznes j est j akby weselszy – zauważy ł Hom er. – Głupio gadasz, dziadku – spochm urniał tam ten. – Nie każdy m oże by ć brokerem . Do tego potrzeba talentu. – Brokerem ? – No tak. Jak j a. Jak tam te chłopaki. Brokerem . A j ak to się, według ciebie, nazy wa? Hom er nie m ógł się nawet zastanowić. By ł zby t skupiony : starał się nie uśm iechnąć. Ale kąciki ust i tak wędrowały m u w górę, choćby nie wiadom o j ak j e przy m uszał. I wtedy Artem zauważy ł, że m ina m u się zm ieniła. Jego twarz stała się zim na i przestraszona,

j ak u nieboszczy ka. Patrzy ł obok brokera – gdzieś w bok. – Głupio – perorował ogłuszonem u staruszkowi Losza. – Gówno, nawiasem m ówiąc, j est krwią gospodarki. Bo grzy by to niby na czy m rosną? Pom idorki sewastopolskie czy m się nawozi? Tak więc głupio. A Hom er skinął Loszy głową pośrodku zdania przy j akim ś przy padkowy m słowie i bokiem , niepostrzeżenie odszedł od niego; od Artem a także. Artem powiódł za nim wzrokiem : zobaczy ł, ale nie zrozum iał. W odległości kilku kroków plecam i do nich stała wiotka blondwłosa dziewczy na. Całowała się z opasły m i bardzo solidny m brokerem ; ten, oddaj ąc się przy j em ności, j ednocześnie niepostrzeżenie odsuwał na bok swoj e wiadro, żeby nie rozwiewało zauroczenia. To właśnie do niej zbliżał się niepewnie Hom er. – I co, m y ślisz, że dużo z tego wy ciągam y ? – straciwszy kontakt ze staruszkiem , Losza przełączy ł się na Artem a. Hom er dotarł do parki i z wy siłkiem zaczął szukać kąta, pod który m m ógłby zaj rzeć zakochany m w twarz. Czy żby kogoś rozpoznał? Nie m iał j ednak odwagi się wtrącić i przerwać ich pocałunek. – Czego? – fałdam i tłuszczu na poty licy wy czuł go spaślak. – Czego chcesz, stary ? Oderwana od pocałunku dziewczy na m iała twarz zaczerwienioną i skurczoną niczy m przy ssawka pij awki, którą zerwano z czy j ej ś ręki. To nie by ła ta twarz, nie ta, której szukał, zdał sobie sprawę Artem za Hom era. – Proszę wy baczy ć. – Spadaj ! – powiedziała pij awka. I Hom er, przy gasły, ale wciąż niespokoj ny, dołączy ł do Artem a i Loszy. – Pom y liłem się – wy j aśnił.

Choć Artem postanowił o nic nie py tać: odkręci człowiek kranik ze staruszkowy m i wy znaniam i i j eszcze gwint się zerwie. – No j asne, nie m ogłaby … Z kim ś takim za nic by … Stary idiota… – powiedział więc Hom er do siebie. – A co, pracuj ecie na własną szkodę? – zapy tał Artem Loszę. – Szkodę j ak szkodę… Hanza z każdej dostawy ściąga połowę na cło. A teraz to w ogóle… Z tą całą kwarantanną… Hanza – tak zwał się Związek Stacj i Linii Okrężnej . Tranzy t wszy stkich towarów ze wszy stkich krańców m etra przechodził przez ry nki Hanzy i j ej urzędy celne. Wielu straganiarzy, zam iast nadstawiać karku i przedzierać się przez całe m etro, wolało dowieźć swoj e towary do naj bliższego bazaru na przecięciu Okrężnej z liniam i prom ienisty m i i oddać wszy stko lokalny m geszefciarzom . Utarg też bezpieczniej by ło zostawić w ty m sam y m m iej scu, w j edny m z banków Hanzy, żeby nie urżnęli za niego głowy w ciem ny ch tunelach źli ludzie, którzy podej rzeli udaną transakcj ę. Na uparty ch, którzy dalej sam i nieśli swój towar, tak czy inaczej nakładali opłaty. I j akkolwiek by się powodziło inny m stacj om , Hanza wciąż się bogaciła. W cały m m etrze nikt nie m ógł się z nią równać. I j ej oby watele by li z tego dum ni i zadowoleni; wszy scy pozostali m arzy li zaś o ty m , by się ty m i oby watelam i stać. Ze środka peronu widać by ło ginący w tunelu rząd drezy n towarowy ch, który ch na Ry żską nie wpuszczano: brokerzy po to by li brokeram i, żeby na wy ścigi kupować towar w północny m tunelu i sprzedać w południowy m . Potem inni ciągnęli z niego zy ski. – Cały handel stanął – poskarży ł się Losza. – Duszą przedsiębiorców, gnidy. Monopoliści pieprzeni. Człowiek zaj m uj e się uczciwie swoim interesem , ale nie! Kto dał im prawo bogacić się na nas? Ja m am zginać grzbiet, a im będą rosły brzuchy ? To j est, kurna, ucisk! Gdy by pozwolili

nam swobodnie handlować, całe m etro by rozkwitło! Artem nagle poczuł do niego sy m patię, m im o arom atu. Nabrał ochoty, by podtrzy m ać tę zabawną rozm owę. – Hanza i tak m a się dobrze – powiedział, wspom inaj ąc. – By ła taka historia. Musiałem pracować na Pawieleckiej . Tej na Okrężnej . Czy ściłem wy chodki. Skazali m nie na rok robót. Po ty godniu uciekłem . – Można powiedzieć, przeszedłeś chrzest boj owy – skinął głową Losza. – Całe to dobro idzie do dołów kloaczny ch i do ziem i. Nie zniżali się do handlu. Losza uśm iechnął się niewesoło.

– Bogato ży j ą. Wy ciągnął papierośnicę z pocięty m i papierkam i, kapciuch z czy m ś do palenia. Poczęstował. Hom er odm ówił, Artem wziął. Ustawił się pod dy ndaj ącą pod sufitem żarówką, przy j rzał się literom przed zawinięciem w nie nam iastki ty toniu. Żółta książkowa kartka starannie zadrukowana tekstem została ręcznie wy rwana i przedarta tak, żeby zrobić skręty, a nie po to, żeby ze zrozum ieniem czy tać licho wie co: I m łodą siłę wszechciążenia: Początek rządów praelity … A więc będziem y ży li w latach, Gdzie znikną wilki oraz noże, A niebo j utrem j est brzuchate, Eteru spęczniałego zbożem . Zwy cięzcy j eszcze dziś bez skruchy Cm entarze lotu lustrowali,

Łam ali skrzy dła ważek kruche* I właśnie te skrzy dła ktoś urwał. Artem wy pchał te bezuży teczne litery m achorką, zwinął j e starannie, poślinił, żeby j eden koniec skleił się z drugim , poprosił o ogień. Losza pstry knął spiry tusową zapalniczką zrobioną z łuski po naboj u do cekaem u. Palący się papier pachniał sm akowicie, słodko. Machorka by ła podła. – A co, bardzo wam pilno dostać się na Prospekt? – m rużąc oczy przez dy m , szepnął Losza. – Do Hanzy. Tak, pilno. – Macie wy stawione wizy ? – Tak. Zaciągnęli się j eszcze raz. Hom er zaczął kasłać. Artem owi by ło wszy stko j edno. – Ile j esteś gotów zapłacić? – Podaj cenę. – Brachu, to nie j a będę podawał cenę. Kto inny będzie tam decy dował. Ja po prostu m ogę was poznać. – Poznaj . Losza zaproponował wy pić j eszcze strzem iennego w tutej szy m hałaśliwie wesoły m barze pod szy ldem „Ostatni Raz”, ale Artem przy pom niał sobie, z czego pędzą tam alkohol. Za doprowadzenie i zapoznanie um ówili się na dziesięć naboj ów. Uczciwie się um ówili, po bratersku. Kordon sanitarny przecinał tunel przed sam y m wj azdem na stacj ę Prospekt Mira. Form alnie do Hanzy należały ty lko stacj e na Linii Okrężnej , a sąsiaduj ące z nim i prom ieniste by ły niby niezależne; ale tak by ło ty lko form alnie, na niby. Zaszła potrzeba odcięcia inny ch linii – odcięli raz-dwa. Pogranicznicy Hanzy w szary ch m undurach w panterkę bili ludzi po twarzach biały m ostry m

światłem swoich latarek, szczekali na nich, żądaj ąc, by robili w ty ł zwrot i wracali tam , skąd przy szli. Jak strach na wróble wisiał na drągu afisz „KWARANTANNA!” z portretem zżartego chorobą grzy ba. Wartownicy odm awiali rozm owy ze straganiarzam i i nie dało się nawet spotkać z nim i wzrokiem : zasłonili sobie oczy nasunięty m i nisko daszkam i plam isty ch czapek. Te um ocnienia m ożna by ło co naj wy żej próbować wziąć szturm em . Broker Losza plątał im się pod nogam i, szukał pod daszkam i znaj om y ch. W końcu dał nurka pod j eden z nich, szepnął coś, odwracaj ąc się, puścił Artem owi oko, skinął podbródkiem , pokazuj ąc „chodź tu”. – Są aresztowani! – m orda w czapce obj aśniła rozgorączkowanem u tłum owi, dlaczego nagle przepuszczaj ą tę dwój kę. – Cofnąć się, ale j uż! Przeniesiecie zarazę! Poprowadzili ich pod eskortą przez przy cichły Prospekt: stragany zabite deskam i, kupuj ący oblegaj ą kordon, a rozczochrane sprzedawczy nie odm rażaj ą sobie różne części ciała na granicie, paplaj ąc o ży ciu, śm ierci i losie. I j est prawie ciem no: targ nie działa, trzeba oszczędzać światło. Kiedy indziej kipiałoby tu ży cie; Prospekt Mira to centrum , ze wszy stkich pery ferii przy wożono tu naj rozm aitsze towary. Ubrania na każdy gust, stoiska z książkam i, obok który ch Artem nie m ógłby kiedy ś przej ść oboj ętnie, stosy przy palony ch sm artfonów – a nuż trafi się wśród nich j akiś działaj ący, a w nim fotografie, wielobarwne, powy ciągane na chy bił trafił wprost z czy j ej ś pam ięci… Kupić? – chy ba ty lko po to, żeby powspom inać cudze dzieci; zadzwonić m ożna z niego ty lko donikąd. I oczy wiście broń. Dowolna. Wszy stkie ceny są podawane w naboj ach. Zbędne sprzedaj , potrzebne kup i leć dalej . Eskorta by ła surowa: uważnie pilnowała, żeby Artem i Hom er nie uciekli. Poszturchiwali ich w plecy aż do przej ścia z linii prom ienistej na Okrężną. Postawili, żeby czekali pod żelazny m i drzwiam i w białej ścianie. Po j akichś dziesięciu m inutach zostali wezwani. Musieli się schy lić, potem j eszcze raz i znów:

pom ieszczenia służbowe zrobili chy ba dla Morloków. Choć z drugiej strony pokolenie, które urodziło się j uż pod ziem ią, by ło m ało wy rośnięte – dla niego te wy m iary by ły by w sam raz. W m ały m pokoiku siedziało dwóch. Pierwszy m iał im ponuj ący ch rozm iarów gębę i okulary, ale brakowało m u włosów; całą resztę organizm u m iał ukry tą gdzieś w trzewiach ciężkiego polerowanego biurka. Zdawało się, że j est tu ty lko całkowicie autonom iczna głowa. Drugi człowiek nie m iał w sobie zupełnie nic interesuj ącego. – Zastępca naczelnika stacj i Prospekt Mira – Okrężna, Roży n Siergiej Siergiej ewicz – powiedział ten niepozorny, wskazuj ąc z szacunkiem na m ordziastego. – Słucham – odezwała się teraz solidny m basem gęba. – Jest taka sprawa, Siergiej u Siergiej ewiczu. Chłopaki potrzebuj ą wej ść do Hanzy. Maj ą wizy – poprosił Losza. Głowa w okularach z wy siłkiem , j akby skorodowała, skierowała na niego swój napuchnięty nos i głośno wciągnęła powietrze. Poczuła i wy krzy wiła się w gry m asie. Widać do tego gabinetu nie często wpuszczano brokerów. – Wej ście na tery torium Hanzy aż do zm iany, że tak powiem , zarządzenia j est zabronione, i kropka! – odezwał się Roży n. Zrobiło się niezręcznie. – I co, nie m a inny ch m ożliwości? – zapy tał ponuro Artem , a Losza sy knął na niego. – Jakich znowu m ożliwości przekupstwo urzędnika to j est że tak powiem naty chm iast raz i koniec i żeby więcej m i się tu nigdy nie waży ć j asne czy nie! – wy powiedziała groźnie głowa Roży na. – W czasie kiedy ludzie po cały m m etrze wy po prostu nie m acie prawa! Po to dano człowiekowi kwarantannę żeby a j ak nie to sy tuacj a m oże wy j ść rozum iecie to czy nie! I j eśli zostaliśm y tu postawieni żeby pilnować to będziem y pilnować i pilnować do ostatka ponieważ stawką j est sam i wiecie co! Środki nadzoru fitosanitarnego! Nawiasem m ówiąc sucha zgnilizna!

Ta rozm owa j est zakończona! Um ilkł i w pom ieszczeniu zapanowała cisza, j akby odm owa by ła wcześniej nagrana na kasetę; oto dograła do końca, kliknęła i nie by ło j uż żadnej m uzy ki. Roży n palił wzrokiem Artem a i Loszę przez grube soczewki swoich okularów, cisza narastała i narastała; j akby czegoś od nich oczekiwali. Zabzy czała m ucha gnoj ówka – ciężka j ak bom bowiec. Czy żby Losza przy niósł j ą w kieszeni? – Czy li pój dę górą – rozłoży ł ręce Artem . – Chałturszczy k z ciebie, Aleksiej . – Moj e dziesięć i tak m i się… – Ależ dlaczego górą? – odezwał się w końcu niepozorny człowiek. – To dość niebezpieczne. W odróżnieniu od Roży na przez całą rozm owę nie skrzy wił się i ani razu nie pry chnął. I w ogóle naj widoczniej rzadko się m arszczy ł. Twarz m iał gładką, o beztroskim wy razie, głos uspokaj aj ący : – Siergiej Siergiej ewicz wy głosił stanowisko oficj alne. W końcu j est podczas pełnienia obowiązków służbowy ch. Można go zrozum ieć. I Siergiej Siergiej ewicz słusznie nakreślił problem : naszy m zadaniem j est przeszkodzić w rozprzestrzenieniu się suchej zgnilizny, niebezpiecznej choroby grzy biczej , która atakuj e pieczarki. Jeśli doj rzeliście wewnętrznie do kom prom isu, przedy skutuj m y go razem . Sy tuacj a j est poważna. Sto naboj ów za trzech. – Ja nie j estem z nim i – powiedział Losza. – Sto naboj ów za dwóch. Artem podpatrzy ł, co tam z Roży nem : od takiego bezprawia z pewnością m usiał dostać drgawek. Skądże, zastępca naczelnika stacj i zupełnie nie ucierpiał, tak j akby niepozorny człowiek wy dawał niesły szalne dla j ego uszu infradźwięki. Sto naboj ów. Trzy m agazy nki z kawałkiem – z sześciu, które Artem wziął ze sobą. Za sam ą ty lko m ożliwość

wej ścia do Hanzy. A przecież to sam początek drogi. A j ednak… Za wszy stkie pozostałe trasy, w ty m przej ście po powierzchni, m ogli zapłacić j eszcze więcej – na przy kład głową. Plan m etra przed oczam i: przej ść przez Hanzę, przej echać j ej wy godny m i szy bkim i m arszrutkam i od razu na Pawielecką, a stam tąd j uż prosto, bez trudności i przeszkód, przeskoczy ć na Teatralną. I nie trzeba przekraczać granicy Linii Czerwonej , i Rzeszę też m ożna om inąć… – Stoi – powiedział Artem . – Mam wy j ąć od razu, tutaj ? – Ależ naturalnie – odparł łagodnie niepozorny. Artem zdj ął plecak, rozwinął worek, wy m acał schowane wśród m aneli m agazy nki, zaczął wy łuskiwać m atowe ostro zakończone naboj e na biurko. – Dziesięć – podsunął pierwszą partię Siergiej owi Siergiej ewiczowi. – No co za brak taktu! – zdenerwował się niepozorny ; wstał ze swoj ego m iej sca i zabrał kulki. – Przecież człowiek tu pełni obowiązki służbowe! No co pan? A j a to po co tu j estem , według

pana? Na szczęście Siergiej Siergiej ewicz naboj ów nie widział. Z pochm urną i nieprzy stępną m iną przeczy ścił gardło i zaczął przeglądać piętrzące się na biurku dokum enty, przekładaj ąc j e z j ednej kupki na drugą. Teraz wy glądało to tak, j akby został w gabinecie sam : w żaden sposób nie m ógł zarej estrować swoim i zm y słam i obecności wszy stkich pozostały ch. – Osiem , dziewięć, dziesięć: sto. – Wszy stko się zgadza – zakończy ł niepozorny. – Dziękuj ę. Zostaniecie odprowadzeni. Losza poklepał swoj ego Chry stusa z aprobatą. – I żeby że tak powiem więcej bez takich rzeczy ! – przem ówiła głowa Roży na. – Ponieważ powinny by ć j akieś zasady ! I w takim trudny m m om encie kiedy potrzebna j est solidarność! Sucha zgnilizna! Niezwłocznie! Wszy stkiego dobrego! Hom er, który przez całe spotkanie pozostawał niem y ze zdziwienia, pokłonił się m ówiącej głowie z autenty czny m szacunkiem . – Pięknie – powiedział. – Wszy stkiego dobrego – powtórzy ła surowo głowa. Artem zarzucił plecak; zrobił to j ednak zby t gwałtownie i zielony m etalowy bok wy sunął się z górnego rogu. Siergiej Siergiej ewicz oży ł i zaczął podnosić zza biurka krótki opasły tułów, który, j ak się okazało, j ednak posiadał. – To nie j est że tak powiem radiostacj a? Bardzo przy pom ina woj skową radiostacj ę w pewny m sensie w zakresie wnoszenia na tery torium Hanzy ! Artem zerknął na niepozornego; lecz teraz, kiedy Roży n się obudził, ten, ledwie zdąży wszy zgarnąć całą setkę naboj ów gdzieś pod stół, utracił całe zainteresowanie rzeczy wistością

i z roztargnieniem usuwał brud spod paznokci. – Dziękuj ę! – zaprzeczy ł Artem , podniósł worek i pociągnął Hom era do wy j ścia. – Jeszcze dy szka dla m nie! – przy pom niał broker, wy skakuj ąc w ślad za nim i. Przez zatrzaśnięte drzwi Artem usły szał dudniącą rozm owę. A na peronie j uż na nich czekali. Nie ci wartownicy w panterkę, którzy ich tu przy prowadzili. Ludzie po cy wilnem u, z otwarty m i książeczkam i, z który ch w ty m półm roku i tak niczego nie m ożna by ło wy czy tać. – Służba bezpieczeństwa – powiedział uprzej m ie j eden z nich, wy soki. – Maj or Swinołup, Bory s Iwanowicz. Proszę oddać broń i sprzęt łączności. Jesteście zatrzy m ani j ako podej rzani o szpiegostwo na rzecz Linii Czerwonej .

* Fragm ent wiersza Osipa Mandelsztam a A niebo jutrem jest brzemienne w przekładzie Marii Leśniewskiej , cy t. za: Osip Mandelsztam , Poezje, Wy dawnictwo Literackie, Kraków, 1984 (przy p. tłum .). 5 // Wrogowie Gabinet m aj ora okazał się całkiem przy tulny, bardziej zresztą przy pom inał kawalerkę. W dodatku od razu stało się j asne, że gospodarz tu nocuj e: pry watny kąt kry ł się co prawda za zasłoną, ale j akoś tak po dom owem u wy stawał spod niej skrawek łóżka niedbale zaścielonego kocem akry lowy m . Podziurawiony przez m ole dy wan z wy m y ślny m wschodnim wzorem , którego szczegóły zaczęły j uż znikać. W drugim kącie wpasowano wspaniałą ikonę: dwaj subtelni m ężczy źni w czerwony ch stroj ach, ze sm utny m i m inam i i wątły m i m ieczam i w delikatny ch długich palcach. Otworzy wszy drzwi, m aj or obrzucił pokój kry ty czny m spoj rzeniem , stękaj ąc, podniósł rozrzucone na różne strony urocze pluszowe kapcie i z zakłopotaniem wcisnął j e pod biurko.

– Proszę wy baczy ć rozgardiasz. Zbierałem się w pośpiechu. Artem i reszta tłoczy li się ty m czasem w przedsionku. Posprzątawszy, Bory s Iwanowicz zaprosił ich do środka. Ale nie wszy stkich. – Broker? – zapy tał Loszę z odległości wy ciągniętej ręki. – Broker – przy znał tam ten. – Poczekaj na zewnątrz, przy j acielu. Porozm awiam y osobno. W końcu j em też w ty m gabinecie obiady. Roboty j est co niem iara. Wróg nie śpi. I odciął się od sm rodu drzwiam i – pikowany m i, m iękkim i, choć przy zam y kaniu zazgrzy tało żelazo. – Siadaj cie na krzesełkach. Strzepnął z biurka okruchy, zaj rzał do wy m alowanej w trady cy j ne gżelskie wzory filiżanki, cm oknął. Artem zaczął nawet podej rzewać, że m oże zaproponuj e im j eszcze herbatę, ale Bory s Iwanowicz tego nie zrobił. Odsunął na bok m osiężną lam pkę z abażurem z zielonego szkła, żeby światło nie raziło po oczach. I j uż z przy j em nego półm roku zapy tał: – Skąd panowie do nas zawitali? – WOGN. – O. Bory s Iwanowicz poprzesuwał WOGN na j ęzy ku j ak witam inkę, potarł sobie nos, próbuj ąc sobie przy pom nieć. – Jak tam wasze władze? Kaliapin, j eśli się nie m y lę, Aleksander Nikołaj ewicz? Jak sobie radzi? – Kaliapin przeszedł na em ery turę pół roku tem u. Teraz rządzi Suchy. – Suchy … Suchy ! To by ły szef bezpieczeństwa, tak? Kolega! – uradował się m aj or. – Cieszę się z j ego awansu!

– Właśnie ten. – A pan sam też j est stam tąd, j ak rozum iem ? – Swinołup przekartkował paszport Artem a. – Czy m pan się zaj m uj e. – Stalker – powiedział Artem . – Tak właśnie pom y ślałem . No a pan? – Bory s Iwanowicz przerzucił się na Hom era. – Z Sewastopolskiej . – To dopiero ciekawe! Kawał drogi. Sewastopolska! Denis tam j est… Denis… Boże, po oj cu m a… – Michaj łowicz. – Racj a! Denis Michaj łowicz. Co u niego? – W dobrej form ie. – W dobrej form ie! Ha! – Bory s Iwanowicz m rugnął do Hom era porozum iewawczo. – Lepiej nie da się tego powiedzieć. Spotkałem go kiedy ś. Szczerze go szanuj ę. Profesj onalista. Taa. Swinołup znów zaj rzał do swoj ej filiżanki, j akby w nadziei, że ta napełni się sam a z siebie. Potem ostrożnie dotknął policzków. Coś by ło z nim i nie tak, ale w półm roku Artem w żaden sposób nie m ógł się zorientować, w czy m rzecz. Zdawało się, że twarz m aj ora by ła… podrapana? Poza ty m j ego powierzchowność zdawała się raczej przy j em na: rosły, czoło szerokie i wy sokie przez zakola, sportowa przy garbiona m łodość przy gnieciona pracą w gabinecie. Oczy poły skiwały z półcienia ciepło, badawczo. Nazwisko zadziwiaj ąco do niego nie pasowało, nazby t go brutalizuj ąc. To nie by ł człowiek z ludu. – A pan, nawiasem m ówiąc, nie j est Ży dem ? – zapy tał Bory s Iwanowicz Hom era. – Nie. A co? – „Nie, a co?” – zaśm iał się gospodarz gabinetu. – Bardzo m i się pan podoba. Zresztą j a odnoszę się do pańskiego brata z naj wy ższy m szacunkiem , w odróżnieniu od wielu m oich

kolegów… – Nie j estem Ży dem . Przecież widział pan paszport. A co, to m a j akieś znaczenie? – Paszport! Paszporty wy pisuj ą ludzie. Ja przecież nie m ówię o paszporcie, ale o stanie duszy. A odpowiadaj ąc na pańskie py tanie: nie, nie m a to żadnego znaczenia! W rzeczy sam ej , nie j esteśm y przecież Rzeszą. Na ścianie szeleścił wskazówkam i zegar wahadłowy : prosty, szkiełko oprawione w granatowy plastik. Na cy ferblacie nary sowana by ła chy ba tarcza i j akieś pooddzielane kreskam i litery. W zielony m odblasku lam py na biurku Artem przeczy tał po cichu: „WCzK-NKWD-MGB-KGBFSK-FSB-SB ZLO”. „ZLO – Związek Linii Okrężnej ”, m echanicznie rozszy frował Artem prawdziwą nazwę Hanzy. – Unikat – wy j aśnił m u Bory s Iwanowicz. – W cały m m etrze są ty lko dwie sztuki. Koneser doceni. – Ma pan j eszcze do nas j akieś py tania? – spy tał Artem . – Oczy wiście. I to niem ało. Na przy kład czy m ógłby pan zbliży ć do światła swoj e ręce, dłońm i do góry ? – nie opuszczaj ąc cienia, poprosił m aj or. – Aha, dziękuj ę. Palce. Pozwoli pan, że dotknę? No, tak j akby m uścisnął panu dłoń. O tak. Odciski. A to od prochu, tak? Pokaże m i pan ram ię? No niech pan pokaże, niech pan pokaże. Prawe. Nie, m ożna się nie rozbierać. Proszę, siniak. Widać m usi pan uży wać karabinu, tak? I co j eszcze by ło dziwne: j ego palce by ły wilgotne i nieco lepkie. Ale to nie pot się na nich lepił, ale… Artem ledwo przezwy cięży ł chęć, by powąchać swoj e ręce, od raz po ty m , j ak uwolnił j e z uścisku m aj ora. – Jestem stalkerem . Wy j aśniałem . – No tak, to tak. Ale przecież stalkerzy zawsze chodzą w skafandrze ochronny m , w rękawicach, tak? Tego pan sobie na powierzchni nie nastrzelał. A pan, Nikołaj u Iwanowiczu? –

zwrócił się do Hom era im ionam i z paszportu, starannie obm acuj ąc swoj e policzki. – Ręce. Będzie pan łaskaw. Dziękuj ę. O, tu widać inteligenta. Zam y ślił się, rozprostowuj ąc te swoj e palce: grube, silne. Jakby robił nim i coś, od czego bardzo m u zdrętwiały i bolały. Może długo pracował latarką z prądnicą? Unikatowy zegar obracał wskazówkam i przez j akiś czas, ty kaj ąc dobitnie: cy k, cy k, cy k, cy k. Wszy scy m ilczeli, pozwalaj ąc rozbrzm iewać zegarowi. Od zewnętrzny ch dźwięków odcinały ich żelazne drzwi. Gdy by nie głośne i wy raźne ty kanie, ich uszy wy pełniałaby cisza, j akby ogłuchli po wy buchu. Potem Bory s Iwanowicz oprzy tom niał. – Mogę spy tać, j aki j est cel panów wizy ty w Hanzie? – Tranzy t – odparł Artem . – Punkt docelowy ? – Teatralna. – Orientuj e się pan, że wwóz niecerty fikowanego sprzętu łączności na tery torium Hanzy j est zakazany ? – Nigdy czegoś takiego nie by ło! – No j akże. Pewnie po prostu wcześniej pan nie próbował, Artem ie Aleksandrowiczu. Ukłuł go dźwięk „otczestwa”: pierwszy paszport wy rabiał m u Suchy, a Suchy nie m ógł znać im ienia prawdziwego oj ca Artem a. Im ienia m atki zresztą też nie dosły szał. A sam Artem m ógłby, ale nie zapam iętał. Tak więc wuj ek Sasza wpisał siebie, a Artem owi nie starczy ło wtedy kręgosłupa, żeby się z nim kłócić. I tak się przy czepiło. Ale nazwisko i tak potem zm ienił. Kiedy Mły narz wy pisy wał m u nowe dokum enty zam iast ty ch stracony ch. – I j eszcze j edno py tanie: m ieszka pan i pracuj e na WOGN-ie, o czy m inform uj e pieczątka, a paszport został wy dany w Polis. Dużo pan m usi podróżować? Często pan tam by wa?

– Mieszkałem tam rok. Miałem fuchy. – Nie na stacj i Biblioteka im ienia Lenina przy padkiem ? – Na stacj i Biblioteka. – Nieopodal Czerwonej Linii? – Nieopodal sam ej Biblioteki. Swinołup się zainteresował, uśm iechnął. – A na Teatralną idzie pan pewnie dlatego, że j est nieopodal Teatru? A nie dlatego, że obie stacj e przesiadkowe należą do czerwony ch? Proszę m nie dobrze zrozum ieć, po prostu j estem ciekaw. Z obowiązku służbowego. – Prawie. Planuj ę wy j ście na powierzchnię. Na Teatralnej . – Oczy wiście zabieraj ąc ze sobą radiostacj ę ty pu woj skowego? Do kogo będzie pan tam nadawał szy frogram y ? Do trupy baletowej ? Trup-y, ha! – Niech m nie pan posłucha – przerwał m u Artem . – Nie m am y żadnego związku z czerwony m i. Wy j aśniłem : j estem stalkerem . Wszy stko i tak j est j asne, czy ż nie? To widać po twarzy, po włosach. W nocy nawet światła w kiblu nie m uszę zapalać, bo cały strum ień m i się, kurde, j arzy. No tak, m am ze sobą radiostacj ę. Co w ty m dziwnego? A j eśli gdzieś tam , na powierzchni, utknę? Jeśli coś m nie będzie chciało pożreć? To co, nie wolno m i będzie nawet kogoś wezwać na pom oc? – A j est kogo? – zapy tał Bory s Iwanowicz. Pochy lił się do przodu, wy suwaj ąc się z cienia. I stało się j asne, dlaczego kry j e twarz. Cała by ła pokreślona nabrzm iały m i, sączący m i się surowicą zadrapaniam i. Jedno z nich przecinało na skos j ego brew i po przerwie policzek, tak j akby ktoś próbował wy rwać m aj orowi oko, ale ten zacisnął powieki i j e ochronił. Oto, co lepiło m u się na palcach: pły n, który wy pły nął z ty ch zadrapań. Zupełnie świeży ch,

j eszcze niezaschnięty ch; coś stało się m aj orowi zaledwie kilka m inut przed ty m , j ak ich aresztował. „Zbierałem się w pośpiechu”… – Może i j est – powoli odpowiedział Artem . Zapy tać go: co się panu stało z twarzą, Bory sie Iwanowiczu? Ty lko co to teraz da? Nic, naj wy żej na chwilę odciągnie uwagę. – No to m oże ich pan wezwie? – Bory s Iwanowicz uśm iechnął się; szram y sprawiły, że nie wy szło to naj lepiej . – Bo m oże się to teraz panu przy dać. Jest pan zam eldowany na j ednej stacj i, a dokum enty m a pan wy dane na drugiej . Z bronią palną. Z trzem a kom pletam i am unicj i. Z zabroniony m sprzętem radiowy m . Rozum ie pan, o czy m m ówię? Ta pańska radiostacj a… Mam y wszelkie podstawy, żeby pana zatrzy m ać, Artem ie Aleksandrowiczu. Powiedzm y, że do wy j aśnienia. Tłum aczy ć się? Wy j aśniać tem u człowiekowi, po co j em u, Artem owi, radiostacj a? Sam m ógł sobie odpowiedzieć w zastępstwie Swinołupa: przez dwadzieścia lat nie by ło żadny ch sy gnałów, żadny ch świadectw, że gdziekolwiek przeży ł ktoś j eszcze. Kogo pan chce oszukać, Artem ie Aleksandrowiczu? Maj or wy dostał się zza swoj ego przedpiersia, wy szedł na środek pokoj u, depcząc brudny m i butam i niknący od upły wu czasu i ciem ności deseń. – I pana, Nikołaj u Iwanowiczu, dla towarzy stwa… Może choć pan m a coś do powiedzenia? Niekoniecznie teraz, przy m łody m człowieku. W pańskim bagażu nie znaleziono niczego poza dziennikiem . Ty le że pańskie ukochane gry zm oły m ożna interpretować na rozm aite sposoby. Może to powieść m iniony ch lat, a m oże skrobie pan raport dla urzędu bezpieczeństwa Linii Czerwonej . Co? Hom er wciągnął głowę m iędzy ram iona i połknął własny j ęzy k; ale nie próbował odżegny wać się od Artem a. Swinołup j eszcze trochę przy kręcił im adło:

– Cóż, wie pan, j ak j est. Czasy są ciężkie. Niespokoj ne. Ciężkie czasy wy m uszaj ą trudne decy zj e. Rozum ie pan, o czy m m ówię? Artem poszukał odpowiedzi w dole, na wy tarty m dy wanie. Spod biurka wy glądały sm utne pluszowe kapcie. By ły j akieś… obce w ty m gabinecie. Zby t m ałe dla wielkich nóg Bory sa Iwanowicza. Dam skie? – I m oże zaj ść taka ewentualność, że m a pan j akieś wy j aśnienie tego wszy stkiego. Ty le że przecież póki co go nie znam . Proszę się postawić na m oim m iej scu: m uszę wy m y ślać własne wersj e. I oto j aka wersj a m i się na razie ry suj e… Zbierał się w pośpiechu. Nie zdąży ł schować kapci. Twarz poharatana do krwi. Kto m u to zrobił? – m y ślał Artem , zam iast m y śleć o ty m , j ak się wy bronić. Kobieta. Paznokciam i. Całą twarz. Próbowała wy drapać m u oko. To nie by ła zabawa. Co on z nią zrobił? – Że próbowaliście, towarzy sze, przeniknąć na tery torium wrogiej wam Hanzy, om ij aj ąc kontrolę graniczną na drodze przekupstwa osoby urzędowej . W celu, rzecz j asna, szpiegostwa. Czy m oże zorganizowania ataku terrory sty cznego? Co on z nią zrobił? Cholerna lam pa żałowała światła i w półm roku nie dało się rozpoznać, czy wzór na dy wanie nie oplatał purpurowy ch plam . Kawalerskie m ieszkanie wy dawało się posprzątane, nikt tu się nie bił, nie tarzał po podłodze, nie przewracał m ebli; ale te kapcie… Te kapcie j ednak leżały porozrzucane. Czy li ona tu przy szła. Doprowadzili j ą… Zatrzasnęli drzwi, rozległ się ten zgrzy t, przekręcili klucz. Tak sam o, j ak za nim i. – Hanza m a niem ało wrogów. Zawistników. Ale ta radiostacj a… Radiostacj a – niezadeklarowana i niecerty fikowana, przem y cona… Co to znaczy ? To znaczy : nie j esteście sam i. Wasza penetracj a j est częścią j akiegoś planu. Ktoś zam ierzał koordy nować wasze działania.

Przeniknąć na tery torium Okrężnej , urządzić sobie kry j ówki, by ć m oże znaleźć łączników, otrzy m ać od nich fałszy we dokum enty, przy czaić się na dnie, czekać na rozkaz… I o wy znaczonej godzinie ruszy ć razem z inny m i uśpiony m i agentam i. Hom er bezradnie trącał Artem a spoj rzeniem swoich przej rzy sty ch, uczciwy ch oczu. Ale ten nie chciał m u odpowiadać, przez cały czas pokazy wał m u ty lko białka, wy ślizgiwał się. Ciekawe, kim ona j est? Co się z nią stało? – I to, że m ilczy cie, oznacza, że nie m acie j ak zaprzeczy ć. Czy li trafnie wszy stko odgadłem , co? Gabinet nie m iał drugiego wy j ścia. Poj edy ncze drzwi – obite pikowany m m ateriałem , tłum iące wszy stkie dźwięki. Biurko. Zegar. Telefon. Ikona. Zasłonięte łóżko w kącie. Łóżko. Zaścielone akry lowy m kocem . A co, j eśli na nim … Gruba, nieprzej rzy sta zasłona, a za nią… Na łóżku… – No i? Artem otworzy ł usta, zam ierzaj ąc się przy znać. Swinołup podkradł się, przy czaił, przestał gadać. Czekistowski zegar przeciągał j eszcze czas. Cy k. Cy k. Cy k. Hom er nabrał powietrza, nie śm iał oddy chać. I w ogóle nikt j uż nie oddy chał. Dlatego starała się z cały ch sił oślepić m aj ora, bo ten j ą zabij ał. By ć m oże zwalił się na nią od góry … I dusił. Ta zasłona. Za nią. Pościelone łóżko. I wprost na łóżku. Tam , gdzie on śpi. Martwa. A m oże wciąż ży wa? Doskoczy ć tam ? Odsunąć zasłonę? Krzy knąć? Rzucić się do walki? Nikt nie oddy cha. A j eśli tam j est pusto? – Kom u zam ierzaliście wy sy łać sy gnały ? O czy m ? Skąd? – m aj or stracił cierpliwość. Artem utkwił w nim osłupiały wzrok. Głowa wy pełniła m u się błotnisty m i wodam i

gruntowy m i, nie m ieściła ich, groziła pęknięciem ; bolała. Kim ona j est? Co to za kobieta? Za co j ej to zrobił? Trzeba coś robić. Nie m oże tu zostać. A zasłonka – czy to j ego, Artem a, sprawa? – Naprawdę oskarżasz m nie o szpiegostwo, m aj orze? Na rzecz czerwony ch? – Artem wstał. Swinołup wy czarował m alutkiego m atowego m akarowa, um ieścił go obok siebie na biurku, duży m i czarny m i źrenicam i zaj rzał w źrenice Artem a. Ale by ło za późno, żeby się wy cofać. Trzeba by ło otworzy ć pikowane drzwi, trzeba by ło koniecznie wy j ść z tego przy tulnego m ieszkanka na zewnątrz. Wy j ść sam em u i wy ciągnąć staruszka. – Odciski u m nie znalazłeś, tak? Proch? Dobrze. No to powiem ci, skąd te odciski. Pam iętasz historię z bunkrem z zeszłego roku? Powinieneś pam iętać! Korbuta z Linii Czerwonej pam iętasz? Powinieneś by ł go znać! W końcu to twój kolega! Pam iętasz, j ak Zakon stracił połowę ludzi?! Trzy m ali obronę przed czerwony m i! Przed waszy m i, waszy m i wrogam i! Bo j eśli wzięliby ten bunkier… A was, waszą Hanzę prosiliśm y o posiłki, pam iętasz?! Kiedy j uż m y śleliśm y, że to koniec! Ale wszy stkie wasze, sukinsy nów, siły by ły widać zaj ęte na niewidzialny m froncie! Oto skąd m am te odciski! Stąd, skąd Mły narz m a wózek inwalidzki! – Niech pan podwinie rękaw – zm ieniony m głosem nakazał m aj or. Artem , krzy wiąc się, podwinął. „Jeśli nie m y, to kto?” Tatuaż j uż poszarzał. – Cóż, przy naj m niej teraz wy j aśniła się sprawa paszportu – odkaszlnął Bory s Iwanowicz. – Są j eszcze do nas j akieś py tania? – Niepotrzebnie się pan tak na m nie denerwuj e. Nawiasem m ówiąc, m iałem wszelkie podstawy, żeby was tu zatrzy m ać do wy j aśnienia. Może pan nie wie, ale znaj duj em y się teraz o krok od wprowadzenia stanu wy j ątkowego. Ty lko w zeszły m ty godniu wy kry to i unieszkodliwiono u nas piętnastu agentów Linii Czerwonej . Szpiedzy, dy wersanci i terrory ści. Oczy wiście Zakon j est zaj ęty czy m inny m . Rozum iem to. Ale pański Zakon, przy cały m m oim

szacunku, nie zna się na kontrwy wiadzie. By ć m oże zdaj e się wam , że los całej planety znaj duj e się wy łącznie w waszy ch rękach. My ślicie pewnie, że pokój i stabilność Hanzy to coś, co się rozum ie sam o przez się, tak? A j eśli panu powiem , że dopiero co wczoraj schwy taliśm y człowieka, który zdoby ł j uż dostęp do naszego sy stem u wodociągowego? I u którego skonfiskowaliśm y dwadzieścia kilo trutki na szczury ? Wie pan, w j akich m ęczarniach zdy cha się od trutki na szczury ? Albo że taki na pozór niewinny gównowóz, j ak wasz koleżka, przy wiózł w swoj ej beczce na Białoruską m inę przeciwczołgową – wiedział pan o ty m ? Gdy by ustawić j ą w odpowiednim m iej scu, to wy obraża pan sobie, do czego by doszło? A to ty lko dy wersanci. Prowokatorów łapiem y na pęczki. Agitatorów. Zaczy naj ą od biadolenia, że nie m a u nas sprawiedliwości, że bogacze się bogacą, a biedni biedniej ą, że Hanza niby tłam si biznes albo że ludzie pracy haruj ą ponad siły w cały m m etrze, bo Hanza wy sy sa ze wszy stkich krew, a potem proszę, j akie ulotki wy j m uj ą! Rozłoży ł przed Artem em skrawek szarego papieru, na który m plan m etra wy glądał j ak paj ęczy na; pośrodku siedział tłusty paj ąk, na który m napisano „HANZA”. – A z drugiej strony, proszę odwrócić – „Przekaż towarzy szowi!” albo „Przy j dź na zebranie!”. Tak. Tworzą kom órki. Czy się orientuj em y ? Pod naszy m nosem przy gotowuj ą rewolucj ę, j asne? Dzień i noc. Boj ę się py tać, ale… czy pan tam u nich by wał? Rozum ie pan, co nas tu wszy stkich czeka, j akby co? Nie będą nawet tracić na nas kul, zatłuką nas po prostu prętam i zbroj eniowy m i. A ci, który ch na siłę uszczęśliwią, będą m ieli do żarcia siebie nawzaj em – i to na kartki. Proszę! Będzie władza Rad! I co zrobicie przeciwko zbuntowanem u ludowi? Ilu w Zakonie zostało ludzi? Trzy dziestu? Czterdziestu? No tak, specnaz, no tak, bohaterowie, no tak, j eśli nie wy, to któż i któż. A co zrobicie przeciwko tłum owi nakręconem u, napuszczonem u przez prowokatorów? Do kobiet będziecie strzelać?! Do dzieciarni?! Co?! Nie, m ój drogi! Znacie się m oże na takty ce walki w zwarciu albo na szturm owaniu um ocniony ch obiektów, ty lko że ży cie się do tego nie ogranicza!

Wiesz, ile j est w ży ciu sy tuacj i? Cy k. Cy k. Cy k. Bory s Iwanowicz złączy ł dłonie na kształt suwaka; to zaś j akby o czy m ś m u przy pom niało, bo spoj rzał na swoj e palce – grube, silne – z zadum ą. Potem znów dotknął policzka. – Po co ci ta Teatralna? – zapy tał j eszcze raz, spokoj nie. – I kogo m asz ze sobą? – kiwnął na Hom era. – Wy pełniam zadanie Mły narza – odparł Artem . – Jeśli m a pan takie ży czenie, niech się pan z nim połączy i zapy ta. Ja nie j estem upoważniony. Dziadek j est przewodnikiem . Idziem y na Pawielecką. Hom er zam rugał. Usły szał o Mły narzu. Pam iętał, dokąd ten tak naprawdę posłał Artem a. „Obłęd”. Ale i on nie wie wszy stkiego. Tatuaż wprawdzie został, ale j eśli ktoś powie Mły narzowi, że Artem do tej pory służy w Zakonie… Jeśli ktoś fakty cznie podniesie tam tą kanciastą słuchawkę i poprosi o połączenie z Mły narzem … – Półprzewodnik – powiedział przeciągle m aj or roztargniony m głosem i uśm iechnął się. – Półprzewodnik-półdziadek. A co z brokerem ? – Broker… Jest z nam i. – By ł z wam i. Teraz będzie z nam i. W końcu to on przeprowadził was przez kordon, dogadał się, prawda? Z naruszeniem kwarantanny fitosanitarnej . Ktoś przecież wręczał łapówkę urzędnikowi Związku Linii Okrężnej . Że się tak wy rażę, j eśli nie wy, to kto? – Nie – pokręcił głową Artem . – Broker j est z nam i. Swinołup niczego nie sły szał. – Tak więc będziem y m usieli sobie z brokerem … porozm awiać. A was wy ślę na Nowosłobodską z transportem . Naj krótszą drogą. I kam ień z serca. Hom er spoj rzał na niego z ukosa. Ale Artem nie m ógł zostawić tu tego idioty cznego chłopaka.

Nie Bory sowi Iwanowiczowi. Nie w ty ch trudny ch, niespokoj ny ch czasach. – Wy puszczasz wszy stkich. Albo dzwoń do Mły narza. Swinołup postukał palcam i w biurko, zakręcił j ak bączkiem niepozorny m , choć swoj e ważący m m akarowem , zacisnął i rozluźnił pięść. – Co ty m nie tak straszy sz ty m Mły narzem ? – odezwał się w końcu. – On m nie akurat zrozum ie. Mły narz j est oficerem i j a nim j estem . Głupio wy j dzie po prostu. Mam y przecież wspólny ch wrogów. Powinniśm y walczy ć razem , ram ię w ram ię. Wy po waszem u, m y po naszem u. Bronim y m etra przed chaosem . Chronim y przed wielkim przelewem krwi. Każdy, j ak um ie. Gorąco. Nie by ło czy m oddy chać. W uszach huczała m ętna woda. Nie m a czy m oddy chać, zawirowało m u w głowie. Zasłonięte łóżko w kącie. Kapcie pod biurkiem . Po prostu chwy cić tę przeklętą zasłonkę… Odsłonić. – Wy puszczasz wszy stkich – powtórzy ł Artem . – Wszy stkich trzech. – Do Nowosłobodskiej . To m ój odcinek. Po drugiej stronie są inni. I nie chcę wszy stkim i każdem u z osobna opowiadać o tobie, o brokerze, o ty m twoim Mły narzu. Ktoś na pewno nakabluj e dowództwu. Zam ęczą m nie raportam i.

– Teraz – nacisnął Artem . – Teraz by chciał… Cy k. Cy k. Cy k. Święci w rogu szeptali m iędzy sobą, naradzaj ąc się. Miecze obu by ły nagie. Hom er chciał grzbietem dłoni otrzeć pot z ły sego ciem ienia, ale całej wilgoci nie dało się zgarnąć. W końcu Bory s Iwanowicz podniósł słuchawkę płaskiego telefonu z przy ciskam i. – Agapow! Broker do wy j ścia. Tak. Powiedziałem . Co? A co z Leonowem ? No to daj m u.

Praca powinna zostać opłacona. Tak. Ty m bardziej on! Baj kopisarz z bożej łaski! Szczególnie udaj e m u się to o Niewidoczny ch Obserwatorach… Zasłuchać się m ożna! – zaśm iał się. – Tak. I dawaj tu brokera. Artem szturchnął Hom era w ram ię: wy chodzim y. Ten zaczął wstawać, ale powoli, j akby o coś zahaczy ł. – Oddaj cie nam rzeczy – powiedział Artem . – Na granicy – obiecał, poważniej ąc, Bory s Iwanowicz. – Jeszcze pan ucieknie, ukry j e się gdzieś. Nie wy j aśniliśm y sobie w końcu szczegółów pańskiego zadania. Niech się pan nie m artwi. Na granicy wszy stko zwrócim y. Przed zam knięciem gabinetu obrzucił pom ieszczenie gospodarskim okiem . Wszy stko by ło w porządku. Bory s Iwanowicz posłał szy bkie spoj rzenie w kąt pom ieszczenia, przy tupnął bucioram i przed zbroj ny m i w aureolach j ak na m usztrze przed dowódcą i zgasił światło. I Artem ostatni raz obej rzał się przez ram ię – na zasłonkę. Nie m oj a sprawa, powiedział sobie w duchu. – Na graniiiicy czarne chm uuury y y … – zaśpiewał cichutko pod nosem Swinołup. Stacj a Prospekt Mira – Okrężna m iała zupełnie inne oblicze niż j ej sy j am ski bliźniak. Stacj a z linii prom ienistej gapiła się ślepo w ciem ność, Okrężna m ruży ła oczy od j asnego światła. Prom ienista by ła zawalona straganam i, budkam i, zwałam i wszelkich m ożliwy ch rupieci i arty kułów pierwszej potrzeby i wy glądała j ak przebrany na śm ietniku bezdom ny. Okrężnej , choć zrośniętej z nią kory tarzem , udało się nie złapać od niej wszy. Posadzka w czarno-białą szachownicę by ła wy szorowana i wy pucowana, pozłota pod sufitem odnowiona, a wy m y ślnie pikowane ukośny m i liniam i sklepienie nieco się wprawdzie zakopciło, ale wciąż dawało do zrozum ienia, że niegdy ś by ło śnieżnobiałe. Zwisały z niego ciężkie spiżowe ży randole z m nóstwem punktów świetlny ch. Na każdy m z nich paliła się ty lko j edna żarówka, ale i to wy starczało, by na stacj i nie pozostał

żaden ciem ny kąt. Część peronu przeznaczono na term inal towarowy : przy zwisaj ący m nad drezy ną dźwigu ładowacze w granatowy ch ubraniach roboczy ch palili coś dobrego i drogiego, j akieś skrzy nie stały równo, karnie, z tunelu podj eżdżał następny pociąg z towarowy m i pakam i, dźwięczały siarczy ste przekleństwa. Wrzała praca i ży ło się lepiej . Dom y m iej scowy ch zostały urządzone m iędzy filaram i, w przej ściach na perony, żeby nie zaj m ować głównej hali i nie psuć j ej piękna: arkady zam urowali cegłam i i nawet oty nkowali na biało, drzwiczki zrobili od strony wewnętrznej , a obok nich wy bili j eszcze okienka wy chodzące na ży randole; przez firanki m ożna pewnie by ło sobie wy obrażać, że na zewnątrz po prostu zm ierzcha. A j eśli ktoś zapuka do drzwi – odsunąć zasłonę i popatrzeć kto to, zanim się otworzy. Ludzie by li tu um y ci, nawet wy stroj eni i choćby m ocno się starać, wy szukanie w tłum ie choćby j ednego dy strofika nie by łoby łatwe. Jeśli w ty m świecie by ł j eszcze m ożliwy raj , Prospekt Mira na pewno by łby j edną z j ego stacj i. Bory s Iwanowicz pożegnał się z nim i, j eszcze zanim wkroczy li w światło: przeprosił, bo ponoć m usiał się udać do am bulatorium . W j ego zastępstwie wy szedł z pom ieszczeń służbowy ch j akiś wuj aszek pod wąsem , przy zwoity i przeciętny, i wy prowadził za sobą brokera Loszę. Ten m iał rozbitą wargę, ale nie przeszkadzało m u to się uśm iechać. – Poj edziesz z nam i na Nowosłobodską – poinform ował go Artem . – A potem na Mendelej ewską. – Gdziekolwiek! – powiedział Losza. Wuj aszek obciągnął swój sprany sweter – nie od m unduru, rzecz j asna, ale porządny, z haftowany m i śnieży nkam i – i klepnąwszy Loszę po plecach, gestem polecił całej trój ce iść za sobą. Z boku wy glądało to tak, j akby czterech przy j aciół szło peronem . Czterech przy j aciół, przerzucaj ąc się żartam i, paliło podczas przerwy w pracy.

Punktualnie podj echała sły nna m arszrutka Hanzy : dy m iąca m otodrezy na z doczepiony m pasażerskim wagonikiem . Wagonik m iał wprawdzie otwarty dach, ale za to wy posażono go w wy godne siedzenia wy j ęte z j akiegoś pociągu m etra. Konduktor pobrał od wszy stkich po dwa naboj e: sweter zapłacił za całą grupę. Usiedli naprzeciwko siebie, zakoły sali się i poj echali. Wolny ch m iej sc j uż nie by ło. Po lewej siedziała baba z odbarwiony m i włosam i i wolem . Po prawej – ponury wielkonosy oby watel ubrany niechluj nie. Z ty łu – zaspany m łody oj ciec z sapiący m zawiniątkiem i woram i pod oczam i, potem człowiek o wprost nieprzy zwoity m brzuszy sku i ciem nowłosa, m niej więcej szesnastoletnia dziewczy na w spódnicy aż do ziem i – dla bezpieczeństwa. I kolej ni ludzie, a na końcu, j ak i na dziobie drezy ny – ludzie z autom atam i, w kevlarowy ch kam izelkach, z ty tanowy m i hełm am i na kolanach. Ale to nie by ła eskorta dla Artem a: nawet tu, w Hanzie, z j ej ciągły m ruchem i niegasnący m oświetleniem , tunele pozostawały tunelam i i m ogło się w nich zdarzy ć wszy stko. – A przy sobie m iał dwadzieścia kilo trutki na szczury ! – tleniona baba konty nuowała rozm owę z poprzedniego przej azdu. – W ostatniej chwili go złapali. – Zezwierzęcenie. Trutką na szczury ! Jego sam ego by trutką na szczury, gada j ednego, żeby wszy stko zeżarł! – zbulwersował się brzuchacz. – Ile m ożna ich tolerować! Jest taki j eden, co się przedostał od czerwony ch, sztak powiem … Z Sokolników. Mówi, że oni tam j uż dzieci żrą! Ten ich Moskwin to j est norm alnie anty chry st. I nas wszy stkich też tak chce. Szatan! – Ale żeby dzieci… – powiedział przeciągle niewy spany oj ciec z zawiniątkiem . – Nikt przecież nie będzie j adł swoich własny ch dzieci. – Ty to się dużo znasz na ży ciu! – wy chry piał brzuchacz. – Własny ch dzieci – nikt – podtrzy m ał tam ten uparcie. – Cóż, kiedy tu przy j dą, to się dowiem y – podtrzy m ał rozm owę sweter. – Przecież j est coraz gorzej ! A co by ło w zeszły m roku? Z ty m bunkrem ! Zakon ledwo

wy trzy m ał! Co ich tak tu ciągnie? – sapała baba z wolem . – Zdy chaj ą z głodu, dlatego! – grubas potarł swój ogrom ny brzuch. – To i lezą na nas, sztak powiem . Żeby odebrać i podzielić. – Nie daj Panie Boże! – poprosił j akiś stary głos z ty łu. – A j a by łem raz na przesiadce na Linii Czerwonej . I niczego takiego strasznego u nich nie m a. Całkiem cy wilizowanie. Wszy scy wzorowo ubrani. Straszą nas nim i! – A czy ty zrobiłeś chociaż krok poza strefę buforową? Bo j a zrobiłem ! Od razu m nie zwinęli, om al nie postawili pod ścianę! Od frontu to m aj ą porządeczek, j asne! – Robić im się nie chce, darm ozj adom – powiedział wielkonosy. – My tu wszy stko własną pracą zbudowaliśm y. Dwadzieścia lat j ak na galerach. A ci… Jak szarańcza. Teraz to im oczy wiście nowe stacj e trzeba dawać, u siebie j uż wszy stkie wy czy ścili. Połkną za j edny m posiedzeniem . – A dlaczego m y m am y im coś dawać?! Za co? – Ledwo zaczęliśm y ży ć j ak ludzie! – Żeby ty lko woj ny nie by ło… Żeby ty lko… – Jak chcą, to niech sobie żrą te swoj e dzieci, ale do nas niech nie lezą! My ich m am y w… – Och, nie daj Panie Boże! Zm iłuj się! Przez cały ten czas drezy na toczy ła się spokoj nie i nieśpiesznie, py kaj ąc przy j em ny m dy m kiem – benzy nowy m , znany m z dzieciństwa – przez wzorcowy tunel – suchy, m ilczący i oświetlony um ieszczony m i co sto m etrów energooszczędny m i świetlówkam i. I wtedy nagle trrrach! – i nastała ciem ność. W cały m tunelu. Zgasły świetlówki i j akby Bóg zasnął. – Ham uj ! Ham uj ! Zazgrzy tały ham ulce, j ak z procy polecieli na siebie nawzaj em kobieta z wolem , wielkonosy

facet i cała reszta, nie do odróżnienia w ciem ności. Zakwiliło niem owlę, po czy m zaczęło coraz głośniej protestować. Oj ciec nie wiedział, j ak j e uspokoić. – Wszy scy pozostać na m iej scach! Nie schodzić z drezy ny ! Kliknęła j edna latarka, potem kolej ne. W skaczący ch sm ugach światła by ło widać, j ak kewlarowi żołnierze pośpiesznie i niezgrabnie wkładaj ą hełm y, j ak niechętnie schodzą na tory, otaczaj ąc m arszrutkę, staj ąc m iędzy ludźm i a tunelem . – Co to? – Co się stało?! Jednem u z kevlarowców zaszem rało coś w radiostacj i, odwrócił się od cy wili i m ruknął coś w odpowiedzi. Poczekał na rozkaz – nie doczekał się, a bez rozkazu nie wiedział, co robić, i zasty gł ze zdziwieniem . – Co j est? – zapy tał Artem . – Ależ daj spokój , dobrze nam się siedzi! – odparł beztrosko sweter. – Dokąd m am y się śpieszy ć? – W sum ie to m uszę… – zasy saj ąc wargi, wy m am rotał Losza. Hom er m ilczał w napięciu. – A j a akurat m am dokąd! – podniósł się oj ciec zawiniątka. – Ja m uszę zawieźć dziecko do m atki! Co, sam m u dam cy cka? – Chłopcy, powiedzcie chociaż, co tam m ówią? – tleniona kobieta zakoły sała wolem w stronę żołnierzy. – Pani siedzi – powiedział twardo kevlar. – Czekam y na wy j aśnienia. Minuta naciągnęła się j ak struna. Potem druga. Zawiniątko, niepocieszone przez swoj ego nieporadnego oj ca, zanosiło się j uż ry kiem . Z czoła drezy ny poświecili im wszy stkim po oczach m ilionem rozdrażniony ch świateł, szukaj ąc źródła

płaczu. – W dupę se poświeć! – zawołał oj ciec. – Nie da się, ni cholery ! Już niechby tu przy szli ci czerwoni i wszy stko zabrali, m oże chociaż zaprowadzą porządek! Codziennie prąd wy łączaj ą! – Na co czekam y ? – poparli go z ty łu. – Daleko j edziesz? – w głosie swetra dało się sły szeć współczucie. – Park Kultury ! Jeszcze połowę m etra! A-a-a. Lu-li-laj . – Chodźm y pieszo! – To przecież nie j est na prąd! Odpalaj ! By le do stacj i się dostać, a tam j uż… – A j eśli to dy wersj a? – No i gdzie są nasi bezpieczniacy ? Gdzie oni są, kiedy ich potrzeba?! Dopuścili do tego! – Czy się aby nie zaczęło, Boże j edy ny ?! – Mówię wam , chodźm y pieszo! Powolutku… – Oto za co płacim y podatki! – Czekam y na wy ty czne! – m am rotał do radiostacj i żołnierz, ale ta ty lko kasłała. – Toż to dy wersj a j ak nic! – A co tam j est? Poświeć no… – sweter zm ruży ł oczy, wskazał palcem w ciem ność. Jeden z kevlarowców skierował latarkę według j ego wskazówki: trafiła na czarną dziurę. Z tunelu wprost w warstwę ziem i prowadził chodnik, wąski kory tarzy k. – A t-to co znowu?... – zdum iał się sweter. Kevlarowiec ciachnął m u snopem światła po oczach. – Pan się nie wtrąca – uciął. – Nieistotne. Sweter się nie obraził. Zrobił sobie daszek z dłoni i światło nie m ogło go pokonać. – Niewidoczni Obserwatorzy się przy pom inaj ą… Sły szeliście tę historię? – Co?

– No… O Metrze-2. Że rząd… Przy wódcy tam tej Rosj i, która by ła kiedy ś… Wielkiej . Że oni nigdzie nie zniknęli. Nie uciekli. Nie zginęli. Nie schronili się na żadny m Uralu. – A j a o Uralu sły szałem . Jakiś Jam andau czy j ak to się nazy wa. Miasto wewnątrz góry. I j ak się zaczęło zam ieszanie, to wszy scy od razu dali tam dy la! My tu sobie gnij m y, a wszy stkie naj ważniej sze osobistości… I tam m ieszkaj ą. – Buj dy ! Wcale nas nie porzucili. Nie zdradziliby nas, swoj ego ludu. Tutaj są. W bunkrach tuż obok nas. Dookoła. To m y ich zdradziliśm y. Zapom nieliśm y o nich. I oni się od nas… Odwrócili. Ale gdzieś tutaj … Czekaj ą. Mim o wszy stko opiekuj ą się nam i. Chronią. Bo j esteśm y dla nich j ak dzieci. Może te ich bunkry są za m uram i naszy ch stacj i. A ich taj em ne tunele za m uram i naszy ch tuneli. Są wokół nas. Obserwuj ą. I j eśli zasłuży m y … na ocalenie… to przy pom ną sobie o nas. Ocalą nas. Wy j dą z Metra-2 i nas uratuj ą. Ludzie na drezy nie ucichli, utkwili wzrok w czarny m kory tarzu, w nieprzeniknionej głębi, zaczęli szeptać m iędzy sobą. – A licho wie… – To wszy stko gówno prawda – rzucił ze złością Artem . – Brednie! By łem w ty m Metrze-2. – I co?

– I nic. Tunele, puste. Puste tunele i grupka dzikusów ży wiący ch się ludzkim m ięsem . Ot i cali wasi Obserwatorzy. Tak więc siedźcie tu, czekaj cie. Uratuj ą was. – Nie wiem – m ruknął dobrodusznie sweter. – Niespecj alne m am talent do opowiadania. Posłuchałby ś tego faceta, który m i to wszy stko zreferował. Dosłownie wsiąkłem w tę historię! – Naprawdę są tam ludożercy ? – spy tał Artem a oj ciec z zawiniątkiem . Ale wtedy włączy ło się światło. Ochrona usły szała wy burczane przez radio błogosławieństwo. Drezy na kichnęła. Skrzy pnęły

koła. Ruszy li. Ludzie odetchnęli, nawet dziecko um ilkło. Mij aj ąc ciem ny kory tarz, zaj rzeli z lękiem do środka. Chodnik okazał się niewielkim składem . Ślepą uliczką. Nowosłobodska by ła j edny m niekończący m się placem budowy. Na wolny m torze stała karawana załadowana workam i – pewnie z piaskiem albo cem entem ; ludzie nosili cegły, m ieszali beton, upuszczali krople zasty gaj ącej zaprawy na ziem ię, wy pełniali szpary, wy pom powy wali wodę z torów. Szum iały zdoby te gdzieś na górze ogrzewacze, wirniki pędziły gorące powietrze w stronę wilgotnego ty nku. Przy każdy m z nich stał ochroniarz w szary m m undurze. – Cieknie, że nie nadążam y uszczelniać – wy j aśnił sweter. Zm ieniła się Nowosłobodska. Niegdy ś by ły tu kolorowe witraże i stacj a utrzy m y wano niem al w półm roku, żeby szklane obrazy intensy wniej lśniły. A ponad witrażam i ciągnęło się podwój ne złocone obram owanie, zwieńczenie półokrągły ch arkad; i posadzka by ła tu z czarny ch i biały ch pły tek granitu, j akby pasażer stąpał po drogocennej szachownicy podarowanej rosy j skiem u carowi przez perskiego szacha… Teraz wszędzie by ł ty lko cem ent. – Krucha rzecz – odezwał się Hom er. – Co? – Artem odwrócił się do niego: staruszek tak długo j uż m ilczał, że dziwnie by ło w ogóle go sły szeć. – Miałem takiego znaj om ego. Powiedział m i kiedy ś, że witraże na Nowosłobodskiej j uż dawno się potłukły – krucha rzecz. A j a zapom niałem . I teraz, kiedy j echaliśm y, cały czas m y ślałem , że j e zobaczę. – To nic. Odbuduj em y – powiedział z przekonaniem sweter. – Uratuj em y stacj ę. Nasi oj cowie dali radę, to i m y dam y. Jak woj ny nie będzie, to wszy stko odbuduj em y. – Z pewnością – zgodził się Hom er. – To ty lko takie dziwne uczucie. Ja nigdy ty ch witraży nie

lubiłem i Nowosłobodskiej nie lubiłem właśnie z powodu witraży. Sądziłem , że to bezguście. A teraz, j adąc tu, i tak na nie czekałem . – Może i witraże odtworzy m y ! – Wątpię – potrząsnął głową Artem . – A j ak nie, to kij z nim i! – uśm iechnął się połam any m i zębam i Losza. – Ży cie trwa dalej i bez nich. Gdzie tu j est wy j ście?

– Wszy stko odtworzy m y ! Naj ważniej sze, żeby woj ny nie by ło! – powtórzy ł sweter, klepiąc Loszę po plecach. Poprowadził ich schodam i, kory tarzem nad toram i – na Mendelej ewską. Przeszli przez j eden kordon ludzi w m undurach w panterkę, potem drugi i dopiero wtedy zam aj aczy ła przed nim i granica, z brązowy m kołem Hanzy na flagach i ze stanowiskiem cekaem u. Losza kręcił się, wciąż się po coś odwracał; Artem wiedział, że j ego wesołość by ła nerwowa, nieprawdziwa. Hom er skleił wargi i patrzy ł w głąb siebie, na niewidzialny ekran kinowy. Sweter wciąż paplał różne podnoszące na duchu history j ki. Przy ostatniej blokadzie obok szary ch pograniczników sterczeli j eszcze dwaj inni, ubrani j ak robotnicy – w poplam iony ch ubraniach roboczy ch i okularach spawalniczy ch na czołach. U ich stóp leżały rzeczy Artem a: worek ze skafandrem ochronny m i plecak z radiostacj ą. Przy witali się, rozpięli suwak, pozwolili się upewnić, że i autom at, i kulki, i wszy ściutko j est na m iej scu, j ak pan chce, to proszę przeliczy ć. Artem nie przeliczał. Teraz po prostu się stąd wy dostać, ży wy m , niczego więcej nie pragnął. Nie da się sam em u walczy ć z całą ich służbą bezpieczeństwa. Z całą Hanzą. A tam , w gabinecie, za zasłonką… Niczego tam nie m a. Paranoj a. – No! – sweter energicznie potrząsnął brudną grabą Loszy i wy ciągnął rękę do Artem a. –

Z Bogiem ! Z boku wy glądało to tak, j akby czterech stary ch przy j aciół żegnało się, nie wiedząc, kiedy znów się zobaczą. Dopiero kiedy przekroczy li granicę Mendelej ewskiej , kiedy ludzie w cy wilu na pewno j uż ich nie sły szeli, Hom er złapał Artem a za rękaw i wy szeptał: – Bardzo zręcznie pan tam z nim rozm awiał. Mogliśm y przecież w ogóle stam tąd nie wy j ść. Artem wzruszy ł ram ionam i. – Nie m ogę przestać m y śleć o j ednej rzeczy – ciągnął Hom er. – Kiedy weszliśm y do gabinetu, on zgarnął porozrzucane kapcie, pam ięta pan? – I? – To przecież nie by ły j ego kapcie. Zwrócił pan uwagę? Dam skie. To by ły dam skie kapcie. A zadrapania… – Bzdura! – ry knął na niego Artem . – Banialuki j akieś pieprzone! – Wszam ałby coś człowiek – odezwał się Losza. – Bo kiedy m y teraz do dom u wrócim y … 6 // Osiem metrów – Droga tu u nas j est ty lko w j edną stronę – powiedział im na pożegnanie dowódca posterunku granicznego, skubiąc paznokciem doj rzewaj ący m u na szy i soczy sty pry szcz. I wówczas zainteresowali się, dokąd właściwie trafili. Mendelej ewska okazała się pogrążona w półm roku, zam glona od pary wodnej i na wskroś przem oczona. Schody prowadzące z sąsiedniej Nowosłobodskiej kończy ły się nie na granitowej posadzce, ale w j eziorze: ludzie ży li tu po kostki w zim nej brunatnej wodzie. Artem rozwiązał worek – leżały w nim j ego wodery. Za j edny m zam achem zawiesił sobie na ram ieniu autom at. Hom er też by ł ogum owany, od razu dało się poznać wy trawnego wędrowca. – Nie wiedziałem , że j ą zalało – m ruknął Losza, kuląc się.

Tu i tam walały się w wodzie przegniłe, sklecone z drewna ram y, które wy nosiły nieco człowieka ponad dno. By ły porozrzucane j ak popadło i nikt nie próbował zbij ać z nich wy spy ani ścieżki. – Palety – poznał Hom er, zanurzaj ąc nogi w zim nej , m ętnej wodzie, żeby doj ść do drewnianego pom ostu. – Uży wano kiedy ś takich w ciężarówkach. I całe Podm oskowie tonęło w billboardach: „Kupię palety !”, „Sprzedam palety !”. Istniał cały czarny ry nek ty ch palet! I człowiek się zastanawiał: po kie licho kom uś te palety ? zdały ? A okazuj e się, że skupowali j e przed potopem . Ale palety dawno j uż zawilgotniały i osiadły kilka centy m etrów pod wodą. Doj rzeć j e przez błoto m ożna by ło ty lko z bliska, i to wy łącznie patrząc sobie wprost pod nogi; z daleka fakty cznie m ożna by ło odnieść wrażenie, że roztacza się tu wszędzie m ętne biblij ne m orze. – Tu wszy scy są j ak prorocy, po prostu cudownie spaceruj ą po wodzie – uśm iechnął się Hom er, spoglądaj ąc na człapiący ch m iej scowy ch. Broker ocenił to po swoj em u: – Jakby gównem zalało! Wkrótce ich źrenice zapom niały, j ak j asno lśniła Hanza, i aż nadto zaczęło im wy starczać tutej sze skąpe światło. Palił się tłuszcz w m iskach – gdzie popadło, u ty ch, którzy w ogóle go m ieli; czasem za parawanem z reklam ówek – wy blakły ch, ale nie do końca. – Coś j ak chińskie lam piony – wskazał na nie Hom er. – Pięknie, co? Artem m iał inne zdanie. W łukach arkad, które z początku zdawały się całkowicie czarne, ukazały się tory. Ale nie zwy czaj ne, j ak na pozostały ch stacj ach. Na Mendelej ewskiej granica m iędzy peronem a toram i nie istniała, wszy stko wy równy wała m ętna woda. Trzeba rozpoznać, gdzie j eszcze m ożna stać, a gdzie człowiek wpadnie i opij e się wody.

Ale naj ważniej sze py tanie to: j ak iść dalej ? Wy j ście na powierzchnię by ło zapieczętowane rum owiskiem . Kory tarz – odcięty. Tunel – zalany po szy j ę zim ną i brudną wodą. Do tego pewnie radioakty wną – spróbuj no się ty lko w takiej wy kąpać. Złapią cię skurcze, w latarce zrobi się spięcie i będziesz sobie pły wał twarzą w dół, j ak spławik, aż zalej e ci płuca. Nad niewidoczny m i toram i siedzieli m iej scowi i drapiąc się co j akiś czas, łowili w głębokiej wodzie j akim iś podbierakam i lepiej nawet nie m y śleć co, od razu na surowo poły kaj ąc. – Moj ą glistę zabrałeś! Oddawaj glistę, by dlaku! – j eden z „ry baków” uczepił się kudłów drugiego. Nie m ieli łodzi ani tratew. Z Mendelej ewskiej nie m ogli się nigdzie zabrać, zresztą nie zam ierzali. Ale co m ieli robić Artem z Hom erem ? – Dlaczego wszy stko tu zatopione? Czy tu j est niżej niż na Nowosłobodskiej ? – zastanowił się głośno Artem . – Osiem m etrów głębiej – wy grzebał z pam ięci Hom er. – Więc cała woda stam tąd spły wa tutaj . Wy starczy ło, że odeszli trochę dalej od schodów, a ich nogi oblepiły chude dzieci. Nie śm iały podchodzić do kordonu Hanzy ; m usiano j e wcześniej j akoś odstraszy ć. – Wuj ku, kulkę. Wuj ku, kulkę. Wuj ku, kulkę. Chude, ale ży laste. Hop! – i chwy tasz cudzą rączkę w kieszeni. Śliską, szy bką, zwinną. Zdaj e ci się, że właśnie j ą złapałeś, a tu pusto. I które to by ło z ty ch diablątek – nie wiadom o. Podziem ne rzeki oblewały całe m etro, stukały w beton, prosiły, żeby wpuścić j e na głębiej położone stacj e. Kto m ógł, wy rzucał j e z dom u: wzm acniał m ury, wy pom powy wał wodę, osuszał wilgoć. Kto nie m ógł, tonął w m ilczeniu. Na Mendelej ewskiej ludziom nie chciało się ani działać, ani tonąć. Co j akiś czas zbierali się

w sobie i walczy li, j ak potrafili. Ukradli gdzieś rusztowania z rur, przegrodzili nim i główną halę, poskręcali sobie z nich dżunglę, wdrapali się wy żej , pod sufit, i tam zawiśli na ty ch żelazny ch lianach. Ci bardziej wsty dliwi om otali swoj e gniazda plastikowy m i torebkam i, żeby nikt z zewnątrz nie gapił im się w ży cie. Ci prostsi z górny ch kondy gnacj i z głośny m chlupotem robili wprost do wody – i nic to nikom u nie szkodziło. Kiedy ś hala Mendelej ewskiej , uroczy sta i powściągliwa, z białego m arm uru, z szerokim i zaokrąglony m i łukam i arkad, nadawała się przy kładowo na pałac ślubów. Ale potoki błota obśliniły m arm urowe pły ty ścian, spowodowały zwarcie elektry czne i zgasiły wy m y ślnie powy kręcane m etalowe ży randole, a ludzi zam ieniły w płazy. Pewnie nikt tu się j uż nie żenił – wdrapy wali się po prostu wy żej , żeby nie zam oczy ć ty łka, i parzy li się pośpiesznie. Ci, którzy nie łowili glist, siedzieli na swoich piętrowy ch pry czach oboj ętni i apaty czni: gapili się w ciem ność, pletli j akieś dy rdy m ały i bezm y ślnie chichotali. Jak się zdawało, inny ch zaj ęć tu nie by ło. – Co by tu zj eść? – powtórzy ł z zakłopotaniem Losza, wy szedłszy z wody na suche m iej sce, opędzaj ąc się od żebraków i z żalem patrząc na swoj e buty. Od j ego nam olności Artem a też zaczęło ssać w żołądku. Jeść trzeba by ło na Prospekcie: tam piekli wieprzowe szaszły ki, m ogli też wrzucić do m iski duszony ch grzy bów. A tu… – Kulkę, wuj ku! Artem obj ął m ocniej swój worek, wy płoszy ł dzieciarnię. Czy j aś spry tna dłoń znów poruszy ła m u się w kieszeni. Znalazła coś, szarpnęła – ale ty m razem Artem by ł w pogotowiu. Trafiła m u się m ała, m niej więcej sześcioletnia dziewczy nka. Splątane włosy, szczerbata buzia. – Mam cię, psinko! Oddawaj , co tam m asz! Prostował palec za palcem , staraj ąc się gniewać. Dziewczy nka chy ba się przestraszy ła, ale

próbowała by ć bezczelna. Zaproponowała Artem owi, że pocałuj e go, j eśli j ą puści. W ręku m iała grzy ba. Skąd w kieszeni Artem a wziął się grzy b? Surowy grzy b, prosto z grządki. Co to za num er? – No co ty, daj grzy bka, no! Co ty taka ży ła!? – zapiszczała dziewczy nka. Dom y ślił się: to Ania m u go podłoży ła. Wsunęła m u grzy ba na pożegnanie: to ty, Artem . Oto kim j esteś, oto twoj a natura i twoj a istota i pam iętaj o ty m podczas swy ch heroiczny ch wędrówek. Pam iętaj o sobie i pam iętaj o m nie. – Nie oddam – powiedział twardo Artem , ściskaj ąc dziecięcą rączkę m ocniej , niż zam ierzał. – Boli! Boli! Potwór! – zaskrzeczała. Artem rozluźnił palce, wy puścił m ałego wilczka. – Stój . Zaczekaj . Tam ta zam achnęła się j uż na niego z dy stansu j akim ś kawałkiem żelaza, ale zam arła, zgodziła się cierpliwie poczekać. A więc j eszcze trochę wierzy ła w ludzi. – Masz! – wy ciągnął do niej dwa naboj e. – Rzucaj ! – kazała dziewczy nka Artem owi. – Potwór. Nie pój dę do ciebie. Może ty lko troszkę. – A j ak się stąd wy dostać? Żeby doj ść na stacj ę Cwietnoj Bulwar? – A nij ak! – wy sm arkała się w rękę. – Jak będzie trzeba, sam i zabiorą. – Kto taki? – Ci, co trzeba! Artem rzucił j ej na dłoń j eden nabój , potem drugi. Pierwszy złapała, a drugi utonął i od razu troj e m alców rzuciło się za nim do zim nej m ętnej wody. Dziewczy nka kopała ich: to w nos, to w ucho – wy nocha, to m oj e! Ale j uż poszczęściło się kom uś innem u. Mała nie zapłakała z żalu, ty lko powiedziała szczęściarzowi stanowczy m tonem : – Dobra, cholero j edna, j eszcze cię dorwę!

– Słuchaj , koleżanko – zawołał do niej Losza. – Ma tu ktoś w ogóle j akąś szam ę? Taką, coby się nie otruć? Zaprowadź nas, to dorzucę j eszcze kulkę. Ta utkwiła w nim scepty czny wzrok, potem pociągnęła nosem . – Jaj ko chcesz? – Kurze? – No nie, kuźwa! No j asne, że kurze! Taki j eden m a, po drugiej stronie wioski. Losza się ucieszy ł, a Artem nagle też uwierzy ł w to j aj ko: ugotowane, z białkiem j ak w ludzkim oku i żółtkiem j ak słońce na dziecinny ch ry sunkach, świeże i m iękkie. I j em u sam em u zachciało się takiego j aj ka, a naj lepiej od razu trzech sadzony ch usm ażony ch na tłusty m wieprzowy m sm alcu. Na WOGN-ie nie hodowano kur i ostatni raz m iał okazj ę kosztować j aj ecznicy j eszcze w Polis, ponad rok tem u. Kiedy m iędzy nim a Anią wszy stko zaczy nało się dopiero rozpalać. Artem schował grzy bowy upom inek do wewnętrznej kieszeni. – Wchodzę w to – powiedział do Loszy. – Jaj ko będą żreć! – obwieściła dziewczy nka. Ta wiadom ość wprawiła dzieciarnię w podniecenie. Wszy scy m alcy, którzy próbowali wy prosić od Artem a nabój , odłoży li swoj e m arzenia na później , przestali żądać datku; zgrom adzili się wokół przy by szów w m ilczeniu, z okrągły m i oczam i. Cała delegacj a m usiała skakać z palety na paletę, j ak wy lęg kurczaków, aż do przeciwległego krańca peronu, do skry tego gdzieś tam kurnika. Dzieci szły za nim i po rusztowaniach, biegały, ścigaj ąc się, po górny ch kondy gnacj ach, niekiedy z piskiem spadały w błoto. Na wpół drzem iący na pry czach dorośli tępo i bezsilnie patrzy li w ślad za nim i, apaty cznie rozplątuj ąc pogm atwane m y śli: – Może pój dziem y dziś do „Solianki”? Czy tałem na plakacie, że przy j echał j akiś niesam owity

Szwed. Elektronik. – Po twoj ą duszę przy j echał. Sam e pedzie w tej Szwecj i. Wczoraj w telewizorze m ówili. – Nażarli się glist – wy j aśniła w biegu dziewczy nka. Na j ednej z palet puchł pozostawiony sam em u sobie trup. Artem popatrzy ł, j ak z py szczkiem zadarty m w górę pły nie do niego na obiad szczur, i pom y ślał na głos: – Ledwie osiem m etrów różnicy, a j akby śm y do piekła zstąpili. – Nie panikuj ! – pocieszy ł go Losza. – To znaczy, że w piekle są nasi! I rosy j skiego nie zapom nieli, trzy m aj ą fason! Doskakali na drugi kraniec tej ich przeklętej wioseczki. Do sam ego końca ślepej uliczki. – O! – splunęła dziewczy nka. – Tu j est. Dawaj kulę! – Ej , gospody ni! – zawołał broker do góry. – Podobno handluj esz j aj kam i? – Zgadza się – z góry zwiesiła się zm ierzwiona broda. – Kulę dawaj ! Dawaj kulę, potworze! – zaczęła niepokoić się dziewczy nka. Losza westchnął z żalu i skąpstwa, ale rozliczy ł się z przewodnikiem . Lokatorzy okoliczny ch pry cz obserwowali to z zazdrością. – Po ile? – Dwie! – zażądała broda. – Dwie kule! – Wezm ę dwa i j eszcze… I j eszcze dla m oich towarzy szy ze trzy sztuki. Szy kuj e ci się, bracie, transakcj a stulecia! Na górze coś się poruszy ło, ktoś stęknął. Po chwili przed gośćm i stanął chłopina w m ary narce włożonej na gołe ciało. Części inty m ne osłonił białą spódniczką z przeciętej na dole szerokiej torebki z wy tarty m napisem „Asza”; potargana i brudna broda, oczy płonące ży wy m ogniem . W j ednej ręce chłopina niósł pewnie, niczy m carskie j abłko, sy m bol władzy – ubrudzone

pom iotem kurze j aj ko. Drugą – czule, ale bezpiecznie obej m ował wy chudzoną kurę z zaszczuty m wzrokiem . – Oleg – przedstawił się z godnością brodacz. – A rabat j akiś, Oleżko, j est? – zabrzęczał torbą broker. – Wszy stko m a swoj ą cenę – twardo powiedział Oleg. – Jaj ko kosztuj e dwa naboj e. – Dobra… Niech cię licho. Dawaj j e tu. Gotowane? I j eszcze cztery. Masz tu… Raz, dwa… Pięć. Dziesięć. – Nie m ożna! – Oleg potrząsnął głową. – Czego nie m ożna? – Jaj ko j est ty lko j edno. Daj cie dwie kule. Więcej m i nie trzeba. – Jak to j edno? – skonfundował się Artem . – Jedno na całej stacj i. Dziś. Bierz, póki inni nie podkupili. I j est surowe. Tu nie m a na czy m gotować. – I j ak m am j e zj eść? – spochm urniał Losza. – Pij , a j ak. Stuknij tutaj i pij – Oleg pokazał j ak. – Ale pieniądze z góry. – Dobra. Masz tu naboj e. Boj ę się j eść surowe. Kiedy ś m iesiąc przeleżałem , o m ało co nie zdechłem . Ugotuj ę gdzieś sam . – Nie! – Oleg nie wy puścił j aj ka z rąk i nie wziął naboj ów. – Tutaj pij . Przy m nie! Albo nie sprzedam ! – A to znowu dlaczego? – zdum iał się broker. – A dlatego. Riaba potrzebuj e wapnia. Niby z czego, według was, m a wy tworzy ć skorupkę? Przy pom inaj ąca wilczka dziewczy nka stała obok, obserwowała. Nabierała rozum u. Pozostali powy łazili z półm roku, szy kowali się na coś. Nie ty lko dzieci – dorośli, ci, którzy m ieszkali nieopodal, też podeszli bliżej .

– Że co?… – dopy tał Losza. – Skorupka składa się z wapnia. Chodziłeś do szkoły ? Żeby znieść nowe j aj ko, kurze potrzeba wapnia. Skąd go tu wezm ę? Więc wtranżalać. I skorupkę do bazy. Kura wy dziobie i j utro m ożecie przy j ść po drugie. – I za to są dwa naboj e?! – Wszy stko m a swoj ą cenę! – Oleg by ł nieugięty. – Ja się na ludziach nie dorabiam ! Za j eden nabój kupię Riabie grzy bów, za drugi sobie. Na j eden dzień. A j utro będzie nowe j aj ko. Wszy stko j est obliczone. Wszy stko działa. Jak w szwaj carskim zegarku. Nie chcesz, to opy lę sonderkom m ando. Oni cenią kogel-m ogel. No? Bierzesz? – Kom u? – spy tał Hom er. – Dawaj tu ten swój kogel-m ogel – burknął Losza. – Ty lko ostrożnie zbij skorupkę, do środka. – Nie ucz oj ca dzieci robić! Ty k. – Po m istrzowsku stłukł! – wy szeptał z szacunkiem ktoś z zebranego wokół tłum u. – Sm aczne, co? – zapy tał z zawiścią chłopczy k z wy dęty m brzuchem . – Ale nie pij tak szy bko! Przeciągnij to, delektuj się! – poradziła ledwo odróżniaj ąca się od m ężczy zn kobieta. – Żółteczko, żółteczko j uż poszło, kto widzi? – Tak j akby codziennie j aj ca żarł! Losze kibice nie przeszkadzali. Nie zauważał ich. – Jeszcze gotować by chciał! Jaj ko j est dobre na surowo. Białko to j ak pły nne szkło. Ludzka dusza pewnie j akoś tak wy gląda – powiedział Oleg, drapiąc się po brodzie. – Słuchaj , wuj aszku – powiedział do niego Artem . – A j ak się stąd wy dostać?

– Dokąd? Po co? – Co tu u was j est dalej ? Na Cwietnoj Bulwar. – A czego tam szukać? Nic tam nie m a! – A gdy by ś, powiedzm y … – delektuj ąc się um azany m j aj kiem , głośno rozm y ślał broker. – Gdy by ś poszedł łowić robaki i codziennie odkładał j edno j aj ko, a potem od razu dwadzieścia sprzedał Hanzie, żeby za utarg kupić sobie drugą kurę? Przecież wtedy przestaniesz wy chodzić na zero. Po m iesiącu będziesz na plusie, nie? – To j a m am j ą karm ić glistam i? Kura to delikatne zwierzę, po glistach zdechnie! Znalazł się m ędrzec, też m i coś! – No, a gdy by poczekać na kurczęta? Gdy by m dał ci kredy t w kulkach na koguta? – Losza pobawił się, brzęcząc, pozostały m i naboj am i. – Albo nawet zainwestowałby m w tego koguta, za pięćdziesiąt procent w naszej przy szłej spółce. Co? W ty m m om encie dziewczy nka, która obserwowała to wszy stko, nie odry waj ąc wzroku, w końcu nie wy trzy m ała nudy uczciwego ży cia, rzuciła się, zanurkowała i uderzy ła brokera w rękę od spodu; szpiczaste m osiężne kapsułki wy skoczy ły w górę i pospadały m iędzy deskam i palety, przez błocko – na dno. Jaj eczni kibice zareagowali ekscy tacj ą. – Ech ty, m ały draniu! – krzy knął broker. – Zatłukę w cholerę! Wszy scy do ty łu, j uż! – Oto twój kredy t! – uradował się Oleżka. – Miałby m się j eszcze dać zniewolić! W im ię czego? – A idź ty ! Losza padł na kolana, zaczął m acać w m ętnej zim nej wodzie, szukaj ąc swoich zatopiony ch naboj ów; niedopite j aj ko trzy m ał wy soko wolną ręką. Dziewczy nka wgram oliła się gdzieś, gdzie nie dało się j ej dosięgnąć, przy czaiła się wśród porwany ch torebek i pewnie m odliła się tam do swoj ego bezprizornego boga, żeby broker nie

podniósł z dna wszy stkich kulek. Pozostali, pam iętaj ąc o autom acie Artem a, bali się pory wać z m oty ką na słońce. – Pieniądze szczęścia nie daj ą! – przy gady wał Oleg. – Człowiekowi wiele nie potrzeba. Co to dla m nie: j edno j aj ko czy dziesięć? Jedno m i w zupełności wy starcza. A od dziesięciu m ożna dostać skrętu kiszek! Zawsze tak ży łem i dalej poży j ę. Ale wtedy nikczem ny bóg bezdom ny ch wy słuchał dziewczęcego szeptu, wy rwał włos ze swej skołtunionej brody, powiedział abrakadabra i broker Losza zam iast naboj u złowił dłonią kawałek butelki. Wy ciągnął – skaleczenie j ak otwarta buzia niem owlaka rzy gało czarną krwią. – Sukinsy ny ! No co za sukinsy ny z was wszy stkich! – Losza wprost rozpłakał się ze złości, zgniótł to cholerne j aj ko i wrzucił j e do ciem nej wody. Ludzie ucichli w oszołom ieniu. – Gnida! Padalec! Co ty … Coś ty … – Oleżka zm artwiał przerażony ty m , j ak szy bko i okropnie zachrzęściła skorupka i j ak bły skawicznie przepadła. – Ty gnido! Parszy wa gnido! Ty by dlaku! Poszedł razem z Riabą bosy m i stopam i szukać w truj ącej wodzie, gdzie zapodziała się skorupka – o, tu chy ba bielej e! – ale pierwszy dopadł j ej głodny szczur, wgry zł się w nią i popiskuj ąc, powlókł j ą gdzieś do swoich pobraty m ców, po czy m zniknął. Oleżkę doprowadziło to do rozpaczy. Posadził kurę na żerdzi i ruszy ł na brokera, niezgrabnie wy m achuj ąc rękam i. Ty le lat przeży ł w m etrze, a nie nauczy ł się bić. Broker pchnął go krótko lewą w podbródek i tam ten od razu się przewrócił. Z palety, m ocząc brodę w szczelinach dziurawy ch desek, Oleg m am rotał z rozpaczą i poniżeniem : – Całe ży cie m i… By dlak… Całe m oj e ży cie… O kolano… Straganiarz pieprzony …

Mędrzec… Za co? Za co ty m nie tak? Ludzie z wrażenia podeszli do przodu. Artem na wszelki wy padek szczęknął bezpiecznikiem w autom acie, chwy cił go wy godniej . Ale nikom u nie by ło spieszno wstawić się za biedakiem . – No to załatwili Oleżkę – dało się sły szeć szepty dookoła. – A bo co, kurna. – Nie będzie się na nas pasł. – Teraz niech ży j e j ak wszy scy. Oleżka zapłakał. – Ależ w Hanzie j est m nóstwo piasku! Na Nowosłobodskiej j est rem ont. Niech sobie piasek podziobie… – spróbował go uspokoić Hom er. – Zresztą m oże j eszcze j edno j ej się uda znieść, na rezerwie wewnętrznej … – Mądrala! Znasz ty się na kurzy ch rezerwach! A do Hanzy sam sobie idź! Piaseczku wam nasy pią, to na pewno! Zm ieszany Losza ściskał zdrową ręką nadgarstek tej skaleczonej , straszne usta na j ego dłoni nie zam y kały się i dla wszy stkich by ło j asne, że brokera trzeba pilnie, naty chm iast, polać alkoholem , bo w tej ohy dnej pły ciźnie pły waj ą takie rzeczy, że j utro Losza na sto procent będzie m iał gangrenę. – Ma tu ktoś sam ogon? – zawołał Artem w stronę obszarpanej dżungli. – Żeby przem y ć! W odpowiedzi odezwały się szy dercze m ałpie śm iechy. Jasne, sam ogon. Żeby przem y ć. – Przecież tu pół stacj i leży nawalone! Z czegoś to chy ba pędzicie? – Może by ć nawet z gówna! – poprosił Losza. – Oni ssą glisty ! – wy j aśnił j eden z kibicuj ący ch. – Ćpaj ą glisty, aż film y m ogą oglądać. A alkoholu w nich nie m a! – Ni wała nie pom ogą! – rozzłościł się broker. – Ręce im uschły !

– To idź poprosić żołnierzy ków – poradził m u ktoś. – Tak, tak, u żołnierzy ków – zaśm iał się ktoś inny. – Fakty cznie! – Artem wziął Loszę za ram ię. – Pój dziem y do pograniczników. Wrócisz na Hanzę. Mam y przecież wizy. A tam ten sweter j uż dawno poszedł. Załataj ą cię, a potem się rozej dziem y. – Dokąd?! – krzy knął Oleżka. – Dokąd się wy bieracie?! A j a?! Co j a m am robić?! – Ja do nich z powrotem nie pój dę! – uparł się broker. – Dokąd się wy bieracie?... – nie sły szał go Oleżka. – Całą algebrę m i zepsuliście! – No tak, wuj aszku… – Artem chwy cił za m agazy nek, żeby wy łuskać Olegowi pocieszenie, ale ten zrozum iał to wszy stko inaczej . – Oprawca! Egzekutor! Zabić m nie?! A strzelaj ! – Wstał z kolan, złapał lufę i wetknął j ą sobie w brzuch. Huknęło. Kura odfrunęła, furkocząc oskubany m i skrzy dłam i, zaczęła biegać j ak obłąkana po palecie. Ludzie zgłupieli, ogłuchli. Na stacj i rozbrzm iewało niekończące się echo, rozchodząc się wzdłuż podziem nej rzeki. – Co ty ? – zapy tał Oleżkę Artem . Ten usiadł. – O tak to – odpowiedział. Przez m ary narkę na brzuchu Oleżki przem akało coś lśniącego, co ściekaj ąc niżej , na białej plastikowej spódniczce wy glądało j uż ewidentnie na rzadką pom arańczową krew. Jakiś nonsens. – No co ty, wuj aszku? – zapy tał go Artem . – Dlaczego? Oleg poszukał wzrokiem kury.

– Kom u zostawić Riabę? – zapy tał sm utny m i słaby m głosem . – U kogo j ą zostawić? Zeżrą j ą. – Dlaczego to zrobiłeś, idioto!? Co, krety nie!? – Artem ry knął, czuj ąc, j ak bardzo do niczego j est on sam , Oleżka i wszy stko wokół. – Nie krzy cz tak – poprosił Oleg. – Nieprzy j em nie um ierać. Chodź, Riabuszka… Chodź do m nie… – Co z ciebie za drań! Co za idiota! Łap go! Łap go za nogi, szy bko! Idziem y do Hanzy ! – krzy czał do brokera Artem , łapiąc Olega pod pacham i. Ale Losza swoj ą ręką z ziej ący m skaleczeniem nie m ógł niczego trzy m ać. Wtedy Artem wepchnął Hom erowi worek, obj uczy ł brokera radiostacj ą, a sam dźwignął Olega – lekkiego, sflaczałego – i poniósł go na barana do wy j ścia. – No i po Oleżce – odezwał się ktoś w tłum ie. – By ł, ale się zm y ł. – I nie uratowało go to j aj ko. Hom er pom aszerował za nim ; Losza też, spoglądaj ąc tępo na swoj ą dłoń. Kura, która ty m czasem otrząsnęła się z szoku, zagdakała i pom knęła za swoim panem , przefruwaj ąc z palety na paletę. I wszy scy kibice niczy m procesj a ruszy li za nią, zacieraj ąc ręce i chichocząc. Oprócz j ednego. Wy starczy ło odej ść, a z rusztowania ześlizgnął się na dół niewielki cień, przy lgnął twarzą do desek, wsunął rączkę w błoto, w potłuczone szkło – nie m a się czego bać, na bezdom ny ch dzieciach wszy stko sam o się goi, krewka sam a im się rozprawia z każdą gangreną; śm ierć zabiera ty lko wy chuchane dom owe dzieci, bo na kościsty ch sierotach nie chce się j ej tępić zębów. Kiedy wrócili na środek hali, pod schody, które z podziem nego m orza wznosiły się na te osiem m etrów do dalekiego nieba, rusztowania dookoła by ły j uż obwieszone m ieszkańcam i

Mendelej ewskiej . Rwetes przy cichł, wszy scy na coś czekali. Artem wy dostał się na brzeg, postawił swoj e zabłocone buciory na granicie i zadudnił nim i na schodach, zostawiaj ąc za sobą brudne kałuże. – Ej , chłopaki! – zawołał do pograniczników, z trudem wchodząc na górę. – Mam y tu sy tuacj ę awary j ną! Musim y się dostać do szpitala! Sły szy cie? Mieszkańcy Mendelej ewskiej stłoczy li się i zachłannie patrzy li, szepcząc m iędzy sobą. Z tam tej strony nie by ło żadnej odpowiedzi. Panowała m artwa cisza. – Chłopaki! Sły szy cie m nie? Na schodach szem rał strum y czek, przetaczaj ąc zepsutą krew od zdrowiej ącej Nowosłobodskiej do gorączkuj ącej Mendelej ewskiej ; i to szem ranie by ło j asne i wy raźne. Artem wszedł stopień wy żej , sy knął przez ram ię, wzy waj ąc do siebie Loszę i Hom era, zasty gły ch na sam y m początku schodów do nieba. – Nie pój dę! – uparcie pokręcił głową broker. – No i kij ci w oko! Jak to się dziej e, pom y ślał Artem , że j est sobie Hanza – naj edzona, um y ta, uczesana z przedziałkiem ; a obok niej , osiem m etrów głębiej , znaj duj e się j askinia i j askiniowcy ? Naczy nia są przecież połączone, dlaczego zatem m ożliwe j est, że… Wszy scy by li na m iej scu. Dowódca wy glądał na zakłopotanego: ciągle doty kał szy i, potem patrzy ł na dłoń. Dwaj kolej ni palili papierosy – i to Artem a j akoś uspokoiło. Palą, czy li są ludźm i. – Rannego do szpitala… Postrzał…! Przy padkowy …! – zawołał, taszcząc Oleżkę do um ocnień z worków. Rzeczy wiście, proszę, ile tu piasku, m y ślał Artem . I w im ię czego Oleżka m a um ierać? – Wej ście na stacj ę Nowosłobodską j est zam knięte – usły szał. – Kwarantanna. Przecież

uprzedzaliśm y. Artem podszedł j eszcze bliżej , ty le, ile m ógł, ale żołnierze, nie wy puszczaj ąc skrętów spom iędzy zębów, poderwali lufy. – Staaać – odezwał się dowódca. A na kogo on taki wkurzony ? Artem przy j rzał się uważniej . Stąd by ło j uż j asne: dowódcy udało się j ednak rozdrapać pry szcz. Teraz kropelka po kropelce leciała z niego krew; co się dowódca wy trze, ta znowu się zbiera, nabrzm iewa. Znów trzeba wy ciskać. – Mam y wizy ! Wizy ! Dopiero co od was wy szliśm y ! – Gdzie m oj a Riaba? – Krok do ty łu! Nawet nie spoj rzał na Artem a ani na postrzelonego Oleżkę. Ty lko na palce, na czerwone kropelki. I śm iesznie zezował na bok, tak j akby się spodziewał, że doj rzy swoj ą rozdrapaną szy j ę. – Może się dogadam y ? Ty lko do oddziału urazowego… Zapłacim y. Ja zapłacę. Żołnierzom by ło wszy stko j edno: palenie ich uspokaj ało. Czekali cierpliwie na decy zj ę dowódcy – strzelać czy nie. Oleżka ich nie wzruszał. – Co ty, dzikusa do nas ciągniesz? – spy tał z rozdrażnieniem swój pry szcz dowódca. – Riabuszka. – Patrzcie, przecież to ten z j aj kiem ! Po kilcie poznałem ! – ucieszy ł się w końcu j eden z szeregowy ch. Pochwy cona przez Hom era kura biła groteskowy m i słaby m i skrzy dłam i. Chciała iść ze swoim panem – do nieba. – Dzikusa? Jak to dzikusa? – Krok do ty łu!

– Przecież on tu zaraz zdechnie! – Wizę m a? – Dowódca o czy m ś sobie przy pom niał; wy ciągnął z kieszeni skrawek papierowej serwetki, przy łoży ł sobie do rany. – Nie m a wizy. Nie wiem ! – Krok do ty łu! Raz. Liczę do trzech. – Chociaż ty m czasowo! Żeby ty lko dziurkę zaszy ć! – Dwa – dowódca odsunął serwetkę, popatrzy ł – dużo krwi pociekło? – i wciąż by ł niezadowolony. – Tak przy kro. Z ty m j aj kiem . Przy kro. – Puśćcie nas, sukinsy ny ! – Słuchaj , donkiszot! Oni tam j ak te m uchy … – powiedział Artem owi j eden z żołnierzy. – Chcesz ich wszy stkich wy ciągnąć? Za krótką m asz linkę! – m ruknął drugi, wy pluwaj ąc dopalonego skręta. – Proszę! No? Proszę! – Trzy. Naruszenie granicy państwowej – dowódca skrzy wił się, pry szcz nie m ógł przestać krwawić. Po raz pierwszy spoj rzał na Oleżkę, żeby w niego wy celować. Chrobotnęło j akby krzem ień, stuknęło – autom aty m iały tłum iki, w Hanzie dba się o żołnierskie uszy ! – i kula wy szczerbiła ścianę, wbiła się w sufit. Py ł opadł w dół j ak kurty na. Ocaliła go ty lko służba u Mły narza. Trening ciała, by m ogło obej ść się bez um y słu. By wy czuwało przez skórę, gdzie lufa autom atu zwiastuj e ry chłą śm ierć, by padało, rzucało się, unikało śm ierci, zanim głowa cokolwiek zrozum ie. Padł, zwalił z siebie ży wy worek, poczołgał się, ciągnąc Oleżkę za sobą. Strzelili j eszcze do nich, staraj ąc się trafić, ale przeszkadzał im py ł.

– Sukinsy ny z was! Wtedy chlasnęło j eszcze raz – na dźwięk j ego głosu. Oprószy ły go kawałki betonu. Stoj ące z ty łu m ałpy zaczęły głośno i z zachwy tem szy dzić. – Masz, ły knij sobie naszego ży cia! – Nasy pali piaseczku? – My ślałeś, że z ciebie biały człowiek, co? – A spróbuj j eszcze raz! Tu m ożna by ło ty lko bezsensownie um rzeć. Niczego więcej nie zdziałasz. Artem zsunął się o schodek niżej , potem o kolej ny. Podniósł Olega. Ten dy szał z napięciem i starał się specj alnie nie krwawić, ale by ł coraz bledszy. – Słuchaj , wuj aszku! Nawet o ty m nie m y śl, j asne? Jak się stąd wy dostać!? Na Cwietny m Bulwarze coś powinno… Coś tam powinno by ć, nie, dziadku?! – By ł tam burdel – przy pom niał sobie Hom er. – Właśnie. Przy burdelu m oże by ć lekarz. Prawda? Popły niem y tam . No, nie zasy piaj m i tu, sukinkocie! Ja cię zaraz… Nie spać! Jednak ani Oleżka, ani nikt inny do burdelu nie m ógł dopły nąć. Nie by ło czy m . Brzegi obu kanałów przy peronach by ły puste. – Nie warto. On nie wy ży j e – broker sennie wy dał na Oleżkę wy rok. – Już – powiedział Artem . – Już. – Chcę um rzeć – potwierdził Oleg. – Jaj ko m i rozbili. Jestem bardzo zm ęczony ży ciem . – Zam knij m ordę! Szukaj , j ak się stąd wy grzebać! – Artem szturchnął lufą znieruchom iałego brokera. – A ty pokaż brzuch! No cóż: brudna skóra, w skórze dziura, przez którą j est wy pom powy wana ze środka rzadka ciecz, wszy stko j est nią um azane. Hom er też spoj rzał, wzruszy ł ram ionam i. Um rze czy nie – wie

ty lko Naj wy ższy. Pewnie um rze. Losza pociągnął wiszącego m u na szy i Chry stusa j ak zawleczkę spadochronu, poruszy ł się i ślizgaj ąc, poszedł szukać ratunku. Wy j ścia z wilczego dołu. Kto tu zawinił? – chciał ustalić Artem . On sam zawinił, ów człowiek z j aj kiem . Ja do niego nie strzelałem . Jeśli um rze, sam będzie tem u winien. – Tak w ogóle to m i obiecał kurę, kiedy zdechnie – powiedziała m u nad sam y m uchem przy sadzista kobieta ze sflaczały m i piersiam i i zapuchnięty m okiem . – Wiele nas łączy ło. – Odej dź – poprosił słabo Oleżka. – Wiedźm o. – Nie bierz tego na sum ienie. Tam ci kura nie będzie potrzebna. Powiedz im , żeby j ą oddali. Póki j eszcze m ożesz. – Odej dź. Daj pom y śleć o Bogu. – Zapisz kurę i sobie m y śl. A naj lepiej od razu m i j ą… Kura zam knęła oczy pod dłonią Hom era. Jej by ło j uż wszy stko j edno. – Jak się stąd wy dostać, ciociu? – zapy tał Artem posiniaczoną kobietę. – Ale dokąd to, słodziutki? I po co? Przecież tu też ludzie ży j ą. Kurę m ożna przecież wspólnie hodować. Oleżka zaraz odwali kitę… A m y to j uż się j akoś dogadam y ! – m rugnęła ty m okiem , które j eszcze m ogło m rugać. To nie j a go zabiłem , rozstrzy gnął Artem . – Ej ! Ej ! Dała się sły szeć j akaś pieśń; dobiegała z daleka. Marsz. – Ej ! Tam ! – Co?! – Tam ktoś pły nie! Wy pły wa z tunelu!

Losza stał, gapiąc się ze zdziwieniem na Jezusa, który zadziałał. Artem chwy cił Oleżkę, który, wy sy chaj ąc, robił się coraz lżej szy, i powoli podbiegli do torów zam ieniony ch w kanał. Rzeczy wiście coś się tam pokazało. Tratwa? Tratwa! Świeciła dziobowa latarnia, pluskały wiosła, otuchy dodawał bezładny chór. Wiosłowali od strony Sawiełowskiej – i pły nęli akurat w kierunku Cwietnego. Artem pokuśty kał im na spotkanie, nieom al wpadaj ąc do kanału razem z ranny m , by w ostatniej chwili idioty cznie utonąć. – Stój cie! Ej ! Stój cie! Wiosła przestały się poruszać. Ale nie dało się rozpoznać, co tam j est. I kto. – Nie strzelaj cie! Nie strzelaj cie! Weźcie nas! Do Cwietnego! Mam y pieniądze! Tratwa zbliżała się coraz bardziej . Jeży ła się lufam i karabinów. Znaj dowało się na niej pięciu ludzi, wszy scy uzbroj eni. I teraz by ło widać, że zostało tam m iej sce dla kilku kolej ny ch. Wszy scy zebrali się na brzegu: Artem z um ieraj ący m , Hom er z kurą i Losza ze swoj ą ręką. Badali ich po kolei szerokim snopem światła. – Chy ba nie ułom ni! – Za m agazy nek was zabierzem y ! Właź… – Chwała ci… – Artem nawet nie dokończy ł; m iał ochotę śpiewać. Z sercem , j akby to nad j ego rodzony m bratem się zm iłowali, położy ł Oleżkę na tratwie – niezatapialnej , związanej z ty siąca pusty ch plastikowy ch butelek. I sam zwalił się obok. – Uważaj no, spróbuj ty lko wy kitować przed Cwietny m ! – napom niał Oleżkę. – Nigdzie nie j adę – zaoponował tam ten. – Jechać gdzieś? Jaki to sens?

– Nie zabieraj go! Nie rozdzieraj kobiecego serca! – zawodziła baba z siniakiem .

– I dokąd ty go zawieziesz? – poparły j ą głosy z dżungli. – Nie m ęcz człowieka, zostaw go tutaj . Tu ży ł, niech tu wy zionie ducha. – Przecież wy go tu zeżrecie, zanim j eszcze kopnie w kalendarz! – Nie obrażaj nas! Nie by ło czasu na sprzeczki: pora odpły wać. – Kurę! Kurę zostaw! A żeby ś na oba oczy oślepł! Stacj a Mendelej ewska odpły nęła w przeszłość. Mieli przez sobą rej s rurą odpły wową na drugi koniec świata, skąd niczy m latarnia m orska m igotało do nich ży cie. – A wy dokąd pły niecie, koledzy ? – zapy tał butelkowy ch wioślarzy broker. – Do Czwartej Rzeszy – odpowiedzieli. – Na ochotnika. 7 // Cwietnoj Uderzy li burtą w topielca. Ten koły sał się garbem do góry, rękam i m acał dno. Pewnie coś tam zgubił. Szkoda go by ło, o m ało co dopły nął do Cwietnego. Czy m oże to stam tąd nie zdąży ł daleko uciec? – Jak j est u was z ułom ny m i? Artem udał, że to nie j ego drążą py taniam i. Zm ilczał. Ale tam ci się nie poddawali. – Ej , przy j acielu! Do ciebie, do ciebie! Py tam , j ak u was na Aleksiej ewskiej z ułom ny m i? – Norm alnie. – Norm alnie, to znaczy są czy wszy stkich wy biliście? – Nie m a u nas żadny ch ułom ny ch. – Są. Oni, przy j acielu, są wszędzie. Są j ak szczury. U was też m uszą by ć. Chowaj ą się, sukinsy ny. – Wezm ę to pod uwagę. – Ale nie dadzą rady wiecznie się chować. Uj awnim y ich. Wszy stkie te pokraki uj awnim y.

Linij eczką, cy rklem … Co nie, Bieliasz? – Proste. W m etrze nie m a m iej sca dla ułom ny ch. Sam i nie m am y czy m oddy chać. – Oni przecież nie ty le żrą grzy by, oni nasze, nasze grzy by żrą, kum asz? Moj e i twoj e! Zabraknie m iej sca w m etrze dla naszy ch dzieci, dlatego że ichnie całe zaj m ą! Albo m y ich, albo oni… – My, norm alni, powinniśm y trzy m ać się razem . Bo te pokraki kum aj ą się m iędzy sobą… Na ram ię Artem a opadła ręka. Po koleżeńsku. Jeden by ł nalany : wory pod oczam i, szpiczasta broda, ręce spuchnięte od nadm iaru wody. Drugi: cały oprószony prochem , gęba w śladach po ospie, czoło wy sokie na dwa palce. Trzeci: wy golony na ły so żłób ze zrośnięty m i czarny m i brwiam i; ten na pewno nie by ł Ary j czy kiem . Dwaj pozostali kry li się w ciem ności. – Ludzie są j ak świnie, czuj esz? Wsadzili ry j e do kory ta i chrum kaj ą. Dopóki dolewaj ą im tam pom y j , ze wszy stkiego są zadowoleni. Nikt nie chce m y śleć. Czy m m nie führer poruszy ł? Mówi: m y śl własną głową! Jeśli na wszy stko są gotowe odpowiedzi, to znaczy, że ktoś j e dla ciebie przy gotował! Trzeba zadawać py tania, rozum iesz? – A by liście kiedy ś w Rzeszy ? – zapy tał Artem . – Ja by łem – powiedział ospowaty. – Przej azdem . Wciągnęło m nie. Bo to wszy stko j est słuszne. Wszy stko j est na swoim m iej scu. My ślisz: cholera, gdzie j a by łem wcześniej ? – Proste – potwierdził wy golony. – Każdy powinien zacząć od siebie. Od swoj ej stacj i. Zacząć od m ały ch, naj m niej szy ch rzeczy. Choćby gruntownie sprawdzić sąsiadów. Bohateram i się nie rodzim y. – A oni są. Wszędzie są. Maj ą coś na kształt własnej m afii. Ciągną się wzaj em nie do góry. Norm alny ch nie wpuszczaj ą. – U nas na Ry żskiej dokładnie tak j est. Ile by ś się nie m iotał, j ak łbem o ścianę nie walił! –

zauważy ł Losza. – Czy to przez nich? Jak oni w ogóle wy glądaj ą? – Oni, czuj esz, czasem tak się ukry j ą, że nie odróżnisz ich od człowieka. Trzeba poskrobać. – Niestety nie wszy scy kum aj ą bazę! – poparł wy golonego napuchnięty. – Zacząłem uj awniać ułom ny ch… Generalnie, nie wszy scy są j eszcze gotowi. – Potarł sobie szczękę. – Niektórzy się z nim i krzy żuj ą, czaisz, j akie ohy dztwo? – Naj ważniej sze to każdego zapam iętać. Każdego, kto podniósł rękę na naszy ch. Kto tłam sił naszego brata. Jeszcze przy j dzie czas. – Mówię wam : chodźcie z nam i! – Ospowaty wciąż nie zdej m ował ręki z ram ienia Artem a. – Na ochotnika! Do Żelaznego Legionu! Przecież j esteś z naszy ch! Bo j esteś? – Nie, chłopaki. My się w polity ce nie orientuj em y. My do burdelu. Zupełnie ścisnęło m u gardło. A ta ręka parzy ła go przez golf: j eszcze m om ent i powiej e spalenizną. Miał ochotę wy winąć się j ak wąż, uciec spod tej dłoni. Ty lko dokąd? – A nie szkoda ci? Wzy waj ą go, żeby m etro ratował, a ten z powrotem ry j em w kory to. My ślałeś chociaż w ogóle, dlaczego znaleźliśm y się w takim położeniu? Jak m am y przeży ć, m y, ludzie, m y ślałeś o ty m w ogóle? Własną głową? Ni wała nie m y ślałeś. Ty lko o dziwkach. Interesuj ą cię zdziry, a przy szłość narodu cię nie rusza. – Wy luzuj , Pancerz! Może on tam ułom ną posuwa? Hy -hy ! Co? – E, dziadek, m oże chociaż ty ? Na starość czas i o duszy pom y śleć! Ty to m usisz by ć norm alny ! Czy j akiś raczek się przy plątał? Führer podobno porówny wał… – Nic to. Zbierze się Żelazny Legion i wtedy … Teraz potrenuj em y … A potem wrócim y i przy pom nim y wszy stkim … pokrakom . Przej dziem y się j eszcze przez m etro. Maszeruj ąc. – Co to za Żelazny Legion? – nie wy trzy m ał Losza. – Ochotniczy. Dla swoich. Ty ch, co im ułom ni ży ć nie daj ą. – To m ój przy padek!

– O! Tam … Cicho… Patrz, j esteśm y. Na Cwietny m Bulwarze powitał ich reflektor, podpły wać do stacj i m usieli więc ze zm rużony m i oczam i, niem al na ślepo. Zam iast wartowników stały tu wy kidaj ły. Nie interesowały ich ani wizy, ani paszporty, ty lko naboj e: przy j echaliście tu wy dawać czy się ślinić? – Potrzebuj em y lekarza! Jest tu lekarz!? – Ledwie przy bili, Artem wy gram olił się na peron, szarpnął za kołnierz brokera. Oleżka j uż się poddał i więcej nie m aj aczy ł. Ustam i puszczał krwawe bańki. Wierna kura przy siadła na j ego dziurawy m brzuchu, żeby nie dać duszy Oleżki przez tę dziurkę ulecieć. – Lekarz czy pielęgniarka? – zarechotał poobij any ochroniarz: spłaszczony nos, zam iast uszu j akieś zawij asy. – No, człowiek um iera! – Znaj dą się u nas i anioły. Ale w końcu pokazali: no, dobra, tam tędy do lekarki. – Ona j est wprawdzie od chorób wenery czny ch. Tak więc w kwestii kuli to wy baczcie, za to try pra zdiagnozuj e raz-dwa. – Łap – polecił Artem brokerowi. – Ostatni raz – uprzedził tam ten. – To nie j a m u to zrobiłem , tak w ogóle. – Nikom u nie j esteś potrzebny – powiedział nieprzy tom nem u Oleżce Hom er, chwy taj ąc za j edną nogę. – Ty lko kurze. – Właśnie! Kura! – powiedział Losza. Ruszy li przez stacj ę. Według obliczeń Hom era powinna by ła leżeć j eszcze głębiej niż Mendelej ewska; j ednak wody by ło tu równo ty le, by w kanały zam ienić ty lko tory ; sam peron pozostawał suchy. Zdziwionem u Hom erowi, który zastanawiał się, dlaczego tak j est, Losza wy j aśnił: m ówią przecież, że gówno nie tonie.

Nie sposób by ło j uż doj ść, czy m Cwietnoj Bulwar by ł wcześniej . Teraz powstała tu j edna wielka spelunka. Rozbity na kabinki, pokoiki, salki, podzielony dy ktą, pły tam i wiórowy m i, tekturą, rozsuwany m i parawanam i, roletam i, zasłonkam i – Cwietnoj zam ienił się w nieprzeby ty labiry nt, w który m zakłócone by ły wszy stkie wy m iary. Na tej stacj i nie by ło podłogi ani sufitu. W j edny m m iej scu udało im się wcisnąć pod dach dwa piętra, a w inny m trzy. Jedne drzwiczki prowadziły z kręty ch ciasny ch kory tarzy do pokoików rozm iarów łóżka, drugie, takie sam e – do pom ieszczeń pod peronam i o powierzchni całej stacj i; a trzecie – w ogóle nie wiadom o dokąd. Huczało tu dziko: każdy pokój rozbrzm iewał na swój sposób, a pokoj ów by ły ty siące. Ktoś gdzieś płakał, gdzieś indziej ktoś j ęczał, śm iał się, próbował zagłuszy ć krzy ki energiczną m uzy ką, ry czał pij ackie piosenki, a j eszcze w inny m m iej scu – wy ł z przerażenia. Taki by ł wspólny głos Cwietnego: niczy m diabelski chór. No i oczy wiście kobiety. I kurewskie anioły, i surowe z pagonam i, i okropne w dziurawy ch pończochach, i pielęgniarki z goły m i dupam i; i cała dy wizj a zwy kły ch wulgarny ch, m ało wy m y ślny ch zdzir. Ile się m ogło pom ieścić – dokładnie ty le się zm ieściło. Wszy stkie krzy czą, nawołuj ą, wy olbrzy m iaj ą swoj e wdzięki, łowią na arkan spoj rzenia, każda m a ty lko krótką chwilę: na j eden żm ij owy skok, kiedy przechodzą obok niej , ty lko te pół m etra. Nie przegry zła, zsunęła się, nie wstrzy knęła w zadraśnięcie m iłosnego j adu – koniec, odszedł. Kto nie pracuj e, ten nie j e. Loszę od razu znieczuliło, nawet j akby rana zaczęła m u się zabliźniać. A Hom er by ł tu nie w swoim ży wiole; j uż na początku, kiedy zagłębili się w kręty m i niekończący m się kory tarzu, wy kręcił nagle swoj ą zeszty wniałą szy j ę tak, j ak w ogóle nie m iała prawa wy kręcić się do ty łu –

a potem wciąż się oglądał, oglądał się przez ram ię. – Co j est, dziadku? – zapy tał go Artem . – Wy daj e m i się… Cały czas m i się wy daj e… Wszędzie… Cały czas… – odparł Hom er. – Taka dziewczy na… Z którą… Która… Hom erowi zaczęła się wy ślizgiwać noga Oleżki. – Zuch z dziadka, co? – wy sapał Losza. – Trzy m aj lepiej . O. To te drzwi! Wnieśli um ieraj ącego do środka. By ła tam kolej ka sponiewierany ch dusz i swędzący ch ciał. Sam e baby. Wy szła lekarka – w gruby ch okularach, ze skrętem , ochry pła i prostacka. – Nie wy ży j e! – uświadom ił j ą na wszelki wy padek broker.

Żeby Oleżka nie brudził poczekalni resztkam i swoj ej krwi, zgodzili się od razu wziąć go w obroty. Położy li go na rozwarty m fotelu ginekologiczny m , wzięli m agazy nek naboj ów zaliczki, gdy by i tak odwalił kitę, i kazali nie czekać. Loszy dali spiry tusu, żeby napoił nim swoj e usta na ręce, ale ten i tak został w kolej ce. – Tu one są j ak ludzie, a nie profesj onalistki – wy j aśnił Artem owi szeptem , kiwaj ąc w stronę sm utny ch dam . – A nuż spotkam tu tę j edy ną? A nuż. Cóż, pożegnali się. Zrobił, co m ógł, wy j aśnił sam em u sobie Artem . Ty m razem zrobił, co m ógł. Idź śm iało. – Proszę: albo tędy, albo owędy. Siedzieli w j akim ś pokoiku. Obok nich wy ginała się przy rurze nieładna i niedokarm iona, m niej więcej czternastoletnia dziewczy na; nie m iała wcale piersi i żebra sterczały j ej żałośnie, rozciągaj ąc sprany try kot. Ciągle pchała się ty m i swoim i kośćm i Artem owi w m iskę z zupą, a ten

bał się j ą obrazić, j ednoznacznie j ą przeganiaj ąc, bo inny ch klientów nie m iała, więc po prostu udawał, że nie m a tu ani żadnej rury, ani dziewczy ny. Czy m oże to by ło j eszcze bardziej obraźliwe? Gdzie prosty tutka m a dum ę, w który m m iej scu? Nie wiadom o. Za to zupa by ła tania, a trzeba j uż by ło się z ty m liczy ć. Naboj e poszły szy bko – i to na nic. Na ścianie wisiał plan m etra. O nim właśnie m ówili. Z Cwietnego Bulwaru prowadziły dalej dwie drogi. Jedna – prosto – na Czechowską. Druga – kory tarzem – do Trubnej i potem na Sreteński Bulwar. Jeśli wierzy ć planowi, na Teatralną m ożna by ło trafić zarówno pierwszą, j ak i drugą. Ale obie by ły dla nich zam knięte. Ten plan powstał dawno tem u. Węzeł przesiadkowy – Czechowska, Puszkińska, Twerska – nazy wał się teraz inaczej : Czwarta Rzesza, i m iał by ć rzekom o spadkobiercą Trzeciej . Może podrobił testam ent, a m oże to rzeczy wiście kolej ne wcielenie. Reżim m ożna zabić, im peria niedołężniej ą i um ieraj ą, lecz idee są j ak pałeczki dżum y. Zaschną i usną w m artwy ch ciałach ty ch, który ch zabiły, i przeczekaj ą tam choćby pięć stuleci. Będziesz kopał tunel, natkniesz się na cm entarz zadżum iony ch… Poruszy sz stare kości… I nieważne, j akim j ęzy kiem wcześniej m ówiłeś, w co wierzy łeś. Dla tej bakterii wszy stko się nada. A dawna Linia Sokolniczeska przecinaj ąca m etro na pół dawno j uż stała się Linią Czerwoną. Nie nazwano j ej tak od koloru, ale od poglądów. Jedy ny w swoim rodzaj u ekspery m ent: budowa kom unizm u na osobnej linii m etra. Form uła by ła ta sam a: powszechna elektry fikacj a plus władza Rad. No i pozostałe zm ienne tego równania, które w rzeczy wistości by ły właśnie niezm ienne, ilekolwiek by czasu m inęło. Niektóre trupy są żwawsze od ży wy ch. – Do Rzeszy nie m ogę – Artem pokręcił głową. – Nie da się. Skreślaj Czechowską.

Hom er spoj rzał na niego py taj ąco. – Mim o wszy stko to naj krótsza droga. Z Czechowskiej na Twerską, a następna to j uż Teatralna. – Skreślaj ! Mam tam … – Przecież Rosj anin z ciebie? Biały. – Nie w ty m rzecz. Mnie tam … – Artem przy wołał palcem wiruj ącą desperacko dziewczy nę. – Idź, zj esz zupę. Na m ój rachunek. Nie zwieszaj m i się tu. Jakoś nie m ógł wy zewnętrzniać się na głos po rozm owach w Hanzie. Zdawało m u się, że wszędzie widzi swetry. – Nieważne. Przez Rzeszę nie pój dę. Wiesz, j a te m endy … Na tratwie, kiedy tu pły nęliśm y … Ledwo wy siedziałem . Gdy by nie by ło ich pięciu… Z pięciom a to j akoś… Nieporęcznie. Jeszcze ten nasz um ieraj ący … Z j aj kiem … – Idioty czna sy tuacj a… – Hom er pogłaskał drzem iącą m u na kolanach kurę. – Żal faceta. – Jakiś długi dzień dzisiaj – Artem wy tarł twarz. – Ej ! Ej , kelner! – Co? – Kelner by ł starszy, niechluj ny, oboj ętny. – Co m acie? Macie sam ogon? – Grzy bowy. Czterdzieści osiem procent. – Tak. Chcesz, dziadku? – Pięćdziesiąt gram co naj wy żej . I kiełbasy. Bo m nie rozłoży. – I dla m nie sto. Przy niósł. – Jakiś niekończący się ten dzień. Dawaj za tego idiotę. Za Oleżkę. Żeby ży ł. Żeby nie śnił m i się z ty m swoim j aj kiem . – Dobrze. Głupia historia, naprawdę. Niedorzeczna.

– Ja przecież też by łem blisko. Wiesz, niczego człowiek nie czuj e. Bzy k. A teraz sobie m y ślę: wszy stko m ogło się j uż skończy ć. I to w nie naj gorszy sposób. Pasowałoby ci do twoj ej książki? I taka końcóweczka, co? Zabłąkana kula. – Naprawdę m y ślisz, że m ogli cię tam zabić? – Może tak by łoby lepiej , co? – Trzy stacj e od Teatralnej ? – Trzy stacj e… – Artem j eszcze się napił; obej rzał się na zatopioną w zupie tancerkę, na skwaszonego kelnera. – On tam w ogóle j est, ten radiotelegrafista, co, dziadku? Powiedz prawdę. Dokąd j a w ogóle idę? Po co? – Jest. Piotr. Nazwisko, zdaj e się, Um bach. Piotr Siergiej ewicz. Poznaliśm y się. Jest m oim rówieśnikiem . – Um bach. To przezwisko? Jakby z Rzeszy uciekł. Od ty ch m end. – Nalać panu j eszcze? – Nie. Nie, nie. No, powiedzm y. Dziękuj ę. Nie sądzę, żeby by ł z Rzeszy. Po prostu… – W końcu kiedy ś o m ało m nie tam nie powiesili, dziadku. – Co? Ale ty przecież nie… Czy j ednak? – Zastrzeliłem im oficera. Tak wy szło. I potem j eszcze… Krótko m ówiąc. Ściągnęli m nie ze stry czka. – Można? Ty lko odrobinę. Już, j uż! Ale j ednak ściągnęli, co? Ja sobie, wiesz, m y ślałem … Kto i j ak um iera. Dokąd dociera w ży ciu. To znaczy, j estem oczy wiście głupim stary m rom anty kiem , ale… W końcu nie um arłeś ani dzisiaj , ani wtedy. Może nie j est ci to pisane? Nie nadszedł twój czas? – I co? Za to chłopaki, z który m i… Z który m i bunkier przed czerwony m i… Chłopaki z Zakonu. Z m oj ej druży ny został ty lko Polatucha. I to ledwo, ledwo. A ilu tam poległo? Ulm an, Gapa,

Dziesiąty … Oni to na przy kład co? Dlaczego w takim razie im by ło sądzone um rzeć? Źle się prowadzili? – Ależ nie, Boże m ój ! – Właśnie. Właśnie, dziadku. Ej , wuj aszku! Przy nieś j eszcze tej swoj ej trucizny ! Pracuj , pracuj ! – To… To ta historia, o której m ówiłeś u Swinołupa w gabinecie? – spy tał ostrożnie Hom er, po ty m j ak kelner nalał i się oddalił. – Mówisz o Korbucie, tak? Naczelniku kontrwy wiadu czerwony ch? Rzucił wszy stkich swoich ludzi na Mły narza… Zgadza się? Bez akceptacj i party j nego kierownictwa? Ktoś zastukał m iarowo o ścianę z dy kty z drugiej strony – czy to wezgłowiem łóżka, czy to głową – i razem z rosnący m podnieceniem zaczął coraz głośniej j ęczeć. Pom ilczeli, posłuchali, wy trzeszczy li oczy, m rugnęli do siebie porozum iewawczo. Nachy liwszy się do Hom era przez karli stół, Artem wy puścił powietrze. – Kontrwy wiadu… To by ł szef KGB. Linii Czerwonej . A z akceptacj ą czy bez… Sam pom y śl: szef! Tak że by łem z chłopakam i w ty m bunkrze. Cały Zakon. Ilu nas by ło? Pięćdziesięciu? Naprzeciw batalionu. A j eśli bunkier wpadłby w ręce czerwony ch… Tam by ł m agazy n. – Coś sły szałem . Jakichś konserw czy lekarstw. – Aha, konserw. Ale takich, że j akby j e otworzy ć… My ślisz, że czerwony m potrzebne j est żarcie? Zawsze ży li bez niego, to i dalej by przeży li. Broń chem iczna. Konserwy ! Obroniliśm y się. Wy nieśliśm y na powierzchnię te twoj e konserwy. Połowę naszy ch pochowaliśm y. Ot i cała historia. Bez stukania się kieliszkam i. – Bez stukania. – I Mły narz… Ty go widziałeś j uż na wózku. A przedtem nie m iałeś okazj i?

– Tak. Ale on i na wózku… Taki boj owy … – To j est człowiek, który Zakon sam – sam ! – zbierał, człowieka po człowieku. Naj lepszy ch. Dwadzieścia lat. I oto w j eden dzień… Ja służy łem z nim i ledwie rok… A by li dla m nie j ak rodzina. A dla niego? I został inwalidą. Ręki – prawej ! – nie m a. Nogi unieruchom ione. Wy obraź sobie. On – na wózku! – A ty, j ak rozum iem , służy łeś w Zakonie od czasu, kiedy czarny ch rakietam i… Bo ty razem z Mły narzem znalazłeś te rakiety, zgadza się? I gdy by ście nie znaleźli, to czarni pochłonęliby całe m etro. I potem on przy j ął cię do Zakonu. Jako bohatera. Tak? – Dawaj od razu j eszcze po j edny m , dziadku. Za ścianką ktoś krzy czał tak, że nawet kura się ocknęła. Zeszła j ej z oczu senna błona i spróbowała pofrunąć. – Poleciaaała dusza do raj u – powiedział Artem , próbuj ąc zagarnąć kurę pij aną ręką. – I co j est ciekawe. Ta trasa. Patrz. Dokąd m am y teraz iść? Ty lko na Trubną. I stam tąd do Sreteńskiego Bulwaru. Wy bacz, ale na Linię Czerwoną też nie chcę. Takiego m asz koleżkę. A w takim razie wy chodzi na to, że droga j est ty lko j edna. Na Turgieniewską. Potem naszą linią… Do Kitaj Gorodu. Niebezpieczny tam by ł tunel… Zły. I do Trietiakowskiej . Dwa lata tem u szedłem tą sam ą trasą… Do diaska. Ile to się wy darzy ło przez te dwa lata. A z Trietiakowki – na Teatralną. Wtedy wprawdzie szedłem do Polis… – To ta sam a wy prawa? Tak j ak wtedy z czarny m i?… – Tak j ak wtedy z czarny m i. Słuchaj , przy j aciółko, lepiej idź j eszcze podj edz zupy. Serio. Jestem żonaty. Tak m i się wy daj e. – Nie, nie… Mnie też to niepotrzebne, dziękuj ę… A co… Dlaczego?… Córka Mły narza… To przecież twoj a żona? – Moj a żona. Moj a żona by ła wcześniej snaj perką. Tatulek j ą wy szkolił. A teraz grzy by o…

Gdzie j a go m iałem … Grzy b… – A Mły narz?… Co on cię tak?… – On m nie za to, że ona m nie… Powiedz m i lepiej , dziadku… co to za historia? Z tobą i blondy nkam i? – Ja… Nie rozum iem . – Mówiłeś o j akiej ś dziewczy nie. Coś m iędzy wam i by ło. Bo ciągle m nie tak wy py tuj esz, nękasz. Daj i m nie zapy tać. – Nie by ło. Niczego… Ona… By ła dla m nie j ak córka. W zeszły m roku. Ja sam nie m am dzieci. I… Młoda dziewczy na. Zży łem się z nią. Ni to j ak oj ciec, ni to j ak dziadek, naprawdę… Nie j ak… I zginęła. – Jak się nazy wała? – Sasza. Miała na im ię Sasza. Aleksandra. Stacj ę… Zatopiło. Wszy stkich. Dobra. Dawaj j uż… Teraz bez trącania się. – Wuj ku! E! Jeszcze, i kiełbasy ! – Kiełbasa się skończy ła. Jest glista m ary nowana. Ale od niej … Z nią trzeba um iej ętnie. – A m ożna tu u was zostać? Na noc? – Pokój wy naj m uj em y ty lko z babą. – Z babą… Czy z tą tutaj ? Biorę. Ej . Dzisiaj m asz wolne. Idź. Idź. – I przecież… Mówię sobie, że zginęła. Że nie. Ale i tak wszędzie j ą widzę. Spoty kam . Pom y liłem j ą z tą straszną koby łą… Jak m ogłem ? Ona… Sasza… By ła taka delikatna… Taka pogodna dziewczy nka. I dopiero co opuściła swoj ą stacj ę… Całe ży cie, wy obrażasz sobie? Na j ednej stacj i. Siedziała sobie na takim rowerze bez kół… Żeby m ieć prąd. Wy obrażała sobie coś. I m iała j eszcze torebkę po herbacie. Z ry sunkiem . Jakieś tam góry … Zielone. Chiny czy coś. Taka m iniaturka. I cały świat, wy obrażasz sobie, cały świat to by ła dla niej ta torebka. Ale… Ale

kto to j est Żenia? – Kto to j est Ż-żenia? – No właśnie, kto? Jak się zapom nisz, zaczy nasz gadać z j akim ś Żeńką. – Mój przy j aciel. Przy j aciel z dzieciństwa. – I co z nim ? Gdzie j est? Zawsze j est z tobą? Sły szy cię? – Gdzie. Tam , gdzie twoj a Sasza. Inaczej z nim nie pogadasz. – W-wy bacz. Nie chciałem . – To j a nie chciałem . Żeby to wszy scy sły szeli. Już nie będę. Wszy stko rozum iem : Ż-żeni nie m a, Artem . Kropka. – Wy baczy sz? – Dość, chuj z Żenią. Skończy łem . Kel-lner! Przekonałeś m nie! Dawaj tu tę swoj ą glistę. Ty lko pokrój … Drobno. Żeby nie by ło widać. Szkoda twoj ej Saszki. – Saszeńki. – Może i powinna by ła zostać na swoj ej stacj i? Może m y wszy scy powinniśm y by li po prostu zostać na swoich stacj ach, co? Nie zastanawiałeś się? Bo j a się czasem zastanawiam … Siedzieć w dom u i nigdzie nie chodzić. Uprawiać grzy by. Chociaż… Taki Żeńka został i co? – Ja. Ja ty lko m ówię, że… Bo j a kiedy ś by łem m aszy nistą. W m etrze. Prawdziwy m m aszy nistą w m etrze, tak, tak. I… Mam taką teorię… Takie j akby porównanie. Że ży cie j est j ak linia m etra… Jak szy ny. Są zwrotnice, które te szy ny przestawiaj ą. I stacj a końcowa – ale nie j edna, lecz kilka. Ktoś j edzie po prostu stąd dotąd, i koniec. Inny do zaj ezdni na spoczy nek. Jeszcze inny taj ny m tunelem przeskakuj e na inną linię. To j est… Stacj i końcowy ch m oże by ć wiele. Ale! Każdy m a ty lko j eden punkt docelowy ! Swój ! I na torach trzeba wszy stkie zwrotnice prawidłowo przełączać, żeby trafić właśnie do tego punktu docelowego! Dokonać tego, po co człowiek w ogóle przy szedł na świat. Czy j asno się wy rażam ? I tak j ak zacząłem m ówić, by ć m oże j estem stary m

głupcem i to wszy stko idioty czny rom anty zm … Ale um rzeć od zabłąkanej kuli… Albo w ogóle nigdzie się nie ruszać… To wszy stko nie dla ciebie, Artem . Tak m i się zdaj e. To nie twój punkt docelowy. Twój j est gdzie indziej . Gdzieś. – Oby ś m iał racj ę – Artem wy puścił powietrze. – A ty na j akiej linii służy łeś? Gdzie by ł twój punkcik? – Ja? – Hom er wy chy lił kolej ny kielonek. – Ja na Okrężnej . Artem skrzy wił się. Mrugnął do starego. – Zabawne. A glista niczego sobie. Gdy by człowiek nie wiedział, j ak to się nazy wa… Hm m ? – Muszę odm ówić. – A j a nie odm ówię. Tak więc, dziadku: spoty kałem j uż ludzi, którzy m i tu o ży ciu, o losie… O przeznaczeniu. Chu-chuuuj oza. Brednie. Rozum iesz? Niczego nie m a. Są puste tunele. I wiatr w nich hula. Ty le! Zgarnął do wy głodniałego żołądka resztki glisty i stanął na m iękkich, niepewny ch nogach. – P-pój dę siiiku. Wy padł z j ednego pokoiku do drugiego – za dy ktą – i wszy stko się zm ieniło. By ł bar z rurą i biedaczką w try kocie pod dwum etrowy m sufitem , a teraz portiernia, kory tarz pełen m ateraców, a na m ateracach wij ący się nadzy ludzie, j edni nieśpiesznie, inni zaciekle, zahaczaj ąc o siebie nawzaj em , próbuj ąc znaleźć punkt oparcia, wy stawiaj ąc gołe pięty, wy m acuj ąc nim i twardą powierzchnię; ściany oklej one stronam i z pisem ek pornograficzny ch, wy blakły m i i zwietrzały m i. By ło nisko – nie dało się wy prostować. Zatoczy ł się dalej … Ogrom ny brzuch z kędzierzawy m i włosam i, który ch na głowie j uż wcale nie by ło, pasiaste szelki, siedzi na wy gnieciony m tapczanie i na każdy m kolanie po nim fie, a na ścianach tapety, takie dom owe, j ak by waj ą na powierzchni, w porzucony ch m ieszkaniach… Głaszcze dziewczy ny po nagich plecach, te wy ginaj ą się j ak kotki… Całuj ą j edna drugą… Tłuszcz się koły sze,

trzęsie… łapie za ty ł głowy j edną z nich, potem inaczej , brutalnie. Gaśnie światło… Dalej idzie na oślep. – Gdzie tu j est kibel? – Dalej ! Brzęczy rozklekotany fortepian, naj prawdziwszy fortepian! I na j ego nakry wie rozłoży li dorodną m adam e, j edna szy nka w prawo, druga w lewo, m adam e piszczy cieniutko, pośrodku wy sila się człowiek w dżinsowej kurtce; chudy ty łek z dołeczkam i tonie w m ięsnej obfitości… Pły nie sufit… Na suficie coś j est nary sowane… Nie? Trzeba iść dalej . Trzej w czarny ch m undurach: m ówią, że w stary m świecie uszy to j e dla kolej arzy, ale te i w nowy m znalazły sobie panów; na rękawach widniej ą trój ram ienne paj ąki, czarne w biały m kółku: trium wirat Czechowskej , Twerskiej i… Puszkińskiej . Dokładnie. W końcu dzieli ich ty lko j eden odcinek tunelu. Są tu pewnie każdego dnia… Nocy. Wprost na stoj ąco poderwał j ą, a sam się opuścił… Ta zagry zła wargi, wy trzy m uj e… Dwaj następni w kolej ce, przy gotowuj ą się. Dy scy plina. Sły chać tu j eszcze fortepian i ten w czerni j akby się dostraj ał… Aż dwa wy j ścia: w prawo i w lewo. – Gdzie… A j ednak znów prosto. Zero wy stroj u, ciała leżą pokotem j ak w rowie z rozstrzelany m i i poruszaj ą się równie apaty cznie j ak niedobitki… Kłębi się narkoty czny dy m , wy pełza szczelinam i z pokoj u – żeby łaskotać nozdrza sąsiadom . Do oczu leci ten dy m , do płuc, do głowy, do serca. Dalej , dalej … Skąd Artem w ogóle szedł? Jak będzie wracał? W prawo czy w lewo? Oto diabeł z wy chłostany m ty łkiem , a nad nim trudzi się taka barczy sta… Skąd one biorą tę bieliznę, Boże j edy ny ? Chy ba z trupów na powierzchni zdej m uj ą… Taka gatunkowa bielizna, im portowana…

Chłopiec-przebrany -za-dziewczy nkę idzie m u naprzeciw, ociera usta rękawem sukienki, a sam m a wąsy ; j ak w cy rku – kobieta z brodą… Tu przecież by ł kiedy ś cy rk, dokładnie nad tą stacj ą… Sły nny stary cy rk na Cwietny m Bulwarze… I kolej ne drzwi. Może tutaj ? Musi tu przecież gdzieś by ć… Jakaś biesiada. W m askach karnawałowy ch. To znaczy m iały by ć karnawałowe… Sam i ry sowali czy j ak? To nie stąd tam ten poprzedni… Uciekł? Na j ego powitanie wstaj e taka krucha, wy tworna i całkiem … Ręką ty lko zasłania… W ręce… I szy j ę… Do szy i… Czuj e, że szy j a… Że tam … – Usiądź. Usiądź. Nie odchodź. Usiądź. Pobądź tu. – Mam … grzy ba. Ania – wy m acał grzy ba w kieszeni, złapał go j ak am ulet. – Śm ieszny. – Gdzie tu j est? Ja m uszę… Muszę! – O, tutaj . A potem do m nie. Proszę. Ale nie, więcej tam nie wrócił: zgubił się. A potem zm ęczy ł się, i j akiś stół, a wokół stołu ludzie, a pod stołem dziewczy ny. I m dli go, nie m a sił iść dalej . Usiadł. Sufit wiruj e, wiruj e, dowód na to, że cały wszechświat kręci się wokół Ziem i. Wy prowadzaj ą j edną, nagą – i pej czem j ą po związany ch rękach. Pozostali patrzą po sobie, klaszczą. – Nie waż się! Te! – Artem podniósł się, na ile zdołał. – Ktoś ty ? Co!? – Nie waży ć się! Krzy wdzić! – rzucił się do bitki, ale nie trafił i złapali go, przy trzy m ali. – Ona sam a tak! Kto j ą zm usza? Ży wim y j ą! – Przy głup! – to j uż krzy czy dziewczy na. – Odczep się! Ja tu pracuj ę!

– Dołóż j ej ! – Dawaj , nie żałuj sobie! – prosi tam ta; to ona ich prosi. – Ty też… Ty też się nie waż! Ty przecież! Przecież! – Ty nie sam a tak! Ona nie sam a tak! Ona po prostu nie m a gdzie się podziać! Gdzie m a się podziać!? – Mądrala! A gdzie m y wszy scy m am y się podziać? Chłoszcz, chłoszcz! A teraz po cy cuszkach! – Aaj ! – O! Daj , j a lepiej trafię! – Siadaj ! Siadaj , napij się! Napij się z nam i! Stalker? Jesteś stalkerem ? – Nie będę z… z wam i! Nie będę! Nie doty kaj cie! Oszaleliście! Wszy scy ! Gdzie się m am y podziać? Ja wiem gdzie! – No i gdzie? Co!? – Szukać! Szukać, gdzie j eszcze ludzie przeży li! Szukać! Odej ść z tego przeklętego m iej sca! My tu… Kim m y się staj em y ? By dłem ! Przecież m nie zaraz od was… – Stalker! Fantasta! Sły szeliście? Na powierzchnię! Swoj ą głowę widziałeś? Ły siej esz, bracie! I m y m ieliby śm y iść za tobą? Jasne! – Aaaj ! – Ach, j ak dobrze! Jak słodko! Co, suczko? – A co m y tu będziem y w m etrze!? Zwy rodniej em y ! Z dwiem a głowam i… się rodzą! Bez palców się rodzą! Garbaci! Bez oczu się rodzą! Śluz zam iast oczu! Co trzeci m a raka! Wole! Proszę, policzcie sobie, ilu m a wole! Póki j eszcze um iecie liczy ć! Bo wasze dzieci j uż niczego nie będą um ieć! Wy tu sobie dziwki bij ecie dla rozry wki! A na sąsiedniej … Na Mendel… Mendelej ewskiej … Tam j uż tak j est! Jaskiniowcy ! W dwadzieścia lat! Ja-ski-niow-cy !

– Zaczekaj … Zaczekaj , stalkerze! Ależ ty słusznie o ty m wszy stkim m ówisz. Bo słusznie m ówi, nie? Nasz człowiek! – A Mendelej ewska to m iła stacj a! Ten burdel w porównaniu z nią – tfu… – On przecież słusznie gada! Wy rodniej em y ! Geny … Geny się zaśm iecaj ą. Wy pij m y, stalkerze! Jak ci j est? Prawda, chłopaki? – Zapaskudzone geny ! Nie m a czy stości! Polej cie m u… Mam y tu coś z kwasikiem , stalkerze. Za ciebie! Za czy stość genów! – A? Co? – I inaczej nie ocalej em y. Ciężka robota. Brudna robota. Ale ktoś m usi j ą wy konać. Za nas! – Za nas! – Za Rzeszę! – Za Rzeszę! – A walcie się! Ja za faszy stów… Walczy li… Dziadowie… – Czekaj , czekaj , stalkerze! Jaki woj owniczy ! Faszy ści! Nie śledzisz wy stąpień führera! Już sto lat nie j esteśm y faszy stam i! Zm iana generalnej linii! I czarnuchhh… Tak! Wszy scy ludzie są braćm i, łapiesz? Jeśli geny nie są uszkodzone! Ludzie powinni trzy m ać się razem . Przeciwko ułom ny m ! Dlatego że w m etrze ratunek j est j eden… Iii… – Czy stość genów! Ocalenie narodu! – chórem . – Fakt, Darwin to by ł gość! Na ty ch nogach nie da rady chodzić. – I trzeba! Trzeba czy ścić, stalkerze! Łaź sobie tam , łaź! Szukaj tam , gdzie m ożna ży ć! Na zdrowie! Hhhaha! A m y ty m czasem tu będziem y … Czy ścić. Każdy m a swoj e! Zadanie! W porządku j esteś! W porządku! Nie pękaj ! Polej ! Zebrał siły, żeby zsunąć się, zwalić pod stół. A tam – gołe dziwki utknęły m ówcom m iędzy

nogam i. Zwy m iotował. Odpełzł stam tąd na czworakach. W ślad za nim zabrzm iały oklaski. – By dło… Zby dlęcieli… I j a z wam i… Zby dlęciałem … A potem j uż pokoj e-pokoiki-pokoiczki zawirowały, dziwne by ły albo nie, m alowane, tekturowe, pozaklej ane goły m goły m goły m , i w twarz włażą m u gołe ciała, i ktoś goły próbuj e się przej echać na j ego plecach, i j eszcze cały czas, cały czas ktoś idzie w ślad za nim , skrada się, dogania diabeł czy kto to czy zabój cę podesłali te hulaki żeby ich tak żeby im tak stry czek na głowy nie by ło przy padkiem wśród nich ty ch co go wtedy skazali na śm ierć dwa lata tem u m oże i by li a z ty łu wciąż sły chać kroki i trzeba szy bciej a na czworakach to pewnie j ednak nie zabój ca ty lko diabeł szatan po niego zabrać zabrać go chce zaciągnąć j eszcze niżej o osiem m etrów do następnego kręgu a co tam odej dź odej dź nie chcę cię gdzie m ój grzy b gdzie grzy b który m i włoży ła gdzie m ój am ulet chroniący przed tą hołotą Boże zlituj się! – O tutaj . Tutaj . O. Mam y tu też wy godny tapczanik. Dziwna sala j aka dziwna sala i ten ży randol i sufit tu j ak wy soko ze cztery m etry czy to w ogóle m oże i skąd ty le światła co on m i proponuj e co to za człowiek sił brak brak sił dlaczego w drzwiach stoi ochrona kto to? Proszę wy baczy ć, j a tu niechcący podsłuchałem . Zaciekawiło m nie to. Stalker, tak? Marzy pan o odnalezieniu inny ch ocalały ch? Nie wierzy pan, że zostaliśm y tu całkiem sam i? Nieprzy j em na m y śl, rozum iem . Nieprzy j em nie sobie nawet wy obrazić, że nigdzie, zupełnie nigdzie oprócz naszego m etra nikt się nie uratował. – Kto? Ktoś ty ? A j ak się panu wy daj e, gdy by się nagle wy j aśniło, że tak naprawdę świat wcale nie j est zniszczony ? Co, m y śli pan, że ludzie wy szliby z m etra? Porzucili tu wszy stko? Zaczęli urządzać sobie nowe ży cie gdzieś w inny m m iej scu? Niech pan da spokój . – Naty chm iast! Nasza bieda… Nieszczęście… Nie m am y gdzie się podziać… Wszy scy …

Siedzim y … Na katordze… W podziem iach… Ależ przepraszam bardzo, j ak to nie m a gdzie? Proszę, j aki wy bór. Oto faszy ści, oto kom uniści, oto dowolni sekciarze, niech pan ty lko wy bierze boga, no, albo sam go stworzy wedle gustu, albo choć i schody do piekła niech pan kopie, i w ogóle proszę zam ieszkać, gdzie pan chce, stacj i j est dużo, j ak pan chce, m oże pan książki ratować, j ak pan chce, m oże pan się raczy ć ludzkim m ięskiem , powoj ować – proszę bardzo! Co j eszcze? My śli pan, że ludziom tu czegoś brakuj e? A czegóż to, j estem ciekaw? Na przy kład panu? Zabawne. Tak, i z kobietam i też przecież wciąż m ożna robić, co się chce, nigdzie nie znikną. Ŕ propos, to właśnie m am y dzisiaj przewidziane. Sasza, Saszeńka, wej dź. Proszę, m am y gościa. Tak, j est nieum y ty i brudny, ale ty wiesz, wiesz, że właśnie takich lubię uszczęśliwiać. Dawaj , m alutka, delikatnie z nim , ten człowiek, o, patrz, j akim strupem obrósł, on, j ak Kaj , m a w sercu odłam ek lodu, trzeba m u na serce pochuchać, ogrzać j e w dłoniach, inaczej nie odtaj e. Tak, chcę patrzeć, j ak ty go, j ak on ciebie, ale m ożesz się nie śpieszy ć, j a m am czas. Całuj . O tak. I nie zapom inaj o m nie, m alutka. Nie zaczekaj nie wolno o m am tu grzy ba i on m nie ochroni oczy wiście j esteś diabłem diabłem ale

m usisz się bać grzy bów w nich j est przecież cała świętość ty j esteś Sasza gdzie j a sły szałem to im ię twoj e im ię Sasza Sasza Sasza Sasza Sasza. – Ej ! Sły szy sz m nie? Eej ! Czy on w ogóle oddy cha? – Chy ba oddy chał. Zatkaj m u nos, j eśli ży j e, otworzy usta. – Ej ! Bracie! Co z tobą? To na pewno on? Coś białego. Białego i pękniętego. Pęknięcie by ło czarne. Jak rzeka Moskwa otwieraj ąca się m iędzy wciąż zaśnieżony m i brzegam i. I bolało, tak j ak boli rzekę, kiedy pęka lód. Roztopiona woda. Widać przy szła wiosna. – Odwróć go. Co on tak gębą na kafelkach?

Obraz się zm ienił: nie widać by ło ani śniegu, ani rzeki. A ból nadal nią pły nie, dziwne. Parzy ł go policzek. Piekła ręka. W pustce ukazało się czy j eś oko. Zagląda do wnętrza Artem a, włazi nieproszone. – To on! Wstawaj , Artem ! Co z nim zrobiliście? – A co m y do tego m am y ? Takiego go zastaliśm y ! – A gdzie j ego ubranie? Gdzie kurtka? Koszulka? A to co znowu, na ręce? O cholera… – To j uż na pewno nie j a. Jak m am ę kocham . – Mam ę… Dobra, podnieś go. Podnieś, m ówię! O tak, plecam i o ścianę. I przy nieś wody. Odsłoniło się to, co by ło dalej . Kory tarz, drzwi, drzwi i światło na końcu. Może to tam m a iść? Nie przy padkiem tam czeka na niego m am a? – Mam o… – zawołał Artem . – Wszy stko sły szy. W porządalu. Wraca z kosm osu. Glistę z sam ogonem m ieszałeś, co? Mieszałeś, sam obój co! I j eszcze czegoś dosy pałeś. Dawno go zgubiliście? – Rozstaliśm y się przedwczoraj . – Dobrze, że się spostrzegliście. Tu j est taki kąt… On tu i ty dzień m ógł przeleżeć. I pół roku. – My przy j aciół w biedzie nie porzucam y. Bierz swoj ą trój kę. Ej , Artem y cz! Koniec, szlus. Pobudka. Rura wzy wa. Coś trzasnęło, ból nieco przy blakł. Zm iana obiekty wów. Naj pierw przy stawili do świata j eden, potem drugi, szukaj ąc właściwego. W końcu dopasowali: kontury stały się wy raźne. Nastawili ostrość. – Ty to kto? – Asenizator w zoo! Losza, a kto! – Dlaczego? Dlaczego ty ? Dziwne. Dziwne, m y ślał z wy siłkiem Artem . I coś j eszcze dziwniej szego: to nie by ł ich

Losza. Brakowało m u czegoś. Brakowało. Sm rodu.

A dlatego, że sam Hom er nie zdołał odnaleźć Artem a, który przepadł na Cwietny m . Za to w labiry ncie trafił na Loszę, który poznał go i pom ógł, dziękuj ę bardzo. Odkry li go trzeciego dnia w niedziałaj ącej ubikacj i, ubrudzonego, w sam y ch gaciach. – Co się stało? Nie wiadom o. Macasz rękam i w pam ięci, a te nic nie wy ławiaj ą. Ciem ność j ak w tunelu. Jest tam coś czy nie m a niczego – nie da się wy wnioskować. Może j est pusto. A m oże ktoś stoi tuż za plecam i, oddy cha ci w kark i uśm iecha się. A m oże to nie uśm iech, ty lko otwarta paszcza. Kom pletnie nic nie widać. – Ręka. Co z ręką? – Artem dotknął, skrzy wił się. – Tego też nie pam iętasz? – Hom er by ł zatrwożony. – Niczego. – Twój tatuaż. – Co z nim ? Na przedram ieniu m iał wy pisane: „Jeśli nie m y, to kto?”. I nie została ani j edna litera. Wszy stkie zasłoniło zwęglenie, opuchlizna, spod której wy łaziła czerwień i biel. Na każdej literze by ło m ałe okrągłe piętno. – Przy palali papierosam i – ocenił Losza. – A co tam by ło? „Lusia, j estem twój na zawsze”? Trafiła się j akaś zazdrosna? Spartański tatuaż. Wszy scy w Zakonie taki m aj ą. Zrobili go, kiedy go przy j m owali. Mem ento: to na zawsze, w Zakonie nie m a by ły ch członków. I Artem , choć j uż od roku z nim i nie by ł,

prędzej by się udławił, nim by te słowa usunął. – Kto m ógł to zrobić? – zapy tał Hom er. Artem w m ilczeniu doty kał wy palony ch wzgórków. Piekło, ale nie tak m ocno, j ak by chciał. Niej eden dzień m inął. Zaczął się j uż robić strup. Strup? W sam ogonie, j ak tratwa ratunkowa, pły wał stół, przy stole j akieś m ordy i on, Artem , który przy cum ował do tej tratwy na j akiś czas; ale tam go nie torturowali, nie przy palali, ty lko z j akiegoś powodu bili m u brawo… A potem j uż w ogóle sam e głupoty. Zresztą czy to nie by ły j akieś senne m aj aki? Nij ak nie dało się oddzielić snu od j awy. – Nie wiem . Nie pam iętam . – Napij się – zaproponował Losza. – Zm artwy chwstaniesz. I proszę, załatwiłem ci kurteczkę na zm ianę. Artem włoży ł j ą. Kurtka by ła na niego za duża o dwa rozm iary. Nie m ożna się by ło zorientować, czy na Cwietny m j est teraz noc, czy dzień. W m isce by ła taka sam a zupa, tak sam o j ęczeli i tak sam o chwiali wątły m i ściankam i niespoży ci sąsiedzi, w zam glony m powietrzu gotowała się lepka m uzy ka, na wy polerowanej rurce tak sam o kręciła się kolej na dziwka. Artem siorbał coś gorącego – takiego sam ego j ak na WOGN-ie, j ak w cały m m etrze, i m y ślał powoli: skąd to piętno? Kto m ógł to zrobić? Kto się odważy ł? Zakon nigdy nie wtrącał się w konflikty m iędzy liniam i. Zawsze stał ponad. Mły narz brzy dził

się polity ką. Nie znosił dowództwa nad sobą, nie słuchał niczy ich rozkazów i nie by ł na niczy im żołdzie. Dwadzieścia lat wcześniej j ako pierwszy złoży ł przy sięgę: nie stawać po niczy j ej stronie. Bronić, nie robiąc wy j ątków, wszy stkich ludzi w m etrze. Przed takim i zagrożeniam i, który m nikt inny nie m ógł się przeciwstawić lub który ch nikt j eszcze nie rozum iał. Do przy sięgi w Zakonie dopuszczano nieliczny ch, poddaj ąc ich naj pierw długim próbom – Mły narz nie potrzebował

arm ii. By li żołnierze specnazu, stalkerzy, agenci Zakonu błądzili po m etrze, niewidzialni, dowiady wali się, zapam ięty wali, m eldowali. Mły narz słuchał. I j eśli poj awiało się zagrożenie – autenty czne, nieuchronne zagrożenie dla całego m etra – Zakon wy prowadzał precy zy j ny śm iertelny cios. Przez swoj ą skrom ną liczebność nie m ógł prowadzić otwarty ch woj en; dlatego Mły narz starał się likwidować wroga potaj em nie, niespodziewanie, w zarodku, w kolebce. Skutek by ł taki, że o Zakonie wiedzieli nieliczni, a wszy scy, którzy wiedzieli – bali się go. A j ednak ktoś się nie przestraszy ł. Ale dlaczego nie doprowadził sprawy do końca? – Kiedy cię szukałem , trafiłem w ślepą uliczkę. Patrzę: witraże. Na Nowosłobodskiej się potłukły, a tutaj ocalały ! – Hom er pom ilczał i dodał. – Ohy dna stacj a. – Trzeba stąd iść – Artem odstawił pustą m iskę. – Za godzinę wy by wam ! – oznaj m ił Losza. – Z powrotem ? My ślisz, że wpuszczą cię do Hanzy ? – Nie. Pom y ślałem i zrozum iałem : wy rosłem j uż z gówna. Pój dę do Żelaznego Legionu. – Co? – Artem podniósł na brokera swoj e czerwone, zm ęczone oczy. To dlatego Losza się um y ł. – Posłuchałem chłopaków: to j est coś! Dopóki m y, norm alni, nie wy pędzim y ułom ny ch na powierzchnię, nie będziem y tu m ieli ży cia. Jadę więc do Rzeszy z plutonem ochotników. Co złego, to nie j a! Hom er ty lko zam rugał wilgotny m i oczam i: chy ba j uż o ty m wiedział. – Czy ś ty j est debilem ? – zapy tał Loszę Artem . – Debil z ciebie czy j ak? – Odwal się! Co ty wiesz o ułom ny ch? Zdaj esz sobie sprawę, j aką m aj ą dziką m afię w cały m m etrze? I te wszy stkie m endy na Ry żskiej … Dokładnie tak! Wrócę do nich w podkuty ch butach. Buty daj ą tam doskonałe.

– Wiem co nieco o potworach – odparł Artem . – Dobra, starczy ! – powiedział Losza, tak j akby to by ł koniec rozm owy. – Cóż – powiedział Artem . – A więc j eszcze się spotkam y. – Obowiązkowo – odpowiedział radośnie Losza. – Obowiązkowo się spotkam y. Wstał, zachrzęścił z zadowoleniem rękam i: czas w nie – m y ślał – wziąć swoj e ży cie. Wtedy j ego wzrok padł na kurę dziobiącą podłogę. – Może rozdzielim y j ą m iędzy siebie? – zaproponował. – A właśnie, co z Oleżką? – przy pom niał sobie Artem . – Odwalił kitę! – wesoło oznaj m ił broker. – Tak j ak m y ślałem . Wciąż nim kolebało. Ale nie m iał ochoty zostawać na Cwietny m ani sekundy dłużej . Przedrzeć się przez Gom orę z plecakiem i workiem by ło j eszcze trudniej niż nago. Labiry nt oży ł, kalej doskop żm ij owisk otrząsnął się, ułoży ł w nowy wzór i pewna droga na zewnątrz zdezaktualizowała się. W ten sposób zam iast w przej ściu do Trubnej wy rzuciło ich w tunelu zam ieniony m w kanał. – O! Patrzcie no. To przecież nasz towarzy sz! Stalker! Powiedział to ktoś za j ego plecam i. Artem nie wziął tego nawet do siebie. Ale ktoś klepnął go po plecach, zm usił, żeby się odwrócił. Stali tam czterej ludzie w czarny ch m undurach, na rękawach trój ram ienne swasty ki; Artem na początku ich nie poznał, a potem j akby wpatrzy ł się w trzy litrowy słój z solony m i grzy bam i i w m ętnej zalewie odwróciły się do niego twarze. Z przedwczoraj . Ten… Ten chy ba siedział przy stole, zapraszał Artem a, dolewał m u trucizny. Ten j ego pieprzy k na nasadzie nosa. Właśnie w pieprzy k Artem chciał m u przy walić, kiedy tam ci… A o czy m m ówili? Dlaczego po tej rozm owie są m u radzi? Powinni przecież by li rzucić m u się do gardła.

– Pam iętacie, koledzy ? No, stalkera? Nasz człowiek! Odczołgał się od nas j ak Łunochod. – Ho, ho! Takich ludzi się nie zapom ina! – Artem dawno nie widział bardziej szczerego uśm iechu. – Może zabierzesz się z nam i? Potrzebni nam ideowcy ! – zaprosił go tam ten z pieprzy kiem . Na kołnierzach m ieli podoficerskie naszy wki, a z ty łu ustawiała się trój kam i do wy m arszu złożona z j akiej ś hałastry kolum na; gdzieś na końcu Artem wy łowił też by łego brokera. Dom y ślił się: ochotnicy. Żelazny Legion. Za czy stość genów. A przecież i on za to pił? Lepiej by ło wtedy zwy m iotować. – Walcie się. I odszedł dalej , żeby ich nie prowokować. Teraz zdawało m u się, że wszy scy m ieszkańcy sły nnego m iasta Gom ora patrzą na niego, m rużąc oczy, poznaj ąc go, m rugaj ą do niego: j ak to, j ak to, spotkaliśm y cię tu przedwczoraj na czworakach i bez portek, czem u się nie witasz? Przy pom niał sobie: j ednak zwy m iotował.

I przy pom niało m u się j eszcze coś innego: j ak ktoś za nim szedł, prześladował, nie dawał spokoj u, trzeźwy, wy niosły, dorosły, podczas gdy Artem , j ak roczne dziecko, raczkuj ąc na rozj eżdżaj ący ch się rękach i nogach, uciekał przed pohańbieniem . I czegoś ten człowiek od Artem a chciał. Natrętne j ak koszm ar; ale czy to by ł koszm ar? A przecież w Gom orze, przy szło m u na m y śl, m ało j est m iej scowy ch. Sam i przy j ezdni. Faszy stów widać – idioci noszą m undury ; a kto j eszcze tu j est, po cy wilnem u? Z Trubnej m ożna trafić i do Hanzy, i na Linię Czerwoną, i do bandy ckich anarchii na Kitaj -Gorodzie, a stam tąd – dokąd dusza zapragnie. I m oże tu przy pły nąć ktokolwiek: dowolna stęskniona swołocz. Może i tak m ały m kosztem się wy winąłem . Ty lko dobrze by by ło wiedzieć j akim . Jakoś się wy gram olili i znaleźli się przed kory tarzem prowadzący m na Trubną. Artem z tobołam i, Hom er – z kurą: staruszek uparł się i nie chciał j ej uśm iercić, żeby oddać połowę brokerowi ochotnikowi. Kura, tak j ak zapowiadał Oleżka, przestała się nieść. Tu czekała ich niespodzianka: kontrola paszportów. Artem nie pam iętał, j ak wiązała koniec z końcem stacj a Trubna, ale widocznie nie by ła to rozry wka, skoro tak wy brzy dzali. Nie wy m agali wiz, ale nie wpuszczali bez dokum entów. Hom er wy ciągnął zieloną książeczkę z orłem w koronie: Nikołaj ew Nikołaj Iwanowicz, ur. 1973, obw. archangielski, st. Sewastopolska, żonaty – przekreślone. Na zalam inowany m zdj ęciu by ł bez brody i j eszcze bez śladów siwizny ; nie m iał nawet czterdziestu lat. Ale dało się go rozpoznać, oj , dało. Artem zrzucił bagaż, sięgnął do kieszeni. W spodniach nie m a. Zrobiło m u się zim no. Przecież nie w kurtce? Przecież nie w kurtce, która przepadła, przecież nie razem z zagubiony m grzy bem , który m iał Artem a chronić, ratować i wy ciągać z opresj i? Rozwiązał worek i pokry waj ąc się lepkim potem – wy pita trucizna wy ciekła ze strachu poram i – pogrzebał,

pogrzebał, to tu wsadzi rękę, to tam , potem wpadł w histerię, wy szarpnął skafander, rozpostarł przy wszy stkich na ziem i swoj ą drugą skórę, poszukał w kieszeniach worka, autom at wcisnął pod siebie, wszy stko j uż wy trząsnął, zaj rzał we wszy stkie zakam arki. Nie! Nie m a! – Nie zostawiłem go gdzieś? – spy tał zm artwiony Hom era. – Nie wy padł m i przy stole? Ten rozłoży ł ręce. Bez paszportu. Bez paszportu w m etrze się nie dało. Ani dostać do Hanzy, ani do Polis, ani na Linię Czerwoną. Ani na Aleksiej ewską, ani na żadną inną stacj ę, na której ludzie chociaż próbuj ą j eszcze m y śleć o j utrze. A dało się: zdechnąć z głodu na dzikim przy stanku albo dać się pożreć w tunelu. Ludzie się zebrali. Gapią się, na poły podej rzliwie i ze współczuciem . Chrzanić gapiów. Nie m a czasu się kry ć: trzeba poznać prawdę. Sięgnął przy wszy stkich do plecaka. Pokazał się zielony bok radiostacj i. Pogranicznicy to zauważy li, spochm urnieli. Wy j ął i radiostacj ę, i dy nam o. Ludzie zagdakali. – Nie m a. Kurwa, nie m a! Hom er dalej działał sam : m achnął ręką, podszedł bokiem do pograniczników, zaczął ich przekony wać; chociaż czy m on m ógł ich przekonać? Zostało półtora m agazy nka naboj ów – nie więcej . Nie daj Boże, żeby trzeba by ło strzelać. – Odm awiam ! – ry czy tłusty dowódca strażnicy. – My was wpuścim y, a czerwoni nas potem obedrą ze skóry ! I tak dalej niż na Sreteński Bulwar nie doj dziecie. – A to dlaczego? – Linia Czerwona wczoraj odcięła. Weszli na Sreteński, sprawdzaj ą wszy stkim dokum enty. Na sam ą Czerwoną nie m a przej ścia, wy j ścia też. Coś się tam u nich dziej e, a co – tego nikt nie wie. Tak więc… Weszli teraz na Sreteński. Ze Sreteńskiego j est tu do nas… Lepiej nie prowokować.

– Mówi się, że czerwoni będą brać Teatralną. – Kto m ówi? – Ludzie. Żeby nie wpadła w ręce Rzeszy. Boj ą się, że faszy ści pierwsi j ą chapną. Przy gotowuj ą się. Odcinaj ą wszy stkie linie sąsiaduj ące z Rzeszą. – A kiedy ? – Artem znieruchom iał nad rozpięty m plecakiem . – Kiedy, kiedy. Idź do nich i zapy taj . Mogą w każdej chwili. Skoro inform acj a j uż wy ciekła… – Muszę… – Artem zaczął gniewnie, nerwowo upy chać z powrotem dy nam o, radiostacj ę, wszy stkie swoj e przeklęte m anele. – Muszę… Chodź tu, dziadku. Pój dziesz tam sam przez Sreteński. Ty m asz paszport, dobre oczy i brodę j ak Dziadek Mróz, m asz tę idioty czną kurę, ciebie

nie ruszą. Ja górą… Pój dę górą. Spotkam y się tam . Na Teatralnej . Jeśli czerwoni j ej wcześniej nie zagarną. A j eśli zagarną… Hom er obserwował go zagubiony ; kiwał głową – a co m u j eszcze zostało? – A przecież… Przecież gdy by m nie postanowił tutaj … Dla Oleżki… Dla j ego zdrowia… – m am rotał Artem , zerkaj ąc z nienawiścią na kurę i dokładaj ąc do worka ostatnie rzeczy. – A j ednak wszy stko, kuźwa, na darm o! Nie wy ży ł sukinsy n! Zarzucił sobie na plecy swój ciężar, wrócił do straży granicznej – rozgorączkowany, zły i z tej złości j akby nawet ozdrowiały. – Gdzie oni tu m aj ą wy j ście? Na górę – co tu j est, zwy kłe schody, ruchom e? Dowódca pokręcił ły są czaszką, niem al z żalem : – Stalker, tak? Nie m a tu wy j ścia na powierzchnię. Już ze sto lat tem u zasy pali. Kto m a tu chodzić na górę? Te ich dziwki? – A u was? Na Trubnej ? Jest? – Zam knięte.

– No co z was w ogóle za ludzie! – zawołał Artem z wściekłością. – Powierzchnia wam w ogóle niepotrzebna czy j ak!? Dowódca nawet nie odpowiedział. Odwrócił się do Artem a tłustą dupą w trzeszczący ch w szwach spodniach: a spadaj , będziesz m nie j eszcze pouczał. Artem oddy chał głęboko, próbował się uspokoić. Biegał i biegał po labiry ncie, zdawało się, że widzi j uż przed sobą wy j ście, a tu nagle wszy stkie kory tarze kończy ły się ślepo. A wszy stkie m ostki, po który ch skakał, spadły za nim w przepaść; dokąd m a teraz pój ść? Zaszczuli go. – Artem – trącił go staruszek. – A gdy by śm y j ednak poszli przez Rzeszę? Co? Do Czechowskiej … Stam tąd ty lko dostać się na Twerską… I j uż j est Teatralna. Możem y zdąży ć nawet dzisiaj , j eśli wszy stko gładko pój dzie… Inaczej donikąd… Artem j uż nic nie m ówił, j akby nabrał wody w usta. Ty lko wciąż tarł sobie szy j ę: drapało go w gardle. – Nie j esteśm y j eszcze spóźnieni? Podoficer z pieprzy kiem uśm iechnął się serdecznie. – Czekaliśm y na was! Artem zawahał się, przy glądaj ąc się kolum nie ochotników: m a teraz do niej dołączy ć? – Ja… – zniży ł głos. – Nie m am dokum entów. Bierzecie do tego waszego legionu bez dokum entów? I od razu m ówię – to j est stalkerski ekwipunek. Plus radiostacj a. Żeby potem nie by ło problem ów. – Jasne, że bierzem y bez dokum entów – zapewnił go podoficer. – Tak czy siak przepisuj em y biografię od zera. Co kom u do tego, kim by li wcześniej bohaterowie Rzeszy ? 8 // Heil Odpły nęli z Cwietnego ostatnim butelkowy m barkasem : Hom er z Artem em , uradowany ich

szy bkim spotkaniem Losza i podoficer z pieprzy kiem m iędzy oczam i, który przedstawił się Artem owi j ako Dietm ar. Dwaj inni, bezim ienni, w czarny ch m undurach, naparli na wiosła i z Cwietnego wkrótce została ty lko m iedziana kopiej ka na końcu tunelu. A potem i ta kopiej ka utonęła. Czuć by ło pleśnią. Wiosła pluskały o wodę, rozpraszaj ąc tęczową benzy nową błonę, rozgarniaj ąc pły waj ące śm ieci. W dole, pod wodorostam i i błoną przesuwały się niewy raźne kręte cienie, m aj aczy ły j akieś ruchliwe gady grubości ludzkiej ręki; wcześniej tu takich nie by ło i by ć nie m ogło. Prom ieniowanie nakręciło, zwy rodniło swoj e własne stworzenia, niezgrabne i straszne. – A wiecie, kto j est u czerwony ch w awangardzie? – m ówił podoficer. – Do awangardy biorą ułom ny ch. Tworzą oddziały uderzeniowe z ułom ny ch. Daj ą im broń. Szkolą. Trój rękich. Dwugłowy ch. Chory ch na raka, którzy nie m aj ą nic do stracenia. I do naszy ch granic. Bliżej … Bliżej . Wiedzą, j ak te pokraki nas nienawidzą. Werbuj ą ich w cały m m etrze. Wy wiad m ówi, że wy stawili posterunek na Sreteńskim , odcięli linię od Trubnej . A dowódca posterunku cały j est pokry ty łuską. Już nie wiadom o… czy to czerwoni dowodzą ułom ny m i… czy ułom ni czerwony m i. Ja m y ślę, że to drugie. Dlatego właśnie chcą nas wy gry źć. Szy kuj e się coś… Coś się szy kuj e… Artem słuchał i nie sły szał. My ślał o czy m ś inny m : naj ważniej sze, żeby tam , w Rzeszy, nikt go nie rozpoznał. Żeby nikt nie przy pom niał sobie chłopaczka, którego rozentuzj azm owanem u tłum owi na Puszkińskiej obiecano powiesić z platform y. Żeby nie poznali go więźniowie z kazam atów Twerskiej . Ucieczka wisielca – to nie zdarza się często. Mogą coś takiego zapom nieć? – No i co, stalkerze? – Dietm ar trącił go w rękę i chwy cił przez rękaw dokładnie za poparzone m iej sce. – Co?…

– Py tam , które rej ony są twoj e? Gdzie pracuj esz? Na powierzchni… – Ja… Biblioteka. Arbat. Nosiłem z powierzchni książki dla bram inów. Hom er spoglądał w bok, z roztargnieniem drapał kurę po karku; nie zdąży li oddać j ej nikom u w spelunce ani zj eść, tak więc kura wciąż ży ła. – Dobra dzielnica – podoficer patrzy ł na Artem a; odbite od zgniłej wody nieregularne rozbły ski latarek kleiły m u się do twarzy. – Wszy stko tam znasz? Ochotny j Rj ad? I dalej , w stronę

Teatru Bolszoj ? – By wałem – powiedział ostrożnie Artem . – A dlaczego pracowałeś dla bram inów? – Lubię czy tać. – Brawo! – pochwalił go Dietm ar. – Brawo. Rzesza potrzebuj e takich ludzi j ak ty. – A takich j ak j a? – zapy tał Losza. – Rzesza potrzebuj e różny ch ludzi – m rugnął do niego podoficer. – Szczególnie teraz. Dopły nęli. Podziem na rzeka natknęła się na zaporę. Wzdłuż brzegu zwalono worki, pewnie z ziem ią, i to w nie wbiła się butelkowa łódź. Za workam i, na środku tunelu, znaj dowała się j uż prawdziwa ściana. Buczała pom pa elektry czna odsy saj ąca zbieraj ącą się po drugiej stronie zapory kałużę. Rozwieszono sztandary : czerwone pole, biały krąg, trój ram ienna swasty ka. Trium wirat Czechowskiej , Twerskiej i Puszkińskiej . Oczy wiście wszy stkie j uż dawno przem ianowane: Czechowska na Wagnerowską, Puszkińska na Schillerowską; Twerska – na j akąś j eszcze inną. Rzesza m iała własny ch idoli. Zeskoczy li na brzeg, podoficer wy m ienił „sieg Heil” z wartownikam i. Wszy scy by li eleganccy, j ak spod igły. Odkry li na powierzchni główne biuro kolei, nie chwaląc się, ale to tam

m ieli takie czarno-srebrne m undury. Sprawdzili bagaż i oczy wiście od razu wszy stko znaleźli: tu radiostacj a, a tu autom at. Uratował ich podoficer: szepnął coś, uśm iechaj ąc się do Artem a znad czarnego ram ienia, i pogranicznicy zm iękli. Jednak na sam ą stacj ę ich nie wpuszczono. W tunelu odnaleźli zakratowany boczny kory tarz, przed który m stała ochrona. – Naj pierw badanie lekarskie – oznaj m ił dziarsko Dietm ar. – Do Żelaznego Legionu zdechlaków nie przy j m uj ą. Ekwipunek… i kurę… trzeba będzie ty m czasowo oddać. Zostawili wszy stko ochronie. Pom ieszczenie. Wszędzie białe kafelki. Czuć lizolem . Kozetka, lekarz stoi w m aseczce anty baktery j nej , w czapce, zwisaj ą ty lko krzaczaste brwi. Dalej j akieś drzwi. Podoficer wszedł z nim i, przy siadł w kącie na stołku. Doktor uśm iechnął się szpakowaty m i brwiam i, obrzucił ich oleisty m spoj rzeniem oliwkowy ch oczu. Przem ówił śpiewnie, z wy raźny m akcentem . – No, kto będzie pierwszy ? – To m oże j a! – skulił się broker. – Proszę rozebrać się do m aj tek. Stawał pan j uż przed kom isj ą lekarską? Doktor popatrzy ł, postukał, pom acał gum owy m i rękawiczkam i, zaj rzał do gardła, poprosił, żeby pokazać zęby. Założy ł stetoskop, poprosił, żeby pooddy chać. – A teraz spuszczam y m aj tki. Spuszczam y, spuszczam y. Tak. Pozwoli pan? Aha. A co m y tutaj m am y ? – A co? – spiął się Losza. – No, lewe j aj eczko chy ba… Nie czuj e pan? – Ja… Tak, oczy wiście… Czuj ę. – To j uż j est zadawnione. Za-daw-nio-ne.

– No… Panie doktorze… Tancerzem j estem dobry m ! – wy szczerzy ł zęby broker. – Więc wszy stko ze m ną w porządku, nie przeszkadza m i to. – No, nie przeszkadza – i wspaniale. Niech pan się ubiera, panie szanowny. Jest pan wolny. Proszę, prawe drzwiczki. Losza ubrał się, zapiął suwak, a lekarz na razie pisał coś na papierku. Podoficer przeczy tał, pokiwał głową. – Witam y. Broker m rugnął do Hom era i Artem a: „wam też zdrówka”, i dał nurka przez wskazane drzwi. Prowadziły tam w dół j akieś schody. – Teraz chy ba pan, panie szanowny. To by ło do Hom era. Staruszek zrobił krok naprzód. Obej rzał się na Artem a: kto wie, co oni tu m aj ą za kom isj e lekarskie. Artem nie spuszczał z niego wzroku, nie zostawiał dziadka. Nagle dopadło go déjŕ vu, zaskoczy ło go to, j akby właśnie się ocknął. Kaszlnął: drapało go w gardle. Lekarz spoj rzał na niego uważnie. Hom er złoży ł we czworo zatłuszczony płaszcz, położy ł go na skraj u kozetki, w nogach; ściągnął przez głowę sweter, pod nim by ła brudna koszulka, pod pacham i plam y. Stanął – goły, zapadła pierś, blady brzuch, na plecach rzadkie kępki kręcony ch włosów. – Tak… Obej rzy j m y szy j ę… tarczy cę… Pod brodą… – doktor wsunął Hom erowi rękę w zaśniedziałe srebro j ego brody. – No cóż… Wola brak. Zaraz obm acam y resztę… Pougniatał spiętem u, zasępionem u Hom erowi brzuch, również staruszka zm usił do zdj ęcia spodni, tam też wszy stko sprawdził. – Nie widzę żadny ch guzów. Pilnuj e się pan, co? Na powierzchnię pan nie chodzi, wodę pan kupuj e filtrowaną, tak? – z szacunkiem , a nawet ze zdziwieniem zgady wał lekarz. – Gratuluj ę.

W pańskim wieku sam chciałby m by ć w takiej form ie… Proszę się ubierać. Nagry zm olił coś na papierku, wsunął go staruszkowi do ręki. – Lewe drzwi. Hom er się zawahał. Nie śpieszy ł się z wkładaniem płaszcza, przeciągał sprawę. Obej rzał się py taj ąco na podoficera, na władzę. – A dlaczego dziadek m a iść w lewo? – zapy tał za niego Artem . – Dlatego, panie szanowny, że z waszy m dziadkiem wszy stko dobrze – odpowiedział lekarz. – Pan zaj rzy do wy pisu. – „Norm alny. Zdatny do służby i im igracj i” – przeczy tał Hom er, z obawą odsuwaj ąc papierek j ak naj dalej . Zdatny do im igracj i. Szukaj ą nowotworów. A j ak znaj dą? – A dokąd prowadzą prawe drzwi? Dietm ar, który by ł adresatem py tania, ty lko się uśm iechnął. – A! Młody człowiek został odesłany na dodatkowe badanie. Nie m a tam j eszcze całkowitej j asności. Specj aliści m uszą popatrzeć. Proszę przechodzić, dziadku, nie opóźniać. Czas j uż zabrać się do wnuka – wy j aśnił lekarz dość niecierpliwie, ale nieobcesowo. Hom er nieśm iało pociągnął za klam kę, wciąż j eszcze nie odry waj ąc wzroku od Artem a. Ten zacisnął zęby, m y śląc: a teraz? A teraz będę um iał? Zdołam uj ąć się za staruszkiem , tak j ak wtedy ? Z rosnącej szczeliny dało się sły szeć j akieś brzęczenie. Za lewy m i drzwiam i zaczy nała się kam ienna kiszka pom alowana na zielono: kiszka by ła pełna goły ch po pas ochotników. Wąsaty m ężczy zna w m undurze m ij ał wszy stkich po kolei z elektry czną m aszy nką, strzy gł im włosy. – Nie m a żadny ch powodów do niepokoj u! – oznaj m ił podoficer.

Hom er wraz ze zdenerwowaniem wy puścił powietrze na zewnątrz. Poszedł tam , do norm alny ch. Zam knął drzwi. I Artem owi trochę ulży ło. – No, a teraz zaj m iem y się panem , m łody człowieku. Stalker, j ak widzę? – Stalker – Artem przesunął dłonią po przedwcześnie ły siej ący m ty le głowy : zdraj ca. – Ry zy kuj e pan, ry zy -kuj e, panie szanowny ! Tak. Męczy pana kaszel, sły szałem . Niech no pan się odwróci plecam i. Nie j est panu zim no? Na gruźlicę pan nie choruj e? Niech pan pooddy cha. Głębiej . – My śli pan, że naoddy cham się na zapas? – na twarzy Artem a poj awił się gry m as uśm iechu. – No, no. Nie m a niczego strasznego. Żadnego chry pienia… Teraz popatrzy m y na nowotwory. Wy chy lił się na kory tarz. – Potowarzy szy cie nam ? Oba draby wcisnęły się do środka – A to po co!? – No… Stalkerze. Prom ieniowanie nie spada, sam pan wie. Pańska brać często nie dociąga do czterdziestki… Ależ niech się pan nie przej m uj e, niech się pan tak nie przej m uj e. Chłopcy, przy trzy m aj cie. No j uż. Stalkerze. Szy j ę. Tak. Gardło. Aaaaa… Szy j a: u chory ch na raka tarczy cy, naj częstszego przy naprom ieniowaniu, niekiedy naj pierw tworzy się wole na szy i. Ale by wa, że i bez wola człowiek w m iesiąc się wy pala, a inni i z wolem dociągaj ą j akoś do starości. A j eśli coś teraz wy m aca? Powie: zostało pół roku. Doktor m a racj ę, wśród stalkerów coś takiego j est bardzo częste. – A co to za dodatkowe badanie? Rentgen?

– A to pan palnął, rentgen, j eszcze czego! Tak… Chwileczkę… Nie, wy dawało m i się. Na bok. Aha. Póki co ze wszy stkim j est u pana nieźle. Niech pan pokaże brzuch… Niech pan się nie napina, nie trzeba. Gum owe palce – m iękkie, zim ne – m ij aj ąc skórę i m ięśnie, nagle j akby od razu dotknęły wątroby, połaskotały wy straszone wnętrzności. – Cóż, bezpośrednio niczego szczególnego nie da się wy czuć. Zbadaj m y teraz narządy płciowe. Jak tam , uży wa pan j eszcze? – Częściej niż pan swoich. – Jest pan stalkerem , dlatego py tam . Oczy wiście sam pan sobie wy brał zaj ęcie. Dobrze. Nie widzę tu żadny ch szczególny ch patologii. Proszę wstać. Siedziałby pan, panie szanowny,

w m etrze, j ak wszy scy. Korci pana! Żeby następny m razem nie trzeba by ło pana też wy słać na dodatkowe badanie… – A ile… Ile… tam tego… będą dodatkowo badać? Artem wsłuchał się wbrew swoj ej woli: co tam się dziej e, za prawy m i drzwiam i? Głucho. A co się dziej e u niego, Artem a, w środku? Istotne j est teraz dla niego, czy robią brokerowi rentgena czy nie? Też głucho. Teraz trzeba by ć spry tny m , złapać Hom era za kołnierz i wy ciągnąć z tego m iej sca ży wy m . I dostać się na Teatralną, zanim poj awią się tam czerwoni. Ty lko j eden przy stanek. O krok od celu. A Losza… Chciał przecież walczy ć z ułom ny m i. Niech naj pierw dowiedzie, że sam nim nie j est. Idiota. – Ile, ile… Ty le, ile będzie potrzeba, ty le będą – powiedział z zadum ą doktor, wy pisuj ąc Artem owi opinię. – W ty ch sprawach, panie szanowny, nic z góry nie wiadom o. Dietm ar rozglądał się na boki z dum ą.

– No, więc witam y ! Stacj a Darwinowska, dawna Twerska. Nie m ieliście okazj i by ć tu wcześniej ? – Nie. Nigdy. Znów drapało go w gardle. – A szkoda. Stacj a zm ieniła się nie do poznania! I Artem rzeczy wiście nie m ógł poznać Twerskiej . Dwa lata wcześniej niskie arkady by ły całkowicie okratowane, przekształcone w klatki. I w ty ch klatkach siedzieli w kucki we własny ch odchodach schwy tani na okoliczny ch stacj ach ludzie o nierosy j skim pochodzeniu. W j ednej z klatek dwa lata tem u noc spędził też Artem , odliczaj ąc m inuty do porannej egzekucj i, staraj ąc się na zawsze nacieszy ć ży ciem i własny m i m y ślam i. – Przeszła całkowitą rekonstrukcj ę! Klatki zniknęły. Nie by ło ani sadzy z płonący ch pochodni na suficie, ani rdzawy ch plam na posadzce po ty m , co wy ciekło z ludzi. Wszy stko wy czy szczono, wy m y to, zdezy nfekowano i o wszy stkim zapom niano. A na m iej scu kazam atów stoj ą kioski handlowe, porządne, m alowane, z num erkam i. Świąteczny j arm ark. Przelewa się przez niego tłum : zadowolony, spokoj ny, leniwy. Spaceruj ą całe rodziny. Dzieci siedzą oj com na ram ionach, m aj taj ą nogam i. Wy bieraj ą coś na straganach. Muzy czka gra. Artem m iał ochotę przetrzeć oczy. Poszukał m iej sca, w który m go wieszali… Nie m ógł znaleźć. – Całej Rzeszy nie poznacie! – powiedział podoficer. – Po ty m , j ak zm ieniła się zasadnicza linia partii… Nastąpiły reform y. Staj em y się nowoczesny m państwem . Bez ekscesów. Czarny ch m undurów by ła w tłum ie garstka, nie kłuły w oczy. Zniknęły ręcznie m alowane

plakaty na tem at wy ższości białej rasy, przepadły banery „Metro dla Rosj an!”. A z dawny ch haseł pozostało ty lko j edno: „W zdrowy m ciele zdrowy duch!”. I rzeczy wiście: dookoła pełno by ło naj rozm aitszy ch twarzy, nie ty lko m leczno-piegowaty ch i z zadarty m i nosam i. A co naj ważniej sze, wszy scy ludzie by li prężni i zadbani; podobnie j ak na Czechowskiej Wagnerowskiej , gdzie trafili na początku. Nie sły chać by ło gwałtownego kaszlu, wszechobecnego na WOGN-ie, brak by ło naprom ieniowany ch z wielkim i wolam i, a wszy stkie dzieci by ły j ak spod sztancy : dwie ręce, dwie nogi, policzki j ak pom idorki z Sewastopolskiej . Przy pom niał m u się Kiriusza, wy czekuj ący ekspedy cj i na północ. – Norm alnie twoj e Polarny j e Zori – odwrócił się w stronę Hom era Artem . Ten szurał z ty łu i ruszał brodą, pochłaniał wszy stko: do swoj ej książki, nie inaczej . Kura dy ndała m u pod pachą, zwinięty zeszy t sterczał z ty lnej kieszeni. Podoficer odm ówił na razie zwrotu pozostały ch rzeczy, w ty m ekwipunku Artem a. – O tam , za rogiem , w pom ieszczeniach służbowy ch m ieści się nasz szpital. Bezpłatny, rzecz j asna. I badania profilakty czne ludności przeprowadza się dwa razy do roku. Dzieci zaś – co kwartał! Pój dziecie popatrzeć? – Nie, dziękuj ę – powiedział Artem . – Dopiero co wy szliśm y od lekarza. – Rozum iem ! Dobra, w takim razie obej rzy m y, wiecie co… A właśnie! Wzdłuż torów przy rozcapierzony ch dźwigach załadunkowy ch widniało skupisko drezy n. Poszli się nim i pozachwy cać. – Darwinowska j est obecnie naszy m główny m węzłem handlowy m ! – wy j aśnił z dum ą Dietm ar. – Szczególnie intensy wna j est wy m iana handlowa z Hanzą i wciąż rośnie. Uważam , że w ty ch trudny ch, niespokoj ny ch czasach wszy stkie cy wilizowane siły m etra powinny się zj ednoczy ć! Artem skinął głową.

Czego ten Dietm ar od niego chce? Dlaczego zwolnił go z golenia głowy i szkolenia z m usztry, na które zapędzono pozostały ch ochotników? Dlaczego ustąpił, kiedy Artem zażądał, by poszedł z nim Hom er? Skąd te honory dla szeregowego ochotnika – oprowadzanie po stacj ach: naj pierw po Czechowskiej , a teraz j eszcze i tu? W ty ch trudny ch. Niespokoj ny ch. – Tam j est tunel do Teatralnej . Rzucić wszy stko i porwać się tam biegiem . – Naj bardziej niespokoj ny odcinek granicy. Um acniam y się. Przy gotowuj em y. Tak, żeby nawet m y sz się nie prześlizgnęła. Tak więc wy baczcie, ale tam teraz nie pój dziem y. Więc j ak? Jak m a się teraz dostać na Teatralną? Riaba zagdakała, zatrzepotała skrzy dłam i: widać Hom er za m ocno j ą ścisnął, om al nie udusił. Ale nigdzie nie uciekła: stary trzy m ał j ą m ocno. Artem czuł się j ak kura. Co teraz? – Natom iast po tej stronie stacj i, popatrzcie ty lko: wy twórnia świec łoj owy ch, co ciekawe, j edna z nieliczny ch w m etrze, a tam m ieści się nasza spółdzielnia tkacka, przodownicy pracy ! Skarpetki robią wprost fantasty czne, wszy scy reum aty cy płacą za takie każdą cenę! Tak… Co by tu j eszcze? Zej dźm y m oże na kory tarz! Tam j est nasz sektor m ieszkalny. Do przej ścia na Puszkinowską-Schillerowską prowadziły dwa ciągi schodów ruchom y ch zagłębiaj ące się wprost w granitowej posadzce stacj i. Zeszli po żłobkowany ch czarny ch stopniach i znaleźli się w prawdziwej alei: kory tarz z obu stron zabudowano ni to dom kam i, ni to kabinkam i,

brązowe świecznikopochodnie m uskały światłem m arm ur m iędzy nim i. W j edny m z ty ch dom ków z piernika m ieściła się nawet szkoła; um y te, ży we i zdrowe dzieci przy wtórze brzęczącego dzwonka wy skoczy ły z niej na przerwę wprost na Artem a. – Wej dziem y ?

Zagadali do zam y ślonego nad j akim ś czasopism em nauczy ciela, Ilii Stiepanowicza, ten pokazał im klasę – portret führera ołówkiem : m łodo wy glądaj ący surowy człowiek ostrzy żony na j eża, m apa Rzeszy, kary katury czerwony ch, wezwania, by wy kony wać ćwiczenia gim nasty czne. – Artem – nasz zwolennik, wstępuj e na ochotnika do Żelaznego Legionu! – przedstawił go Dietm ar. – A to… – Hom er. – Jakie interesuj ące im ię! – wątły Ilj a Stiepanowicz zdj ął okulary, potarł nasadę nosa. – Jest pan Rosj aninem ? – Il-j o Stie-panowiczu! – przeciągle i z wy rzutem powiedział Dietm ar. – A czy to teraz ważne? – To przezwisko – powiedział Hom er. – W końcu Dietm ar zapewne też j est Dm itrij em , co? – Kiedy ś by ł – uśm iechnął się krzy wo podoficer. – No, a pan j ak stał się Hom erem ? – Ludzie szy dzili. Próbowałem pisać książki. Historię naszy ch czasów. – Co też pan m ówi! – Ilj a Stiepanowicz szarpnął się za bródkę. – A by łby pan tak m iły i wpadł na herbatę? Ależ by by ło ciekawie! Żona poczęstuj e panów obiadem , j eśli panowie zgłodnieli. – Wpadniem y ! Wpadniem y ! – uradował się Dietm ar. – A herbata j ak m ocna? – Jak m iłość do oj czy zny ! – uśm iechnął się końskim i żółty m i zębam i Ilj a Stiepanowicz. – Mieszkam y na sam y m końcu przej ścia, naprzeciwko rodziny Cy ganów. – Mieszkanie socj alne! – Dietm ar wzniósł palec ku oty nkowanem u niebu. – Dzięki opiece führera! Segm ent m ieszkalny fakty cznie okazał się istną krainą czarów: posadzkę pokry wały przy j em ne chodniki rozwinięte na całej długości bezkresnego kory tarza; na ścianach wisiały reprodukcj e rozm aity ch dostoj ny ch staroci oraz kalendarze z kotkam i i kwiatam i. Na ich drodze poj awiały się a to kobiety w fartuchach, a to m ężczy źni w szelkach na nagim ciele; przeciąg przy wiewał

z czy j ej ś kuchni strzępy oparów grzy bowego ragoűt; a nagle zza któregoś zakrętu wy j echał i pom knął alej ą brzdąc na trój kołowy m rowerku, m rużąc przy ty m oczy i chichocząc. – Okazuj e się, że i na Marsie j est ży cie – odezwał się Artem . – Widzi pan? A tak nas dem onizuj ą – uśm iechnął się do niego przez ram ię podoficer. Przej ście prowadzące na Schillerowską zagradzała ślepa ceglana ściana; Dietm ar wy j aśnił, że stacj a j est w rekonstrukcj i, tak więc wej ście tam obecnie w ogóle nie wchodzi w grę. Powłóczy li się j eszcze, gdzie by ło m ożna. Włóczy li się, odliczaj ąc każdą przeciągaj ącą się sekundę. I nawet na j edną z ty ch sekund podoficer się od nich nie odłączy ł, nie zostawił ich sam y ch. Musieli się porozum iewać w m ilczeniu. A o oznaczony m czasie zapukali w gości. W progu powitała ich ciem nowłosa i czarnooka m łoda kobieta z ogrom ny m okrągły m brzuchem . – Narine – przedstawiła się. Dietm ar wy ciągnął z rękawa nie wiadom o kiedy kupioną butelkę po szam panie wy pełnioną czy m ś zagadkowy m i elegancko wręczy ł j ą gospody ni. – Szkoda, że nie m oże pani spróbować! – puścił do niej oko. – Mogę się założy ć, że to chłopiec! Moj a m am a m iała sposób, żeby rozpoznać płeć nienarodzonego dziecka: j eśli brzuch j est okrągły, to znaczy, że będzie chłopiec. A j eśli dziewczy nka – j est podobny do gruszki. – Dobrze by by ło, gdy by by ł chłopiec – uśm iechnęła się tam ta blado. – Ży wiciel. – Obrońca! – roześm iał się Dietm ar. – Niech panowie wchodzą. Ilj a zaraz przy j dzie. A ręce m ożna um y ć tu… w łazience. I rzeczy wiście m ieli swoj ą własną m ikroskopij ną łazienkę. Osobną, j ak w porzucony ch dom ach na powierzchni. Zam iast dziury w ziem i sedes j ak Pan Bóg przy kazał, faj ansowa um y walka na nóżce i zasuwka w drewniany ch drzwiach; na j ednej ze ścian wisiał nawet gruby

dy wan. – Pięknie! – powiedział Dietm ar. – Wiej e stam tąd zim nem … – wy j aśniła cicho gospody ni, podaj ąc m u waflowy ręcznik. – Docieplam y się, j ak m ożem y. Kurę Hom era postanowiono zam knąć w toalecie; nasy pali j ej nawet okruchów. Z pracy wrócił i gospodarz, zachłannie i ciekawie zerkał na Hom era. Zaprosił ich do sy m paty cznego pokoiku, posadził na wersalce, zacieraj ąc ręce, nalał wszy stkim do szklaneczek swoj ej herbaty z prądem . – No, j ak się panom u nas podoba? W Rzeszy ? – Zadziwiaj ąco – przy znał Hom er. – A ludzie w m etrze j ak długie i szerokie wciąż straszą nam i dzieci, co? – Ilj a Stiepanowicz wy chy lił szklaneczkę, krzy wiąc się zabawnie. – Zaszły u nas ogrom ne zm iany ! Szczególnie po noworoczny m przem ówieniu führera! – odwrócił się w stronę portretu ołówkiem , identy cznego j ak w szkolnej klasie. – Ale to nic. Niech przy j eżdżaj ą, niech sam i patrzą. Takiego sy stem u osłon socj alny ch dla oby wateli j ak w Rzeszy nie m a nawet w Hanzie! Nawiasem m ówiąc, rozkręca się właśnie program przy j m owania im igrantów! Rekonstruowana j est Schillerowska… – Chodzi o Żelazny Legion? – O niego też. Na m arginesie, nie wy obrażaj ą sobie panowie, ilu ochotników przy j eżdża z całego m etra! Wielu z rodzinam i. W naszej klasie ty lko w ty m m iesiącu przy by li dwaj nowi. Muszę przy znać: odej ście od nacj onalizm u to naprawdę genialny pom y sł! A co za śm iałość! Wy obrażaj ą sobie panowie, j akiej śm iałości potrzeba, żeby przy znać – publicznie, na zj eździe party j ny m – że polity czny kurs wszy stkich ostatnich lat, zresztą co tam lat, ostatniego stulecia, by ł błędny ? Co za m ęstwo! Oświadczy ć coś takiego prosto w twarz wszy stkim delegatom ! My ślą panowie, że partia składa się z bezwolny ch m arionetek? Nie! Zapewniam panów, że działa też

opozy cj a, i to całkiem silna! Niektórzy należą do partii dłużej od sam ego führera! I żeby tak rzucić wy zwanie ty m bonzom ? Panowie to j ak uważacie, ale j a chciałby m za niego wy pić. – Za führera! – Dietm ar ży wo się podniósł. Nawet Narine upiła ły czek. Niezręcznie by ło nie wy pić. I Artem z Hom erem wy pili. – Co tu kry ć? I m y z Narine… Führer i nam dał szansę – Ilj a Stiepanowicz czule dotknął ręki m ałżonki. – Pozwalaj ąc na m ieszane m ałżeństwa. I nie po prostu szansę. To m ieszkanie… Narine m ieszkała wcześniej na Pawieleckiej Prom ienistej . Niebo a ziem ia! – By wałem tam – wy m am rotał Artem , odpowiadaj ąc niezgrabnie na j ego rozpalone spoj rzenie. – Wrota herm ety czne są tam zepsute, tak? Pam iętam , że z powierzchni przy łaziły różne paskudy. I… By ło dużo chory ch… Przez prom ieniowanie. – Nigdy. Nie by ło. U nas. Żadny ch. Chory ch – ostro i z niespodziewaną złością powiedziała drobna Narine. – Głupoty pan opowiada. Artem się speszy ł. Um ilkł. – Tak więc historia zm ienia się na naszy ch oczach! – głośno i radośnie powiedział Ilj a Stiepanowicz, uspokaj aj ąco gładząc żonę po ręce. – I m a pan cholerną racj ę, że postanowił pan pisać właśnie teraz! Ja też, wie pan… No, w końcu wy kładam swoim uczniom historię Rzeszy. Od hitlerowskich Niem iec aż do naszy ch czasów. I nie daj e m i spokoj u taka m y śl: a m oże by wziąć się do podręczników? Może by napisać o cały m naszy m m etrze? A tu proszę – konkurencj a! – roześm iał się. – Wy pij em y, kolego? Za wszy stkich ty ch głupców, którzy py taj ą, po co pisać podręczniki historii! Za wszy stkich ty ch głupców, którzy z nas szy dzą! I który ch dzieci z naszy ch książek dowiedzą się, j ak by ło! Hom er zam rugał, ale zgodził się wy pić. Artem popatry wał ukradkiem na Narine. Nie j adła, nie słuchała rozm owy. Jej ręce

obej m owały i chroniły wielki okrągły brzuch, w który m siedział zm ieszany z dwóch krwi chłopiec. – Niech pan naprawdę napisze, Ilj o Stiepanowiczu, a co! – zawołał Dietm ar zarażony entuzj azm em nauczy ciela. – Chce pan, to porozm awiam z władzam i? Mam y przecież m aszy nę drukarską! Wy daj em y woj skową „Żelazną Pięść”, dlaczego by i nie książkę? – Pan serio? – zarum ienił się nauczy ciel. – Oczy wiście! Wy chowanie dzieci to nasze naj ważniej sze zadanie! – Naj ważniej sze! – I duże znaczenie m a to, j ak i co przedstawić, tak? – Zasadnicze! Zasadnicze znaczenie! – Ot, przy kładowo nasz konflikt z czerwony m i. Wie pan, ich propaganda oskarża nas o wszy stkie grzechy śm iertelne… Teraz sam się pan m ógł przekonać – Dietm ar odwrócił się do Hom era. – Ale przecież niem ało j est ludzi, którzy w to wierzą! Wierzą i boj ą się u nas nawet nos wy ściubić! – A proszę sobie wy obrazić! – ciągnął Ilj a Stiepanowicz. – Proszę sobie wy obrazić, że zacząłby pan pisać o Rzeszy, nigdy tu nie będąc! I co by pan o nas przekazał potom ny m ? Straszne baj dy ! Jakieś bzdury ! – A pan co przekaże? – nie wy trzy m ał Hom er. – Prawdę! Prawdę, rzecz j asna! – Ale przecież każdy m a swoj ą prawdę, czy ż nie? – zainteresował się staruszek. – Pewnie nawet czerwoni. Jeśli ty lu ludzi w to wierzy … – U czerwony ch propaganda z powodzeniem zastępuj e prawdę! – wm ieszał się Dietm ar. – Ta urawniłowka… Mówię panu, tam ułom ni w taj em nicy przej ęli władzę i robią norm alny m pranie m ózgu! Napuszczaj ą, szczuj ą ich na nas! Przy gotowuj ą do woj ny ! Gdzie tu prawda!?

– Głodni, nędzni ludzie! My śli pan, że trudno ich zm usić, by uwierzy li w cokolwiek? My śli pan, że będą choćby próbowali odróżnić prawdę od kłam stwa, oddzielić ziarno od plew? – poparł go Ilj a Stiepanowicz. – Nie m ogą przecież przy znać, że tu, w Rzeszy, stworzono m odel społeczny, który nie m a sobie równy ch w cały m m etrze. Nie! Oni będą pana straszy ć obozam i koncentracy j ny m i i j akim iś piecam i! Narine przy łoży ła do ust drobną dłoń, j akby boj ąc się, że j akieś niedozwolone słowo wy rwie się na zewnątrz, potem pośpiesznie wstała i wy szła. Ilj a Stiepanowicz nawet tego nie zauważy ł, a Artem tak. – A co będzie pan pisał w pańskim podręczniku o ułom ny ch? – zapy tał Hom er. – A co o nich pisać? – No… Jeśli dobrze rozum iem , są przecież teraz… Przecież to z nim i walczy teraz Rzesza, zgadza się? Zam iast… – Z nim i – potwierdził Ilj a Stiepanowicz. – A j ak? Jak walczy ? – Bezlitośnie! – podpowiedział Dietm ar. – A co z nim i robicie? Z ty m i, który ch znaj duj ecie? – Jakie to m a znaczenie? No, wy sy ła się ich na roboty naprawcze – zm arszczy ł brwi nauczy ciel. – To znaczy ułom ność m ożna naprawić dzięki ty m robotom ? A raka? – Co!? – Raka. Sły szałem , że führer porówny wał raka do ułom ności genety cznej . Ciekawe, co to za roboty. – Cóż, j eśli tak to pana ciekawi – uśm iechnął się Dietm ar – to m ożem y pokazać. Ale a nuż ręce panu przy wy kną do kilofa? Nie będzie pan m ógł utrzy m ać długopisu.

– No, to świetny panu podręcznik wy j dzie! – A czy m nie się wy daj e, czy sły szę tu współczucie dla ułom ny ch? – zapy tał Ilj a Stiepanowicz. – Czy li co, w swoj ej książce przedstawia ich pan j ako blond aniołki? Führer w ich kwestii wszy stko precy zy j nie wy j aśnił: j eśli pozwolim y się ty m stworom rozm nażać, j uż następne pokolenie ludzi będzie niezdolne do ży cia! A co, chciałby pan, żeby rozwadniali naszą krew swoj ą własną? Żeby pańskie dzieci rodziły się z dwiem a głowam i!? Tego pan chce!? – Dwugłowe dzieci w naszy m przeklęty m m etrze m ogą urodzić się każdem u! Każdem u! – wy krzy czał Hom er, zry waj ąc się na równe nogi. – Biedne chore dzieci! A wy ze swoim i dwugłowy m i co robicie!? Ilj a Stiepanowicz m ilczał. Hom er też nic nie m ówił, ty lko ciężko dy szał. Artem , który nie m ieszał się do rozm owy, zdał sobie nagle sprawę, że staruszek okazał się dzielniej szy od niego. I m iał ochotę kogoś za tego staruszka zabić, żeby by ć równie dzielny m j ak on. – A popatrzm y sobie, co pisze wielce szanowny pisarz history k w swoj ej książce? – Dietm ar przechy lił się przez stół, m aczaj ąc m undur w sałatce, i zręcznie wy ciągnął Hom erowi zeszy t. Artem zerwał się, ale Dietm ar opuścił rękę na kaburę. – Siadaj ! – Przestańcie! – powiedział stary. Wbiegła Narine; j ej twarz by ła wy krzy wiona, oczy bły szczały. W ty m m aleńkim pokoiku strach by ło walczy ć z Dietm arem : przy padkowy wy strzał m ógł trafić kogokolwiek. Narine przy lgnęła do m ęża z przestrachem – Wszy stko w porządku, kochanie. – Ilj o Stiepanowiczu, niech pan oceni! – Dietm ar, nie zdej m uj ąc ręki z kabury, przekazał zeszy t nauczy cielowi.

– Z przy j em nością! – uśm iechnął się tam ten półgębkiem . – Tak. Daj m y na to początek. Aha. Nie wrócili ani we wtorek, ani w środę, ani nawet w czwartek, um ówiony j ako term in ostateczny … Hm m . Charakter pism a to j ednak… Pierwszy posterunek pełnił… słu-żbę. A to co? A, przez całą dobę. Niech pan posłucha, a przecinków to co, w ogóle pan nigdzie nie stawia? Tak, na razie j akaś beletry sty ka. Spróbuj m y w środku… Nudy … Nudy … O! To Hom er, kronikarz i m itotwórca, niczy m j asny j ednodniowy m oty l dopiero przy chodził na świat! I, proszę sobie wy obrazić, „m ito-twórca” z dy wizem ! Mito-dy wiz-twórca! Dlaczego w takim razie nie „j ednody wiz-dniowy ”? I znów ta interpunkcj a… Aż zęby bolą! I to pan tak o sobie, kolego? Albo j eszcze tu… Sam a przeciw legionowi zabój ców… Powiedziała stanowczo: chcę cudu! Oho ho! To dopiero patos. I co dalej ? Zaszem rały strugi… Zaszem rały, aha. Wy rwa, zakrzy knął ktoś. To przecież deszcz, wołała. A! Czy li pom y liła deszcz z wy rwą. Rom anty cznie. Hom er j akby połknął własny j ęzy k. Artem nie spuszczał oczu z kabury. – No i weźm y też zakończenie, chociaż, j ak sądzę, i tak j uż wszy stko j est w tej pańskiej historii j asne. Cicho, j ak koły sankę… Tu w ogóle ni cholery nie da się odczy tać… Aha… Hom er nie znalazł w końcu na Tulskiej … Ciała Saszy. Co j eszcze? Koniec. I znów o sobie sam y m w trzeciej osobie. No, cudownie, cudownie! Trzy m aj pan! – Nauczy ciel rzucił zeszy t na m okrą ceratę. – Niczego niecenzuralnego tu nie m a. Sam e pretensj onalne bzdury. – Chrzań się pan – powiedział Hom er, wy cieraj ąc zeszy t o spodnie i wciskaj ąc go do wewnętrznej kieszeni. – Ależ daj pan spokój ! Niech pan się naj pierw nauczy pisać bez błędów! A potem będzie pan rzeźbić swoj ą „Iliadę”! Ani chy bi sam się pan nazwał Hom erem , a nie żadni ludzie? – Chrzań się – powtórzy ł uparcie Hom er, cały się strosząc. – Ależ tam połowa książki j est o panu! Jaka, u licha, historia? Na historię j uż m iej sca nie zostało!

– To stara. Nowa będzie inna. – No, oby nowa wy szła lepiej ! – Dietm ar nagle zostawił swoj ą kaburę, żeby wziąć do ręki kieliszek. – Pokrzy czeliśm y, posprzeczaliśm y się i wy starczy. Za pańską nową książkę! Prawda, Ilj o Stiepanowiczu? Co m y tak z gośćm i… Proszę nam wy baczy ć. Do tego pana piękna żona się denerwuj e. Mnie, tak na m arginesie, te fragm enty się nawet spodobały, te fragm enciki, które odczy tał Ilj a Stiepanowicz. Sam nie j estem specj alistą od przecinków, a co do reszty, to wszy stko się zgadza. Proszę nam wy baczy ć, Hom erze Iwanowiczu, tak się rozgorączkowaliśm y, bo tem at j est bardzo drażliwy. Dla wszy stkich. – Dla wszy stkich – potwierdził nauczy ciel, kładąc rękę na brzuchu żony. – O dwugłowy ch dzieciach, z pańskiej strony … To by ł po prostu nietakt! – My ślę, że sam pan to rozum ie, Hom erze Iwanowiczu? Bo rozum ie pan? – powiedział surowo Dietm ar. – Zarówno m y zachowaliśm y się nietaktownie, j ak i pan. W ty m m om encie uznaj m y m oże incy dent za zażegnany ? – Tak. Dobrze. Hom er zgarnął ze stołu kielonek i opróżnił go duszkiem . Artem poszedł w j ego ślady. – Nie m a pan m oże ty toniu? – zwrócił się do Dietm ara. – Poczęstuj ę. – Może pan palić w łazience? – poprosiła Narine. Artem wy stawił na zewnątrz kurę, zam knął się w ubikacj i, usiadł j ak Pan Bóg przy kazał na prawdziwy m sedesie, skręcił papierosa z należącego do wroga ty toniu, pstry knął zapalniczką, zbliży ł płom y k do skręta, pociągnął, powolutku wy puszczaj ąc z siebie biesy. Chciał ochłonąć. Przy pom niał sobie o ścianie, którą ogrzewał piękny dy wan. Pom acał m ateriał ręką: czy chociaż j est chłodny ? W takim razie po co tu j est? Wsunął palce

pod dy wan. By ła tam zwy kła ściana, wcale nie zim na. Po co zatem kłam ać o dy wanie? Artem dopalił pośpiesznie papierosa, utopił peta, przy słuchał się: czy w pokoj u nikt nikogo nie zabij a? Na razie nie. Dietm ar rechocze, wesołek z niego. Wlazł na sedes, pom acał, czy się tam dy wan trzy m a na ścianie, podniósł go z wy siłkiem – i zdj ął. Co on chciał tam znaleźć? Drzwiczki z zam eczkiem , do którego pasowałby złoty kluczy k? Dla tutej szy ch Buratinów m agiczna kraina zaczy na się po tej stronie dy wanu, a co j est po drugiej ? Nic. Goła ściana. Cegły pokry te ty nkiem . Z dy wanem j est po prostu weselej . Teraz trzeba by ło ten ciężki bezuży teczny dy wan wieszać z powrotem , trafiać pętelkam i na gwoździki. Okropnie m u się nie chciało. Artem m im o wszy stko przy lgnął do tej głupiej chropowatej ściany – czołem , policzkiem . Nie pom ogła m u ochłonąć. Papieros bardziej . Ale… Coś… Chy ba m u się wy dawało? Obrócił głowę, przy łoży ł ucho do ty nkowego szm ergla. Za ścianą, z tam tej strony ktoś cicho... wy ł. Ludzie wy li i wrzeszczeli cicho, ledwie sły szalnie, dlatego że ściana by ła gruba, ale wrzask by ł dziki, przeraźliwy. Milkli na krótko, na sekundę, żeby nabrać powietrza – i znów zaczy nali krzy czeć. Płakali, błagali niezrozum iale, znów wy li. Zagłuszali się nawzaj em , zachły sty wali się, i m im o to znów krzy czeli. Tak j akby gotowali tam kogoś we wrzący m olej u: takie to by ły krzy ki. Artem oderwał ucho od ty nku. Co tam j est? Stacj a Schillerowska. To przecież kory tarz prowadzący na Schillerowską. I kończy się ślepo,

bo Schillerowska j est w przebudowie. Zabrali kazam aty z Twerskiej , przenieśli na Puszkińską. Ot i całe reform y. – Ej , stalkerze? – głos Dietm ara zza drzwi. – Przy piliło m nie! Już idę. Artem wy tęży ł siły, podniósł z podłogi ciężki dy wan – żeby ty lko sedes się teraz nie rozwalił… – i z ledwością, kiedy nie m iał j uż prawie siły w rękach, znalazł m iej sce, gdzie trzeba go by ło powiesić. Ostrożnie, po cichu zszedł na dół.

W ubikacj i znów zapanowała głucha cisza. Teraz znowu m ożna tu by ło srać spokoj nie. – No, j ak ci się podoba m ieszkanko? – Dietm ar wciąż sterczał na zewnątrz, widocznie też go przy piliło. – Eleganckie. – Powiem ci w taj em nicy : tu obok j est j eszcze j edno takie sam o. Wolne. Artem utkwił w nim wzrok. – Mieszkanie socj alne. Kończą rem ont. Daj ą nam , woj skowy m , według kwot. Chciałby ś w takim m ieszkać? Co? – Marzę o ty m . – No, a m y m ogliby śm y nagrodzić bohatera Legionu. Żeby stanowił przy kład dla inny ch. Za heroiczny czy n? – Za j aki znowu czy n? Dietm ar zapalił, uśm iechnął się półgębkiem . – Jesteś j eszcze wściekły, że daliśm y twoj em u staruszkowi przty czka w nos? Nie bądź. To by ł

m ały test. Na postawę. Całkiem nieźle ci poszło. – Jaki czy n? – Mieszkanko z oddzielny m węzłem sanitarny m . Co? Jak to brzm i! I em ery tura woj skowa. Będziesz m ógł skończy ć ze swoim i wy j ściam i na powierzchnię. Doktor przecież ci powiedział, a ty … – Co trzeba zrobić? Podoficer strzepnął popiół na ziem ię. Jeszcze raz zbadał Artem a wzrokiem : zim no. Uśm iech spełzł m u z oblicza i czarny pieprzy k na beznam iętnej twarzy zdawał się by ć otworem po kuli. – Czerwoni będą brać Teatralną. To neutralna stacj a, zawsze taka by ła. Stoi im kością w gardle. Maj ą Ochotny j Rj ad i Plac Rewolucj i, a bezpośredniego przej ścia brak. Mogą tam trafić ty lko przez Teatralną. Wy wiad m ówi, że postanowili j e połączy ć. Nie m ożem y do tego dopuścić. Teatralna j est j eden przy stanek stąd. Następne uderzenie będzie j uż w Rzeszę. Słuchasz? – Słucham . – Mam y przy gotowaną operacj ę, żeby ocalić przed nim i Teatralną. Trzeba odciąć przej ścia z Teatralnej na Ochotny j Rj ad, na Linię Czerwoną. Żeby nie zdąży li rzucić przez nie woj sk. Przej ścia są trzy. Ty dostaniesz górne, przez westy bul. Przej dziesz po powierzchni, ulicą Twerską. Zej dziesz do westy bulu. Założy sz tam m inę. Rozstawisz swoj ą radiostacj ę. Zam elduj esz. I będziesz czekał na nasz sy gnał. Artem wciągnął pełną pierś cudzego dy m u. – A dlaczego nie wy ślecie swoich? Czy nie m acie stalkerów? – Skończy ły się rezerwy. Dwa dni tem u oddział czterech żołnierzy wy szedł na powierzchnię z ty m sam y m zadaniem i przepadł. Nie m am y czasu, żeby przy gotować kolej ny ch. Trzeba działać naty chm iast. Istniej e ry zy ko zdem askowania ty ch, którzy zostali na Teatralnej . Czerwoni m ogą zaatakować w każdej chwili.

– A westy bul na Teatralnej … Jest otwarty ? Niezasy pany ? – Nie wiesz? To przecież twój rej on. – Mój . – Zrobisz to? – Jeśli stary ze m ną pój dzie. Jest m i potrzebny. – No nie! – podoficer się uśm iechnął. Otwór po kuli znów stał się pieprzy kiem . – Mnie j est potrzebny bardziej . Mnie j est potrzebny bardziej , ponieważ j eśli w porę nie nawiążesz łączności albo j eśli w porę nie wy sadzisz tego pieprzonego przej ścia, albo j eśli w porę nie wrócisz, to będę m usiał kogoś za to… dodatkowo przebadać. Artem zrobił krok w j ego kierunku. Dietm ar gwizdnął i drzwi zaraz trzasnęły, otwieraj ąc się na oścież, a w m ieszkaniu nagle znaleźli się trzej ludzie w czarny ch m undurach, z krótkim i autom atam i gotowy m i do strzału, wiedząc j uż, gdzie w Artem ie będą dziury. – Zgódź się – powiedział podoficer. – Zrobisz dużą rzecz. Dobrą, potrzebną rzecz. 9 // Teatr Splunął na szkiełka m aski przeciwgazowej , potarł palcem . Żeby nie parowały. Kliknął przełącznikiem w radiostacj i, wsłuchał się w szum . Nastawił odpowiednią częstotliwość. – Odbiór. – Kontakt m a by ć za godzinę. Wszy stko powinno by ć j uż zainstalowane. – To j est powierzchnia. Nie m ogę ci obiecać, że to będzie godzina. – Jeśli za godzinę nie nawiążesz łączności, to albo m i uciekłeś, albo zdechłeś. W obu przy padkach ze stary m koniec. – Do swoich trzeci dzień nie m ożecie się dodzwonić, a m nie… – Powodzenia.

Znów pusty szum . Posiedział j eszcze m inutę. Posłuchał go, pokręcił korbką: co chciał usły szeć? Potem zapiął plecak. Ostrożnie założy ł ram iączka, wstał i poniósł go delikatnie, j ak ranne dziecko. W środku by ło dziesięć kilo m ateriałów wy buchowy ch. Pchnął podrapane przeźroczy ste drzwi, wy dostał się na zadaszone przej ście. Rząd niekończący ch się kiosków, wszy stkie witry ny by ły rozbite, wszędzie napaskudzili, wszy stko pory sowali. Nie włączał latarki, bo latarkę widać z daleka. Ciekawe, gdzie tu się podziało czterech stalkerów? Czterech. Wszy scy uzbroj eni. Z radiem . I żaden nie zdąży ł przez to cholerne radio powiedzieć ani słowa. Poszedł wzdłuż ścianki naprzód – obok kiosków. Żeby tak wiedzieć, czy m tu handlowali. Książkam i. No i pewnie sm artfonam i. Ty le w m etrze j est ty ch sm artfonów… Wszy stkie ruiny są ich pełne, sprzedaj ą j e na kilogram y ; wszy stkie niem al zdechłe. Gdzieś j e w końcu kupowali. Kupowali, żeby dzwonić do swoich bliskich. Przy kładasz do ucha m aleńkie płaskie pudełeczko… A stam tąd sły chać głos m atki. Artem owi, j eszcze kiedy by ł m ały, udało się j akoś przekonać Suchego, żeby kupił m u taki na Prospekcie. Znalazł działaj ący. Artem pół roku się nim bawił, dzwonił po nocach, spod kołdry, do m am y, dopóki bateria nie padła. I potem j eszcze trzy lata dzwonił z zepsutego. A teraz, proszę… Chcesz porozm awiać – nieś na plecach taką kolubry nę. I gdy by chociaż m ożna się by ło dodzwonić na tam ten świat… Mogłaby dzwonić na tam ten świat? Wspiął się po schodach, m rużąc oczy. Czas zm ierzchu. Witaj , Moskwo. Świat zawisł na krzy żu. Ogrom ny plac, kam ienne dziesięciopiętrowe budy nki stoj ą j ak wąwóz, osm alone i zwęglone, ulica Twerska j est zapchana pozderzany m i zardzewiały m i sam ochodam i z rozcapierzony m i drzwiam i, j akby próbowały nim i m achać niczy m ważka

skrzy dłam i, żeby wy rwać się z korka i ocaleć. Wy patroszono wszy stko; widać m iej sca po wy rwany ch siedzeniach, rozprute bagażniki. A w poprzek Twerskiej biegną bulwary : czarna gęstwina, węzłowate nagie korzenie ciągną się z obu stron po ziem i, na swoj e spotkanie, chcą zam knąć krąg, rozsuwaj ą niecierpliwie szkielety sam ochodów. Na dom ach wiszą ogrom ne tablice reklam owe. Bez starców nie da się zrozum ieć, co sprzedaj ą: zegarki? Napoj e gazowane? Ubrania? Całkiem pokrzy wione łacińskie litery, każda ludzkich gabary tów, nic nie znaczą; Artem nie zrozum iałby nawet, że to reklam a, gdy by m u nie wy j aśnili starsi. Abrakadabra. Wspom nienia skleroty ków. Niech teraz kupuj ą tę abrakadabrę nagie pnie i czarne gałęzie, i bezdom ne psy, i włóczędzy, i rozebrane przez szabrowników kości. Przy j rzał się zaroślom : nie m a tam nikogo, niczego? Blisko lepiej nie podchodzić. Miasto zdaj e się m artwe, ale coś pożarło tu przecież czterech żołnierzy w pełny m ekwipunku. Do Teatralnej niedaleko: ledwie piętnaście m inut piechotą. I oni też tak m y śleli. Jeśli nie tu, nie przy bulwarach, to coś im się stało gdzieś dalej . Iść wzdłuż dom ów czy środkiem ? Jeśli pój dzie wprost drogą, m iędzy sam ochodam i, zby t łatwo będzie go m ożna zauważy ć. Jeśli chodnikiem , to trzeba będzie cały czas nasłuchiwać, cały czas m ieć oczy szeroko otwarte: dom y m ogą się ty lko wy dawać puste. U siebie na WOGN-ie Artem wszy stko znał; a tu… Przewiesił wy godniej autom at, chwy cił za rękoj eść, ruszy ł chodnikiem wzdłuż ogrom ny ch dwupiętrowy ch witry n sklepowy ch. Aż do j ezdni wszy stko zasy pane przez drobiazg, przez szklane bry zgi potłuczonego szkła, wszy stkie m anekiny leżą m artwe; różne m anekiny – niektóre podobne do ludzi, inne do czarny ch – z lśniącego ciem nego plastiku, do tego pozbawione twarzy, nosa, ust. Wszy stkie leżą tu razem . Nikt nie uciekł. Sklep z ozdobam i rozgrabiony, sklep z ubraniam i rozgrabiony, sklep licho wie z czy m rozgrabiony i spalony. I po drugiej strony drogi to sam o. Twerska – dobra ulica. Zasobna.

Poszczęściło się ty m , którzy m ieszkali na okoliczny ch stacj ach. Nie m a ty lko spoży wczy ch, a szkoda. Dom y stały bez przerw, j ak m ur; a wieczorne niebo kładło się wprost na nich gruby m brzuszy skiem w pikowany m waciaku. Przez to Twerska by ła j ak ogrom ny tunel i j ezdnia, zam arznięta żelazna rzeka, zdawała się Artem owi toram i. W prześwicie tego tunelu, niczy m w paszczy, na kształt kłów m aj aczy ły wieże Muzeum Rewolucj i, a z boku te należące do Krem la. Ich gwiazdy zgasły, wy czerpała się cała ich czarnoksięska m oc, pozostały ty lko niewy raźne sy lwetki z czarnego papieru na tle brudny ch obłoków. Sm utno by ło na nie patrzeć: m im o wszy stko ży wy trup j est weselszy od zwy czaj nego. I j eszcze j edno: by ło cicho. Cicho, cichutko, j ak w m etrze nigdy się nie zdarza. – Jak m y ślisz, Żenia? Kiedy ś pewnie to m iasto by ło głośne, m usiało by ć głośne. Wszy stkie te sam ochody turkotały, trąbiły na siebie! I ludzie j azgotali chórem . Bo każdy m usiał powiedzieć swoj e głośniej niż inni; i j eszcze echo odbij ało się od ty ch dom ów j ak od skał… A teraz wszy stkich zatkało. Okazało się, że to nic ważnego. Przy kro ty lko, że nie wszy scy zdąży li się pożegnać. O reszcie m ożna w ogóle nie m ówić. I wtedy Artem coś przed sobą zobaczy ł. Na chodniku. Nie m anekina. Manekiny nie potrafią się tak kłaść, tak m iękko. Łam ią ich zawsze skurcze j ak przy tężcu, ręce im się nie zginaj ą, nogi sterczą szty wno, plecy są j ak kij . A ten, o – skulił się, podciągnął nogi j ak dziecko. I um arł. Artem szy bko się obej rzał. Nikogo nie m a. W czarny m uniform ie obrony przeciwchem icznej . Autom at w dłoniach. Strącony hełm leży

obok. Patrzy w asfalt, w zaschniętą krew. W poty licy dziura. Przy j rzał się – z brzucha też pociekło, po ziem i ciągnie się sm uga. Czy li ranili, a potem podeszli i czołgaj ącego się dobili. A j em u by ło widocznie bardzo źle: by ł zaj ęty ty m , żeby nie um rzeć, żeby j eszcze popełznąć, bardzo by ł na ty m skupiony. Nawet się nie odwrócił, nie popatrzy ł w twarze ty m , którzy strzelali. Ich też to nie interesowało. Oto pierwszy. Czy li nic ich nie pożarło. I nie wzięli autom atu, wzgardzili. A to dziwne. Artem przy kucnął obok, spróbował go zabrać. Ale ręce zabitego zeszty wniały, choćby ś palce m u łam ał. Dobra, zostaw sobie swoj ą giwerę. Odłączy ł ty lko m agazy nek, znalazł zapasowy. Nawet poprawił m u się nastrój . To tak j akby Dietm ar wy płacił m u zaliczkę za operacj ę. Stalkerzy w szaber nie wierzą. Stalkerzy wierzą w coś takiego: zabrałeś nieboszczy kowi sprzęt, to j akby ś się za niego pom odlił. Jem u ze sprzętem i tak leży się bezsensownie i sm utno. Przy j em niej m u, j eśli sprzęt posłuży j eszcze dobrem u człowiekowi. Dalej m iał ochotę iść szy bciej . Skąd trafili tego biedaka? Dlaczego towarzy sze się nie zatrzy m ali, nie podnieśli go, nie zabrali we trzech rannego do j akieś kry j ówki? Nie m ogli chy ba sam i swoj ego dobić? Dlaczego w takim razie porzucili służbowy autom at? Śpieszy ło im się? Żeby ich tak m ożna by ło wy py tać. Ale do wy py ty wania nie doszło. Drugi leżał j akieś trzy sta m etrów dalej . Z rozłożony m i rękam i, na plecach. Chciał na ostatek popatrzeć w niebo, ty le że wiele raczej nie zobaczy ł: j eden okular m aski przeciwgazowej by ł przestrzelony, drugi od środka cały zalany czy m ś brunatny m . I pod plecam i m iał kałużę. Tak

sam o, to znaczy : naj pierw postrzelili, potem podeszli – i kontrolny m . Jego przy j aciele nie zatrzy m ali się i tu. Wy dało m u się, że sły szy coś w oddali. Pory w wiatru przy niósł j akiś dźwięk. Szum . Jakby silnik. Nie dało się dokładnie zorientować: powietrze w filtrach huczy zby t głośno, gum a m aski przeciwgazowej zaty ka uszy. Artem szy bko zabrał um arłem u m agazy nek, m im o wszy stko przy tulił się do ściany, ruszy ł pośpiesznie, rozglądaj ąc się na boki. Do stacj i Ochotny j Rj ad zostało j uż ty lko pół kilom etra. Teraz żeby sam em u gdzieś nie paść. Trzeciego dostrzegł nie od razu, kątem oka. Ten by ł spry tny, zboczy ł z ulicy, chciał się ukry ć w restauracj i. Ale j ak tu się ukry ć, kiedy wszy stkie ściany ze szkła? Odszukali go i podziurawili całego j ak sito. By ł człowiek – został worek. Wy wlekli go pewnie spod stołu – i dobili. A teraz by ło sły chać szum . Na pewno. Ry k silnika. Artem wstrzy m ał oddech. Nie, nie pom ogło. Wtedy ściągnął m askę przeciwgazową – j aka to różnica, co będzie za rok? – obrócił ucho do wiatru, żeby ten nie przeszkadzał słuchać. I powtórzy ło się: wy silony ry k. Gdzieś daleko, za dom am i, ktoś wdepnął gaz. Sam ochód. Na chodzie. Kto to? Artem wy rwał z m iej sca ze wszy stkich sił. Więc to tak. Oto dlaczego uciekali i oto dlaczego nie m ogli uciec. Doganiali ich poj edy nczo, dobij ali – pozostali dostawali j eszcze ze dwieście–trzy sta m etrów fory, ale potem wy kańczali kolej nego. Ale dlaczego się nie ostrzeliwali? Dlaczego nie zaczaili się w której ś z witry n, nie bronili się? Mieli nadziej ę, że j ednak zdążą na Teatralną?

Z początku wy strzegał się potrząsania plecakiem , ale ry k nagle zabrzm iał całkiem wy raźnie: by ł j uż na prostej , w tunelu ulicy, za j ego plecam i. I Artem pom knął biegiem , nie oglądaj ąc się, nie zatrzy m uj ąc – naprzód, naprzód; j eśli wy buchnie, i tak nie będzie to tak straszne j ak postrzelenie, a potem dobicie… Niechby j uż wy buchło… Potem dźwięk się rozdwoił: silniki by ły dwa, nie j eden. Wprost za nim i j eszcze z boku… Chy ba. Po j ednej stronie ulicy i po drugiej . Zaganiaj ą go? Kto to m oże by ć? Kto!? Schować się? Dać nura do budy nku? Pobiec, ukry ć się w j akim ś m ieszkaniu? Nie… Na tej ulicy od frontu nie by ło wej ść do m ieszkań. Sam e akwaria sklepów, wy palone, puste, bez wy j ścia. Oto j eszcze kawałek do zakrętu. Tam j est Ochotny j Rj ad… Potem okrąży ć budy nek Dum y … I j uż. Czwartego stalkera na Twerskiej nigdzie nie by ło; czy li zdąży ł skręcić, więc i Artem zdąży – m oże – m usi zdąży ć. Zobaczy ł przed sobą swój cień – długi, wątły. I pas światła. Włączy li za j ego plecam i światła. Czy reflektor? Przez gardło do płuc przeciągnęli m u drut kolczasty. Przeciągnęli i poruszali tam i z powrotem , czy ścili Artem owi oskrzela j ak szczotką do butelek. Nie m ógł się opanować, obej rzał się w biegu. Zobaczy ł sam ochód terenowy. Szerokie terenowe by dlę. Pędził chodnikiem : cała j ezdnia by ła zapchana zardzewiały m wrakam i, nie chciała przepuścić. Potem pisnął ham ulcam i, zatrzy m ał się: coś przeszkadzało m u przej echać. Artem zaczerpnął zim nego powietrza i skręcił za róg. I wtedy z boku dał się sły szeć drugi silnik – gwałtowny, wibruj ący j ak kom ar.

Motocy kl. Dum a Państwowa stała ciężka i solidna, podobna do giganty cznego nagrobka – parter z m rocznego granitu, góra – szary kam ień. Kogo pod nim pochowano? Motocy kl wy rwał naprzód, m knął z boku. Jeździec, nie odry waj ąc wzroku od drogi, wy rzucił w lewo rękę, bły snął ogniem na oślep; kule zaterkotały, poodbij ały się od kam ienny ch m urów. Oszczędziły Artem a. Wtedy on też, nie zatrzy m uj ąc się, nie zwalniaj ąc kroku, wy stawił trzęsący się autom at i rąbnął gdzieś tam , w m otocy klistę. Wszy stko poszło obok. Ale tam ten dodał gazu, żeby nie wy stawiać się na zabłąkane kule, wy rwał do przodu, uciekł gdzieś daleko, żeby wy kręcić. Z ty łu znów zabrzm iał ry k. Terenówka się odblokowała. A Artem m iał do Teatralnej , do wej ścia – j uż ty le co nic, j akieś sto m etrów. Boże, czy wej ście j est otwarte? Panie Jezu, czy wej ście j est otwarte? Jeśli istniej esz, m usi by ć otwarte! Istniej esz!? Ostatni, czwarty żołnierz leżał u sam y ch drzwi; nie leżał nawet, ale siedział, opieraj ąc się plecam i o zam knięte drewniane skrzy dło drzwi. Siedział ponuro, ze wzrokiem utkwiony m w swoim przestrzelony m brzuchu, w dłoniach, w przeciekły m przez palce ży ciu. Artem doskoczy ł do drzwi, szarpnął j edne, drugie, trzecie. Z wirażu powracał rozwrzeszczany m otocy kl, coraz głośniej , głośniej . Potem wy kręciła z poślizgiem kanciasta terenówka; chy ba opancerzona? Artem nigdy takich nie widział. Takich nie m ógł m ieć nikt w m etrze. Żadne z podziem ny ch im periów bez portek czegoś takiego nie m iało. Przy lgnął plecam i do drzwi, uniósł autom at. Zaczął brać na m uszkę wąską przednią szy bę. W coś takiego nawet nie m a sensu strzelać. Na dachu terenówki poj awiła się m aleńka figurka, j ak tarcza na strzelnicy, diabełek z pudełka. Gwizdnęła kula, robiąc regularną dziurkę w szy bie obok

głowy Artem a. Snaj per. Już po nim . Puścił serię w m leczną m głę. Na dachu sam ochodu terenowego zapaliła się cała ram a reflektorów. Cięła go po oczach, oślepiła. Teraz nie dało się nawet celować. Co naj wy żej walić na oślep. Zaraz się skończy. Zaraz wszy stko się skończy. Ty lko snaj per skieruj e na niego swój punkcik. Artem zm ruży ł oczy. Raz. Dwa. Trzy. Cztery. Wy padł m otocy kl, zaszedł od wy godniej szej strony i nagle zgasł. Artem spróbował podej rzeć, osłaniaj ąc oczy ręką. Nie, oba poj azdy by ły całe. Stały nieruchom o, a Artem by ł na przecięciu ich reflektorów. – Ej ! Nie strzelaj cie! – poprosił ich załam uj ący m się głosem . Podniósł ręce. Proszę, weźcie m nie do niewoli. Mieli gdzieś, co on im tam piszczał. Odby li j akąś swoj ą bezgłośną naradę. I nie chcieli brać go do niewoli. – Kim j esteście!? Kim wy j esteście!? Sześćdziesiąt siedem . Sześćdziesiąt osiem . Sześćdziesiąt dziewięć. I nagle m otocy kl zerwał się z m iej sca, buchnął błękitną benzy nową m giełką i zniknął m u z oczu. Potem tak sam o zrobił wóz opancerzony : zgasił reflektory, wrzucił wsteczny, wy kręcił i przepadł w zm ierzchu. Jednak istniej esz, co? Istniej esz!? Czy co to, kurwa, by ło!? Kopnął z radości i niedowierzania ostatniego, czwartego biedaka: a tobie się tak nie

poszczęściło, co? Ten przekrzy wił się, osunął. U boku m iał torbę z wy staj ący m i przewodam i. Mina. Przekazał Artem owi: m ógłby m cię teraz za to ukarać. Nie złość się na m nie.

Artem przeprosił, ale nie okazał skruchy. Przy pom niał sobie coś, obszukał nieboszczy ka. Pobiegł dookoła, szy bciej , szy bciej , póki tam ci z wozu pancernego nie zm ienili zdania. Szarpał po kolei za wszy stkie drzwi: choć j edne m usiały by ć otwarte! I znalazł, z przeciwnej strony. Wszedł do środka, naty chm iast zbiegł po śliskich schodach na dół i dopiero tam przy siadł, żeby odpocząć. Dopiero tam uwierzy ł, że teraz nie um rze. Że um rze nie teraz. Schody zaprowadziły go do sali z bram kam i i kasam i biletowy m i. Prowadziły z niej dwie drogi. Pusty m i zawalony m i schodam i ruchom y m i w dół – na Ochotny j Rj ad, i galerią na Teatralną. Artem naj bardziej się obawiał, że czerwoni wy stawili tu patrol, który dokończy to, czego nie zrobili ludzie z terenówki. Ale przej ście nie by ło chronione: widocznie po prostu zapieczętowali zaporę herm ety czną w dole, na stacj i, a na górę nawet nie wy chodzili, żeby się nie truć; zupełnie j ak u nich w dom u, na WOGN-ie. Artem wy ciągnął m inę. Popatrzy ł na nią. Jak się j ą urucham ia? Mina wy glądała na tępą i straszną – j ak władza. Bo to by ła władza – dana Artem owi nad nieznaną j eszcze liczbą ludzi. Co m iał z nią zrobić? Truchtem galerią – do wej ścia na Teatralną. Tam także zam knięte, zabudowane, zam urowane. Ale pozostawiono drzwi: dla stalkerów, żeby wchodzić. Artem włoży ł swoj ą m askę i załom otał do ty ch drzwi co sił. Przez pięć m inut z dołu, ze stacj i, ktoś wdrapy wał się na górę. Potem dalej nie chcieli otwierać, dopy ty wali zza zasuwy, nie wierzy li, że Artem by ł sam . W końcu zrobili szparę – na dokum enty – i Artem wsunął w nią skonfiskowany nieboszczy kowi paszport.

– Otwieraj , ale j uż! Otwieraj albo złożę skargę u am basadora! Otwieraj , m ówię, sły szy sz!? O m ało m nie tu nie wy kończy li! Oficera boj owego! Rzeszy ! Będziesz to m iał na sum ieniu! Otwieraj , sukinsy nu! Otworzy li; nie kazali m u nawet zdej m ować m aski przeciwgazowej , żeby porównać z dokum entem . Dobrze j est, kiedy stoi za tobą całe kanibalisty czne państwo! Dobrze, kiedy m aszeruj esz, a krok w krok podąża twy m śladem j akiś Żelazny Legion! Można ży ć z przekonaniem ! Artem nie dał wartownikom czasu na opam iętanie, nie pozwolił im sprawdzić plecaka, wy szarpnął im paszport i potoczy ł się w dół; zawołał ty lko do nich przez ram ię, że m a ważne polecenie, i starczy, i więcej , podludzie, nie m usicie wiedzieć. Kiedy ty lko znalazł się na dole, skręcił za róg, schował się, wy liniał j ak wąż, zm ienił ochronną zieloną skórę na swoj ą zwy czaj ną, wepchnął gdzieś na razie skafander, ale radiostacj i nie porzucił. Już za czterdzieści m inut trzeba się połączy ć z Dietm arem . Czy li w ciągu czterdziestu m inut m usi tu odszukać Piotra Siergiej ewicza Um bacha, człowieka, który usły szał w eterze, że ludzie gdzieś j eszcze przeży li. I wy ciągnąć tego Piotra Siergiej ewicza ze stacj i, zanim wedrą się tu czerwoni… albo brunatni. Artem wy j rzał: czy aby za nim nie biegną? Nie. Nie biegli. Zapom nieli j uż o Artem ie, wrócili do swoich spraw. Te sprawy by ły zapewne poważniej sze niż aresztowanie dy wersantów. Ciekawe j akie? I dopiero wtedy przy pom niał sobie, czy m w ogóle j est Teatralna. Hala główna stacj i – m ała, przy tulna, niziutka, z sufitem wy cięty m w rom by, j ak kołdra – by ła widownią teatru: prawie cała zastawiona krzesłam i, a z przodu, bliżej pokry tej aksam itny m i portieram i ściany, również stolikam i. Arkady też by ły zasłonięte, ale j uż nie aksam item , lecz

czy m ty lko się dało. Z sufitu zwisaj ą prostokątne tablice inform acy j ne, świecą blado, pokornie, ale zam iast listy stacj i widniej e na nich powitalny napis: „Witam y w Teatrze Bolszoj !”. A m ieszka się tu w pociągach m etra stoj ący ch na obu torach; j eden z nich zatrzy m ał się właśnie na stacj i, kiedy na cały m świecie wy siadł prąd, drugi zdąży ł się j uż wbić w tunel, poj echać w stronę Nowokuźnieckiej . To nic, wy szło przy tulnie. Lepiej niż na rusztowaniach nad wodą. I lepiej niż w m ieszkaniu socj alny m z piekłem za ścianą. Chociaż pociągi te nigdzie nie j echały, a przez okno zawsze by ło widać to sam o – kam ień, ziem ię – m iej scowi m im o wszy stko ży li wesoło: śm iali się, żartowali, podszczy py wali się nawzaj em w ty łki i nikt się nie obrażał. Tak j akby po prostu czekali w swoich przedziałach, że j eszcze chwila i m aszy nista przeprosi przez głośniki za dwudziestoletnie opóźnienie, a pociąg ruszy i w końcu doj edzie, j akżeby inaczej , do następnej stacj i, i to oczy wiście tego sam ego dnia, w który m wy j eżdżali: ostatniego dnia przed końcem świata. A na razie przy wy kli egzy stować tu i teraz. Dookoła krąży ły dzieci, um orusane i pom y słowe: biły się plastikowy m i rurkam i izolacy j ny m i j ak m ieczam i, obrzucały się nawzaj em kwiecisty m i frazam i wy rwany m i z j akichś na pół zgniły ch sztuk teatralny ch, walczy ły na śm ierć i ży cie o ukradziony tekturowy, pom alowany gwaszam i rekwizy t, chichotały i piszczały. Tutej si m ieszkańcy, ilu by ich nie by ło, wszy scy ży li z teatru. Jedni grali, drudzy m alowali dekoracj e, trzeci karm ili gości, czwarci wy prowadzali pij any ch. Po peronach błąkały się babcie w okularach, chłodząc się wachlarzam i z biletów i nawołuj ąc drżący m głosem : „Na dzisiej szy spektakl! Na dzisiej szy spektakl! Ostatnie m iej sca!”. Podchodziły do skraj u peronu, zaglądały do tunelu w stronę Nowokuźnieckiej : ilu j eszcze naiwniaków stam tąd przy wiej e? A Artem m iał ochotę zaj rzeć w inną, przeciwną stronę. W drugą stronę oba tunele prowadziły do Twerskiej . Do Rzeszy. Gdzieś tam w ciem ności

czekaj ą j uż pewnie uform owane do m arszu kolum ny. Krokiem defiladowy m doj dą tu w j akieś piętnaście m inut. A j eśli pom knąć benzy nową drezy ną – w dwie. Dwie m inuty od m om entu, w który m Artem powie Dietm arowi przez radio: „gotowe”, będzie tu awangarda szturm owców. Pośrodku hali w dwie przeciwne strony rozchodziły się w górę, ponad toram i, dwie pary schodów; obie stanowiły przej ścia na stacj e Linii Czerwonej . Jedna na Ochotny j Rj ad, którem u kom uniści przy wrócili starą nazwę – Prospekt Marksa. Druga – na Plac Rewolucj i; wcześniej należała ona w ogóle do Linii Arbacko-Pokrowskiej , ale po pierwszej woj nie z Hanzą czerwoni wy m ienili j ą na Bibliotekę im ienia Lenina. Oba przej ścia by ły odgrodzone przenośny m i m etalowy m i parkanikam i. Za parkanikam i stali czerwonoarm iści w m ocno powy cierany ch zielony ch m undurach i po j edny m oficerze w czapce z otokiem i znaczkiem – em aliowaną gwiazdą, m alinową od upły wu czasu. Stali naprzeciw siebie, w odległości dziesięciu m ały ch kroków, przerzucali się żarcikam i. Ale ty ch dziesięć m ały ch kroków by ło terenem neutralnej stacj i, nad którą nie m ieli władzy. I chociaż stali na galerii, by li m im o wszy stko częścią widowni Teatru Bolszoj . Tak właśnie ży ła Teatralna: ściśnięta m iędzy dwiem a przesiadkowy m i forpocztam i Linii Czerwonej a Rzeszą. Między m łotem a kowadłem . Ale j akoś wciąż udawało j ej się wy ślizgiwać przeznaczeniu, wy kręcać się, zwodzić żelazne pięści, unikać woj ny, zachowy wać neutralność. Długo się udawało: właśnie do tego dnia. I w dzisiej szy m powietrzu chy ba ty lko Artem wy czuwał burzową elektry czność: pozostali nie zdawali sobie sprawy i nie anty cy powali ry chłej i nieodwracalnej rzezi. Na m inideptakach wzdłuż znieruchom iały ch pociągów przechadzali się z panienkam i urlopowani kolej owi oficerowie ze swasty kam i na rękawach i udawało im się zupełnie pokoj owo m ij ać urlopowany ch wy tartozielony ch oficerów z m alinowy m i gwiazdam i, którzy właśnie tutaj , o krok dalej , w teatralny m bufecie wznosili toast za zdrowie towarzy sza Moskwina, genseka Kom unisty cznej

Partii Metra im ienia Lenina. Wszy stkim j ednakowo wy stawały z kieszeni na piersiach bileciki. Wszy scy zam ierzali iść na przedstawienie. Wszy scy, choć j ednak nie wszy scy, ktoś zam ierzał zrobić coś innego: na sy gnał odciąć przej ścia na Ochotny j Rj ad i poderżnąć ludziom gardła. Przej ścia, oprócz centralnego, by ły j eszcze dwa: j edno z ty łu stacj i, na sam y m końcu peronu, a drugie – na górze, przez westy bul. Trudno zablokować j ednocześnie wszy stkie trzy. Bezczelną operacj ę wy m y ślił Dietm ar. A zadanie Artem a by ło podwój nie trudne. Od tam tej rozm owy przy wy chodku Dietm ar nie pozwolił j uż Artem owi znaleźć się choć na chwilę sam na sam z Hom erem . Staruszek nie zdąży ł m u przekazać, ani j ak radiotelegrafista wy gląda, ani czy m się zaj m uj e, ani gdzie m ieszka. Znaj dź, Artem , tego nie wiadom o kogo. I to w ciągu pół godziny. – Przepraszam – wepchnął się do przedziału z obcy m i ludźm i. – Piotr Siergiej ewicz tu nie m ieszka? Um bach? – Kto? W ży ciu tu takich… – Przepraszam . Wszedł do sąsiedniego. – Piotr Siergiej ewicz? Um bach? Jestem j ego bratankiem … – Zaraz ochronę… Ludziom do dom u… Tańka, ły żki zam knęłaś? – A wsadźcie sobie te ły żki… Głupia… Oglądaj ąc się na wszelki wy padek, sprawdził j eszcze dwie pary drzwi. – Nie wie pan, j ak znaleźć Piotra Siergiej ewicza? – Khm … Co? – Um bach, Piotr Siergiej ewicz. Technik. Mój wuj ek. – Technik? Wuj ek? Co?

– Zdaj e się, że radiotelegrafista. Nie m ieszka tu? – Radiotelegrafisty nie znam . Khm … Jest Piotr Siergiej ewicz, który pracuj e w teatrze w charakterze inży niera. Który scenę, no… No! Co, nie rozum iesz? – Podpowiedziałby pan, gdzie go znaleźć? – Tam właśnie szukaj . Zapy taj u tego. No! Boże święty, dy rektora. Coś ty taki tępy ? – Szczęścia ży czę. – A idźże sobie w cholerę. Niczego sam i nie potrafią. Młodzież, ku… W sali zarzępolili rozgrzewaj ący się m uzy cy. Artem ruszy ł do wej ścia – bileterka o m ało nie capnęła go za rękę: – Oni wszy scy by tu chcieli za darm o wchodzić! Żadnej świętości nie uszanuj ą! Cham ! Przecież to teatr! Bolszoj ! Trzeba by ło biec z powrotem , kupować bilet, płacić naboj am i, które poży czy ł od nieboszczy ków. Kupował i rozglądał się na boki: gdzieś tutaj , gdzieś wśród spacerowiczów, wśród ty ch, którzy przy j echali na spektakl z Nowokuźnieckiej albo skądkolwiek, z całego m etra, by ły rozproszone dwie grupy dy wersantów. Gdzieś by li udaj ący teatrom anów ludzie, którzy m ieli odpalić bom by. Gdzieś, m oże skazani na śm ierć, graj ący na przy kład oj ców rodzin, a sam i obwiązani j uż m ateriałem wy buchowy m . Dostaną sy gnał, że czas um ierać za Rzeszę, pój dą spoceni do posterunków graniczny ch Linii Czerwonej , spoj rzą na zegarki i j ednocześnie rzucą się na nie przeboj em . A po kolej ny ch piętnastu m inutach z dwóch tuneli naraz wedrą się bry gady szturm owe Żelaznego Legionu. Spoj rzał na zegarek. Zdał sobie sprawę: j eśli zrobi wszy stko na czas, akurat zacznie się spektakl. To nie Artem tak wy liczy ł; to Dietm ar. Artem po prostu zdołał nie um rzeć tam , na górze, żeby Dietm arowi wszy stko zagrało zgodnie z planem .

A j eśli Artem niczego nie zrobi, Hom er trafi na stry czek. Na Teatralną zam iast faszy stów wej dą czerwoni – i zam iast dzisiej szego dziś stanie się j utro. Może i j eden człowiek m oże zm ienić świat, ale ty lko odrobinę; świat j est ciężki j ak pociąg m etra, niespecj alnie daj e się przesuwać. Znów pom knął do cerberki, wsunął j ej bilet w zęby ; i nasy pał kulek do kieszeni. Od ty ch kulek okulary zaszły j ej m głą i przez tę m głę nie widziała, że wszedł na salę pierwszy, przed całą publicznością. Przeszedł żwawo m iędzy obom a posterunkam i czerwonoarm istów, nie zaglądaj ąc im w oczy, nie daj ąc im się zapam iętać. Zakradł się na scenę, wetknął twarz w aksam it. Za kurty ną by ło ciem no; w głębi pły tkiej sceny dało się odgadnąć zary sy j akiej ś altanki, czy czegoś podobnego, albo pom alowanej na j akiś niewy raźny kolor anty cznej świąty ni… Artem dotknął j ej – dy kta. Zza dy kty, tak j akby m ożna by ło do niej wej ść i tam m ieszkać, dochodziły głosy. – Ależ j a też, m ożesz m i wierzy ć, chciałby m wy stawić coś innego! Chy ba nie m y ślisz, że pasuj e m i nasz obecny repertuar! Ale m usisz zrozum ieć, że w naszy m położeniu… – Niczego nie chcę rozum ieć, Arkadij . Męczą m nie te nonsensy. Gdy by w ty m m etrze, na ty m świecie by ł j eszcze j eden teatr, odeszłaby m bez nam y słu! I Bóg m i świadkiem , że m oj e serce absolutnie nie chce dziś grać! – Nie m ów tak! Co j a m ogę zrobić? Chciałem wy stawić Nosorożca Ionesco. Dobra sztuka dla wszy stkich! Naj ważniej sze – j edy ne kostium y to głowy nosorożców, m ożna j e choćby z papieru zrobić. A potem zdałem sobie sprawę: nie wolno! Bo o czy m to j est sztuka? O ty m , j ak norm alni ludzie staj ą się j akby zwierzętam i pod wpły wem ideologii. No i j ak coś takiego wy stawić? Rzesza weźm ie to do siebie, Linia Czerwona do siebie. I koniec! W naj lepszy m wy padku boj kot! A w naj gorszy m … I do tego ci ludzie z głowam i nosorożców… W Rzeszy na pewno dostrzegą paralelę z ułom ny m i. Uznaj ą, że wy śm iewam y ich lęki w stosunku do m utacj i…

– Boże święty, Arkadij … To j est paranoj a. Artem zrobił ostrożny krok naprzód. Zobaczy ł kilka m aleńkich pokoi: charaktery zatornia, klitka z rekwizy tam i i j eszcze j akieś zam knięte pom ieszczenie. – My ślisz, że nie szukam m ateriału? Cały czas! Nieustannie! Ale taka klasy ka, na przy kład Hamlet: czy tasz i co tam dostrzegasz? – Ja? Problem w ty m , co ty tam dostrzegasz! – Problem w ty m , co tam zobaczą nasi widzowie z Linii Czerwonej ! Fabuła j est taka: Ham let dowiaduj e się, że j ego oj ca zabił rodzony brat! Czy li wuj ek Ham leta! Niczego ci to nie przy pom ina? Kłótnia odby wała się w zam knięty m pokoj u, a obok, w kom órce, pochy liwszy się nad stołem , siedział i lutował coś siwy m ężczy zna z obwisły m i wąsam i i łzawiący m i od dy m u oczam i. Jakoś m niej więcej tak Artem wy obrażał sobie człowieka o nazwisku Um bach. – Poj ęcia nie m am … – A śm ierć poprzedniego genseka Linii? W kwiecie wieku! Który dla Moskwina by ł kim ? Stry j eczny m bratem ! Tu ty lko ślepy idiota nie dostrzeże aluzj i! Tego chcem y ? Posłuchaj , Olgo, m y po prostu nie m am y prawa ich prowokować! Oni ty lko na to czekaj ą. Jedni i drudzy ! Artem stanął na progu kom órki, w której siedział człowiek z obwisły m i wąsam i. Ten wy czuł j ego obecność, spoj rzał py taj ąco. – Piotr Siergiej ewicz? I nagle rozległy się kroki – pośpieszne, złowrogie, nieprzy j em ne – to podkute buciory ry sowały podłogę. Kilku ludzi. W m ilczeniu. Artem wstrzy m ał oddech, nastawił ucho tak, aby sły szało przez aksam itną zasłonę. – Jesteś zwy kły m tchórzem , Arkasza. – Tchórzem !?

– Dla ciebie wszy stkie sztuki są zby t ry zy kowne, do kogokolwiek by się wziąć! Przy pom nij no m i, czem uż to nie m ożem y wy stawić biednej Mewy? Biednej , naj niewinniej szej Mewy! Znalazłaby się w niej j akaś przy zwoita rola dla m nie! – Dlatego że napisał j ą Czechow! Czechow! Tak j ak i Wiśniowy sad! – I co!? – A to, że to Czechow! Czechow, a nie Wagner! Jestem stuprocentowo pewien, że nasi sąsiedzi z Wagnerowskiej stwierdzą, że to kam y czek do ich ogródka! Że m aj ąc złe intencj e, wy braliśm y właśnie Czechowa, by le ty lko im dogry źć! Kroki rozbiegły się po sali, rozsy pały się. – Dwóch pilnuj e sali, czterech za scenę! – szepnął ktoś kom uś do ucha. – Radiotelegrafista m usi tu by ć! Artem błagalnie przy cisnął palec do ust, padł na ziem ię, poturlał się, poczołgał gdzieś na oślep i przy padkiem udało m u się znaleźć szczelinę pod sceną. Szukaj ą radiotelegrafisty. Jego, Artem a. Ci wartownicy nie łapali go od razu, ty lko kom uś zam eldowali. Służbie bezpieczeństwa. Żeby go ty lko wąsacz nie wy dał! Kłócąca się za zam knięty m i drzwiam i para nie sły szała kroków. – Tramwaj zwany pożądaniem? Mogłaby m zagrać Stellę! – Ależ tam cała historia opiera się na ty m , że Blanche wsty dzi się swoj ego wy glądu i siedzi w półm roku! – Nie rozum iem … – Nie sły szałaś o żonie führera?.. – Głupie plotki! – Moj a droga. Oleńko. No. Posłuchaj . Ludzie przecież przy j dą na ciebie… Przy szli… Bilety wy przedane… Mogę cię przy tulić?

– Tchórz… Gbur… – Wy stawiam y neutralny, rozum iesz, neutralny spektakl! Spektakl, który nie urazi niczy ich uczuć! Sztuka nie powinna ludzi obrażać! Jest im dana na pociechę! Powinna budzić w nich to, co naj lepsze! Ręce m u zeszty wniały, zaczy nały boleć. Ostrożnie, ostrożnie Artem zbliży ł nadgarstek z zegarkiem do snopa światła. Popatrzy ł na cy ferblat: za dziesięć m inut trzeba się połączy ć, powiedzieć Dietm arowi, że podłoży ł m inę, i wy konać j ego następny rozkaz. Dźwięczny kobiecy głos przy brał na sile: – I co j a, według ciebie, w nich budzę? Co!? – Rozum iem , o czy m m ówisz, ale przecież i w Jeziorze łabędzim baleriny wy chodziły na scenę z goły m i nogam i! Ach, gdy by śm y ty lko m ogli wy stawić Jezioro łabędzie… Ale powiedziano nam wy raźnie: Jezioro łabędzie j est przez ludzi odbierane j ako aluzj a do puczów i przewrotów pałacowy ch. Sy tuacj a i tak j est zaogniona, nie powinniśm y denerwować ani j edny ch, ani drugich! A do tego twoj e nóżki… Te twoj e nóżki… – Zwierzę. Nosorożec. – No, powiedz, że dziś wy j dziesz… Powiedz, że zagrasz… Zaraz przy j dą też dziewczy ny z corps de ballet… – Dy m asz tam którąś, co? Zinkę dy m ałeś? – Boże, co za głupoty ! Ja j ej o sztuce, a ta m i… Po co rozm ieniać się na drobne zdzirki, kiedy j estem zakochany w prim adonnie? – Co ty m i tu o sztuce, co, łaj dacki nosorożcu? Prawdę m ów! – Wiesz, j ak sam j estem zm ęczony tą… tą neutralnością… Ty m , że sztuka… Bla bla bla… Już sam m am ochotę się z kim ś położy ć… Rozum iesz m nie? Z kim kolwiek. – Nie zaczy naj . Do przedstawienia zostało ty lko…

– Niech j uż będą czerwoni, niech będą brunatni, by le ty lko w poj edy nkę… – Jak j a cię rozum iem … Nie trzeba. – Trzeba. – Nie zdąży m y. Nad j ego uchem zabrzm iało sy knięcie i ktoś niezgrabnie zaczął przestępować z nogi na nogę i zastękał. Ktokolwiek to by ł i po czy j ąkolwiek duszę przy szedł, stał teraz pod zam knięty m i drzwiam i – i chciwie podsłuchiwał. Do połączenia pozostało sześć m inut. – Zdąży m y. Niech to j uż będą j edni. Boże, kto to wy m y ślił, że sztuka powinna by ć niezależna? – Łaskoczesz m nie w ucho. Arkasza. – Kto wy m y ślił, że arty sta m usi by ć głodny ? Idiota to j akiś wy m y ślił. – Zgadzam się. Ja też, wiesz… Chciałaby m j uż konkretu. Jednoznaczności. Twardości. Chciałaby m . – Rozum iesz m nie, tak? Niechby j uż nas kontrolowali, ale niechby dali nam czy telny kodeks zasad, niechby postawili cenzora – ale j edni. Wtedy m ogliby śm y na przy kład… Tramwaj wy stawić i Mewę… Albo odwrotnie: Hamleta i… – Tak! Tak… – Na pociechę, rozum iesz? Sztuka j est dla nas… Mnie i ciebie… – Wolniej … O tak… Pukanie do drzwi. – Dobry wieczór! Arkadij u Pawłowiczu! – głos by ł chry pliwy, niski – i dziwnie Artem owi znaj om y. – Kto to? Kto tam !? – Boże…

– O, więc i Olga Konstantinowna tu j est. Otworzą państwo? – A… O! Towarzy sz m aj or! Gleb Iwanowicz! Co za zrządzenie losu! Już… Już. Czem u to zawdzięczam y ? Otwieram y. My tu… Malowaliśm y właśnie… Olgę Konstantinownę. Przed spektaklem . Już otwieram . Artem widział przez szczelinę: cztery pary podkuty ch glanów i sznurowane buty. Drzwi się otworzy ły. – O… Co się dziej e? Czy pan m a prawo tu… Z uzbroj ony m i ludźm i… Glebie Iwanowiczu! To neutralna stacj a! Rzecz j asna zawsze j esteśm y panu radzi… Jako gościowi… Ale co tu się dziej e!? – W wy j ątkowy ch wy padkach. A ten j est akurat wy j ątkowy. Otrzy m aliśm y sy gnał. Na stacj i ukry wa się szpieg. Oto dokum ent. Wszy stko j est oficj alnie, od Kom itetu Bezpieczeństwa Państwowego. Wiem y, że prowadzi bezprawną kom unikacj ę radiową z wrogiem . Przy gotowuj e dy wersj ę. Artem zupełnie przestał oddy chać. Z j akiegoś powodu przy szło m u do głowy, że przecież żaden z czterech zastrzelony ch stalkerów na powierzchni nie m iał radiostacj i. Minę znalazł, a radio zniknęło. – Czy są tu ludzie będący w posiadaniu sprzętu radiokom unikacy j nego? – Dokąd? Stać! Dokum enty ! – rozległo się z sąsiedniego pokoiku. – Trzy m aj go! – Kto tam j est? – Nasz pracownik. Z pionu technicznego. Piotr Siergiej ewicz. – Dokąd to, Piotrze Siergiej ewiczu? Rozległ się łom ot, ktoś zaj ęczał. W szczelinie ukazał się rzucony na kolana obwisłowąsy Um bach: j eden z j ego rozpostarty ch na ziem i wąsów przy gniatał sznurowany but. Artem pom odlił się, żeby Um bach nie zaczął patrzeć w m rok pod sceną. Żeby Um bach ze strachu

zapom niał wy dać Artem a glanom i za tę przy sługę kupić sobie ży cie. – No, chłopcy, zerknij cie, co tam za rupiecie leżą u Piotra Siergiej ewicza… – To… To zawodowe… Jestem inży nierem … – Już m y wiem y, kim pan j est. Dostaliśm y na pana donosik. Planował pan atak terrory sty czny ? – Broń… Broń Boże! Jestem inży nierem ! W pionie techniczny m ! W teatrze! – Zabieraj cie tego oferm ę. Poj edzie na Łubiankę. – Protestuj ę! – Arkadij owi załam ał się głos z determ inacj i. – Zabieraj cie, zabieraj cie. Niech pan tu podej dzie, Arkadij u Pawłowiczu. Na sekundę – głosy przesunęły się w dalszą część sceny i j uż stam tąd dobiegł cichy i bardzo wy raźny sy k. – Słuchaj , śm ieciu. Kogo ty tu na własnej piersi wy karm iłeś? My ślisz, że trudno nam teraz będzie zabrać i ciebie za j edny m zam achem ? Przej edziesz się Linią Czerwoną na końcową stacj ę i nikt tu po tobie nawet nie zapłacze. I Oleńka twoj a… Twoj a… Dotkniesz j ą j eszcze raz, a obetnę ci fiuta. I j aj a. Sam . Potrafię. Bohater, kurwa, kochanek. Idź bzy kać swój balet, a na Olgę m asz nawet oka nie podnieść. Zrozum iano? Zrozum iałeś, gnoj u!? – Ja… P. P. – Powiedz: tak j est! Tak j est, towarzy szu m aj orze! – Tak j est. G-Glebie Iwanowiczu. – Koniec. Idź. Przej dź się. – Dokąd? – Dokąd chcesz. Won! Scena nad j ego głową zaskrzy piała od przy bity ch, zm ieszany ch kroków. Arkadij Pawłowicz nie wiedział, dokąd iść. Potem zeskoczy ł na ziem ię, zaklął. Podreptał gdzieś, pokonany. Zrobiło się cicho: Um bacha zdąży li j uż podnieść i wy prowadzić i wszy stkie podkute buciory wy galopowały

z pola widzenia Artem a. Do tego m inął czas nawiązania kontaktu z Dietm arem . Znów pukanie do drzwi. Teraz j uż inne: szorstkie, pańskie, bez udawania. – Olga. – A… Gleb. Gleb, tak się cieszę… – Stałem pod drzwiam i. Cieszy się, suka… – Ale, Gleb, on m nie szantażuj e. Nie daj e m i norm alny ch ról. To j edno, to drugie… Trzy m a m nie na sm y czy, karm i obietnicam i! – Milcz. Chodź tu. Zabrzm iało głośne, soczy ste cm oknięcie. Oderwali się od siebie z wy raźny m trudem . – Więc tak. Przy j dę dziś w nocy. Wieczorem m am rozstrzelania. Będziem y sprzątać zdraj ców. A po ty m … Mam zawsze ochotę na deser. Taką, że aż zęby bolą. Masz tu by ć i czekać. Jasne? I m asz by ć w paczce. Baletowej . – Rozum iem . Będę. – I żeby nikogo tu nie by ło. Arkaszy twoj ego czy tam … – Oczy wiście, oczy wiście. Gleb… A co… Co to za zdraj cy ? – Złapaliśm y popa. Kazania głosił. A reszta to zbiegowie. Na Linii cienko z grzy bam i. Jakieś choróbsko. No i trzęsidupy zaczęły j uż uciekać. Pam iętaj ą, j ak w tam ty m roku puchli z głodu. Ale to nic. Daleko nie uciekną. Teraz sprzątniem y dziesięciu czy dwudziestu dla przestrogi i pozostali zaraz się uspokoj ą. Dobra. Nie twoj a babska sprawa. Podm y j się lepiej , a nie py tania będziesz zadawać. I nie zapom nij o paczce. – Tak j est. Zabrzm iało dźwięczne klepnięcie po ty łku, obcasy zabębniły po scenie, ciężko zeskoczy ły na granit i zniknęły w nicości: w tej sam ej otchłani, z której wy skoczy ły.

Artem wciąż leżał, wciąż czekał: będzie płakać? Wpadnie w histerię, w spazm y, będzie z powrotem wołać swoj ego Arkadij a? Ta zaśpiewała. „Śm ie-lej … Do boj u… To-re-a-dor…”

– Panie i panowie! I! Pozwólcie! Przedstawić! Państwu! Supergwiazdę! Teatru! Booooolszoooooj … Olga Aj zenberg! Rozbrzm iała j akaś trąbka – sm utna i piękna, i Olga Aj zenberg wy szła na scenę na swoich długich nogach, zupełnie niepasuj ący ch do egzy stencj i w katakum bach. Podeszła do rurki. Zza kulis nie by ło widać j ej twarzy, ty lko cień nakreślony tuszem ; ale i ten cień by ł nieprawdopodobny. Weszła na scenę w długim płaszczu; naj pierw, zanim j eszcze zarzuciła swoj e cudowne nogi na rurę, uwolniła się z niego. Artem rozłoży ł na podłodze antenę ze sworzni, skierował j ą tam , gdzie według j ego wy obrażeń powinna się znaj dować Twerska. Założy ł słuchawki, kliknął przełącznik. Nie m iał czasu, nie m iał odwagi przebij ać się z radiostacj ą na plecach przez wy pchaną po brzegi salę, kłócić się z wartownikam i, wdrapy wać schodam i ruchom y m i na górę. Żeby ty lko sy gnał dotarł stąd tunelem to Twerskej (Darwinowskiej ). Żeby się ty lko połączy ł. – Odbiór… Odbiór… Poszeleściło m u w głowie, pokrztusiło się i w końcu się zlitowało: – O! Stalker? A m y tu j uż twoj em u dziadkowi krawacik przy m ierzam y. Spóźniasz się. – Odwołaj cie operacj ę! Odbiór! Odwołaj cie! Oni nie zam ierzaj ą brać Teatralnej ! Odbiór! U nich j est głód… Na linii. Oni te blokady … Stawiaj ą… Żeby łapać zbiegów… Dietm ar wy dał j akiś niej asny dźwięk: czy to charkot, czy to chrząknięcie.

– Co, m y ślisz, że m nie teraz oświeciłeś, co? – Co? – Gdzie j est m ina, krety nie? Podłoży łeś m inę? – Nie sły szałeś m nie? Nie będzie żadnej inwazj i na Teatralną! – No j ak to… – teraz się stało j asne: Dietm ar się śm iał. – Jak to nie będzie? Oczy wiście, że będzie! Więcej na: www.ebook4all.pl 10 // Czerwone – Hej , facet! Czego chcesz? Artem popatrzy ł na py taj ącego: m alinową gwiazdę widział j ak przez m głę. Wzruszy ł ram ionam i. Przy arkadach stały ukośnie znużone drzewce ze zwiędły m i czerwony m sztandaram i. Zwieńczenia łuków by ły ucięte przez powieszone tuż nad ludzkim i głowam i tabliczki: „Linia Czerwona. Granica państwowa”. – Idź stąd. Starczy tego gapienia się. Oficer nie spuszczał wzroku z j ego rąk. Czerwonoarm iści za j ego plecam i czekali na rozkaz. Czego chcę? – zapy tał sam siebie Artem . Nie wolno m u w żadny m wy padku: podnieść ręki i zrobić kroku do przodu. Nie wolno m u iść za ty m nieszczęsny m Um bachem tam , gdzie Piotrowi Siergiej ewiczowi będą zaraz nawij ać kiszki na kołek. Nie wolno przy znać się, że radiotelegrafista, którego szukali, to nie Um bach, lecz on, Artem . Dlatego, że j ego, Artem a, nie dopuszczą do Um bacha i tak, to kiszki Artem a będą następne. A więc co? A więc zapom nieć o Um bachu, o ty m , co sły szał albo czego nie sły szał w gruźliczy m

m oskiewskim eterze, zapom nieć o Hom erze, który gdzieś tam , na Puszkińskiej , czeka na niego ze stry czkiem na szy i, o Dietm arze i j ego zadaniu, o ludziach, którzy siedzą właśnie za j ego plecam i i zachwy caj ą się ty m paskudztwem i który ch niedługo będą kroić bagnetam i, pożegnać się z m alinową gwiazdką i pój ść spacerem na Nowokuźniecką. A za j ego plecam i niech się dziej e cokolwiek – plecy nie m aj ą oczu. A co j est na Nowokuźnieckiej ? Nic. To sam o, co i na WOGN-ie. Pustka. Duchota. Grzy by. Takie ży cie, które Artem powinien wieść bez sprzeciwu, póki nie zdechnie. Zatoczy ć koło, wrócić do Ani. Kiedy ś, na cudze m artwe dokum enty. Dokum enty cudze, a ży cie będzie j ego własne – j ego, Artem a, dawne ży cie – czarne, poskręcane, suche j ak wy palona zapałka. Czy on chce takiego ży cia? Może takie m ieć? Olga Aj zenberg zdj ęła stanik. Reflektory, osierocone brakiem rąk Piotra Siergiej ewicza, oświetlały aktorkę nieudolnie – zby t ostro, oślepiaj ąc j ą, rzucaj ąc na ściany j ej sm olistoczarny kształt.

Trąbka grała za szy bko, za cienko, obrzy dliwie, skręcała kiszki, a przy niej m iotała się, kręciła wściekle na rurze kobieca sy lwetka, j ak nabita na pal. – Ogłuchłeś? Spadaj stąd! A przecież Artem , kiedy szukał Um bacha, kiedy szedł tutaj razem z Hom erem , zapom niał na j akiś czas, j ak to j est, kiedy nie m a dokąd iść. Staruszek coś m u dał. Choćby kierunek. Wy bacz, dziadku. Jak cię uratować? Zrobić, j ak diabeł każe? Pom óc m u urządzić tu rzeźnię? I co, niby wtedy cię wy puszczą? Nie wy puszczą, dziaduniu.

To dopiero wy bór: cokolwiek weźm iesz, ta sam a beznadziej a. – Hej , przeszukaj cie tego tu! Nogi sam e zrobiły krok do ty łu. Nogi j eszcze niczego nie postanowiły. Zgrom adzeni na sali zaczęli się obracać, psy kać. Jakiś urlopowicz w kolej arskim m undurze potrącił Artem a. Czy to nie na Artem a czekał w napięciu, obserwuj ąc ze znudzeniem wij ącą się na palu aktoreczkę? Jeśli pój dziesz w drugą stronę, przed siebie, j uż nie wrócisz, wiedziały nogi. Ciało nie chciało j eszcze um ierać. A dusza nie m ogła wrócić do tam tego starego ży cia. Nie chcę m ieć z nią dzieci, zrozum iał Artem . Zrozum iał zwy czaj nie i na zawsze. Co j est tam , na WOGN-ie? Tam nie m a nic. Tam j est wszy stko, czy m Artem się nie stał. I wszy stko, czy m się nie stanie; prędzej zdechnie. Wy siłkiem um y słu zm usił się do podniesienia rąk – j edna poruszy ła się nieco szy bciej . Pot lał m u się po skroniach, piekący m i kroplam i ściekał do oczu, szczy pał. Pły nęła w nim m alinowa gwiazda. Może j eszcze cię nie zabili, Piotrze Siergiej ewiczu? Sły szy sz? Przecież szedłem do ciebie przez pół m etra. Oto przy szedłem . I teraz nie m am dokąd pój ść. Spraw, żeby j eszcze cię nie zabili… – Mam inform acj ę. – Co ty tam m am roczesz?! Artem czuł na sobie paj ęczy wzrok z sali – przez skórę. Dlatego powtórzy ł równie głucho: – Mam ważną inform acj ę. O przy gotowy wanej dy wersj i. Ze strony Rzeszy. Chcę porozm awiać. Z oficerem . Bezpieczeństwa Publicznego. – Nie sły szę!

Artem otarł pot i zrobił krok naprzód. Przej ście na Ochotny j Rj ad by ło długie, niekończące się, j akby zbudowane tu specj alnie dla Artem a, żeby zdąży ł się w ty m przej ściu rozm y ślić. Od zewnątrz granica Linii Czerwonej by ła słabo chroniona: przenośny płotek i dwóch śnięty ch żołnierzy. Za to od wewnątrz, tam , gdzie obcy nie m ogli doj rzeć, ciągnęły się trzy rzędy um ocnień. Worki, drut kolczasty, cekaem y. Ich lufy patrzy ły w ścianę, nie do środka i nie na zewnątrz: nie wiedzieli j eszcze, z której strony będzie atakował wróg. Na ścianach farbą, od szablonu, zary sowano podwój ny profil: pucułowaci i ły siej ący zasępieni ludzie, przerażaj ąco podobni, j ak zepsute tłoczenie na m edalu; j eden drugiego ni to kry j e, ni to zasłania. Bracia Moskwinowie, Artem wiedział. Ten na pierwszy m planie to Maksim . Obecny pierwszy sekretarz. Ten, którego przy stem plowano Maksim em to poprzedni, j uż nieży j ący. Z każdy m krokiem , który oddalał ich od Teatralnej , fałszy wą koślawą trąbkę Teatru Bolszoj sły szeli coraz gorzej , bo z przeciwnej strony, od Prospektu Marksa, coraz głośniej niosło się po kory tarzu coś innego – prosto w twarz – coś dziarskiego, m arszowego, śm iałego, na wiele głosów – wy twarzanego przez całą orkiestrę dętą. Orkiestrowy m arsz zderzał się z m arzy cielską trąbką j uż w j ednej trzeciej kory tarza – i wy py chał j ą z powrotem do Teatru. Oświetlenie by ło kiepskie, ubogie: wzdłuż drutu kolczastego ciągnął się ty lko świetlisty rów, a dalej j ak kisiel rozlewał się półm rok. Do następnego drutu kolczastego. Nie trafiali im się po drodze ży wi ludzie, j edy nie ponure żołdactwo. Artem wy ry wał do przodu, chciał j uż rozliczy ć się z losem , ale konwoj enci nie zam ierzali się śpieszy ć, oni z losem żadny ch spraw nie m ieli. Ledwie wy trzy m ał do stacj i Prospekt Marksa (Ochotny j Rj ad). Do ostatniej blokady, która wy glądała tak j ak i pierwsza: cherlawo, wy starczy m ocniej dm uchnąć i padnie. Pozostały ch nie by ło stąd widać, zasłaniały j e schody, i dlatego zdawało się, że Teatralna nikom u się tu, na Linii

Czerwonej , nie poddała. A orkiestra by ła naj prawdziwsza – a stała wprost przy wej ściu, na granicy, ze wszy stkich sił dm ąc, dzwoniąc i bębniąc. Sły sząc j ą, wbrew woli m iało się ochotę rozprostować plecy ; i oczy wiście żadna trąbka ani żadne inne teatralne dźwięki nie m ogły się przez nią przebić. Stacj a – przy tulna, dom owa, m ała, j ak wszy stkie pierwsze stacj e m etra, pełna by ła j ednobarwny ch ludzi. Nie by ło tu brudno i woda nie ciekła z sufitu, lam py się paliły ; przy zwoicie, j edny m słowem . Ale w ty ch chwilach, kiedy orkiestra na chwilę m ilkła, żeby zm ienić j eden m arsz na drugi, dawał się sły szeć drugi głos stacj i. Niety powy – zam iast właściwego ludziom zgiełku stacj i Ochotny j Rj ad rozlegało się szem ranie. Szem rali, oglądaj ąc się dookoła, stoj ący w kręty ch kolej kach ludzie z num eram i na dłoniach, szem rali w bram ach arkad – przy stolikach, wy pełniaj ąc j akąś niezrozum iałą dla Artem a papierologię, szem rały baby, szem rały dzieci. I nagle – kiedy bębny i kotły brały oddech – stacj i przestawało starczać światła i czy stości. A potem orkiestrowy taśm ociąg ruszał od nowa i wy j eżdżaj ąca z niego wesołość znów odm ieniała stacj ę. Żarówki świeciły j aśniej , usta przechodniów rozciągały się w uśm iechu, m arm ur zaczy nał lśnić. Dla podtrzy m ania nastroj u by ły j eszcze hasła – też od szablonu: „Czerwoną Linią przekreślim y nędzę, analfabety zm , kapitalizm !”, „Nie dla grabienia biedoty ! Tak dla powszechnej równości!”, „Ich oligarchowie żrą grzy by naszy ch dzieci!”, „Dla każdego pełna norm a!” i „Lenin, Stalin, Moskwin, Moskwin”. Ły sy Lenin z wąsaty m Stalinem wisieli w złoty ch ram ach na ścianie szczy towej stacj i. Obok stała warta składaj ąca się z blady ch chłopaczków w czerwony ch szm atkach na szy i, leżały i kwiaty – plastikowe. Eskortowanego Artem a m iej scowi j akby nie zauważali: każdy, kogo m ij ał, znaj dował sobie j akieś ciekawsze rzeczy ; z nikim nie m ógł spotkać się wzrokiem . Ale starczy ło się wy m inąć i

zaczy nało palić m u kark – te rozproszone spoj rzenia grom adziły się cały m i wiązkam i, skupiane przez ciekawskie szkiełka. Szedł i um awiał się z Piotrem Siergiej ewiczem , żeby ten j eszcze przez chwilę nie um ierał i nigdzie nie wy j eżdżał, żeby dotrwał do przy by cia Artem a. Minęła ledwie godzina, by ła szansa. KGB znaj dowało się na spodzie stacj i: pod podłogą, którą przem ierzali j ednobarwni oby watele, m ieściło się j eszcze j edno piętro, niziutkie i nikom u nieznane, a wej ście tam też wy glądało, j akby to by ła szafa do trzy m ania szczotek i wiader. Ale w środku wszy stko by ło zwy czaj ne, j ak wszędzie, na cały m świecie – kory tarz pom alowany olej ną farbą, do pasa na zielono, wy żej na biało, brunatniej ący i wy brzuszaj ący się od wilgoci ty nk, nieśm iertelne dy ndaj ące żarówki i ciąg pokoi. Konwoj ent otworzy ł j edno z pom ieszczeń, wepchnął do środka Artem a. – To pilne! Mam pilny m eldunek! – Meldunki są w woj sku – m rugnął do niego tam ten. – Tutaj się donosi. Zgrzy t zasuwy na zewnątrz zdzielił go po uszach, po obnażony ch nerwach. Popatrzy ł na swoich sąsiadów: kobieta z um alowany m i tuszem oczam i i utlenioną na żółto grzy wką oraz resztą włosów zebrany ch w kulkę na czubku głowy i ponury m ały facet o biały ch brwiach i rzęsach, ostrzy żony by le j ak. Skórę m iał garbowaną i opaloną, j ak u alkoholików. Um bacha w celi nie by ło. – Przy siądź się – powiedziała kobieta. – W nogach prawdy nie m a. Facet sm arknął. Artem przy m ierzy ł się do ławki i stał dalej , tak j akby dzięki tem u m ieli go szy bciej przy j ąć, wy słuchać i zgodzić się wy puścić radiotelegrafistę na wolność. – Też m y ślisz, że teraz od razu rozpatrzą, tak? – westchnęła kobieta. – My tu tak trzeci dzień. I m oże dobrze. Oni tu tak rozpatruj ą… Że lepiej by j uż nie rozpatry wali.

– Zam ilknij … – j ęknął facet. – Choć teraz by ś pom ilczała. – Nie przy prowadzili tu przede m ną wuj aszka? – zapy tał j ą Artem . – Takiego z wąsam i? – pokazał rękam i j ak bezsilnie zwisały Um bachowi wąsy. – Nie by ło takiego. Bez wąsów też nie. Sam i tu kibluj em y. Dogry zam y sobie nawzaj em . Facet odwrócił się do ściany i zaczął nienawistnie dłubać w niej paznokciem . – A ty co przeskrobałeś? – Niczego nie przeskrobałem . Muszę wy ciągnąć tego wuj aszka. – A wuj aszek co zrobił? Artem popatrzy ł na j ej cieliste raj stopy, całe w szram ach zacerowań, na j ej ręce – sina krew pły nie tuż pod skórą, rozpiera j ą od środka. Oczy przez czarną obwódkę wy daj ą się początkowo większe i nam iętniej sze, j ak za kolej ny m razem , a w istocie j ednak nie, są zwy czaj ne. Pom arszczony uśm iech. Zm ęczone zm arszczki. – Wuj aszek też nic. My to w ogóle j esteśm y z Teatralnej . Tak sobie ży liśm y i ży liśm y. – A j ak wam tam j est, na Teatralnej ? Pewnie do kitu? – powiedziała współczuj ąco. – Norm alnie. – A nam tu m ówią, że j uż prawie pozj adaliście się nawzaj em . Czy li co, kłam ią? – Julka! No co ty, głupia j esteś? – zawołał do niej facet. – Nam tu się dobrze ży j e – przy pom niała sobie Julka. – My to m am y w zasadzie w dupie, j ak tam u was j est. – Pom y ślała, zawahała się. – A za grzy bam i to długo stoicie? – Jak to: „stoim y ”? – No, staj esz na końcu kolej ki. Który j esteś z rzędu? – Jaka kolej ka? Masz pieniądze, to kupuj esz. – Jak to pieniądze? Kartki czy j ak? – Nam tu – wtrącił się facet – nie są potrzebne żadne pieniądze. U nas kto pracuj e, ten j e. A

nie tak j ak u was, na waszej Teatralnej . U nas człowiek pracy j est pod ochroną. – To dobrze – powiedział Artem . – Żry j cie sobie sam i te wasze pieniądze – dodał facet. – Co ty, Andriusza, tak na niego napadasz – wstawiła się za nim Julka. – Podłoży li nam tu j akąś m ordę, to m u j eszcze cy cki pokaż! – Andriusza charknął sobie pod nogi, ale j akby i w Artem a. – Nagle ci się m oj e cy cki spodobały – uśm iechnęła się tam ta do faceta. – Nie j estem prowokatorem – zakom unikował sam sobie Artem . – Ja w ogóle niczego nie chcę wiedzieć – powiedział Andriusza. – To wszy stko nie m oj a sprawa. Zam ilkli. Artem przy tknął ucho do drzwi. By ło cicho. Popatrzy ł na zegarek. Co tam u Dietm ara? Nadal m u wierzy ? I j ak długo będzie j eszcze do tego skłonny ? – Ale że co, w ogóle nie m a kolej ek za grzy bam i? – zapy tała Julka. – A ile daj ą na osobę? – Na ile starczy pieniędzy. Naboj ów – dodał na wszelki wy padek Artem . – Nieźle! – powiedziała z zachwy tem Julka. – A gdy by przy j ść we dwój kę? – Co? – Wtedy oboj gu dadzą, na ile starczy ? – No, tak. – Nażarły się kurwy – powiedział Andriusza. – My ślisz, że czy j e grzy by oni żrą? Moj e i twoj e! Nam dzieci puchną z głodu, a ci się pasą! – Wcale nie puchną! – przestraszy ła się Julka. – Zresztą m y nie m am y dzieci. – Mówię konfiguralnie. Obrazowo, to znaczy, j a…

Utkwił w Artem ie sm utny wzrok z poczuciem , że właśnie popełnił błąd nie do naprawienia; oblał się purpurą. – On niczego takiego nie powiedział – poprosiła Artem a Julia. – Dobrze? Artem wzruszy ł ram ionam i. Skinął głową. – Siebie przy pilnuj ! – warknął do żony Andriusza. – Cipa! Gdy by ś nie ględziła, to by liby śm y w dom u. A Jefim owowie niczego cię nie nauczy li! – Jefim owowie przecież m ilczeli, Andriusza – wy szeptała tam ta. – Ich wzięli ot tak. Nigdy nie sły szałam od nich ani słówka przeciw… Przeciw. – Czy li by ło za co! Czy li by ło! – również szeptem wy krzy czał tam ten. – Jak niby – ot tak, ni z tego, ni z owego wzięliby ludzi i… – charknął. – I całą rodzinę. – Co całą rodzinę? – zapy tał Artem . – A nic! To, co trzeba! – A co j a takiego powiedziałam ? Że grzy bów w ty m roku nie starczy. Że w sowchozie j est nieurodzaj , przez tę chorobę… Białą zgniliznę. Będziem y głodować. Ale tak przecież j est! Przecież nie wzięłam tego z głowy ! A ci na to: oszczerstwo… I ta… no… propaganda… – Kom u to powiedziałaś? Głupia pizda! Swietce Diem ientj ewej powiedziałaś! Nie wiesz o Diem ientj ewach czy j ak? – Daszka z Diem ientj ewów pracuj e w dziale konserw, niby sam a nie rozum ie! – Czy li pracuj e i m ilczy ! Ludzi nie za takie rzeczy zabieraj ą! Wasilj ewę za co? Za „Boże, zm iłuj się” i że się przeżegnała! A Igora ze sto piątej to za co zabrali? Paplał na przerwie na papierosa, że na Czerkizowską przy szli ludzie z zewnątrz. – Z j akiego zewnątrz? I co dalej ? – Nie z Moskwy. Skądś na powierzchni. Niby z innego m iasta. I rzekom o przy szli bez skafandrów ochronny ch. No i co w ty m wielkiego? Co w ty m takiego j est? Jasne przecież, że to

buj da. Że niby wszy stkich ty ch z innego m iasta od razu co do j ednego zgarnęli i j eszcze tego sam ego dnia… – ciachnął sobie palcem po gardle. – Nie pokazuj na sobie! – przestraszy ła się Julka. – No, czy nie buj da? Przecież to bzdury ! Am ery kańcy, kondom y j edne, rozwalili nam wszy stko do czy sta, toż to nawet m ałe dziecko wie, że ty lko Moskwa stoi. Jakie znowu m iasto! A na drugi dzień wy ciągnęli Igorka Zuj ewa. Judin tam podsłuchiwał, a Judin też… Trzeba by ć baranem , żeby przy Judinie… – Z j akiego m iasta? – podniósł się Artem . – Z j akiego m iasta przy szli? Ci na Czerkizowskiej ? – Aha – powiedział m u Andriusza. – Już się rozpędzam . Artem oderwał się od drzwi, podszedł do faceta, pochy lił się nad nim . – Ale m ówił? Mówił, tak? Ten Igor? – I się nam ówił. – Powiedz! Powiedz, to ważne! – Nie złoży łeś j eszcze donosu na tego swoj ego wuj aszka! Nie za dużo ci? – uśm iechnął się złośliwie Andriusza. – Co za idiota z ciebie! Po prostu powiedz! Skąd?! – Artem wziął faceta za kołnierz, nawinął sobie m ateriał na dłonie, przy cisnął go do ściany. – Zostaw go! Zostaw! – zapiszczała Julka. – On nic nie wie, nic! Straż! Ludzie! – To wszy stko pierdoły. – A j eśli nie?! – I co? I co, j eśli nie?! – A wszy stko! Przecież wtedy m ożna stąd spieprzać! Z tego m etra! Oderwany od podłogi Andriusza potrząsnął głową. Skrzy wił gębę. – Jak by im by ło tak dobrze, to łaziliby do nas?

Artem nabrał powietrza – żeby się kłócić – i nie potrafił. – Postaw m nie. Postaw m nie, gnido – powiedział Andriusza. Artem go postawił. Obrócił się, wrócił do drzwi. Chciał oprzeć się o nie czołem – a te się otwarły. – Ten z Teatralnej . Do wy j ścia! – Na próżno – powiedział Artem do Andriuszy. – No to sam ich spy taj – charknął tam ten.

– Oto on, towarzy szu m aj orze. Ten od dy wersj i. – A bransolety ? Dawaj m u bransoletki. Zadzwoniły kaj danki. – Tak to j est, kiedy sam i się przy znaj ą… Zawsze trzeba w bransoletkach – obj aśnił Artem owi towarzy sz m aj or, witaj ąc go w progu. – Mów m i Gleb Iwanowicz. A ty j ak się nazy wasz? A Artem j uż wiedział, że to Gleb Iwanowicz. Znał j ego ochry pły i niski głos. I sznurowane buty. – Kolesnikow Fiodor. Jak w paszporcie, który wy dał m u Dietm ar. – No to m elduj , Fiodor. Gleb Iwanowicz by ł przy sadzisty, tęgi; rasa m ięsna. Głowa o szerokim czole ły siała, grube wargi odcinały się różem . By ł wzrostu Artem a – czy li nie bardzo wy soki, lecz szerszy ze dwa razy i cztery razy grubszy. Bluza m unduru na nim nie wisiała, kołnierz dla by czego karku by ł ewidentnie za ciasny, a przez spodnie przebij ały węzły m ięśni. Gleb Iwanowicz sam usiadł przy biurku, zostawiaj ąc Artem a na stoj ąco. – Zabraliście nie tego, co trzeba.

– Jakiego nie tego? – wy tęży ł uwagę m aj or. – Um bacha. Na Teatralnej . On niczem u nie j est winien. To pom y łka. – A kogo trzeba by ło zabrać? – Kogoś innego. – A. Aha. I ty przy szedłeś go ratować? Maj or naty chm iast się znudził. – On nie j est żadny m dy wersantem . To inży nier z teatru – oznaj m ił Artem . – No, a przy znał się, że j est. – On przecież… Nagadał. Nagadał na siebie. – To j uż j ego problem . My wszy stko m am y podpisane. I co dalej ? Pom ieszczenie by ło przestronne i proste, wręcz surowe. Na podłodze zawij ało się linoleum , w kącie stał szary sześcian sej fu, ty lko biurko by ło bogate, zdoby czne – no i ten zdublowany profil na ścianie. To wszy stko. A nie, nie wszy stko. Coś j eszcze ty kało. Artem obej rzał się: za nim , nad wej ściem wisiał zegar. Niedawno taki widział – w całkiem inny m m iej scu. Zegar by ł prosty : szkiełko oprawione w granatowy plastik. Na cy ferblacie widniała tarcza z wbity m w nią m ieczem , do tego linij ka liter – wszy stkie wielkie, połączone dy wizam i. „WCzK-NKWD-MGB-KGB”. By ła za dziesięć dziesiąta. – Śpieszy sz się gdzieś, Fiodor? – zapy tał go m aj or. Uśm iechnął się półgębkiem . – Jesteś spóźniony ? – Ciekawy zegar. – Zegar j est j ak trzeba. I patrząc na niego, widzę, że czekaj ą na m nie sprawy. To wszy stko, Fiodor? Wrócę do ciebie j eszcze później .

– Muszę z nim porozm awiać. – Tego akurat w żaden sposób nie da się zrobić. Kim on dla ciebie j est? Krewny m ? Czy kolegą? – Do czego się przy znał? To nie dy wersant. W ogóle nigdy nie by ł w Rzeszy. To nie j ego szukaliście. Kogoś innego. – Nie, Fiodor. Szukaliśm y j ego. Piotra Siergiej ewicza. I Rzesza nic do tego nie m a. Proszę – m aj or pom achał j akim ś tłusty m papierem . – List gończy. Z centralnego aparatu. Centralny aparat nie m oże się m y lić. Czy li to nie po niego, Artem a, przy szli? Czy żby Um bach rzeczy wiście by ł winny ? – To wszy stko? – Gleb Iwanowicz wstał. – Bo na dziesiątą j estem um ówiony. Pochy lił się nad sej fem , poczarował, skrzy pnął zasuwką; i wy ciągnął czarnoszary, zm atowiały od ry s rewolwer. Wówczas Artem przy pom niał sobie, na co konkretnie m aj or j est um ówiony. – I co… Co teraz z nim będzie, z Piotrem Siergiej ewiczem ? – zapy tał z wy schnięty m gardłem . – Naj wy ższy wy m iar kary – wy dał wy rok m aj or. – Dobra, Fiodor. Poczekaj do j utra. Jutro j eszcze sobie porozm awiam y. Czuj ę, że to nie będzie krótka rozm owa. Coś chcesz m i powiedzieć, ale się wahasz. Trzeba cię j akoś rozruszać, a z czasem dziś, j ak na złość, kiepsko. Jest robota. Pogrzebał j eszcze w sej fie, wy j ął z pudełka garstkę m ały ch kołeczków, rozsy pał j e po biurku. Wy sunął w rewolwerze bęben, zaczął faszerować go tępogłową śm iercią. Jeden, dwa, trzy, cztery, pięć, sześć, siedem . I j eszcze zostało. – Jego nie wolno zastrzelić! – zawołał Artem . – Um bacha! – Dlaczego? – On m a inform acj e… Jest radiotelegrafistą. I wie coś…

– Wszy stko, co wie, wiem y i m y – uspokoił go m aj or. – Przed nam i nie m oże by ć taj em nic. Koniec. Idź się przespać. Tu na m nie… ludzie czekaj ą. Gleb Iwanowicz podrapał się, pogładził po napięty m rozporku, przeciągnął się z rozkoszą. – Nawet pan sobie nie wy obraża! On m a inform acj ę! Cenną… On… – Artem ugry zł się w j ęzy k, zastanowił się po raz ostatni. – On znalazł ocalały ch! Połączy ł się! Z inny m i! Rozum ie pan? Z inny m i ocalały m i! Nie w Moskwie! – spoj rzał na m aj ora, w j ego szeroką, regularną twarz. Nic tam się nie zm ieniło ani nie poruszy ło. – Jakieś pierdoły. Potem przez j ego usta przem knął cień uśm iechu. Gleb Iwanowicz poprawił ręką włosy. Minę m iał m arzy cielską. Czekał, czekał na wieczór, czekał na godzinę dziesiątą i czekał na to, co będzie potem – um ówione spotkanie ze swoj ą piękną suczką w baletowej paczce. Oto o czy m m iał ochotę m y śleć. Artem podniósł skute ręce. – A j eśli są j akieś m iej sca, gdzie m ożna ży ć? Jeśli nie m usim y, nie m am y obowiązku tu, w m etrze… Do końca… Co? I on – on! – m oże to wiedzieć! Maj or zważy ł rewolwer w dłoni, zm ruży ł oko, popatrzy ł na biurko przez m uszkę. – To j est j akość – powiedział z zadum ą. – Z niego pewnie j uż sto lat tem u rozstrzeliwano. A j ednak… Nie m a lepszej m aszy nki od nagana. Szczególnie do ty ch spraw. Nie zatnie się, nie przegrzej e. – Co, nie słuchasz m nie?! – wściekł się Artem . – Też coś wiesz?! – Dobra, wy starczy. Eskorta! – Nie, nie wy starczy ! Jeśli go teraz rozstrzelasz, nigdy niczego… Nigdy ! – Eskorta, ku…! – ry knął m aj or w stronę drzwi. – Nigdy ! On j est j edy ny, rozum iesz to? Nikom u więcej się nie udało! Znaleźć, połączy ć

się… Nie wolno go zabić! – Czy li j ednak nie wolno? – Nie wolno! – Cenna inform acj a? – Tak! – Ocaleni! – Ocaleni! – Dobra, idziem y. Maj or chwy cił Artem a swoj ą wielką łapą j ak prasą hy drauliczną, kopnął drzwi, wy ciągnął na kory tarz. Konwoj ent biegł do nich, skruszony i przerażony, dopalaj ąc skręta, ale m aj or ty lko wsunął m u oksy dowaną lufę w gębę i odepchnął. Wy ciągnął z kieszeni pęk kluczy, zadzwonił nim i przy j akichś drzwiach. Grzm otnął w nie, wepchnął Artem a do celi. Siedziało tam siedm iu ludzi, blady ch i spocony ch. – Um bach! – To j a. Obwisłowąsy Piotr Siergiej ewicz wstał, spoglądaj ąc py taj ąco i niespokoj nie. Cały by ł um azany czy m ś brunatny m , podsy chaj ący m ; nasada j ego nosa by ła pęknięta, usta wy szczerbione. Przechy lał nieco głowę do ty łu, żeby nie ciekło m u z nosa. To cień przem y ka przez j ego twarz, to plam a światła: czego m a się spodziewać? Maj or podniósł rewolwer do j ego czoła i od razu trzasnęło po uszach, walnęło j ak m łotem i pry snęło czerwony m i drobinkam i dookoła, na j ego rękę, na twarz, na bluzę. Um bach sflaczał i opadł na ziem ię, zrobił się j ak worek z piaskiem . Pozostali bladzi ludzie zatkali uszy, baba zaczęła piszczeć. Cała ściana m ieniła się lśniący m i m okry m i strzępam i. Strażnik więzienny wsunął głowę do celi, zaklął bezgłośnie, o coś niesły szalnie zapy tał. Ostro dźwięczało w uszach.

Maj or chwy cił Artem a za ram ię i wy wlókł na kory tarz, trzasnął drzwiam i. Zary czał, zagłuszaj ąc dzwonienie. – Kom u nie wolno? Mnie? Mnie nie wolno? Ty m ały sukinsy nu! Mnie nie wolno?! Mdłości, zawroty głowy. Artem przeły kał ślinę, trzy m ał to w sobie. Zwy m iotuj e – okaże słabość. – Wy prowadzić ludzi do rozstrzelania! Ilu się da! – krzy knął m aj or do strażników, ledwie pokonuj ąc dzwonienie. – Ilu tu m am y ? – Z Um bachem by ło siedm ioro. – Czy li akurat wy starczy j eden bęben. I um y ć celę! Maj or zrobił krok do przodu i stanął wprost przed oczam i Artem a. Ludziom , którzy podbiegli z wartowni, powiedział: – Za m ną go! Wrócili do gabinetu. – Mówisz: nie trzeba. Trzeba! Trzeba was rozstrzeliwać. I to publicznie. Rozstrzelanie to przy datna rzecz. Bo inaczej to każdy, kurwa, m y śli, że j est główny m bohaterem , że ten film to o nim nakręcili. I m asz, popatrz, j ak z ludzi robią się worki z gównem . Cy k! I gotowe. I nie będziesz j uż ty le na swój tem at sobie wy obrażał! Wziął z biurka wolny nabój i podsunął go Artem owi pod nos. – Patrz. To dla ciebie. Chciałem z tobą j utro porozm awiać bez pośpiechu. O ty ch twoich bredniach. Ale ty się prosto na rożen pchasz. Wy sunął bęben, wcisnął do niego nabój z im ieniem Artem a. – Zabrać go do pozostały ch! – Nie – Artem potrząsnął dzwoniącą głową. – Nie! – Won!

– Dzisiaj … Zaraz… Rzesza… Będzie… Na Teatralną… – Won, by dlę! – Um bach… To ich agent. By ł. Miałem go… Wy ciągnąć. Stąd. Ja też… też j estem dy wer… santem . – Gaduła z ciebie… – Stój . Stój . O radiotelegrafiście to wszy stko kłam stwa. Nie zabij aj cie m nie. Przy sięgam … Tam są teraz dwie… grupy. Zam inowuj ą przej ścia. Gleb Iwanowicz w końcu się do niego odwrócił. – Po co? – Będą anektować Teatralną. – No i? – W tunelach stoj ą ich bry gady szturm owe. W gotowości. I dwie grupy dy wersy j ne na Teatralnej . Będą wy sadzać przej ścia prowadzące do was. I kiedy odetną Teatralną… Za pięć m inut… Będą tam . – A co z Um bachem ? Po co tu on? – By ł radiotelegrafistą. Miał dostać sy gnał do rozpoczęcia. – A ty ? – Ja by łem przy nim . Jako łącznik. – Kto dał zadanie? Tobie. Kto? – Dietm ar. – Znam . Maj or zasty gł. Zegar nad głową Artem odliczał: c-k, c-k, c-k. Dokładnie taki sam j ak u m aj ora z Hanzy. Ty lko zakończenie skrótowcowej historii WCzK by ło inne, przedwczesne. – Ale przecież ty j esteś tutaj . U nas. I Um bach też. Czy li na razie czekaj ą. Jak długo będą

czekać? – Mieli uderzy ć przed końcem spektaklu. Jeśli się przeciągnie… Poślą kogoś, żeby sprawdził. I wy sadzą tak czy inaczej . C-k. C-k. Brwi m aj ora zsunęły się razem . – Znasz pozostały ch z twarzy ? Z ty ch dwóch grup? – Znam . Dowódców. – Pom ożesz? Skinął głową z wy siłkiem , raz, j akby zardzewiał. – Nie zdąży m y tak szy bko zebrać ludzi… – powiedział głośno m aj or. – Trzeba przeciągać. Trzeba przeciągnąć. Chciał podpowiedzieć m aj orowi, ale bał się: ten przecież um y ślnie zrobi na odwrót. Musi sam . My śl, m y śl, m aj orze. No!? – A j eśli podrzucić im dezinform acj ę? Że grupy zostały j uż zneutralizowane? – Jak? Nie zdąży m y. Artem m iał ochotę zacisnąć powieki, zatkać, zary glować swoj e wnętrze, żeby m aj or nie odgadł j ego aluzj i, j ego błagania; ale zm usił się, by wciąż m ieć wy trzeszczone oczy, tak j akby sam zapraszał Gleba Iwanowicza do swoj ego wnętrza. I ten wszedł w Artem a przez j ego źrenice, rozdrapał rogówkę, obtarł i pobrudził tam wszy stko bry zgaj ący m i drobinkam i Piotra Siergiej ewicza. – Masz hasło i odzew do łączności radiowej ? – zdecy dował się na koniec. Artem pochy lił głowę w m ilczeniu. Potem ostrożnie znów j ą podniósł. Bał się spłoszy ć decy zj ę m aj ora – j edy ną, która dawała Artem owi ocalenie. – Idziem y. Przez kory tarz, obok otwartej j uż celi, gdzie stali skazani na śm ierć, gapiąc się w podłogę, w

ściany, j akby śpieszy li się, by ukry ć i zachować swoj e dusze w spoinach m iędzy kafelkam i, pod zagięty m linoleum , przeszli do drugiego pokoj u z napisem „Łączność” na drzwiach. Wy cieńczony radiooficer z zaj ęczą wargą stał w pozy cj i na baczność. Stół z telefonem , zielone skrzy nki z przełącznikam i i wskazówkam i, słuchawki. Konwoj ent stanął w drzwiach, Artem kopniakiem został zaproszony do aparatu. Ale przedtem Gleb Iwanowicz podniósł słuchawkę telefonu, postukał guzikam i. – Halo. Tu Swinołup. Tak, Swinołup. Daj cie m i Ancy fierowa. Artem odleciał. Bliźniacze zegary łączy ły się z idioty czny m i nieczęsto spoty kany m nazwiskiem . Nie m ogło by ć takiej zbieżności. Takiej zbieżności by ć nie m ogło. Tam ten nazy wał się Bory s Iwanowicz. Ten – Gleb. Otczestwo to sam o. By li m ało do siebie

podobni. A j ednak uwierzy ł od razu, choć brzm iało to j ak fantasty ka. – Tak, towarzy szu pułkowniku. Działacz m i się tu przy znał. Mówi, że Rzesza zam ierza zaj ąć Teatralną. Właśnie teraz. Głos. Artem rozpoznał głos – tam , leżąc pod sceną, dlatego że głos bracia m ieli j eden na dwóch. Wy powiadali ty m głosem różne słowa i tworzy li z nich różne zdania; i różne m ieli m undury, i zegary zatrzy m ały im się w różny ch czasach. A głos m im o wszy stko by ł ten sam . Gleb by ł z pewnością starszy. Wy glądał na starszego. Czy li Bory sowi służba biegła szy bciej . Jak to z nim i j est? – pom y ślał z j akiegoś powodu Artem . Zam iast pom y śleć, czy nie przerwie się ta biała nitka, po której zam ierzał iść nad przepaścią. Jak to się stało, że dwaj bracia znaleźli się na ty m sam y m stanowisku po dwóch stronach linii frontu? Wiedzą o sobie nawzaj em ? Powinni. Nie m ogą nie wiedzieć. Toczą ze sobą woj nę? Nienawidzą się wzaj em nie? Próbuj ą się pozabij ać? Bawią się? Co? – Zgadzacie się? Tak j est. I akurat zdąży cie nam wtedy posiłki… Tak. Zgadzam się. Nie m y to zaczęliśm y. I j a też nie widzę innego… Tak j est. Przy j ąłem . Artem czekał w ciszy, j uż nawet nie m y ślał, żeby szum m y śli nie spłoszy ł siedzącego m u na ram ieniu czarodziej skiego ognistego ptaka – powodzenia. Szansa by ła j edna na ty siąc. – Jaka częstotliwość? Krzy wousty oficer łączności usiadł przy radiostacj i; Artem podał m u liczbę. Zaczęli przeczesy wać eter. Słuchawki założy li Artem owi na ukos: j edna przy kry wała ucho, druga by ła obrócona w ich stronę. – Wy stawiliście anteny na powierzchnię? – zapy tał. – Jaki j est stąd sy gnał? – Lepiej m y śl o swoim – poradził m u Swinołup. – O naszy m . – A wy … Nigdy wam się nie udawało… Usły szeć inny ch m iast?

Oficer łączności, tak j akby to j ego py tali, pokręcił głową. – Nie m a żadny ch inny ch m iast, dzieciaku – powiedział m aj or. – Zapom nij . – Ale j ednak ludzie przy chodzą… By li tu przecież ludzie z inny ch m iast? Przy chodzili do m etra. – Buj dy. – Ale ich likwidowali. I to wasi ludzie. – Też buj dy. – I ty ch, którzy o ty m paplali… Gleb Iwanowicz zm ruży ł oczy. Postukał lufą o m etalową skrzy nkę. – Bo po kiego wała powtarzać kłam stwa! Siedzim y tu, to siedzim y ! Po co ludziom m ącić w głowach? Niech m arzą, o czy m im się m ówi, żeby m arzy li. O ty m , że pokonam y Hanzę, wszy stkich burżuj ów postawim y pod ścianą i wtedy będzie w m etrze kom unizm . I pełna norm a grzy bów dla wszy stkich. Tu będzie dobrze. Tutaj . U nas. Oj czy znę trzeba kochać, rozum iesz? Gdzie się urodziłeś, tam się nauczy łeś. – Ja się urodziłem na górze. – A zdechniesz na dole! Swinołup klepnął go po plecach i zarechotał. To by ł j ego pierwszy żart. Z szum u fal radiowy ch wy chy nął głos. Maj or skinął Artem owi głową, przy sunął lufę do j ego głowy, m oty wuj ąc go i nakierowuj ąc. – Dietm ar. – Tu stalker. – O! Stalker. No i j ak? – Konwalie zakwitły. – Czy li wiosna.

Lufa wsunęła się Artem owi w wolne ucho, zim na, żelazna. Wprost w przewód słuchowy. Denerwował się, chciał się zorientować, czy go nie oszukuj ą. – A j a wolałem zim ę. – No idź, kry j się. Spróbował zerknąć na Swinołupa – ale rewolwer nie puszczał. Należałoby liczy ć, ale m u się nie udawało. Lufa, drapiąc m u skórę, wcisnęła się w dziurkę; zatkała ucho. – Co to za gówno? – zazgrzy tał m u przez lufę do m ózgu m aj or. – Odwołuj em y operacj ę – powiedział Artem . – Dietm ar, odwołuj em y … I wtedy, w ułam ku sekundy. Huknęło! Wszy stko podskoczy ło, sufit rozpadł się na części, py ł wdarł się i zawisł w powietrzu, zam igotało i wy łączy ło się światło, wszy stko oślepło, ogłuchło. Artem by ł j edy ny m , który na to czekał. Ty lko na to czekał. Dał nura w bok, skuty m i rękam i szarpnął za broń i wy rwał j ą z osłabionego uchwy tu gruby ch paluchów, odskoczy ł w bok. Zam rugało światło. Konwoj ent leżał na ziem i przy walony betonem . Swinołup, posiekany gruzem , krwawiąc, m acał na oślep podłogę wokół siebie. Radiooficer, nic nie rozum iej ąc, wciąż siedział nad swoj ą aparaturą. Krzy ki przebiły się przez watę… Tupot nóg. Swinołup w końcu doj rzał Artem a. – Ręce! Ręce!!! Maj or podniósł j e leniwie. Oczy m iał rozbiegane. Szukał j uż sposobu, j ak naj wy godniej się do niego dobrać.

– Wstawaj ! Do wy j ścia! Ruchy ! No! Nagan leżał m u w dłoni niewy godnie, źle, obco. – Co to by ło? – zapy tał go Swinołup, ledwie się ruszaj ąc. By dlak robił to na złość. Artem odciągnął kurek: ciężko poszło. Kurek pozostał w ty le, zam ierzy ł się. – Wstawaj ! Idziem y ! – Gdzie to wy buchło? Nacisnął: huknęło j eszcze raz, ale j uż nie tak boleśnie j ak w celi, kiedy ginął Um bach. Uszy m iał j uż przy tkane. Swinołup złapał się lewą ręką za plam ę na prawy m ram ieniu. W końcu posłuchał, wstał. Przestąpił przez konwoj enta, wy j rzał na kory tarz. Grzebał się tam j eszcze j eden przy gnieciony strażnik, poruszy ł się w stronę swoj ego autom atu, Artem strzelił m u gdzieś w brzuch, na oślep, kopnął autom at w bok. – Kto m a klucze?! Kto m a klucze do cel?! – Ja. – Otwieraj ! Wy puszczaj wszy stkich! Gdzie tu j est ten… który kłam ał o ocalony ch? Zuj ew! Gdzie on j est?! – Nie m a go. Odesłany na Łubiankę. Przy szło na niego zlecenie. Nie m a go! – Chodź tu. Tutaj . Gdzie m oj a cela? Tu? Otwieraj ! Maj or pom arudził z bezgłośny m i kluczam i, otworzy ł. Ufarbowana Julka i pluj ący ponurak by li ży wi i zdrowi. – Wy chodźcie! Uciekam y stąd! Swinołup skrzy wił gębę. – A niby dokąd? – zapy tał Andriusza. – Dokąd!? Na wolność!

– Przecież oni nigdzie z tobą nie pój dą – powiedział Swinołup. – Z Linii Czerwonej ! Wy ciągnę was stąd! Julka m ilczała. Facet zatrzepotał biały m i rzęsam i. Zastanawiał się nad czy m ś i nabierał powietrza. A potem – nie zawołał nawet, ale wrzasnął: – Odwal się, m ordo! Morda, prowokator! Odwal się! Nigdzie nie pój dziem y ! My tu m ieszkam y ! Tu! – Poj m uj esz? – zapy tał Swinołup, uśm iechaj ąc się szy derczo. – To się nazy wa m iłość do oj czy zny. – Przecież oni was tu postawią pod ścianę! On to zrobi! Ten tutaj ! Swinołup! – Wal się! Siadaj , Julka, co się tak zerwałaś j ak głupia?! – Słusznie – powiedział Swinołup. – Tak j est słusznie. A ty, chłoptasiu… Artem wpadł we wściekłość. – Właź do celi! Właź! Oni się boj ą ciebie! Klucze! Rzucaj ! On nigdzie się stąd nie ruszy, j asne? Koniec, tu będzie siedział! Idziem y ! Jak ci tam ? Andriej . Wy ciągnę was stąd! Wy ciągnę! No! Szy bciej ! Nie m a czasu! – Nie pój dziem y – odm ówiła w ślad za m ężem Julka. – Głupiec z ciebie, Fiodor! – zaśm iał się Swinołup. – Fraj er i m łokos… Przecież to są króliki! Uległe. Dokąd m aj ą pobiec?! – Jakie znowu króliki?! – Uległe! Masz, patrz! Swinołup zadarł Julce sukienkę, ściągnął z niej pocerowane raj stopy razem z m aj tkam i, pokazał rudy puszek. Ta ty lko zasłoniła dłonią usta. – No?! – krzy knął Andriuszy w twarz. – No?! Co tak stoisz?! I swoim wielkim łapskiem ścisnął zwiotczały ty łek Julki. Wsunął dłoń w j ej krocze, zaczął nią

ruszać. – Co?! Tak stoisz?! Andriusza gapił się w podłogę. – Ścierwo! – Swinołup wy m ierzy ł m u policzek lewą ręką i zwalił go ty m j edny m policzkiem na ziem ię. – Idź, ścierwo! Uciekaj ! Łap swoj ą śm ierdzącą żonę i biegnij ! No?! Andriusza odczołgał się do ławki, usiadł, złapał się za policzek. Julka cicho wy ła. Tusz ściekał j ej po twarzy. – Nikt za tobą nie pój dzie! – Łżesz, łaj daku. Łżesz! Ktoś biegł kory tarzem , dudnił bucioram i. Czy żby przy by ły j uż posiłki? Artem strzelił w tam tą stronę, w py ł. Ktoś tam się pochy lił, schował albo przy padkiem zginął. Gdzie tu by li skazani na śm ierć? Zerwał się – znalazł celę. Drzwi by ły otwarte. Konwoj u brak. Wszy scy stoj ą w środku. Sześcioro. Dwie baby i czterej m ężczy źni. – Uciekaj cie! Uciekam y ! Za m ną! Wy ciągnę was! Nikt nie wierzy. Nikt się nie rusza. – Was przecież rozstrzeliwać… Wszy stkich was postawią pod ścianą! No?! No?! Czego się boicie? Co m acie do stracenia?! Nawet m u nie odpowiadali. Koły sząc się, szedł do niego kory tarzem Swinołup. Wąchał rękę. Uśm iechał się. – Króliki. Kró-óliki. Ci j uż raz spróbowali. Wiedzą, czy m to się kończy. – Ty łaj daku. – Idź, otwórz wszy stkie cele. Dawaj , chłopcze. Uwolnij ich. Masz przecież kluczy ki, giwerę.

To ty j esteś panem . No? – Zam knij się. Swinołup zbliży ł się do niego – brudny, straszny, zwalisty – i Artem zrobił krok do ty łu, i j eszcze j eden. – Nikt za tobą nie pój dzie. Wolność, kurwa. Bohater, kurwa, oswobodziciel. – On was prowadził na rozstrzelanie! – krzy knął Artem do skazańców. – Już! Teraz! – I teraz m oże nam wy baczą? – wy m am rotał ktoś. – Przecież tu j esteśm y, nigdzie się nie ruszam y. – Może! – przy taknął Swinołup. – Wszy stko j est m ożliwe! Zrozum iałeś, gnoj u?! Zrozum iałeś?! Wszy stko zrozum iałeś?! Artem strzelił m u w pierś, strzelił w środek tego człowieka, i kulka uwięzła w nim , a on się uchy lił i znów się roześm iał. Wtedy Artem wdusił w niego j eszcze j edną kulę z obcego, niepewnego rewolweru – w brzuch. Nie m ógł wy strzelić m u w twarz, nie m ógł spoj rzeć Swinołupowi w oczy. W j ego pewne siebie, bezczelne, pańskie oczy. Ten w końcu, niechętnie, upadł. – No!? – powtórzy ł Artem do skazany ch na śm ierć. – Koniec! Z nim koniec! Idziem y ! – Z ty m tu koniec. Ale są inni – zaczęli m am rotać. – Dokąd tu m am y uciekać? Nie m a dokąd. Na górze sły chać by ło krzy ki, szczekliwe kom endy. Zaraz zej dą. – No to zostańcie! – wrzasnął do nich Artem . – I zdy chaj cie tu! Chcecie zdy chać, to zdy chaj cie! Jak ścierwa! Wsunął nagana lufą w spodnie, zabrał postrzelonem u konwoj entowi autom at, poszukał kluczy ków do kaj danek, ale nie zdąży ł ich zdj ąć – j uż biegli m u naprzeciw. Puścił serię z autom atu, przedostał się cało przez kory tarz, wdrapał się po schodach, wy skoczy ł do hali. By ł tam dy m , brud, zam ieszanie.

Orkiestra wciąż grała i bawiła j ak na Titanicu. Mina wy buchła tam , gdzie Artem j ą podłoży ł – na dolny m krańcu schodów ruchom y ch, z przeciwnej strony zapory, dokładnie nad celam i. Ale wy buch ich nie zawalił – przeciwnie, wy sadził wrota, na co właśnie liczy ł. Dobrze, że stacj a nie by ła głęboka, sy gnał się przebił. Dobrze, że Dietm ar nie zaufał naj em nikowi: dał m inę nie z zapalnikiem czasowy m , lecz zdalnie sterowaną. Dotarł do wy łom u, odepchnął krzątaj ący ch się, biały ch od py łu ratowników – i popędził schodam i w górę. Poza nim ta m y śl nie przy szła tu do głowy nikom u. 11 // Opad Kiedy biegł po schodach ruchom y ch, coś do niego krzy czeli. Ale Artem nie odwrócił się ani razu. A nuż przestraszą się strzelać m u w plecy, a w twarz wy strzelą? Znalazł się przy bram kach, przy kasach; tam , gdzie wy bierał drogę do teatru. Na dole głucho huczało. Jak gdy by gdzieś głębiej niż m etro kipiała podziurawiona przez ludzi Ziem ia, tak j akby lawa przeżerała j ej cienką skorupę, by pochłonąć stacj e i tunele. Jak gdy by. A w rzeczy wistości na Teatralnej toczy ła się woj na. Woj na, do której rozpoczęcia dał rozkaz Artem . Może ginęli tam teraz ten głupiec reży ser i j ego gwiazdka kurewka: um ierali m oże w tej właśnie sekundzie. A on, Artem , proszę – znów ży ł. Usiadł i siedział tam , oparty o zim ne stopnie, chociaż trzeba by ło uciekać, zabierać się stam tąd, dopóki woj na nie uniosła się, nie wy chlusnęła z kraterów schodów ruchom y ch i nie poparzy ła go. Po prostu nie m ógł na razie iść dalej . Trzeba by ło… Trzeba by ło chwilkę zaczekać. Po Um bachu. Po całej tej piwnicy. Po Swinołupie. Po skazańcach w celach. Ponownie po Um bachu. Po prostu poby ć tu przez chwilkę, posiedzieć na czy m ś zim ny m . Posłuchać echa tego, co działo

się tam , na dole, j uż nie z nim . Przy pom niał sobie o kaj dankach, pogrzebał w nich kluczy kiem , zerwał j e. Trzęsło nim . Potem trochę odpuściło. Od poziom u bram ek wy szedł do wy j ścia. Popchnął drzwi. I dopiero kiedy poczuł wiatr, na piersiach, na nogach, na policzkach, zrozum iał: wy szedł bez skafandra ochronnego. Na powierzchnię – bez skafandra! Nie m ożna. Nie m ożna. I tak nawdy chał się j uż tego świństwa. Obszedł budy nek, licząc na spotkanie z prawdziwy m Fiodorem Kolesnikowem . Tam ty m razem u Fiodora zostało j eszcze wiele przy datny ch rzeczy : na przy kład skafander. Ale tam , gdzie siedział Fiodor, niczego teraz nie by ło. Ktoś Fiodora zabrał razem ze wszy stkim i j ego m anatkam i. A Artem stał na powierzchni ziem i w portkach i kurtce: bez zbroi, nagi. A więc poszedł nagi. Dziwne to by ło uczucie. Kiedy to ostatni raz znaj dował się na powierzchni bez skafandra ochronnego? Kiedy m iał cztery latka. Kiedy m atka przebij ała się z nim na rękach do m etra. Ale tam tego dnia nie pam iętał. Pam iętał inny : z lodam i, z kaczkam i w stawie, z asfaltem pory sowany m kolorową kredą. Czy wtedy m aj owy wiaterek tak sam o – a m oże inaczej ? – figlarnie wiał m u w twarz, łaskotał pod kolanam i? Teraz też wzm agał się wiatr. Schodził z nieba do Artem a, biegł, śpiewaj ąc w zaułkach skry ty ch za fasadam i, leciał m u na spotkanie, owiewał twarz. Co on ze sobą niósł? Coś prześlizgnęło m u się przez spodnie, podrapało w nogę, zaklinowało się w nogawce, czepiaj ąc się Artem a j ak pasoży t nosiciela; w końcu wy padło z brzękiem na j ezdnię. Czarny rewolwer.

Artem pochy lił się, podniósł go. Obej rzał, pom acał. Dziwna broń. Jakby nam agnesowana: trudno j ą by ło wy puścić. A j ej trzy m anie boli. Zam achnął się i cisnął nim gdzieś w stronę Krem la. I dopiero wtedy go puściło. Zaczęło puszczać. Przeszły go ciarki. Trzeba by by ło, trzy m aj ąc się blisko budy nków, pobiec szy bciej do restauracj i, w której wcisnął się pod stół j eden z czterech stalkerów, ten, który wpadł na to, by zboczy ć z ulicy, ukry ć się przed prześladowcam i. Trzeba go by ło rozebrać, napuchniętego, pośpiesznie, przy m ierzy ć j ego rozciągnięte ciuchy, oddy chać powietrzem , który m on nie zdąży ł pooddy chać, i popatrzeć na Twerską przez okulary j ego m aski przeciwgazowej . Trzeba – żeby przeży ć j eszcze raz, żeby ży ć. Ale Artem nie m iał teraz siły i czuł, że nie m a prawa patrzeć na m iasto przez zaplute i przetarte szkło. I oddy chać py łem przez puszki filtrów. „Ży ć” znaczy ło teraz dla niego, by choć na krótko, choć przez pół godziny, choć przez dziesięć krótkich m inut – ot tak, w zwy kły m ubraniu, bez ciasnej gum y – iść o północy ulicą, tak j ak szedł z m am ą za rączkę dwadzieścia lat tem u; j ak dwadzieścia lat tem u chodzili wszy scy. Albo j ak dwadzieścia siedem lat tem u, ale by ć m oże podczas takiej sam ej nocy, a nawet tą sam ą ulicą, szła j ego m am a, m łoda i koniecznie piękna, obej m uj ąc się z bezim ienny m oj cem j eszcze nieistniej ącego Artem a. Kim on by ł? Co j ej m ówił? Dlaczego odszedł? Na kogo wy rósłby Artem , gdy by j ego oj ciec został? Artem przy wy kł j uż go nienawidzić, bo bezwarunkowo uwielbiał m atkę. A j ednak Suchy w m iej sce odłam anego oj ca j akoś nie zdołał przy rosnąć. A nikt więcej nawet nie m iał okazj i spróbować. Ale za to teraz…

Teraz Artem m ógł sobie wy obrazić, j ak ten człowiek szedł obok j ego m atki. Zwy czaj nie: chwy cił ciepłą ży wą rękę i szedł, gadaj ąc o różny ch różnościach. I oddy chał tak, j ak Artem teraz: nie pofałdowaną trąbą i nawet nie nosem , lecz cały m ciałem , każdy m porem . I słuchał j ej , tej dziewczy ny, cały m ciałem j ednocześnie, j ak słuchaj ą ludzie na sam y m początku, kiedy j eszcze ostrożnie, po om acku się do siebie garną. Jego oj ciec by ł ży wy m człowiekiem i m atka by ła ży wy m człowiekiem , zrozum iał teraz Artem . By li tak sam o ży wi j ak i on. A on by ł teraz bardzo ży wy. Dopiero co m iał nieuchronnie um rzeć i widział nawet tę kulę, którą przeznaczono, by przerwać j ego ży cie, i bry zgała na niego obca śm ierć na dowód tego, że ludzie absolutnie m ogą um ierać, i to um ierać bły skawicznie, głupio i bez żadnego sensu. A teraz ży ł. I nigdy j eszcze nie by ł bardziej ży wy i bardziej realny niż teraz. Coś się wewnątrz Artem a rozluźniało; tak j akby j ego serce by ło dotąd ściśnięte niczy m pięść. A teraz odrobinę się rozwierało. Powoli go uwalniało. Zdołał sobie przecież wy obrazić, j ak oj ciec szedł obok m atki; i nie m iał ochoty się wtrącić, wcisnąć m iędzy nich, odepchnąć go od niej . Niech sobie idą dwadzieścia siedem lat tem u, niech sobie oddy chaj ą, tak j ak on teraz oddy cha. Niech cieszą się sobą nawzaj em , ile m ogą. I niech on j ednak przy chodzi na świat. Tu, na powierzchnię. Tak j akby tam , pod ziem ią, to wszy stko by ły m aj aki, długie m aj aki chorego na ty fus, lepkie, grząskie, i oto dopiero teraz zaczy na się prawda, rzeczy wistość. Wiatr sprawił, że uwierzy ł: przed nim j est coś niezwy kłego. Wszy stko, co naj bardziej fantasty czne, by ło j eszcze przed nim . Artem m inął Twerską.

Ruszy ł dalej . Prosto, środkiem ulicy, pom iędzy scy llam i i chary bdam i wszelkich krem lów, pałaców, dum państwowy ch – z fantazj ą; chrzanić to, że zewsząd coś się m oże wy sunąć, schy lić się do niego, pożreć – spacerował; po prostu spacerował. Wy rzucił też z głowy ty ch, którzy ścigali go na Twerskiej : za pierwszy m razem zdarzy ł się cud, oszczędzili go, i teraz też się zdarzy. Zapewne nie tu j est Artem a stacj a końcowa, nie na Teatralnej ; nie tu j est j ego punkt docelowy. Budy nki rządowe – napuszone, zbudowane na wieki – nie zdawały się j uż granitowy m i nagrobkam i, wiatr rozwiewał grobowy odór. Nie czuł wobec nich strachu, lecz litość. Stoj ą w nocy, puste: pewnie żałuj ą, że przeży ły dłużej niż wszy scy, dla który ch by ły budowane. Jak starcy, którzy boleśnie i strasznie przeży waj ą swoj e własne dzieci. Coś polizało m u rękę. Jeszcze raz. Teraz polizało go w nos. Deszcz. Zaczy nał padać deszcz. By ł tak sam o podstępny i truj ący j ak powietrze tu, na powierzchni: w sm aku woda; ale i powietrze m iało sm ak ży cia, a ilu j uż zabiło. Oczy wiście na ty m deszczu nie wolno by ło iść bez ubrania. A Artem j akoś szedł i nie wiedzieć czem u by ł z tego zadowolony. Zwolnił nawet kroku: chciał zm oknąć. Deszcz… Artem zatrzy m ał się, zadarł głowę, wy stawił na niego twarz. I nagle to zobaczy ł. Ulice, który m i przechadzaj ą się nieśpiesznie zadziwiaj ące olbrzy m y w j askrawy ch, pstrokaty ch ubraniach. Pękate białe sam oloty lecące nisko, tuż nad dacham i dom ów – nie

prawdziwe sam oloty, ale przez kogoś wy m y ślone: zam iast płaskich alum iniowy ch pasków, który m i prawdziwe sam oloty chwy taj ą się nieba, te m iały przezroczy ste drżące skrzy dła, trochę j ak u ważek. I nie pędziły, lecz szy bowały. Sam ochody nie by ły ty m i zardzewiały m i konserwam i, w który ch trupy by ły ściśnięte j ak szprotki, ani ty m , czy m by ły wcześniej ; ale śm ieszny m i m aleńkim i wagonikam i, kropka w kropkę j ak wagony m etra, ty le że czterom iej scowy m i. I w ty m dziwny m świecie też padał deszcz. Ciepły i łagodny. Skąd m u się to wszy stko ukazało? Wspom nienie? Nie, tego świata nigdy nie by ło. Więc co?

Ścisnęło, zdławiło go w piersi. Artem otarł krople z twarzy. Tak j akby m u się to przy śniło. Jakby odłam ek snu wy dostał się na zewnątrz i rozpalił tkankę tam , którędy wy chodził. Kto to by ł? Czy j e to by ło? Artem zam arł, boj ąc się to spłoszy ć. To nie j ego m arzenia. I takie sny – po co m u one? Kom u w ogóle m ogło się coś takiego przy śnić? Jego m am ie? Nie. Nie. To coś innego. Zarzucił autom at na ram ię, podstawił chm urom dłonie j ak czerpaki, te trochę m u napłakały ; przem y ł sobie oczy trucizną, żeby na zewnątrz oślepnąć, a w środku przej rzeć. Nie. Nie m ógł sobie przy pom nieć. Dziwne. Artem poszedł dalej – obok hotelu Nacional, obok niem y ch wy działów uniwersy teckich, obok pom ników pam ięci, który m starczy j ej j eszcze ledwie na pół pokolenia, obok bezsensowny ch wież, nic j uż nieznaczący ch, obok m urów, który ch nikt nigdy nie będzie j uż szturm ował – tam , naprzód, do Wielkiej Biblioteki. Do tego, co j est pod nią. Do Polis. Na dźwięk tego słowa m ogłaby teraz ogarnąć go, wrócić do niego przeszłość. Ty m czasem przed j ego oczam i roztaczała się ta niem ożliwa bzdura, ta piękna głupota – sam oloty j ak ważki i olbrzy m y w śm ieszny ch wagonikach.

I w żaden sposób nie m ógł się j uż tej cudzej wizj i pozby ć, odczepić się od niej . Co to by ło? Artem zadzwonił przy wrotach specj alny m , taj ny m sy gnałem . Tak dzwonili wracaj ący z wy padu stalkerzy naj ęci do grabienia Wielkiej Biblioteki. Czasem stali przed ty m i wrotam i i dzwonili lewą ręką, bo prawą przy trzy m y wali swoj e wy lewaj ące się flaki. Czasem dzwonić m ógł ty lko j eden z grupy, dociągnąwszy tu, do wrót, pozostały ch, którzy by li ranni albo po drodze zdąży li j uż skonać. Czasem sił i krwi w ży łach starczało ty lko na j eden wy m y ślny dzwonek. Dlatego ty m , którzy go znali, otwierali na Borowickiej od razu. Otworzy li i Artem owi. Nawet ci, którzy odsuwali zasuwę herm ety cznej grodzi, m aj ąc pokazać się w westy bulu Borowickiej ty lko na chwilę, by li pokry ci brezentem i gum ą. Wiedzieli, czy m ry zy kuj ą. I na Artem a – m okrego od deszczu, w spodniach i kurtce, ciem ny ch, lepiący ch się do ciała – patrzy li przez wizj ery swoich m asek przeciwgazowy ch j ak na j akieś dziwo, j ak na dzikusa, j ak na sam obój cę. Wy m ierzy li w niego broń, przeszukali go. Zabrali autom at. Przy stawili dozy m etr, dali m u obwąchać Artem a. Dozy m etr rozwrzeszczał się histery cznie. Artem stał z uniesiony m i rękam i, uśm iechnięty. – Um iesz m ówić? – zapy tali go. Złapał w kadr tego, który do niego m ówił: zielonego słonika z zaparowany m i ze zdziwienia krążkam i okularów. – Um iesz? Mówić? – powtórzy ł powoli słonik. Artem owi zachciało się śm iać, ale ugry zł się w j ęzy k. Ludzie się denerwuj ą: nigdy nie wiedzą, kto m oże do nich przy j ść. – Zadzwońcie do Mły narza. Na Arbacką. Powiedzcie, że to Artem .

– Dokum enty m asz? – Powiedzcie Mły narzowi. Powiedzcie, że to j ego Artem . On m nie zna. A oni znali Mły narza – j ak wszy scy tutaj . Trzy m aj ąc się od Artem a j ak naj dalej , j akby by ł zadżum iony, wprowadzili go do środka. Wy chłostali go strum ieniem wody z ręcznej pom py, zm y waj ąc z niego całe to świństwo. Zabrali m u skażone ubranie. Sam i zdj ęli skafandry. Do wartowni na dole zaprowadzili go nago, tam wy dali m u czy j ś m undur. Zaczęli dzwonić na Arbacką, nie spuszczaj ąc z niego wzroku. – Niezły tu u was fetor – odezwał się do nich. – A idź ty – burknął m u j eden z napotkany ch ludzi. – Norm alnie pachnie. Nij ak. – Jasna sprawa – uśm iechnął się do niego Artem . – Coś ty, nawalony ? Ten, który czekał ze słuchawką przy uchu, obej rzał się na niego z wahaniem : czy j est sens m u wierzy ć, czy trzeba niepokoić Mły narza, nie lepiej na razie wsadzić tego podej rzanego ty pa do karceru? Ale po drugiej stronie j uż odebrali. – Tak. Pułkownika Mły nariewa. Posterunek Bor-Góra. Wiem , że j est późno. Nie, to pilne. Tak j ak wtedy, pom y ślał Artem . Jak za tam ty m , pierwszy m razem . Kiedy szedł do Polis, żeby ostrzec ich przed czarny m i. Przed przerażaj ący m zagrożeniem dla WOGN-u, całego m etra i całej ludzkości. Idiota. Też Mły nariewa i też „Bor”. Jak wczoraj i j ak sto lat tem u. Przez te niecałe trzy lata przeży ł więcej niż przez poprzednie dwadzieścia cztery. – Mły narz – szczęknęło w głośniku. I od razu m inął m u beztroski nastrój . I znów go to ogarnęło, ścisnęło m u kiszki. A j eśli Mły narz się do niego nie przy zna? – Jest tu j akiś cudak. Przy szedł goły z powierzchni. No, bez skafandra. Tak! Mówi, że nazy wa

się Artem . Po prostu Artem . Tak. Pański Artem . To znaczy pana, towarzy szu pułkowniku. Tak powiedział. Słuchawka przestała zgrzy tać, um ilkła. A j eśli wy rzeknie się Artem a? Przecież to nie on go tu wzy wał. Przez te dwa lata ani razu po niego nie posłał. Nie dowiady wał się nawet, j ak tam j ego Aneczka. Odciął się. Niepotrzebnie Artem czekał. – Jestem zaj ęty – po drugiej stronie zazgrzy tało ostre koło zębate. – Można słuchawkę? – nie wy trzy m ał Artem . Wartownik niechętnie dał m u podej ść. – Światosławie Konstantinowiczu. Tu Artem . Mąż Ani. – Artem – powtórzy ł za nim zardzewiały, nadszarpnięty głos. – Po co przy szedłeś? – Proszę im powiedzieć, żeby m nie wpuścili, Światosławie Konstantinowiczu. Jestem bez brezentu i dokum entów. – Mam tu sy tuacj ę awary j ną. Nie m ogę rozm awiać. Muszę iść. – Mam wrócić na powierzchnię? W słuchawce zapanowała cisza. Wartownicy słuchali j ej razem z Artem em , ale szum iała w niej cisza. Ta sam a, co przez ostatnie dwa lata. Mły narz nie chciał m u odpowiedzieć.

Dowódca posterunku zacisnął i rozluźnił palce na niewidzialnej latarce, żądaj ąc, by Artem zwrócił m u telefon. W wartowni zrobiło się nieco ciem niej . – Sy tuacj a awary j na to na Teatralnej , tak? – zapy tał Artem . Telefon niechętnie się obudził. – Co to m a do Teatralnej ? Na stacj i Ochotny j Rj ad by ł wy buch. Do Polis j est stam tąd j eden przy stanek. Trzeba wy j aśnić, co…

– Ochotny j Rj ad to głupstwo. Właśnie stam tąd idę. – Co ty tam do cholery … – A pan… Nie wie pan j eszcze nic o Teatralnej ? O inwazj i? Nie by ło j eszcze m eldunków? – Jaka znowu inwazj a? Co ty bredzisz? – Proszę im powiedzieć, żeby m nie wpuścili. Nie będę m ówił przez telefon. Panu opowiem . Stukot: Mły narz położy ł słuchawkę na biurku. Dobiegło go rzucone w bok: „Anzor! Co tam ze Sm oleńską? Wy sunęli się? Tak, idziem y ! Bierz Polatuchę! Za m inutę za m ną!”. Artem wczepił się w rozgrzany plastik. – Świato… – Dobra. Daj m i dowódcę. Za dziesięć m inut na stacj i Biblioteka. Polis. W m oskiewskim m etrze by ły stacj e ży j ące dostatnio. Niewiele, ale by ły. W porównaniu ze stacj am i nędzny m i, dzikim i czy porzucony m i zdawały się raj em . Lecz w porównaniu z Polis okazy wały się chlewem , chociaż, fakt, dostatnim . Jeśli m etro m iało serce, by ło ono tutaj : tworzy ły j e właśnie te cztery stacj e – Borowicka, Aleksandrowski Sad, Biblioteka im ienia Lenina i Arbacka, połączone arteriam i kory tarzy. Ty lko tu ludzie nie chcieli rezy gnować z tego, kim by li wcześniej . Zarozum iali uniwersy teccy profesorowie, akadem icy utracony ch nauk, głupie m ole książkowe, naj różniej si arty ści poza ty m i j arm arczny m i – na pozostały ch stacj ach ich los by ł przesądzony : m ogli żreć gówno. Nikom u te rozpieszczone lenie nie by ły potrzebne. Ich nauki w nowy m świecie niczego nie wy j aśniały, na ich sztukę nikom u nie starczało cierpliwości. Albo idź czy ścić grzy by, albo pilnować tuneli. Możesz j eszcze kręcić pedałam i, dlatego że w m etrze światło to po prostu światło, a wiedzy każdy m a tu dość i bez ciebie. I nie m ów w zby t skom plikowany sposób, nie strugaj ważniaka, j eśli nie chcesz

oberwać. Tak by ło wszędzie – poza Polis. Bo do Polis właśnie takich ludzi zapraszano. Dokarm iano. Dawano im poczuć się ludźm i: um y ć się, podleczy ć siniaki. W m etrze wiele stary ch słów traciło sens, stawało się skorupką orzecha z czarny m , zbutwiały m wnętrzem : na przy kład kultura. Słowo niby j est, ale rozgry ziesz i na j ęzy ku zostaj e ty lko zgnilizna i gory cz. Tak by ło na WOGN-ie, na Linii Czerwonej , w Hanzie. Ale nie w Polis. Tutaj to słowo m iało j eszcze słodki posm ak. Ssano j e tu i gry ziono, i robiono pełne spichrze zapasów. W końcu zaprawdę nie sam y m i grzy bam i... Stacj a m etra Biblioteka Lenina posiadała górne wy j ścia prowadzące wprost do budy nku sam ej Wielkiej Biblioteki, niegdy ś Rosy j skiej Państwowej ; i żeby nikt i nic nie wdarło się tędy do m etra, wy j ścia te dawno i trwale zam urowano, a m ożna się tu by ło dostać ty lko przez westy bul stacj i Borowickiej . Tuż obok; dlatego Artem z eskortą zj awił się na stacj i Biblioteka Lenina, j eszcze zanim upły nęło wy znaczone przez Mły narza dziesięć m inut. Biblioteka Lenina by ła bardzo staroświecka; tak j akby budowniczowie m etra nie wznieśli j ej sam i, lecz wiercąc tunele, natknęli się w m oskiewskiej glinie na czy j ś staroży tny grobowiec i odkopali go, przy sposabiaj ąc do swoich potrzeb. Hala wy dawała się niewłaściwa dla m etra: strzeliste sufity, rozłoży ste sklepienia, zby t wiele powietrza dla pasażerów kolej ki; budowali i nie bali się, że warstwa gliny zdusi te sklepienia, zawali j e. Prawie wszy stkie nowe stacj e by ły skry te w wąskich i niskich tunelach, w pancerzu z tubingów, żeby siedząca na nich ziem ia nie złam ała im grzbietu. Żeby nie dosięgły j ej z góry bom by. A tu, buduj ąc, m y ślano j eszcze o pięknie; j akby m ogło ono zbawić świat*. Paliło się tu j asne światło; zapalone by ły wszy stkie bez wy j ątku lam py, białe kule pod dwupiętrowej wy sokości sufitem . Rozrzutność, uczta podczas dżum y : ty le światła by ło ludziom niepotrzebne. Ale tu palono j e i nie żałowano – czar Polis polegał właśnie na ty m , by przy by sze

m ogli się poczuć choć na dzień, choć na godzinę j ak w tam ty m świecie, który przepadł. I Artem też, j ak i wszy scy : na chwilę zm ruży ł oczy i przez chwilę dał się kupić. A potem przem knął m u przed oczam i tam ten obraz z czy j egoś snu, z j akiegoś powodu przy pom niało m u się to nierzeczy wiste m iasto na powierzchni. Opędził się od niego, opędził się od sam olotów ze skrzy dłam i ważek. Dość. Stacj a pogrążona by ła w popłochu. Niedbali staruszkowie i staruszki w okularach o szkłach gruby ch j ak lupy, czterdziestoletni studenci um arły ch wy działów, zniewieściali arty ści wszelkiej m aści, bram ini w chałatach i z książkam i pod pachą – cały ten m iły wy m ieraj ący nonsens – roili się niespokoj nie wzdłuż torów, wy ciągaj ąc szy j e, żeby lepiej widzieć czarny kwadrat tunelu prowadzącego na Ochotny j Rj ad. A powinni j uż przecież spać: na zegarze by ła północ. Z kwadratu bił dy m . Na j ego skraj u stali wartownicy Linii Czerwonej : przed Biblioteką i zaraz za nią rozciągało się j ej tery torium , należały do niej całe tunele. Sam ą Bibliotekę Lenina czerwoni wy m ienili po woj nie z Hanzą na Plac Rewolucj i. – Co się dziej e? Co się tam u was stało? – nękali gapie czerwonoarm istów. – Powiedzcie chociaż, co wy buchło? To atak terrory sty czny ? – Nic nie wy buchło. Sy tuacj a w norm ie. Wy dawało wam się – kłam ali wartownicy, chociaż dy m z czarnego kwadratu gry zł ich w płuca, tak że kłam ać trzeba by ło, zanosząc się kaszlem . – Pewnie się u nich zaczęło. W końcu ich lud będzie wolny – powtarzał z przekonaniem j eden okularnik drugiem u, daj ąc spokój cy nowy m czerwonoarm istom . – Trzeba ich wesprzeć. To nasz obowiązek! – m ówiła wzburzona dam a w cy gańskiej spódnicy narzuconej niedbale na szeroki zadek. – Pój dę m alować plakat solidarności. Nie zechciałby się pan dołączy ć, Zacharze?

– Wiedziałem , wiedziałem , że to się stanie. Ale że tak szy bko! Rosy j skiem u człowiekowi skończy ła się cierpliwość! – trząsł palcem wskazuj ący m długobrody starowina. – Macie swoj ą równość. Macie swoj e braterstwo. – Widzicie? Bo przecież nieprzy padkowo w pierwszej kolej ności zaczęło się na stacj i Ochotny j Rj ad! To wszy stko dlatego, że j esteśm y tuż obok. Polis. Miękka siła w działaniu, że tak powiem ! To po prostu nasza obecność, wpły w naszej kultury ! Sam nasz przy kład! Wartości dem okraty czny ch nie zaniesie się na bagnetach! A nasz… duch wolności, proszę wy baczy ć m i ten patos… – Sądzę, że powinniśm y wy ciągnąć do nich rękę. Otworzy ć granicę dla uchodźców. Zorganizować rozdawanie j edzenia! – przem awiała kobieta z tapirem i dram aty czny m dekoltem . – Tam u nich panuj e głód, tak sły szałam . Coś strasznego! Na wszelki wy padek przy niosę z dom u ciastka, j akby m to wy czuwała, kiedy j e wczoraj piekłam . – Nie będzie tu uchodźców – powiedział im wszy stkim Artem . – I powstania tam nie będzie. Niczego nie będzie. Pody m i się i skończy. – Skąd taka pewność? – zapy tali go z urazą. Artem wzruszy ł ram ionam i: j ak to wy j aśnić? Ale j uż o nim zapom niano: wszy scy odwrócili się od zady m ionego kwadratu – w stronę kładki wznoszącej się pod sam o sklepienie nad j edny m z torów. Z owej kładki schodziła bezgłośna lawina ubrany ch na czarno ludzi. Na twarzach m aski, na piersi kevlar i kruczoczarne hełm y z podniesiony m i przy łbicam i na głowach; a w dłoniach AK-74 z tłum ikam i. – Zakon! – zahuczało nad głowam i i w głowach. – Zakon – powtórzy ł Artem szeptem . Serce zaczęło m u łom otać. Zaświerzbiały go oparzenia po papierosach wy palone na każdej z

liter: „Jeśli nie m y, to kto?”. Jak zawsze. Nikt inny. Kolum na dotarła do wej ścia do tunelu, uform owała szy k. Artem przebił się w ich pobliże i pociągnął za sobą eskortuj ący ch. Przeliczy ł: pięćdziesięciu ludzi. Dużo. Więc Mły narz zdąży ł przez ten czas uzupełnić straty … Artem wpatrzy ł się w wy cięcia w m askach, w obram owane czernią oczy i nasady nosów. Są tu j ego towarzy sze? Sły szał j uż nazwisko Polatuchy. A Sam ? Stiopa? Tim ur? Kniaź? Ale nikt go nie zauważał, wszy scy zasty gli ze wzrokiem utkwiony m w punkcie na końcu tunelu. Mły narz nie m ógł przecież wszy stkich zastąpić? Takich j ak oni zastąpić się nie da. Sam ego Mły narza z nim i nie by ło. Zapewne nadciągnął tu oddział ze Sm oleńskiej , z bazy Zakonu. Teraz czekali na dowódcę. Ten stacj onował osobno, na Arbackiej . Te dziesięć m inut, które Mły narz sam sobie wy znaczy ł, zdąży ło j uż upły nąć. Potem piętnaście. I dwadzieścia. Kolum na zafalowała: ludzie przestępowali z nogi na nogę, prostowali plecy. To m im o wszy stko by li ludzie, nie posągi. W końcu się ukazał. Jeden człowiek zniósł wózek inwalidzki po schodach. Kolej ni dwaj – potężnie zbudowani – nieśli na rękach j ego sam ego. Mły narza. Posadzili, poprawili, pchnęli wózek. Na szerokie barki m iał narzuconą woj skową kurtkę w panterkę – prawie naturalnie, prawie j akby po prostu by ło m u zim no. Ale na kościsty ch kolanach leżała ty lko j edna ręka, lewa. Prawej nie by ło aż do ram ienia, i po to właśnie by ła kurtka. Dwa lata j uż m inęły, a on wciąż przy kry wał kikut, chował go. Nie chciał się przy zwy czaić. Tak j akby ręka m ogła znów odrosnąć, trzeba ty lko cierpliwie poczekać. Cała form acj a j ak j eden m ąż obróciła się na pięcie, twarzą w stronę swoj ego dowódcy. Jedny m ruchem wszy scy wy pręży li się na baczność. Artem zdał sobie sprawę, że sam też się

pręży – ale zrozum iał to dopiero, kiedy zabolały go nieprzy zwy czaj one plecy. – Spocznij – zaskrzy piał do nich Mły narz. Ależ on się zrobił suchy, pożółkły. Zniknęło wszy stko, co rum iane. Włosy, niegdy ś czarne z biały m przeplotem , wy blakły, spłowiały : stały się zupełnie szare. Lecz teraz, kiedy przy wieźli go bliżej , stało się j asne – nie stracił od tego surowości, j ego zm arszczki i fałdy skóry zary sowały się j eszcze ostrzej ; i oczy m u nie wy blakły. Przeciwnie – m ocniej się rozpaliły. Artem ruszy ł w j ego stronę przez tłum . – Przepuśćcie m nie! Ja do pułkownika… Naty chm iast go odcięli, odgrodzili czarny m i rękam i. Jeden z dwóch potężny ch ludzi, którzy go blokowali, zdziwił się: – Artem ? To ty ? – Polatucha! Wsty dzili się uściskać, ale po cichu wy m ienili spoj rzenia. Polatucha postukał sobie palcem po naszy wce na ram ieniu: „A(II)Rh–”: druga grupa krwi z m inusowy m Rh. Jak u Artem a. Mły narz odwrócił się przez ram ię, też go poznał. – Daj cie go tu. – Towarzy szu pułkowniku – zwrócił się przy ludziach do teścia Artem ; ręka sam a uniosła m u się do skroni. – Do pustej głowy – powiedział m u Mły narz. – Tak j est – uśm iechnął się Artem ; ale Mły narz nie odwzaj em nił uśm iechu. – Melduj . Co tam się dziej e? Atak terrory sty czny ? Dy wersj a? – Wcale nie tam dziej ą się naj ważniej sze rzeczy. Ty lko na Teatralnej . – Ja cię py tam o Ochotny j Rj ad… – Na Teatralnej , Światosławie Konstantinowiczu. Faszy ści zaatakowali. Zagarniaj ą Teatralną

dla siebie. A wy buch by ł… Nie j eden, ty lko trzy. Odcinaj ą za ich pom ocą Linię Czerwoną, żeby nie nadeszły posiłki. – Skąd ty to wszy stko wy trzasnąłeś? Skąd wiesz o faszy stach? – By łem … By łem na Teatralnej . Uciekłem . – Anzor! – Mły narz m achnął ręką adiutantowi; kurtka zsunęła m u się od tego na ukos i spadła na granit. W tłum ie zaczęto wzdy chać, pokazy wać na kikut, dy skutować o nim z przej ęciem . – Zabierz ty ch… – Mły narz z iry tacj ą skinął głową na ludzi. Szy k bły skawicznie się rozpadł, zam ienił się w łańcuch, który rozszerzaj ący m się kręgiem naparł na niezadowolony ch gapiów, odpy chaj ąc ich dalej od Mły narza i tunelu. – Cholerne trepy ! – obrażał się ktoś w tłum ie. – Jesteś pewien, że chcą wziąć stacj ę? – zapy tał nieufnie Mły narz. – To przecież wbrew um owie. – Mówią, że j eśli oni j ej nie wezm ą, trafi w ręce czerwony ch. – Co ty tam robiłeś? – Mły narz patrzy ł na niego z dołu, a wy dawało się, że z góry. – Ja… Mogę potem powiedzieć? Panu osobiście? – Osobiście m nie… – dotknął swoj ego szpiczastego kolana; nogi m iał chude, pozbawione siły, do niczego. – Osobiście m nie, tak? Anzor! – powiedział cicho, ze złością. – Sam i też m ogliby śm y się dom y ślić, co? Co do faszy stów. Mogliby śm y ? Niektórzy z kręgu żołnierzy zaczęli się w końcu odwracać w stronę Artem a, poznaj ąc go. Artem owi zrobiło się cieplej . Może uśm iechali się pod m askam i. W końcu nie poj awiał się tu od dwóch lat. Ale m ógłby i od stu dwóch – tego, z kim się woj owało, nigdy się nie zapom ni. Niepotrzebnie m iał wątpliwości. – Mogliby śm y, towarzy szu pułkowniku.

– Zaczekaj . A j eśli odetną Ochotny j Rj ad… Wtedy Plac Rewolucj i zostanie bez wsparcia. Jedy ne połączenie z Linią Czerwoną prowadzi tam przez Teatralną, tak? – Tak j est – potwierdził rudy Anzor. – Jeśli to wszy stko prawda – Mły narz obrócił lewy m kołem , zatoczy ł w zadum ie półkole – na ich m iej scu wy kroiłby m też sobie Plac. Zy skaliby j edną stacj ę, a tak – dwie. Słusznie, zdał sobie sprawę Artem . Grzech by łoby nie wziąć. Krew i tak się polej e. Dietm ar oczy wiście spróbuj e. – Py tanie, czy to dla nich nie za duży kawałek. A co, udało im się odciąć przej ścia? – Jednego na pewno nie – odparł Artem po zastanowieniu. – No, czy li czerwoni będą przerzucać tam swoj e siły i starać się odbić stacj ę. A co to oznacza? Wielką woj nę ledwie krok od nas. Od Polis. Z trzech kierunków naraz – podniósł lewą rękę, zgiął palce. – Plac Rewolucj i to j eden przy stanek od naszej Arbackiej . Ochotny j Rj ad – stąd, od Biblioteki. I Borowicka – od Rzeszy, od Czechowskiej . Zahaczy o nas. Py tanie – kiedy. Jutro, poj utrze czy za ty dzień. Mły narz rzucił okiem na swoich żołnierzy ; wy starczy ło ich akurat, żeby oczy ścić pół peronu. – Połowę zostawić tutaj – rozkazał Anzorowi. – Połowę na Plac Rewolucj i. I potoczy ł się sam , nierówno, w stronę schodów. – Światosławie Konstantinowiczu… Chciałby m z panem porozm awiać… – Chodź – Mły narz j echał dalej , nie zatrzy m uj ąc się. Dowieźli go do Arbackiej , gdzie pułkownik m iał swoj e pom ieszczenie. Po drodze nie rozm awiali. Artem nie chciał przy świadkach, a Mły narz wcale. Zostawił Artem a w przedsionku z Polatuchą; sam zam knął się u siebie. Obcy dla nich obu Anzor pobiegł gdzieś z j akim ś poleceniem i dopiero wtedy blondwłosy Polatucha obj ął Artem a, om al nie łam iąc m u kości, m rugnął do niego zezuj ący m okiem .

– Jak się m asz? – wy szeptał. – Tęsknię – przy znał Artem . – Nie przy j m ie cię z powrotem ? – Polatucha skinął głową w stronę drzwi. – Za co tak się złości? – To przez Anię. – Bo niezłe z ciebie ziółko… Zerwałeś j ego j agódkę! – Polatucha bezgłośnie się roześm iał, pchnął Artem a w pierś, zachwiał nim . – My ślisz, że chował j ą dla takich łobuzów? – A co u was? – Zwerbowali dużo nowy ch. Po bunkrze… Porozum ieli się wzrokiem , zam ilkli.

– Tak. Nie odpowiada. Rozłączy ł się. Nie przy znaj e się. Złapiem y go, Aleksiej u Feliksowiczu. Wręczy m y. Przy j ąłem . Tak j est! – ledwie przebił się przez drzwi cichy głos z gabinetu Mły narza. Przem knęło m u przez głowę: kom u Mły narz m elduj e? Jakiem u Feliksowiczowi? Mły narz! Żeby zatrzeć wrażenie, że podsłuchuj e, Artem zapy tał o zam knięte drzwi: – Co z nim ? – No cóż… – Polatucha zawahał się; przeszedł na zupełny szept. – Przed pój ściem na Bibliotekę postanowił się odlać… Przy piliło go. I w wy chodku spadł z tego przeklętego wózka na ziem ię. My oczy wiście staliśm y obok… Na zewnątrz. Chcieliśm y wej ść, podnieść go… W końcu brak czucia w nogach i j edna ręka. Ten j ak wrzaśnie: poszli won! Dziesięć m inut grzebał się na tej podłodze… Póki sam nie wlazł z powrotem … I cholera go wie, j ak wlazł… Na j ednej ręce. Żeby śm y ty lko nie widzieli go na podłodze bez gaci. No, cóż. – Tak… – No i tak. Dobra. A ty … Co ciebie tu sprowadza?

– Mnie… Artem zm ierzy ł Polatuchę wzrokiem , ocenił go; w bunkrze Polatucha dostał kilka kul za Artem a, kiedy ten siedział na ziem i z zacięty m zam kiem – wy skoczy ł zza osłony i wziął ogień na siebie. A Artem niósł go, to wielkie cielsko podziurawione ołowiem , na plecach do sanitariusza. Sanitariusz zaordy nował Polatusze odwalenie kity z upły wu krwi, ale Artem by ł j ego bliźniakiem pod względem grupy i Rh i przelał z siebie Polatusze półtora litra; to wy starczy ło. Ołów wy ciągnęli z niego w form ie zgnieciony ch bry łek: wszy stkie kule rozbiły się o j ego twarde m ięso. Tak więc od tej pory bulgotało w nim półtora litra poży czonej od Artem a krwi. Cały czas się zbierał, żeby oddać. – Szukałem radiotelegrafisty. Na Teatralnej . – Jakiego radiotelegrafisty ? – zaniepokoił się Polatucha. – By ł tam … Taki j eden. Mówił, że znalazł ocalony ch. Inny ch oprócz nas. Gdzieś na północy. Dziwna historia. Ja sam … Wiesz… Ile razy próbowałem ? Złapać sy gnał. Ciągle… Cicho. A ten… No więc dlatego… Polatucha skinął m u głową. Jakoś tak współczuj ąco. – A idź ty ! – Artem uśm iechnął się i pchnął go w j ego kam ienny brzuch. – Artem ! – dało się sły szeć wołanie zza drzwi. – Udawaj norm alnego – powiedział Polatucha. – Może przy j m ie cię z powrotem . My też tu za tobą tęsknim y. Pokój by ł duży ; rozm iar akurat dla j ego gospodarza. Mły narz wj echał za szerokie dębowe biurko zawalone papieram i. Wj echał, poprawił kurtkę – i wózek stał się niewidoczny. Tak j akby na krześle siedział zm arznięty człowiek. W gabinecie nie grzej ą, ot i wszy stko. – Polatucha! – warknął Mły narz przez drzwi. – Potrzebuj ę trzech ludzi, ochotników. Żeby

dostarczy ć führerowi kopertę. Jedny m j esteś ty. Inny ch poszukaj ! Wszy stkie ściany pokry wały m apy, j akieś chorągiewki, strzałki. Listy nazwisk, przy każdy m j akaś uwaga: dy żury. Ale by ła j eszcze ściana z inną listą, szczególną. Długą. Pod którą stała półka, a na niej graniasta szklaneczka, wy pełniona do połowy czy m ś m ętny m , białawy m . Tak j akby ktoś chrząknął i upił z niej sam ogonu; ktoś z tej właśnie listy. Ale nie. To Mły narz tak ich wspom inał. Robił to codziennie o pierwszej , dziwak. Choć rękaw kurtki i tak j est pusty. Artem owi stanęła gula w gardle. – Dziękuj ę. Że m nie pan przy j ął. Światosławie Konstantinowiczu. Ciekawe, czy j est na tej liście Hunter? On przecież nie w bunkrze zginął… – Zam knij drzwi. Po co przy szedłeś, Artem ? – teraz, w cztery oczy, zrobił się szorstki, niecierpliwy. – Co ty tu robisz i co robiłeś tam , na Teatralnej ? – Tutaj – przy szedłem do pana. Z czy m ś takim nie m ogę chy ba iść do nikogo innego. A tam … Mły narz na niego nie patrzy ł – niezgrabnie zwij ał sobie j edną ręką papierosa. Artem bał się zaproponować m u pom oc. – Tu… Z tego układa się j akaś dziwna historia. Ogólnie, j estem prawie pewien, że… – Artem wziął głębszy wdech. – Prawie pewien, że nie j esteśm y j edy ny m i ocalony m i. – To znaczy ? – Znalazłem na Teatralnej człowieka, którem u udało się złapać sy gnał radiowy z innego m iasta. Rzekom o by ły to Polarny j e Zori. Gdzieś pod Murm ańskiem czy coś. Kontaktował się z nim i. Tam … Można ży ć. A potem … Jest inform acj a, że do Moskwy przy chodzili ludzie… Z zewnątrz. Pewnie stam tąd. Z ty ch Polarny ch Zori. Trafili na Czerkizowską, na Linii Czerwonej .

Opowiedzieli tam , skąd są… Ale co ciekawe, od razu ich wszy stkich zgarnęli. Podobno – zastrzegł. – Kto ich zgarnął? – KGB. A potem zaczęli aresztować ty ch, którzy ich widzieli. A nawet ty ch, którzy tę historię przekazy wali dalej . Przy czy m wy sy łali ich, zdaj e się, na Łubiankę. Czy li poważna sprawa. Rozum ie pan? – Nie. Artem nie wiedzieć czem u przy gładził swoj ego j eża na głowie. – Nie! – powtórzy ł Mły narz. – A pan… Nie m iał pan żadny ch m eldunków? O ludziach z m iej scowości Polarny j e Zori? Na pana odcinku? Może ta grupa, która dotarła do Czerkizowskiej , nie by ła j edy na? – Gdzie j est ten twój radiotelegrafista? Teraz? – przerwał m u Mły narz. – Jego… nie m a. Rozstrzelali go. Czerwoni. Zj awili się na Teatralnej i go zabrali. Czekiści. I… – Artem um ilkł, łącząc wszy stkie elem enty. – Bo oni właśnie po niego szli… Po niego, a nie po m nie. Powiedział, że zlecenie z centralnego aparatu… By ło na niego. Oni przecież wtedy w ogóle dla m nie żadny ch wiadom ości… – Kto? Co? Mły narz zapalił; dy m wpadał m u do oczu, ale te nie łzawiły. Dy m by ł za ciężki, by wznosić się pod sufit, i wisiał chm urą nad głową pułkownika. – Co, j eśli oni wiedzą o ty ch Polarny ch Zoriach? Co, j eśli Linia Czerwona j est zorientowana? I stara się tę inform acj ę ukry ć. Likwiduj e… Likwiduj e wszy stkich, którzy się dowiedzą… Kto się z nim i kontaktował… Z tam ty m i, inny m i… Szuka, znaj duj e i… – Znaczy, tak – Mły narz rozpędził dy m , naty chm iast wy dm uchuj ąc nowy. – Znaczy. Linia Czerwona bardzo m nie teraz interesuj e. Dlatego że zaraz się pobij ą, j uż się pobiła, z Rzeszą. Możesz sobie w ogóle wy obrazić, co to będzie? Zaraz całe m etro wciągnie do tej Teatralnej , j ak

do m aszy nki do m ięsa. Właśnie o ty m , Artem , o ty m m usim y m y śleć. Ja m uszę. Jako dowódca Zakonu. O ty m , j ak nie dać się ty m by dlakom pozagry zać. Jak ochronić przed nim i Polis. Całą naszą inteligencj ę, okularników w szlafrokach. I przy okazj i – wskazał podbródkiem w górę, gdzie przy gniatała m iasto biała bry ła Sztabu Generalnego. – Przy okazj i wszy stkich ty ch em ery tów przekonany ch, że są zwy cięzcam i Ostatniej Woj ny i j edy ny m i obrońcam i naszej oj czy zny. Cały nasz zaczarowany rezerwat. Całe nasze m etro. Jestem przeciwko Rzeszy i przeciwko Linii Czerwonej . Wiesz, ile j est ludzi w Żelazny m Legionie? A w Arm ii Czerwonej ? A wiesz, ilu j a m am ? Stu ośm iu żołnierzy. Wliczaj ąc adiutantów. – Jestem gotów… Proszę o pozwolenie powrotu do form acj i. – Za to j a nie j estem gotowy, Artem . Po co m i tu człowiek, który szlaj a się na deszczu w sam ej koszuli? Po co m i tu człowiek, który odkry wa j akieś fantasty czne spiski? Z Marsj anam i nikt kontaktu nie nawiązał? – Światosławie Konstantinowiczu… – Albo m oże z twoim i czarny m i? Co? – Czy li m a pan to gdzieś, tak?! – Artem wy buchnął. – Cała ta podziem na szarpanina! No, dalej ! Jedne gady tak czy inaczej będą gry źć drugie! Im tu nie starcza m iej sca! Wody ! Powietrza! Grzy bów! Nie powstrzy m a ich pan! Niech pan położy j eszcze połowę naszy ch chłopaków! Wszy stkich niech pan położy ! Co to da? Co to rozwiąże? – Artem m achnął ręką w kierunku szklaneczki niedopitej przez nieboszczy ków. – Chłopaki składali przy sięgę. I j a składałem . I ty, Artem . Jeśli trzeba poświęcić ży cie, żeby uratować to pieprzone m etro, to poświęcim y ży cie. I ty m i ich w gębę nie rzucaj , szczeniaku. Wy szedłem z bunkra j ako j ednoręki robal. A ty – zdrów j ak ry dz, i po co? Po to, żeby ś m ógł teraz się wy kańczać swoim i wy padam i na górę? O dzieciach m y ślałeś?! O ty m , kto ci się urodzi po ty m deszczy ku, m y ślałeś? O ty m , kto się m oj ej córce urodzi?!

– My ślałem ! – Wała ły sego, a nie m y ślałeś! – A pan nie m y ślał?! Jeśli m ożna gdzieś stąd odej ść?! Wrócić na powierzchnię? Wy prowadzić wszy stkich ty ch… Na zewnątrz. Jeśli j est chociaż j edno – tam , na górze! – zdatne m iej sce? Nasze m iej sce j est tam , na powierzchni! Ja dziś na ty m deszczy ku… Czułem się człowiekiem . Tam ! Choćby m m iał po ty m zdechnąć! Ale zszedłem … W ten nasz sm ród… I od nowa. Tu nie ty lko czerwoni z faszy stam i zby dlęcieli! My wszy scy ! To są przecież j askinie! Zam ieniam y się w j askiniowców! W bunkrze stracił pan rękę i nogi! A w następnej woj nie m oże głowę! I kto nastanie zam iast pana? Jest ktoś taki? Nie m a! Jeśli j est dokąd, choćby dokądkolwiek – trzeba iść! I proszę, m ówię panu: zdaj e się, że j est! I m oże czerwoni wiedzą gdzie… – Wiesz co, Artem – Mły narz stracił głos, zachry piał. – Wy słuchałem cię. A teraz ty wy słuchaj m nie. Nie ośm ieszaj się. I m nie nie kom prom ituj . Ludzie wiedzą, z czy j ą córką się ożeniłeś. I wszy stkie te brednie… To wszy stko spada potem na m nie, rozum iesz? Nie waż się j eszcze kom uś… – Brednie?! Więc po co likwidować wszy stkich, którzy sły szeli i widzieli ty ch ludzi… Inny ch… – Artem . Artem ! Boże święty, kurwa m ać! Co ona w tobie widziała, co?! Czy ona tego nie dostrzega? – Nie dostrzega czego? – zapy tał Artem cicho, bo nie starczy ło m u powietrza, żeby spy tać głośno. – Że schizol z ciebie! Zaczęło się od czarny ch, teraz znowu spisek. Mózg ci wy żarli, ci twoi czarni! Jej się chy ba o czarny ch nie zwierzy łeś? Że nie trze-e-eba ich by ło… Rakietam i. Że oni by li tacy dobrzy. Że to anioły, które zeszły na ziem ię. Że to boży wy słannicy. Że to ostatnia szansa na ocalenie ludzkości. Że trzeba by ło po prostu z nim i rozm awiać. Wpuścić te stwory sobie pod

czaszkę. Rozluźnić się i czerpać przy j em ność. Jak ty. Jak ty ! – Ja – powiedział Artem . – To j a. Tak, j a to wszy stko panu opowiadałem i powiem j eszcze raz. Niszcząc czarny ch, popełniliśm y naj straszliwszy błąd ze wszy stkich m ożliwy ch. Ja go popełniłem . Nie wiem , czy aniołam i, ale dem onam i na pewno nie by li. Jakkolwiek wy glądali… I tak, szukali z nam i kontaktu. I tak, wy brali m nie. Dlatego że… Dlatego że to j a ich znalazłem . Jako m ały chłopiec. Pierwszy. Jak j uż m ówiłem … I tak, oni m nie… Tak j akby usy nowili, czy j ak to nazwać? A j a się tem u opierałem . Bałem się, że j ak j arm arczną pacy nkę nanizaj ą m nie na palec… I zam ienią w coś… Coś swoj ego. Dlatego że by łem krety nem i tchórzem . I by łem takim tchórzem , że na wszelki wy padek wszy stkich ich… Co do j ednego… Ty m i waszy m i rakietam i… Żeby ty lko nie przekonać się, co będzie, kiedy ze m ną porozm awiaj ą. I by łem takim tchórzem , że j uż rozum iałem : właśnie unicestwiłem nowy gatunek inteligentnego ży cia! I naszą – ostatnią! – szansę! – na przeży cie! – a m nie wszy scy klepali po plecach, właśnie za to – baby, dzieci, faceci – m y śleli, że uratowałem ich przed potworam i, przed m onstram i! – nieszczęśni idioci! – a j a! – j a! – j a ich wszy stkich skazałem ! – skazałem ! – na tkwienie pod ziem ią – na zawsze! – aż wszy scy zdechną! – i baby ! – i ich dzieci! – i ty ch, którzy im się urodzą! – j eśli w ogóle! Mły narz patrzy ł na niego chłodno, oboj ętnie. Artem nie m ógł go niczy m zarazić: ani winą, ani rozpaczą, ani nadziej ą. – Nie powinniśm y by li tego robić! Po prostu tu, pod ziem ią, tak zezwierzęcieliśm y, że rzucam y się na każdego, skaczem y do gardła każdem u, kto za blisko podej dzie… Czarni… Oni nas szukali. Sy m biozy z nam i. Gdy by śm y się zj ednoczy li, m ogliby śm y wrócić na powierzchnię… By li nam … Dani… Posłani… Na ratunek. Żeby nas sprawdzić. Czy zasługuj em y na przebaczenie… Za to, co zrobiliśm y … Z Ziem ią. Ze sobą. – Już m i to kazanie wy głaszałeś.

– Tak. I pańskiej Ani. Opowiedziałem to ty lko wam dwoj gu. Nikom u więcej . A pozostały m … Wsty d się nawet teraz przy znać. Tchórzem by łem , tchórzem pozostałem . – I dobrze. Dobrze, że z ciebie tchórz! Dzięki tem u chodzisz na wolności, zam iast w psy chiatry ku w kaftanie bezpieczeństwa głową o ścianę… Uprzedzałem j ą. Głupią. Przecież ty j esteś szalony ! Spój rz na siebie w lustrze! Gdy by to ode m nie zależało… Artem pokręcił głową. – Z nim i wszy stko… Skończone. Ale… Ale przecież… Jeśli j est inne m iej sce, w który m m ożna ży ć… Gdzie ktoś ży j e… W takim razie… W takim razie j eszcze nie wszy stko stracone. – Czy li niby to, co urządziłeś ty m swoim braciom w rozum ie, nie j est j uż takie straszne, tak? Po to się szlaj asz po powierzchni? Po to ślęczy sz na falach radiowy ch? Żeby darowano ci winy ? Zagry zł papierosa w zębach, lewą ręką wy kręcił kołem swoj ego wózka, zręcznie wy toczy ł się zza biurka. Podj echał blisko niego. – Mogę zapalić? – poprosił Artem . – Poj ebało cię, Artem ! Rozum iesz? Wtedy, na wieży ! I to, co teraz robisz... To wszy stko to twoj a wy obraźnia. Schiza. Nie, nie m ożesz zapalić. To koniec, Artem . Mnie tu się na dwóch stacj ach woj na zaczy na, a ty … Idź, Artem . Odej dź. Zostawiłeś tam m oj ą córkę sam ą? – Ja… Tak. – Co z nią? – Dobrze. W porządku. Wszy stko z nią w porządku. – Mam wielką nadziej ę, Artem , że ona cię rzuci. Że znaj dzie sobie norm alnego chłopa. Zasługuj e na więcej niż zafiksowany psy chopata, który bez ubrania włóczy się po powierzchni. Więc w im ię czego to wszy stko? Zostaw j ą, Artem . Puść j ą. Niech wraca. Proszę j ą. Przekaż j ej , niech wraca. – Przekażę. Pod pewny m warunkiem .

Mły narz wy puścił gorący dy m przez skręta. – A to pod j akim ? Na co chcesz wy m ienić żonę? – Ty ch trzech, którzy pój dą do Rzeszy z kopertą. Ja będę czwarty.

* „Piękno zbawi świat” – sły nny afory zm Fiodora Dostoj ewskiego (przy p. tłum .). 12 // Zakon Wy chodzili z Borowickiej . Stacj i z czerwonej cegły, przy tulnej , przy pom inaj ącej czy telnię średniowiecznego uniwersy tetu. Zastawionej regałam i z książkam i ukradziony m i na powierzchni, z Wielkiej Biblioteki, i zbity m i z desek stołam i, przy który ch księgi te studiowano i dy skutowano; zaludnionej przez dziwaków bibliofilów, którzy nazy wali się bram inam i, kustoszam i wiedzy. Nisko nad stołam i zwisały lam py z m ateriałowy m i abażuram i, daj ąc łagodne, dobre światło; i tak do średniowiecza, j akim Artem j e znał z history czny ch książeczek obrazkowy ch dla dzieci, przenikał duch m oskiewskich m ieszkań, j akim pam iętał go z obrazków wy rwany ch z książki własnego krótkiego, zaledwie czteroletniego dzieciństwa. Arkady by ły wy pełnione pokoikam i m ieszkalny m i; Artem przechodził obok j ednego z nich – dopadło go wspom nienie z przeszłości, z czasu j ego pierwszego poby tu w Polis: nocleg u dobrego człowieka, rozm owy do późnej nocy, dziwna książka, która wciąż przekony wała, że w rubinowy ch krem lowskich gwiazdach kry ły się dem ony i że w każdej październikowej gwiazdce dla m ały ch kom som olców siedział m ały bies… Śm ieszna książka. Prawda j est zawsze i prostsza, i straszniej sza, niż ludzie potrafią wy m y ślić. Nie m a j uż tam tego dobrego człowieka, a i gwiazdy zgasły. I tam tego Mły narza, który witał tu Artem a, zarzucaj ąc pieczeniega na ram ię, obwieszonego taśm am i z am unicj ą do cekaem u Mły narza stalkera, dowódcy boj owego, który zawsze idzie na

czele oddziału, który pierwszy wchodzi do każdego piekła, też j uż nie m a. I tam tego Artem a też. Obaj spalili się na popiół. Natom iast Polatucha by ł ten sam : zezuj ące oko, bary, że tunel m ożna nim i zatkać, i taki uśm iech, j akby związał ci sznurowadła u butów i ciągle czekał, kiedy się potkniesz; skończy ł dwadzieścia siedem lat, a uśm iech m a dziesięciolatka. Ogniotrwały człowiek z tego Polatuchy. – No! – oto właśnie odsłonił swój uśm iech. – Czy li m ogę ci pogratulować? Stary cię przy wrócił? Artem pokręcił głową. – Czy li co?… Próbne zadanie? – Łabędzi śpiew. Idę z wam i ty lko do Rzeszy. Polatucha przestał się uśm iechać. – A co tam zgubiłeś? – Trzeba wy ciągnąć pewnego człowieka. Bardzo potrzebuj ę wy ciągnąć stam tąd pewnego dobrego człowieka. Jeśli po niego nie wrócę, powieszą go. – Ry zy kant z ciebie. Kobieta chociaż? – m rugnął do niego Polatucha. – Starszy m ężczy zna. Z brodą. – No… – Polatucha chrząknął. – To wasza sprawa, ale… Eee… – Głąb z ciebie! Milcz – powstrzy m uj ąc rozciągaj ące się usta, poprosił go Artem ; by ło m u niezręcznie wobec Hom era. Ale nie udało m u się nie roześm iać. Śm iech wy dostawał się z niego na zewnątrz – przeżuty, cierpki, gry zący ; skręcało go od śm iechu, wy ży m ało, m ęczy ło – i Artem osunął się na ławkę, żeby nie paść na czworaki. Wraz ze śm iechem wy laty wało m u przez usta, nieprzetrawione, wszy stko, co w ostatnich dniach przełknął, zm uszony do tego przez m etro. Śm iał się, aż w oczach poj awiły m u się łzy, aż zaczął się j ąkać. Nabrał powietrza – i znowu. Polatucha śm iał się razem z

nim – m oże z własny ch powodów, a m oże bez. Potem im przeszło. – Taj na m isj a, to pewne! – z przekonaniem i j uż całkowicie poważnie podsum ował Polatucha. – Takich j ak ty, bratku, nie spisuj e się na straty. Nie spisuj e się. – Dawno j uż chciałem cię spy tać – powiedział do niego Artem – j ak ty w ogóle celuj esz? – spoj rzał zezem w stronę nosa, naśladuj ąc Polatuchę. – Przecież wszy stko m usi ci się dwoić. – I dwoi m i się – przy znał Polatucha. – Dlatego j estem bardzo rozrzutny m , j eśli chodzi o am unicj ę. Wszy scy norm alni m aj ą j eden cel, a j a dwa. I trzeba strzelać do obu. Nie na darm o stary posłał m nie do Rzeszy. Kutwa chce się m nie pozby ć. – My ślisz, że to bilet w j edną stronę? – m ruknął Artem . – Ja j eżdżę na żetony – puścił m u oko Polatucha, dzwoniąc paznokciem po blaszany ch nieśm iertelnikach Zakonu, wiszący ch na j ego by czy m karku zam iast krzy ży ka. – Po co ci one? I tak nie da się ciebie z nikim pom y lić. – Niedoczekanie – pry chnął Polatucha. – Chodzi o coś innego. Wiesz, j ak by wa: budzisz się czasem i m y ślisz: kim j estem ? I co piłem ? A potem znowu: no dobra, to przy naj m niej kim j estem ? – Wiem … – westchnął Artem . Podeszli dwaj inni. Jeden o wy datny ch kościach policzkowy ch, wąskich oczach, ostrzy żony na j eża i drugi – z bokserską bulwą w m iej scu nosa, rzutki i chodził, koły sząc się na boki. – Ale się szy kuj ecie! Jak laski na randkę. Ale widać, że j ednak w pośpiechu: ust nie zdąży liście pom alować – powiedział im Polatucha. – Więc zrobicie to j uż w drodze, dobrze? – Kto to? – rozkoły sany wskazał od razu Artem a. – Ładnie to tak, zam iast się przy witać? – pokręcił głową Polatucha. – Py tanie brzm i: nie kim

on j est, ty lko kim ty j esteś, Juriec. Artem by ł z nam i j eszcze w bunkrze. Ży wa legenda, oto kim j est. Ty tam u siebie po Hanzie szczury z grzechotką ganiałeś, a Artem j uż z pułkownikiem rakietam i robił z czarny ch m arm oladę. – A gdzie zniknął potem ? – zapy tał drugi. – Zbierał siły na nowe wy czy ny, Nigm atullinie. Tak, Artem ? – Dużo ich nie zebrał – obej rzawszy Artem a scepty cznie, zauważy ł Nigm atullin. – Dla m nie każdy dzień to wy czy n – odpowiedział m u Artem . – I nic dla m nie nie zostaj e. – I znowu bój . A dziewczę ty lko w snach – poparł go Polatucha. – Koniec, chłopy, idziem y. Führer czeka. A führer nigdy nie czeka! Surowo zasalutował dziwny m borowickim pogranicznikom i cała czwórka po dostawianej drabince zeszła na tory. Pochłonął ich tunel – z początku oświetlony, potem m roczny, wreszcie nieprzenikniony. Tam ta dwój ka została j akoś z ty łu, przepuszczaj ąc Artem a i Polatuchę przodem . – Ten j est z Hanzy, tak? – powiedział Artem . – Obaj są z Hanzy. Nigm atullin z Kom som olskiej , a Juriec, zdaj e się, z Parku Kultury. Zresztą w porządku chłopaki, i j eden, i drugi. Można na nich polegać. – Polatucha się zastanowił. – Ale oni prawie wszy scy są z Hanzy. – Jacy wszy scy ? – Całe nasze uzupełnienie kadry. – Czem u tak? – No a skąd brać wy szkolony ch ludzi? Nie będziem y przecież przeczesy wać ciem ny ch stacj i. Albo j ak faszy ści, z ty m swoim legionem … Całą tę hołotę… To nie dla nas. Mły narz j akoś to z Hanzą wy negocj ował. I zgodzili się… uzupełnić skład. Artem spoj rzał na niego py taj ąco. – A on się zgodził? Przecież tak ich wy klinał. Pam iętasz? Przecież m y wtedy … W bunkrze.

Przecież obiecy wali nam wtedy pom oc. I porzucili nas. Gdy by wtedy przy szli… Gdy by dali wtedy ludzi… Może i uzupełniać by … I ty lu naszy ch chłopaków… Generalnie. – Generalnie – podj ął Polatucha. – Generalnie wtedy nie dali, ale dali potem . Dali, kiedy m ogli. Dorzucili j eszcze różne sprzęty, am unicj ę. W Hanzie, sam rozum iesz, pieniędzy j ak szczurów. Sam i nam zaproponowali. No i… stary się trochę pom artwił, popił z naszą listą… Ale innego wy j ścia nie by ło. Nie m a skąd wziąć pięćdziesięciu kom andosów. Naradził się z ludźm i. Ludzie sam i wszy stko rozum iej ą. Powoli zaczęliśm y ich przy j m ować. Po przej ściu prób, j asna sprawa, po rozm owach kwalifikacy j ny ch. Hołotę od razu odsialiśm y. W rezultacie j est w porządku. Głównie specnaz z Hanzy. No i tak… Wszy stko z nim i w porządku. Nie j est tak, że m y sobie, a oni sobie. Jesteśm y wszy scy razem . – Aha – m ruknął Artem , kiwaj ąc głową na idący ch w ty le. – Razem . – Wszy scy razem – potwierdził Polatucha. – Nie wierzę – powiedział Artem po zastanowieniu. – W co? – Nie wierzę, że Hanza tak po prostu, żeby okupić winę, wy dzieliła nam pół setki żołnierzy i dorzuciła j eszcze sprzęt. U nich nie m a nic za darm o. – Ale to nie j est za darm o. Stary zgodził się szkolić im specnaz. Dlatego że – Polatucha cm oknął – nie taki on znowu „spec”. Szczególnie j eśli chodzi o powierzchnię. Poty kaj ą się na górze o własne nogi j ak szczeniaki. Dzieci podziem ia, kurczę. Ostatnia żarówka dy ndała gdzieś z ty łu. Polatucha wy ciągnął z plecaka polowego podobną do pałki latarkę. Tam ci dwaj z ty łu podeszli bliżej , zaszczękali autom atam i: tunel niby by ł krótki i wszy stkim znany, ale m im o to przy j em nie w nim nie by ło. Lepiej trzy m ać się razem . Latarka od razu weszła w ciem ność tunelu, zalała j ą m lekiem , zam ieszała. – Podziem ia… A ty j esteś przecież w m oim wieku – przy pom niał sobie Artem . – Czy li ty też

m iałeś cztery lata, tak? Kiedy Ostatnia Woj na… – No nie, m ały ! – odrzekł tam ten. – Jestem od ciebie o rok starszy. To j uż sobie wy j aśnialiśm y. Tak więc m iałem pięć lat.

Artem próbował wy obrazić sobie swoj ą Moskwę, ale do głowy znów wleciały m u pękate ważkoloty, wj echały, dzwoniąc, auta-wagoniki, zaczął siąpić ciepły deszcz. Potrząsnął głową, wy rzucił z niej natrętne buj dy. – A ty co pam iętasz? Rodziców… Wasze m ieszkanie? – Pam iętam telewizor. Pam iętam , j ak w telewizorze – m ieliśm y taki wielki – pokazuj ą prezy denta. I prezy dent m ówi: nie m am y wy boru. Zm uszono nas. Zagnano do narożnika. Nie należało zapędzać nas do narożnika. Tak więc postanowiłem … Wtedy z kuchni wchodzi m atka, a w rękach m a dla m nie talerz zupy z kury. Nazy wała się rosół z m akaronem . Mówi m i: co ty oglądasz za okropne rzeczy ? Choć, włączę ci kreskówki. A j a do niej : nie chcę rosołu. Pewnie zapam iętałem tę właśnie chwilę. Sam początek. No, albo koniec. Potem nie by ło j uż ani kreskówek, ani rosołu. – A rodziców pam iętasz? – Pam iętam . Ale wolałby m zapom nieć. – Słuchaj , Polatucha – wtrącił się rozkoły sany Juriec – to w nas uderzy li pierwsi. Nie m y, ty lko w nas. Zdradziecko. I przechwy ciliśm y pierwszą salwę, a dopiero potem sam i zaatakowaliśm y. Mówię, j ak by ło. Miałem siedem lat. – A j a ci m ówię: rosół z m akaronem ! Rosół i do narożnika, i że zm uszono. Pom y ślałem wtedy : proszę, prezy dent, a j ednak j ego też ktoś stawia do kąta. – Jaka to teraz różnica – powiedział Artem – m y czy oni? – Jest różnica – zaoponował Nigm atullin. – My by śm y nie zaczęli. Nasz naród j est

poczy talny. Zawsze by liśm y za pokoj em . Te sukinsy ny nas osaczy ły, wciągnęły w wy ścig zbroj eń, żeby nas wy kończy ć. Chcieli rozbić nasz kraj . Pociąć na kawałki. Dla ropy i gazu. Bo nasze państwo stanęło im kością w gardle. Niezależne kraj e w ogóle nie by ły im potrzebne. Wszy scy się przed nim i położy li, rozstawili nogi. Ty lko m y … Odgry zaliśm y się. I te gnidy, te ścierwa nas… Po prostu nie spodziewali się, że pój dziem y na całość. My śleli, że zaraz zsikam y się w gacie. A m y … Nas rozbić, j asne. Wrogowi się nie ustępuj e. Wała, a nie ropę. Kolonizować by nas chcieli. No i sam i się obesrali, kondom y j edne. Jak im pokazali w telewizorze, co do nich leci. Na nas m iecz podnosić. My tu nawet pod ziem ią nie zdy cham y. – A ty ile m iałeś lat? – zapy tał Artem . – Co ci do tego? Rok. Chłopaki m i opowiadały. A co? – A nico – odparł Artem . – I po tam tej strony oceanu nico, i po tej . Polatucha poj ednawczo kaszlnął. Więcej nie rozm awiali. – Stać! Zgasić latarkę! Nigm atullin z Jurcem rozstąpili się, przy lgnęli do ścian, unieśli swoj e autom aty ; Artem został z Polatuchą pośrodku. Przy cisk posłuchał i kliknął, światło zgasło. Nastała noc. – Granica zam knięta! Odwróćcie się i wracaj cie! – Jesteśm y z Zakonu! – zawołał do głuchej studni Polatucha. – Mam y depeszę dla waszy ch władz! – Odwrócić się! I wracać! – powtórzy ł głos ze studni. – Mówię, że m am list do führera! Osobisty ! Od pułkownika Mły nariewa! Z ciem ności wy skoczy ły czerwone zaj ączki celowników laserowy ch, zawirowały, wskoczy ły Polatusze na czoło, Artem owi na pierś. – W ty ł zwrot! Mam y rozkaz strzelać, żeby zabić! – Ot i, kwam ać, cała dy plom acj a – podsum ował Polatucha.

– Nie puszczą nas – szepnął Juriec. – Nie by ło rozkazu, żeby się przebij ać – odpowiedział Nigm atullin. – Ale kazano nam dostarczy ć kopertę – zaoponował Polatucha. – Inaczej stary urwie m i łeb. Nie wiem , co w niej j est… Ale powiedział tak: nie wtry nisz m u koperty, to będzie kaplica na całej linii. Słodko i ohy dnie pachniało stęchły m m oczem : widać na posterunku nie przewidziano wy gód i wartownicy, kiedy ich przy piliło, wy chodzili w ciem ność tunelu, na ziem ię niczy j ą. Artem spoglądał na rubinową plam kę, która podświetliła m u serce. Pom y ślał o Mły narzu. O swoj ej ostatniej niewy konanej m isj i: pój ść do dom u do Ani i oznaj m ić j ej , że j ą rzuca. Powiedzieć j ej to prosto w oczy, a nie uciec potaj em nie z podwinięty m ogonem , w im ię wielkich spraw. W im ię wielkich spraw i tak j uż dużo nawy prawiał. Oleżkę zostawił lekarce: zrobił wszy stko, co m ógł. Zwalił podziurawione ciało, otrzepał ręce i poszedł pić wódkę. Pozwolił Loszy pój ść, pogwizduj ąc, schodam i donikąd, postanowił się za nim nie uj m ować, nie zawracać go. Jedni w prawo, drudzy w lewo, każdem u swoj e. Skazany ch na śm ierć nie wy gnał na wolność naganem służący m Swinołupowi do rozstrzelań. Nie zapy tał o dam skie kapcie w gabinecie m aj ora. I nie poważy ł się odsunąć zasłonki. Nic nie zrobił: nie poważy ł się i nie zobaczy ł, czy tam ktoś j est, czy nie. A nie zobaczy ł, czy li nikogo nie by ło: m ożna tak sobie powiedzieć i ży ć z ty m w całkowity m spokoj u. Hom era też będzie m ożna sobie j akoś wy tłum aczy ć, tego bezuży tecznego staruszka, niewy darzonego pisarzy nę. Wszy scy kłam ią o m ękach wy rzutów sum ienia: człowiek j est silny, m oże sobie poradzić ze wszy stkim . Wielkie sprawy wszy stko usprawiedliwiaj ą. Spróbował nakry ć dłonią drżącego zaj ączka, ten przeskoczy ł m u na rękę. – Ostatnie ostrzeżenie! – zawołał głos ze studni. – To co, wy cofuj em y się? – zapy tał sam siebie Polatucha.

Zostaw staruszka. Zostaw wszy stkie swoj e trupy, wrzuć j e do tej studni i nakry j pokry wą. Masz poważniej sze zadanie, Artem : ratować świat. Nie m ożesz się m arnować na grzy by. – Znaj dźcie Dietm ara! – zawołał tam , w otchłań, Artem ; i głos m u się załam ał. – Kogo?! – Dietm ara! Powiedzcie, że stalker wrócił! – A to co znowu? – odwrócił się Polatucha. – Co to za historia? – A cały czas ta sam a. O starszy m m ężczy źnie z brodą – chciał się uśm iechnąć Artem . – I j eszcze o pewny m idiocie. Moj e taj ne zadanie. I wtedy w ty m ich nędzny m kosm osie zapaliła się supernowa.

Dietm ar wy szedł do pierwszej blokady, do gniazda cekaem u. Zapewne spoj rzał na kry j ący ch twarze w dłoniach dzielny ch żołnierzy Zakonu i uśm iechnął się po swoj em u. I nie zam ierzał gasić reflektora. – Kto m nie wzy wał? – Artem zobaczy ł ty lko sy lwetkę w m orzu oślepiaj ącego światła; m usiał rozpoznać go po głosie. – Ja! Artem ! – Artem ? – Dietm ar j akby o nim zapom niał. – Jaki Artem ? – Wiedziałem ! – zasapał Nigm atullin. – Stalker! Mam depeszę! Dla führera! Do rąk własny ch! Od Mły narza! Od przy wódcy Zakonu! W sprawie sy tuacj i! – W sprawie j akiej sy tuacj i? – Dietm ar nie chciał go rozum ieć. – Na Teatralnej ! W sprawie waszej inwazj i! – Naszej inwazj i? Od Mły narza? – Dietm ar sprawiał wrażenie zdziwionego. – Nie m a żadnej inwazj i. Na Teatralnej doszło do zam ieszek. Pły nie do nas rzeka uchodźców. Führer nakazał

rozpoczęcie m isj i pokoj owej na stacj i w celu uniknięcia ofiar w ludziach. A teraz j est godzina czwarta w nocy. Führer śpi. I nie spodziewa się listów od oby watela Mły nariewa. Jeśli chcecie, m ożecie wręczy ć depeszę m nie. Jutro przekażę j ą do sekretariatu. – Wy kluczone – podpowiedział szeptem Polatucha. – Rozkaz brzm iał: albo do rąk własny ch, albo zniszczy ć dokum ent. – Wy kluczone! – powtórzy ł krzy kiem Artem . – Ty lko führerowi, z rąk do rąk! – Bardzo żałuj ę – westchnął Dietm ar. – Führer nikogo nie przy j m uj e. Szczególnie zawodowy ch zbirów. Tak czy inaczej , przed wręczeniem koperta zostanie otwarta i przebadana w celu wy kluczenia próby otrucia. – Mam inform acj ę – zebrawszy siły, powiedział Artem . – Że na Teatralnej nie m a zam ieszek. Ale zaplanowana dy wersj a. W celu przej ęcia stacj i. – A m y w kwestii Teatralnej m am y inną inform acj ę – odparł oboj ętnie Dietm ar. – I nie wszy stkim się ona spodoba, oby watelu stalkerze. Na przy kład pańskim towarzy szom . Do widzenia. Oddał im honory, odwrócił się i ruszy ł w stronę stacj i. – Zaczekaj ! – krzy knął Polatucha. – Stój ! Ta koperta nie j est od Mły narza! Dietm arowi by ło wszy stko j edno. Strzelec poruszy ł długim żądłem cekaem u, wy ty czaj ąc ścieżkę dla ołowiu. Snaj perzy wy puścili swoj e zaj ączki; te przedostawały się nawet przez światło reflektora, białe i j asne j ak pierwsza sekunda śm ierci. – Sły szy sz? – zary czał Polatucha. – Nie od Mły narza j est ta koperta! Ona j est od Biessołowa! Czarna postać, która rozpły nęła się j uż prawie w bieli, zasty gła. – Powtórz. – Od Biessołowa! Do führera! Osobiście! Pilnie! Artem obrócił się w stronę Polatuchy. Działo się tu coś, czego nie rozum iał. Nigm atullin i

Juriec odm ieniali w podnieceniu nieznaj om e nazwisko przez wszy stkie przy padki. Dietm ar

m ilczał; ale nie m ógł się j uż ruszy ć z m iej sca. – Dobrze. Na stacj ę zostanie wpuszczony j eden człowiek. Pozostali m ogą czekać. Polatucha wzruszy ł ogrom ny m i ram ionam i, przy j m uj ąc warunek. Zrobił krok do przodu. – Nie ty ! – zatrzy m ał go Dietm ar. – Oddaj depeszę chłopakowi. Artem owi. – Mam rozkaz… – Ja też m am rozkaz. Przepuszczę ty lko j ego. I ty lko po przeszukaniu. – Dlaczego j ego?! Artem , co to za… – Dawaj kopertę – powiedział m u Artem . – Dawaj , Polatucha. Rozgry złeś m nie. Taj ne zadanie. Mły narz właśnie po to m nie wy słał. Jeśli was nie puszczą… Ja m am tu swoj ą historię. Ty nie m ożesz. My ślisz, że j ak się dowiedziałem o Teatralnej ? – Tu wszy scy m aj ą swoj e historie, ku…! – ry knął Polatucha. – Przed sobą nawzaj em … Stary paranoik… – Nie dawaj m u, no co ty ? – sy knął Nigm atullin. – Kto to w ogóle j est? Pułkownik powiedział, żeby ś to by ł ty … Albo m y … – Zam knij gębę, Rusłanczik – poprosił go Polatucha. – To j est Artem , j asne? To nasz! Nasz człowiek! Jasne? – Jak chcecie! – stracił zapał Dietm ar. – Nie m am j uż na to czasu. Powinienem by ć teraz na Teatralnej i wy dawać ludności pom oc hum anitarną. Polatucha sklął go, splunął z niezadowoleniem i wy ciągnął z kieszeni na sercu grubą, nieprzej rzy stą kopertę – niewielką, brązową. Wcisnął j ą Artem owi. – To nasz człowiek, j asne?! – wrzasnął do cekaem u, karabinów snaj perskich, laserowy ch zaj ączków, czarny ch szablonowy ch haseł, zaszczanego kosm osu i oślepiaj ącej gwiazdy. –

Będziem y tu na niego czekać! – Na zdrowie – odparł Dietm ar. – Ale führer m oże spać i do południa. Czekaj cie. – Zaczekam y, będziem y tu, Artem – szepnął gorąco Polatucha. – Wrócisz. Jeśli choć włos ci z głowy … Stary na ciebie burczy, j asne, ale dla swoich ludzi góry przenosi… Jesteśm y przecież j ednej krwi, ty i j a… Tak? – Tak – powiedział Artem ; j uż m ało co sły szał. – Tak, Polatucha. Dziękuj ę. Nie wiem . I przy kleiwszy tę cholerną kopertę do własnej skóry, poty kaj ąc się o podkłady kolej owe, poleciał do supernowej , wprost w nią sam ą; m iliard stopni. – WROGOWIE RZESZY! WROGOWIE LUDZKOŚCI! U PROGU NASZEJ OJCZYZNY! STOI HORDA UŁOMNYCH! Lektor by ł j eden, ale nadawał z dziesięciu spóźniaj ący ch się lekko względem siebie m egafonów i rozpadał się na części, powtarzał sam siebie j ak echo; i ten j ednoosobowy chór brzm iał j ak głos hy dry – upiornie i fascy nuj ąco. Z tego głosu kapał j ad. – JEŚLI NIE BĘDZIEMY BIĆ SIĘ DO KOŃCA! GROZI NAM CAŁKOWITA ZAGŁADA! Dotarł do Artem a wcześniej niż światło Czechowskiej (Wagnerowskiej ); światło nie potrafiło się odbij ać od powy ginany ch i kręty ch ścian tuneli, głos tak. – DOWIEDZIAWSZY SIĘ O ZDRADZIECKICH PLANACH LINII CZERWONEJ! BY NARUSZAJĄC UKŁAD POKOJOWY! ZAGARNĄĆ STACJĘ TEATRALNA! POSTANOWIŁEM! ZADAĆ WYPRZEDZAJĄCY CIOS!

– Führer? A m ówiłeś, że śpi… – powiedział Artem Dietm arowi. – Teraz nikt w Rzeszy nie śpi – odpowiedział tam ten. Na Czechowskiej (Wagnerowskiej ) Artem a powitał transparent: „Witam y, drodzy goście z Polis!”; pośrodku sali stał szereg m ężczy zn w różny m wieku – wszy scy, w czy m popadnie, wy trzeszczali czerwone, zaspane oczy, szeptali m iędzy sobą niepewnie. Wzdłuż tego szeregu kręcili się podobni do owczarków chorążowie, pokrzy kuj ąc, poklepuj ąc, chłoszcząc. Stawiano stoły z tabliczkam i, wy kładano na nie góry kam uflażowy ch łachów, pchano dudniące wózki z bronią. Na przeciwległy m krańcu peronu rozstawiano nam iot z czerwony m krzy żem , który wciąż przy ciągał j ak m agnes wzrok ludzi z szeregu. – ALE LINIA CZERWONA NIE COFNIE SIĘ PRZED NICZYM! ŻEBY POZBAWIĆ OBYWATELI TEATRALNEJ! ICH SŁUSZNEGO PRAWA! BY ŻYĆ SPOKOJNYM I SZCZĘŚLIWYM ŻYCIEM! Stacj a by ła dziwna – z okrągły m j ak w tunelu sklepieniem i arkadam i przy pom inaj ący m i wy cięte w ścianach otwory strzelnicze. Jej biały m arm ur lśnił; zostały też wy czy szczone lam py – stare, ory ginalne. By ły zabawne: nieoddzielone od siebie, j ak na pozostały ch stacj ach, niezdwoj one ani niepołączone rzeźbiony m i kwiatostanam i, ale usadowione od razu po dwadzieścia w dwóch rzędach na gondolach z brązu; j akby też obudzono j e w środku nocy i zm uszono do ustawienia się w szy ku. Przy pom inały dusze niewolników, które na lataj ący ch galerach wiosłuj ą przez zadziwiaj ący biały tunel do swoj ego uczciwie zapracowanego raj u. – Gdzie podłoży łeś m inę? Dietm ar szedł szy bko, Artem ledwie za nim nadążał; twarze z szeregu przelaty wały obok i ani j edna nie zdąży ła nabrać kształtu. Za ich plecam i zgrzy tały o granit podkute podeszwy buciorów: wy bij ała krok ochrona. – Na dole; zszedłem ruchom y m i schodam i – zam eldował Artem . – Pod wrotam i

herm ety czny m i. – Porządnie ich zasy pało? – Całkowicie. – Uważaj . Na razie na Teatralnej wszy stko j est pod naszą kontrolą, więc chcę ci wierzy ć. Ale oczy wiście sprawdzę. Jeśli wszy stko wy konałeś, nagroda… Order! – Dietm ar uśm iechnął się krzy wo. – Za coś takiego należy ci się order. Nagle z szeregu wy skoczy ł ktoś, przecinaj ąc im drogę; ochrona rzuciła się do przodu, podniosła kałachy. Ale to by ł ty lko j akiś m ały ktoś, idioty czny, nieszkodliwy : bródka, zaparowane okulary … – Przepraszam ! Przepraszam ! Oby watelu oficerze… Panie Dietm arze… Na wszy stkie świętości! Tu zaszła pom y łka. Przez pom y łkę m nie zm obilizowano. Ja m am żonę… Narine… Przecież dopiero co pan u nas… Od nas… Dietm ar przy pom niał sobie, stanął, odpędził ochronę. – Ilj a Stiepanowicz? A j a tu idę z pańskim znaj om y m . Jaka pom y łka? – ZALAĆ STACJĘ UŁOMNYMI! OTO CZEGO ONI CHCĄ! SĄ ROZWŚCIECZENI! NASZYM OPOREM! I TA HORDA JEST JUŻ! U NASZYCH GRANIC! – Moj a Narine… Zaczęły się skurcze. Po ty ch wy buchach na Teatralnej … Zabrali j ą. Na porodówkę. Powiedzieli, że w każdej chwili wody m ogą… A j ej term in j eszcze… Nie nadszedł, rozum ie pan? Może by na obserwacj i… Mam y taką wspaniałą porodówkę! Ale j eśli m nie powołaj ą… Albo coś się tam stanie… To co z nią? Teraz? Z kim ? A j eśli będzie rodzić? Trzeba przecież tam by ć… Muszę wiedzieć… Czy się urodził… Chłopiec czy … – WŁAŚNIE DLATEGO! OGŁASZAM! POWSZECHNĄ! MOBILIZACJĘ! Podoficer uśm iechnął się do nauczy ciela, położy ł m u rękę na ram ieniu. – Powiem tak: przy szła na świat ni to córka, ni to sy n… Tak, Ilj o Stiepanowiczu? Coś na kształt

szczurka*. – Dlaczego pan… Dlaczego pan tak m ówi? – Boże m ój , to ty lko żart, pam iętam naszą rozm owę. Pam iętam . Przej dźm y się. Dał znak owczarkom chorąży m i obej m uj ąc go, pociągnął Ilj ę Stiepanowicza za sobą. Artem kroczy ł obok; m iętolił w kieszeni kopertę. Co tam j est? Koperta by ła szty wna, coś w niej by ło… Co to m ogło by ć? Nie listy, nie papiery … Głowa m u pękała. Mechanizm przestawał się kręcić. – Bo zam ierza pan napisać nam podręcznik historii, tak? – m ówił Dietm ar do nauczy ciela. – Panie oficerze… A j eśli… Jeśli podczas porodu coś… – To niech pan siada i pisze! Niech pan od razu zaczy na! Historia dziej e się na pańskich oczach! – Zatrzy m ał się, zdj ął Ilii Stiepanowiczowi okularki, pochuchał na nie, przetarł i um ieścił na m iej scu. – Wy dzielę panu kącik u siebie w sztabie. Bo rzeczy wiście, j eszcze nam pana zabij ą… – OBRONIĆ PRZEZ CZERWONĄ HORDĄ NEUTRALNĄ STACJĘ! OTO NASZ OBOWIĄZEK! BŁAGANO NAS O POMOC! I OTO NADCHODZIMY! – Dziękuj ę. Jestem wdzięczny. Panie… Dietm arze… Ale… Proszę o pozwolenie do żony … Teraz… Podtrzy m ać j ą… By ła blada j ak ściana… Żeby wiedziała, że wszy stko dobrze… Że pan się uj ął… I j eśli będzie poród… – A po co? – zapy tał go Dietm ar. – Tam j uż pan niczego nie zm ieni, ani j a. Urodzi się zdrowy m alec – dobrze. Na porodówce j est kom u powinszować m atce w im ieniu Partii. – Ale j eśli… A nuż… Tfu-tfu-tfu… Jeśli nie daj Boże… – A j eśli ułom ny … Ciszej , ciszej . Mam y cudowną porodówkę, sam pan powiedział. Narkoza. Kiedy się obudzi, wszy stko j uż będzie zrobione. A dzieciątko niczego nawet nie poczuj e, proszę m i wierzy ć. Tam są przecież sam i profesj onaliści. To ta sam a narkoza, ty lko inna dawka. Wszy stko odby wa się hum anitarnie. Ciach, i koniec.

– Oczy wiście… Tak, rozum iem … – twarz Ilii Stiepanowicza by ła biała j ak kreda. – To się po prostu tak szy bko wy darzy ło. Te j ej skurcze. Tak się denerwowała, m oj a Narine… My ślałem , że j eszcze będzie czas… – Ależ j eszcze będzie czas, Ilj o Stiepanowiczu! – ścisnął go m ocniej podoficer. – I to j aki dobry czas! Tak więc nie m a pan nic do roboty na porodówce. Dobrze. Wy dadzą panu papier i ołówek. Będę trzy m ał za pana kciuki! – Popchnął otum anionego nauczy ciela do j ednego ze strażników. – Zakwateruj oby watela u m nie. – NIKT NAS NIE POWSTRZYMA! PODCZAS GDY WYPEŁNIAMY! NASZ! ŚWIĘTY! OBOWIĄZEK! – Dokąd idziem y ? – zaniepokoił się Artem , kiedy niem al cała stacj a by ła j uż za nim i; kończy ła się ona schodam i prowadzący m i na kory tarz, przed który m stała warta. – Przecież m usisz wręczy ć tę waszą depeszę, tak? – obej rzał się na niego Dietm ar. – Co w niej j est, tak w ogóle? Ultim atum ? Błagania? Propozy cj a podziału Teatralnej m iędzy zainteresowane strony ? – Nie wiem – powiedział Artem . – Zakon, co? Głupiec ze m nie, powinienem by ł się dom y ślić, co dokładnie robiłeś w Polis, stalkerze. – NIGDY NIE POZWOLIMY SKRZYWDZIĆ POKOJOWO NASTAWIONYCH MIESZKAŃCÓW! BIERZEMY TEATRALNĄ POD SWOJĄ OPIEKĘ! OBRONIMY JĄ PRZED SOTNIAMI UŁOMNYCH! – Kto to j est Biessołow? – Czy li ty naprawdę nie m asz poj ęcia, co chcesz wręczy ć führerowi? – To nie m oj a sprawa. Po prostu wy konuj ę rozkaz. – Coraz bardziej m i się podobasz! Powiedziałby m , że j esteś m oim ideałem – uśm iechnął się

Dietm ar. – Każesz człowiekowi wy sadzić przej ście – wy sadza przej ście. Każesz wręczy ć kopertę z licho wie czy m i licho wie od kogo – zrobi i to. Każesz wsadzić j aj a pod prasę – też nie odm ówi! Więcej by się takich przy dało! – I JESTEŚMY GOTOWI ZAPŁACIĆ KAŻDĄ CENĘ ZA PRAWO NAZYWANIA SIĘ LUDŹMI! – Hom er ży j e? – spy tał go Artem . – Co z m oim staruszkiem ? Gdzie on j est? – Ży j e. Czeka na ciebie – uspokoił go Dietm ar. – Naj pierw chcę go zabrać. – To by ło do przewidzenia. Dlatego do niego właśnie idziem y. Oto, co j eszcze j est w tobie dobre, stalkerze – ta twoj a przewidy walność. Sam a przy j em ność z takim i pracować. Wartownicy zazgrzy tali obcasam i, dowódca poderwał rękę; bał się nawet spoj rzeć Dietm arowi w oczy. Zaczęli wchodzić po wy ciosany ch stopniach. – Ty … Po co ci te pagony ? Przecież nie j esteś żadny m podoficerem , tak? Kim j esteś? – Ja? Inży nierem ludzkich dusz! – m rugnął do niego Dietm ar. – I trochę czarodziej em . Kory tarz by ł przeznaczony na koszary ; poprzednim razem Artem a i Hom era tu nie wpuszczono. Pry cze ciągnęły się rzędam i. Dy żurni salutowali. Z plakatów chm urzy ł się führer. Z sufitu zwisały sztandary Żelaznego Legionu: szara pięść, czarna trój ram ienna swasty ka. Głośniki wy rastały ze ścian j ak grzy by, przekrzy kiwały się nawzaj em : – NIE MA POWROTU! I NIE ZAMIERZAMY SIĘ COFNĄĆ! W IMIĘ WASZEJ, W IMIĘ NASZEJ PRZYSZŁOŚCI! W IMIĘ PRZYSZŁOŚCI NASZYCH DZIECI! W IMIĘ PRZYSZŁOŚCI LUDZKOŚCI! – Na co liczy cie z tą kopertką? – Dietm ar pry chnął. – Pociąg j uż j edzie, nie da się go zatrzy m ać, choćby człowiek rzucał się na tory. Teatralna będzie nasza. I Plac Rewolucj i też.

Czerwoni nie zdołaj ą nic zrobić. Muszą j eszcze tłum ić swoj e bunty głodowe. Połowa grzy bów stęchła przez tę suchą zgniliznę. Idzie j ak pożar. – Kto to j est Biessołow? – powtórzy ł Artem , m y śląc: od kogo Mły narz m iałby przy j m ować rozkazy ? – Poj ęcia nie m am . – Więc dlaczego list od niego j est ważniej szy niż list od Mły nariewa? – To nie list od j akiegoś Biessołowa j est dla m nie ważniej szy, stalkerze. Ty j esteś dla m nie ważniej szy. Skończy ły się koszary ; zaczęły się piętrzy ć um ocnienia, j eże, drut kolczasty ; zaczerniły się cekaem y obrócone lufam i naprzód – tam , dokąd Dietm ar prowadził Artem a; zaszczekały psy strażnicze, przedrzeźniaj ąc führera; a potem w ich ury wany ry tm , niczy m śpiew, wlał się przeciągły m ęski j ęk, z który m zapewne uchodziło z j akiegoś człowieka ży cie. Puszkińska, zdał sobie sprawę Artem . Dietm ar prowadził go na Puszkińską. – On j est tam ? Na Puszkińskiej ? Obiecałeś go nie ruszać! Zatrzy m ali się przed wznoszącą się do sufitu ceglaną ścianą z żelazny m i drzwiam i. Dietm ar przepędził ochronę palcem wskazuj ący m . Wy ciągnął kapciuch na ty toń, wy łowił z kieszeni pociętą gazetę, posy pał cudaczne grube litery odurzaj ący m suszem , polizał, skręcił. – Masz, ty też zapal. Artem nie wzgardził. Dusza dom agała się trucizny j eszcze tam , u Mły narza; ale Mły narz j ednak pożałował m u ostatniego papierosa, zanim odepchnął od siebie Artem a na zawsze, a Dietm ar go poczęstował. Podoficer oparł się plecam i o ścianę, odrzucił głowę do ty łu, spoj rzał w sufit. – A gdy by urodził się j ego Orm ianeczce ułom ny, to j ak m y ślisz, będzie nam nauczy ciel pisał książkę?

– Jeśli j e zabij ecie? To dziecko? – Jeśli j e uśpim y. Co, nie będzie nas w swoj ej książce chwalił? – Nie będzie – odpowiedział Artem . – Nie m oże przecież by ć takim draniem . – No cóż – Dietm ar zm ruży ł oczy, wy puszczaj ąc dy m . – A j a m y ślę, że będzie. Orm ianeczka, j ak sądzę, będzie się przej m owała, będzie szarpała naszego Ilj ę Stiepanowicza, ale on j ą potem przekona, że tak j est dobrze i prawidłowo. Że po prostu trzeba spróbować raz j eszcze. I usiądzie do pisania książki o Rzeszy, a m y j ą potem wy dam y w dziesięcioty sięczny m nakładzie. Żeby każdy w m etrze j ą przeczy tał. Z ty ch, co potrafią. A pozostały ch nauczą czy tać z j ej pom ocą. I każdy będzie znał nazwisko Ilii Stiepanowcza. I właśnie za to Ilj a Stiepanowicz wy baczy nam , że uśpiliśm y j ego dzieciaczka. – Za dziesięć ty sięcy książek? On cię j eszcze zadziwi – Artem uśm iechnął się krzy wo do Dietm ara. – Ucieknie ze stacj i, a m oże i dokona zam achu. Czegoś takiego nie m ożna wy baczy ć. – Wy baczy ć nie m ożna, ale zapom nieć m ożna. Wszy scy się j akoś sam i z sobą dogaduj ą. Ludzie, stalkerze, rzadko m nie zadziwiaj ą. Człowiek j est prosto urządzony. Try biki pod czaszką u wszy stkich j ednakowe. Tu j est chęć lepszego ży cia, tu strach, a tu poczucie winy. I żadny ch inny ch try bików człowiek nie m a. Chciwy ch kusić, nieustraszony ch wy kańczać poczuciem winy, pozbawiony ch sum ienia zastraszać. Na przy kład ty : po j akie licho przy lazłeś z powrotem ? Wiedziałeś przecież, że ry zy kuj esz głową. Ale nie, ty m asz skrupuły. Przej m uj esz się swoim staruszkiem . Wy sadziłeś przej ście, bo m asz skrupuły. Pom ogłeś rozpętać woj nę, bo m asz skrupuły. A teraz j uż j est haczy k, oto on, tu wisi haczy k! – Dietm ar żółty m od papierosów palcem dotknął policzka Artem a; ten się odsunął. – Złapałeś się. I j ak m i teraz staniesz okoniem ? Przecież zdradziłeś swój Zakon. Zwąchałeś się z wrogiem . Proszę, stoj ą tam twoi kum ple, czekaj ą na ciebie. My ślą, że j esteś ich człowiekiem . Ale nie, ty j esteś m ój .

Artem zapom niał nawet o paleniu. Skręt zgasł.

– Gówniany ten twój ty toń – powiedział do Dietm ara. – Za to kiedy Rzesza zwy cięży w cały m m etrze, ty toń będą wszy scy m ieli doskonały ! – obiecał m u Dietm ar. – Dobra. Chodźm y do Hom era Iwanowicza. Mrugnął ochronie; m etrowej długości ry giel z potężną kłódką odsunął się na bok; i wpuszczono ich na stacj ę Schillerowską. Artem pam iętał j ą j ako Puszkińską: równie białą, równie m arm urową j ak sąsiednia Czechowska, chociaż wy sm arowaną nienawiścią do nie-Rosj an. Na Puszkińskiej pokazy wali go tłum owi, wy j aśniali, za co skazali go na powieszenie: za zabój stwo faszy stowskiego oficera. Oficera Artem zabił tak: skierował na niego autom at i nacisnął spust, skurcz złapał m u palec. A złapał, kiedy ten oficer przebij ał kulą głowę nastolatkowi z downem . Można wy baczy ć: Artem m łody by ł, wrażliwy. Teraz by pewnie wy trzy m ał: odwrócił się. Odwróciłby się? Postarałby się odwrócić. Od stry czka za bardzo drapie w gardle. A teraz znaleźli się nie na Puszkińskiej i nie na Schillerowskiej . Znaleźli się nigdzie. Cała stacj a by ła zdem olowana, rozm ontowana na kawałki. Nie ostała się ani j edna m arm urowa pły tka, wszy stkie zdarto i gdzieś wy niesiono. Nagi odrapany beton, góry ziem i, rzeki błota, zm urszałe drewniane podpórki; zam iast powietrza para wodna zm ieszana z cem entowy m py łem – i powietrze robiło się od tego betonowe. Przez py ł waliły po oczach reflektory i sm ugi ich światła widać by ło od początku do końca j ak ogrom ne pałki. Te pałki okładały grzbiety i m ordy straszny ch goły ch ludzi – niektórzy przy kry li narządy inty m ne szm atką, inni j uż i o to się nie troszczy li; wszy scy by li wy sm arowani na czarno, ze wszy stkich kapała krew. Ci, którzy by li m ężczy znam i, zarośli pod sam e oczy. Kobiety przez

splątane włosy by ły w ogóle bezokie. Ale wszy scy by li zwy czaj ni, z dwiem a rękam i i dwiem a nogam i. I ty lko nastolatki by ły zniekształcone. Powy krzy wiane plecy, zrośnięte palce, spłaszczone głowy ; i cy klopi, i dwugłowi, i pokry ci sierścią j ak zwierzęta. Ułom ni. Zwy kły ch ubrań nie m iał tu nikt; by li ludzie nadzy i ludzie w m undurach. Żołnierze z autom atam i nosili aparaty oddechowe: bez nich przeby wanie tu by ło szkodliwe dla zdrowia. Maski wy glądały j ak kagańce, j akby straż bez nich m ogła się rzucić na nagich więźniów i zagry źć ich zębam i. A przez te kagańce m usieli obchodzić się z nim i inaczej : łańcucham i, biczam i z drutu kolczastego. To przez nie panował tu ten ry k, który Artem sły szał zza ściany, z nauczy cielskiej toalety. A naj straszniej sze na tej stacj i by ło to, że nigdzie się nie kończy ła. Ci nadzy zwierzoludzie skrobali w niej na wszy stkie strony – kilofam i, łopatam i, m łotkam i, paznokciam i – rozpaczliwie zgarniali ziem ię, kam ień, wy gry zaj ąc pustkę w prawo i lewo, i w górę, i w dół. Schillerowska stała się j uż naj rozleglej szą ze stacj i, w który ch Artem m iał okazj ę przeby wać; i z każdą m inutą rozdy m ała się j eszcze bardziej . – Uży wacie ich j ako niewolników?! – zapy tał Artem . – A co? To bardziej hum anitarne niż ich po prostu sprzątnąć, nie? Niech się do czegoś przy dadzą! Poszerzam y przestrzeń ży ciową! Takiego napły wu ochotników z całego m etra nie m a gdzie lokować! – wy j aśnił m u Dietm ar, przekrzy kuj ąc ry k ułom ny ch. – Kiedy zakończą rekonstrukcj ę, będzie tu m iasto ogród! Naj większa stacj a m etra! Stolica Rzeszy ! Kino, hala sportowa, biblioteka i szpital! – On po to wy m y ślił ty ch ułom ny ch, ten wasz führer? Żeby m ieć niewolników? Tu ułom ny ch nie zbierze się nawet j edna czwarta! – Bo to nie ty, stalkerze, decy duj esz, kto j est ułom ny, a kto nie! Führer to geniusz! – roześm iał się Dietm ar. – Głupio przecież likwidować ludzi za to, że są Orm ianam i! Albo Ży dam i! Zero

efektu. Jeśli człowiek urodził się Ży dem , to niczego się j uż nie da z ty m zrobić. Niektórzy m aj ą nawet na twarzy wy pisane: Ży d. Czeczeniec. Kazach. I koniec! To j est twój cel, to j est twój wróg, i nigdy nie będzie ci wierny. A ten, kto j est Rosj aninem , to co, będzie m iał teraz im m unitet? Co on, j est wy brańcem z sam ego urodzenia? Wszy stko m u wolno? I m oże nie m a się j uż czego bać? Bez sensu! A ułom ność?! Zupełnie inna para kaloszy ! Ułom ność to delikatna sprawa! Mutacj a! Rodzisz się zdrowy, a potem j ak zacznie ci rosnąć guz! Albo wole! Albo j akieś inne odchy lenia! A m oże w ogóle nie widać tego goły m okiem ! Ty lko lekarz m oże to określić z pewnością! I dlatego każdy sukinsy n m a się trząść i robić pod siebie ze strachu, idąc do lekarza na kontrolę. I lekarz też m a się trząść. I dopiero wspólnie z nam i, z konsy lium , decy dować, kto j est ułom ny, a kto nie. I nikt nie m oże by ć niczego pewny. Nigdy. I całe ży cie, rozum iesz, całe ży cie m usi się pilnować. I utwierdzać w ty m nas. I to j est piękne! Co nie?! Przepiękne! Położy ł Artem owi rękę na ram ieniu. Pieprzy k na nasadzie j ego nosa okazał się trzecim okiem dany m m u j ako dem onowi, by lepiej widział zgniłe i m iękkie ludzkie wnętrze. – Gdzie on j est? Gdzie Hom er?! – krzy knął do niego Artem . – Dawaj kopertę! – Co?! – Dawaj tu kopertę! – Mieliśm y um owę! Rozbły sły okruchy iskier, zachrzęściły zęby, j askinia przechy liła się na bok: Dietm ar na odlew wy rżnął Artem a rękoj eścią pistoletu w policzek. Potem złapał broń po ludzku, skierował lufę w czoło Artem a: rzeźnicki pistolet, stieczkin. – Chcesz, żeby m zabrał j ą twoj em u trupowi? Artem zrobił krok do ty łu, zastanawiaj ąc się, j ak m a zdąży ć zniszczy ć depeszę, a z ty łu j uż czekali strażnicy. Wy łam ali m u ręce, przewrócili, przy cisnęli do błotnistej ziem i, wy rwali m u

kopertę z rąk. Ostrożnie przekazali Dietm arowi. Ten obrócił j ą w palcach, spróbował złoży ć na pół, popatrzy ł pod światło reflektora. – Chy ba fotografie – powiedział, ukucnąwszy przy Artem ie. – Bardzo interesuj ące. Fotografie, które powstrzy m ały woj nę. Pięknie, co? Schował kopertę do wewnętrznej kieszeni. – Cholernie dobre m uszą by ć te zdj ęcia. I na pewno bardzo się spodobaj ą właśnie führerowi, skoro nikt inny nie powinien ich oglądać. Prawda? Ale kto oprze się pokusie, żeby rzucić na coś takiego choć j edny m oczkiem ? Ciebie to na przy kład nie interesuj e? – Gdzie j est Hom er?! – Gdzieś tutaj . Poszukaj . Ja nie m am czasu. Pora iść na Teatralną. Pom oc hum anitarna, uj awnienie agentury … Ty na razie zostań tutaj . Przy zwy czaj aj się… Popracuj . – Oni m nie nie zostawią! Polatucha! Zakon! Oni na m nie czekaj ą! Koniec z wam i wszy stkim i! Sły szy sz, zakało?! By dlaku?! Sły szałeś, ty gnido?! Artem szarpnął się, ale strażnicy by li dobrze wy karm ieni, doświadczeni, trzy m ali go m ocno; więc został na czworakach z gębą w błocie. Dietm ar, zanim podniósł się z kucek, pogłaskał Artem a po głowie. – Czekaj ą. Właśnie, przecież czekaj ą. A j a pój dę i opowiem im , czy im j esteś człowieczkiem . I czule klepnął Artem a po ty łku. * Aleksander Puszkin, Bajka o carze Sałtanie w tłum aczeniu Jana Brzechwy (przy p. tłum .). 13 // Przestrzeń życiowa My ślał, że odpracuj e noc i przy j dzie dzień; ale tutaj nie by ło niczego – ani nocy, ani dnia, i zm iana by ła ty lko j edna: od początku do końca. Poili ich ze szlaucha, licząc gardła, nie pozwalali robić zapasów wody. Nie by ło wy chodków; wszy stkie tunele, poza j edny m , by ły całkowicie zasnute drutem kolczasty m j ak paj ęczy ną, nie uciekniesz, nie wy pełzniesz. Zwierzoludzie

paskudzili na stoj ąco, nie odry waj ąc się od pracy : m ężczy źni przy kobietach, a kobiety przy m ężczy znach; nowo przy by li uczy li się tego j uż w pierwszej dobie. Uczono ich biczam i z drutu kolczastego. Zabij ano bez litości, w ram ach obowiązków: ty ch, którzy nie chcieli pracować, ty ch, którzy sam i um ierali i dlatego pracować nie m ogli, i ty ch, którzy spry tnie udawali j uż m artwy ch. Nie żal im by ło robotników – nowy ch przy prowadzano dwa razy dziennie, oni też m usieli żreć, a żarcia nie przy by wało. Za każdy m razem , kiedy otwierały się żelazne drzwi, kiedy wciągali do środka otum aniony ch nowicj uszy, wpy chali ich do bezkresnej j askini Schillerowskiej , Artem owi skręcały się wnętrzności: zaraz wej dzie Dietm ar. Za m om ent wy da się j ego oszustwo: czerwoni wy ślą żołnierzy z Ochotnego Rj adu na Teatralną przez rozerwaną zaporę herm ety czną, przez górny hol, blitzkrieg przej dzie w niekończącą się woj nę pozy cy j ną, i Dietm ar wróci, żeby powiesić Artem a za zdradę. Kiedy ? Niedługo? Artem został obm acany, uznano, że sił m a na razie dużo i dano m u wozić taczkę. Zbierać od brodaty ch kretów to, co odłupali, odtłukli, wrzucać do taczki i wieźć do otwartego tunelu prowadzącego do stacj i Kuźniecki Most. Na podkładach kolej owy ch leżał pom ost z desek. Trzeba by ło po nim biec m oże ze trzy sta m etrów i tam zwalać ziem ię z kam ieniam i na hałdę, która wznosiła się j uż do sufitu. Artem m iał dobrą pracę, od razu to zrozum iał: nie skuli m u nóg i nie kazali m u stać w m iej scu, ty lko obchodzić wszy stkich pozostały ch, patrząc, u kogo zebrało się więcej ziem i. Nie by ło dokąd uciekać. Za to w ten sposób m ógł znaleźć Hom era. Staruszek spędził tu dopiero dwanaście godzin i j eszcze by ł w ubraniu; ale zdał j uż sobie sprawę, co m ożna, a czego robić nie wolno. Nie wolno się m igać. Nie wolno bum elować. Z kim kolwiek się rozm awia, nie wolno patrzeć w oczy. A j eśli się m ówi, nie patrząc na człowieka, to

coś takiego by ło wy baczane; w tej fabry ce ziem i i ciał i tak niczego nie by ło sły chać j uż o krok dalej . Hom er, choć stary, trzy m ał się dobrze. Nie j ęczał, nie płakał. Kuł skałę w skupieniu, nieszy bko i niewolno, nieśpieszno m u by ło by stracić siły. Cały m okry, um azany ziem ią, plecy m iał wy chłostane i uwalane brunatną krwią, wargi obgry zione. – Przy szedłem po ciebie, Nikołaj u Iwanowiczu – powiedział Artem obok Hom era. – A teraz pewnie obaj tu zostaniem y. – Dziękuj ę. Niepotrzebnie – z każdy m uderzeniem wy dy chał powietrze Hom er. – Ten. Skurwiel. Fałszy wy. Śm ieć. Nikogo. Nie. Wy puści. – Jakoś się wy dostaniem y – obiecał m u Artem . Ich rozm owa by ła ury wana: nie m ożna by ło zby t często wracać do tego sam ego narożnika, nadzorcy zauważali to i chłostali za coś takiego biczam i. Bicze by ły spręży ste, ze stalowego drutu, kolce sterczały z nich na wszy stkie strony : j eden kąsał przy uderzeniu, drugi – przy wy ciąganiu. – Co. U ciebie. By łeś. Na. Teatralnej . – By łem . – Widziałeś. Um bacha. – Czerwoni go aresztowali. By ł czy j ś donos. Za to, że nasłuchiwał przez radio. Zabrali go i rozstrzelali. Przy m nie. Nie zdąży łem porozm awiać. – Taka. Szkoda. Dobry. Facet. Zabrał urobek Hom era. Potem od garbatego m ężczy zny na drugim końcu stacj i odebrał ładunek skał. Potem pom ógł stanąć na nogi kobiecie z obwisły m i piersiam i, zanim nadzorca zobaczy ł to przez kam ienną m głę. Potem wrócił do Hom era. – On nie by ł sam , ten Um bach. Inni też się kontaktowali. Ludzie przy chodzili z innego m iasta do Moskwy, pewnie z Polarny ch Zori.

– Ludzie. No. Ludzie. Mówisz. Gdzie oni są. Nie widziałem . – Czerwoni wszy stkich odszukuj ą, wszy stkich zgarniaj ą. Rozstrzeliwuj ą, wy wożą na Łubiankę, do KGB. Ty ch, którzy przy szli, i ty ch, którzy ich widzieli, i ty ch, którzy o nich sły szeli. – Może. Boj ą się. Że oni Hanzie. Pom ogą. Przeciwko. Nim . Wziął od Hom era nowe kam ienie. Potem podbiegł do chłopaczka – powolnego, wy koślawionego, bez wszy stkich palców, żeby zrzucić to, co zeskrobał. Potem do m izernego człowieka z Kaukazu, który nam achał całą hałdę z wściekłej niechęci do zdy chania. Przez opary zobaczy ł coś j akby znaj om ego, ale nie m iał powodu, żeby podchodzić. – Więc m i wierzy sz? Opowiedziałem Mły narzowi, Mły narz nie wierzy. Mówi, że to brednie. – Ja Um bacha. Sam sły szałem . Wierzę. Nie rozum iem . Ale wierzę. – Dziękuj ę, dziaduniu. Dziękuj ę ci. – Albo. Szpiedzy. Czy iś. Agenci. Co. – Nie wiem . Wy czy ścił wszy stko. Pobiegł dalej : ktoś pom achał, że niby u m nie naładuj . Radosna chwila: broker Losza. Wy cieńczony, wy sm agany, ale się szczerzy. – I ty tutaj ! – Ży j esz?! – Artem też szczerze się do niego uśm iechnął; trochę m u ulży ło. – Zby t cenny naby tek! – chrząknął broker. – Żeby go redukować! – Z Legionem nie wy szło, co? – Nie wy szło! – Losza, rozglądaj ąc się złodziej aszkowato, pom agał Artem owi ładować skały do taczki. – Widać to nie dla m nie. Człowiek nie uniknie powołania – kiwnął głową na zaschłe kupy. Przy skoczy ł nadzorca, ogrzał łańcuchem i Artem a, i Loszę za to, że rozm awiali. Artem wcisnął głowę w plecy, żeby j ą oszczędzić. Pobiegł do tunelu, wy ładował taczkę, rozej rzał się: wezwali go strażnicy. Do tam tej kobiety, którą Artem podniósł z ziem i, żeby j eszcze

poży ła. A ta wy trzy m ała j eszcze trochę i znów upadła. Bły snęli j ej latarką po oczach, a ta i tak widzi ty lko ciem ność. Jeden strażnik odgrodził Artem a autom atem , drugi złapał j akiś grubszy pręt zbroj eniowy, przy m ierzy ł – i rozłupał kobiecie głowę, rozbił j ak j aj ko. Artem zapom niał o autom acie, skoczy ł – i też oberwał prętem po ram ieniu i kolbą w szczękę, i butam i, leżąc na ziem i. Przepchnęli m u przez usta wilgotną m etalową lufę, rozdrapali m uszką podniebienie. – Będziesz się j eszcze stawiał, sukinsy nu?! Będziesz?! Wstawać! Postawili go na nogi, włoży li m u tę kobietę do taczki: wieź. – Dokąd? Wy m ierzy li karczy cho, wy prawili go w ostatnią drogę. Martwy ch zrzuca się tam , gdzie grunt. Kobiecie by ło w taczce niewy godnie: nogi j ej zwisały, rozbita głowa przechy lała się na bok. Wy trzy m aj j eszcze chwilę. Za pierwszy m razem pokazali m u, co z takim i robić. Martwy ch należało wieźć po pom oście z desek do hałdy ziem i, która zaty kała tunel do Kuźnieckiego Mostu. I tam zwalać ich na nasy p razem z kam ieniam i. Nasy p czasem się osuwał, ubierał nagich, zaty kał im usta i uszy gliną i piaskiem . Taki by ł pogrzeb. Potem Artem nie chciał podchodzić ani do Hom era, ani do Loszy : nadzorcy go dostrzegli. Zam iast Hom era by li różni inni – j eszcze silni i j uż wy niszczeni – Kirgizi i Rosj anie, Rosj anie i Azerowie, Azerowie i Tadży cy. Każdy z nich dawał Artem owi kam ienie, każdy odbierał m u siły. Wkrótce m inuta, przez którą ładował taczkę, przestała wy starczać, żeby odpoczęły m u nogi, a m inuta biegu z nią, żeby doszły do siebie ręce. Odwracał się w stronę zgrzy taj ący ch drzwi wej ściowy ch: to nie Dietm ar? Nie po niego? Wy trzy m y wał, aż zaczął słabnąć. Wtedy wrócił do swoj ego staruszka. Ten czekał na niego; też kończy ły m u się j uż siły. – Dlaczego. Czerwoni. Dlaczego. Nikt. Nie. Wie. Ty lko. Oni.

– Nie pozwalaj ą nikom u się dowiedzieć? My ślisz, że sam i m aj ą kontakt z Polarny m i Zoriam i? Trzy m aj ą to w taj em nicy przed pozostały m i? – Kłam ią. Z Zoriam i. Prowadzą. Negocj acj e. Co. – Jakie negocj acj e? – Licho. Wie. Czego. Potrzebuj ą. Czerwoni. – Panuj e u nich głód… Grzy by gnij ą. Może, żeby dostarczy li im ży wności? Co? Jeśli tak, to ziem ia j est tam … Ży zna! – No. Zagalopowałeś się. Obok nich przechodził nadzorca, gwizdnął: ty i ty i ty i ty, szy bko żreć, wasza kolej . Przy nieśli balię z pom y j am i, kazali zgarniać j e rękom a. Artem j eszcze nie m ógł nawet wąchać czegoś takiego, a inni m laskali i siorbali, j ak naj szy bciej m ogli. Za to Hom era karm ili podczas tej sam ej zm iany, więc trafiło im się dziesięć m inut bez kilofa i taczki. – By łem na powierzchni. Szedłem Twerską aż do Teatralnej . I tam … Ktoś tam poluj e na wszy stkich idący ch tą ulicą. Prawdziwy sam ochód pancerny. Motocy kl. Czterech stalkerów im położy li. Mnie… Też chcieli. Z j akiegoś powodu m nie nie ruszy li. A znaleźli m nie szy bko. Hom er wzruszy ł ram ionam i; potem złoży ł palce, zaczerpnął garść lury, podniósł do ust, powąchał, pom y ślał. – A potem szedłem z powrotem … I nie by ło nikogo. Doszedłem . Bez skafandra, rozebrany. I wiesz co? Trafiłem na deszcz. – Na deszcz? – Staruszek podniósł wzrok. – Na deszcz – m ruknął Artem . Wszy scy dookoła, stłoczeni przy kory cie j ak świnie, pchali się i chłeptali na wy ścigi. Artem tego nie widział: zam iast tego przed oczam i m iał wy sokich i chudy ch ludzi w kapeluszach z

szerokim rondem , widział deszcz z bezchm urnego nieba i j eszcze te powolne lataj ące statki. – Co ze m nie za idiota – powiedział do siebie. – Wy obrażasz sobie? Idę na deszczu i wy obrażam sobie takie… Sam oloty … Jak sterowce czy coś. Ty lko z przeźroczy sty m i skrzy dłam i. Jak u m uch, ale większy m i. Jak u ważek. I wszy scy w takich j asny ch ubraniach… Odświętny ch. I też pada deszcz. Przy śniło m i się – skrępowany ściszy ł głos: zwierzoludzie żarli, nie należało im przeszkadzać takim i bzduram i. A zwierzoludzie m ieli w dupie sny Artem a, im się kończy ła balia, a chcieli tu j eszcze nieco poży ć, a bez pom y j nie sposób. Ale Hom er go słuchał. Słuchał i nie j adł. – I wagoniki takie… Małe… – kaszlnął, oczy szczaj ąc sobie gardło. – Zam iast sam ochodów… Na drogach… – Tak… – potwierdził skonsternowany Artem . – Czteroosobowe. – Widziałeś? Widziałeś to? Tam ? Na powierzchni? – Widziałem . Jakby m wspom inał sen, wiesz? A ty … Skąd wiesz? – To z m oj ej książki. Z zeszy tu. To j est zapisane w zeszy cie! Hom er m ruży ł oczy, przy patruj ąc się Artem owi, m rugał, staraj ąc się zrozum ieć: to j akaś gra? Szy derstwo? – Wziąłeś go? Mój zeszy t? Czy tałeś? Kiedy ? – Nie wziąłem . Gdzie on j est tak w ogóle? – Skonfiskowali. Od razu. Ten Dietm ar. Dokum enty, zeszy t… Wszy stko. Jak to nie czy tałeś? W takim razie skąd to wiesz? – Mówię przecież – sen! – To nie twój sen, Artem . To w ogóle nie j est sen. – Co?

– Opowiadałem ci o dziewczy nie. O Saszy. Która na Tulskiej … Utonęła. Na zatopionej stacj i. – By ło coś… Coś w ty m rodzaj u, tak. Kiedy narąbaliśm y się razem na Cwietny m ? – Tak. To… Ta Sasza… To j ej … Tak sobie wy obrażała świat na powierzchni. Ona urodziła się w m etrze. Nigdy nie by ła na górze. I tak właśnie, głupio… Naiwnie. – Sasza? Mówiłeś, że m iała białe włosy ? – Artem się zachwiał, świat zakoły sał się, j ak od fali gorącego powietrza. Artem potarł skronie. Głowa m u pękała. – Żry j , czego nie żresz? – odchy laj ąc się od kory ta, powiedział m u zm ęczony m głosem wuj aszek z wy dęty m brzuchem ; brodę m iał skołtunioną, ściekała po niej ciem na woda. – Dosy ć j uż tego pieprzenia! Raz dziennie karm ią! Natęży ł się i przeciągle pierdnął. Potem położy ł się na plecach i wlepił oczy w sufit. Co m ógł zrobić, by Artem a ocalić, to zrobił. Ale Artem nie m ógł dziś nawet patrzeć na to kory to – od razu go m dliło. – Z biały m i włosam i. Szczuplutka. Miała j akieś osiem naście lat. Jak się dowiedziałeś? Skąd? – Hom er też wstał, trzy m aj ąc się w krzy żu. – Nie rozum iem . Nie pam iętam . Skąd. Ale sam to wszy stko widziałem . Wy obrażam sobie… Własny m i oczam i – Artem podniósł rękę, j akby chciał złapać przepły waj ący obok niego zabawkowy sam olot. – Wziąłeś go. Mój zeszy t. Zabrałeś – powiedział staruszek z przekonaniem i złością. – Nie m oże by ć inaczej . Czem u m nie teraz okłam uj esz? – Nie zabrałem twoj ego pieprzonego zeszy tu! – rozzłościł się Artem . – Po kiego wała m i to twoj e kronikarstwo?! – Szy dzisz ze m nie, tak? Ty zasrańcu! Artem , nie doczekawszy nawet gwizdka, złapał za taczkę.

Potem pożałował. Zostało m u j eszcze wy starczaj ąco dużo czasu, żeby pożałować. To, co by ło dalej , skleiło się, zrosło: załadować, pobiec, rozładować. Kam ienie, ziem ia, m artwy człowiek. Jedno na drugim , j edno pod drugim . Ręce i nogi na początku paliły go, potem odrętwiały, później osłabły, opadły ; a potem znalazło się w nich skądś na sam y m dnie trochę ży cia i j uż przez tępy ból poruszały się, podnosiły, opuszczały, kroczy ły, przeciągały czas. Zaczął zasy piać w biegu – całą dobę nie spał – budzili go stalowy m i kolcam i. Próbował pom óc ty m , którzy padali – odganiali go łańcucham i. Przestał się odwracać, reagować, kiedy hałasowały drzwi – zapom niał j uż o Dietm arze. Nie chciał o nim wiedzieć, nie chciał słuchać nieszczęsny ch skom lący ch zwierzoludzi, słuchać ich historii, kto tu j ak trafił, kogo za j aką ułom ność ukarano; niektórzy z nich m am rotali i tak – nie Artem owi, ale wszy stkim ludziom , żeby wszy scy ludzie odrobinę o nich wiedzieli i zapam iętali, kiedy przy j dzie im tu zdechnąć i lec pod napieraj ący m nasy pem . I nie m iał j uż głowy prowadzić linii i łańcuszków od rozstrzelanego radiotelegrafisty do czekisty Swinołupa, od Zuj ewa, który się wy gadał, do Łubianki, od Mły narza do j akiegoś Biessołowa, od Biessołowa do führera, od führera do Dietm ara: nic się nie zrastało, nic nie nabierało sensu. Zam iast kreślony ch niewidzialny m ołówkiem połączeń, zam iast zapy lony ch kam ieniołom ów, zam iast balii z pom y j am i Artem podry wał w betonowe powietrze wolnoloty, wznosił w j askini dom y do nieba. I to te sam oloty pozwoliły m u doczekać faj rantu, ewakuowały go do świata wy obraźni tej utopionej dziewczy ny. Ale nie; on sam to wszy stko widział, na pewno. Na własne oczy. Ale kiedy ? Jak? Faj rant j ednak nastąpił. Szturchańcam i odegnali ich do kąta, zwalili j eden na drugiego: śpij cie. I Artem usnął, chcąc zobaczy ć tam to m iasto Saszy. A zobaczy ł klatki, powstałego z prochu Swinołupa i swoj ą ucieczkę. Ty le że we śnie nie uciekał prosty m kory tarzem na wolność, ale przez labiry nt – zapętlony i bez

wy j ścia. A potem skończy ł się sen i zahuczała kolej na zm iana. Czy by ł j eszcze dzień, czy j uż noc – upły nęła doba, kiedy Artem nauczy ł się wbrew m dłościom chłeptać pom y j e razem ze wszy stkim i; kiedy nie zm usił się, by j ako pierwszy podej ść do krzy wdzonego staruszka; kiedy przestał liczy ć taczki z ziem ią i taczki z ciałam i. Drut kolczasty podarł na nim ubranie, ze szram od kolców cały czas sączy ł się czerwony pły n, i ten pły n stawał się coraz bardziej przeźroczy sty, coraz bardziej j ałowy. Wy ciekała z niego druga grupa, Rh–, rozcieńczony kom pot. Nie by ło kom u j ej uzupełnić, dolać Artem owi swoj ej : widać Polatucha trochę postał, połapał ręką zaj ączki, odwrócił się i podreptał z powrotem . Bez rozkazu niczego nie m ógł. A rozkaz Mły narza odnośnie do Artem a m ógł by ć j eden: skreślić. I Dietm ar po niego nie przy szedł. Nie zaprowadził na szubienicę. Pewnie by ł zaj ęty na froncie. Ani ratunek się Artem owi nie należał, ani kara śm ierci. Potem m inęła j eszcze j edna doba. Milcząc, odbierał kam ienie od Hom era, ten, m ilcząc, j e oddawał. Nikołaj Iwanowicz wy glądał j uż kiepsko; pożółkł, chwiał się. Artem nawet by go pożałował, ale stary się nie dawał. Obraził się za to kronikarstwo i za to, że Artem dał m u nadziej ę. Z trudem porozm awiał z osłabiony m Loszą: j ak oni te pałace kopią, kto kieruj e robotnikam i, kto powiedział, żeby zdej m ować tubingi? Losza wskazał na j akiegoś skośnookiego. To j est Faruh, budował Moskwa City, m a swoich ludzi, Abdurahim a i Alego, im to właśnie powierzy li. Inny ch specj alistów nie znaleźli. Faruh przechadzał się wszędzie ze swoim i zastępcam i i bez kaj dan, taki by ł ważny ; ale pom y j e czerpał rękam i ze wspólnej balii. Budową kierował pewnie: kto m a kopać, kto m ieszać beton, kto stawiać podpory. – Trzeba uciec – powiedział brokerowi Artem . – Inaczej zdechniem y.

– Zdechnąć to naj pewniej szy sposób ucieczki – posłał m u słaby uśm iech broker. – To w takim razie ty pierwszy – Artem zaśm iał się połową twarzy. – Pój dziesz na zwiady. Czwartej doby Dietm ar wciąż nie przy chodził; i Polatucha też nie. I Artem nie m iał j uż siły, żeby m y śleć o ucieczce. Ale koniecznie chciał j eszcze poży ć i z każdą godziną coraz bardziej rozpaczliwie. Nie żeby dokończy ć sprawy, zem ścić się, poznać prawdę, zobaczy ć bliskich, ale tak po prostu – poży ć, żeby poży ć. W ty m celu nauczy ł się, j ak unikać nowy ch śladów drutu kolczastego. Od paskudnego sm aku pom y j wy kręcało m u żołądek, ale zm uszał się, by wracać do kory ta, żeby choć odrobinę się wzm ocnić. Nauczy ł się pracować tak, żeby nie widzieć dookoła niczego prócz ważkolotów. Ale ślepota m iała swoj ą cenę. Kiedy przy tobie roztrzaskuj e się leżący m ludziom głowy, a ty m ilczy sz, niewy powiedziane grom adzi się, kiśnie i gnij e. Kiedy chłostali go kolcam i, duchowa ropa wy pły wała razem z bólem i krwią. A kiedy ranki powoli wy sy chały, pokry waj ąc się strupem , Artem zaczął ferm entować od środka. Ogłoszono faj rant, a on nie m ógł zasnąć: przewracał się, rozdrapy wał sobie skórę, zry wał strup… Strup. Strup. I przez bezsenność, duchotę, nadm ierną cielesną bliskość z inny m i ludźm i, j ak w rowie z trupam i, j ego m y śli odpły wały. Kto m u m ówił o strupie? Kto chciał z niego ten strup zm y ć? Co? Jego głowa leżała na kolanach j akiej ś kobiety. Ten człowiek, widzisz, j akim strupem obrósł? Dawaj , m alutka, delikatniej z nim … By ło niewy raźnie, j akby wszy stko to widział przez brudną folię… Ale nie – to nie sen. To prawda. Jego głowa leżała na kolanach… Dziewczy ny. Patrzy ł j ej w oczy z dołu do góry, a ona na niego z góry w dół, pochy lona. Małe piersi wy glądaj ą z dołu j ak białe półksięży ce. Jest obnażona. I Artem j est obnażony. Obraca głowę, całuj e j ą w m iękki, wciągnięty brzuch… Są tam purpurowe ślady … Jakby kropki… Oparzenia od papierosów…

Stare. Ślad leniwy ch tortur. Całuj e j ą w to oparzenie. Tam j est czulsze m iej sce, bardziej wrażliwe. Dziękuj ę, Sasza. Ona… Ona doty ka palcam i j ego włosów, prowadzi rękę – przy gładza j e, a te są m iękkie, ale j ak ty lko palce się przesuwaj ą, uparcie się prostuj ą. Jej roztargniony uśm iech. Wszy stko pły nie. Zam knij oczy. Wiesz, j ak wy obrażałam sobie świat na powierzchni?… Na następnej zm ianie Artem cały czas oglądał się, kiedy u Hom era w końcu uzbiera się wy starczaj ąco dużo skał: nie m ógł się doczekać, kiedy m u powie, podzieli się, ucieszy go i się usprawiedliwi. Ale staruszek pracował bardzo wolno, j akby nigdzie się nie śpieszy ł. Zrobił się chudy, skóra na nim wisiała; wzrok błądził dookoła. Hom er uderzał w ścianę oszczędnie i odry waj ące się od niej kawałki by ły drobne, zostawało na niej więcej szram . A potem , nie nagrom adziwszy w końcu dość urobku, usiadł na ziem i. Oparł się plecam i, wy ciągnął nogi, zam knął oczy. Artem zauważy ł go pierwszy, przed nadzorcam i; rzucił w Loszę kam ieniem : odciągnij ich uwagę. Sam załadował sobie wy chudłego staruszka, powiózł niby to, żeby pochować go w tunelu, a naprawdę wy walił go przy śpiący ch. Dostał później baty za to, że szedł z pustą taczką – ale nie za staruszka. Artem poprosił Boga, żeby nie spisy wał na razie Hom era na straty. O wiele j uż w ostatnim ty godniu prosił, j ak on się z tego rozliczy ? Ale j eszcze raz zaliczono m u to na poczet długu. Hom er postanowił nie um ierać: obudził się na sy gnał razem z cudzą zm ianą. Artem wy kom binował tak, by spotkać się z nim przy kory cie. Nie m ógł się doczekać, aż m u powie. – Słuchaj , dziadku. Przy pom niałem sobie. Przy pom niałem sobie, skąd w m oj ej głowie te sam oloty ! – Co? – Staruszek by ł j eszcze ogłuszony.

– Tam ty m razem , na Cwietny m . Kiedy m nie spiłeś. Zdaj e m i się, że j ą widziałem . Wiesz, m am to dokładnie przed oczam i… Tak m i się zdaj e. Ty lko… Nie będziesz na m nie zły ? – Widziałeś j ą? – Widziałem . Tam , na Cwietny m . To ona m i to wszy stko opowiedziała. Twój zeszy t nie m iał z ty m nic wspólnego. Serio. – Ona na Cwietny m ? Co… Jak ona… – Dziewczy na. Z biały m i włosam i. Drobniutka. Sasza. Saszeńka. – Teraz nie kłam iesz? – Głos staruszka stał się słaby ; chciał Artem owi uwierzy ć, starał się. – Nie kłam ię. Nie naśm iewam się – twardo odpowiedział Artem . – Ży j e? Ty przecież… Ty tam przecież j adłeś to świństwo… Po nim różne rzeczy … – Ja j ą widziałem . Rozm awiałem z nią. Pam iętam to. Przy pom niało m i się. – Zaczekaj . Sasza? Moj a? W ty m gnieździe żm ij ? W spelunce? Ona? Co ona… Co ona tam robiła? Widziałeś j ą – j ak? Ona – co? – Nic, dziadku. Z nią wszy stko… Wszy stko by ło w porządku. Ty dzień tem u by ła ży wa. – Ale j ak ona m ogła… Jak ona się wy dostała? Jak ona? – To od niej to m am . Te obrazki. Sam oloty. Deszcz. Powiedziała: zam knij oczy, wy obraź sobie… – Ale w burdelu… Dlaczego ona j est w burdelu?! – Ciszej … Ciszej , dziadku. Nie wolno ci się tak… denerwować. Ona j est w burdelu, ty i j a – o… Widzisz gdzie. Burdel to m oże j eszcze nie naj gorsze m iej sce. – Trzeba j ą wy dostać. Trzeba j ą stam tąd wy ciągnąć. – Wy dostaniem y, dziaduniu. Obowiązkowo wy dostaniem y. Ty lko żeby j eszcze nas ktoś

wy dostał. Siadaj , dziadku, co się tak zerwałeś?

Sasza dała Hom erowi siły, nadziej a oszukała j ego ciało. Lecz oszustwo nie starczy ło na długo. Staruszek słabo m achał kilofem i teraz to nie on kierował narzędziem , ale narzędzie nim – ciągnęło go za sobą, chwiało nim . Wcześniej nie by ło z nim dokąd uciekać ze stacj i, teraz by ło to niem ożliwe. Wstawiać się za Hom erem u strażników znaczy łoby od razu skazać go na śm ierć. Egzekucj ę powstrzy m y wało ty lko j edno: zaczęły się przerwy w dopły wie nowy ch robotników i nadzorcy stali się bardziej wy rozum iali wobec stary ch. Tak Hom er pociągnął j eszcze dzień. A potem po niego przy szli. – Nikołaj ew! – krzy knął ktoś od drzwi przez m egafon. – Nikołaj ew Nikołaj ! Hom er wcisnął głowę w ram iona, zaczął szy bciej walić kilofem , żeby zdąży ć wy kuć swoj ą norm ę przed rozstrzelaniem . Artem poczłapał z taczką w stronę wej ścia, na zwiady ; w drzwiach, rozglądaj ąc się z obrzy dzeniem i strachem , stał w asy ście uzbroj ony ch ludzi nauczy ciel Ilj a Stiepanowicz. Opuchnięty, ale cały ; i w m undurze. Podniósł do bródki m egafon, zawołał j eszcze raz: – Nikołaj ew! Hom er! Wtedy straż sobie przy pom niała, przy j rzała się i przy wlekła Ilii Stiepanowiczowi staruszka. Nauczy ciel zszedł – kroczek, drugi – na dół. Wy m am rotał coś staruszkowi do brudnego ucha, krzy wiąc się od sm rodu. Hom er nie patrzy ł na niego, ale w ziem ię. Artem został sm agnięty biczem za m y ślenie i ciekawość, trzeba by ło ruszać dalej . Ilj a Stiepanowicz postał, m achnął na Nikołaj ewa Nikołaj a swoj ą czy stą ręką i wy szedł. – Czego chciał? – zapy tał Artem staruszka, wy brawszy odpowiedni m om ent przy kory cie. – Chciał m nie zabrać. Zasiadł do pisania swoj ej książki – i nie m u idzie. Zapewnili m u wszy stkie warunki… Oddzielny gabinet. Specj alną racj ę ży wnościową. A tu nic. Mówił, że czy tał m ój zeszy t. Chce, żeby m m u pom ógł. Podpowiedział. Zabierze m nie stąd na zawsze.

– Idź! Zgódź się! – Na co m am się zgodzić? Żeby pisać j ego książkę? – Jaka to dla ciebie różnica? Zdechniesz tu! – Pisać j ego książkę o chwale Rzeszy swoim i słowam i?! – Inaczej żadnej książki nie będzie! Ciebie nie będzie! Nic nie zostanie! Hom er nabrał pom y j , przełknął; sm ak m iały norm alny, m niej więcej taki j ak ży cie. – Powiedziałem m u, że bez ciebie nie pój dę. – Pój dziesz, dziadku! Idź! – On nie m oże. Wy prosił j ednego do pracy, m ówi, że na dwóch m u nie pozwolą. – A co… Co z Dietm arem ? – Dietm ara zabili. Na Teatralnej . Czerwoni j akoś się przedarli i go zabili. I wielu inny ch. Tego sam ego dnia. Nauczy ciel j est teraz przy sam y m führerze. Spodobał m u się pom y sł z książką. Dietm ara zabili. Artem zawisł w pustce tunelu. Teraz nikt tu o nim nie wie i nie pam ięta; z zakładnika, z j eńca, z podwój nego agenta stał się

bezim ienny m ułom ny m , przeznaczony m na straty niewolnikiem . Nie m a sensu dłużej czekać, nie m a się czego bać, nie m a się czego chwy tać. Zgubili go tu, w bezkresnej przestrzeni ży ciowej , i nie m a nikogo, kto by go szukał. Swoj e siły wy ciskał z siebie i zrzucał w tunelu; ten wy pełniał się nim i j ak j elito, a Artem wy cieńczał się i słabł. W ustach czuł posm ak rdzy, gardło nie przy j m owało j edzenia, w głowie huczało. Człowiek, swołocz, wy czerpuj e się. Widocznie i Artem owi zam aj aczy ł koniec tunelu. – Idź, dziadku. Tak czy inaczej idź. – Jak m am cię zostawić? Przy szedłeś tu po m nie. – Tak będzie przy naj m niej j akaś nadziej a. Ja nie j estem im j uż potrzebny. Teraz potrzebuj ą chociaż j ednego z nas. A ty tu um rzesz – i j a wtedy też, na pewno. Poproś, żeby zawrócili nauczy ciela. I odej dź. – Nie m ogę tak. – Jak w takim razie wy ciągniesz swoj ą dziewczy nę, j eśli tu wy kituj esz? A dużo ci j uż nie trzeba, wy bacz… Ledwo się trzy m asz na nogach! No?! – Nie m ogę. Ale bliżej nocy i faj rantu, kiedy został wy wieziony na taczce sąsiad Hom era z rozdęty m wolem , żeby zasy pać go kam ieniam i, staruszek wreszcie naskrobał ty le, żeby Artem podszedł i do niego. – Bo przecież gdy by m się zgłosił… Przecież m ógłby m się tam j akoś urządzić, a potem spróbować i ciebie stąd wy ciągnąć. – Oczy wiście! – powiedział Artem . – O to m i chodziło! – My ślisz, żeby poprosić… – Poprosić! – A ty wy trzy m asz? Ile wy trzy m asz?

– Ile trzeba, dziadku! – obiecał Artem z naj większy m przekonaniem , na j akie m ógł się zdoby ć. – Ty tu zaczekaj , sam pój dę po strażników. Potem , kiedy czekali na nauczy ciela – nadzorcy uważali teraz, żeby nie kaleczy ć Hom era, i na Artem a też spły nęło trochę j ego niety kalności – zdąży li j eszcze co nieco sobie powiedzieć. – To dobrze, że wy chodzisz, dziadku. Dobrze, że będziesz pisał. Bo przecież pewnie nie ty lko j em u napiszesz książkę, ale i swoj ą pociągniesz, co? – Nie wiem . – Pociągniesz. Na pewno. To słuszne, kiedy coś po ludziach zostaj e na ty m świecie. Dobrze to wszy stko wy m y śliłeś. – Daj spokój . – Nie, słuchaj … Wszy stkiego się teraz nie opowie… Po prostu chciałem ci powiedzieć o czarny ch to, co naj ważniej sze. Co zam ierzałeś o nich napisać w swoj ej książce? – A co? – Czarni, dziadku… To nie to, co m y o nich… To nie dem ony, nie powszechne zagrożenie. To by ł nasz j edy ny ratunek. I j eszcze j edno… To j a otworzy łem im wrota do m etra. By łem j eszcze m ały. Wciąż nij ak nie m ogłem zapom nieć pewnego dnia z dzieciństwa… I dlatego… I dlatego, kiedy nam awiał Witalika i Żeńkę, chłopców takich j ak on, żeby pobawić się w stalkerów i wy brać się na porzuconą stacj ę Ogród Botaniczny, chociaż wchodzenie do tuneli by ło dzieciom surowo wzbronione, i kiedy kręcił korbą zapory herm ety cznej , otwieraj ąc drogę na powierzchnię, i kiedy j ako pierwszy rzucił się po zapadnięty ch stopniach schodów ruchom y ch, bo – j ak by to wy j aśnić? – chciał się zobaczy ć z m atką, z m am ą z tam tego dnia z kaczkam i i lodam i; szedł się z nią spotkać, bo bardzo się stęsknił. Pociągnął pozostały ch za sobą po prostu dlatego, że bał się iść sam . A czarni… Czarni zobaczy li go nie od zewnątrz, ale od razu od środka: sam otnika, sierotę,

który zgubił się w ich świecie. Zobaczy li i – oswoili? Nie, zaadoptowali. A on m y ślał, że to by ło oswaj anie; bał się, że uwiążą go na łańcuchu, że nauczą go wy pełniać ich polecenia i że napuszczą go na ludzi. Bał się, że chcą zostać j ego panam i. Ale im to nie by ło potrzebne. Im po prostu zrobiło się go żal i z tego żalu go ocalili. I tak sam o z żalu gotowi by li ocalić wszy stkich ludzi pod ziem ią. Ty le że ludzie by li j uż na to zby t zdziczali. Czarni potrzebowali rzecznika, tłum acza. Oto przy garnięty przez nich Artem m ógł wy czuwać ich j ęzy k, nauczy łby się przekładać go na rosy j ski. Takie właśnie by ło j ego przeznaczenie: stać się pom ostem m iędzy nowy m człowiekiem a człowiekiem stary m . A Artem się bał. Bał się im zaufać, przestraszy ł się głosu w swoj ej głowie, snów, obrazów. Nie wierzy ł im , nie wierzy ł sobie; i podj ął się zadania znalezienia sposobu, by zniszczy ć czarny ch, ty lko dlatego, że bał się ich wpuszczać do swoj ego wnętrza, słuchać ich i by ć im posłuszny. Okazało się, że łatwiej by ło znaleźć niewy korzy stane podczas woj ny rakiety i unicestwić wszy stkich czarny ch aż do ostatniego. Wy palić pom arańczowy m ogniem m iej sce, w który m powstała nowy rozum ny człowiek. Ogród Botaniczny. Dokładnie to sam o m iej sce, w który m czteroletni Artem spacerował za rączkę z m am ą. Zanim zezwolili rakietom na start, przekazawszy Mły narzowi współrzędne, Artem m iał chwilę. Na tę chwilę j ednak czarny ch wpuścił; a ci – nie żeby uratować siebie, ale z litości dla niego, wiedząc j uż, że Artem i tak nie odwoła ich egzekucj i – w końcu j ednak pokazali m u m am ę. Jej uśm iechniętą twarz. Powiedzieli m u – j ej głosem – że kochaj ą i że wy baczaj ą. Wtedy m ógł j eszcze wszy stko naprawić. Zatrzy m ać Mły narza, wy łączy ć radiostacj ę… Ale znów się przestraszy ł. I kiedy rakiety zaczęły spadać na ziem ię… Nie by ło j uż nikogo, kto by Artem a kochał. I nie by ło kogo prosić o wy baczenie. I twarz m am y zniknęła na zawsze. I Ogród Botaniczny zam ienił się w stopiony asfalt i czarny węgiel; kilka kilom etrów kwadratowy ch węgla i sadzy. Artem nie

m iał j uż dokąd wracać. Zszedł z wieży Ostankino, wrócił do dom u, na WOGN – powitano go j ak bohatera, j ak zbawcę. Jak świętego, którem u udało się pokonać przerażaj ącego sm oka. A on bał się wciąż: j eśli nie tego, że oszalej e, to że będzie uchodził za szaleńca. I nikom u oprócz swoj ej Ani i Mły narza nie powiedział, co się tam naprawdę wy darzy ło. Nie powiedział, że by ć m oże zniszczy ł ostatnią szansę na to, by ludzkość odzy skała Ziem ię. Przy znał się dwoj gu ludzi i żadne m u nie uwierzy ło. I dopiero potem , po roku, zaczął sobie przy pom inać: zdaj e się, że kiedy Ulm an i on rozwij ali antenę na wieży Ostankino, w radiostacj i tam tego poj awił się j akiś głos j eszcze przed Mły narzem . Jakiś sy gnał wy woławczy … Ale to nie Artem m iał słuchawki; m ogło m u się wy dawać. Ale j eśli m u się wy dawało, to znaczy … To znaczy, że to koniec. Nieodwołalnie. Bezpowrotnie. Swoim i niezgrabny m i palcam i, śliskim i

od grzy bów, zdusił j edy ną nadziej ę dla siebie i dla wszy stkich. Sam . On. On, Artem , skazał ludzi na stacj i i w cały m m etrze i wy m ierzy ł im doży wocie. Im , im dzieciom i dzieciom ich dzieci. Ale j eśli j est choć j edno inne m iej sce na ziem i, gdzie ludzie przeży li… Choć j edno… – Choć j edno. – Nikołaj ew! Nikołaj ew Nikołaj ! – Idź. Chodźm y, pój dę z tobą do drzwi… A nuż m nie nie przepędzą. – To wszy stko prawda? – Hom er trzy m ał Artem a za rękę, j akby Artem pom agał staruszkowi iść; w rzeczy wistości to staruszek pom agał Artem owi. – Prawda. Szy bko ci opowiedziałem … Jak m ogłem . Żeby zdąży ć. – Bo kiedy cię stąd wy ciągnę, wy łoży sz m i wszy stko dokładniej , tak? Bardziej szczegółowo? – Hom er popatrzy ł m u w oczy. – Żeby w książce wszy stko by ło w całości, żeby niczego nie

poplątać. – Oczy wiście. Kiedy m nie wy ciągniesz. Ale to j est naj ważniej sze. Po prostu… Chciałem ci powiedzieć. Wierzy sz m i? – Wierzę. – I tak wszy stko zapiszesz? – Tak zapiszę. – Dobrze – powiedział Artem . – Słusznie. Ilj a Stiepanowicz stał niecierpliwie, obserwował zwierzoludzi; m oże zastanawiał się, j ak m ożliwie naj zgrabniej usunąć ich ze swoj ego podręcznika. Na widok Hom era ucieszy ł się, uśm iechnął, narzucił m u na ram iona waciak. Staruszek wy ciągnął do Artem a rękę na pożegnanie. – Do zobaczenia. Nauczy cielowi drgnęła twarz; wiedział, że nie będzie żadnego zobaczenia, ale nie chciał się z Hom erem kłócić. Artem też wiedział i też nie chciał. – Ilj o Stiepanowiczu! – zawołał nauczy ciela, kiedy ten zabierał j uż staruszka do ży cia. Ten obej rzał się niechętnie przez ram ię. Straż się obudziła, wzniosła nad Artem em kolczaste pej cze. – A co z pańską żoną, urodziła? – zapy tał Artem ostrożnie. – Jakiego potom ka m ożna pogratulować? Ilj a Stiepanowicz poszarzał, zestarzał się w m gnieniu oka. – Urodził się m artwy – powiedział bezgłośnie; ale Artem i tak zrozum iał, z ruchu ust. Trzasnęły drzwi i poczuł na plecach słodkie pieczenie od bicza. Popły nęła krew. Dobrze. Niech pły nie. Niech wszy stko wy pły wa na zewnątrz. Kiedy podano pom y j e, Artem nie żarł tak po prostu.

To by ła sty pa po Dietm arze. Dobrze, że pozby ł się staruszka. Dobrze, że przekonał go, iż Artem a będzie m ożna stąd zabrać. Dobrze, że sam nie dał się do tego przekonać. Przy naj m niej j uż nie drgał, sły sząc zgrzy t drzwi wej ściowy ch. Nie m iał j uż na nic nadziei. Nie liczy ł dni. Tak by ło prościej , w bezczasie. I dobrze j eszcze, że zdołał opowiedzieć Hom erowi to, co naj ważniej sze o sobie i czarny ch. Że starczy ło m u czasu i tchu. Teraz nie tak strasznie by ło tu zostać w zapom nieniu. Coś się tam działo, na inny ch stacj ach: m oże woj na; ale Schillerowskiej to w żaden sposób nie doty kało. Tu wszy stko szło swoj ą kolej ą: przestrzeń ży ciowa pożerała skalistą ziem ię, tunel do Kuźnieckiego Mostu ży wił się ziem ią i ludźm i, podpełzał coraz bliżej do stacj i. Artem słabł, ale starał się j eszcze egzy stować. Broker Losza by ł niczy m chodzący szkielet, ale wciąż próbował przełam ać upór Artem a. Już ze sobą nie rozm awiali: nie by ło o czy m . By li ludzie, którzy próbowali uciec, rzucali się z kilofam i na drut kolczasty, na strażników – wszy stkich rozstrzelano i dla postrachu rozstrzelano j eszcze kilku przy padkowy ch. Od tej pory bali się ucieczki i bali się o niej m ówić, a nawet bali się o niej m y śleć. Artem trzy m ał się sam : po faj rancie, kładąc się na czy im ś ciele w rowie do spania, zam y kał oczy i fantazj ował, że j ego głowa leży na kolanach dziewczy ny o im ieniu Sasza, nagiej i pięknej ; i sam gładził się po włosach, nie czuj ąc ciężaru własnej ręki. Wy obrażał sobie, j ak Sasza pokazuj e m u m iasto na powierzchni. Bez Saszy m usiałby zdechnąć. Po przespaniu przepisowy ch czterech godzin wstawał i biegał, i zrzucał, i podnosił, i wy sy py wał, i wiózł, i wy ładowy wał. I szedł, i pełzł, i padał. I znów wstawał. Ile dni? Ile nocy ? Nie wiadom o. Wy pełnione m iał j uż ty lko pół taczki, więcej nie dawał rady powieźć. Dobrze, że i ułom ni o połowę schudli od złego karm ienia: bo nie dałoby się ich podnosić ani zagrzeby wać.

Za dnia m iał j eszcze sekretną rozry wkę: tej oto ściany, j ak wiedział Artem , nikt nie dłubał, bo niedaleko za nią zaczy nał się ów kory tarz z m ieszkaniam i socj alny m i. Tam , za ścianą, według j ego kalkulacj i, znaj dowało się przy tulne m ieszkanko Ilii Stiepanowicza i Narine. Raz dziennie Artem , rozglądaj ąc się j ak złodziej aszek, podbiegał do tej ściany i stukał w nią: puk, puk. Straż nie sły szała, Ilj a Stiepanowicz nie sły szał, nawet Artem nie sły szał tego pukania; a m im o to za każdy m razem ogarniał go dziki bezgłośny śm iech. A potem pośrodku wieczności nadeszło wy bawienie, o oczekiwaniu na które ludzie zdąży li j uż zapom nieć. Straszne wy bawienie. Ze świata zewnętrznego do ich światka przebiła się woj na. Zaczęły raz za razem trzaskać drzwi i Schillerowska wy pełniła się dobrze odży wiony m i m ężczy znam i w m undurach Żelaznego Legionu. Ułom ni i zwierzoludzie przestali się krzątać, wpatry wali się tępo w gości. Nieposłuszny m i, zdrętwiały m i m ózgam i zaczęli układać m ozaikę z rzucany ch przez przy by szy słów. – Czerwoni zdoby li Kuźniecki Most! – Przerzucili woj ska z Łubianki!! Będą się tu przedzierać! – Lada chwila! Mam y rozkaz ich zablokować! – Gdzie są saperzy ? Dlaczego saperzy się spóźniaj ą? – Trzeba zam inować tunel do Mostu! Jak naj dalej od stacj i! – Gdzie m ateriały wy buchowe? Gdzie saperzy ? – Już idą! Są blisko! To awangarda! Ich kaem iści! Ży wo! No?! – Tnij cie! Tnij cie drut kolczasty ! Zam inuj cie j ak naj dalej od stacj i! – Dalej ! Teraz! Na stacj ę wbiegli spoceni saperzy, przy nieśli ciężkie skrzy nie z m ateriałem wy buchowy m ; zwierzoludzie wciąż j eszcze niczego nie rozum ieli. Artem obserwował krzątaninę przez swoj ą

zwy czaj ną pory sowaną i zbutwiałą folię. Jego to wszy stko j akby nie doty czy ło. – Nie nadążam y ! Są za blisko! Trzeba zy skać na czasie! Na czasie! – Co robić?! Jak?! Będą tu! Przeważaj ące siły ! Stracim y stacj ę! Nie m ożna do tego dopuścić! Wtedy kogoś olśniło. – Wy pędźcie ułom ny ch! Do tunelu! – Co?! – Ułom ny ch do tunelu! Przy j m ą na siebie uderzenie! Z kilofam i! Łopatam i! Opóźnią czerwony ch! Kiedy będą ich m asakrować, akurat zdąży m y zam inować tunel! – Oni nie będą się bić! Popatrz na nich… – Czy li robim y oddział zaporowy ! Popędzim y ich… Sołowj ow! Borm an! Kieł! Zaganiaj ich! No! Liczy się każda sekunda, gównoj ady ! Ży wiej ! Straż zaświszczała biczam i i łańcucham i, zaczęła odry wać od ścian przy klej ony ch do nich skam ieniały ch kopaczy, zbierać ich w stado, wpy chać w gardziel tunelu. Jeszcze przed chwilą by ła tu przegroda nie do pokonania – trzy warstwy drutu kolczastego. A teraz paj ęczy na zwisała w strzępach; za nią by ł tunel. Jeszcze j eden tunel w stronę Kuźnieckiego Mostu. I tam , w j ego głębi, kotłowało się coś złego. Zwierzoludzie wlekli się do tunelu w otum anieniu, oglądaj ąc się na nadzorców bezradnie i niczego nie rozum iej ąc: czego od nich chcą? Każdy z nich trzy m ał w rękach to narzędzie, który m zawsze pracował: kto walił kilofem , m iał kilof, kto m łotkiem – m łotek. Artem chciał iść ze swoj ą taczką, ale taczka przeszkadzała pozostały m , szturchała ich pod kolanam i, nie potrafiła j echać po podkładach kolej owy ch i Artem owi rozkazano j ą zostawić. Zostawił, dalej kroczy ł z pusty m i rękam i. Rękom by ło niewy godnie, chciały trzy m ać j akieś narzędzie. Palce j uż m u zeszty wniały, stwardniały, tworząc obręcz: tak, żeby dokładnie zm ieściły się w nich rączki taczki albo trzonek

łopaty. Ty ch, którzy wlekli się na końcu, chłostali i naciskali ludzie z bronią. Za ludźm i z bronią szli saperzy : nieśli skrzy nki, rozwij ali przewody. – Dokąd? Dokąd? Po co? – beczeli nadzy ludzie, gapiąc się w ciem ność, oglądaj ąc się na latarki i karabiny eskorty. A z rozwieraj ącej się przed nim i czarnej dziury, do której za m om ent m iało wciągnąć wszy stkich tu obecny ch, wy pły wały j uż razem z cieniutkim i przy torowy m i strum y czkam i odgłosy dalekiego: „Uraaaaaaa!”. – Co? Co tam j est? – Gdzie m y idziem y ? Uwalniaj ą nas? – Podobno nas uwalniaj ą! Tam ktoś tak powiedział! – Zam knij się! Zam knij cie się wszy scy ! Naprzód! Naprzód, m endy ! – ...Uraaaaaaaaa… – Sły szałeś? Sły szeliście?! Z ty m i wlokący m i się gnidam i nie zdąży m y odej ść i na sto m etrów… Oni ledwo kuśty kaj ą! To sabotaż! – Tutaj ! Tutaj ! Zaczy naj m inować! – Pędź dalej ułom ny ch! Pędź ich na bagnety ! – Uraaaaaaaaaaaaaaa… – Nie zdąży m y ! Tutaj ! Do przodu z nim i! Saperzy zatrzy m ali się, zaczęli się krzątać, otworzy li swoj e skrzy nki, zaczęli wy j m ować bry kiety, opierać j e o ściany tunelu, wpy chać w zagłębienia tubingów. Artem a popchnięto lufą karabinu w plecy, zaczął szy bciej przebierać nogam i i pracuj ący gorączkowo saperzy zostali z ty łu. Bicze cięły powietrze, pom iędzy brnący m i przez czerń świeciły m ilionwatowe światła, ry suj ąc na wilgotny ch podkładach wy ciągnięte garbate cienie, i

szczekał ponaglaj ący m egafon. – Ej , wy ! Wy wszy scy ! Czeka was wielka bitwa! Musicie ocalić Rzeszę! Napieraj ą na nas zastępy ułom ny ch! Czerwony ch kanibali, którzy nie zatrzy m aj ą się przed niczy m ! Dziś, teraz, m ożecie zasłuży ć na wy baczenie! Zapłacić krwią za prawo nazy wania się ludźm i! Oni zniszczą Rzeszę, a potem całe m etro! Nikt oprócz was ich teraz nie zatrzy m a! Chcieli zadać nam cios w plecy, ale nie wiedzieli, że nasze plecy osłaniacie wy ! Są lepiej uzbroj eni, ale i wy m acie broń! Nie m acie nic do stracenia, dlatego nie m acie się czego bać! – Ja… Dokąd? Nie idę! Nie będę! Ja nie będę! Ja nie um iem się bić! Huknęło. Echo wy strzału pochłonęło echo krzy ku. I od razu – nie czekaj ąc, aż każdy w stadzie zda sobie sprawę z tego, co się stało, zagrzm iały autom aty wy celowane w poty lice ty ch, którzy zostawali w ty le. Ktoś wy dał ostatnie tchnienie. Zawy ł j akiś niedobitek. Zapiszczała baba. Sąsiad Artem a obej rzał się – gwizdnęła kula – i wy dawszy gardłowy bulgot, przewrócił się na ziem ię. – Naprzód, ścieeeeerrrrwa!!! Nie waży ć się!!! Nie waży ć się zatrzy m y wać!!! – Zabij aj ą! Nie stój cie! Strzelaj ą! Biegnij cie! Artem popchnął czy j eś krzy we plecy, przebił się do przodu m iędzy ty m i, którzy uwięźli, podał rękę i wy szarpnął spod czy ichś nóg przewróconego nastolatka, naty chm iast o nim zapom niał i oglądaj ąc się co chwila na poganiaczy, zaczął przeciskać się do środka – w bezpieczne m iej sce. – Naprzód! Naprzód! Śm ierć padaj ący ch twarzą na szy ny j ak dom ino popchnęła w plecy następny ch – j edni się poty kali, drudzy walili naprzód, na spotkanie niewy raźnego i strasznego „URRRAAAAAAAA”, które gotowało się i wirowało i niosło się do nich przez tunel, j ak wy try skuj ące na przodku wody gruntowe. – Nie j esteśm y baranam i! – zary czał nagle ktoś z przodu; który ś z ułom ny ch. – Nie dam y się

tak! – Idziem y !! Nie poddam y się!! – Śm ierć im !!! – Bij tam ty ch! – krzy knął w tłum ie ktoś inny. – Naprzód! Naaaprzóóód! I – powoli, j ak koło zam achowe parowozu, j ak wracaj ący do przy tom ności chory – cały ten długi, goły tłum , zarośnięci i poobij ani zwierzoludzie z kilofam i i m łotkam i, zaczął się rozpędzać, odnaj dy wać w sobie siły, by wznieść nad głowam i swoj e narzędzia, żeby zabić kogoś, zanim sam i zginą. – Śm ierć im ! Nie poddam y się! Naprzód! – NAAAAAAPRZÓD! Po chwili wszy scy biegli z ry kiem , z krzy kiem , z płaczem ; i pasterze z autom atam i też m usieliby biec w ty m sam y m tem pie, co ich pobudzone stado, ale nie chciało im się i brzy dzili się nim . Światła za ich plecam i zbladły ; poganiacze zostali w ty le, nie chcąc m ieszać się z m ięsem arm atnim . Przed nim i zrobiło się ciem no i grząsko, cienie biegnący ch rozpły wały się w nadciągaj ący m m roku. Artem wciąż m iał puste ręce, ale nie m ógł się j uż zatrzy m ać: ten, kto chciałby stanąć pośrodku tej lawiny, naty chm iast zostałby zm ieciony i zadeptany. Zrównał się z Loszą: ten wy glądał dziko, szaleńczo, nie poznawał Artem a. Potem go wy przedził. – URAAAAAAAAAAAAA! Czerwoni uderzy li nagle. Przerwali zasłonę m gły – i naty chm iast znaleźli się twarzą w twarz ze zwierzoludźm i, m orda w m ordę. Dopiero co zrodzili się z tunelu – i od razu starli się z nim i, wy rżnęli czołem o czoło. – AAAAAAAAA!!!! Nie m ieli światła, tak j ak i stado z Schillerowskiej ; pędzili w ciem ności, na oślep. Pierwsi w

stadzie ledwo zdąży li zam achnąć się kilofam i… I zaraz potem : – UUAAAAAAAHHHH! Jak zary czało za ich plecam i! Jak zatrzęsła się cała ziem ia! Jak ostatnie rzędy biegnący ch zm iótł ognisty oddech wy buchu, j ak tunel zary czał niczy m trąba j ery chońska, j ak w j ednej chwili zgasły wszy stkie światła i um ilkły wszy stkie autom aty, i nie by ło j uż niczego – ty lko czerń i czerń, nieprzenikniona czerń – dookoła, j akby cały świat przepadł, eksplodowała i zatopiła wszy stko całkowita ciem ność, absolutna, beznadziej na. Artem oślepł – i ogłuchł, i ogłuchli zarówno biegnący za nim , j ak i biegnący z przodu. Ci, którzy upadli, przewróceni i poobij ani, od razu zaczęli podnosić się na nogi, wy m acy wać po ciem ku swoj e kilofy, swoj e m łotki... Bo nie uszam i, ale skórą, podszy ciem , wy czuwali, j ak na czele stada pracuj e, wy wij a kosą, m łóci ludzi na oślep, po om acku – śm ierć. I trzeba by ło wstać, żeby osłonić się przed nią kilofem , a naj lepiej zam achnąć się i zm iażdży ć j ej pustą czaszkę, wsadzić ostrze w j ej suche oczodoły, wy rwać, zam achnąć się znowu znad ram ienia i znowu bić. Nikt j uż ich nie gnał przed siebie, lecz wszy scy pędzili tam sam i z siebie, bo wzy wała ich śm ierć, bo straszniej by ło schować się i czekać, aż odnaj dzie cię sam a, bo chcieli uderzy ć pierwsi, nim sam i nie zostali uderzeni. Nie zabrzm iał ani j eden wy strzał: tam ci, czerwoni, też nie m ieli karabinów i autom atów, wszy scy rzucili się walczy ć wręcz, czy m popadło, w nieprzenikniony ch ciem nościach nie dało się rozpoznać, co to by ło. Artem rozłoży ł ręce na boki, chwy cił rękoj eść, zabrał kom uś kilof i pij any ze strachu i pasj i też ruszy ł naprzód po nagich ludziach, żeby wsadzić głowę w żarna, żeby nie by ć w tej woj nie

ślepy m by dłem , ale niewidom y m rzeźnikiem , skoro nie dano m u innego wy boru. Tam – j uż blisko – siekali się nawzaj em , m iażdży li, rąbali – zaciekle, nieludzko, nie wiedząc, kogo zabij aj ą i za co, i nie krzy czeli j uż: „Śm ierć!” ani: „Ura!”, bo zapom nieli j ęzy ka rosy j skiego i każdego innego, więc stękali i charczeli, i po prostu ry czeli, krzy czeli coś bez związku, bez sensu. Coś świstało, buczało, cięło powietrze. Dzwoniły, om ij aj ąc czy j eś m ięso i uderzaj ąc o beton, kilofy. Mlaskały, trafiaj ąc i wbij aj ąc się w nie. W twarz dm uchało m u rdzawe powietrze: zaostrzone żelazo przelaty wało w odległości dłoni od niego; Artem uchy lał się, odpowiadał uderzeniem – w swoich czy obcy ch? – i czy by li tu j acy ś swoi? To krew pachniała rdzą; a ludzie – gównem . Zwierzoludzie i człekozwierze z obu stron pędzili ku sobie ze wszy stkich, ostatnich j uż sił, pędzili, by się pozabij ać i w ten sposób wreszcie wszy stko zakończy ć, i przestać się bać. Artem raz rąbnął, dwa, trzy – i parę razy kogoś znalazł. Chlupnęło, plusnęło coś gorącego; kilof ugrzązł, pociągnął go w dół, uratował: naty chm iast przeleciało nad nim coś ciężkiego, co m iało rozbić m u głowę, ale chy biło. Potem coś eksplodowało m u w kolanie, cisnęło go na szy ny ; nie dało się j uż stać, więc poczołgał się, chciał skry ć się w czy m ś m iękkim , ale to m iękkie wierzgało, póki m ogło, odpy chało go, odgry zało się bezgłośnie, brukało go czy m ś lepkim , czy m ś gorący m . Minął niekończący się czas, a dookoła się nie rozj aśniało; ludzie wciąż m ielili się nawzaj em na m iazgę – podchodzili, sły sząc płacz, j ęk, tłukli po om acku, chy biaj ąc, bili w dzwony szy n. Artem słuchał tego dzwonienia, żegnał się cicho i nie wy puszczał głosu z krtani. Położy ł głowę na kim ś m artwy m , udał, że to Saszeńka położy ła j ego głowę na swoich kolanach. Naciągnął od góry drugie ciało, ukry ł się w nim .

Długo j eszcze trwało, zanim wszy stko się uspokoiło. Skończy li zabij anie dopiero wtedy, gdy j uż nikt nie m ógł ustać na nogach. Wtedy niedobici poruszy li się, zaczęli od nowa uczy ć się rozm awiać. Artem , przy trzy m uj ąc uszkodzone kolano, oderwał się od kolan Saszy, usiadł. Wy szeptał: – Koniec... Koniec. Koniec. Ja j uż nie chcę. Ja j uż nikogo nie będę zabij ał. Kim j esteś? – powiódł palcam i dookoła siebie. – Kto tu j est? Jesteś z Schillerowskiej ? – Ja j estem z Schillerowskiej – zabrzm iało gdzieś. – My z Łubianki – odpowiedział ktoś blisko. – Z Łubianki? – Jesteście faszy stam i? Żelazny Legion? Kanibale? – Jesteśm y z Schillerowskiej – powiedział Artem . – Jesteśm y ułom ny m i, więźniam i. Pognali nas naprzód. Oddział zaporowy. – My j esteśm y z Łubianki – powtórzy ł głos. – Jesteśm y więźniam i. Polity czny m i. Rzucili nas naprzód... Na Puszkińską. Rzucili j ak m ięso... Przed prawdziwy m i oddziałam i... Własny m ciałem na otwory strzelnicze... Żeby śm y... Na siebie nawzaj em ... – Żeby śm y na siebie nawzaj em ... Jak m ięso nas... – powtórzy ł Artem . – Żeby śm y na siebie nawzaj em ! Jesteśm y ułom ny m i... – Tu wszy scy są z Łubianki, wszy scy z cel, sam i aresztanci – m ówił m u ktoś. – Oddział zaporowy nam w plecy... Czekiści nam w plecy strzelali... Żeby śm y... – Nam ... Nam strzelali... Strażnicy... – Nie poszli za nam i... Oddział zaporowy został za nam i... – Oni za nam i zawalili tunel. Tam nie m a j ak... Nie m am y j ak... Nie poszli za nam i. Porzucili nas... – Co wy... Za co wy nas tak?

– Za co tak nas?! Za co?! Co?! Ktoś z trudem , z bólem , z połam any m i nogam i, j ak robak popełzł w stronę głosu Artem a. Ten sły szał to – ale nie m ógł więcej uderzać. Tam tem u człowiekowi trudno by ło się przy bliży ć i Artem ruszy ł m u na spotkanie. Wy ciągnął rękę, szczepił się palcam i z palcam i drugiego człowieka, przy ciągnął go do siebie. – Za co wy nas tak, Boże j edy ny ? – Wy bacz... Wy bacz... Boże, wy bacz. I przy cisnęli się do siebie. Artem obj ął go – zdaj e się, dorosłego m ężczy znę, dotknęli się czołam i; m ężczy zna trząsł się od szlochów i Artem a też skręcił j akby spazm – zatrzęsło nim , popły nęły łzy. Wy płakawszy się, m ężczy zna westchnął i um arł. I wtedy Artem go puścił. Upadł. Spręży nka w głowie pękła, coś m u się przy pom niało. – Z Łubianki... Kto j eszcze j est z Łubianki? Tu i tam oży wały ciała, próbowały poruszać przebity m i rękam i, m y śleć wgnieciony m i czołam i, stękały, m aj aczy ły. – Nataszeńka... Nastaw czaj niczek, m oj a kochana... Torcik przy niosłem . – Jak ty lko wrócę z Turcj i, od razu się zdzwonim y ! – Ja budowałem Moskwa City ! Budowałem ! – Dlaczego j est tak ciem no? Boj ę się ciem ności! Włącz światło! Sieriożka! – Boże święty, babciu, a ty co tu robisz? Po co przy szłaś? – Będziem y poszerzać przestrzeń ży ciową! Żeby dla każdego by ło m iej sce! – Wody daj … Daj wody … – Alonka! Alonka, ty łobuziaro! – Ja j estem z Łubianki. Ja.

Artem na j edny m kolanie i dwóch łokciach poczołgał się tam , skąd usły szał to wy znanie. – Kto to? Kto to? Mów, nie bój się! To ty ? Gdzie ty j esteś? – Ktoś ty ? – j akaś kobieta. – Zuj ew. By ł tu z wam i Zuj ew? – Jaki Zuj ew? Nie by ło żadnego… – Zuj ew! – wrzasnął Artem . – Zuj ew Igor! Zuj ew, ży j esz?! Zuj ew! Stanął na j ednej nodze, oparł się o ścianę, zaczął skakać po om acku, trzy m aj ąc się tubingów. – Zuj ew! Igor Zuj ew! Czy j est tu Igor Zuj ew z Ochotnego? Z Prospektu Marksa – gdzie on j est?! – No starczy ! Starczy ty ch krzy ków! Zaraz tam ci przy j dą! Tam ci! – A poszliby śm y dziś wieczorem do kina? Co? Pogoda taka, że żal w dom u siedzieć. Igor nie odpowiadał. Może tu gdzieś leżał, tuż obok, ale bez połowy głowy niewy godnie m u by ło m ówić. A m oże spry ciarz przy czaił się i m ilczał, nie chcąc, żeby go znaleziono. – Igor! Zuj ew! Kto siedział z Zuj ewem ? Z ty m , co o ocalały ch w inny ch m iastach… W Polarny ch Zoriach… Którzy sam i przy szli do Moskwy … Kto z nim siedział?! Zuj ew! – Co? – Opowiadał baj ki! Że w inny m m ieście przeży li j eszcze j acy ś ludzie! Że przy szli do Moskwy ! – A ile się gówna na Schillerowskiej m arnuj e, chłopaki, żeby ście wiedzieli! – Nie m a go tu. Ech-khhhh. Nie m a tu Zuj ewa. – Co? Gdzie j esteś? Kto to powiedział?! – Nie m a Zuj ewa. Wy dali go Hanzie. – Zaczekaj . Stój . Powtórz. Gdzie j esteś? Gdzieś ty, kurwa, j est?! No, powiedz, nie chowaj się!

– Po co go szukasz? To twój przy j aciel? – Muszę to wiedzieć! Muszę wiedzieć, o czy m m ówił! Co to za ludzie? Gdzie przy szli? Skąd?! Dlaczego Hanzie? – Ludzie, ehhhkh. Nie są z Polarny ch Zori. Polarny j e Zori, ku… Prowokatorzy łżą o Polarny ch Zoriach. Prowokatorzy. Plotki… Rozpuszczaj ą… To nasi… Wrócili z Bulwaru Rokossowskiego. Khhhhh. Nasi, przodownicy pracy … Kh-kh. Którzy na budowę stulecia… Do Bałaszy chy … Stam tąd wrócili. Z Bałaszy chy. – Zaczekaj . No gdzie ty j esteś?! Skakał, ręka zapadła m u się w ścianie – dziura czy co?! Upadł, wstał; usiadł, zaczął sunąć w stronę głosu, w stronę m ęczącego kaszlu. – Piękne m iasto ten Kazań. Maj ą wspaniały m eczet. – Wzbogaciłby m się na ty m gównie, gdy by tak wszy stko odzy skać. – Ja sam j estem z Kazania! A babkę m am ze wsi. Po dziadku m am y nazwisko Chaj rullin. Babka to nawet po rosy j sku nie m ogie! – Gdzie ty j esteś? Kto tu m ówił o przy by szach, ty ? Co, Bałaszy cha ocalała? A Polarny j e Zori j ak? Wszy scy tam zginęli?! Nie rozum iem ! – Może m leczka do herbaty ? – Kto wie, co tam przeży ło. O Polarny ch Zoriach to prowokatorzy opowiadaj ą. Kh-kh. Piękna historia. Idioci to kupuj ą. Kh-kh-kh. W Bałaszy sze… Jest wy sunięta placówka. Na powierzchni. Tam j est… Radio… Ośrodek radiowy … I z inny m i m iastam i… Żeby j eśli… Zuj ew powiedział… – Co?! Co Zuj ew powiedział?! – Kto dziś odbiera Taniuszę z przedszkola, j a czy ty ? – Odej dź, szatanie, nie ruszaj m nie. Odej dź, uciekaj , proszę cię. Ja nie twój . Na m nie w

niebie czekaj ą. – Placówka? Na powierzchni? Kto to buduj e, nie rozum iem ! Co to za radiostacj a?! – Khhhh… Khhhh… – Gdzie ty j esteś? Mów! Dlaczego radiostacj a?! – A tak w ogóle, to niezłe by dlaki z ty ch faszy stów. Męczą człowieka za nic. I gówna nie szanuj ą. – Czerwoni… Linia Czerwona buduj e… Khhhh… Na górze… W Bałaszy sze… Obiekt specj alny … Stacj ę… I placówkę… Żeby … Zam iast… Metra… Radio… Stacj a… Ludzi zapędzili… – W Bałaszy sze j est stacj a?! Jaka stacj a? – Tam ludzi… Z Bulwaru Rokossowskiego… A ci… Wrócili… Sam i. Khhhhh. Hhhhh. Hhhhhh. – Tam łapią sy gnał? Stam tąd m ożna złapać?! Co?! Co?!! – Yy y y h… y y y y y h… y y h. I zniknął człowiek, i j akby nigdy go nie by ło. Z ciem ności wy szedł, w ciem ność odszedł. Artem potrząsał ży wy m i, nam awiał m artwy ch, przekony wał i wszy stko na próżno. – W Bałaszy sze! – powtarzał sam do siebie, żeby nie zapom nieć i żeby nie uznać, że cała rozm owa m u się przy widziała. – W Bałaszy sze. W Bałaszy sze. W Bałaszy sze, w Bałaszy sze! Teraz w żadny m wy padku nie wolno by ło um rzeć. Teraz Artem m iał obowiązek wy czołgać się spod ty ch ludzi, wy dostać się z tej betonowej czeluści, narodzić się na nowo, załatać w sobie wszy stkie dziury i iść, pełznąć do tej pieprzonej Bałaszy chy obiecanej , ktokolwiek, cokolwiek tam j est. Znów wstał, złapał za tubing j ak m am ę za rękę. Schillerowska by ła odcięta. Na Kuźnieckim Moście by li czerwoni. Na razie tu nie szli, sły sząc pewnie, że zasy pało tunel; ale do nich też nie

m ógł iść. Przy pom niał sobie tę przerwę w ścianie. Może to j akiś chodnik m iędzy liniam i? Poskakał wzdłuż ściany, wy m acał… Wpadł do środka… Szczury rozpierzchły się… Gdy by by ć takim szczurem . Szczur nie zgubi się i z wy kłuty m i oczam i. Dm uchnęło. Powiew poruszy ł j ego odrośnięty m i oczam i. Jakby paluszki Saszeńki j e przeczesały. Zadarł swoj e bielm a do góry. Dm uchnęło j eszcze raz – delikatnie i figlarnie, j ak m atka niem owlęciu w twarz. Wczepił się palcam i w pustkę, połam ał paznokcie o beton… I zahaczy ł o m etal. Klam ra. Jeszcze j edna. Drabina szy bowa. W górę prowadził szy b wenty lacy j ny. To stam tąd wiej e. Z powierzchni. – Eeeeej !!! – zawołał. – Eeeee!!! Hej !!! Wy ! Wy tam ! Tutaj ! Tu j est wy j ście! Wy j ście na powierzchnię! Tu j est szy b! Można wy leźć na powierzchnię! Słuchaj cie! Wy, ułom ni! Tu m ożna wy j ść na górę!! – Na górę! Poj ebało cię?! – zastękali niewidoczni zwierzoludzie. – Na górę! – krzy knął im Artem . – Za m ną! Za m ną, ułom ni! Bali się, nie wierzy li m u. Nie wiedzieli, że tam j est i wiatr, i deszcz i że za pierwszy m razem tam się nie um rze. Trzeba by ło dać im przy kład. Obj ął zardzewiałą klam rę swoim i zaokrąglony m i palcam i: klam ra okazała się dobrze do nich pasować. Podskoczy ł, podciągnął rozwaloną nogę. Chwy cił się w kolej ny m m iej scu, podciągnął się. Jeszcze raz. Jeszcze. Jeszcze. Kręciło m u się w głowie. Ślizgał się, spadał, ale naty chm iast znów łapał klam rę. Nie czuł stłuczonej nogi, wy sm agany ch pleców, poharatany ch rąk. Wdrapy wał się. Podskakiwał. Lazł.

Spoj rzał w dół – ktoś poszedł w j ego ślady. Czy li nie na darm o. Zatrzy m y wał się na chwilę – i szedł dalej . Jeśli teraz się nie wy dostaniesz, nie wy dostaniesz się nigdy. Mniej sza o to, po j akim czasie – wy padł w końcu do m aleńkiego pom ieszczenia, okratowanej budki. Drzwi by ły zary glowane od środka, ry giel by ł zardzewiały. Do końca zdarł sobie dłonie na krwawą m iazgę, rdza zm ieszała się z rdzą; ale pokonał go. Otworzy ł drzwi na oścież, wy czołgał się na czworakach, obrócił na plecy. Na świecie by ł wczesny poranek; wschodziło słońce barwy m iedzi. Po prostu leżał na ziem i. Na ziem i, a nie pod ziem ią. I nie, to nie w głowie m u się kręciło – to cały pieprzony globus nakręcony przez Artem a obracał się teraz j ak bąk. Obok padł i leżał ktoś j eszcze. Ty lko j eden, więcej nie poszło. – Ktoś ty ? – zapy tał go Artem , nie odwracaj ąc się nawet do swoj ego j edy nego wy znawcy, uśm iechaj ąc się błogo przez opuszczone powieki do różowego porannego nieba. – Kim ty, kurwa, j esteś, człowieku? – Loszszsza, a kto – odparł głos. – Broker. Ffff… zzzoo. – By łeś brokerem – powiedział Artem , szczęśliwy, że doży ł tej chwili. – A teraz będziesz pierwszy m apostołem . I wtedy wy łączy li m u światło.

14 // Obcy – My ślałem : Polarny j e Zori, m y ślałem : ty siąc kilom etrów, a to wszy stko j est u nas, pod bokiem , w Bałaszy sze! Wy obrażasz sobie, Żenia? Tu, w Bałaszy sze, tuż obok. Można powiedzieć, w Moskwie! Buduj ą tam ! Wy suniętą placówkę! Czy li ziem ia j est czy sta… Jeśli buduj ą! No, czy

to nie sukinsy ny, powiedz m i, co? Ci czerwoni? W taj em nicy przed wszy stkim i! Nikt nie wie. Buduj ą na powierzchni bazę. My m am y siedzieć w m etrze, tak, Żenia, a oni będą oddy chać świeży m powietrzem ! – Sukinsy ny, Artem y cz, sukinsy ny. Siedź spokoj nie. – A sły szałeś naj ważniej szą rzecz? Radio! Tam ten m ówi, że dookoła buduj ą stacj e radiowe. A po co? Jasna sprawa! Dlatego że to oni – oni! – zdołali się j ednak połączy ć. Z kim ś. Może z Uralem ? Co? Może z bazam i na Uralu! Co, Żenia? Jeśli nie z Zoriam i. – Ale ty j esteś ciężki, niech cię licho. – A m oże i z Zoriam i? Skąd on m iałby to wiedzieć? Co? – Chociaż nogam i nie m achaj ! Zaraz cię zrzucę, sam się poczołgasz! – A j a pój dę, Żenia. Pój dę. Bo przecież nikt niczego… Żaden z ty ch gadów się nie przy znaj e. Trzeba sam em u iść do tej Bałaszy chy. Szukać placówki. Bez tego się nie zorientuj em y, co to za piwo się tu warzy ! Pój dziesz ze m ną, Żenia? – Wiesz co? Tak szczerze? Nie m ogę j uż z tobą. To m am cię nieść na Cwietnoj , do twoj ej Saszeńki. A teraz, kiedy ledwie dokuśty kaliśm y do Trubnej , ten chce do Bałaszy chy ! No, czy to nie szczy t bezczelności? Nie j esteś chy ba wiadrem z gównem , żeby m tu z tobą kręgi zataczał! Z sześćdziesiąt kilo waży sz! Ja, tak na m arginesie, tak sam o j ak i ty w ty m ich piekiełku kiblowałem ! I do tego m achałem kilofem , kiedy ty sobie łaziłeś z ty m swoim pedalskim wózeczkiem ! No, czy ty wsty du nie m asz? Koniec, złaź. – Zaczekaj , Żenia… Dokąd ty m nie bierzesz? – Dokąd! Dokąd! Do tej twoj ej Saszeńki. Poleż tutaj . Pój dę zapukać. Jak nie otworzą… Oby warto by ło wy chodzić. – Żenia. My ślisz, że niczego nie rozum iem ? Przecież ty j esteś m artwy. Wiem o ty m . Jak ty m nie tu przy niosłeś?

– Sam j esteś m artwy !

– No więc od razu panią uprzedzam . Tam ten, co nie wy ży ł, to pani go wy słała na tam ten świat, ale Artem y cz m a się u pani z tego wy grzebać i by ć na cacy ! – Co j est z j ego plecam i? I co z nogą? – Wy padek. Przy pracy. Krótko m ówiąc. Niech go pani czy m ś posm aruj e. – Niby czy m ? Rozej rzy j się dookoła. – U nas na stacj i wszy stko się gównem sm aruj e, ale pani, m am nadziej ę, m a coś konkretniej szego. Żeby nie by ło, że go na darm o z powierzchni taszczy łem . – Nie podskakuj m i tu. Bo zaraz pom aszeruj esz z powrotem . – Ja też j estem pacj entem , tak w ogóle! Moj e plecy też pani obej rzy, cioteczko! Mnie też nie podrapała kobita. – A lepsza by j uż by ła kobita. A ten wy gląda, j akby wagon po nim przej echał. Daj cie no światła… Nie m oj a specj alność. Ja w ogóle j estem wenerolożką. Kolej ka do m nie stoi. – Cioteczko. Wiem , kim pani j est. Po prostu niech go pani połata, żeby by ł taki j ak wcześniej . A potem j eszcze by m i pani j aj ka obm acała, bo deczko się niepokoj ę. Taką nieprzy j em ną rzecz m i tam powiedzieli! – Dlaczego on j est nieprzy tom ny ? Przecież nie z powodu kolana! I ten rum ieniec. Co on, grzał się j eszcze na ty m słońcu? – Ja j estem rozgrzany. I przy tom ny. Muszę się przespać. Gdzie j est Sasza? – Kto to j est Sasza? Och, a tu… – Hej ! To ta? – Co? – To ta laska?

– Zaczekaj … Nie rozpły waj się… Zostań… – To ta? Ta twoj a Sasza? – Jak m nie znalazłaś? – Ona znalazła?! Ha! Ja tu cały ten cholerny burdel na uszach postawiłem ! Ja! Co za niewdzięczne z ciebie by dlę… – Pam iętam go. Pam iętam . Ty … Co ty tu robisz? – I j a… Jak ty lko sobie ciebie przy pom niałem … Nie m ogę przestać o tobie m y śleć. – Jesteś Artem , tak? Stalker z WOGN-u. Zgadza się? Co z nim ? – No, co z nim , co z nim … Widać chy ba. – On nie m oże tu zostać. – Dlaczego nie m ogę? Co? Nie chcę nigdzie indziej . Szedłem tu. – Aha, szedłeś. Szedł, j asne. – Nie m ożesz, bo… Bo pracuj ę. To m oj e pom ieszczenie do pracy. – Popracuj teraz z nim . Co j a, na darm o sobie plecy łam ałem ? – Co ty … Co ty pam iętasz, Artem ? Z tam tej nocy ?

– Ciebie. Pam iętam , że leżałem z głową na twoich kolanach. I że by ło m i… Tak… Może znów się przy tobie położę… Bardzo tego potrzebuj ę. – Jem u nie wolno tu by ć. Musisz go zabrać. – Proszę. Gdzie m am nabrać sił, żeby odej ść? Wy starczy pięć m inut. – Pięć m inut. Dobrze. – I proszę cię, pogładź m nie po głowie. O tak. Tak. Jeszcze. Boże święty, j ak dobrze. – To j a j uż opłacę m u godzinę! I tak j estem w długach… Warto by ło tu drałować dla pięciu m inut!

– Co? Artem … Widzisz? Popatrz… – No tak. W sum ie to właśnie o ty m m ówiłem . – Co? Jak? Nie przery waj , no, proszę. – Włosy ci wy chodzą, Artem . Wy padaj ą ci włosy. – Moj e? Naprawdę? Śm iesznie… Ale śm iesznie… – Mówiłaś przecież, że ty lko pięć m inut… – Milcz. Proszę, połknij to. Popij . Pij . No, pij , potrzebuj esz tego. To j od. – Wszy stko m i j edno, co to j est. To dobrze, że te pięć m inut się j eszcze nie skończy ło. Za późno na picie j odu. Dziękuj ę. – Mówiłeś… We śnie. O Hom erze. Niewy raźnie. Znasz Hom era? – Tak. Tak. Hom er. Dobry staruszek. Szuka cię. My śli, że utonęłaś. Bo to ty utonęłaś? Na Tulskiej ? – Tak. – Ale przecież nie utonęłaś? Tak bardzo nie chcę, żeby ś utonęła! – No przecież, że nie utonęła! Tu siedzi. Oczy wiście nie taka rum iana j ak ty … – Wiesz co? Przy pom niała m i się twoj a opowieść. O m ieście na powierzchni. Taka głupia opowieść. Przecież codziennie wy łaziłem na górę. A tu… O sam olotach ze skrzy dłam i ważek. O autach-wagonikach. I o deszczu. Trafiłem tam na deszcz. Bez skafandra. – No, to żeś się pewnie nały kał! I j eszcze m nie powlókł na powierzchnię bez skafandra! Idziem y i idziem y ! Też m i stalker! Siedziałby m sobie w tunelu z ty m i wesołkam i… – Możesz wy j ść? Jak m asz na im ię? – Aha! Płacić za godzinę, to bardzo proszę, a j ak coś, to idź się przej ść, tak? – Losza… Idź się przej ść, dobrze? – Ale z was gady ! Chociaż ty j esteś niczego sobie. No dobra, kochaj cie się. Jeśli wty czka ci

się nie przepaliła. – Co pam iętasz, Artem ? Co j eszcze? – Nie wiem . Pam iętam , że zabrał m nie j akiś człowiek na kory tarzu. Zaprowadził… Nie tutaj ? – Nie tutaj . – I wezwał ciebie. A potem … Nie wiem . Pam iętam , że leżę z głową na twoich kolanach. O,

tak j ak teraz. I j eszcze… Możesz… Proszę cię, m ożesz podnieść tu trochę bluzkę? O tutaj , tak. Brzuch. Można? O, to… Zaczekaj … Skąd to się wzięło? To od papierosa, tak? – Nieważne. – Ja też takie m am … O, tutaj , na ręce… Popatrz… Poj awiły się. Co to j est? – Nie wiem , Artem . Mogę j ą opuścić? Zim no m i. A gdzie on teraz j est? Hom er? – On… Jest w Rzeszy. Pisze książkę. Podręcznik do historii. Jedną książkę j uż napisał. O tobie. – O m nie? On… napisał? – Tak. Kończy się chy ba tak: „Hom er nie znalazł w końcu ciała Saszy na Tulskiej ”. – Wy dostałam się przez szy b wenty lacy j ny. – Ja też. Zabawne, nie? – A co tam j est napisane o Hunterze? – O kim ? Zaczekaj … O kim ?! – Leż… Leż… Jesteś chory ! Nie wolno ci! – Ej ! Wy łaź! Gdzie ty j esteś? Jestem od Sum a! – Koniec, przy szli do m nie. Zostań tu. Przy j dę później . – No, co ty ? Nie kul się tak. Dawaj . O tu. Na kolanka. – Naj pierw pieniądze.

– Pieniądze by chciała! A j a m oże naj pierw chcę na próbę! Przekonać się! Czy j akość dobra, czy nie! No! – Aj ! – Szerzej ! Dawaj szerzej ! O. Ooo. Ooooo… – Zaraz. Chwileczkę. Tak m i niewy godnie. – To nie tobie m a by ć wy godnie, króliczku. Nie tobie, suczko. Nie tobie, zdzirko. Nie tobie, nie tobie, nie tobie. – Co się tak na m nie gapisz? – Nic. – No, i j uż. Co, nie wiedziałeś, kim j estem ? Gdzie trafiłeś? A tak w ogóle to twoj a godzina j uż upły nęła. – Ja… Nie chodzi o ciebie. Wy bacz. Mam odej ść? – Ale dokąd pój dziesz?… W takim stanie. Leż j uż lepiej … Będziesz tak m ilczeć? – Co do Huntera. W tej książce Hom era j est coś o Hunterze? – My ślałam , że ty m i powiesz. Znasz go?

– Huntera? „Znasz”?! To on… On ży j e? Widziałaś go?! – Widziałam . To o nim m iała by ć ta książka, a nie o m nie. Hom er szedł z nim . By li razem . A dopiero potem m y wszy scy. – Kiedy ? W który m roku? – W zeszły m . Cała ta j ego historia, którą opisy wał – po prostu m u się nawinęłam . On wciąż szukał bohatera. Z m itów. On j est taki śm ieszny, ten Hom er. Zaglądałam m u przez ram ię, kiedy pisał w zeszy cie. Przedstawiał Huntera j ako takiego… Zagadkowego… Że niby m iał w sobie potwora. I że ten potwór próbował wy rwać się na zewnątrz. Hom er… On chce by ć poetą.

– Chce by ć Hom erem . A j a… – Co? – Bo j a j estem z WOGN-u… Już ci to wszy stko opowiadałem , tak? I prawie całe ży cie tam spędziłem . Oj czy m m nie nigdzie nie puszczał. A potem poj awił się Hunter. W pancerzu boj owy m . Z erkaem em . Taki czarny płaszcz, skórzany. Głowa wy golona na zero. I kłócił się z Suchy m … Z m oim oj czy m em . Hunter m ówił, że nie m a zagrożenia, z który m m y, ludzie, sobie nie poradzim y. Jak żaba, która wpadła do dzbanka ze śm ietaną i m aj tała łapkam i, aż ubiła j ą na m asło i wtedy wy lazła. Mam to przed oczam i, j akby to by ło dzisiaj . A oj czy m … Zm iękł. By ł gotów się poddać. – Kom u? – Czarny m . Nieważne. Kom ukolwiek. Ważne j est to, że zobaczy łem Huntera… I koniec. Zrozum iałem : oto, j aki powinienem by ć. To nie by ł bohater Hom era… Khm , khm . To by ł m ój bohater. I wy słał m nie… Dał m i to zadanie. Sam poszedł na powierzchnię, żeby zniszczy ć czarny ch. A j eśli nie wrócę, powiedział, dostań się do Polis. Weź ten nabój … Znaj dź Mły narza. Rozum iesz? To wszy stko przez niego. To, kim się stałem . Przez niego. Dzięki niem u. – Ja też się w nim zakochałam . Ale się dobraliśm y. Dwoj e głupców. – Saszuńka! Gdzie ty j esteś, cholero? – Przepraszam . Może na razie się prześpisz? – Dawno cię nie by ło. – A j a – uwierzy sz? – oprócz ciebie z nikim nie by łem ! Czekałem na nasze spotkanie! – Jesteś zm ęczony ? Połóż się, sam a wszy stko zrobię. – No, a ty ? To j akoś nie po ludzku. Ja chcę, żeby ś ty też tak m iała. – Nie trzeba. Mnie i tak j est dobrze. Naprawdę. Zawsze m i z tobą dobrze. Ty j esteś delikatny, łagodny.

– A ty … Mnie j est z tobą wiesz j ak? Nie j ak z żoną. – Starczy tego gadania. Koniec. Dodatkowy ch pieniędzy m i nie trzeba. O tak. Zdej m uj to. – Och. Och ty … Co ty … Och. Ja ciebie… Ty m oj a…

– Śpisz? – Pośpij tutaj . – Zaczekaj , opłuczę się. Bo cała pachnę… Pachnę nim . Zaczekasz? – Zaczekam . – W sum ie to m y ślałem , że zginął. Przez cały ten czas tak m y ślałem . A ty m ówisz, że on ży j e. – Ży ł. Teraz nie wiem . Nie szukałam go. Kiedy wy grzebałam się z Tulskiej … Szłam dokądkolwiek, by le nie z powrotem . Ty lko nie tam , gdzie m ożna by ło go spotkać. – Dlaczego? – Hom er nie napisał, co stało się z Tulską? Z j akiego powodu j ą zatopiło? Nie? – Nie czy tałem . Mówił po prostu: zatopiło. – No tak. On go ciągle usprawiedliwiał, Hom er. Potwór się przebudził… I j a w ty m j ego zeszy cie próbowałam tego potwora oswoić. Kto w coś takiego uwierzy ? – A j ak by ło naprawdę? – Rozpił się. Hunter. Upij ał się do nieprzy tom ności. Codziennie – kom pletnie, w trupa. Zataczał się, nie m ógł prosto iść. Strasznie by ło by ć obok niego. Po prostu strach. To przecież zabój ca. Zawsze m iał przy sobie ten swój pistolet… Z tłum ikiem . Ty lko coś się dziej e – i j uż za niego chwy ta. W prawej ręce pistolet, a w lewej m anierka. Stale. Cały czas z niej pociągał. Ledwie składał zdania. Prosiłam go, żeby przestał. Nie m ógł. Tak to. Pozdrowienia dla Hom era.

– On… Doty kał cię? – Nie. Ani razu. Wręcz unikał j ak ognia. Może nie chciał robić krzy wdy dziewczy nce. A m oże kobiety i to wszy stko… Nie by ło m u w ogóle potrzebne. Ale j a, kiedy spoty kałam się z nim wzrokiem … Kolana się pode m ną uginały. Wy obrażałam sobie czasem … Jak on… No, obej m ował m nie i tak dalej . To, co m ogłam sobie wtedy wy obrazić. – A co się stało z Tulską? – To on j ą zatopił. Podłoży ł m inę w pobliżu wód gruntowy ch i zatopił. Razem ze wszy stkim i chory m i i zdrowy m i. Żeby zapobiec epidem ii w m etrze. Żeby stam tąd nie uciekli, wy stawił m iotacze ognia. By łam na Tulskiej . Krzy czałam do niego, że j est sposób, żeby ty ch ludzi wy leczy ć. Sły szał. Widział m nie tam . I m im o wszy stko wy sadził. Ze stacj i wy dostało się nas troj e. Pozostali się potopili. – Dlaczego? Dlaczego on to zrobił? – Powiedział, że m usi ocalić m etro. W ten właśnie sposób. Ale j a m y ślę, że po prostu ręce go świerzbiły. Rozum iesz? Jeden narkoty k m u nie wy starczał. – U Hom era by ło inaczej .

– A j ak? – Ty tam , zdaj e się, prosisz o cud. A potem , kiedy wody się przebij aj ą… My ślisz, że zaczął padać deszcz. Coś w ty m rodzaj u. – O cud! – Mnie… Źle m i. Mdli m nie. Pom óż… Do ubikacj i. – Możesz tutaj . Już do wszy stkiego przy wy kłam . Chcesz m iednicę?

– Nie chcę tutaj . Nie chcę przy tobie. – Dawaj ! Dawaj ! Jeszcze! Jeszcze! Proszę, j eszcze! No. No?! – Jesteś słodka. Jesteś taka słodka. Boże, j aka ty j esteś słodka. – Nie przestawaj . Jeszcze. Chcę j eszcze. – Ja j uż… Ja j uż… Ja… – Nie. Nie, nie. – Skończy łem . Skończy łem . Boże. Boże. Kocham cię. – Nie gadaj bzdur. – Ale naprawdę. Zabiorę cię stąd. Zaraz uzbieram i zabiorę. Nie chcę, żeby ś tu by ła. Nie pasuj esz do tego m iej sca. Zabiorę cię. – Dobrze, przekonałeś m nie. – Ach, słodziutka! Ile płacę? – Tak j ak ostatnim razem . – A zniżka? Daj zniżkę! Jako stałem u klientowi? – Po co to robisz? – Co? – Po co się ty m zaj m uj esz? Nie prawię ci m orałów, po prostu… – Zaczy na się, tak? – Nie, naprawdę. Hom er m ówił, że… Że nie j esteś taka. – Nie j estem j aka? Nie rozum iesz, tak? Co za różnica, co m ówił Hom er! On ży j e w swoim czarodziej skim świecie. A j a w swoim prawdziwy m . I w m oim prawdziwy m świecie lepiej

zaj m ować się właśnie ty m , niż strzelać ludziom w głowę. A co innego m am robić? Marzy ć o ty m , że wszy scy kiedy ś wrócim y na górę i że będzie pięknie i niesam owicie? Ale to będzie

potem , a pieniądze są potrzebne teraz. – To ty lko dla pieniędzy ? A gdy by ś m iała pieniądze? – A ty m asz? – Nie. – Więc o czy m ta rozm owa? – Jak tu trafiłaś? – Pewien dobry człowiek m nie tu przy prowadził. Przy garnął m nie i urządził. Nikogo innego nie m am . Nie m am gdzie m ieszkać. Ty m asz dom ? – Mam . – A żonę? – Mam . Miałem . Mam . – No i dobrze. To co tu robisz? – Nie chcę tam by ć. Tu j est m i wy godniej . – Niedługo będziesz m usiał odej ść. Poleży sz j eszcze troszkę i w drogę. Wrócisz później . – Dlaczego? – Mój pan przy chodzi. Nie powinien cię widzieć. – Jaki znowu pan? Sutener? – Leż. Uspokój się. Masz bulion, napij się. Pij . – Nie będę tego świństwa… Mdli m nie. Co to za pan?! – To nie m a znaczenia. – Co ty j esteś, rzecz? Jaki znowu pan?! – Idiota! – Ty … czerpiesz z tego przy j em ność?! Ze wszy stkim i ty m i brudny m i facetam i?! – Przy j em ność… Nawiasem m ówiąc, tobie też dobrze by się by ło um y ć. Wstawaj ,

odprowadzę cię. – Znaj dziesz Loszę? Brokera? Tego, który m nie tu przy prowadził? Powiedz, żeby m nie zabrał. Muszę gdzieś przenocować. – Możesz… Możesz dziś zostać. Pan pewnie nie przy j dzie. Przez tę woj nę… Teraz niecodziennie tu by wa. Chcesz? – Gdzie? Właśnie tutaj ? Czy na ty m łóżku, na który m cię… – Tutaj . Zj esz ze m ną? Grzy by. – Dziękuj ę. Nie wiem , j ak… Potem zapłacę. – Daj obej rzeć kolano. Dostałam taką m aść. Leż spokoj nie. – Zim ne. I szczy pie. Aj . – A kiedy ci plecy haratali, to nie szczy pało?

– Tam … Nie by ło kom u się poskarży ć. A tu j esteś ty. – Tak. – Co „tak”? – Py tałeś przecież. Dlaczego j a? Dlaczego j estem zdzirą. Jak nią zostałam . – Nie py tam . – To zapy taj . Nie wsty dzę się. My ślisz, że ty lko ty taki j esteś? Wiesz, ilu takich j est? Zdziczały ch. Sam otny ch. Takich, którzy nie m aj ą kom u się poskarży ć. Wszy stkich ich ciągnie do m nie. Do m nie, j ak do m agnesu. Rozum iesz? We m nie. I j eśli się ich nie przy j m ie… Nie da im … Wy lać z siebie tego wszy stkiego… Brudu, swoj ego przerażenia… Złości. Czułości. To całkiem się zezwierzęcą. Wy, m ężczy źni, tak j esteście konstruowani. Przy chodzą do m nie tacy, wprost roztrzęsieni ży ciem . A j a ich uspokaj am . Daj ę im spokój . Rozum iesz? Spokój . Daj ę im ulgę. Porzucaj ą się trochę… Pokrzy czą… Pozłoszczą się… Popłaczą… Uspokoj ą się. Zapną rozporek. I

m ogą iść i poży ć j eszcze trochę bez woj ny. – Mówisz tak… Tak nie m oże m ówić dziewczy nka. Przecież j esteś dziewczy nką. Kruchą. Wdzięczną. Proszę, te twoj e ręce… Rączki… – W burdelu rok to j ak dziesięć lat. – Czy li j esteśm y rówieśnikam i? – Oj , przestań! – Muszę się napić. Pom aga na naprom ieniowanie. Nie m asz czegoś? – Ja też m uszę. – Posuń się. – A nie tam zam ierzałaś się położy ć? U siebie? – No, posuń się. – Weź pod uwagę, że nie uda m i się tak tu po prostu z tobą leżeć. Widziałaś się w lustrze? Bardzo j esteś piękna. – Cicho bądź. – Nie m ogę by ć cicho. – Gdzie ci do takich rzeczy, woj aku? Sam by ś na siebie popatrzy ł w lustrze. Nie to ci powinno by ć teraz w głowie. Niedługo stracisz wszy stkie włosy. Będziesz podobny do swoj ego Huntera, tak j ak m arzy łeś. – Zakochasz się wtedy we m nie? Chcę, żeby ś się we m nie zakochała. – Dlaczego? – No, łatwiej m i wtedy będzie ży ć i um ierać. – Cicho bądź. Odwróć się. Odwróć się do m nie. – Ty … Nie, zaczekaj . Ja tak nie chcę. – Co?

– Nie chcę, żeby ś zrobiła to ze m ną z litości. Ze współczucia. Jak z całą resztą. Nie m usisz ze

m ną spać dlatego, że wy padaj ą m i włosy. Jasne? – Dobrze, nie będę. Jeśli m am by ć szczera, tak sobie to wy gląda. Jutro cię ogolim y. Spokoj nej nocy. – Zaczekaj . A m oże znaj dą się inne powody ? – Jakie? – No… Dlatego że za pierwszy m razem , j eszcze wtedy, by ło ci ze m ną dobrze. Dlatego, że j estem piękny, sam nie wiem … Męski. – Nie bardzo pam iętam , j ak by ło za pierwszy m razem . – Daj j eszcze ły czek. I tak, m y ślę, że ty lko j a taki j estem . Chcę m y śleć, że j estem wy j ątkowy. Mogę tak pom y śleć? Chociaż przez godzinę? – Pij . – Już… Już… Już… Ja j uż… – Jesteś po prostu… Obłędna… Ja j eszcze… Czy m ogę j eszcze… – Przecież j esteś naprom ieniowany … Skąd to u ciebie… Co? – Nie wiem … Jeszcze cię chcę. Może organizm m y śli, że to ostatni raz… Jak m y ślisz? – Idiota. Ciężki j esteś. – To niewy j aśnione z punktu widzenia m edy cy ny. To cud. Ale j a znowu o… – Dobra. Jeśli to cud. – Nawiasem m ówiąc, j esteś bardzo piękna. Mówiłem to j uż? – Mówiłeś. – Szczególnie twoj e brwi. I rzęsy. I oczy. A usta – te kąciki. I tutaj … To załam anie. Bardzo. I

szy j a. Szy j ka. Nóżki takie… Jak zapałki. – Taki sobie to kom plem ent. – I fry zura… No… Włosy. – Sam a sobie przed lustrem ciachnęłam . – Wiesz, kiedy tu na ciebie czekałem , w ciągu dnia… Kiedy ty tam … Kiedy cię… – Starczy. – Ty le się różny ch rzeczy nasłuchałem . – Wstałby ś i wy szedł. – Nie, zaczekaj . I teraz m am ochotę ci ty le powiedzieć… I że j esteś fantasty czna, i że tak m i z tobą dobrze, i że z m oj ą żoną dawno m i tak nie by ło, i że chcę cię stąd zabrać, i zabiorę, kiedy będę m ógł… Ale wszy stko to powiedzieli ci j uż dzisiaj inni.

– I wczoraj też. – I przedwczoraj . – Więc co? Żadnej z ty ch rzeczy m i teraz nie powiesz? – A powiedzieć? – Podaj lepiej wodę. Tam stoi. – Krzy ży k… Wierzy sz? – Nie wiem . A ty wierzy sz? – Kiedy ś nie wierzy łem . Trafiłem raz do świadków Jehowy. To by ło takie głupie i śm ieszne. Po ty m j eszcze długo… Jak o ty m pom y ślę… Tak. A teraz… Tak, pewnie tak. Ja… Czasem się m odlę. Często. No, nie to, że się naprawdę m odlę… Ale proszę o coś. Boże, zróbm y tak: ty m i to, a j a tobie to. – Czy li chcesz się z Bogiem targować. Jak wszy scy faceci.

– Znowu zaczy nasz? – Och! – A kobiety tak nie robią? – Nie. – A j ak? – A tak, że j eśli Boga nie m a, to znaczy, że nie m a się w ogóle czego trzy m ać w ty m m etrze. To znaczy, że j est kom pletnie przewalone. A On… Przebacza. On m ówi: wy trzy m aj . Tu trzeba wy trzy m ać, ale dla wy ższej sprawy. Tak, ludzie się m ęczą, ludzie um ieraj ą. Ale to nie j est tak po prostu. To próba. Trzeba j ą znieść. Ty się nie brudzisz, ty się oczy szczasz. Po prostu pam iętaj o m nie. Zawsze m ożna się m i wy gadać. Sam nie um iem m ówić, ale ze słuchem wszy stko u m nie w porządku. Chcesz przeprosić – przeproś m nie. Pozłościć się – też m ożna. Dawaj . Uderz m nie. Nie trzy m aj tego w sobie. Chcesz kogoś kochać – kochaj m nie. Jestem dla ciebie i oj cem , i narzeczony m . Chodź do m nie na rączki. Wszy stko zniosę. Nie takie rzeczy znosiłem . Rozum iesz? Ziem ia bez Boga nie j est okrągła, ale j ak ziarno żwiru. Sam e kanty, sam e ostre krawędzie. To Bóg sprawia, że j est okrągła, gładka. – Tak. Bez Niego po prostu nie m a się czego trzy m ać. Ot co. – Trzeba Mu ty lko przebaczy ć to, co zrobił z człowiekiem , woj nę, zniszczoną planetę, wszy stkich zabity ch. – To nie On. To m y. Potem wy ciągał j eszcze do nas rękę, żeby wy dostać nas z tego dołu. A m y na nią z zębam i. To On m usi nam przebaczy ć. Nie wiem , czy to zrobi. Ja by m na j ego m iej scu nie przebaczy ł. Bóg Oj ciec nikom u nie wy bacza. Cały Stary Testam ent to sam e woj ny i operacj e specj alne. A Jezus odwrotnie, wy baczał wszy stkim . – Nie czy tałam . Biblia j est dla ty ch, którzy nie wierzą. Żeby ich przekonać. A j eśli po prostu wierzy sz, i ty le, to wtedy wszy stkie te baj ki średnio cię obchodzą. Dobra. Późno j uż.

– A j eśli nie cała j est zniszczona? Planeta…

– Dobranoc. – Śpisz? – Trudno spać przy takich sąsiadach. – A j eśli ci powiem , że j ednak nie cała planeta j est zniszczona? Jeśli nie wszy stko j est skażone? – Przy śniło ci się czy co? – Naprawdę. Wiem to. Sły szałem od pewnego człowieka. I to nie daleko, ale tu u nas, pod Moskwą. Na nowo zagospodarowuj ą powierzchnię. W taj em nicy przed wszy stkim i. W Bałaszy sze. Według m apy to m niej niż godzina stąd. Coś tam buduj ą. Placówkę na powierzchni. Czy li ziem ia pozwala tam … – Jak długo by łeś na powierzchni bez osłony ? I co się z tobą stało? Zastanów się. – A naj ważniej sze j est to, że buduj ą tę placówkę obok radiostacj i. O czy m to świadczy ? O ty m , że z kim ś się łączą. Może przy gotowuj ą ewakuacj ę? Wy obraź sobie: powrót na powierzchnię! Trzeba się ty lko dostać do Bałaszy chy. – Kto ci to powiedział? – Taki j eden. Co za różnica? – Tu j est dużo ludzi, którzy opowiadaj ą… różne rzeczy. Zwy kli ludzie – i niezwy kli. Nie m ożna we wszy stko wierzy ć. W nic nie m ożna wierzy ć. – Chodźm y razem , co? Do Bałaszy chy ? – Nie. – My ślisz, że niczego tam nie m a? Ty też m y ślisz, że j esteśm y j edy ni? Że na darm o włóczę

się po powierzchni? Że j estem bezuży teczny m idiotą? Że urodzą m i się potworki? I że to wszy stko będzie niepotrzebne? – Po prostu nie chcę, żeby ś um arł. Otóż właśnie teraz z j akiegoś powodu bardzo nie chcę. – Wcale nie zam ierzam . Ale i tak tam pój dę. Ty lko doj dę do siebie – i naprzód. – Obej m ij m nie. – Głębiej ! Głębiej ! Co ty taka dziewica?! – Aa… To boli! – Zam knij buzię, zdziro. Chcesz, żeby m cię związał? – Nie rób tak. Nie trzeba, proszę. – Wszy stkie się wy m iguj ecie. Wszy stkie się, suki, wy m iguj ecie. My ślisz, że ci uwierzę, że taka j esteś m aleńka i czy ściutka? Jesteś brudną, brudną zdzirą. I podoba ci się, kiedy cię o tak…

Kiedy cię o tak… Kiedy cię na pal nabij aj ą… – Boli! – A tak?! A tak cię nie boli?! Masz! I j eszcze! – Łaj daku… Jeśli ty … – A ty to kto? Ktoś ty ? Co?! Co robisz?! – Śm ieciu. Śm ieciu. Ścierwo. Wy kończę cię. – Morduj ą! Ochrona! Morduj ą! Moooor-r-r-r-r-r-r-r… – Nie m ożesz tu dziś nocować. On przy j dzie wieczorem . – Jaki on? Ten twój pan? – To nie m a znaczenia. – Masz tę bliznę, na brzuchu. Oparzenie od papierosa. To on ci to zrobił?

– Nie. Nie on. – Kłam iesz, prawda? Ja też m am takie oparzenia, o, tutaj . To po tam tej nocy. Po nocy, kiedy ty i j a… Kiedy nas ze sobą poznano. Ten m ężczy zna, który znalazł m nie na kory tarzu. Czołgałem się pij any. Podniósł m nie i przy prowadził do ciebie. To on ci m nie oddał. To on j est twoim panem ? – Co ci do tego? – To on cię przy palał papierosem ? Dlaczego coś takiego znosisz? I za co on m i to zrobił? Na tej ręce j est tatuaż Zakonu. By ł. – Wiem , co tam by ło, Artem . Czy tałam . Pam iętam tam tą noc. – Dlaczego ten twój pan go przy palił? Dlaczego cię m ęczy ł?! – To nie on, Artem . To nie on m nie przy palał. On nie m a nic do tego. – A kto? – Ja sam a. Sam a się przy paliłam . – Ty ? Po co? Co to za bzdury ? A j a? Kto m i to zrobił? Kto przy palił m oj ą dziarę? Ty ? – Ty sam , Artem . – Co? Dlaczego? Jak to? – Naprawdę m usisz się zbierać. Jeśli niczego nie pam iętasz, to ty lko lepiej . Naprawdę. – Nie wierzę ci. Osłaniasz go. Co to za człowiek? – Dziś m ożesz się przespać u m oj ej przy j aciółki, Kristiny. Um ówiłam się z nią. I nie przy chodź tu. Nie chcę, żeby ś tu przy chodził. I j utro też nie. – Dlaczego?! – Przez ciebie robi m i się gorzej . Mam ochotę j eszcze raz się przy palić.

– Co z tobą? Jak się czuj esz?

– Nie wiem . Ży j ę. – Pom y ślałam sobie… To, co m i m ówiłeś o Bałaszy sze. Mam takiego… Wielbiciela. Też j est stalkerem . Niezależny m . – By ł tam ? – Nie. Ma sam ochód. Ukry ł go gdzieś na powierzchni. Mogę go poprosić, żeby … Żeby wziął cię ze sobą. Tam . Dziś wy chodzi. – To j eden z twoich klientów? – Tak. To j eden z m oich klientów. – Nie chcę. Lepiej pój dę piechotą. – Artem . Nigdzie nie pój dziesz. Popatrz na swoj ą nogę. I… Dowiady wałam się u lekarza… Nieleczona choroba poprom ienna… Zostały ci, by ć m oże, trzy ty godnie. A j ak j ą tu leczy ć? Gdzie? – Po prostu chcesz się m nie pozby ć, tak? Żeby m nie zderzy ł się z twoim panem ? – Nie wierzy sz, tak? – Po prostu nie wiesz, co ze m ną zrobić. Wy słałaby ś m nie na koniec świata, by leby wieczorem m nie tu nie by ło. – Wy chodzi dzisiaj , Artem . Pój dziesz? – Pój dę. – Nie chcę, żeby coś ci się stało. – Nie wierzę. – Proszę… Pochy l się. – Po co to? – Na razie ponosisz. Żeby by ło czego się trzy m ać. Odbiorę, j ak wrócisz. – Cześć. Saszuńka, dziś j estem zm ęczony, więc m oże po prostu napij ę się herbaty i prześpię,

co? Chodźm y do m oj ego gabinetu. – Dobrze. – Wy obrażasz sobie, ci krety ni wy sadzili przej ście na Kuźniecki Most, cała Puszkińska się zawaliła, nie m aj ą teraz gdzie się podziać, a czerwoni nie chcą o niczy m sły szeć. Kom pletny burdel. Nie m am siły. Wszy stko partaczą, a j a m am to ogarniać. – Rozum iem . – Co ty tu robisz? Co? Podsłuchuj esz czy j ak?! Ktoś ty ?! – Ja… – On j est ze m ną. Przy szedł na spotkanie. Że tak się wy rażę. Pom y lił godziny przy j ęć. Zabieram go… Zabieram ! – Pom y liło m i się. Przepraszam . Nie to m iej sce, nie ten czas. – Co on, nawalony ? – Nawalony, oczy wiście! To pewne, j ak i to że gówienko śm ierdzi, chy ba widać? Już, idziem y, bohaterze. – Kto tam j est?! Co to?! – To nic, Aleksiej u Feliksowiczu. Fałszy wy alarm . – Fałłłłszy wy. Alaaaaarm . 15 // Szosa Entuzjastów Wy chodzili na górę na Trubnej – okazało się, że by ło tam i wej ście, i wy j ście. I m ożna by ło na nią wej ść bez dokum entów: naj ważniej sze to wiedzieć, z kim rozm awiać, przy kim i j akim i słowam i. – Nie potrafisz, głupolu, dogady wać się z ludźm i! – powiedział do Artem a Losza. Natom iast on potrafił. I pierwszy apostoł by ł z niego doskonały. – Pój dę z wam i – powiedział niepewnie. – Po pierwsze, nic takiego na tej waszej powierzchni

nie zobaczy łem . Po drugie, stalkerskie fuchy są nie gorsze od inny ch, a m oże i lepiej płatne. Po trzecie, i tak m i j aj a puchną, rentgen w j edną, rentgen w drugą nic nie zm ieni. Idziem y. Jedna trzecia tego, co znaj dziecie, j est dla m nie. – Jesteś żółtodziób – zaoponował stalker, który podj ął się zawieźć Artem a do Bałaszy chy. – Jesteś m i winny za lekcj ę i za skafander ochronny. Dlatego z tego, co znaj dziesz, połowa będzie m oj a, a z m oj ego ni wała nie zobaczy sz. Stoi? – No, niech będzie – westchnął Losza po zastanowieniu. – Ty lko ucz m nie j ak należy ! Stalker m iał na im ię Sawielij . Na twarzy Sawielij a zm arszczki nie biegły j ak u inny ch ludzi, ty lko j ak popadło: i pionowo na czole, i od ust w dół, i krzy żuj ąc się wokół oczu, i zam iast brwi. Idące od nosa do skraj u ust bruzdy przecinały go j ak scy zory k, a pod czołem , niczy m wy rzy narka, zrobiły m u głęboki rowek, tak że nos j akby m u wisiał. Włosy niby m iał, ale rzadkie, i ły sina – też pom arszczona – wy raźnie by ła przez nie widoczna. Zaś zęby m iał Sawielij wy kute z żelaza; nie wszy stkie, co prawda – niektóry ch w ogóle brakowało. Zbliżał się do pięćdziesiątki: czy li stalkerem by ł dobry m . Chodzenie bolało: Artem a strzy kało w kolanie. A pokry te bliznam i plecy dręczy ły go na każdy m kroku tak, j akby skóra m iała m u za m om ent pęknąć i zwinąć się w rulon, a pod nią zostać sam o zakrzepłe brązowe m ięso. Przecięli bulwary, obeszli z daleka pełznące pnącza; m inęli zruj nowane centrum handlowe obok cy rku. Cy rk by ł zam knięty. Centrum handlowe przeżarła j akaś złośliwa pleśń. Okrąży li j e, zeszli na parking. Stał tam sam ochód Sawielij a. – Jakby m przy j echał poszwendać się po sklepach – podzielił się z nim i nosowo stalker. – Przy j em ne uczucie. Artem owi się to nie spodobało. Chaoty czne zm arszczki też nie, i żelazne zęby, i zm rużone oczy. I to, że ten człowiek przy chodzi do Saszy, kiedy chce, i wy korzy stuj e j ą ty m i sam y m i

zębam i i oczam i. Nie chciał sobie tego wy obrażać, ale m usiał. A co naj ważniej sze, stalker sięgał Artem owi do ram ienia. Jak ona w ogóle z takim m ogła?! – Ty też posuwasz Saszkę? – spy tał go bez ceregieli Sawielij . – Poznaj m y się. Dobra dziewczy na. Chociaż m ogłaby by ć m oj ą córką. Ale córki nie m am , więc sum ienie śpi spokoj nie. – Spieprzaj – odpowiedział m u na to Artem ; zam ierzał to powiedzieć i bez py tania Sawielij a. – Rozum iem – m ruknął bez urazy stalker. – Sam by m się zadurzy ł, gdy by m by ł m łodszy. Ale kiedy by łem m łodszy, to m iałem inne Saszki. To zupełnie się Artem owi nie spodobało. Sawielij m iał kom bi. Stało pod pokrowcem : srebrzy ste, zadbane, nawoskowane, ciem ne lustrzane szy by, antena sterczy półtoram etrowy m wąsem . Niety powa kierownica po prawej stronie. Artem popatrzy ł w czarne szkło: na głowie m iał idioty czny hełm zaoferowany m u przez Sawielij a, za to broń by ła dobra, z tłum ikiem . Broń j est ważniej sza. Wszy stkie inne sam ochody na podziem ny m parkingu zgniły albo zostały rozgrabione. Niewesoło m u tutaj , pom y ślał Artem : j edy ny pozostały przy ży ciu. Jakby przy szedł odwiedzić bliskich na cm entarzu. Zapalił od razu. – Japończy k – nie bez dum y wy j aśnił stalker. – Zawsze, j ak wy chodzę, obowiązkowo go odwiedzam . Teraz oczy wiście m ało kto z postronny ch się tu włóczy, ale m im o wszy stko się niepokoj ę. Wy chy nęli z tego grobowca, skręcili na Sadowe Kolco. – Do Bałaszy chy, powiadasz? – Do Bałaszy chy. – A gdzie dokładnie? W końcu ta Bałaszy cha nie j est taka m ała. Prakty cznie całe m iasto. – Przy j edziem y, znaj dziem y.

– Zabawny j esteś – powiedział Sawielij . Poj echali w prawo, Sadowy m . Nie m ożna by ło się śpieszy ć: kory tarz m iędzy zardzewiały m i gratam i by ł wąski i kręty. Co j akiś czas wj eżdża się w ścieżkę, która okazuj e się ślepa. Trzeba wracać. Wszy stkie chodniki też zapchane pozderzany m i autam i. Kiedy ludzie zam ierzali uciec z Moskwy, gnali i po chodnikach. I po inny ch ludziach. A czy by ło dokąd uciekać? – No i co tam ? Wy ruszy li wczesny m rankiem , żeby m ieć na ekspedy cj ę dzień z j ego ciem ny m światłem . Niebo by ło całkowicie zaciągnięte chm uram i i to dziesięciorublowe słońce, które Artem widział poprzednim razem , nie by ło teraz przewidziane. Noc czarna, świt szary, poranek całkiem bezbarwny. Przez cały wieczór pił, żeby ty lko nie m y śleć o ty m , że to nie on j est dla Saszy panem ; z nocy zostało m u parę godzin, obudził się nawet nie na kacu, ty lko wciąż pij any. Mdliło go – m oże od picia, ale chy ba raczej od choroby. W m ieście nie by ło wron, nie by ło psów ani szczurów. Dom y stały wy schnięte. Ruszał się ty lko wiatr, cała reszta j uż dawno skam ieniała. Terkotał dozy m etr, dla Artem a niczy m osobiste wsteczne odliczanie. Losza m ilczał, j akby połknął własny j ęzy k. Wokół panowała m artwota. – Tam j est wy sunięta placówka. Linia Czerwona buduj e na powierzchni kolonię. – Linia Czerwona? Kolonię? Po co? – Będą zasiedlać powierzchnię – powiedział z rezy gnacj ą Artem . – W Bałaszy sze? Przecież to nie tak znowu daleko. Zaraz za obwodnicą m oskiewską. Zerknij na licznik. Kto tam będzie m ógł ży ć? – Ludzie. – Skąd ty to w ogóle wziąłeś, chłopcze? – Pewien człowiek m i to powiedział… Wiary godny. Powiedział, że wy sy łano tam ludzi z

Bulwaru Rokossowskiego, żeby budowali placówkę. Więźniów. Na Bulwarze m aj ą przecież łagier. I ta stacj a j est całkiem blisko Bałaszy chy, m ożna doj ść piechotą. Wszy stko się zgadza, j eśli się zastanowić. – A dlaczego w Bałaszy sze? Co tam takiego j est? – nie dawał m u spokoj u Sawielij . – Jakieś bunkry ? Baza woj skowa? – Stacj a radiowa. By ć m oże. Chy ba. Tak więc… Logicznie rzecz biorąc – m uszą się z kim ś łączy ć, skoro to centrum radiowe – Artem obrócił głowę, popatrzy ł na Sawielij a: j ak zareaguj e? – Tak więc, j ak sądzę, gdzieś j eszcze są ocaleni. Placówka. Kiedy dochodził do zdrowia na wy gniecionej wersalce w klitce Saszy, m iał czas, żeby wszy stko sobie wy obrazić. Jest tam pewnie twierdza, kilkum etrowe m ury, wieży czki z cekaem am i – dla obrony przed wrogam i; za to w środku – j ak w szklanej kuli ze śniegiem – j est przy tulny raj . No j ak to j aki? Ludzie oczy wiście chodzą bez m asek przeciwgazowy ch, oddy chaj ą powietrzem . Dzieci się bawią… Wszy scy są sy ci. Maj ą tam zwierzęta dom owe. Może kaczki? Pom arańczowe. Grzy by, j asna sprawa, pięknie tam rosną. I cały ten dziedziniec j est skąpany w soczy stej zieleni: ta szeleści na wietrze, m ieni się. Krótko m ówiąc, ży j ą, a nie egzy stuj ą. Sawielij zam iast skóry m iał na twarzy bladozieloną gum ę; gum a ta, sły sząc słowa Artem a, nie zm arszczy ła się, nie napięła. Zam iast oczu – okrągłe szkiełka, szkiełka te m ogły się ty lko gapić, nie potrafiły się m ruży ć. Śm iej e się teraz? A m oże j est zły, że zgodził się na takie kom pletne szaleństwo? Zadaj e sobie py tanie, w im ię czego ry zy kuj e? Gdy by ty lko wiedział, kto poinform ował Artem a o Bałaszy sze; i co w tam tej chwili m ówili wszy scy dookoła. Sawielij poczekał, potem wy ciągnął rękę, nam acał przy cisk, włączy ł radio. Przeleciał przez FM, przełączy ł się na AM. Potem UKF. Zewsząd wy ł cichutko, niczy m wiatr w bezlistny ch

gałęziach, porzucony eter. Wy truta DDT Ziem ia kręciła się kom pletnie pusta w pozbawionej powietrza przestrzeni i ty lko w j edny m punkcie – j ak sam otna niewy tępiona wesz – siedział na niej człowiek. Siedział przy kry ty kloszem nieba, nieruchom o i sennie: nie m a dokąd iść, a śm ierć nie przy chodzi. – Dobrze by by ło, gdy by gdzieś j eszcze by li ocaleni – odparł Sawielij i też popatrzy ł na Artem a. – A nuż rzeczy wiście są? Artem nie m iał złudzeń, że ten m ówi szczerze. – Bo j a nie j estem m oskwianinem – ciągnął stalker. – Pochodzę spod Jekatery nburga. Po woj sku przy j echałem się uczy ć. Na operatora. Chciałem , debil, kręcić film y woj enne. Jak służy łem , wpadłem na pom y sł film u o czołgach. I chciałem podbić stolicę. Wszy scy zostali. Matka z oj czulkiem . Młodsza siostrzy czka. Babcia i dziadek j eszcze ży li. Matka m i powtarzała: zapuścisz w Moskwie korzenie, a potem i Warwarka doj edzie. I m oże m y też na stare lata przeniesiem y się gdzieś bliżej do was, pod Moskwę. Albo odwrotnie, wy będziecie nam posy łać wnuki na lato, na grzy by i na j agody. Skończy łem naukę. A z pracą kom pletnie do dupy. I tak co roku im m ówiłem : tak-tak, j uż-j uż, zaraz-zaraz. Nie wrastały w Moskwę te m oj e pieprzone korzenie, i ty le z tego by ło. Mieszkanie cały czas wy naj m owałem , cały czas kawalerkę, cały czas pod m iastem . Wsty d zapraszać kobity na sesj e fotograficzne, a co dopiero siostrę, żeby m ieszkała. Poza ty m , j eśli będzie siostra, to gdzie upcham te baby ? Niby się zakochałem , ale nie by ło pieniędzy, żeby się ożenić. Do pracy m arszrutką, m etrem , na sam ochód cały czas nie starcza. Zbierałem , zbierałem , a tu akurat rubel spadł. Krótko m ówiąc, ży cie by ło denne. Tak wtedy m y ślałem . A teraz m y ślę inaczej . – Słuchałeś kiedy ś fal radiowy ch? – zapy tał Artem . – Kiedy ś słuchałem – odparł Sawielij . – Bez sensu. W zasadzie w dupie m am te całe fale. Właśnie dlatego m am wy posażony i zatankowany sam ochód, bo m y ślę czasem : a m oże rzucić to

wszy stko w cholerę? Może wy j ść któregoś poranka z m etra, wsiąść do auta, włoży ć pły tkę Prodigy i wy rwać z tej waszej pieprzonej Moskwy na wschód, dokąd się uda doj echać? Co? Już na ropę się z chem ikam i wy m ieniłem i solone grzy by przy gotowałem . Nawiasem m ówiąc, są w bagażniku. Obłożone gum ą, żeby słoiki nie potłukły się o cekaem . Wszy stko m am gotowe. I tak j uż trzeci rok. – Dlaczego nie j edziesz? – Dlatego. Dlatego że z człowieka cy kor i sm utas. Łatwo podj ąć decy zj ę, trudno się zdecy dować. – Jasne. – Ale co drugą noc widzę naszą daczę. Ogródek, studnię, m aliny na krzakach, oj ciec rozsy puj e nawóz po grządkach, woła: pom óż, a j a się przed nim chowam . A m atka woła m nie, żeby dać m i koziego m leka. To też j asne? – Dla m nie tak – odezwał się z ty lnego siedzenia Losza. – Nie wszy stko, ale co nieco. – Tak – powiedział Sawielij . – Nie m iałby m nic przeciwko tem u, żeby oni wszy scy ży li. Albo chociaż niektórzy. Chociaż dziadek, który m ieszkał naprzeciw nas i który targał m nie za uszy za to, że waliłem z procy do j ego kur. Minęli Dworzec Leningradzki, m inęli Kazański, m inęli Kurski. Z każdego z nich w głuchą pustosz ciągnęły się rdzawe szy ny. Artem by wał tam , kiedy służy ł u Mły narza: wy chodził na tory, patrzy ł, j ak dwie szy ny zbiegaj ą się w j edną nitkę, i zastanawiał się, co tam j est, na drugim krańcu świata. Dziwna rzecz ta kolej : niby m etro, ale bez ścian. – A j a sły szałem – odezwał się – że gdzieś z Metra-2 prowadzi tunel, który ciągnie się do Uralu. Do bunkrów rządowy ch. I tam właśnie siedzą wszy scy rządzący. Wsuwaj ą konserwy i czekaj ą sobie, aż poziom radiacj i spadnie. – Siebie nawzaj em wsuwaj ą – zaoponował Sawielij . – Nie znasz ty ch ludzi, nie oglądałeś

telewizj i. Ty ch Artem nie znał, ale znał inny ch. Przy pom niała m u się nieotwarta koperta, gdzieś, pewnie w kieszeni na piersi Dietm ara, przeszy ta kulam i. Nie udało się Mły narzowi i tam tem u Feliksowiczowi z telefonu powstrzy m ać woj ny. – Feliksowiczowi – powiedział Artem , trzeźwiej ąc. – Aleksiej owi Feliksowiczowi. Biessołowowi? – Wy śpij się – poradził m u Sawielij . – Proszę, twój przy j aciel tnie kom ara, ty też dawaj . W takim tem pie do Bałaszy chy j eszcze sporo czasu. Ale Artem nie m ógł. Skręcało go z napięcia. – Zatrzy m aj się – poprosił. – Niedobrze m i. Sawielij stanął i Artem wy siadł zwy m iotować. Bez m aski przeciwgazowej by ło m u lżej , ale na j ęzy ku czuł gory cz od prom ieniowania; niedobrze. I wszy stko wokół by ło tak m artwe, że Artem nie potrafił dalej roztrząsać, kto m oże by ć panem Saszy, a kto Mły narza. Zam iast tego zabrzęczało m u w głowie: ależ z ciebie idiota, tak się dać oszukać j akiem uś półtrupowi z tuneli, tak uwierzy ć w przedśm iertne m aj aczenia. Tam niczego nie m a: ani w Bałaszy sze, ani w My tiszczach, ani w Korolowie, ani w Odincowie, nigdzie i nigdy nie by ło. – Złapałeś dawkę? – zabrzęczał nosowo Sawielij . – Czy to przez kaca? – Jedziem y – Artem trzasnął drzwiam i. Z Sadowego zj echali na nabrzeże bagnistej rzeczki, z której unosiły się powoli ciężkie żółte opary. Potem przej echali j eszcze m iędzy ty siącem pusty ch dom ów, obok dziwnej m aleńkiej czerwonej cerkiewki, wbitej m iędzy dwa przy sadziste dom ki z wy blakły m i krzy ży kam i. Ręka sam a podniosła m u się do szy i, znalazła przez skafander talizm an, pogładziła go; z pom inięciem głowy, z pom inięciem świadom ości. W ten sposób znaleźli się na prostej szerokiej drodze, bardzo szerokiej i prostej , j ak sam a

Linia Czerwona; żadnego łuku, żadnego zakrętu – w j edną stronę trzy pasy i w drugą trzy, i j eszcze tory tram waj owe. I wszy stko by ło zapchane, ale ty lko w j edny m kierunku: na wschód, j ak naj dalej od tego j adowitego m iasta. Zapchane zam arły m i i pozderzany m i sam ochodam i. Moskwie zatkało ży ły. – Szosa Entuzj astów – przeczy tał Artem na granatowej tabliczce. Sam ochody zam ieniły się w blaszaki, w konserwy. Dawno j uż spuszczono z nich benzy nę, a ludzi z konserw nikt nie wy j m ował: tak czy inaczej , gdzie ich podziać? Sam ochody stały tak gęsto, że nie dało się otworzy ć drzwi. Tak więc właściciele j echali w nich do tej pory na wschód. Czarni, uschnięci, j uż dawno tem u obgry zieni do kości. Jedni utkwili twarz w kierownicy, inni położy li się na ty lny ch siedzeniach, j eszcze inni koły szą dziecko. Dobrze, że nie um arli z głodu, ty lko od prom ieniowania albo, by ć m oże, od spalin: nie czekali długo i niczego do końca nie zrozum ieli. Tam , gdzie m ogło by ć osiem pasów, wcisnęło się dwanaście. Sam ochód co cztery m etry. Przy puśćm y, że średnio by ły po trzy osoby na sam ochód, chociaż wiele z poj azdów by ło wy pchany ch do granic m ożliwości. Ile to będzie? Ciekawe, j akiej długości j est ta szosa? Dokąd prowadzi i gdzie się kończy ? Dozy m etr się rozterkotał; m ały Sawielij wiercił się niespokoj nie na swoim fotelu – dla wy gody albo żeby wy żej się siedziało – obity m j asną skórą j akiegoś stworzenia. Trzeba się by ło przedzierać poboczem , ledwie starczało m iej sca. – No i co, entuzj aści? – zapy tał Artem a. – Bałaszy cha, co? – Sm utas i cy kor – odpowiedział m u Artem . Przestał obserwować śpieszący ch się pasażerów w zasty gły ch dżipach i sedanach. Sprzy krzy li m u się. Zam knął oczy. W ustach czuł kwaśny sm ak rdzy. Jadą z Sawielij em donikąd. Wszy scy m aj ą racj ę – oprócz Artem a. Jem u po prostu odbiło. Ile m u Sasza dała? Trzy ty godnie?

I ty le sam o lekarz. Podstem plował wy rok pieczątką. Miał właśnie ty lko tę pieczątkę, lekarstw nie by ło. Co robić przez te trzy ty godnie? Co j eszcze robić? Wrócić do wszy stkich, poprosić ich o wy baczenie? Anię – za to, że nie zechciał ży ć z nią ludzkim zrozum iały m ży ciem i że nie zdołał dać j ej dzieci. Mły narza – za to, że zawrócił w głowie j ego j edy nej córce. Suchego – za to, że nigdy nie um iał nazwać go oj cem , ani kiedy Artem m iał lat sześć, ani kiedy m iał dwadzieścia sześć. I za to, że zam iast „żegnaj ” powiedział m u: tato, daj trochę pieniędzy. A j eśli nogi dadzą radę j eszcze trochę iść, m ożna by też by ło odnaleźć Huntera. W końcu się z nim napić. Powiedzieć: tobie nie wy szło i m nie nie wy szło. Włosy m i ty lko wy padły, a w niczy m więcej nie j estem do ciebie podobny. Zatem ludzie będą i po m nie nadal siedzieć w m etrze, będą żreć glisty, będą bełkotać po ciem ku, baj durzy ć, handlować świńskim łaj nem i do ostatniego tchu wzniecać woj ny. Nie otworzę ich celi, nie wy puszczę na wolność, nie nauczę nie ślepnąć na słońcu. Potem zabrać naboj e, który ch m u Suchy nasy pał, pój ść na Cwietnoj , oddać j e wszy stkie Saszy i obj ąć się z nią cichutko, przy lgnąć do niej , dotknąć się czołam i i nosam i za te pieniądze i niczego nie robić, ty lko zwy czaj nie leżeć i patrzeć j ej z bliska w oczy. No i poprosić Hom era, żeby zabrał j ą z tej m eliny, kiedy Artem przej dzie na drugą stronę. Niezły plan. Japończy k j akby przy śpieszy ł? – Patrz. Artem podniósł powieki. Zwolniła się ścieżka. Sam ochody by ły z niej zepchnięte, zgniecione i dosunięte do inny ch rzędów. Tak j akby j echał tędy ogrom ny buldożer i stalowy m lem ieszem zm iatał j e na bok. Aż po

hory zont ciągnęła się wy żłobiona w kupie rdzy asfaltowa koleina. – Proszę – powiedział Artem . – Proszę! Kto to, według ciebie, zrobił? Serce m u podskoczy ło, zahuśtało się na gum kach w pustej piersi. Pot oblał m u ciało pod nieprzepuszczalny m skafandrem . Z podniecenia znów popły nęła m u kwaśna ślina; ale Artem powstrzy m y wał j ą, usadzał na m iej scu. Nie chciał się zatrzy m y wać, tracić nawet sekundy. Znaleźli j akiś sprzęt, przy wieźli go, pracowali w taj em nicy na powierzchni, odgarnęli wieczny korek uliczny ; przebili drogę do transportu na wschód, do Bałaszy chy. Oczy wiście nikt oprócz czerwony ch nie m ógłby tego dokonać w całkowitej taj em nicy. Czy li tam ten w tunelu nie oszukiwał. Trzeba ty lko doj echać do hory zontu, przerwać go j ak wstęgę na m ecie – i będzie placówka. Miej sce, w który m ludzie j akim ś cudem ży j ą na powierzchni. Nie, to wszy stko nie by ło na darm o. Nie j est szaleńcem , idiotą, żałosny m fantastą. – Dodaj gazu – poprosił Artem Sawielij a. Losza kim ał. Radio szum iało. O przednią szy bę rozbij ał się wiatr. Sawielij pędził setką, koleina od tej prędkości j akby się zwęziła, ale ten ani m y ślał zwalniać; Artem owi zdawało się, że pod spodem , pod rozciągniętą gum ą, stalker też się uśm iecha swoim i żelazny m i ustam i. Skończy ły się dom y, zaczął dziwny las – wznosząc się z dwóch stron nad zwężoną drogą, pnie drzew chy liły się ku sobie, wy ciągały gałęzie, splatały się, tworząc daszek, ni to próbuj ąc się obj ąć, ni to wzaj em nie zadusić. Ale nie by ło na nich liści – tak j akby walczy ły o słońce i wodę, ale straciły na to resztki ży cia. A ci, którzy wy rąbali sobie drogę przez sam ochody, przebili się bez wahania i przez tę gęstwinę. Potem zarośla ustąpiły, odsłoniła się przestrzeń by le j ak zastawiona wielopiętrowy m i pudełkam i; Szosa Entuzj astów obrosła j eszcze dwom a pasam i w każdą stronę i wszy stkie one, oprócz przesieki, by ły tak sam o gęsto upstrzone nieboszczy kam i; w końcu przed nim i ukazała się

betonowa pętla olbrzy m iej estakady. – Przecinam y Moskiewską Obwodnicę Sam ochodową – oznaj m ił Sawielij . – Za nią j est Bałaszy cha. Artem uniósł się ze swoj ego m iej sca. Gdzie j est ten cud? Od razu za obwodnicą? Czy żby wy starczy ło j ą teraz m inąć i od razu spadnie poziom radiacj i? Nie, licznik zaterkotał j eszcze głośniej ; tor zwęził się, tutaj oczy szczano drogę z padliny bardziej niedbale i trudniej by ło nią pędzić. Moskiewska Obwodnica by ła szeroka j ak trasa do królestwa um arły ch i równie bezkresna. W kolej ce do Sądu Ostatecznego ustawiły się na nim i osobówki, i ciężarówki, i niepozorne rosy j skie m y delniczki, i okazałe zagraniczne lim uzy ny. Niektóre tiry m iały kabiny odchy lone do przodu, j akby ktoś odrąby wał im głowy i nie dokończy ł; wszy stkie – wy patroszone brzuchy. Blaszane stado rozciągało się od j ednego hory zontu po drugi; obwodnica zawij ała się gdzieś, nie wiadom o gdzie, j ak sam a Ziem ia. Ale tu Ziem ia się nie kończy ła. Ciągnęła się dalej , ta sam a. Minęli tabliczkę „Bałaszy cha”. Na zewnątrz Moskiewskiej Obwodnicy nic nie by ło inne niż wewnątrz. Dom y stały rzadziej ; zam iast bloków z czasów Chruszczowa do drogi podpełzły ruiny fabry k. Co j eszcze? Rozbite kioski przy przewrócony ch przy stankach autobusowy ch; autobusy j ak kom ory gazowe z panoram iczny m oknem ; wiatr: rentgeny lecą im w twarz, ze wschodu na zachód. Zaczy na się dzień, a nikt go nie widzi. Artem j uż całkiem straciłby wiarę i zrzucił habit, ale j edno go powstrzy m y wało: przesieka prowadzi dalej . Dokąd? – No? Gdzie? – zapy tał Sawielij . – Dokąd j edziem y, przewodniku? – Dokąd? – zapy tał Artem tam tego człowieka, który kasłał w tunelu. Dlaczego m u uwierzy ł? Przecież Sasza m u powiedziała: nie wierz nikom u.

Ale j ak tu nie wierzy ć? Czego się wtedy trzy m ać, Sasza? – O! Co tam j est? – poruszy ł się z ty łu Losza. – Gdzie? – O, tam ! Co tam j est, z lewej ? Rusza się! I to nie j edno! Ruszało się. Kręciło. Przy drodze, na otwartej przestrzeni, stała wieża nie wieża, m ły n nie m ły n… Zespawana j akby ze skrzy żowany ch szy n konstrukcj a wy sokości około czterech pięter, by ła na dole szersza, na górze węższa; z j ej wierzchołka wy rastało ogrom ne śm igło o trzech łopatach. Wschodni wiatr, z pośpiechu nie patrząc na drogę, wpadł w pułapkę i żeby się uwolnić, kręcił śm igłem . – I j eszcze tam ! Patrz! I j eszcze j eden! Wiatraki kręciły się j eden za drugim na poboczu; za pierwszy m kry ły się pozostałe – j eden, dwa, trzy, cztery, dużo. Łopaty śm igieł by ły nierówne i m iały od j ednego do trzech m etrów długości, obite szarą j ak szare niebo blachą; wy starczy ło raz spoj rzeć, żeby wiedzieć – to wszy stko by ła ręczna robota; nie wy produkowano ich w fabry ce, lecz zm ontowano j uż po końcu świata, po Woj nie, m oże niedawno. Zbudowano j e niedawno. Niedawno, teraz! Niedawno! – Na powierzchni! – Ktoś w j akim ś celu wzniósł te wiatraki, te m ły ny ! Śm igła kręciły się bezładnie: zdawało się, że to cała eskadra startuj e z lotniska – by ć m oże eskadra ty ch właśnie wolnolotów o biały ch brzuchach, z przeźroczy sty m i skrzy dłam i. Albo m oże te turbiny chciały poruszy ć całą planetę, przenieść j ą gdzieś w inne m iej sce – na j akieś nadaj ące się do zam ieszkania ciało niebieskie, na które ludzie m ogliby polecieć i w ten sposób się uratować? – Po co to? – zapy tał nosowy m głosem Losza z ty lnego siedzenia. Artem wiedział.

– To j ak rowery u nas na stacj i – odpowiedział nie od razu, tępawo, urzeczony. – To generatory. Produkuj ą prąd elektry czny. Z wiatru. – A to po co? – Co ty, głupi j esteś?! To znaczy, że m ieszkaj ą tu ludzie! Tutaj ! Do czego j eszcze m oże by ć potrzebna taka m asa elektry czności? Ile ich j est? Popatrz ty lko! Policz: sześć, siedem , osiem , dziewięć! Dziesięć-j edenaście-dwanaście-trzy naście! I j eszcze tam ! Tak m ożna zasilić cały blok m ieszkalny ! Albo dwa! Albo trzy ! Czternaście! Piętnaście! Szesnaście! Wy obrażasz sobie?! I to wszy stko ktoś przecież zbudował! Na powierzchni! Jak tam poziom radiacj i? – Bez zm ian – powiedział Sawielij . – No i kij m u w oko! Czy li się j akoś przy stosowali! Albo zbudowali sobie izolacj ę. Ale na powierzchni! Bo po coś ta powierzchnia j est czerwony m potrzebna. Wiedzą coś, czego m y nie wiem y ! Maj ą tu światło! U nas całe m etro nie m a ty le światła, ile produkuj ą te wiatraki! Tu cała dzielnica pełna ludzi m oże m ieć światło przez okrągłą dobę! Zatrzy m aj się, wuj aszku! – krzy knął Artem do Sawielij a. – Zatrzy m aj się, chcę się tem u bliżej przy j rzeć! Sawielij zj echał na pobocze i zgasił silnik. Artem wy skoczy ł, pokuśty kał w kierunku wiatraka, zm ruży ł oczy, zadzieraj ąc głowę ku niebu, ku powolny m , skrzy piący m śm igłom . Wszy stko by ło sprawne: z wiatru i skrzy pienia to coś robiło prąd. Ani j eden wiatrak nie pozostawał nieruchom y. Zbliży ł się Sawielij ze swoim gotowy m do strzału spry tny m specnazowskim wintoriezem . Zlustrował wiatrak. Rozej rzał się dookoła, przy słuchał się. – A w takim razie gdzie są ci twoi ludzie? – zapy tał Artem a. – Gdzie ta twoj a dzielnica ży wy ch, którzy na ty m prądzie gotuj ą kaszę i oświetlaj ą sobie ubikacj e? Co? – Nie wiem , wuj aszku. Kry j ą się. To przecież droga przej azdowa. Po co się tu pokazy wać? – wy j aśnił Artem .

– Czy li nas teraz obserwuj ą? – Mogą. Sawielij podniósł wintorieza. Przy tknął oko do rurki celownika, zatoczy ł okrąg. – Nie wy daj e m i się. Tu j est j ak w Moskwie, Artem . Pustki. – Droga j est, wiatraki ktoś postawił. Przecież ktoś to wszy stko zbudował. Robotnicy, inży nierowie, elektry cy ! – Nikogo tu nie m a, co ty, ślepy j esteś? Zbudowali i wrócili do m etra. Przecież prom ieniowanie wy chodzi poza skalę! Ekspery m ent się nie udał! Poj echali dalej : z m arszową prędkością, z opuszczony m i szy bam i, żeby nie przegapić żadnego człowieczka, nawet naj bardziej niepozornego. Ale nikogo nie by ło. Nagie drzewa wy ciągały do nieba sękate ram iona, o coś prosiły. Za drzewam i sterczały słupy wy sokiego napięcia z zerwany m i przewodam i, który ch z daleka nie by ło wdać: zasłaniały j e budy nki. Wiatr zapląty wał się w śm igła. Masy wne turbiny skrzy piały m arnie, niespój nie i to ich wspólne skrzy pienie nie ustawało ani na chwilę. Potem zobaczy li, że farm a wiatraków się kończy. A placówka wciąż się nie poj awiała. – Cofnij . Pewnie to m inęliśm y ! Sawielj posłuchał. Kiedy wy kręcał, Artem nie wy trzy m ał, znów wy szedł na zewnątrz. Poszedł pieszo, nasłuchuj ąc, przy patruj ąc się. Gdzie wy j esteście, ludzie? Przecież istniej ecie! Przecież j esteście tu! No?! Wy łaźcie! Nie bój cie się, j estem swój ! Choćby ście i by li czerwoni. Jacy kolwiek. Bo czy na górze istniej ą te podziem ne kolory ? Przecież na słońcu wszy stkie płowiej ą, prawda? Na skraj u drogi poj awił się pies. Powęszy ł w powietrzu, zaszczekał leniwie.

Artem pokuśty kał w j ego stronę. To nie by ł pies strażniczy : nie m iał obroży, nie m iał rasy, nie m iał niczego; ty lko białawą, brudną sierść z ły sy m i plackam i. – Co j est? – dogonił go Sawielij . – Widzisz?! – Psisko. – On się nas nie boi. On nie boi się ludzi. I patrz, patrz, j aki j est gruby ! Po prostu lśni! Dom owy ! Rozum iesz? Widzisz? Tu j est j akieś osiedle. Gdzieś za drzewam i. On j est oswoj ony, ży j e w osadzie, j ak kundle u nas na stacj i. Jaki odkarm iony ! Do tego białego dołączy ło kilka inny ch. Gdy by Artem spotkał psy w Moskwie, od razu znalazłby przy wódcę stada i zastrzelił, inaczej nie uszedłby z ży ciem . Ale te by ły inne: nie warczały, nie rozchodziły się w półkole, żeby osaczy ć ofiarę; m ruży ły ty lko spokoj nie oczy i poszczekiwały. Prom ieniowanie nieco j e oszpeciło – j eden m iał pięć łap, u drugiego obok dużej głowy widniała druga, m ała i ślepa – oszpeciło, ale nie rozwścieczy ło. By ły sy te, ot co. – Skąd one wy szły ? Patrz tam ! Za drzewam i j est ścieżka! Tam są ludzie! – zabrzęczał Artem do Sawielij a. Sawielij zaparkował sam ochód, wy ciągnął kluczy ki. Losza popchnął drzwiczki, wy szedł na zewnątrz. Dla ochrony przed słońcem m iał na m asce przeciwgazowej ciem ne okulary – w różowy ch oprawkach w kształcie serc. Sawielij m u poży czy ł. Psy obwąchały ludzi; Sawielij postraszy ł j e swoim autom atem , te leniwie, nie wierząc w niebezpieczeństwo, odbiegły na kilka kroków. W szy bszy m biegu przeszkadzały im brzuchy. Dobrze odkarm ione. Artem uniósł puste ręce, poszedł przodem ścieżką. – Ludzie! Ej ! Nie strzelaj cie! Po prostu przej eżdżaliśm y obok! Sły szeli go? Nie wiadom o: wiatraki wściekle skrzy piały i głos Artem a absolutnie m ógł w ty m

skrzy pieniu uwięznąć. – Jest tu kto? Hej , hej ! Nie bój cie się, m y niczego złego… Trudno m u się oddy chało: przez filtry nie przechodziło ty le powietrza, ile Artem teraz potrzebował. I wizj er m u zaparowy wał, zachodził m głą. Ale nie chciał przy j m ować j eszcze większej dawki prom ieniowania: radiacj a się grom adzi, teraz każdy wdech skraca m u ży cie, a przecież m usi się j eszcze wszy stkiego dowiedzieć, m usi j eszcze pocieszy ć i dać nadziej ę sobie i całem u m etru. Sawielij z Loszą kroczy li w ślad za nim . Psy nieśpiesznie potruchtały za nim i, potem i przed, pokazuj ąc drogę. Za nagim i drzewam i nie by ło widać żadnego dom u ani szopy, ani płotu, ale wznosiło się tam coś rudego – kilkadziesiąt kroków od drogi. Wy szli na polanę. Psy, z poczuciem winy m erdaj ąc ogonam i, spoglądaj ąc gościom w oczy, pobiegły na j ej środek. Dobiegły tam – i zapadły się pod ziem ię. Artem podszedł bliżej . Jakieś ziem ianki czy co? To by ł dół. Ogrom ny dół wy kopany koparką. Nie dół, a wy kop. To coś rudego za drzewam i – to by ła pochodząca z niego glina z piaskiem , cała góra, a nie żadna ziem ianka. A w wy kopie leżeli zwaleni ludzie. Ubrani w co popadnie. Sam i m ężczy źni. Nic więcej nie dało się rozpoznać. Psy ich obgry zły. Ilu ich tam by ło? Wielu. Ty lko na wierzchu – m oże dwudziestu. Ale by ło j asne, że pod nim i j est druga warstwa i trzecia, i tak coraz głębiej . I m nóstwo psów – ale każdem u wszy stkiego starczało, dlatego by ły takie spokoj ne, takie przy j azne. Zeskoczy ły na dół – i zaczęły powolutku znów kogoś zj adać. To właśnie od tego zaj ęcia

Artem odciągnął ich swoim i krzy kam i. – Tu są ci twoi budowniczowie – powiedział za j ego plecam i Sawielij . – Budowniczowie, inży nierowie i elektry cy. Wszy scy tu leżą. Murzy n zrobił swoj e, Murzy n m oże odej ść. Artem obej rzał się na niego. – Po co to? – zapy tał. – Dlaczego? – No j ak to dlaczego? – zabrzęczał do niego Losza w okularach w serduszka. – A w Rzeszy to dlaczego? Jakiś j esteś nieogarnięty. My ślałeś, że tu będzie inaczej ? Artem chwy cił się za trąbę, zerwał gum ową m askę. Chciał zaczerpnąć powietrza, żeby nie zwariować; zapom niał, że trupy śm ierdzą. Słodki i ohy dny odór od razu uderzy ł m u do nosa, zabrakło m u tchu i zwy m iotował żółcią. Popędził, zabrał się daleko, j ak naj dalej od rozkopanego grobu; a uszy wciąż rozdzierały m u skrzy piące śm igła wiatraków. Wy szedł do nich – stoj ą tu w równy m szeregu; postawienie ich tutaj by ło niewdzięczną robotą, trudną. Ale postawili. Pewnie długo to trwało. Powolutku – j edni um ierali, drudzy przy chodzili na ich m iej sce – nie, nie szli sam i, sprowadzali ich tu, polity czny ch i w ogóle każdy ch, żeby budowali wy suniętą placówkę – i prawie nikt nie wracał; pewnie ty lko ci od Zuj ewa uciekli, ale dorwali ich w m etrze i szy bko stuknęli, żeby niczego nie wy paplali. Oto j ak by ło. Blaszane skrzy dła wiatraków kręciły się niepowstrzy m anie, blado m igotały w blady m słońcu, ale to nie by ła eskadra wy śniony ch sam olotów, ty lko ostrza m aszy nki do m ięsa, do której z Moskwy, z m etra, przy wożono ludzi, żeby zrobić z nich sam y ch psią karm ę, a z ich ży cia wy cisnąć elektry czność. – Po co? – zapy tał Artem . – Po co wam ty le światła?! Splunął kwaśną, gorzką śliną, założy ł m askę przeciwgazową. I wtedy za drzewam i rozległ się warkot. Sam ochód!

Artem padł na ziem ię, zam achał swoim towarzy szom wracaj ący m od strony dołu. Ci też się położy li, żeby nie prześwity wać przez nagi las. Wy j echała ciężarówka – na sześciu ogrom ny ch kołach, z kratam i w oknach, zam iast zderzaka m iała zębaty taran, zam iast skrzy ni – wy klepany m etalowy furgon z wąskim i otworam i strzelniczy m i i m ały m i drzwiczkam i, wszy stko pom alowane na szaro. Z bocznej drogi wy j echała na niekończącą się Szosę Entuzj astów, w m iej scu, które m inęli swoim j apończy kiem . Stanęła, znieruchom iała. Na co czeka? Artem nie oddy chał. Sły szeli? Szukaj ą? Widzą zaparkowany za nim i sam ochód? Nie. Znów zabrzm iał ry k – i zza zakrętu wy toczy ła się na drogę j eszcze j edna ciężarówka, taka sam a. Świeżo pom alowana. Stanęły j edna za drugą, beknęły czarny m dy m em , zahuczały i ruszy ły w stronę Moskwy. Pędziły naprzód przesieką, m ieściły się prakty cznie na sty k, dokładnie m iędzy zwałam i konserw – i bardzo szy bko stały się na szary m asfalcie zupełnie niedostrzegalne. – Stam tąd – powiedział Artem . – Zza zakrętu. Co tam j est? A tam ponad drzewam i sterczały akurat słupy wy sokiego napięcia. Poszedł poboczem , palce sam e obj ęły rękoj eść autom atu, nieważne, czy idą za nim Sawielij z Loszą, czy się wahaj ą. Musiał znaleźć to m iej sce. Musiał się zorientować, co tam j est. Na co ty ch wszy stkich ludzi wy m ienili. Skręcił z Szosy Entuzj astów w połączoną z nią drogę; znak kazał j ą nazy wać Szosą Obj ezdną. Zaczął się dom y ślać, zanim j eszcze tam doszedł. To nie słupy elektry czne. To m aszty radiowe! Jeden, dwa, trzy, dziesięć, ile ich j est? To właśnie j est ta stacj a radiowa! Pokuśty kał do nich w podskokach i m aszty też wy sunęły m u się na spotkanie zza drzew, za który m i wcześniej się kry ły. By ły skierowane w niebo, splecione z m etalu, ażurowe i strzeliste. Co

tam drut, który Artem rozwij ał na dachu wieżowca! Oto anteny, które m uszą sięgać na koniec świata! Jeśli one nie zdołaj ą odebrać sy gnału z Polarny ch Zori, to co zdoła? – Zaczekaj ! – chwy cił go za rękę Sawielij . – Gdzie się pchasz? Główny m wej ściem ?! Przez portiernię?! – Wali m nie to – powiedział Artem . – Choćby i główny m . To j est radio, rozum iesz? To są anteny ! Stacj a radiowa! Te wszy stkie generatory – to po to tu są! Skonstruowali j e obok niej ! Nie obok osady ! Nie m a żadnej osady ! One są po to! Żeby zasilać anteny ! I zakopali tu ty ch wszy stkich robotników, żeby działało radio! Czy ty to rozum iesz?! Czy li co?! Czy li j est z kim ś łączność! Może z ty m twoim Uralem ! Z bunkrem w Jam antau! Z kim ś te czerwone brzuchy rozm awiaj ą! Rozum iesz?! Inaczej po co to ochraniać?… Ty, wuj aszku, rób, j ak chcesz. Mnie, tak czy siak, zostały trzy ty godnie, m uszę to wiedzieć. Wy rwał rękę i ruszy ł dalej . – Czekaj , baranie! – szepnął m u wściekle Sawielij . – Gdzie się pchasz? Co m y przeciwko nim we trój kę… Usiądźm y chociaż, wy kom binuj m y coś. – Ty siadaj , j a pój dę na zwiad. Pokuśty kał pod drzewam i – widział j uż betonowe ogrodzenie, za który m stały m aszty. Teraz ty lko j akoś przez to ogrodzenie… Może przez bram ę? Nie, do bram y lepiej nie podchodzić. W pewny m m iej scu drzewa podchodziły blisko do m uru, Artem wspiął się na konary ; nad betonem ogrodzenia przeciągnięto drut kolczasty. To nic: tego j uż się nie bał. Pchnął autom atem – nie kopnie go prąd? Nie. Chwy cił się, porwał sobie rękawice, rozpruł nogawkę, rozdrapał znowu nogę do krwi, ale z początku nawet tego nie zauważy ł. Przedostał się na drugą stronę. Zeskoczy ł zdrowy m kolanem naprzód. Jakoś się udało. Jeśli go zobaczą, położą go naty chm iast. Zeskoczy ł w dobry m m iej scu. Nie zobaczy li go od razu: teren by ł pokry ty krzakam i, pełen

ceglany ch budy nków, j akichś rupieci, w rogu przy czaiła się nawet uśpiona koparka – pewnie to ta, która kopała ziem iankę dla budowniczy ch. Zaszczekał zdziwiony owczarek, wy skoczy ł zza rogu na Artem a, a ten posłał m u cichą kulkę w py sk. Pies zabulgotał i padł m artwy. Artem poczołgał się wzdłuż budy nku stróżówki przy bram ie. Zaj rzał od ty łu przez okno – wewnątrz by li ludzie. Ubrani w skafandry, przez gum ę nie by ło widać, czy są czerwoni, czy j akiegoś innego koloru. Obszedł budkę dookoła, zapukał do drzwi. Otworzy li, a on przy witał ich ołowiem . Jak wy z nam i, tak m y z wam i. Potem będziem y się dowiady wać, czy dobrze zrobiłem , czy źle, zorientuj em y się za trzy ty godnie. Na stole stoi m ały telewizorek, pokazuj e bram ę, ogrodzenie. Przewij a obraz do ty łu: przegapili j ego skok, odwrócili się, postanowili się cofnąć, nie zdąży li… Czy li Bóg go osłonił… Bóg Oj ciec. On takie rzeczy ceni… Cały Stary Testam ent… To sam e woj ny … i operacj e specj alne. Znalazł przy cisk „bram a”. Nacisnął go, wy szedł na podwórko. I dopiero tutaj dostał kulkę, o którą od sam ego początku się prosił. W ram ię. Zdąży ł dobiec do ściany, oby to by ła ta właściwa, pod strzelcem , a nie naprzeciwko. Przy lgnął do niej . Podniósł zdrową ręką ciężki autom at – wy palił na oślep. Nie ta ściana, nie ta! Jeszcze j edna kula zagwizdała m u obok głowy, odłam ek cegły poleciał m u w szklane oko, szy bka pękła. Podbiegł do przeciwległej ściany – nadwy ręży ł kolano, przeszy ł go ból, zwalił z nóg, przewrócił na ziem ię. Wy puszczona w j ego stronę seria wzbiła na ziem i m ałe fontanny py łu, podeszła j uż do j ego brzucha – i wtedy ktoś zaterkotał od strony bram y. Spoj rzał j edny m okiem : Losza! Ściągnął ich na siebie, dzięki! Artem wstał, ślizgaj ąc się w py le, a z budy nku wy biegali j uż kolej ni, chy ba trzech. Wszy scy

w skafandrach ochronny ch, widać ty le trwało, zanim j e założy li. Losza skry ł się za rogiem , w narożnik m łóciły z dachu całe taśm y naboj owe, tak że nie m ógł wy j ść, a tam ci trzej zauważy li Artem a, wciąż na czworakach, który potrzebował ledwie paru kroków, żeby dać drapaka. Ale ty ch kroków m u nie starczy ło i kazaliby m u zaraz leżeć w py le i czerwonej kałuży, gdy by przez bram ę nie przeleciał j apończy k, z piskiem opon nie wy kręcił w stronę ogłupiały ch żołnierzy, nie przerzucił ich przez m askę. Z góry zaterkotały wy m ierzone w niego strzały. Losza wy j rzał zza rogu – znów odciągnął uwagę cekaem isty na dachu. Artem zdąży ł odej ść, dotrzeć do drzwi; stalker wy skoczy ł ze swoj ego sam ochodu, skry ł się za nim . Sawielij znalazł człowieka na dachu szkiełkiem swoj ego wintorieza, cm oknął tłum ikiem dwa razy z rzędu i cekaem się zakrztusił. Jeden z potrącony ch wstał chwiej nie i głupio uderzy ł Loszę kolbą w szczękę. Zaczął grzebać przy swoim autom acie, j ak pij any, żeby dobić ogłuszonego brokera, ale Artem podszedł, wy palił m u w twarz, wy bawił swoj ego wy bawcę. Pchnął drzwi, pobiegł kory tarzem , rzucił się na niego ktoś z pistoletem , Artem nawet nie zdąży ł się zorientować co i kto, po prostu nacisnął spust, człowiek osunął się, i ty le. I ty le. I ty le. Dalej by ło j uż pusto i cicho. Na podwórku też skończy li strzelać. Przez okno by ło widać, j ak Sawielij kopie pozostały ch przej echany ch, sprawdzaj ąc, czy naprawdę nie ży j ą. Budy nek okazał się niewielki. Kory tarz i ileś tam pokoi. Wszy stkie drzwi otwarte na oścież, są i schody na piętro, tam ten sam widok. Jest pom ieszczenie kontrolne, ale Artem m im ochodem zabił człowieka, który coś by z tego rozum iał. By ło tam m rowie guzików i cały las przełączników, wszy stkie podpisane i chociaż niby cy ry licą, to w j akim ś psim j ęzy ku – sam e skróty ; i nie by ło kom u zrobić z nich pełny ch słów. Artem usiadł w fotelu na kółkach. Zdj ął swoj ą j ednooką m askę przeciwgazową. Dotknął przy cisków. No? Który z was połączy

m nie z Polarny m i Zoriam i? Znalazł niby sposób przełączania częstotliwości. Są słuchawki. W słuchawkach szum iało m orze: Fffffszszszszszszfff… Dalej . Khhhh… Khhhhh… Izolatka dla gruźlików. Czarny tunel wy pełniony nagim i zwierzoludźm i. Kaszlą. Oddy chaj ą przez wy bite kilofam i dziury. Nigdzie nie chcą uciekać. Nie chcą iść za nim na górę. Mówią, nie m a tam dokąd iść. Wszy stko zbom bardowane, wszy stko zatrute, wszy stko skażone. Idź sam na tę swoj ą powierzchnię, poj ebało cię, człowieku. Khhhh… Rrraz! Wy rżnął z rozm achem pięścią w pulpit. – Działaj ! Rrrraz! – Działaj , sukinsy nu! Działaj , draniu! Co?! Co wy tu sły szeliście?! Z kim rozm awialiście?! Wszy scy ci ludzie wrzuceni do dołu! Po co oni?! Wszy scy ci na podwórzu! Po co wam oni?! Działaj ! Działaj !!! Rrrrrraz! Khhh… Ffffffszszszszszszhhhh… Takie ogrom ne anteny ! Całe m aszty ! Dziesięć sztuk! Mogą na wszy stkich falach nadawać i wy łapy wać! Dlaczego j esteście takie ogrom ne i takie głuche, kurwy j edne?! Jak tu nadawać?! Jak tu wy powiedzieć wszy stko zdechłem u światu? Jak wy słać go, wszy stkie siedem m iliardów j ego trupów wy słać w cholerę?!

Wszedł Sawielij . – No? Jak tam m oj a m am a i tata? – Nij ak! Nij ak! – A ktokolwiek chociaż odpowiada? Czy na darm o to wszy stko robiliśm y ? – A oni nie na darm o?! Oni to po co?! Sawielij zam ilkł. Z nadziej ą trącił butem rękę zabitego radiotelegrafisty. Ale ten by ł zabity, nieodwracalnie. – Dobra. Trzeba stąd spadać. Mógł ostrzec ty ch swoich, w uralach. Z łatwością. Zaraz wrócą i z nam i kaput. Aleksiej na przy kład j est wy łączony. – Ży j e? – Znokautowany. Konkretnie m u dołoży li. Zabrałem go do sam ochodu. Krótko m ówiąc. Zabieraj ty m gościom giwery i j edziem y do dom u. Przy naj m niej będzie z tej przej ażdżki j akaś korzy ść. Artem kiwnął głową. Nie by ło tu nic więcej do roboty. W ogóle nigdzie nie by ło j uż nic więcej do roboty. Dla niego. Wstał z fotela na kółkach. Nogi m iał szty wne. Oczy m u wy schły. Palce, które na Puszkińskiej by ły zaokrąglone, dostosowane do uchwy tu taczki, teraz sam e układały się tak, j akby ściskały rękoj eść autom atu: wskazuj ący nieco z przodu. Podszedł do radiotelegrafisty, zabrał m u pistolet. Tam ten m u nie pożałował, od razu oddał. Mundur m iał bez wy razu i oznaczeń. Kim j esteś? Co tu robisz? Powlókł się na zewnątrz. Zabrał autom at j ednem u, drugiem u. Na dachu j est cekaem , przy pom niał sobie. Nie chciało m u się tam wracać, do tej stacj i radiowej . Drzwi sam ochodu by ły otwarte na oścież. Losza j ęczał, wracaj ąc do siebie. Nudno szum iały

fale radiowe w sam ochodowy m sprzęcie audio – głośno, wy raźnie. Tak sam o j ak i w pom ieszczeniu kontrolny m . Można by ło tam nie chodzić. Można by ło nie zabij ać postronny ch ludzi. Nie brać na sum ienie grzechu, za który j uż za trzy ty godnie trzeba będzie odpowiedzieć. Artem usiadł na ziem i. Rozej rzał się tępo wokół. Drzwi stróżówki by ły otwarte. Wy staj e zza nich ludzka ręka, wczepiła się palcam i w asfalt. Obok stacj a trafo, na drzwiczkach żółta tabliczka z bły skawicą. Piętrowe centrum z m ilczący m radiotelegrafistą. Co tu ochraniać? Po co tu stały te dwa urale? Po co budować wiatraki? Po co kopać dół koparką? Pędzić tu ludzi z m etra? Karm ić psy ? Odszukiwać uciekinierów? Skrzy piały wiatraki, produkowały prąd, wy pełniały nim stacj ę, ładowały te diabelne m aszty. Mieliły dusze na m ąkę, ży cie na py ł. Skrzy piały, skrzy piały m ęcząco, nawij ały j elita Artem a na swoj e łopaty : iiii, iiii, iiii, iiii, iiii, iiii, iiii, iiii, iiii. Głuche, bezuży teczne m aszty sterczały m u nad głową. Iiii, iiii, iiii, iiii, iiii! Zerwał się, pokuśty kał do stacj i trafo tak szy bko, j ak ty lko pozwoliła m u j ego nienawiść. Zerwał kolbą kłódkę, kopnął drzwi – te zabrzęczały j ak pęknięty dzwon – wdarł się do środka. Jest rozdzielnia: lam pki, wy łączniki. Głupio, niezgrabnie pchnął bronią tablicę. Zachrzęściły lam pki. – Po co, sukinsy ny ?! Do czego wam ty le światła?! Złapał autom at, wziął go j ak pałkę, j ak m aczugę – i z rozm achem wy rżnął kolbą w rozdzielnię. Bry znął plastik, bry znęło szkło, na ziem ię poleciały wy sadzone bezpieczniki, zgasła żarówka. Chwy cił pęk kolorowy ch, j akby dziecinny ch przewodów, szarpnął do siebie.

Wewnątrz Artem a wszy stko się paliło, wewnątrz niego wszy stko by ło poskręcane, ściśnięte; i nij ak to nie m ij ało. Miał ochotę zniszczy ć tu wszy stko, do końca, zburzy ć do fundam entów, zetrzeć w py ł tę bezsensowną kurewską stacj ę, puścić j uż lepiej prąd z ty ch m aszy nek do m ięsa w ziem ię, w słońce, w kosm os. Łzy by m u pom ogły. Ale w oczach coś m u um arło i łzy nie m ogły popły nąć. – Hej ! Tutaj ! Artem ! Wy szedł z wy gaszonej stacj i trafo na zewnątrz – napięty, niezadowolony, wciąż nie uwolniwszy się ani od nikczem ności, ani od głupoty, ani od m roku. Dzwoniło m u w uszach. W ustach znów czuł rdzawą krew. Zobaczy ł, j ak z otwartego j apończy ka m acha do niego rękam i Sawielij . Nie wiedzieć czem u nie m iał na sobie m aski przeciwgazowej . – Co?! – krzy knął Artem , żeby przekrzy czeć dzwonienie. Stalker odparł coś szeptem , niesły szalnie, przy wołał Artem a gestem . Ten powlókł się do sam ochodu. – Co?! – Tutaj chodź, baranie!!! Zm arszczki na twarzy Sawielij a ułoży ły się w dziwny wzór. Jakby się uśm iechał. Ale też by ło m u j akby nieznośnie źle. Jego uśm iech by ł szalony i lśnił żelazem . – Co?! – Nie sły szy sz?! Artem w końcu dokuśty kał. Zm arszczy ł się. A to co znowu?! Z sam ochodu, ze środka coś… Coś… Spoj rzał na stalkera j ak oszalały, wskoczy ł na przednie siedzenie, trzęsący m i się rękam i zaczął szukać wśród przy cisków: j ak tu się robi głośniej ?!

– To twoj a pły ta?! Natrząsasz się, sukinsy nu?! – Debilu! – śm iał się Sawielij , zaglądaj ąc do środka przez otwarte okno. – Nie odróżniasz Prodigy od Lady Gagi?! Z głośników pły nęła m uzy ka. Niezby t głośna, niewy raźna, wy m ieszana z szum em – i całkiem niepodobna do tej m uzy ki, której Artem owi zdarzało się słuchać w m etrze. Nie gitara, nie rozklekotane pianino, nie sm ętne basowe hy m ny o Dniu Zwy cięstwa; j akieś śm ieszne błazeństwa, a nie m uzy ka – ale energiczne, dy nam iczne, ży we. Przy tej piosence chciało się tańczy ć. A w tle sły chać by ło znaj om e: fffffszszszszhhhh… To by ło radio, a nie pły ta. Na pewno radio. Muzy ka! Nie sy gnały wy woławcze, ty lko m uzy ka! Ludzie słuchaj ą gdzieś m uzy ki! I graj ą! Nie m ówią: j akoś tu przeży liśm y, a wy przeży liście? Ty lko puszczaj ą m uzy kę, żeby inni ludzie do niej tańczy li. – Co to? – zapy tał Artem . – To j est, kurwa, radio! – wy j aśnił m u Sawielij . – A j akie m iasto? – A cholera wie j akie! Artem nacisnął przy cisk, żeby zm ienić częstotliwość. A nuż j est gdzieś j eszcze? I od razu się dostroił. Od razu się dostroił! W sekundę! – Odbiór, odbiór! Tu Petersburg, tu Petersburg… Tutaj nie dało się odpowiedzieć, tak że Artem od razu poleciał dalej . Coś zagęgało w nieznany m j ęzy ku, takim , j akby człowiek napchał sobie grzy bów w usta i próbował m ówić. – Angielski! – szturchnął go w postrzelone ram ię Sawielij . – Angielski, kum asz?! Nawet te sukinkoty ocalały ! Khhhhhh… – Behlin… Behlin…

– Kazań… Jak sły szy cie? Sły szę dobrze! Tu Ufa… – Włady wostok do wy spy Mirny … Szszszszszhhhhffff… – Witam y m ieszkańców… Swierdłowska i okolic… Kto nas sły szy ? Artem – opity eterem , pij any – odpadł od odbiornika. Wy trzeszczy ł oczy na stalkera, plączący m się j ęzy kiem zapy tał z trudem : – Jak to? Co się stało?! Jak to?! – Co zrobiłeś?! – Rozwaliłem … Rozdzielnię… Chy ba odciąłem prąd? Chciałem odciąć. – No to odciąłeś. – Ja nie… Nie rozum iem . – A co tu j eszcze m oże by ć? – No? Co?! – Co to, według ciebie, za m aszty ?! Artem wy padł z sam ochodu, poderwał głowę, popatrzy ł na podpieraj ące niebo anteny. Wy glądały tak sam o j ak pół godziny wcześniej , ty lko teraz by ły zdechłe. – I co?! – No, wy łączy łeś j e, baranie, i radio zadziałało! Cały świat się odsłonił! Czy li co to znaczy ?! – Nie wiem . Nie wiem ! – To są zagłuszarki! – Co?! – Zagłuszarki! Em ituj ą zakłócenia! Na wszy stkich częstotliwościach nadaj ą szum na cały regulator! – Ale j ak to?

– I zagłuszaj ą wszy stkie fale radiowe! Wszy stko! Cały świat! Jak w czasach sowieckich! – Cały świat? – Ogałnij fię włefcie… – słaby m głosem poprosił z ty lnego siedzenia Losza niezam y kaj ący m i się ustam i. – Cały świat, bracie! Cały ! Czy ty w ogóle rozum iesz, że cały świat ży j e?! My ty lko m y ślim y, że go nie m a! Dlatego właśnie tak m y ślim y ! A on j est! Czy – ty – to – rozum iesz?! 16 // Ostatni seans – I fo f ty m łobim y ? – zapy tał Losza, z trudem poruszaj ąc przy gry ziony m j ęzy kiem . – Jak to co?! Artem obej rzał się na niego: j akby pierwszy raz go zobaczy ł. Losza pół siedział, pół leżał z podciągniętą na czoło m aską przeciwgazową. Ciekło m u z ust, a w dłoni m iał otwartą butelkę j akiej ś lewej wódki: Sawielij dał m u do dezy nfekcj i.

– Daj m i też. Przy tknął usta – nie pom ogło. W zębach zazgrzy tały m u pokruszone zęby Loszy. Popatrzy ł na szy j kę: cała czerwona. Pociągnął j eszcze raz. – Jedziem y ! – Sawielij opadł na swój skórzany pokrowiec. – Dokąd? – obrócił się do niego Artem . – Halo! Dokąd?! Co „dokąd”?! – Z powrotem ! Do Moskwy ! – Jakie z powrotem ? Odwaliło ci? Przed siebie! Do Jekatery nburga! Do dom u! – Teraz? – Teraz, przy j acielu! Teraz! Póki ci rzeźnicy nie wrócili! Artem pom y ślał. Wy chy lił się z sam ochodu, splunął w py ł. – A ludzie? – Jacy ludzie?! – No, w m etrze. Ludzie w m etrze. Jak z nim i? Co z nim i? – A co z nim i? – No, przecież trzeba im … Powiedzieć. Powinni się dowiedzieć. Że nie j esteśm y sam i. Że to zagłuszarki. Że m ożna j echać dokądkolwiek! – No to m ówię ci, j edźm y dokądkolwiek. Nie kum asz? Mam y teraz szansę. Wszy stkie drogi są otwarte. Pełen bak ropy i j eszcze kilka kanistrów. Wszy stko przy gotowane! Nabraliśm y giwer, naboj ów! To j est sy tuacj a „teraz albo nigdy ”! – Ale oni przecież naprawdę tu wrócą. Te urale. I wszy stko naprawią. I te zagłuszarki znów zaczną działać. I wszy stko będzie tak, j ak by ło. Co wtedy ? Nikt się nie dowie, że cały świat istniej e? Że z m etra m ożna wy j ść? – Kto usły szał, ten usły szał, j asne? Sam i się zorientuj ą! No! Jedziesz?!

– A kto usły szał? Przecież nikt j uż nawet nie słucha… – No i kij im w oko! – Jak to? – A tak! Obwód swierdłowski nadaj e! Ile j a na to czekałem ! Jakie m etro? Co m a do tego m etro?! Oto on, m ój dzień! Trzeba ruszać! Ja na to czekałem , właśnie na to, przy gotowy wałem się! Artem pchnął drzwiczki nogą, wy szedł z sam ochodu. Zadarł głowę, popatrzy ł na um ilkłe m aszty. Losza siorbał wódkę, nie odzy wał się. Sawielij pokręcił gałką odbiornika. Odezwał się kum kaj ący, grasej uj ący głos. – Pary ż, kurna! – powiedział stalker. – Co? Nie m asz ochoty skoczy ć do Pary ża? – Mam – odrzekł Artem . – Do pedry li – zarżał Sawielij , szy dząc z Artem a. – Co cię powstrzy m uj e? – Mam w m etrze oj czy m a. Żonę. I j eszcze… Wszy stkich m am w m etrze! I co, niczego im nie powiem ? Po prostu odj adę, a oni tam zostaną? Stalker przekręcił kluczy k; sam ochód zaterkotał. – No, j ak chcesz. Ja nie m am w m etrze ani oj czy m a, ani m acochy. Oprócz zdzir nie m am w m etrze nikogo. A zdziry raczej się od razu nie zerwą, żeby gdzieś poj echać. Wy godniej im w ciem ności. – Skąd ty to wiesz?! Zdziry nie zdziry … – Artem owi zaczy nała gotować się krew. – Nikt z własnej woli nie będzie tkwił w m etrze! Ludzie m y ślą, że nie m aj ą dokąd iść! Czerwoni, te gnidy, zam knęli przecież ludzi w m etrze i ich tam trzy m aj ą! Ukry li przed nim i cały świat! Co ty na to?! – Sram na nich. – Srasz?! – Z wieży Ostankino. No, sram , czuj esz? Sram na m etro. Na ludzi. Na ty ch, którzy tam kogoś-

gdzieś-po-coś trzy m aj ą. Mnie to j uż nie do! Ty ! Czy ! Ja wiem co innego. Jeśli pobędziem y tu j eszcze z dziesięć m inut, to nakarm ią nam i wszy stkim i psy. Mówię ci, starczy tego durnego bohaterstwa. Zapinaj pas i ruszam y ! – Nie m ogę – odparł cicho Artem po zastanowieniu. – Nie m ogę j echać do pieprzonego Pary ża, kiedy tam są wszy scy m oi… Trzeba ich wy ciągnąć. Powiedzieć im … Wszy stkim . Przecież ich ogłupiaj ą! Wszy stko, co robią… Jest niepotrzebne! Tunele… Walka… Glisty … No wszy stko, rozum iesz? Wszy stko to j est niepotrzebne! Przestrzeń ży ciowa… Woj na… Choroba grzy bów… Głód. Czterdzieści ty sięcy ludzi! To przecież wszy stko ży wi ludzie! Nie ty lko m ój oj czy m , nie ty lko… Pozostali też… Wszy scy ! Trzeba ich wy puścić! – Jak chcesz – odpowiedział m u Sawielij . Artem m ilczał. Wy ciągnął rękę do Loszy, znów połknął kilka ukruszony ch zębów. – I ty j ak chcesz – powiedział. – I co zam ierzasz robić? Głowa m u pękała. Artem wzruszy ł ram ionam i. – Zostanę tutaj . Spróbuj ę j e zniszczy ć. Te m aszty. – Jak zniszczy ć? – Nie wiem . Może m aj ą tu j akieś granaty. – Aha. Granatów by chciał. I fry tki do tego. Dobra, to nie m a sensu. Jeśli chcesz zdy chać, to j a się na to nie piszę. Artem kiwnął głową. – Halo, na balkonie! – Sawielij odwrócił się do Loszy. – A ty z kim idziesz?

– Na łazie zoftaj ę – oznaj m ił pierwszy apostoł czerwony m i ustam i. – Nie j eftem taki twałdy. – No więc wam też kij w oko – postanowił Sawielij . – Daj m i chociaż obej rzeć swoj e ram ię.

– Niby ci się śpieszy ło. – Ja m am bandaże i alkohol, a ty gołą dupę – westchnął Sawielij . – Na twoim m iej scu by m sobie nie pozwalał. I ły knij cie sobie j eszcze analgety ku. Przeterm inowany, ale j ak m ówią lekarze, naj ważniej sze to w niego wierzy ć. Prezent pożegnalny. Kula przeszła na wy lot. Ochlapali alkoholem , zawiązali bandaż. Loszy też dali przepłukać sobie gardło. I w analgety k udało się uwierzy ć. – Wpy chasz się w nie swoj e sprawy – powiedział do Artem a stalker. – Już widzę, j ak ci dadzą wszy stkich uratować. Sam otny kowboj , ku… Artem nie chciał o ty m m ówić. Sawielij trzasnął drzwiam i, chwy cił kierownicę, wy kręcił. Będąc j uż w połowie za bram ą, zaham ował po raz ostatni. Wy chy lił się z okna. – Przecież was zabij ą, debile! – Co poradzić – odpowiedział Artem lecący m m u w twarz kłębom sinego dy m u. Ręcznie zam knęli bram ę. Jak długo się tu utrzy m aj ą, kiedy zaczną ich szturm ować? Trzy m inuty ? Pięć? – A ty po co zostałeś? – A co – powiedział Losza. – Jechać gdzief, j afne. Chodź, łofpiepfy m y to chołełftwo j ak naj fy bciej – i do dom u. Mowe j efte dam y ładę. – Pój dę poszukać, czy m j e tu… – Fłuchaj , Ałtem … Ciągle łam ię fobie głowę: po co im f ogóle te zagłufałki? – Zapy taj czerwony ch. Może żeby opowiadać wszy stkim z zewnątrz, że m etro to oni? Że są w Moskwie władzą? Może szy kuj ą uderzenie na Hanzę… Otrzy m uj ą pom oc od kogoś z zewnątrz. Widziałeś, j aki m aj ą sprzęt? Czy w m etrze ktoś j eszcze taki m a? I tam ta terenówka na Teatralnej , podpowiedział sam sobie. W końcu odstrzeliwali faszy stów.

W m undurowy ch skafandrach. Czy li woj na? Cóż: Loszy wy j aśnił, a sam nie zrozum iał. Jak tak m ożna? Jak m ożna czterdzieści ty sięcy ludzi, czy ilu ich tam j est, trzy m ać pod ziem ią? Ciekawe, j aki cel uświęca takie środki. – Wej dź na dach. Został tam cekaem . Poobserwuj drogę. Znów przekuśty kał obok radiotelegrafisty. – Gdzie tu trzy m acie granaty ? Szafa z bronią świeciła pustką. Porozchwy ty wali wszy stko podczas alarm u. Pokoiki – w j edny m by ły pry cze, w drugim stołówka, nic by tu nie ukry li. Wracał obok pom ieszczenia kontrolnego – zaj rzał do środka. Wszy stkie światła zgasły. Cisza, kurz wisi w powietrzu. Jednego żałował. Bo j ak zaczniesz, Światosławie Konstantinowiczu, beznogi pry ku, słuchać odtaj ały ch fal radiowy ch, to nie będzie j uż kogo przeprosić. A dobrze by by ło dotrzeć do Moskwy ży wy m , żeby posiedzieć razem z tobą przy odbiorniku. Proszę bardzo, tatku. Ŕ propos naszej wspólnej rozm owy. Jestem oczy wiście schizolem i – m a się rozum ieć – zafiksowany m psy chopatą, a j uż tej twoj ej córeczki to na pewno nie j estem godzien. To teraz m asz, Światosławie Konstantinowiczu, posłuchaj . Słuchaj , słuchaj . Nie krzy w się. Co? Tak, to Petersburg. A to j est Pary ż. Aha, to po angielsku. Zgadza się, to Włady wostok. Jak to? A tak to, że Linia Czerwona j eszcze licho wie kiedy uruchom iła zagłuszarki. Za-głu-szar-ki, Światosławie Konstantinowiczu. Tak, tak. Wiesz pewnie, co to takiego, w odróżnieniu ode m nie. Co nie? I wiesz, dałeś dupy. My śleliśm y, że połam ali sobie wszy stkie zęby na Zakonie, m y śleliśm y, że bardzo tego bunkra potrzebowali, straciliśm y połowę chłopaków, żeby ty lko bunkier nie wpadł w ich ręce. A ich m oże wcale nasz bunkier nie obchodził. Mieli poważniej sze plany. A nie m oże by ć tak, Światosławie Konstantinowiczu, że bunkier to by ła po prostu przy kry wka, odciąganie naszej uwagi, wy czerpy wali nas ty m oblężeniem , żeby śm y nie zwrócili uwagi na to, co naj ważniej sze? Co?

Zabrał j eszcze radiotelegrafiście m askę zam iast swoj ej j ednookiej i wy szedł na zewnątrz. Okrąży ł budy nek, podszedł do m asztów. By ły m ocno wkopane, ich korzenie tkwiły w betonie, przy wiązano j e j eszcze żelazny m i linam i ze wszy stkich stron. Nie do przepiłowania, nie do obalenia. Na naj bliższy m z nich zobaczy ł drabinkę z prętów zbroj eniowy ch, wdrapał się na górę – popatrzeć, ile czasu zostało. Przegapiłeś, Światosławie Konstantinowiczu. Zagłuszarki przegapiłeś, urale przegapiłeś, woj nę przespałeś. Starzej esz się, tatku. Możesz m i oczy wiście nie wierzy ć, bo j estem w końcu zafiksowany, ale posłuchaj , posłuchaj radia. Posłuchaj i powiedz: a teraz j aką m isj ę m a nasz Zakon? Dalej m ieszać świńskie łaj no? Czy wy prowadzić ludzi na powierzchnię? Tracić naszy ch chłopaków, żeby ludzie dalej by li Morlokam i? Czy pom óc im dotrzeć do m iej sca, gdzie prom ieniowanie będzie na znośny m poziom ie? Gdzie będą m ogli ży ć?! Po co to wszy stko akurat m nie? A po nic! Ja j uż nie będę Moj żeszem , Światosławie Konstantinowiczu, zresztą tak naprawdę to kładę na to laskę. To ty lko tak, żeby się popisać przed j edną zdzirą. Nie zdążę j uż by ć Moj żeszem . Za trzy ty godnie przechodzę do rezerwy. Za trzy ty godnie będę j uż tam – w m aj u, z pom arańczowy m i kaczuszkam i, lizać lody. Za to ty m ógłby ś. I wciąż m ożesz. Nigdzie nie j est powiedziane, że inwalidów nie biorą na Moj żeszów. Co nie?! Dobra. Idź do diabła. Rozwalone kolano nie zginało się i nie prostowało. Trzeba by ło się gram olić do nieba tak sam o, j ak niegdy ś wy bierał się z czarnego piekła: kulej ąc, skokam i, podciągaj ąc się. Wchodził, dopóki teren otoczony betonowy m ogrodzeniem nie stał się rozm iarów paczki papierosów. Wiał tu nieprzy j em ny wiatr, chciał Artem a zdm uchnąć i unieść ze sobą, m aszty buj ały się m im o stalowy ch lin. Zobaczy ł Loszę rozm iarów lalki, zabawkową koparkę, przez prześwit w lasku zobaczy ł piaskownicę z trupam i, dziecinne wiatraki.

W kierunku zachodnim , w stronę m iasta, szosa by ła zasłonięta przez pustookie wielopiętrowe bloki. Natom iast widok na wschód otwierał się po sam hory zont. Nie by ło j uż nawet śladu Sawielij a: bardzo śpieszy ł się do dom u. Zobaczy ł za to coś innego. Jakieś robaczki poruszały się ledwie zauważalnie na drodze gdzieś daleko. Szkoda, że stalker zabrał swoj ego wintorieza. Ludzie czy co? Schodząc, m y ślał: gdzie wy wcześniej by liście, ludzie? Dlaczego nigdy do nas nie dotarliście? Załóżm y, że z radiem by ło tak: oto czerwoni postawili te m aszty, żeby, no… nikt w m etrze nie m ógł połączy ć się z inny m i m iastam i. No i dobrze, radio j est puste. Ale j eśli są j eszcze ży we, zam ieszkane m iej sca – czy żby nikt stam tąd nie próbował doj echać do Moskwy ? Nie m a przecież w m etrze ludzi z ty ch inny ch m iej sc, ani Artem ich nigdy nie widział, ani żaden z j ego znaj om y ch. Jak to m ożliwe? My niczego o was nie wiedzieliśm y. Zatkali nam uszy, zawiązali oczy, zapędzili nas pod ziem ię. Powiedzieli: gdzie się urodziłeś, tam się nauczy łeś. A wy co, m ieliście nas gdzieś? Zeskoczy ł zdrowy m kolanem naprzód na pełną py łu ziem ię, pokuśty kał pośpiesznie w stronę wartowni przy bram ie. Nie znalazłby się tam j akiś granat? – No i co!? – krzy knął do niego Losza. – Ktoś tam j est na drodze! Idą z obwodu! Nie spuszczaj ich z oczu! Ciekawe, czy to z innego m iasta… Czy na przy kład zwiad wraca na placówkę? Wkrótce się wy j aśni. Już wkrótce. Niem al doskakał do wartowni – i nagle go oświeciło. Koparka! Przecież taką m achiną m ożna na pewno uszkodzić m aszty. Ły żką… Albo ciągnikiem . Oby ty lko działała…

Skręcił od wartowni do narożnika. Przez zm iażdżone gąsienicam i chwasty, skacząc, dobrnął do m onstrum – złuszczony pom arańczowy lakier, popękane szy by kabiny, drzwi się nie zam y kały, wy sięgnik oparł się ły żką o ziem ię, ponuro i ze zm ęczeniem , j ak pij any twarzą o m aterac. Działa? Wdrapał się na gąsienicę, wlazł do kabiny. Do czego to by ło podobne? Do niczego. Kierownicy brak, zam iast niej dźwignie; j edna m iała gałkę z m uchą w szkle, druga – z żelazną czaszką. A nie, z podłogi wy stawały j eszcze pedały ; obok by ły też przy ciski. Stacy j ka by ła czy m ś zalepiona, sterczały z niej za to przewody. Rozdzielone. Spróbować? Czerwony z czerwony m , niebieski z niebieskim . Uży wacie tego rzęcha czy nie? No?! Zetknął nagie końcówki: coś obudziło się w środku, m etal drgnął konwulsy j nie, zadrżał. Buchnął czarny dy m . Artem niepewnie postawił nogę na pedale. Chciał ruszy ć z m iej sca – ale spazm , który oży wił m aszy nę, j uż m inął – i ta ucichła. Uspokoiła się. Zdechła. Czy Artem zrobił coś nie tak? Poczuł, j ak robi m u się gorąco pod m aską: to nie j a zepsułem ! Popatrzy ł na obtłuczone, popękane wskaźniki: wskazówka poziom u paliwa z pragnienia liże zero. Koniec. Znów zaczął sły szeć wiatraki. Uszam i, uszam i, nerwam i. Okulary w m asce przeciwgazowej zaszły m u m głą: czas się kończy, decy zj i brak, niepotrzebnie sam został i niepotrzebnie pozwolił zostać apostołowi. Obszedł koparkę dookoła, znalazł m iej sce, gdzie wlewaj ą ropę. Krzy knął do środka: uuu! Suka. Wlokąc za sobą nogę, doskakał do stróżówki: m oże tam coś będzie? Granatnik? Oczy wiście nie m a żadny ch granatników. Są natom iast dwaj m artwi ludzie: j eden na progu,

czołga się na zewnątrz, drugi w pokoj u, patrzy w sufit. Ani j eden, ani drugi nie m a przy sobie m ateriałów wy buchowy ch: bo po co. Sawielij m iał racj ę. Artem niczego z ty m i m asztam i nie zrobi. Stały, stoj ą i będą stać. Wrócą urale, ludzie w m undurach bez dy sty nkcj i zastrzelą dwóch zagubiony ch idiotów, rzucą ich psom , żeby psuły sobie zęby od ołowiu, wy m ienią bezpieczniki, połączą przerwane kable i anteny, który ch m oc m oże sięgnąć drugiego końca ziem i, znów zaszepczą chórem , dusząc swoim cichy m szeptem każdy krzy k. I wszy scy, którzy przy wy kli j uż do podziem nego ży cia, do pustego globusa, nie będą m usieli się odzwy czaj ać. Nawet nie zdążą niczego usły szeć. Mrugną ty lko okiem , a w radiu znów będą nadawać ich ulubioną gruźliczą audy cj ę. Świat rozbły snął i znów zniknął. Znów to oni będą norm alni, a Artem świrnięty. – No i j ak? – zawołał z dachu Losza. – Nij ak. Na razie nij ak – odpowiedział Artem . Na razie. Nie j est j eszcze za późno, żeby uciec. Porzucić to przeklęte m iej sce, schować się obok pędzący ch urali, udać wy schniętego pasażera zardzewiałego sam ochodu, boczkiem boczkiem dowlec się do Moskwy i tam j uż j akoś tam … Coś tam . Jeszcze przez trzy ty godnie. Albo dwa. Z powrotem do stacj i radiowej . Znów m inął pom ieszczenie kontrolne, j eszcze raz przeleciał pokoj e, waląc w drzwi, kopiąc szafy i krzesła. Gdzie?! Gdzie tu cokolwiek j est?! Jak cię zniszczy ć, by dlaku?! Jak cię unicestwić?! Niem y radiooficer plątał m u się pod nogam i – Artem odciągnął go wściekle na bok, ten j ak na złość um azał podłogę. Znów na zewnątrz. Gdzie j eszcze nie patrzy ł? Pobiegł na ty ł budy nku, przetrząsnął krzaki, przeczesał chwasty. Potem z powrotem , do odciętej od prądu stróżówki. Cześć, cześć.

Nieprzy tom ny telewizor pokazuj e szarą krainę po drugiej stronie lustra, a w tej krainie wszy stko by ło tak sam o, ty lko krzy wiej i głupiej . Gdy by by ł prąd, m ożna by chociaż obserwować obrzeża terenu. Gdy by by ł prąd, m ożna by łoby … Pokuśty kał do stacj i trafo. Otworzy ł szerzej drzwi, podparł j e, żeby nie zatrzasnął ich ten skrzy piący wiatr. Trochę się uniosłem , wy bacz. Nie dałoby się tego naprawić, hm m ? Gdy by by ł prąd, m ożna by by ło… Jedy nie widać j uż, że m ożna… Na wszy stkich falach… Bo wy na wszy stkich falach szepczecie, tak? Tak działacie, sukinsy ny ? Na wszy stkich falach – i na krótkich, i na średnich, i pewnie nawet na długich, zam iast słów, zam iast m uzy ki i sy gnałów wy woławczy ch – sy czy cie, oślepiacie. Jeśli nie da się was zburzy ć – to m oże m ożna was nauczy ć rozm awiać? Niezgrabne palce w grubej gum ie, cień, j ak nie j ego – nie wpuszcza światła, przeszkadza widzieć, wizj er zaparował i j uż po nim cieknie. Co on tu zepsuł? Zaczął wiązać przerwane kabelki, zatrzaskiwać bezpieczniki z powrotem na m iej scach, nam awiać j e do współpracy. Nic. Nie m a światła. Wiatraki zawodzą, a światła brak. – Alosza! Losza! – wy skoczy ł na podwórze. – Wy znaj esz się na elektry ce? – A co? – Zej dź na sekundę, zerknij ! Dotarł dopiero po dwóch długich m inutach. – To ty to złobiłef? Wandal. – Znasz się na ty m ? – No tak. Chciałem zoftać elektły kiem . Intłatna łobota. Ty lko ni wała fłowiekowi nie pozwolą.

U nich tef j eft m afia. Artem wy j rzał na zewnątrz, wcisnął twarz m iędzy pręty bram y. Na drodze nikogo nie m a; żuczki nie zdąży ły j eszcze tu dopełznąć? Przeoczy li zakręt? Pierwszy apostoł cały czas grzebał przy rozdzielni. Przestawiał bezpieczniki, burczał sobie coś pod nosem . Zdechła żarówka huśtała się pod sufitem , w bańce nic się nie działo. – Dobra, sły szy sz? Daj spokój . Zapom nij . To nie dla ciebie. Idziem y do dom u. A sam popatrzy ł sm utno na szaro-szare ogrodzenie z betonowy ch stożków i zrozum iał: stąd nie m a drogi do dom u. Dlatego tak łatwo by ło przez nie przeleźć – to pułapka. Łatwo j est wej ść do środka, ale nie wy dostaniesz się z powrotem . Potrzask. Człowiek będzie się kręcić wokół przy nęty, urzeczony, póki spręży na się nie zerwie, żeby przetrącić m u grzbiet. – A co j eft dła m nie? – zapy tał Losza. – Do końca fy cia handlować gównem po dziefięć kulek za wiadło? Fpadaj , zafłaniasz fwiatło! – By dlę z ciebie – odciął się Artem . – Ja cię powołałem na apostoła, a ty m i wy m y ślasz. – Taki j efteś fm ieszny, tak? Może lepiej j a cię powołam na apoftoła? Fwoj ą dłogą, m am a pfepowiadała m i wielką pfy fłofć. Losza podważy ł coś paznokciem , kliknął. I stała się światłość. Serce podskoczy ło m u w piersi. Artem porwał Loszę, uściskał go ze wszy stkich sił. – Jest! To ty j esteś naszy m zbawicielem , ty, a nie j a! Obserwuj drogę! Pokuśty kał wśród skrzy pienia do stacj i radiowej : w przedsionku pali się żarówka! Wpadł do pom ieszczenia kontrolnego. Usiadł w fotelu na kółkach. Nauczcie m nie tego psiego j ęzy ka! Co tu j est na ty ch guzikach? Zm usił się, by wy puścić powietrze, zam rugał, przej rzał podpisy sy stem aty cznie, z góry na dół i z prawej do lewej . Znalazł przełącznik: „gen.zakł. UKF”, rozszy frował: „generator zakłóceń”, przestawił z góry w dół. Dalej : „KF”, „DF”, różne

częstotliwości porozrzucane j ak popadło po ręcznie wy konany m pulpicie. Naciągnął słuchawki, poklikał po częstotliwościach: oczy szczone z sy czenia? Przepędził węże ze wszy stkich fal… Tak? Chy ba tak. Co teraz? Za oknem rósł żelazny las m asztów; każdy z nich opleciony druciany m i lianam i om oty wał nim i swoj e pasm o częstotliwości, wy sy sał z niego soki. Dlatego ty le ich tu by ło: żeby zagłuszać j ednocześnie wszy stkie dalekie głosy. Czy li… te głosy m ożna zastąpić własny m . Palce i oczy znów przebiegły m u po klawiszach. Włączy ć nadawanie na UKF-KF-ŚR-DF… Artem dotknął m ikrofonu przy słuchawkach. Przy giął go do ust: teraz słuchaj m nie. Prześledził palcam i, dokąd dochodzi kabel, znalazł na pulpicie klawisz z lam pką. Wcisnął go, chrząknął sobie do uszu. Zakasłał do uszu całej planety. Znieruchom iał. Ściągnął m askę przeciwgazową: m uszą sły szeć Artem a wy raźnie – oni wszy scy. Każde j ego słowo. Oblizał spękane wargi.

– Tu Moskwa. Sły szy cie m nie? Petersburg? Włady wostok? Woroneż? Nowosy birsk? Sły szy cie? Tu Moskwa! Ży j em y ! Nie wiem , czy sły szeliście nas wcześniej … My was nie. My śleliśm y, że zostaliśm y sam i. My śleliśm y … Że nikogo więcej nie m a. Nikogo i niczego, rozum iecie? Jak m ieliby ście to zrozum ieć… Przez cały ten czas gadaliście ze sobą nawzaj em … A m y tu… Boże święty, chwała Bogu, że ży j ecie! Że j esteście. Że wy tam … Śpiewacie piosenki. Jak się tam m acie? My tu… Przez te wszy stkie lata… Siedzieliśm y pod ziem ią. Baliśm y się wy stawić nos na zewnątrz. My śleliśm y, że nie m am y dokąd iść, wy obrażacie sobie? Nie by ło radia. Nie by ło sy gnałów. Jakieś skurwy sy ny włączy ły tu zagłuszarki… W Moskwie. W

Bałaszy sze. I ukry li was przed nam i. By liśm y j ak głusi. Jak ślepi. Siedzieliśm y dwadzieścia lat… Ja – dwadzieścia lat! – a m am ty lko dwadzieścia sześć… Siedziałem pod ziem ią. Na im ię m am Artem . W piwnicy. W m etrze. Szukaliście nas chociaż? Bo j a was szukałem … Szukaliśm y. My śleliśm y, że cały świat spłonął, cała Ziem ia… Że nie m a dokąd iść, wy pełznąć stąd… A m im o wszy stko szukaliśm y, m ieliśm y nadziej ę. Jak się trzy m acie? Organizuj ecie sobie tańce… Tak bardzo chciałby m by ć teraz z wam i. Można u was oddy chać bez m aski przeciwgazowej ? Jakie j est tam powietrze? Niczego o was nie wiem y. Przesiedzieliśm y sam i dwadzieścia lat. Nawet nie wiem dlaczego. Po co. Nie rozum iem . Po co m y tu… W ciem ności? W betonie? Znaj dziem y ty ch, co nam to zrobili. Rozwalim y te kurewskie zagłuszarki. Znów będziem y razem . Tu Moskwa. Będziem y z wam i, z cały m światem . Ży j em y, rozum iecie? Wy ży j ecie – i m y też! Może są tu wasi krewni. Ocalało u nas czterdzieści ty sięcy ludzi. A u was? Będziem y j edny m kraj em . Będziem y ży ć na powierzchni, tak j ak wcześniej . Ludzie. Ja… Ty le wam chciałem powiedzieć… Sto razy wy m y ślałem , co powiem . I wszy stko teraz zapom niałem . Żeby ście chociaż m nie sły szeli. Będę tu m ówić, ile się da. Potem pewnie m nie odłączą. Ci, którzy postawili te zagłuszarki. Ci, którzy was od nas odcięli. Oni tu wrócą. Spróbuj em y się tu trochę utrzy m ać. Ale j est nas ty lko dwóch, a ich… Czerwony ch… Naj ważniej sze to, żeby ście nie pom y śleli, że wam się wy daj e. Albo że to wszy stko to żart. To nie j est żart. Jestem prawdziwy. Na im ię m am Artem . Jeśli m nie zabij ą, inni w Moskwie to usły szą i wy prowadzą pozostały ch. Jesteś tu, Moskwo? Hanzo? Polis? Wszy scy, którzy j eszcze nie zapom nieli… Czy ktoś j eszcze słucha? Przecież nie j estem j edy ny. Oszukiwali nas. Wszy stkich nas oszukiwali. Już dawno m ożna by ło wy chodzić ze schronu. Jechać, iść, dokąd się chce. Dokąd dusza zapragnie! Proszę, Pary ż… Nawet tam . Albo Jekatery nburg. Czerwoni wszy stko przed nam i ukry li. Po co? Żeby nie by ło nadziei? Nie wiem po co. Nie m ogę tego zrozum ieć. My po prostu… My po prostu m ożem y teraz ży ć. Wy j ść wszy scy na powierzchnię – i ży ć. Jak dawniej . Jak ludzie. Jak człowiek powinien.

Ży ć! Sły szy cie?! Tak: nie zwariowałem . Oni tam są – i cała Rosj a, i Europa, i Am ery ka… Wszy scy są! Sam i słuchaj cie! Oni są – i m y teraz też! Wy łączy ł try b nadawania, zam iast siebie puścił gadaj ące ze sobą m iasta, zdj ął ucichłe słuchawki. Wy sy łał to wszy stko w nicość czy szeptał kom uś do ucha? Nie wiadom o. Dość tego bełkotania. Niech teraz sam i posłuchaj ą inny ch. Niech posłuchaj ą Ziem i. – Artem ! Ludzie tu przy szli! Artem ! Artem złapał autom at, wcisnął m askę na głowę, wy kuśty kał ze śluzy, wetknął lufę w wiruj ący na skrzy piący m wietrze py ł. Pod bram ą, za sztachetam i, stali trzej ludzie. Wszy scy trzej m ieli ręce podniesione do góry : pokazy wali, że nie chcą walczy ć. Maski przeciwgazowe – ręcznie zrobione – cała trój ka m iała zdj ęte, opuszczone na paskach na pierś. Skafandry ochronne, też własnej roboty, nie zwisały workowato j ak toporne woj skowe kom binezony, lecz by ły ściśle dopasowane do figury. Dwaj m łodzi chłopcy by li podobni do siebie j ak bracia. Trzecim by ł potężny siwobrody m ężczy zna z długim i szary m i włosam i zebrany m i z ty łu w kok. Chłopcy patrzy li po sobie i uśm iechali się. – Jednak są! Są, oj ciec! Ludzie! Mówiłem ci, że sły szałem ! – powiedział j eden z nich, oglądaj ąc się z zadowoleniem na starszego. – Dzień dobry – powiedział ten spokoj nie, pewnie. Artem nie opuszczał broni. Patrzy ł na ty ch ludzi. Chłopcy by li rum iani, wy strzy żeni, własnej roboty obrzy ny położy li na asfalcie, ręce m ieli puste; Artem zza prętów m ógł ich teraz wszy stkich skosić j edną serią.

Ale przy by sze j akby w ogóle się tego po nim nie spodziewali. Młodzi uśm iechali się. Do siebie nawzaj em , do Artem a. Jak krety ni. Jak nietutej si. Ich oj ciec patrzy ł spokoj nie, niczego się nie boj ąc. Miał błękitne oczy, intensy wne nawet m im o wieku. W lewy m uchu dy ndało m u srebrne kółko. – Kim j esteście? – powiedział nosowo Artem przez trąbę. – Czy to j uż Moskwa? – zapy tał go siwobrody. – Idziem y do Moskwy. – To Bałaszy cha. Czego od nas chcecie? – Niczego – odparł tam ten statecznie. – Moi chłopcy wbili sobie do głowy, że w Moskwie został ktoś przy ży ciu. Że niby to wzy waj ą ludzi na pom oc. No to wy braliśm y się i przy szliśm y. – Skąd? Skąd j esteście? – Z Murom a. – Z Murom a? – To takie m iasto. Między Włodzim ierzem a Niżny m . Niżny m Nowogrodem . – Ile to kilom etrów… stąd? – Trzy sta. Mniej więcej . – Szliście tu trzy sta kilom etrów? Piechotą? Kim wy w ogóle j esteście? – Ja j estem Arsenij – oznaj m ił siwobrody. – To j est Igor, a to Michaił. Moi sy nowie. Igor – ten tutaj – przekonuj e m nie, że złapał sy gnał radiowy z Moskwy. U nas uważa się, że cała Moskwa j est spalona. Przekonał brata. I we dwój kę przekonali m nie. – Po co? – Jak to powiedzieć… Tak j ak m ówię, ktoś wzy wał pom ocy przez radio. Szukał m iej sc, gdzie przeży ł ktoś j eszcze. A porzucać ludzi w biedzie… To nie po chrześcij ańsku. Ale widzę, że radzicie tu sobie i bez nas. Można się u was napić herbaty ? Jesteśm y prosto z drogi. – Stój cie, gdzie stoicie!

– Przepraszam – uśm iechnął się Arsenij . – Macie tu obiekt zam knięty ? – Mam y tu… – Artem obej rzał się szy bko na Loszę: ten podniósł rękę – wszy stko j est pod

kontrolą. – Mam y tu obiekt. Nie widzieliście na drodze sam ochodów? – Minął nas pikap. Głosowaliśm y, ale przeleciał z pełną prędkością. – Głosowaliście? – Podnieśliśm y rękę. Wie pan… Żeby się zatrzy m ał. Chcieliśm y się upewnić, czy dobrze idziem y. – Żeby się zatrzy m ał? – Artem owi wy rwał się śm ieszek. – Tutaj to nie j est w zwy czaj u? Podwożenie? Artem pom ilczał, posłuchał przez odgłosy wiatraków: czy to aby nie zasadzka? – Szliście tu trzy sta kilom etrów, żeby uratować j akichś nieznaj om y ch ludzi? My ślicie, że uwierzę? – Dobra. Może by ć i bez herbaty. Chodźm y dalej – zdecy dował Arsenij . – Nie no, tato! No co ty ? Dokąd? – Igor – uciął Arsenij . – Nie dy skutuj . – No, zapy taj chociaż, co się dziej e w Moskwie… Tam serio ktoś ży j e? Czy … Wie pan, wuj aszku, j a się bawię radiem … I naprawdę wy łapałem kilka razy. Takie coś: tu Moskwa. Odbiór Petersburg czy tam Rostów. Co to by ło? – Co to by ło… – powtórzy ł Artem . Prześlizgnął się po nich wzrokiem . Po ich dziwny ch stroj ach, po poderwany ch w górę pusty ch rękach, po dy ndaj ący ch m askach przeciwgazowy ch: zam iast okularów szeroki wizj er. I zobaczy ł sam ego siebie, w odbiciu. Za prętam i. Z gum ową twarzą, z zam glony m i okrągły m i oczam i. Pij anego, rannego, na analgety ku. Spoj rzał sam sobie w przy gotowaną do strzału lufę.

Nie wiedzieć czem u przy pom niał sobie czarny ch. Tam ten dzień na platform ie widokowej wieży Ostankino. Dlaczego to sobie przy pom niał? Wierzy ć czy nie wierzy ć. – Zaczekaj cie. Wszedł do stróżówki, z zadum ą i nieśpiesznie wcisnął przy cisk otwieraj ący bram ę. Usły szał zgrzy t na zewnątrz. Ich trzech. Stali w ty m sam y m m iej scu i nie opuszczali rąk. Strzelby leżały na ziem i. – Wej dźcie. Znów spoj rzeli po sobie. – Wej dźcie do środka. Możecie wziąć swoj ą broń. Ja wam … Opowiem o Moskwie. I… tam są trupy. Nie przestraszcie się. – Nawet się nie spodziewam , że uwierzy cie. Ja by m nie uwierzy ł. Nawet teraz m ówię na głos i sam w to nie wierzę. Nie m ogę tego zrozum ieć. Mój rozum to przy j ął, ale nie m ogę tego zrozum ieć. – Ale czad! – Igor albo Michaił aż klasnął w dłonie. – Tu j est ży cie, tu się coś dziej e! A

pokażesz nam m etro?! Bo u nas w Murom ie to j est totalna lipa, nic się nie dziej e! Artem nie odpowiedział. – I co… – Arsenij pociągnął się za kolczy k. – Zostaniecie tu, dopóki was nie zabij ą? – Tak trzeba. Postaram się wy trzy m ać, j ak długo się da. W sum ie… Co do Moskwy. Ci tutaj m oże nie zdąży li j eszcze ich powiadom ić, kiedy ich szturm owaliśm y. Ale teraz na pewno wszy stko usły szeli. Niedługo tu będą. Jedźcie do dom u. To nie wasza sprawa. Potem … Kiedy ś wrócicie. Jeśli zechcecie. Kiedy wszy stko się tu skończy. Ale nie idźcie drogą.

Arsenij się nie ruszał. Igor z bratem wiercili się niespokoj nie na twardy ch krzesłach. Oj ciec palił z Artem em , sy nowie spoglądali na niego z zazdrością, ale nie odważy li się poprosić. – Ja nie chcę do dom u, oj ciec! – zaprotestował basem Michaił albo Igor. – Zostańm y. Ja by m im pom ógł. – To nie m a sensu – powiedział Artem . – Ilu ich tam j est? Może dwudziestu ludzi. Może więcej . I będą przy gotowani. Nawet w piątkę się nie utrzy m am y. A do tego… Linia Czerwona. Tam m ieszkaj ą ty siące ludzi. Maj ą arm ię. Prawdziwą arm ię. – Zostaniem y, tato? – Idźcie. Nie trzeba. Idźcie, opowiecie u siebie… W ty m waszy m Murom ie. Naprawdę m ożna u was oddy chać na zewnątrz bez filtra? – Naprawdę. – I warzy wa… tam rosną? Norm alnie? – Osłaniam y j e przed deszczem . Deszcze są niebezpieczne. Oczy szczam y wodę. Ale poza ty m tak. Pom idory. Ogórki. – Pom idory ? Wspaniale. – Dziwnie j est sły szeć o kom unistach. O faszy stach. To j akieś m inione stulecie. Artem wzruszy ł ram ionam i. Zastanawiał się teraz: j ak on się nie dom y ślił, j eszcze na progu, j eszcze za bram ą, że ci trzej ludzie nie m ogą by ć zwiadowcam i z placówki? Przecież oni w ogóle nie przy pom inali ludzi z m etra. W niczy m . Jakby przy lecieli z Marsa. – A wy tam … W co wierzy cie? – Mieszkam y tam w m onasty rze, nie w sam y m m ieście. Nasz m onasty r j est stary, piękny, na brzegu rzeki. Świętej Trój cy. Prawdziwa twierdza. Wiesz, taka biała twierdza z błękitny m i j ak niebo kopułam i. Zdum iewaj ące m iej sce. Tam nie da się nie wierzy ć w Boga. – A tak w ogóle to w siebie! – rzucił zadziornie Igor albo Michaił.

– To m acie szczęście – uśm iechnął się do nich bez ładu i składu Artem . – A m y nie m am y ani klasztoru, ani siebie. Ni chuj a nie zostało. Arsenij zgasił niedopałek w pogniecionej puszce po j akiej ś prehistory cznej ry bie, podniósł się z m iej sca. – To ty m usisz m ówić. Ty m usisz wszy stko ludziom opowiedzieć, a tracisz czas na nas. Idź. – Odprowadzę was. – Nie trzeba. Ty … Mów. A m y postaram y się zrobić tak, żeby ś m ówił j ak naj dłużej . – Jadą! Widać z wieży ! Już j adą! To oni? Wiatr ustał i skrzy pienie ucichło. Na zewnątrz zapadła cisza – cicho j ak z zatkany m i watą uszam i, j ak na Sadowy m Kolcu. I w tej ciszy bzy czały ty lko bardzo daleko, na razie j eszcze wy sokim głosem , j akby zupełnie niestraszne silniki. – Ile ich j est? – I nie czekaj ąc na odpowiedź, Artem znów wspiął się do nieba sam . Mignęły w prześwicie m iędzy blokam i – j edna, druga, trzecia – i zniknęły. Trzy ciężarówki by ły na pewno, m oże więcej . Nie, są kolej ne! Jeszcze dwie! Pięć. Pięć j ednakowy ch. Jechały tu od strony Moskwy. Zasłoniły j e podniszczone budy nki z wielkiej pły ty, odcięły dźwięk. Dzieli ich do nich pewnie z dziesięć m inut j azdy. Ilu ich j est w ty ch ciężarówkach? Zm ieści się pięćdziesięciu ludzi. Na dachach cekaem y. Zapewne m aj ą też snaj perów. Jeśli przy stąpią do szturm u j ednocześnie… Żaden z żołnierzy Artem a nie zdąży nawet m rugnąć okiem . Wszy stkich położą. Wszy stkich rzucą psom . Dziesięć m inut. Czy li trzeba schodzić. Zaczy nać ostatni seans. Żeby zdąży ć wszy stko powiedzieć. Arsenij z sy nam i i Loszą kupią m u trochę czasu, dobrzy z nich ludzie. Teraz żadnej czczej gadaniny. Odbiera go ktoś czy nie? Moskwa nie odpowiedziała ani razu. Ale przecież nie potrzeba radiostacj i z m ożliwością nadawania, żeby słuchać. Wy starczy odbiornik. Niech m ilczą, oby ty lko

słuchali. Znów j akby coś zabzy czało w oddali. Artem nastawił ucho w kierunku, skąd doszedł dźwięk. Zm ruży ł oczy … Ze wschodu, z nicości, z Rosj i pędził w stronę placówki punkt: słup py łu. By ł dalej od skrętu do stacj i radiowej niż ciężarówki, ale m knął szy bciej . Kto to?! By ła j uż naj wy ższa pora nie ty le zwlekać się na dół, co zeskakiwać, ale Artem nie m ógł oderwać wzroku od punktu, dopóki ten się nie powiększy ł. Coś… Szarego? Srebrzy stego! Nie punkt, lecz pocisk z autom atu – wy dłużony ; kom bi! Sawielij ? Nogi w pośpiechu ślizgały m u się po cienkich prętach zbroj eniowy ch; analgety k z alkoholem j uż wy wietrzały i nie tak łatwo by ło m u się poruszać. Stracił kilka sekund. Chciał wy j aśnić wszy stko Igoro-Michaiłowi, ale zdał sobie sprawę, że zrobi wszy stko szy bciej sam . Obaj czekali na niego na podwórzu – zdenerwowani, przestraszeni i radośni. – Walcie na piętro! Będziecie strzelać z okien! – nakazał braciom . – Losza! Pilnuj drogi! Otworzy ł bram ę i zam iast rozpoczy nać audy cj ę, wy biegł na szosę. Jest ich teraz ty lko pięciu, przy ty m Artem będzie nadawać; a j eśli Sawielij zdąży, to sam starczy za dwóch. Ty lko czy on do nich wraca? Czego stąd zapom niał? Dzwoniło m u w obu uszach. Ciężarówki złoży ły się w j edną, j ak talia kart. Pędziły z włączony m i światłam i, nie kry j ąc się. Z przeciwnej strony na ich spotkanie, j akby chcąc się o nie rozbić, leciało przy sadziste kom bi. Ostrza m aszy nki do m ięsa zatrzy m ały się, czekaj ąc, aż dowiozą im ludzi. Artem pom achał Sawielij owi: dawaj , czekam y ! I popędził z powrotem do kry j ówki. Ry k uralów stawał się j uż całkiem wy raźny, kiedy na szosie pisnęły ham ulce: pocisk kom bi przy by ł pierwszy, z rozpędu wszedł w zakręt i zdąży ł przej echać przez zam y kaj ącą się j uż bram

ę. Jednak Sawielij . Sawielj ! – Ja tego… Postanowiłem przełoży ć urlop… – wy j aśnił j uż z bagażnika, wy ciągaj ąc worek z cekaem em . – Skończy m y tu robotę i wtedy poj adę. Artem m iał wręcz ochotę go obj ąć, ucałować w pom arszczoną skórę. – Durne bohaterstwo – powiedział m u zam iast tego. – Zlej em y sobie j eszcze ropę z ich kam azów! – puścił m u oko stalker. – Ropę… – powtórzy ł Artem . – Ty m asz diesla? – No. – Daj kanister! – Że co?! – Kanister daj ! Daj ! Ropę! Daj ropę! Wy rwał Sawielij owi plastikowy baniak z m ętną cieczą i oglądaj ąc się co sekundę na ogrodzenie – gdzie przeskoczą? – tam , gdzie zrobił to Artem ? – popędził z nim , podskakuj ąc, w stronę uśpionej koparki. Pij ! – Artem chlusnął do wy schniętego gardła koparki pły nnej tęczy z kanistra. Ły kaj ! Ty też chciałaś, co? Choćby z pokruszony m i zębam i, choćby z krwią. Trzeba tu w końcu posprzątać. Boj owe sto gram ów. Wdrapał się na gąsienicę. – Co ty robisz?! – Sawielij stał obok, na dole. – Rozpirzę w cholerę te m aszty ! – Artem zetknął kabelki – ostrożnie i z niesły szalną m odlitwą, j akby rozm awiał z rozbraj aną bom bą. Ciężarówki ry czały j uż tuż, na zakręcie. Potem ucichły. Wy sadzały desant? Wcisnął pedał.

Dawaj ! Daw-w-waj ! Koparka drgnęła konwulsy j nie. Chrapnęła. Otrząsnęła się. Zary czała. Ocknęła się. Oży ła. Oży ła!!! Tu są dźwignie. Z przodu dwie i po bokach siedzenia kolej ne. Ruszy ł j edną – wy sięgnik poszedł w górę. Drugą – rozprostował się i wy rżnął zębam i ły żki w ogrodzenie – chrrus! – Te dwie dźwignie! – wy darł się na niego Sawielij . – Z przodu! Jak w czołgu! Wy łaź! Wy łaź, m atole! Daj m i! Bły skawicznie wdrapał się na gąsienicę, dał Artem owi kopniaka w ty łek, żeby ten zm iatał z kabiny. Chwy cił za dźwignie. – Na bok! Bo zrobię z ciebie m arm oladę! Rozsunął ręce na boki i koparka, pięćdziesiąt ton czy ile tam m ogła m ieć, nagle zatoczy ła krąg, j ak gdy by zawirowała w tańcu, obróciła się w m iej scu. – Pięęęknie! Tęskniłem za gąsienicam i! – zarechotał Sawielij . – Od czego zaczy nam y ?! – Od dalszy ch! Dawaj od dalszy ch! Sprzątnij go stąd! Za betonem wy sy pali się j uż pewnie ludzie bez dy sty nkcj i; m oże rozwij ali liny z hakam i; a snaj perzy wili gniazda w gałęziach drzew. Spóźnisz się o sekundę – będziesz spóźniony j uż zawsze. Dobiegł do stacj i, zapom inaj ąc o kolanie. Już. Już. Wy dało m u się, że m iędzy gałęziam i widzi ludzkie cienie. Ktoś przem knął obok bram y. – Tam j est radio! Głos! Wy wołuj ą! – zawołał z pierwszego piętra Michaiło-Igor. – Otaczaj ą nas! Rozchodzą się dookoła! Strzelać?! – to Losza z dachu. Za oknem pom ieszczenia kontrolnego powoli sunęła otulona spalinam i wskrzeszona koparka, wznosząc j uż swoj ą j edy ną pokry tą trupim i plam am i rękę do ciosu. – Wzy wam y ! Naty chm iast! – stłum iony m , kom arzy m głosikiem odzy wały się słuchawki. Kogo teraz przy piliło?!

Co tak wcześniej wszy scy m ilczeliście, j akby ście nabrali wody w usta? Nie by ło czy m oddy chać. Artem szarpnął za klam kę, szeroko otworzy ł okno. Zaczął oddy chać słodkim dy m em ; teraz usły szał j eszcze raz: nosowy m głosem , przez m egafon: – Nakazuj em y ! Naty chm iast! Opuścić! Budy nek! I! Złoży ć! Broń! Obiecuj em y ! Zachować! Was! Przy ży ciu! W przeciwny m ! Wy padku! – Tam ten! Dalszy ! – Artem m achnął przez okno. Koparka zagrzechotała zardzewiały m i kośćm i, powlokła się tam , gdzie j ej pokazano. Starczy j ej sił? Starczy tęczy ? – Artem ! – zebrawszy siły, zapiszczały słuchawki na stole. – Sły szy sz m nie, Artem ?! Podniósł j e zby t wolno – nie m iał ochoty wsadzać ich sobie na głowę, zaty kać nim i uszu. Na dachu zaterkotał cekaem … Na postrach? Czy zaczęli szturm ować?! – Kto tam ?! – Artem ! To j a! Tu Polatucha! Polatucha, Artem ! – Co? – Polatucha, Artem ! Ja! Dwa Rh–! No?! To j a! – Co ty ? Sły szałeś m nie?! Sły szałeś?! Czerwoni zagłuszali cały eter! Nie zwariowałem ! Cały świat! Ty lko m y, idioci, siedzim y pod ziem ią! Zaraz rozpieprzę te zagłuszarki w drobny m ak! Powiedz Mły narzowi… Powiedz m u… Że j a… – Czekaj ! Sły szy sz m nie? Stój , Artem , nie rób tego… Zaczekaj ! – Nie m ogę! Nie m ogę czekać! Tu są czerwoni… Czerwoni są dookoła. Zaraz będą szturm ować. Zm iażdżą tu nas. Ale zdąży m y wszy stkie zagłuszarki wy słać w… – Nie! Nie zm iażdżą! Możem y … Dogadam y się! Nie ruszaj niczego! Cekaem znów ogarnął paroksy zm , huknęło też wewnątrz budy nku: z pierwszego piętra także strzelali.

– Z kim ?! Z czerwony m i?! Dogadacie się?! – To nie czerwoni! Nie czerwoni, Artem ! Ciężko i potężnie łupnęło za oknem . Jeszcze raz. Zabrzm iał głośny diabelski zgrzy t, j ak podnosząca się żelazna kurty na od hory zontu do hory zontu. Jęknęła tubalnie zm ęczona stal. I nieśpiesznie, m aj estaty cznie zawalił się skoszony m aszt – wzdłuż budy nku, wzdłuż niem al całego terenu; zatrzęsła się ziem ia. – Za późno! Tu j uż wszy stko leci w pizdu! – Nie! Nie m ożesz tego niszczy ć! Ja wiem ! Wiem y o zagłuszarkach! To nie to… Nie to, co m y ślisz! Mogę ich zatrzy m ać! Nie będzie szturm u! Po prostu zaczekaj na m nie, Artem ! Zaczekaj ! Wszy stko wy j aśnię! Znów zazgrzy tało i j ęknęło. – Kto to?! Mów! Dlaczego?! – Artem zerwał słuchawki, wy chy lił się przez okno. Z ogrodzenia zwisał szary człowiek, ukrzy żowany na drucie kolczasty m , chciał się wy plątać, ale cała siła uszła m u z rąk. Koparka zaświszczała i zam achnęła się j eszcze raz. – Wstrzy m ać ogień! Zatrzy m aj cie! Szturm ! Zakon! Mły narz! – piszczał kom ar Polatucha do kogoś z boku. – Artem ! Artem ! Oni zaczekaj ą! Ty też zaczekaj ! Już j adę! Sły szy sz?! Artem ! Cekaem się uspokoił. Szarzy się wy cofali czy to snaj per odnalazł Loszę?

Bum ! I j eszcze j eden baobab puścił cem entowy m i korzeniam i zeschłą ziem ię, a wierzchołkiem obłoki, i zaczął okropnie, niechętnie się przechy lać. My dwaj j esteśm y j ednej krwi? Jednej , Polatucha? Jeśli nie z tobą, to z kim ?! – Stój ! Stóóóóój !!! – Artem po pas wy sunął się na zewnątrz, żeby Sawielij m ógł go dostrzec. Koparka zawahała się. A m aszt, i tak j uż ścięty, zaczął ciężko opadać na ziem ię obok okna.

Artem wy puścił z ust czarny dy m i uwierzy ł słuchawkom . Nie potrafił nie uwierzy ć. – Czekam ! Czekam , Polatucha! – Ile pan m a lat? – zapy tał Artem a Michaił. Igor to by ł ten trochę niższy, subtelniej szy. Michaił by ł grubiej ociosany, bardziej niedbale; i powolniej szy przez nadm iar ciała. W końcu Artem zaczął ich odróżniać. – Dwadzieścia sześć – powiedział Artem . – W m arcu skończone. – Znak zodiaku Baran? – zainteresował się nie wiedzieć czem u Igor. – Nie m am poj ęcia. Trzy dziestego pierwszego. Jeszcze dzionek i urodziłby m się pierwszego kwietnia. W prim a aprilis. Pewnie trzeba by ło zaczekać. – Baran. Uparty. – Dwadzieścia szeeeeść? – Michaił uniósł czarne brwi. – O kurde, nie dałby m ty le. – A ile by ś dał? – Nie wiem . Czterdziechę? – Dzięki, ku… – Nie słuchaj głupoli – Arsenij wy rwał sobie włos z brody. – Dla nich każdy, kto m a więcej niż dwadzieścia, to od razu czterdziestolatek. – A wy ile m acie? – Ja siedem naście. – Ja dziewiętnaście. – Dziwne – zauważy ł Artem po zastanowieniu. – Nie m acie j eszcze dwudziestki, a obaj urodziliście się na powierzchni. Czy Artem zdziwił się, kiedy zatrzy m ała się przed bram ą? Zdziwił. Ta sam a opancerzona terenówka, która próbowała nafaszerować go ołowiem , goniła go po

Twerskiej . Ta sam a. Odsunęły się ciężkie drzwi, w py ł zeskoczy ł Polatucha: bez m aski. – Jestem sam ! Wpuść m nie! Terenówka zatrzasnęła się, cofnęła, do Szosy Entuzj astów, do wiatraków. Artem przej rzał obraz z kam er, dopiero potem uchy lił bram ę Polatusze. Ten potrząsnął głową, wy dął policzki, spoj rzał na Artem a, zezuj ąc. Obj ął go. – Chuj owo wy glądasz, bracie. – Robota na otwarty m powietrzu. – Taa. Robótka. Nieźle nawy prawiałeś. – Ja?! – Stary cię ochrzani. Chodźm y do radia. Artem wprowadził gościa do środka. Na kory tarzu czekał Arsenij z sy nam i. Losza patrzy ł z dachu m iędzy drzewa, Sawielij zwinął się w koparce w kłębek, żeby nie wy szukali go snaj perzy. Szarzy ludzie obiecali zawieszenie broni, ale nie podali warunków. Niepokoj ące. – Kto to? – podej rzliwie kiwnął na przy by szy Polatucha. – Ludzie. To są ludzie, bracie. Ży wi ludzie z innego m iasta. Z Murom a. Przy szli ciebie i m nie ratować. – Z Murom a? – zapy tał Arsenij a Polatucha. – To gdzieś na północy ? – Od Moskwy na wschód – odparł tam ten. – A przed kim nas będziesz ratował, oj czulku? – spy tał Polatucha. – Przed diabłem rogaty m ? – Takiego j ak ty to co naj wy żej przed sam y m sobą – uśm iechnął się do niego Arsenij . – I gdzie twój Mły narz? – Artem m inął radiotelegrafistę i ruszy ł w stronę pom ieszczenia kontrolnego. – Mnie też j uż świerzbi… Ty lko na sekundę obrócił się do Polatuchy plecam i. Zabrzm iały szy bkie cy knięcia.

Odwrócił się – sły sząc cy knięcia, czuj ąc szron na plecach, sły sząc bulgotanie – a przy by sze leżeli j uż rozrzuceni na podłodze, wszy scy trzej . I Polatucha przestępuj e j uż wokół nich j ak żuraw, dobij a każdego w głowę, z góry na dół. Zobaczy ł Artem a i rzucił stieczkina na ziem ię. Podniósł ręce. Ty lko pół m inuty, a zabił na zawsze trzech ludzi. – Ty … Co ty … Dlaczego… Autom at zaczepił m u się m uszką o skafander, ręce m u się trzęsły, ale Polatucha by ł człowiekiem cierpliwy m – zaczekał, póki Artem porządnie w niego nie wy celuj e. – Ludzie… Z Murom a… Do nas! Ty by dlaku! – Spokoj nie. Spokoj nie, Artem . Nie trzeba. – Draniu! Skurwiłeś się! Skurwiłeś?! – Posłuchaj . Uspokój się. Już. Już. – Co j uż?! Co?! Dlaczego to zrobiłeś?! Arsenij i Igor nie przestali się j eszcze uśm iechać. W czole dziura, a usta się śm iej ą. Michaił by ł poważny. Cała podłoga by ła teraz zalana lepką krwią: nie da się nie wdepnąć. – To szpiedzy. Mam y rozkaz, Artem . – Jaki?! Kto?! Od kogo?! – Rozkaz. O dekonspiracj i. To znaczy o przeciwdziałaniu dekonspiracj i. Mły narz… Niech on wy j aśnia. – Na kolana! Ręce za głowę! Żeby m j e widział! Idź na kolanach! Do pom ieszczenia kontrolnego! Tutaj ! Dawaj ! Gdzie twój Mły narz?! Gdzie on j est?! – Daj … Ja ty lko… Nic… Nic nie robię. Zaraz… Dostroj ę się. Już. Nie denerwuj się. Rozum iem cię. Towarzy szu pułkowniku? – Słuchawki na stół. I odej dź. Do kąta.

– Artem ? – zachry piało w głośniku. – Artem , j esteś tam ? – Co to j est?! To wszy stko – co to j est?! Mów, co to! Liczę do trzech, j asne?! Ty stary … Co tu się dziej e?! Po co ten klosz nad Moskwą?! Po co ukry wać przed nam i cały świat?! Dlaczego m nie okłam y wałeś?! Po co?! Ty gnido… Stara… Beznoga… Po co przez cały czas m nie okłam y wałeś?! – To nie klosz, Artem – Mły narz przełknął wszy stko, nie udławił się. – To nie klosz! To tarcza! – Tarcza?! – To tarcza, Artem . Te zagłuszarki nie kry j ą świata przed Moskwą. One kry j ą Moskwę przed światem . – Po co?! Co to w ogóle… – Woj na nie j est zakończona, Artem . Nie ty lko m y przeży liśm y. Nasi wrogowie też. Am ery ka. Europa. Zachód. Zachowali arsenał. I nie dobij aj ą nas – ty lko – ty lko! – dlatego, że są przekonani, że wszy scy zdechliśm y, że niczego tu j uż nie m a! Że wszy stko j est zniszczone. Jeśli dopuścim y do dekonspiracj i… W j akikolwiek sposób… Radio czy infiltracj a… Jeśli j akoś się wy wiedzą, a chcą! Zetrą nas tu w py ł. Wszy stkich. Sły szy sz m nie?! Nie wolno niszczy ć ty ch zagłuszarek! Nie waż się ich ruszać! – Woj na skończy ła się sto lat tem u! – Nigdy się nie skończy ła, Artem . Nigdy. 17 // Słuszna decyzja W lusterku wsteczny m zostały : opuszczona stacj a radiowa, dziesięć ocalały ch m asztów, koparka z uniesiony m ram ieniem , które w końcu nie zadało ciosu, newralgiczny skręt z Szosy Entuzj astów w Szosę Obj ezdną, nie trzy ani cztery, lecz sześć opancerzony ch ciężarówek z zębaty m i zderzakam i i cekaem am i na dachach, sznur ludzi bez dy sty nkcj i i sznur znów obracaj ący ch się na wietrze śm igieł. Mnóstwo rzeczy by ło teraz za nim i, a j ednak udało im się zm ieścić w zapy lony m

kwadraciku. Wy dawały się ogrom ne, a okazały się m alutkie. Nie zm ieścili się ty lko Arsenij i j ego dwaj sy nowie. – Co z nim i? – spy tał Artem . – Można by ich chociaż pochować. – Posprzątaj ą to i bez ciebie – powiedział Polatucha. – I po m nie, i po tobie. Wy j echaliśm y. Rozluźnij się. W lusterku nie zm ieścił się j eszcze psi wy kop. Sawielij i Losza siedzieli obok, na szerokiej ty lnej kanapie. Artem , kupuj ąc sobie niety kalność, doliczy ł ich do transakcj i. Japończy k Sawielij a wzbij ał py ł z ty łu, przy wiązany do terenówki, wzięty do niewoli. Stalker nie zgodził się go porzucić. – Podej rzane ty py – włączy ł się do rozm owy Sawielij . – Od razu tak pom y ślałem , j eszcze kiedy zobaczy łem ich na trasie. – Szli tu piechotą z Murom a – powiedział Artem . – Podobno m aj ą tam piękny m onasty r. Biało-błękitny. – Mówili, że z Murom a, i m ówili, że piechotą – poprawił go Polatucha. – Może śm igłowiec wy sadził ich dziesięć kaem stąd. Dali im legendę do nauczenia się na pam ięć, i naprzód. Cały czas ktoś próbuj e do nas przeniknąć. Wciąż się złażą, by dlaki. – Ale to oni zawołali m nie do radiostacj i… – pom y ślał na głos Artem . – Kiedy m nie wy woły wałeś. Po co im to by ło? – Nie wiem – przy znał Polatucha. – Ale m iałem wy raźny rozkaz. – A m nie to, nawiasem m ówiąc, od razu coś zadzwoniło pod czaszką – Sawielij przy sunął się bliżej do rozm awiaj ący ch. – Jak usły szałem angielski w odbiorniku, to od razu: oho! Pedry le j ednak nie wy kitowały ! Czy li m y tu m y ślim y, że zgnietliśm y ich na m iazgę, a ci sobie piosenki śpiewaj ą. I m y ślę wtedy : a co dalej ? Przecież nie pozwolą nam spokoj nie oddy chać! Przecież oni ty lko o ty m m arzy li – żeby nas rozwalić! Skolonizować! Ci Rotszy ldowie, cała ta światowa

pedry lska m iędzy narodówka. I od razu, j ak babcię kocham : a to nie oni nas tak w ty m m etrze trzy m aj ą m ordą w gównie? Losza cm oknął bezzębny m i ustam i; co m iał na m y śli? Zatęsknił za dom em ? – Aha – burknął zza kierownicy Nigm atullin. – Jeszcze czego. Mieliby się brudzić. Od razu walną w nas rakietam i, j ak ty lko nas wy niuchaj ą. A czy m m am y j e przechwy ty wać? Ni cholery nie zostało. – Nie no, teraz wszy stko j est j asne. Jak to wy j aśniliście, to od razu wszy stko wskoczy ło na swoj e m iej sce! – cm oknął Sawielij . – Wszy stko się połączy ło. Te zagłuszarki. Bo j adę tak, kurde, i m y ślę: no j ak to? Po co? To, co Artem ij m i wciskał: Linia Czerwona, oszukuj ą ludzi, zam knęli ich pod ziem ią – no przecież to j akieś brednie. Oczy wiście nie gniewaj się, bracie. Jaki w ty m sens? Jadę tak i zdaj ę sobie sprawę: chłopak z ciebie dobry, ale pleciesz bzdury. Serce m i podpowiada: gówno prawda. Tak nie m oże by ć. Żeby nasi naszy ch tak po prostu, za nic. A kiedy wy to wy j aśniliście, to serce zrobiło tak: o! W punkt. Czułem przecież, że to za gładko poszło. Że ty le lat nas cwele nie ruszali. Niby wszy scy przeży li tacy radośni. Teraz wszy stko j asne. Co nie, Artem ? – Tak. Minęli Moskiewską Obwodnicę: j edni j echali w m artwy m korku w prawo, drudzy w lewo w takim sam y m , a oni z powrotem do Moskwy – żeby ży ć, doży ć, ile kom u by ło sądzone. Dobra to by ła terenówka: skórzane siedzenia, pancerz grubości palca, do tego j akaś aparatura. Silnik przy j em nie m ruczał, Nigm atullin prowadził sprawnie, m um ie przelaty wały szy bko j ak klatki w film ie, j akby to by ł j eden człowiek. – Dobry sam ochód – powiedział Artem . – Nie wiedziałem , że takie m am y. – Teraz m am y. Artem żuł od środka policzek – zam iast zapy tać Polatuchę o całą resztę. Nie chciał przy

ludziach. Potem j ednak nie wy trzy m ał. – A j a j uż widziałem ten wóz. Przy stacj i Ochotny j Rj ad. – Znam sprawę. – My ślałem , że j uż tam zostanę. – Ale j ednak nie zostałeś. – Dlaczego? – Poznaliśm y cię. W końcu j esteś swój . Jak m ieliby śm y to zrobić swoj em u? – A gdy by ście nie poznali? Gdy by m by ł w m asce przeciwgazowej ? – Wtedy by śm y … Po kiego wała szlaj ałeś się z radiostacj ą? Zagłuszarki też nie pokry waj ą całego sy gnału. Wy gaszaj ą wszy stko, co napły wa, ale nie zawsze to, co wy chodzi. Trzeba działać indy widualnie. – A j ak szukacie? – Szukam y – Polatucha poklepał po przy rządach. – Tu j est generator. Dobry sam ochód. Sawielij się poruszy ł: coś m u j eszcze leżało na duszy. – A czem u nie powiedzieć ludziom ? Nie by łoby takich wpadek… Tak j ak teraz napartoliliśm y. – Żeby nie by ło paniki – powiedział Polatucha. – A poza ty m … Jedni m aj ą krewny ch tam , inni siam … W końcu to Moskwa. Zaczną się rozłazić. A wtedy na pewno doj dzie do dekonspiracj i. Nawet w Zakonie nie wszy scy wiedzą. – Nie wszy scy – skinął głową Artem . – No, j a też niby m am tam rodzinę – odezwał się Sawielij . – Ale j eśli to taka historia! Mieliby śm y ty m m endom sam i się wazelinką posm arować? Nigm atullin za kierownicą poparł go niewy raźnie.

– Nie bądź zły na starego – odwrócił się do Artem a Polatucha z przedniego siedzenia. – No,

nie powiedział. Sam dopiero rok tem u się dowiedziałem . Z pewnością m iał taki zam iar. – Z pewnością. – To by ła słuszna decy zj a, bracie – powiedział Polatucha. – Że z nam i poj echałeś. Naprawdę. Wszy stko będzie dobrze. – I całej Moskwy tak pilnuj ecie? – zapy tał Artem . – Wszy stkich osłaniacie? – My. My, Zakon. My pilnuj em y, a nie wy. My osłaniam y. – A j a codziennie na powierzchnię… Na czterdzieste piąte piętro… Codziennie się łączy łem . I co? – Co? – Co, nie sły szeliście m nie? – Sły szeliśm y i widzieliśm y. – Ale j a przecież de-kon-spi-ro-wa-łem was! Nas! Wszy stkich! Polatucha popatrzy ł na Nigm atullina. Potem odwrócił się do Artem a. Jego oczy zezowały. – Mły narz powiedział, żeby cię nie ruszać. – Dlaczego? – No, w końcu ty j akby … Należy sz do rodzinki. Niezręcznie by by ło. – Zatrzy m aj się – odparł Artem . – Niedobrze m i. Nigm atullin posłuchał. Dał Artem owi zwy m iotować na zewnątrz. Na poboczu zostały : lewa wódka z pokruszony m i zębam i, cały świat, ży wy i rozgadany, i um ieszczona gdzieś na nim śnieżnobiała twierdza z błękitny m i kopułam i. Widać nie wolno by ło wnosić tego w sobie do dom u, do m etra. Teraz m ożna się by ło przespać. – Złapałeś radiacj ę? – zapy tał podej rzliwie Polatucha sennego Artem a. – Zem dliło m nie – odpowiedział tam ten.

Otworzy ł oczy, a tu j uż Moskwa. Jechali nabrzeżem . Zapadał wieczór. Minął ledwie j eden dzień. Ale by waj ą takie dni. Artem nie poznawał m iasta za szy bą. Moskwa by ła ta sam a co rano. Ale on m iał nowe oczy. Czuł się dziwnie. Dziwnie i głupio. Wszy stko wokół stało się teraz nieautenty czne: porzucone dom y to dekoracj e, puste pałace – złudzenia, trupy w sam ochodach – m anekiny. Patrzy ł wcześniej przez kalej doskop, widział w nim przepiękny oszałam iaj ący m iraż; licho go podkusiło, żeby go rozebrać – i w rękach została m u pom alowana tekturka i różnobarwne kawałki szkła. A j ak m arzy ć o tekturce? Próbował znów kochać Moskwę i znów za nią tęsknić – nie potrafił. To j uż ty lko gra. Cała j est przecież pustą w środku m akietą i ludzie, którzy w niej zginęli, to ty lko m odele ludzi, a ich nieszczęście j est zlepione z papier-mâché. Wszy stko zostało tak urządzone dla widzów: którzy by li

niby pod ziem ią, a w rzeczy wistości – za oceanem . To dopiero odkry cia dokonał. Naprawdę wielkiego: odkry ł w końcu całą Ziem ię, wszy stkie konty nenty naraz. I bezuży tecznego – w trzy ty godnie niczego z tą wiedzą nie zrobi. Zresztą czy to trzy ty godnie m u zostały ? Naprom ieniowanie się kum uluj e, a ile on tam j eszcze radów się nawdy chał? Może dwa, a nie trzy. Przej echali wzdłuż rzeki, obok Krem la. Krem l stał calutki, a też udawał zdechłego. Przy pom niało m u się, j ak nadzorcy na Schillerowskiej na wszelki wy padek rozbij ali m artwy m ludziom głowy prętam i zbroj eniowy m i, żeby nie pogrzebać ży wego. Że niby ufaj , ale sprawdzaj . Czy li co, Mły narz m a racj ę? To j est tego warte?

Okłam uj ą ludzi, owszem : ale dla ich ocalenia. Tak? Można j akoś z ty m ży ć? Choćby dwa ty godnie? Zapy tam y Mły narza. Na Borowickiej wszy scy przeszli dezakty wacj ę. Loszę i Sawielij a dokądś zabrali, obiecali nie robić im krzy wdy. Polatucha poprowadził Artem a ciem ny m i kory tarzam i na Arbacką, do Mły narza. Artem się nie odzy wał: j akby sm oła skleiła m u zęby. Polatucha pogwizdy wał m ęcząco. – Co się działo w Rzeszy ? Jak się wy dostałeś? – zapy tał j ednak, kiedy piosenka zatoczy ła trzecie kółko. – Groza – powiedział Artem . – My ślałem , że zdechnę. Tam ten zabrał m i list. Dietm ar. – Wiem y. – Widzisz – nie patrząc na Polatuchę, zażartował Artem . – Wszy stko wiecie. Jak widać, ty lko j a ni cholery nie wiem . – Wy bacz, braciszku – poprosił tam ten. – Naprawdę chciałem cię stam tąd wy ciągnąć. Ale tu się zaczął taki achtung. Z czerwony m i, z Rzeszą. – Tak właśnie pom y ślałem . – Zam eldowałem starem u. Powiedział: zorientuj em y się. Nie bądź na niego zły. – Nie j estem . – Teraz wszy stko się rozstrzy ga. Nie starcza nam ludzi. Właśnie cię tu przy prowadziłem , a sam od razu biegnę do czego innego. U czerwony ch zaczął się głód. Wszy stkie grzy by im zgniły. Ludzie atakuj ą kordony. Ta woj na to j est teraz dla nich ostatni sposób, żeby uspokoić głoduj ący ch. Może przeskoczy ć na Hanzę. I w ogóle na wszy stkich. Trzeba ich powstrzy m ać. A oprócz nas j ak zwy kle nie m a kto tego zrobić. Bój to j est ich ostatni. – Widzisz, j akie te grzy by … Jakie się ważne okazały – powiedział Artem .

– Okazały – zgodził się Polatucha; pogwizdał j eszcze. – Co z Mły narzem ?

– Powiedziane by ło: dostarczy ć cię całego i zdrowego i spełniać wszy stkie twoj e kapry sy – odpowiedział Polatucha. – Jasne. – Ja j estem m ały człowiek. Nie chcę, braciszku, zaglądać tam , gdzie nikt m nie nie prosił. Uważam , że każdy powinien się zaj m ować swoim i sprawam i. A do cudzy ch się nie pchać. Kim j a j estem , żeby decy dować? Rozum iesz m nie? Artem w końcu na niego popatrzy ł. Uważnie – żeby naprawdę zrozum ieć. – W sum ie to nie j esteś taki m ały – oznaj m ił. – Artem ! – pułkownik wy j echał m u na spotkanie zza swoj ego biurka. Artem stał niem y : wszy stkie j ego przy gotowane przem owy skwaśniały m u w ustach j ak świńskie m leko, zwarzy ły się; wy pluł j e j eszcze, nim wszedł do gabinetu, a na j ęzy ku i tak została m u gorzka serwatka. – Posłuchaj … – powiedział m u Mły narz. Artem słuchał. I badał wzrokiem gabinet. Biurko zawalone papieram i. Mapy na ścianach; są tam zagłuszarki? Linie obrony Moskwy ? Ścienny wy kaz chłopaków, poległy ch podczas szturm u czerwony ch na bunkier. Gdzie się podziały ich dusze – Dziesiątego, Ulm ana i spółki? Może siedzą w ty m papierku, wdy chaj ą wódkę z opróżnionej do połowy szklaneczki. Pięćdziesiątką pewnie spiły się j ak bela dwa plutony : duszy wiele nie trzeba. – Zatuszuj em y tę sprawę – oznaj m ił Mły narz. – Dogadam się. To m oj a wina. To j a cię nie uprzedziłem . – Bo to naprawdę nie by li czerwoni? – zapy tał Artem . – W ciężarówkach? W stacj i radiowej ?

– Nie. – Ale to też nie nasi? Chy ba nie naszy ch zabij ałem ? – Nie, Artem . – Kto to? Czy i to by li ludzie? Mły narz się zawahał: m y śląc j akby, czy chłopakowi potrzebna j est prawda. Co on z nią będzie robił? – Naprom ieniowało cię, tak? – podj echał bliżej do Artem a; zatrzy m ał się tak, żeby nie zasłaniać sobie światła. – Czy i to by li żołnierze? – Hanza. To ludzie Hanzy. – Hanza? A wiatraki… Kto zbudował wiatraki? Sły szałem o polity czny ch wy sy łany ch przez Linię Czerwoną… Zsy łany ch… Z Bulwaru Rokossowskiego… Z Łubianki… Do budowy. – Artem – pułkownik j edną ręką potarł zapalniczkę, zapalił papierosa. – Chcesz? – Tak. Poczęstował się. Zapalił. Pooddy chał pełną piersią. Wy regulował nieco ostrość. Nie przery wał starszem u stopniem , nie pom agał m u. – Artem . Zdaj ę sobie sprawę, że nie będzie ci łatwo przy j m ować wszy stko na wiarę. Teraz. Ale sam pom y śl – czy Linia Czerwona będzie cokolwiek budować dla Hanzy ? Swoj ego zagorzałego wroga? – Nie. – Zgadza się. Nie będzie. Wszy stko sam i zrobili. Maj ą wy starczaj ąco dużo… I robotników, i sprzętu. – A ciała w wy kopie… Tam j est wy kopany dół. Cały zawalony ludźm i. W takim razie kto to j est?

Mły narz pokiwał głową: wiedział o dole. A o psach? – Szpiedzy. Dy wersanci. Potencj alni szpiedzy i potencj alni dy wersanci. – To Hanza przed nam i, przed wszy stkim i… Przed wszy stkim i… Przez te wszy stkie lata? Ukry wała? Usunęła, starła! Całą Ziem ię? – Żeby ocalić Moskwę. – A co oni… Co ten Zachód, Am ery kanie… Dlaczego nie bom barduj ą inny ch m iast? Przecież sam sły szałem ! Piter! Władik! Jekat! Wszy stkie istniej ą! Wszy scy tam … Coś tam paplaj ą… Spokoj nie. Po rosy j sku! Wszy scy istniej ą! Kraj istniej e! Ty lko nas nie m a? Co z tą woj ną? Trwa? – Tam … A co ty wiesz o „tam ”? Pół godziny słuchałeś radia. To wszy stko radiowa gra, Artem . Skąd m asz wiedzieć, gdzie są nasi, a gdzie obcy naj em nicy ? Gdzie są ich dy wersanci? Co j est w ogóle teraz nasze oprócz m etra? Nic! Ty lko m etro nam zostało! Gdzie tam j est prawdziwe ży cie? Rozsadzili agentów j ak paj ąki w paj ęczy nie. „Tu Włady wostok, chodźcie do nas. Tu Petersburg, chodźcie tutaj !” A ty ch, którzy schodzą się do nich z wiosek, załatwiaj ą na m iej scu. Kulka w czoło. Nie m a żadnej Rosj i! Wszy stko stało się tak, j ak się tego obawialiśm y. Zbom bardowali nas, zm iażdży li, zagarnęli. Jeśli nie wy trwam y. Jeśli pozwolim y im się dowiedzieć, że przeży liśm y. To będziem y następni. Mam y j edną szansę ratunku, Artem . Udawać m artwy ch. I zbierać siły. Żeby wrócić. – A j eśli do nas idą tak po prostu? Nasi? Tak sam o, z wiosek? Nie dy wersanci, ty lko nasi? Ludzie? Rosj anie? Prawdziwi?! – To stan woj ny, Artem . Nie m a m ożliwości, żeby wszy stkich sprawdzić. Wrogowie, i kropka. – A j eśli przy j dą nie ze wschodu, ty lko z zachodu? – Wszy stkie główne kierunki są kry te. – A zagłuszarki?

– To niej edy na stacj a. – Czy li i tak niczego by m nie… Niczego by m nie osiągnął? – Nawet by ś nie zdąży ł, Artem . Dobrze, że Polatucha cię stam tąd wy ciągnął. Gdy by ś obalił j eszcze choć j eden m aszt, nie zdołałby m się j uż z nim i dogadać. A m ieli rozkaz w ogóle nie brać j eńców. Artem wciągnął dy m , chwy cił rozpełzaj ące się na boki słowa, ustawił j e w szy ku. – Ale obserwowaliście m nie? Kiedy wchodziłem na Trikolor? Na wieżowiec? Usta pułkownika drgnęły : Polatucha się wy gadał. – Wiedzieliśm y. – Dlaczego nie zatkaliście m i ust? – Dlatego że. Jesteś nasz. Chociaż j a… To, co ci j uż powiedziałem . – A pan – pan kiedy się dowiedział? Jak? – Zostałem wprowadzony w sy tuacj ę. Jakiś czas tem u. Artem zaciągnął się. Usiadł na ziem i, oparty plecam i o ścianę: nie by ło krzesła. Teraz Mły narz na swoim wózku by ł od niego nawet wy ższy. W końcu w sum ie powinien by ć wy ższy od Artem a. Kiedy ś by ł, kiedy m iał nogi zam iast kół. – Wie pan, Światosławie Konstantinowiczu… Podczas naszej ostatniej rozm owy. Bardzo przekonuj ąco m i pan wtedy dowodził, że j estem schizolem . – Zrobiłem to, żeby cię chronić. Żeby ś nie nawy prawiał… Wszy stkiego, co nawy prawiałeś. – A dlaczego nie dało się po prostu wy j aśnić? Czy j ednak j estem schizolem ? Co? – Artem . – Niech pan powie. Schizol czy nie? Niech pan po prostu powie. – Posłuchaj . Twoj a historia z czarny m i. To twoj e przekonanie, że m ogłeś uratować świat. Że by łeś przez nich wy brany. Że ludzkość przez ciebie zginie. Jak ci to powiedzieć… Jak ci coś

takiego powiedzieć po prostu? Cała ta j ego historia z czarny m i. Cała ta j ego historia. Cała. – To wszy stko nie m iało znaczenia, tak? To, że ich rakietam i… To niczego nie zm ieniło, tak? Nigdy nie by liśm y tu, w Moskwie, ostatnim i ludźm i na Ziem i. A czarni nigdy nie by li naszą j edy ną nadziej ą. Nie uratowałem ich, bo… bo tak – i nic strasznego się nie stało. Świat, j ak ży ł, tak dalej ży j e. A gdy by m uratował – no, by łoby kogo w zoo pokazy wać. Anioły z nich by ły czy nie – wisi wam to. Żaden cud, takie tam kuriozum . Śm iać m i się chce. To śm ieszne, j aki ze m nie głupi dupek, tak, Światosławie Konstantinowiczu? – Nie. – Śm ie-e-eszne – zaoponował Artem . Niełatwo by ło m u śpiewać, niełatwo publicznie się wy powiadać: tak j akby przeszkadzało m u wole. – Próbowałem ci to obj aśnić. Mówiłem ci przecież, że za bardzo j esteś na nich zafiksowany. A biorąc pod uwagę twój stan, nie m iałem prawa zdradzić ci istnienia tarczy. – Mój stan – powtórzy ł Artem . – Tak. Rzeczy wiście, schizol. Naj pierw m y ślałem , że ratuj ę świat, potem , że go zgubiłem . Mania wielkości. – Po prostu nie by łeś wy starczaj ąco dobrze poinform owany. Musiałeś się dom y ślać. Ale teraz z tobą rozm awiam i przekonuj ę się, że zupełnie trzeźwo rozum uj esz. To nie twoj a wina. A czy j a? Artem spoj rzał w żarzący się koniuszek papierosa j ak w lufę. Przy pom inał kieszonkowe, sam odzielnie skręcane piekło. Zawsze przy sobie. – Bardzo wielu rzeczy m usiałem się dom y ślać – potwierdził. – Jeśli sądzisz, że to wszy stko łatwo m i przy szło… – Nie sądzę. Po prostu by łem idiotą. Po co j a to wszy stko w ogóle robiłem ? My ślałem kiedy ś, że Anię… My ślałem , że pana… Chłopaków… Oj czy m a. Na powierzchnię. Żeby śm y m ieszkali…

W m ieście. Razem . W dom ach. My ślałem . Wy obrażałem sobie. Choćby w ty m klasztorze… Wszy scy razem . Albo poj echać… Kolej ą. Obej rzeć kraj , ziem ię. To by ło m arzenie. Gdy by świat wciąż istniał, tak sobie m y ślałem . Wtedy to by m … A pan wszy stko wiedział. My śli pan, że trzeba ludzi okłam y wać? Dlaczego im nie powiedzieć? Niech sam i wy bieraj ą, co kom u pasuj e… Jeśli chcą iść, to niech idą! – Znów zaczy nasz gadać j ak głupi… – zasępił się Mły narz. – Wy j dą poza Moskwę. I co? Wy tłuką ich tam j ednego po drugim ! Wszy stkich! Na razie j esteśm y razem . Metro to nasza twierdza. Twierdza oblężona przez wrogów. My wszy scy – nie ty lko Zakon, ale wszy scy ludzie – j esteśm y garnizonem . I nie będziem y tu na zawsze. Zbieram y siły do uderzenia. Do kontrataku. Jasne? Wy j dziem y stąd. Ale nie żeby się poddać! Nie z białą flagą! Nie uciekniem y ! Wy j dziem y stąd, żeby odebrać im to, co nasze! Musim y odbić naszą ziem ię! Rozum iesz czy nie?! A teraz nikt tam na ciebie nie czeka! – Tu też nikt na m nie nie czeka. – Nieprawda. Nie wzy wałem cię po to, żeby ci się żalić. I nie po to cię stam tąd wy ciągałem . – A po co? Mły narz odj echał do swoj ego biurka twierdzy, pociągnął do siebie szufladę, pogrzebał w niej , m arszcząc czoło, wy j ął coś. – Jest. Sam podj echał do Artem a, wy ciągnął do niego zaciśniętą pięść. Powoli rozwarł palce. Nie teatralnie, ale j akby walcząc sam ze sobą. Na j ego dłoni leżał nieśm iertelnik. Z j ednej strony by ło na nim wy grawerowane „Jeśli nie m y, to kto?”. Artem wziął go. Oblizał suche wargi, odwrócił. „Czarny Artem ”: im ię nadała m u m am a, nazwisko wy m y ślił sam . Jego nieśm iertelnik. Ten sam , który Mły narz odebrał m u rok tem u. – Weź.

– To… Co to? – Chcę, żeby ś wrócił, Artem . Wszy stko przem y ślałem i chcę, żeby ś wrócił do Zakonu. Artem tępo patrzy ł na swoj e nazwisko: bezsensowne, nic j uż nieznaczące. To by ła j ego skrucha, palący krzy ż, przy pom nienie sobie sam em u o sobie sam y m . A teraz co? To nie j ego wina, j edziem y dalej . Pogładził palcem czernione rowki liter. Krew huczała m u w uszach. – Za co? Za to, że zdekonspirowałem Moskwę? – Nie wy dam cię im – odpowiedział m u Mły narz. – Jesteś naszy m człowiekiem . Niech się udławią. Artem dopalił papierosa: zatrzy m ał się tam , gdzie zaczęło m u parzy ć palce. Im . – A wam po co j estem potrzebny ? – Teraz każdy się liczy. Trzeba powstrzy m ać czerwony ch. Za wszelką cenę. Załatwić sprawę z faszy stam i. To ostatnia szansa, by powstrzy m ać woj nę, Artem . Inaczej nie będzie tu żadny ch sy gnałów, ale nie z powodu zagłuszarek… Ty lko przez nas sam y ch. Sam i zrobim y całą robotę za Zachód. Nawet nie będą m ieli okazj i się zdziwić. Rozum iesz? – Rozum iem . – No! Jesteś z nam i czy nie? Ty lko podłatałby m cię trochę i do szeregu! – A co z m oim i ludźm i? Sawielij , Losza. Co z nim i zrobicie? – Weźm iem y ich na wy chowanie. Skoro załatwiłeś im dostęp do taj em nicy państwowej . – Do Zakonu? – Do Zakonu. Z tego, co rozum iem , zdoby liście stacj ę radiową we trój kę. Dobra rekom endacj a. To wszy stko? Przesunął ręką po czaszce; Saszeńka goliła. – Naprom ieniowałeś się – powiedział Mły narz twierdząco. – Położy m y cię w szpitalu. Poleży sz, zobaczy m y co i j ak. A potem …

– Światosławie Konstantinowiczu. Mogę o coś spy tać? A co by ło w kopercie?

– W kopercie? – W kopercie, którą m ieliśm y przekazać Rzeszy. – A – Mły narz spochm urniał, przy pom inaj ąc sobie. – Ultim atum . Ultim atum od Zakonu. Żądanie naty chm iastowego przerwania operacj i i wy cofania wszy stkich sił. – I ty le? Pułkownik obrócił się w m iej scu. Kopcący skręt w j ego zębach zatoczy ł krąg, postawił zasłonę dy m ną. Wy dusił: – Ultim atum od Zakonu i Hanzy. Nasze i ich. Wspólne. Kropka. Czekaj ą na ciebie, Artem . Artem rozsunął sznurek, wsunął głowę w pętlę, ściągnął w dół nieśm iertelnik, schował go pod koszulą. – Dziękuj ę za zaufanie. My ślał przy ty m : a dlaczego to nie j ego zabili w bunkrze? Czy to wina Polatuchy ? Gdy by przekreślili wtedy Artem a czerwoną kreską, to by łoby to dla niego lepsze czy gorsze? Wy szło m u to na dobre, że się dowiedział? W im ię czego zdy cha teraz od naprom ieniowania? By łby właśnie tu, z chłopakam i, u Mły narza w gabinecie. By łby literkam i na liście, zawsze pij any i zawsze wesoły. – Jeszcze powoj uj em y ! – obiecał pułkownik. – Ty lko trzeba cię… – Nie trzeba m nie nigdzie kłaść. I tak wszy stko o sobie wiem . Co się dzisiaj szy kuj e u chłopaków? – Co się szy kuj e? – Polatucha m i powiedział. Operacj a. Przeciwko czerwony m . Mówił, że nie starcza im ludzi. Mły narz pokręcił głową.

– Padasz z nóg, Artem ! Gdzie ci na akcj ę? Idź, odpocznij , j est tam pewna osoba… Porozm awiaj z nią. – Idę z nim i. O której ? – Po co? Dokąd? – Mły narz rzucił niedopałek na ziem ię. – Co ty tak nie m ożesz usiedzieć na dupie?! – Bardzo chcę coś zrobić – powiedział Artem , opuszczaj ąc słowa „na ostatek”. – Nie leżeć, ty lko w końcu zrobić coś z sensem . – Trochę j ak pokój widzeń. – Chcesz, to się przej dziem y. – Chcę. Popchnęła drzwi, wy szła pierwsza, Artem za nią. Arbacka by ła j ak carskie kom naty, j ak Rosj a z m arzenia: napuszona, biało-złota i bezkresna. By ło tu gdzie iść – trafiła w dziesiątkę. – Co się z tobą stało? – Nic. Złapałem trochę prom ieniowania. Jeśli m ówisz o fry zurze. – Mówię tak w ogóle. – W ogóle? W ogóle… A ty wiedziałaś? O radiu? – Nie. – Nigdy wcześniej ci nie opowiadał? – Nie, Artem . Do tej pory nigdy m i o ty m nie opowiadał. – Rozum iem . Cóż. No tak. Nie m a nic do dodania. – Nie m asz nic do dodania? – A co tu m ożna j eszcze powiedzieć? Znalazłem to, czego szukałem . Ty le. Ludzie oglądali się za nim i. Za nią. Wszy scy ci przedpotopowi sztabowi papierowi woj acy z

Arbackiej chrzęścili swoim i skam ielinam i, wy kręcaj ąc się cały m tułowiem , j eśli purpurowe, pofałdowane karki nie m ogły się obrócić. W końcu Ania by ła piękna. Wy soka, lekka, wy niosła. Z fry zurą na chłopaka. Śm iało nakreślone brwi. Szeroko rozstawione. I do tego j eszcze w sukience. – Czy li teraz wrócisz? Wy m ówiła to tak spokoj nie; j akby w środku by ła taka sam a, j ak na zewnątrz. Tak j akby j ej twarz by ła z porcelany, a w plecach tkwił klucz do nakręcania. Plecy Artem a stały się m okre od potu. Są rzeczy, który ch człowiek uczy się nie bać. Ale nie zdąży ł się zaszczepić przeciwko takim rozm owom . Szedł i w duchu liczy ł m ilczące kroki; i za j edny m zam achem wy chodził z tego licznik niezgrabności, tchórzostwa i nieszczęścia. – Twój oj ciec właśnie m i to proponuj e. Oddał m i nieśm iertelnik. – Mówię o nas. – No… Jeśli przy j m ę j ego propozy cj ę… A przy j ąłem . To nie będę m iał… Gdzie… Przecież nie na WOGN-ie. Będę tutaj . W koszarach. Dziś j est na przy kład j akaś operacj a, wy sy łaj ą m nie. I… – Co to m a do rzeczy. Dosy ć. – Posłuchaj . Ja nie… Nie widzę. Jak. Jak m ieliby śm y znów by ć razem . – Chcę, żeby ś wrócił. Mówiła tak zawsze – spokoj nie, twardo, cicho. Z beznam iętną twarzą. Nigdzie na Arbackiej nie by ło m iej sca, gdzie m ogłoby porozm awiać dwoj e ludzi. Wśród obcy ch by ło lepiej niż ze swoim i za ścianą. Tłum zagłusza dźwięk, w tłum ie m ożna porozm awiać od serca. – Nie udało nam się. Aniu. Nam oboj gu nie wy szło. – Nie udawało nam się. I co? – I ty le.

– I ty le? Poddałeś się? – Nie. Nie w ty m rzecz. – Czy li wcale nie chciałeś? Po prostu uciekłeś? Skorzy stałeś z idioty cznego pretekstu i uciekłeś. – Ja… – Mówię ci: j esteś m i potrzebny. Jesteś m i potrzebny, Artem . Czy ty rozum iesz, ile to m nie kosztuj e? Mnie? Ile – m nie – kosztuj e – żeby – coś – takiego – powiedzieć? – Tego się nie sklei. – Czego się nie sklei? – Naszej wspólnej historii. Wszy stko się w niej wy darzy ło nie tak. To, tam to… Wszy stko. Zby t wiele błędów. – I po prostu zwiewasz. Zby t wiele błędów, więc j a j uż m oże pój dę. Tak? – Nie tak. – Tak. A j a pewnie powinnam by ła pom y śleć: aha, no, j eśli on odchodzi, to w porządku. Już niczego się tu chy ba nie sklei. Tak? – Nie tak! Co ty … Nie zam ierzam m ówić o ty m przy ludziach. – Tak? Przecież sam m nie wziąłeś na spacer. Taki z ciebie strateg. – Dość. – Albo wiem j ak. Jestem przecież dum na, wiesz o ty m , sam a ci to m ówiłam . I uznałeś pewnie, że cóż, nie będzie się przecież upokarzać, j eśli po prostu ucieknę od niej bez pożegnania? Przecież prędzej się udławi, niż przy czołga się, żeby wy j aśnić, dlaczego j ą porzuciłem . – Nie porzucałem cię! – Zwiałeś. – Aniu. No co ty, naprawdę, po co to wszy stko? Co ty tak j ak baba? – Przecież ty nie j esteś babą, Anka. Przecież z ciebie chłop! Przecież z ciebie m ój towarzy sz

broni! Przecież z ciebie Polatucha z cy ckam i! – Proszę cię. – Mów. Mówi m i: m iędzy nam i wszy stko skończone, Aniu. Powiedz m i to w twarz, starczy tego przy nudzania. I wy j aśniaj dlaczego. – Dlatego że nam i tak nic nie wy j dzie. Dlatego że wszy stko by ło nie tak. – Za to ty j esteś j ak baba. Możesz konkretniej ? Co by ło nie tak? Że m ój oj ciec by ł twoim dowódcą? Że by ł przeciwny naszem u m ałżeństwu? Że m iałeś kom pleksy ? Że by łeś bardziej zakochany w nim niż we m nie? Że uważał cię za obłąkanego? Że przez cały czas się z nim porówny wałeś? Że by ł prawdziwy m bohaterem i zbawcą oj czy zny ? Że od początku chciałeś nim zostać? Że nie m ogłeś po prostu by ć ze m ną? – Milcz. – Dlaczego? Przecież ty nie m ożesz powiedzieć tego wszy stkiego na głos. No to j a powiem za ciebie. Ktoś w końcu powinien. – Dlatego że cię nie kocham . Dlatego że się w tobie odkochałem . Dlatego że tam nie wiedziałem , j ak ci to powiedzieć. – Dlatego że się m nie boisz. – Nie! – Dlatego że boisz się m oj ego oj ca. – Odej dź! Po prostu spieprzaj ! Ty le! – Ludzie się na ciebie oglądaj ą. Co za niezręczność. – Mam inną. – A, więc to j est to, co znalazłeś. Szukałeś i znalazłeś. No, ale m ogłeś powiedzieć. Mogłeś powiedzieć: Aniu, po prostu nie tam szukałem . Na górze nikogo nie by ło, a na dole w ty dzień się znalazła.

– Proszę. Wy ży j się. Cały rok się na m nie wy ży wałaś. Przecież nigdy m i nie wierzy łaś, ani m nie, ani we m nie. Tak j ak i twój tatuś. On też m nie nazy wał schizolem . Aż do dzisiaj . Cała się w niego wdałaś! – Jestem podobna do m am y. – Jesteś podobna do taty. Ania stanęła. Ludzie poty kali się o nich, klnąc, gapili się na j ej figurę, zapom inali o iry tacj i i przewalali się dalej . By li zaj ęci swoim i podziem ny m i sprawam i, tak j akby nie by ło na świecie niczego poza m etrem . – Napij m y się. – Chciałby m … Przespałby m się. Przed akcj ą. – Jesteś m i to winien. Więc zam knij się i idziem y. Sam też j uż zdał sobie z tego sprawę: j est j ej to winien. Właśnie przed tą operacj ą. Przed ty m , j ak w końcu zrobi coś sensownego. Jest j ej to winien bardziej niż kom ukolwiek innem u. Znaleźli w przej ściu m iędzy stacj am i j akąś inteligencką spelunkę, opadli na pełne worki, zaciągnęli zasłonę. Jakby zostali sam i. – Jak się tu znalazłaś? – Posłał po m nie. Prosił, żeby przekazać, że uwolniłeś m nie od siebie. Świetny sposób na rozstanie: przekazać to przez oj ca i dwóch uzbroj ony ch krety nów. – Nie chciałem tak… – Mężny z ciebie człowiek, Artem . Szanuj ę to. – Dobra, j estem dupkiem , przy j m uj ę. Ale co teraz?! Teraz przecież wróciłaś do swoj ego idealnego tatulka! Co? I koniec! Hura! Po co m i robić sieczkę z m ózgu?! – Z ciebie to j est j ednak krety n. – Przy j m uj ę: dupek i krety n.

– A zadawałeś sobie py tanie, po co j a w ogóle poszłam z tobą do WOGN-u? Co j a w tobie widziałam , nie py tałeś się o to? Tam by ł cały Zakon, całe stado sam ców deptało m i po piętach, bohater na bohaterze, wszy scy się rwali, żeby m nie powąchać pod ogonem , wszy scy się ślinili. W ty m , nawiasem m ówiąc, i twój Hunter! Dlaczego ty ? – Zadawałem . – Bo m oże nie chciałam bohatera! Nie potrzebowałam bohatera, nie potrzebowałam m ęża, który odcina człowiekowi głowę nożem i nawet oczu nie zm ruży, kiedy try ska krew! Ja kogoś takiego nie potrzebuj ę! Nie potrzebuj ę takiego m ęża j ak m ój oj ciec! Rozum iesz? Chciałam dobrego, porządnego, norm alnego! Człowieka! Takiego j ak ty. Jaki by łeś. Który stara się ze wszy stkich sił ludzi nie zabij ać. I którego dzieci też takie będą. Dobre. – Pod ziem ią takie m rą. – Pod ziem ią wszy scy m rą. I co? Nie rodzić? – Czy li nie rodzić. – A ży ć to kiedy zam ierzałeś? Ze m ną, ży ć? Pili, nie stukaj ąc się szklankam i. Artem wziął duży ły k. Pusty żołądek od razu go wchłonął. Rozgrzał krew, zakręcił globusem . – Nie m ogę ży ć, Aniu. Już nie potrafię. – W takim razie kto? – Oj ciec ci kogoś wy bierze. Kogoś godnego ciebie. Nie j akiegoś schizola. – Jesteś krety nem ? Słuchasz m nie w ogóle? Czy ty lko siebie? Kogo m i oj ciec wy bierze? On do trzy nastego roku ży cia sam m nie m y ł pod pry sznicem ! Do trzy nastego! Rozum iesz?! Ja od niego – od niego! – uciekłam ! Do ciebie! Żeby ży ć norm alnie! Żeby ży ć! A ty chcesz się stać taki j ak on! Jak on, j ak Hunter, j ak nie wiem j uż kto! – Ja nie… Cholera. Czy j a m uszę tego słuchać?

– A co? Boisz się, że się rozczulisz? Boisz się, że trzeba będzie m nie stąd zabrać? – Nie. Tak… – W takim razie posłuchaj j eszcze tego: co się stało z m oj ą m am ą? – Um arła. Chorowała. By łaś m ała. – Otruła się lewą wódką. Piła, bo j ą co drugi dzień bił. Jak ci się to podoba? Co? Jak ci się podoba taki tata bohater? – Aniu. – No to idź do niego na służbę. Wy baczy ł Ci j uż? – Przecież on cię uwielbia… Czy żby on… – Nie. Wy starczy ło m u, że wy trząsnął duszę z m am y. Mnie tatuś oszczędza. Ubóstwia, tak. Wszy stko robi tak, j ak powiem . Żeby m ty lko siedziała m u na kolankach. – Zaczekaj . On… Dlaczego on… Kiedy by łem w tej stacj i radiowej … Kiedy powinni m nie by li… Kiedy zam ierzali szturm ować… Ty … Gdzie ty by łaś? Wtedy ? Ania dopiła duszkiem ; oczy m iała czerwone, kom pletnie niezdolne do płaczu, j ak u Artem a. Um alowała sobie tuszem rzęsy, zdał sobie naglę sprawę. Ania. Rzęsy. – Tak m u właśnie powiedziałam : j eśli m oj em u coś się stanie… Trzeba m u to od czasu do czasu przy pom inać. Artem uśm iechnął się krzy wo – chciał pogardliwie, ale nie starczy ło m u sił. – Ej ! Jeszcze! – Dla m nie też. – Oto po co. Oto dlaczego. – Za m am ę! – Ania podniosła szklankę z grubego szkła. – Za m am ę, która piła, bo wy szła za bohatera. Tak więc nie m asz racj i. Jestem podobna do niej , a nie do niego, Artem .

Wy ciągnął swoj ą szklankę w zeszty wniałej ręce, uderzy ł apaty cznie i nieprzekonuj ąco szkłem o szkło. – By ła z Włady wostoku. Kiedy kładła m nie spać, opowiadała m i o plażach. O oceanie. Ułoży ć i do flaszeczki. Wiesz, um iałam tak zam knąć oczy, j akby m spała, i podglądać przez rzęsy. Jak tam Włady wostok, odpowiada? – Odpowiada. – Jak tam , w porządku, braciszku? Nie m asz gorączki? Policzki m asz j akieś rozpalone. – W porządku. – Jesteś pewien, że chcesz znów się pchać na powierzchnię? – Jestem . – By łeś w am bulatorium ? – By łem . Posm arowali m i plecy gencj aną. – Dobra. Wrócim y z zadania, to zaniosę cię tam z powrotem na rękach. Przy Bibliotece stał z włączony m silnikiem ten sam wóz terenowy ; a za nim szary ural z zębam i. Sawielij i Losza, pod skafandram i um undurowani w zakonną czerń, spoj rzeli po sobie. – To j est… – powiedział Artem . – To nasi. Nic nie bój . Tam ci po prostu poży czy li nam sprzęt. Skąd by śm y sam i wzięli coś takiego? – Rzeczy wiście. Ruszy li z piskiem opon, poj echali konwoj em w stronę Nowego Arbatu. Polatucha zabrał Artem a do swoj ej terenówki. Wciąż oglądał się na niego m ilcząco z przedniego siedzenia. – Co to za zadanie? – zapy tał Artem . – Na Kom som olskiej – wy j aśnił Polatucha. – Zobaczy sz. Przem knęli przez pusty Arbat; Artem nie zdąży ł nawet niczego powspom inać. Mignęła m u

ty lko m y śl: gdzie się podziały wszy stkie stwory w Moskwie? Dlaczego uciekły ? Moskwa stała kam ienna i pusta j ak trzy ty siące lat tem u zasy pany przez piaski Babilon. Doj echali do Sadowego, skręcili przez śm ieszne linie zakazu wy ry sowane na asfalcie, tam gdzie chcieli, pognali obok olbrzy m ich hoteli bez gości, obok biurowców bez pracowników; obok szpiczastego Ministerstwa Spraw Zagraniczny ch, czarodziej skiej Ły sej Góry. – Ciekawe, j akie są teraz sprawy zagraniczne. – Ja się w to nie m ieszam – Polatucha patrzy ł przed siebie. – Każdy m a swoj ą robotę. – Ale przecież ktoś słucha radia, co? No, żeby się dowiedzieć, j ak tam ludzie w ogóle… Jak tam przeciwnik. Co planuj e. Zdradziecko. – Ale j ak? – zaoponował Polatucha. – Przecież zagłuszarki wszy stko pieprzą. – Rzeczy wiście – potarł gum ę na twarzy Artem . Za MSZ-em zagłębili się w ciasne zaułki, stanęli pod opuszczoną willą za wy sokim ogrodzeniem . Am basada czegoś tam . Dy ndał tam skrawek flagi nieznanego kraj u, wy prany przez złe deszcze do białości. Zatrąbili um ówiony m sy gnałem . Otworzy ła się bezszelestna bram a, wpuszczaj ąc konwój na wewnętrzny dziedziniec. W środku sam ochody zostały oblepione przez postacie z naszy wkam i Zakonu, które sprawdziły, czy nikt się do gości nie przy czepił. Artem wy siadł, zobaczy ł j akby znaj om e oczy za szklany m i pły tkam i. – Co to? Nikt m u nie wy j aśnił. Otwarły się drzwi, postacie przeniosły z willi do ciężarówki zielone ocy nkowane skrzy nki z odbity m i od szablonu napisam i – po dwie, po trzy, j eszcze i j eszcze. Skrzy nki z naboj am i. Pracowali szy bko, uporali się z ty m w m inutę. Zasalutowali, zaszeleścili j akim ś dokum entem – sprawozdawczość całkiem nie na m iej scu – odprowadzili ich za bram ę i willa znów stała

niezam ieszkana. – Dokąd ty le tego wieziem y ? – zapy tał Polatuchę Artem . – Na Kom som olską – powtórzy ł tam ten. – Co tam j est? Linia Czerwona przecina się z Hanzą – sam się zorientował Artem . – Tam j est teraz front? Hanza włączy ła się j uż do woj ny ? – Włączy ła się. – A m y co? Nasi j uż tam są? Wkraczam y po stronie Hanzy, tak? My, Zakon? – Wkraczam y. By ło j asne, że Polatucha m iał zakaz otwierania się przed Artem em : cedził przez zęby j ak

buldog, ale skoro Artem sam wszy stkiego się dom y ślał, nie m ógł nie potwierdzać. – Nasze chłopaki j uż tam są? To im wieziem y naboj e? Powstrzy m uj ą czerwony ch? – Tak. – To… To przecież powtórka z bunkra, co? Tak, braciszku? Znów m y i znów czerwoni… I znów j eśli m y nie wy trzy m am y, to nikt nie wy trzy m a. – Może by ć powtórka – niechętnie przy znał Polatucha. – Dobrze, że tam j edziem y – powiedział na głos Artem . – To słuszne zadanie. I j uż nocą wszy stko się powtórzy ło: Sadowe Kolco, zardzewiałe bry ły sam ochodów w świetle reflektorów, wąwozy dom ów, foliowe torebki fruwaj ące w powietrzu, zaśniedziały księży c ledwo zary sowuj ący obłoki; m ruczące silniki koły szące do snu. Obok Cwietnego Bulwaru, po tram polinach estakad, spry tny m i zaułkam i, taj ny m i ścieżkam i, który ch nieboszczy cy nie znaj ą, trzęsąc się na torach tram waj owy ch, do placu dworcowego, do stacj i m etra Kom som olska. Trzy dworce: z j ednego pociągi odj eżdżały na wschód, do oporu, do Włady wostoku Ani, z drugiego – do Petersburga, na północ, z trzeciego – do Kazania i dalej , w stronę rosy j skiego

podbrzusza. Jedź, dokąd chcesz, oto szy ny, zaczy naj ą się od razu za budy nkam i. Postaw na nich drezy nę, naciskaj na dźwignie i tocz się, tocz, ile starczy ci sił, wszy stkie cuda świata na ciebie czekaj ą. Ale nie – nigdzie nie poj edziesz. Jak to nie m a żadnego klosza, Światosławie Konstantinowiczu? Oto on, klosik. Wspięli się kołam i na chodnik, podj echali sam ochodam i do sam y ch drzwi pawilonów. – Teraz szy bko – nakazał Polatucha. – To nie nasz teren. W j ednej chwili otworzy li drzwi na oścież, rozsy pali się wokół, tworząc krąg, założy li na głowy noktowizory : na cudzy m terenie nocą m oże się zdarzy ć wszy stko. Gęsiego rozładowy wali skrzy nki, Artem stał ostatni, pod popękany m i drewniany m i drzwiam i. Odbierał skrzy nki i ustawiał j e w piram idę. Czuł się dziwnie: spokoj nie. Widział się za przedpiersiem , ściskał w palcach rękoj eść autom atu, łapał czołem kule. Dobrze by ło w bunkrze: wszy stko by ło j asne, wszy stko by ło zrozum iałe. Bardzo chciał wrócić do bunkra. Te właśnie naboj e chciał zuży ć, wszy stkie, co do j ednego. Albo ile zdąży. Teraz ani nie potrzebował pożegnać się z Saszą, ani pogodzić się z Suchy m , ani zobaczy ć Huntera. Nie m iał im nic do powiedzenia. Nie m a dla nich kropek, niech się wszy stko ury wa na przecinku. – Teraz za m ną! Każdy wziął po dwie skrzy nki, weszli z nim i, j ak z dziećm i na rękach, do na wpół zawalonego pawilonu po ciem ku; Polatucha zakazał włączać latarki. Zaczęli schodzić po wy szczerbiony ch schodach ruchom y ch, om iataj ąc noktowizoram i zim ne kontury. I dopiero na dole odblaski ciepła zapłonęły na ekranach czerwienią. Żar ludzkich ciał, które próbowały ogrzać ziem ię od środka. I stam tąd, z dołu, dobiegało niewy raźne brzęczenie; j ak j ęk ula. Czasem z dołu, a czasem j akby j ednocześnie ze wszy stkich stron. Nie m ożna się by ło rozej rzeć na boki – biegli gęsiego, po

śliskich stopniach, strach by ło się potknąć. Ale z otworów wenty lacy j ny ch, czy inny ch, a m oże przez cienkie ściany, sły chać by ło histery czne wy cie, stłum iony ry k; coś j ak wiatr w rurach, ale ty ch zaspawany ch, bez nadziei na ucieczkę; i z każdy m krokiem w dół by ło coraz głośniej i coraz goręcej . – Co to? – wy sapał w biegu Losza. – Tam j est Linia Czerwona. Coś się u nich dziej e. Ale m y tam nie idziem y. Zatrzy m ali się. – Teraz w lewo. Ruszy li wzdłuż ścian, nie rzucaj ąc cienia; czerwone rozbły ski wśród czerni. Wy ciekaj ące przez szczeliny w ścianach ciepło oznaczało, że gdzieś j eszcze j est coś ży wego, grzej e się, wy dy cha parę wodną. Ale nikt nie wy chodził im na spotkanie. Może to j akieś taj em ne przej ście? Zachodzą wroga od ty łu? To zasadzka? Dlaczego nie sły chać bitwy ? Nie rozpoczęła się? Zdąży li tuż przed? Ile naboj ów. Z taką ilością am unicj i m ożna się bronić przez m iesiąc. Ty lko gdzie na nich czekaj ą pozostali ludzie Zakonu? Dlatego nie wolno im włączać latarek? Żeby nie uj awnić swoich? – Teraz powoli. W ciem ność przed nim i wsunęły się czerwone pionki: ludzkie figurki. Dały się sły szeć głosy – przebij aj ące hałas z wenty lacj i. Ciepło ży ło i przelewało się w rurach na suficie – wy ciąg? – i w kratkach zlewowy ch pod nogam i. Tuż obok by ły, j ak się zdaj e, duże pom ieszczenia, w który ch płonęły piece, paliło się światło i szeptali o czy m ś ludzie, ale Artem a i pozostały ch ludzi z Zakonu trzy m ano w ciem nościach. – Stać. Stanęli pod okratowany m podgrzewaczem w ścianie. Przed nim i m aj aczy ło kilku purpurowy ch. Jeden, bardziej przy pom inaj ący by ka niż człowieka, by ł rozpalony wściekle, do

cna, dwaj pozostali zaś rozm azani, niewy raźni, j akby zim nokrwiści. Z podgrzewacza sączy ła się rozm owa. Słowa sklej ały się, zrastały obgry ziony m i krańcam i, echo rur zm ieniało tem bry różny ch głosów w j eden – blaszany, i nie dało się zrozum ieć, kto tu rozm awia z kim , j akby ktoś z żelazny m lej kiem w krtani deklam ował m onolog: – Wszy stko j est? Tak, j uż na m iej scu. Ile? Dokładnie ty le, na ile się um awialiśm y. Dwadzieścia sztuk. Żeby by ć ścisły m , dwadzieścia ty sięcy cztery sta. Mam nadziej ę, że to rozwiąże nasz problem . Nasz wspólny problem . Powinno rozwiązać. Zawsze rozwiązy wało. Czy li stoi? Dziękuj ę za elasty czność. Co pan. I oczy wiście dobrze by by ło unikać podobny ch ekscesów w przy szłości. Pan doskonale wie, że sy tuacj a po prostu wy m knęła się spod kontroli. To nie nasza wina. Inicj aty wa dołów. Kwestia zarządzania. Nasze porozum ienie wciąż obowiązuj e. Zrobi pan coś, żeby przy wrócić równowagę? Już. No, i osobna sprawa to te plotki. Wie pan, brat przeciwko bratu. Złe j ęzy ki m ówią, że m ógł by ć wy ciek. Co pan, co pan. To nie w naszy ch interesach. Trzy m am y się naszy ch stosunków. No cóż. Można zabierać? Tak, wy dam y polecenie. Dziękuj ę, Maksim ie Pietrowiczu. To j a panu dziękuj ę, Aleksiej u Feliksowiczu. – Tutaj ! – Wolny m krokiem naprzód – dał kom endę Polatucha. – Do ty ch trzech. Aleksiej Feliksowicz, Feliksowicz, Feliksowicz. Dziękuj ę, Aleksiej u Feliksowiczu. Tak j est, Aleksiej u Feliksowiczu. Przy j ąłem . Artem a zaswędziała ręka, przedram ię. By ły j uż na nim strupy zam iast tatuażu. – Tak, wy, krety, ży wiej tutaj ! – ry knął ktoś z ciem ności. – Dawać tu ten złom ! Chry pliwy głos. Niski, piersiowy. Zapaliła się m ała latarka. Sm uga światła zaczęła skakać w dole, po zielony ch skrzy nkach, po szablonowy ch napisach, licząc. – Raz. Dwa. Jesteś wolny, co tak stoisz? Kursuj em y. Trzy, cztery. Koniec, przekazałeś.

Odej dź. Pięć, sześć. Zbliżała się kolej ka Artem a, j uż waliło m u serce, pierwsze wiedziało, a on cały czas czekał na swoj ą kolej , żeby z bliska, żeby się upewnić… – Siedem , osiem . Tutaj stawiaj , tutaj . Następny. Dziewięć, dziesięć. Postawiłeś, to odej dź. Oddawali kom uś te naboj e. Wszy stkie dwadzieścia skrzy nek – przy wieźli j e tutaj nie po to, żeby Zakon m ógł się bronić. Wszy stko, czego od nich wy m agano, to dostarczy ć dwadzieścia ty sięcy naboj ów i kom uś j e przekazać. Ot i całe zadanie. – Jedenaście, dwanaście. Artem sły szał: j edenaście, dwanaście. Nadchodziła j uż j ego kolej . Jedenaście. Przecież to są króliki. Dokąd m aj ą pobiec. Dwanaście. A zdechniesz na dole. Trzy naście, uległe króliki, czternaście. Położy ł swoj e dwa pudła na ziem i. Niepewną ręką pogrzebał w kieszeniach, w kam izelce. Wy ciągnął. Nie trafił w przy cisk. – Następny ! Gdzie ty tam utknąłeś? Mała latarka zam iast szablonowy ch liter wpakowała snop światła Artem owi w oczy – tak sam o, j ak wpakowała m u się do ucha lufa rewolweru. Wtedy Artem podniósł przeciw niej swoj ą własną latarkę – ciężką, długą, o m ocy m iliona świec – i pstry knął włącznikiem . W twardy m m ilionowy m snopie światła by ło widać, że wy sechł, pobladł, zm arszczy ł się, kiedy wracał z tam tego świata – ale oto by ł tutaj i stał, pewnie, szeroko rozstawiwszy grube nogi, j edną ręką po gospodarsku zagarniaj ąc przy niesione m u zielone ocy nkowane skrzy nki, a drugą zasłaniaj ąc się od światła. Wściekle zastrzelony przez Artem a – i ani trochę nie zabity j ego sm arkaty m i kulkam i. W nowy m m undurze Arm ii Czerwonej , uszy ty m na zam ówienie na j ego by czy tułów.

Gleb Iwanowicz Swinołup. 18 // Służba – Co ty, kurwa, wy prawiasz?! Polatucha grzm otnął w latarkę, szeroka sm uga światła zrobiła salto, sm agnęła po inny ch twarzach, ukazała ściany, podłogę, sufit – j ak się okazuj e, wszy stko tu by ło. Jakiś kory tarz, j akieś drzwi, j acy ś ludzie. Ludzie m rużą oczy, klną. Dwaj poj awili się w bły sku światła obok siebie: Artem j akby ich znał. Jeden w okularach, ły siej ący i ostrzy żony m aszy nką na srebrzy sty ch skroniach, w oficerskiej kurtce. Drugi m iał ostry nos, worki pod oczam i, przy czesane ciem ne włosy, skądś go Artem znał, j akby we śnie się spotkali… Kiedy latarka turlała się w kąt, Artem zdąży ł chwy cić autom at, ale nie zdąży ł wy celować w Swinołupa – złapali go za ręce i autom at i rozerwali w różne strony ; zgasło światło; w ciem ności dwie j akby znaj om e czerwone sy lwetki opadły j akieś nieznane, zasłaniaj ąc j e sobą przed kulam i. – To czerwoni! – zarzęził Artem . – Puszczaj ! Przy wieźliśm y naboj e czerwony m ! To czerwoni!!! – Cicho. Cicho, cicho… – Co za ścierwo się nam tu rozdokazy wało? Co?! Dłoń w skórzanej rękawicy bez palców – dłoń Polatuchy – zatkała m u usta, w sm aku by ła j ak sm ar karabinowy, ropa, proch i stara krew. Artem wczepił się w nią zębam i, szarpnął się, krzy knął zapchany m i ustam i coś niezrozum iałego. Niepotrzebnie gry zł – Polatucha nie m a nerwów. Zerwali m u z głowy noktowizor, wizj a zniknęła. – Nie łuf go! – głos Loszy i szczęk j ego autom atu. – Sawa, bij ą nafy ch! – Puszczaj cie! Puszczaj cie go! – to j uż Sawielij . – Zaraz wszy stkich położę! – Dam ir… Om ega… W ciem ności coś chrząknęło, stęknęło, zabulgotało przy gniecione gardło, rozbły sła seria w

sufit, ktoś zarzęził, zaczął się wy ry wać, wściekle wrzasnął. – Kończy m y ich? – zapy tał ktoś w ciem ności z ury wany m oddechem . – Czy li u was też nie wszy stko idzie gładko – zarechotał niewidzialny Swinołup. – Co, specnasiu? – Nie. Nie teraz. Daj cie ich tutaj i za m ną – bas Polatuchy. – Pułkownik powiedział, że j eśli będą cudować… – Wiem , co m ówił pułkownik. Brać ich i za m ną! – Co to by ło? – znaj om y głos, nie Swinołupa, ty lko taki zm ęczony, wy płowiały ; na dźwięk tego głosu przed niewidzący m i oczam i stawał m u burdel, podświetlone od wewnątrz zasłony … – Już, przepraszam y za wpadkę. Bierzem y ich i idziem y ! – Polatucha. Stalowe łapska powlekły Artem a po podłodze, j ego towarzy sze pom aj tali z ty łu nogam i, zary czeli – ale kom andosi Zakonu są dobrze wy szkoleni, nie wy rwiesz się im . – Daj cie ich tu. Kładź ich. Wy starczy, sam sobie poradzę. Wy chodźcie na górę. A wy m orda na ziem ię! – Pułkownik powiedział, że j eśli coś się zacznie, to wszy stkich trzech do piachu. – Jakie do piachu?! Wściekliście się?! – Sawielij oprzy tom niał. – Dam ir, pam iętam . Poradzę sobie. Obszukaliście ich? Nic nie m aj ą? – Nic. – To ty le. Idźcie. Zaraz przy j dę. – Dobra, chłopaki… – zgodził się tam ten rozwlekle, z wahaniem . – Idziem y. Niech Polatucha sam to załatwi. To j ego kum pel. Zastukały obcasy, j akby się oddalaj ąc – ale też z wahaniem , na niby. Tak j akby na górę, a m oże i w bok. Pokry ta sm arem skóra odsunęła się od j ego ust. – To Swinołup! To KGB czerwony ch! Daj em y czerwony m naboj e! My – czerwony m –

naboj e! Kum asz, co robisz?! – Mam rozkaz, braciszku – odpowiedział m iękko Polatucha. – Doręczy ć. Kom u, co – to nie m oj a sprawa. – Czerwony m ! Czerwony m ! Naboj e! Ty i j a! Ich! Z nim i! W bunkrze! Tam chłopaki od nas! Dziesiąty ! Ulm an! Gapa! Czerwoni ich! Pam iętasz to?! Ciebie o m ało! Mnie! Jak m y ? Jak m y m ożem y im ?! – By ło powiedziane, żeby zabrać j e z m agazy nu i przy wieźć tutaj . I przekazać. – Łżesz! – ry knął Artem , zry waj ąc się z m iej sca. – Pierdolisz, sukinsy nu! Zdraj co! Śm ieciu! Ty ich! Ty m nie! Ty ich wszy stkich, zabity ch! Naszy ch chłopaków! Wy ! Ty i ta stara gnida! Wszy stkich zdradziliście! Za co oni?! Za co oni zdechli?! Żeby śm y m y – m y ! Czerwony m dawali broń?! Naboj e?! – Cicho. Cicho! To pom oc! To nie am unicj a. Maj ą u siebie głód. Będą za te naboj e kupować grzy by. Od Hanzy. Od Hanzy. Im sam y m przecież zgniły zbiory. – Nie wierzę ci! Wam wszy stkim ! – Jakieś to popieprzone – powiedział do kam iennej posadzki Losza. – A ty ?! Wierzy sz w to?! Ty ?! – Moj e zadanie to… – A j akie j est twoj e zadanie? My ślisz, że nie sły szałem ? Co j eszcze ci zostało powiedziane… By ło powiedziane, żeby m nie sprzątnąć. Jeśli tego nie ły knę, tak? Co znaczy cudować? Miałem to ły knąć? Że m y – m y ! – daj em y naboj e czerwony m ?! – Wy bacz. – Nie wy baczę! Tobie nie wy baczę! Jednej krwi, sukinsy n. Jasne. Ty ! Co teraz z tobą będzie? W co wierzy sz, Polatuszka?! W co?! Teraz?! Po co to wszy stko?! Dla żołdu?! – Ty … Ty nie.

– Dawaj ! Przecież wiesz! Mnie to j uż zwisa. I tak zdechnę. Strzelaj , ścierwo. Rób, co ci kazano. Druga, kurwa, Rh–! Ty lko wy puść m oich ludzi. Ty ch tutaj . Co oni zrobili? Im stary niczego nie j est winien! Nie m a za co się z nim i rozliczać! Polatucha m ilczał, sapał. Coś m etalowego napręży ło się obok. Ale panowała nieprzenikniona ciem ność i Artem nie czuł gotowej j uż śm ierci. – No?! Śm ierdząca skórzana rękawica znów wpy chała m u wszy stkie dźwięki z powrotem do ust. – Wstawaj cie obaj – szeptem nakazał Polatucha. – Wy bacz, Artem . Nad uchem cy knął m u pistolet. Raz, dwa, trzy. Nic się nie zm ieniło. Jak w egipskich ciem nościach odróżnić ży cie od śm ierci? Oto j ak – po sm aku krwi i ropy, prochu i sm aru w ustach. Ży j e. – Łapcie się za ręce! – szepnął Polatucha. – Kto się odłączy, tego stuknę na m iej scu. Nie zwiali od Polatuchy po om acku, zaufali m u po raz ostatni. Jego dłoń pociągnęła gdzieś pośpiesznie zakneblowanego Artem a i pozostały ch za nim – gęsiego. – Hej ! Jak tam ? Załatwione? – zawołali ze schodów ruchom y ch. – Teraz biegiem – powiedział Polatucha. – Jak nas dogonią, załatwią i m nie, i was. Pobiegli, nie patrząc i nie widząc, trzy m aj ąc się nawzaj em za zim ne, śliskie od przedśm iertnego potu palce. – Gdzie?! – ry knął ktoś na górze. – Stój ! Polatucha chy ba sam nie wiedział gdzie – po prostu dokądś biegł. Po pół m inucie dookoła zagwizdały kule, z ty łu zadudniły buty. Skręcili gdzieś, poty kaj ąc się, zderzaj ąc, przeszkadzaj ąc

sobie nawzaj em . – Kto to j est, ten Feliksowicz? – biegnąc, Artem zażądał odpowiedzi od Polatuchy. – Biessołow! Kim j est Biessołow? Kom u nas stary sprzedał?! Co?! Z nieba spuścił się słup światła. Ich czwórka odskoczy ła od niego j ak karaluchy. Wpadli w ślepą uliczkę, odwrócili się. Odgłosy biegnący ch za nim i oddaliły się, potem znów zbliży ły. I znów ze szczelin w ciem ności wy doby wało się niewy raźne gardłowe buczenie, j ak na sam y m początku, kiedy dopiero schodzili na Kom som olską. Znów zadzwoniły obok nich bezgłośne kule, odbiły się od ściany, odleciały gdzieś na oślep, niechętnie ich oszczędziły. – Kto to j est Biessołow?! – nie dawał m u spokoj u Artem . – Kto to?! Ty to wiesz, Polatucha! Wiesz! Powiedz m i! Polatucha zatrzy m ał się, pogubił: by ć m oże tu wszędzie by ło tak sam o czarno, wszędzie by ło daleko od ciepłego czerwonego ży cia i nie dało się znaleźć żadnego kierunku. Zapalił latarkę. – To oni! Tam ! Stali przy zespawanej kracie. Polatucha przy m ierzy ł, zerwał wy strzałem kłódkę, we trzech szarpnęli za pręty, przecisnęli się, odczołgali od śm ierci, na kolanach j ak głupi, a nuż nie będzie im się chciało za nim i gonić? – Aaaaaaaaaaaa… To narastał j ęk, wy śpiewy wał chórem , j ak wiatr dm uchał im w twarz z rury, którą pełzli. I j uż wibrowały z nim unisono ich bębenki, serce i śledziona. A tam ci z ty łu nie ustawali, starali się wy pełnić rozkaz, łaskotali im karki sm ugam i światła, wy bierali cel. Polatucha wpadł na coś; j akaś żelazna pokry wa. Huczało zza niej tak, j akby by ła przy kręcona

do stoj ącego na ogniu szy bkowaru i za m om encik m ogła j ą wy sadzić eksploduj ąca para. Naparł na pokry wę – na próżno. Rdza zapuściła j uż korzenie, sól zespoliła właz z futry ną. Bzy knęła kula, ukąsiła ostatniego z nich – Sawielij a. – Pod ścianę! Polatucha wy ciągnął rękę, odwrócił w stronę pościgu swoj ą latarkę, oślepił ich, raz, raz, raz, posłał im w odpowiedzi trochę ołowiu, chy ba kogoś zranił. W zam kniętej kiszce trudno nie trafić. Z tam tej strony oddali im z nawiązką. – Pom óżcie, no, ku… Uderzy li we dwój kę, we trój kę nogam i, żelazo przed nim i drgnęło, zachwiało się. Sawielij oberwał j eszcze raz, j ęknął, wciągnęli go, j uż sflaczałego, za sobą do powstałej dziury. Wy padli spod sam ego sufitu do tunelu. Na ty siąc krzy czący ch ludzi. Spadli im na głowy, nie potłukli się. Teraz j ęk stał się wy raźny i zrozum iały. – ŻREEEEEEĆ!!! Nigdzie i nigdy wcześniej Artem nie widział ty lu ludzi j ednocześnie. Tunel by ł niety powy – bardzo szeroki, na dwa tory naraz, z prostokątny m sufitem ; i cały, j ak okiem sięgnąć, zalany ludźm i. To by ło ludzkie m orze. I m orze się burzy ło. Wy padli we czterech j akieś pięćdziesiąt m etrów od stacj i – i powiosłowali przez ży we ciała w tam ty m kierunku, do światła. Sawielij a ciągnęli za sobą, nie patrząc nawet, gdzie trafiła go kula. Ten złapał Artem a za kołnierz, podciągnął się do niego ze swoj ego wzrostu czołgisty, powiedział m u coś do ucha, Artem usły szał, ale m achnął na niego ręką: ależ co ty m ówisz?! Będziesz j eszcze ży ł i ży ł! Nie m ogli stanąć w m iej scu – ten tłum koły sał się i m ógł zgnieść ich o ściany albo zadeptać. Poza ty m trzeba by ło iść, żeby zgubić się w tłoku: pościg m ógł za nim i podąży ć w każdej chwili.

Ciała by ły tu chude, wy cieńczone, skóra z nich zwisała. Przedzieranie się by ło dotkliwe: pozbawione m ięsa kości zahaczały o idący ch j ak ostrza tarki i j ak gdy by zestrugiwały z każdego przechodzącego trochę dla siebie. To głód ich zebrał i zagnał tu z całej Linii Czerwonej , zrozum iał Artem . Ale dlaczego tutaj ? – GRZYYYYYYBÓW! Dziwne, j ak w ogóle trzy m ali się na nogach – aż nazby t oczy wiste by ło, że w ty ch cienkich ty czkach nie m oże by ć żadny ch sił. Ale nie wszy scy dawali radę – co i rusz poty kali się o coś, co się j uż poddało, buty trafiały na j akąś m iękką m aterię – m oże brzuchy ? – i zsuwały się po czy m ś twardy m i okrągły m . Ale nic innego poza grzy bam i nie popy chało j uż ży wy ch do płaczu. Łatwo by ło odgadnąć kierunek: wszy stkie głowy w tunelu by ły obrócone w j edną stronę. I poprzez ry ki cichutko wy śpiewy wały słowo „Kom som olska”. Ruszy li razem ze wszy stkim i i przedzieraj ąc się przez wszy stkich – w stronę Kom som olskiej . Naprzeciw by ły sam e poty lice. Strzy żone, gołe, wy golone, szare i białe. Tak j akby ludzie obchodzili się tu bez twarzy. Artem odwrócił się i zobaczy ł, j ak z sufitu skacze na nogi w ludzkie fale czarna postać w zakonnej kom iniarce, za nią j eszcze j edna. Polatucha nie wy konał rozkazu, ale inni nie m ogli nie usłuchać. Grzy wacze pochłonęły nurków; zaraz popły ną na poszukiwania Artem a, żeby go utopić. Podwoił wy siłki, zaczął iść na przy gięty ch nogach, żeby j ego czarny m undur skry ł się za bury m i plecam i inny ch; ostrzegł też pozostały ch. Nie dało się rozm awiać: płacze i ry ki ludzkiego m orza zacierały wszy stko, m ożna by ło ty lko otwierać i zam y kać usta bez wy dawania dźwięku. O czy m kolwiek chcieliby powiedzieć, kończy ło się na grzy bach. Przebili się na Kom som olską. Prom ienistą, czerwoną. Zobaczy li j ą z dołu, z torów – ogrom ną, uroczy stą i straszną. Stacj a przy pom inała nieco

Bibliotekę im ienia Lenina: też by ła wy soka, j akby dwupiętrowa, i j akaś całkiem niedzisiej sza – prostokątne sufity, żadny ch zaokrągleń, strzeliste anty czne kolum ny z doty kaj ący m i sufitu wij ący m i się pszeniczny m i kłosam i. Cała ta stacj a m ówiła o chlebie, o ty m , co naj ważniej sze: świąty nia plonów u bezbożników. Kolum ny by ły obłożone brunatny m m arm urem z czerwony m i bry zgam i, ściany nad toram i – kafelkam i j ak w salach tortur, a kłosy pod sufitem – odlane z brązu j ak m iecze. Tłum stał i na peronie, i na torach; ci, którzy by li na torach, chcieli wspiąć się na peron – a ci, którzy utrzy m y wali się na peronie, starali się nie spaść na tory. I wszy scy napierali, wy śpiewuj ąc piersiowy m j ękiem hy m n głodu, gdzieś dalej , naprzód. Stacj a by ła pogrążona w półm roku; z góry, szperaj ąc po grzy waczach biały ch i nagich czaszek, padały sm ugi światła latarek, j akby szukały w spienionej wodzie ocalały ch z m orskiej katastrofy. Artem podniósł głowę. Kom som olska m iała górne piętro – galerię, która opasy wała całą stacj ę j akieś cztery m etry nad peronem . I tej galerii na razie nie zatopiło. Stali tam ty lko czerwonoarm iści z autom atam i, lufy opieraj ąc dla wy gody o balustrady. Ale w kogo m ieli celować? Przecież nie we wszy stkich naraz? Między żołnierzam i rozstawili się oficerowie; próbowali coś krzy czeć przez m egafony, ale tłum swoim gwarem głuszy ł ich elektry czne krzy ki. Po czy ichś plecach, po głowach, po sobie nawzaj em Artem i pozostali wgram olili się na peron. Znów obej rzał się za siebie i zauważy ł w tłum ie czarne wełniane twarze. Jego, czarnego, też zauważy li. Przy kucnął spocony. Wszy stkie j ego rany odezwały się w tej sam ej chwili: przedziurawione ram ię, rozbite kolano, wy sm agane plecy. Mówiły : koniec, wy starczy. Zatrzy m aj się, zostań tu. Przed sobą zobaczy li, dokąd wszy scy tak rozpaczliwie chcieli się dostać.

Pośrodku hali, j ak ratunkowy trap, schodziły do ludzi szerokie m arm urowe schody prowadzące na galerię. Na krańcach stacj i by ły j eszcze dwa ciągi schodów, ale oba zburzone i zam urowane. I ty lko ze środkowy ch pozostało wy j ście i przej ście na Linię Okrężną. Do Hanzy. Tam właśnie walił tłum . Na stopniach stali w trzech szeregach pogranicznicy ; na przenośne ogrodzenie nawinięto drut kolczasty, a na półpiętrze z troskliwie uwitego gniazda na obie strony szczerzy ły się cekaem y. Nie pozostawiono tu żadnego wej ścia na górę. – GRZYYYYYYYYYYBÓW!!! – ry czała stacj a; ry czała chy ba i cała linia. Matki z zawiniątkam i na rękach, u j edny ch m ilczący m i, u drugich j eszcze skom lący m i. Oj cowie z przerażony m i wy trzeszczaj ący m i oczy dziećm i na szy j ach – wy żej , wy żej , żeby m artwi nie podstawili nogi, nie pociągnęli do siebie na ziem ię, na dno. Wszy scy chcieli dostać się na schody, na stopnie. Wszy scy wiedzieli, że tutaj nie dadzą im żadny ch grzy bów. Wszy scy m usieli się dostać na Linię Okrężną, innej drogi do ży cia j uż nie by ło. Dlaczego tłum nie zwalił się j eszcze na wątłą blokadę, w gruncie rzeczy zwy kłe powietrze w obram owaniu rurek i drucików? Ludzie j uż napierali, podchodzili do kolców, oblizy wali się do nich i do czerwonoarm istów. Ci m achali na głodny ch kolbam i, ale czerwona linia nie została na razie przekroczona przez żadną ze stron. Jak taka m asa ludzi zgrom adziła się na Kom som olskiej ? Czy przeszkadzano im w opuszczeniu swoich stacj i dalej na linii – i co stało się z ty m i, którzy chcieli przeszkodzić? Nie wiadom o; ale z tunelu nadal przy by wali nowi, wciąż wdrapy wali się po cudzy ch plecach na peron, zbij ali się coraz ciaśniej – po trzy, po pięć, po siedem osób na m etr. To wszy stko m usiało j uż za m om ent pęknąć; ta bańka m y dlana m iędzy żołnierzam i a ludźm i. Ostatnie sekundowe ziarnka piasku przesy py wały się w oczekiwaniu na eksplozj ę atom ową. By ło tu potwornie duszno i gorąco j ak w odlewni – na stacj i Kom som olska nie by ło skąd

wziąć tlenu dla wszy stkich, którzy tu przy szli. Ludzie oddy chali szy bko, pły tko, a z wy dy chanej wody tworzy ła się na stacj i m gła. Artem znów spoj rzał do ty łu: gdzie teraz w tłum ie są czarne twarze? Mignęły m u bliżej . Tak j akby czuły, gdzie go szukać, i nic nie m ogło ich zbić z tropu. A pod sufitem coś się działo. Obecni tu ludzie – ty siące! – zarażaj ąc się od siebie nawzaj em , zaczęli zadzierać do góry głowy. Po galerii kroczy ł zdecy dowany i szy bki konwój , na którego czele, j ak czołg, parł naprzód Swinołup. W straszny sposób przy pom inało to nabożeństwo, które kiedy ś na WOGN-ie, w czasie historii z czarny m i, prowadził zaproszony skądś batiuszka z m inistrantam i. Konwoj enci nieśli coś w rękach; Swinołup im to wręczał, przy staj ąc przy każdy m ze strzelców przy balustradach. Z zam ieraj ący m i zapadaj ący m się w głąb sercem Artem zdał sobie sprawę, czy m on ich błogosławił: ty m i właśnie naboj am i, które godzinę tem u przy wieźli tu z Polatuchą. Oto i ono, lekarstwo na głód. – To j est ta pom oc! – Artem wczepił się Polatusze w ram ię, pokazał palcem w górę. – To ona! Twoj a pom oc! Po ty m , j ak obszedł wszy stkich strzelców i dodał każdem u z nich otuchy, Swinołup ze swoim i przy boczny m i zszedł na platform ę m iędzy piętram i do gniazda z worków z piaskiem ; j ego świta zaczęła karm ić naboj am i obsługę cekaem ów. Maj or szepnął coś na ucho dowódcom załóg, poklepał ich po plecach. Ludzie na dole denerwowali się, czuj ąc, co dziej e się na górze, zaczy nali cichnąć; chór się rozstroił, stracił śm iałość. Swinołup przem ówił donośnie do ludu.

– Towarzy sze! – zatrąbił. – W im ieniu kierownictwa Linii Czerwonej prosim y was o przestrzeganie praw naszego państwa, w ty m ustawy o wolności zgrom adzeń. Proszę się rozej ść. – Grzy bów! – wy krzy knął ktoś. – Grzy y y y y y bów! – poparł go tłum . – Puuuuuuuuszczaj ! – ry k tłum u zagłuszy ł kobiecy pisk. – Puszczaj , potworze! – Wy puść nas! Swinołup kiwnął głową. Jakby się zgadzał. – Nie m am y prawa! Pozwolić wam przej ść! Na tery torium ! Innego! Państwa! Wzy wam ! Do! Rozej ścia się! – Puchniem y z głodu! Córeńka m i um arła! Uratuj ! Wy puść! Ledwie stoim y na nogach! Brzuchy bolą! Sam ! Jesteś nażarty ! Puszczaj ! Wy puść! Uwolnij nas! – powiedział wielogłosem tłum . – Do Hanzy ! Żreć! Ty ch ludzi nigdy nie wpuszczą do Hanzy, tępo i powoli przez duchotę m y ślał Artem . Nigdy nie wpuszczą ty ch ludzi do Hanzy. Nikogo, ani j ednego. Hanza o wszy stkim wie: o zagłuszarkach. O naboj ach. O Rzeszy. O przestrzeni ży ciowej . O czerwony ch. O głodzie. Nie wpuszczą tam ty ch ludzi. – To prowokacj a! I ci, którzy do tego nawołuj ą! To prowokatorzy ! – powiódłszy po tłum ie powolny m i uważny m spoj rzeniem , wy skandował Swinołup; j akby zapam ięty wał twarz każdego z nich, żeby potem się z nim i rozliczy ć. – Z prowokatoram i! Rozm owa! Będzie! Krótka! – Giniem y ! Wy m ieram y ! Nie m a sił! Zlituj się! Boże, zm iłuj się! Wy ratuj ! Nie pozwól! Nie daj pom rzeć! Odrobinę! Zupy ! Nie dla siebie, dla dziecka! Ścierwo! Wy puść nas! – tłum przestał m ówić po ludzku i znów zaj ęczał j edną glinianą piersią. – GRZYYYYYYYYBÓW! Stoj ący z ty łu podeszli bliżej do kładki, do schodów, do Swinołupa – i ścisnęli ty ch z przodu. Ci

wy puścili naraz całe powietrze, żeby się zm ieścić, i od tego wy dechu stacj a, świąty nia chleba, zadrżała. Ludzie chcieli wej ść na schody, do ołtarza: tak j akby na ołtarzu by ł dla nich przy gotowany chleb i wino. Ale nie by ło tam nic. Ty lko ofiarnik i nóż. Zaraz to wszy stko się stanie. Zaraz będzie gorąco i ślisko. Swinołup im tego nie wy perswaduj e. Zresztą nawet się nie stara. Trzeba. Trzeba im nie pozwolić. Zabrać ich stąd. Dlaczego oni wszy scy m aj ą teraz um rzeć? Przecież m ogą j eszcze ży ć. Trzeba. Koły sało nim razem z pozostały m i – to w stronę drutu kolczastego, to z powrotem . Mdliło go od tego falowania. Artem owi została j uż ty lko odrobina nędznego powietrza. I uży ł tej odrobiny, by powiedzieć – naj pierw szeptem , a potem głośno: – Tam nic dla was nie m a… Nie m ożecie iść do Hanzy ! Nie idźcie do Hanzy ! Nie j esteście tam nikom u potrzebni! Sły szy cie?! Ludzie! Nie idźcie! Proszę! Mało kto usły szał Artem a, ale Swinołup tak – stał blisko niego. – O właśnie! Nikt tam na was nie czeka! – leniwie, dla porządku, poparł Artem a. – Tu j est wasze m iej sce! – A dokąd?! W takim razie dokąd?! Dokąd m am y iść?! – wzburzy li się stoj ący bliżej ludzie i wzburzenie, j ak kręgi na wodzie, zaczęło rozchodzić się na boki od Artem a. Przecież oni niczego nie wiedzą, przy pom niał sobie Artem . Przecież oni wierzą, że nie m a niczego poza m etrem , poza Moskwą. Przecież ich wszy stkich okłam uj ą, że świat spłonął, że są sam i, trzy m aj ą ich w ty ch tunelach, pod ziem ią, nie wy j aśniaj ą im niczego nawet o wrogach, po prostu zam knęli ich tu na klucz, w piwnicy, w ciem ności… – Na górę! Trzeba wy j ść na górę! Ludzie! Świat j est cały ! Nie ty lko m y przeży liśm y ! Sły szy cie? Nie j esteśm y sam i! Moskwa nie j est j edy na! Są inne m iasta! Sam sły szałem ! Przez

radio! Oni istniej ą! Można stąd iść – w dowolne m iej sce! Dokąd się chce! Ży ć, gdzie się chce! Wszy stko stoi otworem ! Cała ziem ia stoi otworem ! Ludzie zaczęli się odwracać, szukać go wzrokiem . I wtedy Artem zrozum iał: właśnie w tej chwili, właśnie teraz trzeba im to powiedzieć. Powiedzieć i niech wiedzą, i niech decy duj ą sam i. Ktoś dał m u nóżkę, ktoś inny plecy i zaczął się po nich wspinać – żeby stanąć na ich ram ionach, żeby by ło go sły chać. – Oszukiwali was! Tam wszy stko… Na powierzchni! Piter! Jekat! Nowosy birsk! Władik! Wszy stko ocalało! Ty lko m y tu siedzim y ! Ty lko m y ! W świńskim łaj nie! Ły kam y j e, oddy cham y nim ! Tam j est słońce! A m y zam iast niego żrem y tabletki! Nas tu… W ciem ności! W duchocie! Trzy m aj ą! Rozstrzeliwuj ą! Wieszaj ą! I m y siebie nawzaj em … Dusim y, zarzy nam y ! A za co?! Za czy j eś idee?! Za te stacj e?! Za tunele?! Za grzy by ?!

– GRZYYYYYYYYYBY! – podchwy cił tłum . – Co ty, kurwa, robisz?! – chry piał do niego z dołu Polatucha. – Dekonspiruj esz nas! Przecież teraz się stąd porozłażą! Artem obj ął ludzi spoj rzeniem rozpalony ch oczu – suchy ch i gorący ch. Jak im to wy j aśnić? Jak się do wszy stkich dokołatać? Jak boj ki wy nurzy ły się w pobliżu czarne kom iniarki. Posłańcy Mły narza. Zaraz go… Z cudzy ch pleców… Zrzucą. Ale teraz nie wolno m u się kry ć. Teraz koniecznie trzeba powiedzieć do końca wszy stko, czego nie powiedział im wtedy, przy zagłuszarkach. Swinołup stał w m ilczeniu, czekał, czy ten na wpół zdechły człowiek przekona pozostały ch, by odeszli od schodów. Strzelcy czekali na j ego rozkaz. – Zdy cham y tu! Hoduj em y nowotwory ! Wola! Wszy stko tu m am y kradzione! Jedzenie… Okradam y z niego swoj e dzieci… Ubrania… Zabieram y m artwy m … Gnieciem y się nawzaj em … W tunelach! Czerwoni… Brunatni… To wszy stko niepotrzebne! Wszy stko! Bracia! To niepotrzebne! Pożeram y sobie podobny ch! W ciem nościach! Niczego nie wiem y ! Wszy scy nas okłam uj ą! Wszy scy ! Po co?! W j akim celu?! – A gdzie się podziej em y ? – odkrzy knęli m u. – Na powierzchni! Można tam wy j ść! Można się uratować! Tam j est wy j ście! Z ty łu! W tunelu! Jest właz! Idźcie do ty łu! Tam j est wolność! Tam ! Wy chodźcie na górę! I dokąd chcecie! Sam i! Sam i ży j cie! – On chce nas odciągnąć od Hanzy ! – krzy knął m u ktoś na złość. Zobaczy ł czarne źrenice luf. Jedną, drugą. By ły wy celowane w niego. A on nie zdąży ł im j eszcze powiedzieć. Zaczął się śpieszy ć. – Niepotrzebnie tu zaraz zginiecie! Zginiecie, a nikt się nawet nie dowie! Tam j est cały świat! A m y tu… Pod kloszem ! Powy zdy cham y tu do ostatniego i nikt się o ty m nie dowie! To wszy stko

j est do niczego niepotrzebne! Uciekaj cie! Nie trzeba! Cofnij cie się! – Skąd wziąć grzy by ?! – Prowokator! – krzy knął ktoś. – To prowokator! Nie słuchaj cie, ludzie! – Stój cie! – Artem m achnął ręką, ale wtedy spośród tłum u plunęli w niego ołowiem . Przez to, że m achał, uchy lił się od kuli w serce. Trafiła go w ram ię – znowu lewe. Szturchnęła Artem a, skonfundowała, przewaliła do ty łu w tłum . A tłum , kiedy ty lko Artem um ilkł, od razu zawy ł. – Grzy y y y y y bów! – wrzasnął ktoś cieniutko. – GRZYYYYYYBÓW! – zaj ęczeli ludzie. Polatucha zdołał Artem a wy ciągnąć, postawić, przy kry ć sam y m sobą – na sekundę przed ty m , nim tłuszcza ruszy ła naprzód. – Ostatni raz! – ry knął Swinołup, ale ty lne rzędy nie sły szały go ani nie widziały. Kątem oka zobaczy ł przez m głę, j ak Swinołup klepie kaem istę po ram ieniu, a sam biegnie na górę po schodach, na galerię, ucieka ze stacj i. Musiał dalej pracować, robić ważne rzeczy, niedopuszczalne by ło przecież, żeby zginął. Wy szedł, zaczęło się bez niego. – Puuuuuszczaj ! – przem ówił tłum do strzelców. Polatucha pociągnął Artem a w kierunku przeciwny m do tłum u – dalej od blokady, dalej od broni, wiosłował ze wszy stkich swoich niedźwiedzich sił, ale potok ludzi przy ciągał ich z powrotem , żeby nadziać na kolce, na doj rzewaj ące w lufach pociski. – Oooognia! Zagrzm iał cekaem , rozwinął wachlarz świszczący ch linii, skosił pierwszy rząd. Kulam i od Artem a. – Zm iłuj się! – zaskowy tał czy j ś głos. – Boże, zm iłuj się! – Boże, zm iłuj się nad nam i! – zaj ęczał drugi, kobiecy.

– Um rzem y tu! Zm iłuj się! – Tam ! Na górę! Uciekaj cie! Na górę! Nie trzeba um ierać! Wy j dźcie na wolność! – krzy czał do nich Artem , ale utonął w rozchodzący m się bły skawicznie j ak elektry czność „Zm iłuj się!”. – Boże, zm iiiiłuuuuuj się! Nie uczono ich tego, dlatego każdy wy śpiewy wał te trzy słowa na własną m elodię. Przeraźliwy wy szedł z tego chór, nieludzki, nieziem ski. Poruszy li ściśnięty m i w dole rękam i, żeby się przeżegnać, ale nie udało im się ich stam tąd wy ciągnąć. I poszli naprzód bez rąk, depcząc ty ch skoszony ch salwą, niczego się od nich nie ucząc. – Zm iiiiiiłuuuuuuuuuj się! – krzy knął Losza, chwy taj ąc swoj ego Chry stusa. Pierwsi upadli, drudzy stali się m iękkim i tarczam i dla trzecich. Artem z Polatuchą i Losza z Sawielij em chcieli iść do ty łu, cofnąć się przed karabinam i, a tłum i tak chciał iść naprzód, bo z ty łu niczego dla siebie nie widział. Artem sam też nie m iał rąk i nie m ógł j uż w żaden sposób go powstrzy m ać. Na górze zaczęły zawodzić strzelaj ące im w głowy autom aty, tu i tam zaczęli flaczeć ludzie, ale w ścisku nie m ogli j uż upaść i stali dalej na nogach, nawet nieży wi. Nikt się tu śm ierci nie bał. Może zresztą chcieli j uż iść na stracenie, żeby coś w końcu zrobić z ty m uprzy krzony m ży ciem i wreszcie się uspokoić. Śpiewali ty lko: „Zm iłuj się”, i wbrew wszy stkiem u pchali się na schody, na górę, tak j ak j ą rozum ieli – i na kule. Kiedy zm ieniano m agazy nek w cekaem ie – kilka sekund – sto rąk zdąży ło chwy cić za ogrodzenie i rozniosło j e na kawałki. W j ednej chwili wy łupili strzelcowi oczy, dowódcę obsady rozerwali na strzępy, udusili pozostały ch i popełzli, ży wi wspólnie z m artwy m i, na górę, j ak lawa z wulkanu. Nie zabrali nawet zatopiony m broni, nie by ło na to czasu. Ludzie z autom atam i polecieli w dół ze schodów i galerii, bezgłośnie i zgodnie. Artem szedł z

powrotem do tunelu, do włazu, ale i tak razem ze wszy stkim i wchodził po schodach na galerię; niosło go do kory tarza do Hanzy. Czerwonoarm iści, do który ch ludzie j eszcze nie dobiegli, zaczęli się cofać i prosili j uż zawczasu tłum o wy baczenie, ale zby t cicho krzy czeli, dlatego i tak ich zabij ano. Sawielij wy ślizgnął się i przepadł, i j uż nigdy nie wy pły nął. Wraz z nim przepadły j eszcze setki z ty ch ty sięcy, a m oże i ty siące z ty sięcy. Ktoś szarpnął Artem a za rękaw. Odwrócił się – kobieta. Chuda, z sinicą. – Chłopcze! Chłopcze! Nie m ogę! Sy na m i zaduszą! – krzy knęła do niego. – Miażdżą go! Weź go na ręce! Podnieś! Bo zaduszą! Sam a nie m ogę! Popatrzy ł w dół – zobaczy ł chłopczy ka w wieku j akichś sześciu lat, j asnowłosy, z rozm azany m pod nosem krwawy m sm arkiem . I ledwo zdąży ł pociągnąć go do siebie, na górę. – Dobra! Dokąd m am go zabrać? Kto ty j esteś? Jak m asz na im ię? – Kola. – A j a Artem . Kola z początku obj ął Artem a za szy j ę, żeby się nie zsunąć, ale ludzie naciskali, więc zdołał chwy cić się inaczej i zawędrować m u na plecy. Matka Koli wzięła go za rękę. Potrzy m ała i wy puściła. Artem poruszy ł się – gdzie ona j est? Stoi, ściśnięta przez tłum , nie m oże upaść; a j ej głowa zwiesiła się przebita kulą. – Tam ! Tam ! – krzy czał m u na plecach m ały Kola, nie widząc j eszcze, że j ego m atkę zabili. Z przodu szedł Polatucha – m ocny, nieugięty. Za nim Artem z Kolą. Losza zawisł na swoim krucy fiksie i to na nim , j ak na złam any m m aszcie statku, m odląc się j edy ny m znany m m u słowem , posuwał się dalej . Udało im się j akoś skleić i niosło ich tak do granicy Hanzy. – Mam o! Ma-m a! Gdzie j esteś? – przy pom niał sobie chłopczy k; ale tam , gdzie j ą zostawił,

niczego j uż nie by ło. Wszy scy czerwoni zostali zm ieceni i zdeptani. Z ciem ny ch kory tarzy wy łoniły się flagi – białe pole, brązowe koło. – Na powierzchnię – prosił ludzi Artem . – Nie tutaj . Na powierzchnię. – Mam o! Maaaaaaaaaaaa! Spróbował zej ść, wskoczy ć w te obracaj ące się żarna, żeby z nich wy ciągnąć swoj ą m am usię. Ale Artem go złapał: zadeptaliby go w j ednej chwili. Pom y ślał tak: nie m oże teraz porzucić tego chłopczy ka. Musi go przy garnąć. Na ile m u starczy ży cia – na ty le go weźm ie. A j ak go wy chowy wać? Wy obraził sobie nagle: wrócił do Ani i m aj ą dzieciaka, którego Artem trzy m a teraz za kostki. I m ieszkaj ą wszy scy razem … W Polis? Na WOGN-ie? Zachciało m u się tego, takiego ży cia – na chwilkę, żeby zobaczy ć. Nad um ocnieniam i zapaliły się reflektory, staraj ąc się oślepić tłum . Ale ludzie i na ślepo wiedzieli, dokąd iść. – Grzy y y y y y y y y y bów! – Granica państwowa! – krzy knęli do nich tam ci. – Federacj a Stacj i! Linii Okrężnej ! Otworzy m y ogień! Żeby zabić! – Zm iiiiiiłuuuuuuuuj się! I koniec: na darm o wszy scy przeży li tam , na schodach. Zdj ął sobie chłopczy ka z pleców, wziął go na ręce – żeby kule nie ścięły go nad głowam i ludzi. Wy ry wał się. I Artem m y ślał: cholera, co to j ednak za odpowiedzialność – ciągać go teraz wszędzie ze sobą. A Suchy j ak… Jak Suchy zrobił z Artem em – wziął go tak i ciągnął za sobą całe ży cie, tak sam o przy padkowo przy garniętego. Jem u się udało. A czy Artem owi się uda? Taktaktaktaktaktaktaktaktak! – zaterkotało.

Zwalili się pierwsi, naj odważniej si, padli drudzy, zdesperowani, ale z ty łu wciąż napierali – trzeci, czwarci, setni, dwusetni. Artem obrócił się plecam i, żeby osłonić Kolę. – Mam a – powiedział Kola. – Ciszej – poprosił Artem . Minęli zagubionego trupa w czarnej kom iniarce. Strasznie j est brać odpowiedzialność za drugiego człowieka, ty m bardziej sześcioletniego. Wiązać się z nim na całe ży cie… Jak to tak? Kola osłabł, przestał się wy ry wać. Artem opuścił wzrok – a chłopczy k nie ży j e. Ręce m a zwieszone, nogi m aj taj ą, j asnowłosa głowa odrzucona do ty łu, w piersi widać dziurki. Kule trafiły go w końcowej fazie lotu. Zasłonił sobą Artem a. – Tchórzliwy sukinsy n – powiedział Artem do siebie. – Łaj dak i tchórz. Dupek. Rozm azał gluty, poszukał m iej sca, by chłopca położy ć, ale nie by ło gdzie. A potem ich trzech też rzuciło na um ocnienia, na cekaem y Hanzy. Cekaem y by ły takie sam e, niczy m się od ty ch czerwony ch nie różniły. I kule też pewnie by ły takie sam e. Zabij ały tak sam o skutecznie. Pluj ąca krwią lufa j uż się obracała w ich kierunku, ale Polatucha przy pom niał sobie o swoim wintoriezie, zatrzy m ał strzelca w połowie drogi i w ciągu sekundy gniazdo zm y ła fala, powlokła trupa po kam iennej posadzce. Artem trzy m ał Kolę na rękach tak długo, j ak ty lko m ógł, ale i tak go zgubił. Wszy stko by ło usłane ludźm i. Martwi spoglądali zakłopotani, m ilczeli. Pozostali nie m ogli. Kto szedł dalej , ten ry czał. Ci, do który ch nadlaty wały kule, bełkotali o zm iłowaniu. Um ieraj ący kończy li swoj ą rozm owę z Bogiem . Siebie nawzaj em nikt nie słuchał. Ale nagle zaczęli brać się za ręce – żeby iść ty ralierą i się nie rozdzielić. Z j ednej i drugiej

strony wzięli Artem a nieznaj om i ludzie. Ciepłe, gorące ręce. Nie potrzy m ali się długo. Zrobili kilka kroków – puścił go człowieczek z lewej , a potem i z prawej . Kroczy li j uż po m iękkich twarzach pograniczników Hanzy, awangarda głoduj ący ch przewalała się j uż przez drut kolczasty – j uż prawie doszli do Kom som olskiej Okrężnej , kiedy z ty łu, j ak diabełki, wy skoczy li ludzie z m iotaczam i ognia. Artem z Polatuchą i inny m i wy padli do ogrom nej i uroczy stej hali: sufit pokry ty radosny m i m ozaikam i, ży randole daj ą niezasłużone światło, bosko-pieszczotliwe, um y te ludki z piskiem rzucaj ą się do ucieczki przed naj azdem , a zbiegowie, ci, którzy się przedarli – j ak szczury, j ak karaluchy, prędzej , prędzej , żeby wy biec z tego pałacu, zej ść z oczu – do tuneli, do nor, żeby się rozbiec, póki wszy stkich nie wy łowią. Za ich plecam i, w kory tarzach, zary czały m iotacze płom ieni, zawy li pierwsi poparzeni, dopadł ich sm ród palonego m ięsa i płonący ch włosów, ale Artem , obj ąwszy się z Polatuchą i Loszą, biegł w czerń tunelu, nie odwracaj ąc się do tego, co zostało tam , z ty łu. Z tunelu za nim i ktoś krzy czał, żądał, żeby się zatrzy m ali, kogoś j uż krępowali przy by li funkcj onariusze służb bezpieczeństwa Hanzy, ciągnęli z powrotem , na Linię Czerwoną, do dom u. Niepotrzebni tu by li ci zbiegowie.

Nie rozm awiali m iędzy sobą. Nie by ło powietrza do rozm owy. Przed wy j ściem na Kurską napotkali łącznik m iędzy liniam i, przez niego, raniąc ochronę, udało im się wy dostać na inną nitkę, Arbacko-Pokrowską. Polatucha przy pom niał tam sobie o szy bie wenty lacy j ny m . Wy gram olili się na podwórku zawalony ch ceglany ch willi, m iędzy oblazły m złotem kopuł a oblazły m złotem nad rozbity m i witry nam i. Posiedzieli. Głusi od krzy ku.

Polatucha m ilczał, Losza m rugał oczam i, Artem wy m iotował. Zapalili. – Jak ci z ty m teraz? – zapy tał Polatuchę Artem . – Zrozum iałeś? Ten wzruszy ł niedźwiedzim i ram ionam i. – Dzieciaka zabili. Na m oich rękach. – Widziałem . – Zabij ał ich naszy m i naboj am i – powiedział m u Artem . – Swinołup. To ścierwo. Maj or. Twoim i naboj am i. Widocznie własne j uż im się skończy ły. Czekali na nas. I odszedł. Ży wy. Tam ty le trupów zostało. A on ży j e. I będzie ży ł. – Wy kony wałem rozkaz. – On też wy kony wał rozkaz. Sam tego raczej nie wy m y ślił. Oni tam wszy scy wy kony wali rozkazy. – Co ty m nie tak z nim i zrównuj esz?! – Ale fupeł by by ło tef kogof zabić – powiedział Losza. – Tego, kto to wy m y flił. Mendę kułewfką. Weby takich łofkazów j uf nie dawali. – By łem pewien, że zdechł. Dwie kule w niego wbiłem . Trzeba by ło w czoło. Artem stracił władzę w lewej ręce, całe ram ię m iał m okre, ale teraz nie m ożna by ło o ty m m y śleć. – A j aki to fenf ftuknąć m aj oła? – zaoponował Losza. – Maj ołów to j eft od choleły i tłochę. Ftukniesz m aj oła – ty lko kapitana uciefy f. Tfeba by ftuknąć od łazu m ałfałków. – A gdy by m go wtedy załatwił? Co by to zm ieniło? I tak poszliby na karabiny. Mówiłem im . Niczego nie rozum iej ą. Przecież im powiedziałem , że m ożna uciec. Na powierzchnię. Oni nie sły szą! Nikt! Nawet ci, którzy zaraz zdechną. Łatwiej im iść na karabin niż na powierzchnię! Co robić?! Polatucha sm arknął sobie krwią na dłoń, zaczął w roztargnieniu wy cierać j ą o spodnie.

Podrapał się w głowę. – I kij im w oko. Ich się nie da zawrócić. Są j ak stado. Ale dokąd j a m am iść? – powiedział. – Przecież to dezercj a. Nie m am gdzie iść. Artem spoj rzał na niego. Ogniotrwały człowiek z Polatuchy. Nie pali się, bo nie m a co się palić. Żeby Artem też taki by ł. Powolutku odty kały m u się uszy. Kurczy ły się rozciągnięte m em brany bębenków. I oto z dołu, ze szczelin, z kolektorów, kratek kanalizacy j ny ch, przez wenty lacj ę, zewsząd: spod ziem i zaczęły narastać dźwięki. Płacz i krzy ki. Słabe, zduszone przez grubą m oskiewską glinę, odbite od liczny ch zakrętów łam any ch rur. Echo. Ludzie nie zdołali uciec, ty lko ich głosom się to udało. To by ło j ak poród. Moskwa by ła j ak kobieta, która sam a j uż um arła, ale w j ej kam ieniej ący ch wnętrznościach tkwiły j eszcze ży we dzieci. I chciały się urodzić, i płakały tam w środku. Ale Moskwa nikogo więcej nie wy puściła. Zacisnęła swoj ą betonową pizdę i zdusiła wszy stkie swoj e dzieci, te skończy ły się m ęczy ć i ucichły, wciąż nienarodzone. A ty toń się skończy ł. By ła noc. Moskwa zanurzy ła się w tej nocy j ak w wiadrze z brudną wodą, żeby zm y ć z siebie całą krew. Skończy się m glista noc, nadej dzie m glisty dzień i nikt owego dnia nie dowie się tego wszy stkiego, co zdarzy ło się wczoraj . Wszy stko zm y j e noc. Kto się dowie o czarny m tunelu, w który m j edni ludzie m łócili na oślep drugich kilofam i? Nikt. Kto się dowie o zagłuszarkach? Nikt. Kto o ty m , j ak bezbożnicy robili znak krzy ża i szli na karabiny ? I po co wszy scy um ierali? Z j akiego powodu? – Polatucha… Polatucha. A ci wrogowie istniej ą? Zachód, Am ery ka? Oni istniej ą? Czy oni w

ogóle istniej ą? Powiedz szczerze. Polatucha spoj rzał na niego z ukosa, ale w ciem ności wy dało się, że oczy m u się wy równały i patrzą prosto, prawidłowo. – Muszą by ć. – A po j aką cholełę nam włogowie? – powiedział Losza. – I bef nich fobie ładzim y ! – Gdy by chcieli, pieprznęliby w nas na wszelki wy padek. Kontrolnie. Jeśli bardzo by się nas bali. Nie m y ślałeś o ty m ? – Nie. – A wszy stkie pozostałe m iasta – Piter, Władik i cała ta drobna hałastra – nie m y ślałeś, dlaczego ich nie bom barduj ą? Czy m oże wszy stkich podbili, a m y tu j esteśm y tacy j edy ni niepodbici? – Nie! Co to dla ciebie za różnica, czy m y ślałem , czy nie?! – A taka, że nie m a żadny ch wrogów. W dupie nas m aj ą, Polatucha. Ci wrogowie. Nikom u nie j esteśm y potrzebni. Kupiłeś to i j a to kupiłem . Przez cały czas m y ślim y, że szy bko się kom uś poddaliśm y. Że tu u nas j est pępek świata. Że j esteśm y ostatni albo j edy ni, albo naj ważniej si. Że losy świata się tu u nas rozstrzy gaj ą. Dupa. Nic się tu nie rozstrzy ga. My tu buduj em y im peria, idziem y na karabiny, zdy cham y na budowach, karm im y sobą psy, ratuj em y ludzkość i to wszy stko pod kloszem . Cała nasza walka, ofiary, wy czy ny. To są wszy stko osiągnięcia m rówek w m rowisku. Nikt ich nie sły szy. Niepotrzebnie zdy cham y. Gdy by zdj ąć ten klosz… – Tarczę! To tarcza, a nie klosz! – Gdy by zdj ąć tę tarczę, nic się nie zm ieni. Tego j estem pewien. To nie m y j esteśm y potrzebni wrogom , Polatucha, ty lko wrogowie nam . – Jestem pewien – ciężko i ze złością powiedział Polatucha. – Jestem pewien, że stary m ówi prawdę.

– To znaczy, że j est durny – z taką sam ą złością powiedział m u Artem . – I on j est durny, a ty zdurniały. I j a też j estem durny, że to kupiłem tam , w Bałaszy sze. A teraz j uż po wszy stkim . Nic się j uż nie zrobi. Wtedy by ł dobry m om ent. Trzeba by ło roznieść wszy stkie te zagłuszarki w cholerę. Wszy stko zrównać z ziem ią. I by śm y zobaczy li. Tak, Sawielij ? – Tak – odpowiedział za zadeptanego Sawielij a Losza. – Niczego by ś nie osiągnął – splunął Polatucha. – Ty ch zagłuszarek j est wokół Moskwy nawty kany ch od grom a. A ludzie i tak by ci nie uwierzy li. – Dlatego że przez dwadzieścia lat robiliście im do głowy ! Jak m ieliby uwierzy ć?! To niby ich wina?! – Ja nikom u nie robiłem ! – Aha. Ty odstrzeliwuj esz wszy stkich, którzy nie pasuj ą do waszej historii. – Robię tak z wrogam i. Bronię oj czy zny przed wrogam i! I gdy by m cię, paplo j edna, nie wy ciągnął z Bałaszy chy, to ci od Hanzy w m inutę by cię zakopali! Nawet by ś nie pisnął! – To nie ty m nie wy ciągnąłeś! Ty lko stary ! I nie z litości! Ty lko żeby zachować swój zasrany sprzęt! I ty le! On – tobie – kazał – m nie – stuknąć! Mnie! Zastanów się! Kim j a dla niego j estem ? Zięciem ? Mężem j ego córki! Ale i tak skazał m nie na śm ierć! – Ale przecież cię nie stuknąłem . – Dzięki, ku…! – Proszę! – A za co m iałeś m nie zabić? Za to, że wiem o zagłuszarkach? Że wiem , j ak robią ludziom wodę z m ózgu? Czy dlaczego? Kiedy będzie czerwony m dawać naboj e, a j a się sprzeciwię? Dwadzieścia ty sięcy naboj ów! Dwadzieścia ty sięcy ! Sam j e dzisiaj ły kałeś! No, dość j uż by cia takim durniem ! – I co?! Za to woj na się skończy ! To by ł warunek Moskwina!

– To dlatego stary m ówił, że za wszelką cenę! Że trzeba będzie j ą zapłacić! Dwudziestaka! – A co, trzeba by ło zm asakrować naszy ch chłopaków?! Trzeba by ło zrobić j eszcze j eden bunkier?! Artem odwrócił się. – To Moskwin tam by ł? Poznałem go. Moskwin i ten drugi – Biessołow. Kim j est Biessołow w Hanzie? – Jakąś szy chą. Cholera ich tam wie. – Kłam iesz – powiedział z przekonaniem Artem . – Ty to wiesz. Kim on j est?! – Odwal się. – To przecież on słał kopertę führerowi przez naszego starego. I naboj e sekretarzowi generalnem u. On. I to j em u staruszek m elduj e? Co? Aleksiej owi Feliksowiczowi! Za co? Czy m m u zapłacił? Ty m i zasrany m i dżipam i?! – I co?! Hanza podniosła nas z kolan! Kiedy uciekłeś?! Po bunkrze. Wziąłeś swoj ą Aneczkę i od nas nawiałeś. A m y co? Ilu nas zostało po bunkrze? Połowa? A i ci wszy scy podziurawieni. Gdy by nie Hanza, rozpadliby śm y się, i to by by ło ty le. Stary robił, co m ógł. Inny ch chętny ch do pom ocy nie by ło. A on co – bez nóg i j ednoręki?! Miał się powiesić? A m y zostać naj em nikam i?! – Już uczciwiej zostać naj em nikiem ! Niż by ć teraz w waszy m Zakonie! – Spieprzaj ! Rozum iesz?! – Czy ty chociaż rozum iesz, czy m on za te terenówki zapłacił, za wintoriezy, za czapeczki? Naszy m i chłopakam i! Hanza nas wrobiła, Polatucha! Przecież ich wzy waliśm y ! W bunkrze! Wzy waliśm y ! Przy szli do nas? Wielka pom oc: opchnąć nam swoich by dlaków w m iej sce naszy ch chłopców! Którzy właśnie przez nich zginęli! On nas sprzedał! Sprzedał nas Hanzie! – Nie m oże. By ć. Musi istnieć j akiś powód. – A j aki by ł powód, żeby m nie sprzątnąć?!

– A j eśli j esteś szpiegiem ?! Dy wersantem ?! Próbowałeś zniszczy ć tarczę! A m oże grasz przeciwko nam ?! Wtry niłeś się! Powiedział, że j eśli spróbuj esz zerwać układ pokoj owy … Zagrozisz dostawie… To znaczy, że… – Czy im szpiegiem ?! Czy im dy wersantem ?! – Am ery ki. Nawiązałeś z nim i łączność ze swoj ego wieżowca i… – I co?! I pom agam im znów naprowadzić rakiety ?! Na swoich?! Na żonę, oj czy m a?! Na ciebie, krety nie?! Ciebie sprzedali, m nie sprzedali i wszy stkich naszy ch, ich dusze, pełną listę! Tak by ło. Rozum iesz?! – Poświęcili się, i ty le. A czerwoni… Tak trzeba. To trudne, ale tak trzeba. Czas się teraz j ednoczy ć, Artem . Choćby z czerwony m i. Jest inny wróg. Prawdziwy. Trudno zapom nieć o chłopakach. Wiem . Stary sam nie m oże ich zapom nieć. Widziałeś przecież. Widziałeś, że codziennie z nim i pij e. – On nie z nim i pij e. On po prostu chla! Chla, dlatego że by ł bohaterem , a został kadłubkiem ! Ani rączek, kuźwa, ani nóżek! A j eśli poważnie m y śli, że woj na z Zachodem się nie skończy ła… – Ona się nie skończy ła! – wrzasnął Polatucha. – Czy ty tego nie widzisz?! – Są j akiekolwiek dowody ?! Ten Biessołow?! Jak wam udowodnił, że trwa woj na?! Miałeś pranie m ózgu! Jak on was wszy stkich tak m ocno złapał za j aj a?! – To ty m iałeś pranie m ózgu! Oni zawsze! Wy łażą ze wszy stkich szczelin! Chcą nas zetrzeć z powierzchni ziem i! – Sukinsy n! – Artem zerwał się na zdrową nogę. – Niczego nie udowodnisz! Nikom u niczego nie udowodnisz! – A co ty m i udowodniłeś?! Jeśli to nie wrogowie, to j aki to m a sens?! – Jaki?! – Tak!

– Nie wiem ! – No to w takim razie się ode m nie odwal! Artem pom y ślał. Kiwnął głową. Odkuśty kał od niego. – Dokąd idziesz? – zawołał w ślad za nim Polatucha. – Masz racj ę – nie odwracaj ąc się, odpowiedział sam sobie Artem . – Masz racj ę. Musi by ć j akiś sens. Po prostu j eszcze go nie rozum iem y. I twój staruszek też nie rozum ie. I wątpliwe, żeby Swinołup to wiedział. Dobrze, że j est kogo zapy tać. – Zaczekaj ! Artem ! Artem ! Polatucha dogonił go j uż przy placu Łubiańskim . Oddał m u swoj ą m askę przeciwgazową. – Weź j ą. Ja j uż tak doj dę. Artem się nie spierał. Napluł m asce w oczy, przy m ierzy ł. Powiedział nosowo do Polatuchy : – Dziękuj ę. Teraz nij ak nie m ogę zdechnąć przedwcześnie. Od Łubianki, kulej ąc, powlókł się w dół. Obok Teatru Bolszoj , z którego zaprzężony w konie wóz spadł w przepaść, obok bezłzawy ch fontann, obok hoteli dla gości z tam tego świata, obok psich ulic, niem ego parlam entu i udaj ącego zdechłego Krem la z wy gasły m i gwiazdam i i m uram i broniący m i przed nie wiadom o kim ; to by ło gdzieś tutaj . Zatrzy m ał się. By ło ciem no. Jak on to zrobił? Gdzie stał? Krew sączy ła się z dwukrotnie przestrzelonego lewego ram ienia, tak j akby by ło j ej w Artem ie nieskończenie wiele, i robiło m u się bez niej ciężko. Słabo. Ale wciąż szukał, szukał; przy pom inał sobie. Powlókł się w j edną stronę, potem w drugą. Ze słabego księży ca nie by ło wiele poży tku. Nie m ógł zobaczy ć czarnego na czarny m i wątły blask nie pom agał Artem owi. Opadł na kolana, ruszy ł, m acaj ąc ręką po chropowaty m asfalcie. Naj pierw złowił but, potem klam kę od drzwi, nie wiedzieć czem u porzuconą pośrodku j ezdni.

Podeszli Losza i Polatucha. – Czego szukasz? – Odpowiedzi – zażartował Artem i sam zaśm iał się ochry ple do swoich gum owy ch uszu. W końcu znalazł. Zguba sam a bły snęła do Artem a światłem księży ca zza uchy lony ch obłoków. Na czarnoszary m asfalcie leżał czarnoszary rewolwer. Nagan Swinołupa do rozstrzelań. Wziął go do ręki. Ciężka, twarda, zła broń. Artem właśnie tego teraz potrzebował. Po niego tu właśnie szedł. Okazuj e się, że bez niego niczego się tu nie da zrozum ieć. To właśnie tę oksy dowaną lufę należało wepchnąć Biessołowowi do gardła. Niech przez nią oddy cha – i wy j aśnia Artem owi, dlaczego ludzie m uszą siedzieć w m etrze. – To wfy ftko? – zapy tał go Losza. – Jakie wszy stko! – spoj rzał na niego Artem . – Teraz do burdelu! 19 // Co pisać Na Trubną został wniesiony. Polatucha wtaszczy ł go na plecach. Niósł go po powierzchni, boj ąc się zej ść do m etra. Artem kaszlał j uż rdzą. Kiedy m aj tał nogam i, wisząc Polatusze na plecach, wciąż go przekony wał, żeby dał m u pój ść sam em u. Ale kiedy ty lko stawał na nogach, od razu padał na kolana. Mechanizm przestawał się obracać. Kluczy k w plecach zatrzy m y wał się. Ale kiedy przy szli na Cwietnoj Bulwar, przeskoczy ła m u w piersi j akaś spręży nka i postanowiła j eszcze pobrzęczeć. Artem rozproszy ł ręką czerwoną m głę przed oczam i, wy prostował się. Czuł to: na niewiele starczy m u czasu. Musi zrobić j edną rzecz, ale ważną. Wy m acał rękoj eść nagana: tak? Nagan się zgadzał. – Zaprowadź m nie do Saszy. Sły szy sz, Losza? Pam iętasz, gdzie to j est? – Aha. Chcef m ieć piękną fm iełć! Z lafeczką chcef wy kitować? Nie, naj piełw idziem y ci

zacełować dziułki! No dobra. Skoro ty lko dziurki. Na Cwietny m Bulwarze działo się coś dziwnego. Na stacj a pełno by ło zbiegły ch faszy stów. Zagubiony ch, żałosny ch, pokonany ch. Kolej arskie faszy stowskie m undury, przem oczone i właśnie wy sy chaj ące, zbiegały się i kurczy ły na nich, tak j akby szy to j e do dziecięcy ch zabaw czy przedstawień, a dorośli włoży li j e teraz na siebie i zaczęli robić w nich wszy stko na poważnie. Twarze faszy stów by ły podrapane i uty tłane w błocie, a ich podkute buciory się rozeschły. – Co to? Co fię ftało? – dopy ty wał Losza znaj om e prosty tutki. – Zatopiło całą Rzeszę. Zawaliła się Puszkińska. Tadży cy krzy wo powiększali stacj ę. Zawaliła się, a potem i sąsiednie. Zalało ich. – Tadży cy krzy wo… – uśm iechnął się krzy wo Artem . – Wszy stkiem u winni Tadży cy. A to sukinkoty. – Wszy scy się rozbiegli. Z Twerskiej – na Maj akowską. Z Czechowskiej ludzie przy szli tutaj . – A co z woj ną? – Nie wiem y. Nikt niczego nie wie. Dobrze wam tak, m y ślał Artem . Może Bóg naprawdę słucha, przy j m uj e skargi. Ktoś, m oże tam ta kobieta z taczki, zdąży ła donieść Panu Bogu, zanim j ej głowę rozłupano prętem zbroj eniowy m . Pan policzy ł na kościany m liczy dle, ilu j est w Rzeszy grzeszników, a ilu sprawiedliwy ch, i postanowił Rzeszę zam knąć i opieczętować. Ty lko po co w ogóle j ą otwierał? A co z Hom erem ? – Nie wiecie, czy staruszek się uratował? Z Czechowskiej ? – zaczepiał kolej arzy Artem . – Hom er? Odskakiwali od niego.

Wzięli go do lekarki: ta pośród ukąszeń kolczasty ch knutów znalazła krwawiące wrzody, przebite w skórze prom ieniowaniem j ak szy dłem . Powiedziała: j uż niedługo. Potrzebna j est naty chm iastowa transfuzj a, ale doktor od chorób wenery czny ch nie m a czy m ani czego przetaczać. Wy m y ślaj ąc Artem owi od naj gorszy ch, wy dłubała kulę, zalała dziurki j akąś sferm entowaną cieczą, przy łoży ła wy gniecioną szm atkę, żeby wsączała się w nią krew z poharatanej skóry. Dała m u przeterm inowanego analgety ku. Zrobiło m u się od niego lepiej . Więc to stąd brał go Sawielij . – Co teraz robim y ? – zapy tał Polatucha. – Trzeba ci znaleźć norm alnego lekarza. Nie tę pizdę iwanownę. Wlej ę ci z powrotem twoj ą j uchę. Z odsetkam i. – Nie. Idę na kurwy – powiedział Artem , kiedy ty lko analgety k schłodził m u rany. – Potem się rozliczy m y. – Ja tef – puścił m u oko Losza. – Tef m ufę fobie złobić tłanffuzj ę. – Na twoim m iej scu, Artem y cz, raczej by m się m odlił – pokręcił głową Polatucha. – Lepiej bez ty ch łzawy ch tekstów – odparł Artem . – Masz, weź trochę kulek. Artem wziął. – Pój dziesz się poddać? – zaj rzał w zezuj ące oczy Polatuchy. – Nie. Stary nie wy bacza dezerterom . – A j eśli m nie wy dasz? – Wtedy zgnoi m nie twoj a Anka – powiedział m u Polatucha – co będzie j eszcze gorsze. Dobra. Ja też m am tu j edną ukochaną. O, tam . Zm ęczy sz się, to przy j dź. – Odpłowadzić cię? – zapy tał Losza. – Nie trzeba. Przy pom niałem sobie. Rzeczy wiście sobie przy pom niał.

Rozstali się. Artem , kuśty kaj ąc w przeciwny m kierunku niż oni, j eszcze się obej rzał: czy rzeczy wiście się rozstali? W tej ważnej sprawie nie chciał nikogo prosić o pom oc. Na Cwietny m roiło się od rozm aitej hałastry. Kto tu j est agentem czerwony ch, kto Zakonu, a kto Hanzy ? Nasłuchuj ą, szukaj ą go. Na pewno szukaj ą. Prawa ręka w kieszeni. Nie wy puszczał z palców nagana. A u Saszy by ło pusto. W środku nikogo nie m a, drzwiczki zam knięte. Zaniepokoił się: a j eśli Biessołow j ą stąd zabrał? A j eśli stało j ej się coś złego? Naprzeciw po przekątnej m ieściła się ponura knaj pa na półtora m iej sca. Odgrodzona słom kową zasłonką. Można by ło usiąść tak, że m iej sce pracy Saszy by ło stąd widać przez zwisaj ące słom ki, a przechodnie nie poznaliby Artem a od razu. Artem spoglądał na zam knięte drzwi. Chciał m y śleć o Saszy, a przy chodziły m y śli o Ani. Włady wostok, nieźle. Dlaczego nie m ówiła m u wcześniej o Włady wostoku? Może lepiej by m u się z nią ży ło, gdy by o ty m Włady wostoku wiedział. Obok m am rotali nachy leni ku sobie dwaj m okrzy faszy ści. Oglądali się na Artem a podej rzliwie. Usiłował poczuć do nich nienawiść, ale nij ak m u się nie udawało: cały wy palił się na Kom som olskiej . Żeby ich uspokoić, j ako dodatek do analgety ku zam ówił wódkę. Na j edzenie nie m ógł patrzeć, od sam ej m y śli kręciło m u się w głowie. – Dietm ar… – doszem rało się do Artem a pom iędzy um y ślnie niewy raźnie wy m awiany m i słowam i. – Dietm ar… Zawahał się i zdecy dował. – Znacie Dietm ara? – zapy tał ich. – Ktoś ty ?

– Pracował u niego człowiek. Ilj a Stiepanowicz. Miał pisać dla niego książkę. A z ty m człowiekiem j eszcze j eden. Hom er. Mój towarzy sz. – Py tam , kim j esteś. – Wy pełniałem dla Dietm ara zadanie – przy znał szeptem Artem . – Na Teatralnej . – Agent? – faszy sta przy siadł się bliżej . – Dy wersant. – Dietm ar heroicznie… – Znam sprawę. – Cała j ego agentura przeszła do m nie – oznaj m ił tam ten. – Teraz będziesz pracował ze m ną. Jestem Dietrich. Artem owi zachciało się śm iać. Patrzy ł j uż na Dietricha trochę spod obłoków. Z tej wy sokości wiele rzeczy m ogło się wy dać śm ieszne. Ale nie wszy stko. – Chłopie… – Artem otarł usta grzbietem dłoni, pokazał Dietrichowi rzadką krew. – Daj um rzeć w spokoj u. – Naprom ieniowany ? – zrozum iał Dietrich i odsunął się. – Czy żby ś to ty by ł ty m stalkerem ? Zwerbowany m ? Artem pod stołem ostrożnie pociągnął rewolwer do siebie, żeby nie zaczepił grotem iglicy o kieszeń. – Znałeś Hom era? – A ciebie przy padkiem tam nie zabili, na Teatralnej ? – Jak widzisz. Wy glądało na to, że Dietm ar przy dzielił go do poszerzania przestrzeni ży ciowej bez zbędny ch konsultacj i. – Dobra… Jeśli j esteś naszy m weteranem …

– Nie drzy j się. Tu wokół są uszy. – Są tutaj . Wy dostali się. Pij ą obok. I j eden, i drugi. To też m oi podopieczni. Przy prowadzić ich? – Przy prowadź. Hom er ży j e. Chwała Ci. Trzeba go znaleźć, poczekasz, Sasza? To Artem owi został ty dzień ży cia czy ile tam . A Hom er nigdzie się nie wy bierał. Trzeba chociaż wy spowiadać się Hom erowi do j ego zeszy ciku. Niech wszy stko sobie zapisze. O m asztach, o wy kopach, o tunelach, o grzy bach i naboj ach. O ty m kurewskim Zakonie niech wszy stko zapisze. I naj ważniej sze, naj świętsze – o ty m , że świat istniej e. Chciałeś historii, będziesz m iał historię. Staruszek siedział ledwie dwadzieścia m etrów dalej . Pił z Ilj ą Stiepanowiczem ponuro, bez stukania się szklankam i. Ale kiedy zobaczy ł Artem a, oczy m u rozbły sły. Hom er by ł rozczochrany – wieniec siwy ch włosków stroszy ł się wokół ły siny i w żółty m świetle żarówki wy dawał się złotą aureolą. Ochłonął. W rękach m iał kurę – tę sam ą, od Oleżki. Nikt j ej nie ukręcił szy i, nikt nie zrobił z niej zupy ; spasła się nawet na faszy stowskiej karm ie, aż lśniła, zaraza. Artem wstał do niego, obj ął staruszka. Ile się nie widzieli? Rok? – Ży j esz. – I ty ży j esz. – Co u ciebie, dziadku? – Co u m nie? Zaczęliśm y z Ilj ą… pracować – Hom er popatrzy ł na towarzy sza Artem a. – Dzień dobry. – I j ak wam idzie? – zapy tał Artem Ilj ę Stiepanowicza.

– Dobrze – odparł ten Dietrichowi. – Piszem y. Są efekty. – To świetnie – powiedział Artem . – Dziadku, chodźm y się przej ść, co? Dziękuj ę, kam erad – skinął głową Dietrichowi. – Nie zapom nę do grobowej deski. Dietrich chciał oczy wiście iść za nim i, podsłuchiwać. Ale za słom kową zasłonką sty gły grzy by i grzała się wódka. I chy ba nie by ło j uż Rzeszy. – Ani kroku poza stacj ę! – zady sponował surowo. – Aż do dalszy ch dy spozy cj i. Powlekli się przez pokoiki: baby by ły nawleczone na kory tarz j ak korale. Jak tu znaleźć ustronny kąt? – Piszecie? – dopy tał na razie Hom era Artem . – Nie za bardzo. – A co? – Ilii żona się powiesiła. Narine. Rozpił się. – Kiedy ? Kiedy to się stało? – No, popracowaliśm y parę dni i… A führer wy m agał… Codziennie przy chodził osobiście, czy tał, wy py ty wał. Ogólnie rzecz biorąc, m usiałem pisać za dwóch. Ilj a obiecał, że zrobi m nie za to współautorem . Im ię na okładce i tak dalej . Miło? – Oho – Artem spoj rzał na Hom era. – I j aki j est ten führer? – No… Tak… We współży ciu… To zwy czaj ny. – Zwy czaj ny – powiedział Artem . – No, j asne. Naj zwy klej szy człowiek. I też pewnie j akiś Wasilij Pietrowicz. – Jewgienij Pietrowicz – poprawił go Hom er. – Prawie – uśm iechnął się Artem . – Doszliście j uż do ułom ny ch? W podręczniku? – Nie zdąży liśm y – odpowiedział Hom er i popatrzy ł dookoła. – I teraz nie wiadom o j uż, czy zdąży m y. Wszy scy pouciekali. Z Rzeszą koniec. Führer gdzieś zniknął.

Kura rozprostowała skrzy dła, j akby do lotu; a Hom er, znaj ąc j uż kurze zwy czaj e, wy stawił j ą na wy ciągnięty ch rękach z dala od siebie. Ta skuliła się i narobiła na ziem ię. – Niesie się chociaż? – zainteresował się Artem . – Nie. Boj kotuj e – uśm iechnął się niewesoło staruszek. – Chociaż nafaszerowałem j ą j uż całą skorupkam i. Cholera wie, w czy m rzecz. Szli dalej , rozm awiali, m ij aj ąc zgnębiony ch faszy stów i podekscy towane dziwki, wśród czy ichś ochów i achów, m iędzy j edny m świstem pej cza a drugim , dostraj aj ąc się do ry tm u czy j ej ś zepsutej m iłości. – No cóż. Za to nie trzeba będzie zagłuszać wy rzutów sum ienia – powiedział Artem , czuj ąc, j ak przez zm ęczenie podkrada się pokusa, żeby wszy stko opowiedzieć. – Teraz m ożesz pisać swoj ą własną książkę. Tak j ak chciałeś. – Swoj ą, której nikt nie wy drukuj e. – Zależy, co w niej napiszesz. – A co napiszę? Wy dało m u się, że ktoś się za nim i wlecze. Odwrócił się raz, drugi. Człowieczek j akby rozpły nął się we m gle. Może i nie szedł za Artem em , ty lko do swoich wesoły ch spraw. A m oże został trochę w ty le, żeby nie rzucać się ludziom w oczy. Ręka na naganie. – Znalazłeś swoj ą Saszę? – zapy tał Hom era Artem . – Swoj ą? Nie. Ty … – Ona tu j est, dziadku. Wczoraj tu by ła. Mówiłem z nią. O tobie. – Wiesz?… Wiesz, gdzie ona j est? – Wiem . – Wszy stko z nią w porządku? Dokąd idziem y ? Chodźm y lepiej do niej … I co… Ona tu… co

robi? – A co tu robią kobiety, dziadku? Pracuj e. – Nie, przestań! Sasza?… Nie wierzę. – Tak. – Nieprawda! – A powiedz m i… Z Hunterem to prawda? Że się rozpił? Nawet nie wiedziałem , że się znacie. – Hunter? Ty go też?… Skąd? – To on wy słał m nie na wy prawę. Wtedy. Przeciwko czarny m . Po rakiety. Nie opowiadałem ? A on nie opowiadał? Czy to nie z tego powodu pił? Nie przez czarny ch? Czy dlaczego? – On? Nie wiem . On… W ogóle m ało rozm awialiśm y. Niewy starczaj ąco. – Przecież to o nim pisałeś książkę. Tę swoj ą, w zeszy cie. Więc j ak to by ło? – Nie wiem . On, rozum iesz… To nie by ł prawdziwy bohater. To j a chciałem z niego zrobić bohatera. Żeby ludzie czy tali i się inspirowali. – Dlatego zrobiłeś z niego niepij ącego? – Skąd to… – Mówię ci: Sasza m i to wszy stko powiedziała. Nie wierzy sz m i czy j ak? – Muszę do niej iść. Zobaczy ć. Sam chcę się przekonać. – Później . Wy trzy m aj . To ważne. O, tu chy ba nikogo nie m a… Wej dź. Zaczekaj , sprawdzę tu wszy stko… – A co do Huntera… Tak! No, kom u by się chciało czy tać o alkoholiku? Brać go za przy kład? Rozum iesz? To m usi by ć m it. Piękny. Ludzie siedzą w ciem ności, w beznadziei. Potrzebne im światło. Bez światła całkiem podupadną. – Rozum iem . A teraz ty posłuchaj .

Artem pochy lił się do niego i wy szeptał gorączkowo do włochatego starczego ucha: – Dziadku, ludzie siedzą w ciem ności, bo świat j est przed nim i ukry wany. Zachód nie został zniszczony, dziadku. I nie cała Rosj a. Są inni ocaleni. Prawie cały świat przeży ł. Nie wiem dokładnie, j ak oni tam ży j ą, ale… Włady wostok, twoj e Polarny j e Zori, Pary ż, Am ery ka. – Co?… – Ich wszy stkich przed nam i ukry waj ą. Pracuj ą zagłuszarki. Wokół Moskwy rozstawiono zagłuszarki. Maszty radiowe, które tłum ią wszy stkie sy gnały z inny ch m iast. – Co? – To Hanza. A m ój Zakon o ty m wie. Służy Hanzie. I sprząta wszy stkich, którzy dostaną się tu z zewnątrz. Znaj duj e ich i likwiduj e. I wszy stkich próbuj ący ch się stąd połączy ć ze światem zewnętrzny m tak sam o. I to dlatego nikt nie wie. A Linia Czerwona, j ak sądzę, budowała dla Hanzy wiatraki. Tam , w Bałaszy sze, takie wiatraki generuj ą prąd dla zagłuszarek. I j est tam rów zrobiony koparką, wielki wy kop, cały zasłany trupam i, które pożeraj ą pięcionogie psy. Wszy scy razem , budowniczowie i przy by sze spoza m iasta. A Hanza daj e za to czerwony m naboj e. Albo i nie za to, ty lko tak po prostu, w ram ach wsparcia. Dwadzieścia ty sięcy naboj ów, wy obrażasz sobie?! A czerwoni rozstrzeliwuj ą ty m i naboj am i bunty grzy bowe. Prosto w tłum . Ludzie idą na karabiny, proszą o grzy by, a tam ci ich koszą, koszą, koszą… Niczego nie chcą wiedzieć. Mówisz im : m ożecie stąd wszy scy uciec, z m etra! Tam , na górze, j est ży cie! Uciekaj cie! A ci prą do Hanzy i pod kule… Dlatego właśnie j est ważne, żeby ś wszy stko to sobie zapisał. W zeszy cie. Aha, j eszcze j edno. Oni wszy stkich okłam uj ą, że trzeba nas tu trzy m ać, bo dookoła są wrogowie, bo woj na trwa, ale to wszy stko łgarstwa, j estem pewien, że to łgarstwa. A po co – j eśli m i się uda, to się dowiem . Ale na razie pisz, j ak m ówię. Dobrze? Pisz, żeby ludzie to wiedzieli. To ważne. Hom er odsunął ucho, przy j rzał się Artem owi dokładnie; tak j akby m iał szukać po om acku m iny pułapki. I współczuj ąco, ale starał się to współczucie ukry ć, bo zdawał sobie sprawę, że

ży łka urucham iaj ąca zapalnik j est niewidoczna, a współczuciem m ożna o nią zaczepić. – Jak się czuj esz? – zapy tał. – Prawdę m ówiąc, kiepsko wy glądasz. – Ze m ną koniec – powiedział Artem . – Może ty dzień m i został. Dlatego pisz. Zapisuj . – Co m am zapisy wać? – Wszy stko. Wszy stko, co ci teraz opowiedziałem . Hom er skinął głową. – Dobrze. – Wszy stko zrozum iałeś? Mam opowiedzieć j eszcze raz? – Artem uniósł się na zdrowej nodze, wy j rzał na kory tarz. – Nie wszy stko. – Co j est niej asne? Hom er się wahał. – No, to… Wszy stko… Trochę dziwnie… Brzm i. Tak prawdę m ówiąc. Artem się odsunął. Obej rzał staruszka z dy stansu. – My ślisz… Nie wierzy sz? Też m y ślisz, że m nie poj ebało? – Tego nie powiedziałem … – Posłuchaj . Rozum iem , że to wszy stko j est dziwaczne. Ale to prawda, rozum iesz? Jest odwrotnie, wszy stko, co wiesz o m etrze – że na powierzchni nie m a ży cia, że nie m am y dokąd iść, że czerwoni są przeciwko Hanzie, że Hanza to ci dobrzy, w ogóle wszy stko… W ogóle wszy stko –

właśnie tak – j est kłam stwem ! Po prostu ży liśm y w nim tak długo… – Jedno m iasto to j eszcze m ożliwe… Czy dwa… – Hom er zm arszczy ł się, j akby dokony wał wy siłku, żeby uwierzy ć. – Ale cały świat? I zagłuszarki. I Hanza. – Nieważne. Na razie po prostu to zapam iętaj . A potem zapiszesz. Zapiszesz sobie? Niedługo

m nie j uż nie będzie, dziadku. Nie chcę, żeby to wszy stko przepadło. To zadanie dla ciebie, sły szy sz? Dowiedziałem się tego. I j eśli ty – ty ! – nie um ieścisz tego w swoim zeszy ciku… To nikt nigdy się tego nie dowie. Dziś spróbuj ę… Nieważne. By ć m oże nic m i z tego nie wy j dzie. Ale ty – rozum iesz? – ty ! – m ożesz coś zm ienić. Zrobisz to? Zapiszesz? Staruszek przeżuł sprawę. Pogłaskał kurę. Ta siedziała senna. – Nawet j eśli to wszy stko prawda… Kto coś takiego wy drukuj e? – Co za różnica kto? – No j ak to… A j ak się ludzie m aj ą dowiedzieć? – Dziadku! Czy to trzeba koniecznie drukować? Hom er – ten prawdziwy Hom er – przecież w ogóle niczego nie pisał. On by ł ślepy ! Po prostu m ówił. Śpiewał czy co tam j eszcze… I ludzie go słuchali. – Tam ten Hom er – tak – zgodził się staruszek. – Ten prawdziwy – powtórzy ł z ponury m uśm iechem . – Dobra. Oczy wiście, zapiszę. A ciebie trzeba zabrać do lekarza. Co to za gadanie, że ty dzień ci został! I chodźm y … Zaprowadzisz m nie do niej ? – Dziękuj ę, dziadku. Potem ci j eszcze… Bardziej szczegółowo. Kiedy się dowiem . Po prostu ci pody ktuj ę. Jeśli m i się uda. Hom er m ilczał, kiedy szli. Coś m u j eszcze wzbierało w ustach i wciąż ssał j ęzy k, zaciskał zęby, żeby tego czegoś nie wy puścić. Potem wy m am rotał: – I wiesz co j eszcze? Musiałem naskrobać parę arty kulików do ich gazetki. Pod przy m usem . Takie tam , wiesz… O zawaleniu Schillerowskiej … – Ale to pod przy m usem . – Pod przy m usem . Wrócili. A tam wszy stko by ło po nowem u. Dietrich z towarzy szem skończy li j eść i zniknęli. A z klitki

Saszy dobiegały j ęki. Wszy stko by ło z nią w porządku. – To tu – powiedział Artem . Spoj rzeli po sobie. Usiedli, żeby poczekać za zasłonką, wpatrzeni każdy w swoj ą szklankę. Hom er wiercił się, kasłał. Artem wsłuchiwał się w siebie: co tam j est? Wy ł w nim wiatr. Obracał żelazny m i śm igłam i, skrzy piał, zam ieniał się w siłę m aj ącą sprawić, by Artem j eszcze trochę poby ł na ty m świecie. Gdzie j esteście, białobrzuche statki powietrzne? Dokąd lecicie gnane ty m wiatrem ? Pił wódkę: w szklance po ty m , co upij ał, rozchodziła się różowa od krwi chm urka, a wewnątrz Artem a chm ura m ętna j ak sam ogon. Ogarniał go sen. Jak długo nie spał? Dobę? Doj ęczeli do końca; zapinaj ąc się, wy szedł na zewnątrz j akiś wy m oczek. Uśm iechnął się zwy cięsko. Co z ty m zrobić? Hom er zerwał się z m iej sca, podreptał tam . Kurę zostawił. – Sasza?! – Hom er… To ty ?… Artem się nie ruszał. To nie j ego rozm owa. Ale nie m ógł nie sły szeć. – Boże… Ty tutaj … Dlaczego ty ? Saszeńka… – Wszy stko ze m ną w porządku. – Ja… My ślałem , że um arłaś… Szukałem cię tam , na Tulskiej … – Wy bacz. – Dlaczego m i nie powiedziałaś? Nie znalazłaś? – A j ak ty m nie znalazłeś? – Ja… Artem . Znasz go? To on m i pokazał. – Jest tutaj ?

– Ty … Dlaczego się ty m zaj m uj esz? Sasza? Dlaczego babrzesz się w ty m brudzie? – Czy to brud? – Ty nie powinnaś. Nie m ożesz. Wiesz co… Spakuj swoj e rzeczy. I chodźm y. Artem pogładził bębenek nagana. Jeszcze nie teraz. Jutro, poj utrze – kiedy zj awi się u niej Biessołow. Niech odpowie. Potem – proszę bardzo. Dobrze? Kura patrzy ła na niego, przekrzy wiaj ąc głowę w bok. – Dokąd? Nigdzie nie pój dę. – Jak to? Trzy m aj ą cię tu? Jesteś niewolnicą? Możem y … Poproszę… – Nie. – Nie rozum iem ! Możesz zarabiać w inny sposób… Jeśli trzeba cię wy kupić… Trzeba cię wy kupić? – Nie j estem niewolnicą. – Więc co?! Nie rozum iem … – Jestem tu na swoim m iej scu. Opowiedz m i lepiej o sobie, j ak się m asz. Jak… Hunter? – Nie wiem . Boże święty … Co znaczy : na swoim m iej scu?! – Tam , gdzie j estem potrzebna ludziom . – To głupota, to brednie! Nie m asz j eszcze osiem nastu lat! Co ty w ogóle m ówisz?! To j est burdel! Melina! Wszy scy ci brudni faceci… Tak nie m oże dalej by ć! Wy chodzim y ! – Nie. – Idziem y ! – Puszczaj ! Kura wsłuchiwała się uważnie: niepokoiła się o Hom era. A Artem się nie wtrącał. Nie m iał prawa. Zresztą po czy j ej stronie m iałby stanąć? – Nie m ożesz! Nie m asz prawa! Nie j esteś prosty tutką!

– Tak j akby to by ła naj gorsza rzecz, j aka m oże się człowiekowi przy darzy ć. – Ty … j esteś biedną dziewczy nką. Zgubiłem cię… To m oj a wina… – To nie twoj a wina. I nie j esteś m oim oj cem . – Ja nawet nie… Dlaczego chcesz tu by ć? Przecież nie m usisz!

– To wszy stko? My ślałeś przecież, że um arłam . Oto j a, ży wa – co za różnica: prosty tutka czy nie? – Ty ! Nie! Jesteś! Prosty tutką! – A kim ? Jakiś człowiek zatrzy m ał się przed otwarty m i drzwiam i. Wy golony kark w fałdach skóry. Na plecach stroszy m u się skórzana kurtka. Ochroniarz? Sprawdza, czy j ego pan m oże wej ść? Artem przetarł oczy, pochy lił się do przodu, popatrzy ł w prawo i w lewo. Ciem ne włosy z przedziałkiem , wory pod oczam i – nie m a w tłum ie takiego człowieka? – Nie j esteś dziewczy ną, która za naboj e będzie się… Która pozwoli… Się… Coś takiego ze sobą… Nie taką cię pam iętam ! – Jasne. A j eśli teraz j estem taka, to co? – Nie! To obrzy dliwe! – No to zrób m nie inną w swoj ej książce. Zrób m nie taką, j aka ci się podoba. Co za różnica, czy m się zaj m uj ę w ży ciu? Co za różnica, j ak by ło z Hunterem ? – Co to m a do rzeczy ? – Skończy łeś swoj ą książkę? Jak? Co się stało na Tulskiej ? – Nie pam iętam . Potop! Przedzieraj ące się wody gruntowe. – Cud. Jest tam u ciebie cud? – To nie wersj a ostateczna.

– No, ale przerobiłeś rzeź na cud. To i m nie przerobisz. Zrób ze m nie wróżkę. A teraz wy bacz. Mam zaraz kolej nego gościa. Przy j m uj ę na zapisy. Jak doktor. Zrób ze m nie doktora. – Nie odej dę! Człowiek z pofałdowany m karkiem wy słuchał tego wszy stkiego, splunął i odszedł. Artem się rozluźnił. Gładził Riabę palcam i. Kura drzem ała. Nagan nie spał. Analgety k z wódką obracały tą spelunką, obracały światem , obracały niepewnie przy kręconą głową Artem a. Wy szedł w końcu Hom er – wstrząśnięty, j ak oblany lodowatą wodą i porażony prądem . – Dlaczego ona to robi? – Idź. Idź, dziadku. Daj m i z nią porozm awiać. Potem … Zobaczy m y się. Może w ty m sam y m barze. Gdzie siedzieliście z Ilj ą. Przekaż m u kondolencj e. – Ty też?… – Popatrz na m nie. Gdzie m i do ty ch rzeczy ? Chcę porozm awiać. – Zabierz j ą stąd, Artem . Dobry z ciebie chłopak. Szczery. Zabierz j ą. – Szczery. Dobra. Zapukał. Sły szała j uż j ego głos, nie by ła zdziwiona. Zatoczy ł się do środka. – Cześć. – Wróciłeś! By łeś w swoj ej Bałaszy sze? – By łem . – Jesteś blady j ak ściana. Usiądź. Chcesz czegoś? Wody ? Proszę, tu j est woda. By ła zadziwiaj ąco czy sta, ta Sasza. Świeża. Żaden brud się j ej nie im ał. Dopiero co ktoś j ą m iażdży ł, rozry wał na kawałki, a ta poprawi ty lko włosy – i znów j est rześka. Jak ona to robi? Jak kobiety to robią? Może wy pij aj ą m ężczy zn? – Tam … Tam są zagłuszarki. W Bałaszy sze.

– Jakie zagłuszarki? – Saszeńka. Ten człowiek, którego nazy wasz panem … Biessołow… – Zaczekaj . Co ty tu m asz? Boże, j akie straszne wrzody. I to… j esteś rozpalony. Masz gorączkę. – Zaczekaj . Sły szy sz? Ten Biessołow. Kim on j est? – Masz pistolet. – Kiedy on przy j dzie?.. – Biedny. Gorzej ci, tak? – To on? Ten zboczeniec, który cię wtedy wy korzy stał, w nocy ? Który m nie wy korzy stał? Który na nas patrzy ł? – Który nas ze sobą poznał? – Posłuchaj . Posłuchaj m nie. Kiedy on przy j dzie? Chcę z nim pom ówić. Muszę. – Po co? – Po co. On stoi na szczy cie tej piram idy. On ty m wszy stkim rządzi. Kręci czerwony m i, faszy stam i… Mły narzem . Chcę to zrozum ieć. Jaki to m a sens. Że wszy scy j esteśm y w m etrze. Na czy m polega plan. Niech powie. – Patrz. Zaschły ci strupy. Po poparzeniach. Mogę? – To… Mówiłaś, że sam się tu przy paliłem ? – Tak. – Dlaczego to zrobiłem ? Po co? – Porozm awiałeś z nim i się przy paliłeś. Z Aleksiej em . – Ja? Czy li… To przez Zakon? Ja tu… Przy paliłem dewizę Zakonu. Opowiedział m i coś o Zakonie? O ty m , czy m się teraz zaj m uj ą? – Przy pom niałeś sobie?

– Czy li ty też o wszy stkim wiedziałaś? – Artem . Chcesz się położy ć? Ledwo się trzy m asz na nogach. Ukucnął pod ścianą. – Dlaczego m i nie wy j aśniłaś? Po co wy słałaś m nie do Bałaszy chy ? – Niczego tu nie zdziałasz, Artem . Czasem m ożna ty lko przy palić się papierosem . I ty le. – I o zagłuszarkach?! I o cały m świecie?! – Tak. – Kiedy on przy j dzie? Kiedy ?! – Nie wiem . – Wiesz! Mówisz przecież, że go wy czuwasz! Powiedz! – Czego od niego chcesz? – Ukry j m nie. Ukry j . Proszę cię. Ukry j m nie tutaj . – Ukry j ę – ukucnęła obok niego, pogładziła go czule po goły ch skroniach, po ciem ieniu. – Posiedź sobie za zasłoną. Zaciągnęła kotarę. – Jeszcze m ożna coś zdziałać. Jeszcze wszy stko m ożna. Patrzy ł j eszcze na tkaninę pom alowaną w kwiatki i pośrodku każdego kwiatuszka widział czy j ąś pozbawioną oczu poty licę, całe pole kwiatów z poty licam i. By li tu przedstawieni wszy scy ludzie z Linii Czerwonej , bez twarzy, ży j ący ty lko po to, żeby kiedy ś im w tę poty licę wy strzelono: taki ornam ent. – Po co? – szeptał do siebie Artem uparcie, żeby nie zasnąć. – Choćby ś by ł panem , choćby ś by ł sam y m diabłem . Wszy stko opowiesz. Po co nam to robisz. Po co robisz to ludziom . Po co m am y tu siedzieć. A j eśli nie powiesz, to dostaniesz kulkę w łeb. Z waszego własnego nagana. Między oczy. Sukinsy nu.

Lulał się, lulał – i zasnął. 20 // Cuda I um arł. Zawsze by ł ciekaw, czy coś tam j est, czy po prostu wy łączaj ą światło. I czy nie dałoby się z kim ś um ówić, żeby poj echać z powrotem , do dzieciństwa. Do czasów sprzed woj ny, do j eszcze ży wej m atki na j eszcze ży wą ziem ię. To by łby doskonały raj . Ale świat pozagrobowy okazał się inny. Jakie ży cie, taka śm ierć: zam knięta na głucho. Co naj wy żej by ło czy ściej i ściany by ły świeżo pom alowane. Olej ną. Skoro całe ży cie m iał wy m alowane farbą olej ną, to i raj z piekłem powinny takie by ć. Oprócz ścian by ło łóżko. Obok stało ich więcej , posłany ch, pusty ch. Dziwne: przecież nie sam tu um arł. By ła j eszcze m etalowa ty czka, a na niej wisiała przeźroczy sta torebka z j akim ś pły nem . Od torebki do ręki Artem a prowadziła gum owa rurka, zastępowała m u krew j akim ś świństwem . Aha. Zatem ży j e. Podniósł rękę, ścisnął i rozluźnił palce. Nie by ła przy wiązana. Poruszał nogam i – by ły wolne. Podniósł kołdrę, popatrzy ł na siebie: goły j ak go Pan Bóg stworzy ł. Dziurki po kulach by ły zalepione plastram i, biały m i. Dlaczego to zrobili? I kto? Poruszy ł plecam i – niczego nie poczuł. Ukąszenia bata zaczęły m u się zabliźniać. Spoj rzał na poparzenia po papierosach: strupy zeszły. Pod nim i pokazały się różowe plam y. Co się stało? Zaczął sobie przy pom inać: by ły kwiaty -poty lice. By ła rozm owa z Saszą. Rewolwer w dłoni. Jak zam iast tego wszy stkiego podłoży li m u łóżko, a zam iast krwi nalali j akiegoś zam iennika? Opuścił nogi na ziem ię. Chwy cił za ty czkę j ak za kostur. Dziwnie by ło stać na nogach. Głowa

m u pły wała, dźwięki się zakrzy wiały. Kwadratowe pom ieszczenie, j edne drzwi. Pokuśty kał do nich na swoich kulasach z kosturem i fałszy wą krwią. Szarpnął. Zam knięte. Zapukał. Bez odpowiedzi. Ale tam , za drzwiam i, toczy ło się ży cie. Sły chać by ło j akieś głosy przefiltrowane przez dy ktę, m uzy kę, śm iech; śm iech. Może j ednak by ł tam raj ? A on j est w przedsionku? Trzeba po prostu pozby ć się całkowicie swoj ej zepsutej krwi, zam iast niej wlać sobie anielską, bezbarwną, i wtedy go wpuszczą? W zam ku poj awił się m etalowy robaczek, obrócił się. Ktoś go usły szał. Artem pom y ślał: czy m bić? Ale za długo m y ślał. Nie zdąży ł. Na progu stała kobieta. W biały m kitlu: wy prany m i wy prasowany m biały m kitlu. Uśm iechała się do niego. – No proszę. A j uż się niepokoiliśm y. – Niepokoiliście się? – zapy tał wy raźnie Artem . – Wy ? – Oczy wiście. Ty le czasu bez przy tom ności. – Ile? – No, j uż ty dzień. Drugi się zaczął. – Przy naj m niej się wy spałem – powiedział Artem , staraj ąc się popatrzeć j ej przez ram ię, co tam się dla niego szy kuj e w kory tarzu. – Nawet nie wiem , czy m się teraz będę zaj m ował na tam ty m świecie. – Czy żby się tam panu śpieszy ło? – pokiwała głową kobieta. By ła ładna. Blade piegi, rude oczy, spięte włosy. Uśm iech – i widać by ło, że często się uśm iecha: takie m iała zm arszczki na twarzy. – Lekarz powiedział, ty dzień, dwa i w drogę. – A j a też j estem lekarzem . I nie stawiałaby m sprawy tak kategory cznie.

– A j ak by pani stawiała? I w piersi Artem a poruszy ł się robaczek – nadziej a. – Cóż… Według m oj ej opinii, przy j ął pan dawkę prom ieniowania w wy sokości pięciu– sześciu grej ów. Kiedy ? Jakieś dwa ty godnie przed hospitalizacj ą? Sądząc z krwi. – Przed hospitalizacj ą? – Gdy by wszy stko odby ło się w porę… Gdy by śm y zaczęli kuracj ę od razu… Powiedziałaby m , że m iałby pan pięćdziesiąt procent szans. Teraz – nie chcę pana okłam y wać… Terapia przy nosi niezłe rezultaty. Transfuzj e. Udało się dobrać właściwe anty bioty ki. – Anty bioty ki? Terapia? – Artem zm ruży ł oczy. – No i reszta… My ślę, że sam pan to czuj e. Wrzody się goj ą. Tak czy inaczej , to nie będzie żaden ty dzień. Jest prawdopodobieństwo – i to całkiem spore – że doj dzie do poprawy. Organizm dobrze reaguj e… – Skąd m acie anty bioty ki? – Słucham ? Jeśli niepokoi się pan o datę przy datności, to zapewniam pana… – Gdzie j a j estem ? Co to? Hanza? – Hanza? Ta, która j est tam , na zewnątrz? Ma pan na m y śli Linię Okrężną? – Na zewnątrz? Na zewnątrz czego? – Dokąd pan idzie? Proszę zaczekać! Nawiasem m ówiąc, j est pan bez spodni! Odepchnął j ą, wy dostał się z pom ieszczenia. Ciągnął się tam kory tarz, długi, dziwny – tak j akby zbudowano go wewnątrz tunelu. Jedna ze ścian by ła zaokrąglona, z tubingam i. Ale tubingi nie by ły j ak w m etrze, przeżarte rdzą – ale czy ste, pom alowane raj ską olej ną. Wszędzie czy sto, sucho. Wiszą nieśm iertelne żarówki. Co to za m iej sce? To nie stacj a. Takich stacj i nie m a. Zagrała gdzieś j akaś orkiestra, wesoło i pij acko.

– Gdzie j esteśm y ? – Będzie nieco dziwne, j eśli wy ruszy pan badać tu wszy stko z goły m ty łkiem , Artem . Proponuj ę wrócić na salę… – Skąd pani zna m oj e im ię? – Figuruj e w pańskiej karcie. – W karcie. I wtedy m u się przy pom niało. Przy pom niało m u się, j ak dwa lata tem u siedział w klatce u faszy stów i j ak czekał na następny poranek, żeby go powiesili. Nij ak nie m ógł zasnąć. A kiedy na kilka m inut zapadł w sen, podły i żałosny m ózg wy śnił m u ocalenie. Zj awił się Hunter, wy bił wszy stkich wrogów, uwolnił Artem a. To by ł niezły sen; fatalnie, że trzeba się by ło obudzić. Artem podniósł ręce, popatrzy ł na nie j eszcze raz. Cholernie chciało m u się w to uwierzy ć: że szansa i że prawdopodobieństwo, i że wy zdrowienie. Zdawało m u się, że j uż się pogodził ze śm iercią, ale nie. Ledwie m u obiecali j eszcze kawałek ży cia, zwabili go nim – dał się kupić. A j eśli to sen – to m ożna i bez portek. I ruszy ł przed siebie, w stronę głosów. W pewny m m iej scu ściana nagle znikała i otwierała się przestrzeń z wy soko zawieszony m sufitem ; tu by ło widać, j ak to wszy stko j est skonstruowane – coś j akby tunel, ale tunel giganty czny, tak wy soki, że m ożna go by ło podzielić na trzy ludzkie piętra. I z naj niższego z ty ch pięter w górę prowadziły szerokie reprezentacy j ne schody obite czerwony m dy wanem . Nad schodam i wisiała zdum iewaj ąca kula. Oklej ona kwadratowy m i lusterkam i. Na kulę padała sm uga światła j akiej ś lam py i rozsy py wały się wokół świetlne refleksy podobne do zaj ączków tworzony ch przez celowniki laserowe. Kula obracała się statecznie, j akby by ła planetą, i zaj ączki przesuwały się po ścianach.

Na górze grała okropna skoczna m uzy ka, sły chać też by ło śm iechy. Na całej ścianie nad schodam i rozpościerał się ogrom ny sztandar – soczy stoczerwony, haftowany złotem . Pośrodku by ło godło: kula ziem ska w okrągły m obram owaniu, a na j ej tle skrzy żowany sierp i m łot. Sy m bol znany ty m , którzy by wali na Linii Czerwonej . Po nim też przesuwały się wesołe refleksy lustrzanej kuli. Jest u czerwony ch?… Po co czerwoni m ieliby go leczy ć? To sen. – Będę zm uszona wezwać ochronę! – ostrzegła go gdzieś z ty łu lekarka. Artem postawił swój kostur na pierwszy m stopniu, wszedł wy żej , bliżej m uzy ki. Nogi m iał słabe, nie do końca napom powane. Poczekał, potem pokonał drugi schodek. Co to za m iej sce? Powoli, m rużąc powieki, brnął w górę. Jego oczom zaczął odsłaniać się łuk wej ścia; widać w nim by ło biały sufit i j asne światło, j akby dzienne. I oto zza schodów wy nurzy ła się sala… Ogrom na sala. Okrągłe granatowo-białe sklepienie, które świeciło j akby własny m blaskiem , pod sufitem ży randole j ak szklana eksplozj a, posadzka – m iękka, wy ściełana j edny m wielkim dy wanem o zadziwiaj ąco j askrawy m wzorze; nie wolno na coś takiego patrzeć, bo zaczy na się kręcić w głowie. I wszędzie stoły, stoły, sam e stoły. Okrągłe, nakry te – obrusy by ły zachlapane, ale kiedy ś też by ły białe. Talerze z resztkam i j edzenia, karafki wy pełnione do połowy czy m ś rubinowy m . Na ziem i walały się widelce. I ludzie: tu i tam . Zebrali się w grupki przy j edny ch stołach, z inny ch wszy stko wy j edli i zostawili. Gdzieś się obej m uj ą, sty kaj ąc się czołam i, j ak Artem z um ieraj ący m zekiem w tunelu, ale nie ze sm utku,

ty lko od wódki. Gdzieś prowadzono poważną rozm owę. Ubrani by li dziwnie: pod m ary narkam i nie by li nadzy, lecz w koszulach, chociaż pognieciony ch. Nawet w krawatach, j ak na przedwoj enny ch fotografiach. Artem , j akby niewidzialny, kroczy ł do nich po m iękkim dy wanie, zanurzał bose stopy w wełnianej trawie. Ktoś podnosił na niego od stołu zam glony i zdziwiony wzrok, ale nie m ógł długo patrzeć i wracał do wy m y ślny ch sałatek i niedopity ch szklaneczek. Rozchełstana orkiestra szalała na scence w dalszy m końcu sali i j akiś brzuchacz pory wczo i niezgrabnie podry giwał m iędzy m uzy kantam i do wtóru równie niezgrabny ch oklasków od strony naj bliższego stolika. – Artem ? Zatrzy m ał się, zauważony. – Siadaj . Nie wsty dź się. Chociaż widzę, że się nie wsty dzisz. Patrzy ł na niego z uśm iechem j akiś człowiek. Ciem ne włosy w dwóch wilgotny ch warstwach nad czołem , nabrzm iałe wory pod oczam i, bły szczące od alkoholu spoj rzenie, rozpięta koszula. Obok niego siedział j akiś ły siej ący wieprz, poczerwieniały i z czkawką. – Aleksiej … Feliksowicz? – O! Ty też m nie pam iętasz? – Szukałem pana. – No i znalazłeś! Artem – to j est Giennadij Nikiticz, Giennadij u Nikiticzu – Artem . – Brdzm m ło! – chrapnął wieprz. Artem owi dopiero teraz przy szło do głowy, żeby zasłonić wsty dliwe części ciała. Dopiero teraz zaczął podej rzewać: a co, j eśli to nie sen? To wszy stko dookoła to wprawdzie nieznośne brednie, ale nie da się przecież pom y śleć we śnie o ty m , że śpisz i że czas wstawać – wtedy przecież od razu się obudzisz?

Usiadł goły m ty łkiem na obity m aksam item krześle, okry ł się serwetką. Jak w takiej sy tuacj i m a przesłuchiwać Biessołowa? Gdzie j ego nagan? Czy m m a m u grozić, żeby ten m ówił prawdę? Nożem stołowy m ? – Jak się tu znalazłem ? Zapy tał, żeby nie przy znawać się do m y śli o śnie. – Twoj a przy j aciółka m nie przekonała. Nasza wspólna. – Co?… Sasza? – Sasza. Wy j ątkowo łzawe by ły te j ej błagania. A j a, wiesz, z natury j estem m iękki. A poza ty m przy pom niałem sobie ciebie, j aki j esteś zabawny. Nieźle się wtedy rozerwaliśm y … Że tak powiem , j ak z m leczny m bratem . Tak że m oj e serce drgnęło. Podniosłem cię przecież z kolan. Pam iętasz cokolwiek? Zdaj e się, że przesadziłeś z glistą. By łeś trochę wy trącony z równowagi. Ale ze wszy stkich zadań się wy wiązałeś. – Jkietpkntne! Artem wsunął się głębiej pod obrus. Nagle poczuł się bardzo nagi, wsty dliwie, idioty cznie. Sasza prosiła tego zbrodniarza, żeby go uratował? Leczy li go dlatego, że Sasza go przekonała? – Nie chcę. Nie potrzebuj ę tego. Nie potrzeba m i ty ch twoich ochłapów! – Oto cały ty. Wtedy też by łeś boj owy ! Po tej gliście. Zam ierzałeś zaprowadzić światową sprawiedliwość. Szczególnie kiedy dy skutowaliśm y o Mły narzu. Zuży łeś m i dwa papierosy, żeby usunąć tatuaż. Czy żby ś zupełnie nic nie pam iętał? – Gdzie j esteśm y ? Ja? Teraz? – My ? W bunkrze. Nie, nie w waszy m heroiczny m bunkrze, nie rób takich oczu. Ty ch bunkrów to j est pod Moskwą, wiesz… Wy braliśm y sobie coś bardziej przy zwoitego. Po rem oncie według standardów europej skich. Z pozostały m i j est tak sobie. Jedne są podtopione, do inny ch w ogóle nie da się wej ść, tak drzwi przerdzewiały.

– Dkłdnietak! Podeszła do nich lekarka, a z nią strażnicy ; szy kowni, w m undurach, j akby dopiero co wrócili z parady. Gotowali się, żeby go związać. – Ależ co wy, od razu m i go zabierzecie? – zezłościł się Biessołow. – Daj cież m i z człowiekiem pogawędzić. Ma pewnie m asę py tań. Lekarka zgodziła się, odeszła. – To dzięki Saszy ? Nagiego i bezsilnego. Uratowała? – No tak. Mówi: chłopaka naprom ieniowało. Naprom ieniowało, bo sam , w poj edy nkę, przej rzał te wszy stkie wasze straszne taj em nice. Bardzo chciał wy j ść na powierzchnię i oto, do czego doszedł. Wziął nawet szturm em centrum radiowe w Bałaszy sze. Wy łączy ł zagłuszarki! Przem ówił do narodu! Bohater! Zuch! – Opowiedziała? Ona tobie? Zdradziła? Wy dała go? – Ona też. No i j eszcze własne źródła. Muszę przy znać, że cię wtedy nie doceniłem . By łeś, co prawda, pij any w sztok. Wiesz, co lubię: pody skutować z prosty m człowiekiem . Opowiedzieć m u co nieco, j ak wszy stko naprawdę wy gląda, i poniuchać, j ak m u zaczy na dy m ić z głowy. Wielu tu nie wy chodzi do m etra przez całe lata, a j a j estem ciekawy. Zresztą nawet m oj a praca powinna polegać na kom unikacj i z ludźm i. – Ndzwczaj nczłwiek! – oznaj m ił wieprz. – Jesteśm y … W Moskwie? – Oczy wiście, że w Moskwie. – Bunkier? Dlaczego… Tak dziwnie wy gląda? Dlaczego są tu sowieckie flagi? To… Nie rozum iem . Czy żby to Linia Czerwona kontrolowała Hanzę? Czy j ednak Hanza Linię Czerwoną?

– Co za różnica? – Co? – zm arszczy ł brwi Artem ; biała sala odsuwała się gdzieś w bok i w górę. – A j est j akaś różnica m iędzy Linią Czerwoną a Hanzą? – uśm iechnął się, pokazuj ąc zęby, Biessołow. – Znaj dź m i j eszcze dziesięć różnic m iędzy czerwony m i a faszy stam i. – Nie rozum iem . – To dobrze. A j a j estem gotów obj aśnić. Chodźm y na przechadzkę. Chociaż bez spodni to j ednak trochę nie bardzo. Hej ! Człowieku! Przy biegł niespokoj ny kelner z m uszką, siwy i wąsaty. Biessołow kazał m u zdj ąć portki i koszulę, żeby gość m ógł się ubrać. Artem zażądał swoj ego ubrania, ale powiedziano m u, że wszy stko zostało spalone. Wtedy zgodził się na czarno-biały strój , j ednak oprócz m uszki. Kelner, trzęsąc siwowłosy m brzuszkiem , stał spokoj nie. Lekarka odłączy ła anielską krew, zakleiła plastrem dziurkę w ręce. Aleksiej Feliksowicz wstał, otarł usta serwetką; odbili od stolika. – Jstem podwlkm wrżniem ! – pożegnał się z Artem em wieprz. Poszli, witaj ąc się z pij any m i i zasy piaj ący m i na uczcie: Kondrat Władim irowicz, Iwan Iwanowicz, Andriej Oganesowicz i tak dalej . – Kim oni są? Co to za ludzie? – Wspaniali ludzie! – zapewnił go Biessołow. – Naj lepsi! Wy szli na schody. – Czy li tak – Aleksiej Feliksowicz obwiódł ręką przestrzeń dookoła. – Padło py tanie. Dlaczego sowiecka sy m bolika. Odpowiadam y. Wcześniej , zanim to wszy stko się stało, m ieściło się tu Moskiewskie Muzeum Zim nej Woj ny. Pry watne m uzeum . Ale! Znaj dowało się w prawdziwy m rządowy m bunkrze z czasów owej zim nej woj ny. By ł to tak zwany OP! Czy li obiekt państwowy. Jakoś go spry waty zowano, nie wiem j uż j ak, w burzliwy ch latach dziewięćdziesiąty ch, nieważne.

Zalany, zapaskudzony, porzucony. Dlatego że w tam ty ch czasach nam wszy stkim wy dawało się, że te bunkry j uż nikom u się nie przy dadzą. Potem j ego nowi gospodarze urządzili go zgodnie ze swoim nostalgiczny m gustem : te flagi, czerwone gwiazdy, sierpy i m łoty, i tak dalej , i tak dalej . Jakby nawiązuj ąc do ZSRR, ale bardziej na m odłę NEP-u. Zrobili piękny rem ont, za co j esteśm y im bardzo wdzięczni. Można powiedzieć, że – tak j ak kom uniści Rosj ę – przej ęli z sochą, a zostawili z bom bą atom ową. Utworzy li ciekawą wy stawę history czny ch eksponatów i zaczęli sprowadzać tu zagraniczny ch tury stów. Ale kiedy wy buchła trzecia woj na, szy bko im przy pom niano, co znaczy to „OP” i kto tu j est prawdziwy m gospodarzem , a kto ty m czasowy m lokatorem . Dlatego że ci, którzy tu wcześniej by li, oczy wiście nie chcieli j uż m ieszkać w prawdziwy ch OP. Tam j est nieco oszczędniej , bez tego szy ku. Jednak co pry watne ręce, to pry watne ręce. No i ta wspaniała sty listy ka, pory waj ąca. Patrzy sz na ten sztandar i przy pom inasz sobie, j ak nasze wspaniałe m ocarstwo groziło całem u światu. Tak więc niczego tu nie zm ienialiśm y. I sty lowo, i patrioty cznie, i przy tulnie. Zaj ączki odbij aj ące się od szklanej kuli łaskotały czerwoną flagę, bawiły się z godłem . – Ale przecież Linia Czerwona… Oni pod ty m i flagam i… Pchaj ą ludzi na karabiny ! Teraz, na Kom som olskiej ! Wczoraj ! Ty dzień tem u! Zabili m i! Dziecko… Na rękach… Nie m oj e… Ale… – I co, przepraszam ? My nie m am y z ty m nic wspólnego. – Przecież to wy zm usiliście Mły narza, żeby oddał im naboj e! Hanza! Tam , na Kom som olskiej , Moskwinowi! – Artem w końcu się ocknął. – Po pierwsze, m y to nie Hanza. Po drugie, nikogo nie zm uszaliśm y. Te naboj e by ły nasze. A Zakon to po prostu inkasenci. Moskwinowi należała się kom pensacj a za działania Rzeszy. A j uż co robią z ty m i naboj am i, to kwestia ich ety ki. Za to powstrzy m aliśm y woj nę. Która, znów, zaczęła się nie przez to, j ak skonstruowany j est sy stem , ale przez krety ńskie inicj aty wy na średnim

szczeblu. Zresztą tak j ak i wtedy z waszy m heroiczny m bunkrem . Potrzebna ci woj na dom owa czy co? – Oni tam na Kom som olskiej posiekali ty m i naboj am i ty lu ludzi! Ży wy ch! Co ty m nie woj ną straszy sz?! Tam ludzie z głodu są gotowi iść na karabiny ! Czy ty sobie wy obrażasz, co to j est?! Jak to j est?! Biessołow um ilkł i m ilczał, póki nie zeszli ze schodów. – Cóż zrobić? Próbuj em y znaleźć lekarstwo na te gnij ące grzy by. Wy próbowuj em y pesty cy dy. Ale są przecież pewne naturalne procesy. Ekologia m etra, że tak to uj m ę. Proponuj ę uznać, że w ten sposób odby wa się u nich sam oregulacj a liczebności populacj i. – Ale sam i obżeracie się tu do oporu! – Może powstać takie wrażenie – zgodził się Biessołow. – Ale głupio by łoby m y śleć, że nie obżera się do oporu wierchuszka Polis czy Moskwin, czy Mły narz. To j uż co cesarzowi, a co nie cesarzowi. Konserw z Magazy nu Państwowego nie starczy dla wszy stkich. Tak j est świat urządzony. Jeśli wy j dę stąd i wy karm ię resztkam i ze swoj ego talerza nieszczęśliwą głodną dziewczy nkę, niczego to nie zm ieni. Moj e resztki to nie ry by Jezusa. Niem niej j ednak wy chodzę i karm ię głodną dziewczy nkę. I nic się nie zm ienia. – Dlatego że wasza Hanza nie j est w niczy m lepsza od Rzeszy ! – Mówię ci przecież, że Hanza w istocie j est Rzeszą. – Co? – Za m ną. Artem pokuśty kał za nim . Spod schodów pod sztandarem skręcili w prawo. Nad głowam i świeciła im się j askrawoczerwona gwiazda. Lśnił purpurowo napis „Bunkier-42”. Na to wszy stko starczało prądu. Wszy stko to by ło ważne. Kory tarzem doszli do pustego baru. Kontuar oświetlał upleciony z

neonowy ch rurek kałasznikow; barm ana nie by ło, odkorkowane butelki sam e proponowały swoj e usługi. Biessołow chwy cił coś z nierosy j ską ety kietką, wy szarpnął zwiotczały korek zębam i, przy łoży ł szy j kę do ust. Poczęstował Artem a; ale ten wzgardził propozy cj ą. – Tak więc Muzeum Zim nej Woj ny ! – powiedział Biessołow, prowadząc przez wąskie wej ście; stalowe pły ty połączone kwadratowy m i nitam i. Weszli do pom ieszczenia: na ścianie wisiała podświetlona stara m apa: ogrom ny m alinowy cień na pół świata z podpisem „ZSRR”, szare europej skie państewka tulą się do siebie, wszy stko to upstrzone tłoczony m i sy lwetkam i rakiet i uskrzy dlony ch sam olotów. W kącie stał blady m anekin, ubrany w stary m undur; głupi, letni. Ochrania ogrom ną tłustą bom bę; pom alowaną farbą olej ną na szaro. – Więc m am y tu interesuj ący eksponat… Makietę pierwszej bom by atom owej opracowanej i skonstruowanej w Związku Sowieckim … Na czubku bom by by ł szklany klosz, tak j akby m ożna by ło przez niego zaj rzeć do wnętrza piekła. Ale nic tam , oczy wiście, nie by ło: j akiś przy rządzik z m aleńkim i wskazówkam i. Ale Artem nie patrzy ł na nią, lecz na ogrom ną m apę Europy. – To przecież wy, tak? Zagłuszarki – to wasza robota. Szukałem cię w ty m j edny m celu. Po co to potrzebne? Po co tu siedzim y ?! W m etrze? Jeśli cały świat przeży ł… – A co, przeży ł? – Biessołow podniósł ze zdziwieniem brwi. – No dobrze, dobrze. Przeży ł. Tak cię ty lko straszę. – Wszy stkie te rakiety, sam oloty na m apie! To przecież wszy stko dawne dziej e? Tu j est nawet j eszcze ZSRR, a nie Rosj a! Ile ta m apa m a lat, sto? Przecież nie m a żadny ch wrogów, tak? Wrogów, który ch boi się Mły narz. Przez który ch działaj ą te zagłuszarki. Woj na się skończy ła! Jeszcze wtedy ! Tak?! – To wszy stko j est bardzo subiekty wne, Artem . Dla niektóry ch m oże j eszcze trwać.

– Oni – Zachód – nie zam ierzaj ą niczego z nam i robić! Tak? To Mły narzowi m ożesz robić wodę z m ózgu! – Każdy wierzy w to, w co m u wy godniej . – Po co?! Więc po co postawiliście zagłuszarki?! Zabij acie przy by szów z inny ch m iast! Mówicie, że cała Ziem ia została zbom bardowana! Po co?! Że j esteśm y sam i! Po co siedzim y w m etrze?! – Po to – Aleksiej Feliksowicz strząsnął z siebie całą filuterność, j ak żm ij a skórę – że poza m etrem przestaniem y by ć narodem . Przestaniem y by ć wielką nacj ą. – Co?! – Spróbuj ę i to wy j aśnić. A ty przestań się wy dzierać i spróbuj posłuchać. Nawiasem m ówiąc, to nie m y postawiliśm y zagłuszarki. Są stare, j eszcze z sowieckich czasów. To j est j akość! W latach dziewięćdziesiąty ch wy naj ęliśm y j e sektorowi kom ercy j nem u, żeby transm itowały m uzy kę. Na j akiś czas. Strój starego kelnera leżał na Artem ie j ak worek. Gdzieś z ty łu chrząknął ochroniarz, zaznaczaj ąc swoj ą obecność. Aleksiej Feliksowicz wy ciągnął z kieszeni na piersi chusteczkę do nosa z literam i w rogu, przeszedł wzdłuż bom by, ścieraj ąc z niej kurz. – No, zaczniem y m oże od niej , naszej ślicznotki. – Po co wam to tutaj ? – Artem czuł obrzy dzenie: j akby Biessołow całował w usta m artwą głowę. – No j ak to? Trzeba znać swoj e korzenie – tam ten odwrócił się do niego, uśm iechnął. – Dlatego ni-cze-go tu nie ruszam y. Ta bom ba to pram atka naszej suwerenności! – Aleksiej Feliksowicz pogładził ogrom ny brzuch bom by. – W gruncie rzeczy ty lko dzięki niej zdołaliśm y obronić się przed zakusam i Zachodu. Ochronić nasz niepowtarzalny ustrój . Naszą cy wilizacj ę. Gdy by nasi uczeni j ej nie stworzy li, kraj zostałby rzucony na kolana zaraz po drugiej woj nie! No,

a potem … – Żeby w trzeciej woj nie nią właśnie nas… – W trzeciej ? – przerwał m u Aleksiej Feliksowicz. – W trzeciej trochę przelicy towaliśm y. Zakochaliśm y się, że tak powiem , w naszej telewizy j nej prawdzie. Człowiek w ogóle tak potrafi: zastąpić realne iluzj ą. I ży ć w całkowicie wy m y ślony m świecie. To w zasadzie przy datna cecha. Na przy kład całe m etro wspaniale ży j e w ty m układzie wy obrażony ch współrzędny ch. – Całe m etro wspaniale ży j e?! – Artem podszedł do niego. – Mam na m y śli, że wszy stko działa. Wszy scy się w to wciągnęli. Na Linii Czerwonej wierzą w to, że walczą z Hanzą i faszy stam i. Ludzie w Rzeszy wierzą w to, że bij ą się z czerwony m i i ułom ny m i. Ludzie w Hanzie straszą dzieci Moskwinem i donoszą na sąsiadów j ako na czerwony ch szpiegów. Tak j akby to wszy stko istniało naprawdę! – Tak j akby ? Ja! By łem – Artem poczuł, j ak zaczy na m u w ty m m uzeum brakować powietrza. – By łem w tunelu. Między Puszkińską a Kuźnieckim Mostem . Gdzie czerwoni z faszy stam i napuścili na siebie. Dziesiątki ży wy ch. Ludzi. Żeby na śm ierć się nawzaj em … Kilofam i. Nożam i. Prętam i zbroj eniowy m i. To by ło naprawdę. Rozum iesz, łaj daku?! To! By ło! Naprawdę! – Współczuj ę. Ale czego to dowodzi? Kto tam zginął? Czerwoni? Faszy ści? Nie. Pewna liczba ludzi z defektam i genety czny m i z j ednej strony i pewna liczba szkodników i gaduł z drugiej . Konflikt sterowany. I takie swego rodzaj u oczy szczenie, j eśli spoj rzeć na to z dy stansu. Jakby nasz sy stem by ł ży wy m organizm em … Kom órki, które przeszkadzaj ą w przetrwaniu, obum ieraj ą i złuszczaj ą się. Ale powtórzę. Nie zaczy naliśm y tej woj ny. Średni szczebel wy wiadu woj skowego Rzeszy, żeby zasłuży ć się przełożony m , zaatakował Linię Czerwoną. Nie m aj ąc poj ęcia, że ani Linii Czerwonej , ani Rzeszy w zasadzie nie m a. – Co znaczy : nie m a?

– No, są – oczy wiście, że są! Są nazwy. Bo dla ludzi j est bardzo ważne, żeby się j akoś nazy wać. Uważać się za kogoś. Bardzo ważne j est, żeby z kim ś walczy ć. I wy chodzim y im naprzeciw. To przecież nie j est państwo totalitarne! I oferuj em y im bardzo szeroki asorty m ent: chcesz grom ić ułom ny ch, Żelazny Legion prowadzi rekrutacj ę. Marzy sz o bezpłatny ch racj ach ży wnościowy ch i wspólnej sprawie – leć na Linię Czerwoną. Nie wierzy sz w nic, chcesz po prostu robić biznes – em igruj do Hanzy. Inteligent? – fantazj uj o Szm aragdowy m Grodzie i pierdź w stołek w Polis. Wy godny sy stem . I wtedy, na Cwietny m , próbowałem ci to wy klarować. Po co ci iść na górę? Możem y zapewnić ci wolność i tutaj . Czego ty j eszcze szukasz na tej powierzchni? Aleksiej Feliksowicz zatrzy m ał się przy wy j ściu, obrzucił wzrokiem grobowiec bom by, zgasił światło. Artem wciąż m y ślał nad odpowiedzią. – Więc nie j esteście z Hanzy ? To wszy stko to nie Hanza? – Z j akiej Hanzy ? – pokręcił głową Biessołow. – Mówię przecież: żadnej Hanzy nie m a. No? Jest Linia Okrężna i są ludzie, którzy uważaj ą, że m ieszkaj ą w Hanzie. – W takim razie skąd? – Ależ stąd – Aleksiej Feliksowicz podniósł wzrok ku sklepionem u sufitowi skręconem u z tubingów. – Właśnie stąd. A nawet bardziej stam tąd. Za m ną. Weszli do j akiegoś pokoiku z podłogą wy łożoną parkietem , ze stołem z zapaloną zieloną lam pą: posterunek. Na posterunku wstaj e i salutuj e wartownik w oficerskim m undurze. Czy j aś poczekalnia? Na drugie półpiętro prowadzą stopnie schodów ruchom y ch: atrapa. Pokój j akby z inny ch czasów: nie z udawany ch lat dwuty sięczny ch, ty lko j akby z j akiej ś dawnej epoki, która w rzeczy wistości nigdy nie m inęła. Weszli po schodach, by ły tam drzwi. Gabinet. Oszklone regały wy pełnione książkam i; pośrodku pokoj u podest. A w rogu nom enklaturowe biurko, j ak u Swinołupa czy Mły narza. Przy biurku siedział człowiek.

Nieruchom y. Odchy lony do ty łu. Patrzy ł w sufit. Oczam i o plastikowy m poły sku. W kurtce od m unduru, na pagonach m iał złote gwiazdy. Czarne wąsiska. Zaczesane włosy. – To… – Józef Wissarionowicz. Cudo, prawda? – Stalin?… – Naturalnej wielkości figura Stalina. Woskowa. Możesz pooglądać. Artem , zagubiony w ty m śnie, posłusznie wszedł na podest. Stalin położy ł bezkostne ręce na biurku; w j ednej woskowej garści tkwiło pióro, tak j akby lalka wodza zam ierzała podpisać j akiś rozkaz. Druga dłoń by ła wy prostowana na płasko, z palcam i wy ciągnięty m i do przodu. Pod wąsam i kry ł się uśm iech – wy cięty nożem , nieustanny. Obok leżały szm aciane, niewiędnące róże. Artem nie wy trzy m ał, dotknął nosa Stalina. Tem u by ło wszy stko j edno. Wszy stko j edno, że um arł i że zm artwy chwstał, że j est teraz figurą woskową, wszy stko j edno, że uratował się za taką cenę, kiedy świat obrócił się w proch, wszy stko j edno, czy kładą m u tu kwiaty, czy szczy pią go w nos. Stalin by ł w świetny m nastroj u. Stalinowi wszy stko się podobało. – Jak ży wy, co? – powiedział Biessołow. – On też… j est z m uzeum ? To eksponat? Artem podszedł do regału z książkam i, palcem starł kurz ze szkła, popatrzy ł na półki. Wszy stkie by ły zapchane j edną i tą sam ą książką, odtworzoną w bezsensownej liczbie egzem plarzy. Na grzbiecie każdej z nich widniało: „J.W. Stalin. Dzieła zebrane. Tom I”. – A to po co? – Artem obej rzał się na Biessołowa. – Co to za bzdury ? – Kiedy to by ł prawdziwy bunkier, by ł tu gabinet Stalina. Chociaż według przewodników Józef Wissarionowicz nie m iał okazj i tu siady wać: um arł przed oddaniem obiektu do eksploatacj i.

Ale dla zachodnich tury stów zrobili tę figurę i doprowadzili gabinet do porządku. Kiedy zaj ęliśm y bunkier, Stalin j uż tu by ł. A m y wszy stko zachowaliśm y. Trzeba m ieć szacunek do historii własnego narodu! Aleksiej Feliksowicz też wspiął się na podest, zbliży ł się do Stalina, usiadł na j ego biurku, pobuj ał nogam i. – Konty nuacj a! Oto on, a oto m y. Wy chodzi na to, że to j akby dla nas budował ten bunkier. My ślał o naszej przy szłości. Wielki wódz. Oprócz wąsaty ch portretów na Linii Czerwonej Artem nie m iał wcześniej do czy nienia ze Stalinem ; co czuł, doty kaj ąc wielkiego wodza w nos? Wosk. – Dlaczego konty nuacj a? Konty nuacj a j est na Linii Czerwonej . – Artem . No, Artem ! – cm oknął Biessołow. – Powiem ci to naj prościej , j ak się da. Linia Czerwona, Hanza, Rzesza – to przecież też są m anekiny. Oczy wiście im ituj ą sam odzielność, konkurencj ę, walkę. Prowadzą nawet woj ny, kiedy się zapom ną. – W takim razie wy to kto?! Aleksiej Feliksowicz uśm iechnął się ironicznie. – Piękna rzecz ta wieloparty j ność. Jak hy dra. Wy bierz sobie głowę wedle gustu, walcz z inny m i głowam i. Uznaj , że nieprzy j acielska głowa j est sm okiem . Zwy ciężaj . A serce? – Biessołow pogładził biurko, powiódł podbródkiem po gabinecie. – Oto serce. Nie widzisz go ani o nim nie wiesz. I gdy by m ci go nie pokazał, nadal walczy łby ś z głową. Jak nie z Linią Czerwoną, to z Hanzą. Artem zostawił regał, podszedł do Biessołowa tak blisko, j ak się dało. – Nie pożałuj esz, że m i pokazałeś? Tam ten nie odsunął się, nie zszedł m u z drogi. Nie bał się Artem a, tak j akby to nie on śnił się Artem owi, ty lko Artem j em u.

– Idź, opowiedz kom ukolwiek o ty m , że tu by łeś. Nawet swoj em u Mły narzowi. Co on na to? Powie, że to obłęd. Artem przełknął ślinę. Czy żby i z tego się zwierzy ł po pij aku? – A on tu nie by wał? – Oczy wiście, że nie. Po co tu wszy stkich wpuszczać? To świąty nia. Sanktuarium . – A j a? – A ty. Ty j esteś święty m prostaczkiem , Artem . Jurodiwi m ogą wchodzić do świąty ni. Nawet cuda im się obj awiaj ą. Nagle zaskoczy ło. – Niewidzialni Obserwatorzy. – Głośniej ! – Niewidzialni Obserwatorzy. – O właśnie. Popatrz no, j est j eszcze nadziej a! – To przecież baj ka. Mit. Jak Szm aragdowy Gród. – Otóż to – zgodził się Biessołow. – Baj ka. Baśń. – Wszy stko się załam ało sto lat tem u! Nie utrzy m ało się nawet przez m iesiąc. Państwo. Potem by ł chaos. I od tej pory … Wszy scy to wiedzą. Dzieci to wiedzą. Nikt nam i nie rządzi. My, sam odzielnie. Sam i. Niewidzialni Obserwatorzy to m it! – Ale skąd wiecie, że to m it? Bo m y ci to powiedzieliśm y. Rozum iesz? Od razu daliśm y ci gotowy obraz, w który m m ożesz znaleźć dla nas m iej sce. Jesteś przecież prostą osobą, m y ślisz sercem , a nie głową. Obrazam i. To nic, nasy pię ci trochę klisz, częstuj się! Niewidzialni Obserwatorzy. Hop! Z j ednej strony j awnie we m nie nie wierzy sz, a z drugiej j akby wszy stko j uż o m nie wiesz. Plotki! To lepsze od telewizora. – Ale wy przecież… To j est dawni przy wódcy … Rząd, prezy dent… Przecież wszy stkich

ewakuowano za Ural? Adm inistracj a się rozpadła… Państwo… – Sam się zastanów: no, po co m ieliby śm y j echać za Ural? Po co m ieliby śm y siedzieć w j akim ś osobny m bunkrze na końcu świata? Ślęczeć w sam otności? Co m ieliby śm y tam robić – pożerać się nawzaj em ? Jak by śm y m ieli was opuścić? Nasze m iej sce j est z narodem ! – przeciągnął się, podobny do sy tego kota. – I gdzie wy by liście? Kiedy żarliśm y gówno? Kiedy dusiliśm y się nawzaj em ? Kiedy zdy chaliśm y przez was tam , na górze, to gdzie wy by liście?! – Ależ tu, obok. Zawsze by liśm y obok. Za ścianką. – To! Nie m oże! By ć! – Mówię przecież – to działa. Kunsztu nie przepij esz. Biessołow zszedł z biurka, przy tknął usta do swoj ej burszty nowej butelki. – Coś za długo tu tkwim y. Chodźm y, pokażę ci, j ak m ieszkam y. Nawiasem m ówiąc, dość ascety cznie. Żeby ś sobie nie m y ślał. Troskliwie podsadził zsuwaj ącego się Stalina i zszedł z podestu. Artem zwlekał, przepełniony nową wiedzą. – Sukinsy ny z was. – A co m y takiego zrobiliśm y ? – spy tał Aleksiej Feliksowicz. – Przeciwnie – m inim um ingerencj i! Przecież j esteśm y po prostu obserwatoram i. Do tego niewidzialny m i. Ty lko j eśli sy stem ulega wy paczeniom , trzeba robić poprawki. – Sy stem ?! Ludzie z głodu żrą własne dzieci! – I co?! – Biessołow zerknął na niego ze złością. – To nie m y lubim y j eść wasze dzieci. To wy lubicie j eść wasze dzieci. I nie podoba nam się, że żrecie swoj e dzieci. My lubim y po prostu wam i rządzić. Ale j eśli chcem y wam i rządzić, to j esteśm y zm uszeni pozwolić wam żreć wasze dzieci!

– Kłam iesz! Wsadziliście nas tu i trzy m acie! Obchodzicie się z ludźm i j ak ze świniam i! Wszędzie szpicle… Jedni m aj ą SB, drudzy KGB, trzeci… Wszędzie Swinołupy … Fakty cznie, j aka j est różnica m iędzy Rzeszą a całą resztą… – A to dlatego, że z naszy m człowiekiem inaczej się nie uporasz – odpowiedział surowo Biessołow. – Jest taki z natury. Ty lko odkręcisz śrubę i od razu bunt! Nie m ożna spuszczać go z oka. Bo co by ło na tej twoj ej Kom som olskiej ? Proszę, upom nieli się o swoj e. Zbuntowali się. Jak się skończy ło? Krwawo! I co, zachwiało to Linią Czerwoną? Ani trochę! Przecież służby specj alne naszem u człowiekowi są zesłane przez Boga! Z natury j est pory wczy ! Twoj e karabiny … Ależ oni sam i przecisnęli się bliżej karabinów, zaj ęli pierwszy rząd. Za to ci cierpliwi przeży li. Przy naj m niej j akaś selekcj a. A j ak inaczej rządzić naszy m człowiekiem ? Trzeba cały czas odciągać j ego uwagę. Poskram iać. Kanalizować, że tak to uj m ę. Podsuwać m u j akąś ideę. Religię albo ideologię. Cały czas wy m y ślać m u wrogów. Źle m u się ży j e bez wrogów! Bez wrogów traci głowę! Nie m oże się sam określić. Niczego o sobie nie wie. Proszę, dwa lata tem u m ieliśm y wspaniały ch wrogów na wszelki wy padek. Czarny ch. Lepszego zagrożenia z zewnątrz się nie wy m y śli! Grzebali sobie na powierzchni. By li czarni j ak węgiel, nawet białka oczu, j ak diabły. I wzbudzali w naszy m człowieku strach i obrzy dzenie. Doskonali wrogowie. I od razu wszy stko by ło j asne: j eśli oni są czarni, to m y j esteśm y biali. Trzy m aliśm y ich na wszelki wy padek. Scenariusz „zagrożenie dla ludzkości”. Ale nie, znalazł się j akiś idiota, nakręcił tego starego durnia z Zakonu, poszli i rozstrzelali nasze podręczne diabły rakietam i j ak na safari. Wy obrażasz sobie? – Wy obrażam . – Próbowaliśm y im przeszkodzić przez Radę Polis, dawaliśm y do zrozum ienia, że czarni nie stanowią na razie żadnego zagrożenia, ale gdzie tam . Ogólnie rzecz biorąc, cały scenariusz poszedł z dy m em . Trzeba by ło oswoić i tego twoj ego Mły narza. Za własną inicj aty wę to j a by

m w ogóle odrąby wał ręce na m iej scu. Gdy by śm y m ieli dy ktaturę. Idziesz? Artem , ogłuszony, przy tłoczony, powlókł się w ślad za Biessołowem . Minęli wartownika, ten znów się zerwał i znów oddał honory. Znaleźli się w wąskim kory tarzy ku, pom aszerowali po wzbudzaj ącej głośne echo żelaznej podłodze. Minęli skręt prowadzący do restauracj i. Doleciał do nich zaj ączek z lustrzanej kuli, wpadł Artem owi do oka. Kula kręciła się j ak głowa Artem a – wcześniej by ło lustro i m ieściło się w nim odbicie całego świata. A potem ktoś rozbił j e na drobne kawałki, które nakleił licho wie na co i walił w nie teraz reflektorem dla rozry wki i żeby by ło ładnie. Minęli zakręt, poszli dalej . – Czy m wy go… czy m wy ich wszy stkich? – zapy tał tępo. – Kupiliście? Moskwina? Führera? – Cóż… Tu nie m ożna generalizować. Tu do każdego człowieka j est inne podej ście. Moskwin ceni pieniądze i otruł brata. A Jewgienij owi Pietrowiczowi urodziła się na przy kład córeczka bez palców. No taka się urodziła. Senty m entalny z niego człowiek. Nauchwalał ustaw o walce z ułom nością, a sam nie m oże ich przestrzegać. A m y zrobiliśm y m u fotkę. Jewgienij u Pietrowiczu, tu j est pan, tu pan trzy m a córkę na rękach i j eszcze żona obok, żeby nie by ło wątpliwości. Tak więc niech pan gra zgodnie z regułam i, Jewgienij u Pietrowiczu, i niech to będzie gra natchniona, bo pańscy oby watele m uszą panu wierzy ć. Żaden ostatni zawszony oby watel nie m oże zwątpić w to, że pańska Rzesza to naj prawdziwsza Rzesza. Musi by ć gotowy oddać ży cie za Rzeszę. – Nie m a j uż żadnej Rzeszy. Sam a się pożarła, przetrawiła i wy srała. I wasz führer uciekł. – A m y go znaj dziem y i ustanowim y z powrotem . I odstawim y m u nową Rzeszę, j eszcze lepszą od poprzedniej . Wzięliśm y j uż j ego żonę z córeczką i führer też do nich dołączy. – Po co?! Przecież to kanibal!

– A po to, dziwaczny człowieczku. Że przy wy kliśm y pracować z Jewgienij em Pietrowiczem . I wiem y j ak. Kom prom ituj ące m ateriały na razie j eszcze nie wy pły nęły. Po co m am y szukać nowego człowieka, poznawać j ego słabości, zarzucać przy nętę, podcinać m u nogi, kiedy j est taki cudowny gotowy wariant? Pokpił sprawę – tak – cóż, dostanie naganę. Ale j ak to tak, bez Rzeszy ? – Przecież to są łaj daki! Bestie! Jedni to bestie, a drudzy tchórze! – Bestie są nie tam , lecz w cały m m etrze. I proszę, zbudowaliśm y im cudowny, piękny wy bieg. I bestie sam e się do niego złażą ze wszy stkich kątów. Żelazny Legion i tak dalej . Żeby walczy ć z ułom ny m i. Wy ży wać się. Nie będzie Rzeszy, to dokąd pój dą? Pom y śl o ludziach. Nie, niech j uż lepiej bij ą się za Rzeszę. Albo za Linię Czerwoną. Albo za Zakon. Wy bieraj wedle gustu. Wolność! Oto właśnie wolność! – Ludzie nie tego potrzebuj ą! – Tego. Właśnie tego. Żeby się nie nudzić. Żeby m ieć czy m się zaj ąć. Żeby m ieć wy bór. Mam y tu pod ziem ią cały świat! Sam owy starczalny prawdziwy świat. I nie potrzeba nam żadnego innego świata na powierzchni. – Mnie potrzeba! – No więc tobie potrzeba i nikom u więcej . – Ludzie m ogą tam m ieć bliskich! Choćby dlatego! – Wszy scy ich bliscy są teraz tutaj . A ciebie, j ak babcię kocham , nie rozum iem . Zepsułeś sobie ty lko zdrowie. Ledwie cię z tego wy ciągnęliśm y, głupolu. Czego ty tam szukasz? – Urodziliśm y się na powierzchni. Tam j est nasze m iej sce. Na powietrzu. Inaczej m i się tam oddy cha! My śli! Mnie tu nie starcza kierunków! Tu j est ty lko do przodu i do ty łu. Ciasno m i tu, rozum iesz? Ty sam tego nie czuj esz? – Nie. Ja to m am , wiesz, na odwrót: na dworze kręci m i się w głowie. Od razu chcę wracać do bunkra. Przy tulniej . Tak. To j est nasz blok m ieszkalny. Mieszkanka.

Skręcili. I znaleźli się w giganty czny m ślepy m tunelu o przekroj u dziesięciu m etrów zaczy naj ący m się gdzieś w ziem i i tak sam o się kończący m . Ile ich tu j eszcze j est? Kory tarz ciągnął się dalej . Godzina by ła naj widoczniej późna. Mieszkańcy bunkra rozchodzili się ze śnieżnobiałej knaj py rozchełstani i niepewny m krokiem zm ierzali do dom u. Artem zaj rzał przez futry nę do j ednego z m ieszkań urządzony ch na dnie tunelu. Potem do drugiego. Rzeczy wiście przy tulnie. Po ludzku. – Po co m i to wszy stko pokazuj esz? I m ówisz? – Bo, wiesz, j a to lubię. Pody skutować. W końcu j esteś rewolucj onistą. Po co tam , u Saszki, siedziałeś? Czekałeś na m nie. Rom anty k. Chciałeś m nie zastrzelić ze swoj ego rewolweru? Co, m y ślałeś, że m nie zabij esz i ży cie wam się ułoży ? Kim j a j estem ? Prowadzę ty lko polity kę wewnętrzną. Odetniesz m nie, wy rośnie nowa głowa. Jeszcze wtedy próbowałem przem ówić ci do rozsądku, na Cwietny m . Ale widzisz, film ci się urwał. – Na Cwietny m ? – Mówię, że się urwał. Ale czem u się dziwić? To w istocie sy m boliczne. Ta wasza nieprzy tom ność j est oczy wiście naszy m błogosławieństwem . Nikt niczego nie pam ięta. Naród j ętek j ednodniówek. Tak j akby nie by ło wczoraj . O j utrze też nikt nie chce m y śleć. Wieczne teraz. – O j akim j utrze?! Jak m ożna planować przy szłość, kiedy żarcia ledwie starcza na dzisiaj ? I to ty m , który m się poszczęściło! – A to j uż j est nasz kunszt. Żarcia zawsze powinno wy starczać ty lko na dzisiaj i zawsze ledwo, ledwo. Z pusty m żołądkiem m arzy się o rzeczach zrozum iały ch. Trzeba um ieć to równoważy ć. Dasz im się nażreć – niestrawność i zarozum ialstwo przebij aj ą im sufit. Źle wy liczy sz wy ży wienie – atakuj ą władzę. No, albo to, co rozum iej ą j ako władzę. Wy pij esz ze m ną za nasz kunszt?

– Nie! – Błąd. Trzeba więcej pić. W wódce ratunek narodu. Nawiasem m ówiąc, pom aga też na radiacj ę. Przy pom niał m u. Czy ściutka cudza krew sunęła ży łam i Artem a gęsta j ak żel, psuła się i m ieszała. Artem chciał z powrotem swoj ą, rzadką i brudną, zatrutą. Żeby ty lko nie by ć ty m śm ieciom nic winien. Choćby m iał przeży ć ty dzień, ale przy naj m niej dopali swoj e własne ży cie, a nie będzie się popisy wał poży czony m . – Mówisz tak o narodzie… A ty sam … Skąd pochodzisz? – Tak… Mogło to zabrzm ieć tak, j akby m narodu nie lubił. Albo nim gardził. A przecież j est odwrotnie, j estem z nim całą duszą! Kocham go, uwierzy sz? Proszę, wy chodzę do ludzi, zapoznaj ę się, rozm awiam . Tak j ak z tobą się poznałem . Po prostu, kochaj ąc naród, należy dobrze go rozum ieć. I trzeba by ć uczciwy m . Nie m ożna dać się zwieść. Tak, tacy są u nas ludzie. Bo trzeba czuć, j akim i ludźm i rządzisz. Trzeba pom agać swoj em u ludowi. Nakierowy wać go. Odławiać biesy. – Rządzisz? Kto rządzi? Eloj owie Morlokam i? Ty sam j esteś ary stokratą czy co? – Ja? – Biessołow się uśm iechnął. – Jaka tam ary stokracj a! Całą ary stokracj ę rozstrzelano dawno tem u! Nawet z Moskwy nie j estem . Zaczy nałem j ako dziennikarz telewizy j ny. Płacili nienadzwy czaj nie, więc przeszedłem do m arketingu polity cznego. No i tak to się dalej kręciło. Tak więc j estem absolutnie z ludu, krew z krwi. I nagle Artem zrozum iał: niech pły nie sobie żel w j ego ży łach. To odroczenie, dzięki którem u m oże j eszcze zdąży coś zrobić. Popatrzy ł na boki: nawet nie tak dużo tu ochrony. Oczy wiście trzeba przej ść cały bunkier, do końca. A nuż w j edny m z tuneli j est baza woj skowa? Na kim się opieraj ą?

– A co j est tam ? – Jak chcesz, to chodźm y. W trzecim tunelu m am y m agazy n, a czwarty nadal stoi goły. Pry waciarze nie zdąży li go wy rem ontować do woj ny, no, a m y j uż nie m ieliśm y na to czasu. A co, zastanawiasz się, j ak naj lepiej nam to podwędzić? – puścił m u oko Biessołow. – Mogę cię wziąć na czeladnika, wy starczy poprosić. – Zastanawiam się nad ty m , że nadal m i nie wy j aśniłeś, po co m am y tu tkwić. Czy ty nie rozum iesz? Lepiej czy gorzej – to wciąż są podziem ia, m etro. Na cholerę to kom u? Kiedy na górze są całe m iasta? Lasy ! Pola! Ocean, kurwa! Doszli do końca: do olbrzy m iego pustego tunelu, żłobkowanego, zalanego rdzawą wodą. Zatrzy m ali się. Buczała pom pa, odciągaj ąc wilgoć. – A skąd wiesz, co tam j est? Co? Może wszędzie tam j est to sam o co u nas, ty lko bez sufitu. No tak, gra radio. I co, m aj ą tam od tego raj ? Wolność? Miłość braterską? Nie rozśm ieszaj m nie. Rozchodzą się po całej ziem i, dziczej ą w poj edy nkę bez władzy, bez państwa, zapom inaj ą, j ak czy tać i j ak pisać. Mówiłem ci o wy j ątkowości. To m etro czy ni nas wy j ątkowy m i! Pięćdziesiąt ty sięcy ludzi w j edny m m iej scu. Ty lko w takiej koncentracj i m ożna uchronić cy wilizacj ę, kulturę. Ty lko w ten sposób. Tak, w m etrze. I co? Oni tam na świeży m powietrzu szy bciej zezwierzęciej ą, szy bciej zapom ną, co to takiego by ć człowiekiem . Tam ! Na powierzchni będą neandertalczy cy, wielożeńcy, sodom ici! A ludzie, uduchowieni, rozum ni ludzie będą tutaj ! – Uduchowieni?! A kto zj ada własne dzieci? – Cóż! Robinson też nie od razu oduczy ł Piętaszka ludożerstwa. Po prostu nie wy konuj em y gwałtowny ch ruchów. Ale wcześniej czy później … – Ty lko dlaczego nie dać wy boru nam sam y m ? Czy będziem y ży ć na powierzchni, czy na dole? Dlaczego nas nie zapy taliście?! – Py taliśm y – uśm iechnął się Biessołow. – I py tam y.

– Nie m asz ich czy m karm ić! Przecież grzy by się psuj ą! Wy puść ich, żeby chociaż nie zdechli tu z głodu! – Nasz wielki naród przeży wał nie takie próby. Jakoś przeży j ą. Ty wiesz, j acy oni są ży wotni? Zaj ebiście ży wotni. – Niech idą na górę! Daj im chociaż szansę! – Na górę? A m y ślisz, że na górze j est kraina m lekiem i m iodem pły nąca? By łeś tam ! W Bałaszy sze na przy kład. Co m aj ą tam żreć? – Znaj dą sposób, żeby się wy ży wić! – Pieprzony z ciebie rom anty k. Po j aką cholerę tracę na ciebie, przy głupie, czas? – No, to wy puść m nie! Nie prosiłem , żeby m nie ratowano! Żeby tacy j ak ty … – A co, m y ślisz, że j eśli cię wy puszczę, to zaraz całe m etro wy j dzie za tobą na górę? Porzucisz nas, powiesz ludziom prawdę i poprowadzisz ich za sobą na powierzchnię? I wszy stko tam będzie inaczej niż tu? – Będzie! – To idź – powiedział oboj ętnie Aleksiej Feliksowicz. – Spadaj . Zwrócę ci nawet twoj ego rewolucy j nego nagana! Nikt ci tam nie uwierzy, tak j ak ty m i nie uwierzy łeś. Zdaj esz sobie chociaż sprawę, że po prostu będziesz wszy stkim powtarzać baj kę o Niewidzialny ch Obserwatorach? Ocknij się, Artem ! Artem skinął głową. Uśm iechnął się. – Jeszcze zobaczy m y. 21 // Towarzysze Zdj ęli m u worek z głowy. Popatrzy ł. Ale i bez tego m ożna się j uż by ło dom y ślić, dokąd go przy prowadzono – po głosach: na

Cwietnoj Bulwar. Tam , skąd go zabrali. Z sam ego bunkra ciągnęli go w worku, żeby nie potrafił znaleźć drogi powrotnej . Rozpięli m u kaj danki, ściągnęli z pleców narzutę, dali kopa w ty łek; potem obok niego upadł z brzękiem oksy dowany rewolwer. Artem od razu za niego złapał. Pusty. Obrócił się – konwoj enci j uż rozpły nęli się w tłum ie. Mignęły m u dwa szare ludzkie ziarenka i zasy pała j e cała reszta szarego piasku. Wy rzucili go z bunkra bez zwłoki, naty chm iast. Jak by ł w kelnerskim uniform ie, tak w nim został. Lekarka zdąży ła m u ty lko wepchnąć j akieś tabletki do kieszeni wy prasowany ch w kant spodni. Dobra kobieta. A potem worek na głowę. Usiadł, pom y ślał. Ludzie dookoła kopulowali na całego, bo j akoś trzeba by ło ży ć. Artem też m usiał teraz j akoś ży ć z całą nowo naby tą wiedzą w swoim słaby m niczy m z dy kty pudełku czaszki. To, czego się dowiedział, naciskało od środka na m ilim etrowej grubości ścianki, i nadal nie m ógł się z ty m pogodzić. Nie m ożna by ło uwierzy ć, że wszy stko, co działo się w m etrze – całe to piekło, cała beznadziej a i cały bezsens – j est tak naprawdę przez kogoś stworzone i że kogoś coś takiego całkowicie zadowala. Nie to by ło straszne, że m ieszano ludzi z ziem ią, żeby zasy pać tunele, ale to, że bez tego wszy stkiego świat nie m ógłby istnieć, obróciłby się w nicość. Nie dało się poj ąć takiego porządku świata. I nie dało się go wy baczy ć. Siedział, gapił się na czy j ś trzęsący się goły biały ty łek i spierał się z nim , j akby ten by ł twarzą Biessołowa. Mówił m u wszy stko, co nie przy szło m u do głowy, kiedy z tam ty m rozm awiał. – Oczy wiście, j eśli kłam ać ludziom ty le lat… Jak m aj ą odróżnić prawdę od… Jeśli wciąż naginać ich do kory ta z pom y j am i… Ale to nie znaczy, że nie m ogą się wy prostować…

Popatrzy ć w górę albo chociaż do przodu… Oczy wiście, tak to wszy stko urządziliście… Ale to nie znaczy, że oni sam i nie m ogą… Albo że nie chcą… Py tacie? I sam i podsuwacie im poprawne odpowiedzi… Py taj ą… Spór z ty łkiem by ł łatwy. Ty łek się nie sprzeciwiał. – A co ludzie rozum iej ą… To was trzeba zniszczy ć… W cholerę… Wasz bunkier… Rozpędzić na cztery wiatry. Jeśli się tego nie zrobi… Nie natnie wrzodu… Wtedy nic… Trzeba was, tłuste szczury … Za kark… Pokazać was ludziom … Przy ludziach tak pom ówcie… O nich… Jak o by dle… Dopiero wtedy. Wtedy zobaczy m y. W bunkrze siedzą… Gnidy … Wszy stkich rozpędzę… Jak m i nie uwierzą, to uwierzą wam … Każę wam wszy stko powiedzieć… A j eśli nie powiecie… Ty m właśnie gnatem was… Nie ty lko m y m am y poty lice… Sukinsy ny … Ścisnął w dłoni rękoj eść nienaładowanego nagana. Sam czegoś takiego nie zrobi. Niczego nie zrobi sam . Małą m a druży nę, ale m a. Polatucha, Hom er, Losza. Zebrać ich. Opowiedzieć im , ty m , którzy znaj ą j uż połowę prawdy, drugą połowę. Zapy tać ich. Razem obm y ślić, j ak znaleźć i j ak otworzy ć to gniazdo szczurów. Ile m inęło czasu – ty dzień? Więcej ? Pewnie wszy scy rozeszli się po m etrze. Zaszy li się w j akichś dziurach. Jeden, żeby Mły narz go nie znalazł. Drugi – Hanza. Ale taki Hom er… Przecież Rzeszy j uż nie m a. Może Hom er wie, gdzie szukać wszy stkich pozostały ch? A gdzie szukać Hom era, to wiadom o. Wstał. Poszedł, roztrącaj ąc stoj ący ch w kolej ce po pieszczoty z num erkam i w dłoniach, m ij aj ąc wy schnięty ch faszy stów, lafiry ndy wszelkich kalibrów, wy straszony ch nastolatków, którzy przy szli tu odkry ć m iłość, zasuszony ch stalkerów, którzy chcieli chociaż popatrzeć, łaj daków, który ch ży cie

zgwałciło, i teraz, za pośrednictwem kobiet, potrzebowali zgwałcić ży cie. Mij aj ąc ty ch wszy stkich, którzy dopiero zaczy nali albo j uż kończy li swoj ą doj rzałość w podziem iu. Gdzie tu j est klitka Saszy ? Znalazł. Wszedł bez pukania, bez kolej ki, przy łoży ł rękoj eścią nagana w ciem ię j akiem uś woj akowi bez spodni, zwlókł go z Saszeńki, położy ł w kącie; dopiero wtedy się przy witał, patrząc w bok, żeby m ogła coś na siebie włoży ć. – Gdzie j est Hom er? – Nie wolno ci tu by ć, Artem – patrzy ła na niego z dołu. – Po co tu wróciłeś? – Gdzie j est staruszek? Przecież nie odczepił się od ciebie? Czy odczepił? Dokąd poszedł? – Zabrali go. Proszę, odej dź. – Zabrali? Kto go zabrał?! – Tobie… On ci pom ógł? Aleksiej – pom ógł ci? Wy glądasz inaczej . Lepiej . – Pom ógł m i. Ty m i pom ogłaś. Dzięki, kur… Wam wszy stkim . Dobroczy ńcom . – Przecież chciałeś się dowiedzieć. No to się dowiedziałeś. Tak? Czy czego chciałeś? Po prostu um rzeć? – Tak. Wy bacz. Mi… Nie chcę od niego… Od nich. To ochłap. Niepotrzebne m i to. By ło. A teraz… Teraz ci dziękuj ę. – Dlaczego od nich odszedłeś? Przecież tam … Przecież tam j est zupełnie inne ży cie, tak? – A ty nie by wałaś? Tam ? Nie zabierał cię? – Obiecał. Powinien. Ale poprosiłam , żeby zam iast m nie wziął ciebie. Na razie. – Niczego nie straciłaś. Ży cie tam j est takie sam o. Po prostu lepsze żarcie. No i… m edy cy na. A co, m ogłaby ś? Z nim i? – Co on ci powiedział?

– Wszy stko m i powiedział. Wszy stko. Niewidzialni Obserwatorzy, władza, czerwoni, faszy ści, wszy stko. – I wy puścił cię? – Tak. – Musisz stąd uciekać. Wszy stkich waszy ch zabrali. Tego twoj ego brokera. Wszy stkich. Tego sam ego dnia, kiedy ty … Może ich j uż nie m a. Nie wiem . – Kto? Obserwatorzy ? – Nie. Nie j ego ludzie. Twój Zakon. – Zakon… Posłuchaj . Ty … Chcę zrozum ieć. On ci wszy stko wy j aśniał, tak? Wszy stko wiedziałaś. O powierzchni. O świecie. Ale! To przecież by ło twoj e m arzenie. Wrócić tam . Tak j ak i m oj e. Żeby śm y m y wszy scy … By li tam . Znowu. Tam ! Przecież m i o ty m opowiadałaś. Sam a! Co ty tu robisz? Po co tkwisz w ty m dole na pom y j e? Dlaczego nie uciekłaś? Dlaczego tu j esteś? Sasza stała przed nim – wiotka, j ak naszkicowana ołówkiem , obej m uj ąc się rękam i. Patrzy ła na niego spode łba. – Uciekaj . Naprawdę. Chwy cił j ą za przy pom inaj ące gałązki nadgarstki. – Powiedz m i. Chcę porwać ludzi. Py tasz, dlaczego nie zostałem . Dlatego że pozostali… My. My wszy scy tutaj . Oni m uszą wiedzieć. Wszy scy. Powinni wiedzieć. Nie zdradzisz m nie? Znowu. Jem u? Nie wy dasz? – Nie zdradzę. Usta m iała zapieczętowane. Artem czekał. – Ale nie pój dę z tobą. – Dlaczego?

– Artem . Ja go kocham . – Kogo?… – Aleksiej a. – Jego? Tego… Starego piernika? Zboczeńca?! Ale on… On przecież… On przecież nie m a duszy … Gdy by ś sły szała, co on m ówi… O ludziach! Ty – j ego?! – Tak. Artem puścił j ej ręce j ak oparzony ; odsunął się. – Jak?! – Kocham – wzruszy ła opatulony m i ram ionkam i. – Jest dla m nie j ak m agnes. On j est m agnesem , a j a opiłkiem żelaza. I ty le. Jest m oim panem . I dla m nie zawsze by ł dobry. Od sam ego początku. – On cię oddaj e do uży tku! On ciebie! Podoba m u się oglądanie, j ak cię różni… Brudni… Wszy scy ! – Tak – skinęła głową Sasza. – On tak lubi. I m nie się tak podoba. – Tobie się podoba?! – A co? Tobie też to nie pasuj e? Jak Hom erowi? W takim razie wy bacz. – I czekasz… Czekasz, aż cię tam zabierze? Do siebie? – Zwolniło im się j edno m iej sce. Dostał pozwolenie. Ale j a… – Dobra. Zrozum iałem . Zam iast siebie poprosiłaś o m nie… Dobra. Zrozum iałem . Dobra. – Musisz uciekać.

– Naprawdę chcesz tam iść? Do nich? Do tej ich całodobowej knaj py ? Do bunkra?! Zam iast na powierzchnię – j eszcze głębiej ?! – Wszy stko m i j edno dokąd. Chcę by ć z nim . Jestem j ego. I ty le.

– Dobra. Zrozum iałem . Postał j eszcze. Potem zdj ął z szy i krzy ż. Rzucił j ej . – Na razie. Dziękuj ę. – Na razie. Wy szedł: świat fiknął kozła. Powlókł się przez lubieżny j ednodniowy pij any tłum . Powiedział Saszy, że zrozum iał, a tak naprawdę nie zrozum iał niczego. Jak m ożna, z Biessołowem ? Jak m ożna kogoś takiego kochać? Jak m ożna zam ienić swoj e sterowce choćby na m arzenie o bunkrze? A by ć w burdelu dla krótkich burdelowy ch spotkań z łaski? Biessołow wy nosi j ej z bunkra resztki swoj ego j edzenia – i resztki m iłości. A ta nic, starczy j ej j edno i drugie. Nie j est rozpuszczona. Czego Artem w Saszy nie rozum ie? I j ak j ą nawet znienawidzić? – Hej , człowieku! – ktoś wy ciągnął rękę w stronę j ego uniform u kelnera. – Litr wódki! – Spierdalaj ! Wy szedł na cum owisko. Poziom wody by ł wy soki, sięgał niem al krawędzi nabrzeża. Trzeba to rozwalić. Wszy stko rozwalić. Rozwalić wszy stko w cholerę. A więc Mły narz zabrał m u wszy stkich towarzy szy. Hom era, Loszę, Polatuchę. Trzeba ich uwolnić, j eśli ży j ą. Sam nic nie zdziała. Mły narz. Gdy by m ożna by ło przeciągnąć Zakon na swoj ą stronę… Z taką siłą nie strach by łoby nawet wy stąpić przeciwko Obserwatorom . Zakon bronił bunkrów, m oże j e i zdoby wać. Ty lko j ak ich poruszy ć? Opowiedzieć im o sprzedany ch towarzy szach? Ale czy Mły narz ich sprzedawał – i kom u? Jego sam ego sprzedali i kupili, starego idiotę; a chłopaki zginęli po prostu bez

sensu. Przez inicj aty wę na średnim szczeblu. Czy stary w ogóle rozum ie, za co oddał nogi? A gdy by m u opowiedzieć, obj aśnić? Co Światosławowi Konstantinowiczowi wiadom o o m etrze? Ty lko to, co wy dzielił m u Biessołow. W końcu j em u też rzucili w zęby półprawdy. Nie m oże by ć przecież zadowolony z tego, że z bohatera stał się kadłubkiem na wózku – i to nie w im ię ocalenia m etra, ale dlatego że nie wy j awiono m u drugiej połowy prawdy. Na drugim końcu peronu, przy nabrzeżu, koły sała się tratwa z butelek. Obok drzem ał pij any kolej arz. Artem rozej rzał się dookoła, zebrał m y śli. Popły nąć przez zatopioną Rzeszę – chy ba nie zalało ich tam po sam sufit? – i będzie się w Polis. Zażądać rozm owy z Mły narzem . Dopowiedzieć m u wszy stko, czego ten nie wiedział, dosy pać m u prawdy. Jeśli nie stanie po stronie Artem a, to niech chociaż wy puści j ego ludzi. Idąc do tratwy, zabrał z j akiegoś baj zlu lam pę na świński tłuszcz. Nie j est to latarka, ale da chociaż j akiś poblask w tunelu. Podkradł się do tratwy, trącił śpiącego czubkiem lokaj skiego pantofla – nie obudził się. Odwiązał chwiej ny stateczek, przeskoczy ł na niego i popły nął m ętną rzeką do rury. Zam iast wiosła m iał czerpak na kij u, wiosłował nim to z j ednej strony, to z drugiej . Przy m uszana tratwa kręci się – nie m a ochoty wracać, ale m im o wszy stko wpły wa w ciem ność. Światła lam py starcza na krok, czerpak sięga niewiele dalej . Tunel biegnie w dół, woda – w górę; sufit się obniża, zbliża się Artem owi do czubka głowy. Czy wy starczy m u powietrza? Nie dało się j uż wiosłować, stoj ąc, sufit na to nie pozwalał. Trzeba by ło usiąść. Z przeciwka pły nął szczur. Zobaczy ł suchy ląd, ucieszy ł się. Wlazł Artem owi na tratwę, usiadł skrom nie na skraj u. Nie przegonił go. Kiedy ś bał się szczurów, ale j uż dawno się przy zwy czaił. Szczury j ak szczury. Gówno j ak gówno. Ciem ność j ak ciem ność. Ży cie j ak u wszy stkich. I nie dostrzegałby tego, tak j ak inni nie dostrzegaj ą, gdy by nie wiedział, że by wa

inaczej . Podwieszona lam pa próbowała zaglądać nie ty lko przed siebie, ale i w dół, pod przeźroczy ste dno. W dole coś pluskało. My ślał o Saszy. Żegnał się z nią. Dlaczego Sasza nie chce ludziom powiedzieć o ty m , że nie powinni siedzieć pod ziem ią? Dlaczego sam a tu j est? Za co wy brała Biessołowa? Czuć by ło świńskim sm alcem . Szczur niuchał z rozkoszą. Pod dnem obrócił się topielec, wy trzeszczy ł otwarte zapiaszczone oczy na lam pę przez przegrodę z butelek. Dawno nie widział światła, próbował sobie przy pom nieć, co to j est. Pozahaczał od dołu o tratwę gruby m i palcam i, przeszkadzaj ąc j ej przepły nąć, potem odpuścił. Sufit obniży ł się j eszcze bardziej . Siedząc w kucki, do górny ch żeber i spawów Artem m ógł dosięgnąć ręką. Szczur pom y ślał, pom y ślał – i wskoczy ł do wody. Popły nął j ednak na Cwietnoj , do swoich. Artem zatrzy m ał się. Spoj rzał za siebie: by ło tam tak sam o ciem no. A nawet j eszcze ciem niej . Ręka dotknęła piersi, ale przecież krzy ży k zwrócił. Dobra, j akkolwiek. Poprosił tak. I powiosłował dalej . A potem woda zaczęła ustępować. Może m inął zapadlisko, głębię. Sufit przestał naciskać, poszedł w górę, dał m u odetchnąć. Z przodu m igotało światło: próbowały się do niego dom rugać wciągnięte na sam ą górę żarówki. Widocznie agregaty j akoś uniknęły potopu. Kiedy dotarł do stacj i, zrobiło się zupełnie pły tko. Na peronie woda sięgała ty lko po kolana. Ale gospodarze na razie nie śpieszy li się z powrotem do dom u. Ci, którzy nie zdąży li uciec, puchli ponurzy i zagubieni. Panował tu ciężki, wy czuwalny całą twarzą sm ród. Darwinowską obm y ły wody gruntowe, odarły j ą i znów stała się Czechowską. Całe j ej

ludożercze barwy boj owe – transparenty, m alowidła, portrety – pły wały do góry brzuchem w rzadkim błocie. To nic. Nabiorą odwagi i przy wrócą porządek. Zbuduj ą tę m enażerię od nowa. Zam iast Dietm ara będzie Dietrich, a poza ty m nic się nie zm ieni; wróci Jewgienij Pietrowicz, swój człowiek, sy stem owy, chociaż oprawca. Dlatego że j uż wszy stko j est tak cudownie i wy godnie nakręcone: o, tutaj nam wchodzą człowieczki, a stąd wy chodzi farsz. Jak tam , w Bałaszy sze. Jak w

cały m m etrze. I oczy wiście ktoś będzie m usiał dopisać Jewgienij owi Pietrowiczowi podręcznik historii. Pewnie Ilj a Stiepanowicz. Trzeba będzie sam em u nad ty m ślęczeć, skoro Hom era chapsnął Mły narz. To nic, Ilj a Stiepanowicz odm aluj e wszy stko tak, j ak trzeba: na Schillerowskiej będzie u niego heroiczna obrona stacj i przed czerwony m i, ułom ni nie będą stacj i bronić, ty lko j ą atakować. No i j akiś podnoszący na duchu finał. Że j ą, powiedzm y, przez knowania wroga zalało, ale nie złam ało, i j ak feniks z popiołów, i j eszcze lepiej niż poprzednio. Jak Sasza m oże z takim spać? Potrącił czerpakiem kożuch z nam okłego papieru. Przy j rzał się – rozm y te gazety. Na j edny ch m ożna j eszcze by ło przeczy tać „Żelazna”, na drugich „Pięść”. Strzępy czy ichś dni. Mieli tu gdzieś drukarnię. Dietm ar nie kłam ał, serio zam ierzał wy drukować dziesięć ty sięcy cegieł słusznej historii. Stacj a się skończy ła, znów by ł tunel. Różne rzeczy wy m y ślił – j ak przej ść przez blokadę i j ak na niej kłam ać. Ale nie zdąży ł niczego nałgać: na warcie stali nie zwy czaj ni apaty czni strażnicy Polis, lecz niem e posągi z Zakonu. Żeby go nie zastrzelili, krzy knął im , że to Artem do Mły narza. Zbliży li się do niego nieufnie, oklepali kieszenie j ego błazeńskiego stroj u, niby go poznali, ale sam i nie zdj ęli m asek. Zabrali m

u nagana. Poprowadzili kory tarzam i służbowy m i, żeby nie peszy ć tutej szy ch oby wateli z głowam i w chm urach. Ale prowadzili go nie do Mły narza. Drzwi do j akiej ś celi. Kraty. Straż. Wprowadzili go, popchnęli ze złością w plecy, j ak nie swoi. A tam radość! Wszy scy ży li: Losza, Polatucha, Hom er. A nawet, nie wiedzieć czem u, Ilj a Stiepanowicz. Pochwalili Artem a za to, że nie um arł, i za to, że lepiej wy gląda, i za to, że j est taki wy stroj ony. Pośm iali się. Przy tulili. Dowiedział się, że zgarnęli wszy stkich j eszcze tam , na Cwietny m . W końcu to ty lko dwie stacj e od Polis, więc który ś z kom andosów poj echał na dziewczy nki i rozpoznał – i Polatuchę, i Loszę. Hom era z bezuży teczny m Ilj ą wzięli przy okazj i: razem j edli kolacj ę, nie zdąży li się rozstać na czas. – No, a ty gdzie by łeś? Artem m ilczał. Zebrał siły. Popatrzy ł z wahaniem na Ilj ę Stiepanowicza, wiadom o czy j ego pachołka. A potem zdał sobie sprawę, że czegoś takiego nie wolno trzy m ać w taj em nicy przed nikim . Taj em nice to broń tam ty ch, Artem a zaś – m ówić, j ak j est. Wy walił to na nich. Wszy stko. Bunkier, knaj pę, sałatki, karafki, tłusty ch pij aków w garniturach, anty bioty ki, woskowego Stalina, niekończącą się elektry czność, nierosy j skie butelki, a za nim i: sterowane m arionetki, woj ny głupców, lepkie pieszczoty specsłużb, niezbędny głód, niezbędne ludożerstwo, niezbędne bitwy w ślepy ch tunelach. Niezbędny ch i wieczny ch Niewidzialny ch Obserwatorów. Opowiadał im … i sobie. I sam się dziwił, j ak wszy stko do siebie pasowało, j akie się

wy dawało ładne. Nie by ło niczego niepotrzebnego w tej budowli Biessołowa, niczego niewy tłum aczalnego. Na wszy stkie py tania znaj dowała się odpowiedź. Oprócz j ednego: za co? – To znaczy … Kiedy m y tu żłem y gówno… Oni tam … Oni tam … fałatki? – ochry ple od nagrom adzonej nienawiści wy m am rotał Losza. – Wódeczkę zagłaniczną? Mięfko, pewnie, fwieżfe od nafego… Co? – I nie doj adaj ą. Stoj ą tam talerze pełne resztek. I tam … Przecież oni pewnie żarli i wtedy. Żarli dokładnie w ty m czasie, kiedy m y razem ze wszy stkim i… Na Kom som olskiej … Pod kule. – Kułwy – powiedział Losza. – A to kułwy. I m edy cy na, powiadaf? – Sam widzisz, prawda? Mnie tam , proszę… Postawili na nogi. Nie wiem , czy na długo. Ale j ednak! Rozum iesz? – Widzę. A dla naf m aj ą inną m edy cy nę, tak? Taką: fłapią człowieka za j aj ca i powiedzą m u: pełznij , człowieku, fam na cm entaf. Bo z twoim łakiem m y ci nie m ożem y w niczy m pom óc. Tak to w nam i j eft. No, czy nie kułwy ? Hom er stał w m ilczeniu.

Nie m ógł w coś takiego uwierzy ć tak chętnie i szy bko j ak Losza. – A dlaczego w takim łazie poftępuj ą w nam i j ak w gównem ?! – py tał apostoł. – Jefli m am y by ć w gównie, to wfy fcy ! A nie, że j edni fiedzą w nim po fy j ę, a dłudzy piłuj ą noży kiem fałatki! Gdzie j eft ten bunkieł? Mowe go zatopif, co?! – Miałem worek na głowie, kiedy m nie stam tąd wy prowadzali… No, a w tam tą stronę w ogóle by łem nieprzy tom ny … Nie wiem , gdzie j est. – A j a tam by wałem . W ty m m uzeum – powiedział Hom er. – Jeszcze przed woj ną. Na wy cieczce. Jego pełna nazwa brzm iała wtedy „ChPD Tagański”. Chroniony Punkt Dowodzenia. Tagański dlatego, że j est dokładnie na Tagance. Jedno wej ście by ło z ulicy. Starom oskiewskie uliczki nieopodal rzeki Moskwy. Stare wille. I j edna z nich, dwupiętrowa, to tak naprawdę atrapa. Wy j aśniano nam wtedy, że za ścianą j est betonowa osłona chroniąca szy b windy przed bom bam i. Dwadzieścia pięter w dół – i tam właśnie j est ten bunkier. Tak, wszy stko wy gląda dokładnie tak, j ak opisuj esz. Neon, restauracj a, rem ont. – Ale j ak się dostaj ą do m etra? – By ło tam wy j ście. Nawet niej edno. I na stacj ę m etra, akurat na Tagańską, i do tunelu, na Okrężnej . – Tagańska… To przecież ty lko dwie stacj e od Kom som olskiej … – powiedział Artem . – Dwie. Czy żby nie sły szeli krzy ków? Jeśli m y sły szeliśm y j e nawet na powierzchni? – Niewidzialni Obserwatorzy … – pokręcił głową Hom er. – Lepiej j uż, żeby to Szm aragdowy Gród okazał się prawdą. – Można ich stam tąd wy kurzy ć! – powiedział gorąco Artem . – Wy rzucić ich, wy pędzić do m etra. Przedstawić ty ch gadów ludziom . Niech się sam i przy znaj ą, Biessołow niech się przy znaj e, że przez ty le lat nam kłam ali. Niech powiedzą, że świat na powierzchni istniej e, że m y tu, na dole, zupełnie niepotrzebnie zdy cham y. Niech rozkażą swoim ludziom wy łączy ć

zagłuszarki. Serio, m ożna to wszy stko odkręcić! Ochrony j est tam m ało. Ty lko żeby znaleźć sposób, j ak dostać się do środka… – A fkąd m aj ą ty le wałcia? – zapy tał Losza. – Magazy ny. Państwowe. No, i m y ślę, że biorą z m etra. Od Hanzy … W końcu Hanzę m aj ą w kieszeni! Wszy stkich m aj ą w kieszeni. Czerwoni pędzą im więźniów na budowy, Hanza karm i, Zakon, proszę… Sprząta. Wiedziałeś o ty m ? Co, Polatucha? – Nie – ten patrzy ł obok Artem a, w ścianę. – A Mły narz? – Nie sądzę. – Trzeba m u powiedzieć! – Jeszcze powiesz. Będzie taka m ożliwość. – Rozm awiał z tobą? Widziałeś go w ogóle? – Widziałem . Będzie try bunał. To znaczy on sam zdecy duj e. A Anzor to przy klepie. Dezercj a. Generalnie należy nam się za to… I Loszy. W końcu j akby go do nas przy j ęli. Tak więc trzeba będzie odpowiedzieć. No i ty teraz też. Wiesz, co się za to należy. Czapa. – Mnie ofobiście m am a nie po to łodziła. Nawiafem m ówiąc, włófy ła m i wielką pfy fłofć… – oznaj m ił Losza. – A co z tobą? – zapy tał Artem Hom era. – Po co cię zgarnęli? – Jako świadka – wzruszy ł ram ionam i tam ten. – Co j a m am do tego? Mły narz nawet m nie nie pam ięta. Może m nie wy puszczą. – Świadka – powtórzy ł Artem . – My ślisz, że j em u są potrzebni świadkowie? Ja też wcale nie j estem dezerterem . Jeśli go nie przekonam y … Jeśli się uprze… To j uż po nas wszy stkich. – A Ilj a? Artem obrócił się, popatrzy ł na Ilj ę Stiepanowicza, ten nie spuszczał wzroku z Artem a. Ich

spoj rzenia się przecięły, ocknął się: – To wszy stko prawda?! O Rzeszy ?… O Jewgienij u Pietrowiczu?… O j ego córce?! – By ła koperta ze zdj ęciam i. Sam j ą m iałem w rękach. I tak powiedział Biessołow. My ślę, że to prawda. – On uciekł. Führer. Uciekł. – Wiem . No i szukaj ą go, chcą go przy wrócić. Mówią, że wszy scy razem będą wam tworzy ć nową Rzeszę. – Mnie… też… córeczka – przeły kaj ąc ślinę przez suche gardło, powiedział Ilj a Stiepanowicz. – I zabrali j ą. I… Ale on… On zostawił. Sobie. Artem kiwnął głową. Ilj a Stiepanowicz skry ł się m iędzy własny m i kolanam i j ak w m uszli. – Czy żby nigdzie sobie nie poszli? – powiedział Hom er. – Do tej pory ? Władza? I całe m etro j est pod nim i? – Pod nim i. Ale w ty m właśnie tkwi ich słabość. Jeśli ich stam tąd wy kurzy ć… Aresztować… W końcu będzie m ożna wszy stkich wy puścić! Na powierzchnię! Wszy scy będziem y m ogli wy j ść! Co? – No tak. – Trzeba po prostu przekonać Mły narza. Obj aśnić m u, j ak nim m anipulowano. Zaczęli m y śleć. Każdy pewnie o swoich sprawach. Z kory tarza dobiegło szuranie. Ze zgrzy tem otworzy ło się m ałe okienko na wy sokości twarzy. Za drucianą siatką poj awiła się sy lwetka. Zby t niska, żeby do niego dosięgnąć. – Artem ! Drgnął. Podszedł do drzwi. Wy szeptał: – Ania? – Po co przy szedłeś? Po co tu wróciłeś? Po co? On cię wy kończy.

– Muszę wy ciągnąć swoich ludzi. I chcę z twoim oj cem … Jeszcze raz. Ostatni raz. Porozm awiać. On nie wie wszy stkiego. Nie zrobi tego. Rozm y śli się. Muszę z nim ty lko porozm awiać. Możesz go poprosić? – Niczego nie m ogę. Już m nie nie słucha. – Muszę m u wy j aśnić! Powiedz m u. O Niewidzialny ch Obserwatorach! – Posłuchaj . Wy znaczy ł sąd. Na dzisiaj . Zam iast try bunału będzie sąd koleżeński. – Sąd koleżeński? – oży wił się Polatucha. – Po co m u ten cy rk? – Po co? – zapy tał Artem . – Nie wiem … – Ania m ówiła łam iący m się głosem . – Przeze m nie. Chce, żeby wszy scy cię skazali. Was. Żeby to nie by ł osobiście on. – Aneczko… Niech tak będzie. To dobrze, że koleżeński… Dobrze, że wszy scy. Niech słuchaj ą. Wszy stko im opowiem . Jeszcze zobaczy m y, kto kogo. Nie przej m uj się. Dziękuj ę, że m i powiedziałaś. – To nic nie da. Ty ch z Hanzy j est tam więcej niż połowa. Oni zagłosuj ą tak, j ak trzeba. Nawet j eśli wszy scy nasi… Nie starczy głosów. – Ale spróbuj em y. Spróbuj em y. Dziękuj ę ci za to, że przy szłaś. Zastanawiałem się, j ak m am pogadać z chłopakam i. A tu on sam … Sam daj e m i taką m ożliwość. – Hej ! Ania! – sy knął ktoś na kory tarzu. – Starczy ! – Artem … – Okienko się zam knęło; Ania zniknęła. – Ja… Zabrali j ą. – Słuchaj cie. Uda nam się. Polatucha? Sły szy sz? Poprzesz m nie i wszy stko się uda. – Jak? – Biessołow powinien wkrótce przy j ść po Saszę. Na Cwietnoj . Jeśli będziem y m ieć choć kilku żołnierzy … Ma ze sobą ty lko paru ochroniarzy. Złapiem y go. Dostarczy m y do bunkra. Na

Tagankę, przez Kitaj -Gorod. A sam bunkier… Tam nie m a prawie żadnej ochrony. Jeśli nam go otworzą… Biessołowowi… Od środka… – Paru ludzi niczego nie załatwi. – Przem y ślałem to. Pły nąłem tu do was przez Rzeszę. Woda j uż opadła. Na Czechowskiej j est prawie sucho. I gazety wszędzie pły waj ą. Hom er? Maj ą tam drukarnię? Na Czechowskiej ? – Na Czechowskiej – powiedział Hom er. – W pom ieszczeniach służbowy ch. – Tam j eszcze gdzieniegdzie j est elektry czność. Widziałem . Może i nie zalało m aszy n. A j eśli zam iast ich gazetki wy drukować ulotki? Opowiedzieć ludziom , j ak są ogłupiani. Powiedzieć o Obserwatorach. O zagłuszarkach. Jak m y ślisz, poradzim y sobie we dwój kę? Co? – Kiedy tam by łem … Pokazy wali nam . Mnie. – Jeśli m ożna się tam dostać… My ten cały ich sy stem … Wy drukuj em y chociaż parę ty sięcy ulotek. Co? I rozdam y ludziom na Tagańskiej . No, i j eszcze po drodze… Przeczy taj i przekaż inny m . W Kitaj -Gorodzie… I w ulotce od razu napiszem y o bunkrze! Sprowadzim y pod wej ście tłum ludzi! Biessołow nam otworzy, sukinsy n, nigdzie nie ucieknie… I koniec! Niech powiedzą ludziom prawdę prosto w oczy ! Wtedy nie będziem y sam i, Polatucha. I nawet j eśli nie od razu uda nam się ze szturm em … Ulotki rozej dą się po m etrze tak czy inaczej ! – Tfeba wpufcić ludzi z Tagańfkiej do bunkła? – uściślił Losza. – Ale co, wfy ftkich? – Im więcej , ty m lepiej . Niech sam i zobaczą, j ak te by dlaki się pasą i zawsze się paśli. Jak zobaczą, to m oże i uwierzą w resztę. Co? Co, Losza? Dziadku, dam y radę? – Teorety cznie… – powiedział Hom er. – Jeśli papier ocalał… Trzy m ali go w sum ie w plastiku… Żeby nie zawilgotniał… Mógł ocaleć… – Co, Polatucha? Co tam nasi m ówią? Zapom nieli j uż wszy stkich, który ch załatwili czerwoni? – Gdzie tam … – westchnął Polatucha. – Jak coś takiego zapom nieć? – Czy li m am y plan. Ry zy kowny, zdaj ę sobie sprawę. Ale m oże się udać. Co?

– Mowe – przy znał Losza. – My ślisz, że tak po prostu pozwolą nam rozdawać te ulotki? – m iał wątpliwości Hom er. – Jeśli tu, j ak m ówisz… Jeśli państwo nigdzie nie zniknęło… Wy obrażasz sobie chociaż, co to j est nasze państwo? – Nie. No i walić j e, dziadku! Ale trzeba spróbować! Musim y spróbować! Ludziom trzeba wszy stko powiedzieć! Trzeba ich wy puścić! Hom er kiwnął głową. – No, a ty … Co będziesz robić na powierzchni? Kiedy wy j dziem y ? – zapy tał Artem a. – Gdzie pój dziesz chociażby ? Zdecy dowałeś się? – Będę ży ł! Jak wcześniej ! Tam się zorientuj em y ! Jak ludzie! A co? Czy to nie oczy wiste? – Nie bardzo – westchnął Hom er. – Ja na przy kład nie wiem co. – Ależ co za różnica, co! Choćby sadzić grzy by, choćby piec chleb, j estem gotowy ! Jeśli to będzie tam . Ale naj pierw… Tam j est przecież taki ogrom ny świat. Cały m ożna obej ść. Znaleźć sobie m iej sce… Wedle gustu. Miasto… Albo brzeg oceanu. Co, nie j est wam przy kro, że j est grupka bandy tów, która uznała za nas, że nigdy tego wszy stkiego nie zobaczy m y ?! – I żłą, pwez okłągłą dobę tam fiedzą! – dodał Losza. – Musi by ć j akiś powód – powtórzy ł Polatucha. – Jest powód! Na otwartej przestrzeni robi im się niedobrze! A ciebie trzy m aj ą przy sobie j ak by dło! – Wy walim y ich z tego bunkła w cholełę – postanowił apostoł. – Dobły m af plan. Jefli ty lko naf nie powiefą. – Rozum iesz, braciszku? – Artem chwy cił Polatuchę za ogrom ne ram ię. – Tam , na górze, zrobisz więcej dla ludzi! Co ślubowałeś? Że będziesz pom agał j akim ś czerwonobrzuchy m szczurom strzelać do swoich? Przy sięgałeś bronić ludzi! Wszy stkich! Metra! Jeśli wy prowadzim y

ich na powierzchnię, to właśnie tam , właśnie wtedy naprawdę im się przy dam y ! Ludziom ! Bo m y, Zakon, m am y doświadczenie. Potrafim y. Poruszać się tam . Rozum iem y zagrożenia. Znam y zwierzy nę… Wiem y wszy stko o radiacj i. Tam j est nasze m iej sce! Nie tu! Nie przy podrzy naniu gardeł ty m , którzy przy chodzą do nas z inny ch m iej sc! Ty lko pom agaj ąc naszy m dostać się na ży we tereny ! No? Zgadzasz się? – Zgadzam , a j ak – burknął Polatucha. – Dziadku? – Nie wiem . – Rozum iem , dziadku, boisz się wy j ść na powierzchnię. Ty le lat siedziałeś pod ziem ią. Tu j uż wszy stko j est dla ciebie zrozum iałe. Niby ciem no, niby ciasno, ale wszy stko j est j uż twoj e własne, tak? I na powierzchnię to j akoś… Ale przecież nie j esteś w ty m odosobniony. Na

Kom som olskiej wzy wałem ludzi, żeby szli za m ną… Ani j edna osoba nie uwierzy ła, nikt nie poszedł. To nie twoj a wina. Ani ich. To wina ty ch sukinsy nów z bunkra, oto czy j a to wina. Okłam y wali cię, nas wszy stkich okłam y wali. Przy zwy czaili nas do by cia kretam i. Dowiedli nam , że j esteśm y robakam i. Ale to wszy stko łgarstwo i na łgarstwie się opiera. Jeśli nie powiem y im prawdy, j eśli ty – a przecież m asz do tego dry g! – tak, Ilj o Stiepanowiczu? m a człowiek talent? – j eśli ty nie powiesz im prawdy o taczkach z trupam i, o prętach zbroj eniowy ch, o m oim tunelu, o psich dołach, o cekaem ach na Kom som olskiej – to kto? Nikt im nie powie! Nie będą chcieli wierzy ć, wiem ! Na początku nie! Mnie nikt nie wierzy ł! Wy sam i nie do końca m i wierzy cie! W coś takiego trudno wierzy ć… Ale trzeba. Niech wy ty kaj ą nas palcam i. Niech m ówią, że j esteśm y poj ebani. Niech uważaj ą nas za wrogów. Ktoś m usi im powiedzieć. Niech chociaż zaczną wątpić… A nuż ktoś uwierzy ! Ktoś pój dzie za nam i! Co nie?! Musim y to zrobić dla ludzi. Nawet j eśli będą teraz przeciwko nam . Potem zrozum iej ą. Czy co chcesz robić? Znów drukować

faszy stowskie ulotki?! Ilj a Stiepanowicz nie wy chy lał się ze swoj ego pancerza m iędzy kolanam i, tak j akby um arł. Kiedy świat eksplodował odłam kam i, j ego trafiło w serce. – Nie – pokręcił głową Hom er. – Z ty m skończone. – Czy li to wszy stko? Jeśli będzie szansa, zrobim y to? Jesteście ze m ną? – Jeftefm y ! – odpowiedział Losza. – Wy dy m am y bułwuj ów! Czas pozostały do rozprawy zaczął się skręcać j ak spręży na – im m ocniej się napinała, ty m wolniej . Artem żądał od strażników rozm owy z Mły narzem – ale wszy scy m ieli czarne wełniane twarze, nie poznawali Artem a, a Mły narz też nie chciał sobie o nim przy pom inać. Dlaczego Światosław Konstantinowicz zwlekał, czy m by ł zaj ęty ? Stawiał zawczasu szubienice, bo wiedział j uż, j ak zagłosuj e Zakon, bo uzgodnił j uż z każdy m żołnierzem i policzy ł j ego głos? Ale Artem m im o wszy stko się przy gotowy wał. Przechadzał się po celi, następował pozostały m na nogi, powtarzał sobie wszy stko, co powinien powiedzieć. Będzie ty lko j edna szansa. Żeby ocalić siebie, wy ratować Polatuchę i Loszę. Spalić szczurze gniazdo i uwolnić ludzi od szczurów. To dobrze, że będzie sąd koleżeński, powtarzał sobie. Prawidłowo. To nie posągi. Nie są z gliny – ani z granitu. Chociaż służy li razem ty lko rok, ten rok by ł wart ty le, co siedem inny ch. Są ze sobą zszy ci czerwony m szwem . Tim ur, Kniaź, Sam . Niech Mły narz stawia szubienice. To nie j est takie proste, skazać własnego brata na śm ierć. Przy szli niespodziewanie. Wzy wali ich poj edy nczo. – Polatucha! Ten skulił niedźwiedzie ram iona: dał sobie założy ć kaj danki.

Co z nim ? Póki Artem do niego m ówił, Polatucha niby zarażał się od Artem a tą złą ospą, zaczy nał podchwy ty wać ry tm . Ale wy starczy ło um ilknąć – gorączka spadała i znikała, nie utrzy m y wała się sam a. Polatucha by ł z ty ch, co ty lko raz na całe ży cie decy duj ą, j ak będą w nim m y śleć i co na wszy stkie tem aty sądzić. I zdecy dował j uż dawno i na trwałe. Nowa prawda by ła dla j ego grubej skóry nawet nie j ak śrut, ale j ak sól. – Zwonariow! To by ł, j ak się okazało, Losza. Proszę, Mły narz zdąży ł dowiedzieć się o nim więcej niż Artem . Ciekawe, czy ich przesłuchiwali? O co py tali? Loszę też skrępowali. Kiedy go wy prowadzali, obej rzał się na niego. – Ałtem y cz! Dam y ładę, nie pofłam y fię! Testam ent. – Czarny ! Serce zabiło m u szy bciej . My ślał, że będzie m iał to gdzieś, a j ednak się denerwował. To głupie. Przecież j eszcze ty dzień tem u nawet nie liczy łeś, że pociągniesz dłużej niż siedem dni. No i nadszedł czas. Tak? Nie. Nie tak. Niczego takiego nie będzie. Nie m oże teraz zdechnąć. Teraz to j uż znowu przedwcześnie. – Jak to m ówiłeś, dziadku? Każdy m a własną stacj ę końcową? Hom er podniósł głowę. Uśm iechnął się lekko zm ęczony m i zdziwiony m uśm iechem . – Zapam iętałeś? – Nie m ogłem zapom nieć. – Dawaj tu ręce! – warknęli. Podał nadgarstki do zaobrączkowania.

– Stacj i końcowy ch m oże by ć wiele – poprawił go Hom er. – A punkt docelowy każdy m a ty lko j eden. I to ten punkt trzeba znaleźć. Przeznaczenie. – My ślisz, że to nie ono? – zapy tał go Artem , j eszcze raz oglądaj ąc kaj danki. – My ślę, że to j eszcze nie stacj a końcowa – powiedział Hom er. Stalowe palce ścisnęły Artem owi szy j ę, przy gięły go m ocniej do podłogi. Zadarli m u też do góry ręce za plecam i, żeby lepiej m u się dziobało. – Do zobaczenia – powiedział Artem staruszkowi. Pobiegł po kory tarzach razem z konwoj entam i, wzrok m iał wlepiony w powy cierany granit, konwoj enci za Artem a patrzą, on za nich m y śli. Nie m a zły ch m om entów na głoszenie kazań. – Chłopaki… Nie wiem , czy j esteście nasi, czy z Hanzy … Oni was oszukuj ą. Wszy stkich. Nas wszy stkich. Wiecie o zagłuszarkach? One są ty lko po to, żeby śm y siedzieli w m etrze… Zatrzy m ali się. Po policzku przesunęła m u się twarda kość, zatrzeszczała rozwij ana taśm a klej ąca. Zalepili m u usta szerokim czarny m pasem . Z wierzchu nakleili j eszcze j eden, na krzy ż. I pociągnęli go dalej . A więc to tak. Teraz zaczął się pocić. A j eśli nie zdej m ą? Jeśli nie dadzą m u się wy powiedzieć? Doprowadzili go do hali. Na Arbacką. Cała stacj a by ła wy pełniona wy łącznie m ężczy znam i w czerni. Obcy ch poproszono o rozej ście się, póki Zakon nie skończy linczować swoich. Ci, którzy się tu zebrali, nie m ieli m asek. Głosowanie im ienne, dom y ślił się Artem . Każdy będzie m usiał potem za swój głos odpowiedzieć, niech o ty m pam ięta, kiedy postanowi nagle okazać łaskę. Wy pchnęli go do pustego kręgu. By li tam j uż Losza i Polatucha. Obaj skrępowani: ręce za plecam i, z przodu zdefasonowane gęby. Widocznie, idąc tu, zbaczali z kursu, trzeba ich by ło

nakierowy wać. Polatucha zobaczy ł czarny krzy ż zam iast ust Artem a, zam rugał zezuj ący m i oczam i. Artem też się szarpnął: zdej m ij cie to! Zaczął szukać wzrokiem Mły narza, żeby zażądać od niego sprawiedliwości. Mły narza wkrótce wy toczy ł Anzor. Ale Mły narz wcale Artem a nie zobaczy ł: z j akiegoś powodu cały czas patrzy ł w inny ch kierunkach. Artem wił się j ak glista na patelni ze swoim i zaklej ony m i ustam i, gry zł sm akuj ące rdzą wargi, żeby m oże chociaż przez dziurkę w nich wszy stko wy powiedzieć. Ale taśm a by ła szeroka, a klej m ocny. Jeszcze nie zaczy nali. W końcu przepchnęli przez tłum Hom era z Ilj ą Stiepanowiczem . Ci nie by li związani: świadkowie. Co będą udowadniać? Artem utkwił wzrok w zbankrutowany m nauczy cielu. Sły szał w celi wszy stko. Co powie? Czy aby nie został kupiony ? Przy pom niał m u się Dietm ar z j ego prostą i celną form ułą tego, j ak poniewierać ludźm i. Przy pom niało m u się, j ak przez postawę Ilii Stiepanowicza sam ze spokoj em duszy chłeptał pom y j e ku czci tam tego. Wciąż próbował otworzy ć usta; ale by ły sklej one na trwałe. Jak zarośnięte. – Jesteśm y gotowi – powiedział Anzor. – Rozpatruj em y sprawę o dezercj ę i zdradę przeciwko trzem naszy m by ły m towarzy szom – wy chry piał Światosław Konstantinowicz ze swoj ego tronu. – Polatucha, Artem i nowy, dopiero co przy j ęty. Zwonariow. Działaj ąc w zm owie. Sabotowali dwa niezwy kle ważne zadania. Które m iały na celu powstrzy m anie woj ny m iędzy czerwony m i a Rzeszą. Co by łoby w naszy m interesie. I całego m etra. Uniem ożliwili dostarczenie depeszy z ultim atum dla führera. A potem również operacj ę m aj ącą zm usić Moskwina do pokoj u. W centrum zm owy znaj duj e się Artem Czarny. Polatucha, naszy m zdaniem , po prostu uległ j ego wpły wowi. Dla Artem a bezwzględnie

żądam y naj wy ższego wy m iaru kary. Sprawę Polatuchy j esteśm y gotowi przedy skutować. Trzeci oskarżony to fagas Artem a. Zasadniczo szpicel. Jego też należy zlikwidować. – Czy wy fcie ocipieli?! Co j a złobiłem ?! I Ałtem ! – Tak. Co on, upośledzony ? Uspokój cie go. Ktoś z ty łu popchnął Loszę, zatkał m u szczerbate usta. – A co z ustam i Artem a? – burknął ktoś z tłum u. – Jak m a się bronić? – Są podstawy sądzić, że zwariował – wy j aśnił niechętnie Mły narz. – Ale to nic, wy słucham y go, kiedy przy j dzie j ego kolej . Sam i się przekonacie. Dla m nie wszy stko j est j asne. Ale decy zj ę podej m uj em y uczciwie. W otwarty m i powszechny m głosowaniu. Zaczniem y od Polatuchy. Potem będą świadkowie. Przegłosuj em y Polatuchę, potem ten tu, z defektem , potem Artem . Osobno chcę powiedzieć: nie należy m y śleć, że to j est j akaś szopka. Działaj cie z pełną surowością. By ły krewny, nieważne. Człowiek was zdradził. Zakon j est j eden. Specj alnie postawiłem go przed sądem koleżeńskim , żeby potem nie by ło. Jasne? Tłum zabuczał; ale buczenie też wy chodziło m u ty lko chórem , ty lko zgodnie, j ak na m usztrze. – Tak więc, Polatucha. Opowiadaj . Kiedy nastąpiła pierwsza próba zwerbowania cię przez Czarnego Artem a, co m ówił. Jak zm usił cię do oddania taj nej depeszy. I szczegóły tego, j ak zerwał negocj acj e z Moskwinem . Ludzie m ogą wiedzieć. U nas nie m a sekretów. I w czy im interesie Czarny działał. Twarz Mły narza by ła spokoj na j ak u parality ka. Ale swoj ą j edy ną ży wą ręką wczepił się w obręcz koła w wózku, tak że zbielały m u palce. Na Polatuchę patrzy ł spiżowy m i oczam i, a źrenice by ły wy bity m i w nim dziurkam i. Polatucha zrobił krok naprzód j ak niedźwiedź na łańcuchu. Obrócił głowę, przepraszaj ąco spoj rzał z ukosa na Artem a. Głośno wy puścił nadm iar powietrza. Popatrzy ł na granit posadzki. Tłum m ilczał. Artem nie m ógł rozerwać ust, Losza żuł krwawą galaretkę.

– Już od dawna obserwowaliśm y Artem a – zaczął Polatucha. – Przez cały ostatni rok. Wiedzieliśm y, że kilka razy w ty godniu wy chodzi na górę. Startuj e ze stacj i WOGN, idzie do wieżowców Trikolor Szosą Jarosławską. Nasze stanowisko by ło zainstalowane naprzeciwko. Obserwowaliśm y. Kilka razy w ty godniu próbował nawiązać kontakt radiowy. Polatucha go wy dawał. Artem słuchał. Doty kał j ęzy kiem gorzkiego klej u, bełkotał przez nos. Jak zim ny kanciasty żwir, j ak wilgotny, świeżo wy kopany grunt, na nogi, na ręce, na pierś, zwalała się na niego bezsilność. By li tu towarzy sze Artem a: Sam , Stiopa, Tim ur, Kniaź. Przy widziało m u się, że widzi stłam szoną za m ęskim i plecam i Anię. Przy j rzał się – to ona? Zgubił j ą. – Wiecie… – m ówił Polatucha. – O ty m , że woj na z Zachodem się nie skończy ła. Że oni ty lko czekaj ą, żeby śm y się zdradzili. Oczy wiście od razu zaczęliśm y podej rzewać Artem a o to, że próbuj e nawiązać kontakt z kim ś od nich. Zdekonspirować nas. Może nawet pom óc nakierować na nas… Człowiek by ł nowy. I pułkownik powiedział: śledzić go. Mim o że… No, krótko m ówiąc. Potem by ła j eszcze ta historia… Z centrum radiowy m . Pewnie j uż sły szeliście. Ludzie zaszem rali. Ania! Poj awiła się Ania. Wy rwała się z czy j egoś uścisku, przecisnęła do pierwszego rzędu. Wzrokiem znalazła Artem a, j uż go nie odry wała. – Plączesz się – powiedział surowo Mły narz. – Naj pierw powiedz nam o depeszy. – Tak. No. By ło tak. Generalnie z Artem em wszy stko by ło prawie j asne. Że prawdopodobnie pracuj e dla przeciwnika. Ma na celu destabilizacj ę sy tuacj i. Dekonspiracj ę Moskwy. Naprowadzenie ognia. A z depeszą… Artem wy ry wał się, wił, ale trzy m ali go m ocno. I nie m iał w ustach nawet naj m niej szego otworu, żeby powiedzieć przez niego Polatusze o drugiej grupie Rh– – a zresztą Polatucha oddał

m u j uż ten dług, a sam Artem poży czy ł krew od Biessołowa. I po co? Żeby sam em u dokuśty kać do stry czka? Polatucha nie chciał go j uż widzieć. Teraz m ówił sprawnie, j akby odtwarzał pły tę. W tłum ie nawet nieliczni znaj om i patrzy li teraz na Artem a, m rużąc oczy, j ak na obcego, j ak na j adowite stworzenie, które trzeba rozgnieść obcasem . – A j ak by ło z Moskwinem ? – zapy tał Mły narz. – Z Moskwinem – powtórzy ł za nim Polatucha. – Z Moskwinem by ła taka historia. Artem wy ciągnął m nie z bunkra, kiedy siedzieliśm y tam , walcząc przeciwko Korbutowi z j ego specnazem . Kiedy pochowaliśm y Dziesiątego, Androida, Ulm ana, Rudego, Antonczika… – Wszy stkich pam iętam – przerwał m u Mły narz. – Nie trzeba. – Pan ich wszy stkich pam ięta, tak. Ma pan tę listę. Wszy scy widzieliśm y. Sam m ało tam nie zdechłem . I Artem m i powiedział: czy ty rozum iesz, że przy wieźliśm y właśnie naboj e, dwadzieścia ty sięcy naboj ów – czerwony m ? Moskwinowi? Przy wieźliśm y j e sukinsy nom , którzy zabij ali naszy ch chłopaków? Na rozkaz Mły narza. Zrozum iałem . Zdradziliśm y ich pam ięć. Zrozum iałem , po co um arli. Po nic. Że to polity ka. – Polatucha! – Że to polity ka j est ważniej sza. Że wczoraj by ła woj na, a dziś pokój . Szkoda, że wszy stkie te chłopaki zdechły niepotrzebnie wczoraj , kiedy by ła woj na, bo dziś j est przecież pokój . Dziś załaduj em y ty m ścierwom dwadzieścia ty siaków naboj ów, żeby j utro wy kosili nim i pozostały ch, kiedy znów będzie woj na. – Dosy ć! – A potem Artem m ówi: bo nie m a w ogóle żadny ch czerwony ch i żadny ch faszy stów. I nie

m a żadnego Zakonu. Jest ty lko j akaś j edna struktura. Niewidzialni Obserwatorzy. Albo cholera wie kto, bez różnicy. I m y j esteśm y j edny m działem tej struktury, a czerwoni drugim . I że to by ła nieprawdziwa woj na, a obrona bunkra to by ła j akaś lipa. To wszy stko spektakl. A j a tak sobie m y ślę: a picie wódki z naszy m i m artwy m i chłopakam i – to też spektakl?! – Polatucha! – Niech m ówi! – krzy knął ktoś w tłum ie. – Daj m u powiedzieć! Polatucha j est nasz! To nasz człowiek! Nie zam y kaj m u ust! – Uwolnij go! Co to w ogóle j est?! – Więc kończ, Polatucha… Ja tam przecież obie nogi… – I Artem m ówi: a Hanza to w bunkrze gdzie by ła?! Dlaczego dopiero potem nam pom ogli i wy słali ludzi? A nie kiedy ich prosiliśm y ?! Czy on nie za to sprzedał nogi? – Polatucha na dowódcę! – ry knął ktoś. Wtedy uderzy ło coś szy bkiego i Polatucha try snął czerwienią na piękną białą ścianę za sobą. Try snął, osłabł, usiadł i padł twarzą na ziem ię. Nie m iał j uż poty licy, zam iast poty licy m iał krwawy lej . I w duszy Artem a od razu powstał taki sam . – Polatucha!!! – Polatuuuucha! To Hanza!!! – Bij Hanzę! Ktoś z rozpędu przewrócił wózek Mły narza, ten upadł na granit opodal gęstej kałuży, zaczął wierzgać łapką j ak przewrócony na plecy karaluch, próbuj ąc się podnieść, koła się kręciły, m igotały szpry chy, a na górze, nad nim , j uż ścierali się ludzie, j eden od drugiego nie do odróżnienia, ale dobrze wiedzący, kto tu j est obcy, a kto swój . Złapali Artem a, odciągnęli, zerwali taśm ę, dali m ówić, osłonili go własny m i piersiam i,

wy ciągnęli Loszę, a j uż Artem Hom era; znaleźli się otoczeni przez swoich; bili się wściekle, goły m i rękam i – nikom u oprócz konwoj entów i katów nie wolno by ło przy nieść na rozprawę broni. – Szansa! Szansa! – wrzeszczał Artem Loszy do ucha, kiedy wy rwany m i konwoj entom kluczam i rozpinali m u bransoletki. – Bierzem y ludzi! Na Cwietnoj ! I Hom era! Do Rzeszy ! Do drukarni! Wszy stko zrobim y ! Wszy stko według planu! – Tak! Tak! – wrzeszczał Losza. Dwie ścieraj ące się fale zaczęły się rozchodzić, odsuwać od m iej sca rozłam u: j edna zabierała ze sobą m artwego Polatuchę, druga – m aj taj ącego ręką Mły narza i wózek z pogięty m i kołam i. Ale Artem nie m ógł j eszcze uciekać razem ze wszy stkim i. Wy skakiwał z tłum u, rozglądał się dookoła. Gdzie ona j est?! – Hej ! Heej ! – krzy knęli do niego z tam tej strony. Pokazali m u j ą – trzy m aną za włosy, w rozerwanej koszuli: Anię. – Gdzie j est przestępca?! Daj cie nam Czarnego! Mam y j ego żonę! – Ania! – Chodź tu, by dlaku! Inaczej gębę j ej … Wszy scy razem j ą tu… Rozum iesz?! Przy łaź do nas, m endo! – Nie waż się! Ania m iotała się i wy klinała ich w ży wy kam ień; podbite oko j uż siniało. Żałośnie i wy zy waj ąco zarazem sterczała pierś z brązowy m sutkiem . Artem złapał za rękę Hom era. – Ulotki! O zagłuszarkach, o ocalały ch, o Obserwatorach! O ty m , j ak nas wszy stkich ogłupiaj ą! Prawdę! Prawdę, dziadku!

Hom er pokiwał głową. – Losza! Ty go znasz! Z twarzy ! Biessołowa! To Saszy kochaś. Nikt, ty lko ty ! Weź tam ludzi. Na Cwietnoj . Niech ten śm ieć wam … – No j uż, Czarny ! – Albo was wpuszczą… Albo od razu go tam załatw! Nie ruszać j ej , sukinsy ny ! Losza m rugnął. – Już! – krzy knął Artem do tam ty ch. – Już! Idę! Idę do was! Puśćcie j ą! No?! Z Anią spotkał się na pół sekundy – m iędzy dwom a biegunam i czerni. Spotkali się i rozstali. 22 // Prawda Z kory tarzy wracała na Arbacką wy proszona ludność: kordony, które trzy m ały j ą z dala od rozprawy, włączy ły się do powszechnej bój ki. Rozłam owcy wy cofy wali się ze stacj i w różny ch kierunkach, Artem , ściśnięty m iędzy obcy m i ludźm i, j uż tego nie widział. Ale krzy czał do wszy stkich zza czarny ch głuchy ch pleców: – Świat istniej e! Nie j esteśm y sam i! Świat ocalał! Oszukuj ą was! Możecie wy j ść z m etra! Okłam uj ą was! Nie wierzcie im ! Potem znów zatkali m u usta. Ci w Zakonie, którzy pozostali wierni Mły narzowi, wy cofali się do j ego am basady na Arbackiej . Posadzili stratowanego pułkownika na pogięty m wózku i zawieźli na prawowite m iej sce – do gabinetu ze szklaneczką i spisam i. Artem a i Ilj ę Stiepanowicza, też zaliczonego do buntowników, trzy m ano w kom órce przy pokoj u przy j ęć Mły narza. Pilnowali ich nieznani żołnierze. Wchodzili do pułkownika do gabinetu, py tali za niedom knięty m i drzwiam i, czy nie czas j uż zlikwidować j eńców, ale Światosław Konstantinowicz odkładał decy zj ę. Po kory tarzu hulał zim ny przeciąg, przez szczeliny pod drzwiam i przy nosił ury wki rozm ów:

j edne ze stacj i, drugie z gabinetu pułkownika. By ło sły chać, że na Arbackiej grom adził się zaniepokoj ony tłum . Ludzie z ust do ust przekazy wali sobie, co stało się z Zakonem , j ak zwielokrotnione echo powtarzali okrzy ki Artem a. Dobrze, że wy m ieniłem swoj ą wolność na Anię, m y ślał Artem . Żeby chociaż ona uciekła! Ilj a Stiepanowicz gapił się na czarny ch ludzi; wstrząsały nim potężne dreszcze. Czuć by ło m oczem . By ć m oże wy obrażał sobie teraz, j ak kula będzie przewiercać m u się przez czoło. Ale nie skom lał. Ty lko niem al niesły szalnie m am rotał. – Oczy wiście, j em u to wszy stko wolno. Jem u się urodziła bez palców. A czy j ą wy dał? Nie, ochronił. Pewnie się z nią widuj e. Patrzy, j ak rośnie, bawi się z nią. I j ego żona ży j e. Jego ży j e. Nie powiesiła się. Na raj stopach. Nie dy nda pod sufitem . Z j ęzy kiem na wierzchu. Czarny m j ęzy kiem . Jeden ze strażników m iał na prawej ręce zegarek. Na j ego odwrócony ch do góry nogam i wskazówkach Artem odnotowy wał wieczność. Wy liczał, ile czasu potrzebuj e Hom er, by dotrzeć do Rzeszy. Wspólnie z nim zaocznie orientował się w działaniu m aszy ny drukarskiej , szukał suchego papieru, sam dy ktował staruszkowi tekst. Nie trzeba nawet roznosić ulotek po cały m m etrze. Jeśli dostarczy się j e choćby do Polis i na Cwietnoj , stam tąd wszy stko sam o rozpełznie się dalej . O planie oprócz Hom era i Loszy nie wie nikt. Wszy scy hanzeaty ccy członkowie Zakonu by li tutaj : z Mły narzem . Powstrzy m y wali napieraj ący rój ciekawskich. Z gabinetu dochodziły ry ki: – Wy bierz num er Biessołowa! Jeszcze raz! Muszę z nim porozm awiać! Osobiście! Zagubiony, wy sadzony z wózka, wy dzwaniał do swoj ego pana. Nie m ógł się dodzwonić. Czy li Losza m iał j eszcze szansę znaleźć Biessołowa, zanim odszuka go Mły narz.

I wtedy Artem po wy sadzeniu Hom era na Czechowskiej zaocznie dowiosłował z Loszą do burdelu. Zaocznie przekradał się pod osłoną weteranów Zakonu przez harm ider i kurewstwo, niewidoczny otaczał chatkę Saszy i kończy ł, za Loszę i za siebie, swój wcześniej szy nieudany zam ach. Nie, brał go j ako zakładnika i prowadził oddział boj owy do bunkra. – Dzwoń j eszcze raz! Jeszcze! Odwrócona wskazówka szła do ty łu. Odm ierzała pół godziny, trzy kwadranse, godzinę. Zgiełk na stacj i narastał. Pokrzy kiwali niepewnie m iej scowi urzędnicy, który ch przy słali rządzący Polis. Ale gapie nie chcieli się rozchodzić. Py tali żołnierzy z kordonu o to, co się stało i co to za szaleniec krzy czał o ocalały ch w inny ch m iastach na Ziem i. – A co m iała m oj a? Mały ogonek. Można by ło go usunąć. Od razu tam . Taka kochana kruszy nka. Narine powiedziała, żeby śm y nazwali j ą na cześć m oj ej m am y, j eśli będzie dziewczy nka. Czy li Marina. Marina Ilj iniczna. Marina Ilj iniczna Szkurkina. Dotarło do niego: Ilj a Stiepanowicz nie m ówił tego do siebie, ty lko do Artem a, opowiadał m u to, m im o że nie patrzy ł m u w oczy. Pokiwał głową na zgodę, ale m y ślał o swoich sprawach. – Zam knij m ordę! – wy chry piał do Ilii strażnik. – Łeb m i pęka od twoj ego m am rotania! Zam knij się, powiedziałem , albo tu z tobą skończę! Tak czy inaczej , obu was trzeba stuknąć! – Marina Ilj iniczna – wy szeptał wtedy Ilj a niesły szalnie dla strażnika, ale wy raźnie dla Artem a. – Malutka Marina Ilj iniczna. Babcia by się ucieszy ła. A czy Losza zdoła pochwy cić Biessołowa? Przeprowadzić go j ako j eńca przez pół m etra? Przecież specj alnie się w ty m nie szkolił. Jest brokerem , a nie kom andosem i nie zabój cą. Tam , w centrum radiowy m , j akoś sobie radził, ale wtedy w niego sam ego celowano z broni i nie trzeba by ło niczego planować, ty lko przeży ć, wy karaskać się. Ale to nic, da radę.

Weterani pom ogą. Chy ba zdąży im wszy stko obj aśnić? Zdąży. Od tego j est apostołem . Przeszedł z Artem em przez wszy stko. Nie trzeba go przekony wać, niczego m u udowadniać. Sam wszy stko pam ięta, wszy stko czuj e. – W dupie m am , że nie odbiera! Dzwoń! A m oże Biessołow j uż został porwany ? A m oże wloką tę gnidę z workiem na głowie do sekretnego wej ścia do tego ich spasionego bunkra z na wpół nędznej Taganki? Ty lko żeby Hom er zdąży ł z ulotkam i. Ale nawet gdy by bez ulotek… On przecież wszy stko wie… Jeśli nie uda się oży wić drukarni, m oże i sam , własny m i słowam i, wszy stko ludziom opowiadać. Jak tam ten Hom er, ten prawdziwy. Na zewnątrz ktoś zapukał do drzwi. Weszło ich trzech, zatroskany ch i ponury ch: j eden bram in w chałacie, j eden woj skowy w wy sokiej czapce z otokiem i dwugłowy m orłem i j eszcze j akiś cy wil. Zapukali do Mły narza, zabębnili w drzwi m ocno, nerwowo. Też żądali odpowiedzi na j akieś py tania. Coś tam na stacj i doj rzewało. Ferm entowało, tworzy ło się, rosło. I trzej wy słannicy do Mły narza na pewno chcieli ten ferm ent zaham ować, pozostawić pod kloszem . Mły narz odszczekiwał się ze złością ury wany m i frazam i. Drzwi gabinetu się uchy liły. – Zarządzim y posiedzenie Rady Polis. Nie m am y prawa m ilczeć! Niech tam wszy scy się wy powiedzą. A potem poinform uj em y ludność. O rezultatach. A pan ze swoim rozłam em … Sam pan sobie j akoś poradzi! – A j eśli cała ta Rzesza to naprawdę fałszy wka – zagłuszał ich Ilj a. – Jeśli sam Jewgienij Pietrowicz j est fałszy wką i zdraj cą, j eśli wszy stko tam u nas by ło fałszy we, w takim razie co j a, w takim razie po co m nie, w takim razie za co Marinę z ogonkiem i w takim razie za co Narine na raj stopach, i za co j a, i po co. Mówią: pisz, a co pisać, gdzie coś takiego m ożna zapisać, j akim i

słowam i… A Artem m iał usta zatkane sparciały m i szm atam i, nie m oże m u niczego odpowiedzieć, i nie m a nawet m ożliwości poprosić Ilj ę Stiepanowicza, żeby ten zam ilkł. Zaszeleścił, wy chodząc, nieostrzy żony bram in, zam iataj ąc kurz chałatem , w ślad za nim kroczy ł oficer, pachnący stary m potem i niepraną bielizną, a nieokreślony cy wil zadrobił j ako ostatni. Koniec audiencj i. – Dodzwoń się! Cała trój ka skurczy ła się, zm ieściła w ściśnięty do rozm iaru pudełka zapałek otwór drzwi w końcu kory tarza, wy szła do ludu. – Prawdy ! – wpadło z zewnątrz przez otwarte na oścież drzwi. Ilj a Stiepanowicz uniósł się przy ścianie, skierował się w stronę krzy ku, ruszy ł m u naprzeciw, ale człowiek z wełny usadził go, wbił nauczy cielowi pięść w splot słoneczny. I drzwi znów się zatrzasnęły. Proszę: ludzie wreszcie chcieli wiedzieć, a Artem znów m a w ustach śm ierdzącą szm atkę. Trudno, teraz inni m ogą powiedzieć za niego. I powiedzieć, i zrobić. Rozesłał gońców na wszy stkie strony świata, teraz i zdechnąć nie będzie tak strasznie. Dobiegło do nich: tam ta trój ka kolej no m ruczy coś usy piaj ącego rozbudzonem u tłum owi. Ten wy krzy kiwał py tania, nie m iał ochoty na koły sanki. Dziękuj ę, Polatucha, m y ślał Artem . Szkoda, że um arłeś. Dziwne, że um arłeś. Jak to – nie będziesz j uż na m nie zezował? Nie dasz rady zażartować? Od kogo m am teraz poży czy ć krew? Wy bacz, że w ostatniej chwili w ciebie wątpiłem , Polatucha. Ale przecież i ty w ostatniej chwili we m nie wątpiłeś.

Wątpiłeś, a powiedziałeś wszy stko j ak należy ; tak, żeby zdj ąć m nie ze stry czka. Szkoda, że nie sły szy sz, j ak tam , na stacj i, ludzie dom agaj ą się prawdy. Otwieram y im teraz razem zapory herm ety czne: ty i j a. Razem wy puszczam y ich na powierzchnię, na zewnątrz. A gdzieś j eszcze inni nasi, spiskowcy, robią swoj e. Hom er drukuj e ulotki, apostoł prowadzi Biessołowa, przy stawiwszy m u lufę do bladej skroni, żeby otwierał bunkier. Niech Mły narz się tu m iota, wścieka – pies pozbawiony pana. O czy m będą m ówić na Radzie Polis? O ty m , j ak ściślej przy cisnąć, przy kręcić klosz? O ty m , j ak zdusić wszy stkich buntowników, szy bko, poj edy nczo, żeby wieści o ocalały m świecie nie rozeszły się po m etrze? – Dzwoń! Dzwoń, dokąd chcesz! Na Cwietnoj ! Wszy stkich nie zaduszą. – Mów! – szalało na zewnątrz. – Mówisz prawdę? – py tał Ilj a Stiepanowicz Artem a. – To wszy stko, co opowiadałeś Hom erowi. To prawda? Artem skinął m u głową. Co się tam u belfra w głowie roztapiało, w j akich kształtach zasty gało? Właściciel zegarka – dwoj e rozbiegany ch oczu w dziurach w kom iniarce – coraz częściej podnosił wskazówki do twarzy. Tu, do przedsionka, przez szczeliny z gabinetu pułkownika przeciekało przeczucie gęstniej ącej nieodwracalności wszy stkiego, co działo się teraz w m etrze. Znów przy szły m y śli o Ani. O ty m , j ak uparta okazała się j ej m iłość. Artem m iał inną konstrukcj ę wewnętrzną: poczuł od Ani pierwszy chłód i w odpowiedzi też zaczął sty gnąć. Tak j akby nie m ógł sam prom ieniować m iłością, lecz odbij ał ty lko m iłość Ani

swoj ą wklęsłą duszą. Czuł na sobie rozproszone światło zainteresowania – zbierał j e w wiązkę i wy sy łał z powrotem . Rozpalał j ą przy j ej pom ocy i odbierał w odpowiedzi j eszcze więcej ciepła. Ale wy starczy ło, by Ania zaczęła gasnąć, żeby i on nie m iał czy m j ej odpłacać. I tak m arniał, póki całkiem nie wy sechł, nie przestał wierzy ć, póki ich przy szłość nie rozeschła się i nie pokruszy ła m u się w głowie. A serce Ani działało j akby odwrotnie, wy wrócone na lewą stronę. Zdawało się, że on j uż nie j est j ej potrzebny – za j ego niegodziwą głuchotę, za szkodliwy upór, za niechęć do wy rzeczenia się swoich idioty czny ch m arzeń i za lekceważenie j ej własny ch. By ć m oże nawet pierwsza zam ierzała zostawić Artem a. Na knocie by ło tak m ało tłuszczu, że m ógł j uż ty lko kopcić. Ale kiedy ty lko odszedł, znów zapłonęła: zaciekle, rozpaczliwie. Tak, że zaczęło m u piec oczy od gorąca, m iał ochotę zasłonić j e dłonią. Osłaniał się – ale i tak się nagrzewał. Ania znów się w nim odbij ała – krzy wo, śm iesznie – ale odbij ała się coraz wy raźniej i j aśniej . Dziwne paliwo ta m iłość. – Nie odpowiada? Teraz, tatku, m ożesz j uż nie m ieć dokąd dzwonić. Dość czasu m inęło. Jeśli apostołowi się udało, j eśli rzeczy wiście wszy stko wy pełnił, to bunkier m ógł j uż zostać zdoby ty i wy patroszony. Tłuste szczury stoj ą j uż w szeregu na Tagańskiej , w swoich głupich garniturach, i odpowiadaj ą, j ak uczniowie przed nauczy cielam i, powtarzaj ąc swoj ą ostatnią lekcj ę geografii. – Anzor! Anzor wszedł, zm ierzy wszy Artem a i Ilj ę zły m spoj rzeniem . Wy słuchał uj adania Światosława Konstantinowicza, wy toczy ł go, podskakuj ącego w swoim chy boczący m się powozie, na kory tarz. – Co z ty m i? – zapy tał ten z zegarkiem . – Na razie nie zdecy dowałem . Po Radzie – nie odwracaj ąc się, wy cedził Mły narz.

Nadal się nie dodzwonił. – Trzy m ać ich tutaj ? – Tak. Nie, czekaj . Dawaj ich ze m ną. Mogą się przy dać. Ty lko upewnij cie się, żeby m ilczeli. Złapali pod pacham i, podnieśli z podłogi – i zakneblowanego Artem a, i zasikanego Ilj ę. Wy prowadzili ich na lśniącą Arbacką. Ustawili się klinem , rozpy chali tłum . Pom aszerowali przez całą stacj ę, wy zy waj ąco. Głuchli, ale nie sły szeli, j ak do nich ludzie krzy czą. Właśnie tam obradowała Rada Polis; dlatego też Mły narz potrzebował gabinetu na Arbackiej . Podeszli do drzwi. Cała eskorta pozostała na zewnątrz, Artem a z Ilj ą też nie wezwali na posiedzenie; Zakon stanął w szy ku podobny m do j eża, nastroszy ł się, zasłonił wej ście przed gapiam i. Mły narz z Anzorem weszli do środka, za nim i j eszcze kilku spóźniony ch bram inów i drzwi się zam knęły. – Podobno odebrano j akieś sy gnały … – szem rały głosy dookoła. – Niby że nie ty lko m y ocaleliśm y … – A gdzie j eszcze? Kto? Kto tak powiedział? – Jak wy j dą, to się okaże. Naradzaj ą się. – Ależ j ak coś takiego m oże… Ty le lat m ilczeli… A tu m asz… – Zakon się dowiedział. Pobili się – o to, czy m ówić, czy nie. – A ci to kto? Na ławce? Ten związany – kto to? – Terrory stów złapali. Wkrótce powiedzą. Artem nie m ógł doj rzeć szepczący ch. Zam iast nich widział j ednakowe czarne plecy, naram ienne paski kam izelek kuloodporny ch, wełniane poty lice, szeroko rozstawione glany. Ale czuł ich: od ich ciekawości dźwięczało powietrze, wy palał się tlen, ściany przy suwały się bliżej . By ły ich tu setki. Niech ty lko Mły narz spróbuj e ich zm usić do czekania na odpowiedzi. Nagle zrobił się szum .

Ktoś przepy chał się przez ścisk – um iej ętnie i zdecy dowanie. – Na Radę! Przepuśćcie! Kordon też się zm ieszał. Naj pierw zacisnął się j eszcze m ocniej . Potem zakoły sał się z wahaniem . Czy to nie głos Tim ura? Towarzy sza Artem a i Polatuchy. Tim ur by ł przecież rozłam owcem … Wy cofał się przecież razem z Loszą, z Hom erem , z odzy skaną Anią! Dlaczego on tu j est? Dlaczego wrócił? Przecież szturm uj e teraz bunkier. A m oże j uż go zdoby ł? Przy niósł na posiedzenie Rady odrąbaną głowę Biessołowa? – Przepuśćcie! Na zaproszenie Rady ! Kordon pękł – przepuścił do środka Tim ura i j eszcze Kniazia, i Łukę; obaj ze starego składu. Tim ur dostrzegł Artem a na ławce, kiwnął m u głową, ale nie wstawił się za nim . Wszedł do środka. Łuka z Kniaziem zostali na straży. O czy m m ówią? O co się targuj ą? Przeciągaj ą czas? Stawiaj ą żądania? Błagaj ą o wy baczenie? Studiuj ą głowę na tacy ? W środku panowała cisza. Przecież ich tam wszy stkich nie wy truli? – Przepuśćcie! Przepuśćcie! Na Radę! Kto ty m razem ? Teraz tłum rozstępował się nie z taką ochotą, nie z takim szacunkiem , uty skiwał: a niby czem u? Artem wy ciągnął szy j ę. Czarny pierścień żołnierzy rozstąpił się dla ty ch ludzi też nie od razu. Nie od razu zobaczy ł. Jako pierwszy przeszedł przez kordon Biessołow. Ży wy. Blady, skoncentrowany, m ilczący. Za nim poj awił się apostoł Losza. Aleksiej

Feliksowicz obrzucił Artem a ponury m spoj rzeniem , nie przy witał się. Losza, przeciwnie, kiwnął m u głową. Do środka weszli obaj . Apostoł przy prowadził zakładnika? By li z nim i j eszcze dwaj ludzie z Zakonu, zostali na zewnątrz. Artem zerwał się z ławki, zaczął wy krzy kiwać przez knebel swoj e py tania. Kopnęli go pod kolano, żeby upadł z powrotem , i upadł. Łuka i Kniaź sy knęli na tego, który go podciął, każdy chwy cił się za kaburę. Poczekali – i ustąpili. Wszy stko rozstrzy gało się teraz za drzwiam i, a nie tutaj . Zrobiło się strasznie duszno – j ak na Kom som olskiej , j ak przed sam y m i cekaem am i. Ludzie napierali, kordon powoli się zaciskał, chociaż nie m iał prawa ustępować. Zdawało się, że spiżowe ży randole, ważące po pół tony dwum etrowe obręcze, koły szą się na swoich łańcuchach j ak na wietrze – ty lu ludzi unisono wdy chało i wy dy chało powietrze. Nagle. Po stacj i przeleciał obcy dźwięk. Kaszel. Żołnierze z kordonu poderwali głowy, tłum um ilkł, wszy scy zaczęli się rozglądać. Gęsty kaszel z wielu głośników naraz. Okazało się, że tu też m ieli własny sy stem nagłaśniaj ący. – Test. Test. Raz. Raz. Na całą stacj ę – takim głębokim , przy j em ny m głosem . – Szanowni oby watele. Prosim y państwa o uwagę. W krótkim czasie zostanie ogłoszony ważny kom unikat. Prosim y się nie rozchodzić. – Dawaj prawdę! Prawdę m ów! – zakrzy knęli w odpowiedzi niewidocznem u lektorowi. Ale ten przeczy ścił gardło i um ilkł. – Coś ważnego… – Czy żby rzeczy wiście…

– Zgłupieć m ożna… I dopiero kiedy czas j uż całkiem się zatrzy m ał, drzwi otwarły się na oścież. W czarny krąg wy szedł poważny grubas w brązowy m garniturze; oczy m iał oszklone, szerokie czoło garbaty m grzbietem przechodziło w poty licę. Pom ocnik podsadził go – grubas wszedł na m arm urową ławkę obok Artem a; w ten sposób stał się widoczny dla tłum u. – Przewodniczący … Rady … Sam … Potem w drzwiach poj awił się Mły narz z Anzorem , a za nim i Tim ur. Rozeszli się na różne strony ławki. Grubas wy dm uchał nos. Zasm arkaną chusteczką otarł spocone czoło. Przeczy ścił nią również szkła, założy ł okulary z powrotem na nos. – Oby watele. Zebraliśm y się tu dzisiaj . Powodem tego stało się dość nieprzy j em ne wy darzenie. W łonie wielce szanownego Zakonu, który został powołany, by nas wszy stkich bronić… Że tak powiem , doszło do różnicy zdań. Wrócim y do tego później . – Przestań kręcić! Mów, j ak j est! – Tak. Oczy wiście. Do istoty sprawy. Rzecz w ty m , co zostało przez nas ustalone. Jest to, oczy wiście, wprost niewiary godne. Ale m am y niezbite dowody. Które w swoim czasie przedstawim y, proszę nie m ieć wątpliwości. Więc tak. Ustaliliśm y z całą pewnością. Że Moskwa nie j est j edy ny m m iastem ocalały m w Ostatniej Woj nie. Dokonaliśm y przechwy cenia transm isj i radiowej . Tłum oniem iał. Dźwięki um arły – wszy stkie dźwięki poza nużący m stęchły m głosem człowieka w brązowy m . Oniem iały Artem patrzy ł na niego z dołu w górę, j ak na wy rocznię. Jak na Polatuchę przed wy strzałem . Jak na świętego. – Jesteśm y gotowi pozwolić wam j ej wy słuchać. Ale na początek parę słów. Dla m nie

osobiście, j ak i dla was wszy stkich, j est to prawdziwy szok. Rzecz w ty m , że transm isj a pochodzi z drugiego brzegu Atlanty ku. Drodzy. Oby watele, towarzy sze, bracia. Rozum iecie, co to oznacza. To oznacza, że wróg, który zdruzgotał nasz kraj . Który pozbawił ży cia sto czterdzieści m ilionów naszy ch współrodaków. Rodziców, dzieci, żony, m ężów. Ten wróg ży j e. Nie został dobity. Że woj na się nie skończy ła. Że nikt z nas nie m oże j uż czuć się bezpiecznie. W każdej chwili m ożem y otrzy m ać nowy, ostateczny cios. Jeśli w j akikolwiek sposób zdradzim y swoj ą obecność. Artem zaj ęczał, zary czał, ześlizgnął się z ławki i upadł na zim ną posadzkę. – Przez wszy stkie te lata ratowało nas ty lko j edno. To, że m ieszkaliśm y w m etrze. To, że by liśm y przekonani, iż powierzchnia nie j est zdatna. Do ży cia. Dzięki tem u ocaleliśm y. I teraz. To nasza j edy na szansa na dalsze przeży cie. Wiem . To brzm i dziwnie. Trudno w to uwierzy ć. Ale proszę, żeby ście uwierzy li. Prosi was Rada Polis. Posłuchaj cie sam i. Oto nagranie, które wy konaliśm y dzisiaj . Nadaj e Nowy Jork. Głośniki znów się ocknęły. Kichnęły. – Khhhh… Iiiiiuu… Szszszsz… I zagrzm iała piosenka. Dziwna, nietutej sza: w obcy m j ęzy ku do wtóru bębnów i pohukiwań, na tle fanfar i trąbek, w połam any m ry tm ie m ęski głos zaczął ni to zawodzić, ni to skandować j akiś ni to hy m n, ni to m arsz. Wtórował m u żeński chór. Niepowstrzy m ana siła prom ieniowała od tej piosenki. By ło w niej wy zwanie. I zła radość. I dzika ży ciowa energia. Można i należało się do niej ruszać, tańczy ć – zm y słowo, swobodnie. Ale nikt w ogrom nej sali z białego kam ienia pod półtonowy m i ży randolam i w kształcie wieńców nie m ógł się poruszy ć. Ży randole koły sały się j ak od trzęsienia ziem i. Ludzie wdy chali bicie w bębny i wy dy chali czy ste przerażenie.

– Jak widzicie… Sły szy cie… Sam i… Taka to j askiniowa, zwierzęca m uzy ka… Czy li w czasie, kiedy m y znosim y wy rzeczenia. U nich trwa hulanka. I przy ty m są inform acj e. Że zachowali swój potencj ał nuklearny. To wróg, który j est sto razy bardziej niebezpieczny. Musim y ty lko to sobie uświadom ić. Nasze ży cie chy ba nie będzie j uż takie j ak wcześniej . To początek nowej epoki. I w związku z ty m … Oto oświadczenie. Zbliżcie się. Tim ur – czarnowłosy, z siwizną, wąski i ży lasty, podszedł do brązowego przewodniczącego. Pochy lił się nad Artem em , pom ógł m u usiąść. Potem wszedł na ławkę. – Weterani Zakonu są oburzeni sam owolą naszego by łego dowódcy, pułkownika Mły nariewa. Nasz towarzy sz został zabity przez j ego sługusów, zam iast zostać uczciwie osądzony m . Przepraszam y oby wateli Polis za zam ieszki. Oświadczam y, że opuszczam y skład form acj i. Odm awiam y podporządkowania się rozkazom pułkownika Mły nariewa. Tim ur m ówił ury wany m , ochry pły m , przepalony m głosem . Naj lepszy zwiadowca Zakonu. Starszy towarzy sz i nauczy ciel Polatuchy. Co on kom binuj e? – Baza Zakonu na Sm oleńskiej pozostaj e przy nas. Przeprowadzim y uczciwe wy bory nowego dowództwa. Jednak uważam y, że w nowy ch okolicznościach konty nuacj a konfliktu j est niedopuszczalna. Dlatego, j ako nowa form acj a, składam y ślubowanie bezpośrednio przed Radą Polis. Ślubuj em y wierność i zobowiązuj em y się bronić Polis. Przed wszy stkim i wrogam i. Jawny m i i ukry ty m i. Odwrócił się do brązowego i zasalutował m u. Naj pierw rozległo się j edno klaśnięcie, potem drugie; potem – j ak wzm agaj ąca się ulewa, zaszeleściło, zatrzepotało, zabębniło. – Brawo! Ura! Sława! – Idioto! – wrzeszczał z zatkany m i ustam i do Tim ura Artem . – Krety nie! Nie m a żadnej Polis! Nie m a żadnej Rady ! Po prostu innej głowie przy sięgasz! Nie wierz im !

Tim ur popatrzy ł na niego, kiwnął głową. – Jeszcze im cię wy rwiem y, Artem . Jeszcze ram ię w ram ię będziem y bić się z Am ery kańcam i. – Nie zgadzam się z takim postawieniem sprawy – powiedział ciężko Mły narz ze swoj ego pogiętego wózka. – Ale gotów j estem przy m knąć na to oczy. Nie będę uważał tego za bunt. Nazwij m y to chwilową różnicą zdań. Kiedy oj czy zna j est w niebezpieczeństwie, nie m am y prawa do swarów. Podej m iem y decy zj ę na drodze negocj acj i. Nasz Zakon i tak zapłacił j uż zby t wy soką cenę. Ja też składam ślubowanie w im ieniu Zakonu – przed Radą Polis. Uważam , że czas waśni wewnętrzny ch m inął. Nie m am y j uż prawa zabij ać się nawzaj em . Czerwoni, faszy ści, Hanza… Wszy scy j esteśm y przede wszy stkim Rosj anam i. Trzeba o ty m pam iętać. Zagraża nam odwieczny wróg. Wszy stko m u j edno, w co wierzy m y. Wy starczy, że się dowie, że j eszcze ży j em y, i zniszczy nas wszy stkich, bez różnicy ! Ludzie słuchali, pochłaniali j ego słowa; nikt się nie sprzeciwiał i nie śm iał nawet szeptać. Artem przeniósł ciężar ciała do przodu, stanął na kolanach. Zakoły sał się, zdołał się podnieść. I zanim oczarowani przem ową Mły narza strażnicy zorientowali się co i j ak, z krótkiego rozbiegu ubódł Mły narza ciem ieniem w skroń, przewracaj ąc go razem z wózkiem na ziem ię. – Trzy m aj cie go! Trzy m aj ! Zaczęli go bić, a on starał się zaczepić się nogam i za szy j ę starego idioty, zm iażdży ć go, zadusić. Wy bili m u ząb, wy padł knebel. – Łżesz! Łżecie! Sukinsy ny ! Przez stłoczony tłum nie m ożna się by ło przebić i ludzie w czerni zaczęli wciągać Artem a do środka, za drzwi. Mły narza podnieśli, otrzepali. – Mały gówniarz. Wesz. Rozniosę cię w py ł. Na m iazgę. Śm ieciu. Ciebie i tę niewdzięczną sukę. Oboj e będziecie wisieć. Zgniłki. Łgarstwa. To wszy stko łgarstwa.

Wy j aśniał za niego Tim ur. – To aresztowany dy wersant. Są podstawy przy puszczać, że szpiegował. Próbował nas zdekonspirować. Sprawdzam y to. W końcu wsadzili pułkownika na wózek, a Artem a wciągnęli do środka. Tam , za drzwiam i, zaczy nał się długi kory tarz z wielom a wy j ściam i. Artem a porzucili od razu za wej ściem . Już stam tąd, szalej ąc z wściekłości, słuchał dalej . – Tak, Światosławie Konstantinowiczu – kiwnął ciężką ły są głową brązowy przewodniczący. – Wy powiedział pan złote słowa człowieka, który zna cenę ludzkiego ży cia. W ty m i we wszy stkim inny m w pełni się z panem solidary zuj ę. Proponuj ę j eszcze dzisiaj wy słać naszy ch dy plom atów na Linię Czerwoną, do Hanzy i do przedstawicieli Rzeszy. Posadzić wszy stkich przy stole negocj acy j ny m . Skończy ć z ty m i rozbieżnościam i, które trapiły nas przez te wszy stkie lata. W końcu nie j esteśm y przecież tacy różni, ekhm . Powinniśm y się teraz zj ednoczy ć. Połączy ć wy siłki. I razem , wspólnie – m y i wy – bronić m etra. Naszego j edy nego, naszego wspólnego dom u. Naszego j edy nego dom u na nadchodzące dziesięciolecia, j eśli chcem y przeży ć, naszego świętego dom u na wieki! – Nie tacy różni – powtarzał za nim z przerażeniem Ilj a Stiepanowicz. – Nie j esteśm y tacy różni. My i oni. Przede wszy stkim Rosj anie. Zj ednoczy ć się. Po co. Za co. Do przedstawicieli Rzeszy. Narineczko. Ale tłum pochłonął j ego m am rotanie. Stłam szony, z początku przy gnębiony ty m obj awieniem , zaczy nał się teraz prostować, rozum ieć, m y śleć o ty m , czy m go nakarm iono. – Am ery kańcy … Przez ten cały czas… Muzy kę… Pasą się… Tańce… Zwierzęce… Ale czułem to zawsze… Swój brudny hip hop… My tu gówno żrem y … A oni chcą nas pozbawić nawet tego gówna… Ostatniego, co nam zostało… Wiedziałam , wiedziałam … Nie dadzą nam spokoj u… To nic, przeczekam y … Wy trzy m am y … Nie takie rzeczy … Trudno, m oże i się nie

zm ieni… – Jak wiecie, czasy i bez tego nie są łatwe – ciągnął ponad nim i wszy stkim i brązowy. – Choroba grzy bów zniszczy ła zapasy. Trzeba będzie zacisnąć pasa. Ale zj ednoczeni zdołam y … Nasze wielkie m ocarstwo! Nasz naród niej ednokrotnie! Musiał przekrzy kiwać narastaj ący zgiełk. Ludzie w końcu zdołali przeżuć i przełknąć prawdę, którą chcieli usły szeć. Artem , zm iażdżony, siedział pod ścianą i w skupieniu poły kał niesm aczną ciepłą krew. Doty kał j ęzy kiem m iej sc po utracony ch zębach. Gdzieś w kory tarzu ukazał się nagle Biessołow. Wy szedł z sali konferency j nej ? Za nim kroczy ł apostoł Losza. – Zabij go! – wy sy czał do niego Artem . – To on! On ich! – Kto to? – nie poznał Artem a Aleksiej Feliksowicz. – A j est tu inne wy j ście? Nie m am ochoty drugi raz przeciskać się przez tłum . – Zapom niał pan płaszcza – powiedział do niego Losza. – Płofę, pom ogę. – Losza! Losza! Ty … Co… Ty przecież… Musisz… – Za m ną! – Aleksiej Feliksowicz ruszy ł szy bkim krokiem w przeciwną stronę. – Fłuchaj … Wief, poftanowiłem … W ten fpofób niczego nie ofiągniem y … Jefli go tak po płoftu zabić. Fy ftem tweba zm ieniać od fłodka! Ftopniowo! Łewolucj a to nie nafa m etoda. Łozum ief? – Losza wy j aśnił przez ram ię Artem owi j akby przepraszaj ący m tonem . – Pfy j ął m nie właśnie na łefełenta. Pom ocnika. Będę ftopniowo… Od fłodka… Z bunkła… – Ty gównoj adzie! – wy chry piał łam iący m się głosem Artem . – Za bunkier?! Za żarcie?! Ty m nie – za żarcie?! Nas?! Wszy stkich?! – Jakich naf?! – rozzłościł się Losza. – Kogo – naf?! Nie m a żadny ch naf! Nikom u to nie j eft potrzebne opłócz ciebie! Ty załaz zdechnief, a j a będę tu j eszcze wądzić!

– Aleksiej ! – zawołał go Biessołow. – Długo m am czekać? Ładnie służbę zaczy nasz. Nie splunął na niego Losza na pożegnanie, nie kopnął. Odwrócił się i pobiegł za Biessołowem . Rozwarły się drzwi, do środka wsunął się Tim ur. – Możesz iść? – Nie chcę. – Wstawaj ! Póki tam przem awiaj ą. Dawaj ! Poderwał Artem a za klapy białej kelnerskiej koszuli, zatrzeszczał kołnierzy k. Postawił go na nogi, dał m u się oprzeć na swoim ram ieniu. – Ja z wam i! – wy szeptał błagalnie Ilj a Stiepanowicz. – Zabierzcie m nie! Ja nie chcę z nim i! Nie chcę! – Tu j est j eszcze j edno wy j ście. Chodźm y na razie tam . Stary się opam ięta i dostaniesz czapę. Potem cię nie wy ciągniem y. – Dokąd?… – Na Borowicką. Tam czeka Anka. Stam tąd na Poliankę. No i dalej . Masz gdzie się ukry ć? – W dom u. Ania… Wszy stko z nią w porządku? – Mówię, że czeka! Dokąd was wziąć? – Na WOGN. Nie m ogę iść na Poliankę. Muszę na Czechowską, do Rzeszy. – Po co?! Jaka znowu Czechowska?! – Tam j est Hom er. Muszę iść do Hom era. – Hej ! – z sali posiedzeń wy j rzał kudłaty bram in. – Dokąd to?! – Tim urczik. Czy ty to rozum iesz?… Niewidzialni Obserwatorzy. To oni tu nas trzy m aj ą. Wszy stkich was okłam uj ą. Okłam uj ą. Oni – nas! – Słuchaj , Artem … Nie rób m i wody z m ózgu. Nie chcę się m ieszać do polity ki. Jestem żołnierzem , kropka. Oficerem . Nie m ogę cię tu porzucić. Ale bez tego prania m ózgu ty m i twoim i

pierdołam i. Zostańm y lepiej przy j aciółm i. Jak z nim rozm awiać? Z nim i wszy stkim i? Jeszcze j est szansa. Żeby udowodnić to ludziom . Kiedy łżą przez to swoj e parszy we radio. Trzeba się tam dostać, na Czechowską. Pom óc to wy drukować. Pom óc rozdać. Przeszli we trój kę kory tarzam i, stukaj ą m alowane drzwi, wy chodzą j acy ś ludzie, dziwią się stroj owi Artem a i pokaleczonej twarzy, Ilj a Stiepanowcz kroczy ponuro z ty łu, m igoce światło, szczury uskakuj ą spod nóg; w końcu tchnęło m u w twarz kreozotem . Dom owo. Oto ona, Borowicka. – Zaraz znaj dę twoj ą ślubną… I na Poliankę. – Nie na Poliankę. Na Czechowską. Do Rzeszy. – Z nią to om ówisz. Siedź tu. Ty lko nie pokazuj się na oczy naszy m , j asne? – Posiedzę. Będę cicho. Dziękuj ę, Tim urczik. Usiadł przy długim stole z desek. Położy ł przed sobą podrapane ręce. Obej rzał się: oto j ego ulubiona stacj a w cały m m etrze. Ciem noczerwone cegły, kreozot w powietrzu j ak sm oła – słodki i przy dy m iony, dom ki j ak cele m nichów, szm aciane abażury, sły chać skądś łagodną sm y czkową m uzy kę, ludzie w śm ieszny ch chałatach kartkuj ą troskliwie zm urszałe książki. Szeptem prowadzą rozm owy o ty m , co przeczy tali, i ży j ą w swoich lekturach, zupełnie nie potrzebuj ąc ani świata na powierzchni, ani na dole. Gdzie j est ta cela, w której Artem nocował u Daniły, swoj ego przy j aciela na j eden dzień i na całe ży cie? Zaj ęta przez kogoś innego. – Hom er? Podniósł się. Znaj om a sy lwetka.

– Hom er! Skąd on tutaj ? Jak? Dlaczego?! Czy żby nie by ł w Rzeszy ? Wstał, pokuśty kał… Przetarł oczy. Staruszek by ł czy m ś pochłonięty : oglądał pustą celę. Młody bram in z nigdy niegolony m i głupiutkim i wąsikam i pokazy wał m u pokoik, udzielał wskazówek, wręczał klucze. Pom y lił się? – Stół j est tutaj , wprawdzie nie m a gdzie go postawić, ale m oże pan pracować razem ze wszy stkim i… Za to są półki na książki… Jedy na rzecz to nie wolno u nas m ieć zwierząt. Będzie pan m usiał pożegnać się z kurą. – To konieczne? – Konieczne. – No cóż… – Hom er! Staruszek się odwrócił. – Dziadku… Co ty tu… Jak ty tu… Nasi cię tu ukry li? Udało ci się… Z drukarnią? Jak poszło? Maszy ny działaj ą? Papier nie przem ókł? Hom er patrzy ł na Artem a j ak na nieboszczy ka – ze sm utkiem i dy stansem . – Dlaczego m ilczy sz? Udało się? Pokaż! – Artem . – Czego pan chce? – wtrącił się zapalczy wie ten z wąsikiem . – Gdzie ulotki, dziadku? By łeś na Czechowskiej ? – Mam wezwać ochronę? – Nie trzeba – pokręcił głową Hom er. – Zaczekaj . Dlaczego tam nie by łeś? Zrobili tam na Arbackiej wiec, zaczęli robić ludziom

pranie m ózgu… To, co zwy kle. I wszy scy wierzą… – To nie dla m nie, Artem . – Co?… – Nie m ogę się ty m zaj m ować. – Czy m ? Jakim ty m ? – Propagandą. Drukować ulotek. Cała ta rewolucy j na działalność… Jestem j uż na coś takiego za stary. – Nawet tam nie by łeś? Na Czechowskiej ? – Nie by łem . – Dlaczego? – Ja w to nie wierzę, Artem . – W co? W zagłuszarki? W Niewidzialny ch? W co?! W świat na powierzchni?! W to, że tu, na dole, to wszy stko j est niepotrzebne?! – Nie wierzę. Że ludzie tego potrzebuj ą. Że ludzie chcą to wiedzieć. – To j est prawda! Prawda!!! Ludzie – potrzebuj ą – prawdy !!! – Nie krzy cz. Jaką prawdę m am im opowiedzieć? – Całą! Wszy stko, co widziałeś! Wszy stko, co j a widziałem ! O kobiecie, której rozbili głowę prętem zbroj eniowy m ! O j ego ubikacj i! – Artem m achnął ledwo trzy m aj ącą m u się na szy i głową w stronę zm artwiałego Ilii Stiepanowicza, który tu się za nim przy wlókł. – O ty m , j ak strzelaj ą swoim w plecy ! Jak usy piaj ą niem owlęta za to, że m aj ą ogonek! Jak za gadanie walą ludzi w łeb! Jak pędzą ludzi bez skafandrów, żeby stawiali wiatraki! Żeby by ł prąd dla zagłuszarek! O zagłuszarkach! Jak ich m artwe ciała żrą psy ! – A czy to prawda? – zapy tał Hom er. – A co to j est?!

– To j est ciem nica, Artem , ciem ne strony ży cia. My ślisz, że oni i tak tego wszy stkiego nie wiedzą? Oni w ty m ży j ą. Nie chcą o ty m pam iętać, j eszcze im tego brakowało, żeby o ty m czy tać. Może m am pisać o ży ciu kanibali? Albo j ak wierchuszka party j na deprawuj e sierotki? Co w Hanzie, co na Linii Czerwonej . – Co to m a do rzeczy ?! – To też j est prawda. Czy ludziom chce się coś takiego czy tać? Nie trzeba ich faszerować ty m gównem . Oni potrzebuj ą herosów. Potrzebuj ą m itu. Niezbędne j est im piękno inny ch, żeby sam i pozostali ludźm i. Co j a im tu opowiem ? Że j akaś grupka biurokratów rządzi nim i j ak świat światem ? Że niepotrzebnie tkwią w m etrze? Że nic się na to nie poradzi? To trąci paranoj ą. Mrok. A im j est potrzebne światło! Szukaj ą go. Choćby ogarka świecy. Chociaż j akiegokolwiek przebły sku. O czy m chcesz im powiedzieć? Że wszy scy są niewolnikam i? Miernotam i? Baranam i? Nikt cię nie będzie słuchał! Powieszą cię! Ukrzy żuj ą! – A ty co im powiesz?! Zam iast prawdy ?! – Ja? Cóż… Legendę. O Artem ie. Który by ł takim sam y m prosty m chłopakiem j ak każdy z nich. Który m ieszkał na pery fery j nej stacj i o nazwie WOGN. I którego dom wraz z całą resztą m etra został wy stawiony na straszne niebezpieczeństwo. Przez koszm arne potwory ży j ące na powierzchni i próbuj ące pozbawić zapędzonej do narożnika ludzkości ostatniego schronienia. O ty m , j ak ten chłopaczek przechodzi przez całe m eto, j ak hartuj e się w boj ach, j ak z niedoraj dy staj e się bohaterem . Jak ratuj e ludzkość. Właśnie taka historia się ludziom spodoba. Dlatego że j est o nich, o każdy m . Dlatego że j est piękna i prosta. – O ty m zam ierzasz? O ty m ? A wszy stko to, co teraz?… – To polity ka, Artem . To propaganda. To walka o władzę. To za szy bko m inie. Wszy stko się zm ienia. Nie chcę pisać pam fletów, one tracą ważność od razu po napisaniu. – A czego chcesz?! Wieczności?!

– No… Wieczność to duże słowo… – Zakazuj ę ci o m nie pisać. Zakazuj ę. Rozum iesz?! – Jak? To j uż nie należy do ciebie. Ty lko do ludzkości. – Nie chcę by ć cukrowy m baranem w twoj ej książce dla baranów! – Ludzie j ą przeczy taj ą. Dowiedzą się o tobie. – Ale j a m am w dupie, czy ludzie się o m nie dowiedzą, czy nie! Co to m a do rzeczy ?! – Młody j esteś, Artem . – Co to – m a – do – rzeczy ?! – Nie oceniaj … m nie tak. Ty j esteś bohaterem . Dowiedzą się o tobie. Zostaną po tobie słowa. Może będziesz j eszcze m iał dzieci. A j a? Co ze m ną? Co po m nie zostanie? Bezim ienna ulotka? Strzęp papieru? – Zaczekaj … Oni ci… Daj ą ci tu pokój … Daj ą ci tu pokój ?! – Tworzą warunki do pracy. – Warunki do pracy. Ty dla nich będziesz to pisał? Dla Biessołowa?! O m nie?! Tak cię kupili?! – Oni m nie czy j a ich? Będzie książka. O tobie. Prawdziwa książka i w przy zwoity m nakładzie. Nie m ogę zrozum ieć, co ci się w ty m nie podoba? – Artem ! – okrzy k Ani. – Zapy taj Ilj uszę. On ci powie. Kto czegoś takiego odm ówi? Prawdziwa książka, podpisana m oim im ieniem ! Nie podręcznik dla kanibali. Mit. Legenda. Na wieki. – Topią nas w gównie. Traktuj ą nas j ak by dło. Jak m ateriały budowlane. Nie uważaj ą nas za ludzi… A ty … Ty im pom agasz… Ty … – I wtedy porwała go fala detonacy j na; zrozum iał; i doznał od tego wstrząsu; zupełnie stracił głos i dalsze słowa Artem wy ciosy wał bezgłośnie z powietrza, poświstuj ąc ty lko słabo gardłem przy wy dechach. – Kurwa. Przecież on m a racj ę. Przecież to ścierwo m a we wszy stkim racj ę. Bo tu nie m a żadny ch „nas” i żadny ch „ich”. To j est

ta hy dra. Hy dra to m y sam i. Oni przecież składaj ą się z nas. Całą ary stokracj ę sto lat tem u rozstrzelano. Kogo winić? Nikogo. Sam i to sobie robim y. Ci tam , w bunkrze, z kogo oni wy szli? Z nas. I teraz… Ty, Losza… Jak pokonać hy drę? Nikt nawet nie zam ierza na poważnie się z nią okładać. Każdy ty lko m arzy, żeby zastąpić j ej głowę swoj ą, stać się j edną z nich, sam m ówi: m asz, kąsaj , zabieraj m nie, chcę by ć w tobie, chcę by ć z tobą. Żadnego Heraklesa, za to cała kolej ka głów. Jaka władza… Co m a do tego władza… Boże, co ze m nie za idiota… Wiesz co? Pisz, dziadku. Drukuj . Długich lat ci ży czę. Boże, kurna… Ogarniał go śm iech. Bał się, że się rozry czy, a przez usta pchał m u się na zewnątrz śm iech, j ak piana u szaleńca. – Artem ! Zobaczy ł Anię. Padł przed nią na kolana. – Wy bacz m i. – Artem , co z tobą? – Co, naprawdę na Czechowską? – zapy tał Tim ur. – Tam lada m om ent wrócą faszy ści. Może j ednak Polianka? – Nie. Otwórz wrota. Na górę. Pój dę na górę. – Co?! – Artem ! – Otwieraj wrota! Otwieraj ?! – Artem , co z tobą! – Pój dziem y na powierzchnię, Aneczko! Na powierzchnię! Na powierzchnię. 23 // Swoi – O, tam są! Tam ! Przez ażurowe balustrady, z dołu, wy dało m u się, nie, nie wy dało, zobaczy ł czarne glany.

– Uciekaj ! – Otwieraj wrota! Otwieraj , m ówię! – Co ty, z by ka spadłeś?… Nie m asz skafandra! – Jestem norm alny ! No?! Zdechniem y tu przez ciebie, krety nie! No!! – Gdzie on j est?! Gdzie oni są?! – Daj rękę! Nie puszczaj ! – Ja z wam i. Ja z wam i. Ja nie chcę tu zostać. – Niech cię szlag… Dokąd tam w ogóle pój dziesz? Po co ci ta powierzchnia?! Obalaj ąc stoły, przeskakuj ąc przez ławki, przewracaj ąc gdaczący ch bram inów, pom knęli na przeciwległy kraniec stacj i. Ludzie Zakonu wy padli z przej ścia, rozsy pali się po peronie j ak ołowiany śrut. Dobiegli do herm ety czny ch grodzi, przy łoży li ochronie broń do gęby, zakręcili zaworam i, pociągnęli tonę stali po szy nach: zaczęła niechętnie przesuwać się na bok; wcisnęli się w szczelinę, wbiegli po schodach. Skąd Artem znalazł j eszcze siły ? Skąd ży cie? Gonili ich. Dudnili po granicie. Deptali im po piętach. Strzelali w biegu, ale niecelnie. Rozwrzeszczał się za nim i zdem olowany kurnik. Skrzy dło wrót znieruchom iało. Szczelina pozostała wąska, j ak za kulisy. Przeciskali się przez nią kom andosi w czerni, a bram ini tłoczy li się j ak naj dalej od niej , żeby nie dostać cudzej dawki prom ieniowania. Wy skoczy li do holu: Artem , Ania, Tim ur i Ilj a. W ciągu zy skanej chwili zdąży li wy łam ać zewnętrzne drzwi, wy paść bez skafandrów w chłodną m oskiewską noc. – Co teraz?! – Tutaj … Tu zostawili… Zaczekaj … Tu j est! Daj rękę! Tam ! Pochy leni pobiegli wzdłuż m ilczącej Biblioteki, gdzie Artem zostawił kiedy ś swój strach; pod

j ej niewidzący m i oknam i, pod słoniowy m i nogam i j ej kolum n, po wy chodzący ch ze ścian m arm urowy ch pły tach. Czarni wy lecieli w ślad za nim i z przy pom inaj ącego wej ście do grobowca holu Borowickiej . Zawahali się, czy wy j ść na zewnątrz bez ochrony. – Zaraz się nały kam y ! Wiesz, j aka tu j est radiacj a… – O. Tutaj . To on? On! Odholowany j apończy k Sawielij a. Porzucony, kiedy Polatucha zabierał ich od zagłuszarek. Kiedy ? Sto lat tem u; Sawielij a nie m a – ludzie ponieśli go i zadeptali na Kom som olskiej : j uż pierwszego dnia swoj ej służby w Zakonie zginął i przepadł bez wieści. A j ego sam ochód – proszę. Stoi i czeka na właściciela. Artem szarpnął za wszy stkie klam ki, wszedł przez zapom niany bagażnik. Pod dy wanikiem dla pasażera by ł zapasowy kluczy k. Sawielij powiedział m u o ty m na Kom som olskiej . Jakby zapisał m u w testam encie. Artem włoży ł kluczy k, przekręcił. Auto oży ło. Od Borowickiej oddzieliły się j ednak czarne figury – zdecy dowali się. – Dawaj cie do środka! – Dokąd chcecie j echać?! – Na WOGN! Do swoich. Do dom u. Powiedzieć im ! – Ja nie. Ja zostaj ę. Co tam dla m nie j est? Dogadam się z nim i! – Właź do sam ochodu, idioto! – To przecież nasi! Dogadam się. Czekaj … Zapom niałem . O. To twoj e? Oddali m i. Wy ciągnął czarnoszarego, m atowego nagana. – Moj e. Podał Artem owi przez otwarte okno. – Dzięki, kurna… – Dobra! Jedź!

Tim ur podniósł ręce, odwrócił się i ruszy ł w stronę biegnący ch m u na spotkanie czarny ch biesów. Artem w m y ślach zrobił nad nim znak krzy ża. Wcisnął gaz. Od strony Ochotnego Rj adu, od Twerskiej wiatr przy niósł strzępek dźwięku: ry k silnika. Wy rwali z m iej sca. Skręcili z piskiem opon, zady m iła gum a. Ania – po lewej , na przednim siedzeniu pasażera; Ilj a Stiepanowicz, piąte koło u wozu, kręci się z ty łu. Zam knęli okna na głucho. W lusterku wsteczny m bezgłośnie, j ak szm aciana lalka, zwalił się na ziem ię Tim urczik, z podniesiony m i rękam i upadł do przodu. I chwilę później w czarną ram kę lusterka wpadła opancerzona terenówka. Zaham owała przy powalony m ciele. Wy łączy ła światła. Zm alała. Rozpły nęła się. Pędzili ulicą Wozdwiżenka, przez wszy stkie m iej sca, po który ch Artem chadzał sto razy ; teraz j est tu po raz ostatni. Z obu stron ulicy w ślad za m knący m j apończy kiem patrzy ły pusty m wzrokiem czy j eś wy dziobane czaszki, wy j edzone budy nki, uschnięte drzewa. I ogry ziony księży c słabo podświetlał czy ste niebo. W niebo by ło wbity ch m nóstwo gwiazd, j ak w tam tą noc, kiedy Artem wy szedł z Żeńką na powierzchnię, podstępem sprawiwszy, by on i Witalik otworzy li zaporę herm ety czną na stacj i Ogród Botaniczny. – Pam iętasz, Żenia? – Starczy, Artem . Proszę. – Wy bacz. Już nie będę. Naprawdę. Mignęło i zniknęło Ministerstwo Obrony z białego j ak kość wapna, przem knął grobowiec stacj i Arbacka. Po prawej stronie stały proste i wąskie dwudziestokilkupiętrowe wieżowce, podobne do zapom niany ch na paradzie zwy cięstwa żołnierzy. Po lewej ciągnęły się błazeńskie i m aj estaty czne rozcapierzone dom y Kalinińskiego Prospektu z naj większy m i w j akiej ś tam Europie ekranam i reklam owy m i, teraz wy palony m i do czerni. Wartownicy oddawali Artem owi honory. Ekrany pokazy wały m u j ego przeszłość i przy szłość.

– Jak ci się oddy cha? – zapy tał Anię. – Inaczej . Przy pom niał sobie, j ak by ł tu po raz pierwszy – dwa lata tem u. Wszy stko by ło tu wówczas tak inne. Tętniło tu ży cie – chorobliwe, obce – ale aż się roiło. A teraz… Artem spoj rzał w lusterko. Wy dało m u się, że gdzieś w oddali ściga ich strzępek ciem ności; ty lko wy dało? Ostro, z piskiem , skręcił w Sadowe Kolco i poj echał tam wy gry zioną koleiną obok spalonej na stosie am basady Stanów Zj ednoczony ch, obok zbudowanego dla truposzy, z kołem na dachu, wieżowca na Krasnopriesnieńskiej , obok solidny ch granitowy ch dom iszczy, na cześć figury woskowej nazwany ch „stalinkam i”, obok placów z krateram i po bom bach, obok zaułków j ak okopy. Patrzy ł i m y ślał: m artwe m iasto dla m artwy ch ludzi. – Do dom u? – zapy tała Ania. – Do dom u – odpowiedział j ej Artem . Japoński pocisk z kierownicą po prawej stronie wy skoczy ł na Prospekt Mira; złam ał przepisy, pognał na wschód. Prześlizgnęli się pod estakadą – krzy żówką z Trzecią Obwodnicą; wy wiodło ich na wiadukt nad toram i kolej owy m i, ułożony m i gdzieś na sam y m dnie ciem ności. Jeszcze kawałek i nad drzewam i wy rosła zasty gła na niebie rakieta, m uzeum durnej kosm onauty ki, znak, że zbliżali się do WOGN-u. Znów wy dało m u się, że widzi z ty łu ruch. Odwrócił się ledwie na sekundę i om al nie wpadł na przewróconą ciężarówkę, w ostatniej chwili zdąży ł skręcić. Lawiruj ąc m iędzy zardzewiały m i konserwam i, znaj om ą ścieżką dostali się pod pawilon wej ściowy – do rodzinnej stacj i; zaj echał sam ochodem za kiosk wy m iany walut – blaszany sześcian. Tam go ukry ł.

– Szy bko doj echaliśm y. Może to i nie taka duża dawka – powiedział Artem do Ani. – Dobra – odpowiedziała. Wy siedli, wsłuchali się… Gdzieś w oddali sły chać by ło warkot. – Biegiem . Przedostali się do holu – Artem rzucił ostatnie spoj rzenie przez zakurzony pleksiglas – ścigaj ą ich? Dogonili? Chy ba nie. Jeśli ścigali, zostali w ty le. Górne wrota herm ety czne by ły otwarte; trzeba by ło zej ść w dół po schodach ruchom y ch, pół setki m etrów w głąb. Na dole by ło ciem no choć oko wy kol, ale Artem przez rok nauczy ł się ty ch stopni na pam ięć. Ilj a potknął się, j uż prawie poleciał nosem na schody i dalej , żeby skręcić sobie kark, ledwo go złapali. W końcu stopnie się skończy ły. Za krótką platform ą zaczy nała się stalowa ściana – zapora herm ety czna. Artem na oślep, bezbłędnie, zrobił krok w lewo, od razu wy czuł na ścianie słuchawkę telefoniczną na m etalowy m sznurze, pierwszą z dwóch. – Otwieraj ! To j a, Artem ! Słuchawka by ła głucha, j akby przewód się urwał. Jakby dzwonił do j ednego z ty ch dom ów na zewnątrz, a nie do swoj ej ży wej stacj i. – Sły szy cie?! Tu Artem ! Czarny ! Echo j ego głosu dźwięczało w węglowy m py le, w cieniutkich m etalowy ch pły tkach. Innego dźwięku w słuchawce nie by ło. Artem znalazł w ciem ności palce Ani. Ścisnął j e. – Wszy stko w porządku. Po prostu śpią. – Tak. – Bo kiedy wy chodziłaś, wszy stko by ło…

– Wszy stko by ło w porządku, Artem . Ilj a Stiepanowicz oddy chał głośno, z trudem . – Lepiej nie tak głęboko – poradził m u Artem . – W końcu j est radiacj a. Powiesił słuchawkę. Znowu zdj ął. Przy łoży ł ucho do zim nego plastikowego kółka. – Halo! Tu Artem ! Otwórzcie! Nikt nie zam ierzał im otwierać. Tak j akby nie by ło kom u. Podszedł do ściany, walnął pięścią w m etal. Kiepsko wy szło, bezgłośnie. Wtedy przy pom niał sobie o rewolwerze. Chciał j uż złapać za lufę, żeby wy rżnąć rękoj eścią w stal. Opam iętał się: a nuż j est naładowany ? Wy ciągnął bębenek. Pom acał. Nie wiedzieć czem u by ły w nim dwa naboj e. Wy pchnął j e, włoży ł do kieszeni. Zaczął walić naganem w żelazną kurty nę j ak w dzwon. Bam ! Bam ! Bam ! Wstawaj cie, ludzie! Obudźcie się! Oży j cie! No?! Przy cisnął ucho do ściany. Jest tam kto? Znowu: bam ! Bam ! Bam ! – Artem … – Muszą tam by ć! Znów złapał słuchawkę, powiesił na widełkach, zdj ął. – Halo! Halo! Tu Artem ! Suchy ! Otwórzcie! Coś się tam niechętnie poruszy ło. – Sły szy cie?! Ktoś kaszlnął. – Otwórz wrota! W końcu ktoś powiedział: – Co tam się dziej e, do chuj a? Noc j est!

– Nikitka?! Otwieraj , Nikitka! Tu Artem ! Otwieraj ! – Otwieraj , Nikitka, żry j radiacj ę. Tak? Czego ty tam znowu zapom niałeś? – Otwieraj ! Jesteśm y tu bez skafandrów! – To po kiego by ło wy chodzić! – To dopiero oj czy m owi powiem … Zarazo ty … Po tam tej stronie ktoś się wy sm arkał. – Dobra… Metalowa ściana leniwie, oboj ętnie ruszy ła do góry. Poj awiło się światło. Weszli do śluzy : kranik w ścianie, szlauch leży na podłodze. Druga słuchawka. – Otwórz śluzę! – Naj pierw się opłucz! Sy f m i tu będzie wnosił… – Jak? Jesteśm y goli! – My j cie się, j ak wam m ówią! Trzeba by ło ochlapać i siebie, i Ilj ę Stiepanowicza, i Anię zim ną wodą z chlorem . Na stacj ę weszli zm oknięci i zm arznięci. Od razu zapachniało nawozem , świniam i. – Wszy scy śpią. Suchy śpi. Aleś się wy stroił! – A dokąd m am y iść? – Wasz nam iot j est wolny – Nikitka popatrzy ł na nich, przem oknięte szczeniaki, złagodniał. – Czekaliśm y na was. Zaczekaj , dam wam szm atki, żeby ście się wy tarli. I idźcie, połóżcie się. Jutro rano z nim porozm awiasz. Artem chciał zacząć się sprzeczać, ale Ania wzięła go za rękę, pociągnęła za sobą. Rzeczy wiście, uznał. Wdarł się nocą bez skafandra z ulicy, brakowało j eszcze, żeby całą stacj ę obudził. Na pewno wezm ą go za pom y lonego. To nic, nie m a szczególnego pośpiechu. Zanim przy wloką się tu z Polis…

– Powiedz ty lko wartownikom , żeby nie wpuszczali na stacj ę obcy ch. I z powierzchni – przy pom niał sobie o strzępku ciem ności. – Z powierzchni też żeby nie wpuszczać nikogo więcej . Dobrze? – Zaufaj m i – wy szczerzy ł się Nikitka. – Miałby m się w ogóle z takiego powodu obudzić! – To ty le. Aha, i trzeba gdzieś um ieścić tego oto towarzy sza – Artem przy pom niał sobie o Ilii Stiepanowiczu. – Oj czy m owi wszy stko wy j aśnię rano. Ilj a Stiepanowicz został z Nikitką, podobny do porzuconego psa. Ale to nie by ł j uż problem Artem a, nie on tego człowieka przy garnął i nie on go porzucił. Ich nam iot rzeczy wiście by ł wolny. Nikt się na niego nie połasił? Na pewno j uż próbowali, ale Suchy go obronił. Przy dawało się czasem by ć choćby i pasierbem naczelnika. Zapalili latarkę, postawili j ą żarówką do dołu, żeby nie budzić sąsiadów. Przebrali się w suche ubrania, w co tam m ieli. Nie patrzy li na siebie nagich. By ło im wsty d i niezręcznie. Usiedli po turecku na m ateracu. – Zostało coś do picia? – zapy tał szeptem Artem . – Kiedy ś m iałaś. – Zostało. Dokupiłam – odpowiedziała szeptem Ania. – Dasz? Pili po kolei, przy kładaj ąc usta do obtłuczonej szy j ki. Pędzona tu braga by ła m arna, z nieprzy j em ny m zapachem , z osadem na dnie – ale działała. Odkręcała wkręconą w ram iona głowę, osłabiała chroniczny j uż przy kurcz pleców, rąk, duszy. – Zdałam sobie sprawę, że nie m ogę bez ciebie. – Chodź tu. – Naprawdę. Spróbowałam . Artem wziął duży ły k – nie trafił do gardła, sparzy ło m u krtań, zakasłał. – Po naszej rozm owie… w Polis. Twój tatulek wy słał m nie na Kom som olską. Żeby

podarować naboj e czerwony m . Żeby bunt… Tam głoduj ący … Wzniecili rebelię. I… Przy padkiem wtedy do nich trafiłem . Do czerwony ch. My wszy scy. Ty siące, nie wiem ilu ludzi. I do nich – z karabinów. Mnie tam … j akaś kobieta… Poprosiła m nie, żeby m potrzy m ał j ej sy na. Pięć, sześć lat. Wziąłem go na ręce. Zabito j ą. I pom y ślałem wtedy : ty i j a będziem y m usieli tego chłopczy ka adoptować. I po chwili j ego też. Ania wzięła od niego butelkę. Oczy j ej lśniły. – Masz zim ne ręce. – Masz zim ne usta. Pili w m ilczeniu, po kolei.

– Będziem y tu teraz m ieszkać? – Muszę im wszy stkim powiedzieć. Suchem u. Wszy stkim . Naszy m . Jutro. Spokoj nie. Jako pierwszy, póki inni nie opowiedzą im wszy stkiego po swoj em u. – My ślisz, że ci uwierzą? Oni nigdzie nie pój dą, Artem . – Zobaczy m y. – Przepraszam . – Nie. Nie trzeba. To j a… Ja. – Nawet j ęzy k m asz zim ny. – Za to serce m am gorące. A ty cała j esteś pokry ta gęsią skórką. – Dawaj tu swoj e serce. Chcę się ogrzać. Obudzili się późno – i j ednocześnie. W końcu ubrał się norm alnie: sweter, wy tarte dżinsy – zam iast obrzy dłego stroj u kelnera. Wsunął nogi w kalosze. Zaczekał, póki Ania się nie ubrała. Wy szli z nam iotu – uśm iechnięci. Sąsiadki patrzy ły na nich z dezaprobatą i zawiścią. Faceci

częstowali papierosam i. Artem podziękował, wziął. – A gdzie Suchy ? – zapy tał napotkaną Daszkę-Szubę. – Gotuj e ci niespodziankę. Co ty, wy ły siałeś czy j ak? Mówili ci przecież! – Gdzie? – W chlewni. Do oj czy m a poszli razem . Chlew znaj dował się w ślepy m tunelu. Doszli do końca stacj i, witaj ąc się ze wszy stkim i. Patrzy li na niego j ak na widm o. A na Anię – j ak na bohatera. – Tam j est twój staruszek! Prosiaka zarzy na! – m achnęła w stronę dalszego krańca zagrody Aj gul. Zabrakło m u tchu. Poszli, m ij aj ąc wy ciągnięte przez pręty m okre różowe ry j e. Przy kory tach tłoczy ły się m łode. Kwiczały wieprze. Chrum kały ogrom ne m aciory z bezbarwny m i rzęsam i, każda z grom adką piszczący ch m aleńkich prosiaczków. Suchy w gum owy ch botfortach chodził po zagrodzie m iędzy j ednoroczny m i wieprzam i. Obok stał bry gadzista od świń, Piotr Ilj icz, wy j aśniał. – Tego nie bierz, Aleksanlekseiczu. Ten chorował, będzie trochę gorzki. Radzę wziąć o, tego, żwawego. Proszka. Chodź tu, Prosza. Powiedziałby ś wcześniej , Aleksanlekseiczu. Trzeba by ich przez dobę nie karm ić. – No… Tak m i niespodziewanie… – nie widząc Artem a, m ówił Suchy. – Wrócił sy n. Cały czas się bałem . Ani widu, ani sły chu. A on ży j e. I z żoną. Chy ba się pogodzili. Radość. Dobra, dawaj tego twoj ego Proszkę. – Prosza… Proszeńka. Chodź tu. Jak go teraz wy wabić, cholerę j edną? Pogłodowałby ciutkę, sam by wy szedł po paszę. A tak… Nie, nie ciągnij go. Świnie na siłę nie lubią. Daj , j est sposób.

Artem zatrzy m ał się, nie dochodząc do końca. Patrzy ł na Suchego. Szczy pało go w oczy. Od sm rodu? Suchy ustąpił, pozwolił działać specj aliście. Bry gadzista zdj ął z haka puste blaszane wiadro i założy ł j e Proszce na głowę. Prosiak z początku osłupiał, zachrum kał py taj ąco, potem zaczął się cofać. Wtedy Piotr Ilj icz złapał go za ogon i pociągaj ąc go do siebie, zaczął ty łem do przodu kierować się do wy j ścia z zagrody. – Naj ważniej sze, to żeby ś przy trzy m ał pozostałe. – Żadna nawet się nie pcha. Proszka, patrząc w wiadro, stał się posłuszny. Kieruj ąc nim za pom ocą ogona, wy prowadzili go z zagrody raz-dwa. Zdj ęli wiadro. Piotr Ilj icz podrapał prosiaka za uszam i, a potem zręcznie wsunął m u w lekko otwarty z zadowolenia py sk sznurową pętlę, przecisnął za kły i ściągnął j ą na górze nad długim ry j em . Przy wiązał sznur do słupka, do podpory ogrodzenia zagrody. Artem tego nie śledził: widział to sto razy i sam robił. Patrzy ł na Suchego. Ten w końcu się odwrócił. – O! Obudziliście się! Podszedł, obj ęli się. – Aneczko. Cieszę się, że wróciliście. – Co u ciebie, wuj ku Saszo? – Daj em y sobie radę, powolutku… – uśm iechnął się Suchy. – Stęskniłem się. – Czołem , podróżniku! – wy ciągnął lewą rękę Piotr Ilj icz: w prawej m iał j uż długi wąski nóż do kłucia, przy pom inaj ący raczej zaostrzony sworzeń. – Tak, Sanlekseiczu. Potrzy m aj go m inutkę. – Chciałem cię zaskoczy ć świeżoneczką – uśm iechnął się Suchy. – Zepsułeś m i niespodziankę. Proszka napiął sznurek, na ile zdołał, ale ten by ł krótki. Ty lne nogi odeszły od słupka tak daleko,

j ak ty lko m ogły, ale ry j przy wiązany sznurkiem tak czy inaczej nie m ógł się od niego odsunąć. Ale Proszka nie kwiczał, nie spodziewał się śm ierci. Jeszcze Suchy go popieścił i wieprzek uspokoił się, zam y ślił. Piotr Ilj icz ukucnął obok, podrapał Proszce bok, badaj ąc palcam i puls. Przez skórę i żebra znalazł serce. Lewą ręką przy stawił w odpowiednie m iej sce nóż, j eszcze nawet nie drapiąc skóry. Inne świnie wy ciągnęły bliżej ciekawe ry j e, żeby zorientować się, co się dziej e. – No, by waj . Chwy cił i prawą dłonią z rozm achu walnął w trzonek. Jakby wbij ał gwóźdź. Nóż wszedł od razu po rękoj eść. Proszka drgnął, ale ustał. Na razie nie zdąży ł j eszcze niczego zrozum ieć. Piotr Ilj icz wy ciągnął ostrze z rany. I starannie zatkał dziurkę szm atką. – No j uż, um ieraj . Proszka postał przez chwilę, potem go ruszy ło. Ty lne nogi m u ścięło, usiadł na zadzie, ale od razu się podniósł. I znów upadł. Zakwiczał, uświadam iaj ąc sobie zdradę. Spróbował wstać, ale j uż nie zdołał. Któraś ze świń patrzy ła na niego swoim i guzikam i bez współczucia, inna dalej żarła z kory ta. Panika Proszki żadnej z nich się nie udzieliła. Zwalił się na bok, zaczął trząść nogam i. Pokwiczał. Narobił brunatny ch bobków. Ucichł. Pozostały ch to j akby nie doty czy ło. Zdawało się, że w ogóle nie zauważy ły bliskiej śm ierci. – Gotowiutkie! – powiedział Piotr Ilj icz. – Oprawię i wtedy przy niosę do kuchni. Co tam powiedzieć? Żeby zapiec? Golonkę udusić? – Zapiec czy udusić, Artem ? – zapy tał Suchy. – Skoro j uż i tak nie będzie niespodzianki. – Lepiej zapiec. Suchy kiwnął głową. – Jak się m asz?

– Jak? Nie wiem nawet, od czego zacząć. – Chodźcie. Co tu będziem y stać. Gdzie się zapodziałeś? – Gdzie? – Artem obej rzał się na Anię. – By łem w Polis. Nie przy chodził tu nikt z Polis? Od Mły narza? Albo w ogóle obcy ? Ktoś o m nie py tał? – Nie. Cały czas spokój . A powinni by li? – A nasi wracali w nocy z centrum ? Z Hanzy ? Nie przy nieśli żadny ch pogłosek? Suchy spoj rzał na niego uważnie. – Co się stało? Stało się coś, tak? Wy szli z chlewa na stacj ę. Przez awary j ne czerwone światło wy dawało się, że to Aleksander Aleksiej ewicz zarzy nał świnię. Albo Artem . – Chodźm y zapalić. Oj czy m nie pochwalał tego, że Artem pali. Ale ty m razem nie zrzędził. Wy j ął z papierośnicy gotowego skręta, podał m u. Ania też się poczęstowała. Odeszli dalej od części m ieszkalnej . Zakopcili z przy j em nością. – Znalazłem ocalały ch – powiedział po prostu Artem . – Inny ch ocalały ch. – Ty ? Gdzie? – Suchy spoj rzał z ukosa na Anię. Artem otworzy ł usta, żeby konty nuować, i nagle się zam y ślił. Niezależna stacj a WOGN. I Suchy – j ej naczelnik. A by waj ą w ogóle j akieś niezależne? – On m ówi prawdę – potwierdziła Ania. – Ty o ty m nie wiesz? – Ja? Nie wiem – starannie, żeby nie zrobić przy krości j eszcze bardziej wy chudzonem u i wy golonem u Artem owi, powiedział Suchy. – Średni szczebel – zdecy dował Artem . – Dobra. – Co?

– Wuj ku Saszo. Długo by o wszy stkim m ówić. Przej dę do sedna. Nie ty lko m y ocaleliśm y. Cały świat przeży ł. Różne m iasta w Rosj i. Zachód. – I to też j est prawda – powiedziała Ania. – Zachód? A co z woj ną? – sposępniał Suchy. – Trwa nadal czy co? A dlaczego j est cisza na falach radiowy ch? Dlaczego nikt tu nie widział ocalały ch? – Zagłuszaj ą radio. Jak w sowieckich czasach – spróbował wy j aśnić Artem . – Dlatego że woj na rzekom o trwa nadal. To Suchy zrozum iał. – Brzm i znaj om o. Artem zm ruży ł oczy nieufnie. – Znaj om o? – Przerabialiśm y j uż coś takiego. A kto? Czerwoni? – Znasz Biessołowa? – zapy tał Artem . – Biessołowa? – powtórzy ł Suchy. – Tego z Hanzy ? – Nie m a żadnej Hanzy, wuj ku Saszo. Ani Linii Czerwonej . I j uż niedługo całkiem nie będzie. Niedługo wszy stko to zj ednoczą, żeby razem przeciwstawić się wspólnem u wrogowi. Żeby nigdy nigdzie z tego m etra nie wy leźć. Taka teraz będzie narracj a. Suchy tak j akby uwierzy ł, ale na wszelki wy padek sprawdził j eszcze u Ani: – Ktoś j eszcze o ty m wie? Że w inny ch m iastach ocaleli? – W Polis podali to wczoraj do powszechnej wiadom ości – odparła tam ta. – To prawda, Aleksandrze Aleksiej ewiczu. – Cały świat przeży ł? I j ak ży j ą? Lepiej niż m y ? – Nie wiem . Nie m ówią – obj aśnił Artem . – Gdy by by ło gorzej , na pewno by powiedzieli. Suchy od j ednego papierosa, który za szy bko się skończy ł, od razu odpalił drugiego.

– Ja – pier – dolę. Popatrzy ł przez chwilę na czerwoną lam pę. – Jesteś tem u Biessołowowi coś winien? – zapy tał Artem . – Nie… Niby co? Tak w ogóle to ty lko raz go widziałem , w Hanzie. – To dobrze. Wuj ku Saszo… trzeba zam knąć stacj ę. Zam knąć j ą, żeby nikt stam tąd do nas nie przy szedł. I przy gotować ludzi. Trzeba, żeby ś to ty im wszy stko powiedział. Tobie uwierzą. – Do czego przy gotować? – Trzeba ich stąd wy prowadzić. Wy prowadzić z m etra. Póki to j eszcze m ożliwe. Choćby naszy ch. – Dokąd wy prowadzić? – Na powierzchnię. – Dokąd dokładnie? Na stacj i j est dwieście osób. Kobiety, dzieci. Dokąd chcesz ich zabrać? – Wy ślem y zwiadowców. Znaj dziem y m iej sce z niskim prom ieniowaniem . Przy szli tu ludzie z Murom a. Ży j ą tam norm alnie na powierzchni. Suchy zapalił trzeciego papierosa z kolei. – Po co? – Jak to po co? – Po co m am y iść do Murom a? Po co wszy scy ci ludzie m aj ą wy chodzić z m etra i dokądś iść? Oni tu ży j ą, Artem . Maj ą tu dom . Nie pój dą za tobą. – Po to… Dlatego że urodzili się na powierzchni! Na powietrzu! Pod niebem ! Na wolności! Aleksandr Aleksiej ewicz pokiwał Artem owi głową: bez szy derstwa, ze współczuciem , zupełnie j ak pediatra. – Oni j uż tego nie pam iętaj ą, Artem ku. Przy wy kli do tego, co tutaj . – Oni są tu j ak Morlokowie! Jak krety !

– Za to ży cie im biegnie utarty m szlakiem . Za to wszy stko j est zrozum iałe. Nie będą chcieli niczego zm ieniać. – Przecież j ak siadaj ą przy ognisku, to potrafią ty lko wspom inać przeszłość – kto co m iał, kto j ak ży ł! – Nie zabierzesz ich z powrotem do tego, za czy m tęsknią. A oni nie chcą do tego wracać, ty lko wspom inać. Jesteś j eszcze m łody, potem zrozum iesz, kiedy ś. – Nie rozum iem ! – No właśnie.

– Proszę cię po prostu: zam knij stacj ę. Nie chcesz im powiedzieć, to j a to zrobię. Inaczej przesączy się tutaj ta zaraza… Napaskudzą im do głów, j ak wszędzie… Widziałem j uż takie rzeczy … – Nie m ogę zam knąć stacj i, Artem . Handluj em y z Hanzą. Dostaj em y od nich kom bipasze dla świń. I nawóz trzeba sprzedawać na Ry żskiej . – Jakie znowu kom bipasze? Przecież są grzy by ! – Z grzy bam i niestety j est kij owo. Prawie całe zbiory się zm arnowały. – Widzisz? – Artem posłał Ani krzy wy uśm ieszek. – A ty się m artwiłaś grzy bam i. Okazuj e się, że m ożna i bez nich. A bez zasrany ch kom bipasz, j ak się okazuj e, nie da rady. – Nie osądzaj m nie surowo. Jestem naczelnikiem stacj i, Artem – pokiwał głową Suchy. – Dwieście dusz patrzy we m nie j ak w wy rocznię. Muszę ich wy ży wić. – Przy naj m niej pozwól m i im to powiedzieć! I tak się dowiedzą! – My ślisz, że warto? – westchnął Suchy. – Żeby dowiedzieli się od ciebie? – Warto! Um ówili się: zbiorą ludzi po kolacj i, kiedy skończą się zm iany na ferm ach. Do tej pory Artem

m iał m ilczeć. Więc m ilczał, znów przy m ierzaj ąc swoj e stare ży cie na WOGN-ie. Rowery. Warta w tunelu. Nam iot. I to ży cie m u się skurczy ło, i j uż się w nim nie m ieścił. Jak rzep włóczy ł się za nim zagubiony Ilj a Stiepanowicz. Um ówił się z Suchy m , żeby zostawili go na stacj i. Tak więc Artem pokazy wał m u, j ak i co tu m aj ą zorganizowane. Chociaż nauczy ciel by ł m arnej postury, od razu spodobał się Daszce-Szubie. Poiła go rzadką herbatą – grzy by się kończy ły. Wy py ty wała o biografię. Ten m ilczał, ale i Artem go nie zdradzał. Za to dobrze słuchał. Na przy kład, opowiadaj ąc o stacj i, Artem to tu, to tam wtrącał też coś o sobie. Sam o tak wy chodziło. Błąkali się m iędzy nam iotam i i nasuwały m u się różne rzeczy. Tutaj , m ówił, m ieszkał Żeńka. Przy j aciel z dzieciństwa. Razem otwierali wrota na stacj i Ogród Botaniczny. Potem um arł: który ś ze stoj ący ch na straży ześwirował, kiedy czarni szli na WOGN, i go zabił. A tutaj po raz pierwszy zobaczy ł Huntera i od razu został przez niego zdoby ty. Chodzili po nocnej pustej stacj i i wziął los Artem a w swoj e wielkie łapska, po czy m w m inutę zawiązał go na supeł, j ak pręt zbroj eniowy. No i tak dalej . O czarny ch. Teraz śm iesznie by j uż by ło o nich m ilczeć. By ła tragedia ży ciowa, okazało się, że to by ł pikuś. Ilj a Stiepanowicz szy bko kiwał głową, tak j akby bardzo go to obchodziło. A o czy m tam sobie m y ślał – kto go wie. Tak Artem wy trzy m ał do wieczora. Taka carska kolacj a by ła oczy wiście przeznaczona nie ty lko dla swoich. Zaprosili chętny ch. Stoły nakry li na końcu stacj i, w „klubie”, na podwy ższeniu – tam , gdzie zaczy nał się odcięty kory tarz, nad toram i, w pobliżu nowego wy j ścia. Skończy ły się dzienne zm iany, ludzie przy szli spod pry sznica, czy ści i, o ile to m ożliwe, eleganccy. Z zakąskam i wy szło skąpo, ale Proszka wszy stko wy nagrodził. Przy gotowali go cudownie. Podano go upieczonego, głowę oddzielnie. Głowa m ruży ła oczy, uszy by ły pergam inowe od

tłuszczu. Mięso by ło delikatne, ty lko odrobinę przerośnięte słoniną: zabili go w odpowiednim m om encie. Rozpły wało się w ustach. Polewano grzy bowe piwo j eszcze ze stary ch zapasów. Ludzie coraz otwarciej wznosili toasty : – Za twój powrót! – Zdrowia, Artem ! – Aneczka! I za ciebie! – No i żeby ście wreszcie m ieli dzieci! – I nie uznaj cie tego za lizusostwo, ale… za rodziców! To znaczy za ciebie, Sanseicz! Wśród gości wy różnił się rozpalony Piotr Ilj icz z wieńcem rudy ch włosów wokół m alinowej ły siny. – I w takim razie za nasz WOGN, wy sepkę spokoj u i stabilności na rozszalały m oceanie m etra! Dzięki staraniom pewnego kogoś, sam i wiecie kogo! Artem m y ślał, że nie będzie m ógł nic przełknąć, ale przez cały dzień tak zgłodniał, że spałaszował dwie porcj e. Dobry by ł prosiaczek. To prawda. Chociaż rano j eszcze chrum kał. Ale one wszy stkie kiedy ś chrum kały, więc co, człowiek m a ich teraz nie j eść? Nie wy chodziło m u ty lko z piciem . A Suchy nie opuszczał żadnej kolej ki. Każdy szy kował się do rozm owy z ludźm i po swoj em u. – Chciałem to wszy stko z tobą przedy skutować, czekałem , aż przy j dziesz. Masz oczy wiście prawo porozm awiać z ludźm i. Ja obstaj ę przy swoim . Ale żeby ś po prostu rozum iał, że to niekoniecznie ty lko to, wiesz – grzy by, świnie… Można zaj m ować się też czy m inny m . Na przy kład zwiadem … – Dziękuj ę, wuj ku Saszo. Podkradł się m ały wiecznie kaszlący Kiriusza. U! – nastraszy ł Artem a, wdrapał m u się na kolana. Uciekł od m atki: przy szedł j uż j ego czas, powinien by ł spać. Potem i ona, Natalia, się

zlitowała. Zbeształa sy na, ale zgodziła się poby ć dłużej – zostało j eszcze sporo prosiaka. – Aaaniu! Daj kawałek! – Chodź do nas. Nałożę ci więcej , m usisz j eść, żeby urosnąć. Dali Kiriuszy własny talerz, usiadł m iędzy Artem em a Anią, zaczął ze wszy stkich sił żuć m ięso. Przed trzecią dokładką do oj czy m a podszedł wartownik, Gruzin Ubilawa, i coś m u szepnął. Suchy otarł lśniące usta i nie patrząc na Artem a, wstał od stołu. Artem prześledził przez ram ię: wezwali go do południowego tunelu. Tego, który prowadzi do Aleksiej ewskiej i dalej do m etra. Co tam się dziej e? Nie widać. Wy szedł za filary, na tory. Nie wracał j akieś dziesięć m inut. – A znalazłeś Polarny j e Zori? – wy m am rotał Kiriuszy. – Co? – dopy tał z roztargnieniem Artem . – Polarny j e Zori! Powiedziałeś, że złapałeś ich sy gnał! Znalazłeś ich? Przecież to do nich szedłeś? – Do nich. Znalazłem . – Mam o, sły szy sz? Artem znalazł Polarny j e Zori! Natalia zacisnęła usta. – To nieprawda, Kiriusza. – Artem ! No bo to prawda, nie? – Wy starczy – poleciła Artem owi Natalia. – A j ak tam j est, Artem ? Co tam j est w ty ch Polarny ch Zoriach? Jak tam zarazki? – Za chwilkę – powiedział Artem . – Zaczekaj , kolego. Na południowy m krańcu peronu Suchy stał z facetam i, oglądał się na biesiadników: dawał

sy gnał purpurową twarzą w purpurowy m świetle awary j ny m . Artem chciał do niego iść, zaczął wstawać, zsadził Kiriuszę, ale oj czy m to zauważy ł, m achnął m u ręką: siedź, j uż idę. – Co się dziej e? – zapy tała Ania. – No, powiedz j ej , że to prawda! – Aha! Bo zaraz pój dziesz spać! Suchy wrócił do uczty. Dosiadł się do Artem a, uśm iechnął się tak, j akby wargi m u popękały i czuł ból, kiedy j e rozciągał. Zły na m atkę Kiriłł dłubał widelcem w zm rużony m oku Proszki. Daszka nakładała Ilii Stiepanowiczowi tłusty udziec. Artem wziął Suchego za łokieć. – Co tam się dziej e, wuj ku Saszo? – Przy szli po twoj ą duszę. Ale oczy wiście daliśm y im odpór. – Zakon? Od Mły narza? Ania trzy m ała w ręku nóż tak, j akby zam ierzała nim uderzy ć. Artem położy ł palce na kieszeni. Nagan tam by ł, na m iej scu. – Nie. Z Hanzy. – Dużo ich j est? Specnaz przy słali? – Dwóch ludzi. Cy wile. – Ty lko dwóch? I co? Co m ówią? – Mówią, że daj ą czas na przem y ślenie sprawy do rana. Rozum iej ą, że to m ój sy n i wszy stkie takie – Suchy patrzy ł w talerz. – Że nie chcą, żeby ich doprowadzać do ostateczności. Artem nie kłócił się w kwestii sy na. – I co będzie rano? – Wprowadzą pełną blokadę stacj i. Nie będą j uż nic od nas kupować i niczego nam sprzedawać. Kom bipaszy i tak dalej . Plus zakaz poruszania się. Mówią, że porozum ieli się j uż z

Aleksiej ewską. Wstał Andriej , dowódca zwiadowców. Podniósł szklankę. – Toast! Już to z tatkiem twoim przedy skutowaliśm y, Artem ij . Przy darzy ła m i się nieprzewidziana sy tuacj a. Siła wy ższa. Zakochałem się. I m oj a m iłość m ieszka na stacj i Krasnopriesnieńska. Zdałem sobie sprawę, że to naj wy ższy czas. Trzy dzieści osiem stuknęło. Tak więc opuszczam rodzinną i ukochaną stacj ę WOGN i przeprowadzam się do narzeczonej do Hanzy. Więc za co chciałby m wy pić? Za to, żeby każdy z nas, Artem , znalazł sobie m iej sce. A m oj e m iej sce j est teraz wolne – dla ciebie! Artem kiwnął głową, wstał, stuknął się z nim szklanką, usiadł. Wy szeptał do Suchego: – A j ak długo wy trzy m am y ? – Nie wiem . Grzy by, widzisz… Ty le co na świniach. Ty lko nie będzie czy m ich karm ić. Bo cała pasza przy chodzi z Hanzy … – Ale odkąd to w ogóle Hanza paszam i handluj e? Skąd oni to m aj ą? Ich ta choroba nie dotknęła czy co? – Mówię przecież: kom bipasza. To nie z grzy bów, czegoś tam dodali. Ale prosiaki j edzą, ry j ów im nie wy kręca, dobrze przy bieraj ą na wadze. – A w chlewni co, nie interesowali się, czy m j e w ogóle karm ią? Skąd to biorą? Może sam i coś takiego zdołam y … – Nie wiem . Nie py tam y. Hanza chy ba bierze to od czerwony ch. Podobno. Spróbowaliśm y – świnie j edzą, więc nie m a się czego czepiać… – Jak to od czerwony ch? Przecież u czerwony ch… – Piotrze Ilj iczu! Skąd przy wożą kom bipaszę, nie pam iętasz? – Zdaj e się, że z Kom som olskiej . Pam iętam , że m ówili, że z niedaleka. Świeże. Chociaż ostatnim razem by ło tak sobie z tą świeżością.

– Z Kom som olskiej ? Ślina pociekła m u do ust, słona i gorzka. Gardło chwy cił spazm , nie m ógł ani przełknąć, ani odetchnąć. – Z Kom som olskiej ?! Od czerwony ch?! – Od Hanzy … – Co za różnica. – A co z nią nie tak? – Nie zadaj esz zbędny ch py tań, tak? Blokada, kurna? – Muszę ży wić ludzi, Artem . Dwieście dusz. Jest – i dobrze. Jak będziesz kiedy ś naczelnikiem stacj i, to zrozum iesz… Artem wstał. – Można? – O! Solenizant! Wal toast, Artem ! I wy ciągnął się j ak struna, j akby naprawdę zam ierzał wznieść toast. Ty lko palce zam iast szklanki ściskały powietrze. – Przy szli tam po m nie ludzie. Rzekom o z Hanzy. Chcą m nie zabrać, żeby m nie zdąży ł wam tego wszy stkiego powiedzieć. Jeśli m nie nie wy dacie, m ówią, że wprowadzą blokadę. Ludzie przy stole zaczęli psy kać, piosenka o podm oskiewskich wieczorach, którą zdąży li zaintonować, zacięła się. Ktoś j eszcze przeżuwał, ale powoli. – Moskwa to niej edy ne m iasto, w który m przeży li ludzie. Wczoraj w Polis obwieszczono wszy stkim , że są inne. Niedługo o ty m poinform uj ą również i was. Można więc uznać, że j estem pierwszy. Cały świat ży j e! Piter, Jekatery nburg, Włady wostok. Am ery ka. A nie sły szeliśm y ich dlatego, że blokowali radio zagłuszarkam i. Panowała cisza – grobowa. Ludzie słuchali w osłupieniu.

– Nie m usim y tu dalej ży ć. Możem y się zebrać i odej ść. W każdej chwili. Teraz. Kiedy kolwiek. W Murom ie, zaledwie trzy sta kilom etrów od Moskwy, poziom radiacj i j est j uż norm alny. Ludzie ży j ą na powierzchni. To Moskwa j est m artwa, skażona, bo nad nią strącano głowice boj owe. Nie powinniśm y tu by ć. Nie m ożem y. Proponuj ę wam , proszę was: odej dźm y. – Po co? – zapy tał go ktoś. – Dy m ać trzy sta kilom etrów, i co tam j est? – Czem u wy go słuchacie, przecież on m a hopla na ty m punkcie! – Po co? Dlatego że m iej sce człowieka nie j est pod ziem ią. Dlatego że ży j ecie w tunelach, was – trzy m aj ą! – w tunelach. Jak robaki! Pam iętacie chociaż o ty m ? Te idioty czne woj ny, sam i ze sobą walczy m y … Tutaj nie m a dla nas j utra. Metro to cm entarz. Nigdy nikim tu nie zostaniem y. Nie będziem y tu ludźm i. Nie stworzy m y niczego nowego. Nie rozwiniem y się. My tu choruj em y. Wy radzam y się. Nie m a powietrza. Tu nie m a m iej sca. Tu j est ciasno. – Nam wy starcza – powiedział m u ktoś. – A Duszanbe przeży ło? – zainteresował się ktoś nieśm iało. – Nie wiem . – Co ty nas tak z robakam i porównuj esz? – Ale j ak to… Jeśli Am ery ka ocalała, to woj na wciąż się toczy ? – pom y ślał ktoś przy stole. – W m ieście Murom j est m onasty r. Wy m alowany na biało. I z błękitny m i kopułam i. Koloru nieba. Stoi na brzegu rzeki. A dookoła j est las. Idziem y tam ? Naj pierw poślem y zwiadowców, nim wszy scy się zbiorą. Znaj dziem y j akieś poj azdy, naprawim y. Kobiety i dzieci – sam ochodam i. – A co tam będziem y żreć? – A tutaj co żrecie?! Wy tu… A idźcie do diabła. I widać nij ak inaczej się tu nie da! W ty m całe nieszczęście! W ty m m iej scu! To nie schron! To grobowiec! Trzeba stąd uciekać! – No to uciekaj , kwa-m ać – powiedział m u ktoś cicho i ponuro. – Co, sam em u się nie chce?

Czego będzie ludzi ciągał? Moj żesz się znalazł, kurna olek. – A za co Hanza chce, żeby go wy dać? Zabił kogoś? – zainteresowała się j akaś kobieta. Artem obej rzał się na Suchego. Ten wodził wzrokiem po siedzący ch przy stole, j akby w poszukiwaniu wsparcia dla Artem a. Ale się nie wtrącał. Artem otarł czoło. – Dobra. Rozum iem . Organizuj ę ekspedy cj ę. Na razie zwiadowczą. Pój dziem y badać tereny na wschodzie. Zobaczy m y, gdzie są tam m iej sca nadaj ące się do ży cia. I kiedy j e znaj dziem y, wrócim y po pozostały ch. Kto j est ze m ną? Nikt nie odpowiedział. Żuli, gapili się, pili. Nie odpowiedział nikt. Ania odłoży ła na bok nóż. Wstała. – Ja. Ja j estem z tobą. Stali przez chwilę we dwoj e. Potem coś zaszeleściło. Suchotniczy Kiriusza wszedł na ławkę, żeby by ć widoczny m . Zapiszczał zdecy dowany m tonem : – Ja też! Poj adę z wam i! Z m etra! Do Polarny ch Zori! Jak siedział, tak i stał – m iędzy Anią a Artem em . Spoj rzeli po sobie. Natalia, j ego m atka, zerwała się od stołu, szklanki poleciały i rozbiły się o posadzkę. – Naty chm iast do m nie! Koniec, idziem y spać! – Ale m am o! Ja chcę do Polarny ch Zori! – Nigdzie nie poj edziem y ! To j est nasz dom ! – Ale puść m nie chociaż, żeby m się przej echał… – Nie! – To przecież powierzchnia, Natalio… – odezwał się Artem . – Tam j est przecież powietrze. Inne. Świeże. Przecież gruźlica…

– Gruźlicy nie m a, j est co innego! Dżum a j akaś! Ludzie m ówią, że tam są Am ery kanie! Am ery kanom chcesz nas wy dać?! – Jeśli sam a nie chcesz, to pozwól j em u. On tu przecież… Sam a m ówiłaś? Ile m u zostało? – Ty – m nie?! – zatkało j ą. – Sy na chcesz m i?! O ty m endo… Nie dam ! Nie pozwolę! Kiriuszy ! Sły szeliście?! Sy na chce m i odebrać! Oddać go Am ery kanom ! Jak zabawkę! I sam … I nas! – Idiotka – powiedział j ej Artem . – Suka. – Sam leź na tę swoj ą powierzchnię! Do robaków nas będzie porówny wał! Nie puszczę! Nie waż się! Zabrać chcą! – Nie dawaj m u dziecka! To poj eb, wszy scy to wiedzą! Gdzie on go zabierze?! – Nie pozwolim y ! To j uż j akieś bezhołowie! – Ja chcę z wam i! – zapłakał Kiriusza. – Chcę zobaczy ć powierzchnię! – A wy dać go tej Hanzie, i gotowe – powiedział ktoś. – Niech to ogarną. – No i spadaj ! Jeśli ci tu z nam i ciężko! Spieprzaj , zdraj co! Zaczęli odsuwać się od stołu, zry wać się na nogi. – No i siedźcie! Żry j cie! Żry j cie się nawzaj em dalej ! Niech tu wam i m anipuluj ą! Jak baranam i! Chcecie sam i zdy chać, to zdy chaj cie! Grzebać się w gównie – a grzebcie się! Kopać w waszej pieprzonej przeszłości – proszę bardzo! Ty lko czem u winne są wasze dzieci?! Dlaczego grzebiecie ży wcem wasze dzieci?! – Sam j esteś baran! Sprzedałeś się! Nikt nigdzie z tobą nie pój dzie! Dokąd chcesz nas zaprowadzić, w pułapkę?! Ile ci zapłacili?! Wy daj m y go! Żeby psuć sobie stosunki z Hanzą przez to gówno! – Dość tego! – Suchy wstał, krzy knął. – A ty by ś swoj ego przy pilnował! Proszę, sprzedał się tam kom uś! Mało że nas tu truł! Może

by śm y nie chorowali, gdy by ta swołocz nie rozszczelniała nam ciągle stacj i! Nie pchaj się do nas z łapam i! My sam i, j asne?! To – nasz – dom ! – Aaartem , j a chcę z tobą, z wam i, prooooszę! – Spieprzaj ! Wy pad! Póki cię nie wy daliśm y ! Mam y j eszcze za niego cierpieć! Ręka Kiriuszy znalazła wskazuj ący palec Artem a, obj ęła, wczepiła się, ale Natalia szarpnęła i odciągnęła go. Artem owi pociekło z oczu. – Tato… – obej rzał się na Suchego. – Tato. A ty j ak? – Nie m ogę, Artem – m artwy m głosem zaszeleścił Suchy. – Nie m ogę z tobą iść. Jak m am zostawić ludzi? Artem zam rugał. W głowie m u się kręciło. To, co zj adł, stało m u w gardle j ak brukowy kam ień. – A pierdolcie się wszy scy w ty m waszy m m etrze! By łem gotowy za was zdechnąć, a tu nawet zdy chać nie m a za kogo! Z łom otem i brzękiem zm iótł ze stołu talerze z ludzką wieprzowiną, wy wrócił ławkę. Za nim szła Ania; i wlókł się, nie wiedzieć czem u, Ilj a Stiepanowicz. – Ty co, wy bierasz się na powierzchnię? – zapy tał go Artem . – Nie. Ja nie. Zostanę tu. Ja o panu… Artem … Ja by m o panu… Proszę m i pozwolić napisać, co? Pozwoli m i pan napisać książkę? Ja w niej wszy stko, j ak by ło… Słowo honoru! – Pisz, kurna… Ni wała nie napiszesz. I nikt tego nie będzie czy tał. Hom er m a racj ę, stary sukinsy n. Wszy scy potrzebuj ą baj ek!

Na zachodzie zachodziło słońce, a na wschodzie niebo by ło kry staliczne, czy ste i dźwięczące j ak

wy m y ta butelka. Zm iotło z niego wszy stkie obłoki i w granatowe sklepienie wbij ały się teraz j eden po drugim srebrne gwoździki. Dorzucili do bagażnika j edzenie, naboj e, broń, filtry. By ły w nim j eszcze trzy pełne kanistry z ropą. Starczy, żeby obj echać pół Ziem i. Szeroka Szosa Jarosławska prowadziła z WOGN-u od razu na drugi koniec konty nentu. Martwe dom y złociły się na brzegach i przez pożegnalną chwilę Moskwa wy dawała się Artem owi ciepła i prawdziwa. Sprzy krzy ła m u się gum a na skórze i sprzy krzy ło pakowanie. Chciał by ć j uż bez niej . Chciał j ak naj szy bciej m knąć z opuszczony m i szy bam i, chwy tać powietrze otwartą dłonią, oddy chać nim , ciepły m i świeży m . To nic, za j akieś trzy, cztery godziny m oże w ogóle zdej m ą te m aski przeciwgazowe i wy rzucą j e j ak naj dalej przez okno. Mim o wszy stko się uścisnęli. – Dokąd j edziecie? – zapy tał Suchy. – Dokądkolwiek. Dokąd j edziem y, Aniu? – Do Włady wostoku. Chcę nad ocean. – A więc do Włady wostoku. Białą skórę po Sawielij u Artem przełoży ł Ani: trzeba się pilnować, będzie j eszcze dzieci rodzić. Schował nagana do schowka. Zapuścił silnik. Trzasnęli drzwiam i. Suchy nachy lił się do niego. Poprosił, żeby opuścił szy bę. Powiedział nosowo, przez trąbę: – Artem . Nie oceniaj ludzi surowo. Ludzie nie są winni. Artem posłał m u buziaka. – Na razie, wuj ku Saszo. Ciao kakao. Suchy kiwnął głową, odszedł. Ilj a Stiepanowicz, kuląc się z zim na, pom achał ręką. Więcej odprowadzaj ący ch nie by ło.

Artem położy ł Ani rękę na kolanie. Nakry ła j ego rękawicę swoim i dwiem a. Japończy k kichnął siny m dy m em , zaintonował swój m arsz i ruszy ł z m iej sca – od razu tam , do m agicznego i niewiary godnego m iasta Włady wostok, położonego nad ciepły m szalony m oceanem – przez olbrzymi i przepiękny nieznany kraj , zamieszkany przez prawdziwych żywych ludzi. W plecy wiał im słoneczny wiatr.

KONIEC

Posłowie

Dobra to była lornetka, niemiecka, wysokiej jakości. Na kilometr wystarczała z okładem . Terenówka, trzymając się w bezpiecznej odległości, odprowadziła japończyka do Moskiewkiej Obwodnicy, tam się zatrzy mała. – Odjechał, Aleksiej u Feliksowiczu! – powiedział do radiostacj i Losza. – Pilnowaćgo dalej ? – A co nam po nim ? Niech spieprza. Krzyżyk na drogę – odpowiedziała tamta. – To wszystko, wracaj dodomu. zanotował Szkurkin

Ilustracje Diany Stiepanowej