101. Czarnik J. - Obraz Rafaela

JAKUB CZARNY

101 PAN SAMOCHODZIK I OBRAZ RAFAELA

WSTĘP PORWANY Wielkanoc roku pańskiego 1514 była mniej radosna niż zwykle. Minął miesiąc, a Rzym ciągle jeszcze nie otrząsnął się po ciosie, który zadała mu ta, o której Horacy powiedział, że „puka jednako do chat nędzarzy i bram królewskich”. Oto 11 marca 1514 roku, dobiegłszy lat siedemdziesięciu, zmarł Donato Bramante, największy architekt Wiecznego Miasta. Ten sam, który swój

geniusz zaklął na wieki w nowych murach centralnej świątyni chrześcijaństwa. Trudno się więc dziwić, że Rafael Santi, który dzieła krajana z Urbino znał i cenił, przez całe wesele siedział wpatrując się smutno w kielich wypełniony wybornym winem. Ledwie słyszał co do niego mówiono, a na próby rozpoczęcia dysputy reagował półsłówkami i wzruszeniem ramion, czym gorszył gości, którzy po kątach szeptali o jego pysze. Zaślubiny gwardzisty szwajcarskiego Elmara Reussa i córki jednego z najmożniejszych kupców rzymskich, Ginewry Altoviti, odbyły się

wczoraj, w poniedziałek wielkanocny, ale konsekwencje zbyt wielkiej ilości kielichów, spełnionych ku czci Wielkiego Cienia z Urbino, dały znać o sobie dopiero teraz, w pierwszy dzień po świętach. Promienie kwietniowego poranka nie pozwalały spać. Rafael zwlókł się z łóżka i z bulwiastego dzbana zaopatrzonego w metalową klapkę i ucho nalał sobie wody do pucharu w kształcie odwróconego ściętego stożka. Na zielonym szkle wymalowano roślinne wzory, aniołki i antyczne wazy. Malarz pił przez chwilę chciwie, potem napełnił puchar ponownie i z

naczyniem w ręku przeszedł przez obszerny pokój do sporego okna. Usiadł na wysokiej skrzyni przykrytej wzorzystym kobiercem z brązowej i złotej wełny. Przyłożył głowę do tego fragmentu ściany, który był chłodny, bo nie dotarło tu jeszcze światło. Pił wodę małymi łyczkami, wystawiał twarz na podmuchy świeżego wiatru i patrzył przed siebie. Dzień zapowiadał się wspaniale. Sławny, jakby rozcieńczony w wodzie błękit włoskiego nieba trwał nad świeżą zielenią drzew otaczających dom artysty, nad przybrudzoną żółcią piaskowej łachy na drugim planie, nad białymi budynkami i wysmukłą wieżą

odległego miasteczka, którego jasne kontury odcinały się ostro od ciemnoniebieskiej (niewiele jednak ciemniejszej od nieba), trochę zamazanej plamy wznoszącego się łagodnie w stronę wschodu pasma wzgórz. Spokój krajobrazu, poranna cisza i chłód wody sprawiły, że chimera kąsająca od środka głowę Rafaela ucichła, zwinęła się w kłębek i zasnęła. Zbudziło ją pukanie do drzwi. Malarz pomyślał, że to pewnie służka chce zapytać, kiedy podać śniadanie. Wolał odprawić ją od razu, przykazując, by mu nie przeszkadzano, aż sam nie zejdzie do jadalni, niż

narażać się na kolejne wizyty co godzina, powiedział więc: — Wejść! Drzwi skrzypnęły, ale kroki, które usłyszał Rafael nie mogły należeć do kobiety. Były ciężkie. Dźwięczny tenor, którym przemówił gość, tylko potwierdził to przypuszczenie. — Przepraszam, panie, jeśli ci przeszkadzam... — gość, Rafael poznał to po twardym akcencie, nie pochodził z Półwyspu Apenińskiego. W pierwszej chwili udręczony artysta chciał posłać natręta do stu diabłów, a jeśliby nie posłuchał, zrzucić go ze schodów, ledwie jednak się obrócił i spojrzał na młodzieńca

stojącego w drzwiach, zrozumiał, że tego nie zrobi. Pomysły, skojarzenia i kolory tańczyły przez chwilę w oszalałym tempie niczym karnawałowe korowody, szukając sobie miejsca w planie nowego dzieła. Dwie sekundy później Rafael wiedział już jak ma wyglądać obraz. Wystarczyło przenieść go na płótno. Zeskoczył na ziemię i podszedł do gościa. Wyciągnął rękę. — Pan młody... — uśmiechnął się do człowieka, w którym teraz rozpoznał szczęśliwego małżonka Ginewry Altoviti. — Witaj w moich skromnych progach, panie. Co cię do mnie sprowadza?

Młodzieniec ukłonił się paradnie. Zdjął z głowy czarny beret, zaszeleścił obszerną białą koszulą stuknął o podłogę podeszwami podkutych butów. — Nie śmiałbym tu przychodzić tak wcześnie rano — rzekł podnosząc wzrok na gospodarza — ale wczoraj, podczas wesela rozmawialiśmy przez chwilę o malarstwie. Wyraziłem mój podziw dla dzieł Michała Buonarottiego i twych obrazów, panie... — Co odrzekłem? — zapytał Rafael, który rozmowy zupełnie nie pamiętał. — Byłeś łaskaw mnie pochwalić za miłość do sztuki...

— Zaiste — wtrącił się malarz — masz niezwykłe skłonności jak na gwardzistę szwajcarskiego. Zresztą twoja twarz też nie zdradza, że pochodzisz z północy... Rafael miał rację. Delikatne usta, smukła, pociągła (ale nie końska) twarz, długa szyja — takiej urody spodziewać się można było raczej po synu rzymskiego patrycjusza niż potomku barbarzyńców z północy. — Mój pradziad był Włochem — odezwał się młodzieniec. — Przybył do Lucerny osiemdziesiąt lat temu, by sprzedawać weneckie szkło. Trudno powiedzieć, co bardziej przypadło mu do gustu — szwajcarska

przyroda czy oczy pewnej pięknej handlareczki... Dość powiedzieć, że przyjechał na miesiąc, a został na całe życie. Pradziad miał dwóch synów, Baldassare i Kaspara, oraz córkę, Francescę, która wyszła za kupca Johanna Reussa. Właśnie Francesca była moją babką. — To sporo wyjaśnia — uśmiechnął się Santi. — Ale ciągle nie wiem, panie, czemu zawdzięczam twą wizytę ... — Gdyśmy wczoraj dyskutowali o sztuce... — gwardzista opuścił wzrok. Mówił cicho, jakby bał się, że jego słowa są zbytnim zuchwalstwem. — Rzekłeś panie, że

jeśli zechcę, możesz, w ramach weselnego podarunku, namalować portrety przedstawiające mnie i moją żonę. Gdym aż podskoczył z radości na taką propozycję, rzekłeś, że możemy przyjść do ciebie choćby jutro... Oto więc jestem... — A gdzie twa żona, panie? — uśmiechnął się dobrodusznie Rafael, kręcąc głową. — Jeszcze śpi. Kazałem ją tu przysłać, gdy tylko otworzy oczy. A sam przyszedłem, bo zaraz po przebudzeniu przyszła mi do głowy straszna myśl... — Cóż cię tak przeraziło? Gwardzista milczał dłuższą chwilę.

— Bałem się — wykrztusił w końcu — że jeśli będziemy zwlekać, może rozmyślisz się i nie zechcesz namalować obiecanych portretów... Oczywiście, jeśli zechcesz, zapłacę za obrazy — zaofiarował się przygryzając wargę, a w jego ręku zabrzęczała sakiewka, którą wyjął z kieszeni. — Elmarze Reuss! — Rafael Santi nie krył rozbawienia. — Pierwszy raz widzę żołnierza tak mocno miłującego sztukę! Twoi konfratrzy, gdy łupią zwyciężone miasta mniej cenią obrazy niż puchary ze złota, srebrne talerze i drogie kamienie, które podczas wojny łatwo schować, przetransportować i spieniężyć.

Namaluję wam najpiękniejsze portrety weselne, jakie widział Rzym! I nie wezmę za to złota... Powinniśmy dać, panie, pierwszeństwo twej małżonce, ale skoro odpoczywa, nie mąćmy jej snu i zacznijmy od ciebie. Malarz powiódł Elmara do okna i usadził na pałąkowatym krześle. Ze skrzyni wyjął bogate, podbite granatowym aksamitem, brązowe futro w cętki i narzucił je na lewe ramię modela. Czarny, ogromny beret, w którym przyszedł Elmar, przesunął z czoła prawie na kark. Potem przysunął sobie krzesło, które stało przy stole, tak że młodzieniec znajdował się teraz jakieś dwa metry od

niego. Przed swym krzesłem położył skrzynkę, w której trzymał malarskie przybory. Ze stołu wziął plik papieru i drewnianą twardą podkładkę. Wydobył ze skrzynki spory kawałek sangwiny. Rdzawa kreda była już odpowiednio przycięta, tak że można ją było wygodnie trzymać w ręce. Trzasnął wiekiem skrzynki i pchnął ją do przodu. Usadowił się wygodnie. Bosą stopę położył na skrzynce, deskę oparł na udzie i spojrzał na Elmara, który, przejęty, trwał w sztywnej pozie. — Czy ci wygodnie, panie? — zapytał, a młodzieniec skinął bardzo nieznacznie głową jakby bał się, że naruszy kompozycję. — Dobrze... Prawą

rękę połóż, panie, na skrzyni, która stoi za tobą... O, tak... A lewą złap futro... trochę wyżej, bliżej serca... Jesteś w końcu nowożeńcem... I jeszcze podbródek... Podnieś go ... i jeszcze trochę do przodu. Spójrz tu — Rafael wyciągnął rękę w górę i w prawo. Oczy młodzieńca posłusznie za nią podążyły. — Teraz jest dobrze... Nie ruszaj się, panie, aż ci nie powiem. Po trzech godzinach pracy ręce Santiego pokrywała gruba warstwa ceglastego pyłu, podłogę u jego stóp zaścielały karty papieru z kolejnymi wersjami kompozycji, a w przegródce na sangwinę w otwartej skrzynce na przybory nie został ani jeden kawałek

kredy. Rafael kilkoma szybkimi spojrzeniami porównał szkic twarzy Elmara z oryginałem i uśmiechnął się. — Skończone — powiedział. — Możesz zdjąć futro. Gwardzista odetchnął z ulgą ostrożnie położył futro na skrzyni i otarł pot z czoła. — Nie myślałem, że można tak bardzo się zmęczyć siedząc — westchnął. — Czy mógłbym zobaczyć rysunki, panie? — rzekł, uważnie wpatrując się w rozsypane na podłodze kartki. — Lepiej nie — malarz kilkoma szybkimi ruchami zebrał prace z ziemi i położył je na stole zarysowaną

stroną do dołu. — To tylko szkice... Chcę, żebyś najpierw zobaczył obraz. A właściwie oba obrazy. To ma być przecież dyptyk. Przyjdź jutro z żoną, bym i ją mógł naszkicować. — Kiedy można się spodziewać końca prac... — Trudno mi to przewidzieć, ale mogę cię zapewnić, panie, że będziesz pierwszym, który się o tym dowie — Rafael podrapał się w szyję, zostawiając na niej rdzawą smugę. Potem wziął ze stołu plik szkiców i zaczął je przeglądać. Elmar Reuss zrozumiał aluzję. — Dziękuję ci za czas, który mi poświęciłeś — zgiął się w

ukłonie. — Do zobaczenia. Rafael odłożył szkice i odwzajemnił ukłon. Ledwie kroki gościa ucichły na schodach, chwycił szkice i żwawym krokiem ruszył prosto do pracowni. Obszerna sala z wielkim oknem była pusta. Santi pozwolił uczniom przyjść dopiero w czwartek. Częściowo dlatego, że znał ich plany dwudniowej wycieczki za miasto i chciał im ją umożliwić, po drugie czuł, że potrzebuje kilku dni spokoju i samotności. Po drodze do pracowni napotkał służkę i polecił, by mu nie przeszkadzano i nie wpuszczano gości (każdemu, bez względu na to jak wielka by to była

osobistość, miano przekazywać wiadomość, że „pan ma wysoką gorączkę i medyk zakazał odwiedzin”). W ten sposób zabezpieczony, mógł swobodnie oddać się pracy. Zakasał rękawy i ze stosu desek zagruntowanych białą farbą z delikatnym żółtym odcieniem wybrał odpowiednio dużą i położył ją na stole. Do jej wymiarów przyciął sporą płachtę błękitnego weneckiego kartonu. Odłożył deskę na bok i ze stosu narysowanych dziś rano szkiców wybrał ten z najlepszą kompozycją. Skopiował rysunek na karton. Karton zaś przyczepił do deski za pomocą czterech gwoździków. Następnie, za pomocą grubego

gwoździa, ponakłuwał karton według narysowanych linii i sięgnął pod stół po płócienny worek z sadzą. Dusząc się w chmurze czarnego pyłu, uderzał w rysunek pylącą „kiszką” tak długo, aż cały szkic na błękitnym papierze zrobił się czarny. Odłożył kiszkę i odczepił karton od deski. Punkty, gdzie sadza przedostała się przez dziurki, utworzyły na żółtawym gruncie sieć linii z drobnych kropek. Ubrudzoną twarz malarz obmył się w misie stojącej na małym stoliku pod ścianą i wrócił do stołu. Ujął w dłoń rylec i delikatnie poprowadził go wzdłuż linii z sadzy, tworząc niewidzialne, płytkie rowki.

W owalną pustkę wrysował srebrnym ołówkiem subtelne rysy młodzieńca. Przełożył obraz na sztalugi i zabrał się do przygotowywania farb. Na dnie niewielkiego kociołka zagotował specjalną mieszankę, na którą składały się: drobno potłuczone szkło, prażone i sproszkowane kości, żółta, sypka glejta, olej lniany i wosk pszczeli (Leonardo da Vinci odkrył, że ten ostatni zapobiegał ciemnieniu kolorów). Po chwili, gdy wywar zaczął delikatnie bulgotać, malarz dosypał do niego sproszkowanego azurytu. Dokładnie wymieszał i zdjął z ognia, a potem przelał gęstą farbę na paletę. Za oknem była już noc,

niewidzialne chmury pędziły po niebie, nasączając powietrze zapachem deszczu i tylko niespokojne płomyki świec pozwalały pracować, kiedy Rafael Santi z Urbino wziął do ręki jeden ze swoich cienkich pędzli, umoczył włosie w gęstym błękicie i położył pierwszą plamkę farby w górnej części deski, która za kilka godzin miała się stać zaklętym w wiecznym trwaniu niebem pewnego kwietniowego poranka tysiąc pięćset czternastego roku po narodzinach Chrystusa.

PORYWACZ Gubernator generalny Hans Frank wciągnął w nozdrza świeże zimne powietrze. Była to miła odmiana po zapachu spalenizny, który musiał wdychać cały wczorajszy dzień podczas wielkiego palenia akt opisujących pięć lat jego rządów sprawowanych z Wawelu. Ciągle miał przed oczami wielkie ognisko na dziedzińcu zamku. Zwęglone kartki, unoszone gorącym podmuchem i tańczące między krużgankami, popiół osiadający na śniegu, breja wokół ogniska tam, gdzie śnieg topniał i

mieszał się z popiołem. Wzdrygnął się ze wstrętem i przejechał ręką po nalanej twarzy i wielkich, tłustych ustach. Poprawił wysoką czapkę z daszkiem i sięgnął po linkę. Mrużąc oczy przed słońcem wpatrywał się w górę. Po chwili czerwona flaga z czarną swastyką była na dole i spoczywała, starannie złożona w rękach doktora Franka. Gubernator generalny chwycił za daszek i przesunął czapkę do tyłu. Przez chwilę patrzył na rozciągający się u jego stóp Kraków, a potem skupił oczy na horyzoncie. Zamrożony świat trwał w bezruchu, ale Hans Frank wiedział, że na linii horyzontu, a może jeszcze bliżej

czai się siła, która dzisiaj zmusza go do ucieczki, a jutro zagarnie stolicę jego udzielnego księstwa. Westchnął i ostatni raz spojrzał w dół. Ciemne sylwetki samochodów obok katedry przywróciły mu jasny osąd sytuacji. Był przecież prawnikiem i umiał działać rozsądnie. Silniki pracowały pełną parą. Gubernator rzucił jeszcze spojrzenie na ciężarówkę wyładowaną skrzyniami i zapytał o trzy najcenniejsze ładunki. Żołnierz w hełmie zasalutował, wyprężył się służbiście i odpowiedział, że skrzynie z obrazami zapakowano przed kwadransem. Hans Frank kazał przynieść sobie jedną z nich i otworzyć. Wiedział, że zamieszanie z wyjazdem

może pobudzić czyjąś chciwość, a nie ufał już nikomu. Odetchnął z ulgą, gdy, po wyjęciu gwoździ i odsunięciu klapy, ujrzał znajomą twarz otoczoną kręconymi włosami, z wielkim czarnym beretem prawie zsuwającym się na tył głowy. Kazał na nowo zbić skrzynię i nie rozglądając się na boki wsiadł do czarnego mercedesa z numerem rejestracyjnym „Ost–23”. Usiadł z tyłu, obok swego adiutanta. — Jechać! — rozkazał kierowcy i kolumna, na którą oprócz mercedesa i ciężarówki składało się kilka wozów bojowych, ruszyła powoli. Po chwili Hans Frank po raz ostatni

przejechał pod wysokim łukiem Bramy Wazów i niskim Bramy Herbowej. Wozy stoczyły się z nasypu biegnącego wzdłuż zamku, przejechały przez miasto i obrały kierunek zachodni. — Otwórz dziennik — Frank machnął ręką w skórzanej rękawiczce na swego adiutanta. — Będę dyktował. Adiutant wykonał polecenie i zastygł z otwartym piórem nad czystą kartką papieru. Frank myślał przez chwilę, a potem powiedział: — 17 stycznia 1945 roku. Pan gubernator generalny przy wspaniałej, zimowej pogodzie, w

promieniach słońca opuścił zamek w Krakowie.

ROZDZIAŁ 1. ZNACZENIE PRZYPADKU • WIZYTA ADWOKATA • UKRAIŃSKI CARAVAGGIO • WŚCIEKLI ŚLEDCZY I ICH ŻĄDANIA • PROŚBA PASERA • CO ROBIĆ? Niemal każdy przestępca wierzy, że to właśnie jemu uda się dokonać zbrodni doskonałej. Przygotowuje więc

starannie plan, który przewiduje wszystkie wydarzenia i okoliczności. Opracowuje zeznania, które złoży władzom, zostawia fałszywe tropy, szykuje alibi. A potem uderza. I nie domyśla się nawet, że już na początku, u zarania, rzucił wyzwanie swemu najgorszemu przeciwnikowi, którym nie są ani wymyślne zabezpieczenia, ani świadkowie, mogący obciążyć go swymi zeznaniami, ani nawet najprzebieglejsi policjanci i detektywi wyposażeni w nowoczesne narzędzia śledcze i tęgie umysły. Najgorszym wrogiem każdego przestępcy jest bowiem przypadek. Gdy myślę o przypadku,

przynajmniej od kiedy skończyłem historię sztuki, staje mi przed oczami obraz Fransa Halsa „Wiedźma z Haarlemu”. Przedstawia on roześmianą od ucha do ucha pijaczkę z kuflem piwa w ręku i sową na ramieniu. Gdyby spotkać ją w którymś z brudnych wyszynków siedemnastowiecznego Haarlemu, wydałaby się nam nieszkodliwą, tym bardziej że na głowie nosi czepek, odziana jest w zgrzebną czarną suknię, a twarz ma poczciwą i prostą. Biada jednak temu, kto przeoczyłby złośliwy i inteligentny błysk jej oczu, o którym nieustannie przypomina pełniąca swą złowieszczą straż na ramieniu sowa i

obraził „Wiedźmę” niemiłym słowem, pogardą albo lekceważeniem. Gwałtowny rechot przerodziłby się wtedy w ponurą ciszę, szeroko otwarte usta z zepsutymi zębami zmieniły w linię, a brwi nad niezmiennie mądrymi oczyma ściągnęły w złośliwym, przebiegłym gniewie i „Maile Babbe” wylałaby natychmiast zawartość swego kufla na głowę nieszczęsnego śmiałka, który, uciekając jak niepyszny, pośród śmiechów i docinków rozochoconego towarzystwa, mógłby się i tak cieszyć, że „Wiedźma” nie wypróbowała na nim innych swych sztuczek. Wystarczy bowiem przypadek, który objawi się w postaci zagubionego

podróżnego w pobliżu okradanego domu, mimowolnego ruchu, który pozostawi zadrapanie na okleinie cennego mebla, drobne skaleczenie, z którego spadnie kropelka krwi pozwalająca na identyfikację kodu genetycznego i misternie ułożony plan rozpada się błyskawicznie, niczym domek z kart, zostawiając furtkę, przez którą wejdzie policja i, tropiąc bezlitośnie, dotrze do przestępcy. Taka właśnie furtka, chociaż wcale tego wówczas nie podejrzewaliśmy, otwarła się owego ciepłego popołudnia, gdy w naszym biurze zjawił się znamienity przedstawiciel warszawskiej palestry, Filip Nejman.

Przywitało go chłodne milczenie. Znaliśmy Nejmana od dawna, ale trudno byłoby nazwać nasze stosunki przyjacielskimi. Adwokat miał około czterdziestu lat. Ciemny garnitur szyty na miarę ukrywał wszystkie niedoskonałości sylwetki. Długie czubki lakierków lśniły w słońcu, a po jego wejściu w powietrzu pojawił się korzenny zapach drogich perfum. Sterczące, prawie srebrne włoski wyrastały na błyszczącej łysinie, a długie cienkie palce o wypielęgnowanych paznokciach świadczyły, że nasz gość do pracy używa raczej swego mózgu, a nie dłoni. Miał wzrok przebiegłego antykwariusza

z zapadłego miasteczka, który kupuje za grosze, a sprzedaje za grube tysiące. Specjalizował się w bronieniu złodziei rozmaitego autoramentu. Zaczynał jako skromny adwokat na prowincji, ale później miał trochę szczęścia i wybronił lokalną grubą rybę, prezydenta stolicy regionu, oskarżonego o malwersację publicznych pieniędzy. Zrobił to w tak błyskotliwy sposób, że zainteresowała się nim jedna z najznakomitszych stołecznych kancelarii i wkrótce Filip Nejman wstąpił w szeregi jej pracowników. Wachlarz zainteresowań miał szeroki: od kradzieży z włamaniem, przez machlojki w małych firmach, aż po malwersantów

z najwyższej półki. Wśród jego klientów byli także oczywiście złodzieje dzieł sztuki i to właśnie z ich powodu znaliśmy się z Filipem Nejmanem od dawna. Adwokat traktował swą pracę poważnie i wypełniał obowiązki sumiennie. Jego ulubioną taktyką obrony było podważanie dowodów i kwestionowanie sposobów ich zdobycia. Wystarczyło, że jakiś policjant nie dopełnił wymaganych procedur przy zbieraniu odcisków palców na miejscu zbrodni, a mógł być pewien, że jeśli Filip Nejman się o tym dowie, nie omieszka wykorzystać tego na rozprawie, by zdyskredytować dowód.

Ileż pięknych karier prokuratorów i śledczych złamał niepozorny człowiek siedzący teraz przed nami! Nas, jeśli można to tak określić, „używał” jako tajnej broni w procesach, gdzie przedmiotem kradzieży lub zniszczenia były dzieła sztuki. Powoływał nas na przykład na świadków w głośnym procesie sfałszowanego Canaletta. Oskarżonym w tej sprawie był pewien robotnik, mający już zresztą na koncie kilka drobnych przestępstw. Prokuratura zarzucała mu, że sfałszował, a następnie usiłował podmienić obraz Bernarda Belotta w pewnym muzeum. Pamiętam dokładnie przesłuchanie. Nie lubiłem uczestniczyć w procesach, a

zwłaszcza gdy musiałem wystąpić jako świadek obrony złodzieja dzieł sztuki. Stanąłem na miejscu dla świadków, podałem dane do protokołu, a Filip Nejman podszedł i spojrzał na mnie uważnie. — Czy często ma pan do czynienia z fałszerstwami dzieł sztuki? — zapytał. — Tak — odrzekłem. — To część mojej codziennej pracy. — Mam do pana prośbę — powiedział przymilnie. — Proszę łaskawie spojrzeć na ten obraz — wskazał na podróbkę Canaletta, która stała przy ławie prokuratora. — I ocenić jakość fałszerstwa... Może chce pan

podejść bliżej? — zapytał i spojrzał na sędziego, który, ku niezadowoleniu prokuratora, skinął głową w przyzwoleniu. Zbliżyłem się do sztalug z obrazem i uważnie obejrzałem płótno. Pociągnięcia pędzla odpowiadały tym, które znałem z prac Canaletta, kolory, rysunek i pieczołowitość w oddawaniu szczegółów były mistrzowskim odwzorowaniem roboty nadwornego malarza Stanisława Augusta, a krakelurę wykonano tak, że na pierwszy rzut oka można było uwierzyć, iż powstawała przez dwieście lat. Wróciłem na miejsce. — I jak się panu podoba

obraz? — zapytał Nejman tonem właściciela galerii, który podchodzi do nieznajomego na wystawie przed aukcją i pyta go o zdanie. — Fałszerz, który wykonał tę robotę, znał się na rzeczy — odrzekłem niechętnie. — Czy mógłby być pan bardziej precyzyjny? — Nejman porzucił sympatyczny ton, a w jego oczach pojawiła się czujność i nacisk. — Proszę opisać, jakimi umiejętnościami powinien dysponować człowiek, by dokonać takiego fałszerstwa. — Miałem na myśli — rzekłem nieco zbity z tropu — że ktoś,

kto namalował ten obraz, musiał posiadać wybitny talent plastyczny i taką samą technikę malarską. Dysponować odpowiednimi farbami i narzędziami, w tym prawdopodobnie piecykiem do wypalania krakelury, czyli siateczki spękań, która powstaje przez lata na obrazie. No i powinien wiedzieć bardzo dużo o tamtej epoce i życiu Canaletta... — Czy w czasie swojej wieloletniej praktyki poznał pan kogoś, kto byłby w stanie namalować taką podróbkę? — Spotkałem kilku fałszerzy o wybitnych umiejętnościach... — Kilku? — zainteresował się Nejman. — To znaczy ilu?

— Trudno mi tak na szybko policzyć... — Proszę powiedzieć orientacyjnie. — No więc... Ludzi o tak znakomitym warsztacie znam może dziesięciu, a jeśliby dodać do tego odpowiednią wiedzę, zostałoby może trzech... — Nie mam więcej pytań — powiedział tryumfalnie Nejman i usiadł na swoje miejsce. Pamiętam nieprzyjemne uczucie niesmaku, które nie opuszczało mnie podczas tych długich godzin spędzonych na sali sądowej, by dowiedzieć się, jaki finał będzie mieć sprawa sfałszowanego

Canaletta. Owo uczucie wstydu nasiliło się znacznie w czasie mowy końcowej adwokata. — Przewód sądowy pokazał dobitnie — mówił wtedy Nejman — że mój klient nie mógł sfałszować obrazu Canaletta, o co oskarżyła go prokuratura. Proszę na niego spojrzeć, wysoki sądzie! — teatralnym gestem wskazał na nieogolonego rzezimieszka, który łypał to na sędziego, to na prokuratora oczyma, w których widać było jednocześnie strach przed karą pogardę i zuchwałe wyzwanie rzucone wymiarowi sprawiedliwości. Twarz i sylwetka, skulone pokornie, jakby był ubogim

rzemieślnikiem lub chłopem, który ściskając w rękach czapkę, prosi wysokiego urzędnika, by wydał mu niezbędne zezwolenie, miały wywołać u sędziego litość. Nejman kontynuował: — Jeden ze świadków, ekspert w dziedzinie kradzieży dzieł sztuki, Paweł Daniec, stwierdził, że do wykonania podobnego fałszerstwa niezbędne są rzadkie umiejętności, specjalistyczny sprzęt i duża wiedza... A co wykazało postępowanie? — zrobił dość długą pauzę i spojrzał znacząco najpierw na prokuratora, a potem na sędziego. — W mieszkaniu mojego klienta nie znaleziono żadnych

dowodów świadczących o tym, by parał się on którąś z dziedzin sztuki, żadnych pędzli, sztalug ani farb, a przesłuchiwani świadkowie, w tym nauczyciele ze szkoły podstawowej, do której uczęszczał mój klient, zgodnie stwierdzili, że uczniem był słabym, trzykrotnie zostawał na drugi rok w tej samej klasie i nie przejawiał żadnych umiejętności plastycznych. W jaki zatem sposób zdołałby podrobić wyrafinowane dzieło sztuki, jakim jest obraz Canaletta? — zawiesił na chwilę głos. — Nie kwestionuję tutaj drugiego z zarzutów postawionego przez prokuraturę — mówił dalej — to znaczy,

że klient mój próbował podmienić obraz w muzeum. Ale fakt, że sam go nie podrobił, rzuca zupełnie nowe światło na całą sprawę! Otóż twierdzę, że mój klient był tylko narzędziem w rękach jakiegoś innego przestępcy. Nie powiedział o tym podczas przesłuchania, bo zabrania mu tego złodziejska lojalność, która każe kryć wspólników pod karą środowiskowego wykluczenia, ale fakt jest faktem i sąd, który stoi na straży sprawiedliwości, nie może obarczać mojego klienta cudzymi winami... Przestępca dostał łagodny wyrok. Gorycz, którą przepełniła mnie świadomość, że przyłożyłem do tego

rękę, osłodził nieco fakt, iż kilka miesięcy później złapano i postawiono przed sądem człowieka, odpowiedzialnego za sfałszowanie Canaletta i kilku innych obrazów, z którymi rozsyłał po muzeach swoich emisariuszy spod ciemnej gwiazdy. To właśnie, że byliśmy przez Nejmana wykorzystywani do obrony ludzi, z którymi walczyliśmy, powodowało pewną, delikatnie mówiąc, powściągliwość w naszych wzajemnych stosunkach i dlatego nie skoczyliśmy radośnie na jego widok. Zamiast tego trochę leniwie podnieśliśmy się z zajmowanych miejsc i w milczeniu podaliśmy ręce

prawnikowi. Pan Tomasz, inaczej niż to miał w zwyczaju, nie zapytał adwokata, czy się czegoś napije, tylko, odczekawszy niezbędną chwilę, w czasie której Filip Nejman zajął miejsce na niezbyt wygodnym krześle przed biurkiem, zapytał ironicznie: — Czy przyszedł pan powiedzieć, że znowu będziemy musieli świadczyć na korzyść jednego z pańskich niesfornych podopiecznych? Nie trzeba się było fatygować osobiście. Pismo z sądu, jak pan to zazwyczaj załatwiał, w zupełności by wystarczyło... Prawnikowi delikatnie poróżowiały policzki. Próbował pokryć zmieszanie

mówiąc szybko, przymilnym tonem: — Nie wiedziałem, że występowanie w sądzie jest dla panów takim ciężarem — otworzył szeroko oczy, co miało chyba przekonać nas, że mówi szczerze. — Nie spodziewałem się... Jestem tylko nędznym służką sprawiedliwości i robię wszystko, żeby stało się jej zadość. Panowie to chyba rozumieją? — Doskonale rozumiemy — rzekł z przekąsem pan Tomasz i poprawił się w fotelu. — Gdybym wiedział, nie odważyłbym się... — Panie mecenasie — uciął jego pokrętne wywody szef, który

wyglądał na mocno zniecierpliwionego niezrozumiałą sytuacją. — Proszę przejść do rzeczy. Nejman podrapał się po łysinie, chrząknął nieco zmieszany i powiedział: — Tak, tak... Zatem... — przez chwilę zbierał myśli. — Czy słyszeli panowie o sprawie ukraińskiego Caravaggia? — Ma pan na myśli „Pocałunek Judasza”? — zapytał pan Tomasz z pewnym ożywieniem. Nejman ochoczo pokiwał głową, ja zaś poruszyłem się na krześle, które nagle wydało mi się niewygodne. „Pocałunek Judasza”... Adwokat mówił o skradzionym z Muzeum Sztuki

Zachodu i Wschodu w Odessie, wartym 100 min dolarów obrazie genialnego mistrza tenebryzmu, czyli metody, w dużym uproszczeniu, polegającej na malowaniu ciemnymi barwami, rozjaśnianymi tylko przez smugę jaskrawego światła, które daje przedstawianym scenom niesamowitą dynamikę. U Caravaggia dramatyzm tenebryzmu wzmacniał jeszcze niespotykany, naturalistyczny realizm, do którego przyczyniało się zapewne i to, że modeli do swych obrazów szukał Caravaggio pośród zwykłych ludzi i malował ich bez upiększeń (w stuleciach XVI i XVII, kiedy tworzył, św. Mateusz z brudnymi nogami był nie do

zaakceptowania). Nejman dostrzegł nasze zainteresowanie w lot, a że był człowiekiem inteligentnym, postanowił to natychmiast wykorzystać. — Ten sam... — rzekł powoli, pewniejszym już głosem, robiąc przy tym minę, jakby zastanawiał się, czy to, że do nas przyszedł, było słuszne. — Co z tym obrazem? — pan Tomasz gwałtownie podniósł się z fotela i pochylił do przodu. Oczy mu błyszczały, oddychał głośno, dłonie, które w pierwszej chwili położył płasko na biurku, teraz zwinęły się w pięści. Wyglądał tak, że ktoś, kto nie znał jego łagodnej natury, mógłby

pomyśleć, że gdyby nie szeroki blat, który oddzielał go od Nejmana, skoczyłby i potrząsnął adwokatem, licząc, że wiadomość o bezcennym portrecie wypadnie z niego na podłogę, niczym drobny pieniądz ze skarbonki. — No cóż... — Nejman podgrzewał atmosferę półsłówkami. — Gazety jeszcze o tym nie pisały... — Aha! — w oczach pana Tomasza błysnęło zrozumienie. — A więc go złapali... — opuścił się nieco na rękach i wpatrywał w adwokata zza przymrużonych powiek. Nejman nieco się zmieszał i poprawił nerwowo na krześle, podczas gdy Pan Samochodzik opadł już na fotel

i ciągnął dalej patrząc na Nejmana niewidzącym wzrokiem, który zawsze towarzyszył jego rozmyślaniom: — Jednak to, że pan do nas przyszedł musi oznaczać, że potrzebuje pan pomocy w innym nieco wymiarze, niż to miało miejsce dotychczas. Bo gdyby chodziło o ekspertyzę, nie fatygowałby się pan osobiście... — No cóż... — prawnik wyraźnie wytrącony z równowagi tym pokazem dedukcji przez chwilę chrząkał i kaszlał, zasłaniając ręką usta i próbując zyskać na czasie, by móc zebrać myśli: — Bardzo cenię panów umiejętności... To jest... Nigdy bym się nie ośmielił tracić czasu urzędników

państwowych bez powodu... — Proszę zatem przejść do sedna sprawy — powiedziałem chłodno. Adwokat odzyskał rezon, odchrząknął ostatni raz i powiedział: — Trudno panów czymś zaskoczyć — uśmiechnął się przymilnie. — Jest dokładnie tak, jak mówi pan Tomasz. Mam prośbę. Dokładnie rzecz biorąc, jest to prośba mojego klienta, który jak słusznie pan zauważył zamieszany jest w sprawę kradzieży ukraińskiego Caravaggia. Broniłem go już kilkakrotnie w przeszłości, ale nie były to poważne sprawy... — Czy mogę zapytać, o co chodziło?

— No cóż — Nejman rozłożył ręce i zrobił taką minę, jakby ktoś zmuszał go do pracy w palestrze. — Nie przekraczając tajemnicy zawodowej mogę powiedzieć najwyżej, że sprawa Caravaggia nie jest pierwszą tego typu, w której brał udział mój klient... — Jak brzmi ta prośba? — zapytał Pan Samochodzik. — Pozwolą panowie, że najpierw nakreślę pokrótce sytuację mojego klienta. Nie brał on udziału w samej kradzieży, pośredniczył tylko... — Jako paser? — powiedziałem. — Jeśli tak chce pan to nazywać...

— Wolę nazywać rzeczy po imieniu. Nejman zrobił taką minę, jakbym uderzył go w twarz, ale nie skomentował moich słów, tylko opowiadał dalej: — Na Ukrainie złapano złodziei, pospolitych zresztą rzezimieszków, którzy zeznali, że dokonali kradzieży na zlecenie jednego z tych szalonych kolekcjonerów, którzy w piwnicach swoich zaników urządzają prywatne galerie, żeby w samotności kontemplować arcydzieła światowego malarstwa. Nie znali jednak zleceniodawcy. Ich zadaniem była kradzież Caravaggia i przemycenie go do Polski, gdzie miał go od nich odebrać

mój klient. — Znaleziono u niego obraz? — zapytał pan Tomasz. — Nie. Rewizja w mieszkaniu nic nie dała i tylko potwierdziła słowa mojego klienta, który utrzymuje, że on także był tylko jednym z ogniw długiego łańcucha pośredników i obraz przekazał następnego dnia, po tym jak go otrzymał, człowiekowi, który przyjechał, jak to określił, „z Zachodu”. Mój klient podał oczywiście jego nazwisko i rysopis, rozesłano listy gończe. Na próżno. Niestety śledczego i prokuratora, którzy zajmowali się tą sprawą bardzo zdenerwowało, że nie dotarli do obrazu,

a co za tym idzie nie zyskali należnej im sławy i awansu. Zagrozili mojemu klientowi, że jeśli nie podsunie im jakiegoś ciekawego tropu, niekoniecznie związanego ze sprawą Caravaggia, to wmanipulują go w kradzież na Ukrainie i zamiast za paserstwo w Warszawie, będzie odpowiadał za grabież dzieł sztuki w Kijowie. — To przecież przestępstwo! — żachnąłem się. — Pan, jako stary sądowy lis, będzie mógł to z łatwością wykorzystać na rozprawie! — Bardzo mi pochlebia, że tak wysoko ocenia pan moje skromne umiejętności — Nejman uśmiechnął się fałszywie — ale moi przeciwnicy są

jeśli nie sprytniejsi ode mnie, to na pewno ostrożniejsi. Wszystkie sugestie, o których mówiłem, przekazują w zawoalowany sposób, tak że nie mam w ręku nawet cienia dowodu przeciwko nim. Zresztą mój klient już zgodził się pójść na współpracę... — No, dobrze — pan Tomasz zmarszczył czoło. — Ale w takim razie do czego my jesteśmy mu potrzebni? — Nie o niego chodzi — rzekł poważnie adwokat — ale o śledczego i prokuratora... Nie chcą ryzykować kolejnej porażki i zażądali, żeby w przesłuchaniu, na którym mój klient ujawni jakieś nowe informacje,

wzięli udział eksperci znający się na czarnym rynku dzieł sztuki i ocenili, czy to co zeznaje mój klient, jest wiarygodne. Od razu pomyślałem o panach... — rzekł przymilnym głosem. — Przecież policja ma swoich ekspertów... — zauważyłem. — Ale ja im nie ufam... Mogliby być stronniczy. Mogliby wyciągnąć z mojego klienta ważne informacje, a potem udać, że są bezwartościowe i nie dać nic w zamian. A ja muszę dbać o interes mojego klienta — podniósł dumnie podbródek. — Takie jest moje powołanie! — zamilkł na chwilę i zerknął ukradkiem w szybę szafki z książkami, w której odbijała się

jego twarz, a potem szybko dopowiedział: — Dlatego zgodziłem się na powołanie ekspertów, ale niezależnych i zaproponowałem panów, na co policjant i prokurator przystali. Potrzebna jest tylko wasza zgoda. Przez chwilę panowało milczenie, które przerwał ponownie głos Filipa Nejmana: — Zresztą i panowie mogliby na tym skorzystać... — zaczął, a w jego głosie było coś tak dwuznacznego, że spojrzeliśmy na niego groźnie. Gdyby nasze spojrzenia mogły paraliżować, Filip Nejman leżałby na podłodze bez władzy w rękach i nogach. Prawnik dostrzegł chyba swój błąd,

bo zaraz się zmitygował i zapewnił, wyciągając przed siebie wypielęgnowane dłonie w uspokajającym geście: — Nie chodzi mi broń Boże o łapówkę! Myślę, że wyznania mojego klienta mogą pomóc w działalności Departamentu Ochrony Zabytków. Znów cisza. Wymieniliśmy z szefem spojrzenia, a potem pan Tomasz zapytał: — Do kiedy musielibyśmy się zdecydować, czy chcemy brać udział w przesłuchaniu? — Do jutrzejszego poranka — podrapał się w łysinę. — Powiedzmy do dziesiątej. Przesłuchanie jest co

prawda dopiero jutro o osiemnastej, ale jeśliby panowie odmówili, będę musiał znaleźć zastępstwo... — Co o tym myślisz? — zapytał szef, gdy Nejman opuścił gabinet. — Trudno powiedzieć — odrzekłem. — Z jednej strony nie uśmiecha mi się perspektywa uwiarygodniania kolejnego pupilka Nejmana, z drugiej jednak... — Może ten bandyta będzie miał rzeczywiście coś ciekawego do powiedzenia? — wszedł mi w słowo pan Tomasz i przez chwilę zawahał się, jakby decydował, czy powinien mi o czymś powiedzieć: — Może to starość,

ale mam ostatnio takie przebłyski intuicji... Nie mówiłem ci o tym, ale dziwne wrażenie dopadło mnie, kiedy wyjechałeś do Kwidzyna w sprawie „wyklętych mistrzów”... Poczułem się tak, jakbym wyszedł na dwór w środku zimy i poczuł na twarzy powiew wiosennego wiatru. — Teraz czuje pan to samo? — Tak. I trochę się boję, biorąc pod uwagę to, jak się skończyła tamta sprawa... — W końcu siedzę tu z panem cały i zdrowy — uśmiechnąłem się. Pan Samochodzik odetchnął

głęboko, poprawił okulary i położył rękę na słuchawce telefonu. Stary aparat, pamiętający początki pana Tomasza w ministerstwie, należał do tych elementów wystroju biura, których mój szef nie pozwalał wymieniać. Podniósł do ucha słuchawkę z czarnego ebonitu i włożył palec w dziurkę tarczy, żeby nakręcić numer, kiedy powiedziałem: — Niech pan zaczeka z tym do jutra. — Dlaczego? — podniósł w zdziwieniu brwi. — Filipowi Nejmanowi należy się jakaś odpłata za jego brudne zagrywki... — rzekłem ze złośliwym

uśmiechem. — Niech chociaż trochę poczeka... — No, no, Pawle — pogroził mi żartobliwie palcem. — Nie znałem cię z tej strony. — Nie każdy ma to szczęście, że jest w nim tylko czyste dobro — zrobiłem aluzję do wypowiedzi znanego polityka. Usta pana Tomasza zadrgały, a potem rozciągnęły się w szerokim uśmiechu.

ROZDZIAŁ 2.

„ITALIANO” • CZŁOWIEK, KTÓRY WIEDZIAŁ ZA MAŁO • ZŁY GLINA I DOBRY PROKURATOR • TAKTYKA ADWOKATA • „PATYNA WIEKÓW” I JEJ WŁAŚCICIEL • TRZASKI, KROKI I SKRZYPNIĘCIA • ZDERZENIE CZOŁOWE • ŚWIĘTY JERZY WALCZĄCY ZE SMOKIEM

Klient Filipa Nejmana przypominał Fredo Corleone, brata Michaela z „Ojca chrzestnego”. Ta sama mała, smutna twarz z cienką sznurówką wąsów pod nosem, te same wystraszone, podejrzliwe i pełne pretensji oczy. Siedział za stołem w pomarańczowym więziennym drelichu, starannie zapiętym aż pod szyję. Ręce trzymał na udach i nie patrzył nam w twarze aż do momentu, kiedy barczysty, nieogolony policjant, porucznik Dobrowolski, który siedział wygodnie rozparty na krześle naprzeciwko więźnia, zadał pierwsze pytanie, zaciągając się papierosem: — No, „Italiano”,

opowiedz nam o tych swoich sensacjach... „Italiano” powoli podniósł głowę i przesunął wzrokiem po obecnych w pomieszczeniu. Prokuratorze Grudzińskim, spoconym niskim grubasku, stojącym pod ścianą po lewej, panu Tomaszu i mnie, usadowionych na krzesłach obok prokuratora, i poruczniku Dobrowolskim, który zdawał się być bardziej zainteresowany smugą szarego dymu, wypuszczanego z ust, niż odpowiedzią na zadane pytanie. W końcu więzień spojrzał na adwokata, a potem westchnął i zapytał: — Czy mogę dostać papierosa?

Dobrowolski w pierwszej chwili nie spojrzał na niego. Zamiast tego przesunął z chrzęstem ręką po krótkich włosach. Dopiero po sekundzie wbił w więźnia wzrok i rzekł: — Nie przyszedłeś tutaj, żeby palić papieroski, ale żeby odpowiadać na pytania, „Italiano”. Jak powiesz coś ciekawego, to może zasłużysz sobie na „Chesterfielda” z mojej paczki... — rzekł po czym zgasił wypalonego do połowy papierosa i natychmiast zapalił drugiego, patrząc z rozbawieniem na przełykającego ślinę więźnia. — Jest na mieście taki koleś... — „Italiano” spuścił oczy i

wpatrywał się w biurko. — Ma ksywkę „Kustosz”. Prowadzi na Pradze antykwariat... — Skąd się znacie? — przerwał Dobrowolski. — Parę razy dla niego pracowałem. — Kradłeś? — Nie — w oczach „Italiano”, który podniósł wzrok, pojawiła się czujność. — Byłem u niego niedawno kierowcą... Mam prawko na ciężarówki i woziłem dla niego różne graty. — Powiedzmy, że ci wierzę. Co dalej? — Ten „Kustosz”... —

„Italiano” zawahał się na moment. Widać było, że w rozmówcy porucznika walczą ze sobą chęć ratowania własnej skóry i poczucie lojalności wobec środowiska, w którym żył. — On nie zawsze robił czyste interesy... To znaczy siedział przez cały dzień w tym swoim antykwariacie i handlował szmelcem, ale czasem przychodzili do niego różni tacy... — Możesz podać nazwiska, pseudonimy? — Głównie to byli obcokrajowcy, których nie znałem, ale dwa czy trzy razy widziałem, jak do antykwariatu wchodził „Marszand”... Znałem oczywiście ten pseudonim.

Nosił go nieformalny król warszawskiego czarnego rynku dzieł sztuki. Przez jego ręce przeszła podobno większość dzieł kradzionych w kościołach całego kraju, to on prawdopodobnie kierował przemytem ikon z Białorusi i Ukrainy, słyszałem także plotki, że pośredniczył w sprzedaży „Koncertu” Vermeera, obrazu skradzionego prawie dwadzieścia lat temu z Muzeum Isabelli Stewart Gardner w Bostonie razem z dziesięcioma innymi arcydziełami (całość łupu warta była około 300 milionów dolarów). „Marszand”, człowiek w równym stopniu bezwzględny i wyrachowany, co wykształcony i inteligentny, nigdy nie

dał się złapać policji. Ba! Drwił z niej złośliwie, serdecznie witając się, podczas swych spacerów po rodzinnym Mokotowie, z każdym policjantem, którego znał. Wypytywał pogodnie czerwonego na twarzy i zgrzytającego zębami delikwenta o zdrowie, pracę i rodzinę, a czasami nawet zapraszał do siebie. Ponieważ jednak był czysty, przynajmniej jeśli chodzi o policyjne kartoteki, nawet to uchodziło mu na sucho. — Skąd wiesz, że „Marszand” nie przychodził do niego po antyki? — Był pan kiedyś w domu u „Marszanda”, poruczniku? — zapytał

nagle „Italiano”. — Nie miałem tej przyjemności... — A ja miałem. Trochę się na tym znam, pracuję w branży nie od dziś — „Italiano” położył na stoliku przedramiona i przesunął się trochę w stronę policjanta. — Niech mi pan wierzy, poruczniku... Nawet najdroższy z gratów „Kustosza” mógłby leżeć u „Marszanda” najwyżej w piwnicy. Zresztą... — urwał, jakby się przestraszył, że powiedział za dużo. — Co zresztą? — rozluźniona twarz porucznika napięła się nagle i nabrała skupionego wyrazu. „Italiano” oparł się na krześle i

gryzł paznokieć, patrząc na rozmówcę nerwowo. Milczał. Dobrowolski wytrzymał tylko dwie minuty tego milczenia i warknął: — Chcesz ze mną pogrywać? — podniósł się z krzesła i ruszył w stronę drzwi. — Nie ma sprawy. Prokurator Grudziński odkleił się od ściany i zatrzymał policjanta, kładąc mu rękę na ramieniu. — Pozwolisz? — zapytał. Dobrowolski skinął nieznacznie głową i zajął miejsce prokuratora pod ścianą. Grudziński zaś usiadł naprzeciwko więźnia i spojrzał na niego łagodnie. Sięgnął po paczkę

papierosów, którą zostawił na biurku porucznik, wysunął z niej jednego papierosa i wyciągnął rękę w kierunku przesłuchiwanego. — Zapali pan? — zapytał. „Italiano”, niczym wiewiórka w Łazienkach, która sięga po podawanego przez turystę orzeszka, z nieufnością powoli wyciągnął rękę i poczęstował się. Potem wyjął z kieszeni koszuli zapalniczkę i skrzesał ogień. Wciągając dym przymknął oczy. A kiedy je otworzył, część nieufności, która w nich wcześniej była, zastąpiła ulga. Palił w milczeniu, co kilka sekund strącając popiół do popielniczki. — Czy byłby pan łaskaw...

— głos prokuratora był łagodny i miał w sobie więcej ciekawości niż natarczywego żądania. Dało się także wyczuć, ukrytą nieco na dnie, nutę podziwu dla nieoficjalnej wiedzy, którą dysponował „Italiano” — wyjaśnić, skąd pan wie, że kontakty „Marszanda” z „Kustoszem” miały jakiś inny cel niż legalny handel antykami? Zapytany przez chwilę jeszcze palił papierosa w milczeniu, uważnie przyglądając się prokuratorowi. W końcu zdusił niedopałek, bezczelnie sięgnął po drugiego papierosa (Dobrowolski zrobił krok do przodu i chyba chciał coś powiedzieć, ale prokurator powstrzymał go gestem ręki),

znów zapalił i powiedział: — Wiem o tym, bo podsłuchałem kawałek ich rozmowy... — O czym dyskutowali? — Nie wiem dokładnie, bo w czasie kiedy oni gadali na zapleczu, wnosiłem tam pudła z towarem. — Coś jednak pan usłyszał? — Wiem tylko, że „Marszand” prosił „Kustosza” o pomoc w jakiejś „bardzo grubej robocie”... Twierdził, że będzie można zarobić dużo kasy... — Mówił, gdzie będzie ta „robota”? — oczy prokuratora wpatrywały się teraz bardzo uważnie w

przesłuchiwanego. „Italiano” myślał przez chwilę, a potem powiedział: — To było dziwne... Powiedział coś o „dwóch stolicach” i obaj się z tego bardzo śmiali. — „Kustosz” zgodził się pomóc „Marszandowi”? — Nie wiem. — Czego miała dotyczyć ta robota? — Też nie wiem — wyznanie „Italiano” zabrzmiało szczerze. — Powiedziałem wszystko. — To trochę za mało — powiedział nagle prokurator, a przesłuchiwany poruszył się

niespokojnie na krześle i przełknął ślinę. — Jak to za mało? — zapytał. — Obiecywaliście... — Niczego ci nie obiecywaliśmy — włączył się do rozmowy porucznik Dobrowolski. — Daliśmy tylko szansę, z której nie skorzystałeś — na jego wargach zatańczył złośliwy uśmiech. Podszedł do drzwi i zawołał dwóch policjantów, którzy po chwili weszli do sali przesłuchań, skuli człowieka w pomarańczowym drelichu i zaczęli go wyprowadzać. — Jak przyciśniecie „Marszanda” i „Kustosza”, to dośpiewają wam resztę! — krzyczał

rozpaczliwie „Italiano”, wijąc się w żelaznym uścisku dwóch rosłych funkcjonariuszy. — Ja naprawdę nic więcej nie wiem! Słyszysz mnie, Dobrowolski, nic nie wiem! Ale ani porucznik, ani prokurator nie słuchali. Po dwóch minutach nie było zresztą czego słuchać, bo przekleństwa miotane przez „Italiano” w drodze do celi zostały wytłumione przez grube ściany sali przesłuchań. — Bardzo przepraszam, że fatygowali się panowie bez powodu — prokurator Grudziński uśmiechnął się nieco fałszywie, podając rękę najpierw Panu Samochodzikowi, a potem mnie. — To było niezwykle

pouczające — odpowiedział szef dyplomatycznie. Postanowiłem być bardziej bezpośredni: — Mam nadzieję, że zajmą się panowie „Kustoszem” i „Marszandem”? Porucznik Dobrowolski zmrużył oczy, położył mi rękę na ramieniu i zacisnął mocno palce. Nie dałem mu satysfakcji i zniosłem torturę bez mrugnięcia okiem. — Lepiej się nie martwić zbytnio cudzymi sprawami — wysyczał i zwolnił uścisk. — Dobrze panu radzę... Można mieć potem problemy... — zawiesił na chwilę głos i wyłapał

wzrokiem wpatrującego się w niego z uwagą Nejmana — ... z zaśnięciem — dokończył i przywołał na wargi coś, co chyba miało być uśmiechem, ale bardziej przypominało grymas bólu. — Idziemy, Pawle — zarządził pan Tomasz i pożegnawszy się z funkcjonariuszami, opuściliśmy areszt śledczy przy Rakowieckiej. Filip Nejman dogonił nas na ulicy. Był zdyszany, nieliczne włosy po obu stronach łysiny falowały mu na lekkim wietrze. — Ależ panowie są szybcy — powiedział idąc z nami w stronę zaparkowanego kilkaset metrów dalej wehikułu. — Ledwie was dogoniłem.

Widziałem, co ten bydlak panu zrobił — ostatnie zdanie wypowiedział konfidencjonalnym szeptem, z lisim wyrazem twarzy. — A co on mi zrobił? — zapytałem rozbawiony. Nejman zdębiał: — Jak to? Przecież ścisnął pana za ramię z całej siły! — Nic nie poczułem — odpowiedziałem swobodnie, chociaż siniaki pozostawione przez porucznika Dobrowolskiego właśnie zaczynały mnie boleć. — Musiało się panu zdawać... — Mógłby pan oskarżyć Dobrowolskiego o przestępstwo z

artykułu 217 kodeksu... — zaczął przemowę, ale napotkawszy mój rozbawiony wzrok, przerwał i powiedział z udawanym oburzeniem: — A więc to tak! — wycelował we mnie palec. — Nie chce pan z nimi zadzierać... Jesteście tacy sami, jak oni. Wyciągnęliście z mojego klienta cenne informacje, a teraz zostawiacie go na lodzie! — w jednej chwili obrócił się na pięcie i ruszył z powrotem do aresztu. — Jeszcze mnie popamiętacie! — syknął cicho, gdy oddalił się na kilka metrów. — Nie boisz się? — zapytał szef pół–żartem, pół–serio, otwierając drzwiczki wehikułu.

— Nejman to krzykacz. Obraził się, że nie chciałem skorzystać z jego wspaniałych i zapewne kosztownych usług — odpowiedziałem wsiadając do wozu. — W głębi duszy wie, że jego klientowi nie mogło przydarzyć się nic lepszego, niż to, co spotkało go przed chwilą. — Aha! Teraz Dobrowolskiemu i Grudzińskiemu nie będzie zależeć tak bardzo na ekstradycji, bo muszą się liczyć, że „Italiano” wie coś więcej i zdołają to z niego wycisnąć? — Nie pomyślałem o tym — rzekłem, a pan Tomasz wyjechał z Rakowieckiej i włączył się do ruchu na

Puławskiej. Mijaliśmy właśnie wysokie kamienice na placu Unii Lubelskiej. — Chodziło mi raczej o to, że sprawa, którą ujawnił jego klient... — Nie sądzisz chyba, że to coś poważnego? — Panie Tomaszu, czy „Italiano” był z nami szczery? — odpowiedziałem niegrzecznie pytaniem na pytanie. — Jeśli znam się na ludziach, to mówił prawdę — odrzekł szef i minął plac Zbawiciela z pięknym kościołem, którego dwie proste wieże wieńczyły spatynowane strzeliste hełmy. Byliśmy na ruchliwej o tej porze Marszałkowskiej.

— Uważam tak samo. W rozmowie, którą usłyszał, padło sformułowanie o dwóch stolicach... A o działalności „Marszanda” nie muszę chyba panu opowiadać? — Przemyt? — zapytał pan Tomasz z poważną miną i zmienił pas, żeby wyjechać z centrum socrealistycznego MDM–u, czyli placu Konstytucji. — Na to wygląda. Nejman liczy, że zarówno policja, jak i my zaczniemy grzebać w tej sprawie, a jeśli wyniknie z tego coś naprawdę „grubego”, będzie miał mocne argumenty na obronę swojego klienta. — Nie uśmiecha mi się

ratowanie skóry pupilkom Nejmana. — Mnie też nie, ale wie pan tak samo dobrze jak ja, że musimy to sprawdzić... — Dobrowolski dał nam do zrozumienia wystarczająco jasno, że mamy się nie mieszać. — A kto tu mówi o „mieszaniu się” — uśmiechnąłem się szelmowsko. — Pamięta pan punkt dziewiąty „zadań własnych” naszego Departamentu? — Sam to przecież pisałem — żachnął się pan Tomasz. — Zaraz, zaraz... Punkt dziewiąty: „przeprowadzanie inspekcji stanu zachowania zabytków oraz

prawidłowości stosowanych procedur administracyjnych, konserwatorskich i finansowych”... — O właśnie! Jutro z samego rana przeprowadzimy taką inspekcję w pewnym antykwariacie. A teraz, szefie, niech mnie pan wysadzi, bo już jesteśmy przy stacji metra. — Pan Samochodzik stanął na chwilę obok przypominających połówki rur przeszklonych dachów stacji metra „Świętokrzyska”. Błyskawicznie wyskoczyłem z wozu. — Nie boisz się, że będziesz od tej pory cierpiał na bezsenność, jak ci prorokował porucznik Dobrowolski? — zapytał rozbawionym

tonem, podając mi rękę przez uchylone okno. — Gotów jestem nie spać nawet przez tydzień, jeśli sprawi to przyjemność panu porucznikowi — odparłem ze śmiechem. Pokraczna sylwetka wehikułu szybko oddaliła się Marszałkowską i po chwili skręciła w prawo, w ulicę Królewską ja zaś minąłem kiosk i po beżowych schodach zszedłem w dół stacji, by jedyną linią podziemnej kolejki, z której tak dumne były stołeczne władze, dotrzeć do mojej kawalerki na Ursynowie. Antykwariat o malowniczej nazwie „Patyna Wieków” znajdował się w

jednym z niezliczonych praskich podwórek. Przez szybę witryny widać było obszerne pomieszczenie wypełnione od podłogi aż po sufit rozmaitymi przedmiotami. Na starych meblach w różnym stanie, które tworzyły coś w rodzaju labiryntu, porozstawiano setki porcelanowych, metalowych i drewnianych bibelotów. Czego tam nie było! Porcelanowe ćmielowskie figurki zwierząt, tańczące pary z kości słoniowej, serwisy do kawy ukryte w przeszklonych wnętrzach sczerniałych od patyny kredensów, świeczniki na trzy, pięć, osiem świec, puzderka na

drobiazgi oraz cała masa innej drobnicy, którą łatwo można znaleźć na każdym targu staroci (chociaż trzeba przyznać „Kustoszowi”, że jego przedmioty były zazwyczaj w dużo lepszym stanie niż te, które oferują uliczni sprzedawcy). Znacznie ciekawsze były ściany. Tę po lewej od wejścia zawieszono pięknymi zegarami różnych kształtów wykonanymi z różnych materiałów: od niesamowitych czasomierzy astronomicznych, które wskazywały nie tylko godzinę, ale także pozycję planet i datę, przez słabe podróbki secesji do skromnych, niezbyt cennych „Beckerów” (zegarów produkowanych od połowy XIX do lat dwudziestych XX

wieku w dolnośląskich Świebodzicach w fabryce założonej przez Gustawa Edwarda Beckera). Naprzeciwko nieustannie poruszającej wahadłami i rozbrzmiewającej co chwila jakimś dzwonkiem ściany „zegarowej”, znajdowała się zastygła w bezruchu i niema ściana „malarska”. Obrazy zajmowały każdy skrawek miejsca. W większości było to oryginalne dziewiętnastowieczne malarstwo rodzajowe i religijne. Niestety, oryginalne nie oznacza w tym wypadku piękne. Oglądanie kolekcji z antykwariatu „Kustosza” uświadamiało dobitnie, że historia malarstwa to nie

tylko arcydzieła prezentowane z dumą w muzeach, że obok cienkiego strumyka prac mistrzów, płynie zawsze potężna, rwąca, nieco zamulona rzeka malarstwa pośledniego, tworzonego bez wyczucia koloru, kształtu, kompozycji. Początkowo obrazki te znajdują wielu nabywców, chcących ozdobić „czymś ładnym” swój dom czy kościół, później, gdy bezlitosny czas zweryfikuje już gusta i hierarchie teraźniejszości, trafiają do podrzędnych antykwariatów albo, w najlepszym wypadku do bocznej, słabo oświetlonej kaplicy, by czekać na historyków, którzy odkryją w nich dokument epoki. Dzwonek zawieszony u drzwi

oznajmił wesoło nasze wejście. Gdzieś na zapleczu, do którego prowadziły niewielkie drewniane drzwi w ścianie naprzeciwko wejścia, zawieszonej szpadami, mieczami, fragmentami zbroi, ale także pogrzebaczami, laskami, a nawet kijami golfowymi, dał się słyszeć rumor, a potem odgłos upadających na ziemię ciężkich przedmiotów. — Tylko nie to! — jęknął niski, zrezygnowany nieco głos za drzwiami. Zawtórowały mu powolne kroki i już po chwili drzwi na zaplecze otwarły się i wyszedł z nich sześćdziesięcioparoletni na oko

mężczyzna ze skwaszoną miną. Chociaż był dopiero początek jesieni, a w pomieszczeniu panowało przyjemne ciepło, „Kustosz”, bo był to właśnie on, miał na sobie grube, granatowe welurowe spodnie i czarną, wełnianą marynarkę w prążki. Szyję oplatał mechaty szalik w szkocką kratę. Chudość jego ciała, skrytą pod solidną konfekcją ujawniały tylko ręce i twarz. Pokrywała je cienka, przezroczysta skóra, przez którą prześwitywały delikatne błękitne żyły. Ręce nie nosiły znamion ciężkiej pracy fizycznej. Czaszka, na której nie zostało już wiele włosów, była kanciasta i dość długa, policzki lśniły gładkością. Oczy za

niezbyt grubymi szkłami okularów i niemal całkowicie opuszczonymi powiekami zdradzały chroniczne zmęczenie i flegmatyczny charakter. „Kustosz” miał też nawyk ciągłego trzymania rąk założonych na piersiach, po to pewnie, by bezcenne ciepło nie uciekało z ciała. Co chwila wycierał wielki, wiecznie zakatarzony i czerwony nos. — Proszę dokładnie zamknąć drzwi — wymamrotał chropawym głosem, znikając za renesansową szafą tworzącą wraz z innymi meblami alejkę, w której staliśmy — przeciągi mnie wykańczają... Czego sobie państwo ... — rzekł

wyłaniając się na wprost nas. Widok dwóch urzędników Ministerstwa Kultury i Sztuki musiał trochę wytrącić go z równowagi, bo zamilkł na sekundę. Potem jednak jego zmęczona twarz przybrała nieco bardziej ożywiony wyraz, a cienkie usta rozchyliły się w złośliwym półuśmiechu, ukazując popsute, czarne zęby. — Ho, ho! — zarechotał rozkładając ręce w geście, który miał być chyba czymś na kształt ironicznego powitania. — Nieustraszony pogromca złodziei Tomasz N. N. i jego wierny pomocnik, Paweł Daniec... Czemu zawdzięczam wizytę tak znakomitych gości? — wypowiedział pytanie i

zastygł w oczekiwaniu na odpowiedź, wpatrując się w nas swym mglistym wzrokiem. — Przyszliśmy się rozejrzeć — rzekł pan Tomasz. — Może znajdziemy coś ciekawego? — rzekłem podnosząc brwi znacząco. — Nie mam nic do ukrycia — padła pozornie obojętna odpowiedź „Kustosza”, ale jego powieki uniosły się powoli, a wzrok stracił nieco ze swej mglistości. — Prowadzę czysty biznes i właściwie powinienem obrazić się za pańską aluzję — zwrócił się do mnie. — Ale proszę bardzo — wykonał półobrót ogarniając całe pomieszczenie

gestem ręki — mogą panowie szukać... Czy mogę jeszcze w czymś pomóc? — zapytał, a kiedy zaprzeczyliśmy, dodał: — W takim razie pozwolą panowie, że oddalę się do swych zajęć... — rzekł i zniknął na zapleczu. Przystąpiliśmy do realizacji ustalonego w czasie jazdy z Ministerstwa planu. Niestety, punkt dziewiąty zadań własnych naszego Departamentu nie dawał nam prawa do tego, by wejść do dowolnego antykwariatu i dokonywać przeszukiwań. Musielibyśmy mieć uzasadnione podejrzenie, że coś jest niezgodne z prawem. Pan Tomasz poszedł oglądać obrazy, ja zaś zacząłem

otwierać szufladki w kilku sekretarzykach ustawionych rzędem pod ścianą z zegarami. Tykanie i brzęk dzwonków było tak silne, że nawet nie usłyszałem, kiedy pan Tomasz do mnie podszedł. Dopiero dotyk jego ręki sprawił, że się obejrzałem. Wstałem z kucek i spojrzałem na szefa, który wyraźnie był czymś podekscytowany. Bez słowa, stąpając najciszej jak się dało, pociągnął mnie za ramię w kierunku drzwi na zaplecze. Jeszcze chwilę nasłuchiwał, a potem szepnął: — Nie ma go... Jeszcze przed chwilą słyszałem jego kroki, a teraz głucha cisza...

Zbliżyłem ucho do drzwi i nasłuchiwałem w napięciu. Pan Samochodzik miał rację. Nagle, pośród niemal absolutnej ciszy, zakłócanej tylko szemraniem zegarów, dało się słyszeć ciche, przeciągłe skrzypienie... potem powolne kroki... wreszcie znowu skrzypienie i cichy trzask zamykanych drzwi. Popatrzyliśmy na siebie znacząco. — Leć sprawdzić — szepnął pan Tomasz nerwowym tonem. — Zaplecze wychodzi chyba na jakieś inne podwórko, bo nie słyszałem hałasu z ulicy... Ja spróbuję go zagadać... Pan Samochodzik podniósł z szafki stary trójramienny świecznik, na oko z

XVIII wieku, i zapukał do drzwi, ja zaś wypadłem z „Patyny Wieków” i wąskim, półkolistym przejściem dotarłem na ulicę. Kilka metrów dalej po lewej stronie dostrzegłem podobne przejście. Wbiegłem w nie i... zderzyłem się z eleganckim, starszawym jegomościem w berecie, który pod pachą niósł zawinięty w papier pakunek kształtem przypominający niewielki obraz bez ramy. W wyniku zderzenia przedmiot wypadł mu z ręki. Nie zwracając uwagi na złorzeczenia jegomościa, który pomstował na „karczemne wychowanie dzisiejszej młodzieży”, rzuciłem się jak

dziki na szary papier spowijający, teraz już byłem tego pewny, obraz. Jakież było moje zdziwienie, gdy spod pakowego papieru wyjrzała ku mnie namalowana twarz staruszka, z którym przed chwilą się zderzyłem! — Co pan wyprawia?! — wrzeszczał emeryt, wymachując rękami. — Chce pan zniszczyć mój portret!? — Pański portret? — tylko tyle zdołałem z siebie wydusić w oszołomieniu. — Widzi pan chyba, że to ja! Przed chwilą go odebrałem. Zawiśnie obok portretu mojej małżonki nad kominkiem w naszym mieszkaniu. Po co porwał pan papier?

— No cóż — myślałem intensywnie jak wybrnąć z idiotycznej sytuacji. — Faktycznie, artysta uchwycił podobieństwo idealnie... Oddał doskonale pańską... godność. — Tak pan myśli? — napięta dotąd twarz staruszka rozpłynęła się w uśmiechu. O dziwo! Moje pochlebstwo spowodowało, że wydawał się nie przywiązywać już wagi do incydentu sprzed chwili. Zamiast tego przyglądał się przez chwilę z zadowoleniem swemu obliczu wyzierającemu zza strzępów pakowego papieru, a potem zwrócił się do mnie z wyszukaną grzecznością: — Pan, zdaje się, ma sporą

wiedzę o malarstwie? — Jestem pracownikiem Ministerstwa Kultury i Sztuki — odparłem. — To świetnie, proszę pana! To wręcz znakomicie! — ucieszył się staruszek. — Zanim na siebie wpadliśmy, zastanawiałem się właśnie, jaką ramę powinienem sobie sprawić do mojego portretu. Sam pan wie, jakie to ważne... — ostatnie słowa wypowiedział porozumiewawczym szeptem. — W zupełności się z panem zgadzam — rzekłem, a że trochę już ochłonąłem, rozglądałem się bacznie na boki, czy nie idzie ktoś podejrzany.

— Zła rama może całkiem zrujnować nawet najwspanialsze dzieło sztuki... — W rzeczy samej... Więc, jeśli byłby pan tak miły i doradził mi... — Wspomniał pan, że nad kominkiem wisi już portret pańskiej żony. Sądzę, że najlepiej byłoby pański wizerunek oprawić w taki sam sposób... — Że też sam na to nie wpadłem! — staruszek aż klasnął w dłonie z zadowolenia. — Dziękuję panu za fachową radę — rzekł, podał mi rękę na pożegnanie i dzierżąc pod pachą obraz oddalił się żwawym krokiem. Odetchnąłem z ulgą i wkroczyłem na podwórko niemal identyczne, jak to, w którym znajdował się antykwariat

„Kustosza”. Rozejrzałem się nerwowo, ale nie było tu nikogo. Pod przeciwległą ścianą znajdował się odrapany z farby trzepak, po jego lewej stronie widać było wejście na klatki schodowe, a po prawej drzwi, które musiały prowadzić na zaplecze „Patyny Wieków”. Obok nich stał kontener na śmieci. Podszedłem tam i zajrzałem do środka. Tylko kilka starych gazet, trzy butelki po mleku i jedna po winie spoczywały na samym dnie. Obok kontenera, oparte o ścianę, stało kilka połamanych ram i dziurawych blejtramów, z których gdzieniegdzie wystawały poszarpane włókna płócien. A więc spóźniłem się! Podczas gdy

my przeszukiwaliśmy antykwariat, „Kustosz” wyszedł na zewnątrz z jakąś kontrabandą podał ją umyślnemu, który zniknął, unosząc łup w bezpieczne miejsce. Bardziej po to, by uciszyć poczucie winy niż licząc na jakieś znalezisko, przerzuciłem szybko śmieci, które wystawił na zewnątrz „Kustosz”. I oto pośród zszarzałych kolorów porzuconych na zatracenie płócien błysnęło mi nagle jasne złoto ruskiej ikony! Wyjąłem lipową deskę, pokrytą płatkami złota i spojrzałem na św. Jerzego przebijającego włócznią zielonego smoka.

ROZDZIAŁ 3. DLACZEGO JESTEŚMY GORSI OD POLICJI? • „KUSTOSZ” PRZERYWA MILCZENIE • TAJEMNICZA WYMIANA • „DWIE STOLICE” — Sto dwadzieścia! — usłyszałem głos pana Tomasza, wchodząc po raz kolejny tego dnia w progi „Patyny Wieków”.

— I tak już panu opuściłem, ze względu na starą znajomość... — gderał „Kustosz”. — Jak zejdę jeszcze bardziej, przestanie mi się opłacać... — W takim razie chyba się nie zdecyduję — rzekł pan Tomasz, zobaczywszy, że wróciłem. „Kustosz” też mnie zauważył, ale, trzeba mu to uczciwie przyznać, zachował niemal kamienną twarz. Tylko oczy rozszerzyły mu się trochę i powoli przełknął ślinę. — Cóż za piękna ikona! — wykrzyknął i podszedł do mnie. — Czy mogę zerknąć? — wyciągnął ręce, chcąc wziąć obraz, ale odsunąłem się gwałtownym ruchem i powiedziałem:

— Nie ma takiej potrzeby. Jest już na niej wystarczająco dużo pańskich odcisków palców, żeby zainteresować policję. Właściciel antykwariatu zrobił krok do tyłu z miną dziecka złapanego na podjadaniu słodyczy przed obiadem. Przez chwilę myślał intensywnie, a potem powiedział wzdychając ciężko: — Mam na zapleczu dwa piękne zegary. Autentyczne... Jeśliby panowie zgodzą się... — już zaczął obracać się na pięcie, ale pan Tomasz powiedział: — Nie chcemy pańskich zegarów. Właściciel „Patyny Wieków”

wzniósł do góry oczy i westchnął, ale został na miejscu. — Co w takim razie zrobimy? — zapytał, kładąc dłoń na szafce i wspierając się ciężko na wyprostowanym ramieniu. Wpatrywał się z potępieńczą miną w podłogę. — Dużo zależy od pana, ale bez względu na to jak się rozwinie sytuacja, zaznaczam uczciwie, że ikona trafi do Muzeum Narodowego — powiedział pan Tomasz. „Kustosz” najwyraźniej nie uważał takiego postawienia sprawy za uczciwe, bo wykrzywił twarz w taki sposób, jakbyśmy byli starymi przyjaciółmi grającymi w pokera na pieniądze, a on

właśnie odkrył, że mamy w rękach znaczone karty. — Wpadł pan w pułapkę — rzekłem z pewnym współczuciem. — Jedynym wyjściem jest współpraca z nami... — Wiecie co, panowie? — „Kustosz” spojrzał na nas z pogardą. — Jesteście gorsi od glin... — wysyczał. — Oni przynajmniej nie udają że mi współczują nie są mili i... wyznaczają czytelne granice. Ale nie da się ukryć, że, jak to pan zgrabnie ujął, wpadłem w pułapkę — jego ton stał się nagle rzeczowy: — Słucham zatem propozycji. Odłożyłem obraz na biedermeierowski stolik i

powiedziałem: — Powiedzmy, że pracownicy muzeum, którym przekażę obraz, usłyszą ode mnie historię o tym, jak nagle odkryłem skarb na przydomowym śmietniku. — Co musiałbym zrobić, żeby usłyszeli taką historię? — Odpowiedzieć na kilka pytań. „Kustosz” zarechotał. — Myślicie, że wam uwierzę... — A ma pan jakieś wyjście? Kolejne pełne rezygnacji westchnięcie.

— Nie wiem, jakich cennych informacji mógłbym wam dostarczyć, ale pytajcie panowie, jeśli chcecie... — Zna pan „Marszanda”? — zaczął pan Tomasz. — A kto go nie zna? — odparł bez zastanowienia z szyderczym uśmieszkiem, ale brwi prawie niezauważalnie podniosły mu się do góry, ujawniając zaskoczenie. — Kiedy ostatnio pan z nim rozmawiał? — Niech się zastanowię — zapytany zakaszlał kilka razy. — Jeśli dobrze pamiętam, to jakieś dwa tygodnie temu.

— O czym panowie rozmawiali? — „Marszand” proponował mi udział w pewnym przedsięwzięciu... Nie powiedział dokładnie, o co chodzi. Wiem tyle, że niedługo ma dojść do jakiejś wymiany... Wymiany dwóch bardzo cennych przedmiotów... — Na czym miałaby polegać pańska pomoc? — „Marszand” chciał, żebym coś dla niego przechował w antykwariacie. Obiecał dobrze zapłacić. — Mówił, co chce tu ukryć? — Stwierdził tylko, że dla

pewnych osób to coś w rodzaju Świętego Graala. — Kiedy miało dojść do tej wymiany i kto miał w niej brać udział? — Z tego co mówił „Marszand”, sprawa miała się ku końcowi, więc domyśliłem się, że niedługo. O nic więcej nie pytałem. Wie pan, że w moim środowisku lepiej nie zadawać zbyt wielu pytań... — O jakich „dwóch stolicach” panowie rozmawiali? — zmieniłem znienacka temat. — Panowie są doskonale poinformowani jak na urzędników Ministerstwa Kultury i Sztuki rzekł

„Kustosz” z przekąsem. — Ale to akurat nic ciekawego. Stary lokalny spór. „Marszand” mieszka na Mokotowie, a ja na Pradze. Na pewno wiedzą panowie, że ci z lewego brzegu Wisły nie uważają nas, mieszkańców prawobrzeżnej Warszawy za prawdziwych miastowych i manifestują swoją wyższość różnymi docinkami i żarcikami na temat „faweli”, tego, że za Wisłą to już nie miasto i że nawet mówimy tutaj inaczej... Ja mu nu to odpowiedziałem, że w takim razie Polska ma chyba „dwie stolice” i zaśmialiśmy się z tego obaj, jak to starzy znajomi... — Skoro jest pan tak

zaprzyjaźniony z „Marszandem”, to może jednak wie pan, jakie przedmioty miały zostać wymienione? — Użył pan złego słowa — rzekł poważnie „Kustosz”. — W naszej branży nie ma przyjaźni, liczą się tylko interesy. A ponieważ najwyraźniej „Marszand” nie miał interesu, żeby mnie wtajemniczać, nic więcej nie wiem... Dzwonek nad drzwiami rozbrzmiał nagle i do antykwariatu wtoczył się spocony otyły mężczyzna w eleganckim płaszczu. Widząc, że właściciel zajęty jest rozmową potoczył się w kierunku ściany „malarskiej” i, założywszy ręce do tyłu, wbił łapczywie wzrok w nędzną

podróbkę jednego z „wilków” Alfreda Wierusza–Kowalskiego. — Czy mają panowie jeszcze jakieś pytania? — „Kustosz” znacząco spojrzał na grubaska. — Nie mogę ucinać sobie pogawędek przez cały dzień... — Na razie to chyba wszystko — rzekł pan Tomasz. — Gdyby pan sobie o czymś przypomniał... — Wiem, gdzie was szukać... — rzekł zniecierpliwionym tonem. — A co do ikony... — ... to dziękuję za opinię — wtrąciłem się. — Teraz już wiem, co znalazłem dziś rano na śmietniku... Do widzenia — rzekłem, a „Kustosz” podał

mi rękę z wyraźną ulgą i pożegnawszy się z panem Tomaszem, odprowadził nas do drzwi. — Wierzysz mu? — zapytał mnie szef, gdy zasiedliśmy przy mocnej kawie w jego gabinecie. Przez całą drogę z „Patyny Wieków” do ministerstwa milczeliśmy, trawiąc uzyskane od „Kustosza” informacje. Żaden z nas nie powiedział tego głośno, ale rozmowa z antykwariuszem utwierdziła nas w przekonaniu, że mamy do czynienia z czymś poważnym. — Zaskoczyliśmy go, to było widać — odrzekłem powoli — ale to szczwany lis, a w dodatku bardzo inteligentny. To pewne, że z nami w coś

gra i wie więcej, niż mówi... Wie doskonale, że tak samo jak on kroczymy po bardzo cienkiej linie. Ale jeśli będziemy czytać między wierszami... — To odkryjemy na przykład, że do wymiany dojdzie prawdopodobnie w Warszawie, skoro „Marszand” wybrał „Patynę Wieków” na kryjówkę — dokończył pan Tomasz. — Dziwne było też to tłumaczenie na temat „dwóch stolic”. Nie dość, że mętne, to jeszcze ujawniło sprzeczność w słowach „Kustosza”. Najpierw próbował bagatelizować znajomość z „Marszandem”, a potem powiedział, że są „starymi znajomymi”. — Zauważyłem to i

uważam, że „dwie stolice” to dobry trop... Niestety, ciągle wiemy za mało, a szantażując „Kustosza” nieopatrznie wytrąciliśmy sobie z ręki możliwość wciągnięcia w tę sprawę policji. Ma na nas haka... — Generał Skorliński by to zrozumiał... — przywołałem postać znajomego policjanta, z którym współpracowaliśmy wiele razy. — Ale to nie on prowadzi sprawę, a dopóki nie dowiemy się więcej, nie ma sensu go niepokoić... — Mogę sam śledzić „Kustosza”... — zaproponowałem. — Jeżeli sprawa jest naprawdę poważna, to nic nie da, bo

pewnie są dobrze zakonspirowani. Poza tym przychodząc do „Patyny Wieków” ostrzegliśmy ich, ale spróbować zawsze warto. Wiesz, gdzie on mieszka? — Nie. Ale na tabliczce, która wisiała w witrynie było napisane, że antykwariat jest otwarty do siedemnastej, a mamy dopiero piętnastą. „Kustosz” na pewno już liczy się z tym, że może być śledzony i pewnie nie zrobi żadnego gwałtownego ruchu, takiego jak wcześniejsze zamknięcie sklepu, więc wystarczy, że stanę w pobliżu i zaczekam na niego. — Dobrze, ale weź mojego trabanta — pan Tomasz podał mi kluczyki. — Wehikuł za bardzo rzuca się

w oczy. Będziesz musiał na razie prowadzić śledztwo samotnie — westchnął szef z nutką żalu, że ominie go ulubione zajęcie. — Jak pewnie pamiętasz, mieliśmy dzisiaj zaopiniować sporą partię zabytków do wywozu za granicę. Twoją nieobecność zdołam jeszcze jakoś wytłumaczyć, ale wolę nie myśleć, co powiedziałby minister, gdyby nie stawił się nikt z naszego departamentu. Jak już z tym skończę, wrócę do sprawy wymiany... „Pięćsetrójką” pojechałem Krakowskim Przedmieściem, Miodową, obok błyszczącego szkłem nowoczesnego gmachu Sądu Najwyższego aż do przecinającej ulicę

Bonifraterską Franciszkańskiej, gdzie pan Tomasz niedawno wynajął mały garaż. Wyprowadziłem „wyrób samochodopodobny”, jak go w momentach złości nazywał szef, i ruszyłem na Pragę. Stanąłem w przecznicy odchodzącej w bok od ulicy, z której wchodziło się na podwórko z „Patyną Wieków”. Na nos nasadziłem czarne okulary, na głowę czapkę, którą znalazłem na tylnym siedzeniu i rozparłem się wygodnie za kierownicą „Trabiego”, nie spuszczając wzroku z przejścia na podwórko. Przez pierwszą godzinę nic specjalnego się nie działo. Punktualnie o siedemnastej pięć w

przejściu na podwórko pokazała się przygarbiona nieco sylwetka „Kustosza” pogrubiona wełnianym płaszczem i wzbogacona o wysoką futrzaną czapę. Właściciel antykwariatu skręcił w prawo i ruszył w dół ulicy. Mieszkał w pobliżu, zaledwie kilka domów dalej. Po trwającym kwadrans spacerze zniknął w bramie. Zaparkowałem tak, żeby widzieć fasadę domu i czekałem. Po pięciu minutach w mieszkaniu na pierwszym piętrze zapaliło się światło. Szafki i zdobione błękitnymi wzorami talerze porozwieszane na ścianach pozwoliły domyślić się, że pomieszczeniem, którego okno

widziałem, była kuchnia. Na tle bieli szafek i ścian poruszała się ciemna sylwetka „Kustosza”, co sprawiło, że nagle poczułem się jakbym był świadkiem przedstawienia w teatrze cieni. Kilka minut trwała krzątanina, przestawianie jakichś przedmiotów, a potem powtarzane kilka razy podnoszenie łyżki do ust. W końcu „Kustosz” nałożył sobie obiad na talerz, zasiadł zgarbiony za stołem i przez jakiś czas posilał się w spokoju. Mył właśnie garnki w zlewie, kiedy odezwała się moja komórka. — Uff! — usłyszałem w słuchawce udręczony głos pana Tomasza. — Wyrwałem się stamtąd

dopiero kwadrans temu. Dzwonię do ciebie, bo udało mi się umówić spotkanie z moim starym znajomym, który wie o polskim legalnym i nielegalnym handlu sztuką prawie wszystko... — Zna pan doktora Jaroszyńskiego? — zapytałem. — Twoja domyślność jest czasami przerażająca, Pawle — rzekł pan Tomasz ze śmiechem. — Ale masz rację, znamy się z Michałem od czasów studenckich. Umówiłem nas na dziewiętnastą, więc jeśli mógłbyś po mnie wpaść do Ministerstwa... — Już pędzę, panie Tomaszu! — rzekłem zadowolony, że nie

będę musiał dłużej sterczeć pod oknem „Kustosza”, który, jak na to wskazywały wszystkie znaki na ziemi i niebie, miał zamiar spędzić ten wieczór w zaciszu domowego ogniska. Doktor Michał Jaroszyński mieszkał przy placu Unii Lubelskiej w kamienicy, której ścięty trójkątny klin przylegający do placu miał w sobie coś z klimatu nowojorskiego Flatiron Building, chociaż był oczywiście niższy i nie tak smukły. Apartament jednego z najbardziej znanych marszandów, kolekcjonerów i koneserów sztuki w Warszawie był urządzony z wyrafinowanym smakiem dobrze świadczącym o guście i wiedzy

gospodarza. Sporą przestrzeń trzech obszernych pokoi z wysokimi sufitami wypełniało niewiele przedmiotów. Za to każdy z nich był nie tylko znakomitym dziełem sztuki, ale korespondował w przedziwnie harmonijny sposób z całą resztą. Razem z gospodarzem przywitała nas jego urocza małżonka. Elegancka, drobna kobieta w skromnej czarnej sukience, o łagodnych i sympatycznych rysach, z cienkim papierosem w długim ustniku. Ponieważ oboje państwo Jaroszyńscy znali się z panem Tomaszem, dopełniono obowiązku prezentacji względem mojej osoby i

zasiedliśmy z drinkami w ręku (mój był bezalkoholowy, bo miałem prowadzić) w obszernym salonie z dużymi oknami wychodzącymi na plac Unii Lubelskiej. Jedyną ozdobą przeciwległej do okien ściany była stojąca na ziemi długa renesansowa ława z kufrem oraz piękny obraz Władysława Ślewińskiego przedstawiający rudą kobietę w czarnej sukni, śpiącą na łóżku przykrytym zieloną kapą i kota ocierającego się o bok łóżka. Ostatnio widziałem ten obraz na żywo dziesięć lat temu podczas aukcji, na której „poszedł” za 630 tysięcy złotych. Gospodarz dostrzegł chyba moje zainteresowanie Ślewińskim, bo

powiedział: — To mój najwspanialszy nabytek. Musiałem sprzedać bardzo dobrego Wierusza–Kowalskiego i dwa niezłe Kossaki, z których jeden pozostawał w naszej rodzinie prawie sto lat... Ale opłacało się! Po pierwsze dlatego, że Ślewiński to jeden z moich ulubionych malarzy, a po drugie, gdybym go teraz wystawił na aukcję, dostałbym pewnie dużo więcej... Zresztą proponowano mi za niego ostatnio milion euro. Nie sprzedałem oczywiście... — Przepraszam, że niepokoimy cię o tak późnej porze, Michale... — powiedział pan Tomasz

stawiając kieliszek z parasolką na szklanym okrągłym stoliku. — Ale macie ku temu pewnie bardzo ważne powody... — uśmiechnął się sympatycznie Jaroszyński. — Nie miej wyrzutów, Tomaszu... Poza tym, że cię lubię i szanuję, mam w tym także interes — wyraz jego twarzy dawał do zrozumienia, że nie mówi zupełnie serio. Pan Tomasz zaśmiał się cicho, sięgnął po drinka i upił dwa łyki, podczas gdy gospodarz ciągnął: — Chodzi mi po prostu o to, że gdyby ktoś postanowił mnie okraść, będę mógł poprosić o pomoc najlepszego detektywa od skradzionych dzieł sztuki w kraju.

Policzki pana Tomasza zrobiły się czerwone. — Widzę, że ciągle źle znosisz komplementy — Jaroszyński znów się uśmiechnął — więc nie będę cię już nimi męczył. Przejdźmy lepiej do powodu waszej wizyty. — Oczywiście, że znam tych gagatków — odparł zapytany przez szefa o „Kustosza” i „Marszanda”. — Wasze przypuszczenia są słuszne. Współpracują ze sobą. „Kustosz” to paser, który sprzedaje na miejscu i w całej Unii Europejskiej to, co przeszmugluje ze Wschodu „Marszand”. Swoją drogą stanowią dość dziwną parę...

— Czemu dziwną? — zapytał pan Tomasz. — Bo trudno byłoby znaleźć dwie bardziej różne od siebie osoby. „Kustosz” jest poukładany, oszczędny i niezbyt wymagający. Zadowala się nędznymi ochłapami ze stołu „Marszanda”, bo nienawidzi przesadnego ryzyka, które nieodmiennie wiąże się z kradzieżą. Jest naturą na wskroś niemiecką i zawsze pamięta, że „Ordnung muss sein”. „Marszand” zaś to Bizantyjczyk. Szemrane interesy przynoszą mu krociowe zyski, które giną niemal natychmiast w rozpasanej konsumpcji, podsycanej jeszcze przez zamiłowanie „Marszanda” do luksusu.

Jest idealnym ucieleśnieniem horacjańskiego wezwania: „Carpe diem”. — Mamy informacje, że szykują razem coś naprawdę dużego. Nasz informator mówi, że to będzie robota w „dwóch stolicach”. — Bardzo możliwe... To ich skala działania... Ale nie słyszałem, żeby mieli zmieniać branżę. Może chodzi o jakiś szczególnie dużą ilość ikon? — Myślałem o tym, ale żyłka detektywistyczna podpowiada mi, że to coś jeszcze poważniejszego... Tyle, że brakuje nam punktu zaczepienia — pan Tomasz zamyślił się na sekundę, a

potem zapytał: — Długo znasz „Marszanda” i „Kustosza”? — „Marszand” ma dopiero trzydzieści parę lat i nie znam go zbyt dobrze. Przedstawiono nas sobie na jakiejś aukcji dwa czy trzy lata temu i od tamtej pory wymieniamy grzeczności. Nic poza tym. To, co o nim wiem, to opowieści wspólnych znajomych. „Kustosz” prowadzi „Patynę Wieków” od trzydziestu pięciu lat. Nie jest z Warszawy. Przyjechał tu z południa kraju, ale nie wiem dokładnie skąd, nigdy o tym nie rozmawialiśmy. Od jakichś trzydziestu lat zasięgam od czasu do czasu jego rady w sprawach autentyczności mebli z epoki

stanisławowskiej. Zna się na tym najlepiej w Polsce. — Trzydzieści lat... — zasępił się pan Tomasz. — Czy nie zauważyłeś w tym czasie czegoś podejrzanego albo tajemniczego w jego zachowaniu? Michał Jaroszyński myślał przez chwilę, zanim odpowiedział: — „Kustosz” jest bardzo skryty i niemal nigdy się nie denerwuje... To wzorcowy niemal flegmatyk. Teraz, kiedy mnie o to zapytałeś, przypomniałem sobie pewne wydarzenie z samych początków naszej znajomości. Wtedy nie znałem go zbyt dobrze i nie zwróciło ono mojej uwagi,

ale teraz, kiedy patrzę z perspektywy czasu... — O co chodziło? — Otóż byłem wówczas w „Patynie Wieków” z jakimś sekretarzykiem, o którego ocenę poprosiłem „Kustosza”. Podczas gdy on lustrował stan zachowania drewna, patynę i pewne charakterystyczne cechy, świadczące o oryginalności, do antykwariatu wszedł listonosz. „Kustosz” odebrał od niego korespondencję, bez specjalnego zastanowienia potwierdził podpisem odbiór dwóch listów poleconych i uprzejmie pożegnał listonosza. Minutę czy dwie zajęło mu przejrzenie poczty i

już miał wrócić do przerwanej analizy przyniesionego przez mnie sekretarzyka, kiedy jego wzrok padł na ostatni z listów, które przyszły do niego tamtego dnia. I wtedy stało się z nim coś dziwnego... Poczerwieniał na twarzy, oczy zaszły mu nie tyle gniewem, co wściekłością ręce zacisnęły się, gniotąc kopertę. — „Co za bezczelność!” — wysyczał, a potem zwrócił się do mnie, takim tonem, jakby szukał pociechy w wielkiej krzywdzie, wymachując przy tym nieotwartą kopertą: — „Co się dzieje z tą pocztą! Przysyłają mi listy, adresowane do obcych osób! Czyja się tak nazywam?” — wręczył mi kopertę i uderzył w nią energicznie...

— A właśnie — przerwałem, co spowodowało karcące spojrzenie pana Tomasza. — Czy wie pan, jak naprawdę nazywa się „Kustosz”? Znam tylko jego pseudonim... — Nazywa się Grzegorz Kisielewski i rzeczywiście na liście nie było jego nazwiska, tylko jakieś inne, zapomniałem jakie... — gospodarz zamyślił się na chwilę. — Na pewno brzmiało z niemiecka... Nieważne... Za to adres się zgadzał. Wyraziłem wówczas przypuszczenie, że zapewne zaszła pomyłka, a widząc niezwykłe wzburzenie właściciela antykwariatu, zaproponowałem, że sprawdzę w

okolicznych bramach, czy nie mieszka tu ktoś o nazwisku wypisanym na kopercie, ale „Kustosz” nie chciał o tym słyszeć. Nieomal wypchnął mnie z antykwariatu oświadczając, że w sprawie sekretarzyka mogę przyjść jutro, po czym rzuciwszy mi tylko zdawkowe pożegnanie, oddalił się szybko. — Wiesz, dokąd poszedł? — zapytał pan Tomasz z ekscytacją w głosie. — Nie śledziłem go... — uśmiechnął się Jaroszyński. — Uważałem wtedy, tak samo zresztą jak teraz, że każdy ma prawo do małych dziwactw i potraktowałem incydent wzruszeniem ramion. Powróciłem

nazajutrz i zastałem „Kustosza” w jego normalnym, flegmatycznym usposobieniu z gotową analizą sekretarzyka. O liście z poprzedniego dnia nie było w ogóle mowy. — Ciekawe... — westchnął pan Tomasz w zadumie. Rozmowa pobiegła dalej, pozostawiając daleko z tyłu zagadkowe wydarzenie z przeszłości. Państwo Jaroszyńscy i ja tak zapamiętale dyskutowaliśmy na temat rynku dzieł sztuki, że prawie nie zauważyliśmy, że udział mojego szefa w wymianie zdań ogranicza się niemal wyłącznie do krótkich potwierdzeń i zamyślonych, nieobecnych uśmiechów. Pan Tomasz

siedział przez cały wieczór z głową podpartą dłonią i tylko od czasu do czasu sięgał po drinka. W końcu, w momencie, gdy zastanawialiśmy się, czy milion trzysta tysięcy złotych, które zapłacono za obraz Alfreda Wierusza– Kowalskiego „Awangarda myśliwska” w marcu 2008 roku, było ceną niewspółmierną do wartości artystycznej dzieła i czy inwestycja tak dużych pieniędzy w ten obraz jest korzystna z ekonomicznego punktu widzenia, kiedy mój szef wstał, znalazł ręką komórkę, która spoczywała spokojnie w jego kieszeni i trochę sennym głosem powiedział: — Przepraszam was, ale

muszę zadzwonić... Michał Jaroszyński podniósł się z fotela z wyrozumiałym uśmiechem i poprowadził pana Tomasza w głąb domu. Wróciwszy, skomentował szeptem: — Już w czasie studiów zdarzało mu się tak zamyślać. A potem wyskakiwał na ćwiczeniach z czymś takim, że wszystkim, łącznie z profesorami, opadały szczęki. Może teraz też wpadł na trop... — No, załatwione... — odezwał się od drzwi wesoły głos pana Tomasza. — Teraz trzeba chwilę zaczekać — uśmiechnął się do nas tajemniczo i zasiadłszy przy stoliku,

powiedział: — Jeśli o mnie chodzi, to wiosenną licytację Wierusza– Kowalskiego uważam za grubą przesadę... Godzinę później jechaliśmy przez uśpioną Warszawę. Neony na placu Konstytucji, łącznie z uruchomioną niedawno „siatkarką”, czyli przedstawieniem zawodniczki, która wyrzuca do góry świetlistą piłkę, a ona „spada” wzdłuż ściany kamienicy, by po chwili znów pojawić się w jej rękach, świeciły wesoło. — Odkrył pan coś, szefie? — zapytałem, patrząc na Pana Samochodzika, który obserwował

widoki za oknem, uśmiechając się łagodnie. — Tu gdzie teraz jest teatr — wskazał na oświetlone wejście, przed którym tłoczyli się ludzie — było kiedyś kino. W czasach studenckich siadałem na balkonie, wyciągałem nogi i oglądałem stare filmy. Najbardziej lubiłem Gary'ego Coopera, kiedy grał szeryfa Willy'ego Kane. Na „W samo południe” byłem chyba osiem razy... A co do twojego pytania... — spojrzał na mnie — to musisz uzbroić się w cierpliwość. Wszystko powinno się wyjaśnić, zanim podjedziemy pod moją kamienicę. Tak też się stało. Ledwie bowiem

zaparkowałem pod domem, w którym znajdowała się kawalerka pana Tomasza, zadzwonił jego telefon. Szef sięgnął po komórkę, przestawił ją na tryb głośnomówiący i odebrał połączenie: — Witam, generale. Działa pan z prędkością błyskawicy. — Mam tylko nadzieję, że mnie za to nie wyleją — odezwał się zniekształcony głos Skorlińskiego. — Jak zwykle miał pan rację, panie Tomaszu... — szef poruszył się niespokojnie na krześle. — Sprawdziłem tego „Kustosza”. Urodził się w Wiedniu 14 grudnia 1946 roku, ale wtedy nie nazywał się wcale Grzegorz

Kisielewski, tylko Georg Kneisel.

ROZDZIAŁ 4. JAK KNEISEL ZOSTAŁ KISIELEWSKIM • ZNAJOME NAZWISKO • NOCNE WEZWANIE • BEZCZELNA KRADZIEŻ W „DESIE” • DZIWNE METODY PANA TOMASZA • „U SZPAKA” • PTASZEK UCIEKA DO „JAMNIKA” • DRZWI SKRZYPIĄ PO RAZ PIERWSZY • NA

WARCIE • DRZWI SKRZYPIĄ PO RAZ DRUGI W zdziwieniu podnieśliśmy brwi jak na komendę, ale dalej słuchaliśmy. — Rodzicami Georga byli Eduard i Hanna. Georg przyjechał do Polski w wieku lat dwudziestu i od razu zmienił imię i nazwisko na Grzegorz Kisielewski. Przez pięć lat mieszkał w Krakowie, a potem przeprowadził się do Warszawy. Tyle udało mi się na razie ustalić. Jutro spróbuję pogrzebać trochę głębiej... — rzekł generał i pożegnawszy się, zakończył połączenie.

— Słyszałeś, jak on się nazywał? — zapytał pan Tomasz z oczami błyszczącymi od ekscytacji. — Tak samo jak... — Jak ten wiedeński konserwator, który twierdził, że widział w Niemczech „Portret młodzieńca” Rafaela w lutym 1945 roku, czyli już po ucieczce Hansa Franka z Krakowa — dokończyłem. — Spokojnie, spokojnie... — tonował pan Tomasz. — Musimy to oczywiście sprawdzić, ale powinniśmy działać spokojnie. To może być tylko kolejny fałszywy trop, kolejna ślepa uliczka... Ileż już było takich ślepych uliczek

w wypadku „Portretu młodzieńca” Rafaela, czyli obrazu, który można śmiało nazwać „świętym Graalem” polskiego muzealnictwa... Arcydzieło renesansowego mistrza zagrabione w czasie drugiej wojny światowej z kolekcji Czartoryskich przez Hansa Franka i zdobiące jego prywatne apartamenty na Wawelu przepadło jak kamień w wodę zimą 1945 roku i dotychczas nikomu nie udało się go odnaleźć, pomimo świadectw ludzi, którzy go potem widzieli (na przykład ogrodnika w jednej z rezydencji Franka czy wspomnianego już konserwatora Eduarda Kneisela), pomimo wysiłków rodziny Czartoryskich, mimo ekspedycji

wielkiego polskiego historyka sztuki Karola Estreichera do Bawarii, gdzie jak przypuszczano obraz się znajdował, mimo starań pewnej polskiej pani ambasador w Australii, która sprawdzała teorię powstałą po wizycie tajemniczego Amerykanina z teksańskim akcentem w Muzeum Narodowym, podczas której zaprezentował kolorowe zdjęcia obrazu i zaproponował profesorowi Janowi Białostockiemu, historykowi sztuki, dokonanie ekspertyzy jego autentyczności, sugerując jednocześnie, że płótno jest na Antypodach. — Proponuję jutro z samego rana ponownie odwiedzić

„Kustosza” i trochę go przycisnąć. Pan Tomasz pokręcił głową: — Lepiej będzie go śledzić i w ten sposób spróbować dotrzeć do jego mocodawców. Mówię o mocodawcach, bo nie sądzę, żeby sam to wszystko zorganizował. To po prostu nie jego liga... Musimy mieć go na oku bardzo dyskretnie, bo jeśli się połapie, gotów ostrzec tych, którym służy, a wtedy obraz znów zniknie ze sceny na długie lata... Pan Samochodzik spojrzał na zegarek. — Ale to wszystko jutro — ziewnął — trochę zasiedzieliśmy się u Michała i, nie wiedzieć jak, zrobiła się

prawie północ. Muszę się przespać, żeby to wszystko poukładało mi się w głowie... I tobie też radzę odpocząć. Jutro czeka nas pracowity dzień. Dobranoc, Pawle — ostatnie słowa wypowiedział zamykając drzwiczki wehikułu. Oczywiście nie posłuchałem jego rady. Po powrocie do domu odgrzałem sobie spaghetti w mikrofalówce, a po kolacji zasiadłem na kanapie przed włączonym telewizorem. Wyłożyłem się wygodnie, kładąc laptop na brzuchu. Wszedłem do Internetu i odnalazłem artykuł na temat „Portretu młodzieńca”. Kilka minut zajęło mi przesianie internetowych banałów, by dotrzeć do

wartościowych artykułów, a kiedy na moim pulpicie znalazły się wreszcie trzy teksty, poczułem, że kleją mi się oczy i ogarnia senność. Walcząc z nią otworzyłem pierwszy z artykułów, ale przeczytawszy pół akapitu, zrozumiałem, że mózg, zmęczony całodzienną pracą i pozbawiony odpływającej już adrenaliny, nie będzie w stanie kojarzyć faktów i nawet jeśli uprę się, żeby przeczytać tekst, rano nie będę z niego nic pamiętał. Odłożyłem więc laptop na bok i obiecawszy sobie, „że to tylko na moment” i zaraz pójdę się umyć, położyłem się na kanapie. Po chwili spałem, kołysany do snu cichym szemraniem telewizora.

Pierwsze, z czego zdałem sobie sprawę po przebudzeniu, było to, że ciągle jest noc. Ekran telewizora zapełniało „śnieżenie”. Zegarek na szafce wskazywał, że zbliża się trzecia, a telefon, który zostawiłem w kieszeni kurtki, zawodził rozpaczliwie z szafy w korytarzu. Doświadczając nieprzyjemnego uczucia, którego doznaję zawsze, gdy zdarzy mi się zasnąć w ubraniu, pobiegłem do korytarza i wydobyłem telefon z kurtki. Dzwonił generał Skorliński. — Słucham? — zachrypiałem do słuchawki. — Przepraszam, że pana budzę, Pawle, ale sprawa jest poważna.

Jakieś trzy kwadranse temu skradziono z Desy na Marszałkowskiej obrazy Malczewskiego i Witkacego, razem warte prawie pół miliona złotych. Poczułem się, jakbym duszkiem wypił dwie bardzo mocne kawy: — Już jadę — rzuciłem do słuchawki i, chwyciwszy kurtkę, wypadłem z domu. Radiowozy tłoczyły się przed wielkimi, socrealistycznymi, ciągnącymi się aż do pobliskiego placu Konstytucji prostokątnymi podcieniami, w których mieściła się Desa. Obracające się „koguty” oświetlały czerwienią i błękitem kałuże, które zostawił po sobie lekki deszcz, padający jeszcze, kiedy

wychodziłem z domu. Wspiąłem się po trzech schodkach i zobaczyłem ogromną witrynę sklepu z antykami, a w jego jasno oświetlonym wnętrzu pracowników galerii i rozmawiających z nimi policjantów. Krata, którą spuszczano na noc przed szybami witryn, była w jednym miejscu przepiłowana tak, że tworzyła dziurę mniej więcej wielkości człowieka. Pod butami techników, którzy szukali śladów i fotografowali miejsce zdarzenia, chrzęściło szkło z wybitej szyby. Nacisnąłem klamkę, drzwi się otwarły i stanąłem oko w oko z rosłym policjantem, ubranym w czarny mundur z odblaskowym napisem „Policja” i

czapkę z daszkiem, który wymamrotał niskim, ledwie zrozumiałym głosem: — Tu nie wolno wchodzić. — Jestem tu na prośbę generała Skorlińskiego — odpowiedziałem, usiłując zza szerokich pleców funkcjonariusza dostrzec generała. — Czy mógłby pan go zawiadomić, że już przyjechałem. Aha, nazywam się Paweł Daniec. — Proszę zaczekać na zewnątrz — rzekł głosem nieznoszącym sprzeciwu policjant i zamknąwszy mi drzwi przed nosem, przekręcił klucz w zamku i zniknął w głębi sklepu. Skorliński przyszedł po dziesięciu minutach i, przywitawszy się,

wprowadził mnie do środka. „Cerber” który strzegł podwojów Desy, rzucił mi nieufne spojrzenie. Po prawej stronie, niedaleko od wejścia, w miejscu, w którym, jak o tym świadczyło nienaturalnie dużo pustego miejsca, wisiał kiedyś obraz, przykucnął pan Tomasz. Szef przyglądał się jakiemuś czarnemu śladowi na kremowej ścianie i musiał być czymś bardzo zaaferowany, bo na moje przywitanie nie odwrócił się, tylko podniósł do góry rękę, na znak, że mnie usłyszał. — Pański szef chyba na coś wpadł — rzekł przyciszonym tonem Skorliński i pociągnął mnie lekko w

drugą stronę. — Zaraz do niego pójdziemy, tylko opowiem panu, co tu się wcześniej stało. — Domyślam się, że zrobili to na „bezczelnego” — rzekłem, wskazując na rozbitą szybę i rozprutą kratę. — Jak zawsze... — westchnął Skorliński wznosząc do góry oczy. — Dzisiejsi złodzieje nie mają w sobie za grosz romantyzmu. Dobrze wiedzą że najprostsze rozwiązania są najskuteczniejsze. Jakąś godzinę temu przecięli kratę elektryczną piłą do metalu, nie zważając wcale na to, że włączył się alarm. Potem młotkami wybili szybę, weszli do środka, zabrali

dwa najcenniejsze obrazy i uciekli. Ochroniarzom, którzy byli na miejscu pięć minut po uruchomieniu się alarmu, pozostało tylko zadzwonić do nas. — Ktoś widział tych złodziei? — zapytałem. — Jeszcze nie wiemy. Moi ludzie od pół godziny szukają świadków na ulicach i w mieszkaniach, które są nad Desą. Będziemy mogli coś powiedzieć najwcześniej za dwie trzy go... — generał urwał wpół słowa i spojrzał zdziwiony w kierunku ściany, przy której przed chwilą zostawiliśmy pana Tomasza. Szef ukląkł pod miejscem, na którym przed godziną wisiał

Malczewski i zbliżywszy nos do czarnej plamy poruszał szybko nozdrzami, niczym gończy pies, który zwęszył trop. Podeszliśmy do niego szybko, żeby zasłonić go przed spojrzeniami ciekawskich policjantów. — Co pan robi, panie Tomaszu? — wysyczał Skorliński tonem matki, karcącej dziecko, które objada się ponad miarę podczas wizyty u rodziny. Szef wydawał się go nie słyszeć. Przerwał co prawda „węszenie”, ale z uporem wpatrywał się w czarną tłustą plamę i mruczał do siebie: — Bardzo znajomy zapach... Już to kiedyś wąchałem... Tylko gdzie i kiedy?

— Panie Tomaszu! — szepnąłem rozpaczliwie, chrząkając jednocześnie znacząco. — Czy udało się panu coś odkryć? Panem Samochodzikiem wstrząsnął lekki dreszcz, jakby właśnie ocknął się z popołudniowej drzemki. Powoli obrócił się w naszą stronę, podniósł się z kolan, jeszcze chwilę myślał, patrząc na nas niewidzącym wzrokiem, a potem, bez żadnych wstępów, zwrócił się do Skorlińskiego: — Pańscy ludzie zebrali już tu dowody, generale? Policjant, zadowolony, że pan Tomasz już nie obwąchuje ścian, odpowiedział ochoczo i z pewną ulgą:

— Zgadza się. — Czy odwieźli już próbki do laboratorium? — Kończą robotę przy szybie... Szef policyjnych techników miał minę jednocześnie zdziwioną i pełną cichego podziwu. — Znaleźliśmy coś takiego i oczywiście zabezpieczyliśmy — odpowiedział na pytanie pana Tomasza. — Myśli pan, że to może być ważne? — w jego głosie było powątpiewanie. — Żeby się przekonać, musiałbym to zobaczyć... Technik milczał. Spojrzał tylko na Skorlińskiego pytająco, a kiedy generał

policji skinął głową technik odwrócił się i kucnął nad torbą w której zgromadzono ślady zebrane na miejscu przestępstwa. Chwilę w niej czegoś szukał, a potem wyjął foliową torebkę, w której było trochę żółtawej substancji, przypominającej konsystencją piankę do golenia. Oczy pana Tomasza zabłysły, a jabłko Adama na gładko wygolonej szyi poruszyło się, przełykając ślinę. — Wie pan, co to jest? — zapytał technik, przyglądając się torebce z nagłym zainteresowaniem. — Domyślam się — rzekł mój szef tajemniczo. — Ale żeby mieć pewność, musiałbym przeprowadzić

jeszcze jeden test... — wyciągnął rękę w stronę policjanta. — Nie wolno nam przekazywać dowodów osobom trzecim — ręka z foliową torebką oddaliła się od palców Pana Samochodzika. Głos technika nabrał suchości służbowego tonu: — Szczególnie przed badaniem w laboratorium... Szef stropił się, ale nic nie powiedział, za to generał Skorliński chwycił technika pod ramię i odszedł z nim kilka metrów od nas. Przez chwilę patrzyliśmy, jak, nachylając się do ucha podwładnego, tłumaczy mu coś, jednocześnie ściskając jego łokieć. Efekt był taki, że technik oddał mu

torebkę z kremem, machnął ręką i poszedł porozmawiać ze swoimi ludźmi. Generał wrócił do nas i podał panu Tomaszowi zdobycz. — Mam nadzieję, że porucznik Dobosz nie napisze o tym w raporcie — rzekł Skorliński z lekkim napięciem w głosie, patrząc przez ramię w stronę technika lustrującego na kolanach podłogę przy rozbitej witrynie. — Ale musiałem spróbować. Czasem trzeba wyjść poza utarte szlaki policyjnych procedur... — dodał filozoficznie, wręczył panu Tomaszowi foliową torebkę i odebrał telefon, który właśnie zadzwonił. Szef, który od momentu powrotu

Skorlińskiego wpatrywał się w materiał dowodowy łapczywym wzrokiem, teraz wprawnym ruchem otworzył plastikowe zapięcie, przyłożył nos do powstałego otworu i poruszył nozdrzami. — Tak... — powiedział uśmiechając się szeroko. — Wszystko się zgadza. Jeszcze tylko... — zawiesił głos i włożywszy wskazujący palec do torebki, umoczył koniuszek w żółtej mazi, a potem smakował przez dłuższą chwilę z zamkniętymi oczami. — A więc nic się nie zmieniło... — powiedział po chwili. — Znakomite jak przed laty... — Wypowiedziawszy to zdanie zamknął torebkę i spojrzał na

mnie. — Czemu tak dziwnie na mnie patrzysz, Pawle? — zapytał z niepokojem. — Mam coś na twarzy? — Właśnie zjadł pan kawałek dowodu rzeczowego... — odpowiedziałem cicho. — I to bardzo smaczny kawałek — wydało mi się, że szef uśmiechnął się jakoś dziwnie. Dreszcz przeszedł mi po plecach. — To było konieczne — głos pana Tomasza znów miał normalny, rzeczowy ton. — Widzisz, kiedy powąchałem tę plamę na ścianie, z której złodzieje ściągnęli obrazy, od razu przypomniałem sobie o...

— Mam wieści — generał Skorliński skończył rozmowę przez komórkę i znów do nas dołączył. — Dzwonił do mnie funkcjonariusz, który kieruje przesłuchaniami mieszkających nad Desą. To głównie starsze osoby... Sen mają lekki albo cierpią na bezsenność. Ledwie więc usłyszeli alarm, wyjrzeli przez okna. — Widzieli kogoś? — zapytałem. — Dwóch dobrze zbudowanych osobników. Każdy z nich niósł po obrazie. Wybiegli z Desy i wsiedli do czekającego na nich samochodu. Natychmiast odjechali. — W którą stronę? —

zainteresował się pan Tomasz. — W kierunku centrum — odpowiedział Skorliński, a Pan Samochodzik pokiwał głową z takim wyrazem twarzy, jakby chciał powiedzieć: „Tak właśnie myślałem”. — Ale to nie wszystko... Jeden z lokatorów jakiś kwadrans przed napadem otworzył okno i słyszał rozmowę złodziei. Wyobraźcie sobie panowie, że... — ... mówili warszawską gwarą — oświadczył z uśmiechem pan Tomasz, wprawiając w osłupienie generała policji. Twarz naszego przyjaciela przybrała znany nam już wyraz, który pojawiał się na niej

zawsze, gdy udało nam się wyprzedzić śledztwo prowadzone przez policję. — Ale... skąd... jak... przecież dopiero co... — dojście do siebie zabrało generałowi chwilę. — Skąd pan wie? — wykrztusił w końcu. Pan Tomasz wyłożył mu swoją teorię. — Zabawny zbieg okoliczności — rzekł z uśmiechem generał, kiedy szef skończył. — Nie słyszałem jeszcze o takim tropie, ale każdy pomysł jest dobry. Sam pan jednak rozumie, że w naszej sytuacji... — rozłożył ręce, uśmiechnął się przepraszająco i wskazał najpierw na pustą ścianę, potem na rozbitą witrynę, a

w końcu na policjantkę spisującą zeznania wyrwanej z łóżka dyrektorki antykwariatu, która przed kilkoma minutami wkroczyła z przerażoną miną do kierowanej przez siebie placówki. — Oczywiście... — odrzekł pan Tomasz. — To może, a nawet w pewnym sensie, musi poczekać do rana... Zresztą byłoby głupio spłoszyć ptaszki przed czasem... Proponuję spotkać się jutro o ósmej przy „Czterech śpiących” i... pójść na kawę... — pan Tomasz uśmiechnął się szelmowsko. — Podobno nic lepiej nie pobudza mózgu detektywa niż „mała czarna”... Warszawska Praga przeżywa renesans.

Nienaruszone przez wojnę kamieniczki nadgryzł co prawda bezlitosny ząb czasu, na ulicy coraz trudniej spotkać apasza z piosenek Stanisława Grzesiuka, a i kapelom podwórkowym bliżej do cepelii niż prawdziwych „synów ulicy” z „syreniego grodu”, ale Praga ciągle przyciąga legendą niezburzonej w czasie wojny części miasta i niepowtarzalną atmosferą. Jest to miejsce graniczne między Zachodem a Wschodem kraju. Lewobrzeżna Warszawa, z klasycyzmem na głównych arteriach, wieżowcami i wielkomiejskim ruchem, nie różni się bardzo od centrum Paryża czy Berlina,

podczas gdy Praga, o zabudowie raczej niskiej, z licznymi bazarami, dziesiątkami sklepików i warsztatów, które prowadzą ostatni Mohikanie swoich zawodów, z cerkwią Marii Magdaleny, gdzie rezyduje prawosławny Metropolita Warszawski i całej Polski, drogowskazami wskazującymi jak jechać do Białegostoku i Terespola, ma w sobie coś z kresowego bazaru, gdzie spotykają się cywilizacje. Praga przyciąga artystów, którzy szukają odskoczni od przytłaczającej atmosfery pogoni za pieniądzem i wyścigu szczurów, wabi reżyserów, obsadzających jej odrapane kamieniczki w rolach nie mniej ważnych niż kreacje

aktorów. Powietrze wypełnione zapachem osypujących się tynków, starych bram i strychów pełnych zapomnianych skarbów pobudza do wzrostu liczne inicjatywy kulturalne. — I tak właśnie wygląda mój plan, Pawle — powiedział Pan Tomasz z uśmiechem herszta bandy łobuziaków, którzy za chwilę mają spłatać jakąś psotę. Minął cerkiew Marii Magdaleny z cebulowatymi kopułami o barwie wzburzonego morza i ścianami w kolorze piasku, a potem przeciął plac Wileński z monumentem „Czterech śpiących, trzech walczących”, czyli Pomnikiem Braterstwa Broni armii

radzieckiej i polskiej. Czerwonego trawertynowego cokołu, na którego szczycie zrywa się do boju trzech zielonych od patyny żołnierzy, pilnuje u podstawy czterech innych, z głowami opuszczonymi w charakterystycznym geście, od którego wziął nazwę monument. — Powinno się udać — odrzekłem niepewnie, bo ciągle miałem zastrzeżenia do nietypowych metod śledczych, które wczoraj zastosował Pan Samochodzik. Szef, ciągle się uśmiechając, skręcił w Targową przejechał dwieście metrów, znów skręcił i ulicą Białostocką dotarł na zaplecze centrum

handlowego, gdzie znajdował się wjazd do podziemnych parkingów. Przed wejściem do supermarketu czekał na nas generał Skorliński. Mijając licznych przechodniów, których nie brakowało tutaj od samego rana, wróciliśmy na Targową. Minęliśmy dwie przecznice i znaleźliśmy się na pięknie odnowionej ulicy Ząbkowskiej. W czasie przechadzki generał zrelacjonował nam postępy w śledztwie. Jeszcze w nocy policja dokonała nalotów na znane jej złodziejskie meliny, ale nigdzie nie znaleziono „gorącego towaru” z Desy. Policyjne wtyczki w przestępczym światku też nie zdołały dowiedzieć się niczego ani o

złodziejach, ani ich zleceniodawcach. — Mieli za mało czasu — usprawiedliwiał swoich informatorów Skorliński, którego podkrążone oczy świadczyły o nieprzespanej nocy. — Może dzisiaj wpadną na jakiś trop... — generał ziewnął zasłaniając usta dłonią. — Aha, panie Tomaszu, sprawdziłem firmę, o której mówił pan wczoraj. Nie mieli nigdy żadnych problemów z prawem... Jest pan pewien, że musimy tam iść? Może napijemy się kawy w tym lokalu? — wskazał ręką klub, na którego ścianie umieszczono wizerunek pingwina. Przy stoliku pod markizą zwieszającą się nad witryną siedział chłopak i dziewczyna, oboje w czarnych

okularach — jeśli za chwilę nie wypiję espresso, zasnę na stojąco... — „Łysy Pingwin”? — skrzywił się pan Tomasz, odczytawszy nazwę lokalu i zajrzawszy do środka. — Tu jest zbyt nowocześnie, generale. Tam, dokąd idziemy, bardziej się panu spodoba... Poza tym to tylko dwa kroki stąd. O! Już widać szyld... Ten z wuzetką! Na ścianie kamienicy chwiał się, poruszany podmuchami wiatru, szyld przedstawiający najsławniejsze chyba warszawskie ciastko. Dwie warstwy ciemnego biszkopta, w środku biały pas kremu u góry pociągnięty czerwoną farbą mającą oznaczać dżem i wreszcie

na szczycie, na warstwie czarnej czekoladowej polewy, fantazyjnie zakręcony kłębek białego kremu. Cukierenka „U Szpaka” była jakby żywcem przeniesiona z PRL–u. Metalowe, bez dbałości o design wykonane, zielone framugi trzymały w swych ryzach dwie wielkie szyby wystawowe, za którymi pyszniły się przekładane tłustym kremem torty, oblane czekoladą eklerki, ptysie ze swym puszystym na pierwszy rzut oka, a lepkim w dotyku, nadzieniem, podłużne arletki, wypełnione czerwonym dżemem i maźnięte z wierzchu czekoladą przypominające niewielkie kartofelki buszejki, skrywające w chrupkim

wnętrzu orzechowy krem. Wejście do tej „kopalni kalorii” — przeszklone u góry, stalowe u dołu drzwi — znajdowało się między obiema szybami wystawowymi. Pan Tomasz pchnął ciężkie wrota i dzwoneczek u powały zadźwięczał. Za ladą stała ubrana w biały fartuch i koronkowy czepek sprzedawczyni. Obszerne wnętrze, obite wyblakłą i wypaczoną tu i ówdzie boazerią zastawiono niezbyt gęsto prostymi stolikami ze sklejki i rurek, na których położono białe, schludne obrusiki i wazoniki ze sztucznymi kwiatami. Pomieszczenie klimatem bardziej przypominało zakładową stołówkę niż cukiernię.

Niezrażony tym Pan Samochodzik podszedł do lady, uśmiechnięty od ucha do ucha. Podążyliśmy za nim (na twarzy generała też pojawił się, na razie nieśmiały, uśmiech) i już po chwili siedzieliśmy przy jednym ze stolików czekając na ciepłe napoje. Przed panem Tomaszem stała wuzetka, buszejka i kawałek tortu, ja wziąłem ptysia, a generał Skorliński trzy pączki. Policjant pochylił się nad swoim talerzykiem i pociągnął nosem. — Nie spodziewałem się, że jeszcze kiedyś poczuję taki zapach — rzekł z rozmarzoną miną — pączki smażone na prawdziwym smalcu. — Mówiłem, że się tu panu

spodoba... — rzekł szef patrząc łapczywie na swoje ciastka. — Źle pan zrobił, że nie wziął czegoś z kremem... — Nie jadłem nic całą noc — generał poklepał się po brzuchu. — Myślę, że miejsce na jeszcze jedną stefankę się znajdzie — powiedział, co spowodowało u obu starszych panów wybuch młodzieńczego niemal śmiechu. „I o co tyle hałasu” — pomyślałem, próbując widelczykiem swego ptysia. „Krem co najwyżej przeciętny, a ciastko trochę za twarde...” Rozmyślania przerwała mi sprzedawczyni, która, dostojnym krokiem, dzierżąc w dłoniach metalową

tacę zastawioną szklankami, zbliżyła się do naszego stolika. W tym „sklepie z epoki” zarówno kawę, jak i herbatę podawano w szklankach. Zupełnie jak w latach osiemdziesiątych w kawiarniach na dworcach kolejowych. „Tylko czekać, aż podadzą nam śledzika i sałatkę wielowarzywną...” — skomentowałem w myślach, bo nie chciałem psuć zabawy panu Tomaszowi i generałowi, którzy wyglądali na wniebowziętych. Wrzuciłem do swej porcji wrzątku „ekspresówkę”, dwie kostki cukru i połówkę cytryny, które podano mi na szklanym spodeczku podłożonym pod szklankę i czekając, aż napar osiągnie

odpowiednie natężenie, przyglądałem się jak mój szef i generał Skorliński mieszali kawę o konsystencji i kolorze asfaltu. Spróbowali, odłożyli łyżeczki. Zaczęła się degustacja. — Teraz jestem pewien w stu procentach! — prawie krzyknął pan Tomasz, wyciągnąwszy z ust łyżeczkę, którą przed momentem odciął kawałek tortu. — Delikatna nutka kawy, ledwie wyczuwalny posmak miodu i przede wszystkim — tu machnięcie łyżeczką — idealna konsystencja, zawieszona między kremem i polewą... Proszę spojrzeć — szef podniósł płat ciasta łyżeczką odkrywając krem. Głos ściszył

do szeptu — wygląda dokładnie tak samo, jak substancja znaleziona na miejscu kradzieży. Generał, z policzkami wypełnionymi ciastem spojrzał uważnie na krem. Mocna kawa musiała już zadziałać, bo nie było śladu po jego porannym zmęczeniu. Oczy błyszczały, brwi kierowały się ku dołowi, świadcząc o skupieniu. Przełknął ostatni kawałek drugiego pączka, wytarł usta papierową serwetką, która zachrzęściła na trzydniowym zaroście i powiedział konfidencjonalnym tonem: — W takim razie nie ma na co czekać, panowie... — odsunął krzesło i wstał. — Załatwmy to od razu —

dodał i ruszył w stronę lady. Chwilę rozmawiał ze sprzedawczynią, która, w miarę jak mówił, miała coraz bardziej wystraszoną minę. Z dwuminutowej konwersacji zdołaliśmy wyłapać tylko jedno zdanie, wypowiedziane przez Skorlińskiego bardzo głośno. Brzmiało ono: „Tylko proszę dokładnie powtórzyć kierownikowi, że jestem z policji.” Sprzedawczyni zniknęła, a generał odwrócił się do nas i uśmiechnął znacząco. — Ruszaj, Pawle — powiedział pan Tomasz. — Zaraz się zacznie. Wiedziałem, co mam robić. Już

wcześniej, w samochodzie, sprawdziłem na planie układ budynków. Niedaleko kończyła się kamienica i można było stamtąd przejść na podwórko, gdzie było tylne wyjście z cukierni „U Szpaka”. Wysokie, odrapane z szarego tynku budynki, niczym skały tworzyły studnię podwórka, nie dopuszczając tu słonecznego światła. Większość okien była zamknięta, tylko w dwóch widać było kobiety około czterdziestki, rozparte na parapetach niczym królowe. Obie lustrowały mnie z góry nieprzyjaźnie. Pachniało starym tynkiem, chłodnym kamieniem i ciastem z cukierni. Upewniłem się, że poza przejściem, którym się tu dostałem, nie

ma innego wyjścia i wróciłem na ulicę. Musiałem czekać jeszcze kwadrans, zanim pojawił się wysoki i gruby, zbudowany jak kulturysta, łysy chłopak około dwudziestki. Białe plamy na czarnych spodniach z trzema paskami zdradzały jego zawód. Chłopak rozejrzał się nieco lękliwie wychodząc na ulicę, a potem poszedł w górę, w kierunku ulicy Markowskiej. Ruszyłem za nim. Przy ceglastej Fabryce Wódek „Koneser”, w której dziś, zamiast produkcją gorzałki, zajmują się animacją kultury, chłopak skręcił w prawo. Co parę chwil obracał się i sprawdzał, czy ktoś za nim nie idzie. Musiałem więc przystawać, kluczyć, chować się za

drzewami i w sklepikach. Przeszedłszy nerwowym krokiem (ciągle oglądając się za siebie) jakieś sto metrów Markowską musiał się uspokoić, bo stawiał stopy pewniej, poruszał się wolniej i swobodniej, a i sprawdzał, czy nie ma „ogona” chyba bardziej z obowiązku niż prawdziwej obawy. Doszliśmy w końcu do sławnego „Jamnika”, jak warszawiacy nazywają najdłuższy budynek stolicy. Niezbyt wysoki, za to pięćsetmetrowej długości blok stoi naprzeciwko Dworca Wschodniego. Łysy chłopak wszedł do pierwszej z 43 klatek schodowych. Niby od niechcenia, udając, że rozmawiam przez

telefon komórkowy, przeszedłem obok niego, kiedy wybierał numer na domofonie. Na wyświetlaczu widać było liczbę „12”. Jeszcze chwilę spacerowałem wzdłuż „Jamnika”, a potem wróciłem i wcisnąłem cyfrę „1”. Dźwięk dzwonka zaświdrował w powietrzu, a po chwili odezwał się głos jakiejś staruszki. — Poczta! — rzuciłem pozornie niedbałym tonem. Zadziałało. Długi, piskliwy dźwięk, szarpnięcie za klamkę i już byłem w środku. Szybko ruszyłem na górę, żeby uniknąć ewentualnego spotkania z lokatorką numeru pierwszego, ale nie

zdążyłem dotrzeć nawet na półpiętro, a z dołu odezwał się skrzekliwy alt: — Masz szczęście, łobuzie, że nie mam siły uganiać się za takimi jak ty! Co? Pewnie znowu przyszliście rozrzucać tu te swoje ulotki! Ale ja byłem już na pierwszym piętrze i powoli wspinałem się na drugie. Rozkład drzwi na piętrach, które już minąłem, sugerował, że mieszkanie numer 12 znajduje się właśnie tam. Moje przypuszczenia potwierdziły głosy, który dobiegły mnie z góry: — Był już? — usłyszałem zaskakująco wysoki, lekko zdyszany alt, należący do człowieka, którego śledziłem.

— Nie, czekam tu jak na szpilkach od siódmej rano... — odpowiedział niski przepalony tenor. — No i co teraz zrobimy? — Może przyszli tam w jakiejś innej sprawie... — Wpuść mnie — domagał się alt. — Trzeba to obgadać. Skrzypnęły drzwi. Potem trzasnęły i na korytarzu zrobiło się cicho. Wszedłem po schodkach na trzecie piętro i znalazłem drzwi numer 12. Ostrożnie, przełykając nerwowo ślinę, zbliżyłem ucho do cienkiej sklejki. Rozmówcy musieli być w innym pokoju, bo przyciszone i oddalone głosy co prawda do mnie docierały, ale nie byłem

w stanie rozróżnić poszczególnych słów. Nagle coś zaskrzypiało za moimi plecami. Odruchowo odskoczyłem od drzwi i dałem susa na górę, czując, że adrenalina uderza mi w skronie. Skulony w najdalszym kącie półpiętra nasłuchiwałem. To był fałszywy alarm. Nikt nie odkrył, że podsłuchiwałem. Ktoś najzwyczajniej w świecie wyszedł z domu. Słyszałem teraz jego kroki, coraz cichsze, w miarę jak schodził w dół. Zdarzenie ze skrzypiącymi drzwiami podziałało na mnie jak zimny prysznic. Zrozumiałem, że dałem się zbytnio ponieść emocjom i zamiast dalej

podsłuchiwać pod drzwiami zadzwoniłem do generała Skorlińskiego i, zasłaniając telefon ręką powiedziałem mu, gdzie jestem. Obiecał zjawić się za kilka minut ze swoimi ludźmi. Do tego czasu miałem stać na warcie. Czekając na półpiętrze, blisko drzwi z numerem dwunastym, po raz pierwszy od godziny miałem czas, żeby pomyśleć. Opadły mnie wątpliwości. A jeśli pan Tomasz się mylił? Jeśli krem z ciastek produkowanych „U Szpaka” znalazł się w Desie przypadkowo i śledziliśmy Bogu ducha winnych ludzi? Z drugiej strony jednak... W tym momencie po raz drugi w ciągu kwadransa zaskrzypiały drzwi.

Tym razem odgłos dochodził z całkiem bliska, a najbliżej były drzwi z dwunastką. Wychyliłem się ostrożnie i zobaczyłem, że z mieszkania wychodzi ten sam chłopak, którego śledziłem od cukierni. Z ramienia zwisała mu czarna tuba. Zupełnie taka sama, jak te, z którymi widuje się studentów Akademii Sztuk Pięknych...

ROZDZIAŁ 5. ROZUMIEMY SIĘ BEZ SŁÓW • UCIEKA MYSZKA DO DZIURY • GROCHEM O ŚCIANĘ • W TEATRZE CIENI • TROPEM „KANCIAKA” • WEHIKUŁ W AKCJI • SKARBY PORZUCONE NA KARTOFLISKU • JAK SIĘ DOBRAĆ DO SKÓRY „MARSZANDA”?

Wystarczyło jedno spojrzenie. Łysy osobnik podniósł głowę, napotkał mój zaciekawiony wzrok i rzucił się do szaleńczej ucieczki. Niespecjalnie myśląc, co robię, skoczyłem za nim. Zeskakiwałem po dwa, trzy stopnie, krew dudniła w skroniach, a buty na schodach, ale ścigany był szybszy. Kiedy dopadłem drzwi na dole, mogłem tylko patrzeć, jak się zamykają. Były przeszklone, więc dostrzegłem również, że na alejce przed blokiem nikogo nie ma. Już miałem wybiec na ulicę, ale wtedy, w ułamku sekundy, na który zapadła cisza,

wyłapałem delikatne stuknięcie za sobą. Obróciłem się i zobaczyłem drzwi do piwnicy. „Chciał mnie zmylić, spryciarz” — pomyślałem, nacisnąłem klamkę, wszedłem na ciemne schody i zamknąłem za sobą drzwi. Było tu ciemno i cicho. Stałem przez chwilę nasłuchując, ale nie doszedł mnie nawet szmer. Dotknąłem ręką chropowatej ściany i znalazłem włącznik światła. Przycisnąłem gumową pokrywę ochronną i piwnice zalała jasność, a ciszę przerwały uderzenia adidasów o kamień. Jeden sus wystarczył, żeby znaleźć się w korytarzu na dole.

Ścigany był jakieś dwadzieścia metrów przede mną. Światła lamp zaczepionych u sufitu i cienie tańczyły na jego ramionach. Biegł w kierunku dalszej części piwnic, gdzie światło nie było zapalone. Zrozumiałem, że podziemia „Jamnika” połączone są w jeden długi, półkilometrowy korytarz, od którego, niczym w labiryncie, odchodziły boczne odnogi z piwnicznymi boksami. Zanim zdołałem dopaść Łysego, znów skrył się w ciemności. Jeszcze przez minutę czy dwie słyszałem oddalające się kroki, a potem znów zrobiło się cicho. Wyrównałem oddech i powoli

ruszyłem śladem zbiega. Stąpałem ostrożnie i wytężałem słuch, ale jedynym odgłosem, dochodzącym do moich uszu, był szum wody w rurach, które biegły wzdłuż sufitu. Szedłem tak około dwudziesto minut. Bez skutku. Już miałem się odwrócić, kiedy, daleko za moimi plecami zadudniły w ciemnościach kroki, a potem trzasnęły drzwi. — Cholera! — rzuciłem się w poszukiwaniu wyjścia. — Jednak był za mną! Na szczęście wyjście z piwnic był tuż obok. Wypadłem na zalaną słońcem ulicę i przez chwilę jak szalone tańczyły mi przed oczami powidoki. Rozejrzałem

się. Wyszedłem prawie przy końcu bloku. Zbieg był jakieś dwieście metrów dalej i pędził na złamanie karku w kierunku klatki, w której mieszkał jego wspólnik. Nie wszedł jednak do bloku. Skręcił w prawo, na parking i zanim zdołałem cokolwiek zrobić, wsiadł do dużego fiata, zakręcił gwałtownie w lewo z piskiem opon, a potem włączył się do ruchu na Kijowskiej. Stałem przez chwilę, wyczerpany pościgiem, z rękami opartymi na kolanach, zanim gdzieś z góry nie doszedł mnie znajomy głos: — Nie przejmuj się nim, Pawle — pan Tomasz wychylał się z

okna na trzecim piętrze. — Złapaliśmy jego wspólnika. Chodź na górę! Szef zniknął w mieszkaniu, ja zaś po raz drugi poszedłem do bramy. Zadzwoniłem pod dwunastkę. Odebrał Skorliński i wpuścił mnie do środka. Nie zdążyłem jednak dojść nawet do schodów. Zaraz obok wejścia czekała na mnie przygarbiona staruszka o przenikliwym i podejrzliwym wzroku, która gniewnym głosem zapytała głosem lokatorki spod „jedynki”, której godzinę wcześniej przedstawiłem się jako listonosz: — To ty ganiałeś tak po całym bloku? — Bardzo przepraszam, ale

zostałem do tego zmuszony — próbowałem ją udobruchać. — Każdy tak mówi — odparowała. — A potem ja jestem zmuszona płacić za usuwanie bohomazów ze ścian i naprawianie zepsutych drzwi, którymi ktoś inny był zmuszony trzasnąć... Pochyliłem się i szepnąłem konfidencjonalnym tonem: — Jeszcze raz bardzo panią przepraszam za hałas, ale ścigałem przestępcę. Jestem z policji. Staruszka zamilkła na chwilę. — Muszę już iść — łgałem dalej. — Obowiązki wzywają... — znacząco wzniosłem do góry oczy,

wskazując kierunek, z którego płynęło owo wezwanie, a potem, z przepraszającą miną, zacząłem wchodzić po schodach. Na pierwszym piętrze odetchnąłem z ulgą. Przedwcześnie. — To jeszcze lepiej... — lokatorka spod pierwszego musiała wreszcie przetrawić moje słowa i teraz wzywała mnie z naciskiem: — Panie władzo! Proszę wrócić, opowiem panu wszystko o tych łobuzach. Będzie pan mógł ich złapać! Czując wyrzuty sumienia (nie dość, że oszukałem staruszkę, to jeszcze narobiłem jej złudnych nadziei) dotarłem czym prędzej na trzecie piętro i

nacisnąłem na dzwonek, który bardziej zarzęził niż zadzwonił. Otworzył mi Łukasz Borecki, „młody wilczek” z wydziału Skorlińskiego. — Cześć, Paweł... — uśmiechnął się. — Chcesz pączka? — zapytał i wyciągnął w moją stronę sporych rozmiarów papierową torbę z ciastkami. Wziąłem pączka, szepnąłem słówko Łukaszowi i wszedłem do środka. Po dwupokojowym, ciasnym mieszkaniu krzątali się technicy. Pan Tomasz i generał Skorliński byli w sypialni, która znajdowała się na końcu długiego przedpokoju. Siedzieli na

dwóch drewnianych taboretach i rozmawiali z ubranym tylko w bokserki i podkoszulek gospodarzem domu. Młody człowiek, którego sylwetka świadczyła, że jest częstym gościem siłowni, na zadawane przez Skorlińskiego pytania reagował pogardliwym śmiechem i wzruszeniem szerokich ramion. Głowę nieustannie obracał w stronę okna. — Gdzie są obrazy, Kwiatkowski? — zapytał generał. — Jakie obrazy? — młodzieniec zrobił zdziwioną minę. — Malczewski i Witkacy. — Nie znam żadnego z tych kolesi — przesłuchiwany wyszczerzył zęby.

— To malarze. Ich obrazy ukradziono dziś w nocy z Desy. — Dziwnie pan gada, panie władzo — wykrzywił się drwiąco gospodarz. — Co to jest Deska? — Nie udawaj głupka... — parsknął wściekły Skorliński. — Jeśli natychmiast nie powiesz, gdzie są obrazy, to... — To co? — odparował Kwiatkowski, nagle się ożywiając. — Straszy mnie pan? Ciekawe, co na to powiedzą pańscy przełożeni. — I jeszcze mnie bezczelnie szantażuje — Skorliński opadł na krzesło i odchylił głowę do tyłu. — W takich chwilach jak ta marzę

tylko o emeryturze — wyszeptał. Ktoś dotknął mojego ramienia. — Miałeś rację, Paweł... — cichy głos Łukasza Boreckiego za moimi plecami sprawił, że się odwróciłem. — Sprawdziliśmy zsyp. Zobacz, co znaleźliśmy — zrobił zachęcający ruch w kierunku przedpokoju. Pod odrapaną ścianą leżały połamane szczątki pozłacanych i bogato rzeźbionych ram. Nałożyłem podane mi przez Boreckiego gumowe rękawiczki. Przykucnąłem przy kupce drewna i uważnie obejrzałem każdą deskę. Na dwóch znalazłem blaszki z nazwą galerii i adresem, spod którego skradziono

obrazy. — To powinno go przekonać do mówienia — rzekłem wstając. — Mogę je na chwilkę pożyczyć? Policjant skinął głową. Wróciłem do pokoju, gdzie przesłuchiwano mężczyznę w bokserkach i podkoszulku. Rozmowa musiała utknąć w martwym punkcie, bo w pomieszczeniu panowała martwa cisza. Porozumiałem się bez słów z generałem Skorlińskim, który zrobił zachęcający gest. — Wie pan co to jest, panie Kwiatkowski? — zapytałem, pokazując mu deski.

Mężczyzna spojrzał. Najpierw bez szczególnego zainteresowania, jakbym był natrętną muchą. Ledwie jednak dostrzegł co mam w rękach, jego oczy stały się skupione tak, jakbym trzymał dwie sztaby złota, a nie bezużyteczne kawałki drewna. — Poznaje pan to? — uderzyłem od razu, żeby wykorzystać jego zaskoczenie. Ale chłopak miał mocne nerwy. Szybko wrócił do pozy cwaniaczka i ostentacyjnie odwrócił twarz w stronę okna. — Pański los jest przesądzony — powiedziałem obojętnym tonem. — Tacy jak pan nie

używają rękawiczek, bo wiedzą że gorący towar ktoś od nich szybko odbierze — chłopak ledwie zauważalnie drgnął. — Ale pański mocodawca się spóźnia, albo... — zawiesiłem dla lepszego efektu głos — ... chce pana wrobić... Nie odwrócił wzroku od okna, ale zwężone oczy świadczyły, że intensywnie myśli. — Tych obrazów i tak nie uda się wam sprzedać bez odpowiednich znajomości — ciągnąłem. — Zresztą jeśli nie będzie pan współpracował z policją, przez następne dziesięć lat pieniądze nie będą panu do niczego potrzebne, bo pańskim

utrzymaniem zajmie się państwo... Chłopak jeszcze chwilę myślał, a potem wydyszał, patrząc mi w oczy z wściekłością: — Wygrałeś, cwaniaczku... Powiem wam, gdzie są te bohomazy. Ciemna sylwetka domku letniskowego odcinała się mocno od czerwieni horyzontu i odbijała w wodzie stawu pociągniętej stalowym odcieniem wieczornego nieba. Pan Tomasz, generał Skorliński i ja siedzieliśmy w wehikule, zaparkowanym po drugiej stornie stawu, na leśnej drodze, za krzakiem olszyny, który chronił nas przed ewentualną ciekawością lokatora domku.

— Czekamy już piątą godzinę — generał oderwał wzrok od zegarka i zmienił pozycję na tylnym siedzeniu. — A jego ciągle nie ma. Pewnie Kwiatkowski nas oszukał... — Patrzyłem mu w oczy podczas przesłuchania — odpowiedział nieco enigmatycznie pan Tomasz. — Mówił prawdę. Znam się na tym. — A może ktoś go uprzedził, że tu będziemy — zaryzykowałem przypuszczenie. — Panie Pawle! — w głosie Skorlińskiego był wyrzut. — Czyżby sugerował pan, że moi ludzie... Nie dowiedzieliśmy się, co miałyby sugerować moje słowa, bo Pan

Samochodzik syknął, urywając dyskusję i, prawie przyklejony do przedniej szyby, wpatrzył w ciemność. — Ktoś jedzie — szepnął i położył dłoń na stacyjce, gotowy w każdej chwili uruchomić silnik wehikułu. — Duży fiat — stwierdził ze znawstwem Skorliński, gdy szeroko rozstawione, podwójne reflektory wyłoniły się z ciemności, omiotły spokojną toń jeziorka i zatrzymały się na drewnianej oblicówce domu. Kierowca zgasił silnik i światła. Woda przyniosła do nas najpierw kłapnięcie zamykanych drzwi samochodu, potem ciężkie kroki.

Najpierw po żwirze, potem po drewnianych schodkach ganku. Cicho zabrzęczały klucze, zachrzęścił stary zamek, skrzypnęły drzwi. Sporej wielkości okno domku rozświetliło się od środka i niczym w teatrze cieni, na tle zasłaniającej szybę beżowej rolety, zobaczyliśmy powoli przesuwającą się sylwetkę o masywnych kształtach, trzymającą w ręku jakby kłodę, w której rozpoznałem tubę na obrazy. Doszedłszy do połowy okna, kształt przystanął i przykucnął, tak że było widać tylko górną część głowy — samotną pustą wysepkę tańczącą na herbacianym tle rolety. Po kilku

minutach kształt człowieka z tubą w ręku znów wychynął znad parapetu i skierował się do wyjścia. Światło zgasło. Stopy zadudniły na deskach, zaszurały po żwirze. Usłyszałem zgrzyt klucza w zamku stacyjki i błyskawicznym ruchem położyłem rękę na szorstkiej ręce pana Tomasza, przekręcając kluczyk w drugą stronę. Motor się nie odezwał. — Niech pan zaczeka, szefie — rzekłem patrząc w dobrze, mimo mroku, widoczną twarz Pana Samochodzika, na której rysowało się zdziwienie przemieszane z czymś na kształt gniewu (o ile pan Tomasz był w ogóle zdolny do tego uczucia). — Lepiej

będzie go śledzić — dodałem szybko. — Może zaprowadzi nas do swego mocodawcy... Duży fiat warknął zapłonem, wycofał się, ciągle oświetlając dom i szybko ruszył w las. Błysnął z oddali czerwonymi światełkami i zniknął w ciemnościach. Pan Tomasz uruchomił wehikuł, ale nie zapalił świateł. Wprawnie okrążył jeziorko i wjechał na żwirową drogę, którą przed chwilą wybrał kierowca fiata. Włączył na chwilę światła i, upewniwszy się, że droga przed nami wiedzie bezpiecznie między dwoma szpalerami drzew, przyspieszył. Nie minęło wiele czasu, a znów

ujrzeliśmy tylne sygnalizatory „kanciaka”, tym razem uzupełnione przez pomarańczowy kierunkowskaz, informujący, że samochód będzie skręcał w prawo, na słabo widoczną szosę, po której z rzadka przejeżdżały samochody. Znów chwilę staliśmy w ciemnościach lasu, po czym, chowając się za mikrobus, wjechaliśmy na szosę. Z łatwością wyprzedziliśmy naszą „osłonę”, a kiedy strzałka szybkościomierza doszła do setki, pan Tomasz, uważnie wpatrzony w oświetloną jezdnię przed nami, odruchowo zmienił tryb wehikułu na rajdowy. Pomruk zbudzonego silnika objawił jego moc i pozwolił

błyskawicznie dopaść dużego fiata. W momencie, gdy zobaczyliśmy znajome światła, pan Tomasz wyłączył tryb rajdowy. Ścigany na szczęście nie zjechał dotychczas w żadną z bocznych dróg i spokojnym tempem kierował się w stronę Warszawy. Minęliśmy Białobrzegi, przejechaliśmy przez Grójec. Wtedy kierowca „kanciaka” zaczął chyba coś podejrzewać, bo w okolicach Rembertowa odbił nagle w boczną rzadko uczęszczaną drogę. Podążyliśmy jego śladem. Fiat, to zwalniając, to przyspieszając, jakby chciał sprawdzić, czy robimy to samo (nie mieliśmy wyjścia), przemierzył w

ten sposób jakieś dwa kilometry i wyjechał na główną drogę w Tarczynie. Powoli zjechał z górki, aż do świateł na skrzyżowaniu, gdzie na czerwonym świetle stało już kilka samochodów — Odkrył nas... — powiedział pan Tomasz, stając za fordem, który dzielił nas od ściganego. — Nie mamy nic do stracenia. Teraz musimy po prostu go dopaść. — Tylko niech pan nie przesadza — odezwał się z tylnego siedzenia Skorliński. — Zapisałem już numer rejestracyjny. Jeśli nie złapiemy go my, zrobi to drogówka. Zaraz do nich zadzwonię... — z wewnętrznej kieszeni marynarki wyjął telefon.

Ale pan Tomasz już go nie słuchał, bo zapaliło się zielone światło. Kilka samochodów, które stały przed nami, odjechało, Duży fiat jednak, zamiast ruszyć, stał teraz na krawędzi skrzyżowania i z warkotem podkręcał obroty silnika, nie zwracając uwagi na jazgot klaksonu ustawionego za nim forda. — Jeśli chcesz się tak bawić, nie ma sprawy — powiedział pan Tomasz, zmieniając znowu tryb pracy samochodu na rajdowy, a potem zaciskając ręce na kierownicy. Zielone zmieniło się na żółte. Kierowca fiata odczekał jeszcze kilka sekund, a potem wystawił przez okno

rękę z wyprostowanym środkowym palcem i ruszył z kopyta. Zaraz za nim popędził kierowca forda, ale dla nas było już za późno. Znów zapaliło się czerwone. Pan Samochodzik nie zaklął, nie uderzył otwartą ręką w kierownicę, niemal się nie poruszył. Westchnął tylko spokojnie, jakby szykował się do dalekiego skoku i przybrał minę, którą zdarzało mi się widzieć na starych westernach u rewolwerowców pewnych tego, że wyjmą swego kolta z kabury szybciej niż przeciwnik. Gdy zapaliło się znowu żółte, przymknął oczy i powiedział cicho: — Zapnijcie pasy.

Błyskawicznie spełniliśmy jego prośbę. — Błagam pana, Tomaszu... — powiedział Skorliński. — To niepotrzebna bra... Końcówkę zdania zagłuszył huk dwunastu cylindrów wchodzących powoli, ale nieubłaganie na wysokie obroty, który rozległ się dokładnie w tym samym momencie, gdy zapaliło się zielone światło. Wehikuł wyskoczył jak z procy i błyskawicznie znalazł się za skrzyżowaniem. Trzęsąc się i rycząc coraz bardziej, pożerał drogę niczym jakiś mityczny potwór. Do Warszawy zostało około dwudziestu pięciu

kilometrów, ale panu Tomaszowi starczyło dziesięć, żeby usiąść na ogonie dużego fiata i zamrugać światłami dając jego kierowcy znać, że jest już za nim. Musiało to być dla niego zaskoczenie, bo jadącym przed nami samochodem zarzuciło w obie strony, zanim wrócił do równego toru jazdy. — Daję panu ostatnie ostrzeżenie — z tyłu odezwał się zdenerwowany głos Skorlińskiego. — I mówię to jako policjant, a nie przyjaciel. Jeśli natychmiast pan nie odpuści, wystawię taki mandat, że będzie mógł się pan pożegnać z prawem jazdy... Niech się pan trzyma, generale! —

rzucił w odpowiedzi pan Tomasz i przypuścił decydujący atak. Wehikułem szarpnęło. Siła rozpędu wbiła nas w fotele. Poczułem się jakbym płynął szybką wiosłową łodzią kiedy nasz wóz kilkoma zrywami dogonił, a potem wyprzedził dużego fiata. Pan Tomasz zamrugał tylnymi światłami dając znać kierowcy za nami, żeby stanął. Prośba nie przyniosła jednak skutku i mój szef nacisnął pedał hamulca. Pisk klocków trących o koła wzniósł się nad ryk silników. Pan Samochodzik wiedział jednak co robi, bo ledwie zobaczył, że duży fiat zwalnia, przyspieszył, żeby uniknąć kolizji. Musiał wykonać ten sam manewr

jeszcze dwa razy, zanim kierowca dużego fiata zrozumiał, że nie zdoła się wymknąć i gwałtownie wyhamował. Siłą rozpędu przejechaliśmy jeszcze trzysta metrów. Cofając się, obserwowaliśmy w lusterku, jak złodziej wysiada z samochodu i z rurą przewieszoną przez ramię daje nura w ciemność zaczynającą się tuż za poboczem. Dojechaliśmy do porzuconego „kanciaka” i wyskoczyliśmy z wehikułu. Bez słowa rozpocząłem pogoń. Na szczęście stanęliśmy przy polu ziemniaków i przestępca nie miał szans, żeby się ukryć pomiędzy niskimi krzakami, tym bardziej że ubrany był w

biały dres. Pogoń nie trwała długo. Chłopak był może silny, ale w czasie ćwiczeń na siłowni nie wyrobił sobie wytrzymałości. Kiedy go dogoniłem, usłyszałem ciężkie sapanie. Wykorzystałem moment, kiedy, wycieńczony ucieczką przystanął na chwilę zgarbiony i rzuciłem się na potężne plecy. Nie doceniłem jednak mego przeciwnika. Zareagował błyskawicznym chwytem i po chwili leżałem bezbronny na ziemi, wpatrując się w złośliwe czarne oczka świdrujące mnie ze złością. Ponad głową napastnika, w wyciągniętych rękach zamajaczył szary polny kamień, duży jak

ludzka głowa. Odruchowo zakryłem się rękami i przygotowałem na ból. Ale kamień nie spadł. Zamiast tego gdzieś blisko szczęknęły zamki pistoletów i rozległ się krzyki: — Rzuć to i nie ruszaj się! — Ręce za głowę! — Na ziemię! Wstałem, otrzepałem się z kurzu i podniosłem tubę, która leżała obok skuwanego teraz przez policjantów rzezimieszka. Szybkim ruchem otwarłem wieczko i wciągnąłem w nozdrza zapach, którego nie można pomylić z niczym innym, i który jest największą nagrodą dla detektywa–amatora, który poszukuje skradzionych dzieł sztuki:

lekko wiercącą w nosie, suchą, nasiąkniętą chemikaliami woń obrazu namalowanego wiele lat temu. W komendzie zjawiliśmy się następnego ranka. Generał Skorliński musiał nie przespać i tej nocy, bo wyglądał dużo gorzej niż wczoraj. Prawie centymetrowe, niemal czarne worki pod oczami, papierowa twarz i wyschnięte usta, do których przyłożył kubek z gorącą kawą. — Z naszego ptaszka jest twarda sztuka — pociągnął duży łyk i twarz mu się rozjaśniła. — Nie zadziałała na niego sztuczka z ramami z Desy, nie reaguje na groźby ani prośby. Na wszystkie pytania wzrusza

ramionami i konsekwentnie odmawia zeznań. — To może oznaczać, że liczy na czyjąś pomoc albo nagrodę za milczenie — myślałem głośno. — Musi należeć do jakiegoś gangu... — Oczywiście go sprawdziliśmy — generał poklepał wolną ręką leżącą na biurku teczkę z aktami. Potem odłożył kubek z kawą na stos papierów po swojej prawej stronie i otworzył teczkę. — Zaczynał jako kieszonkowiec, potem przerzucił się na włamania. Siedział już dwa razy. Najpierw rok, potem, za recydywę, cztery lata. Po tej ostatniej odsiadce

musiał się przyczaić, bo było o nim parę lat cicho i nie występował w żadnej sprawie jako oskarżony, ale, i to jest najciekawsze — policjant podniósł do góry wskazujący palec i zrobił tajemniczą minę — dwa razy wzywaliśmy go jako świadka. — W jakich sprawach? — zapytał pan Tomasz. — Przemyt ikon — odpowiedział generał. — Kto był oskarżonym? — zapytałem. — Panowie chyba się domyślają... — „Marszand” — westchnął pan Tomasz.

— Ten sam — rzekł z tryumfem w głosie policjant. — Oczywiście jak zwykle niczego mu nie udowodniono, chociaż Centralne Biuro Śledcze, które prowadziło obie sprawy, jest niemal pewne, że stał za tym król naszego czarnego rynku dzieł sztuki. Skontaktowałem się dzisiaj rano z oficerem, który prowadził oba śledztwa i stworzył grupę mającą posłać „Marszanda” za kratki. Przyznał, że ptaszek, który wpadł wczoraj w nasze sidła należy do jego bandy. Od razu też przyjechał, żeby go przesłuchać. Zaraz powinien skończyć i wtedy wspólnie będziemy mogli zastanowić się, co robić dalej.

Komisarz Korneliusz Jarzębski nie wyróżniał się niczym szczególnym. W swoim doskonale dopasowanym garniturze wyglądał na przeciętnego pracownika średniego szczebla w banku. Tylko mocny uścisk ręki i przewiercający na wylot wzrok zdradzały, że zajmował się nie oceną zdolności kredytowej klientów, ale ściganiem groźnych przestępców. Usiedliśmy w niewielkiej sali konferencyjnej, zajmując cztery z sześciu krzeseł, stojących przy stole. Ponieważ Skorliński już wcześniej opowiedział mu zarówno o wczorajszych przygodach, jak i śledztwie w sprawie „Portretu młodzieńca” Rafaela, mogliśmy od razu

przejść do formułowania hipotez. — Metoda działań w obu wypadkach wskazuje na „Marszanda” — stwierdził po chwili zastanowienia komisarz. — To osobnik wybitnie inteligentny. Zajmuje się wyłącznie planowaniem, a od brudnej roboty ma takich szaraczków, jak ci dwaj, których udało się wam wczoraj złapać. Dlatego tak trudno mu cokolwiek udowodnić. Natomiast dziwi mnie wątek niemiecki, ten cały, jak mu tam... — Kisielewski vel Kneisel... — podrzucił Skorliński. — Właśnie, Kneisel. Ten element zupełnie nie pasuje do układanki. „Marszand” działa na

Wschodzie i jak dotąd nie robił wyjątków od tej reguły. Ma tam sprawdzone kanały i odpowiednich ludzi, którzy zapewniają mu miękkie lądowanie w razie wpadki. Jego specjalnością są ikony, nie malarstwo renesansu... — Dla Rafaela każdy by zrobił wyjątek... — powiedziałem. — Niewykluczone... — Jarzębski chwilę się zastanawiał, zanim ciężko westchnął i dodał: — Ale uważam, że nawet jeśli „Marszand” się w coś takiego zaangażował, to i tak jako pośrednik. Nie ma odpowiednich dojść... — Może warto by z nim

porozmawiać? — podsunąłem. Komisarz uśmiechnął się cierpko: — Pan pomyślał: aresztować, prawda, panie Pawle? To niemożliwe. Nie mamy nawet cienia dowodu. A po dobroci nie będzie rozmawiał z policją. — A kto mówi o policji? — pan Tomasz włączył się do rozmowy. — Przecież możemy do niego pójść z Pawłem. — Do domu „Marszanda” nie można wejść tak po prostu z ulicy. Jest nieufny i ostrożny. Boi się zdrady, a poza tym ma w domu niezłą kolekcję dzieł sztuki. Jego rezydencja to twierdza: psy, ochroniarze, kolczatka na

podjeździe, wysoki płot, monitoring... — Czyli trzeba go skłonić, żeby nas tam sam zaprosił — powiedział w zamyśleniu pan Tomasz. — Czy on ma jakąś pasję, panie komisarzu? — zwrócił się do Jarzębskiego. — Jakiś haczyk, na który dałoby się go złapać... — No cóż... Ma słabość do pięknych kobiet, ale... — komisarz spojrzał na nas z zakłopotaniem. — Ale my nie jesteśmy pięknymi kobietami... — powiedział pan Tomasz, uśmiechając się do zmieszanego komisarza. — Może interesuje go szczególnie jakaś dziedzina sztuki? — No jasne! — prawie

wykrzyknął komisarz. — Jak mogłem na to sam nie wpaść. „Marszand” namiętnie kolekcjonuje japońską grafikę. Pewnie nie dla jej walorów artystycznych... Raczej ze snobizmu, ale jeden z moich informatorów dowiedział się, że na aukcji w Christie's zapłacił piętnaście tysięcy dolarów za grafikę Hokusaiego z cyklu „36 widoków góry Fuji”. Normalnie takie grafiki „chodzą” najwyżej za jedną trzeciej tej ceny. — Hokusai był wielkim mistrzem — rozmarzył się pan Tomasz. — Widziałem kiedyś wystawę jego prac w krakowskim Centrum Sztuki Japońskiej „Manggha”. Pokazywali między innymi „Wielką falę w

Kanagawie”. Ten słynny obraz, na którym morska spieniona fala jest wielka, bo na pierwszym planie, a góra Fuji malutka, bo w odległej perspektywie... Ale zostawmy japoński drzeworyt — szef machnął ręką. — Powiedzmy, inspektorze, że udałoby mi się załatwić teczkę prac Hokusaiego na przynętę. W jaki sposób powinniśmy podejść „Marszanda”, żeby się nie zorientował? — No cóż — Jarzębski przez chwilę kręcił młynka kciukami, a potem podniósł na nas wzrok i powiedział: — Najlepiej chyba będzie udać się do „Pokusy”...

ROZDZIAŁ 6. SZEMRANE TOWARZYSTWO • CZŁOWIEK O WIELKICH RĘKACH • PRÓBA OGNIA • KONTAKT NAWIĄZANY • WILLA W DOBRYM GUŚCIE • MUZEUM NA PIĘTRZE • „MARSZAND” JEST ZACHWYCONY... • ... I SPRYTNY • PRZYJĘTE WYZWANIE

Restauracja „Pokusa” znajduje się w jednym z tych zaułków warszawskiej Pragi, w które lepiej nie zapuszczać się samemu po zmroku. Jeśliby nawet kogoś nie odstraszyło podwórko, w którym ma swą siedzibę, ani wiszący na dwóch gwoździach odrapany szyld, jeśliby zdołał przyzwyczaić nozdrza do buchającego ze środka zaraz po otwarciu drzwi zapachu taniego piwa i równie taniej machorki, to musiałby go zmrozić widok twarzy, które powoli odwróciłyby się w stronę wchodzącego. Oto szare od wódki oblicze: zmarszczki, które zacierają prawdziwy

wiek, trzydniowy zarost, niezdrowo błyszczące oczy. Oto twarz ociekająca tłuszczem: wzrok zamglony i tępy, który na chwilę, bez specjalnego zainteresowania, zatrzymuje się na twojej twarzy, by niemal natychmiast wrócić do kontemplacji tatara, który czerwieni się na stoliku. Oto oczy, świdrujące, inteligentne i złe, które odklejają się z niechęcią od noża, którym bawi się ręką z sygnetem na palcu. Przechodzi cię chłód, gdy te oczy taksują twoją garderobę i szacują zawartość twojej kieszeni. Kiedy zobaczysz takie twarze i przypadkowo jesteś posiadaczem bogatej kolekcji tatuaży, skórzanej kurtki

i stalowego wzroku, a w twojej kieszeni spoczywa kastet, którego umiesz użyć w razie, gdyby argumenty werbalne nie podziałały, możesz śmiało podejść do baru i zamówić piwo. Jeśli jednak, jak ja i pan Tomasz, wyglądasz na kogoś, kto chętniej zagląda do książki niż kieliszka, lepiej odwróć się na pięcie i biegnij co sił w nogach do najbliższego przystanku tramwajowego. Chyba że tak jak my, nie masz wyjścia i musisz podejść do kontuaru, który nie tylko dawno nie widział ścierki, ale patrząc na jego pociętą, matową powierzchnię trudno poznać, z jakiego materiału został wykonany.

— Czego chcecie? — zapytał bez zbędnych wstępów masywny barman o przedramionach wielkości bochenków baltonowskiego chleba i rękach, których palce przypominały naręcza serdelków. — Przyszliśmy się napić — powiedziałem najbardziej stanowczym tonem, na jaki mnie było stać. Barman zmierzył nas szybko wzrokiem, a potem zacharczał długim złośliwym śmiechem, prezentując zepsute zęby, wśród których błyskały gdzieniegdzie złote i srebrne koronki. Warszawska syrenka nieudolnie wytatuowana na jego przedramieniu zatańczyła kokieteryjnie w rytm

diabelskiego chichotu. — Słyszycie, chłopcy — powiedział ocierając łzy z oczu. — Przyszli się napić. A co wam podać? Szklankę mleka czy butelkę oranżady? Chór ochrypłych głosów zawtórował szyderstwu. — Nalej dwie setki czystego spirytusu — pan Tomasz powiedział to mrużąc oczy. — Tylko szybko, bo nas suszy. Śmiałe wyzwanie przyniosło efekt. Szemrane towarzystwo ucichło, jakby ktoś nożem uciął. Wpatrywali się w nas teraz z ciekawością i niedowierzaniem. Barman, uśmiechając się szyderczo półgębkiem, położył na kontuarze dwie

brudne musztardówki i bez słowa wyjął spod lady półlitrową butelkę z zieloną nalepką. Każdą z musztardówek wypełnił w dwóch trzecich cuchnącym płynem i powiedział z ironią: — Niezłe z was chojraki. Podobacie mi się, dlatego dolałem wam po pięćdziesiąt gramów gratis od firmy. Przełknąłem ślinę i spojrzałem na pana Tomasza. Szef trzymał fason. Przysunął do siebie szklankę i rzucił niedbale: — A gdzie zagrycha? Na kontuarze pojawiły się surowe śledziki, przystrojone mocno pociemniałą cebulką a w powietrzu zawisła niema presja sali wypełnionej

zaciekawieniem. „Raz kozie śmierć” — pomyślałem i, widząc że Pan Samochodzik chwyta już swoją szklankę, zrobiłem to samo. Tak jak mnie nauczyli w wojsku, wziąłem głęboki wdech i wlałem w siebie połowę zawartości musztardówki. Palący płyn podrażnił kubki smakowe, poczułem gorąco uderzające błyskawicznie do skroni, z trudem opanowałem odruch wymiotny. Wypiłem resztę, zabiłem smak czystego alkoholu śledziem, którego smak oscylował pomiędzy podeszwą sandała a gnijącymi warzywami, i wytarłem usta. Pan Tomasz też już sobie poradził

ze swoją porcją. Poza rumieńcem na twarzy nic nie świadczyło o tym, że jego przełykiem przepłynęło przed chwilą sto pięćdziesiąt gramów czystego ognia. — Niezłe śledzie — stwierdził, odkładając widelec i żując twardą rybę. — Czy możemy już przejść do interesów? Mogliśmy. Szmer, który brzęczał za plecami świadczył o tym, że sala straciła nami zainteresowanie. Mina barmana, nieufna, ale nie szydercza, zabarwiona nawet odrobiną podziwu mówiła to samo. — O co wam chodzi? — Mamy interesującą propozycję dla twojego szefa —

powiedział Pan Samochodzik cicho, pochylając się konfidencjonalnie w stronę posiadacza ogromnych przedramion. — Nie wiem o czym gadasz, człowieku — żachnął się lekko spłoszony barman. — To mój lokal i sam sobie jestem szefem. — Na mieście mówią co innego — pan Tomasz niedbały ruchem podniósł widelec, nabił na niego piórko cebuli i zjadł je z miną która miała świadczyć, że to najlepsza rzecz, jakiej zdarzyło mu się spróbować. — Skoro jednak twierdzisz, że kłamią nie będę ci zajmował więcej czasu. Może uda mi się dotrzeć do „Marszanda” inaczej.

Nie zapomnę mu wtedy powiedzieć o paskudnych plotkach, które łączą go z warszawskim półświatkiem... — pan Tomasz obrócił się, jakby chciał wyjść, ale coś go zatrzymało. Stalowe palce barmana zacisnęły się na ramieniu mojego szefa. Pan Samochodzik powoli, niezbyt zainteresowanym wzrokiem, spojrzał w jednocześnie wściekłą i zaniepokojoną twarz człowieka o wielkich przedramionach. Barman przyciągnął pana Tomasza do kontuaru i wydyszał mu w ucho: — Co mam powiedzieć „Marszandowi”? — Wiadomość jest krótka

— twarz pana Tomasz zbliżyła się do oblicza barmana, tak że wyglądali jak bokserzy mierzący się wzrokiem tuż przed gongiem. — Pierwsze tłoczenie „36 widoków góry Fuji” Hokusaiego. Mam powtórzyć? — Obejdzie się — warknął barman. — Jak się z tobą skontaktować? Pan Tomasz wyjął z marynarki notes, zapisał w nim swój numer komórki, wydarł kartkę i położył ją na konturze. — I jeszcze jedno — rzekł. — Czekam tylko do jutra. Kartka zniknęła w monstrualnej dłoni. Twarz barmana nieco się odprężyła.

— Napijecie się jeszcze czegoś? — zapytał. — Dolewasz za dużo wody do spirytusu — rzucił pan Tomasz przesuwając musztardówkę po ladzie w stronę barmana. Potem obrócił się na pięcie i ruszył do wyjścia. Szedł prosto, ale nawet gdyby się chwiał i tak nikt by tego nie zauważył. Bywalcy spelunki zdawali się już nie pamiętać o incydencie sprzed kilku minut i wrócili do swych zajęć, swego jedzenia i swych napitków. Opuściliśmy podwórko, przeszliśmy przez ulicę i dotarliśmy na niewielki skwer, gdzie na ławeczkach wygrzewały się emerytki ze swoimi

psami. Mijaliśmy właśnie pierwszą ławkę, kiedy pod panem Tomasz ugięły się nogi i opadł ciężko na siedzisko. — No, Pawle — rzekł nieco bełkotliwie, odchylając głowę do tyłu i mrużąc oczy. — Jeśli ktoś nam kiedyś zarzuci, że nasza praca jest łatwa i przyjemna, już ja będę wiedział, co mu odpowiedzieć! „Marszand” odezwał się po trzech godzinach. Chciał się spotkać od razu, ale pan Tomasz umówił nas na wieczór. Musieliśmy doprowadzić się do porządku, a poza tym należało, jak to określił szef „zaostrzyć jego ciekawość”, by „osiągnąć przewagę negocjacyjną”.

Tak więc punktualnie o dwudziestej zaparkowaliśmy wielkiego, czarnego chryslera przed willą jednego z królów warszawskiego półświatka. Wóz pożyczył nam na ten wieczór znajomy, któremu pomogliśmy odzyskać kiedyś kilka rysunków Wyspiańskiego z rąk nieuczciwego antykwariusza. Piętrowy dom, trzeba to przyznać „Marszandowi”, został zaprojektowany przez mistrza. Nie miał w sobie nic z, tak powszechnych w naszym kraju, potworków, których właściciele chcą połączyć w jednej bryle antyczną świątynię, szlachecki dworek i średniowieczny zamek. Powstała pod niewątpliwym wpływem prac wielkiego

francuskiego architekta Le Corbusiera willa zachwycała równowagą proporcji, pięknie dobraną paletą odcieni beżów i łukowatym balkonem, wspartym na cienkich, białych „nóżkach”. Nawet ogrodzenie wykonano ze smakiem. Pomiędzy smukłymi, białymi słupami umieszczono czarne pręty z tytanu zaostrzone oczywiście u góry. Po dyskretnie oświetlonym trawniku przed domem przechadzali się ubrani w garnitury ochroniarze. Niektórzy z nich prowadzili na smyczach czarne dobermany. — Czuję się jakbym wylądował w Beverly Hills, a nie Wilanowie — szepnął pan Tomasz, gdy

szliśmy po wysypanym żwirkiem podjeździe do głównego wejścia. Wkraczając do środka, musieliśmy przejść przez bramkę, jaką sprawdza się pasażerów na lotnisku i oddać bagaż (składała się na niego tylko amarantowa teczka z japońskim ideogramem, w której znajdowały się prace Hokusaiego, pożyczone od tego samego kolekcjonera, który użyczył nam samochodu) w ręce dyskretnych i uprzedzająco grzecznych pracowników ochrony. Potem, w towarzystwie kamerdynera, weszliśmy na piętro po skręconych jak ślimak schodkach. — Ciekawe, gdzie te jego wspaniałości? — wyszeptał z

powątpiewaniem pan Tomasz, gdy wspinaliśmy się po beżowym dywanie. — Jak na razie nie widziałem ani jednego dzieła sztuki... — Może trzyma wszystko w piwnicy? — rzekłem, ale w tym samym momencie dotarliśmy do szczytu schodów i zrozumiałem, że nie mam racji. Pokój, a właściwie sala zajmująca całe piętro, zdolna byłaby wprawić w zazdrość niejednego kustosza. Naprzeciw schodków, na czarnym, matowym prostopadłościanie ustawiono antropomorficzną rzeźbę Henry'ego Moora, która, w miarę wchodzenia po schodach wyłaniała się niczym góra

ponad horyzontem, którą stanowiła podłoga. Na krótszej ze ścian po prawej zawieszony był Picasso z okresu klasycznego. Dłuższe ściany stanowiły swe przeciwieństwo. Ta po lewej, od ulicy była pozbawiona okien, ta z prawej, cała była oknem, wychodzącym na japoński ogród. Po lewej znajdowało się sześć arcydzieł. Na przemian rzeźba i obraz. Najpierw klasyczna, grecka Wenus bez nogi i jednej dłoni, z odrąbanym nosem. Dalej Madonna z Dzieciątkiem, której rysy świadczyły, że wyszła spod pędzla Boticellego lub któregoś z jego uczniów. Za Botticellim barokowy święty w marmurze z twarzą wzniesioną w

ekstazie ku niebu, następnie jedna z niezrównanych niderlandzkich martwych natur, dalej filigranowa rzeźba, której nerwowa faktura zdawała się wskazywać, że ukształtowała ją ręka Camille Claudel. Na koniec tego szeregu arcydzieł niewielka grafika Cezanne'a. Po prawej, pod oknem, dwa niezwykle wygodne fotele Corbusiera, na których można położyć się niczym na łóżku i odpocząć. Pracownia pana domu znajdowała się naprzeciw wejścia, pod drugą z krótszych ścian. Duże klasyczne biurko, przed nim dwa corbusierowskie kubiki — czarne fotele w kształcie sześcianu, skóra i nikiel. Za biurkiem skórzany

fotel z wygodnym oparciem, za fotelem trzy japońskie grafiki, których autorów rozpoznałem po stylu: Hokusai, Hiroshige, Hokusai. Jakby tego było mało, z sufitu zwieszał się jeszcze zwiewny, pozostający w nieustannym ruchu, rozłożysty mobil Alexandra Cartera. Lotki, stateczniki, skrzydełka podobne do liści za pomocą dram połączono w piętrową konstrukcję, przypominającą jakiś fantastyczny sterowiec. Zdziwiłem się. Po pierwsze: nieczęsto spotyka się w naszym kraju ludzi kolekcjonujących zagraniczne dzieła sztuki. Wolimy naszych Kossaków, Wierusza–Kowalskiego i

Brandta od Picassa, Cezanne'a i Rodina. Po drugie: w aranżację wnętrza włożono naprawdę wiele wysiłku. Każdy element niezwykle eklektycznego wystroju idealnie współgrał ze sobą, tworząc jednolitą i fascynującą kompozycję. — Proszę bliżej — odezwał się od strony biurka młody, dźwięczny głos. To był „Marszand”. Człowiek, którego próbowała wsadzić do więzienia specjalna grupa CBŚ, nie wyglądał na przestępcę. Był ubrany w elegancki, może nieco ekstrawagancki garnitur od Lagerfelda, który doskonale podkreślał jego wysportowaną sylwetkę. Idealnie wygolona twarz ze snobistycznymi

bokobrodami po obu stronach wyglądała sympatycznie i inteligentnie. Na pierwszy rzut oka miał niewiele powyżej trzydziestki. Siedział za biurkiem i podpisywał jakieś dokumenty. Po obu stronach biurka stali wyprostowani i wpatrzeni w dal ochroniarze, przypominający dwa posągi. — Proszę spocząć — wskazał nam sześcienne fotele przed biurkiem, nie odrywając się od pracy. — Za sekundkę skończę i porozmawiamy... Chwilę to trwało, ale w końcu ostami dokument został podpisany i „Marszand” spojrzał na nas zielonymi,

błyszczącymi inteligencją oczami kota. Przeszedł mnie dreszcz niepokoju. — Chciałbym obejrzeć grafiki — uniósł się nieco na krześle i wyciągnął rękę w kierunku amarantowej teczki, która spoczywała na kolanach pana Tomasza. Szef, jak zahipnotyzowany, podał mu „36 widoków góry Fuji”. „Marszand” usiadł, z namaszczeniem rozwiązał sznurki i otworzył teczkę. Jego zachwyt i podniecenie zdradzało tempo, w jakim unosiła się klatka piersiowa pod jedwabną koszulą. — Arcydzieło — wyszeptał po kwadransie ostrożnego

przekładania kartek. — W dodatku jest szansa, że tych stronic dotykał sam Hokusai... Zamilkł na kolejny kwadrans, a my nie śmieliśmy mu przerywać. Autentyczny podziw i atencja dla dzieła sztuki, nie mająca w sobie nic ze snobizmu, o który podejrzewał „Marszanda” komisarz Jarzębski, zrobiła na nas wrażenie. Człowiek siedzący po drugiej stronie biurka, chociaż był naszym przeciwnikiem i stał po drugiej stronie barykady, był nam bliższy niż niejeden policjant. Na pierwszy rzut oka widać było, że tu nie chodzi o pieniądze... — „36 widoków góry

Fuji” już za życia autora zyskało ogromną popularność — przemówił w końcu nieco nie na temat. — Wydawca nakłonił go, by na potrzeby dodruku przygotował dziesięć nowych grafik. Artysta się zgodził. Jest wśród tych dodatkowych prac jedna, która idealnie oddaje naszą sytuację — „Marszand” obniżył i ściszył głos, nasycając go jednocześnie drwiną i groźbą. — Mówię o „Podróżnikach przekraczających rzekę Oi”. — podniósł głowę znad grafik i wysunął ją do przodu, co, razem z jego niesamowitymi oczami, potęgowało wrażenie, że patrzy na nas ogromny kot. — Grafika ta przedstawia ludzi

przeprawiających się w obie strony przez spieniony nurt rzeki Oi. Jak każdy genialny artysta, Hokusai wykorzystuje w swej sztuce niedomówienie. Scena została uchwycona w najbardziej dramatycznym momencie. Nie wiadomo, co stanie się za chwilę. Czy ludzie, dźwigający lektyki i tragarze z samurajami na plecach dotrą do bezpiecznego brzegu, a może zjawi się nagle fala, która zmiecie ich wszystkich i potopi w odmętach rzeki? — Nie rozumiem, co to ma wspólnego z naszą sytuacją? — żachnął się pan Tomasz. — Jeszcze jak pan rozumie — z ust „Marszanda” wydobył się

stłumiony dźwięk, przypominający chichot. — Nie takie zagadki pan rozwiązywał, Panie Samochodzik. Poczułam jak krew odpływa mi z twarzy. Pan Tomasz też zrobił się biały. — Naprawdę sądziliście, że dam się nabrać na ten dziecinny fortel? Za barem w „Pokusie” umieściłem aparat fotograficzny. Tak na wszelki wypadek. Dzięki temu mogę zobaczyć, kto mi składa propozycje. Na dostarczonym mi dziś po południu zdjęciu od razu rozpoznałem sławnego Tomasza N. N. i jego nieodłącznego towarzysza, Pawła Dańca. Znanych w całej Polsce i, jak się okazuje mocno przereklamowanych, pogromców

złodziei dzieł sztuki — drwił bez litości „Marszand”. — Naprawdę, panowie, spodziewałem się po was czegoś bardziej finezyjnego... Ręka Pana Samochodzika zrobiła ruch w kierunku teczki, ale przeciwnik był szybszy. Przysunął grafiki do siebie, zawiązał sznurki i podał teczkę ochroniarzowi. Goryl przycisnął bezcenny pakunek do piersi i znów zastygł jak rzeźba. Wstałem z krzesła i zrobiłem krok w kierunku przestępcy za biurkiem. Ochroniarz, który miał wolne ręce odsłonił tylko połę garnituru. Błysk światła na polerowanej stali sprawił, że usiadłem. — Teraz możemy

porozmawiać szczerze — powiedział „Marszand” zapalając cienkiego papierosa. — Czemu zawdzięczam waszą wizytę? — Wiemy, że jesteś zamieszany w kradzież z Desy na Marszałkowskiej i, że masz coś wspólnego z nielegalną wymianą skarbu polskiej kultury — wypalił pan Tomasz. „Marszand” był niezłym aktorem. Przekonująco uniósł do góry brwi i przybrał pozę niewiniątka. — Nie mam pojęcia o czym mówisz, dobry człowieku — rzekł tonem urażonej niewinności. — Wiem za to — jego twarz znów zrobiła się groźna — że właśnie mnie obraziłeś i nie mamy

o czym więcej rozmawiać. Bolku — skinął na jednego z ochroniarzy — pokaż panom drogę do drzwi. — Oddaj grafiki — pan Tomasz wstał i spojrzał wyzywająco na „Marszanda”. — O nie — uśmiechnął się bandyta — biorę je w zastaw. Na wypadek, gdybyście planowali zrobić coś głupiego. Możecie się nie bać. U mnie będą bezpieczne. Nie grozi im, że wpadną w płomienie, zaleje je woda albo zostaną pocięte na kawałki — wymieniając nieszczęścia, które na pewno nie spotkają teczki Hokusaiego, jego głos przybrał ostrzegawczy ton. — A teraz, żegnam, panowie... —

powiedział i z wielkim zainteresowaniem zaczął przeglądać jakiś stary katalog aukcyjny. Cóż było robić. Jak niepyszni opuściliśmy willę „Marszanda”. — I co ja teraz powiem panu Dominiakowi! — rozpaczał Pan Samochodzik wyjeżdżając na główną uliczkę willowej dzielnicy. — Okazał mi wielkie zaufanie, pożyczając teczkę Hokusaiego, a ja go zawiodłem. Chyba robię się za stary na tę zabawę, Pawle. Czas pomyśleć o emeryturze... — Wbrew pozorom udało nam się czegoś dowiedzieć, panie Tomaszu. — Ciekawe czego?!

— „Marszand” może być sobie wykształcony i mieć świetny gust, ale jest przestępcą. To jego pierwsza natura i jak dla wielu innych bandytów, ścieżka bezprawia jest dla niego tylko środkiem do innego celu. — A jakiż to niby cel? — gorycz porażki wyraźnie zaćmiła umysł mego szefa. — On pragnie poklasku, chce być podziwianym, chce czuć się kimś wyjątkowym. Najpierw zaspokajał tę swoją potrzebę, wodząc za nos CBŚ. Zdobywszy fortunę, zainwestował ją w dzieła sztuki, ale ponieważ jego majątek był „brudny”, sława miała skazę. Żeby znowu poczuć się kimś ważnym,

zaangażował się w jakąś nową złodziejską aferę. Potwierdził to, biorąc od nas „zastaw”. Nie rozumie pan, że on nas w ten sposób zaprosił do gry. „Marszand” chce, byśmy byli jego publicznością. Chce mieć przed kim wyciągnąć królika z kapelusza! — Sporo ryzykuje... — Dla takich ludzi jak on bez ryzyka nie ma zabawy. — Co w takim razie powinniśmy zrobić? — pan Tomasz chyba już przekonał się do mojej teorii. — Przyjąć wyzwanie — rzekłem twardo. — A zaczniemy od poważnej rozmowy z właścicielem „Patyny Wieków”.

ROZDZIAŁ 7. JAK DZIECI • CO MOŻNA ZNALEŹĆ W PUSTYM SKLEPIE • „AMA” I SWASTYKA • CZY KISIELEWKI BYŁ Z NAMI SZCZERY? • PODWÓJNE ŻYCIE GEORGA KNEISELA, CZYLI REWELACJE GENERAŁA • PESYMIZM PANA TOMASZA

— Daliśmy się podejść jak dzieci, Pawle! — powiedział pan Tomasz następnego dnia, stojąc przed „Patyną Wieków”, a raczej tym co z niej zostało. O tym, że był tu kiedyś antykwariat świadczył tylko jaśniejszy ślad nad oknem, gdzie jeszcze dwa dni temu wisiał szyld. Za zamkniętymi na kłódkę drzwiami, do których ktoś przykleił taśmą kartkę z napisem „Do wynajęcia” i numerem telefonu, nie zostało nic z dawnego królestwa Grzegorza Kisielewskiego, czy może raczej Georga Kneisla. Gołe ściany, z których

wystawały gwoździe, parkiet pełen szram od przesuwania mebli, żarówka na kablu zwisająca z sufitu. Drzwi w głębi, prowadzące do kantorka zamknięte na głucho. „Tam pewnie też wyczyścili na błysk” — pomyślałem z goryczą. Niczego nie musieliśmy mówić głośno. Obaj z szefem wiedzieliśmy, że kradzież w Desie była tylko zasłoną dymną, mającą odciągnąć nas od „Patyny Wieków” i umożliwić Georgowi Kneiselowi swobodną ewakuację. Co ukryto w antykwariacie, pozostawało dla nas tajemnicą ale nie budził wątpliwości fakt, że było to coś ważnego.

— Dzwonię do Skorlińskiego — oświadczył po kilku minutach milczenia pan Tomasz. W jego głosie nie było ani śladu zapału. — Może sprawdzisz, czy ludzie którzy wynajmowali ten lokal, wiedzą coś o Kneislu? Skinąłem głową w milczeniu i sięgnąłem po telefon. Okazało się, że antykwariusz zjawił się u właściciela lokalu wczoraj, uregulował rachunki za następny miesiąc (przewidywała to umowa) i bez słowa wytłumaczenia oddał klucze, po czym oddalił się w nieznanym kierunku. Poproszony o to przeze mnie, właściciel przybył na podwórko, gdzie

kiedyś była „Patyna Wieków” mniej więcej w tym samym czasie, co Skorliński w towarzystwie dwóch techników. Uprzejmie otworzył nam drzwi i poszedł sobie, prosząc, by zadzwonić, kiedy skończymy. Technicy, jednym z nich był ten sam, którego spotkaliśmy przed dwoma dniami w Desie, ochoczo zabrali się do pracy w pierwszym pomieszczeniu. — Dobrze, że to nie piekarnia — rzucił złośliwie znajomy technik do pana Tomasza — bo nie zostawiłby pan żadnego materiału dowodowego. Pan Samochodzik puścił to mimo uszu i ruszył razem ze mną i Skorlińskim

do kantorka. Tak jak podejrzewałem i tu Georg Kneisel nie zostawił żadnych śladów swej działalności. Tylko jaśniejsze plamy na zniszczonej wykładzinie z gumoleum pozwalały zorientować się, gdzie wcześniej stały sprzęty. W prawym rogu pokoju pysznił się wielki piec kaflowy. Pan Tomasz podszedł do niego i położył rękę na błyszczącej powierzchni, jakby chciał oprzeć się na chwilę i zebrać myśli. Zamiast tego odwrócił się do nas ze zdziwieniem w oczach. — Jeszcze ciepły — powiedział. Podeszliśmy. Kafle w górnej części pieca wystygły i były nieprzyjemnie

zimne w dotyku, ale środkowa i dolna część promieniowała delikatnym ciepłem. Uchyliłem górnych drzwiczek, ale zaraz musiałem je zamknąć, bo ze szpary posypały się na podłogę szare płatki popiołu. — Zaczekajcie chwilę, panowie — powiedział Skorliński, wyszedł do pomieszczenia, w którym pracowali technicy, i niebawem wrócił z dużą płachtą grubej folii i trzema parami gumowych rękawiczek. Zdjęliśmy marynarki, podwinęliśmy rękawy koszul i zabraliśmy się do pracy. Po otwarciu drzwiczek część popiołu osunęła się na podłogę, resztę wygrzebaliśmy za pomocą pogrzebacza

opartego o piec. Dziesięć minut grzebaliśmy w szarej, miękkiej górce, ale — poza dwoma spinaczami, trzema zużytymi zszywkami i czarną od sadzy monetą jednozłotową — nic nie znaleźliśmy. — Wygląda na to, że udało mu się wszystko spalić — rzekł zawiedzionym tonem Skorliński. — Sprawdźmy popielnik — zaproponował pan Tomasz, któremu wyraźnie wrócił wigor. — Może coś osunęło się tam podczas ładowania pieca? Poszliśmy za jego radą. Skorliński przyniósł nową płachtę, otworzyliśmy małe drzwiczki od dolnej komory,

oddzielonej od górnej stalowym rusztem przypominającym zamknięcie studzienki kanalizacyjnej i wyjęliśmy na folię zawartość popielnika. Pośród szarego pyłu coś bielało! Sięgnąłem po, jak się okazało, kopertę z naklejonym znaczkiem. Dolna jej część, na której kiedyś znajdował się adres, musiała mieć kontakt z ogniem, bo sczerniona, kruszyła się w palcach. Górna część zachowała się w lepszym stanie, ale i ją zdążyły liznąć płomienie, zostawiając na białym papierze smolne ślady, spod których wyzierały tylko dwa czytelne fragmenty: górna część niebieskiego znaczka po lewej i nazwa, która wieńczyła niegdyś wydrukowany

w prawym górnym rogu adres nadawcy. Trzy eleganckie litery układały się w skrót: „AMA”. — Pod te litery można podstawić wszystko — myślał głośno pan Tomasz. — Gdybyśmy chociaż wiedzieli, z jakiego kraju wysłano ten list... Niestety, jeśli nawet na znaczku była jakaś nazwa, to nie da się teraz jej odczytać. Może ultrafiolet by pomógł... — To nie będzie konieczne — odezwał się wesołym głosem generał Skorliński. — Wiem, skąd pochodzi ten znaczek. Policjant uśmiechał się od ucha do ucha, zadowolony, że mógł nas czymś zaskoczyć. Zazwyczaj to my

wprawialiśmy go w osłupienie, podając ustalenia naszych skromnych dwuosobowych śledztw, identyczne z tymi, do których doszła ogromna policyjna machina. Chwilę trwało, zanim generał nacieszył się wyrazem naszych zdziwionych twarzy i przeszedł do wyjaśnień, które czynił ściszonym, tajemniczym głosem: — Panowie o tym nie wiedzą, podobnie zresztą jak koledzy z komendy, ale jestem zapalonym filatelistą Oddaję się tej pasji od wczesnej młodości. Mam naprawdę piękną kolekcję, pokazywałem ją zresztą na kilku wystawach, nawet za granicą.

Staram się być na bieżąco, prenumeruję specjalistyczne gazety i stąd wiem, do kogo należy łysina na tym znaczku. Spojrzeliśmy jeszcze raz na kopertę. Skorliński miał rację! Osobnik na znaczku, kimkolwiek był, miał spore zakola i wolną od włosów część czoła. — W takim razie, kto to jest, panie generale? — zapytał wreszcie Pan Samochodzik. — Książę... — Skorliński nie mógł się powstrzymać od stopniowania napięcia. — Jaki znów książę? — wypalił zniecierpliwiony pan Tomasz. — Nie nosi przecież korony... — Ale w jego żyłach

płynie krew równie błękitna, jak ten znaczek. To obecny władca Monako, książę Albert II Grimaldi, syn Rainera III i Grace Kelly. Niestety, generałowi nie dane było w pełni nacieszyć się swym tryumfem, bo w tym właśnie momencie do kantorka wszedł nasz znajomy technik i powiedział głosem, w którym dało się wyczuć zadowolenie z dobrze wykonanego obowiązku: — Niełatwo znaleźć coś w pustym pokoju — zaczął tajemniczo. — Ale w końcu się udało... Powiódł nas w lewy róg pomieszczenia, gdzie klęczał jego kolega, dokładnie badający podłogę.

— Gdybyśmy mieli trochę więcej czasu, bylibyśmy w stanie odtworzyć ze śladów na parkiecie, co i w jakiej kolejności stąd wynoszono — pochwalił się technik. — No, ale nie o to przecież w tym wypadku chodzi... Proszę spojrzeć — wskazał na niewielkie wgniecenie w desce parkietu — ten niezwykły ślad powstał, kiedy opuszczono w tym miejscu ciężką szafę... — Co w tym niezwykłego? — zdziwił się Skorliński. — W momencie, gdy opuszczano szafę, znalazł się pod nią inny przedmiot, który, przygnieciony ciężarem mebla, zostawił wyraźny ślad.

— Udało się go wam odtworzyć? — Oczywiście, generale. Wystarczyło przyłożyć papier i zarysować go ołówkiem. To jak w tej dziecinnej zabawie z odrysowywaniem monet... — Pokazało się coś konkretnego? — niecierpliwił się policjant. — I to jeszcze jak konkretnego — technik z zadowoleniem podał Skorlińskiemu kartkę papieru. Spojrzeliśmy i jak na komendę westchnęliśmy ciężko. Na papierze widać było wyraźnie wygięte w łuki, równe ramiona krzyża.

W ich środku zaś, odbitą najwyraźniej, przekrzywioną o 45 stopni w stosunku do starożytnego oryginału, hitlerowską swastykę. — AMA — pan Tomasz powtarzał na głos to, co wpisywał w okienko przeglądarki. — Monako... — stuknął w enter, odwrócił się i powiedział: Mieliśmy szczęście, że generał interesuje się znaczkami. Dzięki niemu wyjęliśmy snopek ze stogu siana, w którym mieliśmy szukać igły. Monako to małe księstwo. — Są wyniki — zrobiłem ruch głową w stronę ekranu. Szef wpatrzył się w nasz

ministerialny monitor, zasłaniając mi widok. Siedziałem na starym, wysłużonym fotelu ustawionym naprzeciwko komputera. Miodowe światło zachodzącego słońca wpadało przez okno, sprawiając, że w niewielkim pomieszczeniu zrobiło się przytulne. Kotłujące się w głowie myśli nie pozwalały poddać się tej atmosferze. — No tak — mruczał pan Tomasz, manipulując energicznie myszką. — To sporo wyjaśnia. AMA to skrót od Art Mediation Agency — powiedział, a ja, zaciekawiony podniosłem się z fotela, stanąłem za szefem i spojrzałem na stronę wymienionej firmy.

Krótka notka pod obrazkiem przedstawiającym załadunek obrazów do sporej ciężarówki informowała, że AMA od wielu lat zajmuje się pośrednictwem w handlu dziełami sztuki i że jej klientami są zarówno prywatni kolekcjonerzy, jak i wielkie instytucje z Christie's i Sotheby's na czele. — Nie sądzę, żeby firma handlująca z Christie's wplątała się w aferę z nielegalnym towarem — rzekłem z wątpliwością w głosie. — Firma może nie — pan Tomasz nie dał się zbić z tropu. — Ale w każdym stadzie jest czarna owca — dodał i kliknął myszką na linku „O nas”. — Ciekawe, ilu pracowników

zatrudniają... Wyświetliła się strona z danymi o AMA. — Pięciuset ludzi! — westchnąłem i opadłem na fotel. — Przecież nie pojedziemy do Monako i nie zaczniemy ich przesłuchiwać. Nie jesteśmy nawet z policji. Szef myślał przez chwilę, potem wstał z fotela i bez słowa poszedł na drugą stronę pokoju, żeby nastawić wodę na herbatę. Nie odezwałem się, bo widziałem po jego minie, że nadszedł jeden z tych momentów, w których pan Tomasz w skupieniu przeżuwa wszystko co zaszło i porządkuje fakty, by potem zdecydować, jakie kroki przedsięwziąć.

Bezprzewodowy czajnik błyskawicznie dostarczył nam wrzątku i zasiedliśmy przy biurku pana Tomasza. On na swoim fotelu, ja na krześle dla interesantów. Szef wyjął z przybornika długopis i, bawiąc się nim bezwiednie, podsumował śledztwo. — Mamy mało danych, ale musimy spróbować zbudować jakąś hipotezę. „Marszand” i Kneisel organizują wymianę dwóch dzieł sztuki. Jednym z nich jest prawdopodobnie „Portret młodzieńca” Rafaela. Ucieczka Kneisela i nazistowski symbol znaleziony w porzuconym antykwariacie tylko potwierdzają to przypuszczenie. Myślę, że Kisielewski ma dostęp do

obrazu lub, co bardziej prawdopodobne, zna ludzi, którzy są w posiadaniu „Portretu młodzieńca”. Jak myślisz — zapytał nagle pan Tomasz — czy Kneisel był z nami szczery? — Jego ucieczka jest chyba wystarczającym powodem, żeby nie wierzyć w ani jedno jego słowo. — Obserwowałem go dokładnie podczas tamtej rozmowy i mam wrażenie, że użył starej sztuczki, żeby odwrócić naszą uwagę. Powiedział nam kilka prawdziwych ogólników, jak na przykład tekst o „Świętym Graalu” czy o tym „że w interesach nie ma przyjaźni”. Mówiąc prawdę, łatwiej było mu uniknąć wykonywania gestów,

które świadczą o kłamstwie. Zresztą wiedzieliśmy tak mało, że łatwo mógł nas wodzić za nos. Właściwie tylko jedna informacja zbiła go z pantałyku i zmusiła do kręcenia. — Sprawa „dwóch stolic”... — Otóż to, Pawle. Jego dotychczasowe gładkie, szybkie i prawdziwe wypowiedzi zamieniły się w jakiś zawikłany bełkot o sporze między mieszkańcami prawo– i lewobrzeżnej Warszawy... Dlaczego mówił właśnie o Warszawie, a nie wymyślił jakiejś innej bajeczki... — Sądzi pan, że przypadkowo wygadał się i jedną z tych

dwóch stolic jest Warszawa? — Tak uważam — potwierdził szef, uroczyście kiwając głową. — Zakładając nawet, że to prawda — powiedziałem ostrożnie — ciągle nie wiemy, jaka miałaby być rola stolicy naszego kraju w intrydze „Marszanda”. — Skoro w grę wchodzi arcydzieło klasy Rafaela, możemy przypuszczać, że i drugi z wymienianych przedmiotów będzie niezwykle cenny. Czy „Marszand” posiada przedmiot równej wartości? — zapytał pan Tomasz i od razu sam sobie odpowiedział: — Przy całym szacunku dla jego wspaniałej

kolekcji, Rafael to zupełnie inna, najwyższa liga. Czy przedmiot na wymianę za „Portret młodzieńca” można zdobyć w Polsce? — El Greco, Leonardo, Rembrandt, Memling, Zurbaran — wymieniłem jednym tchem listę autorów najdroższych obrazów w polskich zbiorach. Zgadza się, ale żadne z tych płócien nie znajduje się w Warszawie. Poza tym gdyby złodzieje odważyli się je skraść, mieliby na karku polską policję i niezwykle zawężone pole działania. Co innego, gdyby ukradli coś za granicą... Wówczas Warszawa, gdzie siedzibę ma jeden z organizatorów całego

przedsięwzięcia, „Marszand”, byłaby idealnym miejscem na wymianę. Trzeba więc będzie napisać e–maile do Prado, Luwru, Galerii Trietiakowskiej i wszystkich innych liczących się stołecznych muzeów, że mamy informację o tym, że w najbliższym czasie możliwa jest kradzież jednego z wielkich arcydzieł. — Pewnie nie potraktują tego poważnie — wtrąciłem się. — Takie informacje muszą do nich docierać codziennie. — Ale naszym obowiązkiem jest zawęzić pole manewru przestępców. Trudno powiedzieć, gdzie, kiedy i czy w ogóle

zaatakują, ale jest szansa, że któryś z kustoszy weźmie sobie nasze ostrzeżenie do serca i zdoła spłoszyć lub schwytać złodzieja wysłanego przez „Marszanda”, bo, jak przypuszczam, to do niego należy zdobycie przedmiotu na wymianę. — Zostaje jeszcze AMA. — Podejrzewam, że ktoś stamtąd mógł być pośrednikiem między „Marszandem” a mocodawcami Kneisla. Praca w takiej agencji pozwala zdobyć kontakty, niekoniecznie z uczciwymi ludźmi. Rozległo się pukanie do drzwi. — Proszę — powiedział pan Tomasz i zza drzwi wychyliła się

wąsata twarz Skorlińskiego. — Macie Kneisla? — zapytał pan Tomasz z nadzieją w głosie. — Jeszcze nad tym pracujemy. Udało się nam za to zdobyć trochę informacji — powiedział generał wchodząc. — Kawy? — zapytał szef. Generał usiadł za biurkiem na dostawionym krześle, położył przed sobą grubą teczkę i z wdzięcznością przyjął parującą filiżankę. Zamoczył wąsy w kawie, odłożył naczynie na bok i powiedział: — Nie docenialiśmy go. Popytaliśmy gdzie trzeba, pogrzebaliśmy z pomocą CBŚ w archiwach Interpolu i

oto efekt — wskazał na teczkę, z którą przyszedł. — To są akta skromnego antykwariusza z Pragi? — zdziwiłem się. — Dokładnie rzecz biorąc, wszystko co do tej pory znaleźliśmy, a nadal szukamy... — westchnął policjant. — Grzegorz Kisielewski prowadził podwójne życie, panowie. Miał dwa paszporty — polski i niemiecki. Ten drugi wyrobił sobie, zanim zmienił nazwisko. Grzegorz Kisielewski mieszkał i pracował w Polsce, prowadząc przykładne życie skromnego obywatela. Podczas, gdy Georg Kneisel działał na Zachodzie.

— Robił coś niezgodnego z prawem? — Nikt go nigdy za rękę nie złapał, ale nazwisko Kneisel przewija się bardzo często w aktach kilku europejskich policji, a nawet Interpolu. Zazwyczaj występował jako świadek, ale dwa czy trzy razy był podejrzanym. — O jakich sprawach pan mówi? Skorliński uśmiechnął się tajemniczo i powiedział: — Zawsze chodziło o kradzież dzieł sztuki i zabytków. Słuchaliśmy w napięciu. Generał, zadowolony z efektu, mówił dalej:

— Najciekawsze jednak, że aż w osiem spraw zamieszane były rozmaite organizacje neonazistowskie. — To by wyjaśniało, skąd w „Patynie Wieków” wzięła się swastyka — wtrąciłem. — Interesujący jest rozrzut kradzieży — mówił dalej Skorliński — od próby wyniesienia z muzeum kilku faszystowskich odznaczeń aż do usiłowania zagarnięcia bezcennego archiwum krzyżackiego, które w czasie wojny zostało wywiezione z Krakowa. — Pewnie ci fanatycy uważają że obecny rząd niemiecki prowadzi zbyt ugodową politykę wobec Polski i nie jest godnym, by

przechowywać skarby Wielkiej Rzeszy — żachnął się pan Tomasz. — Ale to co pan mówi, potwierdza teorię, którą wysnuliśmy, zanim pan przyszedł... — dodał i wprowadził generała w nasze wcześniejsze rozważania. — Najgorsze jest to, że nie wiemy, gdzie i kiedy uderzą — westchnął w podsumowaniu Skorliński. — Na szczęście mamy chyba z głowy Kneisla. Rozesłaliśmy za nim listy gończe po całym kraju i Europie, więc gdziekolwiek się schował, raczej nie będzie stamtąd wychylał nosa. No, muszę wracać do komendy — Skorliński dopił kawę i wstał. — Na razie nic więcej nie jesteśmy w stanie zrobić.

Oczywiście musimy trzymać rękę na pulsie. Panowie będą przeglądać gazety, a ja i moi chłopcy policyjne akta. Komisarz Jarzębski z CBŚ też wie o sprawie „Rafaela” i bardzo się zaangażował, więc możemy liczyć także na jego pomoc. Musimy być dobrej myśli i liczyć, że coś naprowadzi nas na właściwy trop, zanim przeciwnik wykona następny ruch. — Oby nie mógł po nim powiedzieć: „szach–mat” — rzekł pan Tomasz gorzko, podając Skorlińskiemu rękę. Potem opadł ciężko na fotel, lekko opuścił głowę i zagłębił się w niewesołych rozmyślaniach.

ROZDZIAŁ 8. PO OMACKU • WYKŁAD O RAFAELU • KOBIETA O POFALOWANYCH WŁOSACH • SZALEŃSTWO TOMMASA • WRÓG ODSŁANIA KARTY • KŁÓTNIA • ZAGADKA DWÓCH STOLIC ROZWIĄZANA • WEZWANIE

Przez następne półtora tygodnia błądziliśmy po omacku. Każdego dnia z samego rana odbierałem w recepcji ministerstwa metrowej wysokości, ważący przynajmniej piętnaście kilogramów stos gazet w różnych językach i szedłem z nim schodami na pierwsze piętro, skręcałem w lewo korytarzem i pukałem lekko czubkiem buta w dolną część drzwi pana Tomasza, który czekał już na mnie z zaparzoną kawą. Dzieliliśmy gazety po połowie i siadaliśmy do trzygodzinnej dokładnej lektury. On za biurkiem, ja w starym fotelu pod oknem. Następne dwie godziny zajmowało nam

sprawdzenie stron internetowych poświęconych handlowi dziełami sztuki i tych, które odnotowywały skradzione i zaginione arcydzieła, po to, by każdy handlarz, do którego trafi nieznany obraz mógł sprawdzić, czy nie pochodzi on z kradzieży. Nasiadówki te były nieustanną huśtawką emocji, rozpiętą między dwoma skrajnościami: radosną ekscytacją gdy któryś z nas natrafił na tekst o kradzieży z muzeum (wiem, jak dziwnie to brzmi, gdy wychodzi spod pióra człowieka, który całe życie poświęcił ściganiu złodziei dzieł sztuki) i rozczarowaniem, gdy okazywało się, że muzeum nie znajdowało się w stolicy,

obraz był pośledniej wartości, złoczyńców schwytano, a płótno wróciło na salę wystawową. Dzień, w którym wróg odkrył karty, rozpoczął się podobnie. Przyjechałem do ministerstwa, zaparkowałem wehikuł i ruszyłem w kierunku recepcji. Od razu jednak wiedziałem, że czeka mnie jakaś niemiła niespodzianka, bo na biurku w holu ministerstwa nie dostrzegłem stosu świeżej prasy. Zamiast tego obok wielkiego stołu czekał na mnie Alfred Kobyłka, złośliwy pracownik Departamentu Finansowego, zatrudniony w ministerstwie dzięki znajomościom, który, kierowany urażoną dumą detektywa–nieudacznika, nieustannie

snuł intrygi mające na celu usunięcie pana Tomasza i mnie z Departamentu Ochrony Zabytków, a następnie przejęcie tam władzy. — Szukasz tu czegoś? — zapytał dostrzegłszy, że się rozglądam. Zignorowałem zaczepkę. — Pani Haniu — zwróciłem się do recepcjonistki. — Gdzie jest dzisiejsza prasa? Kobieta była lekko wystraszona. Czerwieniąc się podniosła oczy na Kobyłkę. — Niech się pani mu nie tłumaczy — wtrącił się Alfred. — Z największą przyjemnością wyjaśnię wszystko panu Dańcowi.

— A więc to twoja sprawka — zrobiłem krok w kierunku Kobyłki, patrząc mu w oczy. — Te gazety potrzebne nam są do pracy! — Ciekawa wymówka, ale mamy kryzys, a tylu tytułów co wasz Departament nie zamawiają chyba nawet w Ministerstwie Spraw Zagranicznych... — Idę do ministra — rzuciłem mu w twarz. — Możesz iść nawet do premiera — złośliwy uśmiech świadczył, że Kobyłka ma niezłą zabawę. — Ale nie wróżę ci wielkiego powodzenia. Pan minister podpisał wczoraj budżet na przyszły miesiąc i, niestety, cofnięto wam prenumeratę tych

wszystkich „Heraldów” i „Timesów”. Ale nie martw się, ciągle zamawiamy dla was tabloidy... — wskazał na trzy cienkie gazetki z wielkimi zdjęciami na pierwszych stronach. — Przecież wasz Departament żyje prawie tym samym — kradzieże, rozboje, skandale. Miałem ochotę zrobić Kobyłce poglądową lekcję na temat rozboju, ale zdusiłem gniew i najspokojniej jak umiałem wszedłem po schodach, czując na plecach jego wzrok. Doszedłem do końca korytarza, nacisnąłem klamkę gabinetu pana Tomasza i wtedy tłumiony gniew wybuchnął z całą siłą. — Co za gnida! — syknąłem przez zęby, zamykając z

trzaskiem drzwi. — Rozmawiał pan dzisiaj z Kobyłką? — zapytałem nieco obcesowo pana Tomasza, który najspokojniej w świecie siedział w fotelu i, popijając kawę z filiżanki, czytał lokalny dodatek do jednego z głównych krajowych dzienników. Ze zdziwieniem dostrzegłem, że szef ma na sobie najlepszy garnitur. W powietrzu wisiał ciężki zapach eleganckich perfum. — Miałem niestety tę wątpliwą przyjemność — rzekł odkładając gazetę. — Ale ponieważ trochę się mnie boi, nie był zanadto złośliwy. Widzę za to, że tobie dostała się porcja

jadu, której zaoszczędził mnie... — Nie możemy tego tak zostawić! — byłem tak zdenerwowany, że zamiast usiąść przeszedłem kilka razy długość gabinetu. — Kobyłka przeszkadza nam w pracy! — Uspokój się, Pawle, i wypij swoją kawę, zanim zupełnie wystygnie — pan Tomasz przesunął moją filiżankę na sam brzeg stołu. — Poza tym za chwilę wychodzimy... — szef uśmiechnął się tajemniczo. — Myślałem, że będziemy kontynuować nasze poszukiwania... — I w pewnym sensie tym właśnie się dzisiaj zajmiemy. Tyle że w terenie — pan Tomasz położył obok

kawy gazetę, którą przed chwilą czytał i postukał palcem w jakiś artykuł i tak już zaznaczony czerwonym flamastrem. — W terenie? — ciekawość zwyciężyła gniew. Usiadłem na krześle dla interesantów, łyknąłem zimnej kawy i spojrzałem na niewielki tekst. ZNAWCZYNI RAFAELA W WARSZAWIE Paola Gandolfini, światowej sławy ekspert od malarstwa włoskiego renesansu, wygłosi dziś na Uniwersytecie Warszawskim wykład pt.: „Portret w twórczości Rafaela Santi”. — To niecodzienna okazja, by posłuchać jednej z największych

znawczyń tematu — zachęca profesor Grzegorz Tomkowski, kierownik Instytutu Historii Sztuki, na którego zaproszenie odbywa się wizyta. — Pani profesor ma nie tylko wielką wiedzę, ale potrafi przekazać ją z niezwykłą swadą — dodaje. Profesor Gandolfini na co dzień — Podejrzewa ją pan? — zapytałem. Prowadzi zajęcia z historii sztuki na Uniwersytecie Bolońskim, najstarszej uczelni zachodniego świata. Jest także autorką czterech monumentalnych monografii poświęconych najwybitniejszym twórcom włoskiego renesansu: Bramantemu, Leonardowi da Vinci, Michałowi Aniołowi i

Rafaelowi. Warszawski wykład będzie początkiem kilkudniowego pobytu Paoli Gandolfini w Polsce. Oprócz stolicy badaczka odwiedzi także Poznań, Wrocław, Gdańsk i Kraków, gdzie odbierze tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Trasę zakończy drugi wykład w Warszawie. Zaproszenia można jeszcze odebrać w Instytucie Historii Sztuki. Początek wykładu w południe. — Skądże znowu! — żachnął się szef. — Uważam tylko, że powinniśmy trochę się podszkolić w temacie, który nas teraz zajmuje... — Oj, panie Tomaszu! —

pogroziłem mu żartobliwie palcem. — Znam tę minę... I jestem pewien, że nie chodzi tu wcale o Rafaela Santi... — No cóż, spotkałem kiedyś Paolę, to znaczy profesor Gandolfini na sympozjum — bąknął Pan Samochodzik, piekąc raka. — Ale to stare dzieje... O Boże! — teatralnym gestem sprawdził godzinę na zegarku — już wpół do dwunastej, a my musimy jeszcze odebrać zaproszenia od profesora Tomkowskiego! Sala był prawie pełna, ale nie nabita po brzegi. Usiedliśmy z tyłu. Za stolikiem pokrytym zielonym suknem siedział profesor Tomkowski, dwie kobiety z

Rady Wydziału i Paola Gandolfini. Na pierwszy rzut oka i z tej odległości trudno było stwierdzić, ile ma lat. Burza kręconych, czarnych włosów opadała na dużą, opaloną twarz o rzymskich rysach. Kiedy, przywitana przez dziekana, wstała i zdecydowanym krokiem bizneswoman podeszła do pulpitu okazało się, że oprócz czarnego żakietu, ma na sobie spódnicę, która niebezpiecznie, jak na akademickie standardy, zbliżała się do rozmiaru mini. Gdyby sądzić ją po samej sylwetce, nie można by jej dać więcej niż trzydzieści lat. — Pańska znajoma została profesorem w bardzo młodym wieku,

panie Tomaszu — powiedziałem z uznaniem. — Och, Paola ma prawie pięćdziesiąt lat — wypalił szowinistycznie szef. — Ale trzyma się świetnie. To niezwykła kobieta. Ponieważ studenci siedzący przed nami obrócili się i spojrzeli z naganą na Pana Samochodzika, postanowiłem nie drążyć tematu. Zresztą zaczynał się wykład. Jak to zapowiedziała gazeta, Paola Gandolfini poświęciła wykład portretom Rafaela. Za pomocą slajdów przedstawiła ewolucję od nieco konwencjonalnych dzieł z początku pobytu we Florencji, poprzez tworzone

pod silnym wpływem Leonarda da Vinci młodzieńcze portrety kobiet z ostatnich lat pobytu w rodzinnym mieście Dantego i realistyczne portrety rzymskie malowane w przerwach podczas pracy nad freskami w watykańskiej Stanzy Heliodora, gdzie odbywały się wówczas papieskie audiencje (wśród omawianych dzieł znalazł się „Portret młodzieńca”, któremu pani profesor poświęciła szczególnie dużo uwagi, przywołując obszernie historię jego zniknięcia i poszukiwań) aż do pochodzącego z lat 1515–1516 portretu Baldassare Castiglionego (autora sławnego „Il Cortegiano”, w którym opisał on jak powinien wyglądać ideał dworzanina

doby renesansu) i obrazu „La Fornarina”, przedstawiającego partnerkę życiową Rafaela. Pierwszy obraz jest nietypowy dla twórczości Santiego. Niemal chromatyczna paleta i niezwykły, momentami „szorstki”, realizm antycypują już barok. „La Fornarina” jest podobnie oszczędna w szafowaniu błękitami, czerwienią i żółcią a dynamizmu, pozornie statycznemu przedstawieniu, dodaje mocny kontrast ciemności nocnego ogrodu i bieli ciała modelki. Trzy kwadranse minęły szybko i pani profesor przeszła do podsumowania: — Zachwycając się

„Szkołą Ateńską”, Madonną z Dzieciątkiem, zwaną „Piękną ogrodniczką” czy „Przemienieniem Pańskim” pamiętajmy, że Rafael nie był li tylko malarzem wskrzeszającym świetność antyku, twórcą zachwycających Madonn i monumentalnych scen biblijnych, ale także, jak kazała maksyma Terencjusza, o tym, że nic co ludzkie nie może być człowiekowi obce, świetnym psychologiem, który potrafił odczytać z ludzkiej twarzy najskrytsze pragnienia, troski i tajemnice duszy, by później niezawodną ręką uzbrojoną w pędzel przenieść je na powierzchnię swych obrazów, unieśmiertelniając za jednym

zamachem zarówno rysy modela, jak i cały świat jego wewnętrznych przeżyć. Rozległy się gromkie brawa i jakiś młody student podbiegł z naręczem róż, które profesor przyjęła, odwdzięczając się pocałunkiem w oba policzki. Student, z różowymi pieczątkami w kształcie ust na czerwonej twarzy, zniknął gdzieś jak kamfora, odprowadzany chichotem kolegów. — Idziemy! — zaordynował szef, nie zważając na to, że do pani profesor już ustawia się długa kolejka chętnych, by zakupić jej książki leżące w równych kupkach na stole i w kilku kartonowych pudełkach na ziemi, a potem otrzymać autograf.

— Musimy wracać, mamy górę roboty — przemówiłem stanowczo, ale szef już był w połowie drogi do stolika. — Panie Tomaszu! — rzuciłem za nim desperacko i ruszyłem w jego stronę. Staliśmy przynajmniej pół godziny, zanim Pan Samochodzik zaopatrzył się w cztery opasłe tomiska poświęcone największym mistrzom renesansu (każde po dwieście złotych!) i następny kwadrans, zanim przyszła nasza kolejka, by dostać autograf. Pan Tomasz położył książki przed panią profesor. Paola Gandolfini (która z bliska wyglądała niemal równie młodo co z daleka), sięgnęła po pierwszą,

otworzyła ją na stronie tytułowej i zapytała niskim głosem, podnosząc wzrok na mojego szefa: — Dla kogo... — w tym momencie jej twarz, pogodną i odprężoną przeciął błysk zaskoczenia, za którym niemal natychmiast pojawiło się zrozumienie: — Tommaso! — wykrzyknęła radośnie, wstając z krzesła. Włosy zafalowały na jej głowie jak niespokojne morze w czasie sztormu. — Miło cię znów widzieć! — Paola Gandolfini przechyliła się na stołem i pocałowała bezwolnego pana Tomasza w oba policzki. Twarz szefa przybrała

rozanielony wyraz. — Poczekaj jeszcze sekundę — powiedziała konfidencjonalnym tonem. — Zaraz skończę rozdawać autografy i pójdziemy na kawę. Szef tylko skinął głową i jak posłuszna marionetka, odszedł od stolika i usiadł w pierwszym rzędzie. Nie odrywał oczu od pięknej Włoszki. Specjalistka od Rafaela jeszcze pół godziny podpisywała książki, zanim przysiadła się do nas. — To niezwykle miłe z twojej strony, Tommaso, że kupiłeś moje prace — powiedziała wpisując na każdej z czterech stron tytułowych

dedykacje. Wpisy zaczynały się od słów „Per caro Tommaso N. N.” a kończyły zamaszystą parafką opatrzoną dyskretnym serduszkiem. — Wiesz, jak cenię twoje dokonania, professoressa — wy dukał nieswoim głosem pan Tomasz, a ja pomyślałem złośliwie, że mówi chyba o dokonaniach w dziedzinie fitnessu i terapii botoksem. — Czy będziesz moim cicerone w Warszawie, Tommaso? — pytaniu Paoli towarzyszył intensywny ruch bardzo czarnych i bardzo długich rzęs. — Oczywiście, professoressa! Pokażę ci wszystko. Ale

musimy zacząć od jakiejś kawiarni. Pamiętam, że nie potrafiłaś się wprost obyć bez kawy... — Oddałabym duszę diabłu za filiżankę prawdziwego podwójnego espresso! — kolejne powłóczyste spojrzenie. — W takim razie nie ma czasu do stracenia — pan Tomasz wstał i poszedł do ostatniego rzędu, żeby przynieść swoją teczkę. Paola Gandolfini korzystając z tego, że się oddalił posłała mi spojrzenie, które jasno dawało do zrozumienia, że nie będę mile widzianym kompanem przy kawiarnianym stoliku. Wrócił pan Tomasz. Zapakował

książki do reklamówki, którą wyjął z teczki i zapytał: — Mam nadzieję, że nie będziesz miała nic przeciwko, jeśli pójdzie z nami mój współpracownik? Zobaczysz, że to niezwykle miły i inteligentny chłopak. — Och, oczywiście, że nie — rzęsy pani profesor pracowały pełną parą jakby były wycieraczkami samochodowymi. — Twoi przyjaciele są moimi przyjaciółmi. — Bardzo państwa przepraszam — rzekłem patrząc na zegarek. — Ale muszę wrócić do ministerstwa. Mam ważne spotkanie... — Może jednak pójdzie

pan z nami — rzekła zachęcająco Włoszka. — Ze mną nie można się nudzić. — Och, na pewno nie — żachnąłem się i zaraz zmieniłem ton: — Z wielką przykrością jeszcze raz zmuszony jestem odmówić. Sprawy służbowe. Panie, Tomaszu — zwróciłem się do szefa, którego oczy ciągle nie mogły się oderwać od twarzy badaczki. — Może zabiorę książki pani profesor do ministerstwa. Są hmm... dość ciężkie... — Dziękuję ci, Pawle — rzekł szef wręczając mi reklamówkę, która ważyłaby chyba mniej, gdyby wyładować ją kamieniami. — Na ciebie

zawsze można liczyć. Rozstaliśmy się przed wejściem do Instytutu. Idąc w stronę wehikułu, usłyszałem jeszcze strzępek dyskusji: — A pamiętasz nasz nocny spacer wzdłuż Grand Canale? — dopytywał się pan Tomasz. — Jakże mogłabym zapomnieć... Jego ciemne wody wyglądały zjawiskowo, kiedy sunęły nimi ciemne sylwetki gondoli, z plamami białych koszul gondolierów na rufach... Potem głosy Włoszki i pana Tomasza zagarnął miejski gwar. Położyłem ciężką reklamówkę obok biurka w mojej klitce bez okna na końcu

korytarza i włączyłem bezprzewodowy czajnik. Słuchając jak woda, najpierw delikatnie, a potem gwałtownie bulgocze i szumi, myślałem o tym, czego przed chwilą byłem świadkiem. Znałem słabość pana Tomasza do kobiet. Sam zresztą nie byłem obojętny na wdzięki płci przeciwnej i rozumiałem jego uczucia. Jednak wyrachowanie Paoli Gandolfini było tak oczywiste, że nie mogłem nadziwić się zachowaniu mego szefa. Pani profesor uwodziła go z zimną krwią a on dał się na to nabrać jak uczniak! Wiedziałem w dodatku, że każda próba perswazji z mojej strony była z góry skazana na niepowodzenie, bo Pan Samochodzik nie należał do

ludzi, którzy pozwalaliby innym kierować swoim postępowaniem. „Chyba że kierującym okazałaby się Włoszka z burzą kręconych włosów” — dodałem z goryczą w myślach. — Jest dorosły i wie co robi — rzekłem ze złością, włączając komputer. Postanowiłem, że bez względu na szaleństwa szefa będę samotnie kontynuował nasze poszukiwania i wszedłem do Internetu. Odruchowo otworzyłem stronę jednego z głównych portali informacyjnych. Umieszczona na samej górze informacja sprawiła, że zapomniałem na chwilę o Paoli Gandolfini i przez kilka minut myślałem

intensywnie, popijając herbatę. Potem przyszedł mi do głowy pewien pomysł. Czując zimny dreszcz powoli przemieszczający się w górę kręgosłupa sięgnąłem po pierwszą z brzegu książkę pięknej pani profesor. Interesującą mnie informację znalazłem dopiero na ostatniej stronie monografii Michała Anioła. Wiedziałem już, że muszę poważnie porozmawiać z panem Tomaszem. Szef wrócił z randki dopiero o dziewiętnastej. Odprężona i wesoła twarz, która sprawiała wrażenie o piętnaście lat młodszej, błysk w oku i nieco przekrzywione okulary świadczyły, że

bawił się świetnie. Zrobiło mi się przykro, że muszę mu zepsuć pogodny nastrój, ale sytuacja była poważna. — Dobrze, że cię widzę, Pawle — rzekł, gdy wszedłem do jego gabinetu. — Musimy porozmawiać. „Czyżby rozum mu wrócił?” — pomyślałem z nadzieją siadając na krześle dla interesantów i kładąc na biurku książkę Paoli Gandolfini o Michale Aniele. — Jutro z samego rana wyjeżdżam — pan Tomasz błyskawicznie rozwiał moje złudzenia. — Paola poprosiła mnie, bym jej towarzyszył w tournee po Polsce. — W jakim charakterze?

— zapytałem chłodno. — Czyżbyś był do niej uprzedzony? — odpowiedział pytaniem na pytanie. — Chyba nie masz powodu? — Obawiam się, że ta kobieta pana oszukuje — wypaliłem prosto z mostu. Szef spojrzał na mnie. W jego oczach, po raz pierwszy od kiedy się poznaliśmy, zobaczyłem rozczarowanie. — Ona jest taka... — głos szefa lekko zadrżał przy tych słowach. — ... samotna i... smutna... — Podczas wykładu tryskała radością, jakby trafiła szóstkę w totka — rzuciłem z przekąsem. — Ta dyskusja nie ma

sensu — uciął pan Tomasz. — Już i tak zobowiązałem się pomóc Paoli. Będę przewodnikiem i tłumaczem. Chce także koniecznie, bym podczas jej wykładów opowiadał o pracy naszego departamentu. Przyznasz, że przyda nam się trochę pozytywnego PR–u? — spojrzał na mnie, a ponieważ nie odezwałem się ani słowem, ciągnął dalej: — W związku z tym chciałem cię prosić, żebyś podczas mojej nieobecności został p. o. kierownika Departamentu... — W innych okolicznościach nie odezwałbym się ani słowem i uznał to za zaszczyt, panie Tomaszu — odpowiedziałem gorzkim

tonem. — W innych okolicznościach? — znów patrzył na mnie stary, dobry Pan Samochodzik. Detektyw w każdej chwili gotów odpowiedzieć na wyzwanie przygody i wierny przyjaciel. — O czym ty mówisz? Włączyłem komputer i pokazałem mu notkę o kradzieży, której dokonano poprzedniej nocy. Z Biblioteki Jagiellońskiej zniknęła tylko jedna, ale za to bardzo sławna i bardzo cenna kartka papieru wchodząca w skład sławnej „Berlinki”, czyli Pruskiej Biblioteki Państwowej, archiwum zawierającego rękopisy wielkich

twórców niemieckiej kultury, które hitlerowcy wywieźli na Dolny Śląsk, gdzie znaleźli je po wojnie Polacy. Łupem złodziei padł rękopis „Das Lied der Deutschen” („Pieśni Niemców”) autorstwa Augusta Heinricha Hoffmanna von Fallersleben. Napisany w 1841 roku tekst osiemdziesiąt lat później stał się tekstem hymnu utworzonej po pierwszej wojnie światowej Republiki Weimarskiej. Sławę, a raczej niesławę zyskał podczas drugiej wojny światowej, kiedy to propaganda hitlerowska użyła jego pierwszej, zaczynającej się od sławnego wersu „Deutschland, Deutschland über alles”, zwrotki do propagowania

wyższości Trzeciej Rzeszy nad innymi państwami. Wersy, które w zamyśle autora miały skłaniać Niemców do jedności w czasach, gdy ich państwo było rozbite, wypaczone przez nazistowski reżim zostały wycofane z hymnu, który obecnie stanowi tylko jedna, ostatnia zwrotka utworu Hoffmanna, w której mówi się o tym, że „Jedność i prawo i wolność są gwarancją szczęścia.” — Tam są cenniejsze rzeczy — skomentował wiadomość pan Tomasz. — No właśnie — rzekłem, podnosząc brwi i kiwając znacząco głową. — Za manuskrypt Mozarta,

Beethovena czy Goethego można dostać na czarnym rynku więcej niż za Hoffmanna. Chyba że... — zawiesiłem głos. Pan Tomasz spojrzał na mnie z zaciekawieniem. — Chyba że potraktuje się ten wiersz jako symbol... — powiedziałem. — Albo pamiątkę po czasach świetności państwa... Wtedy byłby bezcenny i można by za niego zażądać chociażby obrazu Rafaela... — Sądzisz, że... — Pamięta pan wzmiankę o „dwóch stolicach”? Szef wyglądał jakby ktoś oblał go kubłem zimnej wody. Zrozumiał.

— Warszawa i Kraków — rzekł cicho. — Dawna i obecna stolica Polski — dodałem z tryumfem zaprawionym goryczą. — No dobrze — myślał głośno pan Tomasz. — Wiemy już, co i gdzie ma zostać wymienione. Ale tożsamość osób, które miałyby tej wymiany dokonać pozostaje ciągle tajemnicą. — Niekoniecznie — spojrzałem uważnie na mego zwierzchnika. — Chyba wiem, kto mógł zlecić kradzież rękopisu z „Jagiellonki”... — Pewnie „Marszand”?

— pan Tomasz nie chciał dopuścić do siebie prawdy. — „Marszand” jest tylko pośrednikiem... — Nie myślisz chyba, że ona... — Pan Samochodzik zrobił się biały jak płótno. Kiwnąłem głową. — Przykro mi, panie Tomaszu. — To poważny zarzut — szef dla odmiany poczerwieniał. — Żeby rzucać takie oskarżenia, trzeba mieć dowody! Bez słowa otworzyłem książkę o Michale Aniele na stopce redakcyjnej i wskazałem panu Tomaszowi miejsce,

gdzie informowano, jakie instytucje i firmy dofinansowały tę publikację. Na pierwszym miejscu wydrukowane zostało, znane nam już z resztek listu odkrytego w piecu, logo Art Mediation Agency z Monako. Milczenie trwało kilka chwil, a potem pan Tomasz wybuchnął: — To musi być zbieg okoliczności. AMA jest tak duża, że na pewno dofinansowuje wiele takich projektów. Poza tym to tylko poszlaka, a nie dowód. Wiesz, co myślę, Pawle? — zapytał podniesionym głosem. Nie dane mi było, niestety, dowiedzieć się nigdy, co myślał w tamtej chwili pan Tomasz, bo w ciszy,

która zapadła po tym pytaniu, rozdzwonił się mój telefon komórkowy (później, gdy było już po wszystkim, pan Tomasz twierdził, że nie pamięta, o co mu wtedy chodziło). Sięgnąłem po komórkę. To był generał Skorliński. — Dzwoniłem przed chwilą do pana Tomasza, ale ma wyłączoną komórkę — głos policjanta zdradzał podniecenie. — Dobrze, że złapałem pana. — Coś się stało? — Zdaje się, że mamy przełom w śledztwie. Ale to nie jest rozmowa na telefon. Za godzinę organizuję u siebie naradę wszystkich zainteresowanych służb. Mam nadzieję,

że przyjedziecie?

ROZDZIAŁ 9. NARADA WOJENNA • NOWI GOŚCIE • Z DOMU HIMMLER • STILLE HILFE I JEJ WYCZYNY • DWIE RACJE • DZIWNA DECYZJA SZEFA • SAM NA GOSPODARSTWIE • TELEFON DO MONAKO • SKUTKI ZAMYŚLENIA Dwudziestominutowa

podróż

z

ministerstwa do Pałacu Mostowskich, gdzie siedzibę ma stołeczna policja, ciągnęła się w nieskończoność. Cisza panująca w wehikule była nie do zniesienia. Korek, światła i warkot pojazdów wokół drażniły nerwy. Pan Tomasz, trwający przez cały czas w napiętym rozmyślaniu, odezwał się dopiero, gdy zatrzymałem wehikuł na parkingu obok szerokiej barokowej fasady z orłem na szczycie. — Powiesz im, Pawle? — zapytał patrząc na mnie z nadzieją i obawą zarazem. — Nie mam wyjścia, panie Tomaszu — mówiłem takim tonem, jakbym musiał się z czegoś tłumaczyć.

— To może być ważny trop. Szef uśmiechnął się smutno i wysiadł z wehikułu. Skorliński czekał przed budynkiem. Zaprowadził nas do dużej sali konferencyjnej, gdzie za stołem siedziało już kilkoro ludzi. Najdalej od szczytu stołu po lewej stronie zajął miejsce komisarz z CBŚ, którego poznałem kilka dni temu. Mówił coś do ucha swojej przystojnej koleżanki, słuchającej go z uwagą. Dalej siedziało dwóch wąsatych, wyprostowanych jak struny i wodzących po reszcie towarzystwa uważnymi oczami funkcjonariuszy w mundurach koloru khaki z zielonymi plakietkami straży

granicznej na ramionach. Usadowiliśmy się obok „młodych wilczków” Skorlińskiego, którzy zajęli miejsca bliżej wejścia. Przywitałem się z Łukaszem Boreckim. Generał zamknął drzwi i stanął u szczytu stołu. — No, chyba jesteśmy w komplecie... — powiódł wzrokiem po twarzach, które zwróciły się w jego stronę. — Witam wszystkich państwa — uśmiechnął się przyjaźnie. — Dziękuję za przybycie komisarzowi Korneliuszowi Jarzębskiemu i pani podkomisarz Anecie Filipowicz z Centralnego Biura Śledczego, witam pana Tomasza N. N. i Pawła Dańca z

Departamentu Ochrony Zabytków Ministerstwa Kultury i Sztuki oraz kapitanów Straży Granicznej Jacka Janowskiego i Grzegorza Reszke. Tym z państwa, którzy ich nie znają przedstawiam moich współpracowników: nadkomisarza Łukasza Boreckiego, komisarza Krzysztofa Gulę i podkomisarza Janusza Rostockiego — każda z wymienionych osób kiwnęła głową na powitanie. Generał usiadł i mówił dalej: — Jako gospodarzowi przypadł mi w udziale zaszczyt poprowadzenia naszych obrad. Na początek podsumuję może śledztwo, a potem oddam głos komisarzowi Jarzębskiemu, który ma dla nas nowe,

niezwykle ważne informacje. Trzeba przyznać Skorlińskiemu, że streścił dotychczasowe śledztwo w sposób skondensowany i jasny. Opuścił nieistotne szczegóły, rozproszone fakty poukładał tak, że stały się czytelne, powiązał ze sobą wątki i postacie. Strażnicy graniczni słuchali generała z uwagą wpatrując się w jego twarz, jakby nie chcieli uronić ani słowa z tego, co mówił. Za to komisarz Jarzębski przez cały czas trwania przemowy Skorlińskiego rysował jakieś abstrakcyjne kształty w swoim notatniku, co chwila podnosząc niecierpliwy wzrok, jakby chciał dać do zrozumienia, że słowa policjanta są dla niego mało

interesujące i dopiero to, co on ma do powiedzenia, może zaciekawić zebranych. Skarcił nawet wzrokiem swoją asystentkę, która od początku wykładu notowała. Napotkawszy wzrok zwierzchnika, dziewczyna opuściła oczy, odłożyła notes, splotła ręce na podołku i słuchała dalej z uwagą. Skorliński skończył po dwudziestu minutach i oddał głos Jarzębskiemu. — Dziękuję, panie generale — powiedział komisarz głosem, w którym nie było za grosz wdzięczności. Raczej pycha i złośliwość. — Otóż, drodzy państwo, dzisiaj rano, dzięki czujności i doskonałej pamięci obecnych tu funkcjonariuszy straży granicznej,

którzy pracują na lotnisku Okęcie — wykonał ukłon w kierunku umundurowanych kapitanów, którzy zareagowali na to speszonymi uśmiechami — udało się nam dokonać niezwykle ciekawego odkrycia... — zawiesił na chwilę głos dla efektu i dodał: — Czy mogę prosić o zgaszenie światła? Skorliński skinął głową na swoich „młodych wilczków”. Łukasz Borecki podniósł się i nacisnął kilka włączników przy drzwiach, podczas gdy jego koledzy zaciągali zasłony. Komisarz Jarzębski wyciągnął rękę z pilotem w kierunku rzutnika ustawionego na końcu stołu. Kwadrat światła zapalił się nad

głową generała, który odwrócił się na krześle, żeby lepiej widzieć. Biel ekranu zastąpiło niemal natychmiast zdjęcie będące montażem dwóch zatrzymanych klatek z kamery monitoringu podwieszonej u sufitu. Obie postacie uchwycono, gdy spoglądały do góry. Po lewej stronie widać było wysokiego i chudego, ale dobrze zbudowanego blondyna o mocno ciosanej twarzy, przywodzącej na myśl Frankensteina, po prawej zaś zażywnego grubaska ze staromodnymi wąsikami na twarzy, której zaostrzone starością rysy łagodził tłuszcz. Nieduża, elegancka walizka ze skóry, którą trzymał w pulchnej dłoni i dewizka wystająca z

kieszeni garniturowych spodni miały chyba sugerować, że mamy oto do czynienia z podróżującym biznesmenem, ale wygnieciony prochowiec i kapelusz kojarzyły się raczej z komiwojażerem. — Kapitanie Reszka — Jarzębski zwrócił się do ledwie widocznego w odblasku światła rzutnika funkcjonariusza — czy byłby pan łaskaw opowiedzieć nam, jak ich pan rozpoznał. — Rozpoznał to za dużo powiedziane, panie komisarzu — mitygował się głos niezbyt przyzwyczajony do publicznych wystąpień. — Siedzieliśmy razem z Jackiem na monitoringu i po prostu ich zauważyliśmy. Codziennie oglądamy

całe stosy kartek z twarzami różnych przestępców i coś z tego zostaje człowiekowi w głowie, więc kiedy zobaczyliśmy tych ludzi — ręka kapitana zamajaczyła w smudze światła wypełnionej miriadami drobinek kurzu — od razu ich skojarzyliśmy. Nie potrafiliśmy przypomnieć sobie dokładnie, o kogo chodzi, więc postanowiliśmy przekazać sprawę CBŚ... — I był to strzał w dziesiątkę! — wtrącił świadczącym o samozadowoleniu tonem komisarz Jarzębski. — Za obydwoma bowiem Interpol wysłał już dawno tzw. Green Notice, czyli rodzaj listu gończego, który

informuje, że osoby te dopuściły się już kiedyś przestępstwa i mogą to zrobić znowu... — Wiadomo, co przeskrobali? — zapytał nieco bełkotliwie Łukasz Borecki, który, korzystając z ciemności, posilał się pączkiem, rozrzucając dookoła lepkie okruszki. — Obaj związani są z szeroko pojętym ruchem neonazistowskim — powiedział komisarz Jarzębski, a ja nadstawiłem ciekawie ucha. — Oto zdjęcie z pogrzebu Michaela Kühnena, zmarłego w 1991 roku na AIDS lidera ruchu neonazistowskiego w Niemczech —

Jarzębski zmienił zdjęcie. Nad głową generała Skorlińskiego pojawiła się fotografia przedstawiająca grupę ubranych na czarno żałobników (część z nich miała ogolone głowy) zgromadzonych wokół trumny na jakimś cmentarzu. Pośród ponurych twarzy rozpoznałem dwóch osobników z lotniska. Starszy podtrzymywał kobietę na oko sześćdziesięcioletnią której lekko pomarszczona duża twarz z siwymi prostymi włosami opadającymi na czoło wydała mi się dziwnie znajoma. — Pogrzeb Kühnena — kontynuował Jarzębski — stał się czymś w rodzaju neonazistowskiej nocy na Łysej Górze. Zjawiła się nawet — w

ręce komisarza błysnął czerwono laserowy wskaźnik, ruchliwa kropeczka zatrzymała się na policzku znajomo wyglądającej kobiety ze zdjęcia — sama Gudrun Burwitz. Spiritus movens okrytej złą sławą organizacji Stille Hilfe. „No jasne!” — pomyślałem. „Gudrun Burwitz, z domu Himmler. Jak mogłem jej nie poznać?!” — Mówi pan o stowarzyszeniu, które współpracowało z „ODESSĄ”? — w głosie pana Tomasza słychać było niepokój. — Zgadza się — karminowa kropeczka zniknęła z twarzy Gudrun Burwitz. — Stille Hilfe, czyli Cicha Pomoc oficjalnie powstała w

1951 roku, ale tak naprawdę działała od 1946 roku. Podczas procesów norymberskich jej członkowie próbowali wpływać na opinię publiczną, by zaszczepić w niej przekonanie, że skazani w Norymberdze naziści byli tylko wykonawcami rozkazów i w ten sposób zablokować wykonanie kar śmierci. Mniej więcej w tym samym czasie trwała współpraca z organizacją „ODESSA”, czyli „Organisation der ehemaligen SS– Angehörigen”, co tłumaczy się jako „Organizacja byłych członków SS”, którą założono pod koniec drugiej wojny światowej. Organizacja, której istnienie uważano początkowo za wymysł, a

później potwierdzono, zajmowała się przerzutem hitlerowców (w tym tak prominentnych, jak Adolf Eichmann czy Joseph Mengele) z Europy do Ameryki Południowej. W 1951 roku Stille Hilfe wyszła z podziemia, a na jej czele stanęła Helenę Elizabeth, księżniczka von Isenburg, żona uczonego wspierającego nazistów. Wśród założycieli byli także księża katoliccy oraz wysocy funkcjonariusze SS. Organizacja, jak to określiła pierwsza szefowa: „dbała przede wszystkim o potrzeby jeńców wojennych i internowanych bez żadnych praw”, co w praktyce oznaczało pomoc, także prawną, dla

aresztowanych po wojnie nazistów (wśród nich byli między innymi Klaus Barbie i Erich Priebke). Pod koniec lat pięćdziesiątych organizacja utraciła pomoc Kościoła i zwróciła się wtedy mocniej w kierunku ruchu neonazistowskiego i rewizjonistycznego, który negował Holocaust. Pojawiały się także plotki o powiązaniach Stille Hilfe z niektórymi politykami konserwatywnymi w Niemczech i Austrii. O Cichej Pomocy zrobiło się ostatnio głośno przy okazji procesu Antona Mallotha, strażnika z obozu w Theresienstadt. Po ekstradycji w 1988 roku do Niemiec z Włoch, gdzie Malloth

mieszkał po wojnie przez czterdzieści lat, Gudrun Burwitz, poinstruowana przez Stille Hilfe, wynajęła dla niego luksusowy apartament w Pullach obok Monachium, gdzie przez dwanaście lat spokojnie czekał na akt oskarżenia. Aresztowano go w maju 2000 roku, ale proces zaczął się dopiero rok później, w kwietniu 20Ol roku. Po miesiącu skazano go na dożywotnie więzienie. Zmarł po odsiedzeniu niespełna dwóch lat kary, w październiku roku następnego. Niemal od początku istnienia organizacji jej ikoną była wspomniana już przeze mnie, widoczna na zdjęciu — kropka laserowego wskaźnika znów

zatańczyła na ścianie — Gudrun Burwitz, rodzona córka samego Heinricha Himmlera. Dzieci nazistów w różny sposób reagowały na swą mroczną spuściznę. Jeden z synów Hansa Franka na przykład napisał książkę potępiającą ojca w tak ostry sposób, że aż zareagowała na to opinia publiczna. Potomek innego nazistowskiego zbrodniarza został misjonarzem, a Gudrun, zwana pieszczotliwie przez szefa SS „Püppi”, nie wyrzekła się ojca ani nie próbowała naprawiać jego błędów, za to przez całe życie wspierała dawnych panów Trzeciej Rzeszy. Dzisiaj Stille Hilfe ma około czterdziestu członków i poddawana jest

coraz większej krytyce, czego efektem było między innymi odebranie jej przez niemieckie władze statusu organizacji dobroczynnej i non–profit w 1999 roku. Wróćmy teraz do naszych gagatków z lotniska — laserowa kropka wskazała blondyna i grubaska na zdjęciu z pogrzebu. — Starszy ma 69 lat i nazywa się Hans Groebe. Interpolowi udało się udokumentować tylko jego działalność w Stille Hilfe, ale prawdopodobnie Groebe był także aktywnym instruktorem w nielegalnej od 1994 roku organizacji Wiking–Jugend, którą uważa się za spadkobierczynię Hitler–Jugend. Tam właśnie prawdopodobnie spotkał Erwina Stolberga, czyli blondyna z

Okęcia. Stolberg ma dopiero 25 lat, ale siedział już w więzieniu za pobicie obywateli tureckich, przybywających w Niemczech. Był także oskarżony razem z kilkoma znajomymi o wymalowanie rasistowskich napisów na dziewięciu samochodach z polskimi rejestracjami. Niemiecka policja uważała, że w obu tych akcjach działaniami młodych neonazistów kierował właśnie Hans Groebe, ale ponieważ żaden ze złapanych nie wydał swego szefa, Groebemu niczego nie udowodniono. Jakieś pytania? — Czy Stille Hilfe miała coś wspólnego z zagrabionymi w czasie wojny dziełami sztuki? — odezwałem

się mrużąc oczy pod wpływem zapalonego przez „młode wilczki” światła. — W bazie Interpolu są przynajmniej trzy sprawy, które pozwalają powiązać działalność Gudrun Burwitz i spółki z grabieżami w czasie wojny. Pierwsza dotyczy obrazu Aleksandra Mroczkowskiego „W żniwa”, który w 2007 roku został przekazany ambasadorowi Polski w Waszyngtonie przez Phillipa Willeta, amerykańskiego antykwariusza. Willet kupił go na garażowej wyprzedaży. Dowiedziawszy się o tej sprawie, policja amerykańska zainteresowała się dyskretnie losami obrazu. Udało się

ustalić, że płótno trafiło na wyprzedaż po śmierci całkowicie już zamerykanizowanego polskiego emigranta w trzecim pokoleniu, który hobbystycznie kolekcjonował dzieła sztuki ze „starego kraju”. Ów Polak prowadził dokładny pamiętnik, w którym opisał, jak doszło do kupna obrazu. W latach siedemdziesiątych miał się u niego zjawić Niemiec w średnim wieku, który przedstawił się jako Sigmund Erdmann i zaproponował zakup płótna Mroczkowskiego. Policja sprawdziła tego Erdmanna i okazało się, że pseudonimu o identycznym brzmieniu używał członek Stille Hilfe, który był łącznikiem w Argentynie i przewijał się

w aktach sprawy polowania na Josefa Mengele. Ten sam Sigmund Erdmann pojawia się w aktach dotyczących „Portretu dworzanina” pędzla Jana Mostaerta, żyjącego na przełomie XV i XVI wieku malarza holenderskiego. W 1944 roku dzieło przewieziono z Polski do zamku Fischorn w Austrii, skąd zniknęło na cztery lata. W 1948 roku obraz był już w Nowym Jorku. Tam, w jednej z galerii, zakupiła go prywatna kolekcjonerka, która przekazała płótno Virginia Museum of Fine Arts z Richmond. Wisiało tam w spokoju aż do końca lat dziewięćdziesiątych, kiedy to władze muzeum postanowiły sprawdzić, czy

któreś z ich dzieł nie zostało skradzione w czasie II wojny światowej. Wówczas właśnie wyszło na jaw pochodzenie „Portretu dworzanina” i obraz wrócił do Polski. I tym razem policja prześledziła drogę obrazu. Okazało się, że nowojorska galeria kupiła płótno od antykwariusza, który z kolei nabył go od Sigmunda Erdmanna, podającego się wówczas za pełnomocnika bogatego kolekcjonera. Jeszcze inna historia zdarzyła się we Francji. Pewien jubiler został w czasie drugiej wojny światowej zmuszony do pracy przy wycenie kradzionych wówczas arcydzieł złotnictwa. Przez jego ręce przeszło

tysiące niezwykłych przedmiotów. Po kapitulacji Niemiec wrócił do swego zawodu. Jakież było jego zdziwienie, kiedy, było to w latach sześćdziesiątych, podczas zawodowej wizyty u pewnego klienta, który chciał sprzedać, jak to określił „rodzinne klejnoty”, odkrył, że dwa naszyjniki wchodzące w skład rzekomo domowych regaliów były tymi, które wyceniał na zlecenie okupantów. Niewiele myśląc, oświadczył, że musi wykonać dodatkowe ekspertyzy w swoim warsztacie. Właściciel się zgodził, a jubiler prosto od niego poszedł z kosztownościami na policję. Ku jego rozczarowaniu i osłupieniu policjanci oskarżyli go o kradzież i

odebrali klejnoty, z którymi udali się następnego dnia do właściciela. Ten jednak oświadczył, że widzi naszyjniki po raz pierwszy w życiu. To zdziwiło i zaniepokoiło policjantów. Nazajutrz przyszli w towarzystwie funkcjonariuszy służb specjalnych, ale mieszkanie było już puste. Na podstawie zeznań policjantów i jubilera stworzono portret pamięciowy człowieka, który próbował sprzedać naszyjniki. Portret porównano z bazami Interpolu. Okazało się, że człowiek ten, związany dość luźno ze środowiskiem Gudrun Burwitz, próbował prowadzić podobne interesy w innych krajach Europy. — To tylko potwierdza

nasze najnowsze ustalenia — rzekłem poważnym tonem i opowiedziałem o kradzieży w Krakowie i o „dwóch stolicach”. Wspomniałem także o powiązaniach Paoli Gandolfini z AMA, starając się, by nie zabrzmiało to jak oskarżenie. Byłem chyba jednak niezbyt przekonujący, bo twarz pana Tomasza stężała w zduszonym gniewie, a oblicze komisarza Jarzębskiego rozciągnął uśmiech. — A więc wszystko jasne! — prawie wykrzyknął funkcjonariusz CBŚ. — Pistolet startowy wypalił i zawodnicy ruszyli, żeby spotkać się w Warszawie. Ludzie ze Stille Hilfe dostarczą Rafaela, za którego pani

profesor z Bolonii zapłaci ukradzionym z Jagiellonki przez „Marszanda” rękopisem niemieckiego hymnu... — Jest mały problem — przerwał mu pan Tomasz głosem zimnym i ochrypłym. Zapadła niezręczna cisza, w której słychać było od czasu do czasu nerwowe kaszlnięcia uczestników narady. — Czy mógłby się pan wyrażać jaśniej? — przerwał w końcu milczenie Jarzębski. Słychać było, że ledwie hamuje narastającą złość. — Chętnie wszystko wytłumaczę. Proszę tylko jeszcze raz pokazać slajd, na którym widać

Groebego i Stolberga w hali przylotów na Okęciu. Zgaszono światło i na ścianie znowu pojawili się członkowie Stille Hilfe. — Mam jedno pytanie do kapitana Reszki... — pan Tomasz starał się mówić rzeczowym tonem. — Czy byłby pan w stanie określić, kiedy zrobiono zdjęcie: przed czy po odbiorze bagażu? Odpowiedź padła natychmiast: — Na pewno po odbiorze. Zauważyłem ich niemal od razu po tym jak weszli do holu i obserwowałem uważnie. Ten Groebe odebrał skórzaną walizkę, którą widać na zdjęciu, a

Stolberg nie miał żadnego bagażu. — Tak też myślałem — rzekł pan Tomasz z zadowoleniem. — O ile dobrze pamiętam, obraz Rafaela ma wymiary 75 na 59 centymetrów i został namalowany na desce. Nie sądzę, żeby dzieło tej wielkości zmieściło się w walizce, której wymiary nie mogą przekraczać wielkością kartki A3! No, chyba że pan komisarz sugeruje, iż Groebe i Stolberg pocięli „Młodzieńca” na parkietowe klepki. Zapalono światło i wszyscy zobaczyliśmy, że komisarz Jarzębski ma czerwoną twarz. — Pan zdaje się bronić tych bandytów! — rzucił oskarżenie

funkcjonariusz CBŚ wstając. — Nie, komisarzu — pan Tomasz mówił spokojnie. — Po prostu apeluję o zdrowy rozsądek. Rozumiem pańskie oburzenie i chęć działania, ale nie możemy oskarżać kogo popadnie o przetrzymywanie obrazu Rafaela i próbę nielegalnej jego wymiany bez poważnych dowodów, bo jedynym co w ten sposób zdołamy osiągnąć, będzie spłoszenie ludzi, którzy naprawdę go mają. — Panowie, panowie! — Skorliński wstał z miejsca i rozłożył ręce w pojednawczym geście. — Nie możemy się kłócić, kiedy przeciwnik już działa. W ten sposób podcinamy gałąź,

na której siedzimy! Jarzębski usiadł ze skwaszoną miną i burknął: — Co w takim razie pan proponuje? — Uważam, podobnie jak pan, komisarzu, że przybycie do Polski tych wszystkich osób zaraz po kradzieży w Krakowie, nie jest zbiegiem okoliczności, ale pan Tomasz też ma rację, mówiąc, że nie możemy działać pochopnie. I chyba obaj panowie zgodzą się, że najważniejsze to odzyskać obraz i rękopis? Zapytani przytaknęli. Generał mówił dalej: — Ponieważ nie mamy

wśród wrogów „kreta”, musimy dyskretnie obserwować każdy ich krok i czekać, aż obraz wypłynie na powierzchnię. Dopiero wtedy powinniśmy zaatakować wszystkimi siłami. — Biorę na siebie tych gagatków z Niemiec — powiedział komisarz Jarzębski. — Zresztą od razu, gdy dowiedziałem się co to za jedni, wysłałem za nimi ludzi. Zdobyliśmy numer ich karty kredytowej. Ostatnio użyli jej w hotelu „Corso” w Śródmieściu. Dwóch agentów czeka teraz w samochodzie, aż pojawią się na ulicy. — Doskonale! — ucieszył

się Skorliński. — Proponuję zatem, aby moi chłopcy odciążyli pański oddział i usiedli na ogonie „Marszandowi” — Jarzębski łaskawie skinął głową, że się zgadza. — Zostaje jeszcze ta Włoszka, Paola Gandolfini... — Ja się nią zajmę — rzekł ponuro pan Tomasz. — Nawiązałem dziś kontakt z panią profesor i zgodziła się, bym towarzyszył jej w podróży po Polsce. Jarzębski prychnął. Skorliński spojrzał na pana Tomasza jakoś dziwnie, ale powiedział tylko: — Zatem ustalone. Wymieńmy się jeszcze numerami telefonów, aby być w stałym kontakcie, i

możemy ruszać do roboty. Rozległo się szuranie krzeseł, zaczęły przyciszone rozmowy. Skorliński szedł już w naszą stronę, kiedy pan Tomasz wstał i rzuciwszy mi tylko krótkie: „Czekam w wehikule”, wyszedł z sali. — Co ugryzło pańskiego szefa? — zapytał policjant nie kryjąc irytacji i zdziwienia. — Gdyby nie to, że pomaga policji od wielu lat, Jarzębski na pewno zażądałby odsunięcia go od śledztwa. Wbiłem wzrok w ziemię i nie powiedziałem ani słowa, ale Skorliński mnie rozszyfrował. — Chodzi o spódniczkę?!

— bardziej stwierdził, niż zapytał. — Pan Tomasz zakochał się w tej Włoszce? — Muszę już iść, panie generale. Jeśli dowiemy się czegoś nowego, natychmiast pana zawiadomimy — tyle tylko zdołałem z siebie wykrztusić, zanim, podawszy policjantowi rękę, obróciłem się na pięcie i powlokłem do wehikułu. Pan Tomasz siedział na miejscu pasażera. Znów milczeliśmy przez całą drogę do kawalerki szefa. W końcu zatrzymałem się pod kamienicą na Starym Mieście. — Mam do ciebie prośbę, Pawle. — Słucham, szefie.

— Jutro z samego rana wyjeżdżam. Wziąłem już urlop. I chociaż — przełknął ślinę — różnimy się w pewnych kwestiach, ciągle chciałbym, żebyś pełnił moje obowiązki w czasie mego wyjazdu. Sięgnął do kieszeni i wyjął stamtąd pęk kluczy. — To od gabinetu — podał mi je. — Dlaczego pan to robi, szefie? Pańskie doświadczenie bardzo by się nam teraz przydało. — Nie ma ludzi niezastąpionych — odrzekł. — Na pewno sobie świetnie poradzisz — zawiesił głos, jakby trudno mu było się

do czegoś przyznać. — Paola jest moim przyjacielem... — powiedział w końcu. — A ja zawsze ufam swoim przyjaciołom i staram się ich bronić. Zresztą znasz mnie... Zgłosiłem się na ochotnika, bo nie chcę, żeby włóczył się za nią jakiś policjant... No, Pawle, na mnie już czas — uciął nagle, otworzył drzwiczki wehikułu i szybko znalazł się na ulicy. — Trzymaj się! Do zobaczenia za kilka dni. Przez chwilę patrzyłem jak wchodzi do bramy i zamyka za sobą drzwi. Potem uruchomiłem wehikuł i z piskiem opon ruszyłem z miejsca. Kilka razy podnosiłem i kładłem na widełki słuchawkę starego telefonu,

który stał od niepamiętnych czasów na biurku pana Tomasza. Aparat z czarnego ebonitu miał staromodną tarczę z cyframi, na obudowie liczne rysy, a plecionka zabezpieczająca gruby kabel, który biegł do gniazdka za szafą, strzępiła się jak parciany sznurek. Zdecydowałem się w końcu. Ciężka słuchawka powędrowała do ucha, a ja wprawiłem w ruch tarczę, która po wybraniu każdej kolejnej cyfry z cichym, przyjemnym szmerem wracała do punktu startu. Usłyszałem kilka długich sygnałów, a potem sympatyczny głos kobiety: — Art Mediation Agency. W czym mogę pomóc?

— Witam. Nazywam się Adrian Regulski. Jestem kolekcjonerem sztuki renesansowej. Potrzebuję pomocy w pewnej sprawie. Znajomy polecił państwa firmę. — Miło mi to słyszeć, sir — wyćwiczona uprzejmość niemal wylewała się ze starej słuchawki. — Pozwoli pan, że połączę go z jednym z naszych profesjonalnych doradców? — Oczywiście. W słuchawce zagrało Eine kleine Nachtmusik Mozarta. Wstałem, trzymając słuchawkę przy uchu obszedłem biurko i przysiadłem na jego brzegu. Minęło kilkanaście taktów, zanim ktoś odebrał.

— Frederic Bouvier, doradca. Czym mogę służyć? — głos był mocny, podbity basem i władczy. Mimowolnie wyobraziłem sobie Bouviera dowodzącego pułkiem żołnierzy. — Dzień dobry. Dzwonię do państwa, bo potrzebuję pomocy przy zakupie pewnego dzieła. — Taka pomoc to nasza specjalność — prawie zobaczyłem jak Bouvier uśmiecha się przymilnie. — Czy byłby pan łaskaw wprowadzić mnie w szczegóły? — Otrzymałem propozycję kupna obrazu anonimowego malarza, który jak twierdzi właściciel, pochodzi z

pracowni Pietra Perugina. Znam się na tym trochę, ale suma żądana przez sprzedawcę jest dość wysoka, więc wolałbym się upewnić i mieć na papierze fachową atrybucję, najlepiej kogoś znanego. — Nasi eksperci... — wtrącił usłużnie Bouvier. — Jest jeszcze jedna sprawa — ciągnąłem dalej, nie zwracając na niego uwagi. — Sprzedawca pochodzi z Niemiec i wolałbym, żeby nie okazało się później, że kupiłem łup wojenny... — Oczywiście, oczywiście... — Bouvier robił duże przerwy świadczące o tym, że się

zastanawia. — No cóż. Biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności, w pańskiej sprawie idealna byłaby pomoc profesor Gandolfini. „Bingo!” — pomyślałem i zacisnąłem pięść w tryumfalnym geście, a potem dodałem zdziwionym tonem: — Paola Gandolfini? Specjalistka od włoskiego renesansu? Wyjaśniłem panu przecież, że obraz jest w Niemczech... — Ale to w niczym nie przeszkadza! — wykrzyknął Bouvier z przekonaniem, bojąc się chyba, że odłożę słuchawkę. — Profesor Gandolfini zajmowała się także takimi sprawami. Udało jej się nawet odzyskać

kilka obrazów, które zaginęły w czasie wojny. „Ciekawy zbieg okoliczności” — skomentowałem w duchu. — No, dobrze — rzekłem bez specjalnego zainteresowania. — Skoro tak pan nalega, poproszę o numer telefonu do pani profesor. — Z tym może być niestety problem... — Bouvier chyba dopiero teraz zrozumiał, że zapędził się trochę za daleko. — Jaki problem? — rzekłem chłodno. — Czyżby Paola Gandolfini nie miała telefonu? — Och, nie — głos doradcy przeszedł w nerwowy chichot.

— Tylko że jest w tej chwili, hmm..., jakby to ująć? Niedostępna. — Nie mogę zbyt długo czekać... Sprzedawca chce sfinalizować transakcję jak najszybciej... — Gdyby mógł zaczekać pan chociaż tydzień... — Zobaczę, co da się zrobić. Paola Gandolfini to jednak nazwisko, które warto mieć na atrybucji... Umówmy się tak. Zadzwonię dzisiaj do mego niemieckiego kontrahenta i jeśli on zgodzi się trochę poczekać, ja również zaczekam. Jeśli to się nie uda, skontaktuję się z panem w sprawie innego eksperta. Co prawda po drugiej stronie nie

usłyszałem westchnienia, ale Frederic Bouvier musiał odczuć ulgę, bo jego głos brzmiał jakby był nałogowym palaczem, który zaciągnął się papierosem po raz pierwszy od trzech godzin. Podałem mu jeszcze moje fikcyjne imię, nazwisko i numer telefonu, a potem zakończyliśmy rozmowę. — Może teraz pan Tomasz posłucha głosu rozsądku — mruknąłem do siebie i w zamyśleniu odłożyłem słuchawkę na widełki, nie patrząc nawet na telefon. Musiałem to zrobić niedokładnie, bo słuchawka, zamiast spocząć na szczycie aparatu, zsunęła się i spadła na

podłogę z głuchym, stłumionym przez dywan, stuknięciem. Pochyliłem się, żeby ją podnieść i wtedy to zauważyłem.

ROZDZIAŁ 10. UCIECZKA Z MINISTERSTWA • MAM PLAN • PRZYKRA ROZMOWA • PROPOZYCJE KOBYŁKI • NOCNA WYCIECZKA I JEJ SKUTKI • TAJEMNICZY KONWOJENT • „AMERYKAN” • TAJNIKI GRYPSERY • NOCNE

ZŁODZIEI ROZMOWY • NADSTAWIAJ UCHA, OMEGA! Najpierw poczułem strach. Potem wściekłość. Wreszcie, na samym końcu, radość. Jeszcze chwilę się krzątałem, przerzucałem papiery, stukałem w klawiaturę komputera, ale nie mogąc powstrzymać podekscytowania, zamknąłem gabinet i po chwili szedłem już Krakowskim Przedmieściem, dyskretnie rozglądając się na boki. Minąłem kilka sklepów, nie patrząc na wystawy, minąłem prokuraturę, z

której wychodzili najedzeni ludzie (tutejsza stołówka otwiera swoje podwoje nie tylko dla prawników), przecisnąłem się między wystawionymi na ulicę stolikami restauracyjnymi. Wszedłem dopiero do kawiarni literatów, na samym końcu lewej pierzei Krakowskiego Przedmieścia, tuż przed odrestaurowanymi niedawno ruchomymi schodami, które zwożą turystów z poziomu deptaka na pobocze trasy W–Z. Z ciemnego korytarza, którym można dojść do schodów wiodących na górę, do biblioteki Związku Literatów Polskich, skręciłem w lewo, minąłem szatnię i dość stromymi schodami podążyłem w dół, do piwnicy, gdzie

znajduje się druga część lokalu. Idąc przez sporą salę, oświetloną światłem fantazyjnych lamp, obejrzałem się za siebie. Było „czysto”, więc pewnym krokiem dotarłem do kontuaru i poprosiłem barmana o możliwość skorzystania z telefonu. Po chwili, oparty jednym łokciem o kontuar, wybierałem numer generała Skorlińskiego. Policjant odebrał po dłuższej chwili. Powiedziałem mu gdzie na niego czekam, odłożyłem słuchawkę i zamówiłem dużą colę z lodem. Potem usiadłem przy stoliku i zacząłem obmyślać plan. — Podoba mi się. Będę

musiał załatwić jeszcze zgodę sędziego, ale to nie problem — Skorliński słuchał mnie uważnie od pół godziny, notując ważniejsze punkty mego planu. Nietknięta szklanka z gazowaną wodą, w której zostało niewiele bąbelków, i smętnie pływającym na powierzchni plasterkiem cytryny stała obok dłoni generała. Policjant, jakby dopiero teraz zauważył, że kelner przyniósł mu zamówiony napój, wypił duszkiem połowę wody i skrzywił się: — Co za obsługa — prychnął z pretensją stukając szkłem o stolik. — Wyraźnie mówiłem, żeby była gazowana i zimna. — Wyjdźmy osobno — zaproponowałem nie zwracając uwagi

na jego fochy. — Po drodze nikogo nie zauważyłem, ale lepiej dmuchać na zimne... — Pan pierwszy, Pawle... — powiedział, wstając. — Muszę i tak zamienić słówko z kelnerem... Opuściłem lokal i swobodnym, niespiesznym krokiem wróciłem do ministerstwa. Zasiadłem za stołem, odetchnąłem głęboko i podniosłem słuchawkę starego aparatu. Wykręciłem numer komórki pana Tomasza. Trzy ciągłe sygnały i rozanielony głos szefa. — Cześć, Pawle. Czemu dzwonisz? Coś się stało? — Właściwie to nic, panie Tomaszu — rzekłem z ociąganiem. —

Chciałem dowiedzieć się, co u pana słychać... I kiedy pan wraca... — Nie zmieniłem planów, jeśli o to ci chodzi... — Dzwoniłem do AMA — starałem się, żeby mój głos zabrzmiał jak najłagodniej. — Znowu ryjesz pod Paolą! — pan Tomasz nie krył irytacji. — Nie ryję, tylko prowadzę śledztwo — rzekłem buńczucznie i ostro. — No, ale jak ma pan to zrozumieć, skoro jakaś spódniczka zupełnie zaćmiła pański instynkt detektywistyczny! Przez chwilę trwała niezręczna cisza. Przerwał ją głos pana Tomasza,

który brzmiał zupełnie obco. Słychać było, że szef z trudnością hamuje wybuch wściekłości. Cedził słowa, co mu się nigdy nie zdarzało: — Twoje uwagi sanie na miejscu. Paola nie ma nic wspólnego z tą sprawą. — Pozwolę sobie mieć odmienne zdanie — nie miałem zamiaru dawać za wygraną. — W AMA powiedzieli, że już nieraz miała do czynienia z dziełami sztoki skradzionymi przez nazistów w czasie drugiej wojny światowej. Co pan na to? Odgłos przełykanej śliny, a potem cios: — Zawiodłem się na tobie,

Pawle. I zaraz drugi. — Myślałem, że jesteś moim przyjacielem... — Pana zachowanie też mnie rozczarowało — rzekłem z goryczą. — Może gdybyśmy porozmawiali... — Nie mamy już o czym rozmawiać. Zaraz po powrocie poproszę ministra o zwolnienie i przechodzę na emeryturę. Jeśli chciałeś przejąć władzę nad departamentem, to właśnie ci się to udało. — Pomylił mnie pan z Kobyłką — odciąłem się błyskawicznie. — Masz rację —

westchnął ciężko. — Pomyliłem cię z kimś innym... Do zoba... — urwał w pół słowa. — Właściwie to żegnaj, Pawle — dodał łamiącym się głosem i przerwał połączenie. Z zadowoleniem odłożyłem słuchawkę. „Było lepiej, niż się spodziewałem” — przeszło mi przez myśl. „Mam nadzieję, że słuchaliście, chłopcy...” Następne trzy godziny spędziłem szeleszcząc kartkami, klepiąc w klawiaturę i mrucząc do siebie teksty w rodzaju: „Zobaczymy, co na to powiesz”, „Tak się nie traktuje przyjaciół”, „Jak nie, to nie”...

W ten sposób dotrwałem do szesnastej. Już miałem wychodzić, kiedy ktoś bez pukania otworzył drzwi do gabinetu. To był Kobyłka. — Cześć, Paweł — powiedział szczerząc się w złośliwym uśmiechu. Nie odpowiedziałem na pozdrowienie. W pierwszej chwili miałem ochotę kazać mu wynosić się do stu diabłów, ale potem pomyślałem: „Wejdź dalej, Jaszczurko, śmiało... Każda pomoc jest dzisiaj mile widziana” Wszedł i bezceremonialnie zasiadł na krześle dla interesantów. Przez chwilę przypatrywał mi się przymrużonymi oczami, a potem zapytał:

— Wygodnie ci? — Co? — zapytałem nieobecnym tonem. — Pytam, czy wygodnie ci w tym fotelu... — Może być... Masz jakąś sprawę, czy przyszedłeś bezinteresownie pozawracać mi głowę? — spojrzałem na niego obojętnie. Kobyłka wyglądał jakbym trochę zbił go z tropu swoim zachowaniem, ale to musiał być jeden z jego wyuczonych chwytów, bo już po chwili odezwał się swoim zwyczajnie jadowitym głosem: — Po ministerstwie krążą ciekawe plotki... — zawiesił głos, czekając na moją reakcję.

— W twoim maglu muszą być zachwyceni — odciąłem się i sięgnąłem po plik papierów, który zawierał zestawienia sprzedaży dzieł sztuki na aukcjach sprzed pięciu lat. Zacząłem je przeglądać z udawanym zainteresowaniem. — Naprawdę jesteś głuchy i ślepy, czy tylko udajesz idiotę? — żachnął się Alfred, teraz już chyba naprawdę wyprowadzony z równowagi. — Bądź tak miły i wyrażaj się jaśniej — nawet nie podniosłem głowy znad papierów. — Nie mam całego dnia na pogawędki. — Podobno Samochodzik jest skończony — Kobyłka pochylił się

nad stołem. Szeptał: — Wplątał się w głupi romans i zaniedbał jakąś ważną sprawę. Według moich informatorów podpis ministra na jego dymisji jest kwestią kilku dni. — Dlaczego przychodzisz z tym do mnie? — papier, który trzymałem w dłoni wydał mi się nagle wyjątkowo szorstki. — No cóż, było między nami trochę spięć, ale z waszej dwójki ty zawsze wydawałeś mi się rozsądniejszy... — Do rzeczy, Alfredzie, do rzeczy... — miałem nieodpartą chęć zmiąć kartkę papieru, rzucić ją rozmówcy w twarz i powiedzieć, co o

nim myślę. Zamiast tego dalej przeglądałem papiery, traktując Kobyłkę jakby był niezbyt uciążliwą i zupełnie nieszkodliwą muchą. Niezrażony tym Alfred perorował dalej: — Minister zwolni Tomasza, to pewne. Zwolni się więc również wakat na stanowisku dyrektora waszego departamentu. Mam pewne dojścia... Mógłbym szepnąć słówko... Biorąc pod uwagę, że, no... jesteśmy postrzegani jako wrogowie — uśmiechnął się głupio — mój głos liczy się podwójnie... — Chcesz mi załatwić posadę? — zapytałem bez specjalnych emocji. — To miło z twojej strony, ale

nie jestem zainteresowany. Milczenie Kobyłki trwało kilka chwil. Jego samolubny, nastawiony na robienie kariery za wszelką cenę umysł nie był w stanie zrozumieć, że mogę odrzucić jego szczodrobliwą ofertę z taką obojętnością. — Lojalność wobec twojego szefa to w tej sytuacji głupota — bąknął tylko, jeszcze chyba nie od końca otrząsnąwszy się z szoku. — Lojalność nie ma z tym nic wspólnego — odrzekłem twardo. — Ani przyzwoitość — dodałem. — Nie jestem po prostu zainteresowany. Nawet gdyby minister przyszedł do mnie i prosił...

Cierpliwość Kobyłki się wyczerpała. — Głupiec! — syknął, wstając z krzesła. Przemierzył dystans do drzwi tak energicznie, jakbym oświadczył, że lekarze wykryli u mnie zaraźliwy trąd i trzasnął nimi bardzo mocno. „Teraz powinny rozlec się brawa” — pomyślałem i w wyobraźni ukłoniłem się przed moim ukrytym w ciemności audytorium. Padało. Ludzie chowali się do kuszących przytulnym światłem barów albo szybkim krokiem, pochyleni, z parasolkami nad głową zmierzali do swych ciepłych i suchych mieszkań.

Spojrzałem na zegarek. Dochodziła północ. Przed chwilą wysiadłem ze stacji metra Politechnika i spokojnym krokiem przemierzyłem stumetrowy odcinek dzielący mnie od wylotu ulicy Mokotowskiej. Za moimi plecami, u stóp granatowego wieżowca, gdzie mieścił się akademik, huczała, cierpiąca na bezsenność Trasa Łazienkowska. Przeszedłem kilka metrów opustoszałą ulicą i zniknąłem niczym cień (ubrałem się na czarno) w jednej z bram. Spoglądając na oświetlone iluminacją białe wieże z zielonymi hełmami, wyrastające ponad pobliskim placem Zbawiciela, sprawdziłem, czy wszystko jest na miejscu. Latarka i pęk

wytrychów w skórzanym woreczku u pasa, tuba ciasno przytroczona do pleców za pomocą specjalnego paska i przyklejony do jej powierzchni taśmą skalpel w futerale oraz składany bambusowy kij długości trzech metrów. Wyjąłem zza pazuchy bawełnianą kominiarkę i rękawiczki. Zamaskowałem się, przeszedłem na drugą stronę ulicy i kryjąc się w pasie cienia, który biegł wzdłuż kamienic, mijając niewielkie zakłady rzemieślników, dotarłem do zielonego ogrodzenia ze stali, które okalało kościelny gmach od południa. Wielkie krople wody spadające z dachów sprawiły, że przemokłem już prawie do

suchej nitki, ale nie narzekałem. Trudno było sobie wyobrazić lepsze warunki do tego, co chciałem zrobić niż deszczowa noc. Szybko, uważając, by nie znaleźć się w słupach światła reflektorów wpuszczonych w ziemię, przemknąłem wzdłuż jasnego muru kościoła, patrząc jak krople deszczu srebrzą się w blasku lamp. Wreszcie dotarłem do bocznych drzwi i spojrzałem na pobliski plac. Na szczęście deszcz i nocne zimno zagoniły większość klientów do środka lokali. Lewą stroną placu szedł tylko jakiś zbłąkany przechodzień w kapturze naciągniętym na głowę, a po rondzie z rzadka przetaczały się spóźnione

samochody. Byłem bezpieczny. Zapaliłem latarkę i w krążku światła przez chwilę przyglądałem się zamkowi. Potem wybrałem największy wytrych. Niecała minuta manipulacji wystarczyła, by zamek z cichym szczękiem ustąpił. Nacisnąłem umieszczoną prawie na wysokości głowy klamkę i pociągnąłem do siebie ogromne drewniane odrzwia. Uchyliłem je tylko na tyle, by się wślizgnąć do środka i zaraz zamknąłem z drugiej strony. Omiotłem światłem latarki okrągłą kruchtę. Na wprost mnie i po lewej błysnęły wypolerowane od wieloletniego używania miedziane gałki

u wahadłowych drzwi. Ostrożnie popchnąłem jedno ze skrzydeł drzwi i znalazłem się w prawej nawie. Ogromne wnętrze kościoła Zbawiciela tonęło w mroku. Było tu zimniej niż na podwórku i poczułem, że drżę. Przez wysoko umieszczone okna przedostawało się niewiele światła, musiałem więc znowu włączyć latarkę. Specjalnie na ten wieczór ubrałem buty z miękkimi podeszwami, ale i tak w cichej pustce świątyni słychać było każdy krok. Zaraz po wyjściu z kruchty skręciłem w lewo, przeszedłem całą szerokość głównej nawy i znalazłem się w lewej części budowli. Stąpając delikatnie minąłem ołtarz Św.

Ekspedyta, żołnierza rzymskich legionów, który jest patronem spraw niecierpiących zwłoki i znalazłem się u celu. Wyciągnąłem przed siebie rękę i oświetliłem wielkie płótno zawieszone ponad bocznym ołtarzem Św. Antoniego Padewskiego. Wysoki na jakieś cztery i szeroki na dwa metry obraz autorstwa Michaela Willmanna, zwanego „śląskim Rafaelem” (przez długi czas mieszkał i pracował w Lubiążu) przedstawia wizję św. Augustyna. Biskup Hippony wznosi wzrok ku górze, gdzie widać Chrystusa Zmartwychwstałego, ubranego w czerwoną szatę. Aniołki, krążące w szaleńczym, barokowym wirze,

oddzielają ziemię i niebo, stanowiąc jednocześnie poziomą oś, po której obu stronach śląski mistrz zbudował całą kompozycję. Oderwałem oczy od obrazu i zdjąłem z pleców tubę. Odczepiłem bambusowy kij, rozwiązałem sznurki i zabrałem się do składania „wędziska”, uważnie wsłuchując się w ciszę za plecami. Skończyłem i nasadziłem na szczyt kija ostry jak brzytwa skalpel, a potem stanąłem, czekając. Wreszcie, po dziesięciu minutach, kiedy zrobiło mi się już naprawdę zimno, cichutko zaskrzypiały drzwi od zakrystii, uchylając się na chwilę i również na chwilę wpuszczając do

ciemnego wnętrza snop światła. „Nareszcie!” — westchnąłem w duchu i zbliżyłem się z kijem do obrazu. Podniosłem go w obu rękach, tak że skalpel dosięgał prawego górnego rogu płótna i zamarłem w oczekiwaniu, słuchając cichych kroków za moimi plecami. — Teraz! — rozległ się nagle mocny głos i kościół zalało światło. Zmrużyłem oczy, opuściłem kij i obejrzałem się za siebie. Oddzielony ode mnie ławkami, ze strzelbą lekko drgającą mu przy oku stał brodaty ksiądz w sutannie z rozpiętą pod szyją koloratką. Znałem go. To był proboszcz tej parafii. Doradzałem mu

kiedyś, jak najlepiej zadbać o obrazy Willmanna, by nie niszczały. — No, synu — powiedział mocnym, wyćwiczonym do wygłaszania kazań, głosem, który zadudnił majestatycznie w pustym kościele: — Wkroczyłeś na ścieżkę grzechu. A jeśli nie chcesz na tej ścieżce w dodatku okuleć, lepiej odłóż to co masz w ręku i stój spokojnie. Zrobiłem co chciał. Czekaliśmy jeszcze chyba dziesięć minut, zanim z oddali napłynął głos policyjnych syren. Minęło jeszcze pięć minut i z zakrystii wybiegło kilku policjantów w mundurach. Ksiądz, ciągle trzymając mnie na muszce, zaczekał, aż policjanci

skują mi ręce i zapytał ich, czy może zobaczyć moją twarz: — Chcę wiedzieć jak wygląda człowiek, który wszedł nocą do Domu Bożego, by go ograbić — wytłumaczył policjantowi. Wąsaty kapitan kiwnął dość obojętnie i rozkazał podwładnemu, by odkrył moją głowę. Mocne szarpnięcie i poczułem jak skóra, uwolniona od maski, zaczyna oddychać. — To pan? — ksiądz złapał się za serce gwałtownym ruchem i zbladł w jednej chwili. — Myślałem, synu, że zajmujesz się ochroną zabytków... Milczałem ze spuszczoną głową

czekając na potępienie, ale ksiądz milczał, podniosłem więc oczy. Proboszcz zbliżył do mnie swe brodate oblicze i przez chwilę wpatrywał się we mnie uważnie. — Czasem wielki grzech poprzedza wielkie dobro — przemówił wreszcie spokojnym głosem. — Tak było ze świętym Agustynem, którego wizję chciałeś ukraść. I coś mi mówi, że tak będzie i z tobą, synu. Jak już załatwisz swoje sprawy, możesz przyjść porozmawiać. Wiesz, gdzie mnie znaleźć — powiedział i ruszył w stronę zakrystii. — Idziemy — jeden z podwładnych wąsatego kapitana

popchnął mnie w stronę wyjścia z kościoła. Sala przesłuchań w pobliskim komisariacie zupełnie nie przypominała tych, które można zobaczyć w serialach o policjantach. Dawno nie malowane ściany. Żarówka w brudnym kloszu zwisająca smętnie z sufitu. Stolik, który pamiętał jeszcze zapewne poprzedni ustrój, i równie wiekowe krzesła. O weneckiej szybie można było tylko pomarzyć. Wąsaty kapitan podrapał się w kark i spojrzał mi prosto w oczy. — A więc odmawia pan zeznań? — głos miał przepalony. — Niedobrze.

— Po prostu korzystam ze swoich praw — odpowiedziałem tylko. — Czy mogę zadzwonić? — Do kogo? — No, chyba nie do mamy — zadrwiłem. — Muszę przecież jakoś skontaktować się z adwokatem. Policjant zaprowadził mnie do sąsiedniego pokoju. Posadził przy wolnym biurku i postawił przede mną telefon. Potem poszedł na drugą stronę pomieszczenia, gdzie, we wnęce, na czymś co przypominało kuchenny kredens, stał przepływowy ekspres do kawy, kubki, szklanki i bezprzewodowy czajnik. Nalał sobie kawy ze szklanego czajniczka, który był częścią ekspresu,

oparł się o brzeg kredensu i wpatrywał się we mnie podejrzliwie, pijąc kawę małymi łyczkami. Postawiłem przed sobą aparat, westchnąłem i zadzwoniłem do Skorlińskiego. Przyciszonym głosem, tak żeby mnie nie słyszał Wąsacz, powiedziałem generałowi gdzie jestem. Potem się rozłączyłem. Żelazne drzwi zaskrzypiały. Otrząsnąłem się z snu. Zobaczyłem odrapany sufit, poczułem twardy materac pod sobą i światło wpadające przez zakratowane okienko. Podniosłem się na pryczy i zobaczyłem Wąsacza wchodzącego do celi. — Zbieraj się, Daniec —

warknął, zamknął drzwi i oparł się o ścianę naprzeciw łóżka, zakładając ręce na piersi. Wygrzebałem się spod szarego, kłującego koca, naciągnąłem spodnie (Wąsacz nawet nie raczył się odwrócić) i założyłem na grzbiet kurtkę. — Jestem gotowy, kapitanie — rzekłem przymilnie. — Czy mogę wiedzieć, co się dzieje? — Przenoszą cię — bąknął. — Góra zażyczyła sobie, żebyś siedział w innym areszcie. Ten obraz, co go próbowałeś zwinąć, okazał się być jakimś arcydziełem... Stary numer — w jego głosie słychać było rozczarowanie, kręcił głową. — Człowiek haruje po

nocach, łapie złodziei... A całą śmietankę spija wierchuszka. A tak w ogóle — oderwał się od ściany bez rozplatania rąk — to mnie nie zagaduj... Jak cię nie dostarczę na czas, to jeszcze mi wlepią naganę. Dawaj ręce... — rozkazał. Wykonałem polecenie. Wąsacz wprawnym ruchem zatrzasnął mi na przegubach kajdanki i popchnął do wyjścia. Przeszliśmy korytarzem do schodów, potem w dół, obok dyżurki i do wyjścia. Przed komendą czekała już policyjna furgonetka do przewożenia więźniów. Kierowca wysiadł, otworzył tylne drzwi i pomógł mi wdrapać się do

środka. W cieniu (karetka nie miała okien po bokach, światło wpadało tylko przez przyciemnianą szybę oddzielającą „pakę” od kabiny kierowcy) siedział na ławeczce biegnącej wzdłuż ściany wozu jakiś niski stopniem policjant w błękitnym mundurze, odwrócony plecami do wejścia. Usiadłem obok niego i patrzyłem jak zatrzaskują się drzwi. Niedługo potem ruszył silnik, samochodem zatrzęsło lekko, następnie szarpnęło nami mocno w dół i w górę (musieliśmy zjechać z krawężnika). Samochód powoli dojechał do skrzyżowania bocznej przecznicy, przy której stał komisariat, z Trasą

Łazienkowską. Chwilę czekał, żeby włączyć się do ruchu, aż w końcu skręcił w prawo i nabrał prędkości. Otoczył nas trudny do zniesienia warkot pędzących pojazdów. Dopiero w tym momencie szeregowy policjant, z którym jechałem, obrócił się w moją stronę i poznałem w nim generała Skorlińskiego. — Witam, panie Pawle! — uśmiechnął się szeroko. — Przepraszam, że spotykamy się w tak niekomfortowych warunkach, ale ostatnio jest pan trudno dostępny. — He, he... — zachrypiałem. — Nie opuszcza pana dobry humor.

— Nie mamy zbyt wiele czasu, więc do rzeczy — ton policjanta stał się poważny. — Posadzę pana w celi razem z człowiekiem, który pracuje dla „Marszanda”. Trzy miesiące temu wpadł na granicy z tirem pełnym skradzionych na Białorusi ikon. Mamy szczęście, że sąd przedłużył areszt... Poza tym od tej pory nie będziemy się prawdopodobnie mogli normalnie kontaktować. Biorąc pod uwagę podsłuchy w pańskim biurze, „Marszand” to nie amator... — Co pan zatem proponuje? — Urządzimy skrzynkę kontaktową w Łazienkach. Pamięta pan

herb Stanisława Augusta przy wyjściu na Agrykolę? Policjant, który odebrał mnie przed bramą aresztu dokładnie studiował nakaz umieszczenia mnie w areszcie. Gdy uzyskał pewność, że numer na kartce zgadza się z tym na drzwiach, zachrzęścił pękiem kluczy, otworzył celę i wepchnął mnie do środka. Postąpiłem krok do przodu i spojrzałem na moje nowe mieszkanie. Pomieszczenie dwa na trzy metry, malowane kilka lat temu. Po lewej kącik sanitarny, pod oknem, naprzeciwko drzwi, stolik, na którym piętrzyły się słoiki z solą pieprzem, cukrem i herbatą oraz odwrócona pokrywka od słoika

wypełniona niedopałkami. Pod ścianą piętrowa prycza. Chociaż szeroko otwarto zakratowane okno, w powietrzu unosiła się chmura papierosowego dymu. Na dolnym posłaniu leżał masywny człowiek ze sporym brzuszkiem. Bokobrody i obfity zarost upodabniały go do typowego kierowcy ciężarówki z amerykańskich filmów. Efekt wzmacniały jeszcze muskularne ramiona z tatuażami, widoczne po obu stronach czarnej koszulki bez rękawów. Palił papierosa z zamkniętymi oczami, wypuszczając z mięsistych ust kółka dymu. — Co tak wytrzeszczasz

patrzałki? — warknął po chwili. — Rzucaj mandżur na koję i zrób nam czaju. Ale najpierw gadaj, jak się nazywasz, frajerze, i za co cię zapuszkowali. — Jestem Paweł Daniec. Złapali mnie wczoraj na włamaniu... — Wyglądasz mi bardziej na jakiegoś urzędasa — współwięzień uniósł się na pryczy i ciekawie wbił we mnie małe, ciemne oczka. — Do wczoraj pracowałem w Ministerstwie Kultury i Sztuki... — No, no — przerwał mi i usiadł na łóżku — jak to się wyraża. „Ę” i „ą”, Kultury i Sztuki. Jesteś

widzę niekiepski „omega”... — Na to wygląda — rzekłem, spuszczając wzrok. — Jaki skromniś — kpił dalej. — Co ci odbiło, że poszedłeś na operację? — Chciałem zrobić na złość mojemu szefowi — rzekłem z nienawiścią. — Aż tak ci dopiekł? No, no, niezły z ciebie chojrak — powiedział, wstał i kilkadziesiąt sekund wpatrywał się w moją twarz z zainteresowaniem. — Podobasz mi się. Masz ogień w oczach. Będą z ciebie ludzie, jak się trochę podszkolisz — mocno klepnął mnie w ramię.

— Wszyscy wołają na mnie „Amerykan” — wyciągnął w moją stronę niebieską od tatuaży rękę. — To przez tę dziarę na ramieniu — z dumą obrócił w moją stronę szpetny obrazek, w którym z trudem rozpoznałem Statuę Wolności. Rzucaj mandżur i siadaj do blatu — wskazał krzesło przy stole. Położyłem pościel na górną pryczę, a współwięzień, rozglądając się ostrożnie, wyjął spod poduszki konstrukcję skleconą z dwóch żyletek i zapałek spiętych w całość jakimiś drutami. Od żyletek odchodziły dwa kable, połączone z wyrwaną z innego urządzenia wtyczką. — Buzała mojej roboty —

oświadczył z dumą. — Nalej no wachy do tych kubanów — polecił wskazując na porcelanowe naczynia ozdobione kwiatkami. — Byle skoro, bo trynić mi się chce... Posłusznie powędrowałem do kącika sanitarnego, czując wzrok „Amerykana” na plecach. — Tylko nie kładź kubana na dnie umywalki, bo to po frajersku... — poinstruował mnie. Trzymając naczynia za ucha, wypełniłem je wodą i wróciłem do stołu. Współwięzień wsadził do jednego z nich buzałę i włożył wtyczkę do kontaktu. Woda niemal natychmiast

zabulgotała, w powietrzu rozszedł się ostry, niemiły zapach. — Tylko nie waż się teraz tykać wachy, bo cię popieści — ostrzegł. Po chwili herbata była gotowa. Smakowała ohydnie, ale „Amerykan” pił ją z lubością. Sięgnął po paczkę papierosów i wyciągnął ją w moją stronę. — Nie palę — odpowiedziałem. — Musisz się szybko nauczyć — powiedział to takim tonem, jakby instruował dziecko, że należy pić mleko — teraz jeszcze ci podaruję, ale od jutra masz jarać jak Huta Katowice.

— A ty za co siedzisz, „Amerykan”? — zapytałem go, pociągając łyk herbaty o metalicznym posmaku. — Nie bądź taki ciekawski — odparował ostro. — Przyjdzie czas, to ci powiem. A teraz słuchaj mnie uważnie, bo nie będę dwa razy powtarzał, chociaż jesteś nowy. Jak nie chcesz być frajerem, musisz stosować się do zasad. Jak idziesz do kibla, to mówisz „nie szamać”... Następne godziny upłynęły na niezwykle ciekawej rozmowie, podczas której „Amerykan” tłumaczył mi podstawowe zasady życia w celi. Mówił, że nie wolno pod żadnym

pozorem dotykać klucza do celi, że prawdziwy grypser nie powinien sprzątać (do dzisiaj „Amerykan” nie miał wyjścia, ale od jutra, jako grypserowi na dorobku, rola ta przypadnie mnie), nie może się też podlizywać klawiszom i wchodzić z nimi w konszachty. Podkreślił też rolę „herbatnikowania się”, czyli dzielenia się paczkami i wszystkim, co można zjeść, wypić i wypalić. Potem zostałem wprowadzony w zawiłą terminologię gwary więziennej. Najpierw „Amerykan”, niczym tubylcy pierwszym odkrywcom Nowego Świata, pokazywał mi różne przedmioty, podając ich nazwy w grypserze, a potem sprawdzał, czy je

zapamiętałem, a kiedy zorientował się, że nauka idzie mi nieźle, zaczął tłumaczyć bardziej skomplikowane i abstrakcyjne pojęcia. Na koniec zrobił mi mały egzamin. — No dobra, cwaniaczku, zobaczymy, czy skumałeś, o co chodzi. Jak zagrypsujesz takie zdanie: Strażnicy znaleźli grzałkę z żyletek, schowaną w nodze stołowej, jak przeszukiwali celę? Przerywając co chwila, potykając się o nowe dla mnie słowa, powoli powiedziałem: — Fortepian... na kipiszu... przyciął buzałę wkitraną w... szkit blatu. — No i git chłopak! — ucieszył się „Amerykan”. — Skumałeś

wszystko. Jutro nauczę cię więcej. A teraz, kiciorujemy się i w komarunek, bo klawisze zaraz zgaszą światło. „Kiciorowanie”, czyli mycie odbyło się zgodnie z hierarchią. Najpierw z umywalki skorzystał „Amerykan”, dopiero potem ja. Ledwie zdążyłem przygotować sobie posłanie i położyć głowę na poduszce, lampa zawieszona pod sufitem zgasła. Pomarańczowe światło z reflektorów na dziedzińcu aresztu wpadało do środka. Cień krat w obramowaniu okna leżał na podłodze, sprzęty i ściany spowiła widmowa poświata, dym z papierosa, którego palił na dole „Amerykan” wznosił się do

sufitu, prześwietlony na pomarańczowo. — Co teraz będziesz robił? — głos mego współwięźnia utracił swą zwykłą agresywność i zaczepność, a zabrzmiała w nim jakby nostalgiczna nuta. — To znaczy, chyba wywalą cię z roboty? — Już to na pewno zrobili... — rzekłem z przekąsem. — Nie żałujesz? Milczałem. — Powinieneś spróbować to załagodzić — radził z dołu „Amerykan”. — Jesteś git chłopak i byłby z ciebie pożytek, ale to nie twój świat. Nie pasujesz tu. — Jakoś będę musiał sobie

poradzić — westchnąłem. — Zrobiłem krok, od którego nie ma odwrotu... — Też tak myślałem... Na początku... Ale teraz coraz częściej mam tego wszystkiego dość. Nerwy już nie te i lekarz mówi, że powinienem się oszczędzać... Weźmy na przykład ostatnią robotę. Jechałem z tirem pełnym ikon zajumanych z różnych cerkwi na Białorusi. Do granicy jakoś wytrzymałem, ale potem, jak zobaczyłem strażników, pikawa oszalała. Papiery niby miałem w porządku, ale zobaczyli, że mordę mam wystraszoną i od razu się pokapowali, o co chodzi. O! Do tego to pieski mają nosa... — Przemycałeś ikony? —

zapytałem. — To zabawne. — Niby dlaczego? — w głosie „Amerykana” pojawiła się nagle podejrzliwość. — Jak pracowałem w ministerstwie, to stałem po drugiej stronie barykady. — Byłeś łapsem? — człowiek na dolnej pryczy poruszył się niespokojnie. Bardziej detektywem. Rozwiązywaliśmy z szefem zagadki historyczne. Czasami zdarzało nam się odzyskiwać skradzione dzieła sztuki. No, ale to już skończone... — Lubiłeś swoją robotę? — pytanie zabrzmiało, jakby zadał je

pracownik działu kadr, a nie współwięzień. — Lepszej nie mogłem sobie wyobrazić. Przez cały dzień mogłem gadać i myśleć o sztuce, a jeszcze mi za to płacili. Na dole zapadła cisza. — Śpisz? — zapytałem. — Zastanawiam się, jak ci pomóc — odburknął „Amerykan”. — Ale jak będziesz mi dalej przeszkadzał, to mogę się rozmyślić. To były ostatnie tej nocy słowa mego współwięźnia. Jeszcze chwilę wpatrywałem się w sufit, a potem poczułem falę zmęczenia, która dopiero teraz zdołała się przebić przez nerwowe

napięcie ostatnich godzin. Wkrótce zasnąłem z poczuciem dobrze spełnionego obowiązku. — Daniec! Otworzyłem oczy i gwałtownie przewróciłem się na bok, o mało nie spadając z piętrowej pryczy — Podejrzany Paweł Daniec! — policjant, który stał w drzwiach, otwierał szeroko usta, poświadczając, że opieka dentystyczna w służbach mundurowych stoi na wysokim poziomie. Zwlokłem się z łóżka i stanąłem przed funkcjonariuszem. Spojrzałem na niego nieprzychylnie. — Nie gapcie się tak na mnie. Zbierajcie manele. Wychodzicie

na wolność. Przyjdę tu po was za pięć minut — powiedział i huknął stalowymi drzwiami. „Amerykan” już nie spał. Paląc papierosa, patrzył jak się ubieram i składam pościel. — I co? Wymyśliłeś coś wczoraj? — zapytałem siadając przy stole i kładąc wymięte poszewki na kolanach. W tym momencie zachrzęścił zamek. Obróciliśmy się jak na komendę w stronę drzwi. W szparze widać było już postać policjanta. — Zobaczę, co da się zrobić — wyszeptał „Amerykan”, pochylając się w moją stronę. —

Nadstawiaj uważnie ucha, Omega — dodał dość enigmatycznie i puścił do mnie oko.

ROZDZIAŁ 11. AUDIENCJA U „MARSZANDA” • PROPOZYCJA NIE DO ODRZUCENIA • PRÓBA LOJALNOŚCI • PODSŁUCHIWANY I PODSŁUCHUJĄCY • PARK WE MGLE • KRZYK PAWIA • BLISKIE SPOTKANIE TRZECIEGO STOPNIA W „SOFII” •

LEŚNYM TRAKTEM • GUTEN MORGEN Telefon zadzwonił następnego dnia wczesnym popołudniem. — Daniec? Paweł Daniec — dopytywał się niski głos. — To ja. — Za godzinę masz być pod domem „Marszanda” — padło polecenie. — Nie radzę się spóźniać. Odłożyłem telefon na stolik i spojrzałem w okno. Na tle ciemnego od chmur nieba odbijała się w szybie moja twarz. Nawet nie zauważyłem, kiedy rozciągnęła się w uśmiechu. „Marszand” siedział za biurkiem

w swoim prywatnym muzeum. Palił cienkiego damskiego papierosa. Przyglądał mi się przez cały czas, od momentu, kiedy wdrapałem się po schodkach z parteru i wyłoniłem obok rzeźby Moora. — Proszę bliżej, panie Daniec — zachęcił mnie przyjaznym gestem, uśmiechając się chytrze i mrużąc oczy jak kot. — Niech pan spocznie... Usiadłem w kwadratowym, skórzanym fotelu projektu Corbusiera i zapytałem: — Nie rozumiem, czemu chciał się pan ze mną zobaczyć. Wydawało mi się, że jesteśmy przeciwnikami.

— Niechże pan nie udaje! — gospodarz ciągle się uśmiechał. — Obaj dobrze wiemy, że nie pracuje pan już w Ministerstwie Kultury i Sztuki. — Skąd...? — Z gazet, Daniec, z gazet... — „Marszand” podniósł z biurka otwarty na kronice kryminalnej dziennik i klepnął w niego kilka razy grzbietem dłoni, potem przez chwilę szukał odpowiedniego fragmentu, wreszcie przeczytał: — Wczoraj w nocy dokonano włamania do kościoła Zbawiciela. Złodziej, którym okazał się być urzędnik z Ministerstwa Kultury i Sztuki, Paweł D., chciał ukraść obraz Michaela Willmanna „Wizja św.

Augustyna”. Kradzieży udało się zapobiec, dzięki szybkiej interwencji proboszcza parafii... — i teraz najważniejsze — kolejny uśmiech: — Rzecznik ministerstwa poinformował nas, że w dniu wczorajszym Paweł D. został zwolniony z pracy w trybie dyscyplinarnym — odłożył gazetę. — Zresztą, gdyby nawet o tym nie napisali i tak bym się dowiedział, mam swoje kanały — spojrzał na mnie uważnie: — Wygląda na to, że jesteś bezrobotny Daniec. — Nie pańska sprawa — odburknąłem. — Cóż za czarna niewdzięczność! — „Marszand”

świetnie udawał rozczarowanie. — Tak odpłacasz za troskę porządnym ludziom. — O czym pan mówi? — Nie udawaj, że nie rozumiesz. Po numerze, który wyciąłeś wczoraj w nocy, nie znajdziesz pracy w żadnym, nawet najbardziej prowincjonalnym, muzeum. Jesteś skończony w tej branży, chyba że... — Spiknę się z panem? — Wielu ludzi o tym marzy, ale ty się do nich, jak widzę, nie zaliczasz... — To co tu jeszcze robię? — rozłożyłem ręce. — Czemu nie każe mnie pan wyrzucić swoim gorylom? Zresztą nie będzie to konieczne, bo już

sam wychodzę... — podniosłem się z krzesła. — Siedzieć! — padło słowo ostre i ciężkie jak dwuręczny miecz. „Marszand” w milczeniu dochodził do siebie po tym wybuchu. Czerwień spływała mu z twarzy, jak z szyby, na którą wylano kubełek farby. — Dlaczego tak panu na mnie zależy? — zapytałem po chwili. — Są przynajmniej dwa powody — nowy papieros zatańczył w wypielęgnowanych palcach „Marszanda”. Po pierwsze, chociaż nie przyniosłeś ze sobą CV, znam twoje osiągnięcia, wiedzę i rzadkie

umiejętności. Ktoś, kto, tak jak ty, zna najnowocześniejsze zabezpieczenia stosowane w muzeach i prywatnych domach, ma rozległą wiedzę na temat rynku sztuki, a do tego jest inteligentny i potrafi improwizować, jest skarbem dla kogoś takiego jak ja. — To znaczy dla kogo? — Dla złodzieja dzieł sztuki oczywiście — powiedział „Marszand” i uśmiechnął się szeroko. — Zdaje pan sobie sprawę, że mogę z tym iść na policję? — Twoja wiarygodność mocno ostatnio spadła — padła nasączona ironią odpowiedź. — A może się mylę...?

Patrząc w pełne napięcia, uważne oczy „Marszanda” i jego pozornie rozluźnioną twarz, zdałem sobie sprawę, że pytanie, które właśnie padło jest najważniejszym momentem rozmowy. Przestępca sprawdzał wiarygodność mojej wersji wydarzeń. Nie mogłem się zdradzić, że historia z kradzieżą obrazu Willmanna była sfingowana, a stałoby się to, gdybym nie okazał zmartwienia moją obecną sytuacją. — No tak — odpowiedziałem natychmiast z ciężkim westchnieniem — Punkt dla pana. „Marszand” pokiwał głową. Na jego twarzy widać było teraz zamyślenie przemieszane z wyrozumiałością.

— A jaki jest ten drugi powód, dla którego chce mnie pan zatrudnić? — No cóż. Nie mam pewności, czy mogę ci wierzyć — odpowiedział patrząc mi prosto w twarz. — Może ta cała kradzież została ukartowana, może ciągle współpracujesz z policją? Bez względu na to, jaka jest prawda i tak lepiej będzie cię mieć przy sobie, niż pozwolić chodzić samopas... Jak to trafnie ujął Don Corleone: „Przyjaciół trzymaj blisko, ale wrogów jeszcze bliżej.” — Wygląda na to, że nie mam wyboru... Pewnie pośle mnie pan na dno Wisły, jeśli się nie zgodzę?

— Masz mnie za mordercę? — „Marszand” udał, że go obeszło moje podejrzenie. — Nigdy nikogo nie zabiłem — tym razem zabrzmiało to szczerze. — A jeśli odrzucisz moją propozycję, to załatwię ci kilkudniowe wakacje w miłym towarzystwie w moim domku nad jeziorem... Cholera, człowieku — żachnął się. — Po co te podchody! Nie widzisz, że daję ci szansę, że chcę ci zaufać? Wiem, jak cię załatwił twój szef, jak cię kopnął, kiedy chciałeś mu pomóc. Zrobiłem zdziwioną minę i przez chwilę starałem się wyglądać tak, jakbym przetrawiał słowa

„Marszanda”. Po jakichś trzech minutach milczenia, podniosłem głowę i rzekłem: — Zgoda — w moi głosie zadrgała tłumiona złość. — Będę z tobą pracował. — W takim razie mamy do załatwienia dwie sprawy... Tym razem zdziwiłem się naprawdę. — Najpierw musisz udowodnić mi, że nie jesteś już lojalny wobec Pana Samochodzika — dodał tajemniczo „Marszand” i wstał zza biurka. — Poczekaj tu chwilkę... Nie oglądając się za siebie, przeszedł całą długość pokoju i zniknął

na schodkach prowadzących w dół. Po pięciu minutach wynurzył się stamtąd trzymając pod pachą amarantową teczkę z grafikami Hokusaiego, którą tak nieostrożnie przynieśliśmy z panem Tomaszem do tego domu kilka dni wcześniej. — Widzę, że poznajesz — odezwał się „Marszand” kładąc teczkę przede mną i sadowiąc się znów za biurkiem. — Bezcenne pierwsze tłoczenie „36 widoków góry Fuji”, które twój naiwny eks–szef pożyczył pewnie od jakiegoś równie naiwnego kolekcjonera. Otwórz! Pociągnąłem za sznureczki, podniosłem okładkę i zobaczyłem słynną

pełną dynamizmu „Wielką falę w Kanagawa”. — Twoje zadanie jest proste — „Marszand” patrzył na mnie pozornie rozbawiony. Jednak pod maską prowokatora dostrzegłem napięcie i zimną trzeźwość. — Podrzyj te grafiki. Nie zastanawiając się długo, sięgnąłem po pierwszą z prac. Papier poddawał się łatwo, z dźwiękiem przypominającym skwierczenie zapalonego lontu. Przedarłem na pół „Wielką falę w Kanagawa” i sięgnąłem po majestatyczną „Czerwoną Fuji”, ale „Marszand” wskazał palcem na połówki pierwszej grafiki i powiedział: — Drobniej, jeśli łaska...

Metodycznie i powoli podzieliłem japońskie arcydzieło na osiem części. — Tak będzie dobrze? — podniosłem pytający i wściekły zarazem wzrok na człowieka za biurkiem. — Doskonale — uśmiechnął się półgębkiem i pokiwał głową. — Możesz kontynuować. — Pod czujnym okiem gospodarza zniszczyłem jeszcze „Czerwoną Fuji”, „Burzę pod szczytem” i „Herbaciarnię w Koishikawa. Poranek po opadach śniegu”. Brałem się już do „Mostu w Edo”, ale „Marszand” mi przerwał: — Dość... Wiem już to, czego chciałem się dowiedzieć — rzekł

tajemniczo. — To znaczy... że przeszedłem próbę? Jeszcze chwilę trzymał mnie w niepewności, kręcąc młynka cienkimi palcami. — Tak — zmrużył kocie oczy — wygląda na to, że tak... — sięgnął do srebrnej papierośnicy. — Zniszczenie wielkiego dzieła sztuki przyszło ci z trudem — zauważył, wydmuchując dym. — Niecodziennie mam w rękach grafiki tej rangi — mruknąłem. — A jeszcze nigdy nie zdarzyło mi się czegoś podobnego podrzeć... — W takim razie pocieszy

cię na pewno fakt, że zniszczyłeś tylko bardzo zręczne kopie grafik genialnego Japończyka... — „Marszand” nie miał zamiaru powstrzymywać śmiechu. — Co? — wykrzyknąłem. — Nie sądzisz chyba, że pozwoliłbym ci zdewastować arcydzieło, tylko po to, żebyś mógł dowieść nielojalności wobec byłego szefa. Może i jestem złodziejem, ale na pewno nie barbarzyńcą! Dobra — położył ręce na biurku, ucinając temat. — Za godzinę jestem umówiony, więc nie będę przedłużał. Przyjmuję cię na okres próbny. Przyjdziesz jutro rano o ósmej do restauracji „Sofia”. Wiesz, gdzie to jest?

Kiwnąłem głową. — A żeby ci do tego czasu nie przyszło do głowy coś głupiego... — przechylił się do tyłu i w bok, otworzył jedną z szuflad i wyjął z niej mały, czerwony przedmiot, który zaraz położył mi na dłoni — wepnij to sobie w klapę. Przyjrzałem się dokładnie. Był to znaczek z logiem PCK i otaczającym go napisem „Honorowy Dawca Krwi”. Szpila wystająca z niezamalowanej części wraz ze specjalną zatyczką służyła do mocowania. — Miniaturowy podsłuch — wyjaśnił „Marszand”. — Wyłapuje wszystkie dźwięki w promieniu czterech metrów. Masz to mieć przez cały czas

przy sobie, nawet jak będziesz spał. Bez słowa wpiąłem znaczek w klapę marynarki i wstałem. „Marszand” podniósł się z krzesła i wyciągnął do mnie rękę. Odwzajemniłem uścisk. — Do jutra, Daniec — powiedział zaciskając miękkie palce, w których nie było siły, wokół mojej dłoni. — Do jutra — kiwnąłem głową i ruszyłem w stronę schodków. Ledwie opuściłem stopę na pierwszy z nich, a na biurku „Marszanda” zadzwonił telefon. Z trudem powstrzymałem się od obrócenia głowy i zacząłem schodzić po spiralnych schodkach. Kiedy znów, po zrobieniu pełnego obrotu na spirali, prawie z

poziomu podłogi, zobaczyłem „Marszanda”, trzymał on przy uchu słuchawkę telefonu. Minę miał niezadowoloną. Patrzyłem tylko przez ułamek sekundy, bo natychmiast zszedłem stopień niżej, żeby zniknąć z pola widzenia „Marszanda” i nie zostać przez nowego szefa oskarżonym o podsłuchiwanie. Ale w holu, z którego wychodziło się przed dom było pusto i postanowiłem zaryzykować. Idąc najwolniej jak się dało, nadstawiłem ucha. „Marszand” sztorcował swego rozmówcę: — Czyja mówię po chińsku? — wściekał się. — Czy

prosiłem cię, żebyś załatwił mi eksperta od średniowiecznych inkunabułów? Czy przyszedłem do ciebie i powiedziałem: Cześć, Emil, muszę sprawdzić, czy ukradłem prawdziwe „Kazania świętokrzyskie”? — chwila ciszy, a potem kpiący głos „Marszanda”: — Masz rację, było inaczej. I jeśli dobrze pamiętam, poprosiłem cię o kogoś, kto może nam potwierdzić autentyczność dziewiętnastowiecznego rękopisu po niemiecku. Nie przerywaj mi, do cholery! Rozmowa wyraźnie zmierzała do końca. Usłyszałem już zresztą to, na czym mi zależało, zszedłem więc powoli na sam dół i opuściłem dom

„Marszanda”. Do Łazienek dotarłem w ostatniej chwili. Mimo dość wczesnej pory w Aleje Ujazdowskie wkradał się już półmrok i zimna mgła. Przeszedłem przez bramę na końcu płotu z wysokich prętów, na których zdążyły się już osadzić kropelki wody i wkroczyłem do parku, który przypominał dzisiaj bardziej ponure wrzosowisko, na którym Makbet i Banko usłyszeli z ust trzech wiedźm, jaka ich czeka przyszłość, niż ulubione miejsce spotkań i spacerów warszawskich zakochanych. Poszedłem w dół szeroką alejką. O ile u góry mgła była jeszcze dość rzadka,

to w miarę jak schodziłem do serca ogrodu, robiła się coraz gęstsza. Kolejne budynki o białych ścianach: Wodozbiór, Stara Pomarańczarnia, Biały Dom wyłaniały się z mgły niczym parowce na Missisipi. Ze zdziwieniem łapałem się na tym, że czekam, aż gdzieś obok odezwie się okrętowa syrena. Lampy, które już zapalono, wyglądały jak kule mętnego światła zawieszone w powietrzu nad głowami widmowych przechodniów. Klimatu niesamowitości dopełniały jeszcze wieczorne głosy ptaków, trochę jakby stłumione przez mgłę. Pod stopami zachrzęścił żwir szerokiej jak szosa alei prowadzącej w

stronę Pałacu na Wodzie. Po chwili minąłem dziedziniec, jak zwykle wypełniony ludźmi, którzy pomimo słabej widoczności fotografowali się na tle największej atrakcji łazienkowskiego parku, zbierając się w sobie i próbując powstrzymać napierający ze wszystkich stron wilgotny chłód. Spojrzałem w lewo na przystań miniaturowych gondoli, na maleńkich kamiennych satyrów przycupniętych pod lampami, na wodę przypominającą rtęć. Z dziedzińca wszedłem na mostek. Dzieci rzucały do płynącego dołem kanału kawałki bułek zawsze głodnym karpiom i kaczkom, które w szaleńczej walce wydzierały sobie strzępy

jedzenia. Obszedłem najbardziej na wschód wysunięty pawilon pałacu i znalazłem się na drodze wiodącej w stronę Agrykoli. Przeszedłem zaledwie kilka kroków nic przed sobą nie widząc, gdy z ciemności dobiegło mnie powolne stukanie końskich kopyt. Odgłosy zbliżały się niebezpiecznie. Trochę zdezorientowany, zszedłem na pobocze w ostatniej chwili. Najpierw z mgły wyłonił się i poszarpał ją koński łeb, a potem cała postać dżokeja. Twarzy nie było widać w mroku. „Nie powinni jeździć w taką pogodę” — spojrzałem na niknący w mroku koński zad. Stukot podków o

ziemię oddalał się w kierunku Stajni Kubickiego, gdzie mieści się Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa. „Mam nadzieję, że nie włóczy się tu ich więcej...” — cieplej otuliłem się kurtką postawiłem kołnierz i przemierzyłem ostatnie dwieście metrów, mijając jeszcze Starą Kordegardę, niegdysiejszą wartownię, dzisiaj — galerię, z której wysypali się w mgłę uczestnicy jakiegoś wernisażu. Przysiadłem na ławce i zaczekałem, aż wesołe towarzystwo się oddali, a potem przemierzyłem ostatnie dwieście metrów, które oddzielały mnie od kamiennego kartusza z herbem Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Rzeźba wielkości człowieka, z koroną w klejnocie i pięcioma polami: dwoma orłami, dwoma Pogoniami i umieszczonym centralnie królewskim herbem Ciołek, stała blisko wielkiej bramy z kutych prętów. „Będzie miała zielone ścianki i czerwony daszek ...” — pamięć, niczym magnetofon, odtworzyła słowa Skorlińskiego sprzed kilkunastu godzin. Spojrzałem w górę. Na grubej gałęzi drzewa wisiała budka dla ptaków. Była dokładnie taka, jak opisał ją generał, tyle że wyglądała jakby wisiała tu od kilku lat. Ciemne zacieki, spaczenia drewna, delikatny nalot mchu w kilku miejscach, a nawet ptasie

odchody na kijku pod kolistym wejściem. Technicy policyjni pokazali, że są mistrzami w swej sztuce. Jeszcze raz sprawdziłem, czy nikogo w pobliżu nie ma i przedarłem się przez zarosły bluszczem klomb, a potem ruszyłem wilgotnym trawnikiem do drzewa z zielono–czerwoną budką. Sięgnąłem do wewnętrznej kieszeni i wysupłałem stamtąd zwiniętą w rulonik karteczkę. Szybkim ruchem umieściłem wiadomość w skrytce. Gdzieś w oddali, pośród mgły, krzyknął przeszywająco paw. Umysł, wyrwany nagle z teraźniejszego toru myślenia, niczym wykolejony pociąg, pomknął w przepaść

złych przeczuć. Otrząsnąłem się jak pies po kąpieli i chociaż nie jestem przesądny, splunąłem przez lewe ramię i czym prędzej opuściłem park. Wzniesienie ciągnące się od bramy aż do Alei Ujazdowskich pokonałem tak szybko, jakby goniło mnie stado dzikich psów. Równie szybko przeszedłem podziemiami pod placem Na Rozdrożu minąłem monumentalne kamienice ustawione wzdłuż, huczącej jak rzeka spiętrzona przed młyńskim kołem, Trasy Łazienkowskiej, przeciąłem Marszałkowską i zostawiając za sobą wylot ulicy Mokotowskiej dotarłem do stacji metra. Dopiero tu, kiedy znalazłem się na peronie pełnym ludzi,

odetchnąłem. Z lekkim sercem wsiadłem do wagonika. Zatrzasnęły się drzwi i po chwili rozpoczął się szaleńczy pęd w kierunku Kabat. Złapałem za rurkę biegnącą wzdłuż sufitu i wpatrzyłem się w kable przemykające za oknem na tle ciemnej ściany tunelu. Niepokój zaatakował, jak zwykle znienacka, i jak zwykle w chwili największego odprężenia. Wiadomość, którą zostawiłem w domku dla ptaków była lakoniczna. Napisałem: „»M« potrzebuje specjalisty od niemieckich rękopisów.” Znałem inteligencję Skorlińskiego i niby wiedziałem, że mogę na nią liczyć, ale

może jednak trzeba było napisać więcej? Z drugiej strony musiałem być ostrożny. „Marszand”, nawet jeśli uwierzył w moją przemianę, na pewno nie do końca mi ufał. Niewykluczone, że posłał za mną jakiegoś szpiega. Lepiej było zostawić jak najmniej śladów, gdyby przypadkiem to on, a nie człowiek Skorlińskiego, dotarł pierwszy do ukrytej w budce karteczki. Jak lunatyk wyszedłem z metra, dotarłem do bloku i wjechałem na swoje piętro. — Wariujesz, Pawle — powiedziałem cicho zamykając drzwi kawalerki. Zjadłem kolację złożoną z chińskiej

zupki i pizzy odgrzanej w mikrofalówce, a potem wyciągnąłem się w fotelu przed telewizorem. Odbiornik był ustawiony na mój ulubiony kanał z filmową klasyką, więc wystarczyło go włączyć. Uczyniłem to. Na ekranie ukazała się ciemna sylwetka z wzniesioną w górę ręką uzbrojoną w rzeźnicki nóż. — Nie zniosę dzisiaj więcej „Psychozy” — mruknąłem i zmieniłem program. Musiałem wciskać przycisk pilota jeszcze kilka razy, zanim zobaczyłem Petera Sellersa w charakterystycznym kapeluszu z opadającym rondem i prochowcu. Zakątek Warszawy, w którym znajduje się restauracja „Sofia”, to

jedno z najbrzydszych i najbardziej ponurych miejsc w całym mieście. Przyklejony do ulicy Świętokrzyskiej plac Powstańców Warszawy bardziej przypomina ulicę. Otoczony ze wszystkich stron wysokimi budynkami jest za szeroki, żeby być przytulnym, i za wąski, żeby można było w nim swobodnie odetchnąć. Domom, pozajmowanym w większości przez instytucje, których pracownicy wieczorem opuszczają swe biura, brak życia. Wystarczy jednak przejść kilka kroków dalej ulicą Szpitalną by znaleźć się na tętniącym życiem skrzyżowaniu ulic Brackiej i Chmielnej. Restauracja „Sofia” ma swą

siedzibę na końcu długiej kamienicy po prawej stronie placu. Wielkie szyby bez firanek, wiekowe fotele obite czerwoną skórą, ciemne wnętrze — wszystko przypomina wyobrażenie o luksusowym lokalu, jakie Polacy mieli jeszcze dwadzieścia lat temu. Wszedłem do środka i po krótkich wyjaśnieniach zaprowadzono mnie do długiego na kilkanaście metrów baru, przed którym stały rzędem stołki barowe, składające się z długiego metalowego pręta, na którego szczycie umieszczono okrągłe, czerwone siedzisko. „Marszand”, w ciemnym okularach na nosie, siedział na jednym ze stołków.

Nogi musiał umieścić na poprzeczce u dołu pręta, bo nie sięgały mu do podłogi. Pił jakiegoś drinka przez rurkę wystającą z wysokiej szklanki udekorowanej połówką cytryny. Ujrzawszy mnie wskazał na miejsce obok siebie i zawołał barmana. Zamówiłem sok pomarańczowy. — Jesteś punktualny — powiedział zmęczonym tonem. — Co będziemy dzisiaj robić? — Powinniśmy zaraz wyruszyć, ale Niemcy zażyczyli sobie wczoraj trochę zabalować i pewnie trochę się to przeciągnie... — syknął z bólu i przyłożył palce obu rąk do głowy.

— Jacy Niemcy? — zapytałem, ale odpowiedź stała już za moimi plecami i przemówiła angielszczyzną z mocnym akcentem. — Dzień dobry — odwróciliśmy się jak na komendę i zobaczyliśmy dwóch mężczyzn, których znałem ze zdjęć monitoringu na lotnisku: — Widzę, że odczuwa pan ciągle skutki wczorajszego bankietu — powiedział jowialnie niski i gruby Hans Groebe, uśmiechając się do skrzywionego „Marszanda”. Ale musimy już jechać. Jak mawiamy my, Niemcy, Ordnung muss sein. Kim jest pański towarzysz? — wbił we mnie ciekawskie oczka. — To mój kierowca i

ochroniarz, Paweł Daniec — przedstawił mnie „Marszand”. — Nas nie trzeba się bać, Herr „Marszand” — Groebe wydawał się urażony brakiem zaufania. — Poza tym nie potrzebujemy świadków... — dodał niskim, rozwibrowanym głosem wysoki blondyn Erwin Stolberg i zmierzył mnie posępnym, zimnym spojrzeniem. — Z pańskich wczorajszych wyjaśnień wywnioskowałem, że może nam być potrzebny ktoś silny... — oponował „Marszand”. — Erwin jest wystarczająco silny — przerwał mu

Groebe. — Ale nie ma co tracić czasu — machnął ręką. — Ruszajmy czym prędzej — powiedział, odwrócił się na pięcie i skierował do drzwi. Erwin Stolberg podążył za nim. „Marszand” zsunął się z krzesła z taką miną, jakby na podłodze rozsypano pinezki. Zerknął znad okularów na oddalających się Niemców i pochylił się ku mnie. Kluczyki, które wypuścił z ręki, zastukały cicho o blat kontuaru. — Czarny mercedes klasy CL z przyciemnianymi szybami na warszawskich numerach. Stoi obok wejścia. Niemcy byli już na zewnątrz. Hans

Groebe gestykulował energicznie i mówił coś do Erwina Stolberga, który spoglądał na nas podejrzliwie. Czym prędzej do nich dołączyliśmy. Wychodząc przez drzwi wdusiłem przycisk alarmu na pilocie przyczepionym do kluczyków. Luksusowa limuzyna po prawej zamrugała światłami i zapiszczała trzy razy. Kolejny przycisk i miękko szczęknął centralny zamek. Otworzyłem drzwi. Najpierw tylne przed Groebem i Stolbergiem, a potem przednie obok kierowcy przed „Marszandem”. W końcu wsiadłem sam i uruchomiłem silnik. — Wyjedź z Warszawy

aleją Krakowską — nakazał „Marszand”. Wydostałem się na Marszałkowską i z Ronda Dmowskiego zjechałem w prawo, w Aleje Jerozolimskie. Zerkałem co chwila w lusterko nad przednią szybą. Stolberg siedział znudzony, wpatrując się w swoje kolana, ale Groebe z wyraźnym zainteresowaniem przyglądał się mijanym przez nas budynkom. Jechaliśmy już Alejami Jerozolimskimi, kiedy w końcu odezwał się głosem nasyconym złośliwością: — Głupio zrobiliście wywołując powstanie. Przedwojenna Warszawa była dużo ładniejsza...

Usłyszawszy te słowa, miałem chęć zawrócić, powieźć moich pasażerów prosto do Pałacu Mostowskich i oddać ich w ręce Skorlińskiego. Wiedziałem jednak, że stawka jest dużo wyższa niż urażone uczucia patriotyczne. Poza tym czułem na sobie świdrujące spojrzenie Groebego. Sprawdziłem w lusterku. Grubas nie odrywał ode mnie wzroku. — No cóż — rzekłem głosem na wpół potulnym, na wpół drwiącym. — To raczej pański naród znany jest z rozsądku, nie mój. Odpowiedź chyba zadowoliła grubaska, bo więcej nie zwracał na mnie uwagi i wrócił do obserwacji widoków za oknem.

Na placu Zawiszy odbiłem w Grójecką. Po kilku kilometrach Grójecka przeszła w aleję Krakowską którą opuściliśmy granice stolicy. Od tej pory jechałem prowadzony wskazówkami „Marszanda”, który co chwila zerkał na rozłożoną na kolanach mapę. Wreszcie wjechaliśmy do jakiegoś lasu. Pomiędzy świerkowymi ścianami co chwila widać było biegnącą w głąb boru drogę. Minęliśmy przynajmniej tuzin takich samych ścieżek, kiedy „Marszand”, ujrzawszy następną w podnieceniu zawołał: — Stop, stop! — gwałtownie wcisnąłem pedał hamulca. — Cofnij i zjedź w las.

Wykonałem polecenie i ostrożnie ruszyłem klepiskiem z szerokim pasem trawy pośrodku, które oddzielało od siebie wyjeżdżone koleiny. Hans Groebe otworzył okno. Do środka samochodu wpadło pachnące lasem powietrze, które, razem z przerzedzonym światłem, sprawiło, że poczułem się, jakbym jechał na niedzielny piknik z przyjaciółmi, a nie po zaginione arcydzieło z bandą opryszków. Droga wspięła się nieznacznie i dwieście metrów przed nami ukazały się rozstaje dróg. — Skręć w prawo — wyrwał mnie z przyjemnego zamyślenia ostry głos „Marszanda”.

Dobrze ubita droga skończyła się po kilometrze. Dalej ścieżkę pokrywała gruba warstwa mokrego piachu, który nieprzyjemnie chrzęścił i buksował pod kołami. Na szczęście po chwili wyjechaliśmy spomiędzy drzew na trawiastą zalaną słońcem polanę. Naprzeciw nas, ponad linią świerków wyrastał pagórek, na którego płaskim szczycie zbudowano leśniczówkę. Duży drewniany dom ze spadzistym dachem i większa od niego stodoła. Słońce świeciło od strony pagórka, trudno więc było z miejsca, w którym się znajdowaliśmy, stwierdzić, w jakim stanie jest leśna zagroda. — Stań! — rozkazał

„Marszand”. — Dalej pójdziemy pieszo. Silnik ucichł i usłyszeliśmy las: krzyki i świergoty ptaków, szum wiatru w koronach drzew. Po chwili dołączyły odgłosy dobiegające z gospodarstwa na wzgórzu: pianie koguta, ryk krowy i stukanie młotka. Wysiedliśmy z wozu i ruszyliśmy na przełaj polaną do ukrytej wśród drzew ścieżynki, wspinającej się po zalesionym stoku na sam szczyt. Pranie powiewające na sznurku rozwieszonym między leśniczówką a stodołą, pootwierane okna z wydymanymi przez wietrzyk firankami, pozostawiony na ławce, obok otwartych

drzwi, młotek razem z garścią gwoździ świadczyły, że ktoś tu mieszka. Weszliśmy (Niemcy pierwsi, my za nimi) do obszernej izby. Stary człowiek, który stał przy kuchence, odwrócił się powoli i spojrzał na nas z ciekawością. — Guten Morgen, Herr Cichocki... — przywitał się Groebe z niemiłym uśmiechem. Pomarszczona twarz starca stężała w strachu na ułamek sekundy. Mężczyzna szybko jednak zapanował nad swym obliczem, które przybrało obojętny wyraz. Tylko oczy, tak ciemne, że prawie czarne, spoglądały na nas z napięciem, podejrzliwością i nienawiścią.

Pomyślałem, że patrzy na mnie nie ludzka istota, ale zagoniony przez chłopów z kijami w kąt zagrody, zagłodzony, wyczerpany i pewny, że zaraz zginie, wilk.

ROZDZIAŁ 12. TAJEMNICZY GOSPODARZ • PEREGRYNACJE EDUARDA KNEISELA • MŁODZIENIEC PO RAZ WTÓRY ZAGINIONY • NAGRODA ZA WIERNOŚĆ • ... I KARA ZA CHCIWOŚĆ • SŁOMIANA PIRAMIDA • NA DNIE • SKRZYNIA • WŁOSY,

KAPELUSZ, OCZY • NAJSKUTECZNIEJESZA BROŃ • W BANKU • KLUCZYK Milczenie trwało przynajmniej minutę. — Dzień dobry — odezwał się wreszcie po polsku człowiek nazwany Cichockim. — Czym mogę panom służyć? — patrzył w oczy Groebego, ale jednocześnie nieznacznie przesuwał się w lewą stronę. Erwin Stolberg musiał to zauważyć, bo niespiesznie, śledzony zrozpaczonym

wzrokiem przez Cichockiego, podszedł do znajdujących się po lewej otwartych drzwi do spiżarni. Zajrzał do mrocznego pomieszczenia, zniknął w nim do połowy i wyłonił się po chwili ze strzelbą w ręku. Wprawnym ruchem rozładował broń, spokojnie położył pociski na stole, stojącym między starcem a nami, karabin oparł o ścianę i spojrzał na gospodarza takim wzrokiem, że ten się skulił, jakby za chwilę miano mu wymierzyć cios. — Po co te nerwy, Herr Cichocki? — przemówił po niemiecku Groebe uspokajającym tonem, robiąc jednocześnie krok do przodu. Jego starania nie przyniosły

zamierzonego rezultatu, bo gospodarz, bojąc się przesunąć w którąkolwiek ze stron skulił się jeszcze bardziej i opuścił głowę. — Jesteśmy przecież cywilizowanymi ludźmi... Przyjechaliśmy tu po coś, co do nas należy. Coś, co zostawił panu na przechowanie Eduard Kneisel... — Nie znam żadnego Kneisla i nikt niczego u mnie nie zostawiał... — A jednak rozumie pan po niemiecku — Groebe uśmiechnął się nieprzyjemnie. — Pewnie potrafi pan też mówić w pięknym języku Goethego? — zapytał, a ponieważ długo nie doczekał się odpowiedzi, podszedł do stołu,

uderzył pięścią w blat i wrzasnął: — Będziesz gadał czy nie? Skutek był odwrotny do zamierzonego. Krzyk i obelga podziałały na gospodarza leśniczówki jak kubeł zimnej wody. Cichocki wyprostował się i spojrzał na Groebego śmiało: — Nie przywykłem do tego, by mnie obrażano we własnym domu — powiedział znakomitą niemczyzną. — Poza tym, nawet gdybym miał rzecz, o którą panu chodzi, należałoby mi się wynagrodzenie za to, że przechowywałem ją całymi latami, narażając się na więzienie, a może nawet coś gorszego... — Należą się panu

wyjaśnienia — zaczął z pozorną dobrodusznością Groebe. — Ale to długa historia i nie będę opowiadał jej na stojąco — odsunął krzesło i sprawdziwszy jednym spojrzeniem, czy jest czyste, usiadł. — Pan niech też spocznie... — Wolę stać. — Nalegam — rzekł z wystudiowaną uprzejmością Niemiec i rzucił spojrzenie swemu ponuremu towarzyszowi. Erwin Stolberg brutalnym gestem złapał Cichockiego za ramię i usadził go na krześle naprzeciw grubaska. — Pięćsetletnia historia przedmiotu, który, jak mniemam znajduje

się w pańskim posiadaniu, jest długa, zawiła i w wielu miejscach, nawet dla osób znających się na rzeczy, zupełnie zamazana. Jednak dla ludzi, których reprezentuję, najważniejsze jest ostatnie pół wieku tej historii. W czasie wojny w posiadanie interesującego nas artefaktu wszedł Hans Frank, jeden z najpotężniejszych ludzi Trzeciej Rzeszy. Gdy Sowieci podeszli w okolice miasta, które było jego siedzibą, Frank uciekł na Zachód, uwożąc ze sobą kilka bezcennych skarbów, w tym przedmiot, po który do pana przyjechaliśmy. Zanim Frank dotarł do celu swej wędrówki, czyli Drezna, zatrzymał się

na kilka dni na Dolnym Śląsku w posiadłości Seichau, należącej do rodziny Richtochefenów. Czekał tam już na niego doktor Eduard Kneisel, konserwator z Wiednia, którego zadaniem było przygotowanie skrytek na terenie posiadłości, i który, jak to wynika z jego wcześniejszego listu do dygnitarza, zadanie to wykonał. Po tygodniu wszystko było gotowe do wyjazdu. A trzeba się było spieszyć, bo front niebezpiecznie się zbliżał. 23 stycznia wyjechał Frank, niedługo po nim w podróż ruszyły skrzynie ze skarbami, które eskortował Kneisel. Większość dzieł sztuki odnaleziono po wojnie: dziewiętnaście skrzyń było w

jednym z dolnośląskich miast, dwa światowej klasy obrazy znaleziono w willi Franka w Bawarii. Ale dzieło, które przechowywał pan tyle lat, zniknęło jak kamień rzucony w wodę. Po wojnie Kneisel uciekł do Nowego Jorku i starał się nie rzucać w oczy. Udało mu się pozostać w ukryciu 25 lat. W 1960 roku wytropiła go rodzina, do której przed wojną należał zaginiony artefakt. Konserwator został zmuszony do mówienia. Przed adwokatem zeznał, że widział zaginiony przedmiot w willi Willhelma Palezieux, który współpracował z Hansem Frankiem przy ewakuacji dzieł sztuki z

Polski. Sprawą zainteresowało się FBI. Kneisel powtórzył im to, co powiedział przy adwokacie. Później jednak zdarzyła się rzecz zadziwiająca. W 1965 roku Kneisel odwołał swoje zeznania i mętnie tłumaczył, że pomylił obraz z jakimś innym. My jednak, Herr Cichocki, znamy powód, dla którego doszło do zmiany zeznań. Kiedy do Kneisla dotarli poprzedni właściciele artefaktu, ten przeląkł się nie na żarty. Zbyt dobrze wiedział, że przeciwnik jest na dobrym tropie. W panice skontaktował się z naszym człowiekiem w Stanach Zjednoczonych i

wyznał mu prawdę. Otóż zaginiony przedmiot dotarł razem z Frankiem do Seichau i został, tak jak reszta antyków, zapakowany i przygotowany do transportu. I wtedy doktor Eduard Kneisel pomyślał o sobie. Wojna była przegrana, a konserwator liczył się z tym, że jako współpracownik Hansa Franka przy wywożeniu arcydzieł sztuki z Polski, może zostać wkrótce schwytany i będzie musiał walczyć o wolność. Kneisel doskonale znał rangę dzieła i wiedział, że trudno byłoby sobie wyobrazić lepszą kartę przetargową w negocjacjach z aliantami.

Nocą która poprzedzała ewakuację dzieł sztuki z Seichau, Kneisel wymknął się ze swego pokoju, zabrał przedmiot z sań, na które sam wcześniej go zapakował i ukrył w skrytce, o której wiedział tylko on i Hans Frank. Po wojnie Kneisel zdołał uniknąć odpowiedzialności i znalazł się w Stanach. Bał się wracać do Polski po artefakt, poza tym, jak sam mówił, wystarczała mu świadomość, że on jeden na całym świecie wie, gdzie szukać bezcennego arcydzieła. Ale zjawili się właściciele i, jak już wspominałem, Eduard Kneisel przestraszył się, że jego bezcenny skarb zostanie odnaleziony i wystawiony na

widok publiczny, by mogła go oglądać, jak to określił, „ciżba profanów”. Zawarliśmy wówczas z Georgiem Kneiselem umowę. Nasza organizacja miała mu pomóc w przeniesieniu skarbu w bezpieczne miejsce, w zamian za co Kneisel zobowiązał się umieścić w testamencie zaszyfrowaną wcześniej umówionym kodem wiadomość, gdzie szukać arcydzieła, które po jego śmierci należałoby już do nas. Załatwienie fałszywego paszportu na żydowskie nazwisko nie stanowiło najmniejszego problemu i trzy lata później, odczekawszy aż sprawa się uspokoi, Eduard Kneisel, już jako Efraim Rabinowitz, wyruszył latem

1963 roku w podróż do „rodzinnego” Krakowa. Tak jak się spodziewaliśmy nikt nie zainteresował się starszym panem w jarmułce. Odwiedziwszy krakowski Kazimierz, Kneisel pojechał na Dolny Śląsk, gdzie wydobył skarb ze skrytki. Korzystając ze swych zawodowych umiejętności, następnej nocy fachowo zabezpieczył dzieło przed, jak przewidywał, długim pobytem pod ziemią. Teraz należało zrealizować drugą część planu. — I tu na scenę wkracza pan, Herr Cichocki — Groebe uśmiechnął się, jakby oświadczył swemu rozmówcy, że ten właśnie trafił „szóstkę” w toto–lotka.

Cichocki miał chyba na ten temat inne zdanie, bo spojrzał na grubaska z pretensją. Odezwać się jednak nie odważył. — Obraz musiał zostać w Polsce — ciągnął Groebe. — Próba przewiezienia go przez granicę byłaby zbyt ryzykowna. Kneisel wiedział o tym doskonale. Wiedział też, że Polacy nie darzą szczególną sympatią Niemców, nie mówiąc już o współpracownikach dawnych władz, więc jeszcze w Stanach poprosił nas o sporządzenie listy osób, które współpracowały z władzami Trzeciej Rzeszy, a dotychczas nie ujawniono ich kolaboracji. Zadanie było dość skomplikowane, ale udało nam się

znaleźć pięćset takich przypadków, a potem do odpowiednich nazwisk przyporządkować aktualne adresy. Kneisel dysponował więc listą pięciuset potencjalnych skrytek dla skarbu. Nie wiemy, jak przebiegały jego wizyty w domach tych ludzi i ile razy odmówiono mu pomocy. Wiemy za to, że w końcu dotarł do pana, Herr Cichocki. Był rok 1964 i sejm polski uchwalił właśnie ustawę, że nieujawniona współpraca z władzami niemieckimi w czasie wojny nie ulega przedawnieniu. Trudno się więc dziwić, że kiedy zjawił się u pana Eduard Kneisel i opowiedział o pewnym młodym mężczyźnie, który w 1943 roku wydał gestapo swoich

kolegów z siatki konspiracyjnej w zamian za wolność i życie swojej rodziny, bez wahania zgodził się mu pan pomóc. Ale wtedy jeszcze nie wiedzieliśmy o tym i trzeba było ponad czterdziestu lat, byśmy pana odnaleźli. Wróćmy jednak do Kneisla. Wrócił z Polski zadowolony i mógł już spokojnie odwołać swoje wcześniejsze zeznania (tym bardziej, że od kilku lat naciskała na niego w tej sprawie rodzina Wilhelma Palezieux). Co do nas, to wydarzenia ostatniej wojny były wystarczającą nauczką, że co nagle, to po diable, więc uzbroiliśmy się w cierpliwość i spokojnie czekaliśmy na śmierć Eduarda Kneisla.

Ale staruszek wcale nie miał zamiaru przenieść się w zaświaty. Żył jeszcze kilka lat, a kiedy wreszcie umarł, zajmowały nas inne sprawy i wiadomość o jego śmierci dotarła do nas dwa tygodnie po fakcie. Eduard Kneisel zmarł nagle, nie zdążywszy zostawić testamentu. Co więcej, na jego pogrzebie, na który, jak już się wcześniej rzekło, nie zdążyliśmy, zjawił się nieznany nikomu z nas jego nieślubny syn, który przejął cały ruchomy majątek ojca i zniknął tak samo nagle, jak się pojawił. Notariusz, który wydawał mu rzeczy Kneisla nie wiedział nic więcej poza tym, że człowiek ów był Niemcem i nazywał się

Georg Kneisel. Był też jego zdaniem bardzo podobny do ojca. Jednym słowem: zostaliśmy z niczym. Przez kilka łat szukaliśmy Georga Kneisla po całym świecie. Na próżno. Dopiero pod koniec lat siedemdziesiątych człowiek, który prowadził pertraktacje z Kneiselem seniorem w Stanach Zjednoczonych znalazł jego syna przypadkiem w Warszawie. Przybył tam w innej sprawie, a ponieważ miał wolne popołudnie, poszedł na Pragę, żeby zajrzeć do tamtejszych antykwariatów. Jakież było jego zdziwienie, kiedy w rysach właściciela jednego z nich rozpoznał niemal dokładną kopię

oblicza Eduarda Kneisla. Udało mu się zdobyć zaufanie tego człowieka i od razu wyjaśniło się, dlaczego tak długo nie mogliśmy wpaść na jego trop. W Polsce nie używał on nazwiska ojca, ale nazywał sam siebie Grzegorzem Kisielewskim w obawie, by nikt nie odkrył jego korzeni. Okazało się też, że młody Kneisel, chociaż porzucony przez ojca, bardziej czuje się Austriakiem niż obywatelem Polski. Rozmowy, które przeprowadził z nim nasz człowiek ujawniły, że nie podoba mu się antyniemieckość władz Polski i że ma poglądy bliskie naszym w wielu sprawach. Pół roku później wstąpił w szeregi Stille Hilfe... — Groebe

przerwał na chwilę i spojrzał znacząco na Cichockiego, po którego pomarszczonej twarzy na dźwięk złowrogiej nazwy przebiegł cień strachu. — Wtajemniczyliśmy młodego Kneisla w sprawę ukrytego przez jego ojca skarbu — mówił dalej Groebe, wyraźnie zadowolony z efektu. — W pamiętniku ojca, który udostępnił nam syn znaleźliśmy nazwisko i adres człowieka, u którego ukryto skarb. Kneisel junior natychmiast pojechał do małej wioski na Pomorzu, ale Władysław Cichocki zniknął stamtąd kilka lat wcześniej i nikt nie wiedział, gdzie się podziewa. Nie załamało to

naszego nowego towarzysza, tym bardziej że Cichocki popełnił błąd. Podczas pobytu na Pomorzu wstąpił do zespołu ludowego i pozwolił uwiecznić swoją twarz na grupowej fotografii. Kiedy tylko pozwalały mu na to jego liczne obowiązki, Georg Kneisel badał dokumenty, wypytywał ludzi, którzy znali Cichockiego i jeździł po kraju licząc, że gdzieś go wypatrzy. Kilka razy dawał nawet do prasy ogłoszenia o rzekomo zaginionym wuju. Lata jednak mijały, a powiernik starego Kneisla pozostawał nieuchwytny. Baliśmy się już, że umarł, kiedy, dosłownie kilka miesięcy temu, Georg wypatrzył pana na jarmarku w

dużym mieście powiatowym. Podążył pana śladem i znalazł tę samotną leśniczówkę, zamieszkaną przez mrukliwego samotnika, o którym niczego bliższego nie potrafił powiedzieć nikt z jego sąsiadów. — Nie wiem, po co mi to pan opowiada — powiedział starzec, wzruszając ramionami. — Nie zaprzeczyłem przecież, że jestem Cichockim. Powiedziałem tylko, że należy mi się wynagrodzenie za... — Czy zdaje pan sobie sprawę — wtrącił się niegrzecznie Groebe ostrym tonem, patrząc na rozmówcę oczami, w których widać było zniecierpliwienie przemieszane z

gniewem — ile kosztowały nas poszukiwania pańskiej nieważnej osoby? — Nie obchodzi mnie to. — A może chce pan, żebyśmy powiedzieli komu trzeba o pańskim wojennym wyczynie. Proces na starość nie należy do przyjemności... — Nie boję się pańskich pogróżek... Wtedy... — na chwilę zamilkł. — Wtedy nie miałem wyjścia, poza tym nie za wiele życia mi zostało i nie boję się już ludzkich sądów. Dochowałem wierności przysiędze złożonej Eduardowi Kneislowi i uważam, że należy mi się nagroda za lata życia w ukryciu i w ciągłym strachu. Nie

chcę dużo — powiedział to takim tonem, jakby się tłumaczył. — Tyle, żeby w spokoju i jako takim dostatku dożyć końca swych dni. Groebe długo wpatrywał się w Cichockiego bez słowa. W końcu westchnął ciężko i zrobił coś zupełnie niespodziewanego: — No trudno... Nie potrzeba nam teraz rozgłosu i straty czasu — powiedział i sięgnął do wewnętrznej kieszeni marynarki, by wyjąć z niej oprawną w skórę książeczkę czekową i metalowe etui. Otworzył posrebrzane wieko i wyjął ze środka wieczne pióro. Wprawnym ruchem odkręcił skuwkę i otworzył

książeczkę na czystym blankiecie. W pole przeznaczone na sumę wpisał: „10 000 Euro”, po czym zamaszyście uwierzytelnił czek podpisem. Cichocki, gdy tylko zobaczył książeczkę, z zainteresowaniem i niedowierzaniem jednocześnie przechylił się przez stół i uważnie obserwował poczynania Groebego. Zobaczywszy sumę, skrzywił się z niezadowoleniem i powiedział: — Niech pan dopisze jeszcze jedno zero... Groebemu się to nie spodobało. Powoli podniósł głowę. Cichocki przełknął ślinę, cofnął się znad stołu i usiadł znów na krześle.

— Naprawdę chcesz zobaczyć jeszcze jedno zero, Polaczku? — zapytał Niemiec tonem zimnym jak noc pod Stalingradem. — Tak — nie ustępował Cichocki. — Erwin — Groebe skinął głową na blondyna. — Pokaż mu jeszcze jedno zero... Stolberg zdjął marynarkę, spokojnie rozpiął lewy mankiet koszuli i podwinął rękaw, obnażając biceps. Na wewnętrznej części ramienia, blisko korpusu, zobaczyliśmy wytatuowane na niebiesko zero. Obraz, jak mówią, wart jest tysiąca słów. Na widok repliki esesmańskiego

tatuażu z grupą krwi, Cichocki przełknął nerwowo ślinę. Nie mógł oderwać wzroku od niebieskiego kółeczka. Krew odpłynęła mu z twarzy, pot wystąpił na czoło. — Bierzesz czek czy nie? — Groebe przesunął podłużny kawałek papieru w stronę Cichockiego, który, niedowierzając jeszcze, dotknął go zaledwie końcami placów. — Pamiętaj, Polaczku — Niemiec ciągle trzymał rękę na czeku — że płacę ci nie tylko za informację gdzie to jest, ale także za milczenie. Cichocki pokiwał skwapliwie głową i Groebe wreszcie pozwolił mu zabrać papier. Gospodarz jeszcze raz

obejrzał czek, jakby chciał sprawdzić, czy go nie oszukano, potem złożył blankiet na pół i schował do wewnętrznej kieszeni starej, poplamionej marynarki. Chwilę siedział, a my wpatrywaliśmy się w niego z uwagą. Wreszcie poczuł nasz wzrok, bo ocknął się z zamyślenia, wstał energicznie od stołu i powiedział: — Chodźmy... Stodołę obok leśniczówki wypełniało brzęczenie much, mocny zapach nawozu oraz popołudniowe światło, w którym tańczyły drobinki kurzu. Pomieszczenie dzieliło na dwie części podłużne, wąskie klepisko biegnące od jednych wielkich drzwi do

drugich. Po lewej stronie urządzono boksy, oddzielone od klepiska ogrodzeniem z drewnianych palików i desek. Bliżej drzwi wejściowych stała łaciata krowa, powoli żując trawę, dalej wylegiwały się w błocie cztery dorodne świnie. Prawą stronę stodoły zajmowało siano leżące swobodnie w wysokim stogu, który utrzymywała w całości prymitywna kratownica z poziomych i pionowych drągów. Obok siana wznosiło się aż pod sufit kilkadziesiąt kwadratowych paczek słomy, ustawionych w kilku rzędach jedna na drugiej. — To, czego pan szuka, jest

pod słomą– Cichocki wskazał na paczki. — Może nareszcie na coś się przydasz, Daniec — Groebe spojrzał na mnie z niechęcią. — Pomożesz Erwinowi z tym bałaganem, a my z Herr Cichockim napijemy się herbatki — powiedział i wyszli z „Marszandem” za zgarbionym staruszkiem, który usłyszawszy życzenie, Groebego, przytaknął mu ochoczo i ruszył do leśniczówki. „Kolaborant” — rzuciłem za Cichockim w myśli. Erwin, nawet na mnie nie spojrzawszy, zdjął marynarkę, podwinął rękawy koszuli i wdrapał się na wysoką drabinę przystawioną do słomianej

ściany. — Będę ci podawał — powiedział, zdejmując pierwszą paczkę i, nawet nie czekając na moje potwierdzenie, upuścił ją na klepisko. W powietrzu zakotłowało się od nowej porcji kurzu i słomianych drobinek. Chwyciłem ciężką paczkę i wyniosłem ją na podwórko. Blondyn z esesmańskim tatuażem okazał się być stworzony do prac rolniczych, bo po powrocie zastałem na klepisku następnych pięć słomianych sześcianów. — Szybciej — spojrzał na mnie ponaglająco i wrócił do przerwanego na sekundę zajęcia. Pracowaliśmy tak przez godzinę.

Zdjąwszy górną warstwę, Niemiec dołączył do mnie i razem wynosiliśmy słomę na podwórko. Wreszcie skończyliśmy i, mokrzy od potu, ze słomianymi źdźbłami wystającymi z butów i kieszeni, drapiąc się w miejscach, gdzie goła skóra stykała się ze słomą spojrzeliśmy na nasze dzieło — żółtą piramidę schodkową przed stodołą. Erwin Stolberg otarł pot z czoła i wrócił do środka. Nie bacząc na to, że się ubrudzi, klęknął na miejscu, gdzie jeszcze przed godziną były bele słomy i zaczął lustrować podłoże. Odgarniał pozostałe na ziemi źdźbła i szukał miejsc, gdzie ziemia byłaby bardziej

miękka. Potem wstał i uderzył kilka razy butem w klepisko. Ziemia kruszyła się pod obcasem. Było jasne, że od dawna nikt tu nie kopał. — Staruch nas oszukał — skwitował swoje badania i szybkim krokiem ruszył do leśniczówki. Chwilę jeszcze stałem rozmyślając, a potem podążyłem za nim. Nie zdążyłem jednak nawet wejść do środka, bo drzwi otworzyły mi się przed nosem i pojawił się w nich Erwin z łopatami w obu rękach. — Stary mówi, że trzeba kopać — oświadczył, wręczając mi jeden ze szpadli. Dół był tak głęboki, że nawet głowy

nie wystawały nam ponad poziom ziemi. Po dwóch godzinach rycia w twardej glebie, przyszedł nam z pomocą „Marszand”, który odbierał od nas wiaderka z urobkiem i wysypywał je na piętrzącą się obok słomianej piramidy hałdę ziemi. Miodowe wieczorne światło rozlało się już po ścianach dołu, kiedy łopata Erwina natrafiła wreszcie na coś twardego. Niemiec ostrożnie popukał szpadlem. Nie było wątpliwości. Metal uderzał o drewno! Bliskość odkrycia sprawiła, że wstąpiły w nas nowe siły. Jak szaleni kopaliśmy i odgarnialiśmy ziemię, aż pod naszymi stopami, na dnie dołu

ujrzeliśmy brudną skrzynię z jasnego drewna o długości osiemdziesięciu, szerokości sześćdziesięciu i grubości dziesięciu centymetrów. Erwin podważył skrzynię łopatą. Pudło uniosło się na tyle, że mógł wsunąć pod nie palce. Ziemia osypała się ze starych desek. Drewno, prawdopodobnie dobrze zaimpregnowane, nie spróchniało i nie kruszyło się w rękach. Erwin z łatwością podniósł skrzynię i podał ją zaglądającemu ciekawie z góry „Marszandowi”. — Lekkie! — ucieszył się „Marszand” chwytając skrzynię. — I wymiary pasują!

Po chwili znalezisko leżało już na stole w leśniczówce. Pięć par oczu wpatrywało się w oświetlone zwisającą z sufitu lampą deski, na których pomimo brudu widać było wyraźnie malunek orła z rozpostartymi skrzydłami, którego szpony zaciskały się na dębowym wieńcu otaczającym swastykę. Hans Groebe obszedł stół dokoła, przeciągając dłonią po deskach. — Ma pan obcęgi? — zapytał w końcu Cichockiego. Gospodarz leśniczówki bez słowa zniknął w składziku i wrócił po chwili z narzędziem w ręku. Podał obcęgi Groebemu, który z wielką ostrożnością wyjął gwoździe z wieka skrzyni. Skinął

na Erwina i razem zdjęli górną część pudła. Wstrzymałem oddech. Bałem się, że „Marszand” albo Niemcy zauważą moje podekscytowanie, ale na szczęście byli zaaferowani nie mniej niż ja. Przypomniała mi się scena z „Poszukiwaczy zaginionej Arki” i nagle przestraszyłem się, że tak samo jak tam, skrzynia będzie zawierać tylko piasek. Na górze i po bokach skrzyni była warstwa szmat, które chyba miały chronić zawartość przed wstrząsami. Niemiec usunął szmaty i ujrzeliśmy czarną grubą folię. Hans Groebe kilka razy delikatnie uderzył zgiętym palcem w to co znajdowało się pod spodem.

Zabrzmiało to tak, jakby ktoś zapukał do drzwi. Na twarzy Niemca pojawił się szeroki uśmiech. Ponieważ folia została zgrzana, wyjął z kieszonki marynarki mały szwajcarski scyzoryk i bardzo ostrożnie, z trudnością hamując drżenie rąk, rozciął folię wzdłuż krótszego rogu prostokąta, a potem jeszcze mniej więcej do połowy dłuższego boku, tak że można było teraz odsłonić przynajmniej połowę tego, co było w środku. — Czy ma pan coś do picia, Herr Cichocki? — zapytał nagle Groebe, odwracając wzrok od skrzyni. — Może być herbata? — Dummkopf! (głupiec) —

wrzasnął z wściekłością Niemiec. — Daj mi jakiegoś alkoholu! Spanikowany Cichocki podbiegł do kredensu i wyjął z niego butelkę bez nalepki wypełnioną nieco mętnawym płynem. Sięgnął do kredensu po kieliszek, ale naczynie wypadło mu z drżącej ręki i rozprysło się z trzaskiem na podłodze. — Nie szkodzi — machnął ręką Groebe. — To na szczęście! Cichocki, który wyglądał jakby miał zaraz zemdleć, wyjął z kredensu następny kieliszek, wypełnił go po brzegi samogonem i podał Hansowi Groebe. Niemiec wypił, poczerwieniał na twarzy i z rozmachem rzucił

kieliszkiem o podłogę. Wytarł usta w rękaw marynarki i spojrzał znów na skrzynię wydobytą z ziemi. Chwycił folię za jeden z rogów i bardzo powoli ją odsłonił. Najpierw ukazał się kawałek beżowej, przybrudzonej ściany, potem kępa kędzierzawych, kasztanowych włosów i fragment czarnego kapelusza, wreszcie wielkie oczy patrzące w lewo pod brwiami o wykroju, z którego harmonią równać się mogły chyba tylko arkady rzymskich akweduktów. Nie potrzebowałem więcej. Hans Groebe chyba też nie, bo znów zasłonił obraz folią, położył na niej szmaty i pokrywę.

— Erwin, Daniec, weźcie obraz! — powiedział do nas, po czym zwrócił się do gospodarza: — Żegnam, Herr Cichocki. Przepraszam, że zostawiamy taki bałagan... — Nic nie szkodzi... — uśmiechnął się niezbyt mądrze mieszkaniec leśniczówki. — Może jeszcze strzemiennego? — zaproponował, chwytając butelkę i trzeci już kieliszek. — Obejdzie się — zbył go Groebe. — Wolę monachijskie piwo. Panu też radzę nie pić zbyt dużo tego... wyrobu. I niech pan pamięta — wzniósł wskazujący palec. — Jeśli dowiem się, że powiedział pan coś policji... —

Cichocki położył na piersi rękę z taką miną jakby sama myśl, że mógłby zrobić coś podobnego, była dla niego obrazą. — No, mam nadzieję — dodał Niemiec, grożąc mu żartobliwie palcem i zaordynował: — Idziemy! Zejście na polankę zajęło nam dużo więcej czasu niż droga w górę. Byliśmy zmęczeni harówką w stodole, a poza tym musieliśmy uważać, żeby nie potknąć się o wystające z ziemi korzenie i nie uszkodzić bezcennej zawartości skrzyni. W końcu jednak doczłapaliśmy do samochodu. „Marszand”, który razem z Groebem poszli przodem, czekali już na nas przy otwartym bagażniku, w którym

zobaczyłem skórzany pokrowiec, wymiarami odpowiadający „Portretowi młodzieńca”. Przepakowaliśmy obraz razem z folią do pokrowca, a skrzynię, porąbawszy ją uprzednio na pojedyncze deski za pomocą siekiery, którą „Marszand” wyjął z bagażnika, wzięli ze sobą do samochodu Erwin i Groebe. Można było wracać. Zanim wyjechaliśmy z lasu, musieliśmy zatrzymywać się kilka razy. Na każdym postoju Erwin wysiadał z mercedesa i wyrzucał pomiędzy drzewa kolejny fragment skrzyni. Kiedy znaleźliśmy się na szosie, już tylko kilka drzazg wczepionych w eleganckie dywaniki, którymi „Marszand” wyłożył

podłogę swego pojazdu, świadczyły że w samochodzie były jakieś deski. Większość drogi upłynęła nam w milczeniu. Groebe patrzył spokojnym wzrokiem na mijany krajobraz, Erwin wydawał się spać, „Marszand” lustrował stan swoich paznokci albo palił cienkie papierosy. Ja, z zaciętą miną wpatrywałem się uważnie w drogę, która ciemniała coraz bardziej, w miarę jak słońce zmieniało barwę z pomarańczowej na czerwoną i pochylało się coraz niżej nad linią horyzontu. Tuż przed Warszawą poczułem na sobie czyjś wzrok. Spojrzałem w lusterko. Hans Groebe obserwował mnie bacznie z tajemniczym

uśmieszkiem. — Pan zdaje się nie pochwala tego co zrobiłem? — rzekł w końcu, przesuwając się do przodu. Czułem teraz jego oddech na karku. — Mam rację, Herr Daniec? — Niepotrzebnie mu pan płacił... — odpowiedziałem. — Pan jest jeszcze młody — Groebe poklepał mnie niezbyt mocno po ramieniu. — Kiedy będzie pan w moim wieku, to zrozumie, że najpotężniejszą bronią nie są ani pięści, ani karabiny, ani nawet czołgi, ale właśnie pieniądze. To zresztą broń najprzyjemniejsza w stosowaniu, bo ofiary tego oręża są zazwyczaj

wdzięczne tym, którzy go używają. Niech pan pomyśli — Groebe rozgadał się na całego. — Gdybyśmy go pobili, może i wyjawiłby nam, gdzie jest obraz, ale trzeba byłoby się liczyć z tym, że zaraz po naszym odjeździe pójdzie, w akcie zemsty, na policję. Można byłoby go oczywiście uciszyć... hm... na stałe, ale prędzej czy później ktoś zauważyłby nieobecność starego samotnika i zaczął zadawać pytania. Ktoś mógłby sobie wtedy przypomnieć, że widział czarnego mercedesa wjeżdżającego na drogę do starej leśniczówki. A jaką sytuację mamy dzięki temu, że zapłaciłem Cichockiemu? Po pierwsze: błyskawicznie odzyskaliśmy

obraz za sumę stanowiącą ułamek jego prawdziwej wartości. Zapewniam pana, że organizacja, którą reprezentuję, może sobie na to pozwolić. Po drugie: zanim Cichocki odważy się wychylić nos ze swej samotni, żeby zrealizować czek, minie sporo czasu, więc mamy go na razie z głowy. Po trzecie: gdyby teraz poszedł na policję, ryzykowałby niewygodne pytania: skąd wiedział, gdzie jest obraz i dlaczego oddał go nam bez najmniejszego oporu? Musiałby też liczyć się z ryzykiem, że policjanci znajdą na przykład podczas rewizji osobistej, czek na sumę dziesięciu tysięcy euro. Takie pieniądze u skromnie żyjącego rolnika musiałyby wzbudzić

podejrzenia. Ale możliwość, że Cichocki pójdzie na policję, to czysta teoria. Lojalność i milczenie ludzi o słabym, jak on, charakterze łatwo kupić. Najpierw zrobił to Eduard Kneisel, teraz ja. Czy przekonałem pana do swoich racji? Skinąłem głową i spróbowałem przybrać minę człowieka, przed którym odkryto właśnie jedną z tych życiowych tajemnic, która pozwala spojrzeć na świat z zupełnie innej perspektywy. Wjeżdżaliśmy właśnie na aleję Krakowską, kiedy odezwał się telefon „Marszanda”. Mój nowy szef ocknął się z półsnu, w który zapadł kilka minut

temu, odebrał i powiedział zaspanym głosem: — Co jest? Chwilę słuchał, trzeźwiejąc coraz bardziej. — No, nareszcie. Gdyby tym razem ci się nie udało, mógłbyś pakować manatki... Gdzie? Dobrze... Będziemy za jakąś godzinę... Zajmij się nim do tego czasu... Na razie... „Zapewne znalazł się ekspert od rękopisów” — pomyślałem. „Marszand” schował komórkę do marynarki, ziewnął i przetarł oczy. Potem kazał mi jechać do jednego z banków centrum. Patrzyłem na jasno oświetloną

witrynę banku po drugiej stronie ulicy. Za szybą, w nowoczesnym biurze krzątały się elegancko ubrane pracownice banku. Jedna z nich rozmawiała z Groebem. Obok grubaska siedzieli „Marszand” i Erwin, który położył rękę na skórzanym pokrowcu stojącym obok jego krzesła. Po kwadransie, który upłynął na wypełnianiu formularzy, kobieta wstała i zapraszającym gestem zachęciła mężczyzn, by poszli za nią w głąb biura. Wrócili stamtąd po kolejnym kwadransie, już bez skórzanego pokrowca. Pożegnali się z kobietą i wyszli z banku. Po chwili rozsiedli się w samochodzie.

— Zaczekaj chwilę — powiedział do mnie „Marszand” widząc, że zbliżam rękę do stacyjki. — Panie Groebe — obrócił się w stronę grubaska — według umowy powinien mi pan w tej chwili przekazać kluczyk. — Ach, oczywiście! — żachnął się Niemiec i podał mu niewielki kluczyk. Może tylko mi się zdawało, ale „Marszand” nie tylko nie próbował ukryć przede mną kluczyka, ale nawet, trwało to zaledwie sekundę, trzymał go ostentacyjnie na otwartej dłoni. Potem sięgnął do wewnętrznej kieszeni marynarki i wyjął z niej małe pudełeczko, obite granatowym atłasem.

Uchylił wieczka (na którego wewnętrznej stronie naklejono karteczkę z trzema cyframi: 163) i umieścił kluczyk we wgłębieniu, które zdawało się być dopasowane do jego kształtów, a potem wrzucił pudełeczko do kieszeni. — A teraz, Daniec, jedziemy do „Sofii” — powiedział. — Znowu zabawa? — Groebe podniósł do góry brwi w zdziwieniu. — Myślałem, że po wczorajszym będzie pan chciał odpocząć — uśmiechnął się znacząco. — Widzę jednak, że z pana chojrak pierwszej wody! — Nie, Herr Groebe — powiedział poważnie „Marszand”. —

Jeszcze nie czas na świętowanie. Najpierw musimy doprowadzić do końca nasz wielki interes. A w „Sofii” czeka człowiek, bez którego to się nam nie uda.

ROZDZIAŁ 13. GARSONIERA „MARSZANDA” • AROGANCKI PROFESOR Z OXFORDU • NAJSKUTECZNIEJSZA BROŃ ZAWODZI • DUMA I UPRZEDZENIE • CENY IDĄ W GÓRĘ • RYSUNEK NA LUSTRZE Wieczorna pora i światła wcale nie

uczyniły „Sofii” przytulniejszą. Lokal, pusty rano, teraz wypełnił się wesołym towarzystwem. Przy barze nie było wolnych miejsc. Mężczyźni, których ubiór bardziej pasowałby do francuskiej Riwiery niż nocnego klubu w Warszawie, siedzieli nad szklaneczkami bursztynowej whisky zatopieni w rozmyślaniach albo wzrokiem światowców, znad ciemnych okularów, lustrowali salę. Przy kilku stolikach zastawionych przystawkami i butelkami z zawartością w różnych kolorach, przestępczy narybek płci obojga bawił się głośno, ściągając na siebie nieprzychylne spojrzenia kilku starszych par jedzących spokojnie kolację przy

stolikach obok okna. Gnący się w ukłonach kelner poprowadził nas najpierw przez salę, a później schodami (stał przy nich ochroniarz) w dół, odganiając bez pardonu rozlicznych interesantów, którzy podczas tego pochodu próbowali dopchać się do „Marszanda” i zamienić z nim chociaż kilka słów. Ciemny korytarz, oświetlony tylko dyskretnymi, wpuszczonymi w podłogę lampkami, skręcił dwa razy w prawo i doprowadził nas do niewielkiej, nisko sklepionej sali. Po obu jej stronach znajdowały się rzędy czarnych, hebanowych drzwi z numerkami wykonanymi ze srebra. Kelner powiódł

nas do „piątki” i usłużnie otworzył drzwi. „Marszand” włożył mu do ręki banknot o nominale dwudziestu euro. Kelner zniknął w korytarzu wiodącym do schodów na górę, a my weszliśmy do garsoniery „Marszanda”. Niewielki pokoik urządzono tak, że przypominał salon w jakiejś angielskiej posiadłości. O ile w swojej willi „Marszand” chciał szokować gości przepychem oraz imponować wysublimowanym smakiem, to tutaj, w pomieszczeniu na wskroś prywatnym, stawiał na przytulność i funkcjonalność. Ściany pomieszczenia były obite zielonym, delikatnie błyszczącym suknem. Naprzeciw wejścia stał

kominek, w którym płonął najprawdziwszy ogień. Po obu jego bokach stały wygodne fotele, pomiędzy którymi widać było niski stolik na kółkach. Dolną część mebla wyładowano butelkami z alkoholem, szklaneczkami i kubełkiem z lodem, na szklanym blacie zaś leżało pudełko cygar i paczka cienkich papierosów wraz z masywną zapalniczką w kształcie armaty. Pod lewą ścianą stała komódka na pająkowatych nogach, szczerząc się trzema szufladami, prawą niemal w całości zajmowała duża, pięknie rzeźbiona szafa gdańska zamknięta teraz na klucz. Resztę wolnego miejsca

wypełniał niski stół, na którego blacie rozrzucono kolorowe czasopisma, i, otaczające go ze wszystkich stron, fotele i kanapa. Na pierwszy rzut oka przy stole mogło się zmieścić przynajmniej sześć osób. Pokój nie był pusty. Na jednym z foteli przed kominkiem ktoś siedział. Tajemniczy osobnik usadowił się tak, że znad wysokiego oparcia fotela wystawały tylko gładko przylizane włosy. Chociaż właściciel czupryny nie żałował żelu (świadczył o tym prawie metaliczny blask ognia na włosach), jego wysiłki nie przyniosły pożądanego efektu. Niesforny „kogucik” podniósł się prawie na samym środku

głowy nieznajomego. Na stoliku obok fotela stała szklanka z odrobiną whisky, w której pływały smętne resztki lodowych kostek. Zza oparcia dochodził szelest przewracanych stron gazety. Nasze, dość głośne, wejście nie zrobiło wrażenia na nieznajomym. Nie tylko nie przestał czytać, ale wyciągnął nad stolik lewą rękę, której palce najpierw odnalazły brzeg szklanki, a potem zacisnęły się na nim i uniosły naczynie za oparcie fotela. Nie raczył zareagować nawet wtedy, gdy trochę speszony „Marszand” zamknął drzwi i odchrząknął. — Cieszę się, że pan już jest — powiedział głośno król

półświatka. Czupryna nad fotelem poruszyła się. Zaszeleściło i na stoliku wylądowało dzisiejsze wydanie „Timesa”, a zaraz po nim o przezroczysty blat stuknęła pusta już szklaneczka. Tajemniczy gość „Marszanda” podniósł się z fotela i obrócił do nas twarzą. Rysy okrągłego jak księżyc w pełni oblicza z bardzo wysokim czołem przysłaniał nieco obfity zarost, przetykany w kilku miejscach siwizną. Zza mocnych szkieł w szylkretowych oprawach patrzyły gotowe do kpiny, a zarazem skupione oczy. Obfite usta wykrzywiał grymas znużenia. Jeśli dodać do tego granatową marynarkę ze złotymi, klubowymi

guzikami, szare spodnie i wyjątkowo dobrze dobrany krawat na białej koszuli, można było odnieść wrażenie, że oto stanął przed nami znudzony angielski lord, którego jedynym zmartwieniem jest to, czy w niedzielę będzie dość dobra pogoda, żeby rozegrać mecz polo, jakie cygaro zapalić po kolacji albo czy iść na proszone przyjęcie do nielubianych sąsiadów. — Długo kazał pan na siebie czekać... — człowiek w klubowej marynarce mówił po angielsku z dystyngowanym brytyjskim akcentem. „Marszand” i Niemcy chyba tego nie zauważyli, ale w sposobie wymawiania wyrazów dało się wyczuć bardzo

delikatne wpływy amerykańskie. — Na szczęście zabrałem ze sobą coś do czytania i nalałem sobie szklaneczkę napoju, który uważacie tu, sądząc po naklejce, za whisky... „Marszand” zrobił się czerwony ze wstydu i, wyciągając rękę w stronę gościa, szybko się przedstawił. Z ledwie skrywaną niechęcią Anglik odwzajemnił uścisk i powiedział: — Henry Taylor junior, wicehrabia Oxfordshire. Profesor literatury niemieckiej i historii sztuki z uniwersytetu w Oxfordzie. — Proszę spocząć, panie hrabio — „Marszand” popatrzył na Taylora, który łaskawie zajął jeden z

foteli przy stoliku. — Siadajcie, panowie — zwrócił się do Niemców wskazując im kanapę. — Zaraz naprawię mój błąd i naleję panom czegoś naprawdę dobrego... Daniec, przygotuj kieliszki do koniaku. Miałem chęć odpowiedzieć, że nie najmowałem się u niego na lokaja, ale przypomniałem sobie, o jaką stawkę toczy się gra i posłusznie wydobyłem z dolnej części stolika przed kominkiem cztery pękate koniakówki. Jednocześnie patrzyłem na „Marszanda”, który najpierw podszedł do komódki, wyjął z wewnętrznej kieszeni marynarki pudełko obite granatowym aksamitem i schował je do srebrnej kasetki stojącej na

komodzie, a potem zbliżył się do szafy, otworzył jej drzwi kluczem, który tkwił w zamku i wydobył ze środka pękatą butelkę ze złotą zakrętką i bursztynową zawartością. Widziałem kiedyś taki koniak w luksusowych delikatesach. Był schowany w pancernej gablotce i kosztował sześć moich pensji. Anglik zauważył napitek i zganił „Marszanda”: — Widzę, że chowa pan najlepsze trunki po kątach... — rzekł z przekąsem. — Mam coraz większe wątpliwości, czy dobrze zrobiłem przyjeżdżając do Warszawy... Czerwony na twarzy „Marszand” bez słowa rozlał koniak do kieliszków i podał go gościom. Stanąłem przy

drzwiach w pozycji, jaką zazwyczaj przybierają ochroniarze i przysłuchiwałem się rozmowie. — To oczywiście nie jest jeszcze górna półka — spróbowawszy trunku, Anglik zwrócił się w stronę kominka i patrzył jak bursztynowa ciecz opalizuje w świetle ognia. — Ale do rozmowy o interesach wystarczy... — No właśnie — „Marszand” ucieszył się ze zmiany tematu. — Czy mógłby pan dokonać tej ekspertyzy jutro? — To zależy. Król półświatka zamarł. Erwin i Groebe patrzyli to na „Marszanda”, to na Anglika. Na pierwszego z pretensją

na drugiego ze zdziwieniem. Po chwili jednak na twarzy Niemca pojawił się uśmiech, który miał chyba znaczyć, że Groebe, w swej chytrości, wszystko zrozumiał. Sięgnął po książeczkę czekową i położył ją ostentacyjnie na blacie stolika. — Ile pan chce? — zapytał otwierając pióro. — Dwadzieścia, trzydzieści tysięcy? Jest pan inteligentny i zrozumiał, że ma nas w garści. Doceniam to i jestem gotów płacić ekstra. Proszę po prostu wymienić sumę... — Niech pan nie sądzi innych swoją miarą — rzekł Taylor tonem, w którym bardziej niż urazę

słychać było rozbawienie. — Mam dość pieniędzy, by nie musieć się z nimi liczyć. Powodem, dla którego spotykam się z panami dzisiejszego wieczora nie jest perspektywa zysku, ale ciekawość, którą udało się rozbudzić pańskiemu człowiekowi, mister „Marszand”. Skontaktował się ze mną wczoraj i opowiadał o jakimś bezcennym niemieckim rękopisie. Nie chciał ujawniać, o co konkretnie chodzi, ale nalegał na spotkanie dzisiaj w Warszawie. Ponieważ i tak miałem przyjechać do Polski, by badać pewne manuskrypty w polskich bibliotekach i archiwach, pomyślałem, że po prostu przyśpieszę swoją wycieczkę. I oto

jestem. Oczywiście nie mam zamiaru dokonywać ekspertyzy za darmo — Groebe i „Marszand” wyraźnie odetchnęli przy tych słowach — ale nie mam najmniejszego zamiaru tracić czasu na podrzędne świstki... Król półświatka opuścił głowę i warknął bardziej do siebie, niż do zebranych: — Zabiję tego małego diabła — podniósł głowę i spojrzał w obojętną twarz Anglika: — Przepraszam za to nieporozumienie, panie hrabio. Mogę zapewnić, że to co chcemy panu pokazać jest warte pańskiego cennego czasu. — Wydaje mi się, że to ja

jestem specjalistą od manuskryptów, nie pan — odparował Anglik. Groebe i „Marszand” wymienili spojrzenia. Niemiec odchrząknął, pochylił się nad stolikiem i szybko wypełnił czek. Nie widziałem dokładnie, na ile opiewał papier, ale pięć szybkich okrężnych ruchów piórem w polu przeznaczonym na sumę świadczyło, że była to liczba czterocyfrowa. Kiedy Groebe przesunął czek po szklanym stoliku w kierunku Taylora ze słowami: „Oto zaliczka”, stało się jasne, że chce w ten sposób zyskać jakieś zabezpieczenie, zanim wtajemniczy Anglika w szczegóły. Niemiec zdawał się ufać sile

pieniędzy do tego stopnia, że najzwyczajniej w świecie nie wierzył w zapewnienia przybysza zza kanału La Manche o tym, że mu na pieniądzach nie zależy. Czek miał być polisą na wypadek, gdyby Taylor, usłyszawszy, jaki to dokument ma zbadać, zdecydował się podzielić tą informacją z policją. Nie chcąc się zdradzić, musiałby zabrać papier ze sobą co wydatnie pomieszałoby mu szyki. Mogłoby go to w ogóle powstrzymać od wizyty u stróżów prawa, ale nawet gdyby zdecydował się wydać Groebego i spółkę, czek wystawiony przez Niemca, który policja mogłaby znaleźć w czasie

rewizji, znacznie obniżyłby wiarygodność Taylora. Ewentualność, że Anglik wyrzuciłby lub zniszczył czek była dla Groebego równie realna jak to, że razem z „Marszandem” wybiorą się jutro na Księżyc. Taylor bezbłędnie przejrzał tę grę. — Widzę, że tracę tylko czas — powiedział wstając. — Dziękuję za świetny koniak i miły wieczór. Żegnam panów — ukłonił się nieznacznie i ruszył do drzwi. „Marszand” spojrzał z rozpaczą na starego Niemca, który jednak nie zwracał na niego uwagi. Zmarszczki na czole Groebego świadczyły, że w tej chwili ważą się losy kluczowej decyzji.

Anglik kładł już rękę na klamce drzwi, kiedy grubasek się odezwał. Głos drżał mu z podniecenia, wywołanego ryzykiem, które właśnie podejmował: — Niech pan zaczeka, Taylor — powiedział do pleców Anglika. — Ten dokument to manuskrypt „Pieśni Niemców” Hoffmanna. Milczenie i bezruch trwały kilka chwil. Pierwszy poruszył się Taylor. Powoli zdjął rękę z klamki, obrócił się i spojrzał na towarzystwo z rozbawieniem: — A więc to wy... Przestępcy spuścili oczy jak pensjonarki. — Gratuluję tupetu,

chłopcy — Taylora nie opuszczała wesołość. — Kradniecie bezcenny rękopis z „Jagiellonki”, a potem przychodzicie z nim do człowieka, który rozpozna go od razu... Nie ma co, moi znajomi padną ze śmiechu, kiedy im o tym opowiem... Ręka Groebego wykonała szybki ruch, znikając na chwilę pod marynarką, by wyłonić się stamtąd uzbrojona w niewielki pistolet. — Nikomu o niczym już pan nie opowie — zabrzmiał złowieszczo głos grubasa, który celował prosto w pierś Taylora. — Pan się pewnie chlubi swoją inteligencją, hrabio... Tym razem pański wspaniały

angielski umysł przywiódł pana jednak do zguby. Proszę odsunąć się od drzwi i nie wykonywać żadnych gwałtownych ruchów. I niech pan nie sugeruję się moją powierzchownością. Nie zawaham się strzelić... — Zapewniam pana, że nasz problem da się rozwiązać inaczej niż za pomocą broni palnej — Anglik wyciągnął przed siebie rękę i wykonał nią gest, który miał zachęcić Groebego do opuszczenia broni. — To, że wyraziłem, przyznaję, dość obcesowo, zdziwienie okolicznościami naszego spotkania, nie oznacza jeszcze, że nie chcę panom pomóc. Niemiec przełknął ślinę, wbił w

Anglika zdezorientowane spojrzenie i, jakby musiał dodawać sobie pewności, zacisnął mocniej palce na kolbie pistoletu. — Proszę opuścić lufę i schować swoją zabawkę z powrotem do kabury — powiedział Taylor władczym tonem. — No, chyba że woli mnie pan zastrzelić, zanim opowiem, dlaczego nienawidzę Biblioteki Jagiellońskiej i chętnie zemszczę się na tej szacownej instytucji. Wydawało mi się, że poczułem prąd powietrza wzbudzony ciężkim i długim westchnieniem Groebego. Niemiec jeszcze chwilę się zastanawiał, a potem ukrył broń pod marynarką.

„Marszand” spojrzał na niego tak, jakby spotkał się z nim przed chwilą po raz pierwszy. Zaskoczenie mieszało się na jego twarzy z lekkim przestrachem i szacunkiem. — Czy mogę dostać jeszcze kieliszeczek? — zapytał Taylor siadając znów w fotelu, a kiedy „Marszand” uzupełnił jego koniakówkę bursztynowym płynem, Anglik upił dwa łyki i powiedział: — Zdarzyło się to piętnaście lat temu. Podczas inwentaryzacji w „Jagiellonce” odkryto, że brakuje dwóch niemieckich starodruków. Pech chciał, że byłem ostatnim, który je wypożyczał i oglądał

w czytelni. Policja wezwała mnie z Anglii na przesłuchanie. Opowiedziałem o tym jak wypożyczałem i oddawałem te książki. Prokurator nie postawił mi zarzutów, więc potraktowałem całą sprawę jako niezbyt może miłą, ale ekscytującą przygodę. Natychmiast po przesłuchaniu wróciłem do Anglii. Następne wezwanie nie przyszło. Pomyślałem więc, że sprawa została umorzona i zupełnie o niej zapomniałem. Jakież było moje zdziwienie, kiedy podczas następnej wizyty w Bibliotece Jagiellońskiej dowiedziałem się, że moja karta jest nieważna. Poprosiłem o rozmowę z dyrektorem. Urzędnik wił się jak piskorz, używał aluzji i

niedomówień, ale z jego mętnej przemowy zrozumiałem, że chociaż sprawę, tak jak się domyślałem, umorzono, złodziei ciągle nie złapano. Do czasu ich schwytania władze biblioteki nie życzyły sobie, bym korzystał z księgozbioru „Jagiellonki”. Wyszedłem, trzaskając drzwiami i noga moja tam więcej nie postała — Taylor zacisnął usta i łyknął koniaku. — Dwa lata później ktoś próbował sprzedać skradzione książki w antykwariacie. Policja poszła tym tropem i na strychu domu pewnego emerytowanego urzędnika znalazła nie tylko dwa poszukiwane starodruki, ale potężny księgozbiór, na który składały się książki

skradzione z kilkunastu najlepszych bibliotek w całej Polsce. Dyrektor „Jagiellonki” napisał do mnie list, w którym przepraszał za, jak to określił, „zamieszanie z moją kartą biblioteczną” i informował, że nie tylko karta ta jest znów ważna, ale też, jednogłośną decyzją zarządu, przyznano mi dożywotnie prawo do darmowego korzystania z usług kserograficznych na terenie biblioteki. Uznałem, że odpowiadanie na ten list jest poniżej mojej godności i na tym sprawa się zakończyła. — A więc zrobi pan dla nas ekspertyzę? — zapytał z nadzieją „Marszand”.

— Tak, ale ponieważ sprawa jest trochę bardziej skomplikowana, niż ją panowie na początku przedstawiali i ponieważ zostałem przez panów oszukany, suma którą pan wypisał na czeku musi zostać pomnożona przez dziesięć... — Sto tysięcy euro? — Hans Groebe nerwowo przełknął ślinę i przeczesał ręką rzadkie włosy. Chyba nie spodziewał się takiej zuchwałości po człowieku, którego przed chwilą trzymał na muszce pistoletu. — Nie, mister Groebe — Anglik pochylił się w jego kierunku. — Sto tysięcy funtów. Grubasek zrobił się czerwony.

Próbował spojrzeć na Taylora groźnie, ale był wytrącony z równowagi, a poza tym napotkał zimny jak stal wzrok Anglika, który jeszcze bardziej zbił go z tropu. — No cóż — zaśmiał się nerwowo Groebe. — Zdaje się, że inaczej tego nie załatwimy... Czas nas goni... A zresztą, raz się żyje! — zakrzyknął niepewnie. Erwin Stolberg spojrzał na niego szeroko otwartymi oczyma, w których widać było wątpliwość co do stanu psychicznego towarzysza. Nie powiedział jednak nic. — Wypisać czek od razu, czy...

— Zapłaci mi pan gotówką kiedy będzie już po wszystkim. Wy, Niemcy mawiacie: Ordnung muss sein... i niech tak będzie. Najpierw robota, potem wynagrodzenie — powiedział Anglik. — Podoba mi się pańskie podejście — oświadczył Groebe. — Zatem zgoda... — dodał i wyciągnął w stronę Taylora rękę. Uścisk został przyjęty z uśmiechem, który niemal poziomo przeciął okrągłą twarz. Doznałem wrażenia, że znam skądś ten uśmiech. — Starczy na dzisiaj tych interesów! — włączył się do rozmowy „Marszand”, który odetchnął z ulgą gdy

Groebe zgodził się na zawrotne honorarium. — Czy ktoś chce napić się jeszcze koniaku przed kolacją? Zaraz zadzwonię do szefa kuchni, żeby przysłał nam to kilka gorących krwistych befsztyków i skrzynkę piwa! Wyborny pilzner i popisowe danie mistrza kuchni sprawiło, że napięcie, które towarzyszyło dotychczas rozmowie, zniknęło. Nie były to już ostre negocjacje, a swobodne, niezobowiązujące spotkanie starych przyjaciół. Nawet Erwin Stolberg, zazwyczaj ponury, wychyliwszy cztery kufle złocistego piwa, uśmiechnął się półgębkiem, kiedy „Marszand” opowiadał o tym jak w młodości razem

z kolegami ukradł niedojrzałe jabłka z sadu sąsiada. Opowiadał długo. Był tam i zapierający dech w piersiach pościg, i garbowanie skóry kolegów sękatym kosturem, i noc spędzona na drzewie w ukryciu przed psem sadownika. — Przekonałem się wówczas po raz pierwszy o prawdziwości przysłowia, że „kradzione nie tuczy”. Jak siedziałem na tym drzewie, zrobiłem się głodny i po kolei zjadłem te wszystkie zielone jabłka. Rano wróciłem do domu. Ojciec z matką którzy odchodzili przez całą noc od zmysłów, wrzeszczeli na mnie przez bite pół godziny. Potem ojciec sprał mnie na, nomen omen, kwaśne jabłko i

kazał iść do pokoju. Nie zagrzałem tam zbyt długo miejsca, bo dały o sobie znać te cholerne jabłka... Pochorowałem się tak bardzo, że do dziś robi mi się niedobrze na widok tych owoców... Groebe, zanosząc się śmiechem poklepał króla półświatka po plecach i sięgnął po kolejne piwo. Słuchając opowieści „Marszanda”, zrozumiałem, że dziś nie wydarzy się już nic ważnego i udałem się do toalety, która znajdowała się na końcu korytarza. Myłem właśnie ręce, w jednej z marmurowych umywalek zamontowanych wzdłuż lustra, które zajmowało górną część ściany, kiedy do toalety wszedł Henry Taylor. Na mój

widok uśmiechnął się półgębkiem i wszedł do kabiny. Krok miał równy. Wiedziałem dlaczego, bo obserwowałem go podczas kolacji. Sprytnie rozdzielając piwo (towarzyszom lał sporo, sobie niewiele) doprowadził do tego, że podczas gdy on wypił najwyżej dwie butelki, reszta towarzystwa miała ich na koncie przynajmniej po pięć. Nie potrafiłem, przynajmniej na razie, odpowiedzieć na pytanie, czemu miałoby to służyć, ale postanowiłem mieć tajemniczego hrabiego na oku... Podstawiłem ręce pod suszarkę i spokojnie czekałem, aż ciepły powiew zrobi swoje. Za moimi plecami stuknęły

drzwi kabiny, zaszurały kroki na dywaniku przed umywalkami, rozległ się szmer wody. Po kilku sekundach w pomieszczeniu zrobiło się bardzo ciepło. Czyżby Anglik mył się we wrzątku? Dlaczego tak długo nie zakręcał wody? Odwróciłem się i zrozumiałem, po co był mu wrzątek. Para z umywalki osadziła się na zimnej powierzchni lustra, tworząc taflę podobną do tych, które pamiętałem z czasów licealnych, gdy w zimowe dni jechałem autobusem do szkoły. Ciepło oddechów ludzi stłoczonych w autobusie, zderzając się z zimną szybą, mąciło przezroczystość szkła i pozwalało wypisywać na oknie

rozmaite bzdury. Ponieważ szyby były zazwyczaj brudne, koniec palca, którego używało się do pisania, wyglądał jakby właśnie przejechało się nim po nie odkurzanej od kilku tygodni szafce. Henry Taylor, jeśli tak naprawdę nazywał się ten człowiek, obrócił się w moją stronę, ale szkła okularów miał zaparowane i nie widziałem jego oczu. Podniósł palec do okularów, przetarł je na tyle, żeby widzieć, a potem, bez słowa zaczął rysować coś na matowej powierzchni lustra. Skończył w pół minuty i odsunął się, bym mógł spojrzeć. Jego dzieło wyglądało tak: *** Trzy sekundy później przejechał

ręką po tafli szkła, nie pozostawiając na niej żadnego śladu poza kilkoma kroplami, które zaczęły spływać w dół lustra. Zamknął kran, strzepnął resztki wody z rąk i wyszedł z łazienki spokojnym krokiem.

ROZDZIAŁ 14. KLATKA BEZ PRĘTÓW • JUZ WIEM! • MŁOT NA ZŁODZIEI • SŁABY PUNKT PLANU „MARSZANDA” • SŁUCHOWISKO • TOMMASO UKARANY, CZYLI KŁÓTNIA PRZED BANKIEM • WŁOCHATA RĘKA

Zrozumiałem natychmiast, co przedstawiał obraz na szkle, ale dlaczego Henry Taylor postanowił narysować go w mojej obecności, pozostawało dla mnie tajemnicą. Co gorsza, nie miałem teraz czasu, by się nad tym zastanawiać. Gdybym został w toalecie dłużej, mogłoby się to wydać memu nowemu pryncypałowi podejrzane. Impreza w garsonierze dobiegała końca. Hans Groebe drzemał z głową odrzuconą do tyłu i otwartymi ustami. Wymięte poły koszuli, napiętej na wydatnym brzuchu, wydostały się spod paska i spoczywały niechlujnie na

udach. Erwin Stolberg siedział pochylony i, z zamyśloną miną, wpatrywał się w dno swego kufla. Henry Taylor junior czyścił okulary. Wydawał się być tym bardzo zajęty, ale kiedy wszedłem rzucił mi przelotne, a jednocześnie bardzo skupione spojrzenie, po czym natychmiast wrócił do przerwanej czynności. „Marszand”, zatopiony w fotelu tak bardzo, że głowa znajdowała się kilkanaście centymetrów poniżej krawędzi oparcia, palił cienkiego papierosa. Chociaż jego zmęczone oczy, wpatrzone w ścianę pokoju wcale na to nie wskazywały, musiał o czymś myśleć, bo słupek popiołu w papierosie, który

trzymał na sztorc w uniesionej dłoni, doszedł prawie do filtra. W końcu ręka drgnęła, chwiejna konstrukcja się załamała i popiół spadł na grzbiet dłoni króla półświatka. „Marszand” strzepnął popiół, zdusił resztkę papierosa w popielniczce i usiadł, lekko pochylony do przodu, w fotelu. Podrapał się w szyję, spojrzał na zegarek i powiedział: — Prawie druga. Czas się chyba zbierać, panowie! — klasnął w dłonie, budząc ze snu Groebego. Niemiec gwałtownie podniósł głowę, uchylił do połowy oczy i mruknął zaspanym głosem: — Co się dzieje? Gdzie jestem? — po chwili spojrzał trochę

bardziej przytomnym wzrokiem dokoła. — A tak... u „Marszanda”... — powiedział, podniósł wyprostowane ręce do góry, splótł je i przeciągnął się z wysiłkiem, jednocześnie ziewając. Jako jedyny trzeźwy pełniłem tej nocy funkcję szofera. Najpierw odwieźliśmy Niemców, którzy zatrzymali się w pobliżu, potem Anglika do hotelu na jednej z głównych ulic Warszawy. Wreszcie, po prawie godzinie krążenia po mieście, stanąłem przed nowoczesną willą „Marszanda”. Automatyczna brama przesunęła się w prawo, odsłaniając podjazd prowadzący do garażu, którego poziome drzwi w przedniej fasadzie domu już ruszyły do

góry. — Mam do pana prośbę — spojrzałem na „Marszanda”. — Chciałbym pożyczyć do jutra samochód. Inaczej nie zdołam dotrzeć stąd do domu. — Nie będzie takiej potrzeby — twarz „Marszanda” rozjaśniła się od płomyka zapalniczki, którym przypalał papierosa. — Dzisiaj i jutro przenocujesz u mnie. — Dlaczego? — Jak na razie sprawujesz się dobrze, ale ciągle nie wiem, na ile mogę ci ufać... — dym szybką strugą wypłynął z ust „Marszanda”, uderzył o szybę i rozpełznął się na wszystkie

strony. — Wiem, że potrafisz poskładać fakty w całość i na pewno wiesz, że do wymiany dojdzie za dwa dni... Milczałem, wpatrując się w drzwi garażu, teraz już zupełnie otwarte. — Rozumiesz więc, że muszę cię mieć przez cały czas na oku... — mówił dalej „Marszand”. — Jesteś jedyną osobą spoza grona zainteresowanych, która wie o wszystkim. Może nikomu byś nie powiedział, a może nasłałbyś na nas policję... — „Marszand” wzruszył ramionami. — Nie wiem... Ale nie mogę ryzykować. Rozumiesz to? Skinąłem głową i powoli wjechałem do garażu.

Pokój na pierwszym piętrze, który mi przydzielono, miał tylko jedno okno. Urządzono go skromnie: łóżko, stolik, krzesło. Japońska grafika na ścianie, pod nią komódka, drzwi do równie skromnej, ale wygodnej łazienki. Nikt mi tego nie powiedział, ale domyśliłem się, że każda próba opuszczenia tego pokoju, zostałaby zauważona. Tak jak zazwyczaj podczas pierwszej nocy w obcym miejscu, czułem się obco i niezręcznie. Wziąłem prysznic, zgasiłem światło i otworzyłem okno. W nocnej ciszy usłyszałem jakiś szelest, a potem drapanie. To musiał być jeden z dobermanów, które widziałem

wcześniej prowadzane na smyczy przez ochroniarzy. Położyłem się na łóżku. Chłodna pościel i cisza panująca za oknem zachęcały do odpoczynku, ale musiałem przemyśleć jeszcze kilka spraw. Kim był tajemniczy Anglik? Dlaczego po prostu nie powiedział, kim jest i po co rysował na szybie... Tylko jedno wyjaśnienie przychodziło mi do głowy: Taylor wiedział lub domyślał się, że jestem podsłuchiwany. Oczywiście mógł mu o tym powiedzieć „Marszand” i poprosić go o sprawdzenie mojej lojalności, ale wcześniejsze zachowanie króla półświatka świadczyło, że dzisiejszego

wieczora zobaczył Anglika po raz pierwszy. Prawie przez cały czas byłem w pokoju. Od momentu mego wyjścia do spotkania z Taylorem przy lustrze minęło za mało czasu, by „Marszand” wprowadził go w szczegóły i zlecił mu taką misję. Poza tym król półświatka nie był typem człowieka, który działa bez planu i spontanicznie. Jeśli nie liczyć jakichś tajemniczych, nieznanych mi zupełnie pobudek, powód, dla którego Taylor przekazał mi wiadomość, nasuwał się sam: współpracował z policją. Jeśli byłoby to prawdą jasne stawało się, w jaki sposób mnie rozpoznał i dlaczego właśnie do mnie skierował wiadomość

bez słów. No właśnie... Wiadomość. Poznałem oczywiście, że charakterystyczna, przerażona twarz, którą wyrysował Taylor była cytatem z „Krzyku”, najsławniejszego obrazu norweskiego ekspresjonisty Edwarda Muncha. Ale co chciał w ten sposób powiedzieć? Wytężyłem pamięć, przywołując w myślach twarz Henry'ego Taylora i wszystkie grymasy, które widziałem na niej dzisiejszego wieczora. Przyszedł mi na myśl również ów dziwnie znajomy uśmiech, który przeciął niemal poziomo twarz Anglika, gdy podawał on rękę Hansowi Groebemu po ustaleniu

warunków wykonania ekspertyzy. Teraz, gdy mogłem się nad tym spokojnie zastanowić, zdałem sobie sprawę, że ten uśmiech widziałem już kiedyś w jakiejś książce. Na tamtej fotografii Henry Taylor nie miał zarostu, a napis pod zdjęciem wymieniał zupełnie inne imię i nazwisko. Jaka to była książka i jak podpisano zdjęcie, przypomnieć sobie niestety nie mogłem. „Gdybym mógł być teraz w domu” — pomyślałem. Westchnąłem ciężko, poirytowany własną bezsilnością i obróciłem się na lewy bok. W tym samym momencie nadeszła owa chwila, którą ludzie skłonni zawsze doszukiwać się w

mechanizmach świata drugiego dna nazwaliby „olśnieniem”, a który dla mnie jest znakiem, że mózg, puszczony, niczym maszyna, w ruch jakąś myślą i pracujący nad nią później bez udziału świadomości przez kilka dni lub godzin, właśnie znalazł rozwiązanie problemu. „Krzyk” Muncha, poprzeczny uśmiech, brytyjski akcent z delikatnym amerykańskim nalotem. Wszystko połączyło się, dając odpowiedź: „Hill” — pomyślałem, uśmiechając się w ciemności. „Ten człowiek nazywa się Charley Hill.” Już wiedziałem, w jakiej książce widziałem jego zdjęcie. Był to pasjonujący reportaż amerykańskiego

dziennikarza Edwarda Dolnicka opisujący odzyskanie „Krzyku”, bezczelnie skradzionego z Galerii Narodowej w Oslo. Rankiem, w dniu rozpoczęcia Olimpiady Zimowej w Lillehammer dwóch złodziei przystawiło drabinę do okna na piętrze rzeczonego muzeum. Jeden z nich wspiął się po niej, rozbił okno (strażnik uznał, że alarm, który się włączył jest fałszywy!), wszedł do środka, zdjął warty kilkadziesiąt milionów dolarów „Krzyk” ze ściany i rzucił go swemu kompanowi czekającemu na dole. Dwie minuty później odjeżdżali już spod Galerii Narodowej, uwożąc na tylnym siedzeniu

swego samochodu bezcenny ładunek. Drabina została pod oknem. Po prawie trzech miesiącach śledztwa obraz wrócił na swoje miejsce. Odzyskał go Charley Hill. Ci, którzy chcą wiedzieć, w jaki sposób udało mu się trafić na ślad arcydzieła, jak przeniknął w szeregi szajki złodziei, i co doprowadziło do tego, że 7 maja 1994 roku w hotelu w miejscowości Ĺsgĺrdstrand miał okazję samotnie kontemplować dzieło Muncha, czekając na norweską policję, powinni sięgnąć po książkę Dolnicka. Dla naszej opowieści ważniejsza jest sama postać detektywa. Gdyby Charley Hill miał niezwykły

wehikuł — amfibię skrywającą pod szpetną maską potężny silnik — śmiało można by go nazwać „angielskim Panem Samochodzikiem”. Przez wiele lat pracował w Oddziale Ochrony Dzieł Sztuki Scotland Yardu, którego działania, poza ich policyjnym charakterem, wyglądały zupełnie tak samo jak praca naszego Departamentu Ochrony Zabytków. Co prawda przed kilku laty Charley Hill odszedł z policji, założył własną firmę, ale branży nie zmienił. Dalej walczy ze złodziejami dzieł sztuki. Syn Angielki i Amerykanina, weteran wojny w Wietnamie, mistrz kamuflażu i infiltracji przestępczych

środowisk, ma na koncie odzyskanie takich arcydzieł, jak „Pani pisząca list i jej służąca” Vermeera, „Odpoczynek podczas ucieczki do Egiptu” Tycjana czy „Dona Antonia Zarante” Goi. Edward Dołnick wyliczył, że obrazy, które odebrał złodziejom Hill są warte sporo ponad 100 milionów dolarów. Jak każdy poszukiwacz ma Charley Hill swojego Świętego Graala. Są nim bezcenne płótna, między innymi Vermeera, Rembrandta i Maneta, które skradziono z Muzeum Isabelli Gardner w Bostonie 18 marca 1990 roku. Po tej kradzieży w muzeum wprowadzono liczne nowe zabezpieczenia, ale obrazów nie udało się odzyskać, chociaż

w ich poszukiwania zaangażowała się nawet FBI. Były pracownik Oddziału Ochrony Dzieł Sztuki Scotland Yardu, teraz już jako prywatny detektyw, tropi je niestrudzenie i podobno odkrył już tożsamość złodziei oraz zna, przynajmniej w jakiejś części, losy płócien. Gra jest warta świeczki, bo arcydzieła zagrabione z Isabella Gardner Museum wyceniono na 500 milionów dolarów. Nietrudno teraz zrozumieć, dlaczego tak się ucieszyłem, rozwiązawszy szaradę z „Krzykiem”. Generał Skorliński znalazł godne zastępstwo dla Pana Samochodzika. Świadomość, że mam po swojej stronie

samego Charleya Hilla, dodawała otuchy. Nie zmieniało to jednak faktu, że kontakt z moim sprzymierzeńcem był niemożliwy. Oczywiście mógłbym się zdemaskować i powiedzieć wszystko co wiem Skorlińskiemu, ale wówczas zagrożone byłoby nie tylko powodzenie całej operacji, ale i nasze, moje i angielskiego detektywa, bezpieczeństwo. Gdyby wyszło na jaw, że jestem szpiegiem, „Marszand” na pewno stałby się podejrzliwy wobec cudownego pojawienia się specjalisty z Oxfordu w tej właśnie chwili, gdy był mu on najbardziej potrzebny. A Hans Groebe pokazał dzisiaj dobitnie, że

postawiony pod ścianą, nie przebiera w środkach... Należało więc podsumować zdobyte już wiadomości i znaleźć słaby punkt w planie wymiany opracowanym przez „Marszanda”. Bo do tego, że król półświatka handlującego kradzionymi dziełami sztuki był mózgiem całej operacji nie miałem już wątpliwości. Świadczyła o tym dobitnie scena w samochodzie, gdy Hans Groebe przekazał mu kluczyk do skrytki, w której, jak należało przypuszczać, zdeponowano arcydzieło Rafaela. „Marszand” był pośrednikiem między Paolą Gandolfini (dzień jej powrotu z tournee zgadzał się z

zaplanowaną datą wymiany) a Stille Hilfe. Normalnie obie strony poszłyby do notariusza, żeby sporządzić odpowiednie dokumenty świadczące o nabyciu prawa własności do rzeczy będących przedmiotem wymiany, ale ponieważ zarówno „Portret młodzieńca” jak i „Pieśń Niemców” pochodziły z kradzieży, trzeba było zabezpieczyć się w inny sposób. Do roli „rejenta spod ciemnej gwiazdy” wybrano właśnie „Marszanda”. Było to o tyle wygodne, że, dzięki swoim kontaktom i możliwościom, król półświatka mógł zorganizować kradzież rękopisu Hoffmanna z „Jagiellonki” (co dla „professoressy” byłoby

niewykonalne), a potem znaleźć odpowiedniego, niezwiązanego z żadną ze stron, specjalistę od rękopisów, by potwierdził autentyczność artefaktu (czego zapewne domagali się Niemcy). Do „Marszanda” trafiły też kluczyki do schowków bankowych, w których najprawdopodobniej umieszczono skradzione dzieła sztuki. Wymiana będzie więc pewnie polegać na... Aż usiadłem z wrażenia. Właśnie znalazłem słaby punkt tego planu! Gdyby udało się aresztować „Marszanda” zaraz po wymianie, wystarczyłoby wcześniej zrobić jedną (bardzo prostą w teorii i bardzo trudną w praktyce) rzecz, żeby jego zamysły

rozsypały się jak domek z kart. Opadłem na poduszkę. „Jeśli mam coś zdziałać, muszę się najpierw wyspać” — taka była moja ostatnia myśl tej nocy. Widelec szczęknął o porcelanowy talerz Rosenthala. Wytarłem usta serwetką i spojrzałem przed siebie. Za szybą jadalni na parterze rozciągał się japoński ogród „Marszanda”. Urządzono go w stylu karesansui, sztuki budowania ogrodów ze żwiru, kamieni i piasku. Rozległy prostokąt wysypany żwirem reprezentował morze. Wyrastające asymetrycznie omszałe kamienie przywodziły na myśl góry, a piasek zagrabiony wokół kamieni w

koncentryczne koła był falami uderzającymi o brzegi gór. — Tu jesteś — wyrwał mnie z kontemplacji głos „Marszanda”, który wszedł drzwiami znajdującymi się naprzeciw szyby, poza zasięgiem mego wzroku. Mój nowy szef był ubrany w elegancki garnitur. Nieco wymięte poły marynarki świadczyły o tym, że musiał spędzić sporo czasu w pozycji siedzącej. „Czyżby wyjeżdżał już gdzieś rano samochodem?” — pomyślałem. — Wreszcie pokazałeś jakieś ludzkie cechy — rzekł i usiadł naprzeciw mnie, zasłaniając piękną kompozycję karesansui. — Wczoraj

byłeś niezmordowany — włożył za kołnierz śnieżnobiałą serwetkę — jak robot... Ale dzisiaj sobie to odbiłeś — uśmiechnął się bez pretensji. — Chłopcy z ochrony mówili, że wstałeś dopiero o jedenastej... Co my tu mamy? — zajrzał pod srebrną pokrywkę w kształcie kopułki. — Wspaniale! — ucieszył się sięgając widelcem pod przykrycie. — Widzę, że Jean–Luc się postarał i przyrządził moje ulubione węgorze! Zjem przynajmniej trzy... Jestem od kilku godzin na nogach, a nie miałem nawet czasu, żeby włożyć coś do ust... — nabił kawałek ryby na widelec i zjadł. — Pyszne! — ocenił bez ceregieli. — Próbowałeś?

— Tak... Pański mistrz kuchni to artysta, ale ja i tak wolę świeżo wędzone... — Słyszałem — powiedział „Marszand” przełykając drugie dzwonko węgorza. — Ty i twój były szef macie wielkie zamiłowanie do turystyki... To nawet dobrze się składa — gospodarz popił węgorza łykiem zimnej kawy, której wcześniej nalał sobie z dzbanka. — Bo chcę cię właśnie zabrać na wycieczkę... — Dokąd pojedziemy? — zapytałem ciekawie. — Na razie nie mogę ci powiedzieć — rzekł tonem mistrza ceremonii. — To niespodzianka.

„Marszand” zaparkował czarnego mercedesa przed tym samym bankiem, w którym poprzedniego wieczora Groebe schował „Portret młodzieńca”. Król półświatka zgasił silnik i zapalił cienkiego papierosa. Ludzie za szklaną witryną energicznie krążyli między biurkami z dokumentami w rękach, wpatrywali się w monitory albo rozmawiali z klientami. Uważnie wypatrywałem jakiejś znajomej twarzy, ale bez skutku. „Marszand” musiał na kogoś czekać, bo co chwila niespokojnie spoglądał na zegarek. Uspokoił się dopiero, gdy z banku wyszedł wysoki, dobrze zbudowany człowiek o wyglądzie tajnego agenta (na

nosie miał przeciwsłoneczne okulary). Mężczyzna, rozglądając się na boki, przeszedł przez jezdnię w niedozwolonym miejscu i zbliżył się do naszego samochodu. Szyba od strony kierowcy (dzisiaj prowadził „Marszand”) zjechała w dół. Mężczyzna pochylił się na wysokość okna, ale nie zdążył nawet otworzyć ust. — Czemu nie przeszedłeś po pasach? — zapytał ostro „Marszand” nie patrząc mu w oczy. — Myślałem, że będzie szybciej... — bąknął zapytany z przestrachem, zdejmując okulary, które wylądowały w kieszeni marynarki. Aura wyniosłej pewności siebie i siły

rozwiała się. — Poza tym od kiedy to przestrzegamy prawa? — Od myślenia jestem tu ja — odparował „Marszand”. — Swoją głupotą mogłeś ściągnąć nam na kark policję. I to w kluczowym momencie — król półświatka obrócił głowę. Spojrzenie, które rzucił ochroniarzowi sprawiło, że człowiek w garniturze cofnął się o krok. Jego jabłko Adama poruszyło się niespokojnie. — Przepraszam, szefie... — rzekł tonem dziecka, które nie do końca rozumie, za co je skarcono. — Nie chciałem... — To teraz bez znaczenia — „Marszand” znów wpatrywał się

przed siebie. — Mów, co się stało. — Włoszka i Samochodzik zaraz będą na miejscu — zameldował. Poczułem, że włos jeży mi się na karku, ale starałem się dalej wpatrywać przed siebie z beznamiętną miną. „Marszand” sięgnął do wewnętrznej kieszeni, wyjął z niej pudełeczko obite granatowym atłasem, które widziałem wczoraj i podał je człowiekowi w czarnym garniturze, który schował puzderko do kieszeni spodni. — Wiesz, co robić? — zapytał go „Marszand” z lekkim powątpiewaniem w głosie. — Znam każdy krok na

pamięć, szefie — odpowiedział, zmrużył oczy i założył z powrotem ciemne okulary. Po chwili był już przed bankiem (tym razem przeszedł ulicę na pasach) i lustrował uważnie ulicę. Wyprostowany, z poważną miną i okularami na nosie znów przypominał tajnego agenta. — Ciągle mnie zadziwiasz, Daniec — powiedział „Marszand” nie odrywając wzroku od banku. — Z tego co mi o tobie opowiadali wynika, że powinieneś teraz wyskoczyć z wozu i pędzić na złamanie karku, żeby opowiedzieć o wszystkim swemu byłemu szefowi. — Trafnie pan to ujął: „byłemu” — rzekłem obojętnym tonem.

— Już nie jestem jego niańką... Złośliwy chichot wydobył się z ust „Marszanda”. Nie trwał jednak długo. Król półświatka zamilkł dokładnie w tym samym momencie, gdy pod bank podjechała taksówka i wysiadły z niej dwie osoby: Paola Gandolfini w krzykliwym żakiecie, który, razem z żółtymi pończochami i czerwoną spódnicą upodabniał ją do papugi, oraz pan Tomasz w eleganckim garniturze, pod którym widać było różową koszulę i krawat w tym samym kolorze. Mina Pana Samochodzika świadczyła o tym, że pokazując się publicznie w takim stroju przeżywa niewysłowione katusze. Mężczyzna w garniturze podszedł

do przybyłych i po krótkiej wymianie zdań („professoressa” patrzyła na niego najpierw z pewnym zdziwieniem, a potem, gdy się jej pewnie przedstawił, z obojętnością; pan Tomasz rzucał mu podejrzliwe spojrzenia przez cały czas) poprowadził ich do wnętrza banku. „Marszand” pochylił się do przodu i uruchomił radio. Chwilę kręcił gałką, jakby szukał stacji. Gdy skończył, z głośnika nie popłynęły wcale ani dźwięki muzyki, ani głos prezentera. Słychać było za to odgłos kroków kilku osób w pustym pomieszczeniu. Nikt się nie odzywał. — Mój człowiek ma mikrofon w klapie — wyjaśnił król

półświatka z uśmiechem podglądacza. — Będziemy mieli relację na żywo... Kroki ucichły. Ktoś przekręcił klucz w zamku. Chrzęst otwieranej klamki, potem chwila ciszy. „Dobrze oliwią zawiasy w drzwiach” — pomyślałem. Delikatne szczęknięcie metalu o metal i nowe kroki potwierdziły moje przypuszczenie. Grupa musiała znaleźć się w korytarzu, który wyłożono jakimś dywanem, niemal zupełnie tłumiącym odgłosy, bo kroki brzmiały teraz jakby przybyli nałożyli na buty kapcie, które dostaje się przy wejściu do niektórych muzeów. W końcu dotarli do kolejnych drzwi, chyba rzadziej używanych od tych

pierwszych, bo tym razem dał się słyszeć delikatny chrobot przy ich otwieraniu i zamykaniu. Szczęk metalu o drewno. Grupa przystanęła i odłączył się od niej jeden człowiek, który po chwili przystanął i powiedział: — Proszę za mną — nieznany głos dobiegał z oddali — bez pana nie otworzę skrytki. Ciężkie buty zadudniły o marmurowe podłoże. Człowiek „Marszanda” zbliżył się do, jak się domyśliłem, pracownika banku. Metaliczny szmer kilkunastu kluczy w pęku, a potem chrobotanie przy wkładaniu tego właściwego do zamka.

— Teraz proszę włożyć swój kluczyk — w głosie urzędnika słychać było zniecierpliwienie. — Oczywiście — rzekł nieco zbity z tropu człowiek w ciemnych okularach. Poszukiwanie kluczyka musiało być nerwowe, bo kilka razy odezwało się nieprzyjemne dla naszych uszu głuche, płaskie i matowe uderzenie w mikrofon. W końcu dał się słyszeć szmer otwieranego pudełeczka, a potem coś lekkiego i metalowego uderzyło o posadzkę. — Niezdara ze mnie — tłumaczył się drżącym głosem człowiek „Marszanda”. — Upuściłem kluczyk. Popatrzyłem na minę jego szefa,

który z napięciem wsłuchiwał się w dźwięki płynące z radia i pomyślałem, że powinien być w tej chwili wdzięczny, że od „Marszanda” oddzielają go ulica i grube mury bankowego skarbca. Wreszcie drugi kluczyk zachrzęścił w zamku i szczęknęły drzwiczki schowka. — To wszystko z mojej strony — powiedział urzędnik oficjalnym tonem. — Gdy już państwo skończą, proszę nacisnąć ten czerwony guzik obok drzwi — dodał, zastukał obcasami o marmur i zamknął za sobą drzwi. Długi, szorstki dźwięk, jakby ktoś przejechał po drewnie papierem

ściernym przemieszany z szelestem folii — człowiek „Marszanda” wyjął arcydzieło ze skrytki. Stuknięcie drewna o drewno — „Portret młodzieńca” był już na stole. Znowu szelest folii. — Mamma mia! — powietrze rozdarł dziki krzyk „professoressy”, któremu zawtórowały punktowe uderzenia szpilek. — Che bello! (Jaki piękny) Kilka minut trwała cisza, którą zakłócało tylko szeleszczenie folii i ciche chichoty Włoszki, a potem brzęknęły słoiczki z odczynnikami. Dużo później (gdy już nie czerwienił się na wspomnienie o Paoli Gandolfini) pan Tomasz opisał, że w

tamtej pamiętnej chwili doznawał jednocześnie dwóch całkowicie sprzecznych ze sobą uczuć: największego w całym życiu poniżenia i najwspanialszego zachwytu. — Dzięki temu doświadczeniu — zwierzał się — trochę lepiej rozumiem tych szalonych kolekcjonerów, którzy kradną arcydzieła, by podziwiać je samotnie w piwnicy, na strychu albo w pokoju ukrytym za kominkiem. Podobnego uczucia nie doznałem nigdy podczas zwiedzania muzeum. Ani w Prado, ani w Ermitażu, ani nawet w Luwrze... — Pani profesor — przerwał milczące oględziny obrazu człowiek „Marszanda”. — Gdyby pani

mogła, eee... nie całować tego obrazu... Po wymianie będzie pani mogła robić z nim co tylko dusza zapragnie, ale teraz, no cóż... Nie należy jeszcze do pani... Wściekłe fuknięcie Włoszki zostało niemal zagłuszone przez szybkie kroki i trzaśniecie drzwiami. — Perfetto! — syknęła „professoressa” i również opuściła pokój. „Marszand” wyłączył odbiornik. — Ta kobieta ma w sobie ogień — rzekł ze znawstwem i podziwem. — Współczuję Samochodzikowi... Zresztą o wilku mowa... — wskazał głową wyjście z banku. Pan Tomasz, czerwony na twarzy,

wyszedł z banku i bezradnie zatrzymał się na ulicy nie wiedząc chyba, w którą stronę się skierować i co teraz zrobić. Paola Gandolfini wypadła zaraz za nim. Chwilę rozmawiali przyciszonymi głosami, coraz żywiej gestykulując. W końcu kłótnia stała się tak głośna, że słyszeliśmy ją nawet my. Ludzie obracali się ciekawie przechodząc obok albo nawet zatrzymywali się i z powagą obserwowali spór. — Jak śmiesz, zwracać się do mnie w ten sposób?! — wrzeszczała „professoressa” nie zwracając uwagi na to, że żwawe ruchy burzą misterną konstrukcję na jej głowie. Włosy sterczały jak anteny we wszystkie strony.

— Po co w ogóle mi zawracasz głowę, kobieto? — pan Tomasz zaciskał pięści w bezsilnej złości. — Skończ już z kłamstwami. Przecież wszystko było widać jak na dłoni! — Co ty insynuujesz, pazzo? (wariat) — kobieta oparła się prawą ręką o biodro. — Jesteś pazzo! Wiesz o tym? Stary, głupi pazzo! — ręce zatańczyły nad głową „professoressy” niczym gałęzie małego drzewka w podmuchach gwałtownego wiatru. — Zakochałaś się w tym obrazie, ot co! — pan Tomasz gwałtownie gestykulował prawą ręką przed wściekłą twarzą Włoszki. — Źle

mówię — wycelował tryumfalnie palcem w nos Paoli Gandolfini. — Ty się zakochałaś w młodzieńcu, którego namalował Rafael! Boże, to chore! — pan Tomasz obrócił się na pięcie, jakby chciał odejść, ale zaraz zawrócił. W tym samym momencie z banku wyłonił się człowiek w ciemnych okularach. „Marszand” nie odrywając wzroku od sceny machinalnym ruchem włączył radio. — Niech się państwo uspokoją — rzekł pojednawczym tonem człowiek „Marszanda”. — Niepotrzebne nam teraz zbiegowisko. — Już ja wiem, co jest wam potrzebne — powiedział szef

tonem, w którym z radością (oczywiście skrywaną pod maską obojętności), usłyszałem jego dawny, tak dobrze mi znany, ton. Pan Samochodzik naprawdę i w przenośni „powrócił z dalekiej podróży”. — I możecie być pewni — spojrzał najpierw na człowieka w ciemnych okularach, a potem na „professoressę” — że niezwłocznie wam to zapewnię. Chciał ruszyć w prawo, w kierunku pobliskiego postoju taksówek, ale drogę zastąpił mu człowiek „Marszanda”. — Nigdzie pan nie pójdzie, panie starszy — warknął groźnie, spoglądając z góry na mego szefa. — Ej, człowieku —

odezwał się nagle barczysty chłopak w dresie, który od początku przyglądał się kłótni. — Zostaw tego emeryta! — Bo co? — człowiek w czarnych okularach stracił na chwilę zainteresowanie panem Tomaszem i ruszył w kierunku śmiałka. To wystarczyło. Pan Samochodzik skorzystał z zamieszania i pobiegł ile sił w nogach do taksówki. Wsiadł do niej i wóz odjechał. Człowiek „Marszanda”, zauważywszy co się stało, rzucił się w pogoń za samochodem, ale zanim zdołał dobiec do postoju, taksówka włączyła się do ruchu na szybkim pasie i znalazła się poza jego zasięgiem. Chwilę jeszcze patrzył z wściekłością za pędzącym

wozem, a potem zawrócił w stronę banku. O dziwo! Na jego twarzy nie było rozgoryczenia, rezygnacji ani zdenerwowania. Rozpromieniał ją bowiem uśmiech tryumfu. — Czemu on się tak cieszy? Przecież Pan Samochodzik mu uciekł — zapytałem szczerze zdziwiony. — Na to właśnie liczyłem — powiedział „Marszand”. — I jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem, za pół godziny powinna się tu zjawić policja... Policjanci przybyli nawet wcześniej. Zanim jednak się to stało, do banku wrócił, wcześniej wsadziwszy

„professoressę” do taksówki, człowiek w ciemnych okularach. Opuścił go tuż przed tym, gdy pod oszkloną witrynę podjechał czarny samochód, z którego wysiadł generał Skorliński i dwóch funkcjonariuszy w cywilu. Sprężystym krokiem ruszyli do środka. Gdy pokazywali zaskoczonym bankowcom odznaki i jakiś papier, człowiek „Marszanda” sadowił się już na tylnym siedzeniu. — Ciekawe, co powiedzą prokuratorowi, który wydał nakaz rewizji, kiedy okaże się, że skrytka jest pusta? — rzekł z rozbawieniem, kładąc kluczyk na wyciągniętej dłoni „Marszanda”.

Król półświatka włożył kluczyk z powrotem do granatowego puzderka i spojrzał wyczekująco na swego kompana. — Ach tak — zreflektował się człowiek w ciemnych okularach. — 193. „Marszand” wyjął ze schowka długopis. Skreślił liczbę 163 z karteczki na wewnętrznej stronie wieczka granatowego pudełka i wpisał tę podaną przez współpracownika. Nie minął kwadrans i z banku wyszedł Skorliński ze swoimi ludźmi. Miny mieli wściekłe, szli powoli, jakby przed chwilą skończyli jakąś bardzo ciężką pracę. Żaden z nich nie niósł

obrazu Rafaela. — No, to policję mamy na jakiś czas z głowy — powiedział „Marszand” takim tonem, jakby skreślił kolejną pozycję na liście zakupów. — Prokurator zastanowi się dziesięć razy, zanim wyda im następny nakaz rewizji po takiej kompromitacji. Wiesz, Daniec — „Marszand” obrócił się w moją stronę, a wzrok miał zimny i prowokujący — poprosiłem Paolę, żeby zajęła się twoim szefem, bo uważałem go za jedynego człowieka w tym kraju zdolnego pomieszać mi szyki, a tymczasem on mi jeszcze pomógł... Naprawdę dobrze zrobiłeś, że zostawiłeś tego starego głupca —

położył mi rękę na ramieniu. Miałem ochotę gwałtownym ruchem strącić jego wypielęgnowane palce. Zamiast tego jednak uśmiechnąłem się i powiedziałem: — Wiem, co dla mnie dobre... — I tak trzymaj — ręka „Marszanda” powędrowała do stacyjki i przekręciła kluczyk. — A teraz wracajmy do „Sofii”, żeby przygotować wszystko do wielkiej wymiany. W końcu to już dzisiaj po obiedzie... Jeszcze jedna sztuczka „Marszanda”. Oszukał mnie i sprawił, że sam uwierzyłem, iż do wymiany dojdzie dopiero jutro. Poczułem się tak,

jakby wielka czarna włochata ręka zacisnęła nieludzko silne palce na mojej szyi. Nie było nikogo, kto byłby zdolny zwolnić uścisk. Zostałem sam. Czas uciekał, a ja musiałem działać.

ROZDZIAŁ 15. CZY SILNIEJSZY ZAWSZE MUSI WYGRYWAĆ? • URAŻONA AMBICJA • NA OCZACH WSZYSTKICH • PIWNY FORTEL • PO OBIEDZIE • MOJA DOLA • GENERAŁ CZYTA W MYŚLACH • PRZYJAZNE TWARZE • WIADOMOŚĆ ŚCINAJĄCA Z NÓG

Dawid i Goliat. Historia walki Filistyna z Izraelitą przyszła mi na myśl niemal od razu. Zaślepiony pychą, potężny wojownik codziennie wychodził na pole bitwy i naigrywał się z żołnierzy króla Saula, których zdejmował strach na sam jego widok. „Wybierzcie spośród siebie człowieka, który by przeciwko mnie wystąpił. Jeżeli zdoła ze mną walczyć i pokona mnie, staniemy się waszymi niewolnikami, jeżeli zaś ja zdołam go zwyciężyć, wy będziecie naszymi niewolnikami i służyć nam będziecie” — prowokował struchlałych Izraelitów. Znalazł się wreszcie śmiałek,

młody pasterz Dawid, syn Jessego, który przybył do obozu króla Saula, by dostarczyć zapasy z domu dla swoich braci, biorących udział w wojnie. Ubrano go w zbroję i przypasano miecz, ale ponieważ strój ten krępował mu ruchy, Dawid zostawił miecz i zbroję w obozie. Stanął do walki uzbrojony jedynie w kij i procę. „Zbliż się tylko do mnie, a ciało twoje oddam ptakom powietrznym i dzikim zwierzętom” — groził zaślepiony pychą Goliat, nie wierząc, że ten, bezbronny w jego oczach, pastuch może mu wyrządzić jakąś krzywdę i uznając walkę z góry za wygraną. Przeliczył się, bo Dawid nie miał

zamiaru czekać, aż Filistyn zbliży się do niego uzbrojony w potężny nóż z brązu. Gdy tylko Goliat znalazł się w zasięgu procy, Dawid wypuścił z niej kamienny pocisk, który wbił się w czoło giganta i powalił go na ziemię. Musiałem wziąć przykład z Dawida i wykorzystać zaślepienie pychą mojego Goliata. Dojeżdżaliśmy już do „Sofii”. Skręciliśmy w Świętokrzyską i powoli toczyliśmy się wzdłuż fasady Narodowego Banku Polskiego. — Chce pan urządzić wymianę w „Sofii”? — zapytałem z drwiną w głosie. — Nic ci do tego, Daniec

— odpowiedział ostro, ale chyba trafiłem w jego czuły punkt, bo po chwili myślenia dodał, mrużąc oczy: — Co ci się nie podoba w „Sofii”? — To porządny lokal — powiedziałem, ale ton mego głosu świadczył, że uważam jego kwaterę główną raczej za coś pomiędzy meliną a barem mlecznym. — W dodatku na uboczu... — Sugerujesz, że się chowam, że nie staję z moimi przeciwnikami twarzą w twarz? — Nic takiego nie powiedziałem. „Marszand” zahamował gwałtownie. Byliśmy przed „Sofią”.

Król półświatka siedział chwilę z zaciśniętymi ustami, wpatrując się budynki przed sobą. Gdyby jego wzrok był w stanie burzyć domy, kamienice przed nami obróciłyby się w przeciągu minuty w kupy gruzu. — Zenek — powiedział przez zęby, a człowiek w ciemnych okularach natychmiast pochylił się ku niemu z tylnego krzesła — znasz tę knajpę na placu Bankowym... Tę na rogu? — Tak, szefie. — Zadzwoń tam i zapytaj, ile by kosztowało wynajęcie całej sali na piętrze. — Jasna sprawa, szefie, już

lecę — powiedział Zenek i nacisnął klamkę drzwiczek. Chciał dać pierwszy krok na ulicę, ale powstrzymał go głos „Marszanda”. — Tylko dopilnuj, żeby był stamtąd dobry widok na ratusz i pałac Mostowskich... Człowiek w ciemnych okularach spojrzał na niego tak, jakby jego szef zdradzał pierwsze objawy obłędu, ale nic nie powiedział, tylko szybko wszedł do wnętrza „Sofii”. — Ty, Daniec — spojrzał na mnie z pozorną obojętnością spod której wyzierał słabo maskowany gniew — idź na dół do mojego pokoju. W szafie znajdziesz skrzynkę Don Perignon.

Przynieś ją tu. I nie marudź! Chcę cię widzieć z powrotem najpóźniej za dziesięć minut! O to mi właśnie chodziło. Drażniąc pychę „Marszanda” zdołałem zmusić go do przeniesienia wymiany na nieznany, a co za tym idzie, niepewny grunt. Liczyłem, że zamieszanie z przenoszeniem przyjęcia zmusi go do błędu i pozwoli mi skutecznie zaatakować. Resztę czasu, który pozostał do czternastej (o tej porze, jak się dowiedziałem, miał się zacząć ów sławny i brzemienny w skutki obiad) spędziłem pomagając w przygotowaniach. Oprócz Don

Perignona przeniosłem jeszcze do mercedesa „Marszanda” skrzynkę Bordeaux, dwie skrzynki Guinessów i trzy zgrzewki wody Perriera. Potem zawiozłem to wszystko do restauracji na placu Bankowym i zostałem, by pomóc ekipie dowodzonej przez Zenka w przygotowaniu wynajętej sali. Wynieśliśmy z niej prawie wszystkie meble, pozostawiając tylko duży, długi stół w pobliżu panoramicznego okna, z którego rozciągał się widok na ruchliwy jak zawsze plac i pobliski, monumentalny ratusz. Daleko w perspektywie majaczyła fasada Pałacu Mostowskich, gdzie swą siedzibę miała warszawska

policja. Kilka mniejszych stolików złączyliśmy ze sobą, ustawiliśmy wzdłuż luster pod ścianą naprzeciwko okien i przykryliśmy obrusem. Powstał w ten sposób bufet, na którego ladzie ustawiliśmy rzędem przywiezione wcześniej trunki. Po chwili zajął się nimi ubrany w białą marynarkę i ciemne spodnie barman z restauracji. Wprawnym ruchem odkorkowywał butelki wina, by pozwolić napitkowi trochę pooddychać, zanim rozleje się go do kieliszków. „Marszand” zjawił się o trzynastej pięćdziesiąt. Miał na sobie nowy garnitur od znanego projektanta, a pod

pachą trzymał niewielką szkatułkę. Tę samą do której wczoraj w swej garsonierze schował puzderko z kluczykiem. Osobiście nadzorował finał nakrywania do stołu, a potem zniknął gdzieś na chwilę. Gdy wrócił, nie miał już przy sobie szkatułki, a u jego boku kroczyła Paola Gandolfini. Z uśmiechem odsunął dla niej krzesło po swej lewej stronie i zaczekał, aż usiądzie. Potem znowu wyszedł. „Idzie po resztę” — przemknęło mi przez myśl. „To dobry moment na rekonesans”. Stałem przy drzwiach, obok bufetu. Umieścił mnie w tym miejscu Zenek,

głównodowodzący pod nieobecność „Marszanda”. Poza mną i Zenkiem było jeszcze tylko dwóch ochroniarzy — zajęli pozycje na parterze, przy obu wyjściach z budynku. Delikatnym gestem przywołałem do siebie barmana, który kładł butelki wina do specjalnych koszyczków. — Którędy do toalety, szefie? — zapytałem go podnosząc nieco głos, by usłyszał mnie Zenek, który krzątał się przy stole. — Musi pan wyjść z tego pomieszczenia i od razu skręcić w lewo. Na końcu korytarza znajdzie pan odpowiednie drzwi. Całkowity bezruch reszty

ochroniarzy znajdujących się w pomieszczeniu, który dostrzegłem otwierając drzwi, potwierdził, że uwierzyli w moją bajeczkę. Przeszedłem korytarzem najswobodniej, jak tylko mogłem. Zdołałem jednak dostrzec coś, co sprawiło, że kiedy otwierałem drzwi do toalety, ręka, mokra od potu, prawie ześliznęła mi się z klamki. Otóż obok drzwi do sali, gdzie szykowany był obiad, stał wysoki, ale niezbyt duży stoliczek, obok którego trzymał wartę kelner w białej marynarce. Na stoliku zobaczyłem srebrną wypolerowaną na błysk tackę, na której położono dwa pudełeczka.

Jedno, obite granatowym atłasem, widziałem już wcześniej. Obok niego leżało drugie, niemal identyczne, tyle że bordowe. „Dobra nasza!” — pomyślałem, zamykając za sobą drzwi. Po moim powrocie okazało się, że w międzyczasie zdążyli przybyć goście. „Marszand” siedział u szczytu stołu, niczym głowa rodziny. Miejsce po jego prawej stronie zajął Hans Groebe, po lewej Paola Gandolfini. Obok Niemca siedział Erwin Stolberg, obok Włoszki, Henry Taylor vel Charley Hill. Wokół stołu, na którym już pyszniły się zakąski: błyszczące śledzie, krwistoczerwone tatary i brązowe

pasztety przystrojone pietruszką, krążyli kelnerzy w białych marynarkach kładąc przed uczestnikami przyjęcia srebrne półmiski z kopułkami. Wprawnym ruchem podnosili przykrycia w górę, odsłaniając wykwintne dania (najpierw zupy: czernina i rosół z małży, potem drugie dania: polane miodem pieczyste, sandacz albo kaczka faszerowana pomarańczami) i uwalniając wonne opary, które drażniły nos oszałamiającymi kompozycjami zapachów. Na stół wjechały sałaty obficie skropione oliwą i sokiem ze świeżo wyciskanych cytryn, kieliszki wypełniły się rubinowym winem, a szklanki piwem w kolorze hebanu albo

perlistą wodą. Rozpoczęło się ucztowanie, którego odgłosy mieszały się z gwarem rozmowy prowadzonej w kilku językach. Zaczekałem, aż biesiadnicy pochylą się nad talerzami i zerknąłem na Zenka, który stał odwrócony w stronę okna i uważnie lustrował ulicę. Barman był zajęty dolewaniem napojów do kieliszków i szklanek. Moment był idealny. Szybkim ruchem zabrałem dwie butelki ciemnego piwa z bufetu i najdyskretniej jak potrafiłem, opuściłem salę. Kelner, który pilnował pudełek z kluczykami, stał oparty o ścianę i

bezmyślnie przyglądał się wypolerowanym czubkom swoich butów. Usłyszawszy ruch przy drzwiach, wyprężył się jak struna. — Spokojnie — powiedziałem uśmiechając się porozumiewawczo. — Mój szef kazał ci to przynieść — podniosłem do góry butelki, trzymając je za szyjki. Kelner rozejrzał się wokół siebie. — No, nie wiem, jestem w pracy... — rzekł z powątpiewaniem i oblizał wargi. — Dzisiaj mamy wielki dzień w firmie... Świętujemy podpisanie niezwykle ważnej umowy. Mój szef obraziłby się, gdybyś odmówił udziału

w jego radości... — Skoro tak stawiasz sprawę — zrobił krok do przodu, jeszcze raz sprawdził, czy nie jest obserwowany i wyciągnął rękę. Wziął ode mnie butelki i wprawnym ruchem otworzył jedną z nich o kanciastą poręcz schodów. — Może chcesz łyknąć? — zapytał kierując szyjkę w moją stronę. — Dzięki. Mamy tam tego więcej... — uśmiechnąłem się i wróciłem do sali. Nikt z gości nie zareagował na moje wejście. „Dam mu piętnaście minut” — pomyślałem. Obiad wreszcie się skończył i

wniesiono desery. Goście „Marszanda” uporali się z szarlotką na gorąco i lodami w kwadrans. Podano z kolei kawę, brandy i cygara. Wśród biesiadników zapanował nastrój wesołego odprężenia. „Marszand” palił grube hawańskie cygaro i przyglądał się gościom zza przymrużonych na koci sposób powiek. Już od pięciu minut przestępowałem z nogi na nogę i wpatrywałem się z cierpieniem w sufit. W końcu zauważył mnie Zenek, pokręcił głową w niedowierzaniu, wzniósł oczy ku górze, ale potem, krótkim ruchem głowy, pozwolił wyjść. Zarówno po butelkach, jak ich

zawartości na korytarzu nie było śladu. Był za to kelner, który wydawał się niespokojny. Czoło przecinała mu napięta bruzda. Z trudem mógł ustać w miejscu. Przeszedłem obok niego obojętnie i zniknąłem na pięć minut w toalecie. Gdy wracałem, nieszczęśnik nie był w stanie już maskować swego stanu. Przestępował z nogi na nogę i co chwila wydmuchiwał ciężkie od alkoholu powietrze. Ruszyłem do drzwi, modląc się, by mnie zatrzymał. — Słuchaj, kolego — jęknął z wyrzutem w momencie, gdy położyłem rękę na klamce. — Czy nie

mógłbyś przez chwilę popilnować za mnie? Rozumiesz, to twoje piwo... — No jasne — odpowiedziałem. — Tylko wracaj szybko... Szef zmyłby ci głowę, gdyby się dowiedział. Kelner, niczym rączy kłusak, pognał w głąb korytarza i zatrzasnął za sobą drzwi. Ręce mi drżały z podniecenia, a serce waliło jak młotem, gdy otworzyłem najpierw granatowe, a później czerwone pudełeczko. Kluczyki były na miejscu. Z obawą spojrzałem najpierw w lewo, a później w prawo i zamieniłem kluczyki miejscami (ślizgały się w spoconych rękach, ale na

szczęście żaden z nich nie wylądował na podłodze). Zatrzasnąłem wieczka. Trwało to wszystko najwyżej sześćdziesiąt sekund. Gdy kelner w białym garniturze pojawił się znów w korytarzu, stałem obok stolika, oglądając paznokcie ze znudzoną miną. — Nikogo nie było? — zapytał. — Nikogo. — Dzięki, bracie — uścisnął mi rękę i klepnął przyjacielsko w ramię. — Uratowałeś mi życie... — Nie ma sprawy — odpowiedziałem i wróciłem do sali, z której już dochodził odgłos metalu uderzającego o szkło.

— Spotykamy się tu dzisiaj po raz ostami — „Marszand” odłożył kieliszek i łyżeczkę na stół, a potem się uśmiechnął. — Spotykamy się, by doprowadzić do końca wspólne dzieło. Przybyli państwo z różnych stron świata wiedzieni miłością do sztuki... „Akurat!” — żachnąłem się w myślach na tę próbę mitologizacji kradzieży. — Za chwilę spełnią się wasze życzenia, ale zanim się to stanie, pragnę wznieść toast i podziękować wszystkim państwu za wielkie zaangażowanie w tę sprawę... — „Marszand” wstał ze swego miejsca. Huknął korek szampana i wszystkie

oczy zwróciły się w kierunku bufetu, gdzie barman wprawnym ruchem rozlewał już do wysokich smukłych kieliszków pieniący się płyn. Obok siebie usłyszałem cicho otwierane drzwi. Po chwili przemknął obok mnie kelner ze srebrną tacą na której leżały otwarte pudełeczka z kluczykami. Zaszurały krzesła i uczestnicy biesiady wstali. Charley Hill zrobił to dokładnie w tym samym momencie, gdy przechodził obok niego kelner z pudełeczkami na srebrnej tacy. Krzesło, wysunięte dość gwałtownie do tyłu, potrąciło kelnera, który, wybity z rytmu, zachwiał się i wypuścił tacę. Srebro szczęknęło o posadzkę. Z granatowego

pudełka wypadł kluczyk. Ten w bordowym pozostał na miejscu. Charley Hill, przepraszając uniżenie kelnera za nieuwagę, rzucił się do pomocy. Chwilę trwało, zanim wspólnymi siłami, pod czujnym okiem „Marszanda”, który przyglądał się z góry uważnie całej scenie, doprowadzili tacę do porządku i można było kontynuować. — Jeszcze raz państwu dziękuję! — rzekł „Marszand”, wznosząc kieliszek z szampanem. Reszta stojących wokół stołu gości powtórzyła jego gest. — Na zdrowie! — Prosit! — powiedzieli jednocześnie Niemcy.

— Salute! — zawtórowała im Włoszka. — Cheers! — dodał Anglik. Wypito i kelner podszedł do Paoli Gandolfini, która drżącą ręką zabrała z tacy granatowe puzderko, zamknęła wieczko i ucałowała je z uczuciem. Hans Groebe chwycił czerwone pudełeczko tak gwałtownie, jakby bał się, że ktoś może mu je odebrać. Ścisnął je mocno z tryumfalną miną a potem podał Erwinowi, który wyglądał tak, jakby właśnie uczestniczył w Parteitagu z lat czterdziestych. Młodszy z Niemców z namaszczeniem schował pudełko do stojącej obok krzesła walizki.

Jeszcze chwilę trwały rozmowy, ale napięcie, które towarzyszyło początkowi obiadu, wyraźnie opadło. Pierwsi wyszli Niemcy, którzy stwierdzili, że muszą jeszcze spakować się przed odlotem zaplanowanym na popołudnie. Jako następna opuściła spotkanie Paola Gandolfini. Wyglądała na wyczerpaną. Poziom adrenaliny, która napędzała ją przez kilka ostatnich dni, musiał wyraźnie spaść, bo jej błyszczące zawsze oczy nieco zmatowiały, energiczne ruchy stały się powolne, mówiła niewiele i z wyraźnym trudem. „Marszand”, prowadząc ją pod rękę, sprowadził do czekającej na dole taksówki.

Ostatni opuścił restaurację Charley Hill, uprzednio przeliczywszy kilkanaście spiętych banderolami paczek banknotów dwudziestofuntowych z wizerunkiem Adama Smitha, które „Marszand” przekazał mu w eleganckim neseserze z czarnej skóry. Zenek i obsługa gdzieś zniknęli. Tylko plamy na obrusie, resztki deseru na talerzach i kilka pustych butelek świadczyło, że przed chwilę odbywała się tu uczta. — No, zabawa skończona — rzekł z zadowoleniem „Marszand” podpierając boki. — Nadszedł czas wypłaty... Idziemy, Daniec. Przez chwilę przeraziłem się, że

przejrzał mój plan, ale swobodna pogawędka, którą ucięliśmy sobie w drodze do jego willi (dotyczyła kuchni francuskiej, futbolu i muzyki klasycznej, której wielkim fanem okazał się być „Marszand”) uspokoiła mnie. Dojeżdżaliśmy już, gdy król półświatka powiedział: — Wiesz, że przez chwilę podejrzewałem o zdradę naszego angielskiego arystokratę? Myślałem, że specjalnie potrącił kelnera, żeby zamienić kluczyki. Zadrżałem. — Ale przyglądałem mu się wtedy uważnie i wiem, że nic nie zrobił. Znam się na tym.

Byliśmy przed willą. Stalowa brama odjechała w lewo, odsłaniając drogę do garażu. Delikatnie nacisnąłem pedał gazu i wjechałem do środka. — Czego się napijesz? — zapytał „Marszand”, kładąc na barku dwie szklaneczki, kiedy weszliśmy do domu. — Może być dżin z tonikiem. Przygotowanie drinków zajęło gospodarzowi najwyżej trzy minuty. Przez cały ten czas przyglądałem się z góry japońskiemu ogrodowi przez panoramiczne okno. Byliśmy na piętrze, w prywatnym muzeum króla półświatka.

Wreszcie „Marszand” podszedł do mnie pobrzękując kostkami lodu i podał mi oszronioną szklankę, na której brzegu zatknął pół plasterka cytryny. — Myślę, że nadszedł już czas, by zakończyć twój okres próbny — powiedział z uśmiechem. — Wystarczająco dowiodłeś swej lojalności. Możesz zdjąć mikrofon... Z ulgą odczepiłem znaczek Honorowego Krwiodawcy od klapy marynarki. „Marszand” wziął go ode mnie i niedbałym ruchem rzucił na biurko. Potem wskazał na fotele przed biurkiem. Usiedliśmy. — Dalej chcesz dla mnie pracować? — zapytał mrużąc oczy nad

szklanką, którą przysunął do ust. — Nie jestem pewien, czy mi się to opłaci... Zamiast odpowiedzi „Marszand” sięgnął za oparcie biurka i wyjął stamtąd walizkę. Położył ją na kolanach i otworzył. Była wypchana ułożonymi równiutko paczkami banknotów o nominale stu euro. „Marszand” wyjął jedną paczkę, zdarł banderolę i odliczył dwadzieścia banknotów. — To na początek — powiedział i podał mi pieniądze. — Twoja dola za sprawę Rafaela. Schowałem banknoty do wewnętrznej kieszeni marynarki. — I co? — dopytywał się

„Marszand”. — Będziesz dla mnie pracował? — Zgoda — rzekłem. — Prawidłowa decyzja! — ucieszył się i zbliżył swoją szklankę do mojej. Stuknęło szkło i wypiliśmy po łyku. — Zobaczysz, że ze mną nie zginiesz... Aha, jest jeszcze jedna sprawa... Podniósł się nieznacznie i zdjął z biurka amarantową teczkę z grafikami Hokusaiego. — Nie będę już tego potrzebował — rzekł wręczając mi zbiór drzeworytów. — Kupiłem sobie taką samą już dziesięć lat temu. Może i jestem złodziejem, ale nie mam

sumienia, żeby okradać bezbronnych, ubogich staruszków... Poczułem nagły przypływ sympatii dla tego człowieka. Przez chwilę nawet miałem nieprzyjemne wrażenie, że w swojej przestępczej działalności jest on uczciwszy ode mnie. Przynajmniej niczego nie udawał. — Może byśmy przeszli na ty, skoro mamy współpracować — zaproponował uśmiechając się i wznosząc prawie pustą szklaneczkę. Nie zdążyłem odpowiedzieć. Na schodkach prowadzących na piętro zadudniły bowiem ciężkie kroki i do pokoju wpadło kilku uzbrojonych policjantów. To był generał Skorliński w

towarzystwie swoich „młodych wilczków”. — Policja! — krzyknął któryś z nich. — Ręce do góry i na ziemię! Żadnych sztuczek. Jesteście oskarżeni o kradzież, paserstwo i pomoc w przemycie zabytków, których wywóz powoduje znaczny uszczerbek dla dziedzictwa kulturowego Polski. „Marszand” milczał przez całą drogę do Komendy Głównej. Nawet na mnie nie spojrzał, chociaż siedzieliśmy razem na tylnym siedzeniu radiowozu, skuci jedną parą kajdanek. Nie odezwał się też ani razu w czasie godziny spędzonej w areszcie. Otworzył usta dopiero wtedy, gdy szczęknął zamek u

stalowych drzwi: — Jeśli mnie zdradzisz — warknął przez zaciśnięte usta — albo jeżeli już to, nie daj Boże, zrobiłeś, znajdę cię choćby w piekle i zemszczę się. — Paweł Daniec! — policjant, który zjawił się w celi, czytał z kartki przytwierdzonej do kartonowej podkładki. Podniosłem się z pryczy. Funkcjonariusz zlustrował mnie podejrzliwym wzrokiem i powiedział: — Pójdziesz ze mną na przesłuchanie... Przekraczając próg celi odczułem oczywiście wielką ulgę, że mój udział w

sprawie Rafaela nareszcie dobiega końca. Jednocześnie jednak gdzieś w głębi duszy kołatało się jedno słowo, które, jak drzazga tkwiąca w palcu jątrzyło słabym, ale nieznośnym bólem. Tym słowem był wyraz „zdrajca”. W pokoju konferencyjnym, gdzie kilka dni temu omawialiśmy szczegóły akcji „Rafael” razem z policjantami, agentami CBŚ i strażą graniczną przywitały mnie znajome twarze. Generał Skorliński i jego asystenci (oglądali kanał informacyjny), Charley Hill (już bez brody, całkiem jak ze zdjęcia w książce Dolnicka) i pan Tomasz, który przeglądał teczkę z grafikami Hokusaiego. Szef spojrzał na

mnie przelotnie i szybko opuścił oczy. Skorliński podszedł do mnie w towarzystwie Hilla. — Panowie już się znają — rzekł wesoło. — Chociaż nie dokonano oficjalnej prezentacji. — Szkoda, że nie udało się nam porozumieć... — rzekł Anglik i uścisnął mi mocno rękę. — Na szczęście wszystko dobrze się skończyło. — Złapaliście ich? — zapytałem. — Może opowiem wszystko po kolei — rzekł Hill, gdy zasiedliśmy razem przy stole. — Dwa dni temu zadzwonił do mnie generał Skorliński. Byłem mu winny przysługę.

Bardzo mi kiedyś pomógł ze środkowoeuropejskim tropem sprawy Muzeum Isabelli Gardner. Dlatego od razu zgodziłem się spełnić jego prośbę, bym przeniknął do siatki przestępczej próbującej wymienić Rafaela na „Pieśń Niemców”. Dzięki pańskiej informacji wiedzieliśmy, że „Marszand” szuka specjalisty od niemieckich rękopisów. Mam trochę znajomości w międzynarodowym półświatku handlującym dziełami sztuki. Mój informator dyskretnie polecił Henry'ego Taylora człowiekowi „Marszanda”, który rozpaczliwie szukał kogoś gotowego podjąć się wykonania

ekspertyzy i w ten właśnie sposób znalazłem się w Warszawie. Jak udało mi się zdobyć zaufanie „Marszanda”, widział pan sam, więc przejdę od razu do dzisiejszych wydarzeń. Rano pojechałem razem z Hansem Groebe i człowiekiem z ochrony „Marszanda” do banku, gdzie przechowywano „Pieśń Niemców”. Dokonałem tam analizy według wskazówek mego znajomego, prawdziwego speca od manuskryptów, profesora z Cambridge. Podczas drogi powrotnej z banku domyśliłem się, w jaki sposób przebiegnie wymiana i wpadłem na pomysł jak pomieszać szyki przestępcom. Nie z mojej winy plan ten

niestety zawisł na włosku... — Anglik teatralnie zawiesił głos. Zimna kropla potu powoli zjechała po moich plecach. Hill musiał zauważyć moje zdenerwowanie, bo usta rozciągnęły mu się w tym jego dziwnym, poprzecznym uśmiechu: — Nie chodzi o pana — rzekł uspokajająco. — Generale — zwrócił się do Skorlińskiego, który przysłuchiwał się naszej rozmowie w milczeniu. — Mógłby pan? — Dziś rano — podjął Skorliński — gdy Charley pojechał robić ekspertyzę, zjawił się pan Tomasz z wiadomością, gdzie ukryty jest portret. Pech chciał, że trafił na naradę z

udziałem Jarzębskiego. Komisarz z CBŚ przez te wszystkie dni godził się, by nie wkraczać do akcji tylko dlatego, że nie znaliśmy miejsca ukrycia obrazu Rafaela. Nie dotarły do niego argumenty, że trzeba spróbować odzyskać oba dzieła, a nie uda się tego osiągnąć aresztując uczestników spisku. Gdy tylko pan Tomasz podał numer skrytki, wymusił na mnie uzyskanie nakazu rewizji u prokuratora i przeszukanie banku. — Wiem, jak się to skończyło... — wtrąciłem. — Musieli zmienić skrytkę i tylko najedliśmy się wstydu — dokończył Skorliński z pretensją w

głosie. — Potem zjawiłem się na naradzie ja — podjął wątek Charley Hill. — Jarzębski, usłyszawszy o moim planie, stanowczo zażądał, by go wprowadzić w szczegóły. Groził, że jeśli tego nie zrobię, natychmiast aresztuje wszystkich uczestników spisku. Ponieważ zależało mi na odzyskaniu obu dzieł sztuki, opowiedziałem mu, co mam zamiar zrobić. A ten cholerny karierowicz — uśmiech zniknął z twarzy Hilla, brwi ściągnął gniew — z miejsca zwołał konferencję prasową na której powiedział dziennikarzom, że dziś wieczorem przekaże im wiadomości dotyczące niezwykle ważnej akcji CBŚ.

Niech pan spojrzy — wskazał na ekran, w który wpatrywali się pomocnicy Skorlińskiego — hieny już czekają, żeby rzucić im padlinę. Na ekranie widać było budynek Komendy Głównej Policji i zgromadzony przed jego wejściem tłum dziennikarzy, którzy, czekając, aż ktoś do nich wyjdzie, skracali sobie czas czytając gazety, paląc papierosy i rozmawiając przez komórki. Pasek na dole ekranu informował: „Tajemniczy sukces CBŚ”. — Na szczęście Jarzębski nie podał żadnych szczegółów, a w dodatku „Marszand” i spółka nie mieli chyba czasu, żeby oglądać dzisiaj rano

telewizję, bo mój plan powiódł się doskonale. Czekałem na odpowiednią okazję i ta pojawiła się podczas obiadu. Pewnie pan zauważył moment, w którym potrąciłem kelnera? — Zauważyłem — rzekłem, czując że serce zaczyna mi bić jak oszalałe. — Zrobiłem to specjalnie. Gdy kluczyki upadły na ziemię, zamieniłem je miejscami — Charley Hill uśmiechnął się z zadowoleniem. — Ani Hans Groebe, ani Paola Gandolfini nie będą mogli wyjąć swoich zdobyczy ze skrytek. Sprawdziłem to — jedyną osobą (poza oczywiście policją), która wie, gdzie zakwaterowali się zarówno

Niemcy, jak i Włoszka, jest organizator całego przedsięwzięcia, „Marszand”, a on przecież siedzi w areszcie. Obrazy są zatem bezpieczne i zaraz po nie pojedziemy. Czekaliśmy tylko na pana. Po pierwsze, dlatego że miał pan wielki udział w całej akcji i powinien pan, jako jeden z pierwszych, zobaczyć odzyskanego Rafaela, a po drugie, liczyliśmy, że zna pan może numer drugiej skrytki. Pierwszy widziałem na wieczku czerwonego pudełka... Niestety, w zamieszaniu z zamienianiem kluczyków nie zdołałem dostrzec, czy podobnie oznaczono granatowe... Panie Pawle — Anglik patrzył na mnie z niepokojem — co się z panem dzieje?

Nie zobaczył pan numeru? Nie szkodzi. Wyciągniemy to z „Marszanda”... Krew odpłynęła mi z twarzy, powidoki zatańczyły przed oczami, poczułem, że osuwam się ciemność. Do przytomności przywrócił mnie chłód szklanki wypełnionej lodowatą wodą, którą ktoś wsunął mi w rękę. Podniosłem naczynie do ust, spłukałem wyschnięte na wiór gardło i powiedziałem ochrypłym głosem: — Mister Hill, mamy problem.

ROZDZIAŁ 16. ZŁY HUMOR PROKURATORA • SPÓŹNIENI • LEPSZY WRÓBEL W GARŚCI NIŻ GOŁĄB NA DACHU • CZY TE OCZY MOGĄ KŁAMAĆ? CHYBA TAK... • ZRUJNOWANA KONFERENCJA PRASOWA

— Jeszcze nie wszystko stracone... — powiedział Skorliński wysłuchawszy mojej opowieści. — Niemcy odlatują o osiemnastej, czyli za pół godziny, a Paola Gandolfini zostaje w Warszawie do jutra. Zaraz wyślę kogoś do hotelu, żeby miał na nią oko i zadzwonię do pograniczników. Już oni zrewidują Hansa i Erwina tak dokładnie, że ci nie zdążą na samolot. Jeśli wzięli dokument ze sobą, będzie powód do aresztowania, jeśli ciągle nie wyjęli go ze skrytki, muszą mieć ze sobą kluczyk. Sprawdzimy zawartość tej skrytki i zobaczymy, jakie paragrafy da się do tego dopasować...

— Mogli już wyjąć „Pieśń Niemców” i komuś ją przekazać. Na przykład Kneislowi... — powiedziałem. — Tego obawiam się najbardziej — westchnął Skorliński — i dlatego chcę najpierw pojechać do banków i sprawdzić skrytki. Będę potrzebował nakazów rewizji, a po dzisiejszej porannej wpadce, prokurator na pewno nie będzie chętny do współpracy — generał spojrzał na mnie i Hilla. — Gdyby zgodzili się panowie mi towarzyszyć i opowiedzieli mu o wszystkim, to może zmieni zdanie... — Kogóż widzą moje piękne oczy! — prokurator nawet nie próbował kryć ironii. — Ma pan tupet,

generale! Kogo mi pan przyprowadził? — spojrzał na nas z ukosa. — Czyżby to byli ci ludzie, którzy zabrali obraz ze skrytki dziś rano? Biurko, przed którym staliśmy, podobnie zresztą jak każdy mebel w niewielkim gabinecie, uginało się pod stosami teczek. — Czy będą panowie tak łaskawi i wezmą sobie krzesła? O tam w rogu jest jedno — wskazał na piramidę z akt, która zupełnie zasłaniała mebel. — Papiery proszę położyć na ziemi... Usiedliśmy i prokurator spojrzał na nas zza konferencyjnych wąskich okularów. Wesoło i uważnie zarazem. — Takie miny nie wróżą

niczego dobrego — powiedział i spoważniał. — Panie generale, o co tym razem chodzi? — No cóż — Skorliński chwilę zwlekał z odpowiedzią. — Chciałem prosić o dwa nakazy rewizji... — Mam nadzieję, że to nie będą znów skrytki bankowe? — Właściwie to... niestety... — twarz Skorlińskiego wyglądała tak, jakby ktoś przypalał go ogniem. — Musi pan zrozumieć... Tak, chodzi o skrytki — wydusił wreszcie Skorliński. — Pan jest niepoprawny, generale — prokurator pochylił głowę i pokręcił nią. — Chce mnie pan

ostatecznie skompromitować i pociągnąć za sobą na dno. Czemu mi pan to robi? — ostatnie zdanie wypowiedział nieco żartobliwym tonem. — Przecież zawsze przychylałem się do pańskich sugestii... Zresztą dzisiaj rano wydałem ten nieszczęsny nakaz rewizji na podstawie zeznania jednego świadka! — Świadek nie kłamał... — Nie twierdzę, że kłamał — odpowiedział natychmiast prokurator. — Może po prostu wprowadzono go w błąd? Czy pan wie, że bank, w którym była dzisiaj rewizja, zwrócił się do mego zwierzchnika z prośbą o sprawdzenie poprawności wszystkich procedur... Nie mogę ryzykować

kolejnej klapy... Sympatyczny sposób bycia i autentyczna życzliwość, z jaką prokurator traktował Skorlińskiego sprawiły, że odważyłem się zabrać głos: — Musi pan zaryzykować — powiedziałem i szybko streściłem całą historię wymiany Rafaela na „Pieśń Niemców”. Zajęło mi to najwyżej kwadrans. Prokurator słuchał uważnie, przygryzając długopis. Skończyłem, a on westchnął ciężko. — Byłby pan dobrym adwokatem — powiedział z uśmiechem i machnął ręką. — Niech wam będzie! Jeśli pójdę na dno, to przynajmniej w

dobrej sprawie... Zaraz, zaraz — przerzucił kilka teczek na biurku — gdzie to ja miałem czysty papier? — To znowu pan? — kierowniczka banku skrzywiła się nieprzyjemnie na widok generała Skorlińskiego, bardzo niechętnie wzięła od niego nakazy i studiowała je przez kilka minut. Podejrzewam, że gdyby miało to sens, sprawdziłaby je niczym banknoty w ultrafiolecie. Zwróciła papiery z ciężkim westchnieniem: — Nasz bank chętnie współpracuje z władzami, ale czy takie nachodzenie kilka razy dziennie nie jest czasami złośliwym nękaniem? — Skorliński uznał jej pytanie za retoryczne, nie

omieszkała więc dodać: — Odstrasza mi pan klientów, panie władzo... — Nic na to nie poradzę, szanowna pani — generał starał się być szarmancki. — Ale proszę się nie przejmować, nie uraziła mnie pani, niemal wszyscy reagują na nasz pojawienie się w podobny sposób. Czy mogę już obejrzeć skrytki? Wreszcie mogłem zobaczyć na własne oczy drogę, którą poprzednim razem przebyłem w wyobraźni, wspomaganej tylko odgłosami z radia w samochodzie „Marszanda”. Najpierw był niezbyt przytulny, dość wysoki i szeroki korytarz, którego podłogę, ściany i sufit wykonano z

polerowanego granitu. Przez grube, bezszelestnie otwierające się drzwi, z których stalowego boku wystawały okrągłe sztaby, wchodziło się do wyłożonego zielonym chodnikiem korytarzyka z betonu. Co kilka metrów odchodziły od niego w bok następne przejścia. Trudno było stwierdzić, dokąd prowadzą odgałęzienia, bo w ich głębi nie paliło się światło. Widać było tylko bramy z prętów zagradzające dalsze przejście. Doszliśmy wnet do końca głównego pasażu i stanęliśmy przed drzwiami ze stali. Kierowniczka najpierw wprowadziła kod do małego aparatu po prawej stronie drzwi, a potem wsunęła duży klucz do zamka,

przekręciła go i pchnęła drzwi. Skorliński, dwóch techników policyjnych, Charley Hill, pan Tomasz (który nie odezwał się do mnie jeszcze ani słowem) i ja znaleźliśmy się w pomieszczeniu ze skrytkami. Ściany niemal pod sam sufit były zastawione solidnymi szafkami, podzielonymi na części drzwiczkami różnych rozmiarów. Najmniejsze schowki znajdowały się po lewej stronie od wejścia, największe po prawej. Na środku pomieszczenia widać było drewniany stół. U sufitu świeciły jarzeniówki. — Poproszę jeszcze raz o nakazy — powiedziała kierowniczka, wyciągając rękę.

Skorliński podał jej papiery. Kobieta zajrzała do nich i wolnym krokiem ruszyła w lewą stronę. Po chwili włożyła kluczyk do skrytki z numerem 046. Szczęknął zamek i mogliśmy zajrzeć do środka. Leżała tam czarna teczka na dokumenty. Skorliński wyjął ją drżącymi rękami i położył na stoliku. — Niechże pan otwiera, generale! — odezwał się obok mnie podniecony głos Charleya Hilla. Stało się tak, jak chciał Anglik i naszym oczom ukazała się niepozorna, trochę pożółkła, kartka papieru, zawierająca wiersz, składający się z trzech zwrotek po osiem wersów. Pod

zamaszyście podkreślonym tytułem, odczytałem pierwszy wers: „Deutschland, Deutschland über alles”. — Nie zabrali go ze sobą– rzekł, niedowierzając jeszcze naszemu szczęściu generał Skorliński. — Czy wie pani, co to jest? — zwrócił się do kierowniczki. — Kartka papieru... — wzruszyła ramionami. — Ciągle nie rozumiem, o co tyle hałasu... — To rękopis niemieckiego hymnu, który kilka dni temu skradziono z Biblioteki Jagiellońskiej — powiedziałem. Kierowniczka przełknęła ślinę i

spojrzała na Skorlińskiego, szukając u niego potwierdzenia moich słów. Generał skinął głową. — Co w takim razie jest w drugiej skrytce? — zapytała z zaciekawieniem i przestrachem. — Brytyjskie klejnoty koronne? — Dobro śledztwa nie pozwala mi udzielać takich informacji... — Rozumiem, panie władzo — kierowniczka puściła oko i uśmiechnęła się tajemniczo. — Zatem nie pozostaje nam nic innego, jak wypełnić do końca nakazy pana prokuratora. Jaki był numer tej drugiej skrytki? — 193 — podpowiedział

Skorliński i kierowniczka, dużo szybciej niż za pierwszym razem odnalazła odpowiednią skrytkę. Drzwiczki skrytki numer 193 miały kształt wydłużonego prostokąta. Kluczyk zazgrzytał w zamku. Zacisnąłem usta z przejęcia i poczułem jak opanowuje mnie ciepła fala wzruszenia... Kierowniczka pociągnęła za drzwiczki i otworzyła schowek. Niestety, skrytka była pusta. Twarz kierowniczki zmieniła się w mgnieniu oka. Warga, przed chwilą jeszcze zagryzana tak bardzo, że aż zbielała, opadła lekko, czoło, przecięte zmarszczkami, wygładziło się, a oczy straciły blask i zmatowiały. — Damn it — zaklął

Charley Hill. Skorliński podszedł i włożył rękę do środka. Przez chwilę badał wnętrze schowka. Na próżno. — Tu nic nie ma — w jego głosie słychać było rozczarowanie. — Idziemy — zaordynował. — Możecie robić swoje, chłopcy — zwrócił się do techników, którzy już rozpakowywali torby ze sprzętem. — Zadzwońcie, jak skończycie... Dziękuję za współpracę, pani kierownik — uśmiechnął się do kobiety, która zrobiła krok do przodu, jakby chciała iść z nami. — Cała przyjemność po mojej stronie... — powiedziała. — Jeśli mogłabym jeszcze w czymś pomóc.

Ale Skorliński nie słuchał jej. Energicznym krokiem zmierzał już w stronę półotwartych drzwi. „Lepszy wróbel w garści, niż gołąb na dachu” — pomyślałem siadając na tylnym siedzeniu razem z ciągle milczącym panem Tomaszem. „Tym bardziej, gdy jest szansa, że gołębia uda się jeszcze złapać...” Hotel był zaledwie kilka przecznic dalej i dotarliśmy tam w kwadrans. Musiał to być najgorszy kwadrans w życiu pana Tomasza. Szef pocił się, nieustannie poprawiał okulary i spoglądał tęsknie na klamkę drzwi, jakby jedynym jego marzeniem było opuścić jak najszybciej samochód.

Byłby to pewnie zrobił natychmiast, gdy wóz zatrzymał się przed okazałą fasadą hotelu, ale w tym właśnie momencie generał obrócił się i spojrzał na niego wymownie. Szef przełknął ślinę, zdjął rękę z klamki i wyjął chusteczkę, którą dokładnie wytarł sobie czoło. Paola Gandolfini mieszkała na szóstym piętrze. Otworzyła nam ubrana w szlafrok. Na jej głowie piętrzyła się konstrukcja z włosów i wałków. — Cześć, Tommaso — rzekła z przekąsem. Szef opuścił oczy. — Myślałam, że wszystko sobie już wyjaśniliśmy... — Włoszka dopiero teraz zdała sobie sprawę, że Pan Samochodzik nie przyszedł do niej sam:

— Co ja widzę, przyprowadziłeś gości... Kim panowie w ogóle są? Skorliński wyjął legitymację i pokazał ją pani profesor. — Generał Skorliński ze stołecznej policji — przedstawił się. — Chcę zadać pani kilka pytań... Oczywiście, jeśli potrzebuje pani... hmm... chwili czasu, przyjdziemy za pięć minut. — Brzydko, Tommaso, brzydko — Paola Gandolfini, nie zwracając uwagi na policjanta, skarciła szefa tonem, w którym słychać było wystudiowany wyrzut. Pan Tomasz zrobił krok w tył, jeszcze niżej opuszczając głowę. — Zawsze

napuszczasz policję na kobiety, które przejrzały twoje gierki i nie miały ochoty być więcej oszukiwane? A co do pańskiego pytania, generale — otworzyła szerzej drzwi i uśmiechnęła się rozbrajająco — to zapraszam do środka. Nie mam nic do ukrycia. Przestąpiliśmy próg. Był to zwykły pokój hotelowy z łóżkiem pod ścianą drzwiami do łazienki po jego lewej stronie i zestawem wypoczynkowym, na który składały się kanapa, trzy fotele i stolik ze szklanym blatem. W rogu stał barek, do którego skierowała swe kroki Włoszka. — Usiądźcie, panowie — machnęła niedbale ręką w

zapraszającym geście. — Napijecie się czegoś? Zgodni jak jeden mąż odmówiliśmy. Włoszka wzruszyła ramionami, a potem nalała sobie wina do pękatego kieliszka. Zapaliła cienkiego papierosa, zaciągnęła się, a potem zamaszystym ruchem odrzuciła głowę do tyłu. Gdyby miała rozpuszczone włosy gest ten byłby może zalotny, ale ponieważ Paola Gandolfini, o czym najwyraźniej zapomniała, miała na głowie wałki, wypadło to dość groteskowo. Charley Hill z trudem powstrzymał się od śmiechu. Pomogło mu w tym wydatnie mordercze spojrzenie Włoszki. — Może przejdziemy do

rzeczy, generale — Paola Gandolfini przysiadła na brzegu łóżka. Szlafrok odchylił się nieco i ukazała się kształtna, opalona łydka. Pan Tomasz z trudem oderwał od niej wzrok i spojrzał w okno. — No cóż, pani profesor — rzekł Skorliński, wyraźnie odporny na śródziemnomorskie wdzięki, bo patrzył Włoszce prosto w twarz życzliwie, ale ze służbowym dystansem. — Powiem wprost. Policja weszła w posiadanie informacji, które każą przypuszczać, że zaginiony przed kilkudziesięciu laty „Portret młodzieńca” pędzla Rafaela Santi znajduje się w pani posiadaniu.

Najpierw zdziwienie. Potem długi, niekontrolowany śmiech. Taki, który wyciska łzy i nie pozwala się uspokoić. Włoszka z trudem odstawiła kieliszek na stolik. Podczas tej czynności wypadł jej z ręki niedopałek papierosa. Długie włosy dywanu szybko zajęły się ogniem. W pokoju zapachniało spalenizną. Kobieta, nie przestając chichotać, zdjęła z nogi kapeć na wysokim obcasie i uderzyła nim kilka razy w sczerniałe miejsce na dywanie. „No, przynajmniej groźba pożaru została zażegnana. — pomyślałem z ironią. „Swoją drogą z takim talentem aktorskim powinna spróbować sił w »La Scali«„.

— Czy zdaje pan sobie sprawę, generale, o co mnie oskarża? — zapytała Paola Gandolfini podnosząc się i siadając znów na łóżku. Wycierała oczy chusteczką. — To prawie tak jak by pan powiedział: „Przetrzymuje pani Świętego Graala” — naśladowała w tym momencie, mocno go przejaskrawiając, sposób zachowania i ton głosu Skorlińskiego. — Tego obrazu nie widziano przez pół wieku. Co więcej, żaden poważny ekspert nie powie panu z całkowitą pewnością że on ciągle istnieje! Ja sama uważam, a znam się na tym, że prawdopodobnie dawno temu spłonął w piecu jakiejś chłopskiej chaty w

Bawarii. Goni pan za cieniem, generale... — To bardzo ciekawe, co pani opowiada — Skorliński nie dał się zbić z tropu. — Ale tak się składa, że mam zeznania dwóch ludzi, którzy widzieli ten, jak go pani określiła „cień”, w tym tygodniu. Jeden wczoraj, drugi dzisiaj... — Naprawdę? To szczęściarze... — rzekła Paola Gandolfini perfekcyjnie udając zaskoczenie i zainteresowanie. — Czy mógłby mnie pan z nimi skontaktować? Od lat marzę, żeby zobaczyć ten obraz... — Co więcej — ciągnął Skorliński nie przejmując się zjadliwą

ironią — jeden z tych ludzi oglądał „Portret młodzieńca” w pani obecności... Włoszka spojrzała na pana Tomasza ze współczuciem i czułością. Splotła ręce i powiedziała zatroskanym głosem: — Povere Tommaso. (Biedny Tomaszu) To straszne... Zemsta zaślepiła cię tak bardzo, że posuwasz się do rzucania oszczerstw na niewinną bezbronną, słabą... Pan Samochodzik milczał. Ostentacyjnie odwrócił głowę od wychylającej się w jego kierunku „professoressy”. — Proszę się uspokoić, pani profesor — powiedział Skorliński.

— Czy ma pani jakieś dowody na to, że pan Tomasz kłamie? — Oczywiście, że mam — Paola Gandolfini przyjęła wyniosłą pozę. — Moje zeznanie. Twierdzę, że nigdy w życiu nie widziałam „Portretu młodzieńca” Rafaela. Mamy więc „słowo przeciw słowu” — tak się chyba mówi w podobnych sytuacjach. — Niekoniecznie — Skorliński chrząknął. — Myślę, że pracownicy banku, w którym, jak to ponad wszelką wątpliwość ustaliliśmy, zdeponowany był jeszcze do dzisiejszego popołudnia obraz Rafaela, na pewno potwierdzą że widzieli tam panią rano około godziny dwunastej i

później w okolicach szesnastej... W dodatku w towarzystwie dość podejrzanych osób... — Och, a więc o to chodzi! — westchnęła ciężko i przyłożyła grzbiet dłoni do czoła, jakby dopadł ją ból głowy. — Powiedziałam, że nie widziałam obrazu, a nie że nie byłam w banku. Oczywiście, że byłam tam dziś dwa razy. — Co pani tam robiła? — Najpierw oglądałam obraz... Oczy Skorlińskiego najpierw się rozszerzyły w zdziwieniu, a potem szybko zwęziły. — Jaki obraz?

— Na pewno nie był to portret pędzla Rafaela — uśmiechnęła się. — Zresztą mogę go panu pokazać — dodała i nie czekając na odpowiedź Skorlińskiego, wyjęła spod łóżka walizkę, otworzyła ją i wydobyła starannie owinięty w folię obraz na desce. Postawiła obraz na łóżku i stanęła obok podtrzymując deskę u góry ręką. Dzieło wymiarami przypominało „Portret młodzieńca”, ale kiedy Włoszka zdjęła folię zobaczyliśmy wariację na temat Madonny z Dzieciątkiem. Obraz może i był stary, ale jego twórcy dużo brakowało do zręczności nawet mniej znanych mistrzów renesansu.

— Od razu jak przyjechałam do Polski, skontaktował się ze mną pewien człowiek... — rozpoczęła opowieść Włoszka. — Powiedział, jak się nazywa? — wtrącił się Skorliński. — Nie miał na to ochoty. Twierdził tylko, że może mi sprzedać ciekawy obraz. Pokazał zdjęcie. Wyglądał mi na takiego, który zniknie, jeśli zapytam go o nazwisko, a ponieważ obraz mnie zainteresował, nie pytałam. — Co panią zaciekawiło w tym obrazie? — włączyłem się do rozmowy. — Przecież on jest... — chwilę szukałem odpowiedniego słowa. — Szpetny? — wyręczyła

mnie Paola Gandolfini. — To chciał pan powiedzieć? Obróciła głowę i przez chwilę patrzyła na obraz. Włosy zasłaniały jej twarz. — Przypuszczam, że powstał w pracowni Perugina, nauczyciela Rafaela. Niestety, uczeń, który namalował to dzieło, nie miał nawet cząstki talentu Santiego. Prawdę mówiąc, to najbrzydszy i najsłabszy technicznie renesansowy obraz, jaki widziałam... — A jednak go pani kupiła... — powiedziałem. — O tak! Dzisiaj o szesnastej byłam w banku właśnie po to,

żeby wyjąć go ze skrytki... Pan, jako historyk sztuki powinien zrozumieć, dlaczego kupiłam tak słaby obraz. Ludzie, którzy odwiedzają muzea szukają w nich przede wszystkim tego co w sztuce najwspanialsze, chcieliby oglądać same arcydzieła. Mnie zaś sztuka interesuje jako całość. Badam nie tylko jej wzloty, ale także upadki. Geniusz zaświeci jaśniej, gdy się go pokaże na ciemnym tle... Teraz, gdy już skończyłam pracę nad „wielką czwórką”, mam zamiar napisać książkę o najsłabszych malarzach okresu, który wydał Rafaela, Michała Anioła i Tycjana. Tak dla równowagi... — Rozumiem pani

naukowe intencje — rzekł uprzejmie Skorliński. — Ale wydaje mi się, że na wywóz podobnego dział sztuki trzeba mieć zgodę władz... Paola Gandolfini jeszcze raz sięgnęła do walizki. — Czy mówi pan o tym... — podała generałowi papier, na którym widać był pieczątkę i podpis Generalnego Konserwatora Zabytków. Skorliński chwilę studiował dokument. Spojrzałem mu przez ramię. Dobrze znałem charakter pisma Generalnego Konserwatora. Podpis, który widniał na papierze, należał z całą pewnością do niego. — Jaki był numer tej

skrytki, w której zdeponowano obraz? — 193 — odpowiedziała bez zastanowienia. — Może pan zapytać w banku... — Ma pani może kluczyk... — Nie. Ponieważ zrezygnowałam z wynajmowania skrytki, musiałam go oddać. O to też może pan zapytać pracowników banku. — No cóż... — westchnął Skorliński. — Sprawdzimy... To wyjaśnia sprawę Madonny... — rzekł oddając kartkę Włoszce — ... ale nie zmienia faktu, że będę zmuszony przeszukać pani pokój. — Czyż nie powiedziałam panom wszystkiego... — ręka

powędrowała na piersi w teatralnym geście — jak na spowiedzi? — Chyba dawno się pani szczerze nie spowiadała... — dociął Włoszce Charley Hill. — Ty za to nie robiłeś pewnie tego nigdy, eretico (heretyku) — odparowała Paola Gandolfini i natychmiast zwróciła się znów do Skorlińskiego. — Generale, tak jak mówiłam, nie mam nic do ukrycia, ale uważam, że rewizja byłaby zbytnią ingerencją w moją prywatność. Oczywiście, jeśli przedstawiłby pan nakaz, nie miałabym wyjścia — uśmiechnęła się w taki sposób, jakby chciała powiedzieć: „to nie moja

wina”. — Obawiam się, że jest pani w błędzie — rzekł generał grzecznie, ale ze zdecydowaniem. — Kodeks karny zezwala na przeprowadzenie przeszukania bez nakazu w sytuacjach niecierpiących zwłoki. Wydaje mi się, że z taką właśnie sytuacją mamy do czynienia. Czy chce pani jeszcze raz obejrzeć moją legitymację, żeby mieć pewność, czy ma do czynienia z funkcjonariuszem uprawnionej do takich działań służby? — Co za ludzie! — Paola Gandolfini wstała z łóżka i podniosła w górę oczy. — Skoro tak się panu śpieszy, niechże pan zaczyna! — wykrzyknęła, po

czym nalała sobie nową lampkę wina, usiadła z rezygnacją na łóżku i wbiła wzrok w Skorlińskiego, który, bardzo ostrożnie, ale niczego nie pomijając, przeglądał zawartość jej walizki. Rewizja niczego nie dała. Godzinę później opuszczaliśmy pokój Paoli Gandolfini eskortowani jej wściekłym spojrzeniem. W windzie Skorliński zadzwonił do swego człowieka, który od kilku godzin trzymał wartę przed hotelem i polecił mu tam zostać, aż nie przyśle zmiennika. Nie zdążył nawet schować telefonu do wewnętrznej kieszeni marynarki, a komórka zabrzmiała melodią przeboju modnego zespołu młodzieżowego.

Wokalista śpiewał coś o aniołach. Skorliński zrobił się czerwony. — Córka musiała znów grzebać w mojej komórce — burknął i odebrał połączenie. Chwilę słuchał. Ktoś po drugiej stronie musiał być bardzo zdenerwowany, bo nawet my usłyszeliśmy jego krzyki. — Tak — odezwał się w końcu Skorliński. — Zaraz będę, panie komisarzu. Oczywiście, że o wszystkim panu opowiem... Nie, to nie jest rozmowa na telefon — rzucił wreszcie do słuchawki i wyłączył telefon. — Jarzębski — stwierdził podnosząc do góry oczy i wzdychając

ciężko. — Co za tupet. Nie dość, że o mały włos nie zrujnował całej operacji, to jeszcze domaga się, żebym natychmiast przyjechał i wziął udział w tej jego idiotycznej konferencji... Skorliński zmarszczył czoło, przymrużył oczy i uśmiechnął się jak chłopiec, który ma zamiar spłatać komuś figla: — Niech mu zresztą będzie. Normalnie uciekam przed dziennikarzami, ale tym razem zrobię wyjątek. Nie mogę przecież zawieść drogiego komisarza Jarzębskiego... Przed Komendą Główną Policji przy ulicy Puławskiej, gdzie swą siedzibę ma również Centralne Biuro

Śledcze, tłoczyli się dziennikarze. Ciasnym kółkiem otaczali stojącego nieco wyżej, na schodach, komisarza Jarzębskiego i jego asystentkę. Ta ostatnia zauważyła nas i wskazała Jarzębskiemu, który zawołał: — Jest pan nareszcie, generale! Prosimy do nas. Skorliński przeszedł szpalerem utworzonym przez dziennikarzy, nie zwracając uwagi na wyciągnięte w jego stronę ręce z mikrofonami i rzucane nerwowym głosem pytania. Stanął obok Jarzębskiego i uśmiechnął się szeroko. — Teraz, gdy jesteśmy już w komplecie, mogę wreszcie państwa oficjalnie powitać — zaczął Jarzębski.

Błysnęły flesze. Rozemocjonowana twarz Jarzębskiego świadczyła, że komisarz jest w swoim żywiole. — Mam zaszczyt przedstawić państwu wyniki prowadzonego od wielu dni śledztwa w sprawie zaginionego przed ponad pięćdziesięciu laty „Portretu młodzieńca” pędzla genialnego artysty włoskiego Rafaela Santi. Kilkoro dziennikarzy westchnęło z przejęciem. Już chcieli rzucić się do zadawania pytań, ale Jarzębski powstrzymał ich wymownym gestem. — Śledztwo to jest ogromnym sukcesem Centralnego Biura Śledczego i komórki do zwalczania

nielegalnego handlu dziełami sztuki, której mam zaszczyt być kierownikiem. Pomocną okazała się także stołeczna policja, którą na dzisiejszej konferencji reprezentuje generał Szymon Skorliński. — Przesadza pan, komisarzu — generał machnął ręką z uśmiechem. — Policja zapewniła jedynie skromne wsparcie logistyczne. Wszystkie zasługi należy przypisać wyłącznie Centralnemu Biuru Śledczemu. — Słyszą państwo? — zwrócił się do dziennikarzy Jarzębski z miną mistrza ceremonii. — Zapiszcie słowa generała, żeby później nie mógł się ich wyprzeć. Ale starczy może już

tych żartów... Przejdźmy do sedna sprawy... Szanowni państwo — głos komisarza nabrał tonu uroczystego — pragnę obwieścić, że bezcenne płótno Rafaela skradzione w styczniu 1945 roku przez Hansa Franka z Krakowa zostało dzisiaj odzyskane... Zrobiło się jasno od oślepiających fleszy. Wszyscy dziennikarze zaczęli naraz zadawać pytania i napierać na Jarzębskiego, jego asystentkę i Skorlińskiego. Powstał taki harmider, że dawało się, i to z trudem, rozróżnić najwyżej pojedyncze słowa. — Proszę o ciszę! — powtarzał podniesionym głosem Jarzębski, ale jego wezwania dały jako

taki skutek dopiero po pięciu minutach, gdy dziennikarze zorientowali się, że policjanci nie mają na razie zamiaru odpowiadać na ich pytania. Gdy zapadła pełna napięcia cisza, Jarzębski podjął: — Jeszcze dziś zobaczą państwo obraz... Panie generale — zwrócił się trochę niepewnym tonem do Skorlińskiego. — Czy mój łącznik przekazał już panu płótno? — No cóż — twarz Skorlińskiego przybrała kamienny wyraz. — Nie mam zbyt dobrych wieści... Jarzębski spojrzał na generała z przerażeniem, niedowierzaniem i

złością. — Łącznik, który pół godziny temu miał przekazać obraz, by komisarz mógł go państwu zaprezentować, poinformował mnie, że... — Skorliński zawiesił głos jakby szukał odpowiednich słów. Mina na twarzy Jarzębskiego sugerowała, że gdyby nie dziennikarze, komisarz udusiłby generała gołymi rękami. — A więc łącznik powiedział — podjął generał — że operacja CBŚ pod kryptonimem „Urbino” niestety nie zakończyła się powodzeniem i obrazu nie udało się uzyskać... Bardzo mi przykro, panie

komisarzu — Skorliński poklepał przypominającego słup soli Jarzębskiego. — Mam nadzieję, że nie każe pan ściąć posłańca, który przynosi złe wieści? Nigdy nie dowiedzieliśmy się, jaka będzie decyzja komisarza w tej kwestii, bo ledwie Skorliński skończył mówić, rozpętało się piekło. Odwróciłem oczy od rozbłysków światła. Obok mnie stał Charley Hill wpatrzony w scenę przed nami. Palił papierosa i uśmiechał się tajemniczo. Za to pana Tomasza, który przyjechał razem z nami pod Komendę Główną nigdzie nie było. Obróciłem się i zobaczyłem go

kilkadziesiąt metrów dalej. Mała, nieco przygarbiona figurka, siedziała na ławeczce tramwajowego przystanku po drugiej stronie ulicy. Podjechał tramwaj, zasłaniając mego szefa. Tramwaj stał na przystanku przez chwilę. Wreszcie obwieścił swój odjazd ostrym dzwonkiem. Czerwone wagoniki potoczyły się na północ, w kierunku centrum. Niedługo trwało, nim zniknęły w głębi rozświetlonej wieczornymi iluminacjami, ruchliwej ulicy Puławskiej. Ławeczka na przystanku była pusta.

ZAKOŃCZENIE Niewiele zostało do opowiedzenia. Obrazu nie udało się odnaleźć, mimo że wielokrotnie przesłuchiwano zarówno „Marszanda”, jak i jego klientów. Najlepiej na wymianie wyszła Paola Gandolfini, która nie dość, że zdobyła upragnione dzieło sztuki (było dla nas oczywiste, że to ona zabrała obraz Rafaela ze skrytki), to jeszcze, dzięki swej zapobiegliwości i umiejętności przewidywania zdołała umknąć wymiarowi sprawiedliwości. „Marszand”, Hans Groebe i Erwin

milczeli podczas przesłuchań jak zaklęci, a ponieważ z obrazem Rafaela widział Włoszkę tylko pan Tomasz i nie było innych dowodów, że miała z kradzieżą coś wspólnego, sąd musiał dać wiarę jej opowieści o zakupie „Madonny z Dzieciątkiem” od „Marszanda” (rozpoznała go podczas konfrontacji jako tajemniczego, bezimiennego człowieka, o którego istnieniu dowiedzieliśmy się podczas przesłuchania w pokoju hotelowym owego pamiętnego dnia). Jej wersję potwierdzili pracownicy banku, którzy nie wiedzieli przecież, co było w skrytce numer 193. Co do wymiany kluczyków podczas obiadu

(którego przebieg mogło zrelacjonować dwóch świadków — Charley Hill i ja), Paola Gandolfini stwierdziła: „Wysoki Sądzie! Sama się zdziwiłam, że jest mowa o jakiejś wymianie. Ale, tak mi zależało na tym obrazie ze szkoły Perugina, że już o nic nie pytałam. Trochę się tylko zaniepokoiłam. Odetchnęłam z ulgą kiedy okazało się, że w skrytce jest »Madonna z Dzieciątkiem«”. Reszta uczestników „Afery Rafaela” (tak naszą przygodę ochrzciły gazety) miała mniej szczęścia. „Marszand” i obaj Niemcy zostali skazani na podstawie zeznań świadków i odcisków palców na rękopisie

Hoffmanna oraz skrytce w banku. Hans Groebe i Erwin Stolberg dostali po siedem lat więzienia za paserstwo i zlecenie kradzieży. Polska wydała ich władzom niemieckim i odsiadują wyroki w ojczyźnie. „Marszand” zaś, według informacji przekazanych mi przez Skorlińskiego, przebywa w Barczewie. Budynek przy ulicy Klasztornej 7 opuści najwcześniej za sześć lat (oczywiście jeśli będzie się dobrze sprawował). Grzegorz Kisielewski vel Georg Kneisel i Władysław Cichocki zniknęli. Mimo intensywnych poszukiwań, policji nie udało się ich nigdy odnaleźć. Co do pana Tomasza...

Tamtego wieczora chciałem ruszyć za nim. Wsiąść w tramwaj, dotrzeć do jego kawalerki i porozmawiać. Powstrzymał mnie Charley Hill. Gdy stałem, wpatrzony w pustą ławkę po drugiej stronie ulicy, Anglik położył mi rękę na ramieniu i powiedział: — Niech się pan nie śpieszy. Jeśli dobry człowiek zrobi coś złego, łatwiej mu spojrzeć w lustro po odbyciu kary. A jedyną karą, jaka może spotkać mister Thomasa, to przetrawianie swoich grzechów w samotności... Niech mu pan tego nie odbiera swoim ochoczym miłosierdziem. Zawsze zdąży mu pan

przebaczyć. Poza tym to twardy człowiek, poradzi sobie... Usłuchałem tej rady. Następnego dnia zjawiłem się w ministerstwie z samego rana i, skończywszy poranny przegląd prasy przy kawie, przeszedłem korytarzem do gabinetu Pana Samochodzika. Zapukałem, ale ze środka nie dobiegło mnie zaproszenie. Zamiast niego odezwał się za moimi plecami jadowity głos Kobyłki: — Jak zwykle pokazaliście klasę — pracownik Departamentu Ekonomicznego stał w drzwiach swego małego pokoju, opierając się o framugę i uśmiechał się ze złośliwą satysfakcją.

— Wszystkie gazety opisują dokładnie, w jaki sposób wypuściliście z rąk wielkiego szczupaka... — Nie widziałeś pana Tomasza? — zapytałem obcesowo. — Był tutaj rano, ale zaraz gdzieś wyszedł. Pewnie zastanawia się nad dymisją. Będzie musiał się pospieszyć, jeżeli chce uniknąć egzekucji z rąk ministra... Podszedłem do Kobyłki i powiedziałem cicho: — Wiesz co, Alfred? W kadrach chodzą słuchy, że w następnym miesiącu mają zwalniać z powodu kryzysu. Na pierwszy ogień pójdą podobno ci, którzy dostali się do

ministerstwa po znajomości... — Dlaczego uznałeś za stosowne mnie o tym powiadomić? — zapytał Kobyłka cofając się, jakby się bał, że chcę go pchnąć. — Wydawało mi się, że lubisz być na bieżąco, no wiesz... ze wszystkimi wiadomościami... — Tak... — wydukał i przełknął ślinę. Pocił się i był już czerwony. — Denerwujesz się? — udałem, że tego nie zauważyłem. — Chyba nie masz czym. Przecież wszyscy wiedzą że zatrudniono cię w ministerstwie tylko ze względu na wysokie kwalifikacje...

Podziałało. Drzwi zamknęły się za Kobyłką z trzaskiem. Kiedy po chwili wychodziłem z ministerstwa, usłyszałem za sobą dudnienie czyichś kroków na schodach. Odwróciłem się i zobaczyłem Alfreda Kobyłkę. Łatwowierny pracownik Departamentu Ekonomicznego pędził, nie oglądając się za siebie, do działu kadr z taką prędkością, jakby goniło go stado wygłodniałych wilków. Wiedziałem, gdzie znajdę pana Tomasza. Zawsze gdy musiał coś przemyśleć, szedł do pobliskiego Parku Saskiego, siadał na jednej z ławeczek i karmił gołębie kawałkami bułki albo starego

chleba. Teraz też tam był. Na ławce obok, korzystając z przedpołudniowego słońca, które miło grzało, ale jeszcze nie paliło, opalała się para emerytów, uprzednio przezornie położywszy sobie na oczy chusteczki. Pan Tomasz przywitał mnie uśmiechem i wskazał miejsce obok siebie. Usiadłem. Ponieważ Pan Samochodzik jako jedyny w promieniu wielu metrów miał ze sobą kawałek pieczywa, kotłowała się przed nim co najmniej połowa gołębi zamieszkujących park. Szef rzucał im kawałki chleba i patrzył, jak porywają zdobycz i uciekają z nią przed innymi

ptakami, jak walczą ze sobą zaciekle o ostatnią okruszynę albo zadzierają łepki wypatrując, skąd spadnie następny kawałek strawy. — Czasami myślę, że nadaję się już tylko do tego, żeby karmić ptaki w parku — powiedział po kilku minutach Pan Samochodzik melancholijnym głosem. — Gada pan jak Kobyłka. — Alfred twierdzi, że powinienem podać się do dymisji? Może ma rację... — Niech pan da spokój! — żachnąłem się. — Kobyłka ma obsesję na naszym punkcie. Omawia moją lub pańską dymisję za każdym razem, gdy

się na niego natknę... — A wiesz, że przy mnie nigdy o tym nie wspominał? — pan Tomasz spojrzał na mnie zdziwiony. — Myślałem, że on nas, przynajmniej w pewnym sensie, lubi. — To dobre, szefie... — zaśmiałem się nienaturalnie, a po chwili dodałem, zmieniając temat: — Wie pan, na czym polega pański problem? — Jestem za stary... — Nie, panie Tomaszu — powiedziałem poważnie: — Za bardzo wierzy pan ludziom. — Wiem, do czego pijesz — z ulgą patrzyłem na to, jak szef się ożywia. Zanim znów się odezwał, kilka

razy poprawił okulary charakterystycznym gestem: — Paola Gandolfini to moja największa porażka... — Poszedł pan po prostu za głosem serca — rzekłem. — Ty... — szef aż zaniemówił z wrażenia — ... ty mnie nie obwiniasz? Przysporzyłem wam tylu kłopotów. Gdybym był bardziej ostrożny, może udałoby się odzyskać obraz... — Nie pana jednego wywiodła w pole. Niech pan nie zapomina, że nas też wystrychnęła na dudka... — Dziękuję ci, Pawle —

szef uroczyście uścisnął mi rękę. Chwilę siedzieliśmy w milczeniu, a potem pan Tomasz odezwał się swoim normalnym, tak dobrze mi znanym, rzeczowym, a zarazem pełnym młodzieńczego zapału tonem: — Ciekawe, gdzie Paola schowała tego Rafaela? I jak udało jej się tego dokonać pod nosem policji... Przez dobre dwa kwadranse omawialiśmy wszystkie możliwości. Doszliśmy do wniosku, że musiał pomóc jej ktoś z zewnątrz i że trzeba będzie rzecz gruntownie sprawdzić. Chleb dla gołębi się skończył, słońce stało już wysoko. Trzeba było wracać do departamentu. Pan Tomasz

zrobił gest, jakby chciał wstać z ławki, ale usiadł jeszcze na chwilę. — Mimo wszystko uważam, że zyskaliśmy coś bardzo cennego... — rzekł z tajemniczym uśmiechem. — Myśli pan o rękopisie „Pieśni Niemców”? — zapytałem, ciągle jeszcze zaaferowany roztrząsaniem niecnych postępków sprytnej „professoressy”. — Nie, Pawle. Chodzi mi o pewność. Milczałem zadziwiony. — Przez wszystkie lata mojej pracy — mówił dalej pan Tomasz — ilekroć widziałem reprodukcję

„Portretu młodzieńca”, przypominała mi się jego historia i to, w jaki sposób obraz zniknął w odmętach historii. Często zastanawiałem się, czy on jeszcze w ogóle istnieje? Czy podobnie jak setki innych obrazów nie pochłonęły go płomienie wojennych pożóg, głupota albo lekki stosunek do sztuki, który cechuje większość ludzi. Przerwał na chwilę i uśmiechnął się do swoich myśli. — A wczoraj wreszcie go zobaczyłem — powiedział po chwili. — I teraz wiem na pewno, że istnieje. Ukryty, uwięziony i spętany, ale bez wątpienia realny.

SPIS TREŚCI 101 Pan Samochodzik i OBRAZ RAFAELA 1 WSTĘP

3

ROZDZIAŁ 1.

11

ROZDZIAŁ 2.

21

ROZDZIAŁ 3.

33

ROZDZIAŁ 4.

45

ROZDZIAŁ 5.

59

ROZDZIAŁ 6.

71

ROZDZIAŁ 7.

81

ROZDZIAŁ 8.

91

ROZDZIAŁ 9.

103

ROZDZIAŁ 10.

117

ROZDZIAŁ 11.

131

ROZDZIAŁ 12.

145

ROZDZIAŁ 13.

159

ROZDZIAŁ 14.

169

ROZDZIAŁ 15.

183

ROZDZIAŁ 16.

197

ZAKOŃCZENIE

211

SPIS TREŚCI

217