1970-11 - Operacja Cerber

JERZY GRAB

OPERACJA „CERBER”

| SCAN & OCR by [email protected] |

WYDAWNICTWO MINISTERSTWA OBRONY NARODOWEJ

1

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Okładkę projektował

Mieczysław Wiśniewski Redaktor

W. Zaniewska Redaktor techniczny

Jadwiga Rzędowska

Scan & OCR

[email protected]

© Copyright by Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej Warszawa 1970 r., Wydanie I

SCAN & OCR by [email protected] 2009

Cztery tysiące szećstet osiemnasta publikacja Wydawnictwa MON Printed in Poland Nakład 240.000+333 egz. Objętość 4,79 ark. wyd. 4 ark. druk. Papier druk. sat. VII kl. rola 63 cm z Zakładów Papierniczych w Myszkowie. Oddano do składu 20.XI.1969 r. Druk ukończono w maju 1970 r. w Wojskowych Zakładach Graficznych w Warszawie. Zam. nr 1303. z dnia 20.XI.1969 Cena zł 5.K-50

2

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

SPIS TREŚCI: WIZYTA W BRESCIE ...................................................................................... 4 POKÓJ NUMER 39 ......................................................................................... 12 RADIOSTACJA W BREST............................................................................. 18 TAJNA KONFERENCJA ................................................................................ 26 Z TEJ I TAMTEJ STRONY KANAŁU ........................................................... 35 DZIWNA OPERACJA..................................................................................... 46 KRĘTE DROGI EPILOGU.............................................................................. 63 KRZYŻÓWKA Z TYGRYSEM ...................................................................... 70 U

3

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

WIZYTA W BRESCIE Raymond wcisnął się w kąt przedziału, przymknął oczy. Niespodziewanie odniósł wrażenie, że zagraża mu niebezpieczeństwo. Do licha — czyżby to słowa konduktora wywołały we mnie taki niepokój? — pomyślał. Dokumenty mam przecież w jak najlepszym porządku... To znaczy takie, które nie powinny wzbudzić najmniejszych podejrzeń. Istotnie w ciągu ostatnich dni dwukrotnie miał okazję przekonać się o tym. Pierwszy raz w Pirenejach, przy przekraczaniu granicy hiszpańskofrancuskiej, i drugi podczas przejścia do okupowanej strefy Francji. Rudy, wysoki Niemiec porównał jedynie fotografię z oryginałem i bez słowa przystawił pieczątkę. Od czasu powrotu z Londynu na kontynent Raymond zdążył się już przyzwyczaić do swojej podwójnej roli. Co prawda w jego sytuacji trudno było zdobyć się na całkowity spokój i pewność siebie, ale jednak czas i doświadczenie nauczyły go już panować nad odruchami. I dopiero właśnie ten kolejarz... Co miały znaczyć słowa: „Najbezpieczniej jest jeździć pierwszą klasą”? Czy mówił to każdemu pasażerowi, a może tylko tym, którzy, jego zdaniem, mogą wzbudzić podejrzenia Niemców. — O której będziemy w Breście? — pominął uwagę kolejarza tak, jak gdyby jego nie mogła dotyczyć. — Za dwie godziny... jeśli oczywiście nie zajdą nieprzewidziane okoliczności... — Często tu bombardują? — Bomby to tylko mała część wojny... Ta dziwna, budząca niepokój, rozmowa spowodowała, że Raymond po raz któryś skontrolował siebie w myśli. Zaczynając jednak od dokumentów, kończąc zaś na szczegółach swego ubrania nie stwierdził żadnych uchybień lub niedopatrzeń. To nie powinno więc stwarzać powodów do niemiłych niespodzianek. W miarę zbliżania się do Brestu, na korytarzu, poza oszklonymi drzwiami przedziału, pojawiało się coraz więcej granatowych, marynarskich mundurów. Zdrowi, wypoczęci chłopcy najprawdopodobniej wracali z urlopów, hałaśliwie popychali się wzdłuż wagonu, taksując pogardliwym wzrokiem tych pasażerów pociągu, którzy swoją postawą zdradzali wyraźną niechęć do przedstawicieli zwycięskiej armii. Jeśli jest coś — myślał Raymond — co różni strefę okupowanej Francji od nie okupowanej, to chyba przede wszystkim owo zagęszczenie obcych mundurów. Rząd Vichy jest przecież w równym stopniu znienawidzony na południu, co władze okupacyjne na północnych krańcach kraju. Tu wróg jest tylko bardziej widoczny, bardziej krzykliwy, jawniej demonstrujący swoją siłę. 4

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Pociąg przybył do Brestu punktualnie. Raymond zatrzymał się na ulicy Sjam, uważnie rozejrzał się dokoła. Nie znał miasta na tyle, by bezbłędnie trafić pod wskazany adres. Jednocześnie zdawał sobie sprawę, że zbyt częste rozpytywanie przypadkowych przechodniów mogłoby niepotrzebnie zwrócić na niego uwagę niemieckich patroli.. Na słupie ogłoszeniowym wiatr miotał strzępami olbrzymiego nekrologu z nazwiskami Francuzów poległych pod Mers-el-Kebir 1 . Ten niemiecki chwyt propagandowy trafił swego czasu na podatny grunt, zwłaszcza że wspomnienia z Dunkierki były wciąż żywe. „Nie zapomnimy nigdy!” — głosił wydrukowany dużymi literami napis u dołu plakatu i obwiedzionego czarną obwódką. Po chwili wzrok Raymonda zatrzymał się-na niedużej kartce papieru, niezdarnie, jakby w pośpiechw przyklejonej obok oficjalnego nekrologu. „Jean Grenouille został rozstrzelany za przecięcie telefonicznego kabla Wehrmachtu. Cześć Jego pamięci”. Ten mały ślad działalności miejscowego ruchu oporu bardzo poprawił samopoczucie Raymonda. Słup ogłoszeniowy znajdował się naprzeciw szyby wystawowej sklepiku tytoniowego. Raymond był prawie pewien, że jego właściciel musiał zauważyć ową kartkę przyklejoną nieznaną ręką. To zachęcało do wejścia. — Excusez moi, monsieur — zwrócił się do starszego mężczyzny siedzącego za ladą — ulica Chateau... — Pan jest francuzem? — zapytał wprost gospodarz. — Oczywiście. Sklepikarz z trudem gramolił się zza lady. Raymond zauważył, że tamten jest bez nogi. Stary przychwycił jego ukradkowe spojrzenie, uśmiechnął się z goryczą. — Pamiątka spod Verdun — wyjaśnił. — I po to wtedy gniliśmy w okopach, żeby w dwadzieścia lat później znowu ich mieć na karku? — Ani pan, ani ja nie jesteśmy temu winni — odpowiedział nabierając zaufania Raymond. — Jeszcze by czego! My tylko ponosimy ofiary. Brest nie jest dziś dobrym miastem... — mówił sprzedawca stając w drzwiach sklepiku. — Jeśli pan nie musi... — A niech mi pan wskaże chociażby jedno „dobre” miasto w całej dzisiejszej Francji. — To prawda. Proszę iść w stronę portu. Trzecia ulica w prawo. Trafi pan bez trudu. Mieszkanie na ulicy Chateau było jednak zamknięte. Raymond usiłował zajrzeć do środka, ale wewnątrz było cicho i pusto. — Pan do kogo? — zatrzymał go głos kobiety, kiedy zmierzał już ku wyjściu. 1

W dniu 3 lipca 1940 roku Anglicy zatopili w Mers-el-Kebir flotę francuską, w obawie, aby nie została ona wykorzystana przez Niemców.

5

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

— Do pana Philippon. — Nie ma go. Jeśli pan go zna, powinien pan wiedzieć, że o tej porze pracuje jeszcze w arsenale. — Obrzuciła Raymonda podejrzliwym spojrzeniem. — Ma pani rację. Idąc przez most prowadzący do portu zauważył dwa torpedowce przykryte siatką maskującą. Tuż przed bramą, obok budki wartowniczej pomalowanej w skośne kolorowe pasy, stali dwaj żandarmi w towarzystwie francuskiego policjanta. Raymond usiłował ich minąć, ale zatrzymały go słowa Francuza. '— Vos papiers, monsieur! Sięgnął do portfela, wyjął dokumenty. Dwaj Niemcy zbliżyli sit;, stanęli obok. — Do kogo? — zapytał policjant. — Do pana Philippon. — A... jest z pewnością w ogrodzie. — W ogrodzie? — Tak, proszę w tę stronę. Warzywny ogród znajdował się na zboczu wzgórza, które w tym miejscu łagodnie opadało ku morzu. Długie, schludnie i starannie utrzymane grządki rozrastały, się bujną zielenią. Przy końcu alejki stał mężczyzna, którego Raymond znał już z opisu. — Pan Philippon? — Zgadza się. Czym mogę służyć? — Mam pozdrowienia dla pana od doktora Pailloux. Kiedy pan leończy pracę? — Co ma z tym wspólnego doktor Pailloux? Nie rozumiem. — Wolałbym jednak porozmawiać w domu. — Kim pan jest? — dopytywał się Philippon, — Na miłość boską, proszę okazać choć trochę gościnności. Byłem już u pana na ulicy Chateau, ale, jak łatwo się domyślić, zas.tałem drzwi zamknięte. Nie żałuję jednak. Spacer do tego miejsca był dla mnie szalenie interesujący. Philippon obrzucił przybysza podejrzliwym spojrzeniem. — Do licha, niech pan nie mówi tak zagadkowo, bo gotów jestem pomyśleć zbyt wiele. — Zerknął na zegarek. — Możemy iść... Pokój, do którego Raymond nie mógł się dostać przed godziną, umeblowany był skromnie, z żołnierską surowością. Stół, dwa krzesła, żelazne łóżko, szafka, a na niej mała plakietka z napisem: „Ouessant”. Gospodarz zdjął marynarkę, przewiesif ją przez oparcie krzesła, pośpiesznie umył ręce. — Słucham pana. Raymond podał mu przywieziony z sobą list, sam zaś zainteresował się plakietką. Philippon przejechał wzrokiem po kartce papieru, złożył ją w czworo, wsunął do kieszeni.

6

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

— Doktor Pailloux nic nie pisze o celu tej wizyty. Zapowiada po prostu pański przyjazd. — Za dużo pan od niego żąda, drogi... kapitanie. Te sprawy wyjaśnimy osobiście, mam nadzieję. — Bawił się plakietką. — To był piękny okręt, prawda? — „Ouessant”? — Oczywiście. — Cóż.... — Philippon zacisnął dłoń. — Trzydziesty szósty rok budowy. Nowoczesny. — I pomyśleć: nic, a nic nie zdziałał... — To nie wina załogi! Nikt nie oczekiwał™. — Och..; — Raymond machnął niecierpliwią ręką. — Może pan sobie darować. Znam tę historię w najdrobniejszych szczegółach. — Pan również jest oficerem marynarki? — Niestety, nie byłem nim nigdy. Sądzę, nie>, nawet jestem pewien, że taki okręt podwodny, jak „Ouessant”, został obsadzony przez dzielną załogę. Proszę nie traktować tych słów jako zdawkową kurtuazję. Wiem, co mówię. Moje przekonanie oparte jest na faktach, które są mi dostatecznie znane. Straciliśmy okręt, ale załoga pozostała. Raymond odstawił plakietkę, przespacerował się po pokoju. — Czy panu coś mówi nazwisko Anąuetil? — Bernard? — Ten sam. — Radiotelegrafista z „Ouessant”?! — A więc pamięta pan swoją załogę! To świetnie! Myślę, że dojdziemy szybko do porozumienia. Panie kapitanie, miło mi jest zameldować, że radiotelegrafista pańskiego okrętu pozostał żołnierzem — dzielnym żołnierzem Wolnej i Francji. Mam prawo uważać, że pan jako dowódca jest patriotą w stopniu nie mniejszym niż jego podwładny... — Kim pan jest? — Mówiłem, żeby pan zadawał jak najmniej pytań. Dałem chyba wystarczające dowody, że nie mam nic wspólnego z gestapo lub... Abwehrą. Mogę poinformować jeszcze, że niespełna tydzień temu byłem tam... — wskazał w stronę okna — ...po drugiej stronie. Kanału. — W Londynie mam przyjaciela. Kapitan Querville... Raymond z uśmiechem potrząsnął przecząco głową. — Nie znam. Wybaczy pan, ale nie znam. Nas jest tam sporo... Philippon zatoczył ręką nieokreślony ruch po pokoju. — Jestem gotów. Sam pan widzi, że cały majątek zmieszczę w jednym plecaku. — Nie o to chodzi, panie kapitanie — Raymond położył mu rękę na ramieniu. — Wręcz przeciwnie. Musi pan pozostać tutaj, w Breście... Zgoda? Kapitan zastanowił się przez moment. 7

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

— Zgoda! — Niech pan wstanie... Słowa przysięgi wymówione przez Raymonda .brzmiały uroczyście, dobitnie. — ...pour la France Libre! — ...pour la France Libre! — powtórzył równie uroczyście Philippon. — Proszę wybrać sobie pseudonim. — Hillarion — podał kapitan po chwili namysłu. — Oryginalne — Raymond uśmiechnął się — nie mam jednak nic przeciwko temu. Drogi kapitanie, nie potrzebuję wyjaśniać, jak ważne są dla nas informacje z Brestu. Ruch okrętów, wyjścia i wejścia, plany rozbudowy, obrona... — Na razie mogę dostarczać dokładne dane dotyczące zamówień Kriegsmarine na warzywa i kwiaty. Raymond parsknął śmiechem. — Ma pan poczucie humoru. Wolelibyśmy jednak otrzymać dane nieco innego rodzaju. Twarz Philippona była jednak surowa. — Niech pan nie lekceważy nawet tych, zdawałoby się drobnych, informacji — odparł poważnie. — Zamówienia na kwiaty wpływają wtedy, kiedy szykuje się powitanie jakiegoś okrętu wracającego z rejsu bojowego. Wielkość zamówienia zależy od wielkości okrętu i jego sukcesów na morzu. — Przepraszam... — bąknął Raymond — nie doceniłem pana. — ...Tak było z „Gneisenau” i „Scharnhorstem” — mówił dalej Philippon. — Nazwy zidentyfikowałem dopiero później, kiedy już były w porcie. Z tego jednak, co słyszę, mam podstawy przypuszczać, że nazwy okrętów to nie są sprawy najważniejsze. — Drogi panie Hillarion, nie chciałem pana urazić. — Skądże znowu! Miałem na myśli to, że żąda pan ode mnie informacji o bardzo szerokim wachlarzu. — Są trudności? Kapitan z uśmiechem rozłożył ręce. — Gdyby nie było, moja pomoc, moje pośrednictwo byłyby zbyteczne. Widzi pan, nie mam doświadczenia. Znam się na sieciach przeciwtorpedowych, a tu chodzi o sieci zupełnie innego rodzaju. — Może mógłbym w czymś pomóc? — Nie sądzę. Do pana mam tylko jedno pytanie. Pytanie, od którego właściwie powinienem zacząć, które powinienem postawić jeszcze przed złożeniem przysięgi. Proszę mi wybaczyć to roztargnienie i to zmieszanie, ale nie co dzień przecież zdarza się taka sytuacja jak ta... Kto będzie korzystał z moich informacji... w tym ostatnim, najwyższym ogniwie? — Ogólnie mówiąc sztab aliancki w Londynie. — To znaczy Anglicy? 8

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Raymond wstał z miejsca, stanął przy oknie. Wiatr niósł ostry, słonogorzki zapach morza. Z północy, przytłumione odległością, docierały głuche detonacje dalekiego bombardowania. Przez ulice miasta z głośnym skowytem syren przejeżdżały samochody zaalarmowane jakimś wydarzeniem. Raymond patrzył na kapitana siedzącego z przechyloną głową, zdawało się pochłoniętego całkowicie widokiem podłogi własnego pokoju. — Mers-el-Kebir? — spytał Raymond cicho. — Nie tylko. Pamięta pan Dunkierkę? Zostawili nas na plaży otoczonej czołgami. Na ich okrętach nie było miejsca dla nas. A przecież wtedy też byliśmy aliantami. Potrzebnymi! Któż inny bowiem osłaniałby ich odwrót? W tych potwornych godzinach nie mieli czasu myśleć o obowiązkach sojusznika, o traktowania wszystkich żołnierzy — Francuzów i Anglików, na- równych prawach. Tamte sprawy, o których mówiliśmy przed chwilą, nie są dla mnie tak trudne jak ta jedna: zmusić się do zaufania im raz jeszcze... W pokoju było cicho. Zdawało się, że można będzie usłyszeć najmniejszy szmer liści drzewa rosnącego tuż za oknem. — Rozumiem pana — przerwał milczenie Raymond. — Te wahania i mnie nie były obce. I nie tylko nam obu. W przeciwnym wypadku hitlerowska propaganda nie ruszałaby tych bolesnych spraw. Widziałem tu w mieście olbrzymi niemiecki nekrolog z nazwiskami poległych w Mers-el-Kebir. Czy jakikolwiek rozsądny Francuz mógłby chociaż przez chwilę sądzić, że druk tego nekrologu jest wyrazem szczerego współczucia z ich strony? Zrobilibyśmy Goebbelsowi prezent z siebie, gdybyśmy poszli na lep jego propagandy. Musi pan rozważyć, co jest w panu silniejsze: niechęć do Anglików, czy nienawiść do najeźdźcy? Łatwiej będzie podjąć decyzję, jeśli postawi pan sobie także i trzecie pytanie: w jaki sposób może pan przysłużyć się Francji najbardziej? Na coś trzeba się zdecydować. Kapitan podniósł się z krzesła. Policzki miał zaczerwienione, a zmierzwione włosy opadały mu niesfornie na czoło. — Proszę o konkretne polecenia — te słowa zawierały decyzję. — Narazie trzeba rozejrzeć się wśród znajomych. Pojedynczo niewiele można zdziałać. Musi pan korzystać z pomocy innych. Jakie pan widzi możliwości? — Mam sporo przyjaciół w arsenale, stoczni i w porcie. Czy dostaniemy radiostację? — Nie. Na razie nie. Brest jest diabelnie interesującym punktem. Nie możemy się niczym zdradzić. Radiopelengacja dla Niemców nie jest, niestety, sztuką nieznaną. Proszę na razie, na początek, zaufać naszemu łącznikowi. Prawdopodobnie będzie to Pierre. Przemiły, odważny i dzielny chłopiec. Aha... pieniądze... Chyba na pańskie konto w banku? Na twafzy kapitana odmalowało się oburzenie. — Monsieur... Raymond uspokoił go ruchem ręki. 9

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

— Będzie pan miał wydatki przekraczające pańskie możliwości zarobkowe. Skąd weźmie pan na to? Niech pan nie będzie dziecinny. Po prostu bez środków materialnych nasze zdolności operacyjne są znikome. A więc na bank? Philippon zaprzeczył ruchem głowy. — To jest niebezpieczne. Mogą sprawdzać moje konto. Przez łącznika będę meldował o ewentualnych potrzebach. I chyba przez niego... — Zgoda. Kapitan podszedł do szafy, wyciągnął z niej butelkę wina, postawił na stole. — Proszę mi wybaczyć, ale ten toast wypiję nie z kieliszka — wskazał na blaszany kubek z wygrawerowanym napisem „Ouessant”. — Rozumiem — skinął głową z aprobatą Raymond. — Za Wolną Francję. — Za' Wolną Francję! Wypili stojąc. — Kiedy zaczynamy? — zapytał gospodarz — Proponuję od zaraz. Ma pan chyba sporą spostrzeżeń? — Stare sprawy. — Dla pana. Dla nas mogą być zupełnie nowe i ważne. — Dwudziestego trzeciego marca, to znaczy blisko dwa miesiące temu, przybyły „Scharnhorst” i „Gneisenau”. Ten ostatni stoi w basenie 8, a „Scharnhorst”... — Kapitan ze złością zdusił w popielniczce niedopałek papierosa. — W tym samym miejscu kiedyś cumowała ”Dunkierka”. Zrobię szkic, może się przyda, bo jak dotychczas nasi sojusznicy bombardują na ślepo. Niech pan posłucha, drogi panie Raymond. Od dwóch miesięcy wygrażamy niebu, od którego oczekujemy otuchy. Angielskie bomby lecą wszędzie, tylko nie tam, gdzie trzeba. Nieruchomy cel! — Maskowanie? — Przyznaję — precyzyjne. Mój szkic powinien pomóc. Jeśli w ciągu najbliższego czasu zamiast bezczelnego uśmiechu nie dostrzegę smutku i przygnębienia na gębach hitlerowskich dygnitarzy, sam zacznę się modlić: „Boże, ukarz Anglię” za jej ślepotę i bezradność. — Rozpoznanie systemu, rodzaju maskowania w połączeniu ze szkicem, który otrzymam od pana, powinny uciszyć noce nad Brestem. Raymond smutnie pokiwał głową. — Niech już nie będzie tej ciszy, byleby burze przyniosły słońce. Mimo że nie lubię Anglików za ich sobkostwo, egoizm, lekceważenie innych narodów, dziś wolałbym być tam, gdzie i pan, niż podlewać sałatę, przeznaczoną w dodatku do niemieckich garkuchni. — Całkowicie pana rozumiem. Zostawmy jedinak sałatę. Czy ma pan coś ciekawego z ostatnich dni? — Wiem, że sporządza się sieci przeciwtorpedowe o nie spotykanej długości. Przyzna pan, że może to być interesujące, zwłaszcza że w Lanveoc, Fret i na

10

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

wyspie Longue wbija się pale ze zbrojnego betonu, do którego mogłyby cumować okręty o wyporności około trzydziestu Ipięciu tysięcy ton. Raymond przesunął dłonią po twarzy. — Ma pan zupełną rację — zgodził się z kapitanem. — To jest nawet bardzo interesujące. Słuchał pan dzisiaj radia? — Wczoraj także nie. Nie znajduję żadnej przyjemności w wysłuchiwaniu triumfalnych komunikatów Oberkommando. To może człowieka zniszczyć psychicznie do reszty. Raymond Wyjął z kieszeni gazetę. Przez pięć szpalt pierwszej strony dziennika biegł sensacyjny tytuł: „Trzyminutowy pojedynek. Największy brytyjski pancernik »Hood« zatopiony!” — Czy panu to mówi coś? Kapitan zaprzeczył ruchem głowy. — Poza treścią komunikatu — nic. — Proszę skojarzyć z tym, co pan sam przed chwilą powiedział. — Więc tu, w Breście, możemy oczekiwać gości? — „Bismarck” znikł. Na twarzy Philippona zajaśniał szeroki uśmiech. — Mój Boże! To skojarzenie jest wyjątkowo piękne!

11

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

POKÓJ NUMER 39 Była już trzecia dekada maja, a ranek tego dnia był wyjątkowo mroczny i posępny. Pogoda oddawała w pełni ponury nastrój panujący od kilku dni w całym gmachu Admiralicji. Londyn spływał deszczem, wiatr przypominający bardziej jesień niż wiosnę tłukł w szyby, miotał strugami wody. Ciężar ostatnich wydarzeń przytłaczał wszystkich: upadek Krety, klęska „Hooda”, zniknięcie „Bismarcka” — ileż niepomyślnych informacji mogło się zmieścić w tak krótkim czasie? Mister Martin, osobisty sekretarz premiera Churchilla, był ostatnio częstym gościem Admiralicji, zwłaszcza zaś w pokoju nr 39, gdzie mieścił się Oddział 17 Zarządu Wywiadu Morskiego. Wiadomość, jaką go tu poczęstowano, nie za« powiadała żadnej sensacji: odwołano eskortę z konwoju kierując ją na poszukiwanie „Bismarcka”. Martin rzucił okiem na nazwy tych okrętów, które, jako ostatni już zagon, pozostały do dyspozycji — mizerny odwód pchnięto w pościg za potężnym piratem: „Sikh”, „Zulu”, „Maori”, „Cossack”. Nazwa piątego okrętu brzmiała egzotycznie. — „Piorun”? — To jest polski okręt, sir... Wchodził w skład zespołu niszczycieli komandora Viana — pospieszył z wyjaśnieniem porucznik Davidson. — Zgódźmy się, że to jest nieistotne. Davidson uśmiechnął się zagadkowo. — To, co powiem, sir, wyda się panu z pewnością niepoważne, ale odziedziczyłem po matce pewne skłonności, ogólnie mówiąc, do nadawania wagi przeczuciom. Wspominam o tym w związku z tym, że Polacy pierwsi poinformowali nas o wyjściu „Bismarcka” z Gdyni. — Nie widzę w tym wszystkim żadnego związku. — Polacy zaczęli, Polacy mogą skończyć! Martin z uwagą przyjrzał się oficerowi. Ledwie widoczny, rudy zarost pokrywał wychudzoną, piegowatą i bladą twarz młodego człowieka. „Schizofrenik” — ocenił. Czy musi jednak wygłaszać swoje idiotyczne sądy o sprawach, których nie można uznać za bagatelne? Na twarzy sekretarza Pierwszego Lorda Admiralicji ukazał się pobłażliwy uśmiech. — Sądziłem, że oficerowie marynarki mają znacznie więcej wyobraźni. Chciał pan przecież powiedzieć, że niszczyciel o wyporności, powiedzmy, około dwóch tysięcy ton zdolny jest zatopić pancernik o wyporności pięćdziesięciu tysięcy ton. Nie trzeba być fachowcem, aby podobne przypuszczenia ocenić jako nonsens i bzdurę. — Zgadzam się z panem, sir. Oczywiście nie to miałem na myśli. Sądzę jednak — chociaż policjantem nigdy nie byłem — że, aby unieszkodliwić bandytę, trzeba 12

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

go najpierw wytropić. To zadanie mógłby wykonać z powodzeniem również niszczyciel. Przy odrobinie szczęścia. — Byłby raczej pechowcem. Davidson skinął głową bez przekonania. — Kwestia punktu widzenia... Martin z niecierpliwością przerwał mu ruchem ręki. — Spróbuję opowiedzieć premierowi o tych pańskich dziwnych skłonnościach. Ma ostatnio sporo zmartwień, a to powinno go ubawić. Do widzenia panom... Davidson stał nieruchomo wpatrzony w oddalającą się sylwetkę dygnitarza. — I po co ci to było? — Jego przyjaciel Roberts puknął się znacząco w czoło. — Zawsze musisz z czymś wyskoczyć. Któregoś dnia wylecisz stąd jak z procy. — Nie zależy mi na tym. Oni chcą wielkich operacji, wielkich zwycięstw, decydujących informacji, zapominając, że to wszystko składa się właśnie z drobiazgów. — Ty jednak przeceniasz te drobiazgi i kiedyś w nich utoniesz. — Utonąć — marynarski los. — Dobrze, że masz poczucie humoru. — Nie przeczę temu. Przydałoby się to również niektórym naszym wodzom. Czy zauważyłeś, jak wściekli są na każdego, kto serwuje im niepomyślne wiadomości? Jak gdyby całą winę za to ponosił meldujący. O, pro&eę, znów pewnie jakaś żałobna informacja. Roberts przejął dopiero co rozszyfrowany meldunek, rzucił nań okiem i skrzywił się z niesmakiem. — Z Francji. Czym się zajmują ci chłopcy! Sam zobacz: „Olbrzymie zamówienie na kwiaty w Brest stop przygotowania do wielkiej uroczystości” I co ty na to? Davidson obejrzał kartkę, źrenice jego oczu stały się małe, kłujące. — Wszystko w porządku. DNI 2 może być spokojny. Nasze poprzednie przewidywania sprawdzają się. Przecież to jest jasne: „Bismarck” zmierza do Brest... Roberts skinął głową z uznaniem. — Zaczynam stawać się zwolennikiem twoich teorii. Kto wie, czy nie uwierzę w sens również i tych, ostatnich, wiadomości z Polski... — Które z nich nazywasz ostatnimi? — O gorączkowych pracach nad wydłużaniem pasów startowych na lotniskach... Davidson podszedł do mapy. Jej obraz był przerażający. Olbrzymie obszary Europy zajęte były przez hitlerowskie wojska okupacyjne. Jedynie pasmo kanału La Manche oddzielało Wyspę Brytyjską od tej burzliwej fali, która i jej groziła zatopieniem lub w najlepszym wypadku izolacją od reszty świata, co byłoby 2

DNI — Director of Nąval Intelligence — Szef Wywiadu Morskiego.

13

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

równoznaczne z powolnym umieraniem. Czerwoną kredką obwiedziony napis „Brest” palił jak rana. Brest — najdalej na zachód wysunięty cypel francuskiej ziemi, wspaniale rozbudowany port, najdogodniejsza brama wyjściowa na szerokie wody Atlantyku, po którym płyną konwoje z pomocą dla Anglii. Brest — świetna baza wypadowa dla operujących na liniach żeglugowych okrętów podwodnych, dla lekkich i ciężkich krążowników; tej całej plejady pirackich stad czatujących okrągłą dobę na przepływające opodal ofiary. W tej bazie tkwią teraz „Scharnhorst” i „Gneisenau”. Zmierzają tu z pewnością „Prinz Eugen” i „Bismarck”. To już nie baza, to twierdza. Trudno podejrzewać, aby Niemcy w czymkolwiek zaniedbali bezpieczeństwo tej morskiej fortecy. Obrona nabrzeżna i artyleria, obrona przeciwlotnicza, stacje radiolokacyjne, zapory sieciowe, miny, patrole to cały arsenał środków stosowanych, aby ukryte w trudno dostępnym porcie pirackie jednostki mogły się tu czuć jak u Pana Boga za piecem... A jednocześnie pułapka. Davidson aż spocił się na samą tę myśl. „Pułapka” powtórzył cicho, tylko do siebie. Dowództwo brytyjskie powinno zdawać sobie sprawę, że ulokowanie tylu znakomitości pirackich w jeden kąt daje wspaniałą szansę. To tak jak na ringu, zapędzenie przeciwnika w narożnik, pozbawienie go szansy manewru umożliwia decydujące ciosy. Co za wspaniała okazja! Odwrócił się od mapy i zaczął cicho pogwizdywać ku zdumieniu Robertsa, który znał kolegę i wiedział, że Davidson nigdy jeszcze nie pozwolił sobie na coś takiego w miejscu urzędowania. Stał więc nieruchomy i zaskoczony dziwnym zachowaniem się przyjaciela. Davidson ciągle przetrawiał swoje kalkulacje. Myśl ledwie rozpoczęta nie zdołała ogarnąć całej panoramy wydarzeń, które wiązały się z powstającą sytuacją. Sięgnął pamięcią do porównań, analogii. Znakomity Conan Doyle, którego twórczość Davidson pochłaniał bez reszty, podsuwał mu metodę rozumowania: „Co bym zrobił na miejscu przeciwnika”? Oczywiście nie czekałbym aż w tym zakichanym Breście rozniosą mnie bombami na drzazgi — nasuwała się odpowiedź. Spróbowałbym wyjść. W jakim kierunku? Naturalnie na Atlantyk. Stąd przecież wiodą drogi we wszystkie strony świata. Można zagrozić konwojom idącym z Ameryki, trzymać w szachu brytyjskie bazy na Morzu Śródziemnym, zatapiać transporty idące do Egiptu, można też skierować się na północ i tam sparaliżować brytyjskie linie komunikacyjne. Dużo różnorodnych, wszechstronnych nrbżliwości. Rozwiązanie zdawałoby się idealne, gdyby... pozwolili na to Anglicy, dla których taka ewentualność w żadnym wypadku nie może być niespodzianką. A może wschód? Kanał La Manche? Nieprawdopodobne, zaskakujące, a więc... godne rozważenia. Davidson już nie spaceruje, ale miota się po pokoju. Zachód, północ, południe, wschód... 14

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Wschód... Dla Niemców ma to wszelkie cechy fatalnego rozwiązania: artyleria nabrzeżna w Dover, lotnictwo Coastal Command, okręty... A jednak w tym fatalnym rozwiązaniu jest olbrzymi plus: przecież najkrótsza to droga do własnych baz, powiedzmy, na Bałtyku. Ryzykowna, zuchwała, ale i najkrótsza. Bałtyk — to daleko od Anglii... Davidson jeszcze raz zatrzymuje się przed mapą. — Słuchaj, Fred. Co sądzisz o tym wydłużaniu pasów startowych na lotniskach. — W Polsce? — W Polsce. — Niemcy szykują kolejną awanturę. — Na wschodzie? — A gdzieżby? Davidson ścisnął dłoń przyjacielowi. — Ja też tak myślę. Mam to, co chciałem. Pójdą tędy... Końcem pałeczki przesunął na mapie linię od Brestu poprzez kanał La Manche, na wschód. Roberts uśmiechnął się ironicznie. — Przeczucia? — Tym razem nie. Zwykła logika. Gdyby dla niemieckich bomb znalazł się zdaniem Hitlera cel bardziej godny, niż nasza skromna Wyspa, czy sądzisz, że my, Anglicy, martwilibyśmy się z tego powodu? — Za dużo tych „gdyby”. — No tak. Jeśli założenie okaże się fałszywe, to i mój wniosek będzie diabła warty. Mr Martin nie zdążył opowiedzieć premierowi o dziwnych, jak na oficera wywiadu, skłonnościach porucznika Davidsona, o których przypomniał sobie natychmiast po otrzymaniu zdumiewającego meldunku (nie sprawdzonego jeszcze!) jakoby z „Bismarckiem” godzinny kontakt ogniowy utrzymywał polski niszczyciel „Piorun”. Wiadomość była równie radosna, co nieprawdopodobna. Ta godzina mogła zadecydować o klęsce pirata. Następny dzień, potwierdził zarówno słuszność tego rodzaju przypuszczeń, jak i prawdziwość faktu walki dwóch okrętów o niewspółmiernych siłach. „Bismarck” zatonął nie osiągnąwszy celu. Potwierdzenia tego nie musiano szukać w doniesieniach agenturalnych. Pancernik zanurzył się w morzu na oczach załóg brytyjskich pancerników i krążowników, które po akcji „Pioruna” doprowadziły walkę do ostatecznego końca. W Niemczech ogłoszono żałobę. Wydawała się tym głębsza i tym bardziej przejmująca, że kirem owiązano te same flagi, które jeszcze przed paru dniami wywieszono na znak powszechnie świętowanej radości z okazji zatopienia „Hooda”. 15

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

W Izbie Gmin Churchill zbierał gratulacje. „Bismarck” znikł na zawsze z powierzchni mórz i oceanów — było to nieodwracalnym faktem. Pozostawała jednak nadal sprawa Brestu i bazujących tam okrętów niemieckich. To był bolesny wrzód pod bokiem samej Anglii, wrzód, który groził przerzutami, i którego trujące jady mogły się dać we znaki Wyspie o każdej porze dnia i nocy, dosłownie w każdej chwili. Potrzebna była zdecydowana operacja. Churchill wiedział o tym, ale miał pewne podstawy do snucia takich horoskopów, że niedaleki jest dzień, kiedy siły niemieckie bezpośrednio zagrażające Anglii osłabną nagle, chociaż nie będzie to zasługą militarnych sukcesów Brytyjczyków. Anglicy są odporni na emocje. Ich trzeźwość niejednokrotnie wprawiała w osłupienie zarówno przeciwników, jak i... sprzymierzeńców. Cóż z tego, ze nie własnym obrońcom ludność Anglii będzie miała do zawdzięczenia znacznie dłuższe niż dawniej chwile” spokoju i wytchnienia, liczą się fakty, bez względu na to, czyim są dziełem. Dwudziestego drugiego czerwca Niemcy dokonały napaści na Związek Radziecki, powstała zupełnie nowa sytuacja w świecie, w Europie, w Anglii, nad kanałem La Manche i rzecz oczywista... w Breście. Ten francuski port wprawdzie nadal nie przestawał być punktem zainteresowania morskiego wywiadu Anglii, ale teraz, gdy epicentrum wojny przesuwało się na wschód, problem zamkniętych w pułapce niemieckich okrętów wymagał innego spojrzenia, innej oceny. Brest wciąż jeszcze był niewątpliwie punktem niebezpiecznym, mimo to, zdaniem Churchilla, znacznie mniej istotnym niż jakakolwiek inna sprawa dotycząca przebiegu wojny, na przykład w Egipcie. Nie decydując się na radykalne rozwiązanie problemu ukrytej u północno-zachodnich wybrzeży Francji niemieckiej eskadry, dowództwo angielskie postanowiło ograniczyć swoją działalność w tym rejonie do dyskretnej inwigilacji portu i nękającego bombardowania. Mr Martin przeglądając meldunki Admiralicji dotyczące tej działalności mimo woli przypomniał sobie porucznika Davidsona. Dziwnym bowiem zrządzeniem losu w patrolowaniu u wybrzeży francuskich wielokrotnie brał udział znów polski, tym razem podwodny, okręt — „Sokół”. Byłe to wprost zadziwiające, że ta mała, nieliczna flota brała udział w walkach niemal na każdym akwenie, w każdej poważniejszej akcji. Jeśliby cokolwiek zaufać przeczuciom Davidsona, można byłoby być optymistą w przewidywaniach, co do ostatecznych rezultatów toczącej się wojny. Wniosek, jaki z tego wyciągnął Mr Martin, mógłby być zaskakujący dla wszystkich, z wyjątkiem osób o typowo angielskiej mentalności: ewentualne przyszłe sukcesy zawdzięczać będzie Anglia nie tyle odwadze i dzielności żołnierzy krajów związanych z nią na czas wojny sojuszem, co własnym talentom dyplomatycznym, które pozwoliły jej pozyskać odpowiednie zastępy sprzymierzeńców, wykonujących zlecone im zadania z przeświadczeniem, że czynią to wyłącznie dla własnego kraju. 16

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Trzeba przyznać, że w tym zakresie mogli liczyć na wszechstronną pomoc ze wszystkich terenów objętych wojną. W miarę bowiem rozszerzania się pożogi światowej i zaostrzania reżimów okupacyjnych rosły szeregi wrogów Hitlera w każdym państwie europejskim, nie wyłączając... Niemiec.

17

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

RADIOSTACJA W BREST Raymond był zaskoczony widokiem kapitana. Człowiek ten, który zawsze witał go z największą radością, który zawsze z niecierpliwością wysłuchiwał nowin, wyczekując chwili, kiedy sam będzie mógł podzielić się zdobytymi informacjami, siedział teraz przed nim zgaszony i zrezygnowany. Nie był to najkorzystniejszy moment do rozpoczęcia rozmowy w tej sprawie, która spowo* dowała konieczność nowej wizyty w Breście. Raymond stanął w oknie, patrzył na rdzewiejące drzewa, z których osypywały się pierwsze jesienne liście. — Z wyjątkiem pory roku niewiele tu się zmieniło... — Owszem, zmieniło się... — bąknął Philippon. W jego głosie można było wyczuć ironię. — Bez trudu mogę wskazać nowe ruiny po domach, które przestały istnieć. — Wojna, drogi kapitanie... — Dziwne, ale ta wojna nie dociera tam, dokąd powinna dotrzeć. Hitlerowskie krążowniki mają się jak najlepiej, mieszkańcy Brestu zaś coraz częściej nie mają dachu nad głową. — Wyjdziemy? — niespodziewanie zaproponował Raymond. Kapitan bez słowa powstał z miejsca, otworzył drzwi. — Jeśli nie wierzy pan... — Ależ wierzę, drogi kapitanie, ruiny nie są jednak tym, co mogłoby mnie zainteresować najbardziej. Pójdziemy w stronę portu. Ulice były prawie puste, od morza wiał chłodny wiatr, pod stopami szeleściły ruchliwymi stadami pożółkłe liście. — Anglicy nie bardzo wierzą w pańskie informacje — szepnął Raymond. — Chciałbym pew.ne rzeczy zobaczyć osobiście. — Nie wierzą, w co? — Charakterystyka kamuflażu, system obrony przeciwlotniczej i przeciwtorpedowej w basenie 8 i 9. — I pan ma potwierdzić? Zamiast zlecać to panu, mogliby sami sprawdzić. Przeszli przez most obrotowy nad kanałem, skręcili ku ruinom gmachu Recouvrance. Pod nimi biegła w głąb portu wąska uliczka z widocznym z daleka, ostrzegawczym napisem, przewieszonym nad jezdnią „Eintritt verboten”. — Widzi pan? — Tak... — odparł Raymond wpatrzony w niewielki skrawek papieru przyklejony do muru. — Na co pan patrzy, nie tam...

18

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Dopiero teraz kapitan- poszedł za wzrokiem Raymonda. Na skrawku papieru ktoś pośpiesznie, niezgrabnym pismem umieścił hasło: „Mort aux nazis et leurswalets de Vichy!” 3 — Ma pan przyjaciół... — Raymond skinął głową. — Bez nich nie mógłbym pracować. Czy sądzi pan, że te informacje, które przekazałem, są wyłącznie moją zasługą? Byłoby naiwnojcią tak sądzić. Mam sporo zaufanych ludzi, którzy nie zapominają, że jestem francuskim oficerem. Wobec nich właśnie mam najcięższe wyrzuty sumienia Wydaje mi się, że postępuję wobec nich nieuczciwie, kiedy jedynym rezultatem naszych wysiłków są coraz to nowe ruiny i nic więcej. — Rozumiem pana. — Rozumieć to mało. Trzeba- tu być! Kiedy się widzi, wtedy się przeżywa i czuje. Proszę spojrzeć w dół... Raymond zerknął we wskazanym kierunku i nie zauważywszy nic interesującego wzruszył ramionami. — Dwieście metrów stąd — uściślił kapitan. — Skały? — Skały! — prawie wykrzyknął Philippon. — Te „skały” to dwa zamaskowane okręty Ich kontury są doskonale zgrane z cieniem, który skały rzucają na morze. — Widzę. RAF zainteresuje się tym bliżej. Kapitan skrzywił usta w pogardliwym uśmiechu. — Daliby lepiej spać brestończykom. Wracamy... — dotknął łokciem Raymonda. Sygnał dany był w samą porę. Niemiecki patrol, który ukazał się w perspektywie wąskiej uliczki, zdradzał wyraźnie zainteresowanie dwoma mężczyznami, którzy zapragnęli nagle spaceru w okolicach zabronionej strefy. 1 Philippon przez chwilę obserwował ich kątem oka, po czym oparł się plecami o barierę mostu, wyciągnął papierosy i niedbałym gestem poczęstował Raymonda. Dopiero teraz, powoli, przeszli przez całą szerokość mostu kierując się W drogę powrotną. — Mesje, mesje... — usłyszeli za sobą głos dowódcy patrolu niemiłosiernie kaleczącego język francuski. Kapitan uśmiechnął się, czuł śię pewnie. Ten głos był mu znany. Spojrzał w zaczerwienioną z przejęcia twarz Niemca. — A... — zatrzymał się tamten — żardynie 4 — przyjrzał się z uwagą i skinął głową ze zrozumieniem — bą wę? 5 Frisch luft — zabrakło mu francuskich słów, dopomógł sobie niemieckimi, zatoczył na dodatek szeroko ręką. 3 4

Śmierć faszystom i ich sługusom z Vichy Jardiner – ogrodnik.

19

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

— Świeże powietrze — mruknął Philippon. — Sądzą, że wino skłoniło nas do spaceru — wyjaśnił Raymondowi. — Auf wiedersehen! — Niemiec przyłożył dłoń do hełmu i odszedł. — Dla nich jestem tylko ogrodnikiem. — Tym lepiej i Francuski wywiad miał powody do zadowolenia z pracy swojej siatki w Breście. Philippon zmieniając czasowo zawód z oficera na ogrodnika mimo woli znalazł się w wymarzonej wprost sytuacji. Posiadał dużą wiedzę fachowowojskową, niewinne zajęcie ułatwiało mu nawiązywanie kontaktów z Niemcami pełniącymi służbę w porcie. Jako stały mieszkaniec Brestu bez większych trudności werbował do współpracy zaufanych ludzi mających dostęp do tych rejonów, do których on, jako ogrodnik, dotrzeć nie mógł. Z drobnych fragmentarycznych informacji ślusarzy, cieśli, spawaczy, hydraulików starał się zapamiętać to, co uważał za najistotniejsze. Denerwowało go to, że informacji swoich nie mógł przekazywać bezpośrednio do Londynu, obawiał się, że idąc okrężną drogą mogą być spóźnione lub zniekształcone. Domagał się radiostacji, ale, jak dotąd, poza mętnymi obietnicami, nie osiągnął niczego. Pierre, mały łącznik, zgłaszał się wielokrotnie. Philippon polubił tego rozgarniętego, odważnego chłopca, któremu powierzał najgłębsze tajemnice Brestu i okolicy. — „W mieście 300 dział przeciwlotniczych” — meldował. — „W Poulmic — baza myśliwców nocnych” — uzupełniał dane przesłane wcześniej. Kiedy chciał się upewnić, czy informacje te dotrą Via czas i pytał o to chłopca, Pierre unosił wskazujący palec do góry i mówił: „Lhermite”. Zaintrygowany tym słowem, brzmiącym jak synonim pewności i zaufania, Philippon zapytał Pierre'a o znaczenie tajemniczego wyrazu. Chłopiec wymigiwał się od odpowiedzi, wreszcie jednak któregoś dnia skapitulował. — To nasz radiotelegrafista. Dzielny człowiek! Wydawało mu się, że przekazał już wszystkie możliwe informacje, a mimo to otrzymywał Wciąż nowe i nowe dyspozycje: „Czy sieć przeciwtorpedowa przeciągnięta jest przez całą szerokość redy? Określić jej pozycję i sposób podtrzymywania Jaka jest szerokość oka w sieci?” To ostatnie pytanie na swój sposób nawet ubawiło kapitana. „Czy komendantowi garnizonu smakowała wczoraj kolacja?” — dodawał od siebie pytania drwiąc z angielskiej dociekliwości, której źródłem mógł być tylko absolutny brak orientacji w trudach i niebezpieczeństwach, na jakie narażony jest ktoś, komu polecono dostarczenie tego rodzaju informacji. A mimo to odpowiadał rzetelnie i zgodnie z prawdą, do której dotarcie stale łączyło się z olbrzymim ryzykiem. Chwilami wydawało mu się, że Anglicy po prostu kpią sobie z pracy jego i całej plejady pomocników. Od miesięcy przecież 5

Bon vin? – Dobre wino?

20

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

nic się nie zmieniało. Bombardowania niszczyły miasto nie naruszając portu i ukrytych w nim okrętów. To właśnie najbardziej oburzało i bolało Philippona. — Tu nie chodzi tylko o straty materialne — prawie wykrzykiwał nieraz do Raymonda — Niemcy wykorzystują to dla swojej propagandy. „Patrzcie — mówią — kto jest waszym prawdziwym wrogiem To prsecież nie my, lecz Anglicy burzą wam miasto. Francuzi, którzy są przeciwni współpracy z nami, są wrogami własnej ojczyzny!” Niemcy umieją to robić. Ich propaganda ze zbrodniarzy czyni niewinne ofiary i odwrotnie. To, co rozpętali wokół bombardowania Brestu, nie jest takie głupie. Niech pan weźmie pod uwagę, że początek został zrobiony: Dunkierka i Mers-elKebir. Zmiękczono nas. Psychicznie. Nie mamy za co kochać Anglików. Raymond wysłuchiwał z uwagą tych narzekań. W wojnie mają znaczenie nie tylko materialne zyski i straty. Ludzie z terenów, na których toczy się waika, mogą być sprzymierzeńcami lub wrogami. To ma swoje znaczenie. Coraz większe znaczenie. Trudno nie zauważyć, że Anglicy nie doceniają francuskiej pomocy. Nie widać efektów działalności służby wywiadowczej francuskiego ruchu oporu, a de Gaulle, stojący na czele Free French — Wolnych Francuzów, jest na Wyspie zaledwie tolerowany. Nie można mieć pretensji o to, że Anglia uznała rząd Petaina. Zdecydowała się na ten krok, kierując się nie uczuciami, lecz rozsądkiem. Mając oficjalne przedstawicielstwo dyplomatyczne na francuskiej ziemi zyskiwała większe możliwości orientowania się w tyłu wszystkim, co działo się po drugiej stronie kanału La Manche. Rozumiał to każdy przeciętny Francuz. Kto wie jednak, czy więcej korzyści nie przyniosłyby wspólnej sprawie znacznie ściślejsze powiązania ze wszystkimi odcieniami ruchu oporu we Francji, łącznie z komunistami, z nimi bowiem kontakty były najsłabsze, a oni stanowili przecież w tym ruchu czołową siłę. Wieść o napaści na Związek Radziecki we wszystkich krajach okupowanych przyjęto jako zapowiedź końca Trzeciej Rzeszy. I chociaż pierwsze meldunki z dalekiego frontu wschodniego były niepomyślne, czasem wprost zatrważające, ufano potędze nowego sprzymierzeńca. To przekonanie malowało się także na twarzach portowych robotników Brestu. Kapitan docierał do nich bez trudu. To w tych właśnie dniach, na podstawie prześledzonego dziesiątkami par oczu ruchu okrętów wychodzących i wchodzących do portu, Philippon zdołał odtworzyć trasy bezpiecznych korytarzy, a tym samym poznał usytuowanie u wybrzeży pól minowych. Londyn potwierdził otrzymanie tych informacji. Kapitan oczekiwał namacalnych skutków swego odkrycia. Ale dni nadal jednak wlokły się dawnym, zwykłym trybem. Dwudziestego trzeciego czerwca „Scharnhorst” opuścił nagle Brest. Wiązano to z napaścią na ZSRR. Philippon kręcił głową z niedowierzaniem: „gdyby tak było wyszłaby cała eskadra”. Zawiadomiony o tym fakcie Raymond poruszył 21

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

siatkę w St. Nazaire: „meldować natychmiast o przybyciu »Scharnhorsta«“. Tylko St. Nazaire i Brest były przygotowane do przyjęcia tej wielkości okrętów. Z St. Nazaire nie potwierdzono przybycia „Scharnhorsta”. W krótkim czasie okręt powrócił do Brestu. Kapitan triumfował. Jego poprzednie twierdzenia okazały się słuszne. — „Gneisenau” nie wyjdzie bez „Scharnhorsta” i odwrotnie — przekonywał Raymonda. — Te okręty stworzone są do bliskiej współpracy. Drażniła go nieporadność Anglików i widział w tym lekceważenie swego własnego wysiłku i ryzyka. Podsuwał dziesiątki pomysłów zniszczenia okrętów, na które Raymond odpowiadał najczęściej milczeniem. Przedłużająca się bierność Anglików, a jednocześnie wzmagające się ryzyko pracy wywiadowczej zniechęcały Philippona, budziły w nim najgorsze myśli. Raymond trafił dziś na chwilę jego szczególnej depresji. Zdziwił się nawet, że kapitan tak łatwo dał się namówić na ten spacer. Przedwieczorna mgła otulała miasto, robiło się coraz chłodniej. Kiedy znaleźli się w mieszkaniu, Philippon wyciągnął dwa kieliszki i butelkę wina. — Niech rozgrzeje nas wino, skoro nie mogąr rozgrzać pomyślne wiadomości. — Jest pan ostatnio przygnębiony. — Zgodzi się pan, że nie brak powodów, t-ś Stanął w otwartym oknie, patrzył na rozległą panoramę miasta. W dali zabudowania i urządzenia portu tonęły w gęstniejącej, mlecznej mgle. — Niech pan spojrzy! — powiedział nagle, odwracając się do Raymonda. — Czyż to nie jest wspaniałe? Raymond skierował wzrok we wskazanym kierunku, wzruszył ramionami. — Wspaniałe — potwierdził bez przekonania — zachwycający widok. Philippon spojrzał na niego ze zdziwieniem. — Nie pejzaż mam na myśli. Ta mgła pokrywa port do późnych godzin rannych. Londyn ma już wszystko, co można wymarzyć. Plan obrony Brestu, dyslokację artylerii i stacji obserwacyjno-podsłuchowych, wie nawet o tym, że na noc w mieście zostaną tylko ci Niemcy, którzy aktualnie pełnią służbę, wszyscy inni co wieczór ewakuowani są poza Brest. Brytyjczycy jednym słowem wiedzą wszystko, co jest im potrzebne do zadania decydującego ciosu, a jednak zwlekają. Czy nie uważa pan, że pod osłoną tej mgły angielskie okręty mogłyby podejść pod sam Brest i ostrzelać te przeklęte okręty już po to chociażby tylko, żeby nas podtrzymać na duchu, żebyśmy mogli się przekonać, że nasza praca daje jakieś efekty Co pan o tym sądzi, Raymond? — Do nich należy decyzja. Może są jakieś względy... — Jakie?! Raymond zmarszczył czoło, rozchylił dłonie. — Powiedzmy... polityczne.

22

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

— Nie znam się na tym — burknął kapitan. — Jedyny wzgląd, który dla mnie w tej chwili istnieje, to wyzwolenie Francji. — Zostawmy to — przerwał mu Raymond — jesteśmy tylko żołnierzami. Jak się panu podobał Pierre? — Świetny! Ma spryt Gavroche'a i inteligencję członka Akademii. — Musi pan o nim zapomnieć. Przynajmniej na razie. Otrzymał inne zadanie, zgodne zresztą z jego walorami, o jakich pan przed chwilą mówił. Musimy ustalić inne zasady łączności. Zna pan to? Kapitan z zainteresowaniem obejrzał podaną .mu książkę. — Rene Boylesve „Le parfum des iles Borromees”. Nie czytałem tego. — I nie musi pan. Ta książka posłuży nam jako kod. Stronica, słowo... ^ — Rozumiem... — To będzie nasz kod numer jeden. Rezerwowy — mała encyklopedia Larousse'a. Wygoda o tyle, że egzemplarz znajdzie pan wszędzie. Nawet nie trzeba jej z sobą nosić. System ten sam. Prosił pan kiedyś o radiostację... Ostatnie zdanie było wypowiedziane tak nienaturalnie swobodnym tonem, że zaintrygowało kapitana. — Lhermite? — zapytał niepewnym głosem. — Pierre panu wyjaśniał. Wie o tym. Sprawa Lhermite nie ma żadnego związku z moją propozycją. — A więc jest jednak „sprawa”. — Tak... — Raymond obracał w palcach plakietkę z napisem „Ouessant” — ...Smutna sprawa. — Niech pan powie od razu, że zdradził... — O tym nie może być mowy! Tacy ludzie nie zdradzają. Myliłem się jednak mówiąc, że moja propozycja nie ma związku z Lhermite. Teraz widzę, że ma. Niech pan ma na uwadze smutne doświadczenie. Nie wolno popełniać tego błędu, który popełnił nieszczęsny Lhermite... — Co się stało? — Został aresztowany w dniu 30 lipca w Saumur. Sprawdziliśmy — nie było żadnej zdrady z niczyjej strony. Po długotrwałej służbie po prostu nabrał zbytniej pewności siebie. Przy nadawaniu depesz nie uwzględniał znaczenia radiopelengacji. Seanse trwały za długo. Philippon powstał z miejsca, przespacerował się po pokoju. Za oknem przeleciał wiatr, zaszeleścił wśród zwiędłych liści. — Jeśli wiadomo gdzie jest, można spróbować go odbić, wykupić. — Za późno... — Czy to jest pewne? — Tak. Niestety najzupełniej pewne. Został rozstrzelany w piątek dwudziestego czwartego października, w Mont Balerien... — Pierre opowiadał mi o nim. To musiał być rzeczywiście wspaniały człowiek. 23

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

— Pan go znał, kapitanie... Philippon zatrzymał się w miejscu. Jego twarz wyrażała najwyższe zdziwienie. — Nie znałem, drogi Raymondzie, to chyba pomyłka. — Mówiliśmy kiedyś o nim. To Anquetil... — Bernard? — Bernard... Zapadła dłuższa chwila milczenia. — To był dobry okręt — westchnął Philippon — ...I dobra załoga — uzupełnił Raymond. Kapitan podszedł do stołu, nalał dwa pełne kieliszki wina. Światło ulicznej latarni zapłonęr ło rubinem na ściankach szkła. — Za tych co... — ...Co na morzu i na lądzie. — I na lądzie... — powtórzył kapitan. — Niech pan wyciągnie wnioski z tego, co zaszło. Śmierć Bernarda powinna stać się dla pana przestrogą. Czy mógłby pan w najbliższym czasie znaleźć człowieka zaufanego i w dodatku dobrego fachowca — radiotelegrafistę? — Nie muszę szukać! Pomaga mi od dawna, — Kto to jest? — Herkules. — Nie chodzi mi o nazwisko. — On się nazywa inaczej. Ten pomści śmierć” Bernarda. Obaj służyli na tym samym okręcie.^ — Co za zbieg okoliczności! — Nić nazwałbym tak tego. Po prostu logiczne następstwo faktów. Po chwilowym rozproszeniu wszyscy spotykamy się na tej samej drodze... — Jeszcze jedno — przerwał Raymond — mogą się zdarzyć różne przypadki, dziwne nawet w tej sytuacji, jaka jest obecnie. Gdyby otrzymał pan wiadomość z centrali o możliwości lądowania samolotu lub spadochroniarzy, proszę bezpośrednio podać Londynowi odpowiedni komunikat meteorologiczny. Proszę nie zapisywać... — ostrzegł Raymond na widok wyciągniętej z szuflady kartki papieru — musi pan zaufać własnej pamięci. Komunikat meteo składa się z grupy pięciu pierwszych liter alfabetu. Pierwsza litera oznacza kierunek wiatru, druga widzialność, trzecia — siłę wiatru, czwarta — stan pogody. Podobnie dla oznaczenia kierunków wiatru, jego siły czy też stopnia widzialności stosuje się odpowiednią literę. Gdyby wysłał pan depeszę, powiedzmy, następującą: „ADCB” — odczytałbym ją następująco: A — kierunek wiatru północny, „D — widzialność dość dobra, w granicach 2000— 3000 metrów, C — siła wiatru — słaba, 25 do 35 metrów na sekundę, B — stan pogody — słonecznie, zachmurzenie niewielkie. — A piąta litera?

24

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

— Słusznie. Jest także i piąta. Tą ostatnią sygnalizuje pan gotowość do współdziałania w operacji, ostrzeżenie o konieczności odwołania lub żądania zmiany terminu. Odpowiednio do treści oznacza pan te sygnały literami x, y lub z na końcu każdej grupy liter... Zawiadomię Londyn o naszej nowej stacji radiowej. Depesze podpisuje pan trzema pierwszymi literami pseudonimu: „Hil”. Czas nadawania, długość fali otrzyma pan wraz z aparatem. Zawczasu należy obrać punkty, z których będzie mógł pan nadawać. — Wybaczy pan... — kapitan wyprostował się nagle — ...ale to wszystko wydało mi się nagle kompletnym nonsensem. Oczywiście zastosuję się do wszystkich poleceń. Ale... drogi Raymondzie — nie znam nawet pańskiego stopnia wojskowego — każe mi pan przygotować się na przyjęcie desantu, podczas gdy przez rok blisko kochani Anglicy nie mogą sobie poradzić z celem, który wskazujemy im palcem. — Zapomina pan, że jednak były trafienia. — To nie były trafienia. Ukąszenia komara... I dlatego właśnie perspektywy, które pan przede mną roztacza, wydają mi się co najmniej niewczesne. — Niecierpliwość jest złym doradcą. — Moja niecierpliwość jest uzasadniona. I jeszcze jedno pytanie. Myślę o historii z Lhermite. Czy jeśli... jeśli zdarzy mi się zdobyć informacją niezwykłej wagi... czy wtedy wolno mi przedłużyć czas nadawania? — Oczywiście... w granicach bezpieczeństwa... może pan nawet zdublować... — Zdublować? — Tak. — Dziękuję bardzo... bardzo dziękuję... Raymond wstał z miejsca, spojrzał na zegarek. — A wie pan, że od czasu, kiedy podróżuję pierwszą klasą, czuję się znacznie bezpieczniej. Kapitan przesunął dłonią po włosach. Przypomniała mu się nagle scena, kiedy w biurze remontowym stoczni przyglądał się rysunkom wskazującym trafienia w „Scharnhorsta”, notując je w pamięci i kiedy w tej sytuacji zastał go tam jeden z niemieckich inżynierów. W jednej sekundzie oblał go lodowaty chłód. Kiedy w chwilę, potem szedł wzdłuż nabrzeża, stwierdził, że morze pachnie wspaniale i że najcudowniejszą pieszczotą jest dotyk świeżego wiatru. Sam początkowo nie wiedział, dlaczego właśnie ten obraz skojarzył mu się ze słowami wypowiedzianymi przez Raymonda. — Chyba długo jeszcze — odparł — nie będę mógł jeździć pierwszą klasą...

25

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

TAJNA KONFERENCJA Samochód skręcał właśnie z Friedrichstrasse ku Brandenburger Tor, kiedy tuż przed nim zamajaczył cień nieostrożnego przechodnia. Kierowca nacisnął gwałtownie hamulec, wóz potoczył się, kołami uderzając w krawędź chodnika. Jeschonnek mimo woli odchylił głowę, słup ulicznej latarni zbyt blisko prześliznął się obok samochodu. — Jak jeździsz, bałwanie! Kierowca pochylił głowę niżej, ku szybie. — Ślisko, panie generale — mruknął na usprawiedliwienie. — Ślisko i zła widoczność. Śnieg sypał rzeczywiście gęsty, wycieraczki ledwie nadążały ze ściąganiem osiadającej uporczywie warstwy białego puchu. Za samochodem na asfalcie czernił się świeży ślad kół. — Ślisko! — burknął Jeschonnek. — Spróbowałbyś jeździć po bezdrożach stepu. Niewygodnie ci? — Pytanie zabrzmiało jak pogróżka. Osunął się w głąb samochodu. „Wygodnie” — odpowiedział tym razem sam sobie. Oczywiście Berlin to nie to samo, co front wschodni. Wprawdzie idzie tam jak na razie zupełnie dobrze, ale mimo wszystko ta -rosyjska zima jest przerażająca. — Która godzina? Kierowca rzucił okiem na zegar. — Za dwadzieścia szósta. A więc jest jeszcze sporo czasu. Dwadzieścia minut wystarczy dla zorientowania się w celach i temacie narady. Musi to być jednak sprawa pilna i ważna, skoro zawiadomiono go o niej w trybie prawie alarmowym. Z daleka poznał samochód wiceadmirała Fricke, szefa sztabu admirała Raedera. On tu już jest — pomyślał z niechęcią. Tak się jakoś dotychczas składało, że ich opinie rzadko kiedy zgadzały się ze sobą. Obaj podejrzewali siebie o to, że niezgodność ich poglądów wypływa nie tyle z merytorycznych racji, ile z osobistych animozji. Szybkim, sprężystym krokiem wchodził po zaśnieżonych schodach, w olbrzymim hallu było cicho i ciepło. W szatni dostrzegł kilka płaszczy wyższych oficerów marynarki wojennej i lotnictwa. „Operacja morska ze wsparciem lotnictwa” — domyślił się bez trudu. W sali na pierwszym piętrze Fricke przyciszonym głosem rozmawiał z pułkownikiem Gallandem. Jeschonnek przeszedł na drugi koniec sali, zajął miejsce w fotelu. Galland rzucił w jego stronę ukradkowe spojrzenie, jak gdyby dając do zrozumienia, że nie on był inicjatorem tej rozmowy, którą zmuszony jest w tej 26

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

chwili prowadzić. Wejście generała Martini z dowództwa łączności Luftwaffe wyzwoliło z opresji pułkownika Gallanda. — Panie generale! — zbliżył się do Jeschonnka. — Niech pan siada, pułkowniku — generał wskazał mu miejsce obok. — Pan admirał Fricke — Galland pospieszył ze zrelacjonowaniem swojej rozmowy — jest zdania, że lotnictwo nie zrobiło wszystkiego, co było w jego mocy, aby uratować „Bismarcka”. — Każdy ma prawo do swojej opinii — uśmiechnął się Jeschonnek. — Wyrażając takie lub inne zdanie ocenia tym samym własne kwalifikacje. Lotnictwo nie miało wpływu na przebieg nieszczęsnego rajdu. Zawsze ich ratujemy. Przecież nie zdarzyło się nigdy, i w przyszłości nie zdarzy się, aby było odwrotnie. Jestem przekonany, że i dziś... — Panowie... Oficer stojący w drzwiach prowadzących do gabinetu Hitlera zapraszał zebranych do wejścia. Z korytarza dochodził dźwięczny głos ściennego zegara wybijającego godzinę szóstą. W gabinecie nie było jeszcze nikogo. Okna były szczelnie zasłonięte, światło padało na stół przykryty grubym, zielonym suknem, ścianę przesłaniała olbrzymia mapa południowych wybrzeży Anglii i północnych Francji. — A więc nie wschodni front — uśmiechnął się Fricke. — Wojna jest jedna — odparł Jeschonnek poważnie — nie ma operacji całkowicie niezależnych od siebie. To, co robimy tutaj, jest ważne w walce z bolszewizmem, to co robią tam, wpływa i na naszą sytuację. Hitler wszedł w towarzystwie Göringa i Raedera. Galland rzucił na niego okiem, ale twarz führera nie wyrażała niczego. — Panowie — Hitler prześliznął się wzrokiem po zebranych — musimy rozwiązać sprawę naszych okrętów bazujących w Brest. Nie możemy sobie pozwolić na ich bezczynność oraz narażać na ustawiczne bombardowanie i w końcu, być może, na zniszczenie, podczas gdy ich obecność na wodach Norwegii jest po prostu niezbędna... — Norwegii? — wyrwało się Jeschonnkowi. — Norwegii! — powiedział z naciskiem Hitler. — Nie życzyłbym sobie, aby ten obszar był niedoceniany ze strategicznego punktu widzenia, skoro nasz przeciwnik przywiązuje do niego duże znaczenie, o czym świadczą jego niedwuznaczne zamiary. Mam na myśli oczywiście ostatnią wyprawę na Lofoty. Jak wiadomo, 27 grudnia Anglicy zaatakowali nas w dwóch odległych od siebie punktach wybrzeża norweskiego. Dzielność naszych żołnierzy, marynarzy i lotników udaremniła te zamiary, co wcale nie oznacza, że nie zostaną one powtórzone. Anglicy wiedzą, co robią. Kontrolując wody norweskie można śledzić działania rozwijane zarówno w kierunku zachodnim, jak i wschodnim. Ten ostatni kierunek z każdym dniem może stawać się coraz ważniejszy. Trzeba pamiętać, że chodzi nie 27

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

tylko o to, by wygrać wojnę, lecz także i o to, by wygrać ją w jak najkrótszym czasie. Na wschodzie niepotrzebnie sprawa chwilowo się przeciąga. Musimy przewidzieć wszystkie okoliczności, w tym również i sprawę konwojów idących do Rosji. Jedynym efektem obecności naszych okrętów w Brest jest ściąganie uwagi sił lotniczych przeciwnika i odciąganie ich od terytorium Rzeszy. Tę problematyczną korzyść będziemy osiągać tak długo, dopóki będzie istniał cel dla angielskich bombowców, to znaczy dopóki nasze okręty nie zostaną zniszczone. Gdybym dostrzegał bodaj znikomą szans, że przynajmniej przez pewien czas pozostaną tam nietknięte, i że później wyruszą na szlaki konwojów, być może byłbym bardziej skłonny odroczyć operację, która jest przedmiotem dzisiejszej narady. Według mnie jednak na taką szansę liczyć nie można. Dlatego zdecydowałem się wycofać je z tego portu, nie czekając na ryzyko ostatniego ciosu. Plan operacji należy przedstawić w najbliższym czasie do zatwierdzenia. Hitler znów powiódł wzrokiem po zebranych usiłując zorientować się, jakie stanowisko zajmują poszczególni uczestnicy narady. Raeder otworzył teczkę z notatkami, poruszył się niespokojnie. — Mein Führer — wstał z miejsca — miałem szczęście zapoznać się z tą decyzją, zanim została podana do wiadomości na dzisiejszej naradzie. To zaufanie jest dla mnie zaszczytem, a jednocześnie zobowiązuje mnie do wysunięcia takich propozycji, które doprowadziłyby do pomyślnego zakończenia operacji. — Wraz ze swoim sztabem — dorzucił Fricke zrywając się z fotela — przeanalizowaliśmy konkretną sytuację. Jest to operacja niezwykle trudna. Okręty musiałyby przebyć wiele mil z dala od bazy, bez osłony lotniczej, dookoła Anglii, której siły znalazłyby się w korzystnej sytuacji, mogąc śledzić każdy ruch eskadry... — Którędy? — Hitler był zaskoczony, — Dookoła Anglii. — Czy to jest jedyna droga? Raederowi wydawało się przez chwilę, że nie . dosłyszał pytania. — Jest oczywiście droga przez kanał La Manche, ale... — To rozwiązanie jest bardzo interesujące — stwierdził nieoczekiwanie Hitler. — Mein Führer — Raeder zawahał się — to byłoby samobójstwem. Anglicy nie są dziećmi. W chwili obecnej okręty nasze znajdują się pod silną ochroną” wojsk lądowych, artylerii nabrzeżnej, chronią je sieci zagrodowe. Z chwilą wyjścia na morze te elementy ich bezpieczeństwa przestają istnieć. W gardle Pas de Calais eskadra zostałaby uduszona. Angielska artyleria nabrzeżna w Dover... Na twarzy Hitlera ukazał się grymas niezadowolenia. W jego oczach zapłonęły złe ogniki. — Niech pan przestanie myśleć za nieprzyjaciół!

28

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

— Moim obowiązkiem jest przedstawienie realnych możliwości zarówno naszych, jak i przeciwnika — uzasadniał swoje stanowisko admirał. — Więc uważa pan, że całe przedsięwzięcie jest niemożliwe? Raeder bezradnie rozchylił dłonie. — Za... trudne. Niezwykle trudne. — Bezpieczniej byłoby więc zostawić okręty w Brest i spokojnie czekać, kiedy Anglicy zechcą je zniszczyć? Jeśli uważacie panowie — zwrócił się z tym do wszystkich zebranych — że plan przedarcia się przez kanał La Manche nie ma absolutnie szans powodzenia, to widzę tylko jedno wyjście: rozbroić okręty, załogi zaś i uzbrojenie przetransportować do Norwegii. — Ależ... — Raeder żachnął się. — Takie rozwiązanie byłoby moralną klęską Kriegsmarine. — A przecież... — kontynuował Hitler — chce pan mnie przekonać, że długotrwały rejs dookoła Wysp Brytyjskich jest bezpieczniejszy i lepszy. Czy wówczas miałby pan swoje sieci zagrodowe, artylerię nabrzeżną, osłonę lotnictwa? Także nie! Więc, o cóż chodzi? Jestem przekonany, że droga krótsza jest lepsza. Zdziwiłbym się, gdyby ktokolwiek na tej sali miał inne zdanie. Powiem więcej. Tak długa trasa automatycznie zwiększa niebezpieczeństwo, to znaczy zwiększa szanse Brytyjczyków. Pamiętajmy, że przy pokonywaniu kanału La Manche możemy zapewnić naszym okrętom osłonę lotniczą. Co pan na to, generale... Jeschonnek z zainteresowaniem przysłuchiwał się naradzie, nie spodziewał się jednak nagłego pytania skierowanego bezpośrednio do siebie. Wiedział, że przeciwstawianie się koncepcji, którą Hitler w zasadzie już aprobował, byłoby czynnością równie jałową, co niebezpieczną. Wybrał więc inną taktykę. — Plan jest... zuchwały, mein Führer. Sądzę, że przy jego realizacji sprzyjałby nam również czynnik zaskoczenia... Hitler potakująco skinął głową. Jeschonnek mógł sobie pozwolić na lekko drwiący uśmieszek skierowany w stronę wiceadmirała Fricke. — Lotnictwo przy odpowiedniej sile... — generał zrobił krótką pauzę — byłoby w stanie osłonić eskadrę. Przerzucenie z frontu wschodniego nawet niewielkiej liczby... — Niech pan na to nie liczy — przerwał mu Hitler. — Myślę o czymś zupełnie przeciwnym. — Mein Führer.— Raeder ożywił się nagle — podobną sytuację mieliśmy z „Bismarckiem”. Gdyby wtedy... Hitler machnął niecierpliwie ręką, mimo to admirał był zdecydowany kontynuować. — Operacja, o której mówimy, jest klasycznym przykładem operacji lotniczomorskiej. Te dwa rodzaje wojsk muszą, ze sobą jak najściślej współdziałać. Wbrew przekonaniu pana generała Jeschonnka „nie przykładałbym zbyt wielkiej wagi do

29

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

czynnika zaskoczenia. Nie należy zapominać o stacjach radarowych rozsianych na południowych wybrzeżach Anglii. Mimo uwagi, rzuconej jak gdyby mimochodem, Jeschonnek był najzupełniej spokojny. Niech Raeder zabiega o pomoc lotniczą, niech sam udowadnia, że Kriegsmarine bez Luftwaffe nie jest zdolna do jakichkolwiek samodzielnych błyskawicznych operacji. O to przecież chodzi. Trzeba jeszcze spotęgować to wrażenie, za które milczący wciąż Göring powinien być mu wdzięczny. — Rozważmy wszystkie możliwości organizacyjne... — Jeschonnek powrócił do precyzowania swojego stanowiska — które pozwoliłyby na maksymalne wykorzystanie naszych szczupłych, pozostałych tu, na Zachodzie, sił dla udzielenia pomocy... — nie mógł sobie darować satysfakcji nazwania tak właśnie udziału lotnictwa w operacji... Udzielenia pomocy marynarce wojennej, dopóki sama nie okrzepnie... Raeder nerwowym ruchem wyciągnął z teczki kilka kartek papieru. — Ein moment... — odetchnął z ulgą znalazłszy właściwy dokument — usłyszałem tu słowa świadczące o zupełnej nieznajomości ogromu zadań, jakie dzień w dzień wykonuje Kriegsmarine na wszystkich morzach świata. Oto zaledwie kilka danych. Od stycznia 1941 roku do grudnia tegoż roku flota nasza zatopiła ogółem tysiąc dwieście dziewięćdziesiąt dziewięć transportowców o łącznym tonażu blisko czterech i pół miliona ton... — Panie admirale... — Hitler przerwał dość ostro. — Ocenę działalności Kriegsmarine pozostawmy na inną okazję. Proszę o konkretne propozycje — zwrócił się do Jeschonnka. — Sprawa jest niezwykle trudna. Liczyłem na pomoc z frontu wschodniego, ale w tej sytuacji... Ryzyko jest ogromne. Możemy wykorzystać tylko te siły powietrzne, które są rozlokowane w bazach nabrzeżnych nad Kanałem. To jest niewiele. Główny ciężar spoczywa na flocie, od niej powinniśmy zaczynać... Jak pan sądzi, ilesamolotów moglibyśmy wykorzystać do tej operacji? Jeschonnek zwrócił się do Gallanda. — Trudno mi w tej chwili podać konkretną cyfrę — zastanowił się pułkownik. — Wiele zależy od właściwej organizacji osłony, ekonomicznego wykorzystania załóg i oczywiście sił przeciwnika, spodziewanego oporu. Jest” dla nas sprawą zupełnie jasną, że szczęśliwy powrót eskadry do naszych baz byłby dla Anglików klęską nie tylko militarną. Chciałem przez to powiedzieć, że należy się liczyć z ostrą, bezpardonową walką. Będziemy rozporządzać pewną ilością bombowców, ale ponieważ Brytyjczycy będą stroną atakującą, niezwykle ważną rolę mają do odegrania nasze myśliwce. Sądzę, że będziemy mieli do dyspozycji od dwustu do dwustu pięćdziesięciu maszyn, których udział należałoby tak zorganizować, aby eskadra od chwili zagrożenia ani przez moment nie przebywała bez osłony pewnej ilości samolotów. Tak sobie wyobrażam ogólny zarys planu, jego zasadnicze intencje. 30

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

— Proszę to opracować w szczegółach — głos Hitlera zabrzmiał nadspodziewanie łagodnie. Galland odczytał to jako akceptację założeń jego planu. —Tak jest, mein Führer... Istotne znaczenie będą dla mnie miały informacje dotyczące całości operacji. Lotnictwo mimo wszystko to tylko osłona... — Oczywiście!... — nieoczekiwanie przerwał mu Raeder. — Jest to operacja, której główny ciężar spoczywa na Kriegsmarine, i ona zadanie to wykona. Zgadzam się: lotnictwo to tylko napowietrzna osłona... Tym bardziej więc dziwię się, że generał Jeschonnek bez ściągnięcia sił lotniczych z frontu wschodniego uważa ją prawie za niemożliwą... Całe ryzyko spoczywa na flocie. — Obaj wiemy, panie admirale — głos Jeschonnka zabrzmiał poważnie i prawie surowo — że takie twierdzenie byłoby przesadą. Zależy nam wszystkim na powodzeniu tej operacji, którą nadal uważam za zbyt ryzykowną. Jeżeli to ryzyko z całą ostrością widzimy już teraz, powinniśmy zrobić wszystko, aby je zmniejszyć. Nie lotnictwa winą jest, że trzy nasze potężne okręty znalazły się w trudnej sytuacji i nie szukam w tej chwili winowajców. Wspólnym naszym zadaniem jest doprowadzenie operacji do pomyślnego końca. Zwiększenie szans powodzenia widzę we wzmocnieniu sil lotniczych, liczyłem na kilkudniową chociaż pomoc ze wschodu... — To jest niemożliwe! — Göring burknął prawie ze złością. — Rozumiem — przytaknął skwapliwie Jeschonnek. Nie miał ochoty na dyskusję z Göringiem. — Mam nadzieję, że okręty otrzymają i również osłonę nawodną? Raeder odetchnął z ulgą. Wszystko wskazywało na to, że wrzód Brestu zostanie wreszcie przecięty. Kto wie, czy ta droga, na którą się zdecydowano, nie okaże się nie tylko krótsza, ale i bezpieczniejsza, mimo tego że jeden rzut oka na mapę wystarczał, aby przekonać się, że całe przedsięwzięcie graniczy z szaleństwem. Ofiary będą, bo być muszą, ale jeśli cel zasadniczy — przebazowanie okrętów — zostanie osiągnięty, to grę taką warto podjąć. — Okręty stacjonujące w Brest — odparł na II pytanie Jeschonnka — otrzymają na czas operacji maksymalnie silną eskortę, taką, na jaką tylko nas stać w chwili obecnej. Jeschonnek stwierdził w duchu, że poza pustą deklaracją nie usłyszał nic konkretnego. — Proponuję przedstawić do zatwierdzenia wspólnie opracowany plan w oparciu o konkretne dane liczbowe. — Traktuję tę sprawę jako bardzo pilną — przerwał Hitler. — Interesują mnie nie tylko cyfry. Nie tylko od nich zależy pomyślność operacji. Mamy dane, że na terytorium północnej Francji działa wywiad angielski. Brest przyciąga jego szczególną uwagę. Musimy to wykorzystać. Podkreślam wykorzystać. Generał Martini powinien się zająć sprawą angielskich stacji radiolokacyjnych. Nie wdaję się w szczegóły, nie jestem technikiem. Są chyba jednak sposoby. Martiny skłonił głowę. 31

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

— Pomyślimy o tym. — Pozostaje termin — kontynuował Hitler. — Mamy dziś dwunasty stycznia. Przed dwunastym lutego oczekuję meldunku o gotowości przeprowadzenia operacji. Sieg heil! — Heil Sieg! — odpowiedzieli stojąc. W bardzo krótkim czasie po berlińskiej naradzie dowódca eskadry niemieckiej w Brest, wiceadmirał Ciliax,'otrzymał nagłe wezwanie do kierownictwa Kriegsmarine w Paryżu. Obecność Raedera oraz wyższych oficerów lotnictwa i łączności zorientowała go, że sprawa, w której go wezwano, musi być szczególnie poważna. Jej celu można było domyślać się 2 pytania, jakie padło pod adresem admirała. — Czy pod względem technicznym pańskie okręty byłyby gotowe do opuszczenia Brestu? — Tak. To znaczy potrzebowałbym bardzo niewiele czasu, aby doprowadzić je do pełnej sprawności technicznej i gotowości bojowej. Cóż, od miesięcy jesteśmy celem angielskich bombowców. „Scharnhorst” został trafiony pięciokrotnie, „Gneisenau” czterokrotnie, jedynie „Prinz Eugen” miał tylko jedno trafienie... — Ale stocznia jest na miejscu? — zażartował Raeder. — To tak jakby zostać rannym w szpitalu. Opieka lekarska pod ręką. — Naturalnie — odparł Ciliax — z tym, że zbyt długi pobyt w szpitalu, niezależnie od stopnia i rodzaju .schorzenia, zawsze osłabia siły. — Chcemy was wyprowadzić na świeże powietrze. Panie admirale, nie potrzebuję chyba dodawać, że plan, z którym pan zapozna się za chwilę, jest ściśle tajny. Wiedzieć mogą o nim jedynie dowódcy okrętów, to znaczy admirał Hofman ze „Scharnhorsta”, Fein z „Gneisenau” i Brinkman z „Prinz Eugen”. Od pana osobiście zależy, w jakim stopniu może być z tym zapoznany pański szef sztabu. — Kapitan Reinicke jest człowiekiem w pełni zasługującym na zaufanie. — Wcale w to nie wątpię — nie posądzam go o złą wolę. Sprawa jednak wymaga wyjątkowej ostrożności. Tok normalnych, codziennych zajęć nie powinien ulec zmianie. Wy, w Breście, jesteście pod szczególną obserwacją nieprzyjacielskiego wywiadu. Mamy o tym już pewne dane. Proszę teraz spojrzeć na mapę: Brest. Dzień i godzina zostaną podane w odpowiednim terminie. Eskadra wychodzi z portu w towarzystwie sześciu niszczycieli... — Po dwa niszczyciele na krążownik! Ależ... — Niech pan nie przerywa. Dochodzi do Cherbourga. W tym miejscu nasze siły wzrastają o dwie flotylle okrętów eskortowych... Na twarzy Ciliaxa odmalowało się wyraźne odprężenie. — ...W pobliżu Cap Gris Nez dodajemy wam nowe eskortowce, trałowce oraz ścigacze. Łatwo pan z tego wywnioskuje, że w Pas de Calais będziecie stanowili

32

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

potężną siłę. Im dalej od Brestu, tym większa będzie jej moc. Przewiduję udział około sześćdziesięciu jednostek! Plan był zaskakująco prosty i wydawał się zadziwiająco realny. — Sprawę organizacji osłony lotniczej powierzono pułkownikowi Gallandowi. Proszę, panie pułkowniku... Od wielu lat tytuł pułkownika niemile drażnił ucho Gallanda. Uważał, że już dawno zasłużył na stopień generała, awans jednak nie nadchodził w żadnym ze spodziewanych terminów, mimo... posiadania atrakcyjnego imienia, które nosił sam führer. Rozkaz zorganizowania osłony lotniczej w tej niezwykłej operacji, którą sam Hitler zainteresował się osobiście, potraktował jako swoisty egzamin dla siebie oraz okazję do zaprezentowania się najwyższym władzom z jak najlepszej strony. Jego plan był nie mniej interesujący niż plan morski, a jednak z pewnością trudniejszy, gdyż musiał być dostosowany do taktyki i ruchu okrętów. — Zbyt szczupłe siły, które posiadamy obecnie na zachodzie... — podkreślał na wstępie, aby tym bardziej doceniono jego własną organizacyjną sprawność i pomysłowość — zmusiły nas do szczególnych kroków. Do dyspozycji otrzymaliśmy dwieście pięćdziesiąt samolotów myśliwskich i im właśnie powierzone zostało główne zadanie. Lotnictwo bombowe weszłoby dó akcji jedynie w tym wypadku, gdyby Anglicy wysłali przeciwko nam większe okręty. Obliczyliśmy, że jeśli zajdzie taka potrzeba, trzydzieści pięć samolotów będzie mogło towarzyszyć eskadrze I stale w czasie jej posuwania się na wschód. Kolejne samoloty będą nadlatywać z takim wyliczeniem, aby ani przez chwilę okręty nie pozostały bez osłony. Uzgodniliśmy z generałem Martini system łączności zarówno między okrętami, jak i między flotą i lotnictwem. Pułkownik Ibel zostanie zaokrętowany na „Scharnhorście” i do niego należeć będzie koordynacja naszych działań lotniczych z flotą. Osobiście przez cały czas będę obserwował przebieg rejsu i zamierzam w najbliższym czasie zorganizować kwatery operacyjne w niektórych miejscowościach na wybrzeżu Kanału. Mogę panom podać, że będzie to prawdopodobnie miejscowość Le Touquet oraz Caen i Schipol. Ta ostatnia jest już na terytorium Holandii... Admirał Ciliax był niezwykle wdzięczny za tak drobiazgowo pomyślany plan i wielką uwagą poświęconą sprawie, z którą czuł się związany osobiście. Tak czy inaczej prawdopodobnie on jeden będzie autorem zwycięstwa lub... klęski, w zależności od tego, czy operacja się uda, czy też poniesie fiasko. Dowództwo marynarki wojennej i lotnictwa to tylko siły pomocnicze, oczywiście niezmiernie ważne, ale eskadrą dowodzić ma przecież nikt inny tylko on, a jej losy są w tej chwili jedną z głównych trosk führera. W świetle krótkich, lecz treściwych wystąpień Raedera i Gallanda powodzenie operacji zdawało się być zupełnie realne. Jeśli uda się jeszcze zmylić Anglików, wówczas...

33

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Ciliax widział już siebie zbierającego gratulacje, przyjmowanego osobiście przez führera, kto wie, czy nie dekorującego go nowym, wysokim odznaczeniem. — Czasu mamy niewiele... — jak zza ściany doszedł go głos Raedera, kończącego naradę — o wszelkich ewentualnych zmianach zostanie pan, admirale, powiadomiony we właściwym terminie. Pierwszym pańskim obowiązkiem jest doprowadzenie okrętów do pełnej gotowości bojowej i technicznej, co powinno być przeprowadzone bardzo dyskretnie w sposób jak najmniej rzucający się w oczy. Później określimy dalsze działania, które powinien pan podjąć, ale których nie powinien pan zbyt mocno ukrywać przed oczyma angielskiego wywiadu... Obecny tu generał Martini obiecał również przyjść naszej eskadrze z pomocą leżącą w zakresie jego specjalności... Panowie! Rozpoczynamy operację, której kryptonim brzmi: „Cerberus”.

34

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Z TEJ I TAMTEJ STRONY KANAŁU Admirał Ramsay miał powody do zadowolenia Wszystko wskazywało na to, że ryba wpadnie wreszcie w zastawione od dawna sieci. — Niech pan czyta! - Wskazał na leżące na stole meldunki otrzymane z 17 Oddziału Zarządu Wywiadowczego. Wiceadmirał Power z ciekawością rzucił okiem na dokumenty. „Scharnhorst”, „Gneisenau” i „Prinz Eugen” gotowe do odcumowania. Sprawa wiąże się z koniecznością zwolnienia basenów 8 i 9. Odcumowanie tych trzech okrętów możliwe między 1—15 stycznia. Prawdopodobieństwo spotkania z „Tirpitzem”. Power odsunął depeszę z pogardliwym uśmiechem. — Wiadomość chyba nieaktualna. — Nie rozumiem. — Mamy dziś dwudziesty piąty stycznia. Według tej depeszy trzy okręty, których losy są dla nas tak interesujące, powinny być od dziesięciu dni na morzu, a tymczasem tkwią nadal w Breście. Ramsay przerzucił papiery. — Przepraszam, pomyliłem się. Oto wiadomość, którą miałem na myśli: „Gneisenau” wyszedł na redę dla dokonania prób. Czas ich trwania co najmniej dwadzieścia cztery godziny. Cóż pan na to? Power wzruszył ramionami. — Zbliża się chyba moment, na który oczekiwaliśmy. — A kierunek? — Biskaje, Atlantyk... Rozważaliśmy przecież ten problem już blisko rok temu. Było to chyba w kwietniu, zanim jeszcze nastąpił atak Niemców na Związek Radziecki. Po przeanalizowaniu wielu możliwości nasza konkluzja wtedy była jasna: „Należy uznać za mało prawdopodobną próbę przedarcia się nieprzyjaciela w dzień przez Pas de Calais. Gdyby usiłował to zrobić, nasze siły morskie i powietrzne otrzymałyby wyjątkową okazję zadania mu druzgocącej klęski”. Nie widzę żadnego powodu do zmiany tej opinii. Nie, panie admirale: Biskaje lub Atlantyk. Admirał Ramsay usiadł ciężko za biurkiem. Osobiście niezupełnie zgadzał się z Powerem. Mimo bowiem tak sformułowanych wniosków Admiralicji, które wykluczały możliwość forsowania Kanału, opracowano jednocześnie plan, który jednak taką ewentualność uwzględniał. On, Ramsay, otrzymał właśnie zadanie kierowania operacją, której założeniem była próba przedarcia się Niemców na wschód. „Plan Fuller” — teoretycznie operacja prosta, łatwa i obiecująca. Zgodnie z tym planem można byłoby osiągnąć efektywne zwycięstwo. Po pierwsze Niemcy 35

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

musieliby przebyć przez gęste pola minowe, po drugie mieliby na karku angielskie bombowce, po trzecie artylerię nabrzeżną w Dover, po czwarte — nawet gdyby udało im się dotrzeć do samej cieśniny, zabarykadowanie tego obszaru o szerokości zaledwie czterdziestu kilometrów nie byłoby specjalną trudnością, zwłaszcza że dowództwo angielskie doceniające wagę całej operacji z całą pewnością przeznaczyłoby do niej odpowiednie siły morskie... Ile tego będzie, na razie nie wiadomo. Ramsay dowie się o szczegółach z chwilą otrzymania sygnału „Executive Fuller”, który ma oznaczać początek operacji. — Tracę ostatnio zaufanie do informacji naszego wywiadu — zauważył Power — wyczuwana w tych meldunkach jakąś nerwowość. Nie powinni nas karmić wiadomościami nie sprawdzonymi. — Pan ma na myśli? — Ostatnie meldunki admirale. Mieliśmy już sporo informacji tego typu: „okręty niemieckie opuściły Brest... okręty niemieckie powróciły do Brestu”. — To były wiadomości prawdziwe. Marszałek Joubert 6 potwierdził je w pełni. — I cóż z tego? Ramsay poczuł się dotknięty tym sceptycyzmem Powera. — Wszystko jest ważne. Pan powinien o tym wiedzieć, jak bardzo wszystko się liczy. Nie można mieć pretensji do wywiadu o to, że zasypuje nas informacjami. — I w rezultacie straciliśmy nad Brestem czterdzieści samolotów i ponad dwustu pilotów. — Mogliśmy stracić znacznie więcej. Pamięta pan meldunek o fałszywym „Scharnhorście”? Wszystko się zgadzało. Niemcy z jakiegoś cmentarzyska ściągnęli stary krążownik i upodobnili jego sylwetkę do „Scharnhorsta” budując na pokładzie tamtego wraka drewniane wieże artyleryjskie i całość pokrywając siatką kamuflażową. Gdyby nie uprzedzono nas o tym, bombardowalibyśmy starego trupa, tracąc przy tym niestety żywych lotników i cenny sprzęt. — Nie mam nic przeciwko rzeczowym informacjom. Ufam jednak bardziej naszym stacjom radiolokacyjnym niż nie sprawdzonym wiadomościom. Ramsay wstał nerwowo z miejsca, ruszył ku drzwiom. W progu zatrzymał się, rzucił okiem na Powera. — Pojedzie pan ze mną... Błękitne smugi przyciemnionych reflektorów samochodu oświetlały zaledwie parę metrów jezdni. Ulice Londynu były puste, miasto sprawiało wrażenie wyludnionego. Życie zeszło w głąb, do i piwnic, schronów, tunelów kolei podziemnej. Wprawdzie od czerwca ubiegłego roku ilość nalotów zdecydowanie zmalała, to jednak porządek, dnia zachowano podobny jak z czasów „Bitwy o Anglię”. 6

Dowódca Obrony Wybrzeża (Coastal Command).

36

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Zarówno Roberts, jak i Davidson byli na tyle przyzwyczajeni do wizyt znakomitych gości w centrum wywiadu morskiego, że nie zdziwiło ich pojawienie się nawet o spóźnionej porze admirałów Ramsaya i Powera. Ich równoczesne przybycie wyjaśniało też od razu cel wizyty. — Panowie otrzymali ostatni meldunek? — O próbach „Gneisenau”? Oczywiście — potwierdził Ramsay. Power skrzywił się w pogardliwym uśmiechu. — Dużo panowie macie takich... rewelacji? — Sporo... — Roberts wpadł w ton admirała. — Zgadzam się, że może za dużo, ale mieliśmy takie polecenie, aby kierownictwu „Operacji Fuller” przekazywać wszystko, co mogłoby, naszym zdaniem, okazać się potrzebne. — Czy tę ostatnią informację uważa pan tez za interesującą? — atakował Power. Roberts zmieszał się. — Rewelacja to nie jest. Szefostwo zgadza się z tą opinią. Nie potwierdziliśmy nawet odbioru tej depeszy. Może tam, na kontynencie, zorientują się, że nie ma potrzeby nadawać tak dosłownie wszystkiego, co wpadnie w oko. Zgadzam się, że powinniśmy być ostrożni. Mieliśmy wypadek, że Londyn został powiadomiony telefonicznie o zamiarach Niemców. — Telefonicznie?! — Nasze zdumienie było nie mniejsze niż pana, admirale. Telefonowano w dodatku z Brestu! Power parsknął śmiechem. — Któż to był taki dowcipny? — Chyba Francuzi. Oni mają poczucie humoru. — Ale nas obowiązuje rozsądek. — Zachowaliśmy go, panie admirale. Nikt tych informacji nie potraktował poważnie. Podziękowaliśmy oczywiście, jak przystoi dżentelmenom. — Świetne — Power był w coraz lepszym humorze. — Współczuję wam. Przebieranie w tych drobiazgach, żeby wyłowić coś sensownego, to rzeczywiście żmudna praca. Utoniecie w nich wkrótce. Davidson stał odwrócony do okna zasłoniętego grubą kotarą. Denerwował go coraz bardziej głos Powera. — Jestem innego zdania — włączył się do rozmowy — pomijać drobiazgi, to znaczy przegapić całość. Wszystko jest ważne. — To, co jest istotne — upierał się przy swoim Power. Sam zdziwił się sobie, że głos porucznika nie zdenerwował go, a cała sylwetka Davidsona wydała mu się, nawet sympatyczna. — Właśnie — zgodził się porucznik. — Tylko nie zawsze wiadomo, co jest istotne.

37

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

— Jestem zdania — powiedział Power z przekonaniem — że o ewentualnym wyjściu niemieckiej eskadry z Brestu dowiemy się szybciej z meldunków nabrzeżnych stacji radiolokacyjnych niż z informacji agenturalnych. Davidson uśmiechnął się z goryczą. — Urządzenia techniczne mogą zawieść szybciej niż człowiek. — Nie opieramy się na jednym — Ramsay przyszedł Powerowi z pomocą. Jego również bawiło stanowisko Davidsona. Porucznik sprawiał wrażenie młodego człowieka, który upierał się przy swoim zdaniu tylko po to, żeby zwrócić na siebie uwagę. — Mamy cały system urządzeń technicznych powiedział tonem człowieka doświadczonego, który wybacza młodym ludziom ich zupełnie zrozumiałe potknięcia. Roberts patrzył na kolegę współczująco. Jego oczy już nie wiadomo po raz który zadawały mu wciąż to samo pytanie: „I po co ci było? Musisz się wygłupiać?” — Stacje radiolokacyjne pracują normalnie — orzekł Power. — Czy są jakieś zakłócenia? Davidson wzruszył ramionami. — Chyba... normalnie. Trudno ocenić. Jeżeli zakłócenia nawet wzrastają, to bardzo nieznacznie. Nie zauważamy... — urwał nagle. — Pogoda też się psuje? — uśmiechnął się Power. — Tak — burknął Davidson — może być sztorm... — zamyślił się. Nieoczekiwanie dla niego samego słowa admirała podsunęły mu pewne skojarzenia; z których w tej chwili nie zamierzał się zwierzać. „Obym się mylił” — powiedział do siebie tak cicho, że jego słowa nie mogły dotrzeć do ludzi, którym Naczelne Dowództwo powierzyło kierowanie „Operacją Fuller”. Raymond, który zaalarmowany sensacyjną depeszą jechał do Brestu z zamiarem porządnego natarcia uszu kapitanowi, siedział teraz naprzeciw niego, nie mogąc wydobyć z siebie ani jednego słowa ostrej nagany, które drobiazgowo obmyślał po drodze. Philippon sprawiał wrażenie człowieka kompletnie załamanego, wymagającego raczej współczucia niż surowej reprymendy. — ...Nawet nie potwierdzili, że nawet nie potwierdzili... — powtarzał w kółko. Wściekłość i rezygnacja malowały się w jego oczach. Raymond zgodził się na bezpośredni kontakt kapitana z Londynem. Wiedział już o tym, że piątego grudnia Philippon powiadomił Anglików o stanie gotowości eskadry niemieckiej. Depesza ta wysłana została z wiejskiej zagrody w miejscowości Coat Meal, kilkanaście kilometrów na północ od Brestu. Seans zorganizowano według wszelkich zasad konspiracji, a właściciel gospodarstwa nawet przez chwilę nie orientował się w charakterze wizyty kapitana i jego radiotelegrafisty — Herkulesa. Taka organizacja była godna pochwały. Niestety, to 38

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

wszystko, co nastąpiło potem, mogło Raymonda wyprowadzić z równowagi. Postanowił pomówić o tym z kapitanem na zakończenie swojego pobytu. — To już zamierzchła sprawa — próbował na razie uspokoić kapitana. — Czy dalsze wiadomości zostały potwierdzone? Philippon skinął twierdząco głową. Zapadła chwila milczenia. Raymond przypomniał sobie sześć ostatnich depesz. Pierwszego lutego Londyn potwierdził otrzymanie dwóch meldunków: 1. od hill stop Scharnhorst, Gneisenau i Prinz Eugen przywrócone do stanu pełnej gotowości do manewrów indywidualnych, 2. od hill stop odejście Scharnhorsta, Gneisenau i Prinz Eugen odbędzie się prawdopodobnie około godziny jedenastej wieczorem lub o północy o nowiu stop nie znamy nadal kierunku.

Wczoraj, siódmego lutego, Philippon za wiedzą Raymonda wysłał kolejną depeszę: „odcumowanie absolutnie pewne stop zwracajcie uwagę na nów”. — Jeżeli z tamtej nawet nie potwierdzili... — kapitan wrócił do wydarzenia, które nie dawało mu spokoju... — Strad wiadomo, że i tym razem nie zlekceważą. Nie pracuję sam. Narażam setki ludzi i po co? Może to wszystko jest niepotrzebne! — Kierunek nadal nie znany? — Raymond usiłował zmienić temat. — Na południe. Chyba na południe... — Dlaczego „na południe” i dlaczego „chyba”? Philippon wzruszył ramionami. — Mam informacje, że ładowano sprzęt tropikalny. — Więc Afryka, Egipt, Morze Śródziemne? — Nie wiem. Raczej nie. Załadunek odbywał się zbyt ostentacyjnie. A poza tym marynarze w zakładzie fryzjerskim zwierzali się, że w tym roku zima dla nich już się skończyła. Skąd takie gadulstwo, zwłaszcza wśród tych ludzi, którzy o kierunku i celu rejsu z zasady nie są informowani? Bzdura! Nie idą na południe! — W takim razie na północ. Kapitan rozłożył mapę, przez chwilę wpatrywali się w nią milcząc. — Diabelskie ryzyko! — mruknął z powątpiewaniem Philippon. — W takim razie tędy... — palec Raymonda przesunął się w stronę Pas de Calais. Kapitan w merwszej chwili żachnął się. Wyglądało to nieprawdopodobnie. — Wątpię. Ich lotnictwo, od Cherbourga do ujścia Sommy, jest bardzo nieliczne. Trochę Focke Wulfów i to wszystko. Raymond był innego zdania. — A jednak to jest możliwe. To jest nawet prawdopodobne. — Zatarł nagle ręce. — Kapitanie, zbliża się nasz wielki dzień. A klęska tej floty będzie główną zasługą pana i pańskich ludzi. — Jeśli Anglicy znów czegoś nie sknocą. — Jest pan nieuleczalnym anglofobem. 39

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

— Czy to jest moja wina? — No tak... — Raymond uznał, że może już przejść do ataku... — Obowiązek mój nakazuje mi, żeby panu, kapitanie... obok gratulacji, które słusznie panu się należą... udzielić także... upomnienia. To dla wspólnego bezpieczeństwa. — Nie rozumiem... — Cierpliwości, kapitanie... — Raymond nie tak wyobrażał sobie tę rozmowę. Uzasadniona złość na Philippona, której nie mógł wyładować przez dwa tygodnie, teraz nagle rozwiała się. — Jak to było wtedy, piątego grudnia? — Zwyczajnie — kapitan był szczerze zdziwiony pytaniem. — Pojechaliśmy z Herkulesem rowerami do Coat Meal Radiostację umieściłem z tyłu, na bagażniku. W drodze nawaliła nam dętka i to nas trochę zdenerwowało, ale później wszystko poszło zupełnie gładko. — Jak długo trwał kontakt? — Od godziny czternastej do szesnastej trzydzieści. — Dwie i pół godziny! — Herkules domagał się powtórzeń. Chcieliśmy mieć absolutną pewność, że nasza informacja dotarła i została zrozumiana. — Podziękowali wam... — Pan wie, jak było. Nie otrzymaliśmy nawet pokwitowania odbioru. I dlatego postanowiliśmy depeszę zdublować. — „Zdublować”... — ironizował Raymond. — Uzgadnialiśmy przecież, że informacje o dużej wadze należy powtórzyć. To. był mój pomysł. Mój przyjaciel, oficer rezerwy kwatermistrzostwa, Paquerette, pochwalił mi się kiedyś, że jest teraz dyrektorem banku przy ulicy Pasteura i ma do dyspozycji bezpośrednie połączenie telefoniczne z Londynem 7 . — I jemu przekazał pan tekst? W dodatku nieszyfrowany? — Przecież powinien wiedzieć, że tu chodzi o Francję! Raymond smętnie pokiwał głową. Gdyby nie obawy przed konsekwencjami postępowania naiwnie beztroskiego kapitana, gotów byłby parsknąć śmiechem. — I dyrektor Paquerette przyjął ten tekst bez żadnego zdziwienia, nie miał nawet żadnych pytań? — Owszem. Przejrzał treść i spytał, czy rzeczywiście „Scharnhorst”, „Gneisenau” i „Prinz Eugen” są gotowe do wyjścia. Kiedy potwierdziłem, że tak, uznał, że wszystko jest w porządku. Raymond chodził wielkimi krokami po pokoju. Nigdy nie przypuszczał, że Philippon, gorąca głowa, odważy się na taki nierozsądny krok. — I co pan narobił? — poczuł znów przypływ wściekłości. 7

Instytucje podlegające rządowi Vichy w okresie trwania wojny utrzymywały kontakty z odpowiednimi instyrucjami angielskimi.

40

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

— Przecież miałem zdublować! — Zgoda. Ale trzeba było zwrócić się do mnie Czy Paquerette orientował się dotychczas w charakterze pańskiej działalności? — Nie. — A więc jest pan zdekonspirowany. To jedno. Po drugie, tekst należało zaszyfrować. — To byłoby podejrzane. Paquerette powinien wiedzieć, co przekazuje... — Teraz ja mówię — Raymond przerwał mu brutalnie. — Po trzecie, jaką pan ma pewność, że Paquerette nie powiedział o tym komuś jeszcze. — Paquerette?! To bardzo dyskretny facet! — ...Po czwarte. Gdyby nawet nikomu się nie zwierzał, skąd pan wie, czy Niemcy nie przejęli treści rozmowy? I jeszcze jedno: przez około sto pięćdziesiąt minut nadawał pan bez przerwy jeden i ten sam tekst. Umożliwił pan Niemcom nie tylko namierzenie radiolokacji, ale zorientowanie się w szyfrze. Doprawdy ma pan cholerne szczęście, drogi kapitanie. Jak dotychczas... 8 Philippon teraz dopiero pojął całe ryzyko swojego nie przemyślanego postępowania. Byłoby lżej słuchać tych gorzkich słów, gdyby przynajmniej efekty nadanej depeszy były widoczne. Nadal jednak nic w Breście nie zmieniło się, mi-v może już od dawna przy każdej okazji napominał Anglików: „bombardowania nocne niszczą miasto i ludność cywilną, nie powodując strat w sprzęcie wojennym. Nieosiągnięcie trafień w okręty przy nocnych bombardowaniach w locie poziomym”. Nawoływania te pozostawały bez echa. Okręty znajdowały się ciągle w pełnej sprawności technicznej, miastu zaś przybywało coraz więcej ruin. Kapitan był jednak przekonany, że najbliższe dni przyniosą rozwiązanie. Po przekazaniu Londynowi szeregu informacji nie miał. żadnych wątpliwości, że rozstrzygnięcie przyniesie mu w efekcie pełną satysfakcję. Ta myśl pozwala lżej znosić wymówki Raymonda. — Dziękuję za uwagi... — powiedział pochłonięty swoim marzeniem. Na myśl o tym, jaki los czeka niemiecką eskadrę, uspokajał sam siebie: „warto było się narażać...” Admirał Ramsay przeżywał dreszcze emocji. W zakresie operacji, którą miał pokierować, zaczynało się coś dziać. W dniu drugiego lutego dokonano w Admiralicji ponownej oceny sytuacji i wysunięto wniosek, że droga przez kanał La Manche jest zupełnie możliwa, a nawet prawdopodobna. Ramsay zgadzał się z tą opinią. Już to samo, że taka ocena ostatecznie została dokonana, ułatwiało 8

Wg książki: Memories d’un agent secret Ramy.

41

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

poniekąd sytuację, pozwalało bowiem skupić uwagę na konkretnym akwenie i rozpatrzyć związane z nim wszelkie ewentualności. Admirał nigdy nie wątpił, że dla przeprowadzenia tej ważnej operacji otrzyma do dyspozycji odpowiednie siły morskie i lotnicze. Dzień czwartego lutego 1942 roku, dzień w którym otrzymał sygnał „Executive Fuller”, nie tylko go rozczarował, ale wyprowadził z równowagi. Zakomunikowano mu, że oprócz posiadanych już pod swoją komendą sześciu ścigaczy otrzyma dodatkowo... sześć niszczycieli i nic więcej. Ramsay znał dobrze te okręty. Budziły podziw znawców swoją muzealną konstrukcją i uzbrojeniem. Wysłużone w latach I wojny światowej staruszki uniknęły pocięcia na złom dzięki przypadkowi, jakim był dla nich początek II wojny. Admirał denerwował się. Nie wiedział, czy to ktoś osobiście jemu nieprzyjazny zdecydował uczynić go dowódcą zgrupowania archiwalnych zabytków, czy też w decyzji tej tkwi coś zupełnie innego... Co prawda, przekazano mu jeszcze dodatkowo sześć ścigaczy torpedowych, ale tylko człowiek całkowicie nie orientujący się w tych kwestiach mógłby wyobrażać sobie, że taka flota zdolna jest przeciwstawić, się potężnym okrꬳom niemieckim zdecydowanym forsować kanał La Manche. Pewnym pocieszeniem było to, że w operacji uczestniczyć miało około stu samolotów bombowych osłanianych przez myśliwce. Admirał był jednak marynarzem i czułby się znacznie pewniej, gdyby do jego dyspozycji oddano okręty, na których mógłby polegać bardziej niż na ścigaczach. Doświadczony praktyk zdawał sobie doskonale sprawę, że Niemcy nie wypuszczą swojej eskadry bez odpowiedniej eskorty. Porównując doniesienia wywiadu z kalkulacjami Admiralicji, doszedł do wniosku, że albo jedne, albo drugie są błędne. Meldunki napływające z kontynentu świadczyły wyraźnie o tym, że istnieje prawdopodobieństwo opuszczenia przez Niemców Brestu w porze nocnej, tymczasem zdaniem fachowców z Admiralicji Niemcy musieliby opuścić port francuski o takiej porze doby, żeby właśnie nocą prześliznąć się przez wąskie i najbardziej dla nich niebezpieczne gardło w cieśninie Pas de Calais. Ostatnia wizyta w centrali wywiadu morskiego i sceptyczne uwagi Powera przekonały go, że zaufać należy raczej kalkulacjom Admiralicji. Oznaczało to w praktyce, że szczególną uwagę na Brest należy zwracać w godzinach rannych. Jeśli ranek nie zapowiada, niespodzianek, całe następne dwadzieścia cztery godziny można spać spokojnie. Spokój to byłby oczywiście względny, gdyż niezwykle denerwujące było poczucie kompletnej bezsiły na morzu. Nie można powiedzieć, aby Ramsay zlekceważył swoje obowiązki i nie zatroszczył się zawczasu o skierowanie do jego dyspozycji większych sił. Już z chwilą, kiedy zapadła decyzja o przygotowaniu operacji „Fuller”, admirał wskazywał na możliwość wykorzystania znacznie potężniejszych okrętów

42

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

wchodzących w skład Home Fleet 9 bez konieczności przerzucania ich z innych, odległych akwenów. Początkowo przyjmowano te propozycje życzliwie, obiecując rozważenie takich możliwości i ewentualnie praktyczną ich realizację, od pewnego czasu jednak Ramsay napotykał na niezrozumiały dla siebie upór. — „King George”... — wtrącił kiedyś nieśmiało w czasie jednej z narad — ...byłby w tej operacji nieodzowny. — „King George”? — zapytał ze zdziwieniem Mr Martin, którego powszechnie traktowano jako rzecznika poglądów Churchilla — nie wtrącam się do spraw operacyjnych, ale wiadomo mi, że „Tirpitz” lada chwila może opuścić Trondheim. Z czym my byśmy wówczas zostali? „Tirpitz” to „Bismarck”, a nie potrzebuję przypominać panom, ile mieliśmy kłopotów z .tym ostatnim...! Zresztą obawiam się, że Niemcy czekaliby tylko na taki moment, abyśmy ten właśnie okręt podstawili im pod bomby Luftwaffe... — Więc może „Rodney”? — Wykluczone. Wymaga remontu. — A „Renown”? — targował się Ramsay. Mr Martin przeszedł się po gabinecie, stan przed olbrzymią mapą przesłaniającą całą ścianę pomieszczenia. — Wszelkie operacje... — mówił jakby do siebie — należy rozpatrywać nie w sposób odrębny, lecz w powiązaniu z ogólną sytuacją militarną i polityczną... Czy panowie wiedzą, na przykład, co się dzieje powiedzmy... — wzrok jego prześliznął się po mapie — ...powiedzmy w Egipcie? Innymi słowy, co dla nas w chwili obecnej jest najważniejsze? Przecież od tego powinniśmy uzależniać nasze decyzje! Jak mi wiadomo, „Renown” ma eskortować konwój na Bliski Wschód i jego udział w operacji „Fuller” nie może być brany pod uwagę. Ramsay pozostał więc ze swoimi ścigaczami jako najpotężniejszą siłą bojową mającą rozgromić eskadrę niemieckich okrętów liniowych. Z punktu widzenia militarnego była to decyzja granicząca z nonsensem. Ramsay znał swoich kolegów z dowództwa i był przekonany, że większość z nich podziela jego opinię. Skoro jednak mimo to decyzja taka zapadła, jej źródeł należało szukać bynajmniej nie w sferze militarnej. Za tym zmniejszonym zainteresowaniem akcją, która jeszcze stosunkowo nie tak dawno przykuwała uwagę czynników nie tylko wojskowych, ale i politycznych, musiało się coś kryć, czego Ramsay nie był na razie w stanie zrozumieć. Niejako przeczuwał w tym wszystkim klęskę osobistą, jako człowieka odpowiedzialnego za przebieg akcji. Z kontynentu napływały coraz bardziej alarmujące informacje. Stacje radiolokacyjne meldowały o wzmożonym ruchu niemieckich jednostek w kierunku Brestu. Określenie ich liczby było trudne do ustalenia ze względu na wzmagające się zakłócenia, których natężenie wzrastało nieznacznie, lecz systematycznie. 9

Flota macierzysta.

43

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Między Brestem a Boulogne krążyły samoloty rozpoznawcze zaopatrzone w radary. Z pierwszego odcinka Brest — Ushant nie docierały żadne meldunki, które wskazywałyby na absolutną gotowość eskadry niemieckiej do wyjścia z portu. One również potwierdzały jedynie wzmożony ruch jednostek pływających idących ze wschodu na zachód. Od dłuższego czasu tuż u wejścia do kanału prowadzącego do Brest warował również podwodny okręt „Sealion” z zadaniem prowadzenia obserwacji. Jego rola była w zasadzie problematyczna, skoro dowódca okrętu otrzymał surowy; zakaz podawania drogą radiową meldunków, ponieważ mogłyby zdradzić jego własną pozycję Zbliżał się dzień 11 lutego 1942 roku. Ramsay przebywał w Dover, utrzymywał bezpośredni kontakt z bazą lotnictwa torpedowego Manston, z bazą niszczycieli w Harvich, dowódcą zespołu kapitanem Pizey oraz oczywiście ze stacjami radiolokacyjnymi na wybrzeżu. Według autorytatywnej opinii Admiralicji Niemcy w żadnym wypadku nie pokuszą się o sforsowanie cieśniny Pas de Calais w świetle dziennym. Tego rodzaju założenie znakomicie ułatwiało racjonalną organizację służby. Ponieważ było zarówno niemożliwe, jak niewskazane utrzymanie stałego pogotowia alarmowego, odwoływano je codziennie o godzinie 8.35 rano. Ten system zdawał egzamin: po nocnym czuwaniu załogi miały przed sobą cały dzień na odpoczynek i przygotowanie się do następnej nocnej służby. Ramsay pamiętał o tej informacji wywiadu, z której wynikało, że nów księżycowy może zapowiadać początek operacji. Nie był skłonny, co prawda, w tym powiązaniu nowiu z początkiem operacji dopatrywać się, jak porucznik Davison, przyczyn leżących w sferze astrologii, ale wiedział po prostu, że w takim właśnie okresie miesiąca noce są szczególnie ciemne i że ciemność na pewno nie będzie sprzyjać Anglikom. W miarę zbliżania się owej krytycznej nocy admirał .odczuwał wzrastające napięcie i zdenerwowanie. Na szczęście zamiast dramatycznej kulminacji nastąpiło niespodziewane uspokojenie. Dwa meldunki, które do Ramsaya dotarły prawie jednocześnie, dawały ku temu wystarczające powody. Pierwszy z nich informował, że w dniu 11 lutego o godzinie 20.00 w Paryżu odbędzie się bankiet z udziałem dowódców niemieckich okrętów oraz dowódcy eskadry admirała Ciliaxa. Wywiad stwierdzał ponad wszelką wątpliwość, de szef sztabu admirała Ciliaxa, kapitan Reiniteke, był widziany w Paryżu, gdzie osobiście Wglądał salę lokalu, w którym miała się odbyć uroczystość. Drugi meldunek, jak można było się domyślić, był prawdopodobnie w jakimś sensie efektem pierwszego. Zawiadamiał on, że w tymże dniu, 11 lutego o godzinie 21.00, został odwołany ze służby obserwacyjnej pod Brestem podwodny okręt „Sealion”. Przez chwilę Ramsay poczuł się jak człowiek cierpiący na ból zębów, który nie zastał dentysty w domu. Meldunki sprawiły mu jednak pewną ulgę, że to „jeszcze 44

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

nie teraz”, nie usunęły jednak drążącego go niepokoju. Jedno było pewne: najbliższą noc będzie można przespać najzupełniej spokojnie i w toku służby nie należy wprowadzać żadnych zmian. — Jak zwykle... — powiedział Powerowi — pogotowie alarmowe od godziny 04.00 do 08.35. Potem odwołać... Była godzina 23.00, kiedy admirał uznał, że i jemu należy się zasłużony odpoczynek. Podszedł do biurka, odsłonił kartę kalendarza: „1942 — 12 — februar” — przeczytał machinalnie i odchylił ciężką kotarę przesłaniającą okno przez chwilę zdawało mu się, że przez wąską szczelinę w ciężkich chmurach przemknął na sekundę wątły sierp nowiu...

45

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

DZIWNA OPERACJA Kapitan Philippon nie wiedział, czy zaszła nagła zmiana w kluczu wywoławczym, czy te zmieniono długość fali, na której dotychczas przekazywał informacje bezpośrednio przez kanał la Manche, dość że nie otrzymawszy potwierdzenia ze strony Anglików, zaalarmował Raymonda: „nikt z admirałów nie wyjechał stop dzisiejsza noc jest decydująca”. Mimo pewnego rozczarowania, którego doznał wskutek głuchego milczenia adresata, pocieszał się myślą, że nie jest to pierwsza informacja, którą przekazał na temat niemieckiej eskadry i jej stanu gotowości do wyjścia. Anglicy i tak wiedzą wszystko i z całą pewnością są gotowi do operacji, która, jeśli rozegra się w Kanale, przyniesie Niemcom druzgocącą klęskę. Kapitan żałował tylko jednego: mimo wysiłków nie zdołał stwierdzić, w jakim kierunku niemiecka eskadra uda się ostatecznie. Tego dnia dojście do basenów 8 i 9 było niemożliwe. Gęste patrole nie przepuszczały nawet pracowników portowych legitymujących się legalną przepustką. Było tylko wiadome, że „Scharnhorst”, „Gneisenau” i „Prinz Eugen”. zwiększyły ciśnienie w kotłach i że wyszły na redę. Już ten chociażby fakt podniósł mieszkańców Brestu na duchu, rozbudził nadzieje na spokojniejsze noce nie przerywane alarmami i bombardowaniem. Wieczór 11 lutego 1942 roku był wietrzny i chłodny. Nad morzem zalegała mgła, a za jej gęstą przesłoną ginęły zarysy lądu. Mimo że wszystko zostało dokładnie obmyślane, admirał Ciliax czuł się nieswojo. W tej wili rzeczywiście wolałby być na bankiecie w Paryżu, niż wyruszać w tę noc ciemną i niepewną, dźwigając na sobie ciężar odpowiedzialności za całość i bezpieczeństwo eskadry, za los zuchwałej operacji, której tyle osobistego czasu poświęcił sam führer. W godzinach wieczornych nadszedł pierwszy sygnał ód generała Martini: „gra przybiera na sile”. Od tej chwili brytyjscy radarzyści powinni byli stwierdzić na ekranach swoich radarów maksymalnie zwiększoną dawkę zakłóceń. Cóż, pogoda dziś rzeczywiście pod psem, a techniczna . sprawność aparatów radiolokacyjnych z całą pewnością po obu stronach kanału pozostawia wiele do życzenia. Pułkownik Galland był gotów wcześniej. Gwarantował swoją pomoc w największym, na jaki go było stać, zakresie. Sześć niszczycieli, które mają towarzyszyć okrętom liniowym na pierwszym etapie ich rajdu, zameldowało swoją gotowość. Można by rozpocząć operację. Admirał rzuca okiem na zegarek: jest godzina 21.40. 46

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Łączność radiowa na krótkich falach jest utrzymywana. Wystarczy podać krótki sygnał. Ciliax przez chwilę patrzy na północ, tam gdzie1 wszystkie bazy angielskie wsłuchują się zapewne! w to dygotanie okrętu pod jego stopami, wpatrują się w niewidoczne dla siebie bryły pancernych kolosów. Za chwilę dla obu stron zacznie się noc wielkiej próby. Ciliax macha ręką. Oficer nawigacyjny w dzienniku okrętowym zapisuje: „godzina 21.49 odcumowanie...” Windy lotnicze w tej ciszy pracują szczególnie hałaśliwie. Okręty kołyszą się swobodnie na niewielkiej przyportowej fali. Niszczyciele zajmują swoje miejsca na czole, na tyle kawalkady i po obu jej stronach. Rozpoczyna się zuchwały rejs, parada floty pod samym nosem przeciwnika. W tych godzinach angielskie stacje radiolokacyjne rzeczywiście notują gwałtowne zakłócenia. Powiedzieć by można, że nastąpiło spiętrzenie zakłóceń ze wszystkich ostatnich dni, ich kulminacja, która być może w innych warunkach zwróciłaby uwagę operatorów, ale nie dziś, nie po długim okresie przywykania do wzmagających się anomalii. Zaledwie kilku z nich decyduje się podzielić swoim spostrzeżeniem z sąsiednią stacją. Może to się wydać dziwne, ale stwierdzenie tych samych objawów zamiast alarmować — uspokaja. All right! Widocznie tak musi być w tę przeklętą noc zimową, pełną atmosferycznych zaburzeń. Jedynie na południowym cyplu Beachy Head, w pobliżu Brighton, operator nie ma specjalnych zmartwień. Jego radar pracuje stosunkowo normalnie, chociaż na ekranie w tej chwili trudno byłoby zauważyć coś naprawdę interesującego. Morze w Kanale jest czarne jak smoła. Okręty posuwają się w ciszy. Nie zostały odkryte, więc pułkownik Galland nie musi posyłać dla ich osłony eskadr powietrznych. Im dłużej trwa ta cisza, tym lepiej. Zbytni szum może zaalarmować nieprzyjaciela. Kontakty radiowe na między okrętami ograniczono do minimum. Pułkownik Ibel może odpoczywać — na razie zachodzi potrzeba użycia lotnictwa. Ciliax przechadza się po pomoście. Ubiegłej by zarządził maksymalny odpoczynek dla załóg. Sam również go wykorzystał. Gdyby jedynak nawet nie ten zapas snu i tak byłoby mało prawdopodobne, czy w taką noc mógłby zmrużyć oko chociażby na minutę. Ta cisza, która trwa już od godziny, bynajmniej go nie uspokaja. Rad by skontaktować się z Feinem lub Brinkmanem, żeby dowiedzieć się, co myślą o sytuacji, woli jednak zachować ciszę radiową. Obok stoi kapitan Reinicke, dobry żołnierz, doświadczony marynarz, ale i on w takich okolicznościach z całą pewnością znajduje się po raz pierwszy w życiu. Cóż mógłby mu powiedzieć? — Kapitanie... — Jawohl, Herr Admirał. — Jaką mamy szybkość?

47

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Reinicke domyśla się, że admirał tym pytaniem chce uciec od własnych myśli. Rzuca jednał okiem na tarczę logu. — Trzydzieści jeden węzłów, panie admirale — Dziękuję. „To dużo i mało” — myśli Ciliax. Mało do portów docelowych, ale dużo, jeśli chodzi o czaj trwania tej ciszy. W przodzie idą trałowce. Anglicy z całą pewnością musieli zaminować trasę wiodącą na wschód. Małe, trochę nieporadne okręty o płaskich dnach poddają się kołysaniu fali w sposób szczególnie dokuczliwy. Musiały wyjść wcześniej z Brestu. Ich szybkość nie dorównuje szybkości całej eskadry. Idą przed nią szeroką ławą oczyszczając szlak wodny z kryjącego się pod powierzchnią morza niebezpieczeństwa. Ciliax czuje, jak nagle oblewa go zimny pot. Przecież tu każda mila, każdy kabel może być najeżony śmiertelną groźbą. Skąd na przykład wiadomo, czy w tej chwili ktoś opodal, niewidoczny dla nich, nie podaje komendy do odpalenia salwy torpedowej? W bazach angielskich z całą pewnością podniesiono już alarm. Kto wie, czy za sekundę lub minutę radary eskadry ie wykryją pierwszych okrętów wroga? Niebo jest prawie czarne. Z morza ciągnie wilgotny chłód, wiatr rzuca okruchy rozbitej dziobem fali aż na pokład. Obsługi w wieżach artyleryjskich czuwają bezustannie, torpedy załadowane do aparatów czekają na impuls, lufy dział przeciwlotniczych omiatają niebo puste i chmurne. Jak długo może trwać ów stan krańcowego napięcia? Godzinę, dwie, trzy? Nikt nie łudzi się, że to zuchwalstwo ujdzie bezkarnie. Jedyne pytanie, które dręczy, może dotyczyć tylko ceny, wysokości ofiar. Anglicy mogą zwabić ich w pupkę. Ciliax przyłapuje się ciągle na tej myśli i te godziny ciszy, które minęły od czasu wyjścia z Brest, stają się teraz ponurą zapowiedzią katastrofy. Ależ tak! Prawie na pewno ich los rozstrzygnie się w gardzieli Pas de Calais. Anglicy po prostu nie chcą ich płoszyć zbyt wcześnie. Na małej przestrzeni wodnej rzucą do walki wszystkie swe siły. Jakaż szkoda, że „Tirpitz” jest tak daleko! Godzina 24.00. Rozpoczyna się nowy dzień 12 luty 1942 roku. Dzienniki okrętowe zapełniaj się jedynie nic nie znaczącymi uwagami o nikłej zmianie kursu lub szybkości. Dziwnie mało jak na taki rejs. Admirałowie Brinkman, Fein i Hofman, chociaż są w tej chwili z dala od siebie, przeżywają te same strapienia, co Ciliax. Im również cały ten dotychczasowy rajd wydaje się podejrzanie spokojny. Są prawie pewni, że za ten spokój trzeba będzie drogo zapłacić. Wiedzą wszyscy o roli i zadaniu, jakiego podjął się generał Martini. Z pewnością zdziałał wiele, ale nie tyle, by wszystkim Anglikom zasłonić oczy i zakneblować usta. To byłby cud lub... Na wojnie jak i w polityce bywa tyle niespodzianek!

48

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Noce zimowe są długie, bo o tej porze latem świt rozświetliłby już horyzont po krańce morza. Ale w połowie zimy o godzinie trzeciej nad ranem jest jeszcze ciemno. Sprzyja to im, ale kto wie czy nie byliby spokojniejsi, gdyby poranek odsłonił wreszcie tę straszliwą niespodziankę, jaką przyszykowali dla nich Anglicy... Na razie pozostają im dręczące godziny oczekiwania. W Dower, w swojej kwaterze, admirał Ramsay budzi się od wielu dni punktualnie o godzinie 04.00, sięga po słuchawkę telefonu i sprawdza, czy alarm został zarządzony i czy służba obserwacyjno-meldunkowa przebiega bez zakłóceń. Ten dzień, 12 lutego, nie różni się od poprzedniego, więc i czynności admirała nie odbiegają w niczym od codziennych. Skoro wszystko jest w porządku, można jeszcze chwilę odpocząć. „Co za idiota wymyślił wojnę i to w dodatku nocą i w zimie” — rozważa Ramsay z wyraźną niechęcią do czasów, które dane mu było przeżywać. Power, który zwykł był go odwiedzać we wczesnych godzinach rannych, zameldował, ściślej zaś podzielił się z nim wiadomościami z nocy kojącymi jak balsam: „marszałek Joubert z Coastal Command nie stwierdził ostatniej nocy nic, co mogłoby stanowić powód do zaniepokojenia”. Power skorzystał przy tym z okazji, aby wypowiedzieć swoje zdanie na temat pracy wywiadu morskiego, jego sprzecznych doniesień, niepotrzebnego alarmowania i podsuwania pod oczy poważnym dowódcom diabła wartych informacji na temat chociażby księżycowego nowiu. — Rozumiem — mówił — że nasi muszą tam z pewnością zatrudniać przy tym wszystkim również i Francuzów, ale, na miłość boską, trzeba ich informacje selekcjonować i odsiewać te bzdury, którymi nas ostatnio zasypują. Powinni robić'' to, co nam odpowiada, i to, co nam służy. Byłem wprost oburzony ich uwagami; na temat bombardowania Brestu Skarżą się, że niszczymy im miasto. To zakrawa na bezczelność. Ramsay słuchał Powera piąte przez dziesiąte przeglądając poranną prasę. W Birmie wojska brytyjskie znajdują się w odwrocie, w Egipcie zatrzymano natarcie włosko-niemieckie na linii Gazala-Bir Hakeim, w ZSRR niemieckie wojska ugrzęzły ponosząc po raz pierwszy w tej wojnie dotkliwe straty. To było w zasadzie wszystko. Wojna, jak gdyby zastygła na te miesiące zimowe, zatrzymała się w miejscu. O godzinie 08.35 admirał Ramsay utartym już porządkiem rzeczy odwołał stan alarmu. Czuwającym od godziny czwartej rano obsługom należał się odpoczynek. Dokładnie w dziewięćdziesiąt minut potem operator stacji radiolokacyjnej w Beachy Head zauważył dziwne zjawisko: ekran radaru rozbłysł całym szeregiem fosforyzujących punkcików pełznących ku wschodowi. Operator przekręcił gałkę, zgasił aparat, po chwili ponownie go zapalił. Zjawisko nie znikało. Nacisnął przycisk dzwonka, zjawił się oficer dyżurny. 49

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

— Niech pan spojrzy... Wzdłuż nieregularnej linii wybrzeży Francji posuwał się rój zielonych plamek przypominających do złudzenia tajemnicze bakterie pod obiektywem mikroskopu. — Dochodzą do ujścia Sommy! — zdziwił się operator. Oficer podniósł słuchawkę telefonu. — Połączcie mnie z Dover. — Z admirałem Ramsayem. — Kto mówi? — usłyszał zaspany głos telefonisty. — Jaki admirał? — Dover! — huknął zdenerwowany już oficer — admirał Ramsay w Dover. Łączyć natychmiast! W słuchawce coś zachrobotało, przez chwilę słychać było czyjś daleki, przytłumiony głos, po czym zapadła głucha cisza. Oficer rzucił słuchawkę na widełki, poczekał chwilę, po czym znów wezwał centralę. — Co się tam u was dzieje? Prosiłem Dover! — Nie odpowiada. — Jak to nie odpowiada. To niemożliwe! — Możliwe, możliwe... — głos telefonisty brzmiał niefrasobliwie. — Prawdopodobnie uszkodzenie na linii. — Mam pilny meldunek do admirała. Natychmiast poprawić i połączyć. — Wszystko w porządku. Zrobi się. Już po alarmie, a taki gwałt... W siedemnaście minut później pilot samolotu patrolującego na odcinku „Habo” — od Havru do Boulogne, rzucił okiem na pokładowy radar i na jego ekranie bardzo wyraźnie dostrzegł ślad poruszających się na wschód okrętów. Nie mogło to być złudzenie, mimo że już w chwilę potem musiało nastąpić pechowe uszkodzenie, skoro powstałe zakłócenia uniemożliwiły ponowne otrzymanie obrazu. Lotnik odnotował czas dokonanej obserwacji, pozycję eskardy i skierował się w stronę lądu. Zakaz używania radia w czasie pełnienia służby patrolowej przekreślał możliwość natychmiastowego połączenia z bazą... Admirał Ciliax, któremu zameldowano natychmiast o pojawieniu się pierwszego brytyjskiego samolotu, uznał, że gra rozpocznie się lada chwila. Pułkownik Ibel stawił się natychmiast na jego wezwanie. — Proszę zawiadomić Gallanda... — mruknął Ciliax i pochylił się nad mapą. Zadziwiająca była ta noc. Trzynaście godzin ciszy i nadwerężającego nerwy spokoju. Nigdy nie uwierzyłby, że uda mu się aż taki odcinek trasy przebyć bez walki. To prawda, że najtrudniejszą drogę mieli jeszcze przed sobą, ale dotarli aż do Sommy bez najmniejszych strat, be* najmniejszego uszczerbku. Co więcej, za niespełna dwie godziny siły ich wzmocnią się o dalszych dwadzieścia okrętów, które dołączą do eskadry zgodnie z założeniem planu „Śnieżna Lawina”. Gdyby Anglicy zaatakowali teraz, sytuacja mimo wszystko mogłaby być poważna. Już za godzinę może być inaczej. 50

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

— Pułkownik Galland... — Ibel ponownie zameldował się w salonie admirała — ...prosił o przekazanie, że jest gotów. Wkrótce będziemy mieli parasol... — Co takiego? Ibel wzniósł oczy w górę, zrobił ruch ręka. — Parasol, panie admirale, przykrycie. Ciliax usiadł za biurkiem. Z portretu na pociemniałej ścianie patrzyły na niego oczy führera. — Co pan myśli o... ubiegłej nocy, pułkowniku? — Normalna... dla Anglików była to normalna noc. Są wypoczęci, admirale — uśmiechnął się kpiąco — ...nie tak jak my... Obserwowaliśmy ich samoloty. To było nawet zabawne zachowywały się tak, jak byśmy byli dla nich zasłonięci czapką niewidką. — To zasługa generała Martini. Ale mimo wszystko ta noc była dziwna... bardzo dziwna. Nie zakładaliśmy tego, że bez walki dotrzemy aż do Sommy. — Nie ma czego żałować, admirale. — Oczywiście. Próbuję jednak odgadnąć, co za tym wszystkim się kryje. — I? — Nic rozsądnego nie przychodzi mi do głowy. Tak czy inaczej ta łaskawość Anglików jest zagadkowa. — Panie admirale, to nie jest rok tysiąc dziewięćset czterdziesty. Nie sądzę, żeby można było w tym doszukiwać się gestu politycznego. W tamtych latach mógłbym to również zrozumieć jako chęć, powiedzmy, zbliżenia, ale dziś Anglicy zdobyli sobie sprzymierzeńców. To nie jest druga połowa tysiąc dziewięćset czterdziestego roku! — Więc czym wytłumaczyć tę noc? — Cenię Anglików. Mają dużo z naszej, nordyckiej krwi. Nie śmiałbym posądzać ich o niedołęstwo, nieudolność... — A wiec? — Nie wiem, doprawdy me wiem.. Dopiero o godzinie 11.05, a więc blisko w godzinę później, od chwili gdy stacja radiolokacyjna w Beachy Head dokonała niezwykłego odkrycia, meldunek dotarł w«reszcie do Dover. Admirał w pierwszej chwili nie zrozumiał. — Dlaczego Beachy Head? A co robią nasze posterunki na zachodnim wybrzeżu? Dlaczego nie one? — Niemcy zbliżają się już do Boulogne — wyjaśnił kapitan Dennings z wydziału operacyjnego sztabu w Dover. — Gdzie są? — Admirał rzucił okiem na mapę i przeraził się. Wydawało mu się to wprost niemożliwe, aby cztery piąte Kanału Niemcy zdołali przejść niepostrzeżenie. Do pełnego szczęścia pozostawało im przebycie niewielkiego skrawka błękitnego szlaku oddzielającego od siebie dwa lądy. 51

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

— Tu, przed Boulogne —precyzował Dennings ze spokojem. Sprawiał wrażenie człowieka, którego nic już nie może zdziwić, ani zaskoczyć. — Kapitanie... — Ramsay dostrzegł nagle przed sobą widmo klęski, która nie mogła pozostać bez wpływu również i na jego osobiste losy. — Proszę polecić: samoloty torpedowe w Manston niech startują natychmiast... Sześć „Swordfishy” — notował w myśli Dennings. — Osłona myśliwców, flota w Hanvich. — Sześć niszczycieli... — Dennings powiedział głośno tonem lekko kpiącym. — Ścigacze... — kończył Ramsay. — Ciekawe! — zauważył kapitan. — Zdaje się, że będziemy świadkami interesującej batalii. Pancernik, ciężkie krążowniki, rój niszczycieli i... ścigacze, ale za to reprezentujące Królową Mórz... — Co pan chciał przez to powiedzieć? — Nic. Właściwie nic. Dziwi mnie to tylko, że do operacji, o której wiedzieliśmy, że bez względu na kierunek rejsu niemieckich okrętów musi nastąpić, zgromadziliśmy przez cały ten rok tak „potężne” siły. I to mnie uspokaja, panie admirale. — Uspokaja?! — Tak. Po prostu zdejmuje to z nas ciężar odpowiedzialności za operację. Przecież nikt ze zdrowo myślących ludzi chyba nie przypuszcza, że siłami, którymi rozporządzamy, zdołamy zatrzymać tę masę stali toczącą się ku wschodowi. — Kapitan zrobił nieokreślony ruch ręką. — Pochlebiam sobie, panie admirale, że natura obdarzyła mnie wyobraźnią... Dennings miał niewątpliwie rację. Przecież Ramsay od dawna już zdawał sobie sprawę z tego, że Admiralicja całą tę sprawę potraktowała zbyt lekko. Kiedy kapitan zniknął za drzwiami, admirał stał jeszcze chwilę w miejscu. Słowa oficera podziałały na niego krzepiąco. Postawiono go przecież w sytuacji bez wyjścia, na pozycji z góry uznanej za straconą, nikt więc u licha nie ma prawa obarczać go odpowiedzialnością za niepowodzenie. Zrobi, co może, ale nie można wymagać zbyt wiele. Klęska nie przysporzy mu sławy, to pewne, ale nie powinna też zaważyć w sposób zasadniczy na jego dobrym imieniu. Wiatr gwałtownie uderzył w szyby. Niebo było pochmurne, zanosiło się na śnieg lub śnieg z deszczem. „W taką pogodę na ścigaczach w morze...” Admirał wzdrygnął się na samą myśl. Tylko ci, którzy nigdy nie znaleźli się w podobnej sytuacji, nie są w stanie wyobrazić sobie ciężaru takiej służby. — Rozkaz przekazany... Admirał nawet nie zauważył, kiedy kapitan Dennings wsunął się ponownie do pokoju. — Kapitan Pizey wychodzi z Harvich na czele zespołu: „Campbell”, „Vivacious”, „Worcester”, „Mackay” i „Whitshed”. — A szósty? Pan wymienił pięć niszczycieli. Tylko pięć! 52

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

— Ach „Walpole”? Nie, panie admirale, nie pójdzie. Meldowano o awarii. — I to musiało nastąpić właśnie teraz? — Przewidywano chwilę, ale nie przewidywano awarii. I tak Niemcy będą mieli co oglądać. Prawdziwe Naval Museum. — Niech pan da spokój! — Ramsay był daleki od żartów. — Lotnictwo? — W Manston stan alarmowy. Jeśli również i samoloty myśliwskie są gotowe, myślę, że za parę minut powinny być w powietrzu. Boję się o jedno, panie admirale: zbyt duża różnica szybkości samolotów myśliwskich i torpedowych nie zapewni właściwej osłony tym ostatnim. Szkoda byłoby. Dowiedziałem się prywatnie, że na czele „Swordfishy” leci dowódca 825 Eskadry, kapitan Esmonde. — Esmonde? Skądś znam to nazwisko. — To mój osobisty przyjaciel, panie admirale. — Do licha, nie sądzi pan chyba, że wszyscy pańscy osobiści przyjaciele są moimi znajomymi. — Oczywiście. Kapitan Esmonde był tym, który pierwszy zaatakował „Bismarcka”. — Słusznie. To dobry prognostyk. — Kapitan Esmonde jest dzielnym oficerem. Nie zmieni to jednak sytuacji. Pocieszające jest tylko to, że Niemcy również nie będą mieli powodu sławienia swego zwycięstwa. Spotkają się jedynie z okruchami Royal Navy... Ramsay przysłuchiwał się słowom Denningsa z zainteresowaniem. Trochę go drażniło gadulstwo oficera, ale przyznać musiał, że z tego potoku słów bez trudu można było wyłowić sporo słusznych spostrzeżeń. Dziwił go tylko akcent, który był obcy i znajomy jednocześnie. — Pan jest Anglikiem? — O, nie Sir. Esmonde i ja jesteśmy Irlandczykami. — Irlandia... Irlandia w tej wojnie... — Wiem, co pan chce powiedzieć. Moi rodacy jednak nie sprzyjają Niemcom. My, Irlandczycy, mamy wiele powodów, żeby — proszę się nie obrazić — nienawidzić Anglików. Z faktu, że zarówno kapitan Esmonde, jak i ja służymy w szeregach Królewskich Sił Zbrojnych, niech pan sam wyciągnie wnioski, panie admirale. — Rzeczywiście — skomplikowane. — Wszystko jest skomplikowane, łącznie z tą całą naszą operacją. — Co pan ma na myśli? — Decyzje militarne nierzadko mają treść polityczną, ale my, wojskowi, zajęci swoim rzemiosłem często nie dostrzegamy owej drugiej strony medalu. — Dziwny z pana człowiek. — Ramsay w zamyśleniu przesunął dłonią po twarzy. — Pan mnie rozdrażnia i uspokaja jednocześnie. Ale to chyba dobrze. Tak właśnie powinno być, jak pan myśli? — Nie wiem, panie admirale. Nie znam się na tym. 53

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Ciliax nie wątpił, że punkt kulminacyjny przemarszu nastąpi lada chwila. Życzyłby sobie jednak, aby pierwsze spotkanie z wrogami nastąpiło nie wcześniej, jak co najmniej za pół godziny. Według informacji rozpoznania morskiego, co zresztą zgadzało się z jego własnymi przewidywaniami, tu właśnie, w tym miejscu, powinny się znajdować pola minowe. Eskadra szła prawie przytulona do brzegów francuskich, mimo że Anglicy pragnęliby z pewnością widzieć ją bardziej na północ, w zasięgu artylerii nabrzeżnej w Dover. O godzinie 11.30 zmniejszono szybkość do dziesięciu węzłów. Przy tym powolnym marszu wydawało się, że okręty tkwią w miejscu. Czas dłużył się. Wzmagało się zaniepokojenie. W górze nieustannie krążyły samoloty Gallanda. Ibel miał fację przyrównując je do parasola. Tworzyły pod chmurami misterną, ale i szczelną siatkę, co pół godziny wzmacnianą przez nowe, nadlatujące eskadry. Ciliax stał na pomoście bojowym „Scharnhorsta”, lustrował przez lornetkę morze w okolicach stada trałowców ciągnących przed eskadrą szykiem czołowym. Tą zmniejszoną szybkością posuwali się zaledwie dziesięć minut, a jemu zdawało się, że minęły już całe godziny. Gdyby Anglicy zaatakowali teraz, ich torpedy bez trudu mogłyby dosięgnąć nieruchomych kadłubów. — Herr Admirał... — powiedział nagle Hofman i obaj spojrzeli ponad dziób okrętu. Zanim jeszcze dotarło do nich echo eksplozji, w okolicach trałowca idącego na lewym skrzydle woda trysnęła w górę. — Eine... — Hofman wysunął w górę kciuk prawej ręki. „Wszystko się zgadza” — pomyślał Ciliax. — „Na ich miejscu również postawiłbym tutaj miny. Wygodnie, ale... i łatwo rozszyfrować. Jeśli tak dalej pójdzie, angielska przebiegłość będzie należała do bezpowrotnej przeszłości. — Zwei, drei... — Hofman policzył „dwa bezpośrednio po sobie następujące wybuchy. — Vier... — dodał od siebie Ciliax na widok kolejnej fontanny wody, która ponownie wytrysnęła w pobliżu trałowców. W ciągu piętnastu minut cztery miny to dużo. Był to dowód, że Anglicy tę przestrzeń morza zaminowali gęsto, ale Ciliax w tej chwili nie o Anglikach myślał. — Przedstawimy ich do odznaczeń — wskazał w stronę trałowców. — Fünf — odparł Hofman pokazując wszystkie palce jednej ręki. — Ja... fünf... sechs... — dodał po chwili Ciliax. Cała ta zabawa zaczynała go jednak denerwować. Sześć min w ciągu piętnastu, szesnastu minut, to było za wiele nawet na jego oczekiwania. Przy tym ta szybkość! Angielskie samoloty i okręty mogą tu się zjawić lada chwila, a wówczas wszystkie niebezpieczeństwa z całą mocą zagrożą jednocześnie. W sytuacji, w której manewr stanie się konieczną formą obrony, trałowce niewiele pomogą. 54

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Przez chwilę rozważał decyzję. — Sieben! — Powiedział Hofman tym razem Już ze złością. Ciliax był zdecydowany. — Genug! — Przeciął powietrze ręką. — Zwiększyć szybkość. „Dwadzieścia węzłów” — przekazali radiotelegrafiście „Scharnhorsta” rozkaz dowódcy skierowany do wszystkich innych okrętów eskadry. — Dwadzieścia węzłowi — rzucił Hofman w tubę głosową i szarpnął za dźwignię telegrafu maszynowego. Woda skoczyła do dziobów, zapieniła się u burt. Oficer dyżurny zapisał w dzienniku okrętowym: „godzina 11.50 zwiększono szybkość”. Do dwunastej brakowało dziesięciu minut. Zaledwie dziesięciu minut! Nde powinno być niespodzianek. Z prawej strony przed dziobem tężał w oczach zarys ciemniejącego pasma. Chmura czy ląd? A może po prostu złudzenie wywołane nie przespaną nocą i nieustannym wpatrywaniem się w skotłowaną wodę? — Prawo dwadzieścia, Cap Gris Nez! „Przylądek Szary Nos”. — Francuzi mają idiotyczne pomysły! Po wojnie trzeba - będzie zmienić tę nazwę na bardziej rozsądną i poważną. — Prawo dziesięć, okręty z niemiecką banderą... Ciliax odetchnął. Miało ich być dwadzieścia. Przychodzą w samą porę. Wspaniale wygląda taka armada idąca im na spotkanie. Otoczy ich żelaznym pierścieniem, na siebie weźmie pierwsze uderzenie przeciwnika, na ich buwach załamie się furia pierwszego ataku Anglików. Kto będzie wśród nich? Może „King George”, „Renown”, „Rodney”? Byłby to godny przeciwnik. Nie wstyd byłoby nawet ulec takiej sile, zwłaszcza po dotarciu aż tutaj, pod sam nos wroga. Za rufą zostało ponad trzysta sześćdziesiąt mil, a więc do pokonania jest jeszcze niecałe dwieście. — Eskorta zajmuje pozycje! — meldował Hofman. — Dziękuję — odparł spokojnym tonem Ciliax. Poczuł w sobie przypływ nowych sił, zapomniał o zmęczeniu. Z lewej strony, niewidoczny we mgle, wisząc nad morzem, angielski brzeg głucho stęknął. Huk wzmógł się w niebo, przeszybował pod chmurami i runął w morze wznosząc słup wody. — Artyleria w Dover! — Zasłona dymna z lewej! — Ciliax był na to przygotowany. Wąskie warkocze dymu rozrastały się w nieprzeniknioną ścianę. Pociski padały w równych odstępach, daleko, po lewej burcie okrętów eskorty. Admirał patrzył w tę stronę. „Artyleria to tylko preludium” — denerwował się coraz bardziej. Niepokoiło go to nawet, że okrętowe stacje radiolokacyjne nie meldowały o żadnych podejrzanych impulsach. Nie wierzył,, w nieomylność aparatów, zwłaszcza że był przecież świadkiem zamieszania wśród Anglików, jakie im zgotował generał Martini. „To musi być jakiś podstęp” — węszył nieustannie, 55

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

oczekując punktu kulminacyjnego konfrontacji, która wciąż nie następowała. Teraz jednak, od tego czasu I od tego miejsca, każda minuta, każda mila pracowały na ich korzyść. Eskadra posuwała się wciąż na wschód, rozwierały się szczęki cieśniny, otwierając przed nimi coraz szerszą i szerszą przestrzeń morza. O godzinie 12.35 przebrzmiało echo ostatniego wystrzału artylerii w Dover. Czekali przez pewien czas na kolejny wybuch, ale niebo milczało głucho i tylko morze pieniło się przy burtach z niesłabnącą siłą. Ciliax wciąż nie mógł pojąć dziwnej, niezrozumiałej dla niego reakcji Anglików. Nie miał wśród nich przyjaciół, a przecież pchali mu w ręce laur zwycięstwa, na który, pomijając udział w autorstwie planu operacji „Cerber”, w najmniejszym stopniu nie zasłużył, skoro nie dano mu nawet okazji do zmierzenia się z przeciwnikiem w walce. — Lewo trzydzieści, angielskie okręty! A jednak... Wiceadmirał otrząsnął się z chwilowego zamyślenia. Doznał w tej sekundzie dwóch różnych uczuć. Satysfakcji, że jego przewidywania mimo wszystko się sprawdzały, i niepokoju, że oto jednak nadchodzi decydujący moment; Fumatory przestały dymić, rzednącą zasłonę porywał wiatr, niósł jej strzępy, miotając w kłęby ruchliwych fal. Ciliax patrzył przez lornetkę, lustrował horyzont, spodziewając się na jego opadającej i wznoszącej się linii dostrzec pancerne wieżyce nieprzyjacielskich okrętów. Obiektyw lornetki systematycznie, cal po calu, macał granicę nieba i morza. — Nie widzę... — szepnął zażenowany do Hofmana. — Nie widzę... — Herr Admirał... — Hofman uśmiechał się kpiąco. — Tu, bliżej... widzi pan te angielskie „krążowniki”? Ciliax przyłożył lornetkę do oczu, oderwał ją, znów przyłożył. W dali rosły w oczach drobne punkty otoczone kipiącą bielą spienionej na dziobach fali. — Ścigacze! — wykrzyknął szczerze zdumiony. — Man denkt sehen polnische Fahne! 10 — zauważył Hofman. — Das ist unmöglich... — Ciliax pokręcił głową z niezrozumieniem — ...unmöglich... 11 Janek Zięba miał dość Wyspy, mimo że znajdował się tu dopiero od roku, to znaczy od chwili, kiedy po klęsce Francji różnymi drogami, poprzez Morze Śródziemne i Gibraltar, dostał się nareszcie do Wielkiej Brytanii. Wydawała mu się końcem świata — mglistym, deszczowym, nieprzytulnym. — Jak oni tu wytrzymują te dżemojady? — wzruszał ramionami. 10 11

Wydaje mi się, że widzę polską banderę! To jest niemożliwe... niemożliwe...

56

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Jako artylerzystę przydzielono go do artylerii. Niby sprawiedliwie, ale Janek nie czuł się szczęśliwy. Przede wszystkim, poza przeciwlotnikami, artylerzyści nie mieli tu na razie nic do roboty, a po drugie miał nadzieję, że w tym wyspiarskim kraju wreszcie będą mogły spełnić się dawne, z dziecięcych prawie łat, marzenia o służbie w marynarce wojennej. Zakręcił się tu i tam i właśnie przed trzema miesiącami z dumą zmienił kolor munduru na granatowy. Byłby już zupełnie szczęśliwy, gdyby jego stanowisko artyleryjskie znajdowało się na jakimś, jak to określał, „przyzwoitym” okręcie, ale przydzielono go do „Coastal Craft” 12 , na MGB, czyli na Motor Gun boat, a mówiąc „po ludzku”, po prostu na ścigacze artyleryjskie. Kazik Kozłowski, który przyszedł był wcześniej na ścigacze, wyjaśnił mu od razu, 4le taka maszyna ma „fitów” 13 długości i szerokości, ile „knotów” 14 rozwija i jaki kaliber mają „gunsy”, czyli działa. Jedyną, ale i największą pociechą było to, że tu, wśród swoich, czuł się jak w domu. To, że tego fatalnego dnia, 12 lutego 1942 roku, coś się kroi, załogi obu polskich ścigaczy, które bazowały w Margate, domyślały się od wczesnego ranka. Nie przerzucano by ich przecież w tak alarmowym trybie do Dover, dokąd przybyły na dwadzieścia minut przed południem. Zacumowali obok angielskich ścigaczy torpedowych, których dowódca zdawał się być mocno podekscytowany. Janek rozejrzał się dookoła swoim zwyczajem i powiedział do Kozłowskiego. — Podobno na Szwabów mamy iść. My osłaniamy, oni torpedują — kiwnął brodą w kierunku angielskich ścigaczy. Musiało coś być w tym z prawdy, skoro w niecałe dwadzieścia minut potem sześć sztuk małych i bystrych ścigaczy ruszyło na południe z pociskami załadowanymi w komory dział o lufach lekko uniesionych ku górze. Wzburzone fale wspinały się na pokład, przelewały przez nisko osadzoną rufę, rozbryzgiwały w szumiącej pianie pod dziarsko wzniesionypa dziobem. Janek próbował z początku przesłaniać oczy i twarz przed tym morskim prysznicem, czuł już jego piekące kłucie pod powiekami, słonogorzki smak na podpuchniętych wargach, ale wszelkie jego usiłowania nie dawały rezultatu. Krzyknął coś do Kazika, ale wiatr porwał słowa, zanim zdołały dotrzeć do uszu przyjaciela, pocięte świstem olinowania, utonęły w morze. Tyralierą, rozrzucone w czołowy szyk szerokiej nagonki, szły na południe. „Będzie bitwa to się rozgrzejem” — myślał Zięba trzymając się rękoma w przemoczonych rękawicach obudowy działa jakby w obawie, że morze mu je zabierze. 12

Siły nabrzeżne. Od ang Feet — Stopa. 14 Ang. Knot — węzeł. 13

57

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Pościg nie trwał długo. Najpierw ujrzeli dym, jakby woda płonęła, a później za tą niespokojną, rozchwianą wiatrem ścianą ciemne kształty okrętów. Ile ich było — trudno zliczyć. Zięba pamiętał tylko, że za tym pierwszym murem wyrastały w głębi stalowe kolosy, coś jakby bajkowe zamczyska, groźne i posępne. Czasu na strach nie było. Nie zmieściłby się w tych krótkich minutach między spostrzeżeniem a początkiem działania. Dowódcę widział jak przez mgłę. Oczy morze całkiem mu skleiło, ale tego ruchu ręką nie sposób było nie dostrzec. Plunęło działo ogniem i od razu zrobiło się cieplej. Nawet morze wstrząśnięte hukiem jakby ucichło. Janek widział teraz lepiej, wyraźniej, ostrzej. Z boku szły naprzód „dżemojady” z torpedami wsuniętymi w rury, przed nimi kilka okrętów rozbłysło, jakby pioruny w nie trzasnęły. Wokół ścigaczy wyrosły fontanny wody. Dopiero później zorientowali się, że to do nich strzelano. Kazik ładował pocisk za pociskiem, dziwne, że na tym chybotliwym pokładzie morze litowało się nad nim i nie wyrzuciło za burtę. Lufa grzała i byli jej ciepłem odurzeni. — Zobacz! — huknął przez ten szum Zięba wskazując przed siebie. Widać nie tylko on to zauważył, bo i dowódca na pomoście, skierowawszy lornetkę w tę stronę, długo patrzył, jak hitlerowski okręt „Friederich Inn” wyłamał się z szyku, uchodził w głąb jak raniony drapieżnik. — Dostał! — ryczał Janek. — Chyba! — zgodził się z nim Kozłowski, ściągając rękawice, z gołymi rękami czuł się pewniej. Przed nich wysuwały się angielskie kutry torpedowe. Widzieli, jak nabrawszy rozpędu weszły w szeroki wiraż i na samym jego łuku plusnęły torpedami. To było już wszystko. Ich cały udział, cała operacja. Nikt więcej wymagać nie mógł Mieli dojść do tego stalowego muru, mieli wgryźć się weń ogniem, spróbować skruszyć, ale to było ponad ich siły. Zięba stał przy dziale, językiem oblizywał spieczone wargi i nie bardzo mógł sobie uświadomić to wszystko, co działo się na jego oczach jeszcze przed kilku minutami. Przeżywał radość i gorycz i nie rozumiał, dlaczego te dwa uczucia nawiedzały go jednocześnie właśnie w tej chwili. — ...działeś, ile ich było? — spytał Kozłowski. Kazik przytulony do działa patrzył wciąż jeszcze w kierunku, z którego wracali. — No... — burknął. — Po cholerę nas tam posyłali — nie mógł się uspokoić Zięba — no powiedz: po cholerę? Kapitan Esmonde rozejrzał się wokoło. Sytuacja nadal była bez zmian. Poza nim i pięcioma samolotami jego eskadry niebo było puste. A przecież, kiedy startowali z Manston, jeszcze w ostatniej chwili, oficer operacyjny zapewniał: 58

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

„osłona myśliwska murowana, spotkacie się w powietrzu”. Esmonde miał ochotę powiedzieć „w niebie”, ale ugryzł się w język: „po diabła wywoływać wilka z lasu”. Teraz jednak zaczynał się niepokoić poważnie. Do licha, czyżby ci idioci ze sztabu całkiem pogłupieli? Ciężkie, obarczone torpedami, „Swordfishe”, bez osłony myśliwskiej, to prawdziwy prezent dla Niemców. Szli nisko, pod ciężkimi nawisłymi chmurami, pomarszczone falami morze uciekało w tył, pocięte białymi krechami grzyw. Kapitan rzucał okiem na zegar, sprawdzał z busolą kurs. Zadanie i tak trzeba będzie wykonać, bez względu na to czy te zakichane myśliwce nadejdą w porę, czy w ogóle ich nie będzie. Nie wrócą przecież z torpedami do Manston, a gdyby miało się rzucić je tu, w te fale, to zawsze lepiej w okolicach niemieckiej eskadry. Miał diabelną ochotę zapytać Dover, czy obiecane myśliwce zdążyły wystartować, ale zakaz posługiwania się radiem obwiązywał. Pozostawało więc tylko uczucie bezradności, świadomość konieczności wykonania obowiązku do końca w warunkach najbardziej nie sprzyjających. „Swordfish” lecący na lewym skrzydle wysunął się do przodu, przechylił na jedną i drugą stronę. Esmonde skierował wzrok w tym kierunku, spojrzał jeszcze raz na zegar i stwierdził, że wszystko się zgadza: to stado okrętów przed nimi jest właśnie celem ich rejsu. Przed nosem swego samolotu dostrzegł .nagle spadający cień Focke Wulfa, krótkie jak ukłucia błyski, i w tej samej chwili coś zabębniło po kadłubie. Zeszedł niżej, ale okręty były wciąż za daleko, by warto było już teraz pozbywać się ciężaru torpedy. Rój szybkich, zwinnych samolotów otaczał jego ciężkie, nieporadne „Swordfishe”. To nie była własna osłona. Dwa samoloty torpedowe spadały w dół jak pochodnie, ciągnąc za sobą warkocze gęstego dymu. Los eskadry wydał się przesądzony. Odepchnął od siebie wolant, okręty zbliżały się, zwiększały się w oczach. Zwolnił torpedę, „Swordfish” dźwignął się w górę i Esmonde spostrzegł, ze traci panowanie nad samolotem. Było nawet za nisko na skok ze spadochronem. Na niebie płonęły spadające żagwie. Odruchowo odpiął pasek hełmofonu, jak gdyby ucisk pod gardłem był czymś najboleśniejszym, czego mógł doznać w tym momencie. Morze rozwarło się przed nim miękko... Admirał Ramsay był zdziwiony meldunkiem. — Jak to: żaden? — zapytał oficera operacyjnego w Manston. — Tak jak powiedziałem, panie admirale. Żaden z naszych samolotów, które wystartowały dziś o godzinie jedenastej dwadzieścia pięć, nie powrócił do bazy. — A kapitan Esmonde? — Niestety... 59

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Admirał odłożył słuchawkę. „To zbrodnia” — pomyślał i przeraził się tej myśli. „Jeśli jest zbrodnia, to przecież musi być i zbrodniarz. Ja nim nie jestem, ja nim nie jestem”... — bronił się przed oskarżeniem sformułowanym przez samego siebie. Ciliax postanowił w duchu, że osobiście zamelduje Hitlerowi o dużej pomocy, jakiej udzielił mu. Galland. Nie tak oczywiście, żeby cały splendor spadł na lotników, ale wyraźnie zaznaczając, że lotnictwo odegrało poważną rolę w tej 106 zuchwałej operacji morskiej, którą on dowodził. Straty, jak dotychczas, właściwie były znikome. Najpotężniejszą bronią Anglików okazały się miny. Niszczyciel „Bruno Heineman” padł ich ofiarą, ale trudno przecież wymagać, żeby obeszło się w ogóle bez ofiar. Liczono się z tym, że będą i to znacznie większe. Wprawdzie już o godzinie 12.50 eskadra przedarła się przez najwęższe miejsce w Kanale, ale niezrozumiałe poczynania Anglików nadal intrygowały wiceadmirała. Przecież tego ataku „Ścigaczy i sześciu samolotów nie mógł żadną miarą uznać za działania główne. Denerwował się, tym bardziej że był przecież już u progu sukcesu. Głupio byłoby utonąć przy samym brzegu. Nawet przed Hofmanem nie chciał się zdradzić z nieustannego niepokoju. Hofman zdawał się być nastrojony bardziej optymistycznie. Dlaczego miałoby być gorzej teraz, kiedy najtrudniejszy odcinek właśnie pozostawili już za sobą? Z każdą godziną, z każdą minutą niebezpieczeństwo zmniejszało się, byli bliżej wód macierzystych, bliżej własnych baz. O godzinie 14.30, kiedy morze i powietrze były dokoła ciche i spokojne, w okolicach rufy „Scharnhorsta” rozległ się nagle głuchy wybuch i okręt drgnął. Hofman skoczył do telefonu. — Was ist denn los? Melden Sie sofort! Zanim odszedł od telefonu, zadrgały dzwonki. Ciliax stał odwrócony do niego tyłem, niecierpliwie czekał na pierwszy meldunek. — Herr Admirał... — twarz Hofmana przybladła — mina! Wpadliśmy na minę. Uszkodzenia w okolicy wału napędowego. Przystąpiono do naprawy... — Jak długo to może potrwać? Nie wiem... nie znam jeszcze rozmiarów uszkodzeń. Morze wokół pancernika zatrzymało się w miejscu. Okręt znieruchomiał, ucichła rytmiczna praca maszyn, mogło się wydawać, że znaleźli się nagle na środku zacisznego jeziora. Ta cisza, bezruch targnęły nerwami Ciliaxa i tak już napiętymi do ostatnich granic Eskadra szła naprzód zostawiając „Scharnhosta”. Inaczej być nie mogło. Trzeba ratować to, co się da. Może to on, Ciliax, przyniósł pecha pancernikowi, skoro dotychczas żaden inny okręt nie natknął się na minę.

60

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Oczywiście Anglicy uderzą natychmiast. Cóż łatwiejszego może być niż zaatakowanie nieruchomego kolosa? Można strzelać jak do tarczy, można słać torpedę za torpedą i każda z nich będzie celna. Z dwóch elementów walki — manewru i ognia, „Scharnhorst” rozporządza już tylko jednym. Lufy artyleryjskich dział wystają z pancernej wieży jak kolce monstrualnego jeża. Już tylko od nich zależy los pancernika i jego załogi. Ciliax nie potrafi już zachować pozorów spokoju. Przechadza się wielkimi krokami po pomoście bojowym. Tam, na dole, wre praca. Admirał wie, że robi się tam, co można. To nie jest spokojna robota w. stoczni, kiedy każdy dzień i godzina spędzona na lądzie jest półurlopem, teraz chodzi o życie wszystkich i dlatego nie oszczędza się nikogo. Zbędne, a nawet szkodliwe, byłoby ponaglanie, bo wnosiłoby tylko element niepotrzebnego nikomu rozdrażnienia. Pozostaje tylko jedno: cierpliwie czekać. Uszkodzenie okazało się mniejsze niż przypuszczano. Krótko po godzinie 15.00 pancernik ruszył z miejsca. Zadziwiające było to, że i w tych dramatycznych trzydziestu minutach żaden samolot ani okręt brytyjski nie zakłóciły spokoju. Odtąd i Ciliax stał się optymistą. W lutym dni są krótkie, a zmierzch był przecież ich sprzymierzeńcem. Nie minął jednak kwadrans, kiedy dowódca eskadry zaniepokoił się ponownie. Radar zameldował zbliżanie się nieprzyjacielskich okrętów. Mgła gęstniała nad morzem i z identyfikacją okrętów trzeba było zaczekać do kontaktu wzrokowego. W wyobraźni wiceadmirała ponownie pojawiły się sylwetki angielskich pancerników i krążowników. Był zdecydowany stoczyć z nimi bój, który nawet w przypadku klęski od tej chwili już przyniósłby mu sławę. W okularach jego lornety pojawiły się sylwetki pierwszych okrętów. „To chyba eskorta” — pomyślał na widok niszczycieli. Kiedy jednak trzy z nich skierowały się w stronę „Gneisenau”, dwa zaś najwyraźniej zamierzały zaatakować „Prinz Eugen”, Ciliax nie miał już złudzeń: to nie była eskorta, to były główne i jedyne siły angielskie. Uśmiechnął się na wspomnienie własnych domysłów i wyobrażeń. Teraz sprawa została przesądzona. Jakby na potwierdzenie tego „Gneisenau” i „Prinz Eugen” otworzyły ogień. Widok był efektowny: oba okręty rdzbłysły krótkim blaskiem, pojawiły się kłęby gęstego dymu. Huk wstrząsnął morzem, zdawało się, że ciepły podmuch dotarł aż tutaj. Anglicy odpowiedzieli słabym echem. Już nawet odgłos wystrzałów świadczył o nierównym pojedynku. Ciliax mógł sprowadzić swój udział w walce do roli obserwatora, bez potrzeby angażowania się jako dowódca eskadry. Byli przygotowani na dłuższą lub krótszą walkę, o której wynik mogli być już teraz spokojni. Bitwa jednak trwała krócej niż oczekiwano. Ciliax nie wiedział, że już po, pierwszych salwach dowódca niszczyciela „Mackay”, kapitan Wright, zameldował Pizeyowi, że okręt doznał uszkodzeń. Pizey nie zwlekał z decyzją.

61

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Ciliax śledził znikanie eskadry angielskiej z uczuciem dumy i radości. Efektowność zwycięstwa przyćmiewało tylko to, że było to zwycięstwo nad nierównorzędnym przeciwnikiem. Jakże bowiem wspaniale wyglądałby on, Ciliax, gdyby w miejsce starych, utrzymujących się na morzu gruchotów pierzchały przed nim pancerniki i krążowniki. Droga do baz macierzystych stała otworem. Eskadra posuwała się coraz szybciej i śmielej. Ciliax miał rację twierdząc, że w całej operacji „Cerber” najgroźniejszą bronią Anglików okazały się miny. O godzinie 19.55 tuż przed Terschelling „Gneisenau” wskutek podwodnego wybuchu doznał uszkodzenia części rufowej. O godzinie 21.30 ponowny wybuch wstrząsnął okrętem. Było to w pobliżu Wysp Fryzyjskich, admirał czuł się już jak u siebie w domu i poważne uszkodzenie spowodowane przez minę zaniepokoiło go w mniejszym stopniu niż poprzednie, mimo że okazało się znacznie poważniejsze. Prowizoryczna naprawa trwała blisko trzy godziny i „Scharnhorst” z trudem dobił do Wilhelmshafen. Ciliax z wysokości pomostu w milczeniu przypatrywał się manewrowi cumowania. Miał wszelkie powody, aby czuć się zadowolony, prawie szczęśliwy. Ryzykowna operacja zakończyła się powodzeniem, straty „okazały się zdumiewająco minimalne. — Jesteśmy w domu... — Hofman wciągał rękawiczki, poprawiał mundur. W dole, przy nabrzeżu, gromadził się tłum ludzi. W blasku fioletowych latarń błyszczały mosiądzem instrumenty muzyczne. Pierwsza, skromna uroczystość powitalna. Jutro lub pojutrze zameldują się w Berlinie. Oczywiście Hitler sobie przypisze autorstwo sukcesu. Ciliax naturalnie nie sprzeciwi się, choć w duchu uzna, że jeśli już mowa o autorstwie, to sprawiedliwie rozdzielając zasługi powinno być wspólne: jego i... Anglików. — Ale co oni przez to osiągnęli? — Mimo woli głośno wypowiedział tę myśl, która wciąż nie dawała mu spokoju. — Święto, uroczystość... — Hofman daleki był od zawiłych refleksji swojego dowódcy — Rzesza nas wita, Herr Admirał...

62

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

KRĘTE DROGI EPILOGU Ranek 13 lutego 1942 roku z całą pewnością nie należał do najszczęśliwszych chwil w życiu Martina. Nikt nie kwapi się do przekazania przełożonemu niepomyślnych wiadomości, chociażby w obawie, aby nie być ofiarą pierwszego wybuchu jego złego humoru, ale z wiadomościami, które napłynęły tego dnia, sekretarz premiera zwlekać nie mógł. Wbrew jednak wszelkim obawom informacje o przebiegu operacji „Fuller” Churchill przyjął z prawdziwym lub też pozornym spokojem. — ...A więc przeszli — powiedział, jak gdyby stwierdzał fakt, z którym liczycie od dawna. Taka reakcja była czymś całkowicie nieoczekiwanym. Mr Martin był obeznany z krętymi drogami polityki brytyjskiej i wiedział, że nie zawsze z pozornie radosnej nowiny, trzeba się cieszyć, tak jak nie należy się smucić z powodu informacji lub faktu mającego na pierwszy rzut oka cechy nieszczęścia. W tym jednak wypadku trzeba byłoby być nie lada demagogiem, aby przedefilowanie hitlerowskiej eskadry pod nosem Brytyjczyków przedstawić jako błogosławieństwo dla nich i dowód panowania na morzu. — Opinia publiczna jest... zaniepokojona — wtrącił sygnalizując nastroje społeczeństwa, które z informacji radiowych wiedziało już o wszystkim. W ostatniej chwili słowo „wstrząśnięta”, które miał już na języku, zastąpił słowem „zaniepokojona”. Uznał, że treść wiadomości jest wystarczająco ponura, aby pogłębiać jej koloryt dodatkowym, mocnym określeniem. — Opinia, cóż to jest ta „opinia publiczna”? Martin wzruszył ramionami. Nie odpowiedział, bo wydawało mu się, że ten lekceważący ton jest nie na miejscu. Najbliższe godziny i dni musiały przekonać Churchilla, że jednak z nastrojami społeczeństwa trzeba się liczyć. Sprawa przejścia niemieckiej eskadry rozpętała w prasie prawdziwą burzę. Wykpiwano dowództwo, piętnowano niedołęstwo, narzekano na bezmyślność, beztroskę, nieudolność i brak poczucia odpowiedzialności. „Wiceadmirał Ciliax — grzmiał »Times« w swoim artykule wstępnym — osiągnął sukces tam, gdzie nie powiodło się księciu Medina Sidonia. Od XVII wieku nie poniżono bardziej naszej dumy z potęgi morskiej”. Tytuły artykułów drwiły z dowódców, wyśmiewały ich ślepotę.. Rysunki satyryczne w zjadliwy sposób przedstawiały admirałów, nie zostawiając na nich suchej nitki. Te drwiny, ta satyra, zabarwione bolesną goryczą, przesycone niepokojem o jutro, były dzwonem alarmowym, ostrym i surowym ostrzeżeniem. I chociaż nie było bezpośrednich, osobistych ataków na Churchilla, premier zdawał sobie sprawę, że

63

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

nie może się uchylić od odpowiedzialności za to wszystko, co dzieje się w kraju, za jego bezpieczeństwo, spokój i ład. Sprawa odbiła się głośnym echem w całym świecie, rozbudzając w obozie wrogów nastroje triumfalne, a pełne wymownego niepokoju wśród sojuszników. Na biurku premiera leżał przekablowany lisi Roosevelta, na który nie było jeszcze odpowiedzi. Churchill uznał, że trzeba przede wszystkim uciszyć kraj, załatwić to, co w tej sytuacji było możliwe do załatwienia. Nie zmieni się faktu, nie cofnie się czasu i w tym zakresie nie było nic do zrobienia. Aby uspokoić społeczeństwo na przyszłość, coś jednak trzeba było przedsięwziąć. — Powołamy komisję. To jedno — zapadła decyzja. — Takie posunięcie powinno mieć charakter kubła zimnej wody wylanej na wzburzone gorące umysły. Nazwiska członków komisji nie mogą budzić wątpliwości. Sir Bucknill. Któż by miał coś przeciwko niemu? Znany prawnik, człowiek o nieposzlakowanym honorze, o czystych rękach i takim że sumieniu. Doskonały kandydat. Może z całą pewnością przewodniczyć komisji, będzie poważnym autorytetem dla opinii publicznej. Ponieważ w nieszczęsnej operacji zawiniły zarówno lotnictwo, jak i marynarka wojenna, do komisji muszą wejść przedstawiciele tych dwóch rodzajów wojsk. O kandydatów nietrudno. Wiceadmirał i Binney ma stosunkowo najmniej osobistych wrogów, jest człowiekiem solidnym, godnym zaufania. Jego kolegą w komisji z ramienia lotnictwa może być z powodzeniem marszałek Ludlow-Hewitt. Stopień marszałka budzi ufność, zresztą przeciwko niemu osobiście również nikt nie ma zarzutów. Taki skład komisji społeczeństwo może zaaprobować bez najmniejszych sprzeciwów. Świadczyć to będzie, że rząd uczciwie i poważnie zmierza do wyjaśnienia przyczyn klęski i wskazania winnych. Już tylko pobieżne nawet zapoznanie się z przebiegiem operacji i przygotowaniami do niej pozwala bez trudu zorientować się, że przyczyn niepowodzenia należy doszukiwać się w nieudolności, niedołęstwie, lekkomyślności, czyli tym wszystkim, na co wskazywali już autorzy artykułów prasowych. Komisja nie może wystąpić z takimi wnioskami. Zwłaszcza teraz, kiedy wciąż jeszcze społeczeństwo nie może otrzaskać się z przeżytego szoku. Czy można więc polać powody, rzeczywiste, prawdziwe? Trwa wojna. Sprawa ma aspekt polityczny w szerokim zasięgu. To byłoby jeszcze gorsze. Komisja jest gotowa do działania. — Jak długo potrwa praca? — Dokumenty, przesłuchania, protokoły... To potrwa, to musi potrwać! Około dwu tygodni! — Tylko dwa tygodnie? — Churchill jest pełen uznania dla sprawności i pracowitości komisji. — Brawo!

64

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Czyżby więc za dwa tygodnie już w oparciu o wyniki pracy komisji mógł wystąpić w Izbie Gmin i przedstawić jasno przebieg operacji i przyczyny klęski? To byłoby za wcześnie. Grubo za wcześnie. Mogłoby wywołać nową, niepotrzebną burzę. — Można wpłynąć na komisję, żeby... potraktowała tę sprawę szczególnie drobiazgowo. Nawet kosztem czasu. To nie jest takie pilne. — Martin próbuje wejść w tok rozumowania swojego przełożonego. — Bardzo pilne! Komisja musi być niezawisła, nie wolno jej sugerować nawet terminu. Niech zakończy pracę w czasie, który określi sama. Dwa tygodnie, to dwa tygodnie. — A potem? Z chwilą gdy wyniki badań zostaną opublikowane... Churchill patrzy, jak popiół sięgający połowy cygara wciąż zachowuje swój kształt. Wystarczy jednak małe strzepnięcie palcem i rozsypie się w proch. — A któż zamierza to publikować? Co za pomysł... 15 — Opinia publiczna będzie zawiedziona... — Czas wojny dostarczy jej nowych sensacji Życzmy sobie, aby tym razem były dla nas pomyślne. Martin wie teraz, jak ma się zachować, jak postępować, w jaki sposób wyjaśniać. — Jeśli już liczymy się z opinią publiczną, to pamiętajmy, że lubi mieć ona swoich bohaterów. Jak się nazywał ten młody człowiek? — Który? — No... ten lotnik... — Kapitan Esmonde? — Właśnie. Trzeba mu przyznać Victoria Cross... — Pośmiertnie. — Nie wskrzesimy go przecież. Najbardziej przykre sprawy można uznać za załatwione. Pozostał problem listu do Roosevelta, ale to już jest sprawa prawie osobista. Kształt odpowiedzi jest w zasadzie gotowy. Przeciętnego obywatela angielskiego zdziwiłaby wówczas jego treść, ale przeciętny czytelnik angielski będzie mógł się z nią zapoznać dopiero w wiele lat po wojnie... z pamiętników premiera. Wtedy wygasną już namiętności, które teraz tak mocno wstrząsają Anglią. Churchill sięga po pióro. Pisze u góry datę: „17 II 1942”. I później nieco niżej: „Premier do Prezydenta. Dzięki odejściu sił niemieckich z Brestu sytuacja na morzu, na wodach metropolitarnych i na Atlantyku w wydatny sposób zmieniła się na lepsze. 15

Tekst sprawozdania komisji członkowie parlamentu otrzymali dopiero po zakończeniu wojny.

65

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Przebywając w tym punkcie stanowiły stałą groźbę dla naszych konwojów idących na wschód, zmuszały do tworzenia eskort, w których uczestniczyć musiał za każdym razem co najmniej jeden krążownik. Eskadra ta mogła z powodzeniem operować zarówno na Atlantyku, jak i na Morzu Śródziemnym. Znacznie bardziej wolimy, żeby była tam, gdzie jest obecnie, niż tam, gdzie była poprzednio. Wysiłki naszych bombowców zamiast rozpraszać się mogą skupić się teraz na terytorium Niemiec. W końcu, jak Pan. już wie z pewnością, „Prinz Eugen” doznał awarii, „Scharnhorst” i „Gneisenau” miały uszkodzenia spowodowane przez nasze miny, a pierwszy z nich nawet dwukrotnie. To spowoduje wycofanie ich ze służby co najmniej na sześć miesięcy, w czasie których floty nasze zdążą poważnie się wzmocnić. Ma się rozumieć bardzo żałujemy, że nie zatopiliśmy ich i nasz wywiad otrzymał polecenie wyjaśnienia przyczyn, dla których nie mogliśmy ich wykryć od początku tego dnia, w którym odcumowały” 16 .

Trzeba przyznać, że ostatnie zdanie cytowanego listu brzmi rozbrajająco. „Żałujemy, że nie zatopiliśmy”. No pewnie. „Trochę, szkoda”. Takiej ewentualności widocznie nie przewidziano... Nieszczęsny epizod jeszcze raz musiał zaabsorbować premiera i postawić go w kłopotliwej sytuacji w wiele lat po wojnie, w czasie przekazywania potomnym własnych wspomnień. „Rankiem 13 lutego — pisał w swych pamiętnikach (t. IV) — wszystkie okręty (niemieckie) dotarły do celu. Wiadomość ta zdumiała opinię brytyjską. Nie mogła ona pojąć tego wydarzenia, na podstawie którego można by wnioskować, że Niemcy panują na kanale la Manche. Poprzez organa wywiadowcze wiedzieliśmy, że „Scharnhorst” i „Gneisenau” doznały uszkodzeń wskutek działania naszych min... Nie mogliśmy jednak informować o tym opinii publicznej, która oburzała się w sposób gwałtowny... ...Musiałem odczekać aż do 23 kwietnia, bądź co bądź ponad dwa miesiące, żeby na tajnej sesji w Izbie Gmin wyjaśnić fakty. Byłem wciąż pod wrażeniem nieprzyjemnego szoku, którego doznały brytyjskie masy na wiadomość o przejściu okrętów przez kanał la Manche... Ilość naszych samolotów torpedowych była znacznie zmniejszona, gdyż musieliśmy zaspokoić potrzeby Egiptu. Co do floty, nie utrzymywaliśmy w rejonie Pas de Calais wielkich okrętów ze względów zrozumiałych. Wszyscy zwracali uwagę na fakt, że tylko sześć niszczycieli zaatakowało niemieckie krążowniki i pancernik. Gdzież były nasze inne flotylle? — zapytywano. Odpowiedziałem, że były i są jeszcze na wybrzeżach Atlantyku, w konwojach dostarczających z USA żywność i środki, bez których nie bylibyśmy w stanie egzystować. Większość przejście niemieckich okrętów uznała za zjawisko niepokojące”.

16

Churchill — Pamiętniki, t. IV, s. 120, wyd. franc.

66

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Istnieją podstawy do przypuszczeń, że nawet na tajnej sesji Izby Gmin premier nie mógł być absolutnie szczery, skoro tej szczerości zabrakło mu i wiele lat potem przy trudzie pisania pamiętników. Komunikat radiowy, który rankiem, 13 lutego, kapitan Philippon wysłuchał przez radio, wprowadził go w osłupienie. Początkowo sądził, że jest to przedwczesna przechwałka, jeszcze jeden produkt kłamliwej propagandy hitlerowskiej. Popołudniowe wydania gazet rozwiały jednak wszelkie złudzenia. Kapitan jak pijany błądził po ulicach miasta próbując rozwikłać nie wyjaśnioną dla siebie zagadkę. Był przekonany, że za tą manifestowaną niemal oficjalnie przez Anglików nieudolnością musiało się coś kryć, nie mógł jednak pojąć co. Nie mieściło mu się w głowie, aby w kulminacyjnym okresie wojny, kiedy na dalekich frontach wschodnich ważyły się jej losy, Anglicy bez powodu okazali się tak pobłażliwi dla wroga. Lepszej okazji do zniszczenia trzonu floty hitlerowskiej nie było i prawdopodobnie już nie będzie. W pierwszej chwili tą ponurą Wiadomością chciał się podzielić z Herkulesem. Sądził, że we dwójkę łatwiej będzie znieść ten cios. Zaniechał jednak tego zamiaru. Czuł, że nie mógłby mu uczciwie spojrzeć w oczy. W wielu rozmowach obiecywali sobie uczcić klęskę floty niemieckiej w kanale la Manche i nie bez racji dużą część zasług przypisywali z tego powodu sobie. Anglicy postawili ich w sytuacji pokonanych. A przecież żadną miarą nie zasłużyli na to. Każdy ich krok, każda informacja, każdy radiowy kontakt groził śmiercią. W tym zlekceważeniu przewidywanej operacji było jednocześnie zlekceważenie ich trudu, ich bezpieczeństwa, ich życia. Kapitan wrócił do domu w posępnym nastroju. „Jedyną korzyścią — myślał z goryczą — jest to tylko, że skoro port opustoszał, miasto ocaleje. Zakończy się nocne, bezsensowne bombardowanie cywilnej ludności”. To była pierwsza w latach okupacji ich walka i: pierwsza przegrana. Tym boleśniejsza, że nie było tutaj ich winy. Oni z poruczonych im zadań wychodzili zwycięsko. Ktoś bezpowrotnie zmarnował te sukcesy, które zdołali osiągnąć z narażeniem życia. Więc co robić dalej? — To było jeszcze jedno pytanie, które nie dawało spokoju kapitanowi. Wycofać się, czy mimo wszystko iść tą samą drogą, na którą wstąpił wiosną 1941 roku. Jeden rzut oka na okupowane miasto wystarczył, aby znaleźć właściwą odpowiedź. Kapitan pójdzie tą drogą, którą obrał. Tą samą drogą będą kroczyć i inni licząc się z tym nawet, że poważna część ich trudu zostanie zaprzepaszczona. Ważne będzie jednak to, co nie zostanie zmarnowane, co choćby w najmniejszym stopniu przyczyni się do ostatecznego zwycięstwa nad okupantem. 67

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Losy tych ludzi ułożą się różnie. Pierre — noszący również pseudonimy: Mimi, i Rodołphe — rzutki, energiczny chłopiec w wieku lat osiemnastu, jego prawdziwe nazwisko i imię brzmi: Paul Mauger. W maju 1941 roku Raymond poznał go w Nantes. W kilka miesięcy po operacji „Cerber”, w maju 1942 roku, miał być przerzucony drogą morską do Anglii. Wyprawa zakończyła się fatalnie. Aresztowano go 30 maja 1942 roku. Herkules — prawdziwe jego nazwisko brzmi Arsene Gall, w dalszym ciągu będzie współpracować z francuskim Ruchem Oporu. Philippon — Brest stanie się dla niego miastem niebezpiecznym. Wiosną 1942 roku zostaje przerzucony do Toulon. Raymond — czyli porucznik Gilbert, noszący w latach okupacji kolejne pseudonimy: „Raymond”, „Remy” i „Roulier”, zasłuży na osobistą pochwałę de Gaulle'a, który 1 lutego 1943 roku w rozkazie specjalnym tak o nim napisze: „W czasie czterech, szczególnie niebezpiecznych, misji założył i rozwinął tajną organizację, której działalność miała doniosłe znaczenie dla spraw alianckich. Mimo najgroźniejszych niebezpieczeństw — wielu spośród jego towarzyszy zginęło — oficer ten bez wytchnienia, wszelkimi siłami działa na rzecz wyzwolenia Francji.”

Boli śmierć każdego żołnierza poległego we wspólnej walce. Bolesny jest jednak i cynizm, z jakim Brytyjczycy, zapominając o celach wspólnej walki, * a kierując się egoistycznymi względami własnej polityki, zawsze byli gotowi posłać na pewną śmierć żołnierzy innych narodów... Zgodnie z przewidywaniami Churchilla kolejne wydarzenia wojenne zagłuszyły szum powstały w wyniku kompromitującej konfrontacji w kanale la Manche. Sprawa jednak nie ucichła zupełnie. Po wojnie znów poświęcono jej wiele uwagi. Ponieważ „dziwna operacja” miała jak najściślejszy związek z ówczesną wojenną sytuacją w ZSRR, wspomina również o niej radziecki admirał Gołowko w swoim pamiętniku pt. „Wojna za kręgiem polarnym” 17 (Anglicy) „wypuścili krążownik »Prinż Eugen« nie czyniąc mu najmniejszej szkody, a później, jak się to mówi, z duszą na ramieniu drżeli o swe linie komunikacyjne na Atlantyku dotąd, aż okręty hitlerowskie nie opuściły portu Brest. Podkreślam — opuściły, a nie przedarły się. Tylko w ten sposób trzeba ocenić ucieczkę przez kanał la Manche i Cieśninę Kaletańską „Scharnhorsta”, „Gneisenaua” i „Prinz Eugena” oraz dziewięciu torpedowców z zablokowanego Brestu obok brytyjskich baz morskich i dalekonośnych dział fortecznych.

17

Golowkoj-Wojna za kręgiem polarnym, Wyd. MON.

68

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

J. Grab

Byłoby naiwnością traktować poważnie, przyjąć na wiarę, jakieś niezrozumiałe powoływanie się na zaniedbania służby obserwacyjnej i złą widzialność. Nazywane przedarciem się opuszczenie bez żadnych przeszkód Brestu i przejście do Niemiec okrętów nieprzyjaciela trwało dwie doby: od 10 do 12 lutego. Jednak w ciągu całego tego czasu Brytyjczycy mieli na wodach, przez które przechodziła eskadra niemiecka, śmiesznie małe siły, które by mogły przeciwdziałać tej akcji: sześć kutrów torpedowych o małej szybkości i sześć przestarzałych samolotów torpedowych typu „Swordfish”. Tymczasem wiadomości o osiągnięciu pełnej gotowości okrętów nieprzyjacielskich do opuszczenia Brestu, jak również o najbardziej prawdopodobnej trasie, a nawet dacie wyjścia hitlerowców na morze, doszły do dowództwa brytyjskiego — zarówno morskiego, jak i lotniczego — zawczasu. Mało tego. Nieprzyjaciel tak dokładnie przygotował opuszczenie przez swoje okręty Brestu, że nie „tylko zapewnił im eskortę z ośmiu niszczycieli, trałowców, kufrów torpedowych i lotnictwa, ale ponadto rozstawił na oczach Brytyjczyków sześć okrętów dozorowych, które posłużyły jako punkty orientacyjne w miejscach największego zagrożenia ze strony min. I Niemcy przeszli bezkarnie i triumfująco. Co prawda w kierunku, który najbardziej odpowiadał dowództwu brytyjskiemu, to znaczy na wschód, do swoich baz, jak najdalej od życiodajnych linii komunikacyjnych Imperium Brytyjskiego. Dalsza translokacja okrętów hitlerowskich nie była trudna do odgadnięcia i przewidzenia. Wynikało to z przejścia do norweskich szkierów pancernika „Tirpitz”, okrętu tego samego typu, co „Bismarck”. Było jasne, że hitlerowcy, którzy doznali niepowodzenia, jeśli chodzi o rajdy wielkich okrętów, najpierw na liniach komunikacyjnych południowego Atlantyku (stracili wtedy pancernik „Admirał von Spee”), a później w centralnej części Atlantyku (stracili „Bismarcka”), za wszelką cenę zechcą zrewanżować się na liniach komunikacyjnych, po których płyną konwoje ze Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii do Związku Radzieckiego...”

Zabieg Churchilla okazał się krótkowzroczny. Niebezpieczeństwo, które mogło być z powodzeniem zlikwidowane na kanale la Manche, w najbardziej sprzyjających warunkach, stanowiło nadal poważne zagrożenie dla samych Anglików w następnych latach wojny. „Scharnhorst”, zgodnie z przewidywaniami premiera, grasował na liniach konwojowych prowadzących do Związku Radzieckiego. Na tej trasie pod Nordkapem, po ciężkiej i długotrwałej bitwie, został zatopiony w dniu 25 grudnia 1943 roku. „Prinz Eugen” żył znacznie dłużej. Skapitulował w Kopenhadze dopiero 7 maja 1945 roku. „Gneisenau” został zatopiony przez Niemców w Gdyni, w dniu 25 marca 1945 roku, z intencją zablokowania wejścia do portu i stanowił jego wątpliwą ozdobę do roku 1951, kiedy to został wydobyty przez polskich nurków. Piraci często kończą życie tam, gdzie rozpoczynali swoją krwawą karierę.

69

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1970/11

1

2

J. Grab

3 7

4

5

6

8

9

10 11

12

18

13

14

19

15

20 24

21

16

17

22

23

25

26

27 28

29

30

KRZYŻÓWKA Z TYGRYSEM POZIOMO: 1) niszczyciel polski, który wytropił i zaatakował niemiecki okręt pancerny „Bismarck”, 4) osobisty sekretarz premiera Churchilla, 7) drzewo lub krzew liściasty, 9) admirał floty hitlerowskiej, 10) wiceadmirał hitlerowski, szef sztabu, 11) jeźdźcy, kawaleria, 12) łoże armatnie, 13) określenie tytułowe utworu muzycznego o tempie powolnym, 18) element obronny twierdz, 21) polski lekki krążownik, brał udział w inwazji na Normandię, 24) talerze wagi, 26) naramiennik zdobiony złotymi lub srebrnymi galonami, 27) działanie wojsk połączone z lądowaniem na terenie przeciwnika, 28) doborowe towarzystwo, 29) człowiek przygotowujący psy do wykonywania określonych zadań, 30) tradycyjny w marynarce przyrząd optyczny. PIONOWO: 1) hasło, umówiony znak (dawniej słowo honoru), 2) członkowie rady narodowej, 3) zwierzę hodowane dla cennego futerka, 4) tajna organizacja powstała na Sycylii w początkach XIX w., 5) upadek, zniszczenie, 8) widoczne sklepienie niebieskie, 8) prawy dopływ Wisły, mający źródła pod Przełęczą Użocką w ZSRR, 13) tytuł oficerski w dawnym wojsku tureckim, 14) egipski bóg księżyca, przedstawiany z głową ibisa, 16) podarunek, prezent, 17) imię męskie, 18) miasto w zachodniej Francji i port, baza niemieckiej marynarki wojennej w czasie drugiej wojny światowej, 19) członek plemienia afrykańskiego z grupy bantu, 20) kwiat Jesienny, 21) mityczny architekt, rzeźbiarz i mechanik, który wydostał się z niewoli przy pomocy skrzydeł, 22) pierwiastek chemiczny o własnościach półmetalicznych, 23) przysłowiowa droga wiodąca do kłębka, 25) wschodnie imię męskie. „Zwań”

70