6 93 strony 2

1. Układ przestrzenny jezuickiego kościoła Il gesu.              

pierwszy kościół zakonu Jezuitów w Rzymie, wzniesony obok rzymskiej siedziby zakonu. budowa w latach 1568 - 1584 arch. Giacoma Barozzi da VIGNOLA, elewacja i kopuła w 1573, arch Giacoma della PORTA z zewnątrz póżnorenesansowy, wnętrze barokowe wnętrze miało zapewniać dobrą akustykę i widzialność kaznodziei jednonawowy o szer. 18m., sklepienie kolebkowe, okna w lunetach, dodatkowe okno w elew. front., sklepienie podparte systemem filarowo-sciennym, między filarami, z każdej strony 4 kaplice nakryte spłaszczonymi kopułami, otwierają się do nawy gł. arkadami, podział przestrzeni: nawa główna dla wszystkich, kaplice na indywidualne modlitwy, korpus przechodzi w plytki transept o szer. nawy gł. i w płytkie prezbiterum zakończone apsydą z półkopułą przestrzeń rozchodzi się w kilku kierunkach: wzdłóż osi nawy gł, wzdłuż poprzecznej osi transeptu, oraz do góry wzdłuż pionowej osi kopuły kopuła na pendentywach i tamburze, okna w tamburze, na skrzyżowaniu nawy i transeptu powstaje efekt centrum i ukierunkowania całego kościoła połączenie założenia centralnego z podłużnym i dobre rozwiazanie wnętrza powoduje, że wiele kościołów było wzorowanych na Il Gesu z zewnątrz: szczególnie wyeksponowane elew. frontowa i kopuła, dwie elewacje przy budynkach a trzecia bardzo skromna

2. Elewacja kościoła barokowego na przykładzie kościoła Il Gesu, lub do niej zbliżona.





elew. frontowa Il gesu 2 kond., nawiązuje do podziału wnętrza - dolna odpowiada wys. kaplic i szerokości całego korpusu, górna wysokości i szerokości nawy głównej, obie kond. zwieńczone belkowaniem, ktore opiera się na parach pilastrów, woluty zasłaniają przypory scian, całość zwieńczona tympanonem ktory zakrywa dach, potrójne obramowanie głównego wejscia, role akcentu wysokościowego zamiast wież pełni kopuła na tamburze, elew. kościoła św. Piotra i Pawłą w Krakowie wzorowana na Il Gesu: fasada z początku XVII stulecia, arch. Giovanni Trevano rzeżby swiętych Dawida Heela, Dwukondygnacyjna z dolomitu, W niszach znajdują się posągi świętych jezuickich

3. Najważniejsi twórcy barokowi w Rzymie, Turynie i Neapolu.

RZYM Giacomo Barocci da Vignola, elewacja Giacomo della Porta

Giacomo Barocci da Vignola

Giacomo de la Porta, Carlo Maderno, elewacja – Carlo Rainaldi

Carlo Rainaldi, elewacja – Francesco Boromini

Francesco Borromini

Pietro de la Cortona

Gianlorenzo Bernini

TURYN Guarino Guarani

Filippo Juvarra

NEAPOL Luigi Vanvitelli – Caserta pałac królewski

4. Dzieła baroku w Rzymie, Wenecji, Turynie, Paryżu, Wiedniu i Londynie.

TURYN Kościół San Lorenzo w Turynie

Kościół Superga POD TURYNEM

Pałac Madama w Turynie

WIEDEN Kościół Św Karola Boromeusza

RZYM Il Gesu (które jest w pyt 1) Kościół Sant’ivo w Rzymie (arch. Francesco Borrominiego. Kościół jest nieduży, kształt rzutu jest wynikiem nałożenia się na siebie dwóch trójkątów równobocznych, co daje w efekcie w środku sześciokąt. Zamyka wydłużony, prostokątny plac, otoczony arkadowymi loggiami. Gwałtownie wygięty, wklęsły łuk fasady, wysoki bęben kopuły z wielkim oknem, smukła

latarnia nad kopułą o bogatych zdobieniach rzeźbiarskich. Plan kościoła jest w kształcie gwiazdy sześcioramiennej z zaokrąglonymi kątami. We wnętrzu brak kątów prostych, nudy i monotonii. Barwnie złocone wnętrze. Kompozycja bryły – dynamiczna, zwarta, oparta na przeciwstawnych formach łuków. Dominanta: bęben kopuły.)

Kościół Sant Andrea Della valle

Sant Ignazio

I dużo duż więcej kościołów.. WENECJA Kościół Santa Maria Della Salute

PARYŻ Tum Inwalidów i Kościół Św. Ludwika

Kościół Val-de-Grace

Kaplica Sorbońska

LONDYN Kościół Św Pawła w Londynie.. niestety nie mogę znaleźć rzutu..

5. Znajomość znaczenia nazw: cour d’honneur, avant-cour, antre cour et jardin, corps-delogis. Cour d’honneur (fr.), dziedziniec honorowy – reprezentacyjny dziedziniec przed pałacem lub zamożnym budynkiem mieszkalnym we Francji, zwykle poprzedzony avant-courem. Forma upowszechniła się w okresie renesansu. Avant-cour (fr.), przeddziedziniec — plac, dziedziniec poprzedzający pałac, umieszczony za dziedzińcem honorowym (cour d'honneur). Do avant-cour przylegały oficyny, zabudowania gospodarcze. Forma rozwiązania przestrzennego w budownictwie pałacowym z okresu baroku i klasycyzmu

Cour d’honneur to jest to bliżej pałacu, to co się rozszerza, to Avant-cour. Entre cour et jardin (fr. między dziedzińcem a ogrodem) - typ pałacu barokowego, wykształconego we Francji w XVII wieku. Główny budynek, zwany corps de logis, leżał na osi między dziedzińcem honorowym (cour d' honneur) a ogrodem, znajdującym się na tyłach pałacu. Najznamienitszymi przykładami takiego założenia są Vaux-le-Vicomte oraz Wersal. corps-de-logis - GŁÓWNA CZĘŚĆ BAROKOWEGO PAŁACU Z APARTAMENTAMI MIESZKALNYMI WŁAŚCICIELI OD STRONY DZIEDZIŃCA HONOROWEGO

6. Plac św. Piotra w Rzymie.

plan placu- Bernini a). Piazza Retta b). Piazza Obliqua 196x142 c). 4rzędowa kolumnada 19mwys, porz. toskański, belkowanie, 140 figur świętych d). Obelisk 41m e) Fontanna Maderny, f). Fontanna Fontany 7.Elementy architektoniczne i roślinne składające się na rozwiązania barokowych ogrodów typu francuskiego (trejaż, bindaż, wgłębnik, boskiet).

Ogrody francuskie:         

Regularność kompozycji Symetria dwuboczna względem środkowej alejki Zróżnicowany teren w sąsiadujących częściach ogrodu Ławki, fontanny, rzeźby, labirynty, teatry ogrodowe Gabinety (przestrzenna kompozycja roślinna, zrobiona z odpowiednio ostrzyżonych drzew), Boskiety (zagajniki – min. 5 drzew lub krzewów jednego gatunku) Bindaż- aleja obsadzona obustronnie drzewami, tak aby ich korony tworzyły sklepienie Wgłębnik- obniżony w stosunku do powierzchni ogrodu trawnik lub rabata Trejaż- budowla składająca się z szeregu słupków połączonych u góry pozorną belką. Służy do podtrzymywania roślin pnących.

8. Przykłady stosowania elipsy jako elementu wchodzącego w skład rzutu kościoła, czy też jego konstrukcji sklepiennej.

Johann Bernard Fisher von Erlach - kościół św. Karola Borromeusza w Wiedniu

9. Zasada barokowego palacu zwanego “między dziedzińcem a ogrodem” oraz przedstawić kilka rozwiązań tgo typu w Europie.

10. Barokowi architekci włoscy, fransuscy, austriaccy, niemieccy oraz angielscy i ich dzieła. Włochy Bernini – Rzym: Plac św. Piotra, Fontanna Czterech Rzek - na Piazza Navona, kościół San Andrea al Quirinale,Scala Regia - Schody Królewskie. Plac Św. Piotra (320x240 m). Giovanni Lorenzo Bernini „poprawiał elewację” i zakończył ja 2 wieżami oraz stworzył plac eliptyczny (196mx148m) – symbol wszechświata, otoczony poczwórną kolumnadą w porządku doryckim? toskańskim? (284 kolumn) z attyką i rzeźbami świętych - od której prowadzi szpaler kolumn do samego kościoła. Plac posiada 2 fontanny proj. Maderny i obelisk przeniesiony z cyrku Nerona (25,31 m). Stąd widać kościół z całą kopułą. Bazylikę łaczy oś z Via DelaConzilazione projektu Berniniego. Bernini jest też autorem schodów królewskich (Scala Regia) przesklepionych, ujętych kolumnami, przerywanych spocznikami, znajdujących się po południowej stronie kościoła Sw. Piotra i Pawła do Pałacu Papieskiego ora tabernakulum 29 m wys w kościele św. Piotra w formie baldachimu wspartego na 4 kręconych kolumnach. San Andrea al Quirinale. Kościół Świętego Andrzeja na Kwirynale – kościół znajduje się na wzgórzu Kwirynał, Prace nad jego budową trwały w latach 1658 – 1671. Głównym architektem był Bernini, a zleceniodawcami budowy świątyni byli Jezuici. Kościół wybudowany jest na planie elipsy, nazywany jest „perłą baroku”. Znajduje się tu cela śmierci Świętego Stanisława Kostki. W kościele tym przechowywane są również prochy tego świętego. Fontanna 4 Rzek – na Placu Nawona (Pizza Navona). Na skale z grotami znajduje się obelisk z cyrku Maksencjusza. Z grot wyłania się lew i potwór morski. Figury wsparte na skałach symbolizują Dunaj, Rio de la Plata, Ganges i Nil – największe rzeki świata Na Placu Barberini: Fontanna Trytona i Pszczół Borromini Fontane

Rzym : kościół S.Ivo alla Sapienza, kościół San Carlo alle Quatro

Francesco Borromini – najbardziej barokowy twórca epoki. Kościół San Carlo alle quattro Fontane w Rzymie. (U 4 źródeł) Układ wnętrza wrzecionowaty, centralno – podłużny. Zarys wnętrza na kole, przedłużonym wzdłuż osi głównej dwoma trapezami. Całość ujęta w prostokącie, ściętym w 1 narożniku. Pozostałe nieregularne powierzchnie zostały wykorzystane na zakrystie i kaplice. Wnętrze nakrywa pełna ? kopuła z latarnią. Fasada falująca, malownicza, rzeźbiarska, wynikająca z rzutu; 3 krotnie gięta, dwukondygnacyjna. Kościół San Ivo alla Sapienza w Rzymie – stosuje przeciwstawne formy jak w k. San Carlo. Kościół stanowi zamknięcie prostokątnego dziedzińca Uniwersyteckiego (bud. Della Porta). Elewacja frontowa jest wklęsła. Nad nią wznosi się bęben kopuły o 4 wypukłych apsydach. Ściany latarni sa wklęsłe. Latarnię wieńczy hełm w formie śruby. Wnętrze w kształcie koła (zbudowane na „gwiaździe Dawida), z 6 dużymi wnekami nakrywa kopuła na bębnie. Operuje teatralnymi efektami

Carlo Moderna – fasada kościoła Sw. Piotra w Rzymie. Fasada wykonana z trawertynu (zwietrzały wapień, martwica) szer. 114,69 m wys. 48 m.

Filippo Juvarra – Kościół la Superega pod Turynem, Palazzo Madama, Palazzo Stupinigi Juvarra był neoklasykiem, powracającym do palladianizmu. Kościół Superga pod Turynem to budowla centralna stanowiący front budowli o charakterze pałacowo - klasztornym, z obszernym prostokątnym wewnętrznym dziedzińcem otoczonym krużgankami? Kościół poprzedza mocno wysunięty portyk, dostępny z 3 stron schodami. Bryłę wieńczy wysoki bęben z kopułą. Elewację ujmują z dwóch stron wieże na osi skrzydeł mieszkalnych Palazzo Madama – widoczny wpływ współczesnej architektury francuskiej na dzieła Juvarry. Palazzo w Stupinigi. Plan zamku rozwinięty jest wzdłuż osi symetrii. Centralnym punktem zamku jest ośmiobok, który łączy cztery skrzydła tworzące krzyż św. Andrzeja. Całość inspirowana była projektem zamku Malgrange w Lotaryngii. W samym środku pałacu znajduje się owalny salon, który jest wspaniałą salą balową o wysokości całego pałacu. Z salonu wychodzi się na ciąg połączonych dziedzińców, które były charakterystyczne dla włoskiej architektury barokowej. W środku pałacu znajduje się siedemnaście galerii, które prowadzą do 137 salonów i komnat. Na elewacji, która zakończona jest balustradą znajdują się trzy poziomy okien poprzedzielanych pilastrami. O tym że budowla ma charakter rezydencji myśliwskiej przypomina stojący na kopule jeleń z brązu. Longhena – Wenecja: S. Maria della Salute Baldassare Longhena Pierwszy i najlepszy jego kościół. Układ centralny oparty na osmioboku, z 2 kopułami. Wnętrze nakryte jest potężną drewnianą kopułą wspartą na bębnie. Kopułą na żaglach nakryte jest prezbiterium, które posiada otwarcie do zakrystii, stosowany często w okolicy Wenecji. Kościół otacza 6 kaplic z elewacjami zwieńczonymi trójkątnym tympanonem. Guarino - Guarini – Capella Santussima Sindone (kaplica Całunu przy katedrze), kościół San Lorenzo, Palazzo Carignano w Turynie Był przedstawicielem baroku malowniczego. Wybitne dzieło to Palazzo Carignano w Turynie o ceglanej, „ruchliwej” elewacji frontowej i ciekawie rozplanowanej funkcji (przedsionek, hall, schody). Kompozycja wnętrza podporządkowana eliptycznemu hallowi. Rzuty i elewacje cechuje falistość. Kościół San Lorenzo w Turynie o centralnym układzie, założonym na kole. Kompozycja wnętrza oparta na 4 przecinających się osiach. Na osiach, po obwodzie koła usytuowane sa wnęki, na przemian prostokątne i półkoliste. Brak linii prostych. Guarini odwoływał się do działalności Borrominiego, jego najsłynniejszego dzieła kościoła San Carlo. Mając zdolności matematyczne, tworzył innowacyjne konstrukcje kopuł. Wychodząc od standardowego założenia kopuły na bębnie, tworzył bardzo dynamiczne, ale strukturalnie logiczne założenia, wzbogacane iluzyjnymi ornamentami isilnym kontrastem światłocieniowym, co stanowi charakterystyczną cechę jego twórczości. Studiując historię architektury, czerpał inspirację przede wszystkim ze sztuki gotyku, która poprzez zastosowanie konstrukcji przyporowej w architekturze, umożliwiała budowanie bardzo cienkich ścian, a ciężar sklepień i dachu przerzucała na zewnętrzne przypory. Dla ówczesnego społeczeństwa taka konstrukcja pozostawała niezrozumiała, tak jak fantastyczne kopuły i na pozór skomplikowane struktury Guariniego stanowiły zagadkę dla XVII - wiecznych odbiorców sztuki. Guariniego można uważać za prekursora architektury współczesnej, ponieważ jako pierwszy zwraca szczególną uwagę na technikę i konstrukcję budynku, niż na kształtowanie jego powierzchni. Jego dzieła to przede wszystkim kościół zakonu teatynów San Lorenzo w Turynie, Palazzo Carignano w Turynie oraz kaplica Santa Sindone, dobudowana do katedry turyńskiej, przeznaczona na przechowanie Całunu turyńskiego. Poprzez narastające struktury zmniejszających się ku górze łuków konstrukcyjnych,

artysta uzyskał efekt tajemniczej, nieskończonej głębi podkreślony łagodnym, opalizującym światem. Giacoma Della Porta (po Vinioli)– Elewacja Il Gesu. Elewacja dwukondygnacyjna. Dolna kondygnacja 5 osiowa, rozczłonkowana zdwojonymi pilastrami korynckimi, zwieńczonymi masywnym belkowaniem i półokrągłym tympanonem, w który wpisany jest tympanon trójkątny. Na osi wysoki portal wejściowy i 2 mniejsze portale po bokach, nad którymi we wnękach znajdują się figury świętych. Oba otwory prowadzą do nawy kościoła. Druga kondygnacja jest trójosiowa, rozczłonkowana zdwojonymi korynckimi pilastrami, z „edikulą na osi środkowej i półokrągłymi wnękami w osiach bocznych. Kondygnację wieńczy trójkątny fronton. Kondygnacje łączą wolutowe spływy jak w St.Maria Nowella we Florencji – Albertiego Do kościoła prowadzą szerokie, trójstronne schody.

Vanvitelli - Pałac Caserta Vanvitelli pomógł ustabilizować kopułę w kościele św. Piotra, której groziły pękniecia.. Głównym modelem dla Vanvitelli'ego był pałac w Wersalu i dlatego też architekt nieświadomie powtórzył te same błędy, co budowniczy Wersalu. Powstała ogromna budowla o ponad 1200 salach, z wielkimi klatkami schodowymi i bogato wyposażonymi apartamentami. Pałac ma kształt ogromnego kwadratu, z dwoma głównymi skrzydłami przecinającymi się pod kątem prostym i czterema innymi skrzydłami, które tworzą ściany kwadratu. Pałac posiada cztery wewnętrzne dziedzińce. Obszerny ośmiokątny westybul zdaje się być inspirowany przez Bazylikę Santa Maria della Salute w Wenecji, podczas gdy pałacowa kaplica najczęściej jest porównywana do kaplicy królewskiej w Wersalu Roberta de Cotte'a. Z tyłu pałacu znajduje się rozległy park o powierzchni 120 ha z fontannami, kaskadami i rzeźbami. Dzieli się na dwie części; ogród w stylu angielskim i ogród w stylu włoskim. Jest położony częściowo na skarpie. Od pałacu w stronę skarpy ciągnie się ku horyzontowi prosty, główny ciąg wodny, który ozdobiony został przez Vanvitelli'ego w:fontanny. Viniola – Il Gesu w Rzymie 1568-75 – Początek budowy jeszcze w epoce renesansu. Kościół krótki, jednonawowy z nawą poprzeczną o krótkich ramionach, niezbyt głębokim prezbiterium zapewnia dobrą widoczność ołtarza przez wiernych. Nad nawami sklepienia kolebkowe. Na przecięciu naw kopuła na bębnie i żaglach, doświetlajaca wnetrze. Wzdłuż szerokiej, 4 przęsłowej nawy głównej zlokalizowane są kaplice oddzielone grubymi ścianami stanowiącymi przypory dla sklepienia nad nawą. W baroku powstaje elewacja - Giacomo Della Porta. Francja Louis Le Vau - Veaux le Vicomte ( z zespołem Le Brun Le Notce) , pałac w Wersalu Pałac w Wersalu Entre cour et Cardin – typ kompozycji z Francji poilegał na usytuowaniu pałacu centralnie, na założeniu osiowym, pomiędzy dziedzińcem z oficynami a ogrodem – parkiem, często z osiowym dojazdem. Pałac w duchu baroku klasycznego. Przed budynkiem półkolisty plac 350x220 m stanowiący przykład planu promienistego. Zbiegają się 3 aleje. Pałac ma 3 dziedzińce:Ministrów, Królewski, Marmurowy. Fasada ma 560 m długości, wychodzi na ogród. Wysunięta środkowa część jest dziełem Le Vau. 2 cofnioęte skrzydła – Harduin Mansarta. Ogród projektu Andrea la Notre założony na geometrycznym planie posiada: -basen Latony - aleje „Tapis vert” – zielonych dywanów - basen boga Słońca – Apollona (rydwan z 4 koniami wynurza się z wody - obszar zieleni z kanałem Wielkim i przecinającym go Małym - fontanna Neptuna Grand Trianion z kolumnami z różowego marmuru – apartamenty Napoleona Petit Trianion (za Ludwika XIV)

Oranżeria, Grota Apollona. Główna cecha ogrodów barokowych: 1. Oś biegnąca od wyjazdu przez centralny budynek pałacowy w nieskończoność i otwierającą perspektywę ogrodu aż po horyzont 2. Rozmach. Vaux-le-Vicomte Zespół parkowo-pałacowy. Le Vau tworzył dla króla oraz najbardziej znaczących osobistości, m.in. Nicolasa Fouqueta, dla którego wraz z Charlesem Le Brun i André Le Nôtre stworzył zespół parkowo-pałacowy Vaux-le-Vicomte (1656-61). Ci sami artyści pracowali dla Ludwika XIV przy przebudowie Wersalu; Le Vau prace nadzorował aż do swojej śmierci. Jacques Anges Gabriel – Petit Trianion zw pałacem Marii Antonony. Typowym przykładem formy przejściowej otwierającej klasycyzm jest pałacyk Petit Trianon (projektu Jacques Anges Gabriel). Po raz pierwszy od strony ogrodu zbudowany na zasadzie buduarowej wziętej z rokoka, w duchu klasycyzmu. Jest to budowla niewielkich rozmiarów, elewacja nawiązuje do pałacu wersalskiego, uderza prostota i kubiczność bryły. Styl Ludwika XVI charakteryzuje: prostota, symetria, dbałość o proporcje, elewacje typowo klasyczne. Wnętrza: styl uspokojonego rokoka, koloryt jasny, pastelowy, lakierowane boazerie, ściany obite tkaniną lub tapetą, dekoracja stiukowa, prostokątne płycizny ścian i drzwi, supraporta. Mansart Franciszek -pałac Maison Lafitte, skrzydło Gastona Orleańskiego zamku Blois François Mansart – architekt królewski, który w swoich pracach starał się propagować rodzime tradycje, a dekoracyjne detale traktować tylko jako uzupełnienie budowli. Do pierwszych jego prac należy przebudowa zamku Blois (1635-1638 skrzydło Gastona Orleańskiego). Znaczącym dziełem dla architektury jest budowa pałacyku Maison-surSeine (Maison Laffitte) pod Paryżem gdzie zastosował rzut poziomy w kształcie podkowy a ogród umieścił za budynkiem. Rozwiązanie to umożliwiło znacznie lepsze oświetlenie wnętrz i z czasem upowszechniło się w całej Europie. Hardouin Mansart – Paryż Tum Inwalidów Kościół Mansarda posiada pięciokopułowy układ. Centrum stanowi nawa kolista, nad którą wznosi się duży, kolisty bęben zwieńczony wydłużoną kopułą trójpowłokową(jak w Katedrze w Londynie) Dolna czasza ma w podniebieniu otwór kolisty, wpuszczający do wnętrza światło odbite od powierzchni czaszy drugiej, pokrytej iluzjonistyczny malowidłem. Trzecią powłoka jest kopuła dachowa. Pod nią, w odkrytej krypcie grób Napoleona I. W elewacji, nad zwartą bryłą dominuje wyniosła kopuła na 2 kondygnacyjnym bębnie. Jaques Lemercier – Paryż: kaplica Sorbony Nadworny arch. Ludwika XIII. Zbudowana na zlecenie Richelieu, (jest tam jego grób). Kaplica założona na planie skróconego krzyża greckiego, z 4 dużymi kaplicami po przekątnej, z dużą rozczłonkowaną kopułą na bębnie, zwieńczoną latarnią. Na 2 kondygnacyjnej elewacji widoczne wpływy włoskie. 2 kondygnacje połączone spływami. Przęsło portalowe, szerokie, oflankowane jest bocznymi niszami. W narożnikach elewacji masywne, zdwojone kolumny korynckie. W górnej kondygnacji pilastry. Kondygnacje dzieli poziome belkowanie. Od dziedzińca wypiętrzenie elewacji. Portyk z kolumn korynckich, zwieńczony trójkątnym frontonem. Austria – Niemcy Fisher von Erlach - Wiedeń : pałac Schonbrunn, kościół Sw. Karola Boromeusza Pałac cesarski w Schönbrunn po Wiedniem (1669-1749), w skali swojego założenia nawiązywał do paryskiego Wersalu, ale podczas realizacji zrezygnowano z pierwotnego rozmachu. Układ wydłużony z bocznymi i środkowymi ryzalitami. za którymi znajdowała się duża, owalna, reprezentacyjna sala. Dolną część fasady zdobiła rustyka podkreślająca lekkość wyższych kondygnacji. Ich dekoracja oparta była na wyraźnym podziale pionowymi, szerokimi pilastrami i poziomymi gzymsami i fryzami. Całość ożywiały kompozycje rzeźbiarskie

umieszczane przy portalach, środkowych oknach lub w centralnych częściach zwieńczenia elewacji. Styl terezjański, rokokowy kościół Sw. Karola Boromeusza Kościół wotywny. Szeroka parawanowa fasada zachodnia z loggią i pawilonami po bokach. Główny koryncki portyk jak w Panteonie. Flankujące portyk dzwonnice to wersja kolumny Trajana o charakterze minaretów z Hagia Sofia. Pokryte są scenami z życia świętego Karola Boromeuszka. Kościół ma plan centralno – podłużny. Eliptyczna nawa nakryta jest kopułą na bębnie, na planie elipsy. Kościół poprzedza szeroki, sześciokolumnowy przedsionek zwieńczony tympanonemz dwoma długimi skrzydłami stanowiącymi korytarze. W końcowych częściach skrzydeł zlokalizowano przejazdy, nad którymi umieszczono wieże. Centralną część fasady dodatkowo flankują dwie dzwonnice wzorowane na rzymskich kolumnach Trajana i Marka Aureliusza. Trzony kolumn pokrywają płaskorzeźby ze scenami z życia św. Karola Boromeusza. Kolumny nawiązują do słupów Herkulesa strzegących zachodnich krańców Europy. Jest to aluzja do zwierzchnictwa dynastii Habsburgów nad innymi władcami Europy. Projekt dla Wrocławia – kaplica Elektorska przy katedrze. Neumann, Von Hildebrandt - pałac w Wurzburgu, Pałac biskupi w Würzburgu, porównywany często do pałaców Schönbrunn w Wiedniu oraz Wersalu. Zaprojektowany przez. Rezydencja słynie z bogato zdobionych wnętrz. Na szczególną uwagę zasługuje główna klatka schodowa z największym na świecie malowidłem plafonowym autorstwa włoskiego malarza Giovanniego Battisty Tiepolo. Pałac otaczają ogrody w stylu barokowym. Projekty poszczególnych fragmentów budowli zlecono uprzednio m.inn – Lucasowi von Hildebrandtowi. Budowę rezydencji ukończono w 1744, ale prace nad wystrojem wnętrz trwały do roku 1780. Freski na klatce schodowej, malowidła w Sali Cesarskiej oraz w kościele przypałacowym wykonał w latach Giovanni Battista Tiepolo, najsłynniejszy malarz fresków XVIII wieku. Rezydencja to prawie 400 pomieszczeń. Na szczególną uwagę zasługują klatka schodowa, kościół dworski oraz utrzymane w dekoracyjnym stylu rokoko frankońskiego: Sala Biała, Komnata Cesarska, Gabinet Luster oraz pokój wenecki. Na sklepieniu głównej klatki schodowej znajduje się, powstałe w latach 1752-1753, największe na świecie malowidło sufitowe (około 600 m przedstawia cztery (ówcześnie znane) kontynenty: Europę, Amerykę, Azję i Afrykę. Sala Biała, słynąca z białych stiukowych dekoracji kontrastuje z wielobarwnymi malowidłami klatki schodowej i Sali Cesarskiej. Salę Cesarską zdobią freski Tiepola nawiązujące do historii Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Komnatę otaczają pomniejsze sale reprezentacyjne, z których najcenniejszą jest Gabinet Luster . Ściany gabinetu zbudowane są z tafli szyb, których tylna strona została poddana szczególnej obróbce artystycznej, pozwalającej na bezpośrednie wkomponowanie malowideł w lustra. W południowo-zachodnim narożniku pałacu znajduje się kościół projektu Balthasara Neumanna, wkomponowany w bryłę pałacu. Johann Balthaser Neumann - Kościół Vierzehnheiligen (rokoko) Kościół pielgrzymkowy Czternastu Świętych Wspomożycieli, wzniesiony w 1743-1772 wg planów J.B. Neumanna, który zastosował tu zwielokrotniony schemat owalu zarówno w planie, jak i w sklepieniach, co w połączeniu z dekoracją malarską, bogatym wystrojem wnętrza i zupełnym brakiem linii prostych stwarza efekt rokokowej dynamiki. Ambonę, ołtarze i sztukaterię wykonali J.M. Feuchtmayer i J.G. Üblhör, freski - J.I. Appiani. Poppelmann - Zwinger Drezno W zakresie architektury rokokowej Francuzów wyprzedzili Niemcy: na początku XVIII wieku powstał Zwinger. Budowle z terenów niemieckich charakteryzują się dużo większą dekoracyjnością strony zewnętrznej, niż we Francji. Rokoko niemieckie wyszło na zewnątrz budynku, podczas gdy francuskie cały kunszt objawiło w dekoracji wnętrz. We Francji nadal stosowano więc klasyczne podziały, więc architektura w ścisłym tego słowa znaczeniu nie uległa modzie rokoka. W Saksonii zaraz na początku XVIII wieku, w latach 17111722, architekt Matthäus Daniel Pöppelmann wzniósł pałac Zwinger (Drezno). Jest to założenie na planie zbliżonym do kwadratu, z dostawionymi do dwóch boków mniejszymi prostokątami zakończonymi półkoliście. Tak ukształtowany plac otaczają niskie galerie;. Galerie

przeprute są dużymi oknami i bogato zdobione rzeźbiarsko. Choć Zwinger powszechnie zaliczany jest do dzieł rokokowych, ale z uwagi na symetrie motywów dekoracyjnych nie można jej jeszcze w ścisłym tego słowa znaczeniu nazwać rokokową. Końcowa data robót Pöppelmanna przy Zwingerze, rok 1722, nieco zresztą wyprzedza pierwsze projekty Meissonniera, które styl ten zainicjowały. (Juste-Aurèle Meissonnier. Francuski projektant funkcjonalnych rozwiązań domów mieszkalnych i bogato dekorowanych wnętrz. W jego pracach występują sale o zaokrąglonych narożach i balkony o falujących liniach. Ozdobą płaszczyzn są asymetryczne ornamenty przechodzące z wici roślinnych w linie o niesprecyzowanym kształcie układające się w skomplikowane kratki, koronki, muszelki) Anglia Burlington - Chiswick House Willa ta została wybudowana w latach 1726-29 i jest najważniejszym przykładem architektury w stylu Palladiańskim w Anglii. Została ona zaprojektowana przez wielkiego miłośnika stylu A. Palladio - Trzeciego Hrabiego Burlington Richarda Boyle’a, który dokonał tego we współpracy ze swoim protegowanym Williamem Kentem malarzem, architektem i projektantem ogrodów. Kupował dzieła sztuki i min. plany architektoniczne wspomnianego już A. Palladio. Chiswick House został wybudowany, jako miejsce do przyjmowania gości, prezentacji jego kolekcji obrazów i szkiców. Obok był stary dom z okresu Jakobińskiego, a w 1732 roku dobudowano korytarz łączący oba budynki, niestety tego starszego domu już nie ma, został on wyburzony w latach 80tych XVIII niezwykle symetryczne. W centrum budynku jest ośmioboczny pokój (Lower Tribune) w części parterowej posiada on osiem Toskańskich kolumn, których główną funkcją jest wspomaganie pierwszego piętra, a zwłaszcza kamiennej podłogi. Wystrój całego piętra jest raczej surowy i skromny, pomieszczenie „Lower Tribune” było używane, jako poczekalnia dla osób przybyłych na spotkanie z hrabią Burlingtonem. Trzy pomieszczenia po ogrodowej stronie willi były Biblioteką. Centrum piętra to Salon / Tribunal ośmioboczny pokój z kopułą, a ponieważ jest on w środku budynku w ścianach nie ma okien, ale są one nad ścianami w kopule. Inigo Jones - Queens House Greenwich W 1615 r. Jones został mianowany głównym nadzorcą budowli królewskich, jego pierwszą realizacją na tym stanowisku był Queen’s House w Greenwich, rozpoczęty w 1616 r. dla królowej Anny Duńskiej. W planie sugerował się nieco willą medycejską w Poggio a Caiano Sangalla z końca XV w. , ale wzorem dla fasady południowej z jej loggią jest Villa Molini pod Padwą Scamozziego z końca XVI w. Można też powiedzieć, że jest to uproszczone, skromne naśladownictwo północnowłoskiej willi z palladiańską lożą w górnej kondygnacji wg wzoru Palazzo Chiericati w Vicenzy Palladia. Zupełnie białe elewacje Queen’s House, oddziałujące nie dekoracją, lecz doskonałymi proporcjami między oknami i ścianą. Cristopher Wren -katedra św Pawła w Londynie. Katedra świętego Pawła była budowana jako symbol odrodzenia Londynu i cechuje ją rozmach i monumentalność, ustępuje ona jednak swoimi rozmiarami watykańskiejBazylice Świętego Piotra. Katedra Świętego Pawła ma około 158 metrów długości i około 75 metrów szerokości. Wysokość budowli mierzona od posadzki do końca krzyża umieszczonego na kopule wynosi 108 metrów. Pierwotne projekty były odrzucane. Katedra posiada długi korpus nawowy z transeptem i chórem. Na skrzyżowaniu transeptu wznosi się kopuła trójpowłokowa o konstrukcji zbliżonej do Tumu Inwalidów Paryżu. Na prostokątnych przęsłach naw znajdują się półkoliste kopułki na żaglach. (nowość!) Zewnętrzna ściany nawowe zostały wzniesione ponad wysokość naw bocznych jako fałszywe ściany mające przeciwdziałać naporowi kopuły(projekt został zmieniony podczas budowy) W luce między ścianami a strefą okien mieszczą się łuki przyporowe, dźwigające sklepienie. W KOPULE wykorzystano pomysł Michała Anioła w bazylice św. Piotra stosując wewnętrzną kopułę o wysokości pasującej d wnętrza kościoła ORAZ KOPUŁĘ ZEWNETRZNA O WIELE WYŻSZĄ, DLA LEPSZEJ WIDOCZNOSCI Z DALEKA. Kopuła Wrena jest otwarta w środku jak projektowane przez obu Mansartów, pozwalając na dopływ światła do wnętrza poprzez wyniesioną wysoko kamienną latarnię. Wren dla wsparcia latarni wprowadził między 2 kopuły trzecią czaszę postaci ceglanego stożka, którego nie widać

ani od wewnątrz, ani z zewnatrz.(kopuła 3 warstwowa jak w Tumie Inwalidów w Paryzu) Zewnetrzna kopuła nie ma wyraźnego wertykalizmu typowego dla barokowych kopuł, lecz półkolisty profil jak u Bramantego w bazylice św. Piotra

11.Cechy angielskiej architektury barokowej.

12. Barokowe założenia pałacowe w Niemczech. Pałace, podobnie jak we Francji przyjmują kształty liter C, E i H. 1. Pałac Sanssouci w Poczdamie GEORGE WENCESLAUS VON KNOBELSDORFF 1699-1753 autor założenia ogrodowo- pałacowego

w Sanssouci. Typ pałacu składającego się z budynku głównego z przylegającymi do niego pod kątem prostym skrzydłami, między którymi znajdował się reprezentacyjny dziedziniec ( cour d’honneur), często z gazonem pośrodku( trawnikiem).

Założenie tego typu charakteryzuje się symetrią osiową i wielką skalą. Oś głowna ogrodu- przedłużeniem osi środkowej zamku.

1 westybul, 2 Sala Marmurowa, 3 Sala Audiencyjna, 4 Sala Koncertowa,5 sypialnia

i pokój pracy, 6 biblioteka,7 galeria, 8 pokój gościnny, 9 pokój gościnny, 10 pokój gościnny, 11 Pokój Voltaire’a (pokój gościnny), 12 Pokój Rothenburga (pokój gościnny), 13 pokój dla służby

2. Pałac Zwinger w Dreźnie Wzniesiony w 1711-1728 przez Mattausa Daniela Poppelmanna dla Fryderyka Augusta I

Rzut założenia ogrodowego

3. Pałac Nymphenburg Dawna letnia rezydencja Wittelsbachów w Monachium .

Plan parku: 1. Pałac, 2. Wielki parter z fontannami, 3. Ogród Książęcy z pawilonem, 4. Amalienburg, 5. Dörfchen z Domem Zdrojowym, 6. Badenburg, 7. Świątynia Apollo, 8. Wielka Kaskada, 9. Pagodenburg, 10. Magdalenenklause, 11. Ogród Botaniczny

4. Rezydencja biskupia w Wurzburgu. Zaprojektowany przez Balthasara Neumanna na zlecenie książąt biskupów Jana Filipa von Schönborn oraz jego brata Fryderyka Karola w 1720 został ukończony w 1744.

13. Założenia tumu inwalidów w Paryżu. Rzut kaplicy jest kwadratem, wspólne eliptyczne prezbiterium przy północnym boku łączy ją z kościołem św. Ludwika, Koncepcja wnętrza oparta jest o układ pięciokopułowy wpisany w kwadrat. Cztery płaskie kopułki o rozpiętości 11 m w narożnikach kwadratu nie są pokazane w bryle zewnętrznej, natomiast środkowa kopuła o rozpiętości 27 m wznosi się na wysokość 107 m (do szczytu wieńczącej ją iglicy). Trójpowłokowa struktura kupuły wzniesiona na tamburze, z latarnią. Juliusz Hardouin-Mansart

14. Założenia pałacowe w barokowym Wiedniu. Belweder w Wiedniu – barokowy pałac księcia Eugeniusza Sabaudzkiego. Wybudował go architekt Johann Lucas von Hildebrandt. Składa się z dwóch budynków rozdzielonych ogrodem w stylu francuskim ozdobionym szeregiem posągów sfinksów. Belweder Górny przeznaczony był na bankiety i uroczystości, Belweder Dolny pełnił funkcję letniej rezydencji. W 1752 pałac został wykupiony przez cesarzową Marię Teresę i od 1775 z polecenia Józefa II, w Belwederze przechowywano obrazy należące do rodziny cesarskiej. W 1806 do Belwederu przeniesiono również kolekcję obrazów z pałacu Ambras. Jako ostatni członek rodziny Habsburgów urzędował tu arcyksiążę Franciszek Ferdynand. Obecnie, od I wojny światowej, w budynkach znajdują się muzea. Budynek jednak mocno ucierpiał podczas II wojny światowej. Cały Złoty Gabinet spłonął i został później zrekonstruowany. Ogród jest najstarszą częścią całego kompleksu. Został zaprojektowany wkrótce po nabyciu gruntu ok. 1700 roku, przez Dominique'a Girarda - ucznia André Le Nôtre'a.

Pałac Schönbrunn – pałac zbudowany w XVII-XVIII wieku na zlecenie cesarza niemieckiego Leopolda I, zaprojektowany przez Johanna Bernharda Fischera von Erlacha. Znajduje się w trzynastej dzielnicy Wiednia, Hietzingu. W 1996 r. pałac został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Został wzniesiony na południowy zachód od Wiednia w Parku Schönbrunn. Obecny, barokowy wystrój został nadany za panowania Marii Teresy. Kolor żółty, na który została pomalowana elewacja, był jej ulubionym. Wnętrza pokryte są licznymi freskami i sztukaterią. Apartamenty udostępnione są zwiedzającym. W przybudówce znajduje się obecnie Muzeum Powozów. Sam teren wokół pałacu to ogród w stylu francuskim, w którym znajduje się Palmiarnia. Na wzgórzu, z którego roztacza się widok na pałac i Wiedeń wzniesiona została Glorietta. Poniżej wzgórza znajduje się Fontanna Neptuna. Pałac ma 1441 komnat, z czego 45 udostępniono zwiedzającym. Wnętrza utrzymane są w stylu rokoko (białe powierzchnie z ornamentami pozłacanymi 14-karatowym złotem) i ozdobione czeskimi lustrami kryształowymi i piecami fajansowymi. Komnaty mieszkalne i gabinety cesarza Franciszka Józefa (który zmarł w pałacu 21 listopada 1916) są skromne i proste. Tym bardziej okazale prezentują się sale reprezentacyjne i pokoje gościnne. W Sali Lustrzanej koncertował Mozart jako sześcioletnie cudowne dziecko. W Okrągłym Gabinecie Chińskim Maria Teresa odbywała tajne konferencje z kanclerzem księciem Wenzelem Antonem von Kaunitzem. W pokoju Im Vieux-Lacque konferował Napoleon. Tu 14 października 1809 podpisano pokój w Schönbrunn. W Błękitnym Salonie Chińskim cesarz Karol I podpisał w roku 1918 zrzeczenie się z udziału w rządach, co praktycznie oznaczało koniec monarchii. Pokój Milionowy ma ściany wybijane drewnem różanym i ozdobione cennymi miniaturami z Indii i Persji. Zaliczany jest do najpiękniejszych wnętrz rokokowych na świecie. W Wielkiej Galerii tańczono podczas kongresu wiedeńskiego (1814-1815), a dziś odbywają się tu spotkania przy wyjątkowych okazjach.

15. Dzieła austriackiego arch. okresu baroku J. B. Fischera von Erlach. a) PAŁAC SCHONBRUNN W WIEDNIU - I etap: 1695-1730 Fischer von Erlach - na zlecenie cesarza Leopolda I - II etap prowadził Nicolas Pcaassi (1740-1749, na zlecenie cesarzowej Marii Teresy) - ogrody projektu Jean’a Trehet’a, następnie Ferdynanda von Hohenberga - barokowy wystrój nadany przez Marię Teresę, ogrody w stylu francuskim, wnętrza w stylu rokoko - żółty kolor elewacji był ulubionym cesarzowej

a) KOŚĆIÓŁ ŚW. KAROLA BOROMEUSZA W WIEDNIU - I etap: 1714-1723 J. B. Fischer von Erlach - kontynuowany przez jego syna w latach 1723-1727 (Emanuel Fischer von Erlach) - kościół powstał jak wotum po wygaśnięciu dżumy

- ufundowany przez cesarza Karola VI - Karol Boromeusz: patron dotkniętych zarazą ARCHITEKTURA: - plan elipsy połączonej z krzyżem greckim, zwieńczony kopułą - w centrum fasady portyk z kolumnami po obu stronach pełniącymi rolę dzwonnic (spiralnie biegnące płaskorzeźby, por. kolumna Trajana) - dwie skrajne wieże - połączenie elementów klasycznych (kolumny, portyk) i barokowych - rzut + przekrój + fasada:

16. Założenie pałacowo parkowe w Wersalu,Voux le Vicomte, Blois, Pałac Luksembursk

Wersal - przebudowa pałacyku mysliwskiego Ludwika XIII arch : Louis Le Vau, J.H. Mansart wnętrza: Le Brun ogród: Le notre

Kompleks łączący funkcję rezydencjonalną z ośrodkiem podkreślającym absolutnąewładzę króla Ludwika XIV., najbogatszy we Francji układ entre cour et jardin - między dziedzińcem a ogrodem. Spójność założenia pałacowego i obszernych terenów ogrodu uzyskana jest dzięki wspólnej osi kompozycyjnej. po kolei place przed pałacem : plac Defilad, dziedziniec Ministrów, dziedziniec Królewski i dziedziniec Marmurowy. Bardzo charakterystyczne jest podkreślenie pałacu poprzez zastosowania zabiegu kompozycyjnego polegającego na zbieganiu się trzech osi głównych dróg w jednym punkcie w środku placu Defilad przed pałacem. Przed zbiegiem tych trzech arterii, Mansart zbudował stajnie dla około 2000 koni.

Palac posiadał 3 kondygnacje. Najważniejsze było PIANO NOBILE - pierwsze piętro - podkreślone piony poprzez pilastry, a na łamiących monotonię długiej elewacji ryzalitach – kolumny, a także przez smukłe, zamknięte łukiem okna typu porte-fenêtre. W pozostałych dwóch, niższych niż pierwsze piętro kondygnacjach dominuje kierunek poziomy – na parterze w postaci pasowego boniowania muru z przeszklonymi arkadami, na drugim piętrze poprzez zmianę proporcji okien na kwadratowe i zamknięcie całości od góry balustradową attyką. Umieszczone na niej elementy rzeźbiarskie znów akcentują piony.

Elementy wykonane przez poszc

zególnych architektów Ogród podzielony na dwie części - Mały Park przy pałacu i Duży Park. W Małym występują boskiety, a alejki kształtowane sa ściśle geometrycznie. Zieleń ksztaltuje wnętrza tj. Labirynt, Sala Balowa, Festynowa itp. W Wielkim Parku dominuje gwiaździsty, charakterystyczny dla baroku francuskego, układ placów i alejek. Znajduje się tam wielki kanał usytuowany na osi zaożenia. Na terenie kompleksu znajduje się również Grand Trianon autorstwa JH Mansarta, Petit Trianon zbudowany przez Jacquesa - Ange Gabriela, wioska Marii Antoniny . Zwierzyniec był miejscem przeznaczonym do polowań, ale w okresie baroku wykorzystywano go też do obserwacji żyjących tam zwierząt na wolności w ich naturalnym środowisku. Vaux-le-Vicomte

Zbudowany dla Nicolasa Fouqueta - ministra Ludwika XIV. Podobnie jak Wersal, jest założeniem “Między dziedzińcem, a ogrodem”. Przy budowie pracowali Luois Le Vau, Charles Le Brun i Andre Le Notre. Kopozycja jest bardzo zbliżona do wersalskiej. Zaczyna się od trzech zwężających sie ku zespołowi alei - celem podkreślenia jesgo istoty, zbiegają sie na avant-cour wewnętrznym dziedzińcu, obudowanym pomieszczeniami gospodarczymi. Następnie występuje cour d`honneur - dziedziniec honorowy, poprzedzający pałac z fosą, przez ktore przerzucone są mosty. Ogród załozony jest na tej samej osi, co rezydencja, posiada część wypełnioną parterami kwiatowymi, boskietami, znajdowala się tam sztuczna grota, labirynt, baseny itp. następnie przechodził w las.

układy tych zalozen mamy całkiem nieźle pokazane na mapkach z huru.

Zamek w Blois

Okres Ludwika XII - z tego okresu pochodzi część północno-wschodnia obecnego zamku – kaplica Saint-Calais, w stylu płomienistego gotyku (jej nawa została zburzona w XVII wieku), oraz skrzydło mieszkalne na rzucie litery L, łączące się z dużą salą, zaadaptowaną z poprzedniej zabudowy - czyli część zielona, niebieska i różowa na powyższym rzucie. Za czasów Franciszka I powstało skrzydło utrzymane w stylu włoskiego renesansu żólte na rzucie. Za czasów Gastona Orleańskiego zaplanowana zostaje gruntoewna przebudowa w stylu klasycystycznym, ale udaje się zreazlizować tylko fragment - zaznaczony na szaro. Architekt - Franciszek Mansart. Jest to forma symetryczna z charakterystycznymi wysuniętymi częściami po bokach założenia.

Palac Luksemburski w Paryżu

Został zbudowany przez Salomona de Brosse`a w latach 1615-1624 dla królowej Marii Medycejskiej, żony Henryka IV. Nazwa pałacu pochodzi od księcia Franciszka Luksemburskiego - na terenach jego posiadłości, zakupionej przez królową, wzniesiono nowy pałac, obok niewielkiego pałacyku księcia (tzw. Petit Luxembourg). Pochodząca z rodziny Medyceuszy królowa życzyła sobie, aby nowa rezydencja przypominała rezydencję Medyceuszy we Florencji (po wcześniejszych właścicielach zachowała nazwę Pitti)

bryła pałacu nawiązywała do tradycji francuskiej – korpus został zaopatrzony w narożach w pawilony i poprzedzony dziedzińcem otoczonym z pozostałych trzech stron niższymi skrzydłami, również z pawilonami w narożach i kopułową bramą na osi, a całość wieńczyły wysokie dachy z lukarnami, akcentujące osobnymi bryłami poszczególne części budynku. Od południa zostały założone ogrody – początkowo parterowe włoskie ogrody geometryczne z półokrągłym zakończeniem głównej osi, w następnych stuleciach obszar i forma ogrodu ulegała licznym zmianom, m.in. w

części zachodniej powstał krajobrazowy ogród angielski

zdjecie inspiracji - pałacu Pitti.

17. KOŚCIOŁY BAROKOWE W NIEMCZECH AUSTRII I WŁOSZECH 1. AUSTRIA: Kościół Sw. Karola Boromeusza – gł. arch. Johann Bernhard Fischer von Erlach, Kościół wotywny. Szeroka parawanowa fasada zachodnia z loggią i pawilonami po bokach. Główny koryncki portyk jak w Panteonie. Flankujące portyk dzwonnice to wersja kolumny Trajana o charakterze minaretów z Hagia Sofia. Pokryte są scenami z życia świętego Karola Boromeuszka. Kościół ma plan centralno – podłużny. Eliptyczna nawa nakryta jest kopułą na bębnie, na planie elipsy. Kościół poprzedza szeroki, sześciokolumnowy przedsionek zwieńczony tympanonem z dwoma długimi skrzydłami stanowiącymi korytarze. W końcowych częściach skrzydeł zlokalizowano przejazdy, nad którymi umieszczono wieże. Centralną część fasady dodatkowo flankują dwie dzwonnice wzorowane na rzymskich kolumnach Trajana i Marka Aureliusza. Trzony kolumn pokrywają płaskorzeźby ze scenami z życia św. Karola Boromeusza. Kolumny nawiązują do słupów Herkulesa strzegących zachodnich krańców Europy. Jest to aluzja do zwierzchnictwa dynastii Habsburgów nad innymi władcami Europy. 2. NIEMCY Kościół Vierzehnheiligen (rokoko) arch. Johann Balthaser Neumann dość tradycyjna trójnawowa bryła bazylikowego kościoła z transeptem i dwuwieżową elewacją frontową. Bryła obudowana płaskimi ścianami o spokojnej kompozycji, wyjątkiem jest elewacja frontowa w której zestawiono środkową wypukłość z bocznymi wklęsłymi przejściami do smukłych wież zwieńczonych bogatymi w formie hełmami. We wnętrzu przestrzeń ukierunkowana łączy się z przestrzenią kształtowaną wokół centralnej dominanty (Ołtarz Łaski). Trzy elipsy w rzucie tworzą ciąg podłużny, ponad nimi płaskie kopuły z oknami w lunetach, po obu stronach nawy głównej znajdują się nawy boczne z balkonami

Kościół pielgrzymkowy w Steinhausen – arch. Dominikus Zimmermann, rzut eliptyczny,

3. WŁOCHY: San Andrea al Quirinale.Rzym Arch. Bernini Kościół Świętego Andrzeja na Kwirynale – kościół znajduje się na wzgórzu Kwirynał, Prace nad jego budową trwały w latach 1658 – 1671. zleceniodawcami budowy świątyni byli Jezuici. Kościół wybudowany jest na planie elipsy, nazywany jest „perłą baroku”. Znajduje się tu cela śmierci Świętego Stanisława Kostki. W kościele tym przechowywane są również prochy tego świętego. Szer. Ok. 35 m., rzut eliptyczny, eliptyczna kopuła rozpięta nad wnętrzem jednej nawy, klasycyzujący barok

San Carlo alle quattro Fontane w Rzymie. Arch. F.Borromini (U 4 źródeł) Układ wnętrza wrzecionowaty, centralno – podłużny. Nawę główną, która ma rzut zbliżony do elipsy okalają nieregularne kaplice i zakrystia, a falistą, dwukondygnacyjną powyginaną fasadę ozdabia fantazyjny gzyms San Ivo alla Sapienza w Rzymie arch. F.Borromini – stosuje przeciwstawne formy jak w k. San Carlo. Kościół stanowi zamknięcie prostokątnego dziedzińca Uniwersyteckiego . Elewacja frontowa jest wklęsła. Nad nią wznosi się bęben kopuły o 4 wypukłych apsydach. Ściany latarni sa wklęsłe. Latarnię wieńczy hełm w formie śruby. Wnętrze w kształcie koła (zbudowane na „gwiaździe Dawida), z 6 dużymi wnekami nakrywa kopuła na bębnie. Operuje teatralnymi efektami. Il Gesu Rzym - Budował go w latach 1568-1584 Giacomo Barozzi da Vignola, elewację wejściową i kopułę projektował w 1573 Giacomo della Porta. Jest to kościół o jednej potężnej nawie ok. 18 m szerokości, nakrytej sklepieniem kolebkowym z oknami w lunetach, które oświetlają wnętrze nawy. Dodatkowe okno znajduje się nad wejściem w elewacji frontowej. Sklepienie spoczywa na strukturze składającej się z prostopadle do nawy ustawionych filarów i zewnętrznej ściany (system filarowościenny). Między filarami znajdują się z każdej strony nawy cztery kaplice, nakryte spłaszczonymi kopułkami, pogrążone w półmroku. Kaplice otwierają się do nawy głównej arkadami, stanowiąc w stosunku do niej przestrzenne zatoki, zmiękczające jej granice, ale zarazem tworząc wydzielone jednostki przestrzenne. Jednonawowy korpus przechodzi w w płytki transept o szerokości nawy głównej, również sklepiony kolebkowo i w płytkie prezbiterium zakończone apsydą z półkopułą. Tutaj przestrzeń rozchodzi się w kilku kierunkach, wzdłuż podłużnej osi głównej nawy i prezbiterium, wzdłuż poprzecznej osi transeptu, oraz do góry, wzdłuż pionowej osi kopuły, która na pendentywach i tamburze wznosi się ponad skrzyżowaniem nawy głównej i transeptu. Połączenie założenia centralnego z podłużnym.

Giacomo Della Porta – ostateczna Elewacja Il Gesu. Elewacja dwukondygnacyjna. Dolna kondygnacja 5 osiowa, rozczłonkowana zdwojonymi pilastrami korynckimi, zwieńczonymi masywnym belkowaniem i półokrągłym tympanonem, w który wpisany jest tympanon trójkątny. Na osi wysoki portal wejściowy i 2 mniejsze portale po bokach, nad którymi we wnękach znajdują się figury świętych. Oba otwory prowadzą do nawy kościoła. Druga kondygnacja jest trójosiowa, rozczłonkowana zdwojonymi korynckimi pilastrami, z edikulą na osi środkowej i półokrągłymi wnękami w osiach bocznych. Kondygnację wieńczy trójkątny fronton. Kondygnacje łączą wolutowe spływy jak w St.Maria Nowella we Florencji – Albertiego, Kościoł sant'andrea della valle – arch, Giacomo della Porto, wzorowany na Il Gesu, rzut prawie identyczny, elewacja nie posiada wolut, zamiast płaskich pilastrów – półokrągłe kolumny, wysunięcie belkowania i wejścia, kopuła dużo wyższa i bardziej plastyczna. Dł.85 m, wys. 75 m.

Kościoł Santi Luca e Martino – arch. Pietro da Cartona, na skraju Forum romanum, elewacja o charakterze parawanowym, krzyz grecki, półokrągłe apsydy

Sant Ignazio di Lojola - Giovanni Battista Sorlia, poł. XVII w, Kościół zakonu Jezuitów połączony z zakonnym Collegio Romano, kościół podłużny

Santa Agnese In Piazza Navona- Girolamo Rainaldi, Carlo Rainaldi, Francesco Borromini

Santa Maria della Salute- Wenecja, zaprojektował ją B. Longhena. Wzniesiona w latach 1630-87. Przyjęto tu koncepcje połączenia układu centralnego z podłużnym. Główny korpus złożony jest z ośmioboku, z nawą środkową nakrytą kopułą w kształcie koła, na tamburze i z nawą obiegająca nakryta sklepieniami krzyżowymi. Kopuła ma lekką, drewniana konstrukcję, co pozwolił na użycie jako podpór stosunkowo smukłych filarów między nawowych, a także na wprowadzenie dużej ilości (16) okien w tamburze i dobre oświetlenie wnętrza. Do 6 boków nawy obiegającej dostawione są kaplice, na 1 boku znajduje się wejście, a na 1 boku przestrzeń otwiera się do prezbiterium nakrytego kopułą murowaną na pendentywach. Wejście i prezbiterium wyznaczają oś podłużną, na zewnątrz zaakcentowana elewacją wejściową w formie łuku triumfalnego z monumentalnymi schodami i kopuła prezbiterium. Bazylika św. Piotra– Rzym. pięcionawowa bazylika, Bramante potraktował budowlę jako wielkie martyrium nadając mu formę centralną. Połączył w jedno trzy kompozycje centralne. Całość miała formę krzyża greckiego wpisanego w kwadrat z apsydami na końcach ramion krzyża i wielką kopułą na pendentywach z tamburem na krzyżowaniu. Cztery mniejsze kopuły w narożnikach kwadratu z apsydami na dwóch bokach kwadratowej również podstawy. Następnie układ centralny tworzyły przestrzenie ośmioboczne umieszczone przy narożnikach kwadratu nad którymi miały być wzniesione wieże. Prezbiterium było skierowane na zachód. Michał Anioł opracował kolejny projekt budowli centralnej, dostosowując do istniejącego ukierunkowania przestrzennego. Dla zaakcentowania dominanty kopuły zwiększył zwartość bryły zewnętrznej i wewnętrznej przestrzeni. Korpus zmniejszony przez rezygnację z wież, zmniejszono rozbicie przestrzeni wnętrza na dużą ilość mniejszych części, uzyskał efekt bardziej jednolitej części, zamkniętej kwadratem rzutu nad którymi unosiło się pięć kopuł, ze zdecydowaną dominantą środkowej, wspartych łukami i pendentywami na czterech potężnych filarach, a dwie osie główne utworzone przez krzyżujące się sklepione kolebkowo nawy kończyły się na apsydach. Zmniejszono ilość powłok w kolumnie z trzech do dwóch, co podniosło strzałkę kopuły i wysmukliło jej sylwetę. Carlo Maderno dobudował trójnawowy korpus z kaplicami. Elewacja ma kompozycję parawanową niezależną od bryły bazyliki, wykonaną z zastosowaniem kolumn i pilastrów, zaakcentowanych posągami ustawionymi na balustradowej attyce. We wnętrzach nad grobem św. Piotra znalazła się konfesja (otwarcie w posadzce ze schodami) wykonana przez Maderna, oraz ołtarz ponad tym miejscem przykryty baldachimem opierającym się na czterech kolumnach o spiralnych trzonach, które stoją na marmurowych piedestałach. W absydzie na osi kościoła Bernini wykonał symboliczną rzeźbę tronu św. Piotra, z kontrastującym półmrokiem apsydy mocnym światłem padającym z witrażu przedstawiającego Ducha Św. Przed bazyliką powstał plac zaprojektowany przez Berninego. Główna część w kształcie elipsy, w centrum znalazł się stojący już obelisk, dłuższą oś zaakcentowała fontanna Maderny oraz druga symetryczna z drugiej strony obelisku. Elipsa została otoczona kolumnadą z kolumn toskańskich

z belkowaniem na którym stoja posągi świętych. Ryzality kończą oba łuki kolumnady. Od głównego placu rozciąga się plac prosty w kształcie trapezu

18. Koncepcja rozwiązania kościoła San Andrea Quirinale w Rzymie.

Kościół św. Andrzeja na wzgórzu Kwirynał, obok pałacu Kwirynalskiego, wówczas papieskiego, zaprojektował Gianlorenzo Bernini. Budowano go w latach 1658- 1670. Posiada rzut oparty na elipsie, z eliptyczną kopułą rozpiętą nad wnętrzem jedynej nawy. Bernini ustawił elipsę podobnie, jak w swoim projekcie placu św. Piotra – dłuższą osią poprzecznie do głównej osi kościoła, odwrotnie w stosunku do innych dotychczas realizowanych kościołów eliptycznych, których autorzy (np. Vignola) dłuższą oś elipsy ustawiali wzdłuż głównej osi wnętrza. Zapewne kierowało nim podobne, jak w projekcie placu, dążenie do uzyskania optymalnego zbliżenia przestrzeni wnętrza do umieszczonej na krótszej osi elipsy apsydy prezbiterium z głównym ołtarzem. Nakrywająca nawę eliptyczna kopuła podparta jest przy pomocy systemu filarowościennego. Dziesięć filarów wysuwa się dośrodkowo z zewnętrznej ściany, a między nimi tworzy się dziesięć nisz, z których osiem służy jako kaplice, jedna gra rolę przedsionka, a jedna, z apsydą, rolę prezbiterium. Kopuła nie posiada tamburu, okna wykonane są w czaszy kopuły, u jej podstawy. Pozwoliło to na uzyskanie zwartych proporcji wnętrza, ale nie dawało możliwości wykorzystania kopuły jako dominanty bryły – jest ona prawie w całości schowana za ścianą z oknami, którą podpierają przypory w kształcie wolut. W tej sytuacji dominantą w bryle staje się prostokąt elewacji ujęty w korynckie pilastry, zwieńczony belkowaniem z tympanonem, z oryginalnym wygiętym dwukolumnowym portykiem, nad którym występuje jedyny rzeźbiarski akcent – przerwany, wygięty tympanon z herbem papieża Innocentego X z rodu Pamphili. Z obu stron portyku w kierunku ulicy wysuwają się założone na półkolu mury zakończone bramami, które przywodzą na myśl bardzo skromną wersję ramion kolumnady na placu św. Piotra. W całej budowli widać cechy spokojnego, klasycyzującego baroku.

19. Przykłady barokowych kościołów europejskich posiadających trójpowłokowe konstrukcje kopuł. 1). Tum InwalidówŚrodkowa kopuła-trójpowłokowa. Na tamburze (z 12 oknami) o wysokości 16 m spoczywa pierwsza, półkolista w przekroju, powłoka struktury kopułowej otwarta od góry kolistym otworem o średnicy również 16 m. Z tej samej podstawy wychodzi druga, eliptyczna w przekroju powłoka. Otacza ją druga kondygnacja tamburu, również z 12 oknami, które dzięki przesklepionym lunetom dochodzącym do drugiej powłoki oświetlają przestrzeń pomiędzy powłokami. Na drugiej kondygnacji tamburu spoczywa trzecia powłoka o eliptycznym przekroju, drewniana, pokrywająca mieszczącą się między nią a drugą powłoką drewnianą więźbę. Wieńcząca całą bryłę latarnia ze smukłą iglicą nie pełni właściwie funkcji latarni, ponieważ kończy się na trzeciej powłoce i nie oświetla wnętrza przez otwór w szczycie kopuły. W ten sposób widoczna od wnętrza przez otwór w pierwszej powłoce dolna powierzchnia drugiej powłoki jest dobrze oświetlona przez niewidoczne od wnętrza okna w drugiej kondygnacji tamburu, a zarazem nie jest przebita otworem latarni, co daje dobrą ekspozycję polichromii, która ją pokrywa. Typowe rozwiązanie kopuły na tamburze i z latarnią w owym czasie stwarzało sytuację, w której polichromia dolnej powierzchni kopuły była od wnętrza oglądana między światłem płynącym z widocznych od wnętrza okien tamburu i światłem z otworu latarni, co powodowało, że pogrążała się w półmroku, a do tego brakowało jej środka kompozycji, zajętego przez otwór latarni. Trzecia drewniana powłoka kopuły Inwalidów została pokryta ołowianą blachą, która w 1715 roku otrzymała złocenie, wielokrotnie potem odnawiane.

2). Christopher Wren- Katedra Św. Pawła w Londynie

20. Kaplica zygmuntowska, program ideowy i formalny. Grobowe kaplice kopułowe.

IDEA Zygmunt Stary wykonanie dzieła swojej kaplicy grobowej zlecił Bartolo Berecciemu. "Wiele nakładamy na doczesne budowle- nieradzibyśmy się powstrzymać od wydatków na to mieszkanie, w którym wecznie przebywac mamy" Kaplica Zygmuntowska zapoczątkowała serię centralnie założonych kaplic, krytych kopułą. Tym sposobem ( krużganki dziedzińców i ) kopuły kaplic ustaliły się w pierwszej zaraz połowie XVI wieku jako typowe cechy architektury odrodzenia kraju. Kaplica Zygmuntowska wzbudziła podziw powszechny. FORMA Budowę przeprowadzono w latach 1524-1533. Kaplica przylega do pierwszego przęsłóa południowego ambitu katedry wawelskiej. Bryła kaplicy ma układ centralny, dzieli się na 3 człony główne o tej samej wysokości: sześcian przyziemia, bęben wraz z kopułą i latarnia wraz ze zwieńczeniem aż do podstawy krzyża. Fasady przyziemia, bezokienne jak przystało na mauzoleum, rozczłonkowane sa przez 4 oskańskie pilastry ustawione na cokole, a podtrzymujące architraw, fryz z inwokacją i gzyms. Pola pomiędzy pilastrami wypełniają prostokątne i romboidalne tablice. Z bezokiennym masywem przyziemia kontrastuje niski bęben kopuły o kwadratowych ścianach przebitych wielkimi okrągłymi oknami. Ścianki ujęte sa w krawędziach przez jońskie pilastry, glify okien zwężają się ku środkowi. Kopuła ma elipsoidalną powierzchnię obrotową, zwężające się ku górze żebra, dołem osadzone w gzymsie okapowym bębna, górą podtrzymują pierścień latarni i jej osiem kompozytowych filarków. Pomiędzy filarkami półkoliście zakończone okna, nad nimi pierścień gzymsy i iglica. W układzie bryły kaplicy zwraca uwagę doskonałe opanowanie przez architekta praw korektury optycznej i proporcji. Bęben kopuły i szeroka latarnia które w rzutach i przekrojach wyglądają ciężko, poprzez cofnięcie w głąb od lica przyziemia i poprzez skrót perspektywiczny zmieniają stosunki, zyskują na harmonii wyrazu i uzupełniają grę pełnych mas i otworów. Wnętrze kaplicy charakteryzują te same walory tylko w sposób wzmożony bowiem wyzyskanie wszystkich elementów kompozycji architektonicznej jest tam jeszcze bogatsze. W podziałach poziomych przybywa jeszcze jedna strefal pendentywów pomiędzy sześcianem przyziemia a bębnem kopuły. Opracowanie rzeźbiarskie stopniuje efekty od delikatnej płaskorzeźby do pełni posągów. Na wewnętrznych ścianach bębna pomiędzy oknami nałożone sa pilastry które podtrzymują belkowanie i gzyms już bezpośrednią podstawę kopuły. Wnętrze czaszy podzielone jest na kasetony, przez żebra zwężające się ku górze i poziome pierścienie. Przecięcia żeber z pierścieniami akcentują dekoracje, kasetony wypełnione sa przez rózyce o powtarzającym sie rysunku. Jeszcze bardziej dekorowana jest część przyziemia- cokół, pilastry wraz z piedestałami i wnętrza wnęk dekorowane są rzeźbą groteskową. Pomimo obfitości motywów nie odwracają one uwagi od zasadniczego rozkładu mas i od prostych geometrycznie zakreślonych cech zespołu. Z góry z okien latarni i bębna spływa rozproszone światlo ku części bezokiennej. GROBOWE KAPLICE KOPUŁOWE inne przykłady: Kaplica królewska Wazów- 1664-1676- wzorowana na kaplicy Zygmuntowskiej Kaplica św. Katarzyny- mauzoleum Zbaraskich- daje link do dokladniejszej informacji bo jest tu tylko to co ważne, a zdjęcia już są niewyraźne, wiec bezsensu kopiować http://www.wisniowiecki.com/Kaplica.htm

21. Twórczość J.M. z Urządowa i Santi Gucciego.

22. Polska barokowa architektura sakralna: kościoły bazylikowe jednonawowe, kościoły centralne, kościoły rokokowe /szkoła wileńska i lwowska/, kalwarie, architekci doby baroku. 23. Polska barokowa architektura świecka: dwory szlacheckie i pałace wiejskie, pałace w stylu cour et jardin, barokowe założenia osiowe, barokowe pałace miejskie.

24. Założenia typu palazzo in fortezza. Pałac Farnese w Capraroli, rzut przyziemia

Krzyżtopór:

25. Dominik Merlini - arch. króla Stanisława Augusta - twórczość architektoniczna. Dominik Merlini - Plałac Królikarnia w Warszawie (1782-1786

Pałac Łazienkowski (zwany Pałacem na Wodzie lub na Wyspie), rozbudowa w latach 1788–1793.

Pałac Myślewicki w Warszawie Początkowo pałac składał się tylko z trzykondygnacyjnego korpusu środkowego i był prezentem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego dla bratanka księcia Józefa Poniatowskiego, o czym m.in. świadczą inicjały „JP”, znajdujące się w kartuszu nad wejściem głównym. Z obu stron drzwi wejściowych umieszczono w latach 1777 i 1778 kamienne posągi Flory i Zefira, modelowane przez Jakuba Monaldiego.

Przebudowy: - w 1776 dobudowano parterowe skrzydła na rzucie ćwierć koła, zakończone piętrowymi wieżyczkami. Na dachach skrzydeł znajdowały się tarasy widokowe. - w 1783 skrzydła podwyższono o jedną kondygnację.

Ermitaż Budowa: przed 1690. Ermitaż wzniesiony dla Stanisława Herakliusza Lubomirskiego był parterowym budynkiem z półkolistym ryzalitem. Początkowo zwany Eremitorium, pełnił funkcje samotni, w której marszałek mógł odpoczywać i oddawać się rozmyślaniom. Na początku panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (około 1775) spłonął od pioruna, ale z opisów wynika, że zachowała się część jego konstrukcji . Odbudowa: w latach 1775-79 zgodnie z projektem Dominika Merliniego. W budynku na planie kwadratu usunięto stary ryzalit południowy i na jego miejsce wprowadzono portyk wgłębny (ganek umieszczony w ścianie frontowej). Dodatkowo Ermitaż podwyższono o jedną kondygnację i przykryto łamanym dachem mansardowym. Fasada pozbawiona była okien. Pierwszą lokatorką Ermitażu była przyjaciółka króla, Henrietta z Pugetów Lhullier (do roku 1796). Wnętrza zdobione były motywami kwiatów oraz sztukaterią autorstwa Antonio Bianchi zaś wokół domu założono ogród anglo–

chiński, w którym ustawiono posąg Wenus Medycejskiej autorstwa Monaldiego. Na wschód od Ermitażu znajdowała się dwuizbowa budowla, prawdopodobnie kuchnia wybudowana w roku 1780, zaś w samych ogrodach rozstawiano płócienny namiot dla służby Pani Lhullier. Obecnie: teren Ermitażu jest oddzielony od Łazienek Królewskich ulicą Agrykola i ogrodzeniem, a miejsce ogrodu anglo–chińskiego zajmuje wybudowane w latach 60-tych boisko do piłki nożnej.

Nowa Kordegarda

Trou Madame, Teatr Mały, Forat Marmurowy

Architekt: Dominik Merlini. Budowa: 1780. Budynek powstał początkowo jako pawilon w chińskim stylu, z dachem krytym zielonym gontem i zwieńczonym kopułą. Budynek przeznaczono na urządzenie do gry Trou Madame, która polegała na wrzucaniu kulek z kości słoniowej do marmurowych bramek. Parterowy obiekt posiadał 8 otworów drzwiowych, a na zewnętrznych ścianach malowidła krajobrazów. Nad dekoracjami pracowali J.B. Plersch, Antoni Smuglewicz, K. Bereżycki oraz Muller. W 1782 budynek przeznaczono na pierwszy teatr w Łazienkach Królewskich, nazywany w późniejszym okresie Teatrem Małym (dla odróżnienia od Teatru w Starej Pomarańczarni). Wówczas powstały drewniane przybudówki przeznaczone na garderoby dla aktorów, a także pomieszczenia dla orkiestry i widzów. Teatr posiadał 2 dekoracje choreograficzne: wnętrze mieszkalne oraz las z prospektem. W 1788 rozebrano wschodnią przybudówkę, a na jej miejsce zniesiono murowaną. Dodatkowo dobudowano drewnianą przybudówkę od zachodu, przeznaczoną na garderoby. Gdy teatr przeniesiono do Starej Pomarańczarni Trou Madame zyskało nową funkcję magazynu rzeźb i od tej pory budynek przyjął nazwę Forat Marmurowy. Przebudowa: w 1830 Jakub Kubicki przebudował budynek, dodając od strony wschodniej kolumny typowe dla stylu klasycyzmu. Obecnie: w budynku mieści się kawiarnia, która swoją nazwą „Trou Madame” nawiązuje do pierwotnego przeznaczenia obiektu.

Biały Dom Architekt: Dominik Merlini. Budowa: 1774/1777. Willa Biały Dom to pierwszy zbudowany od podstaw budynek w Łazienkach Królewskich w okresie panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Budowę zakończono w 1774, ale wykańczanie i ozdabianie wnętrz trwało aż do 1777. Piętrowa budowla na planie kwadratu zwieńczona została na dachu drewnianą balustradą oraz na szczycie przysadzistym belwederkiem, zwanym „postumentem”. W narożnikach attyki wieńczącej belwederek oraz w narożnikach attyki wieńczącej elewację ustawiono blaszane wazy dekoracyjne. Architektura budynku zakładała idealną symetrię: z każdej strony znajdowało się po 5 takich samych okien-drzwi w przyziemiu oraz po 5 odpowiadających im samych okienek na piętrze (zamkniętych łukiem odcinkowym, typowych dla stylu rokoko). Grube mury ceglane, na których stanął budynek, świadczą o tym, że teren był podmokły. Dodatkowo w 1776 wokół Białego Domu wymurowano kanał, który miał chronić przed wodą jego piwnice. Piwnice pierwotnie przeznaczono na kuchnię, jednakże kłopoty z powstrzymaniem dostawania się do nich wody deszczowej doprowadziły do wzniesienia w 1778 w pobliżu Białego Domu oficynki, do której przeniesiono kuchnię. Dwa lata później kuchnia została dwukrotnie powiększona, prawdopodobnie według projektu D. Merliniego. Oficynę z willą łączył drewniany mostek zbudowany w 1779. Drugi podobny mostek prowadził z Białego Domu na Promenadę. Przed elewacją Białego Domu ustawiono rzeźbę satyra dźwigającego tarczę słonecznego zegara. Tarczę wykonał w 1777 Józef Hegel, natomiast autorem satyra był prawdopodobnie francuski rzeźbiarz E.M. Falconet. Wnętrze było bardzo urozmaicone. Każdy pokój miał inną dekorację malarską, bądź tapetę chińską. Pokoje były zdobione: rafaelowską groteską (wówczas była to nowość w Polsce), widokami miast chińskich, kwiatami i motylami. Głównym dekoratorem wnętrz był J. B. Plersch. Większość pomieszczeń Białego Domu zachowała swój wystrój do dzisiaj. Według przekazów pisemnych oraz ustnych w Białym Domu mieszkały: Elżbieta Grabowska - późniejsza morganatyczna żona Stanisława Augusta; siostry króla: Izabela Branicka i Ludwika Maria Zamoyska, a także matka księcia Józefa Poniatowskiego – Teresa Hurula z Kinskych (bratowa króla). Zmiany i uszkodzenia: - na przełomie XVIII i XIX w. usunięto wazy z narożników attyki wieńczącej elewację, - w XIX w. zasypano kanał otaczający budynek, - w latach 1914-15 opuszczający Warszawę Rosjanie ograbili Biały Dom. - w 1932 rozebrano kuchenną oficynę. Obecnie: po II wojnie światowej Biały Dom był siedzibą zespołu odrębnej jednostki Biura Odbudowy Stolicy: Pracowni Stanisławowskiej

kościół pw. św. Karola Boromeusza Architekt: Dominik Merlini. Budowa: 1790-93. Niewielki, jednonawowy kościół powstał przy nowo założonym cmentarzu powązkowskim. Przebudowy: - w latach 1849-50 według projektu A. Kropiwnickiego przedłużono kościół w kierunku południowym, - w latach 1891-98 według projektu J.P. Dziekońskiego zbudowano praktycznie nową świątynię. Dotychczasowy kościół częściowo rozebrano, pozostawiając elewację i fragmenty ścian bocznych, do których dobudowano m.in. część z transeptem i kopułą, tworząc znacznie większy kościół. Zniszczony: w czasie Powstania Warszawskiego.

Odbudowany: w latach 1950-60 pod nadzorem Stanisława Marzyńskiego.

Stara Pomarańczarnia rchitekt: Dominik Merlini. Budowa: 1785-88. Budynek Oranżerii powstawał w zachodniej części ogrodu Łazienek Królewskich. Projekt D. Merliniego przewidywał podział budynku na oranżerię właściwą oraz dwa skrzydła boczne. Pawilon zachodni został przeznaczony na mieszkania, natomiast w pawilonie wschodnim powstał teatr. Właściwa fasada budynku (od strony południowej) została skomponowana jako ciąg 17 okien arkadowych z pilastrami toskańskimi między nimi. Początkowo dach oranżerii kryty był dachówką karpiówką, natomiast dachy budynków bocznych pokrywała blacha. Wzdłuż elewacji południowej oranżerii wymurowano taras, przed którym powstał ogród z rzeźbami satyrów i bóstw antycznych. Teatr Stanisławowski Teatr, znajdujący się w pawilonie wschodnim, jest bezcennym autentycznym osiemnastowiecznym teatrem dworskim. Widownia teatru zaprojektowana na planie kwadratu może pomieścić 200 widzów. Dookoła widowni znajduje się 9 lóż – 3 naprzeciw sceny i 3 po bokach. Ściany między lożami dzielą pilastry, a między pilastrami ustawiono gipsowe posągi kobiet w antycznych szatach, trzymających sześcioramienne świeczniki. Sufit widowni ozdobiono plafonem z wizerunkiem Apolla w otoczeniu geniuszy. W narożach plafonu umieszczono medaliony z wizerunkami: Sofoklesa, Moliera, Szekspira i Racine’a. Drugie piętro widowni imitują malowidła rzędu lóż (autorstwa J.B. Plerscha). Wykonanie wnętrza teatru z drewna, zapewniło mu dobrą akustykę. Uroczyste otwarcie teatru miało miejsce 6 września 1788 wystawieniem francuskiej sztuki przez amatorów z otoczenia króla Stanisława A. Poniatowskiego. W latach 1952-65 w centralnej części ogrodu przez Oranżerią, stał zrekonstruowany po II wojnie św. pomnik księcia J. Poniatowskiego.

26. Szymon B. Zug i P. Aigner - tworchość arch /J. Ch. Kamsetzer, J. Kubicki, S. Zawadzki/ Szymon Bogumił Zug - Zbór ewangelicko-augsburski św. Trójcy w Warszawie (1777-1781)

Architekt: Szymon Bogumił Zug. Budowa: 1777-81. Kościół stanął na terenie ofiarowanemu gminie przez Piotra Fergussona Teppera. Projekt Zuga zwyciężył w konkursie i został ponoć wybrany osobiście przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Galeria wokół latarni na kopule stanowiła najwyższy punkt widokowy miasta - dlatego też wykonywano często z niej fotografie miasta oraz stanowiła atrakcję dla osób przyjeżdżających do Warszawy. W 1825 odbył się koncert Fryderyka Chopina dla cara Aleksandra I. W latach 80-tych XIX w. krzyż wieńczący kopułę został obrany za punkt bazowy o współrzędnych 0,0 lokalnego układu geodezyjnego miasta, oraz punkt centralny sieci triangulacyjnej I rzędu przy tworzeniu planów miasta Lindley-a. Zniszczony: Świątynia została zniszczona w 1939. Odbudowa: rozpoczęta została po wojnie siłami gminy ewangelickiej przy wsparciu finansowym Chrześcijańskiej Rady Ekumenicznej oraz dotacji państwowych. Autorem projektu odbudowy był T. Bursche. W 1951 obiekt został przejęty przez Ministerstwo Kultury i Sztuki z przeznaczeniem do użytku Zarządu Filharmonii Warszawskiej, jako miejsce reprezentacyjnych koncertów, zebrań oraz wystaw. W 1954 ukończono odbudowę konstrukcji kościoła, a w 1956 zwrócono go parafii ewangelicko-augsburskiej. Prace wykończeniowe trwały do 1964, kiedy to poświęcono nowy ołtarz.

Palac Potockich w Natolinie

Szymon Bogumił Zug - Arkadia pod Nieborowem Domek gotycki (ok.1779)

Szymon Bogumił Zug - Akwedukt w Parku Arkadii (ok.1779

Szymon Bogumił Zug - Świątynia diany, Park Arkadia w Warszawie (178385)

AIGNER Chrystian Piotr Aigner - Kościół św. Aleksandra w Warszawie (1818-1825) Budowa: 1818-1825.

Kościół powstał na miejscu bramy tryumfalnej na cześć cara Aleksandra I wzniesionej w 1815. Tą efektowną, lecz wykonaną w nietrwałych materiałach budowlę rozebrano i na jej miejsce chciano postawić kamienną. Zebrano na ten cel pieniądze, lecz wobec sprzeciwu cara kwotę przeznaczono na budowę kościoła, któremu nieprzypadkowo patronuje św. Aleksander. Budowla jest wzorowana na rzymskim Panteonie, który od renesansu inspirował wielu architektów (m.in. S. B. Zuga w kościele ewangelickim na pl. Małachowskiego). Aigner zestaw podobnych form użył w kościele Wniebowziętej Bogurodzicy w Puławach (1800-1803), lecz warszawska realizacja, bardziej dojrzała, ze względu na usytuowanie posiadać musiała dwa portyki. Przebudowa: w latach 1886-95 wg projektu Józefa Piusa Dziekońskiego. Kościół w 2 poł. XIX wieku wydawać się musiał mało atrakcyjny sąsiadując z wysokimi, ozdobnymi kamienicami, dlatego podjęto decyzję o jego przebudowie. Wysmuklono wtedy proporcję budynku, dodano dwie wieże na fasadzie głównej oraz bogatszą sztukaterię - tambur świątyni został podwyższony, a formę kopuły zaczerpnięto z bazyliki św. Piotra w Rzymie. Zniszczony: W czasie powstania warszawskiego kościół został zburzony a jego malownicze ruiny, przypominające starożytne zabytki, inspirowały artystów. Odbudowa: po zniszczeniach wojennych kościół odbudowano w latach 1949-1950 według projektu Stanisława Marzyńskiego. Świątyni przywrócono wygląd pierwotnie zaprojektowany przez Ch. P. Aignera (z nieznacznymi modyfikacjami), pozostawiając równocześnie kościół dolny, do którego wejścia prowadzą w miejscu rozebranych wież.

Igołomia pałac Wodzickich

Fasada kościoła św Anny

Piotr Chrystian Aigner - świątynia Sybilli (1809-11) w parku Pałacu książąt Czartoryskich w Puławach

Amfiteatr i scena na Kępie, Teatr na Wyspie Architekt: Jan Chrystian Kamsetzer. Budowa: przed 1787 Prowizoryczny teatr, zlokalizowany naprzeciwko Pałacu na Wyspie, składał się ze sceny na kępie oraz 3 rzędów ławek ustawionych na wschodnim brzegu stawu południowego. Przebudowa: w 1787 na miejscu ławek wybudowano amfiteatr ziemny (2 kondygnacje na planie półkola mogące pomieścić 950 widzów). Pośrodku kamiennych schodów wyodrębniono lożę królewską. Położono również podłogi na scenie i w miejscu dla orkiestry. W 1793 widownię ozdobiono 18 posągami projektu Andrzeja Le Bruna, wykonanymi przez Tomasso Righi,przedstawiającymi: Tragedię, Komedię i 16 wielkich dramaturgów świata, ustawionych w porządku historycznym. U stóp amfiteatru ustawiono, stojące wcześniej na tarasie Pałacu na Wodzie rzeźby: "Umierający Gal" (opis oryginału w angielskiej Wikipedii) oraz "Śpiąca Ariadna" (nazywana również "Umierającą Kleopatrą"). Konserwacja: w dwudziestoleciu międzywojennym popękane i niezdarnie naprawiane cementem rzeźby wieńczące attykę widowni zostały zastąpione nowymi posągami (tylko osiem postaci) wykonanymi przez Stanisława Jakubowskiego. Zrezygnowano równocześnie z odtworzenia grup przedstawiających Tragedię i Komedię na przodzie Amfiteatru. Opis opracowany przez Izabelę Krzyczkowską i RM

Oficyny pałacu Czapskich Architekt: Jan Chrystian Kamsetzer. Budowa: około 1790. Oficyny pałacu Czapskich wzniesiono na miejscu wcześniejszych budynków z przeznaczeniem na wynajem. Przebudowy: Pod koniec XVIII w. w związku z budową sąsiedniej kamienicy oficyna południowa została powiększona o jedną oś.

- po 1867 przywrócono oficynie trzyosiowy układ, oraz dodano elewację wzdłuż nowo wytyczonej, na miejscu wspomnianej wyżej kamienicy, ulicy. - przed 1890 odnowiono i przebudowano oficyny wg. projektu Juliana Ankiewicza. Na parterze umieszczono liczne sklepy, głównie od ulicy Berga. Lokatorzy: W oficynie pałacowej od 1828 mieściła się Szkoła Przygotowawcza do Instytutu Politechnicznego. Od roku 1829 wynajmowała tu także mieszkanie rodzina Chopinów, o czym informuje wmurowana tablica: „W tym domu mieszkał i tworzył Fryderyk Chopin przed opuszczeniem w 1830 r. Warszawy na zawsze”. Odbudowa: po zniszczeniach wojennych (spalone w czasie Powstania) odbudowane wraz z pałacem w latach 1948-1959 wg. projektu Stanisława Brukalskiego na siedzibę Akademii Sztuk Pięknych. Opis opracowany przez kj

Pałac Raczyńskich

Ministerstwo Sprawiedliwości

Budowa: 1702-04 dla Jakuba Schultzendorffa, rajcy miejskiego. W następnych latach właścicielami byli: Konstanty Szaniawski, J. Szembek, S. Mycielski.

W 1787 właścielem jest Kazimierz Raczyński, starosta generalny wielkopolski i marszałek nadworny koronny, człowiek wykształcony, miłośnik architektury. Przebudowa: 1787-89 według projektu J. Ch. Kamsetzera. 1827 roku pałac zakupił rząd Królestwa Polskiego na siedzibę Komisji Rządowej Sprawiedliwości. W latach 1853-1854 przeprowadzono restaurację oficyn pałacowych (budując lub rozbudowując oficynę od strony Podwala). Po likwidacji Komisji w 1876 roku w pałacu miał swą siedzibę Sąd Handlowy i prezes rosyjskiej Izby Sądowej. W okresie międzywojennym przeprowadzono gruntowną restaurację pod kierunkiem Mariana Lalewicza z przeznaczeniem pałacu na siedzibę Ministerstwa Sprawiedliwości. W czasie okupacji w budynku miały swą siedzibę Deutsches Obergericht, najwyższe władze sądowe dla zajętych ziem polskich. W czasie powstania warszawskiego w pałacu był szpital polowy. 2 września 1944 roku hitlerowcy podpalili szpital wraz z blisko 400 rannymi. Odbudowany: w latach 1948-50 pod kierunkiem Władysława Kowalskiego i Borysa Zinserlinga na siedzibę Archiwum Głównego Akt Dawnych. W latach 1972-76 zrekonstruowano reprezentacyjną Salę Balową, będącą prototypem sali balowej w Pałacu na Wodzie w Łazienkach. Opis opracowany przez Piotra Czyża

Wielka Oficyna Podchorążówka

Budowa: koniec XVII w. Parterowy pawilon kuchenny, stojący na wschód od Pałacu na Wyspie, powstał z inicjatywy marszałka wielkiego koronnego Stanisława Herakliusza Lubomirskiego. Rozbudowa: - w 1778 według projektu Dominika Merliniego. Budynek kuchni poszerzono, a od strony północnej dobudowano do niej pod kątem prostym pawilon dla urzędników. Połączone budynki nazwano „Kuchnią”, „Oficyną kuchenną” lub „Nową oficyną”. - w 1788 dobudowano trzecie skrzydło oraz podwyższono dotychczasowe (być może według wspólnego projektu D. Merliniego i J.Ch.Kamsetzera). W efekcie powstał piętrowy gmach na planie podkowy. W środkowej jego części mieściły się kuchnie, a w skrzydłach około 40 jednookiennych pokoi dla dworzan. Na piętrze mieszkała służba. Od tej pory budynek zaczęto nazywać „Wielką Oficyną”. Po 1817 roku, kiedy to właścicielem Łazienek został car Rosji Aleksander I, z rozkazu księcia Konstantego Wielka Oficyna została przeznaczona na koszary i Szkołę Podchorążych Piechoty. Stąd właśnie w noc listopadową… 1830 rozpoczęło się Powstanie Listopadowe. Po jego upadku szkołę zamknięto, a wnętrza przerobiono na mieszkania dla carskich urzędników. Prawdopodobnie pomiędzy 1935 a 1939 usunięto parterowy segment przylegający od wschodu do głównego skrzydła mieszczącego pierwotnie kuchnie.

Obecnie: budynek jest siedzibą Muzeum Wychodźstwa Polskiego im. Ignacego Jana Paderewskiego. Opis opracowany przez Izabelę

KUBICKI

Giełda Obiekt obecnie nie istnieje Architekt: Jakub Kubicki. współudział: Andrzej Gołoński. Budowa: 1819-23. Budynek, przeznaczony na Ujeżdżalnię stanął w miejscu rozebranej w 1772 Operalni Saskiej w czasach, gdy w Ogrodzie Saskim zażywano jazdy konnej. Około 1831 ozdobiony pięcioma rzeźbami, z których cztery w 1865 przeniesiono na klomby wokół fontanny w Ogrodzie Saskim. Wielokrotnie zmieniał właścicieli i był dzierżawiony w różnorakich celach. Mieściły się tu m. in.: - w poł. XIX w. składy i lodownie cukierni Lessla; - 1864-69 kawiarnia Hanuszów; - od 1863 Specjalny Zakład Prawdziwego Kefiru Leczniczego z Kaukazu K.Sigaliny (również pod nazwą Zakład Leczenia Kumysem i Kefirem). Przebudowa: w 1876 ujeżdżalnia stała się własnością Komitetu Giełdowego z przeznaczeniem na Giełdę przeniesioną z gmachu Banku Polskiego na placu Bankowym – w tym roku przebudowana przez W. Lanciego. W dodanym tympanonie została umieszczona płaskorzeźba Ludwika Kucharzewskiego przedstawiająca godło Warszawy oraz rolnictwo, przemysł górniczy, handel rzeczny i boga Merkurego. Zniszczony: budynek całkowicie zniszczony w czasie II wojny św.

Rogatki Grochowskie Architekt: Jakub Kubicki. Budowa: 1823 (lub 1816-18) w ciągu dawnych Okopów Lubomirskiego. Rozsunięte: wobec wzrastającego ruchu samochowego i niemożliwości poszerzenia Zamoyskiego i Grochowskiej w 1961 zdecydowano się na przesunięcie północnej rogatki o 10,5 metra w kierunku północnym. W 2001 południowa rogatka również została przesunięta - o 8 metrów w kierunku południowym.

BELWEDER

ZAWADZKI Koszary 21. pułku piechoty "Dzieci Warszawy" I pawilon

Obiekt obecnie nie istnieje Architekt: Stanisław Zawadzki. Budowa: 1786-88. Wolnostojący pawilon, przeznaczony podobnie jak pawilon I na mieszkania dla kadry zawodowej regimentu. Przebudowany: 1822 według projektu Wilhelma Henryka Mintera przy współpracy Andrzeja Gołońskiego i Jakuba Kubickiego. Budynek został rozbudowany i otrzymał kształt czworoboku z podłużnym dziedzińcem wewnętrznym. Po włączeniu w 1832 w obszar Cytadeli Pawilon I został przeznaczony na szpital, później nazwany oficjalnie Oddziałem Aleksandrowskim Warszawskiego Szpitala Wojennego. W okresie międzywojennym w budynku mieściły się koszary21. pp „Dzieci Warszawy”, oraz Centralny Zakład Mundurowy, który ucierpiał znacznie podczas eksplozji głównej prochowni 13 X 1923. Zniszczone: 1939 - spalone, 1940-43 rozebrane za zgodą Niemców przez polską firmę rozbiórkową.

PAŁaC W Lubostoniu

27.Architektura romantycznych ogrodów.