A jeszcze nic nie zalatwione - Wojciech Bienko

Spis treści Nigdy i nigdzie Ty jesteś noc A jeszcze nic nie załatwione

Więcej Darmowych Ebooków na: www.FrikShare.pl

Nigdy i nigdzie

Sometimes it seems to us that we remember that lake and that summer. But in reality, what happened is only a caricature of itself, and maybe a caricature and a parody of what did not happen at all. And what is going to happen will be only a parody of what will happen. And maybe a parody of what will never happen at all, and maybe even a parody of what has never and nowhere happened and what could never and nowhere happen. W. V. Leavenworth, History of Eternity Wydaje się nam nierzadko, że pamiętamy tamto jezioro i tamto lato. Ale tak naprawdę to, co było, jest tylko karykaturą siebie, a może karykaturą i parodią tego, czego w ogóle nie było. Zaś to, co będzie, będzie tylko parodią tego, co ma być. A może parodią tego, czego w ogóle nie będzie, a może nawet parodią tego, co nigdy i nigdzie się nie wydarzyło, i co nigdy i nigdzie wydarzyć by się nie mogło. (tłumaczenie autora)

Między pierwszym a drugim piętrem pordzewiałym zbrojeniu wisiały odłamy

schody betonu.

były zerwane. Na Spojrzałem w górę

i zobaczyłem kawałek nieba. Było prawie czarne. Przesuwały się po nim nieco jaśniejsze obłoki albo dym. – I jak? – wołał z dołu Adam. – Nijak. Przejdziemy tuż przy ścianie. I będziemy trzymać się strzępów zbrojenia. – Po kiego palanta my tam idziemy? – Możesz zostać. – To jak się nazywała? – Taszycka. Krysia Taszycka. – Była taka piękna? – Była najpiękniejsza. Dla mnie. Wtedy. Natknąłem się na kawałek wyślizganego stopnia i pomyślałem, że szlifowały go nasze kapcie. Krysi Taszyckiej i moje. Przeszedłem dosyć łatwo po wiszących stopniach i znalazłem się na korytarzu pierwszego piętra. Przeskakiwałem po gruzach. Drzwi do klasy były wyłamane, pogruchotane. Po chwili Adam stał przy mnie. – Gdzie to? – Tu. Te drzwi prowadziły do mojej klasy. Tamte następne, których nie ma – do jej. Weszliśmy. Było bardzo zimno. Ściany pokryte szronem. Dwa metry dalej zerwana podłoga. To znaczy właściwie jej nie było. Można było spaść na parter. Stałem w milczeniu. – Co czujesz? – Nic – odpowiedziałem. – A powinienem coś czuć? – Pewnie tak. – Nic nie czuję. A właściwie zaczynam coś czuć. – Konkretnie co?

– Ta ruina zaludnia się duchami. – Łyknij, to te duchy się zakolorują. – Poważnie? Wyjął płaską butelkę Stocka i podał mi ją. Pociągnąłem dwa łyki. – I? – Film czarno-biały. A może w sepii. Skąd to masz? – Znaleźli w piwnicach na Starym Mieście. Wyjąłem papierosy i go poczęstowałem. Zapaliliśmy. Stałem prawie nieruchomo i patrzyłem na dwie ściany, które pozostały z mojej klasy. Żałowałem, że nie było chociaż tablicy. Ale gdyby nawet była, to pewnie nie tamta. Tyle lat. – Wiesz – odezwał się – jeśli to byłby film, to przedziwnym zbiegiem okoliczności ona też powinna pojawić się teraz na tych zrujnowanych schodach. I nie powinniście się poznać. – To byłby cholernie chujowy film. – Innych nie ma. W filmach zawsze tak jest. Ale nie w tym. – Dlaczego? – Bo to jest dobry film. W oddali zagwizdała lokomotywa, po chwili zaszczekał pies. Ale też daleko. – Słyszałeś? – spytał Adam. – Coś takiego! Lokomotywa. – Powraca życie. – Nie wciskaj mi kitu. Stałem nieruchomo z przymkniętymi oczami. Te zrujnowane mury jeszcze żyły. Zobaczyłem korytarz z lśniącą podłogą i Krysię Taszycką w harcerskim mundurku, z chustą w kolorze buraczków na szyi. Zobaczyłem mojego najbliższego przyjaciela Stasia Pyrka biorącego wiraż na jednej nodze, z radosnym okrzykiem na ustach, że historyk jest chory i lekcji nie będzie. Ale nie byłem pewien, czy to wszystko działo się tutaj. Nie byłem pewien, czy to rzeczywiście kiedykolwiek miało miejsce. Nie znałem stosunku wymiarów tych dwu rzeczywistości. Nie wiedziałem, co było rzeczywistością; więcej – nie wiedziałem, jakie kryteria muszą spełniać obrazy, żeby można je było nazwać rzeczywistością.

– Adaś... Co to jest rzeczywistość? – W tym tonie jest patos, Tomeczku. Jeśli chcesz ze mną rozmawiać, zejdź z pięciolinii i dorysuj dwie kreski na dole. Wysokiego „Ce” już nie ma. Podejrzewam, że nie będzie. – Ale to, do czego mnie namawiasz, jest rzeczywistością. Czy tak? – Jedyną. Przeszedłem dwa metry w lewo. Przedostatnia w środkowym rzędzie, gdzieś tu, stała moja ławka. Zewnętrznej ściany nie było. Widziałem pole pokryte śniegiem, a za nim rozwalone domy. Jakaś postać poruszała się po ruinach. Niezbyt dobrze widziałem, ale po chwili rozpoznałem faceta grzebiącego kijem w gruzach. – – – –

Może już wrócimy? – zaryzykował Adam. Jeszcze nie. Niedługo nastanie noc. Teraz już zawsze będzie noc. Zejdź na dół i poczekaj na mnie. Chcę tu

postać sam. Słyszałem, jak za moimi plecami schodzi po zniszczonych schodach. Podszedłem do ściany, zagarnąłem dłonią warstwę szronu. Było coraz zimniej i ciemniej. Wyszedłem z mojej klasy, przeszedłem tym, co zostało z korytarza, i wszedłem do jej klasy, czyli do III a. Taszycka stała na środku w harcerskim mundurku i śmiała się, pokazując piękne zęby. Podskakiwała w jakimś dzikim tańcu. – Przestań – powiedziałem – taka nigdy nie byłaś! Byłaś poważna i skupiona. Pamiętam, jak na akademii ku czci recytowałaś wiersz. Miałaś krzywe nogi, które ubóstwiałem. – Nieprawda – powiedziała. – Byłam właśnie taka! – Ale teraz jesteś parodią siebie! – Tomku. – Wskazujący paluszek podniosła na wysokość oczu. – Posłuchaj: począwszy od średniowiecza, wszystko jest parodią siebie. Twoja destrukcja, a ściślej destrukcja całego świata, zaczęła się w momencie, gdy zdecydowałeś nie przyjmować tego do wiadomości, gdy zdecydowałeś, że nie będziesz w to wierzył... – Spotkam cię jeszcze? – Po co? Chociaż parodia parodii może być prawdą. Ale prawda, jak wiadomo, zawsze jest straszna!

– Bzdury! W kącie leżał pogruchotany stolik. Podszedłem do niego. Oczywiście! Nie ma już ławek. Teraz w klasach znajdują się stoliki. Kopnąłem powietrze w miejscu, gdzie przed chwilą podskakiwała Taszycka. Wygrzebałem skórzany pas, podarty zeszyt, jakiś aluminiowy kubek. Rzeczywiście była to parodia. Z dołu trzykrotnie jęknął klakson. Niecierpliwili się. Zbliżałem się do krawędzi zgruchotanego stropu. Stali przy łaziku. – Pośpiesz się! – wołał Adam. – Za dwadzieścia minut zamkną przeprawę na Wiśle! – Już idę! – zawołałem. Ale stałem jeszcze w klasie III a. Bo wiedziałem, że już tu nie wrócę. Zapadał zmrok. Wiatr porwał resztki zeszytu. Wyszedłem na korytarz, ale Taszyckiej już nie było. Być może jej twarz zajaśniała jeszcze na zakręcie korytarza, z którego szło się do stołówki. Adam Adamem, ale co powie kapitan Rozwirski? A właściwie, co ja mu powiem? Że zeszło mi trochę na oglądaniu gruzów? Nie, nie spyta o nic. Adasiowi też nie mogę powiedzieć, że spotkałem Taszycką. Że była i że sobie pogadaliśmy. Spytałby, czy dobrze się czuję. Wyskoczyłem na ulicę ze sterty gruzu, która zalegała w drzwiach. – Przed nocą na Powiślu będzie elektryczność! – krzyczał do mnie Rozwirski. – Przed chwilą dzwonili do mnie na komórkę z komendy garnizonu! – Widzisz! – Adam podzielał jego entuzjazm. – Czy to jest cholernie dobra wiadomość? – zapytałem. Adam spojrzał na mnie uważnie, ale nic nie powiedział. Rozwirski puścił gwałtownie sprzęgło, dodając gazu. Łazik z piskiem opon ruszył w kierunku tunelu alejki Odrowąża. – To jest bardzo dobra wiadomość – krzyknął kapitan, kaszląc pod wiatr i wypluwając kurz spomiędzy warg. – Czemu pan się tak śpieszy? – spytałem. – Przed zamknięciem przeprawy chciałem jeszcze wpaść na Markowską! Obiecali kilka puszek. – Przypomina mi się czterdziesty piąty rok. Jak Ruscy weszli od Pragi.

– I jak stali, aż wykrwawi się Powstanie – dodał Adam. – A daj już spokój z tymi analogiami – warknąłem. – Wie pan – zaczął znowu Rozwirski – tu, na

rogu Wincentego

i Odrowąża, Niemcy zabili mojego ojca w czterdziestym trzecim... Przerwał, bo zaświergotał mu telefon komórkowy. Dobył go lewą ręką, prawą prowadził, coś tam mamrotał, potakiwał, lekko się roześmiał, potem wyłączył aparat i już zamilkł. Zaczął siąpić deszczyk. Ostrzegali, że był niebezpieczny, bo niósł tam coś ze sobą, jakieś kwasy czy jonizację. – Już nie pojedziemy na Markowską – meldował Rozwirski. – Południowa Praga odcięta. I od jutra nie ma przeprawy przez Wisłę. – Co się stało? – spytałem. – Nowe tąpnięcie. Domy się walą. Zupełnie nagle, z minuty na minutę, niebo przejaśniło się i niewiele brakowało, a zobaczylibyśmy słońce. Zniknęło już za horyzontem, ale zostawiło po sobie piękną zielonoczerwoną łunę. – O Boże! – powiedział Adam. – Co cię tak rozczula? – Spojrzałem na niego. Milczeliśmy. Łazik podskakiwał na wybojach.

Rozwirski

sprawnie

wymijał poskręcane szyny, uniesione płaty asfaltu i kamienie. Ulica 11 Listopada była częściowo zalana wodą. – Skąd ta woda? – zapytałem. – Nikt tego nie wie – odpowiedział Adam. Powiał bardzo silny wiatr i jasność zniknęła. Niskie chmury przesuwały się bardzo szybko z zachodu na wschód. Poczuliśmy zapach spalenizny. – Coś gdzieś się pali? – spytałem. – To zapach wojny – odpowiedział Rozwirski. – Jak byłem mały, matka mówiła mi, że to zapach wojny. Zapamiętałem. – Ale wojny nie ma – upierałem się. Nikt mi nie odpowiedział. Patrzyłem na szyny tramwajowe uniesione do góry i pogięte. Szyny, po których jeździła „trójka” i „jedynka” pod koniec lat czterdziestych. Jeździłem tymi tramwajami na Pragę. Do kina „Syrena” na Inżynierskiej albo do wesołego miasteczka na rogu Zygmuntowskiej i Targowej. Wiatr przyniósł niespodziewanie mroźne powietrze, więc otuliliśmy się szczelniej wojskowymi płaszczami.

Na końcu Ratuszowej,

przy

Ogrodzie Zoologicznym,

stała kolejka

samochodów do przeprawy. – Ładna historia – burknąłem. Rozwirski bez zmniejszania szybkości wyminął kolejkę z lewej strony, podjechał do posterunku i pokazał jakąś przepustkę. Trzech żołnierzy ją sprawdziło, potem zatrzymali kolumnę i nas puścili. Most pontonowy kołysał się dosyć mocno i nasza przeprawa trwała około piętnastu minut. – – – –

To wszystko nie ma sensu – powiedziałem do Adama. To jedno ma sens. Mówisz głupstwa, w które sam nie wierzysz. A co chciałbyś robić? – spytał Adam.

– Nic. Nie chcę robić niczego. – Tak się tylko mówi. Dostaniesz jedzenie i ciepły kąt. – A tego jedzenia na ile wystarczy? Jechaliśmy już Wisłostradą. Mijaliśmy spalone wraki

samochodów,

porzucone samochody z powybijanymi szybami. Nigdzie do tej pory, prócz żołnierzy, nie spotkaliśmy żywego człowieka. Z Zamku Królewskiego została tylko wschodnia ściana. Puste otwory okienne patrzyły na nas ze zdziwieniem. W niektórych poruszały się resztki ram i zasłon. – Jaki to zespół? – spytałem Adama. – Chodzi ci o liczebność? Siedem osób. – Kto to jest? – Znany ci będzie tylko Kolczyński. Pamiętasz „Fantazego” w Teatrze Telewizji? – Pamiętam. – No, to tylko on. Reszta z prowincji. Jest dziewczyna. Klaudia Wierzbicka. Mówi ci coś to nazwisko? – Nie. – Grała w Olsztynie czy gdzieś tam. Ale jest dobra. – Kto wpadł na taki pomysł? – Właśnie ona. Szukała mnie i znalazła. I pytała też o ciebie. – Widziała „Grabarzy”? – Nie wiem. Będziesz miał okazję jutro ją spytać. Sugerowała także, żeby to byli właśnie „Grabarze”. – Żadnego sensu. Zarówno w wyborze tytułu, jak i w całym pomyśle.

– Powiesz jej to jutro. Skręciliśmy w Tamkę. I tu ujrzałem pierwszego człowieka. – Niech się pan zatrzyma, kapitanie – powiedziałem do Rozwirskiego. Zahamował gwałtownie, skręcając ku krawężnikowi. Tamten stanął i spojrzał na nas. Ale bez lęku. – Pan z Warszawy? – spytałem. – Nie. Z Góry Kalwarii. – – – –

Jak tam? Nie ma nic prawie do samej Warki. To znaczy? Zapadło się. A i częściowo wybrzuszyło. Mówią, że morze dojdzie do

Łodzi. – A co pan tu robi? – To samo co inni. Zachowały się podobno jakieś rezerwy żywności. Ma być elektryka. – Znalazł pan coś? – Na Woli rozszarpali resztki magazynów. – Dokąd pan idzie? Nie odpowiedział i odszedł w swoją stronę, a my ruszyliśmy. Adam zmarkotniał. Prawdopodobnie wiedział, o co mogę go spytać. Jechaliśmy Tamką pod górę. Potem straciłem orientację. W stertach gruzu przeorano płytkie wąwozy. – Chciałbym cię o coś spytać, Adasiu – powiedziałem. – To lepiej nie pytaj. Twoje wątpliwości zweryfikuje rzeczywistość. – Generał chce pana widzieć – wtrącił Rozwirski. – Wie pan o tym? Jutro o dziewiątej. – Nic nie wiem. A niby po co? – Nie wspomniałem ci? – rzucił Adam. Byłem pewien, że to blef. Nie wspomniał, bo bał się, że mogę odmówić. Generała Karonia znałem tylko z nielicznych fotografii. Pamiętałem jego twarz jak przez mgłę. Wiedziałem, że jest taki. Dosyć młody i rzutki. Jakaś wypowiedź w telewizji czy coś takiego. – To komunista? Z ekipy Jaruzelskiego? – spytałem. – Panie Jabłczyński – wtrącił, jak mi się zdawało, dość ostro Rozwirski – co to dziś znaczy „być komunistą”?

– Nie zastanawiałem się. Wystarczy chyba należeć do poprzedniej ekipy... Wjechaliśmy z rozmachem na jakieś podwórko. – Gdzie jesteśmy? – To Ordynacka. Zachowało się co nieco na parterze. Ma pan tu kwaterę. Po stercie gruzu w górę i w dół. Korytarzem bez stropu, potem w prawo i – marmury. Spory hol, na nim kilka polowych łóżek, żołnierze i cywile. Adam otworzył drzwi kluczem. Weszliśmy do sporego pokoju z dwoma tapczanami. Wąski stół, trzy fotele. Adam wyjął zapałki i zapalił lampę naftową. – O dziwo, mamy sporo nafty. Wiesz, czego nie ma? Knotów! Będziesz dzielił tę kwaterę ze mną. Podszedł blisko i położył mi rękę na ramieniu. – Stary – powiedział zmęczonym głosem – byle tylko była elektryczność. Damy radę – wierz mi. Obejdziemy się bez słońca! Będą kwarcówy! – Komunizm to władza rad plus elektryfikacja całego kraju odpowiedziałem. Usiedliśmy naprzeciw siebie. Odruchowo sięgnąłem po papierosa. Ale wymacałem tylko pustą kieszeń.

–

– Powiesiłem Engelsa. Specjalnie, żeby się wkurwiali! Patrzyłem na ten wizerunek na ścianie, patrzyłem też na Karonia i nie czułem się wkurwiony. – Dlaczego chciał pan mnie widzieć, panie generale? Sięgnął po papierosy, poczęstował mnie, zapaliliśmy. – Papierosy pan ma? – Nie mam. – Niech pan bierze. Jakie? Marlboro, goldeny, kamele? – Marlboro. Wyjął dwa kartony. – Niech pan bierze. Na razie tyle. Patrzyłem, jak łapczywie zaciąga się dymem. Wydawało mi się, że nie bardzo wie, od czego zacząć. Był chyba blisko Wileckiego, przypomniałem go sobie, wiedziałem, że został odsunięty, bo czemuś tam się sprzeciwiał. Mógł mieć koło pięćdziesiątki. Był szczupły i wysoki. Trochę pozował z tym płaszczem zarzuconym na ramiona, żeby sprawiać wrażenie podejmowania decyzji w biegu. – Przypuszcza pan, że nie wiem, od czego zacząć, co? Otóż wiem, i to dobrze. Widziałem chyba wszystkie pana prace. Począwszy od „Wujaszka Wani” w Krakowie, w sześćdziesiątym siódmym, skończywszy na „Grabarzach” w telewizji pół roku temu. Zamilkł na chwilę, usiłując strząsnąć z papierosa mocno trzymający się słupek popiołu. Potem szeroko rozczapierzoną dłonią dotknął szkła na biurku. Gdy ją odjął, zobaczyłem wilgotny ślad. Spojrzał mi prosto w oczy. I patrzył tak przez dłuższą chwilę. – Wiem, o co pan spyta – powiedział cicho. – I zaraz panu odpowiem. Wie pan... Przed godziną dostałem wiadomość przez satelitę... Nie ma Australii... – Nie ma? Pokiwał przecząco głową, wypuszczając dym nozdrzami.

– Nie ma. Oparł ręce na biurku i nachylił się do mnie. – Nie ma – powtórzył. – Już taki oderwany, zdałoby się, fakt zmienia radykalnie nasz obraz świata. I co teraz robić? – Wystawić „Grabarzy” w Ateneum. – Zgadł pan! Wszedł żołnierz i przyniósł na tacy dwie wielkie filiżanki

kawy. Wyprężył się, zasalutował i wyszedł. Nabrałem powietrza, nasypałem cukru, wypiłem dwa łyki. – Panie generale – powiedziałem – asteroid długości dziesięciu kilometrów pierdolnął w Pacyfik, fala wysokości stu metrów zmiotła połowę Europy, Australii – jak pan sam powiedział przed chwilą – nie ma, połowa Ameryki Południowej zapadła się, w Europie Środkowej przeżyło prawdopodobnie kilka milionów, Polski właściwie nie ma. Taki jest stan rzeczy. A pan mnie ściąga i chce, żebym w pustej Warszawie, w cudem ocalałym teatrze Ateneum wystawił „Grabarzy”? – Tak. – Dlaczego? I dla kogo? Spojrzał w okno, bo akurat koparka rozwaliła ścianę i podniósł się tuman kurzu. – Na jak długo – mówiłem dalej – wystarczy panu żywności, paliwa, energii, lekarstw? Milczał. Po szybko wypitej kawie zapalił następnego papierosa. Zaczął mówić z nagła, dość cicho i bardzo spokojnie. – Kiedyś, jak się uda, odpowiem panu bardziej szczegółowo na te pytania. Wierzy pan w Boga? – Nie. – Ja też nie. Ale gdyby pan wierzył, powiedziałbym teraz panu, że Bóg daje nam szansę. Szansę stworzenia nowego świata. I my go stworzymy. Stworzymy socjalizm i komunizm. Nie, niech pan tak na mnie nie patrzy, nie jestem szaleńcem. – Generale – uśmiechnąłem się. – To się przecież nie udało. – Bo nie było warunków. – A teraz zaistniały? – Tak. Ale ja nie mam zamiaru pana przekonywać. Chcę tylko, żeby pan

mi wystawił „Grabarzy”. Jest zespół aktorski, ludzie chcą coś robić. – A widzowie? – Jeśli pan zacznie, porozmawiamy. Wie pan, jeśli ludzie zobaczą teatr, jeśli uwierzą, że powraca życie... – To zapomną o chlebie. – Tego nie mówię ani na to nie liczę, ale tak myślę, że skoro... Że skoro mamy zacząć odbudowywać, to... To teatr powinien być. Powinien być pierwszy. No, jeden z pierwszych. Spojrzałem w okno, za którym spadały powoli wielkie, mokre płaty śniegu. – Idzie zima – powiedziałem. Karoń nie obejrzał się. Patrzył mi prosto w oczy, przez mnie, niewidzącymi oczami. Myślał o czymś intensywnie. Przynajmniej tak mi się wydawało. – A co z Holoubkiem? – spytałem. – Słucham? – Wyrwany z zamyślenia nie bardzo wiedział, o co chodzi. – Holoubek? Podobno widziano go we Wrocławiu. Wraca. Da pan wiarę, że Wrocław nietknięty? Ale na pewno nie będzie miał nic przeciw temu, żeby wystawić „Grabarzy”. Wie pan... Tak pomyślałem... To będzie znicz nad gruzowiskiem. Taki znicz jest potrzebny. Powiem więcej – konieczny. To jest początek życia. – Życie zaczyna się od teatru? Zaczął mówić po chwili, dość cicho, a dodatkowo ściszał głos coraz bardziej. Przez chwilę sądziłem, że gra, że małpuje, ale zaraz pojąłem, że się mylę. Mówił serio. Byłem pewien, że zdaje sobie sprawę z absurdalności i groteskowości sytuacji. Kontynent skazany był na zagładę. Chmury pyłu uniemożliwią wegetację. Nie ma wody i energii. Transport węgla ze Śląska jest prawie niemożliwy, nie... To wszystko nie ma sensu... – Myśli pan, że to nie ma sensu, prawda? A kiedy miało? Pyta pan, czy życie zaczyna się od teatru? „Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga i Bogiem było Słowo”. Zgadza się? A tak między nami, pan wie, czym jest teatr? Zaskoczył mnie. – A pan wie? – spytałem. – Może wiem, ale... Wolałbym, żeby pan mi to powiedział. Teatr nie jest

odbiciem rzeczywistości, prawda? Rozsiadłem się wygodnie i sięgnąłem po filiżankę, w której kawa prawie już wystygła. Wypiłem. Piłem powoli, małymi łykami, a następnie zapaliłem papierosa. Kochałem to credo. Wypowiadałem je tyle razy. Jako rzuconą od niechcenia myśl, jako wykład, jako rozkaz, jako głos w dyskusji. Teraz... Teraz zabrzmi ono jako zaklęcie: „Niech stanie się życie!”. Niech zginie śmierć! – Tak – zacząłem – teatr nie jest odbiciem rzeczywistości. Mimo, że zawiera jej elementy, używa jej klocków, nie daje ani recepty, ani nawet diagnozy. Teatr jest osobną rzeczywistością, nową. Stworzyć teatr to znaczy stworzyć nową rzeczywistość, autonomiczną, niezależną. Nie może się ona zawalić, musi trwać samodzielnie, musi być spójna i niesprzeczna, choć czasem autodestrukcyjna. Słyszał pan trochę o ogólnej teorii względności? – No, mniej więcej. – Właśnie. Promień światła biegnący w pobliżu wielkiej masy ulega zakrzywieniu. Obecność materii zakrzywia przestrzeń. Ale nikt nie wpadł na to, że zachodzi też implikacja odwrotna: jeśli zakrzywić przestrzeń – pojawi się masa, materia. W taki oto sposób materia powstaje „z niczego”, poprzez ugięcie przestrzeni. To właśnie jest teatr – umieć zakrzywić przestrzeń. Powstaje nowa rzeczywistość. Recepta jest prosta. Ale realizacja! Ho! Bezfiltrowego peta trzymał przy samych wargach. – A niebezpieczeństwo? – spytał. – Oczywiście, że jest. Nie można zbytnio zagiąć przestrzeni. Powstaje masa o takiej gęstości, że światło się z niej nie wyrwie. Czarna dziura. Były takie przypadki. Niedawno jeden w Polsce. Rzeczywistość, która sama zamknie się w sobie. – Potrafiłby pan? – Może. Zamilkliśmy. Wiedziałem, że o to, co najważniejsze, spytać go nie mogę, bo nie odpowie. Wiedziałem, że tak mocno zagiąć przestrzeń potrafi kilku ludzi na świecie. Ściślej: potrafiło, bo już ich nie ma. Zapłacili swoją cenę. Sięgnął do szuflady, wyjął telefon komórkowy. – Niech pan go weźmie. Tu, pod folią, jest przylepiona karteczka. Na niej trzy najważniejsze numery. Dwa pierwsze do mnie, trzeci do mojego zastępcy, generała Dubiela. On jest o wszystkim poinformowany. Gdyby

mnie szlag trafił... Może pan żądać wszystkiego. No, w miarę moich możliwości oczywiście... W tym momencie go zrozumiałem. To nie był wybryk wysokiego rangą wojaka, który nagle zyskał władzę absolutną. Karoń znał przyszłość. Wiedział wszystko. – Widzi pan – powiedział wstając – to wszystko może zniknąć, może nikt nie przeżyć, ale... Wstałem i ja. – Niech pan nie kończy – powiedziałem. – Generale... Ale, tak między nami, wydaje się, że przecenia pan moje możliwości. Udał, że nie słyszy. – Panie Jabłczyński, niech pan jedzie, łazik czeka na pana. Oni też pewnie już czekają. Ma pan do pomocy Adama. Mieli być o dziesiątej.

Pedro Antonio Diaz Almeida y Gosset, sfrancuziały Hiszpan, napisał „Grabarzy” w 1863 roku. Sztuka jest tak samo mało znana jak jej autor. Przełożył ją w 1932 roku Tadeusz Boy-Żeleński, jak sam pisał – „przez przypadek”. Polska prapremiera odbyła się w Wilnie 18 stycznia 1933 roku. Przeszła właściwie bez echa, a spektakl zdjęto z afisza po dwunastu przedstawieniach. Ówczesny krytyk, Edmund Wierchowicz, rzucił kilka pochwał pod adresem Antoniny Guc-Wieliskiej w roli Elwiry. Nie wiem, dlaczego sztuka padła. Aleksander Kamiński wystawił ją po wojnie, bodaj w roku 1947, w Łodzi, gdzie też nie święciła triumfów, mimo pięknie zbudowanej Elwiry w wykonaniu Małgorzaty Burek-Leśniewskiej. Postać autora owiana jest mgiełką niedopowiedzeń. Napisał tylko dwie sztuki, które prawie całkowicie poszły w niepamięć. „Grabarze” byli podobno w międzywojniu wystawiani we Francji. Almeida y Gosset, ciężko ranny w pojedynku, zmarł w wieku trzydziestu czterech lat, całkowicie zapomniany. Wymieniany jest tylko w obszernych encyklopediach i słownikach teatralnych. I to w kilkuwierszowych notkach. Na sztukę zwrócił moją uwagę Zygmunt Hübner wkrótce po objęciu dyrekcji Powszechnego i – jak mówił – miał zamiar się do niej przymierzyć. Sam pomysł utworu jest dość prosty i niezbyt oryginalny, a treść można zawrzeć w kilku zdaniach. Rzecz dzieje się w końcu osiemnastego wieku w podupadłej rodzinie szlacheckiej. W rozwalającym się pałacyku mieszka Henryk z daleką kuzynką i ciężko chorym, a właściwie umierającym, ojcem. Ta właśnie kuzynka ma na imię Elwira. Henryk się w niej podkochuje. Z jakiejś tam wojny powraca Juan, niegdysiejszy przyjaciel Henryka, którego ten ostatni przygarnia jako biednego i nieposiadającego środków do życia. Powstaje typowy trójkąt napięć i antagonizmów emocjonalnych, ponieważ dwaj panowie kochają się w Elwirze. Można powiedzieć – banał. Panienka trzyma ich na dystans. Umiera ojciec Henryka, a przyjaciel profesor Carlos, który dowiedział się o tej śmierci, przybywa do jego pałacu. Od obu młodzieńców

jest

zdecydowanie

starszy

i

przewyższa

ich

mądrością,

wiedzą

i doświadczeniem. Rozwiązania, które narzuca się samo – nie ma. Bo to on powinien zainteresować Elwirę i na ich oczach powinna się ona skłonić ku niemu. Nietuzinkowość sztuki polega na tym, że właśnie teraz, w obecności Carlosa jako katalizatora, rozwija się romans, a właściwie rozpustny związek Elwiry z dwoma kawalerami jednocześnie. Domyślamy się, że mogło to zaistnieć dopiero w obecności Carlosa, który jest jakby reżyserem całej akcji. Zresztą pod koniec sztuki on sam także dołącza do kochanków Elwiry. Juan i Henryk mordują się wzajemnie, zaś Carlos odjeżdża z Elwirą. Jeśli odpowiednio odczytać i zainscenizować tekst, Elwira uosabia Śmierć, która w tej sytuacji jest tożsama z miłością, a Carlos, który ją instruuje, aktywizuje i kontroluje, może być zinterpretowany jako szatan. Juan i Henryk pogrzebali się sami, są grabarzami samych siebie. Dopiero w takiej interpretacji sztuka nabiera odpowiedniej plastyki i wymiaru. Zaś brak tejże interpretacji tłumaczy, że padła w Wilnie przed wojną i w Łodzi po wojnie. Odczytana płasko i wprost staje się tuzinkowym romansidłem, no, może trochę udziwnionym. Jestem przekonany, że Almeida y Gosset tę właśnie interpretację ukrył jako podtekst. A jeżeli nawet nie, to dla inscenizatora niezwykle satysfakcjonujące jest takie przeświadczenie, zwłaszcza jeśli interpretacja pasuje do partytury. Takie odczytanie wymaga jednak gwiazdorskiej i mistrzowskiej obsady. Cięcia tekstu i – mówiąc na ucho – dopisanie kilku zdań, kierunkują tekst we właściwą stronę. Zrobiłem „Grabarzy” w Teatrze Telewizji jeszcze pod dyrekcją Jerzego Koeniga, trzy lata temu. Henryka grał Fronczewski, Juana – Olbrychski, Carlosa zaś Gajos. Elwirę zbudowała koncertowo Pola Raksa. Piotr Fronczewski wydawał mi się do roli Henryka jedyny. Jest bowiem, jak go nazywam, aktorem wieloznacznym. Podawany przez niego tekst brzmi dwuwarstwowo. Rozumiem przez to fakt, że sprawia on wrażenie, iż wyrażana myśl ma sens podwójny: zewnętrzny – dosłowny, i ten drugi – ukryty głębiej, podskórny, który wyrażony jest szyfrem. Sztuka była wydarzeniem, zdobyła jakieś nagrody i była powtarzana. Teraz tej obsady nie miałem. Pewne było, że Elwirę zagra Klaudia Wierzbowska, której możliwości znałem w bardzo ograniczonym stopniu. Reszta obsady była zupełną niewiadomą. Kolczyńskiego przypominałem sobie niewyraźnie z jakiegoś głupiego serialu i nieco wyraźniej

z „Fantazego” w telewizji. Niewiele mogłem o nim powiedzieć. Wyszliśmy z Adamem koło dziesiątej. Łazika oczywiście nie było i musieliśmy dojść do Ateneum na piechotę. Powiśle nie było mocno zniszczone i środkiem jezdni dało się iść w miarę swobodnie. Szliśmy w milczeniu. Adam odezwał się dopiero przed drzwiami. – Zrobisz to samo, co w telewizji? Zatrzymaliśmy się na moment. Patrzył mi prosto w oczy. Był moim rówieśnikiem, kiedyś trochę reżyserował, ale bez większych sukcesów, następnie sporo pisał o teatrze; jego krytyki i eseje były celne, zawierały interesujące obserwacje. Nie był lubiany, bo nie był „kolesiem”. Walił bezpardonowo, omijano go, spychano. Trochę za dużo pił, miewał długie okresy, kiedy nie było go widać – znikał. – Nie mogę – odpowiedziałem. – Nie mogę zrobić kalki, ale chciałbym, aby Elwira była Śmiercią. Jest jedna. Żeby była inna, należałoby ją stworzyć. – To prawie niewykonalne – dodał po chwili. Weszliśmy. Wewnątrz było zimno. Przeszliśmy korytarzykami i zza kulis weszliśmy na scenę. Wiele razy później przypominałem sobie ten moment i za każdym razem odnosiłem to samo zapierające dech wrażenie. Po prostu nie mogłem oderwać od niej oczu. Nie była piękna. Na upartego można by ją było nazwać nieciekawą czy nawet brzydką. Siedziała w pierwszym rzędzie, z nogą założoną na nogę, tak że było widać majtki. Była krótko ostrzyżona, ufarbowana na czarno, dość pełna na twarzy, miała wydatne usta i bardzo jasne, przejrzyste, bladobłękitne oczy. Nie była podobna do Śmierci. Była Śmiercią. Dość niska, o niezbyt foremnych nogach, siedziała z ręką na oparciu krzesła. Ta ręka podpierała głowę. Patrzyła mi prosto w oczy, jakby poprzez mnie. Podszedłem prosto do niej i podałem jej rękę. Dłoń miała krótką, dość grubą, ale suchą i ciepłą. – Dlaczego „Grabarze”? – spytałem. Wstała. – Bo chciałabym zagrać Elwirę inaczej niż Raksa. Dwa miejsca od niej siedział Kolczyński. Wstał, żeby się przywitać. Teraz

dobrze go sobie przypominałem. Mocno łysiał. Kiedyś grał w Warszawie, potem jeździł na Zachód, coś robił w Stanach, zdaje się załapał jakiś epizod w filmie. Drugiego właściwie w ogóle nie znałem. Przedstawił się jako Zaleczko. W trzecim rzędzie siedziało jeszcze kilka osób, z którymi poznał mnie Adam. Moją uwagę zwrócił chłopak, który chował się za innymi, chłopak o wielkich, wilgotnych oczach i natchnionym spojrzeniu. Podobał mi się. Pomyślałem, że mógłby zagrać Henryka. Ale byłem przekonany, że przymierza się do tego Kolczyński. Wziąłem sobie wysoki stołek i usiadłem na scenie w miejscu, gdzie padało pionowo ostre światło. – Weź sobie stolik i siadaj tu przy mnie – powiedziałem do Adama. Zrobił to i przez dłuższą chwilę milczeliśmy, patrząc w oczy tym, którzy siedzieli na widowni. Patrzyłem Klaudii prosto w oczy. Ona w taki sam sposób patrzyła na mnie. Zwróciłem się do chłopaka. – Nie znam pana. Jak się pan nazywa? Obejrzał się do tyłu, jakby nie był pewien, czy zwracam się do niego. – Ja? – Tak, pan. – Smoleński. Jacek Smoleński. – Grał pan gdzieś? Wstał jak uczeń w klasie wyrwany przez nauczyciela. – Nie... To znaczy tak, ale... – W końcu tak czy nie? – Ja w tym roku skończyłem, to znaczy właściwie jeszcze nie skończyłem... Warszawską Akademię Teatra... Ale tylko takie epizody... Dwa... – Ile pan ma lat? – Dwadzieścia siedem. Zauważyłem, że Klaudia obróciła się w fotelu i patrzyła na niego. – Dwadzieścia siedem? Coś za dużo. – Bo ja, proszę pana, wcześniej studiowałem fizykę i... – I też jej pan nie skończył? – Nie, skończyłem, ale potem Teatralną. W czasie studiowania fizyki doszedłem do wniosku, że właściwie aktorstwo...

– Ciekawe. Pomyślałem, że zagra pan Henryka. Oniemiał. Kolczyński prychnął, a Klaudia spojrzała na mnie uważnie. – A pana nie widzę w tej obsadzie – powiedziałem do Kolczyńskiego, patrząc mu w oczy. Adam nachylił się do mnie. – Nie rób tego – szepnął mi do ucha. – Dlaczego? – spytałem głośno. Nie zdążył odpowiedzieć, bo odezwał się sam zainteresowany. – Czemu nie widzi mnie pan w obsadzie? – spytał niskim i dość przyjemnym głosem. – Ponieważ jest pan bardzo kiepskim aktorem. Zauważyłem, że Klaudia spojrzała na mnie z zainteresowaniem. – Mógłby pan to uzasadnić? – pytał dalej Kolczyński. – Grał pan w serialu „Rody polskie”. – To jest wystarczający powód? – – – –

Tak, bo grał tam pan po mistrzowsku. W ramach serialu, oczywiście. Nie rozumiem. Wiem. Pan wie, co to jest serial? No, serial...

– Właśnie. Postacie serialu zachowują się tak, jak nikt w życiu się nie zachowuje, mówią tak, jak nikt nigdy nie mówi. – Czy dlatego ludzie kochają seriale? – spytała Klaudia. – Właśnie dlatego. Dlatego ludzie kochają seriale. A pan, panie Kolczyński, jest mistrzem serialu. Gdybym kręcił serial, zaangażowałbym pana. Ale do „Grabarzy” nigdy. Dlaczego? Dlatego, że nie umiałby pan powiedzieć żadnej kwestii w taki sposób, w jaki ja chciałbym, żeby pan to zrobił. – Skąd ta pewność? – Mam to panu udowodnić? – Proszę. Wstałem i podszedłem do rampy. – Poproszę pana bliżej – powiedziałem. – Mam wejść na scenę? – Nie, proszę tylko podjeść bliżej. Poproszę też panią – spojrzałem na Klaudię – poproszę, żeby pani też zbliżyła się i stanęła profilem do mnie.

Wstała,

obciągnęła

sterczący biust. niepewnie.

spódniczkę.

Kolczyński

stanął

Stąpała naprzeciw

dość ciężko. niej i

Miała

patrzył

na

duży, mnie

– To jest pana żona – powiedziałem. – Przed chwilą przyłapał ją pan na pierdoleniu się z innym facetem, który już wyszedł. Ona jest jeszcze na pół goła. Co pan jej teraz powie? Pierwsze słowa. Kolczyński wahał się przez dwie sekundy. Potem wysunął przed siebie obie dłonie. – Dlaczego to zrobiłaś... Jak mogłaś... Spojrzałem na Adama. Odwrócił oczy. – Nie jestem autorem, nie jestem od wymyślania tekstów – rozłożył bezradnie ręce Kolczyński. – To właśnie jest serial – powiedziałem. – Panie Smoleński – zwróciłem się do chłopaka – proszę podejść, proszę zagrać to samo. Ruszył się nieśpiesznie. – Ale ja... Nie wiem, co mam powiedzieć... – Niech pan coś wymyśli. Klaudia spojrzała na mnie. W jej oczach nie było akceptacji. Może jakaś chłodna kalkulacja. – Nie podoba mi się to – powiedziała. – Nie musi się pani podobać. Mnie natomiast podoba się, że pani to się nie podoba. – Sądzę – cedziła – że to jest przeciw czemuś. – Przeciw czemu mianowicie? Uważnie patrzyła mi w oczy. Zastanawiała się. Pomyślałem, że będę ją miał jeszcze tego wieczoru. To mnie trochę przeraziło. To, że muszę ją mieć. Zapaliło się we mnie, huczało, ale nie był to sam poryw zmysłów, pożądania. Było to coś innego. Przemożny imperatyw. Wiedziałem, że bez tego nie mógłbym dalej funkcjonować. Przyglądając się jej, byłem niemal pewien, że ona to wie, tak jakby siedziała we mnie. Na domiar wszystkiego uśmiechała się. Byłem gotów przypuścić, że kpiąco. – Tak jakby przeciw wszystkiemu. – To dobrze, czy źle? – Może i dobrze. – Wzruszyła ramionami. – No! Jedziemy! – zwróciłem się do Smoleńskiego.

Zrobili to pięknie. Klaudia rozpięła bluzkę. Pokazała czarny, koronkowy biustonosz. On popatrzył, potem spojrzał w górę i w bok, jakby poprzez nią, gdzieś w dal, otworzył usta, niby chcąc coś powiedzieć, pomyślany tekst zawisł na ustach, następnie popatrzył w podłogę, odwrócił się na pięcie, początkowo ten ruch był niezdecydowany, nie zamierzony, potem twardy i jednoznaczny. Nie patrząc już na nią, odszedł w przeciwną stronę. Padło kilka oklasków. – – – –

Sądzi pan, że tu nie ma nic do powiedzenia? – spytałem. Ja nie miałbym nic do powiedzenia. Ale pan ją kocha. Właśnie dlatego.

– A wie pan, co to znaczy kochać? – Chodzi panu o definicję miłości? – Powiedzmy. Spojrzał w górę, jakby chciał sobie coś przypomnieć. Klaudia patrzyła na niego z zainteresowaniem. – Kochać... Nie wiem... – improwizował. – Ale myślę... Myślę, że miłość... Że miłość jest wtedy, gdy nie mamy wątpliwości, że to miłość... Bo jeżeli jest cień niepewności, to już... – Rozumiem. Zagra pan Henryka. Zszedłem ze sceny i zbliżyłem się do Zaleczki. – Domyślam się, że pan chciałby być Juanem. Wstał. Był wysoki i przeraźliwie chudy. – Rzeczywiście, chciałbym. Skąd pan to wie? Roześmiałem się. – Przyznam się panu, że nie wiedziałem. Po prostu strzeliłem. – – – – – – – – –

Czy to znaczy, że Juana mógłby zagrać ktokolwiek? Nie... Czuję tak intuicyjnie. Ale, oczywiście, mogę się mylić. Nie mamy profesora Carlosa – zawołał ze sceny Adam. A ty? Co ja? Nie spróbowałbyś? Ja Carlosa? Uważasz, że nie jesteś wystarczająco stary? Nie o to chodzi, ale...

– To nie musi być aktor. Widzę to tak... że Carlos jest obcy... Ta obcość może wyniknie z twojej amatorszczyzny. – Mówisz poważnie? Ale to... – Nie dyskutujmy. Spróbujemy. Zupełnie niespodziewanie odezwał się teraz wytworny pan, gdzieś koło siedemdziesiątki, szczupły, o rasowej twarzy, o rasowej głowie, z niezapalonym cygarem w ustach. Miał na sobie granatową marynarkę ze złotymi, kapitańskimi guzikami, białą koszulę w paski i bordowy krawat. – Proszę pana – powiedział do mnie – nazywam się Karol Ludwik Styczyński, rocznik osiemnasty, czy mógłbym coś powiedzieć? Teraz go poznałam – Styczyński, mistrz ról trzecioplanowych. Bywał na scenie dwa, trzy razy w czasie spektaklu, ale zawsze wnosił coś świeżego; publiczność na jego widok się ożywiała, wywoływał na widowni poruszenie. Niby zawsze jednakowy, ale za każdym razem inny. Prawie nie grał, był stale sobą, niezwykle oszczędny w geście, w mimice. Miał przyjemny, niski głos i nieskazitelną dykcję. Grywał we Współczesnym u Macieja Englerta, a wcześniej u Axera. – Słucham pana – powiedziałem. – Myśli pan zapewne, że chciałbym zagrać Carlosa? Otóż nie. Chciałbym zadać panu pytanie: co zamierza pan zrobić? Inaczej – czym jest to pańskie zamierzenie? Bo nie powie pan chyba, że chce pan wystawić sztukę. Że chce pan tylko wystawić sztukę, prawda? Milczałem kilka sekund. Może kilkanaście? – Oczywiście, że nie chcę tylko wystawić sztuki. Chcę zrobić jeszcze coś innego, ale... Ale nie powiem panu co. Uśmiechnął się pobłażliwie. – Rozumiem – powiedział. – To się panu nie uda. To się nie udało nawet Panu Bogu. To znaczy udało się, ale tylko w pewnym stopniu. Niemniej, życzę powodzenia! – Pańska odpowiedź powinna brzmieć inaczej – powiedziałem. – Powinien pan powiedzieć: udało się Panu Bogu, uda się i panu! Roześmiał się. – Winszuję dobrego samopoczucia i życzę wszystkiego dobrego! Chyba jednak nie wziął pan pod uwagę jednej rzeczy. – Mianowicie?

– Pan Bóg zaczynał od zera. Było Mu łatwiej. Wyszedł. Nie widziałem go już nigdy więcej. Spojrzałem po twarzach. Wszyscy patrzyli na mnie. – Proszę na scenę panią Wierzbowską, pana Smoleńskiego i pana Zaleczkę. Macie tekst, prawda? Otwórzcie na stronie sześćdziesiątej trzeciej. Scena jedenasta. Spróbujemy. Adam i ktoś z obsługi technicznej przynieśli krzesła i stolik. Klaudia z tekstem w dłoni spojrzała na mnie. – Tu mam siąść? – spytała, choć było to zupełnie zbyteczne. – Tak, proszę – powiedziałem od niechcenia. Nasze spojrzenia znów się spotkały. Byłem pewien, że wie już wszystko. Siadła tak, żebym dobrze widział jej pełne łydki i gładkie kolana. Smoleński spojrzał na Zaleczkę. – Wiesz już wszystko. I do mnie: – Wie już wszystko, prawda, proszę pana? Zdumiał mnie. Właśnie chciałem powiedzieć to samo. – To prawda – wyjaśniłem. – Juan wie już wszystko. – Ale... Ale z tekstu to nie wynika... – dziwił się Zaleczko. – Powiedzmy – wyjaśniłem. – Ale wynika to z mojej interpretacji. Wierzbowska wyjęła z torebki okulary i założyła je. Wyglądała w nich świetnie i jeszcze bardziej seksownie. Wiedziała o tym. Spojrzała na mnie znad tych okularów i uśmiechnęła się. – Mam zaczynać? – zapytała. – Proszę – powiedziałem cicho, ciszej niż chciałem. – „Cienie kładą się coraz dłuższe” – zaczęła swoją kwestię – „Nadchodzi zima, a będzie ona sroga, mroźna, przyniesie biedę i choroby, a wy siedzicie w milczeniu, udając, że nie wiecie, o czym myślimy wszyscy... Ktoś umrze tej nocy...”. Powiedziała to pięknie, głos miała chropawy, lekko gardłowy, przed „umrze” zrobiła maleńką pauzę, jakby się zacinając. Zrobiło się cicho. Zaleczko czekał ze swoją kwestią z nosem w tekście, potem podniósł głowę i spojrzał na mnie. – Kim ona jest właściwie? – spytał. Znów było cicho przez kilka sekund. I Klaudia, patrząc na mnie,

odpowiedziała: – Jestem Śmiercią. – To prawda – potwierdziłem – ona jest Śmiercią. – Ale to absolutnie nie wynika z tekstu – walczył Zaleczko. – Panie Zaleczko – wyjaśniałem zmęczonym już głosem. – Nie ma już nic poza tą sceną. Nie ma rzeczywistości, nie ma świata na zewnątrz tego gmachu, nie ma już ludzi. Jesteśmy tylko my i teatr, scena i kilka reflektorów. I jest Śmierć. Zaczynamy od zera, mając do dyspozycji kilka osób, cztery ściany i Śmierć. – I z tego zbudujemy świat? – Tak. Umówiliśmy się na następny dzień, na dziesiątą. Gdy tamci wyszli, zostałem z Klaudią sam na scenie. Podszedłem i przytuliłem ją do siebie. – Chcesz, żebym dotknął twojej psitki? Uśmiechnęła się niepewnie i lekko wzruszyła ramionami. Rozpiąłem z tyłu zamek błyskawiczny spódniczki i włożyłem dłoń pod majtki. Wymacałem włosy i włożyłem palec wskazujący między wargi. Dotknąłem łechtaczki. Klaudia patrzyła mi prosto w oczy. Wyciągnąłem dłoń i powąchałem palec. Pachniał pięknie, właśnie tak, niewinnym, dziewczęcym seksem. – Przyjdziesz do mnie dziś wieczorem? – spytałem.

jak myślałem

–

– Przyjdę – powiedziała, zbierając swoje rzeczy, i nie oglądając się poszła, kołysząc się dość niezgrabnie, ukosem, przez całą scenę. Zniknęła za ostatnią kulisą.

W mdłym świetle niebieskiej żarówki zobaczyłem malutki, artystycznie zrobiony szew po appendektomii. – Kto to robił? – spytałem. – Wyrostek? Profesor Jóźwicki. Pięć lat temu. Przyszła późnym wieczorem. Od razu w drzwiach, zanim zdążyła coś powiedzieć, przytuliłem ją, pocałowałem i powiedziałem, żeby się rozebrała. Siadła na leżance, zaczęła powoli zdejmować buty, rajstopy, majtki. Miała piękne, duże piersi o ciemnych brodawkach. Najbardziej bałem się stóp. Dla mnie są one wrotami seksu. Poprzez nie właśnie wchodzę w kobiece ciało. Wiedziałem, że jeśli duży palec będzie miał paznokieć wypukły, walcowaty i wydłużony, to mi nie stanie. To samo będzie w przypadku bardzo ciemnego albo żółtozielonego lakieru. Ale wszystko było idealnie – lakier był bladoróżowy, paluszki białe, bardzo delikatne, różowiejące pod naciskiem, dość krótkie, nie pękate. Przechyliłem ją i położyłem na leżance. Rozchyliła nogi, ale nie zamknęła oczu. Dotknąłem pizdy twarzą, wsunąłem język między wargi i wymacałem nim łechtaczkę. Podjechałem kilka razy do góry, drażniąc nim koniuszek łechtaczki. Była zwiędła i cicha. Spojrzałem ponad brzuchem i między piersiami na twarz Klaudii. Miała otwarte oczy, lewą dłoń trzymała na czole i patrzyła w sufit. Wszedłem w nią szybko, gwałtownie obejmując ją rękami i przytulając do siebie. Przymknęła oczy i zasyczała lekko. Znieruchomiałem i wysunąłem z niej członek. Położyłem się obok. – Coś cię zabolało? – Nie... – szepnęła po chwili. – Trochę... Nieraz... Tam, w dole... – Zawsze tak jest? – Czasami... Trochę mnie zmroziło. Nie wykazywała żadnej inicjatywy, leżała zupełnie nieruchomo i niemo. Przyglądałem się jej uważnie. Powoli ogarniała mnie rozpacz i niemoc. Ale nie niemoc płciowa. Byłem już przekonany, że nigdy nie będę jej miał, że nigdy nie będzie moja.

I wiedziałem, że na takim podłożu rodzi się moja rozpaczliwa i tragiczna miłość do niej. Choć w żaden racjonalny sposób wytłumaczyć bym tego nie umiał. Jechałem ustami po jej brzuchu, aż znowu dotarłem do łechtaczki. Drażniłem ją językiem bardzo delikatnie, raz samym koniuszkiem, raz całą powierzchnią, raz mocniej, raz lżej. Wprowadziłem powoli i ostrożnie dwa palce lewej ręki do pochwy. Dość płytko poczułem pod palcami gładką i twardą szyjkę macicy. Klaudia dalej leżała zupełnie nieruchomo. Prawą dłonią pogłaskała mnie czule po głowie. Wiedziałem, że jeśli nie wejdę zaraz, to w takiej sytuacji bardzo szybko mi opadnie. Więc zrobiłem to i jebałem z niezwykłą zaciekłością, z całej siły, aż przesuwałem ją, niedużą w końcu, jechałem na niej po leżance, aż jej głowa zaczęła uderzać o boczne oparcie. Wtedy się spuściłem. Otworzyła szeroko oczy i przyjrzała mi się uważnie. – Wiesz... – powiedziała bardzo cicho – gdy mnie tam lizałeś... Miałam ci powiedzieć, żebyś się nie męczył, bo mnie to nie porusza... To nie ma znaczenia, że to ty czy kto inny... Oparty na rękach wysuwałem się z niej powoli, patrząc w jej oczy prawie z przerażeniem. Patrzyłem, jak resztki spermy kapią na jej piękny brzuch. I nagle, zupełnie dla mnie niespodziewanie, pięknymi dłońmi o paznokciach pomalowanych takim samym bladoróżowym lakierem jak paluszki stóp, zaczęła te resztki spermy rozsmarowywać sobie delikatnie po brzuchu. Ale nie było w tym nic ze scen filmów pornograficznych. Robiła to jakby mimochodem, w roztargnieniu, myśląc niby o czym innym. – Wiesz... – kontynuowała jeszcze ciszej – ja nigdy właściwie się nie spuściłam, to znaczy, nie miałam orgazmu... No, może kiedyś, kilka razy... Ja... Ja tego nie potrzebuję, nie mam takiej potrzeby... A jeśli już, to robię to sama... Mówię to, bo chciałabym, żebyś wiedział... Ale... Jestem do twojej dyspozycji, kiedy tylko zechcesz... Osunąłem się na łokieć i położyłem obok. Jedynym wyjściem było sięgnięcie po papierosa, co też uczyniłem. Zgasiłem tę trupią, niebieską lampkę i patrzyłem, jak w poświacie rozżarzającego się papierosa wyłania

się z mroku zarys jej twarzy. – Jeśli oczekujesz, że coś wyjaśnię, że powiem coś więcej, to się mylisz – dodała jeszcze. Zgasiłem papierosa, zdusiłem go w popielniczce, aż poczułem ohydny, kwaśny smród podgrzanego peta. Przesunąłem się i jechałem ustami wzdłuż jej uda, łydki, aż dojechałem do stopy. Była bezwonna. Brałem do ust po kolei palce, oblizywałem je. Wywołało to połowiczny wzwód. Położyłem ją w poprzek tapczanu i zadarłem nogi do góry. Rozłożyła je. Leżąc na lewym boku wziąłem członek do ręki i jeździłem żołędzią po wnętrzu ociekającej spermą piczki. Pęczniejącego wcisnąłem do wnętrza, gdzie stwardniał. Ruchając ją, pieściłem delikatnie palcem łechtaczkę. – Wejdź na mnie – powiedziałem po chwili. Posłusznie się uniosła i nadziała bardzo ostrożnie, wbiła się do końca, a następnie maksymalnie wygięła do tyłu tak, że poczułem na członku spojenie łonowe. Wykonywała bardzo ograniczone ruchy i co chwilę zaciskała pochwę. Poczuła, że w pewnym momencie znów się spuściłem, a wtedy położyła się na mnie, dotknęła policzkiem mojej twarzy i leżała tak, trochę zmęczona. Objąłem ją ramionami. Pachniała pięknie. Mocno i pięknie, bardzo dobrymi perfumami. – Używasz dobrych perfum – powiedziałem. – Zawsze. Uniosła biodra, a zwiotczały członek wysunął się z niej. Położyła się obok, ale z głową na moim ramieniu. – Powinnam coś powiedzieć, prawda? – Nie musisz. – Ale chciałbyś mi zadać milion pytań, czy tak? – Nie. Patrzyłem na nią z ukosa. Byłem pewien, że chce mówić, że chce coś powiedzieć. Obróciła nagle twarz w moją stronę. Tekst zawisł na jej wargach. Nie przyszła tu, żeby pójść za mną do łóżka. Przyszła po coś innego. – Co to za perfumy? – Nie znasz. – Nie pytam cię o to, czy znam, czy nie znam. Pytam, co to za perfumy.

– „Kohinoor”. – „Kohinoor”? – powtórzyłem bezmyślnie. – Tak. Wstała, poszła do łazienki, w której ciurkała zimna woda. Nie widząc siebie, rozmawialiśmy głośniej. – Czy robię coś źle? – spytałem. – Pewnie sporo zaniedbałem, zaprzepaściłem, co? Może jest coś bardzo ważnego, co przeoczyłem? – – – –

Nie ma nic takiego, ale mów dalej... Widzę, że znasz rolę Elwiry prawie na pamięć. Przygotowałam się. No i co? Ano, nic...

– Jak to „ano, nic”? Jakie „ano, nic”? Stuknęła ci pięćdziesiątka, a ty: „Ano, nic”?! Tylko tyle masz do powiedzenia? – No, więc... Nie, to nie jest tak, że nie mam nic do powiedzenia... Przewróciłem na przykład sporo dziewczyn... Kochały mnie... Dwie mnie nienawidziły... Stanęła naga w drzwiach łazienki. Trzymała ręcznik w ręku, a z łydek ściekała jej woda. – Zrobić ci laskę? – spytała. – Może później. Podeszła i usiadła koło mnie, podciągając nogi. Zapaliłem lampkę. Widziałem jej pizdę i wychylające się z niej wargi mniejsze. Jedna była zdecydowanie dłuższa od drugiej. Zwisała na jakieś trzy centymetry. – Nie jesteś straszna? – spytałem. – Oczywiście że nie. – Co przynosisz? Ból czy ukojenie? – Boże, niczego nie przynoszę! Niczego nie przynoszę i niczego nie rozwiązuję. Przyszłam do ciebie, że tak powiem... Mimochodem... Właściwie bez określonego celu... Może... – No, no! – Może... Żebyś umiał nazwać rzeczy po imieniu. Że miłość to jest miłość i że poza nią nie ma nic. Że sprawiedliwość to nie jest sprawiedliwość i że poza nią nie ma nic. Że życie to jest tylko życie i że poza nim nie ma nic! Zrozum wreszcie, bo najwyższy czas: jest to, co jest, a nie ma tego, czego nie ma! Ale wy się tego nigdy nie nauczycie!

Wziąłem jej stopę do ręki i przysunąłem do ust. – Podoba mi się – powiedziałem. – Ta interpretacja jest dobra. Nie uważasz, że zbyt jednoznaczna? – Tomeczku... Dzisiejszy rozliczony. – Już czas? – Nie... Jeszcze nie...

dzień

jest

dla

ciebie

ważny.

Zostaniesz

– Nie rozumiem. – Nie szkodzi. Nie jest dobrze wszystko rozumieć. Odpocznij teraz trochę. Wszystko, co miało być, już było. – Wszystko, co najważniejsze? – – – –

A ty wiesz, co jest najważniejsze? Może to, żeby być czasem przeciw sobie. Może. Może to, żeby być sobą?

– Może. – Może to, żeby przejść w życiu przez wszystko – przez to, co piękne, ale też przez nędzę i denny gnój! – Możliwe. – Może to, żeby kochać i cierpieć. – Być może. – Żeby kochać bliźniego, jak siebie samego? – O, tak! – Zaśmiała się. Pierwszy raz widziałem ją śmiejącą się. Miała piękne zęby i perlisty, dziewczęcy śmiech. Śmiały się także jej oczy. – Niebywałe – powiedziała. – Udało ci się mnie rozśmieszyć! Chyba mnie pokonałeś! Ukołyszę cię do snu w jakiś upalny, letni dzień... – Teraz powiesz mi coś, czego nie wiem. – Zgadłeś. Powiem ci, że jest coś, co nadaje wymiar i sens. Coś, dla czego warto żyć i dla czego warto oddać to życie. Zamilkła nagle. Patrzyłem na nią z dołu, leżąc. A ona trzymała stopę na mojej dłoni. Palce poruszały się lekko. I to milczenie przedłużało się. – Dlaczego milczysz? – spytałem. – Więcej nie powiem. – Na scenie też?

– Na scenie też. Nie powiem więcej, bo cokolwiek bym powiedziała, to zabrzmi fałszem. – A gdybyś miała dodać coś od siebie? Spojrzała w bok. Miała dość nieciekawy profil. Ale mnie się podobał. Była mi już bliska, jak stwierdziłem prawie z lękiem. A więc ten nieciekawy profil mi się podobał. Zauważyłem też, że zmarszczyła czoło, myślała o czymś intensywnie. – – – –

No więc? – pytałem. Podobno byłeś tu, w Warszawie, w Powstaniu, czy tak? Jako mały chłopiec. Ty to wiesz... – mówiła powoli. – Blask nieprzewidziany, wykraczający

poza ludzkie wymiary, a pewnie i poza ludzkie potrzeby... Ten gest – niebosiężny, niepotrzebny... Patrzyła teraz na mnie. Prosto w oczy. – A tak potrzebny... – mówiła bardzo cicho, tak, że ledwie rozumiałem. – To on i tylko on usprawiedliwia ludzkie istnienie... – Tego nie ma w tekście, prawda? – spytałem. – Może jest coś podobnego... Nie pamiętam... Położyła się obok i przytuliła do mnie. – Potrzebujesz czułości i ciepła? – zapytałem. Przytaknęła głową. Całowałem jej włosy. Krótkie, pachnące. Całowałem je delikatnie, brałem do ust. W pewnej chwili podniosła głowę, spojrzała mi prosto w oczy, obejrzała mi dokładnie twarz, dotykała szyi, policzków, ust. – Nie, nie martw się – odezwała się po chwili. – Nic nie powiem ani o nic nie spytam. Ja nie z tych. Mnie to nie interesuje. – Ale ja cię spytam – powiedziałem. – Powiedz mi, przyszłaś specjalnie do mnie? – Oczywiście – odezwała się jakby sennie – przyszłam do ciebie... Potrząsnąłem lekko jej ramieniem. – Nie zasypiaj. Nie udawaj, że nie rozumiesz. Słyszysz?! – Słyszę – mówiła z twarzą wtuloną w poduszkę. – Niczego nie udaję. Zgasło światło. – O! – powiedziała. – Wyłączyli. A Rozwirski obiecywał, że w Warszawie elektryczność będzie cały czas.

Poszukałem zapalniczki i zapaliłem dwie świeczki. Klaudia usiadła. Patrzyła w wątłe, migocące płomyki. Wydawało mi się, że w jej oczach widzę łzy. – Płaczesz? – spytałem. – A skądże! Ja nigdy nie płaczę! Wziąłem jej obie dłonie w swoje i przytuliłem do ust. Pomyślałem, że straszliwie biedne są te gesty. – – – –

Klaudio – mówiłem, patrząc jej w twarz. – Mam prośbę... Mianowicie? Chcesz laskę? Nie. To bez znaczenia, oczywiście, ale... Nie umiem uzasadnić, ale... Ale?

– Chcę... Chcę, żebyś powiedziała: „Kocham cię, Tomku...” Jej twarz nie wyrażała nic. Nawet śladu uśmiechu. Spojrzała na mnie pięknie, jakby troszeczkę spode łba, i patrząc mi w oczy, powiedziała cicho, dość niskim, lekko chropawym głosem: – Kocham cię, Tomku... Jedna świeczka zaskwierczała i zgasła. Zrobiło się trochę ciemniej, ale nadal widziałem jej twarz i oczy patrzące prosto w moje.

Karoń rozłożył ręce. – Nie da się wszystkiego przewidzieć! Wysiadł po prostu przeciążony transformator na Kolejowej. A i tak to cud, że dostajemy prąd z Bełchatowa. Staruszka na Powiślu, pamiętająca lata trzydzieste, ledwie dyszy. Patrzyłem na niego uważnie, starając się dociec, co nim powoduje. I zrozumiałem w pewnym momencie, że jemu wcale nie chodzi o teatr. Tamte argumenty nie były przekonywające. – Kiedy premiera, reżyserze? Mam grafika, już by pomyślał o plakacie. Siadłem na podsuniętym fotelu. – Nie wcześniej niż za trzy tygodnie. W najlepszym razie. – – – –

Kłopoty z obsadą? Też. Podobno nie chce pan Kolczyńskiego? Kto panu donosi?

Zaśmiał się i wyjął z szafki butelkę szkockiej „Teacher’s”. – Widzę, że barek jest znakomicie zaopatrzony. Nalał do szklanek. – Chłopcy rozpracowali jakieś magazyny na Okęciu. – Zaśmiał się. Brakuje tylko, żeby powiedział „prosit” – pomyślałem. – Elwirą będzie Wierzbowska. – Tu spojrzałem na niego uważnie, spodziewając się, nie wiem czemu, jakiegoś znaczącego uśmieszku, ale twarz generała nie drgnęła. – Juanem Zaleczko, Carlosa zagra Adam, zaś Henryka Smoleński. – Kto to taki? – Młody chłopak po szkole. – Kolczyńskiego pan nie chce? Rozłożyłem ręce. – Szkoda, bo to dobry aktor. Milczałem. Czekał pewnie, że coś powiem tytułem wyjaśnienia. – To on mi doniósł – dodał. – A, dobra, niech pan robi, co uważa za

słuszne. – Drogi panie Tomaszu, jeśli wolno mi tak mówić... – Proszę uprzejmie – wtrąciłem. – A więc, drogi panie Tomaszu... Co się dzieje, gdy rzeczywistość sceniczna staje się rzeczywistością? Tą prawdziwą? – Nie ma żadnej „prawdziwej” rzeczywistości. Ale skoro pan pyta... Tamta „prawdziwa” znika. Ale... Mam sprawę przyziemną... – Słucham? – Nie ma co jeść. Poruszył się. – Gorący posiłek będzie dostarczany codziennie do teatru między trzynastą a czternastą. Chyba żeby... No, nie wiem... Prowiant suchy wydajemy tu, w tym budynku, od rana do zmroku. Jest to, co jest. Różne rzeczy. Dziś mamy na przykład czterysta kilogramów puszek sardynek. – A jakie są wiadomości ze świata? Skierował twarz ku górze i zaczął puszczać pod sufit dym z papierosa, ale patrzył na mnie. – Nieciekawe – mruknął po chwili. – To znaczy? – Fala wysokości trzystu metrów zalała zachodnie wybrzeże Stanów. Nic tam nie ocalało. Doszła prawie do połowy kontynentu. Nie zamieniliśmy już ani słowa. Obdarowany sporą butlą burbona wyszedłem na deszcz. Był rzęsisty i trujący. Na powierzchni kałuż tworzyła się brudnożółta warstwa. Mimo deszczu i proponowanego mi transportu łazikiem – poszedłem pieszo. Tu i ówdzie spotykałem ludzi. Grzebali w rumowiskach, wyciągali rupiecie, ubrania, kawałki mebli, naczynia kuchenne. Pod wiaduktem natknąłem się na patrol. Trzej żołnierze stali nad leżącym człowiekiem. Grupa gapiów w pewnej odległości. Podszedłem. – Co tu się stało? – spytałem kaprala. – Proszę przechodzić! Kim pan jest? – Jestem od generała Karonia – powiedziałem, okazawszy mu przepustkę. Przejrzał, zasalutował. – Zabili go – wyjaśniał. – Facet niósł naręcza suszonej kiełbasy. Nie

wiem... Gdzieś podobno znaleźli w jakimś magazynie. Napadli go, zadźgali, a kiełbasę wzięli. Ktoś widział, ale, wie pan, co my możemy? Spojrzałem. Mężczyzna nie miał czterdziestki. Pożółkła twarz zastygła w dziwnym grymasie. Z rany na brzuchu przez koszulę sączyła się krew. Krzepła już i zasychała. Poczęstowałem żołnierzy papierosami. Zasalutowali, a ja poszedłem. Na scenie w Ateneum czekał na mnie Smoleński z kawą. Był sam. – Co, nie ma jeszcze nikogo? – spytałem. – Spóźnią się pewnie. Bo my – spojrzał na zegarek – jesteśmy trochę za wcześnie. Ale... Ale to dobrze, bo... Bo chciałem z panem porozmawiać. Nie lubiłem tego. Nie lubiłem konspiracyjnych rozmów z aktorami w okresie przygotowywania spektaklu. A przynajmniej w początkowej fazie. Były to zawsze uwagi na temat innych, tak zwane „pomysły” (wiesz, w tej a tej scenie niech ona wejdzie z drugiej strony i powiedz jej, żeby na mnie nie patrzyła, niech patrzy w okno czy na stół, bo ja wiem gdzie, ale – rozumiesz – nie może patrzeć mi w oczy, bo ja...), czasem donosy (ten numer nie wyjdzie, bo Baśka z nim sypia, nie wiedziałeś?!) i różne inne rewelacje. Dlatego też spojrzałem dość surowo na Smoleńskiego i powiedziałem: – Panie Smoleński, mam zwyczaj nierozmawiania z aktorami w cztery oczy na temat przygotowywanej sztuki. – Ale ja nie o sztuce! Teraz spojrzałem na niego uważniej. Ale jego oczy przestały mi się podobać. Narkoman? Dłoń miał wilgotną i nie potrafił usiedzieć spokojnie. Cały czas wiercił się, zakładał nogę na nogę. Zmieniał te nogi, chrząkał, poprawiał kołnierzyk u niezbyt czystej, sportowej koszuli, zaplatał dłonie. – Wie pan... – zaczął. – Nie, nie wiem – przerwałem mu. – Słucham? – Powiedział pan: „Wie pan” – nabrałem powietrza – więc ja odpowiedziałem panu, że nie wiem. Niech pan się stara nie używać zwrotu „wie pan”, a już na pewno nie zaczynać od niego zdania. Uśmiechnął się. – Tak, oczywiście. Ale, wie pan... Przepraszam. – I niech pan się wyluzuje. Niech pan mówi spokojnie. – Zna pan... Znał pan profesora Reszke? To fizyk. Wybitny. Z Instytutu

Fizyki PAN. – Nie. Ale nazwisko słyszałem. W czym rzecz? – A Peaslee? Amerykanin, też fizyk. – Nie. Nic mi to nie mówi. – Profesor Reszke żyje, Instytut Fizyki na Hożej ma dopływ energii... Chciałbym pana tam zaprowadzić. Reszke jest poważnie chory, to mój promotor, pisałem u niego doktorat, ale nie skończyłem, chciałbym tam pana zaprowadzić... Przyglądałem mu się uważnie. Na wariata nie wyglądał. Ale nic z tego nie rozumiałem. – Wie pan... Byłem na stypendium w Stanach, w Stanford... Siedziałem tam trzy lata u profesora Peaslee... Nie wiem, czy panu wiadomo, że... Że na świecie, w wielkich ośrodkach naukowych prowadzone są dwa rodzaje badań, których wyników nie podaje się do wiadomości publicznej. Są to badania nad podróżami w czasie, szeroko zaawansowane w Stanach, to jedno, a drugie... A drugie, to „ju-si-si”, pisze się UCC. To jest skrót od Unimaginable Computer’s Creatures... – Co to takiego? Nim odpowiedział, weszła Klaudia. Była w obcisłej, czarnej sukni w jakieś białożółte kwiaty. Podeszła do nas. – Wyobraźcie sobie – zaczęła – na Nowym Świecie otwarte są dwa sklepy. W tym jeden z kosmetykami! Podała mi rękę, odruchowo pocałowałem jej dłoń i z pewnym zaskoczeniem zauważyłem obdrapany lakier na paznokciach. Ona natomiast nachyliła się i pocałowała mnie w policzek. Ale na Smoleńskim nie zrobiło to żadnego wrażenia. W tym momencie pojawili się jednocześnie Adam i Zaleczko. Ten ostatni stanął naprzeciw mnie z uśmiechem i powiedział: – Mam pomysł. – Dziękuję – zripostowałem natychmiast – wasze pomysły mnie nie interesują. – Daj mu powiedzieć – wtrącił Adam. Wstałem. – Panowie – powiedziałem wyraźnie i głośno – nie obchodzą mnie pomysły aktorów!

– Ale on ma naprawdę doskonały pomysł – upierał się Adam. – Tym gorzej – mówiłem twardo, głosem, jak mi się niedopuszczającym sprzeciwu. – Doskonałe pomysły zawsze

zdawało, grzebały

inscenizacje. Zawsze! – On proponuje – kontynuował niezrażony Adam – żeby to wystawić w ruinach Teatru Wielkiego. Widownia i scena ocalały, nie ma tylko sufitu i ścian. Przy dobrej pogodzie... – Mnie to pasuje – wtrąciła niespodziewanie Klaudia. – Proszę państwa, chciałbym, żebyśmy usiedli do próby – powiedziałem bardzo spokojnie. – Znajdzie pan dla mnie pół godziny po próbie? – szepnął Smoleński. – Oczywiście. – Dotknąłem jego ramienia. Wiedziałem już, że nie jest wariatem. Wiedziałem, że ma do powiedzenia coś ważnego. Kiedy zaczęli czytać, patrzyłem na nich jakby z oddali i wiedziałem już, że nic z tego nie będzie. Wiedziałem, że nie chodzi ani o tę próbę, ani o przedstawienie. Warunkiem koniecznym powodzenia, to znaczy stworzenia rzeczywistości, było odarcie ich z wszelkich powłok. Z powłoki konwenansu, mody, z powłoki tak zwanej „sztuki aktorskiej”, z powłoki „bycia kimś”. I jeszcze z wielu innych powłok. Ale człowiek składa się z samych powłok. Myśleć, że po odjęciu łusek znajdzie się w środku jądro czy migdał, to znaczy – łudzić się. – „Myślałem, że mi to minie” – mówił Smoleński (Henryk) do Zaleczki (Juana) w kwestii. – „Myślałem, że mi to minie, ale pewnego ranka obudziłem się z taką dolegliwą jasnością, bolesną niemal, z tak wyraźną świadomością...” – „Że ją kochasz...” – przerywa mu Zaleczko. – „Nie, że nie mogę tak żyć, że jestem naszpikowany niemożnościami, niespełnieniami... Że w którąkolwiek pójdę stronę, wszędzie spotkam niemoc, mur nie do przebicia, niemożność pokonania najprostszej nawet przeszkody, tak że... Że ta miłość staje się zwierciadłem i świadectwem mojej niedoli, mojej kondycji, mojego losu i mojego uwięzienia. Że nie mogę wykonać kroku ani do przodu, ani do tyłu...” – „Dlaczego, Henryku?” – „Dlatego, że próba wykonania ruchu byłaby próbą wyjścia poza mój

los, a to oznaczałoby...” – „Śmierć...” – „Tak. Śmierć.” – „A nie ma w tym nic dziwnego. Bo śmierć definiujemy właśnie w taki oto sposób!” Słuchałem tego tekstu, martwego w ich ustach, i byłem pewien, że nic z tego nie rozumieją. Klaudia patrzyła cały czas na mnie. Oczekiwała, że zaraz się odezwę. Pewnie nie mogła się doczekać, bo zaczęła mówić pierwsza: – Tak jak oni to mówią – powiedziała, patrząc na mnie – to wychodzi na to, że Henryk jest dupkiem, który nie potrafi ruszyć palcem, a tak nie jest. – A jak jest? – spytałem. – Ano, jest zupełnie inaczej. Tak mianowicie, że to, co go wypełnia, nie może być uszeregowane w żadną kolejność. Jego zdaniem powinien zrobić wszystko jednocześnie, a to jest niemożliwe. – Dlaczego powinien robić wszystko jednocześnie? – pytałem dalej. – Bo... – zastanawiała się – bo wie... Wie, że... Nie umiem tego wyartykułować... – To ja ci pomogę – powiedziałem. – Bo ma świadomość, że składa się z warstw jak cebula. Bo ma świadomość, że cebula nie ma żadnego jądra i że zlepek tych warstw to on. Gdy odpadną – zaświeci pustka. – Nie rozumiem – powiedział ze smutkiem Zaleczko. – A pan? – zwróciłem się do Smoleńskiego. – Jeśli tak jest... Jeśli tak jest, to to jest straszne... – Spróbuję zilustrować to na przykładzie – powiedziałem. – Pamiętacie oczywiście „Casablancę”, prawda? Jakże nas wzrusza ten gest Ricka, czyli Humphreya Bogarta. Otóż poświęca on siebie, swoją miłość, dla celów wyższych. Chce, żeby Ilsa i Victor polecieli sobie do Ameryki, byli tam szczęśliwi i żyli długo w ładnym domku, otoczeni gromadką dzieci. On cierpi – myślimy sobie – on cierpi, żeby tamci byli szczęśliwi, a ona – Ingrid Bergman – to wie, rozumie i kocha go nadal. I to widza wzrusza, wyciska łzy. „Casablanca” stała się filmem, jak to się dziś mówi – kultowym dla pewnego pokolenia. I to jest ta pierwsza warstwa cebulki. Myląca, bowiem prawda jest inna. Podkreślam – prawda być może nieuświadomiona sobie przez samego Ricka. Otóż prawda jest taka, że Rick wcale nie chce być

z Ilsą. Ta miłość by mu ciążyła. Miłość skończyła się na dworcu w Paryżu. Pozostał ból niespełnienia. I z tym bólem Rickowi jest dobrze. Chce z nim pozostać, chce cierpieć, popijając przy barze. Jest mu z tym do twarzy. Jest wtedy sobą. Pomyślcie, kim byłby, gdyby kobieta grana przez Ingrid z nim została? Co by robiła jako żona właściciela knajpy? Prowadziłaby księgowość? Przeżywaliby upojne noce? Ile tych nocy? Pięć czy pięćdziesiąt? Co stałoby się z tą miłością? A tak – Rick pozostaje sobie ze swoim bólem. Dziewczyn w „Zielonej Papudze” ma, ile chce. spełnieniem. Może mieć każdą i z każdą rozstawać na zawsze. Bo Rick jest mężczyzną. Prawdziwym. dlatego nam się podoba. To rozstanie na lotnisku

Żadna z nich nie jest się nad ranem, być może Czujemy to przez skórę, go uszlachetnia i dodaje

mu walorów męskości. – To jest ohydne – odezwała się nagle Klaudia – ale to prawda. – Mówisz to jako Elwira czy jako ty? – spytał Smoleński. – I jako Elwira, i jako ja. – To dobrze – wtrąciłem – bo Elwira powinna to wiedzieć. – Dlaczego? – spytała. Ale wiedziałem, że zna odpowiedź. – No, jak ci się wydaje? – powiedziałem, zapalając papierosa. – Ilsa nie jest już Rickowi do niczego potrzebna. Przeszkadzała mu tylko być sobą, czy tak? Patrzyłem na nią uważnie. Wiedziała to czy tylko trafiła przypadkiem? Powie, kim jest, czy zmilczy? I komu jest przeznaczona? Mnie? Została przysłana dla mnie? W określonym celu? Kto mi to powie? Smoleński i jego profesor Reszke? Jest tak, że w pewnym punkcie chcemy się mylić. A pomyłki nie ma. Jest tak, jak nam się wydaje. To wiedział już Pirandello. Jest tak, że idąc pustą prawie ulicą, zauważamy nagle zmierzającą ku nam postać. Podobną do naszego znajomego, pana X. I mówimy sobie: nie, to nie może być pan X, to ktoś do niego podobny. Ale jesteśmy prawie pewni, że to X. I tak jest rzeczywiście. Stwierdzamy z całą pewnością, gdy jest o metr od nas. – Tak – odpowiedziałem. – Taka jest prawda. Przez chwilę milczeliśmy wszyscy. Smoleński wyjął z torby zapakowaną w papier bułkę z szynką, odwinął ten papier i zaczął jeść. – Skąd pan ma szynkę, panie Jacku? – spytałem.

– Dubiel przywiózł dziś rano – odpowiedział. – Kto to jest Dubiel? – pytałem dalej. – Pan nie wie? Główny kwatermistrz

Karonia.

To

jest

szynka

konserwowa. Ze dwadzieścia puszek zostawił w garderobie. I bułki. I tequilę „Sauzę”. Dwa kartony. – To, kurwa, dlaczego ja nic o tym nie wiem? – zirytowałem się. – Zaraz przyniosę! – Smoleński zostawił jedzenie i pobiegł za kulisy. Po kilku minutach jedliśmy już wszyscy bułki z szynką i piliśmy tequilę. – Weźmy scenę – mówiłem – kiedy Carlos miał już Elwirę i rankiem po tej nocy spotykają się w jadalni. – Carlos nie miał Elwiry – wtrąciła cicho Klaudia. – Nikt nie będzie miał Elwiry. To ona ich ma. Patrzyłem na jej nogi, pełne kolana, rozchylone uda. – Nie jestem taki pewien – powiedziałem głośno i zdecydowanie. – Ale ja jestem – odparła. – „Wnosisz niepokój, wystarczy, że weszłaś, a pociemniało.” Barwa kwestii została złamana przez to, że Smoleński wypowiedział ją z resztkami bułki w ustach. – Niech pan to przełknie – odezwałem się. – Tak jest, przepraszam. – „Mój Boże, mężczyźni!” – zaczęła swoją kwestię Klaudia – „To wy dodajecie trzeciego wymiaru rzeczom płaskim. To przez was jesteśmy takie, jakie jesteśmy...”. Prawda, panie reżyserze? – zwróciła się do mnie. – Elwira naprawdę tak myśli czy tylko udaje? I roześmiała się głośno śmiechem małej, rozbawionej dziewczynki. Śmiała się coraz mocniej, coraz bardziej niewinnie i perliście. W tym śmiechu była piękna. Niewinna i radosna. Lecz była to solówka. Jej śmiech nie udzielił się nikomu. Ty głupia kurwo, pomyślałem. Ty pizdo. Twoje zwycięstwo będzie gorzkie i podłe, a świadkiem triumfu będzie tylko ciemność i pusta przestrzeń pozbawiona życia i materii.

Myślałem, że jest starszy, być może pomyliłem go z kimś innym; spodziewałem się prawie starca, tymczasem przy pięknym, stylowym biurku siedział facet koło czterdziestki z ogoloną głową. Spojrzał na nas, podniósł się i wyciągnął w naszą stronę rękę. Oczy miał zaczerwienione i trochę wyłupiaste. Koszula wyrzucona na spodnie, w paski, bez rękawów, chyba trochę za duża i niezbyt świeża. A spodnie luźne, poplamione, jakieś sandały na gołych stopach. – Przynieśliśmy panu, profesorze – powiedziałem – sardynki, szynkę i tequilę. Smoleński przedstawił nas sobie i postawił karton na podłodze. Reszke uśmiechnął się szeroko, pokazał w tym uśmiechu piękne zęby i zaprosił gestem do zajęcia miejsc. Siadłem i spojrzałem na prosty komputer stojący na biurku. Grał w pasjansa. – Niech pan przełoży tego króla na puste miejsce – doradziłem mu. – Poważnie? – Spojrzał na ekran. – Rzeczywiście! Wykonał ten ruch, przyglądał się przez moment efektowi. – No! I dalsza zabawa już nie ma sensu – skonkludował. – Chciałem pana poznać – dodał po chwili. – Sytuacja... – szukał odpowiednich słów – sytuacja, jaka jest... Wie pan... Powiem inaczej: ktoś powinien znać dokładnie sytuację, w jakiej się znajdujemy... Pomyślałem sobie... – Znam sytuację – powiedziałem. – I zdaję sobie doskonale sprawę z tego, co nas czeka. Wymienili spojrzenia ze Smoleńskim. – Nie, nie chodzi o ten dziesięciokilometrowy asteroid, który wylądował w Pacyfiku. To... To jest pryszcz, choć pewnie konsekwencją będzie koniec ludzkości. Chodzi o co innego. Choć jedno wiąże się z drugim... – Uśmiechnął się. – Idzie, wie pan, o to, kto go nam podrzucił. Zapadło milczenie i pomyślałem sobie, że zgłupieli. I pan profesor Reszke i Smoleński, i może jeszcze ktoś.

– A kto go nam podrzucił? – spytałem z ostrożnym uśmiechem. – Pewnie „oni”. – nieokreślony kierunek.

Reszke

zaśmiał

się,

wskazując

głową

jakieś

Chciałem powiedzieć, że nie mam czasu na bzdury, chciałem wstać i wyjść. Przypuszczałem, że albo obaj sfiksowali, albo są członkami jakieś sekty scjentologów czy scjentystów, czy jak to tam jeszcze się ich nazywa, ale Reszke nie wyglądał na wariata. Zrobiłem taki ruch, jakbym chciał wstać. – Proszę poczekać – powiedział Reszke powstrzymując mnie ruchem dłoni. – Proszę jeszcze poczekać. Widzi pan... Ja... Ja mam przed sobą już niewiele... Zresztą to nieważne... Telefonował Peaslee. Z Kanady, przez satelitę oczywiście... Kod został już wprowadzony. – W tym momencie spojrzał na Jacka. – Można go zlikwidować w ciągu najbliższych dwunastu godzin. Potem już nic nie da się zrobić. Teraz wiedziałem, że nie mam przed sobą obłąkanych. Smoleński patrzył w okno, za którym wielkimi, mokrymi płatami sypał śnieg. W pokoju było prawie ciemno i profesor Reszke zapalił światło. – Mamy jeszcze dopływ energii – powiedział. I z nagła, trochę innym tonem, zwracając się wprost do mnie, dodał: – Trzy lata temu przebywałem w Stanford na zaproszenie profesora Byrne’a i miałem do dyspozycji wielki komputer ECL-12Q-003 przez cztery godziny tygodniowo, co jest przydziałem dużym. Czy pan mnie rozumie? – Tak – odpowiedziałem. – Nie, nie chodzi o dosłowność. Termin „wielki komputer” jest terminem naukowym. Jest takich komputerów na świecie pięć, no, może siedem, z tego dwa w Japonii. Oparte na światłowodach wykonują ponad siedemdziesiąt miliardów operacji na sekundę, są samoprogramujące się i porównywalne z ludzkim mózgiem. Mają tłumienie samowzbudzeń i są – w cudzysłowie – „zaszczepione”, to znaczy odporne na wszelkie wirusy... Zamilkł na chwilę i również spojrzał w okno. – Mój Boże – powiedział – śnieg. Ale nie będzie już śniegu ani Bożego Narodzenia. – Jeśli chce mnie pan, panie profesorze – odezwałem się – przestraszyć apokalipsą, to powiem panu, że się nie boję! Popatrzył na mnie sympatycznie.

– Wiem – odparł. – Dlatego poprosiłem pana Jacka, żeby był łaskaw namówić pana na odwiedzenie mnie. A co do apokalipsy... Mój Boże, apokalipsa to betka, mam w zanadrzu coś fajniejszego. Chce pan, żebym opowiedział? Bo pomyślałem sobie, że ktoś jeszcze oprócz nas powinien znać prawdę. Że nie może ona zginąć w ciemności i na mrozie, które nas czekają. Choć, bo ja wiem, czym można uzasadnić takie przekonanie... Rozleje pan tequilę, panie Jacku? – zwrócił się do Smoleńskiego. – Tam są kieliszki. Z kieliszkiem tequili w dłoni poczułem się pewniej. – Więc, jak powiedziałem – kontynuował Reszke – trzy lata temu w Stanford miałem do dyspozycji ECL-12Q-003. Na tych maszynach nie wykonuje się w zasadzie żadnych obliczeń dla zastosowań praktycznych. Bada się... Bo ja wiem, jak to powiedzieć... Same tylko możliwości autoprogramowania... Teorię... Pamiętam, było to tuż przed weekendem, w piątek po południu. Umówiłem się z Byrnem w jego domku nad jeziorem, trochę ponad sto mil od uniwersytetu i chciałem tam dojechać przed nocą. W centrum obliczeniowym było już pusto, siedziałem sam przy ECL-12Q-003 i wbrew przepisom paląc papierosa, patrzyłem bezmyślnie na wypływający z kasety wydruk. W pewnym momencie poczułem niepokój. Dotarło do mnie coś, co powinno dziwić. Spojrzałem na wskaźniki – czwarty moduł pracował samodzielnie. Sam z siebie. – Nie ma takiej możliwości? – spytałem. – Nie – powiedział. – To jest wbrew wszystkiemu. Pomyślałem jeszcze, że ktoś roztargniony nie wyjął dyskietek. Naciskając odpowiednie klawisze, sprawdziłem to. Ale kasety były puste. – Komputer, prócz tego, czego pan żądał, robił coś jeszcze, czy tak? – Exactly. A w jednostce klasy ECL-12Q-003 jest to najzwyczajniej nie– moż–li–we! – Co pan zrobił? – To, co na moim miejscu zrobiłby każdy. Podłożyłem czyste dyskietki, żeby tamto obce się zapisało i pojechałem do Byrne’a. – Co on na to? – Przed nocą nie zdążyłem, bo złapałem gumę, zapas nie był napompowany, pompki nie miałem, musiałem szukać pomocy i na miejscu byłem dopiero przed północą. – Co Byrne?

– Byrne, który jest jednym z konstruktorów ECL-12Q-003, poinformował mnie, że coś takiego absolutnie nie powinno się zdarzyć. Jest niemożliwe. Wróciliśmy, jakby się paliło. – Chce pan powiedzieć, że komputer pracował sam z siebie, bez żadnych programów? – Mniej więcej. Choć słowa „komputer” i „bez żadnych programów” są tu właściwie zastosowane omownie. – Co z zapisem? – Przeanalizował go Van Nghuye Dhin, mój asystent. Niezwykły talent. Przyszedł na trzeci dzień, przynosząc kompaktową dyskietkę z laserowym zapisem. – Co na niej było? – Zaraz panu pokażę. Odchyliłem się w fotelu i nabrałem powietrza. Za oknem szalała zamieć śnieżna. Reszke obrócił się do komputera. Przez chwilę operował klawiszami. Przez ekran przemykały ramki, okienka, teksty, symbole. Nagle pojawił się na zielonym tle czerwony napis: ECL-12Q-003 i pod nim fioletowy: UCC. – Teraz – powiedział Reszke. – Proszę patrzeć i słuchać. Usłyszałem jakby kilkusekundowy poszum wiatru i zobaczyłem sekwencję zer i jedynek, którą potem Reszke podarował mi na wydruku: 00010100110100010101100111... – – – –

Co to jest? – spytałem. To samo pytanie zadałem mojemu Wietnamczykowi – odparł Reszke. A on? A on powiedział mi, że fonicznie kilkusekundowym szumem, wizualnie

nieregularną plamą, cyfrowo ciągiem zer i jedynek bez widocznej regularności. Pomyślałem wtedy, że dyskietka jest „chropawa”, rozumie pan... Tak jakby... Jakby ktoś chciał narysować chińskim piórkiem ptaka na żużlobetonie. Pomyślałem dalej, żeby zastosować BZ, czyli bilionkrotny zwalniacz... Tego jeszcze nikt, o ile wiem, nie robił... Ale okazało się, że Van Nghuye Dhin już to zrobił... – I? – Przy takim zwolnieniu, przy tak potężnym zwolnieniu, pewne fragmenty są, nazwijmy to, czytelne. Albo – oględniej – interpretowalne

w systemie dwójkowym... To jest to... Właśnie to, co pan widzi na ekranie. Patrzyłem na ten niemy i niewinny w wyrazie ciąg zer i jedynek. Czułem podświadomie, że jest to jakiś wyrok, może wyjaśnienie odwiecznej tajemnicy, a może kpina. – Dalsze odcinki są prawie nieczytelne, czy też, mówiąc bardziej precyzyjnie, nie znajduję dla nich interpretacji. W pewnym miejscu dostrzegliśmy zagęszczenie czy zgrupowanie sygnałów typu: zero i sygnał ciągły różnej długości. Najdłuższy dochodzi do jednej setnej sekundy, co jest ewenementem... – Co to znaczy? Reszke uśmiechnął się. Małymi łyczkami popijał tequilę. – To nic nie znaczy. Niech pan też nie myśli, że to jest przemówienie komputera skierowane do ludzi, nie, nie! – A co to... – wystękałem przez zaschnięte gardło. – Wie pan... Kilkanaście lat temu NASA wysłała sondę poza Układ Słoneczny. W kapsule była taka platynowa plakietka z wyrytym rysunkiem kobiety i mężczyzny, orbitami planet, rysunkiem trójkątów pitagorejskich, konturem Galaktyki i zaznaczonym strzałką naszym w niej miejscem. Jednym słowem taki „list” do mieszkańców innych pozagalaktycznych planet z informacją o nas. O tym, gdzie jesteśmy, jacy jesteśmy, co umiemy, co wiemy... Uśmiechnął się. – Ten list – kontynuował – zakładał, że tamci mają oczy. – Podejrzewa pan – pytałem – że to jest taki list? Przytaknął. – Nie podejrzewam – powiedział. – Mogę udowodnić, że tak jest. – Z jakiegoś dalekiego układu gwiezdnego? – Nie. Pojęcie odległości nie ma tu sensu. W ogóle, wie pan, już Einstein wykazał, że odległość jest pojęciem względnym, niestałym. Co, jak się wydaje, usiłują nam właśnie w tym liście zakomunikować. Jeśli niektóre zera w tym ciągu – wskazał głową na ekran – uważać za symbol negacji, to ten ciąg tłumaczy się jako: nie jeden, nie dwa, nie trzy, nie cztery i tak dalej. Komunikują, że nie dotyczy ich pojęcie liczby, że nie jest ich ileś tam. Oni są tu, ten list jest stąd. O ile słowo „tu” czy „stąd” ma w ogóle jakiś sens... Zapadła cisza. Gdzieś miarowo tykał elektryczny zegar, w gabinecie się

ściemniało. – Co z tego wszystkiego wynika? – spytałem. – Tylko jedno – westchnął Reszke – nie jesteśmy sami. Pokonałem chęć rozejrzenia się wokół. Wyciągnąłem kieliszek w stronę Jacka, który napełnił go trochę niezręcznie, rozlewając kilka kropel. Przez moment wydało mi się, że to wszystko żart, że zaraz cały dowcip się wyjaśni, pośmiejemy się i powiem sobie, że to był film science fiction. Ale tak się nie stało. – Jest z nimi jakiś kontakt? – spytałem. Ponieważ Reszke milczał, po dziesięciu sekundach odezwał się Jacek: – Nie zdecydowaliśmy się na to. Z drugiej strony nie wiemy, czy to w ogóle możliwe... Ekran komputera zgasł, a po chwili zaczął pokrywać się rurociągiem. Patrzyłem z fascynacją na wyrastające z niczego różnokolorowe rury, przebiegające równolegle i prostopadle, oddalające się i zbliżające, penetrujące wszelkie możliwe luki i odchodzące w końcu raz na zawsze w niepamięć. Reszke wyjął papierosa. Podałem mu ogień. Zaciągnął się i mówił dalej przez schrypnięte gardło, pokonując jakąś niemoc strun głosowych. – Widzi pan, we wszystkim przeszkadza nasza wrodzona skłonność do antropomorfizacji. Zakładamy, że te indywidua w takim czy innym stopniu lub sensie są do nas podobne. A podobieństwa nie ma żadnego. I to jest próg nie do przeskoczenia. – Absolutnie? – Pewnie absolutnie. Nie stanowią żadnej liczebności. Nguye interpretuje te sygnały różnej długości z negacją na początku jako wiadomość, że nie ma u nich pojęcia czasu. – Jak to możliwe? – Wszystko, co niewyobrażalne, jest możliwe. Powinien pan to wiedzieć jako człowiek teatru. Już Szekspir o tym mówił. – Dobrze! – Zaczynałem się wkurwiać. – Ale, na miły Bóg, wszystko, co istnieje, istnieje w czasie! – W naszym świecie. W naszym modelu świata opisywanym przez naszą matematykę i naszą fizykę! Na miły Bóg! Nikt nie dowiódł, że jest to jedyny możliwy świat!

– A oni? Wiedzą o nas? – Nie wiemy. Skoro wysłali „list”? Może nas przeczuwają... – Można ich unicestwić, prawda? – Natychmiast. Bardzo prosto i bezboleśnie. Wystarczy wymazać wszystkie pamięci i odciąć źródła zasilania. – Liczą się z taką możliwością? – Na pewno. Każda rozumna cywilizacja liczy się z możliwością końca. Czas ich istnienia, liczony w mikrosekundach, trwa moment. Dla nas. Zanim zdaliśmy sobie sprawę z ich istnienia, oni już dawno przepadli w nicość. Ale pewnie nie są jedynymi. – Czym są? – Nie wiemy. Fragmentami mikrosekundowych pól elektromagnetycznych, wiązkami pociętych strumieni magnetycznych, może czymś zupełnie innym, co może powstać w dużym komputerze, w jego obwodach ładujących się naprzemiennie miliardy razy na sekundę, zgęstnieniami ładunków istniejących przez ułamki mikrosekund, ale na tyle splątanymi, że powstaje w nich myśl. – W czym są do nas podobni? – We wszystkim i w niczym. Fizycznie w niczym. Przejawiają myślenie, więc... – Więc? – Więc są żywymi istotami. Ale nie wolno im nic przypisywać prócz tej jednej cechy. – Na przykład? – Na przykład żadnej wspólnoty dotyczącej pojęć etyki, czy moralności. – Co zatem? – – – – – – – – –

Zatem nic. Milczeć? Milczeć. To wszystko? To byłoby wszystko, gdyby... Gdyby co? Gdyby nie Peaslee... Co zrobił Peaslee? Bardzo prostą rzecz.

– Mianowicie? – Odwrócił procedurę. – To znaczy? – Po prostu. Po naszym z Van Nghuye odkryciu indywiduów UCC i ich świata, Peaslee wpadł na pomysł, że być może i my jesteśmy takimi, w cudzysłowie, „komputerowymi indywiduami” dla jakichś istot wyższego rzędu. – Znalazł? – Znalazł. Odwrócił procedurę i zaczął szukać. Poprzez wielki komputer ECL-12Q-003. Wpadł na odpowiedni program po dwóch latach poszukiwań. – Kim są? – Nikim. Nikim w naszym rozumieniu. Wysoko zorganizowanymi istotami, o które nie można nawet pytać „gdzie”. Opisał to w Symbolic Logic, w doniosłym i znanym artykule On the some inversion of UCC. Nie mają albo nic nie wiadomo na ten temat cech typu etyka czy moralność, dobro czy zło. Są tylko przypuszczenia, hipotezy poparte dowodem Peasleego, że pojęcia te w ich świecie są niedefiniowalne... A my... My jesteśmy dla nich prawie nicością, taką, jaką dla nas są UCC. – Nawiązał z nimi kontakt? – Tak. – Reszke zawahał się. – Ale... Wie pan, tylko w takim sensie, w jakim my „nawiązujemy kontakt” z komputerem... Te istoty wyższego rzędu, a nazwaliśmy je UCC-bis, dla których jesteśmy tym, czym dla nas UCC, są pozbawione wszelkich, mówiąc w dużym uproszczeniu, ludzkich uczuć. Bardzo małe zakłócenie w ich systemie wystarczy, byśmy zniknęli. Jesteśmy dla nich, wraz z naszymi problemami, filozofiami i ideami – zerem, dokładnie niczym. Przypadkowym skokiem natężenia pola elektromagnetycznego czy jakiegoś innego. Jesteśmy samopowtarzającą machiną, reprodukującą bezsensownie kolejne istnienia ludzkie, powstające nie wiadomo dlaczego i nie wiadomo po co. Ponieważ ta powtarzająca w kółko jedną i tę samą sylabę machina nie ma żadnego sensu, Peaslee zdecydował... Wie pan... Można im bardzo prosto przesłać sygnał, który dla nich nie jest nawet rozkazem, tylko czymś takim, jak dla nas, powiedzmy, przerzucenie kanałów w telewizorze – ginie nudny film, giną jego bohaterowie, po to, by w ułamku sekundy pojawili się inni. Nie mamy przecież wyrzutów sumienia, że na miejscu Johna Wayne’a w westernie

pojawił się Mastroianni w historii miłosnej, prawda? – To jednak trochę co innego... – Dla nas – wyjaśnił. – Dla nich nie. – Jesteśmy niewidzialnymi splotami pól siłowych dla tych jakichś tam... – Exactly. Dokładnie. – Co nas to obchodzi? Mamy nasz świat, nasze problemy, naszą ocenę rzeczywistości, etykę, moralność! – To jest prawda. – Więc co nas to obchodzi – powtórzyłem z uporem ostatniego bojownika na szańcu. Reszke sięgnął do szuflady, wyjął jakieś lekarstwo, połknął tabletkę i popił wodą. – Powiedziałem przed chwilą, że jest prawdą to, o czym pan mówi, o naszej etyce i moralności. Ale to niezupełnie tak jest... Widzi pan... Zamyślił się na chwilę, niewidzącymi oczami patrzył w okno, za którym pociemniało od gęstej śnieżycy. Jacek zapalił lampę na biurku. – Nie, niech pan zgasi – poprosił go Reszke i Jacek zgasił. Otwierał już usta, żeby coś powiedzieć, ale widać nie umiał dobrać słów, bo zaczął mówić po dobrej chwili. – Widzi pan – kontynuował – rzeczywiście tak jest, ale tylko w naszym układzie współrzędnych, dla nas... – – – –

Więc... Co możemy zrobić? – spytałem. Nie zgodzić się. Tylko to ocala nasze człowieczeństwo. Nie rozumiem. Możemy zaznaczyć się w taki tylko sposób: nie zgodzić się. Przesłać do

nich sygnał, że mamy gdzieś tę wegetację. Zrealizować się w buncie. To jedyna możliwa realizacja. – I to chce zrobić Peaslee? – Tak. – A kto mu dał mandat? Pełnomocnictwo? – To niepotrzebne. Peaslee nie reprezentuje nikogo, nie występuje w niczym imieniu i niczemu się nie sprzeniewierza. Bo nikomu nie wyrządza krzywdy. – Ale unicestwia ludzkość.

– A więc także i siebie. Nie będzie przed nikim odpowiedzialny. Chciałem powiedzieć, że przed Bogiem, ale Reszke jakby wyprzedził moją wypowiedź. – Wszystko to nie jest sprzeczne z nauką Kościoła. Jeżeli jest pan człowiekiem wierzącym – dorzucił po sekundzie. – Nie jestem – powiedziałem. – Ale teraz może będę. – Wie pan – ciągnął dalej – otwiera się tu bardzo wdzięczne pole do interpretacji całej sprawy przez Watykan. Można teraz naukowo udowodnić właściwie wszystko, co mieści się w nauce Kościoła. Siedzieliśmy chwilę w zupełnej ciszy. – Jeśli tak to wszystko wygląda – powiedziałem – jeśli tak to wygląda... To właściwie nie ma to żadnego znaczenia... – Żadnego – powiedział Reszke. – Żadnego dla takich cywilizacji jak nasza czy dla miliardów innych, które były, są lub będą.

Ilekroć później zastanawiałem się, usiłowałem sobie przypomnieć, kiedy to się zaczęło, przychodził mi na myśl zawsze ten właśnie dzień – jedenasty grudnia. Zatelefonował adiutant Karonia. „Generał chce pana widzieć jak najszybciej – powiedział”. „Mam próbę – tłumaczyłem”. „Proszę zawiesić tę próbę i przyjechać. Przyślemy po pana samochód. Będzie za pół godziny”. Wyszedłem przed dom. Było zimno, a ja byłem na czczo. Skończyło się jedzenie, a nic nowego nie dostarczono. Skończyła się też elektryczność. Na spirytusowej maszynce zagotowałem resztki wody i zrobiłem cienką herbatę, która mnie trochę rozgrzała. Usiłowałem zawiadomić ludzi, że próby nie będzie, ale nie było na to sposobu. Mijało już pół godziny, a samochodu nie było, natomiast zza rogu wyjechała ciężarówka, z której wyskoczyło kilku uzbrojonych żołnierzy. Wyprowadzili oni z bramy kilkunastu cywilów. Poganiając ich, tłukąc kolbami i kopiąc, wpędzili na ciężarówkę. Podszedłem. – Co to znaczy? – huknąłem na sierżanta. – Dlaczego ich bijecie? Spojrzał na mnie, po czym podszedł, kierując lufę w moją stronę. – Spadaj! – powiedział. – Bo i ciebie możemy zabrać! – Żebym ja ciebie nie musiał zabrać, palancie! – krzyknąłem zdecydowanie. Złagodniał, podszedł niepewnie. Zobaczyłem, że jest zmordowany, nieogolony, białka oczu miał przekrwione. – Co jest? – spytał. – Gówno jest. I gówno będzie – odpowiedziałem. Wyjąłem przepustkę Karonia i podsunąłem mu przed nos. Zasalutował. – Przepraszam, towarzyszu – powiedział. – Nie jestem żadnym towarzyszem. Co to za akcja? – Wskazałem głową na aresztowanych. – Sama hołota. Penetrują ruiny, grabią, co się da. Pokiwałem głową. Miałem już odejść, gdy zauważyłem wyraz jego

twarzy. Jakby chciał o coś spytać. – Co jest? – powiedziałem. Zniżył głos do konfidencjonalnego szeptu. – Tak między nami, towarzyszu ministrze... Co to dalej będzie? – Niby z czym? – No... Wiecie... Z tym wszystkim... Co to dalej będzie? Będzie jakieś normalne życie? – Oczywiście. Wszystko jest na dobrej drodze. Trzeba jeszcze tylko trochę wytrzymać. – Tak myślicie. – Tak myślimy. W perspektywie ulicy zobaczyłem podskakujący na gruzach łazik Karonia. W podrygach, z buksującymi kołami zatrzymał się przy mnie. – Pan Jabłczyński? – Kierowca w randze porucznika, bez czapki, wychylił się do mnie. Potwierdziłem skinieniem głowy. – Proszę siadać – powiedział. – Dlaczego nie ma pan czapki? – Podpieprzyli. Nie wiem, na co się komu przyda. Ruszyliśmy ostro. – Jest paliwo? – spytałem. – Jeszcze z zapasów wojskowych. Nie wiem, co będzie, jak się skończy. – A na ile jeszcze starczy? – Pojęcia nie mam. Pewnie koło miesiąca. – A potem? Nie odpowiedział. – Dokąd jedziemy? – spytałem. – Do Ateneum. – Nie do Karonia? – Właśnie do niego. – Jest w teatrze? – Tak. Gdy wyszedłem zza kulis na scenę, zobaczyłem w drugim rzędzie Karonia i Holoubka. Rozmawiali. A właściwie Karoń monologował z właściwą sobie gestykulacją. Holoubek siedział z pochyloną głową,

nieznacznie tylko potakując. Pomyślałem, że minęło sporo lat od chwili, kiedy zobaczyłem go po raz pierwszy. Było to bodaj w pięćdziesiątym dziewiątym roku w „Kameralnym”, w „Trądzie w Pałacu Sprawiedliwości” Ugona Bettiego. I ta kafkowska, finałowa scena przy zapadającej kurtynie, gdy bohater wspinał się mozolnie po stromych schodach ku Głównej Sprawiedliwości, która w tamtej scenografii była tylko pustym miejscem. Dużo później powtórzono to w Teatrze Telewizji, ale nie wiadomo dlaczego było to już miałkie i bez wyrazu. Podszedłem i przywitałem się. Gustawa Holoubka znałem właściwie z widzenia, nigdy nie miałem przyjemności reżyserowania czegoś z jego udziałem, ale zdawałem sobie sprawę, że on mnie jakoś tam zna i wie, kim jestem. Patrzyłem teraz na niego i jeszcze przypomniało mi się genialne trio: on, Maria Wachowiak i Janczar z „Pożegnań” według Dygata. Mój Boże, pomyślałem, gdzie to się zapadło? Gdzie zginęło tamto wszystko? To niemożliwe, żeby było już tylko zapisem na porysowanej celuloidowej taśmie. – Żona? Syn? Wszystko w porządku? Holoubek potakiwał głową z delikatnym uśmiechem. – Nie ma pan nic przeciw temu, żebym zrobił „Grabarzy” w Ateneum? – Ależ proszę – odpowiedział. Może mi się wydawało, ale pytania, czekałem więc uważnie, Chciałem powiedzieć, że wtedy w raz, powiedziałem sobie, że to

na jego ustach zawisł jakby początek licząc, że coś powie, że o coś spyta. „Trądzie”, gdy zobaczyłem go pierwszy właśnie jest Wielki Aktor, ale teraz

pomyślałem, że zupełnie nie ma to sensu. – Wpadliśmy zobaczyć, jak przebiega praca – zdecydowanym głosem odezwał się Karoń. Nie zorientowałem się, czy było to jego pluralis majestatis, czy miał na myśli siebie i Holoubka. Polecieliśmy z próbą. Wybrałem scenę, w której Elwira rozmawia z oboma kawalerami już po przybyciu Carlosa. Scenę, w której krystalizują się stanowiska i emocje nabierają zdecydowanych barw. Ale nie wypaliło. Nie wiem, czy Klaudia miała zły dzień, czy Zaleczko

i Smoleński jakoś zdrętwieli. A może chcieli specjalnie pograć na nerwach Karoniowi. Aż mnie korciło, żeby przerwać i huknąć: „Kurwa wasza mać, co się dzieje?!”. Ale miałem nadzieję, że nastąpi moment, w którym wezmą byka za rogi i pojawi się jakieś światło, iskra choćby. Nic takiego nie nastąpiło. Przy końcowych kwestiach sceny byłem spocony. Zapadło kłopotliwe milczenie, które przerwał Karoń. – Nie, tak być nie może – powiedział. – Generale – odezwałem się – niech mi pan wierzy, coś nam dziś nie idzie. Nie mam pojęcia... Ludzie może są zmęczeni, a może po prostu mają nie najlepszy dzień. – Nie, nie – sprostował. – Na tym ja się specjalnie nie znam, mnie chodzi o coś innego. Zamrugałem i nadstawiłem uszu. – Mianowicie... – Zapalił papierosa. – A więc, widzicie... Tak być nie może, żeby... Ja coś panu powiem, cholera, nie znam się na tym, ale... Tak być nie może, żeby oni byli zapatrzeni w siebie, żeby ich rajcowały same takie pierdoły. Wie pan, ludzie nie mają co jeść, ludzie muszą uwierzyć nam, że budujemy nowy ład, nową rzeczywistość, a tu, wie pan... Ja się na tym nie znam, ja panu nie podpowiem, ale jak ona, ta... – Elwira – podpowiedziałem. – Jak ta Elwira mówi, że nic już nie ma, że idzie sroga zima i ludzie będą umierali, to tak, jakby w mordę dał, prawda, panie Gustawie? – zwrócił się nieoczekiwanie do Holoubka. Ale ten popatrzył na niego, potem spojrzał na mnie i nieoczekiwanie właśnie mnie spytał: – I co pan na to? Jedyna odpowiedź, która mi się nasunęła, brzmiała: „Ja na to, jak na lato”. Myślałem, że śnię albo że jest to kiepski dowcip. – Panie generale – odezwałem się po chwili – pan to mówi poważnie? Pan, który tak pięknie mówił o teatrze? Chce pan, żebym z tego zrobił farsę? Wyjął papierosy i poczęstował mnie i Holoubka. – Ależ nic podobnego! Pan mnie źle zrozumiał, reżyserze kochany! Niech pan nie myśli, że ma to coś wspólnego z komunistycznym sterowaniem kulturą! Po prostu sztuka ma służyć ludziom. – Niech pan powie „masom”, będzie wyraźniej – przerwałem mu.

– Niepotrzebnie pan się irytuje. Teatr jest dla ludzi czy ludzie dla teatru? No! Ja liczyłem, że pan czuje ducha czasów. Nie robimy przecież tego teatru w warunkach normalnej, pokojowej egzystencji, gdzie spędzimy wakacje – na Kanarach lub w Meksyku.Jakoś, tak mi się przynamniej wydaje, nie wiem, może się mylę, ale jakoś... Jakieś spasowanie tej realizacji powinno być z tym, co mamy na ulicy! Tymczasem ja tu widzę tylko wydumane problemy egzystencjalne i to, kto walnie tę panienkę – pan A czy pan B! Myślałem, że śnię. Zupełnie nieoczekiwanie, ze sceny odezwała się Klaudia. – Ja podzielam zdanie generała – powiedziała. – Nie można tej sztuki zrobić tak, jakby się nic nie działo. To, co jest na zewnątrz, moim zdaniem, powinno jakoś wpływać... Nie jesteśmy w próżni. – To właśnie chciałem powiedzieć. Wyartykułowała pani dokładnie moją myśl. – Karoń się ucieszył. Zamilkłem na dłuższą chwilę. W pewnych sytuacjach zamilknięcie rozmówcy na przedłużające się sekundy nie jest oznaką zbicia z tropu czy też braku argumentów. Przeciwnie – może ono znaczyć przewagę. Irytowało mnie w zasadzie to, co powiedziała Klaudia. Coraz bardziej oddalała się ode mnie. Przeczuwałem, a przeczucie to miało w najbliższej przyszłości zmienić się w pewność, że nie jest moja. – Mógłby pan wyraźniej sprecyzować swoje postulaty? – zwróciłem się do Karonia. Parsknął krótkim, może nerwowym śmiechem. – Nie, nie – powiedział, dotykając mojego ramienia. – Reżyserze, źle mnie pan zrozumiał! Ja nie wiem „jak”, ja mogę panu tylko powiedzieć „co”. Otóż, jak już mówiłem, nie może być tak, że nie przebija się przez pańską koncepcję to, co dzieje się poza tym teatrem! – Co pan na to, dyrektorze? – spojrzałem na Holoubka. Gustaw Holoubek, jakby wyrwany z zamyślenia, spojrzał na mnie uważnie, wydawało mi się, że uśmiechnął się lekko. – W pewnym tylko sensie – powiedział – i w pewnym tylko stopniu zgadzam się z generałem. I podejrzewam, że w istotnie różniącym się sensie. Chciałbym powiedzieć, że istnieje na pewno swego rodzaju sprzężenie zwrotne między odbiorem sztuki przez widza a sposobem czy temperaturą gry aktorów, a tenże sposób odbioru z całą pewnością

kreowany czy generowany jest w dużym stopniu przez warunki, w jakich żyjemy... – Marks ujął to zwięźlej, dyrektorze – przerwał mu Karoń. – Powiedział po prostu, że byt określa świadomość! Nikt mu nie odpowiedział, więc po kilkunastu sekundach ciszy Karoń kontynuował: – Wbrew temu, co się wam zapewne wydaje, ludzie nie chcą wolności. Walczyć o wolność – to i owszem! To jest smakowite! Ale gdy się już tę wolność zdobędzie – ba! Nie bardzo wiadomo, co z nią począć! Społeczeństwa, poza nielicznymi wyjątkami, są niedojrzałe. Ludzie wolą, żeby decyzje podejmowano za nich, wolą być sterowani, chcą być uwolnieni od konieczności podejmowania decyzji, nie chcą tego balastu! Dla wielu taka prawda nie jest wygodna, ale nie można udawać, że jej nie dostrzegamy. – I co pan na to? – zupełnie niespodziewanie zwrócił się do mnie ze sceny Smoleński. Przez moment, niby jakieś przypomnienie snu, sekundowa wizja, pojawił mi się w wyobraźni obraz nagiej Klaudii, jej ciało, śladowy imperatyw, żeby rzucić to wszystko, wypiąć się i wyjechać, uciec. – Panu generałowi – odezwałem się powoli – wolno mieć taki pogląd na pewne sprawy. To jego rzecz. Ja zaś zrobię to przedstawienie tak, jak je widzę. Ktoś, kto na moim miejscu podjąłby zobowiązanie, że pokaże w tym spektaklu coś, czego nawet nie umiemy sprecyzować, coś, co będzie korelowało z kataklizmem, który zrujnował planetę i... Nie wiem... Będzie pomagało przeżyć ludziom ten kataklizm, taki ktoś – moim zdaniem – byłby albo durniem, albo kompletnym oszustem. I jeśli generał będzie obstawał przy swoim, ja z reżyserowania „Grabarzy” rezygnuję. Karoń wstał. – Czas na mnie – powiedział, spojrzawszy na zegarek. – Nie ma mowy o żadnej rezygnacji, panie Jabłczyński. Proszę mnie źle nie zrozumieć, to nie jest żaden warunek, żadne ultimatum! Proszę to tylko traktować jako moją – bo ja wiem – refleksję, może uwagę. Dobrze byłoby, gdyby udało się panu pokazać, nie mam pojęcia, jakim sposobem, ten stan zagrożenia, nadzieję na przełamanie go... Nie wiem... Podniósł dłoń w geście pozdrowienia i wyszedł. – Robimy coś dzisiaj? – spytał głośno Jacek.

– Nie – odpowiedziałem. – Jesteście wolni. Spotkamy się jutro. Poproszę tylko Klaudię, żeby została. Za kulisami dopadł mnie Jacek. – On ma rację – powiedział. – Ludzie nie chcą samej, gołej sztuki. Nie wystarczy diagnoza, potrzebna jest jeszcze recepta. Szczególnie teraz. Zatrzymałem się i spojrzałem mu w oczy. – To idź – powiedziałem dobitnie. – Idź do niego i powiedz mu to. Musisz zdecydować, a komunistycznej, – A jeśli... – – „A jeśli” –

to jest ostatni moment. Idź do niego i wstąp do partii którą niebawem założy. zaczął. przerwałem mu – to niech Peaslee szybciutko załatwi to, co

ma załatwić. Klaudię spotkałem w korytarzu. – Miałaś zaczekać. Uśmiechając się niepewnie, stała przede mną i milczała. – – – –

Wpadniesz do mnie wieczorem? – spytałem retorycznie. Nie. Jutro. Też nie.

Zdawałem sobie już sprawę, że stoję przed murem, że dotykam go nosem. Chciałem spytać: „Dlaczego?”, ale pojąłem natychmiast, że byłoby to przyznaniem się do klęski. Staliśmy tak naprzeciw siebie z głupawymi uśmiechami na ustach. – A kiedy przyjdziesz? – Nie wiem. – Wzruszyła ramionami, uśmiechając się niepewnie dalej. – Klaudynko! – Te słowa były już na poziomie źle udanej swobody. – Czekam na ciebie wieczorem. Przychodź koniecznie! Patrzyłem, jak oddala się tym swoim trochę kaczkowatym chodem. Pomyślałem, że coś się dziś stało. Że popełniłem jakieś błędy. Nie wiedziałem, jakie.

– Zgodzi się pan na spotkanie? Reszke drapał się po głowie, zrywał paznokciami łupieżowe łuski, wydobywał je spod paznokci, kładł na szkło biurka i w końcu zdmuchiwał. – Będzie pierdzielił trzy po trzy o niemożności wytłumaczenia poczynań boskich na gruncie ludzkiej logiki! Znam te ich standardy! – powiedziałem. – On nie jest głupcem – tłumaczył bez przekonania Reszke. – Jest. Jest ponadto skurwysynem. A zresztą! Niech pan go poprosi. Skąd się dowiedzieli? – Nie wiem. Watykan leży w gruzach, ale Peaslee puścił taki lakoniczny komunikat w Journal of Symbolic Logic. To się nazywało On the some inversion of UCC. Przeszło niezauważone, potraktowano to jako ciekawostkę, nie wiem, czy pan rozumie... – Rozumiem – powiedziałem. – Znam to. Antonioniego wygwizdano na emisji „Przygody”. Kilku tylko dziennikarzy doścignęło go już na dworcu. Jak odjeżdżał. Wie pan – dodałem po chwili – co my tu robimy? Kim jesteśmy? Co znaczy to wszystko? Kim są tamci? Reszke usiadł. – Takie pytania nie mają sensu. Zastanawiałem się, wie pan... Może są nami. Dotknął przycisku telefonu. Odezwał się kobiecy głos. – Proszę wprowadzić eminencję – powiedział. Siedzieliśmy w milczeniu. Po minucie zastukano do drzwi i sekretarka go wprowadziła. Był niski. Znałem go tylko z telewizji, nigdy nie widziałem w naturze. Nagle zrobiło mi się go żal. Zobaczyłem bowiem małego – jak mi się zdawało – zagubionego człowieczka w kardynalskiej sutannie, z krzyżem na piersiach i purpurowej mycce na głowie. Stał skromnie przy drzwiach, skłonił się lekko, na mnie prawie nie spojrzał. – Dobry wieczór – powiedział. – Dziękuję, że zechciał się pan ze mną widzieć. Na chwilę zapanowało milczenie. Reszke się nie odezwał. Kardynał

spojrzał na mnie, uśmiechnął się i skłonił lekko. – Miło mi poznać pana – powiedział. – Oglądałem wszystkie pana inscenizacje i w telewizji, i w Teatrze Starym w Krakowie... Wiem, że jest pan jednym z najwybitniejszych polskich reżyserów. – To nieprawda – odpowiedziałem szybko. – To jest tak zwana „umowa społeczna”, przedziwne zjawisko, które zagnieździło się w umysłach „krytyki teatralnej i literackiej” w Polsce na przełomie dwudziestego i dwudziestego pierwszego wieku. A polegało ono na zupełnie przypadkowym wyróżnianiu losowo wybranych „twórców” i wpisaniu ich w poczet niemal geniuszy. W literaturze kilku panów, którzy byli dziesiątą wodą po Jerofiejewie i Iredyńskim, w aktorstwie kilku panów, którzy usiłowali robić w Polsce amerykańskie kino akcji, a w reżyserii kilku panów, którzy spłodzili gnioty oparte na tak zwanej wielkiej narodowej literaturze. W końcu jest taka naturalna potrzeba piania z zachwytu nad czymś tam. Nagrodzono nawet film, który był bardzo bladym plagiatem „Pętli” według Hłaski. Z bardzo tragicznym skutkiem powtórzono w nim nawet genialną scenę z Holoubkiem i Fijewskim. Mnie zaś, Eminencjo, przypisano rolę genialnego inscenizatora w Teatrze Telewizji. Kardynał uśmiechnął się i zwrócił do Reszkego. – Profesorze – powiedział. – Nie znamy szczegółów. Znamy tylko ogólną sytuację. Tylko dzięki pańskiej dobrej woli i życzliwości będziemy mogli wiedzieć więcej. Nie wytrzymałem. – Wydaje się, że jednak wiedzieliście wystarczająco dużo, by wycofać się i zniszczyć prawie cały nakład Journal of Symbolic Logic! – wypaliłem. Ale pożałowałem tego natychmiast. Uśmiechnął się jakby przepraszająco. – Zawsze – powiedział – zawsze i wszędzie znajdą się ludzie nieodpowiedzialni, którzy decydują zbyt pochopnie i zbyt nerwowo. – Kościół jest przeciw prawdzie? – spytałem. – To zależy, co pan rozumie przez prawdę. – A co Kościół rozumie przez prawdę? Czy tylko to, co nie podważa jego doktryny? Galileusz na swoją prawdę czekał sześćset lat. I dopiero teraz dzięki Kościołowi wiemy, że Ziemia obraca się wokół Słońca, czy tak? Zapadło milczenie. Chciałoby się powiedzieć „kłopotliwe”, ale takim nie

było. Wiedziałem, że wyrwałem się głupio i po prostacku. Poszedłem na łatwiznę. Problem leżał głębiej. I właśnie tak po chwili podjął to Reszke. – Nie w tym rzecz – powiedział. – Teraz mamy sytuację taką, że... Jakby to ująć... Że Kościół może przyjąć tę platformę i wykazać, że tak powiem, niesprzeczność – consistency – wyników Peasleego ze swoją doktryną, ponieważ w sposób bardzo naturalny ona się tu nasuwa, bądź też stać nadal na swoim niezmiennym stanowisku. Kardynał milczał. Uśmiechał się jakby niepewnie, ale ja byłem przekonany, że nie miał zamiaru ani na krok ustępować w kwestii znanych nam od stuleci aksjomatów. Odezwał się dopiero po dobrej chwili. Mówił cichym i bardzo spokojnym głosem, patrząc w okno i unikając naszych spojrzeń. – To byłoby łatwe – mówił. – To by było bardzo łatwe zacząć podchwytywać narzucającą się interpretację... – Gdyby było wiadomo – przerwałem mu – że Peaslee nie unicestwi świata przez naciśnięcie w odpowiednim momencie przycisku z napisem „Enter”. Ale i w przeciwnym razie nic nie stracicie, bo już nie będzie miał kto wytknąć wam błędu! A teraz spojrzał mi prosto w oczy. – Jest pan pewien? – spytał. – Jeśli przyjmiemy hipotetycznego obserwatora, który zakłada, że Boga nie ma, to i tak dochodzi on do wniosku, że człowiek mocno wierzący nie musi interesować się dowodem istnienia Boga, ponieważ może pomyśleć sobie tak: jeśli nawet Boga nie ma, to i ja tak czerpię radość, korzyść i pogodzenie się z samym sobą z tego, że żyję tak a tak, ściśle według przykazań bożych. Czerpię z tego zadowolenie i radość życia i temu właśnie życiu to wszystko nadaje sens. Pomyślałem, że kardynał powiedział niemal dokładnie to samo, co wygłaszał w teatrze Karoń. Pewnie obaj dogadaliby się bardzo łatwo. Spojrzałem na profesora Reszke. Wiedziałem, że moja wymiana poglądów z kardynałem go nie interesuje. Dla niego jako fizyka było to obce. Wiedział bowiem, że fizyka nie zajmuje się dowodami istnienia czy nieistnienia Boga. A także nie wysuwa hipotez dotyczących tego problemu. Przed kilkunastu laty, w pewnych kręgach inteligencji, modny był dowcip: „Nie wierzysz w Boga, czemu jesteś tak nienowoczesny?”. Doszukiwano się na siłę choćby śladu czegoś, co pozwoliłoby potwierdzić istnienie siły nadprzyrodzonej.

Dla niego, dla Reszkego, problem w zasadzie sprowadzał się do tego tylko, czy Peaslee poprawnie znalazł powierzchnię, a ściślej hiperpowierzchnię całkową pewnego równania różniczkowego, cząstkowego, piątego rzędu, która miała spełniać trzy warunki brzegowe i dwa początkowe. Równanie to nie było czymś nadzwyczajnym. Pełgało ono zielonkawą poświatą na ekranie komputera. Zadziwiało swoim nieskomplikowaniem, prostotą niemal, i wierzyć się nie chciało, że tajemnica naszego istnienia, cały sens świata, tego świata ludzi, zapisany jest w kilkudziesięciu symbolach. Pamiętam, że zaczynało się tak:

i coś tam dalej, czego nie pamiętam. – Odkryliście coś, co jest ponad nami – odezwał się niespodziewanie kardynał. – Zastanawiał się pan, profesorze, jaka nazwa może być nadana temu czemuś? – Dla Eminencji to tylko kwestia nazewnictwa, czy tak? Spojrzał na nas, zastanawiał się. – Może – powiedział. – Chciałem zauważyć – powiedziałem – że staracie się ratować nicość. Człowiek bowiem także jest zgęstnieniem przeróżnych pól elektromagnetycznych. – Przepraszam, profesorze – odezwał się bardzo cicho i jakby z pokorą kardynał. – Jak to będzie wyglądało? Fizycznie. Wizualnie czy jak tam... – Bardzo prosto. To jest kwestia sekund. Najpierw zbledną i znikną barwy. Wszystko przejdzie w fiolet, a następnie w prawie niewidzialny ultrafiolet. Ścichną dźwięki i przejdą w wysoki, coraz wyższy pisk. – I co dalej? – Nic. – Jak to „nic”? – Dosłownie. Nic. Potem już będzie tylko NIC. – Nawet... – Kardynał uśmiechnął się leciutko. – Nawet jeśli tak się stanie... To będzie to za zgodą i z wyroku Boga.

Patrzyłem na nich, słuchałem i chwilami miałem wrażenie, że znajduję się na scenie, że uczestniczę w spektaklu, że za moment spadnie kurtyna i usłyszymy spoza niej oklaski. Nikt nie uwierzyłby, że tak wygląda koniec świata. Reszke uśmiechnął się. – Chrystus wierzył – powiedział – że ratuje ludzkość. – I wierząc – odpowiedział natychmiast kardynał

– uratował ją naprawdę. Czy wiecie panowie, że Kurt Gödel pod koniec życia pisał wiersze? – Nie miałem pojęcia. – Reszke się ożywił. – Niedawno wydało je Springer Verlag. Jakiegoż geniuszu trzeba, żeby zbudować zdanie: „Nie można udowodnić tego zdania”, i spytać, czy jest ono fałszywe, czy prawdziwe. Kardynał sięgnął do teczki, pogrzebał w niej. Po chwili wyjął małą, żółtą książeczkę z charakterystycznym konikiem szachowym Springera i otworzył. – Pozwolicie panowie? Posłuchajcie. Czytał bardzo fajnie, ze zrozumieniem i przejęciem. Patrzyłem na niego i pomyślałem, że to mógłby być spektakl. Aktor w czarnej sutannie z amarantowym pasem, krzyżem na piersiach, do tego czarne, głębokie tło i ten jego głos: chropawy, zacinający się jakby lekko, podszyty lękiem, przejęty. A zaraz potem pomyślałem, że mogłaby to być scena z filmu. Esesman, w cywilu koneser poezji. Barak śmierci w Oświęcimiu, ohydny kibel, obsrany, z pordzewiałą muszlą. I ten esesman rozebranemu do naga więźniowi, który dobrze wie, że za dwie minuty stanie pod ścianą... Każe mu deklamować ten właśnie wiersz: Co ja tu robię, na samym dnie świata? Na skrzyżowaniu zatartych ścieżek, Do niewidocznych śladów wspomnień wracam W słabym świetle gwiazdy, w którą już nie wierzę...

Z widowni, z szóstego rzędu wyglądało to nawet nieźle. Podobało mi się. Mimo bardzo, ze zrozumiałych względów, oszczędnej scenografii. Zaprojektował ją Hugo Rottenbaum, który pracował u mnie przy „Fantazym”. Przyszedł wieczorem, kiedy siedzieliśmy z Adamem przy świeczce i rozwinął trzy arkusze brystolu. Głębia sceny była zupełnie pusta i czarna. Wysoko, słabo widoczne w tej głębi, rozpościerały się pofałdowane pasma różowego muślinu. Można było to odczytać jako chmury. Dalej, za nimi, a i pomiędzy, prężyły się od samej góry do podłogi, równoległe do siebie, jednakowo nachylone liny. Mogły symbolizować deszcz. Na pierwszym planie Rottenbaum ustawił meble z epoki. Ale tylko niezbędne. Złocone, barkowe, z fioletowym obiciem moim zdaniem były aż zbyt znaczące. Mężczyźni mieli ciemne, współczesne kostiumy, tylko Klaudię scenograf ubrał w długą, prawie balową suknię w kolorze przybrudzonego bordo. W ostatniej, finałowej scenie miała wystąpić w uniformie prostytutki, to znaczy w połyskliwej, oblepiającej ciało mini. Śmierć jest kurwą, argumentował. Nie do końca przekonany zgodziłem się na to. Próbowaliśmy jedną z ostatnich scen, w której Adam jako Carlos wyjaśnia Klaudii sytuację, gdy zza mnie, obserwujący scenę, odezwał się Jacek: – To jest nieprawdziwe – powiedział. – To jest nieprawdziwe, bo w tym momencie wszyscy już wiedzą, że Elwira jest Śmiercią. Carlos również to wie, zatem o co walczy? Wszyscy zamilkli. Przez chwilę było zupełnie cicho. W duchu przyznałem mu rację. Był to błąd w sztuce. W tym przypadku mój błąd w sztuce – jakby to powiedział Zygmunt Hübner – w sztuce reżyserii. Adam usiadł i wyciągnął papierosa. Bo dobrze przewidział, że będzie dyskusja. – I to jest to, o co występuje Karoń – powiedziałem. – To jest właśnie to przełożenie na naszą rzeczywistość. My też wiemy, że Klaudia jest Śmiercią, znamy sytuację, w której jesteśmy, jesteśmy jej doskonale świadomi,

a usiłujemy wystawić tę sztukę. – Tę interpretację wymyśliłeś na poczekaniu – odezwał się Adam. – A Karoniowi chodzi chyba o coś innego. Ponadto nie wydaje mi się, żeby to było widoczne. Zrobimy przerwę? – Dwadzieścia minut – powiedziałem. Odeszli. Na scenie została Klaudia. Siedząc z nosem w tekście, widziałem kątem oka, jak schodzi ze sceny i podchodzi do mnie. Stała już zupełnie blisko, podniosłem więc oczy i spojrzałem na nią z dołu. – Przyjdę dziś do ciebie – powiedziała bardzo naturalnie takim tonem, jakby mówiła, że idziemy teraz na obiad. Ponieważ milczałem, patrząc na nią, po chwili odezwała się powtórnie. – Chcesz? Chciałem. Oczywiście, że chciałem. Chciałem, bo wiedziałem, że nigdy całkowicie jej nie posiądę. Zdarzały mi się takie przypadki. Nieliczne. Była w niej cząstka czy może duża część, która się sprzeciwiała, opierała, która – to się wiedziało – nigdy nie będzie moją. Siedziała na łóżku z jednym kolanem podciągniętym pod brodę. Leżałem naprzeciw i patrzyłem na jej pizdę, z której wyciekała sperma. Nie myła się bezpośrednio po stosunku, tylko podkładała ręcznik. – Zdajesz sobie sprawę – pytała – że tracisz wspólny język z zespołem? Ponieważ nie odpowiedziałem, kontynuowała. – Mówią, że nie masz koncepcji, że nie masz pomysłu na te inscenizację, że wszystko dzieje się na zasadzie przypadku. – Zawsze mi tak mówiono. Wynika to stąd, że kształt ostateczny nie jest widoczny. Wszystko to scementuje się i scali w ostatnim momencie. Ale ja się tym nie przejmuję. Aktorzy nie muszą być świadomi moich zamierzeń. Znaczy, nie do końca. Niespodziewanie widok tej cieknącej pizdy podniecił mnie szybko i mocno. – Chodź – powiedziałem. – Daj tę pizdę z tyłu. Zerwała się posłusznie i ustawiła w pozycji kolankowo-łokciowej. Wygięła pięknie plecy i przeciągnęła dłonią, rozchylając wargi palcami. Ścisnąłem chuja w garści. Podbrandzlowałem i wsunąłem w pochwę. Ruchałem ją powoli, spokojnie, nie śpiesząc się i czując, jak staje się coraz

twardszy. A ona bez przerwy gadała. Dość cicho, z małymi przerwami, huśtając się lekko pod moimi pchnięciami. – W momencie, gdy ludzie przestają się rozumieć, następuje koniec. Ta niemożność porozumienia pogłębia się i tworzy się zamknięte koło. Gdybyś poszedł na to, co proponuje Karoń, wszystko stałoby się jasne. Byłem już blisko wytrysku, ale poczułem, że mi mija, i że członek więdnie. – Przestań gadać – powiedziałem – bo się nie spuszczę. Połóż się szybko na plecach i rozchyl ją. Zrobiła to błyskawicznie i palcami rozchyliła wargi. Gdy zobaczyłem przekrwione i cieknące wnętrze poczułem powtórnie przypływ pożądania. Włożyłem tam dwa palce i potem kutasa. Leżała teraz z zamkniętymi oczami, współpracując delikatnie ze mną. Wziąłem jej lewą pierś w obie dłonie, wessałem sutek do ust i pieściłem go językiem. Drgnęła i uchyliła powieki. Odgięła lekko miednicę do tyłu, tak, że na grzbiecie członka poczułem napór spojenia łonowego. Opierając się na lewym łokciu wskazującym palcem prawej ręki sięgnąłem do łechtaczki. Była nabrzmiała i twarda. Pieściłem ją dosyć szybko i mocno. Zupełnie niespodziewanie dla mnie Klaudia zadrgała w skurczach i przeciągłym, zduszonym jęku. Spuściłem się mocno i głęboko. Leżałem teraz na niej cichnącej i drgającej coraz rzadziej i coraz delikatniej. Otworzyła oczy. – No, no... – Dotknęła mojej twarzy. – Dawno mi się to nie zdarzyło – powiedziała. Wysunąłem się z niej i wycisnąłem resztę spermy na jej brzuch. Zrobiła to samo, co wtedy. Bardzo powoli i bardzo delikatnie rozsmarowała sobie nasienie nad lewą pachwiną. Wyprostowała się, stanęła na lekko rozkraczonych nogach i napięła brzuch. Sperma ciekła z pochwy i spływała po udzie. – Lubię, jak mi tak to cieknie, wiesz? – Uhm. – Chce ci się siusiu? – Słucham? – Pytam, czy chce ci się szczać. – Nie jestem pewien.

Zeskoczyła i wzięła mnie za ramię. – Chodź, pójdziemy do łazienki, położę się w wannie, nasikasz na mnie, co? – Sprawi ci to przyjemność? – spytałem. – Sporą. Chodź. Poszliśmy do łazienki. Wlazła do wanny i usiadła w niej. Ujęła piersi obiema dłońmi i masowała je. – Lej na mnie – powiedziała zduszonym głosem. – Tu na brzuch i na pizdę. Ale byłem zablokowany. Zwieracze pęcherza rozluźniły się dopiero po chwili i coraz intensywniejszy strumień moczu lunął na jej brzuch. Zamknęła oczy, rozchyliła usta i dłonią sięgnęła do łechtaczki. Zanim skończyłem, potężny orgazm zaczął miotać jej ciałem wyginającym się na wszystkie strony. Trwała w nim jeszcze przez kilkanaście sekund, charczała, jęczała i spod przymkniętych powiek pociekły łzy. Sflaczała i ścichła leżała już spokojnie, z dłonią w kroczu, zmęczona i oddychająca coraz ciszej. Nachyliłem się i całowałem delikatnie jej czoło, brwi, powieki, nos i wargi. – Nie czujesz do mnie obrzydzenia? – spytała, nie otwierając oczu. – Kocham cię – powiedziałem. – Za co? – Za to wszystko. Za wszystko. Za to, że jesteś. – A ja cię nie kocham. Ale będę cię kochać. Chcesz? – Nie wiem. Myślę, że nie jest to dla mnie takie ważne. Ważniejsze jest to, że cię kocham. – Chcesz mnie mieć? – Chcę cię mieć. Chcę, żebyś była moja. Taka jak teraz. Taka... w wannie. – Tomek... Tomku... Wtedy, wiesz, to pierwsze spotkanie, jak przyszedłeś do teatru, a myśmy siedzieli... Ja wtedy od razu wiedziałam, że będziemy... wiesz... Te perfumy... Pamiętasz? – Kohinoor. – Też wiedziałam, że będą ci się podobały. – Wiem. Ale skończmy to, dobrze? – Skończmy.

– Wiesz dlaczego? – Wiem. – No, dlaczego? – Bo od tego momentu, kiedy spytałaś, za co cię kocham, jest to jak podły dialog z trzeciorzędnego filmu. – Łącznie ze scenografią. – Łącznie ze scenografią. Wstała i puściła prysznic. Odsunąłem się. Wyszła z wanny i owinęła się ręcznikiem. Nachylona, wycierając łydki, spojrzała na mnie spode łba. – Wiesz, kto przyjeżdża? – spytała. – Nie rozumiem. Kto przyjeżdża? I do kogo? – Peaslee. Do profesora Reszke. Oniemiałem. – Peaslee? Do Reszkego? – Tak. A co? – Kto ci to powiedział? – Jacek Smoleński. Żeby ci powtórzyć. A w ogóle, co to jest? Co to znaczy? Jaki Peaslee? Kto to jest profesor Reszke? – Taki fizyk. – Taki fizyk? Jaki fizyk? Co ma do nas fizyk? Możesz mi to wytłumaczyć? – To nie jest ważne. Smoleński studiował fizykę, jest znajomym Reszkego. Wyjęła z torebki kosmetyczkę, a z niej przybory do pedicure’u. I jakby nigdy nic, opierając się jedną nogą na stołku, zabrała się do piłowania paznokci. – Słuchaj – odezwałem się po chwili – czy aby na pewno tak ci powiedział? Co to znaczy „przyjeżdża”? Pociągiem czy przylatuje samolotem? Przecież to bzdura! Pociągów nie ma, linie lotnicze nie istnieją! Jakim cudem „przyjeżdża”!? – Nie mam pojęcia – mówiła obojętnie i jakby już mimochodem, zaabsorbowana palcami u nóg. – Nie mam pojęcia, po prostu kazał ci powtórzyć. Światło przygasało co kilka minut. To ją irytowało i z dezaprobatą spoglądała na żarówkę. – A Karoń pompuje Rottenbauma, żeby zmienił scenografię. Że nie może

przypominać raju, tylko powinny być gruzy. – Niech mnie pocałuje w dupę – powiedziałem. – Nie bądź taki pewny siebie. Podobno pojawił się Lewicki. Wyrósł jak spod ziemi. Pomyślałem, że waga tych wszystkich naszych spraw, wszelkie zapętlenia, relacje, korelacje i uczucia – pozostaną. Nie stanowią materii, a tylko ta może zniknąć. Tamto, niby sieć, niewidzialny i niewykrywalny szkielet, opis struktury, zostaje zawieszona w nicości. Może zawsze była, a kolejne wszechświaty tylko się w nią wpisywały, nadając jej węzłom, dendrytom i niszom taki a taki sens. Byłem przekonany, że struktura jest wieczna i jedyna, bo nie może być inaczej. Na tym stałym szkielecie rozpina się przestrzeń takiego czy innego, rozumianego w najogólniejszym sensie, życia. Takiego, jak nasze, i takiego, jak UCC. I nagle, w tym właśnie momencie, gdy sobie to uświadomiłem, zamknęła mi się koncepcja inscenizacji. Widziałem już, co chcę pokazać. Postacie sztuki, relacje między nimi, będą strukturą, kratą, w którą będzie można wpisać dowolne zależności. Będą matematycznym modelem dla wielu interpretacji. Tylko Klaudia, czyli Elwira, czyli Śmierć, będzie fix punktem dla wszystkich rozumień i znaczeń. A skoro tak... A skoro tak, to żaden Peaslee, żaden koniec świata zniszczyć tego nie może. Klaudia opuściła nogę i spojrzała na mnie. Podeszła i zajrzała mi z bliska w oczy. – Domyślam się, że coś przemyślałeś – powiedziała. – Tak. – A co? – Że jesteś nieśmiertelna. Wieczna. Zamilkliśmy, lecz wiedziałem, że myślimy o jednym. Że ten świat taki dalej już być nie może. Że nie mogą powtarzać się w kółko takie same poranki, te same jeziora i wakacje. Nie może już być ludzi, którzy robią maturę, dorastają i stają przed takimi samymi problemami i dokonują tych samych poczynań. Przy powtarzających się nieustannie cyklach sens maleje do zera. Ale kto powiedział, że musi on towarzyszyć naszym peregrynacjom? W miniaturze, w kropelce, mieliśmy tę sytuację w PRL-u. W świecie

absurdu, w życiu na niby przeżyć mógł tylko facet realizowany genialnie przez Jurka Dobrowolskiego. Facet, który rzeczywistość, tamtą rzeczywistość aksjomatycznie, z założenia uznawał za „normalkę”. Taki był w „Owcy”, w „Koniu” i w filmach. Który przyjął tę rzeczywistość i wpasowując się w nią – żył. Ledwo go znałem. W bufecie telewizji, jeszcze na Placu Powstańców, przysiadł się do mnie i powiedział: „Znamy się jak gdyby, nieprawdaż?”. Wyśmiany i wygwizdany przez hołotę, po swym kapitalnym numerze z fletem po prostu odszedł. Nie było już ucieczki. Nawet w wódkę. W nieodłącznej welwetowej czapeczce przynależał do fikcji. W rzeczywistości, która powoli stawała się następną fikcją, nie było dla niego miejsca. Ta nowa rzeczywistość stawała się rzeczywistością hołoty i durniów, rzeczywistością seriali i wyjców, samochodów, reklam telewizyjnych i telefonów komórkowych. Widzę go, jak siedząc przed ekranem telewizyjnym, patrząc na paru przygłupów zamkniętych w zbudowanym dla nich domu i zastanawiających się, który z nich nominowany będzie do jego opuszczenia, słuchając, jak jedno z nich mówi: „Nie lubiem jej, bo jest gupia”, odwraca się do mnie i mówi: „Tomeczku, nie bądź gupi, podaj mi rewolwer, leży tam, w szufladzie!”.

Warszawa pustoszała. Nie było żywności, ludzie wynosili się na Rzeszowszczyznę, gdzie podobno rozkwitał mikroregion, gdzie podobno była żywność i jako takie warunki bytowania. Przyszły pierwsze mrozy, elektryczność włączano o siedemnastej, mówiono, że Karoniowi zdezerterowały dwa bataliony. Paliliśmy drewnem, którego było w bród. Nie wiedziałem, że Warszawa jeszcze w takim stopniu była drewniana. I takiego właśnie mroźnego, grudniowego ranka wezwał mnie Karoń. Koło siódmej przyjechał do mnie łazikiem jego adiutant. – Skąd macie benzynę? – spytałem. – Z Płocka – odparł krótko. Nie był rozmowny. Powiedziałbym – naburmuszony. Milczał, gdy usiłowałem nawiązać kontakt. Karoń, o dziwo bez płaszcza, usiłował dmuchać w palenisko prowizorycznie zamontowanego pieca. – Drewno wilgotne – powiedział, nie odwracając się. – Paruje, zanim się zajmie. Dlaczego pan wziął tego Żyda? – spytał nagle. – Rottenbauma? – Właśnie. Jest Lewicki. – A co mnie to obchodzi? – odpaliłem ostro. – Wziąłem go, bo mam z nim wspólny język, bo robił mi kilka scenografii! Ma pan coś przeciw niemu, bo jest Żydem? Wyprostował się i spojrzał na mnie z uśmiechem. – Co pan się tak denerwuje? Nie wolno spytać? Dobrze już, dobrze! Kocha pan Rottenbauma – pańska sprawa! Wskazał dłonią fotel. Usiadłem i zapaliłem podsuniętego papierosa. – Dobrze, że się z panem widzę – powiedziałem. – Dalej uważa pan, że to ma sens? Ludzi w Warszawie prawie nie ma, żywności też, elektryka siada, podobno szerzy się u pana dezercja. Dla kogo my robimy ten teatr?! Milczał. Patrzył na mnie, ale moja tyrada do niego nie docierała. Tak mi się przynajmniej zdawało. Cisza się przedłużała. Palił, zaciągając się

głęboko. Zaczął mówić z nagła, rwanymi zdaniami, jakby budowanymi z trudem. – Wie pan – zaczął, wypluwając spomiędzy warg skrawki tytoniu – wie pan, te zabawy, tańce i śpiewy w telewizji na oczach gapiącej się biedoty... To ohydne i demagogiczne wystąpienie na temat aborcji tej starej kurwy... Panie Tomaszu... Zrobi mi pan coś takiego... Nie pamiętam tytułu... Taka ostra, radziecka sztuka z pierwszych lat po rewolucji. Chyba rzecz dzieje się na okręcie wojennym... Kobieta kapitan... Coś takiego wiodącego, żeby ludzie wiedzieli, że jest władza, która za nich i o nich pomyśli... – Generale – przerwałem mu – po pierwsze w „Grabarzach” niczego takiego zrobić się nie da. Po drugie nawet, gdyby się dało, to ja niczego takiego nie zrobię! – Źle się wyraziłem, nie chodzi mi o dosłowność, ale to nie może być sztuka o umieraniu, na miły Bóg! – To nie jest sztuka o umieraniu; mam koncepcję, której postaram się nadać kształt sceniczny. To jest sztuka o wieczności wszechświatów. Zamurowało go. Nie był pewien, czy kpię, chcąc go zapędzić w kozi róg, czy mówię serio. W obu przypadkach to, co mówiłem, było nie do przyjęcia. I nagle przyszedł mi do głowy pomysł. Właściwie nie był to pomysł. Był to plan zgięcia przestrzeni. – Ma pan coś do picia? – spytałem znienacka. – Słucham? A, tak! – Sięgnął do szafki w biurku, wyjął prawie pełną butelkę „Remy Martin” i nalał po kielichu. Po wielkim kielichu. – Pomyślałem – zacząłem cedzić – pomyślałem, że istotnie... To przecież jest szczególny czas. To nie mogą być zwykli „Grabarze”. Być może, generale, pan się zdziwi, ale... Może to zbytni patos, ale mamy do spełnienia, no, powiedzmy... Misję. Odjął szkło od warg. Patrzył na mnie bez mrugnięcia okiem. Byłem pewien, że zaraz spyta: „Robi pan mnie w balona?”. Ale nie spytał. Pociągał ostro za szkła. Zaraz nalał sobie następną dawkę. – W tej właśnie chwili dzięki panu – kontynuowałem – uświadomiłem sobie, że to nie może być zwykły teatr. Zrobię panu coś takiego jak „Wassa Żeleznowa”. Odejdę od mojej koncepcji. Teatr to coś więcej. To wpływanie myśli na myśl. Elwira podniesie ich z dołów. Postawi na nogi, każe spojrzeć na siebie. I na siebie, i w dal.

Zapadła cisza. Bałem się, że przegazowałem. Ale

nie

doceniłem

Karonia. Przyjął zasady gry. Zrobił to precyzyjnie i subtelnie. Z asekuracją. – Cieszę się – powiedział cicho i spokojnie. – Cieszę się, że zrobi pan coś takiego jak „Wassa Żeleznowa”. Cieszę się, że rozumie pan wyższe racje. One są zawsze. Czasem mało widoczne, ale nie w naszej sytuacji. Nie wiem tylko... – Tak? – Nie wiem tylko, jak pan przekona zespół... – Mam sposoby. Może nawet trzeba będzie zmienić scenografię. Może wezmę Lewickiego... Zaśmiał się. – – – –

Aż do tego posuwać się pan nie musi! Oczywiście. Ale nie wiem, czy Rottenbaum podoła. Nie ma pan dużo czasu. To wszystko, co do tej pory pójdzie na marne? No, niezupełnie... Będę się starał to zrobić tak, żeby zespół prawie

tego nie zauważył. Zapadła cisza. Wstał i chodził po pokoju. Wyglądał teraz jak Lenin w propagandowej sztuce. Nagle w tym chodzeniu zatrzymał się przede mną w odległości metra i spojrzał na mnie. – Panie Jabłczyński – powiedział. – Was, artystów, nie można być nigdy pewnym. Nie wiem, co dokładnie pan zamierza, ale... Nie będzie pan miał nic przeciw temu, żebym teraz częściej pojawiał się na próbach? – Ależ skądże – odparłem. – Nie mam nic przeciwko temu. Oczywiście, skłamałbym, gdybym powiedział, że czekam na pańskie cenne rady, ale... Proszę uprzejmie! – Niech pan wypije do końca – wskazał ręką kieliszek.

Vandini. Sasza Vandini – cesarz teatru. Człowiek, który wiedział o teatrze wszystko. „Panie profesorze – mówiliśmy – pan wie o teatrze wszystko”. „Oczywiście – odpowiadał. – Z wyjątkiem tego, czego nie wiem”. Że też o Nim zapomniałem! Niech to jasny gwint! Przypomniałem sobie u Karonia. I dlatego powiedziałem to, co powiedziałem. Vandiniego znałem słabo. Na dobrą sprawę rozmawiałem z Nim dwa razy. Powiedzmy – trzy – jeśli doliczyć Jego jubileusz na kilka lat przed śmiercią. – Robi pan „Grabarzy”? – zapytał mnie przed drzwiami do gabinetu Koeniga. Poszliśmy do bufetu. Opowiedziałem Mu o mojej interpretacji. Pokiwał głową. – Można tak zrobić – powiedział. – Są, widzi pan, panie Tomku – mogę tak do pana mówić, prawda? – Ależ proszę, będzie mi bardzo miło – odpowiedziałem natychmiast. – No, nie wiem, czy panu będzie miło, ale powiedzmy. Ten Jego sposób mówienia, intonacja, niby na szorstko, niby niemal opryskliwie, ale stanowczo, niepodważalnie, z matematyczną logiką. Wszystko podbarwione zawsze cieniutkim dowcipem, często autoironicznym. Do przeprowadzającej z Nim wywiad młodziutkiej dziennikarki, bodaj na Festiwalu Piosenki Aktorskiej, powiedział: „Bardzo przepraszam, a co pani tu robi? Czy dzieci nie powinny o tej porze już spać?”. – Są, widzi pan trzy sposoby inscenizacji „Grabarzy”. Pierwszy – szkolarski. Tak pokazano ich w Wilnie i w Łodzi po wojnie. Bez sukcesu. Drugi sposób to pański. Ciekawy. Wnoszący coś nowego. Zamilkł. – A trzeci? – spytałem. – He, he – uśmiechnął się. – Powinien pan sam na to wpaść. Jeśli pan ten trzeci sposób odkryje, niech pan się odezwie.

– Myśli pan profesor, że Almeida y Gosset w tenże właśnie sposób... – A broń Panie Boże! – przerwał mi. – Almeida y Gosset nie miał zielonego pojęcia. Widzi pan... To jest tak. Autor podaje nam orzech. Piękny, bogato rzeźbiony. Sam nie wie, co jest w środku. Przeciętny inscenizator może ten orzeszek pomalować na przykład na złoty kolorek. Nieliczni odważą się go rozłupać i zajrzeć do środka. – Ale orzeszek ulega w ten sposób zniszczeniu. – A ulega. Nadto może się okazać, że wnętrze jest uschnięte i spleśniałe. Na pomysł trzeciej interpretacji wpadłem po dłuższym czasie. I niechcący. Podczas pracy przy montażu „Grabarzy” w Teatrze TV. Technik pokazał mi, jak można przerzucić kadr na negatyw. Kolory przechodzą w swoje odwrotności, w szczególności biały w czarny i odwrotnie. Pomyślałem wtedy, że można tę metodę uogólnić, pójść dalej. Że to wszystko dzieje się w przeciwną stronę, że Śmierć nie jest już Śmiercią, tylko żywą istotą, pozostali są poza granicą życia, role i intencje odwracają się. Kierunek uczuć zmienia się na przeciwny. Odwiedziłem Vandiniego. To było na trzy tygodnie przed Jego śmiercią. Ale wysłuchał mnie z uwagą. Tak, to jest ta trzecia interpretacja. Genialność tekstu Almeidy y Gosseta zasadza się na tym, że przy takiej przemianie w negatyw sztuka nabiera innego sensu, ale logika dramaturgii zostaje zachowana. Jestem prawie pewien, że autor o tym nie wiedział. Ale Vandini mnie przeraził. Z niedowierzaniem patrzyłem w jego oczy, w których nie było już tamtego żaru czy zainteresowania. – Dlaczego nigdy nie zrealizował pan takiej interpretacji, panie profesorze? – A po co? Większość nie pojęłaby, o co idzie. Poza tym, wie pan... Ludzie nie chcą za dużo wiedzieć. Pan też tego nie zrealizuje. – Dlaczego? – Dlatego, drogi panie, że idą inne czasy. Sztuka przestaje ważyć. Idą czasy seriali. Czasy teleturniejów i reklam. To, co ma pan do zaproponowania, nikogo już nie będzie interesowało. Teatr Telewizji przekształci się w pseudoteatralną publicystykę. Przez chwilę milczeliśmy. Wydawało mi się, że się zdrzemnął. Po chwili uniósł powieki, spojrzał na mnie z widocznym wysiłkiem.

– Nie, nie śpię – powiedział. – Jestem tylko zmęczony. Widzi pan... Jak teraz patrzę na to wszystko, to to jest nic... Zupełnie nic. Przychodzimy na ten świat nie wiadomo po co, dostajemy bardzo mało czasu na to, żeby się wykrzyczeć, zrealizować i przepadamy w nicość. Dla patrzącego z boku wygląda to wręcz humorystycznie. Czego chcemy? Na co liczymy? Dlaczego chcemy zostawić coś po sobie? Po co? Dla następnych? Pamięta pan słowa Borowskiego? „Nad nami noc, goreją gwiazdy, Dławiący, trupi nieba fiolet, Zostanie po nas złom żelazny I głuchy, drwiący śmiech pokoleń”. – To... – wychrypiałem przez zaschnięte gardło – to, co, panie profesorze... Co w końcu? Dość długą chwilę milczał z zamkniętymi oczami. W tym momencie zdałem sobie sprawę, że On niedługo odejdzie. Zabierze ze sobą tajemnicę, którą powinien... Którą powinien mi przekazać. – To – indagowałem głośniej – co w końcu... Po co my... Otworzył oczy. Był teraz sobą sprzed dziesięciu lat. On, Vandini, taki, jakiego znaliśmy. – Drogi panie – zaczął – drogi panie Tomku. Mogę tak do pana mówić, prawda? – Ależ oczywiście... – Drogi panie – przerwał mi. – Nigdy i nigdzie nie będzie już takiego świata. Nigdy i nigdzie nie będzie już ludzi. Jesteśmy jedyni. Podejrzewam, że jedyni też we wszechświecie. I tylko my buntujemy się przeciw istniejącemu porządkowi świata. Tylko my jedyni znamy miłość aż do dna rozpaczy i godność aż do ceny życia. Może, wie pan... Może naszym zadaniem jest podtrzymanie tej godności? Może trzeba, żeby stał taki Kordian na szczycie świata i krzyczał przeciw wszystkim i wszystkiemu? Żeby zgodził się zginąć, zanim go ściągną na dół i zamkną w klatce? W klatce, którą będą pokazywać w telewizji i zrobią z niej audiotele? „Kto to jest? a) Kordian, b) papież, c) don Pedro. Nasz numer... 3,14 zł za minutę + VAT”. Takim Go zapamiętałem. Nie wiem, jak umarł. Po Jego śmierci nastała dziwna cisza. Wydawało mi się, że powinno się coś mówić, rozważać,

o

czymś

dyskutować.

Zapanowało

milczenie.

Zauważyłem

kilka

wyrywkowych wspomnień w telewizji, opinii – niecałkujących Jego myśli, wypowiadanych przez przypadkowe jakby osoby. Napisał coś? Zostawił? Chyba nie. Później, także przypadkiem, w jakimś czasopiśmie natknąłem się na kilka zdań z wywiadu. „Wszystko, co robimy, jest poszukiwaniem miłości. Czy śmierci – co na jedno wychodzi. Każde piękno jest symbolem śmierci. Wszystko, co zaznacza swoje istnienie, jest także symbolem śmierci...” Przemarznięty dotarłem do teatru. Na korytarzu natchnąłem się na technika. Był to jeden z wiernych, starych pracowników teatru. – Co jest, panie Mieciu? – spytałem. – Nie ma światła, panie reżyserze. Zapaliłem cztery naftówki na scenie. Przypomina mi się okupacja. Tylko wtedy to znów karbidówy. – Kto już jest? – Tylko pani Wierzbowska. Pan Smoleński podobno bardzo przeziębiony. Chyba nie przyjdzie. – Właściwie nie mam pojęcia, gdzie on mieszka. – W Instytucie Fizyki na Hożej. – Panie Mieciu... – Przyjrzałem mu się uważnie. – Pamięta

pan

Vandiniego? – Profesora? A jakżeby nie? Robił u nas „Wiśniowy Sad” i „Wujaszka Wanię”. Co jest w tym Czechowie, panie profesorze, spytałem Go kiedyś, że to zawsze ciekawe? – I co odpowiedział? – A jakoś tak... Że wszyscy są niby razem koło siebie, a każdy sam ze swoją biedą i każdy gada tylko o sobie i nikt się z nikim nie dogada... Coś takiego, zdaje się. Zza kulis wyjrzałem na scenę. W słabiutkim, pełgającym żółtym świetle lamp naftowych siedziała na krześle Klaudia. W mini, z nogą na nodze, z łokciem na oparciu podpierała pięścią policzek. Był to piękny kadr. Powinienem mieć aparat fotograficzny, zrobić zdjęcie i mielibyśmy plakat do naszej sztuki. Trochę rozwichrzone włosy Klaudii prześwietlał lekko słaby poblask od lampy. Wszedłem na scenę. Nie poruszyła się. Spojrzała tylko na mnie. – Jesteś sama?

– Uhm. – Smoleński chory? – Podobno. – A inni? – Nie wiem. Podszedłem o niej i chciałem dotknąć jej twarzy, ale ona nagle chwyciła moją dłoń i przytuliła do niej policzek. – Co jest? – spytałem. – Nic. Wstała, a ja przytuliłem ją do siebie. – Nic – ciągnęła dalej – tylko pomyślałam sobie, że jeśli tak dalej pójdzie, to nic z tego nie wyjdzie. Nie ma elektryczności, nie ma widzów, dla kogo my to robimy? – Oczywiście dla siebie. Ta premiera jest dla nas samych. – Karoń też tak myśli? – Chyba nie. Ale to nie jest ważne. Ważne jest, co my myślimy. Mam nową koncepcję inscenizacji. – Tomku, a może uciec stąd? – Nie ma już dokąd uciekać. Ale to, co zaproponuję, jest właśnie ucieczką. Jedyną. – Co to za pomysł? – Inwersja, odwrócenie wszystkiego.

Dyskutowałem

o tym

kiedyś

z Vandinim. Teraz mi się przypomniało. – A konkretnie? – Ty nie jesteś Śmiercią! Zaśmiała się. Śmiała się coraz głośniej, śmiały się jej oczy, twarz, śmiało się jej całe ciało. Znów pomyślałem, żeby to utrwalić na taśmie. – Co cię tak bawi? – spytałem w końcu, może trochę zirytowany. – Ależ... Ależ ja jestem Śmiercią! – To sobie bądź. Ale nie w sztuce. – Tomeczku... To ja ci zamknę oczy, to ja cię powiozę serpentynami do góry... Będziemy jechać samochodem, coraz wyżej i wyżej... – Oczywiście, zgoda, ale tu, w „Grabarzach”, będzie inaczej. Ty jedna będziesz żywa, a oni będą umarłymi. – Jackowi to się spodoba. A co na to Karoń?

– Nie wiem. Ma częściej nas wizytować. – Jaka będzie pierwsza scena? – Bez kostiumów. Będziesz tak właśnie siedziała na tym krześle, w świetle lamp naftowych, trochę zmęczona i trochę rozczochrana... – Ale nie za bardzo? – Nie za bardzo. – Jaki tekst? Jaka muzyka? – – – –

Daleko w tle „Adagio na skrzypce” Albinoniego. Straszny banał. Być może. Ale to nie szkodzi. A co mówię?

– To, co w finale trzeciego aktu, wiesz, ten tekst... – Wiem – przerwała mi. Siadła w taki właśnie sposób na krześle, spojrzała na mnie spod przymrużonych powiek i zaczęła mówić. Głosem jakby trochę zmęczonym, matowym: – „Ta fregata daleka, biała, z wydętymi żaglami, którą za oknem widzimy u krańca zatoki... Ta fregata nie powróci już nigdy. Nie tknie naszych okien poryw, który ją niesie. Nie zobaczymy tamtych, którzy odpływają, nie poznamy ich. Kim są i co ich gna w dal? Słyszycie ten jęk, tę muzykę cichą, co kładzie się na lekkiej fali? To tylko tęsknota, jej ślad, co pozostał, nie nadążywszy za odchodzącymi...” – Chciałem ci coś powiedzieć... Klaudio... – Nie mów – powiedziała, nie patrząc na mnie. – Ja wiem, chciałeś powiedzieć, że mnie kochasz.

Siedział wciśnięty w róg kanapy, jakby bał się rzeczywistości – tego świata, który mógł zlikwidować mocą swego geniuszu. Był Bogiem. Stwórcą i likwidatorem. Całą twarz miał pokrytą plamami, czerwonymi wykwitami, skóra na czole i brodzie łuszczyła mu się, zdrapywał nerwowo te łuski, sypał nimi wokół. Był szczerbaty – nie miał prawej dolnej dwójki i trochę przez to seplenił. Niski, zgarbiony i chudy przypominał trochę Woody’ego Allena, tyle że nie nosił okularów. Usiłowałem przypomnieć sobie, co to za choroba skóry, te jego plamy i łuski. Miał na sobie kraciastą koszulę i bardzo luźne sztruksowe spodnie na szelkach. Peaslee. Geniusz, który znalazł klucz do wszystkiego. Który podsumuje całość. – Proszę, żeby nie miał mnie pan za szaleńca. Proszę... – Zawiesił głos, szukając odpowiednich słów. Mówił taką chropawą angielszczyzną, a ku memu zdziwieniu wtrącał całkiem poprawne zwroty w języku polskim. – Proszę – kontynuował – żeby zechciał pan sobie wyobrazić sytuację, w której w jakimś opuszczonym mieście natrafia pan na pomieszczenie, sklep może... Słuchałem osłupiały, wstrzymując oddech. – Sklep może... Sklep może z zabawkami, w którym uruchomiona kiedyś marionetka tańczy na stole i powtarza nieskończoną ilość razy stałą sekwencję gestów, jakiś kilkuwyrazowy tekst, kilka zgrzytów i pisków... Co by pan zrobił? Ponieważ milczeliśmy, po chwili ciągnął dalej. – Te powtarzające się losy... Te przemijające pokolenia, w ogóle to całe przemijanie samo z siebie wydzieliło ból, tę odczuwalną dolegliwość... – Ale nikt nie upoważnił pana do... – odezwał się z fotela pod oknem Eminencja. – Mój Boże. – Peaslee uśmiechnął się. – Rozumujecie, nadal lokalizując się we współrzędnych człowieczych, we współrzędnych tych indywiduów kompiuterowych! Powiedział „kompiuterowych”, co mnie trochę rozbawiło.

– Ponieważ zniknie wszystko, zniknie też odpowiedzialność i ocena moralna, i sprawa „upoważnienia”! Jest to sytuacja jedyna w swoim rodzaju i ostateczna! Pomyślałem sobie wtedy, że on się myli. Że to tak udać się nie może. Że musi istnieć coś, co oprze się zagładzie. – Profesorze – przerwałem mu z znienacka – pan się myli. Przy całym szacunku, ale pan się myli. To się nie uda. Bo udać się nie może! Uśmiechnął się. Reszke, siedzący przy biurku, też zaśmiał się z cicha, ale życzliwie. – Why? – Z bardzo prostej przyczyny – odpowiedziałem. – Dlatego, że wytworzyliśmy coś, wie pan... Jak to powiedzieć... Dlatego, że stworzyliśmy ponad tym całym systemem pewien metasystem, pewną strukturę, rusztowanie, które podtrzymuje świat ludzi i który istnieje niezależnie od nas, od naszych spraw. Umiemy sparodiować nawet to, czego nie ma. Umiemy stworzyć karykaturę naszych marzeń. Wszystko to istnieje poza naszym światem... Nie wiem, czy pan mnie rozumie... – Nie za bardzo... Cała ta struktura zginie jednocześnie ze zgaśnięciem naszego świata... Całe to scaffolding... – Nie – odezwał się kardynał. – Jest pan w błędzie! Pan Jabłczyński i ja mówimy o jednym, co wydaje się paradoksem, bo ja wierzę w Boga a on nie, ale... Les hommes ne s’etendent pas, parce qu’ils ne parlent pas la mémé langue et qu’il y a des langues qui ne s’aprennent pas – jak to już kiedyś zauważył Poincare. Ale... Ci... TEN, który nas stworzył... Wiem, że głoszę herezję... Nie przewidział... Oni, ci UCC... Nie przewidzieli, że my... wytworzymy tę strukturę... Spojrzał na mnie. – Panie reżyserze – mówił dalej – niech pan powie... Jak to jest? Czy jest punkt, czy jest moment w tworzeniu sztuki lub też w jej reżyserowaniu, że... Że wymknie się panu spod kontroli, że postaci odejdą w inny wymiar i zaczną działać i żyć niezależnie od autora, od reżysera? – Jeśli Eminencja mówi to poważnie – uśmiechnąłem się lekko – to Eminencji nie ma już w Kościele! Reszke wstał zza biurka i nalał każdemu po dużym kielichu czerwonego wina.

– Moi mili – powiedział, spoglądając na mnie i na kardynała. – Moi mili, ni mniej, ni więcej chcecie tylko obalić fakt naukowy przy pomocy języka sztuki, literatury... Nie wiem... Co ty na to, Jacku? – zwrócił się do Smoleńskiego, który w kącie, niemal niewidoczny, bo skurczony, przysłuchiwał się rozmowie. – Co ty na to? Jesteś jedną nogą w fizyce, a drugą na scenie! Odezwał się dopiero po chwili. Mówił bardzo spokojnie, powoli dobierając słowa, jakby starając się, żeby nikogo nie przestraszyć. – Był tu przejazdem, że tak powiem, Karoń, bo jechał gdzieś pod Puławy. Polecił, żeby panu powiedzieć... – Tu spojrzał na mnie. – Że... Że tego... Że wszystko się już w zasadzie kończy. Żywność i prąd. On jutro ma tu być. Jutro czy pojutrze... Jest organizowana jakaś wielka ewakuacja. W Warszawie podobno jest około dwóch tysięcy osób. Gdzieś na południe, a potem do Australii... Ale on, znaczy Karoń, chce tu zostać, bo jakoby widzi jakieś szanse. Chciał się z panem podzielić tymi wiadomościami, ale pana nie było... On wpadnie jutro lub pojutrze... Zapadła cisza. – Gdzie jest Klaudia? – spytałem Jacka. – Nie wiem. Była dziś w teatrze. Szukała pana. – A co pan na to? – Ja bym został. Klaudia mówiła, że pan ma jakąś nową koncepcję realizacji. – Mam. – Panie reżyserze, niech pan nie ucieka! Ludzie tu wrócą, róbmy ten teatr! Wyobraża pan sobie, co to będzie?! Część ludzi powróci. I zobaczy, że tu się coś dzieje. Jeżeli jest teatr, ludzie pomyślą, że zaczyna się życie, że jest jakaś normalizacja. Zapadło milczenie, ale takie „inne”. Nie dlatego, że nikt nie miał odwagi komentować wypowiedzi Jacka, tylko dlatego, że na chwilę, zupełnie niepotrzebnie, zjechaliśmy z tematu. – Nie rozumiecie, albo nie chcecie zrozumieć – kontynuował Peaslee. – W sytuacji pozamoralnej usiłujecie być moralni. To bzdura! Największym osiągnięciem ludzkości jest właśnie to, że udało się wytworzyć taką właśnie pozamoralną sytuację. – Gdzie jest Klaudia? – powiedziałem.

– Już pan pytał – przypomniał Jacek. – Była, pytała o pana... – Tak, przepraszam – bąknąłem. – Peaslee... – Właśnie – podjął – walczycie o to, czego już nie ma, co dawno się skończyło! Ponadto... Antropomorfizujecie problem, myślicie tak... Że to ja, że to ja chcę zlikwidować świat i ludzkość. Jest to, że tak powiem, „ubaśniowienie” sytuacji. Nie ma bowiem ani świata, ani ludzkości. Pozostały pojęcia. – Uproszczenie – odezwał się kardynał. – Jacku – zwróciłem się do Smoleńskiego – nie ma pan nic do powiedzenia? – Nie. – To nie jest uproszczenie – wtrącił Reszke. – Właśnie tak chciałem powiedzieć – ciągnął Peaslee. – Nastąpiła bowiem całkowita, nie wiem, czy panowie zdajecie sobie z tego sprawę, depersonalizacja człowieka. Człowiek nie jest już osobowością poza nielicznymi przypadkami, oczywiście... Jest natomiast zlepieniem czy zlepkiem nazw, przymiotników i adresów. Bez desygnatu. W moim kraju już kilkanaście lat temu zauważyłem, że nie ma młodzieży. Tak, po prostu. To, co nazywać chcieliśmy młodym człowiekiem, było zestawem składającym się z kilku elementów. Poszczególni „młodzi ludzie” różnili się nieznacznie tylko składem czy, jak kto woli, zabarwieniem tych elementów. Takich elementów jak: indywidualna lista przebojów, strój, rodzaj napoju, niezbyt długi zasób słów... By the way, nie zauważyliście zubożenia języka? Wyłączyłem się. Peaslee mówił coraz namiętniej, coraz bardziej gorączkowo, czując jakby, że jego argumentacja rozpływa się niby poranna mgła w blasku coraz mocniej grzejącego słońca. A słońca nie było. Tuż przed zachodem dymy, opary i kurz za sprawą przypadku rozsunęły się trochę i znad domów spłynęła poświata. Czerwonawa i stłumiona. W pokoju zrobiło się jaśniej. Wszyscy zamilkli i spojrzeli w okno. Zamilkł także Peaslee i macał się po kieszeniach, poszukując tytoniu i zapalniczki do trzymanej w rękach fajki. Patrzyłem z ukosa na prawie niedostrzegalnie poruszające się wargi kardynała. I po sekundzie spojrzawszy niżej zauważyłem, że trzyma w rękach różaniec.

Jej zapach. Owijał mnie, a nie mogłem się nim nasycić. Zapach jej ciała przepleciony tamtymi właśnie perfumami. „Kohinoor”. Siedziała na łóżku ze zgiętym kolanem, na którym splotła dłonie. Opalona. Lekko opalona. Jakim sposobem? Kwarcówka? – Kocham cię – powiedziałem, ale jakoś niepewnie, niby do siebie. Opierając głowę na tych splecionych na kolanie dłoniach, zwróciła twarz ku mnie. Jej wyraz był niezmieniony, poważny. Całowałem jej stopy, łydki. – Co z przedstawieniem? – spytała. – Mam nową koncepcję inscenizacji. – Przestań. Ja mówię poważnie. Przytuliłem policzek do jej stopy. Była chłodna, pokreślona dorzeczem szmaragdowych żyłek. Ściemniało się. Żarzący się papieros rozjaśniał na czerwono jej twarz. – Naprawdę? – spytała cicho. – Co naprawdę? – Naprawdę mnie kochasz? Patrzyłem na nią z bliska, poznawałem to wszystko, co było we mnie, co pozostało we mnie z niej, z niej zapamiętanej, trochę zapamiętanej, trochę wyobrażonej, trochę takiej skądinąd. Wiedziałem, że była we mnie, nim ją poznałem, zanim zobaczyłem ją wtedy, po raz pierwszy, siedzącą na proscenium. Nie chcę przez to powiedzieć, że była „ucieleśnieniem moich marzeń”, bo po pierwsze to nic nie znaczy, po drugie nigdy nie miewałem takich marzeń, po trzecie wreszcie nigdy nie byłem zakochany. No, powiedzmy, wyłączywszy jakieś młodzieńcze fascynacje. Właśnie. Fascynacja. Ale nie w tym zwykłym sensie. Klaudia była „stamtąd”. Przychodziła ze świata, który istniał równolegle, poza naszą rzeczywistością. Ona udawała, że jest tu, że je i śpi tak samo jak my. Że umie tak samo kochać, patrzeć i widzieć. A tak naprawdę była „ponad” i „poza”. Ale co ważniejsze, ten jej drugi świat dla niej samej był taki właśnie, że na dobrą sprawę z jego

istnienia nie zdawała sobie sprawy. Ba, podejrzewam, że nie uświadamiała sobie jego istnienia. Tamten jej świat jest właśnie tym, co fascynuje i czego zdobyć nigdy nie możemy. Tamten świat, do którego uciekają, gdy je kochamy, gdy kochamy się z nimi fizycznie. I dlatego, w tej właśnie chwili, gdy zapytała, czy naprawdę ją kocham, spojrzałem na nią z bardzo bliska, widziałem ją całą, twarz, usta i oczy, twarz, którą ktoś mógłby nawet nazwać brzydką. – Tamto lato – powiedziałem – tamto lato, Klaudyno, którego nie było i nie będzie, pamiętasz? – Pamiętam... – Tak... Właśnie... Powiedziała „pamiętam” i w tej jednej chwili była sobą, była sobą naprawdę, bo w tej naszej bliskości zawarta była cała przeszłość a także przyszłość, której już nie będzie. I widzieliśmy ją oboje. – Tamto lato – mówiłem dalej – i jezioro, po którym pływaliśmy łódką... Z taką kępą trzcin na środku... – Takie jezioro – powiedziała – nie różni się niczym od jeziora... – Przestań – przerwałem. – Wiemy, że nie różni się niczym... Jest przedłużeniem, jest przedłużeniem do wieczności. – Nie wiem, czy zdajesz sobie sprawę... – Zdaję sobie. – Zamknąłem jej usta swoimi ustami. Przytuliłem ją do siebie, gorącą, dojechałem

ustami

do

pizdy,

rozchyliłem wargi i wsadziłem tam język, usta, prawie całą twarz. Poczułem znowu ten zapach, zapach dziewczęcego seksu. Wejście było rozgrzane, gorące, cieknące sokami, wszedłem członkiem w to lepkie ciepło. Ale nie mogłem się spuścić. Pracowałem na wszelkie sposoby, chwilami wydawało mi się, że jestem już blisko, potem nagle wszystko mijało. I przez moment nawet zamierzałem udać orgazm i wyjść z niej, ale w końcu, jakimś niebywałym wysiłkiem udało mi dotrzeć do celu. – Co zamierzasz? – spytała, gdy leżałem już spokojnie z zamkniętym oczami. – Co zamierzasz? – powtórzyła, bo milczałem. – Przecież to lipa z tą całą inscenizacją. Ludzi w Warszawie już prawie nie ma, Karoń pewnie już nie powróci, zdał sobie sprawę z absurdalności swoich zamierzeń. Nie wiem, czy ci mówiłam – wojsko się ewakuuje, wczoraj widziałam długą kolumnę zmierzającą przez Most Siekierkowski na południowy wschód...

– Ty też zamierzasz? – Tak jak wszyscy. Nie zostanę tu przecież sama. – Ze mną. – Nadchodzą różne sprzeczne wieści. Wiesz... Adam mówił wczoraj... – Że co? – Że z Wielkopolski wędrują w kierunku Warszawy. Podobno Niemcy też przesuwają się na wschód. Na zachód od nich jakoby nie ma już nic. Ale... Rozmawiałam z Jackiem... – I co? – Jutro już nie będziemy mogli zrobić próby. On się wynosi. Właściwie, wiesz... Wiesz, to wszystko już jest... I nawet od samego początku było – parodią. Nie wiem... Ten cały zamysł Karonia! Żeby w zrujnowanym i opustoszałym mieście robić teatr? Ty w to wierzyłeś? – To nie jest kwestia wiary. To kwestia stworzenia nowej rzeczywistości. – Urojonej. – W tym samym stopniu, co tak zwana „prawdziwa” rzeczywistość. Te dwie rzeczywistości nie różnią się od siebie niczym. Zapamiętaj: dokładnie niczym! To jest to samo, co z tym jeziorem. – Nieprawda. – Prawda. Udowodnię ci to. Jutro. – Udowodnisz? – Tak. Na próbie. – Jeśli ta próba się odbędzie. – Odbędzie się. – Jacek nie ma zamiaru już przyjść. Mówił, że wpadnie tylko po to, żeby ci powiedzieć pewne rzeczy... – To wystarczy – powiedziałem. – Przyjedzie też Karoń. Nie wiem... Prawdopodobnie, żeby się pożegnać... – Tak ci mówił? – Tak mi mówił. Tomek, posłuchaj... Nie ma tej twojej rzeczywistości. To fikcja... – Mylisz się. To wszystko jest może tylko po to, żebyśmy mogli siedzieć tu i gadać. Może to jest właśnie ta jedyna rzeczywistość. To, co się dzieje między dwojgiem ludzi. Może wszystko właśnie jest po to, byśmy mogli

siedzieć tu, patrzeć na siebie i słuchać, ufając, że możemy coś z tym zrobić. Może jedno, co można zrobić naprawdę, to zrobić to, co zamierza Peaslee... Zrobiło się cicho. W wątłym płomyku świecy raczej domyślałem się jej twarzy, niż ją widziałem. Pomyślałem, że potrzebny jest jakiś dowód na istnienie rzeczywistości, na istnienie myśli ludzkiej, miłości i wiary. Jeśli nie uda się przeprowadzić takiego dowodu, to Peaslee unicestwi świat razem z ludzkością i Pan Bóg zakrztusi się ze śmiechu, pijąc poobiednią kawę z cudownej filiżanki z miśnieńskiej porcelany. Wydało mi się niemożliwością, żeby kawał kamienia o długości dziesięciu kilometrów spowodował zniknięcie wszystkiego. Wydało mi się także niemożliwością, żeby Peaslee za pomocą kawałków krzemu połączył się z Panem Bogiem i żeby poopowiadali sobie dowcipy. Czasem mówimy sobie, że to czy owo jest dowcipem czy też niemożliwością. I ta niemożliwość czy ten dowcip nagle, ni stąd ni zowąd, staje się realnością. Mówimy wtedy: „Nie, to niemożliwe”. Otóż wszystko to, co niemożliwe, jest, jak się okazuje, możliwe. Wstałem i zacząłem się ubierać. – Dokąd? – spytała cicho. – Wychodzę – powiedziałem. – Tego się domyśliłam, ale dokąd? – Jesteś pewna, że Karoń będzie jutro na próbie? – Jestem pewna. Ma coś ważnego do powiedzenia. – Domyślam się. Chce powiedzieć, że wynosimy się na południe. Byłem już przy drzwiach. – Dokąd idziesz? – Do Smoleńskiego. Żeby jutro przyszedł na próbę. Byłem już przy drzwiach, gdy rozbłysło nagle światło. I w pokoju zrobiło się widno. Elektrownia złapała oddech na kilka chwil przed śmiercią. Z ręką na klamce spojrzałem na Klaudię, jak leżała piękna, z rozchylonymi udami, trzymając piękną dłoń, o pięknych długich palcach z cudownie polakierowanymi paznokciami, na piździe. Delikatnie rozchyliła wargi i wsuwając tam dwa palce, pokazała pomiędzy nimi nabrzmiałą łechtaczkę.

– Duży, transportowy helikopter przygotowany na pojutrze. Patrzyłem na niego, niby nie rozumiejąc. Nic nie odpowiedziałem, ale wiedziałem, że muszę to załatwić dziś. Dzisiaj albo nigdy. Mogłem mu wytknąć, że się poddaje. Powiedziałby, że zrealizujemy to w Rzeszowie czy w Australii. Zapomniał pewnie, że Australii nie ma. – Generale – odezwałem się po chwili – ktoś podsunął mi pomysł, żeby wystawić to w ruinach Teatru Wielkiego. Co pan za to? – Jest to jakiś pomysł – mamrotał. – Jest to pomysł... Był po alkoholu. Patrzyłem na nich. Wszyscy byli na scenie. Na czarnym tle. Klaudia samotna, na krześle, ustawiona tak, jak widziałem ją ostatnio. Siedziałem z Karoniem na widowni, w czwartym rzędzie, tekst leżał na pulpicie, oświetlony małą lampką. Ale było to zbyteczne, bo znałem go prawie na pamięć. – Proszę! – powiedziałem głośno. – Proszę o ciszę! Zaczynamy! Pierwsza scena trzeciego aktu! Jacku! Gotowy?! – Gotowy! – odpowiedział z ciemności, gdzieś spoza światła. – Zaczynamy! Akcja! Zabrzmiał sparafrazowany motyw z Albinoniego. Trwało to może dwie, trzy sekundy i pojawił się Jacek. Stanął za Klaudią, jakieś dwa metry za jej plecami, grał tak, jakby nie bardzo wiedział, co począć, spojrzał ponad nią, gdzieś w prawy, górny róg widowni. – „Ty wiedziałaś” – powiedział po chwili. – „Ty wiedziałaś, że tak będzie, że przyjedzie Carlos, że...” – „Wiedziałam” – przerwała mu. – „Że on, poprzez nas...” – „Wiedziałam” – znowu weszła mu w tekst. Zza lewej kulisy wyszedł Adam. Wahałem się, czy przerwać już, czy poczekać na Zaleczkę. – „I cóż z tego wynika, młodzieńcze?” – swoim pięknym, niskim głosem powiedział Adam.

Spojrzałem na Karonia. Opuścił głowę na piersi i drzemał. Była to najlepiej zrobiona, dokładnie wycyzelowana scena. Gdy Jacek otwierał usta do następnej kwestii, zdecydowałem, że teraz. – Stop – powiedziałem i trąciłem Karonia, który w sekundzie powrócił do rzeczywistości. – Stop! – powtórzyłem. – To jest do dupy! Zaniemówili. – Żartujesz! – warknął Adam. – Szlifowaliśmy to do granic wytrzymałości! – Ja nie o tej scenie, ja tak w ogóle. Cała ta inscenizacja jest do dupy! I ta sztuka też! „Grabarze” są płaskim romansidłem, któremu my staramy się nadać wymiar i sens, jakiego nie posiada! Zza prawej kulisy wyszedł Zaleczko. – Pan poważnie czy to ma być dowcip? – Poważnie. Moi mili, posłuchajcie. Zwrócił mi na to uwagę nasz generał, pan Karoń. Karoń patrzył na mnie, nie pojmując i tracąc grunt pod nogami. Ale niezdecydowanie przytaknął głową. – Generał – kontynuowałem – powiedział mi niedawno coś ważnego, co zmusiło mnie do zastanowienia. I przemyślałem to, co należało przemyśleć. W tym momencie na scenę wjechał na wózku kocioł z parującą zupą. Dwóch żołnierzy zaczęło rozlewać grochówkę z kawałkami boczku. – Dobrze – powiedziałem. – Zrobimy małą przerwę na obiad i wyjaśnimy sobie to i owo. – Możesz wyjaśnić, co tu jest grane? – spytał Adam, mieszając w kotle. – Mogę. I właśnie to robię. Otóż, moi mili, to nie może być tak, że my tu sobie rozwlekamy wydumane niuanse miłosne, gdy na ulicach ludzie szukają żarcia, penetrują ruiny i napadają na transporty żywności. Nie możemy udawać, że tu, u nas, jest inny świat! Usłyszałem cichy chichot Klaudii. – Mnie się to podoba – odezwała się. – Czy mamy rozumieć, że zmieniamy pomysły inscenizacyjne? – Właśnie tak – odpowiedziałem. – Zrobimy to w stylu... Mam już pomysł, zrobimy to w stylu walki, awangardy walczącej, coś jak „Wassa Żeleznowa”.

– Chciałem spytać... Chciałem spytać, czy pan to wszystko mówi poważnie? – wtrącił dość cicho Jacek. – Jacku – powiedziałem – jak najbardziej poważnie! – Pan chyba żartuje! Stworzył pan coś wspaniałego! Przez ten miesiąc nauczył pan nas czegoś nowego, przełamaliśmy się, przebrnęliśmy przez dwa pańskie pomysły, nauczył pan nas dwojakiego spojrzenia na tę – powiedzmy to wprost – mierną sztukę, wydobył pan z niej nowe wartości, wydobył pan z niej to, czego, być może, w niej nie ma. I teraz chce pan to wszystko zmarnować, zatracić?! W imię czego, bardzo przepraszam?! W imię jakichś prostackich, koniunkturalnych wymagań prymitywnego żołdaka?! Karoń milczał. Patrzył prosto przed siebie z kamienną twarzą pokerzysty, jakby to wszystko do niego nie docierało. – Upraszczasz – odezwałem się po chwili. – Upraszczasz w niedozwolony sposób. Takiego teatru, o jakim mówisz, nie ma. Nie możemy go stworzyć, nie widząc tego, co dzieje się poza tymi murami. Przyjdą tu ludzie... Jeśli w ogóle przyjdą... Przyjdą tu i co? Porwie ich pretensjonalna problematyka z centralnym zagadnieniem, dlaczego Elwira nie chce dać dupy Juanowi?! – A co według pana ich porwie?! Czerwony sztandar?! – Przełamanie przestrzeni. Przełamanie tej durnej, wydumanej przestrzeni, w której w oderwaniu od rzeczywistości, pod szklanym kloszem kiszą się problemy ze snu. Pamiętacie, jak Elwira spogląda przez okno i mówi o odpływającej fregacie? To to ma być problem? Oni muszą wyjść z tego zamku, pójść w zawieruchę i zimno, pójść w noc, w którą wyrusza w pewnym momencie każdy z nas, żeby uporać się z samym sobą, żeby rozprawić się z samym sobą, z własną duszą! Zgadza się, generale? – zwróciłem się do Karonia. – Tak – bąknął przez zachrypnięte gardło. – Mówi to, nie rozumiejąc, o czym mówi – grzmiał Jacek. – To nie ma żadnego znaczenia! – Wstałem i podszedłem do proscenium. – Oni muszą wyjść z tego zamku! Muszą podejść do ludzi, zrównać się z nimi! – Wie pan, co mi się przypomina? Wiersz Ważyka: „Popatrz, jak stoi uparta, na rusztowaniach Partia...”. – I bardzo dobrze, że ci się to przypomina! Cieszę się, że masz dobrą pamięć! To przełamanie musi nastąpić nie tylko w granych przez was postaciach, ale i w was! Poprzez to przełamanie powstaje nowa wartość!

Wiedziałem, że jestem już na krawędzi śmieszności. I byłem już prawie pewien, że przegrywam, ale po kilku sekundach zupełnej ciszy Jacek usiadł na kanapie stojącej tuż pod lewymi kulisami, zaczął kaszleć, krztusić się, a potem nagle wstał, podszedł na sam przód sceny i włożywszy lewą rękę do kieszeni spodni, zaczął mówić. Zrazu niby spokojnie, dość cicho, potem coraz głośniej i gwałtownej. – Posłuchajcie – powiedział – to ja taki teatr pierdolę! Ja mam to w dupie i wypisuję się z tej imprezy! I w takiej kretyńskiej inscenizacji grać nie będę! Jeśli panu reżyserowi Jabłczyńskiemu popierdzieliły się klepki i pod wpływem jakiegoś żołdackiego i prymitywnego nacisku chce popsuć to, co stworzyliśmy, co było jakimś nowym pięknem i nową wartością, to ja mu tylko mogę współczuć! Chcę powiedzieć, że ja nigdy się na takie zrównanie z ziemią wszystkiego nie zgodzę! Wszystkiego tego, co... Będę przeciwny do końca! Do końca tego, co tu robimy, czy też do końca świata, bo... Nie słyszałem, co mówił dalej. Wyszedłem do foyer i zapaliłem papierosa. Chodziłem wzdłuż ściany, na której wisiały zdjęcia nieżyjących już Wielkich tej sceny: Śląskiej, Świderskiego, Wilhelmiego i innych. Spoglądałem w ich oczy i czytałem w nich aprobatę. Roman nawet zmrużył oko i spomiędzy uchylonych warg wymknęło mu się: „No, no...”, takie z podziwu. Docierał tu do mnie głos Jacka, ale słów nie rozumiałem. Grzmiał tam dalej, klął i buntował się. Pewnie go już nie słuchali, być może powychodzili, a on stał tam, na proscenium, krzyczał i walczył. O siebie, o godność i o prawdę. Szła do mnie Klaudia. Jej obcasy stukały po kamiennej posadzce, szła do mnie z uśmiechem i gdy stanęła tuż przede mną, ująłem jej twarz w dłonie i pocałowałem. – Ryzykowałeś sporo. Co by było, gdyby się zgodził? Nie odpowiedziałem, bo odpowiedzi nie znałem. – Mógłby to wygłosić przed trzecim aktem, po dwóch zagranych w pierwotnej wersji, dużo to nie da, ale powiedzmy, gdyby to wystawić w ruinach Teatru Wielkiego... I dwóch przechodniów idących, dajmy na to... I jeden mówi do drugiego: zatrzymajmy się na chwilę... Posłuchajmy, o co mu chodzi... To już dużo... – To już wszystko – powiedziałem szeptem.

I wiedziałem już, że nigdy i nigdzie we Wszechświecie to się nie powtórzy. Bo nigdy i nigdzie nie było i nie będzie Jacka wyrywającego sobie z wnętrzności flaki z powodu kilku tysięcy słów napisanych dwieście lat temu przez nieznanego nikomu Hiszpana. To może stać się tylko tu, na Ziemi, która być może wraz z całą rzeczywistością zapadnie się w nicość za przyczyną genialnego umysłu ryżego Irlandczyka, ale krzyk zbuntowanego Jacka pozostanie, który – gdyby mógł wyjść z siebie i spojrzeć na swój spektakl z zewnątrz – z pewnością doszedłby do wniosku, że parodiuje siebie. Ale była to parodia groźna, silniejsza od parodiowanej rzeczywistości. Kilkanaście lat temu odwiedziłem Romka Wilhelmiego w szpitalu na Stępińskiej. Siedziałem z Nim kilkanaście minut na korytarzu. – To jest parodia – mówił, a był już prawie pewien, że to koniec. – To jest parodia... Ale sto razy bardziej rzeczywista od tak zwanej rzeczywistości. Klaudia stała cicha, zgaszona i już nie moja. – – – –

Zresztą, nigdy nie była moja... – powiedziałem bardzo cicho. Co mówisz? – spytała. Nic, nic... Tak sobie. Wiesz... Odnoszę wrażenie, że cały ten pomysł z wystawieniem

„Grabarzy”, ze zmieniającymi się pomysłami inscenizacji, był po to tylko... Przerwałem jej, kładąc palec na jej ustach. I przytulając ją do siebie, poprowadziłem ku wyjściu.

Wirniki olbrzymiego helikoptera zaczynały się rozkręcać. Chwilowo był to wiatr, który – wiedziałem – za chwilę rozwinie się w huragan. Coraz trudniej było utrzymać się na nogach. – Reżyserze – wołał z wnętrza Karoń – decyduje się pan, czy nie?! Pokiwałem przecząco głową. Klaudia jeszcze stała przy mnie, ale spoglądała już na rurowaty, chropawy stopień. Kiwali na nią, wiedziałem, że zaraz ją wciągną. – Kocham cię – powiedziała. – Oczywiście. Wiem. – Uśmiechnąłem się. – Przyjadę po ciebie... Przytaknąłem głową. I dodałem: – Byle nie w nocy we śnie. – Bądź spokojny. I pocałowała mnie delikatnie w policzek. – Jak w kiczowatym melodramacie. – Albo w jego parodii. Jest tam Jacek? – Chcesz to wiedzieć? – Nie. Jeszcze przez moment trzymałem w ręku jej dłoń, a już po chwili patrzyłem, jak zatrzaskują się drzwi i helikopter ociężale podnosi się do góry, kładzie na bok i skręca. Błysnął szybami w słońcu, które przedziwnym zbiegiem okoliczności pokazało się na moment spoza dymów i chmur. Śmigłowiec malał, znikał w oczach, ledwie już go było słychać, łudziłem się, że jego sylwetka pojawi się jeszcze w przerzedzeniu kożucha oparów i pyłu, ale już nic takiego się nie stało. Droga poprzez ruiny z Pól Mokotowskich do Ateneum zajęła mi godzinę. Chwilę stałem przed wejściem, patrzyłem na drzwi miotane wiatrem, po czym wszedłem do środka. Było pusto. Wiatr wpadał przez wybite okna, podrywał z podłogi papiery i kurz. Skręciłem w prawo i powędrowałem przez zaułki i korytarzyki, aż wreszcie zza kulis wyszedłem na scenę. Było

tu prawie ciemno. Światło przydymionego dnia skądś wpadało, nie wiadomo skąd, przez jakieś nieprzesłonięte otwory. Na środku sceny stało krzesło. To, na którym siedziała Klaudia. W rogu sceny kanapa dla Jacka i Zaleczki. Podszedłem do tego krzesła, dotknąłem oparcia i pomyślałem, że Klaudia zaraz się tu zmaterializuje. Ale nic takiego się nie stało. Usiadłem na tym krześle. Czekałem, aż pojawią się duchy teatru. Siedziałem nieruchomo kilka dobrych minut i wtedy zapłonął nagle jakiś wysoko umieszczony reflektor. Fioletowy. – Panie Mieciu, to pan?! – zawołałem. Nikt nie odpowiedział. – Jest pan tam, panie Mieciu?! Obejrzałem się i wstałem. Powoli rozpalał się teraz punktak

zamocowany

na

balkonie.

Też

fioletowy. Upiorny fiolet powoli zalewał scenę. Kolejne dwa reflektory rozjarzyły się na fioletowo. Wdrapałem się do maszynowni. Było martwo i cicho. Dotarł teraz do mnie ledwie słyszalny pisk. Trwał już kilka chwil, ale dopiero teraz zdałem sobie z tego sprawę. Po spiralnych metalowych schodach zszedłem na scenę. Wyjąłem papierosy i zapaliłem. Trupi fiolet jakby trochę przybladł i wydawało mi się, że widzę kilka postaci porozstawianych w głębokim cieniu. Obszedłem całą scenę, oczywiście była pusta. Pisk narastał, stawał się coraz wyższy i niemal kłuł w uszy. Teraz wiedziałem, że są wokół mnie duchy teatru. Nagle, skokowo fiolet zaczął blednąć i w tej samej chwili usłyszałem ciężkie, żołnierskie kroki. Komandor, pomyślałem. Kroki zbliżały się i zza lewej kulisy wyszedł młody porucznik w towarzystwie dwóch żołnierzy z automatycznymi pistoletami. – Pan Tomasz Jabłczyński? – spytał. Kiwnąłem potakująco. Pisk cichł i trzy reflektory zgasły prawie jednocześnie. – Z rozkazu pana generała Karonia. Mam się panem zająć. Zapraszamy na kolację.

– Ach, tak... Co to z tym światłem? – Elektrownia na Powiślu znów drgnęła. Podobno doszedł węgiel. Mamy sardynki, żołnierski chleb, tequilę i suszoną kiełbasę. Pójdziemy? – A duchy teatru? – Słucham? – Nie, nic... Pójdziemy, oczywiście. Obejrzałem się. Klaudia stała w rogu sceny i zasłaniała usta, żeby powstrzymać głośny śmiech. – Towarzyszyłaś mi przez całe życie, a teraz, gdy przyszłaś, nie umiem cię rozpoznać... Nie wiem, czy to ty, czy... Porucznik zatrzymał się i spojrzał na mnie z zaciekawieniem. – Z jakiej to sztuki? – spytał z uśmiechem. – Sam nie wiem. I do Klaudii: – To już teraz? Kręciła przecząco głową, niemal wijąc się ze śmiechu. Wyszliśmy na ulicę. Znowu wielkimi, mokrymi płatami padał śnieg. – Cholera – powiedziałem. – Przepraszam, że nie mamy łazika, ale to niedaleko, na Ordynackiej. A z tym śniegiem, to już końcówka. Zimy już nie będzie! Kilka dobrych chwil szliśmy w milczeniu. – To będzie ten teatr, proszę pana, czy nie? – A skąd ja to mogę wiedzieć! – odpowiedziałem i postawiłem kołnierz.

Ty jesteś noc

Ty jesteś noc do ciebie nie dosięga ni płomień ust, ni chmur srebrzystych cień Słyszę twój głos po ciemnych snu okręgach, a świecisz tak, jakby nadchodził dzień... Ty jesteś noc, w miłości leżąc z tobą odgadłem los i bojów przyszłych zło – przeminie plebs, a sława przejdzie obok i pryśnie muzyka – jak butem tknięte szkło. Czesław Miłosz z tomu Ocalenie

Dudnienie i łoskot kół wyrwały mnie z wpatrywania się w noc za oknem. Pociąg przejeżdżał mostem nad głębokim wąwozem, na dnie którego płynęła rzeka Spey. Do Elgin pozostało piętnaście kilometrów. Mimo że w ciemności nie pojawiło się jeszcze ani jedno światełko, wstałem i sięgnąłem po torbę. Rzucało na boki, pociąg wpadał na zwrotnice, które zaczęły podawać go sobie z lewa w prawo i na odwrót. Mignął słabo oświetlony budynek małej stacyjki. Przyśpieszyliśmy. Koła kroiły szyny z piekielnym rykiem. Byłem sam w przedziale pierwszej klasy. Spojrzałem po ścianach i pomyślałem, że chyba mi żal opuszczać to przytulne w końcu miejsce. Przez moment chciałem wysiąść w Elgin, poczekać na pociąg i wrócić do Aberdeen, do ciepłego hoteliku przy King’s College. Ale byłaby to rejterada i koniec wszystkiego. Niosąc więc torbę przed sobą, wyszedłem na korytarz, który też był pusty. Obijałem się od ściany do ściany, pociąg pewnie nadrabiał spóźnienie i przez moment pomyślałem, że jestem jedynym pasażerem w tym wagonie, ale po chwili rozległy się za mną nawoływania dzieci i rozmowy. Nie obejrzałem się. Światła, coraz liczniejsze, żółtawe, inne niebieskawe, hamowanie, zgrzyt i cisza. Wyskoczyłem na pusty peron prosto w objęcia lodowatego wiatru, który niósł strzępy papieru, piasek i krople deszczu. Postawiłem kołnierz, zarzuciłem torbę na ramię i rozejrzałem się. Nieliczni pasażerowie zniknęli w zejściu do podziemia. Stałem nieruchomo, tak jakbym się wahał. I teraz zupełnie serio pomyślałem, że wrócę. Zajrzałem do przejścia podziemnego. Tu było przytulniej. Neonowy napis zapraszał do baru, kiosk z gazetami mienił się wszystkimi kolorami. Spojrzałem na rozkład jazdy. Ekspres z Lossiemouth do Aberdeen przyjeżdżał do Elgin o trzeciej zero pięć. Ponad cztery godziny czekania. Oczywiście bzdura. Nie po to przyjechałem, żeby natychmiast wracać. Bałem się? Za dużo powiedziane. Ale wiedziałem, że jeśli zostanę, moje życie na pewno będzie już inne od tego wszystkiego, co przeżyłem dotąd.

Wyszedłem przed dworzec. Jedna taksówka. Jak w podłym filmie. Główny bohater wychodzi przed dworzec i widzi tylko jedną, jedyną taksówkę – taksówkę przeznaczenia. Ale w tym przypadku to akurat było prawdą. – Thomshill – powiedziałem do taksówkarza – i do Red Castle. Obejrzał się. – Red Castle? – spytał. – Tak. Przez moment miałem wrażenie, że chce powiedzieć coś jeszcze. Ruszyliśmy powoli, przemieszczaliśmy się też wolno, ale nie ponaglałem. Standardowo, jak wszyscy chyba taksówkarze na świecie, i ten zaczął gadać. Prognozował, że dzisiejszej nocy spadnie śnieg, konstatował, że jesień się skończyła, ale zima będzie lekka. – Do profesora Levinsona? – spytał znienacka. – Tak – odpowiedziałem niechętnie. – Nie pokazuje się już na dole – bąknął. Zamek Red Castle oddalony był od centrum miasta o około dziesięć, dwanaście kilometrów. Byłem tam ponad trzydzieści lat temu. Serpentyną o niezbyt dużym nachyleniu i dość ciasnych łukach, po minięciu uśpionego Thomshill, taksówka wspinała się coraz wyżej. Na przełęczy silny podmuch wiatru niemal przesunął nas nad brzeg przepaści. Rozglądałem się, ale nie przypominałem sobie niczego. Bo i też prawie nic nie widziałem. Gdy wjechaliśmy na wielki odsłonięty podjazd, zobaczyłem sylwetkę zamku. Nad głównym wejściem huśtała się na wietrze żółtawa latarnia. Podjechaliśmy pod gotycki portal, zapłaciłem i wysiadłem. Taksówka odjechała, a ja stałem pod ciężkimi wierzejami, patrząc na kołatkę zwisającą z lwiego pyska. Pamiętałem tego lwa. Nie zmienił się przez trzydzieści trzy lata. Latarnia bujała się z rdzawym zgrzytem. Jeszcze mogłem wrócić. Te dziesięć kilometrów przebyłbym co najwyżej w dwie godziny i spokojnie zdążyłbym na pociąg do Aberdeen. Bezmyślnie wyjąłem komórkę, ale nawet jej nie włączyłem. Zobaczyłem pierwsze płatki śniegu. Miotane wichrem przelatywały mi koło twarzy. Chwyciłem ciężki mosiężny uchwyt kołatki i zacząłem stukać.

Pierwsze trzy razy, powtórnie i jeszcze raz. Wiedziałem, że trzeba długo czekać. Charles nigdy się nie śpieszył. Ale i też nie zdarzyło się nigdy – o ile dobrze pamiętam – żeby nie usłyszał kołatki. Był wiekowy. Może już go nie ma? Czekałem cierpliwie. Śnieg gęstniał. Duże płatki przyklejały mi się do twarzy. Nagle zamki mlasnęły oleiście, zasuwy przesuwały się cicho, dobrze naoliwione – tak, to Charles. Tylko on tak potrafił i kochał dbać o zamki. Ciężkie drzwi uchylały się powoli. W słabym żółtawym świetle zobaczyłem hall. Kochałem ten widok. Przed trzydziestoma trzema laty opuszczałem Czerwony Zamek z żalem. Spędziłem w nim pięć najpiękniejszych lat życia. Na wprost wejścia cztery okna donikąd umieszczone wysoko, poprzedzielane olbrzymimi, poczerniałymi portretami dalekich jakoby przodków profesora, kamienna posadzka z także poczerniałego i powycieranego marmuru i olbrzymi kandelabr z kutego żelaza, a także zawsze lekko kołyszący się hen, wysoko, u szczytu gotyckiego sklepienia, ważący chyba pół tony żyrandol. Nic się nie zmieniło. Wszedłem. – Miło mi powitać pana, sir – cichym głosem odezwał się Charles. – Miło mi bardzo. Pozwolę sobie zauważyć, że wygląda pan tak samo doskonale, jak przed laty. – Dziękuję, Charles. A profesor? – Polecił przeprosić pana. Profesor nie zejdzie. O tej porze profesor już nie schodzi. Jest w sypialni. Przywita pana jutro. Postawiłem walizkę, a Charles zamknął wierzeje. – Jesienią skończył osiemdziesiąt sześć, tak? – Osiemdziesiąt siedem, sir. Kolacja dla pana czeka przygotowana w małej jadalni na dole. – Dziękuję, nie będę już jadł. Jadłem w pociągu. – Przepraszam, gdzie? – W restauracyjnym, w pociągu. – Ach tak, rozumiem. – Poproszę tylko o wodę i wino. – Są w pańskim pokoju. I ciasteczka. – W moim? Tam, gdzie dawniej? – Oczywiście, proszę pana.

Szliśmy lekko skręcającymi schodami na wysokie pierwsze piętro. Ze wzruszeniem dotykałem tych samych poręczy, patrzyłem na portrety, szliśmy łagodnym łukiem galerii, mijając drzwi pokoju, w którym mieszkała kiedyś Inna. Zwolniłem. – To był pokój Inki – powiedziałem półgłosem. Charles zwolnił i obejrzał się. – Proszę? – powiedział. – Mówię, że to był pokój Inki. Wtedy mieszkała tu Inna. Patrzył na mnie nierozumiejącym spojrzeniem. – Nie rozumiem – powiedział cicho. Piramidalna skleroza, pomyślałem. Albo Alzheimer. – Nieważne – powiedziałem. Popatrzył jeszcze niepewnie i ruszył do przodu. Otworzył drzwi do mojego pokoju, zapalił światło i puścił mnie pierwszego. Weszliśmy. Nic się nie zmieniło. Łóżko pod baldachimem, trzymetrowe biurko z hebanowym blatem, biblioteka, stół, fotele. Na stoliku przy łóżku butelka Croisschot i woda Goldies. – Dziękuję, Charles – powiedziałem. Skłonił głowę. – Jeszcze coś, proszę pana? – Dziękuję. – Życzę zdrowego snu, sir. – Dziękuję. Wyszedł. Przez chwilę zdawało mi się, że stoi pod drzwiami, ale gdy po kilku sekundach wyjrzałem, nie było nikogo. Stałem na miękkim chodniku i po chwili wahania poszedłem kilkanaście kroków w kierunku pokoju Inki. To niemożliwe, żeby jej nie pamiętał. Grali w kuchni w jakąś taką prostą grę karcianą z rodzinnych stron Charlesa, która nazywała się half-penny czy jakoś tak. Po raz drugi tego wieczoru naszła mnie myśl, żeby wracać. Poczułem pewien rodzaj lęku. Ale tylko przez moment. Stałem przed pokojem Inki. Powoli naciskałem klamkę. Drzwi oczywiście były zamknięte. Przyłożyłem do nich ucho. Zupełna cisza. Gdzieś z oddali dobiegał smętny gwizd pociągu. Zupełnie idiotycznie zapukałem do tych drzwi. Raz. I po chwili drugi raz

zdecydowanie mocniej. Cisza. Wyjrzałem prze balustradę galeryjki, ale hol był pusty. Wróciłem do swojego pokoju i, nie wiedzieć czemu, zamknąłem drzwi na klucz. Potem podszedłem do biblioteki. Dwie półki zajmowały ustawione rzędem tomy Proceedings zawierające prace profesora. Otworzyłem oszklone drzwi i na chybił trafił wyjąłem jedną. Na trzysta siedemnastej stronie było napisane: On the connection of partially ordered sets with some pseudoboolean algebras by A. S. Levinson. I trochę niżej: „Dedicated to the memory of E. W. Beth”. Włożyłem tom na swoje miejsce i stałem tak jeszcze parę chwil porażony nicością i grobowym milczeniem zawartej w tych tomach myśli ludzkiej najwyższych lotów, najwznioślejszej abstrakcji, a mówię „nicością” w sensie zerowej właściwie reakcji czy skutków poza tym zamkiem, poza wąskim gronem dwustu, może trzystu specjalistów na całym świecie. Zadudniły szyby – śnieżyca przybierała na sile. Ale nadal jeszcze byłem gotów wyjść z zamku i – o ile by się dało – wrócić pośpiesznie taksówką na dworzec. Szyby powtórnie jęknęły. Usiadłem w fotelu, nalałem sobie pół kielicha wina i mój wzrok odruchowo znowu powędrował ku bibliotece. Profesor Levinson bodaj w roku 1966 opublikował wraz z Inką pracę o rozszerzaniu homomorfizmów. Patrzyłem na żółte z ciemnofioletowym paskiem grzbiety Proceedings z numeracją: Volume LXVIII, Volume LXXI. Dwóch pomiędzy brakowało. Oczywiście przypadek. Ale w jednym zapowiedź, anons, a w drugim praca. To rocznik 1976, mieliśmy wtedy z Inką trochę powyżej dwudziestki i po seminarium w Heidelbergu profesor zaprosił nas do siebie, do Red Castle. Zamek był światowym centrum logiki matematycznej i filozofii matematyki, zaraz po – albo raczej równorzędnie z – Berkeley w Kalifornii z Tarskim. Nie popisałem się wówczas lub też, mówiąc prościej, nie spełniłem chyba nadziei, które – jak myślę – pokładał we mnie Levinson. Nie doszedłem do żadnych wyników, zabrakło chyba talentu, a może szczęścia – roztrzaskałem się o mur wielkich problemów. Powiedziałem to wtedy profesorowi wprost, który uśmiał się tylko i rzekł, że to nie ma żadnego znaczenia, że siedzę po uszy w problematyce, czuję wszystko i tylko bardzo

cienka skorupka oddziela mnie od erupcji potencjału pomysłów i opanowania aparatury. Dla Inki wszystko zaś było naturalne i proste. Dosłownie co parę dni sypała pomysłami. Rozmawiałem o tym z profesorem. – Podejrzewam, że niczego pan nie rozumie – mówił. – Jeśli zachowa pan dyskrecję, to powiem... Choć wiem, że tego mówić nie powinienem... To powiem... Że to ona jest na straconej pozycji... Nie rozumiałem. A ponieważ po trzydziestu latach – jak mi się wydaje – zrozumiałem, przyjechałem do Czerwonego Zamku. Zamek, oczywiście, wcale nie był czerwony. Późną jesienią oplatająca go winorośl nabierała barw ciężkiej czerwieni z fioletem i stąd nazwa. Szczególnie wschodnia baszta, niemal cała spowita pnączem, widziana z daleka – czerwieniała. Piłem wino. Potem wstałem i otworzyłem drzwi do łazienki. Była kontrastowo nowoczesna. Elektronika i halogeny. Wanna z hydromasażem w rogu. Właściwie nie łazienka, a pokój kąpielowy. Olbrzymia wanna pośrodku, prysznice takie i owakie. Tego dawniej nie było. Ale... Zastanowiłem się. Ten pokój kąpielowy musiał zostać zbudowany kosztem... Zaraz... Oczywiście, kosztem pokoju Inki. Łazienka z tamtych lat była lilipucia. Po raz nie wiem już który uwiadomiłem sobie, że nie powinienem tu przyjeżdżać. Rozwiązania nie ma. Ale mimo to z masochistyczną zaciętością powróciłem do tamtych lat, chwil, nastrojów. Był koniec sierpnia, kiedy wróciłem z wakacji w Portugalii. Pewnie już nawet w oczach miałem ten lęk, który – jak podejrzewałem – widoczny był i dla profesora, i dla Inki. – I czego pan szukał? – Niczego, panie profesorze. Po prostu... – Tego pan nie znajdzie – przerwał mi. – Rozwiązanie jest tu. Podróże, wbrew obiegowym powiedzonkom, niczego nie uczą. Ludzie na całym świecie są jednakowi. Jednakowo nienawidzą i jednakowo kochają. – Ale ja...

– Tu – pokazał czoło – te najważniejsze podróże są tu. I teraz, po trzydziestu latach, po tych kilku chwilach w zamku byłem już pewien, że powrót był błędem. Wszystko było błędem. Właściwie całe życie jest błędem. Ale alternatywy nie ma. Byłem też w pełni świadomy, że wróciłem tu dla niej. Mimo że jej nie było. Była jednym z tych zjawisk, które znikają przy posunięciu się o jeden krok za daleko. Czy za blisko. Wszystko jedno. Zostać. Zostać tam, gdzie się stało. I nie próbować niczego zmienić. Zmiana rozsypuje wszystko w proch. – Inna, ja cię kocham – powiedziałem wtedy. Albo mi się zdawało, że to powiedziałem. A ona uśmiechała się tak samo, jak zawsze. Leciutko i jakby niepewnie. – Daruj sobie, to jest zwykła dziewczyna, która ma małe piersi i cienkie nogi. No, oczywiście, bardzo zgrabne. I co z tego? – mówił Piotr. – I miała – dodawał – jeden w życiu genialny, trzeba przyznać, pomysł matematyczny. Godny Gödla czy Cohena, który udowodnił niezależność hipotezy continuum. Pomysł, który wszystkie zbiory izomorficzne przemieniał w odcinki o końcach, które są liczbami pozaskończonymi. Cisza. – Podejrzewam, że wpadła na to przypadkiem – dodawał po chwili. – Może doskonale się pierdoli, co? – To też – powiedziałem cicho. – Ale wyczynia jakieś sztuki czy coś takiego? Nie. Nie wyczyniała żadnych sztuk. Zachowywała się jak niezbyt wyrafinowana prostytutka w podrzędnym burdelu. Ale było w niej coś... Coś takiego tajemniczego. Jakby czterowymiarowa nieobecność typu „wpadłam tu tylko na chwilę... duszą i ciałem jestem zupełnie gdzie indziej...”. Kim była? – Chłopie! – Piotr znów się odezwał. – To ty jej nadajesz ten czwarty wymiar. Oczywiście, miał rację. Tę swoją. Ale te wszystkie racje i prawdy rozpadały się jak pęknięty kryształ na racje i prawdy malutkie. Jakiś przemożny imperatyw nakazujący poszukiwać prawdy jedynej, ostatecznej

i niepodlegającej żadnym wątpliwościom. A zaczęło się to właśnie prawie trzydzieści lat temu. Asystentem i jednym z najzdolniejszych uczniów profesora Levinsona zostałem przez przypadek. Pracowałem nad pewnym, dość prostym, zagadnieniem dotyczącym homomorfizmów w algebrach Boole’a i to, co chciałem pokazać profesorowi, wyszło mi niechcący. Na trzeźwo do tego problemu, na którym łamali sobie zęby matematycy o znanych nazwiskach, nigdy bym się nie przymierzył. A to wyszło. Tak sobie samo. Po prostu przypadkowo. Jak komuś, kto szuka bursztynów, a znajduje diament wielkości włoskiego orzecha. Jestem przekonany, że Levinson to wiedział. I pomyślał sobie: no to go wypróbujemy. I położył przede mną problem dotyczący generatorów wolnych. Gapiłem się w to jak w pismo fenickie sprzed czterech tysięcy lat. – Niech pan pójdzie do biblioteki – powiedział. – Siedzi tam Inna, Ukrainka z Kijowa. Dokonała bardzo fajnej rzeczy: pokazała jak inaczej, bardzo prostą drogą, można dojść do twierdzenia Skolema-Löwenheima. Poszedłem zatem do biblioteki. Inna stała z książką w ręku i patrzyła na mnie sponad okularów. – Myśmy się chyba już gdzieś spotkali – wykrztusiłem przez zaschnięte gardło. Uśmiechnęła się bardzo nieśmiało i bardzo delikatnie. – To niemożliwe – powiedziała cicho. – Pamiętałabym. Dlaczego kłamie? zapytałem sam siebie. A patrzyłem jej prosto w oczy. I nagle zdrętwiałem. Poczułem, jak mi skóra cierpnie na plecach. Bo zrozumiałem nagle, że odpowiedź na to pytanie jest jednocześnie odpowiedzią na wszelkie możliwe pytania.

A było tak... Zresztą, cholera wie, jak to było... Jak mi tłumaczył, o co chodzi w tym zagadnieniu, to potakiwałem bezmyślnie głową, żeby robić dobre wrażenie, ale słuchałem, jakby mówił w języku suahili. – Pomyśli pan nad tym? To będzie dobra praca doktorska, a powiem panu, że nie wpuszczam pana w maliny – jak to wy mówicie – bo wiem, że to na pewno da się zrobić! No! Zebrałem notatki i wyobraziłem sobie, jak po dwóch, trzech tygodniach wracam do niego i mówię: „Nie mam, panie profesorze, zielonego pojęcia, w jaki sposób to ugryźć”. Pojechałem do Domu Pracy Twórczej w Oborach po natchnienie. Nie, po prostu czułem, że tam, w ciszy i spokoju, otworzą się w moim mózgu jakieś tajemne przejścia, głęboko skryte połączenia neuronów, i oślepi mnie genialny, a prosty pomysł, po którym to oślepieniu mówi się: no, jasne, przecież nie może być inaczej! Ale w podświadomości czułem, że najprawdopodobniej nic takiego nie nastąpi. Przyjechałem wieczorem i zameldowałem się u pani Klary, która przeprosiła mnie, że nie będzie to ten sam pokój, co zawsze, z oknem wychodzącym na gazon, tylko po przeciwnej stronie korytarza, z oknem na park, co dla mnie, oczywiście, nie miało żadnego znaczenia. Tak wtedy myślałem. A było to myślenie błędne. Rozpakowałem się, zrobiłem sobie mocną kawę i wyjąłem butlę „Chivas Regal. Aged 12 years” plus specjalną firmową szklankę. W momencie, gdy podniosłem tę szklanicę do ust, doszedł do mojej świadomości z najciemniejszej głębi mózgu kąśliwy sygnał i tamże na nieuchwytny moment rozbłysło w ciemności fioletowe światełko. Wiedziałem, że jestem blisko, bo coś takiego samego zdarzyło mi się już dwa razy. Nie wiedziałem jeszcze, co to takiego, ale byłem niemal pewien, że otwiera się jasna i prosta droga do rozwiązania. Spod drzwi pokazało się światło i zaskrzypiała lekko dębowa posadzka.

Ktoś chodził

po korytarzu.

Wyjąłem

szybko kilka

kartek i

zacząłem

szkicować definicję homomorfizmów z algebr Boole’a. Ale pomyślałem, że powinienem trochę odetchnąć i zamknąć oczy. Znałem dobrze motorykę wykluwania się pomysłu. Pomysłu, którego zalążek w postaci kilku iskierek tkwił gdzieś w najgłębszych zakamarkach i jaskiniach mózgu. Wyciszyć się i pozwolić mu powoli wypłynąć na powierzchnię świadomości. Podłoga na korytarzu ponownie zaskrzypiała. W szparce pod drzwiami pojawiły się ruchome cienie. Ktoś, kto tam stał, chciał odejść, potem na dwie sekundy cienie znieruchomiały. Podszedłem i dość energicznie otworzyłem drzwi. Stała za nimi dziewczyna. Była piękna. Prawie naga. Tylko w lekkiej, fikuśnej nocnej koszulce. Boso. Pięknie polakierowane paznokietki u stóp. Łzy w oczach. – Ja bardzo przepraszam... – Co się stało? – Ale on... tam... – pokazywała głową kierunku swojego pokoju. Poszliśmy. Na łóżku leżał facet. A właściwie ciało, bo na pierwszy rzut oka rozpoznałem trupa. Był po pięćdziesiątce. Nawet jakby trochę więcej. Tęgi, typ sangwinika. Śmieszny mały penis, potworne haluksy, prawie łysy świński blondyn. – W czasie stosunku? – spytałem. I przyjrzałem się jej uważnie.

Taka piękna dziewczyna.

Z

takim

cuchnącym wieprzem. Prostytutka? – Nie – odpowiedziała z wolna. – To znaczy... Po... Nic nie wskazywało, wie pan... To chyba zawał... – Wezwała pani pogotowie? Nie odpowiedziała. A w tej chwili zauważyłem drzwi do drugiego pokoju. Uchylone. Paliło się tam światło. – Tam jest drugi pokój? – Tak – powiedziała cicho – to apartament... Wynajął... – Nie pojmuję – powiedziałem. – Wie pani, przyjeżdżam tu od kilku lat... To był pojedynczy pokój... Zamilkłem, bo z tamtego pokoju wyszedł facet. Bardzo elegancko i modnie ubrany. Grafitowy garnitur, ciemnofioletowa koszula i taki sam, tyle że o ton ciemniejszy, krawat.

– To jakiś dowcip? Ukryta kamera? Nic nie rozumiem... – Nie musi pan – powiedział. – Nie musi pan rozumieć, proszę mi wierzyć. Zresztą nikt nic nie musi rozumieć. I nikt nic nie rozumie. Dopiero teraz zauważyłem, że ma na dłoniach jaskrawoczerwone rękawiczki. – Pan jest... – zacząłem nieporadnie. Spieszył się, uruchamiał laptopa, patrzył w ekran, czegoś szukał, niemal spalał się w pośpiechu. – Tak. Jestem – odpowiedział. Mówił coraz szybciej, nie patrząc na mnie, sprawnie grając klawiszami, a ona stała za nim, kontrolując jego operacje. – O, to jest to – powiedziała nagle. Wyprostował się i spojrzał mi w oczy ze skupieniem. – To podpisze pan? – spytał dość cicho i bardzo poważnie. – Spieszymy się – dodała ona. – Wie pan... Mamy tysiące podobnych spraw... Ten – wskazała głową trupa – to efekt uboczny... Głównym celem... Źle powiedziałam... Przyczyną jest pan... Zaczynałem rozumieć. To taki sen, w którym wie się, że się śni. – A sygnał pan dostał. Prawda? Jak pan rozwali te generatory wolne, to rozwiązanie problemu Rhellenberga ma pan podane na talerzu! Podpisałem. Dusiłem się, nie mogłem zaczerpnąć oddechu. Jeśli nie obudzę się natychmiast, to umrę. Obudziłem się i oddychałem ciężko. Problem Rhellenberga, zwany też zagadnieniem Rhellenberga, został postawiony w 1933 roku. Gustaw von Rhellenberg, który całe życie spędził w Heidelbergu, i podobnie jak Kant – Królewca, tak i on nie opuścił go nigdy nawet na jeden dzień. Współpracował z Hilbertem i Bernaysem. Właśnie w roku 1933 postawił pewien problem nierozwiązany do dziś, a dotyczący liczb porządkowych. Nie wchodząc w szczegóły, powiedzieć można, że pozytywna odpowiedź na hipotezę postawioną przez Rhellenberga oznaczałaby, że nasza matematyka, a co za tym idzie i fizyka, są jednymi z wielu możliwych i najzupełniej przypadkowymi. A co za tym idzie, mamy natychmiast dowód obiektywnego nieistnienia świata. Rozwiązanie problemu matematycznego tkwi już w nim samym. Trzeba

je tylko zauważyć, zobaczyć. Tak jak rzeźbiarz stoi przed blokiem kamienia i doskonale wie, że Wenus jest już w nim zamknięta. Wystarczy tylko odłupać niepotrzebne tworzywo. I tak rozwiązanie problemu Rhellenberga tkwi w nim samym. Wystarczy je tylko zauważyć. Ba! Rozbudzony patrzyłem na szparę pod drzwiami, przez którą było widać, że ktoś stoi z drugiej strony. Szybko podszedłem i energicznie otworzyłem drzwi. Stała dokładnie taka sama, w tej samej koszulce, ale lakier na paznokciach paluszków stóp był zielony. – Zmieniła pani lakier? Patrzyła na mnie zdumiona. – Proszę? – Nic. Pytam, dlaczego zmieniła pani lakier na zielony. Tamten bardzo mi się podobał. Patrzyła na mnie jak na wariata albo na pijanego. – Nie rozumiem... – wystękała. – Ja też. Co się stało? – Ja bardzo przepraszam, ale widzę, że chyba nie w porę... – Ależ proszę bardzo... To ja przepraszam... Proszę, niech pani wejdzie – odchyliłem szerzej drzwi. Weszła. – Rozumiem, że przeszkadzam. I rozumiem, że to głupio wygląda... Wie pan... Kawa. Zapomniałam zabrać kawę. I jeszcze w tej koszuli – spojrzała po sobie. No, tak, tak... Usiłowałem sobie to wszystko tłumaczyć; powoli i dokładnie. I bardzo spokojnie. To nic nadzwyczajnego, żaden ewenement, żaden cud: po prostu miałem sen, który troszeczkę wyprzedził rzeczywistość, to się zdarza, jest nawet opisywane w podręcznikach psychologii, ma pewnie jakąś nazwę, pewnie pochodzenia greckiego lub łacińskiego. Tak, to się zdarza i mnie właśnie się przydarzyło. Ale w głębi duszy wiedziałem, że to nieprawda, że... No dobrze, a to jest piękna dziewczyna, szczupła i zgrabna, ma piękne nogi, cudowne stopy, które na pewno będę całował i podczas pierdolenia będę brał te drobniutkie

paluszki do ust po to, żeby się szybciej spuścić, bo z tym też mam trochę kłopotu. Ma lekko skośne oczy i delikatnie wywiniętą górną wargę. Czyli dokładnie mój typ. A jest lekko przestraszona, jakby niepewna. Wiem, z czym przyszła. Jest wysłanniczką tamtego świata. Tego spoza. Nie, to nie jest inny świat, taki niby z czwartego czy z równoległego wszechświata, taki z filmów science fiction, nie! Jak to powiedzieć... Ten „tamten świat” jest tu, obok, tyle że nie jest nam dane go zauważać, on biegnie równolegle, jest styczny do naszego, czasem ta styczność staje się dziurą i wtedy widzimy: „A!”. To jest tak a tak. Zauważa to na przykład dziennikarz Rambert w „Dżumie”, wtedy gdy ma już wyrobioną lipną przepustkę i może spierdalać z Oranu. Ale zostaje. „Nic w świecie nie jest warte, żeby człowiek odwrócił się od tego, co kocha... Ale ja także się odwracam, sam nie wiedząc dlaczego...”[1]. Kurt Gödel, genialny logik austriacki także przez moment miał szczęście znaleźć się po drugiej stronie. – Proszę – powiedziałem. – Proszę wejść. Napije się pani ze mną kawy? Siadła w kąciku kanapy bardzo skromnie i jakby troszeczkę przestraszona. – A gdzie tamten? – spytałem. Patrzyła na mnie tymi lekko niepewnie.

skośnymi

oczami,

uśmiechając się

– Nie rozumiem – powiedziała. – To znaczy kto? – No... Ten w czerwonych rękawiczkach... – To jakiś dowcip? Kto w czerwonych rękawiczkach? Uśmiech na jej twarzy bladł. „My się już gdzieś spotkaliśmy”, chciałem powiedzieć, ale pojąłem szybko, że byłby to tak piekielnie wyświechtany banał, że... I przypomniał mi się Levinson. To czym jest matematyka, panie profesorze? Dopił kawę, wytarł usta papierową serwetką i spojrzał mi uważnie w oczy. Jakby chciał się upewnić, czy nie jestem pijany. – A pan nie wie? – spytał. – Nie. – To ja panu powiem.

Przez chwilę wiercił językiem w ustach, wypychając policzki. Potem powtórnie przetarł usta serwetką. – To ja panu powiem – powtórzył. – Tylko laicy, a także ci, którzy nie pojęli nic ze zohydzonej zresztą przez belfrów matematyki szkolnej, uważają, że matematyka, to jakieś wzory, liczby i iksy, a także „ze stacji A wyjechał pociąg do stacji B”. Nic bardziej błędnego. Niech pan sobie wyobrazi – ciągnął dalej – olbrzymią konstrukcję wielkości, powiedzmy, Pałacu Kultury, a składającą się z nieprawdopodobnie wielkiej ilości kół, kółeczek zębatych, dźwigni, dźwigienek, sprężynek, przekładni itp. Zagadnienie matematyczne to pytanie o to, jak poruszy się kółeczko X na poziomie trzydziestego pietra, jeśli nacisnę dźwigienkę Y na parterze? I czy w ogóle się poruszy, i czy jeszcze coś się poruszy? A co poruszyć na ósmym piętrze, żeby nie drgnęło nic prócz kółeczka X? Zamilkł na chwilę. – Z tym, że – kontynuował – tych dźwigienek, sprężynek i przekładni nie ma. Zamiast nich są tylko twory i konstrukcje myślowe. Pojęcia i abstrakcje. A rozwiązanie... A rozwiązanie jawi się nam jako fioletowa poświata, ścieżka logicznego ciągu biegnąca poprzez piętra abstrakcji i pokazująca nam drogę do rozwiązania... Aż nagle przychodzi geniusz rangi Gödla, uśmiecha się ledwo dostrzegalnie i pokazuje pomarańczową błyskawicę, oślepiającą, ogłuszającą, a łączącą dwa najważniejsze punkty, do których drogi szukaliśmy w mozole latami. – I to jest matematyka? – spytałem. – Tak. Ta wysoka, oczywiście, która nie ma nic wspólnego z algorytmami dla imbecylów omawianymi w szkole czy nawet na studiach. Wiedziałem to wszystko, ale nie potrafiłem tego tak wyartykułować. Spoglądałem na nią. Tak, na pewno już się spotkaliśmy. – Pracuje pan nad czymś? – spytała, patrząc na rozłożone papiery. – Co? Tak... – odpowiedziałem w roztargnieniu. – Tak, pracuję, jestem matematykiem, siedzę, wie pani, w takim problemie... To się nazywa... To jest tak zwany problem Rhellenberga, postawiony w 1933 roku... Nikomu do tej pory nie udało się tego ruszyć... – O Boże – powiedziała cicho – a mógłby mi pan tak w przybliżeniu powiedzieć, co to... – To będzie trudne, ale spróbuję... Wie pani, to jest tak... Proszę sobie

wyobrazić nieskończony ciąg przedmiotów... Bo ja wiem, na przykład piłeczek pingpongowych, piłeczek... – – – –

taką

ścieżkę,

takiego

nieskończonego

węża

Nieskończonego? Tak. Taki wąż, który nigdzie się nie kończy... Ciągnie się i ciągnie... Aha... No. I następnie nieskończoną ilość takich nieskończonych węży

pingpongowych i następnie nieskończoną ilość takich dowolnych nieskończonych wycinków wybieranych z nieskończonej ilości nieskończonych węży... – A ile jest tych nieskończoności? – Więcej niż nieskończenie wiele. Jest ich tak dużo, że nie można nawet mówić o ich zbiorze. Po prostu nie istnieje zbiór wszystkich zbiorów. Ale to już Cantor na początku dwudziestego wieku czy w końcu dziewiętnastego, nie pamiętam... Natomiast Rhellenberg postawił tezę, że... Jak to powiedzieć... Że założenie o liczniejszych jeszcze zbiorach musi prowadzić do sprzeczności... I pomyślałem, że powiem jej teraz o Levinsonie. Żeby nie wyjść na wariata. Milczała. – Rozumie pani, o czym mówię? Spojrzała na mnie z nagła, jakby wyrwana z zamyślenia. – Oczywiście – powiedziała szybko. – Tyle że nie bardzo wiem, czemu mi pan o tym mówi. To znane twierdzenie Cantora o podzbiorach. – Więc jednak to pani? – To ja. Może wygodniej byłoby panu myśleć, że się przyśniłam? A może istnieję w tych pańskich obu wszechświatach jednocześnie? – Da mi pani jeszcze trochę czasu? Wstała. – Pójdę – powiedziała powoli. – Ma pan... – Uśmiechnęła się. – Ma pan naprawdę jeszcze sporo czasu... No... Ale może nie aż tak dużo, jak się panu wydaje... Stała przy drzwiach. Już wychodziła, ale zawahała się na moment. – Ale... Problemu Rhellenberga pan nie rozwiąże. Prawie się śmiała.

– Z bardzo prostej przyczyny. Jest nierozwiązywalny. I wyszła.

Kiedyś, na tym szerokim korytarzu Instytutu Matematyki na Śniadeckich, pamiętam... To był listopad, seminarium z logiki u profesora Mostowskiego kończyło się o osiemnastej piętnaście. Za oknem jesienna szaruga, deszcz zacinający w jęczące pod naporem wiatru szyby. A my tu: Ryll-Nardzewski, Łoś, Levinson, Grzegorczyk, Mostowski, Schinzel. Levinson podszedł do mnie na przerwie. „Czy wie pan, co z tego wszystkiego wynika?”, pytał. Podejrzewałem – ba – byłem pewien, że chce mnie zniechęcić, ale do czego? Tak jakby przypuszczał, że przez swoją niezgrabność, nieudolność wpadnę na genialny pomysł, który jednocześnie będzie kataklizmem niweczącym wszystko, a więc, między innymi, też te cząstkowe kataklizmy, które w matematyce od czasów antynomii Russella pożerały po kolei nasze wyobrażenia o ładzie i prawdach w dziedzinie nauk ścisłych. Jak się później okazało, nie myliłem się. – Wie pan, co z tego wszystkiego wynika? – spytał. – Nie wiem. – Wielość i niejednoznaczność rzeczywistości.

Dotychczas

nauce,

a w szczególności matematyce, udawało się uciekać przed dwoma podstawowymi pytaniami... – Jakimi? – spytałem. – Co to znaczy, że coś istnieje? Jakie są kryteria istnienia przedmiotów, chociażby matematycznych... To jedno. A po drugie... Czy niesprzeczność aksjomatów gwarantuje już istnienie omawianych w nich przedmiotów. Przedmiotów w najogólniejszych rozumieniu tego słowa... I natychmiast pojawia się pytanie zasadnicze. Co to jest rzeczywistość? – Jasne... – powiedziałem, podejrzewając, że Levinson po prostu mnie prześwietla i wie doskonale, że nie mam pojęcia, o czym mówi. Ale po tych trzydziestu latach okazało się, że mam pojęcie. – Przecież pan zna twierdzenie Gödla, prawda? Uśmiechnąłem się. Dowód tego twierdzenia, który przy pierwszym

czytaniu wydaje się nie do strawienia, któremu poświęciłem kiedyś całe wakacje, po przebrnięciu przezeń pokazuje swą niebiańską prostotę, poprzez nadziemską myśl konstrukcji funkcji przekształcającej zdania w liczby... – To znaczy, co pan o tym wie? – naciskał. – No – mobilizowałem się – wiem to, co wszyscy: zbiór twierdzeń, to znaczy zdań, które umiemy udowodnić, jest zawarty w zbiorze zdań prawdziwych, ale nie pokrywa się z nim, to znaczy istnieją już nawet w arytmetyce zdania prawdziwe, których udowodnić nie umiemy. – Pięknie – uśmiechnął się. – Tyle że wynika z tego wielość prawd i wielość rzeczywistości. Zdałem sobie natychmiast sprawę, że to tylko hipoteza. Ale dzięki temu fioletowemu światełku, które mi błysnęło po trzydziestu prawie latach, widziałem już, że potrafię tego dowieść. Pomyślałem wtedy, że to czcza, aczkolwiek efektowana gadanina. Ale teraz, po tym fioletowym światełku, wiedziałem, ba, byłem pewien, że otwiera się tajemne przejście. I po to przyjechałem do Tomshill? A dwa czy trzy lata później, kiedy byłem już z Inką... To może niezbyt dobra analogia, ale ma w sobie coś z uderzenia. Więc jak byłem już z nią... Kiedyś, pamiętam, przyszedłem, a ona była naga, czekała na mnie, położyła się na takim łóżku do masażu, w poprzek. Podszedłem nago z pełną erekcją, podziwiałem jej nogi, stopy szczególnie, położyłem je sobie na ramionach i patrzyłem na jej wygoloną pizdę, aż zauważyłem nagle, że jest opalona... – Gdzie ty się tak opaliłaś? – W Tunisie – odpowiedziała, uśmiechając się lekko. – Byłaś w Tunisie? – Tak, z kolegą. – Nadal się uśmiechała. I tak to się skończyło. Nie widzieliśmy się potem to i owo, że raz była tu, raz tam. Takie przypadkowe wieści. Bardzo powoli i bardzo boleśnie zamierało wszystko. Wiedziałem, że pracowała z Levinsonem, natykałem się na jej prace, samodzielne i współautorem, ale były lekkie, przyczynkowe,

więcej. Wiedziałem o niej

we mnie to… Co? Prawie niekiedy i gdzieniegdzie te z Levinsonem jako dotyczyły na ogół wokół

teorii krat czy teorii kategorii. Ale była wciąż we mnie. Po kilku, kilkunastu latach wiedziałem, że nigdy we mnie nie umrze. Miałem i pomysł, i po to, żeby ją zobaczyć. Nie byłem pewien, A teraz siedziałem

powód, żeby powrócić do Tomshill. Ale nie wróciłem Może już nie żyła? czy chcę jakiejś wiedzy. O niej. przed nim z nieokreśloną świadomością, że przyjazd

tu, powrót, był zupełnie przypadkową i nieprzemyślaną decyzją. Patrzyłem, jak je ślamazarnie i nieudolnie, glamiąc źle umocowanymi szczękami, które poruszały się razem z kęsami tych samych, co przed laty, rogalików; jak popija, siorbiąc głośno, tę samą, co przed laty, lurowatą kawę. – Ma pan profesor jakieś wiadomości o Ince? – O kim, przepraszam? – O Ince – powiedziałem głośniej. – Inna, matematyczka, pracowaliśmy tu, u pana w Thomshill, kilkanaście, ba! Kilkadziesiąt lat temu nad problemem Rhellenberega... Patrzył na mnie uważnie, glamiąc straszliwie z przeżuwaniem nieprawdopodobnie wielkich kęsów nieopatrznie ulokował w jamie ustnej.

i męcząc się rogalika, które

Patrzył, jakby nie rozumiejąc albo mając mnie za idiotę czy kiepskiego kawalarza. – Przepraszam – wystękał – czy mógłby pan powtórzyć? Nabrałem sporo powietrza. – Panie profesorze – zacząłem wolno, głośno i wyraźnie – lat temu około trzydziestu przebywaliśmy tu u pana ja i Inna, Ukrainka, która była o milimetry od rozwiązania problemu Rhellenberga... – Charles! – zawołał nagle z niespodziewaną mocą i głośnością. – Miseczkę! Kęsy jadła wypychał już językiem, prawie mu wypadły wraz z protezami. W tej samej sekundzie przybiegł Charles, niosąc sporą szklaną miseczkę, w którą Levinson wypluł z impetem zawartość paszczy wraz z protezami. – Wypłucz i podklej! – Dla pana? – zwrócił się do mnie Charles. – Poproszę tylko kawę. Patrzył na mnie uważnie.

– Oczywiście, pamiętam pana – powiedział cicho. – Miał pan takie... Jak to powiedzieć... Przebłyski genialności, ale... Widzi pan... Problem Rhellenberga to nie jest taki zwykły, jeden z wielu większych problemów matematycznych, w które obfitował początek dwudziestego wieku... Charles przyszedł z kubkiem wody, którą profesor wypukał usta. Następnie szybko i sprawnie wkleił sobie nasmarowane przez Charlesa klejem protezy szczękowe. – Chłopcze – zaczął powoli. – Pamiętam pana, jasne. Ale problem Rhellenberga generuje sam siebie, niweluje świat, rozumie pan? – Nie za bardzo – powiedziałem. I pomyślałem, że po prostu zidiociał ze starości. I już naprawdę dogłębnie żałowałem tego przyjazdu. – Niech pan nie patrzy na mnie jak na dziada niespełna rozumu, bo tak czytam z pana oczu... – Ależ... – przerwałem mu. – Nie „ależ”, nie „ależ”! Pętla! Rozumie pan? – Nie za bardzo. – Otóż to! – sapnął. – Nikt nic nie rozumie, bo tego zrozumieć się nie da... To znaczy nie tak łatwo – dodał po chwili ciszej. – Wie pan, to jest tak... Nie można udowodnić niesprzeczności systemu środkami dostępnymi w tymże systemie! Podobnie było z teorią względności: nie ma żadnego bezwzględnego czasu! – Przyznam, że nie rozumiem... – I tu się z panem zgadzam. Gdzie jest napisane, że wszystko można zrozumieć?! Na miły Bóg! Przez moment wydało mi się, że mówi o czymś innym, że niezbyt kojarzy, że – być może – myli mnie z kimś. Ale wtedy napotkałem jego wzrok. Trzeźwy, głęboki. – Rozumie pan? – kontynuował. – Problem, który sam się modyfikuje. Wie pan... Dziś, dokładnie o piątej trzydzieści rano umarł Pan Bóg. I co? – Nie rozumiem. – Ale mnie to wszystko już nie interesuje – dodał cicho z rezygnacją. – Pytał pan jeszcze o kogoś... – Nie, już nic... – Ależ proszę! Myślę...

– Co? Co pan myśli, panie profesorze? – Pan tego nie zrobi... Nikt tego nie zrobi... Bo gdyby to się udało... Lecz... Jak mówię... Przestało mnie to interesować... Milczeliśmy przez chwilę. I po tej chwili podjąłem ostatnią próbę. Spróbuję. Choć zdaję sobie sprawę, że nie ma to już żadnego sensu. Spróbuję i wyjadę. Nie bardzo wiem, o czym on mówi. Jeden z nas albo oszalał, albo zgłupiał. – No, słucham? – spytał łagodnie i dość cicho. – Panie profesorze, więc tak... – zacząłem bardzo powoli i dość cicho, ale wyraźnie. – Byłem pana studentem i uczestnikiem seminarium z matematyki w Warszawie... To było jakieś... Bo ja wiem... Trzydzieści lat temu... Była tam wtedy taka studentka... Nazywała się Inna, Ukrainka... Piękna... Miała bladobłękitne oczy i płowe włosy... Taka szczupła, niewysoka, bardzo zgrabna... Trochę taki jakby schrypnięty głos... – To jest jakiś dowcip czy test? – zapytał i uśmiechnął się. W tym momencie zdecydowałem raz jeszcze, że pojadę. Wrócę. Po prostu wrócę, ucieknę stąd jak najszybciej. Trzeba było temu proroczemu impulsowi ulec już tam, na dworcu. Nie to było powodem, że jego piramidalna skleroza poczyniła nieodwracalne spustoszenia. To by było zbyt proste. Wiedziałem już, że stoję u progu eschatologicznej tajemnicy. Nie byłem gotowy na jej rozwikłanie. Na pewno. Patrzył na mnie z zabawną miną. Uśmiechał się niepewnie. – Gdzie się poznaliście? Pewnie na tym kongresie topologii w Amsterdamie, co? Sięgnął za siebie, do stoliczka, na którym leżała długa, błękitna koperta, wziął też okulary, założył je i wyjął z koperty list. Sponad szkieł spojrzał na mnie. – Jutro – powiedział powoli – jutro przyjedzie... Tak... Inna, Ukrainka, o którą pan pyta i która... – Uśmiechnął się. – I która według pana była tu trzydzieści lat temu. Drogi panie, skoro ona ma dziś dwadzieścia osiem lat, to wtedy miała minus dwa, czy tak? Zaśmiał się serdecznie. – Dlatego podejrzewam – westchnął jakby już zmęczony – że robicie sobie taki żart czy test... Zresztą... Nieważne... To jest niezwykle zdolna dziewczyna, powiedziałbym – genialna... Albo rozwiązała problem

Rhellenberga, albo jest tuż, tuż... Niech pan posłucha, co pisze... Znowu sięgnął do listu, poszukał odpowiedniego zdania i zaczął czytać. – Pisze tak – powiedział – „Rozwiązanie problemu Rhellenberga tkwi już w samym jego postawieniu: tak jak posąg w bloku kamienia. Rolą rzeźbiarza jest tylko odrzucić to, co niepotrzebne. Tak samo i tu. Ale może się zdarzyć...” Niech pan uważa – wtrącił – „że odsłoni się jeszcze coś, czego się nie spodziewaliśmy, czego nie przeczuwaliśmy!”. – Znam tę analogię, panie profesorze. Już kiedyś ktoś mi to mówił! Odłożył list i podniósł okulary na czoło. – Wie pan – zaczął po chwili, ale zdecydowanie ciszej – jak się tak patrzy w mikroskopie protonowym... Widział pan może? – Mikroskop protonowy? – Tak. – Wiem... Wiem, o czym pan profesor chce powiedzieć. Tak, to przerażające, jak się patrzy w głąb materii... Cząsteczki, atomy, jadro atomu i potem już nic, próżnia... Można domyślać się tylko drgającego pola elektromagnetycznego... Milczeliśmy przez chwilę. Byłem pewien, że wie wszystko. Ale wiedzieć to jeszcze nie znaczy umieć wytłumaczyć. Wiedziałem też, kto jutro przyjedzie. Znałem ją dobrze. Towarzyszyła mi od dzieciństwa. A pewnie nawet wcześniej. Tuż przed północą następnego dnia oderwał mnie od notatek szmer rozmów w holu, a także oleisty i posuwisty odgłos zamykanej zasuwy. I za moment ściszony śmiech dziewczyny. Zerwałem się z krzesła, błyskawicznie otworzyłem drzwi i z galeryjki spojrzałem w dół. Stała nad walizką, uśmiechnięta, strzepując śnieg z czerwonej wełnianej czapeczki. Spojrzała do góry. – Ineczko – powiedziałem głośno, siląc się na lekkość i luz – przyjechałaś pewnie tym samym ekspresem i tą samą taksówką, co ja przedwczoraj, czy tak? Patrzyła na mnie z dołu, jakby na moment spoważniała, jakby na

moment zdziwiona, ale radosna i szczęśliwa. A ja wiedziałem już wszystko. Wiedziałem, że to ostatni etap. Wiedziałem, że jestem tuż przed drzwiami do ostatniej komnaty. Wiedziałem, że rozwiązanie jest już we mnie albo tuż przy mnie. Spoważniała. Ale nadal była radosna i szczęśliwa. Przez moment milczałem. – Znam pana – powiedziała z uśmiechem. – Zapamiętałam skądś, z jakiegoś kongresu pewnie... I wiem o panu wszystko... Milczałem. – To dobrze czy niedobrze? – pytała. – Myślę, że to bardzo dobrze – odpowiedziałem i dodałem po chwili: – Była pani tu już kiedyś? – To znaczy gdzie? – No tu, w Thomshill? Patrzyła na mnie jakby spoza tego uśmiechu, z dołu, przechylając lekko głowę na bok. Była piękna. Pamiętałem każdy jej gest, każdy rodzaj intonacji, umiałem rozpoznać, co zapowiadał. – Nigdy – odpowiedziała. – Ale bardzo się cieszę, że tu jestem. Że poznam bliżej profesora i pana. Znam całą legendę Czerwonego Zamku i całą historię problemu Rhellenberga. – Ma pani rozwiązanie? Spoważniała. I milczała. – Pytałem, czy ma pani rozwiązanie. – Ten problem... – zaczęła ciszej, a po chwili podniosła głowę. – Przecież pan wie, że... Że ten problem nie ma rozwiązania... Popatrzyłem jeszcze przez moment na hol i potem wycofałem się w milczeniu. Zaprzeczeniu tezy problemu Rhellenberga nie towarzyszyła żadna sprzeczność. Nie pojawiła się żadna katastrofa. Tak jak zaprzeczeniu piątego postulatu Euklidesa o równoległych też nie towarzyszy żadna sprzeczność, a nawet przeciwnie, prowadzi ono do geometrii nieeuklidesowych. Jakby otwierała się zupełnie nowa rzeczywistość matematyczna. Metoda dowodu nie wprost prowadziła do świata dziwacznych, nieznanych dotąd indywiduów. Siadłem do pracy. I znowu z trudem wchodziłem w gąszcz problematyki,

oczekując bez wielkiej nadziei na pojawienie się fioletowego światełka. Co ona powiedziała? „Przecież pan wie, że ten problem nie ma rozwiązania...” Co za bzdury! Oczywiście, każdy matematyk wie, że matematyka, a szczególnie teoria mnogości, aż roi od zdań nierozstrzygalnych, to znaczy takich, które – a także ich zaprzeczenia – można bez obaw popadnięcia w sprzeczność dołączyć do aksjomatów. Jak choćby hipoteza continuum, ale nie o to tu chodzi! Inka, mówiąc, że „ten problem nie ma rozwiązania”, musiała mieć na myśli coś innego. Może na przykład to, że... Nie wiem... Że nie można dowieść nierozstrzygalności tego zdania? Siadłem nad rozłożonymi papierami i dotarła do mnie pewność, że rozwiązanie już we mnie jest. W głębi jaźni. Wystarczy tylko poczekać, aż wykluje się pomału z podświadomości i w mgnieniu oka rozjarzy się w świadomości. A będzie to tylko nieuchwytny moment. Takie wąskie przesuwające się „okno”. Jeśli tylko nie uda mi się zapisać tej myśli „werbalnie” w określonym obszarze kory mózgowej – przepadnie w otchłani mózgowego niebytu. A odtworzenie jej graniczyć będzie z cudem! Ale jest! Tego byłem pewien! Siedziałem bezsilnie nad papierem i budowałem funkcje, które miały być modelami pewnych zbiorów. Przed sobą znowu poczułem zaporę, która wydawała się nie do przeskoczenia. Spośród tych funkcji kilka zaledwie wydawało się odgrywać rolę, którą chciałem im przypisać. Zniechęcony sięgnąłem po kielich whisky i już miałem zanurzyć w nim usta, gdy nagle, niemal fizycznie odczułem, że ktoś stoi pod drzwiami. „Inka w zielonkawej koszulce!”, pomyślałem. I już wiedziałem, co będzie! Zaprowadzi mnie do swojego pokoju, gdzie na pewno będzie czekał ten w czerwonych rękawiczkach! O nie! Ten numer nie przejdzie! Wstałem po cichutku, podszedłem do drzwi i otworzyłem je bardzo delikatnie, ale szybko. Była w mini i takim ładnym, brązowym kubraczku w jakieś hafty, jakby ludowe. Nogi nadal te same, piekielnie zgrabne w szpilkach. Jakby za wysokich. Uśmiechała się. – Nie przeszkadzam? – Ależ skądże! Proszę!

Weszła, rozejrzała się. – A gdzie pani kolega? – spytałem. – Nie rozumiem – uśmiechała się niepewnie. – No, ten w czerwonych rękawiczkach. Była piękna. Dokładnie taka sama, jaką zapamiętałem. Rozejrzała się po pokoju. I zatrzymała wzrok na „Chivas Regal. Aged 12 years”. – Jeśli pan powie, co pan pił, to i ja napiję się tego samego. Takiej jej nie znałem. Wyjąłem drugą firmową szklankę i nalałem trochę na dno. – Lód? – spytałem. – Dziękuję. Usiadła, wzięła szklankę do ręki i umoczyła usta. – Mógłby pan to wszystko wyjaśnić? – Wszystko? – No... Te czerwone rękawiczki, jakiś mój kolega... To, że niby już się spotykaliśmy... – A nie było tak? – Nie wiem... – Uśmiechała się. – Być może... Też wydaje mi się, że... Że jakbym skądś pana znała czy gdzieś widziała, ale nie umiem skojarzyć... – Dobrze, dajmy spokój – powiedziałem. – Może mi się przywidziało, może chciałem być dowcipny, może za dużo piję... Przyglądała mi się uważnie, z lekkim jakby rozbawieniem, delikatnie przechyliwszy głowę. – Pan nie mówi wszystkiego. Wie pan... Takie odnoszę wrażenie, że pan wie dużo więcej, że pan ma już gotowe rozwiązanie problemu Rhellenberga, ale z nieznanych mi bliżej powodów nie ma pan zamiaru z nikim się tym rozwiązaniem podzielić. Dlaczego? – Nie – powiedziałem zdecydowanie. – To nie jest tak... Wiedziałem teraz, że muszę się racjonalnie i przekonująco ze wszystkiego wycofać. Było dość spore prawdopodobieństwo, że nie miała pojęcia o tamtym... – Możemy przejść na „ty”? Będzie łatwiej rozmawiać... – Ależ oczywiście – odpowiedziała ochoczo. – Rozmawiamy po polsku, gdybyśmy mówili po angielsku, nie miałoby to żadnego sensu!

– To prawda. Widzisz... Utknąłem. Uświadomiłem sobie nagle, że wszystko, co teraz chciałem powiedzieć, zabrzmi jak bzdura, jak nieudolnie, acz pretensjonalnie wymyślona bajka. Dokonałem eksperymentu myślowego polegającego na tym, że postawiłem się na jej miejscu. Oczywiście, pomyślałbym, idiota. Albo pijany. Albo usiłuje zaimponować jakąś fantazją, miałkim dowcipem. Ale z drugiej strony, jeśli to wszystko, co wiem, jest prawdą, to z kolei ja wychodzę na durnia. – Widzisz – kontynuowałem nieudolnie – mam takie wrażenie, że gdzieś już kiedyś się spotkaliśmy... Co z kolei wydaje się niemożliwe, bo... Bo to musiałoby być kilkadziesiąt lat temu... Przez moment przyglądała mi się uważnie i w milczeniu, jakby chciała powiedzieć coś ważnego. I wszystko to tak, że w ostatniej chwili z tego zrezygnowała. A mnie nagle, gdzieś na samym dnie świadomości, zaświtało... Tak jakby z szarości wyłamało się, uplastyczniło i zakolorowało zjawisko, figura, ruch... Nienazywalne. Ale żyło już, niemożliwe do zatrzymania, niby potwór wykluwający się z olbrzymiego, błoniastego jaja, rozrywający powłoki. Nie ma funkcji rozwiązującej problem Rhellenberga. I ten dowód jej nieistnienia jest rozwiązaniem problemu! Że też nikt na to nie wpadł! Tak, ale wtedy cała matematyka z jej metodologią i logiką, czyli metamatematyka, zamyka się w kuli o promieniu jeden w nieskończenie wielowymiarowej przestrzeni Hilberta. I kropka. I kropka. To znaczy, że matematyka jest przypadkowa, fizyka jest przypadkowa, teoria względności Einsteina jest przypadkowa. A co najważniejsze, ten przypadek też jest przypadkowy. Wiedziała. Jestem przekonany, że wiedziała. I po to tu przyjechała. – Ty jesteś noc... – powiedziałem dość cicho. – Proszę? – spytała. – Nic... Jest taki wiersz Miłosza... – Jaki wiersz? – Nie, nic... Nieważne... Bo chciałem powiedzieć, że... Że tego... Że nie ma właściwego żadnego problemu Rhellenberga...

– Tylko? – Jest tylko problem... Twój... – Cały czas tak mi się wydawało. Patrzyłem długo i w milczeniu w jej oczy. Zaczęła mówić po dłuższej chwili, ni z tego, ni z owego, spuściwszy głowę i nie patrząc mi w oczy. – Rozumiesz... To nie może ujrzeć światła dziennego... Rhellenberg nie zdawał sobie sprawy... A może nie chciał zdać sobie sprawy... Tu podniosła głowę i spojrzała mi prosto w oczy. – Levinson jest już stary... Zna sprawę, oczywiście, ale nie docenia wagi... To jest głupstwo, ale jest chłopak... Antosik... Zerwałem się na równe nogi. – Antosik?! Przypomniałem sobie. Antosik! – I co? – spytałem. – Geniusz – uśmiechała się. – Geniusz na miarę Gödla czy Tarskiego... Ale! Do pięt mu nie dorastają! Co? Przestraszyłeś się? Na pewno nie masz nic na sumieniu? Jedzie tu, do Levinsona, będzie jutro albo pojutrze... Siedział w Heidelbergu... Rozmawiałam z nim... Ale... Ale ciebie wspomina mile! To twój student, czy tak? Stałem osłupiały. Podeszła do mnie i pocałowała mnie bardzo delikatnie w policzek. – Nie martw się – powiedziała cicho. – Losy świata nadal zależą od ciebie. I... Wszystko będzie dobrze, jak to mówią w filmach i podłych sztukach teatralnych. A po chwili: – Pamiętasz go? Pamiętałem. Oczywiście, że pamiętałem! Jeszcze jak pamiętałem! To było na ostatnim roku studiów, tuż przed dyplomem. Ogłosiliśmy, czyli opublikowaliśmy we trzech – ze Stasiem Pyrkiem i Tadziem Konckim w Journal of Symbolic Logic taką pracę Some Theorems on Extensions of Homomorphisms. To była nobilitacja! Profesor Mostowski nam gratulował. Zahaczało to o postawiony jeszcze przed wojną problem von Neumanna. Nie wchodząc w szczegóły, dotyczył istnienia pewnych liczb kardynalnych

pozaskończonych. Siedzieliśmy do późna w nocy we trzech nad tym zagadnieniem w największej sali – „jedynce” – w gmachu Obserwatorium Astronomicznego na Alejach Ujazdowskich, między Łazienkami a Ogrodem Botanicznym. I siedzieliśmy tak, zupełnie już wykończeni, a było dobrze po północy, aż zszedł do nas – bo mieszkał w tym gmachu na najwyższym piętrze – profesor Włodzimierz Zonn, astronom. – Nad czym tak dumacie, panowie? – powiedział. – I to o tak późnej porze? Wyłuszczyliśmy z grubsza problem, ale nie załapał, bo była to dość subtelna i wysoko zorganizowana pajęczynka. – Ech – powiedział i tylko machnął ręką. Życzył nam dobrej nocy i poszedł. Ale to jego „ech!” natchnęło Tadzia, który podszedł do tablicy i naszkicował swój „genialny” pomysł. A – mówiąc z grubsza – polegał on na tym, żeby cichcem i tak jakby bardzo boczną ślepą uliczką uznać, że coś... To coś, czego nam brakuje, jest w oczywisty sposób spełnione. A wiadomo, że nie ma w matematyce bardziej grząskiego i bardziej zdradliwego stwierdzenia, że coś jest oczywiste. Sprowadzając rzecz do parteru i do absurdu: dwa plus dwa jest cztery, prawda? „Ależ to oczywiste!” – powie każdy. – „Banał”! Czyżby? Na pewno? To niech pan to udowodni! I w tym miejscu każdy wysiada. W latach pięćdziesiątych wybitni – naprawdę wybitni – matematycy radzieccy z Aleksandrowem na czele rozwinęli we wspaniały i imponujący sposób pewien specyficzny dział matematyki zwany topologią włóknistą. Wyniki, do których dochodzili, były cudowne, wzniosłe i zastanawiające. Acz niektóre paradoksalne. Ale nie dziwiło to specjalnie nikogo, bo w historii matematyki takie rzeczy się zdarzały. Jak na przykład paradoksalny rozkład kuli udowodniony przez Banacha. I oto – bodaj w roku 1955 – na kongresie topologii w Brukseli Aleksandrow prezentował swoje dzieło. A w pierwszej ławce drzemał sobie profesor Wacław Sierpiński – wtedy już mocno leciwy pan. Ocknął się, podniósł rękę i powiedział, jak to on bardzo nieśmiało: I’m very sorry, mister towariszcz Aleksandroff... niebolszaja oszibka...

Podszedł do tablicy, narysował dwa koła w układzie współrzędnych, nie mające punktów wspólnych – jedno nad drugim i wyszedł. – Aj, jebi twoju mać... – wyszeptał podobno Aleksandrow, odszedł od tablicy i w tym momencie upadła na pysk cała topologia włóknista stworzona przez jego grupę. Podobno, również na pysk, Aleksandrowa wyrzucono z partii i z Uniwersytetu Łomonosowa przeniesiono go do lekkiego gułagu. A rzecz rozpieprzyła się o „oczywiste” twierdzenie, że rzut wspólnej części jest wspólną częścią rzutów, co każdy przyjmował jako rzecz oczywistą. I na to liczył Tadzio Koncki – że nikt tego nie zauważy, bo rzecz leci przez indukcję pozaskończoną i właśnie dlatego to dla każdego będzie oczywiste. Tak się też stało. Profesor Ehrenfeucht zaprezentował naszą pracę Journal of Symbolic Logic, w którym bardzo szybko została ona opublikowana, i jako młodzi, zdolni matematycy polscy, następcy Tarskiego, Mazurkiewicza i Banacha zyskaliśmy niemały rozgłos i uznanie. Trochę po tej publikacji trzęśliśmy dupami, że w końcu to niedopatrzenie – nawiasem mówiąc, nie wiadomo, czy usuwalne – wylezie na wierzch i ktoś pokaże, że dowód jest niepełny. A więc – innymi słowy, że właściwie go nie ma. Grzmieć zaczęło po dwóch miesiącach. Były to jeszcze grzmoty niegroźne i dość dalekie. Otóż po jakimś wykładzie, gdy w gabinecie opłukiwałem ręce z kredy – nie było jeszcze tych kurewskich mazaków i białych tablic – zapukał do drzwi i wszedł Antosik. Edmund Antosik. Bo skojarzenie z Bondem – Jamesem Bondem – jest tu na miejscu. – Czy można panu, panie profesorze, zająć pięć minut? – Ależ proszę bardzo – powiedziałem ciepło i już wiedziałem, o co spyta. Patrzyłem na niego i przypominały mi się wszystkie po kolei, w filmowym tempie, argumenty Tadzia i Stasia: celowo puszczamy błąd? Przy granicznej „omega – lambda” ta konstrukcja siada! Celowo błąd? Co to jest etyka? Jest w matematyce coś takiego? Jeśli przy referowaniu nie załapią, to potem, w druku, przy dużych skrótach myślowych nie ma już szans, żeby wyszło. Skrupuły? Sumienie? Na jakim ty świecie żyjesz? Przy nieosiągalnym „omega – lambda” nie musi przeskoczyć!

Nie musi. I chuj! I patrzyłem na Antosika. Stał pod tablicą i nerwowo tarł dłonie. Wiedziałem, że on wie. – Bo ja, wie pan profesor, jak słuchałem tego referatu... To znaczy, jak panowie prezentowali ten wynik... Wtedy, znaczy... – No, no? – To mnie się wydaje... To znaczy nie tyle wydaje, co właściwie jestem pewien... No, prawie pewien... – Że co? – Że tam, przy „omega – lambda” nieosiągalnym, to... To tam, ta indukcja pozaskończona nie przeskoczy... – – – –

Nie przeskoczy? Chyba nie. To znaczy nawet na pewno nie... Panie Antosik... Tak?

– Ile pan ma lat? – Dwadzieścia dwa. – Uśmiechnął się. – Ale co to ma... – Studiuje pan u nas matematykę. Jest pan chyba naszym najlepiej i pięknie rokującym studentem. To jest piękne. Rzekłbym: rozczulające. – Nie rozumiem. – Nie wszystko daje się zrozumieć. Ale to dobrze. Nierozumienie jest motorem wszystkiego. Całego postępu i rozwoju nauki. Milczeliśmy chwilę. – Ma pan talent. Wie pan... Ja też byłem taki jak pan... Nieprzespane noce. Walenie głową w mur. Niezależność hipotezy continuum. To jeszcze przed Cohenem oczywiście. I wie pan co? Teraz, jak na to patrzę, to... To jest nic... Milczeliśmy chwilę. Podszedłem do okna i uśmiechnąłem się do siebie, bo widziałem ludzi, którzy pośpiesznie dreptali we wszystkie strony świata w pogoni za czymś tam albo za samym sobą. Potem znów spojrzałem na Antosika i poprosiłem go, żeby usiadł. – Stoi pan przed tablicą – zacząłem znowu, ale nie byłem już pewny siebie. Może znudzony. – Stoi pan przed tablicą – powtórzyłem – i widzi pan symbole... Takie, siakie i owakie; literki łacińskie, greckie i hebrajskie. Ich desygnaty to karkołomne konstrukcje myślowe...

– Najwyższe abstrakcje skonstruowane przez myśl ludzką... – powiedział cicho. Uśmiechnąłem się. – Panie Antosik, kto panu nawciskał takich bzdur? To, co panu powiedziałem, to nie jest spowiedź zawodnika, który został w tyle! – Tylko? – Tylko takiego, który w porę zauważył, że na tym stadionie nie ma mety... – Albo... Albo, że meta jest na zupełnie innym stadionie, tak? – No... Można to tak powiedzieć... Dla mnie, wie pan... – ciągnąłem ze świadomością, że poruszam się po bardzo grzęskim gruncie – dla mnie... od tego, co jest na tablicy... Dla mnie ważniejszy jest facet, który stoi przed tą tablicą... Zamyślił się. – Bo wie pan... – zaczął cicho – bo gdyby tam przeskoczyło przez te pozaskończoną, to, to... To to już jest rozwiązanie problemu Rhellenberga... Negatywnie – ale zawsze... Tego dnia zostałem w instytucie do nocy. Wychodziłem, gdy było już ciemno, grubo po dziewiątej. Drzwi do gabinetu Levinsona były uchylone i przez szparę sączyło się światło. Zapukałem lekko i uchyliłem drzwi. – Jeszcze pan pracuje, panie profesorze? Można? Siedział w koszuli z podwiniętymi rękawami. – Ależ proszę – powiedział żywo. Wszedłem. Paliła się tylko lampa na biurku. Nad rozłożonymi papierami. Usiadłem naprzeciw niego. Wystarczyło zerknąć okiem, żeby stwierdzić, że pracował nad uogólnieniem indukcji pozaskończonej. A po lewej stronie leżała odbitka mojej pracy z Journal of Symbolic Logic. A ta nieśmiertelna praca, jak doskonale pamiętam zaczynała się tak: The wellknown Sikorski’s theorem on extension of homomorphism is based on the axiom of choice. In this paper we give some effective method of extending complete homomorphisms to complete homomorphisms with some natural conditions... [2]. – Panie profesorze – odezwałem się cicho – jest pan jednym z najwybitniejszych... No, powiedzmy szczerze: najwybitniejszym specjalistą na świecie w dziedzinie alefów porządkowych...

– Poważnie? – Uśmiechał się delikatnie. – I co z tego wynika? Zdjął okulary. – – – –

A więc to z tym pan do mnie przychodzi! – Uśmiechnął się szerzej. Nie rozumiem – bąknąłem. No, ni mniej, ni więcej, tylko z pytaniem o sens życia. O sens życia?

Westchnął, przetarł oczy i czoło. Wiedziałem, że jest zmęczony. Wiedział już? – A wie pan przecież, że takiej odpowiedzi nie ma – powiedział cicho. – Czy zdaje pan sobie sprawę z tego, co byłoby, gdybyśmy taką odpowiedź znaleźli? Milczeliśmy przez chwilę. Zaczynał padać deszcz. Pierwsze krople uderzyły w szybę. Były duże i ciężkie. Zanosiło się ma ulewę, a prawdopodobnie i na burzę, bo z daleka dobiegł grzmot. – Był pan na naszym seminarium, panie profesorze... Nie ma pan żadnych zastrzeżeń? Patrzył mi prosto w oczy. – A powinienem? – spytał. I po chwili dodał z ożywieniem: – Czy zna pan pracę Torettiego? Dino Toretti... Napisał taką pracę... Jest ona w Proceedings of American Mathematical Society... Powinna pana zainteresować... Leży jakby w nurcie zainteresowań panów... – Nie... Nie znam, panie profesorze... Zamilkliśmy. Zauważył? Chyba tak... To czemu milczy? Niemożliwe, żeby nie zauważył... Dlaczego wiec, do jasnej cholery, siedzi cicho?! – Wie pan, co o panu mówią, panie profesorze? Patrzył mi prosto w oczy, ale milczał. – Mówią – zacząłem cicho – mówią, że ma pan w szufladzie rozwiązania wszystkich podstawowych problemów łącznie z problemem Rhellenberga... To prawda? Milczał. Patrzył mi prosto w oczy i milczał. – Przepraszam – powiedziałem po chwili cicho. – Przepraszam – powtórzyłem. Milczał. Spojrzał w okno, za którym rozszalała się ulewa. Światło przyciemniało na chwilę, jednocześnie na zewnątrz rozbłysło fioletem i zaraz

potem potężnie huknęło. Założył okulary i spojrzał na rozłożone papiery. – Mówią – kontynuowałem jeszcze ciszej –

mówią,

że

ma

pan

bezpośredni telefon do Pana Boga i wie pan wszystko... To prawda, panie profesorze? – kończyłem z lekkim uśmiechem. Sponad okularów patrzył na mnie uważnie i wydawało mi się, że pochwyciłem cień uśmiechu na jego twarzy.

Znałem to ciało dokładnie. Co do szczegółów. Przypomniałem sobie zawinięty najmniejszy paluszek u prawej stopy, błękitnoszmaragdową żyłkę po zewnętrznej stronie prawej łydki. Wszystko. To było dokładnie to samo ciało. Sklejenie czasoprzestrzeni? Jest coś takiego? Chciałem ją pytać, ale wiedziałem, że to nie ma sensu, że niczego nie wyjaśni. A ponadto... – Orfeuszowi nie wolno oglądać się za siebie – mówiła. – Ale to nie jest okrucieństwo bogów. To jest szansa dana człowiekowi. Popatrz... Wiedział, że obejrzawszy się, traci Eurydykę na zawsze. Ale też z drugiej strony wie, że jego miłość umrze, jeśli Eurydyka będzie żyła... Milczeliśmy chwilę. – – – –

Przegrałem, co? Tak... To znaczy NIE!!! Nie krzycz tak głośno – powiedziałem. Bo ty nic nie rozumiesz!

– Ineczko, to jest standard, taki szablonik. W każdym podłym filmie, w każdej lichej sztuce teatralnej masz taki tekst: „Jak ty nic nie rozumiesz!” – To co z tego? A skąd bierze się nasze głębokie przekonanie, że wszystko da się zrozumieć? Masz pojęcie, co by było, gdybyśmy wszystko zrozumieli? – Byłaś taka sama przed dwudziestu laty? – Daruj sobie... Może poleciałam z nadświetlną do Aldebarana i z powrotem... Wstałem, poszedłem do łazienki, umyłem fiuta i wróciłem. Leżała na wznak i lekko, dwoma palcami rozchylała sobie pizdę. Dotknąłem językiem tego bezwonnego, wilgotnego i czerwonego ciepła – z cichym jękiem wygięła się w pałąk. Gdy obudziłem się w drugiej połowie nocy, leżała na prawym boku w pozycji embrionalnej wtulona we mnie. – Okryj mnie – wyszeptała półprzytomnie, wciskając się we mnie jeszcze mocniej.

Przyciągnąłem kołdrę, okryłem ją i przytuliłem moją twarz do jej głowy. Jej włosy były takie same jak kiedyś. Delikatne, ciepłe i bezwonne. Pomyślałem wtedy, że rzeczywistość jest najwyższym i ostatecznym kryterium prawdy. I trzeba ją przyjąć bez żadnych zastrzeżeń taką, jaka ona jest. Choćby przeczyła logice. Przecież tak właśnie było z teorią względności: szybkość światła jest zawsze taka sama, bez względu na prędkość źródła tego światła. A po drugie: eteru nie ma. Dlaczego? Dlatego, że żadne doświadczenie jego istnienia nie wykazało. A doświadczenie właśnie jest najwyższym i ostatecznym kryterium prawdy. Wynikało stąd bezpośrednio i poprzez izomorficzne oraz absolutne podobieństwo, że tak samo jest i tezą Rhellenberga. Ostatecznym rozwiązaniem będzie akurat to, że rozwiązania nie ma. Leżałem obok niej w ciemności, czułem na szyi jej oddech, chwilami nerwowo przyśpieszony, przerywany westchnieniami. Nie wiem, ile czasu minęło. Starałem się nie patrzeć na zegarek. Ale według mnie noc za oknami zaczynała przechodzić w szarość, gdy się obudziła. Leżała jeszcze nieruchomo, ale czułem, że otworzyła oczy. – Nie spałeś? – spytała. – Nie. – Myślałeś? O nas? – Starałem się nie myśleć. – To i dobrze. Bo ja pomyślałam, wiesz... Pomyślałam, że dobrze, że tu jestem. – Uhm? – Że dobrze, że tu jestem obok ciebie, że mnie czujesz, że nie musisz sobie niczego wyobrażać, przypuszczać, hipotetyzować. I po dłuższej chwili obustronnego milczenia: – Słuchaj... – Tak? – Przyjeżdża Antosik... – Wiem. Mówiłaś. – On już zrezygnował. Masz ponieść... Źle mówię... To nie może zostać przerwane... Rozumiesz? Trochę rozumiałem. Jeszcze nie do końca. Milczeliśmy przez kilka minut. Dotykałem jej chłodnych stóp, grzałem je

w dłoniach, całowałem. – Przyjechałam tu... Przyjechałam tu, ale jestem już porządnie zmęczona... Naprawdę... Powtarzam: on już zrezygnował... A to nie może tak zostać... Musisz coś zrobić... Masz pomysł? Z dołu dochodziły jakieś odgłosy. Zamek się budził. – Chyba mam – powiedziałem cicho. Ale ona pewnie tego nie usłyszała. Chyba mam, powtórzyłem sobie. Ale nie byłem niczego pewien. – Myślałeś o nas? – zapytała raz jeszcze. Chciałem się unieść na łokciu, ale zrezygnowałem. – Słuchaj – powiedziałem dość cicho. Odniosłem wrażenie, że za cicho. – Słuchaj – powtórzyłem. – Nie zadawaj takich pytań. – Dlaczego? – Dlatego, że to jest scena z byle jakiego filmu, wyeksploatowana już setki razy: leżą we dwoje, już po pierdoleniu, dawniej to jeszcze palili, teraz już nie bardzo wskutek kampanii antynikotynowej, bo palenie zabija... Więc tak leżą, ona trzyma główkę na jego ramieniu i stękają o istocie wszechrzeczy, a oboje przykryci kołdrami do obojczyków, żeby nie było widać ani pizdy, ani kutasa, są strasznie poważni... – Nie, teraz już tak nie ma, na ogół wszystko widać... – Kutasa nie widać! Nie jest bowiem zbyt estetyczny. Więc słuchaj... Nie zadawaj takich pytań, bo... No bo co to znaczy: „myślałeś o nas”? Bzdura! Co tu można myśleć? Ja nic nie wiem. Nie wiem, co to wszystko znaczy, nie wiem, co my tu robimy, nie wiem, po jaką cholerę tu przyjechałem, nie wiem, kim ty jesteś, nie wiem, czy spotkaliśmy się trzydzieści lat temu, czy to byłaś ty, czy ktoś inny, nie wiem, czy czasem nie popierdoliło mi się w mózgu, czy ja to ja, czy już ktoś inny, nie wiem, czy Levinson zidiociał kompletnie, czy ktoś inny, czy tylko udaje, nie wiem, czy w Oborach to byłaś ty, czy ktoś inny, nie wiem, czy jesteś Śmiercią, nie wiem, czy to są sąsiednie wszechświaty, a my przeskalujemy z jednego do drugiego przez taki czterowymiarowy rękaw o kształcie hiperboloidy jednopowłokowej... Nic nie wiem! Śmiała się coraz głośniej. Aż usiadła. – Boże, Piotr! Co ty wygadujesz?! Jaki równoległy wszechświat?! Gdzie i jak spotkaliśmy się przed trzydziestu laty? Jakim cudem? Jak ja mam dziś trzydzieści dwa? Ale...

– Co „ale”? – Ale powiem ci... Jeśli mam być szczera... Że czasem mam takie wrażenie, jakbym cię już gdzieś widziała... – A widzisz! Klęcząc i podpierając się na łokciach, zanosiła się od śmiechu. Patrzyłem z tyłu i widziałem, jak jej wygolona mała psitka uwypukla się i na przemian chowa pod dupką między udami. – Przestaniesz, czy mam ci przylać w tę dupinę?! – No, przylej! Pocałowałem ją w psitkę. I po chwili leżeliśmy już przy sobie i właśnie tak jak w filmach trzymała główkę na moim ramieniu. A dopiero teraz zauważyłem, że ma w tyle głowy, na dole, włosy ufarbowane na czarno, a górę i przód na jasny blond. Ale taki jakby bardziej popielaty. Spojrzałem w jej oczy. – Kocham cię, Ineczko. Naprawdę. – – – –

Cokolwiek to znaczy? Cokolwiek to znaczy. I co? I nic. Bo to nie ma ani żadnej przyszłości, ani żadnej przeszłości.

– I to jest dobre czy złe? – zapytała. – Nie wiem tego. – I co będzie dalej? – Też nie wiemy. – A ty chciałbyś, żeby coś było dalej? – Nie wiem. To znaczy nie bardzo widzę, co mogłoby być dalej. Przez chwilę milczeliśmy. Milczeliśmy, bo baliśmy się dalszych pytań i stwierdzeń. To znaczy – ja się bałem. Czy ona – nie wiem. Dłuższą ciszę przerwał telefon. Dzwonił Charles. – Czy nie przeszkadzam panu profesorowi? – Oczywiście, że nie. – Zawiadamiam uprzejmie, że przyjechał pan Antu... Antu... oszek i... – Dziękuję, Charles. Powiedz mu, że zaraz zejdę. – Tak jest, proszę pana. Inka podniosła głowę.

– Antosik? – spytała. – Tak. Przyjechał. Zejdę do niego. – Chcesz, żebym z tobą poszła? – – – –

Nie musisz. A chciałabyś? Nie. Ja wiem, co on ma ci do powiedzenia. Wiesz? Tak.

– A skąd? – Bo z nim rozmawiałam dwa miesiące temu. Czułem się tak, jakbym stał w przedsionku piekła. Wiedziałem, że wszystko wyjaśni się w ciągu najbliższych dwudziestu minut. Ubrałem się szybko i po łukowatych schodach zszedłem do holu. Idąc, widziałem go już stojącego w lekkim rozkroku, czekającego na mnie, uśmiechniętego i podnoszącego wysoko prawą rękę w geście powitania. – Witam szanownego pana profesora! – wołał z dołu. – Nie jestem żadnym profesorem – powiedziałem, podawszy mu dłoń. – Dla mnie pan jest. I dla wielu, wielu innych! Gdy się spotykamy, przypominamy sobie pana wykłady i anegdoty, którymi je pan okraszał. – Poważnie? – Poważnie. – No to bardzo mi miło... Ugrzęźliśmy. Staliśmy tak naprzeciw siebie głupawo i sztucznie uśmiechnięci. A wiedzieliśmy o sobie wszystko. To znaczy, ja wiedziałem, o czym on myśli, a on o mnie prawdopodobnie wiedział to samo. To było dawno, a wydawał mi się taki sam jak wtedy. Niewiele starszy. Może wyższy. A wtedy, w Oborach, w tym nocnym śnie, ten w grafitowym garniturze to nie był on? Boże drogi, pomyślałem. To już nic nie ma. Jeśli rozwiązał problem Rhellenberga, to na pewno i naprawdę nic już nie ma w matematyce i w metamatematyce do roboty. Wszystko jest wylizane do dna. U szczytu schodów pokazała się Inna. Jak to ona – w kwiecistej, letniej sukience na gołe ciało. I boso. Co było widoczne, bo paluszki stóp wystawiła poza brzeg podestu. – Uprzedziłam wszystkich, że przyjedziesz.

– To prawda – potwierdziłem. – Co z problemem Rhellenberga? Zrobił pan coś? Wykonał

taki

gest,

jakby

chciał

coś

powiedzieć,

coś

być

może

nieoczekiwanego, bo spojrzał szybko do góry, w jej kierunku. – Inna panu nie powiedziała? – Nie. A co? W drzwiach jadalni pokazał się Levinson. Popatrzył na nas po kolei. – Trójca święta – powiedział. Ludzkość nie ma zielonego pojęcia, że tu, w Thomshill, zebrała się trójka najgenialniejszych ludzi w dziejach świata. – Nie doceniałem pana profesora – odpowiedział Antosik. – Takie poczucie humoru! Inka śmiała się znad balustrady. – Skoncentrujcie się, panowie – powiedziała – bo to, co teraz powie Edmund Antosik... To, co on teraz powie, to przejdzie do podręczników matematyki, fizyki i filozofii! – Poważnie? – ględził Levinson, oglądając z niebywałym zainteresowaniem protezę swojej górnej szczęki. – Pesteczki z malin – skonkludował cicho. – No, no? Słuchamy! – warknął bezzębnie w kierunku Antosika. – Otóż... – zaczął tenże. – Otóż... Problem Rhellenberga rozwiązania nie ma. Jest on bowiem dokładnie taki sam, jak wąż połykający swój ogon... – Coś takiego! To niebywałe – bełkotał Levinson, wylizując pesteczki malin z wewnętrznej powierzchni górnej protezy. – I dlatego przestało mnie to interesować – kontynuował Edmund Antosik. Na moment zapadła cisza. Zauważyłem, że Inka lewą dłonią bardzo dyskretnie tłumi ziewnięcie. – Ponadto – kontynuował Antosik – udowodniłem, że kiedyś będziemy wiedzieli, czy istnieją zagadnienia nierozstrzygalne, a więc nie ma o co kruszyć kopii. Będziemy wiedzieć, czy problem Rhellenbera jest zagadnieniem nierozstrzygalnym, czy nie... – Poważnie? Udowodniłeś? Jak? Przez moment wydawało mi się, że coś się zamyka. Kończy. A nie chciałem, żeby to się kończyło. Bo to jest taki żal za czymś bezpowrotnie i na wieki odchodzącym.

Przez niedomknięte wierzeje wpadały wirujące płatki śniegu. – To uważajcie – powiedział. – Zagadnienie Z będziemy nazywać nierozstrzygniętym, jeśli nauka nie umie dziś na nie odpowiedzieć. Natomiast zagadnienie Z nazywać będziemy nierozstrzygalnym, jeśli zawsze będzie nierozstrzygnięte. Czy to jest jasne? – dodał po króciutkiej pauzie. Ponieważ nikt nic nie powiedział, spojrzawszy po kolei na każdego, nabrał powietrza i z delikatnym uśmieszkiem kontynuował: – Postawmy teraz następujące zagadnienie Z 1: „Czy istnieją zagadnienia nierozstrzygalne?”. Są tylko dwie wykluczające się wzajemnie możliwości. Możliwość A – zagadnienie Z 1 jest rozstrzygalne albo B – zagadnienie Z 1 jest nierozstrzygalne. Przypuśćmy, że zachodzi B. To znaczy, że Z 1 jest nierozstrzygalne. A znaczy to tylko tyle i aż tyle, że odpowiedzieliśmy twierdząco na pytanie Z 1. Zatem Z 1 jest rozstrzygalne. A więc tylko A, to znaczy, że kiedyś będziemy wiedzieć, czy istnieją zagadnienia nierozstrzygalne! Quod erat demonstrandum – jak mawiali starożytni rzymianie! Spojrzał po nas triumfująco. Popatrzyłem na Inkę. Uśmiechnęła się, jak mi się wydawało, troszeczkę kpiąco. Ale to naprawdę było genialne. W swej prostocie. A także i w tym, że właściwie nic z tego nie wynikało. Była to taka „sprośna” tautologia, jak Wielkie Twierdzenie Gödla o niezupełności arytmetyki. Co zresztą, po kilkudziesięciu latach, poczuł sam Gödel i w konsekwencji odszedł od matematyki i logiki, by zająć się czymś tak prostackim i przyziemnym jak teoria względności. Oczywiście ogólną z niedopracowanymi do dziś równaniami pola grawitacyjnego. – Powiem wam, że jestem załamany – warknął bełkotliwie Levinson, oglądając niezwykle uważnie trzymaną w ręku górną protezę. – Powiem Charlesowi, że koniec z malinami! – Tak! – dodał podniesionym głosem – raz na zawsze koniec z malinami! Co pan sądzi, kolego? – zwrócił się wprost do mnie. A ja pokiwałem potakująco głową. W takim nabożnym skupieniu. Zapadła dramatyczna cisza. Patrzyliśmy, jak profesor misternie mocuje sztuczną szczękę na podniebieniu.

Myślałem o niej. Wiedziałem, że zaraz przyjdzie, że wejdzie tu, jak to ona, stojąc wprzód trochę przed drzwiami, że zobaczę cień jej stóp poruszający się pod drzwiami, bo i tu, tak jak tam pod drzwiami, była szpara. Ale wiedziałem też, że to będzie pora na ostateczną już decyzję. Jednym słowem – wszystko wiedziałem. Pomyślałem też, że jest taka śliczna, kochana, że jest w niej coś z dziecka. Coś z takiego dziecka, które posyła się z misją i które chce w bardzo poważny i dorosły sposób wywiązać się z tej misji. Ta powaga, to „serio” jest takie dziecinne! Nieudolne maskowanie. Ale sprawa jest poważna. Tak mi się wydawało. Do dziś. Dziś zorientowałem się – źle mówię: dotarło do mnie w końcu – że wszystko to razem wzięte ma wymiar humorystyczny. Jest to prawo ogólne: im bardziej rzecz poważna, im bardziej sięga ostateczności, eschatologii, tym śmielej zza kotary wygląda błazen. Siedziałem nad pomysłem. A wiedziałem już, że jestem blisko. Dosłownie dwa kroki i stanę przed ostatnimi drzwiami. Delikatnie zapukała do drzwi. Wstałem i otworzyłem. Weszła pomału, trochę nieśmiało, rozejrzała się lekko uśmiechnięta, jakby tu nigdy nie była. – Co robisz? – spytała retorycznie. – Wiesz – mówiła dalej – prawie zawsze oczkuje się, że rozwiązanie jest proste, a my błądzimy po labiryntach, grzęznąc po kolana w błocie, podczas gdy... – Nieprawda – przerwałem jej. – To nie jest tak. Wystarczy przywołać Wielkie Twierdzenie Fermata, którego dowód, wbrew wszelkim intuicjom, pobił wszelkie rekordy komplikacji! – Uhm – zgodziła się lekko znudzona. A ja dopiero teraz zauważyłem, że jest w czarnej koronkowej bieliźnie. Takiej burdelowej. – Jest już? – spytałem. – Właśnie przyszłam cię poprosić... Poszliśmy do jej pokoju.

Na mój widok podniósł oczy znad papierów, nad którymi siedział przy biurku, i wstał. Prawdopodobnie wydawało mi się, że wykonał jakby ułamek gestu wyciągnięcia dłoni do przywitania. Tym razem miał na sobie jasnoszary, prawie biały garnitur i czarną koszulę. Ale krawat, tak jak wtedy, był ciemnofioletowy. – Gdzie? – spytałem. W milczeniu położył przede mną papier zadrukowany maczkiem i palcem pokazał miejsce. Położył także gruby, biały długopis. Podpisywałem po kolei na siedmiu chyba albo ośmiu kolejnych kartkach. Po raz drugi uważnie przyjrzał się tym podpisom, spod laptopa wyjął zaklejoną kopertę i podał mi ją z lekkim uśmiechem. Przez chwilę patrzyliśmy na siebie w milczeniu, jakby każdy z nas oczekiwał na pytanie postawione przez drugiego. Usiadłem. A on stał. Przeglądał uważnie podpisane przeze mnie papiery. Ja trzymałem tę kopertę. – Nie otworzy pan? – spytał z bardzo ciepłym uśmiechem na twarzy. – Może później – odpowiedziałem cicho. I popatrzyłem na Inkę. Stała oparta o ścianę z lewą nogą zgiętą w kolanie i ze stopą opartą o ścianę. Była smutna. Wiedziała to samo, co ja, wiedziała, że to koniec wszystkiego. Pomyślałem, że powinien poczęstować jakimś winem czy czymś takim. Może powinien zaproponować kawę? Odłożył papiery. – Czy... Czy teraz – zacząłem nieporadnie – czy teraz ma pan nade mną jakąś... władzę? Uśmiechnął się. – Tylko w pewnym sensie i w pewnym stopniu – powiedział powoli. – Przecież może pan tej koperty nigdy nie otworzyć... – Teoretycznie tak... – bąknąłem. – Ile było takich przypadków... Czy to jakaś tajemnica? – Żadna tajemnica. Ale nie ma takiego zwyczaju, żeby... No, nieważne... Ale mogę panu powiedzieć z innej dziedziny. Na przykład z muzyki... – Beethoven? – Tak. To tak łatwo się domyślić? – Tu akurat tak.

– A Gödel? – Widział się pan z nim kiedyś? – Kilkanaście lat temu, w Stanford University. Czekając cztery dni, aż wyjdzie z domu. – I? – Wyszedł i homomorfizmów.

powiedział,

że

zna

moją

pracę

o

rozszerzaniu

– I? – Poprosił mnie do siebie. Mieszkał w jednym wielkim pokoju. Właściwie bez mebli. Wielkie łóżko na samym środku, papiery i książki pod ścianami. Spytałem, dlaczego to łoże stoi na środku. Rats, odpowiedział. Szczury, pełno szczurów... Uśmiechał się. – Tak... – bąknął pod nosem. – Tak... zawsze jest jakaś cena... Nic, niczego na tym świecie nie ma za darmo... – mówił cicho. – A na innym świecie? – Co? – Jakby powrócił z zamyślenia. – Dokładnie tak samo... Niech mi pan powie... – Nagle się ożywił. – Niech mi pan powie, po co to panu? Co w tym jest takiego, że... – Nie wiem – przerwałem mu. – I to nie jest tak, jak mówią na przykład himalaiści pytani, po co tam lezą. Mówią, że idzie się tam, „bo góry są”. To jest trochę takie „ple, ple”. Bo gdyby ich nie było, to byśmy nie szli, a że są, to trzeba tam iść. To jest bełkot. Lepiej by było, gdyby powiedział: „Idę tam, bo tam jest kawałek mnie, bo chcę być cały, a nie w połówce”. Patrzył na mnie jakby z zaciekawieniem. – I to jest ten motyw? Ta motywacja? – Nie. – A co? – To coś zupełnie innego. Środek... Środek świata... Co świat ma w środku... Po co to jest? To wszystko, to wszystko, co nas otacza, co to wszystko znaczy? Ku czemu zmierza i czemu służy... – Równanie świata? – Nie. To by było ubożuchne. Równanie świata, to właściwie my już dawno mamy dzięki równaniom Einsteina czy Schrödingera. Wiemy, co i kiedy zdarzy się za kilkaset miliardów lat, jak zgina się przestrzeń i czas,

ile potrzeba wymiarów, żeby wyjaśnić wszechświat za pomocą teorii strun; to jest banał, to wszystko można wytłumaczyć przeciętnie zdolnemu studentowi drugiego czy trzeciego roku matematyki lub fizyki. Nauka, te całe teorie, najwyższego lotu osiągnięcia odpowiadają na pytanie: „JAK?”. Żadna teoria i żadna nauka nie odpowiada na pytanie: „DLACZEGO?”. Mechanika newtonowska czy einsteinowska odpowiadają na pytanie: „JAK ciała się przyciągają?”... A nigdzie nie ma... Nikt nie znalazł, nikt nawet nie postawił pytania: „DLACZEGO się przyciągają...”. Inka wyjęła z szafy jedną sukienkę, potem drugą, trzecią. I układała je na łóżku. – Wyjeżdżasz? – spytałem głupio, choć dobrze znałem odpowiedź. Spojrzała na mnie niby z zastanowieniem, niby chciała coś powiedzieć. Ale chyba nie znajdowała słów, więc milczała. Patrzyłem na nią. A to już nie była ona. Zdawałem sobie sprawę, że zostaję teraz sam ze swoją tajemnicą, sam ze sobą. Że nikogo już nie ma, nikogo nie będzie i nikogo nie potrzebuję. I zrobiło mi się żal. Żal oczekiwania. Bo liczy się tylko oczekiwanie. Realizacja zawsze jest końcem i rozczarowaniem. – Ale nie odpowiedział mi pan na pytanie... Przyglądałem mu się uważnie. Pomyślałem, ze prawdopodobnie jestem w punkcie, z którego nie ma odwrotu. – Bo nie umiem. Jestem pewien, że Rhellenberg postawił ten problem, bo stanął przed takimi samymi pytaniami... Wiedziałem teraz, że jestem u progu tajemnicy. Niezidentyfikowanej. A może nawet niedefiniowalnej. Kto zamieścił wiadomość w kopercie? Inka przysiadła na rogu tapczanu. – Wyjeżdżasz? – powtórzyłem pytanie. – Jutro po południu. – Tym ekspresem do Aberdeen? – Uhm. Wiedziałem, że tracę wszystko. Inkę, problem Rhellenberga, Levinsona, samego siebie. Wszystko. Wstałem i wyszedłem, trzymając kopertę w ręku. Wróciłem do mojego pokoju. Koperta była długa i wąska. Miała lekko niebieskawy odcień. Spojrzałem pod światło. Nic nie było widać. Zdawałem sobie sprawę z tego, że jak ją otworzę, moje życie się zamknie. Życie się zamknie, a otworzą się

prawdopodobnie wrota piekieł. Ale też moich podpisów na tamtych kartkach nic już nie wymaże. Pomału oddarłem boczną krawędź. Wewnątrz była mała, złożona na pół kartka koloru ciemnofioletowego. Wyjąłem ją i położyłem na stole. Usiadłem. A po chwili wstałem i nalałem sobie chivasa. Wrzuciłem trzy kostki lodu. Na tej karteczce, na powierzchni kilkunastu centymetrów kwadratowych było rozwiązanie problemu Rhellenberga, na którym łamały sobie zęby trzy przynajmniej pokolenia matematyków całego świata. Pomyślałem, co by było, gdyby Rhellenberg nie postawił tego zagadnienia. Postawiłby je ktoś inny? Nie jest to wcale pewne. A ponadto – gdzie byłoby takie pytanie? Jakie więc są kryteria istnienia? Co to znaczy, że taki a taki przedmiot – pojęcie opisane w aksjomatach teorii matematycznej – istnieje? Co jest z zagadnieniami, których nie ma? Których nikt nigdy nikomu nie postawi? Albo nie postawił? Jak i gdzie szukać „spisu” takich problemów? Wypiłem mały łyk, a za moment potężny. Dwa razy, bardzo delikatnie zapukała do drzwi. I nie czekając na odzew, weszła. Była znowu w tej swojej nieśmiertelnej przejrzystej koszulce, spod której delikatnym fioletowym odcieniem przebijały stringi. – Przeczytałeś już tę kartkę? – spojrzała na stół. – Jeszcze nie – odpowiedziałem. – To się nie spiesz... Chodź...

Obudziłem się nagle i zupełnie na trzeźwo. Zdałem sobie sprawę, że wiem już wszystko. Chyba wszystko. Spojrzałem wkoło – byłem sam. Kiedy wyszła? A czy w ogóle tu była? Wyszedłem pośpiesznie z pokoju i rozejrzałem się. Na galeryjce, a także w holu na dole było zupełnie pusto. I cicho. A jeśli biblioteka jest zamknięta? Delikatnie, zupełnie bezgłośnie, zachowując, nie wiadomo po co, wszelkie środki ostrożności – nacisnąłem klamkę. Drzwi były otwarte, otwierały się cicho. Wszedłem i również bezszelestnie zamknąłem je za sobą. Zapaliłem światło. Brzękały jarzeniówki. Po miękkim dywanie podszedłem do półki, gdzie – jak pamiętałem – brakowało dwóch tomów Proceedings. Nadal ich nie było. – Są schowane – odezwał się zza mnie Levinson. Podskoczyłem. Stał za mną w szlafroku, z zapadniętymi ustami, ze zniekształconą bezszczękową twarzą. – Przepraszam – powiedział, widząc moją zaskoczoną minę – przepraszam, ale po dwudziestej drugiej chodzę już bez protez... Za bardzo przeszkadzają. Zaskoczony milczałem. – Szuka pan tomów sześćdziesiąt dziewięć i siedemdziesiąt z 1976 roku, czy tak? Zupełnie skonfundowany, przez zaschnięte gardło zdołałem wydobyć coś w rodzaju potaknięcia. – Te tomy są tam, na górze, w tym granatowym pudle. – Wskazał głową najwyższą półkę po prawej stronie. – Niech pan je przyniesie. Podczas gdy lokował się przy stoliku i zapalał na nim lampę, ja wspinałem się po drabince. – Jak pan zejdzie... To tu po lewej... Taki barek... Tak, „Remy Martin”, powinno jeszcze coś być... I kieliszki... Tekturowe spore pudło grantowego koloru pokryte było, zapewne od dawna, grubą warstwą kurzu.

Zdmuchnąłem ją. – Co pan wyprawia, na miły Bóg! Fu! – Przepraszam, panie profesorze... Zszedłem na dół, zdjąłem pokrywę i wyjąłem ukryte tomy Proceedings. Wertowałem je, idąc i usiadłszy już przy stoliku. To było rozczarowanie. To było to, czego się spodziewałem, to, czego byłem blisko, to, o co się właściwie ocierałem, co właściwie wymyśliłem sam już dawno... – Niechże pan wreszcie naleje! Wie pan... Wtedy... Właściwie jedynym decydentem w redakcji, jak to się dziś mówi, był taki Sven Gustaffson, pamięta pan? Nie? Taki Szwed, pierdoła! Jak wydrukowali, wymogłem na nim wstrzymanie, a także częściowe wycofanie nakładu Proceedings... Nalałem. Ale nadal miałem sucho w ustach. – Ale... – stęknąłem – ale dlaczego? Uśmiechnął się. – Po co to komu potrzebne? I do czego? – Zrozumie to pięć albo dziesięć... Albo pięćdziesiąt... No, może tysiąc, może dziesięć tysięcy specjalistów na świecie. I co z tego? Co komu z... Bo ja wiem... Na przykład z Dużego Twierdzenia Gödla? Że właściwie niczego nie wiemy? Że istnieją najprostsze prawdy chociażby w arytmetyce, których udowodnić nie potrafimy? No i co? Świat leci po równi pochyłej, nic już tego nie powstrzyma. Po co i komu przyda się wiedza, że nauka jest bełkotem, że matematyka balansuje na krawędzi sprzeczności? Popijaliśmy powoli. W głowie miałem zupełny chaos. – Byłem bardzo blisko – powiedziałem. – Każdy był blisko. – W jakim sensie? – W zwykłym sensie. Panie kolego, niech pan nie komplikuje. Geniusz to zrobienie ostatniego kroku. Tego, którego nie ma. Zdaniem większości. – Nie rozumiem. – Nie rozumie pan? Przypuśćmy... Bo ja wiem... – szukał analogii – bo ja wiem... No... Przypuśćmy, że ktoś odkrył gaz. Ten zwykły, palny gaz ziemny... Przypuśćmy, że go nie było... I ktoś go odkrył, z mokradeł na przykład, dobywa go z głębin, gaz uchodzi rurą. Wszyscy to podziwiają, wąchają itp. A przychodzi geniusz i zapala zapałkę. Gaz się pali. Ciepło

i światło. Nikt na to nie wpadł. Wszyscy tylko wąchali i oglądali. Geniusz przekracza barierkę. Jest autorem ostatniego kroku. Ja wiem – był pan blisko. Ale nie starczyło talentu na dokonanie tego ostatniego kroku nad przepaścią. Niech pan się nie przejmuje. To i tak nie ma żadnego znaczenia. Podszedł do okna. – Niech pan tu podejdzie – powiedział. Stanąłem przy nim. Patrzyliśmy w dół, w ciemności. Stąd, z wysokości, na której stał Czerwony Zamek, widać było tylko poświatę, czasem dalekie iskierki odległego miasta. – Nazywam to „srebrnym miastem” – mówił. – Tam żyją ludzie, mają swoje życie, swoje sprawy... Są tylko moim domysłem, rzekłbym: hipotezą... Wie pan... Z problemem Rhellenberga i z innymi podobnymi zagadnieniami jest tak samo. – To znaczy? – To znaczy, że widzimy zarys, rąbek tajemnicy... Wyruszamy rozpędzeni, uzbrojeni, pełni sił i zapału. Czasem udaje nam się to i owo uszczknąć. Uchylić rożek. To wszystko. Cały ocean prawdy – niezbadany. Nigdy i nic nie będziemy wiedzieli. Wie pan... To mniej więcej tak, jakby panu pokazano strzęp malowidła i kazano domyślać się całości... Przez chwilę staliśmy przy oknie, milcząc. – Przeczytał pan tę kartkę? – Jeszcze nie. – To niech pan sobie daruje. Tam nic nie ma. I po chwili: – Interesuje się pan trochę literaturą? – Literaturą? Nnnie... Nie specjalnie... – Widzi pan... To jest tak: życie, czy też jak pan woli – los, stawia przed nami tylko dwa pytania: miłość i śmierć. Wartość literatury zależy od odpowiedzi na te dwa pytania. Nic więcej. – Nic więcej? – Nic więcej. W matematyce jest podobnie: czy jest tak a tak, czy nie? To znaczy: czy „p” czy „nie p”? I nic poza tym! Dokładnie już nic! A może i tak, i nie tak? A może dowolnie? Spojrzałem w dół i zobaczyłem, jak sprzed zamku odjeżdża taksówka. – Odjechała – powiedział cicho.

Nie obejrzałem się. – Wiem. – Nigdy pan jej już nie zobaczy – powiedział jeszcze. – Wiem – bąknąłem jeszcze ciszej. Sięgnąłem do kieszeni i wyjąłem kartkę. Rozwinąłem ją powoli. „Kochałam cię. Naprawdę”. Drgnąłem, wykonałem jakiś nagły ruch, jakbym chciał biec. Obejrzałem się. Levinson patrzył mi spokojnie w oczy. – Sens życia? – spytał cicho. – No, powiedzmy... – Żeby nie dojść do końca. Żeby zostać z niedopowiedzeniem, z tą ostatnią komnatą, zamkniętą i skrywająca ostateczną tajemnicę... – Której nie ma. Siedliśmy przy stoliku. Nalał do szklanek. Ale były to bardzo małe ilości. – Przyglądałem się panu przez wiele lat. – I? – I doszedłem do wniosku... Wie pan jakiego? Że pan nie jest stąd. Nie z matematyki. Że pan tu wpadł jakby przypadkiem i trochę się zasiedział. Że pan poszukuje siebie i sądził pan, że tu się odnajdzie. A to nieprawda. – Nieprawda? – Nieprawda. – Skąd pan profesor to wie? – Bo panu nie chodzi o matematykę, o problem Rhellenberga, pan, jak powiedziałem, szuka siebie, a tu na pewno pan siebie nie znajdzie... A... Wie pan... A jest dość późno... Zresztą... Nie musi pan... Ponownie podszedłem do okna. Zaczynał padać śnieg. Byłem pewien, że przejdzie w śnieżycę. Dość dobrze znałem aurę Czerwonego Zamku. Spojrzałem na Levinsona. Uśmiechał się. W tym uśmiechu była aprobata i... wolność. Pomyślałem, że jeśli natychmiast zamówię taksówkę, to zdążę.

Dudnienie i łoskot kół wyrwały mnie z wpatrywania się w noc za oknem. Pociągiem rzucało na boki, wpadliśmy na zwrotnice, które zaczęły podawać go sobie z lewa w prawo i na odwrót. I po dziesięciu minutach w zwolnionym tempie i dudnieniu przejeżdżaliśmy po moście, nad głębokim wąwozem, na dnie którego płynęła rzeka Spey. To był ekspres z Lossiemouth do Aberdeen. Patrzyłem w okno, daremnie wypatrując choćby dalekiego i maleńkiego światełka. Ale niestety nic takiego nie zobaczyłem. Za to śnieg padał coraz gęstszy. Wydawało się, że jadę w ciasnym śnieżnym tunelu. I w coraz bardziej czarną noc. [1] Albert Camus, Dżuma. Przekład Joanny Guze, wyd. PIW, 1963. [2] „Dobrze znane twierdzenie Sikorskiego o rozszerzaniu homomorfizmów jest oparte na aksjomacie wyboru. W niniejszej pracy podajemy efektywną metodę rozszerzania zupełnych homomorfizmów do kompletnych homomorfizmów przy pewnych naturalnych warunkach” (ang.). Tłum. autora.

Więcej Darmowych Ebooków na: www.FrikShare.pl

A jeszcze nic nie załatwione

Chorału Bacha słyszę dźwięki, Na niebo ciągną szare mgły, I wszystko mi już leci z ręki: Miłość i rozkosz, prawda, sny. I w którąkolwiek pójdę stronę, Wszędzie jesienny chrzęści chrust. A jeszcze nic nie załatwione I nie odjęte nic od ust. Patrz! Dzikiej róży krzak serdeczny W wichurze zeschły traci liść. Ach! I Sąd jeszcze... Ostateczny, Na który trzeba będzie iść. Jan Lechoń z tomu Marmur i róża

Ksawery Pilitowski. Dokładnie wiedziałem, co powie. Przypomniało mi się, że kiedyś jako technik budowlany pracowałem na Muranowie, a ściślej – na Mirowie. W centrali, na gruzach, na Nowolipkach, w sprawozdawczości trzej panowie: Pilarski, Pilecki i właśnie Pilitowski. Ale Ksawery zapewne nie miał nic wspólnego z żadnym z tamtych. Palił cygaro i sponad szkieł spojrzał na mnie. Czytał mój tekst. – Wie pan... – zaczął i jakby coś sobie przypomniał. – Pan nie pali? – rzucił. – Paliłem sporo. Rzuciłem pięć... Nie... Osiem lat temu. – Pozazdrościć. Po tylu latach podobno jest tak, jakby pan w ogóle nigdy nie palił. – Podobno. Przerzucał kartki. – Ja to już czytałem, wie pan, tylko tak sobie jeszcze przerzucam, wie pan... A powiem panu, że cygaro, wie pan... To podobno już naukowo dowiedzione, zapobiega, wie pan, i Alzheimerowi, i Parkinsonowi... No i szklaneczka whisky. Pamięta pan Churchilla, co? – No... – Wie pan, ja panu coś powiem... Mnie to się podoba, ale to zupełnie nie jest ważne... Zdjął okulary. – To zupełnie nie jest ważne. Nie jest ważne, co się mówi, tylko kto mówi! Rozumie pan? Nie co, tylko kto! – O, kurwa – wyszeptałem. – A tak, proszę pana. Mnie się ten tekst podoba. Coś w nim jest. Ale, jak mówię, nie jest ważne, co się mówi, tylko kto mówi. A mówię, powiedzmy, ja! Przez chwilę milczeliśmy. – Chivasa? – spytał – Jeśli pan tak uprzejmy, to z przyjemnością.

– Z lodem? Sporo kostek? – Sporo. Nasypał, polał. Zamieszałem i powoli pociągnąłem łyk. – Robię tak – kontynuował. – Daję pana zdjęcie. Duże, centralnie na kolumnie. Tylko głowa i kawałek karku. Tyłem. Pan się na tym zdjęciu, lekko zaskoczony, ogląda. I tytuł: PISARZ! – O, kurwa – powiedziałem teraz już nieco głośniej. – No! – potwierdził od niechcenia. – Wie pan i to wystarczy. No... Liczy się nasza gazeta. Podejmuję się wyprodukować pisarza. Kwestia sprytu i interpretacji. A wszystko właściwie zależy i zawiera się w pierwszych dwóch zdaniach. Jak autor pisze pierwsze zdanie: Aujourd’hui, maman est morte. Ou peut-être hier, je ne sais pas[1]. To ja wiem, że to jest arcydzieło. I że to jest geniusz. Ja to czuję na wylot. Ale z drugiej strony, jeżeli facet zaczyna mi od zdania: „Byłem kontent”, to ja już wiem, że to jest zero i ja tego do końca nie doczytam. Bo chuj mnie obchodzi, że on jest kontent. Prawda? Powiem więcej – mnie to wkurwia, że on był kontent! A jak zaczyna się pański tekst? Szukał pośpiesznie pierwszej kartki. – „Ksawery Pilitowski. Dokładnie wiedziałem, co powie!” No, to jest hak, na którym zawiśnie wszystko. To mi się podoba. Wie pan, dziś wszyscy piszą, ale nikt nie czyta. I my wchodzimy w tę rozpadlinę. Pan powie... No, mniejsza z tym. – Kurwa... – bąknąłem pod nosem. – No, taka jest niestety rzeczywistość. I piliśmy przez dobrą chwilę. Trunek o barwie i walorach starego złota rozlewał się powoli po karbowanej powierzchni mojej duszy i przypomniało mi się nagle, że rano zatelefonowała Lenka 3. – Co? Przestałeś już mnie kochać? – Skądże – odpowiedziałem pośpiesznie. – Kocham cię coraz mocniej i coraz bardziej tragicznie, i coraz bardziej rozpaczliwie! To była prawda. – To co to niby znaczy? – Nie wiem. Chuj wie. Ale jest to prawda. – To kiedy się zobaczymy?

– We wtorek... Nie, w środę. Naprawdę się ucieszyłem, że w komórce pokazało mi się „Lenka 3”. Naprawdę poczułem ciepło koło serca. – Co to znaczy „Lenka 3”? Masz jeszcze dwie takie przede mną?! – Bzdura. To jest trzeci kolejny numer twojego telefonu. – Aha. No dobra. To w środę? Jak zwykle o trzynastej? – Jak zwykle o trzynastej. – Wie pan... – kontynuował Pilitowski – pierwsze miejsce w rankingach... Bestseller. Poważnie. Bo to mimo wszelkich innych spraw naprawdę jest dobre! Nikt tego nie zauważy, ale to jest świetne! To jest do zbudowania, wie pan. To da się zrobić. Ale nikt tego panu w dzisiejszej Polsce nie jest w stanie załatwić. Tylko ja! – Poważnie? – Poważnie. Ja buduję pisarzy. Pana zdjęcie na pół kolumny. Tak jak mówiłem: pan się ogląda, lekko zaskoczony jakby. No i tytuł wielkimi: PISARZ! – No, to powinno wypalić. – Powinno? Kochany, pan mnie nie zna. Wylansowałem tak tego, wie pan... – Wiem, ale siadło... – Siadło, siadło! Ale na jego własne życzenie! Bardzo łatwo można zajeździć konia! Poza tym to on się zachlał na śmierć... I cała ta impreza to na jego własne życzenie. – Ba. Chwilę obaj pomilczeliśmy. – A ta Lenka 3 to co to takiego? – Super. Hypertrofia labia minora pudendi, czyli przerost warg sromowych mniejszych, wie pan, taki bukiecik wystaje z psitki... – Kochany – przerywa – nie musi mi pan tłumaczyć! Łacinę mam o tu, w małym paluszku! Plusquam perfectum indicativi passivi et activi! Proszę bardzo: doceo, doces, docet, docemus, docentis, docent! No! I to pana rajcuje? – Jakbym połknął dwadzieścia deko sildenafilu. – Czego? – Sildenafilu, czyli viagry, no.

– Co pan powie. No. – To robimy? – Robimy. – – – –

Podobno gra pan dziś u Szakala? Tak. Obejrzę. Będzie mi miło.

Wyszedłem z redakcji „Gazety” i samochodem pospieszyłem do Lenki 3. – Wezmę prysznic – powiedziałem. A po pięciu minutach patrząc na jej rozchylany drobnymi, pięknie polakierowanymi paluszkami bukiecik, poczułem się jak startujący F-16. Lubiłem słuchać z zamkniętymi oczami jej cudownego, delikatnego szeptu. – Pojutrze wracam do siebie, do Charkowa... Dziecko mi wezmą do wojska... – – – –

Lenka 3, nie jedź... To jest sześćdziesiąt kilometrów od granicy, rozumiesz? Rozumiem. W Warszawie mogą być w sześć godzin podobno. I co ty na to?

– Nic. Pierdolę wszystko. – I mnie? – Ale tylko w pewnym sensie. – A ty mnie tak w ogóle kochasz? – A jak ci się zdaje, księżniczko?

Kobieton, czyli inaczej mówiąc agregat w ogólnych zarysach przypominający kobietę, każdą swoją wypowiedź zaczynał od słów: „Jestem matką osiemnastoletniego syna”. Siedziałem naprzeciw tego stwora, który przez Pana Boga stworzony został albo przez nieuwagę, albo po pijaku. Obok Kobietona siedział Krzywy, a jeszcze dalej za nim ksiądz, który przepędził na zbity pysk demona urzędującego pod Pałacem Namiestnikowskim. Znalazłem się tu poproszony przez Szakala, który kochał zderzać na oczach telewizyjnej widowni ludzi o skrajnie różniących się poglądach. – Gdyby to było naturalne – kończył swoją wypowiedź Krzywy – to odbytnica wydzielałaby śluz! – Oczywiście, że jest to nienaturalne – wtrąciłem. – W przeciwieństwie do celibatu, który jest cholernie naturalny! – No nie! Tak mówić nie można! – walczył Krzywy. – Można, można – powiedziałem. – Słyszy pan, że mówię, a więc można. Szakal wstrzymującym gestem dłoni poprosił mnie o zastopowanie. – Zaraz udzielę panu głosu – powiedział. Kobieton patrzył na mnie mocno zdegustowany. Jego mina wyrażała zdecydowaną dezaprobatę. Już a priori. Bez względu na to, co miałem powiedzieć. – Panie Wojciechu – zwrócił się do mnie Szakal – proszę! – Wszystko to, co państwo ode mnie usłyszycie, jest zbiorem faktów naukowych. Nie jest w najmniejszym stopniu moim wymysłem. W przypadku wątpliwości odsyłam do literatury naukowej. Jeżeli ktoś z państwa będzie miał inne zdanie, będzie ono równoważne stwierdzeniu, że jest durniem... – Panie Wojciechu – przeciął nagle Szakal – bardzo proszę! – No, bo jak nazwać człowieka, który upiera się, że dwadzieścia trzy plus sto piętnaście równa się trzy tysiące osiemset jedenaście? Z takim kimś nie dyskutujemy, prawda? – Tu dałem dramatyczną pauzę. – Otóż człowiek to jest mózg. Funkcjonujący mózg emituje widoczne w EEG fale, trzy rodzaje

fal, ale najważniejsze są alfa i beta. Fale te pojawiają się w mózgu płodu między dwunastym a piętnastym tygodniem ciąży. Dlatego też w cywilizowanych, powtarzam, w cywilizowanych demokracjach dozwolone jest przerywanie ciąży do dwunastego tygodnia. Później rzeczywiście można mówić o zabójstwie... – To jest wbrew wszelkiej... – wciął się Kobieton. – Proszę trochę poczekać ze swoim humorem, ja zaraz skończę – kontynuowałem. Nie wiem, czy zdaje sobie pani sprawę, że sprzeciwia się pani nauce niejakiego Karola Wojtyły, który stwierdził, że nie należy kontynuować uporczywego leczenia i wentylowania zwłok w obliczu śmierci mózgu. To, o czym mówimy, jest dokładnie tym samym, tyle że z drugiej jakby strony. Jeśli sprawdzi się za pomocą EEG mózg mniej niż dwunastotygodniowego płodu, zamiast fal alfa i beta otrzymuje się bezładny zbiór punktów o współczynniku korelacji równym zero, a co najwyżej dziesięć do minus ósmej, czyli praktycznie też zero. Taki właśnie współczynnik korelacji wykazują spotykane w sklepach z osobliwościami bąble specjalnej galarety pływające w menzurkach z wodą. Chcąc być absolutnie konsekwentną – zwróciłem się do Kobietona – powinna pani te bąble z rzeczonych sklepów wykupić i sprawić im prawidłowy katolicki pogrzeb. Popatrzyłem na egzorcystę. – Panie Miłkowski – powiedziałem do niego. – Jestem księdzem – odpowiedział natychmiast. – Poważnie? Wie pan, jak patrzę na pana... Mam w domu taką broszurkę... Pod tytułem „O zgubnych skutkach onanizmu” czy coś takiego. I tam jest taki rysunek pod tytułem: „Typowa twarz zaciekłego onanisty”. Jak patrzę na pana... – No nie! To już niedopuszczalne! – oburzał się głośno Krzywy. – Nie, dlaczego? – łagodził egzorcysta. – Na pewno napisana przez jakiegoś durnia... – I tu zgadzam się z panem całkowicie – przerwałem mu. – Ponieważ autorem tej książeczki jest ksiądz profesor Jakub Zasada czy jakoś tak, już dokładnie nie pamiętam. Ale służę taką oczyszczającą propozycją. Mam zaprzyjaźnioną cudowną agencję towarzyską z także cudowną dziewczyną. Ma na imię Ola; wyjdzie pan odnowiony w Duchu Świętym, te wszystkie

wapory spłyną z pana jak brudna woda, spojrzy pan inaczej i zdecydowanie luźniej na otaczający pana piękny świat... – Nie, nie, nie, nie, nie, nie, nie! – przerwał bardzo ostro Szakal. – W ten sposób rozmawiać nie będziemy! Wetknąłem sobie słuchawki do uszu i słuchałem „Die Unvollendete” Schuberta. A po kilku minutach, patrząc na rozjuszone gęby tamtych, wyszedłem ze studia niezatrzymywany przez nikogo. Na ulicy zadziwił mnie padający, bardzo delikatny i nieśmiały śnieg. A przecież było tak daleko do zimy. I nagle przypomniał mi się ten ukochany fragment przemyśleń Hansa Castorpa zdumionego sobą, samotnością i zimą, i swoim osamotnionym sercem: „I opanował go rodzaj rozczulenia, prosta a nabożna sympatia do własnego serca, tak samotnego ze swym pytaniem i swą zagadką wśród tej mroźnej pustki”[2]. Pogubiony, niemal odruchowo i bezmyślnie zadzwoniłem do Oli. – Mogę do ciebie przyjść, Oleńko? – Po co pytasz? – cicho i chyba zaspana. – Przychodź szybko.

A potem leżeliśmy długo w ciszy i milczeniu, w słabym świetle czerwonej lampki. Patrzyłem na Olę, która była długa, czyli wysoka, i miała także bardzo długie nogi, krótkie blond włosy, piękne usta i piękne zęby. I oczywiście pięknie depilowaną, małą psiteńkę. – Taki pisarz, wiesz, Frank Harris, gdzieś w początkowych latach ubiegłego stulecia napisał cudowną książkę „W pogoni za pełnią życia”. – I? – I tam gdzieś pisze, że aby uwieść dowolną kobietę, wystarczy jej tylko wytrwale i uporczywie powtarzać, że jest piękna. – No, chyba nie... – Oleńko, oczywiście, uprościłem. Ale ja to sam sprawdzałem. Tak nagle, wiesz... Na przykład: „Boże, dziewczyno, jakie ty masz piękne ręce, takie długie, gotyckie palce, jakie mają Madonny na starych obrazach...” albo: „Te twoje stopy... Biorę do ust twoje paluszki, bo inaczej bym się nie spuścił, wiesz?”, albo: „Boże, dziewczyno, poczekaj, poczekaj, masz takie oczy, wiesz... Jakby tam na dnie była jakaś zagadka, jakaś tajemnica, z istnienia której być może wcale nie zdajesz sobie sprawy...”. – – – –

To mnie to kiedyś mówiłeś. Poważnie? No, na samym chyba początku... Bo to jest prawda.

– Ale, Wojtuś, to poważnie czy... – To jest poważnie. Dlatego tak długo z tobą jestem. – To naprawdę jest prawda. Naprawdę była prawda. – Naprawdę. – I co jeszcze? – No... Na przykład: „Patrzyłem jak spałaś, wiesz? I patrzyłem, jaka jesteś moja, jaka bezbronna w tym śnie i myślałem, wiesz... Że gdybym na przykład umierał...”.

– No, przestań. – Że gdybym na przykład umierał, to właśnie umierając, chciałbym tak patrzeć na ciebie i tym moim umieraniem cię nie obudzić... – – – –

To naprawdę jest piękne. Możesz mi pożyczyć stówę? Do jutra? Oczywiście. Jak najbardziej. Nie mam na śniadanie. Podejmę z banku. A z bankomatów, jak wiesz,

nie korzystam, bo nie umiem. Boję się, że mi zapierdoli kartę. – Może tak być. Agnieszce wciągnęło i ile musiała się nachodzić, żeby ją odzyskać. – No, proszę. Oleńko, jesteś naprawdę najpiękniejsza i jedyna. – – – –

Tak tylko mówisz, żeby mi było przyjemnie. Wiesz, że to nieprawda. Ile lat my się już znamy? No chyba... Nie wiem... Cztery? Albo pięć. I jak myślisz, dlaczego ja stale do ciebie przychodzę?

– – – –

No... A widzisz. Wiesz... Jest nowa, młodziutka dziewczyna. Jak ma na imię?

– Eliza. – Ile ma lat? – Dziewiętnaście. Bardzo szczupła, prawie chuda. Prawie bez piersi. – – – –

To przyjdę. Ładna buzia? Piękna. Taka jakby zalękniona. Włosy? Ostrzyżona. Prawie po męsku.

Patrzyłem na Olę długo i w milczeniu. – Co? – spytała. – Nic. Patrzę na ciebie, bo jesteś piękna. Uśmiechnęła się jak to ona. Bardzo delikatnie, bardzo zagadkowo i w milczeniu. Bo była piękna. Bo wiedziała, że ją kocham. Cokolwiek to znaczy. Bo wiedziała, że będę do niej wracał. Bo wiedziała, że spodoba mi się Eliza. Bo wiedziała, że bez niej nie mogę żyć. Bo wiedziała, że będzie na mnie czekać. Bo wiedziała, że najpewniej niedługo umrę. Bo wiedziała, że będzie patrzyła, jak facet w białych rękawiczkach

będzie niósł pudełeczko z popiołem. Odezwała się dopiero po dobrej chwili. – Jak myślisz – pytała – a ten Sąd Ostateczny, to jak to ma wyglądać? – – – –

Przestań... Oleńko... Ale ja poważnie... Bo ty wiesz wszystko. Oczywiście. Z wyjątkiem tego, czego nie wiem. Mówi się „z wyjątkiem” czy „za wyjątkiem”?

– Na pewno „z wyjątkiem”. „Za wyjątkiem” mówią tylko nasi politycy w telewizji. „Za wyjątkiem” jest ohydnym rusycyzmem, z czego oni, oczywiście, nie zdają sobie sprawy. – Więc jak to będzie? – – – –

Ten Sąd Ostateczny? No. Spotkamy się wszyscy. Ale gdzie?

– – – –

W dolinie Jozafata. To gdzie to jest? Chuj wie gdzie. Gdzieś chyba w Palestynie. Ale to się wszyscy pomieszczą?

– Oczywiście. To jest bardzo duża dolina. Olbrzymia. – Ale jednak... Bo to i ci, którzy już umarli... – Oczywiście. Nie ma sprawy, gdyby było za ciasno, to się ją poszerzy. – – – –

Jakim cudem? No właśnie jakimś cudem! No i co? No i Pan Jezus się rozejrzy, poszuka mnie wzrokiem i popyta: „A gdzie

jest Wojtuś?”. – A ty? – A ja podniosę rękę do góry i powiem: „Jestem tu!”. – A Pan Jezus? – A Pan Jezus pokiwa na mnie paluszkiem i pokaże nim za siebie, żebym tam poszedł i poczekał za kotarą. I powie: „Wojtuś, tam jest zimne piwo, poczekaj, ja tam zaraz przyjdę do ciebie i wtedy pogadamy”. – Będziesz się bał? – No, trochę dupą będę trząsł. Ale podejrzewam, że to tylko czyściec...

– Bądź co bądź wrząca smoła... – Niby tak, ale podobno jest to do wytrzymania. Szczególnie jak się nie ma ciała, tylko jest się samą duszą. I już milczeliśmy. Wschodzące słońce zaglądało przez okno czerwienią jej uda, brzuch i piersi. I jeszcze dość długo leżeliśmy w milczeniu.

i

zalewało

nieśmiałą

Pomyślałem, że mogę, dlaczego nie? Znałem Krzysia Niporczyka dość dobrze. To nie była przyjaźń, raczej dorywcza znajomość, rozmawialiśmy o poezji, bo obaj prawie jednocześnie debiutowaliśmy w takim awangardowym pisemku. Pamiętam, jak zachwycony i dumny niósł za pazuchą z wydawnictwa sygnalny egzemplarz swojego debiutu „Suita cygańska”. To były piękne, ale niedzisiejsze wiersze. Roiło się w nich od brzóz widocznych poprzez mgły, smętnych pogwizdów pasterskich fujarek i cicho szemrzących strumyków. Krzyś, nie wiadomo po co, wyjechał do Francji. Tam niezaradny i przez nikogo niewspierany w końcu popełnił samobójstwo i to też w taki „poetycki” sposób – powiesił się mianowicie w Wigilię Bożego Narodzenia na pięknie udekorowanej i pięknie oświetlonej choince. Pani z kanału TVP Kultura była bardzo miła i przekonywała mnie, że warto, że oni teraz montują taki cykl „Zapomniani poeci” i ona, mimo że młoda, wyszperała o Krzysiu Niporczyku i „pan jest chyba jedynym już z tych, którzy osobiście Niporczyka znali”. To prawda. Tylko po co to komu. Kogo to oderwie od plazmy o przekątnej czterdzieści dwa cale, na której szaleje „Taniec z gwiazdami”? Takie oni gwiazdy, jak ja arcybiskup, metropolita gnieźnieński. Ale jak pani z TVP Kultura powiedziała, zapytana przeze mnie, że to się zamknie gdzieś w granicach pięciu, sześciu tysięcy, to powiedziałem, że się zgadzam. Bo pomyślałem, że Oli kupię złoty łańcuszek na kostkę, a Ince złotą bransoletkę. To jak chuj wyjdę na zero. A to pani z telewizji powiedziała, że jeśli nie decyduję się na reaserchera, to jeszcze jako samobieżny reasercher dorobię ze dwa, trzy tysiące ponad. No i wtedy już się zgodziłem. Pojechałem do K. – malutkiego miasteczka, a właściwie miasteńka nad wąziutką rzeczką wijącą się dość ciasnymi łukami u stóp skarpy, na której stał okazały kościół. Wieczorem przeszedłem łukiem pustej uliczki o brukowanej jezdni

i o chodniku po jednej tylko stronie, uliczce ciągnącej się wzdłuż starego, ceglanego muru, za którym rozsypywała się stara, przedwojenna chyba fabryka, nieczynna na pewno od pół wieku. Więc tu mieszkał. Tu narodziła się jego poezja, wśród tych kocimi łbami brukowanych uliczek. Skręciłem w jedną z nich. Drzwi i okna pozabijane deskami na głucho. Nad jednymi takimi drzwiami poruszony lekkim wiatrem skrzypiał pordzewiały szyld warsztatu ślusarskiego. Brukowce na jezdni poprzerastały trawą. Samo złoto. Że cię tu nie ma teraz, Krzysiu! Jaka szkoda! Staszek Grochowiak mówił o nim: „To naprawdę jest wielki poeta”. A Iwaszkiewicz wydrukował mu w „Twórczości” trzy wiersze. A jeden brzmiał tak: niebo nad horyzontem nabrzmiało granatem a przy oknach w zieleni zakwitło żółtawo z ogrodu cisza pełzła ciężka jak oczekiwanie niosła mnie na swym grzbiecie wysoko powoli gdzie noc pijana rozwijając skrzydła szykowała się do skoku I ten wiersz kiedyś, na takim wieczorze poetyckim, recytowała Danuta Mancewicz. Pamiętam, że to się podobało. No, fajnie. Wróciłem do maleńkiego hoteliku, zamówiłem kawę w bufecie i poszedłem spać. Teoretycznie i niezbyt ściśle. Bo przed pójściem do łóżka zrobiłem siusiu. A tu zamiast moczu – barszcz czerwony. Stojąc tak nad muszlą, pomyślałem sobie, że to już koniec. Nowotwór. Pomyślałem także, że to jeszcze nie tak źle; że dwa, trzy lata potrzymają. Teraz różne nowe leki itp.

Taki na przykład Grzesio Manowski ma raka pęcherza bodaj od ładnych sześciu lat i nic. Ale jakiś taki jakby dziwny strach mnie obleciał. A z drugiej strony – może to nic nie jest, może to tylko jakieś naczynko pękło? No ale aż tyle tej krwi? I to tak nagle? Ni z tego, ni z owego? Poszedłem spać. Spałem źle. Obudziłem się zbyt wcześnie i szybko poszedłem zrobić siusiu. To samo. Albo jeszcze gorzej. Ale żadnego bólu, nic. Pal licho Krzysia Niporczyka. W samochód i do Warszawy. Urologia – dyżur w szpitalu na Lindley’a. No to zasuwam tam. Kolejka jak skurwysyn. Siostra oddziałowa wychodzi przed kolejkę. – Kto z ostrą sprawą? – Ja! – Podnoszę rękę do góry. – Proszę za mną. Idę za nią. Wchodzimy do gabinetu. Starszy facet w białym fartuchu za biurkiem. – – – –

Słucham – mówi. Mocz z krwią wczoraj wieczorem i dzisiaj rano. Mógłby pan oddać mocz teraz tutaj? Tak.

Siostra podaje mi dużą nerkę. Biała emalia z niebieskim obrzeżem. Wyjmuję fiuta i szczę do tej nerki. Krwawy mocz z licznymi galaretowymi skrzepami. – Uu! – komentuje lekarz. – Co to może być, panie doktorze? – pytam spokojnie. – Guz pęcherza. Ale trzeba zrobić USG, wie pan, wejście do radiologii jest od Chałubińskiego. A tu piszę panu skierowanie do szpitala. Wejście tam, wie pan, przy kościele. – Wiem. Wszystko w kupie. Wychodzę i konstatuję z pewnym zdziwieniem, że nie pękam. Nawet odczuwam pewien rodzaj ciekawości. Ale uruchomiłem machinę! USG, szpital – no fajnie. Ciekawie, co to będzie. Laleczka. Mój typ. Taka zimna, rzekłbym „higieniczna”, skandynawska uroda. Smaruje mi dół brzucha żelem i jeździ sondą. Ma piękne dłonie. Paznokcie niepolakierowane. Ciekawe, czy szybko się spuszcza. – Wie pan – mówi powoli, wciąż jeżdżąc tą sondą – na pierwszy rzut oka

to nic strasznego nie widać. Pływają liczne skrzepy... I tyle. Ma pan, oczywiście, skierowanie do szpitala? – Tak. Rzuca na mnie kilka papierowych ręczników. A co to, kurwa, znaczy? A może ja nie wiem, po co te ręczniki? A może wypadałoby powiedzieć „proszę się wytrzeć”, co? A może ja nie chcę się wytrzeć, co? To stara bladź, no! E, taka stara nie jest. Prawdopodobnie jeszcze przed trzydziestką. W domu pakuję najniezbędniejsze rzeczy i do portfela biorę jeszcze obrazek z Matką Boską, który dała mi kiedyś Mama. „Noś to zawsze przy sobie, to Matka Boska, będzie cię strzegła” – powiedziała wtedy. I dodała jeszcze, że obrazek ten pocierany był o grób Pana Jezusa w Jerozolimie. No, skoro tak, to właściwie jestem maksymalnie zabezpieczony. Ciągnąc to rozumowanie dalej, można niby rezygnować z tego szpitala. Ale... Dla wszystkiego... Przyjęcie mnie do szpitala odbywa się, wbrew wszelkim legendom i narzekaniom, sprawnie i szybko. W mojej sali numer 133 leży już czterech panów. Ja jestem piąty. Mówię: „Dobry wieczór”, bo pomału się ściemnia. Panowie są mili i dość rozmowni, meldują mi kulturalnie, że wszyscy leżą na prostatę. Pan Mirek, który leży po mojej prawej stronie informuje mnie również, że „przejebali mu ten nerw, ten najważniejszy, wie pan, co to bez niego nie staje”. – O, kurwa... – wyrażam swoje głębokie współczucie. – No i mam z głowy – mówi pan Mirek. – Wie pan – rzuca pan Zygmunt spod okna – tego nerwu czasem nie da się w ogóle ominąć. – Poważnie? – pytam. – Tak, wie pan. Pan doktor Żyrek, znaczy ordynator, on mi to rysował – kontynuuje pan Zygmunt. – To jest tak, że ten nerw przechodzi przez prostatę i ... – E tam – ożywia się pan Mirek – jak się chce, to wszystko można! – A ile pan miał pe-es-a? – Trzysta z czymś. – No to z czym do gości?! A pan ile ma? – zwraca się do mnie. – Ja? – pytam. – Jeden koma trzy.

Obaj siadają na łóżkach, a bardzo starszy pan spod drzwi otwiera nawet oczy. – To z czym pan tu przychodzi? – pyta mnie pan Mirek. – Guz pęcherza. Zapada milczenie. Rozumiem, że w ten sposób stawiają na mnie krzyżyk. Wchodzi siostra o urodzie amerykańsko-meksykańskiej aktorki Juliany Marquilles. Piękna. – Idziemy na cewnikowanie – mówi do mnie. – Pani ma na imię Juliana? – Nie, Bożena, bo co? – Nie, nic. Prowadzi mnie do gabinetu zabiegowego, w którym czeka doktor. – Witkowski – przedstawia się. – Pani Witkowska uczyła mnie w podstawówce – mówię. – Ale to wtedy nazywało się „szkoła powszechna”. – Proszę zdjąć piżamę i położyć się – mówi pan doktor Witkowski. – Jest to trochę nieprzyjemne badanie, ale bezbolesne. Bierze mi fiuta w dwa palce, podnosi go pionowo, a Juliana podaje mu tubę z pastą. – To pasta znieczulająca – informuje mnie doktor Witkowski. I centymetr po centymetrze wsuwa mi tego węża. – – – –

Uuuu! – krzyczę. Co, nie miał pan nigdy zakładanego cewnika?! – krzyczy także Juliana. Niestety nigdy! Bardzo mi przykro! – odkrzykuję. Aby do zgięcia – łagodzi sytuację Witkowski.

Z tamtego końca tryska ciecz koloru starej rdzy. – Pięknie – cieszy się Witkowski. – Jaka ta krew już w pełni zhemolizowana, prawda? – mówi do tamtej suki. – No i po imprezie! – triumfuje ona. Wracam do pokoju z cewnikiem i z pojemnikiem przyklejonym do łydki. – No – komentuje pan Mirek – no! I teraz pan się dowie, do czego służy ptaszek! Pan Zygmunt woła mnie, żebym podszedł do okna. Pokazuje mi pornograficzne pisma leżące na parapecie.

– Niech pan popatrzy – mówi – to ten dziadek, sporo po osiemdziesiątce, w pęcherzu ma guz wielkości pomidora, a patrz pan, stoi tu stale przy tym parapecie i przegląda te pisemka. A zębów nie ma, panie. Ani jednego. Protezy tylko, ale, proszę pana, ogląda te gołe dupy godzinami. On nawet nie wie, co mu grozi, proszę pana! – A co mu grozi? – pytam. – Resekcja całego pęcherza, proszę pana. – To znaczy? – To znaczy, że wyjebią cały pęcherz, a moczowody wyprowadzą przodem, a jak nie będzie miejsca, to plecami. – Ja pierdzielę! I gdzie to leci wtedy? – – – –

Albo w pampersa, albo w pojemnik. Jaki pojemnik? Dokładnie taki, jaki pan teraz nosisz. Umocowany na łydce. Ja pierdzielę.

– Możesz pan. Ale jest jedna zaleta tego wszystkiego. – Jaka? – A taka, że nigdy się panu nie chce siusiu. Bo płynie samo non stop. Patrzę na pana Mirka, który wyłączony z dyskusji słucha czegoś przyjemnego, bo przymknął oczy, a w uszy włożył słuchawki. – Czego pan słucha, panie Mirku?! – krzyczę. – Rachmaninow, „Drugi koncert fortepianowy”. – Piękne to jest? – Piękne. Wchodzi Juliana Marquilles i na poręczy mego łóżka wiesza kartę. Tu cystis – czytam. – Co to takiego, panie Zygmuncie? – pytam. Pan Zygmunt zakłada okulary i czyta: tumor cystis, czyli guz pęcherza. Ale ja bym nie pękał, bo to tylko diagnoza wstępna. Zresztą... Co to pana obchodzi!

Chcę powiedzieć coś najważniejszego. Teraz właśnie, stojąc tu, w

śluzie pomiędzy salą operacyjną a korytarzem. Człowiek zredukowany. Zredukowany do siebie i tylko do siebie samego. Bez otoczki, bez kochanek, bez kolegów, bez znajomych, bez Ksawerego Pilitowskiego, bez kutasa i pizd. Bez Arlety, bez Szakala, bez czarnoksiężnika i bez Krzywego Łba. I bez Pana Boga. Bez Kiyi. Bez jej cudownych paluszków u stóp. Równiutkich, czyściutkich, niepozaginanych, pachnących. Bez trzymania których w ustach nigdy nie mogłem się spuścić. Bez tego wszystkiego. Bez jej maleńkiej, idealnie symetrycznej łechtaczki. Stoję więc prawie nagi, tylko w takiej wiskozowej seledynowej pelerynce i w tekturowych kapciach. Ecce homo. Czyli zero. Stoję cierpliwie, naszpikowany kilkoma wenflonami u wrót prowadzących do tak zwanego „tamtego świata”. Wczoraj przyszedł Jędrzej T. Urolog, chirurg. Powiedział, że w USG nic nie ma, niczego nie widać, więc tym bardziej trzeba tam zajrzeć. To się nazywa cystoskopia. Sztywny wziernik metalowy. Z narzędziem tnącym. W uśpieniu. Do śluzy zagląda siostra. – Pan taki a taki? – Taki a taki – odpowiadam. – Prosimy. Wchodzę po dwóch schodkach na podwyższony stół zabiegowy. Jestem zupełnie goły. Litościwa starsza siostra podaje mi prześcieradło. Nie wiem, chyba po to, żebym się przykrył, co też czynię. Ale ja się nie wstydzę. Mimo

to kładę sobie to prześcieradło na kolanach. Z prawej strony młody, uśmiechnięty lekarz. – Jak się pan czuje? – pyta. – Doskonale – odpowiadam i spoglądam do góry. Wiem, że tam wysoko Bozia zaciera ręce: „No, my cię tu, kurna, zaraz przywitamy i rozliczymy”. – E, tam – bąkam pod nosem. – Słucham? – pyta młody, uśmiechnięty lekarz. – Nie, nie, nic – odpowiadam. Wchodzi strzykawką do łokciowego wenflona. Ciecz jest żółtawa. – A jeszcze nic niezałatwione... – bąkam pod nosem. – – – –

Słucham? – znowu pyta młody, uśmiechnięty lekarz. Nic. Taki jest, wie pan, jest taki wiersz Lechonia... Uhm. Co pan czuje teraz? Nic. Jakby barwy się zmieniały.

– Barwy? – Tak... Ale może mi się wydaje... Otwieram oczy na sali pooperacyjnej. Leżę – kroplówa, cewnik. Żadnego bólu. Ale w pojemniku trochę krwi. No, nic dziwnego. Nie, nic mi nie jest. Nic nie było. Na pewno. Bo nie mogło. Bo jeszcze nic niezałatwione. I nieodjęte nic od ust. Ale zegar, który wisi nad drzwiami informuje mnie, że od zabiegu minęły dwie godziny. A chuj mnie to obchodzi. Patrzę na sufit. Znad tego sufitu Pan Bóg spogląda na mnie i macha uspokajająco dłonią: „Nie pękaj, chłopie, to jeszcze nie teraz. I jeszcze długo, długo nie teraz...”. – No, chyba, że tak... – mówię do siebie. – O, już się pan obudził – mówi do mnie zza głowy pielęgniarka, której nie zauważyłem. – Jak jest ze mną? – Lekarz panu powie. – A siostra nie może? – Nie. – A jak siostra ma na imię? – A po co to panu? – Tak... Z ciekawości.

– Ramona. – Boże... – Co „Boże”? – Nie, nic. Pięknie... Spoglądam w dół. Na jej stopy. Haluksy. Hallux valgus, czyli paluch koślawy. – O, Boże – mówię do siebie. – – – była.

Że niby co? Już nic. To panu powiem: nic pan nie ma, tylko jakaś lekka zmiana zapalna Wyciął panu.

– – – –

Niech pani Bóg da zdrowie. Będę się modlił za panią. Pan wierzący? Oczywiście. A ja nie bardzo.

– – – –

To źle. Będę się modlił za panią. Mogę już wstać? A skąd! No, z tego łóżka. Nie ma mowy. Przyjdzie lekarz i każe pana odłączyć. To wtedy.

Patrzę wzdłuż moich nóg. Leży tam dziadek. Też pod kroplówką. Śpi. Albo jest nieprzytomny. Otwarte usta, trochę charczy. – A ten? – pytam Ramony. – Lepiej niech pan nie pyta. Wchodzi Jędrzej T. Na dziadka nawet nie spojrzał, podchodzi do mnie. – Jak pan się czuje? – Dobrze. Co było, panie doktorze? – Spora zmiana zapalna na przedniej ścianie pęcherza. Wycięliśmy. – A myśli pan, że... – Raczej nie. Tak na moje oko to nie. Ale pobraliśmy wycinek i odesłaliśmy do anatomopatologii. Za dwa tygodnie może pan przyjść i spytać. – Ale jak doktor mówi – wtrąca Ramona – to już pewne... – Ramka! – strofuje ją Jędrzej T. Pierdoli ją, jak nic! Widzę po tych spojrzeniach. Bohater wielkiej wojny ojczyźnianej. Ale, na miły Bóg, jak daje radę z tymi haluksami?!

Odłączony

od

kroplówki,

z

cewnikiem

i

pojemnikiem

na

mocz

przyklejonym do łydki powoli wracam do swojej sali. Profilaktycznie i zabezpieczająco prowadzi mnie Ramona. Siadam na swoim łóżku. Wita mnie tylko pan Mirek spod okna. – Już po imprezie? To pan jest kozak, czyli ulubieniec bogów, jak to mówią. – E... – No! Może mi pan spojrzeć w pizdę? Bo sam nie zobaczę. – Proszę uprzejmie. Pan Mirek podnosi kołdrę i zgina w kolanach rozłożone nogi. W kroku opatrunek zabarwiony na zielono. Barwią mocz, żeby sprawdzić, czy po resekcji prostaty nie ma przecieków. – I’m very sorry, panie Mirku – mówię – ale zielono jak wiosną na łące. – No, kurwa ich w dupę mać! I dokąd to będzie! Milczymy przez chwilę.

Pan redaktor Janusz Zwolniewicz prowadzi w jednym z poważnych kanałów telewizji cykl programów publicystycznych „Trzeba dyskutować”, w których porusza istotne i żywotne, a także aktualne i najświeższe problemy światopoglądowe i polityczne czy też ekonomiczne. Na antenie znany jest ze swojej dociekliwości, nieustępliwości. Jest wysoko ceniony tak przez środowiska lewicowe, nazywane postępowymi, jak i przez katolickich konserwatystów, a nawet sporadycznie przez „Toruń”. Dzwoni do mnie: – Panie Wojciechu – mówi – porozmawia pan o aborcji w ogóle, o pojęciu życia? – – – –

Za ile? – pytam. No... Jak dla pana, powiedzmy w granicach tysiąca... A możemy, powiedzmy, w granicach dwóch? W granicach półtora.

– To porozmawiam. – To się cieszę. Nagranie we środę o czternastej. Proszę się nie spóźniać. – Beton. Dla uczczenia wiadomości, że „w nadesłanym materiale nie stwierdzono proliferacji nowotworowej, a także komórek nowotworowych”, więc dla uczczenia poszedłem do Gessler przy rotundzie, wypiłem lodowatą wódę z zamrażalnika, zjadłem śledzika, a potem krem z brokułów, concreto i jeszcze wypiłem małego carlsberga w pizza hucie. I w drodze powrotnej wstąpiłem do Bliklego w podziemiach Dworca Centralnego. A za ladą cudowna laleczka, taki lekko czarny trochę grubasek. Ryzykując totalną kompromitację – jeśli akurat ktoś by do mnie zadzwonił – wyjmuję z kieszeni komórkę i mówię do niej: – To niech jadą w cholerę! Kup im nawet bilety na British Airways na nasz koszt! Co?! Tak, dobrze usłyszałeś: na nasz koszt! Chowam komórkę do kieszeni i patrzę na laleczkę. – Pani jest piękna – mówię do niej. – A umówi się pani ze mną?

– No... Sama nie wiem... – uśmiecha niepewnie. – To poproszę espresso i eklerkę. Patrzę, jak przygotowuje. – Widzę tam, proszę pani, takie małe karteluszki... Niech pani napisze mi na takim kartoniku numer swojej komóry... Kiwa głową w sensie „no, wie pan, nie poznaję samej siebie” i pisze numer. Patrzę: „Beata”. – Nie uwierzy pani, oczywiście, ale to naprawdę moje ukochane imię. Jest taka lekko pulchniutka. Na pewno pachnąca, bo to widać. Na pewno delikatna, bo to też widać. Siadam, jem i piję. I patrzę na nią. Stara się nie patrzeć w moją stronę, ale jeśli już spojrzy, to się uśmiecha. Już moja. Boże, jakie to smutne. U Zwolniewicza cała śmietanka dyskutantów. Znanych mi dobrze ze wszystkich takich dyskusji. I oczywiście Krzywy. Profesor z Krakowa mówi o skrobankach i o „in vitro”. Że to w żaden sposób nie narusza niczego, że bardzo to jest ładne i dobre. – Panie profesorze – zaczynam bardzo powoli i dość cicho. Pomyślałem, że będę mówił spokojnie, cicho, bez emocji, logicznie i krótko. – Panie profesorze – zaczynam powtórnie. – Z chwilą poczęcia, czyli w momencie, gdy plemnik przebił się już do wnętrza jajeczka, z tą chwilą zaczyna się już inny porządek. W tym właśnie momencie kończy się porządek ludzki, a zaczyna boski. Człowiek nie ma tu już nic do powiedzenia. To właśnie miał na uwadze pan profesor Chazan, pamięta pan? Od tego momentu rola ludzka się kończy, redukuje się już tylko do opieki, do delikatnej, czułej pomocy. To maleńkie ludzkie istnienie jest już człowiekiem i jest już tylko w rękach boskich. Jeśli pan tę głęboką prawdę neguje, to znaczy, że neguje pan wszystko! Dosłownie wszystko! Cały świat, cały jego porządek! – Dziękuję ci – mówi do mnie po programie Zwolniewicz, ściskając mi oburącz prawą dłoń – pięknie to powiedziałeś! Naprawdę pięknie! – Możemy się teraz zobaczyć? – Telefonuję do Oli. – Coś się stało? – Sam nie wiem. Ale muszę cię zobaczyć. – To przychodź. Szybko.

To cała ona. Wie wszystko. Wie wszystko o mnie, wie wszystko o sobie. – Musiałeś mnie zobaczyć? – pyta na powitanie. – Tak. Stań przy ścianie, wypnij dupę i wygnij plecy. Wiesz, o co mi chodzi? – Wiem... Wchodzę w nią delikatnie i pomału, żeby nie zabolało. – Wszystko mnie już boli – mówię później. – Cała dusza i całe ciało... – Wiem. – W Powstanie miałem jedenaście lat... – Wiem. – Pamiętam nawet numer telefonu

do nas, do domu: siedem, dwadzieścia siedem, sześćdziesiąt osiem... – Wiem. – A gdybym tam teraz do nich zadzwonił? Co by powiedzieli? – Żebyś przyjeżdżał, bo szwabskie czołgi przebiły barykadę od Piusa. – – – –

Wiesz o mnie wszystko. Prawie. A kochasz mnie? Nie.

– To dobrze. – Wiem. – Ale wiesz, że musisz być ze mną? – – – –

Wiem. Co nadaje sens? Bunt. I ty jesteś moim buntem.

– Wiem. – Nie umiem już czytać. Z żadnej literatury niczego nowego się nie dowiem. – I o tym też wiem. – Oleńko... Gdy spojrzę wstecz... Gdy spojrzę za siebie... Na tę złotą ścieżkę pełną obietnic, planów i postanowień, w tę daleką młodość... To myślę, jak dalece daliśmy się nabrać... – Wiem. – A jest coś więcej?

– My.

KONIEC [1] Albert Camus, L’entranger. Editions Gallimard, 1957, s. 7: „Dzisiaj umarła mama. Albo wczoraj, nie wiem” (franc.). Tłum. autora. [2] Tomasz Mann, Czarodziejska góra. Przekład Józefa Kramsztyka i Jana Łukowskiego, wyd. Czytelnik, 1956.

REDAKCJA: Katarzyna Rafałko KOREKTA: Mateusz Suchecki OKŁADKA: Michał Duława ZDJĘCIE NA OKŁADCE: © INFINITY | fotolia.com KONWERSJA DO EPUB/MOBI: InkPad.pl © Wojciech Bieńko i Novae Res s.c. 2015 Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie, reprodukcja lub odczyt jakiegokolwiek fragmentu tej książki w środkach masowego przekazu wymaga pisemnej zgody wydawnictwa Novae Res. Wydanie pierwsze ISBN 978-83-7942-790-1 NOVAE RES – WYDAWNICTWO INNOWACYJNE al. Zwycięstwa 96/98, 81-451 Gdynia tel.: 58 698 21 61, e-mail: [email protected], http://novaeres.pl Publikacja dostępna jest w księgarni internetowej zaczytani.pl. Wydawnictwo Novae Res jest partnerem Pomorskiego Parku Naukowo-Technologicznego w Gdyni.