Abraham Lincoln

Ida

'5*

i i

M. Tarbell.

Abraham

\?

Lincoln

i .i

i

y^h I

i i

i i

$ i

i 'w

i I i

I

i

u

^<

i

$

W-

I I i

i i

Nakadem

CHICACiO, ILL. i drukiem W. Dyniewicza, 1909.

i^se^i^^is^is^iapisi^isi^isi^isipia^^^^^^i^

Ida M. Tarbell.

Abraham

CHICAGO,

Nakadem

i

Lincoln

ILL.

drukiem W. Dyniewicza, 1909.

Czy znaem Lincolna? A jake... Widzisz pan to krzeso? je, usid. Tak, dobrze. Wygodnie, nieprawda? Otó, drogi panie, Abraham Lincoln siadywa na tem krzele godzinami, on i may "Dong" i Logan i sdzia

We

Davis, wszyscy oni, wsz;^^scy wielcy ludzie

tym

w

tem krzele. Widzisz pan te znaki ? To od noa. To sdzia Logan narobi tego; on tak lubi struga. Cigle musia kraja swoim noykiem. Wanie kupiem to nowe krzeso, zapaciem sze dolarów, i niech mi powiesz, jeeli, wszedszy do sklepu, nie Stanie siadywali na

sipostrzegem od razu sdziego z

noykiem

w

rku, jak w najlepsze struga sobie t porcz. Podniosem jedn drzazg i mówi: H, sdzio, przypumy, e to pan zrobi Sdzia spojrza na mnie, porwa si z miejsca i wylecia z apteki jak oparzony. Pan Lincoln by tu taki trzeba byo sysze, jak si zanosi od miechu. On zawsze siedzia tu z nami. Przy-

e

chodzi, siada koo pieca i godzinami opowiada swoje dykteryjki, rozmawia i dysputowa. Wolabym sysze ich dysputy tu koo

ni Webstera, Clay'a, Calhow senat Stanów Zjednoczonych. Nie

tego starego pieca,

una

i

cay

—4— byo

w

móg syszaem, w

jeszcze takiego senatu, któryby

porównanie

z

tem, co ja tu

i tej

gdy Lincoln siedzia na tem samem krzele, na którym pan siedzisz w tej ciwili: On tu kupowa. Mam wszystkie jego rachunki. Ot patrz pan "cliinina, cliinina, cliinina." Najizbie,

—

lepszy patron na ciinin, jakiego widziaem.

Radzi Lincoln

j

umia

zawsze swoim klientom. O, pan

by

popularnym. Bardzo sprytny

"wigiem". Byem wtedzi jestem demokrat, prawdziwym defmokr aH; sLarej daty, ze szkoy Jacksona i krew mi si nieraz burzya, sucliajc co on mówi. Niebezpieczny by przeciwnik z niego nie dobrze byo mie go przeciw B'obie. Kaza ci myle tak, kiedy wiedzia bardzo dopolityk..

dy

Ja nie

byem

i

;

brze,

e

byo

inaczej.

A

jaki

chytry!

Ot,

wszed

sobie

dziao,

e nie mia raeyi e to byo przeciw in-

gdy go si najmniej spodziewano, zrobi co nieoczekiwanego, rozmieszy ci i ju mia twój gos w kieszeni. Musiao si gosowa za nim, bo si go lubio, i wanie dlatego, e by taki sprytny i nawet gdy si wiei

Ozy lubi nowinki? Jeszcze jak! Cieszy si jak dziecko, uderza si rkami po kolanach, podskakiwa, krci si w kóko, potem siada i mia si do rozpuku. Nie byo pod socem czowieka bardziej chciwego na nowiny. "Syszae co nowego-, Billy?" I jeeli co syszaem, musiaem mu opowiada, teresom kraju.

—5— a on

mia si

i

lmia

gdy opowiedziaem

bez

mu

koca. Czsto bardzo

Cio nowego, a on pó-

wpada do mnie to byo co mi 'Oetatmusiaem opowiada mu

niej zapomnia, jak tam byo, i

mówi:

Billy,

jake

to,

opowiada?! I znów wszystko od pocztku. Czsto nie byo go w miecie. Jedzi, jak pan wiesz, po kraju ze sdem okrgowym. Byo ich tam kilku wesoycli prawników. Wieni raz

czorami nie mieli co robi,

wic

siedzieli

w

go-

dokoa pieca i opowiadali sobie róne le si dziao, gdy nie byo' Lincolna. Stary sdzia Davis komenderowa ca paczk

spodzie

historye.

a

i nigdy nie usiad na swem miejscu, przyszed Lincoln. Syszaem ich. nieraz, jak artowali z sdziego, który krci si po izbie i wci pyta: gdzie pan Lincoln, dlaczego pan

Lincoln nie przyszed?

Niech kto wstanie

A gdy naresdzia siada, kaza mu opowiada i tak siedzieli dugo za pónoc. Gdy wraca do miasta, pierwsz rzecz przychodzi tu i opowiada wszystko, co sysza w podróy. Caa paczka schodzia si wtedy do mnie i gawdzili o podróy i, powiadam panu, warto byo sysze, jak si miali. Razu jednego nawet sam sdzia Davis nie wytrzyma. Byo to w sdzie, podczas sesyi,B'za jaka sprawa i raptem wszyscy zaczli pryska ze miechu. Sdzia pozna odrazu, to i

pójdzie po pana Lincolna

szcie Lincoln przyszed,

e

:

— — 6

pan Lincoln musia co zmalowa. Ja nie pozwol duej na to, panie Lincoln, mówi sdzia ze swego stoka; pan ustawicznie zakócasz spokój swoimi wybrykami. Ja musz ukara pana. Klerk niecti zapisze na pana dolarów kary za nieprzyzwoite Lincolna

pi

zachowanie si

w

sdzie.

e pan Lincoln nie odejednem sowem; siedzia na i zatyka sobie usta awie ze spuszczon, pici, aby si nie mia. Przeszo tak par minut i sdzia, który sam siedzia jak na szpilkach, tak go korcio dowiedzie si, co to by za dowcip, woa Weldona i szepce mu do ucha co powiedzia Lincoln? Co to byo takiego, powiedzia mu na ucho i niech zgin, Weldon izjeeli sdzia nie parskn z miejsca, na ale te wiedzia, po co je opowiada. Powiadam b. Ale si wnet powcign i mówi z powag: Klerk niech tam skreli kar pana Lincolna. Tak, mój panie on umia opowiada bajki, panu, on wicej wydobywa argumentów ze swych bajek, ni ze wszystkich kodeksów i ksig prawniczych. I nie byo adnej rady na to; nie mona byo znale adnej odpowiedzi; trzeba byo widzie wszystko tak, jak on chcia, Chopcy

zwa si na

mówili,

to ani

gow

ca

;

bez

adnych wykrtów.

Ja jestem demokrat, lecz niech mnie powiesz, jeeli nie gosowaem na niego; nie mogem inaczej, a wszystko przez te we, do

których on raz poirówna wpuszczenie niewolnii do Nebraski. Syszae pan To opowiem panu. Gdy zobacz jadowitego pezncego drog, zabij go pierwsz rzecz, która mi si nawinie pod rk; ale jeeli go znajd w jednem óku z moimi dziemi, koo niego na palcaei, aby nie poksa dzieci. Jeeli znajgo w óku z dziemi innego czowieka, za-

ctwa do Kansas o nicli? Nie.

wa bd

d

woam

ojca

eli zobacz

niech on robi co potrzeba. Ale je-

i

e kto pakuje

óka, w którem ci,

nie

Otó je

pozwol na

to,

cay

to,

do

dzie-

chociabym mia si bi.

co oni chcieli zrobi.

do pustych

kbek mij

bd spa moje czy cudze

óek, w

Pakowali mi-

których mieli

spa

lu-

dzie.

Zanim usyszaem

em

t

przypowie, syszamówi, krzele. Chopcy, mówi, my

czsto, ze sto razy, jak pan Lincoln

siedzc tu na

musimy

tern

da w eb

niewolnictwu, bo inaczej to paskudztwo, rozlezie si po caym kraju. Ale wtedy, jako tego nie widziaem, on ma

e

e

powiadam panu,

musz na niego gosowa. A, ciko mi byo zdradzi ma-

ego Donga. Bo

to,

swoj racy

i

widzisz pan, on

by

zawsze

naszym wielkim czowiekiem; takeimy wtedy myleli.

On by

w

senacie

kiemi grubemi rybami

i

zna si

w caym

z wszyst-

kraju.

On te

chodzi wielki czowiek i mówi jak wielki czowiek. Prawda, wiedzielimy wszyscy,

i

e

— — 8

nie by on uczciwym czowiekiem, tak uczciwym jak pan Lincoln; ale, wstyd si przyzna to ju wtedy mylaem, e pan Lincoln by za

gorco uczciwym, tak jako niemdrze uczciwym. On nie móg jako znie, aby mówiono o rzeczach nie tak, jak byy naprawd. Po prostu robio mu si niedobrze, gdy sysza jak kto kamie. Pamitam, byem raz w sdzie w Decatur, gdzie pan Linooln broni jakiej sprawy. Ze strony przeciwnej stawa jaki jegomo,

który nie

kamania

mia adnych skrupuów wzgldem

e gow

w

Linsdzie; ten pan opowiada, coln powiedzia to i owo, ot zawraca przysigym. A na dworze pada nieg i pan Lincoln przemoczy nogi i suszy je przy piecu.

Zdj wanie

jeden trzewik i siedzia pod pietrzymajc przed ogniem swoj olbrzymi stop i ze zmarszczone.m czoem sucha tych kamstw swego przeciwnika. Raptem zrywa si i, kulejc, wybiega na rodek izby sdowej. cem,

— Hola, panie sdzio — woa — to nie jest

Ja nie mówiem nic ponie mówiem. Ja dobnego i on wie dobrz», ogupiano sdziów przytak pozwol, aby nie sigych. adnym sdzie nie widziano nigdy nic równie zabawnego, jak widok tego olbrzyma w jednym trzewiku, z drugim trzewikiem w rku, mówicego tak powanie. Nie, panie, on

adna sprawiedliwo.

e

W

—9— nie

móg znie kamstwa. Czy mylaem wówczas, e by

on wielkim czowiekiem? Ale gdzie tam! Ani si nam nio. Otó, jak powiedziaem, dla nas wszystkich Douglas by naszym wielkim czowiekiem. Czy uwierzysz pan, byo mi troch przykra za Linlncolna, gdy zaczto mówi o nim, jako o kandydacie na prezydenta. Wygldao prawie tak, jak gdyby kto stroi sobie arty z niego. To on wcale nawet nie wyglda na prezydenta. Co prawda nie widziaem nigdy pre-

e

zydenta lecz mielimy tu portrety wszystkich, zaczynajc od Washingtona i wszyscy oni wy-

gldali tak, jak gdyby byli z innego drzewa, ni my. Przynajmniej tak mnie si zawsze zdawao. Otó pan Lincoln wyglda zupenie jak nasi ludzie; tak atwo byo z nim mówi. Jako robio si odrazu czowiekowi wygodnie z chwil, gdy on wchodzi. Prosz sobie wyobrazi Jerzego Washingtona, albo Tomasza Jeffersona tu na tern krzele, gdzie pan siedzisz, miejcego si na cae gardo z jakiej gupiej mojej gadaniny. Nikt tu z nas w miasteczku nie robi sobie wiele z jego kandydatury, to jest nikt z

mczyzn,

bo z kobietami

byo cakiem

Te zawsze wierzyy w niego i zawsze mjSwiy: pamitaj, stary, pan Lincoln bdzie prezydentem. On stworzony na to, bo on jest dobry; lepszego czowieka nie byo jeszcze na wiecie i on musi by prezydentem. Co do przeciwnie.

—

—

10

w

mnie, to nie widziaem

tem adnej

by moe bya

nie wiem,

jaka.

i

wyglda

Teraz to wszystko

logiki, ale

inaczej.

Sdz,

e

si czego nauczyem, patrzc jak on by prezydentem o, nauczyem si wiele, chocia w nim samym nie byo adnej zmiany. Najzabawniejsz rzecz byo widzie go, jak chodzi ;

sobie po miasteczku taki samiutki jak zawsze,

cae Stany Zjednoczone pilnoway kadei najwiksi ludzie z caego kraju biegali za nim i reporterzy wieszali si po wszystkich ktach, aby zowi jakie sówko i róni panowie malowali jego portrety na olejno i na wszystkie inne sposoby. A jemu byO' to wszystko jedno i skary si tylko, e za mao ma czasu i nie moe przychodzi tu tak cza tu

go jego kroku

sto

jak dawniej.

Ile

razy spojrzaem

Mia

swój pokój tam na rogu, nad sdem.

tam peno niego.

dziurze

ludzi,

w t

stron, zawsze

Peno byo wówczas

—

gazeciarze. G*reeley'go,

byo

którzy chcieli si dosta do

delegacye

i

ludzi

komitety,

w i

tej starej

politycy

i

Jedyny raz co widziaem Horacego byo to, gdy przyszed tu po chini-

Lincoln przysa go do mnie. Pomyl pan tylko sobie, Horace Greeley kupowa chinin u mnie. Nie byo koca tym wielkim ludziom dokoa. On ze wszystkimi mia co do mówienia. Czasami chodziem tam, aby popatrze na niego z daleka. Nie robio mu to a-

n. Pan

:

—

—

rk

Podawa im

dnej trudnoci.

tak popnostu,

11

jak gdybym

to

by

rozmawia

i

ja.

I nie

by

z tyci panów, co wcale dumny. Niejeden przyjedali do niego, wyglda tak ,jak gdyby, to on mia by prezydentem, A pan Lin-

coln nie pyszni

si wcale.

opuci

I nie

ani

Cieszy si jak dziecko, gdy który z nich przyszed; i przychodzili wszyscy, kady chop, kada baba z powiatu Sangamon, wszyscy przyjedali tu, aby si z nim poegna. Wszyscy oni znali go, gdy mia sklepik tam w New Salem i gdy póniej jedzi z acuchem i wymierza im grunta i póniej, gdy kandydowa z tego powiatu do legislatury.... Kady przyjecha ze swym wózkiem, aby mu yczy szczcia na drog. jednego z swoich starych przyjació.

Byem Sally

tam pewnego

Ciotka Sally

mi.

razu,

gdy

stara ciotka

stana pod drzwiamieszkaa koo New Salem i

Lowdy przyjechaa

i

e nieraz reperowaa spodnie panu Lincolnowi wszystkie te kobiety na wsi przepaday za nim i opiekoway si nim zawsze, jestem pewny,

jak

—

wasnym synem. Otó ciotka Sally

stoi

i

patrzy,

troch wy-

widzc tylu obcych panów i nie wie dobrze co z sob zrobi. Ale pan Lincoln ju dostrzeg j z daleka, i mówi do caego towastraszona,

rzystwa: przepraszam na chwil ta za

rce starowin

"witam, ciotko

Sally,

leci

i

chwy-

rkami i mówi naprawd dobrze,

obiema jak to

i

—

—

12

ecie przyjechali; jak si macie i jak si ma Jane? (Jane, to by jej chopak). Chodcie tu na gór, jak ze na gór." I poprowadzi gdybj^ to bya pierwsza lady w caem Illinois i mówi: panowie oto moja dobra stara przyjacióka, piecze najlepsze oadki, jakiecie kiedy

mn

j

jedli; ile to razy

w

Sally siedzi jej

byo

starsi

ale nie

nazywa.

zawsze

Nie,

— panie Lin-

By

coln.

by

—

maego chopca;

my mówilimy

;

ciotka

róa, tak to :

pan, aby go kto tu tak

mój panie

A

mówi do niego Abe ludzie w Sangamon nazywaI

go Abe. Znali go od

sd

je dla mnie.

fotelu czerwona jak

przyjemnie.

— wszyscy li

pieka

to

on dla nas jak jeden z nas, ale nie czowiek, z którymby si mogo by bar-

dzo poufaym. siaam przjg

— Abe, mówi ciotka

Sally, mutob. Mówi tam u nas, e oni zabij ciebie, gdy dostan do samego Washingtonu ale ja w to nie wierz. Ja mówi im na to, ty za sprytny, aby si da i

poegna si

e

podej.

I

z

;

pomylaam

sobie,

pójd go

zoba-

zanios mu prezent wasnej roboty.. I niech trupem padn, jeeli staruszka nie wycigna z worka pary grubych wenianych skarpetek i nie podaa ich uroczycie panu Lin-

czy

i

colnowi.

Tak

mu si

panie, to

byo zabawne widzie, jak oczy zaczy mruga

twarz rozjaniaa

jedno za drugiem.

po jednej

w

i

Wzi

kad rk

i

te

skarpteki za palce,

podniós do góry. By-

:

— 13 — y

to

skarpetki, jakie kiedykolwiek

najdusze

widziaem.

—

Ta pani

dugoci

Zoy Sally

i

pomylia si, co do mojej nieprawda panowie?

nie

szerokoci,

i

je lostronie

mówi do

i

wzi

rce ciotk jakby syn do

za

niej tak czule,

matki

—

Ciotko Sally, nie moglicie zrobi mi wikszej przyjemnoci. Zabior je ze sob do myle o je nosi i Washingtonu i

bd

bd

was. I

powiadam panu, zaledwie

ju czuem ja jeden to

w

czuem

je

nosi

z

nogi trzewik

i

zao si

Washingtonie. i

grubej rybie, która

opowiada im

mu w

z

Widz

pokazuje

albo innej tej chwili

o ciotce Sally

i

i

nie

e

panem, on go, jak ciga

te skarpetki

nerowi, albo Sewardowi,

i

to powiedzia,

— e mnie co ciska za gardo

o jej

Sumjakiej

dokuczaa oadkach.

e

Czy rzeczywicie duo mówiono o tem, Otó, drogi panie, strach, ile jest gupców na tym wiecie i gdy si im nie da tego, czego chc, to zaraz chc kogo zabija. Pan Lincoln sam nie mówi nigdy o tem, ale my wiemy, e jego poczta bya czsto bardzo ciekawa. Nasyano mu w listach szubienice i pistolety i róne inne rzeczy i tysice pogróek. Tak go zabij?

przynajmniej mówili ludzie; ale ja nie myl, to bardzo dokuczao. Gorzej o wiele

eby mu

— e

drczyo

go,

zaczyna

psu

—

stary

ca

14

—

Buchanan

w

jego oczach

robot.

Chciabym si tam dosta, zanim mi

konia ukradn.

Syszaem

jak powiedzia to raz tutaj do

kilku ludzi:

—

sdz,

e

'odnajd go po ladach gdy si raz tam dostan. Najwicej drczya go myl o jego przyszym gabinecie. Tak mnie si przynajmniej dobrze ludzi, zawsze zdawao. Nie zna sobie do pomocy. Siektórych mia tam dzieli tu raz pewnego wieczora przy tym piecu 'on, i sdzia Gillespie i paru innych i rozmawiaAle

do

wzi

li

o tem.

— Sdzio — powiada — jakby to byo do-

móg zabra was wszystkich gdybym chopców ze sob do Washingtonu, demokratów czy nie demokratów i zrobi z was mój gabinet. Wiedziabym wtedy, gdzie kady pasuje i m'oglibymy odrazu zabra si do roboty. A teraz musz wprzód pozna swych lubrze

bd

zanim móg co zrobi. Jakto panie Lincoln, odzywa si sdzia, nieco zgorszony, czy wziby i takiego demokrat, jak naprzykad Logan? Tak, mówi, wzibym i Logana, bo ja znam Logana. On dzi przeciw mnie, i to w poirzdkuj lecz gdy bdzie le, mona liczy na Logana, bdzie za ojczyzn, a mnie wanie takich ludzi potrzedzi,

e

— ba, ludzi, którzy nie

15

—

zdradz

ojczyzny.

Tu

nie

i-

demokratów, ani ojczyzn.

o

dzie ani o Lincolna, ani o

republikanów, tu idzie o

e

by on zawsze wesoy. Nie czowiek, aby zaraz pokazywa, co

Naturalnie,

by

to taki

czuje. Wielu z tych maych jegomociów, co przyjedali tu, aby z nim mówi, powiadao póniej, nadymajc si jak soiwy:

—

On nie zdaje sobie sprawy z krytycznoci pooenia. Wasne ich sowa "z krycznoci ty pooenia". Wyobra pan sobie pana Lincolna, nie zdajcym sobie sprawy z pooeniu. Trzeba go byo sysze, gdy mówi do nas,

—

tej nocy, tej

—

odjeda. Ja nigdy nie zapomn aden z nas, co j sysza. Widz

kiedy

mowy,

ani

go, widz jak stoi tu, na platformie wagonu. Na dworcu ciska rce wszystkich, miejc si

artujc, jak zwykle, lecz gdy wszed do tego, wagonu, zdawao mi si, e si zmieni odrazu. Nie widziae pan nigdy twarzy tak smutnej, nigdy na caym wiecie; powiadam panu, i

on

mia

wiedzia,

ból

e

w

sercu

w

tej chwili, ból. ...

opuszcza nas raz na zawsze

;

On nic

wytómaczy mi tej twarzy i tej On wiedzia, e gdymy ujrzeli go tam

innego nie m'Owy.

go

na platformie z gow, te wielkie jego oQzj, patrzce na nas z tak mioci i takim smutkiem, kady z nas zdj kapelusz, jakby

w

kociele.

—

16

—

syszae pan nigdy

mówicego, Ciekawy gos. Sycha go byo daleboi; niby ostry, ale szed prosto do serca A tej nocy brzmia on smutniej, ni kiedykolwiek. Wiesz pan, sysz go cigle do dzisiejszego dnia, nocami, gdy wiatr wyje dokoa domu. Moja stara powiada, e j to denerwuje, gdy mówi o nim takiej nocy, lecz trudno, musz si wymówi, nie mog da soNie

naturalnie.

Stracie pan

jego

wiele.

bie rady.

Sta z minut, patrzc na nas i zacz mówi. Niema w tem miecie czowieka co go sysza, któryby nie pamita kadego sowa; ale sdz, e adenby gono nie powtórzy tej mowy. Nie mógby, musiaby si rozpaka. Mówi da nas prosto, ze serca. Jako poznalimy wszyscy odrazu, jakemy go kochali i jak on Nie bralimy nigdy na seryo caego tego gadania, go zabij; lecz gdy powiedzia, odchodzi od nas, nie wiedzc, czy i kiedy powróci, zrobio mi si zimno. Zaczem widzie w tej chwili i kady to samo. Kobiety

nas kocha.

e

e

zaczy paka na gos

i jaki jk powsta nad gdy prosi nas modli si za niego, wierz, e nie byo w tym tumie czowieka, wszystko jedno, czy kto chodzi do kocioa,

tumem,

i

pa

czy nie, coby nie uczu potrzeby plackiem na ziemi i do Pana, aby strzeg Abrahama Lincolna i odprowadzi go do nas, do których nalea.

woa

—

17

—

Czy widziaem go kiedy póniej? Tak, raz jeden,

w

Washingtonie, latem

licho

wyglday

nie

byo

nikogo,

drugi raz. bunie",

dobra

w

1864

r.

Spra-

Zdawao si, e ktoby wierzy, e go wybior

wy

tego lata.

Greeley szarpa si na niego

e nie zawiera pokogu,

poowa pónocy

a

zawsze

pan

w

"Tri-

wiesz,

e

pozostawiaa

mylenia za wszystkich. Wojna nie posuwaa si naprzód wcale wygldao tak, e nigdy nic z tego nie bdzie. Grant stercza pod Petersburgiem, jak pies pod potem; poytku z tego nie byo. Tak samo byo z Shermanem, który tuk si pod Atlant. Greleey'emu fatyg

;

i

by ju

wyczerpany tymi podatkami i bez bitwami i rozlewem krwi. Natura ludzka nie moga ju duej wytrzyma tego wszystkiego i ludzie wypluwali na pana Lincolna, a on akurat w tej chwili, gdy najwicej szemrano i wymylano, zaci si i nakaza nowy pobór rekruta. Naturalnie, on mia racy, lecz powiadam panu, trzeba byo wielkiej odwagi, aby zrobi tak rzecz w takiej chwili; on zrobi. Ciko nam tu byo barKraj

koca

i

ca sw zo

j

dzo,

byo domów w gocia aoba. bdziemy mogli wytrzyma

powiadam panu,

tym kraju,

Zdawao

w

si,

nie wiele

którychby

e

nie

nie

nowego upustu krwi. Kilku chopców z tego stanu zebrao si na odwag i pojechao do Washingtonu pomówi z nim w tej sprawie. No wrócili jacy nie swoi, zawstydzeni. Joe Medi

— ill,

ten z Chicago,

18

—

wygada si

raz

przedemn,

jak tam byo. Powiedzielimy wprost panu Lincolnowi,

mówi

Joe,

Do

e

nie

wytrzymamy

no-

ju mamy tego pchania wego poboru. ludzi pod Petersburg, aby ich tam zabijano na szacach. On nie odpowiedzia na to nic; sta, dopókimy si milczc i patrza w ziemi, wszj^scy nie wygadali. A potem podniós goi spojrza na nas dokoa, tak jako powoli; powiadam ci Billy, nie przypuszczaem nigdy, e Abraham Lincoln móg si tak wciec nawskro. By biay, taki by wcieky. "Chopcy, powiada, jak wam nie wstyd samych siebie postpujecie jak stado tchórzów. Samicie trbili z innymi na t wojn i teraz musicie doprowadzi j do koica. Wracajcie do domu i dajcie mi ludzi i nie wacie si drugi raz nachodzi mnie tutaj i jczc tu na to, co ja robi. Ja tego nie znios, ja na to nie pozwol." Takemy si przelkli, e nikt nie powiedzia ani sowa. Zabralimy kapelusze i wynielimy si jak aki. Mówi, e Abraham Lincoln by atwy. Jak nie byo o co, to by moe by atwy, ale jak

w i

;

ka

i

byo

o co,

prdzejby gór zruszy

z miejsca,

ni

jego.

Otó nasuchaem si do o kopotach jekadym ze wszystkimi w kocu powiedziaem sobie, e czas ju wielki przejecha si go, z

tam samemu

i

i

i

o.dwiedzi go

i

opowiedzie kilka

c^ 19

»

nowych histoiryi i powiedzie mu, jak my tu wszyscy oczekujemy go z powrotem. Sdziem, by moe go to rozweseli, gdy si dowie, jak my tu wszyscy w domu tsknimy z,a nim i czekamy na niego. Skoro tamci nie chc go ju

e

A wic zebraem si jadrog. Stara bya bardzo rada z m'0Jego pomysu. Nie zdziwibym si wcale, mówi, gdyby mu to zrobio dobrze. Tylko nie pytaj duej

za prezydenta.

ko w i

go o nic,mówi,

i

nie gadaj

i

Mów mu

polityce.

opowiedz kilka

z

Otó miaem urzdnikiem dzo sto

mu

o wojnie, ani o

tylko o naszem miasteczku

tych twoich gupich historyi. brata

w którym

w

Washingtonie; by departamencie i bar-

by dumny ze swego urzdu. Id wic promówi mu, e przyjechaem w odwie-

tam

i

dziny do pana Lincolna.

psuo

si we

A

ten mi na to: po-

mój Williamie, czy co? na wizyty do prezydenta Stanów Zjednoczonych bez zaproszenia, a zreszt on zanadtoi zajty, aby przyjmowa kogokolwiek z wyjtkiem najgrubszych figur urzdowych. Przecie, to on nawet mnie nie ci

Ludzie nie

przyjmuje.

bie,

chodz

A to mi

danie. Izaaku,

dopiero

mówi,

ubawio

takie ga-

nic dziwnego,

Lincoln ciebie nie przyjmuje

;

ale ze

e

pan

mn bdzie

ja i on starzy przyjaciele. Dobrze, mówi, ale musisz przynajmniej mie ze sob swoje karty. Karty, powiadam, jakie, po co? No karty, mówi, wizytowe, z twogem nazwiinaczej,

— 20 — skiem.

A

to

pikna

historya,

eby

niec wiata, czy co,

powiadam, ko-

stary przyjaciel nie

móg

odwiedzi pana Lincolna, nie posawszy przedtem kawaka tektury. To jabym si wstydzi czego podobnego, Izaaku Brown, Czy przypuszczasz, on mnie zapomnia, musz mu wprzód pokaza swoje nazwisko wydrukowane na papierze, aby si domyli, co ja za jeden? Nie, nie wmówisz we mnie takiego gupstwa. Wyszedem z biura i tego wieczora dostaem si do Domu Inwalidów za miastem, w którym pan Lincoln mieszka, wtedy midzy ciorymi onierzami, co leeli dokoa

mu

e

e

w namiotach. Mnóstwo ludzi siedziao w pierw, szym pokoju, czekajc na niego, i ani jednego znajomego. Zaczynao mi ju by troch nijako, gdy drzwi si otworzyy i wyszed ten may John Nicolay. On by z naszych stron, wic podchodz do niego i mówi: Jak si masz, John, gdzie pan Lincoln? Otó John nie wyglda jako jakby rad by, e mnie widzi. Czy masz pan audency u pana Lincolna? Co to, to nie,

to

mówi,

nie

w porzdku

mam

i

rzeczy

nie potrzeba. i

By moe

tak wypada dla tych,

przychodzc prosi o urzd, aby mie audency, ale ja sdz, e dla starych przyjació paco

na Lincolna nie potrzeba adnych audencyi wic ruszaj, mój kochany, i powiedz mu krótko Billy Brown jest tu i zobacz, eo, on powie na to. Otó John poczerwienia jak burak i za-

e

—

21

—

gryz usta; ale zna mnie, wic poszed zaraz. Za jakie dwie minuty otwieraj si drzwi szeroko i wycliodzi pan Lincoln, a twarz mu caa wieci z zadowolenia. Odrazu mnie spostrzeg i jak mi chwyci za rce i zacz trz myla-

e

em,

Chod-e

czerzy z

A

Mary

i

tu do mnie ze

rado,

to

e

zostaniesz

:

ci

tu

na wie-

mn.

e

czy nie wiedziaem,

coi,

Myleli,

zmieni

to

je urwie. Billy,

widz.

tak bdzie?

e w

jak zosta prezydentem, to si ju Ani odrobin... innego czowieka. .

.

.

Otó mia

on tam jeszcze cae mnóstwo wielkich ludzi do przyjmowania, ale jak si tylko z nimi zaatwi, wyszlimy sobie tylnemi drzwiami do ogrodu i usiedlimy i zaczlimy rozmawia i rozmawia. Rozpytywa si mnie prawie o

kadego

w

Springfield.

puciem jzyk mówiem i

nach, o pogrzebach, licz, lat

i

i

o

A

ja to

ju

roz-

o miejscach, o urodzi-

nowych domach

i

tak

e nie byo ani jednej plotki z tych trzech pó, co go nie byo

w

domu, którejbym

mu

dokumentnie. Czy si mia? powtórzy Trzeba byo sysze, jak si mia, a mnie serce co tam z niego zrobili. rosoi, bo widziaem, Zawsze by chudy ale teraz mój Boe, by cienki jak patyk, a twarz bya zapada i cakiem szara si na pacz zbierao czowiekowi. Otó zjedlimy wieczerz, pogadalimy jeszcze troch i okoo dziesitej zaczem si wybiera do miasta. Chcia mi zatrzyma na ca noc, nie

;

—a

— mówi

ale ja

nie

sam do

przecign

dobrze, a teraz

mina o

toibie,

mówi,

nie,

—

22

Billy, uwaaj, aby Pocieszye go, to i

siebie

struny.

:

wyno si póki czas niecli wspogdy mu si zrobi smutno. Wic ;

panie Lincoln, nie

mog, wracam

jutro rano do Springfield.

w

Stara nie lubi, gdy mnie niema

mój chopak

nie

da sobie sam rady

z

domu, a aptek.

— Billy — mówi — poco ty waciwie tu

przyjecha? Przyjechaem, aby odwiedzi pana, pa-

—

nie Lincoln,

— Ale jeszcze o nic mnie nie prosi, O có

idzie,

mów miao,

sady pocztmistrza? wiedzia,

e

—

odrazu.

mówi

i

.

.

.

Billy.

Chcesz po-

mieje si, bo

nie potrzebuje tego.

—

—

—

Nie, panie Lincoln mówi chciao mi si zobaczy pana; zatskniem si troch bez pana, tyle ju czasu pana nie widziaem, a zreszt obawiaem si, pozapominam wszyst-

e

kie te plotki, jeeli ich nie

wyaduj

póki czas.

Otó, mój panie, trzeba bya widzie twarz jego, gdy spojrza na mnie. woli

— Billy Brown — mówi, tak jako po— czy ty na seryo powiadasz mi, e odby

ca t

drog

ze Springfield, Illinois tylko

e

i

je-

aby odwiedzi mnie, nie prosisz ani iirzd dla nikogo, o ani o adne uaskawienie dla nikogo, nie masz adnych skarg po kieszeniach, ani adnej rady dla mnie w rkawie? dynie,

e

:

—

23

—

—

—

—

Tak, panie Lincoln powiadam przyjechaem wycznie tylko do pana, i niech mi zabij, jeelibym nie pojecha do Europy, aby odwiedzi pana, gdyby nie byo mona inaczej,

panie Lincoln.

nigdy w yciu nie byem Porwa moj rk o mao e urwa, a zy pyny po twarzy, mówi

Otó, mój

panie,

tak zdziwiony. jej nie

—

i

i

Billy, nie zrozumiesz nigdy,

brodziejstwo mnie

jakie do-

wywiadczye. Ja tskni

domem, jestem chory z tsknoty, a tu zdaje e ta wojna nigdy si nie skoczy. Co nocy widz, jak chopcy mr na polach bitew i sysz pacz ich matek, nie mama na to adnej rady. Musz sa ich tam, na poudnie, na za

si,

i

mier. Musimy uratowa

rzeczpospolit, Billy,

musimy. Przecie musimy, panie Lincoln .

.

—

—

— mó-

wi, jak mogem najweselej przecie musimy. Ju si pan o to nie troszcz. To ju sprawa skoczona. Wybior pana na drugi termin i pan i stary Grant skoczycie t wojn w okamgnieniu. Trzymaj .si pan tylko ostro i nie zapomnij tych historyj, com panu naopowiada. I ruszyem przed siebie. Lecz jako zdawami si, e on nie moe si ze o rozsta Zaczekaj chwilk, Billy mówi wezm kapelusz przejd si kawaek z tob.

mn

—

—

—

.

i

Bya nich, z

to jedna z tych

pachncyci nocy

milionem gwiazd na niebie,

i

nie

let-

man^

—

24

—

i

dro-

rozrzucone

mi-

wyobraenia, jak przyjemnie byo

{jan

g. Biae namioty wieciy si

dzy drzewami i co kilkadziesit kroków stal na stray wysoki, milczcy onierz z karabinem. Byo mi jako straszno i uroczycie. Zwolna wyszlimy z pomidzy drzew na odkryte miejsce, z którego wida byo cay Waszyngton i Potomac het, daleko, do Wirginii, Bya tam awka, wic usiedlimy i po chwili pan Lincoln

a

i

zacz mówi. Otó, mój

panie, ani pan, ani nikt nie sy-

sza nigdy nie podobnego. Niech zgin, jeeli opowiedzia mi wszystkiego wszystkiego o wojnie o generaach i o Sewardzie i o Sum-

—

nie

i

nerze

i

o kongresie

i

o Greelim

i

caej

o

tej

przedemn cae

przekltej bandzie. Otworzy

si, e doszed do takiego musia si wygada. Nie wiem, jak e dugo siedzielimy tam; musiao si zanosi ju

Zdawao

sw^e serce.

punktu,

dobrze na ranek, bo gwiazdy

nc, gdy on powsta

— No, mówi. — Jeste

z

zaczy ju

bled-

awki.

—

na mnie pierwszym czowiekiem, przed

Billy, dobrej nocy, czas

którym si

wam

si,

e

wyadowaem nie

Ucisnlimy ciem do

otwarcie

wemiesz mnie

sobie raz jeszcze

miasta, a nazajutrz

i

spodzie-

za dziecko.

rce

i

wró-

odjechaem do

domu.

Powtórzy panu, co on mówi... Nie, I)otrafic. Jako nie umiem o tern mówi.

nie

—

—

25

Naprawd, nie powtórzyem ani razu nikomu tego, co syszaem tej nocy. Spróbowa-

em raz

powtórzy mojej

kaem

daem

i

Tak,

by

starej, lecz

si rozpa.

spokój.

to ostatni raz,

ostatni raz — ywego.

e

go widziaem,

Niedugo potem wszystko zaczo si podobrze, i niedugo prawia. Wojna zacza nie warto byo i fatygi wspomina oi kim innym nad prezydenta. To byo jasne i wanie zupenie tak jak mówiem; wybrano go powtórnie, i on wraz ze starym Grantem skoczyli wojn na poczekaniu. Powiadam panu, wielki to by Lee si dzie u nas, gdy przysza wiadomo, podda. Kady czu, jak gdyby si na nowo narodzi, e ta wo-jna ju si skoczya. Jako nie

i

e

mogem myle tem, jak

si

o niczem innem, jak tylko o

cieszy

pan Lincoln. Ja

czlimy ju rachowa,

e

i

stara za-

teraz to on

ju

na-

pewno przyjedzie i odwiedzi nas i odpocznie sobie, i zaczlimy sobie ukada, jak go tu przyjmiemy muzyka, parada, mowy, ognie bengalskie i wszystko, jak naley. Zdaje si

—

teraz,

e

nie

mogem myle

o niczem innem.

Id

rano z domu aby otworzy sklep i cay czas ukadam sobie w gowie, jak udekoruj okna i jak przewi flag narodoprzez

w

to stare krzeszo, gdy wtem, widz, idzie Hiram Jones prosto na mnie. Jaki taki posta-

— ray, cay

26

zgarbiony,

—

a

si zdziwiem,

mu

co

jest.

—

Hiramie

—

mówi

—

co

jest?

ci

czy

clioiry ?

—

—

i jako nie moe wykpana Lincolna. Otó zrobio mi si zimno od gowy do nóg, a potem znów gorco. Hiramie Jones powiadam kamiesz, zwaryowae. Jak miesz mówi mi takie rzeczy. To fasz .... Nie mów tak, Billy powiada nie blunij. Ja nie kami; to prawda. Jego ju

sztusi

Billy

—

mówi,

oni zabili

—

—

—

—

—

—

niema. I

w

pad na ziemi

tej ciwili

kim paczem tu, na ulicy, em, e toi bya prawda.

Id

do apteki

e ju

rykn

i i

ta-

ja wiedzia-

otwieram drzwi. Ludzie i plastry; wszystko jedno, kto umar; ale okiennic nie podniosem. Siedziaem mylaem i jczaem, mylaem

musz mie mit

i

i

olejek

—

i

i

jczaem.

Zdawao si si Ja tu

tego dnia,

e

cay

kraj wali

w przepa, ale mnie nic to nie obchodzio. mogem tylko myle tylko o nim. Ju on nie wróci. Nie bdzie ju nigdy siedzia na

tern krzele.

Ju

ga niema wicej

na

tym

wiecie.

Nastpne kanie

i

dni

czekanie.

byy wprost straszne. CzeZdawao si, e ten pogrzeb

— nie

skoczy si

li o

tern,

urzdzaj

e z

Nie

nigdy.

wócz

go

nim

bym si wciek,

A

A

nas,

e

caym

jednak

gdyby

sdz,

my-

kraju

On

e

i

nie

by-

oni nie zrobili tego

byo nam strasznie cinalea on ju do odnie go teraz i odda

jednak

e

Czuem pono,

ko.

mogem znie

tak po

te wszystkie komedye.

lubi adnycli szopek. wszystkiego.

—

27

powinni byli

go nam, skoro go

ju

teraz

zabili.

nim w kocu i powspaniae; wszystkie grube ryby, senatorowie i kongresmani i oficerowie w paradnych mundurach i muzyki i flagi i krepa. Zapewne nie aowali fatygi, aby go Przecie przyjechali

wiadam panu,

pochowa.

z

e byo to

mymy

Tylko'

wcale ich o to nie

e

Mybymy

go pochowali sami, tylko, oni nas nie dopucili. Poszedem tam raz,

prosili.

gdzie oni go postawili, aby lud go

móg

wi-

Sdz, e nie bd panu o tem opowiada. Nie mogem nigdy wydosta tego sobie z gowy. Wolabym milion razy nie widzie, go dzie.

tam lecego, takiego

móg

ezarnegoi

i

zmienionego,

do koca ycia, widzie go takim, jakim go widziaem, gdy si egna ze tej nocy w Washingtonie na pagórku Domu Inwalidów. a;bym

zawsze,

mn

Stara tarz; si

i

ja nie

nam

poszlimy

zabrako.

z

nimi na cmen-

Zdawao

si,

e

to nie

wypada robi takiej parady, z nim w jego wasnym domu. Lecz chodzimy tam czsto sami i

!

—

28

—

rozmawiamy o nim, i niecli zgin, jeeli mi si czasem nie wydaj, e on jest tu z nami, e lada chwila stanie we drzwiach i zawoa: Hello, Billy, s jakie nowe plotki? Tak jest, znaem Abrahama Lincolna i znai powiadam panu, lepszego em go dobrze czowieka jeszcze nie byo na wiecie. Przjmajmniej ja wcale sobie nie ycz spotka lepszego. On by dobrym dla mnie, on by Abra-

—

do

ham Lincoln

7 ^005. 0^V.

Oil^^