Al Moussawy S. - Kaligrafia arabska

Salah al Moussawy

KALIGRAFIA ARABSKA

Perły islamu W czternastym wieku w bibliotece Alcazar w Kordobie – jednej z siedemdziesięciu, które działały w tym mieście – udało się zgromadzić 400.000 tomów, podczas gdy zbiory szwajcarskiego opactwa St Gallen – jednej z największych w Europie – w tym samym okresie liczyły ich „aż” 600. Rozkwit kultury w al-Andalus nastąpił w 11. wieku, po rozpadzie dynastii Umajjadów i powstaniu w ich miejsce szeregu lokalnych księstw (taifa). Poszczególne dwory rywalizowały ze sobą pod względem ilości objętych opieką poetów i pisarzy. Ale zarówno wcześniej, jak i w późniejszym okresie muzułmańska Hiszpania rozwijała się pod względem kulturowym na niebywałą wręcz skalę. Pewna zakonnica saksońska, która odwiedziła Kordobę w 10. wieku nazwała to miasto „ozdobą świata”. W tym samy czasie lutnista z Bagdadu, Ziryab, założył tam swoją słynną szkołę muzyczną, „ucywilizował” też lokalną kuchnię i sposób spożywania potraw, wprowadzając obyczaj korzystania ze sztućców i naczyń kryształowych, oraz... pastę do mycia zębów. Jak wynika z najnowszych badań historyków takich jak Robert Hillenbrand czy Luce López-Baralt, Kordoba już w trzynastym wieku miała brukowane ulice (po Paryżu dopiero kilkaset lat później można było spacerować w deszczowy dzień bez obaw, że będzie trzeba grzęznąć w błocie) oraz latarnie uliczne (które w Londynie pojawiły się na początku 19. wieku). Największe osiągnięcia kulturowe al-Andalus związane są z architekturą, poezją i muzyką. Ta pierwsza jest stosunkowo najszerzej znana – nawet laicy słyszeli o wspaniałych średniowiecznych budowlach Kordoby, Toledo, Saragossy czy Malagi. Andaluzyjski dorobek w dziedzinie poezji również należy uznać za imponujący. Mało jest osób, które wiedzą, że w Hiszpanii muzułmańskiej działało wiele poetek, cieszących się niebywałą swobodą twórczości i mogących bez obaw mówić publicznie o swoich uczuciach. Najsłynniejszą z nich była Wallada – autorka poematów miłosnych, córka kalifa i patronka salonu literackiego w Kordobie. W przypadku prozodii, twierdzi się, że francuscy trubadurzy epoki średniowiecza mieli swoich prekursorów właśnie wśród hiszpańskich Arabów, których liryka zawiera mnóstwo motywów i rozwiązań formalnych powtórzonych później przez twórców na Zachodzie. W muzyce wpływ Maurów odznaczył się na przykład w twórczości folklorystycznej, o czym świadczą dźwięki, które odnajdziemy zarówno w słynnych dziełach „wielkiego systematyka” tego gatunku,Manuela de Falli, jak i w twórczości zainspirowanych nim muzyków z Ameryki Południowej i Północnej (na przykład w „Uwerturze kubańskiej” Gershwina). Jak wykazało wielu badaczy, słynne cante hondo – modulowany, pełen dramatyzmu śpiew przy rytmicznym akompaniamencie gitarowym, typowy dla flamenco – a także fandango, sevillana czy seguidillas również wiele zawdzięczają dorobkowi świata arabsko-muzułmańskiego.

Dzięki rozwojowi współczesnych nauk historycznych coraz częściej możemy dowiedzieć się nie tylko o tym, że Arabowie i przedstawiciele świata muzułmańskiego byli twórcami „jakiejś cywilizacji” czy że ich dorobek niekiedy „mógłby nawet dorównywać” naszemu, europejskiemu, ale też – jak to wynika z przytoczonych powyżej przykładów – nierzadko okazuje się, że ich osiągnięcia przyćmiewają wręcz wiele aspektów naszej kultury materialnej i duchowej. Warto o tym pamiętać, oglądając dzieła wybitnego artysty -kaligrafa Salaha Moussawi’ego, eksponowane w ramach prezentowanej w niniejszej publikacji wystawy, której nie należy jednak traktować jako kolejnego dowodu na przewagę „orientu” nad „okcydentem” – kultura nie jest przecież „polem bitwy”, wbrew oczekiwaniom, życzeniom i proroctwom niektórych intelektualistów, i ze Wschodu, i z Zachodu – tylko jako okazję do spotkania, dyskusji, poszerzenia swoich horyzontów, stania się lepszym – dzięki INNEMU: to właśnie umożliwia, tym JEST kultura. Mariusz Turowski

R

adość, szczęście, pokój, smutek, napięcie, emocje, przeplątają się i przemawiają w sztuce kaligrafii. Nawet jeśli jej podstawą jest alfabet arabski, trudny do odszyfrowania dla wielu, gdzieś pomiędzy obrazem, dziełem sztuki a zabawa znakiem, sygnatem i desygnatem dryfuje przekaz, który pozwala lepiej zrozumieć społeczeństwo i kulturę muzułmanina. Poprzez wybrane frazy i przysłowia na temat pokoju, wolności, miłości i tolerancji, tematy tworzące równocześnie treść tej kaligrafii można pokusić się o próbę uchwycenia abstrakcji myśli w słowo. Kaligrafując je, ukazać esencję, treść głębszą niż tylko precyzyjnie opanowany znak, ale nieskrępowaną wolność ducha muzułmanina który tworzy. Dla Salaha al Moussawy kaligrafia jest sztuka wykuwania, rzeźbienia form i symboli które interpretują słowa, pozwala osiągnąć głębszy wymiar jego znaczenia. Jest osobista próbą wyrażenia poczucia ulotności chwili, którą kryją w sobie. Ilustrując je czy wyrażając konkretnym znakiem, wymaga się od artysty, zrozumienia, zespolenia wszystkich możliwych przekazów w “odpowiedź”. Ta odpowiedz jest tłumaczeniem emocji, woli, pragnienia, wyobraźni stanu duszy kaligrafa, od chwili, gdy zaczyna rozmyślać o swojej pracy, do momentu, gdy podejmuje się przerysowania słowa lub frazy na papier.



Salah al Moussawy urodził się w Iraku w Al-Najaf w 1950. Od 18 lat

mieszka we Francji, w St. Etienne, gdzie uczy sztuki kaligrafii arabskiej. Profesor, kierował Wydziałem Kaligrafii Arabskiej i Islamskiej Sztuki Dekoratywnej w Instytucie Sztuk Pięknych w Bagdadzie w latach 1977-1982. Salah Al-Moussawy jest artystą niezwykle płodnym, wielokrotnie nagradzanym, jeszcze przed osiedleniem się we Francji wystawiał zarówno w kraju, jak i zagranicą. Prowadzi warsztaty kaligrafii, bierze aktywny udział w życiu społecznym Francji: projektach oraz animacjach kulturalnych, ilustruje oraz publikuje.