Aleja starych topoli . Tom 2

ROZDZIAŁ 30 A potem, już w Paryżu, wszystko potoczyło się inaczej, niż zaplanowałam. Może z wyjątkiem przywitania, które odbyło się w sposób przewidywalny, bez żadnych niespodzianek. Hubert czekał na dworcu, zajął się naszymi bagażami, zainstalował nas w wynajętym powozie. Skupiony, opanowany, metodyczny, taki jak zawsze. Troskliwy, miły, uprzejmy, przyjacielski, braterski. Ale ja już miałam brata, nawet dwóch, i nie potrzebowałam następnego. Miałam też przyjaciela, którego pożegnałam w Warszawie i nadal ciepło wspominałam. Hubertowi wyznaczyłam inną rolę, jednak gdy patrzyłam na niego na dworcu, a potem w drodze do jego mieszkania przy Ogrodzie Luksemburskim, dotarło do mnie to, co już w Jodłowie niechętnie brałam pod uwagę – że może mi się nie udać, że może powinnam rozważyć kapitulację, a nawet wycofanie się bez jakiejkolwiek walki. W przeciwnym wypadku przegram, a gorycz takiej porażki może się okazać trudna do strawienia. Możliwa, ale trudna. Przeżyłam wtedy chwilę zwątpienia, słabości, czy też rozsądku – jak nazwaliby to niektórzy. Jednak odrzuciłam ją, i to wbrew postanowieniu podjętemu jeszcze w domu, gdy rozważałam taki obrót spraw. W Jodłowie jednak było mi łatwiej brać pod uwagę honorowy odwrót. W Paryżu okazało się to niemożliwe. Patrzyłam na Huberta, słuchałam jego głosu i wiedziałam doskonale, że z moich chwalebnych postanowień niepowielania żałosnego przykładu ciotki Joanny zostały jedynie zgliszcza. Nie mogę się poddać – nakazałam sobie. Inaczej jaki cel miałaby dla mnie ta podróż? Skoro zabrnęłam tak daleko, skoro wywołałam tyle zamieszania w Jodłowie, doprowadziłam do spięcia z ojcem i naraziłam go na zgryzotę, to teraz nie mogę się wycofać. Jeśli to zrobię, do końca życia będę się zastanawiała i analizowała, co by było, gdybym jednak podjęła próbę walki o moje szczęście. A kto wie, może nawet na łożu śmierci żałowałabym, że zabrakło mi determinacji i odwagi. Dlatego postanowiłam, że się nie poddam. Czekała mnie rozmowa z kuzynem, ale sądziłam, że byłam do niej dobrze przygotowana. Potrzebowałam tylko odpowiedniego momentu, aby ją odbyć, odpowiednich warunków. Przede wszystkim należało wszystko tak zorganizować, byśmy choć na pewien czas zostali sami. Podejrzewałam, że będą z tym problemy, ale uzbroiłam się w cierpliwość. Na razie towarzyszyła nam jego matka, która mówiła jak nakręcona i z trudem powstrzymywała się, by nie trzymać syna za rękę. Irytowało mnie to. Rozumiałam oczywiście, że ciotka Joanna musiała za nim tęsknić. Dzieciństwo i wczesną młodość spędził pod jej opieką. Potem jednak wyrwał się spod tych opiekuńczych skrzydeł, a ona najwidoczniej nie potrafiła się z tym pogodzić. Tak jak z odejściem męża. Nie mogłam jej dłużej słuchać, toteż gdy

ona trajkotała całą drogę z dworca, ja, nie mając nic innego do roboty, zaczęłam przyglądać się miastu, które widziałam po raz pierwszy w życiu. Nie od razu mnie zachwyciło, dopiero po przejechaniu kilku ulic doceniłam przestronność bulwarów i nawet wyraziłam to na głos, korzystając z momentu, gdy ciotka na chwilę umilkła. – Miasto zmieniło swój wygląd, i w pewnym sensie charakter, po wielkiej przebudowie – odparł Hubert. – Choć nie każdy jest za to wdzięczny Haussmannowi, o Napoleonie Trzecim nie wspominając. – Tak, słyszałam o tym – zareagowałam szybko, błogosławiąc w myślach Karola, który mi o tym swego czasu opowiedział na tyle interesująco, że raczyłam wówczas tego wysłuchać. – Podobno tradycjonalistów najbardziej zabolała dewastacja Wyspy Cité – dodałam z miną znawcy. – Nie tylko tradycjonalistów – roześmiał się Hubert. – Nie ulega jednak wątpliwości, że pod względem wygody i funkcjonalności miasto zyskało. – Mam nadzieję, że przed wyjazdem zdążę zobaczyć możliwie dużo. – A ja mam nadzieję, że to ty będziesz przewodnikiem naszej Klary – oświadczyła ciotka. Tak. To były jej słowa. Ja nie mogłam sobie na nie pozwolić. Nie chciałam uchodzić w oczach kuzyna za nachalną. By może taka właśnie byłam wcześniej, w Jodłowie. Lecz to się musiało zmienić. Wdzięczna byłam ciotce całym sercem, że mnie tak wybornie wyręczyła. Dostrzegłam jednak, że Hubert nie przyjął jej słów najlepiej. Wprawdzie zachował wszelkie pozory przyjaźni i poprawności towarzyskiej, ale odniosłam wrażenie, że jedynie względy dobrego wychowania powstrzymały go przed otwartą odmową. – Obawiam się, że kuzyn jest zbyt zajęty – rzekłam ostrożnie. – Poza tym naprawdę nie ma takiej potrzeby, byś musiał zajmować się mną na okrągło. Potrafię zorganizować sobie czas. Oczywiście nie miałam zielonego pojęcia, jak mogłabym samodzielnie poznawać wielką metropolię, co jednak szkodziło mi odegrać rolę światowej damy? Dziś wiem, jak naiwnie musiało to zabrzmieć, skoro każdy wiedział, że poza Jodłowem i Warszawą nigdzie nie byłam. Hubert i jego matka wymienili rozbawione spojrzenia. – Ależ chętnie służę, kiedy tylko czas mi na to pozwoli – powiedział Hubert, a ja w swej naiwności poczułam się tak, jakbym złapała Pana Boga za nogi. Muszę przyznać, że wzorowo wywiązywał się z obowiązków przewodnika. W miarę możliwości starał się umilić pobyt zarówno mnie, jak i swojej matce, choć ta ostatnia nie przejawiała ochoty do zwiedzania miasta. Znała je przecież bardzo dobrze, była w nim nie raz. Nie wymagała także, by syn zajmował się nią od rana do wieczora. Odwiedzała licznych znajomych i sama faktycznie umiała zorganizować sobie czas. Nie zamierzała ograniczać mi swobody, a swoją funkcję „opiekuńczą” traktowała z mocnym przymrużeniem oka. Byłam z tego zadowolona.

Nie zniosłabym, gdyby otoczyła mnie opiekuńczymi skrzydłami w sposób, który odebrałby mi jakąkolwiek radość z pobytu w Paryżu. Natomiast mój brat Karol dzielnie dotrzymywał mi towarzystwa, nie zauważyłam też, by nauka nadmiernie go absorbowała. Czasem ja, Hubert i on spacerowaliśmy we trójkę i wtedy było najweselej, choć szczerze mówiąc, nie podzielałam ich pasji zgłębiania historii, zachwytów nad niuansami rozwiązań architektonicznych gotyku płomienistego czy ciężkiego od zdobień baroku. Kościoły i muzea przytłaczały mnie, w Luwrze umierałam z nudów i z najwyższym trudem powstrzymywałam się przed ziewaniem. Grałam jednak jak prawdziwa aktorka osobę szczerze wszystkim zainteresowaną i jedynie dyskretnie spoglądałam na zegarek. Zarówno Karol, jak i Hubert mogli bez końca debatować nad jakimś portretem czy freskiem, podczas gdy ja konałam z głodu lub marzyłam, by wreszcie wyjść na pełną ludzi ulicę bądź odwiedzić którąś z eleganckich kawiarni. Lokale bowiem pokochałam w Paryżu od samego początku. Nie chciałam jednak uchodzić w oczach Huberta za barbarzyńską prostaczkę, choć moje starania, by być uznaną za wyrafinowaną koneserkę sztuki, kosztowały z kolei wiele wysiłku Karola, który powstrzymywał się, by nie wybuchnąć śmiechem. Mój brat nie miał żadnych złudzeń co do mnie i moich rzeczywistych zainteresowań. * Kilka dni po przyjeździe Hubert przedstawił jej swojego ojczyma. Wraz z Karolem zostali zaproszeni do domu Gilberta Arnout. Klara w pierwszej chwili oniemiała na jego widok. Wiedziała, że był kilka lat młodszy od ciotki Joanny i od jej ojca, niemniej nastawiła się, że zobaczy poważnego prawnika w średnim wieku, o surowej powierzchowności i bardzo oszczędnego w słowach i gestach. Był człowiekiem, o którym w Jodłowie starano się nie wspominać, jednak to i owo obiło jej się o uszy. Zdaniem ojca ciotka zakochała się w jego ujmującej powierzchowności, nie starając się w ogóle dociec, co skrywał charakter wybranka. „Postąpiła niemądrze, jak kilkunastoletnia dziewczyna” – skwitował Andrzej Celiowski, dla którego nie ulegało wątpliwości, że z kolei Arnout ożenił się z ciotką Joanną wyłącznie dla jej pieniędzy, lecz realia życia w majątku ziemskim w tej części Europy wyraźnie go przerosły. Klara, patrząc teraz na niego, nie była skłonna nazywać ciotki niemądrą. Nie dziwiła się jej ani trochę, że przed laty dała się oczarować temu mężczyźnie. Gilbert Arnout miał w sobie niemal magnetyczny urok wynikający nie tylko z jego rzeczywiście ujmującej osobowości. Był raczej średniego wzrostu i bardzo szczupły, sprawiał wrażenie całkiem młodego człowieka. Miał śniadą twarz o bardzo wyrazistych rysach i przenikliwym spojrzeniu bystrych, czarnych oczu.

Ciemne, gęste włosy nie nosiły nawet śladu siwizny. Energiczne, zdecydowane ruchy znamionowały w nim człowieka, który nie potrafił długo usiedzieć w jednym miejscu. Zdaniem Klary wyglądał bardziej na przyjaciela, czy nawet starszego brata Huberta, niż na jego ojczyma. – Ależ my się już spotkaliśmy w życiu! – zwrócił się do dziewczyny z ciepłym i jej zdaniem zniewalająco uroczym uśmiechem. – Tyle że pani nie może mnie pamiętać. Była pani wówczas małym i, przyznam, dość niesfornym stworzeniem. – O mnie powiedział to samo – roześmiał się Karol. – No nie, ty byłeś typowym milczkiem obserwującym mnie spode łba. – Rzeczywiście nie przypominam sobie pana – wtrąciła Klara, gdy przekonała się, że odzyskała głos. – Zaledwie kilka razy o panu słyszałam… – Przerwała, uświadomiwszy sobie swoją gafę, i natychmiast zaczerwieniła się jak piwonia. „Jestem jednak prostaczką” – stwierdziła w myślach ze złością. Ale Gilbert przyjął jej słowa jak dobry żart. – Doskonale sobie wyobrażam, co musiała pani o mnie słyszeć – oświadczył wesoło. Klara ponownie się zmieszała i chcąc jakoś wybrnąć z niezręcznej sytuacji, natychmiast zaproponowała, aby mówił do niej po imieniu. – Skoro w taki sposób zwraca się pan do mojego brata… Byłoby mi miło. – Ależ z przyjemnością, panienko. Przy okazji dodam, że i twój brat mówi mi po imieniu, podobnie jak mój nieznośny pasierb! – Szturchnął Huberta w bok. Hubert mówił do ojczyma po imieniu? Niewiele brakowało, a Klara ponownie by oniemiała. Przecież kuzyn zawsze podkreślał, że traktował Gilberta jak ojca. Nie miała pojęcia, jak to skomentować, więc tylko uśmiechnęła się niewyraźnie. – Tym samym proponuję, abyś poszła w ślady tych dwóch nicponi – dodał Gilbert z zawadiackim błyskiem w oczach, a Klara nie mogła oprzeć się wrażeniu, że w jego spojrzeniu kryło się coś jeszcze. Tak nie patrzył na nią jeszcze żaden mężczyzna, żaden z jej dotychczasowych wielbicieli. Ksaweremu Jabłonowskiemu nie przyszłoby to nawet do głowy. Przyjemny dreszczyk przebiegł jej po plecach, zaraz jednak wzięła się w garść. Przyjechała tu dla Huberta. – No nie wiem… – Zawahała się, znowu z niezadowoleniem czując płomień na policzkach. – Chyba potrzebuję więcej czasu… Poza wszystkim nie wyobrażała sobie, że mogłaby do przeszło czterdziestoletniego mężczyzny, w dodatku dopiero co poznanego, zwracać się po imieniu. – To dobrze wychowana panienka z dworku – powiedział Karol, puszczając oko do Gilberta, a Klara miała w tym momencie ochotę go zamordować. – Ona nie

może… tak od razu… przy pierwszym spotkaniu. Roześmiali się wszyscy trzej, wreszcie pan Arnout, widząc, że dziewczyna wyglądała tak, jakby marzyła o zapadnięciu się pod ziemię, ujął jej dłoń i pocałował. – Nie gniewaj się, panienko, na tych dwóch dzikusów. Nie potrafią zachować się, jak należy, w obecności kobiety i dlatego skazani są jak na razie na swoje własne towarzystwo. „Z tego wynika, że Hubert nie jest z nikim związany” – przemknęło Klarze przez myśl i natychmiast wstąpiła w nią otucha, a ustąpiły zawstydzenie i gniew za niedawne żarty z jej osoby. Wiele by dała, by dowiedzieć się czegoś więcej na ten temat, zwłaszcza że uroczy pan Arnout mógł być cennym źródłem interesujących informacji, jednak na razie musiała uzbroić się w cierpliwość. Pora i okoliczności nie były ku temu odpowiednie. Należało poczekać na bardziej sprzyjającą okazję, może uda się jej pomówić z Gilbertem sam na sam. Westchnęła, bo cierpliwość nie była nigdy jej mocną stroną. Nigdy też nie musiała wyrabiać w sobie tej cechy. Lecz cóż było robić? Musiała postępować rozważnie, nie mogła od razu wykładać na stół wszystkich swoich kart. Pan Arnout okazał się wspaniałym gospodarzem i rozmówcą, tak że już podczas tego pierwszego spotkania Klara nie mogła oprzeć się wrażeniu, że znała go całe życie. Szczerze żałowała, że ojciec nie starał się podtrzymać z nim stosunków, nawet po jego rozstaniu z ciotką Joanną. W każdym razie Klara naprawdę się ucieszyła, gdy pan Arnout zaproponował, że od czasu do czasu chętnie zastąpi Huberta i Karola w roli przewodników. – Hubert nie zawsze ma na to czas, musi dużo pracować, laboratoria, wykłady, odczyty, śledzenie nowinek w fachowej literaturze – powiedział w pewnym momencie. – Taki jest los młodych, zaczynających jakąkolwiek karierę. Karol z kolei nie powinien zaniedbywać studiów. Ja mam dużo czasu, ustaloną pozycję w zawodzie, nie muszę już składać z siebie ofiary całopalnej. Będzie mi miło towarzyszyć takiej uroczej młodej damie. W dodatku nikt nie dopatrzy się w tym niczego niestosownego. Ostatecznie, od biedy, można nas uznać za skoligaconych. – Mrugnął porozumiewawczo i znowu podchwyciła to jego intrygujące spojrzenie. Tym razem jednak, ku własnemu zdumieniu, nie poczuła zawstydzenia. Odpowiedziała mu w podobny sposób, doskonale zdając sobie sprawę, że młoda, niewinna panna nie powinna tak postępować. Nie mogła jednak odmówić sobie tej przyjemności, tak jak w dzieciństwie nie potrafiła się powstrzymać, by nachodziła ją ochota na jakąś psotę. Nie widziała też powodu, by oponować przeciwko jego towarzystwu, choć wcześniej nawet do głowy by jej nie przyszło zwiedzanie Paryża razem z nim. Może dzięki temu pojawi się okazja, by porozmawiać

o Hubercie i jego życiu tutaj? Bała się tylko jednego – czy pan Arnout nie okaże się jeszcze bardziej męczącym i wymagającym przewodnikiem po mieście niż Hubert i Karol. Wiele wskazywało na to, że uwielbiał na całe godziny zagłębiać się w mroczne zakamarki kościołów i muzeów. Czekała ją jednak miła niespodzianka. – Przejdziemy się do dzielnicy Saint-Germain – oświadczył, biorąc dziewczynę pod rękę, a ona z rezygnacją, acz potulnie, skinęła głową. Nazwa Saint-Germain nic jej nie mówiła, mogła jednak kryć w sobie kolejne pomniki kultury, które zdaniem wykształconych ludzi koniecznie, ale to koniecznie, należało zobaczyć. Gilbert roześmiał się cicho, jakby knuł jakiś podstęp, a przynajmniej czytał jej w myślach. Z ponurą bowiem determinacją szykowała się na długie godziny uciążliwego zwiedzania. Tymczasem zobaczyła barwną plątaninę krętych uliczek, uroczo udekorowane witryny małych sklepików i doświadczyła ożywionej, wesołej atmosfery dzielnicy. Owszem, był i kościół, podobno najstarszy w Paryżu, początkami sięgający głębokiego średniowiecza. Pan Arnout nie nalegał jednak, by koniecznie tam zajrzeć. Wspomniał tylko o takiej możliwości, zanim jednak Klara zdobyła się na jakąś kurtuazyjną odpowiedź – była gotowa wyrazić mało entuzjastyczną zgodę – roześmiał się i sam skwitował, że to nic pilnego. – Na wszystko przyjdzie czas – powiedział pogodnie, a potem zapytał, czy nie miałaby ochoty zajrzeć do kolejnych sklepików, na co oczywiście przystała z niekłamanym entuzjazmem i oglądała do woli zgromadzone tam najróżniejsze towary i pamiątki. Nie ponaglał jej przy tym i nie popatrywał znacząco na zegarek. Klara musiała przyznać, że nigdy dotąd nie spotkała takiego mężczyzny. Nie mogła się powstrzymać przed powiedzeniem mu tego, gdy usiedli wreszcie w jednej z urokliwych, małych kawiarenek. – Mój brat i kuzyn Hubert nigdy nie pozwoliliby, bym w ich towarzystwie oglądała wystawy sklepowe, o zakupach nie wspominając – oświadczyła z rozbrajającą szczerością. – Obaj wiedzą o kobietach tyle, co mnisi, nie obrażając tych ostatnich – odparł Arnout wesoło, choć z lekką ironią w głosie. – Zresztą już o tym wspominałem. Toteż żaden z nich nikogo sobie do tej pory nie znalazł. Klara w najśmielszych marzeniach nie przypuszczała, że aż tak prędko będzie miała okazję wrócić do tematu, który podjęli kilka dni temu podczas wizyty w domu Gilberta. „Teraz” – pomyślała i zrobiła niewinną, zdumioną minkę. – Doprawdy? – spytała. – Ciężko mi w to uwierzyć, by obaj, tacy młodzi i przystojni, a do tego inteligentni ludzie skarżyli się na brak damskiego towarzystwa. Zawsze interesowało mnie, jak sprawuje się pod tym względem mój brat, skoro uwolnił się spod nadzoru rodziny, ale nie śmiałam go pytać. – Sprawuje się nienagannie, o ile oczywiście czegoś nie przeoczyłem –

odparł Arnout z wyraźną pobłażliwością w głosie. – Zależy oczywiście, co kto rozumie pod pojęciem nienagannego sprawowania. Nie o Karola jej jednak chodziło. – Nie wierzę, by kuzyn Hubert cierpiał na brak zainteresowania ze strony kobiet – wypaliła wreszcie i natychmiast przeklęła samą siebie za tak karygodny brak ostrożności. „Zachowałam się jak biedna, egzaltowana pensjonarka” – pomyślała, opuszczając głowę pod uważnym spojrzeniem Gilberta. – Ależ on wcale nie cierpi z tego powodu! – Usłyszała. – Podobnie jak twój brat. Czasami nawet zastanawiam się… – Zawiesił głos i zamieszał łyżeczką kawę. – Co takiego? Nad czym pan się zastanawia? – zainteresowała się Klara i zapominając o niedawnym zawstydzeniu, patrzyła na Gilberta szeroko otwartymi oczami. Przez chwilę nie odpowiadał i także się na nią zapatrzył, aż poczuła się niepewnie. Nie chciała jednak tego okazać i nie odwróciła od niego wzroku, dokładnie tak jak kilka dni temu w jego domu. Jedno nie ulegało wątpliwości – Gilbert już nie myślał ani o pasierbie, ani o jej bracie. – Jesteś podobna do matki – zauważył, a Klara prawie otworzyła usta ze zdumienia. Nieraz słyszała podobne słowa, ale do głowy by jej nie przyszło, że coś takiego powie ten akurat człowiek. Skrzywiła się, bo nie lubiła, gdy porównywano ją do kobiety, która nie zajmowała w jej sercu żadnego miejsca, która była jej najbardziej obojętna, zarówno z grona żyjących, jak i zmarłych. Odpowiedziała więc tak samo jak zawsze, gdy słyszała takie słowa: – Zapewniam pana, że bardziej przypominam ojca. W pierwszej chwili zamierzała nadać swojemu głosowi suche, nieprzyjemne brzmienie, dokładnie takie samo jak zawsze, gdy odpowiadała innym, którzy przypominali jej o matce. To zawsze skutecznie zamykało ludziom usta i chęć do rzewnych wspomnień. Tym razem jednak tak się nie stało. Po części pewnie dlatego, że ton jej głosu nie zabrzmiał nieprzyjaźnie – nie chciała być niemiła wobec Gilberta Arnout. Nawet jednak gdyby spełniła swój pierwotny zamiar i nieprzyjemnie odwarknęła, nie zrobiłoby to na nim najmniejszego wrażenia. Tak czy inaczej by się roześmiał, była tego pewna. – Zapewne masz rację – zawołał na tyle głośno, by zwrócić na siebie uwagę kilku osób. – Ja jednak nie powiedziałem, że ją przypominasz, ale że jesteś do niej fizycznie podobna. To nie to samo. Jego odpowiedź mimo wszystko ją zaintrygowała i to do tego stopnia, że zrobiła coś, co do tej pory było dla niej nie do pomyślenia – zapytała o matkę. – Pan ją dobrze znał? – Nie, tego nie mogę powiedzieć – odparł, ale miała nieodparte wrażenie, że

bardzo starannie ważył słowa. – Widziałem ją może ze trzy, cztery razy. Ale zapamiętałem. Nie sposób było nie zwrócić na nią uwagi. – Ja też jej dobrze nie znałam i nie zwracałam na nią uwagi. Podobnie jak ona na mnie – powiedziała nagle Klara, ale tym razem nie żałowała, że zdobyła się na taką szczerość. Przyniosło jej to zdumiewającą ulgę. Nawet się z triumfem uśmiechnęła. Drgnęła, gdy Gilbert położył dłoń na jej drobnej rączce. – W tym momencie rzeczywiście przypominasz swojego ojca – zauważył spokojnie, a w jego oczach zobaczyła smutek.

ROZDZIAŁ 31 Tygodnie mijały i wraz z ich upływem Klara zaczynała tracić nadzieję, że jej plany mają jeszcze choćby znikome szanse powodzenia. Hubert nadal wzorowo wypełniał obowiązki gospodarza, niemniej dużo pracował, właściwie nawet jakby coraz więcej. Cierpliwość, którą dziewczyna sobie narzuciła, zaczęła się w końcu wyczerpywać. Zręczna dyplomacja, misterne, czasochłonne zabiegi nie były jej mocną stroną. W dodatku czas niebezpiecznie się kurczył, nie mogła o tym nie pamiętać. Nie narzekała na nudę, rozrywek jej nie brakowało, podobnie jak towarzystwa, tym bardziej że Karol, Hubert, a także ciotka Joanna mieli spore grono znajomych. Skończyło się także uciążliwe z jej punktu widzenia zwiedzanie muzeów, kościołów czy też innych historycznych pomników, których liczba, aczkolwiek imponująca w tym mieście, nie była niewyczerpana. No i w dalszym ciągu mogła liczyć na pana Arnout. Gdy wokół niej robiło się pusto, gdy Hubert, Karol i ich przyjaciele musieli poświęcać czas swoim codziennym zajęciom, a ciotka znikała gdzieś na całe dnie, zawsze pozostawał Gilbert Arnout, który potrafił być niezrównanym wsparciem, rozmówcą i dysponował nieograniczoną gamą pomysłów na ciekawe, niebanalne rozrywki. Klara nie potrafiła odgadnąć, czy spotkał się z Joanną bodaj raz. Nic na ten temat nie mówił, ciotka także, a Klara, pomimo swojej zuchwałości, nie śmiała o to pytać. Tak czy inaczej, bardzo go polubiła, w jego towarzystwie nie czuła się zmuszona do udawania kogoś innego, niż w rzeczywistości była, a w dodatku nabrała niezachwianej pewności, że ojczym Huberta akceptował ją właśnie taką. Nie mogła tego samego powiedzieć o Hubercie i to początkowo bolało. Następnie irytowało, a potem… „Trudno” – powtarzała sobie. „Wyjadę, przyzwyczaję się, w końcu zapomnę”. Wiedziała jednak, że oszukiwała samą siebie, a to ten rodzaj oszustwa, który na ogół się nie udaje. Nie mogła opuścić Paryża i wrócić do domu, nie rozmówiwszy się z kuzynem. Musiała mu powiedzieć, co czuje. Może nie wiedział, może się nie domyślał. Może spojrzy na nią inaczej, gdy się dowie. Nie mogła wyjechać, nie przekonawszy się o tym. Nie mogła zostać z tym niezadanym pytaniem na resztę swoich dni. Wreszcie gdy już zaczęła wątpić, czy kiedykolwiek będzie miała okazję do takiej rozmowy, nadarzyła się wymarzona wprost okoliczność – wieczór w operze, a raczej to, co nastąpiło później. Wyszli na zewnątrz w tłumie innych melomanów, wymieniających uwagi na temat Wagnera. Jedni zbulwersowani, inni zachwyceni, jeszcze inni tryskający szampańskim humorem na myśl o zaplanowanych na ten wieczór dalszych rozrywkach, wszyscy podekscytowani. Joanna nie zamierzała wracać jeszcze do domu, wraz z trojgiem przyjaciół

wybierała się jeszcze na uroczystą kolację. – Ja nie mogę wam towarzyszyć, muszę na jutro przygotować wykład – wymówił się od zaproszenia Hubert. – Nic, tylko pracujesz – odpowiedziała z lekką wymówką w głosie matka, jednak nie nalegała. – Nie siedź za długo w nocy. Skończy się na tym, że stracisz wzrok od tych papierów i sztucznego światła. Zatem chodźmy. – Skinęła na pozostałe towarzystwo. Klara w okamgnieniu podjęła decyzję. – Ja także wolałabym wrócić do domu. Nie czuję się dobrze, głowa mnie boli – rzekła, z niezadowoleniem stwierdzając, że jej głos zabrzmiał bardzo nienaturalnie. Dobrze przynajmniej, że stała w pewnym oddaleniu od ulicznej latarni i nikt nie mógł zobaczyć rumieńca na jej twarzy. Dobrze, że nikt nie słyszał, jak tłukło się jej serce. Przynajmniej taką miała nadzieję. – Tego tylko brakowało, abyś nam zachorowała. – Joanna z niepokojem dotknęła czoła bratanicy. – To nic poważnego. Położę się, odpocznę i będzie dobrze – uspokoiła ją Klara, kątem oka podchwyciwszy zagadkowe spojrzenie kuzyna. – Powinnam wracać razem z tobą – westchnęła ciotka, ale dziewczyna natychmiast zaprotestowała. – Ale po co? Nie jestem już dzieckiem i nie przeczuwam nadchodzącej śmierci. Nie ma potrzeby, byś zmieniała plany. – Zatem dobrze. A ty – zwróciła się do syna Joanna – dopilnuj, aby ona naprawdę zaraz po powrocie położyła się do łóżka… – Naraz przerwała i przyjrzała się bacznie obojgu młodym. – Idź już, droga mamo, bo inaczej twoi przyjaciele pójdą na kolację bez ciebie – zakomenderował Hubert, wskazując na grupkę niecierpliwiących się francuskich znajomych matki. – Nie bój się, wszystko będzie dobrze. Po czym, nie zwlekając, ujął pod łokieć młodą kuzynkę i poprowadził ją w kierunku dorożek. – Za późno i za zimno na pieszą wędrówkę – oznajmił. Zdaniem Klary nie było ani za późno, ani tym bardziej za zimno. Przeciwnie, powietrze było łagodne, tak jakby zwiastowało nadejście przedwiośnia. Nie chciała jednak protestować i upierać się przy spacerze. Czekało ją znacznie trudniejsze zadanie, nie mogła nie wykorzystać nadarzającej się okazji. Coś jej podpowiadało, że więcej sposobności już nie będzie. Całą drogę do domu analizowała, słowo po słowie, wszystko, co chciała powiedzieć. Bała się jak nigdy dotąd, ale równocześnie była pewna, że chce to zrobić. Nie zrezygnuje. „Ostatecznie to tylko rozmowa” – tłumaczyła sobie. „Wyjaśnię mu, co czuję. Tylko tyle. Mam do tego prawo”. Hubert także się nie odzywał, zajęty własnymi myślami, zatem cała droga do

domu upłynęła im w milczeniu. W podobnym milczeniu weszli do mieszkania Huberta, w którym gościł matkę i kuzynkę. Był na tyle uprzejmy, że nie chciał słyszeć, aby zakwaterowały się w hotelu, a one nie nalegały. Wewnątrz także panowała cisza. Klara przypomniała sobie, że dwuosobowa służba miała dziś wolny wieczór z powodu jakiegoś ślubu i wesela. A zatem naprawdę byli sami, tylko we dwoje, i to na całe godziny. O czymś takim wcześniej nie śmiała nawet marzyć. „Spokojnie, spokojnie” – starała się opanować rozszalałe emocje. „Muszę się opanować. Muszę to dobrze przeprowadzić”. – Powinnaś położyć się i odpocząć – oznajmił Hubert, a widząc zdumione spojrzenie kuzynki, uśmiechnął się i przypomniał: – Przecież boli cię głowa. Klara spąsowiała na twarzy i tak szarpnęła rękawiczkę, że niewiele brakowało, a rozerwałaby ją na części. Oboje mimochodem spojrzeli na tę rękawiczkę, a potem na siebie. – Czuję się już lepiej – odpowiedziała i odważnie popatrzyła mu w oczy. – Może porozmawiamy? – Żałuję, ale nie mogę poświęcić ci zbyt wiele czasu – odparł Hubert, spokojnie odwzajemniając jej spojrzenie. – Nie blefowałem, mówiąc matce, że muszę przejrzeć stosy papierów. Nie chciałbym, aby ktoś mi jutro zarzucił, że nie przygotowałem się należycie do wykładu. Klara miała wrażenie, że serce podchodzi jej do gardła. Mogła się jeszcze wycofać. Coś w głębi duszy podpowiadało jej, że tak właśnie powinna postąpić. Że tak byłoby najrozsądniej. Uśmiechnąć się, życzyć mu dobrej nocy albo udanej pracy i odejść do własnej sypialni. Jednak rozsądek nie zawsze bywał dobrym doradcą. Czasami ludzie odnosili zwycięstwa, kierując się pragnieniem serca, instynktem, impulsem, czymkolwiek, byle nie nudnym rozsądkiem. Przecież – szczerze rzecz ujmując – nawet ten przyjazd do Paryża nie miał nic wspólnego z rozsądkiem. – Rozumiem, ale obiecuję, że nie zajmę ci dużo czasu – rzekła. – Ostatecznie mógłbyś mnie wysłuchać. Niedługo być może wyjadę. „Jeśli tak się stanie, może już nigdy się nie zobaczymy” – przeszło jej przez myśl i ponownie zadrżała. Hubert westchnął cicho z oczywistą rezygnacją, co nie mogło napawać optymizmem. Mimo to skinął głową. – Dobrze, chodźmy zatem do salonu. Był to typowy salon samotnego mężczyzny. Same najbardziej potrzebne sprzęty, chociaż dość kosztowne i w dobrym guście. Ciemne obicia foteli, kanapy, żadnych zbędnych ozdób, przedmiotów, dekoracji. Jedynie dwa obrazy Eugène’a Delacroix. „Ten surowy wystrój się zmieni, gdy zamieszka tu kobieta” – pomyślała

Klara, gdy pierwszy raz po przyjeździe zobaczyła ten pokój. Teraz, to znaczy kilka tygodni później, nie zastanawiała się już nad tym. Usiadła na dość twardej, mało wygodnej kanapie, mając nadzieję, że Hubert zajmie miejsce obok niej. Tak się jednak nie stało. Usiadł w najdalej odsuniętym fotelu i widać było, że jest coraz bardziej zniecierpliwiony. – Może napijemy się wina? – spytała nieśmiało, nie będąc pewną, czy ta propozycja nie powinna wyjść od niego. – Ja nie mogę, muszę popracować jeszcze przez kilka godzin, przecież ci mówiłem – odparł Hubert, ale podniósł się i podszedł do kredensu. – Ciebie jednak chętnie poczęstuję. Na co masz ochotę? „Gdybyś wiedział…” Na samą myśl o tym zrobiło jej się gorąco i miała wrażenie, że krew w jej żyłach płynie szybciej. – Wybierz cokolwiek, ja słabo się na tym znam – odparła zgodnie z prawdą. Postawił przed nią kieliszek wypełniony jakimś czerwonym trunkiem i czekał. Klara zamoczyła usta, wino było słabe i słodkie. „W sam raz dla panienki” – pomyślała i skrzywiła się. – Nie poznaję twojej matki – zagaiła. – Nie przypuszczałam, że osoba, która tak kocha samotność w Wieliszewie, będzie tak zachłannie rzucać się na paryskie rozrywki. – Może dlatego, że kocha Wieliszewo, nie swoją samotność – odparł Hubert i w jego oczach zapaliło się na moment słabe światło. – Nigdy nie chciała żyć samotnie. „A wszyscy po kolei ją opuszczali. Wszyscy, których kochała” – pomyślała z nagłym żalem Klara. Szybko jednak wzięła się w garść. Nie zamierzała rozczulać się teraz nad losem ciotki Joanny. Wspomniała o niej tylko po to, by zyskać na czasie i się uspokoić. – Ty i twój ojczym doskonale się dogadujecie, jak dwóch przyjaciół. To taki miły człowiek, pełen młodości i werwy, taki uważający. Jest zupełnie inny, niż przedstawiał go niegdyś mój ojciec. – Zaryzykowała to stwierdzenie, nie będąc pewna, jak przyjmie je Hubert. Zdążyła zauważyć, że często nie zgadzał się z jej ojcem. Mimo to musiała dobrze wysondować grunt, na jakim teraz stała. – O tym chciałaś ze mną rozmawiać? – Niemal wszedł jej w ostatnie słowa. W jego oczach nie było już zniecierpliwienia, lecz jawna niechęć. Klara straciła resztki cierpliwości i ostatecznie porzuciła drogę misternej dyplomacji. Powie mu wszystko wprost. A potem niech się dzieje, co chce, choćby i piekło miało pochłonąć ich oboje. – Nie lubisz mnie? Denerwuję cię? Odpowiedz! – Odstawiła kieliszek z prawie nietkniętym winem. Gdyby tego nie zrobiła, z całą pewnością wylałaby jego zawartość na siebie lub na Huberta, a potem zgniotłaby w rękach szkło. – Klaro, nie mam czasu i ochoty na spowiedź czy pensjonarskie zwierzenia.

Jeśli masz jakiś konkretny problem, to powiedz bez ogródek. Jeśli nie… – Uczynił ruch, jakby zamierzał się podnieść. – Przecież doskonale wiesz, co ci chcę powiedzieć – podniosła głos. Czuła, że ma oczy pełne łez. Nie chciała płakać, nie zamierzała tego przeprowadzić w taki sposób, nie pragnęła jego litości, ale widocznie nie potrafiła zapobiec łzom. Więc może jednak podświadomie liczyła choćby na tę litość? – Nie, nie wiem – odparł szorstko. – Nie myl mnie z Panem Bogiem. Nie jestem wszechwiedzący. Porwał ją gniew. Była pewna, że świadomie ją upokorzył. Nie pójdzie mu tak łatwo. – Więc dobrze – rzekła cicho. – Od lat daję ci do zrozumienia, że… że cię kocham. Doskonale wiedziała, że nie tak czyni się podobne wyznania, a przynajmniej nie takim pełnym gniewu i goryczy tonem. Nie potrafiła jednak zdobyć się na inny, nic już nie mogła na to poradzić. – No i co z tego? – spytał wreszcie Hubert, a jego spojrzenie było takie dalekie, spokojne, obojętne. – Jak to? – spytała stropiona. Nie spodziewała się po nim takich słów. Co miały znaczyć? – Czego ode mnie oczekujesz? – Czego… oczekuję? – wyjąkała. „Że będziemy razem. Że weźmiesz mnie w ramiona, choćby tylko na tych parę godzin, gdy możemy być wreszcie sami, choćby na jedną chwilę, choćby ten jeden raz. Nawet ten jeden raz by mi wystarczył. Przynajmniej wiedziałabym, że nie przyjechałam tu tak zupełnie na darmo, bez sensu. Miałabym co wspominać do końca życia. Chociaż wolałabym to życie spędzić z tobą”. Jak mu to powiedzieć? Patrzyła na niego z rozpaczą i już wiedziała, że wali jej się cały świat. Nie miała żadnego pomysłu na przyszłość. Wszystko, o czym marzyła, miało związek z tym człowiekiem. A on jej nie chciał. Stała mu chwilowo na drodze, traktował ją jedynie jak przemijającą niedogodność. Przemijającą? Z trudem opanowała się, by nie rzucić się na niego z pięściami, a przynajmniej nie cisnąć kilkoma najbardziej ordynarnymi przekleństwami, jakie miała okazję poznać. Wiedziała jedno: Hubert Arnout nie pozbędzie się jej tak po prostu. „No i co z tego?” Zapłaci jej za te słowa, choć jeszcze nie miała pojęcia w jaki sposób. Hubert tymczasem podniósł się z miejsca i podszedł do niej. Uczynił taki ruch, jakby chciał pogłaskać ją delikatnie po głowie – jak małą dziewczynkę, swoją młodszą kuzyneczkę, bo najwidoczniej właśnie nią dla niego była. Nie zrobił tego. Zrezygnował, albo to ona w ostatniej chwili się odsunęła. Już nigdy potem nie potrafiła sobie tego przypomnieć.

– Nigdy nie będziemy razem – powiedział cicho. W jego głosie Klara nie słyszała już tej irytującej obojętności, ironii czy goryczy. Mówił spokojnie, ale z takim przekonaniem, jak mówi człowiek pewny swoich decyzji i racji. W dodatku dobierał słowa tak, jakby czytał w jej myślach. – Nie zrobimy też niczego, czego później ty i ja żałowalibyśmy przez długie lata. Musisz zrozumieć… „Zrozumieć?” – To co ja mam robić? – spytała tonem skarżącego się dziecka. – Wrócisz do domu i po pewnym czasie ułożysz sobie życie… beze mnie – odparł dobrodusznie. – Zapomnisz i będziesz szczęśliwa. – Nie – odparła. – To niemożliwe. Westchnął i wreszcie usiadł obok niej. – Tak ci się tylko wydaje – powiedział po chwili. – Rozumiem, co teraz czujesz. Czułem to samo… jakiś czas temu… ale w podobnych okolicznościach. Myślałem, że świat mi się kończy. Nie widziałem sensu życia. Ale to nieprawda, wierz mi. Świat tak łatwo się nie kończy. I człowiek żyje dalej. Poczuła przyspieszone bicie tętna. Chyba zaczynała rozumieć. To Gilbert Arnout się mylił, błędnie ocenił swojego pasierba. – Jest ktoś inny w twoim życiu? – spytała cicho. Potrząsnął głową i uśmiechnął się ze smutkiem. – To nie ma znaczenia. Wybacz, ale nie będę o tym mówić. A ty na zawsze pozostaniesz dla mnie moją kuzynką, z którą niegdyś, jako dziecko, tak lubiłem spędzać czas. Nadal mogłoby tak pozostać, gdybyś nie upierała się… – Kim ona jest? – przerwała mu, choć przecież wiedziała, że nie należało o to pytać. Zresztą nic już nie miało sensu. Hubert nie odpowiedział. – To mężatka – stwierdziła wobec tego. – Lepiej, by pozostała anonimowa, tak? – Daj już temu spokój. Nie powinno cię to interesować. W jego głosie nie było już łagodnej dobroduszności, jak jeszcze przed sekundą. Znowu była w nim niecierpliwość, nawet wrogość. Nagle Klara doznała olśnienia. Już wiedziała. Wszystko się zgadzało. Pasowało jak ulał. Że też była tak głupia i wcześniej na to nie wpadła! – To Ewa, tak? – Zerwała się z kanapy i oskarżycielsko wysunęła ku niemu dłoń. – Chyba oszalałeś. – Przestań… – Jakie to żałosne! – Roześmiała mu się w twarz, choć nie było jej wesoło. Wręcz przeciwnie: czuła wściekłość, nienawidziła całego świata, miała ochotę wyć jak zranione zwierzę. Mimo to śmiała się. – To żona twojego wuja. Myślałeś, że nie widziałam twoich durnych spojrzeń rzucanych w jej stronę? Gapiłeś się na nią

jak cielę na malowane wrota, mając nadzieję, że ona raczy zwrócić na ciebie uwagę i zaszczyci cię bodaj jednym spacerem, jednym zdaniem, słowem. Jakie żałosne widowisko z siebie robiłeś! Ciekawe, ile osób zwróciło na to uwagę, a potem śmiało się z ciebie do rozpuku. – Pewnie mniej niż z ciebie, moja biedna kuzynko. Nie słyszałem komentarzy na mój temat, choć pewnie nie o wszystkim musiałem wiedzieć i słyszeć. O tobie jednak aż huczało po całej okolicy, od salonów po chłopskie zagrody. Łaziłaś za mną całymi dniami jak prawdziwe utrapienie. Gdzie ja, tam i ty. Cała służba i sąsiedztwo miało wyborne widowisko. Szkoda tylko, że mnie to specjalnie nie bawiło. Mówił spokojnym, lodowatym tonem, jedynie z odrobiną pogardy. Ta jednak odrobina wystarczyła, by Klara nie zapanowała nad tłumionym od dawna gniewem i furią. Chwyciła najbliżej stojący porcelanowy wazon i cisnęła nim o podłogę. Potem żałowała, że nie rozbiła go na głowie kuzyna. – No pięknie. Czy teraz czujesz się już lepiej? – skwitował ten gest Hubert. – Rozbawiłam cię, tak? – Ledwo wyrzucała z siebie kolejne, pełne tłumionej wściekłości słowa. Chciała mu teraz sprawić ból, powiedzieć coś takiego, by choć w części tak cierpiał jak ona. – Wbij sobie wreszcie do swojego łba, że Ewa o ciebie nie dba. Dla niej w ogóle nie istniejesz. Kocha mojego ojca, urodziła mu dziecko. Ty zawsze byłeś dla niej nikim. – Tak jak ty dla mnie – odparł z pozorną niedbałością. – Też to sobie wbij… do głowy. I naucz się z tym żyć. Tak jak ja. Podniósł się i skierował do drzwi. Klara jednak nie zamierzała pozwolić mu odejść. Nie w ten sposób. Ostatnie słowo miało należeć do niej. Dobiegła do niego i chwyciła go za rękaw. – Nie udawaj świętoszka. Mam uwierzyć, że jesteś jej wierny? Że nie zaspokajasz swych fizycznych potrzeb jak każdy mężczyzna?! Zaraz pożałowała tych słów. Były zbyt ordynarne, za daleko się posunęła, paląc za sobą wszystkie mosty i możliwość zachowania choćby jego braterskiej przyjaźni. Jednak nie mogła już niczego cofnąć. Hubert odwrócił się do niej i spojrzał z takim obrzydzeniem, z jakim się patrzy na leżące pod nogami śmieci. Wyrwał rękaw z jej rąk. Chciała go przeprosić – nie zdążyła. – Nawet jeśli jest tak, jak mówisz, to nie twoja sprawa – powiedział. – Na ciebie nigdy nie miałem najmniejszej ochoty. Przymknęła oczy, a kiedy ponownie je otworzyła, Huberta nie było już w salonie. Usłyszała jedynie odgłos zamykanych drzwi, ale to nie były drzwi wyjściowe na korytarz, tylko te od jego gabinetu. Czyżby zamknął je od wewnątrz

na zasuwę? Bał się, że ona mimo wszystko będzie próbowała do niego wtargnąć i rozbierze się przed nim do naga? Pomimo poczucia upokorzenia i strapienia Klara uśmiechnęła się z ironią. Ale tylko na chwilę. Nie była w nastroju do śmiechu. Sytuacji, w jakiej się znalazła, nie sposób było obrócić w żart. Było gorzej niż źle, było tragicznie. Czuła się fatalnie, jak zwierzę w pułapce, z której nie ma wyjścia. A nawet gorzej niż zwierzę. Zwierzę przynajmniej czekał koniec, czyli śmierć. Ją też czekał w pewnym sensie koniec, na pewno jednak nie śmierć. Czy mogła sięgnąć głębszego dna upokorzenia? Cokolwiek teraz zrobi, czeka ją wstyd. Pierwszą jej myślą było uciekać z tego domu, wybiec, tak jak stała. Mogłaby to oczywiście zrobić i nie miała cienia wątpliwości, że nikt by jej nie zatrzymał, jednak problem polegał na tym, że musiałaby tu w końcu wrócić. Dokąd miałaby pójść? Biec na dworzec i uciekać do kraju? Nie miała zielonego pojęcia, czy tej nocy odjeżdża jakikolwiek pociąg do Warszawy. Nie miała biletu. A jeśli okaże się, że miałaby czekać na dworcu kilkanaście godzin? Oczywiście, mogłaby się na to zdobyć, gdyby była absolutnie pewna, że naprawdę tego chce. Wracać tak nagle sama, bez towarzystwa ciotki, i tym samym narazić się na pełne troski i niepokoju pytania ojca. Bez wątpienia chciałby wiedzieć, co się stało, z jakiej przyczyny przybyła tak nagle i niespodziewanie, kto jej wyrządził krzywdę. Dociekaniom nie byłoby końca. I pewnie ojciec wykorzystałby okazję, by przypomnieć, jak bardzo był przeciwny jej wyjazdowi i pewien, że tak to się skończy. A potem posłałby Huberta do wszystkich diabłów i kto wie, czy nie urządziłby dzikiej awantury zarówno swojej kuzynce, jak i jej synowi. W przypadku ojca wszystko było możliwe. Klara nie chciała na to patrzeć, nie zamierzała tego słuchać i przez to przechodzić. Miałaby wrócić do Jodłowa upokorzona i pokonana jak zbity pies? Nie wyobrażała sobie jednak, że miałaby dłużej zostać w mieszkaniu Huberta. Nigdzie nie było dla niej miejsca. Nigdzie? Poderwała się na równe nogi i zaczęła nerwowo krążyć po salonie. Istniało bowiem takie miejsce, dokąd mogłaby ostatecznie się udać. Zaraz jednak pomyślała, że byłoby to szaleństwem z jej strony. Nie mogła tam pójść o tej porze. Zerknęła na zegar. Dochodziła jedenasta. To nie pora na składanie wizyt. Wprawdzie nie udawałaby, że chodzi jej o wizytę, jednak musiałaby wyjaśnić swoje niespodziewane najście. Odpowiedzieć na całą listę pytań. To nawet zrozumiałe. Nie mówiąc już o awanturze, jaka wybuchłaby później, gdyby Hubert i Joanna zorientowali się, że nie ma jej w pokoju gościnnym i zaczęliby jej w panice szukać. „I bardzo dobrze” – pomyślała. „Dobrze im tak”. Czy miała jednak prawo narażać na zarzuty osobę, u której zamierzała tymczasowo się schronić i przeczekać najgorsze dni? Zresztą wiedziała, że to żadne rozwiązanie. Problem i tak pozostanie. Jedno było jednak pewne: nie mogła zostać tej nocy u Huberta. Musiała stąd

wyjść, i to natychmiast. A mieszkanie Gilberta Arnout było jedynym, gdzie mogła się schronić i przemyśleć, co dalej. Może to, co zamierzała zrobić, nie było do końca rozsądne, ale ostatecznie już dawno pożegnała się z rozsądkiem. Włożyła pospiesznie zimowy płaszcz i najciszej, jak umiała, opuściła mieszkanie. Zbiegła po schodach i znalazła się na rzęsiście oświetlonej paryskiej ulicy. Nie odczuwała najmniejszego strachu, gdy tak szła bez celu rue de Rivoli w kierunku Place de la Concorde. Paryż był miastem, które nigdy nie spało. Mijali ją inni ludzie, nie dostrzegała żadnego zagrożenia. Czuła tylko coraz większą samotność, upokorzenie i pragnienie, by wreszcie zrzucić z siebie cały ten ciężar, by wypłakać się przed kimś, kto ją po prostu lubił, akceptował taką, jaka była, i nie oceniał. Kto znajdzie sposób, by jej pomóc, nawet o tej porze. Nie miała co do tego cienia wątpliwości. Bała się tylko, czy wystarczy jej odwagi i determinacji, zanim dobiegnie do mieszkania pana Arnout. Nie czekała długo na otwarcie drzwi. W progu zobaczyła służącego, poczciwego Filipa, który nie wyglądał na poderwanego z łóżka ani nawet na zdumionego. Tak jakby jej wizyta była czymś, co mieściło się w zwyczajach tego świata. – Przepraszam – spytała mimo wszystko onieśmielona. – Czy pan Arnout już śpi? – Nie. Dopiero wrócił z miasta – odparł i bez zbędnych ceregieli wpuścił ją do środka. – Nie chciałabym przeszkadzać, ale mam pilną sprawę. – Nigdy jeszcze w taki sposób nie rozmawiała ze służbą. Filip wzruszył ramionami, jakby chciał jej dać do zrozumienia, że nie miesza się do nie swoich spraw, ale uśmiechnął się przyjaźnie. – Proszę wejść do salonu, ja zawiadomię pana Arnout, że pani przyszła. „O Boże, to jakieś szaleństwo, co ja robię?” Gorączkowo przechadzała się po salonie, po raz kolejny rozważając, czy jednak stąd nie uciec. Powstrzymywała ją jednak myśl, że musiałaby wtedy wrócić do mieszkania Huberta i narazić się na jeszcze większe upokorzenie. Nie chciała tam iść, nie chciała patrzeć ani na kuzyna, ani na jego matkę. Zatem gdyby stąd wyszła, musiałaby spędzić noc na ulicy. A co potem? Zapewne odszukałaby ją policja, tak czy owak trafiłaby w końcu tam, skąd wybiegła. Nie wspominając już o wstydzie, którego by doświadczyła, i lamentach ciotki, których zmuszona byłaby wysłuchać. Wątpliwe, aby potem ciotka pozwoliła jej ruszyć się samej gdziekolwiek, bodaj na krok. „Matko Boska, to już lepiej umrzeć” – pomyślała. – Na miłość boską, co się stało? – Usłyszała za swoimi plecami i natychmiast się odwróciła, stając oko w oko z Gilbertem Arnout. – Pozwól mi tu zostać, proszę – zawołała i zaraz ucichła, bo nagle do niej dotarło, że po raz pierwszy zwróciła się do niego w tak bezpośredni sposób. Kilka

razy już ją do tego zachęcał, ale nie potrafiła się na to zdobyć. Jednak dziś, w takiej chwili, stało się to jakby niezależnie od niej, spontanicznie. – Oczywiście. – Uspokajającym gestem położył jej dłoń na ramieniu, a potem poprowadził do kanapy. – Usiądź, proszę. Cała drżysz, odpocznij. – Powiedz, że mnie stąd nie odeślesz… z powrotem do nich. Powiedz, obiecaj mi to! – Przytrzymała się jego ręki. – Obiecuję. Nic wbrew twojej woli. Usiądź. Spełniła jego prośbę i opadła ciężko na kanapę, po czym zakryła twarz dłońmi. Przez chwilę panowało milczenie. Przerwał je dopiero Filip, który wszedłszy do salonu, oznajmił, że kolacja jest już gotowa. – Zapraszam. – Gilbert ujął za rękę dziewczynę, co zmusiło ją do podniesienia głowy i spojrzenia mu prosto w oczy. – Mam nadzieję, że zechcesz mi towarzyszyć przy stole. Jesteś głodna? – Chyba tak – odpowiedziała niepewnie i w tej samej chwili naprawdę poczuła głód. Pomimo strapienia nie mogła oprzeć się zdumieniu i wrażeniu, jakie zrobił na niej suto zastawiony stół. – Niedługo północ, jadasz o takiej porze? – spytała. Słysząc te słowa, służący Filip wzniósł teatralnie oczy, a Gilbert roześmiał się na całe gardło. – Czasami – odparł – gdy późno wracam. Miałaś szczęście, że właśnie dziś coś podobnego miało miejsce. – Rzadko kiedy jest inaczej – mruknął Filip. – Ejże, nikt cię tu już nie trzyma. Możesz wracać do swojej Marie – odpowiedział mu komicznie Gilbert. – Ciekawe, kto tu potem posprząta – mruknął ponownie służący. – Poradzimy sobie bez ciebie. Idź już i nie pokazuj mi się przed dziesiątą rano. Aha, byłbym zapomniał, powiedz Marie, aby przygotowała pokój dla panienki. Filip zerknął spode łba na swego pracodawcę, potem na Klarę i z ponurą miną wyszedł. Był jednak w nie najgorszym humorze, co zdradzały wesołe ogniki w jego oczach. – O tej porze każesz ludziom pracować? Jesteś prawdziwym tyranem. Uważaj, bo kolejna rewolucja zajmie się twoją głową – rzekła Klara, czując, że i jej humor się poprawia, choć nie miała ku temu żadnych podstaw. Przecież jej sytuacja nie zmieniła się na lepsze ani na jotę, chyba że wziąć pod uwagę fakt, że na dzisiejszą noc miała zapewniony dach nad głową. I nie był to dach w mieszkaniu Huberta. A to już coś jednak znaczyło. – Moi pracownicy nie mają powodów do narzekań, zapewniam cię. – Są po całym dniu ciężkiej pracy – zauważyła, co ją samą zastanowiło. Nigdy do tej pory nie użalała się nad służbą.

– Co nie znaczy, że będą teraz grzecznie spali. Opowiedziałbym ci, co teraz bez wątpienia wyrabiają Guy i jego Marie, ale mi nie wypada. Zaczerwieniła się i przez moment zastanawiała, co odpowiedzieć. Niestety nic stosownego nie przychodziło jej do głowy. W dodatku zdawała sobie sprawę, że powinna wyjaśnić Gilbertowi, dlaczego przybiegła do jego domu niemal w środku nocy. To także nie będzie łatwe zadanie, nie może mu przecież relacjonować swojej rozmowy z jego pasierbem. To nie nadawało się do powtórzenia. Co zatem miała powiedzieć? – Lubię dziewczyny, które mają zdrowy apetyt – odezwał się ponownie Gilbert, a Klara w tej samej chwili zdała sobie sprawę, że istotnie pochłaniała ze stołu, co tylko się dało. Była głodna i zdenerwowana, ale żeby aż tak? – Przepraszam – wyjąkała spłoszona, odsuwając od siebie talerz. – Ależ nie ma za co. To prawdziwa przyjemność patrzeć na kobietę, która nie robi z siebie mimozy i nie katuje się głodzeniem, aby broń Boże gorset nie zrobił się za ciasny. No dobrze… – Nagle spoważniał. – Co się stało? Jakaś awantura z Joanną? – Nie. – Stropiła się, zastanawiając, czy ciotka wróciła już do domu. – Z Hubertem. Ale nie warto o tym mówić. Nie chcę. – Nie musisz. Powinienem ich jednak zawiadomić, że tu jesteś. Chyba że sama to zrobiłaś przed wyjściem, w co wątpię. – Ciotki nie było wtedy w domu, a Hubert nie będzie mnie szukał. Jest przekonany, że leżę już w łóżku. Do rana żadne z nich do mnie nie zajrzy, możesz być tego pewien. – Obyś miała rację, bo w przeciwnym razie rozpęta się piekło. Znam ja dobrze możliwości mojej byłej małżonki. Ale chyba rzeczywiście masz rację. Do rana nie miałbym kogo tam posłać, a sam nie pójdę. No nic, będę musiał poderwać biednego Filipa trochę wcześniej z łóżka, niż mu to obiecałem. – Bardzo mi przykro – bąknęła. – Narobiłam tobie i twojej służbie strasznego kłopotu. – Bardzo się cieszę, że tu jesteś – odparł nagle Gilbert i znowu spojrzał na nią tak, jak zrobił to już wcześniej, dwa albo trzy razy, wzrokiem, od którego natychmiast robiło się jej gorąco, choć równocześnie czuła ciarki na całym ciele. – Dziękuję, to miłe z twojej strony – odparła, ponownie ośmielona. – Odprowadzę cię do pokoju gościnnego. W innych okolicznościach zleciłbym to zadanie Marie – zastrzegł żartobliwie – ale nie mam sumienia wywoływać jej teraz z łóżka.

ROZDZIAŁ 32 Kończyli późne śniadanie, gdy Marie zakomunikowała im przybycie Huberta. Klara, choć spodziewała się interwencji kuzyna, drgnęła nerwowo i pobladła, ale Gilbert mocniej ścisnął jej dłoń i uśmiechnął się krzepiąco. – Widzę, że przeszkadzam – skomentował Hubert, wchodząc do jadalni. Natychmiast zwrócił uwagę na uścisk dłoni ojczyma i kuzynki, starał się jednak trzymać emocje na wodzy. – Nie, skądże. Możesz do nas dołączyć, jeśli jeszcze nie jadłeś – odparł swobodnie Gilbert, po czym zwrócił się do Marie: – Proszę przynieść dodatkowe nakrycie. Hubert zignorował słowa ojczyma i zwrócił się bezpośrednio do dziewczyny: – Chyba oszalałaś. Matka omal nie dostała ataku serca, gdy odkryła, że nie ma cię w domu, a ja… – Także się przestraszyłeś? – podchwyciła Klara pełnym rozbawienia, a zarazem ironii, tonem. W udanym zdumieniu otworzyła szeroko oczy. Już się nie bała. Miała to za sobą. – Powiadomiłem was przecież, gdzie przebywa Klara – rzekł spokojnie Gilbert. – Z samego rana wysłałem biednego Filipa do twojego mieszkania. Dopiero od niego dowiedzieliście się, że Klary nie ma w domu… Wcześniej nie przyszło wam to nawet do głowy. – Matka była wściekła – przerwał z gniewem Hubert. – Nadal gotuje się ze złości. – Domyślam się – rzekła Klara. – Czy przyszedłeś tylko po to, aby mi to oznajmić? – Klaro, bądź rozsądna. – Hubert usiadł na wolnym krześle obok dziewczyny. Niewiele brakowało, a pod wpływem impulsu ująłby jej drugą, wolną dłoń. Powstrzymał się w ostatniej chwili, gdy sobie uzmysłowił, że w obecnej sytuacji wyglądałoby to karykaturalnie. Gilbert dyskretnie dał znak służbie, by wyszła. Zostali sami, we troje. – Powiedz swojej matce, że zostaję z Gilbertem. – Co takiego? Nie był pewien, czy się nie przesłyszał. Powiedziała: „Zostaję z Gilbertem”? Co, u licha, miało to znaczyć? Czyżby…? – Zostaję w tym domu. Nie wrócę do twojego mieszkania. Mam ci to dokładniej wyjaśnić? Nie rozumiesz, o co mi chodzi? Hubert poruszył brwiami, ale starał się zachować kamienny wyraz twarzy. – To nie jest najlepszy pomysł – odezwał się, gdy tylko przetrawił słowa

kuzynki. – To w ogóle nie jest dobry pomysł. Zastanów się choćby nad tym, jak zareaguje twój ojciec, gdy się dowie… – Gdy się dowie… o czym? – weszła mu w słowo, a oczy jej zalśniły osobliwie. – O naszej wczorajszej rozmowie? Hubert zaklął w duchu i przeniósł wzrok na ojczyma. – Wytłumacz jej. Nie utrudniaj sytuacji. Zrozum, ona nie może u ciebie zostać. – Klara o tym zdecyduje, nie ja. Ja nigdy nikomu nie odmówiłem gościny. – Gilbert rozłożył ręce w geście udanej bezradności. – Do pioruna! Oboje zwariowaliście! – Hubert zerwał się na równe nogi. – Matka cię znienawidzi i nigdy ci tego nie wybaczy – zwrócił się ze złością do ojczyma. Gilbert odpowiedział tak, jak należało się tego spodziewać: – Nic nowego pod słońcem. Poza tym nie jestem już mężem twojej matki. Jeśli znowu o tym zapomniała, mogę jej to w każdej chwili przypomnieć. – Nie o to chodzi, w każdym razie nie tylko o to. Matka sprawuje teraz coś w rodzaju opieki nad Klarą. Pomyśl, w jakim świetle ją stawiasz. – Może lepiej o tym nie mówmy. Kompetencje twojej matki jako czyjejkolwiek opiekunki są żadne. Ty sam powinieneś to wiedzieć najlepiej. Hubert zacisnął dłonie i podszedł do okna. Wyjrzał na ulicę, bo tylko w ten sposób mógł zebrać myśli, a równocześnie nie patrzeć na tych dwoje, wobec których miał jak najgorsze podejrzenia, a przynajmniej przeczucia. – Stawiacie ją w okropnej sytuacji wobec Andrzeja – rzekł. – Wuj wpadnie w szał. Nie mogę za niego ręczyć, nikt nie może. Jestem pewien, że jak tylko dowie się o wszystkim, przyjedzie tu i zabierze Klarę, choćby siłą. A ciebie zabije. To więcej niż możliwe. Klarze pociemniało w oczach, zbladła. Przyszło jej do głowy, że to, co powiedział przed chwilą Hubert, jest możliwe. „Powiedz, że jest ci przykro za wczorajsze, że przepraszasz, a wrócę z tobą do twojego mieszkania. Tylko to powiedz” – błagała go w myślach. „Już nigdy nie będę cię niepokoić ani ci się narzucać, tylko powiedz, że przepraszasz, a będzie po wszystkim, po całej tej awanturze”. Była nawet gotowa stawić czoła rozsierdzonej ciotce i jej lamentom, choć na samą myśl o tym zbierało jej się na wymioty. Mniejsza z tym jednak. Patrzyła wyczekująco na Huberta, jakby chciała wzrokiem zachęcić go do wyznania. Nadaremno. Usłyszała za to odpowiedź Gilberta. – Proszę bardzo, czekam tu na niego od wielu lat. Obaj powinniśmy sobie coś wyjaśnić – powiedział spokojnie, ale równocześnie takim tonem, że Klarze znów zrobiło się słabo. Hubert także się zaniepokoił. – O czym ty mówisz? – spytał podejrzliwie. – Nie z tobą, z nim mam do pogadania – odparł cicho Gilbert. Chciał jeszcze

coś dodać, ale zrezygnował. Zamiast tego mrugnął żartobliwie do Klary. – Niech będzie, to sprawa między tobą a nim – zawyrokował w końcu Hubert. – Mam to w głębokim poważaniu. Ale Klara powinna wrócić ze mną. Bądź rozsądny! To ja mam ciebie uczyć rozsądku?! Zanim Gilbert zdążył odpowiedzieć, drzwi się otworzyły i stanął w nich zmieszany Filip. – Bardzo przepraszam – odezwał się niepewnie – ale przyszedł pan Juneau i utrzymuje, że był umówiony z panem Arnout na tę akurat godzinę. – Ach tak, stary Juneau – westchnął Gilbert. – Na śmierć o nim zapomniałem, a to przecież mój klient. Prowadzę jego sprawy i nie powinienem go odprawiać. Nie chciałbym jednak teraz zostawiać was samych. – Przecież się nie pozabijamy. Znamy się od lat. Nie obawiaj się – odparła swobodnie Klara, choć wewnątrz cała drżała. – Chętnie pomówię z moim kuzynem w cztery oczy. * – A może to mnie zostawisz decyzję, dokąd i z kim mam się udać?! – krzyknęła, gdy Gilbert pełen wprawdzie nie najlepszych przeczuć, ale w końcu jednak zdecydował się ich zostawić i wyjść do klienta. – Jesteś tak głupi, by myśleć, że twój ojczym trzyma mnie tu siłą?! Idź i powiedz swojej matce, że zostanę tu, bo tak chcę, a jeśli wywleczecie mnie stąd siłą, i tak znajdę sposób, by wam uciec i tu wrócić. Za żadne skarby świata nie wrócę do twojego domu ani pod tak zwaną opiekę twojej matki. Możesz jej to powtórzyć. I nie strasz mnie z łaski swojej moim ojcem! – Jeśli nie chcesz pogrążyć się po uszy i bezpowrotnie w bagnie, wracaj ze mną do mojego domu, a potem jak najszybciej do Jodłowa – powiedział powoli, z naciskiem akcentując każde słowo. Zacisnęła dłonie, a następnie wzruszyła pogardliwie ramionami. Była bardzo wzburzona, robiła jednak wszystko, co w jej mocy, by tego nie widział. – Dlaczego wcześniej do mnie nie dotarło, że od dawna traktowałeś mnie, jakbym wciąż była bezrozumnym dzieckiem? – Raczej obrzydliwie rozpuszczonym i rozkapryszonym. Ale mniejsza z tym. Nie moja sprawa. Rób, co chcesz. Mam już tego dość. Zwłaszcza ciebie. – Wiem. Nie musisz się powtarzać. Zapamiętałam twoje wczorajsze słowa! – krzyknęła z goryczą, ale i z ironią. Spostrzegła zmianę, jakby cień na jego twarzy. A zatem wspomnienie wczorajszej awantury jego także uwierało, a przynajmniej budziło niesmak, nie była tylko pewna, do kogo z nich obojga kierowany. Zaraz jednak zagadka się wyjaśniła. – Tak? I co? Nie udało ci się ze mną, więc próbujesz tego samego z moim

ojczymem? W tym przypadku, przyznaję, może ci się udać. Zastanów się jednak, czy warto. Ile możesz zyskać, a ile stracić. Co tobą kieruje, że nie dajesz wytchnienia ludziom, na których się uweźmiesz? – Nachylił się do niej tak blisko, że niemal czuła dotyk jego warg na swoim uchu. – Jesteś głęboko niemoralną osobą, wiesz? – A ty może nie?! – krzyknęła mu prosto w twarz, więc mimowolnie się cofnął. Patrzyli na siebie przez dłuższą chwilę, oboje wzburzeni, rozgoryczeni, rozżaleni. Oboje, niezależnie od siebie, wrócili wspomnieniami do dzieciństwa, do wakacji spędzanych na drzewach i mokradłach Wieliszewa, gdy byli nieodstępującymi się towarzyszami zabaw. Potem wszystko się zmieniło, ale to przecież nie znaczy, że tamto, co ich kiedyś łączyło, nigdy nie istniało. „Ty beznadziejny durniu – myślała bezsilnie – wystarczyło, byś mnie przeprosił za wczorajsze. I ja bym cię wtedy przeprosiła. Wróciłabym do twojego domu i byłoby po wszystkim”. Hubert także pożałował swoich ostatnich słów, zwłaszcza tych o niemoralności. Jakie miał prawo oceniać pod tym kątem Klarę czy kogokolwiek? On, zwłaszcza on. Klara miała rację, gdy mu to wytknęła, choć nie wiedziała – to znaczy raczej nie wiedziała – wszystkiego. Najchętniej cofnąłby te słowa, ale to już nie było możliwe. Przeprosiłby, ale nie potrafił się na to zdobyć. Nie był też pewien jej reakcji na takowe przeprosiny, miał za to jak najgorsze podejrzenia co do powodów, dla których Klara próbowała omotać jego ojczyma. Coś mu podpowiadało, że ma to związek z nim samym, że jeśli jej się powiedzie, a tego wykluczyć nie mógł, to on, Hubert, nigdy nie pozbędzie się jej z pola widzenia, ze swojego życia. – Idź już – usłyszał i drgnął, bo nagle przypomniało mu się, że takimi samymi słowami pożegnała go Ewa. Nie wpłynęło to na niego łagodząco. – A co? Już zostałaś panią tego domu? Wydajesz tu polecenia? – odparł zaczepnie. Klara nie odpowiedziała. Poczerwieniała na twarzy, zebrała spódnicę i minąwszy go bez słowa, opuściła salon. * Weszła do sypialni, w której spędziła noc, i położyła się na łóżku. Miała zamiar pomyśleć spokojnie nad przyszłością, rozważyć wszystkie możliwe scenariusze tego, co ją czeka, ale zaraz doszła do wniosku, że to nie ma już sensu. Nadal nie miała pomysłu na to, co dalej, nadal czuła się przeraźliwie bezradna. Jedyne wyjście z całego galimatiasu, które przywróciłoby status quo ante bellum, to powrót pod skrzydła rozwścieczonej ciotki i Huberta, który nią pogardzał i jej nienawidził. Tego Klara nie chciała. Powrót do Jodłowa w tych okolicznościach

także nie rokował dobrze. A zatem co? Cicho skrzypnęły drzwi i do pokoju wszedł Gilbert. Usiadł przy niej, przez chwilę milczeli. – Czy skończyłeś już sprawy z twoim klientem? – spytała wreszcie Klara, choć ta akurat kwestia niespecjalnie ją interesowała. Nie mogła jednak znieść dłużej tej ciszy, jej skołatane nerwy pragnęły jakiejkolwiek rozmowy, poczucia, że wokół toczy się normalne życie. – Nie da się tego tak szybko skończyć. W każdym razie już poszedł – przytaknął Gilbert i ścisnął jej dłoń, tak jak dwie godziny temu, przy stole. Wtedy dodało jej to odwagi i siły. Teraz stało się podobnie. – To jakaś trudna sprawa? – Uśmiechnęła się do niego. – Tak. Wyjątkowa gmatwanina rodzinno-majątkowa. Rzadko miewam proste sprawy. – Nie dziwię się, że z trudnymi problemami ludzie przychodzą właśnie do ciebie – rzekła spontanicznie Klara, bo dokładnie takie spostrzeżenie przyszło jej do głowy i nie zamierzała zachować go tylko dla siebie. – Co nie znaczy, że zawsze jestem w stanie im pomóc – westchnął. – Mimo to wciąż przychodzą nowi. – Nie narzekam na brak klientów. Ponownie zapadło milczenie i ponownie przerwała je Klara. Pomyślała, że na nic się nie zda uciekanie od tego, co ją dręczyło. – Hubert też już poszedł? – spytała cicho. – Nie zastałem go w salonie, gdy tam wróciłem. Ani ciebie. Od razu pomyślałem, że znowu stało się coś niedobrego. – Tak. – Skinęła głową i łzy ponownie zakręciły się jej w oczach. Niestety, od wczoraj zdarzało się to zbyt często, ale nic nie mogła na to poradzić. – Masz przeze mnie same kłopoty, w tym nieporozumienie z Hubertem. Nie chciałam tego, nie przewidziałam. Powinnam stąd odejść, ale dokąd? Nie wiem, co robić. – W takim razie nic nie rób. Czasami lepiej poczekać, aż sprawy same się wyjaśnią, ułożą. – Nie wyjaśnią się. – Pokręciła głową. – Nie ułożą. Popatrzył na nią łagodnie, ciepło i nagle dotknął jej wilgotnego, gorącego policzka, odgarniając przy okazji włosy z czoła. Pozornie nie było w tym geście nic dwuznacznego, ale pieszczota tego dotyku wywołała w dziewczynie doznanie, o które nigdy wcześniej by się nie podejrzewała. – Próbowałem wcześniej dać ci do zrozumienia, byś nie wiązała z tym chłopakiem żadnych nadziei – powiedział z pewnym wahaniem Gilbert. – Tyle że mówiłem dość pokrętnie i niejasno, ale cóż… Nie odważyłem się być dosłowny. – To moja wina, powinnam była już dawno dać temu spokój – zawołała, czując na powrót tamten ból i zniecierpliwienie. – Niestety nie słuchałam ani

mądrych ludzi, ani własnego instynktu. Jestem głupia, tak wygląda smutna prawda. – Jak każdy w podobnej sytuacji – odparł z rozbrajającym uśmiechem Gilbert. – Zapewniam cię, że niejeden zakochany mógłby to samo powiedzieć. I niejeden mówi, choćby w tej właśnie chwili, gdzieś w różnych miejscach tego globu. Świat nie kończy się na nas. Jesteśmy tylko jedną z milionów cząstek populacji ludzkiej. – Podoba mi się, co powiedziałeś. – Odpowiedziała uśmiechem na jego uśmiech. – Niestety niewiele mi to pomoże w mojej obecnej sytuacji. – A jednak zaczęłaś się uśmiechać. „Bo tak na mnie patrzysz” – pomyślała w nagłym przebłysku świadomości. „Tak jak chciałam, by on patrzył. Ale on wolał… W dodatku oskarżył mnie o chęć uwiedzenia ciebie. A przecież nawet nie przyszło mi to do głowy”. Przynajmniej do tej chwili. Zaczęła szybko myśleć. Właściwie dlaczego tego nie zrobić? Hubert podeptał jej poczucie wartości, jego ojczym – wręcz przeciwnie… W dodatku Gilbert robił to w taki sposób jak nikt wcześniej, jak żaden z jej dotychczasowych wielbicieli. „Co mi tam, przecież podobno jestem niemoralna. Może – istotnie – jestem…” Najbardziej jednak tęskniła za objęciem czyichś silnych ramion, w które mogłaby się wtulić z wiarą, że ją obronią. Że dadzą jej siłę. Potrzebowała człowieka, który po prostu stanie po jej stronie, bez zbędnego moralizowania. I ktoś taki właśnie przy niej był. „Powinnam być ostrożna” – upominała się. „Drugi raz nie zniosę odrzucenia”. Cóż, kiedy ostrożność, podobnie jak wcześniej obiecywana sobie dyplomacja i cierpliwość, nie była jej domeną. – Znowu się uśmiechasz – usłyszała. Rzeczywiście tak było. Uśmiechała się do własnych myśli. Właśnie w tej chwili podjęła decyzję. – Lubię cię – powiedziała i nie dając sobie chwili czasu na zastanowienie, na ponowne przeanalizowanie wszystkich za i przeciw, objęła go za szyję i pocałowała w usta. Nigdy wcześniej tego nie robiła – nigdy nikogo nie całowała w taki sposób – toteż nie była pewna, czy sprawi mu to przyjemność. Czy sprawi to przyjemność jej. Chyba nie wypadło najgorzej, takie przynajmniej odniosła wrażenie, sądząc po jego reakcji, jednak Gilbert odsunął ją lekko od siebie. Klara wpadła w panikę. – Przepraszam – wyjąkała nieporadnie. – Nie wiem, co mi się stało… To dlatego, że jesteś dla mnie taki dobry, że mi pomagasz… Nie miałam nic niestosownego na myśli…

– A ja tak – odparł, wprawiając ją tym samym w osłupienie. – Od chwili, gdy po raz pierwszy weszłaś do tego domu, gdy tylko cię widzę, mam same niestosowne myśli. Nie wiedziałaś o tym? Klara zdobyła się tylko, by pokręcić przecząco głową. Nie uwierzył jej jednak, a ona w tym samym momencie wszystko zrozumiała. Jak mogła być tak ślepa? Jak mogła nie dostrzegać oczywistych sygnałów ze strony tego człowieka? W jednej chwili opanowała ją radość trudna do opisania i do wypowiedzenia. Wiedziała już, czego chce. – Szkoda tylko, że dzielą nas sprawy rodzinne – westchnął, ale oczy mu się śmiały, tak jakby sam nie traktował poważnie tego zastrzeżenia. – Formalnie rzecz ujmując, nie jesteśmy już przecież rodziną – odparła rezolutnie, daremnie starając się uspokoić zbyt szybkie i zbyt gwałtowne bicie serca. – I jestem dużo starszy od ciebie – mówił to wesołym, kpiarskim tonem, jakby opowiadał dobry żart. – W zasadzie mógłbym być twoim ojcem. – Ale nim nie jesteś – odpowiedziała, wtulając się w jego otwarte ramiona.

ROZDZIAŁ 33 – Nie oceniam cię, nie mam do tego prawa. Jedynie ostrzegam. To nie może skończyć się dobrze – oznajmił Hubert, gdy spotkał się z ojczymem dwa dni później. – Dlaczego z góry zakładasz, że będzie źle? – spytał Gilbert. Do spotkania doszło z inicjatywy Huberta. Siedzieli w kawiarni przy kawie i koniaku. Tylko w takim miejscu mogli być sami i odbyć prawie normalną i prawie spokojną rozmowę. Wymuszał to publiczny charakter miejsca. Obaj wiedzieli – w takich warunkach łatwiej utrzymać nerwy na wodzy. Hubert nie od razu odpowiedział na pytanie ojczyma. Mieszał łyżeczką kawę, dłużej i gwałtowniej, niż było trzeba. Gilbert położył mu w pewnym momencie dłoń na ramieniu. – Uważasz, że Klara jest dla mnie za młoda? Odpowiedz szczerze. Hubert powstrzymał odruch uwolnienia ramienia z uścisku ojczyma. – Wiesz, o co chodzi – odpowiedział po chwili. – Nie jestem pewien. Czy uważasz mnie za starego satyra, który w niecny sposób uwodzi młode dziewczęta? Sądzisz, że należy mnie za to ukamienować? – Nie rozmawiajmy w taki sposób, proszę cię. Zawsze dobrze się rozumieliśmy. Gilbert opuścił dłoń. Nie patrzyli sobie w oczy. – Nie uwiodłem jej. Nie chcę, abyś tak o mnie myślał. Nawet jeśli inni tak to potraktują. – Wiem – odparł szybko Hubert. Może trochę za szybko. – Zależy mi, abyś mnie zrozumiał… – Rozumiem cię. Nareszcie spojrzeli sobie w oczy, choć na krótko. Gilbert potrząsnął głową. – Od razu zrobiła na mnie ogromne wrażenie, jak tylko mi ją przedstawiłeś. Nie pamiętałem już małej dziewczynki, jaką była, gdy widziałem ją poprzednio. Wyrosła na przepiękną dziewczynę, ale to nie o to chodzi. Nie tylko o to. – Wiem. – Hubert z pewnym wahaniem dotknął dłoni ojczyma. – Chodzi głównie o to, że Klara przypomina ci jej matkę. – Nie. Co ty opowiadasz? – Gilbert aż drgnął, a w jego oczach pojawiła się obawa. – Nie daj Boże, abyś w to uwierzył. Nie daj Boże, aby i ona zaczęła w to wierzyć. To nie dlatego, zapewniam cię… Ukrył twarz w dłoniach, a Hubert spostrzegł kątem oka, że siedzący przy sąsiednich stolikach zaczęli zwracać na nich uwagę. – Dobrze, wierzę ci… Tylko się uspokój – poprosił cicho. Gilbert posłuchał jego rady. Rozejrzał się po pomieszczeniu, stopniowo opanowywał emocje.

– Chcę ci tylko uświadomić, co cię czeka. Co czeka ją. Jakie pojawią się zarzuty i naciski – odezwał się po chwili Hubert. – Rodzina nie zostawi na was suchej nitki. Możesz stracić przynajmniej część znajomych, klientów. Gilbert uśmiechnął się lekko i potrząsnął głową. – O znajomych i klientów bym się nie martwił – powiedział, a widząc sceptyczne spojrzenie Huberta, dodał: – Weźmiemy ślub. To położy kres przynajmniej niektórym niesmacznym plotkom. Hubert niemal otworzył usta ze zdumienia. Tego nie wziął pod uwagę, pewnie dlatego, że od rozwodu z jego matką u boku ojczyma co jakiś czas pojawiała się nowa kobieta. Jednak żadna taka znajomość nie okazała się trwałym związkiem. Nigdy nie było mowy o wspólnym mieszkaniu. Panowała zasada całkowitej dyskrecji. Były to zwyczaje dość popularne w społeczeństwie i dotyczyły także żonatych mężczyzn. Dopóki jednak nie wychodziły poza ramy dyskretnych związków bez zobowiązań, mogły liczyć na milczącą akceptację. W przypadku Klary było zupełnie inaczej. „Ten stary głupiec naprawdę się zadurzył”. Myśl ta zawstydziła Huberta. Po pierwsze Gilbert nie był głupcem. Po drugie nie był przecież stary. Osiągnął wprawdzie wiek, w którym wielu mężczyzn szuka potwierdzenia swych możliwości u chętnych kobiet czy nawet dziewcząt, ale ojczym nie wyglądał na swoje lata. Pod wieloma względami sprawiał wrażenie młodego, atrakcyjnego mężczyzny – przystojny, energiczny, uroczy i szarmancki. A do tego był dobrym, ciepłym człowiekiem. W oczach kobiet to ważne cechy, Hubert o tym wiedział. Widział też, jak patrzyły na Gilberta – wszystkie, bez wyjątku. – Rozmawiałeś o tym… z nią? – spytał oszołomiony. – Oświadczyłeś się? – Zamierzam to zrobić jak najszybciej. Hubert w dalszym ciągu nie potrafił wyjść ze zdumienia. Wprawdzie sam zarzucił Klarze niemoralność, lecz słowa… to tylko słowa. Zwłaszcza gdy towarzyszą im złe emocje. Chyba że… „Jest sprytna, a może być skuteczna w realizowaniu swoich zamysłów, jeśli trafi na człowieka podatnego na jej wdzięki. Ze mną jej się nie powiodło, ale z Gilbertem sprawa wygląda inaczej. Tylko w jakim celu miałaby to wszystko robić?” Po raz drugi przyszło mu do głowy, że owym celem w dalszym ciągu mógł być, niestety, on, Hubert. Dzięki małżeństwu z Gilbertem Arnout Klara będzie bliżej jego pasierba… Paskudna sytuacja, aż się wstrząsnął. Czy Klara była do tego stopnia tak perfidna? Czy dla realizacji swojego celu mogła pójść na całość, na wojnę z rodziną? Czy mogła wejść do łóżka mężczyzny, który kiedyś, choć krótko, był jej wujem? Czy – mówiąc bez ogródek – ona i Gilbert zostali już kochankami? Niestety, wiele na to wskazywało, choć Hubert nie ośmielił się zadać takiego

pytania ojczymowi. Naraz przypomniał sobie Ewę. Nawet nie próbował wymazać z pamięci tamtego wspomnienia. Niczego nie żałował, nie miał żadnych wyrzutów sumienia. Zatem jakim prawem potępiał ojczyma czy nawet Klarę? Nawet jeśli dziewczyna prowadziła jakąś grę, to on był ostatnim człowiekiem, który miał prawo rzucić w nią kamieniem. Nazywać ją niemoralną. Klara przynajmniej nie rozbijała nikomu małżeństwa, podczas gdy on zamierzał to uczynić. A Gilbert? Jest przecież dorosły, a zatem powinien być na tyle rozsądny, by postarać się prawidłowo odczytać intencje wybranki. A może już to zrobił? Wiedział, w co się pakuje, a mimo to uznał, że warto? „Gdyby Ewa posłuchała mnie wtedy i odeszła od Andrzeja, rozpętałoby się podobne piekło. Nawet większe”. Nieodwołalnie już postanowił dać sobie spokój ze sprawą ojczyma i Klary. Zanim jednak to zrobił, Gilbert, zaniepokojony jego milczeniem, spytał: – Czy naprawdę jesteś aż tak przeciwny mojemu powtórnemu małżeństwu? Widzisz w tym jakieś zagrożenie dla siebie? Hubert, wybudzony ze swoich myśli, szukał stosownej odpowiedzi. Gilbert znowu odezwał się pierwszy: – Nie bój się. Uwzględniłem cię w moim testamencie. Nic nie stracisz – zażartował. – Przestań – przerwał mu Hubert. – Po prostu jej nie ufam. To wszystko. Ale to nie moja sprawa. – Domyślam się, że ty i ona… – zaczął z wahaniem Gilbert, ale Hubert nie miał zamiaru dać mu dokończyć. To już było nie do zniesienia. – Nic nie było. Źle się domyślasz albo też ona nagadała ci bzdur – uciął kategorycznie. – Nic mi na twój temat nie mówiła – zastrzegł Gilbert. – No i dobrze, bo nie było o czym. Jest jednak inny problem: matka. Ona wam tego nie daruje. I nie opowiadaj mi, że nie jest już twoją żoną. Nie daruje i już. A Andrzej pewnie cię zabije, więc długo nie nacieszysz się swoją wybranką. – Nareszcie poprawił ci się humor, widzę. – Przygotuj się, że oboje będą próbowali rozbić twój związek z Klarą i wykorzystają do tego każdą możliwą broń. Zwłaszcza matka. – Ściszył głos. Mówił jednak bardzo wyraźnie: – Ona nie zawaha się wykorzystać w tym celu Maryli Celiowskiej. A fakt, że tamta już nie żyje i nie może się bronić, działa tu tylko na korzyść matki. Bądź przygotowany, że opowie o wszystkim Klarze. – Nie ma tu nic do opowiadania – odparł Gilbert, jednak Hubert zobaczył w jego oczach zaniepokojenie. – Nie mnie o tym zapewniaj, lecz Klarę. I módl się, aby ci uwierzyła. Jest niestety dość uparta, jeśli coś sobie wbije do głowy. A matka potrafi być

przekonująca. Tym bardziej że ma o tej sprawie inne zdanie niż ty. I to od wielu lat. – Na jej miejscu milczałbym. – Ja też, ale to nie ma nic do rzeczy. W dodatku stryj także od lat cię nienawidzi. – Na miejscu Andrzeja Celiowskiego – powiedział powoli Gilbert – także bym milczał. – Tylko cię uprzedzam – zastrzegł się Hubert. – Musisz być przygotowany na wszystko. Gilbert był przygotowany na wszystko, a przynajmniej tak przypuszczał. Nie miał wątpliwości co do tego, że czeka go prawdziwa wojna, a rodzina Klary użyje przeciwko niemu wszelkich możliwych argumentów. Potrafił to zrozumieć – z racjonalnego punktu widzenia młody wiek Klary, dawne powiązania rodzinne między nimi, wszystko to przemawiało przeciwko nim. Wystarczyły takie argumenty, by utrudnić im życie. Nie wystarczyły jednak do tego, by skłonić jego i Klarę do zakończenia ich związku. A zatem? Hubert miał rację. Joanna była zdolna do wszystkiego, także do wyciągania spraw, które w interesie żywych i zmarłych powinny być na wieki pogrzebane. Nie pozostawało mu nic innego, jak na wszelki wypadek przygotować na to Klarę. Przynajmniej na tyle, na ile był do tego zdolny. Na widok dziewczyny czekającej na niego w domu trochę poprawił mu się humor. Nie zważając na obecność służących, zarzuciła mu ręce na szyję i pocałowała w usta. Miała w sobie młodość, dziewczęcy wdzięk, spontaniczność, szczerość – słowem to wszystko, za czym tęsknił, czego potrzebował. Co wreszcie znalazł, tyle że w osobie, z którą – patrząc na sprawę chłodno i obiektywnie – nie powinien był się wiązać. – Chodź, mam ci coś do powiedzenia. – Objął ją i skierował do swojego gabinetu. – Co się stało? – spytała z niepokojem, gdy zostali już sami. – To ma coś wspólnego z Hubertem? Powiedział ci coś przykrego? – Nie, jeśli chodzi o Huberta, to najgorsze mamy już chyba za sobą. Myślę, że pogodził się z faktami, co nie oznacza, że zaakceptował je bez zastrzeżeń. Nie będzie jednak robić następnych awantur. Ale są inni… – Wiem, a poza tym rozmawialiśmy o tym wczoraj. Co mnie obchodzą inni? „Obchodziła mnie tylko reakcja Huberta. A on tak szybko się z tym pogodził” – pomyślała ponuro, ale nie dała tego po sobie poznać. – Muszę ci o czymś powiedzieć – rzekł wobec tego, ale poczuł, że zaschło mu w ustach. Podszedł do biurka i nalał sobie wody ze stojącej tam karafki. – Coś niedobrego… – stwierdziła szeptem, bacznie obserwując każdy jego ruch.

– Nie wiem. To zależy od ciebie, od tego, jak na to spojrzysz. Powinnaś jednak wiedzieć. – Co takiego? – Była pełna jak najgorszych przeczuć. – Czy to naprawdę ma aż takie znaczenie? – Dla mnie nie ma. – Pokręcił głową i znów nalał sobie wody. – Dla ciebie… nie wiem. Chętnie bym ci tego zaoszczędził, jednak nie mogę liczyć, że inni pomyślą tak samo. Lepiej, abyś o pewnych sprawach dowiedziała się ode mnie. Nawet jeśli mi nie uwierzysz, nie będziesz tak zaskoczona i bezbronna, gdy usłyszysz to, powiedzmy, od twojej ciotki, od Joanny. – Nigdy jej słuchałam i nie zamierzam – krzyknęła wzburzona. Jednak myśl o nieuniknionej konfrontacji z byłą żoną Gilberta nie dawała jej spokoju od wielu godzin. Musiała być na nią przygotowana. – A czy mnie wysłuchasz? – spytał łagodnie Gilbert, tłumiąc śmiech po usłyszeniu jej odważnej deklaracji. – Tak, wysłucham – odparła ze ściśniętym sercem i nagle, ni z tego, ni z owego pomyślała o ojcu. Już sobie wyobrażała jego reakcję, gdy dowie się, co jego ukochana córeczka zrobiła podczas swojej pierwszej zagranicznej podróży. Podczas podróży, wobec której miał tyle obiekcji, a na którą pozwolił jej jechać, bo – jak twierdził – zaufał jej mądrości. Czy to, co miał do powiedzenia Gilbert, dotyczyło jej ojca? – Chodzi o twoją matkę – usłyszała i w tej samej chwili zakręciło jej się w głowie. Ze zdumienia otworzyła szeroko oczy. Chodziło o jej matkę? Mogła się spodziewać wszystkiego, ale – na Boga! – nie tego. – O moją matkę? – spytała zupełnie zbita z tropu. – Co ona ma z tym wspólnego? Jaką to rewelację na jej temat przekaże mi ciotka? – Nagle roześmiała się i wypaliła pierwsze słowa, jakie jej przyszły do głowy: – Że miałeś z nią romans? Myśl owa była tak absurdalna, że nie zawahała się przed zadaniem tego ironicznego w założeniu pytania. – Powiedziała ci już o tym? – spytał tymczasem kompletnie zaskoczony Gilbert, a Klara znieruchomiała. Z otwartymi jeszcze po niedawnym śmiechu ustami patrzyła na niego kompletnie oszołomiona. – To prawda? – wyszeptała, z trudem wydobywając głos ze ściśniętego gardła. W jednej chwili opuściły ją wszystkie siły. – Nie, nic podobnego – zaprzeczył, patrząc na nią przerażony. – Ale Joanna od lat w to wierzy. – Przecież twierdziłeś, że widziałeś moją matkę zaledwie kilka razy w życiu, że nie znałeś jej dobrze – mówiła cicho, tonem skarżącego się, skrzywdzonego dziecka

– Bo tak właśnie było. Mówiłem prawdę. – To dlaczego ciotka uważa…? – Nie wiem. – Wzruszył ramionami w geście bezradności i pogardy. – Próbowałem z nią o tym rozmawiać, kiedy byliśmy jeszcze małżeństwem, ale było tak, jakbym mówił do tej ściany. Zresztą zawsze żyła w przekonaniu, że nic innego nie robiłem, tylko ją zdradzałem z kim popadło. Twoja matka miała być jednym z wielu takich przypadków. Jeszcze na początku naszego małżeństwa, gdy przez krótki czas mieszkaliśmy w Paryżu, moja żona uniemożliwiała mi normalne życie, stale posądzając mnie o zdrady. Chodziła za mną krok w krok. Jeśli z jakiegokolwiek powodu nie mogła osobiście mnie śledzić, wynajmowała za ciężkie pieniądze detektywów. Potem, dla świętego spokoju, przeniosłem się z nią do Wieliszewa, gdzie, jak sama przyznasz, trudno byłoby mi zorganizować sobie romans czy choćby sporadyczny skok w bok. Na wszelki wypadek jednak zwolniła wszystkie młode służące. Na niewiele to się zdało, skoro i tak podejrzewała wszystkie chłopki ze wsi oddalonej o dwa kilometry od dworu. Odwiedziny twoich rodziców w naszym domu stały się dla niej przyczyną niesłychanej wprost udręki. Potem, ponieważ twoja matka z przyczyn zdrowotnych nie chciała się już ruszać z Jodłowa, my z kolei odwiedziliśmy Celiowskich w ich domu, w sumie było tych wzajemnych odwiedzin trzy bądź cztery, może pięć. – Wystarczy, by znaleźć okazję do zdrady – zauważyła Klara, ale wreszcie leciutko się uśmiechnęła. Opowiadanie Gilberta o przejawach chorobliwej zazdrości jego żony mimo woli ją rozbawiło. W dodatku brzmiało bardzo wiarygodnie. Potwierdzało także słowa ojca na temat dziwnego zachowania ciotki Joanny, która nie potrafiła pogodzić się z rozpadem małżeństwa i odejściem męża. – Na miłość boską, nie było żadnej zdrady! – wykrzyknął desperacko Gilbert. – Czy ciebie także mam o tym bezustannie przekonywać? Twoja matka była ostatnią kobietą na ziemi, która byłaby do tego zdolna. W dodatku później stale chorowała i miała setki problemów. Żyła we własnym świecie i na nikogo nie zwracała uwagi. Co mam jeszcze powiedzieć, abyś mi uwierzyła? – Ależ wierzę ci – uspokoiła go. Wstała i położyła dłonie na jego ramionach w geście jak najbardziej pojednawczym. Naprawdę mu wierzyła, każde jego słowo potwierdzało prawdę o Maryli Celiowskiej, zgadzało się z tym, co ona, Klara, osobiście przecież pamiętała. Chciała jedynie wyjaśnić wszystkie pozostałe kwestie. – Powiedziałeś kiedyś, że moja matka była kobietą, którą trudno zapomnieć. Jakoś tak to zabrzmiało… Podobała ci się? – Tak, początkowo tak – przyznał już spokojniej. – Póki nie zaczęła chorować, była naprawdę piękna. Ale to wszystko, nic poza tym. – Rozumiem… – Rozumiesz? – Całował jej usta, oczy, szyję. – Poza tą urodą nie miała nic

więcej do zaoferowania. Sprawiała wrażenie obojętnej, zimnej kobiety, której nic nie cieszy. Nie mogę wprost uwierzyć, że jesteś jej córką. – Czy w ten sam sposób próbowałeś przekonać swoją żonę? – spytała żartobliwie, wodząc palcami po jego włosach i ramionach. – Z pewnością by ci uwierzyła… tak jak ja teraz… W odpowiedzi roześmiał się, tuląc ją do siebie. Żadne z nich nie miało pojęcia, ile czasu leżeli tak obok siebie. Gdy rozpoczynali tę rozmowę, za oknem był jasny dzień. Teraz zapadał już zmrok i nie ulegało wątpliwości, że jeszcze trochę, a zrobi się zupełnie ciemno. W domu panowała cisza. Służba zachowywała się dyskretnie i nie pukała do drzwi z zapytaniem, czy podać obiad albo kolację. Zresztą, jak zauważył wesoło Gilbert, niewykluczone, że Filip i Marie, korzystając z okazji, robili w danej chwili to samo, co oni. – Joanny w żaden sposób nie potrafiłem przekonać, że byłem jej wierny – odpowiedział po pewnym czasie. – Wreszcie zażądała rozwodu, powołując się na moje rzekome łajdactwa. Chciała mnie nastraszyć, sądziła, że jej pieniądze i pozycja towarzyska skruszą mnie i przywołają do opamiętania. Nie przewidziała tylko, że jej pozew o rozwód potraktuję jako furtkę, przez którą wreszcie wydostanę się z piekła, jakim były małżeństwo z nią i ten jej koszmarny majątek. Dziękowałem niebiosom, że to ona zażądała rozwodu. Sam nigdy bym się nie odważył tego zrobić i to bynajmniej nie ze względu na wygodne życie u boku bogatej żony. Nie wiem, czy to zrozumiesz, ale istnieje taki rodzaj kobiet, a zapewne także i mężczyzn, od których nie można bezkarnie odejść. Zawsze znajdą sposób, by zatrzymać partnera, obojętnie, czy będzie to szantaż, czy rozpaczliwe błaganie i żebranie o litość. Taka była właśnie Joanna. Zdziwiła się, gdy zgodziłem się na warunki rozwodowe, i w efekcie nie bardzo wiedziała, jak się z tego wycofać. Zapewne jednak by to zrobiła, nie bacząc na poczucie własnej godności, gdyby twój ojciec jej nie powstrzymał. Wytłumaczył jej, jak przypuszczam, że powinna wziąć pod uwagę rozsądek i szacunek dla samej siebie. Nigdy za mną nie przepadał i nie miałem cienia wątpliwości, że cieszył się z rozpadu małżeństwa kuzynki. Do dziś dnia nie mam tylko pojęcia, czy wiedział, jak bardzo obaj zgadzaliśmy się w tej kwestii, bodaj ten jedyny raz. – Ojciec raz wspomniał, że ciotka próbowała odebrać sobie życie, już po rozwodzie – szepnęła Klara, a ledwo to powiedziała, minęła jej ochota do śmiechu. I do miłości. Usiadła na łóżku i otuliła się leżącą obok kapą. – To był jeden z jej sposobów, by mnie rozmiękczyć. – Gilbert także usiadł i objął ją ramieniem. – Tak naprawdę nic sobie nie zrobiła. Nie zamierzała się zabić, chciała mnie nastraszyć. Nawet jej się to udało, ale oczywiście nie na długo. Nie było trudno przejrzeć jej grę. Niemniej było to uciążliwe, możesz to sobie wyobrazić. Całe lata po rozwodzie nie dawała mi spokoju. Nawet Andrzej nie potrafił jej tego wyperswadować, a wierz mi, robił, co mógł. Chyba jednak

w końcu osiągnął jakieś rezultaty, bo na dłuższy czas dała mi spokój. Przestała przyjeżdżać do Paryża i tropić mnie po ulicach jak w czasach, gdy byliśmy jeszcze małżeństwem. Przyjechała dopiero w tym roku i miała dobry pretekst – tęsknotę za synem. „Naprawdę za nim tęskniła” – pomyślała Klara. „A na ciebie pragnęła choćby popatrzeć na ulicy”. – Nigdy ci jej nie brakowało? – spytała z pewną obawą. – Nigdy. Przeżyłem z nią piekło – odparł, zakładając jej kosmyk włosów za ucho. – Ale brakowało mi Huberta. I było mi go bardzo żal. „W końcu do ciebie przyjechał” – analizowała na nowo, poddając się jego pieszczotom. „A ona się temu nie sprzeciwiała. Wiedziała, że będzie miała dobry pretekst, by znowu zacząć swoje wizyty w Paryżu. Nie zrezygnowała z ciebie. Złapie się każdego sposobu, aby utrudnić nam wspólne życie”. Nie przejmowała się tym jednak. Była odważna, silna, młodsza od tamtej i – w przeciwieństwie do niej – kochana i pożądana. „Wiem, jak będzie się czuła” – myślała, leniwie mrużąc oczy. Nie miała jednak w sobie ani krzty litości. Takie jest przecież życie. Ona, Klara, także przekonała się na własnej skórze, co to znaczy zostać odrzuconą. Teraz, leżąc w ramionach Gilberta Arnout, nie przykładała już do tego wagi. Joanna będzie początkowo wariować, jak niemal każda kobieta w podobnej sytuacji, ale w końcu ustąpi, gdy zrozumie, że jej starania są skazane na klęskę. – Ciekawe, ilu twoich klientów odeszło dzisiaj z kwitkiem sprzed drzwi tego mieszkania – zauważyła wesoło, gdy wreszcie zdecydowali się opuścić sypialnię i przejść do jadalni. Zgodnie z przewidywaniami Gilberta nigdzie nie widać było dwójki służących, ale stół był zastawiony i wyglądało na to, że od dawna. Wszystkie znaki na niebie i ziemi jednoznacznie wskazywały, że ani Filip, ani Marie nie przejmowali się otwieraniem drzwi ewentualnym interesantom. – Na to wygląda – westchnął komicznie Gilbert. – A zwłaszcza teraz nie mogę sobie pozwolić na lekceważenie klientów. Muszę zarabiać. Mojej żonie nie może niczego zabraknąć. A ten dom potrzebuje pani, która wprowadzi tu jakiś rygor i porządek wśród służby. – Ujął jej dłoń i przycisnął do swoich ust. – Rozumiesz, o czym mówię? Klara milczała, co trochę go zaniepokoiło. – Nic mi na to nie odpowiesz? – spytał. Wreszcie na niego spojrzała, trochę zdumiona, a na pewno podekscytowana. – Myślę sobie – rzekła wreszcie – że twojej żonie, tak czy inaczej, niczego nie zabraknie.

ROZDZIAŁ 34 …Oświadczył Ci się? Chyba nie oczekujesz, że Ci pogratuluję? Chyba oszalałaś. Twój ojciec nigdy na to nie pozwoli. Tysiące powodów świadczą przeciwko Waszym obłędnym planom. Czy muszę je wymieniać, abyś zrozumiała? Naprawdę nie zdajesz sobie sprawy, jakim ryzykiem jest ślub z człowiekiem, który ma za sobą nieudane małżeństwo? Który zawiódł, bezlitośnie zawiódł swoją pierwszą żonę, w dodatku twoją ciotkę? Przez kilka lat był twoim wujem. To nic dla Ciebie nie znaczy? Nie jestem niewolnicą sztywnych i bezdusznych reguł, które pętają nasze społeczeństwo, dobrze o tym wiesz. Dowiodłam tego, decydując się na zerwanie tego małżeństwa, co – jak się zapewne domyślasz – wymagało ode mnie nie lada odwagi. Nasz świat niechętnie patrzy na rozwody, zwłaszcza środowisko, z którego obie się wywodzimy. Szczególnie zaś kobieta, decydując się na taki krok, ustawia się niejako pod pręgierzem opinii towarzystwa. Dlatego potrafię wiele zrozumieć. W żadnym wypadku nie możesz mnie nazwać kołtunką. Niemniej nawet ja muszę przyznać, że są zasady, których się nie przekracza, reguły, których się nie łamie. A twój krok jest wysoce nieprzemyślany, podyktowany bezmyślnym impulsem, chwilą. Domyślam się, że ma to związek z Hubertem. Każdy się tego domyśli. Naprawdę uważasz, że ukarzesz mojego syna, wiążąc się z jego ojczymem? Przejdę do rzeczy, bo mierzi mnie już ten oficjalny ton. Postąpiłaś niemoralnie, ale to pewnie sama wiesz, dlatego nie zamierzam rozwodzić się nad tym akurat aspektem. Czy jednak wzięłaś pod uwagę, że mężczyzna starszy od Ciebie o dwadzieścia lat nie będzie w nieskończoność zaspokajał Twoich cielesnych potrzeb? Mówiąc zaś bez ogródek, potrwa to zapewne już niedługo. Co wówczas zrobisz, mając tak wybujały temperament? Zaczniesz mu przyprawiać rogi? W świetle tego, co zrobiłaś, jestem skłonna podejrzewać Cię o wszystko. Być może teraz oburza Cię ton moich słów. Być może myślisz o mnie w tym momencie jak o osobie okrutnej, a nawet wulgarnej. Wierz mi, Klaro, że to zaledwie wstęp do tego, co Cię czeka. Jeśli się nie opamiętasz i nie zawrócisz z drogi, na którą bezmyślnie weszłaś, czekają Cię znacznie gorsze zarzuty i epitety, czeka cię ostracyzm społeczny. Ludzie i tak nie zostawią na Tobie suchej nitki, ale gdybyś zdecydowała się jeszcze dziś wyprowadzić od tego znanego przecież uwodziciela i wróciłabyś ze mną do kraju, może z biegiem czasu skandal by przysechł, przynajmniej trochę. Przyjmij moje ostrzeżenie. Wierz mi, udzielam Ci go, kierując się dobrą wolą. Wiem przecież, że wychowałaś się bez matki, a jej wskazówki bardzo by ci się przydały, gdy dorastałaś. Z macochą, która ze względu na niewielką różnicę wieku między wami równie dobrze mogłaby być twoją siostrą, nigdy nie miałaś dobrego kontaktu. Ewa nie miała też właściwych kwalifikacji, by zastąpić Ci matkę.

Postaraj się zatem w spokoju przyjąć moje rady, choć w pierwszej chwili – nie wątpię w to – wolałabyś posłać mnie do wszystkich diabłów. Twoja zatroskana ciotka Joanna

Droga Ciociu, doceniam Twoją troskę i potrzebę udzielenia mi rady, tym bardziej że wiem, jak niewielu ludzi, włącznie z Twym rodzonym synem, chciało z tych rad korzystać. Tak niewielu potrafiło docenić Twoją bezinteresowność. Nie, nie posłałam Cię do wszystkich diabłów i robię, co mogę, by nie myśleć o Tobie źle. Twoje argumenty nie są mi obce, sama na nie wpadłam i starannie rozważyłam. Dlatego Twoja troska nie jest mi do niczego potrzebna. Nie będę Ci się zwierzać z powodów mojej decyzji, z pobudek, które mną kierowały. Nie jesteśmy i nie byłyśmy nigdy specjalnie sobie bliskie. Chyba nie muszę Ci o tym przypominać. Poza tym, jak słusznie zauważyłaś, rozmowę na temat moich wyborów mogłabym ewentualnie odbyć z matką. Nie mam jej, a Ciebie nikt nie upoważnił do zastępowania jej w tej roli. Co się tyczy ewentualnego – jak raczyłaś to określić – ostracyzmu społecznego, to myślę, że dopuściłaś się grubej przesady. Patrząc na całą rzecz chłodnym, bezstronnym okiem – Ty zaś, droga Ciociu, bezstronna tu nie jesteś – ani ja, ani Gilbert nie robimy niczego nagannego. Gilbert od dawna nie jest już moim wujem, od dawna też nie jest Twoim mężem. Być może żałujesz poniewczasie tego drugiego faktu, tak jednak jest i nic na to nie poradzisz. Zamierzamy wziąć ślub, a to przecież właściwy krok. Mamy do niego pełne prawo. Twoją troskę o przyszłość naszego pożycia pominę milczeniem. Rzeczywiście – jak sama zresztą przyznałaś – dowodzi ona pewnej wulgarności z Twojej strony, o którą cię zresztą wcześniej nie podejrzewałam. Poza tym – to nie Twoja sprawa, Ciociu. Świadczy jedynie o Twojej tęsknocie za ową stroną życia, ale to z kolei nie moja sprawa. Pozostaje Ci tylko jedno – dać nam spokój. Ja i Gilbert nie rozbijamy niczyjego małżeństwa, związku ani rodziny. Jesteśmy szczęśliwi i mam nieodparte wrażenie, że – wybacz – będziemy szczęśliwi bez względu na twoje ponure proroctwa. I nie oszukuj się, że kieruje Tobą dobra wola i troska o mnie. Nikt w to nie uwierzy, ja tym bardziej. Klara

Klaro, Drogie Dziecko, ranisz mnie swoimi uwagami, ale rozumiem, że kierują Tobą zauroczenie, namiętność, choć bardzo niewłaściwie ulokowane. Nie winię Cię, to jego winię, tego niemoralnego uwodziciela, który niegdyś był – niestety – moim mężem. Ubolewam i nigdy nie przestanę ubolewać, że takiego ojczyma zafundowałam

swojemu jedynemu dziecku. Nie popełniaj mojego błędu, opamiętaj się. To małżeństwo nie przyniesie Ci szczęścia, nie łudź się. Ja także zakochałam się w nim jak wariatka i czym to się skończyło? Wybaczam Ci uwagi na mój temat. Przejdźmy do konkretów. Twój ojciec nigdy nie zgodzi się na Twoje małżeństwo z tym człowiekiem. Szybciej zaakceptowałby kloszarda znad Sekwany niż jego. Nienawidzi go z całego serca i nie zmuszaj mnie, bym Ci wyjawiła dlaczego. Zrobię to jednak, jeśli nadal będziesz obstawała przy swoim obłędnym planie poślubienia Gilberta Arnout. A poza tym czy zdajesz sobie sprawę, o jakim ślubie mówisz i piszesz? W sensie sakramentalnym ja i ojczym Huberta nigdy nie przestaliśmy być małżeństwem. Braliśmy przecież ślub w Kościele katolickim, z którego nikt nas nie zwolnił. Czyżbyście snuli plany napisania do konsystorza kościelnego z prośbą o stwierdzenie nieważności sakramentu? Nie miej żadnych złudzeń. Nasze małżeństwo zostało zawarte w sposób ważny i spełniało wszelkie wymogi prawa kościelnego. Nie zamierzam w tej sprawie kłamać, a zapewne moje słowa byłyby tu brane pod uwagę. Nie pomyślałaś o tym, nie miałaś tej świadomości, czyż tak? Sama zatem widzisz, sprawy nie wyglądają tak prosto, jak sądziłaś. I na pewno nic się w tej kwestii nie zmieni, dopóki – jak jest napisane i brzmiała przysięga – śmierć nie rozdzieli mnie i Gilberta. Jemu też możesz to przypomnieć. Twoja niezmiennie życzliwa ciotka Joanna Arnout

Droga Ciociu, Ojca z łaski swojej zostaw mnie. Niezależnie od tego, w jakim świetle przedstawisz mu wybór mój i Gilberta, stosunki między mną a Ojcem zawsze pozostaną poza Twoim wpływem. Wiem, że będziesz próbowała zaszkodzić mi, nastawiając Ojca przeciwko mnie, i być może z początku osiągniesz swój cel. Może nawet ochłodzi to nasze kontakty (to jest moje i Ojca) na całe lata. Jednak nie jesteś w stanie skłócić nas do grobowej deski. Ojca i mnie łączy zbyt silna więź, by mogły ją zniszczyć intrygi jednej zgorzkniałej i zawiedzionej w swoich pragnieniach kobiety. Niezależnie od tego, jaką rolę odegrałaś kiedyś w życiu mojego Papy, nigdy nie byłaś dla niego ważniejsza ode mnie. A i teraz Ojciec nie jest sam. Nie masz szans przy Ewie i Oleńce. Co do charakteru naszego ślubu, to pozwól sobie przypomnieć, Cioteczko, że nie jestem już bezmyślną smarkulą, która nic nie wie o życiu. Jeśli to Cię bawi, uspokaja lub daje satysfakcję, możesz cieszyć się do woli swoim sakramentalnym, choć bezsensownym, małżeństwem. W żadnym wypadku nie możesz go już nazwać związkiem, choćbyś nie wiem jak rozpaczliwie się starała. Ale dobrze, niech Ci

będzie. Ani ja, ani Gilbert nie będziemy Cię nakłaniać do zeznań przed konsystorzem, skoro Twoim zdaniem te zeznania byłyby fałszywe. Niech Ci będzie z tym dobrze, jak napisałaś, do grobowej deski. Ja i Gilbert zadowolimy się ślubem cywilnym, zawartym w merostwie. Będziemy przecież żyć w kraju, w którym takie śluby są honorowane. I nie strasz mnie piekłem. Kto jak kto, ale Ty jesteś ostatnią osobą do tego uprawnioną. A poza tym czasem myślę, że chyba nie może już istnieć gorsze piekło niż to, które ludzie potrafią sobie nawzajem stworzyć na ziemi. Obyś go nie zaznała. Szczerze Ci tego życzę. Klara Nie straszę Cię piekłem, Drogie Dziecko. Nie przypisuj mi słów, których nie użyłam. A poza tym zgadzam się z tobą, piekło stwarzamy sobie sami na tej ziemi. Tyle że ja to rozpatruję z innego punktu widzenia niż Ty. Nie o tym jednak chciałam pisać. Musimy się spotkać. Mam Ci do przekazania pewną poufną informację dotyczącą Gilberta i kogoś, kto, przynajmniej w sensie formalnym, był Ci bliski. Nie chcę jednak o tym pisać. Sprawa jest zbyt osobista, by omawiać ją korespondencyjnie. Poza tym dość mam już tej formy komunikowania się z Tobą. Proponuję Ogród Luksemburski w piątek, około czwartej po południu. Czekam na odpowiedź. Joanna Arnout

Ciociu, nie wiem, czemu miałoby służyć nasze spotkanie. Nie jestem ciekawa Twoich rewelacji, tym bardziej że wiem, jakiej sprawy dotyczą. Nie spodziewam się z Twojej strony niczego dobrego, dlatego daruję sobie rozmowę z Tobą w cztery oczy. To tylko strata czasu dla nas obu, nic więcej. Ty nie zrozumiesz mnie, ja nie mam ochoty widzieć Ciebie. Znam już Twoje argumenty, nie potrzebuję słuchać ich po raz nie wiadomo który. Nie obawiaj się także spotkania z moim Ojcem po powrocie do kraju. Nie będzie Cię oskarżał o niedopilnowanie mnie, moja w tym głowa. Już do niego napisałam. Możesz zatem spokojnie i bez strachu wracać do Wieliszewa. I jeszcze jedno. Przestań tytułować mnie drogim dzieckiem, przestań w ten sposób zwracać się do mnie. Nigdy nie byłam twoim dzieckiem, a teraz jestem już kobietą. Czy naprawdę muszę o tym Ci przypominać? – Dziwka! – syknęła Joanna, rzucając na podłogę ostatni list od Klary. Nie dbała o to, że w pokoju przebywają syn i pokojówka. Służąca zresztą dyskretnie

udawała, że niczego nie usłyszała. Hubert jedynie wzruszył ramionami. – Daj już temu spokój – skwitował, nie podnosząc głowy znad gazety. – Bądź ponad to wszystko, zignoruj… Lepiej na tym wyjdziesz. Odniósł jednak wrażenie, że matka zignorowała co najwyżej jego opinię. – I pomyśleć, że ta mała wydra zamierzała zostać moją synową! – krzyknęła ze złością, nie zwracając w dalszym ciągu uwagi na pokojówkę. To Hubert dał znak dziewczynie, by wyszła. – Nie będziemy o tym mówić – rzekł spokojnie, gdy zostali już z matką sami. – Dlaczego nie? Przecież każdy mógł to zauważyć. Każdy… – Nie będziemy o tym mówić – powtórzył miękko, ale zarazem z jakąś ukrytą groźbą w głosie. Joanna umilkła, jednak tylko na chwilę. – Jak ja się teraz pokażę Andrzejowi? – zaczęła swój lament, lecz ponownie wszedł jej w słowo: – Zrób tak, jak ci poradziła. Czyli nie rób nic. To sprawa między Klarą a jej ojcem. – Poradziła? – powtórzyła zirytowana. – Bezczelne uwagi tej smarkuli nazywasz radami? – Jest dorosła – przypomniał niechętnie Hubert, wracając do gazety. Jednak tylko udawał, że czyta. – Tak naprawdę w sensie formalnym nie sprawowałaś nad nią żadnej opieki. – Napiszę do Andrzeja – zdecydowała kategorycznie. – Nie pozwolę, aby przedstawiła mu całą rzecz ze swojego punktu widzenia. Nie pozwolę, aby… – Aby co? Aby jej uwierzył? Aby dał się przekonać własnej córce? Daj spokój, mamo. I bez twojego listu będzie wystarczająco wściekły. Nie tyle na nią, co na Gilberta. Czy naprawdę tego chcesz? O to ci chodzi? Aby zwielokrotnić jego wściekłość i doprowadzić do sytuacji, z której nie ma już odwrotu? „Przecież nie ma już odwrotu” – chciała krzyknąć. „Przecież i tak wszystko stracone”. Nie była jednak pewna, czy wykrzyczenie takich słów przyniosłoby jej ulgę. Na pewno zaś byłoby nierozsądne. Zatem milczała. * Mijały kolejne nocne godziny, ale zarówno Andrzej, jak i Ewa nie myśleli o odpoczynku. Siedzieli nad pogniecioną kartką papieru, nad listem od Klary i na nowo, wciąż od początku analizowali każde napisane na niej słowo. To Ewa doprowadziła do tego, że Andrzej przestał wykrzykiwać groźby pod adresem Gilberta Arnout. W pierwszej chwili, gdy tylko przeczytał list, chciał natychmiast rozpocząć przygotowania do wyjazdu. Rzucał przy tym takimi epitetami, jakich

jego żona nigdy dotąd nie słyszała. Oszołomiona patrzyła na jego chaotyczne gesty, ruchy i słuchała. Jako jedyna miała odwagę zostać z nim w salonie, gdy przewracał po kolei krzesła i zrzucił ze stołu wielki wazon. Dopiero gdy wrzasnął na całe gardło, że wybiera się do Paryża, aby „zabić tego szubrawca gołymi rękami”, odzyskała jasność spojrzenia i rozumowania. – Uspokój się! Opamiętaj się w tej chwili! – zawołała. Nigdy jeszcze nie podniosła na niego głosu, dlatego jej reakcja odniosła pewien skutek. Spojrzał na nią zdumiony i umilkł. Zza drzwi rozległ się płacz Oleńki i chyba to zapobiegło powrotowi furii u jej ojca. – Przestraszyłeś dziecko! Chyba oszalałeś! – Teraz Ewa była wzburzona i zagniewana, lecz zanim zdołał powiedzieć jej coś, co by ją ułagodziło, rozległo się nieśmiałe pukanie do drzwi. – Mała panienka bardzo płacze. – Do pokoju zajrzała wystraszona i onieśmielona Klementyna. – Nie sposób jej uspokoić. Może by wielmożna pani zechciała… – Oczywiście, już idę. – Ewa szybkim krokiem skierowała się do drzwi, ale zanim wyszła, jeszcze raz zwróciła się do pobladłego, milczącego męża: – Zabijesz go i co potem? Pójdziesz na szubienicę, a twoje dzieci zostaną bez ojca. Zastanów się, co robisz i mówisz. Minęła osłupiałą służącą, a potem jeszcze dwie inne, które stały za drzwiami. W milczeniu zabrała im z rąk dziecko i najszybciej, jak mogła, ruszyła do sypialni córeczki. Nie dbała o reakcje i nieuniknione komentarze służby. Drżała na całym ciele, miała chaos w głowie. Oszołomił ją list od Klary, przeraziła reakcja męża. „Nie rozumiem tych ludzi. Nie pojmuję zachowania ludzi, którzy są moją rodziną. Oboje oszaleli. A ja oszaleję przy nich”. Chodziła z dzieckiem wzdłuż i wszerz pokoju, tuliła je i kołysała, i dopiero po dłuższym czasie uświadomiła sobie, że mała już nie płacze, jest spokojna, zasnęła. „Muszę się uspokoić. Nie będę o tym wszystkim myśleć. Nie chcę”. Drzwi skrzypnęły i do pokoju zajrzał Andrzej – onieśmielony i wyraźnie zawstydzony. Przypominał jej młodego sztubaka złapanego przez nauczyciela na gorącym uczynku. Nic nie mówiąc, odebrał jej dziecko i położył do kołyski. Za każdym razem, gdy Ewa na to patrzyła, ogarniała ją czułość, a wszystko, co ją niekiedy w mężu drażniło, traciło wtedy znaczenie. Raz nawet powiedziała mu żartem, że samym tym gestem, gdy tulił dziecko, a potem układał je w kołysce, mógłby bez trudu podbić serce i zmysły każdej kobiety. Teraz też tak myślała. Dlatego gdy zwrócił się z kolei do niej, wyciągnął ręce i zaproponował, by udali się do ich wspólnego pokoju, nie wahała się ani przez chwilę. – Chcę tylko porozmawiać. Na nic innego nie możesz dziś liczyć – próbował żartować, gdy znaleźli się wreszcie sami.

– Przeraziłeś mnie jak nigdy dotąd. – Starała się, by zabrzmiało to jak wyrzut, ale nie do końca jej się to udało. – Tak, to niewybaczalne. Wiem o tym, ale… – Nie powiedziałam, że niewybaczalne – przerwała mu. – Niemniej dotarło do mnie, jak mało cię znam. Usiedli przy oknie i zapatrzyli się w zapadający na zewnątrz zmierzch. Początek marca oznaczał wyraźnie dłuższe dni i oczekiwanie na wiosnę, tym bardziej że po mroźnym styczniu i śnieżnym lutym kolejny, zimowy przecież, miesiąc był zaskakująco ciepły. W ciągu dnia dało się już słyszeć śpiewy ptaków. – To ja nie znałem do tej pory własnej córki – westchnął Andrzej. – To znaczy miałem świadomość jej wad, choć wszyscy wokół twierdzili, że w przypadku Klary byłem ślepy niczym Temida. – Też tak uważałam – oznajmiła po chwili Ewa. – Teraz myślę, że wpadasz z jednej skrajności w drugą. – Nazywasz to skrajnością? – Jak inaczej mogę mówić? Zachowywałeś się jak młody, zazdrosny chłopak. Te rozrzucane po pokoju meble… Boże! – Ponownie wstrząsnęła się na to wspomnienie. – Uważasz, że jestem zazdrosny o moją córkę w ten sposób? – spytał dość ostrym tonem, ale się nie przelękła. – Nie przekręcaj moich słów. Dobrze wiesz, co mam na myśli. Twoja córka dokonała wyboru. Przyznam, że i mnie to oszołomiło. Lecz, na miłość boską, nie zrobiła nic na tyle nagannego, byś urządzał z tego powodu takie brewerie. – Nie zrobiła nic na tyle nagannego? I ty to mówisz? Od kiedy zrobiłaś się taka liberalna w poglądach? Dlaczego jej bronisz? Mówisz tak, bo to nie twoja córka i w gruncie rzeczy jest ci na rękę, że odeszła z tego domu. Był nadal wściekły i dlatego tak swobodnie żonglował faktami. Nie był sobą. Tak w każdym razie Ewa starała się wytłumaczyć sobie jego słowa, oskarżenia pod swoim adresem. W przeciwnym wypadku nie zniosłaby tego. Nigdy tak do niej nie mówił, nigdy takim tonem. Nigdy się nie kłócili. Do tej pory ewentualne różnice zdań między nimi dotyczyły spraw w gruncie rzeczy mało istotnych. I po raz drugi tego wieczoru pojawiła się ta paskudna, przygnębiająca ją myśl, że po dziewięciu latach małżeństwa poznaje jego drugą naturę, o istnieniu której nie miała do tej pory pojęcia. „On jest dla ciebie jak ojciec” – powróciły do niej słowa Huberta. – Klara nie jest moją córką, choć dobrze wiesz, jak pragnęłam zastąpić jej matkę – zaczęła, a widząc, że próbował jej przerwać przypuszczalnie kolejną, pełną goryczy lub co gorsza ironii uwagą, dodała gniewnie: – Teraz jednak myślę o mojej własnej córce. Oleńka także kiedyś dorośnie. Oczywiście jeśli Bóg pozwoli. Może także zapragnie dokonać jakiegoś własnego życiowego wyboru. Zabronisz jej tego?

Wpadniesz w szał, jak dziś, po otrzymaniu listu od Klary? A może spętasz jej wolę w taki sposób, że nie będzie zdolna do samodzielnego wyboru? Nie pozwolę na to, nie miej złudzeń. Czekała na jego reakcję, na awanturę. Niemal gotowała się z wściekłości. I wiedziała, dobrze przecież wiedziała, że chodziło jej nie tylko o Klarę, nawet nie o Oleńkę. „Wyrzucasz mi liberalizm. Pytasz, dlaczego bronię twojej córki. Gdybyś wiedział, gdybyś poznał prawdę, co ja zrobiłam… Postępek Klary nawet się do tego nie umywa. Mogę jej tylko bronić”. Nagle się roześmiał. Ewa patrzyła na niego kompletnie zbita z tropu. Wszystkiego mogła się teraz spodziewać, z pewnością jednak nie takiej reakcji. – Nie wiedziałem, że i ty jesteś emancypantką, mój skarbie. Odkrywam twoją drugą, nieznaną mi naturę. – O czym ty teraz mówisz? Co to znowu za bzdury? – O tym, że przez tyle lat nie poznaliśmy się do końca, nadal niewiele o sobie nawzajem wiemy. Wciąż mnie zaskakujesz. – A ty mnie może nie? – A mimo to tak dobrze nam się razem żyje. A może właśnie dlatego? Nie psujmy tego, co było i jest między nami. I nie pozwólmy na to nikomu innemu… nawet dzieciom. Obojętnie, czy moim, czy naszym wspólnym. – Mnie też to nie bawi – mruknęła. Chciała przy okazji dodać, że to on sformułował zarzuty, które szczególnie ją zabolały, że na nie nie zasłużyła, nie sprowokowała kłótni, ale po namyśle zrezygnowała z tego pomysłu. Czuła zbyt wielkie znużenie, rozterkę, odezwało się dawne poczucie winy. A wraz z tym poczuciem winy i wyrzutami sumienia także stare, po wielekroć wałkowane pytanie: Czy ma prawo gniewać się na niego? O cokolwiek? O jakiekolwiek słowa? – O ile dobrze zrozumiałem, nie pozwalasz mi jechać do Paryża i zamordować starego Arnout? – spytał wesoło, nieświadom jej rozterek. – O ile dobrze zrozumiałam, Arnout, którego nazywasz starym, jest trochę młodszy od ciebie – odparła, starając się dostosować do jego tonu. – Poślubiłem niemożliwie złośliwą emancypantkę – kpił dalej, choć nie przestawał jej tulić. – Chociaż nie… emancypantki z tego, co wiem, obywają się bez mężczyzn. Zawiodła mnie starsza córka. Z synami się nie dogaduję. Została mi tylko Oleńka. Pojawiła się w odpowiednim momencie. Tak jakby wiedziała, kiedy ma to zrobić. Ewa nie odpowiedziała. Na szczęście Andrzej nie oczekiwał tego od niej. – Gilbert Arnout jest człowiekiem, o którym wolałbym nie pamiętać – powiedział cicho. – Wiem – odparła Ewa, która wcale nie miała zamiaru pytać o powody tej

niechęci. – Jeśli postąpię tak, jak tego chce Klara, nie będę mógł już nigdy o nim zapomnieć. On na nowo stanie się częścią mojej rodziny. – Klara i tak to zrobi. Z twoim pozwoleniem czy bez. Ma zdecydowany charakter… jak jej ojciec. – Próbowała się uśmiechnąć. – Popełnia błąd, wierz mi. – Nawet jeśli… to będzie jej błąd. – Mam prawo się sprzeciwić. Jako jej ojciec mam prawo sprowadzić ją do domu, choćby na siłę. – Tak, wiem. Jako córka jest ci prawnie podporządkowana. Ale jeśli to zrobisz, ona może ci nigdy tego nie wybaczyć. Czy warto? Odsunął ją od siebie, ale tylko na tyle, by spojrzeć z powagą w jej oczy. – Więc radzisz mi… Skinęła głową i dotknęła delikatnie jego policzka. – Wyślij jej metrykę – poprosiła cicho.

ROZDZIAŁ 35 Pisząc do ojca, była pełna była obaw, ale gdzieś w głębi serca tliła się w niej odrobina nadziei. Groźby ciotki Joanny, czy też wcześniejsze ostrzeżenia Huberta, nie były czymś, co spadło na nią jak grom z jasnego nieba. To jednak nie miało dla niej aż takiego znaczenia. Podobnie jak reakcje reszty rodziny i znajomych. Tak naprawdę liczyło się tylko zdanie ojca. Początkowo będzie wściekły – wiedziała o tym. Zarzuci jej, że go zawiodła, choć on jej tak zaufał. Tak powie, to nieuniknione, jednak… mimo wszystko… liczyła, że w końcu ojciec zrozumie, ustąpi, jak zawsze do tej pory. Nigdy mnie w niczym nie ograniczałeś. Miałam zawsze prawo mówić, co chciałam, i robić to, na co miałam ochotę. Miałam prawo myśleć i dokonywać własnych wyborów. Nie przypominam sobie, byś kiedykolwiek czegokolwiek mi zabronił. Byłeś i jesteś pod tym względem wyjątkiem wśród ojców, którzy traktują swoje córki jak bezrozumne dzieci. Dzieci, za które trzeba myśleć i kierować każdym ich krokiem. Ty byłeś inny i zawsze będę Ci za to wdzięczna. Czy i teraz jesteś gotów przyjąć mój wybór, moją decyzję? Muszę Cię uprzedzić, kochany Ojcze, że nawet jeśli gwałtownie się sprzeciwisz, ja i tak postąpię według własnej woli. Przecież tego mnie nauczyłeś. Wychodzę za Gilberta, bo przekonałam się, że to jedyny mężczyzna dla mnie. Kiedyś, gdy się spotkamy, postaram się dokładniej Ci to wytłumaczyć. Teraz proszę, byś zaakceptował moje małżeństwo. Wiem, że z powodu, o jakim nawet nie warto wspominać, nienawidzisz Gilberta. Uwierzyłeś jakimś głupim pomówieniom i postanowiłeś w tym trwać do końca życia. Jesteś uparty, ale nic na to nie poradzę. Jednak Gilbert ma być moim mężem, nie Twoim, więc musisz zrozumieć, że dla mnie te wszystkie plotki z przeszłości nie mają żadnego znaczenia. Proszę, byś przysłał mi moją metrykę. Będzie mi potrzebna. Jeśli tego nie zrobisz, postaram się znaleźć jakieś inne rozwiązanie, w ostateczności będę z nim żyła bez ślubu. Zresztą ja i Gilbert już mieszkamy razem. Wolę, byś wiedział o tym ode mnie, a nie od ciotki. Ona nie pożałuje sobie własnych komentarzy i przedstawi to w sposób, który dodatkowo Cię zrani. Wiem, Drogi Ojcze, że jesteś teraz na mnie wściekły, ale gdy ochłoniesz, mam nadzieję, że postarasz się zrozumieć. Zawsze się rozumieliśmy. Ja zapewniam Cię o mojej niezmiennej miłości, niezależnie od tego, czy w nią nadal wierzysz, czy już nie. Klara czekała na odpowiedź ojca z bijącym z niepokoju sercem. „Kiedyś, gdy się spotkamy, postaram się dokładniej Ci to wytłumaczyć”. Lecz… czy aby na pewno? Nawet jeśli się spotkają – a jest to bardzo niepewne – czy zdobędzie się na

tego typu wyznania wobec własnego ojca? Po raz pierwszy szczerze żałowała, że nie miała matki. Choć nie tej, którą pamiętała jak przez mgłę, jednak na tyle dobrze, by zdawać sobie sprawę, że nie potrafiłaby się jej z czegokolwiek zwierzyć. Ojca kochała i podziwiała niezmiennie od zawsze, ale to nie oznaczało, że zdobyłaby się, by rozmawiać z nim na tematy intymne, by mówić o uczuciach. Nie, to nie wchodziło w grę. Na samą myśl o tym czuła piekący rumieniec na twarzy. Bóg jeden wie, ile kosztowało ją to krótkie wyznanie, że Gilbert to jedyny mężczyzna dla niej, że „przekonała się o tym”. Zdobyła się jakoś, by tak napisać, ale nie potrafiłaby powiedzieć tego na głos, patrząc ojcu w oczy. Czy był w ogóle ktoś, z kim mogłaby szczerze od serca porozmawiać? Podobno to zadanie dla przyjaciółki, jednak Klara takowej nie miała. Owszem, w sąsiedztwie Jodłowa były dwory, w których mieszkały młode panny. Żadna z nich jednak nie stała się dla Klary kimś bliskim. To były raczej rywalki w drodze do podboju serc miejscowych kawalerów, choć oczywiście przy zachowaniu wszelkich pozorów koleżeństwa i serdeczności. Właśnie: pozorów. I niczego więcej. „Dopiero teraz przydarzyło się coś autentycznego w moim życiu. Coś, co nie jest zwykłym udawaniem”. Sama była tym zaskoczona. Gilbert miał być pierwotnie środkiem do osiągniecia całkiem innego celu, a niespodziewanie stawał się kimś ważnym. Nie umiała zdefiniować swoich uczuć. Nie mogła z ręką na sercu nazwać tego miłością. Całe szczęście Gilbert nie zadawał jej w tej kwestii żadnych pytań. Wyglądało na to, że jest szczęśliwy i pewny ich przyszłości. Pytania jednak stawiał Karol. – A zatem to prawda? – wykrztusił, patrząc na siostrę. To było pierwsze pytanie. Spotkali się w parku, kilka przecznic od mieszkania Gilberta. Karol poprosił ją o spotkanie, ale od razu zaznaczył, że nie chciałby, aby odbyło się ono w domu Gilberta Arnout. „Muszę porozmawiać z Tobą w miejscu, gdzie nie będę czuł się skrępowany” – zaznaczył w liście. „Postaraj się to zrozumieć i nie odrzucaj z góry mojej propozycji”. Mimo to Klara początkowo chciała odpowiedzieć odmownie. Rozmowa na neutralnym gruncie oznaczała kolejne przerzucanie się argumentami, kolejne wzajemne przekonywanie się, a może nawet kolejną awanturę z bliską osobą. Potem jednak doszła do przekonania, że spróbuje. Nie odrzuci prośby brata, rozmówi się z nim. Bo może to właśnie on okaże się tym człowiekiem, który zrozumie, a przynajmniej wysłucha? Z którym porozmawia od serca? Udała się więc w wyznaczone miejsce i od razu, bez żadnych wstępów, oznajmiła bratu, że ma zamiar wyjść za mąż za Gilberta. Karol spodziewał się z jej strony zawiłych tłumaczeń, takie przynajmniej odniosła wrażenie, ponieważ przez

jakiś czas nie wiedział, co odpowiedzieć. A kiedy wreszcie wydobył z siebie głos, wykrztusił tylko jedno pytanie: – A zatem to prawda? Nie mogła powstrzymać uśmiechu, choć jednocześnie drżała na całym ciele. – Tak, to prawda. Hubert i ciotka Joanna dobrze cię poinformowali. – Żeby tylko oni! – Chcesz powiedzieć, że wiadomość o tym zdarzeniu znalazła się w „Le Figaro”? – Nie mogła sobie darować tej kpiny. – Wszyscy znajomi Huberta i Gilberta o tym mówią. A to dość liczne grono. Nie trzeba „Le Figaro”, by wywołać sensację. – Nie rozumiem. Bierzemy ślub, co w tym sensacyjnego? Czy w tym kraju nie praktykuje się zwyczaju zawierania małżeństw? – Mieszkacie ze sobą. Ludzie mówią… – Zakrztusił się i poczerwieniał. – Ludzie mówią, że już żyjecie jak mąż z żoną. – Mylą się. Myślę, że wychodzi nam to znacznie lepiej niż niejednemu małżeństwu. Jednak przeszarżowała. Chciała wypaść w oczach brata na śmiałą, bezkompromisową kobietę, żartującą sobie ze zwyczajów i ludzkich sądów, ale nie dała rady. Poczerwieniała jeszcze mocniej niż brat i kompletnie zbita z tropu wbiła wzrok w ziemię. Przez chwilę nic nie mówili, tylko szli przed siebie, ramię przy ramieniu, próbując – każde z osobna – uporać się ze swoimi myślami. – Nic nie rozumiem – przyznał wreszcie Karol i naprawdę wyglądał na zdezorientowanego. – Nie wiem, czy potrafię ci to wytłumaczyć – odparła cicho Klara. – Jak to możliwe? Jak mogło do tego dojść? – Jestem bardzo zmęczona – szepnęła nagle i nie zwracając uwagi na jego reakcję, usiadła na najbliższej ławce. Karol przez chwilę ze zdumieniem patrzył na siostrę, po czym zajął miejsce obok niej. – Jestem wyczerpana tym rozgardiaszem wokół mnie i Gilberta – kontynuowała po chwili wyraźnie znużonym głosem. – Nie mam siły przekonywać każdego z osobna, nie mam ochoty przed każdym się tłumaczyć. Te listy, słowa, spojrzenia… – A na co liczyłaś, decydując się na taki krok? Nikt tego nie rozumie. – Lecz na wszelki wypadek każdy potępia. Tyle było goryczy i autentycznego zmęczenia w jej głosie, że Karol z westchnieniem ujął ją za rękę. – Nie ja – rzekł. – Jak w ogóle mogłaś tak pomyśleć? Łzy popłynęły po jej twarzy. Szybko wytarła je chusteczką, by nie zwracać na siebie uwagi spacerujących ludzi. Z trudem walczyła, by się głośno nie

rozpłakać. Wreszcie usłyszała życzliwe słowa od kogoś, kto nie był Gilbertem, Filipem czy Marie. To wystarczyło, by jej napięte nerwy nie wytrzymały. – Nie odwracasz się ode mnie jedynie dlatego, że jestem twoją siostrą – zauważyła, gdy tylko wzięła się w garść. – To jedyny powód. A co z Gilbertem? Zaakceptujesz go w roli swojego szwagra? Czy, tak jak inni, będziesz go traktował jak wyuzdanego uwodziciela? Karol wzdrygnął się, a Klara natychmiast to zauważyła. Skurczyła się i wykonała taki gest, jakby chciała podnieść się z ławki i odejść. Od razu to spostrzegł i ją powstrzymał. – Poczekaj, proszę – rzekł cicho. – Daj mi trochę czasu. Daj mi ochłonąć. – Ochłonąć? – powtórzyła ze smutkiem. – Potrzebujesz czasu? Ile czasu? To ja potrzebuję twojego poparcia. Teraz, nie w bliżej nieokreślonej przyszłości. – Jesteś moją siostrą i nigdy się od ciebie nie odwrócę. Jeśli go poślubisz, nie odwrócę się także od niego. Ale nie wymagaj ode mnie cudów. Naprawdę potrzebuję czasu, aby oswoić się z faktem, że człowiek, który był kiedyś moim wujem… – „Twoim także” – chciał dodać, ale się powstrzymał. – Który jest ojczymem mojego kuzyna i przyjaciela, zostaje… moim szwagrem. Rozumiała jego rozterki, ale nic nie mogła poradzić na to, że nie umiała czekać. Nigdy nie musiała tego robić. Ojciec nauczył ją, że wystarczy, by czegoś zapragnęła, a to pragnienie stawało się w okamgnieniu faktem dokonanym. Ojciec… Jej serce znowu się ścisnęło. – Tak bardzo go kochasz? Zajęta myślami o ojcu, w pierwszej chwili bezsensownie skojarzyła, że zaskakujące pytanie Karola dotyczy właśnie jego. Dopiero potem do niej dotarło, że brat zapytał o Gilberta. Zbiło ją to z tropu. Nikt do tej pory nie zadał jej takiego pytania, nawet Gilbert. Zawahała się. Mogła skinąć potakująco głową i odpowiedzieć twierdząco, ponieważ jednak nie zrobiła tego natychmiast, a brat dostrzegł jej wahanie, musiała być szczera. Tylko wtedy będzie w jego oczach wiarygodna. Jednak mimowolnie skuliła się pod jego spojrzeniem. – Więc dlaczego to robisz? Dlaczego za niego wychodzisz? Dlaczego już teraz z nim… – Przygryzł wargi i nagle ścisnął jej dłoń. – Chodzi o Huberta? Chcesz się na nim zemścić? Wyrwała rękę z jego uścisku. Z trudem opanowała się, by nie zacząć krzyczeć, by odpowiedzieć w miarę możliwości spokojnie. – To bzdura. Hubert nie ma tu nic do rzeczy. Mógłby dla mnie wcale nie istnieć, gdyby nie to, że należy do naszej rodziny, że nadal jest kimś bliskim dla Gilberta. – Więc? – Karol nie odpuszczał. Nie przestraszył się jej tonu. Nie bał się jej, tylko o nią.

– Czy go kocham? – Klara była nadal wzburzona, ale postanowiła, że postara się odpowiedzieć. I będzie szczera. – Nie wiem. Czuję jednak, że do tej pory nikt nie był mi tak bliski jak on. Ojciec jest mi bardzo drogi, podobnie jest z tobą i Adamem. No i Oleńka… Ale to co innego, to inne uczucie. – Na pewno. – Poklepał ją uspokajająco po dłoni. Pomogło. – Jest mi z nim dobrze – szepnęła. – Czuję się przy nim pewnie, bezpiecznie. Wszystko, co mówię i robię, jest dla niego ważne. I nie ma w tym żadnego protekcjonalizmu. Ojciec spełniał każde moje życzenie, ale traktował mnie jak dziewczynkę. Nie zauważył, że dorosłam. A przy Gilbercie stałam się kobietą… w każdym tego słowa rozumieniu. – Znowu się zarumieniła, ale kątem oka zauważyła, że jej brat także. Mimo wszystko rozbawiło ją to trochę. Rozluźniła się i kontynuowała już śmielej: – Przy Gilbercie mogę być nareszcie sobą. – Przy ojcu też mogłaś – wtrącił Karol i znowu poczuł dawny ból, bo jego to niestety nigdy nie dotyczyło. – Do pewnego stopnia – sprecyzowała. – Bo zawsze podświadomie uważałam, by nie przekroczyć pewnej granicy. Zatem zachowywałam się jak mała dziewczynka, by nie powiedzieć: jak mała figlująca kotka. Nawet nie udawałam. Długo nie czułam potrzeby, by to zmienić. A kiedy zaczęłam to robić, ojciec natychmiast próbował przywrócić we mnie tamtą bezmyślną, małą dziewczynkę. Podniosła się z ławki, ale nie po, by uciekać. Dała mu znak, że mogliby kontynuować spacer. Choć nie w pełni zgadzał się z tym, co mówiła, zrozumiał, że potrzebowała tej rozmowy. – Przy Hubercie także nie byłam sobą – zaczęła niespodziewanie, ponownie go zaskakując. – Wiem, że wszyscy ze mnie kpili. Mieli rację. Wyłaziłam ze skóry, by zwrócił na mnie uwagę. Starałam się, by wypaść w jego oczach jak najlepiej. W rezultacie nigdy nie byłam sobą. W pewnym momencie sama już nie wiedziałam, jaka jestem naprawdę. Z pewnością jednak nie aż tak żałosna jak wtedy, gdy walczyłam o jego zainteresowanie. – Nie byłaś żałosna – wtrącił Karol, ale bez większego przekonania. – W rezultacie zabierałam tylko jemu i sobie czas – dokończyła Klara, nie komentując nieśmiałej uwagi brata. Nie było sensu tego robić. Oboje przecież pamiętali, jak było, znali prawdę. – Cieszę się, że to w końcu zrozumiałaś – powiedział, choć miał niejasne wrażenie, że nie wyjawiła mu wszystkiego. Za jej słowami coś się kryło. Niemożliwe, by tak nagle zmieniła obiekt swoich uczuć. Nawet jeśli była osobą tak spontaniczną i impulsywną. Coś musiało się stać. Nie zamierzał jednak tego dochodzić ani wypytywać. Klara miała prawo do swoich tajemnic i niedopowiedzeń. – Zrozumiałam to dzięki Gilbertowi – odparła. – Powtarzam: przy nim nie

muszę udawać kogoś, kim nie jestem. I nie muszę walczyć o miłość i zainteresowanie. On mi to prostu dał i zaakceptował mnie taką, jaka naprawdę jestem. Zrozumiałam to już wtedy, gdy w waszym zastępstwie odkrywał przede mną Paryż. A był to inny Paryż niż ten, który pokazywaliście mi obaj z Hubertem, bowiem Gilbert szybko zrozumiał, że nie jestem intelektualistką. Nie widział też nic niewłaściwego w tym, że nudzą mnie i męczą godziny spędzane w katedrach, kościołach i muzeach. I nie dostrzegł w tym nic oburzającego. Przy tobie i Hubercie nie mogłam sobie na to pozwolić. Będę dla niego dobrą żoną. – Nagle roześmiała się zupełnie szczerze. – Chyba że ojciec nie przyśle mi metryki. Wtedy będziemy nadal żyli bez ślubu. Karol uśmiechnął się także, choć z pewnym przymusem. Zauważyła to, dlatego postanowiła zmienić już temat. – Znowu poczułam zmęczenie. Tak jest zawsze, gdy muszę tłumaczyć się komukolwiek z własnego życia, choć nie buduję go na niczyim nieszczęściu. Teraz czekam, aż zaprosisz mnie na kawę i lody, a przy okazji zabawisz rozmową na jakikolwiek inny temat. Znowu zobaczył ją taką, jaka była w Jodłowie: wesołą, beztroską, dokazującą. Znowu była – wedle jej własnych słów – tamtą małą dziewczynką. Uświadomił sobie, że czasami chciał ją taką właśnie zatrzymać – dokładnie jak ich ojciec. Tęsknił za tamtą Klarą. Ta nowa, dorosła, świadomie dokonująca rozrachunków ze swoim życiem i podejmująca tak poważne rozważania mimo wszystko deprymowała go i trochę przerażała. Nic nie mógł na to poradzić. I nagle zapragnął z niej zażartować, tak jak w dzieciństwie, gdy kłócili się niemal bezustannie. Roześmiał się także. – Nie miałem cienia wątpliwości, że podczas gdy ja i Hubert wyłaziliśmy ze skóry, zachwycając się dziełami sztuki, ty nudziłaś się jak mops. Mnie nie wyprowadziłaś w pole, od razu cię przejrzałem. Do głowy mi jednak nie przyszło, że aż tak się przy nas męczyłaś. Jesteś pewna, że nie zaczniesz się wkrótce męczyć przy swoim narzeczonym? Albo on przy tobie? Nadąży za tobą? Albo ty za nim? Nie zwlekała z ripostą, po raz kolejny udowadniając, że nie liczy się z ogólnie przyjętymi konwenansami i normami, jeśli stają jej na drodze. – Zapewniam cię, że jak dotąd nadążamy za sobą pierwszorzędnie. – Mrugnęła do niego, uśmiechając się przy tym lekko. – A zmęczenie? Muszę ci wyznać, że uwielbiam ten rodzaj zmęczenia. Kilka dni później Marie wręczyła jej przesyłkę. – Kolejny list – westchnęła Klara. – Ciekawe, od kogo tym razem. – Nadane z Warszawy – odpowiedziała służąca i widać było, że jest podekscytowana, ale i zdenerwowana. Klara nigdy nie rozmawiała o swoich sprawach ze służbą, ale miała świadomość, że tych dwoje pracujących w mieszkaniu Gilberta stoi za nią murem,

popiera ją i rozumie, choć nigdy nie wyrazili tego słowem. Zarówno Marie, jak i Filip ani jednym gestem, ani jednym, bodaj „przypadkowym”, komentarzem nie dali jej odczuć, że jej obecność w domu pana Arnout nie mieści się w ogólnie przyjętych normach postępowania. Byli także lojalni wobec Gilberta, dając do zrozumienia wszystkim plotkarzom wokół, że postępowanie i decyzje ich pracodawcy są wyłącznie jego sprawą, a całej reszcie wara od tego. – To od mojego ojca – szepnęła Klara, bo natychmiast rozpoznała charakter pisma na kopercie. – A zatem to dobra wiadomość. – Marie uśmiechnęła się krzepiąco, a Klara, nieco podniesiona na duchu tą zachętą, otworzyła kopertę, a dokładniej rzecz ujmując, niemal rozszarpała ją na strzępy. Tak bardzo trzęsły się jej ręce. W środku, oprócz oczekiwanego przez nią dokumentu, znalazła małą karteczkę, ale zanim ją przeczytała, zacisnęła dłoń tak mocno, że z niewielkiego kawałka papieru został jeszcze mniejszy rulonik. Rozprostowała go i podeszła do okna, by lepiej widzieć litery. Początkowo miała wrażenie, że cały świat tańczył jej przed oczami. Wysyłam Ci dokument, o który mnie prosiłaś, bo nie chcę, abyś była wytykana palcami jako ladacznica i utrzymanka Gilberta Arnout. To wszystko, co jestem gotów dla Ciebie zrobić. Nie dałaś mi wyboru. Bardzo mnie zawiodłaś. Twój ojciec

ROZDZIAŁ 36 Tym razem ojciec mi nie ustąpił, a ja musiałam nauczyć się z tym żyć, choć nauka ta zajęła mi kilka lat życia. Odwrócił się ode mnie, zachowywał się tak, jakbym nie istniała. Nie odpowiadał na moje listy, zwątpiłam nawet, czy w ogóle je otwierał. Usiłowałam raz jeszcze wszystko mu wyjaśnić, pragnęłam, by mnie zrozumiał. Chciałam go uspokoić, zapewnić, że nie musi się o mnie lękać, bo dokonałam dobrego wyboru. Najlepszego, jaki był mi dany. Czy nie ucieszyłby się, gdyby dowiedział się ode mnie, że jestem szczęśliwa? Czy istnieje jakikolwiek rodzic na tej ziemi, który nie odczuwałby ulgi, słysząc podobne zapewnienie z ust swojego dziecka lub chociażby dowiadując się o tym z listu od niego? Oczywiście zdawałam sobie sprawę, że jest to możliwe w przypadku niektórych matek i ojców, lecz – na Boga – nie mogło to dotyczyć mojego ojca! Wciąż miałam w pamięci dzieciństwo, gdy właśnie ojciec był punktem odniesienia dla wszystkich moich radości i smutków. On, bo przecież nie matka. Jego miłość dała mi siłę, ukształtowała mój charakter, powodowała, że nikogo i niczego się nie bałam. Był pierwszym mężczyzną, który mnie podziwiał. Moi bracia nie mogli liczyć na tyle miłości z jego strony. Zawsze to wiedziałam. Toteż sądziłam, że wreszcie się przełamie, napisze do mnie, może nawet przyjedzie. Okazji nie brakowało. Nie musiałby nawet wyciągać ręki na zgodę. Wystarczyło, że uścisnąłby moją – już wyciągniętą. Niestety, nie mogłam na to liczyć. A przecież ja i Gilbert przez cały ten czas, jaki był nam dany, czuliśmy się bardzo szczęśliwi. Byłam kochana bezwarunkowo, bezpieczna, adorowana, pożądana. I mogłam pozostać sobą. W tych warunkach nie było mi trudno po pewnym czasie odwzajemnić uczucie. Dawne uczucie do Huberta nie mogło się równać z moim przywiązaniem do jego ojczyma. To właśnie powiedziałabym ojcu, gdyby dał mi taką szansę. To pisałam w kolejnych listach, których zapewne nawet nie otwierał. A przecież gdyby się postarał, mógłby zrozumieć. Sam przecież doznawał podobnego szczęścia i spełnienia w swoim drugim małżeństwie. Jego zaciekła zawziętość bolała mnie bardzo, ale i tak była niczym wobec obojętności w stosunku do moich dzieci. Informowałam go, podobnie jak całą rodzinę, o narodzinach Marcela, a potem Emilie. Odpowiedzieli wszyscy, nie wyłączając ciotki Marianny i dziadka Władysława. Dziadek wprawdzie porządnie mnie złajał za moje „paryskie wybryki”, ale – jak zaznaczył – pogodził się już z tym, choć „nie przyszło mu to łatwo”. W każdym razie okazał zainteresowanie moim życiem i – co najważniejsze – moją „francuską” rodziną. Napisała nawet Ewa, która dołączyła pozdrowienia od ojca. Wiedziałam jednak swoje. Ojciec nie przesyłał mi żadnych pozdrowień, Ewa mogła sobie darować tę grzecznościową formułkę. Było mu wszystko jedno, czy moje dzieci żyją, czy nie. Nie obchodziły go wcale; były to przecież także dzieci

Gilberta. Wtedy coś we mnie pękło. Powiedziałam: trudno. I więcej do ojca nie napisałam. Oznajmiłam też Gilbertowi, a potem Karolowi, że moje związki z Jodłowem uważam za zerwane. Nie zamierzam przepłakać reszty życia, korząc się przed człowiekiem, który najwidoczniej przestał już uważać mnie za córkę. Postanowiłam cieszyć się z tego, czym obdarował mnie los, a przecież było tego niemało. O ojcu starałam się już nie myśleć, choć nie zawsze było to proste. Wreszcie jednak nadszedł dzień, gdy pogodziłam się z tym, że więcej go nie zobaczę. * Ewa niechętnie i powoli wchodziła w bramę domu, gdzie mieściło się mieszkanie mecenasa Więckowskiego. Od czasu narodzin Oleńki starała się regularnie odwiedzać ojca. Stary pokochał wnuczkę, co ponownie zaskoczyło jego córki, pamiętające przecież, jak kiedyś marzył o synu, z jakim trudem godził się ze świadomością, że nie doczeka się męskiego spadkobiercy swego nazwiska i kancelarii, a potem – jak wielkie nadzieje pokładał w synach Maryli. Los ponownie z niego zakpił. Ani Karol, ani Adam nie zrealizowali pragnień dziadka. Karol po skończeniu prawniczych studiów nie wrócił do kraju, nie miał najmniejszego zamiaru zająć się kancelarią starego mecenasa. Adam w ogóle nie zainteresował się prawem. Przez pewien czas studiował wprawdzie, wzorem starszego brata, w Paryżu, potem jednak zmienił kierunek na matematyczny i od tej pory jego życie polegało na ciągłym zmienianiu miejsca pobytu między Jodłowem, Paryżem a Lozanną. Więckowski początkowo załamywał ręce nad wnukami, potem nad resztą rodziny, w końcu jednak doszedł do przygnębiającego wniosku, że jego uwagi nikogo już nie obchodzą, jego zdanie przestało się liczyć i nikt w rodzinie nawet nie udaje, że go słucha. – Typowy los starego człowieka. Że też musiałem tego doczekać – narzekał i pogrążyłby się zapewne w całkowitej apatii, gdyby nie wnuczki. Świadomość, że może liczyć na ich sympatię, zainteresowanie i odwiedziny, poprawiała mu nastrój i zmieniała ustalony latami sposób postrzegania świata oraz jego zwyczajów. – Widać było mi to pisane, że życie upłynie mi wśród kobiet i w ostateczności tylko na nie będę mógł liczyć – powiedział kiedyś do starego przyjaciela, radcy Czarnowskiego, z którym zwyczajowo od czasu do czasu rozgrywał partyjkę szachów. Mówiąc to, miał oczywiście na myśli obie córki, ale przede wszystkim wnuczki, nie wykluczając przy tym żadnej z nich. Kinga odwiedzała go najczęściej, co można by uznać za oczywiste, choćby z racji prostego faktu, że mieszkała w Warszawie. Z drugiej strony jednak jako dziecko była zdecydowanie najmniej ciepło traktowana z grona innych wnuków, toteż jej obecna lojalność wobec dziadka zasługiwała na najwyższe uznanie, co starszy pan także potrafił

uczciwie przyznać. Miał zresztą wobec Kingi konkretne plany, których nie udało się zrealizować w przypadku Klary, i święcie wierzył, że jego zamiary były jak dotąd skrzętnie trzymaną przez niego tajemnicą, której istoty nie odgadł nikt. Oczywiście odgadli wszyscy, choć nikt nie pisnął na ten temat słowa. O ile jednak nie brakowało powodów, by zrozumieć obecne przywiązanie mecenasa do panny Wilczyńskiej, o tyle jego pełna miłości czułość wobec kilkuletniej Oleńki zaskakiwała wszystkich. Oczywiście każdy sobie tłumaczył, że dziecko pojawiło się na świecie, gdy już nikt nie brał takiej okoliczności pod uwagę, niemniej nadal powszechnie sądzono, że starszy pan czekał na chłopca, który przywróciłby mu nadzieję na przejęcie kancelarii przez rodzinnego spadkobiercę i tym samym uratował ją od sprzedaży. Jednak mecenas zdawał się w ogóle o tym nie myśleć. – Ważne, że jest wreszcie nowe dziecko w rodzinie – powiedział kiedyś w gronie znajomych. – Ważne, że urodziło się zdrowe. Długo zastanawiano się nad szczerością tej wypowiedzi, ale późniejsze postępowanie mecenasa zdawało się jak najbardziej potwierdzać jego słowa. – Nie poznaję Władysława – oznajmiła nawet pani Borecka, która, jak wiadomo, miała do szwagra różne żale i pretensje. – Gdyby potrafił być przez całe dotychczasowe życie takim, jakim stał się teraz! Szkoda, że niektórzy mądrzeją dopiero na starość, gdy na naprawienie wielu błędów jest już za późno. Ewa myślała podobnie, że jest już za późno na zaprzyjaźnienie się czy choćby na polubienie ojca, niemniej było jej go żal. Stawał się przecież coraz starszy, coraz bardziej bezradny i schorowany, po prostu czas biegł do przodu. Poza tym nie mogła pozostać głuchą i ślepą na jego oczywiste przywiązanie do Oleńki. Starała się go zatem przynajmniej raz w miesiącu odwiedzać, choć nie były to łatwe wizyty. Otóż stary Więckowski – jak to kiedyś zaskakująco trafnie ujął Adam – nie dawał za wygraną w sprawie Klary. Jako jedyny z rodziny nie zgadzał się na istniejący stan rzeczy. Ewa nie miała nawet cienia wątpliwości, że i tym razem będzie podobnie, dlatego wlokła się w stronę mieszkania ojca tak wolno, na ile było to możliwe w towarzystwie Oleńki, która dla odmiany chciała jak najszybciej uściskać „dziadziusia”. – Jak się miewa Klara? – spytał Więckowski od razu przy powitaniu. Ewa westchnęła z rezygnacją, ale przecież niczego innego się nie spodziewała. Jednak odezwały się w niej gniew i irytacja. Dlaczego to ona miała zbierać cięgi za cudze postępki? – Takie pytanie to raczej ja powinnam zadać tobie, ojcze – odparła cierpko. – Powinnaś, ale tego nie robisz, dlatego nie widzę innego wyjścia, jak przypomnieć ci o istnieniu twojej pasierbicy, która zarazem jest twoją siostrzenicą. – Mnie nie musisz tego przypominać. – Nie jestem pewien, czy nie muszę – warknął, zupełnie nie przejmując się jej niechętnym tonem. – Gdybym od czasu do czasu nie wymuszał na tobie

rozmów o mojej najstarszej wnuczce, ty prawdopodobnie ani razu byś o niej nie wspomniała. – Od czasu do czasu? Mówisz o niej za każdym razem, gdy cię odwiedzam. Obojętnie na jaki temat rozmawiamy, ty i tak musisz wtrącić jakieś pytanie lub uwagę à propos Klary. Jesteś jak ten rzymski senator, który każde przemówienie kończył wezwaniem do zniszczenia Kartaginy. – Nie wysilaj się na takie porównania! Są zupełnie nie na miejscu. Zatem nie jesteś ciekawa, co twoja pasierbica napisała do mnie ostatnio? – Mówiłeś mi to, gdy byłam u ciebie ostatnio. Nie przypuszczam, by od tego czasu przyszedł do ciebie kolejny list z Paryża – odparła dość ostro, wiedząc jednak doskonale, że to bynajmniej nie zniechęci ojca do drążenia tematu. – Moja najstarsza wnuczka pisuje do mnie regularnie i często – odparł wyniośle mecenas. – Nie tylko zresztą do mnie, ale także do swojego brata, ciotki i kuzynki. – Wskazał na obecną przy rozmowie, choć teraz milczącą, Kingę. – Zapewne nie tylko do nas. Pisze do każdego, kto jej odpowiada, kto o niej pamięta, komu nie jest obojętna. To ważne dla osoby, która żyje daleko od rodzinnego kraju, ale za nim tęskni. Koresponduje z każdym, tylko nie z ojcem i macochą… – Na litość boską! Nie zniosę tego dłużej! – Ewa zerwała się z miejsca. – W kółko mi to powtarzasz. Nie mam sklerozy. – Ja też jej nie mam, jeśli już o to chodzi – odparł Więckowski, na którym oburzenie najmłodszej córki nie wywarło żadnego wrażenia. – A teraz siadaj i przygładź piórka. Nie wzruszają mnie żadne kobiece fochy. Przywykłem do nich. Całe życie musiałem je znosić. – Tak, zaiste, znosiłeś je rycersko – mruknęła Ewa, niemniej usiadła. Kinga nawet nie drgnęła i siedziała dalej z pochyloną głową. Tylko czteroletnia Oleńka zaczęła wiercić się niespokojnie na krześle i marudzić. Mecenas, który zamierzał właśnie odgryźć się córce za jej ostatni komentarz, zmienił zdanie. Zmienił też wyraz twarzy, gdy spojrzał na dziecko. Surowość i gniew zastąpił pełnym dobroci, promiennym uśmiechem. Jak za każdym razem w podobnych wypadkach, tak i teraz Ewa nie mogła wyjść z podziwu, gdy obserwowała taką metamorfozę u ojca. „Niewiarygodne. Nie tak traktował nas, swoje córki, gdy byłyśmy dziećmi i młodymi pannami. Niechbym to ja, jako kilkuletnia dziewczynka, zaczęła się tak wiercić i marudzić jak Oleńka! O! Mój los byłby bardzo smutny”. – Panienka się nudzi, jak widzę – zagadał stary do małej. – Nie dziwię się, żadnej tu u mnie rozrywki, a w dodatku rozmowy też nie dla dziecka… – Dziadzio pójdzie ze mną na spacer – oznajmiła kategorycznym tonem Oleńka, która zapamiętała sobie przechadzkę z dziadkiem, gdy odwiedziła go wraz z matką poprzednim razem. Mecenas zabrał ją wówczas do cukierni na lody. Więckowski także domyślał się, do czego zmierza mała, i roześmiał się.

– Niestety tym razem nie mogę cię nigdzie zaprosić, młoda damo. Coś marnie się czuję. Co poradzić? Starość nie radość – rzekł, ale widząc, że dziewczynka posmutniała, dodał wesoło: – No, już bez dąsów! Odkąd pamiętam, zawsze te kobiece dąsy! Twoja kuzynka cię zabierze. Zaraz wam tu wydzielę trochę funduszy. Skinął na Kingę i podał jej pieniądze. Przy okazji pogłaskał dziewczynę po włosach. – Zostały mi tylko te dwie wnuczki – westchnął, gdy już wyszły. – Nie bez przyczyny sam oświadczyłeś, że w rodzinie towarzyszyły ci na ogół kobiety – odpowiedziała znacznie już cieplejszym tonem Ewa. – Tak – potwierdził i się zasępił. – Tak… Zapadło milczenie, które dopiero po paru minutach przerwała Ewa. Nie była pewna, czy wracać do przerwanej rozmowy na temat Klary. Prawdę powiedziawszy, nie miała na to ochoty. Jednak pełna smutku zaduma, jaka zagościła na twarzy ojca, skłoniła ją, by raz jeszcze spróbować mu cokolwiek wyjaśnić, usprawiedliwić, pocieszyć. Marnie wyglądał. Musiała przyznać, że odkąd była u niego ostatnio, bodaj trzy tygodnie temu, w widoczny sposób zmizerniał. – Klara nie życzy sobie listów z Jodłowa – rzekła cicho. – Wyraźnie mi to napisała, kilka miesięcy temu. – Bzdura – skomentował mecenas, porzucając ponurą zadumę. – Pokazać ci ostatni list od niej? – Ewa ponownie uderzyła w bojowe werble. – Nie trzeba, wierzę ci. Już mi to mówiłaś, kiedyś… Jakie to jednak ma znaczenie? Napisała tak, bo czuje się urażona milczeniem ojca. – Wiem… – Naprawdę nic nie możesz zrobić w tej sprawie? Trudno mi w to uwierzyć. Twój mąż świata poza tobą nie widzi. Gdybyś chciała, mogłabyś go do wszystkiego przekonać. Chyba że nie jest tak, jak myślę. – Sądzę, że spróbowałam już wszystkiego. Osiągnęłam tylko tyle, że wysłał jej dokument potrzebny do zawarcia ślubu. Więcej naprawdę już nie jestem w stanie zrobić – rzekła Ewa cicho i opuściła głowę. Słowa ojca przygnębiły ją, w dodatku mogły zawierać smutną prawdę. Nie miała aż takiego wpływu na Andrzeja, jaki jej powszechnie przypisywano. Kochał ją, nie chciała w to wątpić, niemniej jeśli w takiej czy innej sprawie był przekonany do swojej racji, nie mogła zrobić nic, by zmienił zdanie. Zapewne tak samo było w przypadku jego stosunku do Klary. Słysząc to, Więckowski wzruszył ramionami, pokręcił z irytacją głową i zapatrzył się w okno. Jeszcze jakiś czas temu, a niewykluczone, że nawet trzy tygodnie wcześniej, podczas poprzedniej wizyty córki, wygłosiłby w odpowiedzi na jej wyznanie głośną i ponurą tyradę. Tym razem z tego zrezygnował. Ewa ponownie pomyślała, że pewnie nie miał już na to siły. Tak przynajmniej wyglądał.

Czyżby zapadł ponownie w ten długotrwały stan zamyślenia, który wedle słów Eustachego potrafił czasem trwać godzinę lub dwie? Ostatnio zdarzało mu się to coraz częściej. Przestawał wtedy zwracać uwagę nawet na ewentualnych gości. „Być może zapomniał, że tu teraz jestem” – przyszło jej w pewnej chwili do głowy, ale myliła się. – Rozumiałem oburzenie mojego zięcia – odezwał się powoli Więckowski, nie odrywając oczu od fruwających za oknem liści. – Sam nie kryłem gniewu. No bo do czego to podobne, by młode panny robiły to, na co mają akurat ochotę? Świat idzie ku upadkowi, stąd to wszystko. Jednakże… stało się. Dziewczyna wyszła za mąż. Jaki ten ślub był, taki był, ale pozostaje faktem. Urodziła dzieci. Nie zmienimy już tego. Nadal nie skaczę z radości, lecz myślę, że można się z tym jakoś pogodzić. Pan Arnout nie jest byle chłystkiem, jakimś niewydarzonym artystą, nihilistą, których pełno po całym świecie, zwłaszcza zaś tam… Jest człowiekiem na stanowisku, szanowanym w swoim środowisku. Skoro ja to rozumiem, to dlaczego mój zięć ma z tym taki problem? Na co czeka? Aż będzie za późno? Nie odpowiedziała, bo przecież sama często tak myślała. Mogła się tylko zadumać nad tym, że los potrafi niekiedy godzić poglądy ludzi, którzy się przez wiele lat nie znosili i nie mogli porozumieć – jak ona i jej ojciec. I dlaczego ten sam los nie potrafi pogodzić w danej sprawie ludzi, którzy od lat kochali się i rozumieli – jak ona i jej mąż? – Martwię się, że już nie zdążę jej zobaczyć – dodał cicho mecenas. – Nie zobaczę już mojej najstarszej wnuczki i jej dzieci. Nie robicie nic, by to zmienić. A ja jestem za stary, by walczyć sam. Gdybym był choćby dziesięć lat młodszy… – Andrzej także za nią tęskni, jestem tego pewna – szepnęła, nie chcąc mówić głośniej. Bała się, że ojciec mógłby wtedy usłyszeć łzy w jej głosie, a to nie byłoby wskazane. Nigdy nie płakała w jego obecności, nigdy, nawet jako wystraszone, niekochane przezeń dziecko. Dawno temu powiedział, że nic go tak nie irytuje i nie odstręcza, jak „beczące bez powodu kapryśne kobiety i nieznośne bachory”. Czy nadal tak uważał, tego nie wiedziała. Nie zamierzała też pytać. Wystarczyło, że wciąż pamiętała. – On wciąż nienawidzi Gilberta Arnout – dodała cicho. – Nadal nie może mu darować, że odszedł od jego kuzynki, bo ona do tej pory nie może się z tego otrząsnąć. Przypuszczam, że mój mąż jest przekonany, że to jest główny powód, dla którego Joanna nie potrafi normalnie żyć. Gdybyś widział, ojcze, tę jej pustelnię w Wieliszewie! To prawdziwy koszmar. Może psychika Joanny… – Psychika Joanny Arnout zawsze pozostawiała wiele do życzenia – prychnął pogardliwie mecenas, a w jego przygasłych źrenicach pojawiły się żywsze błyski. – Nawet jako młoda panna wzbudzała we mnie pod tym względem podejrzenia.

– Znałeś ją na tyle dobrze, by tak mówić? Znałeś ją w latach, gdy była panną? – zainteresowała się mimo woli Ewa. Oświadczenie ojca ją zaskoczyło. – Znałem to za wiele powiedziane. Widziałem ją raptem parę razy, także wtedy, gdy była nastoletnią dziewczyną. Prowadziłem sprawę spadkową jej matki, a ta smarkula towarzyszyła jej kiedyś w moim gabinecie. No i raz musiałem odwiedzić ich w tym… no… Wieliszewie. Muszę się z tobą zgodzić, wyjątkowo upiorna dziura. Osobiście nie chciałbym dziedziczyć czegoś takiego, wyjątkowo upiorna dziura. Ewa stłumiła uśmiech, słysząc to wyznanie, wyrażone zresztą zaskakująco mocnym, jak na słabego i chorego mecenasa, tonem. Na chwilę odezwały się w nim dawna energia i niewzruszone przekonanie o własnej racji. – I dziewczyna zrobiła na tobie niedobre wrażenie? – spytała ostrożnie. „Czyżbym niespodziewanie mogła dowiedzieć się czegoś ciekawego o rodzinie Andrzeja? On sam skąpił mi na ten temat informacji. Może wreszcie mam okazję zrozumieć to, co w moim mężu nadal jest dla mnie zagadkowe, a o co nie mam odwagi go zapytać”. – Jeszcze jak! – niemal wykrzyknął Więckowski, ale od razu tchu mu zabrakło, więc na chwilę przerwał mówienie, by uspokoić oddech. Zaraz jednak podjął na nowo, widać podobała mu się sposobność, by powspominać i wreszcie wyrazić, co latami myślał o tym czy owym. – Zachowywała się w sposób karygodny – kontynuował. – Przerywała nam, starszym, rozmowę, przewracała oczami jak aktorka na trzeciorzędnej scenie, marudziła, że się nudzi. A to nie było małe dziecko, tylko prawie dorosła panna. Pamiętam, że nawet dałem do zrozumienia jej matce i wujowi, ojcu twojego męża, że moim córkom nigdy nie przyszłoby do głowy robić z siebie podobne widowisko. „Zapewne masz rację. Ja i Maryla siedziałyśmy w twoim towarzystwie jak trusie” – przyszło Ewie do głowy, ale dalej słuchała ojca. – Potem jeszcze, bodaj dwukrotnie, miałem wątpliwą przyjemność widzieć tę panią – kontynuował mecenas i uśmiechnął się zgryźliwie. – Raz na ślubie twojej siostry… Maryli. – Na chwilę przerwał zmieszany, ale widząc, że Ewa nadal słucha go z zainteresowaniem, dodał szybko: – Trudno było jej nie zauważyć. Na krok nie odstępowała swojego biednego męża. Niemal się gotowała, gdy tańczył z którąkolwiek damą, a nie mógł narzekać na brak powodzenia. Tańczył także z panną młodą, to jest z twoją siostrą. Jego żona niemal dostawała wtedy szału. Nie zrobiła publicznej awantury, ale każdy widział, jak była wściekła. Ja uważałem, że tak czy owak dojdzie do skandalu, na szczęście wcześniej państwo Arnout wyszli. Po kilku latach znowu ją zobaczyłem. Przyszła do mojej kancelarii dopytać się w kwestii prawa małżeńskiego. Nie ukrywała, że chodzi jej o rozwód. Ponieważ ślub cywilny brali we Francji, musiałem jej objaśnić tę kwestię z punktu widzenia tamtejszego kodeksu. Uchwyciła się możliwości, że może go oskarżyć

o wiarołomność i niedotrzymanie wierności. Nie przypuszczałem, że naprawdę zamierzała to zrobić. Ale zrobiła. Nie skończyło się na postraszeniu męża. – Jak to? Przecież to on ją porzucił! – zdumiała się Ewa. – Andrzej mi tak mówił. Myślałam, że dlatego teraz… Umilkła pod wpływem zastanawiającego spojrzenia ojca. – Cóż, ja odniosłem wrażenie, że to ona wpadła na ten pomysł. Zresztą pan Arnout bardzo szybko uchwycił się tej okazji. Zachował się jak więzień, który korzysta z chwilowego roztargnienia strażnika, by czmychnąć przez niedomknięte drzwi na wolność. Dokładnie tak zrobił małżonek pani Joanny. Wcale mu się nie dziwiłem. Na jego miejscu też bym uciekał gdzie pieprz rośnie. Wielu moich znajomych mówiło to samo. A sprawa, choć potem toczyła się we Francji, była u nas głośna. Jeśli pani Arnout sądziła, że groźbą rozwodu zmusi młodszego od siebie małżonka do wierności i bezgranicznego posłuszeństwa jej kaprysom, to się najwyraźniej myliła. Nie wyraził skruchy, chciał rozwodu, a jej nie pozostawało nic innego, jak dla ratowania twarzy ostatecznie zgodzić się na prawne zakończenie małżeństwa. – Nie pogodziła się z tym. – Ewa przypomniała sobie furię Joanny na wieść, że Andrzej wysłał Klarze tę nieszczęsną metrykę, jej rozpaczliwe starania, by zdyskredytować bratanicę w oczach jej ojca i znajomych – warszawskiej i podwarszawskiej śmietanki towarzyskiej. – Pamiętasz, ojcze, jakie rozpętała tu piekło, gdy wróciła z Paryża sama, bez Klary? Do wypowiedzenia jakich słów się wtedy posunęła? – Oczywiście! – Mecenas ponownie podniósł głos, a na jego twarz wystąpiły krwiste plamy. Ewa wystraszyła się nawet, że ojciec może dostać kolejnego ataku, i uznała, że czas porzucić także i ten temat. Szybko podała mu kieliszek wody. Więckowski jednak był zbyt wzburzony, by przystać na te zabiegi. – To prawdziwa piekielnica, sama miałaś okazję widzieć. Gdyby nie ona, twój mąż nie zawziąłby się tak w sprawie Klary. – On nadal myśli, że to pan Arnout skrzywdził Joannę, że doprowadził ją do rozstroju nerwowego. Może boi się, że to samo czeka Klarę – rzekła cicho Ewa, w której lojalność i przywiązanie do Andrzeja walczyły o pierwsze miejsce z silnym wewnętrznym przekonaniem, że się myli, że coś tu jest nie tak. „Joanna i jej argumenty byłyby dla niego ważniejsze niż Klary i moje? Dlaczego? Która z nas jest mu najbliższa?” – Nie powinien odwracać się od córki – odparł kategorycznie mecenas. – Potem może się okazać, że jest już za późno, by coś naprawić. Może być za późno… – Naraz przerwał i zerknął niepewnie na Ewę. Podchwyciła to spojrzenie i w tym samym momencie pomyślała o jego odpowiedzi na list Marii Dwórskiej. Do tej pory nie zamierzała go o to pytać, nie zamierzała mu ujawniać, ile już się dowiedziała. Zapewne wiedza jej ojca na temat

ostatnich lat życia i śmierci Maryli była taka sama albo podobna. Niczego nowego już się od niego nie dowie. Zresztą to, co jej oznajmił Moździecki, było wystarczająco przerażające. Ojciec z pewnością znał prawdę, Maria Dwórska doniosła mu o niej w swoim liście. Jego odpowiedź wydawała się to potwierdzać. Inna rzecz, czy w to wierzył, ale tego nie sposób już będzie rozstrzygnąć. Takie były fakty, a jednak w tym momencie, gdy rozmawiała z ojcem tak szczerze jak jeszcze nigdy dotąd, zapragnęła poruszyć i tamtą sprawę. Zapytać go. Serce jej zabiło mocno, gdy pochyliła się do Więckowskiego, ale nie zdążyła wypowiedzieć ani jednego słowa. Za drzwiami rozległ się tupot stóp i za chwilę do pokoju wpadła Oleńka, a za nią Kinga. – Widzę, że lody dobrze smakowały, ale za to jak teraz wygląda twoja suknia! – roześmiał się pogodnie dziadek, biorąc dziewczynkę na kolana. Faktycznie, muślinowa sukienka dziecka była na kołnierzyku poplamiona śmietaną. Ewa jednak, zajęta swoimi myślami, nie zwróciła na to uwagi. Zaraz też przyczłapał Eustachy, podobnie jak jego pan zadowolony z odwiedzin Ewy i obu wnuczek mecenasa. – Kolacja podana – oznajmił, po czym spojrzawszy z udaną przyganą na małą Oleńkę, a następnie na Kingę, dodał: – Nie wiem tylko, jakim cudem po zjedzeniu lodów mała panienka tknie teraz cokolwiek bardziej treściwego i wartościowego. Przecież nieraz mówiłem… – Ja tu jestem od mówienia i od wydawania poleceń – zaprotestował z udanym oburzeniem mecenas. – Jeszcze nie leżę w trumnie, bym już nie mógł wyrazić własnego zdania. I dobrze, aby wszyscy wokół w dalszym ciągu o tym pamiętali.

ROZDZIAŁ 37 Po kolacji mecenas pożegnał się z córką i wnuczkami i udał się na odpoczynek do swojego pokoju, odprowadzany przez cierpliwego Eustachego, który zamierzał dopilnować, by starszy pan nie zapomniał zażyć lekarstwa. – Psu na budę te wszystkie medykamenty – zżymał się, jak to już nie raz bywało, mecenas. – Gdybym łykał te wszystkie piguły i pił każde świństwo, jakie mi zapiszą ci pożal się Boże doktorzy, na nic innego nie starczyłoby już miejsca w moim żołądku. Choć te tak zwane lekkostrawne potrawy też niewiele są warte. Skaranie boskie! Sam nie wiem, po co ja jeszcze żyję. – Zawsze to samo – westchnęła Kinga, gdy znalazły się już na ulicy. – Ten Eustachy to prawdziwy skarb. Gdyby nie on, dziadek nie stosowałby się do żadnych lekarskich zaleceń. – Mimo to wygląda coraz gorzej – zauważyła Ewa. – Z tym akurat bywa różnie – odparła Kinga. – Raz lepiej, raz gorzej. Wydaje mi się, że dzisiaj dziadek był w całkiem niezłym nastroju. Pewnie dlatego, że miał gości. Że do niego przyszłyśmy. – Na ciebie mój ojciec zawsze mógł i może liczyć – rzekła Ewa i wdzięcznością uścisnęła rękę dziewczyny. Bezinteresowność siostrzenicy od dawna ją zdumiewała, ale wywoływała w niej także niejasne wyrzuty sumienia. Kinga nie miała szczególnych powodów, by aż tak troszczyć się o dziadka, który jeszcze kilka lat temu zaledwie pamiętał o jej istnieniu i traktował bardzo obojętnie. Po latach okazało się, że ci, do których był przywiązany i wobec których żywił największe nadzieje, w pewnym sensie go zawiedli, a w każdym razie byli od niego daleko. Kinga, słysząc słowa ciotki, uśmiechnęła się niewyraźnie, jak gdyby pochwała nie sprawiła jej wielkiej przyjemności, a wręcz wywołała troskę. „Nic dziwnego” – pomyślała Ewa i ponownie poczuła wyrzuty sumienia. Kinga była młoda i powinna korzystać z uroków życia, więcej czasu poświęcić sobie i rozrywkom. Tymczasem coraz bardziej absorbował ją samotny, chory dziadek. Ewa nie mogła się powstrzymać, by nie wypowiedzieć tej uwagi na głos. – Nie w tym rzecz, ciociu – odparła Kinga i zaraz sprecyzowała: – Nie chodzi o rozrywki i przyjaciół. – A zatem? – spytała ciekawie Ewa. Czyżby dziewczyna była w kimś skrycie zakochana i z jakichś sobie tylko znanych powodów nie chciała, czy też nie mogła, przyznać się do tego? – Możesz mi powiedzieć, w czym problem? – Chciałabym – powiedziała z wahaniem Kinga – ale to nic nie da. Nadal będzie mi trudno coś postanowić. „Więc jednak”. – Chodzi o Ksawerego Jabłonowskiego? – spytała Ewa w nagłym przebłysku

świadomości. Uśmiechnęła się, bo ta myśl bardzo jej się podobała, jak wszystkim zresztą, a już najbardziej mecenasowi Więckowskiemu. Było tajemnicą poliszynela, że stary mecenas planował sprzedanie udziałów w firmie młodemu pracownikowi, który z biegiem lat stał się jego prawą ręką w interesach. Jabłonowski od lat ucieleśniał marzenia starszego pana o idealnym wnuku, którego pasjonowałaby praca prawnika, w dodatku w jego kancelarii. Skoro prawdziwi wnukowie nie palili się do tego, Więckowski był gotów pozbyć się swego biura na warunkach finansowych jak najbardziej korzystnych dla Ksawerego. Mawiał, że nie zależy mu już na pieniądzach. Zarobił w życiu dość, by w dostatku doczekać końca swej ziemskiej wędrówki i jeszcze zostawić coś córkom, którym, nawiasem mówiąc, także niczego nie brakowało. W związku z tymi zamiarami snuł niegdyś marzenia, że Jabłonowski poślubi Klarę. Rzecz jasna starał się, jak mógł, by te pragnienia nie wyszły poza jego własne myśli, niemniej nie był wystarczająco zręczny w dyskretnym snuciu tego typu intryg i w rezultacie o jego marzeniach wiedziała nie tylko cała Warszawa, ale także tych dwoje, których owe plany dotyczyły. Przy tym mecenas nawet nie przypuszczał, że miał sojuszników w całej rodzinie. Niestety, Klara nigdy nie brała tego pod uwagę. Ksawery zaś – zdaniem nieco rozgniewanego i rozczarowanego Więckowskiego – był za mało zdecydowany i nie miał zielonego pojęcia, jak się zabrać do rzeczy. Jak sztubak, który wystaje pod domem ukochanej, a potem zapomina języka w gębie, gdy ta zwróci na niego uwagę. Nic dziwnego zatem – doszedł później do ponurego wniosku mecenas – że tak temperamentna dziewczyna jak jego wnuczka znalazła sobie mężczyznę z krwi i kości. Nie każdej wystarcza słuchanie westchnień i gapienie się w nią niczym sroka w gnat. Potem Więckowski nieco odtajał i ponowną szansę dojrzał w drugiej wnuczce, Kindze. Uznał, że tym razem dwoje młodych przynajmniej bardziej do siebie pasuje. Dwoje nieśmiałych, wrażliwych, dobrodusznych poczciwców, którzy odwiedzali go, często spotykali się u niego w domu i najwyraźniej bardzo się polubili. Dlaczego zatem nie mieliby poczuć do siebie czegoś więcej? Zdaniem mecenasa tych dwoje mogłoby stworzyć bardzo udane stadło, a w dodatku firma w pewnym sensie nadal pozostałaby w rodzinie. I jak zwykle, pomimo że za nic nie przyznałby się do swoich planów, były one powszechnie znane. Za słabo dbał o niezbędne pozory. Ewa nie zamierzała pomagać w tym ojcu, nie bawiło jej swatanie par, niemniej tym razem, podczas rozmowy z siostrzenicą, nie mogła powstrzymać się, by jej o to nie zagadnąć. Może dziewczyna była zbyt nieśmiała, by zachęcić do wyznań i czynów równie nieśmiałego i zamkniętego w sobie kawalera? Może istotnie mieli się ku sobie – wiele na to wskazywało – i potrzebowali kogoś, kto dodałby im odwagi? Najwyraźniej ich rodzice także nie zamierzali odgrywać roli wykonawców przedsięwzięcia – co samo w sobie było może i godne pochwały, a w dodatku

niezwykłe, zważywszy na panujące obyczaje – niemniej nie posuwało sprawy naprzód. – Nie, ciociu, nie chodzi o pana Jabłonowskiego – odpowiedziała cicho, ale stanowczo, Kinga i dopiero wtedy zaintrygowała Ewę na dobre. – No to o kogo? Powiedz mi, jeśli oczywiście możesz i chcesz. – O nikogo – padła zaskakująca odpowiedź. – Nic z tych rzeczy. – Rozumiem – odparła po chwili Ewa, trochę zawstydzona swoją niewczesną ciekawością. – Przepraszam cię. Nie powinnam była wypytywać. – Przecież się nie gniewam – zawołała dziewczyna z takim smutkiem, że Ewa tym razem poważnie się zaniepokoiła. Nie zdążyła jednak nic odpowiedzieć, bo mała Oleńka uderzyła w płacz, że nie ma siły iść. – Oczywiście, mój skarbie. – Do Ewy dopiero teraz dotarło, że razem z siostrzenicą zanadto przyspieszyły kroku, narzucając zbyt szybkie dla czteroletniego dziecka tempo. – Zaraz znajdziemy dorożkę i pojedziemy do naszego mieszkania. Może zechciałabyś nam towarzyszyć? – zwróciła się do Kingi. – Pojedziemy okrężną drogą, ale dzięki temu odwieziemy cię do domu i porozmawiamy, jeśli zechcesz. Była niemal pewna, że dziewczyna odmówi, ta jednak chętnie się zgodziła. W dodatku, jak się okazało, miała potrzebę, by wyznać, co jej leżało na sercu. Nie przyszło jej to jednak łatwo, zagaić musiała Ewa. – Pamiętaj, że nie musisz decydować się na coś, czego nie chcesz – rzekła z wahaniem. Nie bardzo bowiem wiedziała, czego dotyczy problem Kingi. Jednego była pewna: ani Marianna, ani tym bardziej Rafał nie zmuszaliby ukochanej jedynaczki do małżeństwa, którego by nie chciała. Kinga zresztą od razu do potwierdziła. – Wiem o tym, ciociu. Tu chodzi o dziadka. – Dziadek tym bardziej tego nie zrobi. Zresztą nie miałby do tego żadnych praw. – Tak mi go żal… – Możliwe, ale nie musisz poświęcać się dla niego w taki sposób. Wystarczy, że spędzasz u niego tyle czasu, i to niemal każdego dnia. – Nie chodzi o to, że dziadek próbowałby mnie nakłonić do ślubu z panem Jabłonowskim. Jestem pewna, że nigdy by tego nie zrobił. I nie próbowałby w żaden sposób na mnie wpływać. – Chodzi zatem o Ksawerego? Jego ci żal? Wyznał ci, że chciałby się z tobą ożenić, a ty nie masz sumienia mu odmówić? Kingo, w takich sprawach trzeba być egoistką i myśleć o sobie. Dla dobra obu stron. – Nie, ciociu, on także nie ma żadnych poważnych zamiarów wobec mnie. Lubimy się, ale to wszystko. Zresztą… myślę, że on ciągle tak jakby czekał na

Klarę… Wiem, że to, co mówię, brzmi niedorzecznie, ale chyba tak jest. – To rzeczywiście niedorzeczne – odpowiedziała Ewa i uśmiechnęła się z wysiłkiem. Nic już nie rozumiała, ale przestała zadawać dziewczynie pytania. Poczuła się znużona po całym dniu, a rozmowa z Kingą robiła się coraz trudniejsza. Było wielce wątpliwe, czy siostrzenica wydusi wreszcie z siebie, na czym polega jej problem. – Chciałabym wyjechać na studia – usłyszała nagle i otworzyła szeroko oczy ze zdziwienia. To nawet nie była ostatnia rzecz, którą by się spodziewała usłyszeć. W ogóle czegoś podobnego nie brała pod uwagę. – Na studia? – powtórzyła bezwiednie. – Ale przecież… – Wiem, co o tym myślisz. Uważasz, że się nie nadaję. – Nie… to nie tak… – Ewa starała się odzyskać panowanie nad sobą. „Tak, tak właśnie uważam. Nie nadajesz się” – pomyślała, przypatrując się Kindze z ukosa. Nieśmiała, niepewna każdego swojego kroku i gestu, wyciszona, zamknięta w sobie. I taka podobna do Maryli. Typowa pensjonarka, wychowana w mieszczańskim domu. Ona miałaby wyjechać na studia? – Właśnie tak o mnie myślisz – powtórzyła dziewczyna, jakby odpowiadała na niewypowiedziane na głos obiekcje ciotki. – Widzę to w twoich oczach – dodała. – Nie tym rzecz. – Ewa starała się ratować twarz. – Zaskoczyłaś mnie, to wszystko, tylko tyle i aż tyle. Żadna z kobiet w naszej rodzinie nie studiowała… Poza tym musiałabyś… – Wyjechać. To oczywiste, przecież mówiłam. – Kinga już ani na moment nie traciła rezonu. Odpowiadała jasno i zdecydowanie, jak osoba świadoma tego, czego pragnie. – U nas w kraju kobiety nie studiują. Ale nadawałabym się do tego, zawsze lubiłam się uczyć. – Jednak nigdy dotąd nie byłaś za granicą. Jak sobie tam poradzisz, całkiem sama? – Nie byłabym całkiem sama. W Paryżu mieszkają przecież moi kuzyni. – Chciałabyś pojechać do Paryża? – podchwyciła Ewa. Kolejna młoda osoba z rodziny marzy o tym, by wyfrunąć właśnie tam? Zadziwiająca igraszka losu! – Tak byłoby najprościej. Poza tym ojciec jest zdania, że to najwłaściwsze miejsce dla mnie. – Twój ojciec? Ewa patrzyła na siostrzenicę jak urzeczona. Rafał zgadzał się wypuścić córkę całkiem samą do obcego kraju, do wielkiego miasta, między obcych ludzi? Nawet jeśli weźmie się pod uwagę, że istotnie mieszkają tam kuzyni dziewczyny, to

przecież siłą rzeczy przez większość czasu byłaby zmuszona przebywać w gronie nieznanych jej osób. Oczywiście, zdarzało się, że ambitne dziewczęta wyjeżdżały na studia, niemniej nie była to norma powszechnie przyjęta. Czy Rafał nie bał się o bezpieczeństwo jedynaczki, która od momentu pojawienia się na świecie była jego oczkiem w głowie? A Marianna? Marianna, która trzęsła całym swoim domem, zgodziła się na ten plan? A może o niczym jeszcze nie wiedziała i stąd ta troska i niepokój na twarzy Kingi? – Twoja matka jeszcze o niczym nie wie? Przyznaj się – zażartowała Ewa, ale wyszło jej to nieporadnie. Była zbyt zaskoczona, a odpowiedź dziewczyny ponownie zbiła ją z tropu. – Oboje rodzice popierają moje plany. Niebywałe! Z drugiej jednak strony Marianna zawsze umiała zaskakiwać. Emancypantka – tak kiedyś powiedział o niej Andrzej. Zawsze głosiła zaskakująco postępowe poglądy, jeszcze jako młoda dziewczyna potrafiła wprawiać wszystkich w największe zdumienie niektórymi swoimi wypowiedziami. Ewa odświeżyła je sobie w pamięci w jednej chwili. Marianna zawsze była silna, zdecydowana i rzadko przejmowała się, co o niej powie ten czy tamten. Nawet męża wybrała sobie sama, ojciec został tym samym postawiony przed faktem dokonanym. Niemniej Ewa nie przypuszczała, by odwaga i wolnomyślicielstwo starszej siostry sięgały aż tak daleko, by popierać nie mniej odważne plany córki. Tym bardziej że Kinga swoim sposobem bycia w niczym nie przypominała dynamicznej i pełnej energii matki. Kinga, jak gdyby zdając sobie sprawę ze spostrzeżeń ciotki, postanowiła wszystko wyjaśnić. – To nie wygląda aż tak szaleńczo, jak myślisz. Oprócz Klary, Karola i od czasu do czasu Adama mam w Paryżu rodzinę ze strony ojca. Przecież mieszkają tam na stałe jego brat i żona. Nie mają dzieci i bardzo chętnie przyjęliby mnie pod swój dach. Jednak nie jestem pewna, czy nie wolałabym zamieszkać na stancji gdzieś na mieście, z pewnością miałabym więcej swobody. Nie mówiąc już o tym, że w domu rodziców mam jej więcej, niż będę miała u wujostwa. Zwłaszcza ciotka wszędzie wietrzy niebezpieczeństwo i nieszczęście. Taka typowa kwoka, która by najchętniej całą rodzinę schowała pod swoje skrzydła. Stryj nie ma tam łatwego życia, tak przynajmniej twierdzi ojciec. Jednak moi rodzice nie chcą słyszeć o tym, bym zamieszkała na stancji. Niestety, aż tak nowocześni nie są. – Dzięki Bogu – roześmiała się wreszcie z ulgą Ewa. Teraz cały projekt wyglądał już bardziej realistycznie, w każdym razie rozsądniej. – Co chciałabyś studiować? – spytała, bo dopiero gdy jako tako ochłonęła i przyjęła do wiadomości rewelacje Kingi, przyszło jej do głowy to kolejne, ważne przecież, pytanie. Właściwie w jakim kierunku jej młoda siostrzenica przejawiała zainteresowania i zdolności? Tak niewiele o niej wiedziała. Tak rzadko się widywały! – Zapewne

chodzi o literaturę bądź sztukę – domyśliła się. Odpowiedź dziewczyny ponownie wprawiła ją w osłupienie. – Kierunek medyczny. Idę w ślady papy. Dlatego natychmiast poparł moje plany, jest wniebowzięty. – Zamierzasz zostać… lekarką? – wydusiła z siebie z najwyższym trudem Ewa. – Ale… ale… przecież… „Przecież kobiety nie zostają lekarzami” – chciała krzyknąć. W kraju w ogóle uczelnie były przed nimi zamknięte. Jeśli decydowały się na kosztowne studia za granicą, na ogół były to kierunki niemające nic wspólnego z naukami ścisłymi, o medycynie nie wspominając. – Tak, chcę zostać lekarzem, jak mój ojciec – zawołała nagle z entuzjazmem Kinga, a siedzący na koźle woźnica nie wytrzymał i odwrócił się na moment, aby na nią popatrzeć. Napotkał natychmiast spojrzenie Ewy, więc ponownie usiadł tyłem do pasażerek, ale nietrudno było zauważyć, jak był zszokowany i… zgorszony. Kinga nie zwróciła jednak na niego najmniejszej uwagi. Twarz jej się zaróżowiła, oczy błyszczały. Przełamawszy swoje onieśmielenie, nabrała ochoty, by mówić dalej. – To jest możliwe, choć podobnych przypadków mamy jeszcze bardzo mało, zwłaszcza u nas. Ale to się będzie zmieniać, ciociu, zobaczysz sama. – No… nie wiem – wyszeptała Ewa, ale stopniowo, choć z oporami, zaczął jej się udzielać entuzjazm siostrzenicy. – Za granicą jest z tym trochę lepiej, w zasadzie nie ma większych przeszkód, by kobiety mogły wstępować na kierunki medyczne. Oczywiście nie wszystko im potem wolno jako lekarzom. Na przykład… – Zachichotała. – Nie wolno im badać mężczyzn. Nie starała się mówić cicho, dlatego woźnica ponownie się odwrócił – ponownie z wyrazem ogromnego zgorszenia na twarzy. – Dlaczego nie patrzy pan na drogę? Chce pan spowodować wypadek? – spytała go z irytacją Ewa. „Patrzy na nas tak, jak byśmy popełniły nie wiem jaką zdrożność” – pomyślała gniewnie. „Założę się, że nawet rozmowa dwóch prostytutek mniej by go oburzyła. O ile w ogóle by go oburzyła. Co za świat. Zaiste, Marianna i jej podobne miały rację, wyrażając swoje poglądy na temat większości mężczyzn i w ogóle naszego społeczeństwa”. – Kobiety lekarki mogą leczyć dzieci i inne kobiety. Potrafią być niezastąpione w kwestiach porodów, połogów i tym podobnych problemów. Pomyśl, ciociu: lekarki, same będąc przecież kobietami, potrafią lepiej wczuć się w takie sprawy i schorzenia niż niejeden najwybitniejszy przecież lekarz mężczyzna. Poza tym pacjentki odczuwają mniejszy… wstyd przed lekarką –

kontynuowała jak gdyby nigdy nic Kinga. Najwyraźniej oburzone reakcje woźnicy niewiele ją obchodziły, może nawet wcale. Zapewne nie miała złudzeń, jak ludzie podejdą do jej życiowego wyboru, ale była gotowa rzucić wyzwanie społecznym przyzwyczajeniom i tradycji. A zatem w tym uwidaczniało się podobieństwo do matki, choć pozornie w niczym jej nie przypominała. Miała w sobie siłę Marianny, jej przebojowość i rogatą duszę, choć wyrażała to inaczej niż tamta przed laty. „Jej podobieństwo do Maryli także było pozorne, ewentualnie bardzo powierzchowne” – nagle doszła do wniosku Ewa. „Jak mogłam myśleć inaczej?” – Masz absolutną rację – rzekła wesoło i świadomie na tyle głośno, by woźnica to usłyszał. – Masz także moje poparcie. Myślę, że sobie poradzisz, choć zapewne to trudne studia. – Wiem, ojciec mnie uprzedzał. Ale gdy pomyślę, jak byłoby wspaniale, gdybyśmy po latach wspólnie poprowadzili gabinet! Mama wprawdzie twierdzi, że wtedy przy nas zwariuje, ale ojciec tak zapalił się do tego projektu! – Zazdroszczę ci takich rodziców – westchnęła Ewa. Woźnica ponownie próbował rzucić jej pełne dezaprobaty spojrzenie, ale ona – ponownie – gestem nakazała mu, by zajął się swoją pracą. „Gdyby więcej mężczyzn było podobnych do Rafała!” – pomyślała z goryczą. On z pewnością nie obraziłby się na swoją córkę, jeśliby zechciała poślubić kogoś, kto niekoniecznie przypadłby mu do gustu. Niewesoła to była refleksja, ale nasunęła się sama. – Ja w twoim wieku nie mogłam nawet o tym marzyć – dodała. – Mój ojciec, a twój dziadek, nigdy nie pozwoliłby mi na studia ani na cokolwiek, co nie mieściło się w jego planach. – No właśnie… dziadek. – Kinga posmutniała. – W tym cały problem. – Dziadek ma niewzruszone poglądy na rolę kobiety – przytaknęła z uśmiechem Ewa. – Niejedno mogłabym ci na ten temat opowiedzieć. Zresztą zrobiła to już pewnie twoja matka. Jest zdeklarowanym konserwatystą w tych sprawach i takim zapewne umrze. Starzy ludzie nie zmieniają poglądów, toteż z pewnością nie będzie zadowolony z twoich projektów. Lecz powtórzę: nie musisz się tym przejmować, tym bardziej że popierają cię twoi rodzice. – Wiem, ale mimo to… żal mi go. Przyzwyczaił się do mojej obecności. Wyobrażam sobie, jak będzie wydziwiał. – Nie musisz się go bać – powtórzyła stanowczo Ewa, bo nagle stanęły jej przed oczami całe jej dzieciństwo i młodość spędzone w domu ojca. Poczuła bezsilny gniew na samą myśl, jak była traktowana i jak pozwalała się traktować. Nic już nie mogła zmienić w swojej sprawie, więc tym bardziej była gotowa namawiać Kingę do buntu. – Nie boję się go – odparła łagodnie dziewczyna. – Ale gdy pomyślę, że znowu poczuje rozczarowanie… Miał nadzieję, że ja i pan Jabłonowski… –

Zarumieniła się i w tym momencie była znowu taka, za jaką Ewa od lat ją uważała. Onieśmielona, niepewna swoich racji, skłonna do ustępstw. – Nawet jeśli, to jakie to może mieć znaczenie? To była nadzieja twojego dziadka, nie twoja. I o ile dobrze cię zrozumiałam, nawet nie pana Ksawerego. Mielibyście poświęcić swoje marzenia w imię zachcianek twojego dziadka? „Wystarczy, że zrobiły to niektóre kobiety w naszej rodzinie” – pomyślała ponuro. – Wiem, ale… – Kinga zająknęła się, jakby zawstydzona. – On zostanie tu taki… osamotniony. – Nie zostanie osamotniony, choć na to zasłużył – odpowiedziała cierpko Ewa. Zapadło milczenie, które po paru minutach przerwała Kinga. Widać było, że choć nie pozbyła się resztek wyrzutów sumienia wobec dziadka, to jednak wyraźnie poweselała. Słowa Ewy podniosły ją na duchu. – Zresztą ja tu wrócę zaraz po studiach. Będę pracować z ojcem. Nie zamierzam zostawać we Francji wzorem moich kuzynów. – No widzisz, może i z planów dziadka coś jeszcze będzie – odpowiedziała pogodnie Ewa, choć nie mogła oprzeć się refleksji, że nie wiadomo, jak długo ojciec pozostanie jeszcze wśród żywych i czy doczeka powrotu z Paryża bodaj jednej swojej wnuczki. Na wnuków raczej nie mógł liczyć. – Na moje małżeństwo z panem Jabłonowskim dziadek nie może liczyć – rzekła wesoło Kinga. – Obawiam się, że teraz z kolei podobne projekty będzie wiązał z Oleńką. O ile naturalnie pan Jabłonowski nie ożeni się do tego czasu z kim innym. – Lepiej, żeby Ksawery nie czekał na Oleńkę – roześmiała się Ewa. – Wygląda na to, że nie powinien polegać na kobietach z naszej rodziny. O co znowu chodzi? Dlaczego stoimy? – zwróciła się z irytacją do woźnicy, który istotnie zatrzymał dorożkę i ponownie odwrócił się z miną wyrażającą dezaprobatę i pretensję. – Jesteśmy na miejscu – odparł wyniośle. – Miała być Długa piętnaście, to i jest. Obie kobiety natychmiast poczuły się jak uczennice przyłapane przez nauczyciela na niestosownym zachowaniu podczas lekcji. Rzeczywiście, zajęte rozmową nawet nie spostrzegły, że dorożka stała przy kamienicy Wilczyńskich. – Może wejdziesz na górę, ciociu? Rodzice z pewnością się ucieszą – zagadnęła Kinga, ale Ewa pokręciła głową. – Już późno. Oleńka powinna znaleźć się w łóżku. Przyjdziemy jutro. Proszę teraz na Wilczą – zwróciła się do woźnicy. Odpowiedziało jej niechętne milczenie starego, ale nie zawracała sobie nim głowy. Dopiero gdy wysiadła przed bramą kamienicy, uregulowała należność

i odeszła, dorożkarz zaciął gniewnie konia i burcząc pod nosem uwagi pod adresem dzisiejszych „zwariowanych bab”, odjechał.

ROZDZIAŁ 38 Mecenas Więckowski przyjął wiadomość o planowanym wyjeździe wnuczki nie najlepiej może, ale i nie tak tragicznie, jak się tego spodziewano. – Cóż mogę zrobić, nie mam siły bezustannie walczyć z szaleństwem ogarniającym ludzkość, w tym także moją własną rodzinę – oznajmił ponuro. – Zresztą coraz częściej myślę, że świat zmierza ku katastrofie, upadają stare, dobre, sprawdzone przez wieki obyczaje. Jedyne, co mnie jeszcze zastanawia, to pytanie, czy będę na tę katastrofę spoglądał jeszcze z ziemskiego padołu, czy z krainy wieczności. – Wyjazd panny Kingi to jeszcze nie katastrofa – zaoponował Eustachy, choć w duchu popierał swego pana. Był nie mniej rozczarowany od niego, że dziewczyna nie zamierza wychodzić za mąż za pana Jabłonowskiego i wyjeżdża „awanturować się” hen, daleko, do Paryża. Na studia! Świat istotnie się kończy. Nie chciał jednak swoim czarnowidztwem pogarszać nastroju mecenasa. – Oczywiście, zawsze mogłoby przecież zdarzyć się coś znacznie gorszego. Ktoś z rodziny mógłby na ten przykład wyskoczyć z okna albo rzucić się pod pociąg – odparł zgryźliwie Więckowski. – Co ty mi tu znowu podajesz? – Zerknął z niechęcią na naszykowany kieliszek z lekarstwem. – Doktor kazał, przecież to nie mój pomysł. – Doktorzy! Nic nie potrafią! Na niczym się nie znają! Zamiast podczas studiów siedzieć nad książkami, wolą się awanturować, wydziczać w knajpach i na podejrzanych paryskich rewiach, a potem taki skutek, że nie potrafią leczyć. Kto im przyznaje dyplomy! No kto? – Może z panną Kingą będzie inaczej – odparł flegmatycznie, ale także z iskierką nadziei, Eustachy. – Sumienna taka, pracowita. Może i wyuczy się jak trzeba i będzie jak znalazł, gdy tu wróci. Będzie miał pan dobrego lekarza. – Może – zgodził się łaskawie mecenas, ale zaraz dodał: – Niestety wątpię, czy do tego czasu moja wnuczka zastanie mnie jeszcze przy życiu. Wszyscy młodzi stąd uciekają, nie wiem, co będzie z tym krajem. Lecz co mogę zrobić? Oby się tylko dziewczynie nic złego nie przytrafiło. Słusznie mówi Pismo: wszystko to marność nad marnościami. * – Będzie ci smutno, gdy ona już wyjedzie – zagadnęła siostrę Ewa. – Jeśli chce jechać, to nie ma już co zwlekać – odparła twardo Marianna, choć widać i słychać było, że pod pozorami spokoju czają się w niej obawa i smutek. – Jest wprawdzie młoda, ale przecież na studia wyjeżdżają młodsze od niej dziewczęta. A czas nie działa na korzyść kobiet. – Podziwiam cię – powiedziała szczerze Ewa. – Sama nie wiem, czy

potrafiłabym się na to zdobyć w przypadku mojej córki. Ledwo to powiedziała, od razu przyszło jej do głowy, że w ogóle nie życzyłaby sobie wyjazdu Oleńki do Paryża. I to wcale nie ze względu na jej ewentualne studia. Marianna jednak błędnie zinterpretowała jej zdenerwowanie. – Ty nigdy nie głosiłaś takich poglądów w kwestii kobiet jak ja – oznajmiła. – Muszę być konsekwentna. Nie mogę mówić jednego, a robić drugiego. * Kinga zatem wyjechała i, wbrew wszelkim obawom, radziła sobie całkiem nieźle. Jej listy tchnęły optymizmem, zadowoleniem, pisała dużo na temat nauki, ale nie skąpiła wiadomości o Klarze, jej rodzinie, a także o Karolu i Adamie. – Taka z tego korzyść, że przynajmniej oni trzymają się razem, choć z daleka od nas – zawyrokował Więckowski, który dzięki regularnej korespondencji od obu wnuczek nabrał nawet energii i optymizmu. – Wiemy o nich więcej niż wtedy, gdy wszystkie pana wnuki tu mieszkały – ośmielił się stwierdzić Eustachy, a mecenas w duchu przyznawał mu rację. – Pasjonują ją wszystkie wykłady, zwłaszcza zaś z wielkim uznaniem wypowiada się o jednym z profesorów – oznajmiła pewnego razu Marianna i sięgnęła po ostatni list od córki. – Ciągle zapominam jego nazwisko, a wydaje mi się, że już kiedyś obiło mi się o uszy. Czekajcie… O, tu jest. Doktor Bernard Chambroux… Zdaniem mojej córki jego wykłady zawsze cieszą się oszałamiającą frekwencją słuchaczy. – Naraz przerwała, bo uderzył ją wyraz twarzy siostry i ojca. – Powiedziałaś: Chambroux? – powiedział nieswoim głosem mecenas i natychmiast napotkał na sobie wzrok pobladłej Ewy. „Znasz to nazwisko, ojcze?” – zapytała go w myślach i poczuła, że robi jej się zimno, bardzo zimno. Jakby ktoś wpuścił do pokoju lodowate powietrze. – Znasz to nazwisko, ojcze? – spytała w tej samej chwili, tyle że na głos, Marianna. – Tak mi się wydaje – odparł Więckowski, opanowawszy już wzruszenie. A przynajmniej mogłoby się tak zdawać. – Czytałem gdzieś o tym doktorze. To, zdaje się, jakiś znany w środowisku uczony. – Kinga twierdzi, że doktor Chambroux pisuje artykuły do specjalistycznej prasy – potwierdziła Marianna. – Może dlatego i mnie to nazwisko wydało się znajome, choć początkowo nie kojarzyłam, z jakiego powodu. Istotnie, Rafał trzyma w domu całe mnóstwo pism lekarskich. Ewa jednak nie dała się zwieść słowom ojca. Słyszał już to nazwisko, to nie ulegało wątpliwości. Pozostawało jedynie pytanie, czy poza jego znajomością wiedział coś więcej. Jaką rolę w dramacie Maryli, a może i Andrzeja, odegrał ten wybitny lekarz

i profesor z Francji? O ile rola doktora Moździeckiego była już Ewie znana, Bernard Chambroux pozostawał nadal postacią tajemniczą. W drodze powrotnej do domu żałowała z całego serca, że trzymając kiedyś w rękach zapieczętowaną kopertę z Francji, z nazwiskiem tego lekarza, nie skorzystała z okazji i jej nie otworzyła. Teraz zrobiłaby to z pewnością, a fakt, że listy były zaadresowane do Andrzeja, w ogóle nie wzbudzał w niej żadnych wyrzutów sumienia. Wręcz przeciwnie – wyczuwała szóstym zmysłem, że mogło to mieć fundamentalne znaczenie. Niestety, małe były szanse na naprawienie tamtego „zaniedbania”, jako że listy od doktora Chambroux przestały omyłkowo trafiać na jej biurko razem ze stosem pozostałej korespondencji. Być może w ogóle przestały już przychodzić do Jodłowa. „Czy te listy trafiły do mnie przypadkowo?” Ponownie wróciło to stare pytanie, które zadała sobie przed laty, a potem pogrzebała na dnie pamięci. Pytania jednak – w przeciwieństwie do pogrzebanych ludzi – potrafią wracać. Tak też się stało i tym razem, ale Ewa nie wiedziała, w jaki sposób szukać na nie odpowiedzi. Kluczem mogła być Adela Jałowiecka, odpowiedzialna wtedy za dostarczanie korespondencji do pani i pana Celiowskich, ale Ewa nie wiedziała, gdzie jej szukać. A właściwie nie tyle nie wiedziała – na to może znalazłaby, choć z trudem, jakiś sposób – ile nie bardzo miała na to ochotę. Czy wobec tego warto było zawracać sobie głowę doktorem Chambroux? „Zostawię to w spokoju” – postanowiła. „To sprawa Andrzeja, jego tajemnica. Widocznie ma ważne powody, by jej strzec. Podobnie jak i ja – też mam swoją tajemnicę, więc tym bardziej nie powinnam drążyć jego sekretów. Muszę być wobec niego uczciwa i lojalna, na ile to jeszcze możliwe. I tak nie zdołam już nigdy odkupić swojej winy. Cokolwiek by przede mną ukrywał, nie mam prawa mieć do niego jakichkolwiek pretensji”. * – Mówisz o nim tak, jakbyś była w nim zakochana – roześmiała się Klara, a Karol i Hubert jej zawtórowali. Jedynie Gilbert zachował się z rezerwą, jak zawsze zresztą, gdy padało nazwisko Bernarda Chambroux. A od kilku miesięcy, to znaczy odkąd Kinga rozpoczęła zajęcia na uczelni, nazwisko to padało w mieszkaniu państwa Arnout za każdym razem, gdy dziewczyna składała tu wizyty. Słysząc żart kuzynki, Kinga poczerwieniała, co mogło jedynie potwierdzać słowa Klary. – Nic podobnego – zaprotestowała żywo. – Nawet tak nie myślcie. To starszy, dobrze wychowany, dystyngowany pan. Nie zabrzmiało to najmądrzej – musiała przyznać – ale nic nie mogła poradzić na to, że kiepsko radziła sobie z celnymi ripostami na tego typu zaczepki. Doświadczyła już tego nie raz, a studiowanie na wydziale lekarskim, pełnym

młodych mężczyzn, narażało ją bezustannie na podobne wyzwania. – Co z tego, kuzynko, że on jest starszym panem, w dodatku, jak zapewniłaś nas solennie, dystyngowanym, skoro ty jesteś młoda, ładna i na pewno przyciągasz na uczelni uwagę. Także uwagę starszych, dystyngowanych wykładowców – wtrącił Karol, a potrafił być bezlitosny. Ogromnie lubił swoją cichutką i nieśmiałą kuzynkę, rozumiał ją – sam niegdyś zachowywał się podobnie do niej – nie potrafił jednak oprzeć się pokusie, by z niej czasem nie zakpić. Choć potem bardzo się tego wstydził. – To nie jest śmieszne. – Kinga poczerwieniała jeszcze bardziej, tym razem z oburzenia. – Podobnie jak moje koleżanki przyjechałyśmy tutaj, aby się uczyć, a spotykają nas takie zaczepki! Słuchając cię, odnoszę wrażenie, że na innych wydziałach jest podobnie. To skandal! Nie była teraz ani wyciszona, ani onieśmielona. Przez moment zarówno Karol, jak i Klara mieli wrażenie, że siedzi przed nimi ciotka Marianna i kategorycznie przywołuje ich do porządku. – Wybacz, ale przecież krzywda wam się nie dzieje – próbował jeszcze szarżować Karol, choć czuł, że powinien dać już temu spokój. – Tak myślisz?! – Kinga nadal mieniła się na twarzy. – Ja i inne dziewczęta mamy tego po uszy. Przyjechałyśmy tu, aby… – Aby dobrze się bawić, pozbyć się kontroli rodziców i – w większości przypadków – aby złapać męża. – Nie zauważyłam, aby moje koleżanki dobrze się bawiły, w przeciwieństwie do naszych kolegów. Spostrzegłam za to, że więcej się uczą i bardziej starają. W zamian spotykają je niewybredne kpiny, tak jest niemal codziennie. I żadna z nas nie zamierza tu łapać męża. Ja z pewnością nie. – Masz rację i wszyscy ci wierzymy – odezwał się Gilbert, a ton jego głosu odebrał Karolowi ochotę do dalszych żartów. – Oczywiście – mruknął trochę zawstydzony. – Nie traktuj tego wszystkiego aż tak poważnie. – Przede wszystkim nie wspomnę już przy was więcej o doktorze Chambroux – odparła sztywno Kinga. – W to akurat nie wierzę – ponownie roześmiał się Karol. – Zupełnie go nie poznaję. Zmienił się nie do poznania w tym Paryżu – poskarżyła się Kinga, gdy wreszcie zostały z Klarą same. Towarzyszyła ciotecznej siostrze w rytuale kładzenia dzieci do łóżek. Czteroletni Marcel zasypiał już bez problemów sam. Więcej czasu i wysiłku trzeba było poświęcić rocznej Emilie, mimo to Klara nigdy nie zostawiała tego zadania piastunce. „To należy do matki” – mawiała, wprawiając tym samym w zdumienie wszystkich wokół, zwłaszcza zaś tych, którzy pamiętali jej wygodnictwo, zanim związała się z Gilbertem i urodziła dzieci. Patrząc na nią, Kinga nie mogła się

powstrzymać, by nie dodać, że nie tylko Karol diametralnie zmienił się ostatnimi czasy. Jego siostry także to dotyczyło. – Oczywiście – zgodziła się z nią pogodnie Klara. – Wszystko teraz w moim życiu jest inne. Gdy sobie przypomnę samą siebie sprzed lat, mam ochotę zapaść się pod ziemię ze wstydu albo powyrywać sobie wszystkie włosy z głowy. – Nie przesadzaj, nie było tak źle. Ja przynajmniej kochałam i podziwiałam tamtą kuzynkę Klarę, co nie znaczy, że obecnie jest inaczej. To samo mógłby powiedzieć o tobie twój mąż. – Ale już kuzyn Hubert z pewnością nie przyznałby ci racji – roześmiała się Klara – Nie wiem, czy słyszałaś coś na ten temat. W odpowiedzi Kinga niechętnie skinęła głową, widać nie miała ochoty na takie zwierzenia. Klara też nie, zwłaszcza że zaraz przypominała jej się tamta awantura z kuzynem, gdy po raz ostatni próbowała go do siebie zjednać. To już nie miało znaczenia, ich wzajemne relacje diametralnie się zmieniły, niesmak jednak został i powracał za każdym razem, gdy tylko wracała pamięcią do tamtych zdarzeń. Toteż starała się wracać jak najrzadziej. – Naprawdę nie zamierzasz wychodzić za mąż czy tylko tak się droczysz z Karolem? – spytała po chwili, kołysząc w ramionach zasypiającą córeczkę. – Naprawdę – powiedziała Kinga i uśmiechnęła się zdawkowo. – Inaczej widzę swoje życie. Chcę jak najwięcej pracować, a trudno to pogodzić z potrzebami rodziny. Sama wiesz najlepiej, ile czasu i zaangażowania zabiera rodzina… – I serca – dodała Klara. – Ale wierz mi, siostro, że warto. Żadna praca, żadna życiowa pasja ci tego nie wynagrodzą i nie zastąpią. Kinga w pierwszej chwili chciała podjąć dyskusję, ale widząc, że kuzynka kładzie dziecko do łóżeczka i otula je kocem, zrezygnowała. Zdecydowała się za to powiedzieć coś zupełnie innego: – Toteż tak zupełnie nie wykluczam podobnej możliwości, ale pod warunkiem, że uległabym takiej namiętności jak ty. Że spotkałabym człowieka, co do którego nie miałabym cienia wątpliwości, że jest dla mnie kimś najbliższym w świecie, że nie potrafię bez niego żyć. – Ty także się zmieniłaś, moja siostro – odparła Klara, biorąc kuzynkę pod rękę i kierując się wraz z nią do wyjścia z dziecinnego pokoju. – Nie, ja zawsze taka byłam, tylko nikt z was nic o mnie nie wiedział – szepnęła Kinga. – Na razie jednak nie miej co do mnie złudzeń w kwestiach sercowych. W dalszym ciągu ideałem mężczyzny jest dla mnie mój ojciec. – Rozumiem, ze mną też tak kiedyś było. – Klara spochmurniała. – A potem okazało się, że ten ideał… Delikatnie wysunęła się z pełnych współczucia objęć kuzynki i zdecydowanym ruchem wytarła oczy.

– Już późno, nie chcę, żebyś wracała sama do domu. Poproszę Gilberta, aby cię odprowadził. * Mieszkanie wujostwa Kingi nie znajdowało się daleko od domu państwa Arnout, toteż Kinga na wysokości Boulevard Saint-Michel zaproponowała mu, że dalej już pójdzie sama. – Wracaj już do Klary, ciężko dzisiaj pracowałeś cały dzień. Ja naprawdę czuję się bezpiecznie. Spójrz, ilu jest ludzi na ulicach. To miasto chyba nigdy nie zasypia. – Co wcale nie znaczy, że dzięki temu jest bezpieczne – odparł z uśmiechem. – Nie przejmuj się tak moim losem, kuzynko. Zdążę jeszcze nacieszyć się Klarą, i to do samego rana. Słysząc to, Kinga zmieszała się tak, że nie miała pojęcia, co odpowiedzieć. – No już dobrze, widzę, że naprawdę masz dość męskich żartów. – Poklepał ją pojednawczo po ramieniu. – Dziękuję, że przynajmniej ty nie kpisz ze mnie, gdy opowiadam o profesorze Chambroux – odparła wobec tego już śmielszym głosem. – Zachowuję wobec ludzi zdrowy dystans – powiedział po namyśle, jakby musiał najpierw zastanowić się nad własnymi słowami. – I tobie radzę to samo. To pomaga w życiu. – Nie zauważyłam u ciebie takiego dystansu wobec Klary. – Uśmiechnęła się. Odpowiedział jej takim samym uśmiechem. – Ona jest najpiękniejszym darem od losu. Pojawiła się wtedy, gdy już przestałem marzyć, że spotka mnie jeszcze w życiu taka szczęśliwa odmiana. Przy niej odzyskałem młodość, jakkolwiek trywialnie by to nie zabrzmiało. Chociaż nie, wcześniej w ogóle nie miałem okazji, by poczuć się młodym. Teraz mam już wszystko. W tym momencie zachwiał się i odruchowo przytrzymał jej ramienia. – Co ci jest? – spytała zaniepokojona. – Źle się czujesz? – Wszystko w porządku, pani doktor. – Uśmiechnął się natychmiast, niemal na zawołanie. – To tylko niewielkie zawroty głowy. W dzieciństwie i w wieku szkolnym, studenckim zdarzały mi się znacznie częściej, teraz już bardzo sporadycznie. Cóż jednak robić? Skoro wróciła do mnie młodość, to widocznie z całym dobrodziejstwem inwentarza. – Powinieneś powiedzieć o tym lekarzowi – oświadczyła kategorycznie. Ponownie się uśmiechnął. – Przecież właśnie przed chwilą powiedziałem. Jesteśmy na miejscu. Idź już, chcę widzieć, jak wchodzisz do kamienicy. Dobranoc, kuzyneczko.

ROZDZIAŁ 39 Mecenas Więckowski zmarł we śnie, a konsylium lekarskie zgodnie stwierdziło, że przyczyną była postępująca niewydolność serca. – Od pewnego czasu należało się tego spodziewać – oświadczył jeden z doktorów. – On w każdym razie miał tego świadomość. Może to i dobrze, że nie leżał obłożnie chory, że nie cierpiał. – Wiedział, że jest z nim źle – wyznał z płaczem Eustachy, gdy z córkami zmarłego czuwali nad jego ciałem. – I nie bał się śmierci. Nie chciał jednak umrzeć we śnie. To najgorsze, co mogłoby mnie spotkać, tak mawiał. Ewa i Marianna nie odpowiedziały, siedziały nieporuszone, każda zajęta własnymi myślami i starymi, niedobrymi wspomnieniami. Eustachy, obserwując ukradkiem obie kobiety, doszedł do wniosku, że nie doczeka się ich reakcji na swoje słowa, postanowił zatem porzucić sentymenty i od razu przejść do rzeczy. – Po panu Więckowskim zostały różne papiery. Powinny panie to przejrzeć, uporządkować, zdecydować, co wyrzucić – rzekł chłodno, a zarówno Ewa, jak i Marianna dokładnie usłyszały urazę w głosie służącego. – Nie możemy zajmować się jego papierami kancelaryjnymi – odezwała się pojednawczo Marianna. – To poufne sprawy, którymi powinien się zająć wspólnik ojca, pan Jabłonowski. – Oczywiście – potwierdził Eustachy, nie zmieniając tonu. – Nie mówię o tych dokumentach. One nie są sprawą rodziny. Kobiety drgnęły, ale nie zareagowały, pomimo wyraźnie prowokacyjnej treści tej wypowiedzi. Miały pełną świadomość, że ich ojciec nigdy nie pogodził się z faktem, że żaden z jego wnuków nie chciał przejąć kancelarii, że młodzi Celiowscy opuścili kraj i zamieszkali niczym dwaj birbanci w Paryżu, na zmarnowanie – jak mawiał. Klara przynajmniej została żoną szanowanego francuskiego adwokata, choć mecenas nigdy nie ukrywał, że wolałby, aby to był polski prawnik. Aby to był – mówiąc bez ogródek – Ksawery Jabłonowski. Bo choć mecenas już dawno pogodził się z wyborami życiowymi obu wnuczek, jakaś zadra w nim pozostała i od czasu do czasu o sobie przypominała. Jabłonowskiego uważał przecież w sensie zawodowym za swego wychowanka. Na jego oczach i pod jego opieką potomek zaprzyjaźnionej rodziny szlifował swą wiedzę prawniczą początkowo jako zdolny praktykant, potem jako pracownik, wreszcie, po latach, jako cenny wspólnik. Tym bardziej cenny, że mecenas podupadał na zdrowiu, by na koniec ograniczyć swoją działalność w kancelarii do zadań czysto formalnych. – Pan Ksawery był dla naszego pana jak wnuk – dodał z nagłą goryczą Eustachy. – W tych ostatnich dniach przychodził tu codziennie, czego nie można

powiedzieć o rodzonych wnukach. Od czasu do czasu odwiedzali go także jego dawni przyjaciele od szachów i brydża. Córki, niestety, bywały zbyt rzadko. – Nikt nie przypuszczał, że ojciec tak nagle odejdzie. Przecież odwiedziłam go dwa tygodnie temu i czuł się tak samo, jak od dłuższego czasu. Nie za dobrze, ale i nie tragicznie. Kto mógłby przypuszczać… – ośmieliła się zareagować obronnie Ewa, ale Eustachy, zgromiwszy ją gniewnym spojrzeniem, nie raczył nawet skomentować jej słów. – A zatem, wracając do tych papierów, chciałem paniom dać do zrozumienia, że mogłybyście przejrzeć jego prywatne… no nie wiem, jak to nazwać… listy, dokumenty, notatki. – Nie będziemy grzebać się w prywatnych listach ojca – zareagowała Marianna, dając tym samym służącemu do zrozumienia, że jednak za bardzo się zagalopował w tym, jak zwracał się do niej i siostry. Eustachy wzruszył ramionami, nie przejął się słowami dawnej panienki ani jej urażonym tonem. – Ja tego nie będę ruszał, to należy do rodziny, jaka by tam ona nie była – mruknął. – Eustachy, zapominacie się – przywołała go do porządku Marianna, która wreszcie straciła cierpliwość. – Eustachy ma rację, powinnyśmy się tym zająć. – Ewa niemal weszła jej w słowo, choć nie patrzyła na siostrę. Obie omijały się wzrokiem. – Najlepiej zróbmy to od razu. – Teraz? – Zgorszenie Eustachego sięgnęło zenitu. – Szkoda, że nie uważają panie za stosowne pomodlić się za duszę ojca. Zaraz zabierają go do kaplicy… Tylko czekać, jak przyjadą. To już ostatnie minuty pana Więckowskiego w tym domu. – Głos mu się załamał. – A tymi papierami można się będzie zająć… po pogrzebie. „Pomodlę się dopiero w kaplicy” – pomyślała zgromiona Ewa. Dotarło do niej, że nie potrafi w tym mieszkaniu modlić się nad ciałem ojca. Tak jak kiedyś, przed wielu laty nie potrafiła modlić się za matkę. Wtedy była wprawdzie małym dzieckiem, dziś dojrzałą kobietą, ale wrażenie miała podobne – tutaj nie potrafiła myśleć o swoich rodzicach jak o zmarłych. I wcale nie dlatego, że ich kochała, bo tak nie było. Zbyt wiele niedobrych wspomnień nagromadziło się w tych ścianach, a fakt, że jej stosunki z ojcem ostatnio nieco odtajały, nie mógł przecież zmienić przeszłości, wszystkiego, czego tu doświadczyła. Nie podjęła jednak dyskusji z Eustachym, lecz w udanym skupieniu pochyliła głowę i jedynie kątem oka rzuciła spojrzenie na siostrę. Twarz Marianny nie wyrażała żadnych uczuć, ale Ewa nie żywiła najmniejszych wątpliwości, że jej zamyślenie także nie miało niczego wspólnego z modlitwą. *

Na pogrzeb, który odbył się cztery dni później, przybyła bliższa i dalsza rodzina, nie zabrakło też nikogo z towarzyskiej śmietanki Warszawy. Wydarzenie było zbyt doniosłe, by je pominąć. Z Paryża przyjechali Karol i Kinga, a także Adam. Nie przyjechała Klara ani jej rodzina, co dość szeroko komentowano – zarówno w dniu pogrzebu, jak i kilka dni potem. – Jak by nie patrzeć, to przecież zawsze była ulubiona wnuczka mecenasa – oświadczyła nawet oburzona radczyni Czarnowska. Jej pasierbica, Krystyna Podhorecka, słysząc to, przewróciła oczami. – Klara ma dwoje bardzo małych dzieci – odparła poirytowana. – Dla takich maluchów to zbyt daleka i karkołomna podróż, a ich udział w ceremonii nie miałby najmniejszego sensu. – To niczego nie tłumaczy – odparła natychmiast pani Jabłonowska, matka Ksawerego, która wciąż nie mogła wybaczyć Klarze, że ta odrzuciła jej syna i zawarła – jej zdaniem – bezwstydny i skandaliczny związek z własnym wujem. Przy czym dla rozgniewanej i zawiedzonej w swych marzeniach pani Jabłonowskiej nie miał znaczenia oczywisty fakt, że Gilbert Arnout nie był już wujem Klary. Według niej wciąż nim był i basta! Prawa boskie zawsze będą ponad prawami ludzkimi. Od tamtej pory Jabłonowska była w najbardziej nieprzejednanej frakcji popierającej Joannę Arnout. Zawsze też wyrażała swoje poparcie dla postawy Andrzeja Celiowskiego, który nie uznał haniebnego „małżeństwa” córki i praktycznie zerwał z nią wszelkie stosunki. Posunęła się nawet swego czasu do stwierdzenia, że ogromnie się cieszy, że jej syn nie poślubił dziewczyny, zdolnej jak widać do największego bezwstydu i do zhańbienia całej rodziny. Nawiasem mówiąc, mało kto uwierzył w tę rzekomą ulgę i radość rozgoryczonej matki Ksawerego. – Oczywiście, że to niczego nie tłumaczy – poparła ją natychmiast radczyni. – Można to było tak zorganizować, aby oddać ostatnią posługę dziadkowi. Klara z pewnością nie należy do ubogich i stać ją na piastunki dla dzieci. Niech mi nikt nie wmawia, że osoba jej pokroju nie potrafiłaby się przez kilka dni obyć bez dzieci. Wszyscy ją przecież aż nadto pamiętamy. – Kinga wspominała, że pan Arnout także nie czuje się najlepiej – odpowiedziała Krystyna, niemal gotując się z wściekłości. – Trudno w tych warunkach wymagać od jego żony, by zostawiała rodzinę choćby na kilka dni. Na temat pana Arnout dwie pozostałe panie w ogóle nie zamierzały się wypowiadać, wierne swemu postanowieniu, że będą ignorować sam fakt istnienia tego „wiarołomcy i rozpustnika”. Na temat Kingi Wilczyńskiej miały niewiele lepsze zdanie. No bo jak określić dziewczynę, która zamierza zostać – o zgrozo – lekarzem. Nawet jeśli później nie będzie badała rozebranych mężczyzn, to z pewnością podczas wykładów i ćwiczeń dobrze pozna tajniki ich anatomii. O ile

w tej kwestii ograniczy się tylko do zajęć na uczelni. Przecież dla nikogo dobrze poinformowanego nie jest tajemnicą, jak prowadzą się studenci, zwłaszcza na koedukacyjnych uczelniach. A panie Jabłonowska i Czarnowska uważały się za dobrze poinformowane. Jakby tego było mało, Marianna Wilczyńska odmówiła swego czasu jakichkolwiek wyjaśnień na temat wyjazdu córki, zbyła zainteresowane panie krótko i kategorycznie. Do dziś dnia nie posiadały się z oburzenia. Tym bardziej że i wobec Kingi pani Jabłonowska przez czas jakiś wiązała plany uczynienia z niej swojej synowej. Nie chcąc zatem wspominać o pannie Wilczyńskiej ani o Gilbercie Arnout, czuła się jednak w obowiązku wyrazić swój pogląd dotyczący współczesnych obyczajów. – Tacy teraz są młodzi. Za nic mają tradycję, także tę, która nakazuje odprowadzić na miejsce wiecznego spoczynku osobę z najbliższej rodziny. – Jakoś dotąd nie zauważyłam, abyście były aż takimi przyjaciółkami zmarłego – odbiła piłeczkę Krystyna. Jej macocha, która przecież przed laty nie szczędziła krytyki Więckowskiemu, nie dała się teraz sprowokować. – W obliczu śmierci i spraw ostatecznych wszelkie dotychczasowe animozje tracą znaczenie – odparła z godnością. Rodzina mecenasa, nawet jeśli zdawała sobie sprawę z tego, co mówiono na temat poszczególnych jej członków, w ogóle nie odniosła się do mniej lub bardziej absurdalnych plotek i pogłosek. Nikt nie dał się sprowokować ani ponieść nerwom. Wszyscy zachowali stosowne skupienie i spokój i poza odpowiadaniem na kondolencje niewiele rozmawiali z pozostałymi żałobnikami. Nawet stara pani Eufrozyna, zawsze tak skora do wygłaszania okolicznościowych komentarzy i oracji, tym razem milczała. Wyraźnie przygasła po śmierci kuzynki Kunegundy, a odejście stryjecznego brata Władysława przygnębiło ją do reszty. Nikt z rodziny nie dał po sobie poznać, że ktokolwiek z jej członków żywi jakieś pretensje do kogokolwiek z krewnych. W każdym razie nikt nie wywołał skandalu. Dopiero tydzień po pogrzebie Ewa mogła wywiązać się ze swojej obietnicy danej Eustachemu i przejrzeć prywatne papiery ojca. Wcześniej nie było to możliwe, zbyt wiele nagromadziło się formalności, poza tym pragnęła ugościć obu pasierbów i nacieszyć się ich towarzystwem, zanim ponownie wyjadą do swych zajęć. Karol nie zamierzał odwiedzać Jodłowa. Twierdził, że krótki, kilkudniowy pobyt w kraju to zdecydowanie za mało, by „rozkładać leża w rodowej siedzibie”, ale Ewa doskonale wiedziała, że jego odmowa zawierała w sobie tak zwane drugie dno. Od momentu zamążpójścia Klary stał zdecydowanie i jednoznacznie po stronie siostry, co musiało oznaczać niewypowiedziany wprawdzie głośno, ale faktycznie istniejący konflikt z ojcem. Od kilku lat nie przyjeżdżał już na wakacje do Jodłowa, przestał też korzystać z funduszy ojca i zaczął pracować.

Adam, uzależniony jeszcze finansowo od Celiowskiego, nie mógł pozwolić sobie na taką brawurę, niemniej zapowiedział, że będzie towarzyszył bratu w Warszawie i razem z nim za kilka dni wróci do Paryża. Andrzej prawie z nimi nie rozmawiał, wkrótce po ceremonii wrócił na wieś. Ewa została w mieście, tłumacząc ten fakt koniecznością dopilnowania kilku kwestii spadkowych, sprzedaży mieszkania mecenasa i zadysponowania jego rzeczy wraz z całym majątkiem nieruchomym. Oczywiście, że gros spraw wziął na siebie Jabłonowski, rola Ewy i Marianny miała się w większości przypadków ograniczyć do składania podpisów, niemniej ich obecność była konieczna, czego Celiowski nie negował. Przez kilka dni mogła zatem nacieszyć się pasierbami. W niczym nie przypominali już tamtych małych chłopców, którym przed laty pragnęła zastąpić matkę. Obaj byli dorośli, wyfrunęli w świat i nie zamierzali wracać. Ewa wiedziała o tym, nie potrzebowali tego mówić ani niczego jej wyjaśniać. Przez kilka dni po prostu byli razem, tak jak kiedyś, przed laty, gdy czekała na ich wakacyjne powroty do Jodłowa. Teraz, gdy już wiedziała, że tamte dni i tamte powroty definitywnie przeminęły, że w życiu całej ich rodziny zaczął się zupełnie inny etap, nie mogła pozbyć się ściskającego jej serce widoku wielkiego, pustoszejącego Jodłowa. A przecież do niedawna podobna wizja wcale jej nie przygnębiała, wręcz przeciwnie – wraz z Andrzejem planowali dożywać swoich dni spokojnie i szczęśliwie w rodowej siedzibie Celiowskich. We dwoje miało być im tak dobrze, a potem Jodłowo miał odziedziczyć któryś z synów jej męża. Dziś już wiedziała, że żaden z nich nie przejmie majątku, żaden go nie chce. Podobnie jak Klara. Pozostawała mała Oleńka. – Spadła nam wszystkim jak z nieba. W dodatku ojciec jest w niej taki zakochany. Pewnie także dlatego, że wciąż jest do niego bardzo podobna. Będzie pasowała na dziedziczkę najbardziej z całej naszej czwórki – podsumował Adam, gdy pewnego razu poruszyli temat dziedziczenia Jodłowa. Jego opinia nie była odkrywcza ani oryginalna. Podobne słowa Ewa słyszała już wiele razy od różnych osób. I za każdym razem miała wtedy wrażenie, jakby ciasna obręcz ściskała jej gardło. – Kiedy się znowu zobaczymy? – spytała ze smutkiem, gdy żegnała ich na dworcu. – Przyjadę na lato w przyszłym roku, obiecuję – odpowiedział Adam i pocałował ją w policzek. Patrzyła teraz na Karola. – Nie wiem, ale kiedyś na pewno – odpowiedział cicho i unikając jej wzroku, pochylił się nad Oleńką. – Pozdrówcie ode mnie Klarę – rzekła jeszcze z wysiłkiem. – Powiedzcie, że ja… naprawdę dobrze jej życzę. – Dlaczego jej tego nie napiszesz? – Karol wyprostował się i spojrzał prosto

w jej oczy. Ewa poczerwieniała, bo w jego słowach usłyszała bardzo wyraźną krytykę i dezaprobatę. Czyżby – podobnie jak jej zmarły ojciec – miał do niej żal, że wzorem męża odwróciła się od Klary? „Nic nie rozumiesz, tak samo jak twój dziadek” – chciała zawołać, ale się powstrzymała. To nie była odpowiednia pora na takie wyjaśnienia. Zresztą nawet gdyby mieli teraz więcej czasu na rozmowę, prawdopodobnie i tak by się na to nie zdobyła. – Już to kiedyś zrobiłam – rzekła wobec tego zduszonym głosem. – Już jej to napisałam. – W takim razie ona z pewnością to pamięta – odparł Karol, po czym, uścisnąwszy jej dłonie, zebrał bagaże i wskoczył na stopnie wagonu. Pozostawało jeszcze pożegnać się z Kingą, którą ojciec właśnie instalował w przedziale. Przez kilka ostatnich dni także i Wilczyńscy chcieli nacieszyć się z córką, w związku z czym Ewa rzadko ich widywała. Marianna nie odprowadzała córki. Podobno – jak wyjaśnił Rafał – nie czuła się zbyt dobrze i wolała zostać w domu. – Odjechali, znowu zostaliśmy sami – westchnęła Ewa, patrząc za odjeżdżającym pociągiem. Przyszło jej do głowy, że może Marianna chciała oszczędzić sobie takiego widoku i dlatego nie zdecydowała się na pożegnanie Kingi na dworcu. – Przecież nie zostałaś sama – odparł z wymuszonym uśmiechem szwagier, wskazując na Oleńkę. – Myślałam jedynie o tym, co powiedział na kilka miesięcy przed śmiercią mój ojciec. Co z nami będzie, jeśli oni do nas nie wrócą? – Będziemy musieli sobie jakoś poradzić – stwierdził spokojnie Rafał, biorąc ją pod rękę. – Takie jest życie, moja szwagierko. Nie wychowujemy naszych dzieci dla siebie, ale dla innych. Ewa odniosła wrażenie, że pragnął przekonać i pocieszyć także samego siebie. Jeszcze tego samego dnia poszła do mieszkania ojca. Nie było sensu odwlekać dłużej tego, co należało zrobić. Myślała wprawdzie, by udać się tam w towarzystwie Marianny, skoro jednak siostra – wedle słów jej męża – nie czuła się dziś dobrze, Ewa doszła do wniosku, że może zajrzeć tam sama. Może zresztą nie będzie to takie złe rozwiązanie? Marianna już kilka razy wspomniała, że należałoby po prostu te wszystkie stare listy, notatki i fotografie wrzucić do pieca i spalić, może zatem należy wykorzystać jej dzisiejszą niedyspozycję i wbrew jej sugestiom wnikliwie wszystko przejrzeć i przeczytać, a potem… ewentualnie zniszczyć? Marianna przecież nie wiedziała o sprawach, które dla Ewy nie były już

tajemnicą. Nie były one także zagadką dla mecenasa. A zatem… * Zastała Eustachego i kucharkę Kazimierę pochlipujących bezradnie w pustym mieszkaniu. Niewiele już tu było do zrobienia. Znaczną część mebli sprzedano, za marne zresztą pieniądze. Niewymieniane przez dziesiątki lat mocno straciły na wartości, z pewnością nie pasowały do gustów większości tych, których stać było na zapłacenie większej sumy. Zarówno Kazimiera, jak i Eustachy nie szukali już nowego miejsca pracy. Przez lata służby w domu mecenasa zaoszczędzili wystarczająco dużo, by – bez zbytków wprawdzie, ale i we względnym dostatku – odpocząć na stare lata. Kazimiera przenosiła się do córki, do Pułtuska. Eustachy zaś do brata, do Galicji. – Nie wiem, jak wytrzymam w jakiejś tam dziurze z dala od kochanej Warszawy – wzdychał raz po raz, a Ewa cierpliwie tłumaczyła mu, że przecież mógłby zostać w Warszawie. Marianna pomogłaby mu znaleźć niedrogie mieszkanko. Mógłby też przenieść się do Jodłowa. Ze znanych tylko sobie przyczyn odrzucał tak jedną, jak i drugą możliwość, po czym znowu zaczynał wzdychać, przewidując tęsknotę nie tylko za Warszawą, ale i za całą Kongresówką. Nie inaczej było i tym razem, Ewa jednak postanowiła być cierpliwą. Wiedziała, że najprawdopodobniej nie zobaczy już więcej Eustachego, mogła zatem zdobyć się na wysłuchiwanie jego żalów. Eustachy, tak jakby czytał w jej myślach, poczynił nawet spostrzeżenie, że niedługo już przebywać będzie na tym świecie. – Czuję, że zbliża się mój koniec – westchnął, a kiedy Ewa zamierzała zaprotestować i podnieść go trochę na duchu, powstrzymał ją obronnym gestem obu rąk. – Nie, panienko, ja się wcale tym nie martwię. Jakoś nie potrafię już sobie znaleźć miejsca w życiu. Czy tu, czy tam, jednako będzie mi teraz źle. Może to wcale nie było takie dobre przywiązać się przez tyle lat do jednego miejsca, do jednego pracodawcy? Przynajmniej wiem, co czuje opuszczony przez pana pies, a przecież nie powinienem tak myśleć. Człowiek to nie pies. Powinien mieć swoje życie, swój dom. Jakoś nigdy przedtem o tym nie myślałem. – Każdy tęskni, nie tylko pies – próbowała go pocieszyć Kazimiera, pociągając przy tym nosem. – Ja też niejedno mogłabym powiedzieć… Nie liczę nawet, ile tu lat przepracowałam. I napatrzyłam się na niejedno, co tam będę przed panienką udawała. Sama panienka wie, jak było. Pan mecenas, świeć Panie nad jego duszą, dopiero na starość i przez chorobę złagodniał. A przedtem? Co ja tu będę udawała! Niejedno cierpkie słowo usłyszałam, taką miałam nagrodę za moją ciężką harówę. A panienka to niby jakie tu życie miała? I pozostałe panienki, i pani… – Ech, dajcie już temu spokój! – Machnął ręką zniecierpliwiony Eustachy,

któremu lojalność wobec mecenasa nie pozwalała słuchać krytyki jego osoby. – Dobrze, już dobrze. – Kucharka ugodowo kiwnęła głową. – Ja tylko chciałam dodać, że też mi będzie tego domu brakować. – Do córki przecie jedziecie. – A Eustachy do brata. I co z tego? Na wywczasy przecie tam nie jedziemy, tylko żeby teraz swoim pomóc w robocie i im usłużyć. Co mnie tam u córki czeka? Zięć pijak i ośmioro wnucząt. Pracy mi do śmierci nie zabraknie. Umilkła, a dwoje pozostałych także nie przerywało milczenia. Każde na swój sposób próbowało się uporać ze wspomnieniami związanymi z tym mieszkaniem. – Oby tylko ci nowi właściciele dobrze tu gospodarzyli, brudu nie zapuścili – westchnęła wreszcie Kazimiera i wstała, by dokończyć pakowanie tobołków. – Pójdę do gabinetu ojca, zobaczę te papiery – rzekła wobec tego Ewa, ale ledwo tam weszła, nogi natychmiast się pod nią ugięły. Ostatnim razem była w tym pokoju, gdy Więckowski jeszcze żył. Ostatnimi czasy tu najczęściej przyjmował gości, to było jego ulubione miejsce w domu, odkąd sięgała pamięcią. O ile w ogóle nie jedyne miejsce, które jako tako lubił. Tutaj rozmawiała z ojcem po raz ostatni. Później, w zamieszaniu po jego śmierci, ani razu do tego pomieszczenia nie zajrzała – dopiero dziś. Pustka pokoju, który przez lata kojarzył jej się z ojcem, zarówno w dawnych, niedobrych latach, jak i w tych ostatnich, nieco lepszych, uzmysłowiła jej ostatecznie, że człowiek, który dał jej życie, którego przez całe dzieciństwo i znaczną część młodości panicznie się bała, nieodwołalnie odszedł, a wraz z nim cała przeszłość. Nawet jeśli zobaczą się jeszcze kiedyś po tamtej stronie, to już nie będzie to samo, ale inna rzeczywistość, inne relacje. To, co było, naprawdę nie wróci. – Ja wiem, że panienka nie miała tu łatwego życia – usłyszała za plecami drżący głos Eustachego. Tak jakby stary służący słyszał jej pełne rozterki myśli. W odpowiedzi potrząsnęła głową. – To już bez znaczenia – odparła. – Potem jednak pan mecenas zmienił swoje nastawienie wobec panienki. Wszyscy to widzieli, wszyscy o tym mówili. „A to chyba już ma jakieś znaczenie” – pomyślała, ale postanowiła nie poddać się rzewnym, sentymentalnym rozważaniom. Nie teraz, nigdy, przecież już i tak jest na to za późno. – Gdzie te papiery? – spytała. – Pan mecenas już tu nie wróci – szepnął Eustachy, jakby pytanie Ewy wcale do niego nie dotarło. – Eustachy, powiedzcie mi: gdzie papiery ojca? – powtórzyła łagodnie, ale stanowczo. Westchnął jak człowiek, który ma świadomość, że nie zmieni już

rzeczywistości i jedyne, co mu pozostało, to stanąć z nią twarzą w twarz. Podszedł do ciężkiej, dębowej szafy i bez słowa wskazał jej szuflady. Ewa zapatrzyła się na mebel, który także wielokrotnie już widziała. Za chwilę miała dotknąć prywatnej korespondencji i notatek ojca, jego spraw, którymi nie dzielił się za życia ani z żoną, ani z córkami. To była dla nich strefa zakazana. Czy kiedykolwiek przyszło mu do głowy, że po te papiery sięgnie jego najmłodsze dziecko, kolejna córka, której nie chciał? Może zatem była to jakaś sprawiedliwość od losu, że teraz właśnie ona… * – Powiedzcie mi: czy pamiętacie, by przychodziła tu do mojego ojca niejaka Adela Jałowiecka? – spytała cicho, wchodząc po dwóch godzinach do kuchni. Kazimiera i Eustachy spojrzeli po sobie zaskoczeni. Całkiem inne sprawy absorbowały ich uwagę. Jednak Ewa, podjąwszy decyzję, nie zamierzała rezygnować. – No więc? – indagowała niecierpliwie. – Taka postawna szatynka, pracowała niegdyś w Jodłowie, prowadziła tam gospodarstwo, może coś o tym słyszeliście. Po wyjściu za mąż zamieszkała w Warszawie. Nie pierwszej młodości, ale i nie stara. Przypuszczam, że przynajmniej raz odwiedziła mojego ojca. – Ja tam nie wiem. Rzadko kiedy na boży świat z kuchni wyglądałam – odpowiedziała gderliwie Kazimiera. – Czy to takie ważne? – spytał Eustachy, a jego twarz była w tej chwili nieprzenikniona. Nie wyrażała żadnej wiedzy ani uczuć. – Nie wiem. Być może – odpowiedziała ostrożnie Ewa i dopiero wtedy dotarło do niej, że drży. I to od dłuższego czasu. Oboje służący zapewne też to zauważyli. – Była taka jedna, ze dwa razy może – odpowiedział nie mniej ostrożnie Eustachy. Zaraz jednak się zastrzegł: – O ile mówimy o tej samej. Może być, że to przychodziła inna kobieta. – Jałowiecka? – przypomniała mu Ewa. – Nie pamiętam nazwisk. Dużo ludzi przychodziło do mecenasa z różnymi sprawami – odparł dość cierpko służący. Ewa jednak domyśliła się, że musiał coś wiedzieć. Mimo wszystko znała go nie najgorzej. Być może zapamiętał nawet nazwisko Adeli. Zastanawiała się właśnie nad następnym pytaniem, gdy Eustachy ni z tego, ni z owego ją uprzedził: – Nie wiem, o czym rozmawiała z panem Więckowskim. Gdy wychodziła, był… – Zawahał się. – Wściekły, zdenerwowany? – podpowiedziała mu Ewa. – Nie – odparł głucho. – Był taki… przybity. Nie zmartwiony, ale właśnie… przybity.

– Czego chciała? – zainteresowała się Kazimiera. Odłożyła nawet tobołek, który zawzięcie zapełniała jakimiś szmatami. Okrągłymi ze zdumienia i ciekawości oczami spoglądała to na Ewę, to na wieloletniego towarzysza pracy. – Mówiłem przecież: nie wiem – odparł ponownie poirytowany Eustachy. – Pan mecenas nie zwierzał mi się ze swoich spraw, a ja nie podsłuchiwałem pod gabinetem. – Dawno to było? – spytała lękliwie Ewa. – Dawno. Nie pamiętam. Nie robiłem zapisków, kto i kiedy tu przychodził. Miałem co robić, roboty mi nie brakowało. – Pomyślałam… chciałabym się z nią rozmówić w pewnej sprawie. Jeśli to ona odwiedziła ojca, to może zostawiła tu gdzieś swój adres. – Ewa zdawała sobie sprawę, że to musi brzmieć dziwnie, ba, nawet podejrzanie, w uszach służących. W dodatku mówiła mało zdecydowanym tonem, niepewnie, jakby sama do końca nie wiedziała, czego właściwie chce. – A nie zostawiła go pani? Czasem służące na odchodnym tak robią, tak na wszelki wypadek, gdyby chciały, by je o czym powiadomić. O czyjejś śmierci czy innych takich okolicznościach. Ewa niczego podobnego nie pamiętała. W tamtym czasie działo się w jej życiu zbyt wiele, a z Adelą nigdy nie była w stosunkach tak bliskich, by tamta miała zostawiać jej swój nowy adres. Chyba nawet nie powiedziała, jakie będzie jej nowe nazwisko, już po zamążpójściu. Zresztą nikomu w Jodłowie nie przyszło do głowy, by nawiązywać kontakt czy korespondencję z Adelą. Służba jej nie znosiła. Ona, Ewa – także. Adres Adeli mogła znać Klara, ale nawet jeśli przed laty do niej pisała, obecnie było to już nieaktualne. Raczej. Gdyby jednak nadal do siebie pisywały, Ewa nie miała już żadnej możliwości, by się o tym przekonać. – Czy ta kobieta odwiedzała mojego ojca jeszcze przed moim zamążpójściem, czy już potem? – spytała. – Kiedy to było? Nie liczyła na odpowiedź Eustachego, właściwie tylko głośno myślała. Nie zdziwiła się więc, że stary służący wyszedł z pokoju. Najwyraźniej miał już dosyć tej rozmowy. Drażniło go też i zasmucało, że obie córki mecenasa nie opłakiwały zmarłego, obojętnie oglądały i porządkowały jego rzeczy, były takie chłodne, a jeśli już chciały się czegoś dowiedzieć o ojcu, to raczej na temat pokątnych spraw, w które mniej lub bardziej przypadkowo był zaangażowany. Eustachy nie był głupi, znał przyczynę takich reakcji obu „panien”, jednak martwiło go to i mimo wszystko oburzało. Ewa, zdając sobie z tego sprawę, postanowiła pożegnać się i wyjść. I po raz nie wiadomo już który obiecała sobie dać spokój sprawom z przeszłości, w tym także Adeli, jej listom, wizytom, tajemniczym lekarzom w Warszawie i w Paryżu. Przecież właściwie wiedziała już wszystko. Czy mogło być coś jeszcze? Nurzanie

się w szczegółach nie było jej do niczego potrzebnie. Tym bardziej że ludzie, których to niegdyś dotyczyło, żywi lub martwi, chcieli tamte sprawy zachować w tajemnicy. I mieli do tego prawo. Uścisnęła więc dłonie Kazimiery i skierowała się do wyjścia. Zatrzymała się jeszcze niepewnie pod drzwiami izdebki Eustachego. Biedny staruszek zapewne gniewał się na nią, jednak nie wybaczyłby jej nigdy, gdyby się z nim nie pożegnała. Miała zatem zapukać do dobrze znanego z dziecinnych lat pomieszczenia, gdy raptem drzwi się uchyliły i stanął w nich Eustachy. Patrzył gdzieś w bok, gdy podawał swej dawnej panience małą karteczkę. – Nie wiem, dlaczego wtedy tego nie wyrzuciłem – burknął. – Człowiek jest jednak głupi. – Wreszcie spojrzał na Ewę. – No, mniejsza z tym, skoro tak trzeba, to widać nie ma wyjścia. Skoro panience tak na tym zależy. Gdy tamta była tu po raz ostatni i pan mecenas się z nią rozmówił, a ja odprowadzałem ją do wyjścia, dała mi w drzwiach tę karteczkę. Widzi pani, co tu jest napisane. Adela Paciorek. I jej adres. Paciorek, nie jakaś tam Jałowiecka, ale może to po mężu to inne nazwisko? Mówiła, że tak na wszelki wypadek to zostawia, gdyby pan mecenas zmienił jednak zdanie i chciał porozmawiać. A ja, głupi, wziąłem. Pewnie dlatego, że była brzemienna. A jak to mówią, kobiecie brzemiennej nie wolno niczego odmawiać, bo inaczej myszy człowieka zjedzą. Nie żebym był przesądny, ale… – Brzemienna? – powtórzyła machinalnie Ewa. – Tak, przecie mówię. A potem, jak już poszła, włożyłem to do pudełka na takie różne kartki. Panienka pamięta, trzymałem takie pudełko. Miałem potem tę karteczkę wyrzucić, ale zapomniałem. Dopiero teraz, jak panienka zaczęła o tamtej mówić, poszedłem sprawdzić. Niech sobie panna Ewa bierze tę kartkę, skoro to takie pilne. Mnie to do niczego nie będzie już potrzebne. Całe pudełko wyrzucę, zanim się do brata wyprowadzę. Na co mi to wieźć ze sobą taki kawał drogi. Mam nadzieję, że pan mecenas nie wyłaje mnie we śnie za karę, że panience tę kartkę dałem. Że wcześniej jej nie wyrzuciłem. – Dziękuję – szepnęła Ewa i nagle zarzuciła Eustachemu ramiona na szyję. Zrobiła to kiedyś jeden raz, gdy pocieszał ją po jakiejś karze wymierzonej przez ojca. – Nigdy nie zapomnę Eustachemu jego dobroci, wszystkiego. I tego, co Eustachy zrobił kiedyś i dzisiaj. – Niech Bóg ma cię w opiece, drogie dziecko. – Eustachy nigdy jeszcze tak bezpośrednio się do niej nie zwrócił. Poczuła na głowie jego drżącą dłoń. – No, czas już na mnie. Już wszystko za sobą tutaj zamknąłem. Pora się zbierać i zacząć nowe życie – dodał, najwyraźniej doprowadzając własne emocje do porządku. ROZDZIAŁ 40 Weszła na trzecie piętro starej, czynszowej kamienicy i bez najmniejszego trudu znalazła mieszkanie wskazane jej przez stróża. Mimo to nie zapukała. Starała

się uspokoić bijące zbyt gwałtownie serce. Znowu naszły ją wątpliwości i wróciła dawna niechęć wobec Adeli. Stróż zamiatający podwórko zapewnił ją solennie, że Paciorkowa mieszkała tu od lat. – Nie jestem tylko pewny, czy gdzie nie wyszła za sprawunkami – dodał, przyglądając się Ewie ciekawie. Nie pasowała do tego miejsca, choć ubrała się w sposób niewyszukany, a w każdym razie maskujący jej pozycję. Mimo to zdecydowanie różniła się od innych kobiet zamieszkujących tę kamienicę i przechodzących przez podwórze. – Jeśli wyszła, przyjdę tu innym razem – odpowiedziała niezobowiązująco. Nie chciała, by stróż odniósł wrażenie, że za jej wizytą kryje się jakaś sensacja. I bez tej otoczki wieści o wizycie „jakiejś eleganckiej paniusi” rozniosą się niechybnie po całej kamienicy, nie miała co do tego wątpliwości. Teraz, stojąc pod drzwiami wskazanego jej mieszkania, zapragnęła z całej siły, by wątpliwości stróża okazały się prawdą. By Adeli nie było w domu, by istotnie gdzieś wyszła. „Skoro już tu jestem, nie mogę nagle odejść” – pomyślała zdesperowana. Jej zachowanie wydałoby się stróżowi mocno podejrzane. Zresztą może by jednak odeszła, nie zapukawszy, gdyby nie otworzyły się drzwi sąsiedniego mieszkania. Wyjrzał stamtąd starszy człowiek w wytartym ubraniu i przyglądał się jej bez najmniejszej żenady. Przypuszczalnie obserwował ją przez wizjer i musiało go zastanowić, dlaczego stoi tak długo przed mieszkaniem sąsiadów. Ewa nie miała już wyjścia i drżącą dłonią zapukała do drzwi. – Musi pani zastukać mocniej – podpowiedział starszy człowiek chrapliwym głosem. Oddychał ciężko, prawdopodobnie chorował na płuca. – To ciężkie, masywne drzwi. Jeśli Paciorkowa robi coś w kuchni, nie usłyszy. Ewa skinęła mu głową, co miało oznaczać podziękowanie za radę, i zastukała mocniej. Drzwi otworzyły się prawie natychmiast i stanęła w nich Adela. Przez chwilę mierzyły się milcząco spojrzeniami, a Ewa w panice zorientowała się, że to ona powinna zagaić, usprawiedliwić swoje niespodziewane najście. Adela nie była już zależną od niej służącą. Miała prawo oczekiwać wyjaśnienia powodu niezapowiedzianej wizyty, a Ewa, choć wcześniej starannie przemyślała wszelkie pytania, nie przewidziała tylko jednego – co powiedzieć na wstępie, w drzwiach. Co gorsza, znowu poczuła się tak niepewna i bezradna wobec tamtej, jak niegdyś, w Jodłowie. Jednak to Adela przejęła inicjatywę. Zerknęła ponad głową dawnej pani i napotkawszy zaciekawione spojrzenie sąsiada, otworzyła szerzej drzwi i gestem zaprosiła Ewę do środka. – Dzień dobry – zaczęła zdenerwowana Ewa. – Nie zajmę pani dużo czasu. Przepraszam, że nie zapowiedziałam się wcześniej, ale nie było ku temu sposobności. Chciałabym tylko… – Czekałam na panią od lat – przerwała jej niespodziewanie Adela, a w jej

spojrzeniu, tak łudząco podobnym do dawnego, Ewa wyraźnie jednak dostrzegła coś nowego. Nie umiała tylko odczytać, co to było. Zaskoczona słowami Adeli umilkła i rozglądała się po wnętrzu mieszkania, próbując pozbierać rozbiegane myśli. Mieszkanie było nieduże i dość skromnie urządzone, jednak bez śladów ubóstwa. W dodatku pedantycznie wręcz wysprzątane. – Mamo, kto przyszedł? – usłyszała i obróciwszy się, zobaczyła małego chłopczyka, wyglądającego na rówieśnika Oleńki. Szybko mu się przyjrzała i stwierdziła, że nie był podobny do Andrzeja. Ta myśl pojawiła się, zanim zdołała nad nią zapanować. Nie chciała tak rozumować, nie chciała w ogóle brać pod uwagę takiej możliwości. Nie mogła jednak nic poradzić na to, że… brała. Walczyła z tym uczuciem, odkąd dowiedziała się od Eustachego o brzemienności Adeli, ale nie potrafiła zdławić w sobie podejrzeń i strachu. – To dawna znajoma mamy, nie znasz jeszcze tej pani – odparła Adela, biorąc chłopczyka za rączkę. Teraz zwróciła się do Ewy: – To mój synek, Jaś. Mój cud – dodała z osobliwym błyskiem w oczach. – Cieszę się – odparła Ewa cicho, bo nie była w stanie odpowiedzieć pełnym głosem. Mój cud. Boże, ileż to razy w ten sposób myślała o Oleńce. Paradoksalnie, nieoczekiwana trwoga ponownie chwyciła ją za serce. „Czekałam na panią od lat”. Co to miało znaczyć? – Przejdźmy do pokoju – rzekła Adela. – Napije się pani herbaty? Ewa zamierzała początkowo zadać tylko kilka pytań, dowiedzieć się, ile zdoła, i nie przedłużać wizyty. Teraz, ku własnemu zaskoczeniu, bez wahania przyjęła zaproszenie. Ileż to razy, odkąd została panią Jodłowa, nie mogła oprzeć się paskudnemu wrażeniu, że Adela traktowała ją jak niemal intruza w majątku. Ani razu nie porozmawiały ze sobą życzliwie, zawsze towarzyszyła im niezrozumiała dla Ewy niechęć ze strony służącej. Niechęć, którą zaczęła w końcu odwzajemniać. Przed laty była też przekonana, że to ta niechęć wypędziła w końcu Adelę z Jodłowa. Ona, Ewa Celiowska, pokonała bezczelną służącą, pokazała, gdzie jej miejsce. Małżeństwo miało być dla Adeli tylko wygodnym pretekstem, okazją, by odejść z podniesioną głową. Teraz, siedząc w skromnym, ale przyzwoicie urządzonym, pokoju tamtej, częstując się jej herbatą nalewaną z samowara, patrząc na nią i jej synka, Ewa była już pewna, że przed laty się myliła. Z pewnością nie nakłoniłaby Adeli do niczego, czego tamta by nie chciała. – Idź już, kochanie, do swojego pokoiku. Pobaw się tym nowym drewnianym konikiem. – Adela pocałowała synka w czoło, dając mu do rączki kilka obwarzanków. – Mamusia musi teraz porozmawiać z panią.

Dziecko bez słowa protestu skinęło głową przed Ewą i spełniło polecenie matki. Zostały same. Tym razem jednak nie zapadło między nimi krępujące milczenie. – Rozmawiała pani ze swoim ojcem? – spytała Adela, od razu przechodząc do rzeczy i omijając tym samym niewygodny, trudny wstęp. – Nie – odpowiedziała Ewa, nie mogąc zapanować nad uczuciem podziwu wobec bezpośredniości Adeli. Chrząknęła, napotkawszy zdumione spojrzenie tamtej. – Ojciec nic mi nie powiedział. Ani przed swoją śmiercią, ani… wcześniej. Także starała się być bezpośrednia, ale daleko jej było do kunsztu Paciorkowej. Zresztą, na swoje usprawiedliwienie, była w dużo trudniejszej sytuacji. Sprawa dotyczyła przecież jej ojca, siostry, męża, rodziny. Adela pokiwała głową, jakby to rozumiała. – A zatem co sprawiło, że pani do mnie przyszła? A może – kto? – To był przypadek. – Ewa ponownie chrząknęła. Głos wyraźnie, jakby na złość, ją zawodził. – Urywki przypadkowych słów, rozmów. Porządkując papiery ojca, znalazłam notatkę, właściwie wzmiankę dotyczącą pani – dodała zmieszana. – Co tam było napisane? – Adela była najwyraźniej poruszona. Tak jakby informacja Ewy była dla niej niespodzianką. – „Adela Jałowiecka, należy się tym zająć” – zacytowała z pamięci Ewa, choć początkowo zamierzała jedynie ogólnie poinformować ją o treści notatki mecenasa, w każdym razie bez dokładnego przywoływania jego słów. Dawna podwładna patrzyła na nią przez chwilę szeroko otwartymi oczami, a potem ponownie sięgnęła po samowar i nalała kolejną porcję herbaty do filiżanek. – O co mogło chodzić mojemu ojcu? – spytała wreszcie Ewa, nie mogąc już dłużej znieść przedłużającej się ciszy. – Sama się zastanawiam… – zaczęła z wahaniem Adela, ale Ewa natychmiast przerwała jej z niecierpliwością: – Nad czym się pani zastanawia? Przecież była pani u niego w domu, rozmawiała z nim pani. Na pewno dobrze pani wie, o co mu chodziło. – Dlatego właśnie się zastanawiam – kontynuowała spokojnie Jałowiecka, a właściwie już od kilku lat Paciorkowa, jakby wybuch Ewy nie miał dla niej znaczenia. – Rozmawiałam z pani ojcem trzy razy – dodała. – Teraz próbuję zgadnąć, która z moich wizyt na tyle go poruszyła, by zechciał w końcu sprawdzić to, co mu mówiłam. Czy przy tej notatce nie było daty? – spytała autentycznie zaciekawiona. Zdumiona Ewa mogła się zdobyć tylko na to, by przecząco pokręcić głową. Ta kobieta rozmawiała z ojcem trzy razy?! – Kiedy… to miało miejsce po raz pierwszy? – spytała po dłuższej chwili milczenia.

– To było wtedy, gdy nie miałam już wątpliwości, że wieści o planowanym przez pana Celiowskiego drugim małżeństwie są prawdziwe. Napisałam wtedy do pani ojca… i zaproponowałam mu spotkanie. Byłam wtedy w Warszawie. Poinformowałam, gdzie i o której godzinie będę na niego czekać. I krótko opisałam, w czym rzecz. – Co takiego? – Ewa nie wierzyła własnym uszom. – I co? Przyszedł? To byłoby niesłychane. Ojciec nigdy nie wdawał się w żadne konszachty ze służbą. Wyjątkiem były jedynie jego relacje z Eustachym. Adela, nawet ciesząc się wyjątkowo uprzywilejowaną pozycją w Jodłowie, musiała chyba oszaleć – albo kompletnie nie znać zwyczajów Władysława Więckowskiego – by odważyć się na taki krok. Chyba że doskonale wiedziała, że jej list z całą pewnością wstrząśnie nim do głębi. – Tak, przyszedł – odparła Paciorkowa, mrużąc przy tym oczy w ten charakterystyczny dla siebie sposób. – Gdyby tego nie zrobił, ja znalazłabym sposób, by dostać się jakoś do niego, do domu albo do kancelarii. To zaś groziło większym skandalem niż spotkanie w dyskretnym miejscu na mieście. – O czym mu pani powiedziała? – Że nie powinien wydawać kolejnej córki za pana Celiowskiego. Jedna wystarczy. Że to na pewno skończy się nieszczęściem. Że powinien mieć wzgląd na własne wnuki, ale i na córkę. Nie miałam wyboru i powiedziałam mu… co zrobiła pani Maryla. Przerwała i spojrzała Ewie prosto w oczy. Ta siedziała nieporuszona, jakby skamieniała. „Ty o tym wiedziałaś? Oczywiście. Dlaczego wcześniej nie wzięłam takiej możliwości pod rozwagę? Czy oprócz ciebie wiedziały jeszcze inne służące? A Andrzej? Dlaczego znalazłam w twoich papierach odpowiedź ojca na list Marii Dwórskiej?” Nadal niewiele rozumiała, ale nie dawała niczego po sobie poznać. Czekała na dalsze wyjaśnienia Paciorkowej. – Jak zareagował mój ojciec? – spytała, starając się zachować spokój. Adela także nie dała po sobie poznać, czy reakcja Ewy ją zaskoczyła, czy nie. Czy spodziewała się od niej tego, czy jednak całkiem innego, pytania, bardziej nawiązującego do postępku jej siostry. – Powiedział, że mi nie wierzy – odparła. – Że moja podłość, rozwiązłość i tym podobne cechy są znane wszystkim zainteresowanym stronom. Że służyłam panu Celiowskiemu za prześcieradło, każdy to ponoć wiedział. Że wbiłam sobie do głowy nie wiadomo co, byle tylko nie dopuścić do małżeństwa pana Celiowskiego, bo pewnie sama chciałam oficjalnie się z nim związać. Że skoro prowadziłam jego dom, wychowywałam jego dzieci, to pewnie wykombinowałam sobie małżeństwo. Że w takim razie jestem równie głupia, jak wyuzdana, bo przecież powinnam

wiedzieć, że tacy panowie nie żenią się z takimi szmatami jak ja, nawet jeśli sprawiają im one dużo przyjemności w łóżku. Że nikt nie ma wątpliwości, co ze mnie za jedna, a za jakiś czas zrozumieją to także jego wnuki – gdy tylko podrosną. To właśnie mi powiedział. Ewa nie przerywała. Nie miała cienia wątpliwości, że Adela mówiła prawdę. Sposób, w jaki relacjonowała rozmowę z Więckowskim, w pełni odzwierciedlał ówczesny charakter ojca. Jakim człowiekiem był wtedy, gdy mając jeszcze zdrowie i siły, sądził, że potrafi podporządkować sobie każdego, kogo zechce. Pamiętając to wszystko, Ewa słuchała dalej. Nie było już odwrotu. – A jednak mi uwierzył. – Wargi Adeli ni z tego, ni z owego wykrzywił nieprzyjemny uśmiech. – Albo przynajmniej zasiałam w nim wątpliwości. – Dlaczego tak pani myśli? – spytała kompletnie teraz zaskoczona Ewa. Tego się nie spodziewała. – Zaproponował mi pieniądze, żebym milczała – padła zdumiewająca odpowiedź. – A wcześniej próbował mnie zastraszyć. Gdy to się nie powiodło, chciał przekupić. – O Boże… – Ewa nie zapanowała na odruchem ukrycia twarzy w dłoniach. – Sam fakt, że się ze mną spotkał, pozwalał mi przypuszczać, że miał wątpliwości. Gdyby ich nie miał, zignorowałby mój list. W ogóle by się nim, ani tym bardziej mną, nie zajmował. Przyzna to pani. Ewa nie odpowiedziała, co Adela uznała za milczące potwierdzenie własnych przypuszczeń. – I co było dalej? – szepnęła. – Co było dalej? – roześmiała się gorzko Paciorkowa. – Jak to: co? Mecenas wydał najmłodszą córkę za pana Celiowskiego. Pan Celiowski dostał młodą, ponętną dziewczynę. Od początku wpadła mu w oko. – Zerknęła na Ewę i zreflektowała się. – Pani mi wybaczy… Ewa nie czuła się jednak obrażona. Słowa Adeli spłynęły po niej jak woda po kaczce. Była teraz cała zapatrzona w przeszłość. – Ja też go chciałam – szepnęła bardziej do siebie niż do tamtej. – Tak jak każda dziewczyna czy kobieta. Nie widziałam takiej, która by go nie chciała. Ale to on wybierał. – Adela ponownie się roześmiała. Ewa nagle uzmysłowiła sobie, że w Jodłowie nigdy, ani razu nie widziała jej roześmianej. Dopiero tu, nawet jeśli nie był to żywiołowy, radosny śmiech. Kto jednak powiedział, że śmiech ma być zawsze radosny? – Dlatego tak mnie pani nie znosiła? Pytanie nie zdeprymowało Adeli, choć raczej się go nie spodziewała. Zastanowiła się. – To nie było tak, że pani nie znosiłam – rzekła wreszcie. – Byłam jednak pewna, że prędzej czy później dojdzie do nieszczęścia. Dokładnie tak jak

zapowiedziałam pani ojcu. Kilka razy chciałam to pani dać do zrozumienia, powiedzieć przecież wprost nie mogłam. Byłam dla pani niemiła, przyznaję, ale sądziłam, że skłoni to panią do poważniejszych przemyśleń i pytań. Że pewne sprawy, niekoniecznie związane ze mną, zaczną panią w końcu zastanawiać. Tak się jednak nie stało. – Nie potrafiłam z panią rozmawiać – odparła otwarcie Ewa. – A był czas, że chciałam pozyskać pani sympatię. Potem myślałam już o pani tak jak inni. Że przemawia przez panią zazdrość o mojego męża. – Wiem, że zdanie pani ojca podzielało wiele osób. Domyślałam się, że i pani. To nie ułatwiało nam porozumienia. – Dlaczego pani się mu nie przeciwstawiła? Dlaczego nie walczyła pani o swoje dobre imię? – Bo to była prawda, choć tylko do pewnego stopnia. Przez pewien czas żyłam z panem Celiowskim. A trwało to na tyle długo, by stało się tajemnicą poliszynela. Wobec tego postanowiłam nie dbać o pozory. On tym bardziej. Do niego jednak nikt nie miał pretensji. Wiadomo, mężczyzna może korzystać z uciech życia, a zażyłe stosunki między panami a służącymi im kobietami nie są czymś aż tak niespotykanym, tyle że na ogół mało kto się tym chwali. – Uśmiechnęła się do wspomnień i tym razem był to uśmiech dobry, miły. – Kochałam się w nim już jako młoda dziewczyna. Moja matka zarządzała służbą i gospodarstwem w majątku, ale to pani przecież wie. Urodziłam się w Jodłowie, tak jak pan Andrzej, i zawsze lubiliśmy swoje towarzystwo, choć on był dobrych parę lat starszy ode mnie. Był już kawalerem, a ja nadal dziewczynką, ale zawsze na niego czekałam, gdy wracał ze szkół do domu. Oboje państwo, jego rodzice, wiedzieli, że się w nim durzyłam, jednak nie reagowali. Moja matka mnie ostrzegała, ale jej nie słuchałam. Zrobiłabym dla niego wszystko, czego by tylko zechciał. Zaczęłam z nim żyć, gdy skończyłam piętnaście lat. Wtedy trzymaliśmy to w tajemnicy. – Pani matka się nie zorientowała? – spytała ze smutkiem Ewa. Wyznanie Adeli nie mogło jej zaskoczyć. Zgadzało się z plotkami, które już przed laty obijały jej się o uszy. Nie stawiało to Andrzeja w dobrym świetle, ale – jak słusznie ujęła to Paciorkowa – takie rzeczy się zdarzały i każdy przechodził nad nimi do porządku dziennego. Ona, Ewa, także przyjęła to do świadomości, jak cała reszta, a potem, po ślubie przestała przywiązywać do przeszłości męża jakąkolwiek wagę. Liczył się jedynie fakt, że czuła się przy nim szczęśliwa. Teraz, gdy słuchała opowieści tej kobiety, wszystko nabierało już innego znaczenia. – Matka? – powtórzyła Paciorkowa i jej twarz w jednej chwili poszarzała. – Zorientowała się, jakżeby inaczej? – Umilkła na chwilę i spojrzała w okno, tak jakby widziała za nim Jodłowo i swoją młodość w nim spędzoną. – Jak długo to trwało? – odważyła się zapytać Ewa. – Tamto? Nie aż tak długo. Kilka miesięcy potem pan Andrzej wyjechał na

jakiś czas do Paryża, a gdy wrócił, zachowywał się tak, jakby nigdy wcześniej nic między nami nie było. Pogodziłam się z tym, musiałam. Tym bardziej że w naszym życiu pojawiły się nowe okoliczności. Po śmierci matki przejęłam jej obowiązki, a niedługo potem młody pan odziedziczył po śmierci ojca Jodłowo. Starsza pani Celiowska, matka pana Andrzeja, po odejściu męża zdziwaczała, zawsze zresztą była taka… inna niż okoliczne panie. Nie lubiła też gospodarstwa, ale i to pani zapewne słyszała. To mi nawet nie przeszkadzało, przynajmniej nie wtrącała się do moich spraw. W końcu także umarła, a rok później pan Celiowski ożenił się z pani siostrą. – Jak się pani z nią dogadywała? – Pyta pani, czy nie miałam jej za złe, że poślubiła pana Andrzeja? Czy nie gryzła mnie zazdrość? – Adela się skrzywiła. – Oczywiście, że gryzła, ale nigdy nie bujałam w obłokach. Twardo stałam na ziemi. Nadal go kochałam, jednak, jak już powiedziałam wcześniej, wiedziałam, że wszystko między nami skończone. Nie byłam taka głupia i bezczelna, jak sądzili potem pani ojciec i wielu innych. Zawsze zakładałam, że pan Andrzej się w końcu ożeni z jakąś panną równą mu stanowiskiem i pozycją towarzyską. Przecież nie ze mną. Musiał być skończonym idiotą ten, kto podejrzewał mnie o takie plany wobec pana Celiowskiego. Wobec dziedzica Jodłowa! – Adela podniosła głos. Ewa jej nie przerywała, choć nie mogła się nadziwić, że owa szczerze opowiadająca o wszystkim kobieta to ta sama osoba, z którą niegdyś nie była w stanie spokojnie zamienić nawet kilku zdań. – Wobec pani siostry nie żywiłam żadnych złych uczuć – kontynuowała już spokojniej Adela. – Znałam swoje obowiązki i byłam gotowa je wypełniać przy każdej kobiecie, którą by pan Celiowski wybrał na żonę. A pani siostra w niczym mi nie przeszkadzała. Zostawiła mi wolną rękę w gospodarstwie. W ogóle się na tym nie znała i nie chciała poznać. Była pod tym względem taka sama jak jej nieboszczka teściowa. – Znowu chytrze się uśmiechnęła. – Dopiero przy pani miałam z tym kłopot. Dopiero pani zaczęła mi, jak to mówią, mieszać w garnkach. Nawet pani nie wie, jaki to wywołało popłoch wśród służby, o mnie nie wspominając. Ewa także się uśmiechnęła. Po raz pierwszy w życiu wymieniły się szczerymi uśmiechami. Adela jednak zaraz powróciła do przerwanego wątku. – To, co teraz powiem, będzie dla pani trudne – ostrzegła. – Nie wiem, czy chce pani słuchać o swojej siostrze takich rzeczy. Czy jest pani na to gotowa. Czy znowu pani nie pomyśli, że kierują mną uprzedzenia, zraniona miłość, zazdrość. Że kłamię. – Właśnie po to tu przyjechałam – odpowiedziała cicho Ewa. – Aby poznać prawdę. – Pani siostra… – Adela przez moment zastanawiała się, jakby chciała

dobrać możliwie wyważone słowa, jakby próbując złagodzić wymowę tego, co zamierzała wyjawić. Ewa domyśliła się, o co chodzi. – Proszę mówić, jak było – rzekła. Adela odetchnęła z ledwo dostrzegalną ulgą. – Z początku pani Maryla zachowywała się jak młoda, zakochana po uszy dziewczyna. Zawsze roześmiana, zawsze szczebiocąca, a kiedy tylko było to możliwe, dosłownie wieszała się na mężu. On też był nie od tego, toteż czasami chodzili jak przyklejeni do siebie. Służba na ten temat robiła po cichu różne, niekiedy nawet sprośne, uwagi i złośliwie patrzyła, jak na to zareaguję. Myśleli, że zdycham z zazdrości. A ja nic, tylko wspominałam. Wiedziałam, dlaczego młoda pani taka zakochana w panu Andrzeju. Czasami, gdy nie mogłam w nocy spać, myślałam, co oni tam razem robią, i… Nie złorzeczyłam, a tylko wspominałam. Było w tym trochę zazdrości, nie zaprzeczę, ale życzyłam im dobrze. Mam nadzieję, że mi pani wierzy. – Nie czekała jednak na potwierdzenie Ewy, tylko mówiła dalej: – No i, jak sama pani pamięta, nie trzeba było czekać długo na owoce tej namiętności. Niecały rok po ślubie urodziła się panienka Klara, a zaraz potem Karol. I wtedy z młodą panią zaczęło się coś dziać. Początkowo brałam to za zwykłe humory, jakim czasem ulegają damy na jej stanowisku. Poprzednia pani Celiowska, matka pana Andrzeja, także czasami miewała różne dziwne nastroje. Ciężko pracującym kobietom z gminu takie rzeczy się raczej nie przytrafiają. Nie mają czasu na różne melancholie, jak to się podobno nazywa. Pani Maryla przestała się śmiać, stała się płaczliwa, dzieci jej nie cieszyły. Szybko trzeba było postarać się o mamkę, choć pani miała pokarm. Ale wiadomo, takie damy nie garną się do karmienia piersią własnych dzieci. To byśmy jeszcze zrozumieli, ale ona w ogóle na te dzieci nie chciała patrzeć. A one nie dawały na siebie czekać. Po prostu spadały jak deszcz jesienią. Niecały rok po urodzeniu Karola pani urodziła następne dziecko, ale ono zaraz umarło. – Tak, wiem. – Ewa skinęła głową. To, co usłyszała, brzmiało strasznie, przygnębiało, ale czy było nieprawdopodobne? Nagle zaczęła rozumieć niechęć trójki swoich pasierbów do wspominania matki, to, że nie odczuwali jej braku. „Ja za nią nie tęsknię” – tak kiedyś powiedział najmłodszy z nich. – Potem urodził się Adaś. Z panią było już coraz gorzej, przestała o siebie dbać. Bywało, że całymi dniami nie wychodziła z pokoju. Zauważyłam też… – Adela ściszyła głos i poprawiła się na krześle. – Widać było, że starała się unikać sypialni małżeńskiej. Inni we dworze też to zauważyli. Zamykała się przed panem. A on nadal jej pragnął. Myślę, że wtedy jeszcze w dalszym ciągu był jej wierny. Nadal ją kochał. „Jak to możliwe?” – myślała z bólem Ewa. Maryla, która wyłaniała się z tych wspomnień, była zupełnie inną osobą niż ta, którą Ewa zapamiętała jeszcze

z domu rodziców. Tamta była ciepła, dobra, kochająca, roześmiana i gotowa na wszelkie kompromisy. To, co mówiła Adela, ukazywało zupełnie inny obraz tej samej przecież kobiety, ale Ewa czuła, że każde wypowiedziane teraz słowo było prawdziwe. Maryla zmieniła się w ciągu zaledwie kilku lat. Ludzie, których wcześniej kochała lub lubiła, przestali dla niej istnieć. A ona dla nich. Jej własne dzieci nie wracały do niej wspomnieniami, a jeśli już, to bardzo rzadko, właściwie przez przypadek. – Dziećmi zajęłam się właściwie od początku – podjęła znowu Adela i oczy napełniły jej się łzami. Wytarła je niecierpliwie wierzchem dłoni. – Było mi ich żal. Takie maleństwa opuszczone przez matkę. Pani w ogóle się nimi nie zajmowała, nie pytała o nie, nie interesowała się nimi. Tak było, każdy we dworze to potwierdzi. Nawet ci, co mnie nie znosili. Wszystkie kobiety były oburzone na panią. Nie rozumiały jej humorów. Wie pani, proste kobiety rodzą dzieci, stoją przy garach, szorują podłogi, po nocach bez szemrania spełniają zachcianki mężów. Nie marudzą, nie miewają melancholii. A jeśli się to czasem jakiej zdarza, to zaraz inne przywracają jej rozum. Prosta kobieta wie, że jej obowiązków nikt za nią nie wypełni. Co innego taka wielka pani. Nic nie robi po całych dniach i jeszcze własne dzieci jej nie cieszą. Męża unika. Oburzonych głosów nie brakowało. A pani Maryla była na to zupełnie obojętna. Nikogo nie chciała słuchać. Już nie mówię o służbie. Nas słuchać nie musiała. Ale odgrodziła się od wszystkich, od rodziny, od przyjaciół. Nikogo nie chciała widzieć. Czasem jednak sypiała z mężem. Czy dopuszczała go do siebie z własnej woli, czy z musu, tego nie wiem. W każdym razie zachodziła w kolejne ciąże. – Przerwała i spojrzała z obawą na Ewę. – Teraz będzie najgorsze. Nie wiem, czy chce pani to wiedzieć. – Myślę, że już wiem – odparła nieswoim głosem Ewa. – To nie były poronienia – rzekła z nagłą złością Adela. – Wiem – szepnęła przez ściśnięte gardło Ewa. – Wiem… – Ale skąd? – Adeli nagle zabrakło tchu. Ręka jej zadrżała i musiała odstawić filiżankę. – Jak się pani dowiedziała, skoro ojciec pani tego nie powiedział? – Opowiedziała pani o tym wszystkim mojemu ojcu? – spytała Ewa, zostawiając bez odpowiedzi wcześniejsze pytanie. – Tak, choć darowałam sobie i jemu niektóre szczegóły, te najbardziej intymne, dotyczące pożycia państwa Celiowskich. Pani ojciec… Cóż… to nie były sprawy, o których miałabym ochotę mu mówić. Może gdyby nie zachowywał się od początku tak wrogo wobec mnie, z taką pogardą. Może wtedy opowiedziałabym mu więcej, co się działo z jego córką, ale tak? Ale o tych zepsutych ciążach mu doniosłam. I nigdy potem tego nie żałowałam – dodała z zawziętością. – A on powiedział, że nie wierzy, i zrobił pani awanturę? – Tak jak już mówiłam – przytaknęła Paciorkowa. – Zwyzywał mnie, groził,

próbował przekupić. To znaczy, że jednak poczuł się niepewnie. – To znaczy, że pani uwierzył – potwierdziła Ewa. Coraz więcej rzeczy zaczęło układać się w klarowną całość, choć jeszcze nie wszystko. – Myślałam, że dowiedziała się pani od niego… – Nie, on nic mi nie powiedział. – To był właśnie ten moment, gdy Ewa postanowiła wyłożyć karty na stół. – Dała mi za to sporo do myślenia córka Marii Dwórskiej – zaczęła mówić, ale zaraz przerwała. Nadal nie była pewna, czy w towarzystwie Paciorkowej może wymienić nazwisko doktora Moździeckiego. Jak by nie patrzeć, zobowiązała się kiedyś do tajemnicy wobec niego. – W jaki sposób trafiła pani do córki Marii Dwórskiej?! W jaki sposób w ogóle dowiedziała się pani o jej istnieniu? – Adela była wstrząśnięta, zszokowana i nawet nie starała się tego ukryć. – Dzięki pani. Odchodząc z Jodłowa, przekazała mi pani cały stos papierów i rachunków dotyczących gospodarstwa. A tam znalazł się list mojego ojca, będący odpowiedzią dla niejakiej Marii Dwórskiej. Przyznam, że zdumiała mnie taka nieuwaga z pani strony, i to do tego stopnia, że zaczęłam panią podejrzewać o świadome dostarczenie mi tej kartki. Adela najpierw zrobiła się na twarzy biała jak płótno, a zaraz poczerwieniała. Zacisnęła dłonie, by powstrzymać ich widoczne drżenie. Poruszyła ustami, ale nie wypowiedziała żadnego słowa. – W jaki sposób ten list znalazł się w pani posiadaniu? – spytała łagodnie Ewa. – Nigdy się nie zdobyłam, by pomówić o tym z ojcem. A potem było już za późno. Przyzna pani jednak, że to bardzo dziwne. – Nie dostarczyłam pani tej kartki z rozmysłem – wyszeptała Adela. – W całym tym rozgardiaszu, w ferworze mojej przeprowadzki nie byłam dość ostrożna, by sprawdzić dokładnie, kartka po kartce, każdy dokument i rachunek, jaki pani oddawałam. Nie chciałam, to było karygodne zaniedbanie z mojej strony. Maria Dwórska mi zaufała… – Proszę się nie bać. Ona już nie żyje i nawet gdybym chciała, nie mogłabym jej zaszkodzić. A że nie chciałabym tego zrobić, to już inna sprawa. Pani także nie zaszkodzę. Adela powoli się uspokajała. Teraz patrzyła na dawną panią z niechętnym podziwem. Najwyraźniej nie spodziewała się, że druga żona Andrzeja Celiowskiego będzie potrafiła dotrzeć do tak poufnych informacji. Przecież z listu mecenasa do Dwórskiej nie wynikało nic, co mogłoby zasugerować, czego dotyczyła sprawa. – Proszę mi tylko powiedzieć: jak to się stało, że pismo mojego ojca do tamtej kobiety znalazło się u pani? – ponowiła pytanie Ewa. – Tego nie potrafię zrozumieć.

– Myślę, że bez trudu mogłaby się pani domyślić, zważywszy na to, do czego pani dotarła zupełnie samodzielnie – odpowiedziała z gorzkim uśmiechem Adela. – W jaki sposób ten list znalazł się u mnie? To akurat proste, Dwórska sama mi go pokazała, kiedy ją odwiedziłam po rozmowie z pani ojcem. Zdziwiło mnie, że nalegała na to spotkanie, choć od dawna się już nie widywałyśmy. Nie wierzyłam własnym uszom, gdy mi powiedziała, że napisała do mecenasa. Pewnie chciała pieniędzy w zamian za milczenie. Nie pytałam jej wtedy o to, ale jaki inny mogła mieć powód? Zawsze lubiła węszyć, gdzie można zdobyć jakieś pieniądze. Tylko że akurat z nią mecenas nie chciał wdawać się w żadne układy, a jej list potraktował jak gotowy dowód winy. Napędził jej strachu, śmiertelnie ją przeraził. Dopiero wtedy pojęła, jakie głupstwo popełniła, był przecież doświadczonym prawnikiem. Mógł spełnić swoje groźby. Patrzyła na mnie tymi wytrzeszczonymi ze strachu oczami, kompletnie ogłupiała, i pytała, co robić. Przyznała, że chciała zniszczyć list od Więckowskiego, ale nie była pewna, czy to najlepsze wyjście. Skoro i tak miał w posiadaniu jej list. Mógł z nią zrobić wszystko, wierzyła w to niezłomnie. Sama już nie wiedziała, jak ma postąpić. Zniszczyć? Zachować na wszelki wypadek? Gadała coś bez ładu i składu o kryminale, szubienicy, domu wariatów. Nie poznawałam jej. Nie wierzyłam własnym oczom i uszom, że mogła być tak głupia. Że miłość do pieniędzy mogła odebrać jej resztki rozsądku, rozumu. Gniotła ten papier w rękach, a wtedy przyszło mi do głowy, że mogłabym go zabrać. Może mi się przyda w przyszłości. Byłam przecież po tej okropnej rozmowie z pani ojcem, rozgoryczona i pełna żalu do niego. Tak pomyślałam i nakłoniłam Dwórską, aby mi dała ten list. Była tak przerażona, że prawie się nie wahała. Uwierzyła mi, że tak będzie dla niej najlepiej, wszystkim się zajmę, a jej włos z głowy nie spadnie. Obiecałam jej to. A potem, w ferworze pracy i zajęć, już do tego nie wracałam. Pozwoliłam, by to pismo poniewierało się wśród zwykłych papierów i rachunków. To skandaliczne zaniedbanie z mojej strony, a przecież Dwórska mi zaufała. – Pani ją dobrze znała – stwierdziła ze zgrozą Ewa. – O tak, znałam ją. Powiem wprost: to dzięki mnie pani Celiowska do niej trafiła. Pani Maryla sama mi powiedziała, że jak jej kogoś nie znajdę do takiej roboty, to ona coś sobie zrobi. Że skończy ze sobą. – O Boże! – Nie mieszajmy do tego Boga. Nie wątpiłam, że pani, że pani Maryla była zdolna to zrobić. Było z nią bardzo źle, a nie chciała kolejnych dzieci. No to pojechałam do tej Dwórskiej i wszystko z nią umówiłam. A potem zawiozłam tam panią. Wróciłyśmy na drugi dzień, ryzykowałyśmy, ale za pierwszym razem się udało. – Andrzej… mój mąż… jej mąż… wiedział? – Nie, skądże znowu. Wybrałyśmy taki termin, gdy go nie było. Pojechał

znowu do Poznania. Reszta służby o nic nie pytała, nauczeni byli słuchać i milczeć. – Musieli się jednak dziwić, zważywszy, że moja siostra na ogół nie ruszała się z domu. – Czasem się ruszała. – Adela uśmiechnęła się kwaśno. – Nie wiem, czy służba się dziwiła. Nic nie mówili, a ja nie miałam głowy, żeby tak dokładnie się zastanawiać, co kto myślał, mówił i tak dalej. Za pierwszym razem, powtarzam, poszło bez problemów. A potem… drugi raz… już się nie udało. Pani miała krwotok, trzeba było wezwać lekarza. Był taki jeden. Pani pozwoli, że nie powiem nazwiska. Bardzo tego pilnował. Ewa jedynie skinęła głową, gratulując sobie, że wcześniej sama nie zdradziła, że doskonale wie, o jakiego lekarza chodzi. – Wtedy już trzeba było wszystko powiedzieć panu Celiowskiemu, bo jego żona dopiero po kilku dniach mogła wrócić do Jodłowa. On z Poznania przyjechał wcześniej. Początkowo myślałam, czy go nie oszukać, czy nie powiedzieć mu, że to było poronienie. Ale przecież nie uwierzyłby mi. Jakim cudem miałaby poronić w mieszkaniu pokątnej akuszerki na Powiślu? Zawiozłam go do tego mieszkania, a on nic już nie mówił. Zapłacił tej kobiecie i zabrał żonę. Rozmawiał też z tamtym doktorem, ale w drugim pokoju, więc nic nie słyszałam. Nawet nie chciałam słyszeć. Pan Celiowski słowem się potem do pani nie odezwał. A ona już zupełnie straciła kontakt ze światem. Doktor uratował jej wtedy życie, ale ona już tego życia nie chciała. Całkiem jej się na głowę rzuciło. Przestała jeść, pić, straciła siły. Trzy tygodnie potem umarła. Znalazłam ją rano nieżywą w łóżku. Państwo Celiowscy mieli już wtedy osobne sypialnie. – Wszyscy wokół uwierzyli, że zmarła po stracie dziecka – szepnęła Ewa. – Dlaczego mieli w to nie uwierzyć? Przecież zmarła po stracie dziecka – odparła gwałtownie Adela i zakryła twarz dłońmi. Było coś tak poruszającego w jej pełnym goryczy głosie, że Ewa zdobyła się na gest, który do tej pory nie przyszedłby jej do głowy – położyła dłoń na ramieniu tamtej. Wprawdzie to ona, jako siostra zmarłej, powinna była teraz płakać – co z tego jednak, skoro nie potrafiła, nie mogła uronić nawet jednej łzy. – Przyjechał doktor Wroński, ten z miasteczka. Musieliśmy wezwać, by potwierdził zgon. W ciągu tamtych trzech tygodni był u pani ze trzy razy, bo wciąż jeszcze od czasu do czasu krwawiła. Nie było więc powodu, by nie uznał, że śmierć nastąpiła z powodu komplikacji po poronieniu. Nie wchodził w szczegóły. Nawet nie pokazał po sobie zdziwienia, że tak się to skończyło. Jakby się tego spodziewał. „To nie mogło się dobrze skończyć” – powiedział, ciężka melancholia i strata dziecka musiały ją w końcu doprowadzić do śmierci. Potem, po pogrzebie żony, pan Celiowski wyjechał do Francji. – Wielu sądziło, że bardzo wtedy rozpaczał – wtrąciła Ewa, bardziej jednak do siebie niż do Adeli. Przypomniała sobie tych, którzy w rozpacz owdowiałego

Andrzeja nie wierzyli. Paciorkowa nie skomentowała jej słów, jedynie nieznacznie wzruszyła ramionami. Co jednak miał oznaczać ten gest, nie wyjaśniła. – Dzieci wysłał na ten czas do kuzynki. Nie podobało mi się to, one, biedactwa, też nie chciały tam jechać. Lecz pan tak zdecydował, a potrafił być bardzo apodyktyczny. Po roku wrócił, wróciły też dzieci, a potem, pewnej nocy… pan Celiowski… przyszedł do mnie, tak jak kiedyś, gdy byliśmy tacy młodzi. I było znowu jak dawniej, nawet dużo lepiej… – Przerwała i podniosła się, by zajrzeć do pokoju synka. Nie było jej łatwo o tym wszystkim mówić, co do tego Ewa nie miała wątpliwości. Nie musiała opowiadać o wszystkim tak otwarcie i szczegółowo – mimo to mówiła. Czy wszystko? Czy można było wymagać od niej więcej? – Tym razem już nie bardzo potrafiliśmy ukryć się z tym, co robimy – podjęła na nowo Adela. – Pewnie też za słabo się staraliśmy, ale o tym już wspomniałam. Zresztą pani na pewno też niejedno wtedy słyszała. Trwało to prawie dwa lata, dopóki… – Dopóki nie postanowił ożenić się po raz drugi – dokończyła Ewa. – Dopóki nie okazało się, że jego wybranką została młodsza siostra poprzedniej żony – sprostowała Adela. – Byłam pewna, że znowu skończy się to nieszczęściem. Że będę patrzeć na to samo, co wcześniej… Rodzona siostra, mój Boże! – Ale dlaczego? Dlaczego pani z góry zakładała, że zrobię to samo, co ona? Wystarczył pani sam fakt, że Maryla była moją siostrą? To przecież… – Szaleństwo? – wpadła jej w słowo Adela i skrzywiła usta w przykrym grymasie. – Inni uważali, że znowu zżera mnie zazdrość. Ale ci inni nie jeździli z panią Marylą do mieszkania Dwórskiej, nie widzieli, jak tamten doktor próbował ją potem ratować. A tamte dzieci… Nikt z tych, co mnie posądzali o zawiść, nie widział i nie wiedział, co stało się z tamtymi dziećmi. A pani… – Wskazała na Ewę. – Pani nie widziała siostry w stanie histerii albo, dla odmiany, melancholii. Tego nie da się opisać. Czasami opadały mi ręce. Z bezsilności. I nie wie pani… – Znowu przerwała i odwróciła głowę. – Nigdy nie byłam i nie jestem taka jak ona – powtórzyła Ewa. Adela potrząsnęła głową i ponownie zakryła twarz. – Kiedy spotkała się pani z moim ojcem po raz drugi, a potem po raz trzeci? I właściwie… w jakim celu? – To już nie było potrzebne – szepnęła Adela. – Mogłam to sobie darować. – Więc dlaczego? – Naprawdę nie warto o tym mówić – odparła stanowczo Adela. – Dla pani to nie ma najmniejszego znaczenia, proszę mi wierzyć. – No dobrze. – Ewa uznała, że naprawdę nie dowie się już niczego więcej. –

Dziękuję, że poświęciła mi pani tyle czasu. Nie chciała nadużywać cierpliwości i zaufania tamtej. Nie chciała jej do siebie zrażać, zresztą doceniała szczerość i otwartość, jaką Adela jej dziś okazała. Poza tym zrobiło się już późno. Należało się pożegnać i wracać do domu. – Cieszę się, że pani do mnie przyszła – rzekła Adela, co w świetle ich wcześniejszych stosunków było dość zaskakujące. „Czyżby te trudne wyznania przyniosły jej jakąś ulgę?” – pomyślała Ewa. – Skąd pani znała Marię Dwórską? – spytała nagle, bo właśnie wtedy, w ostatniej chwili przed wyjściem przypomniało jej się pytanie, które sama sobie tyle razy zadawała. Twarz Adeli pociemniała, a ona sama wyglądała w tej chwili tak, jakby od dawna oczekiwała tego pytania, ale miała nadzieję, że może ono jednak nie padnie. – Nie domyśla się pani? – spytała cicho, chrapliwym głosem. – Nie. – W tym momencie Ewa zrozumiała, że zna odpowiedź. – Tak – odparła Adela, która również spostrzegła zmianę na twarzy Celiowskiej. – Nie skończyłam jeszcze szesnastu lat i nie od razu połapałam się, w czym rzecz. Ale moja matka, jak już pani to mówiłam, w pewnym momencie nie miała wątpliwości, jak się sprawy mają. To ona przywiozła mnie do mieszkania Dwórskiej. Skąd się o niej dowiedziała, nie wiem. Nigdy jej o to nie pytałam. Ja zorientowałam się dopiero wtedy, jak mnie położyły na tym przeklętym łóżku. Krzyczałam i płakałam, żeby mi dały spokój. By pozwoliły mi odejść i zatrzymać to dziecko. Ale matka nie chciała słuchać. Uderzyła mnie w twarz, zatkała usta. Żebym się nie darła i nie narażała ani jej, ani tamtej. Dość już jej strapienia narobiłam. Taki wstyd, państwo Celiowscy wyrzuciliby nas na zbity pysk, jakby się dowiedzieli. Żeby ją pani wtedy słyszała. Żeby mnie pani wtedy widziała! Matce nigdy tego nie wybaczyłam. – Uśmiechnęła się gorzko. – Ale po latach przynajmniej wiedziałam, gdzie zaprowadzić panią Marylę. Dopiero wtedy Ewa poczuła napływające jej do oczu łzy. – Wiem, że pani ma już dość wspomnień – rzekła łagodnie. – Nie będę już pani męczyć. Otworzyła mi pani oczy na wiele spraw. Tylko jeszcze jedno. Słyszała pani kiedyś o doktorze Chambroux? Wiem, że to lekarz z Francji, który korespondował z moim mężem. Kiedyś jeden z jego listów omyłkowo trafił do mojego kantorka. Nie przeczytałam go, ale potem przyszło mi do głowy, że… „Że nie trafił do mnie przypadkowo. I to ty za tym stałaś” – dopowiedziała w myślach, jednak nie odważyła się wypowiedzieć tego na głos. Nie po tym, co zdradziła jej dziś Paciorkowa. Oczy Adeli nie wyrażały w tym momencie niczego. Miały takie spojrzenie, jak dawniej – obojętne, zamknięte, obce, niemal wrogie. Jakby czas się cofnął. – Nie wiem, proszę pani – odparła z ledwo tłumioną niechęcią. – Odbierałam te listy, a potem rozdzielałam je między wszystkich we dworze. Przychodziły nie

tylko do państwa, ale i do innych. Nie patrzyłam, od kogo są, ale do kogo. Być może czasem dostała pani przez pomyłkę przesyłkę przeznaczoną dla pana. Czasami mogłam się pomylić, choć uważałam. A teraz muszę już panią przeprosić. Powinnam zająć się dzieckiem i przygotować obiad. Niedługo wróci mój mąż. Mimo to Ewa zaryzykowała: – Z listu ojca do Marii Dwórskiej wynikało, że ta kobieta znała to nazwisko, a przynajmniej o nim słyszała – zauważyła. Coś jakby lekki skurcz przebiegł po twarzy Adeli. Słowa Celiowskiej najwyraźniej ją zmieszały i potrzebowała chwili, by opanować wzruszenie i znaleźć odpowiedź. – Istotnie – rzekła wreszcie. – Usłyszałyśmy obie to nazwisko. To było wtedy, gdy pan Andrzej przyjechał po żonę i rozmawiał krótko z doktorem. Nie słyszałyśmy, o czym mówili, drzwi były zamknięte. Dopiero gdy wychodzili, już w progu, doktor odwrócił się jeszcze do pana Celiowskiego i powiedział: „W tej sprawie, powtarzam, najlepiej się zwrócić po pomoc do doktora Chambroux”. Ani ja, ani tym bardziej Dwórska nie wiedziałyśmy, o co w tym chodzi. Nigdy nie wydawało mi się to ważne, dlatego zapomniałam tamto nazwisko. Ale gdy wspomniała pani o Dwórskiej, przypomniały mi się słowa doktora. Jednak to i tak bez znaczenia. Na pomoc dla pani Maryli było już przecież za późno. A teraz naprawdę muszę już panią pożegnać. Kiedyś taki ton i takie spojrzenie odbierały Ewie ochotę na kontynuowanie rozmowy z tą kobietą. Tak było i tym razem. Mimo to nie mogła pozbyć się przekonania, że Adela nie powiedziała jeszcze wszystkiego. Znała prawdę o doktorze Chambroux. I z sobie tylko znanych powodów nie zamierzała się nią z nikim dzielić.

ROZDZIAŁ 41 – Powinnaś dać sobie spokój z tymi wyjazdami. Po co to robisz? Nie możesz wreszcie spróbować żyć normalnie? Andrzej wiedział, że zniechęcanie kuzynki do odwiedzania Paryża jest skazane na niepowodzenie, a kolejne argumenty przemawiające za tym, by nie ruszała się z kraju, trafiały w próżnię. Mimo to nie potrafił zaprzestać prób przekonania jej, by została na miejscu, by wreszcie przyjęła do wiadomości nieodwracalność pewnych faktów. Dla jej własnego dobra – wiedział o tym – było to nieodzowne. Joanna słuchała, ale miała swoje racje, od blisko dziesięciu lat te same. – Jak mogłabym nie pojechać do Paryża przynajmniej raz w roku? Dobrze wiesz, że to nie fanaberia znudzonej kobiety. To jedyna sposobność, by od czasu do czasu zobaczyć jedyne dziecko. Skoro Hubert nie przyjeżdża do kraju od dziewięciu lat, ja czuję potrzebę odwiedzania jego. Czyżbyś nie potrafił tego zrozumieć? Andrzej z trudem przetrawił bezmyślność kryjącą się w słowach kuzynki. Nie wyzbyła się swego nieszczęsnego zwyczaju mówienia bez zastanowienia tego, co jej akurat w danej chwili przyszło do głowy. Taka była zawsze, odkąd pamiętał. Kiedyś, gdy byli dziećmi, i nawet potem, gdy dorastali, bawiło go to. Jednakże to, co kiedyś mogło się wydawać urocze, z biegiem lat, w miarę jak życie nie szczędziło im obojgu gorzkich doświadczeń, stawało się coraz bardziej irytujące i męczące. Do tego wcale nie był pewien, czy Ewa nie miała racji, gdy jakiś czas temu zasugerowała, że niektóre uwagi Joanny wcale nie były efektem jej niefrasobliwej bezmyślności, ale być może bardzo dokładnie przemyślaną aluzją. Aluzją, która miała go zranić. Jakże się wtedy oburzył na żonę! Bo niby z jakiego powodu jego jedyna kuzynka miałaby chcieć go zranić? Przez wiele lat byli sobie bliscy niczym prawdziwe rodzeństwo – dwoje jedynaków w całej ich rodzinie, która jakimś dziwnym trafem nie obrodziła w dzieci. Całe lata byli zdani na siebie, zaprzyjaźnieni tak, że jedno wskoczyłoby w ogień za drugie. Zarzucił wtedy Ewie, że była uprzedzona wobec Joanny, podobnie jak cała reszta. Że jej nie współczuła i nie zadała sobie nawet minimalnego trudu, by spróbować ją zrozumieć. Żałował potem tych słów, tym bardziej że Ewa przez kolejnych kilka dni nie odezwała się słowem do niego, ale zdania nie zmienił. Żałował jedynie, że wypowiedział to na głos i może zbyt ostrym tonem. Potem żona niby przestała się gniewać i żyli ze sobą jak wcześniej, niemniej nie mógł pozbyć się wrażenia, że coś się między nimi zmieniło. Że wyrósł jakiś mur. Ewa przestała dzielić się z nim swoimi myślami, przestała mówić o tym, co czuje. Ich rozmowy dotyczyły już tylko spraw codziennych i bieżących wydarzeń.

Nie potrafił już tego zmienić. Od tamtej kłótni minęły cztery lata, potem umarł stary Więckowski, a Andrzej coraz częściej wracał myślami do tego, co Ewa mu wtedy powiedziała na temat Joanny – że ona czasem zupełnie świadomie go rani. Wreszcie, po latach, dotarło do niego, że mogła mieć ku temu powody, ale to były jedynie powody, które wymyśliła jej cudaczna niekiedy wyobraźnia. Joanna miała do niego żal o Klarę. Uważała, że nie był wobec córki stanowczy. Nie wystarczało jej, że postanowił ukarać Klarę za jej małżeństwo z Gilbertem. Że skazał ją na milczenie, pozorny brak zainteresowania jej życiem, że od lat nie wymienił jej imienia. To było – zdaniem Joanny – za mało. Nie powinien był w ogóle dopuścić do małżeństwa córki. Powinien był zabrać ją z Paryża – choćby siłą. Andrzej zachował się tak, jakby nadal obawiał się humorów kuzynki, gorzej – jakby bał się konfrontacji z Gilbertem Arnout. Wykrzyczała mu to przed laty, gdy przyznał się jej w końcu, że wysłał córce papiery potrzebne do zawarcia ślubu. Zarzuciła mu tchórzostwo, słabość i to, że zawsze był wobec tej smarkatej za miękki. Zniósł te obelgi ze spokojem. Przez lata przyzwyczaił się do tego, że niekiedy wpadała w niekontrolowany gniew i wykrzykiwała słowa, których potem nawet nie pamiętała. Jej obaj mężowie nie potrafili tego tolerować, ale on, jej cioteczny brat, wyćwiczył się w cierpliwym znoszeniu takiego zachowania. Toteż uznał, że i tym razem Joanna, zraniona do głębi związkiem Klary i Gilberta, ponownie, jak to miała w zwyczaju, miota jedynie nic nieznaczące obelgi. Wtedy, dziewięć lat temu, tak właśnie myślał. Dziś już nie byłby tego taki pewien. W dodatku Joanna wznowiła swoje pielgrzymki do Paryża, niby w celu odwiedzenia Huberta. Andrzej mógłby przysiąc, że nie chodziło jej jednak o Huberta. Na syna bowiem przez pierwsze cztery lata od wybuchu tamtego skandalu była równie oburzona, co na każdego, kto niejako zaakceptował fakt drugiego małżeństwa Gilberta. Hubert – w jej przekonaniu – zdradził ją tak jak każdy, kto pogodził się z tym faktem. Przez cztery lata nie chciała go widzieć, ale potem nagle zmieniła zdanie. Po części dlatego, że syn nie okazywał rozpaczy z powodu jej milczenia, ale przede wszystkim postanowiła przypomnieć się byłemu mężowi i jego obecnej rodzinie. Andrzej, za każdym razem, gdy wybierała się do Paryża, próbował przemówić kuzynce do rozsądku. Domyślając się jednak prawdziwych pobudek jej obecnego postępowania, pilnował się z całych sił, by nie dać się sprowokować do kłótni na temat Klary. Dlatego nigdy nie mówił o córce. Tym razem było podobnie. Kiedy zarzuciła mu prosto w oczy, że nie potrafił zrozumieć jej tęsknoty za dzieckiem, choć – w domyśle – powinien, zapanował nad gniewem i zrobił taką minę, jakby nie zrozumiał sensu jej wypowiedzi. – Hubert jest dorosłym mężczyzną. Jakim cudem ma ułożyć sobie życie, skoro nie dajesz mu od siebie odpocząć? Gdybyś mogła, siedziałabyś mu stale na

karku. – Stale? – Joanna nie posiadała się z oburzenia. – Jeżdżę tam tylko raz do roku. – I siedzisz miesiąc albo i dłużej. – Nie będę przecież odbywać tak długiej i męczącej podróży, by spędzić tam raptem trzy dni. Nie każdy potrafi latami nie rozmawiać z własnym dzieckiem. To była znowu oczywista prowokacja. Bezmyślna, jeśli zważyć, że ignorowanie przez niego Klary było przecież w interesie Joanny. Jednak – w istocie – starannie przez nią przemyślana. – Uważaj, aby z kolei twoje własne dziecko nie uczyniło wszystkiego, co w jego mocy, by choć przez kilka lat z rzędu nie musieć oglądać ciebie – odciął się bezwzględnie. – Nie muszę tego słuchać! – Poderwała się na równe nogi. – Nie muszę pytać ciebie o pozwolenie na wyjazd. Ani z niczego się przed tobą tłumaczyć! Stale o tym zapominasz! – Nie pozwalasz mi zapomnieć. Oburzona skierowała się do drzwi. Przyjechała do Jodłowa poprzedniego dnia z wizytą, teraz gotowa już była wracać. – Joanno… – Jego cichy, łagodny już głos zatrzymał ją w miejscu. – Nie jedź tam w tym roku… Daj im spokój. Zabrzmiało to jak prośba. – Cóż to? Zmieniłeś zdanie? Jesteś już po ich stronie? Więc może tym razem to ja się mylę? Stęskniłeś się jednak za córeczką? Andrzej wzruszył ramionami. Doszedł do wniosku, że znowu znalazł się pod ścianą, tak jak za każdym razem, gdy próbował odwołać się do jej rozsądku. Trudno jednak odwoływać się do czegoś, co nie istnieje, co właściwie nigdy nie istniało. Głową muru nikt jeszcze nie przebił. Przede wszystkim zaś nie miał już ochoty na nią patrzeć. – Wracam do Wieliszewa, i to natychmiast – oświadczyła. – A potem jadę do Paryża…. – Rób, co chcesz. Odwrócił się do okna, a Joanna, spostrzegłszy, że naprawdę jest wściekły i z całą pewnością nie będzie jej zatrzymywał, zgarnęła gniewnie spódnicę i energicznie wyszła z salonu. Nie pozostawało jej nic innego, jak spełnić swoją groźbę i wrócić do Wieliszewa, choć jeszcze pół godziny temu nawet o tym nie myślała. Zła była teraz także na siebie, że tak źle pokierowała tą rozmową, ale nie mogła już niczego zmienić. Od pewnego czasu obserwowała w Andrzeju ten niepokojący ją dysonans, wahanie, jakiś żal. Mogło to oznaczać, że w bliższej lub dalszej perspektywie gotów był wybaczyć Klarze, nawiązać kontakt z nią, a w konsekwencji także z jej mężem.

Joanna czuła, że nie zniosłaby tego. Z bratem ciotecznym wiązała ją szczególnie bliska więź. Świadomość, że miała go zawsze po swojej stronie, dodawała jej siły. W dzieciństwie bronił jej przed gniewem jej rodziców, potem już tylko matki. Gdy nie było wyjścia, brał na siebie winę za różne jej szczeniackie wybryki. Jako jedyny w rodzinie nie protestował, gdy wzięła ślub z Paolem Bianquinim, a potem wspierał ją, gdy tak szybko owdowiała. Kiedy zawarła w Paryżu drugie małżeństwo, zaskakując tym wszystkich wokoło, poparł jej decyzję, a oponentom, krytykantom i wątpiącym kazał się zamknąć, kategorycznie twierdząc, że miała prawo postąpić tak, jak chciała. Tymczasem wiedziała, że sam również miał wątpliwości. Od początku nie lubił Gilberta i mu nie ufał. Uważał go za nieopierzonego smarkacza, któremu udało się wkraść w łaski starszej od niego, majętnej kobiety, niemniej głośno jej tego nie wypominał. Obawę widziała jedynie w jego zatroskanym spojrzeniu. Potem, gdy to małżeństwo skończyło się katastrofą, nie powiedział ani razu: „A nie mówiłem?”, tylko wspierał ją, jak potrafił. Jednak tym razem nie mógł jej zrozumieć. Nawet się nie starał. A ona nie wyobrażała sobie, że mogłaby postąpić według jego rady, perswazji, nawet żądań, by zapomniała o Gilbercie Arnout. By go wyrzuciła ze swojej głowy i serca raz na zawsze. Jak mogłaby to zrobić? Na samą myśl, że Gilbert miałby przestać dla niej istnieć, doznawała uczucia takiej grozy, jakby otwierała się przed nią mogiła. „Przestaniesz cierpieć” – mówił Andrzej. „Zobaczysz, przyniesie ci to ulgę” – zapewniał. A ona nie wyobrażała sobie dalszego życia bez tej udręki i cierpienia. Ulga, o jakiej mówił, oznaczała dla niej pustkę nie do zniesienia, lecz Andrzej tego nie rozumiał. On znacznie łatwiej rozprawiał się z kobietami, które go zawiodły. Także z pamięcią o nich. Nie mieli przed sobą tajemnic, w każdym razie tak sądziła… Żadna z jego żon nie miała o nim takiej wiedzy jak ona. Nawet ta jego dziwka, Jałowiecka, nie znała wszystkich jego sekretów. Zresztą już dawno wymiotło ją z Jodłowa, co Joanna przyjęła z wielką ulgą. Ta kobieta zawsze ją niepokoiła, bo przez całe lata była zbyt blisko Andrzeja. I wiadomo, jaki rodzaj służby przy nim pełniła. A taki typ relacji był przecież niedostępny dla bliskiej kuzynki. To znaczy Joanna nie robiłaby z tego problemu, ale już wiele lat temu, gdy byli zupełnie młodzi, Andrzej dał jej jasno do zrozumienia, że będzie musiała to sobie wybić z głowy. Od razu pojęła, że stawką było jego braterskie oddanie, bezwarunkowa przyjaźń, toteż bez protestów zastosowała się do tych wymogów. A potem sama pojęła, że miał rację, że tak było lepiej, uczciwiej, sensowniej. Tylko raz jeden mu to wypomniała. Raz jeden wyraziła swój żal i gniew z tego powodu. Nie lubiła tamtego wspomnienia, co z tego jednak, gdy ono nie pozwalało o sobie zapomnieć! I choć nigdy już z Andrzejem do tego nie wracali, miała świadomość, że słowa, jakie wtedy do niego wykrzyczała, kładły się cieniem na ich późniejszych relacjach. Wciąż jednak

oboje potrzebowali swojej przyjaźni, choćby dlatego, że żadne z nich nie miało rodzeństwa. Nie mieli też innych kuzynów, z którymi łączyłyby ich więzy krwi. W świadomości obojga wciąż przeważały te dobre wspólne wspomnienia. I mogło być tak jeszcze przez całe lata, gdyby nie ta mała piekielnica, ta podstępna wydra, ta jego rozpieszczona córunia, nauczona przez niego, że wszystko jej wolno. Że cały świat jest na wyciągnięcie jej ręki, że wystarczy tylko chcieć, a każde marzenie się spełni. Tak, Klara ich podzieliła, pomimo tego milczenia, jakie zapadło między nią a ojcem. Przynajmniej wreszcie zrozumiał, że nie zawsze można kogoś tak po prostu przekreślić w życiu. Co z tego jednak, skoro Joanna nie miała już żadnej satysfakcji z tej nauczki! Z powodu Klary coraz częściej w ostatnich latach dochodziło między nimi do niesnasek. Niemniej tak poważnego spięcia jak dziś jeszcze nie było. Zażądała koni i czym prędzej zaczęła się pakować do wyjazdu. Potem zwolniła tempo, mając nadzieję, że może gdy Andrzej ochłonie, przyjdzie do jej pokoju i wyciągnie rękę na zgodę. Nie musiałby jej przepraszać, Joanna tego nie wymagała. Wystarczyłoby jej, gdyby przyszedł i poprosił, aby została. Tak się jednak nie stało, a nie mogła pakować swoich rzeczy bez końca. Wezwała więc służbę, by zniosła jej bagaże. – Czy powóz już podstawiono? – spytała wyniosłym tonem. – Tak, proszę wielmożnej pani – odpowiedział z ukłonem Józef. – Konie stoją na podjeździe. „Widzę, że nie on jeden wprost nie może się doczekać mojego wyjazdu” – pomyślała gorzko. Kiedyś dotyczyło to ciotki Celiowskiej, czyli matki Andrzeja. Ciotka jej nie lubiła, nie ufała i podejrzewała chyba o zamiar popełnienia grzechu kazirodztwa. Głupia stara! Nigdy się nie dowiedziała, jak bliska była prawdy. Już na dole, przy powozie, czekała na nią Ewa. Na widok szwagierki w Joannie zawrzała krew. Oto następna idiotka w łóżku Andrzeja. Niestety, ta akurat, choć pozornie cicha myszka, mogła być groźna, a już z całą pewnością skuteczna. – Dowiedziałam się, że zdecydowałaś o skróceniu swojego pobytu – rzekła Ewa uprzejmym, miłym tonem, zarezerwowanym dla wszystkich gości, także tych niekoniecznie wyczekiwanych. Joanna nie miała w tej chwili żadnej wątpliwości, że zaliczano ją właśnie do tej kategorii. W przeciwieństwie do szwagierki nie zamierzała bawić się w żadną zakłamaną kurtuazję. – To ty namówiłaś Andrzeja, by wysłał jej dokumenty – stwierdziła ostro. Ewa, w pierwszej chwili całkowicie zaskoczona, drgnęła jak po uderzeniu. Potrzebowała czasu, by jako tako pozbierać myśli i zapanować nad emocjami. – Tak – odpowiedziała nieco przytłumionym głosem.

– Oczywiście. Nigdy nie miałam co do tego wątpliwości. – W oczach Joanny były wrogość i nienawiść. – Powiedz mi tylko: co – poza faktem, że sprawiasz mu przyjemność w łóżku – upoważnia cię do wtrącania się w nie swoje sprawy? – W nie moje sprawy? – Ewa nie była pewna, czy dobrze usłyszała. Zawsze podejrzewała, że Joanna nie darzy jej sympatią, zresztą vice versa, ale tak bezpośredniego ataku się nie spodziewała. Pozory zawsze były zachowywane. Przynajmniej one. – Tak, w nie twoje sprawy. Dlaczego gapisz się na mnie w tak głupi sposób? Nigdy nie uważałam cię za bystrą, ale dzisiaj szczególnie wolno myślisz. „Ona jest nienormalna” – pomyślała Ewa i zaraz przywołała z pamięci wszystko, co na temat Joanny Arnout opowiedział jej ojciec. Każde słowo zmarłego mecenasa potwierdzało jej obecną diagnozę co do stanu umysłu kuzynki Andrzeja. Wspomnienie ojca pomogło też Ewie opanować się i podjąć rzuconą rękawicę. – Mój mąż i moja pasierbica to moje sprawy – odparła twardo i zdecydowanie. Rozjuszyło to Joannę. – Mieszasz się w sprawy moje i mojego ciotecznego brata. – A ty próbujesz wymusić na nim nienawiść do jego córki. Niedoczekanie. Stangret otworzył drzwiczki powozu i czekał w pełnej uszanowania pozie. Widząc to, Joanna zniecierpliwionym ruchem ręki kazała mu odejść. – Pożałujesz tego – rzekła. – Nawet ta kretynka, twoja siostra, nie ośmieliła się włazić między mnie i Andrzeja. – Być może nawet nie przyszło jej to do głowy. Być może nawet nie zauważyła, że istniejesz – odparła cicho Ewa, modląc się, by nie stracić zimnej krwi i nie rzucić się tamtej do gardła. Jej opanowanie i zimny ton zrobiły swoje. Joanna jakby troszkę odtajała, cofnęła się o pół kroku i zaczęła jej się uważnie przyglądać, jakby zobaczyła ją pierwszy raz w życiu. Nawet uśmiechnęła się leciutko. Ewa jednak nadal pozostała czujna. W jej wzroku nie było już ani odrobiny ciepła i uśmiechu. – Dlaczego tak bronisz tej małej dziwki? – spytała Joanna. – Wiesz równie dobrze jak ja, że nie jest nic warta. A zalazła ci za skórę niemało, wiem o tym. Gdyby Andrzej nie był jej ojcem, zrobiłaby tobie to samo świństwo, co i mnie. O ile nie zrobiła! Przyznasz, że ta ich wzajemna miłość była niekiedy mocno podejrzana… – Mówisz o moim mężu i mojej pasierbicy. Ostrzegam cię. – Tak? I co mi zrobisz? Nic nie możecie mi zrobić, niczego nie możecie mi zabronić. Pojadę tam i… – I ponownie będziesz się ośmieszać. – Nie będzie im do śmiechu. Możesz być tego pewna. A przyjdzie czas, że

i ty zmienisz ton. – Jedź już. Później może się rozpadać i drogi będą nieprzejezdne. Joanna zacisnęła wargi i skierowała się do powozu. Stangret pospiesznie podszedł do drzwiczek i ponownie je otworzył. Zanim jednak wsiadła, odwróciła się raz jeszcze w kierunku Ewy. Jej twarz ponownie wykrzywił grymas mający być prawdopodobnie złośliwym uśmiechem. – Wiesz, dlaczego twoja siostra mu w końcu obrzydła? – spytała, a napotkawszy chmurne spojrzenie Ewy, zaraz pospieszyła z odpowiedzią: – Bo na okrągło zachodziła w ciążę. Przyznasz, że to może być irytujące. A dlaczego ty mu się nie znudziłaś? Bo poprzestałaś na jednym dziecku, w dodatku dopiero kilka lat po ślubie. Sprytne, moja kuzynko, choć nie do końca to twoja zasługa. Nawet sobie nie wyobrażasz, czego jeszcze o nim nie wiesz. Ewa patrzyła na nią zupełnie nieruchomym wzrokiem i nadal milczała, co wreszcie zirytowało Joannę do reszty. Wsiadła do powozu i natychmiast krzyknęła do stangreta, by ruszał. Dwa tygodnie później była już w Paryżu.

ROZDZIAŁ 42 – Czasem myślę, że pewnego dnia nie wytrzymam i ją zamorduję – oświadczyła Klara. – Nawet tak nie myśl – odpowiedziała Kinga i uśmiechnęła się niewyraźnie. Znając kuzynkę, nie była do końca pewna, czy ta nie spełni swojej groźby. – Jak przyjechała, tak w końcu odjedzie. Od kilku lat to robi. – Czasem myślę, że tym albo następnym razem ta kobieta zdecyduje się tu zostać na stałe – mruknęła Klara. Kinga w duchu podzielała te obawy. Za każdym razem, gdy Joanna Arnout pojawiała się w Paryżu, niepokój udzielał się także jej, Karolowi i Adamowi. Nigdy nie doszło do otwartej konfrontacji, jednak napięcie nerwowe, jakie towarzyszyło samej świadomości, że matka Huberta jest w pobliżu, że obserwuje ich tak często, jak to tylko możliwe, nawet wtedy, gdy oni jej nie widzą, że ma na oku także Klarę, Gilberta i ich dzieci, powodowało, że spodziewali się nieszczęścia. Mimo to Kinga nie zamierzała powiększać obaw ciotecznej siostry. – Trzeba postępować tak jak do tej pory, ignorować ją, nie dać się sprowokować. To przynosi rezultaty. – Jakie rezultaty? – żachnęła się ze zniecierpliwieniem Klara. – Baba przyjeżdża tu rok w rok, łazi za nami, patrzy w okna. Czasem odnoszę wrażenie, że nasz brak reakcji tylko ją rozzuchwala. Doszło już do tego, że Marie boi się odprowadzać sama Marcela do szkoły. Ostatnio towarzyszył im Filip. – Czy Hubert nie mógłby jakoś… – zaczęła z wahaniem Kinga, ale nie dokończyła. Nawet gdyby Klara jej nie przerwała, to i tak sama musiała uznać bezsens własnej wypowiedzi. – Hubert robi, co może, sęk w tym, że może niewiele. Nie zamknie jej przecież na klucz, zwłaszcza że tym razem postanowiła zamieszkać w hotelu. Stwierdziła ponoć, że nie chce przeszkadzać synowi w jego mieszkaniu. Hubert stara się zapewniać jej rozrywki, zabiera ją do teatrów i na przechadzki, ale przecież także godzinami pracuje. Wtedy jego matka robi, co chce. – Wiem, że to, co robi, jest uciążliwe, ale przynajmniej, poza obserwowaniem i śledzeniem, nie posuwa się dalej. Jak dotąd… – Słusznie zauważyłaś: jak dotąd. Ja dodam: jak długo jeszcze? – Jest chora. – Co nie znaczy, że nie niebezpieczna. Nawet bardziej niebezpieczna. – Gilbert… – Przed Gilbertem udaję, że to mnie śmieszy. W jego obecności lekceważę całą sytuację. Nie wiem tylko, jak długo jeszcze zdołam udawać taką niefrasobliwość. – Nie jesteś sama. – Kinga ujęła dłonie kuzynki i spojrzała jej w oczy. –

Jesteśmy tutaj z wami: ja, Karol i Adam. Nie sądzę, by ta kobieta miała zamiar posunąć się dalej, niemniej możesz… możecie na nas liczyć. – Wiem. – Klara odwzajemniła uśmiech, ale w jej wzroku wciąż czaiła się obawa. I zmęczenie. – Niestety to oznacza, że jej nienawiść dotyczy także was. Nawet Huberta traktuje z dystansem. – Poradzimy sobie. Kinga chciała przy okazji dodać: „Nie martw się, wszystko będzie dobrze”, ale darowała sobie i Klarze tę wyświechtaną formułkę. Przecież nie mieli żadnej pewności, czym to się skończy i kiedy. W dodatku Joanna Arnout nie była jedynym zmartwieniem Klary, a poniekąd ich wszystkich. – Słyszałam, że Gilbert zdecydował się wreszcie poddać tym badaniom – zagadnęła z obawą i wahaniem. Nie była pewna reakcji kuzynki, nie chciała się też narzucać. Klara jednak szybko wytarła oczy i pogłaskała ją po ramieniu. – Dzięki Bogu, udało się go w końcu przekonać. Doktor go przekonał. Miałaś rację, to nadzwyczajny człowiek. Nie odmówił sobie wprawdzie małej reprymendy wobec Gilberta, ale byłam mu za to wdzięczna. – Co mu powiedział? – To, co i ty. Że należało się zająć tymi bólami i zawrotami głowy już kilka lat temu. Jednak go nie straszył. Zalecił szczegółowe badania u siebie, w klinice. Gilbert się zgodził, choć, jak zaznaczył, tylko po to, by rodzina przestała mu wreszcie suszyć głowę. Sama wiesz, jaki on jest. – Tego się trzymaj. W tej chwili on jest najważniejszy, nie Joanna. – Wiem o tym i dlatego udaję przed nim, że wygłupy jego byłej żony nic a nic mnie nie obchodzą. Nagle wstała, nachyliła się nad Kingą i z całej siły ją objęła. – Dziękuję, że namówiłaś nas, a przede wszystkim jego, na wizytę u doktora Chambroux. Dziękuję, że powiedziałaś doktorowi o nas, o Gilbercie. – Żałuję tylko, że mogłam zająć się tym dopiero w tym roku. Dopiero w tym roku, odkąd udało mi się zapisać na warsztaty do pana Chambroux, uzyskałam do niego jaki taki dostęp. Przedtem byłam dla niego jedynie anonimową studentką, jedną z tych, których nie zauważał w wielkiej sali wykładowej. – Nie bądź taka skromna. Nie mów, że zapisałaś się na jego zajęcia warsztatowe, bo ci się udało. Miałaś zbyt dobre wyniki, by cię nie zauważył. „Zrobiłam to dla Gilberta” – chciała zażartować Kinga, ale ugryzła się w język. Jej żart nie zabrzmiałby dobrze w uszach Klary. – Doktor Chambroux zaproponował mi, abym została we Francji i podjęła u niego pracę po skończeniu studiów – rzekła wobec tego. – Wspaniale, sama widzisz, jaka jesteś genialna – rozpromieniła się Klara.

– To odważne z jego strony, muszę przyznać. Rzadko który z profesorów decyduje się na zatrudnianie kobiet lekarek. – Zawsze wiedziałam, że będziesz lepsza od niejednego lekarza mężczyzny. I co ty na to? – Wracam do kraju – odpowiedziała cicho Kinga. – Tak jak obiecałam rodzicom, ojcu… – Dajże spokój! Twój ojciec z pewnością nie miałby nic przeciwko temu, byś tu została. Zwłaszcza że otwiera się przed tobą tak wspaniała perspektywa. W kraju nie mogłabyś na to liczyć. Tam będą patrzeć na ciebie krzywo i piętrzyć przed tobą przeszkody, choćbyś nie wiem jak wspaniałą lekarką się okazała. A nawet, śmiem twierdzić, że im lepsza byś była, tym liczniejsze grono przeciwników byś miała. – Wiem, ale mimo to spróbuję pracować tam. – Jeśli ci się nie powiedzie, być może i tutaj nie będziesz już miała do czego wracać. Twoi profesorowie zapomną o tobie i twoich osiągnięciach. – Głos Klary zadrżał. – Wierz mi, czasem powroty są już niemożliwe. A o człowieku łatwo zapomnieć. Łatwiej, niż myślisz. – Mimo to czuję, że powinnam wrócić. – Kinga pogłaskała obejmujące ją ręce i próbowała się roześmiać. – Ale na razie nie warto o tym mówić. Upłynie jeszcze co najmniej rok, zanim pozdaję wszystkie egzaminy i napiszę pracę. Powiedz lepiej, kiedy Gilbert ma wyznaczony termin tych badań. – Na środę, w przyszłym tygodniu. „Bardzo szybko” – pomyślała Kinga i poczuła lęk. Profesora Chambroux musiało coś nie na żarty zaniepokoić, skoro po wstępnym rozeznaniu wyznaczył tak bliski termin dokładniejszych badań. – Nie mogę wam towarzyszyć w drodze do kliniki. – Starała się mówić pewnym, wesołym głosem. – Przez całą środę mam zajęcia w laboratorium. Chyba że Karol, Adam, a może Hubert… – Wykluczone – odparła identycznym tonem Klara. – Karol i Hubert muszą pracować, a Adam nie powinien opuszczać więcej wykładów. Poza tym nie jesteśmy przecież dziećmi. Damy radę pojechać we dwoje, w razie potrzeby towarzyszyć nam będzie Filip. Przecież, tak czy inaczej, oprócz Gilberta nikogo z nas nie wpuszczą na salę badań. Potem wszystko wam opowiem – dodała. Nie przyszło jej jednak do głowy, że najpierw opowie rodzeństwu o czymś zupełnie innym. W przewidzianym terminie towarzyszyła mężowi w drodze do kliniki. Asystował im Filip, który nawet nie chciał słyszeć o tym, by miał w tym czasie zostać w domu. – Robicie przy tym tyle rabanu, że już samo to powinno mnie napełnić złymi przeczuciami – kpił Gilbert. – Nie wypada iść do szpitala samemu jak byle jaki włóczęga – upierał się

Filip i Gilbert musiał ustąpić. Całą drogę jednak zapewniał, że ostatni raz dał się namówić na „takie bzdury”. – Nie mam czasu i cierpliwości na leżenie w klinikach – twierdził. – Jestem bardzo niepoprawny, ale zawsze uważałem, że łóżko powinno służyć jedynie do spania i do pewnych innych, przyjemnych rzeczy. – Zajmiemy panu jedynie dwa dni, pojutrze wróci pan do swojego łóżka i wszystkiego, co się z nim wiąże – zapewnił go jeden z lekarzy. Dopiero po wyjściu z kliniki Klara poczuła, że drży i nogi odmawiają jej posłuszeństwa. – Źle się pani czuje? – wystraszył się Filip, który także w tym momencie wyglądał jak kandydat na pacjenta. – Może na chwilę usiądziemy. – Nie ma tu nigdzie ławki – szepnęła Klara, ledwo powstrzymując szczękanie zębami. – Tam. – Wskazał małą kawiarenkę po drugiej stronie ulicy. – Jeśli pani pozwoli, powinniśmy wstąpić na mały kieliszek czegoś mocnego. Od razu zrobi się nam lepiej. – Dobrze. – Nie wahała się ani przez chwilę. „Mały kieliszek” koniaku zgodnie z przewidywaniami służącego postawił ją na nogi. W przypadku Filipa „lekarstwo” zadziałało dopiero po drugiej dawce. Nareszcie przestali dygotać i mogli zastanowić się nad dalszym planem dnia. – Powinienem wracać do domu, mam robotę, a po południu obiecałem mojemu staruszkowi, że go odwiedzę. Na starość zrobił się nie do wytrzymania i ciągle twierdzi, że go zaniedbuję. W dodatku wciąż mu się wydaje, że wybuchła już wojna albo kolejna rewolucja, a moja siostra traci do niego cierpliwość. – Oczywiście. Idź do ojca. Poradzę sobie. – Nie zostawię pani samej w tym miejscu. Odwiozę panią do domu… – Nie trzeba. – Odpięła guzik przy kołnierzyku płaszcza. Zrobiło jej się duszno. – Mam ochotę się przejść. Pójdę pieszo. – Pieszo? To kawał drogi – zafrasował się Filip. – To dobrze, że kawał drogi. Właśnie o to mi chodzi. Muszę sobie to i owo poukładać w głowie. I potrzebuję powietrza. – No dobrze – skapitulował Filip, widząc, że jej nie przekona. – Ale jestem pewien, że pan Arnout połamie mi wszystkie kości za to, że zostawiłem panią samą. – Umilkł i przez chwilę patrzył na nią z zakłopotaniem. – Idź już. – Klara uśmiechnęła się z wysiłkiem. – Wszystko będzie dobrze. A ja nie jestem słabą kobietką. – Wiem, że jest pani silna – odparł Filip, wstając. „Wiem, że jest pani silna”. Czy miała inne wyjście?

Na razie pragnęła pobyć trochę sama, choć wśród ludzi, nie musieć brać udziału w żadnej wymianie zdań. Chciała iść przed siebie, wyłapywać strzępy cudzych rozmów, mijać się na trotuarach z nieznanymi sobie osobami i wyłączyć z myślenia własną głowę. Wbrew temu, co powiedziała Filipowi, nie chciała nic w tej swojej głowie porządkować. Pragnęła jedynie odpocząć od obaw i niepewności, które dręczyły ją od kilku dni. Wystarczyły ku temu dwa powody: dolegliwości Gilberta i pojawienie się ciotki Joanny. Gdy tylko opuściła dość mroczne pomieszczenie kawiarenki, niemal od razu oślepił ją blask słońca na zewnątrz. Poczuła na twarzy jego ciepłe promienie i podobnie jak niegdyś w Jodłowie nie ukryła się pod parasolką. Lubiła słońce i choćby nie wiadomo jakie problemy się przed nią piętrzyły, zawsze nabierała wtedy otuchy. Nigdy nie chciała słuchać ostrzeżeń i napomnień, że dama powinna dbać o swoją cerę. „Poradzę sobie” – pomyślała. „Gilbert rozpocznie leczenie, a ja mu pomogę. Filip ma rację. Jestem silna. Muszę taka być”. – Nie boisz się piegów i zmarszczek, moja piękna bratanico? – usłyszała w tym samym momencie tuż za swoimi plecami i natychmiast otworzyła zmrużone oczy. Pomimo wiosennego ciepła poczuła, że przejmuje ją lodowate zimno. Przyspieszyła kroku. – Dobrze ci radzę, dbaj o młodość i urodę. – Głos za nią wcale nie cichł. Oznaczało to, że dystans między nią a Joanną nie zwiększał się. Ciotka nie zamierzała dać się zignorować, nie tym razem. – On nie lubi, gdy kobieta zaczyna więdnąć. A tych coraz młodszych, coraz ponętniejszych i coraz bardziej bezwzględnych w osiągnięciu swoich celów nie brakuje. Ja o tym wiem i ty o tym wiesz. Jedynie przypominam. – Odejdź ode mnie – odparła Klara. – Nie mam ochoty z tobą rozmawiać. – Ale ja mam i nic nie możesz na to poradzić. Czekałam i czekałam, a tu taka okazja! Warto być cierpliwą. Naucz się tego ode mnie. To bardzo przydatna cnota, a tobie przydałaby się chociaż jedna. – Jesteś chora, powinnaś się leczyć. – Klara zatrzymała się i wreszcie spojrzała ciotce prosto w twarz. Odkąd widziały się po raz ostatni, Joanna wychudła i się postarzała. Wyglądała źle, gorzej niż źle, a jej oczy… „Czy mój ojciec też się tak postarzał?” – Klara nie potrafiła obronić się przed tą myślą i ścisnęło się jej serce. Nie widziała go dziewięć lat. – Ja jestem chora? – Joanna wykrzywiła twarz w pogardliwym uśmiechu. – Skądże znowu! Ale dziękuję ci za troskę. To doprawdy godne podziwu, że namawiasz mnie na leczenie, skoro tak chętnie zobaczyłabyś mnie w trumnie. – Jesteś nienormalna. – Klara ponownie ruszyła z miejsca. – Nie podchodź do mnie więcej. Nie chcę cię widzieć ani słyszeć. – Spokojnie, drogie dziecko. Mam prawo chodzić po ulicach i rozmawiać

z kim zechcę. Nie udawaj skrzywdzonej. To ty skrzywdziłaś mnie, nie zapominaj o tym. Klara uznała, że nie było sensu przyspieszać kroku czy nawet uciekać. Joanna mogła oszaleć i zestarzeć się, ale nic nie wskazywało na to, by straciła kondycję fizyczną. Bez trudu nadążała za tempem marszu narzuconym przez bratanicę. W takim razie trzeba było sprostać temu wyzwaniu. Klara zatrzymała się ponownie. – Nie skrzywdziłam cię. Przestań sobie wmawiać takie bzdury i wierzyć w nie. Gilbert już od dawna nie był twoim mężem, gdy postanowiłam się z nim związać. – Gdy postanowiłaś wleźć mu do łóżka – sprostowała Joanna, mrużąc złośliwie oczy. – Nawet jeśli… to nic ci do tego. Od lat nie byłaś już jego żoną, a mnie i ciebie łączy zbyt wątłe pokrewieństwo, bym musiała teraz wysłuchiwać twojego ujadania. Pomimo że starała się mówić spokojnym, rzeczowym tonem, nie mogła zapanować nad gniewem i irytacją. Joanna słyszała to w jej głosie i uśmiechała się triumfująco. – Jesteś tak samo narwana jak przed laty, moja bratanico – odparła. Nie zmieniła tonu, nie traciła panowania nad sobą i nad sytuacją. – Trochę się zmieniłaś po porodach. Przybyło ci tu i ówdzie ciała, uważaj, bo Gilbert tego nie lubi. Jednak twój język pozostał tak samo niewyparzony jak kiedyś. Nie nabrałaś ogłady przez ten czas, gdy mieszkasz w kulturalnym sercu Europy. Przed laty przywiozłam tu dzikuskę, niemal półanalfabetkę – i taką pozostałaś. – Taką mnie pokochał – odparła Klara, ale tym razem zachowała niewzruszony spokój. – Nie zauważyłam, by Gilbertowi przestało podobać się moje ciało, nawet takie trochę zmienione. – Uśmiechnęła się leciutko. – Być może gust mu się nieco zmienił od czasów, gdy był z tobą. Każdemu by się zmienił po przeżyciach, jakich dostarczałaś mężczyznom. – Zniżyła głos. – Wybacz, że jestem taka wulgarna, ale ty uważasz mnie za dzikuskę, więc nie silę się na kurtuazję i grzeczność. – Ty mała dziwko – syknęła Joanna. – No, nareszcie jesteś sobą, ciociu. – Klara, czując, że przejęła kontrolę nad rozmową, roześmiała się na głos, a potem rozejrzała wokół. Stały przecież na chodniku przy dość ruchliwej ulicy. – Pobijesz mnie tu, przy ludziach? Joanna także się rozejrzała. Zaczynały już zwracać na siebie uwagę, dlatego niemal zgodnie podjęły marsz. – Takich jak ty nie dotknęłabym nawet metrowym kijem. Pamiętaj, nie masz czego szukać w Jodłowie ani w Warszawie. Ojciec cię nienawidzi, ta żałosna idiotka, z którą się ożenił, składa ręce do Boga, że się ciebie pozbyła z domu.

W Warszawie ludzie mają cię za ostatnią… Tam panuje silniejsze przywiązanie do zasad niż tu – powiedziała Joanna i czekała przez chwilę na odpowiedź. Klara jednak milczała, wobec tego postanowiła mówić dalej: – Oczywiście na razie niewiele cię to obchodzi. Mieszkasz sobie w Paryżu z tym swoim kochankiem, którego niewielu uważa za twojego męża. Większość ludzi nie uznaje ważności takich ślubów jak wasz. To tylko nic nieznaczący urzędowy świstek. Klara w dalszym ciągu milczała, ale tym razem na jej ustach pojawił się figlarny uśmieszek. To wystarczyło, by napięte nerwy Joanny nie wytrzymały. – Nie ciesz się tak, bo niedługo być może zostaniesz tu sama jak palec z tymi bachorami. Po jego śmierci zackni ci się za tatusiem i co wtedy zrobisz? A może myślisz, że Hubert cię zechce? Nic z tego, nie łudź się. Nie chciał cię wtedy, teraz tym bardziej nie będzie miał na ciebie ochoty. „Po jego śmierci…” Klara pobladła i nogi ponownie się pod nią ugięły. Nie obchodziły jej słowa ciotki dotyczące Huberta. To akurat od dawna nie miało już dla niej znaczenia. Ale starannie wyważone okrucieństwo Joanny, gdy wspomniała o Gilbercie, niemal pozbawiło ją sił. Tylko dlatego nie rzuciła się jej do gardła tu, na środku ulicy, na oczach przechodzących obok ludzi. Joanna, spostrzegłszy reakcję bratanicy, zbliżyła wargi do jej ucha. – Leczy się w klinice doktora Chambroux, czy tak? To znany lekarz, niejednego postawił na nogi. Twój ojciec także mógłby coś na ten temat powiedzieć, ale nie powie. Nie ma się czym chwalić. W przypadku twojego kochasia może się to skończyć znacznie gorzej. – O… czym… ty… mówisz? – wyszeptała Klara. Wzmianka dotycząca ojca odwróciła na chwilę jej uwagę od męża. Ojciec był chory? Musiała to pytanie zadać głośno – choć uczyniła to zupełnie nieświadomie – albo też ciotka potrafiła czytać w jej myślach, wzruszyła bowiem ramionami i dopowiedziała: – Był chory, w przeszłości. Leczył się u tego doktorka. – Jak to? Kiedy? – Klara czuła się jak ogłuszona. Cała jej dotychczasowa brawura zniknęła bez śladu. – Dawno temu. – Joanna nagle straciła ochotę do dalszych wyjaśnień. – Jak dawno? Zanim się urodziłam? – nie ustępowała Klara. – Wkrótce po śmierci twojej matki. Pamiętasz? Wyjechał wtedy na rok. – Pamiętam. Kompletnie oszołomiona odeszła parę kroków sama, ale ciotka szybko do niej dołączyła. – Zajęłam się wtedy tobą i twoimi braćmi. I taka spotkała mnie za to nagroda

po latach – wyrzuciła z siebie z goryczą. – Nie musiałaś – odcięła się Klara, choć w tym momencie tak naprawdę niewiele ją obchodziło, kto wtedy przed laty zaopiekował się nią, Karolem i Adamem. Nie mogła jednak darować ciotce, że była tak kompletnie głucha na argumenty. – Mogliśmy zostać z Adelą – dodała. – Z tą dziwką waszego ojca? – zakpiła Joanna. – Rzeczywiście, zadziwiające, że mu to w ogóle nie przyszło do głowy! – Na co chorował mój ojciec? – Klara natychmiast weszła jej w słowo. Wiedziała, że jeśli zacznie kłócić się o Adelę, to nie zdoła się dowiedzieć niczego więcej. – Czy cierpiał na bóle i zawroty głowy? – Gilbert ma zawroty głowy? – spytała Joanna z ironicznym zainteresowaniem w głosie. – Takie ma objawy? Niestety, nie potrafię odpowiedzieć ci bardziej szczegółowo, jak to było w przypadku twojego ojca. Wszystko działo się tak szybko. Wyciągnęłam z niego jednak, co to za choroba. Wyjeżdżał bardzo załamany. Potrzebował rozmowy, a ja byłam pod ręką. Potem chyba żałował, że mi powiedział, próbował się z tego wykręcić, bagatelizował, ale… już było za późno. Zapamiętałam, choć nigdy już do tego wracaliśmy. Gdy wrócił z Paryża, o nic go nie pytałam. A on nie opowiadał. – Co mu dolegało? Co to była za choroba? – spytała niemal błagalnie Klara. Sama myśl, że jej ojciec leczył się przed wieloma laty u tego samego doktora, co teraz jej mąż, wydawała jej się niewiarygodna, ale i niepokojąca. Czuła, że to musiało być coś złego, coś niebezpiecznego, skoro ojciec nigdy nie chciał o tym mówić. Popełnił jednak błąd, zwierzając się Joannie, bo ta z jakiegoś powodu nie zamierzała dłużej zachować tajemnicy. „Zatem i ja nie powinnam teraz o to pytać. Ta żmija tylko czeka, by mi wszystko wyjawić. Dałam się jej sprowokować”. – Nieważne – rzekła na głos, ale było już za późno. – Co to za choroba? – Joanna była jednak zdecydowana odpowiedzieć. – Bardzo brzydka choroba, ale może takie jak ty o niej słyszały. Nazywają ją różnie: choroba neapolitańska, francuska, tryper. Chociaż nie, to ostatnie to chyba co innego. Nie jestem dobra w nazewnictwie medycznym. O teorię zapytaj swoją kuzynkę, o ile się dobrze zorientowałam, jest studentką tego doktorka. A on w tych sprawach jest dobrym, choć kosztownym, specjalistą. Chętnych do leczenia nigdy mu nie brakowało. – Kłamiesz – wydusiła z siebie Klara. – Ojciec nigdy by ci czegoś takiego nie powiedział. – Niekiedy mówimy rzeczy, które wolelibyśmy zachować dla siebie. Czasami przecież nie wytrzymujemy, coś w nas pęka, nagromadzi się zbyt wiele cierpienia… Trzeba powiedzieć. Przez jakiś czas czujemy ulgę. Potem przychodzi refleksja, żałujemy. Może nie trzeba było mówić? Może trzeba było zachować to

dla siebie? Ale jest już za późno – mówiła obojętnym, jednostajnym tonem Joanna. Idąc obok siebie, wyglądały teraz jak dwie znajome prowadzące niezobowiązującą rozmowę. – Boże – wyrwało się Klarze. – Na twoim miejscu nie wzywałabym Boga. A twój ojciec? Jak już powiedziałam, potem chyba żałował tej jednej chwili słabości i szczerości. No, co tu dużo mówić, fatalna sprawa. Domyślam się, że zaraził twoją matkę, a ona już była w ciąży. Mniejsza z tym jednak. To już przeszłość. Tobie radzę zatroszczyć się o teraźniejszość. Dzisiaj to twój kochanek jest pacjentem Chambroux. Może i ty powinnaś się przebadać? I wasze bękarty? Sama widzisz, że wciąż jestem dla ciebie życzliwa. Czy w przeciwnym razie udzieliłabym ci takiej dobrej rady? – Znowu się roześmiała i poklepawszy bratanicę familiarnie po ramieniu, odeszła szybkim krokiem.

ROZDZIAŁ 43 Kilka dni później doktor Chambroux poinformował mnie, że w tylnej części czaszki Gilberta znajdował się niewielkich rozmiarów guz, który w dalszej perspektywie mógł okazać się groźny, choć niekoniecznie. Mógł tam tkwić od lat. Jedno było pewne – z racji umiejscowienia nie nadawał się do operacji. Na tym etapie, zdaniem doktora, nie pozostawało nic innego, jak co pewien czas sprawdzać, czy guz się nie zmienia, czy się nie powiększa. A poza tym? Zwolnić tempo, mniej pracować, unikać przynajmniej tych nadmiernych wzruszeń, których da się uniknąć. Cieszyć się każdym dniem i modlić o kolejne dni, miesiące, niewykluczone, że i lata. „Mózg wciąż jest zagadką dla medycyny” – tak właśnie powiedział. Nadal więcej zależy od naturalnych obronnych predyspozycji organizmu. Słuchając doktora, zrozumiałam jedno: nigdy nie wspomnę Gilbertowi o rozmowie z jego byłą żoną. Nie powiem mu o jej rewelacjach, o jej obrzydliwych podejrzeniach à propos jego choroby. Nie będę dodatkowo denerwować mojego męża, oszczędzę mu zbędnych wzruszeń. Zrobię tak, jak pouczył mnie doktor. Jednak ja musiałam poznać całą prawdę. Także tę dotyczącą mojego ojca. Nie mogłam zająć się tym podczas tamtego spotkania, wtedy nie wypadało zadawać żadnych dodatkowych pytań. Także ze względu na obecność Huberta, który towarzyszył mi podczas rozmowy z doktorem. Pomyślałam, że spotkam się z panem Chambroux w innym terminie i dowiem wszystkiego bez żadnych niedomówień. Choć nie wiedziałam jeszcze, jak mam tego dokonać… * – Dziękuję, że zgodził się pan na tę rozmowę. – Niestety nie mogę poświęcić pani zbyt dużo czasu. Proszę usiąść. Klara usiadła na wskazanym jej przez doktora Chambroux krześle i rozejrzała się z roztargnieniem po gabinecie. Była tu po raz drugi, miesiąc po tamtej wizycie, gdy zapoznał ją z diagnozą. Denerwowała się tak jak wtedy, choć z zupełnie innego powodu. – Czy coś się stało? Czy pan Arnout poczuł się gorzej? Ocknęła się z zamyślenia. Nie mogła sobie pozwolić na marnowanie czasu – swojego i doktora. Nie powinna go irytować już na wstępie, sprawiać wrażenia osoby roztargnionej i rozchwianej emocjonalnie. Musiała być zdecydowana i rzeczowa. Tylko wtedy będzie miała bodaj minimalną szansę na dotarcie do prawdy. – Mąż nie czuje się gorzej. Stosuje się do pańskich zaleceń, doktorze. Mam na niego oko, może mi pan wierzyć. – Miło mi to słyszeć. A zatem… o co chodzi? Czy coś panią jednak

niepokoi? – Chciałabym wiedzieć, czy powiedział pan mi wtedy… wszystko. Byłam w towarzystwie pasierba mojego męża. Może ze względu na niego wolał pan nie mówić o pewnych sprawach. – Zaraz, chwileczkę, o co pani chodzi? Co pani mi sugeruje? Był wyraźnie oburzony i patrzył na nią nieufnie. Klara jednak była przygotowana na taką reakcję. – Panie doktorze, nie mam do pana żadnych pretensji. Przeciwnie, jestem panu bardzo wdzięczna, ponieważ zajął się pan moim mężem. Słyszałam, że jest pan znakomitym specjalistą i będę to powtarzać każdemu. Stopniowo się uspokajał. Nadal jednak czujnie się jej przyglądał. – Czy choroba Gilberta… mojego męża… może mieć związek… – Zawahała się. – Tak? – Doktor pochylił się nieznacznie w jej kierunku. – Dobrze, powiem wprost. – Starała się panować nad głosem. – Wiem, że wśród pana pacjentów zdarzają się osoby cierpiące na… – Zaczerwieniła się. Mimo wszystko nie było to takie proste. Doktor spostrzegł jej rumieniec i w jego oczach na chwilę pojawił się osobliwy wyraz – jakby lekkiego rozbawienia wymieszanego z irytacją. – Na co? – spytał niemiłosiernie. Najwyraźniej oczekiwał precyzyjnej odpowiedzi. – Mam na myśli różne takie wstydliwe choroby – wyrzuciła w końcu jednym tchem, zła na siebie za to, że okazała takie skrępowanie. – Jednak rozczarowała mnie pani, pani Arnout. – Chambroux uśmiechnął się ironicznie. – A uważałem panią za rozsądną osobę. Owszem, miewam i takich pacjentów. Skoro jestem w stanie pomóc przynajmniej niektórym z nich, to nie widzę powodu, by tego nie robić. Nie widzę jednak również powodu wypisywać to na sztandarach, tym bardziej że takim pacjentom zależy bardzo na dyskrecji. – Rozumiem, ale… – Ale dotarła do pani sensacyjna wiadomość o chorobach, z jakimi się stykam w mojej praktyce lekarskiej, i w związku z tym nabrała pani podejrzeń co do własnego męża. – To nie tak – zająknęła się, ale przyszło jej do głowy, że Chambroux nie uwierzy w jej żadne tłumaczenia. Wobec tego postanowiła ująć sprawę z innej strony. – Mam chyba prawo o tym wiedzieć. Nie sądzi pan? – Ależ owszem, droga pani! Czy pani sądzi, że gdyby jej podejrzenia wobec męża były prawdziwe, nie powiedziałbym o tym? Choćby ze względu na pani zdrowie? Ma mnie pani za idiotę? – Nie – odparła. – I o nic nie podejrzewałam Gilberta. – To dobrze. Miło wyjaśnić sobie to i owo, jednak nie mam czasu na

podobne pogaduszki. – Podniósł się. – Pozwoli pani, że ją pożegnam. – Nie chce pan wiedzieć, dlaczego zaczęłam o tym mówić? Jakie okoliczności mnie do tego skłoniły? – Wybaczy pani, ale kompletnie mnie to nie interesuje. – Jednym z pacjentów, o których pan wspominał, był mój ojciec. Doktor Chambroux na moment znieruchomiał, a jego ręka, wyciągnięta w kierunku drzwi, zawisła w powietrzu. Przez chwilę oboje milczeli. – No cóż – mruknął wreszcie niewyraźnie. – Tak bywa… Ojciec powiedział pani o tym? Klara nie odpowiedziała, ale Chambroux nie naciskał. Był zbyt zaskoczony i zmieszany, mimo wszystko. – Czy ojciec dobrze się czuje? Czy… – Nie jestem pewna – odparła ostrożnie. – Być może pani ojciec należy do tych z moich byłych pacjentów, którzy nadal utrzymują ze mną kontakt i poddają się rutynowym badaniom. Jeśli tak jest, nie ma pani powodu do niepokoju. Bo na to, co spowodowało jego chorobę, nie mamy już wpływu. Z tym po prostu trzeba się jakoś uporać, wybaczyć… – W tym właśnie problem, panie doktorze – przerwała mu – że nie jestem pewna, czy mój ojciec nadal kontaktuje się z panem. Tym bardziej że jest cudzoziemcem z Europy Wschodniej, z Królestwa Kongresowego. – Polak? Skinęła głową. – Może kojarzy pan jego nazwisko. Andrzej Celiowski. Zachorował ponad dwadzieścia lat temu… – Pani wybaczy… – Chambroux rozłożył ręce. – Nie kojarzę nazwisk wszystkich moich pacjentów, zwłaszcza tych sprzed dwudziestu lat. – Myślałam, że jako cudzoziemiec zapadł panu szczególnie w pamięć. – Nic podobnego. – Doktor uśmiechnął się pobłażliwie. – Musiałbym zajrzeć do kartoteki sprzed lat, a tego nie zrobię. Jestem jak ksiądz i obowiązuje mnie coś w rodzaju tajemnicy spowiedzi. – Rozumiem, ale mam prawo niepokoić się o siebie, o rodzeństwo… – Nic podobnego. – Widocznie był to ulubiony zwrot doktora. – Ani pani, ani rodzeństwu nic nie grozi w związku z chorobą ojca. – A naszej matce? – To już inna sprawa, ale dotyczy przeszłości. Z tego, co zrozumiałem, pani ojciec został wyleczony. Zatem… – Ale matka zmarła. Właśnie wtedy. Spodziewała się dziecka. Uśmiech natychmiast zniknął z twarzy doktora, podobnie jak pobłażliwy ton jego głosu. – Bardzo mi przykro – szepnął stropiony.

– Nadal nic więcej mi pan nie powie? – Nie mogę, naprawdę. Moi pacjenci ufają mi, nie mogę ich zawieść. – Mówił teraz życzliwie, ze współczuciem, niemal przyjaźnie. – Nie przywrócimy już życia pani matce. To nie powinno się było zdarzyć, niestety… Jedyne, co mogę pani poradzić, to zostawić ojca w spokoju. Nie dręczyć go i nie pytać. Dostał już za swoje i odpokutował, za to mogę pani ręczyć, choć osobiście go nie pamiętam. I jeszcze raz zapewniam, że ani pani, ani rodzeństwu nic nie grozi. – A zatem poza naszą matką i wyleczonym ojcem nikt więcej nie mógł ucierpieć? Naprawdę? Czy to możliwe, by taka choroba nie zostawiła żadnych śladów, żadnych skutków, nic? Przechodzi jak zwykły katar? Chambroux z wyraźną rezygnacją na twarzy ponownie podszedł do drzwi, dając jej tym samym znak, że pora kończyć wizytę. „Niedoczekanie” – pomyślała Klara. „Wiem, że coś przede mną ukrywasz. A ja nie położę uszu po sobie, mnie nie zapędzisz w kozi róg gadaniem o tajemnicy lekarskiej. Guzik mnie ona teraz obchodzi”. – Nie wyjdę stąd, póki mi pan nie odpowie, czy ta choroba nie pozostawiła na ojcu jakichś trwałych śladów – oświadczyła zdecydowanie. Do doktora Chambroux dotarło wreszcie, że nie pozbędzie się tak łatwo tej kobiety. Czasami, choć bardzo rzadko, miewał już z takimi do czynienia. – Nie kojarzę pani ojca ani jego przypadku – warknął zdenerwowany. – I nie zamierzam wygrzebywać teraz z szafy żadnej starej dokumentacji. Nie zmusi mnie pani do tego żadną histerią. – Nie wymagam tego od pana. Zadałam jedynie niewinne pytanie. – Nie ma niewinnych pytań w takich sprawach. Ale dobrze, na to mogę pani odpowiedzieć. W niektórych, szczególnie trudnych przypadkach choroba może zakończyć się śmiercią, co pani ojca, jak rozumiem, nie dotyczy. Często niszczy cały układ odpornościowy i nerwowy, może zakończyć się obłędem. Czy coś takiego wystąpiło u pana…? – Celiowskiego – podpowiedziała Klara. – Nie, nie wystąpiło. Jest nerwowy i impulsywny, ale nie w taki sposób, jak pan to przedstawił. – No i bezpłodność – dodał doktor. – To także bardzo możliwe. Ale szczęśliwie pani ojciec doczekał się dzieci, zanim zachorował, zatem i taką ewentualnością nie należy się przejmować. – Skąd pan wie, że wszystkie dzieci urodziły się, zanim nasz ojciec zachorował? – spytała Klara i naraz dotarło do niej, że nie poznaje własnego głosu. Na moment zabrakło jej powietrza. – Tak zrozumiałem. – Chambroux był wyraźnie skonfundowany. – Wspomniała pani o śmierci matki i… – Po latach ożenił się po raz drugi. Najmłodsza siostra skończyła niedawno dziesięć lat.

Mówiła szeptem, głos z trudem przechodził jej przez gardło. Chambroux, gdy dotarło do niego znaczenie jej słów, próbował coś tłumaczyć, ale Klara nie rozumiała ani słowa.

ROZDZIAŁ 44 Tamtej nocy, po rozmowie z doktorem Chambroux, śniła mi się topolowa aleja w jodłowskim parku. Znów tam byłam. Szłam w stronę pałacu i pragnęłam przytulić się do jednego z tych drzew, ale zrezygnowałam. Tak jakbym miała świadomość, że to tylko złudzenie, że to nie dzieje się naprawdę, że jeśli tylko spróbuję dotknąć jednej z tych wielkich topoli, one natychmiast znikną, bo ja się obudzę. Nie chciałam się obudzić, nie tak od razu, pragnęłam pobyć tam dłużej, iść dalej wzdłuż alei, by na jej końcu zobaczyć dom. Mój rodzinny dom, w którym się urodziłam i spędziłam pierwszych dwadzieścia lat życia. Wolałam więc niczego nie dotykać, ale wyraźnie czułam zapach Jodłowa, jego ziemi i przyrody. Zapach jesieni. Jesień pachniała tam kasztanami, dojrzałymi owocami, ogniskami na polach, grzybami w lesie. I te kolory! Nigdzie nie widziałam piękniejszego widoku niż ze wzniesienia za łąkami. Liście mieniące się w słońcu i pola, z których zebrano już zboże. Wywoływały we mnie z jednej strony nieokreśloną tęsknotę, z drugiej zaś – nieokiełznaną radość. Żadne inne miejsce nie mogło się z tym równać, nawet Paryż wraz z całym swym bogactwem i urodą. Szłam ku domowi, wdychałam zapach jesieni i modliłam się gorąco, by to wszystko zaraz nie zniknęło. Bym – zanim się przebudzę – zdążyła zobaczyć dom i usłyszeć mieszkających tam i pracujących ludzi. Nagle wszyscy stali mi się bliscy, a przecież w przeszłości różnie z tym bywało. Usłyszałam śmiech, odwróciłam się i zobaczyłam obu moich braci. Wyglądali tak jak wtedy, gdy byli jeszcze dziećmi. Wtedy zorientowałam się, że i ja jestem dzieckiem. Już miałam do nich dołączyć, gdy nagle dosłownie wyrosła mi przed oczami Adela. A zatem i ona jeszcze tam była. Sen zaprowadził mnie do czasów mojego dzieciństwa, tym bardziej więc zapragnęłam tam zostać jeszcze dłużej. – Uspokójcie się – powiedziała nasza niania. – Musicie teraz, choćby przez kilka dni, zachowywać się bez zarzutu. Musicie zachowywać się godnie, bo wasza matka właśnie umarła. – Czy mamy być smutni? – zapytał Karol, a jego pytanie wydało mi się tak absurdalne, że roześmiałam się na całe gardło. – Żeby mi to było ostatni raz – pogroziła mi Adela. – Myślałam, że ona już nie żyje od kilku tygodni – odpowiedziałam. Potem przyszedł do nas ojciec, ale to już było później, nie tego samego dnia, i powiedział, że musi wyjechać, a my, dzieci, też musimy opuścić Jodłowo, ale potem wrócimy i wszystko będzie dobrze. Sen – a cały czas miałam świadomość, że to nie rzeczywistość – przestał mi się podobać i zapragnęłam się już obudzić, ale właśnie wtedy znalazłam się ponownie w alei starych topoli. Biegłam w stronę domu i nadal byłam dzieckiem, choć już nieco starszym niż poprzednio. – Dlaczego, ojcze, dlaczego? – lamentowałam, a ojciec, który ni z tego, ni

z owego znalazł się obok mnie, odpowiedział mi, że przecież ja i moi bracia pewnego dnia odjedziemy z Jodłowa, ułożymy sobie własne życie, a on, dzięki nowej żonie, nie zostanie sam. – Ale dlaczego ona? – protestowałam. Siostra mojej matki. Adela wspomniała mi, że to się źle skończy. Tego jednak nie ośmieliłam się powiedzieć na głos. – Jest miła. Polubicie ją. Trochę ją znacie – mówił ojciec. Ja na to, że nieprawda, bo prawie wcale jej nie znaliśmy, ale ojciec już postanowił i nie było odwrotu. – A jeśli ona urodzi dzieci, to co będzie z nami? – zapytałam i wtedy przestraszyłam się ojca po raz pierwszy w życiu. Tak na mnie spojrzał, że kolana się pode mną ugięły. Kazał mi obiecać, że nigdy więcej już nic nie powiem na ten temat. „Chcę się obudzić” – pragnęłam krzyknąć, ale nie mogłam. Zorientowałam się, że jestem już dorosłą panną, a naprzeciwko mnie siedzi Ewa. Blada, wymizerowana, chyba wystraszona. Powiedziała mi, że oczekuje dziecka. A potem pokazali mi noworodka. „Moja siostra” – pomyślałam. „Po raz pierwszy w życiu ja i moja siostra patrzymy na siebie”. Była taka podobna do naszego ojca, jak żadne z nas. Przynajmniej wtedy, gdy widziałam ją ostatni raz. A jaka jest teraz? – Claire, obudź się! – Ktoś szarpał mnie za ramię i gwałtownie usiadłam na łóżku. – Miałaś zły sen, kochanie, ale już dobrze, już o tym nie myśl. – Usłyszałam głos Gilberta, a dotyk jego ramion ostatecznie przekonał mnie, że wróciłam do rzeczywistości. – Byłam w Jodłowie – szepnęłam. – Szłam wzdłuż alei starych topoli. Gilbert przez chwilę milczał, a potem delikatnie pogłaskał mnie po włosach. – Tak jeszcze będzie – powiedział. – I to nie będzie sen, ale rzeczywistość. Nie wiem kiedy, ale jestem pewien, że to nastąpi. Tyle że ja nie byłam już wcale taka pewna, czy nadal tego pragnę. * Kilka miesięcy później Hubert oświadczył, że jedzie do Wieliszewa odwiedzić matkę. Gilbert spojrzał na niego ze zdumieniem, Klara znieruchomiała. – Aż tak bardzo was to zaskoczyło? – zapytał z niewyraźnym uśmiechem Hubert. – Powinienem to w końcu zrobić. – Oczywiście – odparł po chwili jego ojczym. – To zupełnie zrozumiałe.

Tyle że nie byłeś tam… czekaj, niech pomyślę, dwanaście lat. Sądziłem nawet, że musiały istnieć jakieś poważne ku temu powody. Nie pytałem, ale… – Były powody, jednak nie warto ich już przypominać i rozpamiętywać – rzekł pozornie niedbałym tonem Hubert, ale w tej samej chwili napotkał zagadkowe spojrzenie Klary. Ostatnio patrzyła na niego w taki sposób najczęściej wtedy, gdy sądziła, że ani on, ani nikt inny tego nie dostrzega. Gdy tylko odpowiadał jej podobnym spojrzeniem, natychmiast odwracała głowę. Nie rozumiał, co to znaczy, tym bardziej że jednoznacznie odrzucał możliwość, by Klara ponownie zaczęła się nim interesować. Była oddana Gilbertowi duszą i ciałem, nikt nie mógł mieć co do tego żadnej wątpliwości. O co jej zatem chodziło? Nie było sensu pytać, czuł, że nie uzyskałby odpowiedzi. Tego dnia jednak, kiedy oznajmił, że po raz pierwszy od lat wybiera się do kraju, Klara przyglądała mu się wyjątkowo uważnie, a w dodatku nie odwróciła oczu, gdy i on na nią spojrzał. Wyglądała tak, jakby miała mu coś do powiedzenia, więc od razu pomyślał o Gilbercie. Nie mógł zadawać jej takich pytań w obecności ojczyma, dlatego postanowił, że porozmawia z nią od razu przy pierwszej okazji, gdy zostaną choć na chwilę sami. – Czy to oznacza, że tym razem Joanna nie będzie nas straszyć za drzewami w parku czy też na ulicach Paryża? – roześmiał się Gilbert. – Wybacz, że tak mówię o twojej matce, ale sam rozumiesz. – Właśnie na to liczę – że mój przyjazd zatrzyma ją w tym roku na miejscu. – Nie wiem, czy to ci się uda, czy twój trud nie jest daremny. – Gilbert przestał się uśmiechać. – Obawiam się, że to nie ty byłeś głównym powodem jej odwiedzin. Nigdy jeszcze w towarzystwie Huberta nie wyraził się tak bezpośrednio i bezceremonialnie na temat byłej żony. Znaczyło to, że pomimo wysiłków Klary, jej braci, kuzynki i pasierba nie bagatelizował cyklicznie powtarzających się od paru lat wizyt Joanny. Że rozumiał ich znaczenie i wyczuwał jakieś nieokreślone bliżej zagrożenie. – Wuj Celiowski napisał, że matka nie czuje się ostatnio dobrze – odpowiedział po chwili wahania Hubert. – Zasugerował mi, że mógłby spróbować zatrzymać ją tej wiosny w Wieliszewie, ale mój przyjazd zdecydowanie ułatwiłby mu zadanie. – Andrzej z tobą koresponduje? – Gilbert był wyraźnie poruszony. – Nie wiedziałem o tym. – Powiedziawszy to, zerknął na żonę, ale ta siedziała z kamiennym wyrazem twarzy. Hubert jedynie wzruszył ramionami. – Nie było o czym mówić. Stwierdzenie, że wuj ze mną koresponduje, jest zdecydowanie na wyrost. Raz, góra dwa razy w roku wuj przekazuje mi krótką wiadomość na temat matki. Nie mogę opierać się tylko na jej relacjach.

Znowu poczuł na sobie wzrok Klary. Teraz wyglądała tak, jakby sama chciała go o coś zapytać. Coś musiało się stać i trzeba to bezwzględnie wyjaśnić. – W takim razie jedź do niej – zawyrokował Gilbert. – Przyznam ci się szczerze, że już od dawna uważam, że powinieneś to zrobić. Jednak nie chciałem ci niczego narzucać. Hubert pokiwał głową, pozostawiając słowa ojczyma bez komentarza. – Jak on się czuje? Czy pojawiło się coś, o czym powinienem wiedzieć? – spytał, gdy Klara odprowadzała go później do drzwi. Nie była to zbyt dobra okoliczność do takiej rozmowy, dawała im zbyt mało czasu i nie zapewniała odpowiednich warunków, ale Hubert uznał, że nie może dłużej odwlekać tego pytania. Nie może czekać na następną okazję, tym bardziej że Klara już od lat nie starała się o to, by przebywać z nim sam na sam. Nie unikała go, zawsze gościnnie i uprzejmie podejmowała, ale stwarzała wyraźny dystans. Znał, rzecz jasna, przyczynę tego stanu rzeczy i respektował jej zasady, ale czuł, że w ich wzajemnych relacjach, jako tako poukładanych po jej ślubie z Gilbertem, pojawiło się coś nowego. – Gilbert czuje się tak jak zwykle. Nie ma żadnych zmian. Ani na lepsze, ani na gorsze – odparła Klara, ale tym razem wyraźnie unikała jego wzroku. Zaniepokoiło go to. – Powiesz mi prawdę? – spytał niemal błagalnie. – Jeśli dzieje się coś złego, zostanę. – Mówię ci prawdę. Czy kiedykolwiek cię oszukałam? – A zatem? – Odruchowo położył dłoń na jej ramieniu, ale odsunęła się, a jej spojrzenie nie wyrażało w tym momencie żadnych emocji. Wtedy zrozumiał. – Nie martw się – powiedział. – Jadę jedynie po to, aby odwiedzić swoją matkę. Gdyby nie ona, z pewnością bym się tam nie ruszał. Ledwo to powiedział, zaraz pożałował. Od lat bowiem oboje unikali jakiejkolwiek aluzji do przykrych wspomnień z przeszłości, a tym razem ewidentnie naruszył tę zasadę. Mało tego – niemal tłumaczył się z czegoś, o czym nigdy nie zamierzał z nią rozmawiać. Klara patrzyła mu w oczy chłodno, bez odrobiny życzliwości. – Nie martwię się o ciebie – odpowiedziała. – Życzę ci miłej podróży. * Pojechał pełen nie najlepszych przeczuć, niemniej te najgorsze, dotyczące matki, nie sprawdziły się. Wydawała się spokojniejsza i pogodniejsza niż ostatnio, gdy przed rokiem gościł ją u siebie, w Paryżu. Bez protestów przyjęła jego ostrożną sugestię, by tym razem nie ruszała się w daleką i męczącą podróż do Francji, skoro on przyjechał do Wieliszewa. – Oczywiście, skoro ty tu jesteś, nie widzę potrzeby ruszać się gdziekolwiek

– odpowiedziała. Samo Wieliszewo podziałało na niego przygnębiająco, ale na to był przygotowany. Wszystko było takie samo, jak zapamiętał, zmienili się tylko ludzie, troje najstarszych służących już nie żyło, reszta wyraźnie się postarzała. – Czegóż chcesz? – Matka wzruszyła ramionami, gdy podzielił się z nią tą myślą. – Drzewa i dom nie starzeją się tak bezwzględnie szybko jak ludzie. Jeśli nie zniszczy ich nagły ogień lub huragan, dłużej zachowują młodość, żywotność i urodę. Wobec człowieka natura jest pod tym względem bardzo bezlitosna. Jego młodość i uroda ciała trwają tak krótko. Aby na to nie patrzeć i stale o tym nie pamiętać, zaszyłam się wśród tych drzew, możliwie daleko od innych ludzi. Pomyślał, że niekoniecznie była jednakowo konsekwentna w swym postanowieniu trzymania się bliżej przyrody niż ludzi, czego dowodziły jej coroczne wyprawy do Paryża, ale wolał nie poruszać na głos tej kwestii. Szczęśliwie matka także nie robiła najmniejszych aluzji na ten temat. Gdy minęło dziesięć dni od jego przyjazdu, zaproponowała mu jednak co innego – wizytę w Jodłowie. – W przeciwnym razie zanudzisz się tu ze mną na śmierć – oświadczyła z niezwykłą jak na nią wyrozumiałością. – Nie planowałem odwiedzin w Jodłowie – odparł dopiero po dłuższej chwili. – Pobędę jeszcze z tobą, a za tydzień wracam do moich zajęć w Paryżu. – Nie wymagam, abyś aż tak się poświęcał. Jedź do wuja, myślę, że będzie ci rad. – Nie chcę spadać mu na głowę tak nieoczekiwanie, a nie mam czasu na listowne uprzedzenie o wizycie. Może następnym razem… – Następnym razem? – Uśmiechnęła się zdawkowo. – Za następnych dwanaście, a może i dwadzieścia lat? Czy jesteś pewien, że będziesz miał tu jeszcze kogo odwiedzać? Nie słuchałeś mnie, mój synu, więc powtórzę: ludzie nie są tak żywotni jak drzewa. – A ponieważ dojrzała na jego twarzy rozterkę, dodała: – Czemu miałbyś uprzedzać swego wuja? Jesteśmy bliską rodziną, ja poza nim i tobą nie mam innej. Wielokrotnie przyjeżdżaliśmy do siebie bez żadnych kurtuazyjnych zapowiedzi. – Dlaczego mówisz tylko o nim? – W końcu się zirytował. – Przecież on ma rodzinę, nie zapominaj o tym. – Ona miałaby protestować przeciwko twojej wizycie? Hubert poczuł nieprzyjemny dreszcz, gdy usłyszał w głosie matki pogardę i taką niechęć, jaką do tej pory miała zastrzeżoną tylko na okoliczność rozmowy o jego ojczymie. Czym wobec niej zawiniła Ewa Celiowska? Spojrzał uważnie na matkę, ale w jej twarzy, w wyrazie oczu, nie znalazł odpowiedzi. Zresztą, po krótkim namyśle, sama jej udzieliła: – Andrzej bardzo się zmienił, odkąd jest mężem tej kobiety – rzekła ponuro.

– Zauważyłam to od razu, jak tylko przyjechał z nią tutaj, po powrocie z podróży poślubnej. Lecz wtedy pomyślałam, że to nic groźnego, raczej zabawnego. Wziął sobie dziewczynę młodszą od siebie o dwadzieścia lat, więc to zrozumiałe, że doświadczył pewnego rodzaju euforii. Nie znam mężczyzny, który w podobnych okolicznościach zachowałby rozsądek, co nie oznacza, że każdy musi od razu przestać być sobą. Niestety Andrzej należał do tych, którzy stopniowo przestawali być sobą. Nigdy do tej pory nie dawał sobie wejść na głowę żadnej kobiecie, żadnej. Jego pierwsza żona nawet tego nie próbowała, a bez wątpienia, w przeciwieństwie do tej, od czasu do czasu bywała interesująca. A ta? Niemcy formułują to krótko: kuchnia, sypialnia, kościół. Oto całe bogactwo jej osobowości. Niestety wielu mężczyznom całkowicie wystarcza to do szczęścia. Hubert nie wytrzymał. – Co ona ci zrobiła? O co tyle goryczy i złości? – zawołał. Nie był w stanie dłużej słuchać matki. W jednej chwili na jego oczach znikła jej pozorna pogoda ducha, nad którą musiała pracować na czas jego wizyty. Te słowa wystarczyły mu, by zdecydować się, mimo wszystko, na wyjazd do Jodłowa. Pomimo że wcześniej wykreślił je z listy miejsc, które ewentualnie był gotów odwiedzić w kraju. Jego pytania i wyraźny ton nieprzyjemnego zaskoczenia w głosie wpłynęły na Joannę uspokajająco. Spojrzała na syna i wykrzywiła twarz w niechętnym uśmiechu. – Masz rację, niepotrzebnie się uniosłam. – Ale… dlaczego? – Nie pytaj. W tej akurat sprawie z pewnością byś ją poparł. Chodzi o Klarę, a postanowiłam nie prowadzić z tobą na ten temat jakiejkolwiek dyskusji. „A więc tak się sprawy mają?” – pomyślał. Ewa z sobie jedynie znanych przyczyn poparła Klarę i prawdopodobnie dążyła, by Andrzej pogodził się z córką. Na samą myśl o tym Hubert zapragnął znowu ją zobaczyć. Wiedział, że ona przypuszczalnie nie ucieszy się z jego wizyty, może nawet będzie przerażona, ale nie potrafił odmówić sobie samemu radości spojrzenia w oczy tej kobiety, zamienienia z nią choćby kilku słów, dotknięcia jej ręki, choćby tylko na powitanie i pożegnanie. Uwierzyć nie mógł, że jeszcze kilka minut temu odrzucał jakąkolwiek myśl o wizycie w Jodłowie. Jak mógł być takim bezdennym głupcem, by myśleć o powrocie do Francji bez choćby krótkiego spotkania z Ewą! Przecież to może być ostatnia taka okazja w jego, w ich życiu. Miałby z niej nie skorzystać? A potem całe lata łamać sobie tym głowę, żałować? Nawet gdyby znowu miało wrócić tamto szalone, bezczelnie odważne uczucie sprzed lat, łamiące wszelkie zasady i reguły, nawet gdyby znowu, po powrocie do Paryża musiał uczyć się miesiącami, jak żyć z poczuciem beznadziejnej tęsknoty – i tak byłoby to o niebo lepsze od jałowego spokoju i pozornej równowagi ducha,

jaką w sobie zbudował przez te lata. Niczego w tej chwili tak nie pragnął, jak powrotu tamtego szaleństwa, nawet za cenę cierpienia. W każdym razie pragnienie już wróciło. „Zachowuję się jak zakochany sztubak” – myślał z rozbawieniem, gdy zbliżając się do Jodłowa, patrzył na znajome pola, łąki i pobliski las. Zaraz zobaczy park, wspaniały park jodłowski z najpiękniejszym starodrzewiem, jakie zdarzyło mu się widzieć w życiu. Zawsze wolał Jodłowo od Wieliszewa, bo znajdował tu wszystko, co mogło pomóc na różne stany duszy. Jodłowo potrafiło tętnić życiem, ale nietrudno też było znaleźć tu miejsce odosobnione, gdy chciało się pobyć wyłącznie w towarzystwie własnych myśli i książek. „Umieliśmy być tam szczęśliwi, mimo wszystko” – powiedział mu kiedyś Karol, a Hubert wyraźnie usłyszał w jego głosie nostalgię. Teraz, gdy jego powóz przesuwał się wzdłuż zjawiskowo pięknej alei starych topoli, przyszło mu do głowy, że to swego rodzaju chichot losu sprawił, że to właśnie on, a nie troje jego kuzynów, miał okazję przemierzać tę drogę prowadzącą w stronę jodłowskiego domostwa. „Wyobraźmy sobie, że to królewski trakt. Że tam, na końcu, znajduje się zamek albo warowna twierdza” – zaproponowała kiedyś, w czasie jednej z dziecięcych zabaw, Klara, a cała reszta podchwyciła jej pomysł. Jak wspaniale spędzali wtedy wszyscy czas! Nigdy nie brakowało im pomysłów do zabaw! Początkowo mieli jedynie problem z Adasiem, który jako najmłodszy nie nadążał za nimi i nie do końca rozumiał zasady różnych gier. Bardzo im to wtedy zawadzało, więc robili, co mogli, by unikać towarzystwa tego smarkacza, chowali się przed nim, oszukiwali go. Potem, gdy trochę podrósł, przestał stwarzać problemy, a oni go zaakceptowali. Był też taki czas, że wyraźnie stronił od nich Karol, który zdecydowanie wolał książki i samotność od gromadnego łażenia po drzewach, ale czasami i on dawał się skusić na realizację jakichś szaleńczych pomysłów i psot. Z Klarą Hubert nie miał wtedy żadnych problemów, była niezawodnym towarzyszem gier i zabaw, nie bała się niczego, miała setki pomysłów. Jak wspaniale się wtedy rozumieli! Wtedy… „Królewska droga. Nasza aleja starych topoli. Gdziekolwiek los mnie rzuci, zawsze będę ją pamiętać. I od czasu do czasu przejdę się po niej, choćby w wyobraźni, w myślach. I od czasu do czasu wrócę tu po śmierci, a mieszkańcy Jodłowa będą opowiadać sobie o duchu w topolowej alei, tak jak dziś mówią o duchu w bibliotece” – tak powiedziała kiedyś Klara. Nie była już wtedy dziewczynką, z którą tak dobrze się rozumiał, ale młodą panną, która postanowiła go uwieść, a ponieważ nie była w stanie tego dokonać, irytowała go i męczyła. W rezultacie miał jej dość. Cokolwiek robiła bądź mówiła, napawało go to jedynie niechęcią, potem także odrazą. Jednak ten jeden raz powiedziała coś, co go zainteresowało i zdziwiło – właśnie te słowa o tych starych

topolach. Nie przypuszczał, że była zdolna do takich rozważań. Wydawała mu się w tym czasie tak bezdennie pusta, niedouczona i rozpuszczona, że zastanawiał się nawet, czy te słowa były szczere. Nawet – czy sama je wymyśliła, czy nie podsłuchała u kogoś innego po to, by w odpowiednim momencie wypowiedzieć je w jego obecności. To było do niej wtedy podobne, ale dziś, gdy wspominał tamte lata, nie miał już wątpliwości, że Klara wyrażała wtedy swoje własne przemyślenia i że była szczera. Tak jak szczera była wówczas, gdy otwarcie wreszcie przyznała się przed nim do uczucia, które błędnie nazywała miłością. Hubert nie lubił wspominać tamtej awantury, nie napawała go ona dumą. Miał świadomość, że poniosły go wtedy nerwy, że wypowiedział słowa, które mogły ją zranić. Był wulgarny i bezwzględny i wiedział o tym od razu, ale nie potrafił zdobyć się na przeprosiny. Gdyby to zrobił, nie pobiegłaby wtedy do jego ojczyma, nie zostałaby u niego na noc, nie zostałaby jego kochanką, a potem żoną. I – paradoksalnie rzecz ujmując – nie zrozumiałaby nigdy, że jej uczucie do kuzyna z całą pewnością nie dorastało do kolan temu, czego dane jej było doświadczyć w małżeństwie z Gilbertem. A więc tamta karczemna awantura miała jakiś pozytywny skutek. Myśląc o tym, uśmiechnął się, ale na krótko. Doskonale przecież zdawał sobie sprawę, że wtedy, przed laty nie odczuwałby wobec Klary takiej irytacji, niechęci i odrazy, gdyby tak nie cierpiał z powodu Ewy. Teraz do niej jechał. Nie do wuja Andrzeja – sam siebie nie musiał przecież oszukiwać. A Klara bezbłędnie to odgadła, zanim on sam to sobie uświadomił. Tym tylko umiał wytłumaczyć jej chłód, gdy go żegnała przed wyjazdem. Potrafił to zrozumieć, ale w momencie gdy zobaczył przed sobą klasycystyczną, dobrze znaną fasadę jodłowskiego pałacu, poczuł żal, że nie ma przy nim Klary. Czy – zgodnie z tym, co kiedyś nieświadomie przepowiedziała – wracała czasem do ukochanej topolowej alei? A jeśli tak, to jak często jej się to zdarzało? Na podjeździe nikt na niego nie czekał, nikt przecież nie spodziewał się jego odwiedzin. Mimo to wkrótce u drzwi frontowych stanął Józef, któremu już ktoś ze służby zdążył donieść o nadjeżdżającym powozie. „Nigdy bym nie przypuszczał, ze jestem gotów rozbeczeć się na widok tego starego nudziarza” – pomyślał poruszony Hubert, wchodząc energicznym krokiem na schody. Józef patrzył na niego z niedowierzaniem, a potem z radością. – Wszelki duch Pana Boga chwali! Pan… tutaj? A może mam zwidy przed oczami? – Ano ja, żywy i prawdziwy, z krwi i kości. Możecie dotknąć, by się do reszty przekonać. – Boże jedyny, tom się doczekał. Nie wierzyłem, że tego dożyję. – Państwo w domu? – Hubert rozejrzał się wokół i stwierdził, że czuje

nieporównanie większe wzruszenie niż w momencie przyjazdu do Wieliszewa. I nie tylko Ewa była tego przyczyną. – O tak, są oboje. Pan u siebie w gabinecie. Pani albo w kantorku, albo w ogrodzie. Zaraz ich powiadomię. Proszę do salonu. Proszę… tędy… – Pamiętam drogę – roześmiał się Hubert, a gdy weszli do domu, od razu zobaczył odnowione ściany. – A tak, pani Celiowska tak zadysponowała – potwierdził z dumą i zadowoleniem Józef, po czym wprowadził gościa do salonu. – O! Widzę, że panienka siedzi przy fortepianie – zauważył, a Hubert początkowo nie zrozumiał, o kogo chodzi. – Panienka? – spytał ze zdumieniem i w tym momencie spostrzegł podchodzącą do nich dziewczynkę. – No, panienka. Panienka Aleksandra – pospieszył z wyjaśnieniem Józef, ale zaraz dotarło do niego, że Hubert nigdy wcześniej nie widział Oleńki. – Ach, prawda, przecież pan nie zna naszej najmłodszej panienki… – mruknął zmieszany. Oleńka… Najmłodsza córka Andrzeja, jedyne, jak dotąd, dziecko Ewy. Dziecko, które ostatecznie i najskuteczniej odebrało mu jakąkolwiek nadzieję na związanie się z nią. Tak właśnie myślał Hubert, gdy dowiedział się o narodzinach tej dziewczynki. Pamiętał, że wtedy, przed laty, poszedł do najbliższego bistro i upił się jak nigdy przedtem i nigdy potem. Ale tylko w ten sposób mógł w sobie stłumić nienawiść do Andrzeja i do jego nowo narodzonej córki. Przez kilka kolejnych miesięcy nie potrafił jednak zwalczyć w sobie żalu do Ewy, że tak pozwoliła związać sobie życie, że tak niewiele oczekiwała od losu, że nie pozwoliła sobie na bardziej śmiałe marzenia i nie odważyła się wyjść poza swój znany, bezpieczny, ale nijaki, kokon. Potem pogodził się z tą myślą, oswoił gorycz i rozczarowanie. Wyrzucił ze świadomości fakt istnienia Oleńki Celiowskiej i zrobił to bardzo skutecznie. A oto teraz los po raz kolejny udowadniał mu, że jednak istnieje coś takiego jak prawda obiektywna, niezależna od jego świadomości i woli. Wolnym krokiem zbliżała się do niego szczuplutka, ciemnowłosa dziewczynka, a jej oczy były tak skupione i poważne, jakby należały do dorosłej, doświadczonej osoby, a nie do dziecka. „Właściwie ile ona ma lat?” – zastanowił się Hubert. Nigdy nie myślał o tej małej, ale mimo to potrafił skojarzyć pewne fakty. Urodziła się jakoś tak mniej więcej rok po jego powrocie do Paryża. A zatem urodziła się jedenaście lat temu. W pierwszej chwili przyszło mu do głowy, że jest dość wysoka jak na swój wiek. Potem zaśmiał się w duchu sam z siebie. Przecież nie był ekspertem od dzieci. Lubił je, ale skąd miał wiedzieć o nich cokolwiek więcej? – Dzień dobry panu. – Dziewczynka dygnęła, po czym spojrzała pytająco na Józefa.

– Pan Hubert jest kuzynem panienki, synem pani Joanny Arnout – pospieszył z wyjaśnieniem służący. Hubert uznał, że czas najwyższy, aby wreszcie i on przemówił. – Nie mieliśmy okazji się spotkać. Mieszkam na stałe we Francji. – Tak, wiem – odparła Oleńka i uśmiechnęła się nieznacznie. – Cioci Joanny także już bardzo dawno u nas nie było. Słysząc to, Józef chrząknął najwyraźniej zmieszany i wyglądał tak, jakby zastanawiał się, co powiedzieć, by zniwelować znaczenie oświadczenia panienki. Nic jednak nie wymyślił. – Mama i papa nic nie mówili, że kuzyn przyjedzie – odezwała się znowu Oleńka, przerywając niezręczną ciszę. – Przyznam, że spadłem tu jak grom z jasnego nieba – roześmiał się z pewnym przymusem Hubert. – Mam nadzieję, że nie sprawiłem kłopotu. – Skądże znowu, oboje państwo z pewnością się ucieszą – zapewnił skwapliwie Józef. – Już idę ich powiadomić. Nie był pewien, czy Oleńka i Hubert nie poczują się niezręcznie, gdy zostaną sami, ale uznał, że nie ma innego wyjścia, jak tylko ich tak zostawić. Ostatecznie on, Józef, nie miał kwalifikacji do zabawiania jaśnie państwa i ich rodziny. Na wszelki wypadek czym prędzej pospieszył zawiadomić Ewę. – Ciotka Joanna pogniewała się na mamę i papę. Dlatego już tu nie przyjeżdża – rzekła cicho Oleńka i na wszelki wypadek obejrzała się na drzwi, jakby w obawie, że ktoś mógłby ich podsłuchać. Cały czas była poważna, nie uśmiechała się, ale miała w sobie jakąś słodycz, wdzięk, słowem coś tak ujmującego, że Hubert poczuł do niej mimowolną sympatię. „Do kogo jesteś podobna?” – zastanowił się. Przypomniał sobie, że dawno temu obiło mu się o uszy, że dziecko jest podobne do Andrzeja. Ponieważ unikał wszelkich wzmianek o Jodłowie, Celiowskich i niesłychanym darze od losu, jaki otrzymali w postaci tego niespodziewanego rodzicielstwa, zaraz wyrzucił z pamięci tamte słowa. Teraz do niego wróciły, jak zresztą wszystko, co miało związek z Ewą, dlatego w pierwszym odruchu szukał w tej małej podobieństwa do jej matki. I doszedł do wniosku, że to właśnie musiało być to, co go od razu w niej ujęło – ów wdzięk i słodycz spojrzenia pełnych wyrazu dużych brązowych oczu. Nad tym, czy była podobna do ojca, w ogóle się nie zastanawiał. – Skąd ta pewność, że moja matka pogniewała się na twoich rodziców? – zapytał wesoło. Dziewczynka wyglądała tak, jakby w pierwszej chwili chciała mu odpowiedzieć, ale się zawahała. Widać doszła do wniosku, że nie powinna tyle mówić człowiekowi, który wprawdzie jest jej kuzynem, ale do tej pory znanym jedynie z nielicznych opowieści.

– Mów do mnie po imieniu – zaproponował wobec tego Hubert, licząc na to, że ośmieli tym kuzynkę. – Jak by nie patrzeć, twój ojciec i moja matka to cioteczne rodzeństwo. Wiem, że może ci przeszkadzać fakt, że jestem od ciebie dużo starszy, ale… – To mi nie przeszkadza. – Oleńka natychmiast weszła mu w słowo, a w jej oczach wreszcie dojrzał słabe iskierki uśmiechu. – Moi bracia i siostra także są ode mnie dużo starsi. Jeśli ich jeszcze zobaczę, też będę im mówić po imieniu. Hubert poczuł wyraźny ucisk w gardle i, powodowany nagłym impulsem, przykląkł przy dziewczynce, po czym lekko dotknął jej grzywki u nasady włosów. – Na pewno tak się stanie – powiedział cicho. Patrzyli sobie teraz prosto w oczy i dlatego mógł zauważyć, że pod wpływem jego słów twarzyczka dziewczynki pojaśniała, a jej wyraz nie był już tak skupiony jak dotychczas. I dopiero wtedy go olśniło. „Wiem, kogo mi przypominasz. Nie tylko twoją, ale i moją matkę”. Kiedyś Joanna pokazała mu swoją fotografię, gdy była bardzo młodą dziewczynką. To zdjęcie tak mu się podobało, że zapragnął mieć je na własność, wobec czego Joanna wreszcie spełniła jego prośbę. Wciąż miał tę fotografię w swoim albumie w Paryżu. Młodziutka Joanna z tamtego zdjęcia wyglądała niemal jak starsza siostra Oleńki Celiowskiej. „Niesłychane. Powiem o moim spostrzeżeniu matce. Z pewnością się ucieszy i może miną jej wszelkie urazy” – pomyślał rozbawiony i wtedy zorientował się, że dziewczynka patrzy już ponad jego głową. Odwrócił się w ślad za jej spojrzeniem i zobaczył stojącą w drzwiach Ewę. Wyglądała tak samo jak dwanaście lat temu. Na pierwszy, drugi i trzeci rzut oka nie zauważył w niej żadnych zmian. Z drugiej jednak strony – czy dwanaście lat to tak dużo? To prawie nic, ale dla niego stanowiło całą epokę. Czy dla niej także? – Mamo, kuzyn Hubert przyjechał z Francji – zawołała dziewczynka i w podskokach podbiegła do matki. Przestała wreszcie zachowywać się jak nad wiek rozwinięta, poważna młoda dama. Była teraz zwyczajnym, pełnym życia dzieckiem. – Kuzynie… – zaczęła niepewnie Ewa, ale głos odmówił jej posłuszeństwa. „Jej głos… Mój Boże…” Natychmiast go rozpoznał. Mógłby zaryzykować stwierdzenie, że wszystko było jak dawniej, że czas się cofnął… gdyby nie ta mała stojąca między nimi. – Wiem, że was zaskoczyłem – pospieszył z wyjaśnieniem, choć i jemu wzruszenie blokowało struny głosowe. – Może nie powinienem był tak na was spadać bez uprzedzenia, ale mój pobyt w kraju jest na tyle krótki, że uznałem… –

Boże, co za bełkot! Tworzył jakieś beznadziejne, zawiłe zdania, tłumaczył się nieporadnie jak uczeń przed nauczycielem ze źle odrobionego zadania domowego. Słowa, głupie słowa nigdy nie oddadzą całej prawdy o tęsknocie, pragnieniu, uczuciu, które postanowiło nie mijać – wbrew rozsądkowi. – Cieszę się, że cię widzę – dokończył z najwyższym trudem. – Ja także – odpowiedziała prawie szeptem, ale natychmiast jej uwierzył. Uśmiechnął się, nawet na sekundę nie chciał odrywać oczu od jej twarzy. – Wreszcie poznałem twoją córkę – powiedział pewniejszym, weselszym tonem, ale w tym momencie u boku Ewy wyrósł jak spod ziemi jej mąż. – Chciałeś powiedzieć: naszą córkę – zawołał chwacko i podszedł z wyciągniętymi ramionami do Huberta. – Dzięki Bogu, że do nas wpadłeś. Wiedziałem o twojej wizycie u matki, ale nie śmiałem wychodzić przed szereg z zaproszeniem. Ostatnio mamy z Joanną dość napięte układy i nie chciałem jej dodatkowo rozdrażniać wywabianiem cię z Wieliszewa. – Ona sama zaproponowała mi, abym ciebie, was – poprawił się – odwiedził. – Nie może być! Joanna nigdy nie przestanie mnie zaskakiwać. Dobrze, że jesteś. – Andrzej, wyściskawszy go, przyjrzał mu się uważnie. – Tyle lat… – To nie musiało się tak ułożyć – wymsknęło się Hubertowi. Z trudem oderwał wzrok od Ewy i aby zatrzeć nie najlepsze znaczenie swoich ostatnich słów, dodał szybko, wskazując na Oleńkę: – Zresztą upływ czasu najbardziej widać po waszej córce. Poza tym jesteśmy przecież tacy sami. „Nie jesteśmy” – doskonale to wiedział. W dodatku wuj, w przeciwieństwie do swojej żony, zmienił się, trochę postarzał. Na jego ciemnych i gęstych do niedawna włosach pojawiły się tu i ówdzie wyraźne siwe pasma. Ruchy straciły sprężystość, sylwetka nie była tak szczupła, ramiona tak muskularne jak przed laty. Ewa wyglądała przy nim, jakby była jego córką – teraz było to widać bardziej niż kiedykolwiek wcześniej. „Czy nadal, jak wtedy, zapewniałabyś mnie, że jesteś z nim szczęśliwa?” – Hubert nie bronił się specjalnie przed tą myślą, wręcz przeciwnie – tym razem sprawiała mu ona jakąś perwersyjną przyjemność, choć równocześnie wiedział, że nie zada już Ewie takich pytań jak przed laty. Czy w ogóle będzie miał okazję porozmawiać z nią sam na sam? Czy ona będzie tego chciała? Na razie siedzieli przy stole we czworo, prawie tak jak kiedyś, gdy przyjeżdżał tu na kilka wakacyjnych tygodni. Nie było jednak zupełnie tak samo – brakowało Klary, Adama, Karola, a ich nieobecność boleśnie dawała się Hubertowi we znaki. Być może Celiowscy już do tego przywykli, ale dla niego była to sytuacja nowa, trudna. O czym miał rozmawiać z wujem Andrzejem? W normalnych warunkach przekazałby mu wieści o jego starszych dzieciach, ale w takich okolicznościach, w jakich obecnie się znajdowali, nie było to chyba

możliwe. Szczęśliwie Andrzej przejął inicjatywę w rozmowie, tak jakby nie chciał, aby zeszła ona na tematy niewygodne. Opowiadał o Jodłowie, o kłopotach z sąsiadami, potem poruszyli kwestie polityczne. Hubert dziękował w duszy Bogu, że wuj z wiekiem stał się taki gadatliwy, że przede wszystkim sam miał ochotę mówić, a od rozmówców oczekiwał głównie tego, by go słuchali. Hubert bowiem prawie go nie słuchał, przejęty ogromną wewnętrzną radością, że siedzi tak blisko Ewy, że może na nią patrzeć, że od czasu do czasu podchwytuje jej spojrzenia. Było tak jak wtedy, gdy jako młody chłopak z trudem odrywał od niej oczy, modląc się, by nikt tego nie zauważył. Zauważyła Klara. Jak to określiła przed laty, gdy tak wściekle się pokłócili? „Gapiłeś się na nią jak cielę na malowane wrota”. Wtedy mało brakowało, a za takie słowa wyciąłby jej siarczysty policzek. Dziś śmiał się z tego w duchu i zadawał sobie pytanie, czy nadal jego „spojrzenia” są tak samo cielęce jak wówczas. Z pewnością był tak samo nieostrożny. To nieistotne, że minęły lata, że nie był już tamtym nieopierzonym chłopakiem, a potem młodzieńcem, gotowym w imię zaspokajania swoich pragnień łamać wszelkie normy i zasady, ryzykować wojnę ze społeczeństwem i rodziną. Dziś był już dojrzałym człowiekiem, świadomym konieczności zawierania kompromisów, świadomym faktu, że niekiedy nie warto podejmować ryzyka, którego konsekwencją może być czyjeś złamane życie i pozostawienie na placu boju ruin i zgliszcz. A jednak … poczuł to samo, co wtedy. Znów był młodym człowiekiem, zakochanym i gotowym na szaleństwo, za nic nie zrezygnowałby z tej kotłowaniny uczuć, które niemal w nim eksplodowały, a z drugiej strony wywoływały stan błogiego ukojenia. Wiek i upływ lat nie miały tu znaczenia. To samo czułby, gdyby miał dziś zarówno osiemnaście, jak i osiemdziesiąt lat. To właśnie było wspaniałe. – Jak długo u nas zostaniesz? – spytał w pewnej chwili Andrzej, sprowadzając bratanka na ziemię. – Do jutra – odparł Hubert. Miał wrażenie, jakby wuj czytał przed chwilą w jego myślach, choć było to przecież niemożliwe. – Tak krótko? Nie mógłbyś przedłużyć swojego pobytu? Wieki całe się nie widzieliśmy. „Oddałbym dwadzieścia lata życia, jeśli mógłbym zostać tu dłużej. Ale gdybyś wiedział dlaczego, wyrzuciłbyś mnie stąd na zbity pysk jeszcze dzisiaj” – pomyślał Hubert i w tym momencie resztkami woli przywołał rozsądek. Wolał teraz nie patrzeć na Ewę, nie w chwili, gdy powróciło tamto wspomnienie. – Za tydzień wracam do Paryża. Do tego czasu muszę jak najwięcej przebywać z matką – odparł, zorientowawszy się, że Celiowski od pewnego czasu czeka na jego odpowiedź. – No, z takim argumentem nie sposób dyskutować. Ale żałuję, naprawdę.

Myślałem nawet, czy nie zaprosić tu Joanny, choć z pewnością by nie przyjechała. Nasze ostatnie spotkanie… cóż… nie skończyło się najlepiej, ale ja nie zamierzałem chować urazy. Niestety Joanna ograniczyła nasze kontakty do wymiany korespondencji. Tylko w ten sposób starałem się zapobiec jej podróży do Paryża. Nawet nie wiesz, jak jestem ci wdzięczny, że przyjechałeś. Gdyby nie to, z pewnością postąpiłaby wbrew moim radom. – To ja jestem ci wdzięczny, że chciałeś ją zatrzymać. – Hubert po chwili wahania zdecydował się wyłożyć karty na stół. – Nie tylko ja, ale także… Klara i …mój ojczym. Poczekaj, nie przerywaj. Nawet sobie nie wyobrażasz, co moja matka wyprawiała tam od kilku lat. Śledziła ich, stała pod ich domem. Nie jestem do końca pewien, czy nie posunęła się dalej, żadne z nich nic na ten temat nie mówi, ale nie mogę tego wykluczyć. To ważne, aby mieli spokój, zwłaszcza teraz, gdy Gilbert nie czuje się dobrze. Zastanawiał się, jak zareaguje Andrzej, ale także Ewa, na wiadomość o chorobie Gilberta, czy zadadzą jakieś pytanie dotyczące tej choroby. Jednak oboje solidarnie milczeli. Solidarnie – jak zawsze, odkąd pamiętał. Po Andrzeju, szczerze mówiąc, nie powinien był się spodziewać innej reakcji. Zabolało go milczenie Ewy. Przecież, wedle słów jego matki, Ewa dążyła do zgody w rodzinie. Podobno podejmowała takie próby. A jeśli jednak nie? Jeśli matce tak się tylko wydawało? Kuchnia, sypialnia, kościół – może matka miała rację? Może rzeczywiście Ewa taka właśnie była? „Nie, to niemożliwe” – zaprzeczył sobie w myślach. Przecież nikt nie poznał Ewy tak dobrze jak on. Nawet jej mąż. „Zawsze traktował ją jak dziewczynkę. Próbował ją wychować i ukształtować, jakby był jej ojcem. Z tą różnicą, że spał z nią przez większość nocy. Jednak tylko przez większość – nie wszystkie”. – Wybierzmy się na małą przejażdżkę po Jodłowie – zadysponował Andrzej, wstając od stołu, oni zaś posłusznie podążyli jego śladem. * A jednak mieli okazję, by spotkać się tylko we dwoje, i to w dodatku tego samego dnia, choć dopiero późnym wieczorem. Hubert początkowo nie wierzył własnym oczom, gdy zobaczył ją siedzącą samotnie na tarasie. – Odezwij się, wtedy będę pewien, że to nie złudzenie, że nie rozpłyniesz się za chwilę w powietrzu – powiedział uradowany, podchodząc do niej. Trochę się obawiał jej reakcji, czy nie zerwie się z wyplatanego krzesełka i nie ucieknie do domu, a jeśli nawet zdecyduje się zostać, to czy nie będzie uparcie milczała, jak przez niemal cały dzień. Na szczęście zachowała się spokojnie, naturalnie. Tak jakby była przygotowana na jego przyjście. A może uznała, że skoro to spotkanie, tak czy inaczej, jest nieuniknione, to lepiej mieć je już za sobą?

Nieważne. Ważne było tylko to, że została, może nawet czekała. Marzenie stawało się rzeczywistością. Chociaż tyle. – Opowiedz mi więcej o Klarze i jej rodzinie – poprosiła go, wskazując równocześnie, by usiadł obok. Opowiedzieć jej o Klarze? Usiąść obok? W tej samej chwili marzył o czymś zupełnie innym, lecz ponownie wezwał na pomoc rozsądek. Że też nie przywołał go tamtej nocy w Warszawie, dwanaście lat temu! Jak to dobrze, że tego nie zrobił! W tej chwili błogosławił tamto młodzieńcze szaleństwo. Nie musiał sobie przypominać ani jednej minuty tamtej nocy. Pamiętał każdą z nich. Teraz siedział obok tej kobiety, zaledwie pół metra od niej, i miał opowiadać o Klarze, jej mężu i dzieciach, a zapewne w następnej kolejności o Karolu i Adamie. Do tego miała się ograniczyć ta rozmowa? Ale dobrze, lepsze to niż nic. – Klara? – powtórzył w zamyśleniu. – Nie poznałabyś jej. To zupełnie inna osoba, nie zostało w niej ani krzty dawnego egoizmu. Kochająca żona i matka. Ona i Gilbert odnaleźli się bezbłędnie wśród tłumu ludzi na świecie. Większość z nas nie może na to liczyć. Zamilkł i ponownie się w nią zapatrzył. Nie wytrzymała w końcu tego spojrzenia i odwróciła wzrok. – Jak się czuje Gilbert? – spytała cicho, a kiedy, całkiem zaskoczony pytaniem, odpowiedział jej zdawkowo, wyjaśniła pospiesznie: – Dowiedzieliśmy się o jego chorobie z listu Adama. Obaj chłopcy do mnie piszą, a ja przekazuję ich informacje Andrzejowi. To, co przed chwilą powiedziałeś o Klarze, też mu przekażę. Nie odpowie mi ani słowem, ale z pewnością wysłucha. Myślę, że chciałby się z nią pogodzić, jednak nie ma pojęcia, jak z tego teraz wybrnąć. Pozwolił sobie na zbyt długą ciszę. Może też szkoda, że Klara zniechęciła się i w pewnym momencie przestała pisać. – Ewa… – próbował jej przerwać i dać do zrozumienia, że tego wieczoru, gdy siedzą obok siebie, naprawdę nie obchodzi go Klara ani nawet Gilbert. Że chciałby mówić jej o czymś zupełnie innym. – Myślę, że pewnego dnia Andrzej pogodzi się z córką. Zacznie też odzywać się do synów, którzy stanęli po stronie siostry – kontynuowała, jakby niczego nie dostrzegła, nie usłyszała. A może jedynie nie chciała dopuścić go do głosu. – Boję się tylko, że upłynie jeszcze dużo wody w rzece, zanim do tego dojdzie. Boję się, że najpierw musi się stać coś strasznego, jakieś nieszczęście. To na ogół działa otrzeźwiająco na wszystkich. Nieoczekiwanie ścisnął jej dłoń. Tyle osiągnął, że umilkła kompletnie zaskoczona i początkowo niezdolna do jakiejkolwiek reakcji. „Nareszcie” – to była jego pierwsza myśl. „Nareszcie przestała zachowywać się i rozprawiać jak matrona. W przeszłości też jej się to zdarzało, typowe zachowanie dla kobiet związanych z dużo starszymi mężczyznami”.

– Nie mogę uwierzyć, że to się dzieje naprawdę – powiedział cicho, głaszcząc jej dłoń w sposób, który musiał powodować u niej dreszcze. – Że jesteśmy tu razem… Widzę cię i słyszę. Przez cały dzień myślę tylko o tym. Przezornie poluzował trochę uścisk, by jej nie przestraszyć. Mimo to nie skorzystała z okazji i nie wyrwała dłoni z jego uścisku. Nadal jednak nie patrzyła mu w oczy. – Dlaczego nie ułożyłeś sobie życia? – szepnęła. – Ależ ułożyłem je sobie – odparł z uśmiechem. – Z nikim się nie związałeś, jesteś sam – mówiła ze smutkiem. Tak przynajmniej zrozumiał. Podniósł jej rękę do ust. – Przecież się związałem, nie jestem sam – odparł, a kiedy wreszcie napotkał jej wzrok, dodał pogodnie, niemal wesoło: – Marzyłem, by inaczej to wyglądało, ale tak też jest nie najgorzej… Innej możliwości nie było, nie ma i nie będzie. Zrobiła ruch, jakby chciała się podnieść, ale zrezygnowała. – Hubercie, ja tak nie mogę… Nawet nie powinnam w ten sposób z tobą rozmawiać. – Rozmawiać możesz. Ponownie zapadło milczenie, tym razem na dłużej. – Jak ci się podoba Oleńka? – Ewa zdecydowała się odezwać pierwsza, ale zrobiła to tak cicho, jakby nie była do końca pewna, czy dobrze robi, pytając. – Twoja córeczka? – zdziwił się. Pytanie całkiem go zaskoczyło, nie pasowało do tego, o czym rozmyślał. Nie poczuł jednak rozczarowania czy irytacji. Przeciwnie, uznał, że to pytanie było jak najbardziej na miejscu, choć nie wiedział dlaczego. Ewa w odpowiedzi skinęła głową i ponownie uświadomił sobie, że minione lata wcale jej nie zmieniły. Zwłaszcza teraz, gdy jej oczy lśniły jakimś osobliwym światłem, wyglądała wręcz jak młoda dziewczyna. – Udała ci się – odpowiedział z uśmiechem. – Śliczna, wdzięczna, dobrze wychowana. Taka jak ty. Zarumieniła się. Nie, z całą pewnością nie porównałby jej teraz do matrony. – Wszyscy mówią, że jest podobna do Andrzeja – rzekła, ale był niemal pewien, że w tym stwierdzeniu kryło się pytanie. Tak jakby oczekiwała potwierdzenia z jego strony. – Raczej do mojej matki. Szkoda, że nie miałaś okazji zobaczyć jej fotografii z czasów, gdy była kilkunastoletnią dziewczynką – odpowiedział wesoło i od razu zrozumiał, że nie należało tego robić. Przecież pomiędzy Celiowskimi a jego matką rysował się wyraźny konflikt. W dodatku Joanna wypowiedziała się o Ewie w sposób jednoznacznie niepochlebny, wręcz pogardliwy. Wspominanie o podobieństwie małej Oleńki do Joanny Arnout nie mogło być w tych warunkach przyjęte dobrze. Jednak, ku własnemu zdumieniu, nie zauważył wyrazu przykrości

na twarzy Ewy. A jej oczy nadal były pełne tego osobliwego, fascynującego go światła. – Przypuszczam, że bardzo ją kochasz – dodał jednak na wszelki wypadek. – Nawet nie wiesz, jak bardzo. Cieszę się, że ją poznałeś. „Ja też” – pomyślał z zaskoczeniem. „I pomyśleć, że przez całe lata nie chciałem słyszeć ani wiedzieć o tym dziecku. Niemal… jak Andrzej o Klarze”. Zastanowiło go i nawet trochę ubawiło to porównanie. A potem przyszło mu do głowy, że cały czas rozmawiali o tej małej, jakby była wyłącznie córką Ewy. Żadne z nich nie wspomniało w tym kontekście o Andrzeju. I niech tak zostanie. To ich wieczór, nie wiadomo, kiedy ponownie dane im będzie pobyć sam na sam, może nigdy. Andrzej nie był im teraz potrzebny do szczęścia. Tak samo jak wtedy… – Ewo… – Hubert przestał się uśmiechać. Patrzył na nią z powagą i skupieniem. – Dzisiaj też nie przeproszę cię za tamto. Nie mogę tego zrobić, bo… w dalszym ciągu tego nie żałuję. – Ja też nie – usłyszał i na moment oniemiał. Spodziewał się każdej reakcji – od wściekłości i wzgardy po gniewne milczenie i ucieczkę do domu. Spodziewał się nawet łez, jak wtedy. Przygotowany był na wszystko, ale takich słów nie przewidział. Takiego spokoju i skupienia na twarzy. Takiego światła w oczach. Ewa podniosła się, jakby dawała mu do zrozumienia, że wszystko już powiedzieli, wyjaśnili i mogą już tylko życzyć sobie dobrej nocy. Lecz Hubert tak nie myślał. Zerwał się na równe nogi, czuł się tak, jakby mu skrzydła wyrosły u ramion. – Kochanie, skarbie – szepnął i ujął w obie dłonie jej twarz. – Czy nie moglibyśmy zatem… Nie wyrywała się, nie wykonała ani jednego gwałtownego ruchu. – Nie – odpowiedziała cicho. – Czy nie możesz tego zrozumieć? – Próbuję od lat. Stali przez chwilę, zapatrzeni w siebie, w przeszłość, we wspomnienia. – Idź już – odezwał się wreszcie Hubert i dotknął pieszczotliwie jej policzka. – Zrobiło się późno. Twój mąż pewnie na ciebie czeka. – Dobrej nocy – odpowiedziała i delikatnie oddaliła jego dłoń od swojej twarzy. Patrzył jeszcze, jak powoli odchodziła w kierunku domu, jak zniknęła za drzwiami tarasu. Następnego dnia, zaraz po śniadaniu, odjechał do Wieliszewa.

ROZDZIAŁ 45 Kiedy na początku grudnia Kinga Wilczyńska zawiadomiła krewnych o swoich zaręczynach, cała, nieliczna już, rodzina nie mogła wyjść ze zdumienia. Zaraz potem wiadomość podchwyciły panie z towarzystwa i nie ulegało już wątpliwości, że zainteresowanie wokół rodziny Wilczyńskich nie osłabnie przynajmniej do czasu zaplanowanej ceremonii ślubnej. Zresztą odkąd kilka miesięcy wcześniej Kinga, „zaopatrzona” w lekarski dyplom, wróciła do rodziców i zgodnie z wcześniejszymi zapowiedziami rozpoczęła pracę u boku ojca, liczba pacjentów w gabinecie doktora Rafała bardzo wzrosła w porównaniu z tą, jaka była wcześniej. Inni doktorzy, nie bardzo z tego zadowoleni, sarkali po kątach na niegodne ich zdaniem praktyki „niektórych kolegów”, którzy chwytają się każdego sposobu, by zarobić więcej. – Ale musi szanowny pan przyznać, że na nic by się zdały te, jak pan to raczył określić, niegodne praktyki, gdyby ludziska nie biegali jak na wyścigi do gabinetu Wilczyńskiego – zauważył pewnego razu ze złośliwym błyskiem w oku radca Czarnowski, gdy podczas partyjki szachów po raz kolejny wysłuchiwał lamentów jednego z owych oburzonych doktorów, tym razem pana Rutkiewicza. – Widać nietrudno podkręcić ciekawość gawiedzi – odparł tamten z irytacją. – Głupota ludzka nie zna granic. Czekam tylko, aż ten czy ów zacznie doświadczać przykrych konsekwencji nieodpowiedzialności, jaką jest powierzanie własnego zdrowia młodej i niedoświadczonej pannie. Rutkiewicz świadomie unikał nazywania Wilczyńskiej lekarką! Lekarka! Mój Boże, jak to brzmiało!!! Radca Czarnowski, którego to bardzo bawiło, mrugnął do kolegi. – Ależ, szanowny panie! Wszyscy byliśmy na początku niedoświadczeni, i to w każdej dziedzinie życia. Sam pan to przyzna. Też był pan kiedyś początkującym lekarzem. A panna Wilczyńska wygląda na całkiem rozsądną osobę. Poza tym nie wszystkich, którzy do niej chodzą, można nazwać gawiedzią. Niejedna z naszych pań śmiertelnie by się na pana teraz obraziła. Wydaje mi się, że kobiety dość szybko pokonały swoją niechęć i nieufność i teraz to głównie one i ich dzieci korzystają z porad panny Wilczyńskiej. – Wystarczy, by doszło do nieszczęścia – odparł oburzony starszy doktor. Świadomość, że praktyka panny Wilczyńskiej ograniczała się w zasadzie tylko do kobiet i dzieci, wcale nie działała uspokajająco na środowisko lekarskie. Przecież wiadomo, że właśnie ta grupa stanowiła większość pacjentów i w konsekwencji przynosiła większość dochodów. Radca Czarnowski, zdając sobie z tego sprawę, nie mógł się oprzeć, by dalej nie kpić z kolegi. I to pomimo ostrzegawczych pokasływań innych panów. – A ja bym tam nie miał nic przeciwko temu, by i mnie panna Kinga kiedyś

dokładniej przebadała – mruknął, nie odrywając oczu do figur szachowych. Po kątach rozległy się pochrząkiwania, pokasływania i z trudem tłumione chichoty. Rozmówca radcy poczerwieniał tak bardzo, że niektórzy nawet się przestraszyli, czy za chwilę doktor nie dostanie wylewu albo ataku apopleksji i wtedy trzeba będzie wezwać na pomoc jego kolegę po fachu. Albo i pannę Kingę. – I tu dochodzimy do sedna sprawy – huknął na całe gardło doktor. – Nie jestem jakimś ciemnym kołtunem! Jestem gotów uznać prawa niektórych, szczególnie uzdolnionych panien do pogłębiania swojej wiedzy, nawet do studiów wyższych, lecz – na Boga! – są zawody, za które nie powinny się brać. Także dla własnego dobra. Niech będą nauczycielkami i kształtują umysły i postawy młodzieży, niech się bawią w pisanie niegroźnych dykteryjek do gazet lub powiastek dla dam, panienek i gospodyń domowych, lecz w imię porządku moralnego nie powinny mieć wstępu na uniwersyteckie katedry, do laboratoriów badawczych, a do kancelarii prawniczych i do gabinetów lekarskich powinny przychodzić wyłącznie jako klientki i pacjentki. Jeśli już koniecznie czują w sobie potrzebę niesienia pomocy chorym, mogą, w ostateczności, zostać pielęgniarkami w szpitalach, choć i tu widziałbym konieczność wprowadzenia pewnych obostrzeń regulaminowych. Jeśli chcą przysłużyć się społeczeństwu w jakikolwiek inny sposób, niż wychodząc za mąż i wychowując potomstwo, mogą jeszcze w ostateczności… – Wstąpić do klasztoru i umartwiać się za nasze grzechy – podpowiedział niezmienionym tonem Czarnowski. Ponownie rozległ się śmiech, tym razem już wcale nie tłumiony. Doktor Rutkiewicz nie był dziś jednak w nastroju do żartów. – Bigotem też nie jestem, wypraszam tu sobie takie aluzje – warknął, poczerwieniawszy jeszcze bardziej. – Mam prawo wyrażać swoje zdanie. Podkreślam z całą mocą, że niezależnie od tego, co mi tu pan imputuje, nie jestem ciemniakiem, ale lekarska profesja jest niezgodna z samą naturą kobiety. Sam pan sobie przed chwilą pozwolił na niewybredny żart na ten temat. To, co pan powiedział o badaniu lekarskim dokonywanym przez kobietę, przyrównuje jej pracę niemal do prostytucji. Tylko bez urazy, szanowny kolego, proszę nie brać tego do siebie. Jeśli o mnie chodzi, zdecydowanie bardziej wolę widzieć i doceniać kobietę w roli utalentowanej aktorki na scenie. – I nie tylko na scenie, o ile mi wiadomo – odciął się radca, ale widać było, że odeszła mu już ochota do śmiechu. Atmosfera towarzyska wyraźnie się zwarzyła. Rutkiewicz demonstracyjnie wstał od stolika i sięgnął po kapelusz. Sytuację uratował dopiero Ksawery Jabłonowski, który, aczkolwiek niechętnie, bywał od czasu do czasu uczestnikiem tego typu towarzyskich zgromadzeń, gdzie przychodzili jego koledzy po fachu, a także aktualni lub potencjalni klienci.

– Panowie, dajcie już temu spokój, ta rozmowa posunęła się za daleko – odezwał się uspokajającym tonem. – Niepotrzebnie wszyscy demonizują znaczenie pracy panny Wilczyńskiej. Ona sama nie szuka rozgłosu, robi to, co lubi, w dodatku pod okiem tak doświadczonego lekarza jak jej ojciec. Doktor Rafał nie zostawił jej w tym wolnej ręki, nie otworzyła przecież własnej praktyki, głównie asystuje ojcu i z tego, co wiem, jest mu podporządkowana. – Tak jest – podchwycił inny z obecnych panów. – A po ślubie zacznie asystować mężowi, przynajmniej dopóki nie będzie zmuszona zająć się gromadą własnych dzieci. I tak naturalną koleją rzeczy skończy się jej tak zwana zawodowa kariera. Pan Jabłonowski ma rację, nie ma potrzeby tak się gorączkować. – Więc to prawda, że przyszłym małżonkiem naszej miłej pani doktor będzie kolega po fachu? – Radca ponownie się uśmiechnął. Słyszał coś na ten temat od wielce poruszonej małżonki, która prawie codziennie wracała do domu naładowana nie tyle nowymi informacjami, co plotkami rodzącymi się w tych warunkach jak grzyby po deszczu. Na podstawie tego radca był jednak w stanie wyobrazić sobie, jak przebiegały spotkania towarzyskie pań – musiały jako żywo przypominać tętniący życiem ul. – Zgadza się – odparł już spokojnie Rutkiewicz. Usiadł z powrotem i odłożył kapelusz. – Niejaki doktor Michał Wisławski. – Kto? Nigdy o nim nie słyszałem. – Nigdy nie starał się o rozgłos. Wrócił przed laty z Paryża, osiadł na obrzeżu Warszawy i prowadzi swoją praktykę. Mimo to pacjentów mu nie brakuje. – Tym bardziej dziwię się, że w tak rozplotkowanym mieście, jakim jest Warszawa, a w dodatku ciesząc się uznaniem, przetrwał tyle lat bez towarzyskiego rozgłosu. Choćby sam fakt, że spędził pewien czas w Paryżu, powinien był zwrócić czyjąś uwagę. Wiadomo, co robił we Francji? – Tak, udało mi się to wyciągnąć od Rafała Wilczyńskiego. To nawet interesujące. Ponoć po skończeniu studiów Wisławski został zaangażowany do pracy przez samego Bernarda Chambroux. Spędził w jego klinice blisko dziesięć lat, zanim wrócił do kraju. – Kim jest Bernard Chambroux? Wypowiedział pan jego nazwisko takim tonem, jakby to był niemal sam Pan Bóg. Rutkiewicz spojrzał na radcę, a następnie na zgromadzonych panów, z pełną wyższości miną, wyrażającą bezbrzeżne politowanie dla ich ignorancji. – Bernard Chambroux to wielki uczony, jego prace zasługują na najwyższe uznanie i są znane każdemu szanującemu się lekarzowi na świecie, a w każdym razie w Europie. W jego klinice dokonuje się niemal medycznych cudów. Zapewniam, że nie jest dostępna dla każdego pacjenta i dla każdego chętnego do pracy medyka. – A zatem doktor Wisławski… czy jak mu tam…

– Musiał być nieprzeciętnym studentem, inaczej nie zwróciłby na siebie uwagi słynnego profesora. – Tym bardziej dziwne, że postanowił porzucić taką pracę, by wrócić tutaj i zaszyć się gdzieś na obrzeżach Warszawy. – I zapewne to zainteresuje niejednego i niejedną w tym mieście, a zarazem sprawi, że biedny Wisławski stanie się bohaterem najbliższego plotkarskiego sezonu. Zaś jeśli dodać do tego fakt, że zamierza poślubić jedyną lekarkę w okolicy, to zapewne oznacza, że dni jego bezpiecznej anonimowości skończyły się definitywnie. Zgodnie z tą przepowiednią w Warszawie zawrzało na dobre. Ponieważ zaś rodzina Wilczyńskich nie zamierzała rozwodzić się na ten temat, a w dodatku bardzo sporadycznie udzielała się towarzysko, dodatkowo podgrzewała nastroje. Osoba Kingi od dawna wzbudzała zainteresowanie, od jej powrotu z Paryża praktycznie nie przestawano o niej mówić, a tu nowa sensacja! To zresztą sprawiło, że na plan dalszy odsunięto skandal dotyczący Klary i konfliktu w rodzinie Celiowskich. – Nigdy bym nie przypuszczała, że Kinga Wilczyńska znajdzie sobie konkurenta – oznajmiła pani Jabłonowska, matka Ksawerego, której przez lata nie przeszedł żal – zarówno do Celiowskich, jak i do Wilczyńskich. Nadal widziała w nich przyczynę samotności jej syna, a fakt, że Ksawery nigdy nie starał się o Kingę, nie miał dla starszej pani żadnego znaczenia. – Dlaczego miałaby go nie znaleźć? To bardzo ładna i w dodatku mądra dziewczyna – odbiła natychmiast piłeczkę pani Borecka, która poczuwała się do obowiązku obrony dalekiej krewnej. – Po pierwsze nie jest już taka młoda… – Nie skończyła jeszcze trzydziestu lat. Na litość boską! Jak chętnie odbiera się kobiecie młodość, choćby samym gadaniem. – Ja w jej wieku miałam już kilkoro dzieci. – Czasy się zmieniają. Naprawdę tego nie dostrzegacie? To trochę ostudziło resztę pań, które nie chciały zrażać do siebie pani Boreckiej, jedynej w ich gronie krewnej przyszłej panny młodej. Gdyby pani Borecka obraziła się i przestała je odwiedzać lub zapraszać do siebie, straciłyby jedyne wiarygodne źródło informacji o rodzinie, która zawsze stanowiła obiekt powszechnego zainteresowania. Marianna Wilczyńska i Ewa Celiowska od zawsze unikały kobiecych zebrań. To samo dotyczyło panny Kingi, zwłaszcza odkąd wróciła ze studiów. Stara Eufrozyna zaś zdziwaczała do reszty i na ogół nie bardzo się już orientowała, na jakim świecie żyje. Pozostawała jedynie pani Borecka, dlatego należało obchodzić się z nią jak z jajkiem. Do zasady tej rzadko jednak stosowały się radczyni Czarnowska i pani Jabłonowska, toteż i teraz one właśnie przystąpiły do ataku.

– Zostawmy kwestię zmieniających się czasów i powszechnego zepsucia obyczajów – podjęła wyniośle radczyni. – Znacie moje zdanie w tej sprawie, nie zmieniło się ono od lat i nie zmieni do końca mojego życia. – Kinga Wilczyńska przestała zachowywać się jak kobieta – nie wytrzymała Jabłonowska. – Kiedy na nią patrzę, od razu przychodzą mi na myśl te wszystkie pożal się Boże sufrażystki. – One obywają się bez mężów – odparła z ironią niepoprawna pasierbica radczyni, Krystyna. – Owszem, znalazła sobie męża, ale jakiego? Nikt nic o nim nie wie, oprócz tego, że przed laty pracował u jakiegoś sławnego profesora w Paryżu. Dlaczego nadal tam nie pracuje? Może zrobił coś złego i został po prostu wyrzucony z pracy? Nie pozostało mu nic innego, jak wrócić do kraju. – Uważałabym na takie słowa – ostrzegła ją pani Borecka. – Mój zmarły szwagier, mecenas Więckowski, z pewnością zagroziłby pani sądem. Doktor Wisławski nie potrzebuje się z niczego przed nami tłumaczyć. Każdy ma własne powody postępowania. Po takim upomnieniu Jabłonowska, która raczej nie grzeszyła nadmiarem odwagi, ucichła jak skarcona uczennica. Pałeczkę przejęła radczyni. – Przynajmniej taki z tego pożytek, że Kinga zajmie się teraz tym, czym naprawdę powinna. Powinna się cieszyć, że w ogóle udało jej się złapać męża. Nie dawałam jej szans, zważywszy na profesję, jaką uprawia. – Jaką profesję?! Zabrzmiało to dość dwuznacznie – odcięła się natychmiast jej pasierbica. Tym razem zamilkła radczyni. Zrobiło się całkiem cicho, aż jedna z pań zaryzykowała następną uwagę: – Zastanawiające, że od pewnego czasu kobiety w tej rodzinie wychodzą za mąż za znacznie starszych mężczyzn. Panna Wilczyńska powiela ten przykład. Wygłosiwszy tę kwestię, przypomniała sobie, że jedna z przedstawicielek „kobiet z tej rodziny” znajduje się obecnie w salonie. Pani Borecka nie wyglądała jednak na urażoną, przeciwnie – jej twarz w tym momencie wyraźnie się wypogodziła. – Ale to chyba dobrze jej wróży, zważywszy, że małżeństwa, o których raczyła pani wspomnieć, są wyjątkowo udane. * – Podobnie jak przy każdej tego typu okazji, ślubom w naszej rodzinie towarzyszy powszechny jazgot – rzekła Marianna do Ewy podczas uroczystości zaręczyn. Ewa w odpowiedzi przytaknęła głową. Nie odrywała oczu od narzeczonego Kingi. Rozpoznała go od razu, choć zdawała sobie sprawę, że on prawdopodobnie

nie dostrzegł jej w gronie zaproszonych gości. Nawet jednak jeśli będą mieli okazję do zamienienia kilku słów, bardzo wątpliwe, by ją rozpoznał. „Przecież ostatni raz widzieliśmy się prawie trzynaście lat temu” – pomyślała. „Wtedy gdy…” Wtedy gdy potrzebowała potwierdzenia swych przypuszczeń, że spodziewa się dziecka. A chciała to zrobić w warunkach jak najbardziej dyskretnych, u lekarza, który od początku wzbudził jej zaufanie. Czy Wisławski przypomni to sobie? „Bardzo wątpliwe, ale ja mu przypomnę” – takie podjęła postanowienie, gdy dowiedziała się, że narzeczony Kingi pracował w klinice doktora Chambroux. Gdy tylko o tym usłyszała, porzuciła wcześniejsze postanowienia, by nie wracać do tamtej sprawy. Widocznie to ona postanowiła wrócić do niej, do Ewy, nie pozwoliła o sobie zapomnieć ani zamieść się pod dywan. – Jest kilkanaście lat starszy od Kingi, ale sprawia wrażenie całkiem młodego człowieka – odezwała się ponownie Marianna. – Tak – zgodziła się Ewa. Michał Wisławski miał w sobie coś młodzieńczego, zauważyła to od razu, podczas pierwszej pamiętnej wizyty w jego gabinecie. – Od razu go polubiłam. Myślę, że będą szczęśliwi – dodała Marianna. – Na pewno – odparła z pełnym przekonaniem Ewa. – W jaki sposób się poznali? – Kinga nie mówiła ci tego? Ten francuski profesor, stale zapominam jego nazwisko, wspomniał jej przy pożegnaniu o swoim młodszym koledze z Warszawy. Tak się właśnie wyraził: młodszy kolega. „Pracował kiedyś u mnie, zdolny młody człowiek, ale cóż, dwa słońca nie mogą świecić na wspólnym niebie” – tak podobno powiedział. Nawet zacytowałam. Podobno nie zawsze się ze sobą zgadzali, tak bywa, gdy na wspólnym obszarze zderzają się wybitne indywidualności. Obaj jednak rozstali się w zgodzie, nadal ze sobą korespondują. Profesor nawet namówił Kingę, by – skoro zdecydowała się wracać do Warszawy – odwiedziła jego dawnego pracownika. Podobno gdy zawiadomili go potem o swoich zaręczynach, skwitował to krótko: „Wiedziałem, że tak będzie. Pierwszy i ostatni raz zabawiłem się w swata, ale nie potrafiłem oprzeć się pokusie”. – Bardzo romantyczna historia – roześmiała się Ewa. – Chodź, jeśli chcesz, przedstawię cię mojemu przyszłemu zięciowi. Ewa niczego tak nie pragnęła, jak podejść do Wisławskiego i mu się przypomnieć, ale nie w towarzystwie jego przyszłej teściowej. Zresztą – w niczyim towarzystwie. Potrzebowała do tego innych warunków. Dlatego odmówiła Mariannie. – Innym razem, okazji nie zabraknie. Zobacz, ilu tu jest ludzi, a on i tak wodzi oczami tylko za Kingą.

Marianna nie nalegała, zresztą zaraz musiała odejść, by zadysponować uroczystą kolację, a Ewa poszukała wzrokiem męża. Zajęty był rozmową z kilkoma panami, toteż postanowiła mu nie przeszkadzać. Szczerze mówiąc, już od pewnego czasu nie łaknęła jego bezustannego towarzystwa. W głębi duszy wiedziała, od jakiego czasu i dlaczego tak się stało. Wolała jednak nie analizować tego długo i dogłębnie, jeszcze nie. Stanęła z boku, przy fortepianie i zapatrzyła się z kolei na Kingę, na to, jak siostrzenica śmiała się i rozmawiała z Oleńką. „Obyś była jak twoja kuzynka i siostra, obyś, tak jak one, potrafiła odważnie walczyć o swoje szczęście, o prawo do własnego życia” – pomyślała, obserwując z kolei córkę. „Oby mi z kolei nie zabrakło odwagi, by stanąć wtedy za tobą murem, udzielić ci wsparcia. A jeśli trzeba będzie, to obym była bardziej skuteczna niż w przypadku Klary i jej braci”. – Góra z górą się nie zejdzie, ale człowiek z człowiekiem… – usłyszała nagle i niewiele brakowało, a podskoczyłaby w miejscu. Tuż obok niej stanął Michał Wisławski i patrzył na nią z niekłamaną radością. – Pan mnie poznaje? – spytała z niedowierzaniem, choć odpowiedź miał wypisaną na twarzy. – Bez najmniejszego trudu – odparł pogodnie. – Jakim cudem pan mnie zapamiętał? – Czuła gwałtowne bicie własnego serca. Boże! Co za niewiarygodna sytuacja! – Nie chciałem pani zapomnieć – odparł i uśmiechnął się zawadiacko. Trochę zbiło ją to z tropu, ale Wisławski natychmiast rozproszył jej jednoznaczne podejrzenia. – Nie, proszę się nie obawiać. Nic z tych rzeczy. Po prostu zapamiętałem rozmowę z panią. Mówiła pani w taki sposób o sobie i swoim mężu… – Spojrzał na nią znacząco. – Co takiego mówiłam? – zastanowiła się głośno Ewa, bo tego akurat nie potrafiła sobie przypomnieć. Wisławski roześmiał się i machnął ręką. – Nie potrafię wyrazić tego dokładnie tak samo, jak pani to wtedy zrobiła. W każdym razie zapewniam, że były to same dobre słowa. Nagle spoważniał, a jego spojrzenie było teraz zatroskane, choć w dalszym ciągu życzliwe. Zaintrygowało to Ewę, ale i zaniepokoiło. – Chciałby pan poznać mojego męża? – spytała ostrożnie. – Nie trzeba – odpowiedział po chwili. – Poznałem go już wiele lat temu. W tym momencie Ewa odniosła wrażenie, że wokół nich zrobiło się zupełnie cicho, że wszyscy inni goście znaleźli się gdzieś daleko. To była niemal taka sama cisza jak tamta sprzed roku, na tarasie jodłowskiego pałacu, gdy zdecydowała się wyznać Hubertowi, że nie żałuje tego, co się między nimi wydarzyło w przeszłości.

Teraz sytuacja była inna, rozmowa inna, ale ta niesamowita cisza, naładowana ogromnymi emocjami – taka sama. – Nie mówił mi o tym – szepnęła. Wisławski nie odpowiedział, więc w pierwszej chwili nie była pewna, czy w ogóle ją usłyszał. A może tylko jej się wydawało, że się odezwała. – Mąż nie mówił mi, że pana zna – powtórzyła głośniej i wtedy wrażenie pełnej napięcia ciszy gdzieś się ulotniło. Wokół znowu byli ludzie, słychać było ich żarty, śmiech, urywki rozmów. – Nie sądzę, by pan Celiowski mnie rozpoznał – powiedział Wisławski. – Ja go zapamiętałem jako pacjenta profesora Chambroux, ale on prawdopodobnie nie zwrócił wtedy na mnie uwagi. Byłem tylko jednym z asystentów profesora, zawsze gdzieś z tyłu, w cieniu, jak pozostały personel. To doktor Chambroux był gwiazdą. Na twarzy Wisławskiego ukazał się trudny do zinterpretowania uśmiech. Ewa poczuła lekki zawrót głowy i oparła się o fortepian. „Teraz albo nigdy” – pomyślała. Nie wiadomo, kiedy i czy jeszcze w ogóle zdarzy jej się podobna okazja, by wreszcie rozwiązać zagadkę, która dręczyła ją od lat. – Chciałabym o tym porozmawiać, dowiedzieć się… Wiem, że lekarze powołują się na tajemnicę zawodową i różne takie, ale… Mówiła niepewnie, lękliwie, na wszelki wypadek wolała nie robić sobie wielkich nadziei. – Ma pani prawo wiedzieć. Oczywiście, że z panią porozmawiam – padła nieoczekiwana odpowiedź, a Ewie natychmiast łzy stanęły w oczach, a nogi zrobiły się miękkie jak z waty. Znowu nabrała przekonania, że od poprzedniego lata jej życie nabrało jakiegoś niesłychanego tempa. W każdym razie nie stała już w miejscu, choć nie był to tylko marsz do przodu. Także – przede wszystkim – otwarcie drzwi, za którymi kryła się przeszłość. A właściwie wcale się na kryła, lecz wychodziła z zakamarków. Nie było sensu dłużej się od niej odwracać. Zawsze podświadomie o tym wiedziała, ale dopiero wizyta Huberta w zeszłym roku sprawiła, że Ewa postanowiła ostatecznie przestać zamykać oczy na to, co było. Bo mogło mieć wpływ na teraźniejszość i przyszłość. – To nie jest dobre miejsce do takich rozmów – odezwał się ponownie Wisławski i rozejrzał po pełnym ludzi salonie. – Czy mogłaby pani przyjść jutro do mojego gabinetu? Naturalnie moglibyśmy spotkać się na mieście, ale istnieje duże prawdopodobieństwo, że zobaczyłby nas ktoś z tu obecnych, a wtedy… – A wtedy rozeszłyby się plotki, że w dzień po swoich uroczystych zaręczynach widziano pana w towarzystwie ciotki pana narzeczonej – zażartowała Ewa. – Fakt, brzmi to absurdalnie, ale to dlatego, że nie wygląda pani na ciotkę

Kingi. – Dzieli nas niewielka różnica wieku. Zgoda, przyjadę do pana gabinetu. Wracamy z mężem do domu dopiero jutro wieczorem, w południe mąż ma jakieś spotkanie w banku. To będzie dobry moment, bym pana odwiedziła. Michał Wisławski nie zdążył już odpowiedzieć, a jedynie skinął głową, bo właśnie zbliżały się do nich Kinga z matką. Marianna zaprosiła zebranych gości do jadalni na kolację.

ROZDZIAŁ 46 Tego wieczora po powrocie do Jodłowa oznajmiła Andrzejowi, że chciałaby posiedzieć dłużej w bibliotece. – Krótko mówiąc, dajesz mi do zrozumienia, abym kładł się spać i nie zawracał ci dzisiaj głowy – skwitował kpiarsko małżonek. Na ogół bawiły ją jego powiedzonka i żarciki, ale dzisiejszego wieczoru nie miała ochoty ich wysłuchiwać. Nie chciała kłaść się dziś z nim do wspólnego łóżka. Od jutra zapewne będzie musiała, ale to dopiero od jutra. Do jutra spróbuje ułożyć sobie to wszystko w głowie, uporać się, przemyśleć. Miała na to tę jedną noc i dlatego chciała spędzić ją sama, w jodłowskiej bibliotece. – Nie bierz tego do siebie. – Uśmiechnęła się z przymusem. – Po prostu mam ochotę poczytać. Przed wyjazdem do Warszawy zaczęłam ciekawą powieść… – Gdybyś nie brała sobie na głowę prowadzenia tego domu i pozwoliła zatrudnić kobietę z odpowiednimi do tego kwalifikacjami, miałabyś czas na czytanie powieści w ciągu dnia. – Dlaczego robisz z tego taki problem? – spytała ostro, zdecydowanie ostrzej, niż zamierzała. Zauważyła, że przez twarz przebiegło mu lekkie drgnienie, i poczuła się niezręcznie. – Nie mogę sobie czasem pozwolić na niegroźną ekstrawagancję? – zagadnęła go już innym tonem, łagodnie, kokieteryjnie, tak jak lubił. – Wolę, gdy jesteś przewidywalna – westchnął, ale był udobruchany. – Pod tym względem nie różnię się od większości mężczyzn, ale dobrze… Niech ci będzie. W każdym razie, jeśli tak się sprawy mają, to i ja dzisiejszej nocy nie kładę się do łóżka. Bez ciebie jakoś mi się nie chce. Posiedzę nad papierami w gabinecie. „Są takie chwile, gdy coraz lepiej cię rozumiem” – pomyślała ponuro, zapalając lampę w bibliotece. Nie kierowała tej refleksji pod adresem Andrzeja. Chodziło jej o Marylę. Myślała o niej od wczesnego popołudnia, od rozmowy z Wisławskim. Nie rozgrzeszała siostry, nie użalała się nad nią. Jedynie myślała. „W którym momencie zapragnęłaś spędzać noce w tej bibliotece zamiast z nim? Kiedy przestałaś go kochać? Co takiego się stało? Czy było tak, jak twierdziła Adela, że miałaś dość ciągłego niemal rodzenia jego dzieci? Ciężkich porodów, których panicznie się bałaś? Dzieci, których nie umiałaś kochać? Te melancholie, które nie pozwalały ci normalnie żyć, z których nikt nie próbował cię wyleczyć – czym były spowodowane? Tymi dziećmi, których nie chciałaś? Czy może nim? Rozczarował cię, oszukał, ukrył przed tobą coś ważnego? Tak jak ty próbowałaś ukryć przed nim dwie ostatnie ciąże. Przyznam ci się do czegoś, moja siostro… Ja także coś przed nim ukrywam. Zapewne wiesz o tym od dawna, ale dziś dowiadujesz się bezpośrednio ode mnie. I wiesz co? Nie żałuję tego, choć postaram się, by mój i twój mąż nigdy się o tym

nie dowiedział. Tak, moja siostro. Wtedy, rok temu, powiedziałam Hubertowi prawdę. Zrozumiałam to w tym momencie, gdy zobaczyłam go rozmawiającego w salonie z Oleńką, zaraz po jego przyjeździe. Przedtem, przez całe lata starałam się go nie wspominać, ale nie bardzo mi się to udawało. Za każdym razem jego przypomnienie wywoływało we mnie udrękę, wyrzuty sumienia, żal do niego, ale i do siebie, o to, co zrobiliśmy trzynaście lat temu. Oskarżałam jego i siebie. I nagle zobaczyłam go w salonie z moją córką – a wtedy udręka i oskarżenia zniknęły w okamgnieniu. Zostały tylko wyrzuty sumienia, mimo wszystko nie czułam się w porządku wobec Andrzeja. Lecz dzisiaj, moja siostro, one także zniknęły. Rozmawiałam z narzeczonym Kingi. Pewnie wiesz, co mi powiedział. Ja w dalszym ciągu próbuję się z tym uporać. W każdym razie wiem już, kim jest doktor Chambroux i z jakiej choroby wyciągał Andrzeja. Nie wiedział tylko, czy i ty byłaś nią dotknięta. Czy dlatego umarłaś? Ja oczywiście nie powiedziałam mu, co zrobiłaś z dwojgiem twoich ostatnich dzieci. Że w rezultacie dobiła cię nieleczona latami melancholia. Tak przynajmniej twierdziła Adela, a czuję, że mówiła prawdę. Doktor Wisławski jednak nie musi o tym wiedzieć. O tobie więc jedynie wspomnieliśmy. Jeśli słyszałaś naszą dzisiejszą rozmowę, to wiesz o tym najlepiej. A jeśli nie słyszałaś, bo nie wiadomo, gdzie teraz przebywasz, to posłuchaj teraz. To jedyna taka okazja, więcej tak dokładnie już niczego ci nie opowiem. Dzisiaj, siostro, mówię do ciebie po raz ostatni. A potem postaraj się już odejść. I jeszcze jedno – na wszelki wypadek zabieram z biblioteki wszystkie świece. Dowiedziałam się rzeczy strasznej, ale wystarczająco długo rozmawiałam z Wisławskim, aby oswoić tę nowinę, przyjąć do wiadomości pewne fakty, nie wpadać w panikę, a nawet postarać się zrozumieć późniejsze motywy postępowania naszego męża. Doktor Wisławski dokładnie mi to wytłumaczył, ale nie będę cię zanudzać, nawet jeśli nas nie słuchałaś. Jak do tego doszło, że Andrzej zachorował? Wisławski mi tego nie powiedział, może wiedział, a może nie, mniejsza z tym, to mnie nie interesowało, a on mimo wszystko starał się zachować przynajmniej niektóre tajemnice pacjenta. Dlatego też nie wchodził w szczegóły przebiegu choroby i leczenia. Właściwie w ogóle o tym nie mówił, a ja nie pytałam. Nie było łatwo, tylko tyle powiedział. Ale się udało, pacjent z tego wyszedł. A nie każdy może mówić o takim szczęściu. Potrafiłabym zrozumieć, że Andrzej nie chciał ze mną o tym mówić. Zakładam zresztą, że nie opowiadał o tym nikomu – to była sprawa jego i lekarzy tam, w Paryżu. Chciał to zachować dla siebie. Będąc na jego miejscu, też bym się tym nie chwaliła. I także nie jestem święta, przecież wiesz. Ty zresztą też nie byłaś, więc może i to zrozumiesz. Może zrozumiałaś już wtedy… Ale, droga siostro, okazuje się, że to nie koniec. Że było coś jeszcze. Nie

obeszło się bez konsekwencji nazywanych fachowo przez lekarzy skutkami ubocznymi. A o nich powinnam była wiedzieć, bo to mogło mieć wpływ także i na moje życie. Miałam prawo o nich wiedzieć od samego początku – a nie wiedziałam. Przez całe lata żyłam w poczuciu, że to ja ponoszę odpowiedzialność za brak dziecka w naszym związku. Zanim się z tym pogodziłam, przepłakałam wiele dni i nocy, wysłuchiwałam mniej lub bardziej zawoalowanych komentarzy na swój temat. Gdybym wtedy znała prawdę…” Oparła twarz o dłonie i zapatrzyła się w grudniową ciemność za oknem. Gdyby nie wielkie płaty śniegu, noc wyglądałaby upiornie. Jutro zapewne zasypane będą wszystkie drogi i obejścia, a Jodłowo zostanie odcięte od świata. Zdążyli wrócić do domu w ostatniej chwili: ona, jej mąż i Oleńka. Jej córka, jej skarb najdroższy, prawdopodobnie jej jedyny życiowy sukces. „Mój cud” – tak powiedziała o swoim synu Adela. Ewa myślała tak samo o Oleńce. Jak wobec tego mogłaby w dalszym ciągu żałować tamtej nocy sprzed trzynastu lat, skoro – wedle tego, czego się dziś dowiedziała – tylko tak miała szansę zostać matką. – Pamiętam, że przed laty, gdy przyszła pani do mnie po raz pierwszy, by potwierdzić ciążę, której niestety nie było, sugerowałem pani badania. Zapytałem też panią o męża. – Wiem, ale wtedy nie mieściło mi się to w głowie – odparła zduszonym głosem Ewa. – Brałam odpowiedzialność na siebie, bo tak się zwyczajowo uważa w podobnych okolicznościach. Poza tym mój mąż miał już troje dzieci, troje żyjących dzieci – poprawiła się z zamierzoną premedytacją. Boże! Przez osiem lat żyła właśnie w tym przekonaniu. Andrzej na to pozwolił. Patrzył na jej płacz, rozpacz, pocieszał, choć przecież znał prawdę. Jak on mógł to przed nią ukryć? Chyba że nie znał prawdy. Albo nie przyjął jej do wiadomości. Przecież po latach urodziła się Oleńka, a on od samego początku przyjął ją jak rodzone dziecko. Cieszył się, że jako jedyna z jego dzieci była taka do niego podobna. To fizyczne podobieństwo, nad którym rozpływali się wszyscy dookoła… Ewa już znała jego przyczynę. Nikt więcej nawet się nie domyślał. Nikt? – Czy to możliwe, że mój mąż nie wiedział? – zająknęła się. – Nie wiedział, że nie będzie już mógł zostać… ojcem? Sama możliwość, że wiedział, odbierała jej dech w piersiach, doprowadzała zarówno do furii, jak i do rozpaczy. – Możliwe – odparł doktor Michał, a Ewa odetchnęła z tak widoczną ulgą, że nie potrafił powstrzymać się od przelotnego uśmiechu. Zarumieniła się, bo doskonale wiedziała, o czym pomyślał. Właściwie – o kim. O jej córce Oleńce. To przecież było oczywiste. – Możliwe? – powtórzyła. – Nie powiedzieliście mu o tym?

To było tak niewiarygodne, że ponownie nabrała podejrzeń. Wisławski westchnął, zdjął okulary i zapatrzył się gdzieś ponad jej głową. – Często nie rozumiałem wielkiego Chambroux. Naprawdę był wielki, nie ironizuję. Doskonały diagnosta, wykładowca, uczony. Gdy inni lekarze kładli krzyżyk na pacjencie, on nie rezygnował, próbował. Nawet jeśli nie zawsze mógł uratować komuś życie – nie był przecież Bogiem Wszechmogącym – to przynajmniej starał się to życie maksymalnie przedłużyć, stworzyć w ostatnich miesiącach, tygodniach, dniach w miarę znośne warunki. Problem polegał na tym, że unikał mówienia prawdy. Uważał, że nie wolno odbierać ludziom nadziei. Wielu jego pacjentów do samego końca nie wierzyło, że tej nadziei już nie ma. Czasami miałem wrażenie, że niektórzy z nich tak spokojnie umierali, bo wierzyli, że zapadają w sen. Wiem, jak głupio i nieprofesjonalnie brzmi to, co przed chwilą powiedziałem, ale nie mogłem oprzeć się takiemu wrażeniu. – Może nie było to takie złe? Większość z nas nie potrafi pogodzić się z nieuchronnością śmierci. Może lepiej myśleć, że zapada się w sen? – Złudzenia… – westchnął Wisławski. Przestał patrzeć gdzieś nad jej głową, teraz utkwił wzrok w jej twarzy. – Czy wtedy, przed laty, gdy przyszła pani do mnie po raz pierwszy, pełna nadziei, że potwierdzę jej błogosławiony stan, miałem to uczynić? Tego właśnie pani ode mnie oczekiwała i mogłem to potwierdzić. Potem przez długie lata wierzyłaby pani, że ciąża w którymś momencie obumarła. Czy byłoby to dla pani jakąś ulgą? – To co innego – odparła po cichu. – Pan przed chwilą mówił o odbieraniu nadziei śmiertelnie chorym ludziom. Pokiwał w zamyśleniu głową. – To tylko pozornie co innego. Prawda w którymś momencie i tak nas dopada, tu czy tam, po drugiej stronie. – A jeśli nie ma tej drugiej strony? – szepnęła, bardziej do siebie niż do niego, ale usłyszał. – To oczywiście kwestia wiary, nie absolutnej pewności. Jeśli ja postawiłem na wiarę, to zakładam, że po tej drugiej stronie coś jednak istnieje, a zatem prawda nas i tam dopada. Pani Ewo, nie odchodźmy od tematu. Przyszła tu pani wtedy, przed laty, ale i dziś, aby poznać prawdę, nie po kolejne złudzenia. Jeśli pacjent nie chce poznać prawdy, nie wtłaczam mu jej na siłę do gardła. Ale jeśli chce… to ma do niej prawo. Ma prawo wiedzieć, jak zadysponować własnym życiem, jakie decyzje jeszcze podjąć. Nieraz chodzi o rozgrzebane sprawy rodzinne, majątkowe, o konieczność przeprowadzenia jakiejś ważnej dla kogoś rozmowy. Nie można ludziom odmawiać tego prawa, jeśli chcą poznać prawdę, w imię jakichś enigmatycznych poglądów dotyczących nadziei. Zawsze tak uważałem. Ale wielki Chambroux miał inne zdanie. A to on tam rządził. – A więc nie powiedział nic Andrzejowi?

Nie wiedziała, czy nadal czuje ulgę z tego powodu. Wisławski przez chwilę zastanawiał się, a potem bezradnie rozłożył ręce. – Z tego, co do mnie dotarło, pamiętam, że Chambroux wspomniał panu Celiowskiemu, że mogą wystąpić pewne problemy. Chyba nawet odważył się użyć określenia: poważne problemy. Że szansa na to, aby mógł ponownie zostać ojcem, jest minimalna. Że nawet gdyby doczekał się dziecka, to mogłoby ono urodzić się chore, kalekie, może nawet umrzeć zaraz po urodzeniu albo jeszcze w łonie matki. W swoim środowisku medycy używają na to określenia: wady wrodzone. Myślę, że jak na swoje zwyczaje profesor i tak powiedział dużo. Potem nam, młodym lekarzom, wytłumaczył, że nie należy odbierać człowiekowi nadziei, że medycyna nie wie jeszcze wszystkiego, że przecież cuda się zdarzają, a doktorzy nie powinni bawić się w wydawanie ostatecznych wyroków, bo od tego jest tylko Pan Bóg. I tylko On wie wszystko. W ten sposób wielki uczony ucinał każdą dyskusję. – Może jednak w sprawie mojego męża to on miał rację? – spytała Ewa drżącym głosem. Wisławski oparł łokcie na stole i teraz patrzył w jej oczy z sympatią, współczuciem, ale wzrokiem niepozostawiającym żadnych złudzeń. – Nie było i nie ma na to żadnych szans. Wmawianie sobie tego to jak karmienie się złudzeniami. Nikt z nas, lekarzy, nie miał co do tego wątpliwości. Chambroux także. W pierwszym odruchu schowała twarz w dłoniach. Spojrzenie człowieka, który miał zostać mężem jej siostrzenicy, paliło ją jak rozżarzone żelazo. Znowu pomyślała o Oleńce i była pewna, że także Wisławski o niej myślał. A przecież to już nie był jakiś tam lekarz, którego nigdy więcej w życiu nie zobaczy się na oczy. Dopuściła do swojej tajemnicy kogoś, kto, jeśli wszystko dobrze się ułoży, zostanie w jej rodzinie na długie lata. Poczuła jego dłoń na ramieniu i drgnęła przestraszona w oczekiwaniu następnych słów. – Przyszła pani po to, by usłyszeć prawdę. Nie mylę się? Skinęła głową i wtedy z jej oczu popłynęły po policzkach łzy. Czuła, że musi coś powiedzieć, wyjaśnić, prosić o dyskrecję. – Nie powie pan tego wszystkiego mojemu mężowi? – zapytała nieśmiało, z wyraźną prośbą w głosie. – Nie widzę takiej potrzeby. Usłyszał już diagnozę z ust samego profesora Chambroux – odparł po chwili milczenia. Wzięła się w garść, opanowała emocje. Postanowiła, że nie będzie stroić żałosnych min kobiety upadłej, która przyprawiła mężowi rogi, została zdemaskowana i teraz bardzo się tego wstydzi. Zależało jej na dyskrecji tylko ze względu na Andrzeja i na Oleńkę, na wzajemne przywiązanie tych dwojga, na ich spokój. Sama bowiem nie czuła wstydu i nie żałowała – tak jak powiedziała to

Hubertowi poprzedniego lata. Miałaby żałować i wstydzić się swego macierzyństwa? Gwałtownym, zniecierpliwionym ruchem wytarła łzy z policzka. – Widział pan moją córkę. Urodziła się i żyje nadal. Jest zdrowa. Nie odpowiedział, więc kontynuowała spokojnym, poważnym tonem: – Wkrótce będziemy rodziną. I tylko my oboje znamy prawdę. – I niech tak zostanie – odpowiedział z powagą, kładąc dłoń na jej dłoni. Wiele godzin później, siedząc w jodłowskiej bibliotece, wracała myślą do tamtych chwil, gdy oznajmiała mężowi, że spodziewa się dziecka. Teraz nie miała wątpliwości, że ani za pierwszym, ani za drugim razem nie odczuwał radości. Widziała to przecież, słuchała go, ale wmawiała sobie wówczas, że to tylko jej przywidzenia. Tłumaczyła sobie jego oczywisty brak entuzjazmu obawami o jej zdrowie. Teraz, po latach, znała już prawdziwą przyczynę. Tak naprawdę nie chciał tych dzieci, bo bał się, że nawet jeśli urodzą się żywe, to należy się liczyć z tym, że będą chore, może zdeformowane. Dlatego zareagował z taką oszałamiającą radością, gdy zobaczył zdrową i śliczną Oleńkę. „A ja miałam nigdy nie poznać prawdy”. Co mogłoby mu się udać, gdyby w pewnym momencie nie zmieniła zdania i nie zaczęła drążyć przeszłości. Szereg zdarzeń i niezwykłych zbiegów okoliczności kazał jej szukać tej prawdy całymi latami. Czy to możliwe, by pomagał jej w tym ktoś, kto po śmierci nie mógł zaznać spokoju? „Nie, bzdura” – przywołała się do porządku. „Nie mogę popadać w paranoję”. Niemal roześmiała się na tę myśl, nie czuła bowiem strachu ani żadnego niepokoju. Wychodząc z biblioteki, rozejrzała się jedynie w poszukiwaniu świec, tak na wszelki wypadek. Żadnej jednak nie znalazła, co mogło znaczyć, że na podobny pomysł musiał wpaść wcześniej Józef. Poczciwy staruszek! Przed udaniem się do sypialni zajrzała jeszcze do pokoju Oleńki, tak jak kiedyś zaglądała do Adasia. Dziewczynka spała spokojnie, z pewnością czuła się dobrze i bezpiecznie pod dachem rodziców. „I tak będzie. Nie odbiorę ci tego i nikomu na to nie pozwolę” – pomyślała, dotykając pieszczotliwie włosów córki. „Prawdę znam tylko ja i przyszły mąż Kingi, a on z pewnością mnie nie zawiedzie. Tylko my oboje. Nikt inny”.

ROZDZIAŁ 47 Śmierć Gilberta nie spadła na nią nagle. Podświadomie czuła, że to się tak skończy, że diagnoza doktora Chambroux kryje w sobie jakieś celowe niedopowiedzenie. Mimo to uchwyciła się wtedy tego złudzenia. Niewielki guz, którzy mógł istnieć już od lat i nie dawał szczególnie niepokojących objawów, miał szansę w dalszym ciągu pozostać nieszkodliwym. Tak właśnie powiedział przed trzema laty doktor, a Klara tak bardzo chciała, aby to była prawda, że w rezultacie w to uwierzyła – przynajmniej na pewien czas. Mimo to zawsze tkwiły w niej niepokój, niepewność, wrażenie, że profesor nie mówił wszystkiego, że nie powiedział najważniejszego. Spychała to wrażenie tak głęboko, jak tylko się dało. Gdyby umiała się go na dobre pozbyć, wyrzucić ze swojej głowy i myśli, z pewnością by to zrobiła. Niestety, nie miała takiej umiejętności, nikt na całym świecie jej nie miał. Jedyne, co mogła, to o tym nie myśleć i czasami nawet jej się to udawało. Czasami – krócej lub dłużej – lecz nie na zawsze. Czuła, że to nie skończy się dobrze, że przecież nie można żyć przez długie lata z guzem ukrytym gdzieś w czaszce, wobec tego oczekiwała od profesora, by ją o tym zapewniał, by przeganiał jej strachy, by podtrzymywał złudzenie. Przychodziła do niego najczęściej, jak tylko mogła, po otuchę, rady, zapewnienia. Przychodziła, choć w pewnym momencie zauważyła, że stało się to dla niego uciążliwe, że starał się jej unikać, a jeśli to ostatnie mu się nie udawało – Klara potrafiła być skuteczna w odszukiwaniu go i cierpliwa w oczekiwaniu, aż wróci z tej czy tamtej narady – zaczął wynajdywać bardziej skuteczne sposoby zniechęcania jej do wizyt. – Wprowadza pani jedynie niepotrzebny ferment – powiadał. – Niepokoi pani męża, który z pewnością z powodu pani zachowania odczuwa dyskomfort, obawę, myśli o najgorszym. Klara przypuszczała, że poza wszystkim innym uwierało go także wspomnienie rozmowy na temat jej ojca, choć ona już nigdy potem do tego nie wracała. W każdym razie nie w jego obecności. W jego obecności chciała już tylko rozmawiać o Gilbercie. Pewnego dnia jednak zażądała, by powiedział jej prawdę. Dłużej nie mogła walczyć z coraz silniejszym wewnętrznym przeczuciem, przekonaniem, że dzieje się coś złego. Coś, przed czym nie da się uciekać w nieskończoność. Coś, co do tej pory czaiło się gdzieś w ukryciu, ale różnymi, coraz wyraźniejszymi symptomami przypominało o sobie. Coś, co pewnego dnia w końcu z tego ukrycia wyjdzie i trzeba będzie się z tym zmierzyć, a przynajmniej spojrzeć temu w oczy. Być przygotowanym, wiedzieć, co robić. Tego właśnie dnia Filip szepnął jej do ucha, by poszła razem z nim do gabinetu Gilberta. On sam coraz rzadziej tam przebywał. – Chyba się starzeję i nie czuję potrzeby bezustannej harówki, podejmowania nowych wyzwań, wyżywania się na sali sądowej. Zarobiłem dość, by wreszcie

zacząć korzystać z uroków słodkiego lenistwa – żartował. Klara początkowo cieszyła się z tego. Przecież doktor Chambroux zachęcał jej męża do zwolnienia tempa. Gilbert długo się temu opierał, toteż gdy w końcu zaczął stosować się do wskazówek profesora, odetchnęła z ulgą. Na krótko, bo w końcu dotarły do niej rzeczywiste przyczyny tej kapitulacji. Nie mógł pracować, bo nie miał do tego wystarczających sił. Nie to było jednak najgorsze. – Czasem mam wrażenie, że przestaję nadążać za tym wszystkim. Zaczynam się gubić, zapominać, coraz mniej rozumiem. Zawodzę klientów – usłyszała, jak pewnego razu mówił do Huberta. Ponieważ do niej nigdy się w ten sposób nie skarżył, zatrzymała się za drzwiami i słuchała. Gdyby weszła do gabinetu, z pewnością natychmiast zmieniłby temat, zaczął żartować, a ona być może łudziłaby się dalej. Hubert odpowiedział mu, że to z pewnością zmęczenie i nie warto przywiązywać do tego większej wagi ani tym bardziej upadać na duchu. – Wypalenie zawodowe – starał się mówić lekko, nawet trochę trywializował. – Wszystkich nas to dopada, prędzej czy później. W twoim przypadku i tak stało się to dopiero po wielu latach pracy. Odkąd pamiętam, harowałeś jak wół. Klientów ci nie brakowało. – Nie – przerwał mu Gilbert, a było coś takiego w jego głosie, że serce podeszło jej do gardła. – Proszę, chociaż ty bądź ze mną szczery. Wystarczy, że robi mi się niedobrze, gdy słucham takich bzdur w wykonaniu Chambroux. Zapadła cisza, a Klara zapragnęła osunąć się wzdłuż ściany oddzielającej ją od gabinetu i usiąść na podłodze. – Poprosiłem Karola, by przejął moich klientów. Hubert próbował słabo protestować, ale Gilbert był nieugięty. – Mniej skomplikowane sprawy poprowadzę dalej, spróbuję. Myślę, że jeszcze dam radę. Nowych klientów już nie biorę. Nie mam zamiaru bawić się dłużej w udowadnianie sobie i ludziom, że nadal jestem dobrym prawnikiem. Wolę odejść, zanim zaczną mnie opuszczać. – Twoi klienci prawdopodobnie się na to nie zgodzą. Będziesz im musiał wytłumaczyć… – Zgodzą się, zostaw to mnie. Nie słuchała dalej i odeszła. Wiedziała, że Gilbert nie chciał, by o tym wszystkim wiedziała. A niedługo potem Filip poprosił, by poszła razem z nim do gabinetu. – Pan Arnout wyszedł z domu, to jedyna okazja, kiedy mogę pani to pokazać – szepnął służący i otworzył kluczykiem jedną z dolnych szuflad szafki umieszczonej z tyłu komody. Tknęło ją niedobre przeczucie. Skąd Filip miał ten kluczyk? Gilbert zawsze, odkąd pamiętała, zamykał w specjalnym sejfie klucze do wszystkich szaf i szuflad

w gabinecie. Nikt oprócz niego nie miał do nich dostępu. – Ten kluczyk dorobiłem wczoraj wieczorem – oznajmił Filip, jakby czytając jej w myślach. – Zaraz pani zrozumie. Ale Klara nadal nie rozumiała, nawet wtedy, gdy Filip wyjął z tej szuflady niedużych rozmiarów pudełko, otworzył je i odwinął z płótna znajdujący się w środku pistolet. Patrzyła i miała zupełną pustkę w głowie. – Wczoraj zobaczyłem to przez przypadek – wyjaśnił służący. – Pan Arnout nie zauważył, że wszedłem do gabinetu i stanąłem mu za plecami. Ostatnio bywał taki… mało spostrzegawczy – dodał zmieszany, ale zaraz się poprawił, jakby chciał zatrzeć nie najlepsze wrażenie tych słów: – Oczywiście nie zdarzało się to często, nawet dość rzadko, ale… bywało. Przecież sama pani wie. Ta jedna chwila, gdy zobaczyła broń, którą ukrywał w swoim gabinecie Gilbert, zdecydowała o wszystkim. Nie mogła dłużej się okłamywać. Należało działać szybko. – Musimy to stąd zabrać, natychmiast, zanim on wróci – zakomenderowała stanowczo. Filip popatrzył na nią niepewnie. – Nie wiadomo, o co w tym wszystkim chodzi, proszę pani. Może to coś ma związek z jakąś sprawą sądową, z klientem. Może to coś ważnego. Sam jednak w to nie wierzył. Gdyby było inaczej, nie nabrałby podejrzeń, nie obserwował Gilberta, nie alarmowałby jego żony. Poza tym Klara wiedziała, że Gilbert nie prowadził żadnej sprawy sądowej. Przekazał je innym, głównie Karolowi. – Tak, ma pani rację – Przyznał Filip z rezygnacją, ale i niepokojem. – Od kilku tygodni mam takie cholernie złe przeczucia. Przepraszam panią za to wyrażenie. Ale co z tym zrobimy? Gdzie schowamy? Co powiemy, gdy pan Arnout zacznie tego szukać, wypytywać? – Nie zacznie, ukrywał to przecież przed nami. Nie będzie chciał się przyznać. Zresztą to nieistotne. Zabieramy go stąd. – Wskazała na pistolet. Mówiła szybko, czuła, że wstępują w nią dawna energia i pomysłowość, których od lat już nie uruchamiała. Tak jak kiedyś, była gotowa rzucić wyzwanie całemu światu, każdemu, kto stanąłby jej na drodze. Na chwilę jednak obleciał ją strach. – Broń może być naładowana. Zupełnie się na tym nie znam. – Od wczoraj już nie jest naładowana – odparł flegmatycznie Filip, a odpowiadając na jej pytające spojrzenie, dodał: – Służyłem w wojsku. Znam się na tym. Patrzyła mu w oczy, a kiedy zobaczyła w tych oczach łzy, podjęła decyzję. Pójdzie do profesora Chambroux, opowie mu o wszystkim i zażąda, aby wreszcie powiedział prawdę. Ukryli broń w mieszkaniu Huberta. Jakakolwiek skrytka w domu nie

wchodziła w rachubę. Filip wprawdzie proponował, że może schować broń u swojego ojca, gdzie nie brakuje różnorodnych zakamarków, ale Hubert uznał, że nie jest to bezpieczne. – Nie widzę nic dziwnego w tym, że pani mąż przechowywał broń w miejscu, które nie było dostępne dla pozostałych domowników. Wielu tak robi, choć się tym nie chwali – zauważył Chambroux, gdy wysłuchał całej relacji. – Uważa pan, że przesadzam – stwierdziła, z najwyższym trudem starając się zachować spokój. Zanim odpowiedział, popatrzył na nią pobłażliwie, dokładnie tak, jak to robił od pewnego czasu. – Uważam tak od dawna – powiedział. – Nie zachowuje się pani odpowiedzialnie. Wprowadza pani do domu nastrój przygnębienia i niepokoju. Ten niepokój udziela się także pani dzieciom i służbie. Pan Arnout z pewnością musiał to zauważyć, a nie muszę chyba nadmieniać, że nie ma to dobrego wpływu na jego samopoczucie. „Uważasz mnie za rozhisteryzowaną babę?! Kim ty właściwie jesteś, doktorku?! Panem naszej woli, poczynań i decyzji?!” – chciała wtedy wrzasnąć na całe gardło i byłaby to zrobiła, ale odezwał się Hubert. – Mój ojczym czuje się coraz gorzej i to wcale nie jego żona ponosi za to odpowiedzialność. Jest tak, bo choroba czyni coraz większe postępy. Dlaczego nie chce pan tego przyznać? – Jest pan lekarzem, panie… panie…? – Mniejsza o moje nazwisko. Nie jestem lekarzem, ale nawet laik dostrzega pewne rzeczy. – Sugeruje pan, że zaniedbałem coś w sprawie pana ojczyma? Że postawiłem niewłaściwą diagnozę? – Chambroux był wściekły nie mniej niż Klara i podobnie jak ona walczył z całych sił, by nie wybuchnąć. Sytuacja go przerastała, miał tego dość, szukał najlepszej drogi wyjścia i nie potrafił jej znaleźć. Klara też nie i to powodowało, że oboje trzęśli się jak w febrze. Spokój zachował tylko Hubert i to właśnie doprowadziło wreszcie do porozumienia, a przynajmniej do przełomu. – Niczego takiego nie sugeruję – odparł. – Przeciwnie, zarówno ja, jak i moja kuzynka w dalszym ciągu uważamy pana za znakomitego specjalistę. I będziemy tak uważać bez względu na to, czym się skończy choroba Gilberta. Prosimy jedynie, by powiedział nam pan całą prawdę. On zdaje sobie sprawę, że jest z nim coraz gorzej. Staje się coraz słabszy, przyznał mi się, że ma zaniki pamięci, problemy z koncentracją, praktycznie przestał już pracować. Prowadził go pan znakomicie przez trzy lata, próbując go ratować albo przedłużyć mu życie, ale ono dobiega już do kresu, prawda, profesorze? – Nie jestem Bogiem, a cuda się zdarzają – odparł po chwili Chambroux. – Do samego końca nie wolno tracić nadziei ani odbierać jej innym. Nie każdy jest

na to gotów. – O ile dobrze zrozumiałem, rozmawiamy o cudzie? Już tylko w nim upatruje pan nadziei? W słowach Huberta zabrzmiała jedynie niewielka nutka ironii. Jednak ta mała nutka wystarczyła, by Chambroux zerwał się zza biurka. – Dobrze, chcą państwo wiedzieć, niech i tak będzie. Wy oboje, jak widzę, pozbyliście się już wszelkiej nadziei. Tak jest, guz się powiększył, ostatnie badania to potwierdziły. – Dopiero teraz pan to przyznaje! – krzyknęła ze złością Klara. Odpowiedział identycznym tonem: – Przybiegała tu pani na okrągło, oczekując jedynie dobrych wieści. Chyba dobrze to zrozumiałem. Nie mogła nie przyznać mu racji, więc ponownie zamilkła. Hubert także się nie odezwał. Doktor krążył jeszcze chwilę po gabinecie i wreszcie usiadł. – To, że pan Arnout przechowuje broń w zamkniętym sejfie czy też w innym odizolowanym miejscu, nie musi zaraz świadczyć, że zamierza jej użyć przeciwko sobie bądź komukolwiek innemu – rzekł już spokojniejszym tonem. – Niemniej… No cóż, w jego stanie istnieje pewne ryzyko… Tak niewiele wiemy jeszcze o mózgu. To organ, który kryje w sobie mnóstwo tajemnic. Może zawsze tak będzie. Na razie, na tym etapie, pragmatycznie rzecz ujmując… jesteśmy bezradni wobec przypadku pana Arnout. Wyznaję jednak zasadę, że póki życia, póty nadziei. Jestem za to bezustannie krytykowany, ale nie potrafię postępować inaczej. Trudno. Po raz pierwszy jego spojrzenie skierowane na Klarę wyrażało życzliwość, sympatię, nawet zrozumienie. – Dobrze pani zrobiła, chowając przed nim tę broń. I ten Filip, czy jak mu tam, dobrze się spisał. Ale Klara już wtedy nie miała wątpliwości, że w końcu nadejdzie taki dzień, w którym ani Filip, ani Hubert, ani nikt inny, nawet ona sama, nie zdoła zatrzymać Gilberta, gdy będzie odchodził. A on nigdy nikogo nie zapyta, co się stało z bronią. * – Telegram z Paryża, proszę pani. Ewa podniosła głowę znad stosu rachunków. Poczuła, że robi jej się zimno. W oczach Józefa także dostrzegła niepokój. Telegram? To nie oznaczało niczego dobrego. W pierwszym odruchu chciała z nieprzeczytaną jeszcze wiadomością pobiec do Andrzeja i dopiero w jego obecności zapoznać się z treścią. Ale nagle zmieniła zamiar. Wystarczyło, że Józef szepnął:

– Oby Najświętsza Panienka ocaliła dzieci. Już wiedziała, że chce dowiedzieć się teraz, właśnie w obecności starego lokaja, który za każdym razem, gdy tylko dostarczał jej listy od Adama lub Karola, prosił, by mu przekazała, „co słychać u dzieci”, a potem niezwłocznie zawiadamiał o tym pozostałą służbę od pokoi po stajnie. Obaj synowie Andrzeja, a nawet nielubiana w przeszłości Klara, w oczach Józefa na zawsze mieli pozostać dziećmi. Andrzej nigdy o nich nie pytał. Mimo to ona zawsze przekazywała mu treść listów, wiedząc, że nie doczeka się najmniejszego odzewu z jego strony. Dlatego dziś dowie się jako ostatni. Tak postanowiła. – Gilbert Arnout nie żyje – powiedziała cicho, gdy tylko przeczytała treść depeszy. Józef westchnął, lecz nie sposób było nie zauważyć, że kamień spadł mu z serca. Najbardziej bał się o Klarę i jej braci. Stropił się dopiero wtedy, gdy napotkał spojrzenie Ewy. – Należało się tego spodziewać – powiedział to tak, jakby usprawiedliwiał swoją pierwszą reakcję. – Pan Karol kilka tygodni temu napisał, że nastąpiło pogorszenie… – Tak – szepnęła bezwiednie Ewa. Nigdy nie dane jej było poznać Gilberta Arnout i od lat tego żałowała, ale dziś ten żal kierowała głównie do siebie. Jej ojciec miał rację, podobnie jak Kinga, Marianna, Karol i Adam – powinna była okazać większą stanowczość w tej sprawie. Powinna była pisać do Klary, nawet gdyby tamta przez jakiś czas nie chciała odpowiadać ani nawet otwierać kopert. W końcu by przecież otworzyła i przeczytała. Byłoby łatwiej teraz ją pocieszać. Wobec wieloletniego milczenia okazało się to już jednak niemożliwe. Klara poczytałaby to za obłudę. Zatem – już za późno na porozumienie. Śmierć Gilberta Arnout kładła kres jakimkolwiek nadziejom. – Przyznam, że bardziej bałem się o panienkę Klarę i obu paniczów – odezwał się Józef, przerywając jej rozmyślania. – Choć żal mi pana Arnout. Kiedyś, dawno temu, był ze dwa razy w Jodłowie. Bardzo miły, dobrze wychowany człowiek. Mój Boże, jak się czuje panienka Klara? – Niedobrze – odpowiedziała Ewa, czując jeszcze większe przygnębienie. – Karol pisze, że pogrzeb w przyszły wtorek. – Tak szybko? Nikt stąd nie zdąży pojechać – wyrwało się Józefowi. – Widocznie nikt nas tam nie oczekuje. Podniosła się ciężko i nie czekając już na reakcję lokaja, poszła do Andrzeja. – Powinienem pojechać – rzekł w pewnym momencie, a Ewa otworzyła szeroko oczy ze zdumienia. – To jedź, ona z pewnością na to czeka – szepnęła prawie bez tchu. – Nie sądzę, ale myślę, że będzie mi rada – odparł i uśmiechnął się

dwuznacznie. – Myślę o kuzynce Joannie. – O Joannie? Zerwała się na równe nogi. Krew w niej zawrzała. Czy on rozum postradał?! Niewiele brakowało, a krzyknęłaby mu to prosto w twarz. – Tak – odpowiedział spokojnie. – Wiem, jak to brzmi, ale dla niej to bardzo trudne. Nigdy nie wyleczyła się z tego człowieka. – Co mnie obchodzi Joanna! – krzyknęła. – I dlaczego ty w takiej chwili potrafisz myśleć tylko o niej?! Jedź do swojej córki i wnuków. Jedź do swoich synów. Jeśli tego nie zrobisz właśnie teraz, stracisz ich wszystkich na zawsze! Poczerwieniał. Bardzo jej teraz przypominał ojca w czasach, gdy tak mocno się go bała. Teraz także się przestraszyła. Pierwszy raz w życiu przelękła się Andrzeja. – To nie twoja sprawa – usłyszała, a opanowany, zimny ton jego głosu zmroził ją do szpiku kości. – Tak uważasz? – Z trudem powstrzymywała się od płaczu. Nie odpowiedział, odwrócił się tyłem do niej, a Ewa, czując, że właśnie doszła do kresu swojej wytrzymałości nerwowej, także się odwróciła, tyle że do drzwi, po czym gwałtownie je otworzyła i wybiegła. „Nie moja sprawa? Za kogo ty się masz? Nawet nie wiesz, ile o tobie wiem. I jak wiele ty o mnie nie wiesz”. Dusiła się w domu, zbyt wielki ciężar czuła na piersi. Potrzebowała powietrza, coraz częściej jej się to zdarzało. Wyjrzała na taras i zaczerpnęła tchu. Popołudniowe październikowe powietrze pachniało jesienią, ale było ciepłe, przyjazne, przesycone słońcem. Na ławce siedziała Oleńka i czytała książkę. Uśmiechnęła się, gdy spojrzała na matkę. „Masz czternaście lat, dokładnie tyle samo, co on, gdy go poznałam”. Przejęta tą myślą Ewa odwzajemniła uśmiech córki. Podobieństwo spojrzenia, niekiedy poważny, niekiedy chmurny wyraz twarzy, chuda, trochę kanciasta sylwetka, charakterystyczna zarówno dla chłopców, jak i dziewcząt w tym wieku. I ten sam uśmiech. „Jesteś taka sama jak on w tym wieku. Gdyby to było możliwe, powiedziałabym mu jeszcze raz, że niczego nie żałuję”. Podskoczyła, gdy poczuła dotknięcie dłoni męża na swoim ramieniu. Ponownie z trudem odrzuciła absurdalne podejrzenie, że musiał słyszeć jej myśli. Z trudem powstrzymała się, by nie odsunąć się od niego. Choć w pewnym sensie już to przecież zrobiła. – Ja nie mogę pojechać do Paryża. – Andrzej mówił do niej cicho, lękliwie, jakby obawiał się powiedzieć za dużo. – Nie mogę… Postarasz się to zrozumieć, nawet jeśli nie wytłumaczę ci dlaczego? Długo nie odpowiadała, żadne słowa nie chciały jej przejść przez gardło.

Andrzej, przekonany, że nie chciała z nim rozmawiać, już zamierzał zrezygnować i odejść, gdy wreszcie zdołała przemówić: – Naprawdę uważasz, że troje twoich dzieci to nie moja sprawa? – Oczywiście, że twoja. Wybacz, zachowałem się jak głupiec. – Czasami zupełnie nie wiem, jak z tobą rozmawiać. Nagłym, niemal rozpaczliwym ruchem przygarnął ją do siebie. – Mimo to nie przestawaj – odparł cicho, po czym wyciągnął rękę w kierunku wpatrzonej w nich Oleńki. Dziewczynka natychmiast odpowiedziała na jego wezwanie, podbiegła i objęła go w pasie. Trzymając się blisko siebie, zeszli po schodkach tarasu w kierunku ogrodu i parku. Potrzeba przechadzki we troje pojawiła się spontanicznie, bez żadnych pytań i uzgodnień w tej sprawie. Może dlatego, że kiedyś był to ich wspólny zwyczaj. Mimo wszystko należał on już do przeszłości. W dodatku dość odległej. A teraz nagle, ni z tego, ni z owego, wrócił. A wraz z nim wspomnienia. Milczenie przerwał dopiero Andrzej. – Nie mogę was stracić – powiedział. – Tamci, w Paryżu, nie przestali być ważni, ale wybrali inne życie, odwrócili się od wszystkiego i wszystkich. – Spróbuj wyjść im naprzeciw – odpowiedziała szybko Ewa. – Z pewnością na to czekają, zwłaszcza Klara. Przynajmniej do niej napisz. – To nie jest dobry moment – westchnął. – Pomyśli, że próbuję wykorzystać jej żałobę, zagrać na jej skołatanych uczuciach, na rozpaczy, by na nowo ją odzyskać. Potrzebujemy czasu. – Czasu? Nie, nie ma już czasu. Minęło tyle lat, nie możesz stracić ani dnia więcej. – Słyszałaś, co przed chwilą mówiłem? To nie jest dobry moment. Opuściła z rezygnacją ramiona. Doceniała fakt, że się opamiętał, przyszedł, przeprosił, uznał swój błąd. Zmienił też ton na taki, który od lat był jej bliski – przyjazny, życzliwy, tkliwy. Po głębokiej analizie musiała też uznać sens jego racji. Nie zmieniało to jednak faktu, że czas uciekał, a oni wciąż stali w miejscu. W tej samej chwili Andrzej dotknął delikatnie jej podbródka i tym samym skłonił ją, by na niego spojrzała. – Ale ty i Oleńka możecie tam jechać. Oczywiście pod warunkiem, że wrócicie – powiedział to zupełnie poważnie, choć przy ostatnich słowach zaśmiały mu się oczy i drgnęły kąciki ust. Ewa w pierwszej chwili sądziła, że się przesłyszała. – Co ty powiedziałeś, papo? – Oleńka wytrzeszczyła oczy. – Nawet tak nie żartuj – wymamrotała Ewa, gdy wreszcie odzyskała głos. – To nie są żarty. – Mówiąc to, Andrzej patrzył na korony mijanych drzew. – Możecie jechać. Tam, na miejscu, zaopiekują się wami moi synowie. – Andrzej… proszę cię, przestań…

I w tym momencie wyraźnie poczuła, że jego palce mocniej ścisnęły jej ramię. Nadal jednak unikał jej wzroku. – Jeśli zobaczysz się z Klarą, to przekaż jej ode mnie… Możesz jej powiedzieć… Zresztą sama będziesz wiedziała najlepiej. A teraz wybaczcie, za chwilę mam spotkanie z dwoma dzierżawcami. – Sam jej to powiedz. Nigdzie nie jadę – zawołała przestraszona, ale nie słuchał. Szybkim krokiem przemierzał aleję, zdążając w kierunku dworu. „Jest zupełnie nieprzewidywalny, chyba oszalał”. Tysiące myśli kłębiły się w jej głowie. „Tak samo nieprzewidywalny jak ta jego kuzynka. Boże, co za absurdalny pomysł! Jestem ostatnią osobą, z którą Klara chciałaby teraz rozmawiać”. – Mamo, jedźmy… – usłyszała, czując obejmujące ją ramiona córki. Spojrzała na nią nieprzytomnym, niczego nierozumiejącym wzrokiem. – Zróbmy tak, jak powiedział ojciec. Jedźmy tam, poradzisz sobie, ja ci pomogę, wszystko się ułoży – szeptała jej do ucha Oleńka. – Kochanie… – Drżącą dłonią dotknęła włosów dziewczynki. – To nie takie proste. Ty nie rozumiesz… „Nie rozumiesz, że tu nie chodzi jedynie o wycieczkę do Paryża…” – Rozumiem, mamo. Zobaczę wreszcie moją siostrę, moich braci. Przecież ja ich w ogóle nie pamiętam, ja ich wcale nie znam. Ewa opuściła rękę, którą głaskała głowę córki, i patrzyła na nią bezradnie. „Nie rozumiesz, że nie chodzi tu nawet o nich. Nie o nich”.

ROZDZIAŁ 48 Nie wierzyłam w ich przyjazd, choć zarówno Karol, jak i Adam uprzedzali mnie o tym. Mimo to nie wierzyłam i szczerze powiedziawszy, niewiele mnie to interesowało. Na pogrzebie Gilberta nie było mojej rodziny oprócz, rzecz jasna, moich braci i Huberta, ale też nikogo się nie spodziewałam. Nawet gdyby ktokolwiek z kraju chciał wtedy przybyć, nie miałby żadnej szansy, by zdążyć na czas. Specjalnie uparłam się przy takim terminie, ale nie zamierzałam dawać w ten sposób rodzinie do zrozumienia, że jej tu nie chcę i nie potrzebuję. Byłam zbyt zrozpaczona, by w ten sposób pomyśleć. Jednak, nawet ledwo żywa z rozpaczy, wciąż nie mogłam lekceważyć ciotki Joanny. Byłam przekonana, że ta przybyłaby z pewnością, gdyby termin ceremonii został dostosowany do odległości, jaką miała do pokonania. Wprawdzie od czasu mojej z nią konfrontacji, gdy kilka lat temu wyśledziła mnie pod kliniką doktora Chambroux, już jej nie widziałam, to jednak nadal jej nie ufałam. Nie chciałam jej tu widzieć, przynajmniej nie w tym dniu. Wystarczająco nabruździła Gilbertowi, gdy jeszcze żył, tym bardziej – w moim przekonaniu – nie miała prawa go pożegnać. I Hubert mnie posłuchał. Jego matka nie przyjechała ani na pogrzeb, ani później. Na wszelki wypadek pojechał do niej i spędził z nią kilka tygodni, a kiedy wrócił, zapewnił mnie, że matka nie ma już zamiaru składać wizyt w Paryżu. Śmierć Gilberta stanowiła dla niej zamknięcie tego rozdziału w życiu. Jednak w świetle tego, co wyprawiała wcześniej, nie mogła liczyć na moje współczucie. Nie przyjechali też jedyni krewni z kraju, których chętnie bym zobaczyła, czyli Kinga i jej mąż, a także ciotka Marianna i wuj Rafał. Nie byłam obecna na ślubie mojej kuzynki, choroba Gilberta uniemożliwiała mi ruszanie się gdziekolwiek. Ale i bez tego moja sytuacja rodzinna i towarzyska w kraju zniechęcała mnie skutecznie do pojawienia się na tamtej uroczystości. Kinga zresztą bardzo dobrze to rozumiała i nie miała pretensji, ale teraz z kolei ona nie mogła być przy mnie, bo spodziewała się pierwszego dziecka, a to wykluczało daleką podróż. Wuj i ciotka napisali do mnie długi, serdeczny list, ale – co oczywiste – woleli wtedy zostać przy swojej córce. Obecności ojca i macochy w ogóle nie brałam pod uwagę, ale Ewa przyjechała, choć dopiero trzy miesiące później, dokładnie wtedy, gdy Hubert przebywał już u matki. Oficjalnie przybyła w odwiedziny do Karola i Adama. Czułam jednak, że miała mi coś do przekazania, jakąś wiadomość od ojca, i właśnie dlatego nie spieszyłam się z zaproszeniem jej do siebie. Tym bardziej że i ja miałam jej coś do powiedzenia, a chciałam się do tego dobrze przygotować. – Przywiozła ze sobą naszą siostrę, nie chcesz jej zobaczyć? – spytał pewnego dnia Adam, a ja z trudem powstrzymałam się, by nie zacząć krzyczeć na

całe gardło. Nie wyobrażałam sobie, że mogłabym spojrzeć tej dziewczynce w oczy, choć miałam pełną świadomość, że skoro przyjechała z matką do Paryża, nie zdołam tego uniknąć. Tym bardziej musiałam się dobrze przygotować. Nie chciałam, aby żona mojego ojca i jej córka zobaczyły mnie słabą, złamaną, a wobec tego gotową na wzruszające pojednanie. Był we mnie ogromny ból, to prawda, ale nie odebrał mi on zdolności oceny. Nie zapomniałam tych wypełnionych wrogim milczeniem lat i nie zamierzałam ułatwiać zadania drugiej stronie. Fakt, że Ewa przywiozła ze sobą, oprócz gałązki oliwnej, także Olę, nie mógł mnie już w żaden sposób rozmiękczyć. Było na to za późno, zbyt wiele też wiedziałam, by tęsknić za Jodłowem, za widokiem mieszkających tam ludzi. Dlatego nie pragnęłam zgody, jak jeszcze kilka lat temu. Pochłonęły mnie moje dzieci. To przede wszystkim one sprawiły, że postanowiłam jednak żyć dalej. Potrzebowały opieki, rozmowy, jakiej takiej normalności w naszym ogarniętym smutkiem i żałobą domu. Potrzebowały silnej matki, która jak dawniej prowadziłaby ten dom i sprawiła, że wróciłoby do niego życie. Od kilku tygodni bowiem, to znaczy odkąd stan Gilberta gwałtownie się pogorszył, towarzyszyło nam wszystkim krańcowe przygnębienie, zmęczenie, poczucie bezradności i beznadziei. – Dziękuję wam za wszystko, co zrobiliście dla mnie, dla pana Arnout, a zwłaszcza dla dzieci – powiedziałam kilka dni po pogrzebie do Marie i Filipa. – Bez was nie przeszłabym przez to wszystko. Ale największym wsparciem byliście dla moich dzieci. Pierwszą ich reakcją było zaniepokojenie, czy aby nie wypowiedziałam im w ten sposób posady, a kiedy zapewniłam, że wyraziłam jedynie podziękowanie i wdzięczność, że dawno to chciałam zrobić, ale nie miałam dość sił, rozpłakali się oboje. – Pracowałem u pana Gilberta od lat. Dał mi tę pracę, gdy byłem jeszcze całkiem młodym chłopakiem. Potem, gdy zyskał więcej klientów i mógł sobie na to pozwolić, zatrudnił także Marie. Nigdy żadne z nas nie usłyszało od niego złego słowa. A jak tylko pani tu zamieszkała, ten dom stał się taki… prawdziwy, taki jak trzeba. I te dzieci rodziły się tu i wyrastały na naszych rękach. Jak mógłbym stąd odejść? Ani ja, ani Marie nie wyobrażamy sobie innego miejsca – zapewniał mnie Filip. – Zostalibyśmy tu nawet za darmo – zapewniała Marie. – We wszystkim pani pomożemy. Gdyby pani tu kiedyś nie przyszła, nie byłoby już tego domu. – I pan Gilbert nie byłby taki szczęśliwy jak przez ostatnie trzynaście lat – dodał Filip i wtedy wszyscy zamilkliśmy. Przypomniał mi się ów wieczór, właściwie noc, gdy wzburzona, zrozpaczona przybiegłam do tego domu, by zostać w nim już na kolejne kilkanaście lat życia. To

było szaleństwo, zawsze o tym wiedziałam, ale stanowiło ono dowód, że czasami warto je popełniać. Jestem pewna, że oni oboje myśleli dokładnie o tym samym. I – tak jak ja – wspominali tamten dzień. – Jesteście dla mnie jak rodzina – powiedziałam wtedy, a potem, stopniowo, przy ich pomocy, wracałam do życia, do obowiązków, do rzeczywistości. I postanowiłam, że zostanę we Francji już na zawsze, skoro przebywają tu najbliżsi mi ludzie, jedyni bliscy, jakich znają moje dzieci. To nie Karol, Adam ani nawet Hubert ponownie wywołali uśmiechy na ich buziach, choć bardzo się starali. Zrobił to dopiero Filip. Tylko on wiedział, jak sprawić, by wróciły do książek i szkoły, a także do przyjaciół i zabawy. – Czas jest dla dzieci łaskawy – odpowiadał, gdy mu dziękowałam. – Dlatego moje zadanie nie było takie trudne. To w obecności Marie zasypiały, gdy ja w tych najtrudniejszych dniach nie miałam jeszcze dość siły, by sprostać obowiązkom matki. Wzięłam się w garść dopiero wtedy, gdy dotarło do mnie, że budząc się w nocy, wołały Marie zamiast mnie i to do niej tuliły się w ciągu dnia. To był nieodwołalnie ten moment, gdy postanowiłam wyjść z mroku i spróbować być ponownie taką jak przedtem. Nie dla siebie – uważałam, że mnie nie jest to już do niczego potrzebne – ale dla Marcela i Emilie. Zatem gdy moi bracia powiadomili mnie o spodziewanym przyjeździe macochy i jej córki, przyjęłam to niechętnie. Słowa pojednania i zrozumienia nie były mi już potrzebne, wsparcie dostałam z innej strony. Przyjechały, lecz musiały minąć całe dwa tygodnie, zanim wreszcie zdecydowałam się otworzyć dla nich swój dom. Tak naprawdę zaprosiłam ją i tę dziewczynkę, o której całe lata myślałam z największą troską i wzruszeniem tylko z jednego powodu. Tamtej nocy znowu byłam w alei starych topoli. Nie zdarzyło mi się to od trzech lat, od pamiętnej rozmowy z doktorem Chambroux. Myślałam, że w ten sposób ostatecznie pożegnałam się już z Jodłowem. Że nigdy już tam nie zawitam – ani na jawie, ani we śnie, bo wtedy przestałam tego pragnąć. Jednak sen wrócił, choć trochę inny niż przed laty. Tylko topole były takie same. Szłam aleją w kierunku domu. Wiedziałam, że tam, na podjeździe, czekał na mnie mój ojciec. Dlatego chciałam się obudzić, zanim go zobaczę. Nie miałam ochoty do niego podchodzić i próbowałam zawrócić, ale nie mogłam. Szłam cały czas do przodu i widziałam mojego ojca. Był coraz bliżej, lecz wyglądał niedobrze, staro. „Czy to możliwe, by tak się zmienił przez trzynaście lat?” – pomyślałam. W momencie gdy otwierał usta, by do mnie przemówić, obudziłam się. Nigdy nie byłam przesądna i nie wierzyłam w znaki. Zawsze naigrawałam się z jodłowskiej służby, która panicznie bała się biblioteki. Gdy Karol opowiedział mi o zapalonej świecy, pękałam wprost ze śmiechu. Ale wtedy tamten sen, w którym

zobaczyłam aleję starych topoli i mojego ojca, odczytałam jako znak. Pomyślałam, że jeśli nie zdecyduję się na spotkanie z Ewą, jeśli jeszcze raz nie spojrzę w oczy Oli, jeśli nie wysłucham, co chciał mi przekazać mój ojciec, będę tego żałować do końca życia. Te niewypowiedziane, niewysłuchane słowa będą mnie dręczyć, powracać w snach, odbiorą spokój, który z takim mozołem odbudowywałam po śmierci męża. Zaprosiłam je za pośrednictwem mojego brata. – Postaraj się być dla niej miła. – Karol był pełen obaw. – Od dawna próbuje wpłynąć na naszego ojca w twojej sprawie, ale sama wiesz… – Wiem – odparłam pozornie od niechcenia. – Nasz ojciec wolał słuchać swojej kuzynki. Żona nie potrafiła być dość skuteczna lub dość wytrwała. Zresztą od początku ich małżeństwa miała przewidziane inne zadanie. Wiadomo jakie. To były trochę za daleko posunięte słowa, wiedziałam o tym, ale gorycz nie pozwalała mi na bardziej wyważony, sprawiedliwy osąd. Karol nie zamierzał wdawać się w dyskusję, w tym czasie starał się postępować ze mną bardzo delikatnie. – Tak naprawdę Ewa nie miała z nim łatwego życia – zauważył ostrożnie. Miałam ochotę roześmiać się na całe gardło i oznajmić, że Ewa doskonale wiedziała, jak uczynić to życie znośniejszym. Przyjęłam je w moim salonie, w domu, który zostawił mi Gilbert. Obok mnie stały moje dzieci, które dał mi Gilbert. I bardzo wtedy żałowałam, że to nie mój ojciec przyjechał do mnie osobiście, by zobaczyć, ile osiągnęłam jako pani Arnout. „Trudno” – pomyślałam, przywołując się do porządku. „Jego żona z pewnością mu o tym opowie, choć to nie będzie to samo wrażenie”. Widocznie tak miało jednak być. Chciałam od razu zwrócić się do Ewy, ale nic nie mogłam poradzić na to, że mój wzrok dosłownie poszybował ku małej Aleksandrze. Miała już czternaście lat, ostatni raz widziałam ją, gdy była kilkumiesięcznym niemowlęciem. Przez całe lata wyobrażałam sobie, jak rosła, uczyła się chodzić, mówić, rozpoznawać, a potem kochać ludzi, którzy byli przy niej. Mnie wśród nich zabrakło – nie tylko dlatego, że zdecydowałam się wyjechać, a potem związałam się z człowiekiem, który od tej pory stał się sensem mojego życia. To przecież nie musiało skutkować śmiertelną obrazą, wieloletnim milczeniem i izolacją od rodziny. Nie miałam kontaktu z Olą, bo tak zdecydował mój ojciec. Tak pokierował życiem nas wszystkich. Ale wtedy przyszło mi do głowy, że w pewnym sensie pozwoliliśmy mu na to. Nie tylko Ewa zbyt wcześnie się poddała, jeśli rzeczywiście starała się doprowadzić do pojednania. Ja również przedwcześnie uniosłam się urażoną dumą, gdy mogłam i powinnam była dalej walczyć. Efekt tego był taki, że nie widzieliśmy się całe lata, nasze dzieci zaś się nie znały. A dzieliła je tak niewielka różnica wieku, w przypadku Aleksandry i Marcela – wręcz minimalna.

Tymczasem ja poznałam prawdę. Tknięta tą myślą przeniosłam wzrok na moją macochę. Tak jak przypuszczałam, wcale się nie zmieniła. Już dawno stwierdziłam, że czas nie miał na nią najmniejszego wpływu, a przecież przekroczyła już czterdziestkę. Mimo to wyglądała tak samo jak w dniu, gdy przed laty wyjeżdżałam z Jodłowa. Nawet do głowy jej nie przyszło, że znałam już jej tajemnicę. Na razie, zdając sobie sprawę, że cisza między nami niezręcznie się przedłuża, wypowiedziałam jakąś grzeczną powitalną formułkę i poprosiłam, by usiadły. Ewa odpowiedziała równie uprzejmie, ale spostrzegłam, że zaczęła się denerwować. Czyżby porządkowała w myślach słowa, które polecił jej przekazać mąż? Tak zakładałam i – jak już wcześniej wspomniałam – nie zamierzałam jej niczego ułatwiać. I wtedy to się stało. Nie zdążyłam usiąść, gdy dopadła do mnie Ola i objęła mnie w pasie. Marcel i Emilie cofnęli się zaskoczeni. Kompletnie oszołomiona nie mogłam oderwać wzroku od wpatrzonej we mnie z zachwytem i radością twarzyczki. Znałam przecież prawdę, a mimo to nie mogłam oprzeć się przekonaniu, że oto po raz drugi w życiu odwzajemniałam spojrzenie i miłość mojej siostry.

ROZDZIAŁ 49 – Dobrze, miejmy to już za sobą. Przyjechałaś tu z konkretnym zadaniem, czyż nie? Słysząc te słowa, Ewa drgnęła i odstawiła filiżankę. Zostały wreszcie same. Ola, Marcel i Emilie zostali zabrani przez Karola i Adama na przechadzkę – po to, aby one mogły spokojnie porozmawiać. Pierwsza część spotkania przebiegła dość gładko, ale żadna z nich nie miała wątpliwości, że sprzyjała temu dość liczna obecność pozostałych członków rodziny. W większym gronie konwersacja była łatwiejsza, a poza tym wymagała zachowania pewnych kurtuazyjnych wymogów. Teraz, gdy były wreszcie same, nie musiały dłużej prowadzić takiej gry. W każdym razie Klara nie miała już na to ochoty, zamierzała być bardziej bezpośrednia. Ewa poczuła, że nie jest jeszcze na to gotowa. – Domyślam się, że dla ciebie to trudny moment na takie spotkania – zaczęła z wahaniem. Klara nie miała zamiaru pójść drogą zasugerowaną przez macochę. Żadnych sentymentów, żadnego powoływania się na jej żałobę. To mogło uczynić ją miękką i słabą, a ona zamierzała być twarda i silna. – Każdy moment byłby trudny na takie spotkanie – odpowiedziała chłodno. Ewa uśmiechnęła się z przymusem i pokiwała głową ze zrozumieniem. – Starałam się wytłumaczyć twojemu ojcu, że to nie najlepszy pomysł. Uważałam, że to on powinien cię odwiedzić, nie ja. Niestety, nie zgodził się ze mną. Uważał, że odczytałabyś jego przyjazd jako sposób na wykorzystanie twojego… położenia po śmierci męża. Że znacznie lepiej przyjmiesz moją wizytę. Mylił się, ale zawsze był taki uparty. Nigdy nie przyjmował do wiadomości, że ty i ja nie mogłyśmy się nigdy porozumieć. – Nie mogłyśmy? Nigdy? – spytała Klara, a w wyrazie jej twarzy pojawiło się coś osobliwego. Coś, co zaintrygowało Ewę, choć pytania pasierbicy dotknęły ją do żywego. – Tak uważam – odparła ostro. – Ty nie chciałaś, a ja nie potrafiłam przełamać twojej niechęci. Dałam więc spokój. – Zawsze tak łatwo się poddawałaś? To pytanie również zastanowiło Ewę. Nie pojmowała jeszcze, dokąd zmierzała Klara ani co konkretnie miała teraz na myśli. Jej wycofanie się z walki o pogodzenie Andrzeja z córką czy rezygnację z prób pozyskania sympatii i serca pasierbicy? Tak czy owak, pytanie zabrzmiało dość osobliwie. Instynkt podpowiadał, że należało zachować czujność. – Nigdy nie umiałam normalnie i szczerze z tobą rozmawiać – przyznała wobec tego.

– Nigdy? – Klara pochyliła się do przodu. – Ja pamiętam, że raz jeden odbyłyśmy taką właśnie rozmowę. Czasem ją wspominam. Nie wiesz, o czym mówię? – spytała, podchwyciwszy zaskoczone spojrzenie Ewy. – Mam na myśli nasz wspólny wyjazd do Warszawy. Naszą pierwszą okazję, by pobyć ze sobą i tym samym spełnić wielkie marzenie mojego ojca. Poszło nam całkiem nieźle. W każdym razie zwierzyłaś mi się wtedy, że spodziewasz się dziecka. Nadal sobie tego nie przypominasz? Z satysfakcją mogła teraz obserwować reakcję macochy. Ewa znieruchomiała i pobladła. – Pamiętam, jak bardzo byłam wtedy poruszona tą nowiną – kontynuowała Klara. – I nie ukrywam, że kotłowały się we mnie sprzeczne uczucia. W tobie zresztą także, przynajmniej takie wtedy odniosłam wrażenie. Myślałam, że się cieszyłaś, ale też miałaś jakieś obawy. W każdym razie nie szczebiotałaś i nie rozpływałaś się szczególnie nad tą kwestią. Doceniałam twoją szczerość. Ewa podniosła się powoli i podeszła do okna. Musiała to zrobić, bo spojrzenie Klary paliło ją do żywego. Słowa jednak w dalszym ciągu jej dosięgały, ale na to nic już nie mogła poradzić. – Zastanowiło mnie, że i mój ojciec jakoś nie skakał z radości – mówiła dalej Klara. – A przecież powinien był tak robić. Oboje byliście pełni… rezerwy. Zachowywaliście się nietypowo jak na ludzi, którzy wreszcie, po tylu latach, oczekiwali dziecka. Zwłaszcza że wszyscy wokoło piali z zachwytu. Starałam się jednak was zrozumieć. Brałam pod uwagę wasze obawy, czy wszystko pójdzie dobrze, zwłaszcza że w naszej rodzinie bywało z tym różnie. Do głowy mi jednak nie przyszło, że każde z was miało całkiem inne obawy i swoje pilnie skrywane sekrety. Potem urodziła się Oleńka, zobaczyłam waszą radość i pomyślałam, że teraz już będzie dobrze. Dojrzewała we mnie myśl o wyrwaniu się z Jodłowa, ale wiedziałam, że ojciec poradzi sobie z tęsknotą za mną, bo zostaje z nim kobieta, którą kocha i która poza nim nie widzi świata. I ma nowe dziecko, kolejną małą królewnę. – Przestań – przerwała jej wreszcie Ewa. Nie mogła już dłużej tego słuchać. Wiedziała, że powinna była zareagować inaczej, zrobić niewinną minę, udawać zainteresowanie wspomnieniami, słowem – podążyć tą drogą, a potem zręcznie poruszyć temat dotyczący dzieci i ich wychowania, spróbować pomówić o Andrzeju i tak dotrwać do końca tej nieszczęsnej wizyty. Tak właśnie należało zrobić, dla dobra swojego i pozostałych osób w rodzinie. Jednak – nie mogła. Na samą myśl, że miałaby znowu grać, w dodatku nie swoją rolę, zrobiło jej się niedobrze. Nagle zabrakło jej sił, miała już dość. Zapanowało milczenie, ale Ewa w dalszym ciągu nie odwracała wzroku od ulicy za oknem. Coś jednak należało powiedzieć.

– Klaro… – zaczęła, czując, że dłużej już tego nie zniesie, ale pasierbica natychmiast jej przerwała. – Wiem, źle nam idzie odgrywanie tej sceny. Takie dialogi są dobre w teatrze, ale i tam potrzebują wytrawnych wykonawców. W życiu wygląda to inaczej, a w dodatku ani ty, ani ja nie jesteśmy wybitnymi aktorkami. No i nie ma tu widowni, przed którą musiałybyśmy się wysilać. Powiedzmy sobie wreszcie to, co mamy do powiedzenia, aby już nigdy do tego nie wracać. – To nie takie łatwe. – Nie, i początkowo w ogóle nie zamierzałam tego robić. Chciałam dać sobie spokój, mam inne sprawy i zmartwienia. To, co zrobił przed laty ojciec, ty, Hubert, nie powinno mnie już obchodzić. Nie zaczęłabym o tym mówić, gdyby nie twoja wizyta w Paryżu i oczywiste oczekiwanie, że cię przyjmę i wysłucham. Nie mam ochoty na cukierkowe pojednania. Za wiele przeszłam, za wiele dowiedziałam się o życiu. Musimy to sobie wyjaśnić i nie domyślać się przez resztę dni, co kryjemy przed sobą w zanadrzu. Ja tak nie potrafię. – Co chcesz wiedzieć? – spytała po chwili Ewa, siadając na najbliższym krześle. Nie była jednak pewna, na ile szczerości może sobie pozwolić. – Słyszałaś kiedyś o doktorze Chambroux? – odpowiedziała pytaniem Klara, a Ewie pociemniało w oczach. Siedziała jak porażona, ale Klara niewłaściwie odczytała jej milczenie. – To dość znany lekarz, ale mniejsza o jego dokonania. Zajmował się Gilbertem… – Nie wiedziałam o tym. – Wzmianka o Gilbercie sprawiła, że Ewie udało się wreszcie wydobyć z siebie głos. Dlaczego nigdy wcześniej nie przyszło jej do głowy, że Klara, mieszkając w Paryżu, mogła takim czy innym sposobem natrafić na profesora Chambroux? Oczywiście, to nie musiało nastąpić, ale przecież możliwość taka, choć niewielka, zawsze istniała. I stała się faktem. Dalej już wszystko było jasne. Klara mogła sobie darować dalsze wyjaśnienia, ale ponieważ o tym nie wiedziała, kontynuowała: – Przed laty zajmował się też moim ojcem. – Wiem – odparła Ewa, co wprawiło jej pasierbicę w widoczną konsternację. – Ojciec powiedział ci o tym? – spytała z niedowierzaniem. „Ojciec pozwoliłby sobie na taką szczerość? Aż tak był pewien miłości i zrozumienia ze strony żony? Może zatem oboje wszystko już o sobie wiedzieli?” Byli sobie bardzo oddani, Klara zawsze to widziała, ale aż do tego stopnia? Ewa odgadła jej myśli, a na jej twarzy pojawił się gorzki uśmiech. – Nie powiedział. Sama się dowiedziałam. – Ale jak? I w ogóle… skąd przyszło ci do głowy, aby w ogóle się czegoś

dowiadywać? – To długa historia, może kiedyś ją opowiem. Nie dziś, proszę. Klara, po chwili namysłu, także doszła do wniosku, że i ona nie miałaby dziś ochoty ani siły wysłuchiwać, w jaki sposób Ewa dotarła do prawdy. Jakie to zresztą mogło mieć znaczenie? Były ważniejsze sprawy. – Od jak dawna o tym wiesz? – spytała. – O chorobie twojego ojca? Od dwóch lat – odparła Ewa, domyślając się, że pytanie Klary kryło w sobie głębszy podtekst. – Ja od trzech. Klara zdała sobie sprawę, że w jej głosie odezwała się dawna, niemądra satysfakcja, pamietająca jeszcze odległe czasy, gdy chciała udowodnić macosze, że więcej wie o swoim ojcu niż jego nowo poślubiona żona. Jakie to mogło mieć teraz znaczenie? Niepokoiło ją co innego. – Rozmawiałaś z nim o tym? – spytała ponownie. – Nie, skądże znowu – zaoponowała natychmiast Ewa. – Nie zamierzam tego robić. – Mówiąc to, spojrzała z widoczną obawą na Klarę. – Ja także nie – uspokoiła ją pasierbica i obie wiedziały, że teraz muszą wyjaśnić sobie coś jeszcze. Już nie patrzyły sobie w oczy. – Doktor Chambroux nie powiedział mu wszystkiego – podjęła ostrożnie Klara. – Nie. Usłyszały, że Marie nakrywa stół do kolacji. Znaczyło to, że niedługo mogą wrócić dzieci w towarzystwie Adama i Karola. Zostało im zbyt mało czasu, by powiedzieć wszystko, co chciały. Bo nagle obie równocześnie zrozumiały, że potrzebują tej rozmowy, że potrzebują wielu rozmów, by choć częściowo wypełnić lata nieporozumień, konfliktów, a potem całkowitego milczenia. Lata, gdy mogły stać się przyjaciółkami, a pozwoliły, by wyrosła między nimi przeszkoda, którą tak trudno było już sforsować. Dziś mogły jedynie wspólnie ustalić reguły rozejmu i dalszego postępowania. – Ojciec nie wybaczyłby ci nigdy, gdyby dowiedział się, że Ola… Ewa potrząsnęła głową. – Nie chodzi o to, że by mi nie wybaczył. Myślę, że kompletnie by się załamał. Kocha ją tak bardzo jak niegdyś ciebie. Ciebie zresztą nadal darzy tym samym uczuciem. Straty Oli mógłby nie przeżyć. Ona także go uwielbia. Nie mogłabym im tego zrobić. W tym momencie Klara poczuła, że spada z niej całe napięcie, że czuje niewyobrażalną ulgę. Łzy napłynęły jej do oczu. Dotarło do niej z całą jasnością, że właśnie takiej odpowiedzi oczekiwała, i to od dawna. – To dobrze. Musiała to powiedzieć, aby i Ewa mogła mieć pewność, że ona również zachowa dyskrecję.

– To właśnie Oleńka chciała tu przyjechać. Andrzej dał nam taką możliwość, ale do niczego nas nie zmuszał. Nigdy bym się jednak nie zdecydowała na tę podróż, gdyby ona mnie o to nie błagała. Bardzo chciała spotkać swoich braci, a zwłaszcza poznać siostrę. – Ewa powiedziała to z wyraźną obawą w głosie. Mimo wszystko nadal nie była pewna intencji i zamiarów pasierbicy. – I ja całe lata tak o niej myślałam – przyznała Klara, modląc się w duchu, by głos jej nie zawiódł. – Dlatego teraz nie wyobrażałam sobie, jak to będzie, gdy spojrzę w jej oczy. – I jak było? – zagadnęła nieśmiało Ewa. Klara wzruszyła ramionami. Cokolwiek to miało znaczyć, Ewa nie mogła nie dostrzec, jak bardzo poruszona była powitaniem ze strony Oli. – Sama widziałaś – mruknęła. – Ona zobaczyła w tobie swoją siostrę – powiedziała Ewa cicho, bardzo cicho. – Ja w niej także. Rozległo się pukanie i do salonu zajrzała Marie. Rzuciła okiem na wyraźnie wzruszone twarze obu kobiet, po czym zwróciła się do Klary z pytaniem dotyczącym dokładnej godziny podania kolacji. – Przypuszczam, że rodzina może pojawić się już niedługo – odparła Klara. – Zapada zmrok. Proszę zacząć stawiać potrawy na stole za około pół godziny. Do tego czasu powinni wrócić. W przeciwnym razie zjedzą zimne. Nic im się nie stanie. Gdy Marie, nieco zdziwiona odpowiedzią, ponownie zamknęła za sobą drzwi, Klara z pewnym wahaniem zwróciła się do Ewy: – Nie musisz mi odpowiadać, wiem, że nie powinnam zadawać ci tego pytania. I do tej pory nie zamierzałam tego robić. Jednak… spróbuję. Jak w ogóle do tego doszło? Widziałam, że Hubert nie odrywał od ciebie wzroku, ale przecież ty… nie zwracałaś na niego uwagi, wręcz go unikałaś. Myślałam, że kochałaś jedynie mojego ojca. Wmawiałam sobie wprawdzie różne niedobre rzeczy na twój temat, ale w głębi duszy sama w nie nie wierzyłam. – A tymczasem okazały się one prawdą? – wpadła jej w słowo Ewa i zakryła twarz dłońmi. – Nie myślę już w ten sposób – zaprotestowała zaczerwieniona Klara. – Dajmy temu spokój. Nie musisz nic mówić. To bez znaczenia, zresztą on od lat nic dla mnie nie znaczy. – A dla mnie od pewnego czasu… bardzo wiele. I wtedy Ewa zaczęła opowiadać, zdumiona, że przychodzi jej to tak łatwo. Że wspomnienia i uczucia, tak skrzętnie do tej pory skrywane, ujawniała przed osobą, której do tej pory nie brała pod uwagę jako powiernicy jakichkolwiek swoich sekretów, a zwłaszcza tych. Tymczasem została zrozumiana. Nigdy potem

nie żałowała, że się na to zdobyła. * Opowiedziała mi o wszystkim. Być może nadal pewne sprawy zachowała dla siebie, ale to, co usłyszałam, w zupełności mi wystarczyło. Ja również opowiedziałam jej o wszystkim. O tamtej awanturze z Hubertem przed laty, o słowach, jakie wtedy padły, o tym, jak pobiegłam do Gilberta, by pozostać z nim, na przekór wszystkiemu i niemal wszystkim, przez kolejne kilkanaście lat. – To było szaleństwo, którego nigdy nie żałowałam – rzekłam. Ona także powiedziała mi wcześniej, że nie żałuje tego, co stało się w jej życiu, skoro dzięki temu ma Olę. Wiedziałam, że to nie jedyna przyczyna, ale nie wyraziłam tego na głos. Wystarczyło, że ją rozumiałam. Wystarczyło, że ona rozumiała mnie. Miała prawo swoje najskrytsze uczucia zostawić dla siebie. I tak je znałam. – Żałuję, że nigdy nie spotkałam twojego męża – powiedziała miękko, łagodnie, nie jak przyjaciółka, ale jak matka. Zabawne, przecież między nami była tak niewielka różnica wieku. Nigdy, w przeciwieństwie do Adama, nie potrafiłam tak o niej myśleć. Nigdy – z wyjątkiem tej jednej rozmowy. Nie wiedziałam, co odpowiedzieć, a ona zinterpretowała po swojemu moje milczenie. – Wiem, że wszyscy uważali, że powinnam była zrobić w tej sprawie więcej. Twój dziadek stale mi to wypominał. Twoi bracia dawali mi to do zrozumienia. Ale, wierz mi, Klaro, czułam się bezradna. Całe lata czułam się też winna wobec twojego ojca i uważałam, że nie mam prawa wywierać na niego żadnego nacisku. To poczucie winy minęło dopiero wtedy, gdy dowiedziałam się, jaka sprawa łączyła go z doktorem Chambroux, gdy dotarło do mnie, że chciał utrzymać w tajemnicy coś, co miało tak ogromny wpływ na moje życie. Ale uznałam, że było już za późno, by próbować was pogodzić. Po tylu latach? – Gdyby nie śmierć Gilberta, do tej pory byśmy się nie spotkały – stwierdziłam. Nie zaprzeczyła. Ojciec nie pozwoliłby jej i Oli na podróż do Paryża, gdyby nie uznał, że teraz może spróbować do mnie dotrzeć. – Miał świadomość, że tak do tego podejdziesz – próbowała tłumaczyć. – Wiedział, że przed wami daleka jeszcze droga. Nie chciał ci się teraz narzucać, ale tęskni za tobą. Jestem tego pewna. Nadal czułam gniew, gdy myślałam, że ojciec zdobył się na jakikolwiek pojednawczy gest dopiero po śmierci Gilberta. Niemniej jego taktyka wobec mnie była do pewnego stopnia skuteczna. Tak jakby przewidział, że dopiero rozmowa z Ewą może doprowadzić do przełomu, że przed nią otworzę się bardziej niż przed

nim. Przewidział to, pomimo że całymi latami obserwował, jak wrogo odnosiłam się do jego żony, aż w końcu zrezygnowała z prób pozyskania mnie. I pomyśleć, że zawsze uważałam go za kompletnego ignoranta pod tym względem! Przemogłam się więc i zapytałam o niego. – Powiedz: co polecił ci przekazać? Jakich słów użył? – To nie było nic konkretnego – odpowiedziała Ewa. – Wspomniał, tak jakoś od niechcenia, że sama będę wiedziała, co ci powiedzieć. A więc jednak? Naprawdę wierzył, że ja i ona potrafimy się porozumieć! Mimo wszystko sporo ryzykował. Mogło się nie udać. Ale on zawsze lubił ryzyko. I zawsze był przy tym taki pewny siebie. Przekonany, że niezależnie od przeszkód, problemów i katastrof życiowych i tak odniesie sukces. Przeszkody są po to, by je pokonywać. A katastrofy i problemy nie trwają wiecznie. Pod tym względem Gilbert był taki sam. Dlaczego nie potrafili się zaprzyjaźnić? Dlaczego pozwolili, by Joanna Arnout zaraziła ich obu takim jadem wzajemnej niechęci?! Wciąż płakałam po Gilbercie, ale teraz, wbrew wcześniejszym planom, ponownie, jak przed laty, zatęskniłam za ojcem. Przypomniałam sobie mój niedawny sen i znowu zobaczyłam go stojącego z wyciągniętymi ramionami na podjeździe jodłowskiego pałacu. Na razie jednak, zamiast niego, była przy mnie jego żona. – Miał rację. Wiedziałaś, co mi powiedzieć. Choć nie przyszłoby mu do głowy, że to będą takie słowa. Zmieszała się wtedy trochę i zrobiło mi się jej żal. Nie chciałam, by pomyślała, że trywializuję to, przez co przeszła, co wydarzyło się między nią a Hubertem przed laty, jej późniejszą udrękę, a wreszcie uczucie, które w końcu dopuściła do głosu, gdy zobaczyła mojego kuzyna i Oleńkę – razem. Nie miałam zamiaru jej oceniać, ale to już wiedziała. To powiedziałam jej od razu. – Potrzebowałam rozmowy z tobą już od dawna, od wielu lat – dodałam szybko. – Byłam tylko zbyt głupia, zadufana w sobie i piekielnie o ciebie zazdrosna. Bez tych mężczyzn, którzy stali między nami, wszystko byłoby łatwiejsze. Roześmiała się wreszcie, choć na krótko. I wtedy, ni z tego, ni z owego – w każdym razie wcale się tego nie spodziewałam – dotknęła moich włosów, takim gestem, jak przed laty dotykała małego Adasia, jak zapewne teraz dotykała swojej córki. Czasem nawet Karol jej na to pozwalał. Ja – nigdy. Aż do tej chwili. – Przyjedź do Jodłowa – poprosiła. – Przywieź swoje dzieci i braci. Wasz ojciec czeka na was z utęsknieniem. Niedobrze się stało, że to dopiero teraz, gdy Gilbert już nie żyje, ale nic na to nie poradzimy. Nie warto chować urazy do samej śmierci. A poza tym… mnie też ciebie zawsze brakowało. Cofnęła rękę, jakby w obawie, czy nie przekroczyła pewnej granicy, czy nie przesadziła z tym gestem. A ja właśnie wtedy ostatecznie się przełamałam. Wiedziałam już, że pewnego dnia przyjadę do Jodłowa, choć nie umiałam jeszcze powiedzieć kiedy. Potrzebowałam czasu. Tak jej powiedziałam, a ona przyjęła to ze

zrozumieniem. – Tylko nie czekaj w nieskończoność – prosiła – bo wtedy nic z tego nie wyjdzie. Te właśnie słowa dzwoniły mi w uszach, gdy dwa lata później wyruszałam wreszcie w drogę, by spełnić jej prośbę. A wspomnienie jej dotyku noszę w sobie do dziś.

ROZDZIAŁ 50 1914 rok Gdy w marcu Henriette Caillaux, żona ministra finansów, a zarazem byłego premiera Francji, zastrzeliła redaktora naczelnego „Le Figaro”, wprowadziła niemal wszystkich w kraju w stan najwyższego podniecenia. Z sali sądowej dyskusja przeniosła się na ulice, do kawiarni i restauracji, do sklepów i domów. Wydawać by się mogło, że wszelkie inne sprawy i problemy zeszły na plan dalszy. Obrońcy i oskarżyciele pani Caillaux w całym kraju skakali sobie do oczu. Ukarać z przykładną surowością czy uniewinnić? – Prasa w naszym kraju pozwala sobie na zbyt wiele – oburzała się Marie. – Do czego to podobne, by byle dziennikarz mógł rzucać podobne kalumnie na człowieka, babrać się w jego życiu prywatnym, pisać, co mu tylko przyjdzie do głowy, także wierutne kłamstwa, i nie ponosić za to żadnej kary! Do czego to podobne, by szkalowany człowiek nie miał żadnej możliwości się bronić, bo dziennikarzom podobno wolno wszystko! Czyli mogą zniszczyć życie każdego obywatela i nic z tym nie można zrobić?! – Na tym polega wolność prasy, wolność słowa – mruknął Filip, doskonale wiedząc, że sprowokuje tym Marie, z którą od roku byli już wreszcie formalnym małżeństwem, do otwartego ataku na „czwartą władzę”. Sam należał do tych, którzy nie potrafili do końca zadeklarować swoich poglądów w kwestii „afery Caillaux”. Nie mylił się, Marie podniosła rzuconą rękawicę. Wzięła się gniewnie pod boki i rozejrzała wojowniczo po zgromadzonym towarzystwie, gotowa bez względu na wszystko bronić swego stanowiska. – Moim zdaniem pani Caillaux zasłużyła na pełne uznanie. W przyszłości powinni wystawić jej pomnik. Pakując kulę w Gastona Calmette’a, uwolniła świat przynajmniej od jednej kanalii. – Nie tak się powinno rozstrzygać podobne sprawy – próbował ją mitygować Hubert. – Od tego są sądy, nie rewolwery. Ludzkość dokonała przecież jakiegoś postępu cywilizacyjnego. – Sądy? – prychnęła z pogardą Marie. – Zobaczymy, czy sąd wyda uczciwy wyrok. Czasem myślę, że nawet sądy boją się tego, co napiszą o nich w gazetach. Jeśli skażą tę biedaczkę… – Mimo wszystko zostawmy to sądom – upomniał ją dobrotliwie Hubert, a Marie w odpowiedzi przetarła tylko stół i wyszła z jadalni z wysoko uniesioną głową. – Nic pan nie poradzi, zupełnie nic. – Filip rozłożył bezradnie ręce. – Niektórzy nie potrafią rozsądnie myśleć. – Po czym, przestraszony, czy aby żona

nie podsłuchuje tego, co powiedział, ukłonił się i wyszedł. – Nie chciałbym być w skórze tego sędziego – westchnął bezradnie Hubert i spojrzał na Klarę, która należała do tych nielicznych niepasjonujących się sprawą Caillaux. Przynajmniej w jej obecności nie był zmuszony do wysłuchiwania nieustannego jazgotu obrońców lub oskarżycieli walecznej Henrietty. Zgodnie z jego przewidywaniami Klara jedynie wzruszyła ramionami. Myślami była gdzie indziej. Dobrze wiedział gdzie, jednak nie miał odwagi pytać. Ona także nie kwapiła się do wyjaśnień, toteż po dłuższej chwili milczenia wstał, aby się pożegnać. – Pójdę już. Pozdrów ode mnie Marcela i Emilie. Miałem nadzieję, że ich zastanę. – Marcel jest u kolegi. Razem uczą się do egzaminów – odparła. – A Emilie na lekcji fortepianu. Powinna niedługo wrócić. – Nie będę czekać. Może następnym razem się z nimi zobaczę. Od pewnego czasu czuł się w jej towarzystwie niezręcznie. Wolał, gdy spotykali się w większym gronie, ale śmierć Gilberta oznaczała koniec większych zebrań towarzyskich w tym domu. Klarze nie były one potrzebne do szczęścia, wystarczało jej towarzystwo brata i kuzyna, a na co dzień własnych dzieci i tej zabawnej pary służących. Od czasu wizyty Ewy Adam coraz częściej przebywał w Jodłowie. Zdaniem Karola młodszy brat zamierzał tam wrócić na stałe. Nigdy tak do końca nie był przekonany do pozostania we Francji, a spotkanie z Ewą i Olą ostatecznie zaważyło na jego decyzji. Hubert czasami miał wrażenie, że podobnie postąpi Klara, i to dokładnie z tego samego powodu co jej brat. Jednak zwlekała, nie było jej łatwo, choć nie zwierzała się ze swoich rozterek ani bratu, ani kuzynowi. – Dostałam list od Ewy – odezwała się nagle, jakby podjęła jakąś ważną decyzję. Hubert, który nie spodziewał się takiej wiadomości, drgnął i nie potrafił ukryć wzruszenia na twarzy. Zaraz jednak z ulgą skonstatował, że Klara wcale na niego nie patrzyła. Jej wzrok błądził gdzieś ponad jego głową. Wiedział, że od dwóch lat korespondowały ze sobą. Klara czasem przekazywała wiadomości zarówno od Ewy, jak i od Oli, choć nigdy wtedy, gdy byli sami, we dwoje. Tym razem stało się inaczej, a zatem musiało się coś wydarzyć. Od pewnego czasu Klara nie robiła ani nie mówiła niczego bez powodu. – Mam nadzieję, że wszystko w porządku – zauważył ostrożnie. Przez chwilę milczała, jakby zastanawiała się nad czymś, po czym kąciki jej ust nieznacznie drgnęły. Uśmiechnęła się, choć jej wzrok był nadal zamyślony. – Na to wygląda – odpowiedziała po chwili. – Ola dobrze sobie radzi na pensji, choć tęskni za domem. Mimo to jest bardzo zdyscyplinowana, ma imponujące wyniki.

– Czyli stanowi całkowite przeciwieństwo swojej siostry – zauważył wesoło i w tym momencie poczuł na sobie jej uważne spojrzenie. – Wybacz, nie powinienem z ciebie żartować – dodał, choć oczy nadal mu się śmiały. – Jest pod tym względem taka sama jak nasza kuzynka Kinga – podjęła po chwili Klara. – Oby miała równie wysokie ambicje. Ja pod tym względem byłam niemożliwa. Dzięki Bogu moje dzieci są inne. – Podobne do Gilberta – odważył się wspomnieć. – Tak – odparła krótko i teraz w jej oczach pojawiło się wzruszenie. Zaraz jednak dała do zrozumienia, że nie zamierzała oddawać się wspomnieniom. Wciąż jeszcze strzegła ich jak najcenniejszej własności i wolała się nimi nie dzielić. Przynajmniej nie z nim, takie miał wrażenie. – Cieszę się, że jesteś na bieżąco z tym, co się dzieje w Jodłowie – powiedział wobec tego. – Dobrze, że do siebie piszecie. – To dotyczy tylko Ewy i Oli. No i Adama, skoro ponownie tam zamieszkał. Z ojcem przekazujemy sobie pozdrowienia, ale za pośrednictwem tamtych. Hubert wiedział o tym od Karola, jednak nigdy tego nie komentował. Teraz jednak uznał, że Klara nie bez powodu mu o tym mówi. Tak jakby oczekiwała jakiejś rady, wskazówki. Zupełnie się tego nie spodziewał, niemniej postanowił zaryzykować. – Może powinnaś pierwsza do niego napisać? Wiesz przecież, jaki on jest. – To nie takie proste. Czasem myślę tak jak ty, siadam, biorę pióro i papier, ale nic nie przychodzi mi do głowy. Tylko jakieś drętwe, oficjalne słowa. Zimne sformułowania, z których przebija gorycz. Równie dobrze mogłabym pisać do obcego człowieka, czasem nawet myślę, że byłoby mi łatwiej. Poruszyło go to, że wreszcie, po tylu latach, mówiła do niego tak szczerze i prosto jak dawno temu, gdy byli jeszcze kilkunastoletnimi, dorastającymi dziećmi. Zanim poróżniło ich inne podejście do życia, sprzeczne, wzajemnie się wykluczające uczucia: miłość, zazdrość, niechęć. Nawet późniejsze zawieszenie broni i poprawne stosunki towarzyskie, podtrzymywane ze względu na Gilberta, zawsze były pełne rezerwy i dystansu. Czy po tylu niedobrych doświadczeniach mieli szansę, aby ponownie stać się dla siebie tymi, kim byli dawno temu? Przyjaciółmi, kuzynami, ludźmi, którzy dobrze się rozumieją i lubią, bez żadnych dwuznacznych podtekstów, spędzać razem czas? Czy Klara zamierzała zrobić ku temu pierwszy krok? Z pewnością nie było jej łatwo. Hubert postanowił ostrożnie wyjść jej naprzeciw. – Myślę, że twój ojciec ma podobny problem, że jest mu jeszcze trudniej niż tobie. W dodatku ma poczucie, że zawinił. Dlatego wolał tu nie przyjeżdżać razem z żoną i córką. Z tego powodu tak trudno mu teraz napisać choć parę słów. – Nigdy nie przypuszczał, że przyjdzie mu stanąć w roli adwokata swojego wuja, właśnie jego. Dlatego nie był pewien, na ile uczciwie i wiarygodnie zabrzmiały

wypowiedziane przed chwilą słowa. Ponieważ jednak nie spostrzegł żadnego grymasu na twarzy Klary ani innego znaku świadczącego o jej zniecierpliwieniu, zdecydował się mówić dalej. – Nie jest już młody, czas nie stoi w miejscu ani nie działa na korzyść nikogo z nas. A szczególnie dotyczy to starszych ludzi. Nie licz na to, że napisze do ciebie pierwszy albo że pewnego dnia, tknięty przez jakąś nadprzyrodzoną siłę, przyjedzie do ciebie. Ty to musisz zrobić. I lepiej już dłużej nie zwlekaj. Nigdy nie wiadomo, co jeszcze może się zdarzyć. – Na przykład co? – spytała mimo woli, trochę ubawiona tonem ponurej przepowiedni kryjącej się w ostatnim zdaniu. – Nie wiem, Klaro. Różnie bywa. Nic nie jest dane raz na zawsze. Może zdarzyć się choroba, może wybuchnąć wojna… – Wojna? – Prawie się roześmiała. – Z powodu afery Caillaux? Wzruszył ramionami i już miał się odciąć, choćby żartem, ale nie zdążył. Znowu go zaskoczyła. – Chyba nie będzie aż tak źle – odezwała się już innym tonem. – W dodatku wiele wskazuje na to, że ty, Karol i ja będziemy mieli powód do odwiedzin w Jodłowie. Właśnie o tym chciałam ci powiedzieć, wspominając o liście od Ewy. Otóż, jak donosi Ewa, Adam zaręczył się niedawno z panną z sąsiedztwa. Wyobrażasz to sobie? Mój mały braciszek! Zapewne niedługo zostanie wyznaczona data ślubu. – Niebywałe! – roześmiał się i zupełnie spontanicznie położył dłonie na jej ramionach. Nie pamiętał, kiedy ostatnio to zrobił. Chyba wtedy, gdy miała jedenaście, dwanaście lat. – Karol nie zostawi na nim suchej nitki. Będzie kpił w straszny sposób – dodał. – Karol jest zdeklarowanym przeciwnikiem małżeństwa jako takiego – prychnęła z lekką pogardą. – Uznaje jedynie wolne związki bez zobowiązań i, jak oboje wiemy, akurat tu, w Paryżu, okazji mu nie brakuje. Oby tylko nie musiał za to zapłacić. „Oby nie musiał, wzorem ojca, stać się pacjentem doktora Chambroux” – złapała się na tej myśli i od razu się zarumieniła. Hubert to zauważył, ale nie skomentował, podobnie jak tego, co powiedziała. Na szczęście. W przyszłości będzie musiała zachować większą ostrożność. – To rzeczywiście niebywała wiadomość – powtórzył Hubert, wciąż mając na myśli rewelacje dotyczące Adama. – W dodatku bardzo potrzebna naszej rodzinie. No i, droga kuzynko, chyba masz rację. To także dobra sposobność, byś wreszcie się tam pojawiła. – Zatem poczekam na zaproszenie na ślub – oświadczyła już zupełnie pogodnie Klara, choć nie uszło jej uwagi, że wspomniał wyłącznie o jej wyjeździe. – Zaczekam na wiadomość. – Byle nie za długo.

Wiadomość nadeszła trzy miesiące później, ale nie taka, jakiej się spodziewali.

ROZDZIAŁ 51 Gdy rozpoznała na kopercie pismo ojca, od razu tknęło ją złe przeczucie. Nie umiała powiedzieć dlaczego, jednak podświadomie wiedziała, że nie napisałby do niej ot tak, po prostu. Nie przełamałby się nagle, po tylu latach milczenia, tylko po to, by jej przekazać, że przemyślał wszystko, bardzo żałuje, kocha i tęskni. Nawet jeśli istotnie żywił wobec niej takie uczucia, w co zresztą chciała wierzyć i gdzieś w głębi duszy mimo wszystko wierzyła, nie napisałby czegoś takiego. Podobnie jak i Klara nie napisałaby takich słów do niego. Zatem coś musiało się stać, coś niedobrego, wątpliwe bowiem było, by ojciec zapragnął donieść jej o zaręczynach Adama, skoro miał świadomość, że już o tym wiedziała, i to od prawie trzech miesięcy. Gdy rozrywała kopertę, trzęsły jej się ręce, dokładnie tak samo jak szesnaście lat temu, gdy otrzymała ostatni list od niego – gdy przed laty przysłał jej dokumenty potrzebne do zawarcia ślubu i krótki komentarz, którego nigdy potem nawet nie starała się zapomnieć. – Co napisał dziadek? – spytała Emilie, otwierając szeroko oczy. Nigdy go nie widziała, ale gdy tylko miała okazję o nim wspomnieć, zawsze nazywała go dziadkiem i każdy widział, że sprawiało jej to niepojętą radość. Tym razem jednak Klara nie zawracała sobie tym głowy. Ton listu był oficjalny, rzeczowy, może nawet oschły, ale nie miała o to pretensji. Doskonale wiedziała, że sama napisałaby do niego podobnie. To zresztą w ogóle nie było teraz ważne, bo spomiędzy oficjalnych, bez mała urzędowych słów przebijała autentyczna i trudna do wyrażenia rozpacz. Ojciec zawiadomił ją, a za jej pośrednictwem także Karola i Huberta, o śmierci Ewy. W pierwszej chwili Klara nie zrozumiała. W ogóle to do niej nie dotarło. Zakręciło jej się w głowie i gdyby nie Filip, który szybko posadził ją na krześle, byłaby upadła. – Co napisał dziadek? – powtórzyła Emilie, a Klara patrzyła na nią szeroko otwartymi oczami i nie mogła wymówić słowa. W tamtej chwili była zresztą niemal pewna, że już nigdy nie zdoła się odezwać, że zaczyna tracić rozum. – Mamo… – usłyszała i zobaczyła nad sobą zatroskaną twarz syna. Nie protestowała, gdy wyjął jej z dłoni zmiętą kartkę papieru. Kosztowało go to zresztą niemało wysiłku, gdyż miała kurczowo zaciśnięte palce i chociaż była tego najzupełniej świadoma, nie potrafiła sama sobie nakazać, by choć trochę je rozluźnić. Nie była zdolna do żadnego ruchu. – Może wezwać lekarza? – zatroskał się Filip, a jego słowa sprawiły, że Klara otrząsnęła się z pierwszego szoku. – Nie – wyszeptała chrapliwie. – Tylko nie to, na miłość boską. – Mamo, chyba trzeba zawiadomić wujka Karola i Huberta – powiedział

cicho Marcel i pogłaskał ją po ramieniu, jakby tym gestem chciał jej dodać otuchy, a przynajmniej pocieszyć. Zorientowała się wówczas, że zdążył już przeczytać list i postanowił po męsku przejąć sprawę w swoje ręce. Zawsze wiedział, jak się zachować, nigdy nie tracił głowy. Jej mądry syn, z którego od początku była taka dumna. Tak bardzo przypominał Gilberta. Uśmiechnęła się do niego z wysiłkiem i objęła wpół. – Trzeba – potwierdziła. – O nic się nie martw. Ja się tym zajmę. – Przytulił do siebie jej zapłakaną twarz. – Pójdę tam zaraz, do jednego i drugiego. – Dobrze. Jej głos nadal był taki obcy i chrapliwy, że z trudem go rozpoznawała. „Nie rozumiem, nadal nie rozumiem”. – Czuła przerażające otępienie. Nie była w stanie o niczym myśleć. Wiedziała, że Marie obmywała jej twarz wodą, że Emilie, płacząc rozpaczliwie, obejmowała ją za szyję, a Filip próbował łagodnie, acz zdecydowanie, odsunąć od niej dziecko, ale nie była w stanie w jakikolwiek sposób zareagować. Znała to uczucie. Już przez to przeszła, gdy Gilbert po raz ostatni stracił przytomność, a ona doskonale wiedziała, że to już koniec. Że już więcej na nią nie spojrzy, nie przemówi do niej ani jednym słowem. Miała wtedy wrażenie, jakby zapadała się razem z nim w tę nicość, jak twierdzą jedni, albo wieczność – jak utrzymują drudzy. Gilbert odszedł, a ona długo siedziała zupełnie odrętwiała, niezdolna do żadnego ruchu. A przecież na tamtą śmierć była od tygodni przygotowana. Miała czas przywyknąć do myśli o niej. Nagłe odejście Ewy spadło na nią jak grom z jasnego nieba. Nagła? Co właściwie jej się stało? Chciała sięgnąć po wiadomość od ojca i przeczytać ją jeszcze raz, ale przypomniała sobie, że Marcel zabrał list ze sobą. Zresztą prawdopodobnie i tak nie byłaby w stanie niczego przeczytać. Świat wciąż wirował jej przed oczami. Musiała zapaść w sen, bo gdy otworzyła oczy, leżała na kanapie w salonie i słyszała ciche, przytłumione głosy w rogu pokoju. Podniosła głowę i zobaczyła, że zarówno Hubert, jak i Karol już przyszli. – Nie podnoś się, odpocznij jeszcze. – Karol, widząc, że się obudziła, podszedł do niej szybko. – Nic mi nie jest – szepnęła i usiadła. Zauważyła, że sen rzeczywiście ją pokrzepił i że czuje się już znacznie silniejsza. Wciąż jednak miała tę przerażającą pustkę w głowie. – Po prostu to do mnie nie dociera, nadal nie wierzę – wyznała z bólem. – Miałam nadzieję, że to tylko straszny sen, ale obudziłam się, a to nie zniknęło. Usiadł obok i wzięli się za ręce jak dawniej, gdy jako dzieci umawiali się na jakieś wspólne przedsięwzięcie. Rzadko im się to zdarzało, raczej nie żyli wtedy ze

sobą w zgodzie i nie mieli wspólnych sekretów, ale teraz oboje, choć niezależnie od siebie, przypomnieli sobie, że tak właśnie zareagowali po pogrzebie ich matki. Nie dlatego, że czuli wtedy jakiś szczególny ból. W każdym razie nie miał on żadnego porównania z tym, co odczuwali teraz. Wtedy, przed laty, gdy wrócili wieczorem do domu, skąd rano wyprowadzono trumnę, pod wpływem jakiegoś wewnętrznego impulsu poczuli potrzebę splecenia w uścisku swoich dłoni. Potem jeszcze raz zareagowali właśnie w taki sposób, gdy dowiedzieli się, że ojciec zamierza ożenić się po raz drugi – z ich najmłodszą ciotką, której właściwie nie znali. A dziś spontanicznie powtórzyli ten sam gest. – Dasz radę tam pojechać? – szepnął z wysiłkiem Karol. – Zostało mało czasu, choć ojciec tak to zorganizował, byśmy zdążyli na jej… – Drgnął i zaczerpnął tchu. – Byśmy zdążyli ją pożegnać. – Oczywiście, że dam radę – zapewniła go pospiesznie, choć wcale nie była tego pewna. – Dzieci pojadą z nami. Zdały już egzaminy, mają wakacje… Nagle zaschło jej w gardle. Boże, egzaminy, wakacje, jakie to trywialne, zwykłe, ludzkie. Życie, po prostu życie, mimo wszystko. – Ja zorganizuję wyjazd, o nic się już nie martw – odpowiedział szybko i na moment spojrzeli sobie w oczy. Wiedział, że dopóki ma zadanie do wykonania, choćby zorganizowanie podróży dla siebie, siostry i siostrzeńców, będzie się trzymał, nie rozklei się, nie osłabnie. Na to będzie czas później. Żadne z nich nie płakało. „To przyjdzie później. Na razie w to nie wierzymy. Ja nie uwierzę, póki nie zobaczę” – myślała z kolei Klara. W śmierć Gilberta uwierzyła – tak ostatecznie i do końca – dopiero wtedy, gdy wróciła z dziećmi do domu, w którym go już nie było. Huberta dostrzegła później, gdy Karol już wyszedł. To znaczy cały czas wiedziała, że był z nimi w tym samym pokoju, ale do tej pory nie patrzyła na niego, a on ani razu się nie odezwał. Siedział odwrócony do nich tyłem, a ona rozmawiała tylko z bratem. Teraz zostali sami. A on nadal nie odzywał się ani nie poruszał. Jakby był tylko zjawą. „Jakby sam już nie żył” – pomyślała z przerażeniem. W tamtej chwili była w stanie uwierzyć we wszystko. Zawołała go, ale nie odpowiedział. Nie odwrócił się nawet, żeby na nią spojrzeć. Klara poczuła, że robi jej się zimno, że cała drży. Podniosła się z trudem, w pierwszej chwili nie była pewna, czy zdoła stanąć pewnie na nogach, a co dopiero do niego podejść. – Hubert – powtórzyła z wahaniem, ale znowu odpowiedziało jej milczenie. Nie miała wyjścia, musiała podjąć ten wysiłek. Wiedziała, że nie może go

teraz zostawić samego. Jeżeli będzie wolał milczeć, to przynajmniej będzie czuł, że ona jest przy nim i też cierpi. Że go rozumie, nie potępia i nie ocenia. Tak jak wtedy, gdy w tym samym pokoju to Ewa opowiadała jej o wszystkim. Dwa lata temu. Hubert podniósł na chwilę głowę, gdy Klara usiadła obok, ale miała wrażenie, że zrobił to machinalnie, bez większego zainteresowania. Zdążyła jednak spojrzeć mu w twarz i serce jej się ścisnęło. Pogłaskała jego dłoń, choć wcale nie była pewna, czy on sobie tego życzył ani w jaki sposób zinterpretuje jej gest. Musiała jednak coś zrobić, coś powiedzieć, cokolwiek… – Pojedziesz z nami? – spytała bezradnie, bo tylko to przyszło jej do głowy. Niemal w tym samym momencie przypomniała sobie jednak, że Karol mówił tylko o biletach dla siebie, dla niej i dla jej dzieci. Nie wspominał o Hubercie. Czyżby zapomniał? – Nie – odparł głucho Hubert, gdy już zwątpiła, że otrzyma jakąkolwiek odpowiedź. Poruszyła się niespokojnie, a Hubert, sądząc, że chciała zacząć namawiać go do zmiany zdania, dodał szybko: – Nie mógłbym. W ten sposób ona pozostanie dla mnie żywa. – W ten sposób nigdy nie odzyskasz spokoju – odparła nieśmiało i bez przekonania. – Od lat go we mnie nie ma. Nie jest mi do niczego potrzebny. „On nie może tu zostać sam” – pomyślała. „To wykluczone. Ale co robić?” Przerażenie i przygnębienie Klary wzrastało. Musiało też być widoczne na jej twarzy, bo gdy Hubert wreszcie na nią spojrzał, jego oczy straciły w jednej chwili ten martwy, przerażający wyraz. Nawet lekko się uśmiechnął, jakby chciał dodać jej otuchy, dać do zrozumienia, że nie musi się o niego martwić. – Nie namawiaj mnie na ten wyjazd. Proszę cię. Karol zrozumiał. – Ja też rozumiem – zapewniła go szybko, bo naprawdę tak było. Czy udział w pogrzebie Gilberta przywrócił jej spokój? Raczej zrobiło to życie, jego realia i czas. Co nie znaczyło, że nie pozostały w niej żal i niemożliwa do wypełnienia pustka. Jednak nie była sama, zostały jej dzieci. A on? Nagle poczuła ogromną pokusę, by mu powiedzieć, że i jemu pozostał ktoś, kto choćby częściowo wypełni tę potworną pustkę, jaką teraz zapewne przed sobą widział. Czy jednak miała prawo dotykać tych spraw, skoro Ewa chciała zachować je w sekrecie? Ale czy Hubert nie miał prawa o tym wiedzieć? „A ojciec? A Oleńka? Co z nimi? Boże, dlaczego to takie trudne?” – Nigdy już tam nie pojedziesz? – spytała z bólem, miotana sprzecznymi uczuciami, pragnieniem powiedzenia prawdy i zachowania rozsądku. – Nigdy nie odwiedzisz Jodłowa? Nigdy nie odwiedzisz…

„Oli” – chciała dodać, ale się zatrzymała. Przynajmniej tyle osiągnęła, że jego oczy znowu były pełne życia, w dodatku pojawiły się w nich tkliwość i wzruszenie. – Oczywiście, kiedyś tam pojadę. Kiedyś ją odwiedzę. Pomyślała w pierwszej chwili, że miał na myśli Ewę, tak jakby wierzył, że ona w pewien sposób tam została, że tam ją łatwiej usłyszy, poczuje jej obecność. Ni z tego, ni z owego znowu przypomniała jej się zapalona świeca w bibliotece i zaraz potrząsnęła głową, bo to akurat spostrzeżenie wydało jej się całkiem nie na miejscu. Przynajmniej nie w tym momencie. Hubert błędnie odczytał jej poruszenie jako reakcję na swoje słowa. – Mam na myśli Olę – dodał tonem łagodnego wyjaśnienia. I wtedy na moment znieruchomiała. – Ty wiedziałeś? – wydusiła w końcu z siebie. – Domyśliłeś się? Przecież Ewa mu nie powiedziała. Dwa lata temu, gdy widziały się po raz ostatni, jasno dała to do zrozumienia. A jeśli potem zmieniła zdanie? Przecież mogła to zrobić. Ale jak? Kiedy? Hubert podniósł się i podszedł do okna. Dokładnie to samo zrobiła Ewa, gdy Klara dała jej odczuć, że poznała prawdę. W jednej chwili wróciła tamta rozmowa, gesty, słowa, tak jakby to stało się wczoraj, przed chwilą, teraz. Ale teraz widziała Huberta, który, tak jak kiedyś Ewa, stał odwrócony twarzą do okna, pogrążony we wspomnieniach. – Gdy byłem tam po raz ostatni, kilka lat temu, spytała mnie, co myślę o jej córce. Jak mi się podoba, do kogo jest podobna. Mówiła o niej w taki szczególny sposób. Wtedy nie zwróciłem na to należytej uwagi. Bardziej zajmowała mnie ona sama, to, co mówiła tylko o nas. – Na chwilę umilkł, ale wciąż patrzył w okno. – A dziś wróciło do mnie każde jej słowo. Każde. I teraz rozumiem, że to ma sens. Klara milczała. Miała mu tyle do powiedzenia, a nie wiedziała, od czego zacząć. Zanim zebrała myśli, odwrócił się od okna i przyjrzał się jej uważnie. – Czy ty także się domyśliłaś? Zawsze byłaś bystra. „Nie do tego stopnia” – pomyślała ze smutkiem, ale pomimo zaskoczenia nie zastanawiała się długo nad odpowiedzią. Nie opowie mu o wszystkich okolicznościach i rozmowach, które doprowadziły ją do prawdy. Powie mu tylko to, na co – nie wątpiła w to ani przez chwilę – czekał. – Tak, domyśliłam się… A kiedy jej o tym dwa lata temu powiedziałam, nie zaprzeczyła. Ulga na jego twarzy była tak widoczna, że Klara nawet przez moment nie żałowała swojego wyznania. Tak jak kiedyś nie żałowała Ewa. Nie miała już wątpliwości, że takich słów, takiego ostatecznego zapewnienia potrzebował. Nie znaczyło to jednak, że nie miała obaw. Tak jak bez wątpienia miała je Ewa. – Co teraz zrobisz? – spytała cicho, ale z wyraźną trwogą w głosie.

Myślała o ojcu, o Oli, o ich wzajemnym przywiązaniu, o którym wspominała Ewa. Myślała o całej rodzinie, o ich wspólnym cierpieniu, o przekonaniu, że teraz, zwłaszcza teraz, powinni trzymać się razem. A przynajmniej spróbować. – Nic nie zrobię – odparł. – Dlatego tam teraz nie pojadę. Jakoś wytłumaczycie mnie przed waszym ojcem. Dla niego zresztą moja obecność czy nieobecność nie będzie miała znaczenia. Dla Oli także. Gdyby została sama, bez opieki, bez wątpienia już bym tam był. Ale ona nie została sama. Jest przy niej ojciec, a przynajmniej ona tak myśli. Nie zniszczę tego, zostawię ich w spokoju. Ewa tego właśnie chciała. Spytała mnie na pożegnanie, czy potrafię ją zrozumieć. Chyba wreszcie potrafię. Klara podniosła się i podeszła do niego. Z pewnym wahaniem położyła mu dłoń na ramieniu, nadal nie będąc pewną jego reakcji. To jednak było właściwsze niż słowa otuchy, pocieszenia czy wdzięczności za jego decyzję. Nie chciałby słuchać takich słów, tego była pewna. – Kiedyś tam pojadę, odwiedzę ich, tak jak niegdyś, jak dobry kuzyn – mówił tak, jakby próbował do końca przekonać nie tylko Klarę, ale przede wszystkim siebie. – Zobaczę moją córkę, może ona przyjedzie kiedyś w odwiedziny do ciebie. To mi wystarczy, sama świadomość, że Ewa tak całkiem nie odeszła. I że to, co wydarzyło się między nami, nie było tylko efektem chwilowego zapomnienia, po którym człowiek budzi się do rzeczywistości, by potem żałować całe życie. Ja nie żałowałem nigdy. – Ona też nie. Powiedziała mi o tym – wyszeptała Klara, czując łzy napływające jej do oczu. – Wiem, mnie też to powiedziała – odparł, uśmiechając się z wyraźnym trudem, a potem przesunął delikatnie dłonią po jej włosach i czole, dokładnie tak samo, jak zrobiła to kiedyś Ewa. To ostatecznie zdecydowało, że Klara objęła go z całej siły, a kiedy poczuła uścisk jego ramion, przestała już panować nad łzami. Płakała nad nim, nad Ewą, nad ojcem. Płakała nad Gilbertem, raz jeszcze odezwały się w niej tamten ból i tamta miłość. Wraz z tymi łzami zmazywała to, co przez lata nagromadziło się między nią a tak bliskim jej kuzynem. Nie potrzebowali już niczego więcej sobie wyjaśniać, za nic wzajemnie się przepraszać. Wreszcie spotkali się jak dawniej i porozumieli. Wreszcie – wypłakawszy te łzy – mogła spokojnie i bez niepotrzebnych, niedobrych emocji stanąć twarzą w twarz ze swoim ojcem.

ROZDZIAŁ 52 Przeraziłam się, gdy go zobaczyłam. To, że nie czekał na mnie w progu mojego rodzinnego domu, tak jak po wielekroć wcześniej śniłam, mogłam zrozumieć. Zresztą tego nie oczekiwałam. Byłam też przygotowana na powściągliwość, rezerwę, nawet chłód. Wiedziałam, że powita mnie człowiek ogarnięty bezbrzeżnym smutkiem i żałobą. Ale w najgorszych przewidywaniach nie przyszło mi do głowy, że zobaczę człowieka postarzałego, złamanego bólem, zupełnie zobojętniałego wobec otoczenia, skupionego wyłącznie na swojej stracie, swoim nieszczęściu. Takim nie widziałam go nigdy i w pierwszej chwili nie byłam zdolna, by odezwać się bodaj słowem. – Jest z nim bardzo źle – wspomniała mi wcześniej ciotka Marianna. – Nic do niego nie dociera. Boimy się, czy będzie w ogóle w stanie wytrzymać pogrzeb. Dobrze, że zdążyliście przyjechać, nikt nie był tego pewien. To dla niego ogromna pociecha, choć tego nie okazuje. Poruszyła mnie troska ciotki Marianny, nie było bowiem dla mnie tajemnicą, że nie przepadała za moim ojcem, że starała się trzymać z daleka od niego. Przyjechała do Jodłowa od razu na wiadomość o śmierci siostry i z miejsca zajęła się domem, kompletnie otępiałą od smutku służbą, a przede wszystkim zrozpaczoną Oleńką i na wpół nieprzytomnym szwagrem. Tylko dzięki niej Jodłowo w ciągu tych kilku dni od śmierci Ewy do jej pogrzebu nie pogrążyło się w brudzie i chaosie. Mój przyjazd w każdym razie powitała z ulgą i jeśli można było mówić w tamtych okolicznościach o jakiejkolwiek radości, to z całą pewnością była uradowana naszym widokiem. Od razu chciałam poznać szczegóły związane ze śmiercią Ewy, ale potrząsnęła głową i odpowiedziała, że później o tym opowie. – Teraz zajmij się ojcem. Czekał na ciebie, choć nie chce tego okazać. Zapewne przypuszczała, że podejdę do śmierci Ewy z dystansem. Doceniała fakt, że przyjechałam, że wykonałam ten gest i odpowiedziałam na wezwanie ojca, ale nie mogła przypuszczać, że odebrałam całą sprawę w sposób szczególnie bolesny. Pamiętała, że przed laty moje stosunki z Ewą były niedobre, że nie byłyśmy sobie bliskie, i do głowy jej nawet nie przyszło, że coś się zmieniło. Wyglądało na to, że Ewa nie zwierzyła jej się z niczego. Czy w ogóle zwierzyła jej się z czegokolwiek? Czy ciotka Marianna cokolwiek więcej wiedziała? Bardzo w to wątpiłam, podobnie jak i ona nie miała złudzeń, że przybyłam tu głównie ze względu na mojego ojca. Że współczucie wobec niego przełamało mój upór, niechęć, urazę. Dlatego namawiała mnie, bym głównie zajęła się nim. Dlatego nie uważała za wskazane opowiadać mi, przynajmniej od razu, o przyczynach śmierci swojej siostry. Uznałam wtedy, że nie będę wyprowadzać jej z błędu, że to nie pora na bardziej osobiste wyznania. Że – być może – ta pora w przypadku ciotki Marianny

nie nadejdzie już nigdy. Ostatecznie ona i ja trzymałyśmy się zawsze z daleka od siebie, choć z drugiej strony potrafiłam docenić jej gest – to, że napisała do mnie list z życzeniami, gdy zawarłam małżeństwo, i odpowiedziała na moje zawiadomienia o narodzinach dzieci. Nieważne, że być może kierowały nią wówczas przekora i niechęć do mojego ojca. Może tak było, a może nie. Ważne, że zdobyła się na ten gest, gdy tak bardzo go potrzebowałam. Podobnie postąpiła na wiadomość o śmierci Gilberta. W każdym razie zgodnie z jej przewidywaniami ojciec nie okazał żadnych emocji na mój widok. Ani radości, ani wzruszenia, ani chociażby cienia irytacji. Skłonił lekko głowę na powitanie, był bardzo oficjalny, chłodny, daleki. I bardzo nieszczęśliwy, ale wyraźnie dawał mi do zrozumienia, że nie oczekuje, a nawet sobie nie życzy, żadnej poufałości z mojej strony. Ponieważ jeszcze w Paryżu, w obecności Huberta wypłakałam cały zapas łez, przy ojcu mogłam zdobyć się na spokój, odpowiedzieć mu w taki sam sposób, w jaki on mnie przywitał. Chłodno i oficjalnie przedstawiłam mu moje dzieci, jego jedyne wnuki. Zaledwie rzucił na nie okiem. Przyszło mi nawet do głowy, że gdybym wcale się tu nie pojawiła, w ogóle nie zwróciłby na to uwagi. Postanowiłam więc, że niezwłocznie po pogrzebie wracam do Paryża. Hubert miał zapewne rację, że nie chciał tu przyjeżdżać. Nie przyjechała też jego matka, ale to akurat wcale mnie nie zdziwiło, a tym bardziej nie zmartwiło. Dziękowałam Bogu, że trumna była już zamknięta. Zauważyłam, że i Karol przyjął ten fakt z widoczną ulgą. Staliśmy po jej obu stronach, zajęci własnymi myślami, pośród tych kwiatów, od których zapachu kręciło mi się w głowie i zbierało na mdłości, ale trzymałam się twardo, nie płakałam. Po raz kolejny dziękowałam Bogu, że wypłakałam się w ramionach Huberta. I byłam wdzięczna losowi, że w jodłowskim salonie byliśmy tylko my, najbliższa rodzina. Sąsiedzi i dalsi krewni już odjechali i mieli pokazać się dopiero w kościele następnego dnia, podczas ceremonii. Dopiero wtedy będą mieli okazję wskazywać na mnie wzrokiem, poruszeniem głowy, cicho bądź półgłosem komentować mój przyjazd i zachowanie. Zachowanie całej naszej rodziny. Lecz to dopiero następnego dnia rano. „Tylko nie czekaj w nieskończoność, bo inaczej nic z tego nie wyjdzie”. Tak powiedziała, zanim się pożegnałyśmy. I dotknęła mnie w taki sposób, jak nikt inny przed nią – ani ojciec, ani Gilbert. Nie przypominam sobie, by zrobiła to matka, a przecież gdyby tak było, zapamiętałabym to. Tak jak na wszystkie pozostałe lata zatrzymałam wspomnienie dotyku mojej macochy. A teraz wróciły do mnie jej słowa. „Miałaś rację” – myślałam ze smutkiem. „Jednak ja sądziłam, że nie jestem jeszcze gotowa, że mam czas”.

Czas się skończył, ale ja nadal nie byłam gotowa. W końcu zapadła ciemna noc i Marianna zdecydowała się przerwać milczenie. Zaproponowała cicho, aby udać się już na odpoczynek. Aby mieć siły następnego dnia. Karol wyszedł bez słowa, na ojca ledwie rzucił okiem. Adam jednak do niego podszedł i coś mu szepnął, ale ojciec jedynie zaprzeczył ruchem głowy. Domyśliłam się, że nie chciał odejść, by położyć się spać, i doskonale go rozumiałam. Wiedziałam, że przerażało go puste łóżko, które dzielili z żoną przez ponad dwadzieścia lat, że nie wyobrażał sobie samotnej nocy – ani tej, ani następnych. Chciałam mu powiedzieć, że wiem, czego się boi, bo przeszłam przez to samo. Że to tylko pozornie takie straszne, ponieważ właśnie w ich wspólnej sypialni najdłużej może zatrzymać tamte chwile, tam będą do niego wracać wspomnienia, które już nie odejdą, a sprawią, że w pewnym momencie przekroczy granicę smutku i pozostanie mu uśmiech, że w ogóle dane im było to wszystko przeżyć. Chciałam mu powiedzieć, że tam najłatwiej ją usłyszy, jeśli będzie tego pragnął. Nawet poczuje jej dotyk, o ile tylko na to pozwoli. Przecież ja już to wiedziałam, ja już przez to przeszłam. Chciałam mu to wszystko powiedzieć, ale byłam pewna, że on nie miał ochoty słuchać. Nie wyobrażałam sobie jednak, że mielibyśmy go tak zostawić, w tym pokoju przesyconym dusznym zapachem kwiatów… i z tą zamkniętą trumną pośrodku. – Co zrobimy? – szepnęłam bezradnie do Adama. On jednak, ku mojemu zdumieniu, poklepał mnie krzepiąco po dłoni i odpowiedział, że ojciec zostanie w salonie do rana. – Prześpi się na kanapie, tak jest od kilku dni. Nie pozwolił się stąd zabrać nawet na chwilę. Tylko do jutra. – W tym momencie głos go zawiódł. – Jutro już jej tu nie będzie. „Będzie jeszcze długo” – pomyślałam. „I w tym salonie, i w kuchni, i w jej kantorku. Będzie wśród zasadzonych przez siebie kwiatów w ogrodzie, wśród drzew w parku. Przejdzie się aleją starych topoli w kierunku łąk, tak jak to zawsze lubiła robić. My jej nie zobaczymy, ale ona jeszcze długo tu będzie”. Nie chciałam jednak mówić tego na głos. Na takie rozmowy przyjdzie jeszcze czas. Później. Wtedy pozwolimy sobie na to, by wspominać i płakać. Teraz musimy być twardzi i panować nad wszystkim, przynajmniej do jutra. Wychodząc, szepnęłam ciotce Mariannie, że zajrzę do dzieci. Już wcześniej, na jej polecenie, jedna z pokojówek zajęła się nimi, dała im kolację i zaprowadziła do przeznaczonych dla nich pokoi. – Dziękuję, że o tym pomyślałyście – szepnęłam z wdzięcznością. – Nie można przecież zapominać o żywych – odparła z troską. „No tak – pomyślałam – ciotka też postanowiła być twarda”. Zawsze była taka silna, zawsze stawiała czoła rzeczywistości, nigdy nie

widziałam jej lamentującej i załamanej. Mimo wszystko czerpałam z tego pociechę, i to niemałą. Ciotka potrafiła dawać wsparcie innym – nareszcie jej to przyznałam. – Zajrzyj też do Oleńki – rzekła cicho, a do mnie dopiero wtedy dotarło, że w ogóle do tej pory nie zwróciłam uwagi na nieobecność siostry. Przecież wciąż tak ją nazywałam, nie potrafiłam i nie chciałam myśleć o niej inaczej. Gdzie ona jest? Dlaczego nie było jej przy trumnie matki? A może jednak była przez jakiś czas, a ja, zajęta własnym smutkiem, wcale jej nie zauważyłam, całkowicie zignorowałam. Poczułam się nieswojo. – Od kilku godzin jest u siebie w pokoju – powiedziała ciotka, tak jakby słyszała moje myśli albo umiała odczytać je z mojej twarzy. – Idę do niej natychmiast. Moje dzieci z pewnością już spały, a jeśli nawet tak nie było, Ola potrzebowała mnie wtedy bardziej niż one. W pierwszej chwili, gdy weszłam do jej pokoiku, także pomyślałam, że spała. Leżała w łóżku odwrócona do ściany. W rogu dopalała się maleńka lampa naftowa. Czyżby Ola bała się ciemności? Przypomniałam sobie w jednej chwili, że ze mną tak właśnie było, gdy umarła moja matka. Nie umiałam wtedy tego wytłumaczyć nikomu ani nawet sobie. Tak po prostu było i już. Podobnie rzecz się miała z Karolem, a także z małym Adasiem. To samo czuły moje własne dzieci, gdy odszedł ich ojciec. Fakt, że Ola miała już szesnaście lat, niczego tu nie zmieniał. Te wspomnienia sprawiły, że kierując się jakimś wewnętrznym impulsem, zbliżyłam się do łóżka i dotknęłam jej splątanych, wilgotnych włosów. – Mama? – szepnęła w tym samym momencie i chwyciła mnie za rękę. Znieruchomiałam, a ona odwróciła się i spojrzała mi prosto w oczy. Nie byłam pewna jej reakcji na mój widok. Tak mało się znałyśmy, nigdy nie miałyśmy okazji odbyć dłuższej rozmowy. Wtedy, w Paryżu, przytuliła się do mnie, ale czy odpowiedziałam jej wówczas adekwatnie, pełnym miłości gestem? Nie byłam tego pewna, dlatego teraz stałam niepewnie nad jej łóżkiem. – Klara? – Tak, siostrzyczko. – O Boże! – Zerwała się, przylgnęła do mnie całym roztrzęsionym ciałem i szlochała rozpaczliwie. Usiadłam przy niej, tuliłam ją, całowałam, coś mówiłam, ale nigdy potem nie mogłam sobie przypomnieć co. Lecz jej słowa zapamiętałam bardzo dobrze. – To takie straszne, straszne. Powiedz: dlaczego? Nie wiem, co robić. Ojciec też nie. Serce mi się ścisnęło na myśl, jak bardzo samotna czuła się wtedy. I to pomimo czułej opieki służby, obecności ciotki Marianny i całego tłumu krewnych i sąsiadów, którzy od kilku dni okupowali ten dom, a dopiero dzisiaj wyjechali po to, by przygotować się na jutro. Potrzebowała ojca, a ten nie był w stanie dać jej

żadnego wsparcia. Może nawet jej nie dostrzegał? Pomyślałam o Hubercie i wtedy pożałowałam, że go tu jednak nie ma. Czułam, że on z pewnością by jej wysłuchał, pozwoliłby wypłakać się na swoim ramieniu. Tak właśnie było w moim przypadku. Nie zjawił się tu jednak, ponieważ był pewien, że mój ojciec właściwie wypełni swoją funkcję przy Oli. Gdyby przewidział, że będzie inaczej, z pewnością by się tu pojawił. Musiałam spróbować choć częściowo go zastąpić. Obejmowałam ją, przyciskałam do serca, coś mówiłam, ale nie pamiętam co. Pewnie jakieś banalne słowa pociechy, które zawsze się mówi w takich chwilach, ale które mimo wszystko pomagają, choćby przez sam fakt, że wypowiada je bliski człowiek, dając nam odczuć, że nie zostaliśmy sami ze swoim bólem. Nie chciałam jej zadawać żadnych pytań, ale najwyraźniej czuła potrzebę mówienia o wszystkim właśnie mnie. – Jakoś tak trzy miesiące temu mama bardzo zeszczuplała i wszyscy widzieliśmy, że traciła siły. Ojciec, jak to ojciec, znowu narzekał, że to przez tę pracę w majątku, że nie pozwalała zatrudnić nikogo, kto wziąłby zarządzanie na siebie. Ale tym razem zabronił jej tej pracy, a ona – o dziwo – wcale się mu nie sprzeciwiała. Od razu nabrałam podejrzeń. Często odpoczywała, leżała w łóżku i spała, ale żartowała, że to pewnie dlatego, że się starzeje. A przecież nie była jeszcze stara. Wszyscy mówili, że jest taka jak zawsze, niektórzy się śmiali, że musiano o niej zapomnieć w niebie albo w piekle. Ale było inaczej – szlochała Ola. – Dlaczego nikt mnie nie zawiadomił o jej chorobie? Przyjechałabym wcześniej – szepnęłam przygnębiona. Naprawdę bym to zrobiła. – Bo ona upierała się, że to żadna choroba, tylko zwykłe zmęczenie kobiety w jej wieku. Tak właśnie mówiła, a ja nic z tego nie rozumiałam. Nawet śmiała się, że jeśli napiszemy do ciebie, Karola lub kogokolwiek, byście przyjechali ze względu na nią, to będzie to wyglądało jak zawiadomienie o pogrzebie. Nawet rozgniewała się, że tylko ją denerwujemy. No to daliśmy spokój. A mniej więcej dwa tygodnie temu wydawało nam się, że było z nią już lepiej. Tak jakby rzeczywiście odpoczęła, nabrała więcej sił. Lubiła wychodzić na taras, siedziała tam w słońcu. Nikt jej w tym nie przeszkadzał. Czasami tylko ja przychodziłam, aby z nią posiedzieć, ale rzadko, bo widziałam, że chyba najbardziej chciała tam być sama. Nawet ojciec przychodził tam tylko po to, aby jej przypomnieć, że już późno i nie powinna siedzieć tyle czasu w chłodzie i wilgoci. I tak właśnie było kilka dni temu. Ojciec poszedł po nią, bo zrobiło się późno, a potem usłyszeliśmy wszyscy, jak zaczął krzyczeć. – Ola otarła zapuchnięte oczy i wzięła ode mnie chusteczkę. Właściwie nie oczekiwałam już, że będzie mówiła dalej, nawet tego nie chciałam. Chyba wiedziałam już wszystko, ale Ola w dalszym ciągu czuła potrzebę opowiedzenia mi tego, więc nie pozostawało mi nic innego jak wysłuchać jej do końca. – Wybiegliśmy na taras, chyba wszyscy obecni w domu. Ojciec trzymał

mamę za ramiona, o tak. – Pokazała mi. – Wołał do niej, żeby się obudziła. Żeby go nie zostawiała, nie w taki sposób. Żeby wróciła. A potem ciągle powtarzał jej imię. A doktor z miasteczka powiedział tylko potem, że już dawno jej mówił, żeby uważała na płuca i serce. My nic o tym nie wiedzieliśmy. A ty? – Spojrzała na mnie. Zaprzeczyłam ruchem głowy, znowu dziękując w myślach Bogu, że wypłakałam się już wcześniej i mogłam teraz tego wszystkiego słuchać i pocieszać siostrę. Przynajmniej ona, w przeciwieństwie do ojca, naprawdę mnie potrzebowała. Najchętniej zabrałabym ją za kilka dni do siebie, do Paryża… do Huberta, ale wiedziałam, że najpewniej nic z tego nie będzie. Nie wyobrażałam sobie jednak, że mogłabym ją tak zostawić. – No to dlaczego nie uważała na siebie?! – wybuchnęła z żalem. – Dlaczego nie robiła tego dla mnie, dla nas? – Przecież uważała – przypomniałam jej łagodnie. – Sama mówiłaś, że potem już tylko odpoczywała. – Za późno. Pewnie już było za późno – odparła i zabrzmiało to jak wyrzut wobec zmarłej. Zastanawiałam się gorączkowo, co jej odpowiedzieć, ale ona na to nie czekała. Przestała nagle płakać i objęła mnie za szyję. – Nie chciałam tam być, gdy zamykali trumnę. – Wcale ci się nie dziwię. – Kinga powiedziała to samo, ale rano musiała wracać do Warszawy. Klaro – poprosiła nagle. – Zostań tu ze mną jak najdłużej. Jak najdłużej będziesz mogła. Inaczej nie wytrzymam. Adam jest taki kochany, ale ty jesteś dla mnie… – Nie dokończyła, a ja od razu zapewniłam, że spełnię jej prośbę. Jeszcze kilka godzin temu miałam zamiar wyjechać stamtąd jak najszybciej, ale to już nie miało znaczenia. Czułam wewnętrzny przymus pozostania tam, tak jakby Ewa tego ode mnie oczekiwała. Na pewno tak było. – A Marcel i Emilie… Przyjechali z tobą? Przypomniałam sobie, że zaprzyjaźniła się z nimi, jeszcze wtedy, w Paryżu, i szybko potwierdziłam. Wreszcie zobaczyłam jej uśmiech, nieśmiały, ale zarazem ciepły i promienny, i zaraz przypomniałam sobie tamtą dziewczynę sprzed lat, która, uśmiechając się w identyczny sposób, dawała do zrozumienia moim braciom i mnie, że jest gotowa ofiarować nam przyjaźń i miłość. Że chce spróbować zastąpić nam matkę. Serce mi mocniej zabiło, chciałam zatrzymać tę wizję jak najdłużej. Nie wątpiłam, i do dziś nie wątpię w to, że przez ten ułamek sekundy naprawdę ją zobaczyłam, że wybrała taki właśnie moment, aby pożegnać się ze mną, a przy okazji powierzyć mi swoją córkę. „Nie martw się” – mówiłam do niej w myślach. „Nie zostawię jej. Będę nad nią czuwać tak długo, jak tylko się da. Hubert także, ale na pewno już o tym wiesz”.

Przy Oli zostałam do samego rana.

ROZDZIAŁ 53 Dwa tygodnie po pogrzebie Klara zapukała do pokoju ojca. Nie usłyszała odpowiedzi, ale stojący w pobliżu Józef dał jej znak, by weszła. – Pan nikomu nie odpowiada – szepnął porozumiewawczo – ale niech Klara nie rezygnuje, proszę do niego mówić. Dobre sobie – mówić do niego! Ojciec nie ignorował już wprawdzie jej obecności, przychodził na wspólne posiłki i wymieniał wtedy krótkie, grzeczne uwagi, ale w identyczny sposób odnosił się do każdego sąsiada bądź innego gościa, który zjawiał się z kurtuazyjną wizytą. Nie lubił tych wizyt, mimo to wstrzymywał się od przykrych komentarzy przy gościach. Jego pełna rezerwy postawa zniechęcała jednak ewentualnych plotkarzy do wciągania go w bardziej osobiste rozmowy. Większą część dnia spędzał w swoim pokoju albo w gabinecie, a jedynym człowiekiem, z którym rozmawiał stosunkowo często, był Adam. Każdy wiedział, dlaczego tak było, i Klara również zdawała sobie z tego sprawę. Adam zdecydował się wrócić z Francji do domu, co dla ojca musiało mieć duże znaczenie. Oznaczało to, że młodszy syn stawał się głównym spadkobiercą majątku, i fakt ten otwierał im pole do porozumienia. W dodatku był już zaręczony z dziedziczką sąsiedniej posiadłości, choć z oczywistych względów ślub odłożono w czasie na bliżej nieokreślony termin. Klara cieszyła się, że wreszcie przynajmniej jeden z jej braci zdołał nawiązać z ojcem bliższy kontakt, martwiła ją jednak i zaczynała poważnie irytować jego obojętność wobec niej, a zwłaszcza wobec jej dzieci. Na dobrą sprawę ich nie dostrzegał, nie zachęcał do rozmowy, a Marcel i jego siostra nie mieli odwagi ani wystarczającej śmiałości, by wyjść ku niemu z inicjatywą. Zdecydowanie cieplej odnosił się do Oli, widać to było w jego spojrzeniach i niektórych gestach, ale nawet do niej mówił bardzo niewiele, jakby nie wiedział, co ma powiedzieć. Nie potrafił jej pocieszyć, skoro sam nosił w sobie dławiącą rozpacz, ale szczęśliwie Ola nie czuła się już osamotniona. Miała zapewnione towarzystwo kuzynów, była też przy niej Klara. Marianna, spostrzegłszy, że Klara jest w stanie zarządzać domem, wróciła do siebie, ale zapraszała do Warszawy. Zarówno Klara, jak i Ola, a także Marcel i Emilie zamierzali w niedługim czasie z tego zaproszenia skorzystać. Jodłowo było wymagającą posiadłością, sprawne zarządzanie wielkim domem też było nie lada zadaniem i to pomagało Klarze uporać się z żałobą. Tym bardziej doceniała Ewę, która tak szybko nauczyła się takiej pracy i tak dobrze ją wykonywała. I pewnie dzięki temu łatwiej porządkowała własne myśli, odganiała wątpliwości i rozterki. Nic dziwnego, że póki mogła, czepiała się z całych sił tych obowiązków. Nic dziwnego, że bez nich nie dała rady funkcjonować. I pozostała przy swoim mężu, choć to, czego się o nim dowiedziała, nie

mogło nie mieć wpływu na jej uczucia. Podobnie jak tajemnica, której do końca przed nim strzegła, także dla jego własnego dobra. „Ja też nie mogę go zostawić” – myślała desperacko Klara. „Kiedyś stąd wyjadę, ale nie mogę porzucić prób rozmowy. Jeśli to zrobię, nie będzie już żadnego powodu, aby kiedykolwiek zjawić się tu ponownie”. Zebrała się więc na odwagę i zachęcona dodatkowo przez Józefa weszła do środka. Andrzej siedział przy biurku, ale odwrócony w kierunku okna. Najwyraźniej leżące przed nim dokumenty i listy nie przyciągały jego uwagi. – Ojcze – zaczęła bezradnie Klara. Drgnął, odwrócił na moment głowę, rzucił na nią od niechcenia okiem, po czym ponownie zapatrzył się w okno. „Chce, abym wyszła” – pomyślała z przygnębieniem. „Gdybym dzisiaj jeszcze spakowała rzeczy i wyjechała stąd razem z dziećmi, nie zrobiłoby to na nim żadnego wrażenia. To zdecydowałoby o naszym dalszym życiu, raz na zawsze”. Nagle podjęła desperacką decyzję. Nie mogła wyjechać, nie teraz. Ola jej potrzebowała, Ewa na nią liczyła. Dość tego! Ojciec nie będzie dłużej dyktował im swoich warunków. Warunków, które raniły także jego samego. – Bałam się tu przyjść, rozumiesz? – zawołała gniewnie, nie starając się nawet ukrywać żalu. – Nigdy tak nie było. Nigdy się ciebie nie bałam, mój ojcze. Mogłam przyjść do ciebie o każdej porze. Nawet gdy miałeś umówione spotkanie z dzierżawcami. Oni musieli wtedy poczekać, ja nigdy. Pamiętasz to jeszcze? Ja nie zapomniałam nigdy. Nie odpowiedział, choć zauważyła, że jej słowa do niego dotarły, poruszyły go. Nie zamierzała rezygnować, podeszła bliżej. Nadal na nią nie patrzył. – Co takiego strasznego zrobiłam, że w taki sposób mnie odepchnąłeś? Tak, wiem, że postąpiłam wbrew twojej woli, ale nie popełniłam żadnego przestępstwa. Wyszłam za mąż za człowieka, którego kochałam. On też mnie kochał, opiekował się mną i naszymi dziećmi, niczego mi nie brakowało. Każdy inny ojciec cieszyłby się z tego, ale nie ty. Dobrze, żyłam z nim jakiś czas bez ślubu, ale to chyba nie powinno cię oburzać. Całe lata, zanim ożeniłeś się z Ewą, robiłeś to samo i nie zważałeś na konsekwencje. W porę się powstrzymała, by nie zdradzić mu całej swojej wiedzy na temat tych „konsekwencji”. Ale szczęśliwie zatrzymała się. Nie chciała mu tego mówić. Ani teraz, gdy nie potrafił uporać się z bólem, ani nigdy. Ponownie jednak spostrzegła nerwowe drgnienie przebiegające przez jego twarz, najwyraźniej czekał na jej dalsze słowa. Zacisnął dłonie. Potrafiła odgadnąć, o czym teraz myślał, czego się obawiał. Patrzyła na jego wychudzone policzki, zwiotczałą skórę, gdy na chwilę pochylił głowę, i zrobiło jej się go żal. Gdyby odpowiedział na jej spojrzenie, podbiegłaby do niego

i spróbowała objąć, jak kiedyś, jak dawniej. Ale nie zrobił tego, w dalszym ciągu patrzył w okno. – Wszyscy mnie w końcu zrozumieli, cała rodzina, ale nie ty. Moi bracia byli tam ze mną, przyjechała kuzynka. Napisała ciotka Marianna, napisał nawet dziadek, ale nie ty. Dlaczego w takim razie pozwoliłeś Ewie i Oli do mnie przyjechać? Co tobą wtedy kierowało? Nie mówiąc o tym, że zdobyłeś się na to pozwolenie dopiero po śmierci Gilberta! Podeszła jeszcze bliżej, stanęła tuż przy nim, niemal zasłaniając mu okno. Wreszcie musiał na nią spojrzeć. – Za co tak go nienawidziłeś? Co takiego właściwie ci zrobił? Ożenił się z twoją ukochaną kuzynką? A potem się z nią rozwiódł? I co z tego?! Czy nie słyszałeś, co ona zrobiła jemu? Jak dręczyła nas całymi latami, a skończyła dopiero wtedy, gdy umierał?! Nadal milczał, ale już nie odwracał od niej wzroku. Inna sprawa, że nie bardzo miał ku temu warunki. Stała tak blisko, że prawie się dotykali. – A może uwierzyłeś tej wariatce, że zdradzał ją na każdym kroku z kim popadło, także z moją matką?! O moją matkę ci chodziło? Uwierzyłeś w tę bzdurę, że miała romans z Gilbertem? Wtedy się odezwał, ale najpierw jego wargi wykrzywiły się w pełnym wzgardy uśmiechu. – Było mi to najzupełniej obojętne – powiedział. A Klara, patrząc na niego, nie miała cienia wątpliwości, że mówił prawdę. Z gabinetu ojca wyszła rozdygotana, z solennym postanowieniem, że już tam nie wróci. Nie ponowi próby. Napotkała przerażone spojrzenie Józefa i domyśliła się, że na nią czekał. Nie miała dla niego dobrej wiadomości. Na trzęsących się nogach poszła do swojego pokoju, opadła na fotel i ukryła twarz w dłoniach. Właściwie nic wielkiego się nie stało. Nie pokłóciła się z ojcem, powiedziała jedynie to, co dawno należało powiedzieć, a jak dotąd brakowało okazji. On nie podjął tego wyzwania. Wciąż dreptali w miejscu. A jednak… Jednak powiedział coś, co wstrząsnęło nią do głębi. „Było mi to najzupełniej obojętne”. To zabrzmiało znacznie gorzej, niż gdyby powiedział, że nienawidził swojej pierwszej żony, bo wierzył w każde złe słowo na jej temat. Bo wyrządziła mu krzywdę. Gdyby ciskał pod jej adresem inwektywy, znaczyłoby to przynajmniej, że coś dla niego znaczyła. A tak? Była mu najzupełniej obojętna. Jeśli tak, to od kiedy? Czy jej melancholia miała z tym coś wspólnego? A może jego choroba? Lecz przecież to ojciec zawinił, to on przyczynił się do śmierci matki. Klara westchnęła. Wiedziała, że tego nie dowie się już nigdy i prawdopodobnie wcale nie zależałoby jej na tej wiedzy, gdyby nie fakt, że po

latach, przedziwnym splotem okoliczności, odbijało się to na jej relacjach z ojcem. Poczuła się bardzo zmęczona i ponownie zatęskniła za swoim paryskim mieszkaniem. Wiedziała jednak, że nie może jeszcze opuścić Jodłowa. Nie mogła tego zrobić ze względu na Olę, ale nie był to jedyny powód. Problem polegał na tym, że nie umiała dokładnie sprecyzować tych innych powodów, choć równocześnie czuła, że one istnieją i tylko czekają na swój moment. Następnego dnia postanowiła pojechać na cmentarz. Położony był w Grodzisku, kilka wiorst od Jodłowa w kierunku Warszawy, ale nie zamierzała odkładać tego na inny dzień, choć zarówno Józef, jak i Adam ostrzegali, że zbiera się na deszcz i nie jest to dobra pogoda na podróż. Na cmentarzu prawie nikogo nie było, a ponura aura, w połączeniu z tym miejscem, dodatkowo przygnębiała i sprowadzała niewesołe refleksje. Klarze to jednak nie przeszkadzało. Nie przyjechała tu, aby poprawić sobie nastrój. Nie po to, by szukać odpowiedzi na pytania, które od wczorajszego spotkania z ojcem nie dawały jej spokoju, bo była pewna, że byłby to daremny trud, pewne sprawy zaś nigdy już nie zostaną wyjaśnione. Przyjechała na cmentarz, bo nie mogła oprzeć się jakiemuś dziwnemu wewnętrznemu przekonaniu, że to właśnie powinna zrobić. Chwilę postała przy pomniku Ewy, uporządkowała kwiaty na grobie i ruszyła dalej, tam gdzie od dzieciństwa zjawiała się tylko wtedy, gdy już w żaden sposób nie mogła tego uniknąć. Teraz po raz pierwszy w życiu szła tam zupełnie dobrowolnie. W sąsiedztwie niewielkiej cmentarnej kapliczki znajdował się grób jej matki. Nie sprawiał wrażenia zaniedbanego, choć wiedziała, że ojciec nie zaglądał tu od lat. „Przynajmniej dowiedziałam się dlaczego” – pomyślała gorzko, co nie zmieniało faktu, że także i ona tu nie bywała, podobnie jak jej bracia. Matka mogła liczyć jedynie na pamięć swoich sióstr i ewentualnie jodłowskiej służby. Teraz pozostała już tylko jedna siostra, w dodatku ta najstarsza, a i z grona jodłowskiej służby stopniowo zaczynało ubywać tych, co pamiętali Marylę Celiowską. „Tak właśnie umiera pamięć o człowieku” – przemknęło Klarze przez myśl i zrobiło jej się nieswojo. Przecież tu chodziło o jej matkę. Co właściwie stało się z jej życiem? Znała już powody jej śmierci i obciążały one ojca – choć zawsze pozostawała ta odrobina niepewności. Jednak co się działo z matką, zanim zachorowała i umarła? Skąd brała się melancholia, z którą zmagała się przez tyle lat? Dopiero w ostatniej chwili zauważyła pochyloną nad grobem postać. Jakaś kobieta, której początkowo nie rozpoznała, zbierała zeschnięte kwiaty. Było w niej jednak coś znajomego, a kiedy się wyprostowała, Klara z trudem stłumiła głośny krzyk. – Adela?

– Panna… pani Klara? – O Boże! Adela… ty tutaj? Po tylu latach! Kiedy ostatni raz się widziały? Kiedy wymieniły ze sobą ostatnie listy? Na pewno zanim Klara wyjechała do Francji, a nawet dużo wcześniej. W tym momencie patrzyły na siebie oszołomione, przejęte, wzruszone. „Boże, przecież ja już niemal o niej zapomniałam. Od dawna ani razu o niej nie pomyślałam, nie zastanowiłam się, co się z nią dzieje, czy w ogóle jeszcze żyje”. Na wszelki wypadek, tak jakby nie była do końca pewna, czy to nie kolejny z jej snów albo jakaś iluzja, Klara dotknęła dłoni tamtej. Adela nie wahała się już dłużej, objęła szyję dawnej wychowanki i przytuliła ją do siebie. – Nie poznała mnie panienka, przepraszam, pani… – Mów mi po imieniu, tak będzie łatwiej. Wciąż nie mogły się od siebie oderwać, śmiały się, choć równocześnie miały twarze mokre od łez. – Tylko w pierwszej chwili cię nie poznałam, ale to dlatego, że zupełnie się ciebie tutaj nie spodziewałam. – A ja tak. Wiedziałam, że w końcu się tu zjawisz i jeśli dopisze mi szczęście, zobaczymy się. Klara wyswobodziła się delikatnie z objęć tamtej i przez chwilę przyglądała się jej w milczeniu. Adela posiwiała, zeszczuplała, wydawała się mniejsza niż dawniej. Ale jej twarz pozostała niemal taka sama, czas w żaden sposób jej nie dotknął, a oczy wciąż miały w sobie tyle światła, tyle ciepła, co dawniej. Klara zawsze nie mogła się nadziwić, że wszyscy wokół uważali Adelę za zimną, nieprzystępną kobietę. Ona jedna wiedziała, że było inaczej. Ona i jej ojciec, Klara odkryła to już wtedy, gdy była dzieckiem. I jej jednej nigdy to nie oburzało, bo Adela i ojciec byli wtedy dla niej najbliższymi ludźmi na świecie. Cała reszta nie miała takiego znaczenia, jak tych dwoje. – Odwiedzałaś czasami Jodłowo? – spytała ostrożnie. Ewa o tym nie wspominała, ale może miała powody, by nie dzielić się podobnymi informacjami. A może nie miało to dla niej takiego znaczenia, by opowiadać o tym pasierbicy. Adela jednak zaprzeczyła ruchem głowy. – Ale tu przyjeżdżałaś? – Klara wskazała na grób matki. – Czasami, dość rzadko. Nie chciałam natknąć się na nikogo z dworu. – No i się natknęłaś – stwierdziła żartobliwie Klara. – Na ciebie czekałam. – Wiesz, co się stało? – spytała cicho Klara, przerywając milczenie, jakie między nimi zapadło. – Wiesz o… Ewie? – Wiem. – Adela skinęła głową. – Ale wolałam nie pokazywać się na

pogrzebie. Nie chciałam, by ktoś zwrócił na mnie uwagę. Wszyscy uważali, że byłam dla niej niemiła, że nawzajem się nie znosiłyśmy. – A tak nie było? – Klara uśmiechnęła się przekornie, choć znowu poczuła ściskanie w gardle. Adela zwróciła wzrok w kierunku nagrobnego pomnika. – Spotkałyśmy się kilka lat temu – rzekła. – Ty i Ewa? – zdziwiła się Klara. Nie miała o tym pojęcia. Ewa i o tym nie wspominała. O tylu sprawach nie zdążyły porozmawiać! – To było krótko po pogrzebie twojego dziadka. Przyszła do mojego domu. – W jakim celu? To było… zupełnie niewiarygodne, wręcz nielogiczne. Klara patrzyła na dawną piastunkę szeroko otwartymi oczami. Czuła przyspieszone bicie serca. Czekała na odpowiedź i nagle dotarło do niej, że spotkanie z Adelą nie było przypadkowe. Ona naprawdę tu na nią czekała, zapewne przyjeżdżała co kilka dni, mając nadzieję, że się pojawi. Musiała wiedzieć, że dawna wychowanka przyjechała z dziećmi na pogrzeb macochy. Na pewno wiedziała dużo innych rzeczy i była gotowa się nimi teraz podzielić. Klara nie miała już co do tego wątpliwości. Należało tylko uzbroić się w cierpliwość i broń Boże jej nie poganiać. Dla Adeli bowiem podobne wyznania najwyraźniej nie były łatwe. – Pytała o panią Marylę, o twoją matkę. O jej życie i śmierć. Klara na moment wstrzymała oddech. – I co? Powiedziałaś jej? – Tak, ale nie wszystko. Wtedy uważałam, że nie powinnam wszystkiego mówić, choć ona chciała coś jeszcze wiedzieć. Przyjechałam kilka dni po jej pogrzebie i dopiero wtedy, nad grobem, jej to powiedziałam. Ale to już było za późno, prawda? – Nie wiem. – Nagle Klara chwyciła ją za dłonie. – Powiedz mnie. Powiedz, abyś znowu kiedyś nie musiała się zadręczać w taki sam sposób. Adela skinęła w zamyśleniu głową i wysunąwszy dłonie z uścisku Klary, odeszła kilka kroków. – Chciała wiedzieć, kim był doktor Chambroux. Dwa razy znalazła listy od niego na swoim biurku, choć były adresowane do jej męża, do pana Andrzeja. – Ach tak – westchnęła Klara z uczuciem pewnej ulgi, ale i rozczarowania. Ta informacja już jej nie interesowała. Naraz jednak nabrała podejrzeń. Czyżby Adela znała prawdę o francuskim profesorze? – I co? Powiedziałaś, że nie masz pojęcia, kto to taki? – spytała na wszelki wypadek. Jeśli tak było, to skąd Ewa dowiedziała się o wszystkim? O tym także, wtedy, podczas ich ostatniej rozmowy w Paryżu, nie wspomniała. Zapomniała albo

nie chciała, może była zobowiązana do dyskrecji. – Wtedy nie byłam pewna, czy wolno mi rozmawiać z nią o moich podejrzeniach – podjęła po chwili Adela. – Opowiedziałam jej tylko to, co wiedziałam na pewno. To, co czułam, że powinnam i mogę jej wyznać. Jeśli chodzi o pozostałe sprawy, nie miałam na nic dowodów. Także w sprawie doktora Chambroux. Był taki czas, że chciałam, aby to twoja macocha zaczęła szukać tych dowodów, by przychodzące listy ją zaniepokoiły. Gdy spotkałyśmy się w moim domu, nie tylko nie powiedziałam jej wszystkiego, ale nawet w jednej sprawie skłamałam. To nie był przypadek, że kiedyś list adresowany do pana Celiowskiego trafił do niej. Czułam jakiś przymus, tak jakby coś nakazywało mi dostarczyć jeden z tych listów do kantorka pani. By udzielił jej się mój niepokój. Ale wtedy, gdy jeszcze dla niej pracowałam, tak się nie stało. Wtedy się nimi nie zajęła. Zaczęła to robić dopiero po latach, gdy już wyprowadziłam się z Jodłowa. Wtedy już nie chciałam wracać do tej sprawy. Przecież w pewnym momencie przestały przychodzić. Swoje podejrzenia zatrzymałam więc dla siebie. – A czy mnie powiesz o tych podejrzeniach? – spytała niepewnie Klara. Nie była do końca pewna, czy naprawdę chce je usłyszeć, zwłaszcza w tym miejscu, przy grobie matki, ale niepokój, o którym wspomniała Adela, udzielił się także jej. A potem, ni stąd, ni zowąd, przyszło jej do głowy, że właśnie to miejsce może być odpowiednie do takich wyznań. W dodatku zaczęła się domyślać dlaczego. – Właśnie dlatego przyjeżdżałam tu od pogrzebu twojej macochy co kilka dni. Aby cię spotkać i o tym powiedzieć – odpowiedziała cicho Adela, a Klara w tym samym momencie poczuła, że robi jej się zimno, i usłyszała przyspieszone bicie własnego serca. Przez dłuższą chwilę panowało milczenie. Klara nie ponaglała już dawnej piastunki. Sama zresztą także potrzebowała czasu, aby przygotować się na usłyszenie tego, co z pewnością miało być trudne, także dla niej. – Powiedziałam przed chwilą, że nie miałam dowodów na moje podejrzenia – zaczęła wreszcie Adela. – Chyba że te listy, ale nie znam szczegółowo ich treści. Wiem, że przyszły do pana Celiowskiego kilka razy, lecz nie było na nich dokładnego adresu nadawcy, tylko to nazwisko. Już za pierwszym razem spostrzegłam, że twój ojciec się zdenerwował, gdy zobaczył kopertę. I to sprawiło, że stałam się czujna. Tak działo się za każdym razem. Widziałam też, że nie było to tylko takie zwykłe zdenerwowanie. Pan Celiowski wpadał wtedy w takie przygnębienie, że od samego widoku serce się krajało. A w dodatku tak wyglądał, jakby się czegoś bał. Obserwowałam go wtedy pilnie, ale tak, by nie zauważył mojego zainteresowania. I też się wtedy bałam, bo przyszło mi do głowy, że pewnie jest ciężko chory i trzyma to w tajemnicy przed rodziną. Wtedy właśnie jeden z tych listów włożyłam do korespondencji przeznaczonej dla pani. Myślałam, że może ona zacznie się tym interesować. Ale – jak już wspomniałam – tak się nie

stało. Kazała tylko odnieść pismo do gabinetu pana. Czy go o to pytała, nie wiem. Nie wyglądała na zaniepokojoną, więc nawet jeśli zagadnęła męża o tę dziwnie zaadresowaną kopertę, to zapewne zadowoliła się jakąś zdawkową odpowiedzią. Tak to sobie wtedy wytłumaczyłam. Wreszcie uznałam, że muszę się tym zająć sama, i gdy przyszedł następny taki list, nie dostarczyłam go panu razem z resztą poczty, ale otworzyłam nad parą. Był napisany po francusku, a kiedyś stara pani Celiowska uczyła mnie trochę tego języka. Twoja babka miała czasem takie dziwne pomysły. Brała się za coś, a potem to porzucała. Ale chciała, bym znała francuski choć trochę, kiedy po matce przejmę zarządzanie domem. Mówiła, że przyjeżdżają do dworu różni goście, także z zagranicy, i dobrze by było, gdyby najważniejsza służąca umiała się z nimi dogadać, a zwłaszcza z towarzyszącą im służbą, choćby w podstawowych kwestiach. No, ale nauczyła mnie tylko trochę, dlatego większości listu nie zrozumiałam. – A co zrozumiałaś? – Niewiele brakowało, a Klara usiadłaby na płycie pomnika. – Ten człowiek pisał do pana, że wie o nim tyle, by zniszczyć mu życie. Pamiętam takie słowa: „Nawet ona umarła z twojej winy”. A potem ten człowiek groził, że postara się, aby pan Celiowski zawsze pamiętał o swojej winie. By dowiedziały się o wszystkim jego dzieci. Straszne słowa. Klara zamarła. – Doktor Chambroux napisałby coś takiego? – Nie mieściło jej się to w głowie. Nie znajdowała na to żadnego wytłumaczenia. – Nazwisko Chambroux znajdowało się tylko na kopercie. List w środku podpisany był przez kogoś innego. Pan Celiowski nie otworzyłby koperty, gdyby było na niej nazwisko prawdziwego nadawcy. – Pamiętasz to nazwisko? – spytała głucho Klara. Przeraził ją wyraz twarzy Adeli, jej widoczne wahanie, lęk. Miała wrażenie, że właśnie w tym momencie staje w obliczu czegoś naprawdę groźnego i niezrozumiałego. – Tylko nie zrozum mnie źle. – Adela trwożliwie dotknęła jej policzka, a pod Klarą ugięły się kolana. – Co to było za nazwisko? – powtórzyła błagalnie. – Arnout. Gilbert Arnout – usłyszała w odpowiedzi i w pierwszej chwili przyszło jej do głowy, że to pewnie kolejny z jej snów. Musiała jednak usiąść na pomniku nagrobnym swojej matki. Niewykluczone też, że straciła świadomość, bo w pewnej chwili otworzyła oczy, czując na czole dotyk mokrej chusteczki. Adela podała jej z jakiejś buteleczki wodę do picia, a potem przygarnęła ją do siebie, jak wtedy, dawno temu, gdy Klara była zupełnie małym dzieckiem. – Nie zaniosłam tego listu panu Celiowskiemu. Przeraziłam się i od tamtej pory uważałam na każdy, który do niego przychodził. Ale Gilbert Arnout już

więcej nie napisał. Przynajmniej dopóki pracowałam w Jodłowie – szepnęła, tuląc do siebie dawną wychowankę, tak jakby chciała osłodzić jej gorycz tego, co usłyszała. Daremny był to jednak wysiłek. – Boże… dlaczego… dlaczego on to robił – szeptała bezradnie Klara. – Dlaczego tak go dręczył? – Nagle podejrzenie prawie ją poraziło. – Czy myślisz, że ciotka Joanna mogła mieć rację? Czy między Gilbertem a moją matką coś było? Jeśli coś o tym wiesz, proszę, powiedz mi to teraz. Muszę to wiedzieć. Miała jednak wrażenie, że niepotrzebnie pyta. Odpowiedź wydawała jej się teraz oczywista. Walił jej się cały świat, wszystko, w co tak długo wierzyła, na czym zbudowała ostatnich szesnaście lat swojego życia. Żyła z człowiekiem, który miał przed nią takie tajemnice. Oznaczało to, że była z kimś, kogo w gruncie rzeczy wcale nie znała. A jednak chciała poznać prawdę, całą, do końca. Nawet gdyby ta prawda miała ją zabić, choć z drugiej strony wiedziała, że prawda tak łatwo nie zabija. Człowiek w gruncie rzeczy jest silny. – Joanna Arnout to prawdziwa diablica. – Łagodny i kojący do tej pory głos Adeli nabrał nagle mocy. Klara usłyszała w nim gniew i niemal werble bojowe, a to sprawiło, że zaczęła stopniowo odzyskiwać równowagę. – Nigdy nie należało jej słuchać, a większość to robiła. Nigdy nie należało jej wierzyć, a wielu, zbyt wielu, to czyniło. Nawet ty jesteś skłonna przyznać jej rację. – Być może – powiedziała Klara. – Nie zaprzeczysz jednak, że trudno inaczej wytłumaczyć pełne nienawiści słowa, jakie Gilbert pisał pod adresem mojego ojca. W dodatku trwało to – o ile dobrze zrozumiałam – dobrych kilka lat, a miało związek ze śmiercią mojej matki. „I doktorem Chambroux” – chciała dodać, ale się powstrzymała. Nadal nie była pewna, ile na temat choroby ojca wiedziała Adela. Gdzie kończyła się jej wiedza, a zaczynały podejrzenia i domysły. W każdym razie Klara postanowiła niczego sama nie ujawniać. Adela przez chwilę milczała, jakby również rozważała, ile wolno jej wyznać. „Czyżby i ona uważała, że jest zobowiązana do pewnych tajemnic?” – pomyślała mimowolnie Klara. „Może ktoś powierzył jej te tajemnice, ufając jej dyskrecji?” I właśnie wtedy Adela przerwała milczenie. – Nie było żadnego romansu, jeśli o to ci chodzi – rzekła spokojnie. – W przeciwnym wypadku z pewnością bym to zauważyła. Twoja matka nie była do tego zdolna. – A Gilbert? – spytała cicho Klara, czując, że serce się jej ściska. – Czy on… Nie potrafiła dokończyć, ale Adela bezbłędnie ją zrozumiała. Tak jak kiedyś, przed laty, gdy mieszkały jeszcze pod jednym dachem. – Tak, on był nią oczarowany – odparła otwarcie, ale bez zbędnych emocji w głosie. – Nie dziwiłam mu się, zważywszy na to, jakie piekło przechodził u boku

żony. A twoja matka w pierwszych latach po ślubie była naprawdę czarująca. Nawet potem było w niej coś, co przykuwało uwagę mężczyzn. Ale ona wcale ich nie dostrzegała. Twojego męża spotkała zaledwie kilka razy w życiu. W żaden sposób go nie wyróżniała. Przez pierwsze dwa lata była wpatrzona jedynie w twojego ojca i tylko on zajmował jej uwagę. W późniejszych zaś latach wszyscy jej już zobojętnieli. – Sądzę, że ze strony Gilberta nie było to zwykłe oczarowanie. – Klara spojrzała na Adelę z powątpiewaniem i ukryła twarz w dłoniach. Zaraz poczuła na głowie ciężką, spracowaną dłoń piastunki. – Nawet jeśli tak było, to nigdy nie spotkało się z jej wzajemnością. Nigdy nie wyszło poza jego marzenia. Nie masz powodów do zazdrości. Nawet jeśli Joanna Arnout odkryła te marzenia i dorobiła sobie do nich całą resztę, ty nie musisz zachowywać się jak ona. Wystarczy, że ona zrobiła z jego życia piekło. Ty nie musisz tego robić ze swoim własnym życiem. Odpowiedz sobie sama na pytanie, czy byłaś z nim szczęśliwa. – Tak – odparła Klara, słysząc łzy we własnym głosie. – Byłam szczęśliwa. – I tylko to powinno być dla ciebie ważne. – To nie takie proste – odparła Klara. Powrócił jej jednak spokój. Odzyskała wewnętrzną równowagę. Zresztą rozmowy z Adelą zawsze tak na nią działały, a przynajmniej prawie zawsze. Nie mogła jednak oprzeć się wrażeniu, że dawna piastunka nie powiedziała jej jeszcze wszystkiego. Klara czuła, że po tym, co usłyszała przed chwilą, ma siłę, by dowiedzieć się reszty. – Nie wierzę, by niespełniona, a tym bardziej nieodwzajemniona, miłość do kobiety mogła być jedyną przyczyną tak zajadłej nienawiści Gilberta do mojego ojca – powiedziała ostrożnie i wtedy do niej dotarło, że to wszystko w ogóle nie pasuje jej do zmarłego męża. Nie pasowały do niego słowa z listu, które zacytowała Adela. Nie pasowały do niego te listy, które przychodziły do Andrzeja Celiowskiego regularnie przez kilka lat. Gilbert, jako wytrawny prawnik, nie pozwoliłby sobie na takie postępowanie. On zawsze działał racjonalnie, z wyjątkiem oczywiście tamtych dni sprzed lat, gdy rzuciwszy wyzwanie wszystkim, zdecydował się przyjąć ją do swego domu, a potem nawiązać z nią romans i ją poślubić. Nieracjonalne było też jego zauroczenie Marylą Celiowską, czy może nawet miłość do niej, ale – jak twierdziła z całą mocą Adela – nad tym uczuciem zapanował. A Klara po zastanowieniu przyjęła do wiadomości argumenty piastunki. Tak, jej matka nie była zdolna do romansu – ani na początku małżeństwa, ani w kolejnych latach jego trwania. Wracając zaś do postępowania Gilberta – także jego decyzja, by związać się z Joanną, nie należała do najlepiej przemyślanych. Joanna. Na samo jej wspomnienie Klara poczuła, jak jeżą jej się włosy na

głowie i cała lodowacieje. Niejasne podejrzenie zaczęło nabierać całkiem realnych kształtów. Czy Adela także nie wspominała o podejrzeniach? Czy nie dotyczyły tego samego, o czym teraz pomyślała Klara? Nie było dowodów – tak powiedziała Adela. Czy były jednak potrzebne? – Opowiedz mi więcej o swoich podejrzeniach – poprosiła Klara, ale jej głos nie brzmiał już tak cicho, lękliwie i błagalnie jak wcześniej, gdy o tym wspomniała. – Opowiedz mi wszystko, co wiesz. To naprawdę ważne. – Dlatego na ciebie czekałam – odparła Adela, a w jej oczach pojawił się osobliwy błysk triumfu i ulgi. – Kiedyś tak samo powiedziałam do twojej macochy, gdy mnie wreszcie odwiedziła. Że czekałam na nią od dawna. Jej jednak nie odpowiedziałam na wszystkie pytania. Z tym od pewnego czasu czekałam na ciebie. Przed laty nie chciałam o tym mówić twojej macosze. Poza tym to wiązało się z inną sprawą, której nie chciałam już w rozmowie z nią dotykać. Wiele lat temu miałam z nią pewne starcie. Na ogół nie wchodziłyśmy sobie w drogę, ale widać ten jeden raz był nam pisany. Pewnego razu zwróciłam jej uwagę, że twoi bracia nie powinni przesiadywać po nocach w tej koszmarnej bibliotece, nawet w jej towarzystwie. Nie chodziło o to, bym wierzyła w te bzdury o duchu pani Maryli – dodała szybko, napotkawszy znaczące spojrzenie Klary. – Uważałam, że to nie było dobre miejsce dla nikogo, dla twojej macochy zresztą także. Wystarczy, że twoja matka siedziała tam całymi nocami i pozbawiała się w ten sposób resztek sił. Może nie powinnam była mówić do niej w taki sposób, takim tonem… Dość, że na koniec padły między nami słowa, które każdą z nas zraniły. Mnie szczególnie, nie pytaj dlaczego. Dość, że postanowiłam trochę popsuć tę miłosną idyllę między panią Celiowską a jej mężem. Po kilku dniach pojechałam do Warszawy, do twojego dziadka i pokazałam mu list od pana Arnout. Przypominam, że nie dostarczyłam go wcześniej twojemu ojcu. Wywabiłam też nazwisko pana Arnout, uznałam, że mecenas nie musiał wiedzieć, kto naprawdę był nadawcą. Zbyteczna komplikacja i niepotrzebne dodatkowe wyjaśnienia. Twój dziadek znał bardzo dobrze francuski. Widziałam, jak zmienił się na twarzy, i cieszyłam się w duchu, że mogę i jemu dogryźć za to, jak mnie potraktował, gdy próbowałam go wcześniej odwieść od wydawania najmłodszej córki za pana Andrzeja. – Dziadek wiedział? – Ta nowina z powrotem przygnębiła Klarę, która z żalem spojrzała na Adelę. A ona natychmiast zrozumiała ten wyrzut i pokiwała głową. – Potem żałowałam swojej popędliwości. To, co zrobiłam, było niemądre i mogło najbardziej zaszkodzić panu Andrzejowi. A przecież nie tego chciałam. Było mi z tym źle. To, co uważałam za zemstę, nie dało mi żadnej ulgi ani zadowolenia. Dlatego, gdy już wyszłam za mąż i zamieszkałam w Warszawie, próbowałam jeszcze raz spotkać się z panem mecenasem i go uspokoić, że te listy z Paryża przestały już przychodzić, że pewnie były zwykłym oszustwem. Ale nie

chciał mnie już w ogóle słuchać, dlatego na wszelki wypadek zostawiłam mój adres jego służącemu – gdyby jednak zmienił zdanie i zechciał jeszcze ten jeden, ostatni raz się ze mną spotkać. Ale już do tego nie doszło. „Może między innymi dlatego zaczął potem chorować, cierpieć na serce” – pomyślała Klara, ale nie było już sensu robić wyrzutów Adeli. Przypuszczalnie sama nieraz w ten sposób myślała, dlatego postanowiła w końcu o tym opowiedzieć. A fakt, że na powiernicę swoich trosk wybrała dawną, ukochaną wychowankę, miał w tym momencie niemal symboliczne znaczenie. – Dopiero gdy kilka dni po pogrzebie pani Ewy stanęłam nad jej grobem, aby jej opowiedzieć tamto, o czym wtedy nie chciałam mówić, przyszło mi nagle do głowy, że pomysł z przywiezieniem tego nieszczęsnego listu do twojego dziadka może wcale nie był taki zły, choć z pewnością wstrząsnął starszym panem – odezwała się nagle Adela, a Klara ponownie poczuła przyspieszone bicie serca. Dotarło do niej, że obie myślały o tym samym, że w tym momencie mniej lub bardziej wyraźne podejrzenia stają się czymś jak najbardziej realnym, nie tylko zwykłym domysłem. – Czy po przeczytaniu go dziadek oddał ci to pismo z powrotem? – spytała nieswoim głosem. W zasadzie domyślała się odpowiedzi, chciała jednak wiedzieć na pewno. Niedawna udręka i strach ustępowały przed napierającym z całej siły uczuciem ulgi. To nie Gilbert był autorem tych koszmarnych listów, pełnych obelg i gróźb, lecz ktoś, kto posłużył się jego nazwiskiem. I przy okazji wykorzystał nazwisko doktora Chambroux. Domyśliła się już, kto to był. A w zasadzie była prawie pewna. W oczach piastunki spostrzegła zrozumienie. Zawsze je przecież łączyło. – Ależ skąd! – Adela niemal się roześmiała. – Kazał mi się wynosić, a pismo zatrzymał. Wspomniał, że już raz utemperował jedną głupią szantażystkę i zrobi tak z każdym, kto spróbuje naruszyć dobre imię jego rodziny. Trząsł się jednak przy tym jak galareta, więc pomyślałam, że to tylko bezsilny atak starego człowieka. Myliłam się, twój dziadek spełnił swój zamiar, bo więcej listów z nazwiskiem francuskiego lekarza na kopercie już nie było. Ostatni został u twojego dziadka. A on zapewne go potem zniszczył. – Dziadek wiedział, gdzie szukać dręczyciela mojego ojca – szeptała wzruszona Klara. – Odgadł też, że nie był to profesor Chambroux. Zawsze uważałam dziadka za jednego z najmądrzejszych ludzi, jakich poznałam. – Czy to nie dziwne, że skojarzyłam to wszystko dopiero po latach, gdy stanęłam nad grobem twojej macochy? – spytała po chwili Adela, pozostawiając bez komentarza opinię Klary o mecenasie Więckowskim. – A zatem masz odpowiedź na pierwsze pytanie, jakie mi zadałaś, gdy się tu spotkałyśmy. Ewa je usłyszała i odpowiedziała ci.

Należało wyjaśnić jeszcze coś. – Listy przychodziły z Paryża. Jak zatem…? – Przecież ta piekielnica całe lata po rozwodzie nie dawała spokoju panu Arnout, jeździła do Paryża, kiedy tylko mogła – odparła gniewnie Adela. – Nie potrafiła się pogodzić z odejściem męża. Miała zatem okazję, by wysyłać stamtąd listy do pana Celiowskiego. Była tam nawet przed ślubem pana Andrzeja z panią Ewą. Ledwo zdążyła z powrotem, by zaopiekować się tobą i twoimi braćmi na czas podróży nowożeńców. Wszystko się zgadza. – Ale był taki czas, że zrobiła sobie kilkuletnią przerwę w tych podróżach. – I wtedy te przeklęte listy przestały przychodzić. Także wskutek działań mecenasa Więckowskiego. – Teraz sobie przypominam, że dziadek nie wypowiedział na jej temat ani jednego dobrego słowa. – Klara ponownie uśmiechnęła się na wspomnienie starszego pana. Na pobliskim drzewie zaskrzeczała wrona podrywająca się do lotu. Klara w zamyśleniu, machinalnie podążyła za nią wzrokiem, a potem spojrzała na pomnik, pod którym spoczywało ciało jej matki. „Tak niewiele o niej wiem” – to nie była nowa myśl. Czasami, choć rzadko, pojawiała się w jej głowie, ale zawsze towarzyszyła jej irytacja, niechęć, w najlepszym razie obojętne wzruszenie ramion. Tym razem jednak po raz pierwszy poczuła… może nie smutek, ale coś zbliżonego do nostalgii. Uczuciu temu towarzyszyły niewielkie wprawdzie, ale jednak coraz wyraźniejsze, wyrzuty sumienia. „Robiłam, co mogłam, aby wymazać jakiekolwiek wspomnienie o niej” – pomyślała i w tym momencie uzmysłowiła sobie, że w gruncie rzeczy nigdy jej się to nie udało. Maryla Celiowska nie pozwoliła, aby córka o niej zapomniała. A od wczorajszej wymiany zdań z ojcem Klara czuła wręcz wewnętrzny przymus, by przyjechać na cmentarz. Nie tylko po to, by odwiedzić grób Ewy. Matka także na nią czekała. Klara spojrzała na zamyśloną Adelę, która właśnie zerkała na zegarek. – Zapewne śpieszysz się na pociąg? – spytała z żalem. – Mam jeszcze trochę czasu – odparła jednak tamta z uśmiechem. – Czy zatem mogłabyś opowiedzieć mi o mojej matce? O jej życiu i śmierci? To, co powiedziałaś wtedy, przed laty, Ewie. Moja macocha nie zdążyła mi już tego przekazać, może z jakichś powodów nie zamierzała. A ty? Uważasz, że możesz mnie z tym zaznajomić? Adela przez chwilę nie odpowiadała, wpatrzona w pomnik Maryli Celiowskiej, tak jakby pytała zmarłą o pozwolenie. Klara jednak nie ustępowała. – Czy do jej śmierci przyczynił się mój ojciec? – indagowała ostrożnie. Nie była przecież pewna, na ile Adela była wtajemniczona w kwestię choroby Andrzeja

Celiowskiego. Czy w ogóle coś na ten temat wiedziała. – Twój ojciec? – powtórzyła Adela i uważnie przyjrzała się Klarze. „Tak jakby i ona zastanawiała się nad tym samym, co ja przed chwilą” – Klara zrozumiała to natychmiast. Przez moment mierzyły się spojrzeniami, a potem Adela ujęła pod rękę swoją dawną panienkę i skierowała się razem z nią do bramy. – Myślę, że do śmierci twojej matki przyczyniła się głównie ona sama. Nie powinna była wychodzić za mąż ani rodzić dzieci. Nie była w stanie sprostać niczemu, wszystko ją przerastało. Tak słabej i nieprzygotowanej do życia kobiety, tak nieodpornej na to życie, nigdy wcześniej ani później nie widziałam. Nikt nie potrafił jej pomóc. Powoli opuściły cmentarz. Za bramą droga się rozwidlała. Jedna jej część biegła ku miasteczku i torom kolejowym. Druga w kierunku łąk, spowitych już o tej porze mgłami. – Jeśli chcesz, możemy przejść się kawałek tą drogą – rzekła Adela. – Mogę ci wszystko o twojej matce opowiedzieć. Nikomu już tym nie zaszkodzę. Pani Maryla nie żyje, tak samo Maria Dwórska, nawet doktor Moździecki. A ja? Ja chciałam jej pomóc, bałam się o nią. Jednak żadne inne rozwiązanie nie przychodziło mi wtedy do głowy. Lubiłam ją, nie była złym człowiekiem, tylko pogubionym, jak każdy, kto rozminie się ze swoim przeznaczeniem.

ROZDZIAŁ 54 Opowiedziała mi. Czułam nieznośny ból, ale niczego nie komentowałam. I postanowiłam, że nie będę oceniać. Moja ocena niczego tu już nie zmieni. Nie przywróci życia dzieciom, które mogłyby dorastać wraz ze mną, Karolem i Adamem. Nie pozwolono im jednak na to. Może miałabym jeszcze jedną siostrę, tym razem rodzoną, która zostałaby moją przyjaciółką. Taką prawdziwą, jakiej całymi latami mi brakowało. A może byłyby to dwie siostry. Albo kolejni bracia. Tak myślałam, słuchając Adeli, jednak rozważania pogłębiały jeszcze mój ból, więc wreszcie powiedziałam sobie: dość. Nie zmienię przeszłości. Oskarżanie matki nie miało już sensu, pielęgnowanie urazy wobec niej – także. Nie mogłam jednak opanować uczucia ogromnego żalu nad życiem moich rodziców. I błogosławiłam los, że pozwolił mi doświadczyć w małżeństwie czegoś diametralnie innego. Wzięłam się wreszcie w garść i zadałam Adeli pytanie, które nie dawało mi spokoju. Musiałam poznać odpowiedź. Czy ojciec przyczynił się do śmierci mojej matki? Początkowo odpowiedziała wymijająco: – Zależy, jak na to spojrzeć. W końcu to on powodował, że tak często była w ciąży. A ona nie nadawała się do tego, aby znosić porody i wychowywać dzieci. To nie było życie dla niej. Nawet kochać tak prawdziwie nie potrafiła. Trudy życia, do których nie była przygotowana, zabijały w niej wszelkie uczucia. Taki miała charakter. Nie chciałam jednak słuchać tego, do czego sama doszłam w trakcie jej opowieści. Chciałam dowiedzieć się rzeczy nowych, co do których nie miałam jeszcze pewności. – Czy domyślasz się, co miałam na myśli, pytając o winę ojca? – Już nie owijałam w bawełnę. Musiałam zadać to pytanie wprost, a kiedy milczała, dodałam: – Doktor Chambroux naprawdę istnieje. Widziałaś, jak mój ojciec reagował na samo jego nazwisko na kopercie. Chorował. Kiedy po śmierci matki wyjechał na cały rok do Francji… Nie domyśliłaś się wtedy, ani później, jaka była istota tej choroby? – Nie musiałam się domyślać – zawołała gniewnie Adela. Powiedział jej? Nie potrafiłam ukryć zdumienia. Od lat wiedziałam, jakie w swoim czasie łączyły ich relacje – nigdy tego nie potępiałam – ale przecież Adela była w gruncie rzeczy tylko służącą. Mój ojciec nigdy z niczego jej się nie zwierzał. Ona sama nie miała złudzeń co do swojej roli w jego życiu, ale godziła się na to bez zastrzeżeń. Dlatego gdy usłyszałam jej słowa, nie potrafiłam ukryć zaskoczenia. Zaraz jednak wyprowadziła mnie z błędu.

Usłyszała, jak rozmawiał ze swoją kuzynką. A Joanna nie starała się mówić cicho. Cud, że nikt więcej nie miał okazji ich podsłuchać. To było na kilka dni przed śmiercią matki. No tak, pomyślałam wtedy, oczywiście, zawsze ona. Zawsze Joanna. Przecież nie kto inny jak ona we własnej osobie powiedziała mi o chorobie ojca, o tym, że się jej zwierzył, choć podejrzewała, że potem żałował swej szczerości. Ja nie miałam wątpliwości, że żałował. Czy mógł jednak przypuszczać, jak jego kuzynka, do której był tak przywiązany, wykorzysta tę wiedzę? Nigdy mi się nie podobało, że łączyły ich tak bliskie relacje. Te wzajemne wizyty i niekończące się rozmowy. Mnie i moich braci zawsze denerwowały żarty na temat podobieństwa Huberta i naszego ojca. Huberta kiedyś, gdy był jeszcze chłopcem, takie aluzje wręcz bolały. Ojciec czasem udawał, że go to bawi, ale po ślubie z Ewą zdecydowanie dał odczuć temu czy innemu żartownisiowi, żeby z podobnymi aluzjami poszedł do wszystkich diabłów. Tylko Joanna nie robiła z tego żadnego problemu. Tak jakby była z tego dumna, jakby skrycie o takim rozwiązaniu marzyła. Potem przestałam się tym przejmować, bo podobieństwo ich obu miało tak naprawdę całkiem racjonalne wytłumaczenie, od którego należałoby zacząć – ojciec i jego kuzynka byli do siebie fizycznie podobni, w dodatku oboje z wyglądu bardzo przypominali dziadka Celiowskiego. Może to raczej tu należałoby się dopatrywać skandalu? Tym bardziej, że podobno moja babka nigdy nie potrafiła przekonać się do Joanny. Nigdy się nawet nie starała, zawsze dawała do zrozumienia, że nie podoba jej się poufałość między jej synem a jego kuzynką. Może babka miała powody, by niepokoić się tym, z zupełnie innej przyczyny, niż wszyscy myśleli? Może znała prawdę niedostępną dla innych? Może dlatego często była taka zgorzkniała, jak mawiano, a z wiekiem dziwaczała coraz bardziej? Te pytania pozostaną już na zawsze bez odpowiedzi. Natomiast w miarę upływu lat podobieństwo między moim ojcem a Hubertem słabło, a ci, co pamiętali Paola Bianquiniego, otwarcie mówili, że teraz nie może być już żadnych wątpliwości co do włoskich korzeni mojego kuzyna. Nie zmieniało to jednak faktu, że ojciec w dalszym ciągu był przywiązany do Joanny. Miałam już jednak pewność, że traktował ją jak siostrę, w ostateczności bliską przyjaciółkę. I zapewne tak było. Ona jednak zawsze miała nadzieję na coś więcej. Teraz wreszcie pozbyłam się co do tego resztek wątpliwości. Wyznanie Adeli do końca mnie w tej wierze przekonało. W czasie tamtej podsłuchanej przez moją piastunkę rozmowy ciotka robiła ojcu wymówki. Mówiła, że skoro fizyczne kontakty z żoną nie dawały mu już zadowolenia, a ostatnio były na niej niemal wymuszane, to przecież powinien był pamiętać o swojej kuzynce, gotowej zrobić dla niego wszystko. Dosłownie wszystko. Niepotrzebnie wdawał się w przygody z innymi kobietami. Nie sprowadziłby na siebie takich kłopotów. Zdaniem Adeli ciotka zachowywała się jak zazdrosna żona. Przyznam, że nie mieściło mi się to w głowie. Robiła mojemu ojcu awantury, dając

mu niedwuznaczne sygnały, choć dopiero co rozstała się ze swoim mężem. A może w ten sposób chciała ukarać Gilberta? Jeśli liczyła na to, że zrani byłego męża, to popełniła błąd. Wciąż miałam w uszach wyznanie ojca, że ewentualny romans matki z Gilbertem był mu zupełnie obojętny. Jestem pewna, że Joanna była równie obojętna swojemu mężowi. Nawet ewentualne kazirodcze stosunki z ciotecznym bratem nie zrobiłyby na nim wrażenia. Co najwyżej wywołałyby w nim niesmak. I tak go zresztą odczuwał. Właśnie tego Joanna nie mogła mu wybaczyć. Wykorzystała więc swoją wiedzę na temat choroby mojego ojca, by zemścić się na człowieku, który miał jej dość. A przy okazji odegrać na kuzynie, który prawdopodobnie latami odrzucał jej awanse, a potrzebował jej jedynie jako siostry. Tak jej właśnie powiedział podczas tamtej pamiętnej, usłyszanej przez Adelę rozmowy. A ona wpadła w furię, uznając jego przygodę z jakąś tam kobietą, czy kobietami, za osobistą zdradę. Kim była osoba, z którą nawiązał stosunek skutkujący tak poważnymi konsekwencjami? Pewnie nikim dla niego ważnym. Pewnie, coraz bardziej rozczarowany małżeństwem, uważał, że może sobie pozwolić na stosunki z kimś innym, nawet z kobietą z półświatka. W naszym środowisku nie był pod tym względem wyjątkiem, choć na ogół nikt się tym publicznie nie chwalił. Nieszczęście polegało jednak na tym, że moi rodzice od czasu do czasu jeszcze ze sobą sypiali. Coraz rzadziej, ale wystarczyło, by doprowadzić do tej ostatniej, tragicznie zakończonej ciąży. Z Adelą zaś odnowił łączące ich niegdyś w młodości kontakty dopiero później, gdy, już wyleczony, wrócił z Paryża. Nauczony smutnym doświadczeniem wolał nie szukać przygód wśród przypadkowych kobiet. „Kilka miesięcy po powrocie z Paryża przyszedł do mnie. Powiedział, że nie muszę się już niczego obawiać, że wszystko z nim w porządku” – tak właśnie powiedział Adeli. Tylko tyle lub aż tyle. Jej to jednak wystarczyło. O nic nie pytała, przyjęła go z radością. A dwa lata później ożenił się z Ewą. Czy Gilbert miał jakąkolwiek wiedzę o tym, jaką rolę odegrał w koszmarnej intrydze autorstwa jego byłej żony? Wracałam myślami do każdej naszej rozmowy na temat mojej matki, ojca, Joanny. „Trudno było nie zwrócić na nią uwagi” – tak powiedział o mojej matce. A potem zapewniał, że nie miał z nią romansu. „Była piękna, ale to wszystko” – tak się wyraził. A mój ojciec? Na jego temat mój mąż starał się mówić jak najmniej i zawsze starannie dobierał słowa – przynajmniej w mojej obecności. Właściwie tylko dwa razy powiedział coś, co zwróciło moją uwagę. Raz, na początku naszej znajomości, gdy przyznał mi rację, że wprawdzie jestem podobna do matki, ale zdecydowanie bardziej przypominam ojca. I drugi raz, wtedy gdy w mojej obecności powiedział Hubertowi, że od lat czeka na przyjazd Andrzeja Celiowskiego.

„Powinniśmy sobie coś wyjaśnić” – to były mniej więcej takie słowa. Nigdy mi jednak nie powiedział, o co mu chodziło. Inna sprawa, że i ja o to nie pytałam. Czy wiedział, co zrobiła Joanna? Czy wiedział o chorobie mojego ojca? Bardzo wątpliwe, bo niby skąd. Joanna by mu o tym nie powiedziała. Knując tak perfidną intrygę, nie ujawniałaby swoich kart. Czy w ogóle wiedział cokolwiek o doktorze Chambroux, zanim został jego pacjentem? Przypomniałam sobie, w jaki sposób w pewnym momencie przerwał żarty Karola na temat zainteresowania Kingi sławnym profesorem. Niczego to jednak nie dowodziło, choć z drugiej strony, jako cieszący się znakomitą renomą prawnik, znał dobrze układy zawodowe i towarzyskie w Paryżu. Tak naprawdę co innego było już dla mnie najważniejsze. Jak mogłam choć przez chwilę zwątpić w jego miłość do mnie, w jego uczciwość, podejrzewać go o dręczenie mojego ojca?! Na samą myśl o tym łzy napłynęły mi do oczu. Znowu przywołałam w pamięci wszystkie spędzone z nim lata. Nigdy nie zawiódł mojego zaufania. Jego młodzieńcza fascynacja osobą mojej matki nie powinna mieć dla mnie znaczenia. Liczyło się tylko to, że od początku do końca naszego małżeństwa byłam z nim szczęśliwa. Myśl ta stanowiła dla mnie dużą pociechę, nie mogła jednak wymazać innego problemu. Mój ojciec w dalszym ciągu nienawidził Gilberta, bo wierzył swojej kuzynce, a fakt, że już się w zasadzie nie widywali, niczego nie zmieniał. Na pewno trwał w przekonaniu, że to Gilbert wysyłał mu te groźby, a w dodatku, by go dodatkowo pognębić, uwiódł jego córkę w zemście za śmierć Maryli. Joanna z pewnością mu to przed laty wmówiła i to jej zawsze wolał wierzyć. Nawet Ewa nie mogła tego zmienić. Ja tym bardziej byłam bez szans. Nie wysłucha mnie. Co najwyżej zarzuci mi, że wolałam zawsze wierzyć Gilbertowi niż ciotce. Świadomość tego faktu i własnej w tej kwestii bezradności ponownie wpędziła mnie w przygnębienie.

ROZDZIAŁ 55 – Zapewne nie wrócą przed wieczorem – zauważyła Marianna, patrząc przez okno na wychodzącą z kamienicy gromadkę. Ola, Marcel i Emilie pomaszerowali w kierunku Nowego Światu. Marianna odprowadzała ich wzrokiem, póki nie zniknęli za zakrętem, i ponownie usiadła naprzeciw Klary. – Cieszę się, że w końcu zdecydowaliście się mnie odwiedzić. – Na kilka dni wyrwaliśmy się z Jodłowa – przyznała Klara. – Nie wyobrażam sobie, że mogłabym wrócić do Paryża, nie odwiedziwszy Warszawy. Miasto jest takie jak dawniej. Nie, chyba jeszcze wypiękniało. – Odnowisz stare znajomości. – Ciotka rzuciła to od niechcenia, ale Klara podchwyciła jej zagadkowe spojrzenie. – Mam nadzieję. Niektóre dawne znajome już się do mnie odezwały i zapraszają na herbatkę. – Towarzystwo aż gotuje się z chęci obejrzenia ciebie i twoich dzieci. Powinnaś wiedzieć, co cię czeka. – Być może, ale wcale się tym nie przejmuję. Odwiedzę tylko tych, których mam ochotę zobaczyć. Poza tym nie mam zbyt wiele czasu. Za kilka dni wracamy do Jodłowa, a niedługo potem do Francji. Marianna wzięła do ręki samowar i napełniła nim obie filiżanki. – Na pewno chcesz tam wracać? – spytała z wahaniem. To wahanie było w jej przypadku na tyle znamienne, że Klara przyjrzała się ciotce uważnie. Pamiętała bowiem doskonale, że najstarsza z sióstr Więckowskich nie wahała się nigdy, zawsze wiedziała, czego chce, i śmiało dążyła do celu. – Tak – odpowiedziała. – Tam jest mój dom, moje miejsce. Tam moje dzieci mają szkoły i swoich przyjaciół. – A ty? Poczuła na sobie bystre spojrzenie ciotki. – Nie jestem tam sama – odparła trochę oschle. Przypomniała sobie, że zawsze denerwowały ją niektóre jej pytania. Marianna nigdy nie przejmowała się, że czasem niebezpiecznie naruszała prywatność innych osób. Miała władczą naturę, podobnie jak jej ojciec, i to zapewne wpływało na ich stosunki. Ewa była zupełnie inna. Wspomnienie macochy natychmiast podziałało na Klarę łagodząco. Zdobyła się nawet na to, by po chwili milczenia uśmiechnąć się do Marianny. – Oczywiście to twoje życie i nie zamierzam się w nie mieszać – westchnęła po chwili tamta. – Będzie mi ciebie brakowało, a Kinga i Ola bez wątpienia utoną we łzach. – Mam nadzieję, że mnie wszyscy odwiedzicie. – To nie takie proste, przecież wiesz. Poza tym… twój ojciec także cię

potrzebuje. – Nie, to nieprawda, i ty dobrze o tym wiesz. – Klara w końcu nie wytrzymała i zerwała się z miejsca. Zaczęła nerwowo krążyć po pokoju. – Mija miesiąc, odkąd przyjechałam do Jodłowa, a on traktuje mnie jak obcą. O wiele gorzej niż Adama. – Adama traktuje jak swego głównego spadkobiercę, to wszystko – wtrąciła Marianna, ale Klara natychmiast weszła jej w słowo: – I bardzo dobrze. Przynajmniej wiem, że ma przy sobie kogoś bliskiego. Czas najwyższy, by wreszcie zaczął doceniać choć jednego ze swoich synów. – Zawsze bardziej potrzebował córek. – Jedna z nich przy nim zostanie – odcięła się natychmiast Klara, ale tym razem nie patrzyła ciotce w oczy. Marianna także się podniosła i podeszła do siostrzenicy. Zdecydowanym ruchem zatrzymała jej wędrówkę w tę i z powrotem po salonie. – Daj mu jeszcze trochę czasu. – Była to bez wątpienia prośba, ale wypowiedziana dość zdecydowanym tonem. – Zostań z dziećmi, choćby do końca letnich wakacji. One dobrze się tu czują, przecież widzę. Być może nie jest im miło z powodu zachowania dziadka, ale nie wygląda na to, by przywiązywały do tego aż taką wagę, jak myślisz. Lubią twoją siostrę, chętnie spędzają czas we troje. Nie odbieraj im tego. A Ola wciąż potrzebuje twojego wsparcia. Zostań jeszcze przynajmniej do połowy sierpnia, wszystkim będzie łatwiej. – Robisz ze mnie jakiegoś mocarza, ciociu. Tak jakbym była obdarowana nadzwyczajną mocą naprawiania świata, a przynajmniej stosunków w naszej rodzinie. – Klara uwolniła się delikatnie z uścisku Marianny. – Nieprawda. Ja tylko… – A przecież nikt inny, tylko ty potrafiłaś zapanować nad całą sytuacją po nagłej śmierci Ewy. Od razu zjawiłaś się w Jodłowie i złapałaś za stery. Wyłącznie dzięki tobie oni nie utonęli. Cała służba mi o tym mówiła, a Adam potwierdził. To ty jesteś na tyle silna, aby dawać innym wsparcie. Zawsze taka byłaś. Marianna wreszcie puściła jej ręce i odeszła kilka kroków w kierunku okna. Patrzyła przez chwilę przed siebie, po czym wzruszyła ramionami. – Nie za dobrze wyszłam na tej mojej sile, wierz mi – odpowiedziała, a w jej głosie pobrzmiewały teraz zaduma i nostalgia. – To niejednokrotnie odpychało ode mnie bliskich mi ludzi. Już nie mówię o moim ojcu, bo tu akurat trafił swój na swego. Ale moja matka i siostry unikały bardziej osobistych rozmów ze mną. Zniechęcała je ta moja siła, waleczność, energia. One były inne i zapewne łatwiej im było rozmawiać z ludźmi, którzy miewali w swoim życiu chwile słabości, a w każdym razie pozwalali sobie na nie. Ja gnałam przez życie jak tornado, byłam niecierpliwa, pewna swoich racji. Bliskie mi kobiety bały się, że będę im narzucać swój sposób myślenia i postępowania, że zacznę im dyktować, jak mają żyć,

w gruncie rzeczy wcale nie starając się zrozumieć ich skomplikowanej sytuacji. Moja matka bała się mnie jak ognia, bardziej jeszcze niż własnego męża. Twoja odsunęła się ode mnie najdalej, jak mogła, i nigdy nie dowiedziałam się, co ją dręczyło. Póki obie byłyśmy pannami, stale ją tylko pouczałam i miałam za głupiutkie stworzenie, które trzeba dopiero wychować. Nigdy potem nie chciała rozmawiać ze mną o swoim małżeństwie, o kłopotach, które bez wątpienia miała. Nikomu nie chciała o nich mówić, ale ja byłabym ostatnią osobą, której by w ogóle cokolwiek wspomniała. A po śmierci ani razu mi się nie przyśniła. Nawet wtedy milczała. Nadal milczy. Pogodziłam się z tym. I dało mi to do myślenia. Od dawna byłam pewna, że Ewa dotarła do prawdy o życiu i śmierci Maryli. Ty też dotarłaś, tego także jestem pewna. Ale nie musisz mi nic mówić. Uszanuję wolę twojej matki, chociaż ten jeden raz. – Ciociu… – szepnęła bezradnie Klara, ale Marianna dała jej znak ręką, by milczała. – Ewa była inna niż moja i twoja matka, ale także inna niż ja, choć pod pewnymi względami byłyśmy do siebie podobne. Umiała poradzić sobie w życiu, mimo że nie było jej łatwo, i to od samego początku. Była silna, ale to był ten rodzaj siły, który nie przewracał innych ludzi, nie narzucał im niczego, nie dominował nad nimi. Dlatego pozwoliła mi zbliżyć się do siebie, chociaż zawsze wiedziałam, że istniała granica, której nie dała mi przekroczyć. Były sprawy, o których nie chciała ze mną mówić. Przyjęłam to do wiadomości, uszanowałam. Moja jedyna córka także mi się specjalnie nie zwierzała i nie zwierza. Zdecydowanie bliżej jest ze swoim ojcem. Dlatego trudno mówić, bym była w stanie udzielić komukolwiek tak zwanego duchowego wsparcia. Nikt tego ode mnie nie oczekuje. – Oprócz wuja Rafała – próbowała zażartować Klara, bo w głosie ciotki był tak wielki smutek i rezygnacja, że ze wszystkich sił zapragnęła ją pocieszyć. Słysząc jej uwagę, ciotka machnęła tylko ręką, ale wreszcie uśmiech rozjaśnił jej twarz. – To co innego – stwierdziła. – A ty nie próbuj zmieniać tematu. Twój ojciec i siostra najbardziej potrzebują teraz ciebie. Usłyszały wyraźne pukanie do drzwi wejściowych, a zaraz potem głos Frani witającej jakiegoś nowo przybyłego gościa. – Spodziewałaś się kogoś, ciociu? – spytała od niechcenia Klara. Nie była pewna, czy ma ochotę na dodatkowe towarzystwo, ale ostatecznie było to mieszkanie wujostwa i należało podporządkować się ich zwyczajom. Ciotka nie odpowiedziała, ale bez wątpienia była poruszona. Zaraz też na progu pokazała się Frania. – Pan Jabłonowski przyszedł z wizytą. – Poproś go do salonu – zadysponowała Wilczyńska, unikając spojrzenia

siostrzenicy. – Pan Jabłonowski? Ciociu… Nie zdążyła dokończyć, bo do salonu wmaszerował Ksawery. Zmienił się, ale upływ czasu zdecydowanie zadziałał na jego korzyść. Ukłonem powitał obie kobiety, wymienił grzecznościowe formułki z gospodynią. Klara w tym czasie milczała, rzucając wymowne spojrzenia w stronę ciotki, która jednak nic sobie z tego nie robiła. – Zostawię was na chwilę – powiedziała w pewnym momencie, jak gdyby nigdy nic. – Dopilnuję przygotowania kolacji. Niedługo wróci nasza młodzież i zasiądziemy do stołu. Zostali sami i Klara musiała już przyjąć do wiadomości, że nie pozostaje jej nic innego jak mężnie znieść ten fakt. Nie mogła przecież wziąć nóg za pas i uciekać z mieszkania Wilczyńskich. Usiadła z rezygnacją na krześle, zastanawiając się nad tematem rozmowy. Doskonale pamiętała, że kiedy przed wielu laty stawiano ją w podobnej sytuacji, to ona musiała brać na siebie ciężar towarzyskiej pogawędki z tym człowiekiem. On przeważnie siedział speszony, zarumieniony i wpatrzony w nią w sposób, który częściowo ją rozśmieszał, a częściowo irytował. Tak właśnie było, z wyjątkiem ich ostatniej rozmowy przed jej wyjazdem do Paryża. I właśnie tamtą rozmowę teraz sobie przypomniała. Poczuła się bardzo niezręcznie, ale rzuciwszy okiem na Ksawerego, stwierdziła, że całkowicie panował nad sytuacją. W niczym nie przypominał tamtego młodzieńca sprzed lat, który rozpaczliwie, acz niezręcznie, zabiegał o jej względy. Był już dojrzałym, pewnym siebie mężczyzną, właścicielem doskonale prosperującej kancelarii prawniczej, którą przejął po mecenasie Więckowskim, rozbudował i uświetnił pod każdym względem. Nie peszył jej dawnymi cielęcymi spojrzeniami. Przeciwnie – obserwował ją ciepło, z sympatią, bez żadnej dwuznaczności. Przypomniała sobie jednak, że nie założył rodziny – i to trochę komplikowało sytuację. – Słyszałem o pani przyjeździe – zaczął przyjaźnie. – Miałem nadzieję, że może się zobaczymy. Roześmiała się głośno – po raz pierwszy od otrzymania wiadomości o śmierci Ewy – i nigdy potem nie umiała sobie wytłumaczyć, co ją wtedy napadło. Dlaczego tak zareagowała na słowa Ksawerego? Bo nie tylko o ten śmiech chodziło. – Nadzieję? – zawołała. – Jestem pewna, że doskonale pan wiedział o mojej dzisiejszej wizycie u wujostwa. Już ciotka o to zadbała. Tylko czekała na taką okazję. Umilkła, gdy dotarło do niej, jak niestosownie się zachowała. Zarumieniła się jak młoda dziewczyna, napotkawszy jego wzrok.

– To ja czekałem na taką okazję – powiedział, nadal zachowując pozornie niezobowiązujący, przyjazny ton. – Przecież gdy widzieliśmy się ostatnio, obiecałem pani, że będę czekał.

ROZDZIAŁ 56 Gdy przedostatniego dnia czerwca Klara zeszła rano do jadalni, spostrzegła ojca siedzącego samotnie nad rozłożoną gazetą. Zdziwiła się, bo odkąd tylko przyjechała, budziła się jako jedna z pierwszych i wykorzystywała ten czas na samotne delektowanie się poranną kawą, którą przynosił jej Józef. Lubiła te samotne wczesne poranki, gdy spoglądała z tarasu na przesycony słońcem ogród, słuchała porannego śpiewu ptaków i oddawała się wspomnieniom. Starała się, aby to były dobre wspomnienia. Tym razem okazało się, że ojciec przedziwnym trafem nie dochował zwyczaju i znalazł się w jadalni wcześniej niż ona. Nie miała pojęcia, co to miało znaczyć, zawahała się, czy w takiej sytuacji nie wycofać się do swojego pokoju bądź gdziekolwiek indziej. Byłaby naprawdę się wycofała, gdyby niemal w tej samej chwili nie pojawił się Józef, niosąc dla niej filiżankę aromatycznej kawy. – Proszę, panienko – oświadczył, wcale nie ściszając głosu, a Celiowski natychmiast podniósł głowę znad gazety. Stała przez moment niezdecydowana, co dalej robić, gdy ojciec niespodziewanie wskazał jej krzesło. – Nie stój tak, bo zaraz wszystko wylejesz – powiedział. Nie była do końca pewna, czy jednak dalej nie śniła, ale drżąc na całym ciele, usiadła blisko niego. Znowu patrzył w gazetę, gdzie na pierwszej stronie wielki nagłówek informował o jakiejś politycznej sensacji, lecz Klara nie zdołała jeszcze zauważyć, o co dokładnie chodziło. Co innego zresztą absorbowało jej uwagę. Podniosła do ust filiżankę i natychmiast sparzyła się w język, gdy ojciec, nie odrywając oczu od artykułu, ponownie do niej zagadał: – Takie wczesne wstawanie to coś nowego dla ciebie. Pamiętam, że kiedyś trudno cię było zobaczyć na dole przed dwunastą w południe. Odstawiła jednak tę nieszczęsną filiżankę. W przeciwnym razie wylałaby całą jej zawartość na obrus albo na swoje kolana. Cóż, widać nie dane jej było wypić kawy tego ranka. Wcale jej to nie martwiło – przeciwnie – rozpierała ją trudna do opisania radość. – Zmieniłam zwyczaje, gdy na świecie pojawiły się moje dzieci – odpowiedziała głosem zmienionym ze wzruszenia. – To udane dzieciaki. Na pewno jesteś z nich dumna – usłyszała i musiała zakryć dłonią usta, by nie rozpłakać się na cały głos. – Tak – szepnęła i zebrawszy się na odwagę, dodała desperacko: – Oboje z Gilbertem byliśmy z nich dumni. Rzuciwszy tę bombę, natychmiast schowała głowę w ramiona. Przygotowywała się na każdą reakcję ojca, na każde słowa, także te, które mogłyby

ją zranić. Znowu ją jednak zaskoczył. Zawsze był mistrzem w zaskakiwaniu, jak mogła o tym zapomnieć! – Twój syn jest do niego bardzo podobny – powiedział i wreszcie na nią spojrzał. – Nieprawda, że nienawidziłem twojego męża – dodał nagle. – To było znacznie bardziej skomplikowane uczucie, niż myślisz, ale nie nienawiść. A już na pewno nie wtedy, gdy nabrałem pewności, że jest ci z nim dobrze. Ale wtedy zgoda między nami była niemożliwa. Nawet ze względu na ciebie. Klara poczuła przyspieszone bicie serca. Zrozumiała, że właśnie teraz mogłaby spróbować wyznać ojcu, jaka była prawda. Jednak głos uwiązł jej w krtani, bo jednocześnie przyszło jej do głowy, że nie ma pojęcia, jak to zrobić. Musiałaby przecież przy okazji przyznać się, że dowiedziała się o jego chorobie, a była absolutnie pewna, że ojciec by tego nie zniósł. Był przybity, gdy przed laty przychodziły do niego listy z Paryża. Adela powiedziała nawet, że wyglądał tak, jakby się bał. W tym momencie Klara nabrała pewności, czego najbardziej dotyczył strach ojca. „Postaram się, aby o wszystkim dowiedziały się twoje dzieci”. Nie powinien się dowiedzieć, że groźba została spełniona, że jedno z jego dzieci poznało prawdę. „Nie będę teraz o tym mówić” – w jednej chwili podjęła postanowienie. „Może kiedyś mu o tym opowiem, a może nigdy. Dość już wycierpiał. Teraz najważniejsze, że zaczynamy odbudowywać to, co było między nami. Najważniejsze, że mi wyznał, że nie czuje już nienawiści do Gilberta. I wreszcie docenił, że był on dla mnie dobrym mężem”. Łzy popłynęły jej strumieniem po policzkach, pierwsze łzy od czasu rozmowy z Hubertem. I pomyśleć, że jako młoda dziewczyna prawie wcale nie płakała. – To były sprawy, o których wolałbym ci nie mówić. Tak będzie lepiej, także dla ciebie. – Nie musisz nic mówić – wyszeptała z trudem. – Chyba że on ci już coś zdradził – powiedział to spokojnie, z rezygnacją, bez emocji. Zaprzeczyła dokładnie tym samym tonem. – Nie mówił ze mną o przeszłości, a ja o nic go nie pytałam. – Jak Ewa – wyrwało mu się i wtedy Klara zobaczyła łzy także w jego oczach. – Tato… – zaczęła, ale gestem dłoni dał jej do zrozumienia, że nie chce słuchać słów pociechy. – Bardzo się cieszyła, że nawiązałyście ze sobą kontakt – podjął temat, gdy tylko zapanował nad wzruszeniem. – Wróciła z Paryża wręcz uskrzydlona, podobnie jak Ola. – Miałeś wspaniały pomysł, by je wysłać w tę podróż. Przy okazji sprawiłeś

też radość mnie i moim dzieciom. – Klaro… – Dotknął jej ręki. – Nie było dnia, żebym o tobie nie myślał. Tylko że… – Ja też o tobie myślałam. Teraz tylko to się liczy. Głaskała go po dłoni i modliła się w duchu, aby ta rozmowa nie okazała się snem. Na wszelki wypadek postanowiła czym prędzej zacząć mówić o czym innym, codziennym, bardziej realnym. To pozwoli im obojgu odzyskać równowagę. Zerknęła na gazetę. – Co czytasz? – spytała, starając się mówić wesołym, niefrasobliwym tonem. – Co to za nagłówek? We Francji w ten sposób dekoruje się artykuły o aferze Caillaux, a kilka lat temu o sprawie Dreyfusa. Czy i tutaj wydarzyło się coś podobnego? – Ach, to? – Ojciec wzruszył lekko ramionami. – Myślę, że dzisiaj nawet francuscy żurnaliści mają znacznie ciekawszą sensację niż zabójstwo jednego z nich. Mimo wszystko zabójstwo członka rodziny cesarskiej jest zbrodnią większego kalibru. – O czym ty mówisz? – zainteresowała się. Podsunął jej gazetę. – Wczoraj w Sarajewie grupa jakichś serbskich chłopaków wpakowała kulę w następcę tronu Austro-Węgier, a przy okazji także w jego żonę. – To straszne, ale jakie to może mieć dla nas znaczenie? – zapytała, choć niewiele ją to obeszło. Mało co wiedziała o monarchii naddunajskiej, a jeszcze mniej o panującej tam rodzinie. – Trudno powiedzieć, ale raczej nie warto się tym przejmować. – Uśmiechnął się. – Co jakiś czas ginie w zamachu ten czy ów ważniak. Gazety muszą zarabiać, stąd te sensacyjne, wielkie tytuły. – Dziadek zaraz wieszczyłby nieszczęście. – Nie mogła oprzeć się tej uwadze i ponownie się rozczuliła. Potrafiła sobie wyobrazić mecenasa Więckowskiego, jak peroruje w towarzystwie, prorokując daleko idące następstwa zamachu na austriackiego następcę tronu, a przy okazji wprawiałby wszystkich w podziw swoją wiedzą na temat historii i polityki. I jak zwykle nikt by nie wierzył w jego pesymistyczne wizje. – Mój teść był bardzo specyficznym człowiekiem. – Złożył gazetę i odsunął ją na bok. – Podobno zaplanowałaś już wasz powrót? Nie zostalibyście dłużej, choćby do końca wakacji? Znowu uśmiechał się jak dawniej. Ten uśmiech zdecydowanie go odmładzał, sprawiał, że żadna kobieta nie potrafiła mu niczego odmówić. Klara zawsze to widziała, a teraz przekonała się, że reagowała podobnie jak inne. – Zobaczymy – odpowiedziała na wszelki wypadek, ale nie miała wątpliwości, że dla ojca oznaczało to jej zgodę.

– Chodź. – Wstał i podał jej rękę. – Zanim cała reszta zbiegnie na dół na śniadanie, przejdź się ze swoim ojcem po naszym królestwie. Natychmiast poderwała się z krzesła i podążyła za nim w stronę ogrodu. Zdążyła się jeszcze odwrócić i zobaczyć rozradowaną twarz Józefa. W milczeniu przeszli wzdłuż różanych rabatek, które powstały tam i rozkwitły dzięki inwencji i uporowi Ewy. Dopiero w parku Celiowski zaczął mówić o majątku, o nadchodzących żniwach, o dopiero co zakończonych sianokosach. – Masz dużą wyrękę w Adamie – ośmieliła się zauważyć Klara. – Tak, to mądry chłopak – odparł pogodnie, a ona miała ochotę uściskać go za te słowa. – Kiedy się wreszcie ożeni, nastanie tu kolejna pani Celiowska – stwierdziła już śmielej i od razu się wystraszyła, czy jednak nie przeholowała. Dla ojca myśl o „kolejnej pani Celiowskiej” mogła być na razie zdecydowanie zbyt trudna. On jednak nie dał po sobie niczego poznać. – Mam nadzieję, że będzie równie mądra i zapobiegliwa, jak poprzednia – powiedział pogodnie. Dopiero gdy na horyzoncie pokazały się łąki, wyraźnie spoważniał. – Dziwisz się pewnie, moje dziecko, dlaczego tak nagle, z dnia na dzień, zmieniłem front i zacząłem z tobą rozmawiać. – Ponieważ nie było to pytanie, lecz stwierdzenie, nie odpowiedziała. Miał przecież rację. Dziwiła się, ale nie chciała zadawać mu w tej kwestii pytań. – Już wcześniej miałem ten zamiar, ale nie potrafiłem się przełamać. Wyjść temu naprzeciw. Minęło tyle czasu. Ewa miała rację, mówiąc, że czas może być naszym wrogiem. Na ogół miała rację, tyle że ja zbyt rzadko jej słuchałem. Kilka dni temu doszły mnie słuchy, że planujesz powrót. A dzisiaj z kolei przyszła ta wiadomość o zamachu. Życie jest takie niepewne, dziś chodzimy po świecie, a jutro byle szaleniec może nam władować kulę w łeb. Nawet ona odeszła tak nagle, nawet nie wiem, w którym momencie. Nie zdążyłem jej pożegnać, nie zdążyłem nic jej powiedzieć. Ona – też nie. A kiedy dzisiaj patrzyłem na tę cholerną gazetę z wielkim nagłówkiem, pomyślałem… pomyślałem… – Objął dłońmi głowę córki i pocałował jej czoło. – Straciliśmy tyle czasu, tyle lat. – Nie myśl już o tym, ojcze – zareagowała szybko, spostrzegłszy ze smutkiem, jak znowu, pozbawiony tego cudownego uśmiechu, starzeje się na jej oczach. Staje się bezradny i zrezygnowany. – Tak, masz rację, moje dziecko – westchnął po chwili. – Nie widywaliśmy się, ale jedno coś tam wiedziało na temat drugiego. Ja wiedziałem, że byłaś szczęśliwa. Ewa co jakiś czas starała się o tym napomknąć. Ja też byłem z nią szczęśliwy. Przykro mi, że powiedziałem ci tamte słowa o twojej matce, ale nie chcę cię okłamywać. Z twoją matką idylla trwała krótko, do narodzin drugiego

dziecka. Potem to już była postępująca katastrofa. Daruję ci szczegóły. Zresztą może to nie była tylko jej wina. – Nieważne, nie wracajmy już do tego – rzekła pospiesznie Klara, bo mając jeszcze świeżo w pamięci opowieść Adeli, nie zamierzała słuchać jej ponownie, w wykonaniu ojca. Przytaknął jej słowom i zapatrzył się na łąki. – Ale życie z Ewą wszystko mi wynagrodziło. Ta idylla skończyła się dopiero w momencie, gdy ją znalazłem leżącą na tej cholernej ławce. Od samego początku, od chwili, gdy podjąłem decyzję o małżeństwie z nią, wiedziałem, że nam się uda. Myślę, że i ona tego nie żałowała. – Na pewno nie żałowała – potwierdziła cicho Klara, a potem ujęła go pod rękę i ruszyli z powrotem do domu aleją starych topoli.