Ambrose Stephen E. - D-Day

Tytuł oryginału D-DAY June 6, 1944: The Climactic Battle of World War II Przekład Magdalena Słysz, Krzysztof Obłucki Konsultacja Stanisław Derejczyk Projekt okładki Ewa Witosińska Wszystkie ilustracje pochodzą z wydania oryginalnego A Touchstone Book, Published by Simon & Schuster

Korekta Zespół Copyright © 1994 by Ambrose-Tubbs, Inc. All rights reserved, including the right of reproduction in whole or in part in any form. Copyright © 1999, 2010 for the Polish edition by Wydawnictwo MAGNUM Ltd. Copyright © 1999, 2010 for the Polish translation by Wydawnictwo MAGNUM Ltd. Wydawnictwo MAGNUM sp. z o.o. 02-536 Warszawa, ul. Narbutta 25a tel./fax 22 848-55-05, tel. 22 64600-85 [email protected]

Spis treści Strona tytułowa Strona redakcyjna Spis treści Podziękowania Dedykacja Motto Skład dywizji Prolog Rozdział 1. Broniący się

Rozdział 2. Atakujący Rozdział 3. Dowódcy Rozdział 4. Gdzie i kiedy? Rozdział 5. Wykorzystać wszelkie atuty Rozdział 6. Plany i przygotowania Rozdział 7. Szkolenie Rozdział 8. Koncentracja wojsk i odprawy Rozdział 9. Załadunek Rozdział 10. Decyzja o rozpoczęciu akcji Rozdział 11. Przełamanie Wału Atlantyckiego Rozdział 12. Dorwijmy tych drani

Rozdział 13. Największe przedstawienie, jakie kiedykolwiek widział świat Rozdział 14. Droga przez kanał i ostrzał z morza Rozdział 15. Tu zaczynamy wojnę Rozdział 16. Nous restons ici Rozdział 17. Droga przez piekło Rozdział 18. Zapanował kompletny chaos Rozdział 19. Tłok Rozdział 20. Jestem entuzjastą niszczycieli Rozdział 21. Może mi

powiecie, jak tego dokonaliśmy? Rozdział 22. Na zboczu w Vierville Rozdział 23. Powstrzymana katastrofa Rozdział 24. Walka o płaskowyż Rozdział 25. To było po prostu fantastyczne Rozdział 26. Świat wstrzymuje oddech Rozdział 27. Zaopatrzeni we wszystko, łącznie z gadżetami Rozdział 28. Wszystko było dobrze zorganizowane

Rozdział 29. Rewanż Rozdział 30. Niezapomniany widok Rozdział 31. Mój Boże, dokonaliśmy tego Rozdział 32. Kiedy zblaknie ich sława? Słownik skrótów Przypisy Bibliografia Aneks Ilustracje Przypisy wydawcy

Dywizje piechoty i powietrznodesantowe walczące w II wojnie światowej składały się z: drużyn (przeważnie żołnierzy) plutonów

9-12 (3

drużyny) kompanii (3-4 plutony) batalionów (3-4 kompanie) pułków (3-4 bataliony) dywizji (3-4 pułki) plus: oddziały saperów, artyleria, personel medyczny i inny.

Amerykańskie, brytyjskie i kanadyjskie dywizje piechoty liczyły w DDay po 15 000-20 000 żołnierzy. Alianckie dywizje powietrznodesantowe były o połowę mniejsze. Większość niemieckich

dywizji

liczyła 10 żołnierzy.

000

Prolog Szesnaście minut po północy, 6 czerwca 1944 roku[3] nad kanałem Caen, jakieś pięćdziesiąt metrów od mostu obrotowego, wylądował szybowiec Horsa. Porucznik Den Brotheridge, prowadzący dwudziestu ośmiu ludzi z 1 Plutonu Kompanii D, Pułku

Piechoty Lekkiej hrabstw Oxford i Buckingham, brytyjskiej 6 Dywizji Powietrznodesantowej, wydostał się z samolotu. Chwycił za ramię sierżanta Jacka „Billa” Baileya, dowódcę drużyny, i szepnął mu do ucha: „Bierz swoich chłopców i w drogę”. Bailey wyruszył więc z grupą, by obrzucić granatami bunkier przy moście, gdzie, jak wiedziano, znajdował się karabin maszynowy. Porucznik Brotheridge zebrał pozostałych żołnierzy z

plutonu, rzucił szeptem: „Dalej, chłopaki!” i zaczął biec w stronę mostu. Niemiecka obrona obiektu w sile ponad pięćdziesięciu ludzi nie zdawała sobie sprawy, że od dawna spodziewana inwazja właśnie się zaczęła. Gdy Brotheridge i jego ludzie wspięli się szybko po nasypie i wbiegli na most, siedemnastoletni szeregowiec Helmut Romer, jeden z dwóch niemieckich wartowników, ujrzał zbliżających się z naprzeciwka dwudziestu jeden brytyjskich

spadochroniarzy, którzy w jego odczuciu pojawili się dosłownie znikąd. Wszyscy trzymali broń gotową do strzału. Romer odwrócił się i przebiegł przez most. Mijając kolegę wartownika, krzyknął: „Spadochroniarze!” Ten wyciągnął Leuchtpistole (rakietnicę) i wystrzelił; Brotheridge posłał w jego kierunku serię trzydziestu dwóch pocisków ze Stena. Były to pierwsze strzały z tych, jakie miały zostać oddane przez sto siedemdziesiąt pięć tysięcy

żołnierzy i marynarzy, Brytyjczyków, Amerykanów, Kanadyjczyków, Francuzów, Polaków, Norwegów i przedstawicieli innych narodów, należących do Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych, którzy przez następne dwadzieścia cztery godziny uczestniczyli w inwazji na Normandię. Tra ony wartownik stał się pierwszym Niemcem poległym w obronie Europejskiej Fortecy Hitlera. Dwudziestosześcioletni Brotheridge przygotowywał

się do tej chwili od dwóch lat, a do tej szczególnej akcji opanowania mostu poprzez coup de main[4] — od sześciu miesięcy. Został awansowany z szeregowca; dowódca jego kompanii, major John Howard, zarekomendował go do Jednostki Szkolenia O cerów (OCTU) w 1942 roku. Pozostali o cerowie w plutonie mieli wyższe wykształcenie, byli, jeśli nie bogaci, to zamożni, i wywodzili się albo z arystokracji, albo przynajmniej z klasy wyższej.

Kiedy więc Brotheridge wrócił do jednostki jako o cer, zachowywali się wobec niego z pewną rezerwą, bo jak mówili, „to nie jest, rozumiesz, jeden z naszych”. Brotheridge grał na przykład w piłkę nożną, a nie w krykieta. Był doskonałym sportowcem i wszyscy przewidywali, że po wojnie zostanie zawodowym piłkarzem. Łatwo nawiązywał kontakt z ludźmi i nigdy nie odczuwał tej wielkiej przepaści, jaka często dzieli brytyjskich o cerów od

chudym, wesołym, sympatycznym facetem i koledzy o cerowie szybko przekonali się do niego. Wszyscy go podziwiali; uczciwy, sumienny, wymagający, szybko się uczył, najlepiej w całej kompanii znał się na różnych rodzajach broni; był zdolnym nauczycielem i pojętnym uczniem, urodzonym dowódcą. Kiedy major Howard zaproponował, by Brotheridge stanął na czele 1 Plutonu, pozostali porucznicy w kompanii zgodzili się, że

Den zasługuje na to, by poprowadzić do akcji w D-Day pierwszą grupę żołnierzy. Brotheridge był jednym z wielu młodszych o cerów w armii brytyjskiej, najlepszych ludzi, jakich wydał ten kraj, którzy walczyli o wolność, ryzykując życie. Młody porucznik miał jednak więcej do stracenia w tej walce niż inni, ponieważ był jednym z nielicznych żonatych żołnierzy w Kompanii D, a jego żona Margaret była w ósmym miesiącu ciąży. Lecąc nad

kanałem La Manche, myślał o przyszłości swego nie narodzonego dziecka. Krzyk Romera, rakieta wystrzelona z Leuchtpistole i seria ze Stena zaalarmowały niemieckich żołnierzy siedzących w gniazdach broni maszynowej i krytych transzejach po obu stronach mostu. Natychmiast otworzyli ogień z karabinów maszynowych MG-34[5] i pistoletów maszynowych. Brotheridge, znajdujący się niemal po drugiej stronie

mostu na czele strzelających w biegu żołnierzy, wyciągnął granat i rzucił go w stronę gniazda broni maszynowej po prawej stronie. W tym samym momencie został tra ony pociskiem w szyję. Upadł twarzą do przodu. Jego ludzie minęli go. Tuż za nimi biegli żołnierze z dwóch innych plutonów, którzy przylecieli dwoma kolejnymi szybowcami. Chłopcy z Kompanii D szybko oczyścili gniazda broni maszynowej i transzeje, tak że dwadzieścia jeden minut po północy w

najbliższym sąsiedztwie mostu nie było już żadnego wroga — wszyscy albo zostali zabici, albo uciekli. Szeregowy Parr ruszył na poszukiwanie Brotheridge’a, który miał być na stanowisku dowodzenia w kawiarence przy moście. — Gdzie jest Danny? — zapytał innego szeregowca. (Podwładni zwracali się do porucznika „Mr. Brotheridge”, o cerowie zaś mówili do niego „Dan”. Wszyscy jednak myśleli o nim i nazywali go po prostu

„Danny”.) — Gdzie Danny? — powtórzył Parr. Zapytany nie wiedział. Parr pobiegł pod kawiarnię. Znalazł Brotheridge’a leżącego na drodze naprzeciwko kafejki. Miał otwarte oczy i poruszał ustami, ale Parr nie mógł zrozumieć jego słów. Szeregowy pomyślał: Co za strata! Tyle lat przygotowań do tej roboty — a wszystko trwało zaledwie parę sekund i biedak leży rozciągnięty na ziemi.

Noszowi zabrali Brotheridge’a do punktu medycznego po drugiej stronie mostu. Lekarz kompanii, John Vaughan, zobaczył rannego porucznika „leżącego na plecach i patrzącego w gwiazdy — wyglądał na strasznie zdziwionego, po prostu zdziwionego”. Zrobił mu zastrzyk z mor ny i zaczął opatrywać ranę po pocisku na jego szyi. Zanim zakończył udzielanie pierwszej pomocy, Brotheridge skonał. Był pierwszym alianckim

żołnierzem, zabitym wroga w D-Day.

przez

Porucznik Robert Mason Mathias dowodził 2 Plutonem Kompanii E 508 Pułku Piechoty Spadochronowej amerykańskiej 82 Dywizji Powietrznodesantowej. O północy z 5 na 6 czerwca 1944 roku leciał Dakotą C-47 nad kanałem La Manche, kierując się ku brzegom Normandii. Dwie godziny później samolot znalazł się nad Francją i został kilkakrotnie ostrzelany przez

niemieckie działa przeciwlotnicze. O godzinie 2.27 porucznik Mathias zobaczył, że nad otwartymi drzwiami samolotu zapaliło się czerwone światełko — znak, żeby się przygotować. — Wstać i zahaczyć się! — zawołał do szesnastu ludzi za sobą, przyczepił sprzączkę spadochronu do linki biegnącej wzdłuż pod dachem samolotu. Podszedł do drzwi, gotów wyskoczyć, gdy tylko pilot uzna, że maszyna znalazła się w rejonie zrzutu, i włączy

zieloną lampkę. Tymczasem Niemcy poniżej strzelali wściekle do armady powietrznej ośmiuset dwudziestu dwóch C-47, transportujących żołnierzy z 82 i 101 Dywizji Powietrznodesantowych na teren inwazji. Czterolufowe działka przeciwlotnicze 20 mm Flakvierling-38 rozświetlały niebo eksplozjami, a pociski smugowe z karabinów maszynowych — zielone, żółte, czerwone, niebieskie, białe — rysowały łuki na

niebie. Widok był wspaniały (prawie każdy spadochroniarz pomyślał zapewne, że tak niesamowitego pokazu fajerwerków nie widział nawet z okazji święta 4 Lipca) i jednocześnie przerażający. Na każdą smugę przypadało bowiem pięć ostrych pocisków — niewidocznych, ale dobrze słyszalnych, bo uderzały o skrzydła samolotów, wydając dźwięk przypominający grzechotanie kamyków w blaszanej puszce. Lecące nie wyżej niż trzysta metrów nad ziemią, z prędkością około

dwustu kilometrów na godzinę, C-47 stanowiły łatwy cel. Patrząc w kierunku drzwi, porucznik Mathias widział ten szalejący ostrzał. Prawdopodobnie od wystrzelonego pocisku smugowego zapaliła się stojąca na skraju Ste-MèreÉglise stodoła, która płonęła, oświetlając łuną horyzont. C47 wykonał zwód, daremnie próbując umknąć przed ostrzałem, ludzie za plecami Mathiasa zaczęli

wykrzykiwać: „Ruszajmy!”, „Na miłość boską, wyskakujmy!” albo „Skaczmy, do cholery, skaczmy!” Kiedy kilka pocisków karabinów maszynowych przebiło kadłub, wszyscy instynktownie osłonili krocza. Mieli za sobą z tuzin albo więcej skoków ćwiczebnych i nigdy nie myśleli, że będą tak się rwali do opuszczenia lecącego samolotu. Mathias oparł ręce na zewnętrznej stronie drzwi, gotów wyskoczyć w noc, gdy tylko zapali się zielona

lampka. Tuż obok niego nastąpił wybuch. Czerwony pocisk smugowy rozpruł zapasowy spadochron na jego piersi, ścinając porucznika z nóg. Z wielkim wysiłkiem Mathias zaczął się podnosić. Zapaliło się zielone światełko. Dwudziestoośmioletni Mathias był mniej więcej o pięć lat starszy od pozostałych poruczników w „pięćset ósmym”, ale wyglądał młodziej. Miał typowe dla Irlandczyków rudoblond włosy i piegi, które nadawały mu chłopięcy wygląd. Szczupły i

wysoki (sto osiemdziesiąt trzy centymetry wzrostu i osiemdziesiąt kilo wagi), był w doskonałej formie — same muskuły bez grama tłuszczu — i wystarczająco silny, by przeżyć uderzenie, które powaliłoby wołu, więc niemal natychmiast przyszedł do siebie. Wstał i zajął poprzednią pozycję przy drzwiach. Była to akcja, jakiej żołnierze z plutonu spodziewali się po Bobie Mathiasie. Porucznik cieszył się ogromną popularnością

wśród podwładnych i kolegów o cerów. Od dwóch lat przygotowywał się ze swoimi ludźmi do tej chwili. Wszyscy uważali go za absolutnie uczciwego i całkowicie oddanego sprawie, której służył. Był najlepszym bokserem w pułku i znakomitym piechurem. Pewnego razu, podczas czterdziestokilometrowego marszu treningowego, będącego dla żołnierzy z plutonu ciężką próbą wytrzymałości, jeden z jego ludzi się poddał. Mathias

podniósł go i taszczył przez ostatni kilometr. Jego podwładny, szeregowiec Harold Cavanaugh, opowiada, w jaki sposób Mathias cenzurował pocztę: „Czynił ogromne wysiłki, by patrzeć jedynie na zawartość listu. Nazwisko autora sprawdzał tylko wtedy, gdy w tekście było coś, co nie powinno się tam znaleźć. Osobiście zanosił list do autora, żeby wyjaśnić, dlaczego pewne partie należy usunąć. Po koniecznych poprawkach list mógł zostać

wysłany. Było bardzo mało prawdopodobne, by zaginął w drodze, więc autor zawsze miał pewność, że adresat go przeczyta”. Mathias był żarliwym katolikiem. Chodził na mszę tak często, jak to było możliwe, i robił wszystko, by i jego ludzie mogli uczestniczyć w obrządkach religijnych. Nigdy nie klął. Dowódca jego kompanii powiedział: „Najtwardszego faceta potra ł zmusić do posłuszeństwa; nikt nigdy jednak nie słyszał, by użył

słowa «cholera» czy «psiakrew»”. Kiedy ktoś w 2 Plutonie miał jakiś problem, Mathias od razu to wyczuwał. Delikatnie proponował pomoc, ale nigdy się nie narzucał. Jeden z jego szeregowców wspomina: „Był wyrozumiały, ale nigdy nie rezygnował ze swoich wymagań. Sprawiał wrażenie głęboko urażonego, gdy zdarzyło się, że nie spełniliśmy jego oczekiwań, ale nigdy nie tracił panowania nad sobą”. Wszechstronnie

przygotował się do nadchodzącej operacji. Studiował historię wojskowości. Był znawcą wszelkiego rodzaju broni i opanował najróżniejsze umiejętności niezbędne w kompanii strzeleckiej. Interesował się uzbrojeniem wroga, jego organizacją i taktyką. Nauczył się niemieckiego i posługiwał się nim płynnie; poznał także francuski na tyle dobrze, żeby w terenie ewentualnie zapytać o drogę. Uczył swoich ludzi niemieckich komend i

francuskich zwrotów. „To były pożyteczne lekcje” — zauważa Cavanaugh. Bojąc się, że Niemcy użyją gazu, Mathias przeszkolił swoich ludzi w dziedzinie środków chemicznych: łzawiących, żrących, powodujących kichanie i tym podobnych. „Ta wiedza okazała się później niepotrzebna — stwierdził Cavanaugh — ale porucznik nie chciał pominąć ani jednego rodzaju broni”. Pułkownik Roy E. Lindquist, dowodzący „pięćset ósmym”, powiedział o

Mathiasie: „Albo zasłuży sobie na Medal Honorowy, albo będzie pierwszym człowiekiem z pułku, który zginie w akcji”. Wieczorem 5 czerwca na lotnisku, kiedy „pięćset ósmy” ładował się do samolotów, Mathias uścisnął rękę każdemu żołnierzowi z plutonu. Jego ludzie lecieli dwoma maszynami; szeregowy Cavanaugh, który znalazł się w tej drugiej, wspomina: „W tym wspaniałym facecie była jakaś spokojna pewność siebie.

Podaliśmy sobie ręce, a on powiedział: «Pokażemy im, my Irlandczycy, prawda?»” Gdyby porucznik Mathias po tym, jak został ranny odłamkiem pocisku, usunął się z przejścia i pozwolił stojącym za nim ludziom wyskoczyć, a miał jeszcze na to dość siły, to załoga C-47 udzieliłaby mu pierwszej pomocy i — prawdopodobnie — odstawiła z powrotem do Anglii, na operację, która uratowałaby mu życie. Zamiast tego jednak Mathias podniósł prawą rękę,

wykrzyknął: „Za mną!” i rzucił się w ciemności nocy. Czy to wstrząs wywołany otwarciem się spadochronu, czy też uderzenie o ziemię były przyczyną, a może krwawienie z licznych ran — dość, że kiedy pół godziny później udało się go odnaleźć, już nie żył. Był pierwszym amerykańskim o cerem, zabitym w wyniku ostrzału niemieckiego w D-Day. Operacja Overlord, inwazja na okupowaną przez Niemcy Francję, dokonana w czerwcu 1944 roku, była

przedsięwzięciem na oszałamiająco wielką skalę. W ciągu jednej doby, pokonując od stu dziesięciu do stu osiemdziesięciu kilometrów otwartego morza, przerzucono na opanowany przez wroga brzeg, przy jego intensywnym oporze, sto siedemdziesiąt pięć tysięcy żołnierzy i ich sprzęt, w tym pięćdziesiąt tysięcy wszelkiego typu pojazdów, od motocykli po czołgi i spychacze opancerzone. W transporcie uczestniczyły, także jako wsparcie, pięć

tysięcy trzysta trzydzieści trzy okręty i wszelkiego rodzaju jednostki pływające oraz jedenaście tysięcy samolotów. Oddziały wojskowe przybyły z południowo-zachodnich, południowych i wschodnich wybrzeży Anglii. Akcja wyglądała tak, jakby w ciągu jednej nocy na wschodni brzeg jeziora Michigan przeniesiono miasta Green Bay, Racine i Kenosha w stanie Wisconsin — wraz ze wszystkimi: mężczyznami, kobietami i dziećmi, oraz

pojazdami. Przygotowania do tego niezwykłego przedsięwzięcia — które brytyjski premier Winston S. Churchill słusznie nazwał „najtrudniejszą i najbardziej skomplikowaną operacją, jaką kiedykolwiek przeprowadzono” — trwały dwa lata i wymagały zaangażowania dosłownie milionów ludzi. Liczba wyprodukowanego przez USA sprzętu, okrętów wojennych i desantowych, samolotów wszelkiego typu, broni pancernej i uzbrojenia,

środków medycznych i wielu innych, była wręcz astronomiczna. Wielka Brytania i Kanada wniosły równie duży wkład. Nie podważając znaczenia wysiłku całego amerykańskiego przemysłu, wielkiego zaangażowania Brytyjczyków, Kanadyjczyków i innych sprzymierzonych, wszystkich planów i przygotowań, genialnej koncepcji oszukania wroga i udziału świetnych dowódców — ostateczny sukces czy klęska operacji Overlord

zależały od stosunkowo niewielkiej grupy młodszych o cerów, podo cerów, szeregowych żołnierzy i marynarzy, należących do amerykańskiej, brytyjskiej i kanadyjskiej armii, marynarki wojennej, sił powietrznych i Straży Przybrzeżnej. Ta najlepiej przygotowana operacja wojskowa w historii, wspierana przez niewiarygodnie silny ostrzał z morza i bombardowanie z powietrza, mogłaby się bowiem nie powieść, gdyby spadochroniarze i żołnierze,

którzy przylecieli szybowcami, zamiast szukać wroga, skryli się za żywopłotami i schowali w stodołach; gdyby dowódcy jednostek desantowych, bojąc się ostrzału wroga, nie przybili do brzegu, ale wysadzili żołnierzy na głębokiej wodzie; gdyby żołnierze na plażach okopali się za falochronami, a podo cerowie i młodsi o cerowie nie zdołali wobec silnego ognia wroga poprowadzić ich w głąb lądu. Tak się jednak nie stało.

O wszystkim przesądziła garstka chłopców w wieku od osiemnastu do dwudziestu lat. Byli doskonale wyszkoleni i wyposażeni, mogli liczyć na silne wsparcie, ale zaledwie kilku z nich miało wcześniej okazję do walki. Niewielu kiedykolwiek zabiło człowieka albo choćby widziało, jak ginie kolega. Większość przypominała Dena Brotheridge’a i Boba Mathiasa — nigdy w ich obecności nie oddano strzału z nienawiści. Byli zwykłymi obywatelami powołanymi do

wojska, nie zawodowcami. Wiosną 1944 zastanawiano się, czy system demokratyczny potra wychować młodych żołnierzy, którzy mogliby skutecznie przeciwstawić się doskonałym rekrutom, jakich wysłały na front nazistowskie Niemcy. Hitler był przekonany, że odpowiedź brzmi „nie”. Znając dokonania armii brytyjskiej we Francji w 1940 roku, czy też wojsk brytyjskich i amerykańskich w Afryce Północnej i na wybrzeżach Morza

Śródziemnego w latach 19421944, nie miał żadnych wątpliwości, że Wehrmacht będzie miał miażdżącą przewagę. Fanatyzm i dyscyplina, charakterystyczne dla systemów totalitarnych, zawsze zatriumfują nad liberalizmem i zniewieściałą demokracją — tego Hitler był pewny. Gdyby jednak widział w akcji Dena Brotheridge’a i Boba Mathiasa tego pierwszego dnia inwazji na Normandię, może zachwiałby się w swoim przekonaniu. Ta

książka opowiada właśnie o Brotheridge’u, Mathiasie i ich kolegach, młodych ludziach, którzy przyszli na świat w okresie złudnej prosperity lat dwudziestych, a dorastali w gorzkich realiach Wielkiego Kryzysu następnej dekady. Książki, które czytali jako nastolatkowie, miały charakter antywojenny i cynicznie przedstawiały wszelkich patriotów jako frajerów, a frajerów jako bohaterów. Żaden z owych chłopców nie palił się do kolejnej wojny. Pragnęli grać

w baseball i rzucać piłkę do kosza, a nie granaty na pozycje wroga, strzelać z flowera do królików, a nie z karabinu M-1 do innych młodych ludzi. Ale kiedy nadeszła chwila próby, kiedy trzeba było walczyć o wolność lub ją stracić, stanęli do walki. Byli bojownikami demokracji. Stali się bohaterami D-Day i to im zawdzięczamy wolność. Zanim jednak pojmiemy, czego i w jaki sposób dokonali, zanim to w pełni docenimy, musimy ogarnąć wzrokiem szersze tło.

szeregowców. Brotheridge miał zwyczaj przychodzić wieczorem do koszar, siadał na pryczy swego ordynansa i rozmawiał z chłopcami o piłce nożnej. Przynosił ze sobą o cerki i w czasie rozmowy je pastował. Szeregowy Wally Parr nigdy nie zapomniał tego widoku: brytyjski porucznik polerował swoje buty, podczas gdy jego ordynans leżał na posłaniu, gawędząc o Manchester United, West Ham i innych drużynach piłkarskich. Den Brotheridge był

Rozdział 1 Broniący się Na początku 1944 roku podstawowym problemem nazistowskich Niemiec było to, że podbiły terytorium, którego nie były w stanie obronić. Hitler miał jednak

mentalność zdobywcy i zamierzał zatrzymać każdy skrawek zrabowanej ziemi. By wypełnić jego rozkazy, Wehrmacht musiał uciekać się do różnych improwizowanych akcji, polegających przede wszystkim na organizowaniu jednostek wojskowych złożonych z żołnierzy obcych narodowości, młodzieży niemieckiej w wieku szkolnym czy też ludzi starych, a także na stworzeniu mocnych pozycji obronnych. Niemieckie dowództwo musiało również zmienić

koncepcje taktyczne i rodzaj uzbrojenia, przekształcając bardzo sprawną armię z okresu Blitzkriegu (wojny błyskawicznej), czyli lat 19401941, która dysponowała lekkimi, szybkimi czołgami i wytrzymałą w marszu piechotą, w przyciężkie, mało ruchliwe wojsko z 1944 roku, posiadające ciężkie, powolne czołgi i piechotę, kryjącą się w okopach. Wszystko, co działo się w Niemczech w okresie nazizmu, było dziełem Hitlera. Führer dobrze

zapamiętał sobie lekcję z I wojny światowej — że Niemcy nie są w stanie wygrać wojny na wyczerpanie — i w kampaniach pierwszych dwóch lat realizował strategię Blitzkriegu. Jednak pod koniec 1941 roku jego błyskawiczna wojna, toczona na terenie Rosji, straciła rozpęd. Wtedy popełnił jeden z najbardziej niezrozumiałych błędów — w tym samym tygodniu, w którym Armia Czerwona rozpoczęła ofensywę pod Moskwą, wypowiedział wojnę Stanom

Zjednoczonym!1 Latem 1942 roku Wehrmacht podjął próbę wznowienia wojny błyskawicznej przeciwko Armii Czerwonej, ale już na znacznie mniejszą skalę (jedna grupa armii na jednym froncie zamiast trzech na trzech frontach jednocześnie), by ponownie zimą utknąć w miejscu z powodu opadów śniegu. Pod koniec stycznia 1943 roku pod Stalingradem do niewoli oddało się prawie ćwierć miliona niemieckich żołnierzy. W czerwcu tego

samego roku Wehrmacht podjął ostatnią ofensywę na Froncie Wschodnim, pod Kurskiem. Armia Czerwona powstrzymała ją jednak, zadając wrogowi olbrzymie straty. Klęska pod Kurskiem pozbawiła Hitlera nadziei na militarne zwycięstwo nad Związkiem Radzieckim. Nie znaczy to jednak, że uznał swoją sprawę za straconą. Miał jeszcze sporo zagarniętych ziem, by powstrzymać napór Armii Czerwonej na Froncie

Wschodnim, licząc na szybki rozpad dziwacznego przymierza, które zawarły ze sobą Wielka Brytania, Związek Radziecki i Stany Zjednoczone, prawdopodobnie wyłącznie z jego powodu. Śmierć Hitlera i całkowita klęska nazistowskich Niemiec z pewnością doprowadziłyby do rozwiązania przymierza, ale Führer chciał skorzystać z tego jeszcze za życia i miał powody, by sądzić, że jest to możliwe — gdyby tylko zdołał przekonać Stalina, że nie

może polegać na Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Stalin doszedłby do przekonania, że koszty zwycięstwa walczącej samotnie Armii Czerwonej są zbyt wysokie i gdyby armia radziecka doszła do linii granicznej z czerwca 1941 roku — wyznaczonej przez zabór wschodniej części Polski — mógłby podjąć negocjacje pokojowe, których stawką byłaby Europa Wschodnia, podzielona między Niemcy i ZSRR. W okresie między

sierpniem 1939 roku a czerwcem 1941 Niemcy i Związek Radziecki były sojusznikami, a ich przymierze opierało się na podziale Europy Wschodniej. By ponownie uzyskać taką sytuację, Hitler musiał przekonać Stalina, że Wehrmacht nadal może zagrozić Armii Czerwonej i zadać jej olbrzymie straty. W tym celu należało zgromadzić więcej żołnierzy i sprzętu, ogołacając z nich Europę Zachodnią. To jednak kolidowało z absolutną

koniecznością odparcia ewentualnej inwazji i ambitnymi zamiarami zepchnięcia jej do morza. Z tych powodów D-Day był krytycznym punktem wojny. W dyrektywie z 3 listopada 1943 roku (nr 51) Hitler przedstawił to w sposób nadzwyczaj przejrzysty: Trwająca od dwóch i pół roku zacięta

i

kosztowna

bolszewizmem

była

wyzwaniem

naszych

dla

walka

z

ogromnym zasobów

militarnych i energii. (...) Sytuacja się

jednak

zmieniła.

Wschód

stanowi

dla

zagrożenie,

jeszcze

większe

nas

nadal ale

niebezpieczeństwo

czyha na nas ze strony zachodniej: desant

angielsko-amerykański!

Olbrzymie przestrzenie na Wschodzie pozwalają w ostateczności na stratę nawet dużej części terytorium, co nie byłoby

śmiertelnym

ciosem

dla

Niemiec i ich szans na przetrwanie. Inaczej sprawa ma się na Zachodzie! Jeśli

wrogowi

uda

się

przełamać

szerokim frontem nasze linie obrony, konsekwencje takiego załamania się

dotychczasowej sytuacji dadzą o sobie znać w krótkim czasie.

Hitler chciał przez to powiedzieć, że powodzenie anglo-amerykańskiej ofensywy w 1944 roku mogłoby bezpośrednio zagrozić najważniejszemu ośrodkowi przemysłu niemieckiego: Zagłębiu Ruhry. Odległość między południowo-wschodnim wybrzeżem Anglii a Kolonią, Düsseldorfem i Essen jest mniejsza niż odległość między tymi ośrodkami a Berlinem;

innymi słowy, pod koniec 1943 roku linia frontu na Wschodzie była oddalona od Berlina o ponad dwa tysiące kilometrów, podczas gdy Wał Zachodni rozciągał się w odległości pięciuset kilometrów od Zagłębia Ruhry i tysiąca kilometrów od stolicy Niemiec. W rezultacie zwycięskiej ofensywy w 1944 roku Armia Czerwona opanowała część Ukrainy i Białorusi, obszary ważne, ale nie kluczowe dla Niemiec, jeśli chodzi o dalsze losy wojny. Natomiast udana

ofensywa Anglii i USA oznaczałaby zajęcie Ruhry, czyli terenów absolutnie niezbędnych dla potencjału militarnego Niemiec. Dlatego też, jak oświadczył Hitler, właśnie na wybrzeżach Francji miała rozegrać się decydująca bitwa tej wojny. „Nie mogę więc dłużej pozwalać na dalsze osłabianie Zachodu na rzecz innych teatrów wojny — stwierdził. — Postanowiłem wzmocnić obronę na Zachodzie (...)”. 2 Spowodowało to zmianę polityki, rozpoczętej pod

koniec 1940 roku wraz z przerwaniem przygotowań do operacji Seelöwe (Lew Morski), czyli inwazji na Anglię. Od tego czasu Wehrmacht ciągle redukował swoje siły we Francji, przerzucając ludzi i sprzęt w ogromnych ilościach na Front Wschodni. Hitler chciał skoncentrować siły na Zachodzie, mając na uwadze raczej względy polityczne niż militarne. 20 marca oświadczył głównym dowódcom: „Udaremnienie

próby lądowania wroga na Zachodzie nie ma bynajmniej lokalnego znaczenia. To decydujący czynnik dla całego przebiegu wojny, a w efekcie — dla jej ostatecznego wyniku”. 3 Wyjaśniał dalej: „Raz pokonany wróg nigdy już nie podejmie próby inwazji. Pomijając nawet ogromne straty, będą potrzebowali wielu miesięcy, by zorganizować nową akcję. Poza tym klęska inwazji byłaby druzgocącym ciosem dla morale Brytyjczyków i Amerykanów. Po pierwsze,

Roosevelt straciłby szanse na reelekcję i w najlepszym razie skończyłby w jakimś więzieniu! Po drugie, Brytanię szybciej dopadłoby zmęczenie wojenne, a Churchill, już i tak schorowany stary człowiek o malejących wpływach, nie byłby w stanie przeprowadzić nowej operacji desantowej”. Wobec tego Hitler postanowił przerzucić czterdzieści pięć dywizji ze Wschodu na Zachód, by „całkowicie zmienić panującą tam sytuację. (...) Końcowy wynik wojny, a tym samym również

los całej Rzeszy, zależy bowiem od każdego dodatkowego człowieka walczącego na Zachodzie!”. 4 Była to więc jedyna nadzieja dla Niemców, a dokładniej — dla Hitlera i nazistów, ponieważ dla narodu niemieckiego decyzja, by kontynuować walkę, oznaczała katastrofę. W każdym razie, gdyby scenariusz Hitlera się sprawdził, latem 1945 roku Siły Powietrzne Armii Stanów Zjednoczonych, bezpieczne w bazach na terenie Anglii,

zaczęłyby zrzucać bomby atomowe na Berlin i inne miasta niemieckie. Ale, oczywiście, na początku roku 1944 nikt jeszcze nie wiedział, czy i kiedy prace prowadzone w ramach amerykańskiego projektu Manhattan przyniosą sukces w postaci takiej broni. *** Najważniejszym problemem, przed jakim stanął Hitler, było znalezienie sposobu, by odeprzeć zbliżającą się inwazję. Sprawę utrudniało wiele

czynników, które można określić jednym słowem — ogólny niedostatek. Brakowało żołnierzy, czołgów, okrętów, samolotów. Niemcy okupowały teraz znacznie większe terytorium niż podczas I wojny światowej. Choć Hitler krytykował cesarza za to, że prowadził wojnę na dwóch frontach, sam pod koniec 1943 roku toczył ją aż na trzech. Na Froncie Wschodnim jego siły rozciągnięte były na linii dwóch tysięcy kilometrów; na

Froncie Śródziemnomorskim, który przebiegał od południowej Grecji przez Jugosławię, Włochy i południową Francję, oddziały niemieckie stacjonowały na linii około trzech tysięcy kilometrów; na Zachodzie zaś musiały bronić wybrzeża długości sześciu tysięcy kilometrów — od terenu Holandii aż po południowy kraniec Zatoki Biskajskiej. Właściwie istniał jeszcze i czwarty front — wewnętrzny. Powietrzna ofensywa aliantów na miasta niemieckie zmusiła

Luftwa e do wycofania się z Francji i podjęcia walki obronnej na własnym terenie. Wprawdzie bombardowania nie wpłynęły w sposób decydujący na ograniczenie niemieckiej produkcji wojennej — w 1943 roku Niemcy nawet ją zwiększyli, wypuszczając z fabryk większą liczbę czołgów i samolotów, co jednak nie wyrównywało ponoszonych strat — ale zmusiły Luftwa e do defensywy. Hitler tego nienawidził. Cała jego osobowość, nie

mówiąc już o niemieckiej tradycji wojennej, domagała się, by Niemcy przeszli do ofensywy. Hitler nie mógł jednak zaatakować wrogów, przynajmniej do czasu, aż będzie w posiadaniu swojej tajnej broni. Było to dla niego bardzo bolesne i trudne do zniesienia, ale musiał pozostać na razie w defensywie. Ta konieczność tak mu ciążyła, że w efekcie popełnił strategiczne błędy o podstawowym znaczeniu. Kiedy w 1940 roku niemieccy

zycy poinformowali go, że do 1945 mogliby skonstruować bombę atomową, polecił im porzucić ten projekt, twierdząc, że do tego czasu wojna będzie już zakończona — wygrana lub przegrana. Była to z pewnością słuszna decyzja, ale nie dlatego, że jego przepowiednia okazała się prawdziwa, lecz z tego powodu, że Niemcy nie dysponowali ani zasobami naturalnymi, ani strukturą przemysłową, niezbędnymi do produkcji takiej bomby. Naukowcy niemieccy podjęli

natomiast prace nad inną bronią; zgodnie z żądaniem Hitlera miała to być broń ofensywna, jak na przykład okręty podwodne z silnikami Diesla, zdalnie sterowane samoloty i rakiety. Owe Vergeltungswaffen (broń odwetowa) zostały wprawdzie zaprojektowane i ostatecznie wprowadzone do walki, ale nie miały większego znaczenia dla przebiegu wojny. V-2 natomiast, pierwsza na świecie rakieta balistyczna średniego zasięgu, nie została wykorzystana jako

broń strategiczna. (Rakiety Scud, użyte przez Irak w 1991 roku podczas wojny w Zatoce, były tylko trochę ulepszoną wersją V-2; równie nieprecyzyjne, nie tra ały do celu i zawierały jedynie mały ładunek wybuchowy). Dążenie Hiltlera do zniszczenia Londynu i jednocześnie zupełny brak zainteresowania obroną miast niemieckich były brzemiennym w skutkach błędem i zdecydowały o dalszym biegu historii. W maju 1943 roku profesor

Willy Messerschmitt dysponował już przygotowanym do seryjnej produkcji Me-262, dwusilnikowym myśliwcem o napędzie odrzutowym. Osiągał on prędkość ośmiuset trzydziestu sześciu kilometrów na godzinę, czyli o sto kilometrów więcej niż alianckie samoloty i był wyposażony w cztery trzydziestomilimetrowe działka. Marszałkowi Rzeszy Hermannowi Goeringowi bardzo zależało na tej maszynie, ale musiał jeszcze

przekonać do niej Hitlera. Ten jednak, zbyt wiele razy zwiedziony obietnicami Goeringa, aż do grudnia 1943 roku nie uczestniczył w pokazach Me-262, podczas których demonstrowano jej możliwości. Samolot w końcu zrobił na nim pewne wrażenie, lecz Hitler potrzebował przede wszystkim bombowca, by uderzyć na Londyn, a nie samolotu myśliwskiego do obrony Niemiec. Goering zapewnił go wtedy, że dwieście sześćdziesiątka

dwójka może zostać tak zmody kowana, by mogła przewozić również bomby. To wystarczyło, by Hitler zaczął fantazjować na temat olbrzymich szkód, jakie taki bombowiec odrzutowy mógłby wyrządzić Londynowi, a także o rozgromieniu inwazji aliantów na Francję. Goering, co było dla niego charakterystyczne, nie bardzo wiedział, o czym mówi. Messerschmitt nie mógł zrobić z myśliwca samolotu bombowego, a poza tym odrzutowiec o większych

rozmiarach byłby już zbyt dużym wyzwaniem dla ówczesnych niemieckich możliwości technicznych. Goering zignorował więc rozkaz Hitlera i zakłady Messerschmitta rozpoczęły produkcję Me-262, wytwarzając do kwietnia 1944 roku sto dwadzieścia maszyn. Kiedy Hitler dowiedział się o tym, rozzłościł się na Goeringa i zabronił produkcji Me-262 jako samolotu myśliwskiego — odtąd nowy, przebudowany na bombowiec samolot miał się

nazywać Blitz. Przez następne sześć miesięcy Messerschmitt starał się przekształcić myśliwiec w bombowiec. Zaprowadziło go to jednak donikąd. Ostatecznie w listopadzie 1944 roku Hitler rozkazał utworzyć pierwsze skrzydło myśliwców odrzutowych. Wtedy jednak system transportowy był już kompletnie zdezorganizowany, szeregi pilotów myśliwskich zdziesiątkowane, a zasoby paliwa całkowicie

wyczerpane[6]. Luftwa e otrzymała więc tylko symboliczne wsparcie, zanim ostatecznie i tak wszystko znalazło się w rozsypce. Niemcy wyprodukowały ponad tysiąc Me-262, ale dopiero w ostatnich sześciu tygodniach wojny mogły wysłać do walki jednocześnie sto samolotów tego typu. Mimo to, w poufnym raporcie z 1960 roku prezydent Dwight Eisenhower pisał: W owym czasie piloci niemieccy dosłownie

zataczali

koła

wokół

naszych

myśliwców

bezkarnością

i

z

dokonywali

całkowitą wyrw

w

naszych formacjach bombowych. (...) Na przykład podczas nalotu na Berlin 18 marca [1945] tysiącowi dwustu pięćdziesięciu czternaście

B-17 grup

towarzyszyło myśliwców

—

stosunek prawie jeden do jednego. Tylko jeden dywizjon Me-262 zestrzelił dwadzieścia pięć bombowców i pięć myśliwców,

choć

liczebna

wynosiła

Niemcy

nie

samolotu.

nasza sto

stracili

przewaga

do

jednego.

ani

jednego

Raport (przygotowany zgodnie z prośbą Eisenhowera tylko na jego prywatny użytek) został napisany przez o cera sztabowego Białego Domu, Ralpha Williamsa. Twierdzi on, że rozmawiał z generałem Carlem Spaatzem, dowódcą 8 Armii Lotniczej podczas wojny. Spaatz, według niego, „sam przyznał, że żaden z naszych myśliwców nie dorównywał niemieckim odrzutowcom, i (...) dodał, że gdyby Niemcy włączyli je do

swoich sił na wybrzeżu Francji, mogliby odebrać nam przewagę w powietrzu, udaremnić lądowanie w Normandii, a nawet zmusić nas, żebyśmy poszukali sobie drogi do Europy od strony Włoch”. 5 Tak się jednak nie stało; nad Francją i kanałem La Manche w czerwcu 1944 roku nie było niemieckich odrzutowców, a jedynie kilka zwykłych samolotów zwiadowczych. Kanału strzegło niewiele niemieckich okrętów

wojennych; były to E-Booty, znacznie większa wersja amerykańskiego kutra patrolowo-torpedowego, rozmiarami niemal dorównująca korwecie (E w nazwie oznacza enemy — wróg). Potra ły zastawiać miny, odpalać torpedy i szybko uciekać. Poza użyciem E-Bootów, marynarka niemiecka mogła przyczynić się do obrony Festung Europa jedynie poprzez stawianie min. Nie dysponując sprawnym lotnictwem ani marynarką

wojenną, Niemcy byli praktycznie bezradni. Musieli też znacznie rozproszyć swoje siły, by obsadzić każdy obszar, na którym mogłoby się odbyć lądowanie wroga. Alianci natomiast, mając przewagę w powietrzu i na morzu, zyskali niespotykaną dotąd swobodę ruchów i możliwość całkowitego zaskoczenia wroga — najkrócej mówiąc, wiedzieli, gdzie i kiedy rozegra się bitwa, podczas gdy Niemcy tkwili w kompletnej nieświadomości.

W czasie I wojny światowej nie można było ukryć przygotowań do wielkiej ofensywy. Gromadzenie oddziałów trwało tygodniami; przygotowania artyleryjskie całymi dniami; zanim ofensywa się rozpoczęła, wróg wiedział, gdzie i kiedy nastąpi uderzenie, i mógł wzmocnić swoje siły w tym punkcie. Ale wiosną 1944 roku Niemcy tego wszystkiego tylko się domyślali. Duchowy mentor Hitlera, Fryderyk II Wielki, ostrzegał:

„Kto broni wszystkiego, nie broni niczego”. 6 Straty w ludziach i sprzęcie, jakie Niemcy poniosły podczas wojny na Froncie Wschodnim, zmusiły Hitlera do zlekceważenia ostrzeżeń Fryderyka Wielkiego i rozpoczęcia budowy stałych umocnień na Zachodzie. Wkraczając w czerwcu 1941 roku do Rosji, Wehrmacht dysponował siłą trzech milionów trzystu tysięcy ludzi. Do końca 1943 stracił trzy miliony żołnierzy; jedną trzecią stanowili zabici,

zaginieni, wzięci do niewoli lub trwale niezdolni do walki z powodu ran. Mimo heroicznych wysiłków, by uzupełnić niedobór ludzi siłami ściąganymi z Francji, a także poprzez pobór nowych żołnierzy z Niemiec, po bitwie kurskiej (największej po Verdun bitwie w historii, w której uczestniczyły dwa miliony ludzi) siły Wehrmachtu na Froncie Wschodnim liczyły już tylko dwa i pół miliona żołnierzy i musiały utrzymać się na linii od Leningradu aż po Morze

Czarne, liczącej dwa tysiące kilometrów. W chwili, gdy Wehrmacht napadał na Związek Radziecki, mógł szczycić się „czystością rasową” swoich żołnierzy. Jednak desperacka potrzeba uzupełnienia szeregów armii zmusiła dowódców do drastycznego zmody kowania tej zasady, a w końcu do rezygnacji z niej. Początkowo Volksdeutsche, czyli Niemcy z terenu Polski i krajów bałkańskich, przyjmowani byli do wojska jako ochotnicy. Zaliczano ich

do trzeciej grupy Volkslisty — niemieckiej listy narodowej, co oznaczało, że uzyskiwali obywatelstwo niemieckie na okres do dziesięciu lat i podlegali obowiązkowi służby wojskowej, ale nie mogli awansować powyżej stopnia szeregowca. Rekrutacja żołnierzy na okupowanych terenach ZSRR przebiegała w latach 1942-1943 pod hasłem walki z komunizmem; na początku określenie powoływanych żołnierzy jako Freiwilligen, czyli ochotników, odpowiadało prawdzie,

ponieważ mieszkańcy zachodnich republik radzieckiego imperium zaciągali się do niemieckiego wojska, by walczyć przeciwko Stalinowi. Kiedy jednak Niemcy zaczęli się wycofywać, szeregi Freiwilligen zaczęły maleć, a wzrosła liczba Hilfswilligen, oddziałów pomocniczych, rekrutowanych przymusowo spośród cywilów zamieszkujących okupowane ziemie, a także spośród wziętych do niewoli żołnierzy Armii Czerwonej. Na

początku 1944 roku w armii Wehrmachtu służyli już „ochotnicy” z Francji, Włoch, Chorwacji, Węgier, Rumunii, Polski, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, azjatyckiej części ZSRR, Afryki Północnej, Rosji, Ukrainy, muzułmańskich republik Związku Radzieckiego, jak również Tatarzy nadwołżańscy, Finowie znad Wołgi, Tatarzy krymscy, a nawet Hindusi. Po klęsce pod Kurskiem Wehrmacht coraz mniej mógł polegać na tak zwanych

Ostbataillonen, czyli Batalionach Wschodnich, dlatego też zaczęto je wysyłać do Francji na wymianę z oddziałami niemieckimi. Porucznik Robert Brewer z 506 Pułku Piechoty Spadochronowej 101 Dywizji Powietrznodesantowej Armii Stanów Zjednoczonych schwytał w dniu inwazji na plaży Utah czterech Azjatów w mundurach niemieckich. Nikt nie znał ich języka; w końcu okazało się, że byli to Koreańczycy. Jak to się, do licha, stało, że walczyli za

Hitlera przeciwko Amerykanom na terenie Francji? Prawdopodobnie zostali w 1938 roku powołani do armii japońskiej — Korea była wtedy kolonią Japonii — w 1939 wzięci do niewoli przez Rosjan podczas jakiejś granicznej potyczki z Japończykami, wcieleni do Armii Czerwonej, schwytani przez Wehrmacht w grudniu 1941 roku pod Moskwą, wcieleni z kolei do armii niemieckiej i wreszcie wysłani do Francji. 7 (Porucznik Brewer nigdy się nie

dowiedział, jaki był ich dalszy los, ale pewnie wysłano ich z powrotem do Korei. Jeśli rzeczywiście tak się stało, niemal na pewno znowu zostali powołani do wojska — albo w szeregi armii Korei Południowej, albo Północnej. Możliwe więc, że w 1950 roku ponownie wzięli udział w walce — przeciwko armii amerykańskiej albo przy jej boku, zależnie do tego, z jakiej części Korei pochodzili. Takie oto są meandry polityki w XX wieku). W czerwcu 1944 roku na sześciu

niemieckich żołnierzy przypadał jeden pochodzący z Batalionów Wschodnich. Ponadto Wehrmacht znacznie złagodził swoje wymagania co do kondycji zycznej rekrutów, by przyjmować do armii więcej Niemców. Na front wysyłano ludzi cierpiących na choroby płuc i żołądka. Czas rekonwalescencji skrócono, podobnie zresztą jak okres szkolenia rekrutów. Powoływano do wojska młodszych i starszych mężczyzn. W grudniu 1943

roku z armii liczącej cztery miliony dwieście siedemdziesiąt tysięcy ludzi ponad półtora miliona miało więcej niż trzydzieści cztery lata; w niemieckiej 709 Dywizji Piechoty w Normandii przeciętna wieku żołnierzy wynosiła trzydzieści sześć lat, w szeregach zaś całego Wehrmachtu — trzydzieści jeden i pół roku (w armii amerykańskiej natomiast — dwadzieścia pięć i pół roku). Jednocześnie ogłoszono pobór do wojska tak młodych roczników, jak 1925 i 1926. 8

W konsekwencji tych desperackich decyzji Wehrmacht nie dysponował odpowiednimi zasobami ludzkimi, by prowadzić działania defensywne, oparte na kontratakach i kontrofensywach. Brakowało mu dobrze wyszkolonych żołnierzy, pojazdów transportowych, odpowiedniego uzbrojenia. Starzy ludzie, młodzi chłopcy i zagraniczni rekruci mogli się przydać tylko w okopach lub za betonowymi forty kacjami, i to jedynie wtedy, gdy stali za

nimi niemieccy podo cerowie, gotowi zastrzelić każdego, który by próbował opuścić swoje stanowisko. W 1939 roku Hitler twierdził, że Wehrmacht to „armia, jakiej świat jeszcze nie widział”. Zupełnie inaczej sprawa wyglądała w roku 1943. Departament Wojny Stanów Zjednoczonych tak opisywał typowego niemieckiego żołnierza: (...) uczestnik

Weteran

wielu

licznych

frontów, odwrotów,

przedwcześnie postarzały, zmęczony wojną

cynik,

albo

pozbawiony

już

odwagi i wszelkich złudzeń, albo zbyt otępiały,

by

stać

go

było

na

samodzielne myślenie. Jest to jednak zaprawiony najczęściej

w

bojach

podo cer,

swoje

obowiązki

Nowy

rekrut,

doborowymi

wypełniający

bardzo poza

żołnierz,

sprawnie. niektórymi

jednostkami

SS

(Schutzsta eln — Sztafety Ochronne), jest albo zbyt młody, albo zbyt stary i często

w

nie

najlepszym

stanie

zdrowia. Został słabo przeszkolony ze

względu na brak czasu, ale jeśli jest bardzo

młody,

nadrabia

to

fanatyzmem, graniczącym niemal z szaleństwem. Jeśli natomiast jest stary — kieruje nim

lęk przed tym, co

według zapowiedzi propagandy może stać się z jego ojczyzną w przypadku zwycięstwa aliantów, a częściej jeszcze strach

przed

tym,

co

czeka

jego

samego i rodzinę, jeśli nie będzie dokładnie wypełniał rozkazów. Dlatego też

działania

starych

i

chorych

żołnierzy mogą do pewnego stopnia wynikać

z

desperacji.

Wysokie

dowództwo

niemieckie

potra

wyjątkowo dobrze dobierać określone typy ludzi do odpowiednich jednostek, jak również selekcjonować tych, którzy mają

być

w

przyszłości

mięsem

armatnim i bronić się do ostatniej kropli krwi; jednocześnie zaś czyni wszelkie wysiłki, by ochraniać elitarne jednostki, obecnie wchodzące w skład niemal

wyłącznie

Wa en-SS

(frontowych oddziałów SS). Niemiecki żołnierz służący w tych jednostkach należy stanowi

do

najwyższej

kościec

kategorii

niemieckich

i sił

zbrojnych. Nauczono go, by nigdy się nie

poddawał;

moralnych, posłuszeństwo

pozbawiony wyznaje wobec

zasad jedynie swojej

organizacji. Potrafi być bezwzględny.9

Poza Wa en-SS, najlepsi młodzi rekruci wysyłani byli do Fallschirmjäger (oddziałów powietrznodesantowych) albo jednostek pancernych. Ci doborowi żołnierze byli specjalnie wychowywani w nazistowskich Niemczech — urodzeni między 1920 a 1925 rokiem, wzrastali już w

czasach Hitlera i byli poddawani stałej, agresywnej propagandzie. Należeli do Hitlerjugend. Świetnie wyposażeni — otrzymywali najlepsze uzbrojenie, jakie wytwarzano w Niemczech, a państwo to przodowało na świecie w produkcji broni ręcznej, pojazdów pancernych i artylerii — byli doskonale przygotowani do walki. W obronie linii wybrzeży, wzmocnionej jeszcze dzięki fachowości niemieckich inżynierów, nawet żołnierze drugiej i trzeciej kategorii

mogli zadać ciężkie straty stronie atakującej. Krótko sformułował to Hitler — ich obowiązkiem było „stać i umrzeć na stanowisku”. 10 Był to przejaw myślenia jeszcze z czasów I wojny światowej, odległe echo polityki Blitzkriegu, wymóg nieadekwatny do epoki czołgów, ale biorąc pod uwagę okoliczności — konieczny. Wiarygodności tej koncepcji nadawał plan użycia w bezpośrednim kontrataku doborowych jednostek Wa en-SS, a także oddziałów

pancernych. Pod koniec 1943 roku oddziały te walczyły wciąż na Froncie Wschodnim albo były dopiero formowane na terenie Niemiec, ale zalecenie Hitlera z 3 listopada 1943 przewidywało, że w momencie rozpoczęcia inwazji aliantów wiele z nich znajdzie się tuż za umocnieniami Wału Atlantyckiego. Swoją koncepcję obrony Hitler wyłożył już w marcu 1942 roku w dyrektywie nr 40: Obrona

wybrzeży

ma

być

tak

zorganizowana, a jednostki wojskowe tak rozlokowane, by wszelkie próby inwazji zostały zniweczone w trakcie lądowania aliantów albo natychmiast po nim.11

W sierpniu 1942 roku Hitler polecił kontynuować z fanatyczną wprost energią budowę forty kacji we Francji, by utworzyły ciąg betonowych, odpornych na bombardowanie bunkrów, które miały prowadzić nieprzerwany ogień zaporowy. Według słów

amerykańskiego historyka, Gordona Harrisona, Hitler nie wierzył, i nigdy nie dał się przekonać, że można bronić się skutecznie betonu,

bez

dzięki

odpowiedniej samej

ilości

determinacji

żołnierzy.12

We wrześniu 1942 roku, podczas trzygodzinnej konferencji z Goeringiem, ministrem przemysłu zbrojeniowego Rzeszy Albertem Speerem (szefem Organizacji Todta, niemieckiej

„organizacji budowlanej”), feldmarszałkiem Gerdem von Rundstedtem — naczelnym dowódcą na Zachodzie, generałem Güntherem Blumenstedtem (szefem sztabu Oberbefehlshaber West — OB West, niemieckiego naczelnego dowództwa wojsk lądowych na Zachodzie) i innymi o cerami, Hitler powtórzył rozkaz, by wznieść jak najmocniejsze stałe forty kacje Wału Atlantyckiego. Musimy je zbudować — oświadczył —

ponieważ Anglicy i Amerykanie zechcą wykorzystać swoją przewagę w powietrzu i na morzu, a tylko beton wytrzyma miażdżące uderzenie bomb i pocisków. Zażyczył więc sobie, żeby wzniesiono piętnaście tysięcy silnych punktów obrony i obsadzono je trzystoma tysiącami ludzi. A ponieważ żaden odcinek wybrzeża nie był bezpieczny, na całej jego długości należało je uforty kować. Przygotowanie umocnień miało zostać zakończone do 1

maja 1943 roku. 13 Większość z tych planów było czystą fantazją i, poza umocnieniem najważniejszych pozycji, do końca 1943 roku nie udało się zrealizować zamierzeń Hitlera. Kierunek działań został jednak wyznaczony, a zobowiązania podjęte. Rundstedtowi bardzo nie podobał się pomysł budowania stałych umocnień. Uważał, że Niemcy powinni trzymać jednostki pancerne z dala od wybrzeża, poza zasięgiem ostrzału z morza, tak by były

zdolne do prawdziwej kontrofensywy. Jednak brak ludzi, niedobory uzbrojenia, paliwa i ochrony powietrznej postawiły tę koncepcję pod znakiem zapytania. Hitler mógł tylko próbować przewidzieć, w którym miejscu nastąpi inwazja, ściągnąć tam dostępne na Zachodzie jednostki wojskowe i wykorzystać je do lokalnych kontrataków, licząc na to, że Wał Atlantycki zatrzyma aliantów. Czołgi mogły powstrzymać wszelkie próby

desantu przez obce wojska; mogły zepchnąć do morza lżej uzbrojoną pierwszą falę atakujących żołnierzy, jeśli umocnienia byłyby na tyle silne, żeby wyhamować impet aliantów. Sztuka polegała więc na tym, żeby wybrać właściwe miejsce i wznieść tam odpowiednio silne fortyfikacje. Najbardziej prawdopodobnym miejscem inwazji wydawało się Pas-deCalais, i to z dwóch zasadniczych powodów: między Dover i Calais kanał

La Manche jest najwęższy, a najkrótsza linia łącząca Londyn z Zagłębiem Ruhry i Berlinem przebiega właśnie przez Dover, Calais i Belgię. Hitler musiał więc zgadywać i w 1943 roku postawił na Pas-de-Calais. W pewnym sensie starał się zmusić aliantów, by tam właśnie dokonali lądowania. W lecie 1943 roku postanowił zainstalować w tym rejonie wyrzutnie pocisków V-1 i rakiet V-2. Przypuszczał, że broń ta jest dla aliantów tak niebezpieczna, iż bez względu

na poprzednie plany zechcą zaatakować właśnie Pas-deCalais, by opanować wyrzutnie. Dlatego też obszar Calais stał się najbardziej uforty kowanym odcinkiem Kanalküste, czyli brzegu kanału, i rejonem największej koncentracji wojsk niemieckich na Zachodzie. W tym też miejscu Wał Atlantycki najbardziej przypominał nie zdobytą fortecę, tak sławioną przez propagandę niemiecką. Führer

był

dziwnym

człowiekiem. Według zastępcy szefa operacji w Naczelnym Dowództwie Sił Zbrojnych (OKW — Oberkommando der Wehrmacht), generała Waltera Warlimonta, „znał rozmieszczenie jednostek obrony lepiej niż jakikolwiek o cer armii”. Miał zdumiewające zamiłowanie do szczegółów. Przy jakiejś okazji zauważył na przykład, że na wyspach w kanale La Manche brakuje dwóch dział przeciwlotniczych, które były tam jeszcze poprzedniego

tygodnia. O cer odpowiedzialny za tę domniemaną redukcję został ukarany. Okazało się potem, że po prostu pomylono się w liczeniu. Hitler spędzał całe godziny na studiowaniu map przedstawiających rozmieszczenie wojsk niemieckich wzdłuż Wału Atlantyckiego. Żądał też stałych raportów na temat budowy umocnień, grubości betonowych ścian, rodzaju używanego betonu, systemu stalowych konstrukcji —

każdy z tych raportów często liczył ponad dziesięć stron. 14 Po wydaniu jednak rozkazu budowy największych forty kacji w historii nigdy nie zadał sobie trudu, by dokonać ich inspekcji. Po wizycie w Paryżu latem 1940 roku, w chwili największego triumfu niemieckiej armii, już nigdy nie postawił stopy na ziemi francuskiej. A przecież cały czas utrzymywał, że tam właśnie będzie miała miejsce decydująca bitwa podczas tej wojny!

Rozdział 2 Atakujący Głównym zadaniem aliantów było lądowanie na terenie wroga, przełamanie Wału Atlantyckiego, zdobycie przyczółka i po wzmocnieniu sił jego rozszerzenie.

Warunkiem sine qua non całej operacji było zaskoczenie przeciwnika. Gdyby Niemcy wiedzieli, gdzie i kiedy nastąpi atak, mogliby z pewnością zgromadzić wystarczającą liczbę ludzi, betonowych zapór, czołgów i artylerii, by udaremnić inwazję. Duże trudności przedstawiała już sama konieczność zaskoczenia wroga. Morskie operacje desantowe są siłą rzeczy najtrudniejsze; niewiele z nich zakończyło się sukcesem.

Juliusz Cezar i Wilhelm I Zdobywca wprawdzie przeprowadzili je zwycięsko, ale niemal wszystkie inne inwazje, które napotkały na opór wroga, poniosły klęskę. Ani Napoleon, ani Hitler nie zdołali przekroczyć kanału La Manche. Mongołów, którzy próbowali najechać Japonię, pokonała pogoda. Podobnie było w przypadku Hiszpanów, kiedy usiłowali dokonać inwazji na Anglię. Brytyjczycy w XIX wieku doznali ciężkich strat na Krymie, a podczas I wojny światowej pod Gallipoli.

W czasie II wojny światowej statystyka przedstawiała się jeszcze gorzej. Do końca 1943 roku alianci przeprowadzili tylko trzy zwycięskie morskie operacje desantowe: w Afryce Północnej (8 listopada 1942 roku), na Sycylii (10 lipca 1943 roku) i pod Salerno (9 września 1943 roku). We wszystkich uczestniczyły brytyjskie i amerykańskie siły lądowe, morskie i powietrzne pod dowództwem generała Dwighta D. Eisenhowera. Żadne jednak z atakowanych

wtedy wybrzeży nie było uforty kowane. (Jedyne lądowanie na uforty kowanym brzegu, przeprowadzone przez Kanadyjczyków pod Dieppe w północnej Francji w sierpniu 1942 roku, okazało się zdecydowaną porażką.) Aliantom udało się zaskoczyć wroga w Afryce Północnej, ponieważ zaatakowali francuską armię kolonialną bez wypowiedzenia wojny, ale nawet wtedy napotkali wiele trudności. Na Sycylii bronili się wprawdzie pozbawieni

ducha walki Włosi oraz nieliczne oddziały niemieckie, a mimo to zdarzyło się kilka tragicznych wypadków, na przykład zestrzelenie przez aliancki okręt samolotu transportowego, przewożącego właśnie żołnierzy amerykańskiej 82 Dywizji Powietrznodesantowej, która miała wziąć udział w walce. Pod Salerno natomiast Niemcy szybko doszli do siebie po podwójnej niespodziance, jaką była dla nich zdrada Włochów i desant

morski wroga, i prawie udało im się zepchnąć Brytyjczyków i Amerykanów do morza, choć ci znacznie przewyższali ich liczebnością oraz uzbrojeniem. Krótko mówiąc, na początku 1944 roku niewiele było takich operacji, które mogłyby być przykładem dla aliantów. Musieli podjąć próbę czegoś, czego jeszcze nikt nigdy nie robił. Nie było jednak innego wyjścia. Szef sztabu armii amerykańskiej, generał George C. Marshall, chciał

dokonać inwazji na Francję już latem 1942 roku, a potem w połowie 1943. Wahania Brytyjczyków i polityczna konieczność sprawiły, że zwrócono się wtedy w stronę Morza Śródziemnego. Pod koniec 1943 Wielka Brytania w końcu przestała się wahać i alianci podjęli decyzję o inwazji na drugą stronę kanału, która miała być główną operacją militarną w roku następnym. Istniało wiele powodów, aby taką decyzję podjąć, ale najważniejszym było

przekonanie, że wojny wygrywa się dzięki akcjom ofensywnym. Mimo wszystkich wątpliwości związanych z terminem przyszłej inwazji, brytyjski premier Winston Churchill od początku wiedział, że taka ofensywa jest nieunikniona. Już w październiku 1941 roku powiedział komandorowi lordowi Louisowi Mountbattenowi, szefowi Operacji Połączonych: „Musisz przygotować się do inwazji na Europę, bo jeśli nie ruszymy z miejsca, nie

wylądujemy tam, nie podejmiemy walki z Hitlerem i nie pokonamy jego sił na lądzie, to nigdy nie wygramy tej wojny”. 1 W tym właśnie celu Marshall przekształcił armię Stanów Zjednoczonych, liczącą w 1940 roku sto siedemdziesiąt tysięcy ludzi, w siłę, która trzy lata później liczyła siedem milionów dwieście tysięcy (z czego dwa miliony trzysta tysięcy żołnierzy służyło w siłach powietrznych). Była to najlepiej wyposażona,

najbardziej sprawna i dysponująca największą siłą ognia armia na świecie. Stworzenie jej stanowiło największe osiągnięcie w historii Stanów Zjednoczonych. Taką armię należało wykorzystać także poza terenem Włoch. Fiasko inwazji, mającej umożliwić stworzenie drugiego frontu, byłoby dla Stalina ciosem w plecy i mogłoby mieć tragiczne konsekwencje polityczne — podpisanie oddzielnego niemiecko-

radzieckiego pokoju, na jaki Hitler liczył. Albo, co gorsza, doprowadziłoby w końcu do wyzwolenia Europy Zachodniej przez Armię Czerwoną, a co za tym idzie, do okupacji tych ziem przez ZSRR po wojnie. W każdym razie, gdyby w 1944 nie podjęto ataku na drugą stronę kanału, zwycięstwo nad Niemcami przesunęłoby się w czasie na koniec 1945 roku albo nawet na rok 1946. Tymczasem zaś w USA narastała polityczna presja, by powiedzieć Brytyjczykom:

„Do diabła, jeśli nie podejmiecie walki we Francji, zabierzemy swoją armię na Pacyfik!” Inwazja była więc nieunikniona. I mimo wszystkich trudności, mimo siły Niemców — którzy posiadali sprawne linie komunikacyjne i stałe, betonowe forty kacje, oraz walczyli dzielnie i skutecznie w obronie — to alianci panowali nad sytuacją. Dzięki temu, że osiągnęli przewagę na morzu i w powietrzu, a także dysponowali masowo

produkowanymi najróżniejszymi desantowymi jednostkami pływającymi i samolotami transportowymi, byli niezwykle mobilni. Poza tym to oni decydowali o czasie i miejscu ataku. Jednak w chwili rozpoczęcia desantu przewagę mieliby Niemcy. Oddziały alianckie przetransportowane drogą morską i powietrzną, znalazłszy się na ziemi francuskiej, byłyby początkowo mało skuteczne. Dopóki nie rozszerzono by

przyczółka, umożliwiając lądowanie czołgów, artylerii samobieżnej i samochodów ciężarowych, poruszano by się raczej pieszo. Niemcy tymczasem mogliby przemieszczać się po drogach i torach kolejowych, kierując się choćby odgłosami walki — a do wiosny 1944 roku zdołali już zgromadzić we Francji pięćdziesiąt dywizji piechoty i jedenaście dywizji pancernych. Alianci nie mogli też liczyć na to, że zdołają pierwszego dnia rzucić do walki więcej niż pięć dywizji

— co zapewniłoby im lokalną przewagę — ponieważ wszelkie posiłki, każdy nabój, każdy kawałek bandaża musiał przecież przebyć drogę przez kanał La Manche. Przed aliantami stały więc dwa trudne zadania — samo lądowanie na nieprzyjacielskim wybrzeżu i umocnienie się na nim. Gdyby udało im się zdobyć przyczółek i opanować teren umożliwiający posuwanie się w głąb lądu, mogliby ściągnąć do Francji sprzęt i uzbrojenie,

a to przesądziłoby los Niemców. Ich bezwarunkowe poddanie się pozostałoby tylko kwestią czasu i ceny. Jeśliby jednak Wehrmacht zdołał przed końcem pierwszego tygodnia od D-Day skierować do walki dziesięć dywizji pancernych oraz pozostałe dywizje piechoty i rozpocząć skoordynowany kontratak, ich przewaga liczebna i siła ognia mogłyby okazać się decydujące dla wyniku inwazji. W miarę upływu czasu problem ten wydawał się coraz

poważniejszy, ponieważ wiosną 1944 roku miało się znaleźć we Francji już ponad sześćdziesiąt dywizji niemieckich, podczas gdy alianci potrzebowaliby aż siedmiu tygodni od D-Day, by przeprawić czterdzieści parę dywizji, które zgromadzone były w Anglii. By wygrać pierwsze starcie i zdobyć przyczółek, alianci musieli zdać się przede wszystkim na swoje potężne lotnictwo, które miało sparaliżować ruchy Niemców — w tej kwestii jednak

wszystko zależało od pogody i widoczności. Znacznie skuteczniejszą metodą unieszkodliwienia nieprzyjacielskich dywizji pancernych było oszukanie wroga — wprowadzenie go w błąd nie tylko przed inwazją, ale także w momencie jej rozpoczęcia, czyli przekonanie, że to, co się dzieje, jest atakiem pozorowanym. Był to warunek, który zdecydował o wyborze miejsca desantu. Bez względu jednak na miejsce lądowania inwazja

zawsze wiązałaby się z frontalnym atakiem na dobrze przygotowane pozycje wroga. Jak coś takiego przeprowadzić przy możliwie najmniejszych stratach — oto było pytanie, które spędzało sen z powiek generałom obu stron w okresie I wojny światowej i nie doczekało się odpowiedzi aż do końca 1943 roku. Wehrmacht pokonał swoich przeciwników w Polsce w 1939 roku, we Francji w 1940 i w Rosji w 1941. Bezpośrednie frontalne ataki Armii Czerwonej w

1943 roku, a także podobne Brytyjczyków i Amerykanów tego samego roku we Włoszech przyniosły duże straty i były stosunkowo mało skuteczne. A frontalny atak w D-Day miał być przeprowadzony z morza. Podczas I wojny światowej wszystkie ataki frontalne poprzedzane były potężnym ostrzałem artyleryjskim, trwającym czasem nawet tydzień lub dwa. Dzięki swojemu potężnemu lotnictwu alianci dysponowali siłą ognia dwukrotnie większą niż

ostrzał artyleryjski. Dowódcy alianccy uznali jednak, że zaskoczenie wroga jest tu znacznie ważniejsze niż długotrwałe bombardowanie, dlatego też ograniczyli je do około pół godziny przed atakiem. Później pojawiły się głosy krytyczne twierdzące, że ciężkie straty, jakich doznali alianci na plaży Omaha, byłyby mniejsze, gdyby kilka dni przed inwazją bombardowano z morza i powietrza pozycje wroga, jak to później miało miejsce na

Pacy ku na Iwo Jimie i Okinawie. Krytycy zapomnieli jednak o ważnej rzeczy. Jak w swej historii Marynarki Stanów Zjednoczonych napisał Samuel Eliot Morison: Alianci

dokonywali

inwazji

na

kontynent, gdzie wróg mogł wzmocnić swoje siły i przystąpić do kontrataku, a nie na małą wyspę, odciętą przez morze

od

wszelkich

posiłków.

(...)

Nawet kompletne rozbicie umocnień Wału Atlantyckiego na plaży Omaha nic by nam nie dało, gdyby dowództwo

niemieckie miało dwadzieścia cztery godziny na zgromadzenie rezerw do kontrataku. Musieliśmy liczyć się z możliwością plażach,

poważnych by

zapobiec

strat

na

jeszcze

cięższym, jakich mogliśmy doznać na płaskowyżu i między zabudowaniami.2

W czasie I wojny światowej, mając za sobą wsparcie artyleryjskie, żołnierze mogli wyjść z okopów i wkroczyć na opustoszały teren wroga. Podczas operacji morskolądowej nie było jednak

okopów przed liniami wroga, z których piechota mogłaby wyskoczyć; żołnierze musieli natomiast pokonać przybrzeżny pas wody i brnąć przez mokry piach, co uniemożliwiało im szybkie poruszanie i opóźniało przetransportowanie sprzętu. Poza tym, jak mieli wydostać się na brzeg z jednostek transportowych, na których przepłynęliby kanał? Na początku II wojny światowej nikt sobie tego nawet nie wyobrażał. Pod koniec lat trzydziestych

dowódcy Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych (US Marines), świadomi, że podczas wojny z Japonią na Pacy ku konieczne będą desanty na wyspach, wymogli na marynarce budowę okrętów desantowych, ale ta była raczej zainteresowana lotniskowcami i pancernikami, a nie małymi okrętami, niewiele więc w tej kwestii zrobiono. Wehrmacht natomiast, przygotowując atak na Anglię w 1940 roku, planował przerzucenie swoich jednostek piechoty przy

użyciu barek holowniczych. Zostały one jednak zbudowane z myślą o transporcie rzecznym; na otwartych wodach kanału, na których rzadko panuje cisza morska, mogły okazać się kompletnie bezużyteczne. Brytyjczycy zbliżyli się do rozwiązania tego problemu wraz ze skonstruowaniem okrętów desantowych LST (Landing Ship, Tank) i łodzi desantowych LCT (Landing Craft, Tank) do transportu czołgów i pojazdów. LST był dużym okrętem,

dorównującym wielkością lekkiemu krążownikowi, o długości około stu metrów i wyporności czterech tysięcy ton; miał płaskie dno i dlatego trudno nim było sterować w ciężkich warunkach morskich. Był w stanie przybić do brzegu i wyładować na płaskich plażach czołgi oraz ciężarówki; zarywszy się w piasek, otwierał dwuskrzydłowe łukowe wrota na dziobie i opuszczał rampę, a pojazdy zjeżdżały na brzeg. LST mógł przewozić w przepastnej ładowni dziesiątki

czołgów i ciężarówek, a na pokładzie dodatkowo także małe łodzie transportowodesantowe. LCT (w terminologii Marynarki Wojennej USA „okręt” liczył ponad sześćdziesiąt metrów długości) był łodzią o długości trzydziestu trzech metrów, która mogła przewozić od czterech do ośmiu czołgów (ostatecznie powstały bowiem cztery typy LCT) przez stosunkowo duże obszary wodne, takie jak kanał La Manche, nawet przy dużej

fali, a następnie z rampy wyładować transport na brzeg. Przyłączając się do wojny, Ameryka podjęła się wyłącznej produkcji LST i LCT, jednocześnie ulepszając ich konstrukcję. LST i LCT pełniły rolę konia pociągowego aliantów. Były głównymi jednostkami desantowymi służącymi do transportowania pojazdów i z powodzeniem wykorzystywano je w rejonie Morza Śródziemnego w latach 1942 i 1943. Miały jednak poważne wady. Były

wolne, mało zwrotne i dlatego stanowiły łatwy cel (ci, którzy na nich pływali, mawiali, że skrót LST oznacza long slow target — długi powolny cel). Nie spełniały również swojej roli, gdy trzeba było wysadzić na ląd plutony żołnierzy biorących udział w bezpośredniej walce, którzy musieli torować drogę innym jako pierwsza szpica. Do tego celu lepsza byłaby mała łódź o niedużej wyporności i z osłoniętą śrubą, która mogłaby dziobem zaryć w plażę, a potem szybko się

wycofać i wydostać na otwarte morze, nie ryzykując zwrotu bokiem do wysokich fal. Taka jednostka powinna także posiadać trapy, umożliwiające żołnierzom zejście na plażę (by nie musieli wyskakiwać przez burty). Nad projektem takiej łodzi pracowało w Ameryce wielu konstruktorów, nie tylko służących w marynarce wojennej. Prezentowali różne rozwiązania, z których pewne się sprawdziły. Najlepsze okazały się projekty LCI

(Landing Craft, Infantry — pełnomorska łódź desantowa o długości czterdziestu dziewięciu metrów, przewożąca wzmocnioną kompanię piechoty — prawie dwustu ludzi, którzy mogli zejść na brzeg po trapach z obu stron dziobu), LMC (Landing Craft, Medium) i LCVP (Landing Craft, Vehicle and Personnel — łódź desantowa transportująca pojazdy i ludzi). 3 Było jeszcze wiele innych typów łodzi, w tym najdziwniejsza — pływająca

dwuipółtonowa ciężarówka, która została zaprojektowana przez cywilnego pracownika O ce of Scienti c Research and Development (Biura Badań Naukowych i Rozwoju), Palmera C. Putnama. Przekształcił on tak zwaną dwuipółtonówkę — najczęściej używaną i najpopularniejszą ciężarówkę armii amerykańskiej — w am bię, która utrzymywała się na wodzie dzięki hermetycznie zamkniętej obudowie i pływała za pomocą dwóch małych śrub. Zetknąwszy się

z lądem, poruszała się jak normalna ciężarówka. Am bia ta mogła rozwijać na spokojnym morzu prędkość dziesięciu kilometrów na godzinę, a na lądzie — osiemdziesięciu kilometrów na godzinę. Przystosowana była do przewożenia sprzętu artyleryjskiego, żołnierzy i innych ładunków. Początkowo większość ludzi wyśmiało tę hybrydę, ale wkrótce dostrzeżono jej zalety i postanowiono ją wykorzystać. W armii otrzymała nazwę DUKW, ale

użytkownicy nazywali ją po prostu Duck, czyli „kaczką”. 4 Produkcja łodzi desantowych przedstawiała podobne trudności jak ich projekt. Budowa odpowiednio dużej oty, która mogłaby przewieźć w ciągu jednego dnia trzy do pięciu dywizji, stanowiła ogromny problem. Ani stocznie marynarki wojennej, ani żadne cywilne nie miały doświadczenia w podobnych przedsięwzięciach. Poza tym w grę wchodziły jeszcze inne priorytetowe produkcje. W 1942 roku

niezbędnie potrzebne okazały się eskortowce oraz ota handlowa, i to na ich budowę przeznaczono całą stal i silniki okrętowe. W rezultacie, głównym ograniczeniem podczas planowania inwazji była niedostateczna liczba odpowiednich okrętów i łodzi desantowych. W gruncie rzeczy brak ten stanowił także najważniejszy czynnik przy opracowywaniu ogólnej strategii wojennej, zarówno na Pacy ku, Morzu Śródziemnym, jak i Atlantyku.

Churchill skarżył się z pewną goryczą: „Losy dwóch wielkich imperiów (...) wydają się zależeć od jakichś przeklętych jednostek o nazwie LST”. 5 To, że udało się przezwyciężyć wszystkie owe trudności, było cudem techniki, a także triumfem amerykańskiego systemu gospodarczego. Marynarka nie chciała zawracać sobie głowy produkcją małych łodzi, podobnie jak jej potężni kontrahenci, czyli wielkie stocznie. Siłą rzeczy zadanie

to przypadło więc drobnym przedsiębiorcom, właścicielom małych stoczni, projektującym łodzie na zasadzie eksperymentu i produkującym je na podstawie umowy, potwierdzonej jedynie uściskiem dłoni. Było wielu takich ludzi, ale największym projektantem i budowniczym łodzi desantowych stał się Andrew Jackson Higgins z Nowego Orleanu. Gdy po raz pierwszy spotkałem się z generałem Eisenhowerem, a było to w

jego gabinecie w Gettysburgu w 1964 roku, zaproponował mi stanowisko jednego z redaktorów jego o cjalnych pism i dokumentów. Pod koniec rozmowy powiedział: — Słyszałem, że uczy pan w Nowym Orleanie. Poznał pan Andrew Higginsa? — Nie, sir — odparłem. — Zmarł, zanim się tam przeprowadziłem. — Wielka szkoda — odrzekł. — Ten człowiek wygrał dla nas wojnę. Słysząc podobne stwierdzenie, i to w ustach

kogoś takiego, musiałem mieć zdumioną minę. Eisenhower wyjaśnił, co miał na myśli: — Gdyby Higgins nie zaprojektował i nie wybudował LCVP, nie moglibyśmy wylądować na otwartej plaży. Cała strategia wojny wyglądałaby inaczej. Andrew Higgins był genialnym samoukiem, jeśli chodzi o projektowanie małych łodzi. W latach trzydziestych budował je dla przedsiębiorców naftowych, którzy eksploatowali błotniste tereny południowej Luizjany i

potrzebowali płaskodennej łodzi, zdolnej podpłynąć na brzeg, a potem wycofać się z niego. Wymogi te doskonale spełniała jego drewniana Eureka. Higgins, przekonany, że wybuchnie wojna i potrzebne będą tysiące małych łodzi, a na pewno zabraknie stali, wykupił od Filipin cały zbiór mahoniu z 1939 roku i zatrzymał na przyszły użytek. Kiedy piechota morska zmusiła marynarkę, by zaczęła prace nad projektem łodzi desantowej, Higgins

włączył się do tych badań. Navy Bureau of Ships (Biuro Marynarki do Spraw Okrętów) chciało samodzielnie opracować projekt, nie życząc sobie udziału tego porywczego, hałaśliwego Irlandczyka, który wypijał butelkę whisky dziennie, budował łodzie z drewna zamiast ze stali i którego rma — Higgins Industries — sprawiała raczej wrażenie stworzonej na łapucapu, nie budzącej zaufania spółki znad zatoki, niż poważnego przedsiębiorstwa

ze Wschodniego Wybrzeża. Do tego wszystkiego Higgins wciąż powtarzał, że „marynarka nie ma zielonego pojęcia o małych łodziach”. Walka między biurokratami a samotnym przedsiębiorcą trwała przez parę lat, w końcu jednak Higgins zdołał w jakiś sposób nakłonić marynarkę, by pozwoliła mu ubiegać się o ten kontrakt... i w rezultacie piechota morska zachwyciła się efektem jego produkcji, czyli LCVP. Łódź Higginsa do tego stopnia przewyższała

wszystko, co zaprezentowali konstruktorzy marynarki czy inni prywatni przedsiębiorcy, że jej projektu nie mogli zbojkotować nawet ślepi, tępi i nieruchawi biurokraci. Zawarłszy umowę wstępną, Higgins od razu pokazał, że jest nie tylko doskonałym projektantem, lecz także genialnym organizatorem i producentem. Uruchomił linie montażowe w całym Nowym Orleanie (niektóre nawet pod płóciennym dachem), zatrudniając w szczytowym

okresie trzydzieści tysięcy robotników — była to pierwsza w mieście tego rodzaju zorganizowana siła robocza, w której skład wchodzili biali i czarni, mężczyźni i kobiety. Higgins zachęcał ich do pracy, tak jak generał zagrzewa do walki swoich żołnierzy. Nad liniami montażowymi wisiały wielkie hasła: KTO

SIĘ

W

PRACY

OBIJA,

PAŃSTWOM OSI SPRZYJA!

Rozwieszał

również

zdjęcia, które przedstawiały Hitlera, Mussoliniego i Hirohito, siedzących na sedesie w toaletach jego fabryk. SPOKOJNIE, MINUTA,

BRACIE!

PODCZAS

KAŻDA

KTÓREJ

SIĘ

RELAKSUJESZ, TO DLA NAS ZYSK.

Płacił też robotnikom najwyższe stawki bez względu na płeć czy rasę. 6 Higgins udoskonalił konstrukcję LCT i zaczął produkować ich setki; pomógł także zaprojektować kutry

patrolowo-torpedowe, wytwarzając ich całe tuziny; był ważnym podwykonawcą w realizacji projektu Manhattan i na różne inne sposoby uczestniczył w wysiłku wojennym swojego narodu. Przede wszystkim jednak Higgins Industries produkowały LCVP. Ich budowa oparta była na konstrukcji Eureki, z tym że zamiast wąskiego miały dziób kwadratowy, który pełnił jednocześnie rolę rampy wyładunkowej. Łódź ta, o długości jedenastu i

szerokości trzech metrów, przypominała pływające pudełko na cygara i poruszała się dzięki osłoniętej śrubie, napędzanej przez silnik dieslowski. Mogła transportować pluton liczący trzydziestu sześciu żołnierzy albo dżipa i drużynę dwunastu ludzi. Rampę miała stalową, ale burty i kwadratową rufę już ze sklejki. Nawet na spokojnym morzu kołysała się i podskakiwała, podczas gdy fale przelewały się nad rampą i burtami. Niemniej jednak LCVP mogła

przetransportować pluton żołnierzy na brzeg i wyładować ich w ciągu paru sekund, a potem wycofać się i podpłynąć z powrotem do okrętu matki po następny ładunek. Doskonale spełniała więc swoje zadanie. Do końca wojny Higgins Industries wyprodukowały ponad dwadzieścia tysięcy LCVP, nazywanych popularnie łodziami Higginsa. Przewoziły one piechotę na wybrzeża Morza Śródziemnego, Francji, a także Iwo Jimy, Okinawy i innych wysp Pacy ku. Zeszło

z nich na ląd więcej żołnierzy amerykańskich niż ze wszystkich innych typów łodzi desantowych razem wziętych[7]. Łodzie Higginsa były transportowane na drugą stronę Atlantyku — a potem przez kanał — na pokładach LST. Spuszczano je na wodę za pomocą żurawików. (Jeden ze sporów Higginsa z Navy Bureau of Ships dotyczył wymiarów łodzi. Konstruktor twierdził, że jedenaście metrów to odpowiednia długość, spełniająca wszelkie

wymogi, podczas gdy marynarka upierała się, że łodzie powinny mieć dziewięć metrów, ponieważ żurawiki na LST zostały do takiej długości przystosowane. „To zmieńcie żurawiki!” — ryknął Higgins i w rezultacie przyjęto rozwiązanie, jakie dyktował zdrowy rozsądek.) Łodzie Higginsa wraz z LCT i innymi jednostkami sprawiły, że alianci mogli poruszać się na wodzie niezwykle sprawnie. Alianci mieli przewagę nad wrogiem także w innych

dziedzinach, dzięki czemu mogli rozwiązać i pozostałe problemy. Niemcy, którzy jako pierwsi stworzyli oddziały spadochronowe, zrezygnowali z operacji powietrznodesantowych po zajęciu Krety w 1941 roku, kiedy to ponieśli ogromne straty, a obecnie nie mieli odpowiednich możliwości transportowych, by zorganizować coś więcej niż tylko mały desant. Natomiast armie amerykańska, brytyjska i kanadyjska dysponowały dywizjami

powietrznodesantowymi oraz samolotami, które mogły je przetransportować poza linie wroga. Maszyny te, oznaczone symbolem C-47, nazywane były Dakotami. Każda z nich mogła przewieźć grupę osiemnastu spadochroniarzy. Dakota była wojskową wersją DC-30, dwusilnikowego samolotu zbudowanego przez Douglas Aircraft w latach trzydziestych. Nie opancerzona, nie miała też żadnego uzbrojenia, ale mogła

służyć do najróżniejszych celów. Choć powolna (rozwijała prędkość do trzystu siedemdziesięciu kilometrów na godzinę), była najbezpieczniejszym, najsolidniejszym i najlepiej zaprojektowanym samolotem wojskowym. (Ponad pół wieku później większość DC-3, zbudowanych w latach trzydziestych, ciągle jeszcze było w użyciu — służyły do lotów handlowych, kursując nad górami Ameryki Południowej i Środkowej.) Żołnierze transportowani

przez Dakoty należeli do jednostek elitarnych — dwóch brytyjskich dywizji powietrznodesantowych, 1 i 6, a także dwóch amerykańskich, 82 i 101. Wszyscy spadochroniarze byli ochotnikami (w przeciwieństwie do żołnierzy transportowanych szybowcami) i każdy z nich przechodził szkolenie najcięższe z możliwych. To doświadczenie jeszcze bardziej wzmacniało więzi między nimi — w jednostce panowała szczególna

solidarność. Byli to niezwykle sprawni ludzie, żołnierze odznaczający się wielką motywacją do walki, eksperci w dziedzinie broni. Niewątpliwie najlepsze na świecie były również inne alianckie jednostki desantowe, formacje takie, jak na przykład rangersi — amerykańskie jednostki specjalnego przeznaczenia czy brytyjscy komandosi. Dywizje piechoty armii Stanów Zjednoczonych nie należały do jednostek uważanych za elitarne, ale

również wyróżniały się spośród innych. Chociaż głównie składały się z żołnierzy poborowych, to jednak między amerykańskimi poborowymi a ich niemieckimi przeciwnikami (nie mówiąc już o Batalionach Wschodnich) istniała wielka przepaść. Amerykański system poborowy był bardzo wymagający. Jedna trzecia mężczyzn powoływanych do wojska była zwalniana po badaniach lekarskich, dzięki czemu przeciętny amerykański poborowy był

inteligentniejszy, zdrowszy i lepiej wykształcony niż przeciętny amerykański cywil. Miał dwadzieścia sześć lat, mierzył metr siedemdziesiąt dwa centymetry i ważył około sześćdziesięciu pięciu kilogramów; w obwodzie klatki piersiowej liczył prawie osiemdziesiąt pięć centymetrów, a w pasie miał siedemdziesiąt osiem i pół centymetra. Po trzynastu tygodniach szkolenia przybywało mu trzy i pół kilo wagi — przy czym tłuszcz zamieniał się w mięśnie — a

obwód klatki piersiowej zwiększał się co najmniej o dwa i pół centymetra. Niemal połowa poborowych ukończyła szkoły średnie; jeden na dziesięciu uczył się w college’u. Jak napisał Geoffrey Perret w swojej historii armii amerykańskiej podczas II wojny światowej: Byli

to

mężczyźni,

najlepiej jakich

wykształceni

powoływano

do

wojska na przestrzeni dziejów.7

Pod wojsko

koniec 1943 amerykańskie

roku było

najbardziej niedoświadczoną armią na świecie. Z prawie pięćdziesięciu dywizji piechoty, pancernych i powietrznodesantowych, które miały uczestniczyć w kampanii w północnozachodniej Europie, tylko dwie — 1 Dywizja Piechoty i 82 Powietrznodesantowa — brały już udział w walce. Większość żołnierzy brytyjskich również nigdy nie widziała prawdziwej bitwy. Choć Wielka Brytania była w stanie wojny z Niemcami od czterech lat, tylko nieliczne

dywizje miały już okazję do walki, a te, które wyznaczono do udziału w inwazji, liczyły w swoich szeregach zaledwie kilku weteranów. Taka sytuacja stwarzała problemy i stanowiła powód do obaw, ale jednocześnie niosła ze sobą pewne korzyści. Jak powiedział szeregowy Carl Weast z amerykańskiego 5 Batalionu Rangersów, „weteran piechur to przerażony piechur”. 8 Sierżant Carwood Lipton z 506 Pułku Piechoty Spadochronowej 101 Dywizji

Powietrznodesantowej zauważył zaś: „Podczas D-Day tak ryzykowałem życie, jak już nigdy później podczas tej wojny”. 9 Paul Fussell pisze w książce Wartime (Czas wojny), że w trakcie walki ludzie przechodzą dwa kolejne stadia racjonalizacji, a potem wreszcie etap pełnego zrozumienia sytuacji. Rozważając możliwość, że zostanie poważnie ranny albo nawet zabity, przeciętny żołnierz myśli: „To nie może zdarzyć się mnie. Jestem zbyt

sprytny/sprawny/wyćwiczony/prz itd.” Kolejny etap racjonalizacji polega na tym, że mówi sobie: „To jednak może mi się zdarzyć, więc muszę być bardziej ostrożny. Uniknę niebezpieczeństwa, jeśli będą bardziej uważał, osłaniając kogoś/okopując się/ukrywając swoją pozycję w trakcie strzelania itp.” Wreszcie żołnierz uświadamia sobie: „To mi się w końcu zdarzy, jeśli tu pozostanę”. 10 Podczas frontalnego ataku na przygotowane pozycje wroga żołnierze, którzy nigdy

nie widzieli, co z ludzkim ciałem może zrobić kula, mina lądowa czy eksplodujący pocisk moździerzowy, sprawdzają się lepiej niż ci, którzy już uczestniczyli w rzezi. Młodzi mężczyźni, nastoletni lub tuż po dwudziestce, czują się nieśmiertelni, jak tego dowodzi uwaga Charlesa Easta z 29 Dywizji. Kiedy w przeddzień inwazji usłyszał od swego dowódcy, że na dziesięciu ludzi dziewięciu zostanie rannych w D-Day, spojrzał na kolegę z prawej

strony, potem na tego z lewej i pomyślał: „Biedne chłopaki!”. 11 Tacy ludzie jak sierżant Lipton i szeregowy East — a podobnych do nich były w armii amerykańskiej tysiące — rekompensowali brak doświadczenia zapałem i zuchwałością. Sytuacja w dywizjach piechoty armii brytyjskiej przedstawiała się jeszcze inaczej. Służący w nich żołnierze przebywali w koszarach od czerwca 1940 roku, gdy Brytyjskie Siły

Ekspedycyjne wycofały się z kontynentu. Nie byli tak wykształceni ani zycznie sprawni jak ich amerykańscy koledzy. Wprawdzie lepiej od nich przestrzegali „koszarowej” dyscypliny — dbali o mundur, salutowali itd. — ale jeśli chodzi o posłuszeństwo wobec przełożonych i wypełnianie rozkazów, byli znacznie gorsi. War O ce, brytyjskie Ministerstwo Wojny, bało się narzucać zbyt surową dyscyplinę w armii demokratycznego państwa,

żywiąc niezrozumiałe obawy, że może to osłabić ducha walki wśród prostych żołnierzy. Służący w armii brytyjskiej weterani zostali już pokonani przez Wehrmacht w 1940 roku; ich koledzy z oddziałów zamorskich ulegli znacznie słabszej od nich armii japońskiej w Singapurze w lutym 1942; pobici zostali również przez Niemców — pod Tobrukiem w Libii, w czerwcu 1942 roku, a także na greckiej wyspie Léros w listopadzie 1943. Jedyne

swoje zwycięstwo, nad Afrika Korps pod El Alamein w listopadzie 1942 roku, zawdzięczali Brytyjczycy temu, że wrogowi brakowało ludzi, broni i sprzętu. Ścigając Afrika Korps w głąb Tunezji, a także podczas późniejszych kampanii na Sycylii i we Włoszech, brytyjska 8 Armia nie wykazywała szczególnych skłonności do zabijania. Niemcy, którzy mieli okazję walczyć z Brytyjczykami, często wyrażali zdumienie, że żołnierze ci robili tylko to, co

było ich obowiązkiem — i nic więcej. Dziwili się, że Anglicy przerywali pościg za wrogiem, gdy nadchodziła pora parzenia herbaty, a także, co było już zupełnie nie do pojęcia, poddawali się, kiedy kończyły im się amunicja i paliwo, albo kiedy zostali okrążeni. Generał Bernard Law Montgomery, dowódca 8 Armii, napisał do swego przełożonego, szefa Imperialnego Sztabu Generalnego, marszałka polnego Alana Brooke’a: Problem

z

naszymi

brytyjskimi

chłopcami polega na tym, że z natury nie są to zabójcy.12

Jedną z przyczyn niepowodzeń armii brytyjskiej podczas II wojny światowej było słabe uzbrojenie. Angielskie czołgi, ciężarówki, artyleria i broń ręczna nie dorównywały sprzętowi niemieckiemu czy amerykańskiemu. Kolejnym powodem słabości Brytyjczyków był trujący jad pacy zmu, który wżarł się w serca ich młodzieży po klęskach nad Sommą, we

Flandrii i na innych polach bitewnych I wojny światowej. Co więcej, z tamtejszych okopów wyszli obecni wyżsi o cerowie. Ciągle dręczyły ich koszmary senne po dawnych przeżyciach. Ludzie ci przeważnie nie wierzyli w akcje ofensywne, a w bezpośrednie ataki frontalne jeszcze mniej. Gdyby przełożeni kazali im poprowadzić atak przez pas ziemi niczyjej, nie posłuchaliby. Uważaliby, że to głupota, daremny wysiłek, samobójstwo. Nie pojmowali,

że doświadczenia I wojny światowej niekoniecznie muszą dotyczyć wszystkich akcji ofensywnych. W przeddzień inwazji na Normandię generał Montgomery pojechał na inspekcję Kompanii D, Pułku Lekkiej Piechoty hrabstw Oxford i Buckingham, jednostki szybowcowej 6 Dywizji Powietrznodesantowej. Jej dowódcą był major John Howard. Kompania D miała specjalne zadanie. Składała się z ochotników, doskonałych

młodszych o cerów, bardzo dobrze wyszkolonych i przygotowanych do akcji. Była to wspaniała kompania strzelecka. Patrząc na nich, Montgomery powiedział urywanym głosem do Howarda: „Proszę sprowadzić do domu tylu z tych chłopców, ilu się da”. 13 Stosunek Montgomery’ego do ofensywy zdecydowanie różnił się od podejścia, jakie prezentował marszałek polny Douglas Haig podczas I wojny światowej, i z całą pewnością był bardziej ludzki. Jednak

słowa te, wypowiadane do dowódcy elitarnej jednostki, która nazajutrz miała wykonać absolutnie kluczowe zadanie, brzmiały dość dziwnie. Wydawać by się mogło, że w takiej sytuacji stosowniejsze byłoby zalecenie: „John, bez względu na wszystko, postaraj się wykonać zadanie”. Powściągliwość Montgomery’ego wynikała po części z realizmu. Anglia wyczerpała już swoje zasoby ludzkie. Armia brytyjska nie mogła pozwolić sobie na

straty, nie zdołałaby bowiem ich uzupełnić. Jednak taki właśnie sposób myślenia doprowadzał Amerykanów do furii. Ich zdaniem najlepszym sposobem zminimalizowania strat było jak najszybsze zakończenie wojny — a w tym celu należało podjąć ryzyko, zapominając o ostrożności. Amerykanów irytowało jeszcze coś innego — pełne wyższości lekceważenie, jakiego nie potra li ukryć niektórzy brytyjscy o cerowie wobec wszystkiego, co amerykańskie. Niemal każdy

z nich żywił przekonanie o wyższości brytyjskiej techniki, metod działania oraz taktyki, i dawał temu wyraz. Mówiąc wprost, większość brytyjskich o cerów traktowała Amerykanów jak neo tów w dziedzinie wojny, którzy wprawdzie otrzymali od Boga masę wspaniałego, nowoczesnego sprzętu, ale nie mogli pochwalić się doświadczeniem wojennym. Tacy ludzie uważali za swój obowiązek czy wręcz misję, by szkolić i pouczać Jankesów. Marszałek polny

sir Harold Alexander pisał z Tunezji do marszałka polnego Brooke’a o Amerykanach: Oni po prostu nie znają się na żołnierskiej

robocie

i

dotyczy

to

wszystkich rang, od generała aż po szeregowca. Być może najsłabszym ogniwem

są

niżsi dowódcy, którzy

praktycznie nie dowodzą, w rezultacie czego ich podwładni po prostu nie walczą.14

Kolejny więc problem, przed jakim stanęli alianci pod koniec 1943 roku, wynikał

właśnie z faktu, że byli oni sprzymierzeńcami. „Sojusznicy są po to, by przeciwko nim walczyć” — powiedział niegdyś Napoleon, stwierdzając oczywistą prawdę. Amerykanie działali na nerwy Brytyjczykom, Brytyjczycy zaś okropnie denerwowali Amerykanów. Antypatię zaostrzała jeszcze wzajemna bliskość; w miarę jak przed inwazją do Anglii przybywało coraz więcej oddziałów amerykańskich, kon ikty się nasilały. Zdaniem Brytyjczyków kłopoty z

Amerykanami polegały na tym, że są „przepłacani, rozbuchani i w ogóle są”. Ci zaś rewanżowali się, mówiąc, że Brytyjczycy są słabo opłacani (co było prawdą) i oziębli (co także wydawało się uzasadnione, bo angielskie dziewczęta wyraźnie lgnęły do amerykańskich żołnierzy, którzy mieli dużo pieniędzy do wydania i kwaterowali raczej po wsiach niż w zamkniętych koszarach). W Tunezji, na Sycylii i we Włoszech Anglicy i Amerykanie wprawdzie

walczyli ramię przy ramieniu, ale zbyt dużo było między nimi wzajemnej niechęci, a zbyt mało poczucia solidarności. Jeśli obie nacje miały razem sforsować Wał Atlantycki, musiały nauczyć się współpracy. Dowodem, że są do tego zdolni, mogło być nazewnictwo jednostek wojskowych. Jeszcze w 1917 roku, kiedy żołnierzy Amerykańskich Sił Ekspedycyjnych (American Expeditionary Force) zapytano, co oznacza skrót ich jednostki — AEF —

odpowiedzieli: After England Failed — po klęsce Anglii. W 1943 roku jednak AEF oznaczało już Allied Expeditionary Force — Alianckie Ekspedycyjne Siły Zbrojne. Przeciwko niedoświadczonym, zarozumiałym Amerykanom („do diabła z torpedami — cała naprzód!”) i zmęczonym wojną, nazbyt ostrożnym Brytyjczykom Niemcy mogli wystawić zaprawionych w boju ludzi, którzy, jak to

określił Max Hastings, „cieszyli się od wielu wieków opinią doskonałych żołnierzy; za Hitlera zaś niemiecka armia osiągnęła apogeum swojego rozwoju”. Na potwierdzenie tego Hastings dodaje też: „Gdziekolwiek żołnierze brytyjscy czy amerykańscy zetknęli się podczas II wojny światowej z dorównującymi im liczebnie oddziałami niemieckimi, wszędzie Niemcy bili ich do szczętu”. 15 Ocena Hastingsa była dość popularna wśród historyków wojskowych

pierwszego półwiecza po wojnie. Żołnierzom niemieckim przypisywano niemal mityczne zalety, uważając ich za najlepszych wojowników nie tylko tej wojny, ale także w całej historii. Jest to jednak opinia niesłuszna. W armii Wehrmachtu było dużo doskonałych jednostek wojskowych i na pewno wielu wspaniałych żołnierzy, ale nie należy uważać ich za niepokonanych. Nawet żołnierze doborowych

jednostek Wa en-SS w latach 1944-1945 nie byli o wiele lepsi od zwykłych żołnierzy w szeregach aliantów, jeśli w ogóle można mówić o jakiejś wyższości. Natomiast elitarne jednostki sprzymierzonych, powietrznodesantowe czy też rangersi albo komandosi pod wieloma względami znacznie przewyższały oddziały, jakie Niemcy mogli wysłać do walki. To, co wpływało na tak wysoką ocenę żołnierzy niemieckich, co robiło tak wielkie wrażenie na

Hastingsie i innych, to stosunek zabitych po obu walczących stronach, który wynosił dwa do jednego na korzyść Wehrmachtu, a czasami więcej. Ale takie kryterium oceny nie uwzględnia zasadniczego faktu — Wehrmacht prawie zawsze walczył z wojskami alianckimi w defensywie, mając za sobą przygotowane pozycje lub stałe forty kacje, jak Linia Mareth w Tunezji i Linia Zimowa we Włoszech, Wał Atlantycki we Francji czy wreszcie Wał Zachodni u

granic państwa niemieckiego pod koniec wojny. Jednak nawet w takich sytuacjach nie potra ł wytrwać na swoich pozycjach i pozwalał się z nich wypierać. Oczywiście niektórzy historycy twierdzą, że Niemców zmuszała do odwrotu obezwładniająca siła ognia, że alianci wygrywali, ponieważ przewyższali wroga ilością sprzętu i uzbrojenia, a nie walecznością, i trzeba przyznać, że jest w tym trochę prawdy. Niemniej jednak, kiedy jedyny raz podczas II wojny

światowej Wehrmacht podjął prawdziwą ofensywę przeciwko oddziałom amerykańskim, został po prostu rozgromiony. W Ardenach w grudniu 1944 roku Niemcy zdecydowanie przeważali pod względem liczebności i uzbrojenia. Stosunek ich sił do sił aliantów pod Bastogne, gdzie okrążyli 101 Dywizję Powietrznodesantową, wynosił dziesięć do jednego. To, że alianci kontrolowali przestrzeń powietrzną, okazało się bez większego

znaczenia, ponieważ panowała zła pogoda. Niemcy natomiast znajdowali się w pobliżu składów zaopatrzenia, a nawet swego największego rejonu przemysłowego, tak że czołgi zjeżdżające z taśm produkcyjnych zakładów Ruhry mogły przystąpić do walki niemal natychmiast po przekroczeniu bramy fabrycznej. Dysponowali też silnym wsparciem artyleryjskim. Mimo to lekko uzbrojona „sto pierwsza”, odcięta od zaopatrzenia, zmarznięta, głodna, nie

mająca możliwości odpowiedniego zajęcia się rannymi, której ponadto kończyła się amunicja i nie mogła liczyć na wsparcie artylerii, wytrzymywała niemieckie ataki ponad tydzień. Okazało się więc, że amerykańskie jednostki elitarne przewyższają doborowe wojska niemieckie. W innych rejonach Ardenów było podobnie. Doszedłszy do siebie po początkowym zaskoczeniu, regularne oddziały piechoty

amerykańskiej spisywały się naprawdę doskonale. W 1980 roku felietonista magazynu „Time”, Hugh Sidey, poprosił generała Maxwella Taylora, dowódcę 101 Dywizji Powietrznodesantowej podczas wojny, by opowiedział o dokonaniach amerykańskich żołnierzy, służących pod jego dowództwem. Taylor stwierdził, że na początku miał z nimi sporo problemów, ale już w grudniu 1944 roku w jego dywizji znajdowały się

kompanie (...) lepsze niż gdziekolwiek indziej. Żołnierze byli zaprawieni w bojach, o cerowie

sprawdzeni,

unowocześniony. cudowną

a

Ludzie

łatwość

sprzęt mieli

przystosowywania

się do nowych warunków i pewność siebie,

jaką

daje

wychowanie

w

systemie demokratycznym. Żaden inny ustrój

nie

żołnierzy,

mógłby ale

ich

wydać

takich

przygotowanie

wymagało nieco czasu.16

Tak więc, choć w skład

wojsk niemieckich wchodziło kilka bardzo dobrych jednostek, nie można powiedzieć, że była to najlepsza armia na świecie. Należałoby raczej stwierdzić, że po 1941 roku strona walcząca w defensywie siłą rzeczy lepiej wypadała w powierzchownej ocenie niż atakująca. Niemcy nie przewyższali też Amerykanów pod względem technicznym. To prawda, ich piechota była lepiej uzbrojona, dysponowali też różnymi nowinkami

technicznymi, jak samolotpocisk samosterujący V-1, oraz naprawdę przełomowymi wynalazkami, na przykład wyposażonym w chrapy okrętem podwodnym czy rakietami V-2. Zostawali jednak wyraźnie w tyle, jeśli chodzi o rozwiązania techniczne i jakość samolotów myśliwskich i bombowych (może z wyjątkiem Me-262, który pojawił się zbyt późno). Nie prowadzili też badań nad bronią atomową, ich system szyfrowy Enigma został złamany, a w dziedzinie

transportu motorowego — co wydaje się dziwne w przypadku ojczyzny Mercedesa i Volkswagena — również dali się wyprzedzić innym państwom. Brytyjczycy natomiast przodowali w dziedzinie nauki. To oni wynaleźli zapalnik zbliżeniowy, radar i sonar, a także penicylinę. Prace nad bombą atomową zainicjowali właśnie oni. Brytyjczycy w ogóle odznaczali się dużą pomysłowością. Pracowali na przykład nad specjalnym

typem czołgu, który nazwano „zabawką Hobarta”, od nazwiska generała Percy’ego Hobarta, dowódcy 79 Dywizji Pancernej. W marcu 1943 roku Hobart miał przedstawić plan przetransportowania czołgów na plaże i dalej poza wydmy, tak by alianci mogli przedrzeć się przez betonowe forty kacje i pola minowe Wału Atlantyckiego. Generał wymyślił wtedy pływające czołgi. Nazwano je DD — duplex drive (podwójny napęd), ponieważ oprócz głównego silnika posiadały

jeszcze dwie niezależnie pracujące śruby. Czołgi miały także wodoszczelny dach i płócienną, wypełnianą powietrzem osłonę korpusu, co nadawało im wygląd dziecięcego wózka. Nadmuchiwana osłona była porzucana, gdy pojazd dotarł na brzeg. Inna „zabawka Hobarta” wyposażona była w pudełkowo-belkowy most długości około dwunastu metrów, służący do pokonywania rowów przeciwczołgowych. Czołg z

cepami „Krab” z kolei miał przed sobą ruchomy bęben, który obracając się, uderzał w ziemię stalowymi łańcuchami, co pozwalało w sposób bezpieczny detonować miny. Istniały jeszcze inne podobne wynalazki. Bardziej zaskakujący od idei pływających czołgów był pomysł, by przetransportować przez wody kanału „porty” czy „doki”, montowane z przenośnych elementów. Pod koniec 1943 roku tysiące robotników brytyjskich pracowało przy budowie

takich „tymczasowych” portów (opatrzonych kryptonimem Mulberries[8]), a także falochronów, które miały je osłaniać. „Doki” składały się z pływających przystani i mola łączącego je z brzegiem. Przystanie były tak skonstruowane, że platforma, po której można się było poruszać, spoczywała na czterech larach wspartych o dno morza i mogła to unosić się, to opadać, poddając się fali. Falochron (kryptonim Phoenix) stanowił natomiast

konstrukcję złożoną z pustych betonowych kesonów o wysokości sześciu pięter i starych statków handlowych. Ustawiano je obok siebie wzdłuż wybrzeży francuskich i zatapiano przez otwarcie kadłubów. W ten sposób w DDay i później można było szybko i w odpowiednim miejscu wznieść falochrony, osłaniające urządzenia portowe. Brytyjczycy mieli także wiele innych osiągnięć w dziedzinie techniki. Jednym z nich była Ultra, czyli system

łamania szyfru niemieckiej maszyny kodującej, Enigmy[9]. Od 1941 roku potra li rozszyfrować znaczną część niemieckich komunikatów radiowych, co pozwoliło aliantom ustalić — przeważnie dość dokładnie, a w niektórych przypadkach z całkowitą precyzją — plan rozmieszczenia oddziałów niemieckich przed inwazją. Takie informacje wywiadowcze, jak rozmieszczenie jednostek wroga, ich siła i uzbrojenie, mają podstawowe i bezcenne

znaczenie, dlatego też alianci zyskali dzięki Ultrze olbrzymią przewagę już na starcie. Kiedy na początku lat siedemdziesiątych ujawniono wreszcie sekret Ultry, ludzie pytali: Jeśli rzeczywiście cały czas odczytywaliśmy niemieckie komunikaty radiowe, to dlaczego nie wygraliśmy wojny wcześniej? Odpowiedź brzmi: ależ właśnie tak się stało. Przewaga aliantów nad Niemcami zwiększyła się jeszcze za sprawą

brytyjskiego systemu dezinformacji wroga i wyprowadzenia w pole jego wywiadu. W 1940 roku Brytyjczykom udało się aresztować wszystkich niemieckich szpiegów działających w Wielkiej Brytanii i „przeciągnąć ich na swoją stronę” — zostali po prostu nakłonieni pod lufą pistoletu do podjęcia działalności podwójnych agentów. Przez następne trzy lata alfabetem Morse’a przesyłali swoim niemieckim o cerom prowadzącym

informacje... starannie dobierane przez wywiad brytyjski. Były one zawsze prawdziwe, ponieważ cała operacja polegała na tym, by wzmocnić zaufanie Abwehry do swoich agentów, choć przeważnie miały małe znaczenie strategiczne lub przesyłano jej zbyt późno, aby mogły się na coś przydać. 17 Niekiedy takie informacje wywoływały niepokój po stronie sił alianckich, przygotowujących się do inwazji. Sierżant Gordon Carson z amerykańskiej „sto

pierwszej” stacjonował pod koniec 1943 roku w Aldbourne, po zachodniej stronie Londynu. Lubił słuchać w radiu programu Axis Sally[10]. Sally, znana także jako Suka z Berlina, nazywała się w rzeczywistości Midge Gillars i była dziewczyną z Ohio, która marzyła o karierze aktorki, ale została modelką w Paryżu. Tam poznała Maxa Ottona Koischwitza, wyszła za niego za mąż i wraz z nim przeniosła się do Berlina. Kiedy wybuchła wojna,

podjęła w radiu niemieckim pracę disc jockeya. Cieszyła się ogromną popularnością wśród żołnierzy amerykańskich z powodu specy cznego akcentu, a także słodko i namiętnie brzmiącego głosu. Nadawała zwykle najnowsze przeboje, przeplatając je okropnymi hasłami propagandowymi („po co walczyć w obronie komunistów? po co walczyć w obronie Żydów?”), które w takim zestawieniu wszystkich śmieszyły. Żołnierze jednak

przestawali się śmiać, kiedy Sally w przerwach między piosenkami wtrącała uwagi, które wywoływały u nich ciarki po plecach. Mówiła na przykład: „Halo, żołnierze z Kompanii E, 506 Pułku Piechoty Spadochronowej 101 Dywizji Powietrznodesantowej w Aldbourne. Mam nadzieję, że dobrze bawiliście się na przepustkach w Londynie podczas zeszłego weekendu. Och, a przy okazji, powiedzcie władzom miasta, że zegar na kościele późni się o trzy

minuty”. 18 Axis Sally lubiła zaskakiwać takimi uwagami — wielu Amerykanów oraz Brytyjczyków pamięta jeszcze podobne historie, jak ta z zegarem. Pięćdziesiąt lat później weterani tamtej wojny wciąż kręcą głowami i dziwią się: „Skąd, do diabła, mogła to wiedzieć?” Wiedziała, ponieważ informacje te przekazywał jej wywiad brytyjski. U Niemców natomiast dzięki takim wiadomościom rosło przekonanie, że mają

najlepszą sieć szpiegowską na świecie. Wierzyli też niezachwianie, że Enigma jest najdoskonalszą maszyną szyfrującą, absolutnie nie do złamania, a ich wywiad i kontrwywiad są niepokonane. Dezinformowanie Niemców na temat możliwości i zamiarów aliantów należało do destrukcyjnej sfery działalności wywiadu. Drugą, konstruktywną, było zbieranie informacji dotyczących rozmieszczenia sił bojowych Niemców. Tu nieocenioną rolę odgrywała oczywiście

Ultra; oprócz niej alianci mieli jeszcze dwa źródła informacji, które uruchomili pod koniec 1943 roku. Pierwszym był zwiad powietrzny. Kiedy Luftwa e przeszła do defensywy, wycofując się na teren Niemiec, Amerykanie i Brytyjczycy mogli swobodnie latać nad Francją i robić zdjęcia, jakie tylko chcieli. Ponieważ jednak czołgi i artyleria mogły znajdować się w lesie, a stanowiska polowe często były zamaskowane, alianci musieli odwołać się do drugiego źródła informacji,

jakim był francuski ruch oporu. Częściowo z tego powodu, żeby produkcja gospodarcza szła pełną parą, a częściowo dlatego, że niemieccy okupanci starali się zachować przyjazne stosunki z miejscową ludnością, francuscy cywile nie zostali ewakuowani z okolic wybrzeża. Mogli więc obserwować, gdzie Niemcy rozmieszczają swoje działa, ukrywają czołgi, zakopują miny. Kiedy nadeszła odpowiednia pora, różnymi sposobami przekazywali te

informacje do Anglii, korzystając przede wszystkim z pomocy Special Operation Executive (SOE — Kierownictwo Operacji Specjalnych), agencji stanowiącej część olbrzymiej brytyjskiej sieci wywiadowczej, której organizacja była jednym z największych osiągnięć Brytyjczyków podczas wojny. Byłoby znacznym uproszczeniem, gdybyśmy powiedzieli, że mariaż talentów brytyjskich z siłą Amerykanów przypieczętował

los nazistowskich Niemiec na Zachodzie. Brytyjczycy bowiem także wnieśli sporo siły, a Amerykanie wynalazczości. Jednak w takim stwierdzeniu jest trochę prawdy. Jeśli wśród brytyjskich cudów techniki z czasów drugiej wojny światowej znalazły się „zabawki Hobarta”, Mulberries, Ultra i system dezinformacji wroga, to z kolei Amerykanie dostarczyli takiej ilości sprzętu wojskowego, jakiej świat jeszcze nie widział.

Na początku 1939 roku przemysł amerykański znajdował się wciąż w stanie zastoju. Moce przerobowe wykorzystywano mniej niż w pięćdziesięciu procentach. Bezrobocie przekraczało dwadzieścia procent. Pięć lat później liczba bezrobotnych spadła już do jednego procenta, możliwości produkcyjne przemysłu podwoiły się, a potem jeszcze zwielokrotniły. W 1939 roku Stany Zjednoczone wyprodukowały osiemset samolotów wojskowych. Kiedy

prezydent Roosevelt wezwał do produkcji czterech tysięcy na miesiąc, wszyscy myśleli, że oszalał. Ale już w 1942 roku USA osiągnęły taki poziom, a pod koniec 1943 doszły nawet do liczby ośmiu tysięcy samolotów miesięcznie. Podobny, niewiarygodny skok dokonał się w zakresie produkcji czołgów, okrętów, łodzi desantowych, karabinów i innych rodzajów broni. I wszystko to działo się w okresie, kiedy Stany Zjednoczone zaangażowały

całe swe siły w największe przedsięwzięcie przemysłowe wszechczasów — produkcję bomby atomowej (nad którą prace rozpoczęto w 1942 roku, a zakończono w połowie 1945). Fakt, że w ogóle powzięto plan ataku na Wał Atlantycki, był zasługą tego, co Dwight Eisenhower nazwał „furią pobudzonej do działania demokracji”. Przeprowadzenie operacji w D-Day było możliwe dzięki stałemu dopływowi broni z fabryk amerykańskich, dzięki

Ultrze i systemowi dezinformacji wroga, dzięki zwycięstwu w bitwie o Atlantyk, zdobyciu przewagi w powietrzu i na morzu, dzięki brytyjskiej pomysłowości, francuskiemu ruchowi oporu, stworzeniu w zachodnich demokracjach armii obywatelskich, wytrwałości i pomysłowości Andrew Higginsa oraz innych wynalazców i przedsiębiorców, współdziałaniu Stanów Zjednoczonych i Zjednoczonego Królestwa na

płaszczyźnie politycznej, gospodarczej i handlowej — czyli dzięki temu, co można wyrazić dwoma słowami: praca zespołowa.

Rozdział 3 Dowódcy Ci dwaj ludzie mieli ze sobą wiele wspólnego. Urodzony w 1890, Dwight Eisenhower był tylko o rok starszy od Erwina Rommla. Obaj dorastali w małych

miasteczkach: Eisenhower w Abilene, w Kansas; Rommel w Gmünd, w Szwabii. Ojciec Eisenhowera był mechanikiem, Rommla — nauczycielem; obaj wyznawali rygorystyczne zasady wychowania — narzucali synom surową dyscyplinę i stosowali kary zyczne. Obaj chłopcy lubili sport. Eisenhower grał w futbol amerykański i baseball, Rommel jeździł na rowerze, grał w tenisa, uprawiał wioślarstwo, jazdę na nartach i łyżwach. Choć w ich

rodzinach nie było tradycji militarnych, obaj poszli do szkół wojskowych; Rommel w 1910 roku wstąpił do Królewskiej Szkoły Oficerskiej w Gdańsku, a Eisenhower w 1911 do Akademii Wojskowej w West Point. Niczym nie wyróżniali się spośród kadetów, ale byli zdolni, a także przejawiali skłonność do naruszania dyscypliny. Rommel wbrew przepisom nosił monokl, podczas gdy Eisenhower palił papierosy. Zarówno jeden, jak i drugi doskonale

prezentowali się w mundurach; zalecali się i zdobyli w końcu rękę uznanych piękności, młodych i pełnych życia kobiet — Rommel w 1916 roku poślubił Lucie Mollin; Eisenhower zaś rok później ożenił się z Mamie Doud. 1 Podczas I wojny światowej ich kariery miały już jednak zupełnie inny przebieg. Rommel walczył we Francji i we Włoszech, zdobywając wysokie odznaczenia (Krzyż Żelazny — pierwszej i drugiej klasy oraz bardzo cenione Pour le

Mérite). Eisenhower zaś pozostał w Stanach Zjednoczonych jako szkoleniowiec, co odczuł jako poważny cios. Obaj jednak jako młodzi o cerowie wykazywali wyraźne zdolności przywódcze. Theodor Werner, dowódca jednego z plutonów Rommla, wspomina: Kiedy

go

zobaczyłem

po

raz

pierwszy [w 1915 roku], był szczupły i drobny, wyglądał wprost chłopięco; miał w sobie święty ogień, zawsze był

pełen zapału i gotów do działania. Jakimś

dziwnym

sposobem

potra ł

swoim duchem zarazić cały pułk — na początku

dla

niezauważalnie,

większości

potem

jednak

już

coraz wyraźniej, aż wszyscy byli pod wrażeniem

jego

inicjatywy, odwagi,

przejawów ujmującej

galanterii

(...)

Podwładni uwielbiali go wręcz, mieli do niego bezgraniczne zaufanie.2

Starszy sierżant Claude Harris tak natomiast wspomina Eisenhowera:

Był

zwolennikiem

dyscypliny,

urodzonym

ale

bardzo

ludzkim,

surowej żołnierzem,

wyrozumiałym

dowódcą. (...) Mimo młodego wieku doskonale rozumiał, na czym polega dobra organizacja. (...) Dzięki temu zdobył u swoich o cerów podziw i lojalność, jakimi mogło się poszczycić niewielu dowódców.3

Porucznik Ed Thayer, podwładny Eisenhowera, pisał o nim: Nasz nowy kapitan — o nazwisku

Eisenhower, jeśli się nie mylę — to jeden

z

najlepszych

najsprawniejszych

i

o cerów w kraju.

(...)

Wspaniale nas przeszkolił w walce na bagnety.

Angażuje

wyobraźnię

chłopców, sam rzuca się z krzykiem do

ataku

i

my

też

zaczynamy

wrzeszczeć, aż coś podrywa nas w górę.4

W latach międzywojennych Rommel nadal był o cerem liniowym, a Eisenhower o cerem sztabu. Awanse zdarzały się rzadko, ale żaden

z nich nie myślał nawet o innym życiu niż żołnierskie, choć obaj byli ambitni i mieli wszelkie dane po temu, by odnieść sukces w innych zawodach. Robili bardzo dobre wrażenie na swoich dowódcach. Dowódca pułku napisał w 1934 roku o Rommlu: Pod każdym względem przewyższa przeciętnego dowódcę batalionu.5

Tego samego roku przełożony Eisenhowera, szef sztabu armii, Douglas

MacArthur, pisał: To najlepszy o cer w armii. Kiedy nadejdzie następna wojna, powinien znaleźć się na samym szczycie.6

Wojna wydobyła obu mężczyzn z cienia. Rommel odznaczył się już na początku jako dowódca dywizji pancernej, która torowała drogę wojskom niemieckim we Francji i wsławiła się w walce, a on sam dał się poznać światu jako dowódca Afrika Korps walczącego we wschodniej Afryce Północnej

w latach 1941-1942. Eisenhower zaś zyskał sławę w listopadzie 1942, dowodząc siłami aliantów w zachodniej Afryce Północnej. Mimo spektakularnych zwycięstw na pustyni, Rommel po klęsce pod El Alamein u schyłku 1942 roku stał się, jak to zwykł nazywać Hitler, defetystą, choć inni określiliby jego postawę jako realistyczną. 20 listopada, kiedy dowiedział się, że z pięćdziesięciu samolotów transportowych, przewożących paliwo dla

czołgów, czterdzieści pięć zostało zestrzelonych (dzięki Ultrze), wybrał się na spacer po pustyni z dowódcą jednego z batalionów, majorem baronem Hansem von Luck. „Luck, to już koniec! — major wspomina słowa Rommla. — Nie możemy nawet utrzymać Trypolitanii i musimy wycofać się do Tunezji. Tam z pewnością natkniemy się na Amerykanów. (...) Nasza dumna afrykańska armia i nowe dywizje, które wylądowały w północnej

Tunezji, będą zgubione (...)” Major Luck zaoponował, mówiąc, że są jeszcze jakieś szanse. Rommel jednak temu zaprzeczył. Jak wspomina Luck, powiedział wtedy: „Nie dostaniemy posiłków. Hitler postawił już krzyżyk na tym teatrze wojny. Teraz tylko będzie wymagał, żeby «żołnierz niemiecki stał jak mur albo zginął!» (...) Luck, przegraliśmy tę wojnę!”. 7 Mimo jednak dręczących go wątpliwości, Rommel walczył dalej. W Tunezji na Afrika Korps czekali już

przybywający z zachodu Amerykanie. Tam też po raz pierwszy, w bitwie o przełęcz Kasserine, stanęli naprzeciw siebie Rommel i Eisenhower. Dzięki zuchwałemu i niespodziewanemu atakowi, Rommlowi udało się początkowo pokonać niedoświadczonych jeszcze i nie dość dobrze wyszkolonych żołnierzy amerykańskich, dowodzonych przez równie niedoświadczonych i słabo przygotowanych generałów — w tym Eisenhowera, który dowodził swą pierwszą

prawdziwą bitwą. Choć Eisenhower popełnił wiele błędów, potra ł je jednak naprawić. Umiejętnie wykorzystał przewagę logistyczną nad wrogiem oraz siłę ognia i w ten sposób ostatecznie wygrał bitwę. W owym czasie Rommel cierpiał na nadciśnienie (podobnie zresztą jak Eisenhower), silne bóle głowy, wyczerpanie nerwowe i reumatyzm. By podreperować zdrowie, a także reputację generała (porażka w Afryce Północnej była wielkim ciosem

dla Niemców), Hitler wezwał go do kraju, a następnie mianował feldmarszałkiem. Pozbawiony dowództwa Rommel spędził w Niemczech pozostałą część roku 1943. Eisenhower zaś pod koniec tego roku dowodził inwazją na Sycylię i Włochy. Obie operacje zakończyły się sukcesem, ale przebieg dalszej kampanii przyniósł rozczarowanie. Na Sycylii aż pięć tygodni zajęło amerykańskiej 7 Armii (w sile pięciu dywizji) i brytyjskiej 8 Armii (złożonej z czterech

dywizji) wyparcie z wyspy dwóch dywizji niemieckich i kilku włoskich; na terenie Włoch wojska alianckie posuwały się równie wolno i Niemcom udało się je zatrzymać na południe od Rzymu. Mimo rozczarowań i zmęczenia, Eisenhower był raczej nastawiony optymistycznie. Pisał do żony: Kiedy wzrasta napięcie i pogłębia się

stres,

każdy

zaczyna

ujawniać

swoje słabości. Dowódca jednak musi je ukrywać; nade wszystko zaś musi

maskować

wątpliwości,

lęk

i

brak

wiary.

Jak dobrze mu się to udawało, świadczy list o cera jego sztabu, który pisał z Afryki Północnej: [Eisenhower] to prawdziwy wulkan energii i dobrego humoru, zadziwia wszystkich pamięcią najdrobniejszych szczegółów i odważnym patrzeniem w przyszłość.8

Eisenhower uczył dowodzenia, które

się jego

zdaniem było nie sztuką, nie darem od Boga, lecz umiejętnością do opanowania. Jedyną cechą, jaką można w sobie wyrobić

dzięki

przemyśleniom

i

głębszym praktyce,

jest

dowodzenie ludźmi.

Pisał też, że podczas dowodzenia na pierwszym swoim stanowisku, w Gibraltarze 1942 roku, uświadomił sobie, jak nieubłaganie i nieuchronnie stres

oraz

napięcie

wyczerpują

wytrzymałość dowódcy, zakłócają jego zdolność oceny i pozbawiają go wiary.

Bez względu więc na to, jak byłoby źle, jak niepokoiłby się cały sztab, dowódca musi zachować

optymizm

i

podtrzymywać go w innych. Bez wiary, entuzjazmu

i

optymizmu

wśród

dowództwa osiągnięcie zwycięstwa jest prawie niemożliwe.

Eisenhower zdawał sobie sprawę, że „optymizm i pesymizm są zaraźliwe i

bardzo szybko się udzielają, zwłaszcza podwładnym”. Przekonał się również, że pogodne nastawienie dowódcy „może mieć niezwykły wpływ na wszystkich, z którymi się on styka. Mając to na względzie, postanowiłem, że mój sposób mówienia i słowa wypowiadane publicznie zawsze będą odzwierciedlały radosną pewność zwycięstwa — a wszelkie pesymistyczne odczucia oraz lęki zostawię sobie do poduszki”. 9 Nigdy więc nie rozmawiał z podwładnym tak, jak

Rommel z majorem Luckiem. (Ma się rozumieć, że Eisenhower miał znacznie więcej powodów do optymizmu). Istniały także inne zasadnicze różnice między tymi dwoma ludźmi, wynikające zarówno z odmienności charakterów, jak i pozycji, jakie zajmowali. Rommla niecierpliwiły trudności związane z logistyką i sprawami administracyjnymi, podczas gdy Eisenhower, od niemal dwudziestu lat o cer sztabowy, doskonale sobie z

nimi radził. Rommel miał skłonności do arogancji, Eisenhower tymczasem starał się podtrzymywać swój wizerunek prostego chłopaka z Kansas, który daje z siebie wszystko. Rommel nie lubił włoskich sprzymierzeńców i nawet nie usiłował ukrywać pogardy dla nich, podczas gdy Eisenhower miał autentyczną sympatię dla Brytyjczyków i robił, co mógł, by współpraca z nimi przebiegała jak najsprawniej. Rommel często tracił panowanie nad sobą w obecności podwładnych

(podobnie jak Eisenhower) i nie lubił dzielić się władzą, ale w tym drugim względzie Eisenhower był jego całkowitym przeciwieństwem. Rommel był samotnikiem, stojącym z boku geniuszem, który miewał chwile natchnienia i kierował się intuicją; Eisenhower zaś potra ł pracować w zespole — organizował wspólnie z nim wielkie przedsięwzięcia, wydawał decyzje po dogłębnych konsultacjach z całym sztabem i poszczególnymi dowódcami i

włączał wszystkich do planowania. Na polu walki Rommel był agresywnym ryzykantem, Eisenhower — ostrożnym i rozważnym strategiem. Rommel wygrywał bitwy dzięki błyskotliwym manewrom, Eisenhower — przytłaczając wroga siłą. Ponieważ Rommel dowodził oddziałami ustępującymi przeciwnikowi liczebnością i uzbrojeniem, jego taktyka była adekwatna do okoliczności; taktyka Eisenhowera wynikała z tego,

że dowodził potężniejszymi siłami. Być może każdy z nich działałby inaczej, gdyby znalazł się w odmiennej sytuacji, lecz raczej należy w to wątpić — sposoby dowodzenia obu generałów pasowały bowiem do ich osobowości. Pomimo tych wszystkich różnic, istniały między nimi także znaczne podobieństwa. Historyk Martin Blumenson napisał o Rommlu: Jeśli wiele wymagał od

swoich

ludzi, to nie mniej dawał z siebie.

Pracował

ciężko,

poświęceniem,

wiódł

walczył proste

z życie,

łatwo nawiązywał kontakt ze swoimi żołnierzami i był bardzo oddany żonie i synowi.10

Dokładnie to samo można by powiedzieć o Eisenhowerze. Każdy z nich mógł się pochwalić udanym małżeństwem. W latach wojny obaj pisywali regularnie do żon. W listach poruszali sprawy, o których nie powiedzieliby nikomu innemu, wyjawiali swoje nadzieje i

obawy, uskarżali się na drobne uciążliwości, pisali o tęsknocie i pragnieniu powrotu do spokojnego życia domowego, przywołując wspomnienia z wczesnego okresu małżeństwa — krótko mówiąc, chwile, które poświęcali na korespondencję z żonami, jako jedyne przynosiły im trochę spokoju i ukojenia wśród szalejącej zawieruchy wojennej. 11 Każdy z nich miał syna. Manfred Rommel wstąpił do Luftwa e na początku 1944 roku, zaraz po swoich

piętnastych urodzinach, i służył w artylerii przeciwlotniczej. John Eisenhower studiował w West Point, którą ukończył 6 czerwca 1944 roku, i natychmiast zaciągnął się do wojska. Obaj chłopcy zrobili kariery w innych zawodach niż ich ojcowie — Manfred jako polityk, John jako pisarz historycznych książek wojennych. Rommla i Eisenhowera łączyła jeszcze jedna ważna cecha: każdy nienawidził tego, do czego zmuszała ich wojna.

Chcieli budować, nie burzyć; rozniecać życie, a nie gasić. Odpychała ich destrukcja, lubili natomiast tworzyć. Rommel powiedział kiedyś, że kiedy wojna się skończy, chciałby pracować jako inżynier i budować w całej Europie elektrownie wodne. (Jego syn jako burmistrz Stuttgartu sponsorował w latach siedemdziesiątych, osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych ogromne przedsięwzięcia budowlane w tym szybko rozwijającym się mieście). Eisenhower

natomiast, będąc prezydentem, stał się dzięki zbudowaniu drogi morskiej St. Lawrence i stworzeniu sieci autostrad międzystanowych jednym z największych budowniczych w historii Stanów Zjednoczonych. Rommel, gdyby przeżył, być może odegrałby podobną rolę jako kanclerz Niemiec Zachodnich. Wszystko, co o nim wiemy, przemawia za tym, że mógłby być równie popularnym politykiem, jakim okazał się Eisenhower. Pod

koniec

października

1943 roku generał Alfred Jodl, szef operacji w OKW, zasugerował Hitlerowi, by przekazać Rommlowi — który miałby podlegać feldmarszałkowi Gerdowi von Rundstedtowi, naczelnemu dowódcy w Europie Zachodniej — dowodzenie taktyczne wojskami niemieckimi na Zachodzie. Rundstedt był najstarszym niemieckim feldmarszałkiem pozostającym w służbie czynnej i mając sześćdziesiąt dziewięć lat, był zbyt stary, by dowodzić na polu walki.

Brakowało mu sił, nie dysponował też odpowiednim zaopatrzeniem na Zachodzie, więc choć powierzono mu tak ważne zadanie budowy Wału Atlantyckiego, poza rejonem Pas-de-Calais niewiele mógł zdziałać. W zamierzeniu Jodla Rommel miał wnieść niezbędną energię, dzięki której można by przyspieszyć prace fortyfikacyjne. W typowy dla siebie sposób Hitler zwlekał z decyzją. Nie powierzył Rommlowi taktycznego dowództwa obrony przed

inwazją, ale polecił mu dokonać inspekcji Wału Atlantyckiego i złożyć na ten temat raport. 5 listopada, informując go o swej decyzji, Hitler podkreślił znaczenie misji: „Jeśli wróg wyląduje na Zachodzie, będzie to decydujący moment wojny, który musimy wykorzystać. Należy bezwzględnie wycisnąć z Niemców każdą kroplę potu, jaką się da”. 12 Rommel przez dwa środkowe tygodnie grudnia dokonywał inspekcji, pokonując trasę od Morza

Północnego aż po Pireneje. To, co zobaczył, było dla niego szokiem. Oświadczył, że budowa Wału Atlantyckiego to farsa, „Wolkenkuckuksheim [utopia] Hitlera (...) wielki blef (...) przeszkoda raczej dla narodu niemieckiego niż dla wroga (...) który poprzez swoich agentów wie o nim więcej niż my sami”. Odwołując się do swoich doświadczeń z Afryki Północnej, Rommel powiedział naczelnemu inżynierowi, generałowi Wilhelmowi Meisemu, że przewaga

powietrzna aliantów uniemożliwi przemieszczenie niemieckich oddziałów posiłkowych na teren bitwy, i stwierdził: „Naszą jedyną szansą będą więc plaże — tam wróg jest zawsze najsłabszy”. Mówiąc zaś o budowie prawdziwego Wału Atlantyckiego, oświadczył: „Potrzebuję min przeciwpiechotnych i przeciwczołgowych. Potrzebuję min do zatapiania okrętów i łodzi desantowych. Potrzebuję tak zaminowanych pól, by przeszła po nich nasza

piechota, ale nie przeszły nieprzyjacielskie czołgi. Potrzebuję min, które wybuchają, gdy zahaczy się o drut; min, które eksplodują, kiedy drut zostaje przecięty; min, które można zdetonować z daleka, i takich, które eksplodują, gdy zostanie przerwany snop światła”. 13 Rommel przewidział, że alianci poprzedzą inwazję bombardowaniami z powietrza oraz morza, a potem przystąpią do działań powietrznodesantowych, a także desantu morskiego.

Przewidywał, że bez względu na to, jak wiele min się rozmieści, stałe umocnienia mogą jedynie na jakiś czas zatrzymać szturm, ale go nie udaremnią; osiągnąć to można tylko poprzez szybki kontratak piechoty zmotoryzowanej i dywizji pancernych w dniu inwazji. Dlatego należało zgromadzić te jednostki jak najbliżej wybrzeża, by były gotowe do odparcia desantu. Rundstedt nie zgadzał się z Rommlem w tej bardzo ważnej kwestii. Chciał

pozwolić aliantom ruszyć w głąb lądu, a potem wydać im decydującą bitwę na ziemi francuskiej, gdy będą już poza zasięgiem ciężkich dział swoich pancerników i krążowników. Te różnice w poglądach dzieliły najwyższe dowództwo niemieckie jeszcze w D-Day, a także potem. Rundstedt i Rommel byli zwolennikami działań ofensywnych, podobnie zresztą jak wszyscy o cerowie, którzy mieli za sobą szkołę Wehrmachtu. Teraz jednak znaleźli się w

defensywie. Niemieccy generałowie nigdy nie zaakceptowali takich sytuacji, choć z taktycznego punktu widzenia mogły być dla nich korzystne — o czym świadczyły doświadczenia Armii Czerwonej. Nigdy nie skorzystali z lekcji, jaką byłby dla nich przykład armii radzieckiej, gdyby zechcieli mu się lepiej przyjrzeć. Dowodził mianowicie, że elastycznie prowadzona obrona, ustępująca przed przeważającą siłą wroga, a następnie odpowiadająca

kontruderzeniem, gdy wojska wroga nadmiernie się rozciągną, jest najskuteczniejszą formą walki w warunkach II wojny światowej. Twierdząc, że alianckie siły powietrzne utrudnią albo wręcz uniemożliwią wszelkie ruchy wojsk niemieckich w głąb lądu, Rommel nie uwzględnił słusznego spostrzeżenia Rundstedta, że walcząc na plażach, Niemcy znajdą się pod ostrzałem dział floty aliantów. Mimo jednak tych różnic,

Rommel i Rundstedt potra li ze sobą współpracować — w każdym razie zgadzali się co do tego, że atak aliantów nastąpi najprawdopodobniej w okolicy Pas-de-Calais. Rundstedt zaproponował, by Rommel objął dowództwo 15 i 7 Armii, stacjonujących na obszarze od granic Holandii aż po Loarę, na południu Bretanii. Hitler wyraził na to zgodę. 15 stycznia 1944 roku Rommel objął nowe stanowisko. Pod koniec listopada 1943 roku Roosevelt i Churchill

wraz ze swoimi współpracownikami udali się do Teheranu na spotkanie ze Stalinem. Radziecki przywódca chciał dowiedzieć się czegoś konkretnego na temat drugiego frontu. Roosevelt zapewnił go, że inwazja nastąpi na pewno wiosną 1944 roku. Otrzymała już nawet kryptonim, wybrany przez Churchilla z listy będącej w posiadaniu brytyjskich szefów sztabu — operacja Overlord. Stalin chciał wiedzieć, kto będzie nią dowodzić. Roosevelt

odpowiedział, że tego jeszcze nie ustalono. Radziecki przywódca stwierdził, że w takim razie nie wierzy, by zachodni sprzymierzeńcy poważnie myśleli o ofensywie. Amerykański prezydent obiecał, że podejmie decyzję w ciągu najbliższych trzechczterech dni. Mimo złożonej obietnicy, Roosevelt niechętnie myślał o czekającym go przykrym zadaniu. Rozwiązanie, ku któremu się skłaniał — by operacją Overlord dowodził szef sztabu armii, generał

George Marshall, a Eisenhower powrócił do Waszyngtonu i objął jego stanowisko — nie wydawało się najlepsze. W ten bowiem sposób Eisenhower zostałby zwierzchnikiem Marshalla, co już samo w sobie było absurdem, a ponadto musiałby wydawać rozkazy swemu dawnemu szefowi, MacArthurowi, obecnemu dowódcy wojsk amerykańskich w południowozachodnim rejonie Pacy ku. Roosevelt jednak bardzo chciał, by Marshall miał

okazję bezpośredniego dowodzenia armią, którą stworzył, uzbroił i przeszkolił. Kiedy więc cała ekipa przyjechała na początku grudnia do Kairu, przedstawił generałowi sytuację i dał mu możliwość wyboru, mając nadzieję, że ten podejmie za niego decyzję. Marshall tymczasem odpowiedział, że chętnie będzie służył tam, gdzie go skieruje prezydent i że wolałby nie wypowiadać się w swojej własnej sprawie. Roosevelt, acz niechętnie, musiał sam zdecydować. Gdy

ostatnie spotkanie w Kairze dobiegało końca, poprosił Marshalla, by w jego imieniu napisał wiadomość dla Stalina. Marshall napisał pod dyktando prezydenta: Podjęto decyzję o natychmiastowej nominacji generała Eisenhowera na stanowisko

dowódcy

operacji

Overlord.14

Mogło się więc wydawać, że Eisenhower otrzymał najbardziej pożądaną funkcję podczas tej wojny tylko z tego powodu, że zabrakło kogoś

bardziej odpowiedniego. Roosevelt, wyjaśniając potem, czym się kierował, powiedział, że nie mógłby spokojnie zasnąć, gdyby Marshalla nie było w kraju. A ponieważ dowódcą inwazji musiał być Amerykanin (jako że Amerykanie stanowili trzy czwarte sił uczestniczących w operacji Overlord), drogą eliminacji wybór padł na Eisenhowera. Istniało jednak wiele innych powodów przemawiających za jego wyborem. Był już dowódcą

trzech udanych inwazji, w których brały udział amerykańsko-brytyjskie siły powietrzne, lądowe i morskie. Dobrze dogadywał się z Brytyjczykami, a oni z nim. Generał Montgomery, już wcześniej mianowany dowódcą sił lądowych uczestniczących w operacji Overlord, powiedział o Eisenhowerze: „Jego prawdziwa siła polega na tym, że ma ludzkie cechy. (...) Umie zjednywać sobie serca żołnierzy, tak jak magnes potra przyciągać kawałki

metalu. Wystarczy, by się uśmiechnął, a już zdobywa twoje zaufanie”. 15 Admirał sir Andrew Cunningham powiedział Eisenhowerowi, że służba pod jego dowództwem na obszarze Morza Śródziemnego była wspaniałym doświadczeniem. Miał okazję obserwować, jak generał jednoczy żołnierzy dwóch narodów, ludzi o różnym pochodzeniu, odmiennym stosunku do służby wojskowej i „nie dających się pogodzić poglądach”, tworząc z nich

jedną drużynę. „Nie sądzę — stwierdził Cunningham — że mógłby tego dokonać ktoś inny”. 16 Kluczem do sukcesu było właśnie słowo „drużyna”. Nacisk, jaki Eisenhower kładł na pracę zespołową, jego niesłychane zaangażowanie we wspólne działania, były tym, co zdecydowało o jego wyborze na szefa operacji. 7 grudnia 1943 roku Eisenhower spotkał się z Rooseveltem w Tunisie, gdzie prezydent zatrzymał się w

drodze powrotnej do Waszyngtonu. Roosevelta wyniesiono z samolotu i posadzono w samochodzie Eisenhowera. Kiedy wóz ruszył, prezydent zwrócił się do generała i powiedział lekkim tonem: „Cóż, Ike, będziesz dowodził operacją Overlord”. 17 Eisenhower otrzymał w ten sposób funkcję naczelnego dowódcy Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych. Wskutek nalegań Marshalla, Eisenhower wrócił do Stanów Zjednoczonych na

dwutygodniowy urlop, po którym odbył jeszcze szereg spotkań i narad. Do Wielkiej Brytanii odleciał w połowie stycznia — wylądował w Szkocji, a do Londynu dotarł już pociągiem. 15 stycznia 1944 roku objął nowe stanowisko. Kiedy Eisenhower po raz pierwszy odwiedził Londyn, w czerwcu 1942 roku, czekał na niego apartament w Claridge’u, najlepszym wówczas i najdroższym hotelu stolicy. Generałowi jednak nie przypadli do gustu lokaje w

liberiach, podobnie zresztą jak bogato zdobiony hall, a sam apartament, z czarnozłotym salonem i różową sypialnią, wydał mu się odpychający. Przeniósł się do mniej eleganckiego hotelu, a współpracownicy znaleźli mu spokojne miejsce na wsi, gdzie mógł odpoczywać. Był to mały skromny domek z dwiema sypialniami, położony w Kingston, w hrabstwie Surrey. Nazywano go Telegraph Cottage — domkiem telegrafisty. Gdy generał ponownie

przyjechał do Londynu w styczniu 1944 roku, natychmiast postanowił, że kwatera dowództwa Overlord nie powinna znajdować się w mieście. Churchill, ambasador amerykański i inne osobistości czuliby się upoważnieni, by dzwonić do niego o każdej porze, a atrakcje nocnego życia w Londynie mogłyby okazać się zbyt kuszące dla jego współpracowników. W ciągu dwóch tygodni Eisenhower przeniósł się więc do Bushy Park pod miastem, współpracownicy zaś, mocno

narzekając, zamieszkali w namiotach. Adiutanci znaleźli sobie kwaterę w rezydencji w Kingston Hill, którą jednak generał uznał za zbyt okazałą. Przypomniał sobie wtedy o Telegraph Cottage i kiedy o niego zapytał, dowiedział się, że mieszka tam teraz marszałek lotnictwa Arthur Tedder, jego zastępca. Udało mu się przekonać go, by zamienili się rezydencjami. Tym sposobem najwyższy dowódca alianckich sił zbrojnych zamieszkał w najmniej pretensjonalnym

domu, w jakim stacjonował którykolwiek z podległych mu generałów. Kiedy na początku stycznia Rommel przyjechał do Paryża, by spotkać się z Rundstedtem (który mieszkał w luksusowym hotelu George V), miasto wydało mu się istną wieżą Babel. Chciał umieścić swoją kwaterę gdzieś indziej. Jego adiutant do spraw marynarki, wiceadmirał Friedrich Ruge, oświadczył, że znalazł już odpowiednie miejsce. Wracając z wybrzeża Francji do Paryża, zatrzymał się w

położonym nad Sekwaną zamku w La Roche-Guyon, w osadzie liczącej pięciuset czterdziestu trzech mieszkańców i oddalonej około sześćdziesięciu kilometrów od stolicy. Zamek był przez wiele wieków siedzibą książąt de La Rochefoucauld. U schyłku XVIII wieku gościł w nim Thomas Je erson, który pełnił wówczas funkcję amerykańskiego ambasadora we Francji i przyjaźnił się z najsławniejszym przedstawicielem rodu —

François. Ruge, gorliwy czytelnik maksym La Rochefoucaulda, odwiedził księżną, by złożyć jej wyrazy uszanowania. Teraz więc oznajmił Rommlowi, że zamek jest doskonale położony, poza Paryżem i niedaleko dowództw 7 i 15 Armii, a poza tym wydaje się na tyle duży, by pomieścić współpracowników i adiutantów generała. Wszyscy oni, mocno narzekając, musieli zatem opuścić Paryż i przenieść się do sennej osady

La Roche-Guyon. Eisenhower zażyczył sobie psa jako towarzysza. Adiutanci znaleźli mu młodziutkiego teriera szkockiego. Nazwano go Telek, co było skrótem od Telegraph Cottage. Rommel również chciał mieć psa. Współpracownicy przyprowadzili mu małego jamnika. Oba pieski spały w sypialniach swoich panów. Było wiele takich zbieżności. Każdy z dowódców kiedyś włożył stopy w strzemiona, wziął w dłonie

lejce i ruszył galopem. Choć mieli chwile wahania i zwątpienia, teraz przyszła pora na zdecydowane działania. Obaj byli absolutnie zdeterminowani. Rommel pisał do żony: Zamierzam

rzucić

się

w nową

pracę ze wszystkim, czym dysponuję, i dopilnować, by przyniosła sukces.18

Eisenhower zaś powiedział po przyjeździe: Zbliżamy

się

do

krytycznego

punktu gry, której stawka jest trudna

do ogarnięcia.19

Obaj generałowie narzucili sobie takie tempo pracy, że inni mężczyźni po pięćdziesiątce z trudem dotrzymywali im kroku. Zwykle wyruszali z domu o szóstej rano, dokonywali inspekcji, jeździli po okolicy, szkolili swoich ludzi i przygotowywali ich do akcji. Jedli w biegu — przeważnie racje polowe lub kanapki, które popijali liżanką kawy. Nie wracali na kwatery przed zmrokiem. Eisenhower sypiał

średnio cztery godziny na dobę, Rommel rzadko kiedy więcej. Różniło ich jedno: o ile Eisenhower wypalał cztery paczki papierosów dziennie, to Rommel nigdy nie brał papierosa do ust. Istniały między nimi jeszcze inne, ważniejsze różnice. Chociaż obaj byli niezwykle zaangażowani w to, co robili, niemiecki generał nie mógł pozbyć się dręczących go wątpliwości, podczas gdy Amerykanin w ogóle ich do siebie nie dopuszczał. 17 stycznia

Rommel pisał do żony: Myślę, że wygramy bitwę obronną na

Zachodzie

będziemy

mieli

pod

warunkiem,

odpowiednio

że

dużo

czasu, by wszystko przygotować.20

Dla Eisenhowera nie istniało żadne „pod warunkiem”, traktował przygotowywaną operację jako wyzwanie, któremu musi sprostać. 23 stycznia powiedział swoim zwierzchnikom na zebraniu Połączonego Komitetu Szefów Sztabów: „Musimy pokonać

każdą przeszkodę, znieść każdą niedogodność i podjąć każde ryzyko, by mieć pewność, że zadamy decydujący cios. Nie możemy sobie pozwolić na porażkę”. 21 Jedną z przyczyn pesymistycznego nastawienia Rommla była panująca w niemieckiej armii niejasna struktura dowództwa. Mimo że w Niemczech ciągle powtarzano hasło Ein Volk, ein Reich, ein Führer, naziści kierowali państwem, a także armią zgodnie z zasadą „dziel

i rządź”. Hitler celowo zacierał granice kompetencji dowódców, by nie wiedziano dokładnie, kto jest za co odpowiedzialny. Tę charakterystyczną dla niego skłonność potęgowała jeszcze naturalna i powszechnie panująca rywalizacja między siłami lądowymi, powietrznymi i morskimi. Jeśli więc chodzi o Rommla, nie miał on kontroli ani nad działaniami Luftwa e we Francji, ani nad Kriegsmarine, ani nad administracją terenów okupowanych. Nie podlegały

mu nawet jednostki Waffen-SS stacjonujące we Francji, czy też oddziały spadochronowe i oddziały artylerii przeciwlotniczej (które należały do Luftwaffe). Podział kompetencji poszczególnych dowódców w niemieckiej armii doprowadzono do absurdu. Na przykład, gdy ota aliancka zbliżała się do wybrzeży Francji, niemiecka artyleria rozmieszczona wzdłuż kanału La Manche pozostawała pod kontrolą Kriegsmarine. W momencie

jednak, gdy alianci zaczęli desant, dowództwo baterii przybrzeżnych objął znowu Wehrmacht. Poza tym do końca nie było wiadomo, kto będzie dowodził bitwą obronną — Rommel czy Rundstedt. Istniała obawa, że sam Hitler zechce objąć nad nią dowództwo. Führer pozostawił sobie zwierzchnictwo nad dywizjami pancernymi, które tylko na jego rozkaz mogły być skierowane do walki. Problem jednak polegał na tym, że kwatera Hitlera znajdowała

się tysiąc kilometrów od sceny wydarzeń, a jednostki pozostające pod jego dowództwem Rommel zamierzał rzucić do walki już pierwszego dnia inwazji. Wszystko to razem wyglądało na czyste szaleństwo. Eisenhower nie miał takich zmartwień. Jego pozycja była jasno określona, a władza — bez ograniczeń. Początkowo nie przyznano mu dowództwa nad alianckim lotnictwem (amerykańską 8 Armią Lotniczą i brytyjskim Lotnictwem Bombowym), ale

kiedy zagroził, że zrzeknie się swej funkcji, jeśli w razie potrzeby nie będzie mógł posłużyć się bombowcami, Połączony Komitet Szefów Sztabów przystał na jego żądania. Wiosną 1944 roku każdy żołnierz, lotnik czy marynarz, każda jednostka wojskowa w Wielkiej Brytanii, podlegali Eisenhowerowi. W ten sposób alianci zadali kłam nazistowskiej propagandzie, że systemy demokratyczne już z samej swej natury są mało skuteczne, gdy przychodzi do działania.

W przeciwieństwie do sytuacji panującej w niemieckim OB West i Grupie Armii B, w szeregach Naczelnego Dowództwa Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych dzięki wyraźnie określonej hierarchii władzy wszyscy mieli jasność celu, jaki przed nimi stoi. Dodatkowym czynnikiem, który stwarzał wśród nich poczucie jedności, były relacje Eisenhowera z bezpośrednimi podwładnymi, kontrastujące mocno ze stosunkiem, jaki Rommel miał do swoich ludzi.

Eisenhower współpracował z większością podkomendnych jeszcze podczas kampanii śródziemnomorskiej i to on awansował ich na dowódców armii, korpusów czy dywizji, podczas gdy Rommel ledwie znał podlegających mu generałów. Nie znaczy to jednak, że Eisenhower lubił czy nawet był zadowolony ze wszystkich swoich podwładnych. Nie przepadał na przykład za generałem Montgomerym i obawiał się, że w czasie inwazji może on być zbyt

ostrożny. Wiedział jednak, że Monty, jako jedyny dotąd bohater wojenny Anglików, musi wziąć udział w tym przedsięwzięciu, i miał zamiar współpracować z nim możliwie najefektywniej — podobnie jak niegdyś podczas kampanii śródziemnomorskiej. Również za zbyt ostrożnego i pesymistycznie nastawionego uważał wicemarszałka lotnictwa Tra orda LeighMallory’ego, niemniej postanowił wykrzesać z niego to, co najlepsze. Bardzo lubił

natomiast i podziwiał swego zastępcę, marszałka lotnictwa Teddera, a także naczelnego dowódcę sił morskich, admirała Bertrama Ramsaya. Współpracował z nimi blisko już podczas działań w rejonie Morza Śródziemnego. Z amerykańskim dowódcą, generałem Omarem N. Bradleyem, Eisenhower z kolei przyjaźnił się jeszcze od czasów West Point i całkowicie ufał jego opiniom. Z szefem swojego sztabu, generałem Walterem B. Smithem, współpracował od

połowy roku 1942. Opisywał go jako „doskonałego szefa sztabu”, równie pomocnego jak kula dla jednonogiego kaleki. „Szkoda, że nie mam takich z tuzin — powiedział do przyjaciela. — Gdyby tak było, kupiłbym sobie wędkę, a do domu co tydzień pisywałbym o moich wspaniałych dokonaniach na wojnie”. 22 Rommel nigdy wcześniej nie współpracował z generałem Hansem von Salmuthem, dowódcą 15 Armii, ani z generałem Friedriechem Dollmannem,

dowódcą 7 Armii. Z Salmuthem głośno się kłócił. Dollmann zaś miał niewielkie doświadczenie, jeśli chodzi o walkę w polu, był słabego zdrowia i nie przepadał za Rommlem. Ani Salmuth, ani Dollmann nie byli fanatycznymi nazistami. Grupą pancerną na Zachodzie dowodził generał baron Leo Geyr von Schweppenburg. Jako weteran Frontu Wschodniego był przerażony propozycją Rommla, by użyć czołgów w charakterze zapory ogniowej; jego

zdaniem wykorzystanie ich jako stacjonarnej artylerii byłoby błędem. Spór nie został rozstrzygnięty, ale nie miało to znaczenia, ponieważ Rommel nie sprawował dowództwa nad grupą pancerną. Rommel odprawił swego szefa sztabu. Jego następcą został generał Hans Speidel — pochodzący ze Szwabii, z okręgu Wirtembergii, o cer, który walczył razem z Rommlem podczas I wojny światowej i służył z nim w wojsku w latach

dwudziestych. Bardziej uświadomiony politycznie i krytycznie nastawiony niż jego zwierzchnik, aktywnie konspirował przeciwko Hitlerowi. W końcu udało mu się przekonać Rommla, by przyłączył się do spisku, który w pierwszych miesiącach 1944 zyskiwał coraz szersze poparcie. Tu tkwiła poważna różnica między Rommlem i Eisenhowerem. Eisenhower całym sercem wierzył w sprawę, za którą walczył. Inwazja była dla niego

krucjatą mającą na celu uwolnienie Europy spod okupacji niemieckiej i zniszczenie już na zawsze zarazy, jaką był nazizm. Nienawidził nazistów i wszystkiego, co sobą reprezentowali. Rommel, choć patriota, nie był nazistą — choć czasami przypochlebiał się Hitlerowi. Zbliżająca się bitwa była dla niego starciem z wrogiem, do którego nigdy nie żywił nienawiści i którego tak naprawdę szanował. Przygotowywał się do niej z

chłodnym profesjonalizmem, nie traktując jej jako szczególnej misji.

Rozdział 4 Gdzie i kiedy? W połowie marca 1943 roku, niedługo po bitwie o przełęcz Kasserine i niemal dwa miesiące przed ostatecznym zwycięstwem w Tunezji, Połączony Komitet

Szefów Sztabów mianował brytyjskiego generała porucznika, sir Fredericka Morgana, szefem sztabu Naczelnego Dowództwa Alianckich Sił Zbrojnych i powierzył mu zadanie „koordynowania i nadzoru planów operacji przekroczenia kanału, przewidywanej w tym i następnym roku”. W kolejnym miesiącu postanowiono, że inwazja nie nastąpi jednak w 1943 roku; ostateczna dyrektywa, wydana pod koniec kwietnia, dotyczyła

przygotowań do zakrojonego

na

szeroką

skalę

ataku na kontynent, przewidzianego na 1944 rok — najwcześniej jak to będzie możliwe.1

Trudno sobie wyobrazić mniej precyzyjne sformułowanie. Miejsce ataku, „kontynent”, mogło znajdować się pomiędzy Holandią a Brestem; określenie „najwcześniej jak to będzie możliwe” wyznaczało przedział czasowy między marcem a wrześniem

1944 roku. Morgan zebrał więc brytyjskich i amerykańskich o cerów, generała brygady Raya Barkera z armii amerykańskiej mianował swoim zastępcą, a grupę nazwał COSSAC (Chief of Sta to the Supreme Allied Commander — szef sztabu Alianckiego Naczelnego Dowództwa) — od pierwszych liter nazwy swej funkcji — i zabrał się do roboty. COSSAC działał przy zasadniczym ograniczeniu — opracowując plan inwazji

trzeba było mieć na uwadze, że liczba samolotów i okrętów desantowych, jakie przydzielono do tej operacji, pozwala na użycie tylko trzech dywizji. Ponadto należało się liczyć z tym, że Niemcy umocnią jeszcze Wał Atlantycki, i wobec tego zrezygnować z pokusy rozszerzenia ataku. Od początku więc COSSAC kierował się zasadą maksymalnej koncentracji sił. Inwazja miała nastąpić w jednym miejscu, a dywizje wylądować tuż obok siebie.

Pytanie tylko gdzie? Miejsce musiało spełniać wiele warunków. Musiało leżeć w zasięgu alianckich myśliwców stacjonujących w Wielkiej Brytanii. W pobliżu powinien znajdować się przynajmniej jeden większy port, który należało zdobyć od strony lądu i jak najszybciej wykorzystać podczas operacji. Nie wchodził w rachubę desant w tych rejonach, gdzie Wał Atlantycki był już umocniony, to znaczy wokół francuskich portów:

katastrofalny w skutkach szturm Kanadyjczyków na Dieppe w sierpniu 1942 roku przekonał członków COSSAC, że bezpośredni atak frontalny na dobrze broniony port może się nie powieść. Dlatego też plaże wybrane do desantu powinny umożliwić sukcesywny wyładunek oddziałów oraz sprzętu bezpośrednio z LST, a także mieć połączenie z siecią dróg pozwalających na szybki, zmasowany atak w głąb lądu. Takie były wymogi taktyczne. Większość z nich

spełniały na przykład śródziemnomorskie wybrzeża Francji czy wybrzeże Bretanii. Ze strategicznego jednak punktu widzenia inwazja powinna mieć miejsce najbliżej celu, czyli Zagłębia Ruhry, z tego oczywistego powodu, by droga, jaką wojsko i zaopatrzenie miały pokonać, była możliwie najkrótsza. Holandia i Belgia miały doskonałe porty, ale znajdowały się one zbyt blisko Niemiec i baz Luftwa e, a tereny wokół nich były

narażone na zalanie i dobrze bronione. Wybrzeże Pas-deCalais w najbardziej na północ wysuniętej części Francji wydawało się idealne pod każdym niemal względem oprócz jednego — było tak oczywistym miejscem na dokonanie desantu, że Niemcy wznieśli tu najsilniejsze forty kacje Wału Atlantyckiego. Hawr w Górnej Normandii, na północnym brzegu wpadającej do morza Sekwany, także mógł uchodzić za doskonały pod tym

względem port, ale miał swoje wady. By go zdobyć, alianci musieliby wylądować na obu brzegach rzeki. Podzielone w ten sposób siły nie mogłyby się wzajemnie wspierać, co pozwoliłoby Niemcom rozbić je do reszty. Na wschód od Hawru linię brzegową stanowi przeważnie klif, który tylko w nielicznych miejscach przerywany jest małymi plażami, mającymi jeszcze mniej zejść. Bretania ze swoim głównym portem, Brestem, oraz innymi, położonymi na

północnym wybrzeżu — mniejszymi, ale dogodnymi, miała także pewne zalety, przesłaniał je jednak fakt, że znajdowała się za daleko od Wielkiej Brytanii i celu, dla którego miano dokonać inwazji. Bliżej już leżał Cherbourg, przez co półwysep Cotentin (Półwysep Normandzki) wydawał się kuszącym miejscem na desant. Jednak zachodnie wybrzeże półwyspu narażone było na sztormy atlantyckie, a poza tym nieopodal leżały opanowane przez Niemców

wyspy Guernsey i Jersey. Wschodnie wybrzeże było natomiast płaskie i podmokłe. Co więcej, wąska nasada półwyspu pozwoliłaby Niemcom łatwo zablokować przyczółek. W drodze eliminacji wybór padł w końcu na wybrzeże Calvadosu w Normandii. Port miasta Caen, choć mały, mógł być zdobyty bez większych trudności — prawdopodobnie już na początku inwazji. Tuż za Caen znajdowało się lotnisko o nazwie Carpiquet, które można było opanować

pierwszego dnia. Zdobycie miasta umożliwiłoby przecięcie połączenia komunikacyjnego między Paryżem a Cherbourgiem, dzięki czemu półwysep Cotentin byłby odizolowany, a alianci mogliby wyruszyć na Paryż. Były i inne korzyści wynikające z wyboru właśnie tego miejsca. Ujście rzeki Orne rozdzielało obszary rozlokowania niemieckiej 15 Armii, znajdującej się na północnym zachodzie, i 7, stacjonującej na południowym

zachodzie, a linie dzielące wojska są zawsze najsłabszymi punktami. Alianci starliby się więc z 7 Armią, która dysponowała tylko jedną dywizją pancerną (21), podczas gdy 15 Armia miała ich pięć. Poza tym Calvados znajdował się w odległości mniej więcej stu pięćdziesięciu kilometrów od najważniejszych portów angielskich, Southampton i Portsmouth. Półwysep Cotentin chronił go przed szkodliwymi skutkami sztormów na Atlantyku. W

kierunku zachodnim od ujścia Orne przez trzydzieści kilometrów ciągnęły się piaszczyste plaże, które w większej części łagodnie wznosiły się ku lądowi, a za nimi znajdowała się rozwinięta sieć dróg. Wprawdzie na zachód od Arromanches na długości dziesięciu kilometrów wznosiły się niemal pionowe urwiska, ale począwszy od Colleville, przez następne dziesięć kilometrów biegły już nieco dalej od brzegu. Choć osiągały tam wysokość

pięćdziesięciu metrów, nie były to już pionowe ściany. Przed nimi natomiast rozciągały się piaszczyste plaże, które podczas odpływu liczyły dwieście metrów szerokości, a podczas przypływu — dziesięć. Do plaży dochodziły cztery odgałęzienia dróg, co umożliwiało sprawne przedostanie się w głąb lądu. Brytyjczycy zdążyli już zorganizować na wybrzeżu francuskim całą sieć agentów. Wkrótce po akcji pod Dunkierką BBC nadało przez

radio apel, by mieszkańcy Wielkiej Brytanii przynosili pocztówki, nadsyłane im niegdyś przez rodziny, które w okresie przedwojennym spędzały wakacje we Francji. W pierwszej poczcie nadeszło trzydzieści tysięcy widokówek, a wszystkich razem zebrano dziesięć milionów. W ciągu 1942 i 1943 roku gromadzono także zdjęcia z rekonesansów powietrznych; potem zrobiono z nich fotogra e panoramiczne. Francuski ruch oporu dostarczał informacje o

ewentualnych niemieckich przeszkodach na plażach, silnych umocnieniach, jednostkach wojskowych i tym podobnych. Dane na temat przypływów, prądów morskich i topogra i łatwo było znaleźć w przewodnikach. Mimo że wiedziano bardzo dużo o wybrzeżu Calvadosu, trudno było odpowiedzieć na zasadnicze pytanie: czy na plażach na zachód od ujścia rzeki Orne będą mogły wylądować am bie DUKW, czołgi, spychacze i ciężarówki? Obawiano się, że

mogą być z tym kłopoty, ponieważ brytyjscy geografowie i geolodzy donosili o erozji, jaka dokonała się tam w ciągu ostatnich dwustu lat. Pierwotny port Calvadosu, jeszcze z czasów rzymskich, oddalony był o dwa kilometry od XX-wiecznej linii brzegowej. Francuskiemu ruchowi oporu udało się przemycić z Paryża cztery tomy map geologicznych, w tym jedną po łacinie, sporządzoną jeszcze przez Rzymian, którzy swego czasu

poszukiwali w całym imperium surowców nadających się na opał. Mapa wskazywała, że na wybrzeżu Calvadosu wydobywali duże ilości torfu. Jeśli więc pod cienką warstwą piasku znajdowały się błotniste torfowiska, plaże nie utrzymałyby czołgów i ciężarówek. COSSAC musiał mieć pewność. W tym celu należało pobrać próbki ziemi. Pilotaż Operacji Połączonych nr 1 i Grupa Rozpoznania Plaży, składające się z majora Logana Scotta-Bowdena i

sierżanta Bruce’a OgdenaSmitha, w sylwestra 1943 roku wyruszyły „kieszonkowym” okrętem podwodnym, by zdobyć próbki, mając nadzieję, że Niemcy będą zajęci świętowaniem Nowego Roku. Akcją dowodził komandor podporucznik Nigel Willmott z Operacji Połączonych, a towarzyszyli mu kapitan łodzi i inżynier. Major ScottBowden i sierżant OgdenSmith popłynęli wpław do brzegu; mieli przy sobie pistolety, sztylety, kompasy,

zegarki, wodoodporne latarki i z tuzin trzydziestocentymetrowych probówek. Płynęli wraz z podnoszącą się falą w okolice Luc-surMer, kierując się ku plaży, która potem otrzymała kryptonim Sword. Byli tak blisko niemieckiego garnizonu, że mogli słyszeć śpiewy nieprzyjaciela. Wyszli na brzeg, ruszyli w głąb lądu, co jakiś czas padając na ziemię, by ukryć się przed snopem świateł, omiatającym plażę, i znowu posuwali się

dalej. Upewnili się, że są jeszcze poniżej linii przypływu, by ich ślady zostały przed świtem zmyte przez fale. Zaczęli pobierać próbki piasku, notując miejsce ich pochodzenia na wodoodpornych tabliczkach, które mieli przypięte na przedramieniu. „Kłopoty się zaczęły — wspominał Scott-Bowden — kiedy już pobraliśmy próbki. Fale przybrzeżne były dość duże, tak że naprawdę utknęliśmy na płyciźnie i miotaliśmy się z naszym

ekwipunkiem. Próbowaliśmy wydostać się na pełne morze, ale byliśmy spychani z powrotem”. Odpoczywali chwilę, spróbowali jeszcze raz pokonać fale, ale znowu zostali przez nie odrzuceni w tył. „Odpłynęliśmy więc tak daleko w morze, jak się dało — fale były tam trochę mniejsze — i obserwowaliśmy ich rytm. Za trzecim razem, wyliczywszy czas między kolejnymi falami, wydostaliśmy się dalej, ale trochę nas od siebie zniosło i musieliśmy energicznie

machać rękami i nogami, by nie odrzuciło nas z powrotem. Na szczęście nie straciliśmy ze sobą kontaktu”. Nagle Ogden-Smith zaczął krzyczeć. „Myślałem, że złapał go kurcz mięśnia albo coś takiego — opowiadał Scott-Bowden — ale kiedy się do niego zbliżyłem, usłyszałem, że wrzeszczy po prostu: «Szczęśliwego Nowego Roku!» To był dobry kumpel, świetny facet. Skląłem go, a potem też życzyłem mu szczęśliwego Nowego Roku”. 2

Próbki wykazały, że piasek wytrzyma konieczny ciężar. Grupy Pilotażu Operacji Połączonych przeprowadziły tej zimy całą serię rekonesansów wzdłuż wybrzeża Calvadosu, przy plażach nazwanych Juno i Gold. Czasami wysyłano na zwiad „kieszonkowe” okręty podwodne, które schodziły na głębokość peryskopową i robiły zdjęcia. Scott-Bowden wyjaśniał: „Mogliśmy zobaczyć to, czego nie było widać na zdjęciach lotniczych, ponieważ patrzyliśmy z

pozycji robaka. Była to dość trudna operacja, bo jeśli człowiek niechcący poruszy się w okręcie «kieszonkowym», znajdującym się na głębokości peryskopowej, a fale są wysokie, może wszystko zepsuć, poderwać okręt albo spowodować uniesienie rufy, czy coś takiego, dlatego trzeba być bardzo ostrożnym”. 3 W pewnej chwili okręt przepłynął pod francuskim trawlerem rybackim z niemieckim obserwatorem na

dziobie. Scott-Bowden mógł przyjrzeć się robotnikom na plaży, którzy pracowali przy dwukołowych wózkach ciągnionych przez konie. On i Ogden-Smith brali udział jeszcze w kilku rejsach okrętem podwodnym, na przykład na plażę między Colleville i Vierville (pod koniec stycznia nazwaną Omaha), i uczestniczyli także w innych misjach zwiadowczych. Pod koniec stycznia ScottBowden został wezwany do siedziby COSSAC w Norfolk

House, przy St. James’s Square — budynek wcześniej zajmowany przez Kwaterę Główną Naczelnego Dowództwa Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych (Supreme Headquarters Allied Expeditionary Force — SHAEF) — w celu zdania raportu ze swoich zwiadów admirałowi Ramsayowi, generałom Bradleyowi, Smithowi i kilku innym o cerom. Kontradmirał George Creasy, szef sztabu Ramsaya, zaciągnął w oknach zasłony i powiedział:

— A teraz proszę opowiedzieć o wynikach pańskich rekonesansów. Scott-Bowden spojrzał na mapę. Była zbyt wielka, zbyt ogólna. — Cóż, sir, obawiam się, że bardzo trudno będzie na jej podstawie przedstawić szczegóły — zauważył. — Och — odparł Creasy — z tamtej strony mamy jeszcze inną, może będzie lepsza. Major przeszedł za nim do drugiej części dużego pokoju, spojrzał na wiszącą tam mapę i stwierdził, że jest bardziej

odpowiednia. Creasy zawołał: — Chodźcie tu, panowie, i weźcie ze sobą krzesła! Kiedy admirałowie i generałowie podeszli, dwudziestotrzyletni ScottBowden pomyślał w duchu: O Boże, kiepsko się zaczęło. „Nigdy wcześniej nie miałem do czynienia z tyloma grubymi rybami naraz, więc się okropnie jąkałem, zdając tę relację — wspominał. — Potem przez godzinę zasypywano mnie pytaniami. Przedstawiciele marynarki nie byli szczególnie

zainteresowani tym, co miałem do powiedzenia, inaczej było z generałem Bradleyem. Ciągle pytał mnie, czy czołgi Sherman zdołają przebyć tę czy tamtą trasę. Przypomniałem sobie dwukołowe wózki i odpowiedziałem, że owszem, to możliwe. I tak było ciągle”. Kiedy pytania się wyczerpały, Scott-Bowden wyraził swoją opinię. — Za pozwoleniem, sir — zwrócił się do Bradleya — myślę, że pańska plaża z całym tym niesamowitym

zapleczem, artylerią osłaniającą brzeg ze wszystkich stron, to będzie coś naprawdę mocnego. Bradley poklepał ScottaBowdena po ramieniu i odrzekł: — Tak, wiem, mój chłopcze, wiem. 4 Kiedy Eisenhower i jego zespół przyjechali do Londynu, by spotkać się z grupą COSSAC, przestudiowali plan Morgana i zaakceptowali go, z jednym tylko wyjątkiem. Wszyscy

obecni — Montgomery, Eisenhower, Smith, Bradley i pozostali — stwierdzili, że w inwazji musi jednak wziąć udział pięć dywizji. Zażądali przydziału dodatkowych łodzi desantowych i otrzymali je. Rozszerzenie rejonu ataku na wschód, w stronę Hawru, nie było wskazane, ponieważ lądujące oddziały znalazłyby się bezpośrednio pod ostrzałem przybrzeżnych dział tego portu, najgroźniejszych wzdłuż całego Wału Atlantyckiego. Morgan natomiast wykluczał

rozszerzenie operacji na zachód, ku południowowschodniemu krańcowi półwyspu Cotentin, gdyż Niemcy zalali ten teren. Eisenhower podjął jednak odmienną decyzję niż Morgan — postanowił rozszerzyć rejon ataku na zachód. Zamierzał poradzić sobie z zalanym obszarem, zrzucając amerykańskie dywizje powietrznodesantowe w głębi lądu i powierzając im zadanie przejęcia wyżej położonych dróg, przecinających te tereny, by jednostki lądujące z

morza mogły wydostać się nimi ze strefy przybrzeżnej. Drogę przez półwysep Cotentin, gdzie znajdowała się plaża opatrzona kryptonimem Utah, utorować miała 4 Dywizja Piechoty Stanów Zjednoczonych. Amerykańskie 29 i 1 Dywizje wylądowałyby na plaży wybrzeża Calvadosu, nazwanej Omaha. Brytyjczycy i Kanadyjczycy mieli dokonać desantu na plażach rozciągających się na zachód od ujścia Orne, które — wymieniając od wschodu — otrzymały nazwy: Sword

(brytyjska 3 Dywizja plus angielscy i francuscy komandosi), Juno (3 kanadyjska) i Gold (brytyjska 50). Brytyjska 6 Dywizja Powietrznodesantowa miała wylądować między rzekami Orne i Dives, by osłaniać lewą flankę. COSSAC skłaniał się do tego, by w pierwszym ataku użyć tylko jednej armii, brytyjskiej albo amerykańskiej, co uprościłoby wiele spraw i wyeliminowało najsłabszy punkt w szeregach sprzymierzeńców, jakim jest

linia podziału między wojskami dwóch narodów. Było to jednak niemożliwe ze względów politycznych. Jak w czerwcu 1943 roku powiedział generał Barker: „Należy przyjąć za pewnik, że premier nie pozwoliłby na to, by w ataku — choćby przez chwilę — uczestniczyli wyłącznie żołnierze amerykańscy. I vice versa — to samo można powiedzieć o rządzie USA. Musimy zdawać sobie z tego sprawę i pogodzić się z faktami”. 5

Powzięto więc decyzję. Inwazja nastąpi na wybrzeżu Calvadosu — Brytyjczycy wylądują po lewej stronie, a Amerykanie na plaży Omaha, rozszerzając atak na prawo, ku plaży Utah na półwyspie

Cotentin. Największą wadą wybrzeża Calvadosu było to, że lądujący tu Amerykanie znaleźliby się na południowy zachód od Sekwany, a zatem od celu inwazji dzieliłyby ich dwie poważne przeszkody: rzeki Sekwana i Somma. Jednak owa wada łatwo mogła stać się zaletą: COSSAC sądził, że mosty na Sekwanie można by zniszczyć w bombardowaniach poprzedzających inwazję, co bardzo utrudniłoby Niemcom sprowadzenie dywizji

pancernych z Pas-de-Calais i włączenie ich do bitwy. Największą zaletą Calvadosu była natomiast możliwość zaskoczenia wroga, który mógłby przypuszczać, że jest to atak pozorowany, mający na celu ściągnięcie jego oddziałów z rejonu Pas-de-Calais na zachód od Sekwany. Zaskoczenie zaś gwarantował fakt, że alianci mieli wyruszyć z południowego wybrzeża Anglii, z dala od punktu, którego Rommel bezwzględnie musiał bronić,

czyli Zagłębia Ruhry, a nie z brzegu wschodniego, najbliższego celu, do którego zmierzali. Dzięki temu można było też przekonać Niemców, że rzekomy atak na Calvados miał odwrócić ich uwagę od rejonu prawdziwej inwazji, czyli Pas-de-Calais. Członkowie COSSAC dobrze wiedzieli, że nie da się już odwrócić biegu spraw, to znaczy, że alianci nie będą mogli zaatakować Pas-deCalais i w sposób wiarygodny upozorować operacji na obszarze Calvadosu. Jeśli

rzeczywiście zaatakowaliby Pas-de-Calais, Niemcy nie pozostawiliby swoich oddziałów w Dolnej Normandii, obawiając się, że zostaną odcięte. Sprowadziliby je w rejon Pasde-Calais i rzucili do walki. Mogliby natomiast po lądowaniu wrogów na wybrzeżu Calvadosu zatrzymać większość wojsk w Pas-de-Calais, ponieważ w ten sposób ich ludzie i czołgi staliby na drodze sił alianckich do Niemiec. Krótko mówiąc, geogra a pomogłaby

w zatrzymaniu wojsk niemieckich w rejonie Pas-deCalais. Aby nakłonić Niemców do zatrzymania armii pancernych na północny wschód od Sekwany, COSSAC zaproponował — a Eisenhower po objęciu dowództwa zatwierdził — plan wyprowadzenia przeciwnika w pole. Otrzymał on kryptonim Fortitude i miał na celu przekonanie Hitlera i jego generałów, że rozpoczynający się właśnie atak to operacja s ngowana,

a prawdziwa inwazja ma nastąpić w innym miejscu. Aby to uwiarygodnić, należało wmówić Niemcom, że siły alianckie są dwukrotnie większe, niż były w rzeczywistości. Fortitude było wspólnym przedsięwzięciem zespołu amerykańskiego i brytyjskiego. Przy jego realizacji posłużono się Ultrą i brytyjskim systemem dezinformacji wroga, stworzono makiety wojsk i fałszowano własne komunikaty radiowe, a także

podjęto bardzo szczególne środki bezpieczeństwa. Plan składał się z wielu elementów, które miały przekonać Niemców, że inwazja nastąpi w Zatoce Biskajskiej, w rejonie Marsylii albo nawet na Bałkanach. Najważniejszymi jego częściami były Fortitude North (Północ), mający sugerować, że alianci zamierzają dokonać desantu na wybrzeża Norwegii (w rejonie baz niemieckich UBootów, posiadających kluczowe znaczenie dla

planowanych przez Hitlera operacji ofensywnych, dlatego tak dla niego ważnym), i Fortitude South (Południe), który z kolei ogniskował działania pozorowane wokół Pas-de-Calais. Chcąc skierować uwagę Niemców ku Norwegii, alianci musieli najpierw ich przekonać, że dysponują wystarczającymi siłami, by dokonać tam dywersji czy też drugoplanowego ataku. Było to szczególnie trudne ze względu na niedostateczną liczbę łodzi desantowych — aż

do samego D-Day dowództwo nie miało bowiem absolutnej pewności, czy wystarczy ich do przeprawienia na francuski brzeg wyznaczonych sześciu dywizji. Aliantom nie pozostało nic innego jak stworzyć fałszywe oddziały i łodzie desantowe, i to w znacznych ilościach. Dokonano tego głównie dzięki wykorzystaniu systemu dezinformacji wroga, talentom amerykańskich i brytyjskich lmowców oraz komunikacji radiowej. Brytyjska 4 Armia na

przykład, stacjonująca rzekomo w Szkocji i mająca dokonać inwazji na Norwegię w połowie lipca, istniała wyłącznie na falach radiowych. Na początku 1944 roku mniej więcej dwa tuziny emerytowanych brytyjskich o cerów udało się na północny kraniec Szkocji, gdzie przez kilka miesięcy wymieniali między sobą komunikaty radiowe. Powodowali w eterze szum charakterystyczny dla koncentracji prawdziwych jednostek wojskowych,

posługując się prostym, a więc łatwym do złamania szyfrem. Przesyłane i odbierane wiadomości stwarzały wrażenie, jakby po całej Szkocji rozproszone były dowództwa korpusów i dywizji. Oczywiście komunikaty nie zawierały informacji: „Zaatakujemy Norwegię w połowie maja” — Niemcy nigdy nie uwierzyliby w tak prosty podstęp. Zamiast tego głosiły: „80 Dywizja zamawia tysiąc osiemset par raków i tysiąc osiemset par wiązań

narciarskich”, „VII Korpus prosi o przysłanie instruktorów wspinaczki po płaszczyznach lodowych metodą Bilgeriego” albo „Kompania Zmechanizowana II Korpusu zamawia podręczniki na temat funkcjonowania silników w niskich temperaturach i na dużych wysokościach”. 80 Dywizja, VII Korpus ani Kompania Zmechanizowana II Korpusu w rzeczywistości nie istniały, ale Niemcy o tym nie wiedzieli. 6 Jednak oszukać Niemców

nie było łatwo; byli specjalistami w dziedzinie dezinformacji radiowej. Na początku 1942 roku zorganizowali jedną z bardziej skomplikowanych i skutecznych akcji dezinformacyjnych podczas II wojny światowej — tak zwaną operację Kreml. Jej celem było przekonanie dowództwa Armii Czerwonej, że główna niemiecka ofensywa w roku 1942 nastąpi na froncie moskiewskim, a nie pod Stalingradem. Jak pisze historyk Earl Ziemke,

operacja Kreml istniała tylko na papierze, była całkowitą

kcją obliczoną na zmylenie

przeciwnika, ale w swej koncepcji stała się arcydziełem niewidzialnej sztuki wojennej.

Niemcy posłużyli się falami radiowymi, by powołać do życia nie istniejące armie, które rzekomo zagrażały Moskwie; w swej istocie więc operacja Kreml była podobna do Fortitude. 7 System dezinformacji

wroga, jakim dysponowali alianci, dawał im jednak znacznie więcej możliwości. W akcji wzięli udział skaptowani niemieccy szpiedzy działający w Zjednoczonym Królestwie, których wiarygodność została sprawdzona przez Abwehrę w ciągu trzech ostatnich lat. Wysyłali oni zaszyfrowane informacje radiowe do siedziby Abwehry w Hamburgu, opisując wzmożony ruch pociągów w Szkocji, przybycie nowych dywizji, widzianych jakoby na

ulicach Edynburga, a także relacjonując plotki, krążące wśród żołnierzy, o przerzucie do Norwegii. Ponadto na szkockich lotniskach zaczęły pojawiać się drewniane dwusilnikowe „bombowce”. Brytyjscy komandosi wykonali kilka wypadów na wybrzeża norweskie, by rzekomo określić stanowiska radarów, pobrać próbki ziemi, czyli generalnie sprawiać wrażenie, że dokonują przygotowań do inwazji. Efekty tego wszystkiego okazały się imponujące. Do

końca wiosny Hitler zgromadził już w Norwegii trzynaście dywizji (wraz z liczącymi dziewięćdziesiąt tysięcy ludzi jednostkami morskimi i oddziałami Luftwa e w sile dziesięciu tysięcy ludzi). Nie byli to wprawdzie doborowi żołnierze, ale mogli przecież zapełnić okopy wzdłuż Wału Atlantyckiego na wybrzeżu francuskim. Pod koniec maja Rommel namówił Hitlera, by przerzucił z Norwegii do Francji pięć dywizji piechoty. Jednostki te, załadowane już

na ciężarówki, miały wyruszyć w drogę, gdy Abwehra przesłała Hitlerowi kolejny zestaw „przechwyconych” informacji, które potwierdzały atak aliantów na Norwegię. Führer odwołał swój poprzedni rozkaz. Parafrazując słowa Churchilla, można powiedzieć, że nigdy w historii wojskowości tak wielu ludzi nie zostało unieszkodliwionych przez tak niewielu. 8 Fortitude South był planem jeszcze bardziej nezyjnym i

miał większy zasięg. W jego realizacji wykorzystano fakt stacjonowania w okolicach Dover 1 Grupy Armii Stanów Zjednoczonych, która mogłaby zagrozić Pas-deCalais. Posłużono się tu także dezinformacją radiową, niedokładnie „zamaskowanymi” makietami łodzi desantowych w portach Ramsgate, Dover i Hastings, atrapami czołgów wykonanymi z papier-mâché i kauczuku, no i oczywiście systemem dezinformacji wroga. Szpiedzy donosili o

wzmożonej aktywności aliantów w okolicach Dover — o prowadzonych tam pracach konstrukcyjnych, ruchach wojsk, nasilonym kursowaniu pociągów i tym podobnych. Informowali też, że dok w Dover (notabene zbudowany rękami lmowców) został otwarty i funkcjonuje. Zwieńczeniem Fortitude South był fakt, że Eisenhower mianował generała George’a S. Pattona dowódcą 1 Grupy Armii Stanów Zjednoczonych. Niemcy uważali Pattona za najlepszego dowódcę w

obozie alianckim, przypuszczali więc, że to on poprowadzi inwazję. Tymczasem Eisenhower, który zamierzał wykorzystać Pattona w dalszej fazie zbliżającej się kampanii, posłużył się jego reputacją, by uwiarygodnić Fortitude South. Podobną rolę pełniły angielskie gazety (które Niemcy otrzymywali via Portugalia lub Hiszpania z jednolub dwudniowym opóźnieniem; ponadto niemieccy agenci w Dublinie mieli do nich dostęp już tego

dnia, gdy były drukowane, i przesyłali najważniejsze wiadomości przez radio). Dzięki sygnałom radiowym 1 Grupy Armii USA Niemcy wiedzieli o wszystkich ruchach Pattona, a także informowani byli, że silną ręką objął nowe dowództwo. W skład 1 Grupy wchodziły zarówno prawdziwe, jak i wymyślone dywizje, korpusy i armie: 3 Armia Stanów Zjednoczonych istniała rzeczywiście, ale przebywała głównie w USA; brytyjską 4 Armię stworzono tylko na

użytek planu, a 1 kanadyjska stacjonowała w Anglii. Ponadto w Stanach Zjednoczonych stacjonowało rzekomo pięćdziesiąt dywizji uzupełniających, stanowiących kcyjną amerykańską 14 Armię, które oczekiwały na przerzut w rejon Pas-de-Calais po opanowaniu przyczółka przez 1 Grupę. Większość dywizji owej 14 Armii istniała naprawdę, przydzielone były jednak do amerykańskiej 1 Armii, dowodzonej przez Bradleya, która znajdowała

się w południowo-zachodniej Anglii. Miarą powodzenia planu Fortitude były niemieckie szacunki sił, jakimi mieli rzekomo dysponować alianci. Pod koniec maja Niemcy oceniali, że w skład sił alianckich wchodzi osiemdziesiąt dziewięć dywizji, podczas gdy faktycznie było ich czterdzieści siedem. Sądzili także, że państwa koalicji mają wystarczająco dużo jednostek desantowych, by wysadzić na brzeg

jednocześnie dwadzieścia dywizji, choć dobrze by było, gdyby zdołały przerzucić sześć. Wierząc, że alianci dysponują takimi siłami, Niemcy przypuszczali więc, że prawdziwej inwazji będą towarzyszyć różne ataki dywersyjne i pozorowane, zwłaszcza że miało to swoje uzasadnienie taktyczne. 9 Ważniejsze jednak od wmówienia Niemcom, że atak nastąpi w Pas-de-Calais czy w Norwegii, było ukrycie przed nimi, iż stanie się to na wybrzeżu Calvadosu.

Eisenhower napisał w notatce z 23 lutego 1944 roku: Sukces lub klęska nadchodzącej operacji zależy od tego, czy wróg dowie

się

wcześniej

o

miejscu

lądowania.10

Aby utrzymać sprawę w tajemnicy, alianci poczynili daleko idące kroki. W lutym Eisenhower zwrócił się z prośbą do Churchilla, by wydał zakaz ruchu turystycznego na południowym wybrzeżu Anglii, gdzie tworzono bazy do

przyszłego ataku i prowadzono szkolenia. Obawiano się bowiem, że wśród podróżnych mogliby znaleźć się szpiedzy. Churchill powiedział „nie” — nie mógł aż do tego stopnia ograniczyć wolności obywateli. Generał Morgan narzekał, że decyzja Churchilla miała charakter polityczny i ostrzegał: „Jeśli przegramy, nie będzie już żadnej polityki”. 11 Mimo to rząd brytyjski pozostawał niewzruszony. Gdy jednak i Montgomery stwierdził, że nie chce widzieć

żadnych gości na swoim terenie szkoleniowym, Eisenhower wystosował stanowcze pismo do brytyjskiego Gabinetu Wojennego. Ostrzegał w nim, że nie zaznamy spokoju sumienia, jeśli w następnych latach towarzyszyć nam

będzie

poczucie,

że

zaniedbanie

podstawowych

ostrożności

naraziliśmy

na

przez

środków ryzyko

sukces tych tak ważnych operacji, jak również życie naszych ludzi.

W takiej sytuacji Churchill się poddał. Zakazano wyjazdów na południe Anglii. 12 Eisenhower także przekonał Gabinet Wojenny, by ograniczył możliwość wysyłania poczty dyplomatycznej ze Zjednoczonego Królestwa. Uważał bowiem, że teczki dyplomatów stwarzają „największe zagrożenie dla bezpieczeństwa naszej operacji oraz życia marynarzy, żołnierzy i lotników”. 13 Kiedy 17

kwietnia rząd brytyjski wydał taki zakaz (nie dotyczył on dyplomatów amerykańskich i radzieckich), przedstawiciele zainteresowanych państw ostro zaprotestowali. Dało to Hitlerowi dużo do myślenia na temat terminu operacji Overlord; na początku maja stwierdził, że „Anglicy przedsięwzięli środki bezpieczeństwa, które mogą utrzymać w mocy tylko od sześciu do ośmiu tygodni”. 14 Wobec takiej życzliwości rządu brytyjskiego Eisenhower musiał wykazać

się podobną postawą. W kwietniu generał brygady Henry Miller, główny o cer zaopatrzenia 9 Armii Lotniczej USA i kolega Eisenhowera z West Point, udał się na coctail party w hotelu Claridge. Zaczął tam swobodnie opowiadać o swoich trudnościach ze zdobyciem zaopatrzenia, dodając, że problem ten przestanie istnieć wraz z DDay, który, jak oświadczył, ma nastąpić 15 czerwca. Kiedy zaczęto kwestionować tę datę, zaproponował, że się o

nią założy. Dowiedziawszy się następnego rana o tej niedyskrecji, Eisenhower zareagował natychmiast. Rozkazał zdegradować Millera do stopnia pułkownika i wysłać go z powrotem do Stanów, co było największym upokorzeniem dla zawodowego żołnierza. Miller próbował protestować. Eisenhower jednak nie chciał odwołać swojej decyzji. Zdegradowany generał wrócił do kraju i wkrótce potem przeszedł na emeryturę. 15 W maju zdarzyła się

jeszcze jedna podobna wpadka, kiedy o cer marynarki USA upił się na przyjęciu i ujawnił szczegóły nadchodzącej operacji, w tym miejsce desantu, środki transportu, jakich zamierzano użyć, siły wojsk i daty. Eisenhower napisał wtedy do Marshalla: Tak

zezłościło

mnie

to

niepotrzebne kuszenie licha, że sam chętnie zastrzeliłbym owego o cera. Taki incydent, zwłaszcza w połączeniu ze

sprawą

Millera,

wystarcza,

by

człowiekowi

przeszły

ciarki

po

plecach.

Niedyskretny o cer także wrócił do Stanów. 16 Aby sprawdzić oddziaływanie planu Fortitude, a także skuteczność przedsięwziętych środków bezpieczeństwa, Kwatera Główna SHAEF wykorzystywała przechwytywane przez Ultrę komunikaty wroga. Co tydzień brytyjski Połączony Komitet do Spraw Wywiadu wydawał raport dotyczący

„niemieckiego obrazu alianckich zamierzeń na Zachodzie”, jednolub dwustronicowy dokument na temat tego, gdzie, kiedy i w jakiej sile ma według informacji Niemców nastąpić atak aliantów. Tydzień po tygodniu Kwatera Główna otrzymywała wiadomości, na które liczyła: że Niemcy spodziewają się ataku w Norwegii, akcji dywersyjnych na południu Francji, w Normandii i w Zatoce Biskajskiej, a głównego natarcia, z udziałem

dwudziestu lub więcej dywizji, w rejonie Pas-de-Calais. Niemcy wzmacniali forty kacje w Pas-de-Calais, wlewając w nie coraz więcej betonu. Ściągali w ten rejon wciąż nowych żołnierzy i zabezpieczali im tyły dywizjami pancernymi. Zaminowywali kanał La Manche właśnie w okolicach Pas-de-Calais. Donoszono, że według ich ocen Kwatera Główna SHAEF dysponowała znacznie większymi siłami niż w rzeczywistości. Krótko mówiąc, połknęli haczyk.

Okazało się jednak, że niezupełnie. Zdając sobie sprawę z przewagi aliantów na morzu i w powietrzu, Niemcy traktowali niemal każdą plażę na wybrzeżu francuskim jako ewentualne miejsce inwazji. 19 marca, podczas konferencji w Berchtesgaden, Hitler tak przedstawił ten problem swoim dowódcom: „Jest oczywiste, że inwazja angloamerykańska na Zachodzie nastąpi. Jak i kiedy — tego nikt nie wie i nie może przewidzieć”. A jednak

próbował przewidzieć, ponieważ Niemcy nie mieli żadnych możliwości, by poznać plan Fortitude, a bardzo ograniczone — by ominąć środki bezpieczeństwa Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych. Udało im się przeprowadzić kilka lotów zwiadowczych i rzeczywiście zaobserwowali koncentrację okrętów w południowych portach angielskich, Southampton i Portsmouth; ale jak powiedział Hitler, taki wywiad był niemal bezużyteczny: „Nie

można traktować koncentracji okrętów jako wskazówki, że ich wybór padł na jakiś konkretny odcinek naszego długiego zachodniego frontu, ciągnącego się od Norwegii po Zatokę Biskajską” — stwierdził — ponieważ „takie skupiska można w każdej chwili podczas gorszej widoczności przemieścić w inne miejsce i wykorzystać dla zmylenia przeciwnika”. To jednak nie powstrzymało go przez zgadywaniem; nic innego zresztą nie mógł zrobić.

„Najbardziej odpowiednimi miejscami na desant i z tego względu najbardziej dla nas niebezpiecznymi są zachodnie wybrzeża dwóch półwyspów koło Cherbourga i Brestu, stwarzają bowiem bardzo kuszące możliwości (...)”17 I tu się pomylił. Admirał Theodor Krancke, dowodzący Grupą Marynarki „Zachód”, przypuszczał, że inwazja nastąpi między Boulogne a Cherbourgiem, na półwyspie Cotentin albo u ujść Orne, Sekwany czy Sommy, co było w części zgodne z

prawdą. 18 Rommel z kolei stawiał na Pas-de-Calais. Spędzał tu więcej czasu niż gdziekolwiek indziej na swym długim froncie, dokonując inspekcji, popędzając ludzi do pracy, budując umocnienia. Na początku maja zaczął kierować wzrok nieco na południowy zachód i powiedział generałowi Gerhardowi von Schwerinowi, który dowodził rozbitą 116 Dywizją Pancerną 15 Armii: „Spodziewamy się inwazji z jednej albo drugiej strony

ujścia Sommy”. 19 Wszystkie jednak przesłanki wciąż wskazywały na Pas-de-Calais. Akcje powietrzne aliantów wzmacniały jeszcze wiarygodność planu Fortitude. Nad obszarem stacjonowania 15 Armii przeprowadzano dwukrotnie więcej lotów zwiadowczych niż nad pozycjami 7 Armii; prawie dziesięć razy więcej nalotów na cele znajdujące się po północno-zachodniej stronie Sekwany niż w Dolnej Normandii. Nic więc

dziwnego, że Rommel nadal spoglądał na Pas-de-Calais. Był przekonany, że jeśli alianci zaatakują w tym rejonie, zdoła odeprzeć inwazję. 27 kwietnia niemieckie kutry patrolowo-torpedowe Schnellboote (w skrócie SBoote, nazywane przez aliantów E-Bootami) przeniknęły na teren ćwiczebnej koncentracji okrętów alianckich (opatrzonej kryptonimem Tiger — Tygrys) i zatopiły dwa LST. Utrata ponad

siedmiuset ludzi była dla aliantów poważnym ciosem; Niemcy natomiast uzyskali informację, że alianci prowadzą ćwiczenia w Slapton Sands, co mogło okazać się dla nich użyteczne. Hitler dostrzegł to od razu. Chociaż nigdy nie był w Anglii, na półwyspie Cotentin czy wybrzeżu Calvadosu, miał zadziwiającą zdolność zapamiętywania informacji topogra cznych. Natychmiast więc zauważył podobieństwo między plażami w Slapton Sands i na półwyspie Cotentin

(co właśnie było powodem, że alianci wybrali Slapton Sands jako miejsce ćwiczeń) i zaczął obstawać, by wzmocnić forty kacje w Dolnej Normandii. 20 Mimo ograniczonych warunków, w jakich musiał działać na Zachodzie Wehrmacht, udało się to przeprowadzić. Cotygodniowy raport wywiadu Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych z 29 maja zawierał mrożącą krew w żyłach informację: Ostatnie

ruchy

niemieckich

sił

lądowych zdają

się

w

kierunku

potwierdzać

Cherbourga pogląd,

okolice Hawru-Cherbourga

że

uważane

są za prawdopodobny, a może nawet główny punkt naszego ataku.21

Czyżby Hitler poznał sekret operacji Overlord? Można się było o tym przekonać dopiero po rozpoczęciu właściwej akcji; tymczasem nadeszły dobre wieści, że główne siły pancerne pozostają nadal na północnym wschodzie od Sekwany wraz z 15 Armią.

Kiedy miał nastąpić atak? Dyrektywa Morgana głosiła: „jak najszybciej”. Marzec nie wchodził jednak w rachubę. Nawet gdyby alianci wybrali parę pogodnych dni na przepłynięcie kanału i desant, prawdopodobieństwo, że na wybrzeżu Calvadosu podczas lądowania i koncentracji sił może szaleć sztorm, wyeliminowało marzec jako miesiąc zbyt ryzykowny. 1 kwietnia, data sugerowana przez Połączony Komitet Szefów Sztabów, też nie był dobrym terminem ze względu

na nieprzewidywalne warunki pogodowe panujące na wodach kanału, a także dlatego, że odwilż w Rosji uniemożliwiłaby Armii Czerwonej rozpoczęcie skoordynowanej ofensywy. Dlatego Morgan wybrał 1 maja. Kiedy Eisenhower objął dowództwo, przesunął datę inwazji na 1 czerwca, by wykorzystać dodatkowy miesiąc na produkcję LST, LCVP i innych jednostek desantowych. Ta data oznaczała, że Alianckie Ekspedycyjne Siły

Zbrojne wyruszą do akcji w pierwszym odpowiednim dniu po 1 czerwca. Wybór D-Day uzależniony był od wielu czynników, a głównie od wysokości fali i fazy księżyca. Admirałowie chcieli przepłynąć kanał za dnia, by uniknąć zamieszania, mieć jak największą kontrolę nad tysiącem jednostek pływających i maksymalnie wykorzystać wsparcie ogniowe. Dowódcy sił powietrznych także woleli działać w świetle dziennym, zanim pierwsze jednostki

zejdą na brzeg, ponieważ zależało im, by możliwie zintensy kować naloty bombowe. Wszyscy musieli jednak ustąpić dowódcom sił lądowych, którzy stanowczo obstawali przy nocnej przeprawie przez kanał, by zaskoczyć wroga, a także przy lądowaniu w pierwszych promieniach świtu, aby mieć przed sobą cały dzień na umocnienie pozycji. Rommel przewidywał, że atak nastąpi w ostatniej fazie przypływu, ponieważ dzięki temu pierwszy rzut

atakujących miałby do przebycia najkrótszy odcinek plaży. Niemiecki generał niewiele jednak wiedział o operacjach morsko-lądowych. Od samego początku alianci postanowili lądować podczas pierwszej fazy przypływu, żeby łodzie desantowe mogły łatwo podpłynąć na plaże, a potem wycofać się z nich wraz z odpływem.

Czekali na noc pomiędzy pełnią księżyca a nowiem, by ota i spadochroniarze, którzy mieli być zrzuceni na teren Francji około pięciu godzin przed Godziną H, mogli coś widzieć. Odpływ następujący o świcie, po nocy w odpowiedniej fazie księżyca, przypadał w czerwcu dwukrotnie: 5, 6 i 7, a potem dopiero 19 i 20. Eisenhower wybrał 5 czerwca jako D-Day. Miejscem ataku miał być więc południowo-wschodni brzeg półwyspu Cotentin i

wybrzeże Calvadosu, dniem — 5 czerwca, a porą — wschód słońca. Rommel nie przeczuwał, że aliantom może brakować łodzi desantowych. Sądził, że jest wprost przeciwnie. Podwójni agenci działający w Anglii dostarczali mu jeszcze innych fałszywych informacji, dlatego pomylił się także co do daty inwazji. W kwietniu myślał, że nastąpi to w pierwszym lub trzecim tygodniu maja. 6 maja pisał do żony: Czekam

na

bitwę,

która

może

nastąpić 15 maja albo dopiero pod koniec miesiąca.22

15 maja donosił: Już połowa maja. I nadal nic się nie dzieje. Myślę, że wydarzy się to dopiero za parę tygodni.23

1 czerwca przeanalizował fazy księżyca i wykresy obrazujące przypływy oraz odpływy, po czym oświadczył, że aż do 20 czerwca nie ma odpowiednich warunków do inwazji (jego zdaniem — ostatniej fazy przypływu o

świcie). Następnego napisał do Lucie:

dnia

Nic nie wskazuje, że inwazja jest bliska.24

Hitler nie był lepszy w przewidywaniach. Łudził się, że może w ogóle inwazji nie będzie. 6 kwietnia powiedział: „Nie mogę pozbyć się wrażenia, że ta cała sprawa jest haniebną misty kacją”. Później jednak skarżył się: „Nie mamy żadnego sposobu, by się dowiedzieć, co oni tak naprawdę knują”. 25

„Nie możemy pozwolić sobie na porażkę” — powiedział Eisenhower. Była to wytyczna dla sił zbrojnych. Nie istniał żaden plan awaryjny. Podczas ofensywy lądowej, na określonym odcinku szerokiego frontu, atakujący mogli pozwolić sobie na pewną elastyczność w planowaniu. Jeśli pierwszy rzut nie zdołałby przebić się w głąb lądu, następne jednostki mogły okopać się na ankach albo wycofać, by następnego dnia w innym miejscu znowu podjąć atak.

Założeniem operacji Overlord było jednak „wszystko albo nic”. Hitler i Rommel nie mylili się, przypuszczając, że jeśli Wehrmacht nie pozwoli aliantom utrzymać się na lądzie, nie będą już w stanie przygotować w 1944 roku kolejnej ofensywy. Świadomość tak wysokiej stawki miała doskonały wpływ na koncentrację ludzi z Kwatery Głównej, którzy przygotowywali operację, ale jednocześnie nakładała na ich barki ogromny obowiązek i powodowała wręcz trudne do

zniesienia napięcie. Pod koniec stycznia Eisenhower pisał do Mamie: Gdybym dokładny

mógł

plan

ci

działań

tygodnia,

miałabyś

wyobrażenie,

w

przedstawić z

jakiej

zeszłego pewne gorączce

pracujemy!

Pod koniec maja donosił: Mam

wrażenie,

jakbym

żył

styku linii wysokiego napięcia.26

na

Rozdział 5 Wykorzystać wszelkie atuty Podczas I wojny światowej strona przygotowująca ofensywę musiała liczyć się z tym, że wróg może przystąpić

do kontrataku niemal na każdym odcinku frontu rozciągającego się od granicy szwajcarskiej po brzeg kanału. Należało więc wzdłuż linii frontu zgromadzić odpowiednie siły. To samo dotyczyło Niemców okupujących tereny Europy Zachodniej podczas II wojny światowej. Kwatera Główna Naczelnego Dowództwa Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych była w znacznie korzystniejszej sytuacji. Ponieważ Niemcy nie byli w stanie przeprowadzić

ofensywy przeciwko Wielkiej Brytanii, alianci mogli skoncentrować wszystkie swoje siły do przeprowadzenia ataku. Przed rokiem 1918, zanim powstały pierwsze eskadry bombowe i zaczęto organizować akcje desantowe (ciągle jeszcze na bardzo małą skalę), strona atakująca nie miała możliwości pojawić się na tyłach wroga, by sparaliżować ruchy jego wojsk i przeszkodzić w wysłaniu posiłków na teren walki. Można to było osiągnąć

tylko poprzez dezinformację i zmylenie wroga. Alianci korzystali z tych metod również obecnie, ale dysponowali jeszcze trzema innymi środkami, które mogły zapobiec przemieszczeniu niemieckich rezerw na pole walki, co pozwoliłoby odciąć Dolną Normandię od pozostałej części kraju, czyniąc z niej izolowany obszar o strategicznym znaczeniu. Tymi trzema środkami były: dywizje powietrznodesantowe, francuski ruch oporu i

lotnictwo. Służący w nich ludzie nie mieli żadnego doświadczenia, toteż pojawiły się istotne różnice zdań co do tego, jak najlepiej można je wykorzystać. Ostatecznie zdołano się jednak porozumieć i uzgodniono plan działania. Pierwotny plan opracowany przez COSSAC zakładał, że brytyjska 6 Dywizja Powietrznodesantowa, lądująca wokół Caen, opanuje miasto i lotnisko w Carpiquet. Był to śmiały plan — zbyt

śmiały dla Montgomery’ego, który chciał wykorzystać dywizję raczej do defensywy, zrzucając ją między rzekami Dives i Orne i odcinając w ten sposób plażę Sword[11]. Bradley tymczasem zdecydował, by amerykańskie 82 i 101 Dywizje Powietrznodesantowe wylądowały na tyłach wroga na półwyspie Cotentin, uniemożliwiając Niemcom rozpoczęcie lokalnych kontrataków na plażę Utah. Spadochroniarze mogli dzięki temu opanować drogi wyjścia

z plaży, co pozwoliłoby 4 Dywizji Piechoty przedostać się w głąb lądu. Zapoznawszy się z tymi planami, generał Marshall popadł w przygnębienie. Na początku wojny wiązał bowiem wielkie nadzieje z nowym rodzajem broni, jakim miały być jednostki spadochronowe, ale jak dotąd nadzieje te pozostały nie spełnione. We wrześniu 1943 roku, na przykład, w ostatniej minucie zrezygnowano z planu zrzucenia 82 Dywizji Powietrznodesantowej na

lotniska wokół Rzymu, ponieważ uznano to za zbyt ryzykowne, i w efekcie dywizja udzieliła jedynie taktycznego wsparcia przyczółkowi w Salerno. Na początku 1944 roku Marshall wyznał Eisenhowerowi, że jest rozczarowany z powodu pozbawienia jednostek spadochronowych strategicznej roli w inwazji. Sądził, że Alianckie Siły Zbrojne postarają się w większym stopniu wykorzystać swą przewagę w

powietrzu i użyją doborowych wojsk powietrznodesantowych, które utworzono z takim wysiłkiem. Marshall dostrzegał w tym wszystkim „brak koncepcji”, spowodowany niedostateczną współpracą ze strony dowódców, z których „każdy zainteresowany był tylko swoim odcinkiem operacji”. Zauważył też, że gdyby jemu powierzono dowództwo nad operacją Overlord, opowiedziałby się za jedną dużą akcją

powietrznodesantową, po czym dodał: „A jeśli Brytyjczycy byliby jej przeciwni, przeprowadziłbym ją wyłącznie przy udziale amerykańskich żołnierzy”. Marshall sugerował Eisenhowerowi, żeby zrzucono spadochroniarzy w głąb lądu na południe od Evreux, sto kilka kilometrów od Caen. W pobliżu Evreux znajdowały się bowiem cztery dogodne lotniska, które można by szybko zdobyć, a potem dzięki nim wesprzeć lżej uzbrojone jednostki

powietrznodesantowe. „Taki plan wydaje mi się słuszny — oświadczył Marshall — ponieważ w moim odczuciu byłoby to prawdziwe okrążenie z powietrza i stworzyłoby taką groźbę dla Niemców, że musieliby zmienić swoje koncepcje defensywne”. Pozwoliłoby też na całkowite zaskoczenie wroga, przeszkodziłoby Niemcom w przeprawie przez Sekwanę, a także mogłoby w konsekwencji zagrozić ich oddziałom w Paryżu. Ponadto dzięki takiemu posunięciu

można by stworzyć bazę dla francuskiego ruchu oporu. Jedyną wadę swego planu Marshall widział w tym, że „jeszcze nigdy dotąd czegoś takiego nie robiliśmy i szczerze mówiąc, to mnie niepokoi”. 1 Eisenhower bardzo nie lubił spierać się z Marshallem i prawie zawsze się z nim zgadzał. Dlatego też jego odpowiedź była długa i miała charakter pojednawczy. Stwierdził, że od ponad roku ulubionym tematem jego rozmyślań jest znalezienie

sposobu, który dałby aliantom zasadniczą przewagę nad wrogiem i oczywiście musiał wziąć pod uwagę użycie spadochroniarzy. Niemniej jednak w tym względzie Marshall się myli. Po pierwsze, jak tłumaczył Eisenhower swemu szefowi, jednostki powietrznodesantowe muszą znaleźć się na ance plaży Sword i poza liniami wroga przebiegającymi przez plażę Utah, by na brzegu mogła wylądować piechota. A po drugie, co było ważniejsze,

siły desantowe, zrzucone w głębi lądu, nie byłyby samodzielne, wolno by się przemieszczały i mogłyby zostać łatwo rozbite. Niemcy zaś udowodnili już podczas tej wojny, że nie boją się „strategicznego okrążenia z powietrza”. Wykorzystując sieć dróg Europy Zachodniej, mogliby zgromadzić olbrzymie siły przeciwko okrążonym jednostkom i rozbić je w pył. Przykładem takiej akcji może być Anzio. Samotna jednostka desantowa, zdana wyłącznie

na posiłki dostarczane drogą powietrzną, pozbawiona czołgów i ciężarówek, powolna i niedostatecznie uzbrojona, nie ma szans na przetrwanie. Eisenhower powiedział więc Marshallowi, że zrzucenie spadochroniarzy w okolicach Evreux nie tylko nie stwarzałoby żadnej groźby dla wroga, ale byłoby marnowaniem ich możliwości. „Nie lubię przeciwstawiać śmiałym koncepcjom postawy zachowawczej” — zakończył Eisenhower, ale w dalszym

ciągu obstawał przy użyciu 6, 82 i 101 Dywizji Powietrznodesantowych zgodnie z zamierzeniem Montgomery’ego i Bradleya, by trzymać siły niemieckie z dala od plaż, na których miano dokonać inwazji. 2 Kiedy Eisenhower objął dowództwo, Luftwa e wycofała się na teren Niemiec, by zająć się obroną powietrzną swoich miast, a to pozwoliło aliantom opanować niebo nad Francją. Wielka Brytania i Stany Zjednoczone włożyły wielki wysiłek w

budowę swoich ot powietrznych, myśliwców i przede wszystkim wszelkich typów średnich oraz ciężkich bombowców. Poniesiono wielkie wydatki na ten cel. Jednym z powodów niedostatecznej liczby jednostek desantowych był właśnie fakt, że całą stal, silniki, jak również wszelkie moce przerobowe, przeznaczano na produkcję bombowców. Ponadto siły powietrzne miały pierwszeństwo w naborze ludzi, co odbywało się

kosztem armii lądowej, i powodowało niedobór kadry młodszych o cerów i podo cerów na niższym szczeblu dowodzenia. Krótko mówiąc, rozbudowa sił powietrznych była dużym wyzwaniem przy ówczesnych możliwościach technicznych. Pozwoliła jednak aliantom zdobyć panowanie w powietrzu i kontrolować przestworza dzięki tysiącom samolotów. Te dwa fakty dawały ich siłom zbrojnym olbrzymią przewagę, nie spotykaną w

historii wojskowości. Ale czy to warte było tego całego zachodu? Nikt się już nad tym nie zastanawiał: sprawa była oczywista. Pozostawało natomiast pytanie: jak tę przewagę wykorzystać. Nie budziło wątpliwości to, jak ota powietrzna powinna zostać wykorzystana w DDay. Wszyscy zgadzali się, że tuż przed Godziną H i potem przez cały dzień każdy aliancki bombowiec, który będzie wystarczająco sprawny, weźmie udział w ataku na forty kacje

wybrzeża normandzkiego. Spierano się natomiast co do roli, jaką powinny odegrać bombowce w ciągu dwóch miesięcy poprzedzających inwazję. Generał Carl Spaatz, dowódca 8 Armii Lotniczej Stanów Zjednoczonych, i marszałek lotnictwa, sir Arthur Harris, dowódca Lotnictwa Bombowego RAF, byli zwolennikami teorii, że wojnę można wygrać jedynie przy użyciu bombowców. Brytyjski generał J.F.M. Whiteley, który podczas

kampanii śródziemnomorskiej pełnił funkcję zastępcy szefa sztabu Eisenhowera, brał udział we wrześniu 1943 roku w konferencji w Quebec z udziałem Churchilla, Roosevelta i Połączonego Komitetu Szefów Sztabów. Jak potem relacjonował, miała tam miejsce burzliwa dyskusja na temat operacji Overlord. Whiteley odniósł wrażenie, że w RAF-ie i w USAAF (dowodzonym przez Henry’ego „Hopa” Arnolda) była potężna grupa ludzi, którzy choć oczywiście „mieli

nadzieję, iż Overlord przyniesie pełny sukces, to jednak z żalem musieli odmówić swego bezpośredniego w niej udziału, ponieważ byli zaangażowani w znacznie ważniejszą batalię przeciwko Niemcom”. 3 Zasadniczo więc dyskusja między lotnictwem a siłami lądowymi sprowadzała się do bardzo prostej kwestii. Spaatz i Harris uważali, że im dalej za liniami wroga będą działać bombowce — czyli już na terenie Niemiec, atakując

cele strategiczne — tym bardziej mogą przysłużyć się operacji. Eisenhower i Kwatera Główna Naczelnego Dowództwa Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych reprezentowali natomiast pogląd, że bombowce będą tym bardziej przydatne, im bliżej linii frontu zostaną wykorzystane. W dodatku wynikła jeszcze rozbieżność zdań między samymi dowódcami lotnictwa bombowego. Chociaż Harris i Spaatz zgadzali się, że operacja Overlord nie jest

konieczna, mieli odmienne koncepcje dalszej strategii wojennej, jaką powinno się zastosować. Harris był zdania, że Lotnictwo Bombowe RAF mogłoby skłonić Niemców do kapitulacji, terroryzując ich ciężkimi nalotami. Spaatz uważał, że amerykańska 8 Armia Lotnicza byłaby w stanie zmusić ich do poddania się poprzez niszczenie wybranych okręgów przemysłowych, zwłaszcza ra nerii ropy i zakładów produkujących paliwo

syntetyczne. Dowódcy sił lądowych, a przede wszystkim Eisenhower, sądzili natomiast, że jedynym sposobem, by zmusić Niemców do kapitulacji, jest wkroczenie na teren ich państwa, a do tego niezbędne było przeprowadzenie operacji Overlord. Jej sukces zaś mogła zapewnić tylko przewaga powietrzna. Jak to zwykle bywa w przypadku wojskowych, spór dotyczył nie tyle sprawy zasadniczej i najprostszej,

którą był cel operacji, ile już bardziej złożonej kwestii organizacji i struktury dowództwa. Tu wszystko było niejasne. Chociaż Eisenhower sprawował naczelne dowództwo operacji, w rzeczywistości dowodził tylko siłami przydzielonymi mu przez Połączony Komitet Szefów Sztabów, który nie dał mu kontroli ani nad 8 Armią Lotniczą, ani Lotnictwem Bombowym. Jeśli bowiem chodzi o wojska lotnicze, Kwatera Główna Naczelnego Dowództwa Alianckich

Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych sprawowała dowództwo jedynie nad brytyjskimi jednostkami powietrznymi (9 Armią Lotniczą), które znajdowały się pod bezpośrednim zwierzchnictwem wicemarszałka lotnictwa Tra orda Leigh-Mallory’ego. Leigh-Mallory dowodził do tej pory wyłącznie myśliwcami; był typem człowieka ostrożnego, z natury pesymisty, a Harris i Spaatz ani takich nie lubili, ani im nie ufali. Odmówili więc służby

pod jego komendą, czy też w ogóle pod dowództwem Kwatery Głównej. W styczniu Eisenhower spierał się z Marshallem i Arnoldem na temat struktury dowództwa. Nalegał, by Harris i Spaatz podlegali Kwaterze Głównej przez kilka tygodni poprzedzających inwazję, tak by można było określić cele ataku bombowców. Oświadczył Arnoldowi, że będzie się przy tym upierał. Ku jego zaskoczeniu i jednocześnie uldze, Arnold zgodził się, aby

„bombowce znalazły się pod jego bezpośrednim dowództwem w czasie nadchodzącej operacji”. 4 Eisenhower zamierzał wykorzystać bombowce, by sparaliżować francuski ruch kolejowy. Uważał, że dzięki temu można będzie uniemożliwić Niemcom sprowadzenie posiłków do Dolnej Normandii. Tak zwany plan Transportation (Transport) wymagał jednak czasu — nie można było go zrealizować w ciągu dwóchtrzech dni przed

rozpoczęciem operacji. Dowódcy strategicznych sił powietrznych zobowiązali się, że wezmą udział w działaniach mających na celu odizolowanie pola walki na krótko przed D-Day. Ich zadaniem miało być przerwanie linii telekomunikacyjnych, zerwanie mostów oraz sparaliżowanie ważniejszych obiektów kolejowych. Realizacja planu Transportation wymagała jednak długotrwałych bombardowań dworców,

bocznic kolejowych, parowozowni, warsztatów naprawczych, obrotnic, sygnalizatorów, zwrotnic, a wreszcie całego taboru kolejowego — lokomotyw i wagonów. Forrest Pogue, historyk, pisze: Zabiegając propozycji,

o

przyjęcie

Eisenhower,

swojej

Tedder

i

Leigh-Mallory spotkali się z gorącym sprzeciwem

większości

dowódców

lotnictwa

bombowego,

członków

sztabu

Grupy

a

21

Armii,

także

premiera i większej części Gabinetu

Wojennego, i to zarówno z powodów strategicznych, jak i politycznych.5

Głównie protestowali Harris i Spaatz. Harris twierdził, że lotnictwo bombowe, odpowiedzialne za nocne naloty i bombardowania dużych obszarów, nie będzie w stanie przeprowadzić precyzyjnych ataków powietrznych na tak małe cele, jak dworce, warsztaty naprawcze, mosty i inne punkty komunikacyjne. Tedder, największy zwolennik planu Transportation wśród

członków Kwatery Głównej, człowiek, który zdołał przekonać do niego samego Eisenhowera, oskarżył nawet Harrisa, że manipuluje danymi, by dowieść, iż jego bombowce nie są w stanie zniszczyć wymienionych celów. Spaatz z kolei upierał się, że najlepszym wsparciem dla operacji Overlord będą dalsze bombardowania niemieckich ra nerii ropy, co przekonało Arnolda, który przeszedł na jego stronę. Spaatz dowodził też, że jego plan Oil (Paliwo) sparaliżuje

Niemców znacznie skuteczniej niż plan Transportation. Eisenhower twierdził, że plan Oil nie przyniesie natychmiastowego efektu, ponieważ Niemcy zgromadzili we Francji, w rozproszonych i dobrze zamaskowanych zbiornikach, duże zapasy ropy i benzyny. Dopiero po ich wyczerpaniu — co nastąpi po D-Day — brak paliwa może zakłócić niemieckie działania we Francji. Spaatz odparł ten argument, mówiąc, że plan Transportation w niewielkim

stopniu pomoże w odizolowaniu terenu walki, podczas gdy plan Oil z pewnością będzie bardziej przydatny w późniejszym etapie operacji. Tu właśnie leżał zasadniczy punkt sporu: Spaatz nie przewidywał wielkich trudności z lądowaniem na brzegu i umocnieniem się tam, Eisenhower zaś był przeciwnego zdania. Plan Oil pozwoliłby także 8 Armii Lotniczej zachować niezależność od Kwatery Głównej, na czym Spaatzowi

szczególnie zależało ze względu na LeighMallory’ego. Eisenhower był zażenowany otwartą niechęcią, jaką Spaatz okazywał Brytyjczykowi, i starał się go zapewnić, że to Tedder osobiście będzie nadzorował kampanię powietrzną. Co więcej, jak zanotował Spaatz w swoim dzienniku, Eisenhower próbował

delikatnie

przekonać

mnie do Leigh-Mallory’ego, mówiąc, że

(...)

być

inteligencji

może tego

nie

doceniam człowieka.

Powiedziałem mu, że moje poglądy się nie zmieniły i nie zmienią.6

Nie mogąc dojść do porozumienia z dowódcami lotnictwa, Eisenhower zwrócił się do swoich przełożonych. Próbował przekonać Churchilla, że Tedder mógłby pełnić rolę jego prawej ręki do spraw lotnictwa, co pozwoliłoby omijać LeighMallory’ego w sprawach związanych z jednostkami bombowymi. Wyłoniła się jednak zasadnicza trudność. Premier stwierdził, że „nie

może być mowy o przekazaniu brytyjskiego lotnictwa bombowego naczelnemu dowódcy [operacji] ani jego zastępcy”. Churchill nalegał też, by plany Kwatery Głównej dotyczące wojsk lotniczych zostały zatwierdzone przez Połączony Komitet Szefów Sztabów. Temu sprzeciwił się Eisenhower, żądając pełnej kontroli operacyjnej nad całym brytyjskim lotnictwem bombowym i amerykańskimi siłami strategicznymi. Był przy tym bardzo stanowczy —

oświadczył Churchillowi, że jeśli nie otrzyma dowództwa nad jednostkami bombowymi, „pójdzie sobie do domu”. 7 Ta groźba — nie spotykana w historii wojskowości (Rommlowi nigdy nie przyszłoby na myśl, by powiedzieć Hitlerowi, że jeśli nie otrzyma dowództwa nad dywizjami pancernymi, „pójdzie sobie do domu”) — przemówiła do rozsądku Brytyjczykom. Gabinet Wojenny wydał zarządzenie, w którym przyznawano Eisenhowerowi „nadzór” nad

lotnictwem bombowym. Marshall zaproponował, by zamienić to słowo na „dowództwo”. Brytyjczycy odmówili, co „zaskoczyło” Eisenhowera. 22 marca napisał w dzienniku: Jeśli nie otrzymam zadowalającej odpowiedzi, drastyczne

zamierzam środki

i

podjąć

poinformować

Połączony Komitet Szefów Sztabów, że zrzekam się naczelnego dowództwa.

Brytyjscy szefowie sztabów mieli się zebrać tego

samego rana. Kiedy Eisenhower usłyszał o rezultacie ich narady, dopisał w dzienniku: Dowiedziałem

się

właśnie,

że

zaakceptowano słowo „kierownictwo”. (...) Amen!8

Tedder przygotował listę ponad siedemdziesięciu celów, które zamierzano zbombardować we Francji i Belgii (by nie ujawniać miejsca inwazji, naloty nie mogły koncentrować się wokół Dolnej Normandii). 3

kwietnia miał ją zatwierdzić Gabinet Wojenny. Brytyjczycy jednak już wcześniej zakazali ataków powietrznych na terytorium krajów okupowanych i z tego też powodu wycofali się teraz z planu Transportation. Churchill pisał do Eisenhowera: Powody koncentracji nalotów na te właśnie

cele

są

zręcznie

poparte

względami militarnymi,

ale gabinet

poinformował,

że

z całą powagą ustosunkował się do

przedstawionej

propozycji

i

w

rezultacie ją odrzucił.

Minister spraw zagranicznych, Anthony Eden, szczególnie ostro sprzeciwiał się planowi, mówiąc, że po wojnie Wielka Brytania będzie częścią Europy, która i tak już skłania się ku Rosji, „bardziej, niż moglibyśmy sobie życzyć”. Dodał też, że byłoby źle, gdyby Francuzi zaczęli odnosić się do Anglików i Amerykanów z nienawiścią. 9

Eisenhower odpowiedział, że od przeprowadzenia planu uzależniony jest sukces całej operacji Overlord, i stwierdził, że „nie widzi możliwości, by z niego zrezygnować”. Przypomniał też Churchillowi, że Francuzi są obecnie w niewoli i to właśnie im przygotowywana akcja przyniesie wyzwolenie. „Nie możemy zapominać — argumentował — że u podstaw decyzji o podjęciu operacji Overlord legło przekonanie, że tylko nasze potężne siły powietrzne

umożliwią przeprowadzenie akcji, którą w innym przypadku należałoby uznać za niezwykle ryzykowną, jeśli nawet nie szaleńczą”. Na koniec stwierdził, że odrzucenie planu byłoby „dużą lekkomyślnością”. 10 Churchill przedstawił opinię Eisenhowera Gabinetowi Wojennemu. Wymownie podkreślił, jak wielki ciężar odpowiedzialności spoczywa na naczelnym dowódcy. Powinniśmy zadbać — dodał — by niepotrzebnie nie

przysparzać mu trosk. Wyraził jednak zaniepokojenie, że akcja sił powietrznych przybierze tak okrutną i bezwzględną formę, i zauważył, że plan Transportation „podważy dobre imię RAF-u”. 11 W takiej sytuacji postanowiono zasięgnąć rady Francuzów. Szef sztabu Eisenhowera, generał Walter B. Smith, przeprowadził więc rozmowę z generałem Pierre’em-Josephem Koenigiem, który reprezentował Francuski

Front Wyzwolenia Narodowego generała Charles’a de Gaulle’a, działający na terenie Algierii. „Ku mojemu zdziwieniu — donosił Smith — Koenig ma znacznie bardziej trzeźwy pogląd na tę sprawę niż my. Zauważył: «To jest wojna i należy się liczyć, że będą o ary. Pogodzimy się z przewidywanymi stratami, byle tylko pozbyć się Niemców»”. 12 Churchill był już prawie przekonany — choć do końca się nie poddawał. Postanowił

przekazać sprawę do decyzji Roosevelta, by w ten sposób zmusić Amerykanów do wzięcia przynajmniej części odpowiedzialności za przyjęcie planu. Wyłożył Rooseveltowi obawy Gabinetu Wojennego o to, że bombardowania spowodują „masakrę Francuzów”, a także wątpliwości, „czy nie dałoby się osiągnąć podobnych efektów militarnych innymi sposobami”. Na koniec stwierdził jednak, że to on, Roosevelt, musi podjąć

decyzję. Amerykański prezydent odparł, że względy militarne są tu decydujące. Plan Transportation został zatwierdzony. 13 Kwatera Główna skierowała więc bombowce do akcji. Przed D-Day alianci zrzucili na wybrane cele siedemdziesiąt sześć tysięcy ton bomb (siedemdziesiąt sześć kiloton, czyli siedmiokrotnie więcej, niż wynosiła siła wybuchu bomby atomowej zrzuconej na Hiroszimę). Mosty na Sekwanie po zachodniej

stronie Paryża zostały dosłownie zmiecione. Jeśli przyjąć, że natężenie ruchu kolejowego wynosiło w styczniu i lutym 1944 roku sto procent, to w połowie maja spadło do sześćdziesięciu dziewięciu, a przed D-Day — do trzydziestu ośmiu procent. Jednak nie osiągnięto tego jedynie dzięki bombardowaniom — swoją rolę odegrał tu także francuski ruch oporu. Oczywiście Francuzi mieli pewne pretensje do aliantów o naloty na ich ziemie, ale nie

w takim stopniu, jak obawiał się Eden. O ar w ludziach było mniej, niż przewidywali pesymiści z Gabinetu Wojennego. 3 czerwca, w cotygodniowym raporcie, opatrzonym numerem 11, wydział G-2 (wywiad) Kwatery Głównej Naczelnego Dowództwa Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych ocenił efekty przeprowadzonej akcji. Raport zaczynał się od słów: Kontrolowana

przez wroga

sieć

kolejowa celem

na

Zachodzie była

tak

i jest

intensywnych

i

długotrwałych ataków, jakim do tej pory

nie

podlegał

żaden

system

komunikacyjny.

Zniszczono lub trwale uszkodzono około tysiąca siedmiuset lokomotyw i dwadzieścia pięć tysięcy wagonów, ale choć liczby te robiły wrażenie, stanowiły zaledwie odpowiednio — trzynaście i osiem procent taboru istniejącego przed nalotami. Co gorsza, Niemcy

mogli uzupełnić straty w sprzęcie, uszczuplając tabor służący w ruchu cywilnym. Jak napisano w raporcie: [W

wyniku

akcji]

najbardziej

ucierpieli Francuzi. Francuski ruch kolejowy został ograniczony na rzecz niemieckich potrzeb, a kulejąca już i tak gospodarka

francuska

doznała

kolejnego ciosu. Tak więc straty nie osiągnęły

takich

zapobiec

rozmiarów,

by

przemieszczeniom

oddziałów posiłkowych, jak się tego spodziewano,

choć

niewątpliwie

w

pewnym

stopniu

ograniczyły

ruchy

nieprzyjaciela.

Poza taborem kolejowym, plan Transportation przewidywał także zniszczenie dworców, obrotnic i mostów. Na mniej więcej dziewięćdziesiąt celów zrzucono blisko pięćdziesiąt osiem tysięcy ton bomb, powodując olbrzymie straty. Niestety jednak Niemcy doskonale sobie radzili z odbudową zbombardowanych obiektów: W wielu przypadkach [zniszczenia]

zostały usunięte i ponownie otwarto trasy,

niekiedy

nawet

w

ciągu

dwudziestu czterech godzin.

Bardziej zadowalający był raport na temat mostów kolejowych na Sekwanie — na trasie od Paryża do wybrzeży francuskich zerwanych zostało osiem mostów na dziewięć. W przeddzień rozpoczęcia inwazji wydział G-2 (wywiad) Kwatery Głównej wydał oświadczenie, które nie napawało optymizmem:

Dane ruchu

dotyczące wojsk

ograniczenia

niemieckich

niesatysfakcjonujące,

jak

są dotąd

bombardowania nie stanowią dla nich poważnego zagrożenia.14

Ta ocena podważa sens realizacji planu Transportation. Dowódcy jednostek bombowych nigdy nie wierzyli w jego celowość; po wojnie historyk amerykańskich sił lotniczych napisał: Jeszcze długo po D-Day zadawano

sobie uzasadnione pytanie, czy efekty planu warte były wysiłku lotnictwa, a także zniszczeń, jakich dokonano w miastach francuskich i belgijskich.15

Ci jednak, którzy najlepiej mogli to ocenić, czyli niemieccy generałowie, byli „głęboko przekonani, że te wszystkie ataki zniweczyły w dużym stopniu ich plany związane z kontrofensywą”. 16 Bombowcem, który niewątpliwie zadał wrogowi największe straty podczas tej akcji, był B-26 Marauder,

skonstruowany przez Glenn L. Martin Company. Ten średni bombowiec latał na niskich wysokościach i niezwykle precyzyjnie tra ał w cel, stał się więc maszyną wysyłaną głównie do bombardowania mostów kolejowych i dworców. Po wojnie szef sztabu Rommla, Hans Speidel, stwierdził: Zniszczenie

dróg

kolejowych

uniemożliwiło transport odwodów aż do

połowy maja

1944

roku. Brak

paliwa zaś sparaliżował wszelkie inne

ruchy. Mosty na Paryża, a poniżej czerwca

Sekwanie

poniżej

także mosty na

Loarze

Orleanu 1944

zostały

zerwane

przed na

6

skutek

bombardowań powietrznych.

Ta wypowiedź Speidla została wyryta na tablicy pamiątkowej, którą umieszczono na kadłubie bombowca B-26 w Muzeum Sił Powietrznych USA w Dayton, w stanie Ohio. Podczas wywiadu w 1946 roku generał Jodl powiedział, że „budowa umocnień

obronnych nie została jeszcze i nie miała zostać zakończona, ponieważ nie było już możliwości, by sprowadzać piasek i cement”. 17 Gordon Harrison, historyk inwazji normandzkiej, ocenił, że „system komunikacyjny [we Francji] znalazł się w stanie zupełnego załamania”, co „okazało się bardzo ważne dla bitwy o Normandię”. 18 W akcji niszczenia systemu komunikacyjnego uczestniczyły nie tylko bombowce. Francuski ruch

oporu odegrał tu nie tyle ważniejszą, ile bardziej skuteczną rolę, biorąc pod uwagę ilość użytych materiałów wybuchowych. Ruch oporu, który organizował się w ponurych dniach 1940 roku praktycznie od zera, na początku 1944 był już poważnie liczącą się siłą. Podobnie jak w innych krajach, miał bardzo złożoną, wieloczłonową strukturę i składał się z komórek regionalnych oraz organizacji politycznych. Jego o cjalnym zwierzchnikiem był generał

Charles de Gaulle, który przebywał jednak w Algierii, z dala od sceny wydarzeń i nie mógł sprawować nad nim bezpośredniej kontroli. Ogniwem pośredniczącym między nimi były: Kierownictwo Operacji Specjalnych (SOE), powołane przez Brytyjczyków pod koniec 1940 roku (pierwszych agentów zrzucono na spadochronach we Francji wiosną 1941), oraz Amerykańskie Biuro Służb Strategicznych (OSS), wzorowane na SOE. OSS

rozpoczęło działalność w 1943 roku. Ruch oporu miał szereg słabych punktów. Przede wszystkim od początku był narażony na penetrację ze strony Niemców. Posiadał też niedostateczną ilość broni, a bardzo często jego członkowie byli jej w ogóle pozbawieni. Łączność w ramach jednej komórki była marna, zaś pomiędzy poszczególnymi organizacjami nie istniała. Ruch oporu nie mógł również liczyć na poparcie społeczeństwa,

ponieważ większość Francuzów wolała nie mieć kłopotów z Niemcami. O sile ruchu oporu decydowały jednak takie czynniki, jak odwaga działających w nim ludzi, ich gotowość do poświęceń i gorący patriotyzm. Członkowie ruchu oporu mogli przekazywać najbardziej aktualne i wiarygodne informacje („Widziałem na własne oczy”), dokonywać sabotaży, uszkadzając linie kolejowe, mosty i drogi, a także organizować zbrojne

oddziały na tyłach wroga, które byłyby w stanie opóźnić ruchy sił niemieckich podczas inwazji. Ruch oporu był niewątpliwie najlepszym źródłem informacji na temat Wału Atlantyckiego, ponieważ w budowie większości umocnień uczestniczyli Francuzi. Monsieur Clement Marie z Port-en-Bessin w Calvadosie był jednym z wielu, którzy w czerwcu 1942 roku zostali zmuszeni przez Niemców do pracy przy wznoszeniu dużego bunkra w

Pointe du Hoc (na zachód od plaży Omaha). Brakowało ciężkiego sprzętu; pracowano przy użyciu łopat i zwykłych wózków, wykorzystując siłę ludzi i koni. Forty kacje sięgały fundamentami głębokości prawie siedmiu metrów. Wszystkie tunele i okopy były zamaskowane; kopuły strzelnic wystające nad ziemię również przykrywano darnią. Marie pomagał przy znoszeniu ziemi, którą usypywano wokół bunkra, by przypominał naturalne wzniesienie.

Pracował także w Pointede-la-Percée (na zachodnim krańcu plaży Omaha) przy budowie stacji radarowych dla niemieckiej Kriegsmarine. Przypomina sobie, że na początku 1944 roku zapowiedziano inspekcję Rommla. Niemcy polecili francuskim robotnikom, by zdjęli czapki, gdy tylko pojawi się feldmarszałek. „Wiadomość rozeszła się bardzo szybko — opowiada Marie — i kiedy przyjechał Rommel, ani jeden człowiek w Port-en-Bessin nie miał na

głowie czapki czy kapelusza i w związku z tym nie musiał ich zdejmować”. 19 Oczywiście Rommel nie zwrócił uwagi na ten drobny akt nieposłuszeństwa. Zresztą z braku sprzętu potrzebował jak najwięcej robotników. (Pod pewnymi względami Wał Atlantycki zbudowano tak samo jak Wielki Mur w Chinach — został wzniesiony rękami ludzkimi; różnił się tylko tym, że Niemcy użyli betonu i stalowych prętów zbrojeniowych.) „Weźcie francuskich chłopów do

budowy umocnień — polecił Rommel dowódcy dywizji stacjonującej w pobliżu Hawru. — Płaćcie im dobrze i na czas. Mówcie im, że wróg prawdopodobnie nie zaatakuje tam, gdzie umocnienia są najsilniejsze! Francuscy wieśniacy chętnie nabiją sobie kabzę”. 20 Niemcy oczywiście nigdy nie płacili wystarczająco dużo — kurs marki do franka był dla Francuzów rujnujący, nie karmili też na tyle dobrze pracowników, by zaskarbić sobie ich lojalność. Robotnicy

byli więc niezadowoleni i narzekali między sobą, a niektórzy z nich nawiązali współpracę z działaczami ruchu oporu, przekazując im informacje. Kierownictwo Operacji Specjalnych przekazywało je do Londynu na wiele pomysłowych sposobów, między innymi za pośrednictwem gołębi pocztowych. André Rougeyron, który działał w ruchu oporu na terenie Normandii, opisał we wspomnieniach dziwną

metodę przesyłania informacji, stanowiącą połączenie dawnych sposobów komunikacyjnych z najnowszymi: Złożył mi wizytę Ernest Guesdon. Bardzo

się cieszył, bo

znalazł na

swoim pastwisku gołębia pocztowego, zrzuconego

na

spadochronie.

Podobnych przypadków jest wiele. Ta metoda

brytyjskich

służb

wywiadowczych sprawdza się bardzo dobrze. Ptaki zrzucane są w nocy, w klatkach

przywiązanych

do

małych

spadochronów. właściciel

Rano

sadu

Komunikacja

znajduje

albo

działa

je

pastwiska.

sprawnie,

do

przesyłki dołączany jest odpowiedni ekwipunek: paczka z pożywieniem dla ptaka,

pergaminowa

zawierająca

wszelkie

koperta potrzebne

instrukcje i dwie tulejki do wkładania wiadomości. Tulejki są przyczepione do obrączki znajdującej się na łapce ptaka. Dołączają bardzo

jeszcze specjalny,

cienki papier, ołówek oraz

instrukcje, jak karmić, a następnie odesłać

gołębia,

a

także

pytania

dotyczące jednostek wojskowych, ich ruchów, stanu morale i oczywiście postępu prac przy budowie umocnień.

Rougeyron był szefem sekcji ucieczek, która ocaliła wielu młodych Amerykanów — pilotów i załogi samolotów zestrzelonych nad Francją. Za pośrednictwem gołębi przesyłał informacje, że uratowani ludzie — wymienieni tylko z nazwiska, bez stopni wojskowych — są bezpieczni. „Nie chcieliśmy pisać nic więcej, bo baliśmy się, że gołębie mogą zostać po

drodze zestrzelone”. 21 Na zachód od Port-enBessin Niemcy postawili na kli e czterodziałową baterię. Potężnym forty kacjom odpowiadały potężne armaty 152 mm. Nie były widoczne z powietrza, ponieważ zostały zręcznie zamaskowane siatkami i ziemią. Wieśniak, na którego polu je postawiono, był wściekły — nie mógł tam ani uprawiać zbóż, ani paść bydła. Wymierzył więc odległości między bunkrami,

stanowiskami obserwacyjnymi umieszczonymi na samym skraju klifu, dystans między nimi a wybrzeżem i tak dalej. Jego niewidomy syn, chłopiec w wieku ośmiu czy dziewięciu lat, jak wielu ślepców miał doskonałą pamięć. Był kaleką, toteż Niemcy nie zwracali na niego uwagi. Pewnego dnia w początkach 1944 roku mały wybrał się autostopem do Bayeux. Udało mu się skontaktować z André Heintzem, osiemnastoletnim działaczem ruchu oporu.

Przekazał mu informacje od ojca; Heintz wysłał je do Anglii za pośrednictwem radia, wykonanego chałupniczo i ukrytego w puszce po zupie Campbell (dziś na wystawie w Muzeum w Caen). Dzięki nim marynarka brytyjska dysponowała w D-Day współrzędnymi bunkrów na wybrzeżu. 22 W małej wsi Benouville, położonej przy moście nad kanałem Caen, Thérèse Gondrée prowadziła kawiarnię. Niemcy, którzy

popijali tu wino i zamawiali różne przekąski, nie wiedzieli, że zna niemiecki. Kobieta powtarzała zasłyszane od nich informacje pani Vion, dyrektorce miejscowego szpitala położniczego i jednocześnie szefowej miejscowego oddziału ruchu oporu, która z kolei przesyłała je swoim zwierzchnikom w Caen. Ci przekazywali wiadomości działającym w tym rejonie agentom Kierownictwa Operacji Specjalnych, tamci zaś — drogą radiową albo za

pośrednictwem małych samolotów — do Anglii. W ten sposób major John Howard, dowódca kompanii „Byków i Kozłów” 6 Dywizji Powietrznodesantowej, który szkolił swoich ludzi przed czekającym ich w D-Day atakiem na most w Caen, tak dużo wiedział o pozycjach wroga, a także o umiejscowieniu detonatora, za pomocą którego Niemcy zamierzali wysadzić most w razie inwazji. 23 Jednym z zadań 506 Pułku Piechoty Spadochronowej 101

Dywizji Powietrznodesantowej w DDay było zdobycie osady SteMarie-du-Mont. Dzięki działalności ruchu oporu porucznik Richard Winters z Kompanii E „pięćset szóstego” wiedział nawet, że dowódca stacjonującej tam jednostki niemieckiej spotyka się z miejscową nauczycielką i że codziennie o piątej po południu wyprowadza psa na spacer. 24 Guillaume Mercader z Bayeux prowadził sklep z rowerami. Przed wojną

zawodowo startował w wyścigach rowerowych. Opowiadał potem w wywiadzie: „Odnowiłem w czasie okupacji kartę rowerową i pod pretekstem treningu bez trudności mogłem jeździć po okolicy”. Podczas tych przejażdżek zbierał od zatrudnianych przymusowo Francuzów szczegółowe informacje na temat budowy umocnień, ich infrastruktury, uzbrojenia, rozmieszczenia wojsk, zapór na plażach i tak dalej. „Moim bezpośrednim zwierzchnikiem

był Meslin, alias podchorąży Morvin, dowódca pododdziału. Spotykaliśmy się co tydzień w Caen, przy ulicy Saint-Jean 259, gdzie przekazywałem mu żądane informacje, które udało się zdobyć”. 25 Dzięki informacjom ruchu oporu, uzupełnianym i potwierdzanym przez nasłuch Ultry oraz loty zwiadowcze, Alianckie Ekspedycyjne Siły Zbrojne dysponowały bardziej kompletną wiedzą na temat stanu i siły wojsk nieprzyjacielskich niż

jakakolwiek inna armia w dziejach, przygotowująca się do ofensywy. Inną specjalnością ruchu oporu był sabotaż. W latach 1941-1943 organizowano we Francji sporadyczne, nie skoordynowane akcje sabotażowe w zakładach produkujących sprzęt wojskowy, niszczono tory kolejowe, kanały, linie telefoniczne i telegra czne. Nie odbywało się to jednak na taką skalę, by mogło niepokoić Niemców. Ale z początkiem 1944 roku, kiedy

Kierownictwo Operacji Specjalnych przeszło pod zwierzchnictwo Kwatery Głównej Naczelnego Dowództwa Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych, działalność sabotażowa została rozszerzona i podporządkowana planowi Transportation. Człowiek z ruchu oporu, który podkładał we właściwym miejscu pod mostem laskę dynamitu, był znacznie skuteczniejszy niż bombowiec B-17, zrzucający na ten sam cel dwieściepięćdziesięciokilogramow

bombę z wysokości czterech tysięcy pięciuset metrów. Mógł bowiem tak wyliczyć czas eksplozji, by razem z mostem wyleciała w powietrze także przejeżdżająca lokomotywa. W pierwszych trzech miesiącach 1944 roku ruch oporu zniszczył aż osiemset osiem lokomotyw, podczas gdy w atakach powietrznych uszkodzono ich trzysta osiemdziesiąt siedem. Kiedy jednak wszedł w życie plan Transportation, stosunek tych liczb się zmienił: w kwietniu i

w maju bombardowania unieszkodliwiły tysiąc czterysta trzydzieści siedem lokomotyw, a akcje sabotażowe ruchu oporu zaledwie dwieście dziewięćdziesiąt dwie. 26 Brytyjczycy liczyli na bardziej bezpośrednią pomoc ruchu oporu. Komitet składający się z przedstawicieli Kierownictwa Operacji Specjalnych oraz armii rozważał nawet możliwość wywołania francuskiego powstania narodowego. Ruch oporu

mógłby wesprzeć operację Overlord, gdyby „wywołał strajk generalny albo powstanie na skalę narodową”. Przeważyły jednak głosy ludzi trzeźwo myślących. Pewien o cer francuski stwierdził, że koncepcja powstania „zakładała udział całego narodu, a przecież gotowych zaryzykować życie, jak to zwykle bywa, nie mogło być wielu. Poza tym, ogólnonarodowe powstanie oznaczałoby walkę z nowoczesnymi czołgami przy

użyciu katapult z epoki Juliusza Cezara”. 27 O cerowie z Kwatery Głównej SHAEF podchodzili do sprawy bardziej realnie. Zamierzali wykorzystać komórki ruchu oporu do wysadzenia w D-Day głównych magistrali kolejowych prowadzących w rejon walki. Akcja otrzymała kryptonim Vert. W maju Kierownictwo Operacji Specjalnych doniosło Kwaterze Głównej, że przygotowano się do zniszczenia pięciuset

siedemdziesięciu jeden obiektów kolejowych. Plan Vert uzupełniony został jeszcze planem Tortue, który przewidywał zakłócenie ruchu sił niemieckich poprzez akcje partyzanckie, co w praktyce oznaczało ostrzał kolumn wojsk nieprzyjacielskich ze Stenów i Brenów, a następnie ucieczkę do lasu w nadziei, że Niemcy dadzą się sprowokować do pościgu. Członkowie ruchu oporu często wpadali w ręce Niemców, byli aresztowani i torturowani, toteż Francuzi

nie mogli znać terminu inwazji wcześniej. Rozkazy dotyczące akcji sabotażowych przesyłano szyfrem przez radiostację. Odbiorcy informacji musieli słuchać wiadomości BBC pierwszego, drugiego, piętnastego i szesnastego dnia każdego miesiąca. W razie zbliżania się terminu inwazji mieli usłyszeć jej wstępną zaszyfrowaną zapowiedź. Potem należało czekać na wiadomość B, czyli potwierdzenie, po którym w ciągu dwudziestu czterech

godzin miało się pojawić wezwanie do walki. Każdy rejon otrzymał inne hasło. Hasłem dla ludzi Mercadera w Bayeux było zdanie: „W Suezie panuje upał”, a potem miało nastąpić „Kości leżą na dywanie”. Mercader przypomina sobie dzień, kiedy usłyszał te słowa: „Słuchałem radia w Bayeux, w mojej piwnicy. O szóstej trzydzieści padła pierwsza wiadomość: «W Suezie panuje upał». Dwa razy. Potem absolutna cisza. I wtedy: «Kości leżą na dywanie. Kości

leżą na dywanie». Też dwa razy, podobnie jak inne wiadomości, które nas nie dotyczyły. Kiedy słuchałem ich oszołomiony, przez chwilę poczułem wzruszenie, ale szybko się opanowałem. Wyłączyłem radio i przeskakując po cztery stopnie wybiegłem z piwnicy. Przede wszystkim powiedziałem żonie, co usłyszałem. Potem wsiadłem na rower i pojechałem powiadomić moich ludzi o zbliżającej się inwazji. Mieliśmy przed sobą długą

noc”. 28 Kwatera Główna SHAEF początkowo zamierzała ograniczyć działalność sabotażową do terenu Dolnej Normandii. Uważano, że inne rejony powinny poczekać z niszczeniem mostów do chwili, gdy wymagałyby tego bezpośrednie działania sił alianckich. Dotyczyło to szczególnie południowej Francji, gdzie w połowie sierpnia planowano kolejny desant. Co więcej, gdyby ruch oporu ruszył do akcji w całym kraju, naraziłby swoich

członków na zdemaskowanie i aresztowanie, a Niemcy mogliby w tym czasie naprawić szkody. Te racje jednak zostały zdominowane przez pogląd, że w chwili inwazji należy wywołać możliwie największy chaos na tyłach wroga. Poza tym Kwatera Główna SHAEF doszła do wniosku, że poszczególne komórki ruchu oporu i tak nie pozostaną w konspiracji, gdy usłyszą wiadomości o rozpoczęciu inwazji. Anthony Brooks,

dwudziestoletni Anglik, który wychował się we francuskojęzycznej części Szwajcarii, a w chwili wybuchu wojny studiował we Francji, działał w 1944 roku jako agent Kierownictwa Operacji Specjalnych na południu kraju, w okolicach Tuluzy. Otrzymawszy ze zrzutów materiały wybuchowe, rozdzielił je między swoich ludzi z ruchu oporu, którzy ukrywali je w szambach albo nawet w lokomotywach, jeśli maszynista także należał do

organizacji. („Chowaliśmy materiały wybuchowe w elektrycznych lokomotywach — wspominał — a żaden niemiecki żołnierz nie zajrzy do czegoś, co opatrzone jest napisem «16 tysięcy woltów» i zamknięte na klucz”.) Część materiałów ukrywano też w szambie — w zbiornikach mieściło się nawet dwadzieścia kilogramów „towaru”. Jak większość agentów Kierownictwa Operacji Specjalnych, Brooks widział, że jego podwładni się niecierpliwili i wprost rwali do

akcji. „Musieliśmy pozwolić im na wysadzenie kilku pociągów — opowiada — nawet jeśli było to przedwczesne i nie mieliśmy takich rozkazów. Czasami zdarzało nam się wykoleić niewłaściwy, co — jakby to powiedzieć — nie przysparzało nam zwolenników. Pewnego razu wykoleiliśmy pociąg Szwajcarskiego Czerwonego Krzyża, cztery wielkie wagony pełne jajek wyleciały w powietrze. Ludzie próbowali później wybierać z

rzeki żółtka na omlety i nie przestawali nam złorzeczyć”. 29 W kwietniu 1944 roku 2 Dywizja Pancerna SS Das Reich przeniosła się do miasteczka Montauban, położonego w pobliżu Tuluzy. Miała tu zregenerować siły po ciężkiej służbie na Froncie Wschodnim, a także otrzymać nowe czołgi — Tygrysy, największe i najlepsze, jakie produkowano w Niemczech. Napędzane były benzyną — ważyły sześćdziesiąt trzy tony

i spalały galon paliwa (niecałe cztery litry) na osiemset metrów. Stwarzały jednak wiele problemów technicznych. Miały tylko stalowe gąsienice, które szybko ścierały się na asfalcie. Z tego powodu Niemcy transportowali je wagonami kolejowymi. Sprowadzone do Montauban Tygrysy trzymano pod ścisłą strażą. Wagony, którymi je przewożono, były ukryte na bocznicach kolejowych wokół miasteczka, a na każdym dla niepoznaki ustawiono stare

francuskie ciężarówki. Same wagony wydawały się bezpieczne. Brooks wymyślił zadanie dla swoich ludzi. Wśród nich była piękna siedemnastoletnia dziewczyna o imieniu Tetty, „córka miejscowego właściciela garażu, panna o kręconych włosach, której matka wciąż powtarzała, by nie bawiła się lokami”. Przez cały maj Tetty, jej chłopak, czternastoletnia siostra i inni po zmroku jeździli rowerami w rejon, gdzie stały wagony, usuwali smar z osi, a na to

miejsce sypali proszek ścierny, otrzymywany ze zrzutów Kierownictwa Operacji Specjalnych. Brooks kazał im pozbyć się smaru, ale „oczywiście Francuzi mówili, że głupio wyrzucać taki piękny zielony smar i sprzedawali go jako dobrej jakości smar do silników, który osiągał na czarnym rynku wysoką cenę”. W D-Day Das Reich otrzymała rozkaz, by wyruszyć do Normandii. Niemcy załadowali swoje Tygrysy na wagony. Te jednak

stanęły, zanim jeszcze dotarły do Montauban. Uszkodzenia osi okazały się tak poważne, że nie można było ich naprawić. Minął tydzień, zanim Niemcom udało się znaleźć nowe wagony, ale aż w Perigueux, oddalonym o sto kilometrów, co nie wróżyło dobrze gąsienicom i zapasom paliwa. Ruch oporu zresztą cały czas utrudniał dywizji drogę z Montauban do Perigueux. W rezultacie Das Reich, oczekiwana przez Rommla w Normandii jakieś trzy-cztery dni po rozpoczęciu

inwazji, dotarła tam siedemnaście dni później. Co więcej, jak odnotowuje z satysfakcją Brooks, „żaden pociąg nie wyruszył po 5 czerwca z Montauban na północ bez zatkniętej agi francuskiej albo amerykańskiej”. 30 Trudno ocenić dokładnie rolę, jaką w noc poprzedzającą D-Day odegrały jednostki spadochronowe, jak również działalność bombowców i ruchu oporu na kilka tygodni przed inwazją. Nie ulega

jednak wątpliwości, że podczas gdy Eisenhower nigdy nie musiał się martwić o swoje tyły, Rommel ani przez chwilę nie zaznał spokoju.

Rozdział 6 Plany przygotowania

i

Jak mówił generał Eisenhower, opracowanie dobrego planu przed bitwą ma decydujące znaczenie. 1

Jako naczelny dowódca nadzorował więc proces przygotowywania planów operacji, który wydawał się nie mieć końca, był niezwykle złożony i wymagał wspólnego wysiłku mnóstwa ludzi, począwszy od o cerów sztabu w Kwaterze Głównej, poprzez dowódców 21 Grupy Armii (czyli sztabu Montgomery’ego), brytyjskiej 2 i amerykańskiej 1 Armii, korpusów, dywizji, batalionów i kompanii, aż po o cerów różnego szczebla wszystkich sił zbrojnych — lotnictwa,

marynarki i Straży Przybrzeżnej. W rezultacie operacja Overlord była najstaranniej przygotowaną inwazją w historii. Odwiedziwszy kwaterę sztabu Bradleya, Eisenhower powiedział do o cerów: „Dla tej operacji nie ma żadnej alternatywy. Musi nam przynieść sukces i tak będzie. Wylądujemy tam, rzucimy do bitwy wszystkie swoje siły i postaramy się zwyciężyć”. (Eisenhower powtórzył te słowa w 1964 roku podczas wywiadu dla Waltera

Cronkite’a. Mówił z przejęciem, marszcząc nieco czoło, co pozwalało wyobrazić sobie siłę jego głosu, postawę, spokojną pewność siebie i zdecydowanie, jakie charakteryzowały go w 1944 roku. Potem wyraźnie się rozluźnił, uśmiechnął niepewnie kącikami ust i dodał: „Ale na wojnie nie ma nic pewnego. Dopóki nie wyśle się batalionu przeciwko drużynie, nic nie jest pewne”. 2) Zadaniem przygotowujących plan

operacji było zapewnienie jej maksimum bezpieczeństwa. W tym celu musieli być w stałym kontakcie z oddziałami w terenie, obserwować efekty szkoleń i manewrów, by wiedzieć, co jest wykonalne, co może być wykonalne, a co absolutnie nie. Musieli połączyć te informacje z doniesieniami innych służb, żeby opracować wszechstronny plan, który zaakceptowaliby wszyscy zainteresowani. Proces ten rozpoczął się na górze i stopniowo obejmował

niższe szczeble dowodzenia. Eisenhower zdecydował o miejscu i dacie inwazji. Pojawiły się wątpliwości, czy lądowanie na plaży Utah nie przyniesie zbyt dużych strat z powodu znajdujących się za nią podmokłych terenów, toteż szef sztabu Eisenhowera, generał Smith, zaproponował, by dywizje powietrznodesantowe opanowały groble wiodące przez mokradła w głąb lądu. Spotkało się to z ostrym sprzeciwem dowódców jednostek

powietrznodesantowych, ale ostatecznie stanowisko Eisenhowera, który poparł Smitha, przesądziło sprawę. 3 Pod koniec stycznia Eisenhower podejmował decyzje związane głównie z wyborem miejsca desantu. 25 lutego sztab Bradleya miał już naszkicowany ogólny plan działania; sztab brytyjskiej 2 Armii swój ukończył miesiąc później. Stopniowo do procesu planowania włączały się sztaby poszczególnych korpusów, dywizji, pułków i batalionów.

Generał Freddie de Guingand, szef sztabu Montgomery’ego, wspomina, że „cokolwiek zaproponowano, natychmiast spotykało się z gorącym protestem” kolejnego szczebla dowodzenia. Jeśli postulowało coś dowództwo korpusu, sztab dywizji wyrażał sprzeciw. Jeśli piechota i marynarka osiągnęły porozumienie w jakieś sprawie, można było mieć pewność, że siły powietrzne nie wyrażą na to zgody.

De Guingand pamięta też, że to sztab 21 Grupy Armii pod dowództwem Monty’ego zadecydował, by w pierwszym rzucie wysłać do akcji czołgi DD (am bie), osłaniane przez ostrzał dział okrętowych. „Powodem użycia czołgów DD na pierwszej linii była konieczność zaskoczenia wroga, co mogło osłabić jego ducha walki; czołgi miały również stanowić wsparcie dla piechoty”. 4 Na najwyższych szczeblach dowodzenia odczuwano pokusę, by

opracować kompleksową strategię z uwzględnieniem działań nawet najmniejszych jednostek, ale szybko porzucono ten zamysł. Generał de Guingand wyjaśnia: „Na początku próbowaliśmy opracować niemal szkolną koncepcję każdego etapu inwazji — w jakiej kolejności miały wchodzić do akcji artyleria, wojska inżynieryjne, czołgi, piechota — ale po pierwszych ćwiczeniach zarzuciliśmy ten nonsensowny plan i pozwoliliśmy, by poszczególne

jednostki, biorące udział w ataku, same rozwiązywały swoje problemy”. 5 „Problemy” poszczególnych korpusów, dywizji, pułków i batalionów zależały oczywiście od zadań, jakie im wyznaczono. Każdy z oddziałów musiał przezwyciężyć inne trudności, związane po pierwsze z ukształtowaniem terenu, na który miał dokonać inwazji, a po drugie, co było jeszcze trudniejsze, z różnymi rodzajami umocnień niemieckich. Rommel

natomiast, w przeciwieństwie do aliantów, nie mógł niczego z góry zaplanować, tylko poczynić przygotowania na wypadek ataku. Wcześniejsze opracowanie planu działań umożliwia koncentrację sił i energii, lecz wymaga też znajomości daty i miejsca ofensywy nieprzyjaciela, a tego Niemcy nie wiedzieli. Przygotowania do ataku, który może nastąpić wszędzie, niosą ze sobą konieczność znacznego rozciągnięcia linii obrony. Rommel wzniósł

umocnienia na każdej plaży, która choćby teoretycznie mogła być miejscem desantu wroga. Na morzu zaś pierwszą linię obrony Niemców stanowiły miny rozmieszczone w wodach kanału, które wprawdzie nie zadowalały dostatecznie Rommla, natomiast dla marynarki aliantów były poważnym problemem. Umocnienia brzegowe różniły się w zależności od lokalnych warunków terenowych, ale zapory pomiędzy liniami przypływu i odpływu na

plażach Omaha, Utah oraz tych, na których mieli wylądować Brytyjczycy, wyglądały podobnie. Składały się z tak zwanych bram belgijskich, czyli stalowych ram wysokości trzech metrów. Osadzano je w pasie biegnącym równolegle do brzegu, około stu pięćdziesięciu metrów od linii przypływu. Do tych konstrukcji podłączone były miny talerzowe (przeciwczołgowe, zawierające niecałe sześć kilogramów trotylu) albo

stare francuskie pociski artyleryjskie z Linii Maginota, wycelowane w morze i gotowe do odpalenia. Admirał Ruge nie wierzył w umieszczane pod wodą miny typu lądowego i pociski artyleryjskie, ponieważ nie miały zabezpieczeń wodoodpornych, jednak min morskich brakowało. 6 Około stu metrów od linii przypływu znajdowała się potężna zapora z pali, wbita w piasek pod takim kątem, by ich ostre końce skierowane były ku morzu. Do końców

niektórych pali przyczepiano miny talerzowe. Mniej więcej siedemdziesiąt metrów od brzegu Niemcy rozstawiali tak zwane jeże (trzy albo cztery stalowe pręty długości dwóch metrów, połączone razem w środku), które mogły rozpruć dno każdej łodzi desantowej. Rommel stał na ziemi francuskiej niczym kolos. Mógł zatopić, i zatapiał osady, przerywając tamy na rzekach albo pozwalając morzu wdzierać się w głąb lądu. Mógł wysiedlać obywateli

francuskich, burzyć domki letniskowe i inne budynki, by zrobić miejsce dla artylerii. Mógł wycinać lasy, by mieć materiał do budowy zapór na plażach. Istnienie tych zapór postawiło aliantów przed wyborem: czy lądować podczas ostatniej fazy przypływu, narażając łodzie desantowe na zniszczenie, czy przypłynąć z początkiem fali, co pozwoliłoby Niemcom wyciąć pierwszy rzut atakujących w trakcie pokonywania przez nich

odsłoniętej połaci piachu aż do kamienistego pasa wybrzeża[12] na plaży Omaha czy linii wydm na plaży Utah, które mogły dać im pewną osłonę. Żeby w pełni wykorzystać ten niebezpieczny dla aliantów odcinek, Rommel zgromadził w pobliżu dodatkowo jeszcze swoje stacjonarne dywizje (wśród nich były Bataliony Wschodnie; pięćdziesiąt procent służących w nich żołnierzy stanowili Polacy albo Rosjanie). Przy wyjściach z plaży

Omaha na przykład, u stóp urwiska, a także na zboczu i na szczycie znajdowały się okopy, w których ukrywali się strzelcy i obsługa dział. Wzdłuż dróg odchodzących w głąb lądu, a także już na płaskowyżu, rozmieszczono setki „tobruków”, wybetonowanych okrągłych dołów, na tyle dużych, by pomieścić obsługę moździerza, karabin maszynowy lub nawet wieżyczkę czołgu. „Tobruki” połączone były z sobą podziemnymi tunelami. Przed

nimi i wokół nich Niemcy ustawili górujące nad plażą betonowe zapory. Podobnie jak w „tobrukach”, umieszczano w nich szkice panoramiczne przedstawiające ukształtowanie terenu rozciągającego się poniżej, z podanymi odległościami i kątem odchylenia poszczególnych celów. Na samej Omaha Niemcy wznieśli dwanaście silnych pozycji obronnych, umożliwiających ostrzał ogniem ankowym całej

długości plaży. W bunkrach z otworami strzelniczymi umieścili potężne armaty 88 mm i 105 mm, które były wymierzone w plażę, nie w morze. Bunkry miały jednak dodatkowe skrzydło skierowane ku morzu, które pełniło rolę osłony przed ostrzałem okrętów alianckich. Na wzniesieniu rozmieszczono osiem betonowych bunkrów i cztery otwarte stanowiska polowe z armatami od 75 mm do 88 mm, które mogły ostrzelać każdy metr plaży. Pochodziły

one z całego obecnego imperium niemieckiego — 75 mm z Francji, wielkie armaty z ZSRR, 105 mm z Czechosłowacji, jeszcze inne z Polski. Potężne bunkry mogły wytrzymać nawet najsilniejszy ostrzał okrętów alianckich, tak że armaty nie zostałyby uszkodzone. By ochronić bunkry przed bezpośrednim atakiem piechoty, mającej do dyspozycji granaty i miotacze ognia, Niemcy otoczyli je polami minowymi i drutami kolczastymi.

Tak więc Amerykanie, którzy mieli wylądować na plaży Omaha, musieli pokonać na pokładach LST zaminowany kanał La Manche, dostać się na brzeg łodziami Higginsa pod ostrzałem baterii lądowych, potem przedrzeć się przez pas zaminowanych zapór szerokości około stu pięćdziesięciu metrów pod krzyżowym ogniem pistoletów i karabinów maszynowych, wśród eksplodujących pocisków artyleryjskich i moździerzowych, by znaleźć

pierwsze schronienie za kamienistym występem. Byliby więc pod potrójnym ostrzałem — karabinów maszynowych i ciężkiej artylerii z prawej i lewej strony, broni mniejszego kalibru od frontu oraz pocisków moździerzy spadających na nich z góry. Jeśliby więc żołnierze amerykańscy nie zostali zabici w czasie desantu czy podczas pokonywania pierwszego odcinka plaży, jeśliby jakimś cudem udało im się dotrzeć do występu, to Rommel poczynił

wszelkie starania, by dotarli tam ranni. A jeśli nie ranni, to całkowicie sparaliżowani przez strach. Aby zatrzymać ich w tym miejscu, Rommel polecił jeszcze gęściej zaminować teren. Pomiędzy głazami a urwiskiem znajdował się płaski fragment plaży (w pewnych miejscach bagnisty). Niemcy rozciągnęli tam druty kolczaste, ale Rommel polegał głównie na minach. W nieregularny sposób rozmieszczono tam ich wszelkie możliwe typy.

Niektóre zawierały zwykły ładunek trotylu, były przykryte kamieniami i wybuchały przy szarpnięciu drutu podłączonego do zapalnika. Miny S można natomiast nazwać prawdziwym wynalazkiem szatana — detonowane, wyskakiwały w górę i eksplodowały na wysokości piersi człowieka. Były też i inne. Łącznie Rommel rozmieścił ich sześć i pół miliona, a domagał się jeszcze kilku milionów więcej (zamierzał wykorzystać

jedenaście milionów min przeciwpiechotnych). 7 Poza pasem min, na drogach odchodzących od plaży znajdowały się rowy przeciwczołgowe, liczące około dwóch metrów głębokości, oraz cementowe zapory, uniemożliwiające przejazd czołgów i ciężarówek. Za tym wszystkim rozmieszczone były potężne działa — w Pointe du Hoc znajdowała się bateria sześciu armat 155 mm, która mogła ostrzelać wszystkie jednostki

przybijające do plaż Omaha i Utah; kolejna, w St-Marcouf, skierowana była prosto na plażę Utah; następna, w Longues-sur-Mer, strzegła plaży Gold i tak dalej. Za plażą Omaha, po przebyciu płaskowyżu, nie było już żadnych umocnień. Wynikało to z faktu, że Rommel nie mógł rozbudować forty kacji w głąb lądu, ponieważ Wał Atlantycki rozciągał się na zbyt dużej długości, a środki do jego budowy były niewystarczające.

Odzwierciedlało to stosunek Rommla do bitwy o plaże, oparty na zasadzie „wszystko albo nic”. Ale jak może potwierdzić każdy żołnierz amerykański, który walczył w Normandii, w krainie żywopłotów i zbudowanych z kamienia domów, stodół i zabudowań gospodarskich stałe forty kacje nie były potrzebne. Sielska Normandia stanowiła przy zastosowaniu najnowocześniejszej broni idealny teren obrony. Na plażach Gold, Juno i

Sword również ustawiono liczne zapory, ale wydmy nie były tu tak wysokie jak w przypadku Utah i zamiast urwiska za wałem ochronnym znajdowały się francuskie domy letniskowe. Niektóre z nich zostały przez Niemców zburzone w celu stworzenia lepszego pola rażenia, inne wykorzystano jako punkty obrony. Wzdłuż wybrzeża rozsiane były też bunkry — duże i małe. Jak wszędzie, pas obronny nie był rozbudowany w głąb. Na Utah także

umieszczono zapory, za plażą jednak nie było urwiska, lecz tylko wał ochronny wysokości od trzydziestu do dziewięćdziesięciu centymetrów, a za nim wydmy. Niemcy nie stworzyli tu systemu okopów dla swojej piechoty, ale za to wykopali w piasku „tobruki”, montując w nich wieżyczki czołgów. „Tobruki” połączone były podziemnymi tunelami. Oprócz nich linię obrony tworzyły bunkry z ciężką artylerią, pola minowe i ciągnące się kilometrami

zasieki z drutu kolczastego. Punktem oporu na plaży Utah był bunkier w La Madeleine. Znajdowały się w nim: armata 88 mm, dwa działa przeciwpancerne 50 mm, dwie armaty 75 mm, haubica 40 mm, pięć granatników, dwa miotacze ognia, trzy ciężkie karabiny maszynowe — w tym jeden umieszczony pod opancerzoną wieżyczką — i osiem Goliatów. Były to miniaturowe czołgi, niewiele większe od dziecięcego wózka, wypełnione materiałem

wybuchowym i zdalnie sterowane za pomocą radia. Za wydmami Utah równolegle do plaży biegła droga. Odchodziły od niej w głąb lądu cztery boczne drogi, czy jak nazywali je Amerykanie — groble. Wiodły nad podmokłymi polami, nawadnianymi przez miejscowe rzeki. Za mokradłami Rommel rozmieścił w każdej wsi jednostki wojskowe, a w groble wycelował działa artylerii polowej. Ściągnięte w ten rejon oddziały należały

do 709 i 716 Dywizji (składających się z batalionów gruzińskich i 642 Batalionu Wschodniego) i nie miały własnego transportu. Owe jednostki lądowe wykorzystywane były do budowy miejscowych umocnień, składających się głównie z wystających w górę pali, które wbijano na polach, gdzie ewentualnie mogły lądować szybowce. Ponieważ alianci masowo — choć nie zawsze z pomyślnym skutkiem — używali szybowców podczas kampanii sycylijskiej

w 1943 roku, Rommel przypuszczał, że i teraz się nimi posłużą. By temu zapobiec, wymyślił coś, co nazwano „szparagami Rommla” — były to pale długości trzech metrów, wbijane w ziemię, na których zamierzano osadzić połączone kablem pociski. Pociski wprawdzie nie przybyły z Paryża aż do D-Day, ale już same pale mogły rozerwać drewniane szybowce, lecące z prędkością ponad stu kilometrów na godzinę.

Aby zmylić wroga, Rommel zbudował także bunkry, w których nie było żadnych dział. Admirał Ruge wspominał: „Makiety baterii stały się celem wielu alianckich ataków powietrznych, dzięki czemu udało nam się uratować prawdziwe działa”. Podczas operacji Fortitude Amerykanie masowo wykorzystywali gumowe, nadmuchane „czołgi” i makiety innych ciężkich pojazdów, ale Niemcy nie korzystali z takich

wynalazków. 8 Zamiast tego Rommel wlewał w ziemię coraz więcej betonu i sadził coraz więcej „szparagów”. Generał pułkownik Georg von Sodenstern, dowódca 19 Armii stacjonującej w południowej Francji, uważał go za szaleńca. Na temat stałych umocnień, będących idée xe Rommla, powiedział: „Jak żaden człowiek przy zdrowych zmysłach nie położyłby głowy na kowadle, gdy ktoś wali w nie młotem, tak żaden generał nie

powinien gromadzić swoich wojsk w miejscu, gdzie w pierwszym potężnym ataku wróg może rzucić do walki swe najlepsze jednostki”. Rommel odpowiedział na to: „Nasi generałowie, którzy walczyli na Wschodzie, nie potra ą sobie wyobrazić, po co tu są. Tu nie chodzi o obronę naszych linii przed atakiem fanatycznych hord, które nie dbają o straty i stosują nieskomplikowaną strategię; mamy do czynienia z wrogiem, który angażuje do walki całą swoją inteligencję i

wykorzystuje wszelkie możliwości techniczne, który nie szczędzi środków i realizuje każdą operację tak, jakby wielokrotnie ją przećwiczył”. 9 Nie mylił się w swej ocenie amerykańskiej armii, ale zdaniem generała barona Leo Geyra von Schweppenburga wyciągnął mylne wnioski na temat sposobu odparcia ataku. Schweppenburg sprawował dowództwo nad Grupą Pancerną „Zachód”. Kiedy Rommel chciał ściągnąć 2 Dywizję Pancerną bliżej

wybrzeża, na północ od Amiens, generał zaprotestował. Rommel jednak nie dał się odwieść od swego zamiaru i skierował tę wyborową jednostkę na samo wybrzeże. Mruknął wtedy do admirała Ruge: „Dywizje pancerne zostaną przeniesione do przodu, czy im się to podoba, czy nie!”10 Niedługo potem rozwścieczony generał Schweppenburg spotkał się z Rommlem w towarzystwie wyroczni Hitlera do spraw wojsk pancernych, generała

Heinza Guderiana. Rommel powiedział im wprost, że zamierza wkopać w ziemię każdy czołg wzdłuż linii brzegowej. Guderian był zszokowany. Z uporem twierdził, że „cała potęga formacji pancernych leży w ich sile ognia i możliwości przemieszczania się”. Radził Rommlowi, by przeniósł czołgi poza zasięg alianckich dział okrętowych. Na potwierdzenie swych racji przytaczał przykład lądowania aliantów na Sycylii i pod Salerno, kiedy Niemcy nie

mogli wydać im decydującej bitwy, ponieważ znajdowali się pod nieprzyjacielskim ostrzałem z morza. Guderian dobrze wiedział, że oddziały desantowe wcale nie są bezbronne podczas przerzutu na brzeg. Wręcz przeciwnie — chronione są przez wielkie działa okrętowe. Przekonywał więc Rommla, by rozważył możliwość przeprowadzenia ofensywy zgodnie z taktyką Wehrmachtu, to znaczy w głębi lądu, gdy siły aliantów będą rozciągnięte. Tak właśnie z wielkim

powodzeniem zrobili Rosjanie, co Guderian mógł osobiście potwierdzić. Rommel nie zmienił jednak zdania. „Jeśli zostawimy dywizje pancerne na tyłach — powiedział ostrzegawczo — nigdy nie ruszą do przodu. Gdy tylko zacznie się inwazja, siły powietrzne wroga sparaliżują wszelkie nasze ruchy”. 11 Składając raport przed Hitlerem, Guderian twierdził, że wojska niemieckie powinny wycofać się w głąb lądu i tam walczyć, co oznaczałoby

pozbawienie Rommla nie tylko dowództwa, ale także jakiejkolwiek kontroli nad dywizjami pancernymi. Hitler jednak poszedł na kompromis. 7 maja przekazał Rommlowi dowództwo nad trzema dywizjami pancernymi: 2, 21 i 116. Pozostałe cztery miały pozostać w głębi lądu. Generał Alfred Jodl, szef Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu, zapewnił Rommla, że choć owe cztery dywizje znajdują się pod kontrolą OKW, „zostaną skierowane do walki — bez

uprzedniej pańskiej prośby — gdy tylko upewnimy się co do zamiarów wroga i celu jego ataku”. 12 Brzmiało to rozsądnie, ale fakty mówiły co innego: taka struktura dowodzenia powodowała, że niemieckie dywizje pancerne w razie kryzysu otrzymywałyby rozkazy nie od jednego dowódcy, lecz od trzech — Rommla, Rundstedta oraz Hitlera. Jodl nie zwrócił również uwagi na fakt, że w ten sposób nie dokonano wyboru żadnego planu. Hitler

nie poparł ani Rommla, ani stronnictwa SchweppenburgGuderian. Podobnie jak nie potra ł zaufać ludziom, nie ufał też żadnemu z planów. Jego decyzja spowodowała osłabienie sił niemieckich, przyczyniając się do ich późniejszej klęski. Rommel ściągnął swoje trzy dywizje pancerne tak blisko wybrzeża, jak tylko mógł — zwłaszcza „dwudziestą pierwszą” — w okolice Caen. Była to jego ulubiona dywizja podczas kampanii w Afryce, tam też

została zdziesiątkowana. Odbudowano ją z kadry dawnych o cerów, do których należał pułkownik Hans von Luck. Dywizją dowodził generał Edgar Feuchtinger, którego wybrano na to stanowisko, ponieważ dobrze organizował parady wojskowe podczas corocznych zjazdów partii. Nie miał żadnego doświadczenia wojennego i niewiele wiedział o czołgach. Jak twierdził Luck, Feuchtinger „był człowiekiem kierującym się zasadą: żyj i pozwól żyć innym. Lubił

przyjemności, które były w Paryżu”. Był jednak na tyle rozsądny, by powierzyć rzeczywiste dowództwo swoim bezpośrednim podwładnym. 13 Pozostałe dwie dywizje pancerne pozostające pod jego dowództwem, „dwunastą” SS i Panzer Lehr, Rommel umieścił w takiej samej odległości od Calais, jak od Calvadosu. Żadna z nich nie mogła jednak dostać się na plaże w ciągu paru godzin, co dowodzi, jak długa była linia frontu, którą Niemcy musieli

zabezpieczyć. Generał Fritz Bayerlein, dowodzący Panzer Lehr, uważał swoją dywizję pancerną za „najlepiej wyposażoną, jaką kiedykolwiek dysponowała armia niemiecka. Była całkowicie uzbrojona; nawet piechota dywizyjna miała kompletne uzbrojenie”. Kiedy obejmował nad nią dowództwo, Guderian powiedział mu: „Przy pomocy tylko tej jednej dywizji powinieneś zepchnąć aliantów do morza. Twoim celem będzie wybrzeże — nie, nie

wybrzeże — morze”. Z wyjątkiem dywizji pancernych, siły, jakimi dysponował Rommel, nie przemieszczały się zbyt sprawnie. Rundstedt, wierny swej teorii, że dynamiczna bitwa w głębi lądu jest skuteczniejsza niż walka toczona na stałych pozycjach obronnych, starał się w pierwszych pięciu miesiącach 1944 roku usprawnić transport dywizji stacjonujących na wybrzeżu. Jego wysiłki były jednak torpedowane przez Rommla,

który zamierzał okopać wzdłuż wybrzeża wszystkie jednostki wojskowe i każdy czołg. Jak jednak zauważa Gordon Harrison, „niemieckie wyobrażenia o szybko przemieszczających się oddziałach w 1944 roku na Zachodzie niewiele miały wspólnego z amerykańską koncepcją zmotoryzowanej armii”. „Mobilne” jednostki niemieckie dysponowały w najlepszym razie dwiema lub trzema ciężarówkami do przewozu niezbędnego ekwipunku, ciągnioną przez

konie artylerią i środkami transportu ogólnego. Tak zwani zmotoryzowani żołnierze mieli rowery. 14 Wehrmacht był w 1944 roku dziwną armią. W skład jego dywizji pancernych wchodziły na przykład bardzo sprawne jednostki doskonale uzbrojone i wyposażone w nowoczesne pojazdy pancerne — brakowało im jednak paliwa. Na skutek alianckich bombardowań rumuńskich pól naftowych Niemcy odczuwali dotkliwie brak ropy i benzyny.

W przypadku dywizji pancernych, stacjonujących we Francji, oznaczało to znaczne ograniczenie ćwiczeń wojskowych. Jeśli zaś chodzi o dywizje piechoty, Wehrmacht w 1944 roku stanowił niemal replikę armii cesarskiej z 1918. Uzależniony był od dostaw kolejowych i transportu konnego, a żołnierze poruszali się głównie pieszo. Biorąc pod uwagę organizację, taktykę i doktrynę wojenną, walczył tak, jak walczono w 1918 roku — podobnie Wał

Atlantycki był próbą odtworzenia systemu okopów z I wojny światowej. Mimo braku odpowiedniego sprzętu, niemieckie dywizje piechoty mogły poruszać się znacznie sprawniej, gdyby je w tym przećwiczono. Rommel jednak miał taką obsesję na punkcie betonowych umocnień i budowy zapór z pali na plażach, że kierował do tych prac także swoich żołnierzy. Podwładnemu, który domagał się ćwiczeń wojskowych, odpowiedział: „Zabraniam

organizowania jakichkolwiek szkoleń; życzę sobie natomiast, by wykorzystano każdą chwilę na budowę zapór. Właśnie na plażach zdecyduje się los inwazji, i to w ciągu pierwszych dwudziestu czterech godzin”. 15 Nawet jednostki 21 Dywizji Pancernej z okolic Caen zostały skierowane do pracy przy wbijaniu „szparagów Rommla”. W marcu, po tym jak odwilż unieruchomiła niemiecką armię na Froncie Wschodnim, Hitler zaczął

przerzucać wojska na Zachód. Rommel wysyłał je tam, gdzie były najbardziej potrzebne. Na półwysep Cotentin skierowano nową 91 Dywizję, uważaną za zmotoryzowaną, a także 6 Pułk Spadochronowy, dowodzony przez pułkownika Friedricha von der Heydtego, słynnego ze swych dokonań na Krecie. Jego oddział był jednostką elitarną, złożoną z samych ochotników. Przeciętna wieku służących w nim żołnierzy wynosiła siedemnaście i pół roku (dla porównania

żołnierze 709 Dywizji Piechoty stacjonującej na półwyspie Cotentin mieli średnio trzydzieści sześć lat). Po przybyciu do Normandii pułkownik był zaszokowany „stanem uzbrojenia i wyposażenia dywizji niemieckich. Broń, jaką dysponowały, pochodziła ze wszystkich krajów, które znajdowały się pod panowaniem niemieckim, i była w użyciu podczas ostatnich trzydziestu lat”. Jego pułk miał zaś na wyposażeniu cztery rodzaje

granatników i siedem typów lekkich karabinów maszynowych. Heydte był również zdumiony, kiedy dano mu do podpisania pewien dokument. Pochodził on od Hitlera, który żądał, by każdy z dowódców złożył pisemną obietnicę, że nie opuści stanowiska walki i będzie bronił każdego skrawka ziemi, gdy nadejdzie inwazja. Heydte odmówił podpisania deklaracji; dowódca jego korpusu tylko wzruszył na to ramionami. 16 W maju na półwyspie

Cotentin Rommel miał więc trzy dywizje: 243, 709 i 91. Wzdłuż wybrzeża Calvadosu rozmieścił zaś kolejne trzy: 352 — naprzeciwko plaży Omaha, 716 — przy plażach brytyjskich i 21 Pancerną — wokół Caen. O niczym to jednak nie świadczyło. Budowa betonowych umocnień i kopanie tych wszystkich rowów wzdłuż brzegu miało na celu zatrzymanie wroga na plażach na tyle długo, by jeszcze przed zakończeniem D-Day zorganizować

kontratak jednostek pancernych. Mając jednak do dyspozycji tylko jedną dywizję pancerną do obrony linii brzegowej na długości Calvados-półwysep Cotentin i dwie do obrony wybrzeża rozciągającego się od Hawru aż po Holandię, Rommel nie mógł liczyć na tak szybkie uderzenie wojsk pancernych. Odmawiając mu dowództwa nad czołgami, Hitler zniweczył wszystkie plany strategiczne Rommla. Mniej uparty generał mógłby przyjąć strategię, którą mu

narzucono, mimo że w nią nie wierzył. Lecz nie Rommel. Obstawał przy własnej koncepcji, choć logika wskazywała, że przy środkach, jakimi dysponował, nie mogła sprawdzić się w działaniu. W dniu, w którym rozpoczęła się bitwa, potężne dywizje pancerne Wehrmachtu były więc unieruchomione nie tyle przez siły powietrzne aliantów, ich marynarkę, czy działania francuskiego ruchu oporu, ile z powodu zwyczajów

panujących w kierownictwie Trzeciej Rzeszy. Przypuśćmy jednak, że Rommel przekonałby Hitlera, aby oddał mu pod bezpośrednie dowództwo dywizje pancerne. Przypuśćmy, że umieściłby jedną z nich w Bayeux, a drugą w Carentan (co według generała Bayerleina, dowódcy dywizji Panzer Lehr, chciał uczynić). 17 Załóżmy też, że w D-Day Rommel przeprowadziłby kontratak na 4 Dywizję Piechoty, lądującą na plaży Utah, i oddziały

dokonujące desantu na lewej ance Omaha i prawej Gold. Sytuacja byłaby wtedy naprawdę krytyczna — powstałby ogromny chaos na atakowanych plażach i zginęłoby wielu ludzi. Należy jednak zastanowić się nad ceną, jaką zapłaciłby za to Wehrmacht. Biorąc pod uwagę system komunikacyjny aliantów, umożliwiający im koordynację ostrzału wroga z morza i powietrza, siły morskie Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, wspomagane przez

kanadyjskie, norweskie, polskie i francuskie okręty, mogły unicestwić każdy atakujący czołg. Innymi słowy koncepcja Rommla, by zatrzymać aliantów już na plażach, była błędna z założenia. Ściągnięcie wojsk pancernych w zasięg ostrzału okrętów alianckich byłoby, jak zresztą twierdził Guderian, szaleństwem. Na Sycylii i pod Salerno czołgi niemieckie wprawdzie przebiły się przez linie aliantów i dostały w pobliże plaż, ale zostały tam kompletnie rozbite przez

alianckie niszczyciele. Rommel jednak nie był ani na Sycylii, ani pod Salerno. Rundstedt miał rację; jedyną nadzieją Niemców było wycofanie się w głąb lądu (jak zrobili to Japończycy na wyspach Pacy ku) i wydanie aliantom bitwy poza zasięgiem potężnych dział okrętowych. W tym celu jednak musieliby stworzyć szeroki pas umocnień obronnych, składający się z wielu punktów oporu, jak podczas I wojny światowej. Gdyby cała ta energia, którą

spożytkowano na budowę Wału Atlantyckiego, wykorzystana została na przygotowanie pozycji obronnych w każdym zwężeniu terenu, przy każdym moście czy przeprawie przez rzekę, Niemcy mogliby utrzymać się we Francji aż do zimy, a wtedy z powodu pogody ustałyby operacje wojskowe. Przerwa jednak nie pomogłaby Niemcom wygrać wojny, ponieważ wiosną 1945 roku alianci rozpoczęliby zmasowany ostrzał artyleryjski pozycji

niemieckich, nasilając jednocześnie naloty, aż do zrzucenia bomby atomowej na Berlin w sierpniu. Wszystko to jednak wymagałoby jakiegoś czasu, a tymczasem sytuacja Niemców mogłaby zmienić się na korzyść. Długa zima, którą alianci musieliby spędzić nad Sekwaną i Sommą, bardzo źle wpłynęłaby na ich morale, co z kolei poprawiłoby samopoczucie Niemców. Mogłaby również skłonić Stalina do rozważań, czy nie warto byłoby jednak

przystąpić do negocjacji pokojowych z Hitlerem. Zastój na linii frontu prawdopodobnie umożliwiłby też Niemcom zakończenie prac na ich tajną bronią, a także nad samolotem odrzutowym Me-262. Decyzja Rommla, by skupić wszystkie siły na plażach, za możliwie najpotężniejszymi umocnieniami, oparta była na ocenie sytuacji z wojskowego punktu widzenia. Natomiast decyzja Hitlera, który zgodził się — choć częściowo — z koncepcją swego generała,

wynikała z megalomanii politycznej. Mentalność zdobywcy nie pozwalała mu bowiem oddać ani skrawka zdobytej ziemi. Rommel i Hitler popełnili podstawowe błędy, przygotowując plany działania w D-Day, ponieważ opierali się na fałszywej ocenie realiów. Jedynie sędziwy Rundstedt, pełniący na Zachodzie rolę marionetki, nie mylił się, kiedy doradzał wycofanie się poza zasięg alianckich dział okrętowych. Rommel z Hitlerem

bardziej niż okrętów obawiali się jednak samolotów wroga. Spoglądali z lękiem w niebo, nie na morze. I to był ich błąd. Doktor Detlef Vogel z Militargeschichtliches Forschungsamt we Fryburgu pisze: To

naprawdę

zadziwiające,

że

wyżsi dowódcy wojskowi, którzy już kiedyś prowadzili tak skomplikowane operacje zaczepne, nagle postanowili ukryć się za wałem obronnym.18

Równie zaskakujące było

to, że Rommel, dowódca znany z błyskotliwej taktyki, przemyślanych posunięć i błyskawicznych uderzeń, przyjął wyłącznie postawę obronną. 11 maja odwiedził La Madeleine na plaży Utah. Dowódcą kompanii w tym punkcie forty kacji był dwudziestotrzyletni podporucznik Arthur Jahnke, który został ciężko ranny na Froncie Wschodnim. Rommel przyjechał swoim horchem, przywożąc w bagażniku akordeony, miał bowiem zwyczaj dawać je w prezencie

żołnierzom jednostki, która spełniła jego oczekiwania. Podporucznikowi Jahnke i jego ludziom nie dane było jednak wysłuchać koncertu. Rommel był w złym nastroju, który pogarszał się w miarę, jak generał wędrował wzdłuż wydm w towarzystwie swych adiutantów i nieszczęśliwego Jahnkego. Jego krytyka przypominała razy biczem: za mało zapór na plaży, za mało min wokół bunkra, za mało drutu kolczastego. Jahnke tego nie wytrzymał i zaprotestował:

— Panie feldmarszałku, rozciągam cały drut, jaki dostaję, ale nic więcej nie mogę zrobić. — Pańskie ręce, poruczniku! Chcę zobaczyć pańskie ręce! — zażądał Rommel. Zbity z tropu, Jahnke zdjął rękawiczki. Na widok głębokich szram na zdeformowanych dłoniach Rommel złagodniał: — Dobrze, poruczniku — powiedział. — Krew, którą pan stracił podczas budowy umocnień, jest równie cenna,

jak ta przelana w walce. Wsiadając do horcha, Rommel poradził jeszcze Jahnkemu, by „był szczególnie czujny podczas przypływów”, bo jak stwierdził, „alianci na pewno przybędą wraz z przypływem”. 19 Alianci tymczasem pracowali nad przygotowaniem jak najskuteczniejszego planu. Wał Atlantycki przerażał ich, ale w żadnym razie nie uważali go za nie do przebycia. 7 kwietnia, w

Wielki Piątek, sztab 21 Grupy Armii zakończył opracowywanie ogólnego planu inwazji i był gotowy zaprezentować go dowódcom poszczególnych jednostek. Spotkaniu przewodniczył Montgomery; odbyło się ono w jego kwaterze, w St Paul’s School (którą generał ukończył). „Zebranie to — zaczął — ma na celu zapoznanie wszystkich dowodzących oddziałami wojskowymi z całością planu operacji Overlord, by stał się zrozumiały i jednocześnie

został zachowany w tajemnicy”. Potem wyłożył jego założenia. Zaczynając od lewej strony, poinformował, że brytyjska 6 Dywizja Powietrznodesantowa przystąpi do akcji zaraz po północy, a celem jej działań będzie unieszkodliwienie baterii w Merville, opanowanie mostów nad rzeką i kanałem Orne, wysadzenie mostów nad Dives i generalnie osłona anek. Brytyjska 3 Dywizja, z francuskimi i angielskimi

komandosami, miała przebić się przez plażę Sword i przejść przez Ouistreham, by zdobyć Caen i lotnisko Carpiquet. Zadaniem kanadyjskiej 3 Dywizji było przedostanie się przez plażę Juno w głąb lądu do drogi łączącej Caen z Bayeux. Brytyjska 50 Dywizja, lądująca na plaży Gold, miała takie samo zadanie, plus zdobycie małego portu Arromanches i baterii w Longues-sur-Mer, poprzez atak od tyłów. Lądujące na Omaha dwie

amerykańskie dywizje, 1 i 29, miały ruszyć drogami wychodzącymi z plaży, opanować wsie Colleville, StLaurent i Vierville, a potem przebić się w głąb lądu. Zadaniem batalionów rangersów było zdobycie baterii w Pointe du Hoc — od strony lądu. Amerykańska 4 Dywizja Piechoty miała przebyć plażę Utah, opanować drogę biegnącą wzdłuż wybrzeża i ruszyć groblami na zachód, by potem skierować się w stronę Cherbourga.

101 Dywizji Powietrznodesantowej, lądującej na południowy zachód od Ste-Mère-Église, powierzono zadanie zabezpieczenia grobli w głębi lądu, zniszczenie mostów w pobliżu Carentan oraz opanowanie pozostałych, by osłaniać południową ankę Utah. 82 Dywizja Powietrznodesantowa miała wylądować za zachód od StSauveur-le-Vicomte, by zablokować drogę posiłkom niemieckim w zachodniej części półwyspu Cotentin.

Omawiając plan, Montgomery przyjął założenie, że lądowanie na plażach nie będzie problemem. Niepokoiło go natomiast, czy żołnierzom uda się utrzymać na brzegu. Powiedział podwładnym: „Rommel może trzymać swoje dywizje zmotoryzowane z dala od wybrzeża, dopóki nie będzie pewien, gdzie nastąpi nasz główny atak. Potem jednak szybko je ściągnie i zada decydujący cios. Jego stacjonarne dywizje będą próbowały utrzymać się na

pozycjach obronnych w ważniejszych rejonach, by potem przystąpić do kontrataku. O zmierzchu przed D-Day wróg będzie mógł tylko się domyślać, jakich sił użyjemy do realizacji Neptuna [kryptonim morskiej części operacji Overlord]. Wieczorem D-Day będzie już znał szerokość frontu i przybliżoną liczbę atakujących dywizji”. Montgomery przypuszczał, że nazajutrz po D-Day Rommel sprowadzi w rejon ataku dwie dywizje pancerne; pięć dni

później znajdzie się ich tam już sześć. Obrona i rozszerzanie zdobytego terenu będą więc jeszcze trudniejsze niż samo zdobycie go. 20 Po otrzymaniu zadań generałowie i pułkownicy zabrali się do roboty, opracowując szczegółowe plany dotyczące lądowania na brzegu już na szczeblach dywizji, pułków i batalionów. Gdy się tym zajmowano — w kwietniu i maju, Rommel budował umocnienia, wlewał w nie beton i wznosił

stanowiska obronne. Alianccy dowódcy nie podzielali jednak poglądu Montgomery’ego, że desant będzie najłatwiejszym z czekających ich zadań. Uważali, że jest to pierwszy z problemów do pokonania — albo ostatni. Plan, który wyłonił się ostatecznie w toku prac, wyglądał następująco: Pierwsze lądujące pułki miały zejść na brzeg tuż po zakończeniu poprzedzającego całą akcję bombardowania i ostrzału z morza. Jego celem było zniszczenie znanych

aliantom stanowisk artyleryjskich i osłabienie ducha żołnierzy niemieckich. Naloty zamierzano rozpocząć o północy atakiem RAF-u na baterie przybrzeżne, rozmieszczone od ujścia Sekwany po Cherbourg (tysiąc trzysta trzydzieści trzy ciężkie bombowce miały zrzucić pięć tysięcy trzysta szesnaście ton bomb). O świcie amerykańska 8 Armia Lotnicza zbombardowała pozycje obronne wroga w rejonie inwazji. Do ataku na punkty oporu na plaży Omaha

skierowano czterysta osiemdziesiąt B-24, które miały tam zrzucić łącznie tysiąc dwieście osiemdziesiąt pięć ton bomb. Oddziały lądujące na Omaha spodziewały się zastać na plaży mnóstwo lejów po bombach, stanowiących doskonałe schronienie. Ostrzał z morza miał się rozpocząć o wschodzie słońca i trwać do Godziny H minus pięć minut (słońce wschodziło o 5.58, Godzinę H wyznaczono zaś na 6.30). Amerykańskie pancerniki

Texas i Arkansas, dysponujące dziesięcioma działami 355 mm i dwunastoma działami 305 mm, ostrzelałyby plażę Omaha z odległości osiemnastu kilometrów, koncentrując siłę ognia na Pointe du Hoc i w punktach oporu przy drogach prowadzących w głąb lądu. Przyłączyć się do nich miały trzy krążowniki z działami 152 mm i osiem niszczycieli z działami 127 mm. Gdyby bombardowania i ostrzał z dział okrętowych nie rozbiły

obrońców w proch, nie sparaliżowały ich i nie obezwładniły strachem, do akcji gnębienia Niemców przystąpiłyby łodzie desantowe. Dwa z każdych czterech czołgów DD, przewożonych na plażę Omaha przez szesnaście LCT, mogły wystrzelić ponad rampą sto pięćdziesiąt pocisków z jednego działa, rozpoczynając z odległości trzech kilometrów, na piętnaście minut przed Godziną H. Dziesięć LCT miało przewozić trzydzieści sześć haubic

(samobieżnych) 105 mm, należących do 58 i 62 Batalionów Polowej Artylerii Pancernej, które mogły wystrzelić po sto pocisków z odległości ośmiu kilometrów, rozpoczynając akcję na trzydzieści minut przed Godziną H. Wreszcie czternaście LCT(R) przystosowanych było do tego, by pełnić rolę wyrzutni rakiet; każda z nich wystrzeliwała tysiąc pocisków rakietowych z odległości trzech kilometrów od brzegu. Pod taką osłoną ognia miała

wylądować pierwsza partia żołnierzy. Plany dotyczące lądowania różniły się w przypadku poszczególnych pułków i samych plaż. Najbardziej reprezentatywny był plan działania amerykańskiego 116 Pułku Piechoty 29 Dywizji, dokonującego desantu na zachodniej (prawej) ance plaży Omaha. Jak pokazuje mapa, zadanie przebycia zapór było bardzo złożone, a poszczególne jego etapy zostały obliczone co do sekundy. Na pięć minut przed

Godziną H, z chwilą ustania ostrzału z morza i powietrza, ze świszczącymi w górze pociskami rakietowymi z dwóch LCT(R), Kompanie B i C 743 Batalionu Czołgów (w liczbie trzydziestu dwóch maszyn) miały wjechać na ląd po prawej stronie plaży. Czołgami tymi byłyby DD, które miały podpłynąć do brzegu z odległości pięciu i pół kilometra. Przewidywano, że zajmą pozycje ogniowe na styku lądu z morzem, by osłaniać pierwszy rzut piechoty.

Dokładnie o Godzinie H, czyli o 6.30, do brzegu po lewej stronie plaży miało przybić osiem LCT, przywożąc Kompanię A 743 Batalionu Czołgów. Razem z Kompanią A przybyłoby osiem cystern z paliwem, ciągnących przyczepy z materiałami wybuchowymi, które miały być użyte przez saperów do zniszczenia zapór, zanim zakryłby je przypływ. Minutę po Godzinie H miał zejść na brzeg pierwszy transport piechoty — Kompania A na prawy skraj

plaży Dog Green, Kompanie E, F i G na Easy Green, Dog Red i Dog White. Każda kompania liczyła dwustu ludzi i uzbrojona była w karabiny, karabiny maszynowe, torpedy bangalore (ładunki wybuchowe w rurze metalowej do wysadzania przeszkód z drutu kolczastego), bazooki, moździerze i granaty. Za pierwszym rzutem żołnierzy ruszyliby saperzy, potem lekka artyleria i baterie przeciwlotnicze, znowu saperzy, a pięćdziesiąt minut

po Godzinie H na brzeg miała zejść druga fala piechoty (116 Pułk, Kompanie L, I, K i C). Sześćdziesiąt minut po Godzinie H z prawej strony plaży wylądowałyby dwa bataliony rangersów; sto dziesięć minut po Godzinie H am bie DUKW miały przywieźć ciężką artylerię. Przewidywano, że trzy godziny po Godzinie H do akcji wkroczą jednostki ratownicze marynarki i kompanie zmotoryzowane. Wtedy plaże byłyby już oczyszczone, a kompanie

strzeleckie przemieszczałyby się w głąb lądu. (Generał brygady Norman „Dutch” Cota, zastępca dowódcy 29 Dywizji Piechoty, nie był zwolennikiem koncepcji, by rozpocząć desant w pierwszej godzinie po wschodzie słońca. Nie wierzył w skuteczność bombardowań powietrznomorskich, uważał, że nie na wiele się zdadzą, i był zdania, że lądowanie powinno nastąpić w nocy — w całkowitych ciemnościach. Dzięki temu atakujący

żołnierze mogliby bezpiecznie przebyć plaże i zająć pozycje u stóp urwiska, zanim zauważyliby ich Niemcy. „Plaże i tak będą nafaszerowane gównem — oświadczył. — Ciemności nie utrudnią zasadniczo lądowania na brzegu; nie na tyle w każdym razie, by miało to zrównoważyć wszystkie zagrożenia związane z atakiem w świetle dziennym”. Jego opinię jednak zlekceważono. 21) Każdy ruch wymagał dokładnej synchronizacji w

czasie; akcja miała rozpocząć się trzy-cztery godziny przed Godziną H w portach południowo-zachodniej Anglii, oddalonych o sto sześćdziesiąt kilometrów od plaży Omaha. Wtedy nastąpiłby załadunek ludzi i sprzętu na LST, LCI i LCT. Po wydostaniu się poza teren portu jednostki pływające miały uformować konwój, a po przebyciu kanału zakotwiczyć u brzegów Francji. Ludzie mieli zejść po siatkach do LCVP albo przesiąść się na łodzie, spuszczane w dół na

żurawikach. Dopóki nie odpłynęłaby łódź macierzysta, miały krążyć po morzu, a następnie uformować szyk i skierować się do brzegu. Plan działania „sto szesnastego”, przedstawiony tu w zarysie, był w rzeczywistości znacznie bardziej szczegółowy, istniały też różne jego wersje dla poszczególnych odcinków i plaży, ale generalnie nie odbiegał znacznie od pozostałych. Bardzo duże znaczenie przywiązywano do zmasowanego

bombardowania umocnień na plażach, na pół godziny przed przybyciem czołgów, po których mieli zaraz wylądować pierwsi żołnierze i, korzystając z powstałego zamieszania, opanować okopy oraz drogi wychodzące z plaży. Potem już tylko należało sprawnie przerzucić na brzeg środki transportu i artylerię, by zdobyć wyżej położone tereny, i ruszyć w głąb lądu. Wszystko to zostało uwzględnione w niezwykle precyzyjnym, opracowanym do najdrobniejszych

szczegółów planie — i dokonano tego bez pomocy choćby jednego komputera. *** Szeregowy John Barnes z Kompanii A 116 Pułku Piechoty, opuszczając odprawę, na której przedstawiono plan akcji, był pod wielkim wrażeniem. Zejdzie na brzeg dokładnie o Godzinie H; minutę później wyląduje Kompania E, a za nią, trzy minuty po Godzinie H — saperzy. Potem przybędą: Kompania Sztabowa i artyleria przeciwlotnicza,

znowu saperzy, następnie — piętnaście minut po Godzinie H — Kompania L i tak dalej, przez cały dzień. „Wydawało się to tak dobrze zorganizowane — wspominał Barnes — że wszystko musiało się udać. (...) Plan przypominał rozkład jazdy pociągów, a my byliśmy niemal jak pasażerowie. Wiedzieliśmy, że za nami wylądują inne łodzie, wszystkie o określonym czasie i zgodnie z planem. Nic nie mogło już tego zatrzymać”. 22

Inni nie czuli się tak pewnie. Kapitan Robert Miller ze 175 Pułku 29 Dywizji Piechoty pamięta teczkę z planem operacji, którą jego dowódca, pułkownik Paul „Pop” Good, trzymał w ręku. „Była grubsza niż największa książka telefoniczna. Po odprawie pułkownik Good wstał, wziął ją i próbował przedrzeć na pół, ale nawet tak silny facet jak on nie mógł tego zrobić. Rzucił ją więc za siebie i powiedział: «Zapomnijcie o tym

cholerstwie. Macie przenieść swoje tyłki na plażę. Będę tam na was czekał i wtedy powiem wam, co dalej. Ani jedna rzecz z tego planu nie pójdzie jak trzeba»”. 23 Gdyby Eisenhower słyszał te uwagi, z pewnością zgodziłby się z nimi. Zawsze powtarzał, że przygotowując się do bitwy, należy opracować dobre plany, ale dodawał, że gdy tylko bitwa się zacznie, stają się bezwartościowe. W połowie maja plany dotyczące działań

poszczególnych pułków były już gotowe, choć nie miały jeszcze charakteru ostatecznego. Wprowadzano do nich zmiany aż do D-Day, w miarę napływania nowych informacji czy danych na temat umacniania przez Rommla forty kacji. Major Kenneth Lord, asystent w G-3 (oddziale operacyjnym) 1 Dywizji, zwrócił uwagę na niepokojący fakt. Do połowy kwietnia o cerowie 1 Dywizji obserwowali z zadowoleniem, że bramy belgijskie raczej składowane są na plażach niż

rozmieszczane na swoich miejscach. Kiedy jednak B-17 przypadkiem pozbył się bomb na plaży Omaha, przed powrotem do Anglii z odwołanego lotu, Lord przejrzał zdjęcia z bombardowania. Dostrzegł wybuchy min podwodnych tuż przy plaży Easy Red. Major Lord powiadomił więc marynarkę, by zwróciła uwagę na owe miny, ponieważ, jak zauważył, to ona ponosi odpowiedzialność za wszelkie działania operacyjne aż do linii

przypływu na plażach. Marynarka odpowiedziała, że zdaje sobie z tego sprawę i ma środki, by zniszczyć miny. Mimo to dowództwo 1 Dywizji zwróciło się do Kwatery Głównej o przydzielenie dwóch batalionów saperów, które potem wysłano z pierwszym rzutem lądujących. Kiedy Lord oznajmił saperom, że znajdą się na czele ataku, doznali prawdziwego szoku. Major zapewnił ich jednak, że będą mieli silne wsparcie czołgów DD, „tak pięknie — jak to określił —

sprawujących się podczas manewrów ćwiczebnych”. 24

Owe podwodne miny wywołały sporą konsternację w sztabie 21 Grupy Armii. Czy są one elektryczne, ciśnieniowe, magnetyczne, a może jeszcze inne? By to wyjaśnić, wysłano po jedną z nich kapitana George’a Lane’a, komandosa

współpracującego z Grupą Pilotażu Operacji Połączonych. Pewnej nocy pod koniec kwietnia podpłynął do zapór. Zauważył tylko miny talerzowe i zabrał jedną ze sobą. Jego zwierzchnicy, jak opowiadał, „wręcz umierali ze strachu, kiedy im ją demonstrowałem; nie była wodoodporna i nigdy nie miała znaleźć się pod wodą, zdali więc sobie sprawę, że skorodowana może wybuchnąć w każdej chwili”[13]. Ostatecznie jednak doszli do wniosku, że

„tam musi być coś innego”, i wysłali Lane’a ponownie ku brzegom Francji, nie tylko, żeby rozejrzał się za nowym typem min, ale także, by zrobił w podczerwieni zdjęcia podwodnych zapór. W maju popłynął więc tam znowu, lecz tym razem szczęście mu nie dopisało. Został schwytany przez załogę niemieckiego E-Boota i zaprowadzony do kwatery Rommla w La Roche-Guyon. Do pokoju wszedł elegancki oficer sztabu i zapytał: — No, co nowego w Anglii?

Pogoda musi być tam piękna. W Anglii koniec maja zawsze jest ładny. Okazało się, że jego żona była Angielką. O cer zabrał Lane’a przed oblicze Rommla. — Pańska sytuacja jest bardzo poważna — zaczął Rommel — ponieważ uważamy pana za sabotażystę. Lane zwrócił się do tłumacza: — Proszę powiedzieć panu generałowi, że gdyby uważał mnie za sabotażystę, nie zaprosiłby mnie tutaj.

Rommel się roześmiał: — A więc pan traktuje to jako zaproszenie? — Owszem — odparł Lane. — Uważam to za wielki zaszczyt i jestem pod wrażeniem. Rommel zaśmiał się znowu, po czym zapytał: — Jak się miewa mój przyjaciel Montgomery? Lane odrzekł, że nie zna osobiście generała. — Jak więc pan myśli, co porabia? — Wiem tylko to, co

przeczytam w „Timesie”. Piszą tam, że przygotowuje się do inwazji. — Sądzi pan, że rzeczywiście będzie jakaś inwazja? I wezmą w niej udział Brytyjczycy? — Tak pisano w „Timesie”. — Cóż, jeśli to prawda, armia brytyjska pierwszy raz w historii włączy się do walki. — Co pan chce przez to powiedzieć? — zapytał Lane. — Brytyjczycy zawsze pozwalali, żeby inni walczyli za nich: Australijczycy, Kanadyjczycy,

Nowozelandczycy, mieszkańcy Południowej Afryki. Ci Anglicy to bystry naród. Rommel spoważniał. — No to gdzie, pana zdaniem, nastąpi inwazja? — zapytał. — Nie mam pojęcia, nie mówią takich rzeczy młodszym o cerom. Ale gdyby to ode mnie zależało, dokonałbym desantu w najbliżej położonym rejonie po drugiej stronie kanału. — Tak — pokiwał głową Rommel — to bardzo

interesujące. Rozmawiali dalej o polityce. Rommel wyraził przekonanie, że Brytyjczycy powinni stanąć przy boku Niemców w walce z Rosjanami. Lane był przeciwnego zdania. Po rozmowie z Rommlem Lane’a odwieziono do Paryża i przekazano gestapo. Tam jednak nie zadawano mu pytań ani go nie torturowano — w końcu został już przesłuchany przez samego Rommla. Lane miał więc szczęście — podobnie jak

alianci, bo przecież schwytano go na wybrzeżu Calvadosu, czyli w miejscu przyszłej inwazji. 25 Należało wprowadzić także inne poprawki do planu. Przybycie pod koniec maja niemieckiej 91 Dywizji Piechoty na teren desantu amerykańskiej 82 Dywizji Powietrznodesantowej na półwyspie Cotentin spowodowało konieczność dokonania zmian. 28 maja strefę zrzutu przesunięto w kierunku zachodnim, obejmując Merderet, tak że

celem spadochroniarzy stało się opanowanie terenu między rzekami Merderet i Douve. „Codziennie oglądałem najnowsze zdjęcia plaży Utah — wspomina pułkownik James Van Fleet, dowódca 8 Pułku 4 Dywizji Piechoty. — Niemcy szaleńczo wzmacniali forty kacje. Przeciwko nam szykowano stalowe zapory i działa, co wydawało się przerażające. Ciągle prosiłem marynarkę, by wysadzono nas bardziej na południe, gdzie było mniej zapór. Ale ich dowódca powiedział, że jest

tam za płytko i łodzie osiądą na mieliźnie”. Van Fleetowi udało się jednak wygrać batalię z marynarką. Dowodzący operacją początkowo twierdzili, że to dowódcy LCT zdecydują, gdzie wysadzić czołgi DD. Van Fleet nie miał wielkiego zaufania do tych maszyn. Chciał, by marynarka dotransportowała je jak najbliżej brzegu, ponieważ w wodzie poruszały się wolno i były doskonałym celem dla artylerii. Van Fleet wspomina: „Kłóciłem się o to tak ostro,

że w końcu marynarka się poddała; to dowódca czołgu miał podjąć decyzję o miejscu lądowania”. 26 Aby wyobrazić sobie rozmiary zmian wprowadzanych do planu całej operacji, należy pomnożyć doświadczenia Lorda i Van Fleeta przez sto. Czy przy takim zaangażowaniu wszystkich ludzi i równie przerażającej sile ognia inwazja mogła się nie powieść? Montgomery nie miał co do

tego żadnych wątpliwości. 15 maja przeprowadził w swej kwaterze, w St. Paul’s School, próbę generalną operacji Overlord. Byli na niej obecni Churchill, król Jerzy VI oraz wszyscy admirałowie i generałowie ze Stanów Zjednoczonych, Zjednoczonego Królestwa i Kanady. Spotkaniu w sali wykładowej przewodniczył sam gospodarz. Zgromadzeni siedzieli w półkolistym, wznoszącym się audytorium; na podłodze Montgomery rozłożył wielką kolorową

mapę Dolnej Normandii. Churchill przyjechał z cygarem w ustach; kiedy wszedł król, premier „skłonił się swym zwykłym gwałtownym ruchem, nie wypuszczając cygara z dłoni”. Później, admirał Morton Deyo z Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych, dowodzący grupą ostrzeliwującą plażę Utah, napisał: Kiedy zajęliśmy miejsca, w sali zapadła cisza i czuło się wyraźne napięcie. Większość z nas nie mogła pozbyć

się

wrażenia,

że

synchronizacja

tak

wielu

trybów

wymaga co najmniej boskiej opieki. Niepowodzenie

w

jakimś

punkcie

mogło zakłócić całą akcję i wywołać chaos.

Zebrani

świadomość

wagi

w

sali

mieli

problemów,

z

którymi należało się uporać.27

Jako pierwszy zabrał głos Eisenhower. Mówił krótko. „Chciałbym powiedzieć jedno — oświadczył. — Obowiązkiem każdego, kto widzi jakiś słaby punkt tego planu, jest powiedzieć to”. Według słów Deyo „jego

uśmiech wart był dwudziestu dywizji. Pełna ciepła, spokojna pewność siebie tego człowieka rozproszyła mgły wątpliwości”. Przewodniczący zebrania, Montgomery, miał na sobie dobrze skrojony battle dress o kantach spodni ostrych jak nóż. Wydawał się opanowany i mówił cichym, choć wyraźnym głosem. Według protokolanta, od czasu do czasu przerywał mu Churchill, zadając pytania, które miały świadczyć o jego wiedzy militarnej. „W pewnej chwili wtrącił się premier,

mówiąc kwaśno, że pod Anzio wysadziliśmy na brzeg sto sześćdziesiąt tysięcy ludzi i dwadzieścia pięć tysięcy pojazdów, a zdołaliśmy pokonać zaledwie dziewiętnaście kilometrów. Dlatego jego zdaniem nie zaszkodzi co jakiś czas zaryzykować”. Montgomery nie tracił jednak „spokoju i opanowania”. Jego postawa zdawała się mówić: „Dysponujemy odpowiednią liczbą żołnierzy i całym potrzebnym sprzętem; mamy doskonały plan. To

zupełnie normalna operacja, która zakończy się sukcesem. Jeśli ktoś ma co do tego wątpliwości, niech się wycofa”. Jego ocena planów Rommla była obecnie bardziej realistyczna niż w kwietniu, kiedy był zdania, że Niemcy przez parę dni powstrzymają się od użycia czołgów. Stwierdził: „Rommel to energiczny i pełen determinacji generał; wprowadził ogromnie dużo zmian, odkąd objął dowództwo. Wie, jak

odeprzeć atak; potrafi zetrzeć wroga w pył. Jest zbyt impulsywny, by prowadzić pojedyncze potyczki. Już on się postara urządzić nam drugą Dunkierkę (...) i wyśle naprzód czołgi”. Montgomery podsumował: „Inicjatywa jest w naszych rękach. Decydujące znaczenie dla operacji będą miały następujące elementy: a) szybki i sprawny atak b) wsparcie ogniowe z morza i powietrza c) prosty i jasny plan d) wiara w zwycięstwo”.

Potem wypowiedział słowa, które w przyszłości będą go prześladowały: „Musimy ogniem utorować sobie drogę na brzeg i dobrze się na nim umocnić, zanim wróg sprowadzi wystarczające posiłki, by nas wyprzeć. Kolumny pancerne muszą przeniknąć w głąb lądu, i to jeszcze w D-Day; zniweczy to plany Niemców i zatrzyma ich do czasu, aż wzmocnimy siły. Powinniśmy szybko ruszyć naprzód i rozstrzygnąć bitwę już w głębi lądu”. 28 Spotkanie zaczęło się o

godzinie 9.00, a zakończyło o 14.15. W ten sposób, jak pisze protokolant, dobiegło końca „największe zgromadzenie dowódców wojskowych, jakie kiedykolwiek widział świat”. Churchill był pod wrażeniem. Na początku 1944 roku wyrażał różne zastrzeżenia pod adresem operacji Overlord, a nawet pewnego razu powiedział do Eisenhowera: „Kiedy myślę o plażach Normandii, usłanych ciałami młodych Amerykanów i Brytyjczyków, kiedy widzę

oczami wyobraźni fale zabarwione ich krwią, zaczynam mieć wątpliwości. (...) Zaczynam mieć wątpliwości”. W początkach maja Eisenhower jadł lunch z premierem. Przy pożegnaniu Churchill nieco się wzruszył. Ze łzami w oczach powiedział: „Będę z panem do końca, a jeśli przegramy, razem pójdziemy na dno”. Jednak po odprawie w St Paul’s School uścisnął Eisenhowerowi dłoń i powiedział: „Coraz bardziej przekonuję się do tego przedsięwzięcia”. Było już

trochę późno na przystąpienie do drużyny, ale lepiej późno niż wcale. Jeśli zaś chodzi o Eisenhowera, nigdy nie miał wątpliwości, że inwazja zakończy się sukcesem. 29

Rozdział 7 Szkolenie Niezależnie od tego, jak doskonały byłby plan akcji, jak skuteczny system dezinformacji wroga czy intensywne bombardowania z powietrza i ostrzał z morza

tuż przed inwazją, operacja Overlord mogła się nie powieść, gdyby żołnierze biorący w niej udział nie zostali dobrze przeszkoleni. Aby ich jak najlepiej przygotować, alianci zadali sobie wiele trudu. W 1942 roku Amerykanie byli przekonani, że wystarczająco dobrze przygotowali żołnierzy do walki — bo rzeczywiście poddali ich tak ciężkiemu treningowi jak żadna armia na świecie. Jednak w lutym 1943 roku, na przełęczy Kasserine,

okazało się, że ich szkolenie było daleko niewystarczające w stosunku do wymagań współczesnej sztuki wojennej. Żołnierze zaczęli uciekać, a ich dowódcy wpadli w panikę. Ci wszyscy, którzy rzekomo mieli być u szczytu możliwości zycznych, stwierdzili, że wcale nie są w najlepszej formie. Eisenhower pisał do Marshalla: Nasi ludzie, od szeregowców aż po najwyższych rangą, przekonali się, że wojna to nie zabawa, i wyrażają teraz gotowość

oraz

chęć,

by

zacząć

szkolenie od podstaw. Od tej chwili zamierzam

wprowadzić

zasadę,

by

żadna jednostka wojskowa, od chwili gdy włączy się do walki aż do końca wojny, nie zaprzestała szkolenia.1

Jako naczelny dowódca wprowadził tę zasadę w życie. Głównym elementem ćwiczeń było przygotowanie żołnierzy do sprawnego zejścia na brzeg. Cały trening skupiał się na działaniach mających nastąpić bezpośrednio w DDay. Alianckie Ekspedycyjne Siły Zbrojne zapłaciły potem

za to wysoką cenę. Nie zrobiono nic, by przygotować żołnierzy do walki między zabudowaniami; dopiero na miejscu musieli się uczyć innej taktyki walki. Ale oczywiście nie byłoby bitwy, gdyby alianci nie zdołali wylądować na kontynencie. Niektóre dywizje rozpoczęły trening jeszcze w Stanach. Szkolenia oddziałów powietrznodesantowych, utworzonych w latach 19411942 z myślą o lądowaniu za Wałem Atlantyckim, podporządkowane były

właśnie tej operacji. Po przygotowaniu teoretycznym żołnierze ćwiczyli na środkowym Południu skoki spadochronowe, zbiórkę w wyznaczonym punkcie, a następnie atak. Pułkownik James Van Fleet objął dowództwo 8 Pułku 4 Dywizji Piechoty 21 lipca 1941 roku. „Ósmy” został powołany do istnienia rok wcześniej z wyraźnym zamiarem wykorzystania w błyskawicznej ofensywie na lądzie, ale kiedy skierowano do niego Van Fleeta, sytuacja

się zmieniła. Pułkownik zaczął szkolić go jako „jednostkę szturmową, uczestniczącą w desancie pierwszego rzutu wojsk”. Jak wyjaśniał: „Początkowy etap szkolenia dotyczył ataku na nieprzyjacielskie punkty oporu, takie jak bunkry. Do chwili lądowania aliantów w Europie Niemcy mieli czas na budowę betonowych umocnień, osłaniających stanowiska artyleryjskie i ciężką broń maszynową. Spędzaliśmy więc długie miesiące, ćwicząc ataki na

takie pozycje, najpierw na szczeblu drużyn, a potem całych kompanii i batalionów”. W skład 8 Pułku wchodzili ludzie z różnych stanów. Jak zauważył Van Fleet, historycznie rzecz biorąc, był to pułk wywodzący się z Południa i początkowo służyli w nim chłopcy z Florydy, Alabamy i Georgii. Pułkownik nazywał ich „strzelającymi do wiewiórek”. Potra li nocą odnaleźć się w lesie, umieli posługiwać się karabinem. Potem do pułku zaczęli

napływać ochotnicy z Nowego Jorku i innych miast na wschodzie. Ci z kolei nie wiedzieli nic o broni i gubili się w lesie, ale za to mieli inne umiejętności, obce chłopcom z Południa, mianowicie znali się na samochodach i innych środkach transportu. „Mariaż Północy z Południem okazał się szczęśliwym pomysłem” — skomentował Van Fleet. Podczas przygotowań „ósmego” do inwazji pułkownik podkreślał znaczenie dobrej koordynacji działań oraz właściwego

prowadzenia ognia. Jeśli dwóch żołnierzy ćwiczyło atak na bunkier, jeden z nich ostrzeliwał go od frontu, podczas gdy drugi skradał się z przeciwnej strony. Atakujący z przodu ściągał na siebie ogień, padał na ziemię i odpowiadał ogniem, gdy tymczasem jego towarzysz zbliżał się do bunkra, po czym wrzucał do niego przez otwory strzelnicze granat. „Taki atak wymaga odwagi, zaufania do partnera i cierpliwości — stwierdził Van Fleet. — Odgrywaliśmy ten

scenariusz setki razy od 1941 roku przez cały 1943, często przy użyciu ostrej amunicji”. 2 Dwa lata to długi czas treningu. Ludzie zaczęli się niecierpliwić. Jeden z bardziej niespokojnych o cerów Van Fleeta, porucznik George L. Mabry, chciał już przystąpić do prawdziwej walki, zwrócił się więc z prośbą o przeniesienie do lotnictwa. Van Fleet wezwał go na rozmowę. Spodziewając się, że dowódca będzie niezadowolony, Mabry przyszedł na spotkanie,

„trzęsąc się jak osika”. — Chcesz się przenieść do lotnictwa? — zapytał Van Fleet. — Tak, sir. — A leciałeś już kiedyś samolotem? — Nie, sir. — No to lepiej wycofaj swoje podanie. Mógłbyś pochorować się w samolocie. — Tak jest, sir. Mabry pozostał więc u Van Fleeta. Okazał się jednym z najlepszych o cerów w 4 Dywizji.

29 Dywizja odpłynęła do Anglii we wrześniu 1942 roku na pokładzie Queen Mary, przekształconej z luksusowego liniowca w transportowiec. Okręt płynął samotnie, dzięki swej prędkości uciekając przed okrętami podwodnymi. Kiedy znalazł się w odległości około dziewięćdziesięciu dwóch kilometrów od kontynentu, czyli już w zasięgu Luftwa e, dołączyła do niego eskorta brytyjskich okrętów wojennych. Jeden z krążowników, HMS Curacao

o tonażu czterech tysięcy dwustudziewięćdziesięciu ton, zawadził o dziób mającej osiemdziesiąt trzy tysiące ton wyporności Queen Mary, która wbiła się w niego i praktycznie przecięła go na pół, zabijając trzystu trzydziestu dwóch członków jego załogi. Taki początek nie wróżył dobrze wielkiej inwazji aliantów. Dywizja została zakwaterowana w koszarach Tidworth, w pobliżu Salisbury. Były to najlepsze koszary w Anglii, ale

amerykańskim chłopcom boleśnie brakowało tego wszystkiego, do czego przyzwyczaili się w obozach treningowych w Stanach. Ludziom, którzy przeszli szkolenie na Południu USA, angielska pogoda wydawała się koszmarna. Szeregowy John R. Slaughter z Kompanii D 116 Pułku wspominał: „Nasze morale nie było najlepsze podczas tych pierwszych miesięcy na Wyspach Brytyjskich. Tęsknota za domem, ohydna pogoda, długie tygodnie

nieustających ćwiczeń — wszystko to było przyczyną ciągłych narzekań”. 3 Sytuacji nie poprawiało także to, że 29 Dywizja siłą rzeczy stała się oddziałem eksperymentalnym. Była jedyną większą amerykańską jednostką bojową stacjonującą w Zjednoczonym Królestwie. W ciągu pierwszego roku pobytu w Anglii nie miała żadnego prawdziwego zadania do wykonania. Zamiast tego uczestniczyła w ćwiczeniach, podczas których dopiero

wypróbowywano różne warianty taktyczne desantu morskiego. Krótko mówiąc, żołnierze czuli się jak króliki doświadczalne. Na domiar złego jedzenie było okropne. Wielka Brytania znajdowała się w stanie wojny od ponad dwóch lat; brakowało świeżych jaj, za mało było mięsa, a za dużo brukselki. Porucznik Robert Walker z kompanii sztabowej 116 Pułku Piechoty wspomina: „Wydawano nam lunch w torebkach. Składał się z dwóch kanapek z suchego

ciemnego chleba; w jednej była galaretka, a w drugiej plasterek mielonki wieprzowej. Nazywaliśmy je «gównem w papierku»”. 4 Każdy amerykański turysta, który nabył kiedyś jedną z takich kanapek w londyńskim sklepie, dobrze wie, jakie są ohydne. Weekendowe przepustki na wyjazd do Salisbury albo nawet do Londynu były trudne do uzyskania i w związku z tym bardzo cenne. Jankesi otrzymywali dwa razy większy żołd niż Brytyjczycy i

mieli bardziej twarzowe mundury, toteż dziewczęta wręcz lgnęły do nich. Był to jeszcze jeden powód wzajemnej niechęci żołnierzy koalicji. Istniał również rozłam między czarnymi Amerykanami, służącymi głównie w służbach zaopatrzenia, a ich białymi kolegami. Kiedy spotykali się w pubie, zawsze wywiązywała się między nimi bójka, a czasami dochodziło nawet do strzelaniny. Dowództwo armii próbowało więc wyznaczać oddzielne puby dla białych i

dla czarnych żołnierzy. Zważywszy, że na wyspie, niewiele większej od stanu Colorado, stacjonowało przed inwazją około dwóch milionów Jankesów, ta amerykańska okupacja Wielkiej Brytanii przebiegała stosunkowo bezproblemowo. Niewątpliwie pomogła tu świadomość wspólnego celu. Czynnikiem, który także przyczynił się do złagodzenia kon iktów, było zaostrzenie dyscypliny wśród Amerykanów. 116 Pułkiem dowodził pułkownik Charles

Canham, absolwent West Point, rocznik 1926. Szeregowy Felix Branham scharakteryzował go jako „zapalczywego faceta, ziejącego ogniem i siarką. Był takim tyranem, że zaczęliśmy mówić o naszej jednostce «obóz koncentracyjny Canhama»”. Jeśli któryś z żołnierzy, wracając z przepustki, spóźnił się choćby pięć minut, musiał zapłacić trzydzieści dolarów i nie mógł opuścić obozu przez następne trzydzieści dni. Pewnego dnia Branham podsłuchał rozmowę

między Canhamem a dowódcą 29 Dywizji, generałem Charlesem Gerhardtem. Gerhardt powiedział pułkownikowi: — Jesteś za ostry dla swoich ludzi. — Do licha, Charles — odparł Canham — to mój pułk i ja nim dowodzę. — Dobrze wiesz — dodał Gerhardt — że chłopcom nie chodzi o te trzydzieści dolarów; bardziej doskwiera im trzydziestodniowy pobyt w obozie. Od tej pory Canham

rozluźnił trochę dyscyplinę, ale nieznacznie. „To były ćwiczenia, nie przelewki — opowiada Branham. — Zaczęliśmy od różnych typów okrętów i łodzi desantowych. Trenowaliśmy załadunek i wyładunek na LST, LCVP, LCI i LCM. Nie było takiej jednostki pływającej, której byśmy nie poznali. Posługiwaliśmy się różnymi granatami. Uczyliśmy się także używać broni wroga”. 5 Gerhardt również ukończył West Point, był kawalerzystą i

grał w polo. Ubierał się z wyszukaną elegancją i zachowywał jak zupak. Robił wszystko zgodnie z regulaminem i chciał, by jego ludzie ubierali się nieskazitelnie, zawsze byli ogoleni i nawet swoje dżipy utrzymywali w absolutnej czystości. Oczekiwał od nich zaangażowania; jednak jedynym przejawem entuzjazmu, jaki zdołał osiągnąć, był okrzyk bojowy żołnierzy, który wznosili podczas marszu przez wydmy: „«Dwudziesta dziewiąta»,

naprzód!” Kiedy usłyszał go stary żołnierz z 1 Dywizji, weteran walk w Afryce Północnej i na Sycylii, odkrzyknął: „Naprzód, «dwudziesta dziewiąta», będziemy zaraz za wami!”6 Dywizja odbywała ćwiczenia w całej południowozachodniej Anglii. Chłopcy spędzali noce w terenie, sypiając w okopach. Nauczyli się wszystkiego, czego powinna nauczyć się piechota: że teren to ich sprzymierzeniec, że można odpowiednio wykorzystać

jego ukształtowanie, że wymusza określoną taktykę, a przede wszystkim, że można jednak bezczynnie tkwić w nim dłuższy czas. Nauczyli się też dostrzegać takie cechy terenu, jakich nie zauważyłby żaden cywil. Atakowali miasteczka, wzgórza, wsie, zagajniki. Kopali niezliczoną liczbę dołów. Poznawali problemy związane z różnymi rodzajami broni, atakując wyznaczone cele przy wsparciu artylerii, moździerzy, karabinów maszynowych. Uczyli się

indywidualnych działań ofensywnych. Jeden z żołnierzy 29 Dywizji wspomina ćwiczenia, w których uczestniczył: „Załadunek i wyładunek z łodzi desantowych, ewakuacja, zrzucanie wierzchniej odzieży, szybki marsz do przodu, czołganie się pod drutami kolczastymi przy ostrzale karabinów maszynowych i eksplodujących wokół pocisków. Uczono nas, jak posługiwać się materiałami wybuchowymi: tornistry z

ładunkiem wybuchowym i torpedy bangalore doskonale sprawdzały się przy rozrywaniu drutów kolczastych i unieszkodliwianiu uforty kowanych bunkrów. Bagnetów używaliśmy przy poszukiwaniu ukrytych min. Obrona przed gazami trującymi, pierwsza pomoc, identy kacja samolotów i czołgów, użycie i wykrywanie min-pułapek i tak dalej — wszystko to dawało nam pewność, że jesteśmy dobrze przygotowani. Uważam, że

nasza dywizja została tak przeszkolona jak żadna inna «świeża» jednostka w historii”. 7 Spędzali także wiele godzin na strzelnicy. Sierżant Weldon Kratzer z Kompanii C 116 Pułku pamięta dzień, w którym Eisenhower, Montgomery i inne grube ryby z dowództwa przybyli, by obserwować ćwiczenia „dwudziestej dziewiątej”. Po jakimś czasie Eisenhower wezwał Kratzera. — Sierżancie,

przyglądałem się, jak pan strzela — powiedział — i muszę panu pogratulować. Kiedyś też byłem dobrym strzelcem. Pozwoli pan, że skorzystam z pana karabinu? — To będzie dla mnie zaszczyt, sir. Eisenhower położył się na ziemi, przyłożył broń do ramienia, wycelował, pociągnął za spust i... nic. — Sir, karabin nie jest odbezpieczony — wyjaśnił Kratzer. — Nie mam do pana pretensji o te środki

ostrożności — odparł Eisenhower, czerwieniąc się i odbezpieczając broń, po czym zaczął strzelać do celu oddalonego o sześćset metrów. „Nie był zły — opowiadał Kratzer. — Tra ał przeważnie w prawy dolny róg tarczy”. Raz jednak całkowicie chybił. Gdy Eisenhower wystrzelił cały magazynek, Kratzer zaproponował, że ponownie załaduje mu broń. Generał podziękował: — Nie, dziękuję. Wy,

chłopcy, musicie więcej ćwiczyć niż ja. Odjeżdżając, zwrócił się jeszcze do Kratzera: — Sierżancie, jestem pod wrażeniem pana umiejętności strzeleckich. Dobrze nauczyliście się w Kentucky brać poprawkę na wiatr. — Panie generale — zauważył Kratzer — pochodzę z Wirginii. Tam nauczyłem się ją oceniać. — Niech mnie licho — odparł generał — w takim razie my wszyscy powinniśmy stosować waszą poprawkę na

wiatr. 8 Eisenhower wiele czasu spędzał w terenie, dokonując inspekcji i obserwując ćwiczenia. Chciał spotkać się z jak największą liczbą żołnierzy. Rozmawiał osobiście z setkami z nich. W ciągu czterech miesięcy, od 1 lutego do 1 czerwca, odwiedził dwadzieścia sześć dywizji, dwadzieścia cztery bazy lotnicze, pięć okrętów wojennych i całe mnóstwo składów, magazynów, szpitali i innych obiektów. Wiosną 1944 roku

Eisenhower wygłosił mowę do absolwentów ostatniego rocznika brytyjskiej szkoły wojskowej w Sandhurst, poruszając ważne sprawy. Stwierdził, że los każdego z tych chłopców, jego szanse na szczęśliwe i godne życie zależą od sukcesu operacji Overlord. Powołując się na wspaniałe tradycje Sandhurst, mówił świeżo upieczonym o cerom, że powinni być jak ojcowie dla swych żołnierzy, nawet jeśli oni są dwa razy od nich starsi, że powinni oszczędzać im kłopotów i

służyć pomocą, jeśli dopuszczą się jakichś wykroczeń. Każda kompania to jedna wielka rodzina, a o cerowie powinni pełnić rolę głowy tej rodziny, starając się, by jednostka była zżyta, dobrze przeszkolona, należycie wyposażona, gotowa do walki. Słuchacze, według słów Thora Smitha, o cera prasowego w Kwaterze Głównej, byli „zelektryzowani” przemówieniem Eisenhowera. „Po prostu go pokochali” — stwierdził. 9

Oprócz szkoleń strzeleckich, treningu sprawnościowego i zapoznawania się z różnymi typami okrętów i łodzi desantowych, żołnierze ćwiczyli także działania związane bezpośrednio z inwazją. Starano się, by poznali wszystkie jej etapy, od zejścia po siatkach, by dostać się do łodzi Higginsa na pełnym morzu, aż po zdobywanie punktów oporu na lądzie. Sierżant Tom Plumb z kanadyjskiego Pułku Strzelców Królewskich

Winnipeg 3 Dywizji, po wylądowaniu w D-Day na brzegu w pobliżu Bernièressur-Mer (plaża Juno) stwierdził, że „jest on bardzo podobny do plaży w Inverness, w Szkocji, na której trenowaliśmy — ma nawet podobnie rozmieszczone bunkry”. 10 Podpułkownik Paul Thompson, szef amerykańskiego Centrum Szkolenia Desantowego w Woolacombe, wyznaczył poligony na odpowiednich plażach, głównie na terenie

Slapton Sands w hrabstwie Devon na południowym wybrzeżu. Niemal trzy tysiące mieszkańców tej okolicy musiało wyprowadzić się z domów i gospodarstw. Ukształtowanie terenu w Slapton Sands dokładnie odpowiadało topogra i wybrzeża półwyspu Cotentin. Za kamienistą plażą znajdowały się płytkie laguny. Thompson, absolwent West Point z 1929 roku, był doskonałym inżynierem. Wymyślał niezwykle pomysłowe i zbliżone do

planowanych akcji ćwiczenia w terenie, bardzo też angażował się, opracowując taktykę desantu na silnie umocnione wybrzeża. Początkowo jego zadaniem było przeszkolenie jednostek pokazowych i demonstracja ich umiejętności w obecności obserwatorów wysokiej rangi. Po zaakceptowaniu przez zwierzchników jego propozycji, stał się odpowiedzialny za szkolenie wszystkich oddziałów biorących udział w inwazji. 11 Thompson przystąpił do

pracy w sierpniu 1943 roku. W Slapton Sands i ośmiu innych rejonach nadzorował budowę zapór do ćwiczebnych ataków batalionów i przygotowywanie różnych poligonów: do szkolenia całych kompanii, do próbnych ostrzałów artyleryjskich i moździerzowych z łodzi desantowych, do przerywania zasieków z wykorzystaniem torped bangalore i innych urządzeń pomocnych przy przecinaniu drutu kolczastego, do działań

ćwiczebnych piechoty atakującej bunkry, do unieszkodliwiania podwodnych i lądowych zapór, a także do różnego rodzaju manewrów z użyciem miotaczy ognia, rakiet i granatów. Stworzył także teren ćwiczeń dla saperów. Po wielu eksperymentach Thompson i jego ludzie doszli do wniosku, że pierwszy rzut atakujących, którzy w trzydziestoosobowych grupach mieli być dostarczani łodziami Higginsa na brzeg, powinien być podzielony na

plutony, składające się z pięciu strzelców, czterech ludzi do niszczenia zasieków, czterech z rakietnicami, dwóch niosących miotacze ognia, czterech z karabinami automatycznymi Browninga, dwóch do obsługi moździerza 60 mm, pięciu saperów i dwóch oficerów. Thompson podzielił szkolenie na cztery etapy. Pierwszy — indywidualne ćwiczenia w pokonywaniu zapór. Drugi — zespołowy trening saperów i drużyn odpowiedzialnych za

przecinanie oraz niszczenie zapór i zasieków. Trzeci — ćwiczenia kompanii i czwarty — batalionów. Podczas szkolenia obecni byli obserwatorzy, którzy oceniali, krytykowali, doradzali. Ćwiczenia były trudne i możliwie najbardziej zbliżone do warunków naturalnych, w których żołnierze mieli walczyć. Często używano ostrej amunicji, zdarzały się więc i wypadki. W połowie grudnia z krótkiej salwy artyleryjskiej zabito czterech ludzi i raniono sześciu; kilka

dni później wywróciły się trzy łodzie desantowe i utonęło czternastu żołnierzy. 29 Dywizja pierwsza przeszła przez tę szkołę. Generał Gerhardt wychwalał „wspaniałe warunki ćwiczebne”, dzięki którym jego oddział „został dobrze przygotowany do desantu na brzeg Europejskiej Fortecy Hitlera”. 12 Tak więc zimą i wiosną 1944 roku tysiące żołnierzy każdego tygodnia odbywało ćwiczenia, obserwatorzy zaś oceniali, jak dają sobie radę,

co sprawia im trudność, i wprowadzali poprawki do planów operacji. Praktyka wykazała na przykład, że użycie dymu w charakterze osłony w równym stopniu dezorientuje wroga, jak i atakujących żołnierzy, że nie można kontrolować jego intensywności i uniemożliwia obserwację ostrzału z okrętów. W efekcie z dymu zrezygnowano. Dalsze eksperymenty przekonały planujących operację, że czołgi najlepiej sprawdzają się nie w roli

pojazdów pancernych, lecz jako bliskie wsparcie artyleryjskie. Rezygnując więc z elementu zaskoczenia, jaki niewątpliwie by wprowadziły, dowódcy postanowili zamiast czołgów wykorzystać ostrzał z dział okrętowych, uznając, że ważniejsze jest udzielenie atakującym wsparcia niż pomoc w bezpośrednim przełamywaniu umocnień. O dziwo, żadna z tych lekcji nie wyniknęła z działań wojsk amerykańskich na Pacy ku. Istniały pewne

podobieństwa między zadaniami 1 Specjalnej Brygady Saperów w Europie a 2 Brygadą na Pacy ku. Do Wielkiej Brytanii sprowadzono więc paru o cerów z tamtego rejonu walk, ale generalnie warunki działań na obu tych frontach były odmienne. Po doświadczeniach z Afryki Północnej, Sycylii i Włoch dowódcy jednostek w Europie nie czuli potrzeby, by prosić o radę swoich kolegów walczących na Pacyfiku. W kwietniu i na początku

maja ćwiczenia przed inwazją, coraz bardziej przypominające próbę generalną, odbywały się już na terenie całej Anglii. Należały do nich: koncentracja wojsk, załadunek na łodzie i odpłynięcie w rejs, a następnie lądowanie na brzegu i organizacja jednostek na plaży. Podczas prób spotkały się oddziały, które miały we Francji stać się jednym zespołem: jednostki desantowe O (Omaha), G (Gold), U (Utah), J

(Juno) i S (Sword). Wojska lądowe musiały poznać kolegów z marynarki i vice versa. Lotnictwo także zostało zaangażowane w ćwiczenia; jak określono to w sztabie Leigh-Mallory’ego: „Ważne jest, by piloci wszystkich jednostek powietrznych zobaczyli rozmiary sił biorących udział w desancie morskim. (...) I odwrotnie — żołnierze wojsk lądowych powinni zdawać sobie sprawę, na jaką osłonę i wsparcie powietrzne mogą liczyć”. 13

Trzydziestodwuletni porucznik Dean Rockwell zajmował się szkoleniem załóg łodzi desantowych LCT. Przed wojną był zawodowym zapaśnikiem i trenerem w szkole średniej. Chociaż nigdy wcześniej nie zetknął się ze słoną wodą, wstąpił do marynarki, gdy usłyszał, jak apeluje o to mistrz wagi ciężkiej, Gene Tunney. W marynarce mianowano go instruktorem ćwiczeń zycznych, ale Rockwell nie aprobował narzuconego mu programu zajęć i nie ukrywał

tego. Tak często i tak głośno zgłaszał uwagi krytyczne, że zyskał reputację „komucha”. Za karę skierowano go do służby na łodziach desantowych, które starsi o cerowie traktowali jako „jednostki dla samobójców”. Na ogół o cerowie marynarki uważali łodzie desantowe za szpetne i „nie dla ludzi morza”; Rockwell jednak je pokochał. Świetnie je poznał i nauczył się rozumieć ich dziwne czasami zachowanie. Zaczął od LCVP i LCM; wkrótce został

awansowany do stopnia bosmana i skierowany do Anglii. Był dobry w swojej pracy, więc mianowano go podporucznikiem, potem porucznikiem, aż wreszcie w marcu 1944 powierzono mu nadzór nad programem szkoleniowym dla załóg LCT. Porucznik Eugene Bernstein z Marynarki Wojennej USA, dowodzący jedną z LCT(R), pamięta, że ćwiczenia były „bardzo zbliżone do prawdziwych warunków bojowych. Poznawaliśmy miejsce

różnych rodzajów łodzi w konwojach, w transporcie oddziałów, czołgów, amunicji i wszelkiego rodzaju zaopatrzenia. Około północy otwieraliśmy kopertę z rozkazami, by dowiedzieć się, że płyniemy do Slapton Sands czy gdzieś indziej i że będziemy tam ćwiczyć desantowanie. Robiliśmy zwrot o sto osiemdziesiąt stopni, kierując się na Slapton Sands, wystrzeliwaliśmy rakiety w stronę wyznaczonego celu [jeśli LCT(R) płynęła z prędkością

osiemnastu i pół kilometra na godzinę, odrzut przy odpalaniu wszystkich tysiąca sześćdziesięciu rakiet powodował zmniejszenie szybkości do pięciu i pół kilometra na godzinę], wyładowywaliśmy żołnierzy do mniejszych łodzi i przybijaliśmy do brzegu. Były to manewry na pełną skalę, z osłoną powietrzną, ostrzałem okrętowym i tak dalej. Potem wracaliśmy do domu. Niebawem zaczynaliśmy wszystko od nowa. I my, i Brytyjczycy przećwiczyliśmy

operację jedenaście razy. Tak nam minęła wiosna 1944 roku”. Bernstein dodaje też, że kiedy przyszło do prawdziwych działań „podnieśliśmy kotwicę i spokojnie wyruszyliśmy w drogę, jakby to były kolejne ćwiczenia”. 14 Major R. Younger, który dowodził szwadronem brytyjskich czołgów w Pułku Królewskich Saperów, wspomina, że „pierwsze ćwiczenia kończyły się przeważnie katastrofą. Wszystko szło nie tak, ale

uczyliśmy się. (...) Maszyny się psuły. Zjazd czołgiem z łodzi desantowej przy wzburzonym morzu nie jest łatwy i czasami pojazd rozbijał rampę LCT, tak że trzeba ją było holować. Z całą pewnością te ćwiczenia były nam potrzebne. Weźmy na przykład radiostację. Nie możesz porozumiewać się z dowodzonymi przez ciebie czołgami bez radiostacji, a ponieważ wcześniej nigdy się nimi nie posługiwaliśmy, początkowo mówiliśmy za

dużo i zbyt rozwlekle. Kiedy jednak przywykliśmy do tego, komunikowaliśmy się znacznie szybciej — ludzie poznawali się po głosie i skracali wiadomości, tak że w końcu rozmowa składała się z trzech słów, a każdy wiedział, o co chodzi. W eterze trzeba się streszczać, bo zdarza się, że ktoś inny ma coś znacznie ważniejszego do przekazania i nie może się przebić”. 15 Wspólne ćwiczenia ujawniły pewne słabe punkty planu. W czasie operacji Tiger w nocy z 27 na 28 kwietnia,

podczas próbnej akcji lądowania VII Korpusu na plaży Slapton Sands, czyli Utah, okazało się, że źle opracowano harmonogramy działań. W rezultacie nastąpiły korki, a jedna z łodzi przybyła zbyt późno na miejsce załadunku. Co gorsza, przez osłonę brytyjskich niszczycieli przedarł się niemiecki E-Boot, zatapiając dwa LST i uszkadzając sześć innych. Zginęło ponad siedmiuset czterdziestu dziewięciu ludzi, a trzystu podczas eksplozji zostało

rannych lub utonęło. Wnioski, które wyciągnięto z tej lekcji, przyczyniły się do uratowania niejednego życia ludzkiego w D-Day. Podczas operacji Tiger w formacji jednostek pływających nie było łodzi ratunkowej. Dowódcy marynarki uświadomili sobie, że może być potrzebna. Ludzi nie nauczono wcześniej, jak posługiwać się kamizelkami ratunkowymi — po operacji Tiger już to umieli. Okazało się też, że Brytyjczycy porozumiewają się na innych

długościach fal niż Amerykanie, co również przyczyniło się do katastrofy. I ten błąd naprawiono. Nie tak łatwo jednak było zmienić pogodę. W nocy z 27 na 28 kwietnia widoczność była tak fatalna, że nie wystartował żaden z amerykańskich samolotów myśliwskich. Operacja Tiger nie była jedynymi ćwiczeniami, podczas których zginęli ludzie. W wyniku użycia ostrej amunicji odniosło rany albo straciło życie wielu żołnierzy.

Podobnie było podczas skoków spadochronowych. Major David Thomas był lekarzem 508 Pułku Piechoty Spadochronowej. Podczas próbnego skoku nie otworzył się spadochron któregoś z żołnierzy. „Szukaliśmy tego chłopca trzy dni — wspominał Thomas — a kiedy go odnaleźliśmy, wziąłem jego rękawiczki. Prałem je trzy czy cztery razy, żeby pozbyć się słodkawej woni śmierci. Nie jestem przesądny, ale pomyślałem, że te rękawiczki nie mogą przynieść

nieszczęścia aż dwa razy”. Thomas miał je na sobie w DDay. 16 Nikt nie powiedział Amerykanom ani Anglikom, gdzie i kiedy rozpoczną inwazję, ale rodzaj manewrów pozwalał chłopcom z „dwudziestej dziewiątej” czy „czwartej” domyślać się, że znajdą się w czołówce desantu, gdziekolwiek miałby nastąpić. Morale było wysokie, ale nikt nie miał złudzeń, że nie będzie o ar. Kompanie były tak wzmacniane, że liczyły zbyt

wielu ludzi, zwłaszcza młodszych o cerów i podoficerów. Szeregowy Harry Parley wstąpił do Kompanii E 116 Pułku na początku 1944 roku. Nigdy nie zapomniał chwili przyjazdu: „Wszedł dowódca, powiedział, że nazywa się kapitan Lawrence Madill, że nasza kompania pójdzie jako pierwszy rzut podczas inwazji, że przewiduje się trzydziestoprocentowe straty w ludziach i że to będziemy my!” Parley tak to skomentował: „Przykro

zrobiło mi się na myśl, co czeka niektórych moich kolegów”. 17 *** W desancie na francuski brzeg miały wziąć udział amerykańskie 1, 4 i 29 Dywizje Piechoty, brytyjskie 50 i 3 oraz kanadyjska 3, wspomagane przez dywizje powietrznodesantowe: brytyjską 6 oraz amerykańskie 82 i 101. Dywizje 1 i 82 uczestniczyły już w kampanii śródziemnomorskiej; pozostałe miały w D-Day

przejść chrzest bojowy (podobnie zresztą, jak żołnierze z uzupełnień, którzy zostali włączeni do 1 Dywizji już w Anglii). Jak pisze Geoffrey Perret: Operacja

Overlord

najpoważniejszym

była zadaniem

wojskowym, do którego powołano całą armię.

Gdy

zadziałała

machina

produkująca

żołnierzy, można

rzucić

walki

do

oddziałami

z

było

doborowymi

niemieckimi

tak

niedoświadczone dywizje, jak 4, 29 czy

101

Powietrznodesantowa

i

poprowadzić je do zwycięstwa.18

Dywizje piechoty złożone były w przeważającej części z żołnierzy poborowych. W dywizjach powietrznodesantowych służyli natomiast wyłącznie ochotnicy (oprócz jednostek szybowcowych), z de nicji więc były to oddziały elitarne. Wstępujący do nich chłopcy kierowali się, według słów szeregowca Roberta Radera z 506 Pułku 101 Dywizji, „pragnieniem, żeby być

lepszym od innych facetów”. 19 Pewną zachętą było także dodatkowe pięćdziesiąt dolarów żołdu za skoki spadochronowe. Ludzie służący w tych jednostkach uważali się za wyjątkowych i takimi rzeczywiście byli, ale podczas kampanii w północnozachodniej Europie, w latach 1944-1945, przekonali się, że żołnierze jednostek szybowcowych i piechurzy z „pierwszej”, „czwartej” i „dwudziestej dziewiątej” są równie dobrzy jak oni — co było zasługą dobrego

szkolenia. Nie można jednak zaprzeczyć, że oddziały powietrznodesantowe przechodziły cięższe szkolenie niż piechota. Jeszcze w Georgii pod koniec 1942 roku „pięćset szósty” odbywał na przykład trzydniowe forsowne marsze z całym ekwipunkiem, pokonując około dwustu osiemnastu kilometrów. Kiedy pułk przybył do Anglii we wrześniu 1943, treningi stały się jeszcze intensywniejsze. Organizowano różne

trzydniowe ćwiczenia polowe, poczynając od skoków. W księdze pamiątkowej pułku opisano powrót z marszu do baraków: Patrząc wzdłuż kolumny, miało się wrażenie, że wszyscy wyglądają, jakby właśnie

stoczyli

bitwę:

na

nieogolonych obliczach malowało się wyczerpanie

i

gorycz,

ubłoceni od stóp do kombinezony wytrzymały płotami

byli

głów, a

ich

świadczyły, próby

i

ludzie

w

że

nie

zetknięciu

ogrodzeniami.

z

Kiedy

wreszcie wykończony żołnierz przebył te

ostatnie

rzucił

się

mordercze na

pryczę,

kilometry mógł

i

tylko

powiedzieć: „Wojna nie może być aż tak ciężka!”20

Celem każdego szkolenia, czy to piechoty, wojsk pancernych, inżynieryjnosaperskich czy powietrznodesantowych, było wpojenie żołnierzom przekonania, że prawdziwa walka już nie może być gorsza niż treningi, które przeszli. Dzięki temu wszyscy

niecierpliwie wyczekiwali końca ćwiczeń i momentu przystąpienia do akcji. „Ale oczywiście treningu nigdy nie było dość, co stwierdziłem potem — zauważył sierżant Zane Schlemmer z 508 Pułku Piechoty Spadochronowej. — Kiedy człowiek poznał, czym jest prawdziwa walka, nigdy nie miał dość przygotowań. Byłoby to absolutnie niemożliwe”. 21 Niektóre jednostki przechodziły bardzo specjalistyczne ćwiczenia.

Major Howard z Kompanii D „Byków i Kozłów” poprosił topografów, by przejrzeli mapy Wielkiej Brytanii i znaleźli mu miejsce, gdzie obok siebie biegną rzeka i kanał, nad którymi przechodzą mosty, stanowiące część tej samej drogi — tak jak w dorzeczu Orne. Warunki te spełniał rejon w okolicach Exeter. Howard zabrał tam swoją kompanię i przez sześć dni, w dzień i noc, atakował z nią mosty w Exeter, uwzględniając wszystkie

możliwe warianty i sytuacje — w efekcie, gdyby nawet z sześciu szybowców transportujących po plutonie żołnierzy tylko jeden dotarł do celu, jego załoga i tak byłaby w stanie wykonać misję. By mieć pewność, że szybowce wylądują w pobliżu mostów, piloci (wszyscy w stopniu sierżanta i wszyscy należący do Pułku Szybowcowego; było ich szesnastu, po dwóch do każdego z sześciu szybowców, biorących udział w D-Day, plus czterech

rezerwowych) uczestniczyli w operacji Deadstick. Pułkownik George Chatterton, dowódca Pułku Szybowcowego, diabelnie utrudnił im ćwiczenia. Kazał pilotom lądować w pobliżu lasku w kształcie litery L: trzy szybowce miały usiąść u szczytu L, a trzy — u podstawy. Za dnia, podczas lotu w prostej linii, było to stosunkowo łatwe. Ale potem Chatterton polecił im odłączyć się na wysokości dwóch tysięcy stu metrów od samolotów holowniczych i

lecieć samodzielnie, posługując się stoperem i robiąc dwa lub trzy pełne zwroty przed przybyciem nad obszar lasu. To też jeszcze nie było najtrudniejsze, ponieważ, jak wyjaśnił Jim Wallwork, pilot szybowca numer 1, „w świetle dziennym zawsze można trochę kombinować”. Wtedy jednak Chatterton nałożył pilotom ciemne szkła na gogle, by widzieli tak jak w nocy, i ostrzegł: „Oszukiwanie to głupota z waszej strony, bo kiedy przyjdzie czas,

będziecie musieli wykonać to, jak należy”. Chociaż Wallwork i tak zdejmował szkła, gdy wydawało mu się, że przeleciał nad celem, to jednak stwierdził: „Na ogół graliśmy uczciwie”. Na początku maja latali już także przy świetle księżyca, odłączając się od samolotów holowniczych na wysokości tysiąca ośmiuset metrów, w odległości około trzynastu kilometrów od lasku. Odbywali ćwiczenia niezależnie od pogody. Wykonywali zwroty i zataczali

koła na niebie, posługując się jedynie stoperem. W ramach operacji Deadstick odbyli czterdzieści trzy loty próbne, w tym ponad połowę w nocy. Byli dobrze przygotowani do akcji. 22 Amerykańskie 2 i 5 Bataliony Rangersów składały się z ochotników. Często nazywano je „oddziałami samobójców”, choć porucznik James Eikner z 2 Batalionu nie zgadza się z tym określeniem: „Byliśmy po prostu pełnymi zapału młodymi ludźmi, którzy

uważali, że jeśli już mamy walczyć, możemy to robić w najlepszych jednostkach; chcieliśmy wziąć udział w wojnie, żeby ją wreszcie zakończyć i jak najszybciej wrócić do domu”. 23 Oczywiście, takie doborowe jednostki otrzymały specjalne zadanie — miały opanować baterię w Pointe du Hoc. Ponieważ wiązało się to ze wspinaczką po kli e, żołnierze musieli być w doskonałej kondycji zycznej. W marcu pojechali więc w góry szkockie, gdzie 4

Brygada Komandosów lorda Lovata poddała ich ciężkim marszom (średnio czterdzieści kilometrów dziennie, najdłuższy jednak wynosił sześćdziesiąt kilometrów) na trasie uważanej za najtrudniejszą na świecie. Żołnierze zdobywali góry, wspinali się na klify, ćwiczyli walkę wręcz. Uczyli się podchodzić niezauważenie do obiektu i przeprowadzać szybkie ataki. Po dziesięciu dniach takiego treningu jeden z szeregowców schudł z około dziewięćdziesięciu trzech

kilogramów do siedemdziesięciu siedmiu. 24 Później na wybrzeżu szkockim ćwiczyli desant morski, lądując na specjalnie przygotowanych plażach, zastawionych zasiekami z drutu kolczastego, zaporami i wszelkiego rodzaju przeszkodami, jakie Rommel przygotował w Normandii na ich przybycie. W kwietniu zostali przeniesieni do Centrum Szkolenia Desantowego. Na początku maja wysłano ich do Swanage, gdzie mieli ćwiczyć

wspinaczkę po kli e przy użyciu lin i wyrzutni haków, które wbijały się w górną krawędź stoku. Posługiwali się rozsuwanymi drabinami, podarowanymi im przez londyńską straż pożarną i przewożonymi przez am bie DUKW. 25 Porucznik Walter Sidlowski, inżynier, podziwiał tych żołnierzy. „Moi chłopcy zawsze uważali, że są w dobrej formie zycznej — wspomina — ale tamci robili wszystko dwa razy szybciej, zarówno z bronią i

ekwipunkiem, jak i bez niego. Kiedy patrzyliśmy, jak w przerwach miedzy zajęciami wykonują pompki i inne ćwiczenia, nie mogliśmy się nadziwić”. 26 „Zapewniam wszystkich — stwierdził porucznik Eikner z 2 Batalionu — że gdy po takim szkoleniu przystąpiliśmy do walki, nie trzęśliśmy się ze strachu, nie płakaliśmy ani nie modliliśmy się. Wiedzieliśmy, co nas czeka; pamiętaliśmy, że każdy z nas dobrowolnie zgłosił się do tej niebezpiecznej roboty.

Szliśmy do walki spokojni. Oczywiście w ogniu bitwy mieliśmy stracha, ale myśleliśmy o tym, żeby dobrze wykonać zadanie. Wcześniej zresztą nie mogliśmy się już doczekać, kiedy przystąpimy do akcji”. 27 Saperów biorących udział w ataku również czekało skomplikowane zadanie. Należeli oni do trzech brygad, składających się z trzech batalionów; 6 Specjalna Brygada Saperów miała walczyć u boku 116 Pułku na prawej ance plaży Omaha;

„piąta” — z 16 Pułkiem na lewej ance Omaha, a „pierwsza” — z 4 Dywizją na plaży Utah. Saperzy stanowili prawie jedną czwartą amerykańskich żołnierzy uczestniczących w inwazji. Ich zadaniem było (mniej więcej w tej kolejności): zniszczenie zapór na plażach, detonacja zastawionych przez wroga min, ustawienie znaków wskazujących zbliżającym się łodziom desantowym oczyszczone już tory wodne, rozmieszczenie platform

umożliwiających żołnierzom i pojazdom zejście na brzeg (kolor platform był dla łodzi informacją, jakie należy spuścić jednostki), oczyszczenie dróg wychodzących z plaży, wysadzanie zapór przeciwczołgowych, organizowanie składów amunicji i zaopatrzenia oraz kierowanie ruchem na plażach. W skład wojsk saperskich wchodziły różne jednostki. Bataliony lądujące na plaży miały, oprócz radiostacji,

także sygnalizatory i heliografy, które miały służyć do łączności pomiędzy brzegiem a okrętami i łodziami. Zadaniem batalionu wojsk chemicznych była neutralizacja gazów trujących i materiałów radioaktywnych (obawiano się, że Niemcy są wystarczająco zaawansowani w badaniach nad bronią atomową, by użyć takich środków). W operacji uczestniczyły też: bataliony medyczne i zaopatrzeniowe, kompanie rejestrujące miejsca pochówku zabitych

żołnierzy, żandarmeria wojskowa zajmująca się jeńcami, bataliony am bii DUKW, kompanie łączności rozciągające kable telefoniczne — wszystkiego razem szesnaście wyspecjalizowanych jednostek. Jak zauważył podpułkownik Thompson, który objął dowództwo 6 Specjalnej Brygady Saperów, kiedy Centrum Szkolenia Desantowego zakończyło pracę: „Czyż istniała kiedykolwiek równie starannie skompletowana i

przygotowana do swej misji jednostka, jak ta?”28 Wojska saperskie również odbywały ćwiczenia w Centrum Szkolenia Desantowego na terenie Slapton Sands. Sierżant Barnett Ho ner z 6 Batalionu brał udział w operacji Tiger 27-28 kwietnia, podczas której Niemcy zatopili LST. „Byłem wtedy na plaży z moją drużyną. Ćwiczyliśmy rozbrajanie min, gdy zobaczyliśmy unoszące się na wodzie ciała. Nigdy wcześniej nie widziałem martwego

człowieka. Zaczęliśmy zbliżać się do brzegu, by wydobyć zwłoki. Wtedy usłyszałem okrzyk: «Sierżancie! Proszę zabrać stamtąd waszych ludzi!» Kiedy uniosłem głowę, zobaczyłem dwie gwiazdki na ramieniu o cera — był to generał Huebner. Szybko odwołałem drużynę. Nigdy nie kwestionuję słów dowódców”. 29 Każdy miał do wykonania określone zadanie. Generał Huebner chciał, by sierżant Ho ner skupił się wyłącznie na swoim. Zmarłymi mieli się

zająć ludzie odpowiedzialni za rejestrację zgonów. Jako główną zasadę przyjęto, że w D-Day nikt nie powinien zatrzymywać się, by pomagać rannym, a już na pewno nie po to, by grzebać zabitych — należało pozostawić to lekarzom oraz odpowiednim służbom i myśleć tylko o swoim zadaniu. W operacji brały udział jeszcze inne wyspecjalizowane jednostki, jak drużyny saperów działających pod wodą, załogi „kieszonkowych” okrętów

podwodnych, prowadzących nadpływające jednostki desantowe, małe jednoosobowe samoloty ze składanymi skrzydłami, transportowane na promach Rhino (płaskodenne łodzie pontonowe o wymiarach dwanaście i pół na pięćdziesiąt trzy metry, przewożące czterdzieści pojazdów, holowane przez LST i dysponujące taką mocą podczepianych za rufą silników, by wpłynąć na plaże) — samoloty te włączano do operacji już na plażach i

wykorzystywano do kierowania ogniem dział okrętowych. 743 Batalion Czołgów, podobnie jak inne jednostki mające na wyposażeniu DD, przez całe miesiące uczył się manewrować swoimi maszynami na wodach kanału. 320 Batalion Balonów Zaporowych (złożony z Murzynów) trenował rozmieszczanie balonów na plażach. Na plażę Utah i Omaha skierowano także po dwudziestu Indian Cherokezów; porozumiewali

się przez radio w swoim języku, wiedząc, że Niemcy nigdy nie zrozumieją ich meldunków. Wszystkie jednostki komandosów miały charakter specjalny, ale niektóre z nich w większym stopniu niż pozostałe. W 1 i 8 Plutonie 10 Kompanii Komandosów służyli Francuzi; szeregowy Robert Piauge należał do 1 Plutonu. Urodził się w 1920 roku w Ouistreham u ujścia Orne; jego ojciec zmarł na skutek rany odniesionej podczas I wojny światowej. On sam

wstąpił do armii francuskiej w 1939 roku, nie zważając na prośby i protesty matki, a w czerwcu 1940 udało mu się zbiec do Anglii, w odpowiedzi na apel de Gaulle’a. Zaciągnął się do oddziału komandosów marynarki francuskiej, ale wyposażony i przeszkolony został przez Anglików, a następnie włączony w szeregi komandosów brytyjskich. Wszyscy Francuzi pragnęli powrócić do kraju, ale szczególnie Piauge nie mógł się doczekać tej chwili, zwłaszcza gdy dowiedział się,

że mieli wylądować w Ouistreham, gdzie mieszkała jego matka. 30 Żołnierze 10 Kompanii Komadosów pochodzili z całej Europy. Byli wśród nich Polacy, Duńczycy, Norwegowie i Belgowie. Rwali się do walki podobnie jak Francuzi i tak samo jak brytyjscy komandosi, amerykańscy rangersi czy spadochroniarze, ćwiczyli do granic wytrzymałości. Ludzie z 3 Plutonu 10 Kompanii Komandosów nie potrzebowali żadnej

dodatkowej motywacji do walki. Byli to młodzi Żydzi z Europy, którzy zdołali przedostać się do Anglii. Już od chwili przybycia, czy to z Niemiec, Austrii, Czechosłowacji czy Węgier, zabiegali, by wziąć udział w walce. Komodor lord Louis Mountbatten, dowódca Operacji Połączonych, skierował ich do komandosów, gdzie utworzono z nich 3 Pluton. Odbyli tam regularne szkolenie dla żołnierzy tej specjalności, by potem służyć w patrolach i wywiadzie.

Główną ich zaletą była znajomość języków. Zatrzymani podczas patrolu, potra liby poprawnie odpowiedzieć po niemiecku; mogliby także prowadzić na miejscu przesłuchania jeńców. Przeszkolono ich we wszystkich sprawach dotyczących Wehrmachtu — organizacji, dokumentów, broni i taktyki. Kapral Peter Masters należał do 3 Plutonu. Urodzony w Wiedniu w 1922 roku, mieszkał w tym mieście w dniu Anschlussu Austrii, 12

marca 1938 roku, i wspomina: „Żyłem pod okupacją niemiecką przez sześć miesięcy, co zupełnie wystarczyło, żebym z dziecka, wychowanego w duchu pacyfistycznym, zamienił się w ochotnika, który pali się do walki”. W sierpniu 1938 roku znalazł się w Londynie i niebawem wstąpił do komandosów. — Potra sz strzelać? — pytał go o cer rekrutujący. — Umiesz prowadzić łódź? Co wiesz o komunikacji radiowej? Masters odpowiedział, że

kiedyś strzelał z rewolweru BB, wiosłował łodzią, ale nigdy nie żeglował i nic nie wie o radiostacji. Był jednak tak pełen zapału, że został przyjęty do komandosów. Kiedy mu powiedziano, żeby zmienił nazwisko na wypadek schwytania przez Niemców i ewentualnych represji, i dano na to parę minut, wybrał „Masters”. Dostał plakietkę z napisem „Peter Masters” i „Kościół anglikański”. On i wszyscy inni żołnierze służący w 3 Plutonie musieli wymyślić

historie, które by tłumaczyły, dlaczego mówili po angielsku z obcym akcentem. Rodzice Mastersa rzekomo dużo podróżowali, a on sam został wychowany przez niemiecką niańkę, która niezbyt dobrze znała angielski. 31 Harry Nomburg również służył w 3 Plutonie. „Urodziłem się w Niemczech — opowiada — i w wieku piętnastu lat zostałem przez rodziców wysłany do Anglii, by uniknąć prześladowań ze strony nazistów. Opuściłem Berlin 21 maja 1939 roku.

Była to niedziela — Dzień Matki. Nigdy już nie zobaczyłem rodziców. Po ukończeniu osiemnastu lat wstąpiłem do armii brytyjskiej i na początku 1943 roku zgłosiłem się do komandosów. Wraz z zielonym beretem otrzymałem nowe nazwisko”. Nazywał się teraz Harry Drew, ale po wojnie powrócił do własnego nazwiska. Masters pozostał już przy angielskim. 32 (Wśród amerykańskich spadochroniarzy był chłopak, który należał kiedyś do

Hitlerjugend. Fred Patheiger urodził się w grudniu 1919 roku w Rastatt, w Niemczech. Jako nastolatek wstąpił do Hitlerjugend. Ciotka Freda chciała wyjść za mąż; śledztwo przeprowadzone przez partię nazistowską wykazało, że jego pradziadek był Żydem, a wtedy wyrzucono go z organizacji. Matka chłopca skontaktowała się ze swoimi krewnymi w Chicago; w kwietniu 1938 roku Patheiger wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Jego rodzice, ciotka i reszta

rodziny zginęli w obozach koncentracyjnych. Kiedy w 1940 roku chciał zaciągnąć się do armii amerykańskiej, na jego podaniu napisano: „Odrzucony — wroga narodowość”. Odwołał się w tej sprawie do J. Edgara Hoovera, mówiąc, że chce walczyć przeciwko nazistom, a nie Niemcom. Wkrótce potem przyjęto go do armii. Został kapralem w 101 Dywizji Powietrznodesantowej. 33) Żołnierze należący do 3 Plutonu zostali przed inwazją

podzieleni na pięcioosobowe grupy, które przydzielono do różnych brygad komandosów. Masters znalazł się w grupie wyposażonej w tanie, wywrotne bicykle z koszykami na przodzie, w których wozili swoje plecaki. Masters uważał, że te pojazdy bez błotników i pedałów, mające jedynie kierownicę, są przekleństwem. Był jednak w wojsku i cieszył się, że może być przydatny. W ciągu pięciu ostatnich lat naziści, karmiący się nienawiścią, zasiali ją po całej Europie. Piauge,

Masters, Nomburg, Patheiger i inni młodzi uchodźcy mieli im się za to odpłacić. Rasizm leżał u podstaw ideologii nazistowskiej. Był jednak także obecny w armii amerykańskiej. W 1937 roku wyżsi o cerowie w U.S. Army War College (szkole wojskowej armii amerykańskiej) napisali pracę, analizując wady i zalety czarnoskórych żołnierzy. W konkluzji stwierdzili: „Jako jednostka, Murzyn łatwo się uczy, jest posłuszny, pogodny i życzliwie

nastawiony. Niesprawiedliwie potraktowany, może okazać się krnąbrny i uparty, choć zazwyczaj ma to charakter krótkotrwały. Bywa niefrasobliwy, niezaradny, nieodpowiedzialny i skryty. Źle reaguje na krytykę; najlepiej kierować nim za pomocą pochwał, a także ośmieszania. Brak mu zasad moralnych, nie mówi prawdy, a świadomość dobra i zła jest u niego niedostatecznie rozwinięta”. Jeśli zaś chodzi o zalety, „Murzyna cechuje lojalność;

nie ma też zwyczaju narzekać, jeśli jest dobrze karmiony. Jest muzykalny i ma poczucie rytmu. Jego twórczość ma charakter prymitywny. Przeważnie bywa religijny. Odpowiednio kierowani, Murzyni potra ą być pracowici. Reagują emocjonalnie i można w nich wzbudzić nawet duży entuzjazm”. Podczas I wojny światowej we Francji walczyły dwie amerykańskie dywizje złożone z czarnoskórych żołnierzy. Jedna, służąca u boku armii

francuskiej, sprawowała się dobrze; zdobyła wiele odznaczeń, a Francuzi nawet zażyczyli sobie więcej „czarnych” jednostek. Druga, należąca do armii amerykańskiej i dowodzona przez o cerów z Południa, słabo przeszkolona i wyposażona, nie sprawdzała się w walce. Oficerowie z War College w 1937 roku zwrócili uwagę głównie na ich porażki, ignorując zupełnie osiągnięcia, co doprowadziło do konkluzji, że „czarni” nie nadają się do służby

wojskowej. W konsekwencji, choć podczas II wojny światowej utworzono trzy dywizje piechoty złożone z Murzynów, tylko jedną, 92, skierowano do walki. W marcu 1944 roku w Wielkiej Brytanii przebywało sto pięćdziesiąt tysięcy czarnoskórych Amerykanów. Większość z nich przydzielono do służb zaopatrzeniowych — przeważnie pracowali w portach przy wyładunku okrętów lub jako kierowcy ciężarówek. Choć według o cjalnej wersji nie byli

dyskryminowani, podlegali jednak segregacji rasowej. Oddzieleni od „białych”, ale równi z nimi — taka panowała zasada w Ameryce i potem w Wielkiej Brytanii. 34 Generał Eisenhower wydał rozporządzenie skierowane do wyższych dowódców amerykańskich, w którym pisał: Należy

koniecznie

unikać

dyskryminacji jednostek murzyńskich.

Przyznał jednak, że w Londynie i innych miastach,

gdzie

podczas

przepustek

i

urlopów będą spotykać się czarni i biali

żołnierze,

nie

da

się

konsekwentnie przestrzegać tej zasady w

obiektach

socjalnych

i

rekreacyjnych.

Eisenhower żądał, by Murzynom zezwolono na wstęp do wszystkich klubów Czerwonego Krzyża. Ciągle jednak powtarzał dowódcom poszczególnych jednostek, by kierując się własną oceną sytuacji, starali

się

redukować

przyczyny

kon iktów

między

żołnierzami,

odpowiednio przydzielając przepustki.

Innymi słowy, jeśli w okolicy znajdował się tylko jeden klub Czerwonego Krzyża albo zaledwie parę pubów, czarni żołnierze otrzymywali przepustki jednego wieczora, a biali — następnego. 35 Czerwony Krzyż otworzył dwadzieścia siedem klubów przeznaczonych wyłącznie dla Murzynów, ale to i tak było za mało. W klubach dla białych, a jeszcze częściej w pubach,

można więc było spotkać również czarnych żołnierzy. Bywało to przyczyną bardzo przykrych incydentów. W miejscach, gdzie obok siebie pili piwo czarni i biali Amerykanie, często wybuchały bójki. Czasami dochodziło nawet do strzelaniny i o ar w ludziach — przy czym agresorami byli przeważnie biali (generał Ira Eaker, dowódca 8 Armii Lotniczej, stwierdził, że w dziewięćdziesięciu procentach za kon ikty odpowiedzialni byli biali żołnierze).

Oczywiście armia starała się tuszować wszystkie takie przypadki. Eisenhower wydał więc kolejne rozporządzenie. Oświadczył wyższym o cerom, że „rozpowszechnianie deprecjonujących opinii na temat jakichkolwiek amerykańskich jednostek, czy to białych, czy czarnych, będzie uznane za działanie szkodliwe dla porządku i dyscypliny wojskowej, a winni zostaną niezwłocznie ukarani. (...) Życzę sobie, by mieli to

na uwadze wszyscy o cerowie. Sugeruję też, by każdy porozmawiał z innymi dowódcami i polecił im drogą służbową przekazać dalej to zalecenie”. Generał J.C.H. Lee, dowodzący służbami zaopatrzeniowymi i siłą rzeczy najbardziej zainteresowany problemem, rozkazał wszystkich o cerom, by odczytali obiegówkę Eisenhowera swoim podwładnym, i ostrzegł ich, że „Eisenhower nie żartuje”. Odniosło to niewielki

skutek. Kon ikty na tle rasowym nie ustawały. Eisenhower nakazał cenzurowanie listów; jak stwierdzili o cerowie, którzy się tym zajmowali, większość białych żołnierzy wyrażała zdziwienie, że w Wielkiej Brytanii nie ma segregacji rasowej i z oburzeniem komentowała związki Angielek z Murzynami. Żołnierze obawiali się, że efekt tych doświadczeń da o sobie znać po powrocie czarnych Amerykanów do kraju. Murzyni natomiast

zachwycali się Anglią i panującą tam tolerancją rasową. Pewien o cer po przeanalizowaniu raportów cenzury z kilku ostatnich tygodni napisał pod koniec maja 1944 roku: Dominuje

wrażenie,

że

jeśli

wkrótce nie nastąpi inwazja, mogą być kłopoty.36

Najlepszym sposobem uniknięcia kłopotów było przydzielenie oddziałom, niezależnie od koloru skóry, odpowiednio ciężkiej pracy.

Eisenhower wydał rozkaz: Żołnierze mają razem trenować, razem nauczyli

pracować się

i

mieszkać,

współdziałać

by

podczas

[zbliżającej się] inwazji.37

Jeśli biali piechurzy ćwiczyli wysiadanie z łodzi Higginsa, to czarni żołnierze załadowywali i wyładowywali LST i inne jednostki. Szkolenie przebiegało intensywnie i wydawało się nie mieć końca. Natomiast Niemcy przebywający we Francji

prawie w ogóle nie ćwiczyli. Zamiast tego wbijali pale w ziemię i stawiali coraz więcej zapór na plażach, pracując w kwietniu i maju raczej w charakterze batalionów saperskich niż uczestnicząc w manewrach polowych. Wyjątkiem była tu tylko 21 Dywizja Pancerna. Pułkownik Luck, dowodzący 125 Pułkiem, przeprowadzał ze swoimi czołgami nocne ćwiczenia. Organizował zbiórki, marsze na wybrzeże, czy w kierunku mostów na rzece i kanale Orne, trenował

ostrzał i szybki atak. Był zachwycony zademonstrowaną przy użyciu ostrej amunicji wyrzutnią rakiet o czterdziestu ośmiu lufach — nazywaną „organami Stalina”. Tego samego wieczora Rommel powiedział o cerom „dwudziestej pierwszej”, żeby byli szczególnie czujni. Przemówienie zakończył słowami: „Nie liczyłbym na to, że wróg przybędzie podczas ładnej pogody i za dnia”. Zachowanie stałej czujności nie było łatwe. Jak

wspomina Luck: „Dla dywizji pancernej, która podczas dotychczasowych kampanii przyzwyczaiła się, że stale jest w ruchu, taki brak aktywności był męczący i niebezpieczny. Żołnierze tracili czujność, zwłaszcza po calvadosie i cydrze, typowych trunkach tego regionu. Poza tym nie wiedzieliśmy, czy w ogóle dojdzie do lądowania aliantów na naszym odcinku”. 38 Inaczej mówiąc, nawet doborowe jednostki Wehrmachtu traciły w

Normandii ducha bojowego, wiodąc wygodne życie okupanta w krainie tłustych trzód i soczystych jabłek. Życie przeciętnego żołnierza Wehrmachtu, czy to nastolatka z Berlina, czy czterdziestoletniego Polaka albo Rosjanina z Batalionów Wschodnich, upływało na nudnej pracy w ciągu dnia, zabawie wieczorami, czekaniu i modlitwach, by inwazja nastąpiła w zupełnie innym miejscu — czyli na wszystkim, tylko nie przygotowaniach do walki na

śmierć i życie. Trwająca już od dłuższego czasu okupacja Francji była także przyczyną bardzo szczególnych problemów. Wzrastała na przykład liczba niemieckich żołnierzy, którzy rozwodzili się ze swymi żonami, by poślubić Francuzki. Co więcej, istniała groźba, że nie tylko pojedynczy ludzie, ale i całe jednostki wojskowe mogą się poddać już przy pierwszej okazji. Takie przypadki mogłyby mieć miejsce nie tylko w Batalionach

Wschodnich, ale także w oddziałach rdzennie niemieckich, które — według tajnego raportu dowództwa z grudnia 1943 roku — „łudziły się, że mają do czynienia z przeciwnikiem, który postępuje w sposób humanitarny”. Jak napisał doktor Detlef Vogel z Militargeschichtliches Forschungsamt: W rezultacie mało kto lękał się niewoli aliantów. Taki stan nie sprzyjał wyrabianiu

w

żołnierzach

wytrzymałości i hartu ducha, których

wymagali dowódcy wojskowi.

Doktor Goebbels uruchomił machinę propagandową, by wmówić niemieckim żołnierzom na Zachodzie, że czeka ich „walka na śmierć i życie, rozstrzygające wszystko starcie”. Niedługo przed inwazją generał Jodl usiłował wzmocnić morale żołnierzy, przekonując: „Zobaczymy, kto lepiej walczy i kto mężniej ginie: niemiecki żołnierz, broniący swej ojczyzny, czy Amerykanie i Brytyjczycy,

którzy nawet nie wiedzą, w imię czego zdobywają Europę”. Rommel nie mógł jednak liczyć na patriotyzm swoich podwładnych. Jak pisze doktor Vogel, w przeddzień inwazji pojawiły niemieccy

się

wątpliwości,

żołnierze

na

czy

Zachodzie

zechcą bronić się do ostatniej kropli krwi, tak jak podczas walk z Armią Czerwoną, ponieważ ich motywacja nie była równie silna jak wtedy, gdy zmagali się na Froncie Wschodnim.39

Aby przeciwstawić się defetyzmowi, dowódcy okłamywali swoich ludzi. Peter Masters stwierdził podczas przesłuchań jeńców w D-Day, a także i później, że mówiono im: „Bez trudu zepchniemy wrogów do morza. Zbombardują ich Stukasy; U-Booty będą śledzić i zatapiać torpedami ich okręty; bombowce zatopią okręty desantowe; czołgi zmiażdżą piechotę na plażach”. 40 Ilu z nich, jeśli w ogóle tacy byli, uwierzyło w te

fantastyczne zapewnienia — nie wiadomo. Prawdą jest, że w szeregach Wehrmachtu coraz powszechniej objawiał się brak wiary w sens obrony, czemu dawał wyraz Rommel, coraz bardziej umacniając betonem forty kacje i wbijając w ziemię pale, zamiast szkolić żołnierzy w szybkich manewrach i błyskawicznych atakach. Tymczasem po drugiej stronie kanału Alianckie Ekspedycyjne Siły Zbrojne niemal przez cały czas przygotowywały się do akcji.

Rozdział 8 Koncentracja wojsk i odprawy Począwszy od pierwszego tygodnia maja żołnierze piechoty i marynarki sił alianckich zaczęli gromadzić

się na południu Anglii. Przypływali morzem na pokładach niezliczonych transportowców i LST. Okręty płynęły z zatoki Clyde i Belfastu, Morzem Irlandzkim obok Isle of Man, a także z Liverpoolu, Swansea i Bristolu. Po drodze tworzyły formacje złożone z dwudziestu, czterdziestu, stu jednostek, wypływały na Atlantyk, mijały przylądek Lands End, po czym kierowały się w lewo do wyznaczonych portów — Plymouth, Torquay, Weymouth, Bournemouth,

Southampton, Portsmouth, Eastbourne i innych. Przybywali także lądem: pociągami, autobusami, ciężarówkami, jak również pieszo — żołnierze i sprzęt z Irlandii Północnej, Szkocji, Środkowej Anglii i Walii. Tworzyli kompanie i bataliony, a potem pułki, by maszerować wąskimi drogami Anglii, kierując się na południe. Po dotarciu na teren koncentracji formowali dywizje, korpusy i armie, liczące setki tysięcy ludzi — razem było ich dwa miliony

plus pół miliona pojazdów. Obsługiwało ich pięćdziesiąt cztery tysiące osób, w tym cztery tysiące pięciuset kucharzy. Była to największa koncentracja sił zbrojnych w historii brytyjskiej i amerykańskiej armii. Świat nie widział i nigdy już nie zobaczy podobnej akcji[14]. 175 Pułk 29 Dywizji Piechoty przybył na swoje miejsce zbiórki, zwane kiełbaską, w pobliżu Falmouth. (Rejony te nazywano tak ze względu na kształt; podłużne, wąskie,

ogrodzone i zazwyczaj położone przy drodze, wyglądały na mapie właśnie jak kiełbaski.) Tam oddział został odizolowany od świata. Żołnierze zamieszkali w namiotach; na terenie obozu wyznaczono żwirowe alejki i przykazano wszystkim, by poruszali się wyłącznie po nich, uniemożliwiając niemieckim samolotom zwiadowczym wykrycie ścieżek wydeptanych przez dużą liczbę ludzi. Pojazdy parkowano przy ogrodzeniach i żywopłotach. Wszystko

zamaskowano siatkami. „Kiełbaski” strzeżone były przez żandarmerię wojskową; nikogo z cywili na ich teren nie wpuszczano. Nie pozwalano rozpalać ognisk, choć noce w połowie maja w Anglii bywają jeszcze bardzo chłodne, a rano na polach można było zobaczyć szadź. Porucznik Eugene Bernstein płynął dowodzoną przez siebie LCT(R) przez Morze Irlandzkie na Isle of Man, gdzie uzupełniono zaopatrzenie („głównie steki, które jadaliśmy trzy razy

dziennie”). Potem wyruszył do Falmouth, tam jednak okazało się, że przybył w niewłaściwe miejsce. Po wielu nieporozumieniach i nasilonej wymianie korespondencji polecono mu udać się do Dartmouth nad rzeką Dart. Tam z kolei dowiedział się, że ma płynąć w górę rzeki, i ostatecznie zarzucił kotwicę naprzeciwko Greenway House, domu Agathy Christie. Była to „piękna posiadłość z cieplarniami i ogrodem, a także żwirową drogą biegnącą wzdłuż rzeki”.

Pisarka przekazała dom Marynarce Wojennej Stanów Zjednoczonych, która założyła tu Kwaterę Główną. 1 Oddziały powietrznodesantowe udały się do obozów w pobliżu lotnisk południowej Anglii: 506 Pułk Piechoty Spadochronowej — do Uppottery, kompania „Byków i Kozłów” — do Tarrant Rushton. Jednostki saperskie miały własne tereny zgrupowania — 6 Batalion stacjonował na przykład w okolicy Portsmouth.

„Kiełbaski” zastawione były różnego rodzaju sprzętem wojskowym. Sierżant John Robert Slaughter ze 116 Pułku 29 Dywizji wspomina: „Na każdym kawałku pola i w każdym kącie stał sprzęt zgromadzony do zbliżającej się wielkiej bitwy. Czołgi i inne pojazdy gąsienicowe, ciężarówki, dżipy i transportery; samoloty korygowania ognia artyleryjskiego Piper Cub; wszystkie rodzaje dział; zapasy paliwa, wody i

żywności, kanistry, pudła, bębny — wszystkiego, cokolwiek by wymienić, było aż w nadmiarze”. 2 Pojazdy zabezpieczono przed wodą. Każdą ich ruchomą część nasmarowano tłustą substancją o nazwie cosmoline, która chroniła metal przed korozją. Gaźniki dżipów, czołgów i ciężarówek wyposażono w rury doprowadzające powietrze. „Kierowcy i artylerzyści, którzy pracowali pod osłoną siatek, musieli być bardzo uważni — opowiadał

porucznik Ralph Eastridge ze 115 Pułku 29 Dywizji. — Jakiekolwiek zaniedbanie czy chwila nieuwagi mogły być później przyczyną unieruchomienia pojazdu podczas zjazdu z rampy do wody czy na samą plażę. Artylerzyści starannie zabezpieczali zamki swoich dział gumowymi osłonami i wypełniali gumą każdą szczelinę. Operatorzy pakowali radiostacje w wodoszczelne worki”. 3 Zużywano też miliony prezerwatyw. Niektóre

nadmuchiwano i robiono z nich balony albo wypełniano wodą, ale przeważnie wykorzystywano je do bardziej praktycznych celów, choć zupełnie niezgodnych z pierwotnym przeznaczeniem. Piechurzy nakładali je na lufy swoich karabinów M-1; guma zabezpieczała broń przed piaskiem i wodą, a usunąć ją można było strzelając. Wielu żołnierzy pakowało w prezerwatywy nawet zegarki; niestety, kondomy okazały się za małe, by zapakować w nie portfele.

Żołnierze otrzymali również specjalny zestaw na wypadek ucieczki po schwytaniu przez wroga. „To było coś takiego, jak dla skautów” — zauważa major Howard. W jego skład wchodziły: metalowy pilnik, który wszywało się w bluzę munduru, mosiężny guzik przy spodniach, tak namagnetyzowany, że gdy oparło się go na główce od szpilki, mógł pełnić rolę kompasu, jedwabna chusta z mapą Francji, tabletki do odkażania wody i franki

francuskie (wydrukowane przez rządy USA i Wielkiej Brytanii, mimo wyraźnych protestów de Gaulle’a) — w przeliczeniu na walutę amerykańską po dziesięć dolarów na osobę. „Takie rzeczy działały bardzo na wyobraźnię żołnierzy — opowiada Howard. — Nigdy nie widziałem, by coś tak zwyczajnego wywoływało tak wiele emocji”. 4 Każdy żołnierz dostał całkowicie nową broń. Karabiny samopowtarzalne i maszynowe musiały najpierw

zostać przetestowane i przestrzelane. Slaughter wspomina: „Wszyscy z nas otrzymali mnóstwo amunicji do ćwiczeń. Bagnety i noże zostały naostrzone jak brzytwa”. 5 Dostali także nowe komplety ubrań, nasycone substancją chemiczną neutralizującą trujący gaz. Nienawidzili tych mundurów. Szeregowy Edward Jeziorski z 507 Pułku Piechoty Spadochronowej wyraził opinię wszystkich uczestników inwazji, kiedy oświadczył:

„Były to najohydniejsze, najchłodniejsze, najwilgotniejsze, najsztywniejsze i najbardziej cuchnące ubrania, jakie kiedykolwiek nosili ludzie. Z pewnością facet, który wymyślił to cholerstwo, dostał medal za wzorową służbę od samego diabła”. 6 (Żołnierze nosili te mundury podczas całej kampanii normandzkiej, a czasami nawet dłużej; substancja chemiczna, którą były nasycone, nie przepuszczała powietrza, tak więc w nocy w nich marzli, za

dnia zaś pocili się i zawsze śmierdzieli.) Jedzenie natomiast było wyśmienite. „Steki i kotlety wieprzowe z rozmaitymi dodatkami — wspomina Slaughter — a na deser cytrynowa beza — to było typowe menu i wszystko podawano w olbrzymich ilościach”. Świeże jajka — pierwsze, jakie żołnierze mieli okazję zjeść po przybyciu do Anglii — lody, białe pieczywo i różne inne wcześniej nieosiągalne rarytasy pochłaniali z apetytem, nie

unikając przy tym komentarzy: „Tuczą nas przed śmiercią”. 7 W namiotach urządzono kina, gdzie bez przerwy wyświetlano najnowsze lmy z Hollywood i rozdawano bezpłatnie prażoną kukurydzę oraz cukierki. Większość żołnierzy pamięta jeszcze tytuły tych lmów, choć fabuła zatarła się już w ich pamięci — do ulubionych należały: Mr. Lucky z Carym Grantem i Laraine Day, Going my Way z Barrym Fitzgeraldem i

Bingiem Crosbym, a także The Song of Bernadette. Ćwiczenia się skończyły. Do czasu odpraw, poza strzelaniem z broni, ostrzeniem noży i bagnetów czy oglądaniem lmów, niewiele było do roboty. Kapral Peter Masters wspomina ten okres jako „ciągnący się bez końca”. Po poprzednich pracowitych miesiącach doskonale wyćwiczeni żołnierze szybko zaczynali się nudzić. Jak zauważył Masters, „na obszarach koncentracji wojsk

może wybuchnąć totalna wojna, bo kiedy ludzie są tak uzbrojeni, zawsze ktoś przez pomyłkę naciśnie spust. Od czasu do czasu zdarzały się wypadki — słyszało się serię strzałów, a potem okrzyk: «Lekarza!»”8 W Kompanii A 116 Pułku jakiś żartowniś wrzucił do ognia magazynek karabinu M-1 z nabojami 7,62 mm; chłopcy stojący w pobliżu najpierw ryczeli ze śmiechu, potem zaczęli przeklinać, aż wreszcie rzucili się do ucieczki. 9 W miarę upływu czasu

napięcie wzrastało, a wytrzymałość na stres malała. „Nawet drobna różnica zdań mogła spowodować wybuch agresji” — wspomina szeregowy Jeziorski. 10 Bójki na pięści należały do porządku dziennego. Porucznik Richard Winters z „pięćset szóstego” pobił się z porucznikiem Raymondem Schmitzem i złamał mu dwa żebra, w rezultacie czego tamten tra ł do szpitala. 11Jak zwykle w obozach wojskowych, tak i tu między „kiełbaskami” krążyły

najbardziej nieprawdopodobne plotki. Aby tę nagromadzoną energię rozsądnie spożytkować, zalecano uprawianie sportu. Na początku żołnierze zachęcani byli do gry w futbol amerykański, ale potem większość dowódców położyła temu kres, ponieważ zabawa stała się zbyt agresywna i paru ludzi połamało sobie kości. Softball był już lepszy — wszędzie więc stały beczki z rękawicami i piłkami. Dużo ludzi pamięta te gry jako

ostatnie, w których brali udział, ponieważ podczas późniejszej kampanii zostali ranni albo stracili ręce. Na terenie „kiełbasek” były też biblioteki z książkami w broszurowej oprawie. (W 1939 roku na rynku wydawniczym nastąpiła prawdziwa rewolucja, polegająca na wprowadzeniu miękkich okładek. „Pocket Books” wydały w takiej edycji dziesięć tytułów po cenie dwudziestu pięciu centów; w 1941 roku śladem tego wydawnictwa poszły „Avon

Books”, a potem „Popular Library” i „Dell”. Wydano też bezpłatną specjalną serię książek w małym formacie pod nazwą Armed Services Editions; przeznaczone były dla amerykańskich żołnierzy i wydrukowano je w nakładzie dwudziestu dwóch milionów egzemplarzy.) Jedną z popularniejszych pozycji była A Tree Grows in Brooklyn, ale — o dziwo — największym zainteresowaniem cieszyła się The Pocket Book of Verse (kieszonkowy zbiór poezji). (W trosce o morale żołnierzy

nie umieszczono w nim żadnego z przepełnionych goryczą wierszy angielskich weteranów I wojny światowej. 12) Ulubionym sposobem na zabicie nudy był hazard. Praktycznie bez przerwy grano w pokera i kości. Duże sumy pieniędzy zmieniały właścicieli. Szeregowy Arthur „Dutch” Schultz z 505 Pułku Piechoty Spadochronowej wygrał w kości dwa tysiące pięćset dolarów. „Wiem to dokładnie, bo przerwałem grę i przeliczyłem pieniądze —

wspomina. — Pokonałem wszystkich, oprócz sierżanta sztabowego, którego nie lubiłem i któremu pozostało jeszcze pięćdziesiąt dolarów. Postanowiłem ograć go ze wszystkiego. Szczęście jednak mnie opuściło i straciłem te dwa i pół tysiąca”. 13 Alkoholu w obozie nie było. Kilku ludziom udało się wymknąć z „kiełbasek” i przedostać do okolicznych pubów, by zaspokoić pragnienie, ale bardzo szybko zostali aresztowani przez żandarmerię wojskową i

sprowadzeni z powrotem. Major David Thomas, lekarz 508 Pułku, pamięta, że każdy z personelu medycznego dostał po menażce alkoholu do odkażania ran podczas akcji w Normandii. Zgryźliwie jednak zauważa: „Wątpię, by choć kropla z tego opuściła Anglię”. 14 Dowódcy kompanii urządzali swoim ludziom marsze po okolicznych drogach. Było to dla żołnierzy ćwiczenie, a jednocześnie pomagało zwalczyć nudę i rozładować napięcie. Dawało

także wyobrażenie o rozmiarach czekającego ich przedsięwzięcia, a także świadomość ogromu siły, jaki stanowią. Maszerując przez pola i osady, widzieli niewiarygodną ilość sprzętu, niezliczoną liczbę samolotów. Mogli także obserwować przedstawicieli całego wolnego świata, którzy zebrali się, by walczyć z nazizmem — Nowozelandczyków, Norwegów, Polaków, Francuzów, Australijczyków, Kanadyjczyków,

Brytyjczyków, Holendrów, Belgów i Amerykanów. Jak wspomina sierżant Slaughter: „Wszędzie widać było żołnierzy ze wszystkich państw alianckich”. 15 Od czasu do czasu dawały o sobie znać niesnaski pomiędzy Brytyjczykami a Amerykanami. Kapral Masters wspomina, że pewnego razu mijał wraz z 3 Batalionem maszerującą jednostkę amerykańską. Kilku Jankesów przystanęło, by pogawędzić z napotkaną kobietą i jej trzyletnią

córeczką (wszelkie kontakty z osobami cywilnymi były zabronione, ale zakaz ten łamano). Dziewczynka na pewno pytała o to, o co pytały amerykańskich żołnierzy wszystkie dzieci w Wielkiej Brytanii: „Masz gumę, kolego?” „Ale kiedy ich mijaliśmy — opowiadał Masters — któryś z naszych warknął niechętnie w stronę Amerykanów: «Moglibyście chociaż poczekać, aż dorosną!»”16 Spośród

milionów

ludzi,

zgromadzonych na południu Anglii, by wziąć udział w inwazji na kontynent, tylko garstka znała największą tajemnicę operacji Overlord — gdzie i kiedy nastąpi atak. Ci nieliczni uprzywilejowani należeli do nielicznej grupy osób dopuszczanych do najtajniejszych z tajnych informacji opatrzonych nadrukiem BIGOT[15], ich samych zaś nazywano bigotami. Stopniowo krąg wtajemniczonych się rozszerzał. Dowódcy z

Kwatery Głównej i o cerowie sztabowi 21 Grupy Armii ujawniali szczegóły operacji dowódcom armii i korpusów, ci zaś przekazywali je dowódcom dywizji i pułków, tamci dowódcom batalionów, kompanii i plutonów i tak dalej aż do szeregowców. Na niższych szczeblach nie ujawniano miejsc ataku, dopóki żołnierze nie wyruszyli do Francji; poza tym jednak odprawy były niezwykle szczegółowe i dokładne, jeśli chodzi o opis terenu i dane na temat sił niemieckich. Bardzo

optymistycznie przedstawiały natomiast przewidywane skutki bombardowań linii wroga z morza i powietrza. Plany działań demonstrowano na stołach z makietami z piasku, czy jak w przypadku 12 Pułku 4 Dywizji Piechoty na wykonanych z gumy i gąbki trójwymiarowych makietach półwyspu Cotentin, przedstawiających szczegółowo drogi, mosty, budynki, linie wysokiego napięcia, ogrodzenia, forty kacje i zapory. Jeden z

żołnierzy „dwunastego” wspominał: „To było tak, jakbyśmy nagle znaleźli się w samolocie i patrzyli na każdą plażę, na której mieliśmy wkrótce wylądować, i na każdy odcinek, o który mieliśmy walczyć”. 17 O cerowie odbywali odprawy na szczeblu pułków. Porucznik Ralph Eastridge ze 115 Pułku 29 Dywizji opisał przebieg tej, w której uczestniczył. O cer wywiadu pułku (S-2) zaczął od mapy przedstawiającej plażę Omaha. Wyjaśnił, że

„szesnasty” (z 1 Dywizji) i „sto szesnasty” (z 29 Dywizji) wylądują tuż obok siebie, a zaraz za „sto szesnastym” przybędzie „sto piętnasty”. Opisał zapory i stałe umocnienia na plaży oraz ukształtowanie terenu, podając odległość od wału ochronnego do podnóża skarpy (około dwustu metrów), wysokość urwiska (średnio trzydzieści metrów) i inne dane. „Jak widzicie, umocnienia są najsilniejsze w miejscach, gdzie w głąb lądu prowadzą te

małe wąwozy. Przerwy czy wgłębienia wzdłuż urwiska to drogi wyjścia z plaży. Zabezpieczenie ich w pierwszym uderzeniu będzie kluczem do sukcesu całej operacji. Umocnienia chronione są przez pola minowe, zasieki z drutu kolczastego, rowy przeciwczołgowe i punkty ogniowe, skupione przy wyjściach z plaży. Obsadzone są przez batalion żołnierzy, a między nimi rozstawione są kolejne bataliony. Należą one do 916 Dywizji, jednostki

stacjonarnej, nazwanej tak, ponieważ ma walczyć na ufortyfikowanych pozycjach. Ta konkretna dywizja składa się w czterdziestu procentach z Niemców, z których wielu jest częściowo niezdatnych do walki. Ale pamiętajcie, jednoręki żołnierz może równie dobrze pociągnąć za spust karabinu maszynowego w bunkrze, jak mający dwie ręce. Pozostałe sześćdziesiąt procent dywizji stanowią żołnierze najemni, przeważnie Rosjanie, trochę Polaków,

Jugosłowian i innych mieszkańców Bałkanów. (...) To brutalni, prości, niewykształceni ludzie, dla których życie innych ma niewielką wartość. Pochodzą z tych części Europy, gdzie przez całe pokolenia głównym zajęciem była walka. O cerowie i podo cerowie to Niemcy; będą walczyć aż do śmierci. Za tą stacjonarną dywizją znajdują się dywizje zmechanizowane, doborowe jednostki. Służą w nich przeważnie Niemcy.

Większość uczestniczyła w walce na frontach rosyjskim albo włoskim. Ich słabością jest brak środków transportu. (... ) Teraz plan szczegółowy. Pułki 16 i 116 wylądują na plaży około 6.30. (...) Łodzie opłyną podwodne zapory na początku przypływu. Pierwszym celem będzie opanowanie wyżej położonych terenów za plażą, by uniemożliwić Niemcom prowadzenie obserwacji i bezpośredniego ostrzału brzegu. Nasz pułk wyląduje o

Godzinie H plus dziewięćdziesiąt minut, ruszy natychmiast do tej osady [wskazał na mapie StLaurent-sur-Mer] i skieruje się na pozycje po prawej stronie. (...) Pierwsza część zadania jest stosunkowo łatwa do wykonania. Najcięższa robota przypadnie „sto szesnastemu”, jeszcze przed naszym przybyciem. Jeśli jemu się powiedzie, powinniśmy przebić się bez trudu. — Sir — zapytał jeden z

o cerów — a co się stanie, jeśli „sto szesnasty” nie oczyści plaży na czas? — Wtedy my przejmiemy ich zadanie. — Ile dywizji przybędzie w pierwszym rzucie? — spytał inny. — To będzie wielka impreza — odpowiedział z uśmiechem S-2 — wierzcie mi. Ale powinniśmy interesować się tylko tym, co należy do nas. — Kiedy nastąpi D-Day? — Jeszcze nie wiem. Może 3 albo 4 [czerwca].

O cerom 115 Pułku podobało się stwierdzenie, że „przebiją się bez trudu”, ale w nie nie wierzyli. Porucznik Eastridge stwierdził: „Nie wyglądało to dobrze. Schematy rozmieszczenia zapór na plażach świadczyły, że Niemcy starannie przygotowali się do obrony. «Sto szesnasty» miał przed sobą paskudne zadanie”. 18 Rzeczywiście, szeregowy Felix Branham ze „sto szesnastego” przypomina sobie, jak prowadzący odprawę o cer powiedział

ludziom z jego plutonu, że mają zabrać jak najwięcej sprzętu — pociski moździerzowe, miny lądowe, skrzynki z amunicją, radia, baterie i tak dalej. Idący za nimi ludzie ze „sto piętnastego”, mniej obciążeni, „wezmą to, co zostawimy na brzegu, i wykonają dalszą robotę, choćby mieli przejść po naszych trupach”. 19 Taki brutalny realizm był raczej dość niezwykły. Większość o cerów starała się w czasie odpraw uspokajać, a także podnosić

na duchu żołnierzy swoich kompanii i plutonów. Czterdzieści lat później ludzie walczący kiedyś na plaży Omaha wspominali z pewną goryczą ich słowa: „Prowadzący odprawę tłumaczył nam, że nie będzie żadnych problemów, bo w operacji weźmie udział mnóstwo samolotów, ostrzał z morza po prostu zmiecie wroga, łodzie desantowe, odpalą tysiące rakiet — to będzie spacerek, nic trudnego. Kłopoty mogą się najwyżej zacząć dwa-trzy dni

później, kiedy dywizje pancerne przystąpią do kontrataku” (149 Batalion Saperów). 20 „Mówiono nam, że tuż przed inwazją 9 Armia Lotnicza zrzuci na naszą plażę tysiące bomb. Niepokoiłem się, że z powodu pozostawionych przez nie lejów możemy mieć kłopoty z przejazdem ciężarówkami” (6 Specjalna Brygada Saperów). 21 „O cer prowadzący odprawę palnął nam pokrzepiającą mowę.

Najpierw do działania przystąpi ponad tysiąc bombowców. Okręty wojenne zmiotą dosłownie wszystko — bunkry, stanowiska artyleryjskie, moździerze i zasieki z drutu kolczastego. Wszystko zostanie rozniesione — to będzie atak!” (26 Pułk). 22 „Na odprawie przekonywano nas, że na plaży nie zastaniemy żywego ducha, ani jednej żywej istoty. To będzie kaszka z mlekiem” (5 Specjalna Brygada Saperów). 23

Niemal każda jednostka, mająca wziąć udział w inwazji, przechodziła przez to samo. Młodsi o cerowie, podo cerowie i szeregowcy namawiani byli do studiowania makiet z gumy lub piasku, więc tysiące z nich spędzało tak całe godziny: zapoznawali się ze swoimi zadaniami, omawiali je i starali się wszystko jak najlepiej zapamiętać. Otrzymywali także zdjęcia, niekiedy nawet sprzed kilku godzin, ukazujące postępy robót przy budowie Wału

Atlantyckiego. Czy przy tak sprawnym alianckim wywiadzie wojskowym Niemcy mają w ogóle jakieś szanse? Były też surowe napomnienia. Prowadzący odprawę dla 91 Eskadry Lotnictwa Transportowego (pilotów holujących szybowce) ostrzegł zebranych: „Uwolnicie szybowce, gdy samolot C-47 prowadzący formację zacznie stopniowo skręcać w lewo, kierując się ku brzegowi. Jeśli któryś z pilotów C-47 zbyt szybko

puści swego szybowca, niech lepiej nie wraca, bo będę tu na niego czekał”. Jeden z pilotów szybowcowych miał pytanie — zdawałoby się, całkiem oczywiste: — Sir, co mamy robić, kiedy już wylądujemy? O cer prowadzący odprawę był zaskoczony. Po chwili milczenia wyznał: — Nie wiem. Chyba nikt się nad tym nie zastanawiał. Kiedy pilot siedzący obok sierżanta Charlesa Skidmore’a rzucił żartobliwą

odpowiedź: „Spieprzać, ile sił w nogach!”, rozległ się nerwowy śmiech. 24 W wojsku, jak to w wojsku, zdarzali się także idioci. Sierżant Alan Anderson ze 116 Pułku wspomina, że wezwano go do namiotu, gdzie jakiś pułkownik z biura prasowego „wstał i wygłosił namiętną, patriotyczną mowę o tym, jaki nas spotkał zaszczyt, że możemy uczestniczyć w wielkiej inwazji, która zmieni historię świata. Pod koniec wyraził żal, że nie może popłynąć z

nami. Mój kumpel, Arkie Markum, szturchnął mnie i powiedział: «Jeśli tak bardzo chce, może pójść zamiast mnie!»” Przemawiając dalej, pułkownik stwierdził, że w pierwszych dwudziestu czterech godzinach operacji straty w ludziach mogą wynieść sto procent. Anderson wspomina: „Każdy z nas odwrócił się, spojrzał na kolegę i stwierdził: «No to idziemy!»”25 Po odprawie żołnierze nie mogli opuszczać obozu.

Pilnowała ich żandarmeria wojskowa: nie wpuszczała nikogo bez odpowiednich dokumentów, jak również nie wypuszczała bez odpowiednich rozkazów. Kapitan Cyril Hendry, brytyjski czołgista, wspomina, że 1 czerwca umarł jego ojciec, który miał być pochowany dwa dni później, ale „nie pozwolono mi pojechać na pogrzeb, po prostu nie wydano pozwolenia, natomiast mój brat stacjonujący w Damaszku otrzymał

przepustkę”. 26 Młodzi ludzie, którym wydaje się, że są nieśmiertelni, mają skłonność do brawury, ale odprawy i pilne studiowanie umocnień na plażach otrzeźwiły nawet najbardziej niefrasobliwych i beztroskich żołnierzy. Choć często powtarzali, że nie ma nic gorszego niż rygory treningu i szkolenia, mieli pewne wyobrażenie, co mogą zrobić z ludzkim ciałem kule i odłamki. Większość nie brała nigdy udziału w walce, jednak od września 1939 roku

czytywali i oglądali wiadomości. Śledzili za pośrednictwem lokalnych gazet i kronik lmowych postępy Wehrmachtu w Europie, patrzyli, jak Niemcy pokonują najlepsze oddziały, wystawiane przeciwko nim przez Polaków, Norwegów, Belgów, Brytyjczyków, Francuzów, Jugosłowian, Greków i Rosjan. Żołnierze z Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych zdawali sobie sprawę, że Wehrmacht jest bardzo doświadczoną armią, jeszcze do niedawna

niepowstrzymaną w swym pochodzie, która może znowu okazać się nie do pokonania. W konsekwencji tych przemyśleń ważna rola przypadła kapłanom wojskowym. Po utracie wygranych dwu i pół tysiąca dolarów „Dutch” Schultz poszedł do spowiedzi. Wspomina, że pastor, Brytyjczyk, „dał mi dużo do myślenia na temat grzechów, jakich dopuściłem się wobec sześciu współtowarzyszy”. Schultz chodził na mszę tak często, jak tylko mógł, i jak

mówi, „widok kapitana Stefa, majora Kellama, majora McGinty’ego i innych o cerów batalionowych, służących do mszy, był bardzo pokrzepiający”. 27 Major Thomas z „pięćset ósmego” nie przejął się zanadto tym, co usłyszał na odprawie: „Służyłem w lotnictwie wystarczająco długo, by wiedzieć, że nocne skoki nigdy nie przebiegają zgodnie z planem”. Potem po prostu przyłączył się do grających w pokera; ponieważ przegrywał, pomyślał sobie:

„Lepiej pójdę posłuchać pastora. Kiedy usiadłem na łóżku polowym w ostatnim rzędzie, bo innych wolnych miejsc już nie było, pastor Elder powiedział: Panu nie bardzo podobają się ci, którzy zwracają się do niego tylko w potrzebie. Pomyślałem w duchu: Jezu, musiał widzieć, jak wchodziłem. Wstałem więc i wyszedłem”. 28 Gdy John Barnes dowiedział się, że jego Kompania A ze 116 Dywizji Piechoty poprowadzi atak, poszedł na mszę — „myślałem,

że to może być ostatni raz”. Został wychowany przez głęboko wierzącą matkę, która chciała, by został duchownym. Kiedy ukończył szkołę średnią, musiał jej powiedzieć, że nie jest stworzony do takiego życia. Wspomina jednak, że modląc się podczas mszy, „postanowiłem potargować się z Bogiem. Jeśli ocali mi życie, zostanę pastorem. Potem pomyślałem, że to nie jest dobry układ, ani dla Niego, ani dla mnie, i uznałem, że muszę po prostu

zaryzykować”. 29 Byli także tacy, którzy nie chcieli ryzykować. „Dutch” Schultz pamięta spadochroniarza, który „przypadkiem” postrzelił się w stopę. Sierżant z 1 Dywizji, Joseph Dragotto, patrzył ze zdumieniem, jak żołnierz z innej kompanii spokojnie wsypał sporą porcję tytoniu fajkowego między dwie kromki chleba i zjadł tę kanapkę. Tym sposobem znalazł się w szpitalu i uniknął udziału w inwazji. Dragotto widział także człowieka, który

wziął karabin i zaczął strzelać w kierunku namiotów. Chłopak został zabrany przez żandarmerię wojskową, a Dragotto usiłował zrozumieć, dlaczego zrobił coś tak szalonego. Wtedy zdał sobie sprawę, że nieszczęśnik „po prostu nie chciał iść na wojnę”. 30 Inni próbowali pokonać strach, nadając sobie groźniejszy wygląd. Żołnierze pewnej drużyny 115 Pułku ogolili sobie głowy do samej skóry. Pomysł ten szybko się rozprzestrzenił; wkrótce nie

tylko kompania, ale i cały pułk przybrały wygląd kolonii skazańców. Modą tą zarazili się także spadochroniarze, z tą tylko różnicą, że zostawiali pośrodku głowy pas włosów i wyglądali jak Indianie (fryzura nosiła nazwę mohawks). Kiedy pułkownik Robert Sink, dowodzący 506 Pułkiem Piechoty Spadochronowej, zobaczył żołnierzy golących sobie głowy, powiedział: „Zapomniałem wam powiedzieć, że kilka tygodni temu powiadomiono nas,

jakoby Niemcy ostrzegali Francuzów, że inwazję aliantów poprowadzą amerykańscy spadochroniarze, skazańcy i psychopaci, łatwi do rozpoznania ze względu na ogolone łby”. 31 Młodsi o cerowie i podo cerowie także byli przestraszeni: czy zdołają sprostać zadaniu, jakie im powierzono? Sierżant Alan Anderson rozmawiał o swych obawach z jednym z szeregowców, George’em Mouserem. Mouser odrzekł:

„Cóż, panie sierżancie, jedynym sposobem zakończenia tej wojny jest przeprawienie się na drugą stronę kanału i będziemy musieli to zrobić. Im szybciej, tym lepiej. A jeśli miałbym wybierać, ze wszystkich ludzi, z którymi trenowałem, poszedłbym do walki właśnie z panem”. 32 Sierżanci Carwood Lipton i Elmer Murray z 506 Pułku Piechoty Spadochronowej przez wiele godzin omawiali różne sytuacje bojowe, w jakich mogliby się znaleźć, i

zastanawiali się, co wtedy powinni zrobić. Na przeprawę przez kanał w D-Day czekało w „kiełbaskach” sto siedemdziesiąt pięć tysięcy ludzi i oczywiście trudno jednym słowem określić ich nastrój. Niektórzy trochę się bali, inni rwali do walki; jedni uważali, że inwazja jest konieczna, drudzy umierali ze strachu. Nastawienie żołnierzy zależało po części od ich wieku. Charles Jarreau miał siedemnaście lat; swoich dwudziestodwuczy

dwudziestotrzyletnich kolegów uważał za „staruszków”, którzy myślą: „Jezu, skończmy z tym wreszcie i wracajmy do domu”. On sam podchodził do sprawy inaczej: „Płyńmy do Francji i zabawmy się trochę”. 33 Można jednak zaryzykować stwierdzenie, że Amerykanie bardziej niecierpliwie oczekiwali na rozpoczęcie akcji niż Brytyjczycy. Dla Amerykanów droga do domu wiodła przez Niemcy, Brytyjczycy

natomiast byli w domu. Kapitan Alistair Bannerman, dowódca plutonu w Sussex na południu Anglii, 28 maja napisał długi list do żony i opisał, jak wygląda życie w „kiełbasce”. Oddaje on nastroje przynajmniej części Anglików. Wcale nie jesteśmy w podniosłym nastroju. W naszym życiu tutaj jest zbyt

wiele

drobnych

uciążliwości.

Ciągły dryl, bez przerwy nas ganiają, podbite ćwiekami buty i skarpety, w których pocą się nogi, a teraz jeszcze

to

zamknięcie

Próbowałem

w

obozie.

tłumaczyć

(...)

ludziom

z

mojego plutonu, że tworzymy historię i pewnego dnia dzieci będą czytać o naszych

dokonaniach

podręcznikach,

ale

oni

w tylko

uśmiechają się krzywo. Przemówienia radiowe Churchilla (...) brzmią trochę żałośnie bardzo

dla wierzą

żołnierzy, w nowy

którzy

nie

świat,

nie

wierzą w żadną misję wyzwoleńczą. Spodziewają się raczej, że skończą w kostnicy. Zależy im tylko na tym, by to wszystko się już skończyło, żeby mogli

wrócić na

ulice swoich miast, do

domów, do swego życia prywatnego, żon i bliskich.

31 maja Bannerman pisał: Jak wielkie wysiłki każdy z nas musi czynić, by stawić czoło temu, co nas czeka. I ci, którzy tak niewiele jeszcze przeżyli, i ci niewykształceni, bez żadnej wiedzy i przygotowania, ubogie,

i

ci

samotne,

lozo cznego mający

życie

potrzebujące

wsparcia rodziny, i ci, których nikt nigdy nie kochał, którzy nigdy nie

mieli wygórowanych ambicji ani nie chcieli

zmieniać

świata.

Zgromadziliśmy się tu wszyscy i gdy nam rozkażą, pójdziemy ochoczo do walki.34

W pierwszych dniach czerwca siły alianckie zaczęły wyruszać w drogę, by przeprawić się przez kanał. Ludzie zostawili swoje osobiste rzeczy, zabierając tylko to, co mogli unieść — broń, amunicję, maski przeciwgazowe, zdjęcia bliskich i ubranie na zmianę

(przydziały papierosów oraz racje żywnościowe C i K otrzymali już na łodziach). Podpułkownik Thompson wyraził opinię wszystkich, kiedy powiedział: „Każdy, kto tam był, wspomina z nostalgią tygodnie spędzone w obozie przygotowawczym”. 35 Jedną z wielkich tajemnic II wojny światowej jest to, że choć Niemcy wiedzieli o koncentracji wojsk w południowej Anglii — trudno było jej nie zauważyć — nie wyciągnęli z tego faktu odpowiednich wniosków.

Organizowali nocne naloty bombowe na „kiełbaski” — nic wielkiego, rzadko się zdarzało, by wysyłali więcej niż pół tuzina bombowców — a także regularne przeloty nad wybrzeżem Anglii, by zrzucić miny. Niemieckim samolotom zwiadowczym od czasu do czasu udało się coś zaobserwować, zrobić parę zdjęć i uciec na wschód. W takiej sytuacji Luftwa e powinna czynić wszelkie wysiłki, by zbombardować zatoki i teren zgrupowania wojsk, ale nawet nie podjęła

takich prób. Oczywiście obecna Luftwa e była zaledwie cieniem tamtej z czasów bitwy o Anglię, a makiety jednostek desantowych rozmieszczone na wschodzie Wielkiej Brytanii, by uwiarygodnić plan Fortitude, wprowadziły Niemców w błąd, niemniej jednak bardzo dziwne wydaje się, że nie wykorzystali oni okazji, by zaatakować zatoki i „kiełbaski” przy użyciu choćby takiego sprzętu, jakim dysponowali. „To był chyba cud” — stwierdził Richard

Freed, marynarz z oty handlowej. 36 Kolejna zagadka: dlaczego po wielkim sukcesie, jakim było zatopienie dwóch LST i uszkodzenie sześciu łodzi desantowych podczas alianckich manewrów Tiger, niemiecka marynarka nie wysłała E-Bootów znajdujących się w porcie Caen przeciwko aliantom? Jednostki te stały bezczynnie. Niemieckie okręty podwodne — czy też to, co z nich pozostało — krążyły natomiast na północnych

wodach Atlantyku. W pierwszych tygodniach czerwca U-Booty zatopiły wprawdzie dwa amerykańskie niszczyciele na środkowym Atlantyku, ale nie przeprowadziły żadnych misji zwiadowczych ani ataków torpedowych przeciwko alianckiej armadzie. To, że Niemcy nie domyślali się, gdzie alianci zamierzają dokonać inwazji, nie było takie zaskakujące. Zgrupowanie alianckich wojsk w południowej Anglii nie wskazywało jednoznacznie

miejsca ataku, Portsmouth bowiem znajduje się bliżej Pas-de-Calais niż Caen. Mając zaś przewagę na morzu, alianci mogli po wypłynięciu na wody kanału skierować się albo prosto na wschód, czyli do Calais, albo na południe w stronę Calvadosu i półwyspu Cotentin czy też na południowy zachód, do Bretanii. Alianckie Ekspedycyjne Siły Zbrojne dysponowały tak sprawnym sprzętem, jakiego historia dotąd nie widziała. Jak słusznie zauważa John

Keegan, dzięki nowoczesnym morskim jednostkom desantowym, utworzeniu dywizji powietrznodesantowych i uzyskaniu przewagi powietrznej, umożliwiającej skuteczną izolację miejsca lądowania, „to, co alianci uważali za swój najsłabszy punkt w strategii Drugiego Frontu, stanowiło właśnie ich siłę — a była to decyzja o transporcie swoich sił drogą morską”. 37 W tygodniach poprzedzających D-Day

alianci przeprowadzili wiele pomniejszych operacji przypominających Fortitude, wysyłając łodzie desantowe pod osłoną krążowników i niszczycieli, by upozorować ataki na różne plaże we Francji. Takie akcje utrzymywały Niemców w stanie ciągłego niepokoju, a czasami pomagały zlokalizować stanowiska radarowe i lokalne zgrupowania jednostek Luftwaffe. Znacznie więcej precyzyjnych informacji o

Niemcach uzyskiwano dzięki nasłuchowi Ultry, nieustającym, intensywnym lotom zwiadowczym i działalności francuskiego ruchu oporu. 3 czerwca Połączony Podkomitet Wywiadów przedstawił raport zatytułowany Niemiecka ocena zamiarów aliantów związanych z operacją Overlord. Był to dokument napawający dużym optymizmem. Zaczynał się od słów: W ciągu ostatniego tygodnia nie

było doniesień świadczących, że wróg zdołał

ustalić

obszar,

w

którym

nastąpi nasz główny atak. Spodziewa się go w kilku punktach między Pasde-Calais a Cherbourgiem.

W raporcie odnotowano także, że Niemcy nadal przeceniają rozmiary sił alianckich, które mogą być wykorzystane podczas inwazji i przypuszczają, że desant nastąpi w Norwegii. 38 W Tygodniowym raporcie wywiadu nr 11, również wydanym 3 czerwca, wydział

G-2 (wywiad) Kwatery Głównej SHAEF dokonał oceny sił niemieckich. Odnotował także przemieszczanie różnych niemieckich dywizji na teren Francji i w pobliże wybrzeża. Duży niepokój wywołały później ruchy niektórych formacji w kierunku półwyspu Cotentin i plaży Omaha, ponieważ wydawało się, że Hitler, Rundstedt i Rommel w końcu przeniknęli sekret operacji Overlord; w rzeczywistości jednak dowództwo niemieckie

przemieszczało te jednostki, by wzmocnić Wał Atlantycki od północnego wschodu ku południowemu zachodowi (LXVII Korpus, na przykład, został skierowany 1 czerwca ku ujściu Sommy i założył kwaterę dowództwa w Amiens). Siły niemieckie we Francji zwiększyły się prawie o dwadzieścia procent, z pięćdziesięciu do sześćdziesięciu dywizji (w tym dziesięć pancernych); oczywiście niektóre z tych jednostek zostały wysłane w rejon przyszłej inwazji, ale na

szczęście nie były to dywizje pancerne. 39 Niemniej jednak, ogólnie rzecz biorąc, informacje zebrane przez aliantów były dokładne, szczegółowe i dość pomocne — w przeciwieństwie do informacji uzyskiwanych przez Abwehrę. Alianci wiedzieli, co ich czeka, Niemcy zaś mogli się tego tylko domyślać. W Widerstandsnest 62 (WN 62), forty kacji górującej nad drogą ku Colleville, która wychodziła z

plaży Omaha, osiemnastoletni szeregowiec Franz Gockel wdał się w gorącą dyskusję z kolegami. Połowa jego plutonu była zdania, że za tydzień czy dwa alianci zaatakują właśnie tu. Druga połowa uważała, że umocnienia Colleville są zbyt potężne i że wrogowie nie odważą się w tym miejscu dokonać desantu. WN 62 strzegło artyleryjskiego stanowiska obserwacyjnego, z którego przekazywano informacje do baterii polowej położonej pięć kilometrów w głębi lądu.

Przed stanowiskiem znajdowała się armata 105 mm wymierzona w przewidywane miejsce ataku. Samo WN 62 składało się natomiast z dwóch bunkrów, w których umieszczono armaty 75 mm, działo przeciwpancerne, dwa lekkie i dwa ciężkie karabiny maszynowe. Stacjonowało tam dwudziestu ludzi plus starszy sierżant i dwóch podo cerów, niespełna dwudziestoletnich. Bunkry miały betonowe sklepienia dwumetrowej grubości i

połączone były okopami. Szeregowy Gockel po raz pierwszy zobaczył morze, kiedy na początku 1944 roku skierowano go z 352 Dywizją Piechoty na teren Calvadosu. W kwietniu, maju i na początku czerwca siedział noc w noc za swoim podwójnie sprzężonym karabinem maszynowym, obserwując, wyczekując i rozmyślając. W ciągu dnia zatrudniano go do kopania umocnień — jak powiedział jego kolega po południu 3 czerwca: „Jeśli jest jakaś szansa na przeżycie

ataku, to tylko w tym dole. Kop!” Tego wieczora, jak wspomina Gockel, „morze było spokojne, tylko drobne fale leniwie obmywały brzeg. Łodzie rybackie z Grandcamp i Port-en-Bessin pozostały w zatoce. Od maja regularnie kursowały wzdłuż wybrzeża, ale wtedy żadna nie pojawiła się na morzu”. 40

Rozdział 9 Załadunek Eisenhower wyznaczył DDay na 5 czerwca. Załadunek wojsk rozpoczęto 31 maja. Przebiegał on kolejno z zachodu na wschód — amerykańska 29 Dywizja

Piechoty wsiadała na pokłady transportowców w Falmouth i Fowey; 4 Dywizja — w Dartmouth, Torquay i Exmouth; 1 Dywizja — w Weymouth i Portland, brytyjska 50 i kanadyjska 3 Dywizja — w Southampton; i brytyjska 3 Dywizja — w Portsmouth i Newhaven. Jednostki stacjonujące w bardziej oddalonych miejscach przybywały na nabrzeże autobusami lub ciężarówkami; żołnierze z bliżej położnych „kiełbasek” formowali się w grupy,

plutony oraz kompanie i szli pieszo. Wszystko ruszyło w drogę: dżipy, ciężarówki, ciężka artyleria, czołgi, pojazdy kołowo-gąsienicowe, motocykle i rowery. Na ulicach gromadziły się tłumy gapiów, którzy obserwowali tę nie kończącą się procesję. Dorośli pokazywali palcami znak V oznaczający zwycięstwo, ale gdy jedna z kompanii 1 Dywizji przechodziła przez jakąś osadę, chłopczyk w wieku jedenastu-dwunastu lat

zawołał do sierżanta: „Już nie wrócicie!” Jego matka zaczerpnęła gwałtownie powietrza, chwyciła małego na ręce i pobiegła na czoło kolumny. Kiedy mijał ich sierżant, chłopiec wyszlochał: „Wrócicie! Na pewno wrócicie!”1 Wielu żołnierzy myślało o śmierci. Szeregowy Clair Galdonik wspomina podróż autobusem do Dartmouth: „Prawie się nie odzywaliśmy. Nie było żartów ani wygłupów. Czuliśmy się sobie bliżsi niż kiedykolwiek

wcześniej”. 2 Charles Jarreau, mechanik ze Straży Przybrzeżnej, był na LCI 94 i obserwował jednostki przybywające na nabrzeże Weymouth. „Żołnierze po prostu przepełniali doki — wspomina. — Wszędzie widać było ludzi. Duchowni mieli pełne ręce roboty. Widziałem nawet Żydów przystępujących do komunii. Wszyscy byli śmiertelnie przerażeni”. 3 Dla większości jednak pragnienie przystąpienia do walki było większe niż strach. Ludzie chcieli już wyruszyć.

W powietrzu wyczuwało się ogromne podniecenie. Naczelne dowództwo celowo wytworzyło w żołnierzach najwyższy stopień gotowości, zarówno pod względem psychicznym, jak i zycznym. Szkolenie i ćwiczenia trwały przeważnie dwa lata albo dłużej. Choć oczywiście zdarzały się przeniesienia, większość ludzi w drużynach czy plutonach znała się od chwili wstąpienia do armii. Przechodzili razem przez trudny okres ćwiczeń, poznali zyczny i psychiczny wysiłek,

jaki mu towarzyszył, nienawidzili albo kochali swoich dowódców, jedli razem posiłki, spali w tych samych okopach podczas manewrów, razem się upijali. Wytworzyły się między nimi mocne więzi, stali się jedną rodziną. Znali się jak łyse konie, wiedzieli, czego mogą się spodziewać po koledze z lewej lub z prawej strony, co lubi jeść, jak pachnie. Niewielu z nich znalazło się tutaj przez przypadek. Niewielu też przepojonych było takim patriotyzmem, by

głośno o tym mówić. Ale prawie wszyscy woleliby raczej umrzeć niż zawieść kolegów czy przy nich stchórzyć. Długi okres szkolenia i ćwiczeń wyrobił w nich przede wszystkim poczucie solidarności z grupą. Przed wejściem na pokład statków i łodzi transportowych niektórzy dowódcy zebrali swoich ludzi na ostatnią rozmowę. Dowódca 115 Pułku, pułkownik Eugene Slappey, spojrzał na ogolone głowy żołnierzy, zdjął hełm,

podrapał się po łysej czaszce i oświadczył: „Mieliście dobry pomysł. Tak jest znacznie lepiej. Nigdy jednak nie pomyślałem, że już od dawna jestem gotowy do tej inwazji”. Zaśmiał się, po czym spoważniał i zaczął przemawiać do żołnierzy jak do synów: „My, staruszkowie, niewiele będziemy mogli zrobić. Powodzenie inwazji zależy od was, chłopcy. Długo się do niej przygotowywaliśmy: szkoda, że nie wiecie, jak wiele włożyliśmy w to wysiłku. To

największa operacja wojskowa. Wszyscy znacie jej stawkę, zdajecie sobie sprawę, że od naszego sukcesu zależy bieg historii. To wielka satysfakcja pomyśleć, że żaden oddział nie został lepiej przygotowany do walki; dlatego wykonamy tę robotę”. Slappey zakończył mowę słowami: „Do zobaczenia we Francji”. Odchodząc, porucznik Eastridge pomyślał: „Dzień, w którym stracimy tego staruszka, będzie dla pułku bardzo smutny”. 4

Generał Bradley zgromadził prawie tysiąc o cerów w wielkim hangarze — generałowie siedzieli na podwyższeniu, pułkownicy w pierwszym rzędzie ławek, porucznicy z tyłu. Generał brygady Theodore Roosevelt junior, syn prezydenta Theodore’a Roosevelta, był zastępcą dowódcy 4 Dywizji. Ze względu na swój wiek, pięćdziesiąt sześć lat, i zły stan zdrowia (miał chore serce), musiał uzyskać szereg zaświadczeń i specjalnych pełnomocnictw, by pozwolono

mu wylądować na plaży Utah wraz z pierwszym rzutem atakujących. Wreszcie dopiął swego. Siedział teraz na podwyższeniu, szeroko się uśmiechając. Bradley rozpoczął spotkanie: „Panowie, to będzie największe przedstawienie na ziemi. Macie zaszczyt obserwować je z balkonu”. Roosevelt zmarszczył czoło, pokiwał głową i scenicznym szeptem powiedział: „Niech to licho! Nie jesteśmy na balkonie!

Jesteśmy na patelni!” Dzięki doskonałej akustyce hangaru wszyscy usłyszeli ten komentarz. Rozległy się śmiechy i napięcie trochę zelżało. Bradley uśmiechnął się i ciągnął dalej swoją mowę. 5 Ludzie ze Straży Przybrzeżnej i z marynarki czekali już na żołnierzy. Charles Jarreau pamięta, że na pokładzie LCI 94 znajdowało się czterech o cerów i dwadzieścia sześć osób załogi. O cerowie byli

„cudownymi dziećmi”, wyszkolonymi w trzy miesiące absolwentami szkół wojskowych, tuż po dwudziestce, natomiast dowódca uchodził za „starca” — miał bowiem trzydzieści dwa lata. Służył dziesięć lat we ocie handlowej i „narzucał swoje zasady, nie uznając zasad marynarki wojennej; nie lubił zresztą ludzi stamtąd”. Dwa dni przed załadunkiem żołnierzy na swoją łódź powiedział do Jarreau: „Nikt potem nie będzie mógł zejść z tej łajby,

więc idź i przynieś alkohol, jaki chcesz, to zrobimy sobie przyjęcie”. Impreza zaczęła się o siódmej wieczorem i jak opowiada Jarreau, „chłopie, pod koniec wszyscy byli zalani w trupa, ale napięcie na pewno zelżało. Po przespanej nocy wytrzeźwieliśmy i zaczęliśmy wprowadzać żołnierzy na pokład”. 6 Znajomość procesu załadunku również pomogła złagodzić napięcie. Żołnierze wielokrotnie ćwiczyli go wcześniej, tak że stał się dla nich rutyną. Wielu twierdziło

później, że mogli to wszystko wykonać nawet we śnie; inni mówili, że gdy usłyszeli przez głośniki komendy o rozpoczęciu załadunku, nie byli do końca przekonani, czy nie jest to kolejna akcja ćwiczebna. Zresztą to właśnie chcieli uzyskać ich dowódcy. Od wieków żołnierze idący na wojnę mieli zwyczaj zabierania ze sobą zbyt wielu rzeczy. Dowódcy obserwujący ćwiczenia prowadzone przez Centrum Szkolenia Desantowego doszli do wniosku, że atakujący nie

powinni mieć więcej niż około dwudziestu kilogramów wyposażenia, większość jednak żołnierzy miała ze sobą nawet dwukrotnie więcej. Częściowo była to wina dowódców pułku, którzy chcieli, by pierwszy rzut atakujących wziął miny lądowe, tornistry z ładunkami wybuchowymi, dodatkową amunicję, zapasowe radiostacje, moździerze i tym podobne. Częściowo zaś odpowiedzialność za to ponosili sami żołnierze; uważali, że zawsze coś

jeszcze może im się przydać — a to Rozmówki francuskie, a to Biblia, dodatkowy nóż czy pistolet, a przede wszystkim papierosy. Papierosy przydzielano na nabrzeżu, wraz z racjami żywnościowymi. Szeregowy Robert Patterson z 474 Dywizjonu Artylerii Przeciwlotniczej powiedział kwatermistrzowi, żeby mu ich nie dawał, ponieważ nie pali. „Lepiej weź — odparł kwatermistrz — bo gdy się tam znajdziesz, już będziesz palić”.

Czterdzieści lat później Patterson stwierdził: „Nie mylił się. Na łodzi nauczyłem się palić i pozostało mi to na wiele lat”. 7 Pewien żołnierz z 4 Dywizji lubił camele. Ponieważ bał się, że mu ich zabraknie, kupował je, pożyczał od kolegów albo wymieniał na inne rzeczy. Wchodząc na pokład łodzi, miał dziesięć kartonów. Inni żołnierze zabierali ze sobą po dwa, licząc, że w razie potrzeby dostaną papierosy od armii. Pojazdy także

przeładowane były amunicją, kanistrami, kilofami i łopatami, menażkami, racjami polowymi, bronią i mnóstwem innych rzeczy. Mimo to załadunek przebiegał sprawnie i zgodnie z pracowicie przygotowanym planem. Wydawało się niemożliwe, by każdy z tysiąca okrętów i każda łódź desantowa mogły znaleźć w tym zamieszaniu swoje miejsce, a pasażerowie odnaleźć właściwą jednostkę pływającą, ale okazało się, że nie ma z tym problemu.

Czołgi, artyleria, ciężarówki i dżipy wjeżdżały po kolei na pokłady LCT — a te, które wjechały jako pierwsze, zjeżdżały potem ostatnie. Korzystały w tym celu ze specjalnych betonowych ramp, stanowiących przedłużenie nabrzeża i wznoszących się pod odpowiednim kątem w stosunku do pokładu LCT. Żołnierze wsiadali na swoje LST, LCI i inne jednostki transportowe w „zadziwiająco krótkim czasie”, jak powiedział

porucznik Eastridge. Oba pokłady LST 459 niemal w jednej chwili załadowane zostały pojazdami i działami, które następnie przymocowano łańcuchami do burt. Okręt był wręcz przepełniony ludźmi — na trzech żołnierzy przypadała jedna koja, musieli więc spać na zmianę, nie więcej niż po osiem godzin. W dokach nie można było szpilki wcisnąć, brakowało betonowych ramp załadunkowych, więc kompanie piechoty przewożono łodziami

Higginsa do jednostek stojących w zatoce. LST 459 odbił od nabrzeża, skierował się powoli na środek rzeki wpadającej do zatoki Plymouth i podpłynął do innego LST. „Otaczało nas tak wiele łodzi — wspomina Eastridge — że przez dziewięćset metrów można było przeskakiwać z jednej na drugą. Zbliżając się do morza, zobaczyliśmy niszczyciele i inne większe okręty. Zatoka wypełniona była wszelakiego rodzaju łajbami”. 8

Zgromadzono tam dwa tysiące siedemset dwadzieścia siedem jednostek pływających, począwszy od pancerników po łodzie desantowe i am bie. Miały na swych pokładach żołnierzy i marynarzy z różnych stron świata: ze Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Kanady, Australii, Nowej Zelandii, Południowej Afryki, Francji, Belgii, Norwegii, Polski, Grecji i Holandii — dziewięćset trzydzieści jeden jednostek, kierujących się ku plażom

Omaha i Utah, należało do Zachodniego Zgrupowania Sił Morskich, a tysiąc siedemset dziewięćdziesiąt sześć jednostek, płynących ku Gold, Juno i Sword, do Wschodniego Zgrupowania Sił Morskich. Na pokładach LST znajdowały się łodzie Higginsa i inne mniejsze jednostki pływające, które nie mogły samodzielnie przebyć kanału. Było ich dwa tysiące sześćset sześć. Cała armada liczyła więc pięć tysięcy trzysta trzydzieści trzy okręty, statki i łodzie desantowe różnego typu, czyli

— jak powiedział admirał Morison — więcej niż było na świecie za panowania królowej Elżbiety I. 9 Jako pierwsze wyruszyły trałowce. Ich zadaniem było skontrolowanie wód przybrzeżnych Anglii na wypadek, gdyby Luftwa e i EBooty rozmieściły w tym rejonie miny, następnie oczyszczenie pięciu szlaków, każdy o szerokości czterystu metrów, którymi miały popłynąć siły desantowe (kierujące się ku poszczególnym plażom) oraz

oznaczenie ich świetlnymi bojami, rozstawionymi co półtora kilometra. I wreszcie oczyszczenie akwenów przy plażach, gdzie transportowce miały zarzucić kotwice. W tej gigantycznej akcji uczestniczyło dwieście czterdzieści pięć okrętów, które rozpoczęły pracę w nocy z 31 maja na 1 czerwca. 3 czerwca z Belfastu wyruszyły okręty należące do Zachodniego Zgrupowania Sił Morskich, które miały stanowić wsparcie ogniowe, i przecięły Morze Irlandzkie,

kierując się na południe. W ich skład wchodziły pancerniki: Nevada, ocalały z ataku na Pearl Harbour, Texas, najstarszy z oty amerykańskiej, i Arkansas, a także siedem krążowników i dwadzieścia jeden niszczycieli. Kiedy minęły Lands End i wyspę Wight, 4 czerwca przed świtem wyruszyły za nimi LST, LCT, LCM i inne transportowce, formując konwoje. Kiedy żołnierze załadowali się już na transportowce i

łodzie desantowe, wręczono im rozkaz dzienny generała Eisenhowera, zaczynający się od słów: Żołnierze, Alianckich

marynarze

i

lotnicy

Ekspedycyjnych

Sił

Zbrojnych! Bierzecie udział w wielkiej krucjacie,

do

przygotowywaliśmy

się

której przez

wiele

miesięcy. Oczy świata są zwrócone na was.

Towarzyszą

wam

nadzieje

i

modlitwy ludzi miłujących pokój. (...) Stoi przed wami niełatwe zadanie. Wróg

jest

dobrze

wyszkolony,

uzbrojony

i

zaprawiony

w bojach.

Będzie walczył bez wytchnienia. Mamy jednak rok 1944! (...) Koleje losu

się

odwróciły!

Mieszkańcy

wolnego świata maszerują razem ku zwycięstwu! Wierzę

w

waszą

odwagę,

poświęcenie i umiejętności wojskowe. Zadowolić nas może tylko całkowity sukces! Życzę wam powodzenia! I prośmy Wszechmocnego

Boga

o

błogosławieństwo dla nas i naszego

szlachetnego przedsięwzięcia.10

Sierżant Slaughter kazał swoim chłopcom podpisać się pod tekstem rozkazu. Potem owinął go w plastikową torebkę i włożył do portfela — dokument ten towarzyszył mu podczas całej kompanii normandzkiej, aż do Łaby we wschodnich Niemczech. „Nadal go mam — oprawiony wisi nad moim biurkiem — powiedział Slaughter. — To moja najcenniejsza pamiątka z wojny”. 11 Tysiące tych, którzy

otrzymali rozkaz dzienny Eisenhowera, zachowało go przy sobie. Nie wiem, ile razy wchodząc do mieszkań weteranów inwazji normandzkiej, by przeprowadzić z nimi wywiad, widziałem go, był oprawiony w ramki i zawieszony w widocznym miejscu. U mnie też taki wisi. Szeregowy Felix Branham ze 116 Pułku Piechoty poprosił wszystkich zgromadzonych na swojej łodzi o podpisanie się na banknocie pięćsetfrankowym,

który wygrał w pokera. „Jeden gość zapytał: «Po co?», a ja odpowiedziałem: «Chłopcy, niektórzy z nas nie wyjdą z tego żywi. Może już nigdy potem się nie zobaczymy. Może zostaniemy kalekami albo coś w tym rodzaju. No więc podpiszcie się». Ten banknot wisi u mnie na ścianie. Nie oddałbym go za nic”. 12 O cerowie znacznie niżsi rangą od Eisenhowera także próbowali przemówić do swoich chłopców. Kiedy LST 530 wziął już na pokład czołgi

Churchill, dżipy, ciężarówki, sześć łodzi Higginsa i sześciuset brytyjskich żołnierzy i skierował się ku plaży Gold, porucznik Tony Duke z Marynarki Stanów Zjednoczonych pomyślał, że powinien wygłosić przemówienie przez głośnik. Przypomniał sobie Henryka V Szekspira. Na mostek wszedł jednak pułkownik armii brytyjskiej, „położył mi dłoń na ramieniu — nigdy tego nie zapomnę — i powiedział: «Zastanów się, chłopcze. Większość moich ludzi

widziała już wojnę na pustyni, wielu było też we Francji i ewakuowało się przez Dunkierkę. Radzę ci więc, daj sobie spokój — nie dramatyzuj i nie urządzaj żadnych łzawych scen». Byłem wprawdzie wzruszony i przejęty, ale poszedłem za jego radą i powiedziałem tylko kilka najważniejszych rzeczy. Później zdałem sobie sprawę, że okropnie bym się wygłupił, gdybym uległ emocjom”. 13 Pierwszą rzeczą, jaką zrobiły załogi okrętów i łodzi, było nakarmienie żołnierzy.

„Żarcie, jakie serwowano w marynarce, było wspaniałe — wspominał Eastridge. — Nasi ludzie zaczęli rozważać, czy nie przenieść się tam w razie następnej wojny”. 14 Na pokładzie transportowca Samuel Chase kapitan Oscar Rich, obserwator artyleryjski 5 Dywizjonu Artylerii Polowej 1 Dywizji (którego mały samolot L-5 po złożeniu skrzydeł i włożeniu śmigła do środka został zdemontowany i umieszczony na okręcie na wyciągu), zszedł na dół, by

przestudiować wykonaną z tworzywa makietę wybrzeża Calvadosu. „Była to najbardziej szczegółowa makieta, jaką kiedykolwiek widziałem. Widniały na niej drzewa, ścieżki, drogi, domy i zapory na plażach — dosłownie wszystko. Studiowałem ją całymi godzinami (...). Widziałem swoje lądowisko, sad z jabłoniami obok drogi prowadzącej z Easy Red na plaży Omaha. Wszystko było bardzo małe — miałem wrażenie, jakbym był w

samolocie, jakieś pięćset stóp nad plażą, i oglądał ziemię z prawdziwej perspektywy. Niesamowite, jak udało im się zrobić coś takiego”. W końcu jednak oderwał się od makiety i przyłączył do grających w pokera. Wśród nich byli Robert Capa, znany fotoreporter magazynu „Life”, i korespondent Don Whitehead. 15 Znalazłszy się na pokładzie, większość żołnierzy miała niewiele do roboty poza grą w karty, czytaniem czy powtarzaniem

pogłosek. Szeregowy Clair Galdonik znalazł piłkę do softballu i dwie rękawice, zaczął więc mecz z kolegą, ale rzucił niecelnie i piłka wypadła za burtę. 16 Walter Sidlowski z 5 Specjalnej Brygady Saperów odkrył na swojej LCT, że kapitan nie nałożył żadnych ograniczeń na korzystanie z toalety i zbiornik się przepełnił. Sidlowski z paroma kolegami wykorzystał swoje zdolności techniczne i skonstruował wiszące za burtą krzesełkasedesy. Gdy obok siedzących

na sedesach żołnierzy przepływała motorówka admirała, widok był naprawdę komiczny. 17 Ludzie słuchali też radia. Zgrzytali zębami, gdy Axis Sally, zapraszając ich na kontynent, mówiła, że „już tam na was czekają”. Nastroje polepszyły się dopiero, gdy ogłoszono zdobycie Rzymu przez aliantów. Czytali również książki: porucznik Frank Beetle z 16 Pułku 1 Dywizji pamięta, że czytał (wierzcie albo nie) o Platonie w

broszurowym wydaniu Story of

Philosophy

Willa

Duranta. 18 Niektóre z kompanii 2 Batalionu Rangersów przeprawiały się przez kanał na pokładzie New Amsterdam, małego pasażerskiego statku. Była to jednostka brytyjska i załoga serwowała typowo brytyjskie jedzenie, czyli gulasz z cynaderek, co powodowało wiele narzekań. Rangersi jak to rangersi, nie mogli siedzieć bezczynnie i czekać.

Kontynuowali więc ćwiczenia i poprawiali kondycję, przywiązując liny do masztu i wspinając się po nich. Robili pompki, przysiady, a nawet ćwiczyli musztrę. 19 Zdarzały się jednak komplikacje. Kapitan Robert Walker ze 116 Pułku uczestniczył w ćwiczeniach na łodziach desantowych LCVP, LCT, LCM i am biach DUKW. Jedynym typem łodzi, z którym nigdy się nie zetknął, była LCI i oczywiście przed inwazją został przydzielony właśnie do LCI 91, jako o cer

kwaterunkowy. Łódź przewidziana była na sto osiemdziesiąt osób, ale Walker miał na niej rozlokować dwustu potężnie obładowanych żołnierzy. W dodatku LCI 91 miała już na pokładzie ogromne zwoje kabla telefonicznego, torpedy bangalore, tornistry z materiałem wybuchowym, kotwice, miotacze ognia i wiele, wiele innych rzeczy. Ostatecznie jednak Walkerowi udało się wprowadzić wszystkich do łodzi. Rozmawiał potem z jej

dowódcą, porucznikiem Straży Przybrzeżnej, pochodzącym z Bostonu, który opowiedział mu, że wstąpił do straży, spodziewając się, że spędzi wojnę, pilnując wód przybrzeżnych Atlantyku koło swego rodzinnego miasta, a tymczasem miał wziąć udział już w trzeciej inwazji. 20 Porucznik Charles Ryan z 18 Pułku 1 Dywizji brał udział w ćwiczeniach na LCI, wiedział więc, czego się spodziewać, gdy jego łódź wypłynęła na otwarte wody kanału. Opisał LCI jako

„metalowe pudło zaprojektowane specjalnie przez sadystę, który chciał, by podczas przeprawy żołnierze doświadczyli absolutnego psychicznego dyskomfortu, cierpieli na chorobę morską i czuli się upodleni, a po wylądowaniu we wściekłym szale nieśli zniszczenie i śmierć, mszcząc się na wszystkich i wszystkim, co napotkali po drodze. Łódź ta była połączeniem roller coastera

(kolejki

górskiej),

dzikiego konia i wielbłąda”. 21

Zgromadzeni wokół lotnisk piloci szybowców i spadochroniarze tysięczny raz sprawdzali sprzęt, próbowali znaleźć jakieś miejsce na dodatkową paczkę papierosów czy granat, rzucali ostatnie spojrzenie na makiety półwyspu Cotentin z rzekami Orne i Dives — po czym ponownie na nie zerkali. Spakowani, byli gotowi w każdej chwili pomaszerować na lotnisko i wsiąść do brytyjskich szybowców Horsa i amerykańskich samolotów transportowych C-47.

Na innym lotnisku, Fairford w hrabstwie Gloucester, do lotu nad kanałem przygotowywała się mniej znana jednostka. Należała do SAS, brytyjskich SAS, które utworzono z myślą o działalności w państwach Osi. Formacja ta składała się z trzech pułków (jeden działał we Francji) oraz trzech francuskich batalionów i kompanii belgijskiej. Kapitan Michael R.D. Foot był o cerem wywiadu SAS. Od sierpnia 1942 roku obserwował przebieg

niemieckiej okupacji we Francji i postępy w budowie umocnień. Brał udział w jednej z akcji komandosów. Teraz przygotowywał się do wysłania na teren Francji kilku drużyn, ze szczególnym zadaniem (Foot był zbyt wielkim zapaleńcem, by pozwolono mu osobiście wziąć udział w akcji na tyłach wroga). Footowi niełatwo było uzyskać zgodę na przydział drużyny do operacji opatrzonej kryptonimem Titanic (wybrał taką nazwę z

listy, „myśląc, że będzie dla Niemców brzmiała bardzo poważnie”). Zwrócił się do dowódcy pułku, który przygotowywał oddziały do niszczenia mostów za liniami wroga oraz innych akcji sabotażowych, i poprosił o cztery małe grupy żołnierzy. — Po co? — burknął tamten. — Żeby wprowadzić Niemców w błąd podczas lądowania naszych wojsk. — Nie. — Pułkowniku, to rozkaz. — Nie dla mnie. Proszę

zwrócić się z tym na piśmie, a dostanie pan pisemną odpowiedź, dlaczego się nie zgadzam. Ale po co marnować papier? Po prostu wytłumaczę to panu. Złagodniał trochę i wyjaśnił: — Na początku istnienia pułku przygotowywaliśmy się do ataku na włoskie lotnisko. Wywiad odwołał akcję w ostatniej chwili. Pojechaliśmy na przepustkę do Kairu, a kiedy wróciliśmy pijani, usłyszeliśmy: „Dobra, chłopaki, wyruszacie dziś w

nocy”. Niewielu z nas ocalało. Przysiągłem wtedy, że nie będę się już nigdy zadawał z dowództwem wywiadu. Proszę się stąd zabierać! Foot umówił się więc na spotkanie z pułkownikiem Francksem, dowódcą innego pułku Specjalnych Służb Powietrznych, „z którym — jak mówi — niegdyś odbyliśmy nasz pierwszy skok ze spadochronem. Byliśmy dość zaprzyjaźnieni i Francks, acz niechętnie, wyraził zgodę na akcję Titanic, pod warunkiem jednak, że zostanie

zredukowana do dwóch grup”. Foot przystał na to. Udał się do Fairford, gdzie stacjonowały drużyny SAS, przygotowujące się do lotu na teren Francji, i tam zaopatrzył swoje dwie grupy — każda składała się z o cera, podo cera i dwóch szeregowców — w specjalny sprzęt, niezbędny do akcji. Sprzęt ten składał się z około pięciuset manekinówspadochroniarzy, gramofonu oraz mnóstwa pistoletów sygnałowych i amunicji. Foot wyjaśnił swoim ludziom, na

czym polega jego pomysł: żołnierze zrzucą z samolotów manekiny, które zostaną zniszczone w momencie lądowania w wyniku małych eksplozji. Potem wyskoczą sami, zabierając cały sprzęt. Po wylądowaniu włączą gramofon. Na płytach nagrano rozmowy żołnierzy, przerywane strzałami z broni ręcznej. Potem będą kręcić się po okolicy, strzelając z karabinów. Jedna grupa miała wylądować w połowie drogi między Rouen a Hawrem, druga — w pobliżu Isigny.

Francuskiemu batalionowi SAS przydzielono inne misje — jedna z drużyn miała opanować przed inwazją lądowisko w Bretanii, by mógł tam wylądować cały batalion. Dowodził nią pewien poszukiwacz przygód nazwiskiem Bourgoin, który stracił rękę, ale nauczył się skakać ze spadochronem bez jej pomocy. Francuzi należący do tej drużyny mieli być pierwszymi aliantami lądującymi na kontynencie. 22 Żołnierze przygotowujący się do lotu na teren Francji,

począwszy od czteroosobowych grup SAS po potężne dywizje powietrznodesantowe, byli gotowi wyruszyć do akcji. Wieczorem 3 czerwca oddziały alianckie, które jako pierwsze miały przystąpić do ataku, znajdowały się już na pokładach jednostek desantowych. Force O, wychodząca w morze w Falmouth i transportująca 29 Dywizję na prawą flankę plaży Omaha, miała do przebycia najdłuższy dystans, wypłynęła

więc na początku, jeszcze w nocy. Jak stwierdził generał Eisenhower, „w powietrzu czuć już było zwycięstwo”. 23 Na przeciwnym brzegu panowała cisza. 2 czerwca Rommel spędził, polując na jelenie. Następnego dnia pojechał do Paryża, by kupić dla żony Lucie panto e na urodziny, przypadające 6 czerwca. W Paryżu spotkał się z Rundstedtem, który podzielał jego pogląd, że „nadal nie ma żadnych oznak świadczących o bliskiej inwazji”. Przypływy w

cieśninie Dover miały rzekomo uniemożliwić dokonanie desantu do połowy czerwca. Rommel sprawdził prognozę pogody — zapowiadano wzrost zachmurzenia, wiatr i deszcz. Postanowił więc pojechać do Herrlingen na urodziny Lucie, a potem do Berchtesgaden, by spotkać się z Hitlerem i błagać o przydzielenie posiłków. Chciał prosić o dwie dodatkowe dywizje pancerne i dowództwo nad wszystkimi oddziałami pancernymi w Normandii. Napisał w

dzienniku: Najłatwiej Führera

będzie podczas

przekonać rozmowy

prywatnej.24

Chociaż Rommel dysponował o połowę mniejszymi siłami niż potrzebował — uważał, że ma zdecydowanie za mało ludzi, broni, min, „szparagów”, zapór na plażach i stałych punktów obrony — emanował pewnością siebie. Wypełniał swoje zadania z przekonaniem i entuzjazmem.

Morale w oddziałach stacjonujących wzdłuż Wału Atlantyckiego było wysokie, a przynajmniej tak utrzymywali niemieccy dowódcy. Tajny raport Gestapo głosił, że żołnierze nie mogą wręcz doczekać się inwazji. „Ludzie uważają, że dzięki niej będzie można odwrócić los wojny — pisano. — Praktycznie nie stwierdza się lęku przed atakiem wroga”. 25 Rommel zdołał przekonać podkomendnych, że odniosą zwycięstwo, jeśli tylko będą mieli okazję do walki.

Większość żołnierzy niemieckich na wybrzeżu miała nadzieję, że inwazja nastąpi z dala od nich, ale gdyby przypadła na ich odcinek, byli gotowi stanąć do walki. „Er soll nur kommen!” (Niech tylko się zjawią!) — brzmiało szydercze hasło Goebbelsa. Bo czego mieliby się obawiać? Nawet Bataliony Wschodnie miały przed swoimi okopami i uforty kowanymi bunkrami zapory antydesantowe, zasieki z drutu kolczastego i

pola minowe, na tyłach moździerze i działa, wymierzone w każdy odcinek plaży, a po bokach bunkry z armatami 88 mm, przygotowanymi do prowadzenia krzyżowego ognia. Ponadto za plecami żołnierzy stali niemieccy sierżanci z pistoletami w dłoniach. Alianccy o cerowie, którzy podczas odpraw mówili swoim ludziom, że oddziały te są słabsze i prawdopodobnie rzucą się do ucieczki, byli w błędzie. Nie mylili się natomiast ci, którzy

przypominali, że Bataliony Wschodnie składają się z prymitywnych i niewykształconych ludzi i że dowodzeni są przez niemieckich o cerów i podo cerów, pilnujących, by szli do walki. Niemieckie dowództwo prześladowała jednak wizja poddających się żołnierzy. Obawiano się, że wielu z nich może przy pierwszej okazji oddać się w ręce wroga. I były to obawy uzasadnione. Generał dowodził

Dietrich Kraiss 352 Dywizją

Piechoty, która została w maju przeniesiona z St-Lô do Calvadosu, by strzec plaży Omaha. Kraiss walczył na Froncie Wschodnim i wyróżnił się tam, ale stan jego dywizji we Francji pozostawiał wiele do życzenia. Taktyka Niemców na Wschodzie polegała na tym, że pozwalano Armii Czerwonej na atak, a następnie przystępowano do kontrataku przy użyciu rezerw wycofanych z linii frontu. Rommel oczywiście zamierzał zastosować w Normandii

zupełnie inną taktykę, lecz zgodnie z zasadami panującymi w armii niemieckiej pozostawiał pewne sprawy do decyzji swoich podwładnych. Dlatego też na plaży Omaha — jedynym miejscu na odcinku wybrzeża przydzielonym Kraissowi, gdzie nastąpił atak aliantów (a siły generała rozciągały się od rzeki Vire do Arromanches) — znalazł się jeden dywizjon artylerii i dwa bataliony piechoty (z 716 Dywizji). Rezerwy, w sile dziesięciu batalionów

piechoty i czterech dywizjonów artylerii, Kreiss wycofał aż dziewiętnaście kilometrów od wybrzeża. Niemcy zyskali jedną przewagę w wyniku tych ruchów: wywiad aliancki nie zauważył przerzucenia części 352 Dywizji na wybrzeże. O cerowie prowadzący odprawy przed inwazją powiedzieli żołnierzom 29 Dywizji, że plaża Omaha będzie broniona jedynie przez słabsze jednostki z 716 Dywizji. Podobnie

jak

Rommel,

generał pułkownik Dollmann, dowodzący 7 Armią w Normandii, był przekonany, że pogarszająca się pogoda uniemożliwi inwazję. Wydał więc rozkaz, by 6 czerwca w Rennes przeprowadzono ćwiczenia na mapie. Mieli w nich uczestniczyć wszyscy dowódcy dywizji i po dwóch dowódców z każdego pułku. Admirał Krancke odwołał z powodu złej pogody patrole morskie E-Bootów. Zaniepokojony był tylko jednonogi generał Erich Marcks, który dowodził

LXXXIV Korpusem Piechoty w zachodniej części wybrzeża Calvadosu i na półwyspie Cotentin. Martwił się zwłaszcza o 716 i 352 Dywizje Piechoty, stacjonujące w Calvadosie. Każda z nich miała bronić pięćdziesięciokilometrowego odcinka linii brzegowej. „To najsłabszy sektor z całego mojego korpusu” — skarżył się. 1 czerwca pojechał do Arromanches. Patrząc na morze, powiedział do kapitana, który stał obok: „Jak znam Brytyjczyków, w

niedzielę pójdą do kościoła, a w poniedziałek ruszą w drogę. Grupa Armii B twierdzi, że na razie nie przystąpią do inwazji, a kiedy to zrobią, zaatakują Calais. Myślę więc, że powitamy ich w poniedziałek — właśnie tutaj”. 26

Rozdział 10 Decyzja rozpoczęciu akcji

o

Pod koniec maja, gdy zaczął się załadunek, wicemarszałek lotnictwa Tra ord Leigh-Mallory, który

od początku podważał sens zrzucenia dwóch amerykańskich dywizji powietrznodesantowych na półwyspie Cotentin, zjawił się w kwaterze Eisenhowera w Southwick House (poprzednio kwaterze admirała Ramsaya, przejętej przez Kwaterę Główną Naczelnego Dowództwa Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych), położonym na północ od Portsmouth, by jeszcze raz wyrazić swoje zastrzeżenia. Wywiad wykrył bowiem, że Niemcy

przerzucili 91 Dywizję Piechoty ku centralnej części półwyspu, czyli dokładnie tam, gdzie miała wylądować 82 Dywizja Powietrznodesantowa. By uniknąć spotkania z Niemcami, „osiemdziesiąta druga” przesunęła swoją strefę zrzutu na zachód, ale Leigh-Mallory był zdania, że i tak jest to za blisko. Oświadczył więc Eisenhowerowi: „Nie wolno nam przystąpić do tej operacji”. Przewidywał siedemdziesięcioprocentowe

straty w jednostkach szybowcowych i co najmniej pięćdziesięcioprocentowe wśród spadochroniarzy, i to zanim jeszcze znajdą się na ziemi. Ostrzegał przed „niepotrzebną rzezią” dwóch doskonałych dywizji — niepotrzebną, ponieważ żołnierze nie zdążą nawet wziąć udziału w walce. Według jego słów wysłanie ich na półwysep Cotentin byłoby „złożeniem z nich ofiary”. 1 Eisenhower udał się do swojej przyczepy, około mili od Southwick House, „i

przemyślał wszystko od nowa. W tej ostatniej chwili nie potrzebował doradców”. Później opisał ten moment jako najtrudniejszy podczas wojny i zanotował we wspomnieniach: „Nie można sobie wyobrazić bardziej gnębiącego problemu”. Przemyślał od nowa plan całej operacji, a potem zaczął zastanawiać się nad zadaniem dla amerykańskich dywizji powietrznodesantowych. Wiedział, że jeśli zlekceważy ostrzeżenie LeighMallory’ego, a okaże się ono

słuszne, „aż do śmierci nie pozbędzie się nieznośnych wyrzutów sumienia, obarczających go odpowiedzialnością za głupią, niepotrzebną o arę z tysięcy młodych Amerykanów”. 2 Zdawał sobie jednak sprawę, że gdyby odwołał tę akcję, musiałby w ogóle odwołać lądowanie na plaży Utah. Gdyby bowiem spadochroniarze nie opanowali grobli, 4 Dywizja Piechoty znalazłaby się w niebezpieczeństwie. A z kolei odwołanie desantu na Utah

zakłóciłoby tak wypracowany plan i stworzyłoby zagrożenie dla całej operacji Overlord. Poza tym były to tylko przewidywania LeighMallory’ego, a doświadczenia jednostek powietrznodesantowych na Sycylii i we Włoszech (w których Leigh-Mallory nie uczestniczył; operacja Overlord była jego pierwszą z udziałem spadochroniarzy) nie uzasadniały tak poważnych obaw, choć pod wieloma względami akcje te nie zakończyły się sukcesem.

„Uznałem więc, że musimy użyć tych dwóch dywizji powietrznodesantowych — opowiadał Eisenhower — że muszą one zdobyć SteMère-Église i opanować groble, by chronić nasze anki”. Wezwał LeighMallory’ego, by powiadomić go o swojej decyzji, a potem jeszcze wysłał do niego list. Napisał: „Nie ma innego wyjścia” i polecił mu, by nie ujawniał wobec żołnierzy swoich obaw i pesymistycznych przewidywań. 3

Podczas gdy Rommel jechał na spotkanie z Hitlerem, by prosić o przydzielenie większej liczby czołgów i rozszerzenie zakresu dowództwa, Eisenhower gościł u siebie Churchilla, który także przybył do naczelnego dowódcy operacji z prośbą. Chciał bowiem popłynąć wraz z żołnierzami na pokładzie krążownika HMS Belfast. (Oczywiście nikt nie lubi, by do niego strzelano — zauważył później Eisenhower — ale muszę

powiedzieć, że większość ludzi raczej chciała wziąć udział w inwazji niż się z niej wycofać.) Eisenhower relacjonował: „Powiedziałem mu, że nie może tego zrobić. Dowodziłem tą operacją i nie mogłem ryzykować, że go stracę. Był zbyt ważny dla sprawy aliantów. Zastanawiał się przez chwilę i powiedział: — Otrzymał pan operacyjne dowództwo nad siłami aliantów, ale nie ma pan kontroli administracyjnej nad kompletowaniem załóg. Odpowiedziałem:

— Tak, ma pan rację. Na to on stwierdził: — Cóż, wobec tego mogę zaciągnąć się jako członek załogi na jeden z okrętów Jego Królewskiej Mości, a pan nie ma prawa mi w tym przeszkodzić. — Owszem — odrzekłem. — Ale przez to, panie premierze, nałoży pan na mnie jeszcze większy ciężar odpowiedzialności”. Churchill stwierdził, że mimo wszystko popłynie. Eisenhower polecił swojemu szefowi sztabu, generałowi

Smithowi, by zadzwonił do króla Jerzego VI i poinformował go o tej sprawie. Król powiedział Smithowi: „Zostawcie Winstona mnie, chłopcy”. Wezwał Churchilla i oznajmił mu: „Cóż, jeśli pan sądzi, że powinien popłynąć, to ja uważam za swój obowiązek panu towarzyszyć”. Wtedy Churchill się poddał. 4 W przypadku de Gaulle’a to Eisenhower prosił o przysługę. 3 czerwca Churchill przyprowadził francuskiego generała do

Southwick House, gdzie głównodowodzący siłami alianckimi przedstawił mu plan operacji Overlord. De Gaulle po raz pierwszy zapoznał się z planem i przez godzinę pouczał Eisenhowera, co trzeba zmienić; ten odparł, że chętnie skorzystałby z uwag generała, ale jest już za późno. Potem pokazał mu tekst przemówienia do narodu francuskiego, które zamierzał wygłosić w D-Day, prosząc, by wszyscy „podporządkowali się jego rozkazom”. Jednocześnie zwrócił się do

de Gaulle’a z prośbą, by zaapelował do swoich rodaków o przyjmowanie franków, wydrukowanych przez Kwaterę Główną. Generał jednak odmówił. Naród francuski ma słuchać jego, a nie dowódców alianckich; tylko francuski rząd, na czele którego stoi, ma prawo emitować walutę. Eisenhower prosił go wytrwale, ale bez skutku. Według jego słów „cała sprawa była raczej nieprzyjemna”. 5 Kiedy Churchill i de Gaulle

wyszli, Eisenhower sporządził notatkę do swojego dziennika, którą zatytułował Główne problemy dowódcy. Na szczycie listy umieścił de Gaulle’a i napisał trzy akapity o trudnościach związanych z francuskim generałem. Na następnym miejscu znalazła się pogoda. Eisenhower właśnie wybierał się na naradę poświęconą prognozom meteorologicznym. Myślę, że ponieważ konieczność wyruszenia

przy

pierwszym

odpowiednim wielka,

a

przypływie pogoda

jest

tak

zawsze

tak

niepewna, nigdy nie zdołamy zgrać idealnie warunków atmosferycznych z właściwą falą, a zatem powinniśmy wyruszyć chyba

bez

że

względu

naprawdę

na

pogodę,

poważnie

się

pogorszy.6

Eisenhower, jego główni podwładni oraz wszyscy o cerowie i żołnierze Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych spędzili wiele miesięcy, trenując, opracowując plany i

przygotowując się do tej chwili. „Wielka armia — według słów Eisenhowera — przypominała rozciągniętą sprężynę: wszyscy w napięciu oczekiwali na moment, kiedy po przebyciu kanału będą mogli dać upust swojej energii”. 7 Postanowił więc wyruszyć tak szybko, jak to będzie możliwe. Rankiem 3 czerwca wszystkie LCT na rzece Dart zaczęły wypływać w drogę. Na brzegu zgromadziły się setki Brytyjczyków, machających żołnierzom na

pożegnanie i życzących im powodzenia. Dwudziestoletni podporucznik Edwin Gale, który znajdował się na pokładzie LCT 853, należącej do 17 Flotylli, był jednym z „cudownych dzieci”, które w ostatnich miesiącach opuściły szkoły o cerskie. Dowódca łodzi zwrócił się do niego: „Edwin, wiesz, że jest to być może najważniejsza rzecz, jakiej dokonamy w życiu? Cieszę się, że biorę w tym udział”. 8 Porucznik Dean Rockwell, były trener piłki nożnej w

szkole średniej, dowodził otyllą szesnastu LCT. Ponieważ każda z nich przewoziła cztery czołgi DD, które miały wylądować na plaży przed pierwszym transportem piechoty, wypłynął na wody kanału jako pierwszy. Jego LCT opuściła Weymouth późną nocą 3 czerwca. Wkrótce „zrobiło się ciemno choć oko wykol — żadnych świateł, nic. Nie dość powiedzieć, że rozpętało się pandemonium — bo płynęły z nami nie tylko LCT, ale także okręty prowadzące i

eskortowce oraz wszelkiego typu jednostki, które próbowały ustawić się w szyku”. Obowiązywała cisza radiowa, nie wolno było też używać świateł sygnalizacyjnych, więc jak wspomina Rockwell, „nie mogliśmy nic zrobić, tylko kląć w żywy kamień, dopóki wszystko nie doszło do porządku”. 9 Wokół jednostek desantowych krążyły okręty wojenne, które miały utworzyć konwoje. O cer zaopatrzeniowy 2/C, Homer

Carey z LCT 505, pamięta, że widział dwa brytyjskie krążowniki „w lekkiej poświacie, które przepłynęły obok nas, kierując się na południe ku wybrzeżom Francji. Pruły wodę kształtnymi dziobami i minęły nas tak szybko, że wydawało się, jakbyśmy stali w miejscu. Były piękne — jak szybkobieżne statki transatlantyckie. Przyjemnie było pomyśleć, że walczą po naszej stronie”. 10 2 Batalion 116 Pułku płynął na pokładzie transportowca

Thomas Je erson. Ludzie dobrze znali ten statek, ponieważ dwukrotnie ćwiczyli wysiadanie z niego. Szeregowy Harry Parley stwierdził jednak, że podczas przeprawy przez kanał „humory były kiepskie, a żarty wymuszone. Myślałem o domu, rodzinie i oczywiście o tym, co nas czeka. Ze smutkiem uzmysłowiłem sobie, co może się stać z niektórymi moimi kolegami, których tak polubiłem”. Parley szczególną sympatią darzył porucznika Fergusona,

z którym dyskutował kiedyś o stosunku do śmierci w różnych systemach lozo cznych. „Nie zazdrościłem mu — stwierdził. — Dość dobrze poznał swoich ludzi, ponieważ musiał czytać i cenzurować wysyłaną przez nas pocztę. Strata każdego człowieka była dla niego podwójną tragedią”. Szeregowy Parley miał ze sobą miotacz ognia, ważący około trzydziestu ośmiu kilogramów, łopatę, pas ratunkowy, płaszcz

przeciwdeszczowy, paczkę dynamitu, racje żywnościowe i trzy kartony papierosów. Niepokoił się, czy dotrzyma kroku swojej drużynie podczas ataku na plażę. W pewnej chwili śmiertelnie przestraszył kolegów dzięki trickowi, którego się właśnie nauczył. Potra ł bowiem bez naciskania spustu miotacza ognia rozpalić mały płomień, czemu towarzyszył taki sam syczący dźwięk, jak przy strzale z broni. Stojąc na pokładzie Thomasa Jeffersona, miotaczem ognia

przypalił sobie papierosa, a dwudziestka jego kolegów, przerażona, rozbiegła się na wszystkie strony. 11 Szeregowy George Roach z Kompanii A 116 Pułku odmawiał różaniec. Martwił się, że zginie wielu ludzi, „bo mieliśmy pójść w pierwszym rzucie i wiedzieliśmy, że mamy kiepskie szanse na przeżycie”. Ponad połowa żołnierzy w jego kompanii pochodziła z tego samego miasta, Bedford w Wirginii. Większość pułku stanowili zresztą chłopcy z południowej

Wirginii. 12 Sierżant Joe Pilck z 16 Pułku 1 Dywizji znajdował się na pokładzie transportowca Samuel P. Chase . „Podczas przeprawy przez kanał — wspomina — byliśmy zadowoleni, że coś już się zaczęło dziać. Nie to, żebyśmy rwali się do walki, ale wiedzieliśmy, że nie mamy innego wyjścia, więc chcieliśmy już mieć to za sobą”. 13 Pogoda, pierwszych

która w dniach czerwca

była naprawdę piękna — czyste niebo, lekki wiatr — zaczęła się pogarszać. Tworzyły się schodzące coraz niżej chmury, zaczął wiać silny wiatr, zanosiło się na deszcz. Kapral Robert Miller, płynący na swojej LCT, był w sytuacji nie do pozazdroszczenia. Zaczęło mżyć, zrobiło się chłodno. Znajdował się na otwartym pokładzie, gdzie nie było żadnej osłony. Coraz wyższe fale kołysały łodzią. Stalowy pokład był zbyt śliski, by się na nim położyć, więc Miller

usiłował trochę się przespać na plandekach ciężarówek, ale wiatr, deszcz i kołysanie jeszcze się wzmogły. Dał więc sobie spokój. 14 Szeregowy Henry Gerald z kanadyjskiego Pułku Strzelców Królewskich Winnipeg również płynął na LCT. Jeszcze za dnia, 4 czerwca, gdy łódź znalazła się na wodach kanału, przyłączył się do kolegów w kabinie załogi, gdzie dowódca plutonu prowadził odprawę. LCT „zaczęła unosić się sześćdziesiąt centymetrów w

górę, a potem opadać. Ci, którzy poprzedniego dnia byli zieloni, tego ranka wyglądali już jak duchy”. Pokład był cały zarzygany. Gerald pogratulował sobie, że nie ma choroby morskiej, kiedy „facet naprzeciwko mnie zaczął wymiotować do torebki. Wtedy górna sztuczna szczęka wpadła mu do środka. Nie było jeszcze tak źle, dopóki nie sięgnął do woreczka, nie wyjął jej i nie włożył z powrotem do ust”. Na ten widok Gerald zwrócił śniadanie. 15

Gdy wypłynęli na wody kanału, mżawka zamieniła się w zimny, przenikliwy deszcz. Większość ludzi płynących na LCI i LCT nie miała gdzie się schronić. Pokłady zrobiły się śliskie, a łodzie coraz silniej kołysały się na wzburzonym morzu. Wszyscy byli przemoknięci i wyglądali żałośnie. Eisenhower czuł w powietrzu zwycięstwo, ale żołnierze, którzy opuścili zatokę na pokładach transportowców i łodzi desantowych, czuli tylko zapach rzygowin.

W pierwszych dniach czerwca Eisenhower i jego główni współpracownicy dwa razy dziennie odbywali narady z Komitetem Meteorologicznym Kwatery Głównej — o 9.30 i 16.00. Dwudziestoośmioletni pułkownik J.M. Stagg, „chłodny, ale niegłupi Szkot”16, jak opisał go Eisenhower, przedstawiał prognozę pogody, a potem odpowiadał na pytania. Eisenhower od miesiąca odbywał z nim prywatnie spotkania, miał więc już

pewne pojęcie, na jakiej podstawie Stagg je przygotowuje i jak jest w tym dobry — pamiętając, oczywiście, jak sam mówił, że „pogoda w tym kraju jest nieprzewidywalna”. 17 Ostatnia narada z meteorologami wyznaczona była na 4 czerwca o godzinie 4.00, choć z portów wypływały już okręty i zaczynały na morzu formować konwoje. Stagg miał złe wiadomości. Przesuwał się front atmosferyczny i obniżało ciśnienie. 5 czerwca miało

być pochmurno i burzowo, podstawa chmur od stu pięćdziesięciu dwóch metrów do zera, wiatr w sile pięciu stopni w skali Beauforta. Sytuacja pogarszała się tak szybko, że prognoza na następne dwadzieścia cztery godziny była bardzo niepewna. Eisenhower poprosił współpracowników o opinię. Montgomery uważał, że należy płynąć. Tedder i LeighMallory byli zdania, że powinno się przełożyć termin operacji. Ramsay stwierdził,

że marynarka być może wykona swoje zadanie, ale ostrzegł, że zła widoczność i wysokie fale mogą wpłynąć na celność ostrzału z morza i że trudno będzie kierować łodziami Higginsa. Eisenhower zauważył, że operacja Overlord opiera się głównie na wojskach lądowych, które nie są zbyt silne. Zdecydowano się na tę akcję z powodu przewagi powietrznej aliantów. Bez tego atutu inwazja staje się zbyt ryzykowna. Generał zapytał, czy ktoś ma inne

zdanie. Nikt się nie odezwał. Eisenhower postanowił więc przełożyć operację przynajmniej o jeden dzień, mając nadzieję, że do 6 czerwca pogoda się polepszy. O 6.00 wydał rozkaz, by akcję wstrzymać. Mniej więcej w tej właśnie chwili Rommel wyruszał w długą podróż poza teren wybrzeża, by odwiedzić żonę i swego Führera. Odjeżdżając podczas lekkiej mżawki, zauważył: „Nie będzie inwazji. A gdyby nawet nastąpiła, nie wydostaną się

poza plaże!”18 Rozkaz wstrzymania akcji przekazano alianckim konwojom różnymi sposobami, ponieważ obowiązywała cisza radiowa. Porucznik Benjamin Frans był o cerem artyleryjskim na niszczycielu Baldwin. Okręt znajdował się jeszcze w Portland, kiedy nadeszła wiadomość. Wyruszył więc z największą prędkością, by dogonić konwoje na przedzie. Kiedy się z nimi zrównał, zastępca kapitana okrętu

zawołał przez tubę do dowódców łodzi desantowych i transportowych: „Operacja została wstrzymana! Wracać do bazy!” Baldwin dogonił trawler płynący na czele pierwszej formacji dopiero w odległości pięćdziesięciu kilometrów od brzegów Francji. 19 Porucznik Dean Rockwell kierował się na punkt zborny, kiedy do burty LCT 535 podpłynęła łódź zwiadowcza i przekazała mu wiadomość: „Post Mike One” — stanowisko Mike 1. Oznaczało

to, że ma płynąć z powrotem do zatoki. „Wszyscy więc zawróciliśmy — całe setki statków i łodzi różnych rozmiarów”. Około południa był już w Weymouth. Dla Rockwella wstrzymanie akcji było „wbrew pozorom błogosławieństwem. W nocy doszło do paru kolizji. Delikatne dno i burty łodzi zostały uszkodzone, silniki wymagały wymiany albo naprawy”. 20 LCT 535, na której płynął Rockwell, otrzymała nowy silnik. Zdołał

załatwić jego wymianę jeszcze przed zmrokiem. Podporucznik Sam Grundfast dowodził LCT 607. Zawiadomiony został o wstrzymaniu akcji za pomocą sygnalizacji agowej. „Proszę sobie wyobrazić to zamieszanie, setki łodzi desantowych próbujących dostać się do zatoki Portsmouth. Utknęliśmy w korku. Można było przebyć całą zatokę, przechodząc z łodzi do łodzi”. 21 By jeszcze spotęgować efekt, nad każdą łodzią i okrętem kiwał się

balon, przywiązany stalową liną. Balony miały uniemożliwiać Luftwa e dokonywanie niskich nalotów na flotę. Dla większości żołnierzy 4 czerwca był okropnym dniem. Ludzie z 4 Dywizji Piechoty spędzili go na morzu — nie zdążyliby wrócić do Devonshire, gdyby Eisenhower postanowił rozpocząć inwazję 6 czerwca. Łodzie transportowe i desantowe krążyły więc wokół wyspy Wight. Fale rozbijały się o burty, padał deszcz.

Żołnierze mieli na sobie mundury polowe oraz cały ekwipunek, a zresztą i tak nie mogli nigdzie się ruszyć. Nikt nie miał ochoty grać w kości ani w pokera, czytać książek ani słuchać kolejnej odprawy. Nastroje były niewesołe. Ludziom z jednostek, które zarzuciły kotwicę albo powiązały się ze sobą w zatokach lub na rzekach, nie pozwolono zejść na ląd. Siedzieli więc, złorzeczyli i czekali. „Przeklinaliśmy ten sztorm — wspomina szeregowy Branham ze 116

Pułku — bo chcieliśmy wyruszyć. Po prostu chcieliśmy wyruszyć. Brzmi to niedorzecznie, ale zaszliśmy już tak daleko, siedzieliśmy w Anglii tyle czasu, że chcieliśmy mieć to już za sobą i wrócić, cholera, do domu”. 22 „Oczekiwanie, aż zacznie tworzyć się historia, było bardzo trudne — wspomina szeregowy Clair Galdonik. — Dużo czasu spędzałem na modlitwie. Sytuację pogarszało to, że nie mogliśmy się nigdzie ruszyć. Jak wszyscy cierpiałem na

chorobę morską i cała łódź cuchnęła wymiotami”. 23 Spadochroniarze oddziałów powietrznodesantowych znajdowali się wprawdzie na stałym lądzie i byli osłonięci przed deszczem, ale także czuli się zawiedzeni. Przygotowali się do akcji, sprawdzili broń i spakowali sprzęt, gdy nagle nadeszła wiadomość, że akcja zostaje zawieszona. Major Howard napisał w dzienniku: Pogoda się załamała — co za

straszliwy

pech.

przygnębiony

niż

Jestem to

bardziej po

sobie

pokazuję. Wiatr i deszcz — jak długo to

jeszcze

[będziemy

potrwa? zwlekali],

Im

dłużej

tym

lepiej

przygotują się Hunowie, tym więcej umieszczą

zapór

L[ądowania].

Boże,

w proszę,

S[tre e] spraw,

żeby jutro się przejaśniło.24

Część ludzi z kompanii Howarda poszła do kina. Obejrzeli Stormy Weather z Leną Horne i Fatsem Wallerem. O cerowie zebrali

się w pokoju porucznika Davida Wooda i opróżnili dwie butelki whisky. Porucznik Den Brotheridge, dowodzący 1 Plutonem Kompanii D, popadł w przygnębienie. Wood słyszał, jak Den recytuje wiersz zaczynający się od słów: „Gdybym umarł...”25 Szeregowy Edward Jeziorski z 507 Pułku Piechoty Spadochronowej 82 Dywizji Powietrznodesantowej kolejny raz sprawdzał swój sprzęt. „Potem, pamiętam to świetnie, wyjąłem z portfela zdjęcie mojej dziewczyny i

włożyłem na dno hełmu, myśląc, że będzie tam znacznie bezpieczniejsze”. Kiedy nadeszła wiadomość o przełożeniu operacji, „niektórzy faceci odetchnęli z ulgą, ale dla większości z nas było to prawdziwe nieszczęście. Chcieliśmy już działać”. 26 Sierżant Jerry Eades z 62 Dywizjonu Polowej Artylerii Pancernej, płynący na LCT, wrócił do Weymouth nocą 4 czerwca. „Oczywiście nie wiedzieliśmy, co się dzieje, ale wszyscy przeklinali i

złorzeczyli z powodu kolejnej odwołanej akcji. Zmarnowaliśmy jeszcze jeden dzień”. Sierżant Eades był żołnierzem zawodowym. Wiedział, jak to w wojsku bywa: że „pośpiech, a potem czekanie” to typowy los żołnierza, więc powiedział jednemu ze swych szeregowców: „Do diabła, zmitrężymy jeszcze wiele dni”. 27 Porucznik James Edward ze 115 Pułku wrócił do portu Plymouth po południu. „Widok był niezapomniany —

wspomina — okręt przy okręcie, z braku miejsca wszystkie stały tuż obok siebie. Cóż to byłby za cel, gdyby tylko Niemcy o tym wiedzieli”. 28 Tej nocy rzeczywiście miał miejsce jeden nalot niemiecki. Eskadra czterech bombowców, nie zważając na burzę, przeleciała nad Poole, gdzie także tłoczyły się okręty i łodzie. Porucznik Eugene Bernstein, dowodzący jedną z LCT(R), wspomina, że te zabłąkane samoloty „powitał taki ostrzał z okrętów, że

piloci musieli być zdumieni. Niebo całe jaśniało od ostrzału przeciwlotniczego”. 29 Rommel spędził ten dzień w drodze. Przyjechał do Herrlingen jeszcze przed zmierzchem i poszedł na spacer z Lucie, która postanowiła wypróbować nowe panto e — prezent urodzinowy od męża. Generał Salmuth, dowódca 15 Armii, był na polowaniu w Ardenach. Generał Dollmann, dowódca 7 Armii, jechał do Rennes, by przygotować się do ćwiczeń z

mapą, wyznaczonych na 6 czerwca. Generał Feuchtinger, dowódca 21 Dywizji Pancernej, udawał się do Paryża w towarzystwie swego o cera operacyjnego, by odwiedzić dziewczynę. Niemcom udało się przeniknąć do pewnych komórek ruchu oporu we Francji i przechwycić kilka zaszyfrowanych komunikatów, które informowały Francuzów, by przygotowali się do akcji, ale ponieważ w maju było już tyle fałszywych alarmów, stan

przypływów i odpływów w Pas-de-Calais wydawał się nieodpowiedni, a pogoda gwałtownie się pogarszała, nie potraktowali poważnie tych informacji. Poza tym, jak powiedział jeden z podległych Rundstedtowi o cerów wywiadu, alianci musieliby oszaleć, żeby zapowiedzieć rozpoczęcie inwazji przez radio. 30 Przed wyjazdem do Rennes generał Dollmann odwołał planowany stan gotowości w nocy, uważając, że pogoda uniemożliwi wrogom dokonanie inwazji.

Jego żołnierze czuwali już przez tak wiele majowych nocy. Część 2 Batalionu Rangersów znajdowała się na pokładzie starego parowca kursującego po kanale, Prince Charles (statek ten przewoził w styczniu komandosów na przyczółek Anzio we Włoszech). Żołnierze spędzili cały dzień, krążąc wokół wyspy Wight. Dowódca statku, Brytyjczyk, powiedział porucznikowi Kerchnerowi: „Będą musieli szybko posłać

nas do akcji albo wracamy. Kończy nam się jedzenie i paliwo”. Jak stwierdził Kerchner, „angielskie żarcie było paskudne, więc nie bardzo się zmartwiliśmy, ale niepokojąca była sprawa paliwa”. 31 Admirał Ramsay niepokoił się jeszcze bardziej. Kiedy Eisenhower podjął decyzję o przełożeniu inwazji, admirał ostrzegł go, że nie będzie można czekać z jej rozpoczęciem do 7 czerwca, bo ocie zabraknie paliwa. Oznaczało to, że akcja musi

rozpocząć się 6 czerwca albo zostanie przełożona o dwa tygodnie, do następnego odpowiedniego przypływu, czyli na 19 czerwca. Tego wieczora, 4 czerwca, Eisenhower spotkał się w kasynie w Southwick House z Montgomerym, Tedderem, Smithem, Ramsayem, LeighMallorym, Bradleyem oraz generałem Kennethem Strongiem, szefem Oddziału G-2 Kwatery Głównej, i innymi wysokiej rangi o cerami sztabu. Na zewnątrz dął wiatr, a deszcz bębnił

staccato o szyby francuskich okien. Jadalnia kasyna była dużym pomieszczeniem — po jednej jego stronie stał ciężki stół, a po drugiej fotele. Podano kawę i zaczęła się zdawkowa rozmowa. O 21.30 przyszedł Stagg, przynosząc najnowszą prognozę pogody. Miał dobre wieści; oznajmił, że spodziewa się zakończenia sztormu. Jak wspominał generał Strong, po słowach Stagga „podniosły się wiwaty. Rzadko się słyszy, by panowie w średnim wieku tak się cieszyli!”32 Deszcz,

ciągnął Stagg, przestanie padać jeszcze przed północą. Potem przez trzydzieści sześć godzin można się spodziewać jako tako dobrej pogody. Wiatr się uspokoi. Bombowce i myśliwce będą mogły wyruszyć do akcji w poniedziałkową noc z 5 na 6 czerwca, choć działalność utrudnią im gęste chmury. Usłyszawszy to, LeighMallory stracił entuzjazm. Stwierdził, że jednak należałoby przełożyć operację na 19 czerwca. Eisenhower zaczął przemierzać pokój z

pochyloną głową i splecionymi z tyłu rękami. Nagle podniósł głowę i spojrzał bystro na Smitha. — A co pan o tym sądzi? — zapytał. — To byłaby gra z szatanem, ale i tak najlepsza z możliwych — odparł Smith. Eisenhower skinął głową, znowu zaczął chodzić po pokoju, popatrzył na Teddera i z kolei jego zapytał o zdanie. Tedder stwierdził, że operacja byłaby w tych warunkach „ryzykowna” i także doradzał, by ją

przełożyć. Eisenhower ponownie pokiwał głową, zrobił kilka kroków, zatrzymał się i skierował spojrzenie na Montgomery’ego. — Widzi pan jakiś powód, by nie wyruszyć we wtorek? — zapytał. Montgomery popatrzył mu w oczy i odrzekł: — Moje zdanie jest takie — w drogę! Naczelne dowództwo Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych było więc podzielone. Sprawę

przesądzić mógł tylko Eisenhower. Smitha uderzyła wtedy myśl, że „dowódca jest zupełnie samotny, kiedy musi podjąć dziejową decyzję, a wszyscy zdają sobie sprawę, że od jego indywidualnej oceny sytuacji zależy sukces lub porażka całej operacji”. Eisenhower nadal przemierzał pokój ze zwieszoną głową. W pewnej chwili przystanął i zauważył: — Pytanie tylko, na jak długo możemy zawiesić tę operację i pozwolić, by tak nad nami wisiała?

Nikt nie odpowiedział. Eisenhower znowu zaczął chodzić. W pokoju słychać było jedynie bębnienie deszczu o szyby i trzeszczenie okien. Rozpoczęcie ataku przy takiej pogodzie wydawało się niemożliwe. O 21.45 Eisenhower ogłosił jednak decyzję: „Jestem przekonany, że należy rozpocząć operację”. 33 Ramsay pospieszył, by wydać odpowiednie rozkazy ocie. Eisenhower wrócił do swojej przyczepy, by trochę się przespać. O godzinie

23.00 każda jednostka pływająca otrzymała rozkaz, by ruszyć w drogę. D-Day przypadł więc na 6 czerwca 1944 roku. O północy z 4 na 5 czerwca zaczęły się formować konwoje. Admirał Ramsay wydał rozkaz dzienny, skierowany do wszystkich o cerów i marynarzy, w którym pisał: Mamy

zaszczyt

brać

udział

w

największej operacji lądowo-morskiej w historii (...). Będą z nami nadzieje i modlitwy

wolnego

świata

oraz

zniewolonych narodów Europy, więc

nie możemy zawieść (...). Liczę, że każdy zrobi wszystko, by zapewnić powodzenie przedsięwzięciu

temu (...).

ogromnemu Życzę

wam

szczęścia i niech Bóg was prowadzi.34

Eisenhower obudził się o 3.30. Przyczepa trzęsła się w porywach wiatru. Deszcz płynął z nieba niemal pionowymi strugami. Według zapowiedzi Stagga powinien już ustać. Generał ubrał się i w ponurym nastroju przejechał milę w błocie, by dotrzeć do Southwick House

na ostatnią naradę w sprawie pogody. Ciągle jeszcze można było odwołać operację, rozkazać ocie, by wróciła do portu, i ponowić próbę 19 czerwca — i trzeba by tak postąpić, jeśliby sztorm nie ustał. Gorąca kawa, podana w kasynie, pomogła przezwyciężyć złe nastroje i niepokój, choć Eisenhower wspominał potem: „Pogoda była okropna. Trzeszczał w posadach cały Southwick House. Och, to była prawdziwa burza”.

Mimo to był znacznie bardziej, niż jeszcze pięć godzin temu, przekonany, że przed świtem deszcz ustanie. Nadeszły jednak złe wiadomości: pogoda poprawi się tylko we wtorek; w środę może znowu padać. Oznaczało to, że pierwszy rzut atakujących dostanie się na brzeg, ale następne jednostki już mogą mieć z tym kłopoty. Eisenhower ponownie zapytał zgromadzonych o opinię i znowu zaczął nerwowo chodzić po pokoju z

pochyloną głową. Montgomery nadal uważał, że należy płynąć, podobnie jak Smith. Ramsay niepokoił się, że złe warunki na morzu mogą wpłynąć na celność ostrzału okrętowego, ale uważał, że trzeba jednak podjąć ryzyko. Tedder się wahał. Leigh-Mallory wciąż był zdania, że pogoda absolutnie uniemożliwia przeprowadzenie akcji. Okręty i łodzie właśnie wypływały na wody kanału. Jeśli operacja miałaby być odwołana, należałoby to

zrobić teraz. Naczelny dowódca był jedyną osobą, która mogła o tym zdecydować. Eisenhower znowu rozpoczął wędrówkę po kasynie. Niektórzy z obecnych mieli wrażenie, że chodził tak przez pięć minut. Samemu generałowi wydawało się, że zaledwie czterdzieści pięć sekund. „Jestem pewien, że nie trwało to aż pięć minut — powiedział później. — Pięć minut w takiej sytuacji wydawałoby się rokiem”. Jeszcze raz rozważył

w myśli alternatywy. Jeśli Stagg się mylił, żołnierze wylądują na brzegu osłabieni chorobą morską, bez wsparcia powietrznego i skutecznego wsparcia artyleryjskiego ze strony okrętów. Odłożenie operacji byłoby jednak śmiertelnie męczące i niebezpieczne. Ludzie odbyli już odprawy; nie mogą tkwić na łodziach transportowych i desantowych przez dwa tygodnie; ryzyko, że Niemcy poznają tajemnicę operacji Overlord byłoby zbyt wysokie.

W typowy dla niego sposób, Eisenhower martwił się przede wszystkim o ludzi. „Nie należy zapominać — powiedział w wywiadzie dwadzieścia lat później — że wokół Portsmouth znajdowały się setki tysięcy żołnierzy; wielu z nich przebywało na łodziach już od jakiegoś czasu, zwłaszcza ci, którzy mieli ruszyć do ataku jako pierwsi. Ci ludzie, wciąż gotowi do akcji, byli jak w klatkach. Trudno to inaczej określić. Znajdowali się w zamknięciu. Siedzieli stłoczeni i wszystkim

było bardzo ciężko”. Eisenhower ciągnął dalej: „Bóg wie, że ci chłopcy dużo dla mnie znaczyli. Ale podczas wojny konieczne są pewne decyzje. Człowiek mówi sobie: muszę zrobić to, co będzie najkorzystniejsze dla kraju przy stosunkowo najmniejszych kosztach. Nie można zupełnie nie liczyć się z kosztami. Wiesz, że stracisz część z tych ludzi, i jest to bardzo, bardzo trudne”. Zatrzymał się, spojrzał na podwładnych, po czym powiedział cicho, lecz

wyraźnie: — Dobrze, więc płyńmy. 35 I znowu w Southwick House rozległy się oklaski. 36 Potem dowódcy zerwali się z foteli i wybiegli z sali, spiesząc na swoje stanowiska. W ciągu trzydziestu sekund kasyno opustoszało — pozostał tylko Eisenhower. Jego osamotnienie było wręcz symboliczne, bo wydawszy rozkaz, nic więcej nie mógł zrobić. Powiedział później: „To najgorsza chwila dla naczelnego dowódcy. Uczynił wszystko, co było w jego

mocy, przygotował całą operację. I nie miał już nic więcej do zrobienia”. 37 Eisenhower wzmocnił się śniadaniem i kawą, a potem pojechał do Portsmouth, by obserwować wypływające łodzie oraz załadunek dalszych partii żołnierzy. Chodził tam i z powrotem wzdłuż nabrzeża. Niedługo po wschodzie słońca deszcz przestał padać, a wiatr ucichł. Około południa Eisenhower wrócił do swojej przyczepy, gdzie na pudle po sucharach zagrał w warcaby ze swoim

doradcą do spraw morskich, kapitanem Harrym Butcherem. Butcher wygrywał — miał dwie damki, a Eisenhower tylko jedną — ale generał pobił mu damkę i osiągnął w ten sposób remis. Uznał, że to dobra wróżba. 38 Po lunchu Eisenhower usiadł przy przenośnym stole i na wszelki wypadek sporządził odręcznie notatkę dla prasy: Ponieważ nasz desant (...) się nie powiódł, rozkazałem wycofać wojska. Moja decyzja o ataku w tym właśnie

czasie

i

miejscu

najlepszych

oparta

informacjach,

dysponowałem.

Żołnierze

była

na

jakimi piechoty,

lotnictwa i marynarki wypełniali swoje zadania z odwagą i poświęceniem. Jeśli ktoś ponosi winę za

porażkę

operacji, to wyłącznie ja.39

Rommel spędził 5 czerwca z Lucie. Nazrywał polnych kwiatów na urodzinowy bukiet. Tymczasem jego szef sztabu, generał Hans Speidel, przygotowywał tego wieczora przyjęcie w zamku w La Roche-Guyon. Dzwonił do

różnych przyjaciół, zapraszając ich do siebie, a w rozmowie z jednym z nich oświadczył: „Stary wyjechał”. 40 Generał Dollmann był w Rennes, gotowy do ćwiczeń na mapie, które miały się rozpocząć we wtorek wczesnym rankiem. Generał Feuchtinger przybywał w Paryżu i noc przed wyjazdem do Rennes zamierzał spędzić ze swoją dziewczyną. Inni dowódcy dywizji i pułków 7 Armii mieli dłuższą drogę do przebycia, wyruszali więc do Rennes

jeszcze tego popołudnia. 5 czerwca generał Marcks wezwał do swojej kwatery pułkownika Friedricha von der Heydtego. Stwierdził, że jest zbyt zaniepokojony, by opuścić na noc oddziały, którymi dowodził. Zamierzał wyjechał do Rennes o brzasku i chciał, by Heydte towarzyszył mu w podróży. 41 Stacjonujący tuż pod Caen pułkownik Luck z 21 Dywizji Pancernej zarządził dla jednej z kompanii nocne ćwiczenia, „w myśl zasady, by szkolić kolejno wszystkie oddziały w

nocnych akcjach”. 42 (Inne kompanie zgromadzone na półwyspie Cotentin również przygotowywały się do nocnych ćwiczeń. Karabiny ładowano nabojami z drewnianymi pociskami. Jeden z żołnierzy amerykańskich, który potem znalazł magazynek z takimi nabojami, wściekł się na Niemców. Był przekonany, że miały powodować straszliwe rany, co byłoby jaskrawym pogwałceniem praw wojennych. Okazało się

jednak, że, wykonane z miękkiego drewna balsy, nie mogły zranić człowieka, a jedynie wskazywały, gdzie trafiła „kula”.) Hitler, przebywający w Berchtesgaden, spędził dzień jak zwykle. Generał Walter Warlimont, zastępca szefa sztabu Wehrmachtu generała Jodla, napisał potem: „5 czerwca 1944 (...) najwyższe dowództwo niemieckie nie miało najmniejszego pojęcia, że zbliża się decydujący moment wojny”. 43

5 czerwca po południu spadochroniarze oddziałów powietrznodesantowych zaczęli ubierać się do akcji. Każdy z nich miał swój karabin M-1 (albo złożony w wyściełanej walizce zwanej pojemnikiem Griswolda, albo już zmontowany), sto sześćdziesiąt nabojów, dwa ręczne granaty odłamkowe, po jednym granacie wydzielającym biały fosfor i pomarańczowy dym oraz granat gammon (czyli kilogram plastiku, za pomocą którego można było wysadzić

czołg). Większość uzbrojona była jeszcze w pistolety (spadochroniarze najbardziej bali się, że zostaną tra eni w powietrzu albo schwytani po wylądowaniu, zanim zdążą wyciągnąć karabin) oraz nóż i bagnet. Niemiłą niespodzianką okazał się rozkaz, by każdy z żołnierzy zabrał także minę przeciwczołgową Mark IV, która ważyła około pięciu kilogramów. Można ją było włożyć jedynie do chlebaka, przez co żołnierze musieli przepakować cały swój

ekwipunek i klęli przy tym mocno. Żołnierze obsługujący karabiny maszynowe nieśli złożoną broń i dodatkowe taśmy z amunicją. Moździerze, bazooki i radiostacje zapakowane były w paki A-5 z przyczepionymi spadochronami. Każdy żołnierz miał przy sobie pięciodniowe polowe racje żywnościowe i oczywiście dwa-trzy kartony papierosów. Pewien sierżant zabrał ze sobą piłkę baseballową, na której napisał: „Idź do diabła,

Hitlerze” — zamierzał zrzucić ją nad Francją i tak też zrobił. 44 Do wyposażenia należały także maski przeciwgazowe — idealne miejsce, by ukryć dodatkowy karton papierosów (kapitan Sam Gibbons z 501 Pułku Piechoty Spadochronowej wsadził do swojej dwie puszki piwa Schlitz). 45 Żołnierze mieli również zestaw pierwszej pomocy z bandażami, sulfonamidami w tabletkach i dwiema strzykawkami z mor ną, „jedną przeciw bólowi, a

drugą na drogę do wieczności”. Otrzymali także zabawkowego „świerszcza”, którego mieli używać zamiast tradycyjnego hasła i odzewu. Na jedno pstryknięcie należało odpowiedzieć dwukrotnym. Pierwsi mieli polecieć zwiadowcy. Ich zadaniem było oznaczenie strefy zrzutu za pomocą urządzenia zwanego radarowym systemem sygnalizacyjnym EurekaRebecca, które wysyłało sygnały do każdej maszyny prowadzącej formację

samolotów C-47. Kapral Frank Brumbaugh, zwiadowca należący do 508 Pułku Piechoty Spadochronowej, musiał zabrać nie tylko ważącą około trzydziestu trzech kilogramów Eurekę, ale także dwie klatki z gołębiami pocztowymi. Po zrzuceniu Eureki miał sporządzić o tym notatkę, umieścić ją w tulejce na nóżce jednego z gołębi i wypuścić go. Drugiego ptaka z informacją, jak przebiega akcja, kazano mu wysłać o 6.30. Kiedy jednak dotarł na

teren zgrupowania, stwierdził, że nie ma jak nakarmić i napoić gołębi, więc wypuścił je na wolność. Brumbaugh ważył nago niecałe sześćdziesiąt dwa kilogramy; z całym sprzętem zaś, włączając główny spadochron i zapasowy — prawie sto czterdzieści trzy. 46 Około ósmej wieczorem na falach radiowych odezwała się Axis Sally, czyli „Suka z Berlina”. „Dobry wieczór 82 Dywizji Powietrznodesantowej —

powiedziała na powitanie. — Wasze aki znajdą się jutro na naszych czołgach”. Niektórych żołnierzy to przestraszyło; inni poczuli się pewniej — Axis Sally powtarzała coś takiego od dziesięciu dni. 47 Jej słowa dały im jednak do myślenia. Szeregowy John Delury z 508 Pułku Piechoty Spadochronowej rozmawiał ze swoim przyjacielem, Frankiem Tremblayem, o szansach na przeżycie. „Frank miał nadzieję, że zostanie lekko ranny i

przeżyje. Ja bałem się, że zginę. To był ostatni raz, gdy go widziałem”. 48 Szeregowy Tom Porcella, również z „pięćset ósmego”, zadręczał się myślą, że być może będzie musiał zabić innego człowieka (był to dość powszechny problem; kapelani wciąż zapewniali żołnierzy, że zabicie kogoś w obronie swojego kraju nie jest grzechem). „Zabić albo zostać zabitym — mówił do siebie Porcella. — Jestem tutaj, ja, dobry chrześcijanin, i muszę wykonywać rozkazy. A

w dziesięciu przykazaniach napisano: Nie zabijaj. Coś musi być nie tak z tymi przykazaniami albo z zasadami, jakie panują dziś na świecie. Uczą nas dziesięciu przykazań, a potem posyłają na wojnę. To wszystko nie ma sensu”. 49 Kiedy wszyscy byli gotowi do akcji, żołnierze poszczególnych pułków zgromadzili się wokół dowódców, którzy mieli wygłosić do nich ostatnie słowo. Większość o cerów ograniczyła się do najważniejszych

rozporządzeń — szybka zbiórka w wyznaczonym punkcie — ale jeden czy drugi próbował powiedzieć jeszcze coś pokrzepiającego. Najsławniejszą mowę wygłosił pułkownik Howard „Jumpy” Johnson, dowodzący 501 Pułkiem. Wszyscy żołnierze żywo ją pamiętają i mogą wyrecytować z pamięci zakończenie. Tak opowiada o tym porucznik Carl Cartledge: „[Pułkownik] palnął wspaniałą mowę przed bitwą, mówił o zwycięstwie, wyzwoleniu, śmierci wrogów, o tym, że

niektórzy z nas zginą, ale taka jest cena wolności i tak dalej. Potem powiedział: «chcę uścisnąć rękę każdemu z was, więc ustawcie się w szeregu». Jednocześnie pochylił się, wyciągnął nóż z cholewki buta, uniósł go nad głowę i zakrzyknął: «Jeszcze przed świtem zatopię ten nóż w sercu najohydniejszego drania na ziemi niemieckiej!» Z piersi dwóch tysięcy słuchających go żołnierzy wyrwał się donośny okrzyk i wszyscy w odpowiedzi podnieśliśmy noże”. 50

Po spotkaniu w ramach pułków żołnierze poszczególnych kompanii i plutonów zebrali się wokół swoich bezpośrednich dowódców. O cerowie podali im hasło i odzew: „Błyskawica”, „Grom” i „Witaj”. „Witaj” — welcome — wybrano dlatego, że w ustach Niemców brzmiałoby „velkom”. Kiedy kapitan Charles Shettle z 506 Pułku podawał hasła, podszedł do niego doktor Samuel Feiler, pułkowy dentysta, który na ochotnika zgłosił się do

udziału w desancie. Feiler był niemieckim Żydem, który uciekł z Berlina w 1938 roku. — Kapitanie Shettle — zapytał. — Co ja mam robić? (Vat do I do?) — Doktorze — odparł Shettle — po wylądowaniu niech pan nie otwiera ust. Proszę wziąć dwa dodatkowe „świerszcze” i pstrykać bez słowa, gdy ktoś zapyta pana o hasło. Gdy przed samym lotem Shettle dokonywał inspekcji ładunków w samolotach, zauważył, że Feiler

przywiązał sobie „świerszcze” do ramion i nóg, a kilka dodatkowych poupychał jeszcze w kieszeniach. 51 Około 19.00 generał Eisenhower złożył wizytę 101 Dywizji Powietrznodesantowej w Greenham Common. Przechadzał się wśród spadochroniarzy, głównie po to, by podnieść ich morale, ale jak zauważył porucznik Wallace Strobel z 502 Pułku, „to raczej nasza obecność działała pokrzepiająco na niego”. Eisenhower

powiedział wtedy po kapitana L. „Legsa” Johnsona: „Zrobiłem już wszystko, co można; teraz kolej na was”. 52 Mówił też grupie żołnierzy, żeby się nie martwili, bo mają najlepszy sprzęt i najwspanialszych dowódców na świecie, a za nimi ruszą potężne siły. Pewien sierżant z Teksasu wychylił się i rzucił: „Do diabła, my się nie martwimy, panie generale. To Szkopy powinny się martwić”. 53 Rozmawiając z inną grupą, Eisenhower zapytał:

— Jest tu ktoś z Kansas? Odezwał się szeregowy Sherman Oyler z Topeka: — Ja jestem z Kansas, sir. — Jak się nazywasz, synu? Oylera, przejętego faktem, że zwrócił się do niego sam naczelny dowódca, zamurowało i zupełnie zapomniał, jak ma na nazwisko. Po chwili kłopotliwej ciszy koledzy zaczęli mu głośno podpowiadać: — Powiedz mu, jak się nazywasz, Oyler. 54

Eisenhower uścisnął chłopaka i powiedział: — Leć i dorwij ich, Kansas. Naczelny dowódca zwrócił się następnie do porucznika Strobla, który miał na szyi tabliczkę z numerem 23, co oznaczało, że będzie skakał wraz ze swoimi ludźmi z samolotu numer 23. Eisenhower zapytał go o nazwisko i skąd pochodzi. — Strobel, sir. Z Michigan — odparł tamten. — Ach, tak, Michigan. Wspaniałe miejsce na ryby. Podobało mi się tam.

Potem spytał Strobla, czy jest gotowy do akcji. Porucznik odrzekł, że wszyscy są dobrze przygotowani, odbyli odprawy i mogą wyruszać. Dodał też, że jego zdaniem nie powinno być zbyt dużych kłopotów. Ktoś zawołał: — Niech pan przestanie się martwić, generale, my już wszystko załatwimy!55 Około godziny 22.00, gdy zaczęło się ściemniać, padł rozkaz: „Spadochrony włóż!” Wszyscy zaczęli pracowicie przypinać spadochrony, a

potem próbowali znaleźć odrobinę miejsca, by powiesić albo przywiązać jeszcze jakiś sprzęt, który zabierali ze sobą. Gdy wszystko wreszcie zostało spakowane, wielu ludzi nie miało już nawet czasu po raz ostatni się wysikać. Pomaszerowali do swoich maszyn i po raz pierwszy zobaczyli samolot transportowy C-47 w „barwach wojennych”, czyli z wymalowanymi trzema białymi pasami wokół kadłuba i na skrzydłach. (W ciągu ostatnich dwóch dni

pomalowano w ten sposób wszystkie samoloty alianckie, zużywając całą białą farbę dostępną w Anglii. Oznaczenia te miały ułatwić identy kację; na Sycylii bowiem okręty alianckie strzelały do własnych maszyn.) Szeregowy John Richards z „pięćset ósmego” spojrzał na swój C-47 i zauważył, że znajduje się na nim rysunek diabła trzymającego tacę z dziewczyną w kostiumie kąpielowym. Napis pod nim głosił: „Niebo może zaczekać”. Richards pomyślał:

„Miejmy taką nadzieję”. 56 „Dutch” Schultz z „pięćset piątego”, który wygrał kiedyś w pokera dwa i pół tysiąca dolarów, miał przy sobie zegarek Jerry’ego Columbiego — otrzymał go w zastaw za pożyczone dwadzieścia pięć dolców. Był to prezent od rodziców z okazji ukończenia szkoły średniej — z tyłu, na kopercie, znajdował się stosowny napis. Columbi leciał z inną grupą. Schultz podszedł do niego i zwrócił mu zegarek: „Masz, Jerry. Jesteś mi winien trochę

forsy, więc nie zapomnij mi jej oddać”. 57 „Pięćset piąty” startował z lotniska Spanhoe. Gdy Schultz stał w kolejce, czekając na pomoc przy wsiadaniu do samolotu (ludzie byli zbyt obciążeni, by wgramolić się samodzielnie), usłyszał wybuch. Eksplodował jeden z granatów typu gammon, który miał przy sobie jakiś żołnierz z kompanii sztabowej 1 Batalionu. W samolocie wybuchł pożar, zginęło trzech ludzi, a dziesięciu zostało rannych. Dwóch ocalałych

żołnierzy przydzielono do innego samolotu; obaj jeszcze przed świtem zginęli w walce. Wstrząśnięty Schultz zajął swoje miejsce w samolocie i, jak opowiada, „przede wszystkim wyjąłem różaniec, bo jako chłopak wychowany w duchu katolickim wierzyłem w moc modlitwy do Matki Boskiej. Odmawiałem jeden różaniec za drugim, obiecując Matce Boskiej, że już nigdy, przenigdy nie złamię szóstego przykazania”. 58 Kiedy zapadł zmrok, ostatni ludzie znaleźli się już

na pokładach samolotów. Eisenhower wyszedł na drogę startową i zawołał: „Powodzenia!” Zauważył przy tym niskiego szeregowca, „raczej górę sprzętu niż żołnierza”, jak potem powiedział. Chłopak mu zasalutował. Generał odsalutował. Wtedy szeregowiec zwrócił się na wschód i wykrzyknął: „Strzeż się, Hitler! Nadlatujemy!”59 Piloci włączyli silniki. Kiedy C-47 ustawiały się w kolejce do startu, lotnisko wypełniła kakofonia dźwięków. Na

początku pasa piloci blokowali hamulce i doprowadzali silniki do wysokich obrotów, aż zaczynały wyć. Po dziesięciosekundowej przerwie zwalniali hamulce i ruszali pasem, najpierw powoli, potem stopniowo, nabierając prędkości, a przeładowane maszyny z trudem unosiły się w niebo. Gdy ostatni samolot z rykiem wzleciał w górę, Eisenhower odwrócił się do swego kierowcy, Kay Summersby, która miała łzy w oczach. Podszedł wolno do

samochodu. — Cóż — powiedział cicho — zaczęło się. 60 Przed udaniem się na spoczynek admirał Ramsay zanotował w dzienniku: Poniedziałek,

5

czerwca

1944

roku. Oto zapadła niezwykle ważna, wręcz kluczowa decyzja o rozpoczęciu przedsięwzięcia, które, mam nadzieję, przyczyni się bezpośrednio do upadku niemieckiej

potęgi

wojennej,

zakończenia okupacji nazistowskiej i wcześniejszego wygaśnięcia wszelkich

konfliktów. Nie mam złudzeń co do ryzyka, jakie niesie ze sobą ta najtrudniejsza ze wszystkich operacji (...). Sukces wisi na

włosku.

Musimy

wykorzystać

wszelkie atuty, by szala zwycięstwa przechyliła się na naszą stronę. Będzie pomoc,

nam

jakiej

potrzebna

może

udzielić

cała Bóg,

który, w co głęboko wierzę, na pewno nas nie opuści.61

Choć z pewnością bardzo zmęczony, Ramsay bardzo

trafnie oddał istotę tej wielkiej operacji, zwłaszcza wyrażając nadzieje związane z jej rezultatami dla okupowanej Europy i całego świata, świadomość grożącego niebezpieczeństwa i pewność, że Bóg pobłogosławi słuszną sprawę.

Rozdział 11 Przełamanie Wału Atlantyckiego Spadochroniarze w Normandii Jako

pierwsze

poleciały

samoloty rozpoznawcze. Wyprzedziły główny rzut spadochroniarzy mniej więcej o godzinę. Zadaniem zwiadowców było oznaczenie stref zrzutu radiolatarniami, aparatami Eureka i latarniami Holophane, ułożonymi na ziemi w kształcie litery T. Ponieważ jednak niski pułap chmur zmusił pilotów, by przelecieli albo nad, albo pod nim, zwiadowcy skakali ze zbyt dużej lub zbyt małej wysokości. Co więcej, chcąc uniknąć ostrzału z ziemi,

piloci wykonywali uniki, przez co spadochroniarze zboczyli z kursu. W rezultacie z osiemnastu drużyn amerykańskich zwiadowców, tylko jedna wylądowała w wyznaczonym miejscu. Inna wpadła w wody kanału. Sierżant Elmo Jones z 505 Pułku Piechoty Spadochronowej wyskoczył na wysokości około stu metrów. Tuż przed opuszczeniem C-47 odmówił krótką modlitwę: „Panie, niech się dzieje wola twoja. Ale jeśli mam zginąć, proszę, pozwól mi zginąć po

ludzku”. Jego spadochron się otworzył, Jones spojrzał w górę na czaszę i w tej chwili dotknął stopami ziemi. Miał miękkie lądowanie. (Jedyną zaletą nocnych skoków jest to, że ludzie nie widzą ziemi, więc nie spinają się przed uderzeniem w nią.) Spadochron opadł mu na głowę i jak wspomina, „pierwszą rzeczą, jaką pomyślałem, nie próbując nawet wyplątać się z materiału, było: cholera, właśnie przełamałem Wał Atlantycki”.

Jones zebrał swoją drużynę, wysłał ludzi z latarniami, by w odpowiednich miejscach ułożyli z nich litery T, i polecił im, żeby nie wracali, dopóki nie usłyszą nadlatujących samolotów. Sam zaś ustawił radiostację i zaczął wysyłać sygnał dla myśliwców z osłony powietrznej. 1 Dowodzona przez majora Johna Howarda Kompania D z pułku „Ox and Bucks” miała ruszyć do akcji jako pierwsza. Pilot szybowca, sierżant Jim Wallwork, posadził swoją

Horsę dokładnie tam, gdzie chciał Howard, czyli przy moście na kanale Orne. Porucznik Brotheridge przeprowadził 1 Pluton przez most. Horsy, transportujące 2 i 3 Pluton, wylądowały tuż za Wallworkiem. W ciągu kilku minut żołnierze opanowali teren wokół mostu, pokonując około dwudziestu niemieckich obrońców. Dwa inne plutony wylądowały w pobliżu mostu na rzece Orne i zdobyły go. 6 czerwca, dwadzieścia jeden minut po północy, pięć minut po dokonaniu desantu,

Kompania D opanowała wyznaczone obiekty. Była to efektowna akcja. 2 Gdy zwiadowcy oznaczali teren zrzutu, a ludzie Howarda przeprowadzali operację coup de main, na teren Normandii nadlatywało trzynaście tysięcy czterystu amerykańskich i siedem tysięcy angielskich spadochroniarzy. Amerykanie lecieli ściśle określoną trasą, na terenie Anglii oznaczoną co szesnaście kilometrów Eurekami i co czterdzieści

osiem — radiolatarniami. Przez pięćdziesiąt pięć kilometrów nad kanałem La Manche drogę wytyczała im brytyjska łódź patrolowa Gallup. Do punktu kontrolnego Hoboken, oznakowanego re ektorem brytyjskiego okrętu podwodnego, pozostawało jeszcze dalszych pięćdziesiąt pięć kilometrów. Tam samoloty wykonywały ostry skręt na południowy wschód, przelatywały między wyspami Jersey i Guernsey (okupowanymi przez

Niemców, którzy prowadzili z nich ostrzał przeciwlotniczy) i kierowały się ku swoim strefom zrzutu na półwyspie Cotentin. Wszystkie samoloty zobowiązane były do ciszy radiowej, żaden więc z pilotów nie został ostrzeżony przez zwiadowców o grubej pokrywie chmur nad półwyspem. Ludzie lecący Dakotami przygotowywali się do „skoku, po którym dopiero zaczynają się kłopoty”. Skok ten wart był dziesięć tysięcy dolarów (żołnierze amerykańscy

musieli wykupić polisę ubezpieczeniową na taką sumę). Lot nad Anglią i kanałem trwał dwie godziny albo więcej. Generał major Matthew Ridgway, dowodzący 82 Dywizją Powietrznodesantową, wspominał, że „ludzie siedzieli cicho, pogrążeni w myślach”. 3 Porucznik Eugene Brierre był adiutantem generała Maxwella Taylora, dowódcy 101 Dywizji Powietrznodesantowej. Miał to być ostatni kwali kacyjny skok Taylora (żeby otrzymać

odznakę spadochroniarza, należało zaliczyć pięć skoków), ale generał nie był wcale tym podekscytowany. Wziął ze sobą parę poduszek i rozłożył je na podłodze samolotu. Brierre pomógł mu zdjąć spadochron; Taylor wyciągnął się na poduszkach i zapadł w godzinny sen. Kiedy adiutant go obudził, generał przez pięć minut zakładał z powrotem spadochron. 4 Szeregowy Dwayne Burns z 508 Pułku wspomina: „Siedzieliśmy tam, każdy samotny w ciemności. Ci

ludzie wokół mnie byli moimi najlepszymi przyjaciółmi w życiu. Zastanawiałem się, jak wielu z nich zginie przed wschodem słońca. «Boże, błagam cię, spraw, żebym wszystko zrobił jak należy. Nie dopuść, żebym kogoś zabił i sam został zabity. Wydaje mi się, że jestem jeszcze na to za młody»”. 5 Szeregowy Ken Russell z „pięćset piątego” znalazł się wreszcie w swoim C-47. Dwa tygodnie wcześniej miał wysoką gorączkę na skutek szczepień i został wysłany do

szpitala. 4 czerwca temperatura mu jeszcze nie spadła. Relacjonował potem: „Jak wszyscy, czekałem niecierpliwie na D-Day od 1940 roku — kiedy byłem jeszcze w szkole. Przestraszyłem się więc, że cała akcja może mnie ominąć”. Ubłagał, żeby wypuszczono go ze szpitala, i 5 czerwca dołączył do swojej kompanii. Lecąc nad kanałem, pomyślał nagle, że w Tennessee jego koledzy z klasy właśnie tej nocy kończą szkołę średnią. 6

Jak wielu wierzących żołnierzy, „Dutch” Schultz był „całkowicie pogrążony w modlitwie różańcowej”. Clayton Storeby siedział obok George’a Dicksona, który „modlił się z różańcem, odmawiając Zdrowaś Mario. Po dziesięciu minutach uświadomiłem sobie, że robię to razem z nim, więc zapytałem: «George, kiedy już skończysz, może byś pożyczył kumplowi ten różaniec?»”7 „Był to czas modlitwy” — wspomina szeregowy Harry Reisenleiter z 508 Pułku. —

Myślę, że złożyliśmy wtedy Bogu wiele pochopnych obietnic”. Opowiada też, że wszyscy bardzo się bali — „bali się, że zostaną ranni, że sami zranią innych, a przede wszystkim tego, że tak bardzo się boją”. 8 Piloci z Grupy Lotnictwa Transportowego także się bali. Dla wielu z nich była to pierwsza misja bojowa. Nie zostali przeszkoleni w nocnych lotach ani przygotowani na ostrzał przeciwlotniczy czy złą

pogodę. Ich C-47 przeznaczone były do przewozu ładunków albo pasażerów. Nie były uzbrojone ani opancerzone. Nie miały zabezpieczonych ani samouszczelniających się zbiorników paliwa. Każdy pilot niepokoił się możliwością zderzenia z innym samolotem. C-47 były częścią olbrzymiej armady powietrznej: 101 Dywizję Powietrznodesantową transportowały czterysta trzydzieści dwie maszyny, a „osiemdziesiątą drugą” —

mniej więcej tyle samo. Leciały w szyku V, rozciągnięte na niebie na szerokość dziewięciu samolotów i długość czterystu osiemdziesięciu kilometrów, zachowując ciszę radiową. Tylko piloci, którzy lecieli na czele formacji, złożonych z czterdziestu pięciu samolotów, mieli Eurekę ze światłami w kopułach z pleksiglasu, by prowadzić znajdujące się za nimi maszyny. Samoloty jednej formacji dzieliła od końca skrzydeł odległość trzydziestu

metrów, poszczególne formacje zaś — trzystu metrów. Maszyny nie miały świateł — widać było jedynie mały niebieski punkt na ogonie każdej z nich. Był to zwarty jak na nocny lot szyk, zwłaszcza dla samolotów o długości dwudziestu metrów i rozpiętości skrzydeł prawie dwudziestu dziewięciu. Maszyny przeleciały nad kanałem na wysokości stu pięćdziesięciu metrów albo jeszcze niżej, by uniknąć wykrycia przez niemieckie

radary, a potem wspięły się na wysokość czterystu pięćdziesięciu metrów, by uciec przed ogniem baterii przeciwlotniczych na wyspach kanału (strzelano do nich bez efektu, budząc jedynie śpiących żołnierzy — tabletki przeciwko chorobie lokomocyjnej, jakie lekarze wręczyli im na lotniskach, spowodowały, że wielu, między innymi Ken Russell, przysypiało). Kiedy samoloty zbliżyły się do wybrzeża Normandii, zeszły na wysokość stu osiemdziesięciu

metrów, czyli pułap, z którego mieli skakać spadochroniarze (co miało skrócić czas skoku, kiedy ludzie byli całkowicie bezradni). Kiedy samoloty minęły linię wybrzeża, natknęły się na grubą pokrywę chmur i straciły widoczność. Piloci instynktownie oddzielili się od siebie, niektórzy zeszli niżej, inni wyżej, odchodząc w prawo lub lewo, aby uniknąć kolizji. Kiedy po paru sekundach, a najwyżej minutach wyłonili się z chmur, byli bardzo od siebie

oddaleni. Porucznik Harold Young z 326 Spadochronowego Batalionu Saperów wspomina, że gdy jego samolot wyleciał z chmur, „byliśmy zupełnie sami. Pamiętam moje zdumienie: gdzie się podziały te wszystkie C-47?”9 Równocześnie, by użyć słów wielu z pilotów, „rozpętało się prawdziwe piekło”. Niebo rozjaśniło się światłami re ektorów i pocisków smugowych oraz błyskami wybuchów. Pilot Sidney Ulan ze 99 Eskadry

Samolotów Transportowych żuł gumę i w pewnym momencie zauważył, że „kompletnie zaschło mi w ustach ze strachu. Wydawało się prawie niemożliwe przelecieć przez tę ścianę ognia i nie zostać tra onym, ale nie miałem innego wyjścia. Nie można już było zawrócić”. 10 Mogli tylko przyspieszyć, co większość z nich zrobiła. Zgodnie z planem, mieli zredukować prędkość do stu czterdziestu czterech kilometrów na godzinę albo

nawet mniej, by zmniejszyć szok grożący spadochroniarzom przy skoku, ale przy takiej szybkości staliby się łatwym celem dla Niemców. Zwiększyli więc prędkość do dwustu czterdziestu kilometrów, jedni zeszli na wysokość dziewięćdziesięciu metrów, inni wspięli się do sześciuset metrów i wyżej. Robili uniki i skręty, rzucając wewnątrz ładunkiem i pasażerami. Ostrzeliwały ich karabiny maszynowe i działa przeciwlotnicze pociskami 20

mm i 88 mm. Widzieli spadające samoloty z prawej i lewej strony, poniżej i powyżej. Widzieli, jak maszyny lecące obok eksplodują. Nie mieli pojęcia, gdzie się znajdują, poza tym że lecą nad półwyspem Cotentin. Minąwszy wyspy w kanale La Manche, piloci zapalili czerwone światła nad drzwiami. Był to znak dla kierujących skokami, by wydali swoim ludziom rozkaz „Wstać i przypiąć się”. Piloci włączyli zielone światło, kiedy

uznali, że znaleźli się w pobliżu strefy zrzutu. Był to sygnał do skakania. Wielu żołnierzy widziało podczas skoku lecące niżej samoloty. Co najmniej jedna z maszyn została uszkodzona przez wyrzuconą pakę ze sprzętem, która utrąciła jej koniec skrzydła długości około metra. Dosłownie każdy samolot miał jakieś problemy. Jeden z pilotów przerwał ciszę radiową i zawołał z desperacją: „Mam spadochroniarza zaczepionego na skrzydle!”

Inny zaraz udzielił mu rady: „Zwolnij, to się zsunie”. 11 „W tym przerażającym szaleństwie ostrzału, ryku samolotów i skaczących spadochroniarzy — wspominał pilot Chuck Ratli — stwierdziliśmy, że minęliśmy strefę zrzutu i znowu znaleźliśmy się nad wodą. Zupełnie zgłupieliśmy: co robić?” Ratli , jak mówi, „zawrócił tę gównianą maszynę i zatoczył z powrotem koło”. Zszedł na wysokość stu osiemdziesięciu metrów.

Kierujący skokami przecisnął się do kokpitu, by pomóc zlokalizować rejon zrzutu. Wydało mu się, że go widzi. „Zamknęliśmy przepustnicę do połowy — opowiadał Ratli — zapaliliśmy zielone światło i spadochroniarze wyskoczyli w ciemną noc. Zeszliśmy jeszcze do trzydziestu metrów nad ziemię i ruszyliśmy z powrotem do Anglii, pełną parą, jak zgonione psy”. 12 Sierżant Charles Bortz eld z 100 Eskadry Samolotów Transportowych stał obok drzwi w hełmie z intercomem

i przekazywał informacje kierującemu skokami. Kiedy zapaliło się zielone światło, został tra ony szrapnelem. Dostał czterema odłamkami w ramię i dłoń, a upadając złamał sobie jeszcze nogę. Jeden ze spadochroniarzy zapytał go, zanim wyskoczył: — Oberwałeś? — Chyba tak — odparł Bortzfield. — Ja też! — zawołał przez ramię, znikając w ciemnościach[16]. Siedzący

w

samolotach

spadochroniarze byli przerażeni — nie tym, co ich czeka, ale dlatego że czuli się zupełnie bezradni. W każdej chwili mogli zostać zestrzeleni. Kiedy samoloty robiły zwody i uniki, wspinały się w górę albo schodziły w dół, wielu chłopców padało na podłogę, która stawała się kłębowiskiem nóg, broni i sprzętu. Tymczasem przez skrzydła i kadłub przebijały się pociski. Według szeregowca Johna Fitzgeralda „wydawały taki dźwięk, jak prażona na patelni

kukurydza”. Porucznikowi Carlowi Cartledge’owi przypominały natomiast grzechot „kamyków w blaszanej puszce”. 13 Przez otwarte drzwi ludzie widzieli pociski smugowe, które z wolna rysowały na niebie efektowne łuki. Pomarańczowe, czerwone, niebieskie, żółte — przerażały, ale jednocześnie hipnotyzowały. Większość żołnierzy opisywała je jako „największe fajerwerki, jakie kiedykolwiek widzieli w święto 4 Lipca”. Gdy potem

uświadomili sobie, że jeden pocisk smugowy przypadał na sześć ostrych pocisków, do dziś dziwią się, że w ogóle przeżyli tamten skok. Szeregowy William True z „pięćset szóstego” uznał za „niewiarygodne”, że tamci na dole „strzelają do niego! Próbują zabić Billa True!” Porucznik Parker Alford, o cer artylerii przydzielony do „pięćset pierwszego”, także obserwował smugi. „Rozejrzałem się po samolocie i zobaczyłem, że niektóre chłopaki

naprzeciwko mnie uśmiechają się do mnie. Próbowałem odpowiedzieć uśmiechem, ale miałem skamieniałą twarz”. 14 Szeregowy Porcella czuł, jak serce wali mu w piersi. „Byłem tak przerażony, że trzęsły mi się kolana. Aby rozładować napięcie, musiałem coś powiedzieć. Krzyknąłem więc: «Która godzina?!» Ktoś odkrzyknął: «Pierwsza trzydzieści!»”15 Piloci włączyli czerwone światło i kierujący skokami wykrzyknął: „Wstać i przypiąć się!” Ludzie zahaczyli linki

przy klapach plecaków głównych spadochronów o linę, biegnącą przez środek górnej części kadłuba. „Zgłosić gotowość sprzętu!” Z tyłu samolotu doszły kolejno odpowiedzi: „Szesnasty w porządku!”, „Piętnasty w porządku!” i tak dalej. Żołnierze zaczęli przeciskać się do przodu. Wiedzieli, że Niemcy już na nich czekają, ale jak nigdy wcześniej rwali się do opuszczenia samolotu. „Skaczmy już! No, skaczmy!” — krzyczeli, ale

kierujący skokami wstrzymał ich, czekając na zielone światło. „Mój samolot miotał się jak szalony — wspominał szeregowy Dwayne Burns z «pięćset ósmego». — Słyszałem pociski z karabinów maszynowych, uderzające w skrzydła. Trudno było ustać, ludzie padali na podłogę i podnosili się; niektórzy wymiotowali. Mimo wszystkich treningów nie byliśmy na coś takiego przygotowani”. 16 Podczas szkolenia

spadochroniarze wiedzieli, kiedy zapali się zielone światło; zanim pilot je włączył, zazwyczaj zwalniał trochę i unosił ogon samolotu. Tej nocy jednak wszystko przebiegało inaczej. Większość pilotów zwiększała prędkość i zaczynała pikować. „Dutch” Schultz i wszyscy ludzie w jego samolocie przewrócili się na podłogę. Gdy wstali, znowu zaczęli krzyczeć: „Skaczmy już!” Maszyna sierżanta Dana Furlonga została tra ona trzema pociskami 88 mm.

Pierwszy uderzył w lewe skrzydło, ścinając jego koniec o metr. Drugi tra ł obok drzwi i zniszczył tablicę świetlną. Trzeci przebił podłogę. Wyrwał dziurę o średnicy około pół metra, uderzył w su t i eksplodował, tworząc szczelinę o długości sześćdziesięciu centymetrów. Zabił trzech ludzi, raniąc czterech innych. Furlong wspominał: „Właściwie Szkopy przecięły samolot na pół. Byłem z tyłu, asystowałem kierownikowi skoków. Zacząłem krzyczeć:

«Skakać!»” Spadochroniarze, razem z trzema rannymi, wyskoczyli z samolotu głową do przodu. Pilot zdołał odzyskać kontrolę nad maszyną i skierował się do najbliższej bazy w Anglii (Dakoty, nawet poważnie uszkodzone, nadal były w stanie latać). Czwarty z rannych stracił przytomność; kiedy ocknął się nad kanałem, majaczył. Próbował wyskoczyć z samolotu. Szef załogi musiał przy nim siedzieć, dopóki nie wylądowali. 17

W innych maszynach, utrzymujących mniej więcej odpowiednią wysokość, żołnierze po zapaleniu się zielonej lampki ustanawiali wręcz rekordy, jeśli chodzi o tempo opuszczania samolotu. Wielu jednak do tej pory pamięta, o czym myśleli, kiedy stali przy otwartych drzwiach i wyskakiwali. Chociaż chcieli jak najszybciej znaleźć się na zewnątrz, na chwilę wstrzymywał ich widok smug przecinających niebo. Czterech spadochroniarzy z „pięćset piątego”, dwóch z

„pięćset ósmego” i po jednym z „pięćset szóstego” oraz „pięćset siódmego” odmówiło skoku. Woleli, jak powiedział John Keegan, „ponieść surowe konsekwencje dyscyplinarne i narazić na powszechną pogardę za pozostanie w samolocie, niż rzucić się w ciemność nocy nad Normandią”. 18 Wszyscy inni, jako tako sprawni ludzie, wyskoczyli. Szeregowy John Fitzgerald z „pięćset drugiego” każdego rana od dwóch lat brał zimny prysznic, przygotowując się

do tej chwili. Szeregowy Arthur DeFilippo z „pięćset piątego” widział zbliżające się ku niemu smugacze i jak mówi, „mogłem tylko modlić się do Boga, żeby sprowadził mnie bezpiecznie na dół, bo tam już poradziłbym sobie sam”. 19 Szeregowy John Taylor z „pięćset ósmego” przeraził się, kiedy dotarł do drzwi; jego samolot leciał tak nisko, że Taylor pomyślał: „Nie potrzeba nam wcale spadochronów; przydałaby się raczej drabina”. 20 Szeregowy Oyler, chłopak z Kansas, który

zapomniał swego nazwiska, kiedy zwrócił się do niego Eisenhower, powrócił myślą do swego rodzinnego miasta. Pomyślał: „Szkoda, że nie widzą mnie teraz chłopaki z gangu w Wellington High”. 21 Szeregowy Len Gri ng z „pięćset pierwszego” znalazł się przy drzwiach i jak wspomina, „zobaczyłem coś, co wyglądało jak ściana smug. Pamiętam to tak wyraźnie, jakby zdarzyło się dziś rano. Mam ten widok utrwalony w mózgu. Powiedziałem sobie: Len, jesteś w takich

tarapatach, w jakich już nigdy nie będziesz. Jeśli uda ci się z tego wyjść, nikt nie zrobi ci nic takiego, czym musiałbyś się przejmować”. W tej chwili pocisk 88 mm tra ł w skrzydło i samolotem gwałtownie wstrząsnęło. Gri ng upadł na podłogę, ale zdołał wstać i wyskoczył w noc. 22 Większość żołnierzy wyskoczyła ze zbyt szybko i zbyt nisko lecących samolotów, doznając gwałtownego szarpnięcia przy

otwarciu spadochronu. W stu, jeśli nie tysiącu przypadkach zakołysali się raz i już byli na ziemi. Inni wyskoczyli ze zbyt dużej wysokości; tym z kolei wydawało się, że minęła wieczność, zanim dotknęli ziemi. Z powodu szarpnięcia samolotem grupa szeregowca Gri nga była bardzo rozproszona. Człowiek, który wyskoczył przed nim, znalazł się osiemset metrów z tyłu — ten, który skoczył po Gri ngu, osiemset metrów z przodu. „Mój spadochron

otworzył się z łopotem i stwierdziłem, że oprócz mnie na niebie nie ma nikogo. Sto lat trwało, zanim znalazłem się na dole”. Pod nim platforma artyleryjska z czterolufowym działkiem 20 mm wypluwała w górę pociski, a „ja byłem jedynym jej celem. Pode mną przelatywały smugi, tak że instynktownie podkurczałem nogi”. Strzelano do niego, nawet gdy już znalazł się na ziemi. „Tra liby mnie, choćby przez sam szwabski upór, gdyby nie nadleciały kolejne samoloty i

zamiast do mnie, zaczęli strzelać do nich”. 23 Szeregowy Fitzgerald relacjonuje: „Spojrzałem w górę, na czaszę, i ze zdumieniem zobaczyłem, że pociski dziurawią mój spadochron. Byłem zahipnotyzowany tym, co działo się wokół. Niebo jaśniało wszystkimi kolorami tęczy. Obok mnie przelatywały paki ze sprzętem, przyczepione do spadochronów, które nie całkiem się otworzyły, hełmy zerwane na skutek

szarpnięcia, sami spadochroniarze (...). Pode mną w różnych kierunkach biegali ludzie. Pomyślałem: Chryste, wyląduję w samym środku zbiegowiska Niemców! Mój spadochron opadł na jabłoń, a ja z głuchym łoskotem wylądowałem na ziemi”. Drzewo kwitło, wydzielając słodką woń, przez co scena wydawała się jeszcze bardziej kuriozalna. Fitzgerald odetchnął z ulgą: zamiast Niemców zobaczył krowy szukające schronienia.

„Ogarnęło mnie dziwne uniesienie: żyłem!”24 „Pięćset szósty” miał wylądować około dziesięciu kilometrów na południowy zachód od Ste-Mère-Église, ale paru chłopców z pułku wylądowało na terenie miasta. Była godzina 1.15. Mała stodoła, która stała po południowej stronie placu kościelnego, płonęła, najprawdopodobniej zapalona przez pociski smugowe. Mer Alexandre Renaud wezwał mieszkańców, by uformowali szereg i od pompy podawali

wiadra z wodą do gaszenia ognia. Niemcy wysłali z garnizonu grupę żołnierzy, żeby nadzorowali to naruszenie godziny policyjnej. Sierżant Ray Aebischer wylądował na placu przed kościołem, za szeregiem Francuzów, podających wiadra z wodą. Niemcy go nie zauważyli (wielki mosiężny dzwon, bijący na trwogę, zagłuszył łoskot przy lądowaniu). Aebischer odciął spadochron, a potem ruszył powoli w stronę kościoła, by się tam schronić. Drzwi były

jednak zamknięte. Skierował się, biegnąc pochylony, ku tyłowi kościoła, a potem wzdłuż wysokiego muru. Nagle Niemcy zaczęli strzelać — nie do niego, ale do jego lądujących kolegów. Aebischer zobaczył jednego z nich, którego spadochron zaplątał się w gałęziach drzewa. Ostrzeliwano ich z karabinów maszynowych. W ten sposób Niemcom udało się zabić czterech spadochroniarzy. 25 Szeregowy Don Davis wylądował na placu przed

kościołem; udawał nieżywego, a potem przeturlał się, nie zauważony przez Niemców, i w ten sposób ocalił życie[17]. Aebischer tymczasem skorzystał z zamieszania, by uciec. Po kilku minutach nad Ste-Mère-Église znowu zapanował spokój, a mieszkańcy podjęli walkę z ogniem. Niemieckie straże stały się jednak czujne, licząc się z możliwością desantu powietrznego. Sierżant Carwood Lipton i porucznik Dick Winters z Kompanii E „pięćset

szóstego” wylądowali na skraju Ste-Mère-Église. Lipton domyślił się, gdzie są, bo odczytał w świetle księżyca, po jednej literze, nazwy na drogowskazie. Winters zebrał mniej więcej drużynę spadochroniarzy i razem skierowali się ku celowi kompanii, czyli SteMarie-du-Mont. Winters nie wiedział, że jego dowódca nie żyje. Porucznik Thomas Meehan i kompania sztabowa lecieli pierwszym samolotem formacji, złożonej z

sześćdziesięciu sześciu maszyn. Zostali tra eni przez pociski, które przebiły kadłub, rozświetlając go iskrami. Samolot jeszcze przez chwilę utrzymywał kurs oraz prędkość, po czym wykonał obrót przez prawe skrzydło. Pilot Frank DeFlita, który leciał z tyłu, pamięta, że „w samolocie zapaliły się światła lądowania i już wydawało się, że ujdą z życiem, gdy maszyna uderzyła w żywopłot i eksplodowała”. Nikt z nich nie przeżył. 26 Sierżant McCallum, jeden

ze zwiadowców „pięćset szóstego”, wylądował około dziesięciu kilometrów od SteMère-Église. Niemcy przewidywali, że pole to może zostać wykorzystane jako miejsce zrzutu, więc z trzech stron obstawili je karabinami maszynowymi i moździerzami. Po czwartej stronie stała natomiast stodoła, którą oblali naftą. Kiedy więc nadleciał samolot z kompanią kapitana Charlesa Shettle’a i jego ludzie zaczęli wyskakiwać, Niemcy podpalili stodołę. Oświetliła całą okolicę. W

chwili gdy spadochroniarze wylądowali, otwarto do nich ogień. Sierżant McCallum powiedział: „Nigdy nie zapomnę rozpaczy, z jaką obserwowałem kolegów wpadających w tę śmiertelną pułapkę”. Kapitanowi Shettle’owi udało się wylądować bezpiecznie, mimo że wokół wybuchały pociski moździerzy, nad polem przelatywały smugacze. Shettle był o cerem operacyjnym S-3 batalionu; kompania, z którą skakał,

miała zebrać się w stodole, ale oczywiście było to teraz niemożliwe. Shettle ruszył szybko do awaryjnego punktu zbornego i zaczął wzywać swoich ludzi gwizdkiem. W ciągu pół godziny zebrał pięćdziesięciu spadochroniarzy — ale tylko piętnastu z „pięćset szóstego”. Pozostali należeli do „pięćset pierwszego”. Podobne zamieszanie i dezorientacja panowały na całym półwyspie Cotentin. Ludzie z Kompanii E „pięćset szóstego” byli rozproszeni na

odcinku dwudziestu kilometrów, od Carentan do Ravenoville. Żołnierze z 82 Dywizji znaleźli się na terenie zrzutu 101 Dywizji i odwrotnie. Standardową procedurą, ćwiczoną niezliczoną liczbę razy, było w takim przypadku „zgarnianie ludzi”. Pierwsi spadochroniarze ruszali trasą maszyny; ci, którzy wyskakiwali po nich, zostawali tam, gdzie spadli; ostatni wracali szlakiem, jakim leciał samolot. Podczas ćwiczeń sposób ten się

sprawdzał. Tej nocy jednak, w czasie prawdziwej akcji, odnalazło się tylko kilku szczęśliwców. Kapitan Sam Gibbons z „pięćset pierwszego” (później przez wiele lat kongresman z Florydy) był zupełnie sam podczas swej pierwszej godziny we Francji. Wreszcie dostrzegł jakąś postać, dał sygnał, pstrykając raz swoim „świerszczem”, usłyszał w odpowiedzi dwukrotne pstryknięcie i jak mówi, „nagle poczułem się o tysiąc lat młodszy. Ja i on

podeszliśmy do siebie, tak że mogliśmy się dotknąć. Wyszeptałem swoje nazwisko, on podał mi swoje. Ku mojemu zdziwieniu okazało się, że był z innego samolotu. Nie należał nawet do mojej dywizji”. 27 Porucznik Guy Remington wylądował na moczarach w pobliżu rzeki Douve. Wspinał się właśnie na brzeg, kiedy usłyszał hałas. Zamarł, odbezpieczył Thompsona, a potem pstryknął „świerszczem”. Żadnej odpowiedzi. Przygotował się

do strzału, kiedy usłyszał: „Przyjaciel”. Rozchylił gałęzie krzaków i ujrzał zawstydzonego pułkownika Johnsona, swojego dowódcę, który wyjaśnił: „Zgubiłem tego cholernego «świerszcza»”. 28 Niektórzy żołnierze byli sami przez całą noc. Kiedy zdesperowany Schultz pstrykał swoim „świerszczem”, mając nadzieję, że znajdzie któregoś ze swoich, ostrzelany został z karabinu maszynowego. „Podniosłem karabin M-1,

wycelowałem w stronę Niemców i wtedy stwierdziłem, że nie załadowałem broni”. Odczołgał się z tego miejsca, myśląc równocześnie: „Jestem kompletnie nie przygotowany do czegoś takiego”. 29 Szeregowy Gri ng wspominał: „Tej nocy słyszało się tyle pstryknięć i odpowiedzi, że nie było wiadomo, kto pstryka do kogo”. 30 Szeregowy Storeby wylądował w rowie. Kiedy odciął spadochron i wdrapał się po stoku na górę, usłyszał

pstryknięcie. Ale to nie był „świerszcz”. Był to wyraźny szczęk odbezpieczanego M-1. Storeby wyciągnął swojego „świerszcza” i jak mówi, „zacząłem pstrykać nim jak cholera; wreszcie ten facet kazał mi zbliżyć się z rękami do góry. Poznałem go po głosie; był to Harold Conway z Ann Arbor w Michigan. Powiedziałem mu: «Nie mam pojęcia, gdzie jesteśmy, co mamy robić i w ogóle»”. Razem wyruszyli na poszukiwanie kolegów. 31 W przeciwieństwie do

niemal wszystkich innych batalionów, 2 Batalion z „pięćset piątego” miał doskonałe lądowanie. Zwiadowcy spadli we właściwym miejscu, po czym rozmieścili Eureki i latarnie. Pilot prowadzący, który leciał Dakotą z dowódcą batalionu, podpułkownikiem Benjaminem Vandervoortem, zobaczył świetliste T dokładnie tam, gdzie się tego spodziewał. O godzinie 1.45 dwudziestu siedmiu z trzydziestu sześciu żołnierzy batalionu wylądowało albo w

stre e zrzutu, albo w odległości półtora kilometra od niej. Vandervoort podczas lądowania złamał nogę w kostce; ściślej zasznurował but, wsparł się na karabinie jak na kuli, sprawdził swoje położenie i zaczął wystrzeliwać zielone rakiety, sygnalizując batalionowi miejsce zbiórki. W ciągu pół godziny zebrał wokół siebie sześciuset ludzi; żadna inna jednostka podobnej wielkości nie odnalazła się tak sprawnie i w takiej liczbie. 2 Batalion miał za zadanie

opanować Neuville-au-Plain, leżące na północ od Ste-MèreÉglise, czyli bardzo daleko. Vandervoort był zbyt potężnym mężczyzną, by go nieść; zauważył jednak dwóch sierżantów, ciągnących składany wózek z amunicją. Zapytał, czy by go nie podwieźli. Jeden z sierżantów odpowiedział, że „nie przebyli tej całej drogi do Normandii, żeby wozić jakiegoś zasranego pułkownika”. Vandervoort opowiadał później, że w końcu ich jednak przekonał. 32

Generał Taylor nie miał takiego szczęścia jak Vandervoort. Dowódca 101 Dywizji wylądował samotnie pod Ste-Marie-du-Mont. Przez dwadzieścia minut kręcił się w kółko, próbując odnaleźć punkt zborny. Wreszcie natknął się na jednego ze swoich spadochroniarzy, szeregowca ze „sto pierwszej”, dał mu sygnał „świerszczem” i uściskał chłopaka. Kilka minut później pojawił się adiutant Taylora, porucznik Brierre. We trzech wędrowali po

okolicy, dopóki Taylor w ciemnościach nie wpadł na dowódcę artylerii dywizyjnej, generała brygady Anthony’ego McAuli e’a. On także nie wiedział, gdzie się znajdują. Brierre wyjął latarkę, generałowie wyciągnęli mapę i wszyscy trzej schowali się w krzakach, by ustalić swoje położenie. Po przestudiowaniu mapy mieli jednak trzy odmienne opinie na ten temat. Porucznik Parker Alford i jego radiooperator (wprawdzie bez radiostacji,

którą zgubił podczas skoku — co było powszechnym przypadkiem) przyłączyli się do grupy Taylora, która składała się już z dwóch generałów, pułkownika, trzech podpułkowników, czterech poruczników, kilku radiooperatorów i kikunastu szeregowców. Taylor rozejrzał się, uśmiechnął ironicznie i powiedział: „Nigdy nie czytałem w kronikach wojennych, żeby tak wielu o cerów dowodziło taką garstką podkomendnych”. Postanowił

wyruszyć w kierunku, który, jak miał nadzieję, zaprowadzi go do głównego celu, czyli wsi Pouppeville, u początku grobli 1. 33 Podpułkownik Louis Mendez, dowodzący 3 Batalionem z „pięćset ósmego”, wylądował jeszcze gorzej niż Taylor. Wyskoczył na wysokości sześciuset czterdziestu metrów, zbyt wysoko jak na zadanie, które miał wykonać. „Wylądowałem mniej więcej o 2.30 i przez pięć dni nie widziałem nikogo z naszych”. W tym czasie

zabił chyba więcej wrogów niż wszyscy inni podpułkownicy podczas wojny: „Trzech Szwabów załatwiłem z pistoletu, dwóch z karabinu, a jednego ręcznym granatem”. Jak ocenia, przebył pieszo sto czterdzieści cztery kilometry w zachodniej części półwyspu Cotentin, szukając — bez powodzenia — innych Amerykanów. 34 Porucznik Arthur Jahnke, siedzący w swoim bunkrze, w La Madeleine, nie wiedział, co robić. Nie zaniepokoiły go

przelatujące w górze samoloty, choć tej nocy było ich więcej niż zazwyczaj. Co jednak miały znaczyć serie z karabinów i pistoletów maszynowych, które słyszał na tyłach? Jahnke obudził swoich ludzi, podwoił straże i wysłał patrol na zwiad. W tym samym czasie szeregowy Louis Merlano ze „sto pierwszej” jako drugi ze swej grupy wylądował na wydmach w odległości kilku metrów od stanowiska Jahnkego. Podczas skoku z przerażeniem słuchał

krzyków jedenastu kolegów, którzy spadli do kanału i tonęli. Pół godziny później niemiecki patrol wrócił do La Madeleine z dziewiętnastoma Amerykanami, złapanymi na plaży. Wśród nich był Merlano. Zachwycony zdobyczą, Jahnke próbował zatelefonować do dowódcy batalionu, ale kiedy zaczął zdawać raport, połączenie zostało zerwane. Któryś ze spadochroniarzy w głębi lądu przeciął linię. Jahnke zamknął jeńców w bunkrze i postawił przed nim

wartownika. O godzinie 4.00 wartownik przyszedł go poinformować, że więźniowie zachowują się nerwowo i nalegają, by przeniesiono ich na tyły. Jahnke nic z tego nie rozumiał; o świcie miał być przypływ, a Rommel powiedział mu, że alianci przybędą podczas jego ostatniej fazy. Czego więc bali się jeńcy?35 Ostrzał w Ste-Mère-Église ciągle się nasilał. Ludzie z „pięćset szóstego”, którzy wylądowali w miasteczku i wokół niego, byli bardzo

rozproszeni. O 1.45 w rejonie miasta znalazł się także pluton Kompanii F „pięćset piątego”. Garnizon niemiecki czekał na nich w pełnej gotowości. W plutonie tym był Ken Russell. „Spadając — wspomina — spojrzałem w prawo i zobaczyłem faceta, który w tej samej chwili został rozerwany w wyniku wybuchu. Na ziemię spadł już sam spadochron”. Najwyraźniej pocisk tra ł w granaty gammon, które żołnierz miał przy sobie.

Przerażony Russell spojrzał w lewo. Ujrzał innego kolegę z plutonu, szeregowca Charlesa Blankenshipa, który leciał w kierunku ognia (spalanie wywołuje ruch powietrza w kierunku ognia). „Usłyszałem, jak raz krzyknął, zanim wpadł w płomienie, potem drugi raz, a później nie wydał już żadnego dźwięku”. Niemcy strzelali w niebo pociskami smugowymi. Russell usiłował „osłonić się zapasowym spadochronem, bo wszyscy byliśmy jak kaczki wystawione na strzał”. Został

tra ony w rękę. Zobaczył porucznika Harolda i szeregowców H.T. Bryanta i Ladislava Tlapę, którzy wylądowali na słupach telefonicznych wokół placu kościelnego. Niemcy zastrzelili ich, zanim zdążyli odciąć się od spadochronów. „Wyglądało to tak, jakby zostali tam ukrzyżowani”. 36 Szeregowy Penrose Shearer zawisł na drzewie naprzeciwko kościoła i został zabity. Szeregowiec John Blanchard, który również spadł na drzewo, zdołał wyjąć

nóż i przeciąć linki sterujące. Jednocześnie obciął sobie jeden z palców i „nawet tego nie zauważył, zorientował się dopiero później”. 37 Russell, szarpiąc linkami sterowniczymi, usiłował tak manewrować, by nie wpaść w ogień, i wylądował na dachu kościoła, pokrytym dachówką. „Parę moich linek owinęło się wokół wieży. Potem ześlizgnąłem się z dachu”. Russell zawisł na krawędzi. „I wtedy spadł Steele, sławny [szeregowy] John Steele [występował w książce i lmie

The Longest Day], a jego spadochron przykrył wieżę”. Steele został trafiony w stopę. Sierżant John Ray wylądował na placu przed kościołem, zaraz za Russellem i Steele’em. Zza rogu wyszedł niemiecki żołnierz. „Nie zapomnę go nigdy — opowiadał Russell. — Miał rude włosy; strzelił sierżantowi Rayowi w brzuch”. Potem zwrócił się ku Russellowi i Steele’owi, podniósł pistolet maszynowy i wymierzył w nich. „A wtedy sierżant Ray, już w agonii,

wyjął pistolet i strzelił Niemcowi w tył głowy”. Przez cały ten czas bił dzwon, Russell nie pamięta jednak, by go słyszał. Steele, który wisiał na dzwonnicy, ogłuchł od jego dźwięku na parę tygodni. (Został ściągnięty na dół przez niemieckiego obserwatora ulokowanego na dzwonnicy i zabrany do więzienia, ale po kilku dniach zbiegł.) Russell, „wystraszony na śmierć”, wyjął nóż i odciął się od spadochronu. Upadł na ziemię, i jak wspomina,

„ruszyłem pędem przez ulicę, podczas gdy serie z karabinu maszynowego cięły ziemię wokół mnie. Wbiegłem między drzewa na skraju miasteczka i poczułem się najbardziej samotnym człowiekiem na świecie. Znalazłem się w zupełnie obcym kraju — chłopiec, który powinien właśnie kończyć szkołę średnią, a nie tułać się po obcym kraju”. W lasku stała platforma z działem, które ostrzeliwało przelatujące Dakoty. „Wyjąłem

granat

gammon,

rzuciłem go w stronę działa i działo zamilkło”. Russell ruszył za miasto. Drogą nadjechał na motocyklu niemiecki żołnierz. Russell go zastrzelił. Potem napotkał Amerykanina ze „sto pierwszej” (prawdopodobnie spadochroniarza z „pięćset szóstego”, który wylądował w Ste-Mère-Église — pół godziny wcześniej).

Zapytał go: — Wiesz, gdzie jesteś? — Nie — odparł żołnierz. Poszli więc na poszukiwanie kogoś, kto by wiedział[18]. 38

Szeregowy James Eads z „osiemdziesiątej drugiej” wylądował na olbrzymiej kupie gnoju, jakich jest w Normandii wiele. Miał przynajmniej miękkie lądowanie. Z pobliskiego domu wypadło dwóch niemieckich żołnierzy, którzy pobiegli w jego kierunku. „Do diabła — powiedział do siebie Eads — z rusztu prosto do latryny, a teraz jeszcze to”. Karabin miał wciąż przywiązany do piersi. Nie mógł też uwolnić się od uprzęży spadochronowej

(brytyjscy spadochroniarze mieli urządzenia odpinające, natomiast Amerykanie musieli rozpiąć paski, co nie było najlepszym pomysłem, nawet w najdogodniejszych okolicznościach). Eads wyjął pistolet, odciągnął kurek i zaczął strzelać. Dwaj pierwsi żołnierze upadli, ale trzeci wciąż biegł. Eadsowi pozostała tylko jednak kula. Ostatniego Niemca zastrzelił tuż u swoich stóp. Tkwiąc ciągle w kupie gnoju, Eads próbował uwolnić się od spadochronu, kiedy

otworzono do niego ogień z karabinu maszynowego. „Cholera — powiedział głośno — cała szkopska armia przeciwko mnie, jednemu rudemu wystraszonemu spadochroniarzowi?” Seria przeszyła jego chlebak. Eads usiłował zagrzebać się w gnoju. Nagle usłyszał wybuch i strzały ucichły. Chłopak odciął spadochron i zaczął uciekać. Usłyszawszy z tyłu jakiś hałas, postanowił zaryzykować i pstryknął „świerszczem”. Usłyszał w odpowiedzi dwa pstryknięcia.

„Miałem ochotę ucałować tego faceta — wspominał. — Jego pierwsze słowa brzmiały: «Rozwaliłem tych nadgorliwych szkopskich artylerzystów granatem, ale wybuch zerwał mi hełm z głowy i teraz nie mogę go znaleźć». Potem zaczerpnął oddech i wykrzyknął: «Do licha — ależ ty śmierdzisz!»”39 Wielu ludzi z 82 Dywizji Powietrznodesantowej, których strefy zrzutu znajdowały się na zachód od Ste-Mère-Église po obu

stronach rzeki Merderet, przeszło prawdziwe piekło. Rommel rozkazał, żeby na czas przypływu otwierano śluzy w pobliżu ujścia rzeki, przy Carentan, bo chciał w ten sposób zalać dolinę. Ponieważ teren porośnięty był trawą, na zdjęciach z alianckich zwiadów lotniczych nie było widać pułapki. Głębokość wody w zasadzie nie przekraczała metra, ale to wystarczyło, by utopił się w niej obładowany spadochroniarz, który na dodatek nie mógł pozbyć się

uprzęży. Szeregowy Porcella miał wyjątkowego pecha. Wpadł do rzeki i znalazł się pod wodą. Musiał odbić się od dna, żeby zaczerpnąć powietrza. „Serce biło mi tak szybko, jakby miało pęknąć. Modliłem się: och, Boże, nie pozwól mi utonąć w tej przeklętej wodzie”. Schylił się, żeby zdjąć pasy z nóg, ale nie chciały się odpiąć. Podskoczył znowu, by nabrać powietrza, po czym stwierdził, że jeśli będzie stał na palcach, zdoła wystawić nos nad wodę.

Uspokoiwszy się nieco, postanowił przeciąć pasy. Zanurzył głowę w wodzie i schylił się, by wyciągnąć nóż z prawego buta. Podskoczył, znowu wziął głęboki oddech, pochylił się i wsunął nóż między nogę a pas, piłując nim z góry na dół. „Nic to jednak nie dało. Wpadłem w panikę. Odbiłem się, by kolejny raz zaczerpnąć powietrza, i pomyślałem, że serce eksploduje mi ze strachu. Chciałem wołać o pomoc, ale wiedziałem, że to może tylko pogorszyć sprawę.

Powiedziałem sobie: Pomyśl! Musisz myśleć! Dlaczego nóż, ostry jak brzytwa, nie przeciął pasa?” Porcella ponownie wyskoczył nad wodę, odmawiając Zdrowaś Mario. Potem uświadomił sobie, że ciął tępą stroną noża. Odwrócił go więc i uwolnił się z szelek. To pomogło, ale ciężar chlebaka i miny lądowej, którą miał przy sobie, ściągał go w dół. Kilka cięć nożem i pozbył się ekwipunku. Ruszył powoli ku płytszej wodzie,

która sięgała mu do piersi. Wtedy uświadomił sobie, że nad jego głową przelatują pociski karabinowe. „Cały ten trening, jaki przeszedłem, nie przygotował mnie na to”. Nagle na niebie buchnęły pomarańczowe płomienie. Niemcy tra li w C-47, który zamienił się w kulę ognia. „O mój Boże! Spada prosto na mnie!” — wykrzyknął Porcella. Samolot leciał w dół z rykiem, który przypominał rżenie umierającego konia. Porcella próbował biec.

Maszyna rozbiła się tuż przy nim. „Nagle znowu zapadła ciemność i zrobiło się bardzo cicho”. Spadochroniarz podjął wędrówkę w kierunku stałego gruntu. Usłyszał okrzyk: „Błyskawica!” Nie wierzył własnym uszom. Znał ten głos — należał do jego kolegi, Dale’a Cable’a. Porcella wyciągnął prawicę, by dotknąć Cable’a, który powtórzył hasło, jednocześnie odbezpieczając M-1. Muszka karabinu znalazła się tuż przy twarzy Porcelli. Ten na

szczęście przypomniał sobie odzew i krzyknął: „Grom!” Podczas dalszej wędrówki napotkali innych spadochroniarzy, którzy również taplali się w moczarach. Po różnych przygodach wydostali się wreszcie na stały ląd. 40 Porucznik Ralph De Weese z „pięćset ósmego” wylądował na plecach w wodzie o głębokości metra. Zanim zdążył uwolnić się z uprzęży, wiatr wydął spadochron, który zaczął go ciągnąć. Mając na brzuchu ciężki sprzęt

(zapasowy spadochron, karabin, minę i rację polową), chłopak nie mógł się odwrócić. Liny okręciły mu się wokół hełmu, ten zaś przypięty był pod brodą paskiem, więc De Weese nie mógł go zrzucić. Jego głowa znalazła się pod wodą. Spadochron ciągnął go tak przez kilka metrów. „Kilkakrotnie myślałem, że to nie ma sensu, już postanawiałem otworzyć usta i utopić się, ale za każdym razem wiatr trochę ustawał, tak że mogłem wystawić

głowę nad wodę i zaczerpnąć powietrza. Musiałem napić się dużo wody, bo przez następne dwa dni w ogóle nie odczuwałem pragnienia”. Resztką sił wyjął nóż i przeciął szelki. „Nad moją głową świstały pociski karabinowe, ale nie przejmowałem się tym, ponieważ w tamtej chwili było mi już wszystko jedno”. De Weese wreszcie wydostał się z wody, odnalazł paru swoich ludzi i ruszył z nimi drogą. W pewnej chwili zobaczył dwóch Francuzów i

zapytał, czy widzieli jeszcze jakichś Amerykanów. Nie rozumieli, o co mu chodzi. Wskazał więc naszywkę z amerykańską agą na swoim rękawie. Jeden z Francuzów pokiwał z zadowoleniem głową, wyjął paczkę lucky strike’ów i wskazał dalej na drogę. „Widok tych papierosów sprawił mi nieopisaną radość”. (Dwa miesiące później, już po powrocie do Anglii, De Weese napisał do matki, relacjonując swoje przeżycia podczas inwazji. Jak

stwierdził, najgorsze ze wszystkiego było to, że nie miał suchych papierosów, ale nie chciał zabierać Francuzowi jego strike’ów. Dodał też, że po wyjściu z wody kieszenie miał pełne małych rybek.)[19] Szeregowy David Jones z „pięćset ósmego” również wylądował na mokradłach. Wiatr zniósł go ku brzegowi; ponieważ spadochron owinął się wokół drzewa, Jones zdołał wyjść z wody, podciągając się na linkach. Kiedy pozbył się uprzęży i

wspiął na wyżej położony suchy grunt, czekała go kolejna przykra niespodzianka. Jeszcze w Anglii, podczas nocnych ćwiczeń, poszedł kiedyś do przydrożnego pubu i wdał się tam w „porządną bójkę na pięści” z innym spadochroniarzem. Koledzy ich rozdzielili, ale jego przeciwnik zapowiedział, że „kiedy już ruszą do walki, dobierze mu się do tyłka”. I teraz, w Normandii, wspominał Jones, „nie uwierzycie, ale pierwszą

osobą, którą napotkałem na brzegu mokradeł, był właśnie tamten spadochroniarz. Mierzył mi z Thompsona między oczy. Cóż, kiedy już uściskaliśmy się i grzmotnęliśmy po plecach, mówiąc, jakie to mamy szczęście, że wciąż żyjemy, ruszyliśmy razem w drogę”. 41 Tej nocy jednak utonęło aż trzydziestu sześciu spadochroniarzy z „osiemdziesiątej drugiej”. Raport z akcji, sporządzony 25 czerwca 1944 roku, stwierdzał, że wciąż nie

odnaleziono jednej grupy z „pięćset siódmego”. Podczas lądowania stu siedemdziesięciu trzech spadochroniarzy złamało sobie rękę albo nogę; sześćdziesięciu trzech zostało wziętych do niewoli. 42 Wielu dostało się do niewoli, zanim zdołali uwolnić się z uprzęży. Był wśród nich szeregowy Paul Bouchereau, Amerykanin francuskiego pochodzenia, mieszkający w Luizjanie. Został zabrany na posterunek niemiecki, gdzie surowo przesłuchiwano już

innych jeńców. Mówiący po angielsku kapitan chciał wiedzieć, ilu Amerykanów wylądowało w Normandii. — Całe miliony — odparł jeden z jankeskich żołnierzy. Rozwścieczony o cer to samo pytanie zadał Bouchereau. Ten odpowiedział swoim francuskim akcentem: — Tylko ja. Szalejący ze złości kapitan rozkazał jeńcom położyć ręce na karku i polecił strażnikom, by ich wyprowadzili. Po kilku minutach niemiecki sierżant

bez żadnego powodu zaczął strzelać do więźniów z pistoletu maszynowego. „Wciąż go pamiętam — powiedział Bouchereau. — Był niski i krępy, raczej niepozorny. Najbardziej charakterystyczną cechą była szrama po prawej stronie jego twarzy”. Bouchereau został ranny w okolice lewego kolana. „Miałem wrażenie, jakby mocno użądliła mnie pszczoła” — wspomina. Niemiecki sierżant uspokoił się i podjęto marsz. Bouchereau próbował iść,

mimo że ob cie krwawił przy każdym kroku. Po chwili jednak upadł. „Podszedł do mnie jeden ze Szwabów i przewrócił mnie na plecy. Podniósł karabin i przystawił mi go do głowy. Zacząłem w rekordowym tempie odmawiać różaniec, ale Niemiec, zamiast nacisnąć spust, zaśmiał się i podsunął mi amerykańskiego papierosa. Może powinienem być wdzięczny, że mnie nie zabił, ale zamiast tego poczułem wściekłość z powodu zycznych i

psychicznych tortur, jakie mi zadano. Cały byłem przepełniony nienawiścią. Marzyłem o dniu, w którym odpłacę im za wszystkie cierpienia”.[20] Porucznik Briand Beaudin, chirurg z „pięćset ósmego”, miał nieco lepsze doświadczenia jako jeniec. Około godziny trzeciej zajmował się rannymi w domu, w którym urządzono punkt medyczny, kiedy zaatakowali ich Niemcy. Zatknął więc swój hełm z czerwonym krzyżem na długi

kij i wystawił go za drzwi. Niemcy wstrzymali ogień i zabrali rannych Amerykanów do niemieckiego szpitala polowego, „gdzie lekarze byli traktowani przez personel medyczny jak przyjaciele”. Wszyscy pracowali razem przez resztę nocy i następne dni. Mimo że był przez parę tygodni jeńcem, Beaudin uznał swój pobyt w szpitalu polowym (91 Feldlazarett) za „bardzo interesujące doświadczenie”. Poznał techniki medyczne niemieckich lekarzy, a ich z

kolei nauczył amerykańskich. 43

metod

Niemcy obsługujący baterie przeciwlotnicze mocno utrudnili zadanie alianckiej armadzie powietrznej, ale inne jednostki zareagowały na desant spadochroniarzy z wahaniem i niepewnie. Takie zachowanie wynikało po części z tego, że wszyscy dowódcy dywizji i wielu dowódców pułków wyjechali do Rennes na ćwiczenia na mapie, ale istniało jeszcze dużo innych powodów.

Głównym był ten, że Grupa Lotnictwa Transportowego nie zdołała zrzucić spadochroniarzy w wyznaczonych strefach. O godzinie 1.30 do kwatery dowództwa niemieckiej 7 Armii zaczęły napływać raporty o desancie spadochronowym na wschód i północny zachód od Caen, w St-Marcouf, Montebourg i na obu brzegach rzeki Vire, na wschodnim wybrzeżu półwyspu Cotentin i w innych miejscach. Nie było w tym żadnej logiki, nic, co

świadczyłoby o koncentracji sił — po prostu dwóch ludzi tu, czterech tam, pół tuzina gdzieś indziej. 44 Niemcy zostali wprowadzeni w błąd także przez manekinyspadochroniarzy, zrzucone przez dwie drużyny SAS z inicjatywy kapitana Foote’a. Jedna z grup wylądowała przed północą między Hawrem a Rouen. Godzinę później komendant jednostki niemieckiej, stacjonującej w Hawrze, wysłał pilny telegram do dowództwa 7 Armii —

który następnie został przesłany do Berlina — donosząc, że na jego terenie dokonano dużego desantu powietrznego i że prawdopodobnie został odcięty od reszty wojsk. Znajdujący się w tym rejonie rezerwowy pułk niemiecki, w sile dwóch tysięcy żołnierzy, spędził więc wczesne godziny poranne 6 czerwca, przeczesując lasy w poszukiwaniu dużego oddziału spadochroniarzy, którego jakoś nigdzie nie mógł znaleźć. Dla aliantów była to

więc bardzo pożyteczna akcja przy niewielkiej inwestycji z ich strony. 45 Niemcy nie potra li ustalić, czy jest to już ta zapowiadana inwazja czy też seria rozproszonych ataków i akcji dywersyjnych, poprzedzających lądowanie w Pas-de-Calais, czy może operacja wspierająca, zorganizowana przez francuski ruch oporu. W rezultacie, choć próbowali strzelać do przelatujących samolotów, zupełnie nie umieli stawić czoła

rzeczywistej groźbie ataku. Tu i tam dowódcy miejscowych jednostek wysyłali patrole, by sprawdzić doniesienia o pojawiających się w okolicy spadochroniarzach, ale większe oddziały Wehrmachtu na ogół nie ruszały się z koszar. I chociaż, zgodnie z przyjętą koncepcją, Niemcy mieli odpowiedzieć natychmiastowym kontratakiem na wszelkie ofensywne ruchy przeciwnika, tej nocy nic takiego nie nastąpiło.

Ważną przyczyną zamieszania wśród Niemców była łączność. Spadochroniarzom amerykańskim powiedziano, że jeśli nie uda im się zrobić nic innego, niech przynajmniej przetną linie telefoniczne. Niemcy od lat używali w Normandii telefonów i telegrafów, więc nie martwili się o swój system komunikacyjny. 6 czerwca jednak, między godziną pierwszą a świtem, spadochroniarze, indywidualnie lub w małych

grupach, wysadzali granatami słupy telefoniczne i przecinali linie, izolując jednostki porozmieszczane w poszczególnych wioskach od reszty wojsk niemieckich. Około 1.30 o cer łączności w dowództwie 6 Pułku Spadochronowego pułkownika Heydtego odebrał wiadomość, że w pobliżu Ste-Mère-Église lądują nieprzyjacielscy spadochroniarze. „Próbowałem skontaktować się z generałem Marcksem, ale nie działała sieć telefoniczna” — wspominał

Heydte. 46 Przeważnie linie niszczono tylko okazjonalnie, ale w kilku przypadkach były to akcje zaplanowane. Podpułkownik Robert Wolverton, dowodzący 3 Batalionem 506 Pułku, otrzymał zadanie zniszczenia ważnego połączenia telefonicznego między Carentan a siłami niemieckimi na półwyspie Cotentin. Powierzył tę misję kapitanowi Shettle’owi, dowódcy Kompanii I. Ten chciał znać dokładną lokalizację celu, więc pod koniec maja ludzie z

wywiadu sprowadzili do Anglii jednego z działaczy francuskiego ruchu oporu. Pokazał on kapitanowi Shettle’owi miejsce, gdzie pod ziemią przebiegają linie telefoniczne i gdzie znajduje się betonowy właz, którym można dostać się pod ziemię. W ciągu pół godziny po wylądowaniu Shettle zebrał piętnastu ludzi z Kompanii I. Razem ruszyli w drogę, odnaleźli właz, umieścili tam ładunki wybuchowe i zdetonowali je. (Wiele lat później pewien niemiecki

o cer z 6 Pułku Spadochronowego powiedział kapitanowi Shettle’owi: „Niemcy byli zdumieni, że Amerykanie tak szybko zniszczyli ich główny system łączności. 47) Pułkownik Heydte był zawodowym żołnierzem o bogatym doświadczeniu bojowym, które zdobył w Polsce, we Francji, w Rosji, na Krecie i w Afryce Północnej. Swoje stanowisko dowodzenia umieścił w Périers, a bataliony, znajdujące się pod jego komendą, stacjonowały

między Périers a Carentan. Trzydzieści minut po północy Heydte ogłosił alarm dla swoich jednostek, ale zamieszanie, wywołane przez raporty o desancie powietrznym na całym półwyspie, uniemożliwiło mu wydanie jakiegokolwiek innego rozkazu niż: „Zachować pełną gotowość!” Musiał jak najszybciej skontaktować się z generałem Marcksem, ale ciągle nie mógł uzyskać połączenia. 48 Nie wiedział, że żołnierze jednego z plutonów pułku,

kwaterujący we wsi pod Périers, urządzili sobie przyjęcie. Szeregowy Wolfgang Geritzlehner wspominał: „Ni stąd, ni zowąd przybył do nas kurier, który krzyczał: «Alarm, alarm, nieprzyjacielscy spadochroniarze!» Zaczęliśmy się śmiać i powiedzieliśmy mu, żeby się tak nie ekscytował. Siadaj i napij się z nami calvadosu. Nagle jednak niebo zapełniło się samolotami. To nas otrzeźwiło! Zewsząd zaczęli pojawiać się nieprzyjacielscy

żołnierze — jakby wyroiły się rozdrażnione pszczoły”. Trzy i pół tysiąca ludzi z niemieckiego 6 Pułku Spadochronowego zaczęło przygotowywać się do obrony. Nie przebiegało to zbyt szybko. Żołnierze byli rozproszeni w całej okolicy, a mieli do dyspozycji tylko siedemdziesiąt ciężarówek, z których wiele przypominało raczej zabytki muzealne niż sprawne pojazdy — było ich pięćdziesiąt różnych typów, nie dało się więc uzupełniać zepsutych części zapasowymi.

Elitarne jednostki Heydtego musiały ruszyć do walki na piechotę. Nie miały też co liczyć na cięższą broń, dysponowały jedynie ręczną. Kiedy pułkownik zażądał od generała Sta a ciężkich moździerzy i dział przeciwpancernych, ten odpowiedział mu z uśmiechem: „Ależ, Heydte, przeciwko spadochroniarzom wystarczy sztylet”. Niemniej jednak niemieccy żołnierze czuli się dość pewnie. „Szczerze mówiąc, nie baliśmy się — wspominał

Geritzlehner. — Byliśmy przekonani, że cała sprawa zakończy się po paru godzinach, i nawet nie wzięliśmy ze sobą rzeczy osobistych. Tylko broń, amunicję i trochę jedzenia. Wszyscy byliśmy spokojni”. 49 Na wschodzie, gdzie lądowały brytyjskie i kanadyjskie szybowce, Niemcy również nie mogli nic zrobić, ale tym razem nie tyle z powodu działań aliantów, ile własnej struktury dowodzenia. Według przewidywań Rommla to

właśnie pułkownik Hans von Luck, dowódca 125 Pułku 21 Dywizji Pancernej, miał poprowadzić kontratak w razie desantu sił alianckich na wschód od rzeki i kanału Orne. O 1.30 Luck dostał pierwsze raporty o lądowaniu wroga. Bezzwłocznie zebrał swój pułk i w ciągu godziny jego ludzie stali obok czołgów i innych pojazdów, czekających już z włączonymi silnikami. Ale choć Luck był przygotowany na ten właśnie moment, wiedział, gdzie

powinien się udać i jaką trasą (do mostu na kanale Orne, by odbić go majorowi Howardowi), nie mógł wydać rozkazu do wymarszu. Mógł to zrobić jedynie Hitler, ale... spał. Podobnie jak Rundstedt. Rommel pojechał do żony, generał Dollmann był w Rennes, generał Feuchtinger przebywał w Paryżu. Dowództwo 7 Armii, z kolei, nie rozumiało, co się dzieje. O godzinie 2.40 pełniący obowiązki dowódcy Grupy Armii „Zachód” stwierdził z zadowoleniem: „Nie mamy do

czynienia z poważną akcją”. Jego szef sztabu zaoponował: „Zasięg penetracji wskazuje, że jest to coś poważniejszego”. Dyskusja nie została jednak rozstrzygnięta. 50 Luck nie miał żadnych wątpliwości. „Moja koncepcja polegała na tym — powiedział czterdzieści lat później — żeby przystąpić do kontrataku, zanim Brytyjczycy zdążą zorganizować obronę, zanim zaatakują nas ich siły powietrzne, zanim uderzy ich ota. Byliśmy dobrzy w walce

na lądzie i myślę, że mogliśmy przebić się do mostów”. Gdyby Luck do nich dotarł, kompania Howarda mogłaby przeciwstawić jego dywizji pancernej tylko kilka pancerzownic typu Piat. Luck nie mógł jednak samodzielnie podjąć decyzji i tkwił w miejscu — najstarszy stopniem o cer w dywizji pancernej podległej Rommlowi, mający zepchnąć aliantów do morza, gdyby zaatakowali rejon Caen, w dodatku całkowicie przekonany, że mógłby tego

dokonać, miał kompletnie związane ręce z powodu skomplikowanych układów w kierownictwie Trzeciej Rzeszy. 51 Po godzinie 3.00 zaczęły przybywać ze wsparciem szybowce. Sześćdziesiąt dziewięć szybowców dostarczyło na lewe skrzydło cały pułk razem z dowódcą 6 Dywizji Powietrznodesantowej, generałem majorem Richardem Gale’em. Wylądowali w pobliżu Ranville, na polach

opanowanych przez spadochroniarzy, którzy zostali zrzuceni parę godzin wcześniej. Czterdzieści dziewięć maszyn usiadło bezpiecznie w wyznaczonej stre e lądowania, przywożąc dżipy i działa przeciwpancerne. Na prawym skrzydle, w Hiesville, sześć kilometrów od Ste-Mère-Église, wylądowały pięćdziesiąt dwa amerykańskie szybowce. Transportowały żołnierzy, dżipy, działa przeciwpancerne i mały buldożer. W pierwszej

maszynie leciał generał brygady Don Pratt, zastępca dowódcy 101 Dywizji. Pilotem drugiej był porucznik Robert Butler. Gdy szybowce zbliżały się do strefy lądowania, niemiecki ostrzał przeciwlotniczy zmusił pilotów holujących, by wznieśli swoje Dakoty w górę. Kiedy więc Butler i pozostali przecięli nylonowe liny holownicze, łączące je z Dakotami, musieli „krążyć i krążyć” w powietrzu. Zarówno samoloty, jak i szybowce cały czas były

ostrzeliwane przez nieprzyjacielską artylerię. Dla tych, którzy przeżyli ostrzał przeciwlotniczy, problemem stały się normandzkie żywopłoty. Otoczone nimi pola były bardzo małe i nie pozwalały na sprawne lądowanie. Co gorsza, krzewy były znacznie wyższe, niż się spodziewano. (Stanowiło to jeden z największych błędów alianckiego wywiadu. Jak powiedział sierżant Zane Schlemmer z „osiemdziesiątej drugiej”: „Nikt nie

poinformował nas o wysokości francuskich żywopłotów. Powiedziano nam oczywiście, że spotkamy ich wiele w Normandii, ale sądziliśmy, że będą podobne do angielskich, czyli niskich ogrodzeń, które może przeskoczyć lis”. 52) Żywopłoty w Normandii sięgają stu osiemdziesięciu centymetrów albo wyżej i są nie do przebycia. Biegnące między nimi drogi przypominają wąwozy i dzięki nim Niemcy mieli jakby całe kilometry gotowych ukryć. Dlaczego wywiad nie

zauważył tak oczywistej cechy ukształtowania przyszłego terenu bitwy — pozostaje tajemnicą. Lecący nisko piloci widzieli przed sobą majaczące w ciemnościach krzewy, próbowali poderwać maszyny do góry, by przelecieć nad przeszkodą, tracili szybkość i rozbijali się. Jeśli zaś nadlatywali z wysoka, nie mogli posadzić szybowców na tak małej powierzchni, by uniknąć zderzenia z żywopłotem po drugiej stronie. Rezultat, według słów

sierżanta Jamesa Elmo Jonesa, zwiadowcy oznaczającego pola dla szybowców, „był tragiczny. Nie znam większej rzezi niż ta, która dokonała się owej nocy. Trudno sobie wyobrazić straszniejszy widok”. 53 Przed porucznikiem Butlerem leciał pułkownik Mike Murphy, prowadzący pierwszego w formacji szybowca. Butler widział, że maszyna została kilkakrotnie tra ona z niemieckiego karabinu maszynowego (zginął wtedy Pratt, pierwszy

zabity tego dnia generał), a potem patrzył, jak Murphy wpada na żywopłot — złamał sobie wtedy obie nogi. 54 Sierżant Leonard Lebenson z „osiemdziesiątej drugiej” leciał szybowcem, który uderzył w czubek drzewa, odbił się od niego, walnął w ziemię, uderzył w róg budynku i w końcu rozbił się na drugim drzewie. „Kawałki naszego szybowca rozsiane były poza granicami tego stosunkowo małego pola, ale jakimś cudem mieliśmy tylko jednego rannego”. 55

Porucznik Charles Skidmore, pilot, wylądował bezpiecznie na mokradłach. Udało mu się wydostać z wody i natychmiast znalazł się pod ostrzałem karabinów maszynowych. Strzały dochodziły z bunkra, w którym siedziało z tuzin wcielonych do armii niemieckiej Polaków, dowodzonych przez niemieckiego sierżanta. Kiedy do Skidmore’a dołączyli ludzie, których właśnie przywiózł, razem odpowiedzieli ogniem. Nagle

strzelanina ucichła. Potem padł pojedynczy strzał. Rozległy się krzyki i śmiechy. Z bunkra wyszli Polacy, podnosząc ręce do góry na znak, że się poddają. Okazało się, że zastrzelili pilnującego ich sierżanta. 56 Szeregowy Reisenleiter z „pięćset ósmego” znajdował się na polu, na wprost miejsca, gdzie wylądował szybowiec. W ciemności, pod osłoną żywopłotu, nie bardzo wiedział, co się dzieje. Usłyszał jakiś trzask po drugiej stronie pola, więc

zawołał: „Błyskawica!” „Wsadź se w dupę swoją błyskawicę — usłyszał w odpowiedzi. — Zatłuką nas tutaj, więc spływamy”. Reisenleiter pozwolił im odejść, stwierdził bowiem, że tylko Amerykanin mógł tak odpowiedzieć na hasło[21]. 57 Szeregowy John Fitzgerald z 502 Pułku Piechoty Spadochronowej obserwował lądowanie szybowców. „Najpierw słyszeliśmy z oddali ryk samolotów, a potem zapadła cisza. Po niej nastąpiła seria świstów. Do

tych odgłosów dołączył się trzask łamanych gałęzi i drzew, a potem głośne uderzenia i krzyki. Szybowce nadlatywały szybko, jeden za drugim, ze wszystkich stron. Wiele z nich przeleciało nad polem, lądując w okolicznych lasach, inne rozbijały się o domy i kamienne mury. W jednej chwili na polu zapanował kompletny chaos. Maszyny uderzały o ziemię i kilkakrotnie odbijały się od niej, ryjąc wielkie bruzdy na polu. Wszędzie leżały ciała i paki ze sprzętem. Niektórzy z

żołnierzy zostali przebici odpryskującymi kawałkami szybowców, wykonanych z łamliwej sklejki. Natychmiast pospieszyliśmy rannym z pomocą, ale musieliśmy najpierw ocenić, komu można jeszcze pomóc, a komu już nie. Zorganizowaliśmy prowizoryczny punkt medyczny i rozpoczęliśmy przykrą procedurę oddzielania żywych od umarłych. Zauważyłem nogi i tyłek jakiegoś żołnierza, wystające z płóciennego kadłuba szybowca.

Próbowałem go wyciągnąć. Ani drgnął. Kiedy zajrzałem do środka wraku, zobaczyłem, że tors tego człowieka został zmiażdżony przez dżipa”. 58 Niektóre z szybowców transportowały buldożery, które miały być użyte do przygotowania pasów dla lądujących później maszyn. Sierżant Zane Schlemmer wspominał, że „szybowiec uderzający w drzewo wydawał dźwięk przypominający zgniatanie tysiąca pudełek zapałek na raz i od razu wyobrażałem

sobie tego biednego pilota miażdżonego przez mały buldożer”. 59 Straty „osiemdziesiątej drugiej” były bardzo ciężkie. Z dziewięciuset pięćdziesięciu siedmiu spadochroniarzy, których wysłano tej nocy do Normandii, dwudziestu pięciu zginęło, stu osiemnastu zostało rannych, a czternastu zaginęło (co razem stanowiło szesnaście procent strat). Na sto jedenaście dżipów, dziewiętnaście nie nadawało się do użytku, podobnie jak cztery z siedemnastu dział

przeciwpancernych. Jeśli oddział ponosi szesnastoprocentowe straty, zanim przystąpi do właściwej akcji, oznacza to, że popełniono jakiś poważny błąd. Leigh-Mallory obawiał się jednak, że jednostki szybowcowe mogą ponieść siedemdziesięcioprocentowe straty, głównie z powodu „szparagów Rommla”. W rzeczywistości owe pale nie stanowiły większego zagrożenia; przyczyną problemów były natomiast żywopłoty. A dżipy i działa

przeciwpancerne, które nie uległy zniszczeniu, okazały się nieprzydatne. O godzinie 4.00 amerykańscy spadochroniarze i żołnierze jednostek szybowcowych byli bardzo rozproszeni na całym półwyspie Cotentin. Poza nielicznymi wyjątkami pogubili się. Przeważnie — prócz ludzi z 2 Batalionu 505 Pułku — wędrowali pojedynczo albo w małych grupach: trzy-, pięcio-, dziesięcio-, najwyżej trzydziestoosobowych.

Podczas lądowania zagubiły się paki ze sprzętem; umieszczone na nich małe, niebieskie latarki przeważnie nie zdały się na nic. Większość ludzi straciła też swoje torby, zawierające dodatkową amunicję, radiostacje polowe, trójnogi do karabinów maszynowych i inny sprzęt. Te kilka radiostacji, które udało się odnaleźć, albo zamokło, albo uległo zniszczeniu na skutek uderzenia o ziemię i po prostu nie działało. Żołnierze doznali urazów — z powodu wstrząsu

przy otwarciu spadochronu, ciężkich upadków ze zbyt małej wysokości, ostrzału niemieckiego albo nieudanego lądowania szybowców. Porucznik Carl Cartledge z „pięćset pierwszego” wylądował na bagnach. Ludzie z jego kompanii mieli się zebrać na sygnał trąbki, ale trąbka zatonęła. Cartledge zdołał odnaleźć szeregowców Johna Fordika i Smitha. Smith nie mógł się ruszać — złamał kręgosłup. Inni z grupy potonęli. Porucznik zebrał dziesięciu

ludzi ze swego plutonu. Razem zanieśli Smitha w wyżej położone suche miejsce i przykryli gałęziami. Prosił, żeby pozwolono mu zatrzymać dwa gołębie pocztowe. Jeden z nich miał na nóżce wiadomość, że batalion został rozbity; drugi, że żołnierze wypełnili zadanie. Ustalono, że Smith za dnia wypuści któregoś z ptaków. Gdy pluton przygotowywał się do drogi, Smith wypowiedział do Cartledge’a swoje ostatnie słowa: „Wyślę

tę dobrą wiadomość. Nie pozwólcie, żebym wyszedł na kłamcę”. Nagle ktoś zaczął strzelać do spadochroniarzy z karabinu maszynowego, spychając ich z powrotem do bagna. Cartledge nie miał radiostacji. Nie wiedział, w jakim punkcie się znajduje, tkwił po piersi w błocie i nie mógł odpowiedzieć ogniem. Szeregowy Fordik, „twardy górnik z Pensylwanii”, pochylił się i szepnął mu do ucha: „Coś panu powiem, poruczniku Cartledge: Niemcy chyba

wygrywają tę wojnę”. 60 Dziesięć tygodni później, kiedy oddziały powietrznodesantowe powróciły do Anglii i przygotowywały się do kolejnej akcji, prawdopodobnie także nocnej, dowódcy pułków i batalionów 82 Dywizji zebrali się w Glebe Mount House, w Leicester, na naradę. Starali się zanalizować niedawne doświadczenia pod kątem tego, co poszło dobrze, a co się nie powiodło.

Zaczęli od pilotów. Dowódcy spadochroniarzy uważali, że piloci powinni zostać przeszkoleni do walki i przygotowani do akcji w złych warunkach atmosferycznych. Domagano się też, żeby w przyszłości przestrzegali obowiązku zwalniania lotu — padła nawet sugestia, aby każdy pilot z Grupy Lotnictwa Transportowego zaliczył skok z samolotu lecącego z prędkością dwustu czterdziestu kilometrów na godzinę. Chciano również usłyszeć od pilotów

potwierdzenie, że uniki i zwody, jakie zastosowali na niebie rozświetlonym pociskami smugowymi, nie zdały się na nic, a przeciwnie — wyrządziły wiele złego. Chociaż nie zostało to powiedziane na naradzie, to jednak konieczność zachowania ciszy radiowej również przyniosła więcej szkody niż pożytku. Obsługa niemieckich dział przeciwlotniczych została już i tak wcześniej postawiona na nogi przez nadlatujące samoloty rozpoznawcze.

Piloci tych maszyn mogliby natomiast drogą radiową ostrzec pozostałych, lecących za nimi, o zagrożeniu, jakim był wał chmur. Gdyby mogli porozumiewać się ze sobą, samoloty nie uległyby tak wielkiemu rozproszeniu. Jedynie dowódcy batalionów „pięćset piątego” mieli coś pozytywnego do powiedzenia, o systemie świateł w kształcie litery T — podpułkownik Edward Krause, dowodzący 3 Batalionem, powiedział, że gdy zobaczył owo świetliste T,

„poczuł się, jakby znalazł Świętego Graala”. Pozostali w ogóle nie zauważyli swojego znaku (który przeważnie nie został nawet ułożony, bo zwiadowcy nie wiedzieli, czy znaleźli się we właściwym miejscu). Wszyscy zgodnie stracili też wiarę w system Eureki. Generalnie zgadzano się, że paki ze sprzętem powinny być powiązane razem i mieć lepsze oznakowanie świetlne. Dowódcy chcieli, żeby każdy spadochroniarz brał ze sobą minę (i natychmiast

umieszczał ją na drodze; żołnierze otrzymaliby instrukcje, by trzymać się z dala od ważniejszych tras komunikacyjnych). Należało też wymyślić sposób, żeby każda drużyna mogła zabrać ze sobą bazooki. Granaty gammon okazały się „bardzo skuteczne”. Każdy żołnierz miał też zostać wyposażony w pistolet Colt, „do natychmiastowego użycia zaraz po wylądowaniu”. Jeśli chodzi natomiast o zbiórkę spadochroniarzy w

terenie, dowódcy uznali, że najskuteczniejszym sposobem sygnalizacji są rakiety: jedna na batalion, będąca w posiadaniu dowódcy, wystarczyłaby w zupełności. Gwizdki, trąbki i tym podobne okazały się mało praktyczne, ponieważ zagłuszał je ostrzał przeciwlotniczy, a poza tym w krainie żywopłotów dźwięk źle się niesie. Z powodu żywopłotów nie sprawdziła się także metoda „zgarniania grupy” — choć niewątpliwie przyczyną było również zbyt duże rozproszenie zrzutów.

Tu pomocne byłyby sprawniejsze radiostacje, i to w większej liczbie. Ludzi należałoby także przygotować do szybszego pozbywania się uprzęży i spadochronów (najprostszym rozwiązaniem byłoby pozbycie się wszelkich sprzączek i zastosowanie angielskiego mechanizmu odpinania, który w końcu wprowadzono). 61 Dowódcy oddziałów spadochronowych mieli więc co krytykować. Mimo to, wbrew obawom szeregowca Fordika, Niemcy bynajmniej

nie wygrywali wojny. Alianccy spadochroniarze i żołnierze z szybowców, choć rozproszeni, próbowali wykonywać swoje zadania, podczas gdy wojska niemieckie, zdezorientowane, przeważnie bezradnie tkwiły w miejscu.

Rozdział 12 Dorwijmy drani

tych

Nocny atak wojsk powietrznodesantowych Podczas narady w Glebe

Mount House w sierpniu 1944 roku dowódcy pułków i batalionów 82 Dywizji doszli do wniosku, że żołnierze powinni zostać przeszkoleni w przeprowadzaniu szybkich zbiórek, a następnie organizowaniu się w grupy, które wyruszyłyby po paki ze sprzętem. „Najważniejsze jednak — stwierdzili — to zdążyć opanować kluczowe punkty i obiekty w godzinach nocnych, ponieważ reakcja wroga przybiera na sile i jest bardziej zdecydowana za dnia”.

Ponadto, „każdy żołnierz powinien przystąpić do akcji niezwłocznie po wylądowaniu. Pojedynczy ludzie oraz małe grupy, które dekują się i nic nie robią, narażone są na odcięcie od reszty wojsk i rozbicie. Jednostki powietrznodesantowe wprowadzają do akcji element zaskoczenia; należy to wykorzystać. Od tego zależy (...) powodzenie misji”. 1 Oczywiście dowódcy nie byli zadowoleni ze wszystkich żołnierzy. Wielu z nich zaszyło się pośród

żywopłotów, oczekując świtu; kilku nawet zasnęło. Szeregowy Francis Palys z „pięćset szóstego” widział coś, co było chyba największym pogwałceniem wszelkich zasad służby wojskowej. Kiedy zebrał grupę żołnierzy w pobliżu Vierville, usłyszał „różne odgłosy i śpiew dochodzące z niedaleka”, więc podkradł się wraz ze swoimi do pobliskiego domu. Znajdowali się tam Amerykanie z różnych jednostek. Okazało się, że spadochroniarze odkryli w

piwnicy beczkę calvadosu (przechowywaną w każdym dosłownie domu w Normandii) i „spili się jak świnie. To było niewiarygodne”. 2 Historyk „pięćset piątego”, Allen Langdon, próbował wyjaśnić zachowanie tych czy innych żołnierzy, którzy nie przystąpili do akcji. Napisał: Skok

na

spadochronie,

a

zwłaszcza skok w warunkach bojowych (jeśli się go przeżyło), napawał takim entuzjazmem, że ludzie biorący po raz pierwszy

w

tym

udział

mogli

zapomnieć o powodach, dla których się tam znaleźli — to znaczy, by zabijać Niemców. Odczuwali to tak: dokonaliśmy desantu, a teraz Niemcy powinni paść na ziemię i udawać martwych. (...) Kolejnym odnotowanym zjawiskiem

(...)

był

szok

wywołany

przejściem z warunków (...) pokojowych w wojenne. Właśnie z tego powodu żołnierze niechętnie przystępowali do walki.3

Szeregowy Dwayne Burns przykucnął za żywopłotem. Usłyszał hałas po drugiej

stronie. „Wstałem i powoli tam zerknąłem, a równocześnie z drugiej strony podniósł się jakiś Niemiec i spojrzał na mnie. W ciemności ledwie widziałem jego twarz. Staliśmy tak, patrząc na siebie, a potem znowu wolno schyliliśmy się” — w końcu każdy z nich ruszył w przeciwnym kierunku. 4 Inni mieli podobne doświadczenia. Porucznik Lynn Tomlinson z „pięćset ósmego” szedł wzdłuż żywopłotu. W pewnym miejscu krzewy były niższe i

kiedy spojrzał na drugą stronę, zobaczył czterech niemieckich żołnierzy, idących w przeciwną stronę. „To były jeszcze dzieciaki. Byłem półtora metra od nich”. Wyszedł księżyc i jak wspomina Tomlinson, „jeden z tych smarkaczy zauważył mnie i się uśmiechnął. Pomyślałem, że jeśli nie będą nam wchodzić w drogę, i my im nie wejdziemy”. 5 Szeregowy R.J. Nieblas z „pięćset ósmego” przycupnął za żywopłotem, za którym biegła wyłożona brukiem

droga. Dowódca jego kompanii zabronił mu strzelać. Nieblas słyszał stukot podkutych butów, a potem zobaczył, że właśnie przemaszerował niemiecki patrol. „To byli młodzi chłopcy, dzieci — zresztą tak jak my — i ich nowiutkie mundury zrobiły na mnie wrażenie. Nie otworzyliśmy ognia i pomyślałem wtedy: Boże, nie wiem, czy potra łbym strzelić do człowieka, który się tego nie spodziewa”[22]. Niektórzy dowódcy

batalionów i kompanii wydali swoim ludziom rozkaz, by nie strzelali w nocy, bo obawiali się, że mogliby przez to zdradzić swoje pozycje. Zakazali nawet ładowania broni. Żołnierze mieli w razie konieczności użyć granatów albo — najlepiej — noży. Dowódcy „osiemdziesiątej drugiej” zgodzili się potem podczas narady, że wydanie takich rozkazów było błędem. Sierżant Dan Furlong z „pięćset ósmego” miał inną przygodę. Wylądował samotnie i podkradł się do

najbliższego domu. W budynku było pełno Niemców. Furlong słyszał, jak rozmawiają. Oni także musieli go usłyszeć, bo jeden z żołnierzy wyszedł na zewnątrz, by sprawdzić, co się dzieje na podwórku. Minął róg budynku, a „ja stałem tuż pod ścianą. Walnąłem go w głowę kolbą karabinu, potem jeszcze poprawiłem bagnetem i zwiałem”. 6 Furlong nie spotkał żadnego z kolegów przez resztę nocy. W podobnej sytuacji były setki innych.

„Dutch” Schultz wędrował sam, kierując się w stronę odgłosów strzelaniny, ale zanim napotkał innych Amerykanów, walki ustawały. „Robiło się cicho, a potem znowu następował huk i słuchać było odgłosy walki. Po chwili powracał spokój i człowiek czuł się jak na wsi w niedzielne popołudnie. Cisza, a potem ponownie walka”. 7 Oczywiście dowódcy musieli dokonać krytycznej oceny działań; w sierpniu 1944 roku przygotowywali się do kolejnej akcji, która także

miała się odbyć w nocy, siłą rzeczy więc skoncentrowali się raczej na błędach i niedopatrzeniach w D-Day, niż napawali swoim sukcesem. I choć atak powietrznodesantowy nie zakończył się całkowitym powodzeniem, to jeśli chodzi o realizację wyznaczonych zadań, żołnierze spisali się na tyle dobrze, by operację uznano za udaną. Głównym zadaniem dywizji powietrznodesantowych było zdezorganizowanie sił niemieckich, by uniemożliwić

im przeprowadzenie skoncentrowanego kontrataku przeciwko oddziałom lądującym o świcie na wybrzeżu. Miały także zabezpieczyć anki na plażach Sword i Utah. W przypadku 6 Dywizji Powietrznodesantowej oznaczało to zniszczenie mostów na rzece Dives i opanowanie tych, które znajdowały się na rzece i kanale Orne, a także utrzymanie się na linii działu wód między Dives a Orne i zniszczenie niemieckiej

baterii w Merville. Bateria w Merville — cztery armaty nieznanego kalibru, ukryte w czterech bunkrach — znajdowała się po wschodniej stronie rzeki Orne, na płaskim otwartym terenie, który był niegdyś pastwiskiem. Alianci przypuszczali, że armaty te są wymierzone w plażę Sword i mogą udaremnić lądowanie 3 Dywizji, dlatego też uznano je za główny obiekt do zniszczenia. Bateria miała być zaatakowana z powietrza i lądu, a gdyby zaistniała taka

potrzeba — ostrzelana także z morza. Atak powietrzny, przeprowadzany przez sto bombowców RAF Lancaster, miał się rozpocząć o godzinie drugiej. Jego celem było raczej ostrzelanie baterii i przestraszenie niemieckich obrońców niż zniszczenie armat; nawet bowiem dokładne zbombardowanie nie mogło naruszyć grubych betonowych murów, wzmocnionych stalowymi prętami. Potem miał nastąpić atak

od strony lądu. Podobnie jednak jak przed bombardowaniem, bunkry były także zabezpieczone przed atakiem lądowym. Okoliczny teren otoczony został drutami pod napięciem elektrycznym, wewnątrz znajdowało się pole minowe, potem ogrodzenie z drutu kolczastego, kolejny zaminowany odcinek, wewnętrzny pas zasieków i wreszcie linia okopów niemieckiej piechoty, wzmocnionych dziesięcioma karabinami maszynowymi.

Baterii broniło, według oceny aliantów, dwustu żołnierzy. Forty kacje były tak potężne, a armaty tak niebezpieczne, że Brytyjczycy przydzielili do tego zadania ponad dziesięć procent sił 6 Dywizji Powietrznodesantowej. Jego realizację powierzyli dwudziestodziewięcioletniemu podpułkownikowi T.B.H. Otwayowi, dowodzącemu 9 Batalionem. Otway zamierzał przeprowadzić operację coup de main, przypominającą akcję majora Howarda nad

kanałem Orne (most Pegasus), ale na znacznie większą skalę. Howard miał sześć szybowców i stu osiemdziesięciu żołnierzy; Otway otrzymał siedmiuset pięćdziesięciu żołnierzy, w tym sześćdziesięciu lecących szybowcami, a resztę spadochroniarzy. Jego plan polegał na tym, by zebrać batalion w lesie położonym kilka kilometrów od baterii, ruszyć z nim na wyznaczone pozycje i przystąpić do ataku, kiedy tuż pod ścianami bunkrów, za liniami zasieków,

wylądują szybowce. Jeśli wszystko się powiedzie, Otway miał wystrzelić z pistoletu sygnałowego (rakietnicy). Zadanie miało zostać zakończone do 5.15. Gdyby do tego czasu nie otrzymano sygnału, brytyjskie okręty wojenne przy plaży Sword miały zacząć ostrzał Merville. Tak wyglądały plany. Podczas gdy ludzie Howarda wylądowali dokładnie tam, gdzie chcieli się znaleźć (Leigh-Mallory nazwał wyczyn pilota Jima Wallworka

„najbardziej nezyjnym w czasie II wojny światowej”), piloci Otwaya fatalnie rozproszyli jego batalion. Wprawdzie nie natknęli się na wał chmur, ale podobnie jak ich amerykańscy koledzy, byli zaskoczeni ostrzałem artyleryjskim i nie bardzo potra li ocenić, jakie stanowi zagrożenie. Wszyscy zaczęli robić uniki i zwody, choć ostrzał był w zasadzie niegroźny; w konsekwencji 9 Batalion został rozrzucony na rozległym terenie. Otway wylądował tuż przy

niemieckich umocnieniach. Skierował się do punktu zbornego w lesie, gdzie przywitał go jego zastępca: — Dzięki Bogu, że pan jest, sir. — A co się stało? — zapytał Otway. — Straszny zrzut. W pobliżu prawie nikogo nie ma. 8 Dochodziła 2.00. Otway dysponował niespełna setką spadochroniarzy. Musiał dostać się pod umocnienia baterii, zanim przylecą szybowce, lecz potrzebował

co najmniej jednej siódmej swoich sił, by wykonać zadanie. Złościł się, ale czekał. Do 2.30 zebrało się stu pięćdziesięciu spadochroniarzy — z jednym tylko karabinem maszynowym. Nie mieli moździerzy, dział przeciwpancernych, radiostacji ani wykrywaczy min. Szybowce miały przybyć za dwie godziny. Otway postanowił ruszyć do ataku z tym sprzętem, którym dysponował.

O 2.50 grupa wielkości kompanii wyruszyła w drogę, licząc na to, że w pobliżu baterii napotka jednostkę zwiadu, zrzuconą wcześniej przez samoloty rozpoznawcze. Maszerując gęsiego do Merville, główna drużyna minęła niemieckie armaty przeciwlotnicze, które ostrzeliwały nadlatujące właśnie brytyjskie samoloty i szybowce. Była to duża pokusa dla spadochroniarzy Otwaya, którzy chętnie zaatakowaliby armaty, ale mieli do wypełnienia

ważniejszą i pilniejszą misję. Otway nie chciał ujawnić swojej pozycji, a poza tym czas naglił. Przykazał więc swoim ludziom — żadnego strzelania. Wkrótce Otway natknął się na dowódcę grupy zwiadowczej. Jego informacje były nie do końca pomyślne. Udało mu się przeciąć pierwsze, zewnętrzne druty znajdujące się pod napięciem i przebyć pole minowe. Zasieki z drutu kolczastego nie były takie groźne, jak sobie wyobrażał. Nie miał jednak

taśmy, by oznaczyć na polu minowym ścieżkę, którą przeszedł (wyszukiwał miny palcami). Co gorsza, bombardowanie RAF-u okazało się kompletnie chybione. W pobliżu baterii nie spadła ani jedna bomba. O 4.30, dokładnie o umówionej porze, na niebie pojawiły się szybowce, zataczając kręgi i wypatrując rakiet z moździerzy, które miały być dla nich sygnałem do lądowania. Otway patrzył w górę bezradnie — jego ludzie nie odnaleźli pak z

rakietami. Nie otrzymawszy sygnału, piloci pomyśleli, że coś źle poszło. Otway zauważył, że jeden z szybowców przeleciał tuż nad baterią, nie wyżej niż trzydzieści metrów na ziemią, potem dokonał zwrotu, by wylądować z tyłu na polu. Otway nie miał wyboru. Dał rozkaz do akcji. Zamierzał przeprowadzić frontalny atak z jednej tylko strony; nie miał bowiem tylu ludzi, aby okrążyć obiekt i zaatakować z czterech stron. Rozkazał grupom, by nie

zważając na okopy, ruszyły prosto na bunkry. Niemcami w okopach miały się zająć następne drużyny. Żołnierze podkradli się w miejsca, gdzie przerwano druty. Wtedy niemiecka załoga otworzyła do nich ogień. Ludzie Otwaya pobiegli naprzód, nie zważając na miny, ostrzał i krzyki. Wielu z nich padło, ale część dobiegła pod ściany bunkrów i przez otwory strzelnicze zaczęła strzelać do środka. Po dwudziestu minutach akcja była zakończona.

Niemcy, którzy przeżyli rzeź, poddali się. Otway wystrzelił racę świetlną, dając znak, że operacja się udała; krążący w górze samolot zauważył ją i przekazał informację marynarce piętnaście minut przed planowanym rozpoczęciem ostrzału z morza. O cer sygnalizacyjny Otwaya wypuścił gołębia pocztowego z kieszeni kurtki z wiadomością, że bateria w Merville została zdobyta. Cena tego sukcesu była jednak bardzo wysoka. Niemcy zabili lub ranili

połowę stupięćdziesięcioosobowego oddziału Otwaya. Sami także ponieśli ogromne straty; z dwustu obrońców baterii alianci wzięli do niewoli tylko dwudziestu dwóch całych i zdrowych żołnierzy. 9 Otway zniszczył armaty, wrzucając w ich lufy granaty gammon. Okazało się, że były to stare francuskie armaty 75 mm, zabrane z Linii Maginota. Miały stanowić element obrony przybrzeżnej w razie ataku wroga na wschód od rzeki Orne. Nie

były jednak większym zagrożeniem na plaży Sword. Tak więc brytyjscy spadochroniarze na początek spisali się doskonale. Jeszcze przed wschodem słońca opanowali mosty na rzece i kanale Orne, a także zdobyli baterię w Merville, w obu przypadkach dokładnie w przewidywanym czasie. Grupa Howarda odparła gwałtowny kontratak miejscowych jednostek niemieckich przy użyciu dwóch starych czołgów francuskich. Otrzymała też

wsparcie spadochroniarzy z 7 Batalionu. Howardowi udało się zrealizować plan zdobycia mostu Pegasus w najdrobniejszych szczegółach, podczas gdy plan Otwaya został w zasadzie przekreślony jeszcze przed lądowaniem spadochroniarzy. Jednak, zarówno dzięki inwencji i zdolnościom Otwaya do improwizacji, jak i doskonałej organizacji, rozwadze i pewności siebie Howarda, armia brytyjska podczas II wojny światowej

pokazała się z jak najlepszej strony. 6 Dywizja Powietrznodesantowa tej nocy miała jeszcze inne przygody i odniosła wiele sukcesów. Jedną z najbardziej spektakularnych akcji była odyseja majora A.J.C. Roseveare’a, sapera z 8 Batalionu. Roseveare był saperem już przed wojną, choć pracował jako cywil. Teraz otrzymał zadanie wysadzenia mostów na rzece Dives w Bures i Troarn. Jego oddział zabrał ze sobą, w

pakach ze sprzętem, kilkadziesiąt piętnastokilogramowych ładunków wybuchowych o specjalnym kształcie, zwanych „generał Wade”. Roseveare wylądował z dala od wyznaczonego miejsca, wędrował jakiś czas po okolicy, napotkał porucznika Davida Breeze’a i kilku jego ludzi, a wtedy dokonał oceny sił i sprzętu, jakimi dysponował. Grupa składała się z siedmiu spadochroniarzy. Mieli składany wózek i pojemnik z

ładunkami wybuchowymi. Wiedzieli, gdzie się znajdują i dokąd zmierzają — do Troarn, większego z dwóch mostów, położonego osiem kilometrów na południowy wschód. Roseveare zarekwirował wcześniej rower. Dołączył do nich też dżip-sanitarka z przyczepą, dostarczoną przez szybowiec. Jak wspominał Roseveare, „przyczepa wypełniona była po brzegi butelkami z krwią, bandażami, szynami, wszelkiego rodzaju materiałami opatrunkowymi i

instrumentami medycznymi. Powiedziałem lekarzowi, żeby jechał ze mną. Pomyślałem, być może w przypływie desperacji, że dobrze byłoby mieć jakiś środek transportu. Po drodze, w Herouvillette, mieliśmy zamiar przeciąć linię telefoniczną, bo uznaliśmy, że tra a nam się dobra ku temu okazja”. Przeciąć kable miał sierżant Bill Irving. „Podczas treningu dziesiątki razy właziłem na słupy telegra czne — powiedział. — Wtedy wspiąłem się do połowy

i koniec — byłem zanadto obciążony sprzętem”. W rezultacie linia nie została przecięta. Karawana z dżipem i przyczepą na końcu ruszyła dalej. Na skrzyżowaniu dróg, pięć kilometrów od Troarn, przyłączyło się do nich ośmiu spadochroniarzy z 8 Batalionu. Roseveare odetchnął z ulgą. Wyjaśnił, na czym będzie polegało ich zadanie, oświadczył, że jego saperzy zajmą się wysadzeniem mostu, gdy tylko zostanie zdobyty. Tyradę

zakończył słowami: „No to prowadź, piechoto!” W grupie nie było jednak żadnego o cera ani podo cera. Ośmiu szeregowców spojrzało po sobie i pokręciło głowami z zakłopotaniem. Nieco skonsternowany Roseveare szybko przyszedł od siebie i wymyślił nowy plan. Rozkazał lekarzowi, żeby rozładował przyczepę. „I nie protestował?” — zapytano potem Roseveare’a podczas wywiadu. „Nie miał nic do powiedzenia. Potem

załadowaliśmy na przyczepę wszystkie specjalne ładunki wybuchowe i urządzenia do detonacji”. Roseveare wysłał swoich saperów w kierunku Bures, dając im połowę ładunków potrzebnych do wysadzenia mostu. Sam zajął miejsce za kierownicą dżipa — bo, jak mówił, „lubił mieć wszystko pod kontrolą” — pozostałych siedmiu ludzi usiadło za nim, a ósmy, saper Peachey, wspiął się na przyczepę. Miał przy sobie Brena i pełnił rolę strzelca osłaniającego tyły.

Na masce z przodu, ze Stenami w dłoniach, usadowili się sierżanci Irving i Joe Henderson. Ludzie w samochodzie także trzymali broń gotową do strzału, by osłaniać boki. Dżip ruszył, uginając się pod ciężarem ładunku i z trudem nabierając prędkości. Na szczęście, nie było żadnych pagórków, które musiałby pokonać, a droga stopniowo zaczęła schodzić w dół ku rzece. Roseveare oszczędzał silnik i jechał z górki na luzie.

W pewnej chwili skręcił za róg, nie zmniejszając szybkości i, jak wspomina Irving, samochód „wpadł na zasieki z drutu kolczastego”. Irving zleciał z maski, wszyscy w środku pospadali z siedzeń, a koła wozu zaplątały się w druty. Spodziewając się ataku Niemców, Roseveare polecił swoim ludziom zająć pozycje obronne, a sam przyświecał latarką Irvingowi, kiedy ten zabrał się do przecinania drutów. Znajdujący się w kręgu światła Irving wspominał, że „czuł się

niczym groszek, który zaraz ktoś wyłuska ze strączka”. W pobliżu jednak nie było Niemców. Wyglądało na to, że garnizon w Troarn pogrążony jest we śnie. Irving zakończył przecinanie drutów i wszyscy wsiedli do samochodu. Wjechali cicho do miasteczka. Roseveare zatrzymał się przed skrzyżowaniem i polecił Irvingowi pójść naprzód i sprawdzić, czy mają wolną drogę. Panował spokój. Irving dał znak, że można jechać. „Kiedy

odwróciłem się, by jeszcze raz skontrolować sytuację — wspomina — zobaczyłem niemieckiego żołnierza, który gwiżdżąc, nadjechał właśnie na rowerze — najwyraźniej wracał z przepustki. Koledzy w dżipie serią ze Stena unieszkodliwili go”. „To przesądza sprawę” — zdecydował Roseveare. Wcisnął pedał gazu i ruszył prosto główną ulicą, kierując się w dół ku rzece po drugiej stronie miasteczka. Niemcy niemal natychmiast się obudzili i zaczęli strzelać.

„Im dalej się posuwaliśmy — opowiadał Irving — tym silniej byliśmy ostrzeliwani, tym szybciej jechał Roseveare i tym ostrzej odpowiadaliśmy ogniem, robiąc jednocześnie uniki”. Według jego oceny atakowało ich od osiemnastu do dwudziestu Niemców. Kiedy zaczynali tę szaleńczą jazdę, siedział na przodzie z lewej strony dżipa „strzelając ze Stena do wszystkiego, co się rusza”. Gdy samochód dotarł do granicy miasteczka, „nie wiem, jak to się stało, ale leżałem na masce”. Dodał

przy tym: „Byliśmy tak podekscytowani, że właściwie nie czuliśmy strachu”. Przy końcu ulicy z budynku wybiegł jakiś Niemiec, wytaszczył MG-34 i ustawił go pośrodku drogi. Zrobił to o sekundę za późno; dżip omal go nie rozjechał. Ale jak wspomina Roseveare, i tak był „strasznie szybki”. Chwycił karabin oraz trójnóg i zniknął w drzwiach. Gdy tylko dżip przejechał, ponownie ustawił broń i nagle „nad głowami zaczęły nam przelatywać pociski smugowe”.

I znowu o sekundę za późno. Dżip znajdował się już na ostatniej prostej, zjeżdżał po pochyłości w stronę rzeki. Samochód nabierał szybkości. Roseveare jechał zygzakiem, robiąc gwałtowne zwroty, a strzelec nie mógł tak pochylić lufy, by go trafić. Dżip przechylił się na bok. Peachey spadł z przyczepy (został ranny i wzięty do niewoli). „I jakimś cudem — opowiadał Irving — Joe Henderson, który początkowo siedział obok mnie z przodu dżipa, teraz znalazł się w

przyczepie. Musiał przejść górą po samochodzie. Proszę nie pytać mnie, jak to zrobił, ale udało mu się”. Grupa dotarła wreszcie do mostu, który nie był strzeżony. Roseveare zatrzymał wóz, rozładował go i wydał rozkazy. Rozstawił straże na obu brzegach i polecił saperom umieścić ładunki wybuchowe pośrodku głównego przęsła. Po paru minutach (dwóch, jak wydawało się Irvingowi; Roseveare twierdził, że pięciu) wszystko było już

przygotowane do detonacji. Irving zapytał Roseveare’a, czy chce zapalić lont. — Nie, ty go zapal. „Zawsze potem myślałem, że chciał powiedzieć: «jeśli to cholerstwo nie wyleci w powietrze, to nie z jego winy»” — powiedział Irving, wspominając tę wymianę zdań. Most jednak z wielkim hukiem wyleciał w powietrze. W środku powstała prawie dwumetrowa wyrwa. Roseveare poprowadził dżipa wzdłuż rzeki błotnistą

drogą, która wkrótce się skończyła. Grupa porzuciła samochód i ruszyła pieszo w kierunku miejsca zbiórki batalionu. Zagłębili się w las. Roseveare zaproponował, by zatrzymali się na odpoczynek. „Po tym całym podnieceniu — opowiadał Irving — byliśmy okropnie zmęczeni. Dosłownie padliśmy na ziemię i zasnęliśmy”. Niebo na wschodzie zaczęło się przejaśniać. Obudzili się po godzinie i już bez żadnych przygód dotarli do miejsca zbiórki batalionu.

Tam Roseveare dowiedział się, że saperzy, którzy mieli wysadzić most w Bures, także wykonali zadanie. 10 Celem kanadyjskiego batalionu powietrznodesantowego był most na dolnym odcinku rzeki Dives. O godzinie 2.00 sierżant John Kemp pozbierał swoich ludzi, ale nie wiedział, gdzie się znajduje. Jego zadaniem była osłona drużyny saperów, którzy mieli wysadzić most Robehomme. W ciemnościach nocy, ni

stąd, ni zowąd, Kemp usłyszał dzwonek roweru. Rowerzystą okazała się francuska dziewczyna, która prawdopodobnie przecinała nocą linie telefoniczne — podobne akcje przeprowadzano w całej Normandii. Mówiący po francusku Kanadyjczycy zagadnęli nieznajomą; dziewczyna zgodziła się zaprowadzić ich do mostu i razem ruszyli w drogę. Okazało się jednak, że Francuzka zaprowadziła ich pod kwatery niemieckie i

zażądała, by je zdobyli. Kemp odmówił; miał wysadzić most, a nie budzić Niemców. Dziewczyna niechętnie ustąpiła i razem ruszyli w drogę. Kiedy przybyli w końcu do mostu Robehomme, Kemp stwierdził, że obiekt nie jest strzeżony. Spokojnie więc ustawił warty przy obu jego końcach i usiadł, czekając na przybycie saperów z materiałami wybuchowymi. Dziewczyna nie posiadała się z oburzenia. — I co? Nic nie będziecie robić? — zapytała. Dużo

ryzykowała, prowadząc ich tam. — Zamierzacie tak siedzieć? Na szczęście niebawem przybyli saperzy, most został wysadzony i dziewczyna poczuła się wreszcie usatysfakcjonowana. 11 Brytyjscy spadochroniarze mieli powody do zadowolenia. Wysadzili tej nocy wszystkie mosty, które miały być wysadzone, opanowali te, które miały być zdobyte. Zajęli także kilka ważnych osad oraz skrzyżowań na

całym półwyspie, między rzekami Dives i Orne. Unieszkodliwili baterię w Merville. Wypełnili więc swoje zadanie — lewa anka plaży Sword, stanowiąca lewe skrzydło całej inwazji, została przed świtem zabezpieczona przez 6 Dywizję, która znalazła się na tyłach wroga. Odczuwała jednak drastyczny brak wszelkiego rodzaju broni ciężkiej. Poza wąskimi mostami w dorzeczu Orne nie miała dróg komunikacji lądowej, którymi mogłaby nawiązać kontakt z

innymi oddziałami brytyjskimi — a nikt nie potra ł powiedzieć, kiedy spadochroniarze dotrą do mostu Pegasus. Natomiast na prawym skrzydle Amerykanie nie wywiązywali się ze swoich zadań równie dobrze, jak ich brytyjscy koledzy. 101 Dywizja Powietrznodesantowa miała opanować cztery drogi odchodzące w głąb lądu po zachodniej stronie grobli, które biegły na zachód od plaży Utah, między St-Martin-

de-Varreville i Pouppeville. Ponadto polecono jej zniszczyć dwa mosty na rzece Douve, jeden leżący na głównej szosie na północny zachód od Carentan i drugi — kolejowy — prowadzący ku zachodowi. Do jej zadań należało także zdobycie i utrzymanie śluzy La Barquette oraz opanowanie przyczółków na Douve, za śluzą. Ogólnie mówiąc, „sto pierwsza” miała otworzyć drogę dla 4 Dywizji Piechoty, lądującej na plaży Utah, i jednocześnie zatrzymać

Niemców znajdujących się w Carentan. Realizacja misji przebiegała źle z powodu znacznego opóźnienia już na samym początku. Potrzeba było całych godzin, aż do świtu albo i dłużej (w niektórych przypadkach nawet całego dnia), by jednostki połączyły się w bataliony, a następny tydzień trwało oddzielanie żołnierzy ze „sto pierwszej” od żołnierzy z „osiemdziesiątej drugiej”. Podpułkownik Robert Cole,

dowodzący 3 Batalionem 502 Pułku Piechoty Spadochronowej, wylądował w pobliżu Ste-Mère-Église. Cel, do którego zmierzał, czyli dwie drogi prowadzące z plaży Utah, położony był w odległości dziesięciu kilometrów. Jakiś czas zajęło Cole’owi ustalenie, w jakim znajduje się miejscu, i pozbieranie swoich ludzi. O godzinie 4.00 miał dopiero pięćdziesięciu żołnierzy. Mimo to postanowił wyruszyć w drogę. W ciągu kilkugodzinnej wędrówki

wokół Ste-Mère-Église grupa powiększyła się do siedemdziesięciu spadochroniarzy. Wkrótce natknęli się na małą nieprzyjacielską kolumnę, zabili paru Niemców i wzięli dziesięciu jeńców. O wschodzie słońca Cole’a dzieliła jeszcze od celu godzina drogi. Natomiast porucznik Cartledge o świcie mógł wreszcie trochę odetchnąć. Po wylądowaniu w nie znanym sobie miejscu sądził, że znajduje się na rzeką Douve,

ale w rzeczywistości była to Merderet. Do 4.00 udało mu się zebrać dziewięciu ludzi. Jego „drużyna” składała się żołnierzy różnych jednostek. Cartledge miał ze sobą Wernera Meyera z wywiadu, który został przydzielony do dowództwa dywizji jako tłumacz, jednego sapera, trzech radiotelegra stów, pisarza kompanijnego i dwóch ludzi z własnej kompanii. „Ponieważ tylko trzech z nas było przygotowanych do walki — opowiadał — musieliśmy połączyć się z jakąś większą

grupą”. Cartledge wyruszył więc, jak przypuszczał, w kierunku wybrzeża. „Kiedy się rozjaśniło, przystanęliśmy na stoku wzgórza, przy polnej drodze, rozłożyliśmy wokół miny lądowe, a potem wyjęliśmy tabliczki czekolady oraz menażki i zabraliśmy się do śniadania. Meyer, Bravo, Fordik i ja usiedliśmy obok siebie, by omówić sytuację i zdecydować, w którą stronę powinniśmy iść”. 12 W tej samej chwili wielu spadochroniarzy 101 Dywizji

tak właśnie siedziało i rozważało, co dalej robić. Szeregowy John Fitzgerald również miał mnóstwo problemów do przedyskutowania, ale w pobliżu nie było nikogo, z kim mógłby pogadać. Około godziny 4.00 napotkał kapitana i szeregowca z 82 Dywizji. Razem udali się na poszukiwanie innych. Wtedy właśnie zaczęły nadlatywać szybowce i Niemcy otworzyli do nich ogień z pobliskiej baterii. „Przy całym tym huku

mogliśmy podkraść się do baterii na odległość dwudziestu trzech metrów” — powiedział Fitzgerald. Ostrzał nie ustawał. Kapitan szeptem wyjaśnił dwóm swoim podkomendnym plan ataku, a potem krzyknął: „Dorwijmy tych drani!” Szeregowiec z „osiemdziesiątej drugiej” zaczął strzelać z karabinu automatycznego Browning, tra ając dwóch Niemców na prawo od platformy. Kapitan z kolei rzucił granat, który rozerwał się dokładnie pod działem.

„Strzeliłem z karabinu M-1 w kierunku dwóch Niemców po lewej stronie — relacjonuje Fitzgerald. — Chwilę potem było już po wszystkim. Po czole spływał mi pot i trzęsły mi się ręce. Po raz pierwszy strzelałem do żywych istot. Nagle zauważyłem podziurawiony kondom, który zwisał z lufy mojego karabinu. Założyłem go przed skokiem, żeby zabezpieczyć broń przed wodą, a potem o nim zapomniałem”. 13 Po drodze natknęli się na kolejną, tym razem większą

baterię. Zaatakowali ją, ale zostali odparci. Podczas ucieczki rozdzielili się. Gdy wzeszło słońce, Fitzgerald znowu był sam i zastanawiał się, gdzie może być. Kapitan Gibbons z 501 Pułku Piechoty Spadochronowej zebrał dwunastu ludzi i o godzinie 3.00 ruszył z nimi w drogę. Przepędzili z małej osady paru Niemców, obudzili francuskich mieszkańców, pokazali im mapę i dowiedzieli się, że właśnie wyzwolili Carquebut. Gibbons

orientował się, że osada ta leży poza sektorem „sto pierwszej”; była natomiast celem „osiemdziesiątej drugiej”. Postanowił udać się na południe, w kierunku obiektów, które miały być celem ich działań, czyli mostów na Douve. Czekała go jednak długa droga. „Kiedy opuszczaliśmy Carquebut — wspominał — właśnie zaczynało świtać”. Wyruszył więc ze spadochroniarzami, których wcześnie w ogóle nie znał, ku obiektowi położonemu w

odległości piętnastu kilometrów. Nie miał żadnego sprzętu ani materiałów do wysadzenia mostu. Jak później zauważył, „z całą pewnością nie tak wyobrażałem sobie przebieg inwazji; nie przerabialiśmy czegoś takiego”. 14 Niemniej jednak realizował swoje zadanie. Młodsi o cerowie z obu dywizji, rozproszeni po całym półwyspie Cotentin, postępowali tak samo. W ten sposób owocowały długie, szczegółowe odprawy.

Dowódcy plutonów i kompanii dobrze znali zadania swoich batalionów. O godzinie 4.00 wielu z nich ruszyło w drogę z zamiarem wykonania tego, co do nich należało, bez względu na to, jak odległy był cel. Kapitan Shettle jako jeden z nielicznych odnalazł swój obiekt jeszcze przed świtem. Po wysadzeniu połączenia komunikacyjnego na północ od Carentan, skierował się w stronę dwóch mostów na Douve, poniżej śluzy. Miał zdobyć przyczółek na drugim brzegu rzeki, nie niszcząc

mostów, które zamierzano wykorzystać do nawiązania łączności między lewą stroną plaży Utah (gdzie w tej chwili przebywał Shettle) a prawą flanką od strony Omaha. Shettle miał ze sobą około piętnastu ludzi. Razem podeszli pod dom, otoczyli go, wywołali na zewnątrz mieszkającą tam francuską rodzinę i dowiedzieli się, że przebywa u nich tylko jeden Niemiec — płatnik 6 Pułku Spadochronowego. Shettle wziął go więc do niewoli i skon skował pieniądze.

Francuz zaprowadził potem grupę do mostów. Były wprawdzie bronione przez rozmieszczone na południowym brzegu stanowiska karabinów maszynowych, ale spadochroniarze ruszyli naprzód i udało im się wyprzeć wroga. Kiedy jednak wzeszło słońce, niemiecka obsługa karabinów zmusiła przednią straż Shettle’a do odwrotu na północny brzeg. 15 Tuż przed świtem pułkownik Johnson, dowódca 501 Pułku wraz z grupą

spadochroniarzy, zdobył śluzę La Barquette i rozstawił kilka drużyn na przeciwległym brzegu. 82 Dywizja miała odciąć półwysep Cotentin od południa. W tym celu należało zniszczyć mosty na Douve powyżej miejsca, gdzie rzeka łączy się z Merderet — w Pont-l’Abbé i Beuzeville, a potem opanować oba brzegi Merderet i osłaniać południowo-zachodnie skrzydło VII Korpusu przez zabezpieczenie linii rzeki Douve. Na północy natomiast

głównym celem działań dywizji miało być opanowanie Ste-Mère-Église. O godzinie 4.00 podpułkownik Ed Krause z 3 Batalionu 505 Pułku Piechoty Spadochronowej zgromadził około stu osiemdziesięciu żołnierzy i ruszył w kierunku Ste-Mère-Église. W miasteczku strzelanina już umilkła i mieszkańcy udali się na spoczynek, podobnie jak żołnierze niemieckiego garnizonu. Było to dość dziwne, ale tak właśnie przedstawiała się sytuacja.

Kiedy Krause dotarł do granic Ste-Mère-Église, wysłał najpierw kompanię, by po cichu ustawiła na ulicach blokady, zabezpieczając je dodatkowo minami. Po półgodzinie skierował następną kompanię do miasteczka, która miała je oczyścić. Jeden z miejscowych, niezupełnie trzeźwy Francuz, poprowadził batalion pod kwaterę Niemców. Trzydziestu z nich poddało się bez walki; dziesięciu, którzy stawiali opór, poległo.

W ten sposób cel został osiągnięty. Krause zniszczył kable węzła komunikacyjnego. Jego spadochroniarze opanowali drogi prowadzące do SteMère-Église, łącznie z główną szosą wiodącą z Caen do Cherbourga[23]. O świcie miał miejsce nieszczęśliwy wypadek. Drogą z Chef-du-Pont nadjechał, przywieziony przez szybowiec, dżip, który holował działo przeciwpancerne. Zanim któryś z ludzi Krausego zdołał

temu zapobiec, dżip najechał na minę, która nie tylko „wysadziła w cholerę wóz i działo”, ale zabiła dwóch ludzi w samochodzie i rozwaliła blokadę. Na szczęście, Krause przywiózł ze sobą dwa działa przeciwpancerne. Gdy zrobiło się widno, opanował całe miasteczko. 16 Żadna inna amerykańska dywizja powietrznodesantowa nie dotarła przed świtem do wyznaczonych celów. Nie zajęto ani nie wysadzono mostów, nie opanowano dróg

na groblach. Ani jedna amerykańska kompania nie była w komplecie; tylko nieliczne dysponowały połową swoich ludzi. W godzinę po wschodzie słońca Amerykanie ciągle jeszcze wzajemnie się poszukiwali. Fakty te każą się zastanowić, czy nie należało wylądować raczej po wschodzie słońca. Za dnia żołnierze zebraliby się szybciej i o 7.30 jednostki prawdopodobnie byłyby już w drodze — czyli w tym samym czasie albo nawet wcześniej

niż to nastąpiło. (Po dwudziestu godzinach od wylądowania, czyli pod koniec D-Day, „sto pierwsza” zebrała zaledwie dwa tysiące pięciuset z sześciu tysięcy spadochroniarzy, których zrzucono w Normandii. 17) Mimo znacznego opóźnienia i kłopotów ze zbiórką, ta nocna akcja przyniosła także wymierne korzyści. Z całą pewnością spowodowała zamieszanie w szeregach wojsk niemieckich. Młodsi o cerowie wykazali się inicjatywą i zebrawszy tylu

ludzi, ilu mogli, skierowali się ku swoim celom. Ste-MèreÉglise znalazło się w posiadaniu aliantów. Jednak, kiedy zaczęło świtać, wszyscy dowódcy amerykańskich jednostek powietrznodesantowych, od kompanii począwszy, odnosili nieprzyjemne wrażenie, że są odcięci od swoich, zewsząd otoczeni przez wroga, i w związku z tym mieli poważne obawy, czy uda im się wypełnić swoje zadania. Choć pozbierani żołnierze należeli do różnych oddziałów, dywizje

nie miały ze sobą żadnego kontaktu i nie mogły się porozumiewać. To nie był ćwiczebny rajd, po którym zabrano by je do domu. Żołnierze musieli walczyć o wyznaczone cele, opanować je i połączyć się z innymi jednostkami, a tymczasem mieli do dyspozycji tylko jedną trzecią sił. W tej sytuacji najbardziej się bali, że pozostanie im skupić się wokół swoich pojazdów i przejść do obrony — bez radiostacji, bez informacji, gdzie się znajdują inne

oddziały amerykańskie, przytłoczeni przewagą wroga. Tuż przed świtem pułkownik Heydte nawiązał wreszcie kontakt z generałem Marcksem i otrzymał od niego rozkazy. Miał wraz ze swoim pułkiem zaatakować aliantów na północ od Carentan i oczyścić rejon między tym miastem a Ste-Mère-Église. Heydte ruszył w drogę, przekonany, że poradzi sobie bez trudu. Miał pod dowództwem silny pułk, który jego zdaniem dorównywał dwóm amerykańskim czy

brytyjskim dywizjom. Spadochroniarze Heydtego byli odważnymi chłopcami w wieku około siedemnastu lat. Kiedy Hitler doszedł do władzy, mieli po sześć lat. Wzrastali karmieni ideologią nazistowską, która przygotowała ich do takiego właśnie zadania. Dowodzili nimi zaprawieni w bojach o cerowie z uzupełnień, zawodowi żołnierze odznaczeni za męstwo. 6 Pułk Spadochronowy był typowym wytworem nazistowskich Niemiec.

Naziści połączyli w nim doświadczenie niemieckich dowódców z młodością świeżo powołanych do armii rekrutów. Wyposażyli ich w najnowszy sprzęt i uzbrojenie. Zamierzali przeciwstawić doborowym jednostkom amerykańskim to, co mieli najlepszego. „Niech no tylko tamci się zjawią” — zapowiadał złowieszczo Goebbels. No i zjawili się wreszcie, rozproszeni i łatwi do pokonania. Gdy zaczęło świtać, ruszyła przeciwko nim

elitarna jednostka Heydtego. Niemcy przystępowali do pierwszego poważnego kontrataku. Wkrótce miało nastąpić starcie najlepszych amerykańskich i niemieckich oddziałów wojskowych — i jednocześnie starcie dwóch odmiennych systemów.

Rozdział 13 Największe przedstawienie, jakie kiedykolwiek widział świat Bombardowania

Gdy się rozwidniło — opowiadał kapitan Shettle z 506 Pułku Piechoty Spadochronowej — byliśmy świadkami najbardziej spektakularnego pokazu działań wojennych. Widzieliśmy kolejne fale lekkich i średnich bombowców, które zniżały lot nad atakowanymi plażami, by zrzucić bomby”. 1 Była to największa armada powietrzna, jaką kiedykolwiek zgromadzono. W operacji wzięła udział ogromna liczba samolotów. W D-Day alianci

przeprowadzili ponad czternaście tysięcy akcji lotniczych, podczas gdy Luftwa e zaledwie dwieście pięćdziesiąt (z tego większość przeciwko jednostkom morskim biorącym udział w inwazji)[24]. Wielu pilotów i wiele załóg bombowców uczestniczyło tego dnia aż w trzech nalotach, a niemal wszyscy — w dwóch. Spaatz, Harris i Leigh-Mallory rzucili do ataku wszystkie samoloty, które były w stanie unieść się w powietrze. Nie zostawili

żadnych rezerw, co dobitnie świadczyło, jaką przewagę osiągnęli w lotnictwie od okresu 1939-1942, kiedy RAF walczył w defensywie i nie śmiał nawet marzyć, że kiedyś jego samoloty zostawią teren Wielkiej Brytanii bez jakiejkolwiek osłony. Zapracowali sobie na tę przewagę na niebie i zapłacili za nią wysoką cenę, ponosząc duże straty w sprzęcie, ale przede wszystkim w ludziach. Służba w lotnictwie była najbardziej niebezpieczna — lecz także najbardziej

zaszczytna. Piechota zazdrościła lotnikom, którzy jej zdaniem przeważnie kręcili się wokół baraków i nic nie robili, dostawali na noc przepustki i podrywali dziewczyny, a w dodatku mieli możliwość szybkiego awansu — nie zawsze zasłużenie. Piechurzy nie mogli jednak zobaczyć lotników w akcji. Lotnicy zaś uważali się za weteranów, którzy uczestniczą w wojnie już od 1939 roku (w przypadku RAFu) czy od 1941 (amerykańskie

siły lotnicze), podczas gdy wojska lądowe siedziały bezczynnie w koszarach. Lotnicy wiedli dziwną egzystencję. Podczas brzydkiej pogody, a takie dni przeważały, czas spędzali w barakach, a na przepustki wyjeżdżali do Londynu. Natomiast na kilka godzin przed akcją stawali się spięci, nieprzystępni, zdenerwowani albo udawali znudzonych. Potem zaczynało się dla nich prawdziwe piekło. Atakowani z ziemi przez niemiecką artylerię, a w powietrzu przez

myśliwce, przez godzinę lub dłużej przeżywali prawdziwy horror. Nie byli jednak bezradni. Alianckie bombowce miały karabiny maszynowe, umieszczane w przodzie, pod kadłubem i na kadłubie oraz w ogonie. Co prawda, specjaliści radzili lotnikom, żeby eliminowali niepotrzebny ciężar — czyli karabiny maszynowe i ich obsługę (B17 miał na przykład trzynaście karabinów maszynowych 12,7 mm). Lżejszą maszyną mogli lecieć

wyżej i szybciej, co pozwalało niekiedy uniknąć niebezpieczeństwa. „Nie, wielkie dzięki” — odpowiadali lotnicy. Chcieli mieć możliwość odpowiedzenia ogniem. Lotnicy bardzo ryzykowali. Statystycznie, załogi bombowców ginęły po odbyciu nie więcej niż dwudziestu pięciu lotów. Paragraf 22 to nie kcja. Sierżant Roger Lovelace z 386 Grupy Bombowej dowiedział się, że po zaliczeniu dwudziestu pięciu lotów będzie mógł

powrócić do domu. Potem usłyszał, że po trzydziestu, a jeszcze później — że po trzydziestu pięciu. W D-Day brał udział w swojej sześćdziesiątej akcji (razem odbył ich siedemdziesiąt sześć). 2 W ciągu dwóch miesięcy poprzedzających operację Overlord alianckie siły powietrzne straciły dwanaście tysięcy ludzi i ponad dwa tysiące samolotów. Ci, którzy przeżyli, triumfowali. To, że zadali ciężkie straty niemieckiej gospodarce i produkcji

wojennej, jest nadal przedmiotem sporów, ale fakt, że wyparli Luftwa e z obszaru powietrznego Francji, zmuszając ją do wycofania się nad Niemcy i przejścia do defensywy — nie ulega wątpliwości. Po osiągnięciu przewagi powietrznej alianckie lotnictwo całkowicie panowało na niebie. Początkowo nie przewidywano, by strategiczne siły powietrzne miały być użyte do taktycznego wsparcia

jednostek lądowych. Jednak w trakcie realizacji planu Transportation na początku czerwca takie właśnie przydzielono im zadanie. Tuż przed operacją i w samym DDay wszystkie bombowce z Wielkiej Brytanii powinny wziąć udział w ataku na Wał Atlantycki. Wątpliwości budziła tylko kwestia, do jakich konkretnie działań miałyby zostać wykorzystane. Przyjęty ostatecznie plan wyglądał następująco: dwa dni przed rozpoczęciem operacji niemal połowa bombowców

miała zaatakować rejon Pasde-Calais, jeszcze w ramach planu Fortitude. Następnego dnia ta część załóg odpoczywałaby, podczas gdy pozostali lotnicy wzięliby udział w akcjach określanych jako „kaszka z mlekiem”. Bombowce RAF-u miały rozpocząć naloty o północy, bombardując baterie nabrzeżne oraz Caen. O brzasku amerykańska 8 Armia Lotnicza, w sile tysiąca dwustu B-17 (Flying Fortress) i B-24 (Liberator), bombardowałaby przez pół

godziny plaże na wybrzeżu Calvadosu, gdy tymczasem B26 (Marauder) z 9 Armii Lotniczej — plażę Utah. W przypadku dobrej pogody bombardowanie miało się zakończyć pięć minut przed lądowaniem żołnierzy na brzegu; gdyby było pochmurno — dziesięć minut wcześniej. Spaatz, Tedder i LeighMallory uważali, że strefa bezpieczeństwa oddzielająca rejon bombardowania od pozycji własnych wojsk powinna wynosić około

tysiąca czterystu metrów, zaś dowódcy wojsk lądowych — że tylko czterysta pięćdziesiąt. W drodze kompromisu ustalono, że będzie ona liczyć dziewięćset metrów. Po zakończeniu porannych nalotów bombowce miały powrócić do Anglii, zatankować paliwo, załadować bomby i ruszyć znowu do akcji. Tym razem celem ich ataków byłyby mosty i skrzyżowania dróg w głębi lądu, a także zbombardowanie Carentan,

Caen i innych miast. Spaatz sprzeciwiał się tym planom, twierdząc, że takie działania są niehumanitarne i w gruncie rzeczy niepotrzebne, lecz Eisenhower poparł w tej kwestii Leigh-Mallory’ego i lotnictwo otrzymało stosowne rozkazy. 3 Sierżant Roger Lovelace wspomina, że 4 czerwca „napięcie w powietrzu było tak silne, że niemal słyszalne i dotykalne — można było nawet poczuć jego zapach”. Wieczorem następnego dnia „mieliśmy wrażenie, że

siedzimy na bombie z zapalonym lontem. A potem się zaczęło. Usłyszeliśmy nad głową samoloty — były to Dakoty, którymi lecieli spadochroniarze. Wyszliśmy na zewnątrz i spojrzeliśmy w niebo, które już ogarniał świt. Samolotów było tyle, że przechodziło to wszelkie wyobrażenie”. 4 Ludzie zebrani w salach odpraw 6 czerwca o godzinie 2.00 byli ogromnie podekscytowani. Wszyscy zgadzali się, że inwazja musi

nastąpić tego dnia. Oficerowie prowadzący odprawy, „szczerząc zęby jak skunksy jedzące czekoladę”, poprosili o uwagę, odsłonili mapy i wyjawili miejsce ataku. Jak wspomina porucznik Carl Carden z 370 Grupy Bombowej, „nastąpiła eksplozja radości, w sali rozległy się wiwaty i przez jakiś czas nie mogliśmy opanować podniecenia. Potem przystąpiliśmy do pracy, a Amerykanie wyruszyli do akcji”. 5 Ujawnione podczas odpraw

szczegóły operacji podniosły wszystkich na duchu; załogom samolotów powiedziano, że będą lecieć na dużych wysokościach, ostrzał będzie lekki, a Luftwa e w ogóle nie przystąpi do działania. Ktoś jednak zapytał, jaką otrzymają osłonę ze strony myśliwców. Jeden z prowadzących odprawę odpowiedział: „Nad plażą tego ranka będzie trzy tysiące pięćset alianckich myśliwców”. „Usłyszeliśmy, że mamy jak najlepiej przygotować

teren, by piechota mogła zejść na brzeg, utrzymać się na nim, walczyć i zwyciężyć — opowiada porucznik John Robinson z 344 Grupy Bombowej 9 Armii Lotniczej. — Mieliśmy nadzieję, że zabiją kupę tych przeklętych artylerzystów, dla których nie mieliśmy żadnej sympatii ani litości”. 6 Jednak dla załóg Marauderów, które miały się skierować ku wybrzeżom półwyspu Cotentin i zaatakować stanowiska artyleryjskie, szczegóły nalotu

były mocno niepokojące. Powiedziano im, że w razie potrzeby polecą na wysokości czterystu pięćdziesięciu metrów. „Czy naprawdę usłyszałem: czterysta pięćdziesiąt metrów?” — zapytał sierżant Lovelace kolegę. — „To nas trochę poruszyło. Kiedy ostatnio, podczas misji w Holandii, dziesięć B-26 zeszło na tę wysokość, oberwały wszystkie”. 7 Maraudery — dwusilnikowe średnie bombowce, zbudowane przez rmę Martin —

charakteryzowały się wysokimi statecznikami na ogonie, kadłubem w kształcie cygara i krótkimi skrzydłami. Lotnicy nazywali B-26 „latającymi prostytutkami”. Załogi lubiły je, bo — jak stwierdził porucznik Robinson — „były niewątpliwie najlepszymi bombowcami na całym świecie”. 8 Celem nalotu porucznika J.K. Havenera z 9 Armii Lotniczej było stanowisko artyleryjskie w St-Martin-deVarreville, w pobliżu Barfleur. Jego samolot miał zabrać

dwadzieścia stotrzynastokilogramowych bomb ogólnego przeznaczenia. „Mieliśmy zniszczyć działa albo przestraszyć niemieckich artylerzystów i piechotę, zmusić ich, by się ukryli, i zostawić dla naszych żołnierzy leje, które mogliby wykorzystać po wylądowaniu na plaży znanej później pod nazwą Utah”. 9 B-17 miały lecieć na wysokości sześciu tysięcy metrów, czyli trzy tysiące niżej niż zwykle, wioząc przy

tym o jedną trzecią cięższy ładunek. Ich celem były baterie na wybrzeżu i plaże, na których mieli wylądować Brytyjczycy. Każda „latająca forteca” niosła szesnaście bomb dwustukilogramowych. Na lotniskach całej Anglii, po odprawach, załogi samolotów zjadły śniadanie, a potem wsiadły do ciężarówek, które zawiozły je do bombowców. Piloci włączyli silniki. Maraudery z silnikami Pratt & Whitney o mocy dwóch tysięcy koni

mechanicznych warknęły, zakrztusiły się i wyczerpane wypuściły kłęby dymu. Były gotowe do startu. Porucznik James Delong był pilotem B-26 w 387 Grupie Bombowej. Leciał w formacji trzydziestu sześciu samolotów, w dwóch kluczach po osiemnaście maszyn. Wspomina, że „kołowanie przypominało obłęd, start był równie wariacki. Jeden samolot startował z prawej strony pasa; następny grzał silnik i ruszał, gdy poprzedni był w połowie pasa lewego.

Panowała ciemność i padał deszcz. Maszyna przede mną zamieniła się w kulę ognia. Może mam za ciężki ładunek, żeby wystartować? — pomyślałem”. Delong rozpędził samolot na pasie i zaczął się wznosić. Wszędzie wokół widział maszyny z otwartymi przepustnicami i włączonymi światłami lądowania, by uniknąć kolizji. Parę wypadków zdarzyło się jednak; lotnicy żartowali, że „tej nocy wszyscy robili w gacie”.

„Nawet po pięćdziesięciu lotach, które zaliczyłem, miałem spocone ręce i czułem się kompletnie wykończony” — przyznał Delong. Jego grupa natra ła na wał chmur i rozdzieliła się. Kiedy wyłonił się z chmur na wysokości dwóch tysięcy czterystu metrów, niebo było czyste. Nie widział jednak nikogo ze swojej grupy, przyłączył się więc do innej formacji B-26 i skierował ku Normandii. 10 To samo przydarzyło się setkom pilotów. Lecący w B-17 porucznik

John Meyer usłyszał, jak kolega pilot narzeka przez interkom na chmury. Mówił: „to jakaś cholerna tajna broń Niemców. Hitler wynalazł nową broń”. 11 Drugi pilot Havener z B-26 przechodził „psychiczne tortury, gorsze niż podczas poprzednich dwudziestu czterech lotów. Po prostu nie mogłem przestać myśleć o tych nieszczęśnikach w Holandii, którzy lecieli na tak małej wysokości. A my tu ruszaliśmy w taką samą samobójczą misję, z setkami

Marauderów startujących kolejno w odstępach zaledwie paru minut”. 12 Porucznik A.H. Corry był bombardierem w B-26. Kiedy jego samolot wyłonił się z chmur, okazało się, że wokół nie ma nikogo. W następnej minucie, jak wspomina Corry, „zobaczyłem niżej jakąś maszynę, która także wyleciała z obłoków. Był to B26. Wyjąłem lampę sygnalizacyjną i wysłałem w jego kierunku wiadomość. Potwierdził, że zrozumiał, a

potem wzniósł się i usytuował na prawym skrzydle. Chwilę później na lewym skrzydle pojawił się kolejny samolot. Za nim następny i następny, aż utworzyliśmy trzy formacje złożone z sześciu maszyn każda i wzięliśmy kurs w stronę wyznaczonego obszaru inwazji”. 13 Kapitan Charles Harris był pilotem B-17 w 100 Grupie Bombowej. Wystartował o 3.45 jako ostatni. „Pamiętam, że lecieliśmy na szarym końcu całej 9 Armii Lotniczej i kiedy zerknąłem parę razy do tyłu,

nie zauważyłem już żadnego innego samolotu, natomiast przed sobą widziałem ich setki”. 14 Gdy lecące nisko Maraudery zbliżyły się do plaży Utah, niebo się rozjaśniło i lotnicy ujrzeli widok, jakiego nie oglądano w całej historii świata. Żaden z nich nigdy go nie zapomniał — wszyscy natomiast z trudem potra li opisać. W dole do plaży podpływały setki łodzi desantowych, zostawiając za sobą białe smugi na wodzie.

Za nimi znajdowały się okręty desantowe LST i inne transportowce, a także niszczyciele, krążowniki i pancerniki. „Gdy spojrzałem w dół na to niezwykłe zgrupowanie — powiedział porucznik Allen Stephens, drugi pilot w B-26 z 397 Grupy Bombowej — nie mogłem oprzeć się wrażeniu, że oglądam największe przedstawienie, jakie kiedykolwiek widział świat”. 15 Porucznik William Moriarity, pilot B-26,

relacjonował: „Zbliżając się do wybrzeża, mogliśmy obserwować okręty, które ostrzeliwały plaże. Jeden z niszczycieli, już do połowy zatopiony, ciągle jeszcze strzelał, dopóki nie zatonął. Plaża była jedną wielką połacią eksplodujących bomb i pocisków”. 16 Porucznik Corry wspomina: „Na wodzie unosiło się mnóstwo łodzi, przypominających skupiska krzątających się mrówek. Wyobraziłem sobie wszystkich młodych ludzi

stłoczonych na pokładach, którzy zapewne umierali teraz ze strachu. Widziałem, dokąd zmierzają, i modliłem się za tych odważnych chłopców. Pomyślałem: człowieku, ty tu patrzysz sobie na to z góry, a oni tam czekają, by wysadzono ich na brzeg”. 17 Załogi B-17, lecących przeważnie na wysokości sześciu tysięcy metrów, ponad chmurami, nie miały takiego widoku. Lotnicy nie widzieli nic poza innymi B-17. Za pomocą radaru bombardierzy

mieli określić cele ataku. Kiedy pierwsza maszyna zrzuciła bomby, pozostałe poszły jej śladem. Nie była to klasyczna metoda bliskiego wsparcia wojsk lądowych; bombardowanie okazało się dalece niewystarczające. Przekładając termin rozpoczęcia operacji, Eisenhower zaznaczył, że bardzo liczy na tę akcję, miała bowiem pomóc jednostkom w zejściu na brzeg; dodał, że alianci nie zdecydowaliby się w ogóle na przeprowadzenie inwazji, gdyby nie mieli

przewagi w powietrzu. Dopiero po niesławnym, zbyt krótkim bombardowaniu pod koniec lipca, w przeddzień operacji Cobra, Eisenhower zrozumiał, że B17 nie są odpowiednimi samolotami do taktycznego wsparcia działań lądowych. Relacje pilotów i załóg B-17, którzy opisywali swoje przeżycia w D-Day, świadczą, że samoloty podczas tej operacji nie zostały właściwie wykorzystane i że powinny bombardować tylko duże

obiekty na terenie Niemiec (ra nerie ropy naftowej, dworce kolejowe, zakłady przemysłowe, lotniska). Bombardowanie plaż powinno się natomiast powierzyć wyłącznie Marauderom i A20 (Havoc). Ale nawet ci dowódcy, którzy uważali, że strategiczne siły powietrzne same mogą wygrać wojnę, i którzy tak ostro sprzeciwiali się planowi Transportation, nie wyobrażali sobie, że mogliby nie wziąć udziału w inwazji na Normandię. Chcieli

tam być, a Eisenhower chciał spełnić ich życzenie. Na wysokości sześciu tysięcy metrów, ponad gęstą warstwą chmur, gdy niebo ledwie zaczynało jaśnieć, lotnicy nie bardzo wiedzieli, gdzie owo „tam” się znajduje. Wielu pilotów nie umiało określić swego położenia. Rozkaz brzmiał: „Jeśli nie odnajdziesz lub nie zobaczysz celu na radarze, zabierz bomby z powrotem do bazy”. Z 466 Grupy Bombowej zawróciło aż sześćdziesiąt

osiem B-17, które wiozły sto osiemdziesiąt tysięcy kilogramów bomb. Zaledwie trzydzieści dwa pozbyły się swego ładunku — ponieważ jednak dokonały tego w gęstych chmurach, zrzuciły go na plaże atakowane później przez Brytyjczyków. Porucznik Carden miał brata, który właśnie znajdował się na dole. „Nie wiedziałem, gdzie jest, ale chciałem precyzyjnie wykonać zadanie. Byliśmy trochę opóźnieni z powodu pogody, która prawie każdemu

lecącemu z naszą grupą utrudniła celne zrzucenie bomb”. 18 Piloci opóźnili akcję o ułamek sekundy, by nie zbombardować schodzących na brzeg ludzi; w konsekwencji wszystkie bomby zrzucone przez B-17 spadły trzy-cztery kilometry w głębi lądu, nie czyniąc żadnych szkód. „To był dzień ciągłych frustracji — stwierdził porucznik Meyer. — Z całą pewnością nie wykonaliśmy tego, co było zaplanowane”. Na szczęście dla B-17 ostrzał

artyleryjski był dość lekki, a Luftwaffe się nie pojawiła. „To była rzeczywiście «kaszka z mlekiem»” — podsumował Meyer. 19 Natomiast piloci Marauderów nie mieli łatwego zadania nad plażą Utah. Zeszli tak nisko nad ziemię, że Niemcy „mogli rzucać w nich kamieniami”. Sierżant Lovelace pamięta, że widział „pierwszy rzut łodzi desantowych zaledwie paręset metrów od brzegu, zmierzających zygzakiem ku

plaży. Lecieliśmy wzdłuż brzegu, wypatrując celu. Byliśmy silnie ostrzeliwani, i to nie ze zwykłych armat 88 mm, ale z broni maszynowej. Wciąż mam przed oczami obraz niemieckiego strzelca z karabinem maszynowym ustawionym na stodole. Przez sekundę patrzyłem w lufę jego karabinu. Nasi strzelcy, w ogonie albo w środku kadłuba, mogli odpowiedzieć ogniem, ale ja, w wieżyczce, czułem się zupełnie bezsilny. Nie mogłem skierować luf karabinów maszynowych niżej

i nikogo ostrzelać”. 20 Porucznik Havener zobaczył, że samolot w jego formacji został tra ony pociskiem z działa przeciwlotniczego, zrobił beczkę, powrócił do dawnej pozycji i leciał dalej. „Nie do wiary! — zauważył. — Lecimy zrzucić bomby, a tu obrywa kolejna z naszych maszyn. Do cholery z prowadzącym odprawę i jego «kaszką z mlekiem»! Co robić tutaj z tą całą artylerią!”21 Sierżant Ray Sanders leciał samolotem Havenera.

„Byliśmy przyzwyczajeni do ciężkiego ostrzału — mówi — ale tu był on najbardziej miażdżący, najcięższy i najcelniejszy”. 22 Podczas lotu bombardier Corry znalazł się na wysokości dziewięciuset metrów, czyli zbyt nisko, aby użyć celownika. Widział ludzi wyskakujących z łodzi desantowych, chłopców, którzy wpadali do wody i unosili się na falach, widział pociski smugowe wystrzeliwane z bunkrów i rozświetlające plażę.

Pociągnął zwalniacz bomb. Nie starał się nawet tra ć dokładnie; wspomina: „Pomyślałem, że zrobię parę porządnych lejów dla chłopców schodzących na brzeg”. 23 Lecący w B-26 Havenera sierżant Sanders usłyszał „odgłos, jakby nasza maszyna eksplodowała albo została rozerwana na kawałki. Był to znacznie głośniejszy dźwięk niż wszystkie inne, jakie kiedykolwiek słyszałem, i wydawało się, że dochodzi z pokrycia samolotu. Zanim

ucichł i wszystko się uspokoiło, zawołałem do interkomu: zostaliśmy tra eni! Wtedy odezwał się drugi pilot, porucznik Havener, który powiedział: nie, nie oberwaliśmy. Po prostu zrzucone przez nas bomby wybuchły. Tak nisko lecieliśmy”. 24 Porucznik John Robinson wspomina: „Na tej wysokości fale uderzeniowe wybuchów podbijały skrzydła. Przypominało to trochę jazdę samochodem po wybojach”. 25 Wielu pilotów miało podobne

doświadczenia, co wskazuje, jak silnie odczuwano skutki eksplozji w górze. Jednak nie cała siła wybuchu szła w górę, co mógł poświadczyć porucznik Jahnke w La Madeleine. Kiedy nadleciały Maraudery, schronił się w swoim okopie i zamknął oczy. Na wydmy zaczęły spadać zrzucane dywanowo bomby, wznosząc wirujące słupy piachu do wysokości kilku metrów. Jedna z bomb rozerwała się zaledwie kilka metrów od

kryjówki Jahnkego i zasypała go. Ranny w ramię, z trudem wygrzebał się z piachu i wtoczył do leja. Nawet w Rosji, pomyślał, nie widział czegoś takiego. Jahnke przebywał na terenie, gdzie teraz znajduje się Muzeum Plaży Utah[25]. W pewnej chwili przypomniał sobie ceremonię, która odbyła się tu zaledwie tydzień wcześniej. Generał Marcks udekorował go Krzyżem Żelaznym za odwagę na Froncie Wschodnim. Potem wszyscy pili i świętowali, a

następnie obejrzeli przedstawienie w wykonaniu przyjezdnych aktorów. Pierwsze zdanie sztuki brzmiało: „Jak długo mamy siedzieć na tej beczce prochu?” Ludzie Jahnkego wybuchnęli wtedy śmiechem. Beczka z prochem właśnie eksplodowała. Dwie armaty 75 mm zostały kompletnie zniszczone, armata 88 mm była uszkodzona, dwie armaty przeciwpancerne 50 mm wyleciały w powietrze, podobnie jak miotacze płomieni. Radiostacja i telefon

Jahnkego przestały działać. Jego ludzie ocaleli, bo ukryli się bunkrach; kiedy wyszli na zewnątrz, ogarnęło ich przerażenie. Pomocnik kwatermistrza, stary żołnierz, przybiegł do Jahnkego. — Wszystko zniszczone, Herr Leutnant! Składy zaopatrzeniowe się palą! Wszystko zniszczone! Kręcąc głową, dodał: — Musimy się poddać, Herr Leutnant. — Postradałeś zmysły, człowieku? — odpowiedział dwudziestotrzyletni Jahnke. —

Gdybyśmy poddawali się w Rosji w podobnych sytuacjach, Rosjanie już dawno by tu byli. Wydał rozkaz: — Wszyscy mają się okopać! Kiedy żołnierze przystąpili do pracy, nadleciała kolejna fala Marauderów. Ludzie zagrzebali się w piasku. Jahnke wysłał łącznika na rowerze, by powiadomił dowództwo batalionu o sytuacji, ale ten po drodze został zabity przez bombę. Kiedy bombardowanie

ustało, a niebo się przejaśniło, Jahnke zobaczył armadę morską, która wyłoniła się z ciemności i płynęła prosto ku La Madeleine. Widok ten do reszty podkopał morale niemieckich żołnierzy. Ludzie Jahnkego wierzyli, że La Madeleine, ze swoją potężną armatą, jest nie do zdobycia; bunkier jednak został zniszczony i stanęli teraz twarzą w twarz z najprawdziwszym niebezpieczeństwem, czyli siłami morskimi aliantów. Jahnke mógł przeciwstawić im

jedynie dwa karabiny maszynowe i dwa granatniki. 26 Amerykańskie Maraudery wykonały doskonałą robotę, rozbijając forty kacje Rommla na plaży Utah, zanim Niemcy zdążyli oddać choćby jeden strzał. Inny dwusilnikowy bombowiec, A-20, okazał się równie skuteczny podczas lotów na małej wysokości. Samoloty te należały do 410 Grupy Bombowej (znanej wśród służących w niej załóg jako „najlepsza na świecie grupa bombowa” i

wyróżnionej specjalną pochwałą przez prezydenta). „Czterysta dziesiątka” zbombardowała Carentan i w ten sposób uniemożliwiła pułkownikowi Heydtemu wyprowadzenie z miasta pojazdów pancernych i włączenie ich do bitwy. Po zrzuceniu bomb samoloty przeleciały nad półwyspem Cotentin, potem skręciły w prawo, ominęły północny kraniec półwyspu i skierowały się do bazy w Anglii. Na całej tej trasie przed lotnikami roztaczały się

widoki, które trudno usunąć z pamięci. Porucznik Delong opisał to w ten sposób: „Wszędzie rozsiane były spadochrony i kawałki rozbitych szybowców. Nie przypominam sobie, żebym widział choć jeden cały. Ogarnął mnie niepokój, że źle się dzieje”. 27 Porucznik Charles Middleton także widział „wszędzie spadochrony i rozrzucone części szybowców. Widać było, w których miejscach maszyny wpadły na żywopłoty, bo

zostały tam po nich skrzydła; niektóre spłonęły, niewiele z nich ocalało”. Potem Middleton ujrzał zupełnie niewiarygodną scenę: „Niedaleko miejsca walki jakiś chłop orał ziemię. Miał białego konia i najwyraźniej nie interesował się tym, co działo się wokół”. 28 O godzinie 8.00 większość załóg powróciła do bazy i zjadła drugie śniadanie. Po godzinie czy dwóch znowu znalazły się w powietrzu, bombardując St-Lô i inne obiekty położone w głębi lądu.

Samoloty RAF-u ponownie skierowały się nad Caen, by zbombardować dworzec kolejowy. Tymczasem Niemcy w Caen wyprowadzili z cel osiemdziesięciu schwytanych działaczy francuskiego ruchu oporu i w odwecie zastrzelili ich z zimną krwią. W przeciwieństwie do akcji przeprowadzonych przez samoloty B-26 na plaży Utah, które zakończyły się niemal całkowitym sukcesem, wielkie naloty bombowe B-17 i B-24, dokonane 6 czerwca na plażę

Omaha oraz na plaże atakowane przez Brytyjczyków, okazały się nieporozumieniem. Alianci w ciągu dwóch godzin zrzucili na Normandię więcej bomb niż na Hamburg, miasto najciężej bombardowane w 1943 roku. Jednak z powodu złej pogody oraz obaw, by nie tra ć we własnych żołnierzy, spadły one głównie na francuskie łąki (albo zostały zabrane do Anglii), zamiast na Wał Atlantycki. Załogi B-17 dały z siebie wszystko i w niektórych przypadkach zrobiły

rzeczywiście wiele — a na pewno znacznie więcej niż bombowce Luftwaffe. 29 Do ścisłej elity alianckich sił zbrojnych należeli piloci myśliwców. Młodzi, pewni siebie, sprawni, doświadczeni — w wojnie, w której udział brały miliony żołnierzy, zdecydowanie się wyróżniali. Tocząc w górze samotne pojedynki z myśliwcami Luftwa e, byli prawdziwymi rycerzami II wojny światowej w lśniących zbrojach. Żyli intensywnie, chwilą;

choć bardzo młodzi, byli na tyle rozumni, by zdawać sobie sprawę, że to, w czym biorą udział — bitwa o Anglię, naloty na Niemcy i inne niebezpieczne operacje — jest niepowtarzalne i ma historyczne znaczenie. Nazwanie tych chłopców gwiezdnymi herosami nie oddaje im sprawiedliwości, ponieważ byli kimś więcej, ale niewątpliwie mieli cechy herosów. Za najważniejszą z nich należy uznać potrzebę współzawodnictwa. Każdy z nich chciał wziąć udział w D-

Day, chciał walczyć, współtworzyć historię. Do walki rwali się szczególnie piloci P-47. W 1943 roku, podczas strategicznych nalotów bombowych, pełnili rolę eskorty i przy tej okazji toczyli wiele pojedynków powietrznych. Wiosną 1944 musieli jednak ustąpić pola P51, myśliwcom o większym zasięgu (które zdaniem wielu specjalistów odegrały bardzo ważną rolę podczas wojny, umożliwiając B-17 głęboką

penetrację obszarów powietrznych wroga i zmuszając Luftwa e do wycofania się znad Francji). P-47 (Thunderbolt) był jednosilnikowym myśliwcem o klasycznym kształcie. Lot nim dawał wiele przyjemności, samolot był też niezastąpiony w walce. Jednak w ciągu ostatnich tygodni przed inwazją P-47 wykorzystywano tylko do ostrzeliwania różnych obiektów na terenie Francji. Piloci zaczynali się powoli nudzić. Porucznik Jack Barensfeld

latał właśnie P-47. 5 czerwca o 18.30 przyszedł na odprawę wraz z innymi pilotami myśliwców z bazy. Najpierw oznajmiono im, że nadszedł „wielki dzień”, co wywołało radosne okrzyki i „elektryzujące podniecenie, którego nigdy nie zapomnę”, jak wspomina porucznik James Taylor. „Wszyscy całkiem zwariowaliśmy. Daliśmy upust wszystkim emocjom, które tak długo tłumiliśmy w sobie. Uważaliśmy się za dobrych pilotów i wiedzieliśmy, że

naprawdę jesteśmy przygotowani do walki”. 30 Piloci, śmiejąc się i rozmawiając, rozeszli się do swoich eskadr. Tam w spokoju poznali szczegóły swoich zadań. Barensfeld miał do przejścia tysiąc dwieście metrów. Zwrócił się do porucznika Bobby’ego Berggrena i powiedział: „Cóż, Bob, na to właśnie czekaliśmy — od dwóch tygodni nie mieliśmy okazji zobaczyć ani jednego nieprzyjacielskiego samolotu, ale jutro znajdziemy

się na pierwszej linii i będziemy mogli wreszcie się wykazać”. Berggren założył się z nim o pięćdziesiąt dolarów, że nie ujrzą ani jednej niemieckiej maszyny. 31 Porucznik Taylor dowiedział się, że jego eskadra wyruszy na lot patrolowy około dwustu kilometrów na południe od terenu inwazji, by wypatrywać okrętów podwodnych i sił Luftwa e. Mieli latać tam i z powrotem, by linie ich przelotu tworzyły

siatkę. „Byliśmy zdruzgotani — wspominał Taylor. — Spojrzałem na Smitty’ego i Auyera, a oni obaj wbili wzrok w ziemię. Czuliśmy się potwornie zawiedzeni. Było to okropnie przykre, wielu z nas narzekało, skarżyło się”. Taylor był tak przybity, że nie miał ochoty na śniadanie. Chciał być rycerzem w błyszczącej zbroi, a zrobiono z niego skauta. 32 Pierwszy P-47 wystartował o 4.30. Piloci nigdy jeszcze nie wyruszali w nocy, ale

wszystko poszło dobrze. Chwilę później, w górze, stali się częścią armady powietrznej, która kierowała się ku Francji. Nad nimi leciały B-17, poniżej Maraudery i Dakoty. Te ostatnie ciągnęły szybowce. Wokół siebie widzieli inne myśliwce. Porucznik (później generał major) Edward Giller prowadził klucz trzech myśliwców. „Pamiętam, że wznosząc się, byliśmy mocno wystraszeni z powodu niskiego pułapu chmur. W

tych chmurach równocześnie z nami leciała grupa B-26 i w pewnym momencie trasy naszych formacji się przecięły. Przeżyliśmy chwile prawdziwej grozy”. Piloci P-47 doświadczali różnych uczuć, przelatując nad kanałem. Porucznik Charles Mohrle wspomina: „Niespokojne wody kanału pruły najróżniejszego typu i rozmiaru okręty oraz łodzie desantowe, tworząc tak zwartą płaszczyznę, że można było po niej przejść od brzegu do brzegu. Pomyślałem —

pamiętam to dobrze — że Hitler musi być szalony, jeśli myśli, że uda mu się pokonać narody, zdolne wysłać na morze i w powietrze takie siły”. 33 Porucznik Giller miał patrolować plaże, by się upewnić, że żaden niemiecki samolot nie będzie próbował zbombardować łodzi desantowych. „Byliśmy tak wysoko — opowiadał — że straciliśmy kontakt z tym, co działo się na dole. Widzieliśmy dymy okrętów, ten cały ruch, ale wydawało nam się to tak

odległe, że nie czuliśmy się osobiście zaangażowani”. Obsługa radarów w Anglii nadała przez radio wiadomość o pojawieniu się niemieckich myśliwców; Giller i wszyscy inni piloci, znajdujący się w pobliżu, pospieszyli w kierunku tego sektora, ale wkrótce zorientowali się, że był to fałszywy alarm. 34 Porucznik Mohrle tego dnia również wyruszył z misją patrolową. „Latanie tam i z powrotem przez cztery godziny nad tym samym akwenem wodnym, w

poszukiwaniu wroga, który się nie pojawił, było męczące i nudne”. Po południu Barensfeld eskortował grupę Dakot holujących szybowce nad teren Normandii. Lecące z prędkością czterystu kilometrów na godzinę P-47 musiały wykonywać długie powolne zwroty (linia takiego zwrotu przypominała literę S), bo w przeciwnym razie wyprzedziłyby formacje szybowców i straciły je z oczu. „Szyk bojowy, samoloty w odstępie od stu

osiemdziesięciu do dwustu siedemdziesięciu metrów, potem zwrot, przecięcie toru lotu i znowu wyrównanie pozycji. Byłem tym tak zaabsorbowani, że straciłem poczucie czasu. Oczywiście wypatrywałem samolotów nieprzyjacielskich, ale nie spotkałem żadnego. Sucho w ustach. Siedziałem na brzegu fotela. Cisza. To było bardzo ekscytujące”. Szybowce odłączyły się od holujących je samolotów. Barensfeld zszedł poniżej trzystu metrów, by

poprowadzić je w kierunku Normandii. Tu jednak okazało się, że lądowisko dla nich było nierówne, a żywopłoty znajdowały się za blisko siebie. „Z przykrością patrzyłem, jak szybowiec zatacza koło i uderza w żywopłot. Myślałem wtedy: mój Boże, ta inwazja się nie uda, jeśli choć w małej części jej sukces zależy od tych maszyn”. 35 *** P-38 (Lightning) był dwusilnikowym, jednoosobowym myśliwcem o

kadłubie dwubelkowym; zaprojektowany został w fabryce samolotów Lockheeda przez sławnego Clarence’a „Kelly’ego” Johnsona (który później opracował projekt samolotu szpiegowskiego U2). Niemcy nazywali tę maszynę Gabelschwanz Teufel (diabłem o rozwidlonym ogonie). Ze względu na charakterystyczny kształt Lightningi pełniły rolę bliskiego wsparcia, chodziło bowiem o to, by obsługa dział przeciwlotniczych na

alianckich okrętach mogła je łatwo rozpoznać, gdyby nie dostrzegła białych pasów namalowanych na skrzydłach i belkach. Ale choć piloci P-38 znajdowali się w pobliżu akcji, często doznawali zawodu w swoich oczekiwaniach. Po pierwsze, na morzu pływało wiele okrętów z nadgorliwymi załogami, które miały sporo amunicji — niestety zdarzało się niejednokrotnie, że P-38 były zestrzeliwane przez własne okręty, podczas gdy same nie znajdowały żadnych

samolotów nieprzyjacielskich, które mogłyby zaatakować. „Krążyliśmy w powietrzu nad naszymi okrętami — relacjonuje kapitan Peter Moody. — Trochę zazdrościliśmy pilotom myśliwców, którzy mogli polecieć nad francuskie wybrzeże i wypatrywać okazji do walki. W pewnej chwili usłyszałem przez radio brytyjskiego kontrolera lotów, który nadawał do jednego z samolotów: «Roger, Czerwony Roger, możesz się urwać i trochę poszaleć»”. 36

Według porucznika Williama Satterwhite’a, lecącego P-38 nad plażą Omaha, „opór, jaki stawiali Niemcy, był dla nas straszny w skutkach. Łodzie desantowe wywracały się, niektóre eksplodowały, a ich ładunek, całe mnóstwo ludzi i sprzętu, unosił się na powierzchni wody”. 37 W D-Day alianci wysłali do akcji trzy tysiące czterysta sześćdziesiąt siedem ciężkich bombowców, tysiąc sześćset czterdzieści pięć średnich

oraz pięć tysięcy czterysta dziewięć myśliwców. Ani jeden z samolotów nie został strącony przez Luftwa e. Niemieckiej artylerii przeciwlotniczej udało się zaś zestrzelić sto trzynaście maszyn. Ogólnie rzecz biorąc, dokonania alianckich sił powietrznych w D-Day, poza plażą Utah, nie mogą być uznane za znaczące dla operacji, ponieważ najważniejsze akcje przeprowadzono wcześniej, w kwietniu i w maju. Wtedy

właśnie dość skutecznie odizolowano teren przyszłej inwazji, pozbawiając go łączności, uszkadzając i niszcząc francuskie linie kolejowe, utrudniano, a niekiedy wręcz uniemożliwiano Niemcom transport sprzętu i czołgów za dnia, a także spowodowano wycofanie się Luftwa e z obszaru powietrznego Francji. Nie udało się natomiast opracować skutecznej metody wykorzystania ciężkich bombowców do wsparcia

wojsk lądowych ani znaleźć właściwego sposobu komunikowania się żołnierzy piechoty z pilotami P-38 w powietrzu. Później opracowano taką metodę; w grudniu 1944 roku, podczas bitwy o „wybrzuszenie”, koordynacja między ziemią a niebem była doskonała i miała decydujące znaczenie dla zwycięstwa aliantów. Ale w DDay tego zabrakło. To, czego dokonały siły powietrzne przed rozpoczęciem inwazji, warte było jednak wszelkich

kosztów. Jak dalece alianci kontrolowali niebo nad terenem operacji, ilustruje przykład jedynego nalotu bombowego na plażę, który Luftwa e zdołała przeprowadzić tego dnia. Rozpoczął się on o zmierzchu. LST tkwiły na morzu jeden obok drugiego w rejonie plaży Omaha, łodzie Higginsa znajdowały się przy brzegu, a dżipy, ciężarówki, czołgi, pozostały sprzęt i ludzie stłoczeni byli na plaży. Wymarzony cel, w który nie można było nie trafić.

Nad plażą Omaha pojawiły się cztery dwusilnikowe Ju88. Gdy wszyscy żołnierze alianccy obsługujący karabiny maszynowe i działka przeciwlotnicze zaczęli strzelać, niebo rozświetliło się od pocisków smugowych. „Ten ogień zaporowy był niesamowity, ogłuszający, wręcz straszliwy — opowiadał porucznik Donald Porter, kontroler lotów jednostek myśliwskich, znajdujący się wówczas na pokładzie LCI i oczekujący, by zejść na brzeg. — Ponieważ pociski smugowe,

wystrzeliwane przeważnie z karabinów maszynowych 12,7 mm, przelatywały bardzo nisko, musieliśmy schylać głowy. Niemcy nadlatywali na niedużej wysokości i ostrzał aliancki wymierzony był praktycznie w nasze łodzie. Kryłem się więc na małym i zatłoczonym pokładzie, a do ochrony miałem tylko hełm i dwa koce”. Porter zerknął w górę i zobaczył smugi zbiegające się nad jego głową. W tej samej chwili „jeden Ju-88 stanął w ogniu. Wydawało się, że

płonąca maszyna runie prosto na nas, a nasze działa waliły w nią nawet wtedy, gdy już się paliła”. Niemiecki samolot przeleciał w odległości około dziewięćdziesięciu metrów od LCI i „z sykiem wpadł do wody. Nasze działa ciągle jeszcze do niego strzelały, gdy zanurzał się w morzu jakieś czterdzieści pięć metrów od sterburty”. 38 Olbrzymia liczba pocisków, jaką okręty i łodzie desantowe posłały w kierunku tych Ju-88, potwierdziła niezbicie, że bez względu na to, co działo się na

ziemi, niebo nad Normandią należało do RAF-u i amerykańskich sił powietrznych, a wody kanału — do Marynarki Królewskiej, Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych oraz pozostałych alianckich okrętów. Piloci P-47 nie byli jedynymi, którzy odczuwali pewien niedosyt, że nie mogą bezpośrednio uczestniczyć w walce. Obsługa naziemna w Anglii miała wprawdzie pełne ręce roboty, tankując paliwo i

naprawiając uszkodzenia powstałe na skutek ostrzału artyleryjskiego, ale była jakby trochę poza zasięgiem operacji. O cerowie sztabu, którzy pracowali w Londynie i na terenie całego kraju, ludzie różnej narodowości i należący do różnych służb, tak często lekceważeni przez o cerów liniowych, wykonali swoją robotę wcześniej i w D-Day byli już tylko widzami działań wojennych. Ciężka praca, jaką włożyli w przygotowanie operacji, niejednokrotnie uniemożliwiła im nawet

pełnienie roli obserwatorów. Harry Crosby był o cerem nawigacyjnym 100 Grupy Bombowej 8 Armii Lotniczej. Wspominał: „Cały tydzień przed D-Day pracowałem po dwadzieścia cztery godziny na dobę. Nadzorowałem przygotowanie map i rozkładu lotów. Musiałem ustalić skład formacji wykonujących setkę najróżniejszych lotów i opracować ileś tam ich wariantów. Prowadziłem zbiorowe odprawy dla grup nawigatorów i oddzielne dla każdego nawigatora

prowadzącego. Byłem tylko niewielkim trybikiem w całej operacji, ale pracowałem po siedemdziesiąt pięć godzin z przerwami po parę minut, nawet nie oglądając łóżka. Nie miałem czasu się golić. Ordynans przynosił mi mundur na zmianę. Nie pamiętam, żebym wtedy coś jadł. Przypominam sobie natomiast morze wypijanej kawy, za każdym razem tak gorącej i mocnej, że od razu stawiała mnie na nogi”. 5 czerwca wieczorem

Crosby przypominał zombie. Dowódca polecił mu pójść do łóżka. Kiedy zaprotestował, dowódca powiedział, że to rozkaz. Crosby padł na łóżko w krawacie i w butach. Spał dwadzieścia cztery godziny. Jeśli więc chodzi o D-Day, jak mówi, „zupełnie go przegapił”. 39 Niedługo po tym, jak kapitan Shettle z wojsk spadochronowych ujrzał nadlatującą formację Marauderów, dostrzegł ostrzeliwującą ją niemiecką

baterię przeciwlotniczą. „Poleciłem mojemu radiooperatorowi z marynarki, by przesłał na swój okręt współrzędne pozycji. Niemal natychmiast rozpoczęli ostrzał i po skorygowaniu celu tra li w baterię, a ogień ustał”. 40 Incydent ten świadczy o doskonałej koordynacji i współpracy wojsk alianckich 6 czerwca.

Rozdział 14 Długa, nie kończąca się kolumna okrętów Droga przez kanał i ostrzał z morza

Pierwsze wyruszyły trałowce. Było ich dwieście pięćdziesiąt pięć. Powierzono im zadanie przetarcia szlaków na morzu, począwszy od wyspy Wight, przez wody kanału, po wybrzeże Francji, gdzie jednostki transportowe miały zarzucić kotwice. Trałowce poszukiwały najróżniejszych min — kontaktowych i antenowych, pływających i zakotwiczonych, a także ciśnieniowych, które umieszczane były na dnie morza i wybuchały na skutek zmiany ciśnienia wody, jaką

powodował nadpływający okręt. 1 Wszystkie one stanowiły najskuteczniejszą — i w zasadzie jedyną — zaporę morską, jaką przygotowali Niemcy. Miny bywały bardzo niebezpieczne. Pierwsze o ary wśród żołnierzy alianckich podczas tej inwazji spowodował właśnie wybuch jednej z nich. 5 czerwca około godziny siedemnastej trałowiec USS Osprey natknął się na minę, która wyrwała wielką dziurę w przedziale silnikowym. Wybuchł pożar i o

18.15 załoga musiała się ewakuować na inną jednostkę. Wkrótce potem Osprey zatonął. Podczas tego wypadku zginęło sześciu marynarzy. 2 Formacja trałowców, znajdująca się bezpośrednio pod rozkazami admirała Ramsaya, kontynuowała jednak swoją misję. Oczyściła szeroki szlak od wyspy Wight do punktu Z, dwadzieścia cztery kilometry na południowy wschód od niej. Wokół punktu Z wyznaczono okręg o promieniu dziewięciu

kilometrów — „Piccadilly Circus”, przez który miały przepłynąć wszystkie jednostki. W tym miejscu trałowce rozdzieliły się na grupy, by wytyczyć dziesięć tras prowadzących do wybrzeży Francji (po dwie dla każdego zgrupowania sił morskich — jedną dla wolniejszych jednostek transportowych, drugą dla szybkich okrętów). Oczyszczone szlaki oznaczane były bojami świetlnymi. Po wypełnieniu tego zadania trałowce skierowano do

oczyszczania płytszych wód tuż przy atakowanych plażach. Niszczyciele pełniły rolę osłony. Niszczyciel prowadzący czołową otyllę trałowców należał do sił zbrojnych państwa, które jako pierwsze padło o arą agresji Hitlera; był to polski okręt o nazwie Ślązak, dowodzony przez komandora Romualda Nałęcz-Tymińskiego. Tuż za Ślązakiem płynął niszczyciel HMS Middleton, a za nim — norweski Svenner. Okręty te

osłaniały trałowce brytyjskie, kanadyjskie i amerykańskie — piękne świadectwo solidarności aliantów. 5 czerwca o 23.15 trzy niszczyciele wpłynęły na szlak oznaczony numerem 10, a wraz z nimi ruszyły trałowce, które oczyściły trasę i oznaczyły ją bojami. 6 czerwca o 3.30 zakończyły swoją robotę, a niszczyciele rozpoczęły patrolowanie naprzeciwko Ouistreham (plaża Sword). Za trałowcami płynęła otylla LCT. Każda z łodzi

transportowała cztery czołgi DD, cztery dżipy z przyczepami wypełnionymi amunicją oraz ich załogi. Do sektorów 29 Dywizji na plaży Omaha (Easy Green, Dog Red, Dog White i Dog Green) szesnaście LCT przewoziło przez kanał sześćdziesiąt cztery czołgi DD, które miały zostać spuszczone na wodę w odległości pięciu kilometrów od brzegu. Nie mogło być mowy o żadnym opóźnieniu; przewidywano, że czołgi wjadą na plażę i zaczną ostrzał bunkrów na pięć minut

przed Godziną H, by w ten sposób osłaniać pierwszy rzut piechoty, która miała wylądować dokładnie w godzinę po wschodzie słońca i jednocześnie godzinę przed rozpoczęciem przypływu. LCT płynęły na czele, ponieważ były najwolniejszymi i najmniej sterownymi jednostkami oty. Były to łodzie desantowe długości trzydziestu trzech metrów, z ciężką maszynerią na ru e oraz wysokim i lekkim dziobem. Płaskodenne, nie miały środkowego

pokładu. Podczas porywistego wiatru i w rejonie silnych prądów morskich trudno było utrzymać je na kursie. Porucznik Dean Rockwell dowodził otyllą LCT, która płynęła ku plaży Omaha. 5 czerwca wyruszył w dwudziestoczterogodzinny rejs ku odległemu brzegowi. Po przybyciu na „Piccadilly Circus” pojawił się pierwszy problem — zaginęła LCT 713. Wokół krążyło mnóstwo okrętów, łodzi i innych jednostek, które próbowały utworzyć formacje; jedne z

nich miały wymalowane na burtach wielkie O (Omaha), pozostałe U (Utah). Rockwell wreszcie odnalazł LCT 713, oznaczoną O — łódź „krążyła sobie jak gdyby nigdy nic między jednostkami z ogromnymi literami U. Podpłynąłem do niej i powiedziałem dowódcy, żeby się rozejrzał i zobaczył, gdzie jest. «Och!» — jęknął. Potem poprowadziłem go tam, gdzie było jego miejsce”. Rockwell skierował się ku Francji. Wiał silny wiatr, trudno było nie zboczyć z

kursu, nawet utrzymanie się na wodzie sprawiało duże problemy. Same Shermany ważyły przecież po trzydzieści dwie tony, a łodzie przewoziły jeszcze amunicję, żywność, paliwo, no i ludzi. „Tak więc, mieliśmy bardzo mało miejsca. Poza tym przez pokład cały czas przelewały się fale”. 3 6 czerwca o 4.00 LCT dotarły do sektora transportowego plaży Omaha. O 4.15 przepłynęły ze strefy numer 1 na stanowiska wyczekiwania. O 5.10 zbliżyły

się o kilometr do plaży, do pozycji szturmowych znajdujących się pięć kilometrów od brzegu. O 5.22 łodzie ruszyły ku swoim sektorom plaży. Choć nadal wiały silne zachodnie wiatry, łodzie znalazły się pod osłoną półwyspu Cotentin, a morze było tu dość spokojne. Za LCT płynęły okręty, które miały ostrzeliwać wybrzeże: pancerniki, krążowniki i niszczyciele. Wśród nich znajdowało się sześć pancerników (trzy

amerykańskie i trzy brytyjskie), dwadzieścia krążowników (trzy amerykańskie, trzy francuskie, a pozostałe brytyjskie oraz kanadyjskie), sześćdziesiąt osiem niszczycieli (trzydzieści jeden amerykańskich, jeden norweski, jeden polski, a reszta — brytyjskich i kanadyjskich). Pancerniki były starymi okrętami. Nevada, z dziesięcioma działami 355 mm, rozpoczęła służbę w 1916 roku i jako jedyna z pozostałych okrętów

liniowych była w Pearl Harbour podczas ataku Japończyków. Texas, wyposażony w dziesięć dział 355 mm, był dwa lata starszy, podczas gdy Arkansas (przyjęty do marynarki w 1912 roku i mający dwanaście dział 305 mm) przewidziany był do demobilizacji, ale zatrzymano go jeszcze na czas wojny. HMS Warspite miał dwadzieścia dziewięć lat i uzbrojony był w osiem dział 381 mm — podobnie jak HMS Ramillies, włączony do służby

w 1917 roku; HMS Rodney, z dziewięcioma działami 406 mm, był z nich najmłodszy (zaczął pływać w 1927 roku). Marynarze nazywali je starymi damami. Teraz miały stanąć do pojedynku z ciężkimi bateriami niemieckimi. Niemcy zgromadzili w sektorze plaży Utah sto dziesięć dział — od 75 mm po 170 mm. W głębi lądu znajdowało się natomiast osiemnaście baterii, a największa — w bunkrach nieopodal St-Marcouf — składała się z czterech armat

210 mm. „Stare damy” były już mocno wysłużone i spodziewano się, że co najmniej dwie z nich zostaną zatopione, ale w planach aliantów właśnie one miały ściągnąć na siebie potężny ogień nieprzyjaciela, by w ten sposób oszczędzić plaże. Za krążownikami i pancernikami płynęła główna grupa niszczycieli, a za nimi z kolei podążały transportowce oraz okręty i łodzie desantowe, LCI, LCC, LCM i inne. Cała ota liczyła dwieście dwadzieścia

dziewięć LST, dwieście czterdzieści pięć LCI, dziewięćset jedenaście LCT, czterysta osiemdziesiąt jeden LCM (wszystkie płynące samodzielnie), tysiąc osiemdziesiąt dziewięć LCVP, przewożonych przez LST do sektora wyładunkowego, oraz łodzie ratunkowe Straży Przybrzeżnej, kutry patrolowo-torpedowe, statki, które miały zostać zatopione, by stworzyć sztuczne porty przy plaży Gold i Juno, a także inne.

Najbardziej niezgrabnymi jednostkami, jeszcze mniej zwrotnymi niż LCT, były promy Rhino — połączone hakami barki, które przewoziły ciężarówki, dżipy, buldożery i inny ciężki sprzęt. Holowały je LST, ale miały też własne silniki zaburtowe po to, żeby potem samodzielnie dopłynąć do plaży. 4 Na pokładzie USS Bayfield, uzbrojonego transportowca, na którym znajdowało się stanowisko dowodzenia generała majora Raymonda O. Bartona,

dowódcy 4 Dywizji Piechoty, tłoczyli się żołnierze i marynarze. Krążył wśród nich zastępca Bartona, generał brygady Theodore Roosevelt, i cichym spokojnym głosem dodawał im otuchy. Bardzo wielu żołnierzy 4 Dywizji pamięta jeszcze słowa Roosevelta, najstarszego wiekiem wśród tych, którzy mieli tego dnia zejść na normandzki brzeg. Pamiętają także, że w pewnym momencie zaczął śpiewać i zachęcał innych, by się do niego przyłączyli. Porucznik

John Robert Lewis tak opisał tę scenę: „Podczas przeprawy [przez kanał], zebraliśmy się na pokładzie Bayfielda i zaintonowaliśmy The Battle Hymn of the Republic, a potem Onward Christian Soldiers. Z wielką powagą śpiewaliśmy słowa: «Jak Bóg umarł, by przydać ludziom świętości, tak my umrzemy, by dać im wolność»”. 5 Starszy marynarz Joseph Donlan, radiooperator na Bayfieldzie, pamięta, że pomyślał wtedy o swej klasie

ze szkoły średniej, która w tej chwili prawdopodobnie ćwiczyła ceremonię wręczenia świadectw maturalnych. Gdyby nie wstąpił do marynarki, byłby teraz z nimi. 6 Starszy marynarz Gene Sizemore na LST 530 składał raport kapitanowi Anthony’emu Duke’owi. Tuż przed opuszczeniem Anglii wyznał mu: — Mam tylko piętnaście lat, panie kapitanie, i nie chcę wyruszać w tę podróż. (Zgłaszając się do wojska,

skłamał na temat swego wieku.) Duke odparł: — Cóż, Sizemore, nie masz innego wyjścia. — Ale, panie kapitanie, ja się boję — marynarz nie ustępował. — Chcę się wypisać, i to zaraz. Duke stwierdził, że bardzo mu współczuje, ale może tylko tyle poradzić, by co godzinę meldował się u niego na mostku. — W ten sposób będę mógł kontrolować, jak się miewasz, a ty będziesz widział, jak ja

się miewam. Sizemore zgłaszał się więc do raportu i był w niezłej formie. LST 530 płynął w kierunku plaży Gold jako drugi w kolumnie dwunastu okrętów. Duke przede wszystkim rozkazał podnieść balon zaporowy. Sznury miotały się na wietrze, co stanowiło pewne niebezpieczeństwo dla załogi. Kapitanowie innych łodzi zrobili jednak to samo. Duke wspomina: „Na Boga, nigdy nie zapomnę tego wrażenia potęgi, które

wzbierało we mnie, gdy patrzyłem na długą, nie mającą końca kolumnę okrętów i statków, płynących ku Normandii”. 7 Mimo wiatru i wysokiej fali, przeprawa tysięcy alianckich okrętów, statków i łodzi przebiegała zgodnie z planem. Zdarzyło się parę drobnych kolizji, ale nie było poważniejszych wypadków. Tak niewiarygodnie sprawny przebieg akcji zdawał się świadczyć, jak twierdził admirał Morison, o „boskiej opiece”. 8

Potędze tej Niemcy mogli przeciwstawić kilka kanonierek, parę okrętów podwodnych, małą otyllę EBootów i nic więcej. W czasie I wojny światowej byli w stanie rywalizować z Wielką Brytanią o panowanie na morzu, ale w 1944 roku mieli w czynnej służbie zaledwie trzy okręty większe od niszczycieli — były to krążowniki Prinz Eugen, Nürnberg i Emden, które na dodatek w D-Day stały w porcie. O godzinie 23.00

pancernik Nevada, z podążającymi za nim krążownikami Quincy i Tuscaloosa oraz HMS Black Prince, opuścił „Piccadilly Circus” i skierował się na południowy wschód ku plaży Utah. O 2.30 dotarł na wyznaczone stanowisko, dwadzieścia kilometrów od brzegu. „Kiedy zbliżaliśmy się do ujścia Sekwany — wspomina porucznik Ross Olsen — czuliśmy się tak, jakbyśmy podchodzili wroga i nawet ściszyliśmy głos do szeptu, bo wydawało się nam,

że mogą nas usłyszeć Niemcy na plaży, co oczywiście było niemożliwe. Potem jednak rzuciliśmy kotwicę, która narobiła okropnego hałasu, gdy łańcuch przesuwał się przez kluzę”. Olsen jest przekonany, że ten dźwięk musiał dotrzeć do Niemców. 9 Wkrótce dał się słyszeć łoskot innych łańcuchów — zarówno przy plaży Utah, jak i pozostałych. Niemcy jednak nic nie widzieli i nic nie słyszeli. Choć z „Piccadilly Circus” od późnych godzin nocnych

płynęła nieprzerwana kolumna okrętów i łodzi, tak zwarta, że można byłoby przejść po niej jak po moście od wyspy Wight aż do Normandii, a pierwsze jednostki dotarły do strefy transportowej około godziny 2.00, nieprzyjacielskie radary nie wykryły żadnego ruchu. Częściowo spowodowane to było brakiem czujności Niemców, ale przede wszystkim skutecznością bombardowań, które poprzedziły inwazję i zniszczyły całkowicie lub

przynajmniej uszkodziły stanowiska radarowe. Poza tym alianckie samoloty zrzucały „okienka”, paski metalowej folii, które powodowały niezliczone echa na niemieckich radarach. Na domiar wszystkiego admirał Krancke z powodu złej pogody odwołał rejsy patrolowe EBootów. Stały one bezczynnie w portach — w Hawrze, Ouistreham i Cherbourgu. O godzinie 3.09 niemieckie radary wreszcie wytropiły zbliżającą się armadę. Krancke pospiesznie wydał

bateriom nabrzeżnym rozkaz, by przygotowały się do odparcia inwazji. Wysłał też w morze otylle E-Bootów i dwa uzbrojone trawlery, które o godzinie 3.48 były już w drodze. Tymczasem kucharze na amerykańskich transportowcach podali żołnierzom kanapki z konserwą mięsną i kawę. Ludzie na brytyjskich LST dostali na śniadanie jajka sadzone (pływające w tłuszczu) i odrobinę rumu. Komandor podporucznik B.T.

Whinney z Królewskiej Marynarki, dowódca plaży Gold, był zdumiony, gdy o godzinie 2.00, w mesie o cerskiej na pokładzie Empire Arquebus, nieskazitelnie ubrani stewardzi w białych rękawiczkach podali mu menu. 10 Między 1.00 a 4.00, zależnie od tego, kiedy poszczególne oddziały miały przybić do brzegu, na pokładach LST dały się słyszeć gwizdki: „Uwaga! Wszyscy na stanowiska

bojowe”. Marynarze wykonali rozkaz. Ponownie zabrzmiały gwizdki dowódców: „Uwaga! Jednostki desantowe, do stref wyładunku!” Żołnierze weszli do swoich LCVP i innych łodzi; kiedy znowu rozległ się dźwięk gwizdków i usłyszeli rozkaz: „Wszystkie łodzie za burty!”, ciężkie, wyładowane łodzie desantowe zostały uniesione na żurawikach, wystawione za burtę i spuszczone na wodę. Na Empire Javelin, brytyjskim transportowcu, na którym płynął ku plaży Omaha

1 Batalion 116 Pułku Piechoty 29 Dywizji, unoszona przez żurawik jedna z łodzi utknęła na pół godziny za burtą statku, poniżej odpływnika nieczystości. „Przez te pół godziny — wspominał major Tom Dallas, zastępca dowódcy batalionu — załoga wykorzystała okazję, na którą Anglicy czekali od 1776 roku. Wołania z łodzi nie zdały się na nic. Spływające z góry potoki ekskrementów i odpadków, w barwach od kanarkowej żółci po sienę i zieleń oliwkową, lały się na

zastępcę dowódcy batalionu i żołnierzy, ozdabiając każdego na łodzi. Przeklinaliśmy, ryczeliśmy, śmialiśmy się, ale nadaremnie. Kiedy ruszyliśmy ku brzegowi, byliśmy od stóp do głów uwalani gównem”. 11 Łodzie desantowe, które odbyły drogę przez kanał zawieszone za burtami LST, zostały spuszczone na wodę tylko ze sternikami na pokładach. Gdy sternicy LCVP (w większości należący do Straży Przybrzeżnej bardzo młodzi ludzie, w wieku kilkunastu lat) uruchomili

silniki i zaczęli krążyć w pobliżu jednostek macierzystych, załogi LST i innych transportowców przerzuciły przez burty siatki drabinkowe. Żołnierze, niezdarnie schodzący po tych siatkach do łodzi Higginsa, stanowili jeden z najbardziej charakterystycznych widoków w D-Day. Podobnie jak spadochroniarze zrzuceni w nocy na teren Francji, piechota i saperzy byli zanadto obciążeni bronią, amunicją i racjami

żywnościowymi. Impregnowane mundury i potężne buty jeszcze bardziej krępowały ruchy. Było ciemno, a wody kanału kołysały małymi łodziami desantowymi, unosząc je na wysokość nawet trzech metrów. Kiedy sternicy podpłynęli do burt transportowców, o cerowie na pokładach poinstruowali żołnierzy, by skakali z siatek do łodzi w momencie, gdy znajdzie się na ona na szczycie fali i odległość będzie najmniejsza. Wielu to

się jednak nie udało: w pierwszej tylko godzinie załadunku ponad dwa tuziny żołnierzy złamało nogi. Z kilku, którzy wpadli między okręt a łódź, co najmniej trzech zostało zmiażdżonych, pozostali doznali poważnych urazów. Starszy marynarz Ronald Seaborne, radiotelegra sta marynarki, który na plaży Gold miał pełnić rolę przedniego obserwatora, niósł chlebak, radiostację, antenę teleskopową, rewolwer i kilka ładownic. Wszystko to

taszczył na plecach, poza anteną, którą trzymał w ręce. Schodząc po siatce, mógł się przytrzymywać tylko jedną ręką. „Zejście do łodzi było dla mnie najtrudniejszą częścią całej operacji normandzkiej. Gdyby nie fala, która nieomal rzuciła łódź z powrotem na pokład LST i w ten sposób maksymalnie skróciła dystans, jaki miałem do pokonania, wątpię, czy udałoby mi się wykonać ten skok”. 12 Ogólnie jednak, biorąc pod uwagę wszystkie te trudności, załadunek

przebiegł sprawnie. Na łodziach Higginsa tłoczyło się po trzydziestu żołnierzy i dwóch o cerów z plutonów mających wylądować w pierwszym rzucie. Nieśli torpedy bangalore, moździerze, karabiny automatyczne Browninga i inną broń. Wszyscy musieli stać, nie było miejsca, by ktokolwiek mógł usiąść — na poziomie oczu mieli więc okrężnice. Kiedy łodzie były już załadowane, sternicy odbijali od okrętów matek i zaczynali krążyć

wokół nich, zataczali coraz większe koła. Łodzie podskakiwały na falach — i prawie natychmiast większość niedawnego posiłku: kanapek, jaj i rumu, wylądowała na pokładzie, który stał się przez to nader śliski. Jak opowiada starszy marynarz Seaborne, na jego LCM generał brygady Królewskiej Piechoty Morskiej, „siedział sobie dostojnie w dżipie, podczas gdy reszta z nas tłoczyła się między samochodem a burtami łodzi, usiłując uniknąć

zimnych rozbryzgów wody morskiej, która przelewała się przez burty”. Ludzie zaczęli chorować; wiatr znosił wymiociny w kierunku dżipa i siedzącego w nim generała. „Wściekły zaczął wrzeszczeć na wszystkich, że jeśli są chorzy, mają przejść na drugą stronę łodzi. Chwilę później przy lewej burcie pełno było ludzi o zielonkawych twarzach”. Ponieważ łódź wciąż krążyła po morzu, teraz z lewej burty powiał wiatr, unosząc kolejną falę wymiocin

na generała i jego dżip. „Na szczęście, generał przestał się wściekać i już się nie przejmował fatalnym stanem swego munduru i samochodu”. 13 Porucznik John Ricker dowodził LCC, której powierzono rolę głównej jednostki patrolowej w rejonie Tare Green Beach na plaży Utah. Porucznik Howard Vander Beek, dowodzący LCC 69, wyruszył ku wybrzeżu za PC 1176 Rickera. LCC, wraz z LCT oraz łodziami transportującymi drużyny

saperów morskich, płynęły na przedzie. Vander Beek opowiada, że czekając na LCVP i inne łodzie, z którymi LCC miały podpłynąć na plaże, „czuliśmy się wystawieni na cel, bezbronni. Choć za plecami mieliśmy setki dział na amerykańskich pancernikach, krążownikach i niszczycielach, przyczajonych i gotowych do akcji, to jednak przed nami znajdowały się baterie Wehrmachtu, które czekały tylko na wschód słońca, by rozpocząć

ostrzał”. 14 Choć panowała chłodna noc, a pryskająca w twarze woda była lodowata, to żołnierze i marynarze płynący w kierunku Normandii pocili się mocno. Powodował to stan napięcia, strachu i wyczekiwania. Warkot silników łodzi desantowych został wkrótce zagłuszony przez ryk nadlatujących pierwszych bombowców. Za płynącymi na przodzie jednostkami podążały następne. Marynarze obsługujący na okrętach

wojennych działa 127 mm, 255 mm, 305 mm i 355 mm, gotowi byli do rozpoczęcia ognia. Armada morskodesantowa miała podjąć dzieło rozpoczęte wcześniej przez oddziały powietrznodesantowe. To, co posiał Hitler, właśnie dojrzewało. Mieszkańcy wolnego świata wysłali swoją najlepszą młodzież i najnowocześniejszy sprzęt, żeby oswobodzić Zachodnią Europę, zetrzeć w proch agresora i jego nazistowską

partię. Niedługo po 5.20 na wschodzie pojawiły się pierwsze promienie słońca. Bombowce zaczęły zrzucać swój ładunek, a niemieckie działa przeciwlotnicze rozpoczęły ich ostrzał. Jednak na morzu, w rejonie zgrupowania transportowców, panowała złowróżbna cisza. Żadna z niemieckich baterii nie otworzyła ognia; alianckie okręty natomiast miały czekać z rozpoczęciem ostrzału do 5.50 (czterdzieści minut przed Godziną H), chyba że

zostałyby zaatakowane. Porucznik Jerry Clancy, znajdujący się na pokładzie niszczyciela USS McCook naprzeciwko plaży Omaha, kręcił głową ze zdziwieniem. „Nie rozumiem, dlaczego do nas nie strzelają” — powiedział do reportera Martina Sommersa, który stał obok. „Nikt z nas nie mógł tego pojąć — napisał później. Chcieliśmy, żeby zaczęli już strzelać, bo wtedy moglibyśmy odpowiedzieć ogniem. To byłoby znacznie lepsze niż czekanie”. Gdy

bombardowanie nasiliło się, „przez pokład przebiegło zbiorowe, pełne respektu westchnienie: «Ach!» (...) Wzdłuż brzegu przetoczył się huk potężnych eksplozji, po których nastąpiły wybuchy wielobarwnych pocisków przeciwlotniczych, tu i tam pojawiły się gejzery płomieni (...). Eksplozje następowały po sobie tak szybko, że zlały się w jeden wielki grzmot. Linia brzegowa stała się jednolitym łańcuchem ognia”. Sommers i Clancy próbowali kontynuować

rozmowę, ale ledwie się słyszeli. „To chyba najdłuższa godzina w historii” — stwierdził Clancy. 15 O 5.35 niemieckie baterie zaczęły ostrzał oty alianckiej. Porucznik Olsen na pokładzie Nevady, nieopodal plaży Utah, zobaczył, że wszędzie wokół spadają pociski. Miał wrażenie, że wszystkie niemieckie działa rozmieszczone we Francji wzięły na cel jego okręt. „Dowiedzieliśmy się później, że wystrzelono do nas dwadzieścia siedem pocisków

i żaden nie tra ł. Wydawało się, że ostrzał trwa już wieki, zanim skierowano na cel naszą główną wieżę dział 355 mm i przygotowano ją do prowadzenia ostrzału”. 16 Kiedy pancerniki otworzyły ogień, wydawało się, że to Zeus miota błyskawice na Normandię. Huk, wstrząsy, błyski z luf — wszystko to pozostawiło niezatarte wrażenie na każdym ze świadków. Żołnierze w łodziach Higginsa widzieli przelatujące nad nimi ogromne pociski. Starszy

marynarz James O’Neal, znajdujący się na LCI w rejonie plaży Juno, zauważył, że za każdym razem, gdy pancerniki oddawały salwę, „siła odrzutu po wystrzale powodowała przechył, tworzyły się spore fale, które płynęły ku brzegowi i kołysały naszą łodzią”. 17 Holdbrook Bradley był korespondentem „Baltimore Sun” i płynął na LST w kierunku plaży Omaha. Sześć lat później został wysłany w takiej samej roli do Korei; dwadzieścia pięć lat później

zaś pisał reportaże z Wietnamu. W ustnej relacji przedstawił to tak: „Przywykłem do zgiełku wojennego. Ale to [rozpoczęcie ostrzału w DDay] było czymś najgłośniejszym, co zdarzyło mi się słyszeć. Nigdy wcześniej ani potem nie słyszałem potężniejszego ostrzału; większość z nas czuła, że jest to najważniejsza chwila w naszym życiu, jego centralny punkt, najbardziej niezwykły”. Dla Bradleya pierwsza

salwa, oddana przez pancerniki, była jedną wielką eksplozją, „olbrzymim piekielnym wybuchem. Nigdy w życiu nie słyszałem już nic podobnego”. 18 Porucznik Cyrus Aydlett, o cer zaopatrzeniowy na transportowcu Bayfield, pobiegł na pokład, żeby popatrzeć, co się dzieje. To było jak pokaz sztucznych ogni w dniu 4 lipca, tylko

tysiąc

razy

potężniejsze. Mieliśmy wrażenie, jakby niebo

się

otworzyło,

a

na

brzeg,

widniejący miliony

przed

gwiazd,

nami, z

spadały

których

każda

wysyłała we wszystkie strony świetliste błyskawice. Nigdy dotąd nie było tak doskonałej

koordynacji

działań

naszych sił morskich skierowanych na wybrzeże,

które

Herr

Schicklgruber[26] umacniał z takim trudem możliwych

za

pomocą

środków.

Ku

wszelkich niebu

z

impetem wzbijały się słupy ognia i dymu — huk wybuchów nawet nam, w oddali, wydawał się przerażający — kolana mimowolnie uginały się pod

nami,

jakby

nogawek czepiały

się

jakieś gremliny — statek trząsł się i drżał, jakby zdawał sobie sprawę, co się dzieje.

Jeden z ludzi, którzy wraz z Aydlettem przyglądali się widowisku, wrzasnął mu do ucha: „Założę się, że niejeden na tym statku ma teraz pełne gacie!”19 Podobnie rzecz się miała z wieloma Niemcami, ukrytymi w bunkrach, które były właśnie ostrzeliwane. *** Spadochroniarze

obserwowali ostrzał z przeciwnej strony, niektóre pociski spadały między nimi a plażą, inne przelatywały nad ich głowami. John Howard, znajdujący się przy moście Pegasus, tak to opisał: Ogień

zaporowy

był

naprawdę

straszliwy. Czuło się, jak od strony wybrzeża

drży

ziemia.

Niebawem

pociski zaczęły spadać dalej, w głębi lądu.

Huk

był

straszliwy,

a

my

nieszczęsna, przeklęta piechota, nigdy wcześniej nie byliśmy pod ostrzałem z morza;

nadlatywały

te

parszywe

olbrzymie pociski, tak wielkie, że gdy przelatywały, człowiek odruchowo kulił się, nawet jeśli był w bunkrze. Mój radiotelegra sta, który stał tuż obok, był tym tak poruszony, że w końcu powiedział: „Psiakrew, sir, oni chyba strzelają dżipami”.20

Ostrzał obudził także mieszkańców Vierville, małej osady położonej na urwisku przy zachodnim krańcu Omaha. Kiedy samoloty odleciały, „zapanował dziwny spokój”. Pierre i Jacqueline

Piprel pobiegli do domu Clementa Marie, bo wiedzieli, że wbrew surowym niemieckim zakazom ma lornetkę. „Wszyscy troje na zmianę obserwowaliśmy z okna na poddaszu tę niezwykłą armadę, rosnącą w oczach, w miarę jak się zbliżała. Nie widać już było morza, tylko same okręty i łodzie”. I wtedy zabrzmiała pierwsza salwa. Na Vierville zaczęły spadać pociski. W ciągu paru minut „w oknach nie pozostała ani jedna

szyba”. Jeden z pocisków eksplodował w sypialni na piętrze domu i „wszystko runęło na znajdującą się niżej jadalnię”. Kolejny pocisk przeleciał ze świstem przez cały budynek, wpadł jednym oknem, a wypadł drugim. Inny uderzył w piekarnię, zabijając służącą i niemowlę, dziecko piekarza, które kobieta trzymała na rękach. 21 Strzelano z każdego działa oty alianckiej. Niszczyciel USS Harding, pod dowództwem komandora George’a G. Palmera,

otworzył ogień w stronę plaży Omaha o 5.37. Celem była bateria, znajdująca się na wschód od Port-en-Bessin, w odległości około czterech tysięcy czterystu metrów. Harding wystrzelił czterdzieści cztery pociski 127 mm w kierunku dział niemieckich i na jakiś czas je uciszył. Tymczasem pociski wroga, spadające wokół Hardinga, wzbijały fontanny wody; najbliższy przeleciał w odległości siedemdziesięciu metrów. O 5.47 Harding skierował

działa w stronę trzech bunkrów, położonych dwa tysiące siedemset metrów dalej, przy drodze ku Colleville. Posłał tam sto kolejnych pocisków, zanim dym zupełnie przesłonił widok. Całe wybrzeże zasnuło się pyłem i zamieniło w rumowisko. Komandor Palmer nie mógł dostrzec punktów orientacyjnych w terenie i musiał polegać wyłącznie na radarze. Kiedy wiatr umożliwił jako taką obserwację, Harding otworzył ogień w kierunku

budynku przy drodze; dwadzieścia pocisków zmiotło go z powierzchni ziemi. O godzinie 6.10 okręt wziął na cel kolejny uforty kowany obiekt i ostrzelał go czterdziestoma pociskami. Potem wypatrzył nieprzyjacielskie stanowisko na plaży Omaha, którego załoga przygotowywała się do ostrzału podpływającej właśnie łodzi desantowej. O 6.15 Harding zbliżył się do brzegu na odległość tysiąca pięciuset metrów i oddał sześć salw w stronę

niemieckiej armaty. Wprawdzie nie udało mu się jej zniszczyć, ale nieprzyjacielscy żołnierze uciekli w kierunku urwiska. 22 Przez cały ten czas niemieckie armaty rozmieszczone na brzegu odpowiadały ogniem. Marynarze na Hardingu słyszeli gwizd pocisków, które przelatywały im nad głowami i ponad rufą. Porucznik William Gentry pamięta, że kiedy Niemcy ostrzeliwali pancerniki i krążowniki, znajdujące się za Hardingiem,

„tor lotu pocisków był tak płaski, że przelatywały one na poziomie naszych kominów. Niektórzy członkowie załogi byli nawet przekonani, że kilka pocisków spadło pomiędzy kominy”. O 6.20, kiedy do plaży Omaha podpłynęła jedna z pierwszych łodzi desantowych, o cer artyleryjski zgłosił, że zadanie zostało wykonane i komandor Palmer wydał rozkaz, by przerwać ogień. 23 Naprzeciwko pięciu plaż było zakotwiczonych

sześćdziesiąt osiem alianckich niszczycieli; każdy z nich uczestniczył w ostrzale wybrzeża, działając podobnie jak Harding, to znaczy ostrzeliwał najpierw wyznaczone obiekty — głównie bunkry i inne umocnienia lub wieże kościelne — a następnie pozostałe cele, które udało mu się dostrzec. Potem wszystkie przerwały ogień, by pozwolić łodziom desantowym wylądować na plaży. Dwa niszczyciele miały pecha. Norweski Svenner

znajdował się na odległym lewym skrzydle, najbliżej Hawru. O 5.37 pół tuzina EBootów z tego portu, wysłanych do akcji przez admirała Kranckego, zbliżyło się do oty aliantów i posłało w jej kierunku serię torped. Tra ony został tylko Svenner — torpeda przeszła obok dziobu Ślązaka. Komandor Nałęcz-Tymiński tak to opisał: W okolicy śródokręcia pojawił się błysk, zaraz po nim nastąpiła głośna detonacja, a następnie w powietrze

uniósł się słup ognia i dymu. Svenner przełamał się na pół i zatonął.24

Kapitan Kenneth Wright, komandos, pięć dni później pisał do rodziców: Było to makabryczne. Okręt jakby pękł w połowie i zgiął się niczym scyzoryk.25

Svenner był jedynym alianckim okrętem zatopionym tego dnia przez marynarkę niemiecką. EBooty, które wystrzeliły

torpedy, zostały potem ostrzelane przez pancernik HMS Warspite. Jeden z okrętów zatonął, a pozostałe dokonały szybkiego zwrotu i powróciły do stosunkowo bezpiecznego Hawru. Tak zakończyła się jedyna próba, jaką podjęła Kriegsmarine, by przeszkodzić w lądowaniu wojsk alianckich. Samoloty, mające rozciągnąć zasłonę dymną między stanowiskami Niemców a ostrzeliwującą ich otą, pojawiły się nad plażą

Omaha o 6.10. Ale maszyna, której zadaniem było osłonić niszczyciel USS Corry, została zestrzelona. Przez jakiś czas Corry był więc jedynym dobrze widocznym okrętem alianckim i dlatego działa niemieckie skoncentrowały na nim ogień. Niszczyciel zaczął gwałtownie manewrować, cały czas strzelając z dział. Bardzo przy tym ryzykował, ponieważ tylko niewielki akwen wodny został oczyszczony z min. Mechanik, mat Grant Gullickson, był w tym czasie w

przedniej maszynowni. Rury ociekały wodą, z turbin z sykiem wydobywała się para. „Mieliśmy wykonywać polecenia dowódcy okrętu [komandora podporucznika Ho mana]: cała naprzód albo cała wstecz — jak sobie życzył. Nad nami bez przerwy grzmiały działa. Nagle okręt dosłownie wyskoczył z wody! Wsporniki podłogowe się rozchwiały, zgasło światło i maszynownię wypełniła para”. Corry tra ł śródokręciem na minę. „Zapanowała kompletna

ciemność, a wszędzie unosiła się gorąca, dusząca para” — wspominał Gullickson, który znalazł się w najgorszej sytuacji, w jakiej mógł się znaleźć — zamknięty na tonącym okręcie w maszynowni z przegrzanymi turbinami, kotłami parowymi i rurami. Woda się podnosiła, po paru minutach sięgała mu już do piersi. „Wtedy rozległ się kolejny łoskot od spodu kadłuba”. Corry uderzył w kolejną minę i został prawie przepołowiony. Ho man,

sterując osobiście, skierował okręt na pełne morze, ale w ciągu paru minut silniki straciły moc i Corry zaczął zwalniać. O 6.41 wydał rozkaz, by wszyscy opuścili okręt. W maszynowni tymczasem, jak relacjonuje Gullickson, „mocowaliśmy się z pokrywą luku, a kiedy wreszcie udało się ją otworzyć, zaczęliśmy się ewakuować. Na zewnątrz zobaczyliśmy, że główny pokład znajduje się na poziomie morza i jest już zalewany. Nie ulegało

wątpliwości, że to ostatnie chwile okrętu. W tym momencie zauważyłem, że nie mam na sobie pasa ratunkowego i kamizelki. Prawdopodobnie zostały ze mnie zerwane podczas eksplozji. Opuściłem pokład przez sterburtę w okolicy śródokręcia. Nie musieliśmy skakać, po prostu odpłynęliśmy, bo Corry był już pod wodą”. Dwie godziny później USS Fitch zabrał Gullicksona i innych na pokład. Tam napojono ich kawą z alkoholem używanym

do napędu torped, a potem przeniesiono na transportowiec, który zabrał ich do szpitala w Anglii. „Na okręcie znajdował się bosman Ravinsky, szef przedniej maszynowni. Para poparzyła mu dziewięćdziesiąt procent powierzchni ciała. Opiekowaliśmy się nim; mógł trochę mówić, ale oparzenia były bardzo bolesne. Następnego dnia umarł”. 26 Starszy marynarz Joseph Dolan służył w bojowym ośrodku łączności, na

Bayfieldzie. „Nadal pamiętam pilną wiadomość, którą odebrałem z pokładu Corry’ego. Informowali, że okręt uderzył w minę i tonie, mają wielu rannych i natychmiast potrzebują pomocy. Wiadomości były przeważnie kodowane, ta jednak ze względu na pośpiech nie została zaszyfrowana”. 27 Starszy marynarz A.R. Beyer z Fitcha popłynął łodzią ratunkową, by zebrać rozbitków. Pamięta, że rufa Corry’ego ostatnia zanurzyła

się pod wodę. Widział, jak jeden z ludzi uchwycił się górnej łopaty śruby, większość jednak pływała uczepiona szczątków okrętu czy tratw i tych postanowił ratować jako pierwszych. Kiedy powrócił do Corry’ego, człowieka na śrubie już nie było. W ciągu całego ranka Fitch zabrał na pokład dwustu dwudziestu trzech ludzi. 28 Podporucznik Doug Birch znajdował się w ścigaczu naprzeciwko plaży Utah. Kiedy Corry uderzył w minę,

„wielu ludzi wypadło za burtę; tak się złożyło, że wyciągnąłem z wody marynarza, który miał grupę krwi B; po ułożeniu go na pokładzie naszej łodzi, oddałem mu krew podczas transfuzji. Kiedy potem lekarz powiedział, że ten człowiek nie żyje, nie byłem pewny, kto umarł: on czy ja”. 29 Miny spowodowały prawdziwe spustoszenie wśród jednostek alianckich znajdujących się w pobliżu plaży Utah. Łódź patrolowa PC 1261 o 5.42 tra ła na

minę i zatonęła po czterech minutach. O 5.47 LCT 597, płynącą tuż za PC 1176, spotkał podobny los. Porucznik Vander Beek na LCC 60 widział, jak siła eksplozji wyrzuciła ją z wody. „Byliśmy parę metrów dalej, a potężna fala wywołana wybuchem przetoczyła się przez naszą łódź”. LCT 597 zatonęła natychmiast, razem z ładunkiem czterech czołgów DD. Mniej więcej w tym samym czasie Vander Beek dowiedział się, że jedna z jego

siostrzanych łodzi, LCC 80, zahaczyła śrubą o boję świetlną i uległa uszkodzeniu, nie mogła więc uczestniczyć w akcji. W ten sposób tylko LCC 60 Vandera Beeka mogła poprowadzić wszystkie LCT i pierwszy rzut LCVP w kierunku Omaha. Było to dla jednej łodzi właściwie niewykonalne zadanie, a sytuację pogarszał jeszcze wiatr wiejący od strony lądu oraz silny prąd morski. Vander Beek usiłował prowadzić LCT i LCVP w kierunku brzegu, ale zniosło

go na lewo, tak więc kiedy dał znak łodziom, że mogą płynąć ku plażom, znajdowały się pięćset-tysiąc metrów na południowy wschód od wyznaczonej strefy lądowania. 30 O 6.00 pozostałe LCT spuściły na wodę czołgi DD, te płynęły jednak bardzo wolno, ponieważ przeszkadzały im wiatr i prąd morski. Wkrótce wyprzedziły je łodzie Higginsa, wypełnione żołnierzami, którzy mieli przystąpić do ataku w pierwszym i drugim rzucie.

Podczas gdy łodzie desantowe podpływały do brzegu, pancerniki i krążowniki kontynuowały ostrzał. Salwy z dział powodowały jeden wielki huk, odczuwalny niemal zycznie w powietrzu. Hałas potęgowały jeszcze niemieckie baterie i warkot silników bombowców. Nevada zarzuciła kotwicę naprzeciwko plaży Utah, a Texas i Arkansas — przy Omaha. Ponieważ oczyszczony akwen był zbyt wąski i nie pozwalał na żadne

manewry, okręty stały zakotwiczone, co świadczy o tym, że marynarka bardziej obawiała się min niż niemieckich baterii. Za pancernikami znajdowały się transportowce, przed nimi zaś niszczyciele i łodzie desantowe, które kierowały się ku brzegowi w kolumnach złożonych z łodzi Higginsa, LCI, LCT, am bii DUKW. Pancerniki miały wsparcie krążowników. Głównym celem dla dział 355 mm Nevady były niemieckie baterie. Mniejsze

działa zasypywały pociskami plaże. O 6.20 pancernik zwrócił ku plażom także lufy swoich „trzysta pięćdziesiątek piątek”; domagał się tego generał Collins, który wierzył w skuteczność ostrzału z wielkich dział i liczył na to, że porobią wyrwy w betonowych umocnieniach. Nevada strzelała więc na wprost, prawie w linii poziomej; żołnierze płynący w łodziach Higginsa twierdzą, że na skutek podmuchu powietrza, spowodowanego przez nadlatujące pociski, łodzie

wręcz podrzucane były przez fale. Texas, zakotwiczony w pobliżu plaży Omaha, ostrzeliwał baterię w Pointe du Hoc, gdzie niebawem miały wylądować grupy rangersów. O 5.50 zrobiło się na tyle jasno, że ogniem mogły już kierować samoloty rozpoznawcze. Olbrzymie pociski z dział okrętowych poznaczyły rejon Pointe du Hoc kraterami, oberwały wielkie kawały klifu, które spadły do morza, i zniszczyły bunkry kryjące działa.

Komandor porucznik L.C. Glover pilotował samolot kierujący ogniem z dział HMS Warspite, który ostrzeliwał baterię w Villerville, na wschód od plaży Sword. Latał między pancernikiem a linią brzegową. „Wydałem rozkaz: Ognia! I powoli odwróciłem się bokiem w stronę wybrzeża, czekając, aż spadną pociski. Nagle na czystym niebie moja maszyna doznała gwałtownego wstrząsu, który niemal pozbawił mnie zmysłów. W tej samej chwili zobaczyłem dwa

olbrzymie obiekty, szybko oddalające się ode mnie w kierunku brzegu, i uświadomiłem sobie, że przeciąłem trajektorie dwóch pocisków 381 mm wystrzelonych z Warspite’a. Przerażony, śledziłem wzrokiem dalszy paraboliczny lot pocisków i zobaczyłem, że jeden z nich tra ł w stanowisko artyleryjskie, które mieliśmy zniszczyć!” Mniej radosną wieść Glover przekazał później, tego dnia bowiem co najmniej dwa alianckie samoloty zostały

tra one i zniszczone przez pociski. 31 O 6.15 Texas obrócił swoje działa 355 mm ku drodze wychodzącej z zachodniego krańca plaży Omaha. Prowadziła ona wąwozem do wsi Vierville. Admirał Morison zauważył wcześniej: „Siła i celność ostrzału morskiego w dużej mierze zdecydują, w jakim czasie po Godzinie H 1 Batalion 116 Pułku [29 Dywizji] opanuje tę drogę”. 32 Niemcy odpowiedzieli ogniem ze swoich baterii w

Port-en-Bessin. Nick Carbone, marynarz z Brooklynu pływający na pokładzie Texasu, zobaczył, jak ogromny niemiecki pocisk wpada do wody między jego pancernikiem a jednym z brytyjskich krążowników. Naśladując znany wszystkim Amerykanom głos, Carbone powiedział: „Nienawidzę wojny. Eleanor też jej nienawidzi”. 33 Tymczasem Arkansas przy zachodnim krańcu Omaha wziął na cel baterię w Les Moulins, a krążowniki i

niszczyciele ostrzeliwały niemieckie bunkry rozmieszczone wzdłuż urwiska (dziś znajduje się tam cmentarz). W rejonie plaż atakowanych przez Brytyjczyków i Kanadyjczyków ostrzał był równie silny. Krótko mówiąc, plaże i baterie niemieckie zostały ostrzelane tonami pocisków. Efekty okazały się jednak często niezadowalające. Każdy, kto miał okazję zobaczyć normandzkie wybrzeże, może potwierdzić,

że przyczyną tego nie był niecelny ostrzał, ale dobrze przemyślany system obrony niemieckiej. Starszy marynarz Ian Michie, służący na krążowniku HMS Orion, mówił prawdę, gdy stwierdził: „Nasz ostrzał był bardzo skuteczny i wkrótce odnotowaliśmy bezpośrednie tra enia. Trzynaście razy tra liśmy w baterię, zanim zaatakowaliśmy nowy cel”. 34 Do dziś jednak w Longues-surMer, Pointe du Hoc, Port-enBessin, St-Marcouf, Azeville i innych punktach, gdzie

znajdowały się baterie, można zobaczyć bunkry — nieco naruszone, ale nie zniszczone. Na niektóre z nich spadły tuziny pocisków, ale nawet te 355 mm nie przebiły grubych ścian. Poznaczyły je dziurami, oderwały trochę betonu, odsłoniły stalowe pręty, ale nie przebiły się do środka. Wielu niemieckich artylerzystów ogłuchło albo straciło przytomność na skutek ostrzału i bombardowań. W o cjalnym raporcie Królewskiej Marynarki Wojennej

przyznano, że nie udało się zniszczyć konstrukcji betonowych ścian ani samych dział w punktach oporu,

podkreślano jednak, że

ostrzał

i

bombardowanie

skutecznie unieszkodliwiły stanowiska artyleryjskie, stan

ponieważ

przerażenia

ich

wprawiły

w

załogi

i

uniemożliwiły im użycie broni, a tym samym

strzelanie

jednostek.35

do

lądujących

Okazało się, że były to tylko pobożne życzenia. Gdy ustał ostrzał z morza, a zanim jeszcze wylądował pierwszy rzut aliantów, Niemcy zdążyli obsadzić ludźmi działa i otworzyli ogień — strzelali jednak niecelnie, bo nie dysponowali samolotami rozpoznawczymi, a stanowiska obserwacyjne rozmieszczone wzdłuż klifu miały utrudnioną widoczność z powodu dymu. Tak więc, choć stanęli do walki z pancernikami i krążownikami, nie trafili żadnego z nich.

Mniejsze baterie, bunkry i „tobruki” na obszarze samych plaż czy też na stoku urwiska za plażą Omaha także przetrwały ostrzał i bombardowanie. Te bliższe, na plażach, miały otwory strzelnicze po bokach, a nie od strony morza, by mogły razić ogniem ankowym równolegle do linii brzegowej i jednocześnie wytrzymać ostrzał okrętów. Kiedy na brzegu wylądował pierwszy rzut aliantów, działa nieprzyjacielskie otworzyły miażdżący ogień do czołgów i

piechoty. Z punktu widzenia żołnierzy schodzących na brzeg potężny ostrzał z morza był równie nieskuteczny jak potężne bombardowanie z powietrza. Według admirała Morisona przyczyną był „zbyt krótki czas przeznaczony na ostrzał”, a poza tym, jego zdaniem, wina leżała po stronie wojsk lądowych, a nie marynarki, ponieważ nie chciały, by ostrzał rozpoczął się przed świtem. Jak twierdził Morison, Godzinę H należało wyznaczyć na 7.30,

by „dać okrętom więcej czasu na rozwalenie umocnień wzdłuż plaż”. 36 Gdy okręty przesunęły linię ostrzału, kierując go w głąb lądu, do akcji przystąpiły LCT(R). Porucznik Eugene Bernstein dowodził łodzią pilotującą trzynaście innych jednostek płynących w kierunku plaży Omaha. W odległości trzech i pół tysiąca metrów od brzegu LCT(R) uformowały szereg, ustawiając się w odstępie stu metrów od siebie. Bernstein wspomina, iż był bardzo

zdziwiony, że znalazł się w wyznaczonym miejscu o wyznaczonej porze. 37 Na LCT(R) 450 płynął lekarz W.N. Solkin. Pamięta, że w pewnej chwili cała załoga wzięła do ręki gaśnice. „Dowódca łodzi znajdował się w wieżyczce obserwacyjnej, trzymał palec tuż nad przyciskiem wyrzutni. Wstrzymaliśmy oddech, chwytając się wszelkich stałych elementów łodzi. Odpaliliśmy rakiety i wtedy rozpętało się piekło. Mieliśmy wrażenie, że łódź

eksplodowała. Nastąpił gwałtowny przechył i znalazłem się w plątaninie rąk i nóg. Teraz przydały się gaśnice. W różnych miejscach pojawił się ogień, zza grodzi wodoszczelnych wydobywał się dym. Hałas i gorąco były nie do wytrzymania. Wszyscy, krzycząc i przeklinając, próbowali opanować ogień, który zagrażał całej łodzi. Nie potra ę opisać dźwięku tysiąca rakiet odpalanych jednocześnie w ciągu niespełna minuty. Któryś z kolegów przyrównał

go do huraganu. Łodzią zatrzęsło, rzuciło do tyłu i w jednej chwili straciliśmy panowanie nad sterem”. 38 Rakiety — w liczbie czternastu tysięcy — przeleciały łukiem nad łodziami Higginsa, w kierunku plaży. Jak określił to Joseph Balkoski, historyk 29 Dywizji: „Ich ryk przypominał nałowe crescendo wielkiej symfonii”. 39 Ludziom płynącym łodziami Higginsa wydawało się, że nikt nie może przeżyć takiego ostrzału. Niestety, wiele

rakiet spadło do morza, nie wyrządzając żadnych strat. Kilka uderzyło w dolny stok urwiska lub spadło pomiędzy urwiskiem a plażą. Zapaliła się od nich trawa, powstał dym, wybuchło parę min lądowych — ale zginęło niewielu Niemców, jeśli w ogóle którykolwiek z nich stracił życie. *** Nastąpił jeszcze jeden ostrzał z morza. Ogień otworzyły Shermany, które zbliżały się do brzegu na pokładach LCT. Ze względu

na warunki — wysoką falę, dym i mgłę, a także zdenerwowanie — był bardzo niecelny. Fakt, że czołgi znalazły się na tyle blisko brzegu, by rozpocząć ostrzał, graniczył wręcz z cudem, którego dokonano dzięki odwadze i przytomności umysłu jednego człowieka, porucznika Rockwella. Ze wszystkich młodszych o cerów podjął on być może najważniejszą decyzję w całym D-Day. LCT, które zbliżały się do plaży Omaha, miały spuścić na

wodę czołgi DD w odległości pięciu kilometrów od brzegu. Łodzie podzieliły się na dwie grupy. Osiem z nich, po lewej stronie otylli Rockwella, spuściło czołgi zgodnie z planem, ale z trzydziestu dwóch — dwadzieścia dziewięć zatonęło. Fale były zbyt duże, czołgi niskie, a ich osłony niewystarczające. Było coś patetycznego w tym, jak maszyny jedna za drogą zjeżdżały po opuszczonej rampie i pogrążały się w wodzie. Niewątpliwie zawinił tu

także tępy upór dowódców, którzy widząc, jak spuszczane na wodę czołgi zalewa fala, płócienne osłony opadają, a maszyny kolejno toną — bezmyślnie wykonywali rozkaz. Dowódcy LCT patrzyli na to bezradnie, obezwładnieni strachem i zgrozą. Był to tragiczny widok. Tylko dowódca LCT 600, podporucznik H.P. Sullivan, miał odwagę, żeby przerwać tę bezsensowną akcję. Kiedy zobaczył, że pierwszy z grupy czterech jego czołgów poszedł

pod wodę, rozkazał załodze podnieść rampę i podpłynąć do brzegu. Z całej otylli LCT uratowały się jedynie te trzy maszyny; wkrótce potem otworzyły silny ogień w kierunku Easy Green[27]. Porucznik Rockwell, znajdujący się na wprost Dog White i Dog Green, podjął w tym czasie samodzielną decyzję. Mimo zakazu skontaktował się przez radiostację w czołgu z kapitanem Elderem z 743 Batalionu Czołgów na pobliskiej LCT. Był

przygotowany na poważną dyskusję, ponieważ sądził, że Elder będzie chciał postępować zgodnie z rozkazami. (Jeśli chodzi o użycie radiostacji, Rockwell powiedział później: „Na tym etapie akcji postanowiłem zaryzykować, bo inwazja była w toku, a od tego zależał jej los”.) Sprawiając ulgę Rockwellowi, Elder zgodził się z nim. „Chyba nam się nie uda — powiedział. — Czy wobec tego mógłbyś nas zabrać bliżej plaży?”

To właśnie Rockwell chciał usłyszeć. Posługując się chorągiewkami i alfabetem Morse’a, rozkazał siedmiu innym dowódcom LCT ze swojej otylli, by przygotowali rampy i podpłynęli do brzegu. Kiedy łodzie zbliżyły się do plaż, załogi czołgów skwapliwie otworzyły ogień w kierunku urwiska, strzelając znad ramp. 40 Flotylla Rockwella uformowała szereg. Nie zareagował tylko dowódca LCT 607. Jego zastępca, podporucznik Sam Grundfast

(który był niegdyś skautem i potra ł, szybciej niż sygnalista przeczytać wiadomość nadaną Morse’em), powiedział bez ogródek: „Po prostu stał jak skamieniały. Sygnalista spojrzał więc na mnie, ja spojrzałem na niego, a potem przejąłem dowództwo łodzi. Dałem znak, że odebraliśmy rozkaz i wpływamy na plażę”. Podpływając do brzegu, LCT 607 tra ła na minę. „Dosłownie wylecieliśmy w górę. Dowódca został zabity. Zginęli wszyscy poza mną i

jeszcze dwoma ludźmi. Straciliśmy cztery czołgi i całą załogę z łodzi. Ja leczyłem się z ran przez kilka miesięcy, przeszedłem w szpitalu kilka poważnych operacji”. 41 Starszy marynarz Martin Waarvick płynął na łodzi Rockwella, LCT 535. „Byłem na stanowisku w kabinie na lewej burcie w pobliżu rampy i grzałem mały silnik rmy Briggs & Stratton, za pomocą którego była opuszczana”. 42 Moment był krytyczny. Gdyby rampa opadła zbyt szybko, a łódź znajdowałaby się jeszcze

na głębokiej wodzie, czołgi nie wykonałyby swojego zadania i 116 Pułk Piechoty nie otrzymałby wsparcia w chwili, gdy najbardziej tego potrzebował. Huk był ogłuszający. Nad LCT przelatywały pociski wystrzeliwane z dział pancerników i krążowników. Niszczyciele waliły z dział po obu stronach szlaku łodzi desantowych. W górze warczały silniki samolotów. Gdy Rockwell podpłynął bliżej, LCT(R) opuściły rampy. Załogi czołgów na jego łodzi

uruchomiły silniki. Nie można było rozmawiać, a nawet zebrać myśli z powodu hałasu. Jakby tego było mało, dym przesłonił widok. Kiedy jednak na chwilę trochę się przerzedził, Rockwell zauważył, że fale znoszą go na wschód. Zmienił więc kurs i zwiększył prędkość, co widząc, pozostali dowódcy łodzi poszli jego śladem. W chwili, gdy ustał ostrzał, grupa Rockwella znajdowała się dokładnie naprzeciwko Dog White i Dog Green.

Nadszedł moment, do którego Rockwell przygotowywał się od ponad dwóch lat. Właśnie do tej misji stworzono LCT. Ale ku zaskoczeniu Rockwella to, czego się spodziewał, nie nastąpiło. Zawsze przypuszczał, że jego łódź w chwili przybijania do brzegu zostanie ostrzelana przez wroga, ale jak dotąd nic takiego się nie stało. O 6.29 dał sygnał Waarvickowi, który opuścił rampę. LCT 535 była pierwszą łodzią z pierwszego

rzutu atakujących, która spuściła na brzeg czołgi. Waarvick pamięta, że „zaczęły zjeżdżać po rampie, chrzęszcząc i zgrzytając. Na tym stalowym pokładzie robiły hałas jak startująca rakieta”. Woda w tym miejscu miała niespełna metr głębokości. Pierwszy czołg zjechał po rampie, zanurzył się w wodzie i przebył dzielące go od plaży czterdzieści pięć metrów, choć fale raz po raz zalewały mu tył. Jednocześnie zaczął strzelać — i w tej samej chwili do ostrzału przystąpili

również Niemcy. Rockwell obserwował, jak kolejno trzy łodzie desantowe zostały tra one pociskami 88 mm. Spodziewał się, że następny uderzy w jego LCT, która stała na wodzie, zwrócona bokiem w kierunku strzelającej armaty i stanowiła świetny cel. Kiedy ostatni z czołgów zjechał do wody, Waarvick podniósł rampę. A wtedy, jak wspomina Rockwell, „wykonaliśmy ten słynny manewr morski, znany od zarania marynarki

wojennej — zaczęliśmy zwiewać tak szybko, jak się dało”. By się wycofać, wykorzystał rzuconą wcześniej kotwicę oraz silnik łodzi umożliwiający jej odwrócenie. 43 Kiedy Rockwell odpływał, czołgi, które z takim poświęceniem i odwagą wysadził na brzeg, strzelały ze swoich dział 75 mm i karabinów maszynowych 12,7 mm. Podczas gdy LCT 535 się wycofywała, do brzegu przybijały łodzie Higginsa wiozące 116 Pułk. Na plaży

Omaha była 6.30, Godzina H. W bunkrze Widerstandsnest 62, nad drogą do Colleville, szeregowy Franz Gockel przeżywał najdramatyczniejszą godzinę w życiu. O 4.00 otrzymał rozkaz zajęcia stanowiska przy karabinie maszynowym, ale jak wspomina, początkowo „nic się nie działo. Czyżby to był kolejny fałszywy alarm? Minuty mijały bardzo wolno. A może tym razem coś się wydarzy? Staliśmy z bronią i drżeliśmy z zimna w cienkich

letnich mundurach. Kucharz przygotował grzane wino. Pojawił się podo cer, by sprawdzić naszą gotowość, i powiedział: «Kiedy się pojawią, nie strzelajcie od razu»”. O wschodzie słońca nadleciały bombowce, a na horyzoncie zaczęła się wyłaniać się nieprawdopodobnie wielka ota. Małe łodzie, małe okręty, duże okręty — wszystkie najwyraźniej zmierzały w kierunku WN 62. „Nie kończąca się armada

jednostek morskich. Potężne okręty płynęły sobie jak na paradzie”. Gockel próbował się skupić na swoim karabinie maszynowym i wciąż go sprawdzał, „by odwrócić myśli od tego, co wkrótce miało nastąpić”. Okręty rozpoczęły ostrzał. „W kierunku naszych pozycji oddawano salwę za salwą. Otoczyły nas kłęby dymu i pył. Wokół trzęsła się ziemia. Oczy i uszy wypełniły się pyłem. Między zębami zgrzytał piach. Nie mogliśmy liczyć na żadną pomoc”.

Ostrzał jeszcze się wzmógł. „Pierwsze promienie słońca, wschodzącego nad zbliżającą się otą desantową, odsłoniły przed nami nasz los”. Gockel był zdumiony, że alianci przybywają na początku przypływu. W czasie majowej inspekcji Rommel zapewniał porucznika dowodzącego WN 62, że pojawią się w jego ostatniej fazie. Jeszcze bardziej był zaskoczony, kiedy ostrzał z morza ustał i odkrył, że nikt z jego plutonu nie został zabity,

jedynie kilku odniosło rany. „Kuliliśmy się za naszymi karabinami, słabi i bezradni. Modliłem się, żeby dane mi było przeżyć”. Potem „morze jakby ożyło. Do brzegu szybko zbliżały się łodzie desantowe i szturmowe. Przez dym i pył przedarł się do mnie kolega i krzyknął: «Franz, patrz! Nadchodzą!»” Armata 75 mm z WN 62 strzelała do amerykańskiego czołgu, który odpowiedział ogniem. Pocisk eksplodował w bunkrze i zniszczył armatę. 44

Na plaży Omaha była 6.30.

Rozdział 15 Tu wojnę

zaczynamy

4 Dywizja na plaży Utah Pierwotny

plan

przewidywał, że o 6.30, zaraz po zakończeniu ostrzału artyleryjskiego i rakietowego, jako pierwsze wylądują czołgi DD. W rejon plaży Utah na pokładach ośmiu LCT przybyły trzydzieści dwie pływające maszyny. Za nimi miał ruszyć 2 Batalion 8 Pułku Piechoty, przywieziony przez dwadzieścia łodzi Higginsa, w trzydziestoosobowych grupach szturmowych. Dziesięć łodzi miało przybić do brzegu w rejonie Tare Green Beach, naprzeciwko stanowiska obrony w Les-

Dunes-de-Varreville, pozostałe natomiast na południe od Uncle Red Beach. Drugi rzut trzydziestu dwóch łodzi Higginsa, wiozących 1 Batalion 8 Pułku Piechoty oraz saperów (wojsk lądowych i marynarki), wylądowałby pięć minut później. Trzeci miał przybyć piętnaście minut po Godzinie H; w jego skład wchodziło osiem LCT z czołgamibuldożerami na pokładzie oraz Shermanami. Dwie minuty po nich przewidywano czwartą falę desantu, głównie

składającą się z jednostek 237 i 299 Batalionów Saperów. Nic jednak nie potoczyło się zgodnie z planem. Niektóre z łodzi przybiły do brzegu później, inne wcześniej, a wszystkie mniej więcej w odległości kilometra na południe od wyznaczonego sektora. Ale dzięki bystrości umysłu i szybkim decyzjom wyższych o cerów obecnych na plażach, a także inicjatywie i inteligencji szeregowców, coś, co mogło przekształcić się w jedno wielkie zamieszanie, a nawet

kompletny chaos, okazało się jednak udaną akcją, która przyniosła stosunkowo niewiele ofiar. Przyczyną zakłóceń w realizacji planu i lądowania w niewłaściwym miejscu były z pewnością wysokie fale, silny wiatr i gęsty dym, ale niewątpliwie główną rolę odegrała tu strata trzech z czterech LCC, które uderzyły o miny. Zatonięcie tych łodzi spowodowało całkowitą dezorganizację. Dowódcy LCT krążyli po morzu bezradnie, nie wiedząc, w którym

kierunku mają płynąć. Jedna z łodzi tra ła na minę i wyleciała w powietrze. W ciągu paru sekund poszła na dno wraz z czterema czołgami. W tym właśnie momencie dowództwo przejęli porucznicy Howard Vander Beek i Sims Gauthier na LCC 60. Po naradzie postanowili nadrobić stracony czas, podpływając LCT na odległość trzech kilometrów od brzegu — a nie pięciu, jak wcześniej planowano — i tam dopiero spuścić czołgi, by skrócić

dystans dzielący ich od plaży. Vander Beek opłynął wszystkie LCT, przekazując przez tubę rozkaz, by ruszyły za nim. Potem skierował swoją łódź ku plaży — jak się okazało, nie tej właściwej, lecz położonej kilometr na południe od miejsca, gdzie miały wylądować czołgi. Kiedy LCT opuściły rampy, a maszyny, które po nich zjechały, zaczęły powoli odpływać, Vander Beek pomyślał, że przypominają „jakieś potwory morskie o przedziwnych kształtach, ze

swoimi wielkimi osłonami jak pączki — potwory przedzierające się przez fale i z trudem zachowujące szyk”. 1 Łodzie Higginsa wiozące pierwszy rzut oddziałów szturmowych miały płynąć za czołgami, ale ponieważ te posuwały się naprzód bardzo wolno, wkrótce je wyprzedziły. Dlatego właśnie Kompania E 2 Batalionu 8 Pułku Piechoty 4 Dywizji była pierwszą aliancką jednostką, która zeszła na brzeg normandzki podczas inwazji. W pierwszej łodzi, która

dotknęła brzegu, był generał Roosevelt. Generał major Barton początkowo nie zgodził się na jego uczestnictwo w desancie wraz z 8 Pułkiem Piechoty, ale Roosevelt przekonywał go, że obecność tak wysokiego rangą o cera korzystnie wpłynie na morale żołnierzy. „Pomyślą, że skoro idzie z nami generał, nie będzie tak źle” — argumentował. Użył także bardziej osobistego tonu, wyznając: „Bardzo chciałbym w tym uczestniczyć”. Barton, choć

niechętnie, w końcu wyraził zgodę. Natomiast szczęście nie opuszczało Kompanii E. Niemieckie umocnienia w planowanym przez aliantów miejscu inwazji, przy drodze numer 3, były znacznie trudniejsze do pokonania niż te, które broniły plaży, gdzie w końcu dokonano desantu, czyli przy wyjściu numer 2, naprzeciwko La Madeleine, ponieważ już wcześniej Maraudery zbombardowały bunkry. Niemieckie jednostki rozmieszczone w tym rejonie

należały do 919 Pułku 709 Dywizji Piechoty i posiadały tylko lekkie uzbrojenie. Bombardowanie i ostrzał z morza mocno je przerzedziły, tak że w ogóle nie próbowały ostrzeliwać lądujących. Ogień otworzyli jedynie strzelcy z okopów usytuowanych na wydmach, tuż za betonowym wałem ochronnym, wysokości stu dwudziestu centymetrów. *** W okopach tych schronili się Niemcy, których bombardowanie wypędziło z bunkrów. Dowodził nimi

porucznik Jahnke. Był zdumiony tym, co zobaczył, kiedy skierował wzrok na morze. „To był naprawdę hipnotyzujący widok — wspomina. — Nawet przez chwilę pomyślałem, że mam halucynacje z powodu ostrzału”. Zobaczył bowiem czołg DD: „Czołgi-am bie! To musi być owa tajna broń aliantów!” Postanowił wykorzystać w akcji również własną tajną broń, odkrył jednak, że jego Goliaty nie nadają się do użytku, ponieważ podczas

bombardowania zostały uszkodzone systemy zdalnego sterowania. — Wygląda na to, że Bóg i cały świat zapomnieli o nas — powiedział do stojącego obok łącznika. — Co robi nasze lotnictwo?2 W tej samej chwili sierżant Malvin Pike z Kompanii E płynął w łodzi Higginsa ku brzegowi. Był przerażony. „Znajdowałem się na prawej ru e łodzi i słyszałem świst pocisków przecinających powietrze nad naszymi

głowami; kiedy spojrzałem do tyłu, zobaczyłem tylko dwie ręce na kole sterowym i po jednej przy każdym karabinie maszynowym 12,7 mm, z których strzelali chłopcy z marynarki. Powiedziałem do dowódcy plutonu, porucznika Rebarchecka: «Oni nawet nie patrzą, dokąd płyną ani gdzie walą». Wtedy podniósł się sternik, spojrzał w kierunku plaży i znowu się schował. Obsługa karabinów maszynowych również starała się ukryć; modliliśmy się, żeby jakoś dostarczyli nas na

plażę”. Łódź natra ła na ławicę piasku około dwustu metrów od brzegu. (Woda była płytsza w rejonie wyjścia z plaży, oznaczonego numerem 2, niż naprzeciwko wyjścia numer 3, dlatego marynarka nalegała, by płynąć trójką.) Sternik oznajmił, że piechota tu wysiada, a on sam zawraca. Porucznik Rebarcheck odparł: — Nie może pan potopić tych ludzi. Proszę spróbować jeszcze raz. — Sternik wycofał łódź z mielizny,

skierował się trzysta metrów na lewo, próbował płynąć do brzegu, ale znowu utknął na mieliźnie. Rebarcheck zdecydował: — Okey, wysiadamy — ale z kolei nie dało się opuścić rampy. — Do diabła z tym! — zawołał. Wyskoczył przez burtę, a reszta żołnierzy poszła jego śladem. „Znalazłem się w wodzie po pas — wspominał sierżant Pike. — Do brzegu mieliśmy sześćdziesiąt metrów, a przecież nie dało się biec,

mogliśmy tylko brnąć przez fale. Wreszcie dotarliśmy na brzeg, potem pozostało nam do przebycia sto osiemdziesiąt metrów otwartej plaży, przez zapory. Na szczęście jednak większość Niemców nie była w stanie walczyć, byli w szoku na skutek bombardowań i ostrzału rakietowego, tak że przeważnie chcieli się po prostu poddać”. 3 Kapitan Howard Lees, dowódca Kompanii E, poprowadził swoich ludzi poza wał ochronny na szczyt wydm.

„To, co zobaczyliśmy — relacjonował sierżant Pike — w ogóle nie przypominało tego, co oglądaliśmy w Anglii na stołach z makietami. Stwierdziliśmy: o rany, pokazywano nam coś zupełnie innego”. 4 Kiedy z determinacją podążali w kierunku swoich pozycji, przyłączył się do nich Roosevelt — szedł o lasce (miał kiedyś atak serca), w zrobionym z wełny kapeluszu (nie cierpiał hełmu), nie zważając na ogień. Mniej więcej w tym czasie (o 6.40)

niemiecka załoga bunkra w Les-Dunes-de-Varreville otworzyła ogień do 2 Batalionu z armaty 88 mm oraz karabinów maszynowych, ale niecelnie. Roosevelt i Lees naradzili się, przestudiowali mapy i doszli do wniosku, że są w niewłaściwym miejscu. Roosevelt wrócił na plażę. Tymczasem wylądowały już pierwsze Shermany i otworzyły ogień do Niemców. Komodor James Arnold, nadzorujący plażę Utah z ramienia marynarki, właśnie

wysiadał na brzeg z trzecim rzutem atakujących. „Niemieckie armaty 88 mm ostrzeliwały przyczółek — opowiadał. — Dwa amerykańskie czołgi były już przy górnej linii przypływu, cały czas ostro strzelając. Próbowałem dostać się pod ich osłonę. Wtedy zrozumiałem, dlaczego piechota podczas natarcia tak lubi mieć obok siebie czołgi. Dają poczucie bezpieczeństwa na otwartym terenie, kiedy człowieka aż mdli ze strachu”. Arnold tra ł

na lej po pocisku i założył tam tymczasowe stanowisko dowodzenia. „Jakiś o cer piechoty z gwiazdką generała brygady wskoczył do mojego leja, by ukryć się przed wybuchem pocisku 88 mm. — Pieprzone myszołowy — mruknął, kiedy już się pozbieraliśmy i spojrzeliśmy na siebie. — Jestem Teddy Roosevelt. A pan jest Arnold z marynarki. Pamiętam pana z odprawy w Plymouth”. 5 Do Roosevelta dołączyli dwaj dowódcy batalionów 8

Pułku Piechoty, podpułkownicy Conrad Simmons i Carlton MacNeely. Kiedy studiowali mapę, na brzeg zszedł pułkownik Van Fleet, dowódca pułku. Wylądował wraz z czwartym rzutem żołnierzy, w którego skład wchodziły 237 i 299 Bataliony Saperów. — Van! — wykrzyknął Roosevelt. — Jesteśmy nie tam, gdzie trzeba. Wskazał budynek na plaży, który powinien znajdować się po lewej stronie. — Mamy go po prawej. Wydaje mi się, że

jesteśmy ponad półtora kilometra na południe. Van Fleet uzmysłowił sobie, że jak na ironię, znaleźli się w miejscu, gdzie chciał wylądować — wbrew sprzeciwom ludzi z marynarki, którzy twierdzili, że jest to niemożliwe ze względu na zbyt płytką wodę. „Musieliśmy, nie zwlekając, podjąć ważną decyzję — napisał Van Fleet — czy należy przerzucić pułk o milę wzdłuż plaży i realizować pierwotny plan, czy raczej ruszyć groblami

znajdującymi się naprzeciwko miejsca, gdzie wylądowaliśmy.” Żołnierze z o cerami na czele zaczęli już pokonywać wał ochronny wydmy, podczas gdy saperzy wysadzali z przodu zapory. I wtedy Roosevelt miał powiedzieć: „Tu zaczynamy wojnę!”. Van Fleet utrzymuje jednak, że było inaczej. W nie opublikowanych wspomnieniach napisał: To

ja

podjąłem

decyzję.

—

Ruszamy w głąb lądu — rozkazałem. — Znaleźliśmy się w słabym punkcie

wroga, więc wykorzystajmy to.6

Ważne było nie to, kto podjął decyzję, ale że odbyło się to bez sprzeciwu czy dłuższych dyskusji. Decyzja okazała się słuszna i dowiodła, że wyższe dowództwo potra dostosować się do okoliczności. Simmons i MacNeely natychmiast wydali rozkaz zlikwidowania punktów oporu wroga na plaży, przygotowując się do zdobycia wschodnich wylotów dróg numer 1 i 2, a potem przebycia grobli, by następnie

skierować się na zachód. Najpierw jednak musieli przeprowadzić swoich ludzi przez wał ochronny i wydmy. Saperzy przybyli tuż za pierwszym rzutem piechoty i również wylądowali naprzeciwko wyjścia numer 2. Byli silniej ostrzeliwani niż ich poprzednicy i od razu zauważyli, że miejsce, do którego zmierzają, to nie ten punkt, który oglądali na makietach w Anglii. Zorientowali się także, że zostaną wysadzeni w wodzie po pas, zaczęli więc opróżniać

bagaże. Sierżant Richard Cassiday wspomina, że pierwsze poszły kartony papierosów. On sam miał sześć — inny żołnierz zabrał ich aż dziesięć. Cassiday rozerwał karton, wyjął jedną paczkę, a resztę wyrzucił. Podobnie zrobili pozostali. „Brodziliśmy na łodzi po kolana w papierosach” — wspomina. 7 Drużyny saperów składały się z pięciu ludzi z marynarki (specjalistów od niszczenia zapór podwodnych) i dwóch lub trzech z piechoty. Takich

drużyn było dziesięć. Każdy saper niósł na plecach od dwudziestu do trzydziestu pięciu kilogramów materiałów wybuchowych: trotylu albo mieszanki C (plastiku wybuchowego wynalezionego przez Brytyjczyków, który wyglądał jak kostka mydła; można go było zapalić lub w odpowiedni sposób detonować). Saperzy z marynarki byli starsi niż większość żołnierzy biorących udział w operacji; zostali przeważnie przeszkoleni przez górników z zachodnich

rejonów Stanów Zjednoczonych — prawdziwych specjalistów w dziedzinie materiałów wybuchowych. Saperzy z marynarki, zwani również pszczołami morskimi, byli odpowiedzialni za likwidację zapór znajdujących się najbliżej morza, czyli tych, które jako pierwsze zostałyby zakryte przez fale podczas przypływu. W razie konieczności pracowali pod wodą (choć nie mieli takiego specjalistycznego sprzętu,

jakim dysponują współcześni nurkowie). Orval Wake eld wspomina, jak o cer rekrutujący ochotników do podwodnych drużyn saperskich zapewniał ich, że oddziały te będą miały zasadnicze znaczenie dla sukcesu inwazji, dowiodły tego podobne akcje na Pacyfiku. „Tłumaczył nam też, że to wyjątkowo niebezpieczna służba, że potrzebują dobrych pływaków i przejdziemy specjalne szkolenia praktyczne i teoretyczne,

dobrze nas przygotują do akcji na plażach. Będziemy zajmować się zaporamipułapkami i minami. Nie musielibyśmy także odbywać służby KP (Kitchen Police — kuchenna służba), co było dla nas korzystne. Wszystko to okazało się prawdą”. Podczas gdy schodzący na brzeg żołnierze 4 Dywizji omijali nadbrzeżne przeszkody na Utah, drużyna Wake elda przygotowywała je do wysadzenia. Saperzy rozmieścili ładunki wybuchowe, połączyli je

kablem i na hasło „Ogień w dołku!” dokonali detonacji. Potem podeszli pod wał ochronny, zaszyli się w okopie i „po prostu obserwowali, co się dzieje na plaży. Bezpośrednio po wylądowaniu naszych jednostek żołnierze biegali, miotali się, omijali przeszkody. I nagle w tym ruchu pojawił się porządek — jak w ulu. Łodzie mogły już pokonać zapory. Buldożery spychały piach pod wał, a pojazdy kołowo-gąsienicowe i czołgi mogły przedostać się w głąb lądu. To wszystko

przypominało teraz mrowisko”. 8 Równocześnie saperzy z wojsk lądowych zajęli się zaporami położonymi na dalszym odcinku plaży. Umieścili pod nimi ładunki, a także przy pojedynczych palach z przyczepionymi minami i bramach belgijskich, i podłączyli kable do zapalarki, by wysadzić wszystkie przeszkody jednocześnie. Sierżant Al Pikasiewicz z 237 Batalionu Saperów, wspólnie z kolegami podłożyli ładunki pod całą

grupę zapór, połączyli je kablem i pobiegli w kierunku wału ochronnego, żeby dokonać detonacji. „Ogień w dołku!” — krzyknęli. „Tuż przed eksplozją — wspomina Pikasiewicz — kiedy byliśmy przy wale, przypłynęło parę łodzi desantowych. Opadały rampy i zbiegali po nich ludzie, nie zdając sobie sprawy z tego, co ich czeka. Kiedy usłyszeli nasze krzyki i wołania, padli na ziemię tuż za zaporami. Mój Boże — powiedziałem do Jimmy’ego Graya, lekarza.

Rzuciłem się w tamtą stronę, zacząłem ludzi szarpać za plecaki z racjami żywnościowymi i wrzeszczeć: «Spieprzajcie stąd, bo ładunki zaraz wybuchną!» Odciągnąłem z sześciu ludzi, ostrzegłem pozostałych i pobiegłem w kierunku wału. Oddaliłem się cztery do pięciu metrów, kiedy wszystko wyleciało w powietrze, a odłamek uderzył w mój hełm”. Drużyna zabrała się do pracy przy zaporach bliżej wału, by wykonać zadanie, zanim rozpocznie się

przypływ. „Był tam generał Roosevelt — opowiadał sierżant Cassiday. — Chodził tam i z powrotem wzdłuż plaży z nieodłączną laseczką. Zawołałem: «Niech ten facet padnie na ziemię, bo inaczej zginie!» A ktoś odkrzyknął: «Wiesz, kto to jest?!» Odparłem: «Wiem, to Roosevelt i zaraz wyleci w powietrze»”. Generał odszedł, a drużyna wysadziła zapory. 9 W ciągu niespełna godziny saperzy oczyścili osiem szlaków szerokości pięćdziesięciu metrów i

zaczęli rozglądać się za nie tkniętymi jeszcze przeszkodami. Następnie 237 Batalion zabrał się do wysadzania wału ochronnego, by utorować drogę dla pojazdów. Po wybuchu czołgi z lemieszami z 70 Batalionu Czołgów zgarnęły gruz. Nad głowami saperów cały czas przelatywały pociski 88 mm, większość z nich spadała jednak do wody — Niemcy nadal koncentrowali się, bez większych rezultatów, na ostrzale nadpływających łodzi

desantowych. Starszy marynarz Martin Gutekunst był specjalistą od łączności; został przydzielony do saperów morskich. Wspomina, że po usunięciu zapór i zrobieniu wyłomu „grupa odważniejszych i bardziej zuchwałych saperów ruszyła na drugą stronę wału i zmusiła Niemców, by się poddali”. Gutekunst przyłączył się do kolegów. „Zobaczyliśmy wiele niemieckich stanowisk artyleryjskich, osłoniętych betonowymi ścianami i

zadaszonych. Wewnątrz bunkrów namalowana była panorama, odpowiadająca tej, która rozciągała się na zewnątrz, a w murach znajdowały się wąskie otwory strzelnicze”. Nie było jednak nikogo, kto by przez nie strzelał; żołnierze Wehrmachtu albo się poddali, albo uciekli groblami w głąb lądu. 10 Saperzy z 237 Batalionu przeszli przez wyrwy w wale ochronnym za czołgami wyposażonymi w lemiesze, wspięli się na wydmy i

zobaczyli tablice z napisem: Achtung Mienen. Z tyłu napierało na nich tyle czołgów i żołnierzy, którzy chcieli wydostać się z plaży i ruszyć w głąb lądu, że saperzy musieli posuwać się naprzód. „Ci ludzie szli jako pierwsi — opowiadał sierżant Vincent Powell z «dwieście trzydziestego siódmego». — I nagle tra li na miny S, «skaczące Betty», które wyskakiwały z ziemi i eksplodowały. Żołnierze zaczęli krzyczeć i biec z powrotem ku plaży, zalani

krwią. I wtedy czołgi”. 11

nadjechały

O 6.45 czołgi DD wciąż zmagały się z falami, płynąc ku plaży. Miały wylądować, zanim zejdą na brzeg oddziały szturmowe, ale nie były pierwszymi czołgami, jakie pojawiły się na plaży. Przed nimi na ląd dotarły Shermany, wchodzące w skład Kompanii C 70 Batalionu Czołgów pod dowództwem kapitana Johna Ahearna i przywiezione przez łodzie LCT. Shermany rozpoczęły ostrzał jeszcze

przed przybiciem do brzegu. Ahearn prowadził drugą maszynę w pierwszej LCT; przed nim był czołg, którym dowodził porucznik Owen Gavigan. Wodoszczelne czołgi przebyły pas wody o głębokości półtora metra, po czym Ahearn przekazał saperom cztery Shermany wyposażone w lemiesze, a pozostałe czternaście Shermanów podzielił na dwie grupy. Sobie pozostawił dowództwo nad jedną grupą, a drugą powierzył porucznikowi Yeomanowi.

Skierował się ze swoją grupą na lewo, szukając miejsca, w którym mógłby przejechać przez wał, Yeoman z kolei ruszył w prawo. Ahearn znalazł wyrwę w wale, skierował się w tamtą stronę i natknął się na Goliata. Goliatów użyto pod Anzio, ale on nie był we Włoszech i nie miał pojęcia, co to za maszyna. Na szczęście, pojazd, który miał przed sobą, był unieruchomiony. Jak się później okazało, jego system zdalnego sterowania został uszkodzony podczas

bombardowania. Ahearn przeprowadził swoje czołgi przez wyrwę w wale. Rozejrzał się i zobaczył z południowej strony niemiecki punkt obronny. Wystrzelił do niego kilka pocisków. Wówczas z bunkra zaczęli wychodzić Niemcy, co najmniej kilka tuzinów, z rękami podniesionymi do góry, i biegiem rzucili się w kierunku Ahearna. Kiedy wyszedł z czołgu, by wziąć ich do niewoli, „zaczęli krzyczeć do mnie: Achtung Mienen! i pokazywać, żebym nie jechał

dalej. Poleciłem im maszerować w kierunku drogi, a tam jeńców przekazaliśmy piechocie”. Nie byli to jednak Niemcy, lecz żołnierze Batalionów Wschodnich z Gruzji i innych republik Związku Radzieckiego. Potem Ahearn skierował się na południe, drogą, która skręcała w głąb lądu, do Pouppeville. Wzdłuż wydm biegła natomiast polna droga. Kapitan wysłał pięć czołgów z porucznikiem Tighe’em w kierunku Pouppeville, które,

jak przypuszczał, powinno już być w rękach 101 Dywizji Powietrznodesantowej. Sam z dwoma maszynami pojechał dalej na południe, by sprawdzić, czy są gdzieś jeszcze jakieś niemieckie bunkry, które należałoby zdobyć. Jego czołg najechał na minę, która uszkodziła lewą gąsienicę. Ahearn powiadomił Tighe’a przez radio, że jest unieruchomiony, wyskoczył z maszyny i ruszył pieszo, by rozejrzeć się w terenie. Wszedł, niestety, na minę S.

Wybuch rzucił go na żywopłot. Ahearn miał poranione nogi i przez jakiś czas był nieprzytomny. Załoga rozpoczęła poszukiwania dowódcy. Zauważyli go, gdy zaczął krzyczeć, ostrzegając ich przed minami. Żołnierze wrócili do czołgu po długą linę, rzucili ją rannemu i wyciągnęli go w bezpieczne miejsce. Noszowi zanieśli Ahearna do prowizorycznego szpitala polowego, tam amputowano mu stopę. Później dowiedział się od saperów, że z tego terenu

usunięto piętnaście tysięcy min typu S. 12 Porucznik Elliot Richardson dowodził jednostką medyczną, która wylądowała wraz z czwartym rzutem desantu. „Zszedłem na brzeg z moimi ludźmi. Na plażę spadały pojedyncze pociski, ale nie było tego wiele, bo większość niemieckich dział nie nadawała się już do użytku. Wspiąłem się na wydmę i rozejrzałem dookoła. Teren był zastawiony zasiekami, a jakiś ranny o cer, który

wszedł na minę przeciwpiechotną, wzywał pomocy”. Richardson zastanawiał się przez chwilę. Wkroczenie na zaminowany obszar było oczywiście ryzykowne. Niemniej jednak „zdecydowałem się pójść. Ostrożnie stawiając kroki, podszedłem do rannego, wziąłem go na ręce i wyniosłem”. Ludzie Richardsona położyli o cera na nosze i zabrali do punktu medycznego na plaży. „To był mój chrzest bojowy

— powiedział Richardson. — Uznałem, że tak właśnie powinienem postąpić”. 13 Kapitan George Mabry, o cer operacyjny S-3 z 2 Batalionu 8 Pułku Piechoty, przebył wydmy i wraz z kilkoma żołnierzami Kompanii G znalazł się na polu minowym. Trzech ludzi weszło na miny S. Pułkownik Van Fleet tak to opisał: Mabry miał do wyboru: wycofać się

na

plażę

natarcie. Każda

albo

kontynuować

z tych możliwości

oznaczała minowe.

przejście Mabry

przez wybrał

pole atak.

Strzelając, przebiegł dwadzieścia trzy metry w kierunku okopu wroga. Część Niemców,

którzy

stawiali

opór,

zginęła; pozostali woleli się poddać. Następnie

zebrał

garstkę

ludzi

z

Kompanii G, zażądał dwóch czołgów i zaatakował spory bunkier, strzegący grobli przy wyjściu numer 1.14

Sierżant Pike z Kompanii E przyłączył się do grupy Mabry’ego. Kapitan prowadził ludzi groblą w kierunku

Pouppeville. Po drodze natknęli się na porucznika Tighe’a z 70 Batalionu Czołgów. Tighe stracił trzy Shermany, które najechały na miny, ale z dwoma pozostałymi ostrożnie posuwał się dalej. Mabry wysunął się ze swoimi piechurami na czoło. Narzucał duże tempo, ponieważ byli wystawieni na ostrzał moździerzy, jednocześnie jednak wymagał od wszystkich szczególnej ostrożności ze względu na miny. Kiedy dotarli do mostu

nad przepustem, domyślili się, że Niemcy przygotowali go do wysadzenia, i rzeczywiście — wkrótce zwiadowcy donieśli, że widzieli ukrytych w kanale niemieckich żołnierzy. Mabry wysłał swoich ludzi na zatopione pola, żeby podkradli się z obu stron przepustu. Niemcy poddali się bez walki. Wtedy polecił im rozmontować przygotowane do zdetonowania ładunki, wysłał jeńców na plażę, a sam ruszył w dalszą drogę. 15 Po załadowaniu jeńców do łodzi desantowej, która miała

ich dostarczyć na pokład transportowca Bayfield w celu przesłuchania, żołnierze Mabry’ego zgłosili się do Van Fleeta. Była 9.40. Van Fleet skontaktował się przez radiostację z generałem Bartonem na Bayfieldzie i poinformował go: „Jestem na brzegu z pułkownikiem Simmonsem i generałem Rooseveltem, posuwamy się powoli do przodu”. Gdy na plaży pojawił się kolejny transport żołnierzy, Van Fleet i Roosevelt skierowali ich do wyrw w wale ochronnym z

rozkazem, żeby ruszyli w głąb lądu. W tej chwili największym problemem był tłok na plaży. Przybywało na nią zbyt wielu ludzi i zbyt wiele pojazdów, a za mało było przejść w wale. Sytuację pogarszał jeszcze nękający co jakiś czas ostrzał artyleryjski i wszechobecne miny. Mimo to o 10.45 Van Fleet zameldował przez radiostację Bartonowi: „Wszystko przebiega dobrze”. Teren plaży został stosunkowo dobrze zabezpieczony, a rezerwowe bataliony schodziły na

brzeg. 16 Mabry tymczasem posuwał się wzdłuż grobli. Zalecał zwiadowcom ostrożność, a sierżantowi Pike’owi powiedział: „Spadochroniarze mieli opanować Pouppeville, ale może jeszcze nie zdążyli. Lepiej nie strzelajmy do żadnych spadochroniarzy”. Zwiadowcy dotarli do zachodniego krańca zatopionych pól. „W miejscu, gdzie grobla się kończyła, zobaczyliśmy zarośla i parę drzew — wspomina Pike. — Wtedy ujrzałem hełm, który

chwilę potem zniknął. Powiedziałem więc kapitanowi Mabry’emu, że widziałem za krzakami hełm, a on zapytał, czy należał do Amerykanina czy Niemca. Odrzekłem, że nie wiem, bo nie zdążyłem się przyjrzeć”. Żołnierze wystrzelili pomarańczową rakietę jako sygnał rozpoznawczy. „Wtedy ci faceci podnieśli się i pierwszą rzeczą, jaką zobaczyliśmy, były naszywki z amerykańską agą na ich ramionach. Byli to dwaj spadochroniarze. Zapytali: «4

Dywizja?», a my potwierdziliśmy”. 17 Jednym ze spadochroniarzy był porucznik Eugene Brierre ze „sto pierwszej”. Przywitał się z Pike’em i spytał: — Kto tu dowodzi? Mabry podszedł i powiedział, że on. Brierre na to: — Generał Taylor jest tu niedaleko w Pouppeville i chciałby się z panem spotkać. Była 11.10. Dywizje 101 i 4 wreszcie się połączyły. Wyjście numer 1 było w rękach Amerykanów. 18

Mabry naradził się z Taylorem, który zdecydował, że rusza dalej, kapitan zaś skierował się przez Pouppeville ku Ste-Marie-duMont. W Pouppeville natknął się na ciała około czterdziestu niemieckich żołnierzy, świadectwo walki, jaką stoczyli tu spadochroniarze 101 Dywizji. W pobliżu SteMarie-du-Mont Mabry odstąpił porucznikowi Louisowi Nixonowi dwa czołgi (szczegóły w dalszej części książki), a potem pomógł spadochroniarzom opanować

miasteczko. 4 Dywizja i przydzielone jej dodatkowe jednostki wciąż jeszcze schodziły na brzeg. Największych problemów przysparzało im samo morze, a nie Niemcy. Fale miotały łodziami, przelewały się ponad burtami i zalewały żołnierzom twarze, tak że wyczerpani, nie mogli się doczekać, kiedy wreszcie wysiądą. „Łodzie krążyły jak pluskwy, które szukają sobie miejsca — wspominał szeregowy Ralph Della-Volpe. — Zjadłem superwielkie

śniadanie, przekonany, że to mi dobrze zrobi, ale w całości je zwróciłem”. 19 Podobnie reagowało wielu innych. Marvin Perrett, osiemnastolatek ze Straży Przybrzeżnej, pochodzący z Nowego Orleanu, był sternikiem na łodzi Higginsa, wybudowanej zresztą w jego rodzinnym mieście. Kiedy trzydziestu żołnierzy 12 Pułku 4 Dywizji, których wiózł na pokładzie, odwróciło głowy w jego stronę, by uniknąć rozpryskującej się fali, zobaczył na ich twarzach

smutek i lęk. Tuż przed nim stał kapelan. Perrett całą uwagę skoncentrował na tym, by utrzymać swoją łódź w szeregu innych, gdy nagle kapelan zwymiotował śniadanie. Niesione wiatrem nie strawione jajka, kawa i kawałki bekonu znalazły się na twarzy Perretta. Ktoś z załogi zaczerpnął wody do wiadra i chlusnął nią na sternika. — No jak, sze e? — zapytał. — Świetnie — odparł Perrett. — Zrób to jeszcze raz. Tamten posłusznie

wypełnił polecenie, a ludzie z piechoty wybuchnęli śmiechem. — To rozładowało napięcie — stwierdził Perrett. 20 Sierżant John Beck z 87 Batalionu Moździerzy zażył pastylki przeciwko chorobie morskiej, które jednak nie podziałały, wyrzucił więc pozostałe. Te jednak, które połknął, miały nieoczekiwany efekt — sprawiły, że podczas przeprawy Beck zasnął. „Kiedy zbliżaliśmy się do brzegu, obudziły mnie wybuchy pocisków —

wspominał. — Mój najlepszy kumpel, sierżant Bob Meyers z New Castle w stanie Pensylwania, również zażył trochę tych pigułek i postradał zmysły. Do dziś nie przyszedł do siebie. Uczestniczył w inwazji na Normandię i nic z tego nie pamięta!”21 (Kto postanowił rozdać żołnierzom te pigułki, pozostaje jedną z tajemnic DDay. Otrzymały je także oddziały powietrznodesantowe i wielu spadochroniarzy skarżyło się potem, że byli po nich senni.

Nigdy nie podawano ich podczas akcji ćwiczebnych, choć zdarzało się, że morze było równie wzburzone jak 6 czerwca.) Kiedy płaskodenna łódź o kwadratowym dziobie podskakiwała na falach, jeden z amerykańskich żołnierzy o pozieleniałych twarzach wyraził uczucia wszystkich swoich kolegów, mówiąc: „Ten skurwysyn Higgins nie ma się czym chwalić!”. 22 Pułkownik Russell „Red” Reeder dowodził 12 Pułkiem

Piechoty, który miał wylądować o 10.30. Przez pierwsze cztery godziny inwazji usiłował obserwować z LCI brzeg oddalony o sześć kilometrów, jednak z powodu dymu i mgły niewiele mógł zobaczyć. „Wskazówki zegarka tkwiły w miejscu — napisał. — Czas pomiędzy szóstą trzydzieści a chwilą lądowania, czyli dziesiątą trzydzieści, to były najdłuższe godziny w moim życiu”. „Dwunasty” miał zejść na brzeg na północ od rejonu lądowania „ósmego”, ale

sternicy na rozkaz Roosevelta wysadzili kolejne partie żołnierzy tuż za 8 Pułkiem, dwa kilometry na południe od planowanego miejsca desantu. — To nie ma znaczenia — oświadczył pułkownik Reeder, kiedy odkrył pomyłkę. — Wiemy, gdzie iść! Poprowadził swoich ludzi przez wyrwę w wale na szczyt wydmy i tam zobaczył Roosevelta. — Red, groble prowadzące w głąb lądu są zablokowane! — zawołał generał. — Spójrz tylko! Cała kolumna dżipów i

wszystkie stoją w miejscu. Reederowi wydało się, że Roosevelt wygląda na zmęczonego, a przy tym ciężko opierał się na lasce, co jeszcze potęgowało to wrażenie. 23 Bezpośrednim celem Reedera było St-Martin-deVarreville, gdzie pułkownik miał nadzieję połączyć się z 82 Dywizją Powietrznodesantową. Po jego prawej stronie znajdowało się wyjście numer 4, którym powinien się udać, ale wschodni kraniec wyjścia

numer 2 nie został opanowany i od północy ostrzeliwała go niemiecka artyleria — cztery armaty 155 mm, znajdujące się w St-Marcouf. Reeder mógłby poprowadzić swój pułk prosto do grobli i przebyć nią mokradła. Gdyby jednak tak postąpił, jego ludzie staliby się celem dla Niemców. W żadnym wypadku nie mógł ruszyć groblą numer 2; tłoczyły się na niej dżipy, ciężarówki i żołnierze. Pozostawało mu tylko przeciąć na przełaj zalane tereny, kierując się

wprost ku St-Martin-deVarreville. Reeder podjął decyzję. „Idziemy przez zalewisko!” — krzyknął. Zauważył podpułkownika Charlesa „Chucka” Jacksona, dowodzącego 1 Batalionem, i dał mu znak ręką. Jackson podobnie ocenił sytuację i natychmiast wyruszył w drogę. 24 Z Jacksonem był sierżant Clifford Sorenson. Wspominał: „Zwiad powietrzny ocenił, że woda na zalanych polach, poza rowami irygacyjnymi,

sięga kostek, natomiast w rowach wynosić miała około pół metra. Cóż, poważnie się pomylili. W niektórych miejscach woda sięgała nam do pasa, a w rowach nawadniających powyżej głowy. Niektórzy śmiałkowie przepływali rowy, potem przerzucali liny z karabińczykiem i przeciągali pozostałych na drugą stronę. To tyle, jeśli chodzi o rozpoznanie lotnicze”. Batalion wędrował przez zalewisko prawie dwa kilometry. „Brnęliśmy i

brnęliśmy — opowiadał Sorenson. — Od czasu do czasu padł jakiś strzał, ale nie ranił nikogo. Skupialiśmy się na tym, żeby nie utonąć, bo dno było śliskie i zdradliwe. Można się było wywrócić i utonąć z całym tym sprzętem. Czułem, jak ogarnia mnie wściekłość. Najpierw przy brzegu próbowała mnie utopić marynarka, a teraz, na zalewisku — armia. Wściekałem się bardziej na naszych dowódców niż na Niemców, którzy, jak dotąd, jeszcze nic złego mi nie

zrobili”. 25 Marsz trwał trzy-cztery godziny, a nawet dłużej, ale obyło się bez strat. Kiedy batalion dotarł na suchy teren, Reeder dał znak Jacksonowi, żeby skręcił w prawo i zmierzał do StMartin-de-Varreville. Jackson tak zrobił. Batalion doszedł do skrzyżowania, tam dostał się pod ostrzał artyleryjski i ludzie rozbiegli się, szukając schronienia. Groblą nr 2 nadjechał dżip z generałem Rooseveltem, który siedział na masce. Generał zauważył

pułkownika Jacksona. — No, jak tam, Chuck? — zapytał. Jackson zreferował, jak wygląda sytuacja. — Chodźmy na czoło — zasugerował Roosevelt. — Jesteśmy na czele — odparł Jackson. — Widzi pan tych dwóch [pięćdziesiąt metrów z przodu]? To główni zwiadowcy Kompanii A. — No to pogadamy z nimi — zaproponował generał. Po rozmowie zwiadowcy ruszyli do przodu, a za nimi

pomaszerował batalion. 26 Późnym popołudniem 8 Pułk Piechoty wraz ze wspierającym go 22 Pułkiem połączyły się z 82 Dywizją Powietrznodesantową w StMartin-de-Varreville i StGermain-de-Varreville. Oddziały rozłożyły się tam na noc i choć nie wykonały wszystkich zadań wyznaczonych na ten dzień, ludzie byli zadowoleni, że są już w Normandii i nawiązali kontakt z „osiemdziesiątą drugą”. Tymczasem 12 Pułk

Piechoty dotarł do celu, który miał osiągnąć w D-Day. Kapitan Mabry przeprowadził swoich żołnierzy przez SteMarie-du-Mont, by na noc zajęli pozycje na północ od Les Forges. Kompania K wysłała pluton zwiadowczy do Chef-du-Pont z zadaniem nawiązania kontaktu z 82 Dywizją Powietrznodesantową, tak więc przed zmierzchem „dwunasty” połączył się z obiema jednostkami spadochronowymi. Tak duże postępy

atakujących batalionów były możliwe także dzięki wsparciu, jakiego udzielały okręty. Gdy tylko obserwatorzy towarzyszący jednostkom 4 Dywizji napotykali na drodze artylerię albo czołgi niemieckie, powiadamiali o tym artylerzystów z pancerników i krążowników, prosząc o pomoc w przełamywaniu oporu. Piloci samolotów rozpoznawczych również pośredniczyli w przekazywaniu takich informacji. Wówczas

marynarka otwierała ogień. Porucznik Ross Olsen był o cerem artyleryjskim na Nevadzie. „Pamiętam, że nasze działa 127 mm strzelały tak intensywnie, że zaczęła z nich schodzić farba i spod spodu wyzierała błękitna stal. Musieliśmy na chwilę przerywać ostrzał, żeby pozbierać z pokładu puste łuski po pociskach. Zwykle ładowaliśmy je do skrzyń, ale tego dnia wyrzucaliśmy za burtę, bo ograniczały ruchy wieżyczek dział”. W pewnej chwili Nevada

miała ostrzelać obiekt, mierząc do niego niemal na wprost ze wszystkich dział, zarówno 355 mm, jak i 127 mm. Tę salwę Olsen przypłacił całkowitą utratą słuchu w prawym uchu i pięćdziesięcioprocentową w lewym; od tej pory musiał nosić aparat słuchowy. „Ostrzał zniszczył także motorową łódź ratunkową długości ośmiu metrów, znajdującą się na pokładzie szalupowym, wywalił drzwi mesy, spowodował, że odpadła warstwa izolacyjna

na grodzi i rozprysły się prawie wszystkie żarówki w obudowie su tu na lewej burcie”. 27 Poważnie ranni żołnierze, zarówno niemieccy, jak i amerykańscy, byli przewożeni na większe okręty przez powracające łodzie desantowe. Sanitariusz Vincent del Giudice służył na transportowcu Bayfield. Cały dzień miał pełne ręce roboty, zajmował się mnóstwem rannych, ale szczególnie dwaj utkwili mu w pamięci. Jednym z nich był pół-Meksykanin,

pół-Amerykanin, który miał niezwykłego pecha, bo wszedł na dwie miny S jednocześnie. Niemieccy lekarze założyli mu opaski zaciskowe na obie nogi i ręce, ale wyparci przez amerykański patrol, pozostawili go na polu. Został zabrany przez amerykańskich noszowych, a potem przewieziony na Bayfield, lecz przez cały ten czas nie zdjęto mu opasek, wskutek czego wywiązała się gangrena. Del Giudice asystował podczas operacji, kiedy amputowano mu jedną nogę

poniżej kolana, drugą ponad kolanem i obie ręce. Żołnierz miał także rany brzuszne, które Del Giudice oczyścił. „Był to bardzo przykry widok — powiedział Del Giudice. — Facet jednak się nie skarżył. Wyglądał na zrezygnowanego. Obudził się z narkozy, spojrzał na swoje cztery kikuty, zamknął oczy i znowu zapadł w sen”. Później Del Giudice zajmował się rannym niemieckim kapralem, „wysokim, szczupłym, dość przystojnym facetem o

jasnych włosach. Został ranny w prawą rękę: dłoń i dyndające na niej palce były poczerniałe”. Sanitariusz amputował mu palce, posypał dłoń środkiem odkażającym i w nagrodę otrzymał „uśmiech” oraz danke schön!28 Porucznik Jahnke strzelał do zbliżających się Amerykanów, ukryty w prowizorycznej ziemiance na wydmach. Zauważył go czołgista i ostrzelał okop ze swego działa 75 mm. Niemiec prawie został pogrzebany

żywcem. Nagle poczuł, że ktoś go odkopuje. Okazało się, że był to amerykański żołnierz. Za walkę na Froncie Wschodnim Jahnke otrzymał Krzyż Żelazny. Teraz jednak wolał raczej rzucić się do ucieczki niż dostać do niewoli. Dostrzegł pistolet maszynowy na ziemi i sięgnął po niego. Amerykanin odepchnął go i powiedział cicho: „Spokojnie, Szwabie”. Odesłał Jahnkego, z rękami założonymi na karku, do obozu dla jeńców,

tymczasowo zorganizowanego na plaży. Tam Jahnke ponownie został ranny, ale tym razem przez pocisk niemiecki. 29 Saper marynarki, Orval Wake eld, stał przy wale ochronnym. Opowiadał, że „w połowie popołudnia plaża zamieniła się z pustego terenu, obstawionego zaporami, w małe miasto. Widać było, że dobrze wykonaliśmy swoją robotę; po jednej stronie plaża została całkowicie oczyszczona i nic nie przeszkadzało już łodziom

desantowym. Stwierdziliśmy więc, że był to udany dzień, choć nikt nam za to nie podziękował. Pytano nas: «kto wy jesteście, chłopcy? Co robicie?» Sternicy nie przepadali za nami, bo zawsze mieliśmy przy sobie dużo materiałów wybuchowych. Kiedy zaś schodziliśmy na ląd, o cerowie armii ciągle się dopytywali, co na ich terenie robią ludzie z marynarki”.

Jakiś lekarz w stopniu o cera armii zauważył drużynę Wake elda i zawołał, że potrzebuje ochotników do przeniesienia rannych na brzeg, do punktu ewakuacyjnego. „Powiedział:

«Panowie, zamierzacie tu tak siedzieć, czy zgłosicie się do pomocy?» Nie bardzo podobał nam się ten pomysł, dopiero co odbiegliśmy z miejsca eksplozji, ale ostatecznie zgodziliśmy się mu pomóc. Zanieśliśmy rannych na brzeg. Ciągle nadlatywały niemieckie pociski”. Znalazłszy się tam, Wake eld zauważył, że „na brzeg schodzą już nie masy ludzi, ale zjeżdża niezliczona liczba pojazdów”. Potem ujrzał niezapomniany widok: „Nagle na horyzoncie, nad

oceanem, pojawiła się jakby chmura, która zbliżała się w naszym kierunku. Kiedy znalazła się nad nami, wypełniała już całe niebo. Nadlatywały szybowce, które miały samodzielnie wylądować w głębi lądu”. 30 Posiłki przybywały z morza i z powietrza. Plaża Utah była opanowana. Rano Amerykanie mieli odciąć półwysep Cotentin od reszty kontynentu, zdobyć Cherbourg i zmierzać do zakończenia wojny, by wrócić wreszcie do domu.

O zmierzchu Wake eldowi przyszła do głowy „najważniejsza myśl tego dnia”. Brnąc o świcie w wodzie po piersi, zauważył, że „nogi uginają mi się w kolanach. Pomyślałem, że to ze strachu”. Potem jednak odkrył, że torby z ładunkami wybuchowymi są pełne wody i że niesie ponad pięćdziesiąt kilogramów. Odciął ciężar i pozbył się go, a potem przystąpił do pracy. „Kiedy przez moment przyszło mi do głowy, że sobie nie poradzę, że jestem tchórzem, a potem

jednak stwierdziłem, że dam radę — nie wyobrażacie sobie, jak wspaniale się poczułem. Po prostu zrozumiałem, że owszem, zdołam wykonać to, czego się podjąłem”. Ogólnie rzecz biorąc, straty były zaskakująco niewielkie. Pułki 8 i 22 doliczyły się jedynie dwunastu zabitych i stu sześciu rannych. 12 Pułk stracił sześćdziesięciu dziewięciu ludzi. Prawie wszyscy oni ucierpieli na skutek min: morskich albo lądowych, głównie diabelskich

min typu S. 4 Dywizja poniosła cięższe straty podczas akcji ćwiczebnych (podczas katastrofy w Slapton Sands zginęło lub zostało rannych niemal dwadzieścia razy więcej żołnierzy niż 6 czerwca). Równie zaskakujące było tempo, w jakim 4 Dywizja i przydzielone do niej jednostki zeszły na brzeg. Należy przypisać to dobrej organizacji, szkoleniu i umiejętnościom ludzi biorących udział w akcji, zarówno wojsk lądowych,

marynarki, lotnictwa, jak i Straży Przybrzeżnej. Udało im się przezwyciężyć logistyczne problemy, które wydawały się nie do rozwiązania. W D-Day, w ciągu piętnastu godzin, Amerykanie wysadzili na brzeg ponad dwadzieścia tysięcy żołnierzy i tysiąc siedemset pojazdów. Generał Jodl oceniał, że desant trzech dywizji na teren Francji zająłby aliantom sześć-siedem dni. Na samej tylko plaży Utah, licząc wyłącznie dywizje powietrznodesantowe,

Amerykanie dokonali tego w jeden dzień. D-Day był wielkim sukcesem 4 Dywizji i przydzielonych jednostek. Zdobyto prawie wszystkie wyznaczone obiekty, choć trzeba było porzucić pierwotny plan akcji jeszcze przed lądowaniem pierwszego rzutu żołnierzy. Wraz z zapadnięciem nocy dywizja była już przygotowana do rozpoczęcia działań o wschodzie słońca 7 czerwca, by zdobyć Montebourg, a potem ruszyć na Cherbourg.

Miała tam stoczyć znacznie cięższe walki niż na plażach półwyspu Cotentin i wyróżnić się podczas kampanii w Zachodniej Europie, powstrzymywaniu niemieckiej kontrofensywy pod Mortain, wyzwoleniu Paryża, w walkach w lesie Hürtgen i w bitwie o „wybrzuszenie”. 31 Wiele przyczyn złożyło się na sukces 4 Dywizji w D-Day, a jedną z nich była na pewno przesadna wiara Niemców, że aliantów zatrzymają pola minowe, zalane tereny i stałe umocnienia i że nie trzeba do

tego specjalnie przeszkolonych oddziałów. Ważne okazało się również bombardowanie, a także ostrzał okrętowy, który trwał potem jeszcze cały dzień. Należy też docenić rolę generała Roosevelta i jego pułkowników, ludzi takich jak Van Fleet, Reeder i Jackson, którzy potra li podjąć właściwe decyzje. Nieocenionym heroizmem wykazali się młodsi o cerowie, tacy jak kapitanowie Ahearn i Mabry. „Czwarta” zawdzięcza

swój sukces przede wszystkim jednostkom powietrznodesantowym, zrzuconym na tyłach Niemców. Spadochroniarze opanowali wszystkie zachodnie wyjścia z plaży. Unieszkodliwili baterie, które mogły otworzyć ciężki ogień w kierunku plaży Utah. Jak im się to udało i dlaczego byli tacy szczęśliwi, kiedy udało im się połączyć z 4 Dywizją — to zupełnie oddzielna historia.

Rozdział 16 Nous restons ici Spadochroniarze na półwyspie Cotentin O świcie spadochroniarze z 82 i 101 Dywizji

Powietrznodesantowych byli rozproszeni na obszarze, który rozciągał się dziesięć kilometrów na południowy zachód od ujścia Douve po północny kraniec Carentan, dwadzieścia kilometrów na północny zachód od Carentan do Pont-l’Abbé i dwadzieścia na północny wschód w kierunku Ravenoville na wybrzeżu. Wielu z nich nie wiedziało, gdzie się znajduje. Poszczególne jednostki prawie nie miały ze sobą łączności. Większość zebrała się w grupy liczące od sześciu

do pięćdziesięciu spadochroniarzy — w paru przypadkach byli to sami o cerowie, w innych tylko szeregowcy z podo cerami. Grupy te były przeważnie niejednolite, skupiały spadochroniarzy z różnych kompanii, batalionów, pułków, a nawet dywizji. Dowódcy, mający pod komendą nie znanych sobie żołnierzy, wykonywali więc akcje, do których tamci nie byli wyznaczeni i do których nie zostali przygotowani. W konsekwencji

spadochroniarze stoczyli dwadzieścia albo nawet więcej potyczek, bez jakiejkolwiek łączności między sobą, w wielu przypadkach walcząc raczej o uratowanie własnego życia niż z zamiarem opanowania wyznaczonego obiektu. Dla większości jednostek powietrznodesantowych DDay był dniem wielkiego zamieszania. Ale właśnie dlatego, że Amerykanie byli tak zdezorganizowani, Niemcy nie potra li przedsięwziąć odpowiednich

kroków — poważnie przecenili siły atakujących, a przy tym nie mogli uzyskać od jeńców żadnych spójnych informacji, które pozwoliłyby im zorientować się w sytuacji. Dzięki inicjatywie niektórych wyższych i niższych o cerów, czasami podo cerów czy szeregowców, „osiemdziesiąta druga” i „sto pierwsza” przeważnie przezwyciężały wszelkie trudności i wykonały najważniejsze zadania — opanowały Ste-Mère-Église i

wyjścia z plaży Utah. Dokonały tego jednak wbrew zasadom sztuki wojennej i często w zupełnie inny sposób, niż przewidywał plan. Nad tymi wszystkimi działaniami nikt nie sprawował kontroli, ponieważ generałowie i pułkownicy nie mogli wydawać rozkazów jednostkom, które praktycznie się nie uformowały. Grupy, które nawiązały ze sobą kontakt w terenie, nie orientowały się, gdzie właściwie w tej chwili się znajdują i gdzie mogą być inne

jednostki, a sytuację pogarszały jeszcze wszechobecne zdradliwe żywopłoty. Problem ten mogłaby rozwiązać łączność radiowa, ale większość radiostacji została uszkodzona albo zaginęła podczas zrzutów, a te, które działały, nie zawsze spełniały swoje zadanie. SCR300 (radiostacja wojsk łączności), ważąca czternaście kilogramów, działała w zasięgu ośmiu kilometrów, ale tylko w idealnych warunkach.

Bardziej popularne były SCR536, które ważyły tylko dwa i pół kilograma (nazywane „walkie-talkie”, bo można było rozmawiać przez nie podczas marszu), lecz miały zasięg niespełna dwóch kilometrów. Co gorsza, były bez trudu zagłuszane przez Niemców. Sierżant Leonard Lebenson służył w sztabie generała Ridgwaya. Na teren Normandii przyleciał szybowcem i odnalazł swój punkt dowodzenia, położony w pobliżu małego gospodarstwa

pod Ste-Mère-Église. Tak opisał sytuację, jaką zastał: „Był tam adiutant Ridgwaya, a także paru o cerów sztabu i dwóch czy trzech żołnierzy. Nasze stanowisko dowodzenia miało koordynować działania, ale w rzeczywistości nie panowaliśmy nad niczym. Siedzieliśmy tam i czekaliśmy na rozwój wydarzeń. Ridgway, jako człowiek bardzo odważny i operatywny, był ciągle w ruchu, starał się odzyskać kontrolę nad sytuacją. Nie

mogliśmy jednak nic zrobić, poza zdobywaniem szczątkowych informacji i próbami oceny sytuacji. Nie otrzymywaliśmy żadnych raportów, nie mieliśmy telefonów ani radiostacji, nie dysponowaliśmy nawet kompletem map. Zupełnie nie spełnialiśmy naszej roli”. 1 John Delury z 508 Pułku Piechoty Spadochronowej, znajdujący się na drugim końcu łańcucha dowodzenia, wspomina, że wraz z nadejściem świtu ogarnęła go euforia. „Ta koszmarna noc

wreszcie się kończyła i wciąż byłem przy życiu. Ale uczucie radości trwało krótko. Kiedy nadszedł ranek, stwierdziłem, że straciliśmy naszego najlepszego sprzymierzeńca — osłonę nocy. Nie mogliśmy się okopać i ewentualnie stawiać oporu, bo szkopy miały do dyspozycji łączność, środki transportu, czołgi, artylerię i po zlokalizowaniu otoczyliby nas i po prostu połknęli — musieliśmy więc działać w ukryciu. Szliśmy w jakimś kierunku, atakowaliśmy znienacka

Niemców, zwiewaliśmy ile sił w nogach i to samo robiliśmy na kolejnej drodze, cały czas próbując odnaleźć swój pułk albo jakieś inne większe siły”. 2 Dla sierżanta D. Zane’a Schlemmera z „pięćset ósmego” — „każde pole czy łąka stawało się terenem bitwy”. Czuł się straszliwie opuszczony. W tej sytuacji znalazł sobie dziwnego sprzymierzeńca — białobrązową normandzką krowę. Schlemmer opowiadał: „Z zadowoleniem witaliśmy

widok każdej pasącej się krowy, bo wtedy mogliśmy mieć jako taką pewność, że teren nie jest zaminowany. Obserwując te z natury dość dziwne zwierzęta, potra liśmy także wywnioskować, czy pojawił się ktoś w pobliżu, ponieważ wtedy stawały i patrzyły w tamtym kierunku w nadziei, że się je wydoi. Choć upłynęło tyle lat, zachowałem w sercu ciepłe wspomnienie miłych normandzkich krów z wielkimi oczami i ogromnymi wymionami”.

Krowy mogły jedynie wytropić Niemców, ale nie unieszkodliwić, a spadochroniarzom brakowało broni. „Przed południem w DDay zebrało się już więcej żołnierzy, ale nie mieliśmy moździerzy; mieliśmy kilka karabinów maszynowych, zaledwie parę bazook, jeszcze mniej radiostacji, trochę środków medycznych (...) — naprawdę było tego wszystkiego niewiele więcej niż kilka granatów i nasze karabiny”. 3 Choć nie dysponowali

ciężką bronią, mieli jednak prawdziwego ducha walki i ogromną determinację. Sierżant Sidney McCallum z 506 Pułku Piechoty Spadochronowej wraz z sierżantem Williamem Adleyem stoczyli typową dla tego terenu walkę pod żywopłotem. Obaj właśnie wyruszyli w drogę, gdy zostali ostrzelani z karabinu maszynowego. Zanim padli na ziemię, Adley dostał w głowę. Strzelec nadal siekł seriami nad nimi, ale nie mógł tak pochylić karabinu, by ich

trafić. „Gdy kule cięły żywopłot nad naszymi głowami, spytałem Adleya, czy źle z nim, a on odpowiedział: «Umieram, Mickey, ale na pewno wygramy tę cholerną wojnę, mówię ci! Wygramy ją, ty popieprzeńcu!» Kiedy strzelanina ustała, Bill już nie żył”. McCallum zakończył swoją relację pytaniem: „Czy jest możliwe większe poświęcenie?”4 Północnymi wyjściami z plaży Utah, które ciągnęły się

mniej więcej kilometr w głąb lądu przez zalane pola, były droga nr 4, biegnąca w pobliżu St-Martin-deVarreville, i droga numer 3 — przebiegająca obok Audouville-la-Hubert. Jedną i drugą miał zająć 502 Pułk Piechoty Spadochronowej. Podpułkownik Robert Cole, dowodzący 3 Batalionem „pięćset drugiego”, przybył na miejsce jako pierwszy. Wylądował w pobliżu SteMère-Église, podczas nocnej wędrówki zebrał ludzi — około siedemdziesięciu pięciu

spadochroniarzy ze swojego batalionu, kilkunastu z 506 Pułku plus garstkę z 82 Dywizji Powietrznodesantowej — i wyruszył w kierunku StMartin-de-Varreville. Po drodze wdał się w potyczkę z niemieckim patrolem; Amerykanie zabili kilku Niemców, a dziesięciu wzięli do niewoli. W St-Martin Cole wysłał zwiadowców, by zbadali stan tamtejszej baterii. Okazało się, że została zniszczona w czasie bombardowań i

opuszczona. Pułkownik podzielił więc swoje siły, wysyłając jedną grupę, by opanowała wyjście numer 3, a drugą — wyjście numer 4. O godzinie 9.30 w okolicy Audouville-la-Hubert spadochroniarze zauważyli niemieckich żołnierzy, którzy wycofywali się groblą z plaży. Amerykanie zabili od pięćdziesięciu do siedemdziesięciu pięciu Niemców i nie ponieśli przy tym żadnych strat. W południe oba wyjścia były już w posiadaniu aliantów.

Kapitan L. „Legs” Johnson prowadził patrol groblą ku plaży, gdy przy jednej z baterii zobaczył niemieckich żołnierzy, powiewających białą agą. „Znajdowali się w bunkrze, będącym częścią umocnień przybrzeżnych; byli to starsi ludzie, którzy właściwie nie powinni już służyć w wojsku. Zgodziliśmy się wziąć ich do niewoli, ale kazaliśmy im wychodzić tylko małymi grupami. Następnie umieściliśmy wszystkich za ogrodzeniem z drutu kolczastego — ich własnego

zresztą; wyglądali na zaskoczonych, kiedy zorientowali się, że jest nas znacznie mniej niż ich samych — w bunkrze siedziało przynajmniej pięćdziesięciu facetów”. Johnson zdjął hełm, położył się na ziemi i oparł na nim głowę: „Nie przejmowałem się zbytnio i czekałem na przybycie żołnierzy 4 Dywizji Piechoty”. Pojawili się około jedenastej i „było to dość zabawne, ponieważ zeszliśmy na plażę z uczernionymi twarzami, a chłopcy, którzy

przypływali łodziami i dobijali do brzegu, po opuszczeniu swoich łódek aż rwali się do walki. Musieliśmy szybko do nich podejść, żeby pokazać nasze amerykańskie naszywki”. 5 W głębi lądu, około kilometra od Ste-Mere-deVarreville, znajdowały się kwatery załóg niemieckiej artylerii przybrzeżnej, oznaczone na mapach amerykańskich jako WXYZ. Podpułkownik Patrick Cassidy, dowódca 1 Batalionu 502 Pułku, który miał mało

ludzi, a sporo jeszcze zadań do wykonania, polecił sierżantowi Harrisonowi Summersowi z Zachodniej Wirginii, by wraz z piętnastoma spadochroniarzami opanował je. Siły, jakimi dysponował, były niewielkie, zwłaszcza że przeciwko sobie miał całą niemiecką kompanię, ale Cassidy nie mógł dać im wsparcia. Summers wyruszył natychmiast w drogę, nie tracąc czasu nawet na zapoznanie się z żołnierzami,

których prowadził. Oni zaś niechętnie ruszyli z jakimś nie znanym im dowódcą. Jednego z nich, sierżanta Lelanda Bakera, przywołał do siebie i polecił mu: „Idź na szczyt tego wzniesienia, patrz w tamtym kierunku i postaraj się, żeby nikt nie wspiął się po stoku i nie zaszedł mnie od anki. Zostań tam, dopóki cię nie odwołam”. Baker wykonał rozkaz. 6 Potem Summers przystąpił do akcji. Zaatakował pierwszy z budynków, mając nadzieję, że jego grupa ruszy za nim.

Nie ruszyła, ale Summers kopniakiem wyważył drzwi i ostrzelał wnętrze z Thompsona. Czterech Niemców padło martwych, a pozostali uciekli tylnym wyjściem do sąsiedniego budynku. Summers, wciąż sam, zdobył i ten budynek, wypędzając Niemców. Jego przykład zachęcił szeregowca Williama Burta, który wyskoczył z rowu, gdzie ukrywała się cała grupa, odbezpieczył swój lekki karabin maszynowy i strzelając w kierunku

trzeciego baraku, osłaniał swego dowódcę. Summers po raz kolejny ruszył do akcji, lecz tym razem Niemcy już na niego czekali. Zaczęli strzelać przez otwory strzelnicze, ale ponieważ osłaniał go Burt, a poza tym biegł zygzakiem, nie udało im się go tra ć. Ponownie kopniakiem wywalił drzwi i wystrzeliwszy serię, zabił sześciu Niemców, a pozostałych zmusił do ucieczki. Po tym wyczynie padł na ziemię, wyczerpany zarówno

zycznie, jak i psychicznie. Odpoczywał pół godziny. W tym czasie nadeszła jego grupa i uzupełniła mu amunicję. Gdy wstał, by iść dalej, pojawił się nie znany mu kapitan ze „sto pierwszej”, który wylądował sporo kilometrów od wyznaczonej strefy zrzutu. „Pójdę z panem” — powiedział. W tej samej chwili jednak został tra ony w serce i Summers znowu został sam. Zaatakował następny budynek i zabił kolejnych sześciu Niemców. Reszta podniosła

ręce do góry. Ludzie Summersa byli niedaleko; przekazał im jeńców. Jeden z grupy, szeregowy John Camien z Nowego Jorku, zawołał do Summersa: — Dlaczego pan to robi?! — Nie potra ę powiedzieć — odparł Summers. — A inni? — Jeśli nie mają ochoty walczyć — powiedział — nie mogę ich do tego zmusić. Sam muszę skończyć robotę. — W porządku — stwierdził Camien — idę z

panem. Razem przechodzili od budynku do budynku, na zmianę atakując i ubezpieczając się. Dołączył do nich Burt ze swoim karabinem. We trójkę mogli unieszkodliwić więcej Niemców. Pozostały im dwa budynki do zdobycia. Summers zaatakował pierwszy, a kiedy kopnął w drzwi, ujrzał najbardziej nieprawdopodobny widok. Przy stołach siedziało piętnastu niemieckich

artylerzystów i jadło śniadanie. Summers nie tracił czasu; zastrzelił wszystkich na miejscu. Ostatni budynek był największy. Obok niego stała szopa i stóg siana. Burt podpalił je, wystrzeliwując pocisk smugowy. Szopa służyła jako magazyn amunicji, która szybko eksplodowała, zmuszając trzydziestu Niemców do wyjścia na otwartą przestrzeń. Kiedy uciekali, kilku z nich padło zastrzelonych przez Camiena

i Burta. Teraz dołączył do nich następny żołnierz z grupy Summersa. Miał bazookę, za pomocą której podpalił dach ostatniego domu. Znajdujący się na parterze Niemcy prowadzili ciągły ogień przez otwory strzelnicze, ale gdy budynek stanął w ogniu, wszyscy wybiegli na zewnątrz. Wielu zginęło. Pozostałych trzydziestu jeden podniosło ręce, by się poddać. Summers osunął się na ziemię, doszczętnie wyczerpany prawie

pięciogodzinną walką. Zapalił papierosa. Jeden z jego ludzi zapytał: — Jak się pan czuje? — Nie za dobrze — oparł. — To było jakieś szaleństwo. Jestem pewien, że już nigdy czegoś takiego nie zrobię. 7 Summers został awansowany do stopnia o cera za zasługi na polu walki i otrzymał Distinguished Service Cross (Krzyż za Wybitną Służbę). Przedstawiono go także do odznaczenia Medal of Honor (Medalem Honoru), ale jego

dokumenty zaginęły. Pod koniec 1980 roku, gdy zmarł na raka, szeregowy Baker i pozostali starali się o pośmiertne przyznanie mu tego medalu, ale bezskutecznie. 8 Mimo to Summers jest legendą wśród amerykańskich spadochroniarzy — sierżantem Yorkiem II wojny światowej. Jego historia zanadto przypomina lmy hollywoodzkie, by można było w nią uwierzyć — ale ponad dziesięciu ludzi widziało i potwierdziło bohaterstwo

tego człowieka. O godzinie 6.00 generał Taylor wydał swój pierwszy rozkaz w D-Day. Miał przy sobie generała brygady Anthony’ego McAuli e’a (dowódcę artylerii „sto pierwszej”), pułkownika Juliana Ewella (dowódcę 3 Batalionu 501 Pułku Piechoty Spadochronowej), osiemnastu o cerów i czterdziestu żołnierzy. Po wschodzie słońca można było już dostrzec wieżę kościoła w Ste-Marie-du-Mont. „Znam ten kształt” — stwierdził

generał, przypominając sobie, co oglądał na makietach podczas odprawy przed inwazją. Taylor mógł ruszyć na południe, by bronić linii rzeki Douve, lub skierować się na wschód, ku wyjściom z plaży oznaczonym numerami 1 i 2. Zarówno w jednym, jak i drugim przypadku realizowałby zadania przydzielone „sto pierwszej”. Postanowił udać się na wschód: „Powinniśmy wesprzeć 4 Dywizję Piechoty w każdy możliwy sposób” —

stwierdził. Wyruszył więc z punktu położonego na południe Ste-Marie-du-Mont, zmierzając do Pouppeville (nazywanego przez Amerykanów „Pupvil”) i wyjściu numer 1. 9 Porucznik Eugene Brierre szedł na czele, wraz z ubezpieczającymi boki, którzy penetrowali pola po obu stronach drogi. Pod Pouppeville rozległy się strzały. Wioska znajdowała się w rękach sześćdziesięciu żołnierzy z niemieckiej 91 Dywizji Piechoty. Przyczaili

się w budynkach i od czasu do czasu strzelali z okien na drugim piętrze. Niewielka grupa Taylora przez prawie trzy godziny zdobywała dom po domu, a właściwie okno po oknie. Batalion Ewella stracił osiemnastu ludzi i unieszkodliwił dwudziestu pięciu Niemców. Niemal czterdziestu żołnierzy Wehrmachtu oddało się do niewoli. W jednym z budynków Brierre znalazł na podłodze rannego Niemca. „Obok niego leżała broń. Już miałem go

zastrzelić, gdy uświadomiłem sobie, że jest ciężko ranny. Dał znak, jakby prosił, żebym mu coś podał; zorientowałem się, że wskazuje różaniec. Wziąłem jego karabin, rozładowałem i odłożyłem na bok, a potem podniosłem różaniec i podałem mu. W jego oczach pojawiła się głęboka wdzięczność; zaczął się modlić, przesuwając w palcach paciorki. Niedługo potem skonał”. Po zdobyciu Pouppeville Taylor nie miał problemów z opanowaniem wyjścia numer

1. Wysłał groblą porucznika Brierre’a z ośmioosobowym patrolem, polecając im nawiązać kontakt z 4 Dywizją Piechoty na Utah. Kilku niemieckich żołnierzy, którzy uciekli z Pouppeville, także skierowało się ku plaży; jednocześnie czterech wycofywało się stamtąd po grobli. Kiedy obie grupy się spotkały, Niemcy zdali sobie sprawę, że są w pułapce, i ukryli się pod mostem. Tymczasem groblą maszerował także kapitan Mabry.

Brierre wystrzelił w powietrze pomarańczową rakietę na znak, że „idą swoi. Tamci podeszli bliżej, a kiedy znaleźli się przy moście, spod przęsła wyłoniło się sześciu Niemców z rękoma podniesionymi do góry. Wyszedłem na drogę i przywitałem się z kapitanem Mabrym. Spojrzałem na zegarek: była 11.10. Kontakt z 4 Dywizją pod Pouppeville został nawiązany”. 10 Brierre zabrał Mabry’ego na spotkanie z generałem Taylorem. Kiedy Mabry zdał

mu sprawę z tego, jak gładko przebiega desant na Utah, Taylor powiedział do swego szefa sztabu, pułkownika Geralda Higginsa: „Inwazja przebiega pomyślnie. Nie musimy martwić się o groble. Możemy teraz zastanowić się nad następnym ruchem”. 11 Niemiecki 6 Pułk Spadochronowy przystąpił do ataku, lecz został natychmiast ostrzelany z dział okrętowych. „Trudno sobie wyobrazić, co się wtedy działo — opowiadał szeregowy Egon Rohrs. — W chwili gdy okręty

otworzyły ogień, jakby rozpętał się sztorm. Zapanowało piekło. I trwało tak, i trwało. To było nie do wytrzymania. Leżeliśmy wtuleni w ziemię”. Szeregowy Wolfgang Geritzlehner służył w jednostce Rohrsa. Wcześniej przez dwa lata zamartwiał się, że wojna się skończy, zanim zdąży wziąć w niej udział. Teraz wspomina, „po godzinie chciałem już tylko wrócić do domu. Byliśmy wszyscy przerażeni. Niektórzy płakali i wzywali swe matki”. 12

Pułkownik Heydte chciał osobiście skontrolować sytuację, wsiadł więc na motocykl w Carentan i pojechał do Ste-Marie-duMont. Po przybyciu na miejsce wdrapał się na wieżę kościelną — tę, którą godzinę wcześniej wypatrzył Taylor — a ponieważ miała pięćdziesiąt metrów wysokości, miał stamtąd doskonały widok na plażę Utah. To, co zobaczył, zaparło mu dech w piersi. „Wzdłuż całej plaży — wspominał — stały małe łodzie, były ich

setki, a każda wyrzucała na brzeg trzydziestuczterdziestu żołnierzy. Za nimi znajdowały się okręty ze swoimi ogłuszająco grzmiącymi olbrzymimi działami — potężniejszej oty wcześniej chyba nikt nie widział. Przybywający amerykańscy żołnierze nie mieli żadnej osłony na łagodnie wznoszącym się stoku i byli ostrzeliwani z każdego bunkra. Wydawało się jednak, że poza tymi niewielkimi punktami oporu niemiecka obrona nie istnieje,

a w każdym razie nie było jej widać”. Wokół kościoła, w wiosce i dalej, na zielonych polach poprzecinanych żywopłotami, panowała cisza. W Brecourt Manor, parę kilometrów na północ od Ste-Marie-du-Mont, znajdowała się niemiecka bateria złożona z czterech armat 105 mm, z których jednak nie strzelano, choć były tak położone, że mogły zasypać pociskami łodzie przybijające do Utah i zmusić okręty do odpłynięcia na wody kanału. Milczała również

podobna bateria w Holdy, tuż na południe od Ste-Marie-duMont. 13 Nikt się nigdy nie dowiedział, dlaczego tak się stało. Jest to równie niewytłumaczalne, jak historia z niemieckimi artylerzystami, którzy spokojnie jedli śniadanie, gdy zaatakował ich Summers. Naturalnie nie byli to doborowi żołnierze i w żadnym razie nie można ich porównywać ze spadochroniarzami Heydtego; byli to ludzie w wieku albo przed- albo już popoborowym

i niewielu z nich paliło się do walki z Amerykanami. Młodsi o cerowie i podo cerowie artylerii nie potra li albo też nie chcieli poderwać swoich ludzi do walki. Byli przygotowani, by bronić się w okopach, bunkrach czy budynkach gospodarskich; nie przypuszczali jednak, że będą musieli obsługiwać działa. Heydte zbiegł z wieży po krętych schodach i dopadł radiostacji. Rozkazał 1 Batalionowi, by jak najszybciej przybył do SteMarie-du-Mont i Holdy,

opanował wioski i obsadził działa, otwierając z nich ogień. Wehrmacht zapłacił ogromną cenę za nadmierne rozciągnięcie swoich sił. Najlepsi niemieccy żołnierze zostali zabici albo ranni, dostali się do niewoli albo walczyli właśnie na Froncie Wschodnim. Garnizony rozmieszczone na półwyspie Cotentin były bezużyteczne albo nawet sprawiały trudności. Heydte musiał przede wszystkim otworzyć drogę z Carentan do Ste-

Mère-Église, zebrać swój pułk, by wyprzeć niewielkie siły 82 Dywizji Powietrznodesantowej z SteMère-Église i kontratakując, zepchnąć Amerykanów do defensywy. Takie miał plany, ale nie najlepsza sytuacja baterii w Brecourt i Holdy zmusiła go, by podzielił swoje siły i skierował jeden batalion do obrony. Heydte był jedynym niemieckim dowódcą pułku, który tego ranka przystąpił do działania. Inni przebywali w Rennes i bawili się w wojnę.

Był to właśnie jeden z powodów, że Wehrmacht nie przeprowadził żadnego skoordynowanego kontrataku, choć przygotowywał się do tego dnia od sześciu miesięcy, i choć Rommel ciągle podkreślał absolutną konieczność niemieckiej kontrofensywy, gdy alianci będą jeszcze na plażach. Ale ćwiczenia wojenne w Rennes tylko w niewielkim stopniu przyczyniły się do kompromitującej porażki Wehrmachtu. Winę za to ponosił paraliż decyzyjny, jaki

opanował naczelnych dowódców i przeniknął całą armię niemiecką. Wiadomości radiowe BBC, skierowane do francuskiego ruchu oporu, były mniej lub bardziej ignorowane (to przynajmniej można jakoś usprawiedliwić; w poprzednich tygodniach było tyle fałszywych alarmów, że niemieckie jednostki przybrzeżne były już nimi zmęczone; poza tym z podawanych wiadomości nie wynikało, gdzie ma nastąpić inwazja). Zrzucenie przez SAS fałszywych

spadochroniarzy również sugerowało, że cała operacja to zwykły bluff. Jednak główną przyczyną klęski Wehrmachtu był, jak się wydaje, zanik ducha walki wśród niemieckich żołnierzy, którzy wiedli w okupowanej Francji dość przyjemne życie. Już o godzinie 6.15 generał Max Pemsel, szef sztabu 7 Armii generała Dollmanna, powiadomił generała Speidla w La Roche-Guyon o zmasowanym ostrzale alianckim z morza i bombardowaniu z powietrza;

pół godziny później Pemsel doniósł kwaterze Rundstedta, że zaczął się desant — dodał jednak, że 7 Armia sama poradzi sobie z tą sytuacją. Po otrzymaniu takiej wiadomości generał Salmuth, dowodzący 15 Armią, poszedł spać. Podobnie było w przypadku Speidla i większości o cerów Rommla w La Roche-Guyon. Generał Blumentritt z kwatery Rundstedta oświadczył generałowi Jodlowi w sztabie Hitlera w Berchtesgaden, że zaczęła się poważniejsza inwazja, i

poprosił o przydzielenie w charakterze posiłków I Korpusu Pancernego SS, stacjonującego koło Paryża. Jodl jednak nie chciał budzić Hitlera, odmówił więc Blumentrittowi. Generał Bayerlein, dowodzący dywizją Panzer Lehr, już o 6.00 był gotowy do wyruszenia ze swoimi czołgami, ale otrzymał na to pozwolenie dopiero późnym popołudniem. Berlińskie radio doniosło o desancie w Normandii o godzinie 7.00. Kwatera Główna Naczelnego

Dowództwa Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych wydała pierwszy komunikat informujący o inwazji o 9.30; ale aż do 10.30 informacja ta nie dotarła do Rommla, który przebywał w swoim domu w Herrlingen. Kiedy ją otrzymał, natychmiast wyruszył w długą podróż do La Roche-Guyon, ale przybył tam dopiero po zmroku. 14 Przyczyną tego całego zamieszania, poza samozadowoleniem wyższych niemieckich o cerów i bezwładem wynikającym ze

skomplikowanej struktury dowództwa, była także przeprowadzona wcześniej operacja Fortitude. Max Hastings zauważa: „Każdy z wyższych o cerów niemieckich potraktował wiadomości o inwazji w Normandii jako początek jakiejś inwazji, nie te j oczekiwanej”. 15 Wybrzeża Calvadosu i półwyspu Cotentin położone były dość daleko od La Roche-Guyon, jeszcze dalej od Paryża i Pas-de-Calais, a już najdalej od przemysłowego serca

Niemiec, czyli Zagłębia Ruhry. Niemcy po prostu nie mogli uwierzyć, że wojska alianckie dokonały większego, a w dodatku jedynego desantu na zachód od Sekwany. Postanowili więc czekać na prawdziwy desant, który ich zdaniem musiał nastąpić w Pas-de-Calais. Jeszcze trzy miesiące później nie przyjmowali do wiadomości, że jest to inwazja, dzięki której alianckie wojska opanowały już Francję i wkroczyły do Belgii. Taka była reakcja armii,

która uchodziła za najlepszą i najlepiej przygotowaną na świecie. W rzeczywistości jednak armia ta, począwszy od naczelnego wodza w Berchtesgaden, poprzez dowódców wojskowych we Francji i samej Normandii aż po żołnierzy w barakach WXYZ, ustępowała pod każdym względem (z wyjątkiem uzbrojenia, zwłaszcza armat przeciwlotniczych 88 mm i karabinów maszynowych) wojskom alianckim. Słabość niemieckiej armii

ujawniała się raz po raz w DDay. Pod Brecourt Manor, o godzinie 8.30, mniej więcej w tym samym czasie, kiedy sierżant Summers zaczął akcję w WXYZ, porucznik Richard Winters i dziesięciu ludzi z Kompanii E 506 Pułku Piechoty Spadochronowej zaatakowali pięćdziesięciu żołnierzy osłaniających baterię armat 105 mm. Niemcy zaszyli się za żywopłotami; ukryci byli w połączonych ze sobą, licznie rozgałęzionych okopach, mieli karabiny maszynowe oraz

moździerze, a przed sobą otwarte pole. Drużyna Wintersa dysponowała jednym moździerzem, dwoma lekkimi karabinami maszynowymi, dwoma Thompsonami i pięcioma karabinami. Ale chociaż Winters miał pięciokrotnie mniej ludzi i atakował wroga broniącego się w okopach, odniósł zwycięstwo. On i jego podkomendni wygrali, ponieważ zastosowali odpowiednią taktykę, której nauczyli się podczas szkolenia, a także dlatego, że

potra li myśleć i mieli wystarczająco dużo odwagi. Za cenę czterech zabitych i dwóch rannych Winters i jego ludzie zastrzelili piętnastu Niemców, jeszcze więcej zranili, wzięli do niewoli dwunastu żołnierzy i zdobyli cztery armaty 105 mm. Amerykanie wykonali swoje zadanie dzięki szybkości i zuchwałości ataku oskrzydlającego, który poprowadził Winters przy wsparciu moździerzy i karabinów maszynowych. Do powodzenia akcji przyczynił

się fakt, że było to pierwsze doświadczenie bojowe żołnierzy. Sierżant Carwood Lipton przyznał, że tego dnia ryzykował tak jak już nigdy potem w życiu. „Ale byliśmy tego dnia tacy pełni pary! Nie wierzyłem, że mógłbym zostać zabity. Miałem wrażenie, że gdyby ktoś do mnie strzelał, to po prostu uchyliłbym się albo odskoczył”. 16 Po zniszczeniu dział spadochroniarze Wintersa rozdzielili się. Ocalali Niemcy ukryli się za żywopłotami

otaczającymi pałacyk i prowadzili ogień nękający z karabinów maszynowych. Około południa od strony plaży nadjechały dwa Shermany. Winters wspiął się na tył pierwszego z nich i powiedział dowódcy: „Ostrzelajcie żywopłoty, tam, tam i tam, a potem sam budynek. Zmiećcie wszystko, co jeszcze stoi”. Maszyny z rykiem ruszyły do przodu. Dla czołgistów była to pierwsza okazja, by postrzelać sobie do wroga. Mieli pełny zapas nabojów do

swoich karabinów maszynowych, 7,62 mm i 12,7 mm, oraz do działa 75 mm. „Po prostu roznieśli te żywopłoty — wspominał porucznik Harry Welch z kompanii Wintersa. — Zdawało się, że nigdy nie przestaną strzelać”. 17 Żołnierze 1 Batalionu 506 Pułku przeprowadzili podobny atak w Holdy i zniszczyli baterię. Potem „pięćset szósty” wyparł batalion pułkownika Heydtego z SteMarie-du-Mont. 4 Dywizja Piechoty miała więc otwartą

drogę w głąb lądu i mogła dalej prowadzić działania. „Sto pierwsza” wypełniła swoje główne zadanie — mimo że nigdzie nie udało się zebrać więcej niż pluton żołnierzy z tej samej kompanii. Taylor, Cassidy, Winters, Summers i wielu innych wzięli inicjatywę w swoje ręce i doskonale się spisali. „Sto pierwszej” nie poszło już tak dobrze z wypełnieniem drugiego w kolejności zadania, czyli zabezpieczenia południowego skrzydła

poprzez zdobycie mostów na Douve i otwarcie drogi w kierunku Carentan. Przyczyną kłopotów był za duży rozrzut spadochroniarzy; uniemożliwił on sformowanie choćby jednej większej grupy, która mogłaby przeprowadzić atak. Pułkownik Johnson zdobył co prawda śluzę w La Barquette i opanował niewielki przyczółek na południowym brzegu rzeki, ale nie mógł go rozszerzyć, bo został unieruchomiony przez spadochroniarzy Heydtego, którzy ostrzeliwali go z St-

Côme-du-Mont. Nie miał przy tym kontaktu z żadnym oddziałem „sto pierwszej”. Kapitan Sam Gibbons z 501 Pułku Piechoty Spadochronowej, działając samodzielnie, prowadził w kierunku St-Côme-du-Mont mały patrol. Był przekonany, że wioska znajduje się w rękach „pięćset pierwszego”, poruszał się jednak ostrożnie, bo żywopłoty bardzo ograniczały obserwację. Przed wyruszeniem w drogę wypił z kolegami dwie puszki piwa, które miał ze sobą, a

potem ustawił je na środku drogi, „jako pamiątkę po pierwszych łykach Schlitza na ziemi francuskiej”. Patrol dotarł do podnóża stoku, na którego szczycie stało St-Côme-du-Mont. Od strony żywopłotu Gibbons usłyszał szczęk karabinu. Spojrzał w tamtą stronę i zobaczył wycelowaną w siebie lufę. „Kiedy wskoczyłem do rowu, rozpętało się piekło. Znaleźliśmy się w pułapce. Niemiec stojący za żywopłotem siekł po wszystkim z pistoletu

maszynowego. Natychmiast odezwały się karabiny z budynków w St-Côme-duMont i zza żywopłotów”. Gibbons przywarł do ziemi. Niemiec nie mógł się do niego dobrać, nie opuszczając własnej kryjówki. Gibbons rzucił granat na drugą stronę zarośli i strzały umilkły. Nie widział jednak, co się dzieje, bo gdy raz tylko podniósł głowę, od razu ściągnął na siebie ogień z wioski. Jego ludzie zaczęli strzelać, najpierw z rzadka, a potem — coraz intensywniej.

Podbiegł do betonowego słupa telefonicznego z zamiarem ukrycia się za nim, okazało się jednak, że nie daje dostatecznej osłony, rzucił się więc w kierunku rowu. Zagłębienie dawało pewną osłonę, gdy leżał płasko na brzuchu. Zaczął się czołgać: „Dostałem taki zastrzyk adrenaliny, że mógłbym tak przebyć całą milę”. Nie musiał się jednak czołgać aż tak daleko. Po przebyciu pięćdziesięciu metrów znalazł kryjówkę i

przekazał swoim ludziom, żeby zmniejszyli nieco ogień i oszczędzali amunicję. „Nie ulegało wątpliwości, że jest nas znacznie mniej, a Niemcy umocnili się na swoich pozycjach i zamierzają wytrwale bronić St-Côme-duMont. My natomiast znajdowaliśmy się dwieście metrów na północ od wsi i byliśmy pod ostrzałem znacznie przeważających sił. Nie mieliśmy broni maszynowej, radiostacji, jedynie półautomatyczne karabinki i kilka pistoletów.

Nie znaliśmy się prawie, ale szybko nawiązywaliśmy kontakty i dobrze nam się współdziałało”. Gibbons naradził się z dwoma porucznikami. Postanowili zrezygnować z tej akcji i ruszyć na północ, ku Ste-Mère-Église, w poszukiwaniu jakiegoś alianckiego oddziału. Po drodze zauważyli, że puszki po piwie zniknęły, zabrali je prawdopodobnie ludzie Heydtego. W wiosce Blosville, do której dotarli, panował spokój, choć wokół niej

słyszało się mniej lub bardziej nasiloną strzelaninę. „Drzwi domów były zaryglowane, okiennice zamknięte, krowy wyprowadzone na pole; ani śladu człowieka. Strzały jakby zupełnie nie niepokoiły krów, które spokojnie się pasły. Od czasu do czasu któraś podnosiła głowę i spoglądała ku nam. Nikt nas nie zatrzymał, więc poszliśmy dalej”. 18 Spadochroniarze Heydtego odparli atak aliantów i utrzymali Ste-Côme-du-Mont, które blokowało drogę do

Carentan. Było to dla Niemców znaczące zwycięstwo, ponieważ dzięki niemu panowali nad liniami kolejowymi i drogami przebiegającymi przez mosty na Douve, na północ od Carentan, a to dawało im możliwość przerzucenia posiłków do wschodniej części półwyspu Cotentin. Heydte mógł także ściągnąć swój 2 Batalion do punktu, gdzie droga z Chef-du-Pont do SteMarie-du-Mont krzyżowała się z szosą prowadzącą z Carentan do Ste-Mère-Église.

Pod każdym względem — jak powiedział Heydte w 1991 roku — „dzień nie przebiegał tak, jak się tego spodziewaliśmy”. Jego 1 Batalion został wyparty z SteMarie-du-Mont i zepchnięty na południe, gdzie wielu żołnierzy utonęło w zalewisku u ujścia Douve. Choć dowodził najlepszym pułkiem na półwyspie Cotentin, znajdował się w defensywie; miał w swoich rękach skrzyżowania dróg, ale nie mógł przeprowadzić żadnego skoordynowanego

kontrataku. 19 Jedna z kompanii Heydtego zdołała uruchomić baterię armat 88 mm w Beaumont, które zaczęły ostrzeliwać pozycje pułkownika Johnsona w La Barquette. Na szczęście dla Johnsona, o cer mający kontrolować z lądu ostrzał morski, porucznik Farrell, który został zrzucony na teren Normandii z „pięćset pierwszym”, znalazł dzięki swej wytrwałości nadajnik SCR-609. Farrellowi towarzyszył porucznik Parker Alford, obserwator na

wysuniętej pozycji z ramienia artylerii „sto pierwszej”. Obaj starali się nawiązać kontakt z krążownikiem USS Quincy, ale Niemcy zagłuszali na tej częstotliwości. Alford wpadł na pomysł, żeby połączyć się z wojskami na plaży Utah i za ich pośrednictwem przekazać na pokład Quincy wskazówkę, by działa skierowały ogień na Beaumont. Quincy chciał jednak sprawdzić tożsamość Alforda. Porucznik odpowiedział wówczas, że zna o cera

marynarki, który grał jako boczny obrońca w meczu z drużyną Nebraski podczas zawodów o Puchar Róży w 1940 roku. — Proszę podać jego nazwisko — zażądano z pokładu Quincy, a z brzegu przekazano polecenie. — Spokojnie — odpowiedział Alford. — To K.C. Roberts i należy do grupy, za pośrednictwem której rozmawiamy. — Roger, Roger, gdzie skierować ten ogień?

Alford podał współrzędne. Quincy wypalił z dział, a Beaumont zostało zmiecione i armaty zamilkły. 20 Grupka kapitana Shettle’a z 3 Batalionu „pięćset szóstego” spędziła dzień samotnie, przy mostach w dolnym biegu Douve. Kapitan nie mógł posunąć się naprzód, Niemcy zaś nie próbowali go wyprzeć. Późnym popołudniem Shettle otrzymał informację, że na tyłach zauważono wojska niemieckie w sile plutonu. Wziął więc połowę swoich ludzi, by

zastawić na Niemców zasadzkę. Kiedy Amerykanie otworzyli ogień, domniemani Niemcy nawet nie podjęli walki; podnieśli ręce do góry i oddali się do niewoli. „Okazało się, że są to węgierscy robotnicy, którzy uciekli z plaży” — taki był jedyny kontakt Shettle’a z tym, co działo się na Utah. Gdy dzień miał się już ku końcowi, grupę Shettle’a zaatakował niemiecki patrol. Amerykanie obrzucili go granatami. Kapitan poderwał się, by także rzucić granat,

ale zapomniał, że zwichnął sobie ramię podczas skoku ćwiczebnego w maju: „Kiedy się zamachnąłem, ramię wyskoczyło mi ze stawu i granat wylądował w moim okopie. Na szczęście, osłoniły mnie ściany okopu, ale nazajutrz rano zauważyłem, że rozerwany został mój ulubiony trencz w stylu Bond Street, który był znacznie lżejszy i chronił lepiej niż ciężkie, sztuczne kapoty z przydziału. Tak zakończył się D-Day. Mało snu, niepokój o nasze wysunięte stanowisko,

brak amunicji i tylko twarde tabliczki czekolady do jedzenia”. 21 Te tabliczki, wchodzące w skład racji D, podtrzymały siły wielu amerykańskich spadochroniarzy, ale niektórzy po nich zamarzyli o prawdziwym jedzeniu. Szeregowy Herbert James z 508 Pułku Piechoty Spadochronowej próbował dobić targu z normandzkim chłopem. Pokazał na migi, że chciałby trochę jaj, ale tamten nic z tego nie rozumiał i wyglądał na wystraszonego.

„Zacząłem więc gdakać jak kura i podskakiwać, ale wtedy pomyślał, że chodzi mi o kurczaka i usiłował złapać jednego dla mnie”. James pokręcił przecząco głową i palcami nakreślił w powietrzu zarys jajka. Chłop przyniósł parę jaj, a James dał mu w zamian tabliczkę czekolady. Zadowolony z transakcji Francuz wywołał z domu córeczkę i dał jej ten rarytas, wciąż powtarzając: „Czekolada, czekolada”. Dziewczynka pierwszy raz w życiu miała w ustach

czekoladę i była zachwycona. James wrócił do lasu, usmażył jajka na saperce i również był w siódmym niebie. 22 Porucznik Carl Cartledge z 501 Pułku miał jeszcze więcej szczęścia. Wraz z kolegami z plutonu oczyścił z Niemców dom w gospodarstwie, zabijając sześciu czy siedmiu z nich. Wewnątrz znalazł stół z pozostawioną sporą ilością jedzenia — francuskie sery, jabłka, mięsa na zimno i cydr. Kiedy trochę się posilił, sprawdził kieszenie zabitych Niemców, a szukając

książeczek żołdu czy innych dokumentów, które pozwoliłyby zidenty kować jednostkę, musiał rozpiąć pasek jednego z żołnierzy. „Spojrzałem na klamrę z orłem, a na niej widniał napis: Gott mit uns. Powiedziałem głośno: «Rzeczywiście — jak cholera!»” Porucznik Cartledge znajdował się w rejonie Vierville, na północny wschód od St-Côme-du-Mont. Znalazł tam zamordowanego lekarza kompani nazwiskiem Anderson, który po

wylądowaniu w Normandii wpadł w ręce Niemców. „Wisiał na drzewie za nogi, z opuszczonymi rękami; miał przecięte gardło i wetknięte w usta genitalia. Opaska z czerwonym krzyżem na ramieniu była poplamiona krwią wypływającą spomiędzy jego włosów”. 23 Ten widok rozjuszył Amerykanów, jednak podobnych okrucieństw dopuścili się tego dnia nie tylko Niemcy. Szeregowy William Sawyer z „pięćset ósmego” wspomina, że wpadł

na jednego ze swoich kolegów. „Przydzielono nam żółte rękawice z końskiej skóry. Ten facet miał jednak na rękach czerwone, zapytałem więc, kto mu je dał, a on sięgnął do kieszeni spodni kombinezonu i wyjął z nich cały sznur uszu. Zbierał je w ciągu całej nocy i nawlekał na stare sznurowadło”. 24 Przed południem porucznik Jack Isaacs z 505 Pułku zaciągnął do pobliskiego domu trzech rannych Amerykanów z jednostek szybowcowych.

„Chwilę potem zauważyliśmy, że na pole wyszedł niemiecki żołnierz i zbliżył się do rannego, którego jeszcze nie zdążyliśmy zabrać. Niemiec rozejrzał się, po czym zwyczajnie go zastrzelił. Szkop nie przeżył drogi powrotnej pod żywopłot”. 25 Udzielanie pomocy rannym stwarzało duże trudności. Każdy żołnierz miał co prawda zestaw pierwszej pomocy, ale zawierał on tylko bandaże, sulfonamidy w tabletkach i dwie strzykawki z mor ną. Wśród

spadochroniarzy była ledwie garstka lekarzy, którzy mieli ze sobą skromny ekwipunek. Major David Thomas, lekarz 508 Pułku, założył swój punkt medyczny w rowie przy rzece Merderet. „Najlepiej pamiętam żołnierza, który miał przy samym kolanie oderwaną prawą nogę, trzymającą się jedynie na więzadle rzepki. Kazałem go ułożyć w rowie i powiedziałem: «Synu, będę musiał odciąć pozostałą część nogi i przeżyjesz jeszcze raz ten ból, bo nie mam żadnych

środków znieczulających». Odrzekł: «Do roboty, doktorze». Przeciąłem więzadło, a on nawet nie jęknął”. 26 Chaos, który 6 czerwca charakteryzował działania wszystkich jednostek powietrznodesantowych, dał się szczególnie we znaki 82 Dywizji, ponieważ wylądowała po obu brzegach rzeki Merderet. W rezultacie nieustannego zalewania tych terenów rzeka zamieniła się w płytkie jezioro (o szerokości kilometra i długości dziesięciu

kilometrów). Można ją było przekroczyć jedynie w dwóch miejscach: wysoko położoną drogą (czy też groblą) z mostem w La Fière, około kilometra na zachód od SteMère-Église, lub następną groblą z mostem w Chef-duPont, dwa kilometry na południe od La Fière. „Osiemdziesiąta druga” miała nadzieję, że uda jej się w nocy zdobyć La Fière i Chef-duPont i nazajutrz ruszyć na zachód, by zabezpieczyć górny odcinek Douve, jednak jeszcze przez cały dzień

dywizja walczyła o te dwa punkty. Wiele z jej jednostek było odciętych na zachód od Merderet; niektóre nie mogły wydostać się z okrążenia nawet przez cztery dni, a ich jedyną bronią przed niemieckimi czołgami i atakami artyleryjskimi była broń ręczna (pistolety, karabiny i granaty). Niedługo po wschodzie słońca generał James Gavin, zastępca dowódcy „osiemdziesiątej drugiej”, zebrał prawie trzystu ludzi, głównie z 507 Pułku — czyli

grupę niemal tak liczną, jaką tego rana zgromadzili Amerykanie. Ruszył na południe wzdłuż torów kolejowych, biegnących brzegiem rozlewiska do La Fière, stwierdził, że amerykańskie pozycje po wschodnim nasypie grobli są bezpieczne, zostawił tu część swoich ludzi, a z resztą pomaszerował na południe do Chef-du-Pont. Tymczasem grupa licząca osiemdziesięciu żołnierzy, dowodzona przez podpułkownika Charlesa

Timmesa, opanowała wioskę Canquigny po zachodniej stronie grobli, która prowadziła do La Fière. Kiedy do wioski przybył patrol złożony z czterech o cerów i ośmiu żołnierzy pod dowództwem porucznika Lewisa Levy’ego z 507 Pułku, Timmes uznał, że dwunastu ludzi zdoła samodzielnie utrzymać przyczółek. Sam postanowił przejść ze swoją grupą w kierunku pierwotnego celu, Amfreville, i zaatakować go. Sierżant Donald Bosworth

należał do Kompanii Sztabowej 1 Batalionu „pięćset siódmego”. Podczas lądowania złamał nogę w kostce. Z pomocą pięciu ludzi ze swojej kompanii dotarł do pobliskiego domu. Żona mieszkającego tam farmera była nauczycielką i trochę mówiła po angielsku. Kiedy otworzyła drzwi, Bosworth wskazał naszywkę z amerykańską agą na swym prawym ramieniu. Na ten widok kobieta podskoczyła z radości, zaprosiła wszystkich do środka i każdego z nich

uściskała. Jej mąż oddał do dyspozycji Boswortha swoją małą starą ciężarówkę i wydobył pięciogalonowy[28] kanister z benzyną, który przechowywał zakopany na podwórku. Bosworth i sierżant A.J. Carlucci pokwitowali odbiór wozu (by Francuzi mogli potem odebrać jego równowartość od Wuja Sama) i pojechali w kierunku Amfreville. Po drodze przyłączyli się do grupy Timmesa, a lekarz opatrzył Bosworthowi kostkę. Bosworth jednak nie miał

zamiaru rezygnować z walki. Wobec tego Timmes kazał mu sprawdzić zabudowania gospodarskie po przeciwnej stronie żywopłotu. „Zacząłem się czołgać wzdłuż zarośli, by dostać się na drugą stronę, kiedy nagle stanąłem twarzą w twarz z dwoma Niemcami w odległości półtora metra ode mnie. Ustawiali właśnie karabin maszynowy. Wydawało się, że minęła cała godzina, zanim któryś z nas się poruszył”. Bosworth wystrzelił do Niemców ze swojego karabinu

automatycznego, oni również zaczęli strzelać do niego. Został tra ony w prawe ramię, odrzuciło go w tył i stracił przytomność. Porucznik Robert Law zabrał go do piwnicy domu, gdzie przeleżał resztę dnia. 27 Timmes tymczasem nie mógł przebić się przez niemieckie pozycje obronne wokół Amfreville. Gavin i Timmes odwołali swoje siły z La Fière i Canquigny, bo uznali, że grupki, które pozostawili na tyłach, utrzymają pozycje i

będą się wzajemnie wspierać. W rękach Niemców znajdowały się jednak wyżej położone tereny po zachodniej stronie grobli, które ciągnęły się przez mniej więcej kilometr, i w związku z tym droga była pod ciągłym ostrzałem niemieckich snajperów i moździerzy, tak że Amerykanie nie mogli nią przejść. Przed południem Niemcy przystąpili do przeciwnatarcia na Canquigny, wsparci trzema czołgami. Porucznik Levy i jego grupa odpierali atak

ponad godzinę. Udało im się unieszkodliwić granatami gammon dwa czołgi (Amerykanie uwielbiali ten angielski granat; była to najlepsza broń przeciwczołgowa, jaką mieli, znacznie skuteczniejsza niż ich bazooki — jeśli oczywiście można było podejść dostatecznie blisko obiektu), ale ostatecznie musieli wycofać się na północ. W ten sposób, tak zręcznie zdobyty przyczółek został stracony. Jednostki „osiemdziesiątej drugiej” były

odseparowane od siebie i każda z nich walczyła samotnie po obu stronach rozlanej szeroko Merderet. Grupa Timmesa pozostawała rozdzielona przez dwa dni. Na południu, w Chef-duPont, generał Gavin i grupa pod dowództwem podpułkownika Edwina Ostberga, licząca około stu ludzi, przeważnie z 1 Batalionu, wyruszyła w drogę. Jej celem było zdobycie mostu położonego około pół kilometra na zachód. O godzinie 10.00 Ostberg

pospiesznie wprowadził swój oddział na główną ulicę i skierował się w stronę mostu. Amerykanie zostali ostrzelani z kilku budynków jednocześnie i stracili czterech ludzi. Dwie godziny zajęło im dokładne oczyszczenie wioski; Niemcy wycofali się w kierunku mostu. „Zdawaliśmy sobie sprawę, że most musi zostać zdobyty, zanim Niemcy zorganizują obronę — wspomina kapitan Roy Creek — ruszyliśmy więc tam pospiesznie. Przybyliśmy

za późno. Dwaj o cerowie, którzy dobiegli jako pierwsi, zostali postrzeleni — jeden wpadł do wody, drugi upadł na ziemię na wschodniej części mostu. Tym, który wpadł do rzeki, był Ostberg (wkrótce potem go wyłowiono i za jakiś czas mógł znowu walczyć; drugi nie żył)”. Na miejsce akcji przybyli podpułkownik Arthur Maloney i około siedemdziesięciu pięciu spadochroniarzy, a wtedy razem „przystąpiliśmy do wypierania przeciwnika”. Okazało się to jednak

niemożliwe. Niemcy już wcześniej okopali się wzdłuż grobli, a także utrzymywali się na płaskowyżu po jej zachodniej stronie. Do tego Amerykanie mieli tylko broń ręczną, Niemcy natomiast dysponowali czołgami i artylerią, które stanowiły wsparcie dla karabinów maszynowych i moździerzy. Dwukrotny atak na most się nie powiódł. 28 Niemcy przystąpili do kontrataku. Szeregowy David Jones z 508 Pułku właśnie zbliżał się do grobli, gdy

zobaczył nadjeżdżające czołgi — trzy francuskie Renault — „prawdopodobnie najmniejsze czołgi, jakich używano podczas całej tej wojny, dla mnie były jednak olbrzymie”. Czołg jadący na czele miał otwarty właz, w którym wychylony do pasa stał dowódca w czarnym hełmofonie, z rękami opartymi na wieżyczce. Jones odwrócił się do kolegi i oświadczył: „Chyba pora rozpocząć wojnę”. Starannie wycelował i strzelił do dowódcy czołgu. Tra ł w

wieżyczkę i jak opowiada, „(...) wciąż pamiętam dźwięk tego rykoszetu. Czarny mundur zniknął, właz się zamknął, czołg ruszył do tyłu, a nasza grupka rozbiegła się na wszystkie strony. Nie dość, że chybiłem, oddając mój pierwszy strzał podczas II wojny światowej, to jeszcze nie miałem się gdzie ukryć”. Jones znalazł chwilowe schronienie w ogródku warzywnym za domem. Czołg jednak wystrzelił pocisk 20 mm i tra ł w budynek z jednej strony, a Jones ze swą grupą

umknęli pod najbliższy żywopłot. 29 Czołg skierował się ku Chef-du-Pont. Pozostałe dwa ruszyły za nim. Ten jadący w środku zatrzymał się przed domem; na drugim piętrze znajdowali się sierżanci Ray Hummle i O.B. Hill. Hill podał koledze granat gammon. „W tej samej chwili — wspomina — właz się uniósł; do połowy wysunął się z niego dowódca i rozejrzał dookoła. Hummle wrzucił granat do środka czołgu. Nastąpił straszny wybuch, wokół

maszyny pojawiły się płomienie i dym, a dowódca poszybował w powietrze jak korek od szampana”. Pozostałe dwa czołgi zwróciły działa w kierunku domu i wypaliły. „Matka i córka, które były na pierwszym piętrze, przeraziły się i krzycząc zażądały, żebyśmy opuścili dom. Pomyśleliśmy, że chyba tak trzeba zrobić”. Hummle i Hill uciekli pod najbliższy żywopłot. Czołgi wycofały się na zachód. 30 Na grobli wytworzyła się

sytuacja patowa. Amerykanie nie mogli posuwać się naprzód ani się wycofać. Niemiecka piechota, która siedziała w okopach pod obu stronach, broniła się, ale nie mogła uciec. Jeden z żołnierzy postanowił się poddać i wyszedł zza nasypu. S.L.A. Marshall opisał tę scenę w znanej książce Night Drop (Nocny zrzut). Zawołał:

Kamerad!

Zanim

ktokolwiek zdążył odpowiedzieć, jeden ze spadochroniarzy, znajdujący się nie

dalej niż sześć metrów, zastrzelił go na oczach żołnierzy po obu stronach grobli.

Marshall pisze, że ten strzał był straszliwą głupotą; gdyby owemu człowiekowi pozwolono się poddać, jego towarzysze zrobiliby to samo. 31 Kapitan Creek zauważył: „Ponieważ widziałem to wydarzenie z bliska, mogę stwierdzić, że bardzo trudno w ułamku sekundy zdecydować, co należy zrobić, kiedy nieprzyjacielski żołnierz

wyskakuje z okopu sześć metrów od ciebie, z obu stron świszczą kule, a ty po raz pierwszy znalazłeś się w ogniu walki. Dziś, po czterdziestu siedmiu latach, nie wiem, czy tamten Niemiec chciał się poddać czy nie. Moim zdaniem każdy wróg zabity podczas walki za długo zwlekał z poddaniem się. On ryzykował, a atakujący walczył o życie”. Niedługo potem, po południu, generał Gavin, który wrócił do La Fière, wezwał pułkownika Maloneya, by

wraz ze swoimi ludźmi przyłączył się do niego. Creek został więc sam z trzydziestoma czterema spadochroniarzami, starając się zgodnie z rozkazem Gavina za wszelką cenę utrzymać Chef-du-Pont. „Wyglądało na to, że cena nie będzie za wysoka. Niezależnie jednak od wszystkiego, trudno było utrzymać coś, co do nas nie należało”. Na domiar złego, Creek zauważył zbliżającą się z lewa od tyłu niemiecką piechotę, a zza Merderet

odezwała się nieprzyjacielska artyleria polowa. „I wtedy, jak zesłane specjalnie przez Boga, zaczęły pojawiać się C-47, które zrzucały paki z bronią i amunicją. Jedna z nich — zawierająca granaty do moździerza 60 mm — spadła nam prosto w ręce”. Potem otrzymali dostarczone przez szybowiec działo przeciwpancerne 57 mm. Kapitan skierował ogień z moździerzy przeciwko niemieckiej piechocie i wypalił też z działa w stronę

stanowiska artyleryjskiego po zachodniej stronie grobli. „Nie tra liśmy w nie, jestem tego pewien, ale Niemcy przestali strzelać”. Creek przeszedł do ofensywy. Przez groblę ruszył biegiem dziesięcioosobowy patrol. Z okopów wzdłuż nasypu wyskoczyło pięciu niemieckich żołnierzy i próbowało uciekać. Zostali zastrzeleni. Pozostali oddali się do niewoli. „To przesądziło sprawę — stwierdził Creek. — Most był nasz i wiedzieliśmy, że

zdołamy go utrzymać. Ale jak wszystkich zwycięzców podczas wojny, dopadło nas jednocześnie przygnębienie. Mieliśmy świadomość, że do Berlina jest jeszcze długa droga”. Creek zabrał się do organizowania pozycji obronnych, a także udzielania pomocy rannym i znoszenia zabitych, Niemców i Amerykanów, których następnie okrywano spadochronami. Zapadał zmrok. Dręczyło pytanie: „Kiedy nadejdą żołnierze z

plaży? Już powinni tu być. Może cała inwazja się nie udała? Znaliśmy tylko sytuację w Chef-du-Pont. O północy nasze obawy zostały rozwiane. Do miasteczka wjechały grupy zwiadowcze 4 Dywizji Piechoty. Podzielili się z nami swoimi racjami żywnościowymi. Dobiegał końca drugi dzień inwazji na Normandię. Gdy tak siedziałem, rozmyślając o wydarzeniach dnia, przypomniałem sobie fragmenty walk i akty odwagi

ludzi, którzy brali w nich udział. Parę rzeczy przeprowadziliśmy źle. Ale ogólnie spisaliśmy się dobrze, zwłaszcza że byliśmy mieszaniną żołnierzy z różnych jednostek, nie ćwiczyliśmy razem, nawet się nie znaliśmy, a dla wielu z nas było to pierwsze starcie. Opanowaliśmy most i utrzymaliśmy go”. 32 Ste-Mère-Église było cichym miasteczkiem, składającym się z setki domów z szarego kamienia. Na głównym placu wokół

normandzkiego kościoła stały domy ze sklepikami z jajkami, serami, mięsem, konfekcją, cydrem i winami, kiosk z prasą, piekarnia i apteka, a także ratusz i szpital. Przez dziesięć wieków nie odnotowano nic znaczącego. Największymi wydarzeniami były święta i wesela. Przez miasteczko przebiegała droga N13, która prowadziła na północ w stronę Cherbourga, na południe do Carentan, na wschód do Caen i do Paryża. Nie mając dostępu do N13,

Niemcy, którzy zajmowali teren na północ od Ste-MèreÉglise, byliby odcięci; natomiast gdyby Ste-MèreÉglise znajdowało się w rękach niemieckich, wtedy odcięci byliby amerykańscy spadochroniarze, znajdujący się wzdłuż Merderet i za nią, a 4 Dywizja Piechoty nie mogłaby ruszyć ani na zachód, ani na północ. Dlatego właśnie bitwa o Ste-Mère-Église miała tak wielkie znaczenie. Sztab 82 Dywizji Powietrznodesantowej

uzgodnił na etapie planowania operacji, że miejsce to stanie się jej głównym stanowiskiem obronnym. Gdyby 4 Dywizji Piechoty nie udało się do niego dotrzeć, jednostki 82 Dywizji miały umocnić się w miasteczku i czekać, aż nadejdzie wsparcie. Należało utrzymać go także z innego powodu; przed zmrokiem w tej okolicy miał wylądować drugi transport szybowców. 3 Batalion 505 Pułku Piechoty Spadochronowej, dowodzony przez podpułkownika Edwarda

Krausego, opanował miasteczko tuż przed świtem. Był z nim porucznik James Coyle z Kompanii Sztabowej. Coyle przypomina sobie pewnego Francuza, który wyszedł z domu, by z nim porozmawiać. „Mówił bardzo słabo po angielsku, prawie w ogóle, ja też właściwie nie znałem francuskiego, ale zrozumiałem, co go martwi: chciał wiedzieć, czy to tylko rajd, czy prawdziwa inwazja”. Coyle rozwiał jego obawy. „Nous restons ici — powiedział (Zostajemy tutaj).

— Nie opuścimy Ste-MèreÉglise”. 33 Szeregowy John Fitzgerald z 502 Pułku, który został zrzucony z dala od swego właściwego celu, o wschodzie słońca znalazł się w SteMère-Église. Zobaczył spadochroniarzy wiszących na drzewach. „Wyglądali jak szmaciane lalki, podziurawione kulami. Na ziemię, którą przybyli wyzwolić, kapała ich krew”. Na skraju miasteczka Fitzgerald ujrzał widok, który „(...) na zawsze utkwił mi w

pamięci. Była to jakby obrazkowa opowieść o śmierci jakiegoś spadochroniarza z 82 Dywizji Powietrznodesantowej. Zajął on niemiecki okop i zrobił z niego własne Alamo. Wokoło spoczywały ciała dziewięciu Niemców. Najbliższe z nich znajdowało się metr od okopu — zabity trzymał w ręku tłuczek do ziemniaków[29]. Inne, powykręcane, leżały tam, gdzie żołnierze padli, a układ ich ciał świadczył, jak zażartą walkę tu stoczono. Amerykanin miał wciąż na

ramionach puste pasy po nabojach do M-1. Na ziemi walały się łuski. Kolba jego karabinu była złamana na pół. Żołnierz walczył samotnie i jak wielu tej nocy — samotnie zginął. Spojrzałem na jego blaszkę identy kacyjną. Widniało na niej nazwisko Martin V. Hersh. Zapisałem je sobie w książeczce do nabożeństwa, na wypadek, gdybym któregoś dnia spotkał kogoś, kto go znał. Nigdy jednak takiej osoby nie spotkałem”. 34 Pułkownik Vandervoort,

pomimo złamanej nogi w kostce, towarzyszył swemu batalionowi, z „pięćset piątego”, w drodze do SteMère-Église. Zadaniem batalionu było osłanianie dróg prowadzących do miasteczka od północy. W tym celu pułkownik wysłał 3 Pluton z Kompanii D (dowodzony przez porucznika Turnera Turnbulla) do Neuville-auPlain z rozkazem zorganizowania tam obrony. Vandervoort wkroczył do Ste-Mère-Église i od razu dopisało mu szczęście.

Znalazł tam sprawnego dżipa, którego przywiózł szybowiec, i przesiadł się do niego z taczek, dzięki czemu mógł znacznie szybciej się poruszać. Potem odbył naradę z Krausem (który został ranny w nogę odłamkami) i uzgodnił, że sam zajmie się zabezpieczeniem wschodniej i północnej części miasteczka, a Krause — południowej i zachodniej. Nie mieli tylu spadochroniarzy, by zorganizować okrężną obronę, ale mogli zablokować drogi.

Do Vandervoorta ponownie uśmiechnęło się szczęście. Kapitan Alfred Ireland z 80 Spadochronowego Dywizjonu Przeciwlotniczego, który nadleciał szybowcem wkrótce po wschodzie słońca, zgłosił, że ma dwie sprawne armaty przeciwpancerne 57 mm. (Opowiadając potem o swoim locie do Normandii i o tym, jak szybowiec rozbił się podczas lądowania, Ireland powiedział o żołnierzach jednostek szybowcowych: „Tym facetom stanowczo za mało się płaci”. 35 Miał rację;

nie dostawali bowiem dodatkowych pięćdziesięciu dolarów miesięcznie, które wypłacano spadochroniarzom za zaliczone skoki.) Vandervoort umieścił jedną z armat przeciwpancernych na północnym skraju SteMère-Église, a drugą wysłał na północ do Neuville-auPlain, by wspomóc Turnbulla. Turnbull był półCzerokezem. Jego ludzie nazywali go „wodzem”, choć nie śmieli się tak do niego zwracać bezpośrednio. „To był fajny facet — wspomina

szeregowy Charles Miller. — Boksowałem się z nim”. 36 Turnbull rozstawił dwie grupy spadochroniarzy wzdłuż żywopłotu na wschód od Neuville-au-Plain, a trzecią po zachodniej stronie miasteczka. Vandervoort tymczasem ulokował swoją armatę, kierując lufę ku północy, a potem odbył rozmowę z Turnbullem, który poinformował go, że od czterech godzin nic się nie dzieje. Była 13.00. Gdy prowadzili tę rozmowę, nadjechał na

rowerze Francuz, który zawiadomił ich po angielsku, że kilku amerykańskich spadochroniarzy prowadzi od północy sporą grupę niemieckich jeńców. I rzeczywiście, kiedy Vandervoort i Turnbull spojrzeli w tamtą stronę, ujrzeli kolumnę żołnierzy maszerujących posłusznie środkiem drogi N13, najwyraźniej pod nadzorem spadochroniarzy, którzy machali pomarańczowymi chorągiewkami (był to amerykański znak

rozpoznawczy w D-Day). Vandervoort nabrał jednak pewnych podejrzeń, kiedy zobaczył dwa działa samobieżne, jadące na końcu kolumny. Polecił Turnbullowi, by posłał z karabinu maszynowego krótką serię na prawo od zbliżających się żołnierzy, którzy znajdowali się już w odległości niespełna kilometra. Na odgłos strzałów kolumna się rozproszyła. Zarówno „jeńcy”, jak i „spadochroniarze” skoczyli do rowów i odpowiedzieli

ogniem, zdrajca Francuz odjechał, pedałując co sił w nogach, a działa, które wzbudziły podejrzenia Vandervoorta, ruszyły do przodu pod osłoną dymu. W odległości pół kilometra otworzyły ogień. Jeden z pierwszych pocisków tra ł w obsługę bazooki Turnbulla, a następny niemalże w amerykańską armatę przeciwpancerną. Jej obsługa rozbiegła się na wszystkie strony, ale po pewnej „zachęcie” ze strony Vandervoorta artylerzyści

powrócili do armaty i wkrótce, po szybkim oddaniu kilku celnych strzałów, unieszkodliwili nieprzyjacielskie działa samobieżne. Jednak niemiecka piechota, kompania 91 Dywizji Luftlande, która pod względem liczebności pięciokrotnie przewyższała siły Turnbulla, zaczęła go powoli oskrzydlać, korzystając z osłony, jaką dawały żywopłoty. Vandervoort zdał sobie sprawę z tego, że Turnbull zostanie szybko pokonany,

jeśli nie otrzyma wsparcia, kazał więc kierowcy dżipa zawieźć się jak najszybciej do Ste-Mère-Église, skąd wysłał do Neuville poruczników Theodore’a Petersona i Coyle’a z 1 Plutonem Kompanii E, by osłaniali wycofującego się Turnbulla. Tymczasem Turnbull rozciągnął swoje siły w kierunku wschodnim i zachodnim, chcąc w ten sposób utrudnić Niemcom manewr oskrzydlający, ale o godzinie 16.00 zaczął już odczuwać brak ludzi. Ponosił

ciężkie straty, głównie na skutek celnego ostrzału z moździerzy. Z czterdziestu trzech spadochroniarzy, których zabrał do Neuville-auPlain, tylko szesnastu nadawało się jeszcze do walki, a wielu było rannych. Dziewięciu zginęło. 37 Turnbull zamierzał podjąć ostatnią próbę odparcia wroga, zaatakować tak jak Custer pod Little Big Horn, kiedy zgłosił się do niego sanitariusz, kapral James Kelly. Zaproponował, że pozostanie z rannymi,

natomiast szeregowy Julius Sebastian, kapral Ray Smithson i sierżant Robert Niland utworzą tylną straż i będą osłaniać wycofujący się pluton, czyli tych, którzy jeszcze byli w stanie chodzić. Gdy Turnbull zaczął się wycofywać, do Neuville-auPlain wkraczała już Kompania E. „Uderzyliśmy szybko i z dużą siłą — wspomina sierżant Otis Sampson, który obsługiwał moździerz i nieźle sobie z tym radził. Pociski lądowały w samym środku niemieckich sił,

nadchodzących od skrzydła. „Szkopy próbowały przerzucić część swoich ludzi z lewej strony na prawą. Żołnierze przebiegali pojedynczo w określonych odstępach czasu. Obliczyłem, kiedy ruszy następny, i załadowałem nowy pocisk. Nie pomyliłem się w obliczeniach”. Sampson był w ciągłym ruchu ze swoim moździerzem, by „szkopy nie mogły go namierzyć”. Drużyny strzeleckie prowadziły stały ogień. Natarcie Niemców

zaczęło się załamywać. Jednocześnie porucznicy Peterson i Coyle wyruszyli z patrolem na spotkanie Turnbulla i jego ludzi. „A potem udaliśmy się w drogę powrotną do Ste-MèreÉglise — opowiadał Sampson. — Słyszałem okrzyki Niemców, kiedy odchodziliśmy. Skojarzyło mi się to z nie dokończonym meczem piłkarskim, bo wołali za nami, żebyśmy wrócili i rozstrzygnęli walkę. Wycofaliśmy się jednak, nie zwracając na to uwagi, bo

odwaliliśmy swoją robotę. Szedłem obok porucznika Turnbulla. To był porządny człowiek”. 38 Dwudziestu ośmiu ciężko rannych, którzy zostali z tyłu, i dwaj żołnierze, którzy ich osłaniali, dostali się do niewoli. (Trzeci z nich, sierżant Bob Niland, zginął przy swoim karabinie maszynowym. Jeden z jego braci, dowódca plutonu w 4 Dywizji, został zabity tego samego przedpołudnia na plaży Omaha. Drugi jeszcze w tym

tygodniu stracił życie w Birmie. Pani Niland jednego dnia otrzymała trzy telegramy z Departamentu Wojny, zawiadamiające o śmierci synów. Jej czwarty chłopak, Fritz, służył w 101 Dywizji Powietrznodesantowej; armia wycofała go z linii frontu). Ci z rannych, których życiu zagrażało niebezpieczeństwo, zostali przez Niemców zabrani do szpitala w Cherbourgu i w końcu uwolnieni, kiedy alianci 27 czerwca zdobyli miasto. Pozostali znaleźli się na

wolności w nocy z 7 na 8 czerwca, gdy amerykańskie czołgi zdobyły Neuville-auPlain. Turnbull zginął w SteMère-Église 7 czerwca, gdy dostał się pod ogień artylerii. 39 Bohaterski opór Turnbulla pozwolił Krausemu i Vandervoortowi skupić się na jeszcze silniejszym niemieckim kontrataku, przeprowadzonym przez 795 Pułk Piechoty na południe od Ste-Mère-Église. Było to największe przeciwuderzenie, jakie Niemcy zorganizowali w

D-Day, wsparte ogniem armat 88 mm, znajdujących się na wzniesieniu na wschód od miasteczka. „Spadające pociski wyrzucały w górę kawały ziemi i błota — wspomina szeregowy Fitzgerald. — Ziemia drżała i miałem wrażenie, że zaraz pękną mi bębenki w uszach. Na koszuli miałem pył, który dostawał się także do oczu i uszu. Armaty 88 mm przeszły już do legendy. Mówiono, że nawróciły na wiarę chrześcijańską więcej

żołnierzy niż święci Piotr i Paweł razem wzięci. Kiedy ostrzał nagle ustał, było późne popołudnie. Nadal utrzymywaliśmy się w miasteczku i wierzyliśmy, że z plaży jadą nam na pomoc czołgi. Przez następne kilka dni nie mogłem utrzymać brzytwy w ręku, by się ogolić. Do tamtej chwili, jeśli chodzi o stan psychiczny, byłem jakby w defensywie. Przeszedłem jednak chrzest bojowy i wyzwoliłem się z tego. Stwierdziłem, że wkurza mnie to wszystko — Niemcy,

pył, ogłuszający hałas i myśl, że jesteśmy wypierani”. 40 Inni reagowali podobnie. Kiedy pułkownik Krause wysłał Kompanię I, by uderzyła na skrzydło nieprzyjaciela, żołnierze z wściekłością ruszyli do walki. Zaatakowali na otwartej przestrzeni niemiecką kolumnę bazookami oraz granatami gammon i zniszczyli kilka czołgów. Niemiecka piechota wycofała się pod gradem kul. „Pod koniec dnia — opowiada Fitzgerald —

powstrzymaliśmy ostatni atak Niemców”. 41 Wkrótce przybyły szybowce z posiłkami. Próbowały lądować wokół Ste-Mère-Église, ale zostały ostrzelane przez Niemców z broni maszynowej. W dodatku pola były zbyt małe, a żywopłoty zbyt wysokie, by dało się bezpiecznie wylądować. Wydawało się, że każdy szybowiec wpada na żywopłot. „Stałem w rowie, kiedy nagle wśród drzew rozbił się szybowiec — wspomina

porucznik Coyle. — Nie widziałem, jak nadlatywał, i oczywiście tego nie słyszałem, bo nie wydawał żadnego dźwięku. Zdążyłem tylko paść twarzą na ziemię, kiedy maszyna przeleciała przez drogę i zatrzymała się tak, że jej skrzydło zawisło nade mną. Musiałem się spod niego wyczołgać”. 42 Sierżant Sampson również przypadł do ziemi, kiedy szybowiec rozbił się o żywopłot. „Ogon maszyny sterczał pod kątem czterdziestu pięciu stopni.

Pobiegłem, żeby sprawdzić, czy mogę jakoś pomóc. Kiedy się zbliżyłem, po prawej stronie szybowca pojawiła się dziura. Ludzie znajdujący się wewnątrz kopniakami zrobili wyrwę. Wychodzili przez nią jak pszczoły z ula — zeskakiwali na ziemię, biegli w stronę drzew i znikali z pola widzenia. Próbowałem im powiedzieć, że są na bezpiecznym terenie, ale pędzili obok, jakby mnie tam wcale nie było”. W nocy Niemcy wystrzeliwali rakiety

świetlne, ostrzeliwali SteMère-Église z karabinów, moździerzy i od czasu do czasu z armat 88 mm, wykrzykując groźby pod adresem Amerykanów. „Sprawiali wrażenie bardzo pewnych siebie — opowiadał Sampson. — Najpierw otwierali do nas zmasowany ogień, potem strzelali z pistoletów maszynowych i wrzeszczeli, jakby ruszali do ataku. Potem robiło się cicho, a po jakimś czasie wszystko zaczynało się od nowa. Przytulałem się wtedy do

mojego moździerza i głaskałem lufę. Tak bardzo chciałem z niego postrzelać! Ale byliśmy zanadto porozrzucani; mógłbym tra ć w naszych. Niemcy nigdy nie zaatakowali. Może myśleli, że krzycząc i strzelając, zmuszą nas do ucieczki. Zastanawiałem się, jaka jest sytuacja na plażach. Piechota już powinna być z nami. Przychodziły mi do głowy różne myśli. Obawiałem się, że inwazja się nie powiodła. Myślałem o moim kraju i

ludziach, którym staraliśmy się przyjść z pomocą. Byłem prawie pewny, że już nie ujrzę światła dziennego. Nie mogę powiedzieć, że się bałem. Chciałem tylko zabrać ze sobą jak najwięcej szkopów. Chciałem, żeby podeszli do miejsca, gdzie mógłbym ich zobaczyć. Chciałem ujrzeć stertę ich ciał przed sobą, zanim by mnie dopadli. Łatwiej byłoby mi umierać”. 43 Ste-Mère-Église zostało utrzymane, choć nie było to łatwe. W o cjalnych dokumentach określa się tę

obronę jako „najważniejszą operację 82 Dywizji Powietrznodesantowej w DDay”. 44 Kolejne zwycięstwo „osiemdziesiąta druga” zawdzięcza kapitanowi Creekowi, który obronił Chefdu-Pont. Jednak po zachodniej stronie Merderet spora część dywizji była rozproszona, małe grupy tworzyły pojedyncze punkty oporu, okrążone i walczące raczej o przetrwanie niż o opanowanie jakichś obiektów. Jednostki te praktycznie nie miały ze sobą kontaktu. Generał Ridgway

miał poważne obawy, że dywizja zostanie rozbita, zanim zdąży się zebrać i nawiązać łączność z 4 Dywizją Piechoty. Na wschodzie, bliżej plaż, „sto pierwsza” oczyściła groble i połączyła się z amerykańskimi oddziałami desantowymi. Trudno było doliczyć się wszystkich jej żołnierzy; z sześciu tysięcy sześciuset spadochroniarzy, którzy zostali zrzuceni w nocy na teren Normandii, zaledwie dwa i pół tysiąca walczyło pod koniec dnia w jako tako

zorganizowanych grupach. Niektóre z nich, jak na przykład grupa pułkownika Johnsona w La Barquette czy kapitana Shettle’a przy mostach w dolnym odcinku Douve, były odcięte i narażone na rozbicie. „Sto pierwsza” wykonała już jednak swoje główne zadanie i otworzyła 4 Dywizji Piechoty drogę w głąb Francji. Trudno precyzyjnie określić procent strat; dane dotyczące o ar poniesionych przez oddziały powietrznodesantowe w

Normandii nie podają, ilu spadochroniarzy poległo w samym D-Day, a ilu w następnych tygodniach. Straty wyniosły prawdopodobnie dziesięć procent, czyli znacznie mniej, niż przewidywał zaniepokojony Leigh-Mallory, ale jak na jeden dzień walki było to niewiarygodnie dużo. Można by to uznać za nadmiernie wysoką cenę, gdyby nie fakt, że właśnie dzięki spadochroniarzom 4 Dywizja zeszła na brzeg i ruszyła dalej, ponosząc

minimalne straty. Zawdzięczała to największej akcji powietrznodesantowej, jaką kiedykolwiek przeprowadzono. Leigh-Mallory nalegał, by Eisenhower odwołał zrzut spadochroniarzy i wysłał dywizje powietrznodesantowe na plaże w charakterze uzupełnień. Eisenhower odmówił i z pewnością miał rację. Bez spadochroniarzy walczących na tyłach wroga 4 Dywizja Piechoty być może wylądowałaby na brzegu i przeszła przez wydmy bez

większych problemów, ponieważ niemieccy obrońcy plaży byli nieliczni i źle przygotowani, a poza tym zostali zbombardowani przez Maraudery. Ale już pokonanie grobli na zalanych terenach za plażą kosztowałoby wiele o ar, a może nawet byłoby niewykonalne bez pomocy jednostek powietrznodesantowych. „Sto pierwsza” wykonała dwa zadania o olbrzymim znaczeniu: jej spadochroniarze opanowali wyjścia z plaży od strony lądu

i unieszkodliwili niemieckie armaty w Brecourt Manor, Holdy i inne — których ostrzał mógłby być zabójczy dla piechoty i łodzi desantowych. Generał Marshall z kolei proponował Eisenhowerowi, by spadochroniarzy zrzucono znacznie dalej, w odległości aż sześćdziesięciu kilometrów od plaż. I tu także Eisenhower się sprzeciwił. Uważał, że lekko uzbrojone oddziały powietrznodesantowe, znajdujące się daleko za liniami wroga, byłyby bezradne — rozproszone,

narażone na wybicie, niezdolne do śmiałych posunięć. Doświadczenia 82 Dywizji na zachód od Merderet potwierdzają, że Eisenhower się nie mylił.

Rozdział 17 Droga piekło

przez

116 Pułk na plaży Omaha Jeśli

Niemcy

zamierzali

gdzieś powstrzymać inwazję, to właśnie na Omaha. Nietrudno było się domyślić, że tu nastąpi desant, ponieważ była to jedyna piaszczysta plaża między ujściem Douve na zachodzie a Arromanches na wschodzie, czyli na przestrzeni prawie czterdziestu kilometrów. Po obu jej krańcach znajdowały się klify. Piasek na Omaha ma złoty kolor, jest drobnoziarnisty, idealny do plażowania, urządzania pikników i kopania dołków, ale sama plaża jest

wąska. Lekko wznosi się ku górze i ma około dziesięciu kilometrów długości. Podczas odpływu jej szerokość wynosi od trzystu do czterystu metrów, podczas przypływu odległość między linią wody a kamienistym nasypem (wysokości jednego-trzech metrów) liczy zaledwie parę kroków. W 1944 roku nasyp ten był nie do przebycia dla pojazdów. Na zachodnim odcinku plaży, w jednej trzeciej jej długości, za nasypem biegł wał ochronny,

częściowo z drewnianych pali, częściowo z kamieni, wysokości od jednego metra do trzech (obecnie już go nie ma). Za wałem znajdował się chodnik, potem rów przeciwczołgowy w kształcie litery V, głębokości aż dwóch metrów, odcinek bagnistego obszaru, a następnie strome urwisko, wznoszące się na wysokość trzydziestu kilku metrów. Człowiek mógł się na nie wspiąć, ale pojazd nie mógł wjechać. Porośnięte trawą stoki wydawały się w miarę gładkie, ale w

rzeczywistości miały występy i zagłębienia, które okazały się dużym utrudnieniem podczas walki. Do płaskowyżu, górującego nad plażą, prowadziło pięć wznoszących się dróg, ukrytych w wąwozach. Od wyjścia D-1 do Vierville prowadziła brukowana droga; z Les Moulins (wyjście D-3) do St-Laurent — polna droga; z wyjścia E-1 wiodła na płaskowyż tylko ścieżka; z E-3 do Colleville prowadziła polna droga; z wyjścia F-1 natomiast polna ścieżka.

Żaden taktyk nie stworzyłby lepszych warunków obronnych. Wąskie, ograniczone pole walki, nie dające możliwości obejścia go od skrzydła; wiele naturalnych przeszkód nie do ominięcia dla atakujących; idealne miejsce do budowy stałych umocnień i systemu okopów na stoku urwiska i wyżej położonym rozległym odsłoniętym terenie, który musi przebyć piechota. Alianckim dowódcom, przygotowującym plan inwazji, bardzo nie podobał

się pomysł desantu na plaży Omaha, ale nie było innej możliwości. Zdawał sobie z tego sprawę zarówno Rommel, jak i Eisenhower. Obaj generałowie wiedzieli, że jeśli alianci dokonają inwazji na Normandię, będą musieli wylądować także na Omaha, bo w przeciwnym razie odległość między Utah a plażami, które mieli zaatakować Brytyjczycy, będzie za duża. Wody przybrzeżne były gęsto zaminowane, podobnie jak plaże, promenada (wzdłuż

której rozłożono zwoje drutów kolczastych) i urwisko. Rommel umieścił tu więcej zapór niż na Utah. Rozlokował dwanaście punktów oporu z armatami 88 mm i 75 mm oraz moździerzami. Zbudował dziesiątki „tobruków” i bunkrów z karabinami maszynowymi, połączonych rozgałęzioną siecią okopów. Wszystko, czego Niemcy nauczyli się podczas I wojny światowej o sposobach powstrzymywania ataków piechoty, Rommel zastosował

teraz na Omaha. Stanowiska strzelnicze ustawił pod takimi kątami do plaży, by cały jej obszar, łącznie z odcinkiem odsłoniętym podczas odpływu, objąć ogniem krzyżowym, zmasowanym i koszącym ze wszelkich rodzajów broni. Rozmieścił stanowiska artyleryjskie wzdłuż klifu, po obu krańcach plaży, tak by mogły zasypać całą Omaha pociskami z armat 88 mm. Podziemne kwatery i magazyny, znajdujące się w sieci okopów, były połączone tunelami. Punkty oporu

skupiono w pobliżu dróg wychodzących z plaży, na których stały olbrzymie cementowe zapory. Większe działa artyleryjskie chronione były od strony morza betonowymi ścianami. Na całej plaży nie było ani centymetra, który nie znalazłby się w zasięgu zmasowanego i koszącego ognia. Widząc zbliżające się amerykańskie łodzie desantowe, Niemcy nie mogli uwierzyć własnym oczom. „Jasny gwint! Jednak

nadchodzą! — wykrzyknął porucznik Frerking. — Ale to niemożliwe, to przecież niemożliwe”. Odłożył lornetkę i ruszył pospiesznie do punktu dowodzenia, w bunkrze w pobliżu Vierville. „Łodzie desantowe po naszej lewej, od strony Vierville — zbliżają się do plaży!” — zawołał kapral Heinz Severloh w bunkrze Widerstandsnest 62. „Musieli oszaleć — stwierdził sierżant Krone. — Zamierzają płynąć do brzegu wpław? Tuż pod naszymi

lufami?” Dowódca pułku artylerii wydał surowy rozkaz: „Nie strzelać, dopóki wróg nie dotrze do linii brzegowej”. Niemieccy żołnierze rozmieszczeni wzdłuż urwiska obserwowali zbliżanie się łodzi, trzymając palce na spustach karabinów maszynowych, dział i armat lub dzierżąc w rękach granaty moździerzowe. W bunkrze 62 Frerking rozmawiał przez telefon — podawał odległość artylerzystom znajdującym się kilka kilometrów w głębi lądu:

„Cel — Dora, wszystkie działa, odległość czteryosiem-pięć-zero, podstawowy kierunek dwadzieścia plus, zapalnik uderzeniowy”1. Kapitan Robert Walker z Kompanii Sztabowej 116 Pułku 29 Dywizji Piechoty opisał później umocnienia przed Vierville: „Klifowy stok usiany był dobrze zamaskowanymi okopami i mnóstwem bunkrów. Z przodu bunkry były praktycznie niewidoczne. Otwory strzelnicze wychodziły na anki, żeby można było

prowadzić ogień krzyżowy na plaży i wzdłuż całej długości urwiska. Wewnątrz bunkrów znajdowały się schematy pól ostrzału, oprawione w ramki nad otworami”. 2 A.J. Liebling, reporter „New Yorkera” relacjonujący przebieg inwazji, w kilka dni po D-Day wspiął się na urwisko. „Okopy były głębokie, wąskie i tak kręte, że atakujący żołnierze mogli być ostrzeliwani z kilku stron jednocześnie — pisał. — Ważniejsze punkty, jak stanowisko dowodzenia czy

stanowiska moździerzy, obudowane betonem. Punkt dowodzenia znajdował się półtora metra pod ziemią i był wyłożony od środka cegłami. Obsługa stanowisk spała w podziemnych schronach o wyłożonych drewnem su tach i podłogach”. Liebling uznał, że to wszystko wygląda jak „regularna Linia Maginota”. 3 Alianci sądzili, że uda im się z powodzeniem zaatakować tę, wydawałoby się, niemożliwą do zdobycia pozycję obrony dzięki czterem czynnikom. Po

pierwsze, wywiad aliancki twierdził, że umocnienia i okopy obsadzone są przez 716 Dywizję Piechoty, jednostkę pod względem bojowym raczej słabą, w której służyli również [wcieleni do Wehrmachtu] Polacy i Rosjanie, o niskiej motywacji do walki. Zgodnie z informacjami wywiadu, na Omaha znajdował się tylko jeden batalion w sile ośmiuset żołnierzy. Po drugie, B-17, biorące udział w bombardowaniach, miały zrzucić na plażę cały

swój ładunek bomb, by zniszczyć lub przynajmniej uszkodzić bunkry i znajdujące się w nich działa, a także zrobić leje na plaży i urwisku, które mogły być potem wykorzystane jako okopy dla atakującej piechoty. Po trzecie, ostrzał z morza oraz rakietami z LCT(R), miał unicestwić wszystko, co ewentualnie pozostałoby jeszcze przy życiu po nalocie B-17. Żołnierzom z 29 i 1 Dywizji powiedziano, że mogą mieć problemy dopiero po przejściu plaży, gdy dostaną

się na szczyt urwiska i ruszą w głąb lądu ku swoim celom. Czwartym czynnikiem, dającym nadzieję na pomyślne przeprowadzenie ataku, była liczebność sił, które zamierzano rzucić do akcji. W D-Day na plaży Omaha miało wylądować czterdzieści tysięcy żołnierzy i trzy tysiące pięćset pojazdów zmechanizowanych. Ostatecznie jednak okazało się, że żadne z tych przewidywań i kalkulacji się nie sprawdziły. Wywiad miał złe informacje; zamiast

lekceważonej „siedemset szesnastej”, na miejscu stacjonowała znacznie sprawniejsza 352 Dywizja Piechoty. Zamiast jednego batalionu osłaniającego plażę, Niemcy umieścili tam trzy. B17, z powodu zachmurzenia i opóźnionego przybycia, zrzuciły swój ładunek aż pięć kilometrów w głębi lądu; w efekcie na plaże i urwisko nie spadła ani jedna bomba. Ostrzał z morza trwał zbyt krótko i generalnie nie był dość celny, a w każdym razie skupił się na największych

forty kacjach za urwiskiem. I wreszcie większość rakiet spadła za blisko i wylądowała w morzu, zabijając tysiące ryb, ale żadnego Niemca. Kapitan Walker, znajdujący się na LCI, pamięta, że tuż przed Godziną H „spojrzałem w stronę brzegu i serce zamarło mi w piersi. Nie mogłem uwierzyć, że panuje tam taka cisza i spokój, że plaża jest nietknięta. Wszystko porośnięte było zielenią. Budynki stały nienaruszone. Wieże kościoła dumnie, wręcz wyzywająco

sterczały w górę[30]. Wykrzyknąłem do siebie: Gdzie jest to zasrane lotnictwo!?”4 Plany działania na Omaha były opracowane do najmniejszych szczegółów. Po prawej stronie (zachodniej) miał wylądować 116 Pułk 29 Dywizji (przyłączony tylko na ten dzień do 1 Dywizji), wspierany przez Kompanię C z 2 Batalionu Rangersów. Po lewej stronie 16 Pułk 1 Dywizji. Miał to być atak frontalny z udziałem dwóch pułków w jednym rzucie. Na

plaży wyznaczono osiem sektorów, nazwanych (od prawej do lewej): Charlie, Dog Green, Dog White, Dog Red, Easy Green, Easy Red, Fox Green i Fox Red. Do „sto szesnastego” należały sektory od Charliego do Easy Green. W pierwszej fali uderzeniowej znajdowały się po dwa bataliony z każdego pułku, które lądowały kompaniami, a za nimi schodził na brzeg trzeci batalion. Drużyny szturmowe miały pokryć ogniem każdy metr plaży, strzelając z

karabinów M-1, karabinów maszynowych 7,62 mm, automatycznych karabinów Browning, bazook, moździerzy 60 mm i miotaczy ognia. Na przodzie znajdowałyby się czołgi DD oraz drużyny saperów morskich i wojsk lądowych. Każda z grup szturmowych i jednostek wspierających musiała wykonać określone zadania, a wszystkie razem miały doprowadzić do otwarcia wyjść z plaży. Po ostrzelaniu niemieckich pozycji przez piechotę,

drużyny saperów powinny wysadzić zapory i oznaczyć chorągiewkami wytyczone trasy, by podczas przypływu sternicy wiedzieli, którędy mogą bezpiecznie płynąć. Potem miały przybywać kolejne rzuty łodzi desantowych, dostarczając wsparcia według ściśle opracowanego planu tak, by wedle zaistniałych potrzeb ostrzelać (od M-1 począwszy, po haubice) odpowiednie cele. Miały także przywieźć dalsze czołgi, ciężarówki, dżipy, służby medyczne, ludzi z

kontroli ruchu, dowództwo, jednostki łączności — słowem, całe zaplecze i administrację, niezbędnie potrzebne dwóm dywizjom piechoty, biorącym udział w wielkiej akcji. Sto dwadzieścia minut po Godzinie H pojazdy miały ruszyć oczyszczonymi drogami na szczyt urwiska w głąb lądu w stronę wyznaczonych celów, przede wszystkim wsi Vierville, StLaurent i Colleville, a potem kierować się ku Pointe du Hoc albo na południe, by opanować Trevières,

położone osiem kilometrów od plaży Omaha. 5 Zdanie Eisenhowera, że plany są najważniejszą rzeczą przed walką, ale stają się bezużyteczne w momencie jej rozpoczęcia, sprawdziło się co do joty w przypadku plaży Omaha. Nic nie przebiegało zgodnie z planem, który okazał się nierealny już w chwili, gdy Niemcy otworzyli ogień do atakujących, a nawet jeszcze wcześniej. Z wyjątkiem Kompanii A „sto szesnastego”, żadna

jednostka nie wylądowała tam, gdzie miała wylądować. Połowa Kompanii E znalazła się ponad kilometr od celu, a druga połowa ponad dwa kilometry na wschód od przydzielonego sektora. Był to skutek silnego wiatru i prądów morskich. Północnozachodni wiatr o prędkości od dziesięciu do osiemnastu węzłów powodował powstawanie fal wysokości jednego do dwóch metrów, a te znosiły łodzie w lewo. Podobne działanie miał prąd morski, który podczas

przypływu (odpływ zakończył się przy Omaha o 5.25) osiągał prędkość dwóch i siedmiu dziesiątych węzła. O Godzinie H łodzie nie tylko nie osiągnęły właściwych pozycji, ale na dodatek znajdujący się w nich żołnierze byli wymęczeni chorobą morską, ściskiem i ogólnie byli w złej formie. Większość zeszła na łodzie już cztery godziny wcześniej albo nawet więcej. Nad burtami przelewały się fale. Każda LCVP i LCA (Landing Craft Assault — szturmowa łódź

desantowa, brytyjska wersja łodzi Higginsa) wprost zalewana była wodą. Pompy przeważnie nie nadążały z jej usuwaniem, żołnierze musieli ją wylewać hełmami. Co najmniej dziesięć z dwustu łodzi, płynących w pierwszym rzucie, zatonęło; większość żołnierzy zabrały potem jednostki ratunkowe Straży Przybrzeżnej, często dopiero po godzinie; wielu jednak się potopiło. Również widok załóg zatopionych czołgów DD — w kamizelkach ratunkowych, walczących z

żywiołem lub kurczowo czepiających się skał — był mało pokrzepiający dla żołnierzy w łodziach, które ocalały. 6 Ogólnie mówiąc, płynący jako pierwsi byli wyczerpani i psychicznie rozstrojeni, zanim jeszcze przystąpili do walki. Jednak z powodu niepomyślnych okoliczności — wody chlustającej im w twarze oraz choroby morskiej — pragnęli jak najszybciej znaleźć się na brzegu, ponieważ wydawało im się, że już nic gorszego od

przejażdżki przeklętymi łodziami nie może ich tam spotkać. Pewne poczucie bezpieczeństwa stwarzał także szalejący nad ich głowami aliancki ostrzał z morza — ale nawet pociski z dział okrętowych spadały dopiero na szczyt urwiska albo dalej, przelatując ponad plażą czy stokiem. Pięć minut po Godzinie H ostrzał został zakończony. Szef elektryków, mat Alfred Sears, płynął na ostatniej, szesnastej LCVP w pierwszym rzucie. Przed

akcją ich podporucznik zapewniał, że „wszystkie niemieckie punkty oporu zostaną zmiecione z ziemi, zanim zejdziemy na brzeg”. Sears opowiadał: „Wierzyliśmy w to do tego stopnia, że podczas rejsu ja i większość moich ludzi siedzieliśmy na budce maszynowni i podziwialiśmy całe przedstawienie, zafascynowani ostrzałem okrętów. Miejsce, w którym mieliśmy wylądować, zryte zostało tysiącem rakiet wystrzelonych z łodzi

rakietowych. Wyglądało to całkiem nieźle”. Porucznik Joe Smith był dowódcą sektora z ramienia marynarki. Jego zadaniem było rozmieszczenie na morzu chorągiewek, by łodzie desantowe Kompanii A 116 Pułku bezpiecznie dobiły do brzegu. Łódź Higginsa, którą płynął, miała tam dotrzeć jako pierwsza. „Niemcy znajdujący się na plaży zostawili nas w spokoju. Nie rozumieliśmy dlaczego. Wiedzieliśmy przecież, że na nas patrzą; czuliśmy się dziwnie. Byliśmy

na wprost niemieckiej armaty 88 mm, ale na nasze szczęście wymierzona była w plażę, nie w morze, więc jej obsługa nas nie widziała”. Za Smithem płynęła łódź Higginsa przewożąca grupę szturmową z Kompanii A. Znajdujący się na niej ludzie byli przekonani, że zgodnie z tym, co im zapowiadano, bombardowanie z morza i powietrza zmiotło niemiecką obronę. Opuszczono więc rampy. „Cel Dora — ognia!” — krzyknął do telefonu

porucznik Frerking. Cała bateria otworzyła ogień. Po lewej ręce Frerkinga znajdowały się trzy stanowiska karabinów maszynowych MG-42, przed nim — umocniona pozycja z moździerzem, a dalej, na stoku urwiska siedziała w okopach piechota. Wszyscy ostrzeliwali lądującego wroga. 7 „Wpłynęliśmy na mieliznę — wspominał mat Sears — opuściliśmy rampę, a potem znaleźliśmy się w piekle.

Żołnierze na łodzi zostali zasypani gradem pocisków. Od razu na początku zginął porucznik piechoty — został trafiony w głowę”. 8 Kapitan Taylor Fellers i wszyscy jego ludzie, którzy płynęli w pierwszej łodzi wiozącej Kompanię A, LCA 1015, zginęli, zanim jeszcze opadła rampa. Po prostu łódź „wyparowała”. Nigdy się nie dowiedziano, czy uderzyła w minę, czy została tra ona pociskiem 88 mm. 9 „Opuścili rampę — o tym, co widział, opowiada dowódca

sektora z ramienia marynarki, porucznik Joe Smith — a wtedy jeden czy dwa niemieckie karabiny maszynowe otworzyły ogień i tuż przed naszą łodzią trysnęły fontanny piasku. Nikt się nie ruszył. Wtedy podniósł się sternik, krzyknął i nie wiadomo dlaczego, przez chwilę zrobiło się zupełnie cicho — jego głos słychać było wyraźnie jak bicie dzwonu. Zawołał: «Na miłość boską, chłopaki, wysiadać! Muszę płynąć po następny transport!»”10

Tymczasem niemieckie karabiny maszynowe po drugiej stronie plaży prowadziły straszliwy ogień w kierunku pechowych Amerykanów. (Jeden ze strzelców porucznika Frerkinga w WN 62 wystrzelił tego ranka dwanaście tysięcy pocisków.) Ponieważ żołnierze amerykańscy wylądowali nie tam, gdzie powinni, byli skupieni w grupach, pomiędzy którymi znajdowały się puste odcinki długości nawet kilometra. To umożliwiło

Niemcom koncentrację ognia. Gdy łodzie Higginsa i większe LCI zbliżały się do brzegu, niemiecka artyleria waliła w nie bez opamiętania — z „tobruków”, umocnionych stanowisk wzdłuż dróg i na szczycie urwiska, a także z dział w głębi lądu. Mechanik Charles Jarreau ze Straży Przybrzeżnej płynął na LCI 94. Dowódca jego łodzi należał do „staruszków” — miał trzydzieści dwa lata — służył niegdyś we ocie handlowej i robił wszystko po swojemu. Nadano mu

przydomek Popeye. Sprowadził na pokład ładunek szkockiej whisky J&B i przykazał kucharzowi, żeby krążył wśród załogi i „nalewał im tak długo, aż stwierdzą, że nie chcą już ani kropli więcej, albo nie skończy się zapas alkoholu; tego dnia zresztą wypiliśmy prawie cały. Chociaż nic nie jadłem, a tankowałem od rana do nocy, alkohol w ogóle na mnie nie podziałał”. LCI 94 płynęła w pierwszym rzucie, tuż za saperami z marynarki i

drużynami zajmującymi się znakowaniem plaży. „Wtedy zaczęło się robić gorąco. Popeye spojrzał na nas i powiedział: «Do diaska, ja tam nie płynę. Nigdy nie dostaniemy się na tę plażę». I zmienił kurs. Pozostałe LCI z naszej otylli popłynęły tam, gdzie przewidywał plan, i żadna z nich nie wróciła. Wszystkie zostały tra one. Dowódca naszej łodzi cholernie dużo zyskał w naszych oczach”. Popeye popłynął wzdłuż plaży około stu metrów dalej,

zwrócił łódź ku brzegowi, wyrzucił za burtę kotwicę rufową i ruszył do przodu z prędkością trzykrotnie mniejszą, aż znalazł się na mieliźnie mniej więcej dwadzieścia metrów od brzegu. Trapy zostały opuszczone i ludzie ze „sto szesnastego” zaczęli schodzić na ląd. Po ich zejściu łódź stała się znacznie lżejsza. Popeye kazał uruchomić silniki, wrzucić wsteczny bieg, za pomocą silniczka Briggs & Stratton wciągnął kotwicę i wycofał się z mielizny. Pięciu

ludzi z jego dwudziestosześcioosobowej załogi zginęło od kul karabinów maszynowych, a z dwustu żołnierzy piechoty życie straciło dwudziestu, zanim jeszcze zdążyli dotrzeć do brzegu. 11 Szeregowy John Barnes z Kompanii A „sto szesnastego” znajdował się na pokładzie LCA. Kiedy łódź, płynąc w jednej linii z pozostałymi jedenastoma jednostkami, zbliżyła się do brzegu, ktoś zawołał: „Spójrzcie! Będziemy o tym opowiadać wnukom!”

Barnes ujrzał przed sobą iglicę kościoła w Vierville. Kompania C zmierzała dokładnie do wyznaczonego celu — LCA z warkotem płynęły ku plaży, tnąc fale. „Nagle wokół kostek poczułem bulgotanie, a przód łodzi zanurzył się w morzu. Po chwili woda sięgała nam już do piersi. Zaczęliśmy krzyczeć w kierunku łodzi płynących po obu naszych stronach. W odpowiedzi pomachali nam tylko rękami. Pokład umknął mi spod nóg. Chwyciłem rurkę z

dwutlenkiem węgla przy pasie ratunkowym. Zawór się urwał i odpadł. Odwróciłem się i złapałem za plecy kogoś znajdującego się za mną. Szedłem jednak pod wodę. Wdrapałem się temu człowiekowi na grzbiet i w panice podciągnąłem do góry. Na powierzchnię wody wychylały się raz po raz inne głowy. Widzieliśmy pozostałe łodzie zmierzające w stronę brzegu”. Niektórzy owinęli broń w kamizelki ratunkowe i teraz je pompowali. Barnes zobaczył

unoszący się obok karabin, a potem miotacz ognia owinięty dwiema kamizelkami. „Uchwyciłem się go kurczowo, ale wciąż czułem, że tonę. Nie mogłem utrzymać głowy nad wodą. Usiłowałem pociągnąć linki zwalniające przy kamizelce, ale nie byłem w stanie się poruszyć. Porucznik Gearing złapał mnie za kamizelkę, przeciął bagnetem linki i uwolnił mnie do ciężkiego ładunku. Teraz było już o wiele lepiej, mogłem przynajmniej płynąć”.

Grupa szturmowa znajdowała się około kilometra od brzegu. Sierżant Laird chciał płynąć do plaży, ale porucznik Gearing powiedział: „Nie, poczekajmy, aż zabierze nas któraś z łodzi”. Żadna się jednak nie zatrzymała; sternicy mieli wyraźny rozkaz, by płynąć przed siebie i pozostawić akcje ratunkowe specjalnym służbom. Po pewnym czasie „(...) usłyszeliśmy głos jakiegoś Brytyjczyka na jednej z LCI, który zawołał do nas

przyjaźnie. Zatrzymał się, miał pustą łódź. Pomógł nam wgramolić się do niej. Rozpoznaliśmy tego sternika — płynął na transportowcu Empire Javelin. Nie wracał już na plażę. Zapytaliśmy go, co z resztą ludzi. Powiedział, że wysadził ich bez większych problemów. Wróciliśmy na pokład Empire Javelin, który opuściliśmy o 4.00 nad ranem. Ile minęło czasu? Wydawało się, że zaledwie parę minut. Kiedy zapytałem o godzinę, usłyszałem, że jest już 13.00”. 12

Barnes i jego grupa mieli wyjątkowe szczęście. Około sześćdziesięciu procent żołnierzy z Kompanii A pochodziło z Bedford w Wirginii; pierwsze piętnaście minut na Omaha oznaczało dla ludzi z tego miasta prawdziwą rzeź. Kompanie G i F miały zejść na brzeg natychmiast po Kompanii A, ale ponieważ fale zniosły je kilometr na wschód, Niemcy, okopani wokół drogi do Vierville, której zamierzali bronić do upadłego, mogli skierować cały ogień na żołnierzy Kompanii A. W

chwili, gdy na łodziach Higginsa opadły rampy, Niemcy po prostu ostrzelali je z karabinów maszynowych, dział i moździerzy. Rozpoczęła się masakra. Z ponaddwustuosobowej kompanii przeżyło tylko kilkudziesięciu żołnierzy, którzy jednak nie uniknęli ran. Sierżant Thomas Valance ledwie uszedł z życiem. „Po zejściu z rampy znaleźliśmy się w wodzie po kolana i robiliśmy to, czego nauczono nas podczas treningu, to znaczy ruszyliśmy przed

siebie, potem przyklęknęliśmy i otworzyliśmy ogień. Problem jednak polegał na tym, że nie wiedzieliśmy, do czego strzelać. Widziałem smugi nadlatujące od strony betonowych stanowisk obronnych, które wydawały mi się gigantyczne. Nigdy wcześniej nie widziałem tak potężnych forty kacji. Zacząłem strzelać w tamtą stronę, ale nie mogłem przecież betonowego stanowiska artyleryjskiego załatwić karabinem 7,62 mm”.

Szybko nadchodził przypływ i fala dosięgła żołnierzy wokół Valance’a. Valance z trudem utrzymywał się na nogach — jak większość kolegów był bardzo obładowany, przemoczony i wyczerpany. Brnąc w mokrym piachu, próbował omijać zapory z przyczepionymi minami. „Porzuciłem cały sprzęt, który ciągnął mnie w dół, do wody. Wiedzieliśmy już, że niewiele możemy zrobić. Pamiętam, że kiedy z trudem posuwałem się w wodzie,

usiłując poprzez uniesienie ręki utrzymać równowagę, przestrzelono mi dłoń, a potem kciuk. Dotarł do mnie szeregowy Henry Witt. Pamiętam, że powiedział wtedy: «Panie sierżancie, zostawią nas tu, żebyśmy zdechli jak szczury. Jak zwykłe szczury»”. Valance został znowu tra ony — tym razem w lewe udo, kula zgruchotała mu kość biodrową. Był jeszcze dwukrotnie raniony. Poza tym dwa pociski tra ły w jego plecak, a jeden przeciął mu

pod brodą pasek od hełmu. Valance przeczołgał się przez plażę i — jak wspomina — „oparłem się o wał ochronny, osunąłem na ziemię i właściwie w tej jednej pozycji przeleżałem cały dzień. W gruncie rzeczy mój udział w inwazji, podobnie jak większości żołnierzy mojej kompanii, zakończył się w ten sposób, że zostałem z niej wyeliminowany. Ciała kumpli leżały na brzegu obmywane wodą, ja byłem jedynym żywym wśród tylu przyjaciół, którzy zginęli, a wielu z nich

zostało rozerwanych na strzępy”. 13 Porucznik Edward Tidrick został zabity jako pierwszy ze swojej łodzi. Kiedy zeskoczył z rampy do wody, kula przeszyła mu gardło. Zatoczył się, padł na piach u stóp szeregowca Leo Nasha i uniósł się, by jeszcze powiedzieć: „Idź z przecinaczami zasieków!” W tej samej chwili seria z karabinu maszynowego przeszyła go od ciemienia po miednicę. O 6.40 tylko jeden o cer z

Kompanii A pozostał przy życiu — był to porucznik E. Ray Nance — ale i on został tra ony w piętę i w brzuch. Wszyscy sierżanci zginęli albo byli ranni. Kiedy opadła rampa na jednej z łodzi, Niemcy wystrzelali cały trzydziestoosobowy oddział, zanim ktokolwiek zdążył zejść na brzeg. 14 Szeregowy George Roach niósł wspomagający miotacz ognia. Sam ważył około pięćdziesięciu siedmiu kilogramów, niósł zaś sprzęt o wadze czterdziestu pięciu

kilo, w tym karabin M-1, amunicję, granaty ręczne, pojemnik z prawie dwudziestoma litrami paliwa do miotacza ognia, komplet kluczy maszynowych i cylinder z azotem. „Zeszliśmy po rampie i już wtedy straty były duże. Nie potra liśmy się zorientować, skąd jesteśmy ostrzeliwani: czy ze szczytu urwiska, czy z domku letniskowego na brzegu. Rzuciłem się na piach, chwyciłem karabin i zacząłem strzelać w kierunku tego domku. Wtedy sierżant Wilkes

zapytał: «Do czego strzelasz? Odpowiedziałem, że nie wiem»”. Jedynym pozostałym przy życiu żołnierzem z drużyny szturmowej Roacha był szeregowy Gil Murdoch. Obaj padli na ziemię za zaporą na plaży. Murdoch zgubił okulary i źle widział. — Umiesz pływać? — zapytał go Roach. — Nie. — Sam widzisz, że nie możemy tu zostać. W pobliżu nie ma nikogo, kto by nam powiedział, co robić.

Wracajmy do wody i płyńmy z falą. Wycofali się i znaleźli osłonę za rozbitym czołgiem. Obaj byli lekko ranni. Przykryła ich fala, tak że zawiśli na czołgu. Roach zaczął płynąć do brzegu; w połowie drogi zabrała go jedna z łodzi Higginsa. „Sternik wciągnął mnie na pokład, było około 10.30. Wkrótce zapadłem w sen”. Roach dotarł w końcu pod wał ochronny i tam pomagał sanitariuszom. Następnego dnia natknął się na ocalałego

żołnierza swojej kompanii. „Spotkałem generała Cotę i chwilę z nim rozmawiałem. Zapytał mnie, z którą jestem kompanią, a kiedy mu powiedziałem, tylko pokręcił głową. Kompania A nie istniała. Gdy się pozbieraliśmy, okazało się, że pozostało nas tylko ośmiu zdolnych do walki”. (Cota spytał Roacha, co zamierza robić, gdy skończy się wojna. „Chciałbym pójść do college’u, a potem ukończyć studia — odparł Roach. — Wybrałbym

Fordham”. Pięć lat później Roach ukończył właśnie Fordham. „Przez te wszystkie lata — powiedział w 1990 roku — chyba nie było dnia, żebym nie myślał o tych, którzy nie mieli takiego szczęścia”. 15) Łódź sierżanta Lee Poleka zaczęła tonąć, gdy zbliżała się do brzegu. Wszyscy wylewali wodę hełmami. „Krzyczeliśmy do załogi, żeby nas wypuściła, woleliśmy walczyć niż utonąć. Gdy opadła rampa, dosięgnął nas ogień karabinów maszynowych. Zawołałem do

ludzi, żeby się przygotowali, bo popłyniemy i będziemy walczyć. Nasza łódź znalazła się pod bezpośrednim ostrzałem. Trzej dowódcy mojej drużyny i ci, co byli na przodzie, oberwali. Paru ludzi wyskoczyło za burtę. Dwaj marynarze zostali tra eni. Znalazłem się po kostki w wodzie, usiłowałem biec, ale woda nagle sięgnęła mi do bioder. Dopadłem stalowej zapory na plaży i ukryłem się za nią. Waliły w nią kule, inne tra ały w moich ludzi. Przebyłem plażę, podpełzłem

pod kamienisty nasyp, tam przyłączyło się do mnie paru moich żołnierzy. Policzyłem — pozostało nas tylko jedenastu z trzydziestki na łodzi. Kiedy rozpoczął się przypływ, zawróciliśmy i pobiegliśmy ku linii wody, by zabrać rannych. Niektórzy z leżących na plaży zostali ponownie tra eni. Pod nasypem tłoczyło się coraz więcej ludzi. Coraz więcej też było rannych na skutek ostrzału. Staraliśmy się sobie nawzajem pomagać. W tym ścisku powiedziałem Jimowi Hickeyowi, że

chciałbym dożyć czterdziestki, pracować czterdzieści godzin tygodniowo i zarabiać dolara na godzinę (kiedy wstąpiłem do wojska, dostawałem trzydzieści siedem i pół centa w przeliczeniu na godzinę). Czułem, chłopie, że zasługiwałem na te czterdzieści dolców tygodniowo. Jim Hickey wciąż dzwoni do mnie 6 czerwca z Nowego Jorku i pyta: «Hej, sierżancie, wyciągasz już dolara na godzinę?»”16 Kompania A nie zdążyła

użyć broni. A już z całą pewnością nie zabiła ani jednego Niemca. Przewidywano, że ruszy w górę drogą ku Vierville i dotrze na szczyt urwiska o 7.30, ale o tej porze garstka niedobitków tłoczyła się pod wałem, całkowicie pozbawiona możliwości obrony. Kompania straciła dziewięćdziesiąt sześć procent swoich sił. Jednak ta o ara nie poszła na marne. Żołnierze przynieśli ze sobą karabiny, granaty, ładunki trotylu,

karabiny maszynowe, moździerze i pociski do nich, miotacze płomieni, inny sprzęt i racje żywnościowe. Wszystko to leżało na piasku na Dog Green. Broń i sprzęt były sprawą życia i śmierci dla kolejnych rzutów piechoty, które przybywały podczas przypływu i były zmuszone wszystko porzucić, by wydostać się na brzeg.

*** Kompania F ze „sto szesnastego” miała zejść na ląd na Dog Red i rzeczywiście wylądowała nieopodal celu, pomiędzy Dog Red a Easy Green. Natomiast Kompania

G, która powinna przybić do brzegu na prawo od Kompanii F, na Dog White, zdryfowała daleko w lewo, tak więc obie zeszły na plażę razem, dokładnie naprzeciwko potężnych forty kacji w Les Moulins. To pozwoliło broniącym się Niemcom skupić na nich ogień. Dla ludzi z Kompanii F i G te dwieście metrów, które musieli przebyć od łodzi Higginsa do nasypu, było najdłuższą i najniebezpieczniejszą drogą, jaką kiedykolwiek musieli

pokonać. Porucznik dowodzący grupą szturmową na łodzi sierżanta Harry’ego Bare’a poległ, gdy opuszczono rampę. „Jako najstarszy stopniem podo cer — opowiada Bare — próbowałem wysadzić na ląd moich ludzi i jakoś dostać się z nimi pod wał ochronny. Dobrnęliśmy do plaży, padliśmy na ziemię i utknęliśmy w miejscu, nie mogąc się ruszyć. Mojemu radiotelegra ście trzy metry ode mnie rozwalono głowę. Plaża usiana była ciałami

zabitych, ludzi bez nóg i rąk — Boże, to było straszne”. Bare wspomina, że biegł od zapory do zapory, przykucając za każdą, a kiedy wreszcie dotarł do wału — „próbowałem zorganizować jakoś ludzi. Ocalało tylko sześciu ludzi z mojej łodzi. Byłem przemoknięty do suchej nitki, cały się trząsłem, ale cholernie się starałem opanować. Czułem, że ogarnia mnie lodowaty strach”. 17 Szeregowy John Robertson na podpływającej do brzegu

łodzi wymiotował za burtę. Jego sierżant krzyknął, żeby bardziej pochylił głowę. Robertson odparł: „Umieram na chorobę morską, więc jakie to ma znaczenie?” Sternik zarył przodem łodzi w piach, po czym kazał wszystkim szybko zabierać się z łodzi. Rampa została opuszczona i „nasi ludzie zaczęli skakać do wody, zanurzając się w niej po szyję”. Robertson skierował się na rufę. Widział, jak jego dowódca, porucznik Hilscher, ginie rażony przez

eksplodujący pocisk. Chwilę później wybuchł miotacz ognia. Robertson skoczył do wody. Mimo ciężkiego sprzętu, ważącego około trzydziestu kilogramów, udało mu się wydostać na brzeg. Padł w miejscu, gdzie woda miała głębokość trzydziestu centymetrów — jak wspomina, „leżałem tam i zastanawiałem się, co dalej. Dość szybko podjąłem decyzję. Z tyłu zbliżał się Sherman, zabezpieczony wokół pontonami. Miałem dwie możliwości: dać mu się

przejechać albo przebiec przez plażę pod ostrzałem karabinów maszynowych i artylerii. Jak mi się to udało — do tej pory nie wiem i nigdy się nie dowiem. Dotarłem jednak pod nasyp i starałem się jakoś ocalić życie”. 18 Kiedy sierżant Warner Hamlett z Kompanii F znalazł się na brzegu, stwierdził, że przemoczone ubranie, sprzęt i piach bardzo utrudniają mu bieg. Słyszał, jak inni krzyczą: „Zwiewaj z plaży!” i zdał sobie sprawę, że „naszą jedyną szansą jest jak

najszybsza ucieczka, bo byliśmy wystawieni na strzały jak kaczki”. Ruszył więc naprzód, zobaczył dół i wskoczył do niego. Wylądował na plecach szeregowca O.T. Grimesa[31]. W odległości dziesięciu metrów spadł pocisk, a jego wybuch wyrwał Hamlettowi broń z ręki i zerwał z głowy hełm. Czołgając się na łokciach i kolanach, odzyskał karabin i hełm, a potem zatrzymał się chwilę, żeby zebrać siły i sprawdzić, czy „nogi zechcą mnie nieść”.

Okazało się, że nie jest tak źle. Krótkimi skokami, wykorzystując zapory jako osłonę, przebył drogę do nasypu. Gdy odpoczywał, „(...) padł koło mnie Gillingham, młody żołnierz, ze strachu blady jak papier. Wydawało się, że błaga wzrokiem o pomoc. Powiedziałem: «Gillingham, biegnijmy oddzielnie, bo Niemcy będą raczej strzelać do dwóch ludzi niż do jednego». Wciąż milczał, gdy wyskoczyłem zza zapory i pędem ruszyłem

przed siebie”. Pomiędzy nimi wybuchł pocisk. „Odjąłem Gillinghamowi podbródek, razem z kością, został mu może tylko mały kawałek mięsa. Usiłował przytrzymać go na miejscu, kiedy biegł w kierunku nasypu. Udało nam się tam dotrzeć, a wtedy Bill Hawkes i ja zrobiliśmy mu zastrzyk z mor ny. Zostaliśmy przy tym biedaku około pół godziny, dopóki nie skonał. Cały czas był przytomny i wiedział, że umiera”.

Żołnierzom biegnącym przez plażę kamienisty nasyp wydawał się najbardziej upragnionym miejscem na świecie. Gdy jednak do niego dotarli, zobaczyli rozciągnięte zwoje drutu kolczastego. Nie można go było przebyć bez wysadzenia za pomocą ładunków wybuchowych, a po obu jego stronach szalały śmierć i zniszczenie. I choć byli w tej chwili osłonięci przed ogniem karabinów maszynowych, którym Niemcy siekli z okopów na urwisku, to przecież zagrażał im ostrzał z

moździerzy. Ci, którzy tam się znaleźli, pochodzili z różnych oddziałów, byli zdezorganizowani, pozbawieni dowódców (porucznik Wise z Kompanii F, jeden z niewielu o cerów, którzy dotarli do wału, próbował zrobić wyrwę w zwojach drutu kolczastego, gdy kula tra ła go w czoło i zginął) i właściwie nie mieli broni. Mogli tu tylko czekać stłoczeni i mieć nadzieję, że następne grupy atakujących przyniosą torpedy bangalore i będzie można rozerwać

zasieki. Kompania E ze „sto szesnastego” wylądowała najdalej od swego celu. Choć miała dokonać desantu na Easy Green, przybiła do brzegu na granicy Easy Red i Fox Green, czyli kilometr dalej. W dodatku jej żołnierze wymieszali się z ludźmi 16 Pułku 1 Dywizji. Szeregowy Harry Parley niósł miotacz ognia — o ile mógł się zorientować, „jedyny sprawny, jaki znalazł się na plaży”[32]. Lądując, miał ze sobą pistolet w kaburze,

kamizelkę ratunkową, płaszcz przeciwdeszczowy, menażkę, laski dynamitu i ważący około trzydziestu pięciu kilogramów miotacz ognia. „Kiedy nasza łódź dotknęła piasku i opuszczono rampę — wspomina Parley — znalazłem się w piekle”. Łodzie po obu stronach były ostrzeliwane z dział. Niektóre stawały w ogniu, inne tonęły. „Postanowiłem na to nie patrzeć i skupiłem się na schodzeniu po rampie za innymi, a potem skoku do wody”.

Natychmiast jednak zaczął iść na dno. „Nie mogłem wydostać się na powierzchnię. Wiedziałem, że tonę, i czyniłem daremne wysiłki, żeby odpiąć szelki miotacza”. Nagle kolega chwycił miotacz płomieni i pociągnął Parleya do przodu, do miejsca, gdzie mógł stanąć o własnych siłach. „Wtedy, podtopiony, krztusząc się wodą, odzyskałem grunt pod nogami i zacząłem iść w kierunku tego pandemonium, które widziałem przed sobą”. Od plaży dzieliło go

dwieście metrów. Kiedy je pokonał, był zupełnie wyczerpany. Plażę ostrzeliwały karabiny maszynowe. Pociski siekły piach, „wydając dźwięk przypominający cmokanie, jakby ktoś zasysał powietrze przez zęby. Do dziś nie wiem, dlaczego nie rzuciłem tego miotacza i nie popędziłem za jakąś osłonę. Nie zrobiłem tego jednak”. Parley znajdował się za swoją grupą. „W następnych miesiącach, kiedy próbowałem dociec, jak to się

stało, że bezpiecznie przeszedłem przez plażę, podczas gdy inni, którzy biegli, zostali zabici, znalazłem odpowiedź. Niemcy kierowali ogień na pierwszą linię atakujących, a ponieważ ja byłem z tyłu, omijali mnie. Krótko mówiąc, ładunek, który miałem na plecach, być może uratował mi życie”. Kiedy dotarł pod nasyp, stwierdził, że panuje tam straszliwy chaos. „Ludzie próbowali kopać albo rękami wygrzebywać doły, by schronić się przed pociskami

moździerzy. Inni przenosili rannych albo pomagali im dotrzeć w osłonięte miejsca. Musieliśmy kucać albo poruszać się na czworakach. Żeby się porozumieć, wrzeszczeliśmy, przekrzykując huk dział dochodzący z obu stron. Większość z nas była w takim stanie, że nie nadawała się do walki. Chcieliśmy tylko ocalić życie. Uświadomiłem sobie grozę naszej sytuacji, gdy zrozumiałem, że wylądowaliśmy w

niewłaściwym sektorze, że żołnierze wokół nas pochodzą z różnych jednostek i że ich nie znam. Co więcej, teren rozciągający się przed nami był niepodobny do tego, z jakim miałem do czynienia podczas ćwiczeń i w którym miałem się znaleźć. Pamiętam, że odłożyłem miotacz ognia i leżąc na brzuchu, próbowałem się okopać. Nie bardzo mi się to udawało, toteż rozejrzałem się wokół i znalazłem porzuconego Browninga. Nie widzieliśmy jednak nic, do

czego mogliśmy strzelać. To my byliśmy celem”. Parley leżał pod nasypem „(...) przerażony i zdesperowany. Co chwilę się modliłem. Raz czy dwa opanowałem strach na tyle, żeby przebiec przez plażę i ocalić bezradnego żołnierza przed utonięciem podczas przypływu. Tylko na to starczyło mi odwagi tego ranka”. 19 Jak się okaże, nie tylko na to. Kapitan Lawrence Madill z Kompanii E poganiał swoich ludzi, żeby szli do przodu.

„Epizody, które najlepiej zapamiętałem — to schodzenie z łodzi desantowej, a także szukanie schronienia przed ogniem nieprzyjacielskim za zaporami — wspomina Walter A. Smith. — Z tyłu zbliżył się do nas kapitan Madill i rozkazał wszystkim, którzy mogli się ruszać, żeby uciekali z plaży. Kiedy na niego spojrzałem, zobaczyłem, że ma prawie odstrzelone lewe ramię”. Madill dobiegł pod wał i odkrył, że jest tam jeden z jego kompanijnych

moździerzy, ale nie ma do niego amunicji. Wrócił więc biegiem na plażę, żeby zabrać parę pocisków. W drodze powrotnej został tra ony serią z karabinu maszynowego. Zanim umarł, wyszeptał: „Najstarszy stopniem podo cer, proszę zabrać ludzi z plaży”. 20 Ci nieliczni, którzy ocaleli z Kompanii A, F, G i E 116 Pułku, tłoczyli się za zaporami lub nasypem, a tymczasem na brzeg zaczęły przybywać kolejne transporty żołnierzy: o 7.00 Kompanie B i H, o 7.10

— Kompania D, a 7.20 — C, K, I i M. Żadna nie znalazła się na wyznaczonym odcinku. Sternicy usiłowali wyminąć zapory i umknąć przed nadlatującymi pociskami, ale unoszący się dym zasłonił punkty orientacyjne w terenie i te kilka chorągiewek, którymi oznaczono plaże. Na łodzi, którą płynął dowódca Kompanii C, kapitan Ettore Zappacosta, brytyjski sternik zawołał: „Nie możemy tam płynąć! Nie widzę punktów orientacyjnych! Musimy zawrócić”.

Zappacosta wyciągnał Colta 45 kaliber 11,43 mm i rozkazał: „Na Boga, poprowadzisz tę łódź prosto do brzegu”. Sternik wykonał polecenie. Kiedy opadła rampa, Zappacosta ruszył na nią pierwszy. Od razu został tra ony. Lekarz Thomas Kenser zobaczył krew na jego biodrze i ramieniu. Krzyknął do niego, schodząc po rampie: „Trzymaj się! Idę do ciebie!” Ale kapitan już nie żył. Zanim Kenser zeskoczył z rampy, także został zastrzelony.

Wszyscy z tej łodzi poza jednym — szeregowcem Robertem Salesem — zginęli albo zostali ranni, zanim jeszcze dotarli do plaży. 21 Kiedy dziewiętnastoletni szeregowiec Harold Baumgarten z Kompanii B zeskakiwał z rampy, kula przeszyła mu czubek hełmu, następna uderzyła w magazynek karabinu M-1, który trzymał w lewej ręce. Brnął w wodzie po pas, a wokół niego padali koledzy. „Zobaczyłem, że szeregowiec Robert Ditmar z

Fair eld w Connecticut trzyma się za pierś, i usłyszałem, jak krzyczy: „Tra li mnie! Tra li!” Padłem na ziemię i patrzyłem, jak idzie jeszcze naprzód jakieś dziesięć metrów. Potknął się o zaporę i kiedy się przewracał, jego ciało obróciło się, tak że leżąc na mokrym piasku, miał twarz zwróconą w stronę Niemców, a oczy skierowane w niebo. Krzyczał: «Mamo! Mamusiu!» Sierżant Clarence «Pilgrim» Robertson został tra ony w prawą skroń. Szedł

jak oszalały przez wodę. Potem zobaczyłem, że upada na kolana i zaczyna modlić się z różańcem. W tym momencie Niemcy przecięli go wpół śmiercionośną serią”. Baumgarten miał narysowaną gwiazdę Dawida na plecach kurtki mundurowej, z napisem „Bronx, Nowy Jork” — po to, żeby Hitler wiedział, z kim ma do czynienia. Kiedy znalazł się za zaporą, zauważył re eks światła na hełmie jednego z niemieckich snajperów na urwisku i jak mówi,

„wycelowałem w niego i później stwierdziłem, że miałem dobre oko”. To był jedyny strzał, jaki oddał, ponieważ jego karabin przełamał się na pół po naciśnięciu spustu. Wokół eksplodowały pociski. „Uniosłem głowę, żeby krzyknąć, co myślę o Niemcach, a wtedy jakieś osiemnaście metrów przede mną wybuchł pocisk 88 mm i dostałem odłamkiem w lewy policzek. Miałem wrażenie, jakbym oberwał kijem baseballowym, tylko że skutki

były znacznie gorsze. Miałem strzaskaną górną szczękę, a na lewym policzku otwartą ranę. Górną wargę przecięło mi na pół. Rozerwało mi też podniebienie, a wszędzie w ustach miałem wybite zęby i kawałki dziąseł. Z rany lała się krew”. Zaczynał się przypływ. Baumgarten przemył twarz zimną brudną morską wodą i jakimś cudem nie zemdlał. Poziom wody podnosił się o dwa i pół centymetra na minutę (między 6.30 a 8.00 podniósł się o dwa metry),

musiał więc uciekać, bo inaczej by utonął. Został tra ony ponownie, tym razem kula raniła go w nogę. Półżywy, ruszył przed siebie pchany falami. Wreszcie doszedł pod wał, a tam lekarz opatrzył mu rany. Nadleciały pociski moździerzowe, więc „chwyciłem lekarza za koszulę, by pociągnąć go na ziemię. Odepchnął moją rękę i powiedział: «To ty jesteś ranny. Jeśli ja oberwę, wtedy będziesz mógł się mną zająć»”[33]. Sierżant Benjamin

McKinney był saperem wojsk lądowych, przydzielonym do Kompanii C. Opowiada, że kiedy na jego łodzi opuszczono rampę, „byłem tak chory, że nie przejąłbym się szczególnie, gdybym dostał kulą między oczy, bo skończyłaby się moja męka”. Gdy zeskoczył z rampy, „(...) jak deszcz spadły na nas pociski karabinów maszynowych. (...) Wydawało się, że pierwszy rzut atakujących leży pokotem na plaży”. McKinney dostał się jednak pod nasyp. W

odległości jakichś trzydziestu metrów na prawo wraz z sierżantem Stormsem zauważyli bunkier z karabinem maszynowym, który siekł seriami po plaży. Podczołgali się tam. McKinney obrzucił bunkier granatami, a Storms go ostrzelał. Po chwili wyskoczyli stamtąd dwaj Niemcy, których Storms zastrzelił. „Sto szesnasty” zaczynał brać odwet. 22 O 7.30 pojawiło się dowództwo „sto szesnastego” z dowódcą pułku,

pułkownikiem Charlesem Canhamem, i zastępcą dowódcy 29 Dywizji, generałem brygady Normanem Cotą. Płynęli na LCVP z drużyną szturmową z Kompanii K. Łódź utknęła na jednej z zapór, do której przyczepiona była mina talerzowa, i choć unosiła się i opadała wraz z falą, jakimś cudem nie spowodowała wybuchu. LCVP znajdowała się jednak pod silnym ostrzałem karabinów maszynowych, moździerzy i lżejszych dział. Gdy

spuszczono rampę, od razu zginęli trzej ludzie, w tym major John Sours, kwatermistrz pułku S-4. Na tej łodzi był również szeregowy Felix Branham. Wspomina: „Pułkownik Canham miał Browninga i «czterdziestkę piątkę». Szedł na przodzie. Cały czas strzelał, a gdy karabin wypadł mu z ręki, wyciągnął pistolet. To był bardzo odważny facet”. 23 Scenę, jaką ujrzeli dowódcy, przedzierając się ku plaży, przedstawił adiutant

Coty, porucznik J.T. Shea, w liście napisanym dziesięć dni później: „Chociaż pierwsze oddziały atakujących były już na plaży mniej więcej godzinę, żaden nie przedarł się poza wał ochronny, stanowiący granicę plaży. [Ludzie] skupili się pod nasypem, przytłoczeni ogniem karabinów maszynowych, a wtedy wróg zaczął ich ostrzeliwać z moździerzy (...)”. Plaża pokryta była ciałami zabitych, umierających i rannych, a między nimi biegali zdezorientowani żołnierze,

pozbawieni dowódców. Kiedy Cota dobrnął do wału, natychmiast podjął decyzję o kluczowym znaczeniu. Zrozumiał od razu, że plan ataku drogami wychodzącymi z plaży należy porzucić jako niemożliwy do przeprowadzenia. Żołnierze nie mogli też pozostać za wałem ochronnym. Musieli przejść przez nasyp, pokonać gęsto zaminowany bagnisty teren i wspiąć się po urwisku, wyprzeć Niemców z okopów i opanować drogi wiodące w głąb lądu.

Porucznik Shea opisał działania Coty: „Wystawiając się na ostrzał, generał Cota przebył wał; ludziom znajdującym się w pobliżu udzielał wskazówek, wydawał rozkazy, dodawał otuchy. Osobiście kierował ogniem Browningów na pozycje wroga na urwisku. Kiedy natknął się na zwoje drutu kolczastego przy wale, kierował umieszczeniem torpedy bangalore do wysadzenia przeszkody i był jednym z pierwszych, którzy przeszli przez wyrwę w

zasiekach”. W pobliżu spadło sześć pocisków moździerzowych. Zabiły trzech ludzi i dwóch innych raniły, ale Cocie nic się nie stało. „Na czele kolumny żołnierzy z różnych oddziałów torował drogę ku wzniesieniu za plażą i poprowadził ich w górę, skąd mogli rozpocząć skuteczny ostrzał pozycji nieprzyjacielskich”. Za nim podążali saperzy z wykrywaczami min i oznaczali białą taśmą ścieżkę przez zaminowane pole. 24

Niektóre łodzie, przypływające w kolejnych rzutach, dobiły do brzegu bez większych strat. Była to kwestia szczęścia, a także liczebności otylli. Tylko szczęśliwy traf pozwalał uniknąć zapór minowych, zakrytych już teraz przypływem. Duża liczba łodzi natomiast powodowała, że Niemcy nie mogli już skupić ognia; mieli zbyt wiele celów. O 7.30 zaczęło się wreszcie dziać to, co było zadaniem pierwszej fali desantu — grupy szturmowe ruszyły do

natarcia w każdym sektorze plaży (nie zawsze właściwym). Innym szczęście nie dopisało. LCI 92, o 7.40 zbliżająca się do Dog White, została przez pocisk 88 mm tra ona w rufę, gdy podjęła pierwszą próbę przebycia zapór. Tą łodzią płynął sierżant Debs Peters z 121 Batalionu Saperów. Wspomina: „Straciliśmy kierunek i zwróciliśmy się bokiem do fal, tak że przez chwilę byliśmy ustawieni równolegle do plaży.

Dostaliśmy dokładnie w śródokręcie i nastąpił wybuch. Ci z nas, którzy przebywali na pokładzie, zapalili się od płonącego paliwa i wypadli za burtę. Ja też wpadłem do wody i poszedłem na dno jak kamień”. Napompował jednak swoją kamizelkę ratunkową i wypłynął na powierzchnię. „Niemcy ostrzeliwali cały teren z karabinów maszynowych. Przytrzymałem się jednego z pali, dopóki nie odzyskałem oddechu, potem podpłynąłem do następnej

zapory. Wreszcie znalazłem się jakieś pięćdziesiąt metrów od brzegu. Przypływ osiągnął kulminacyjny punkt, woda sięgała niemal do drogi”. Po wydostaniu się na plażę, relacjonuje Peters, „byłem tak ciężki od wody i piachu, że ledwie mogłem chodzić”. Skrył się za czołgiem, w który uderzył pocisk 88 mm. Jeden z odłamków ranił znajdującego się przy nim żołnierza, a drugi jego samego tra ł w policzek. Peters miał jednak szczęście — był jednym z nielicznych na LCI 92, którym udało się

ocalić życie. 25 Kapitan Robert Walker z Kompanii Sztabowej płynął LCI 91, tuż za LCI 92. (LCI 94, ta, której dowódca, Popeye, postanowił podpłynąć do innego sektora, znajdowała się na lewo od LCI 91 i 92.) Gdy zbliżyła się do brzegu, LCI 91 dostała się pod ostrzał karabinów maszynowych. Manewrując pomiędzy zaporami, uderzyła w jedną z nich i spowodowała wybuch miny talerzowej. Eksplozja uszkodziła trap na prawej burcie.

Dowódca łodzi próbował ją wycofać. Walker ruszył do trapu na lewej burcie i stwierdził, że stanął w płomieniach. Żołnierz, który niósł miotacz ognia, został postrzelony; druga kula spowodowała zapalenie się galaretowatego paliwa. Chłopak, ogarnięty płomieniami, krzycząc z bólu, skoczył do wody. „Zobaczyłem, że paliły się nawet podeszwy jego butów”. Innych także ogarnął ogień; Walker widział paru żołnierzy „ze straszliwymi

poparzeniami na twarzy”. Dowódca łodzi przybiegł na przedni pokład, krzyczał i machał rękami: „Wszyscy na drugą stronę!” Walker wskoczył do wody, głębokiej na jakieś dwa i pół metra. Miał tak ciężki sprzęt, że mimo kamizelki ratunkowej nie mógł utrzymać się na powierzchni. Odrzucił karabin, hełm i chlebak i dzięki temu dopłynął do miejsca, gdzie poczuł dno pod nogami. „I oto znalazłem się na plaży Omaha. Zamiast silnym,

wytrenowanym żołnierzem piechoty, byłem wyczerpanym, niemal bezradnym, pozbawionym broni rozbitkiem”. Kiedy dotarł do miejsca, gdzie woda sięgała mu po pas, padł na kolana i w ten sposób przebył resztę drogi. Przebijając się w stronę wału, ujrzał ciało kapitana Zappacosty. Przy wale zaś, jak wspomina, „zobaczyłem dziesiątki żołnierzy, przeważnie rannych. Te rany były makabryczne”. (Czterdzieści dziewięć lat

później Walker zauważył, że ta scena przywiodła mu na myśl wiersz Tennysona The Charge of the Light Brigade (Szarża lekkiej brygady), a szczególnie „Działo z lewej strony / Działo z prawej strony / Działo przed nimi / Zagrzmiały, oddając salwy”. Dodał też, że chyba każdy amerykański żołnierz znał jeszcze wers: „Nie im zastanawiać się dlaczego / Im tylko iść i poświęcić, co mają najcenniejszego”, nawet jeśli nie wiedzieli, skąd pochodzi. Ci na Omaha, którzy znali

wiersz na pamięć, z pewnością szeptali do siebie: „Ktoś popełnił błąd...”) Walker doszedł do tego samego wniosku, co Cota. Każde inne miejsce było lepsze niż to; plan przepadł, a nie można już było zawrócić. Na własną rękę zaczął się więc wspinać po urwisku. Wziął karabin M-1 i hełm zabitego żołnierza, po czym ruszył w drogę. „Byłem sam i działałem całkiem niezależnie”. 26 Major Sidney Bingham (absolwent US Military Academy —

amerykańskiej Akademii Wojskowej, rocznik 1940) dowodził 2 Batalionem „sto szesnastego”. Kiedy dotarł pod nasyp, nie dysponował radiostacją, nie było przy nim ani adiutanta, ani łącznika. Jego S-3 (o cer operacyjny) zginął, dowódca Kompanii Sztabowej był ranny, dowódca Kompanii E został zabity, dowódca Kompanii F także odniósł ranę, dowódca Kompanii H poległ, „a w Kompanii E straciło życie około pięćdziesięciu pięciu ludzi z ponad dwustu, którzy

wylądowali na brzegu”. Binghama ogarnęło uczucie „(...) całkowitego zwątpienia. Stałem tam, dowódca batalionu, niezdolny pokierować akcją ani wykonać, co powinno zostać wykonane”. Wyruszył w drogę, żeby zebrać pozbawioną dowódcy Kompanię F i poprowadzić ją ku urwisku. W tym samym czasie, około 7.45, inni bezimienni żołnierze robili to samo, zarówno o cerowie, podo cerowie, jak i w

niektórych przypadkach szeregowcy. Pozostanie na plaży oznaczało pewną śmierć, wycofanie się z niej także nie wchodziło w rachubę, a ponieważ ktoś musiał tych niedobitków poprowadzić, co odważniejsi brali na swoje barki ten ciężar i przystępowali do działania. Bingham tak to wyraził: „Tego dnia inicjatywę podejmowali poszczególni ludzie lub małe grupy. Niewiele, jeśli w ogóle cokolwiek, zawdzięczamy dowódcom kompanii,

batalionów i pułków, ich taktycznym umiejętnościom czy koordynacji działań”. Bingham przeprowadził analizę tego, co poszło źle w przypadku pierwszej i drugiej fali atakujących. Stwierdził między innymi, że ludzie zbyt długo przebywali na łodziach Higginsa. „Choroba morska, trwająca trzy czy cztery godziny, zabiła wszelką motywację do walki, jaką mogli mieć ci żołnierze. Przyczyniła się też do zmniejszenia sprawności bojowej dowódców”.

W dodatku „obciążenie żołnierzy było moim zdaniem w dużej mierze niepotrzebne, ograniczało ich swobodę i krępowało ruchy, a w niektórych przypadkach spowodowało nawet utonięcie”. Według Binghama, „gdyby wróg wykazał się choć minimalnym entuzjazmem i ruszył do ataku, bez większych trudności Niemcy zepchnęliby nas z powrotem do morza”. Od 6 czerwca 1944 roku aż do 1990 roku Bingham miał nieuzasadnione poczucie

winy: „Często czułem wstyd z powodu faktu, że tego strasznego dnia na plaży nie sprawdziłem się jako dowódca”. Tak właśnie czuje się dobry dowódca batalionu, jeśli prowadzi grupę niewiele większą niż drużyna — ale Bingham przeprowadził swoją przez nasyp i zaatakował z nią wroga, co było właściwym i jedynym możliwym działaniem w takich okolicznościach. 27 Niemcy nie przystąpili do kontrataku z różnych powodów, niektórych

niewątpliwie słusznych. Po pierwsze, nie dysponowali dostatecznymi siłami. Generał Kraiss miał dwa bataliony piechoty i jeden dywizjon artylerii, około dwóch tysięcy ludzi, czyli mniej niż dwustu pięćdziesięciu na kilometr. Po drugie, zareagował z opóźnieniem. Dopiero o 7.35 ściągnął rezerwy dywizji, Kampfgruppe Meyer (nazwaną tak od dowódcy 915 Pułku 352 Dywizji Kraissa), a potem postanowił sprowadzić jeszcze jeden batalion, który przybył w połowie dnia.

Opierał się na fałszywym założeniu: że jego żołnierze zatrzymali już inwazję na Omaha. Po trzecie, niemiecka piechota nie była przygotowana do działań ofensywnych, tylko do obrony pozycji i ostrzeliwania się. Jeden z niemieckich szeregowców, który obsługiwał wówczas MG-42 na szczycie urwiska, powiedział podczas wywiadu radiowego w 1964 roku: „Pierwszy raz strzelałem wtedy do ludzi. Nie pamiętam dokładnie, jak to było, wiem

tylko, że podszedłem do karabinu maszynowego i strzelałem, strzelałem i strzelałem”. 28 Straty osobowe tego ranka były wręcz zatrważające. Kapitan Walter Schilling z Kompanii D, który przeprowadził wspaniałą odprawę dla swoich wspaniale wytrenowanych żołnierzy, płynął w łodzi prowadzącej trzeci rzut desantu. Był równie dobrym dowódcą jak wszyscy inni w amerykańskiej armii. Kompania miała zejść na brzeg w sektorze plaży, na

którym nie było żywego ducha i panował całkowity spokój — żadnych odgłosów walki. Schilling powiedział do szeregowca George’a Kobe’a: „Widzisz, mówiłem wam, że będzie łatwo”. Chwilę później, zanim jeszcze opuszczono rampę, został zabity. 29 Porucznik William Gardner był o cerem operacyjnym kompanii, absolwentem West Point. Sierżant John Robert Slaughter określił go jako „(...) młodego, wygadanego, przystojnego, twardego i agresywnego. Miał wszystkie

dane, żeby stać się wyższym o cerem armii”. 30 Rampa na jego łodzi opadła około stu pięćdziesięciu metrów od brzegu. Ludzie zeszli po niej bez szwanku. Gardner polecił im, by rozciągnęli się w linii i posuwali w pochyleniu. Sam został zabity z karabinu maszynowego, zanim doszedł do plaży. Łódź sierżanta Slaughtera znalazła się pod ostrzałem artylerii niemieckiej. Sto metrów od brzegu brytyjski sternik oświadczył, że musi opuścić rampę i wszyscy

powinni jak najszybciej po niej zejść. Sierżant Willard Nor eet kazał mu podpłynąć bliżej: „Ci ludzie mają ciężki sprzęt i dowieziesz ich na sam brzeg” — oświadczył. Sternik błagał: „Ale w ten sposób wszyscy zginiemy!” Nor eet wyjął z kabury Colta 45, przystawił go sternikowi do skroni i rozkazał: „Naprzód!” Sternik ruszył. Sierżant Slaughter, znajdujący się na dziobie, pomyślał: jeśli nie popłyniemy szybciej i nie dobijemy do brzegu, umrę z powodu

choroby morskiej. Łódź wpłynęła na mieliznę i zatrzymała się. „Oglądałem

lm

The

Longest Day — opowiada Slaughter. — Bohaterowie wysiadali tam z łodzi i pokonywali plażę jak duchy, ale w rzeczywistości było inaczej. Wyskakiwało się do wody i jeśli człowiek się w niej nie zanurzył, ginął zastrzelony”. Ostrzał był straszliwy. „To wtedy żołnierze z chłopców przeistaczali się w mężczyzn — zauważył Slaughter. —

Jedni mieli okazać się bardzo odważni, inni wkrótce zginąć, ale ci wszyscy, którzy przeżyli, byli śmiertelnie przerażeni. Niektórzy zsikali się w spodnie, inni, nie kryjąc się z tym, płakali, ale wielu znalazło w sobie wystarczająco dużo hartu ducha, by wykonać zadanie”. Oddając sprawiedliwość kapitanowi Schillingowi, Slaughter zakończył: „Wtedy właśnie dały o sobie znać dyscyplina i efekty szkolenia”. Slaughter dobrnął wreszcie do brzegu. „W

wodzie pływały trupy i ciała tych, którzy udawali nieżywych, by uniosła ich fala”. Większości żołnierzy Kompanii D całą godzinę zajęło wydostanie się na plażę. Po wyjściu na brzeg Slaughter wręcz „obsesyjnie myślał o tym, jak przebiec przez plażę i dotrzeć pod nasyp”. Udało mu się to jednak. „Pierwszą rzeczą, jaką tam zrobiłem, to zdjąłem kurtkę mundurową i rozłożyłem płaszcz, żeby wyczyścić karabin. Wtedy zobaczyłem w płaszczu dziury

po kulach. Zapaliłem pierwszego papierosa (owinąłem je w folię). Musiałem odpocząć i dojść do siebie, bo ugięły się pode mną kolana. Zjawił się pułkownik Canham, prawą rękę miał na temblaku, a w lewej trzymał Colta 45. Wrzeszczał na o cerów, żeby zabierali ludzi z plaży: «Spieprzajcie z tej przeklętej plaży i idźcie załatwić Niemców!» Jeden z o cerów schował się w bunkrze przed ostrzałem z moździerzy. Pułkownik

Canham, który stał w pobliżu, wrzasnął: «Zabieraj stamtąd tyłek i pokaż, że jesteś dowódcą!» Do innego krzyknął: «Niech ci ludzie wezmą dupy w troki i ruszają za wał!»”. 31 Był to przełomowy moment walki. Stał się też wielkim sprawdzianem: czy system demokratyczny może wydać na tyle twardych ludzi, by potra li działać, objąć dowództwo? Szeregowy Carl Weast tak to opisał: „Przy nasypie zatrzymywał nas zwykły strach. Leżeliśmy tam

i dawaliśmy się siec granatami i pociskami moździerzowymi tylko dlatego, że nie było nikogo, kto by nas zabrał z tej cholernej plaży. Jak to się mówi: zrobiłem swoje, a teraz niech mnie ktoś poprowadzi dalej”. 32 Sierżant William Lewis pamięta, że straszliwie się bał, kiedy siedział pod nasypem. Przyciśnięty do niego szeregowy Larry Rote spytał: — Pan się trzęsie, sierżancie? — Jak cholera!

— Mój Boże — odparł Rote. — A myślałem, że to ja! Lewis zauważył jednak: „Ale i on się porządnie trząsł”. „Tłoczyliśmy się wszyscy razem, próbując jakoś przeżyć”. Nie mogliśmy zrobić nic innego, tylko trzymać tyłki przy ziemi. Inni schronili się pod wałem”. Wszyscy, którzy przebyli plażę Omaha, chowali się teraz za nasypem. Potem Cota czy Canham, tu jakiś kapitan, tam porucznik, jeszcze gdzie indziej sierżant przejmowali dowodzenie.

Wołali: „Za mną!” i zaczynali wspinać się po urwisku. Jak wspomina sierżant Lewis, „porucznik Leo Van de Voort zawołał: „Ruszajmy, do diabła, nie ma co tu siedzieć, bo wszystkich nas wytłuką!” Pierwszy dobiegł do niemieckiego stanowiska artyleryjskiego i wrzucił granat przez otwór strzelniczy. Wrócił z pięcioma czy sześcioma jeńcami. Pomyśleliśmy sobie: cholera, jeśli on potra , to my też sobie poradzimy. W ten sposób wydostaliśmy się z

plaży”. 33 Podobnie było w przypadku większości żołnierzy. Szeregowy Raymond Howell, saper przydzielony do Kompanii D, opisał, co wtedy myślał: „Powiedziałem sobie: niech to szlag, jeśli mam zginąć, to nie tutaj. Jeśli następni ruszą za ten przeklęty wał, idę z nimi. Jeśli już mam być piechurem, to będę. Nie wiem, co myśleli inni, ale wydaje mi się, że wszyscy wtedy zdecydowali: czas ruszać”. 34

Rozdział 18 Zapanował kompletny chaos 16 Pułk na Omaha

plaży

16 Pułk Piechoty 1 Dywizji

jako jedyny oddział wśród pierwszej fali desantu w DDay miał doświadczenie bojowe. Niewiele mu to jednak pomogło. Wszystko to, z czym zetknął się podczas lądowań w Afryce Północnej (1942) i na Sycylii (1943), nie mogło się równać z rzeczami, które napotkał 6 czerwca 1944 roku na Easy Red, Fox Green i Fox Red. Podobnie jak „sto szesnasty”, 16 Pułk wylądował wśród wielkiego zamieszania, z dala od celu i jak się okazało, był w

całkowitej rozsypce (poza Kompanią L, jedyną, która w komplecie zeszła na brzeg). Natychmiast znalazł się też pod intensywnym ostrzałem karabinów maszynowych i moździerzy, a także silnego ognia artyleryjskiego prowadzonego z obu skrzydeł i od frontu. Wszystkie plany zawiodły, nie zrobiono przejść wśród zapór, a o cerowie — którzy jako pierwsi opuścili łodzie — w większości zostali zabici albo ranni, zanim zdążyli zrobić krok na plaży. Ostrzał z morza ustał,

kiedy tylko łodzie Higginsa wyruszyły w drogę, i podjęty został dopiero wtedy, gdy dym i mgła odsłoniły najważniejsze cele oraz kiedy o cerowie kontroli ogniowej marynarki przekazali z brzegu dokładne współrzędne obiektów (niewielu z nich jednak w ogóle dostało się na ląd, a ci, którym się to udało, mieli niesprawne radiostacje). Większość czołgów DD zatonęła w wodach kanału; a nieliczne, które dopłynęły do brzegu, były uszkodzone. W tej sytuacji Niemcy,

bezpieczni w swoich bunkrach, zupełnie nie ostrzeliwani, mogli spokojnie otworzyć ogień do nadchodzącego wroga. Amerykańska piechota bezładnie miotała się na brzegu, nie mając żadnego wsparcia. Liczba o ar była ogromna, zwłaszcza w wodzie i na odcinku pierwszych dwustu metrów otwartej plaży. Tak jak w przypadku „sto szesnastego”, znajdującego się po prawej stronie, atak pierwszego i drugiego rzutu żołnierzy 16

Pułku przypominał raczej natarcie piechoty przez pas ziemi niczyjej nad Sommą podczas I wojny światowej, niż typową akcję II wojny. „Nasze szanse na przeżycie były zbliżone do zera — stwierdził szeregowy John MacPhee. — Byliśmy zanadto obładowani. Przypominaliśmy muły. Byłem bardzo młody, w świetnej formie. Mogłem iść całe mile, wytrzymałbym nawet największy wysiłek zyczny, ale choroba morska tak dała mi się we znaki, że już

myślałem, że umrę. Żałowałem nawet, że tak się nie stało. Byłem całkowicie wykończony”. MacPhee skoczył z rampy do wody, która sięgała mu do piersi, i ledwie dobrnął na brzeg. Tam „padłem na ziemię i leżałem tak chyba wieczność”. Dosięgły go trzy kule — pierwsza tra ła w dolną cześć pleców, dwie pozostałe w lewą nogę. Paraliż objął ramię. „To przesądziło sprawę. Zupełnie przestałem się bać, byłem przekonany, że umrę.

Pojednałem się ze Stwórcą i już tylko czekałem”. MacPhee miał jednak szczęście. Dwaj koledzy zaciągnęli go pod osłonę wału ochronnego; w końcu został ewakuowany. Odniósł ranę, którą żołnierze nazywali raną za milion dolarów. Dla niego wojna się skończyła. 1 Gdy opadła rampa na łodzi Higginsa, sierżant Clayton Hanks ujrzał nagle oczami wyobraźni scenę z przeszłości. Kiedy miał pięć lat, zobaczył w bostońskiej gazecie zdjęcie z I wojny

światowej. Powiedział wtedy do matki: „Któregoś dnia chciałbym zostać żołnierzem”. Matka odparła: „Nigdy więcej tak nie mów”. Nie mówił, ale gdy skończył siedemnaście lat, wstąpił do wojska. Służył w nim dziesięć lat do chwili, gdy opuszczono rampę i przypomniał sobie słowa matki. „Sam się zaciągnąłem — powiedział do siebie. — Sam się o to prosiłem — cokolwiek ma się stać”. Rzucił się w wodę i próbował dobrnąć do brzegu. 2

Szeregowy Warren Rulien przybył wraz z drugim rzutem. Na falach, które sięgały już za pierwsze zapory, unosiły się zwłoki zabitych. Rulien ukrył się za stalowym słupem w wodzie głębokiej po pas. Za innym takim słupem tkwił dowódca jego plutonu, dziewiętnastoletni porucznik. Zawołał do niego: „ Hej, Rulien, idę!” i próbować rzucić się biegiem do brzegu. Powaliła go seria z karabinu maszynowego. Rulien przyciągnął jedno z

unoszących się na wodzie ciał i posuwając się w stronę brzegu, popychał je przed sobą. „Pokonałem zaledwie krótki odcinek, gdy za mną znaleźli się trzej albo czterej żołnierze. Wrzasnąłem: «Nie zbijać się w grupy!» i ruszyłem naprzód, zostawiając ich z ciałem. Pochyliłem się w wodzie, jak tylko mogłem, aż dotarłem na mieliznę i przeczołgałem się przez nią na brzuchu”. Od strony lądu woda zakrywająca mieliznę sięgała mu do piersi,

ale udało mu się dotrzeć na suchy ląd. „Na brzegu siedzieli o cerowie — kompletnie ogłupiali. Żaden z nich nie objął dowodzenia”. Rulien przyłączył się do reszty ocalałych, którzy kryli się pod wałem. 3 Sternik na łodzi szeregowca Charlesa Thomasa został zabity serią z karabinu maszynowego, gdy zbliżali się do brzegu. Jego funkcję przejął jeden z członków załogi. Dowódca plutonu został postrzelony w ramię, kiedy próbował opuścić

rampę. Wreszcie rampa opadła i grupa szturmowa skoczyła do wody. Thomas niósł torpedę bangalore, wyskoczył więc jako ostatni. „Już miałem wysiąść, ale zatrzymałem się, żeby zabrać granat dymny — jakbym jeszcze miał mało do niesienia. Facet prowadzący łódź wrzasnął, żebym się zmywał. Spieszno mu było, ale ja odwróciłem się i powiedziałem, że mnie się nie spieszy”. Thomas wpadł po pierś do wody. „Hełm opadł mi na

plecy, a pasek dusił mnie w szyję. Karabin zanurzał się w wodzie, nie mogłem ustać”. Nadmuchał kamizelkę ratunkową i wreszcie dotarł na brzeg. „Czołgałem się tam wśród rannych i zabitych, nie wiedziałem, kto jeszcze żyje, a kto nie, a poza tym mieliśmy rozkaz nie zatrzymywać się na skraju plaży i nie udzielać pomocy, tylko iść do przodu, bo inaczej sami mogliśmy oberwać”. Kiedy Thomas dostał się do wału, „było tam pełno żołnierzy, rannych albo

zabitych. Żołnierze siedzieli jedni na drugich. Położyłem się na boku i rozpiąłem rozporek, musiałem się wysikać. Nie wiem, dlaczego go rozpiąłem, przecież i tak byłem mokry, w dodatku znajdowałem się pod ostrzałem. Chyba po prostu byłem taki porządny”. Thomas przedarł się na lewą stronę, tam „(...) wpadłem na grupę kumpli z kompanii. Większość z nich nie miała nawet karabinu. Niektórzy wycyganili ode mnie papierosy, bo miałem

trzy kartony zapakowane w woskowany papier”. Thomas znajdował się u podnóża urwiska (nieco poniżej terenu obecnego cmentarza amerykańskiego). Jak twierdzi, „Niemcy mogli nas zetrzeć na proch, gdyby wiedzieli, ilu nas zostało i w jakim jesteśmy stanie”. 4 Kapitan Fred Hall płynął na LCVP, która wiozła kompanię sztabową 2 Batalionu (pod dowództwem podpułkownika Herba Hicksa). Hall był o cerem operacyjnym batalionu. Serce

mu zamarło, gdy zobaczył żółte tratwy z ludźmi w kamizelkach ratunkowych i uświadomił sobie, że są to załogi czołgów DD. „To oznaczało, że nie będziemy mieli wsparcia na plaży”. Łódź znajdowała się w sektorze Kompanii E na Easy Red. Kompania miała wylądować na prawym skrzydle „szesnastego” i połączyć się ze 116 Pułkiem na granicy Easy Green i Easy Red, zeszła jednak na brzeg w pobliżu granicy Easy Red i Fox Green, czyli cały kilometr od

najbliższej jednostki „sto szesnastego” po jego prawej stronie (a także z częścią Kompanii E „sto szesnastego”, który wylądował w niewłaściwym miejscu, po lewej). W żaden sposób nie można już było naprawić tego błędu. O cerowie i szeregowcy zaczęli skakać do wody, a potem „każdy na własną rękę próbował przebyć otwartą plażę, gdzie znaleźliśmy się pod silnym ostrzałem”. Czternastu żołnierzom z trzydziestu to się nie udało.

Hall dobiegł do wału razem z Hicksem. „Wtedy otworzyliśmy owinięty w płótno mapnik, który zawierał plany ataku z zaznaczonymi granicami poszczególnych pododdziałów i celami natarcia. Pamiętam, że wydały mi się trochę nierealne, biorąc pod uwagę okoliczności”. Ostrzał był zabójczy. „I ten huk — nieustający huk, ogień z dział okrętowych, broni mniejszego kalibru, armat i moździerzy, nad głową samoloty, warkot silników,

krzyk i jęki rannych — nic dziwnego, że niektórzy nie mogli tego wszystkiego wytrzymać”. Zastępca dowódcy pułku i przedni obserwator artyleryjski zginęli od kul. Podpułkownik Hicks zawołał do Halla, żeby odnalazł dowódców kompanii. Dla Halla „(... ) oznaczało to powrót do życia. Byłem tak pochłonięty szukaniem dowódców, którzy by zorganizowali ludzi i zabrali ich z plaży, że nie miałem czasu na myślenie o czymkolwiek poza tym, co

należało zrobić”. Hicks zamierzał przerzucić swoich ludzi na prawo, gdzie według planów batalion miał się znaleźć, to znaczy na wprost drogi biegnącej po urwisku między St-Laurent i Colleville, ale jakikolwiek ruch był prawie niemożliwy. Przypływ się nasilał, przybywały kolejne transporty żołnierzy, a plaża robiła się coraz węższa. „Panował na niej coraz większy tłok i zamieszanie”. Na ile Hall mógł się zorientować, „nie było sposobu, by wydostać się

z plaży”. 5 Jednak jeden pluton z Kompanii E 16 Pułku zaczął wspinać się po urwisku. Prowadził go porucznik John Spaulding. Był jednym z pierwszych młodszych o cerów, którzy przebyli wał ochronny, mokradła i płaski teren za plażą. Łódź Spauldinga dobiła do brzegu dokładnie o 6.30. Wraz z sierżantem Fredem Bisco, pod ostrzałem karabinów maszynowych, moździerzy i dział,

kopniakami opuścili rampę. Spaulding skoczył do wody. Po lewej stronie widział pozostałe łodzie Kompanii E, ale po prawej była pusta przestrzeń. Jego pluton znajdował się na dalekiej prawej flance 16 Pułku. Kazał żołnierzom rozciągnąć się w linii i ruszył w kierunku brzegu. Głębokość wody na mieliźnie wynosiła około metra, ale po drodze pluton natknął się na rów, gdzie woda sięgała ludziom ponad głowę. Silny prąd zniósł ich na lewo

(Spaulding mówił, że uczył się pływać w rzece Ohio; stwierdził jednak, że prąd przy Omaha był znacznie silniejszy). Sierżant Streczyk i lekarz George Bowen nieśli pięcioipółmetrową drabinę, za pomocą której zamierzali przebyć rowy przeciwczołgowe. Spaulding chwycił się jej. „Streczyk krzyczał do mnie: «Sierżancie, damy sobie radę sami!», ale do diabła, to ja potrzebowałem pomocy”. W tej dramatycznej sytuacji Spaulding rozkazał

swoim ludziom, żeby porzucili ciężki sprzęt i próbowali wydostać się na brzeg. Zostawili drabinę, miotacz ognia, moździerze, jedną z dwóch bazook i część amunicji. Większość żołnierzy podczas drogi podpierała się karabinami; ku zdumieniu Spauldinga, gdy tylko wyszli na brzeg, mogli z nich strzelać. „To świadczy, jaką wspaniałą bronią jest karabin M-1” — zauważył. Pluton w drodze na brzeg stracił tylko kilku ludzi. Spaulding miał szczęście;

zszedł na ląd w miejscu, gdzie niemieckie umocnienia nie były zbyt silne, a poza tym Niemcy mieli przed sobą znacznie większe cele niż pojedynczy pluton. Kiedy ludzie znaleźli się na brzegu, rozpoczęli wędrówkę przez piach. „Byliśmy zanadto przemoknięci, żeby biec — opowiadał Spaulding — ale wszyscy posuwali się najszybciej, jak tylko mogli. Wyglądało to tak, jakby szli pod wiatr, pod bardzo silny wiatr”. Przy wale sierżant

Curtis Colwell wysadził druty torpedą bangalore. Spaulding i jego żołnierze ruszyli dalej. Porucznik zdjął z ramienia radiostację 536, wysunął antenę i próbował się połączyć ze swoim dowódcą. Radiostacja jednak nie działała. Został tra ony mikrofon. „Należało ten szmelc wyrzucić, ale trening zrobił swoje — starannie złożyłem antenę, jak mnie tego nauczono, i z powrotem zawiesiłem radiostację na ramieniu. Nawyki wpojone podczas szkolenia odzywają

się nawet wtedy, gdy umierasz ze strachu”. Po przebyciu wału pluton dostał się pod silny ogień z broni maszynowej. Jeden z żołnierzy zginął. Mokradła i płaskowyż za plażą były zaminowane. Sierżant Streczyk i szeregowy Richard Gallagher ruszyli przodem na zwiad. „Nie możemy tędy przejść!” — zawołali i skierowali się w lewo, gdzie znaleźli ścieżkę przez pole minowe. Pluton dotarł pod urwisko i zaczął się po nim wspinać, posuwając się tym

wąskim szlakiem. „Wciąż nie widzieliśmy nikogo po prawej ani po lewej stronie — relacjonował Spaulding. — Nie mieliśmy pojęcia, co stało się z resztą Kompanii E. Łodzie podpływające do brzegu płonęły. Zobaczyłem czołg, który utknął na plaży — nie nadawał się do użytku. Parę razy obejrzeliśmy się za siebie i postanowiliśmy więcej tego nie robić”. Po prawej stronie od miejsca, w którym znajdował się Spaulding, stał bunkier;

ukryty w nim karabin maszynowy ostrzeliwał plażę. „Otworzyliśmy do niego ogień, ale nie tra liśmy. Byliśmy straszliwie ostrzeliwani z lżejszej broni, choć tylko paru z nas oberwało”. Pluton znajdował się już w połowie stoku, w samym środku niemieckich okopów. Szeregowy Gallagher idący na przedzie przekazał informację, że znalazł ścieżkę w prawo, która biegnie pod osłoną, za kilkoma okopami przez pole minowe. Spaulding ruszył naprzód.

Sierżant Bisco zawołał: „Poruczniku, niech pan uważa na te cholerne miny!” Cały teren był nimi naszpikowany — wspomina Spaulding — „(...) ale po drodze nikomu z nas nic się nie stało, mimo że Kompania H, idąca tą samą trasą parę godzin później, straciła kilku ludzi. Bóg był z nami i podczas tego przemarszu czuwali nad nami aniołowie”. Z góry strzelano do nich z karabinu maszynowego. Sierżant Blades wypalił w tamtym kierunku z jedynej

bazooki, jaką dysponował pluton, ale chybił. Sam został tra ony w prawe ramię, jeden z szeregowców zginął, a sierżant Phelps, który ruszył w górę ze swoim Browningiem, został ranny w obie nogi. Spaulding postanowił zaatakować pozycję wroga. „Gdy przypuściliśmy atak, Niemiec, który jako jedyny obsługiwał karabin maszynowy, natychmiast podniósł ręce do góry i wrzasnął: Kamerad! Potrzebowaliśmy jeńców, by

uzyskać jak najwięcej informacji, wydałem więc rozkaz, by nie strzelano”. Rzekomy „Niemiec” okazał się Polakiem. Powiedział Spauldingowi (za pośrednictwem sierżanta Streczyka), że w pobliskich okopach znajduje się jeszcze szesnastu Polaków, którzy ustalili w głosowaniu, że nie chcą już walczyć, ale niemieccy podo cerowie zmusili ich do otwarcia ognia. „Dodał także, że nie strzelał do nas, ale widziałem przecież, że zabił trzech

naszych. Przekazałem go pod straż rannemu sierżantowi Bladesowi, który oddał bazookę koledze i miał do obrony jedynie nóż”. Porucznik przeniósł rannych w osłonięte miejsce, gdzie udzielił im pomocy sanitariusz, szeregowy George Bowen. Spaulding zresztą pochwalił go potem: „Zajął się tego dnia całym sektorem plaży; nikt nie czekał na pierwszą pomoc dłużej niż pięć minut. Jego postawa bardzo podniosła żołnierzy na duchu. Został

później odznaczony Distinguished Service Cross”. Spaulding poprowadził pluton po urwisku, wykorzystując przy tym wszelkie nierówności gruntu. „Przed podejściem na szczyt sierżant Clarence Colson zaczął strzelać z biodra ze swego Browninga w stronę karabinu maszynowego po prawej stronie i strzelał dopóki nie opróżnił magazynka”. Było około godziny 8.00. Amerykanie wykurzali Niemców z okopów i zbliżali się do płaskowyżu. 6

Spaulding ze swoimi żołnierzami, a także inne małe grupy z pułków 116 i 16, pod dowództwem takich ludzi, jak kapitanowie Joe Dawson i Robert Walker, dokonywali wielkich rzeczy. Sposób, w jaki wykorzystywali rozmaite okazje, ich odwaga, a nawet zuchwałość, bohaterstwo, umiejętność współpracy i znajomość taktyki były naprawdę wyjątkowe i zasługują na najwyższe uznanie. Na takie właśnie cechy swoich młodszych o cerów,

podo cerów i szeregowców armia liczyła — i poświęciła dwa lata treningów, by z cywilów stali się żołnierzami. Jednym z największych osiągnięć Stanów Zjednoczonych podczas II wojny światowej było podniesienie produkcji przemysłowej do niespotykanego wcześniej poziomu. Ale do osiągnięć należy także zaliczyć wykształcenie i doskonalenie w młodszych o cerach — przeważnie jeszcze chłopcach z college’ów — cech, jakie

powinni mieć dowódcy. Te wszystkie małe grupy, które o 8.00 wspinały się po urwisku, nie wiedziały wzajemnie o sobie. Spaulding i jego ludzie byli już w połowie drogi między Colleville a StLaurent. Celem, do którego zmierzali, była właśnie ta druga osada. Tam mieli nadzieję połączyć się z Kompanią E „sto szesnastego”, która miała przybyć z ich prawej strony. W rzeczywistości jednak Kompania E znajdowała się po lewej stronie i ciągle tkwiła

przy wale. Kompania L „szesnastego” znalazła się z kolei na dalekim lewym skrzydle. Zeszła na brzeg o 7.00, godzinę później, niż przewidywano, w dodatku o kilometr od celu. Miała wylądować przy drodze, która prowadziła bezpośrednio do Colleville, a przybiła do plaży na Fox Green, wschodnim krańcu Omaha, gdzie przypływ sięgał niemal podnóża urwiska, a jego zbocze w początkowym odcinku przypominało klif. Łodzie były opóźnione, a

przypływ zakrył już pierwszą linię zapór na plaży. Nie przewidywano, by któraś z kompanii miała wylądować na Fox Red, i dlatego nie było tu saperów, którzy zajęliby się wysadzeniem przeszkód. Szeregowy Kenneth Romanski zobaczył, że łódź po prawej stronie wyleciała w powietrze. Spojrzał w lewo i również z tej strony któraś z łodzi tra ła na minę. Jakiś żołnierz wyrzucony został do góry — miał rozpostarte ręce i nogi, a całe ciało w płomieniach.

„Mniej więcej wtedy dowódca naszego plutonu, porucznik Godwin, wykrzyknął: «Zawracamy! Zawracamy! Odwrócić tę zasraną łódź!»” Brytyjski sternik wykonał polecenie. Odpłynął około stu metrów i skierował się w lewo. „Opuścić rampę — rozkazał porucznik Godwin. — Opuścić rampę!” Woda miała w tym miejscu dwa i pół metra głębokości. Romanski wyskoczył i natychmiast poszedł na dno. Odrzucił karabin i torpedę bangalore,

nadmuchał kamizelkę ratunkową i popłynął do brzegu, a raczej młócił rękami wodę, dopóki nie poczuł pod stopami dna. Potem wyczołgał się na brzeg, ruszył do przodu i przebiegł kilka metrów, które dzieliły go od podnóża klifu. „Byli tam już inni, niektórzy zabici, niektórzy ranni. To były szczątki pododdziałów. Panowała kompletna dezorganizacja. Nie wiedziałem, co dalej robić. Zabrałem jakiemuś zabitemu karabin. Szczęście

mi dopisało — leżał przy nim granatnik. Wystrzeliłem więc sześć moich granatów ponad klifem. Nie wiem, gdzie dokładnie upadły, ale na pewno na obszar nieprzyjacielski”. Romanski obejrzał się w stronę plaży i ujrzał widok, „(...) którego nigdy nie zapomnę. Na falach kołysały się zwłoki zabitego. Jedna noga trzymała się na kawałku mięśnia, nie większego niż nadgarstek. Gdy ciało unoszone było do przodu, noga też się unosiła. Kiedy

noga cofała się wraz z falą, ciało również się cofało”. Na prawo widać było wąską ścieżkę, prowadzącą w kierunku wschodniego krańca klifu. Jakiś o cer próbował nakłonić żołnierzy, by ruszyli w tamtą stronę. „Pomocy! — Romanski usłyszał jego wołanie. — Potrzebuję pomocy! Chodźcie tutaj! Potrzeba mi ludzi!” Pobiegł do niego. Kompania liczyła tylko stu pięćdziesięciu ludzi, ale miała kompletny sprzęt i była najlepiej zorganizowaną

jednostką na całej plaży Omaha. Romanski przyłączył się do nieznajomego o cera, który zebrał jeszcze dwudziestu ludzi. Zaczęli się wspinać w górę, a za nimi poszły inne plutony. 7 Między plutonem Spauldinga z prawej strony a Kompanią L z lewej miotały się Kompanie E, F i I — pomieszane ze sobą, opóźnione w stosunku do planu i oddalone od wyznaczonych celów. Żołnierze tkwili przy zaporach i na plaży albo

tłoczyli się pod wałem ochronnym. Odnosili rany, ale nie odpowiadali ogniem. Był między nimi szeregowy H.W. Shroeder. Przybył z trzecim rzutem. Kiedy jego łódź podpływała do brzegu, „(...) z jednej strony usłyszeliśmy dźwięki, jakby ktoś rzucał w nas żwirem. Niemiecka obsługa karabinów maszynowych wzięła nas na cel. Zaczęliśmy krzyczeć: «Padnij!» Sternik wycofał łódź, skierował ją w bok i ponownie zbliżyliśmy się do brzegu. Zauważyłem, że

twarz porucznika zrobiła się zupełnie szara, a na twarzach innych malował się strach. W pewnej chwili porucznik zawołał do sternika: „Opuszczać!” Rampa opadła i mogliśmy spojrzeć na plażę. Zrobiło nam się niedobrze. Mówiono, że będziemy mieć wsparcie czołgów. Były tam tylko dwa z nich. Jeden został unieruchomiony, a drugiemu zabrakło amunicji. Mogły jedynie służyć za osłonę przed ogniem z góry, który przypominał czerwoną burzę

śniegową — tyle pocisków smugowych nadlatywało z różnych stron”. Shroeder ruszył naprzód ze swoją grupą, przedostał się przez zapory i przebył plażę, po czym rzucił się pod wał. „Żołnierze leżeli tam jeden na drugim. Zacząłem sprawdzać mój karabin maszynowy 7,62 mm, pełno w nim było piachu i wody”. Shroeder oczyścił broń i został pod wałem „godzinę albo dłużej”. 8 Łódź, która wiozła dowódcę Kompanii I, kapitana

Kimballa Richmonda, zniosło na wschód, niemal do Port-enBessin. Sternik chciał tam przybić do brzegu, ale Richmond zorientował się, że są w niewłaściwym miejscu. Poinstruował więc sternika, żeby popłynął na zachód, aż znajdą się na wysokości Fox Green, czyli pierwotnego celu. Stracili godzinę. Kiedy sternik wreszcie dotarł do odpowiedniego miejsca i opuścił rampę, został postrzelony z karabinu maszynowego. Nadal jednak był w stanie manewrować

łodzią. Kazał podnieść rampę, po czym wycofał się z pola rażenia. Krążył po morzu, dopóki kapitan nie wypatrzył bezpieczniejszego odcinka i polecił mu tam podpłynąć. Była 8.00 i przypływ zakrył przeszkody. Zbliżając się do brzegu, sternik sam już nie wiedział, czego powinien się bardziej obawiać: min czy karabinów maszynowych. Około stu metrów od plaży, jak wspomina szeregowy Albert Mominee, „(...) łódź przechyliła się nagle. Uderzyliśmy w zaporę i w tej

samej chwili nastąpiła eksplozja, a po niej oślepiający błysk ognia. Stanęliśmy w płomieniach. Jako pierwszy dał o sobie znać instynkt samozachowawczy — wola życia. Zanim się zorientowałem, już byłem w wodzie”. Mominee miał metr pięćdziesiąt pięć centymetrów wzrostu, zniknął więc pod wodą całkowicie. Pozbył się karabinu i sprzętu, nadmuchał kamizelkę ratunkową i popłynął ku brzegowi.

Dookoła waliły kule, zabijając i raniąc żołnierzy. „Mniej więcej czterdzieści pięć metrów od brzegu było już na tyle płytko, że mogłem iść. Jeszcze trzydzieści metrów do przebycia, jeszcze dwadzieścia. Byłem wyczerpany i w szoku. Słyszałem, jak ktoś woła: «Naprzód, Mały! Naprzód! Uda ci się!» To porucznik Anderson, zastępca dowódcy, próbował pobudzić mnie do wysiłku. Poczułem się, jakby ktoś wyrwał mnie ze snu. Rzuciłem się w jego stronę, a

kiedy się przy nim znalazłem, chwycił mnie za rękę i wyciągnął z wody, a potem dosłownie zawlókł pod osłonę wału. Tylko sześciu z trzydziestu ludzi płynących na łodzi uszło bez szwanku. Rozejrzałem się dokoła i zobaczyłem obraz nędzy i rozpaczy. Porzucone pojazdy i czołgi, walający się wszędzie sprzęt, sanitariusze opatrujący rannych, kapelani poszukujący zabitych. Nagle poczułem wielką ochotę na papierosa. Ma ktoś fajkę? — zapytałem”. 9

Kompania I miała jedną trzecią rannych. Kompania F, która wylądowała wcześniej na Fox Green, po prostu przestała istnieć jako jednostka; nieliczni żołnierze dotarli pod wał, ale przeważnie bez broni. Kompania G przybyła o 7.00. Dowódca, kapitan Joe Dawson, jako pierwszy wyskoczył z łodzi, a za nim ruszył sierżant z łączności i pisarz kompanijny. Kiedy znaleźli się w wodzie, na łódź spadł pocisk i zabił trzydziestu ludzi, w tym

o cera marynarki, który miał kierować wsparciem ogniowym z okrętów. Dawson spodziewał się, że znajdzie oczyszczoną przez Kompanię F ścieżkę wiodącą w górę urwiska, ale „po wyjściu na brzeg zobaczyłem tylko trupy albo leżących żołnierzy, którzy próbowali przedostać się przez plażę”. Dotarł jednak do nasypu, gdzie dołączyli do niego ludzie z innych łodzi Kompanii G. 10 Był wśród nich sierżant Joe Pilck, który wspomina: «Nie mogliśmy ruszyć naprzód, bo

przed nami rozciągały się podwójne zasieki z drutu kolczastego, po prawej stronie było bagno, przez które nie mogliśmy się przeprawić, z lewej — pola minowe»”. 11 „Zapanował kompletny chaos — opowiadał Dawson — bo Niemcy całkowicie kontrolowali teren desantu”. Zrozumiał, że nic nie da się zrobić, można „tylko umrzeć”. Żeby przedostać się przez zasieki, kazał szeregowcom Edowi Tatarze i Henry’emu Peszkowi złączyć dwie

torpedy bangalore, podłożyć je pod druty i detonować. Potem przeszli przez pole minowe i ruszyli w górę urwiska, cały czas strzelając do wroga. Uforty kowany teren za plażą w sektorach Easy i Fox był zbyt rozległy, by mogły go oczyścić niewielkie jednostki Spauldinga i Dawsona, obaj jednak ze swoimi ludźmi przyczynili się do zmniejszenia intensywności ognia, jakim Niemcy razili znajdujący się na dole 16 Pułk.

Grupy Spauldinga, Dawsona i inne, które przebijały się na szczyt, podziałały jak magnes na ludzi kryjących się wzdłuż nasypu. Jeśli tamtym się udaje, to dlaczego nie mnie? — myśleli. Równocześnie zagrzewali ich do walki niżsi o cerowie, podo cerowie i dowódca pułku, czterdziestosiedmioletni pułkownik George Taylor, który wylądował o 8.00. Jego przybycie widział szeregowy Warren Rulien. „Kiedy szedł po mieliźnie, kule wokół niego

wzbijały fontanny wody. Padł na brzuch i czołgał się w stronę brzegu, a jego oficerowie robili to samo”. „Miał za sobą paru łajzowatych dupków — opowiadał z kolei szeregowy Paul Radzom, który również to widział. — Wyglądali, jakby umierali ze strachu”. Kiedy dotarł pod wał, Rulien usłyszał, jak pułkownik mówi do swoich o cerów: „Jeśli mamy zginąć, zgińmy tam na górze”. 12 Innej grupie powiedział: „Na plaży są tylko dwa rodzaje ludzi: ci, którzy

już zginęli, i ci, którzy wkrótce zginą. Więc schrzaniajmy stąd!”13 Żołnierze zajęli się wysadzaniem zasieków za pomocą torped bangalore. Potem do akcji przystąpili saperzy z wykrywaczami min i oznaczyli oczyszczone ścieżki. Inni zaatakowali bunkry u stóp urwiska. „Ruszyłem z moim miotaczem ognia, żeby zaatakować otwory strzelnicze jednego z bunkrów — wspomina szeregowy Buddy Mazzara z Kompanii C — a Fred Erben

przyniósł ładunek wybuchowy. Wkrótce z bunkra wybiegli żołnierze z rękami podniesionymi do góry i zaczęli wołać: «Nie strzelać! Nie strzelać! Ja Polak»”. 14 Szeregowy Shroeder, który oczyścił już swój karabin maszynowy i mógł strzelać, obserwował żołnierza, ruszającego spod nasypu. „Zaczął biec zygzakiem w stronę urwiska. Wtedy wszyscy poczuliśmy się trochę pewniej, bo zobaczyliśmy, że mamy szansę się stąd wydostać. Pole minowe

jednak całe było usłane zabitymi i rannymi. Wreszcie przyszła kolej na mnie. Chwyciłem moją ciężką broń i idąc cały czas w pochyleniu, przebyłem nasyp, a potem pole minowe. Dotarłem w końcu do podnóży urwiska”. Tam ukrył się za starymi fundamentami domu. Dołączyli do niego jeszcze dwaj żołnierze. „Było nas tylko trzech, nie mogliśmy znaleźć naszych dowódców plutonów, sierżantów ani nikogo takiego”. Ujrzeli jednak dwie sceny,

które dodały im otuchy. Jedna — to Amerykanie wdrapujący się po urwisku, druga — grupa jeńców schwytanych przez kapitana Dawsona i schodzących teraz na dół pod strażą. Jeńcy „byli naprawdę zmaltretowani. Nie wyglądali wcale na takich twardych. Ruszyliśmy więc w górę, zabierając nasz sprzęt, a za nami poszli inni”. 15 Porucznik William Dillon zgromadził niedobitków ze swojego plutonu. Połączyli trzy torpedy bangalore, podłożyli je pod zasieki, które

wysadzili, a potem pokonali teren bagienny, przebyli rów przeciwczołgowy wypełniony wodą, i dotarli pod urwisko. „Wiedziałem, że Niemcy musieli zostawić jakąś nie zaminowaną ścieżkę, która wiodłaby na szczyt. Rozejrzałem się wokół. W młodości byłem dobrym myśliwym, bez trudu potra łem wytropić zająca. Przyjrzałem się ziemi i zauważyłem wąską ścieżynkę, biegnącą zygzakiem w górę, ruszyłem więc nią ostrożnie. Za sobą usłyszałem wybuch.

Obejrzałem się i zobaczyłem młodego żołnierza, który nastąpił na minę — oberwało mu nogę do kolana. Poprowadziłem ścieżką pozostałych. Na szczycie ujrzeliśmy Rosjan, pierwszych i jedynych, jakich kiedykolwiek widziałem”. 16 Ernie Pyle zapisał w dzienniku pod datą 12 czerwca 1944 roku: „Teraz, gdy jest już po wszystkim, wydaje mi się prawdziwym cudem, że w ogóle opanowaliśmy tę plażę. (...) Jak powiedział jeden z

o cerów, jedynym sposobem jej zdobycia było patrzeć przed siebie i iść. Początkowo drogo to kosztowało, ale nie było innej możliwości. Gdyby ludzie leżeli na plaży, zakopani w piachu i bezczynni, mogłoby ich równie dobrze tam nie być. Byliby przeszkodą dla kolejnych rzutów desantu i wszystko poszłoby na marne. Nasi chłopcy tylko na chwilę padli na ziemię, potem jednak podnieśli się i ruszyli do przodu tak, że w końcu zdobyliśmy plażę i lądowanie

zakończyło się sukcesem. Udało się to, mimo ogromnej przewagi wroga i naszych kiepskich szans. Siedzimy teraz, rozmawiamy i z dystansu kilku dni uważamy za cud, że nasi ludzie przeszli przez plażę i zdołali ją opanować”. 17 To nie był cud — była to zasługa piechoty. Pierwotny plan przewidywał, że dzięki bombardowaniom z powietrza i ostrzałowi z morza, a następnie akcji czołgów i innych pojazdów opanowane zostaną wyjścia z plaży, by

piechota mogła po prostu ruszyć drogami. Plan jednak zawiódł, i to całkowicie. Jak to już nie raz bywało podczas wojny, tak i teraz okazało się, że wszystko zależy od piechoty. To piechota musiała opanować wyjścia, by mogły nimi przejechać pojazdy. Wezwani do walki i zachęceni dobrym przykładem, przygotowani dwuletnim treningiem, amerykańscy żołnierze z 16 Pułku przezwyciężyli wyczerpanie, zapanowali nad chaosem i pokonali strach, by

wreszcie wyjść zza nasypu i ruszyć po stromym urwisku. Pułkownik Taylor i wielu innych przekonało ich o rzeczy oczywistej — o tym, że pozostanie za „osłoną” oznacza śmierć. Wycofanie się zaś było już niemożliwe. Kapitan Dawson, porucznicy Spaulding i Dillon, a także wielu takich, jak oni, dali dobry przykład; dowiedli, że można przekroczyć podmokły teren, rów przeciwczołgowy, przejść pole minowe i znaleźć ścieżki prowadzące na szczyt

urwiska. Po zejściu na brzeg młodsi o cerowie i podo cerowie od razu zdali sobie sprawę, że cały precyzyjnie opracowany plan, który studiowali z takim samozaparciem i który opanowali na pamięć, nie ma zastosowania w sytuacji, w jakiej się znaleźli. Spodziewali się zastać na plaży leje po bombach, będące dziełem B17, leje, które posłużyć miały jako schronienie w razie, gdyby żołnierze znaleźli się pod ostrzałem broni mniejszego kalibru (co

zresztą uznano za mało prawdopodobne). Spodziewali się, że bez przeszkód ruszą drogami, oczyszczonymi wcześniej przez czołgi, i przystąpią do walki dopiero na płaskowyżu. Spodziewali się, że będą mieli wsparcie ze strony czołgów, pojazdów kołowo-gąsienicowych i artylerii. Żadne z tych oczekiwań się nie spełniło. Mimo to, miesiące ćwiczeń i szkoleń przygotowały ich na wyzwanie, przed jakim stanęli. Szybko zorientowali się w sytuacji, właściwie

ocenili, co należy zrobić, i przystąpili do akcji. Wykazali się doskonałymi umiejętnościami dowodzenia — ludzie, którzy jeszcze dwa lata wcześniej byli zwykłymi cywilami. Jednym z takich dowódców był sierżant John Ellery z 16 Pułku. Dotarł pod nasyp i jak mówi, „niewiele widziałem z powodu potu zalewającego mi oczy, dymu, pyłu i mgły”. Wszędzie leżały ciała zabitych. Otoczyli go ci, którym, jak dotąd, udało się przeżyć. „Powiedziałem im, że

musimy wydostać się z plaży i że ich poprowadzę”. Tak też zrobił. Kiedy dotarł pod urwisko, ruszył w górę, a za nim poszło czterech czy pięciu ludzi. W połowie drogi na szczyt, z prawej strony ostrzelał ich karabin maszynowy. „Pędziłem i wdrapywałem się na górę, dopóki nie znalazłem się dziesięć metrów od stanowiska ogniowego. Wtedy wyciągnąłem zawleczki wszystkich czterech granatów odłamkowych, które miałem przy sobie. Kiedy eksplodował

ostatni, pobiegłem na szczyt. Reszta chłopców ruszyła za mną i wszyscy dotarliśmy tam cało. Nie wiem, czy załatwiłem obsługę tego karabinu, ale w każdym razie przestali strzelać. Rzucenie granatów to była jedyna odpowiedź ogniem, jaką mogłem dać po zejściu z plaży. Nie wystrzeliłem ani jednego pocisku z karabinu czy pistoletu”. W swojej relacji Ellery mówi także o dowódcach. „Po wojnie czytałem o wielu generałach i pułkownikach,

którzy spacerując wśród żołnierzy, zachęcali ich do walki. To musiało być bardzo pokrzepiające! Podejrzewam jednak, że na żołnierzach większe wrażenie robili młodsi o cerowie i podo cerowie, którzy decydowali się sami poprowadzić ich do walki, niż jakiś generał wskazujący, w jakim kierunku powinni iść”. Ciągnąc dalej ten temat, Ellery powiedział: „Nie widziałem żadnego generała na moim odcinku plaży, widziałem natomiast kapitana

i dwóch poruczników, którzy wykazali niewiarygodną odwagę, kiedy próbowali opanować narastający chaos”. Ci o cerowie zorganizowali kilku ludzi i rozpoczęli wspinaczkę po urwisku. Jeden z poruczników miał złamaną rękę, która zwisała mu bezwładnie wzdłuż tułowia, ale doprowadził siedmiu ludzi na szczyt, choć po drodze został jeszcze raz tra ony. Drugi niósł jednego z rannych trzydzieści metrów, zanim sam dostał kulą. Jeśli więc chodzi o rolę

dowództwa na ostrzeliwanej plaży w Normandii — podsumował Ellery — nie sądzę, by można było przypisać komukolwiek jakieś zasługi poza o cerami i podo cerami, którzy szli na przodzie. Należy ciągle przypominać, że tacy ludzie istnieją, zawsze byli i będą. Myślę, że czasami zapominamy, że owszem, można produkować broń i sprowadzać amunicję, ale męstwa nie da się kupić”. 18 W mocnych słowach Ellery’ego jest niewątpliwie

wiele racji, ale nie do końca, a w każdym razie jego opinia wydaje się niesprawiedliwa wobec pułkownika Taylora (czterdziestosiedmioletni ludzie nie poprowadzą dwudziestolatków po stromym urwisku), czy generała Coty. Nie dotyczy też ludzi przygotowujących całą operację i uczestniczących w jej realizacji. To oni przewieźli 16 Pułk i inne oddziały przez Atlantyk i kanał La Manche na plaże Normandii. Potem rzeczywiście trzeba było

wielkiej odwagi i zuchwałości, by poprowadzić małe grupki piechoty na szczyt urwiska, ale bez wsparcia nie udałoby się zadać Niemcom poważniejszych strat czy nawet utrzymać się dłużej na miejscu. Żołnierze musieli otrzymać posiłki, i to nie tylko ze strony innych jednostek piechoty. W pewnym sensie ludzie na szczycie urwiska znaleźli się w podobnej sytuacji, jak podczas I wojny światowej piechota, która prowadziła frontalne ataki na odcinkach

ziemi niczyjej. Opanowywali wprawdzie nieprzyjacielskie okopy, ale tak samo, jak w przypadku ich ojców w czasie I wojny, następne fale atakujących ostrzeliwane były z anek przez karabiny maszynowe i nieprzyjacielską artylerię. Żołnierze idący na przodzie byli więc osamotnieni. Tu bardzo przydatne okazały się niewyobrażalne zasoby broni i sprzętu, wyprodukowane przez przemysł amerykański. Większe jednostki desantowe,

LCM, LCT, LST i promy Rhino, już o 8.30 dostarczyły na brzeg niewyobrażalną liczbę pojazdów wszelkiego typu, w tym pancernych. 16 Pułk na Omaha stracił ich bowiem w wodzie tyle (wszystkie przywiezione zresztą zza Atlantyku), że przekraczało to wyposażenie całej niemieckiej 352 Dywizji. A nieopodal czekały już na wyładowanie następne transporty pojazdów. Jednak o 8.30 wszystkie te czołgi, am bie DUKW, pojazdy kołowo-gąsienicowe,

działa samobieżne, ciężarówki i dżipy stanowiły raczej kłopot niż rozwiązanie problemu, a sytuacja jeszcze się pogarszała, ponieważ na skutek przypływu plaża stawała się coraz węższa. Generał Bradley zaczął się nawet zastanawiać, czy nie skierować następnych transportów żołnierzy na plaże Brytyjczyków. Dopóki bowiem drogi wiodące w głąb lądu nie były oczyszczone, dopóty pojazdy tkwiące w korku na plaży były raczej celem niż bronią.

W tej sytuacji drogi na płaskowyż mogła otworzyć tylko... piechota.

Rozdział 19 Tłok Czołgi, saperzy Omaha W

1943

artyleria i na plaży roku

generał

Eisenhower udzielił ostrej reprymendy generałowi, który w Afryce Północnej wybudował dla siebie ogromny schron pod ziemią; przebywał w nim w czasie bitwy o przełęcz Kasserine. Eisenhower polecił mu jechać na inspekcję linii frontu, wyjaśniając przy tym najprostszą prawdę o wojnie: „Generałowie, podobnie jak wszystko w wojsku, są spisani na straty”. 1 Wojna to marnotrawstwo. Ludzi, sprzęt — i generałów — można poświęcać dopóty,

dopóki ich śmierć lub zniszczenie przyczynia się do osiągnięcia nadrzędnego celu, jakim jest zwycięstwo. Na plaży Omaha poświęcono przerażająco wiele. Setki młodych mężczyzn i chłopców, których szkolenie odbyło się za ogromną cenę, zostało zabitych, wielu — prawdopodobnie większość — zginęło, zanim oddali choćby jeden strzał. Straty w sprzęcie przekroczyły wszelkie wyobrażenia. Setki czołgów, ciężarówek, dział samobieżnych, dżipów, łodzi

desantowych i am bii poszło na dno lub zostało tra onych na plaży pociskami niemieckiej artylerii. Tysiące radiostacji, karabinów, broni maszynowej, skrzynek z amunicją, racji K i D, karabinów automatycznych Browninga, bazook, miotaczy ognia, masek przeciwgazowych, granatów ręcznych i innego uzbrojenia i wyposażenia uległo zniszczeniu, zostało porzuconych lub utonęło w morzu. Sprzęt odbył daleką drogę

z fabryk w Kalifornii, Illinois, Michigan, z dalekiego Południa Stanów do portów Wschodniego Wybrzeża, a potem przez Atlantyk do Anglii; ciężarówkami lub koleją do Portsmouth i wreszcie przez kanał La Manche, by skończyć na dnie przy plaży Omaha. Do dziś leży tam sporo złomu. Poza niemieckim ostrzałem, największe straty powodowały prądy morskie w głębokich rowach tuż przy płytkich piaszczystych mieliznach i zaminowane

przeszkody, które w głębokiej wodzie zebrały śmiertelne żniwo. Pierwszymi pojazdami na plaży Omaha były Shermany. Przywiozła je otylla porucznika Deana Rockwella o Godzinie H minus 30 sekund. LCT dotknęły dna w odległości około piętnastu metrów od brzegu, opuściły tam rampy, po których zjechały czołgi. Maszyny opuszczające LCT Rockwella wpadły do rowu w mieliźnie, ale włączyły wodoszczelne

silniki i ruszyły w kierunku lądu. Czołgi zjeżdżające po rampach z warkotem i brzękiem, znalazły się pod ostrzałem armaty 88 mm, broniącej dostępu do plaży. Rockwell widział, jak dwie maszyny zostały tra one pociskami 88 mm. Jedna z nich płonęła. Następne dwa czołgi z jego LCT i pozostałe z batalionu zatrzymały się, niemal po wieżę tkwiąc w wodzie, i otworzyły ogień z karabinów maszynowych i dział 75 mm. 2

Nie wszystkie czołgi dotarły tak daleko. Podporucznik F.S. White, dowódca LCT 713, zameldował później Rockwellowi: „Ponownie opuściliśmy rampę, zjechał pierwszy czołg. Woda okazała się znacznie głębsza, niż oczekiwaliśmy, bo zanurzył się zupełnie w wodzie, a potem osiadł na dnie. Dowódca czołgu wydał rozkaz opuszczenia maszyny. Cała załoga została wciągnięta na pokład za pomocą lin, które im rzuciliśmy”. Podporucznik

wycofał LCT i skierował ją sto metrów dalej na wschód, gdzie znowu przystąpiono do rozładunku. Pozostałe trzy czołgi dotarły do plaży, mimo że LCT 713 została tra ona pociskiem. 3 Szeregowy J.C. Friedman był kierowcą czołgu z 747 Batalionu Czołgów. LCT, na której płynął, znalazła się przy brzegu w trzecim rzucie. Przez peryskop widział „(...) czołgi, pojazdy kołowogąsienicowe, dżipy i ciężarówki wylatujące w powietrze po najechaniu na

miny lądowe. Wydawało się, że wszędzie dookoła słychać tylko huk dział, strzały z karabinów i czuć smród śmierci. Wszyscy w czołgu modliliśmy się. Przez cały czas myślałem: «Czy to już mój koniec?» Ciągłe wybuchy pocisków i gwizd odłamków przypominały piekło. Zastanawiałem się, czy warte to było tylu o ar i czy doczekam następnego dnia”. 4 Pułkownik John Upham dowodził 743 Batalionem Czołgów, który ruszył do akcji w pierwszym rzucie. Dowódca

pozostał w odległości kilkuset metrów od linii brzegu i stamtąd wydawał rozkazy załogom przez radiostację. Kiedy jego LCT przystąpiła o 8.00 do wyładowania, wskoczył do wody i przedostał się na brzeg, by dołączyć do swoich żołnierzy. Stojąc na plaży, kierował ogniem czołgów. Kula z karabinu przeszyła mu ramię, mimo to nie chciał pomocy medycznej. Biegnąc, natknął się na szeregowego Charlesa Leveque’a i kaprala Williama Becketta, którzy porzucili

czołg, kiedy pocisk zniszczył mu gąsienicę. Upham, z jednym ramieniem zwisającym bezwładnie, skierował ich na wał. Beckett opowiedział potem: „Pułkownika nic nie było w stanie wyprowadzić z równowagi — nawet wtedy”. 5 Sierżant Paul Radzom był podekscytowany. Dowodził pojazdem kołowogąsienicowym z wielolufowym karabinem maszynowym 12,7 mm. Kiedy LCT, na której się znajdował, podpłynęła do brzegu, burty łodzi dudniły od

pocisków z karabinów maszynowych. Rampa została opuszczona i, jak wspomina, „(...) ruszyliśmy. Spodziewano się, że woda w tym miejscu nie będzie głębsza niż około dwóch i pół metra. Wrzucili nas do wody o głębokości czterech i pół metra. Mój pojazd szedł prosto na dno. Kazałem chłopakom skierować lufy karabinów tak wysoko, jak się da. Nad powierzchnię wody wystawały około piętnastu centymetrów lufy, kiedy oczywiście nie zalewały ich fale. Straciłem

wszystko, łącznie z hełmem. Popłynąłem z powrotem do rampy, podobnie jak reszta załogi, poza starym «Mo» [Carlem] Dingledine’em, który nie umiał pływać. Ostatni raz widziałem go kurczowo trzymającego się luf. Nigdy się nie dowiedziałem, jakie były dalsze losy starego «Mo»”. (Podporucznik Edward Kelly, dowodzący LCT 200, wracając zauważył Dingledine’a w wodzie i zabrał go na pokład.) LCT Radzoma wycofała się i podjęła drugą próbę

wyładunku. On wskoczył do wozu kołowo-gąsienicowego sierżanta Evangera, zjeżdżającego po rampie. Jego drużyna podążyła w ślad za nim. Pojazd dotarł do plaży. Radzom wspominał: „Miała tam być oczyszczona dla nas droga. Mieliśmy potem jechać około ośmiu kilometrów i zabezpieczyć pozycję, a nie mogliśmy pokonać nawet pięciuset metrów”. Wóz został tra ony. Radzom zdążył wyskoczyć. Podniósł z ziemi hełm i karabin. „Zobaczyłem tam

pierwszego zabitego chłopaka. Z chlebaka wystawała mu szyjka butelki. To była szkocka whisky Black & White”. Przyłączył się do grupy Evangera, puścił w obieg butelkę. „To był pierwszy i jedyny raz w moim życiu, kiedy piłem szkocką. Niczego nie poczułem”. Radzom został raniony odłamkami w twarz, bok i plecy. Ostatecznie został ewakuowany. 6 Kapral George Ryan był działonowym na samobieżnej haubicy 105 mm M-7. Działo

zamontowano na podwoziu czołgu Sherman. Cztery takie M-7 znajdowały się na jednej z LCT. Dowódca łodzi widząc, że na wyznaczonym odcinku Easy Red, gdzie miał lądować, jest zbyt gorąco, postanowił popłynąć kawałek dalej w poszukiwaniu spokojniejszego miejsca. „Nikt z nim nie dyskutował”, wspomina Ryan. Sternik skierował LCT ku brzegowi i w tej samej chwili łódź zaryła dnem w piach. Dowódca Ryana krzyknął: „Każdy martwi się o siebie!” i

wyskoczył. „A niech mnie! — wspomina Ryan. — Po prostu przepadł. Opuściliśmy rampę. Żołnierze z załogi pierwszego M-7 wzięli głęboki oddech, pokładając zaufanie w haubicy, i zjechali po rampie. Pojazd niemal zniknął nam z oczu, ale kierowca dał czadu i wyjechał z wody. Zrobił to bardzo szybko.” Ryan wyrzucił swój ekwipunek, napompował kamizelkę ratunkową i powoli zaczął schodzić po rampie, kiedy „(...) jakiś Niemiec

ostrzelał burtę LCT z karabinu maszynowego, ra-tata-ta-ta. To mnie przekonało. Skoczyłem do wody. Przebierałem rękami z całych sił i ruszyłem z miejsca. Żyłem, płynąłem! Ktoś klepnął mnie w ramię. Rozejrzałem się. Byłem w wodzie nie głębszej niż trzydzieści centymetrów. Mówi się o woli przeżycia. Gdyby mnie wtedy nie zatrzymali, popłynąłbym i parę kilometrów w głąb lądu”. Ryanowi udało się dotrzeć do wału. Przypadł do ziemi obok żołnierza z 16 Pułku

Piechoty. „Masz papierosa?”, zapytał. W chwilę później odłamek skaleczył Ryana w rękę. Nic poważnego, „niczym zadrapanie przez kota”. Wkrótce zjawił się o cer ze służb medycznych. Powiedział: „Każdy, kto jest na tej plaży, zasługuje na «Purple Heart»[34] za to tylko, że tu jest. Podajcie mi swoje nazwiska, chłopaki. Jeśli jesteście ranni, mogę się wami zająć. Jak was zabiją, niewiele pomogę. Skoro nic wam nie jest, i tak dostaniecie

«Purple Heart»”. „Co pan na to, majorze?”, zapytał Ryan, pokazując zadrapanie. Lekarz obiecał załatwić mu medal. Ryan pomyślał przez chwilę i powiedział: „Nie, nie pójdę na to. Straciłby wiele na wartości. «Purple Heart» należy się facetowi, któremu urwało nogę; ja dostałbym medal za zadrapanie; to nie byłoby w porządku. Odrzuciłem propozycję”. 7 Dowódcą innej haubicy samobieżnej M-7 był sierżant Jerry Eades. Na LCT, którą

płynął, znajdowały się dwa M7. Dwa wozy kołowogąsienicowe, stojące z tyłu, były do nich przywiązane linami. Dokładnie za jednym z nich, także przywiązana liną, stała ciężarówka; za drugim przywiązano dżipa. M-7 miały pociągnąć wozy kołowogąsienicowe, ciężarówkę i dżipa na plażę. Kiedy LCT zbliżała się do brzegu, haubice 105 mm zaczęły ostrzeliwać zbocze. Na początku „było jak na pikniku, bo nikt do nas nie strzelał. Nagle pociski zaczęły

wybuchać w wodzie dookoła nas, a więc znowu byliśmy na wojnie [Eades walczył wcześniej w Afryce Północnej i na Sycylii]. Przeżyliśmy. Było to uczucie — cóż, nie wiem, jak opisać strach, wrażenie, które ogarnia cię całego, kiedy nabierasz powietrza i wiesz, że oddychasz może po raz ostatni. Oczywiście nie przestawaliśmy robić tego, co do nas należało”. Strzelali, obniżali lufy i znowu strzelali, jeden pocisk co trzydzieści sekund. Na LCT byli także

żołnierze piechoty. Niewiele mogli poza „(...) czekaniem na rzeź. My, faceci przy działach, mieliśmy przynajmniej poczucie, że coś robimy, strzelamy. Dopóki się strzelało, dopóty się wiedziało, że jesteśmy na wojnie. Co do mnie, myślałem wtedy: «Żeby tylko zapanować nad sobą, żeby ci chłopcy nie zobaczyli, jak strasznie się boję; nie tracić panowania nad sobą». Tego najbardziej się bałem — że przyłapią mnie na strachu”. Z odległości dwóch tysięcy

metrów ogień z haubic nie był skuteczny w ostrzeliwaniu zbocza, dlatego został przerwany. Kule z niemieckich karabinów maszynowych zaczęły świstać dookoła LCT. „Położyłem się najniżej, jak mogłem, i marzyłem o przeniknięciu przez dno łodzi. Przerażała mnie myśl, że nic nie mogę zrobić”. LCT „(...) płynęła okropnie wolno. Wszyscy czuliśmy wewnętrzny przymus działania, niczym na wyścigach konnych, kiedy macha się ręką przy

poganianiu konia; próbowaliśmy ruchami ramion sprawić, by łódź płynęła szybciej”. Eades spojrzał na zegarek. Była godzina 8.00. „Zupełnie niespodziewanie poczułem się naprawdę głodny. Wróciłem myślami do knajpy «California Bar & Grill» w El Paso. Służyłem tam kiedyś w kawalerii. Podawali w niej gigantyczne taco za dziesięć centów i mrożone piwo Falstaff też za dziesięć centów. Wyobrażałem sobie, że tam siedzę przy piwie i

taco za dwadzieścia centów, a w rzeczywistości byłem tu i miałem w kieszeni około dwustu dolarów, za które nie mogłem kupić ani piwa, ani taco”. Kiedy LCT osiadła na mieliźnie (po trzech nieudanych próbach) i opuszczono rampę, dowódca „biegał jak oszalały dookoła i wrzeszczał: «Zabierajcie to cholerstwo z mojej łodzi! Zabierajcie to cholerstwo z mojej łodzi!» Mój porucznik trzymał rękę podniesioną do góry, kiedy ją opuścił,

trąciłem kierowcę w tył głowy i ruszyliśmy. Usłyszałem coś w rodzaju bul-bul-bul. Woda okazała się głębsza, niż to wynikało z rozpoznania lotniczego, i natychmiast nas zalała”. Eades pomyślał „(...) o wszystkim, co właśnie straciliśmy. Chłopaki z marynarki dali nam wcześniej ponad dwadzieścia kilogramów cukru, trzynaście i pół kilo kawy, pięćdziesiąt kartonów papierosów — straciliśmy to wszystko i nasze działo”.

Dotarł jakoś do brzegu i wbiegł na kamienistą plażę, gdzie zadawał sobie pytanie: „Co ja tu do cholery robię, zamiast być z powrotem w Fort Bliss w Teksasie?” Był starym wiarusem, który znał wojnę od podszewki i wiedział, jak unikać najgorszych przydziałów i dobrze się ustawiać. Ku własnemu zaskoczeniu spędził D-Day na plaży Omaha, jednym słowem tra ł w miejsce najgorsze z możliwych dla starego wyjadacza. Zorganizował

„rodzaj prowizorycznego plutonu” z piechurów, saperów i artylerzystów i poprowadził ich w górę zbocza. 8 Spora liczba pojazdów skończyła na dnie morza, toteż wielu specjalistów zostało bez przydziału i stało się zwykłymi piechurami. Kapitan R.J. Lindo był o cerem łącznikowym marynarki. Wylądował na plaży o 7.30 razem z dwoma żołnierzami, niosącymi jego radiostację. Miał kierować ogniem dział okrętowych,

wspierającym wysiłki 18 Pułku Piechoty. Jednak, jak opowiada, „potwierdziły się moje najgorsze obawy, a całe wyszkolenie na nic się zdało, bo straciliśmy radiostację w czasie przedostawania się z LCT na plażę. I tak stałem tam, bezradny, niezdolny pomagać w żaden sposób. Dlatego przyłączyłem się do atakującej piechoty”. 9 Sierżant William Otlowski, weteran walk w Afryce Północnej i na Sycylii, znajdował się na am bii DUKW. Dowodził samobieżną

haubicą M-7, która była za ciężka do przewożenia am bią i jedynie gładka ta a wody gwarantowała sukces transportu. Teraz jednak fale rzucały DUKW, spuszczaną na wodę z LST. Ster wygiął się, uderzając o rampę. „Dlatego pływaliśmy dookoła, zataczając niewielkie kręgi i nie mogliśmy wyprostować kursu, więc sternik, chłopak z marynarki, postanowił wyłączyć silnik, co było błędem, bo wyłączyły się jednocześnie pompy, a DUKW zaczęła nabierać wody i

oczywiście zatonęła”. Otlowski rozkazał załodze nie oddalać się, złapać za ręce i utworzyć w wodzie koło. Przepływająca obok LCVP, wracająca do macierzystego okrętu po kolejny ładunek, zabrała ich na pokład. Przesiedli się na prom Rhino. Rhino zarył w mieliznę. Porucznik przywiązał linę do dżipa i kazał kierowcy zjechać do wody, żeby sprawdzić jej głębokość. Dżip zatonął niemal natychmiast. „Hej, żołnierze — zawołał

porucznik — chwyćcie za linę i wyciągnijcie ten wóz!” W tej samej chwili z boku Rhino wybuchł pocisk 88 mm, a potem następny, po drugiej stronie. Otlowski krzyknął do porucznika: „To armaty 88 mm, a trzeci pocisk tra nas dokładnie w środek, niech pan zabiera swoich ludzi z tej pierdolonej łodzi! Ten odpowiedział na to: «Sierżancie, macie zostać, gdzie jesteście!» Powiedziałem wtedy: «Do diabła z panem, poruczniku,

jeśli chce pan umierać, proszę bardzo! W porządku, chłopaki, idziemy!»” Otlowski i jego ludzie zeskoczyli do wody i popłynęli do brzegu. „Obejrzałem się, trzeci pocisk walnął w sam środek tego cholernego promu”. Otlowski chwycił karabin, pas z amunicją i hełm, i jak wspomina, „pognałem przez plażę w stronę wału”. Dostrzegł tam młodego żołnierza, chodzącego w tę i z powrotem. Przez plecy miał przewieszony zwój kabla telefonicznego. Jakiś

porucznik także zauważył tego żołnierza i zawołał: „O rany, naprawdę tego nam potrzeba! Siadaj tutaj. Dawaj ten kabel!” Żołnierz odpowiedział: „Nie mogę, panie poruczniku, bo nie wiem, co mam z tym zrobić”. W prawej ręce trzymał swoje oderwane lewe ramię. Otlowski pomógł mu zdjąć zwój z pleców, zrobił zastrzyk z mor ny i zaczął wołać sanitariuszy. 10 Charles Sullivan był saperem morskim na Rhino. Pomagał przy przewożeniu

trzech transportów w D-Day. Większość pojazdów została zniszczona, zanim zdołały oddać choćby jeden strzał. Sullivan powiedział: „W czasie dwudziestu ośmiu lat służby brałem udział w trzech wojnach, czternastu akcjach zamorskich, [widziałem] tysiące twarzy, ale tylko Normandia w D-Day pozostaje mi żywo w pamięci, jakby wszystko zdarzyło się wczoraj. To, co zrobiliśmy, było ważne i warte zachodu, a niewiele osób może coś takiego powiedzieć choćby o

jednym dniu ze swojego życia”. 11 Uwaga Sullivana przywodzi na myśl zdanie Eisenhowera, skierowane do Waltera Cronkite’a, że nikt nie lubi, jak do niego strzelają, ale w D-Day więcej ludzi chciało dostać się na plaże, niż z nich uciec. Ogromna liczba czołgów, pojazdów kołowogąsienicowych, samobieżnych haubic M-7, dżipów i ciężarówek próbowała wjechać na plażę Omaha

między godziną 6.30 a 8.30. Wiele z nich utonęło, wiele zostało zniszczonych, a niewielka liczba, której udało się wylądować, wpadła w pułapkę kurczącej się podczas przypływu plaży, nie mając dokąd pojechać. Pojazdy stały się problemem, a nie bronią ofensywną. Za i pomiędzy łodziami wiozącymi czołgi, wozy kołowo-gąsienicowe, M-7 i resztę płynęły łodzie Higginsa, transportujące żołnierzy z pułków 16 i 116. Wśród nich znajdowały się

drużyny saperskie, złożone z saperów morskich i piechoty (po pięciu w każdej drużynie). W sumie szesnaście drużyn, z których każda miała określony przydział do poszczególnych sektorów plaży, gdzie ich zadaniem było zrobienie pięćdziesięciometrowego wyłomu w wale ochronnym. Żadnej nie udało się wylądować we właściwym miejscu. Jeden z saperów tak opisał swoje doświadczenia: „Kiedy opuściliśmy rampę, nadleciał

pocisk 88 mm i wybuchł, zabijając połowę naszych ludzi na miejscu, a dowódcę jako pierwszego. Wszyscy uważaliśmy go za najlepszego o cera, jaki kiedykolwiek służył w marynarce (...). Od tamtej chwili mam raczej mgliste wspomnienia. Pamiętam, że bosman próbował objąć dowodzenie, a potem wybuchł kolejny pocisk i zabił go. Myślałem, że mnie rozerwało”. Ciężko krwawiąc z ran od odłamków na nodze i ramieniu, saper rozejrzał się

dookoła i zobaczył, że nikt nie przeżył. Ogień na łodzi Higginsa zbliżał się do ładunków wybuchowych. „Dlatego przedostałem się za burtę i ruszyłem na plażę”. Dotarł do osłoniętego miejsca i oglądając się, zobaczył łódź wylatującą w powietrze. „To mną wstrząsnęło. Nie zważając więcej na to, czy przeżyję czy nie, zacząłem biec wśród kul przez plażę”. Udało mu się dobiec do wału, znalazł tam później karabin i cały dzień walczył razem z żołnierzami ze 116 Pułku

Piechoty. 12 Inne drużyny saperskie miały więcej szczęścia. Ignorując świszczące dookoła pociski wroga, łodzie wysadziły ich mniej więcej w punktach przeznaczenia. Saperzy byli lepiej wyposażeni i przygotowani od piechoty; piechurzy, którzy wylądowali w złych miejscach, pozbawieni dowódców, mieli rannych i zabitych, zanim dobrnęli do wału, a potem nie wiedzieli, co robić. A przecież nawet ostrzał z ciężkich dział nie osłabia tak bardzo morale,

jak niewiedza o tym, co ze sobą począć, i brak osoby, która powiedziałaby, co dalej. Saperzy dobrze wiedzieli, co należy wykonać. Nawet jeśli znaleźli się w złym miejscu, mieli przed sobą zapory. Przystępowali więc do ich wysadzania. Komandor Joseph Gibbons był dowódcą niszczycielskich drużyn saperskich na plaży Omaha. Biegał od jednego końca plaży do drugiego i pomagał tam, gdzie było to potrzebne, nadzorując całą akcję. Pierwsi dwaj żołnierze

z jego oddziału, których napotkał, powiedzieli mu, że większość ich drużyny zginęła. Nie mieli ze sobą materiałów wybuchowych. Gibbons kazał im schować się za wałem i czekać, aż znajdzie dla nich jakieś zajęcie. Potem natra ł na drużynę, która w całości wylądowała na plaży i od razu przystąpiła do montowania ładunków wybuchowych przy zaporach. Saperzy pracowali metodycznie, przechodząc od jednej zapory do drugiej i rozmieszczając materiał

wybuchowy. 13 Szeregowy Devon Larson z drużyny saperskiej dotarł bezpiecznie na brzeg. Był sam, ale miał ze sobą ładunki wybuchowe. Nie namyślając się wiele, zaczął robić, co do niego należało. „Leżąc na plaży widziałem przed sobą tylko dwie stalowe zapory. Obie miały na górze zamontowane miny talerzowe. Przywiązałem paczkę z ładunkiem C do podstawy, wyjąłem zapalnik z hełmu i przymocowałem do ładunku, schowałem się za

nagarniętym do wysokości około trzydziestu centymetrów piachem, tak żeby eksplozja nic mi nie zrobiła, i krzycząc «Ogień w dołku!», nacisnąłem dźwignię zapalarki. Usłyszałem kilka innych okrzyków «Ogień w dołku!», po swojej lewej stronie. Przeturlałem się na prawo. Wybuch zepchnął mnie jeszcze dalej, ale moje dwie stalowe zapory zniknęły. Ani przede mną, ani po bokach nie było więcej zapór, dlatego puściłem się biegiem ku wałowi”. 14

W sumie drużynom saperskim udało się dokonać za pomocą materiałów wybuchowych pięciu czy sześciu wyłomów zamiast planowanych szesnastu, a te, które zrobiono, nie zostały prawidłowo oznaczone chorągiewkami. W miarę narastania przypływu stanowiło to ogromny problem dla sterników łodzi nadpływających w kolejnych rzutach, przewożących żołnierzy i pojazdy. Starszy marynarz Exum Pike był na łodzi patrolowej

PC 565. Jego zadanie polegało na podprowadzaniu do plaży łodzi desantowych i innych. Jednak z powodu dymu i pyłu, ograniczających widoczność, nie można było dostrzec ani oznaczeń na plaży, ani wolnych przejść między zaporami, więc łódź patrolowa nie mogła wypełnić swojego zadania. W rezultacie przyjęła rolę kutra bojowego. Załoga strzelała z karabinów maszynowych w stronę zbocza, z którego — jak to Pike ujął — „leciał deszcz pocisków jakby z

chmur”. Pike wspomina, że widział am bię DUKW, która uderzyła w zaporę z miną. „Zobaczyłem ciała dwóch członków załogi, wylatujące na kilkanaście metrów w powietrze, wirowały bezwładnie, przypominało to oglądanie lmu w zwolnionym tempie”. Potem łódź patrolowa PC 565 została tra ona. Sześciu żołnierzy było rannych. „Krew płynęła wzdłuż okrężnicy niczym rzeka”. Wspominając tę scenę po czterdziestu pięciu latach, Pike powiedział:

„Często powtarzam swoim dwóm synom, że nie boję się piekła, bo już tam byłem”. 15 Podporucznik Don Irwin dowodził LCT 614. W skład jego załogi wchodzili: inny podporucznik, o cer operacyjny i dwunastu marynarzy. Łódź wiozła sześćdziesięciu trzech żołnierzy piechoty oraz dwa buldożery i cztery dżipy z przyczepami wypełnionymi amunicją. Miał dokonać lądowania o godzinie 7.30. „Kiedy płynęliśmy do plaży

— wspomina Irwin — rozległ się najgłośniejszy, rozrywający bębenki, najbardziej przerażający huk, jaki kiedykolwiek słyszałem”. Z pancernika Texas strzelano ponad LCT 614. Irwin spojrzał za siebie „i wyglądało to tak, jakby gigantyczne lufy dział 355 mm były w nas wycelowane”. Oczywiście tak nie było; strzelano w zbocze. „Właściwie mało kto wie, jak ogromny jest pancernik, dopóki nie spojrzy na niego z bliska, na przykład z LCT”, dodał jeszcze Irwin.

Jego łódź zmierzała ku Easy Red. Do tamtej pory żaden Amerykanin nie wylądował jeszcze w tej części plaży. Miejsce wydało się Irwinowi „spokojne”. W myślach przyznał rację o cerowi, który w czasie odprawy powiedział: „Nic już tam nie będzie, chłopaki, kiedy wylądujecie na plaży. Wszystko rzucimy na Niemców, może poza kuchennymi zlewami, chociaż kto wie, może i to poleci”. Kiedy jednak łódź zatrzymała się na mieliźnie i

opuszczono rampę „(...) rozpętało się piekło. Dostaliśmy się pod silny ostrzał, głównie z karabinów maszynowych”. Gdy dwóch pierwszych żołnierzy zeszło z LCT i zniknęło pod wodą, Irwin zdał sobie sprawę, że nadal jest tam zbyt głęboko, dlatego wykorzystując kotwicę na rufie, wycofał łódź. Przez następną godzinę szukał drogi do brzegu między zaporami, gdzie mógłby wyładować sprzęt i ludzi. Ostatecznie ponownie opuszczono rampę; buldożery

dotarły do plaży „jedynie po to, by stać się celem niemieckich pocisków fosforowych, które zmieniły je w pochodnie”. Żołnierze także próbowali dostać się na brzeg, jednak gdy dwóch zeskoczyło z rampy i zostało tra onych, reszta odmówiła zejścia z łodzi. Rozkaz mówił wyraźnie, że odmowa zejścia na brzeg może skończyć się sądem wojennym. Irwin był poinstruowany, że w podobnej sytuacji wolno mu użyć broni, by zmusić żołnierzy do

przedostania się na ląd. „Nie mogłem jednak zmuszać ludzi do zejścia po rampie na pewną śmierć lub co najmniej poważne rany. Ostrzał jeszcze się nasilił. Wszędzie panowało pandemonium, dookoła widać było tylko dym i wybuchy. W wodzie pływały ciała. Ludzie z mojej załogi, nadal zajmujący pozycje bojowe, którzy stali wyprostowani, gdy płynęliśmy do plaży, teraz leżeli przyciśnięci do łodzi, jakby stanowili jej część. Kilku z

nich wołało: «Panie dowódco, niech pan nas stąd wyprowadzi!» Po godzinie prób wyładowania ludzi i pojazdów, wierzcie mi, byłem na to gotowy”. 16 Dochodziła godzina 8.30. Żołnierze i pojazdy — niemal w całości pozbawieni możliwości działania — utknęli na plaży. Na zbocze udało się dostać jedynie kilku plutonom, nie dotarł tam natomiast żaden pojazd. Dowódca 7 Batalionu

Desantowego Marynarki Wojennej podjął wtedy decyzję: wstrzymać wyładowywanie pojazdów na brzeg i wycofać te, które były już na plaży. Podporucznik Irwin otrzymał przez radio rozkaz wycofania się. Powiedziano mu, że na plaży jest zbyt „gorąco”, że powinien odpłynąć na wody kanału La Manche, rzucić tam kotwicę i czekać na dalsze instrukcje. Rozkaz został przyjęty z największym entuzjazmem, jednak wykonanie go okazało

się szalenie trudne. Gdy rozpoczął cofanie, LCT nagle stanęła w miejscu. Zaczepiła o zaporę. Ktoś inny wpadłby może w panikę, ale Irwin zachował zimną krew. Popłynął trochę do przodu, znowu do tyłu i uwolnił łódź. Załoga zaczęła wciągać linę kotwicy. Jednak w chwili, kiedy kotwica powinna znaleźć się na powierzchni, utknęła. „Chociaż próbowaliśmy ze wszystkich sił, nie mogliśmy jej uwolnić. Wydałem rozkaz: «Wszystkie silniki cała

naprzód!» To wystarczyło, żeby wyciągnąć kotwicę, ale wkrótce okazało się, że wisi na niej zahaczona łódź Higginsa, która leżała na dnie.” Irwin obrócił LCT, kilka razy szarpnął łodzią i pozbył się balastu. Popłynął na głębszą wodę i rzucił kotwicę.[35] Wydany o godzinie 8.30 rozkaz wycofania pojazdów z plaży i wstrzymania desantu pozostałych jednostek do czasu, aż zostaną usunięte zapory, przyczynił się do

zwiększenia panującego zamieszania. Nie mając możliwości wycofania się, ponad pięćdziesiąt LCT i LCI pływało w kółko. Dla większości załóg i ich dowódców była to pierwsza inwazja. Okazali się amatorami na wojnie nawet ci z nich, którzy wcześniej dowodzili jednostkami oty handlowej, a teraz przyszło im komenderować LST. Załogi były młode i niedoświadczone. Starszy marynarz James Fudge znajdował się na jednym z LST, który dotarł

blisko plaży. Kiedy padła komenda zejścia na ląd, „nasz okręt znalazł się w tarapatach, kapitan wpadł w panikę. Rzuciliśmy kotwicę rufową. Nie wyładowaliśmy jeszcze niczego. LST po naszej prawej stronie dostał pociskiem 88 mm. Nasz dowódca powinien wydać rozkaz «Kotwica rufowa w górę. Cała wstecz!» A krzyknął jedynie «Cała wstecz!», zapominając o kotwicy. Okręt cofnął się, a lina kotwicy uszkodziła śruby”.

LST znieruchomiał bezradnie na wodzie, w odległości około pięciuset metrów od brzegu. W końcu został rozładowany przez załogę promu Rhino. Fudge powiedział: „Niełatwo jest przetransportować czołgi z LST na Rhino. Potrzebny jest dźwig, to były straszne chwile na wzburzonym morzu, a przy tym musieliśmy uważać, żeby nic nie wpadło do wody. Niczego jednak nie straciliśmy”. Fudge wspominał, że „jakiś admirał przypłynął na LCVP i

przed całą załogą ochrzanił naszego dowódcę za bezmyślność przy cofaniu jednostki bez podnoszenia kotwicy. Powiedział dowódcy kilka bardzo nieprzyjemnych rzeczy. Bez ogródek. Był straszliwie zdenerwowany”. 17 W czasie gdy rozładowywano LST, Fudge był świadkiem wydarzenia, o którym w ustnych relacjach wspominali wszyscy znajdujący się wtedy na plaży Omaha. Incydent zyskał sławę dzięki książce The Longest Day Corneliusa Ryana. Około

godziny 9.00 dwa myśliwce FW-190 nadleciały od strony plaż atakowanych przez Brytyjczyków. Ich pilotami byli komandor porucznik Joseph Priller i sierżant Heinz Wodarczyk. Ryan odnotował, że widząc otę inwazyjną, Priller powtarzał: „Co za widowisko! Co za widowisko!” Lecieli na wysokości czterystu pięćdziesięciu metrów, przemykając pomiędzy balonami zaporowymi. Fudge tak to wspominał: „Pamiętam, że stałem jakby w osłupieniu, przerażony, a

wszyscy dookoła próbowali ich tra ć. Ludzie krzyczeli: «Patrzcie! Patrzcie! Dwa szkopy!»” Wszystkie działa floty 40 mm i 20 mm strzelały. Priller i Wodarczyk lecieli tak nisko, że wielu działonowych tra ało w okręty znajdujące się obok, wspominał Fudge. Samolotom nic się nie stało. Kiedy Priller i Wodarczyk wzlatywali w chmury, jeden z marynarzy powiedział: „Szkop czy nie, niech wam się szczęści. Widać, że macie jaja”. 18 ***

Wśród awangardy sił uderzeniowych na plaży Omaha znajdował się jeden batalion złożony z czarnych żołnierzy — 320 Batalion Balonów Zaporowych. Była to wyjątkowa jednostka, dołączona do 1 Armii. Oddziały przywiozły balony na LST i LCI w trzecim rzucie i na plaży przygotowały je do pełnienia funkcji zapory przeciwko atakom Luftwa e. (W D-Day na plaży Utah wylądowało około tysiąca dwustu czarnych żołnierzy, z których wszyscy byli albo

kierowcami ciężarówek albo personelem pomocniczym w kompaniach kwatermistrzowskich.) Żołnierze z Czarnej Straży Przybrzeżnej (Black Coast Guard) prowadzili łodzie Higginsa, a czarni marynarze stanowili obsadę stanowisk ogniowych na okrętach. Generalnie jednak należy podkreślić, że bardzo niewielu czarnoskórych żołnierzy zostało dopuszczonych do wstępnego ataku na siły niemieckie, co było ogromną stratą, zważywszy na ich

skuteczność działania, potwierdzoną przez złożone z nich oddziały bojowe w Korei i Wietnamie.[36] Zadaniem marynarki było dostarczenie ludzi na brzeg, czołgiści i artylerzyści mieli stłumić ogień przeciwnika, piechota powinna dostać się w głąb lądu, a dla drużyn saperskich celem było wysadzenie w powietrze zapór, których pozostałości mieli usunąć inni saperzy, odpowiadający także za kierowanie ruchem na plaży, wysadzenie wałów i

utworzenie dróg wyjścia, oczyszczenie i oznakowanie ścieżek przez pola minowe. Dla saperów, podobnie jak dla innych żołnierzy, pierwsze godziny pobytu na plaży Omaha łączyły się z ogromną frustracją. Sierżant Robert Schober z 3466 Kompanii Zaopatrzenia miał ze swoimi ludźmi zajmować się usuwaniem uszczelnień wodoodpornych z pojazdów. Za narzędzia służyły im klucze francuskie, śrubokręty i kombinerki. Praca była prosta: zdjęcie

izolacji wodoszczelnej z wentylatorów, oczyszczenie styków akumulatorów, usunięcie materiałów zabezpieczających z różnych części silników. Kiedy Howell znalazł się na plaży, „poczułem, że coś uderzyło mnie w hełm. Gdy zrozumiałem, że to kula, już się nie bałem. Postanowiłem, że kiedy następny rzut piechoty ruszy na wał, pójdę z nimi. Tak zrobiłem i na miejscu okopałem się”. Razem z kolegami został tam przez cały ranek, bo nie mogli

zlokalizować żadnego pojazdu, który mogliby przywrócić do działania. 19 Im przynajmniej udało się dotrzeć do wału. Kapralowi Robertowi Millerowi, saperowi z 6 Specjalnej Brygady Saperów, to się nie powiodło. Był na LCT, która dobiła w pobliże Easy Red około godziny 7.00. Spojrzał w prawą stronę i, jak wspomina: „zobaczyłem inną LCT, z dowódcą w wieżyczce, która została tra ona z niemieckiej armaty 88 mm. Kiedy dym się rozwiał, nie

było już ani wieżyczki, ani dowódcy”. Miller niepokoił się losem ciężarówek wypełnionych dynamitem, znajdujących się na jego LCT, która także została tra ona pociskiem 88 mm, ale jego obawy były płonne: łódź w tej samej chwili wpadła na minę morską. Rampa została zablokowana, pojazd kołowo-gąsienicowy, stojący z przodu, bardzo uszkodzony, wielu ludzi na pokładzie rannych. „Dowódca postanowił cofnąć LCT, żeby zrzucić

uszkodzony pojazd, przetransportować rannych i naprawić rampę. Kiedy wszystko zostało zrobione, podpłynął do nas o cer dowodzenia i zaczął strasznie wrzeszczeć na naszego dowódcę, darł się, że nie powinniśmy tu tkwić i mamy zabierać tyłki na plaże, gdzie jest nasze miejsce”. Dowódca skierował LCT ku brzegowi. Udało się opuścić rampę. Woda miała około dwóch i pół metra głębokości, od plaży dzieliło ich około stu metrów. Rozkazał saperom:

„Naprzód!” Dowódca plutonu Millera sprzeciwił się „bardzo dosadnymi słowami, przypomniał dowódcy łodzi, że miał nas dowieźć do plaży, ale tamten odmówił podpłynięcia bliżej”. Z rampy zjechał dżip. Zniknął pod wodą, ale uszczelnienie wodoodporne zdało egzamin, więc udało mu się dojechać do brzegu. Ludzie byli następni w kolejce. Miller skoczył głową w dół. Odrzucił karabin i ładunki wybuchowe, odbił się od dna, wynurzył na

powierzchnię i zaczął płynąć ku brzegowi. „Bardzo trudno było płynąć. Nasiąknięty wodą mundur, buty i stalowy hełm sporo ważyły, niemal uniemożliwiając posuwanie się do przodu, dotarłem jednak do wody sięgającej jedynie do bioder i spróbowałem stanąć. Byłem prawie do cna wyczerpany. W końcu dostałem się na brzeg i byłem około czterech i pół metra w głębi plaży, kiedy otoczył mnie ogromny jasny błysk. Nie wiem, co działo się

potem, ale ocknąłem się, leżąc na plecach i wpatrywałem się w niebo. Spróbowałem wstać, ale nie mogłem, zacząłem domyślać się, że — mój Boże — straciłem obie nogi, bo nie miałem w nich czucia, a maska przeciwgazowa przyczepiona do munduru na piersiach zasłaniała mi widok. Obróciłem się jakoś i przesunąłem maskę na jedną stronę. Zobaczyłem stopy sterczące do góry, sięgnąłem do ud rękami i poczułem ulgę, czując, że nadal są na swoim miejscu, nie rozumiałem

jednak, dlaczego nie mogę się ruszać i dlaczego nic nie czuję.” Miller został tra ony w kręgosłup. Urazy były nieuleczalne. Pierwszy krok, jaki zrobił na plaży Omaha, okazał się jego ostatnim krokiem w życiu. Sanitariusz wciągnął go za pojazd kołowo-gąsienicowy i zrobił zastrzyk z mor ny. Ranny stracił przytomność. Kiedy się ocknął, był w punkcie medycznym na plaży. Ponownie stracił przytomność. Gdy znowu

przyszedł do siebie, przekonał się, że jest na LST. Ostatecznie tra ł do szpitala w Anglii. Cztery miesiące później był już w amerykańskim szpitalu. Pielęgniarka myła mu włosy. „Ku jej i mojemu zaskoczeniu w wodzie po płukaniu był piasek, piasek z plaży Omaha”. 20 Sierżant Debs Peters, saper, znajdował się na łodzi desantowej. Kiedy LCI była około trzystu metrów od brzegu, pocisk tra ł ją w rufę, a potem drugi w środek

pokładu. „Ci z nas, którzy byli na pokładzie, znaleźli się wśród płonącego paliwa — wtedy po prostu przeturlaliśmy się za burtę.” Peters napompował kamizelkę ratunkową i zdołał dopłynąć do zapory, gdzie znalazł schronienie i mógł złapać dech. Potem podniósł się i spróbował dobiec do wału, „ale taki byłem ciężki od wody i piachu, że ledwie powłóczyłem nogami”. Przykucnął za płonącym Shermanem, w który niemal w tym samym momencie

uderzył pocisk. (Wielu żołnierzy na plaży Omaha przeżyło podobne chwile; konieczność ukrycia się popychała ich w stronę unieruchomionych czołgów, pojazdów kołowogąsienicowych i innych maszyn, ale okazywało się to błędem, bo były one bardzo często celami niemieckiej artylerii.) Peters zdołał dotrzeć do wału. Natra ł tam na kapitana Johna McAllistera i majora Roberta Stewarda. „Zgodziliśmy się co do tego,

że powinniśmy się stamtąd wydostać, jeśli chcemy przeżyć. Major Steward polecił mi iść przodem i szukać min”. Peters nie dysponował żadnym sprzętem potrzebnym do tego celu, poza nożem, mimo to ruszył przed siebie. „Wyskoczyłem na drogę, przebiegłem na drugą stronę, przykucnąłem w rowie, znowu się poderwałem, przedarłem przez krzaki, a potem ponownie przypadłem do zbocza”. Wspinał się bardzo ostrożnie, badając ziemię

nożem w poszukiwaniu min i zostawiając za sobą białą taśmę, która wyznaczała szlak. Niedaleko szczytu dostał się pod ostrzał z karabinu maszynowego. Kule podziurawiły mu chlebak, jedna z nich zrobiła dziurę w hełmie. Rzucił granat w kierunku bunkra, skąd strzelano, i serie ucichły. Wykonał powierzone zadanie, a nawet więcej. 21 Szeregowy John Zmudzinski z 5 Specjalnej Brygady Saperów przypłynął na łodzi desantowej o godzinie

7.30. „Mieliśmy wyładować nasz ciężki sprzęt i przebić drogi przez plażę, wprowadzić tam dźwigi i buldożery”. Zmudzinski dotarł na brzeg bez draśnięcia. Na miejscu zobaczył kilku żołnierzy tkwiących na plaży w bezruchu. Padł na ziemię obok nich. Za nimi dostrzegł „szeregowca, który leżąc, bez pośpiechu rozbierał swój karabin M-1 i czyścił go z piasku, wydawał się przy tym zupełnie spokojny”. Przy wale ochronnym Zmudzinski spotkał swojego

dowódcę, kapitana Louisa Drnovicha, w 1939 roku zawodnika pierwszoligowej drużyny futbolu amerykańskiego z University of Southern California, który „(...) próbował przeciwdziałać jakoś bezruchowi. Wysłał mnie na plażę, żebym sprawdził, czy któryś z naszych buldożerów jest na miejscu. Wróciłem i przekazałem mu, że żaden ciężki sprzęt nie dotarł na czas. Jakiś pojazd kołowogąsienicowy przejechał kawałek drogi wyjazdowej z

plaży, ale ponieważ stanął, kapitan posłał mnie, żebym sprawdził, co go zatrzymało. Pobiegłem i schowałem się za pancerzem; był przez cały czas pod solidnym obstrzałem. Kiedy wróciłem z meldunkiem, kapitana Drnovicha już tam nie było.” Drnovich wrócił na plażę i wdrapał się do tra onego czołgu, żeby sprawdzić, czy działo w nim jest sprawne. W trakcie sprawdzania dostał kulą. Zginął na miejscu. Znajdujący przy wale Zmudzinski był osłonięty

przed karabinami maszynowymi, ale nadal narażony na ostrzał z moździerzy. „Przypominało to rosyjską ruletkę. Nie wiedziałem, czy zostać na miejscu, czy wracać na plażę. Dostanie kulki było kwestią przypadku”. Widział pojazdy kołowo-gąsienicowe tra ane pociskami, „a potem cała LCT załadowana takimi wozami stanęła w ogniu i spłonęła”. 22 Szeregowy Allen McMath był saperem, który wylądował na plaży w trzecim rzucie. Przekonał się, że pływanie w

mundurze nie jest łatwe, ale dał sobie radę i dotarł do szyny sterczącej w wodzie. „Trzymałem się jej przez chwilę, żeby odzyskać siły. Przypadkiem spojrzałem do góry. Na szczycie drąga była przymocowana mina talerzowa — tak mnie to przeraziło, że natychmiast odpłynąłem w stronę brzegu”. Napływająca fala uderzyła McMatha i pociągnęła za sobą. Woda niosła go wzdłuż brzegu. Nagle pojawiła się przed nim łódź Higginsa. Usiłował chwycić się jej

dzioba, ale nie było tam nic, czego mógłby się przytrzymać. Znalazł się pod dnem, a w chwilę potem wypłynął za rufą. „Nadal nie wiem, jakim cudem nic mi się nie stało.[37] Po tym nieprzyjemnym wydarzeniu byłem zadowolony, że nie dostałem się do łodzi, bo za chwilę została trafiona”. McMath dopłynął w końcu do brzegu. Podniósł z plaży porzucony karabin, oczyścił go z piasku i krwi. Potem zdjął z nóg martwego żołnierza suche skarpety, które włożył

po wyrzuceniu swoich, zupełnie mokrych. Tak to wspomina: „Znalazłem suche papierosy i nie oddałbym ich za żadne pieniądze”. Ruszył w stronę wału. Nie mógł odnaleźć nikogo ze swojej kompanii. Rozglądając się dookoła, zobaczył, że „(...) w okopie strzeleckim siedzi chłopak, z którym znałem się przez praktycznie całe życie w cywilu. Co za niespodzianka. Wczołgałem się do dołu i przez chwilę pogadaliśmy o tym, że się cieszymy, bo obu nam się

udało”. 23 Saper, szeregowy Al Littke, przypłynął na LCM w pierwszym rzucie. Jego pierwszym zadaniem było przeniesienie ładunków do zapór i zostawianie ich tam. Potem miał posuwać się w głąb plaży i oczyszczać ją z min. Przerzucił sobie przez ramię ładunki, na drugim zawiesił M-1, w rękach trzymał walizkę z wykrywaczem min. Zeskoczył z rampy do wody, sięgającej mu do kolan, zrobił kilka kroków i wpadł w rów.

„Puściłem walizkę i uderzyłem o dno. Odbiłem się; dobrze się stało, że miałem na sobie kamizelkę ratunkową. Podpłynąłem «pieskiem» do przodu, aż uderzyłem kolanami o piach, wtedy wstałem i zacząłem iść”. Po dojściu do plaży Littke rzucił ładunki wybuchowe obok jednej z zapór i ruszył w stronę wału. „Było tam dość tłoczno”. Niemniej koncentrował się na swoich zadaniach. Wystrzelał cały magazynek w stronę zbocza, przeładował, przeszedł przez

wał i podszedł do urwiska. Kiedy zaczął się wspinać, jak wspomina, „jakieś trzydzieści centymetrów przede mną zobaczyłem, jak kurz wzbija się w górę małymi kłębami w kilkunastu miejscach”. Okopał się i czekał — „nie wiem, jak długo”. W odróżnieniu od żołnierzy pozbawionych dowódcy, którzy znajdowali się za nim, Littke wiedział, co powinien robić, i miał zamiar wykonać zadanie. Wspominał: „Pomyślałem, że lepiej będzie, jeśli pójdę na górę i zacznę

szukać min. Miałem ze sobą rolkę taśmy, o której sobie przypomniałem. Przełożyłem kij przez otwór rolki i ponownie ruszyłem z miejsca”. Kiedy wspinał się po zboczu, znacząc za sobą drogę taśmą, poruszał się bardzo ostrożnie, wypatrywał sterczących z ziemi czujników wskazujących miejsca zakopania min „Skacząca Betty”, a także wgłębień, gdzie mogły znajdować się miny talerzowe lub inne. Kiedy znajdował którąś z nich, wykopywał ją bagnetem i

rozbrajał. Kiedy skończyła mu się taśma, wrócił do okopu. Littke spojrzał na plażę. Zobaczył rozładunek jednej z LCT, po obu jej stronach schodzili żołnierze. „Nagle na lewej burcie coś strasznie rozbłysło. [Pocisk] uderzył dokładnie w miejscu, gdzie piechota schodziła po trapie. Żołnierze z krzykiem spadali do wody. Wrzaskiem przywoływano sanitariuszy. Pomyślałem, że jeśli wyjdę stąd żywy, nigdy już nie opuszczę niedzielnej mszy”. W tej samej chwili zjawił

się przy nim żołnierz ze 116 Pułku Piechoty. Spojrzał w dół na Littkego, który siedział w okopie, i zapytał: „Wszystko z tobą w porządku, mały?” Littke odpowiedział, że tak. Żołnierz ruszył szlakiem wytyczonym przez sapera; jego śladem ruszyło sześciu innych. Littke powiedział do siebie: „Do licha, równie dobrze mogę iść z nimi”. Wyskoczył z okopu i usłyszał, że ktoś woła: „Fatty!” To był kapral z jego plutonu. Littke pomógł mu zająć się rannym żołnierzem,

którego przenieśli do okopu. Wtedy zapytał kaprala, czy wie, co się dzieje z ich sierżantem. Miał być na plaży. Littke zaczął się tam wpatrywać. Od widoku, który zobaczył, mogło zrobić się niedobrze: ranny żołnierz przesuwał się po piachu do czołgu, gdzie szukał kryjówki. Niedaleko maszyny wybuchały pociski. Littke usłyszał dowódcę czołgu, krzyczącego: „Zwiewajmy stąd, do wszystkich diabłów, namierzają nas!” Czołg cofnął się do tyłu i zmiażdżył

żołnierza. Później tego ranka Littke miał na plaży moment ogromnej satysfakcji. Natknął się na generała brygady i pułkownika. Generał zapytał go: „Synu, jak mamy się dostać na górę?” „Wskazałem mu po prostu moją białą taśmę”. 24 Szeregowy John Mather, także saper, postępował podobnie do Littkego. Jego drużyna zeszła na ląd mniej więcej w całości, dowodzona przez porucznika Allena. Ludzie nieśli oskardy, łopaty,

torpedy bangalore do wysadzania zasieków, bazooki i rakietnice, wykrywacze min i tornistry z ładunkami wybuchowymi. Wylądowali w złym miejscu, jednak Allen postanowił, że przejdą przez ten sam wyłom, który wykorzystał Littke, i pójdą dalej oznakowanym szlakiem. Kiedy dostali się na górę, Allen zdał sobie sprawę, że są daleko od wyznaczonych obiektów. Pluton ze 116 Pułku Piechoty, ukryty w pobliskich krzakach, wdał się w wymianę ognia z Niemcami. Saperzy

nie byli przygotowani do walki zbrojnej. Allen wrócił na plażę i starał się zlokalizować drogę w głąb lądu, którą zgodnie z planem miał się posłużyć. Poprowadził swoich ludzi do następnego wyłomu, nadal jednak byli w złym miejscu i znowu wrócili na plażę. „Wtedy zacząłem być zły i sfrustrowany — wspomniał Mather — bo nic nie robiliśmy”. Przyłączył się do porucznika Allena, naradzającego się z dowódcą kompanii. Dowódca był w stanie szoku; stracił połowę

ludzi. „Wyglądał fatalnie i był bardzo przygnębiony. Spytałem porucznika, czy jest coś, czym moglibyśmy się zająć, ale otrzymałem negatywną odpowiedź. Jestem pewny, że chciał coś zrobić, ale nie mógł zmusić dowódcy do działania. Tak więc siedzieliśmy w okopach, wsłuchiwaliśmy się w gwizd przelatujących nad nami pocisków z moździerzy i patrzyliśmy na przypływ”. 25 Porucznik Barnett Ho ner z 6 Specjalnej Brygady Saperów dotarł na miejsce z

narastającym przypływem. „Widok fal rozbijających się o brzeg przyprawiał o wymioty. Wyglądało to tak, jakby tysiące bezdomnych unosiło się na wodzie dookoła nas. Kiedy opuszczono rampę i zaczęliśmy biec przez wodę do brzegu, przeszliśmy przez prawdziwe piekło. Na długości około pięćdziesięciu metrów piachu, dzielących linię wody od wału, stały rozbite czołgi, ciężarówki, ciągniki, buldożery, sprzęt. Płonęły ciężarówki wypełnione paliwem. Z

szesnastu drużyn niszczycielskich tylko pięć dotarło na miejsce, by wykonać swoje zadania, ale trzy z nich straciły cały ekwipunek. Zostały nam też tylko trzy buldożery z szesnastu, a i te nie mogły manewrować, bo kryli się za nimi żołnierze”. 26 Podpułkownik Frank Walk był zastępcą dowódcy plaży do spraw saperskich. Do jego obowiązków należało kontrolowanie ruchu pojazdów, kierował lądujące pojazdy do oczyszczonych

dróg wyjścia, tak by mogły wjechać na górę. Ale nie istniały żadne wyjazdy z plaży, a sam Walk — który znalazł się na plaży o godzinie 8.00 — nie mógł się z niej wydostać. Razem z radiotelegra stą i łącznikiem dostali się pod silny ostrzał z karabinów maszynowych „(...) i pomyśleć, że w wojsku spędziliśmy tak wiele czasu na nauce kopania pojedynczych okopów strzelniczych. To zmarnowany czas. Człowiek ma naturalny instynkt i kiedy do niego strzelają, kopie dół

tak szybko, jak się da, nawet wtedy, gdy musi ryć ziemię pazurami. Nikt nie musi cię uczyć, jak wykopać dziurę w ziemi”. Kiedy ogień zelżał odrobinę, Walk przeczołgał się do wału i odnalazł swojego dowódcę, który wylądował z wcześniejszym rzutem. Dowódca był w szoku wywołanym wybuchem pocisku. „W ogóle nie panował nad sobą. Wpadł w jakiś szał”. Trzeba go było ewakuować; Walk przejął dowodzenie.

W tym czasie — a była godzina około 8.30 — na plaży lądowało coraz więcej żelastwa. Podpułkownik Walk był za młody, by wydawać polecenia dowódcom poszczególnych dywizji, niemniej jakoś sobie z tym radził. „Byli przyzwyczajeni do innych relacji służbowych — komentował to Walk — dlatego mówiłem: «Panie generale, bardzo przepraszam, ale nie może pan przeprowadzić tych jednostek przez to wyjście.

Musi pan skierować się tam». «A kto to mówi?» «No cóż, panie generale, ja. Jestem tu oficerem kontroli ruchu»”. 27 Pułkownik Paul Thompson, kierownik desantowego ośrodka szkoleniowego w Anglii, dowodził 6 Specjalną Brygadą Saperów. Przybył na LCI około godziny 8.30. Niewiele działo się zgodnie z planem, jednostki nie atakowały uforty kowanej plaży zgodnie z zasadami, których ich uczył. Thompson chciał, by działania nabrały rozmachu.

Zauważył grupę saperów, zatrzymanych przez zasieki z drutu kolczastego przy jednej z dróg. „Niektórzy z nich próbowali wysadzić zasieki w powietrze torpedami bangalore. Oczywiście w trakcie szkolenia powtarzaliśmy to ćwiczenie setki razy, a teraz miałem wrażenie, że nie dają sobie z tym rady”. Thompson podszedł do nich, żeby pokazać, jak powinno się wsuwać ładunek pod zasieki. Dostał dwie kule z karabinu, jedna przebiła mu ramię,

druga zgruchotała szczękę. Rana była przedziwna, bowiem kość została uszkodzona od środka: to dlatego, że Thompson miał otwarte usta, kiedy został trafiony. 28 Pułkownik marzył, że zobaczy, jak dywizje, które szkolił, zdobywają plażę i ruszają w głąb lądu. Marzył, że wyuczeni przez niego saperzy wykorzystają prawidłowo otrzymany sprzęt i wykonają swoje zadania. Marzył, że weźmie udział w walce na odcinku pierwszych

dziewięciuset metrów. Jednak stało się inaczej. Frustracje Thompsona podzielali wszyscy, którzy przeżyli pierwsze dwie godziny desantu, niezależnie od tego, czy byli czołgistami, piechurami, artylerzystami czy saperami. Wielu uważało, że przegrali. Kiedy o godzinie 8.30 przyszedł rozkaz o przerwaniu desantu, ludzie byli bliscy rozpaczy. Przynajmniej ci na plaży Omaha, bo obrona przygotowana przez Rommla zatrzymała ich na dobre.

Podobnie myślał szeregowy Franz Gockel z Winderstandsnest 62. O godzinie 6.30 zaczął strzelać z karabinu maszynowego. Piasek, obruszony ostrzałem zbocza przez marynarkę, dostał się do karabinu i zablokował go. „Odłączyłem taśmę z nabojami, potrząsnąłem nią, by ją oczyścić, i ponownie zamontowałem do karabinu. W tym samym momencie podmuch eksplozji wyrwał mi broń z rąk. Nie mam pojęcia, w jaki sposób przeżyłem”.

Gockel chwycił karabin i zaczął strzelać. „Gdy pierwsze stłoczone na łodziach oddziały desantowe zaczęły zeskakiwać do wody, jedni [żołnierze] wpadali po kolana, inni po pachy. Już po kilku sekundach pierwsza fala oddziałów szturmowych załamała się, pokonawszy tylko kilka metrów. Łodzie szturmowe pozbawione dowódców chybotały się na wodzie i pływały bez celu w tę i z powrotem. Potem nadpłynął drugi rzut desantu. Ponownie

otworzyliśmy ogień. Plaża pokryła się ciałami zabitych, rannych i szukających schronienia żołnierzy. Dobiegali do niskiego kamiennego wału, ale tylko przez chwilę zyskiwali osłonę, na którą tak liczyli. Obsługa naszych moździerzy tylko czekała na tę chwilę i rozpoczynała śmiercionośny ostrzał zgodnie z wcześniej ustalonymi koordynatami wzdłuż wału. Pociski moździerzowe z zapalnikami kontaktowymi wybuchały, tra ając w cel. Odłamki,

fragmenty muru i kamienie powodowały poważne straty w ludziach. Ataki rozbijały się o naszą obronę”. Gockel i jego towarzysze broni mieli mnóstwo amunicji do karabinów maszynowych oraz ogromne zapasy granatów i pocisków do moździerzy zmagazynowanych w pobliżu. Sami ponieśli niewielkie starty. Kiedy o godzinie 8.30 transporty zaczęły zawracać na morze, nie wysadziwszy oddziałów na brzeg, „byliśmy przekonani, że Amerykanie

rozpoczęli odwrót”. 29

Rozdział 20 Jestem entuzjastą niszczycieli Marynarka wojenna przy plaży Omaha Saperzy morscy z drużyn

inżynieryjnych, dowódcy sektorów plaży i obserwatorzy artyleryjscy jako pierwsi z marynarki wojennej znaleźli się na brzegu. Zadaniem dowódców sektorów było rozmieszczenie chorągiewek, wskazujących właściwe miejsca lądowania jednostek desantowych. Jednak dwunastu drużynom, z szesnastu im podlegających, nie udało się dostać na wybrzeże, a cztery, które tego dokonały, znalazły się w złym miejscu. 1 Starszy marynarz Robert

Giguere był na łodzi desantowej, która dopływając, wpadła na minę morską. Wybuch zabił lub ranił połowę ludzi znajdujących się na pokładzie. Dowódca opuścił trap na lewej burcie, na prawej nie było to możliwe. Żołnierz ze Straży Przybrzeżnej popłynął z liną do brzegu; za jej pomocą Giguere i pozostali piechurzy z 16 Pułku dostali się na brzeg. W trakcie przeprawy Giguere został ranny w lewe ramię, kula uszkodziła mu jednak tylko mięsień, nie

naruszając kości. Już na brzegu nie mógł odnaleźć kolegów z sektora plaży, do którego był przydzielony, podniósł więc porzucony karabin i dobiegł do wału ochronnego. Z adiutanta dowódcy sektora plaży stał się zwykłym żołnierzem. Na wale usłyszał pułkownika Taylora, który mówił: „ Możemy dać się zabić równie dobrze w głębi lądu jak tutaj, na plaży”. Giguere wskazał palcem oznakowanie na hełmie, świadczące, że jest z

marynarki. Taylor polecił mu przyłączyć się do piechoty. Ktoś zrobił przerwę w zasiekach z drutu kolczastego za pomocą torpedy bangalore. Giguere dołączył do niewielkiej grupy z 16 Pułku, przedostał się z nią na drugą stronę drogi, ale natychmiast tra ł pod ostrzał z bunkra. „Rzuciłem kilka granatów w otwór strzelniczy i to zdaje się wreszcie unieszkodliwiło snajpera na dobre”, wspominał Giguere. Przedzierał się dalej, w górę

wysokiego zbocza. Później tego ranka pomagał w zajęciu domu, w którym, jak się okazało, nie było Niemców — jedynie w piwnicy ukrywało się pięciu Francuzów. Porucznik rozkazał mu odprowadzić ich na przesłuchanie do stanowiska znajdującego się na plaży. Na plaży Giguere zobaczył, że „(...) wszędzie lądowała artyleria. Znowu zostałem ranny. Ocknąłem się w 40 Szpitalu Wojskowym w Cirencester w Anglii. To były moje osiemnaste urodziny”. 2

Kilku dowódców sektorów plaży, którzy zdołali dostać się na brzeg, niewiele mogło zdziałać z powodu panującego chaosu. Mimo to robili, co było w ich mocy, starając się pomóc. Starszy marynarz William O’Neill był na jednej z łodzi desantowych. Pamięta żołnierza z jednostek, które jako pierwsze wylądowały na plaży, „przykucniętego i zawzięcie machającego do nas chorągiewkami sygnalizacyjnymi. Bez zastanowienia złapałem parę chorągiewek, wdrapałem się

na wieżyczkę i przekazałem mu «króla», co oznacza «naprzód». Pokazywał nam, żebyśmy nie wystawiali się i trzymali nisko głowy. Na skutek tej niepotrzebnej informacji przyszły mi do głowy naprawdę paskudne myśli”. Rozglądając się dookoła, O’Neill mógł się zorientować, że „szanse na dostanie się na plażę w tym miejscu były nikłe, natomiast prawdopodobieństwo rzezi spowodowanej ogniem karabinów maszynowych i

moździerzy — bardzo wysokie”. Postanowił podzielić się swoimi spostrzeżeniami z szyprem. Dowódcą am bii był podporucznik marynarki, niejaki Phillips, jedno z „cudownych dzieci”. Zdaniem O’Neilla był on „po prostu wspaniały. Nie przesadzający z brawurą, zawsze sprawiedliwy przy ganieniu, odważny i mądry dowódca. Służenie pod jego rozkazami to był przywilej”. Zdanie O’Neilla o o cerze operacyjnym nie było tak

dobre. Ten kolejny podporucznik marynarki, „choć bardzo uprzejmy, w bitwie ulegał paraliżowi, nie potra ł wydawać rozkazów, nawet wykonać najmniejszego ruchu”. Trzeci o cer, podporucznik Fox „to kwintesencja wesołości, bystrości, odwagi i opanowania; wszystko byśmy dla niego zrobili. Jego ojciec był biskupem metodystów, matka zaś przewodniczącą Chrześcijańskiej Unii Kobiet na Rzecz Abstynencji w Marylandzie. Posłusznie

rozprowadzał przysyłane przez matkę broszury nawołujące do abstynencji, a potem szedł na czele grupy zmierzającej do najbliższego pubu. Nazywał siebie żywym dowodem na słuszność twierdzenia, że dzieci dostojników to najgorsze łobuzy w mieście”. Stojąc na dachu sterówki, O’Neill był, jak wspomina, „naprawdę podekscytowany. Powiedziałem do dowódcy: «Co pan do cholery wyprawia? Wystawi nas pan na pewną śmierć! Po prawej

stronie są większe szanse wylądowania»”. Podporucznik Phillips zgodził się z nim, LCT skręciła w prawo, płynąc przez kilometr, może dwa, równolegle do linii brzegu, podczas gdy pozostałe łodzie zbliżały się do wybrzeża. Phillips wybrał miejsce desantu. Widział czołgi tonące przy brzegu, dlatego polecił, by ktoś na ochotnika sprawdził głębokość wody, przedostając się na plażę, zanim buldożer znajdujący się na przodzie łodzi ruszy do

brzegu. „Wykorzystywanie człowieka jako miernika głębokości to szalony pomysł”, komentował O’Neill, jednak ktoś się zgłosił. Phillips zmierzał ku piaszczystemu brzegowi. W tym samym momencie płynąca po prawej stronie LCT, która wiozła siedem pojazdów kołowogąsiennicowych, opuściła rampę. Pojazd znajdujący się na przodzie został tra ony w chwili, gdy zjeżdżał do wody. O’Neill zobaczył „nagłą eksplozję, cała łódź stanęła w

płomieniach, zaczęła wybuchać amunicja, zapanował prawdziwy chaos”. Podporucznik Phillips wydał rozkaz opuszczenia rampy. Żołnierz, który miał zbadać dno, wskoczył do wody, ale kierowca buldożera nie czekał na wynik sondowania głębokości; ruszył po prostu do przodu, niemal najeżdżając na ochotnika. Lemiesz spychacza był uniesiony do góry na maksymalną wysokość i stanowił idealną osłonę. Maszyna zjechała do wody.

Uszczelnienia okazały się skuteczne, mogła więc bez przeszkód sunąć do przodu, ciągnąc za sobą dżipy przymocowane liną do tylnego haka. O’Neill wspominał, „że ostatni raz widział przyjaciela, Billa Lynna, siedzącego w jednym z dżipów, ciągniętych w morze, który zanurzył się pod powierzchnię, a potem wyłonił pięćdziesiąt metrów dalej w strugach wody, ściekającej z samochodu”. Z łodzi prowadzono ciągły

ostrzał brzegu z działek 20 mm. W tej chwili, zdaniem O’Neilla, „jako jedyni z sił amerykańskich prowadziliśmy działania ofensywne w tamtym rejonie. Nawet czołgi ukryte za wydmami nie mogły prowadzić ognia ponad nami. Mieliśmy rozkaz wylądowania, a potem wycofania się i powrotu po następny ładunek, zamiast tego jednak zostaliśmy, żeby walczyć”. O cer operacyjny schował się ze strachu w ładowni, natomiast podporucznik Fox

poprowadził O’Neilla i pozostałych żołnierzy na brzeg, by przenieśli rannych na pokład LCT. „Zapełniliśmy koje, pokłady wewnętrzne i każdą dostępną przestrzeń na pokładzie głównym. Rannych było co niemiara. Wszystkimi zajmowali się jedynie nasz lekarz i kucharz, a i my, chociaż nie mieliśmy w tym żadnego doświadczenia, robiliśmy, co było w naszej mocy”. 3 *** Było około godziny 8.30. Jak dotąd, marynarka nie

radziła sobie lepiej od piechoty w realizowaniu planu dotyczącego plaży Omaha. Większość pocisków 305 mm i 355 mm, którymi ostrzelano teren przed lądowaniem, przeleciało ponad wałem. Dowódcy łodzi desantowych i am bii wysadzili ludzi i rozładowywali sprzęt na brzegu w złych miejscach. Wśród czołówki sił inwazyjnych, piechurów z pułków 161 i 16, straty były ogromne. Ci, którzy przeżyli, tłoczyli się przy wale ochronnym. Otrzymywali

bezcenne dla nich niewielkie wsparcie ogniowe. Alianci kontrolowali przestrzeń powietrzną nad Normandią, dzięki czemu, poza bardzo rzadkimi wyjątkami, w D-Day samoloty Luftwa e nie miały szans na ostrzeliwanie łatwych celów na plażach czy też na bombardowanie plaż i okrętów pływających w pobliżu brzegu. Niemniej alianckie siły powietrzne nie mogły udzielić znaczącego wsparcia oddziałom na plażach. Celność ciężkich

bombowców pozostawiała wiele do życzenia, nie gwarantowała, że tra one będą stoki z umocnieniami, a nie plaże; po przedinwazyjnym bombardowaniu wielkie bombowce wróciły do Anglii, nabrały tam paliwa i ponownie załadowały bomby, po czym zaatakowały takie cele, jak linie kolejowe i skrzyżowania dróg w głębi lądu. W następnych dniach utrudniło to znacznie ruchy wojsk niemieckich, jednak nie miało żadnego wpływu na

wydarzenia 6 czerwca. Już później, w trakcie działań wojennych, alianccy piloci i piechota wypracowali znakomity, wręcz zabójczo skuteczny system łączności radiowej ziemia-powietrze. Co prawda, nawet gdyby taki system istniał w D-Day, nie zdałby się na wiele, bowiem osiemdziesiąt procent urządzeń radiowych piechoty na plaży Omaha uległo zniszczeniu w trakcie dopływania do brzegu. Jednostkom LCT udało się dostarczyć na brzeg pewną

liczbę czołgów, ale większość z nich okazała się niesprawna. Marynarka nie była w stanie przerzucić na plaże wielu dział artylerii polowej. Piechota mogła liczyć właściwie tylko na wsparcie ogniem z działek 20 mm, znajdujących się na LCT. Nie było to dużo. Okręty na otwartym morzu dysponowały ogromnymi działami, jednak nie wykorzystywały ich ze względu na fale; załogi otrzymały zresztą rozkaz niestrzelania do chwili, gdy

przez radiostację z lądu dostaną od grup kierowania ogniem precyzyjne informacje o celach. Tymczasem grupy kierowania ogniem nie dotarły na brzeg, nie istniała zatem łączność plaża-okręty. Dowódcy okrętów znajdujących się najbliżej brzegu — niszczycieli — nie odważyli się na ostrzał wału, mimo że widzieli uforty kowane pozycje, bali się bowiem, że tra ą żołnierzy z posuwającej się do przodu piechoty amerykańskiej. W raporcie z

przeprowadzonej akcji komandor porucznik W.J. Marshall, dowódca niszczyciela Satterlee, pisał: „Było to w najwyższym stopniu irytujące i frustrujące patrzeć bezczynnie z odległości kilkuset metrów na nasze oddziały, czołgi, łodzie desantowe i pojazdy na plaży, będące pod ciężkim ostrzałem, i nie móc choćby raz wystrzelić, by im pomóc, i to tylko dlatego, że nie mieliśmy żadnych informacji o tym, w co mierzyć, a także nie potra liśmy umiejscowić

stanowisk ogniowych nieprzyjaciela”. 4 Porucznik Owen Keeler był o cerem artylerii na niszczycielu Frankford. On także się denerwował, że nie wyznaczono mu żadnego celu do ostrzału. Poza tym nie miał innych problemów. „Niemiecki kamu aż był znakomity, tak więc nie mogliśmy dostrzec, kto gdzie jest, ani namierzyć precyzyjnie celu”. Jego dowódca, komandor podporucznik James Semmes, postanowił zbliżyć okręt do

brzegu, by mieć lepszy widok. Posługując się miernikiem głębokości i polegając na własnym wzroku doświadczonego wilka morskiego, podpłynął na odległość około trzystu sześćdziesięciu metrów, tak blisko, jak mógł, nie ryzykując wpadnięcia na mieliznę, ale „kamu aż na plaży nadal spełniał swoje zadanie. Nie mogliśmy wypatrzyć celu — i nie wiedzieliśmy, jak daleko posunęły się nasze oddziały”. 5 O cer operacyjny i nawigator z niszczyciela

Harding, porucznik William Gentry, też miał poczucie bezsilności. Patrzył na tonące am bie DUKW: „Wszystko, co mogliśmy zrobić, to trzymać się z dala od atakowanych jednostek i trwać w gotowości do otworzenia ognia”. 6 (Główny mechanik z Hardinga, porucznik Ken Shi er, mógł jednak trochę pomóc. Wyszedł na pokład i patrzył na atak wroga. „Nagle zobaczyłem solidnie obciążoną DUKW. Sternik krzyczał: «Którędy do plaży?» Zrozumiałem, że DUKW jest

tak głęboko zanurzona w wodzie, że ten człowiek nie mógł dostrzec brzegu. Wskazałem wschód, a on odpłynął”. 7) Dowódca niszczyciela Harding, komandor George Palmer, napisał w raporcie z działań: Okręt wstrzymał ogień w czasie lądowania oddziałów na plaży, a my rozpoczęliśmy odległości metrów

od

patrolowanie

około linii

w

tysiąca

ośmiuset

brzegu,

szukając

obiektów do ostrzelania. Dym na plaży

był tak gęsty, że nie można było zobaczyć żadnego celu, a strzelanie na

oślep

było

z

punktu

widzenia

zdrowego rozsądku niebezpieczne.8

Po dwóch godzinach takich męczarni dowódcy okrętów zaczęli działać na własne ryzyko. Nie ma wątpliwości, że komandor podporucznik, dowódca niszczyciela McCook, Ralph „Rebel” Ramey, był jednym z pierwszych, którzy podjęli taką dezyzję. Skierował okręt ku zachodniemu sektorowi plaży Omaha i zbliżył się na

tyle, by widzieć, że żołnierze nie wdrapują się na stoki. Rozpoczął ostrzeliwanie drogi prowadzącej do Vierville, tra ał w stanowiska artyleryjskie, bunkry, budynki i okopy na kli e. Dwa działa, ustawione na kli e i ostrzeliwujące plaże, stanowiły dla niego wyjątkowy cel. Po niemal godzinnym prowadzeniu ognia jedno z niemieckich dział spadło z klifu, drugie zaś wybuchło. 9 Szeregowy Ernest Hillberg z 1 Dywizji znajdował się w łodzi Higginsa. Sternik

otrzymał rozkaz wstrzymania desantu, dlatego też „przy świszczących wokół pociskach — jak wspominał Hillberg — postanowił, że musimy znaleźć jakieś miejsce, gdzie moglibyśmy się ukryć. McCook wydawał się do tego idealny. Dlatego schowaliśmy się za nim. Jestem pewny, że co najmniej setka małych jednostek skryła się za McCooka, który wolno, ale metodycznie pływał wzdłuż wybrzeża, wypatrując stanowisk artyleryjskich i kierując ku nim ogień z dział.

Widok był wspaniały. Śmiertelnie baliśmy się, że McCook utknie na mieliźnie”. 10 Pozostałe niszczyciele dołączyły do McCooka. Porucznik W.L. Wade dowodził grupą łodzi desantowych, krążących w pobliżu brzegu, i czekał na rozkaz lądowania. Opisał scenę, jaką zobaczył o godzinie 9.30: „Ostrzał plaż prowadzony przez wroga był przerażający — armaty 105 mm, 88 mm, 40 mm, moździerze, karabiny

maszynowe. Natomiast niszczyciele były niemal na plaży, strzelając do bunkrów i umocnień”. 11 Odmiennie postrzegali tę scenę inni ludzie, nawet jeśli stali obok siebie na tym samym mostku tego samego okrętu. O godzinie 8.56 Harding podpłynął do okrętu dowodzenia plażą Omaha — Ancon — by wziąć na pokład admirała Charlesa Cooke’a i generała majora Thomasa Handy’ego, którzy chcieli z bliższej odległości obserwować rozwój

wydarzeń. Harding popłynął potem ku plaży, przez cały czas nie przerywając ognia. Admirał Cooke oświadczył, że „lądowanie okazało się zupełną klęską”, po czym dodał: „Oddziały zostały unieruchomione na plaży”. Niemniej, jak powiedział porucznik Gentry, o cer operacyjny z Hardinga: „Dla nas, ludzi z marynarki na niszczycielach i innych okrętach, wszystko wyglądało, jakby odbywało się niemal zgodnie z podręcznikiem. Oddziały z

plaży ruszyły w głąb lądu, ostrzał nieprzyjaciela zdawał się zamierać i moim zdaniem armia amerykańska starała się dobrze wypełnić zadania”. Jednak Cooke „mamrotał ciągle o klęsce”. 12 O godzinie 9.50 admirał C.F. Bryant, dowodzący wsparciem ogniowym plaży Omaha, nadał przez system łączności między okrętami (TBS — Talk Between Ships) komunikat do wszystkich okrętów przy plaży: „Dobierzcie się do nich,

ludzie! Dobierzcie się! Robią piekło na ziemi żołnierzom na plaży, nie możemy znosić tego dłużej! Musimy to powstrzymać!” Odpowiedziały na to wszystkie niszczyciele znajdujące się w pobliżu plaży Omaha. Dowódcy podjęli ryzyko utknięcia na mieliźnie (kilka jednostek rzeczywiście zawadziło o dno, ale udało im się wydostać z opresji), rozpoczęto na oślep ostrzał niewidocznych stanowisk na stoku. 13 Komandor porucznik Robert Beer, dowódca

niszczyciela Carmick, skierował okręt na odległość dziewięciuset metrów od plaży, skąd mógł mniej więcej widzieć jednostki znajdujące się na brzegu. Kiedy na przykład zauważył, że jakiś czołg strzela w określone miejsce na stoku, obierał ten sam cel. Gdy widział, że żołnierze strzelają z karabinów w pewien punkt, rozpoczynał ostrzał tego samego miejsca z dział 127 mm. 14 Starszy marynarz Edward Du y był na służbie w kabinie

łączności radiowej na niszczycielu Shubrick. Jego dowódca wdał się z niemiecką baterią znajdującą się na brzegu w — jak Du y to określił — „strzelaninę w Dodge City”. Miał dwie paczki papierosów i półkilogramowe opakowanie cytrynowych dropsów, poradził sobie z tym wszystkim w trzy godziny, popijając tuzinem kubków „cholernie dobrej kawy”. (Minęły lata zanim wziął do ust następnego dropsa cytrynowego. „Kiedy dziś jem takiego cukierka, ogarnia

mnie fala wspomnień”.) W kabinie łączności „słyszeliśmy pociski wybuchające dookoła nas w morzu. Znajdowaliśmy się pod głównym pokładem, mniej więcej na poziomie wody, tak więc grzmoty eksplozji odbijały się echem wewnątrz stalowego kadłuba. Byłem przerażony. Bardzo ściśle obwiązałem się kamizelką ratunkową (wtedy jeszcze byłem chudy jak tyka). W każdej chwili spodziewałem się, że usłyszę, jak pocisk przebija przegrodę i wpada

do środka. W myślach powtarzałem bez przerwy Zdrowaś Mario. A potem ciągły strach stał się już za bardzo męczący, więc zainteresowałem się tym, co robił okręt”. Shubrick podpłynął blisko brzegu i strzelał na oślep. Du y „widział” przebieg bitwy w słuchawkach. „Służby obserwacyjne przekazywały do wszystkich stacji relację z tego, co się działo”. W którymś momencie obsługa dalmierza doniosła o niemieckim o cerze

chodzącym po szczycie stoku. „Nasi o cerowie podejrzewali, że namierzał i ustalał cele dla armat, znajdujących się w tamtym rejonie. Ustawiliśmy nasze główne działa w jego kierunku, obliczyliśmy dzielącą nas odległość i posłaliśmy mu salwę z czterech dział. Bezpośrednie tra enie złagodziło nieco panujące napięcie, bo dostaliśmy jednego z tych drani”. 15 Fakt, że niszczyciel strzelał do pojedynczego

człowieka, wskazuje na znakomite zaopatrzenie żołnierzy w D-Day przez amerykański przemysł. Tego dnia Shubrick wystrzelił czterysta czterdzieści pocisków; McCook dziewięćset siedemdziesiąt pięć; Carmick tysiąc sto dwadzieścia siedem; Satterlee sześćset trzydzieści osiem; pozostałe niszczyciele — w granicach od pięciuset do tysiąca pocisków 127 mm. Co prawda planowano, że zaoszczędzą połowę

posiadanej amunicji na wypadek niemieckiego ataku na powierzchni morza lub ataku okrętów podwodnych, jednak w wielu przypadkach niszczyciele wróciły do Anglii z kilkoma jedynie lub w ogóle bez żadnych nabojów w ładowniach. Frankford, znajdujący się na płyciźnie, ostrzeliwał plażę z odległości ośmiuset metrów. O cer artylerii pokładowej, Keeler, wspomina: „Jakiś czołg z zepsutą gąsienicą, stojący na linii wody, strzelił do czegoś na wzgórzu.

Natychmiast w ślad za nim oddaliśmy strzał z działa 127 mm. Działonowy z czołgu otworzył pokrywę, wyjrzał na zewnątrz, rozejrzał się dookoła, zauważył nas, pomachał nam ręką, zniknął z powrotem pod pancerzem i wystrzelił w inny cel. Nasi celowniczy mogli dokładnie sprawdzić miejsca, w które trafiał”. 16 Niedługo później załoga McCooka miała chyba wyjątkową możliwość. Kiedy „Rebel” Ramey ostrzeliwał pozycje nieprzyjaciela na

kli e, pojawili się tam niemieccy żołnierze, wymachujący białą agą; próbowali porozumieć się z okrętem także za pomocą sygnalizatora i błyskaniem światłami. Przez niemal godzinę sygnaliści z okrętu Rameya próbowali jakoś się z nimi dogadać, posługując się łamaną niemczyzną, podczas gdy Niemcy używali niewielu angielskich słów, które znali. Gdy Ramey zmęczył się już „zabawą” w sygnalizację i dał znać, że wznawia ogień, natychmiast otrzymał

odpowiedź: „Nie strzelać!” Dowódca kazał sygnalistom przekazać Niemcom, że powinni zejść na dół i się poddać. Zrozumieli i wykonali polecenie. Zeszli po kli e gęsiego z podniesionymi rękami i oddali się do niewoli żołnierzom amerykańskim znajdującym się na plaży. 17 Admirał Morison rację, pisząc:

miał

Ta akcja niszczycieli prowadzona przeciwko bateriom na wybrzeżu (...) stanowiła

jedyne

wsparcie

artyleryjskie, jakie zostało udzielone oddziałom na plaży przez większość D-Day.18

Krążowniki i pancerniki, nie mogąc podpłynąć bliżej, ostrzeliwały z daleka z dobrym skutkiem najważniejsze umocnienia wroga na kli e, na wschód i zachód od plaży Omaha. Pozycje te były znane jeszcze przed inwazją, ale oddziały na brzegu ani ich nie widziały, ani w żaden sposób nie odczuły. Natomiast heroiczna i ryzykowna akcja niszczycieli

miała elektryzujący wpływ na żołnierzy na plaży Omaha. Kapral Robert Miller, jeszcze na LCT, zanim kula wroga tra ła go w kręgosłup, widział „niszczyciel przed nami, z którego unosiła się gęsta smuga dymu. Wydawało się, że utracił sterowność i płynie prosto ku plaży. Pomyślałem, mój Boże, wpadną na mieliznę i utkną tuż na wprost niemieckich umocnień, ale wtedy okręt skręcił gwałtownie w lewo i popłynął równoległe do brzegu, strzelając ze

wszystkich dział w stronę pozycji wroga. Kłęby dymu i tumany ziemi wzbijały się do góry w każdym miejscu, które ostrzelał okręt”. 19 Starszy marynarz Giguere był już na plaży, kiedy niszczyciel „podpłynął do brzegu tak blisko, jak można to było sobie wyobrazić. Strzelał do bunkra, a pociski leciały nade mną. Ma się dziwne wrażenie, gdy pociski śmigają nad głową”. 20 Starszy marynarz O’Neill, który także był wtedy na plaży, wspomina:

„Niszczyciele strzelały na oślep z dział 127 mm w kierunku bunkrów, widać było pociski przelatujące ze świstem nad naszymi głowami i walące w grube cementowe ściany, odbijały się od nich, jednak kilka z nich wpadło przez otwory strzelnicze i wybuchło. Ogień wroga wkrótce ustał”. 21 Porucznik Joe Smith z marynarki, dowódca sektora plaży, pamięta, że widział „niszczyciele płynące prosto w kierunku plaży i strzelające w stronę klifu. Widać było

okopy, broń i ludzi wylatujących w powietrze, w miejscach gdzie tra ały pociski. Celowano tuż pod krawędź klifu, bo tam były okopy. Nie mam żadnych wątpliwości, że tych kilka niszczycieli, które tam wtedy były, uratowały całą inwazję”. Konkludując, Smith powiedział w imieniu wszystkich, którzy byli świadkami tej sceny: „Proszę mi wierzyć, od tamtego dnia jestem entuzjastą niszczycieli”. 22 Czterdzieści pięć lat później, James Knight, saper

piechoty z drużyny inżynieryjnej, który wylądował o godzinie 6.30 na Red Fox, napisał list do załogi niszczyciela Frankford, opublikowany w „U.S. Naval Institute Proceedings”. Knight stwierdził w nim, że był unieruchomiony do czasu, gdy około 10.00 albo 10.30 na morzu pojawił się niszczyciel (...) płynący prosto w moim kierunku. Chociaż nie nadawał

żadnych

sygnałów

i

nie

dymił, pomyślałem od razu, że pewnie tra ł na minę albo dostał torpedą i

jest na tyle uszkodzony, że skończy na plaży.

Ale niszczyciel zaczął skręcać w prawo. Zanim ustawił się równolegle do linii brzegu, dał ognia ze wszystkich dział. Pociski wybuchały w niedalekiej odległości za Knightem, który obserwował przemieszczanie się okrętu ku zachodowi wzdłuż plaży. Ostrzał nie ustawał nawet na chwilę. Knight spodziewał się, że lada moment niszczyciel ruszy na pełne morze, „kiedy nagle

zdałem sobie sprawę, że zawraca. Działa zamilkły na chwilę. Kiedy dopłynął niemal do tego samego miejsca, z którego wyruszył, ponownie zawrócił (...) i znowu płynął ku przeciwległemu krańcowi plaży, wszystkie działa ponownie strzelały”. Przez wszystkie lata, które upłynęły od D-Day, Knight próbował dowiedzieć się, jaką nazwę miał tamten niszczyciel, jednak ani Ryan, ani Morison, ani żaden inny autor nie wspomnieli o tamtym incydencie (choć

Morison rzeczywiście napisał, że Frankford podpłynął tego dnia najbliżej brzegu). A potem Knight natra ł w „VFW Magazine” na notatkę o spotkaniu dawnych członków załogi. Wziął w nim udział w 1989 roku. Tam właśnie zyskał pewność, że niszczycielem, który zrobił na nim wrażenie i ogromnie pomógł żołnierzom na plaży, był Frankford. W liście do załogi Knight napisał: Niezależnie od czasu lądowania, niemal wszyscy na plaży Omaha byli

przygwożdżeni do ziemi od momentu dotarcia do wydm aż do chwili, gdy dokonaliście swojej „rundki”. Niedługo potem, jak się pojawiliście, na plaży zaczął się ruch, dzięki czemu piechota mogła w końcu wspiąć się po zboczu na płaskowyż i dalej.23

Szef sztabu 1 Dywizji, pułkownik S.B. Mason, napisał 8 lipca 1944 roku do kontradmirała J.L. Halla, po dokonaniu inspekcji niemieckiej obrony na plaży Omaha. Pozycje obrony, jego zdaniem, były nie do

pokonania. Wszelki ostrzał i ataki piechoty były nieskuteczne. Nie

mogli

jednak

odeprzeć

jednego uderzenia (...). Jestem teraz absolutnie przekonany, że lądowanie udało

się

ogniowemu

nam

dzięki

marynarki;

wsparciu

bez

niej

z

pewnością nie zdołalibyśmy przebyć plaż.24

Kiedy w D-Day generał major Leonard Gerow zszedł na brzeg o godzinie 19.00, celem zorganizowania na

plaży kwatery sztabu V Korpusu, w pierwszej wiadomości, jaką wysłał do generała Bradleya, znajdującego się na ciężkim krążowniku Augusta, napisał: Dziękujmy

Bogu

za

Marynarkę

Wojenną Stanów Zjednoczonych!25

Marynarka była częścią użytych w inwazji sił. Była oczywiście niezastąpiona, zwłaszcza niszczyciele, jednak stanowiła tylko jedną z formacji. Wiele zaciętych ataków alianckich, które

miały się dopiero rozpocząć przy pokonywaniu stoku i potem na kli e, mogło liczyć na wsparcie, nawet gdy Frankford i inne okręty wystrzelały już całą amunicję i odpłynęły. Marynarka stworzyła żołnierzom znajdującym się na plaży Omaha możliwość prowadzenia walki. Potem już tylko od piechoty zależało, jak wykorzysta tę szansę. Pierwszym zadaniem było otworzenie dróg wyjścia i rozładowanie „korków” na plaży. Żeby tego dokonać,

piechurzy musieli dostać się na górę i zajść obronę niemiecką od tyłu. Sposób, w jaki marynarze zajęli się rannymi, był równie wyjątkowy i godny podziwu, jak zniszczenie bunkrów niemieckich na kli e. Pomoc medyczna rozpoczęła się na plaży, gdzie żołnierze wyciągali rannych z wody, ratując ich przed utonięciem w falach narastającego przypływu. Starszy bosman Garwood Bacon z 7 Batalionu Desantowego znajdował się na łodzi, która o godzinie 8.10

wpadła na minę przy Dog Green. Było wielu rannych; łódź płonęła. Razem z innymi członkami drużyny Baconowi udało się spuścić na wodę gumowy ponton. Wdrapał się na niego, a reszta podawała mu radiostację, zestawy opatrunkowe, broń i amunicję. Kule z broni maszynowej świstały im koło uszu, gdy przepychając ponton po płyciźnie, dotarli do plaży, gdzie ułożyli ładunek na piasku. — Hej, Bacon! — zawołał starszy marynarz Johnakin. —

Myślisz, że uda nam się wrócić do łodzi? Niektórzy ranni faceci sami nie dadzą rady dostać się na brzeg. — Mogę spróbować, jeśli i ty spróbujesz — odpowiedział Bacon. Rzucili na plażę plecaki, pistolety maszynowe Thompson i hełmy, chwycili ponton i zaczęli przedzierać się przez coraz wyższe fale. Wyciągając rannych z wody, kulili się przed kulami nieprzyjaciela. „W kilka minut udało nam się zapakować do pontonu około piętnastu

rannych i nie umiejących pływać, którzy tłoczyli się w środku lub wisieli u burt. Pomagając sobie rękami i nogami, zdołaliśmy dotrzeć do brzegu, gdzie co sprawniejsi pomogli przenieść rannych w pobliże wału i zajęli się udzielaniem pierwszej pomocy, gdy tylko było to możliwe”. 26 Fotograf z Korpusu Wojsk Łączności Armii zrobił zdjęcie tej sceny; stało się jedną z najbardziej znanych fotogra i z plaży Omaha. Bacon złapał karabin (ktoś

bowiem zabrał wcześniej jego automat) i ruszył w kierunku żwirowego wału. Zobaczył grupę około pięćdziesięciu mężczyzn „którzy przywarli do piasku i skał. Myśląc, że leżą, chroniąc się przed ogniem z karabinów, rzuciłem się pomiędzy dwóch żołnierzy i ukryłem twarz w piachu. Nagle dotarło do mnie, że nie słyszę żadnego ra-ta-ta-ta-ta karabinów maszynowych i świstu pocisków nad głową. Ostrożnie uniosłem głowę i rozejrzałem się dookoła. Przerażający widok zmroził

mnie kompletnie. Żołnierz, obok którego leżałem, nie miał głowy, inny był rozszarpany w połowie. Wszyscy nie żyli”. Udzielanie pomocy martwym nie miało sensu, dlatego ruszył dalej, szukając swojej grupy. 27 Niemieccy snajperzy strzelali do sanitariuszy (wszędzie chwalonych przez weteranów D-Day jako najodważniejszych z odważnych), którzy starali się pomóc na plaży rannym nie mogącym się ruszać. Tymi, których udało się przenieść w

pobliże wału, zajmowali się felczerzy, robiący, co było w ich mocy, a niewiele mogli. Ich działania ograniczały się do podawania środków uśmierzających ból, przemywania ran, stosowania sulfonamidów i najnowszego cudu — penicyliny (amerykański przemysł farmaceutyczny pobił rekord, produkując sto milionów dawek penicyliny w poprzednim miesiącu28), robienia zastrzyków z mor ny i czekania na sposobność przetransportowania rannych

do łodzi desantowych, które mogłyby przewieźć ich na okręty, wracając po kolejne ładunki. Starszy marynarz O’Neill razem z jakimś saperem niósł nosze do LCT O’Neilla. Kiedy postawili je na piachu, O’Neill zauważył, że twarz rannego była z jednej strony pozbawiona skóry. „Gałka oczna, zęby i kość szczękowa były na wierzchu. Przypominało to model albo rysunek z podręcznika medycyny. Spytałem, jak się czuje. Odpowiedział, że

okey”. O’Neill nosił rannych aż do chwili, gdy na LCT nie można było ich więcej pomieścić. Felczer i kuk z LCT zajęli się nimi. Felczer dysponował niewielkim zapasem plazmy, ale nie wystarczyło jej na długo. Kiedy LCT ruszyła w kierunku akwenu transportowego, gdzie ranni mieli być przeniesieni na statek szpitalny, O’Neill usłyszał, jak felczer mówi: „Ten człowiek potrzebuje plazmy, jeśli jej nie dostanie, będzie po nim”. „Ale nie

mamy już plazmy”, odpowiedział na to kuk ze łzami w oczach. Znajdowali się w odległości około półtorej godziny od statku szpitalnego. Kiedy w końcu tam dopłynęli, bomy były spuszczone, a pokłady gotowe na przyjęcie noszy z rannymi. LCT przycumował do burty statku. Personel medyczny zszedł na pokład LCT z pełnym zestawem medykamentów. Rannych przenoszono na noszach, jednego po drugim. 29 Czas stanowił największe

zagrożenie dla rannych. Nad bólem można było zapanować, znieść go jakoś — pomagały w tym szok i mor na (kiedy felczer albo szeregowy aplikował mor nę, odciągał rannego na bok, żeby ktoś inny nie zrobił zastrzyku po raz drugi) — utrata krwi była poważniejszą sprawą. Jednak jeśli udawało się zatamować upływ krwi, a ranny dostał się w ręce lekarza na pokładzie statku szpitalnego, jego szanse na przeżycie były bardzo duże. Załogi łodzi desantowych

robiły, co mogły, by zapewnić rannym opiekę. Sierżant Stanley Borkowski z 5 Specjalnej Brygady Spaerów pływał am bią DUKW w tę i z powrotem, od statku Liberty do plaży, przewożąc ładunki. W drodze powrotnej transportował rannych na statek szpitalny, zakotwiczony w odległości około trzech kilometrów od plaży. „Nie chciałbym mówić o rannych żołnierzach — powiedział głosem łamiącym się na skutek wspomnień o tym, co wtedy widział. — Cieszyłem

się, że mogę ich zabrać do szpitala. Do tej pory modlę się za nich”. 30 LCI, na której znajdował się A.J. Liebling, korespondent wojenny „New Yorkera”, zabrała kilku rannych z plaży Omaha i przewiozła ich na statek szpitalny. Trzech z nich musiało być wciągniętych w koszykach z drutu, „w pozycji pionowej, niczym indiańskie totemy. Dwóch Murzynów z górnego pokładu zrzuciło linę, którą ludzie z naszej łodzi błyskawicznie przywiązali do

jednego z wierzchołków tych koszyków. Potem Murzyni wciągali rannego do góry; wyglądało to tak, jakby szedł do nieba”. „Żołnierz ze Straży Przybrzeżnej chwycił za dno jednego koszyka, by nie chybotał się w drodze do góry. Co najmniej litr krwi spłynął na niego, ściekając po czapce, uniesionej do góry twarzy i niebieskim kombinezonie. (...) Kilka minut po wciągnięciu na pokład ostatnich noszy, jakiś o cer wychylił się ponad

burtą i krzyknął: «O cer medyczny mówi, że dwóch z tych ludzi nie żyje. Mówi, żebyście zabrali ich z powrotem i pochowali». Marynarz z łodzi odezwał się: «Powinien, w dupę jebany, zobaczyć, co się dzieje na plaży». Dowódca łodzi desantowej odmówił wykonania tego absurdalnego rozkazu”. 31 Szesnastoletni starszy marynarz Ferris Burke był na LST 285, który służył za statek szpitalny. „Lekarze byli wyjątkowi — wspominał — po

prostu niesamowici. Pracowali przez całe godziny, amputując nogi i ręce, wyjmując odłamki, opatrując rany od kul i starając się uspokoić tych, którzy byli w szoku”. Burke doświadczył strasznych przeżyć, zwłaszcza dla szesnastoletniego chłopca (strasznych właściwie dla każdego). Pamięta, jak doktor Slattery poprosił go, by zszedł do warsztatu mechanika okrętowego i przyniósł sześć sześćdziesięciocentymetrowych

stalowych kątowników. Burke wykonał polecenie. Kiedy z nimi wrócił, lekarz kazał mu przywiązać do nich amputowane nogi i ręce, i wyrzucić za burtę. Gdy opowiedział o tym później mechanikowi, ten był „trochę zły, bo dał mi naprawdę dobry metal. Powiedział, że gdyby wiedział, po co lekarzowi te kątowniki, dałby mi jakiś złom, a nie dobry materiał”. 32 W tym czasie miało miejsce bardzo wiele rozdzierających serce wydarzeń. Sanitariusz, mat Frank Feduik, wspomina,

jak wstrzyknął mor nę szeregowcowi, leżącemu na pokładzie LST. Był na noszach. „Nagle uniósł się i wydał straszliwy krzyk. Dotarło do niego, że stracił prawą nogę. Siłą położyłem go z powrotem. Pamiętam, że powtarzał: «Co ja teraz zrobię? Moja noga, jestem farmerem»”. 33 Wojna kreuje dziwne przeobrażenia, być może opisane poniżej jest z nich najdziwniejsze: ludzie, którzy dają z siebie wszystko, by zabić innych, w jednej chwili

zamieniają się w ratujących życie. Żołnierze napotykający rannych (często wrogów) stawali się opiekuńczymi aniołami miłosierdzia. Przymus zabijania i przymus ratowania często występują na przemian. Komandor Palmer dowodzący niszczycielem Harding płynął wzdłuż brzegu, strzelając ze wszystkich dział. Porucznik Gentry opisał Palmera jako człowieka „pełnego energii i nerwowego”. O cerem medycznym na Hardingu był

doktor McKenzie. O godzinie 10.24 McKenzie przekonał Palmera do przerwania ognia na czas ekspedycji łodzi ratunkowej, którą mógłby dostać się na brzeg, by udzielić pomocy rannym z tra onej łodzi Higginsa. Wypełniając swój obowiązek, McKenzie podpłynął także do am bii DUKW z kilkoma rannymi, którymi mógł się zająć. Potem wrócił na Hardinga. Zaraz potem na pokładzie musiał zaradzić nagłemu wypadkowi. Podporucznik

Robert Reetz dostał zapalenia wyrostka robaczkowego. Tylko natychmiastowa operacja mogła uratować mu życie. McKenzie ponownie poprosił Palmera o przerwanie ognia, żeby mógł operować. Palmer zgodził się, aczkolwiek niechętnie. Po około półgodzinie kapitan wysłał porucznika Gentry’ego do mesy o cerskiej, zamienionej na salę operacyjną, żeby sprawdził, co się tam dzieje. McKenzie powiedział Gentry’emu, że choć „Reetz

dostał podwójną dawkę środka znieczulającego, nadal nie można go uspokoić na tyle, żeby przeprowadzić operację”. Był tam także podporucznik William Carter, który razem z trzema innymi przytrzymywał Reetza. (Carter wspominał: „Doktor McKenzie obiecywał od miesięcy, że pozwoli mi asystować przy operacji; ta była pierwszą z ważniejszych, przy której mu pomagałem”.) Nie działało górne oświetlenie; Carter jedną ręką trzymał lampę, drugą

Reetza. Znieczulenie zadziałało dopiero po kolejnych czterdziestu pięciu minutach, „a komandor przysyłał kogoś po wiadomości co pięć minut”, opowiadał Gentry. Ostatecznie po półtorej godziny operacja zakończyła się sukcesem. Komador Palmer skwitował to krótkim „dzięki Bogu” i natychmiast rozkazał wznowienie ognia. 34 Żołnierze ze służb medycznych nie byli jedynymi, których zadanie nie polegało na walce. Fotoreporterzy z

Korpusu Wojsk Łączności i Straży Przybrzeżnej popłynęli na brzeg, by dokumentować przebieg walk. To oni właśnie mieli przy sobie jedynie aparaty fotogra czne z załadowanymi czarno-białymi lmami. Znaleźli się na plaży z pierwszymi oddziałami[38]. Być może najdzielniejszym i z pewnością najlepiej znanym fotoreporterem był tamtego dnia Robert Capa z magazynu „Life”, który zszedł na plażę Omaha z Kompanią E w drugim rzucie. Łódź, którą płynął, przybiła do brzegu w

złym miejscu, na Easy Red. Capa jako ostatni zszedł z pokładu. Zatrzymał się na rampie, żeby robić zdjęcia. Sternik „niesłusznie uznał to za ewidentny przejaw wahania i pomógł mi rozwiać rozterki solidnym kopniakiem w tyłek”. Dotarłszy do osłoniętego miejsca, Capa wypstrykał rolkę lmu. Rzucił się do przodu, żeby schować się za płonącym wrakiem czołgu, tkwiącym w wodzie głębokiej do pasa. Chciał przedostać się do wału, „ale nie mogłem wypatrzyć

przerwy w gwiżdżących wokół pociskach, uniemożliwiających pokonanie ostatnich dwudziestu metrów”. Został za czołgiem, powtarzając zdanie, którego nauczył się w czasie wojny domowej w Hiszpanii (gdzie zrobił jedno z najlepiej znanych zdjęć wojennych XX wieku — sfotografował żołnierza w chwili, gdy został tra ony w pierś): Es una cosa muy seria. Es una cosa muy seria. (To bardzo poważna sprawa). W końcu udało mu się przedostać do wału, gdzie

przypadł do ziemi. „Znalazłem się oko w oko z porucznikiem, z którym poprzedniej nocy graliśmy w pokera. Spytał, czy domyślam się, co ma teraz przed oczami. Odpowiedziałem, że nie, a poza tym, zdaje się, niewiele widać ponad moją głową. «Powiem ci, co widzę. Widzę mamę, jak stoi na ganku przed domem i macha moją polisą ubezpieczeniową»”. Pociski z moździerzy wybuchały wszędzie dookoła. Capa przez cały czas robił zdjęcia, wkładał nowe rolki i

naciskał migawkę. Zaczynało mu brakować lmów. Obracając się ku plaży, zobaczył jedną z łodzi desantowych. „Myślę, że zareagowałem pod wpływem impulsu. Podniosłem się po prostu i pobiegłem ku łodzi”. Trzymając aparaty fotogra czne wysoko nad głową, brnął przez fale do LCI. „Wiedziałem, że uciekam. Próbowałem się odwrócić, ale nie byłem w stanie spojrzeć na plażę, powtarzałem sobie, że chcę

jedynie wysuszyć dłonie na łodzi”. Charles Jarreau ze Straży Przybrzeżnej znajdował się na LCI i zabierał rannych, by przewieźć ich na statek szpitalny. Dostrzegł Capę: „Biedny facet, był tam, w wodzie, trzymał w górze aparaty, żeby się nie zamoczyły i próbował złapać oddech”. Capa prosił o pomoc; dowódca pozwolił mu wejść na pokład. „Facet był naprawdę wdzięczny za wyciągnięcie. Dostał się na pokład. Zrobił zdjęcia naszej

łajby, które ukazały się w magazynie «Life»”. 35 Później tego samego dnia Capa wrócił do Portsmouth i pociągiem pojechał do Londynu, żeby wywołać lmy. Przygotował negatywy. Pomocnik w ciemni był jednak tak bardzo ciekawy tych zdjęć, że zbyt silnie podgrzał je przy suszeniu. Emulsja stopiła się i ściekła. Ze stu sześciu zdjęć zrobionych przez Capę, ocalało tylko osiem, zresztą nieostrych. Nic dziwnego, że Capa był zdenerwowany, jednak

przeszło mu, gdy zdał sobie sprawę, że na szarych, niewyraźnych fotogra ach, które przedstawiały żołnierzy wykorzystujących każdą możliwą osłonę albo wybiegających na plażę z łodzi Higginsa, udało mu się najlepiej uchwycić chaos i strach panujące na Omaha. Częściowo dzięki zbyt niecierpliwemu asystentowi Capa stał się autorem jednych z najsłynniejszych zdjęć z DDay. 36 Hollywoodzki reżyser i producent, John Ford, był

szefem zespołu fotogra cznego przy Biurze Służb Strategicznych. W DDay robili dla niego zdjęcia operatorzy lmowi ze Straży Przybrzeżnej. Przepłynęli kanał na niszczycielu USS Plunket, wyposażeni w sprzęt lmowy wart milion dolarów. Dwadzieścia lat potem Ford opowiedział o swoich przeżyciach pisarzowi Pete’owi Martinowi, współpracującemu z amerykańskim czasopismem „American Legion Magazine”. Ford oglądał wydarzenia na

plaży Omaha okiem wytrawnego reżysera; jego opowieść zasługuje na przytoczenie w obszerniejszych fragmentach. „Kiedy wyruszyliśmy — opowiadał Ford Martinowi — byliśmy na ostatnim okręcie ogromnego konwoju. (...) Nagle otylla dokonała zwrotu (...), przez co nasz Plunket znalazł się na czele. Mówiono mi, że wyglądałem na zaskoczonego, widząc, że ze swoimi kamerami jestem na czele sił inwazyjnych”. Plunket

rzucił

kotwicę

przy plaży Omaha o godzinie 6.00. „Wszystko zaczęło się dziać bardzo szybko”. Ford patrzył na pierwszy rzut wchodzący do akcji. „Nie mieli szans”. „Podobnie jak LCM przywożące dalsze buldożery i czołgi. Dostali się w prawdziwe piekło. Dowiedziałem się potem, że tylko trzy buldożery z trzydziestu albo czterdziestu wylądowały na brzegu. Pamiętam też, że widziałem łódź desantową miotaną falami po utracie sterowności,

obijającą się o wszystko, co było na wodzie, aż wpadła na minę i wyleciała wysoko w powietrze. Później, znacznie później odkryłem, że właśnie w tamtym tygodniu amerykańskie stocznie zaczęły szykować się do zwalniania z pracy setek robotników, bo skończyły się zamówienia wojskowe”. Celem zespołu Forda było „po prostu lmowanie wszystkiego, co działo się na plaży Omaha. Proste, ale niełatwe”. Ford przesiadł się

na am bię DUKW. Wchodząc „pamiętam, że obserwowałem czarnego żołnierza z DUKW, załadowanego sprzętem. Wyrzucił wszystko na plażę i zawrócił po następny ładunek. Patrzyłem zafascynowany. Wokół niego wybuchały pociski. Niemcy naprawdę się na niego zawzięli. A on omijał wszystkie przeszkody i poruszał się tam i z powrotem, zupełnie opanowany. Pomyślałem: mój Boże, jeśli ktokolwiek zasługuje na odznaczenie, to jest nim właśnie ten człowiek.

Chciałem go sfotografować, ale byłem wtedy w stosunkowo niebezpiecznym miejscu, dlatego doszedłem do wniosku, że do diabła z tym. Byłem gotów przyznać się, że facet okazał się znacznie odważniejszy ode mnie”. Piechota także zrobiła ogromne wrażenie na Fordzie: „Dyscyplina i wyszkolenie tych chłopców, którzy zeszli na brzeg z późniejszego rzutu łodzi desantowych, a wcześniej rzygali i jęczeli przez cały czas pobytu na wodzie, były

zadziwiające. To było widać. Nie rzucili się w owczym pędzie. Spokojnie zajmowali swoje miejsca i sukcesywnie przesuwali się do przodu”. Kiedy Ford dotarł do brzegu, ruszył biegiem przed siebie i zaczął kierować operatorów do wybranych miejsc (najczęściej za jakimiś osłonami znajdującymi się na plaży). Ci po zajęciu pozycji zaczęli lmować. „Nie pozwoliłbym im stać. Kazałem im leżeć za czymkolwiek i stamtąd robić zdjęcia. [Niemniej] straciłem kilku

ludzi. Te dzieciaki, cierpiące z powodu choroby morskiej, jawiły mi się jako bohaterowie. (...) Chylę czoło przed moimi chłopcami ze Straży Przybrzeżnej. Naprawdę umieli zaimponować. Ruszyli jako pierwsi, nie po to, by walczyć, ale żeby filmować. Moje wspomnienia z D-Day są porwane, stanowią jakby oddzielne ujęcia, które trzeba potem zmontować w jeden film. Przypomniała mi o tym czerwona baretka medalu za

odwagę — o tym, że żołnierze są zawsze zajęci, zawsze głęboko zaabsorbowani swoimi indywidualnymi starciami. Moi ludzie i ja mieliśmy za zadanie obserwować całą inwazję dla świata, ale każdy z nas widział tylko tyle, ile pokazywał maleńki obiektyw. (.) W trakcie nie mówiłem chłopcom, na co mają kierować kamery. Kręcili, co mogli. (...) Nie było żadnej paniki ani niepotrzebnej bieganiny.” Taśmy lmowe wróciły do

Londynu, gdzie zostały wywołane. Większość z nich była zrobiona w systemie Kodachrome, który został przetransponowany na taśmę czarno-białą, do wyświetlania w „Kronikach Filmowych” w kinach. „Mój zespół montażowy miał dwudziestoczterogodzinne dyżury i wybierał najlepsze ujęcia ze wszystkiego, co zostało nakręcone. Nie mam wątpliwości, że było to największe w historii zadanie dla montażystów. Pracowali na czterogodzinnych

zmianach, cztery godziny pracy, cztery przerwy (...). Publiczność niewiele wtedy zobaczyła, [ponieważ] rząd zbyt się obawiał pokazania na ekranie tak wielu o ar wśród Amerykanów”. 37[39]

Rozdział 21 Może mi powiecie, jak tego dokonaliśmy? 2 Batalion Rangersów rankiem

Po południu 5 lipca podpułkownik James Earl Rudder, dowódca Grupy Rangersów (Batalionów 2 i 5), odwiedził Kompanie A, B i C z 2 Batalionu na ich transportowcu Prince Charles. Miał poprowadzić Kompanie D, E i F do ataku na uforty kowaną baterię dział na Pointe du Hoc i pokonać stromy klif wysokości około czterdziestu metrów, znajdujący się w odległości około siedmiu kilometrów na zachód od prawej anki plaży Omaha. Kompanie A, B i C

wkroczyły do akcji w sektorze Charlie na Omaha, jednocześnie z kompanią A 116 Pułku Piechoty, po jego prawej stronie.[40] Rudder, który w 1932 roku ukończył Texas A&M (Teksańską Akademię Rolniczo-Inżynieryjną), gdzie uzyskał stopień o cera rezerwy, pracował jako nauczyciel i trener drużyny futbolowej w college’u, zanim wstąpił do czynnej służby w 1941 roku. Wiedział, jak przemówić do żołnierzy, by dodać im otuchy przed

rozpoczęciem akcji. Tym razem powiedział Kompaniom A, B i C: „Chłopcy, idziecie na plażę i jako pierwsi z tego batalionu postawicie stopę na francuskiej ziemi. Nie obawiajcie się, że będziecie tam sami. Kiedy D, E i F zajmą Pointe du Hoc, zejdziemy w dół i dołączymy do was. Powodzenia i niech Bóg będzie z wami”. 1 Przyszłość dowiodła, że niemal nic z tego się nie sprawdziło, ani dla Kompanii A, ani dla B, C, D, E i F. Trzeba było zrezygnować z

większości założeń planu jeszcze przed rozpoczęciem działań. Kompania C była sama w chwili lądowania i praktycznie nikt do niej nie dołączył przez cały dzień. Kompanie D, E i F dotarły o niewłaściwym czasie i od złej strony do Pointe du Hoc. Większość specjalistycznego sprzętu do wspinaczki nigdy nie znalazła się na brzegu, a ten, który udało się przetransportować, nie działał. Gdy kompanie mimo przeciwności weszły na szczyt zbocza, żołnierze przekonali

się, że ich cele — pięć armat 155 mm, mogących ostrzeliwać plaże Omaha i Utah — wcale nie znajdują się w tamtejszych bunkrach. Tak naprawdę to, czego rangersom udało się dokonać w jednej z najbardziej bohaterskich i sławnych akcji D-Day, nie miało znaczenia, bo najbardziej elitarna i najlepiej wyszkolona jednostka Armii Stanów Zjednoczonych nie została należycie wykorzystana. Faktem pozostaje jednak, że wyniki działań rangersów na

plaży Omaha i Pointe du Hoc miały zasadnicze znaczenie dla sukcesu Amerykanów na obu plażach. Dziesięć lat później pułkownik Rudder odwiedził miejsca tamtych wydarzeń ze swoim czternastoletnim synem i dziennikarzem z „Collier’s”, W.C. Heinzem. Patrząc na klif Pointe du Hoc, zapytał: „Może mi powiecie, jak tego dokonaliśmy? Tylko idiota porywałby się na coś takiego. To było szaleństwo i nadal wydaje się szaleństwem”. 2

Zgodnie z planem Kompania C miała wylądować na dalekiej prawej ance plaży Omaha i ruszyć w ślad za kompanią A ze 116 Pułku Piechoty do Vierville, przejść przez wieś, skręcić w prawo i oczyścić teren pomiędzy plażą a drogą wzdłuż wybrzeża (około kilometra w głębi lądu), prowadzącą z Vierville do Pointe du Hoc. Niemcy dysponowali w tamtej okolicy około dwudziestoma bunkrami, schronami, „tobrukami”, otwartymi stanowiskami strzeleckimi

oraz stacją radarową. Harmonogram zadań Kompanii C przewidywał, że jej akcja zostanie zakończona w ciągu dwóch godzin, to znaczy do 8.30. Kompanie A i B miały wylądować w Pointe du Hoc o godzinie 7.30 i gdyby otrzymały sygnał od Ruddera, powinny wzmocnić jego jednostki. W razie braku sygnału (co w założeniach oznaczałoby, że grupa, którą dowodził Rudder, poniosła porażkę) ich celem było lądowanie u wejścia do Vierville. Stamtąd następnie

miały przejść na wyżej położone tereny, skręcić w prawo i kierować się na zachód drogą wzdłuż wybrzeża, a potem zaatakować Pointe du Hoc od strony lądu. Wszystko zależało od tego, czy Kompanii A ze 116 Pułku Piechoty uda się zabezpieczyć dojście do Vierville i zająć samą wieś w początkowej fazie ataku. Ale Kompania A ze 116 Pułku została zmieciona z plaży. Kilka minut później, o godzinie 6.45, pojawiła się tam Kompania C

(Rangersów), która wylądowała na wyizolowanej pozycji, przy odległym zachodnim krańcu plaży Omaha, tuż za drogą dojazdową do Vierville. Najbliższe jednostki amerykańskie znajdowały się o ponad dwa kilometry dalej na wschód, na Dog Red. Ruszając tuż po zakończeniu ostrzału z morza, zanim obrona niemiecka otworzyła ogień, rangersi byli w bojowym nastroju. „To będzie pestka — powiedział wtedy jeden z nich. — Wątpię,

czy wiedzą, że nadchodzimy”. Sierżant Donald Scribner pamięta, że płynący z nim łodzią koledzy śpiewali Happy Anniversary sierżantowi Walterowi Geldonowi, który 6 lipca 1944 roku obchodził trzecią rocznicę ślubu. 3 Wiwatowali, kiedy z LCT(R) odpalono rakiety, ale ich radość skończyła się szybko, gdy zobaczyli, jak pociski nie dolatują do brzegu i spadają do wody, eksplodując w niej. Ich rozczarowanie powiększyło się, gdy zrozumieli, że — jak ujął to

porucznik Gerald Heaney — „nie było przed nami na plaży nikogo, a my mieliśmy zejść na ląd w sektorze nie atakowanym przez innych Amerykanów”. Kiedy LCA porucznika Heaneya uderzyła o mieliznę, brytyjski sternik krzyknął radośnie: „Jankesi, dalej nie mogę!” i opuścił rampę. Seria z niemieckiego karabinu maszynowego przeszła przez środek łodzi. Pierwszy schodzący został niemal natychmiast tra ony. Heaney zorientował się, że nie ma

szans na zejście po rampie, dlatego wyskoczył przez burtę. „Ludzie dookoła mnie ginęli lub byli ranni. Biegłem co sił w nogach w kierunku brzegu, ale pamiętam, że gdy znalazłem się na plaży, byłem tak zmęczony, że sił starczyło mi tylko na dotarcie do zbocza”. 4 Dowódca Kompanii C, kapitan Ralph Goranson, wspominał: „Pokonywanie plaży przypominało sen, w którym każdy ruch ciała i myślenie odbywają się

automatycznie”. Udało mu się dobiec i znaleźć schronienie u stóp klifu. Dla sierżanta Marvina Lutza bieg przez plażę był „jak straszliwy koszmar”. Niemniej, podobnie jak jego dowódca, poruszał się niczym automat — zaowocowało szkolenie przed inwazją. 5 Zbocze klifu było strome, miało około trzydziestu metrów wysokości. Znajdowało się na zachód od drogi do Vierville. U podstawy zbocza żołnierze byli poza zasięgiem niemieckich

karabinów maszynowych, nadal jednak zagrażały im pociski z moździerzy i granaty rzucane przez Niemców przebywających na górze. Były to granaty powszechnie nazywane przez żołnierzy „tłuczkami do ziemniaków”. Kiedy spadały, szeregowy Michael Gargas krzyczał: „Uwaga, chłopaki! Nadlatuje kolejny tłuczek!”6 Łódź sierżanta Scribnera trzykrotnie została tra ona przez niemiecką artylerię. Pierwszy pocisk oderwał zupełnie rampę, zabijając

ludzi znajdujących się na dziobie i obryzgując pozostałych krwią. Drugi uderzył w lewą burtę. Kiedy Scribner zaczął wspinać się na prawą burtę w części rufowej, zobaczył leżący na dnie łodzi pocisk 60 mm z moździerza. Zatrzymał się, by go podnieść, gdy trzeci pocisk rozerwał prawą burtę. Udało mu się wskoczyć do wody. „Miałem radiostację, karabin, granaty, dodatkową amunicję, śpiwór, wszystkie swoje manele, i zacząłem tonąć. Wydawało mi się, że

nigdy już nie wypłynę na powierzchnię”. Scribnerowi udało się dotrzeć do brzegu — choć nie pamięta, w jaki sposób — i chciał przebiec przez plażę. „Pamiętam, że padałem trzykrotnie. Za każdym razem pociski ryły piasek tuż przed moją twarzą. Nie zatrzymywałem się, bo wiedziałem, co będzie potem; padałem z wyczerpania”. Po dotarciu do podnóża klifu „spojrzałem za siebie i zobaczyłem Waltera Geldona leżącego na plaży z

uniesionymi rękami, prosił o pomoc. Jemu się nie powiodło. Zginął w trzecią rocznicę swojego ślubu”. 7 Porucznik Sidney Salomon, dowodzący 2 Plutonem Kompanii C, zszedł z łodzi jako pierwszy. Znalazł się po pierś w wodzie. Rangersi dostali się pod ostrzał z karabinów maszynowych. Schodzący jako drugi, sierżant Oliver Reed został tra ony. Salomon przechylił się, by wyciągnąć go spod rampy, gdy łódź ruszyła z miejsca, popchnięta falą do

przodu. Powiedział Reedowi, żeby zdobył się na największy wysiłek, i zaczął razem z nim iść w stronę brzegu. „Do tego czasu Niemcy zdążyli dokładnie wycelować broń w rampę. Żołnierze skaczący z łodzi byli tra ani jeden po drugim z ręcznej broni, dodatkowo wokół wybuchały pociski z moździerzy, wzbijając w górę gejzery wody”. Salomon dobiegł do podstawy klifu. Obejrzał się za siebie. „Ciała leżały w bezruchu, tam, gdzie upadły,

strużki krwi barwiły piasek. Niektórzy ranni próbowali się czołgać, z rozpaczą w oczach i wściekłością na wykrzywionych bólem twarzach. Inni usiłowali wstać, tylko po to, by dostać kolejną kulę. Przy brzegu fale poniewierały bezwładnymi ciałami, jakby kanał La Manche naigrywał się z nich, ukazując swą władzę nad ludźmi, i bawił się umarłymi niczym kot myszą”. 8 Z sześćdziesięciu ośmiu rangersów z Kompanii C dziewiętnastu zginęło,

osiemnastu zostało rannych. Tylko trzydziestu jeden dotarło do klifu. Kompania nie wystrzeliła do tej pory nawet jednego pocisku. 9 Jej pierwsze minuty pobytu na francuskiej ziemi były koszmarem, podobnie jak Kompanii A ze 116 Pułku Piechoty. Niemniej rangersi mieli pewną przewagę. Mimo granatów i pocisków z moździerzy, wybuchających dookoła, byli bezpieczniejsi u podnóża klifu od żołnierzy z Kompanii A, którzy przeżyli i

znajdowali się przy wale po przeciwnej stronie drogi do Vierville. Poza tym ich dowódca, kapitan Ralph Goranson, razem z dwoma dowódcami plutonów, porucznikami Williamem Moodym i Sidneyem Salomonem, byli z nimi, ani przez chwilę nie tracąc panowania nad sytuacją. Dodatkowo byli przecież żołnierzami elitarnej jednostki, przygotowywanymi właśnie na ten moment, czego przykładem relacja sierżanta Scribnera o postawie

sierżanta „Duke’a” Golasa: „Miał niemal pół głowy rozwalone granatem, a mimo to stał u podnóża klifu, strzelał z karabinu i przekleństwami próbował zmusić szkopów, żeby zeszli na dół i stanęli do walki”. 10 Tymczasem o cerowie zdali sobie sprawę, że kompania została zostawiona sama sobie, a wjazd na drogę do Vierville nie tylko nadal jest niemożliwy, ale dodatkowo znajduje się ona pod silnym ostrzałem niemieckich obrońców i nie

ma innego wyboru — poza oczywiście pozostaniem u podnóża klifu, gdzie czekała ich pewna śmierć — jak tylko wspiąć się po zboczu. Szczęściem odbyli wcześniej trening we wspinaczce i mieli ze sobą potrzebny do tego sprzęt. Porucznicy Moody i Salomon oraz sierżanci Julius Belcher i Richard Garrett ruszyli w prawą stronę, aż dotarli do szczeliny w kli e. Posługując się bagnetami niczym hakami, wspinali się jeden po drugim, aż dotarli na

szczyt zbocza. Tam Moody przywiązał kilka podwójnych lin do słupów stojących na polu minowym i rzucił je w dół, dzięki czemu reszta kompanii mogła wspiąć się po nich „małpim sposobem” na górę. O godzinie 7.30 Kompania C z 2 Batalionu Rangersów — choć byli to tylko ci, którzy przeżyli — znalazła się na górnej krawędzi klifu. Zgodnie z o cjalnym zapisem w historii armii amerykańskiej „była to prawdopodobnie pierwsza jednostka szturmowa, która

dotarła na wzgórze”. 11 Już na kli e żołnierze zobaczyli coś, co nazywano uforty kowanym domem. Właściwie nie był nawet uforty kowany, choć oczywiście mógł być — stał tam typowy dla Normandii kamienny dom chłopski. Znajdował się nad wjazdem na drogę do Vierville i był otoczony labiryntem połączonych transzei. Za domem Niemcy mieli wiele „tobruków” i bunkrów. Niemcy zaczęli strzelać do rangersów.

Zadaniem Kompanii C było nacieranie na zachód, przez płaskowyż, jednak kapitan Goranson zdecydował, że najpierw zaatakują dom i oczyszczą z nieprzyjaciela znajdujące się za nim transzeje. Porucznik Moody poprowadził drużynę, która miała się zająć budynkiem. Kopniakiem otworzył drzwi i zabił uzbrojonego o cera. Potem razem z żołnierzami zaczęli przeczesywać okopy. Porucznik Moody zginął od kuli, która przebiła mu czoło. Dowództwo nad drużyną

przejął porucznik Salomon. Posuwali się naprzód transzejami, rzucając granaty fosforowe, by usunąć Niemców z bunkrów. Sierżanci George Morrow i Julius Belcher zauważyli karabin maszynowy, który ostrzeliwał zachodni kraniec plaży Omaha, jeden z tych, które godzinę wcześniej zabiły tak wielu żołnierzy z ich jednostki. Niemiec strzelał bez przerwy w kierunku plaży, podczas gdy kolejne rzuty desantu próbowały przedostać się przez linię

piachu. Belcher, ogarnięty bezlitosną wściekłością, rzucił się ku niemu, nie bacząc na własne bezpieczeństwo. Kopniakiem rozwalił drzwi do bunkra i wrzucił do środka granat fosforowy. Kiedy fosfor zaczął płonąć Niemcom na skórze, porzucili broń i wybiegli na zewnątrz, wrzeszcząc z bólu. Belcher zastrzelił jednego po drugim. 12 Nie wszyscy jednak byli tak odważni. Porucznik Heaney wspominał: „[Był] pewien o cer, którego

nazwiska nie będę wymieniał. W czasie szkoleń sprawnościowych okazał się jednym z najaktywniejszych. Wszyscy uważaliśmy, że na pewno wyróżni się w czasie szturmu. Natknąłem się jednak potem na niego, skulonego na dnie transzei i płaczącego jak dziecko, niezdolnego do żadnej walki. Sierżant White wyznaczył jednego ze swoich ludzi, by odprowadził go na plażę i został stamtąd ewakuowany. Nigdy więcej o nim nie słyszałem”. 13 W tym czasie

kapitan Goranson przypatrywał się drużynie ze 116 Pułku Piechoty, lądującego tuż pod klifem (choć tak naprawdę dzieliła ich odległość około kilometra). Wysłał rangersa, by przyprowadził ich na górę, dzięki czemu staliby się pierwszym wzmocnieniem Kompanii C. Niemcy bez przerwy otrzymywali posiłki, ściągając przez system transzei ludzi ze stanowisk obrony wjazdu na drogę do Vierville i samej wsi. Uzupełnienia niemieckie

liczebnie znacznie przewyższały amerykańskie. Na plaży Utah udało się spadochroniarzom zapobiec wysłaniu przez Niemców posiłków do odparcia desantu na plażę; za plażą Omaha nie było spadochroniarzy, więc Niemcy mieli tam pełną swobodę poruszania się. Na zachód od wjazdu na drogę do Vierville przez cały dzień trwała walka na kli e. Goranson nie miał wystarczająco dużo ludzi, by wyprzeć Niemców z zajmowanych pozycji. Jego

żołnierze oczyszczali transzeje, przesuwali się do przodu, a wtedy nowe oddziały niemieckie zjawiały się w tych samych miejscach. Porucznik Salomon dowodził „plutonem” złożonym z trzech ludzi. Opisał typową akcję: „Posuwaliśmy się naprzód wzdłuż okopu, po krzywej. Natknęliśmy się na obsługę moździerza, ostrzeliwującego plażę. Kilka granatów, parę serii z pistoletu maszynowego Thompson, strzały z karabinów i mogliśmy posuwać się dalej”. 14

Dla sierżanta Scribnera ten dzień zdawał się nie mieć końca. Porucznik Salomon wpadł w rozpacz. Patrząc w dół na plażę, widział jedynie chaos. „Aż do południa D-Day myślałem, że inwazja skończyła się porażką, i zastanawiałem się, czy uda nam się wycofać i w niedalekiej przyszłości spróbować desantu jeszcze raz.”15 Dla większości rangersów był to pierwszy udział w prawdziwej walce. Dali znakomity dowód na to, jak

dobrze byli wyszkoleni — stanowili wręcz podręcznikowy przykład tego, co można uzyskać odpowiednim treningiem, pokonywali bowiem Niemców, ukrytych w umocnionych pozycjach. Zwyciężali, ale nie dokonywali tego za cenę nieliczenia się z własnymi stratami. Wykorzystywali podstawową taktykę walki, uzupełniając ją zapałem i dobrze wyważoną ostrożnością. Następnego dnia, w czasie pogrzebu poległych, kwatermistrz armii

amerykańskiej podał efekty ich walk: sześćdziesięciu dziewięciu Niemców zostało zabitych w transzejach wokół uforty kowanego domu lub w samym budynku, Amerykanie stracili tylko dwóch żołnierzy. Akcja Kompanii C Rangersów i części żołnierzy ze 116 Pułku Piechoty była odosobniona. Okazali się jedynymi Amerykanami po zachodniej stronie wjazdu na drogę do Vierville. Byli zupełnie odcięci od reszty, bo stracili wszystkie radiostacje. Dostawali niewielką pomoc od

marynarki, ale nie zawsze była to pomoc pożądana. Nieświadomi tego, że rangersi są na szczycie klifu, dowódcy niszczycieli kazali ostrzeliwać ich pozycje z działek 20 mm i 127 mm. Sierżant Scribner widział, jak jeden z pocisków 127 mm tra a w bunkier; był zdziwiony, że ładunek zrobił „jedynie niewielki wyłom, głęboki na piętnaście centymetrów. Niemcy rzeczywiście wiedzieli, jak budować swoje umocnienia”. Sierżant William Lindsay

znajdował się w betonowym bunkrze, który został tra ony dwoma pociskami 127 mm. Na skutek wybuchów stracił ząb i potłukł się, zwłaszcza głowę, gdy wstrząsy rzuciły nim o ścianę. Trzy razy w ciągu tego dnia koledzy musieli powstrzymywać go przed zejściem z klifu. Wieczorem stanął przed pułkownikiem Taylorem ze 116 Pułku Piechoty. Czerwony na twarzy, klnąc jak szewc, oskarżył Taylora, że ukradł mu broń, choć w tym czasie miał karabin

przewieszony przez ramię. 16 Ten incydent był powodem do śmiechu (kiedy już Lindsay odzyskał panowanie nad sobą, co stało się po kilku godzinach). Zaczęto nawet wyrażać współczucie dla Niemców ukrytych w bunkrach, kiedy okręty ostrzeliwały je pociskami 355 mm. „Na szczycie klifu bałem się jak jasna cholera i czekałem, kiedy szkopy zepchną nas z powrotem do kanału. Mieli na to spore szanse. Wieczorem w D-Day

nawiązaliśmy kontakt z naszymi Kompaniami A i B, podniosło mnie to na duchu i wzmocniło morale o sto procent (...). Miałem ochotę skakać z radości. Wiedziałem już wtedy, że szkopy stracili swoją szansę zwycięstwa. Nigdy więcej nie chciałbym przeżyć takiego D-Day”, powiedział później sierżant Charles Semchuck o tamtym dniu. Sierżant Lutz powtórzy jego ostatnie zdanie: „Bracie, mówię ci, zrobię wszystko, żeby nie brać udziału w kolejnym D-Day!”17

Kompania C nie dokończyła swojej misji. Choć tak naprawdę można powiedzieć, że nigdy właściwie tej misji nie rozpoczęła. Jej działania miały niewielką skalę, były to walki niewielkich grup o różnej liczebności. Ale miały zasadnicze znaczenie. Skupiając na sobie uwagę Niemców na klifie i zachodniej stronie wjazdu na drogę do Vierville, rangersi przejęli na siebie ogień pewnej liczby karabinów maszynowych, które w przeciwnym razie ostrzeliwałyby plażę. Nie ma

wątpliwości, że dokonali tego bez niczyjej pomocy. Bez nich przedarcie się na drogę do Vierville w najlepszym przypadku pochłonęłoby jeszcze więcej o ar, w najgorszym — żaden Amerykanin nie dostałby się na nią w D-Day. Kompanie A i B z 2 Batalionu Rangersów pojawiły się na Dog Green o godzinie 7.40. 5 Batalion wylądował na Dog White o 7.50, na wschód od wjazdu na drogę do Vierville. Stali się tam w efekcie częścią 116 Pułku

Piechoty, bowiem wiele walczących jednostek było na plaży formowanych ad hoc, a w ich skład wchodzili zarówno piechurzy ze 116 Pułku, jak i rangersi. Najlepiej można zrozumieć, przez co wtedy przeszli na wschodnim krańcu plaży, jeśli połączy się ich relacje z opowieściami piechurów, którzy wspinali się z nimi po zboczu, co zostanie przedstawione w następnym rozdziale. Bombardowanie umocnień w Pointe du Hoc przez

lotnictwo alianckie rozpoczęło się na tydzień przed D-Day. Ciężkie bombowce z amerykańskiej 8 Armii Lotniczej i brytyjskiego lotnictwa bombowego wielokrotnie atakowały ten obszar, a najsilniejsze bombardowanie odbyło się przed świtem 6 czerwca. Potem przystąpił do działania pancernik Texas, ostrzeliwując wybrzeże dziesiątkami pocisków 355 mm. W sumie na Point du Hoc spadło ponad dziesięć kiloton materiałów wybuchowych, co

równa się mocy bomby atomowej użytej w Hiroszimie. Texas przerwał ogień o godzinie 6.30, a więc w momencie planowanego desantu rangersów. Pułkownik Rudder znajdował się w pierwszej łodzi, choć nie powinien tam być. Generał porucznik Clarence Huebner, dowódca 1 Dywizji i głównodowodzący plażą Omaha, zabronił Rudderowi prowadzić Kompanie D, E i F z 2 Batalionu Rangersów na Pointe du Hoc, mówiąc:

— Nie mamy zamiaru ryzykować, że zastrzelą pana już w pierwszym rzucie. — Przepraszam, ale nie mogę wykonać tego rozkazu — odpowiedział na to Rudder — jeśli ich nie poprowadzę, mogą w ogóle nie dokonać desantu. 18[41] Rangersi płynęli na szturmowych łodziach desantowych (LCA), obsługiwanych przez brytyjskich marynarzy (rangersi szkolili się razem z brytyjskimi komandosami, dlatego też nie mieli

problemów ze współpracą z Brytyjczykami). LCA była zbudowana w Anglii na podstawie planów łodzi Andrew Higginsa, niemniej Brytyjczycy dodali lekkie opancerzenie na burtach i na okrężnicy. Łódź stała się przez to cięższa i wolniejsza — Brytyjczycy rezygnowali ze zwinności na rzecz bezpieczeństwa — co w praktyce oznaczało także, że LCA była głębiej zanurzona od LCVP. Rankiem D-Day wszystkie LCA wiozące rangersów

zostały spuszczone na wodę. Jedna z łodzi zatonęła wkrótce po opuszczeniu akwenu transportowego. Dowódcę Kompanii D i dwudziestu jego ludzi, którzy znaleźli się w morzu, zabrała kilka godzin później LCT. „Dajcie nam jakieś suche mundury, broń i amunicję, i zawieźcie nas z powrotem do Pointe. Musimy tam wracać!”, powiedział kapitan „Duke” Slater, gdy dostał się na pokład. Jednak jego ludzie byli tak odrętwiali z powodu wychłodzenia organizmów

długim przebywaniem w zimnej wodzie, że lekarz pokładowy polecił wieźć ich z powrotem, ale do Anglii. 19 Zatonęła także jedna z dwóch łodzi zaopatrzeniowych, mająca na pokładzie amunicję i inne wyposażenie; druga musiała wyrzucić za burtę ponad połowę ładunku, żeby utrzymać się na powierzchni. To był jednak dopiero początek niepowodzeń. O godzinie 6.30, kiedy Rudder na LCA prowadzącej szyk zbliżał się do plaży, zorientował się, że sternik

kieruje łódź ku Pointe-de-laPercée, mniej więcej pośrodku między wjazdem na drogę do Vierville i Pointe du Hoc. Po krótkiej wymianie zdań Rudderowi udało się przekonać sternika, by skręcił w prawo, w stronę właściwego miejsca przeznaczenia. Flotylla musiała przezwyciężyć prąd przypływu (był przyczyną znoszenia w lewą stronę) i wolno posuwała się równolegle do linii brzegu. Ten błąd miał się okazać bardzo kosztowny. Opóźnił

lądowanie rangersów o trzydzieści pięć minut, co dało niemieckim obrońcom czas na otrząśnięcie się z szoku po ostrzale, wyjście z okopów i schronów oraz ponowne obsadzenie pozycji. Poza tym łodzie były pod ostrzałem niemieckiej artylerii na długości aż czterech kilometrów wybrzeża. Jedna z am bii DUKW została zatopiona pociskiem 20 mm. Sierżant Frank South, dziewiętnastoletni sanitariusz, wspominał: „Z lewej anki, wzdłuż całego klifu, byliśmy

silnie ostrzeliwani przez karabiny maszynowe i nie mogliśmy, mimo że od tego zależało nasze życie, zlokalizować ognia”. 20 Porucznik James Eikner, o cer łącznikowy Ruddera, zapamiętał, jak „wybieraliśmy wodę z łodzi hełmami, uchylaliśmy się przed kulami i rzygaliśmy jednocześnie”. 21 Dowódcy niszczycieli USS Satterle i HMS Talybont, widząc, co się dzieje, wydali rozkaz podpłynięcia bliżej i otworzenia ognia do Niemców ze wszystkich dział. Zmusiło

to ich częściowo do cofnięcia się od krawędzi klifu. Kompania D miała zgodnie z planem wylądować na zachodniej stronie plaży, jednak dwie LCA, wiozące żołnierzy, z powodu błędnej nawigacji zboczyły z kursu i Rudder zasygnalizował ręką, żeby dołączyły do pozostałych siedmiu łodzi tak, by rangersi razem zeszli na brzeg, wzdłuż wschodniej części plaży. Porucznik George Kerchner, dowódca plutonu z Kompanii D, wspominał potem, że kiedy LCA, na

której płynął, zrobiła zwrot ku plaży, „pomyślałem, że to wszystko to jedna wielka pomyłka, że żaden z nas nigdy nie zdoła wspiąć się na klif”. Ale wtedy otworzono ogień z niszczycieli, zmuszając Niemców w okopach do cofnięcia się od krawędzi zbocza. Czterdzieści osiem lat później, już jako pułkownik w stanie spoczynku, Kerchner powiedział: „Chciałbym kiedyś spotkać się z kimś ze Satterlee, żeby uścisnąć mu rękę i podziękować”. 22 W chwili gdy otylla

aliancka zbliżała się do Pointe du Hoc, plaża w tym miejscu miała jedynie dziesięć metrów od powierzchni morza do podnórza klifu i kurczyła się gwałtownie w miarę narastania przypływu (w kulminacyjnym punkcie przypływu praktycznie przestawała istnieć). Nie było piasku, a jedynie rumowisko. Bombardowanie z powietrza i ostrzał z okrętów powyrywały ogromne kawały gliniastej ziemi ze zbocza, które spadły na dół. Skały stały się przez to bardzo śliskie, ale

jednocześnie utworzyły u podnóża wysoką na osiem metrów hałdę, stanowiącą dobry punkt wyjścia dla rangersów do wspinaczki po czterdziestometrowym zboczu. Rangersi byli wyposażeni w spore ilości bardzo dobrego sprzętu, pomocnego przy wchodzeniu na klif. Mieli między innymi dwudziestopięciometrowe rozsuwane drabiny, przekazane przez londyńską straż pożarną i zamontowane na am biach DUKW. Jednak

jedna „kaczka” zatonęła, a trzy pozostałe nie mogły wjechać na rumowisko pokryte mokrą gliną, które bardziej przypominało ślizgawkę niż plażę. Udało się rozsunąć i podnieść tylko jedną drabinę. Sierżant William Stivison wspiął się po niej na górę z zamiarem otworzenia ognia z karabinu maszynowego. Kiwało nim na boki tak, że bardzo przypominał metronom — ku niezadowoleniu niemieckich snajperów. Porucznik Elmer

„Dutch” Vermeer opisał tę scenę następująco: „Drabina odchylała się pod kątem około czterdziestu pięciu stopni — w obie strony. Stivison strzelał, gdy przemieszczał się obok klifu w szczytowym punkcie zataczanego łuku, ale am bia DUKW ugrzęzła tak mocno, że trzeba było złożyć drabinę”. 23 Podstawową metodą było jednak wspinanie się po linie. Każda LCA wiozła trzy pary wyrzutni, z których wystrzeliwano stalowe kotwiczki, ciągnące za sobą

liny o grubości dwóch centymetrów albo inne, z zawiązanymi supłami, ułatwiającymi wspinaczkę, lub też drabinki linowe. Wyrzutnie uruchomiono, kotwiczki zostały wystrzelone tuż przed lądowaniem żołnierzy. Jest to staroświecka technika wspinania się po ścianie lub zboczu, wielokrotnie sprawdzona i skuteczna. Niemniej w tym przypadku liny były nasiąknięte rozbryzgującą się wodą i wiele z nich ważyło zbyt dużo.

Rangersi patrzyli z bólem w sercu, jak kotwiczki lecą w stronę klifu, ale zamiast wbić się w zbocze, spadają na dół, ściągnięte przez ciężkie liny. Udało się wbić po jednej tylko kotwiczce z każdej LCA. Dyndające ze zbocza liny stwarzały możliwość wspięcia się na górę. Żeby się do nich dostać, rangersi musieli zejść z LCA i pokonać wąski pas plaży dzielący ich od podnóża klifu. Ale najpierw należało poradzić sobie z dwoma problemami. Pierwszym był

niemiecki karabin maszynowy, znajdujący się na ich lewej ance i ostrzeliwujący plażę. Zabił lub zranił piętnastu rangersów. Pułkownik Rudder był jednym z pierwszych, którzy znaleźli się na plaży. Towarzyszył mu pułkownik Travis Trevor, brytyjski komandos, który pomagał w szkoleniu rangersów. Zaczął iść przez plażę, zachęcając tym innych. Rudder opisał go jako „wspaniałego, wielkiego [miał ponad metr

dziewięćdziesiąt wzrostu], czarnowłosego «urodzonego» żołnierza — jednego z tych zatwardziałych Brytyjczyków”. Porucznik Vermeer krzyknął do niego: „Jak może pan robić coś takiego, gdy do pana strzelają?” „Robię dwa małe kroki, a potem trzy duże — odpowiedział Trevor — i wtedy nie mogą mnie dorwać”. W tej samej chwili kula tra ła go w hełm i powaliła na ziemię. Zaraz się podniósł i wygrażając pięścią

niemieckiemu strzelcowi, wykrzykiwał: „Ty pieprzony skurwysynu!” Po tym wydarzeniu, jak wspominał Vermeer, „czołgał się, tak jak my wszyscy”. 24 Drugi problem, z jakim rangersi musieli sobie poradzić, stwarzały kratery po bombach i pociskach, które spadły w pobliżu klifu. Znajdowały się pod wodą, przez co były zupełnie niewidoczne. Sierżant South wspominał: „Schodząc z rampy, wpadłem z plecakiem w taki krater i znalazłem się

zupełnie pod powierzchnią”. Udało mu się jednak napompować kamizelkę i dopłynąć do brzegu. Porucznik Kerchner był zdecydowany zejść z łodzi pierwszy. Wydawało mu się, że woda ma w tym miejscu głębokość około metra, krzyknął więc „Okey, idziemy!” i skoczył. Zanurzył się z głową, stracił karabin. Zaczął płynąć, wściekły na brytyjskiego sternika. Znajdujący się za nim żołnierze, widząc, co się dzieje, przeskoczyli przez

burty. Woda ledwie zakrywała im stopy. „Więc zamiast być na brzegu pierwszy, znalazłem się tam jako jeden z ostatnich z naszej łodzi. Szukałem kogoś, kto pomógłby mi odegrać się na brytyjskiej marynarce, ale wszyscy byli zajęci sobą, dlatego nie znalazłem poparcia”. Dwóch jego żołnierzy zostało tra onych z karabinu maszynowego, ostrzeliwującego plażę. „Strasznie mnie to rozzłościło, bo domyśliłem się, że to ja

jestem celem, a miałem przy sobie jedynie pistolet”. Kerchner chwycił karabin jednego z zabitych. „W pierwszym odruchu chciałem ruszyć na ten karabin maszynowy, schowany gdzieś na górze, ale zaraz pomyślałem, że to byłoby głupie, bo nasze zadanie polegało właśnie na wejściu na klif i zniszczeniu tam stanowisk ogniowych”. Dalej wspominał: „Nie trzeba było nikomu mówić, co ma robić. [Żołnierze] przeszli szkolenie i mieli rozkaz

wspięcia się po linach, dlatego wszyscy robili, co do nich należało, i zaczęli wspinać się na zbocze”. Kerchner wrócił na plażę, żeby zameldować pułkownikowi Rudderowi, że LCA dowódcy Kompanii D zatonęła. Znalazł go w chwili, gdy ten zaczynał wspinać się na zbocze po drabince sznurowej. „Nie wydawał się szczególnie zainteresowany informacją, że mam zamiar przejąć dowodzenie nad kompanią. Kazał mi się wynosić do wszystkich

diabłów i zacząć wchodzić po linie”. Kerchner wykonał polecenie. Wspinaczka okazała się „bardzo łatwa”, znacznie łatwiejsza od niektórych treningów przeprowadzanych w Anglii. 25 Ostrzał z karabinu maszynowego i narastający przypływ „przypiliły” sierżanta Gene’a Eldera do zmykania z plaży i wejścia na zbocze. Razem ze swoją drużyną wspinał się po wiszących swobodnie linach, w sporej odległości od ściany. Kiedy znaleźli się na szczycie

klifu, powiedział do swoich żołnierzy: „Trzymajcie nisko głowy, chłopaki, dowództwo znowu nawaliło i wróg ma ostrą amunicję”. 26 Inni rangersi mieli problemy z wchodzeniem po zboczu. „Wspiąłem się, nie wiem, powiedzmy na dwanaście, piętnaście metrów — wspominał szeregowy Sigurd Sundby. — Lina była mokra i jakby obłocona. Nie mogłem utrzymać na niej rąk, wydawało się, jakby były czymś nasmarowane, i zjeżdżałem w dół.

Próbowałem opleść linę nogami, żeby zwolnić, ile się da, ale tarcie nadal paliło mnie w dłonie. Gdyby lina nie była taka mokra, nie utrzymałbym się z powodu parzącego tarcia. Wylądowałem obok Sweeneya, a on powiedział: «W czym problem, Sundby, masz cykora? Dawaj, pokażę ci, jak to się robi». I zaczął się wspinać przede mną, ja tuż za nim, a kiedy dotarliśmy do szczytu, Sweeney powiedział: «Hej, Sundby, nie zapomnij biec zygzakiem»”. 27

Sierżant William „L-Rod” Petty, cieszący się reputacją jednego z najtwardszych rangersów, łatwo wpadający w gniew i bardzo agresywny, także miał kłopot z wejściem z powodu mokrej i obłoconej liny. Kiedy zsuwał się z powrotem ku podnóżu, kapitan Walter Block, o cer medyczny, powiedział Petty’emu: „Żołnierzu, macie się wspiąć po tej linie na górę”. Petty odwrócił się do niego, popatrzył mu prosto w oczy i odpowiedział: „Od pięciu minut próbuję wspiąć

się po tej cholernej linie i jeśli pan myśli, że poradzi sobie z tym lepiej, to niech pan, kurwa, sam spróbuje”. Block odszedł natychmiast, z trudem nad sobą panując. 28 Znajdującym się na górze Niemcom udało się odciąć dwie z trzech lin, zrzucali też na dół granaty, jednak ogień z Browningów z podnóża i ostrzał z karabinów maszynowych z niszczyciela Satterlee zmuszały większość z nich, by trzymali się z dala od krawędzi klifu. Niemcy nie spodziewali się bowiem ataku

z morza, dlatego ich stanowiska obronne znajdowały się w głębi lądu. Dodatkowo rangersi przymocowywali zapalniki do kotwiczek. Kiedy te po wystrzeleniu utkwiły w kli e, zapalniki wybuchały z opóźnieniem, tak że Niemcom wydawały się jakimś rodzajem broni o opóźnionym wybuchu, co zmuszało ich do trzymania się w pewnej odległości. Już po pięciu minutach rangersi byli na górze, po piętnastu większość pozostałych na dole do nich

dołączyła. Jednym z pierwszych, którym się to udało, był wiejski kaznodzieja z Tennessee, szeregowy Ralph Davis, wyśmienity strzelec, zachowujący zimną krew nawet w bardzo trudnych sytuacjach. Kiedy dostał się na górę, ściągnął spodnie i załatwił swoją potrzebę. Któryś z żołnierzy tak to skomentował: „Wojna musiała wstrzymać na chwilę bieg, żeby kaznodzieja się wysrał”. 29 Kiedy przypływ zakrył plażę, a atak od strony morza

— choć brało w nim udział mniej niż dwustu rangersów — posuwał się naprzód, pułkownik Rudder polecił porucznikowi Eiknerowi wysłać zaszyfrowaną wiadomość: Tilt (przechył). Był to znak dla pływających w łodziach rezerw z Kompanii A i B z 2 i 5 Batalionów Rangersów, by wylądowały na plaży Omaha zamiast w Pointe du Hoc. Rudder oczekiwał, że przejdą przez Vierville i zaatakują Pointe du Hoc od wschodu, od strony lądu. Na plaży byli ranni, którzy

potrzebowali pomocy. Sierżant South ledwie wyszedł na brzeg, usłyszał „pierwsze wołanie: «Sanitariusz!», więc zrzuciłem plecak, złapałem zestaw opatrunkowy i pobiegłem w stronę rannego. Dostał w pierś. Udało mi się podciągnąć go bliżej klifu. Jak tylko z nim się uporałem, pobiegłem po następnego i kolejnego, i znowu po następnego”. Kapitan Block polecił utworzyć punkt medyczny. 30 Porucznik wspominał:

Kerchner „Kiedy

przeszedłem już nad krawędzią klifu, było tam zupełnie inaczej, niż się tego spodziewałem”. Przed akcją bowiem rangersi zapoznali się dokładnie ze zdjęciami zrobionymi przez samoloty zwiadowcze, mapami, rysunkami i przestrzennymi modelami okolicy, jednak bombardowania i ostrzał z morza spowodowały, że powstał tam krajobraz wręcz księżycowy. „Jeden lej po drugim”. 31 Pięćdziesiąt lat później Pointe du Hoc nadal

przedstawiało niesamowity, zapierający dech w piersiach widok. Trudno powiedzieć, co robi większe wrażenie — liczba niemieckich żelbetonowych bunkrów czy też poczynione w nich zniszczenia i leje po bombach i pociskach. Ogromne kawały betonu są rozrzucone na obszarze ponad kilometra kwadratowego, jakby bogowie grali tam w kości. Tunele i transzeje zostały w większości zasypane, ale pozostało ich wystarczająco wiele, by dać pojęcie o tym,

jak wiele pracy włożono w budowę tych forty kacji. W podziemiach pozostało wiele drezyn; służyły one do przewożenia amunicji. Istnieje tam ogromna stalowa konstrukcja używana do zawracania wózków o sto osiemdziesiąt stopni. Zaskakujące, że masywny betonowy punkt obserwacyjny na samej krawędzi klifu zachował się w nienaruszonym stanie. Miał kluczowe znaczenie dla całej artylerii; roztaczał się z niego doskonały widok na plaże

Utah i Omaha; niemieccy obserwatorzy na tym posterunku wyposażeni byli w radiostację i łączność telefoniczną z bunkrami (kable biegły pod ziemią). Leje mają średnicę do dziesięciu metrów, są na metr-dwa głębokie, niekiedy głębsze. Ich liczba osiąga setki. Były błogosławieństwem niebios dla rangersów, bo stwarzały możliwość natychmiastowego ukrycia się. Tuż po znalezieniu się na górze żołnierze mogli w kilka

sekund schować się w lejach i ostrzeliwać stamtąd Niemców. Jednak największe wrażenie w Pointe du Hoc robi na turystach — których dziś przyjeżdżają tam tysiące z całego świata — stromy klif i próba wyobrażenia sobie wspinaczki po nim za pomocą lin. Zawodowych żołnierzy zaś zadziwia to, że rangersi przystąpili do działań tuż po dostaniu się na górę. Mimo początkowej dezorientacji, szybko się z niej otrząsnęli. Poszczególne plutony miały

ściśle określone zadania do wypełnienia, polegające na wyeliminowaniu określonych rodzajów broni nieprzyjaciela. Nie trzeba im było powtarzać, czym powinni się zająć. Niemcy prowadzili sporadyczny ostrzał z okopów i ciągły ze stanowisk karabinów maszynowych na wschodnim krańcu uforty kowanego obszaru, a także z działek przeciwlotniczych 20 mm, znajdujących się na zachodnim krańcu, jednak rangersi zignorowali je, chcąc

dobrać się najpierw do bunkrów. Kiedy do nich dotarli, ku własnemu zdziwieniu przekonali się, że owe „karabiny” to maszty telefoniczne. Ślady wiodące w głąb lądu wskazywały, że niedawno usunięto stąd armaty 155 mm, z pewnością na skutek bombardowań. Rangersi nigdy nie przerywają raz zaczętego zadania. W małych grupach ruszyli w głąb lądu, kierując się ku następnemu celowi, jakim była brukowana droga,

łącząca Grandcamp z Vierville. Mieli ustawić zapory uniemożliwiające Niemcom przerzucenie posiłków na plażę Omaha. Porucznik Kerchner ruszył naprzód i oddzielił się od swoich ludzi. „Pamiętam, że wylądowałem w zygzakowatym okopie, najgłębszym, jaki widziałem. Był to system połączonych ze sobą transzei, szerokich na sześćdziesiąt centymetrów, ale głębokich na dwa metry czterdzieści. Transzeje zmieniały kąt co dwadzieścia

dwa-dwadzieścia trzy metry. Byłem zdany na siebie i nigdy przedtem ani potem nie czułem się tak samotny, bo za każdym razem, gdy zbliżałem się do skrętu, nie wiedziałem, czy nie stanę twarzą w twarz z jakimś Niemcem”. Przepełniał go strach, więc pospieszył do drogi, by dołączyć do swoich ludzi, „bo czułem się znacznie lepiej, kiedy inni byli dookoła”. Kerchner przeszedł transzejami około stu pięćdziesięciu metrów, zanim ostatecznie wydostał się z

nich w pobliżu ruin domu na skraju uforty kowanego obszaru. Przekonał się tam, że Pointe du Hoc to warownia sama w sobie, otoczona od strony lądu polami minowymi, zasiekami z drutu kolczastego i stanowiskami karabinów maszynowych. „Tam właśnie natknęliśmy się na większość niemieckich obrońców, na skraju [fortyfikacji]”. 32 Pozostali rangersi przedostali się do drogi, choć musieli przez cały czas walczyć — zabijać Niemców i ponosić o ary. Straty nie były

małe. Z Kompanii D Kerchnera pozostało zdolnych do walki jedynie dwudziestu żołnierzy, z siedemdziesięciu, którzy przypłynęli na LCA. Dwóch dowódców kompanii zginęło; dowództwo Kompanii D i E objęli porucznicy. Kapitan Otto Masny dowodził Kompanią F. Kerchner razem z pozostałymi trzema o cerami dowodzącymi sprawdzili stan uzbrojenia. Okazało się, że rangersi stracili wszystkie karabiny maszynowe. „Poczuliśmy się rozczarowani, zresztą nie

tylko rozczarowani, czułem okropne osamotnienie, gdy dotarło do mnie, jak niewielu nas zostało”. Porucznicy zdecydowali, że powrót na obszar uforty kowany nie ma sensu. Zgodzili się, że najlepszym rozwiązaniem będzie utworzenie obrony okrężnej przy drodze i „czekanie na pojawienie się sił inwazyjnych, które wylądowały na plaży Omaha”. 33 Około znajdujący

godziny 7.30 się u podnóża

zbocza porucznik Eikner wysłał przez radiostację wiadomość: Praise the Lord (Chwalmy Pana). Oznaczała, że rangersi są już na szczycie klifu. 34 O godzinie 7.45 pułkownik Rudder przeniósł swoje stanowisko dowodzenia na krawędź klifu; urządził je w leju. Kapitan Block także wspiął się po linie i zorganizował na kli e punkt medyczny w dwuizbowym, zbudowanym z betonu stanowisku ogniowym. Panowały tam egipskie

ciemności, było zimno; Block pracował w jednej izbie przy świetle latarek, drugą przeznaczając na przechowywanie zwłok. Sierżant South wspominał, że „przynoszono coraz więcej rannych i mogliśmy jedynie układać ich na noszach blisko siebie. Był to nie kończący się proces. Od czasu do czasu wychodziłem i przynosiłem jakiegoś rannego z pola walki, a niosąc go, chowałem się w lejach po pociskach. Pewnego razu wyszedłem po kogoś i niosłem go z powrotem na

ramionach, kiedy tra ły go kolejne kule, zabijając na miejscu”. 35 Walki w rejonie forty kacji były dość skomplikowane, błędy zdarzały się często. Niemcy zjawiali się to tu, to tam, wystrzeliwali kilka serii i znikali pod ziemią. Rangersi nie mogli utrzymać ze sobą kontaktu wzrokowego. Czołganie było jedyną metodą posuwania się.[42] Nie było tam nic, co przypominałoby linię frontu. Niemcy utrzymali się w punkcie obserwacyjnym, mimo ponawianych prób

przejęcia tego stanowiska, i wzięli do niewoli kilku rangersów. Największym problemem stał się niemiecki karabin maszynowy, znajdujący się na wschodnim krańcu uforty kowanego obszaru, ten sam, który zgarnął krwawe żniwo na plaży. Teraz ostrzeliwał ją w tę i z powrotem, gdy rangersi próbowali się poruszyć. Rudder polecił porucznikowi Vermeerowi, by go unieszkodliwił. Vermeer wziął dwóch

ludzi. „Posuwaliśmy się przez leje po pociskach, aż doszliśmy do otwartej przestrzeni, gdzie obsługa karabinu mogła nas bez problemu skosić. Natknęliśmy się tam na grupę z Kompanii F, która otrzymała to samo zadanie. Gdybyśmy wybiegli z lejów po pociskach, musielibyśmy przebiec sto osiemdziesiąt do dwustu metrów otwartej przestrzeni, dlatego przytłoczyło mnie wrażenie, że pokonanie tego odcinka będzie niemożliwe bez poniesienia bardzo

ciężkich strat w ludziach”. Bo najcięższą bronią, jaką dysponowali rangersi, były karabiny automatyczne Browning, mające znacznie krótszy zasięg, niż było to potrzebne. 36 Na szczęście nadszedł rozkaz od Ruddera, by wstrzymać na chwilę akcję. Postanowiono podjąć próbę unieszkodliwienia niemieckiego karabinu maszynowego usadowionego na krawędzi klifu, za pomocą dział z niszczyciela. Wcześniej tego nie próbowano,

ponieważ grupa artylerii kierowania ogniem, znajdująca się na brzegu i dowodzona przez kapitana Jonathana Harwooda oraz porucznika marynarki Kennetha Nortona, została wyeliminowana z działania na skutek wybuchu pocisku, który spadł za blisko, a został wystrzelony z alianckiego okrętu. Porucznik Eikner, stojąc na szczycie klifu, miał ze sobą lampę sygnalizacyjną z I wojny światowej, zaopatrzoną w zasłonę. Był zdania, że uda mu się za jej

pomocą nawiązać kontakt z niszczycielem Satterlee. Rudder polecił mu spróbować. Eikner nauczył swoich ludzi posługiwania się alfabetem Morse’a przy użyciu lampy sygnalizacyjnej, „bowiem mogło się zdarzyć, że okazałoby się to potrzebne. Pamiętam, że niektórzy chłopcy nabijali się z tego powodu, bo niby czemu miałby w D-Day służyć taki stary, dawno nie używany sprzęt. Lampa osadzona na trójnogu była doskonałym urządzeniem z teleskopowym

celownikiem i mechanizmem naprowadzającym, utrzymującym położenie w linii z okrętem. Ustawiliśmy ją pośrodku stanowiska dowodzenia w leju, znaleźliśmy też suche baterie do jej uruchomienia. Nawiązaliśmy łączność i posłużyliśmy się tą lampą sygnalizacyjną do naprowadzenia ognia z morza. Był to dla nas ratunek w naprawdę krytycznym momencie”. Z Satterlee ostrzeliwanie

rozpoczęto stanowiska

karabinu maszynowego. Po kilku korektach celowniczych pocisk 127 mm zmiótł karabin i obsługę z klifu. Zaraz potem Eikner wykorzystał lampę, by prosić o pomoc przy ewakuowaniu rannych; do brzegu podpłynął kuter, na niewiele jednak się przydał z powodu silnego ostrzału prowadzonego przez Niemców. 37 Ponieważ Niemcy nadal twardo trzymali się na pozycjach przy wyjeździe z plaży na drogę do Vierville, rangersi zostali odcięci od

morza, nie mogli też liczyć na pomoc od strony lądu. Pozbawieni radiostacji, nie mieli pojęcia, jak przebiega inwazja w innych miejscach. Rangersi w Pointe du Hoc byli zupełnie odizolowani od reszty wojsk. Ich straty sięgały pięćdziesięciu procent. Pocisk wystrzelony z brytyjskiego lekkiego krążownika Glasgow spadł znacznie bliżej niż zamierzano, i wybuchł obok stanowiska dowodzenia Ruddera. Zginął kapitan

Harwood, porucznik Norton został ranny, podmuch rzucił pułkownika Ruddera na ziemię. Porucznik Vermeer wracał akurat do stanowiska dowodzenia, kiedy nastąpiła eksplozja. Nigdy nie zapomni tego, co wtedy zobaczył: „Wybuch sprawił, że wszyscy stali się żółci na twarzach, jakby nagle dostali żółtaczki. Zresztą nie tylko na twarzach i rękach; na skórze pod mundurami i na mundurach byli żółci od dymu z pocisku — był to prawdopodobnie pocisk dymny znaczący cele”.

Rudder szybko doszedł do siebie. Wściekły wydostał się z leja i ruszył polować na snajperów, jedynie po to, żeby dać się tra ć w nogę. Kapitan Block opatrzył mu ranę, Rudder musiał zatem zostać na stanowisku dowodzenia i — z lepszym lub gorszym skutkiem — dowodzić walką. Vermeer zwrócił uwagę, że „najwspanialszą rzeczą, jaka podtrzymywała nas na duchu, był widok pułkownika Ruddera dowodzącego akcją. Wszystko w środku mi się ściska, gdy pomyślę, jak

bardzo musiał cierpieć, gdy starał się dowodzić, mimo rany w nodze i wstrząsu, jakim był niewątpliwie wybuch pocisku dymnego”. 38 W 1954 roku, kiedy Rudder wrócił na miejsce tamtych wydarzeń, wskazał palcem budynek znajdujący się obok jego stanowiska dowodzenia. „Wzięliśmy tam naszego pierwszego jeńca wojennego — opowiadał synowi — był to mały piegowaty dzieciak, wyglądający na Amerykanina. (...) Miałem przeczucie, że

jest ich znacznie więcej dookoła, dlatego kazałem rangersom prowadzić tego dzieciaka przed sobą. Wyprowadzili go za róg, kiedy Niemcy otworzyli ogień z wejścia [do budynku], a on upadł martwy, o tutaj, twarzą w dół, z rękami nadal za głową”. 39 Wzdłuż wybrukowanej drogi walki nie ustawały. Przeciwnicy znajdowali się tak blisko siebie, że kiedy dwóch Niemców ukrywających się w głębokim okopie wyskoczyło z

karabinami gotowymi do strzału, sierżant Petty znalazł się dokładnie pomiędzy nimi. Rzucił się na ziemię, strzelając z Browninga, ale kule przeszły między Niemcami, którzy dosłownie stali po obu jego stronach. Tak ich jednak to przeraziło, że rzucili karabiny, podnieśli ręce do góry i zaczęli wołać Kamerad! Kamerad! Żołnierz, stojący za Pettym, skomentował to krótko: „Do licha, L-Rod, to dobry sposób oszczędzania amunicji, wystarczy śmiertelnie ich

przestraszyć”. 40 W innym z niezliczonych incydentów, mających miejsce w czasie tej bitwy, porucznik Jacob Hill zauważył niemieckie stanowisko karabinu maszynowego za krzakiem, tuż za drogą. Niemcy strzelali z niego do rangersów ukrytych w pobliżu. Przyglądał się ich pozycji przez chwilę, a potem wstał i wrzasnął: „Wy, bękarty, sukinsyny! Nie tra libyście nawet kontrabasem w dupę byka!” Wystraszeni nagłym krzykiem

Niemcy obrócili lufę karabinu, a wtedy Hill rzucił w nich granatem i unieszkodliwił. 41 Zasadniczym celem rangersów nie było jednak zabijanie Niemców ani też branie ich do niewoli, ale dobranie się do armat 155 mm. Ślady prowadzące od bunkrów i wysiłki Niemców próbujących je zatrzeć świadczyły, że powinny znajdować się gdzieś w pobliżu. O godzinie 8.15 na skraju drogi przy blokadzie było około trzydziestu pięciu

rangersów z Kompanii D i E. Dwunastu żołnierzy z Kompanii F dołączyło do nich w ciągu następnych piętnastu minut. Rangersi — wyśmienici żołnierze — natychmiast wyruszyli na zwiad. Była tam polna droga prowadząca na południe (w głąb lądu). Miała głębokie koleiny. Sierżanci Leonard Lomell i Jack Kuhn pomyśleli, że być może wyżłobiły je armaty. Przystąpili do dokładniejszego zbadania sprawy. Po około dwustu pięćdziesięciu metrach

(kilometr w głębi lądu) Lomell przystanął. Zrobił gest ręką, żeby zatrzymać Kuhna, obrócił się i wyszeptał: — Jack, są tutaj. Znaleźliśmy je. Te cholerne działa są tutaj. Aż trudno było uwierzyć, że dobrze zakamu owana bateria armat gotowa była do rozpoczęcia ostrzału plaży Utah. Dookoła znajdowały się stosy amunicji, pozostawione bez straży. Lomell zauważył około setki Niemców w odległości około stu metrów w otwartym polu, powoli zbierających się w grupę. Nie

było wątpliwości, że wycofali się w czasie bombardowania, z obawy, że jakiś pocisk mógłby tra ć w zapas amunicji, a teraz przygotowywali się do obsadzenia baterii. Nie spieszyło im się jednak, bo dopóki ich piechota nie odciągnęłaby rangersów i nie odbiła punktu obserwacyjnego, nie mogli liczyć na celne trafienia. Lomell nie wahał się ani przez chwilę: — Daj mi swoje granaty, Jack — powiedział do Kuhna. — Osłaniaj mnie. Mam

zamiar ich załatwić. Podbiegł do armat, by zdetonować granaty termiczne w oporopowrotnikach i mechanizmach kierunkowych dwóch armat, co by je unieruchomiło. Potem zajął się celownikiem trzeciej armaty. — Jack, potrzebujemy więcej granatów termicznych! Wrócili razem z Kuhnem na drogę, zebrali wszystkie granaty, jakie mieli przy sobie rangersi znajdujący się w pobliżu, pobiegli z powrotem

do armat i uszkodzili trzy pozostałe. Tymczasem sierżant Frank Rupinski, prowadzący drugi zwiad, natra ł na ogromny skład amunicji niedaleko na południe od baterii. Tu także nie wystawiono warty. Za pomocą ładunków wybuchowych wysadził go w powietrze. Nastąpiła gigantyczna detonacja, gdy eksplodowały pociski i ładunki prochowe, wzbijając w górę odłamki skał, piach, liście i gruz, które niby deszcz spadły na Lomella i Kuhna.

Nieświadomi działań Rupinskiego, Lomell i Kuhn pomyśleli, że jakiś zbłąkany pocisk tra ł w skład amunicji. Wycofali się, jak mogli najszybciej, i wysłali przez łącznika wiadomość do Ruddera, że armaty zostały odnalezione i zniszczone. 42 Tym samym rangersi wypełnili swoją misję. Była godzina 9.00. Zadziałali szybko i teraz znaleźli się w defensywie, odizolowani od reszty, mający do obrony jedynie moździerze 60 mm i Browningi.

Po południu Rudder polecił Eiknerowi wysłanie wiadomości — za pomocą lampy sygnalizacyjnej i gołębia pocztowego — via niszczyciel Satterlee: „Lokalizacja Pointe du Hoc — zadanie wykonane — potrzebna amunicja i posiłki — duże straty”. 43 Godzinę później z Satterlee nadeszła informacja od generała Huebnera: „Posiłki nie nadejdą — wszyscy rangersi wylądowali [na Omaha]”. 44 W czasie

następnych czterdziestu ośmiu godzin jedyne wzmocnienie, jakie Rudder otrzymał, stanowili trzej spadochroniarze ze „sto pierwszej”, zrzuceni w złym miejscu, którym udało się jakoś przedrzeć przez linię Niemców, oraz dwa plutony rangersów z plaży Omaha. Pierwszy zjawił się o godzinie 21.00. W jego skład wchodziło dwudziestu trzech żołnierzy dowodzonych przez porucznika Charlesa Parkera. Po południu 7 czerwca major Jack Street przypłynął łodzią

desantową, by zabrać jeńców i rannych. Po załadowaniu ich na pokład LST ponownie skierował się do plaży Omaha, zabrał też około dwudziestu żołnierzy z 5 Batalionu Rangersów i przewiózł ich do Pointe du Hoc. Niemcy byli wściekli niczym rozdrażnione szerszenie. Przez cały dzień, noc i następny dzień prowadzili kontrataki na uforty kowany obszar. Rangersi znajdowali się de facto w stanie oblężenia, ich sytuacja była rozpaczliwa.

Jednak, jak wspomina sierżant Gene Elder, zachowali zimną krew i odparli wszystkie ataki: „Działo się tak dzięki naszemu bardzo rygorystycznemu wyszkoleniu. Byliśmy gotowi. Na przykład sierżant Bill Stivison [który rankiem D-Day huśtał się w tę i z powrotem na drabinie przekazanej przez londyńskich strażaków] siedział obok sierżanta Guya Sho a za jakąś skałą czy załomem, kiedy Guy zaczął przeklinać. Bill spytał go, dlaczego klnie. Guy

odpowiedział: «Strzelają do mnie». Stivison zapytał, skąd to wie. Odpowiedź Gyua brzmiała: «Bo mnie właśnie trafili»”. 45 Szeregowy Salva Maimone wspominał, że wieczorem w D-Day „któryś z chłopaków wypatrzył kilka krów. Poszedł i wydoił jedną. Mleko miało gorzki smak jak chinina. To dlatego, że krowy najadły się cebuli”. 46 Porucznik Vermeer powiedział: „Nadal doskonale pamiętam, kiedy nadeszła północ, bo 7 czerwca są moje

urodziny. Miałem przeczucie, że jeśli dożyję do północy, przetrwam wszystko inne. Chyba od tamtej chwili mniej się bałem”. 47 Rangersi ponieśli ciężkie straty. Wielu z nich dostało się do niewoli. Pod koniec bitwy jedynie pięćdziesięciu było zdolnych do kontynuowania walki z ponad dwustu, którzy wylądowali na plaży. Nie oddali jednak Pointe du Hoc. Już później historycy twierdzili, że ich o ara poszła na marne, ponieważ armaty

zostały wycofane z uforty kowanego obszaru Pointe du Hoc. Nie mają racji. Armaty były sprawne i gotowe do strzału, zanim dobrał się do nich sierżant Lomell. Było też pod dostatkiem amunicji do nich. Miały w zasięgu strzału (a mogły wyrzucać wielkie pociski na odległość dwudziestu pięciu kilometrów) największy cel na świecie — pięć tysięcy ciasno zgrupowanych okrętów, statków i łodzi na wodach kanału La Manche, a także tysiące jednostek ze sprzętem

i pojazdami na plażach Utah i Omaha. Porucznik Eikner miał stuprocentową słuszność, kiedy podsumował swoją ustną relację: „Gdyby nas tam nie było, jestem prawie pewny, że te armaty zostałyby użyte i spowodowały śmierć oraz zniszczenie wśród naszych ludzi na plaży i okrętów na wodzie. O godzinie 9.00 D-Day armaty zostały unieszkodliwione, a wybrukowana droga zablokowana, wróg nie mógł z niej korzystać. Tak więc o

godzinie 9.00 wypełniliśmy naszą misję. Rangersi z Pointe du Hoc byli pierwszymi Amerykanami z sił desantowych w D-Day, którzy wykonali swoje zadanie, i jesteśmy z tego dumni”. 48

Rozdział 22 Na zboczu Vierville

w

116 Pułk Piechoty i 5 Batalion Rangersów O godzinie 8.30 przerwano

lądowanie na plaży Omaha. Żołnierze, już znajdujący się na brzegu, musieli się stamtąd wydostać, zaatakować niemieckie pozycje, zredukować morderczą siłę ognia skierowaną na plażę i zabezpieczyć wzniesienie. Potem ruszyć w głąb lądu, zajść Niemców od tyłu i wyprzeć ich z umocnień przy drogach prowadzących od plaży, wysadzić betonową zaporę na szosie i oczyścić szlaki dla pojazdów, zanim wyjadą z plaży i ruszą dalej. Mieli tego dokonać bez

jakiegokolwiek wsparcia artylerii, bez uzupełnień w ludziach i sprzęcie. Właśnie tego momentu Eisenhower obawiał się najbardziej. Amerykanie mieli na brzegu znaczne siły, około pięciu tysięcy zdolnych do walki żołnierzy, ponieważ jednak zostali odcięci od morza, znaleźli się w położeniu bez wyjścia, a ich utrata mogła stanowić zagrożenie dla całej ofensywy. Właśnie na ten moment Rommel najbardziej liczył. Wróg został zablokowany i

znajdując się w połowie na plażach, a w połowie na morzu, nie mógł ani wzmocnić oddziałów, ani ich wycofać. Najwidoczniej był także niezdolny do posuwania się naprzód z powodu silnej obrony wyjść z plaży. Zgodnie z planem Overlord wyjścia miały być opanowane do godziny 7.30. O godzinie 8.30 nadal pozostawały w rękach Niemców, niedostępne i zamknięte. Amerykanie przeszli na plaży bardzo krwawy chrzest bojowy. Dysponowali jedynie

połową sił przeznaczonych do desantu na Omaha, może nawet mniej niż połową, a jednostki znajdowały się w rozproszeniu. Ludzie byli wyczerpani, przerażeni, skonfundowani, wielu odniosło rany. W oczach obserwujących ich Niemców byli pokonani. Kiedy o godzinie 8.30 lądowanie przerwano, dowódca uforty kowanej pozycji Widerstandsnest 76, niedaleko Vierville, zameldował przez telefon do kwatery dowództwa 352

Dywizji: „Na brzegu, przy odpływie w pobliżu St Laurent i Vierville nieprzyjaciel chowa się na plaży za zaporami. Bardzo wiele pojazdów — wśród nich dziesięć czołgów — stoi w płomieniach. Saperzy zaniechali niszczenia zapór. Desant przerwano, łodzie desantowe znajdują się na morzu w dalszej odległości. Ogień karabinowy i artyleryjski z naszych stanowisk spowodował znaczne straty wroga. Na plaży widać wielu rannych i zabitych”. 1

Taki widok roztaczał się ze szczytu zbocza. Podobny można było zobaczyć z morza. Pojazdy kołowogąsienicowe, dżipy i ciężarówki, którym mimo silnego ostrzału artylerii udało się wjechać na plażę, znalazły się na wąskim pasie piachu, nie mając możliwości przejazdu przez kamienne rumowisko. Marynarze patrzyli na pojazdy zatrzymujące się z powodu kłopotów z silnikami lub tra enia przez artylerię. Z kolei pojazdy zdolne do ruchu

tkwiły w korkach, których nie można było rozładować. Stały się one łatwymi — bo nieruchomymi — celami dla niemieckich dział i moździerzy. Mimo że lądowanie przerwano, żołnierze w pojedynkę i grupami wydostawali się z plaży i wspinali na zbocze pomiędzy wyjściami w Vierville i Les Moulins. Inni ruszali ich śladem. Mieli wsparcie ogniowe z niszczycieli, a także z ocalałych na plaży czołgów, jednak generalnie

byli zdani na własne siły. Jak to zwykle bywa na wojnie, piechota (w tym przypadku także saperzy wojsk lądowych, marynarze ze Straży Przybrzeżnej, obserwatorzy artyleryjscy, saperzy morscy i inni specjaliści, przyjmujący ad hoc rolę piechurów) otrzymała w krytycznym momencie najgorsze zadanie, które musiała wykonać wtedy, gdy żołnierze wystawieni są na największe niebezpieczeństwo i najłatwiej ulegają szokowi.

Piechurzy narażeni są na najbardziej ekstremalne przeżycia, a w trakcie II wojny światowej nigdzie nie były one tak skrajne, jak na plaży Omaha 6 czerwca we wczesnych godzinach porannych. Żołnierze 116 Pułku Piechoty i 5 Batalionu Rangersów (oraz dwie kompanie 2 Batalionu) doświadczyli wojny od jej najstraszliwszej, najbardziej bezlitosnej strony. Znajdowali się na prawej (zachodniej) części plaży. Pułk 116

wchodził w skład Gwardii Narodowej Wirginii, będącej częścią dywizji piechoty. 5 Batalion Rangersów stanowił elitę, wszyscy byli ochotnikami. To, jak zareagowali na kryzysową sytuację, wiedząc, że zależą od nich losy plaży Omaha, a być może także powodzenie całej inwazji, było zasługą wspaniałej postawy generała Marshalla oraz wszystkich o cerów i podo cerów z dawnej armii zawodowej, którzy zmienili chłopców wychowanych w trudnych

latach Wielkiego Kryzysu we wspaniałych żołnierzy. Szeregowy Felix Branham stwierdził pod koniec swojej ustnej relacji: „Słyszałem, jak ludzie mówią, że mieliśmy szczęście. To nie jest kwestia szczęścia. Kiedy wylądowaliśmy na plaży Omaha, byliśmy dobrze wyszkoleni, mieliśmy dobrych dowódców i Pan Wszechmogący był z nami. To wszystko, co mogę powiedzieć”. Branham dodał także: „Każdy z nas miał swoje małe

pole bitwy. Miało ono może trzydzieści siedem — czterdzieści pięć metrów szerokości. Można porozmawiać z facetem, który biegł obok mnie w odległości jakichś piętnastu metrów, i okaże się, że zapamiętał DDay zupełnie inaczej”. 2 Z pewnością tak właśnie było na prawej ance (i na lewej także, jak to się później okaże) plaży Omaha. Wspinanie się na zbocze odbywało się najczęściej w pojedynkę. Kapitan Robert Walker w jednej trzeciej drogi

na szczyt klifu natknął się na zabitego żołnierza ze 116 Pułku. Mógł dzięki temu uzbroić się w karabin M-1 i zabezpieczyć głowę hełmem. „W tamtej chwili nie widziałem nikogo ze «sto szesnastego» i zdałem sobie sprawę, że jestem sam, zdany tylko na siebie”. Walker postanowił jednak wspinać się dalej, a potem skierować w prawą stronę, w kierunku punktu zbornego pułku w Vierville. „Mijałem wiele martwych ciał, wszystkie leżały głową do przodu.”

Niedaleko szczytu usłyszał jęki. Rozejrzał się baczniej; dostrzegł niemieckiego żołnierza z paskudną raną w pachwinie. Niemiec prosił: Wasser! (wody!). Walker odpowiedział po niemiecku, że ma pustą manierkę. Niemiec wyjęczał, że niedaleko jest ein Born (źródło). Walker znalazł je rzeczywiście — śliczne maleńkie źródło z czystą wodą. Napełnił manierkę, zaniósł i nalał mu do kubka. Zanim wyruszył w dalszą drogę, by zabijać Niemców,

wrócił do źródła, ponownie zaczerpnął wody, zbliżył się do rannego żołnierza nieprzyjacielskiej armii i do pełna nalał mu jej do manierki. Ranny był jedynym wrogim żołnierzem, jakiego Walker napotkał w trakcie wspinaczki. 3 Izolacja Niemca była dość niezwykła, może nawet jako jedyny znalazł się w podobnej sytuacji. Chociaż tylko kilku Amerykanów zobaczyło Niemców przed dotarciem na szczyt zbocza, widzieli ich najczęściej w

niewielkich grupach. Jak tylko pokonali wał ochronny, piach i zaczynali wspinaczkę, przekonywali się, że zbocze jest najbezpieczniejszym miejscem na plaży Omaha. Załomy i dym z płonącej trawy dawały rodzaj osłony. Znajdowali się pomiędzy wyjściami z plaży, a ten obszar nie był tak silnie broniony, jak same wjazdy na drogi. Krawędzie niemieckich okopów były zbudowane pod takim kątem, by można było najskuteczniej prowadzić ostrzał plaży, więc kierowanie

z nich ognia w dół było praktycznie niemożliwe. Samo zbocze miało liczne załamania i nieregularne powierzchnie, co dodatkowo ułatwiło wspinaczkę. Wsparcie ogniowe dla posuwających się do przodu Amerykanów — poza bronią, którą mieli przy sobie — zapewniły czołgi i niszczyciele. Załogi czołgów były w paskudnej sytuacji. Ich maszyny utknęły w piachu pomiędzy głęboką wodą i wałem, niezdolne do pokonania kamiennego

rumowiska, by dotrzeć do płaskiej plaży. Były odkrytymi celami dla niemieckich dział. Mimo to nie przestawały strzelać. Jeden z czołgów wstrzymał ogień dopiero wtedy, gdy przypływ zalał mu lufę. W meldunku z 741 Batalionu Czołgów napisano: Czołgi kontynuowały ostrzał przy każdej sposobności w trakcie natarcia piechoty, która szła naprzód, atakując zbocze klifu za plażą. W związku z tym, że wyjście Easy 3, traktowane

jako droga wydostania się z plaży przez

piechotę

i

czołgi,

nadal

znajdowało się w rękach nieprzyjaciela i było bronione przez kilka ciężkich dział, głównie armat 88 mm, piechota została zmuszona do bezpośredniego podejścia pod osłoną czołgów.4

Major Sidney Bingham, dowódca 2 Batalionu 116 Pułku, powiedział, że czołgi „tego dnia uratowały sytuację. Strzelały do Niemców jak cholera i ściągały na siebie cholernie dużo ognia z ich strony”. 5

To samo odnosi się do niszczycieli. Marynarze korzystali z każdej okazji, by niszczyć bunkry i w ten sposób umożliwić piechocie wspinaczkę po zboczu. Była to ogromna pomoc, ale koniec końców, to piechurzy musieli piąć się pod górę. Ktoś musiał iść pierwszy, by reszta ruszyła za nim. Tym kimś mógłby być jakiś generał, pułkownik, major, dowódca kompanii, plutonu albo drużyny. Sanitariusz Cecil Breeden wspominał: „Kiedy dotarłem do miejsca,

gdzie dziś stoi pomnik 29 Pułku, pułkownik Canham, pułkownik [John] Metcalfe i inni o cerowie utworzyli już tam punkt dowodzenia. Canham został postrzelony w rękę. Opatrzyłem go. Przyszedł żołnierz, który szukał jakiegoś podo cera, i przekazał, że na górze siedzi snajper. Metcalfe [43] powiedział, że nie jest podo cerem, ale co mógł zrobić? Obaj ruszyli na zbocze, kierując się w lewą stronę”. 6 Postępowanie generała

Coty stało się inspiracją dla innych. Generał przebiegł na czele grupy do podnóża klifu, niewiele przy tym brakowało, żeby zginął od wybuchających dookoła pocisków moździerzowych. Nie zrażony, poprowadził potem żołnierzy w górę. Poruszali się powoli, idąc po jego śladach z obawy przed minami. Zresztą miny bardzo opóźniały działania we wszystkich sektorach. Nikt nawet nie próbował wbiegać na zbocze — Amerykanie wspinali się ostrożnie i

gęsiego. Grupa Coty dotarła ostatecznie na szczyt klifu ponad Hamel-au-Prêtre (niewielkiego skupiska willi nadmorskich, wtedy już kompletnie zburzonych), mniej więcej w połowie drogi pomiędzy Vierville i StLaurent. Ukryci w okopach i za krzakami, Niemcy od razu wzięli grupę Coty w krzyżowy ogień karabinów maszynowych. Generał natychmiast podzielił swoich ludzi na drużyny — ogniową i manewrową. Drużyna

ogniowa zaciekle ostrzeliwała ciągłymi seriami niemieckie stanowiska, podczas gdy reszta ich kolegów w niewielkich odstępach przebiegała przez pas otwartej przestrzeni. Niemcy osłupieli widząc taką zawziętość i po prostu uciekli. Był to prawdopodobnie pierwszy, zwieńczony sukcesem atak amerykańskiej piechoty w kampanii prowadzonej w Europie Zachodniej. 7 Cota ze swoimi żołnierzami znalazł się na polnej drodze,

biegnącej równolegle do plaży. Skręcił w prawo, w kierunku Vierville. Napotkał bardzo mały opór przeciwnika. W Vierville Amerykanie po raz pierwszy spotkali francuskich cywilów. Obyło się bez fetowania, ledwie wymieniono uściski dłoni; w większości przypadków amerykańscy żołnierze i Francuzi wpatrywali się w siebie nawzajem. Do zachodniej części Vierville Cota wysłał kilku rangersów, którzy przyłączyli się do niego w

drodze do Pointe du Hoc. Natra li tam na bardzo silny opór przeciwnika. Kiedy ich atak się załamał, generał wspólnie z dowódcą plutonu osobiście dowodził grupą. Kompania C ze 116 Pułku, jedna z niewielu, które w DDay przystąpiły do walki w nienaruszonym stanie, weszła do Vierville. Żołnierze z tej kompanii zapamiętali Cotę idącego im naprzeciw główną uliczką, z pistoletem wycelowanym przed siebie, niczym rewolwerowiec z Dzikiego Zachodu. — Gdzie

się, do diabła, podziewaliście, chłopcy? — zapytał. 8 Nadszedł pułkownik Canham. Generał wysłał go na wschód, w kierunku St-Laurent, rozkazując mu oczyścić klif, tak aby reszta żołnierzy mogła spokojnie wejść zboczem na górę. A potem Cota, któremu towarzyszyli adiutant, porucznik Shea, i czterech żołnierzy, wyruszył w stronę wjazdu na drogę do Vierville, nadal bronionego przez Niemców. Pancernik Texas ostrzeliwał pociskami kaliber 355 mm betonową

zaporę na drodze, znajdującą się w tym miejscu u wyjścia z plaży. Shea wspominał: „Wstrząsy powodowane wybuchami pocisków były tak silne, że bruk na ulicach Vierville zdawał się unosić pod naszymi nogami, co robiło przedziwne wrażenie”. Gdy wyruszyli z Cotą, Shea powiedział, iż ma nadzieję, że ostrzał osłabnie. Na co generał odpowiedział, że liczy na nasilenie ognia, bo tylko to nakłoni Niemców, by nie wychylali się z okopów i bunkrów.

Jednak ostrzał się zmniejszył, a Niemcy znajdujący się w umocnieniach po wschodniej stronie wjazdu na drogę zaczęli strzelać do niewielkiej grupy Coty. Amerykanie odpowiedzieli ogniem. Pięciu Niemców ogłuszonych wybuchami poddało się. Generał kazał im iść przodem przez zaminowane wyjście na plażę. Grupie udało się tam przedostać. Dziesięć dni później porucznik Shea opisał w raporcie działania Coty po

powrocie na plażę: Generał ostrzału

Cota,

mimo

ciągłego

prowadzonego

przez

snajperów

i

z

karabinów

maszynowych, które znajdowały się na wzniesieniu

za

plażą,

posuwał

się

wzdłuż plaży na wschód, zbierając oraz reorganizując jednostki czołgów, saperów z drużyn do niszczenia zapór, buldożery. Ogólnie mówiąc, kierował jednostkami, które ucierpiały w czasie początkowego

zamieszania

panującego w trakcie lądowania pod

silnym ostrzałem wroga, tak by mogły być skutecznie użyte do utworzenia przyczółka.9

Mimo ostrzelania przez Texas, betonowy mur stojący w poprzek wjazdu na drogę z plaży nadal uniemożliwiał ruch pojazdów w głąb lądu. — Możecie wysadzić betonową zaporę przeciwczołgową przy wyjeździe? — zapytał Cota jednego z pułkowników, sapera. Blokada miała 4,2 metra grubości w podstawie, 3,6 metra wysokości i 1,8

metra grubości na górze. — Możemy, panie generale, jeśli tylko piechota wyczyści tam okoliczne bunkry — odpowiedział pułkownik. — Właśnie tamtędy przeszliśmy, nie ma tam nic godnego uwagi. Zabierajcie się do roboty! — oznajmił Cota. Saperzy nie dysponowali jednak trotylem. Cota zauważył na plaży buldożer załadowany po brzegi materiałami wybuchowymi. Podszedł do grupy żołnierzy,

stojących przy ścianie zbocza. — Kto potra toto poprowadzić? — zapytał. Nie otrzymał żadnej odpowiedzi. — Cholera jasna, czy któryś z was potra kierować tym pojazdem? — Ponownie nie uzyskał odpowiedzi. — Przy wyjściu z plaży potrzebują trotylu — mówił generał — właśnie stamtąd przyszedłem. Na kli e jest co najwyżej kilku strzelców i teraz się ich pozbywamy. Czy żaden z was nie ma na tyle odwagi, żeby to przynieść? Jeden z żołnierzy wystąpił

do przodu. — To się nazywa wojsko! — krzyknął Cota. 10 Saperzy wysadzili blokadę, jednak droga nadal była nieprzejezdna. Saperzy potrzebowali większej liczby buldożerów do odsunięcia gruzu i oczyszczenia wyjazdu z plaży, usunięcia min i wypełnienia rowów przeciwczołgowych. Jakiś marynarz, którego LCT została uszkodzona, zaczepił generała Cotę. Wymachując karabinem, zapytał:

— Jak, do cholery, posługiwać się czymś takim? To dokładnie to świństwo, którego chciałem uniknąć, wstępując do marynarki, a będę walczył jak zwykły pieprzony piechur. Potem zaczął wspinać się po zboczu. 11 Wielu żołnierzy samodzielnie podejmowało decyzję. Porucznik Henry Seitzler, obserwator z „czołówki” 9 Armii Lotniczej, był jednym z nich. Pozbawiony radiostacji, nie miał żadnego przydziału. Podniósł z ziemi

karabin oraz kilka granatów i stał się piechurem. W ustnej relacji z tamtych wydarzeń powiedział: „Pamiętam...” i przerwał. Przeprosił za to następującymi słowami: „Z góry proszę o wybaczenie, jeśli raz po raz będę przerywał. Tamte sprawy są bardzo żywe w mojej pamięci. Mimo lat, które upłynęły od tamtej pory, nadal mam wszystko przed oczami, jakby działo się to teraz. Podbiegłem do wału i w chwili, gdy zamilkł karabin maszynowy, wystawiłem

głowę, żeby zorientować się, co się dzieje. Natra łem wzrokiem akurat na młodego Amerykanina. Był martwy. Miał oczy szeroko otwarte. Blondyn, krótko ostrzyżony. Pomyślałem o jego matce”. Patrząc na plażę, Seitzler zauważył, że „Szkopy specjalnie strzelali do sanitariuszy. Mam nadzieję, że najgorętsze miejsce w piekle jest zarezerwowane dla tych, którzy to robili”. Przedostał się przez wał i zaczął przedzierać się w stronę wyżej położonego

terenu. 12 Po wyniesieniu z plaży kilku rannych żołnierzy, szeregowy Harry Parley natra ł na przerwę w zasiekach z drutu kolczastego. „Przeszło już przez nią kilku ludzi. Widziałem, jak zaczynają wspinać się po zboczu. Kiedy ruszyłem [przed siebie], zobaczyłem białą taśmę znaczącą bezpieczne przejście pomiędzy minami, widziałem też, jaką cenę przyszło zapłacić za jej wytyczenie. Dwóch żołnierzy

zginęło, trzecim zajmował się sanitariusz. Kiedy go mijałem, zauważyłem, że ma urwane obie nogi, zakładano mu opaski uciskowe. W tygodniach, które potem nastąpiły, widziałem okropniejsze sceny, tamtą jednak zadziwiająco dobrze pamiętam”. Kiedy Parley zbliżał się do szczytu zbocza, z niszczyciela rozpoczęto ostrzeliwanie bunkra znajdującego się na górze. „Pamiętam, że zatrzymałem się jak idiota około dwunastu metrów niżej i

patrzyłem, podziwiając siłę i celność ognia dział okrętowych, których pociski przelatywały tuż nade mną. To było jak siedzenie w kinie w pierwszym rzędzie i wpatrywanie się w ekran”. Parley zamienił się na broń z jakimś żołnierzem — oddał mu Browninga, a wziął karabin M-1. „Chciał mieć większą siłę ognia, a ja chciałem mieć mniej do dźwigania. Ostatecznie, po dotarciu na szczyt, wyszedłem na teren zupełnie pozbawiony roślinności, podziurawiony

lejami po pociskach, zryty labiryntem transzei, okopami strzeleckimi i stanowiskami ogniowymi, gdzie Niemcy chowali się tego ranka”. Po raz pierwszy zobaczył też Parley żołnierzy wrogiej armii — dwóch jeńców z rękami na karkach, prowadzonych w dół zbocza. Byli Azjatami. (Generalnie żołnierze ze Wschodu w mundurach Wehrmachtu poddawali się niemal natychmiast, gdy w pobliżu zjawiali się Amerykanie. Przebywali głównie w

okopach. W odróżnieniu od nich, ukryci w betonowych forty kacjach rdzenni Niemcy byli zdecydowani walczyć). 13 Kapitan Sink, dowódca kompanii sztabowej 116 Pułku, wylądował o godzinie 8.00 w niedalekiej odległości na wschód od wyjścia z plaży, prowadzącego do Les Moulins. Na plaży „pełno było poległych, umierających, rannych i zdezorganizowanych”. Kompania sztabowa miała swoje stanowisko przy wjeździe na drogę do

Vierville; zgodnie z otrzymanymi rozkazami Sink powinien dostać się do wyjścia z plaży prowadzącego do wsi, utworzyć pułkowe stanowisko dowodzenia i rejon ześrodkowania. Jednak wystarczyło jedno spojrzenie w tamtą stronę, by Sink doszedł do wniosku, że przedostanie się przez masy ludzi i sprzętu, pod ciągłym ostrzałem, nie wchodzi w grę. Podjął natychmiastową decyzję: przejdzie zasieki znajdujące się przed nim, przebrnie przez mokradła i

wejdzie na zbocze, a potem polną drogą dostanie się do Vierville. Pułkowy adiutant odmówił pójścia razem z nim i zaczął okopywać się na plaży. Sink ruszył do przodu. Po przejściu przez mokradła kapitan Sink i porucznik Kelly znaleźli ścieżkę prowadzącą na szczyt zbocza. Minęli opuszczone stanowisko ogniowe, ulokowane w naturalnym zagłębieniu, mniej więcej w połowie drogi na górę. Spoglądając za siebie, widzieli żołnierzy ze swojej kompanii,

ostrożnie przeciskających się przez wyrwę w zasiekach i gęsiego podążających za nimi ścieżką. Sink i Kelly wyszli na otwartą przestrzeń na szczycie klifu i natychmiast znaleźli się pod ostrzałem z broni ręcznej. Czołgając się, posunęli się do przodu kilkadziesiąt metrów i znaleźli w końcu miejsce, gdzie mogli bezpiecznie stanąć na nogach. Patrząc w dół zbocza, przekonali się ku własnemu rozczarowaniu, że tylko sześciu ludzi nadal wchodziło

na górę; pozostali zeszli z powrotem na plażę. Sink wysłał łącznika, by pobiegł na plażę, zebrał żołnierzy i kazał im wspinać się od nowa. Obaj o cerowie ściągnęli na siebie ogień karabinu maszynowego z St-Laurent. Wycofując się, napotkali grupę z 3 Batalionu 116 Pułku, w skład której wchodził dowódca batalionu, podpułkownik Lawrence Meeks. Była godzina 10.00. Meeks wydał batalionowi rozkaz uderzenia na StLaurent; ponieważ jednak

misja Sinka polegała na utworzeniu stanowiska dowodzenia w Vierville, nie zdecydował się dołączyć do Meeksa i postanowił wrócić na plażę, by zmusić swoich ludzi do marszu. 14 Sierżant Warner Hamlett i kilku jego kolegów z Kompanii F 116 Pułku przedostali się przez wał, ale u podnóża zbocza unieruchomił ich ogień karabinów maszynowych z bunkrów. Próbowali unieszkodliwić załogi betonowych fortec za pomocą ładunków trotylu z długimi

lontami, ale zasieki otaczające pozycje Niemców nie pozwalały im podejść wystarczająco blisko, by podłożyć ładunki. „Postanowiliśmy biec pomiędzy bunkrami i dopaść transzei, które je łączyły. Dostaliśmy się do tych transzei i wrzucaliśmy do nich granaty. Po eksplozjach wpadaliśmy do środka, żeby zabić tych, którzy przeżyli. Pomiędzy nami a szczytem zbocza stały rzędy bunkrów. Powoli, [eliminując] jeden bunkier po drugim,

posuwaliśmy się do przodu. Odwaga i waleczność żołnierzy były wprost niewiarygodne”. Hamlett został ranny w nogę i plecy. Mówił, że kiedy dobrnął do szczytu klifu, „sierżant England kazał mi wracać na plażę i oddać się w ręce sanitariusza, a potem razem z transportem popłynąć na statek szpitalny. Gdy krzywiąc się z bólu, doszedłem do plaży, leżały na niej tysiące kawałków ludzkich ciał. Na wodzie unosiły się głowy, ramiona,

nogi. Zdałem sobie sprawę, czym była pierwsza fala uderzeniowa”. Hamlett tak zakończył swą ustną relację: „Przez dwa miesiące byłem w szpitalu w Anglii. Potem znowu wysłano mnie na linię frontu. W sumie uczestniczyłem w walkach przez siedem miesięcy i byłem ranny jeszcze dwa razy. Zrobiłbym to jeszcze raz, gdyby trzeba było powstrzymać kogoś takiego jak Hitler. Jestem Warner H. Hamlett”. 15

Kompanie A i B 2 Batalionu Rangersów razem z 5 Batalionem Rangersów miały do wypełnienia misje alternatywne. Gdyby o godzinie 7.00 otrzymały wiadomość od pułkownika Ruddera (hasłem było Praise the Lord), oznaczającą, że 2 Batalion zajął Pointe du Hoc, mieli dołączyć jako jego wzmocnienie. Gdyby wiadomość nie nadeszła, powinni udać się do Dog Green i Dog White, wyjściem z plaży prowadzącym do Vierville ruszyć w prawo i

lądem przyjść z pomocą kolegom w Pointe du Hoc. Dowodził nimi podpułkownik Max Schneider z rangersów, który odkładał decyzję o rozpoczęciu lądowania tak długo, jak było to możliwe. O godzinie 7.15 nie mógł jednak już czekać. Jego łódź desantowa znajdowała się w połowie drogi między Pointe du Hoc i Vierville. „Schneider musiał wybierać — napisał w pamiętnikach kapitan John Raaen, dowódca kompanii

sztabowej 5 Batalionu Rangersów. — Narastało napięcie, powinniśmy wkroczyć do akcji i wspomóc 2 Batalion w Pointe, jednak zgodnie z planem mieliśmy skręcić na Vierville [gdyby nie nadeszła wiadomość], więc skręciliśmy”. Była to krytyczna i mądra decyzja. Rangersi wspomogli pod Vierville będących w potrzebie żołnierzy 116 Pułku, a ludziom Ruddera i tak w niedługim czasie udało się własnymi siłami wypełnić misję w Pointe.

Chwilę po tym, jak łódź skręciła ku plaży, Schneider otrzymał wiadomość z punktu dowodzenia Ruddera: Praise the Lord. Nadeszła jednak zbyt późno; Schneider już podjął decyzję. 16 Kompanie A i B 2 Batalionu Rangersów dotarły do plaży pierwsze. Szeregowy Jack Keating wchodził w skład Kompanii A. Wspominał, że w chwili, gdy jego LCA zbliżała się do brzegu, pancernik Texas strzelał „tuż nad naszą maleńką starą łajbą i za każdym strzałem niemal

wyrzucało naszą łódź z wody”. LCA przybiła pomiędzy Dog Green i Dog White, niedaleko na wschód od wyjazdu na drogę do Vierville. Nikt wcześniej nie wylądował w tym miejscu, które nadal było wolne od nieprzyjacielskiego ostrzału. Dowódca Kompanii A, kapitan Dick Merrill, krzyknął: „Koledzy, to lądowanie bez przeszkód!” Gdy sternik opuścił rampę, Niemcy zaczęli strzelać. „Dopóki żyję, nie zapomnę pierwszych kilku minut w

wodzie — wspominał Keating. — Strzelały karabiny maszynowe, moździerze, «osiemdziesiątki ósemki» i jeden Pan Bóg wie, co jeszcze. Miałem wrażenie, jakby wszyscy Niemcy we mnie celowali”. Droga do plaży zabrała Keatingowi pół godziny. „Nie przypomina to Hollywood — mówił. — Aktorzy wskakują do wody i za trzy sekundy biegną już po plaży. Nie, to zupełnie nie tak”. Kiedy w końcu dobrnął do brzegu, razem z dwoma

kolegami schował się za czołgiem. „Stanęliśmy za silnikiem, żeby się trochę ogrzać i zapalić pierwszego papierosa na francuskiej ziemi”. Po odzyskaniu sił „zebrałem się w sobie, podobnie jak wszyscy, i zrozumiałem, że jest tylko jedna droga przede mną i muszę nią iść”. Gdy posuwał się naprzód po plaży, seria z karabinu maszynowego rozszarpała mu chlebak. „Podziurawiła mi puszki ze śliwkami, brzoskwiniami,

tabliczki czekolady, racje K, papierosy, wszystko było zmarnowane”. Keating natknął się na plaży na kapitana ze 116 Pułku. O cer dostał w głowę, dwie kule przeszyły mu pierś, „ale on ciągle żył. Poprosił, żebym zabrał go do punktu sanitarnego, dalej na plaży. Odpowiedziałem: «Jest tylko jeden sposób, żeby tego dokonać, muszę się czołgać. Położy się pan na moich plecach.» Było to około stu metrów. Ostatecznie dociągnąłem go tam”. 17

Pułkownik Schneider obserwował wysiłki obu lądujących kompanii. Widział, że „to była katastrofa”. Kapitan Raaen tak to skomentował: „Dla Schneidera ważna była walka. Nie miał zamiaru tracić ludzi w bezskutecznym ataku, dlatego podjął drugą decyzję: rozkazał, by brytyjskie załogi kierowały łodzie na wschód, równolegle do linii brzegu, aż znalazł stosunkowo spokojny sektor plaży Omaha — Dog Red. Tam nasze dwie kolumny zeszły się na prawej ance i

rozpoczął się nasz atak”. 18 Sierżant Victor Fast był tłumaczem Schneidera. Jego zdaniem „przytomność umysłu i zimna kalkulacja pułkownika Schneidera — praca umysłowa rangersa, nie obawiającego się podejmowania decyzji — uratowały życie wielu żołnierzy, może nawet setek”. 19 Dwie kompanie 2 Batalionu Rangersów poniosły straty niemal równie duże jak kompanie 116 Pułku Piechoty. Jedynie 5 Batalion Rangersów

dotarł do wału niemal w pełnym składzie, tracąc jedynie sześciu żołnierzy z około czterystu pięćdziesięciu. Porucznik Francis Dawson[44] z Kompanii D tak opisywał swoje przeżycia: „Dowódca łodzi wykonał gwałtowny zwrot w lewo, ogromna fala uderzyła nas z boku, woda uniosła nas ponad kilkoma zaporami. A potem rampa się otworzyła i byłem na zewnątrz. Pięć dni na okręcie miało wpływ na stan moich nóg. Po staniu przez

kilkanaście godzin, nogi nie poruszały się wystarczająco szybko w falującym morzu”. Udało mu się jednak dotrzeć do wału — który u podstawy został zbudowany z drewnianych palików — i wysłać łącznika, by zameldował porucznikowi George’owi Millerowi, dowódcy Kompanii D, gdzie znajduje się jego pluton. 20 Kiedy kapitan Raaen wylądował, „zobaczyłem niepokojący widok. Wszędzie były zapory. Ranni i zabici leżeli na piasku. Zewsząd

słychać było terkotanie karabinów maszynowych. W miejscach, gdzie uderzały kule, piasek wzbijał się do góry. Nad głowami świstały nam te okropne pociski z działek przeciwlotniczych 20 mm. I oczywiście, wszędzie wybuchały pociski artyleryjskie”. Mimo ostrzału, Raaenowi udało się dobrnąć do brzegu. Później, ku jego zaskoczeniu, okazało się, że stracił tylko jednego żołnierza z kompanii. Rozejrzał się dookoła „i w tamtej chwili zrozumiałem, że

nikt nie zdołał wydostać się z tej części plaży”. Rangersi wylądowali w sektorze, w którym znajdowały się już grupy szturmowe ze 116 Pułku — w szoku wywołanym wybuchami pocisków, pozbawione dowódców, niezorganizowane. Strach ich obezwładniał, podobnie jak niektórych rangersów. Raaen wskazał na wał i krzyknął: „Tam jest sztab rangersów!” Jednocześnie próbował wyswobodzić się z kamizelki ratunkowej, ale nie udało mu się. Stał za nim

łącznościowiec „sparaliżowany strachem. Kazałem mu podejść i odciąć ją ode mnie”. „Tak, oczywiście, kapitanie” — odpowiedział. Stanął obok Raaena i przeciął paski kamizelki. „Od tamtej pory już się nie bał, podobnie jak ja. W pierwszej minucie walki przekonałem się, jakie wrażenie na twoich ludziach możesz wywrzeć jeśli okażesz, że się zupełnie nie boisz”. Był także inny ważny element przywracania zdolności bojowej. Ogólnie

rzecz ujmując, ludzie skupieni przy wale byli w równym stopniu zagubieni i zmęczeni, co ogłupiali od wybuchów. W niewłaściwych sektorach, pozbawieni dowódców, nie wiedzieli po prostu co robić. W chwili otrzymania konkretnego rozkazu i potem wykonywania go, ludzie brali się jakoś w karby i wypełniali wyznaczone zadania. Chociaż 5 Batalion Rangersów wylądował około godziny 7.45, w znacznie korzystniejszym czasie niż 116 Pułk, który zszedł na

plażę o godzinie 6.30, sprawy i tak bardzo źle stały. Kiedy LCI płynęły za LCA z rangersami do Dog White, niemiecka artyleria rozpoczęła ostrzeliwanie plaży. Raaen widział, jak jedna LCI została tra ona pociskiem 88 mm w trap w momencie, gdy wchodzili na niego żołnierze z miotaczami ognia. „W jednej chwili cała łódź stanęła w ogniu. To był koszmarny widok. Odwróciłem wzrok. Były inne rzeczy do zrobienia”. 21 Kapelan Joe Lacy zajmował

się na plaży rannymi. Lacy został opisany przez jednego z rangersów jako „niski, stary i gruby Irlandczyk”. Rangersi twierdzili, że nie zdoła dotrzymać im kroku w czasie walki, on zaś nalegał, by iść z nimi. W drodze, nocą z 5 na 6 czerwca, powiedział żołnierzom: „Kiedy już wylądujecie na plaży i ruszycie do przodu, nie chcę widzieć żadnego z was, jak klęka i zaczyna się modlić. Jeśli któryś to zrobi, zjawię się przy nim i dam mu kopniaka w tylną część ciała.

Modlitwę zostawcie mnie, wy zajmijcie się walką”. Żołnierze widzieli potem ojca Lacy’ego „podchodzącego do brzegu i wyciągającego z wody zabitych, umierających i rannych, których odciągał w stosunkowo bezpieczne miejsca. Nie ograniczył się do tego, modlił się za nich i razem z nimi, niósł pociechę rannym i umierającym. Prawdziwy sługa boży”. 22 Kiedy porucznik Jay Meha ey dotarł do wału, słyszał jedynie odgłosy strzałów z niemieckiej

broni. „Miałem wrażenie, że inwazja się nie powiodła, a wszyscy Amerykanie albo zginęli, albo dostali się do niewoli. W tamtym momencie desantu na plaży Omaha właściwie była to militarna klęska. Wspaniały plan, zgodnie z którym bataliony osiągają w D-Day wyznaczone cele, załamał się zupełnie”. 23 W rzeczywistości jednak rangersi zaczynali się organizować i przystępowali do działania. Kapitan Raaen widział, jak jakiś sierżant — starszy już człowiek —

ustawia na trójnogu karabin maszynowy 7,62 mm, chłodzony wodą. Pomagał mu porucznik saperów w zielonym swetrze, przynosił wodę i amunicję. Kiedy wszystko było gotowe, „sierżant usiadł przy karabinie i zaczął przeszukiwać wzrokiem zbocze po naszej prawej stronie. Widziałem jednostki 116 Pułku, próbujące wywalczyć sobie dojście do klifu. Sierżant strzelał, dając im wsparcie ogniowe, kiedy posuwali się do przodu”.

Porucznik saperów „zupełnie nie reagował na niemieckie kule, śmigające dookoła niego. Wrzeszczał na żołnierzy ścieśnionych przy wale, przerażonych, obezwładnionych strachem, nie wykonujących żadnych zadań: «Wydaje się wam, chłopaki, że jesteście żołnierzami? Nie ma mowy!»” Generał Cota szedł wzdłuż plaży. W wersji hollywoodzkiej wykrzykiwałby: „Rangersi, prowadźcie!”, a oni ruszaliby do szturmu. W rzeczywistości

na polu bitwy panował taki hałas, że nie byłoby go słychać już z odległości trzech metrów. Generał chodził od grupy do grupy. W pierwszej, na jaką się natknął, spotkał Raaena, który go rozpoznał (syn Coty był szkolnym kolegą syna Raaena w West Point). Raaen zameldował o sytuacji w punkcie dowodzenia pułkownika Schneidera. Cota zaczął zagrzewać do walki poszczególnych żołnierzy i małe grupki, zachęcał, by działały samodzielnie, mówiąc: „Nie

dajcie się zabić na plażach, a jeśli już musicie ginąć, to gińcie na zboczu, ale wynoście się z plaż, bo tu na pewno was zabiją”. Do Raaena zaś powiedział: „Pan i pańscy ludzie to rangersi, wiem, że mnie nie zawiedziecie”. 24 Cota odnalazł Schneidera w jego punkcie dowodzenia. Generał nie siadał, toteż Schneider wstał, by z nim rozmawiać. Zgodnie z relacją jednego ze świadków tego spotkania, Cota powiedział: „Liczymy na pańskich

rangersów, że poprowadzą resztę”. Sierżant Fast, tłumacz Schneidera, zapamiętał z kolei, jak Cota mówił: „Spodziewam się, że rangersi pójdą jako pierwsi”. 25 Niezależnie od tego, jak dokładnie brzmiały słowa Coty, mottem rangersów stało się: „Rangersi idą pierwsi”. To motto słusznie im przypisano, ale wymaga pewnej korekty, ponieważ wskazywało, że rangersi muszą być zainspirowani do prowadzenia innych.

Zdaniem rangersów, nie potrzebowali kopniaka w tyłek od Coty. „Nikt, albo prawie nikt, nie obawiał się pokonywania zasieków i wejścia na zbocze — wspominał kapral Gale Beccue z Kompanii B 5 Batalionu. — Robiliśmy to w czasie szkolenia tak wiele razy, że chodziło jedynie o określenie kierunku”. Razem z jakimś szeregowym zajęli się swoją robotą; wsuwali torpedy bangalore pod zasieki i wysadzali, robiąc w nich przejścia, a potem ruszyli

naprzód. Napotkali na niewielki opór: „Niemcy z wysuniętych pozycji wycofywali się”. Tymczasem niemiecka artyleria koncentrowała się na dopływających kolejnych rzutach desantu, „na plażach było znacznie gorzej niż kiedy my tam lądowaliśmy”. 26 Wracając do sugestii wynikającej z motta rangersów, że to właśnie oni poprowadzili z plaży piechurów 116 Pułku — prawda jest taka, że pierwszą kompanią, która zebrała się

na szczycie klifu w Vierville, była Kompania C 116 Pułku. Zanim rangersi znaleźli się na brzegu, wielu pojedynczych żołnierzy 116 Pułku ruszyło już do przodu. Znajdujący się nadal przy wale żołnierze ze 116 Pułku pochodzili ze zdziesiątkowanych kompanii pierwszej fali desantu. I chociaż robili wrażenie bezradnych, w rzeczywistości czekali jedynie, aż ktoś im powie, co mają robić, da im jakiś sprzęt — nie mieli bowiem torped bangalore, Browningów, karabinów

maszynowych, radiostacji, o cerów — i wsparcia. Kiedy dowódcy plutonów rangersów dali rozkaz, by ich ludzie ruszyli naprzód, piechurzy dołączyli do nich. Kiedy kapitan Raaen przebiegał przez wyrwę w zasiekach z drutu kolczastego, prowadząc swych ludzi, zobaczył „małego Tony’ego Vullo, najniższego w batalionie, jak leżał na ruinach bunkra z opuszczonymi spodniami. Opatrywano mu ranę od kuli, która tra ła go w gluteus

maximus. Dostał pod takim kątem, że miał w tyłku cztery dziury po kulach. Oczywiście, żołnierze pokpiwali sobie z niego, kiedy przechodziliśmy obok”. 27 Wspinaczka po zboczu dla niektórych była stosunkowo bezpieczna. Należeli do nich porucznik Dawson i jego pluton z Kompanii D 5 Batalionu. Dostał się na szczyt i zaczął posuwać się w zgiętej pozycji równolegle do plaży, strzelając lub rzucając granaty w kierunku Niemców, znajdujących się w okopach

poniżej[45]. Kompania sztabowa kapitana Raaena znalazła się pod ostrzałem niemieckiego karabinu maszynowego. Porucznik Dawson dostrzegł strzelających dwóch Niemców. Znajdowali się w odległości siedemdziesięciu pięciu metrów, na dachu bunkra. Dawson pokazał ich rangersowi z Browningiem, ale Niemcy zauważyli go, wycelowali i zastrzelili. Wtedy Dawson sam chwycił Browninga i otworzył ogień do Niemców, strzelając

z biodra. Przerażeni zeskoczyli z bunkra i zaczęli uciekać w górę zbocza. Wtedy Dawson ich zastrzelił. To uwolniło Raaena z pułapki. Ruszył po zboczu, ale natknął się na gęsty dym z płonących krzaków. „Kapitanie, czy możemy założyć maski przeciwgazowe?!” — zawołał głośno jeden z żołnierzy. Raaen nie uważał tego za konieczne, ale dał pozwolenie. Jednak w miarę jak dym stawał się coraz gęstszy, sam ją założył. Zdjął hełm, włożył

go pomiędzy kolana, lewą ręką szarpnął za klapę torby i wyjął maskę. Zapomniał jednak o jabłku i pomarańczy, które wcześniej tam wcisnął; odbijając się, spadły w dół. Założył maskę, zrobił głęboki wdech. „I niemal umarłem. Nie wyciągnąłem zatyczki z przodu, z otworu, przez który dostaje się powietrze. Musiałem zerwać maskę z głowy, parę razy zaciągnąć się dymem, założyć ją z powrotem, wyrwać zatyczkę i wtedy mogłem swobodnie oddychać.

Doszedłem do siebie, zrobiłem dwa kroki i wyszedłem z dymu. Byłem taki wściekły, że jeszcze przez jakieś trzy do sześciu metrów miałem maskę na sobie, żeby ukarać się za okazanie słabości i założenie jej”. 28 Szeregowiec Carl Weast też tam był. Usłyszał, jak ktoś krzyknął — „Gaz!” Założył maskę, ale niedokładnie, i przez szczelinę poczuł, że to tylko dym z palącej się trawy, więc „zdjąłem to cholerstwo i wyrzuciłem. Wtedy po raz

ostatni w tej wojnie miałem na sobie tę cholerną maskę przeciwgazową”. 29 Wspinająca się po zboczu grupa sztabowa pułkownika Schneidera natknęła się na schodzących w dół niemieckich jeńców. Schneider kazał swojemu tłumaczowi, sierżantowi Fastowi, dowiedzieć się od nich wszystkiego, co zechcą powiedzieć. Fast nie miał doświadczenia w podobnych sytuacjach, jednak okazało się, że ma do tego naturalny talent.

„Wybrałem szkopa najmłodszego wiekiem i stopniem, wyglądającego na najbardziej nieśmiałego, jakiego udało mi się znaleźć.” Fast poprosił Niemca, by się nie denerwował. „Dla ciebie wojna już się skończyła” — powiedział. Ale potem użył groźby: „Masz trzy możliwości. Możesz mi nic nie powiedzieć, a wtedy odeślę cię do Rosjan. Przekażesz mi jakieś informacje, ale jeśli uznam, że choć jedna z nich jest nieprawdziwa, oddam cię koledze, Żydowi, który stoi tu

obok, a on cię zabierze w krzaki, o tam”. (W ustnej relacji Fast powiedział, że tym Żydem był Herb Epstein, „który nie golił się od kilku dni, był wielki i obładowany, pamiętam, że miał pistolet Colt na biodrze i nóż komandosa zatknięty za cholewę oraz Thompsona”.) Trzecia możliwość — jeśli powiesz mi, co wiesz, i przekonasz mnie, że mówisz prawdę, wyślę cię do Ameryki i będziesz wiódł wygodne życie do zakończenia wojny, a potem odeślę cię do domu”.

Potem padło pierwsze pytanie: „Widziałeś amerykańskie i angielskie bombowce dzisiaj, wczesnym rankiem?” Ja, odpowiedział jeniec. Dobrze, pomyślał Fast, jest już w nastroju do mówienia „tak”. Jeniec poszedł, by pokazać pola minowe, i wskazał ukryte umocnienia wzdłuż klifu. Powiedział, że w Vierville nie ma niemieckich oddziałów (co było prawdą), ale „wiele” zajmuje pozycje w głębi lądu, poza tym przekazał dużo innych pożytecznych

informacji. 30 Grupa sztabowa Schneidera dotarła na szczyt urwiska, podobnie jak inni rangersi po ich lewej i prawej stronie. Zobaczyli przed sobą otwartą przestrzeń i labirynt tworzony przez krzaki. Ukryci w nich Niemcy strzelali z karabinów maszynowych. Szeregowy Weast wpadł we wściekłość. Chciał wiedzieć, „gdzie, do cholery, było to bombardowanie, które miało wysadzić cały ten szajs w powietrze!? Do diabła, nie

widziałem tam nawet jednego leja po bombie! Nigdzie nie było leja!”31 W o cjalnej historii armii amerykańskiej napisano: Przebicie

się

przez

obronę

niemiecką tej plaży zostało dokonane w godzinach 8.00-9.00 i zakończyło się

stuprocentowym

osiągniętym działania

poprzez w

obliczu

sukcesem, zdecydowane ogromnych

trudności.32

Tego

„przebicia

się”

dokonało sześciuset żołnierzy, głównie piechurów z Kompanii C 116 Pułku i rangersi. Przedostali się i weszli na szczyt zbocza — nie mieli jednak radiostacji, ciężkiej broni, czołgów, wsparcia artylerii, żadnego sposobu skontaktowania się z marynarką. Wszystkie wyjścia z plaży były zablokowane, na plaży tkwiły pojazdy, które z powodu tłoku nie mogły się dalej poruszać i stanowiły cel dla niemieckiej artylerii prowadzącej ostrzał. Rezerwy pułku nie schodziły na brzeg.

Żołnierze 116 Pułku i rangersi nadal byli zdani wyłącznie na siebie. Wymieszali się. Idąc w kierunku Niemców ukrytych w krzakach, natykali się na ogień nieprzyjaciela, przesuwali się, by zajść jego pozycje z anki. Tworzone ad hoc grupy szturmowe oddzielały się, wszystko to osłabiało kontrolę nad całością w miarę wchodzenia w głąb lądu. Kiedy pułkownik Canham dotarł na górę, tuż po godzinie 9.00, i utworzył punkt dowodzenia, okazało

się, że rangersi i żołnierze 116 Pułku są rozproszeni na całym terenie, niektórzy zmierzają ku drodze biegnącej do Vierville, inni walczą z Niemcami, kryjącymi się w krzakach. Sytuacja zdawała się zupełnie wymykać spod kontroli. Zwycięstwo nie zostało jeszcze osiągnięte. Jednak znaczna część sił amerykańskich znajdowała się na szczycie klifu. Choć desant na plaży Omaha nie odbył się zgodnie z planem, jednak dzięki ludziom takim jak

generał Cota, pułkownicy Schneider i Canham, kapitanowie Raaen i Dawson oraz niezliczonej liczbie poruczników i podo cerów, widmo klęski zostało zażegnane.

Rozdział 23 Powstrzymana katastrofa Sektor Easy Red na plaży Omaha Trzydzieści lat po D-Day

generał Bradley napisał: Plaża

Omaha

była

koszmarem.

Jeszcze teraz wspomnienia o tym, co działo się na niej 6 czerwca 1944 roku, są bardzo bolesne. Wracałem tam

wiele

razy,

by

oddać

cześć

mężnym ludziom, którzy zginęli na tej plaży.

Nigdy

zapomniani.

nie

powinni

Podobnie

jak

zostać ci,

co

przeżyli, by po zażartej walce odnieść zwycięstwo. Wszyscy, którzy postawili tego dnia stopę na plaży Omaha, byli bohaterami.1

Stanowisko dowodzenia Bradleya znajdowało się w stalowej kabinie o wymiarach sześć na trzy metry na pokładzie ciężkiego krążownika USS Augusta. Ściany wewnątrz były pozawieszane mapami samochodowymi Normandii, wydanymi przez Michelina. Pośrodku stał stół kreślarski, po bokach zaś stoliki z maszynami do pisania. Bradley rzadko tam zaglądał; większość ranka spędził na mostku, stojąc obok admirała Alana G. Kirka, dowódcy

Zachodniego Zgrupowania Sił Morskich. Miał w uszach waciki, mające tłumić huk wystrzałów z dział Augusty, przy oczach trzymał lornetkę, by obserwować wybrzeże. 2 Dla Bradleya nastał „czas bardzo poważnych wewnętrznych obaw i frustracji”. Nie widział wiele poza dymem i wybuchami. Nie otrzymywał żadnych bezpośrednich meldunków od podwładnego, generała majora Leonarda Gerowa, dowódcy V Korpusu (1 i 29 Dywizji). Nie dochodziły

żadne wieści z plaży, strzępy informacji przekazywali dowódcy jednostek desantowych, wracający do akwenu transportowego po nowy ładunek, ale i tak powtarzali jedynie słowa w rodzaju „klęska”, „straszliwe straty” i „chaos”. Bradley napisał później: Miałem wrażenie, że nasze siły doznały

nieodwracalnej

nadzieje

na

bardzo

nikłe.

sforsowanie W

klęski,

że

plaży

są

głębi

ducha

rozważałem ewakuowanie oddziałów

szturmowych (...). Zastanawiałem się nad podjęciem decyzji o wycofaniu i modliłem, by nasi ludzie wytrzymali.3

Takie były myśli zdesperowanego człowieka, który stanął przed wyborem jednej z dwóch, nie dających nadziei, możliwości. O godzinie 9.30 zaczynał się przypływ, mający wkrótce zakryć wszystkie zapory, a setki łodzi desantowych pływało w kółko niedaleko brzegu, podczas gdy zatory na plaży były tak ogromne, że lądowanie następnych rzutów

musiało nadal być wstrzymane. Wysłanie zgodnie z planem kolejnych oddziałów zwiększyłoby jeszcze problemy — niewysłanie ich natomiast oznaczało pozostawienie sił znajdujących się na wybrzeżu w zupełnej izolacji, jako łatwy łup dla niemieckiego kontrataku. Niemniej Bradley nadal myślał o wycofaniu, choć „sprowadzenie tych ludzi z powrotem byłoby niemożliwe”, jak wprost powiedział generał

Eisenhower. 4 Z powodu niemal całkowitego braku łączności radiowej z Pułkami 16 i 116 oraz z rangersami odwołanie ich nie wchodziło w grę, tym bardziej że wspinali się już wtedy po zboczu — o czym ani Bradley, ani wyżsi o cerowie nie wiedzieli. Żołnierzom znajdującym się za kamienistym wałem można było wydać rozkaz odwrotu na plażę i wycofanie się, gdyby jednak go wypełnili, nastąpiłaby rzeź — plaża Omaha była jednym z niewielu pól bitewnych w historii, gdzie

większe niebezpieczeństwo czyhało na tyłach. Niezależnie od podjętej decyzji, łodzie desantowe znajdujące się przy brzegu były stracone. Te zaś, które pływały w niewielkiej odległości, pełne były ludzi i sprzętu. Odwrót nie był rozwiązaniem. Podobnie jak alternatywa, którą Bradley rozważał, a mianowicie wysłanie następnych rzutów na plażę Utah lub plaże, gdzie lądowali Brytyjczycy. Jeśli jednak generał się wahał, to nie dlatego, że musiało to

oznaczać poświęcenie żołnierzy na plaży Omaha. Chodziło bardziej o to, że powstałaby przerwa długości około sześćdziesięciu kilometrów pomiędzy plażami Utah i Gold, co mogło stanowić zagrożenie dla całej inwazji. Dowódca amerykańskiej 1 Armii, generał Omar Bradley, miał pod bezpośrednimi rozkazami ponad dwieście pięćdziesiąt tysięcy żołnierzy. Jednak stojąc na mostku Augusty, był tylko bezradnym obserwatorem, rozpaczliwie

łaknącym informacji. Na samych plażach plany mogły być mody kowane albo porzucane w zależności od wymagań i okoliczności; na krążowniku zaś Bradley był ograniczony całościowym planem strategicznym. Generał Gerow miał swoje stanowisko dowodzenia na okręcie USS Ancon. Przez pierwsze trzy godziny desantu nie wiedział nic, podobnie jak Bradley. Wysłał na am bii DUKW zastępcę szefa sztabu V Korpusu, pułkownika Benjamina Talleya, by krążąc

w pobliżu wybrzeża, zorientował się w sytuacji i złożył raport. Talley przekonał się, że nawet z odległości pięciuset metrów niewiele można zobaczyć. Nie ulegało wątpliwości, że plaże są zatkane, że ogień artylerii i karabinów maszynowych nieprzyjaciela jest bardzo skuteczny, że nadal nie otworzono dróg wyjścia. Z powodu dymu nie mógł dostrzec zbocza, dlatego nie miał pojęcia o wspinaczkach, podejmowanych w pojedynkę i w małych grupach, które

kończyły się dotarciem na wyżej położony teren. Talley nie wiedział także o wydanym o godzinie 8.30 rozkazie dowódcy 7 Desantowego Batalionu Morskiego, wstrzymującym lądowanie, dlatego też bardzo zaniepokoiło go, że łodzie nie zbliżały się do brzegu. O godzinie 9.30 poinformował Gerowa, że LCT pływają w tę i z powrotem „niczym przerażone stado koni”. 5 O godzinie 9.45 złożył pierwszy meldunek dowództwu 1 Armii. Był on

skrótowy i alarmujący: „Zapory zaminowane, postępy minimalne. 1 Batalion 116 Pułku zameldował o 7.48, że zatrzymał go ogień karabinów maszynowych — dwie LCT zniszczone pociskami artylerii. Czołgi DD na Fox Green utknęły w mokradłach”. 6 Pięć minut później generał major Clarence Huebner, dowódca 1 Dywizji, otrzymał przez radiostację meldunek z brzegu: „Na plaży jest zbyt wiele pojazdów; przysłać oddziały bojowe. Trzydzieści

LCT czeka niedaleko wybrzeża; nie mogą podpłynąć z powodu ostrzału. Oddziały okopane na plaży są pod ciężkim ostrzałem”. 7 Huebner odpowiedział, wydając 18 Pułkowi rozkaz natychmiastowego lądowania na Easy Red — jednak tylko jeden batalion był już na LCVP; pozostałe dwa należało przewieźć z LCI na LCVP, a poza tym nadal obowiązywał zakaz lądowania. Bradley wysłał kutrem torpedowym na plażę swego adiutanta, majora Chestera

Hansena, i o cera artylerii admirała Kirka, kapitana Josepha Wellingsa. Mieli oni złożyć potem raport. Jednak uzyskał tylko wiadomość od Hansena: „Nie można się zorientować, co się tu dzieje”. 8 Zdaniem generałów groziła klęska, na którą nic nie można było poradzić. Jednak generałowie nie mieli większego wpływu na toczące się walki. Na plaży Omaha sytuacja była tak zła, że ewakuacja

rannych odbywała się w kierunku Niemców. Można to uznać za wydarzenie unikalne w historii wojen. Kilka punktów opatrunkowych utworzono przy kamienistym wale. Ściągając z plaży rannych i zanosząc ich do tych punktów, sanitariusze podejmowali ogromne ryzyko. Przy tym niewiele mogli zrobić poza bandażowaniem, zakładaniem łubków, podawaniem mor ny i osocza (jeśli oczywiście je mieli). Drużyny sanitariuszy wylądowały w złym czasie i w

nieodpowiednich sektorach plaży, często bez sprzętu. 116 Pułk utracił cały zapas osocza, który zatonął razem z dwoma LCI. Niemniej, jak wspomina o cer sztabowy 116 Pułku, „sanitariusze ze wszystkich oddziałów udzielający pierwszej pomocy byli najaktywniejszymi ludźmi z tych, którzy tłoczyli się przy wale. Dysponując ograniczonym wyposażeniem medycznym, nie wahali się zajmować nawet najpoważniej rannymi. Dziury w głowach i

rany w brzuchach były wyjątkowo sprawnie bandażowane”. 9 W mniemaniu służb medycznych sytuacja była znacznie gorsza, niż myśleli generałowie znajdujący się na morzu. Major Charles Tegtmeyer, chirurg 16 Pułku, który wylądował o godzinie 8.15, tak opisywał to, co zobaczył: „Leżąc z twarzą na piasku i sięgając wzrokiem we wszystkich kierunkach, jak daleko się dało, widziałem poskręcane ciała ludzi, żywych, rannych, martwych,

leżeli ściśnięci niczym sardynki w puszce. (...) Zewsząd słychać było rozpaczliwe wołania: «Sanitariusz! Hej! Sanitariusz!», przebijające się przez straszliwy hałas”. Sanitariusze Tegtmeyera, czołgający się lub przeskakujący ponad leżącymi, przedostawali się do potrzebujących pomocy i bandażowali, wkładali połamane kończyny w łubki, ciągnęli ludzi w osłonięte miejsca przy wale. Tegtmeyer mówił: „Idąc, badałem

niezliczoną liczbę rannych i mówiłem swoim, kogo opatrywać, a kim nie warto się już zajmować”. Wiele przypadków było beznadziejnych. Tegtmeyer wspominał żołnierza, któremu urwało nogę, druga była w wielu miejscach połamana. „Był przytomny i żartował, jednak jedynym ratunkiem dla niego była natychmiastowa amputacja, ale wtedy nie można było nikogo ewakuować. Godzinę później już nie żył”. 10 Załamanie się

harmonogramu desantu wywołało chaos. Pierwsi żołnierze z 61 Batalionu Sanitarnego, którzy zeszli na sektor plaży Easy Red, byli z kompanii sztabowej. Wylądowali z maszynami do pisania, kartotekami i sprzętem biurowym na plaży pokrytej ciałami zabitych i rannych. Porzucili maszyny do pisania, zaczęli szukać medykamentów i środków opatrunkowych pomiędzy biurowymi gratami. Natychmiast zajęli się rannymi. Oczekiwana pomoc

w postaci lekarzy chirurgów tego dnia nie wylądowała na plaży; z dwunastu zespołów chirurgicznych, wchodzących w skład 60 i 61 batalionów medycznych, tylko osiem zeszło na brzeg, ale żaden nie dysponował odpowiednim wyposażeniem do prowadzenia operacji. Podobnie jak urzędnicy z pododdziału sztabowego, chirurdzy przystąpili do udzielania pierwszej pomocy. 11 O godzinie 9.50 generał Huebner wydał rozkaz

lądowania na Easy Red — największym z ośmiu wyznaczonych sektorów — 18 Pułkowi 1 Dywizji. Sektor Easy Red znajdował się we wschodniej części plaży Omaha. Prawa anka tego sektora stanowiła linię podziału pomiędzy dywizjami 29 i 1. Dwie kompanie 16 Pułku miały dokonać desantu w pierwszym rzucie i zejść na brzeg na Easy Red, trzy dodatkowe kompanie zaś przybyć w drugim rzucie. Jednak z powodu lądowań w złych miejscach okazało się,

że w miejscach, gdzie spodziewano się największej liczby ludzi i sprzętu, było najspokojniej — tylko część kompanii zeszła tam na brzeg w trakcie pierwszej godziny, części pozostałych dwóch w ciągu następnych trzech godzin. Ale o godzinie 10.00, gdy na plażę zaczęli schodzić żołnierze 1 Batalionu 18 Pułku, dodatkowo zjawiły się oddziały 115 Pułku 29 Dywizji, które wylądowały nie tam, gdzie powinny, przez co Easy Red stał się jednym z najbardziej zatłoczonych

sektorów plaży i przelano na nim najwięcej krwi. O godzinie 10.00 przypływ osiągnął niemal szczytowy punkt. Wszystkie zapory zostały zakryte wodą. Dowódcy większych pływających jednostek desantowych bali się zbliżać do brzegu, poza tym mieli rozkaz dowódcy Desantowego Batalionu Morskiego, by trzymali się z dala od plaż. Ale o cerowie 1 Batalionu 18 Pułku musieli wykonać rozkaz swoich dowódców i rozpocząć schodzenie na brzeg.

Pomiędzy piechurami i marynarzami wybuchały zaciekłe kłótnie. Sytuacja patowa została przełamana około godziny 10.10, kiedy LCT 30 ruszyła z pełną szybkością przez zapory, strzelając ze wszystkich rodzajów broni. Ostrzał kontynuowano po dotarciu do brzegu. Mniej więcej w tym samym czasie LCI 544 obijała się o zapory; strzelano z niej do stanowisk karabinów maszynowych, znajdujących się w uforty kowanym budynku.

Przekonało to pozostałych, że zapory można pokonać, i dodało odwagi pozostałym dowódcom łodzi desantowych i am bii, którzy zaczęli ulegać żądaniom piechurów i ruszali do przodu. 12 W czasie tego ataku pomoc niszczycieli była nieoceniona. Jak już pisałem, pływały one w niewielkiej odległości i ostrzeliwały nieprzyjaciela — gdy tylko go zauważyły. W raporcie z akcji niszczyciela Harding napisano: O

[godzinie]

10.50

zaobserwowano którego

wrogi

strzelano

bunkier, do

z

naszych

oddziałów znajdujących się na północ od wyjścia do Colleville, przez co operacja na plaży przeciągała się. Otworzono

ogień

zniszczono

go,

do

bunkra

i

wystrzeliwując

trzydzieści pocisków.13

Admirał Charles Cooke razem z generałem majorem Thomasem Handym ze sztabu generała Marshalla w Departamencie Wojny znajdował się na niszczycielu Harding. Cooke zapamiętał,

że gdy okręt zbliżał się do plaży, „zobaczyliśmy LCT płynącą szybko naprzeciw wyjścia z plaży, strzelano z niej do Niemców, zajmujących pozycję w Colleville. Niemieckie baterie były ukryte za żywopłotami, strzelały celnie, LCT została poważnie trafiona”. 14 Podobnie jak wiele innych. W raporcie marynarki wojennej, dotyczącym grup transportowych przewożących żołnierzy 18 Pułku, wyszczególniono dwadzieścia dwie LCVP, dwie

LCI i cztery LCT jako stracone na plaży — albo z powodu wpłynięcia na zaminowaną zaporę, albo z powodu tra enia przez wrogą artylerię. Sierżantowi Hymanowi Haasowi dopisało szczęście. LCT płynące po prawej i lewej stronie łodzi, na której się znajdował, stanęły w ogniu. „Tra ły pod bezpośredni ostrzał karabinów maszynowych. Dookoła nich wybuchały pociski moździerzowe. Za nimi eksplodowały pociski

artyleryjskie. Jednak nam udało się wylądować w miejscu, które wydawało się spokojne”. Haas dowodził samobieżnym działem przeciwlotniczym (M-15). Kiedy zjechał z LCT, „woda sięgała mi do szyi. Kierowca, Bill Hendrix, trzymał głowę tuż nad powierzchnią. Nie zatrzymaliśmy się. Jakiś kretyn zaczął się buntować. Sierżant Chester Gutowsky spojrzał na niego i warknął: «Pętak!! Zamknij się!»” Kiedy Haas dotarł do

brzegu, „ciężko oddychałem z podekscytowania, rozglądałem się we wszystkich kierunkach, patrzyłem, czekałem, obserwowałem. To było bardzo denerwujące”. Jednak natychmiast zaczął się zastanawiać nad sytuacją. Wydał Hendrixowi rozkaz cofnięcia wozu do wody, a potem ustawienia M-15 w pozycji do strzału. Zaczęli strzelać z armaty 37 mm, celując w bunkier stojący po wschodniej stronie wyjścia E1. Trzy pierwsze pociski

upadły za blisko. Skorygował cel i „następne dziesięć pocisków tra ło dokładnie w otwór bunkra”. (Później tego dnia Haas podjechał do tego bunkra. „Na parapecie leżał niemiecki o cer, krew ciekła mu z ust, były to na pewno ostatnie chwile jego życia. Podtrzymywał go inny niemiecki żołnierz, też ranny. McNeil podbiegł do nas. Powiedział: «Haas, to twój bunkier». Zaparło mi dech w piersi. Strzelanie do kogoś nieokreślonego to co innego, a

tu miałem przed sobą niemieckiego o cera i rannego żołnierza, za których rany odpowiadałem. Okropnie się poczułem, przeżyłem szok”. 15) Mając takie wsparcie, 18 Pułk zszedł na brzeg, jednak nie obyło się bez strat i zamieszania, spowodowanych przez lądujący jednocześnie, niezgodnie z planem, 115 Pułk 29 Dywizji, który miał dokonać desantu w sektorze Dog Red. Zamiast tego jednak zjawił się o godzinie 10.30 na Easy Red, niemal dosłownie

wchodząc na plecy żołnierzom 18 Pułku. Ludzie i sprzęt wymieszali się, nastąpiły opóźnienia, niemniej sektor Easy Red zyskał wsparcie, które było tam naprawdę bardzo potrzebne. Gdy 18 Pułk zszedł na ląd, o cerowie zorientowali się, że wcześniejszy rzut nie posunął się jeszcze naprzód. W pułkowym raporcie z akcji stwierdzono: Kamienisty odcinek plaży pełen był

ciągników,

buldożerów

i

czołgów, żołnierzy

pojazdów, —

teren

położony wyżej wciąż znajdował się w rękach Niemców, którzy przyszpilili oddziały na dole — plaża była nadal pod silnym ostrzałem z karabinów maszynowych, moździerzy i artylerii wroga.16

Kapitan (później generał major) Al Smith był o cerem operacyjnym 1 Batalionu 16 Pułku. Wylądował w sektorze Easy Red o godzinie 7.45. „Około czterystu pięćdziesięciu metrów od brzegu zdałem sobie sprawę, że wpadliśmy w tarapaty —

wspominał. — Im bliżej brzegu, tym bardziej byłem pewny, że lądowanie to zupełna katastrofa. Zabici i ranni z pierwszego rzutu byli wszędzie. Nasze oddziały prawie w ogóle nie strzelały. Z drugiej strony, Niemcy prowadzili z karabinów maszynowych, moździerzy i armat 88 mm tak silny ostrzał, jakiego nigdy wcześniej nie widziałem.” Tylko połowa batalionu Smitha dotarła do kamienistego nasypu. Smith nawiązał kontakt z generałem

brygady Willardem Wymanem, zastępcą dowódcy dywizji. Wyman zapytał, czy żołnierze posuwają się do przodu, zdobywając drogę, jak ich tego uczono w szkole piechoty. „Tak, panie generale — odpowiedział krótko Smith. — Strzelają i posuwamy się”. Smith ruszył ścieżką, którą wcześniej tego ranka szedł w górę zbocza kapitan Dawson z Kompanii G. „Niedaleko szczytu miałem najprzyjemniejsze pięć minut przerwy w mojej wojskowej

karierze. W czasie krótkiego postoju grupy, [kapitan] Hank [Hangsterfer, dowódca kompanii sztabowej] i ja odeszliśmy na bok i zjedliśmy jabłka, które dali nam w mesie na okręcie. Mieliśmy także czas na łyczek whisky, podarowanej mi przez drobną angielską staruszkę”. Smith zajął stanowisko dowodzenia batalionu za polną drogą[46]. „Mniej więcej wtedy dodzwonili się do mnie z pułkowego sztabu u podstawy zbocza. Pułkownik [George] Taylor [dowódca 16

Pułku] zapytał o naszą sytuację i co może zrobić, żeby nam pomóc. Powiedziałem, że mógłby użyć czołgów — im szybciej tym lepiej. Obiecał, że zrobi wszystko, co będzie możliwe”. 17 Była godzina 11.00. Taylor wydał rozkaz, by wszystkie dostępne czołgi ruszyły do akcji i pojechały do wyjścia E3. Kapitan W.M. King odebrał rozkaz. Pobiegł wzdłuż plaży, przekazując każdej napotkanej załodze czołgów, by kierowali się do wyjścia E-

3 i jechali w górę. Kiedy dobiegł do ostatniego czołgu, okazało się, że jego dowódca jest ranny. Przejął więc dowodzenie. Wycofując się z kamienistego nasypu, King poprowadził maszynę na wschód, wymijając wraki stojące na plaży. Pokonał około dwustu metrów, kiedy najechał na minę, która rozerwała gąsienicę. Porzucił czołg, doszedł do wyjścia z plaży, gdzie okazało się, że z kilku czołgów, które wyruszyły w kierunku E-3, dotarły tylko trzy. Dwa

zostały tra one pociskami w czasie próby forsowania podjazdu; trzeci wycofał się. Wyjście E-3 nie było jeszcze otwarte.

Szeregowy Ray Moon ze 116 Pułku niemal dokładnie w tym samym czasie wszedł na szczyt zbocza. „Spojrzałem za siebie na plażę. Tego widoku nie da się zapomnieć. Plaża była idealną strzelnicą dla każdego, kto miał karabin. Sceny rozgrywające się poniżej przypominały mi zagrodę dla bydła przy rzeźni w Chicago i samą rzeźnię. Widać było ludzi w wodzie i kulących się wzdłuż wału. Niemal nikt się nie ruszał; kucający żołnierze byli jak kaczki dla każdego snajpera i

obserwatorów z artylerii”. 18 Ostrzał plaży z moździerzy, dział i karabinów maszynowych trwał przez cały czas. Sztabowi wyższego dowództwa sektor Easy Red nadal wydawał się miejscem klęski. Gerow meldował Bradleyowi: „O godzinie 11.00 sytuacja u wyjść z sektora Easy Red nadal krytyczna. 352 Dywizja Piechoty [niemiecka] zidenty kowana [wtedy po raz pierwszy Bradley dowiedział się, że jego ludzie walczą z 352 Dywizją, co

zostało przeoczone przez aliancki wywiad]. (...) Na plażach trwają walki”. 19 Na miejscu jednak sprawy przedstawiały się lepiej. Pułkownik Talley z Wysuniętej Grupy Rozpoznania zameldował tuż po godzinie 11.00: „Przebija się w przybliżeniu jeden pluton w górę pomiędzy wyjściami E-1 i E-3” i w chwilę później: „Żołnierze posuwają się po zboczu za Easy Red, żołnierze uważani za naszych na klifie”. 20

Jednym z tych żołnierzy „na kli e” był kapitan Joe Dawson z Kompanii G. Najlepiej będzie, gdy sam opowie o tym, jak się tam dostał: „Przy lądowaniu zastałem totalny chaos, ludzi i sprzęt stłoczone na brzegu. Zaminowana plaża rozciągała się po obu stronach ścieżki prowadzącej na prawo i w górę zbocza. Po zrobieniu wyrwy w zasiekach zebrałem kompanię u podnóża zbocza i poprowadziłem obok ciała żołnierza, który wszedł na minę, szukając bezpiecznego

przejścia. W połowie drogi na szczyt spotkałem porucznika Spauldinga. Szedłem dalej w górę zbocza. Poprosiłem Spauldinga, żeby mnie osłaniał. Blisko szczytu była niemal pionowa ściana. Pozwoliło to Niemcom na ustawienie przy krawędzi całego arsenału. Z gniazda karabinu maszynowego zawzięcie ostrzeliwano plażę, słychać było terkotanie karabinu i huk moździerzy, dochodzące ze szczytu. Rzuciłem tam dwa granaty,

a kiedy wybuchły, karabin maszynowy ucichł. Pomachałem do swoich ludzi i Spauldinga, żeby szli jak najszybciej, a potem sam wszedłem na szczyt, gdzie zobaczyłem wroga wycofującego się w kierunku wyjścia E-3, a także zabitych Niemców w okopach. Z tego, co wiedziałem, do tamtej pory nikt nie przełamał obrony wroga. Gdy tylko zjawili się moi ludzie, ruszyliśmy z miejsca, ostrzeliwując wycofującego się wroga i prąc naprzód w

kierunku (...) obszaru porośniętego drzewami, który stał się terenem walk na całej długości drogi do miasta”. Opisując w 1993 roku, jak stał się pierwszym Amerykaninem, który dotarł na szczyt zbocza w tamtym rejonie, Dawson wskazywał, że „po pierwsze ważne były tu same walki na plaży Omaha, śmiercionośny ostrzał nieosłoniętej plaży, gdzie obrona wroga znajdowała się w wyjątkowo sprzyjającej sytuacji, a my nie mieliśmy żadnego bezpośredniego

wsparcia ogniowego ze strony marynarki i czołgów. Po drugie, jedynie kiepskim umiejętnościom strzelców niemieckich zawdzięczam to, że udało mi się przebiec przez odkryty teren, bo nie miałem szans na nawiązanie walki z wrogiem, którego nawet nie widziałem aż do chwili, gdy znalazłem się w pobliżu karabinu maszynowego. Po trzecie, szczęśliwie się złożyło, że udało mi się utrzymać kontrolę nad moimi ludźmi w czasie lądowania i wspólnego wchodzenia po

zboczu. Po czwarte, nasze bezpośrednie nawiązanie walki z wrogiem spowodowało, że osłabił on skoncentrowany ogień z broni ręcznej, karabinów maszynowych i moździerzy, którymi ostrzeliwał plażę znajdującą się poniżej”[47]. Podczas gdy Dawson szedł w kierunku Colleville, Spaulding skręcił w prawo (na zachód), zmierzając do StLaurent. Polecił swoim ludziom rozproszyć się na szerokość około trzystu metrów i iść naprzód.

Natknęli się na niemiecki karabin maszynowy, wspierany przez dwóch żołnierzy ostrzeliwujących plażę z okopu. Kiedy sierżant Streczyk tra ł w plecy żołnierza obsługującego karabin maszynowy, pozostali poddali się. Spaulding przesłuchał jeńców, jednak ponieważ byli to rdzenni Niemcy, odmówili podania jakichkolwiek informacji. Razem z nimi grupa Spauldinga skierowała się ku zachodowi. „Znaleźliśmy się wśród

zarośli, było tam wiele sadów — opowiadał sierżantowi Forrestowi Pogue’owi z Wydziału Historycznego Wojsk Lądowych w czasie rozmowy w lutym 1945 roku. — Przeszliśmy przez dwa pola minowe. Nie straciłem nikogo; nadal był przy nas anioł stróż”. Pluton z Kompanii E zbliżył się do uforty kowanego stanowiska, znajdującego się nad wyjściem E-1. Sierżant Kenneth Peterson wystrzelił w nie z bazooki, ale nikt nie wyszedł. Spaulding chciał już

ruszać do przodu, kiedy zauważył schron typu „tobruk”. „Razem z sierżantem Streczykiem poszliśmy, żeby go sprawdzić. Odkryliśmy schron podziemny. Stał tam moździerz 81 mm z mnóstwem amunicji i stanowisko dla armaty 75 mm, skierowane na wyjście E1. Schron był wycementowany, miał radiostację, wspaniałe miejsca do spania. Zabieraliśmy się właśnie do wrzucenia granatu w otwór wentylacyjny, ale

Streczyk powiedział «Niech pan zaczeka chwilę» i puścił trzy serie w dół schodów. Potem wykrzyknął po polsku i niemiecku, żeby wychodzili. Czterech żołnierzy go posłuchało. Wynieśli ze sobą dwóch albo trzech rannych”. Niemcy ukryci po przeciwnej stronie wyjścia z plaży zaczęli strzelać do plutonu Spauldinga. Amerykanie odpowiedzieli ogniem. Z amerykańskich niszczycieli rozpoczęto właśnie ostrzeliwanie wyjścia (było około godziny 10.00).

Spaulding ruszył wzdłuż transzei, prowadzących do krawędzi klifu nad plażą. „Znaleźliśmy się za Niemcami, więc wykurzyliśmy czterech z okopu i dorwaliśmy trzynastu w transzejach. W tych ostatnich były miny talerzowe, setki granatów, sporo karabinów maszynowych”. Spaulding dokonał inspekcji transzei. Powiedział potem, że tam „zrobiłem głupią rzecz”. Stracił karabin w trakcie lądowania, podniósł więc z ziemi niemiecki, jednak

po to tylko, żeby się przekonać, że nie wie, jak się nim posługiwać. Wymienił się z jakimś żołnierzem na inny, ale nie sprawdził tego karabinu. W transzejach, jak sam mówi, „natknąłem się na szkopa i pociągnąłem za cyngiel, ale nie odbezpieczyłem broni. Sięgnąłem do bezpiecznika i przesunąłem go, a on odpadł. Uciekłem i przebiegłem jakieś czterdzieści pięć metrów. Na szczęście osłaniał mnie sierżant Peterson. Niemiec podniósł ręce do góry.

Nauczyło mnie to raz na zawsze sprawdzać broń”. Spaulding chciał wykorzystać niemiecki moździerz 81 mm, ale nikt z plutonu nie potra ł go obsługiwać. Tymczasem wysłał więc osiemnastu jeńców na plażę — pod strażą dwóch swoich ludzi. Powiedział, żeby przekazali Niemców pierwszemu, który będzie chciał się nimi zająć, i spytali, jaka jest lokalizacja reszty Kompanii E. Ostrzał z morza „zbliżał się coraz bardziej”, toteż Spaulding

rzucił ostatni żółty granat sygnalizacyjny, by dać znać amerykańskim niszczycielom, że zajął pozycję w umocnieniach. Dochodziła wtedy godzina 10.30. Do Spauldinga dołączyła grupa złożona z porucznika Hutcha i dziewięciu żołnierzy. „Bardzo się ucieszyłem na ich widok”, powiedział Spaulding Pogue’owi. Hutch przyniósł wiadomość, że Spaulding powinien zmienić cel marszu z St-Laurent na Colleville, to znaczy iść na wschód, zamiast

starać się pokonać w poprzek wyjście E-1. 21 Teren był płaski, rosły tam sady jabłoniowe i żywopłoty. Broniła go jedna kompania Niemców z 352 Dywizji. Walki przybrały nową formę. Niemcy nie ostrzeliwali już plaży z transzei na szczycie zbocza, zamiast tego ukrywali się w zaroślach. Ich głównym uzbrojeniem był przeraźliwie skuteczny karabin maszynowy MG-42. Mieli otwarte pole ostrzału. Niedoświadczeni żołnierze z armii amerykańskiej mieli kłopoty

ze zlokalizowaniem pozycji ogniowych wroga w terenie, na którym znajdowało się tyle dogodnych kryjówek, dodatkowo zadanie utrudniali im strzelający nie wiadomo skąd snajperzy. Bez moździerzy, czołgów i wsparcia artylerii, przy pozostawiającej wiele do życzenia łączności z niszczycielami, amerykańska piechota niemal nie była w stanie posuwać się do przodu. Pluton z Kompanii C raz po raz natykał się na kolejne punkty obrony w okopach

przygotowanych przez Niemców oraz stanowiska karabinów maszynowych wykopane w zaroślach. W miarę mijania przez Spauldinga i Hutcha takich stanowisk, pluton rozdzielał się coraz bardziej, następowała utrata kontroli nad żołnierzami. Nadal jednak mogli posuwać się naprzód i ostatecznie dołączyli do kapitana Dawsona i Kompanii G. Dawson napotykał podobne trudności w drodze do Colleville. Szedł na przodzie,

by dawać dobry przykład, jego rozkazy były krótkie, proste, łatwe do zrozumienia: „Mówiłem: «Żołnierze, tam jest wróg. Chodźmy go dorwać»”. Kompania G przedzierała się w odległości kilometra od Colleville. Dawson zatrzymał się przy ogromnym dębie. „Powitała nas tam z otwartymi ramionami bardzo miła Francuzka, powiedziała: «Witajcie we Francji»”. Dawson dotarł do obrzeży Colleville. Dominującym budynkiem, jak we wszystkich

normandzkich wsiach, był kościół, zbudowany z kamieni, z wysoką wąską wieżą. Dawson powiedział: „Nie było wątpliwości, że w wieży siedzi obserwator artyleryjski”. Pobiegł do kościoła z sierżantem i szeregowym. „Trzech Niemców znajdujących się w kościele natychmiast zaczęło do nas strzelać. Szczęśliwym zbiegiem okoliczności żadnego z nas nie tra li. Jednak kiedy biegliśmy przez kościół, szeregowiec zginął, zastrzelony przez

obserwatora z wieży. Obróciłem się i jednym strzałem załatwiłem go. Sierżant wykończył pozostałych Niemców. W ten sposób zajęliśmy się przeciwnikiem z punktu obserwacyjnego”. Kiedy Dawson wybiegał z kościoła, strzelił do niego niemiecki żołnierz. Dawson odpowiedział ogniem, ale wróg zdążył wystrzelić jeszcze jedną kulę, która tra ła w jego karabin, roztrzaskując kolbę. Odłamki wbiły się Dawsonowi w

rzepkę kolanową i nogę, przez co, jak powiedział, „kolano mi spuchło i musiałem być ewakuowany następnego dnia”. Za kościołem Kompania G napotkała silny ogień, prowadzony przez całą niemiecką kompanię, która zajmowała budynki w Colleville. Zbudowane z kamieni domy stały się pozycjami nie do zdobycia dla Amerykanów, uzbrojonych jedynie w broń ręczną. Kompania G dała się wciągnąć — zgodnie z określeniem

Dawsona — „w zaciekłą strzelaninę” i nie mogła iść dalej. 22 Było tuż po godzinie 12.00. Major William Washington, o cer operacyjny 2 Batalionu 16 Pułku, zjawił się tam mniej więcej w tym samym czasie, co pluton Spauldinga. Washington utworzył stanowisko dowodzenia w rowie melioracyjnym, niedaleko na zachód od Colleville. Wysłał pluton z Kompanii E na prawą (południową) stronę wsi. Grupa Spauldinga wyruszyła

ze wsi i została odseparowana od kompanii Dawsona. Niemcy szybko weszli w powstałą lukę; po czterdziestu minutach pluton Spauldinga znalazł się w okrążeniu. Działo się to bardzo szybko. Spaulding zdał sobie sprawę, że zamiast atakować, jest atakowany. Zajął obronne pozycje w rowach melioracyjnych. Kilka niemieckich drużyn ruszyło w ich kierunku. Ludziom Spauldinga udało się zmusić wroga do odwrotu. Spaulding zauważył

łącznika z dowództwa batalionu, biegnącego z wiadomością od majora Washingtona. Wspominał: „Niemcy zaczęli do niego strzelać. Kiedy już upadł, wpakowali w niego jeszcze co najmniej sto kul z karabinu maszynowego. To było straszne, ale my robiliśmy to samo, kiedy chcieliśmy zatrzymać ich łącznika”. Resztę dnia żołnierze Spauldinga spędzili w rowach, ograniczając się do obrony. Gdy zapadła noc, Spaulding miał w karabinie ostatnie

sześć naboi; większość jego ludzi załadowała ostatnie magazynki. Pluton nadal tkwił w okrążeniu. Po wystrzeleniu amunicji poddali się. Był to pierwszy pluton wzięty do niewoli. Wcześniej wyeliminował ze zbocza kilka stanowisk karabinów maszynowych i bunkier typu „tobruk”, znajdujący się przy wyjściu E-1. W sumie wylądowało ich trzydziestu, gdy nastał zmierzch, dwóch z nich nie żyło, kilku było rannych. Pięciu żołnierzy z tego plutonu odznaczono

Distinguished Service Cross, wręczonych osobiście przez generała Eisenhowera. Byli to: porucznik John Spaulding z Kentucky, sierżant Philip Streczyk z New Jersey, szeregowy Richard Gallagher z Nowego Jorku, szeregowy George Bowen z Kentucky, sierżant Kenneth Peterson z New Jersey. 23 Major Washington okopał się, spodziewał się bowiem głównego kontrataku niemieckich czołgów — podobną sytuację przeżył na Sycylii. „Spędziliśmy całą noc

na wciąganiu armat przeciwpancernych 57 mm po zboczu, na linach przywiązanych do dżipów, wyciągarek i czego się dało”. Jednak o świcie 7 czerwca nie nastąpił żaden kontratak. To, co Washington zobaczył tuż po wschodzie słońca, było jednak wystarczająco zaskakujące: dwóch żołnierzy amerykańskich prowadziło w jego kierunku pięćdziesięciu niemieckich piechurów. Amerykanie okazali się szeregowcami, którzy wylądowali w złym miejscu i

zostali złapani przez wroga. Obaj byli polskiego pochodzenia; „niemieccy” żołnierze zaś Polakami, przymusowo wcielonymi do Wehrmachtu. Kiedy zapadł zmrok, Amerykanie przekonali swoich ziomków, by wspólnie ukryli się w krzakach i poddali o świcie. (Można powiedzieć, że Washingtonowi dopisało szczęście. Korespondent wojenny, Don Whitehead, zapytał go, w jaki sposób udało mu się przejść przez plażę. Washington tak

relacjonuje rozmowę z dziennikarzem: „Nie wiem, co mu powiedziałem, ale to dobrze wyglądało w druku. Napisał, że to modlitwy mojej żony przeprowadziły mnie przez plażę, modlitwy o mój bezpieczny powrót do domu”. 24) *** Straty w sektorze Easy Red były ogromne. Przed końcem dnia z Kompanii F 16 Pułku zginęli wszyscy o cerowie i połowa podo cerów. Straty w pozostałych plutonach

Kompanii E były niemal równie duże. Widok rzezi zostawił trwałe ślady w psychice o cera operacyjnego, kapitana Freda Halla. Swoją ustną relację zakończył on takimi słowami: „Szliśmy z żoną sektorem Eady Red w 1982 roku. Dopiero wtedy mogłem tam wrócić”. 25 Spaulding walczył dalej w Europie Zachodniej. Nadal był dowódcą porywającym za sobą żołnierzy i — jak powiedział Pogue’owi w wywiadzie w 1945 roku —

nabrał w walce dużego doświadczenia, które przydałoby mu się wcześniej w D-Day. Stwierdził, że jest szczęściarzem. 26 Większość z tych, którzy przeżyli walki w sektorze Easy Red, mieli potem sporo do opowiadania, a głównie były to historie zaczynające się od słów „Boże, dopisywało mi szczęście”. Sierżant John Ellery wspominał, że w trakcie walk pod Colleville „miałem zamiar przejść przez przerwę w żywopłocie, kiedy bransoletka identy kacyjna

na moim prawym nadgarstku zaczepiła się o dość grubą gałąź. Cofnąłem się i pochyliłem, żeby ją złamać i uwolnić rękę. Tymczasem jakiś żołnierz postanowił mnie wyprzedzić i wszedł między krzaki. Kiedy tylko wystawił głowę po drugiej stronie, dostał kulą w twarz i martwy upadł na mnie”. Ellery zaczął rozglądać się w poszukiwaniu snajpera. „Wycelowałem w niego. To był strzał bez pudła i zresztą jedyny, jaki oddałem w DDay”.

Ellery poczuł się głodny. Pomyślał, że chętnie zjadłby jedno z jabłek, które miał w chlebaku. Sięgnął tam ręką „i odkryłem, że zamiast jabłek mam jabłkowy mus. Wziąłem rację K. Bardzo mi smakowała, więc postanowiłem zjeść następną. Wydawało mi się, że nie pożyję wystarczająco długo, by zjeść cały zapas, dlatego uznałem, że nie ma sensu odmawiać sobie przyjemności”. 27 Widok Amerykanów znajdujących się na szczycie

zbocza i Niemców schodzących w dół z podniesionymi rękami dodawał odwagi żołnierzom na plaży i generałom na okrętach Ancon i Augusta. O godzinie 12.00 sektor Easy Red stał się wreszcie bezpiecznym miejscem. Ogień z niemieckich karabinów maszynowych na odcinku pomiędzy wyjściami E-1 i E-3 ustał zupełnie dzięki plutonom, które szły w górę zbocza i w miarę wspinaczki eliminowały poszczególne bunkry. Na plaże padały

jeszcze pociski artyleryjskie i moździerzowe, ale nie były już tak celne jak wcześniej, ponieważ wysunięte niemieckie punkty naprowadzania ognia zostały w ogromnej większości zdobyte lub zniszczone. Rozpoczęło się lądowanie posiłków, głównie ze 115 Pułku. 1 Batalion tego pułku, znajdujący się na LCVP, zszedł na plażę o godzinie 11.00, ramię w ramię lub tuż za żołnierzami 18 Pułku. Jednak o godzinie 12.00 pozostałe dwa bataliony z 18

Pułku nadal znajdowały się na łodziach desantowych, czekając na dotarcie do brzegu. Minęła godzina od najwyższego poziomu przypływu i cofające się fale mogły bardzo łatwo osadzić LCI na mieliznach, dlatego postanowiono przenieść żołnierzy na LCVP, które kursowały pomiędzy łodziami desantowymi a brzegiem. Niemcy zauważyli ten manewr i z dział zaczęli ostrzeliwać akwen przeładunku. LCI 490 nie mogła zatrzymać żadnej

LCVP, ale jej dowódca zauważył LCM. Wziął na pokład swojej łodzi niepotrzebny na plaży ładunek materiałów wybuchowych z LCM, a wsadził na jego miejsce żołnierzy, po czym natychmiast pozbył się niebezpiecznego ładunku — wyrzucając go za burtę. 28 Szeregowy Eldon Wiehe był kierowcą ciężarówki baterii sztabowej 1 Dywizjonu Artylerii. LCT, na której się znajdował, wiozła siedem piekielnie niebezpiecznych ciężarówek, wyładowanych

amunicją, które zgodnie z planem miały zjechać na brzeg o godzinie 8.30. Mimo że dochodziła 11.30, nadal byli na morzu, poza zasięgiem niemieckich dział. Kiedy łódź wreszcie ruszyła w stronę brzegu, płynąca obok LCT została tra ona pociskiem 88 mm, dlatego dowódca zdecydował zawrócić i popłynąć w głąb kanału La Manche. Po jakimś czasie próba lądowania została podjęta ponownie, ale LCT znowu napotkała silny ogień nieprzyjaciela i znowu cofnęła

się dalej od brzegu. O godzinie 12.00 podpłynęła do niej łódź patrolowa, a o cer kontrolujący ruch krzyknął przez megafon: „Dowódca jednostki, kierujcie się do brzegu, dwa razy już próbowaliście i dwa razy cofaliście, teraz jazda do przodu i nie wracajcie, aż dokonacie rozładunku!” Trwał już odpływ, jednak poziom wody był nadal na tyle wysoki, że zakrywał zapory. Dookoła wybuchały pociski. Dowódca LCT zbliżył się na odległość, na jaką miał —

zgodnie z planem — podpłynąć tego dnia, jednak nadal daleko od brzegu i opuścił rampę. Dowódca Wiehe’a zaprotestował: — Podrzuć nas bliżej! — Wysiadać! — odpowiedział marynarz. Pierwsza ciężarówka zjechała i natychmiast zatonęła, woda zakryła z łatwością wylot rury wydechowej. — Podwieź nas bliżej! — wrzeszczał porucznik do dowódcy łodzi. — Wysiadać! Mam

rozładować łódź i wracać na morze! — krzyknął tamten. Ciężarówki zjeżdżały jedna po drugiej i tonęły. Kierowcy wyskakiwali z nich, pompowali kamizelki ratunkowe i płynęli do brzegu. Kiedy Wiehe wychodził z wody, usłyszał gwizd nadlatującego pocisku. Wskoczył do leja. Opowiadał potem: „Kiedy ten pocisk wybuchł, wpadłem w panikę. Zacząłem płakać. Koledzy poprowadzili mnie za spaloną łódź, gdzie wydawało mi się, że ryczałem całe godziny.

Płakałem, aż zabrakło mi łez. [W końcu] odzyskałem panowanie nad sobą”. Po lewej stronie Wiehe’a, przy wyjściu E-3, stały bunkry, z których ostrzeliwano plażę. Zobaczył dwa buldożery kierujące się w ich stronę z opuszczonymi lemieszami. Spychając przed sobą piasek, buldożery dosłownie zasypały bunkry, wyłączając je z akcji. „W powrotnej drodze na plażę jeden z tych buldożerów został bezpośrednio tra ony. Człowiek, który go prowadził,

wyleciał w powietrze rozerwany na kawałki”. Wiehe i inni kierowcy z jego grupy pozbierali z plaży karabiny i stali się piechurami. „Załadowaliśmy broń i ruszyliśmy naprzód”, opowiadał Wiehe. Kończąc swą ustną relację, wspomniał o płaczu i oświadczył: „Od tamtej pory do dzisiaj nie uroniłem nawet jednej łzy. Dałbym wszystko, by móc prawdziwie zapłakać lub śmiać się do rozpuku. Choć boli mnie w środku, nie potra ę okazać emocji, od

tamtego dnia tłumię je w sobie. Nigdy mi się już nie udało [ujawnić uczuć]”. 29 O godzinie 12.00 Amerykanie z pułków: 16, 18, 115 i 116 schodzili na brzeg w sektorze Easy Red przez pięć i pół godziny. Nie uzyskali dostępu do wyjścia E3 (dokładnie na północ od Colleville). Ruch pojazdów nadal był zablokowany z powodu nieprawdopodobnego tłoku. Zabici i ranni leżeli na plaży i za wałem. Jednak to, co wyglądało na

klęskę, wcale nią nie było. Chociaż sytuacja przedstawiała się niekorzystnie, poprawiała się, zwłaszcza przy E-1. Dzięki Spauldingowi i Dawsonowi umocnienia na wschodniej stronie wyjścia z plaży zostały zdobyte; z bunkrów na zachodniej stronie nadal prowadzono ogień, ale właśnie atakowali je żołnierze z Kompanii M 116 Pułku. Buldożery wykopały drogę przez linię wydm na wschód od wyjścia, w bliskiej od niego odległości, i przygotowywały

ją do przejazdu pojazdów. Co najważniejsze jednak, kompanie E, I i G z 16 Pułku przełamały obronę niemal dokładnie w połowie odległości pomiędzy wyjściami E-1 i E-3 i zaatakowały Colleville. Po prawej stronie pięć kompanii 116 Pułku weszło na zbocze pomiędzy D3 i E-1, podczas gdy po lewej stronie E-3 grupy zwiadowcze z trzech kompanii 16 Pułku dokonały tego samego. O godzinie 13.09 Gerow mógł złożyć wreszcie Bradleyowi pomyślny

meldunek: „Oddziały uprzednio zatrzymane w sektorach Easy Red, Easy Green i Fox Red posuwają się w górę zboczem za plażami”. 30 Sytuacja na całej plaży była nadal poważna — napisał później Bradley — jednak nasze oddziały (...) posuwały się wolno w głąb lądu. (...) Porzuciłem myśl

o

wycofaniu

się

z

plaży

Omaha.31

Generał Gerhardt,

major Charles dowódca 29

Dywizji, napisał później raport z D-Day zatytułowany Battle Lessons and Conclusions (Bitewne lekcje i wnioski). Podsumował zyskane doświadczenia w dwóch zdaniach: Powinno jakichkolwiek

się meldunków

zabronić o

NIGDY NIE SĄ PRAWDZIWE.32

klęsce.

Rozdział 24 Walka o płaskowyż Vierville, St-Laurent i Colleville John Raaen, dwudziestodwuletni kapitan z

5 Batalionu Rangersów, dowódca kompanii sztabowej, był synem o cera. Urodził się w Fort Benning, ukończył Akademię w West Point w styczniu 1943 roku. Kochał wojsko. Służył w armii czterdzieści lat, brał udział w trzech wojnach. Przeszedł na emeryturę jako generał major. Kończąc swoją ustną relację z tamtych wydarzeń, powiedział: „Nie zmieniłbym nawet jednego dnia z mojej służby wojskowej. Bywały złe dni, owszem, ale dzięki nim dobre dni były jeszcze

lepsze”. 6 czerwca 1944 roku w trakcie kilku początkowych minut pierwszej w życiu prawdziwej walki, Raaen odebrał ważną lekcję: jeśli da się przerażonemu człowiekowi coś konkretnego do zrobienia, będzie to miało cudowny wpływ na jego nerwy. Kiedy później tego ranka dobiegł do podnóża zbocza w Vierville, nauczył się jeszcze więcej: nie ufaj za bardzo informacjom wywiadu, dopóki nie zobaczysz wszystkiego na własne oczy.

„Gdy oglądaliśmy mapy i modele przestrzenne terenu Normandii — wspominał Raaen — widzieliśmy, że wszystkie pola są otoczone żywopłotami. Oczywiście znaliśmy je jeszcze z Anglii”. Podobnie jak właściwie wszyscy o cerowie biorący udział w inwazji, Raaen uważał, że francuskie żywopłoty będą podobne do angielskich — niskie, zwarte, strzyżone tak, żeby myśliwi goniący lisa mogli je przeskakiwać, a jednocześnie, by stanowiły rodzaj płotu. Na

zdjęciach zrobionych z powietrza przez samolot rozpoznawczy nie widać było wysokości francuskich żywopłotów. Raaen opowiadał: „Jak tylko dostaliśmy się z plaży na szczyt klifu, natychmiast zorientowaliśmy się, że francuskie żywopłoty są inne. We Francji sadzą je w niewielkich, usypanych z ziemi kopcach o wysokości od piętnastu do trzydziestu centymetrów. Po wyrośnięciu są to gęste krzaki, o mocnych i grubych gałązkach, przez co

stają się bardzo solidnymi przeszkodami. Nie można tak po prostu przedostać się przez nie. Trzeba najpierw jakoś się wspiąć, a na górze i tak okazywało się, że wszędzie dookoła są gałęzie, winorośl, grube badyle, i nie wiedzieć co jeszcze, skutecznie blokujące przejście”. Zwykle w żywopłotach zostawiano pojedyncze przejścia, pozwalające farmerom docierać na pastwiska do krów, jednak w D-Day były one pilnowane przez karabiny

maszynowe[48]. „Niemcy okopywali się za żywopłotami — wspominał Raaen — instalowali tam stanowiska karabinów maszynowych, a potem wycinali niewielki otwór strzelniczy w krzakach, dzięki czemu mieli doskonałe pole ostrzału, a sami pozostawali znakomicie ukryci. Nie było ich widać, kiedy strzelali”. Zwykle Niemcy ustawiali karabiny maszynowe MG-42 w przeciwległych rogach pól otoczonych żywopłotami, dlatego mogli brać w

krzyżowy ogień każdego, kto odważył się wejść na pola lub z nich wyjść. W czasie pierwszej potyczki przy żywopłotach Niemcy pozwolili wkroczyć amerykańskiej jednostce na pole, a potem odcięli jej odwrót. Ostatecznie jednak Jankesi opanowali sztukę walki wśród żywopłotów. Wysadzali trotylem spore dziury w zwartej zielonej ścianie liści i gałęzi, z dala od istniejącego przejścia, potem wjeżdżał tam Sherman, z którego można było strzelać pociskami

fosforowymi — Niemcy bali się ich przeraźliwie, Amerykanie zaś je uwielbiali — do przeciwległych kątów żywopłotu. Albo też przyspawali stalowe grube pręty (będące wcześniej częściami zapór na plaży) na przodzie czołgów, które zgarniały i wyrywały krzaki, zapobiegając w ten sposób podnoszeniu się przodu maszyn do góry, gdy wjeżdżały na żywopłot, i wystawianiu nie opancerzonego spodu jako łatwego celu dla niemieckich

artylerzystów. Jednak te metody zostały dopracowane po paru tygodniach walk między żywopłotami; 6 czerwca na szczycie zbocza czołgi pojawiły się dopiero pod koniec dnia. Kiedy Raaen ustanowił swoje stanowisko dowodzenia na otwartym polu niedaleko Vierville, znalazło się ono pod ostrzałem artylerii. Młody kapitan szybko nauczył się kolejnej lekcji: „Po pięciu minutach artyleryjskiego ognia wiesz już, kiedy musisz kucnąć i ukryć się, a kiedy

nie. Można było przewidzieć, gdzie upadnie pocisk tylko na podstawie jego gwizdu. Gdy miał upaść około pięćdziesięciu metrów od nas, nie warto było rzucać się na ziemię. Człowiek robił swoje. Oczywiście, jeśli spodziewałeś się, że spadnie bliżej, padałeś na ziemię i zaczynałeś się modlić”. Celem ataku 5 Batalionu Rangersów było Pointe du Hoc. Oznaczało to konieczność przejścia przez Vierville, a potem w kierunku

zachodnim wzdłuż drogi równoległej do wybrzeża. Jednak pułkownik Schneider, błyskawicznie podejmujący decyzje w zależności od zmieniających się okoliczności, nawet jeśli oznaczało to zmianę planu, wysłał grupę zwiadu z kompanii Raaena, żeby idąc w lewo (na wschód) nawiązała kontakt ze zwiadowcami podążającymi w górę w kierunku wyjścia z plaży przy Les Moulins. Raaen sam poprowadził zwiad, posuwając się rowami i zalanymi wodą

drogami między żywopłotami. Opowiadał potem: „Natknęliśmy się na grupę zwiadu z 1 Dywizji [w rzeczywistości była z Kompanii K 116 Pułku 29 Dywizji, dołączonej na czas trwania D-Day do 1 Dywizji]. W jej skład wchodził spadochroniarz ze «sto pierwszej», który wylądował w wodzie niedaleko plaży Omaha, a chłopcy z 1 Dywizji wyłowili go i od tamtej pory walczył razem z nimi”. Połączenie się Amerykanów, podchodzących

pod Vierville, z idącymi na StLaurent odcięło Niemców znajdujących się na szczycie zbocza pomiędzy plażami Dog Green i Easy Green, a także pomiędzy szczytem a drogą biegnącą wzdłuż wybrzeża. Raaen zauważył, że „każdy rozsądny dowódca powinien próbować przerzucić swoje oddziały z bronionych plaż w głąb lądu, gdzie mogłyby walczyć, zamiast przeczesywać teren i dostawać się do niewoli”. Jednak Niemcy — i Bataliony Wschodnie pilnowane przez

podo cerów — pozostawały wierne doktrynie Führera i Rommla: utrzymywania się i walki. Raaen przypuszczał, że musieli wiedzieć o „wpadnięciu w pułapkę”, mimo to zostali w okopach i bunkrach. Podobnie działo się dalej na zachód, niedaleko Colleville. 1 Porucznik Frerking z Wehrmachtu, przez cały ranek kierujący ostrzałem plaży z armat, został w końcu wysadzony w powietrze razem ze swoim bunkrem. Dokonała tego załoga czołgu

Sherman. Ostatnia wiadomość, jaką wysłał przed śmiercią, brzmiała: „Mocny ogień zaporowy z plaży. Każdy pocisk tra a w cel. Wynosimy się stąd”. Zwlekał zbyt długo. Dowodzona przez niego bateria nie miała już amunicji, a większość jego ludzi zginęła podobnie jak on sam, próbując uciekać. Pozostałym niemieckim bateriom także kończyła się amunicja. Pułkownik Ocker, dowódca artylerii 352 Dywizji, zatelefonował do 1 Baterii, że ciężarówka z

amunicją jest w drodze. „Już wyjechała”, twierdził. Rzeczywiście jechała, ale została tra ona bezpośrednio pociskiem 355 mm, wystrzelonym z okrętu. Po wybuchu na miejscu niewiele było do oglądania. 2 Większość Niemców nie miała pojęcia, że przegrali tę bitwę. Wystrzelili większość dostępnej amunicji, mimo to nie powstrzymali ataku przeciwnika. Sprawy przybrały dla nich zły obrót. Dysponując lądowymi drogami

zaopatrzenia, Niemcy byli w stanie dowozić nieograniczone ilości amunicji do swoich dział — jak to robili w trakcie I wojny światowej. Tym razem jednak alianckie lotnictwo i marynarka zmieniły wybrzeże Calvadosu w rodzaj wyspy, co oznaczało, że Niemcy znajdujący się na linii frontu mogli walczyć tylko tym, co posiadali, bez szansy na dozbrojenie. Tymczasem dla Amerykanów zaopatrzenie także powinno stanowić problem — nie mieli bowiem portów i wszystko, począwszy

od amunicji karabinowej po artyleryjską i moździerzową, musiało dotrzeć przez wody kanału na brzeg. Okazało się jednak, że amerykańska broń i amunicja płynęły ciągłym strumieniem, a Niemcy nie mogli nic na to poradzić. Pozostanie Niemców na miejscu, gdy amerykańskie grupy zwiadowcze przeniknęły linie obrony, było poważnym błędem, który zadecydował o ich porażce. Co prawda, nadal dysponowali przewagą: Niemcy znajdujący się w punktach

obserwacyjnych na zboczu i na szczycie klifu mogli nadal kierować ostrzałem plaż przez artylerię i ciągłym ogniem broni maszynowej bronić dostępu do wyjść tak długo, jak wystarczało amunicji, podczas gdy żołnierze w transzejach i bunkrach mogli bezpośrednio strzelać do celów na plażach. Jednak cena tego była zbyt wysoka. Zostając na miejscu, Niemcy nie mogli przegrupować się i przeprowadzić skoncentrowanego

kontrataku przeciwko drużynom, plutonom i kompaniom, którym udało się wejść na szczyt zbocza, uzbrojonym jedynie w broń ręczną i bez wsparcia artylerii, karabinów maszynowych i moździerzy. „Mogli nas wymieść zwykłą szczotką”, powiedział potem jeden z rangersów3. Jednak żołnierze Wehrmachtu zostali w umocnieniach, skąd mogli nadal zabijać Amerykanów, choć nie mieli szans na wygranie bitwy. Zapłacili wysoką cenę za obsesję

Hitlera: obrony każdego metra jego imperium i obsesję Rommla: zatrzymania inwazji na plaży. Na wyżynie Niemcy także prowadzili jedynie działania defensywne. Częściowo wynikało to z faktu, że żywopłoty stwarzały wręcz znakomite warunki obrony, ale głównie powodem było to, że nie otrzymywali żadnego wzmocnienia, chociaż Amerykanie wysyłali do walki kolejne rzuty jednostek piechoty. Alianci spodziewali się niemieckiego

natychmiastowego kontrataku w sile co najmniej batalionu, jednak Niemcy nie byli w stanie skierować na plażę Omaha w D-Day jednostki większej od kompanii. Złożyło się na to szereg przyczyn: byli zdezorientowani z powodu nieobecności wyższych stopniem o cerów, ich jednostki były rozrzucone plutonami po małych osadach Normandii. Potrzebowali czasu na ich zgrupowanie, większość wojsk była zależna od transportu, ponadto lotnictwo alianckie, które

choć zrobiło niewiele, by wesprzeć własną piechotę, dokonało niesamowitych wyczynów, bombardując mosty, skrzyżowania i rejony zgrupowań w głębi lądu. Niemcy walczyli skutecznie, zadając aliantom straty i w większości utrzymując się na pozycjach wśród żywopłotów. Nie pozwalali Amerykanom zapuścić się w głąb lądu dalej niż na kilka kilometrów, ale znajdowali się w izolacji. Nie wiedzieli, co się dzieje w innych miejscach, byli

podzieleni na małe jednostki, których zadaniem było opóźnianie, nękanie i zatrzymywanie wroga, a nie wypieranie go z zajętego terenu. Kiedy Raaen nawiązał kontakt z Kompanią K 116 Pułku, pułkownik Schneider wysłał pozostałych żołnierzy z 5 Batalionu Rangersów, by przeszli przez drogę równoległą do wybrzeża i obeszli Vierville od południa, a potem skierowali się ku Pointe du Hoc. Jednak kompanie znajdujące się na

przodzie zostały zatrzymane ogniem z karabinów maszynowych, które ukryte były wśród żywopłotów, znajdujących się na południe od drogi. Schneider trzykrotnie próbował obejść niemieckie pozycje, jednak za każdym razem natra ał na nowe punkty obrony. Szeregowy Donald Nelson tak to wspomina: „Natknęliśmy się na najbardziej zawziętą bandę Niemców, jaką można sobie wyobrazić. Przyszpilili nas do ziemi i naprawdę nie

mogliśmy się ruszyć”. Zjawił się pułkownik Schneider i chciał wiedzieć, na czym polega problem. — Snajperzy — wyjaśnił Nelson. — Nie możecie ich dorwać? — zapytał Schneider. — Nie, panie pułkowniku, nie możemy ich nawet wypatrzyć — powiedział Nelson. Schneider zdjął hełm, podniósł kij, zatknął na nim hełm i wysunął nad krzaki. „W chwili, gdy hełm znalazł się ponad żywopłotem,

snajperzy zaczęli do niego strzelać. W ten sposób namierzyliśmy kilku z nich”, wspominał Nelson. Nelson znajdował się na „samym przodzie linii frontu”. Chciał więcej zobaczyć, więc razem z kolegą, jak opowiadał, „podczołgaliśmy się do tego żywopłotu, zdjęliśmy hełmy i wypatrzyliśmy przed nami pięciu Niemców z karabinem maszynowym. Leżeliśmy naprawdę cicho i obserwowaliśmy ich. Byli od nas oddaleni o około sześciu

metrów. Karabin był gotów do strzału. Zamachnąłem się i rzuciłem granat w ich stanowisko. Po eksplozji zaległa cisza. Kolega trącił mnie lekko w stopę, odpowiedziałem tym samym. Osłaniałem go, gdy podszedł do nich i obracał ich, żeby sprawdzić, czy wszyscy nie żyją. Nie żyli.”4 Kiedy rangersi rozszerzali teren swoich działań w kierunku na południe, próbując obejść Vierville, Kompania C 116 Pułku przeszła przez osadę, nie

napotykając żadnego oporu. Dołączyła do niej Kompania B rangersów; połączone siły ruszyły na zachód, wzdłuż drogi równoległej do wybrzeża, w stronę Pointe du Hoc. Około pięciuset metrów za Vierville zatrzymał ich ogień z karabinu maszynowego zza żywopłotu. Przez następne kilka godzin Amerykanie starali się obejść to niemieckie stanowisko ogniowe, ale wpadali jedynie na inne. Wszystkie otwarte przestrzenie były pod ostrzałem Niemców w zasięgu

dwustu-trzystu metrów. Najtrudniejsze dla Amerykanów było utrzymanie tempa posuwania się. To zawsze jest problemem atakujących. Na plaży Omaha ludzie w sposób naturalny uważali, że odnieśli zwycięstwo i wykonali zadanie na ten dzień tylko dlatego, że wydostali się z piekła, jakie tam panowało, na stosunkowo spokojne tereny położone wyżej. Dodatkowo sytuację pogarszało zmęczenie. Co więcej — jak w przypadku spadochroniarzy

za plażą Utah — gdy żołnierze docierali do jakiejś wioski, zyskiwali łatwy i natychmiastowy dostęp do wina. Sierżant William Lewis ze 116 Pułku wspominał, jak spędził popołudnie D-Day, „próbując zorganizować się jakoś pod Vierville. Wyzwoliłem z rąk nieprzyjaciela duży dzban wina i wszyscy się napiliśmy”. 5 (Mieszkańcy Vierville byli przerażeni — i nic w tym dziwnego. Pierre i Jacqueline Piprelowie postanowili

uciekać na południe. W drodze zauważyli jakichś żołnierzy, skradających się za żywopłotem. Pierre Piprel powiedział potem, że „trudno było zgadnąć, kim byli, bo nie znaliśmy mundurów alianckich. Kiedy podeszli bliżej, zapytałem ich, czy są Anglikami. A oni odpowiedzieli, że nie, są Amerykanami. Widząc paczki lucky strike’ów, wiedzieliśmy, że jesteśmy bezpieczni. Pozwolili nam iść dalej”. 6) Brak radiostacji, niedostateczna koordynacja

działań jednostek, a także ukształtowanie terenu powodowały, że nie można było utrzymać tempa posuwania się na zachód od Vierville. Przy wchodzeniu na zbocze pojedynczy ludzie mogli stanowić przykład i pociągnąć za sobą innych, wśród żywopłotów jednak najodważniejsi, którzy forowali się na czoło, wystawiali się na ogień nieprzyjaciela i ginęli. Kapral Gale Beccue, rangers, wspominał: „Obserwowali nas przez całe

popołudnie. Gdy szedł jeden człowiek, ściągał na siebie ogień snajpera, ale kiedy poruszała się grupa, to ostrzeliwała ich artyleria i moździerze. Umocniliśmy pozycje, ale poza Vierville mogliśmy dostrzec Niemców jedynie przelotnie”. 7 Ci, co szli przed innymi, w trakcie wspinaczki po zboczu byli w znacznie lepszej sytuacji od tych, którzy próbowali przewodzić już na górze. Żołnierze schowani za wałem wiedzieli doskonale, że pozostanie w tym miejscu to

pewna śmierć, a jednocześnie zdawali sobie sprawę, że nie mogą się wycofać, że jedyną szansą na przeżycie jest dla nich podążanie śladem posuwających się do przodu grup. Już na szczycie stosunkowo bezpieczną kryjówką były żywopłoty — wystarczyło przykucnąć za którymś z nich, ale nie wolno było się ruszać. Izolacja miała spory wpływ na osłabienie tempa ataku — wielu żołnierzy dochodziło bowiem do wniosku, że ich grupy są zdane wyłącznie na

siebie, co zresztą w wielu przypadkach było prawdą. Szeregowy Harry Parley ze 116 Pułku mówił: „Począwszy od południa do końca dnia, nie potra ę przypomnieć sobie chronologicznie, co się ze mną działo. Druga połowa dnia to mieszanina wspomnień o bieganiu, walce i ukrywaniu się. Poruszaliśmy się niczym niewielka banda wyjętych spod prawa, przez większość czasu nie wiedzieliśmy, gdzie jesteśmy, często napotykaliśmy grupki podobne do naszej, łączyliśmy się i

rozdzielaliśmy w zależności od sytuacji, zawsze pytaliśmy o wieści o naszych kompaniach czy batalionach”. Parley opowiedział o incydencie, jaki przydarzył mu się wczesnym popołudniem. Szedł wzdłuż drogi, kiedy usłyszał charakterystyczny klekot pojazdu gąsienicowego, a potem huk niemieckiego działa. „Przeraziłem się, zawróciłem biegiem i skoczyłem do przydrożnego rowu. Zastałem w nim starego sierżanta z 1 Dywizji, który leżał na jednym boku,

zupełnie jak ktoś odpoczywający na so e. Wrzasnąłem do niego: «To czołg! Co my teraz, do cholery, zrobimy?»” Sierżant, weteran walk w Afryce Północnej i na Sycylii, popatrzył spokojnie na Parleya przez kilka sekund, a potem z twarzą pokerzysty powiedział: „Spokojnie, mały, może pojedzie dalej”. Miał rację, czołg pojechał dalej. 8 Pułkownik Canham, dowódca 116 Pułku, wyruszył z Vierville około 12.00 —

zmierzał do zamku Vaumicel, pół kilometra na południe od wioski, gdzie zamierzał założyć stanowisko dowodzenia. W trakcie przejścia jego grupa sztabowa (trzech lub czterech o cerów i paru żołnierzy) została odcięta za żywopłotem, nieopodal zamku, przez ogień karabinu maszynowego. Zjawił się niespodziewanie szeregowy Carl Weast z plutonem rangersów. Na rozkaz Canhama zostali wartą jego stanowiska dowodzenia. Zamek był pełen Niemców.

Na drodze pojawił się niemiecki motocyklista. Rangersi zastrzelili go, a potem zajęli wysunięte stanowiska wokół zamku. Weast widział, jak pluton niemieckich żołnierzy wychodzi stamtąd i formuje kolumnę przy dwukołowym konnym powozie z rannym w środku. Niemcy nie wiedzieli o obecności Amerykanów; mieli karabiny przewieszone przez ramiona. Prowadzili ten powóz ze sobą, dwóch żołnierzy go ciągnęło, dwóch pchało.

Czekaliśmy, aż znajdą się naprawdę blisko, w odległości może dziesięciu metrów, a wtedy wyszliśmy na drogę i wzięliśmy ich na cel. Natychmiast się poddali. „Niby wszystko poszło dobrze, ale co mieliśmy, do cholery, zrobić w naszej sytuacji z dwudziestoma pięcioma jeńcami? Zostawiliśmy ich w sadzie pod strażą jednego żołnierza i próbowaliśmy przesłuchiwać. Do licha, to nie byli Niemcy! Węgrzy, Rumuni, Rosjanie, ale nie Niemcy! Znalazł się wśród

nich niemiecki podo cer, w średnim wieku, wyglądał przy tym, jakby gotów był zrobić wszystko, byle tylko nie walczyć. Był zadowolony jak jasna cholera, że dostał się do niewoli, obawiał się jednak niemieckiego kontrataku, ale oczywiście nie tak bardzo, jak my”. „Sytuacja stawała się bardzo, bardzo kiepska. Pułkownik Canham, który miał obsadzić około tysiąca pięciuset metrów linii frontu, dysponował jedynie trzydziestoma pięcioma

ludźmi, a spodziewał się ataku niemieckich czołgów. Człowieku, mówimy o fatalnym stanie ducha”. W miarę upływu popołudnia rangersi zaczęli rozważać rozstrzelanie jeńców, ale Weast zwrócił im uwagę „że to nie tylko niezgodne z prawem i niemoralne, ale głupie”. Kiedy zapadał zmierzch, jak wspomina Weast, „kazaliśmy im położyć się bardzo blisko siebie, na końcu rzędu postawiliśmy jednego człowieka z Browningiem i

daliśmy im do zrozumienia, że kiedy zapadnie zmrok, nie będziemy widzieli, ale na pewno będziemy ich słyszeli, więc jeśli któryś się ruszy, wszystkich zastrzelimy. Leżeli tam przez całą noc i wierz mi, to byli naprawdę cisi wrogowie”. 9 O godzinie 14.00 porucznik Jay Meha ey znajdował się na obrzeżach Vierville. Stracił jednego żołnierza, który został zabity przez snajpera, gdy próbował przejść przez przerwę w żywopłocie. Niemal w tej

samej chwili drogą nadszedł rangers prowadzący ośmiu niemieckich jeńców. Meha ey ustawił ich w rzędzie przy przerwie, kazał im położyć ręce na hełmach i maszerować, a potem polecił swoim ludziom, by szybko przebiegli za Niemcami. „Nie mieliśmy czasu na zawracanie sobie głowy jeńcami”, powiedział. Kiedy znalazł się już z żołnierzami w bezpiecznym miejscu, kazał Niemcom iść dalej, zejść po zboczu i poszukać kogoś, kto mógłby ich wziąć do

niewoli. 10 Pułkownik Canham znalazł się w zupełnej izolacji. Jedyna radiostacja, którą dysponował, należała do o cera łącznikowego z 743 Batalionu Czołgów, ale nawet on nie mógł skontaktować się z załogami czołgów nadal będących na plaży. Wprawdzie pułkownik otrzymał niewielką pomoc od marynarki, ale chyba nie była ona aż tak bardzo potrzebna. O godzinie 13.50 sygnalista z LCI 538, która była na Dog Green, przekazał na pokład

niszczyciela Harding następującą wiadomość: „Wieża kościoła jest punktem obserwacyjnym nieprzyjaciela, możecie ją zniszczyć?”. Z Hardinga odpowiedziano: — O który kościół chodzi? — W Vierville. — Na pewno nie chodzi o kościół w Colleville? — Na pewno. W Vierville. Harding połączył się z dowódcą Wysuniętej Grupy Operacyjnej O i zgłosił prośbę

z LCI. Odpowiedź nadeszła pięć minut później, wyrażono zgodę na ostrzał kościoła przez jedną minutę. W raporcie Hardinga napisano: „O [godzinie] 14.13 otworzono ogień z odległości dwóch tysięcy dziewięciuset metrów i kompletnie zniszczono kościół. Wystrzelono czterdzieści pocisków, z których każdy trafił w cel”. Ten incydent był typowy dla sposobu działania aliantów nie tylko w D-Day, ale także dla późniejszych walk

toczonych we Francji. Za każdym razem, gdy Amerykanie dostawali się pod ostrzał artyleryjski, byli przekonani, że Niemcy wykorzystywali wieże kościołów jako punkty obserwacyjne do kierowania ogniem, dlatego burzyli je za pomocą własnej artylerii. Czasami mieli rację, rzeczywiście znajdowały się tam punkty obserwacyjne, często jednak nie była to prawda. W wyniku takich działań po inwazji zostało bardzo niewiele kościelnych

wież. W przypadku Vierville — osada znajdowała się już w rękach Amerykanów (o czym nie wiedziano na LCI 538 ani na Hardingu) i żaden z obecnych tam żołnierzy nie uważał wieży za punkt obserwacyjny. Dowódca Hardinga utrzymywał, że jeden z o cerów potwierdził, że w kościele były cztery nieprzyjacielskie stanowiska karabinów maszynowych, „które zostały zupełnie zniszczone”. Przekonanie załogi

Hardinga, że wszystkie pociski tra ły w cel, zostało podważone przez mera Vierville, Michela Hardelaya, który twierdził, że pierwszy pocisk tra ł w jego dom, burząc ścianę na piętrze. Drugi tra ł w piekarnię, zabijając służącą i dziecko piekarza. Kolejne pociski uderzyły wokół kościoła i w sam kościół. Od ognia z morza ucierpieli także amerykańscy żołnierze. 12 Podobne sprzeczności w relacjach bezpośrednich uczestników, typowe do dziś

dla świadków wypadków drogowych, były powszechne w czasie wojny. Gdy chodzi o toczone w D-Day walki o Vierville, St-Laurent i Colleville — małe grupy żołnierzy nie wiedziały, co dzieje się dookoła, brak było łączności radiowej lub innego kontaktu, każda jednostka toczyła własną bitwę. Kiedy działa amerykańskich niszczycieli naprowadzali obserwatorzy, ich celność była zabójcza. Szeregowy Slaughter ze 116 Pułku widział Satterlee we

wspaniałej akcji. Slaughter znajdował się przy wyjściu z plaży wiodącym do Vierville. Dostrzegł sierżanta Williama Presleya, prowadzącego niewielką grupę żołnierzy. Presley miał sto dziewięćdziesiąt dwa centymetry wzrostu, ważył ponad sto cztery kilogramy i był, jak określił to Slaughter, „uosobieniem sierżanta, szorstki z wyglądu, nieskazitelnie ubrany, obdarzony grzmiącym głosem”. W niewielkiej odległości

przed Presleyem leżał twarzą do ziemi zabity obserwator z marynarki, radiostację nadal miał na ramieniu. Presley obserwował niemiecką baterię moździerzy 105 mm, Nebelwerfer, prowadzącą ostrzał z odległości kilkuset metrów przed nim. Pociski czyniły piekło na ziemi lądującym właśnie na plaży kolejnym rzutom desantu. Presley sięgnął po radiostację i połączył się z Satterlee. Powiedział, że widzi cel, i podał współrzędne. Satterlee dał ognia, ale chybił. Presley

przekazał skorygowane współrzędne; następny pocisk, kolejna korekta, a potem Presley zawołał: „Walcie śmiało!” Obserwujący to Slaughter wspominał: „Usłyszeliśmy salwę: «Bum-ba-ba-bum-baba-bum!» Wkrótce pociski nadleciały z gwizdem, kierując się na niemieckich gnębicieli. «Ker-łum-łum-kerłum-łum-łum! Ker-łum-łumker-łum-łum-łum!» Ziemia zadrżała nam pod stopami. Wybuchające pociski zryły teren, niektóre nawet zbyt

blisko naszych pozycji. Ostrzał wyłączył z akcji Nebelwerfer, a Presleyowi przyniósł odznaczenie Distinguished Service Cross”. Wkrótce potem Slaughter zobaczył po raz pierwszy jeńca wojennego. Niemiec był przesłuchiwany przez amerykańskiego o cera mówiącego po niemiecku, który uzbrojony był w karabin. Pojmany klęczał z rękami na karku. Amerykanin chciał poznać lokalizację pól minowych. Niemiec powtarzał jedynie swoje imię, nazwisko,

stopień i numer. „Gdzie są te cholerne pola minowe?!”, krzyczał o cer. Jeniec powtarzał swoje dane z aroganckim wyrazem twarzy. Amerykanin strzelił mu między kolana. Niemiec skrzywił się, wskazał na swoje krocze i powiedział Nix hier (nie tutaj). Wskazał na głowę i dodał: Hier! (tutaj). Prowadzący przesłuchanie o cer zrezygnował i kazał odprowadzić jeńca. Slaughter powiedział później: „To przekonało mnie, że walczyliśmy z najlepszymi

żołnierzami”. 13 „Kiedy zapadała noc, okolice Vierville były najsłabszą częścią przyczółka”, napisano w o cjalnej historii armii. 14 5 Batalion Rangersów, jednostki 1 Batalionu 116 Pułku Piechoty, wzmocnione przez kilku saperów, utrzymywały pozycje obronne na zachód i południowy zachód od wsi. Wiele grup znalazło się w okrążeniu. (Jednemu plutonowi rangersów udało się w niepojęty sposób

dotrzeć do Pointe du Hoc bez potyczki z wrogiem.) Łączność była albo bardzo słaba, albo w ogóle nie istniała. Sektory Dog Green, Red i White nadal znajdowały się pod silnym ostrzałem artyleryjskim wroga. Po godzinie 12.00 podjęto jedynie kilka prób lądowania, co oznaczało, że z pomocą przybyło niewielu żołnierzy. Porucznik Francis Dawson, rangers, dosłużył się już Distinguished Service Cross za wyprowadzenie żołnierzy z plaży. Kiedy dotarł do

Vierville, razem ze swoją jednostką został zatrzymany przez ogień z karabinu maszynowego, usytuowanego w zachodniej części wsi. „Nie udało nam się go załatwić, dlatego wycofaliśmy się i wróciliśmy na drogę prowadzącą do Vierville, próbując go obejść. Ale zapadła noc, a my byliśmy niedaleko od Vierville. [Dlatego] okopaliśmy się”. 15 Inni przeżyli podobne sytuacje. Porucznik Meha ey przeszedł przez Vierville późnym popołudniem, a potem

zatrzymał się. „Na prawej ance mieliśmy kanał La Manche, na lewej nasze wysunięte posterunki. Zajęliśmy tam pozycję na resztę D-Day. Byliśmy około półtora kilometra od miejsca lądowania”. 16 Szeregowy Paul Calvert ze 116 Pułku, po opisaniu drogi do Vierville, jaką przeszła jego kompania, powiedział: „Pod koniec dnia nasza grupa była kompletnie zdezorganizowana, zmęczona i pozbawiona chęci do walki. Żołnierze byli rozproszeni po

terenie ciągnącym się od zdobytych niemieckich pozycji wokół Vierville po stanowisko dowodzenia pułkownika Canhama”. 17 Ale Niemcy także byli wyczerpani, pozbawieni ducha walki, zdezorganizowani i niezdolni do przeprowadzenia kontrataku. Niemieccy snajperzy i obsługi karabinów maszynowych mogli zza żywopłotów opóźniać i nękać Amerykanów, mogli ich nawet zatrzymać, ale nie byli w stanie zepchnąć ze zbocza

rangersów i żołnierzy ze 116 Pułku. Vierville nie było bronione przez Niemców. Jednak w StLaurent stacjonowała kompania piechoty 352 Dywizji. Niemcy okopali się, kontrolując wyżej położone wyjście z plaży przy Les Moulins. Zajęli pozycje po obu stronach drogi odchodzącej od wyjścia, pilnowali też głównych skrzyżowań na zachodnim obrzeżu wsi. Major Sidney Bingham, dowódca 2 Batalionu 116 Pułku, przeprowadził atak na

niemieckie pozycje, jednak od razu został zatrzymany przez ogień z karabinów maszynowych, których jego żołnierze nie potra li zlokalizować. Po południu żołnierze amerykańscy, znajdujący się w St-Laurent, otrzymali pomoc 115 Pułku 29 Dywizji. 115 Pułk wylądował przy wyjściu E-1 tuż przed godziną 12.00, jednak wiele godzin zajęło żołnierzom oczyszczenie plaży i przystąpienie do ataku na StLaurent od północnego

zachodu. Posuwanie się opóźniały miny — i krążąca pogłoska, że amerykańskie wykrywacze nie są w stanie zlokalizować niemieckich min i dlatego przejścia oznaczone białą taśmą nie są bezpieczne. Niemieccy snajperzy, strzelający ze zbocza, także przyczynili się do opóźnienia, powodując straty w ludziach. „Posuwaliśmy się wolno i ostrożnie, częściowo z powodu nieznajomości sytuacji”, wspominał sierżant Charles Zarfass. St-Laurent

leży w odległości około kilometra od plaży, jednak 2 Batalion 115 Pułku przystąpił do ataku na tę osadę dopiero późnym popołudniem, podczas gdy 1 Batalion nie osiągnął wyznaczonych celów, znajdujących się na południe od St-Laurent przed godziną 18.00. 18 Szeregowy John Hooper dotarł w pobliże St-Laurent wczesnym popołudniem. „Skradając się do przodu, bardzo ostrożnie i uważnie, nadepnąłem na «Skaczącą Betty». Wyleciała w górę, a ja

padłem na ziemię, spodziewając się, że rozerwie mnie na kawałki. Spadła, nie wybuchając — niewypał. Wyczerpany do cna, leżałem tam, zastanawiając się, czy wojna potrwa jeszcze dłużej”.

Hooper podniósł się i ruszył naprzód, ale wkrótce zatrzymał go ogień z karabinu maszynowego, ukrytego wśród drzew. Amerykanie odpowiedzieli ogniem. Zapasy amunicji malały w zastraszającym tempie. Porucznik w okularach, z karabinem M-1, polecił Hooperowi, żeby go osłaniał — miał zamiar wspiąć się na drzewo i „dorwać tych drani”. „To nie jest najlepszy pomysł, poruczniku”, powiedział Hooper. Porucznik spojrzał na niego, odwrócił

się, wszedł na drzewo, znalazł dobre miejsce do strzału i wystrzelił trzy razy. A potem spadł na ziemię, krzycząc: „O mój Boże, dostałem!” Hooper razem z kolegą zaciągnęli go za żywopłot. Dostał w pierś. Wezwali sanitariusza, który wstrzyknął mu morfinę. „Co za strata! — skomentował Hooper do kolegi. — Na wykształcenie tego gościa wydali tyle pieniędzy, a on próbuje zachowywać się niczym sierżant York. Nie przetrwał

nawet dnia. Co za okropna strata”. Porucznik umarł wieczorem. 19 Późnym popołudniem wyjście E-1 zostało otworzone dla pojazdów gąsienicowych. O godzinie 20.00 major Bingham wysłał łącznika z prośbą o wsparcie czołgów w czasie ataku na St-Laurent. Przyjechały trzy z 741 Batalionu Czołgów. Zniszczyły stanowiska snajperskie i gniazda karabinów maszynowych w okolicy. Jednak kiedy piechota rozpoczęła atak, zaczął się

ostrzał pociskami 127 mm z amerykańskich niszczycieli. Podobnie jak w Vierville, jednostki pod St-Laurent nie miały łączności z marynarką. Pociski z niszczycieli zgarnęły krwawe żniwo także wśród amerykańskiej piechoty. Kiedy ustał ostrzał z morza, walki o St-Laurent nasiliły się. Piechurzy schowani za rogami domów wrzucali granaty w okna, kopniakami rozbijali drzwi i strzelali do środka z Browningów i karabinów maszynowych. Niemcy

wykorzystywali przewagę, jaką zapewniały im uforty kowane domy z kamienia, i walczyli zaciekle. W samym środku tej ulicznej walki kilku żołnierzy 115 Pułku przeraził widok podpułkownika Williama War elda, dowódcy 2 Batalionu, który siedział jakby nigdy nic na krawężniku, z nogami wyciągniętymi na ulicy, i rzucał kamykami w skulonego psa. Inny, co najmniej dziwny widok: generał Gerhardt, który zszedł na brzeg późnym

popołudniem i wyznaczył stanowisko dowodzenia 29 Dywizji w kamieniołomie w pobliżu drogi do Vierville. Nie bardzo mógł się zorientować w losach swoich pułków, znajdujących się na przodzie, widział jednak długi szereg ludzi wlokących się wyjściem z plaży. Zauważył żołnierza, który w marszu jadł pomarańczę, a gdy skończył, wyrzucił skórkę. Gerhardt nagle porzucił mapy, które studiował, i z prawdziwą furią obsztorcował podkomendnego za śmiecenie. 20

Nim zapadła noc, jednostki 29 Dywizji zajęły pozycje na północ, wschód i południe od St-Laurent oraz część osady. Pododdziały pięciu batalionów przez całe popołudnie walczyły na obszarze o powierzchni około dwóch kilometrów kwadratowych, bronionego jedynie przez pojedynczą niemiecką kompanię. To wiele mówiło o niemieckich obrońcach — pokazywało także, jak doskonałe pozycje obronne zapewniały żywopłoty, kamienne domy i wąskie

uliczki, a także jak trudno było piechocie bez wsparcia artylerii, czołgów lub moździerzy atakować w czasie II wojny światowej. Chociaż Niemcy dobrze sobie radzili, a Amerykanie nie osiągnęli zamierzonych celów, przewidywania na dzień następny były zdecydowanie niekorzystne dla Niemców. Amerykańskie oddziały otrzymywały posiłki i dostawy zaopatrzenia przysyłane z plaży, zjawiły się też pojazdy, do tej pory czekające na przejazd przez

wyjścia i włączenie się do akcji. Niemcy na brzegu byli zaś okrążeni, nie mieli nadziei na posiłki, a dodatkowo przeciwnik znacznie przewyższał ich liczebnie. W Colleville, podobnie jak w dwóch pozostałych miejscowościach, po południu wywiązały się niewielkie walki. Amerykańskie jednostki posuwały się do przodu w mniejszym lub większym stopniu na oślep, a skoordynowanie ich działań było niemożliwe. Kapitan Joe Dawson doprowadził tamtego

popołudnia swoich żołnierzy z Kompanii G 16 Pułku 1 Dywizji na zachodni kraniec Colleville, jednak po zajęciu kilku budynków nie był w stanie iść dalej z powodu straszliwego wydarzenia. Dawson opowiadał: „Marynarka otrzymała wcześniej rozkaz ostrzelania Colleville, gdy tylko pozwoli na to widoczność. W wyniku kurzawy powstałej w czasie walk, kiedy dym i piach pokrywały niebo i całą okolicę, obserwacja była w zasadzie niemożliwa.

Niemniej późnym popołudniem nasza marynarka postanowiła wykonać polecenie i zrównać Colleville z ziemią w czasie, gdy myśmy się tam znajdowali. Straciliśmy sześćdziesięciu czterech ludzi, zabitych przez pociski marynarki, która zmiotła miasto z powierzchni ziemi. To była największa tragedia, jaka nas dotknęła w DDay”. 21 W ostrzale uczestniczył także Harding. W raporcie z akcji okrętu napisano: „O

18.45 otrzymano rozkaz od dowódcy Zgrupowania Sił Morskich, by ostrzeliwać kościół w Colleville przez dwie minuty, z odległości około trzech tysięcy dwustu metrów, co zostało wykonane. O 18.57 ogień przerwano, kościół poważnie uszkodzony, wystrzelono siedemdziesiąt trzy pociski. O 19.35 ponownie otrzymano rozkaz od dowódcy Zgrupowania Sił Morskich, by jeszcze raz ostrzelać przez dwie minuty kościół w Colleville i okolice.

O 19.37 otworzono znowu ogień do tego samego celu, z odległości tym razem około trzech i pół tysiąca metrów, liczne pociski tra ły w cel i okolicę. Wystrzelono sześćdziesiąt pocisków. Uważa się, że kościół był wykorzystywany jako punkt obserwacyjny do kierowania ogniem moździerzy, ponieważ plaża była w tym czasie bez wątpienia ostrzeliwana z głębi lądu”. 22 Dowódca Zgrupowania Sił Morskich działał na podstawie domysłów; straty, jakie na

skutek tak zwanego przyjacielskiego ognia poniósł Dawson i inne kompanie, znajdujące się w Vierville i StLaurent, były skutkiem zupełnego braku łączności radiowej pomiędzy żołnierzami na wyżej położonym terenie a okrętami pływającymi po wodach kanału La Manche. Pomiędzy godziną 11.00 a 14.00 18 Pułk wylądował naprzeciw wyjścia z plaży E-1 i ruszył zboczem, by dołączyć do jednostek walczących w okolicach Colleville. 2

Batalion przeszedł obok Dawsona od zachodu i zajął pozycje w odległości pół kilometra na południowy wschód od osady. 1 Batalion natknął się na dwa niemieckie plutony, zajmujące transzeje niedaleko wejścia do E-1, w końcu jednak je wyminął i skierował się ku Colleville. Porucznik Charles Ryan z Kompanii A relacjonował: „Kiedy szliśmy w kierunku Colleville pod umiarkowanym ogniem, zdałem sobie sprawę z obecności małej grupy żołnierzy idących w tę samą

stronę. Gdy zająłem już pozycję, zobaczyłem, że to mój dowódca batalionu, podpułkownik Robert York, jeden z najwspanialszych dowódców II wojny światowej. Była z nim jego kompania sztabowa. Zatrzymał się, żeby powiedzieć: «Nie przystawajcie, chłopcy, przejdziemy przez miasteczko na drugą stronę. Przejmujemy kontrolę nad sytuacją, ale nadal długa droga przed nami». A potem ruszył dalej”. O godzinie 17.30 pluton

Ryana dotarł do drogi równoległej do wybrzeża, gdzie zajął pozycje obronne wobec spodziewanego niemieckiego kontrataku. Ryan wspominał: „Tego wieczora dostaliśmy się pod ciągły ostrzał karabinów maszynowych”. Przerwał na chwilę i zaczął ponownie: „Ale teraz mieliśmy przyczółek. 1 Dywizja znalazła się już na brzegu. Dzień 6 czerwca 1944 roku był wyczerpujący, przerażający, radosny, przygnębiający i podniosły. To

był dzień, kiedy żołnierze 1 Dywizji zasłużyli na motto dywizji: «Żadna misja nie jest zbyt trudna, żadna o ara zbyt wielka. Obowiązek przede wszystkim». Teraz, czterdzieści pięć lat później, aż trudno mi uwierzyć, że brałem w tym udział. Nadal koresponduję z niektórymi kolegami z mojego plutonu z D-Day, do tej pory jesteśmy dumni z tego, co zostało tam zrobione, i szczęśliwi, że byliśmy tego częścią, i w żaden sposób nie potra my pojąć, jak udało

nam się przeżyć, podobnie jak nie pojmujemy innych rzeczy, które wydarzyły się w tamte dni”. 23 O godzinie 19.00 dowódca 1 Dywizji, generał Huebner, wylądował w sektorze Easy Red i zorganizował swoje stanowisko dowodzenia. O 20.30 generał Gerow i pierwsi o cerowie ze sztabu V Korpusu opuścili pokład Ancona i wyruszyli do brzegu. Na wyżynie żołnierze jednostek 29 i 1 Dywizji byli rozproszeni i znajdowali się w

osiemnastu różnych miejscach wokół trzech miejscowości. Nie było ciągłej linii frontu. Nie mieli żadnej artylerii lub ciężkich moździerzy, tylko kilka czołgów, brakowało im łączności z marynarką i lotnictwem. Na noc zajęli pozycje obronne w okopach. Najważniejsze jednak, że tam byli. Ogromna ilość żelastwa na brzegu stanowiła dowód, że zabezpieczyli plażę i wygrali bitwę. Niemiecka obrona zadała bardzo ciężkie straty atakującym siłom na plaży

Omaha. V Korpus stracił dwa tysiące czterystu ludzi, zabitych, rannych i zaginionych podczas lądowania na brzegu trzydziestu czterech tysięcy z pięćdziesięciu pięciu tysięcy żołnierzy wchodzących w skład sił desantowych. Straty w wysokości siedmiu i dwóch dziesiątych procenta w czasie jednego dnia są uważane za gigantyczne, mimo to i tak były o pięć procent niższe, niż zakładano. 24 Straty niemieckiej 352 Dywizji sięgnęły tysiąca

dwustu zabitych, rannych i zaginionych, co stanowiło dwadzieścia procent jej stanu. Amerykańskie Dywizje 29 i 1 osiągnęły zasadnicze cele, tworząc punkty oporu, nawet jeśli nie weszły w głąb lądu tak daleko, jak planowano. 352 Dywizja nie wykonała powierzonego jej zadania — nie zatrzymała ataku na plażę. Opis przeżyć szeregowego Franza Gockla z 352 Dywizji jest wyrazistym przykładem tego, czym był D-Day dla przeciętnego niemieckiego

żołnierza piechoty. O godzinie 8.30 myślał, że wygrali bitwę, jednak Amerykanie nadal lądowali. Po jego prawej i lewej stronie oddziały amerykańskie obchodziły bunkry WN 62, a potem atakowały je od strony lądu, „sprawiając, że musieliśmy się bronić od tyłów”. W południe Gockel dostał przydział żywności — połowę racji chleba i menażkę mleka. Nie pojawiało się zaopatrzenie, nie nadchodziły też posiłki. Łącznik wysłany po pomoc nigdy nie wrócił. Amerykanie

napierali, „a nasza obrona słabła”. Szeregowy Gockel został postrzelony w lewe ramię. Zakładający mu opatrunek sanitariusz uśmiechnął się i powiedział, że rana wygląda jak godziwa Heimatschuss (zapewniającą powrót do kraju). Oddziały amerykańskie dotarły do sieci transzei i nagle znalazły się w odległości dwudziestu metrów. Gockel chwycił karabin i ruszył biegiem w kierunku Colleville. Na obrzeżu osady

dołączył do swojego dowódcy kompanii i kilku żołnierzy z WN 62, którzy przeżyli. Amerykanie byli już w Colleville. Dowódca polecił, by Gockla i piętnastu innych rannych odwieziono ciężarówką do szpitala w Bayeux. Trasa była jednak zablokowana. Rumowisko na skrzyżowaniu uniemożliwiało przejazd — był to skutek bombardowań dokonanych przez bombowce B-17 i ostrzału z okrętów. „Na pastwiskach leżało martwe

bydło. Jednostki zaopatrzenia także poniosły straty. Wiele z nich zostało unieruchomionych”. Ciężarówka, w której jechał Gockel, dostała się pod ostrzał myśliwca RAF. Razem z kolegami wyskoczył na pobocze. Ci, których rany nie były poważne, ruszyli do Bayeux na piechotę. Po drodze zarekwirowali francuskiemu chłopu wóz i konia. W Bayeux dowiedzieli się jednak, że szpital został ewakuowany. Powiedziano im, żeby szli do Vire. Miasto

okazało się bardzo zniszczone, nadal szalały w nim pożary po bombardowaniach. Noc spędzili w chłopskiej zagrodzie, popijając calvados. Z dwudziestu żołnierzy z WN 62 tylko trzech nie odniosło żadnych ran, nie dane było im jednak cieszyć się z tego, bo dostali się potem do niewoli. Gockel tak podsumował swoją opowieść: „Wszyscy moi koledzy, którzy przeżyli inwazję, przestali wierzyć w zwycięstwo”. 25

Porażka Niemców na plaży Omaha miała wiele przyczyn. Próba obrony całego wybrzeża spowodowała rozproszenie oddziałów, podzielonych na niewielkie grupy. Co więcej, dowódca 352 Dywizji, generał Kraiss, zupełnie błędnie zinterpretował intencje aliantów. O godzinie 2.00, kiedy otrzymał meldunek o lądowaniu desantu na lewej ance pomiędzy Isigny i Carentan, pomyślał, że Amerykanie starają się odseparować 352 Dywizję od

709. O godzinie 3.10 wydał rozkaz jednostce rezerwowej dywizji, Kampfgruppe Meyer — nazywanej tak od nazwiska dowódcy 915 Pułku — żeby wyruszył w pościg za spadochroniarzami na południe od Bayeux, wzdłuż całej długości ujścia rzeki Vire. Była to jednak pogoń za cieniem; spadochroniarzy było tylko kilku ze 101 Dywizji Powietrznodesantowej, którzy wylądowali w złych miejscach. O godzinie 5.50 Kraiss zrozumiał, że popełnił błąd. Polecił Meyerowi, by

zatrzymał Kampfgruppe i czekał na dalsze rozkazy. Pół godziny później Amerykanie rozpoczęli lądowanie na plaży Omaha, ale Kraiss zwlekał z wysłaniem tam rezerw do godziny 7.35, a i wtedy posłał tylko jeden batalion z Kampfgruppe. O godzinie 8.35 przerzucił dwa następne bataliony przeciwko brytyjskiej 50 Dywizji na plażę Gold. Dokonując takiego podziału 915 Pułku, sprawił, że w żadnym miejscu nie mógł on zaatakować z druzgocącą siłą. Bataliony przybyły na

pole walki spóźnione o całe godziny, w trakcie przemarszu bowiem nękały je alianckie myśliwce i bombowce. Błędne informacje wywiadu lub ich zupełny brak w wielu przypadkach bardzo poważnie ograniczały Kraissa, który sam będąc o arą nieprawdziwych informacji, przekazywał je dalej. O godzinie 10.00 otrzymał meldunek o przechodzeniu wroga przez wysuniętą linię obrony 352 Dywizji na plaży Omaha, uważał jednak, że nie

stanowi to zagrożenia. O godzinie 13.35 przekazał meldunek do sztabu 7 Armii, że atak został odparty, Amerykanie zepchnięci do morza, z wyjątkiem Colleville, gdzie kontratak przeprowadza 915 Pułk. Aż do godziny 18.00 nie przyznawał, że Amerykanie przeniknęli przez linię obrony 352 Dywizji, ale nawet wtedy utrzymywał, że zagrożone było jedynie Colleville. O godzinie 17.00 marszałek Rundstedt zażądał, by zmieciono z powierzchni

ziemi przyczółek aliantów. Kilka minut później generał Jodl wysłał rozkaz z Oberkommando der Wehrmacht, żeby wszystkie dostępne jednostki zostały rzucone do walki. O godzinie 18.25 Kraiss rozkazał ostatniemu oddziałowi nie biorącemu udziału w bitwie — batalionowi saperów — wyruszyć do St-Laurent i walczyć jako piechota. Saperzy dotarli na miejsce po zapadnięciu zmroku, było już zbyt późno na jakiekolwiek działania, poza okopaniem się

i czekaniem na świt. Tuż po północy 6 czerwca Kraiss powiedział wreszcie dowódcy korpusu, generałowi Marcksowi, że 952 Dywizja rozpaczliwie potrzebuje pomocy. „Jutro stawi wrogowi równie zacięty opór jak dzisiaj, [ale] z powodu dużych strat (...) posiłki muszą dotrzeć do pojutrza. Straty w ludziach i sprzęcie w punktach oporu są gigantyczne”. Marcks odpowiedział: „Wszystkie rezerwy, jakimi dysponowałem, zostały

uruchomione. Każdy metr ziemi musi być broniony z największym poświęceniem aż do chwili, gdy nadejdą posiłki”. 26 W sumie, siła bojowa 352 Dywizji nie została wykorzystana i ograniczyła się do uporczywych działań obronnych niewielkich jednostek, które mogły opóźnić, ale nie były w stanie zatrzymać posuwania się Amerykanów w głąb lądu. To, że Rommel obstawał przy obronie linii plaży, utrudniło Amerykanom początkową

fazę ataku, jednak przy rosnących stratach po stronie niemieckiej ta koncepcja okazała się nieskuteczna. W historii armii amerykańskiej napisano: „Pod tym względem V Korpus przezwyciężył poważny kryzys, a jego zwycięstwo w bardzo trudnej walce powinno być mierzone w innych kategoriach niż rozmiar plaży”. 27 Niemiecka 352 Dywizja przestawała istnieć. Nie nadchodziły żadne posiłki. Wzmocnienia zmierzające z Francji, niezależnie od tego,

czy były to oddziały piechoty czy pancerne, dostawały się pod ostrzał z morza i były celem ataków z powietrza. Wał Atlantycki został przełamany na plaży Omaha, za którą po pokonaniu stałych uforty kowanych pozycji nic nie stało już aliantom na przeszkodzie — nic, poza tymi okropnymi żywopłotami. Jak się to udało V Korpusowi? Jednym z decydujących czynników była sama siła ataku, która jednak nie wystarczyłaby do ostatecznego zwycięstwa.

Rangers Carl Weast zna odpowiedź na to pytanie. W ustnej relacji zawarł opowieść o swoim dowódcy kompanii, kapitanie George’u Whittingtonie. Weast mówił: „To był wspaniały człowiek. Ludzie szli za nim. Pamiętam, że mniej więcej tydzień po D-Day zastrzeliliśmy krowę, wycięliśmy trochę mięsa i piekliśmy je na patykach nad ogniskiem. Nadszedł kapitan Whittington, rzucił niemiecki but obok ognia i powiedział: «Założę się, że któremuś

sukinsynowi tego brakuje». Zajrzeliśmy do buta. W środku tkwiła noga jakiegoś Niemca. O rany, na pewno mu tego brakowało”. Tego samego dnia Weast usłyszał, jak o cer operacyjny 5 Batalionu Rangersów, major Richard Sullivan, krytykował kapitana Whittingtona za niepotrzebne podejmowanie ryzyka. „Whittington odpowiedział Sullivanowi: «Widział pan, jak było na tej cholernej plaży. A teraz niech mi pan powie, jak można prowadzić ludzi do

walki, idąc za nimi!»” Chrzest bojowy Weasta odbył się w D-Day. Walczył razem z rangersami przez następne jedenaście miesięcy. Podsumowując, powiedział, że naczelne dowództwo sił alianckich miało rację nalegając, by „w pierwszym rzucie plaże atakowały oddziały nie mające żadnego doświadczenia, ponieważ doświadczony piechur to przerażony piechur, a oni chcieli facetów takich jak ja, którzy byli bardziej zdumieni niż sparaliżowani strachem,

bo im dłużej walczysz na wojnie, tym łatwiej dochodzisz do wniosku, że zbliża się twój ostatni dzień, a wtedy stajesz się naprawdę okropny”. Weast powiedział na koniec: „W czasie wojny najlepiej mają albo szeregowcy, albo pułkownicy, i wyżej, natomiast o cerowie rang pośrednich odwalają najgorszą robotę, bo muszą prowadzić swoich ludzi”. 28 Na plaży Omaha — prowadzili.

Rozdział 25 To było po prostu fantastyczne Popołudnie na plaży Omaha Wczesnym

popołudniem

większość niemieckich bunkrów na plaży i zboczu została zniszczona przez niszczyciele, czołgi i żołnierzy piechoty, dzięki czemu niemal całkowicie wyeliminowano ostrzał z karabinów maszynowych. Nadal jednak bardzo aktywni byli snajperzy. Niemcy wykorzystali labirynty połączonych ze sobą transzei do ponownego zajmowania pozycji, które wcześniej porzucili, i wznawiali stamtąd ogień. Co gorsza, artyleria

znajdująca się w głębi lądu i na ankach ciągle nękała pociskami nisko położony, płaski teren plaży, często na chybił tra ł, lub naprowadzana była przez obserwatorów przebywających na zboczu. Ale nawet pociski wystrzeliwane „na oślep” były skuteczne, ponieważ na plaży w dalszym ciągu panowało ogromne stłoczenie pojazdów — pocisk artyleryjski lub moździerzowy, wystrzelony w kierunku plaży, praktycznie musiał trafić w jakiś cel.

Kapitan Oscar Rich był obserwatorem artyleryjskim w 5 Batalionie Artylerii Polowej. Płynął na LCT razem ze swoim rozmontowanym samolotem L-5. Dotarł do sektora Easy Red o godzinie 13.00. Powiedział potem: „Chciałbym podzielić się pierwszym wrażeniem z plaży, jakie odniosłem z odległości około dziewięćdziesięciu metrów, do chwili przybicia do brzegu. Patrząc w obie strony, widziało się płonące ciężarówki i czołgi, stosy

czegoś, co trudno było zidenty kować, a co też płonęło. Na plażę wyładowywano amunicję. Zobaczyłem stos dziewiętnastolitrowych beczek z benzyną, było ich może pięćset. Tra ł w nie pocisk. Wszystko to wybuchło i zaczęło się palić. Nigdy w życiu nie widziałem takiego chaosu. Spodziewałem się, że zobaczę rozhisteryzowanych żołnierzy, ale nikogo takiego nie dostrzegłem. Ludzie na plaży byli bardzo opanowani.

Saperzy kierowali ruchem pojazdów, wskazywali żołnierzom odpowiednie rejony, objaśniali, którędy tam dojść. Zachowywali się jak każdy, kto wie, co do niego należy i co się dzieje. Dyrygowali ruchem niczym na de ladzie z okazji święta 4 Lipca”. Podczas gdy LCT pływała niedaleko brzegu, wypatrując odpowiedniego miejsca do wyładunku, została tra ona w rampę pociskiem z moździerza. Mimo to dowódca łodzi, podporucznik,

wypatrzył korzystne miejsce do lądowania i skierował tam LCT. Dowódca plaży dawał mu znaki, żeby wycofał łódź, zapomniał bowiem rzucić kotwicę, więc „przeżyliśmy piekło, próbując ominąć mieliznę, ostatecznie jednak nam się to udało”, opowiadał Rich. „Szkoda mi było tego dowódcy LCT, który naprawdę był skołowany po tym, jak łódź dostała z moździerza w rampę, i dlatego zapomniał o kotwicy. Zapytał mnie: «Kapitanie, czy

wie pan coś o prowadzeniu okrętu?», a ja odpowiedziałem: „Do diabła, człowieku, przez całe życie pływałem na łajbach”. Tak naprawdę największą łodzią, jaką kierowałem, była łódka, z której łowiłem ryby w rzece. On na to: «Chce pan poprowadzić?», a ja odpowiedziałem: «Jasne, że chcę, do licha!» Przywołałem jednego z marynarzy i powiedziałem mu: «Synu, masz tylko jedno zadanie do wykonania, tylko jedno». On zapytał: «Co

takiego?» Powiedziałem: «Kiedy podpłyniemy mniej więcej na dziewięćdziesiąt metrów od brzegu, rzucisz kotwicę, niezależnie od tego, czy wydam wtedy taki rozkaz czy nie»”. LCT ponownie skierowała się ku brzegowi. Marynarzom udało się w jakiś sposób opuścić rampę, mimo że dostaliśmy drugim pociskiem w maszynownię. Zjechały dwa dżipy. Ku zmartwieniu Richa „zapomnieli podczepić mój samolot, a ja nie miałem dżipa”. Zjawił się jednak

saper na buldożerze, zaczepił linę o hak holowniczy L-5, wyciągnął samolot na plażę, odczepił linę, powiedział Richowi, że ma też inne zajęcia, życzył mu szczęścia i odjechał. „I tak zostałem z samolotem — bez mechanika, bez pomocy, bez środka transportu”. Rich dostrzegł dowódcę sektora plaży. „Mógł mieć najwyżej dwadzieścia pięć lat. Miał nawet ładne wąsy i siedział w fotelu kapitańskim na plaży. Dysponował radiostacją, sześcioma

telefonami, grupką łączników i miał oko na wszystko. Żołnierze podchodzili do niego i pytali o to i owo. W ogóle się nie denerwował, nie tracił panowania nad sobą. Odpowiadał, a oni odchodzili. Był tylko porucznikiem, a mimo to, gdy przychodzili pułkownicy i generałowie, żądając tego czy tamtego, mówił: «Bardzo mi przykro, ale nie mam. Musi pan radzić sobie z tym, co pan ma». A oni ściskali mu rękę i odchodzili. Kiedy dostrzegał kawałek wolnej przestrzeni [na linii

brzegu], mówił: «Tam może wjechać am bia. Posadźmy tam łódź. Zabierzmy tamtą, żeby nie zastawiała drogi. Sprowadźcie tu buldożer, niech ściągnie ten czołg, bo zagradza dojście. Zróbcie miejsce, żeby inni mogli się tu dostać». Sprawiał, że na plaży panował zorganizowany ruch. Nie miałem pojęcia, kim był, ale nie wątpię, że marynarka powinna być z niego dumna, bo odwalił kawał dobrej roboty”. Rich oznajmił dowódcy sektora plaży, że potrzebny

mu dżip do przeciągnięcia samolotu L-5 w głąb lądu. „Powiedział mi: «Tam jest jeden. Nikt w nim nie siedzi. Proszę iść i go sobie zabrać»”. Posłuchał rady i przepchał się jakoś przez tłok przy wyjściu E-1, ciągnąc za sobą samolot na holu. Rich był prawdopodobnie pierwszym żołnierzem, który przez nie przejechał — właśnie bowiem zostało otwarte. Już na górze Rich dotarł do sadu jabłoniowego w okolicy St-Laurent, gdzie zgodnie z

planem miał się znaleźć, i przystąpił do montowania samolotu. Ponieważ nie miał żadnego mechanika do pomocy, praca szła mu bardzo powoli. Od czasu do czasu pomagał mu któryś z piechurów, którzy nie mogli oprzeć się pokusie „podłubania przy maszynie”. Jednak wcześniej czy później podo cer odwoływał żołnierza, wrzeszcząc, żeby — cholera jasna! — wracał do walki, a Rich znowu był zdany na siebie. Dopiero wieczorem po zapadnięciu ciemności

samolot był gotów do lotu. 1 Rich miał szczęcie. Niemiecka artyleria i moździerze koncentrowały ogień na wyjściu E-1; nie dysponując samolotami zwiadowczymi, marynarka amerykańska nie mogła zlokalizować źródła tego ostrzału. W miarę upływu godzin ostrzał nasilił się. Admirał Charles Cooke i generał major Tom Handy z Departamentu Wojny, obserwujący przebieg wydarzeń z pokładu

niszczyciela Harding, doszli do wniosku, że muszą widzieć wszystko z bliższej odległości. Przesiedli się na LCI, zbliżyli do plaży, przesiedli ponownie na LCM i przedostali się przez zapory. Cooke wspomniał: „Plaża była usłana wrakami łodzi desantowych, am bii, czołgów i innych pojazdów. Leżeli na niej równie gęsto zabici i ranni”. Handy skierował się w prawo, Cooke w lewo. Dookoła nich wybuchały pociski, siekąc im twarze

piaskiem, zmuszając do padania na ziemię. Cooke został ranny kilkoma odłamkami, ale niegroźnie. Po kilku godzinach zeszli się w jednym miejscu i postanowili wydostać się stamtąd, bo jak powiedział Cooke, „ostrzał stawał się coraz cięższy, zwiększając straty, więc opuszczenie [tego miejsca] wydawało się bardzo pożądane”. 2 *** Porucznik Vince Schlotterbeck z 5 Specjalnej Brygady Saperów spędził

siedem godzin na LCT, krążącej tuż poza zasięgiem niemieckiej artylerii, w oczekiwaniu na sposobność lądowania. Podobnie jak większość innych, dowódca łodzi odciął przywiązany balon zaporowy — niemieckie samoloty nie atakowały łodzi, a balony stanowiły wskazówkę dla artylerii przy namierzaniu celu. Schlotterbeck siedział przez cały czas na szczycie rampy, przypatrując się wszystkiemu, co znalazło się w zasięgu jego wzroku.

„Widać było wyraźnie podwodne zapory, bo przypływ nie zaczął się jeszcze na dobre. Tylu wraków, jakie znajdowały się na plaży i w wodzie, nie widziałem nigdy w życiu. Czołgi były porozrzucane po całej plaży, niektóre tkwiły do połowy w wodzie. Widać było, że są wśród nich dwa, może trzy, które mogłyby nas wesprzeć”. O godzinie 18.30 LCT podjęła próbę dopłynięcia do brzegu. „Kierowaliśmy się do bezpiecznie wyglądającego

miejsca, wpłynęliśmy jednak na mieliznę i musieliśmy się wycofać, bo woda dalej była zbyt głęboka. Gdy tylko odpłynęliśmy, dokładnie w tamtym miejscu wybuchł pocisk, wyrzucając w górę fontanny wody”. Dowódca łodzi chciał spróbować ponownie. Znalazł przerwę między zaporami, „ale ogromna łódź wyładowana amunicją wpadła na mieliznę i stanęła w płomieniach. Niemal ciągłe wybuchy sprawiały, że lądowanie tam było zbyt niebezpieczne,

dlatego musieliśmy szukać od nowa”. Ostatecznie dowódca dostrzegł dobre miejsce w sektorze Red Fox i skierował tam łódź, lecz wyprzedziła go LCI, zastawiając drogę i zmuszając do lądowania w innym miejscu. Tym razem wpadliśmy na mieliznę i utknęliśmy. Silniki pracowały na pełnych obrotach, a łódź wydawała się rozpadać od wibracji. Tylna kotwica została rzucona, ale zamiast ściągnąć nas z mielizny, ciągnęła się po piachu. Silniki

wyły bez ustanku”. Tymczasem LCI, która wyprzedziła LCT w drodze do brzegu, tarasując drogę, opuściła rampę, ludzie zaczęli schodzić z niej na plażę. „Nagle pocisk wybuchł dokładnie w środku łodzi. A potem Niemcy posłali jeszcze pociski w dziób LCI, środek i rufę”. W końcu LCT, na której płynął Schlotterbeck, unosiła się swobodnie na wodzie, bo przypływ zaczął się na dobre. O cerowie na pokładzie naradzali się, czy odłożyć

lądowanie do godzin po północy, kiedy będzie pełny przypływ, czy też od razu przystąpić do desantu. „Wszyscy woleliśmy zejść na brzeg jak najszybciej, bo nie bardzo podobał nam się pomysł lądowania na plaży w nocy, dlatego próbowaliśmy nadal. I około godziny 20.00 znaleźliśmy odpowiednie miejsce”. Schlotterbeck osadził łódź na plaży. „Myślami nastawiłem się już na straszny widok, który miałem tam zobaczyć, i dobrze się stało, że byłem na

to przygotowany, bo porażał. Liczba zabitych była ogromna, jednak najbardziej byliśmy wstrząśnięci, kiedy zobaczyliśmy rannych chłopaków próbujących załapać się na powrotny transport. Chodzili wzdłuż plaży i chcieli, żeby ktoś ich podwiózł. Ciężej ranni sunęli parami, podtrzymując się nawzajem, kiedy tak naprawdę powinni byli leżeć na noszach”. Schlotterbeck musiał iść po ciałach zabitych, żeby dostać się do zbocza. „W którymś

momencie wysuwałem już nogę, żeby stanąć na martwym żołnierzu, leżącym twarzą do góry, gdy zobaczyłem, że powoli otwiera oczy i niemal skręciłem kostkę, starając się na niego nie nastąpić. Szczęściem, ominąłem go”. 3 Szeregowy M.C. Marquis ze 115 Pułku miał własne, szarpiące nerwy przeżycia. Na LCVP, na której się znajdował tego popołudnia, zamienił się butami z kapralem Terrym. „Obaj byliśmy zdania, że będą na

nas lepiej pasowały”. Wspinając się po zboczu, Terry szedł przed Marquisem i nadepnął na minę. Rozerwała mu but i stopę. Marquis opowiadał potem: „Kiedy go mijałem, powiedziałem: «To na razie, Terry». Do tej pory nie wiem, czy zdołał dostać się do szpitala”. Kiedy Marquis wchodził w górę zboczem, w dół schodziło dwunastu niemieckich jeńców, prowadzonych przez piechura. „To byli pierwsi Niemcy, jakich widziałem. Nie

wyglądali na wyjątkowych twardzieli”. Jakiś amerykański żołnierz spadł po zboczu, tra ony kulą snajpera. Natychmiast podbiegł do niego sanitariusz, żeby opatrzyć ranę. Snajper tra ł i jego w ramię. Ranny sanitariusz krzyknął wściekły: „Hej, nie wolno strzelać do służb medycznych!” Marquis dotarł na szczyt i ruszył naprzód ze swoją jednostką, by włączyć się do walki o St-Laurent. W chwili gdy znaleźli się na miejscu, rozpoczął się ostrzał z morza.

Posypały się na niego cegły i zaprawa murarska, jednak hełm, który znalazł na plaży i założył na głowę, dobrze go chronił. Jednostka wycofała się i okopała w pobliżu żywopłotu. 4 W dole na plaży żołnierze robili, co do nich należało, mimo wybuchających dookoła pocisków. Drużyny saperskie, odpowiedzialne za wysadzanie przeszkód, coraz lepiej radziły sobie z najważniejszym zadaniem, o żywotnym znaczeniu, jakim było tworzenie przejść przez

zapory. W miarę nasilania się przypływu po południu, metodycznie wysadzali w powietrze Rommlowskie stałe zapory i betonowe czworoboki, ignorując snajperskie kule. Rankiem udało im się częściowo otworzyć trzy przejścia, zrobić cztery nowe i poszerzyć inne. Do wieczora trzynaście przejść było w pełni oczyszczonych i oznakowanych, a z plaży usunięto około jednej trzeciej zapór. Tymczasem saperzy z

innych drużyn zajmowali się otwieraniem wyjść z plaży dla pojazdów. Musieli wysadzać betonowe zapory, wypełniać doły przeciwczołgowe, usuwać miny i układać na piachu druciane siatki, żeby mogły przejechać dżipy i ciężarówki. Natychmiast zaczął się ruch, ale po kilku godzinach alianci stanęli przed kolejnym problemem: pojazdy wjeżdżające pod górę na wyżynę nie mogły ruszyć w głąb lądu, bo skrzyżowanie dróg w St-Laurent nadal

znajdowało się w rękach nieprzyjaciela. Przez około godzinę stały, zderzak przy zderzaku, na całej długości trasy, od plaży do wyżyny. O godzinie 16.00 saperzy zdołali przebić drogę okrężną na południe, omijającą bronione skrzyżowanie, i ruch został wznowiony. O 17.00 otworzono wyjście na drogę do Vierville (D-1), co pozwoliło jeszcze skuteczniej rozładować tłok panujący na plaży. 6 Czołgi, ciężarówki i dżipy zdołały wjechać po zboczu,

ale dużej części artylerii nie udało się to. Do zmierzchu wylądowały na brzegu pododdziały pięciu dywizjonów artylerii, jednak pociski przeciwnika zniszczyły dwadzieścia sześć dział i większość wyposażenia. Z wyjątkiem 7 Dywizjonu Artylerii Polowej, który wykonał swoje zadanie bojowe, amerykańskie działa, słynne ze skuteczności, nie wzięły udziału w walkach w DDay. Dwa dywizjony artylerii przeciwlotniczej w ogóle nie wylądowały, choć plan

przewidywał ich obecność na plaży; musiały czekać do następnego dnia. Utracono ponad pięćdziesiąt czołgów, które albo zatonęły, albo zostały zniszczone na plaży. 7 Zgodnie z planem, w D-Day miało dotrzeć na plażę Omaha dwa tysiące czterysta ton zaopatrzenia, ale na brzeg wyładowano tylko sto ton. Ogromna część z tego została zniszczona; bardzo niewielkie ilości cennego ładunku dostarczono na górę klifu. Żołnierze, którzy się tam znajdowali, byli zdani na

zapasy wniesione po zboczu na własnych plecach. Najgorzej było z amunicją, racjami żywnościowymi i papierosami — choć były najważniejsze, zaczynało ich brakować. Niektórzy dostali uzupełnienia dopiero po dwóch dniach od D-Day; rangersi w Pointe du Hoc byli pod tym względem zdani na siebie aż do 9 czerwca. Mimo ostrzału artyleryjskiego, tłoku, zatorów i zapór przez całe popołudnie D-Day do brzegu podpływały jednostki

desantowe, przywożące coraz więcej piechoty i czołgów. Porucznik Dean Rockwell z marynarki, który dowodził swoją otyllą złożoną z LCT, zbliżył się do plaży Omaha o Godzinie H i wyładował pierwsze czołgi, wrócił tam z następną dostawą o 14.00. Jego przeżycia są typowe dla dowódców łodzi desantowych, którzy próbowali dostać się do brzegu w kolejnych rzutach. Wspominał: „Płynęliśmy wzdłuż plaży, równolegle do brzegu, przez setki metrów,

wypatrując przerwy między zaporami. Spróbowaliśmy przepłynąć, ale natra liśmy na zaporę z przymocowaną miną, która wybuchła, wyrywając dziurę w przekładni, co oznaczało, że nie mogliśmy opuścić rampy”. Rockwell ostatecznie dotarł na plażę, jednak uszkodzenia jego LCT uniemożliwiły mu wyładunek czołgów i przyczep. Opowiadał dalej: „Mogliśmy jednak wysadzić na brzeg tych biednych żołnierzy [byli z pododdziału medycznego].

Chciałbym powiedzieć, że nigdy nie widziałem kogoś, kto aż tak nie miałby ochoty na wykonanie przydzielonych zadań. Plaża była dosłownie napakowana wojskiem, poruszającym się powoli w górę klifu, nękanym przez ciągły ogień nieprzyjaciela. Wróg ostrzeliwał plażę z moździerzy, które znajdowały się na szczycie. Niemcy mieli już wcześniej ustawione celowniki. Ciała, piach i kawałki sprzętu wylatywały w powietrze, gdy tra ały je pociski moździerzowe.

Niemniej wysadziliśmy tych biedaków na brzeg i bardzo, bardzo ich żałowaliśmy, i dziękowaliśmy Bogu, że zdecydowaliśmy się wstąpić do marynarki, a nie do piechoty”. 8 Ernest Hemingway, korespondent wojenny magazynu ilustrowanego „Collier’s”, przypłynął z siódmym rzutem na LCVP, dowodzonej przez porucznika marynarki Roberta Andersona z Roanoke w stanie Wirginia. Dla Hemingwaya LCVP wyglądała jak wielka żelazna

wanna. LCT zaś porównał do unoszących się na wodzie gondoli transportowych. LCI jego zdaniem „były jedynymi łodziami desantowymi, które wyglądały na zaprojektowane, by pływać po morzu. Miały niemal kształt okrętu”. Wody kanału La Manche były więc zapełnione wannami, gondolami i czymś w rodzaju okrętów, „ale tylko kilka z nich kierowało się ku brzegowi. Startowały ku plaży, a potem gwałtownie skręcały i wracały”. Kiedy LCVP dowodzona

przez Andersona płynęła do brzegu, przelatywały nad nią pociski z pancernika Taxas, który ostrzeliwał zapory przeciwczołgowe przy wyjściach z plaży. Hemingway napisał potem: Ci z naszych żołnierzy, którzy nie byli

zieloni

od

choroby

wpatrywali się w Texas

morskiej,

z wyrazem

zaskoczenia i radości w oczach. W stalowych

hełmach

wyglądali

jak

średniowieczni halabardnicy, którym w

walce

miał

niespodziewanie

pomagać

dziwny

i

nie

znany

im

potwór.

Dla Hemingwaya ogromne działa „grzmiały, jakby wyrzucały w niebo całe składy pociągów”. Anderson przeżył trudne chwile, próbując znaleźć wyznaczone miejsce lądowania w sektorze Fox Red. Hemingway starał się pomagać mu w nawigacji. Pokłócili się o punkty orientacyjne w terenie. W którymś momencie Anderson zdecydował się podpłynąć, ale

napotkał bardzo silny ostrzał. Krzyczał: „Sternik, obrócić łódź, do diabła! I wycofać stąd! Wycofać ją stąd!” LCVP cofnęła się i zakręciła. Hemingway widział wysiłki piechoty na zboczu. Powoli, dźwigający

mozolnie, świat

niby na

Atlasi

własnych

barkach, żołnierze [wspinali się]. Nie strzelali. Po prostu posuwali się wolno (...) jak zatłoczony pociąg, żmudnie sunący pod koniec dnia, oddalający się od domu.

Tymczasem wpłynęły

na

niszczyciele

plażę

i

niemal

wysadzały

w

powietrze każdy schron pociskami 127 mm. Zobaczyłem Niemca, oderwany od

ciała

fragment

długości

około

metra z ramieniem uniesionym do góry wzleciał w powietrze razem z fontanną piasku wywołaną wybuchem. Przypomniało mi to scenę z baletu Pietruszka.

Andersonowi udało się w końcu dobić do plaży. Podobnie jak dwudziestu trzem innym LCVP z

transportowca Dorothy Dix. Sześć łodzi utracono — wpadły na miny przyczepione do zapór lub tra ł je pocisk. Hemingway podsumował: Był to atak frontalny w świetle dnia,

skierowany

na

zaminowaną

plażę, bronioną przez wszystko, co wymyślił Plaża

militarny

była

geniusz

broniona

z

ludzki.

uporem

i

inteligencją, na jaką stać najlepsze oddziały.

Niemniej

Dorothy Dix

każda

dostarczała

łódź na

z

brzeg

żołnierzy i ładunki. Żadnej z nich nie

stracono z powodu błędu marynarzy. Te,

które

przepadały,

zniszczył

nieprzyjaciel. I zdobyliśmy plażę.9

Kapitan James Roberts, adiutant generała Gerowa, zszedł na brzeg w sektorze Easy Red o godzinie 17.00. Wspominał: „Kiedy się zbliżaliśmy, dostaliśmy się pod ogień artylerii, dookoła fruwały odłamki. Kilku ludzi dostało, w ich liczbie dowódca naszej LCI. Zginął. Jednocześnie wpadliśmy na mieliznę, a byliśmy nadal około stu metrów od lądu.

Zapanowało ogromne zamieszanie i strach, i mówiąc szczerze wpadłem w panikę. Trudno jest wykopać dół w stalowym pokładzie, a LCI nie daje wiele możliwości schronienia”. Roberts wskoczył do wody sięgającej mu do piersi i ruszył w kierunku brzegu. „Na plaży panował kompletny chaos. Przypominało to piekło. Wszędzie leżały ciała, rannymi ktoś się zajmował. Przechodząc obok płonącego czołgu, usłyszałem wrzaski ludzi palących się żywcem,

którzy domagali się mor ny. Nic nie mogłem zrobić, zupełnie wytrąciło mnie to z równowagi”. Dookoła wybuchały pociski. Roberts starał się jak najszybciej wydostać z plaży. Jego zadanie polegało na wspięciu się do St-Laurent i utworzeniu tam stanowiska dowodzenia. Kiedy wchodził po zboczu, zaczął do niego strzelać snajper. Kula przeleciała tuż nad głową Robertsa, którego karabin pełen był piachu i morskiej wody i nie działał. Roberts

więc ukrył się w pojedynczym okopie i oczyścił broń. Kiedy karabin nadawał się do strzelania, po snajperze nie było już śladu. Roberts wszedł na szczyt klifu, nie mógł jednak odszukać nikogo ze swojej kompanii sztabowej, nie miał też sprawnej radiostacji, dlatego, jak powiedział, „nie miałem wiele do roboty”. Wrócił nad krawędź klifu i spojrzał na kanał La Manche. „To było po prostu fantastyczne. Jednostki pływające wszelkiego rodzaju

pokrywały morze aż po linię horyzontu”. Wkrótce dołączyli do niego inni z kompanii sztabowej i razem z Robertsem utworzyli stanowisko dowodzenia V Korpusu na północ od StLaurent. Roberts rozstawił niewielki namiot dla generała Gerowa, który miał w nim spędzić pierwszą noc na brzegu. Gdy generał zjawił się około godziny 21.00, martwił się przede wszystkim brakiem łączności i prawdopodobieństwem pancernego kontrataku. V

Korpus nie miał kontaktu z brytyjską 50 Dywizją, znajdującą się po lewej stronie, ani z amerykańskim VII Korpusem po prawej stronie (ani też, jeśli już o tym mowa, z rangersami w Pointe du Hoc). Gdyby Niemcy przeprowadzili kontratak, V Korpus byłby zdany na własne siły. Roberts z kolei niepokoił się głównie o bezpieczeństwo generała. Linia frontu przebiegała w odległości około pół kilometra w głębi lądu od stanowiska

dowodzenia, „czego wojskowi planiści nie lubią”. Kiedy zapadł zmierzch, Roberts otworzył jedną ze swoich racji K i zjadł pierwszy tego dnia posiłek. Potem owinął się znalezionym kocem jakiegoś szeregowca i zwinął w kłębek w wykopie. Wspominał: „Około północy, kiedy wydawało się, że zapanował względny spokój, pamiętam, że pomyślałem: Człowieku, co to był za dzień. Jeżeli następne będą równie złe jak ten, nie przeżyję wojny”. 10

Niemiecki kontratak nie nastąpił. Plany Rommla, dotyczące prowadzenia bitwy w D-Day, nie zostały nigdy wprowadzone w życie. Istniało ku temu wiele powodów. Po pierwsze, zaskoczenie Niemców było całkowite. Operacja Fortitude skupiła uwagę Niemców na Pas-deCalais. Byli pewni, że tam właśnie nastąpi desant, ściągnęli więc większość dywizji pancernych na północ i wschód od Sekwany, skąd nie można ich było szybko

przerzucić, by dokonały kontrataku w Normandii. Po drugie, zamieszanie panujące w niemieckich szeregach było ogromne. Bez rozpoznania z powietrza, widząc lądujące niemal wszędzie alianckie oddziały powietrznodesantowe, pozbawieni łączności, bo ruch oporu i spadochroniarze poprzecinali kable telefoniczne, podczas gdy dowódcy armii, korpusów, dywizji i niektórych pułków zajęci byli grą wojenną w Rennes, Niemcy byli

pozbawieni dowództwa i „ślepi”. Dowódcą, którego najbardziej im brakowało, był Rommel, który spędził ten dzień w drodze do La RocheGuyon — była to kolejna cena, jaką przyszło Niemcom zapłacić za utratę kontroli w powietrzu; Rommel nie ośmielił się lecieć samolotem. Po trzecie, niemiecka struktura dowodzenia była fatalna. Dla aliantów okazało się bezcenne to, że Hitler nie ufał swoim generałom, a oni z kolei nie ufali jemu. Podobnie jak przyzwyczajenia Hitlera

dotyczące snu, i jego pomysły były nie z tej ziemi. Jedynym wyższym rangą o cerem, który prawidłowo zareagował na zaistniały kryzys, był stary feldmarszałek Rundstedt, pełniący jedynie funkcje reprezentacyjne, pogardzany przez Hitlera i naczelne dowództwo Wehrmachtu. Na dwie godziny przed lądowaniem desantu wydał dwóm dywizjom pancernym, znajdującym się w tamtym rejonie, rozkaz natychmiastowego dokonania

kontrataku — chodziło o 12 Dywizję Pancerną SS i SS Panzer Lehr — miały one natychmiast wyruszyć w kierunku Caen. Zrobił tak, polegając wyłącznie na intuicyjnej ocenie sytuacji. Doszedł mianowicie do wniosku, że desant spadochronowy na tak wielką skalę nie może być manewrem mylącym przeciwnika (jak tego dowodzili niektórzy członkowie sztabu) i będzie musiał być wspomagany z morza. Jedyne miejsca, gdzie

można było tego dokonać na terenie Dolnej Normandii, znajdowały się na wybrzeżu Calvadosu i półwyspie Cotentin. Chciał, żeby tam wojska pancerne przeciwstawiły się desantowi. Rozumowanie Rundstedta było logiczne, jego działanie zdecydowane, a rozkazy jasne. Ale nie miał władzy nad dywizjami pancernymi. Stanowiły rezerwę naczelnego dowództwa Wehrmachtu. By zyskać cenny czas, Rundstedt najpierw wydał im rozkaz, a

dopiero potem zwrócił się o jego zatwierdzenie przez dowództwo naczelne. OKW jednak nie zgodziło się. O godzinie 7.30 Jodl poinformował starego feldmarszałka, że dywizje pancerne nie mogą być wysłane do walki bez osobistego rozkazu Hitlera, a Hitler jeszcze spał. Rundstedt musiał odwołać swój rozkaz. Hitler zaś spał do południa. Obie dywizje pancerne spędziły ranek na czekaniu. Niebo było silnie zachmurzone; teoretycznie

mogły więc poruszać się swobodnie bez ryzyka ataku alianckiego lotnictwa. Była godzina 16.00, kiedy Hitler dał ostatecznie zgodę. Do tego czasu jednak niebo się wypogodziło. Nad Normandią pojawiły się alianckie myśliwce i bombowce, niszczące wszystko, co poruszało się po ziemi. Czołgi musiały przedzierać się leśnymi drogami, a potem czekać na zapadnięcie zmroku, by ruszyć w kierunku odgłosów trwającej walki. 11 „Wiadomości nie mogłyby

być lepsze — powiedział Hitler, kiedy usłyszał po raz pierwszy, że D-Day właśnie tam się rozpoczął. — Dopóki byli w Brytanii, nie mogliśmy się do nich dobrać. Teraz mamy ich tam, gdzie możemy ich zniszczyć”. 12 Miał spotkanie w pobliżu Salzburga, na którym przyjmował nowego premiera Węgier; wśród pozostałych gości znaleźli się dyplomaci z Bułgarii, Rumunii i Węgier. Hitler wymusił na nich jeszcze większą pomoc dla wojennej gospodarki Niemiec. Kiedy

wszedł do pokoju przyjęć, twarz mu promieniała. Ogłosił: „Nareszcie się zaczęło”. Po spotkaniu rozłożył mapę Francji i powiedział do Goeringa: „Lądują tutaj — i tutaj: tam, gdzie ich oczekiwaliśmy!” Goering nie skorygował jego ewidentnego kłamstwa. 13 Nazistowski minister propagandy, Goebbels, został powiadomiony o alianckim desancie spadochronowym o godzinie 4.00. „Nareszcie, dzięki Bogu — powiedział. — To ostatnia runda”.

Sposób myślenia Hitlera i Goebbelsa wyjaśnia zapis w dzienniku jednego ze współpracowników ministra propagandy, umieszczony pod datą 10 kwietnia 1944 roku: Pytanie — czy zbliża się aliancka inwazja na Zachodzie — zdominowało wszystkie

polityczne

i

wojskowe

dyskusje. (...) Goebbels obawia się, że alianci

nie

spróbować. oznaczałoby miesiące

ośmielą Gdyby to

nie

tak dla

się

teraz

się

stało,

nas

kończącego

długie się,

męczącego byłoby

wyczekiwania,

ponad

nasze

siły.

które Nasz

potencjał wojenny nie może teraz się zwiększać,

może

się

jedynie

zmniejszać. Każdy nalot stawia nas w gorszej

pozycji

pod

względem

zaopatrzenia w paliwo.14

Nazistów bardzo irytowało, że alianci zdołali zgromadzić ogromne siły w Anglii, niedostępnej dla Luftwa e i Wehrmachtu. Teraz jednak miały one znaleźć się w zasięgu niemieckich dział.

Jednak Hitlerowi bardziej marzyło się uderzenie na Londyn niż prowadzenie wojny obronnej. Dysponował bronią, dzięki której mógł tego dokonać — V-1. Pierwszy lot V-1, zakończony powodzeniem, odbył się w Wigilię 1943 roku; w czerwcu 1944 roku broń ta była niemal gotowa do użycia. V-1 to samolot-pocisk o napędzie odrzutowym, zaopatrzony w głowicę bojową o mocy około jednej tony. Jego wadą był brak celności (z ośmiu tysięcy

V-1 wystrzelonych na Londyn, tylko dwadzieścia procent tra ło w tak ogromny cel), niemniej miał zasięg dwustu pięćdziesięciu kilometrów i leciał z szybkością siedmiuset kilometrów na godzinę, przez co był zbyt szybki, by mogły go zestrzelić niektóre alianckie samoloty lub pociski artylerii przeciwlotniczej. Po południu 6 czerwca Hitler wydał rozkaz do rozpoczęcia ataku V-1 na Londyn. I tym razem, podobnie jak w wielu innych przypadkach, gdy wydawał

polecenie, okazało się to niemożliwe do wykonania. Sześć dni trwało sprowadzenie ciężkich stalowych wyrzutni do tajnych baz nad brzegiem kanału La Manche. Atak zaczął się dopiero 12 czerwca, ale okazał się całkowitym askiem: z dziesięciu wystrzelonych V-1, cztery rozbiły się tuż po starcie, dwa przepadły bez wieści, jeden zniszczył most kolejowy w Londynie, trzy upadły na pola. 15 Niemniej ważne było to, że

Hitler dysponował niebezpieczną bronią. Szczęściem dla aliantów wybrał nieodpowiedni wariant. Bombardowanie Londynu „na oślep” mogło pozbawić mieszkańców snu i sprawić, że się bali, nie miało jednak żadnego bezpośredniego znaczenia militarnego. Gdyby Hitler rozkazał wystrzelić V-1 na plaże i sztuczne porty w Normandii, do 12 czerwca zapełnione wojskiem, sprzętem i pojazdami — broń odwetowa (taką nazwę nadał

V-1 Goebbels, co nie było pozbawione sensu, gdyż wyrażało chęć zemsty Hitlera) — mogłaby zmienić bieg wydarzeń. W D-Day Hitler niewłaściwie wykorzystał swoją jedyną broń strategiczną i zupełnie błędnie posłużył się taktycznymi siłami do przeprowadzenia kontrataku. Jego ingerowanie w rozkazy dowódców, znajdujących się na miejscu, było absolutnym przeciwieństwem postawy

Churchilla i Roosevelta, którzy nawet nie próbowali sugerować czegokolwiek generałom i admirałom, i którzy pozostawiali podejmowanie decyzji podwładnym. 6 czerwca Eisenhower wstał o godzinie 7.00. Jego adiutant z marynarki, Harry Butcher, przybiegł do przyczepy, by zameldować, że do akcji wkroczyły już oddziały powietrznodesantowe i zaczęło się lądowanie z morza. Butcher zastał

Eisenhowera siedzącego w łóżku, palącego papierosa i czytającego powieść o Dzikim Zachodzie. Kiedy Butcher się zjawił, Eisenhower wstał, umył się, ogolił i przeszedł od razu do namiotu, gdzie mieściła się sekcja operacyjna Kwatery Głównej Naczelnego Dowództwa Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych. Wysłuchał gorącej dyskusji o tym, kiedy należy wysłać komunikat, mówiący o zajęciu przez aliantów przyczółka na brzegu (Montgomery upierał się, by zaczekać z tym aż do

chwili, gdy będzie absolutnie pewne, że utrzymają się na brzegu), ale postanowił się nie wtrącać. Eisenhower napisał krótką wiadomość do Marshalla. Informował w niej szefa sztabu armii, że wszystko wydaje się w porządku, dodał, że brytyjskie i amerykańskie oddziały, które widział poprzedniego dnia, były entuzjastycznie nastawione, silnie uzbrojone i przygotowane. „W oczach żołnierzy gorzał bitewny płomień”. 16

Panujący w namiocie gwar rozmów bardzo szybko zaczął irytować Eisenhowera, dlatego poszedł do Montgomery’ego. Zastał brytyjskiego generała szeroko uśmiechniętego. Montgomery był zbyt zajęty, żeby poświęcić wiele czasu naczelnemu dowódcy, przygotowywał się bowiem do przepłynięcia kanału La Manche następnego dnia i utworzenia sztabu na przyczółku, niemniej obaj generałowie odbyli krótką rozmowę.

Potem Eisenhower odwiedził Southwick House, by zobaczyć się z admirałem Ramsayem. „W marynarce wszystko szło dobrze — zapisał w dzienniku Butcher — panujące w niej zadowolenie było takie samo jak wszędzie lub większe”. 17 W południe Eisenhower wrócił do namiotu, gdzie z troską przeglądał mapy i słuchał niepokojących wieści, które nadchodziły z plaży Omaha. Do swojej kwatery, z brezentowym dachem i przepierzeniem z sosnowych

desek, wezwał wybranych przedstawicieli prasy i odpowiadał na ich pytania. W którejś chwili wstał od niewielkiego stolika i zaczął nerwowo chodzić dookoła. Wyjrzał przed namiot, uśmiechnął się w dobrze wszystkim znany sposób i oświadczył: „Słońce świeci”. 18 Przez resztę dnia chodził w tę i z powrotem. Jego nastrój zmieniał się wraz z nadchodzącymi wiadomościami o sytuacji na plażach zajmowanych przez

Brytyjczyków i Kanadyjczyków oraz na plażach Omaha i Utah. Po zjedzeniu posiłku wcześnie położył się spać. W D-Day naczelny dowódca sił alianckich nie wydał nawet jednego rozkazu. Hitler wydał dwa — oba błędne. Gdy na plaży Omaha zapadał zmierzch, ostrzał prowadzony przez nieprzyjaciela stawał się nieregularny i był coraz słabszy. Żołnierze okopywali się na noc we wszystkich

możliwych miejscach, niektórzy w piachu, inni przy wale, jeszcze inni na zboczach klifu i wśród żywopłotów na wyżynie. Od czasu do czasu nadmiernie podekscytowane jednostki otwierały ogień z byle powodu. W D-Day nie było rejonu tyłów. Jednak w porównaniu z całym dniem panował spokój. Porucznik Henry Seitzler z amerykańskiej 9 Armii Lotniczej był obserwatorem na wysuniętej pozycji. Musiał znosić „przytyki i wymówki od chłopaków”, bo lotnictwo nie

wywiązało się z obietnicy zbombardowania i ostrzelania plaż. „Oczywiście, to nie była moja wina; chcieli po prostu komuś podokuczać. Moim największym problemem było utrzymanie się przy życiu. Właściwie nie wykonywałem wyznaczonego zadania aż do trzeciego dnia od D-Day, a dostałem się w dwie godziny po Godzinie H, w najbardziej zatłoczone i najgorętsze miejsca; nie miałem co robić, byłem bez przydziału i nie robiłem nic poza dbaniem o utrzymanie

się przy życiu, bo nie miał mnie kto zastąpić”. Późnym popołudniem tego dnia porucznik Seitzler i kilku żołnierzy z brygady desantowej doszli do wniosku, że są głodni. „Dlatego wyszliśmy i wdrapaliśmy się na spaloną LCI. Włamaliśmy się do magazynu żywnościowego. O rany, to naprawdę było coś! Nic nie zostało zniszczone. Wynieśliśmy stamtąd bardzo dużo rzeczy i zjedliśmy, siedząc przy wale. Marynarze naprawdę sobie

dogadzali. Znaleźliśmy więc kurczaki bez kości, indyka bez kości i szynkę bez kości. Mieliśmy wszystko, o czym można zamarzyć, żarliśmy jak zwierzęta, bo do tamtego czasu byliśmy na wpół zagłodzeni”. Kiedy skończyli, postanowili zwieńczyć ten piknik na plaży kawą. Rozpalili niewielkie ognisko za kamienistym wałem, wykorzystując kawałki drewna ze zburzonego pociskiem domu letniskowego i zaparzyli neskę.

Dla Seitzlera mogło się to okazać fatalne w skutkach. Gdy zrobiło się zupełnie ciemno, żołnierze musieli ukryć się w okopach strzeleckich. Wszystko, co się ruszało, mogła tra ć kula. Ale po kawie pęcherz Seitzlera domagał się opróżnienia. „Naprawdę miałem z tym problem. Gdybym zaczął hałasować albo zrobił cokolwiek, zastrzeliliby mnie. Mogłem jedynie podnieść się, położyć na krawędzi okopu i przetoczyć kawałek dalej, a potem wykorzystać puszkę po

konserwie. Po załatwieniu sprawy puszkę wyrzuciłem i znowu potoczyłem się bokiem, powoli i po cichu. Nazwałem to «cierpieniem w imię higieny». Od tamtej pory nie mogę pić neski”. 19 Następnego ranka szeregowy Robert Healey ze 149 Batalionu Saperów razem z przyjacielem postanowili zejść w dół zbocza i odnaleźć swoje plecaki. Healeyowi zabrakło już papierosów, a cały karton był w wodoszczelnym opakowaniu w plecaku.

„Kiedy schodziliśmy ku plaży, trudno było nam uwierzyć w to, co widzieliśmy. Dookoła leżały jakieś gruzy, sprzęt wszelkiego rodzaju unosił się na falach w tę i z powrotem, bo zaczął się przypływ. Wydawało się, że jest tam wszystko, o czym można zamarzyć. Natra liśmy na rakietę tenisową, gitarę, plecaki, maski przeciwgazowe, wszystko. Znaleźliśmy mój plecak, ale niestety nie było już w nim papierosów. W drodze powrotnej

zobaczyłem coś, co najbardziej wryło mi się w pamięć. Na plaży leżał młody żołnierz, miał szeroko rozpostarte ramiona. Niedaleko jego ręki leżała książka w wydaniu kieszonkowym, tak jakby ją czytał”. Była to Our Hearts Were Young and Gay (Nasze serca były młode i radosne) Cornelii Otis Skinner. To najlepiej wyrażało naszą gehennę. Nasze serca były młode i radosne, bo myśleliśmy, że jesteśmy nieśmiertelni,

wierzyliśmy, że dokonujemy wspaniałych rzeczy, naprawdę wierzyliśmy w krucjatę, która — jak mieliśmy nadzieję — uwolni świat od piekła nazizmu”. 20

Rozdział 26 Świat oddech

wstrzymuje

Echa D-Day O godzinie 7.00 w Stanach Zjednoczonych (co

odpowiadało godzinie 13.00 we Francji) trzech nastoletnich kowbojów z zachodniej Montany wkroczyło raźno do Mecca Café w Helenie, stolicy stanu. Poprzedniego popołudnia zaciągnęli się do marynarki w punkcie rekrutacyjnym w Helenie. Głośno się przechwalali, chełpili i zwracali na siebie uwagę. „Jeść! Obsługa! Baczność!”, pokrzykiwali na kelnerkę. Klienci i kelnerka zorientowali się, że chłopcy wypłyną w morze za kilka

godzin i wyruszą w swoją, bez wątpienia pierwszą, podróż z Montany. Hałaśliwe i niegrzeczne zachowanie zostało wybaczone „marynarzom”. Kelnerka obsłużyła ich w sposób super de lux, a pozostali klienci wrócili do przerwanych wcześniej rozmów przy kawie. Ktoś włączył radio: „Kwatera Główna Naczelnego Dowództwa Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych oświadczyła właśnie, że inwazja się rozpoczęła. Powtarzam,

nadszedł D-Day”. W kawiarni był dziennikarz z „Helena IndependentRecord”. Napisał potem: Wiadomość

została

początkowo

przyjęta z niedowierzaniem, a potem zapadła głucha cisza. Zapomniano o jedzeniu. Nikt nie odezwał się słowem, by zawołać kelnerkę; nikt niczego nie chciał. Wszyscy siedzieli, słuchali i zastanawiali się.1

Aż do czasu wynalezienia telegrafu ludzie w krajach biorących udział w wojnach

nie wiedzieli, że właśnie toczy się jakaś wielka bitwa. Pierwsze tego rodzaju wiadomości Amerykanie uzyskiwali w latach 18611865 z informacji w gazetach, w których pisano niewiele więcej niż to, że trwa ważna bitwa w Pensylwanii lub Missisipi. Przez kilka następnych dni w gazetach pojawiały się dokładniejsze relacje o danej bitwie. A potem drukowano zdające się nie mieć końca listy poległych. Pod Gettysburgiem i Vicksburgiem walczono w

jednym czasie, co oznaczało w praktyce, że w pierwszych dniach czerwca 1863 roku niemal każdy Amerykanin znał osobiście kogoś, kto brał udział w którejś z tych bitew. Syn, mąż, ojciec, siostra, wnuk, narzeczona, wuj, przyjaciel — wszyscy wstrzymywali oddech. Czekali, modlili się, martwili, znowu modlili i dalej czekali. Podczas I wojny światowej Amerykanie także byli skazani na domysły. W trakcie II wojny światowej poprawiła się jakość przekazu

telegra cznego i radiowego; Amerykanie, których bliscy byli na Pacy ku, w Afryce Północnej lub we Włoszech, słuchali radiowych doniesień z pól bitew, w czasie gdy się rozgrywały, a po mniej więcej tygodniu mogli oglądać starannie ocenzurowane lmy, nakręcone w czasie walk (na których nigdy nie pokazywano zabitych albo ciężko rannych Amerykanów). Nie wiedzieli, jak radzą sobie ci, których kochają. Żeby się czegoś dowiedzieć, musieli czekać i modlić się, by

człowiek z Western Union (który zwykle przynosił zawiadomienie o śmierci żołnierzy) nie zapukał do ich drzwi. W D-Day ogromna liczba Amerykanów była zaangażowana w bieg wydarzeń. Większość z nich wniosła bezpośredni wkład w wojnę — jak farmerzy dostarczający jedzenia, jak robotnicy z fabryk produkujących na potrzeby wojska samoloty, okręty, czołgi, pociski, karabiny, buty czy cokolwiek z tysiąca

rzeczy potrzebnych, by wygrać wojnę, lub woluntariusze przeznaczający czas i siły na pracę w licznych urzędach i organizacjach państwowych. Bandaże, które zrolowali, karabiny, które wykonali, były wykorzystywane przez żołnierzy, o czym dowiadywali się z wiadomości. Modlili się, by to, co wyszło spod ich palców, nie miało wad i usterek. Andrew Jackson Higgins znakomicie zrozumiał ducha tamtych dni. W D-Day

przebywał w Chicago; do swoich pracowników w Nowym Orleanie wysłał następującą wiadomość: To Teraz

dzień, na praca

naszych

serc

który czekaliśmy.

naszych i

rąk,

umysłów

dzieła zostały

wystawione na próbę. Akcje wojenne, które kupiliście, krew, którą oddaliście — także tam walczą. Wszyscy możemy czuć

się

podniesieni

na

duchu

informacją, że pierwsze lądowanie na kontynencie zostało dokonane przez aliantów

płynących

na

naszych

łodziach.2

Robotnicy z Higgins Industries i pracownicy z fabryk, produkujących na potrzeby wojska w całym kraju, porzucili zwykłe zajęcia, by inwazja stała się możliwa. Mieli pracę, będącą błogosławieństwem dla pokolenia, które dopiero co otrząsało się po Wielkim Kryzysie, i dobrze im płacono (chociaż nikt nie został bogaczem dzięki wysokości stawek za godzinę pracy). Poświęcili jednak wszystko

dla dobra inwazji. Polly Crow pracowała na nocną zmianę w Je erson Boat Company, niedaleko Louisville w stanie Kentucky. Pomagała budować okręty desantowe LST. Napisała do męża, który był w wojsku, o zaoszczędzonych pieniądzach — w czasie Wielkiego Kryzysu młode małżeństwa mogły jedynie marzyć o czymś podobnym: Mamy

teraz

siedemset

osiemdziesiąt dolarów w banku i pięć obligacji, z czego się bardzo cieszę, i

szukam teraz wózka dziecinnego w dobrym stanie, naprawdę mogłabym ułożyć w nim z tego [banknotów] stos.

Żeby zarobić taką sumę, Polly Crow pracowała na dziesięciogodzinnej nocnej zmianie. W ciągu dnia zajmowała się dwuletnim synem; w nocy dzieckiem opiekowała się jej matka. Zgłosiła się na ochotnika do pracy w Czerwonym Krzyżu. Dzieliła mieszkanie z matką i jeszcze jedną kobietą. 3 Tysiące młodych kobiet było w podobnej sytuacji.

Pospieszne małżeństwa stały się normą. W czasie wojny zawarto ich o milion więcej, niż można byłoby przewidywać na podstawie przedwojennych danych. Nastoletni chłopcy żenili się, bo szli na front, a w wielu przypadkach, ze względu na panującą wtedy moralność, jedynym sposobem zdobycia przez nich doświadczeń seksualnych przed wyjazdem stawało się złożenie przysięgi małżeńskiej. Kiedy mężowie-chłopcy jechali na wojnę, żeby stać się

mężczyznami, żonydziewczyny stawały się kobietami. Podróżowały samotnie lub z maleńkimi dziećmi w dusznych zatłoczonych pociągach do odległych miejsc, zostawały kucharkami i gospodyniami, dbały o nanse, nauczyły się naprawiania samochodów, pracowały w fabrykach produkujących na rzecz wojska i wysyłały listy do mężów-żołnierzy, które coraz bardziej tchnęły optymizmem. Jedna z młodych matek wyjaśniała potem:

Pisałam o tym, co robiło nasze dziecko, choć tylko w listach wszystko wyglądało wspaniale.4

Kobiety w mundurach stały się zupełnie nowym zjawiskiem w amerykańskiej armii w latach czterdziestych. Były we wszystkich rodzajach służb, jednak podlegały ostrzejszej dyskryminacji z powodu płci niż Murzyni ze względu na kolor skóry. Same nazwy jednostek, w których się znalazły, świadczą o segregacyjnym protekcjonalizmie: Women’s

Army Auxiliary Corps (WAAC — Kobiecy Wojskowy Korpus Pomocniczy), Women’s Auxiliary Air Force (WAAF — Kobiece Służby Pomocnicze Sił Powietrznych), Women’s Auxiliary Ferry Squadron (WAFS — Kobieca Pomocnicza Eskadra Przewozowa) i WAVES, co było akronimem od Women Accepted for Volunteer Emergency Services (Kobiece Ochotnicze Służby Ratownicze) — pod koniec 1944 roku zrezygnowano w marynarce z tego akronimu

na rzecz określenia Women Reserves (Rezerwy Kobiece). Kobiety w mundurach robiły to samo co mężczyźni, poza udziałem w walce. Były urzędniczkami, mechanikami, administratorkami, radiooperatorkami, interpretatorkami zdjęć lotniczych, kucharkami, meteorologami, zaopatrzeniowcami, oblatywaczami samolotów, pilotami transportowymi i tak dalej. Eisenhower uważał, że bez nich nie wygrałby wojny. 5 Nie było im łatwo.

Opowiadano sobie o nich okrutne i złośliwe dowcipy — wyjątkiem byli ranni, którzy nigdy nie żartowali z pielęgniarek. Te kobietypionierki wytrwały jednak i triumfowały. Wkład Amerykanek w inwazję w DDay, niezależnie od tego, czy dokonany na farmie, w fabryce czy w czasie służby wojskowej, był warunkiem sine qua non jej powodzenia.[49] Dla których

młodych ledwie

kobiet, poznani

mężowie znaleźli się na europejskim teatrze działań wojennych, D-Day był wyjątkowo wyczerpującym doświadczeniem. Wtedy jednak niemal wszyscy Amerykanie mieli kogoś bliskiego w piechocie, marynarce, siłach powietrznych lub straży przybrzeżnej, przebywających w ogarniętej wojną Europie. Tylko niewielu wiedziało, czy dany piechur, marynarz lub pilot brał udział w inwazji w D-Day, czy też zostanie później włączony do

akcji, wszyscy jednak mieli świadomość, że zanim wojna zostanie wygrana, ci, których kochają, znajdą się w stre e walki. Machina ruszyła. Faza przygotowawcza została zakończona. Stany Zjednoczone skierowały do walki ogromne siły, gromadzone przez ponad trzy ostatnie lata. Oznaczało to, że chłopcy, bracia, mężowie, przyjaciele, pracownicy, koledzy ze studiów, kuzyni, bratankowie albo już walczyli, albo wkrótce mieli zacząć.

W Helenie i Nowym Jorku, w całym kraju ludzie martwili się, słuchali radia i wybiegali na ulicę po najświeższe wydania gazet z mapą francuskiego wybrzeża na pierwszej stronie. W kraju słuchano i czytano o II wojnie światowej. Jednak to, co Amerykanie dostali do czytania o D-Day, było niepokojąco ogólnikowe. O cjalna nazistowska agencja informacyjna, Transocean, jako pierwsza podała wiadomość o inwazji. Associated Press szybko to

podchwyciła i skierowała do sieci telegra cznej. O godzinie 1.30 w nocy „New York Times” miał już materiał na pierwszej stronie, ale był to tylko nagłówek — żadnych konkretów. O godzinie 2.00 czasu wschodnioamerykańskiego wojennego stacje radiowe przerwały programy muzyczne, by nadać komunikat: „W niemieckim radiu podano, że inwazja się rozpoczęła”. Niemcy donosili o bitwie morskiej w pobliżu Hawru i lądowaniu desantu

spadochronowego w okolicach Sekwany (był to desant pozorowany). Komentatorzy natychmiast zwrócili uwagę, że nie potwierdziły tego żadne źródła alianckie, i ostrzegali, że może być to po prostu wybieg Niemców, mający sprawić, by francuski ruch oporu rozpoczął powstanie przed czasem, narażając się na klęskę. O godzinie 9.32 w Londynie (o godzinie 3.32 czasu wschodnioamerykańskiego wojennego) z Kwatery

Głównej Naczelnego Dowództwa Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych przekazano krótki komunikat generała Eisenhowera, odczytany przez jego prasowego adiutanta, pułkownika Ernesta Dupuya: Pod

dowództwem

generała

Eisenhowera alianckie siły morskie, wspomagane

przez

znaczne

siły

powietrzne, przystąpiły tego ranka do desantu Francji.

na

północnym

wybrzeżu

Z Kwatery Głównej wysłano także drogą radiową do Nowego Jorku nagranie głosu Eisenhowera, odczytującego rozkaz dzienny na D-Day. Czytał go wspaniale, głośno i wyraźnie modulował głos. Tra ł do wszystkich, ponieważ rozkaz ten został nadany w wigilię DDay przez głośniki zamontowane na okrętach desantowych LTS i transportowcach w portach południowej Anglii. Tak więc Amerykanie usłyszeli dokładnie to samo, co

żołnierze z sił inwazyjnych. O godzinie 4.15 czasu wschodniego w Stanach Zjednoczonych NBC nadała z Londynu relację naocznego świadka wydarzeń. Był nim dziennikarz, który do Europy poleciał razem ze 101 Dywizją Powietrznodesantową. Rankiem nadeszło więcej podobnych doniesień od dziennikarzy, którzy byli na morzu i wrócili do Londynu. Widzieli mnóstwo dymu, okrętów i samolotów, poza tym niewiele więcej. O

sytuacji na plażach nie wspominano. Ludzie słuchali każdej wiadomości z zapartym tchem, jednak spotykało ich rozczarowanie. Dla Eustace’a Tilleya, piszącego dla „New Yorkera” pod pseudonimem Talk of the Town (Plotka z miasta), było to wyjątkowo denerwujące: „Kretyński bełkot z radia słychać było wszędzie, gdziekolwiek się poszło”. 6 Wieści nadchodziły powoli, czasami całymi godzinami i dłużej telegrafy milczały. Jednak napięcie było

tak duże, a ludzie tak rozpaczliwie łaknęli wiadomości, że stacje radiowe powtarzały już nadane informacje i cytowały się wzajemnie. Spikerzy przeżywali straszne chwile, próbując czytać francuskie nazwy miejsc. Potrzebne były im lekcje geogra i. Wysilali się na analizy wojskowe, ale skutki tego były fatalne — albo wprowadzali ludzi w błąd, albo opowiadali głupstwa. Starali się coś przekazywać, ale niewiele

mieli do powiedzenia poza tym, że inwazja trwa. Mówili o wszystkim oprócz tego, co dla większości słuchaczy było najważniejsze — nie wspominali o o arach. Zostało to zakazane przez Wojskowe Biuro Informacji (O ce of War Information — OWI). Skrótowość komunikatów radiowych wynikała głównie z rozporządzeń OWI, ale udział w tym miała także cenzura polityczna dokonywana przez Kwaterę Główną, która odmówiła przekazania

niecierpliwie oczekiwanych informacji — które dywizje, pułki, eskadry i okręty zostały użyte w walce. Nie podano też dokładniejszych danych o miejscu lądowania, poza ogólnikowym „wybrzeżem Francji”. Powodem tak ścisłej cenzury było podtrzymanie szans na powodzenie operacji Fortitude; jednak ceną płaconą w Stanach był wzrost obaw. Radio nie dostarczało informacji, mogło jednak inspirować. Po nadaniu rozkazu dziennego

Eisenhowera, do swego narodu przemówił król Norwegii, w którego ślady poszli premierzy Holandii i Belgii, a potem król Wielkiej Brytanii. Przemówienia powtarzano przez cały dzień. Brak wieści nie poprawiał nastrojów w kraju. Mieszkanka Kalifornii napisała do Paula White’a, spikera z CBS: Jest godzina Pacy ku. usłyszałam

3.21 na

Miałam pierwszy

wybrzeżu

szczęście

i

komunikat

radiowy o rozpoczęciu D-Day, nadany

dziś rano przez CBS. Przez ostatnie dwa

miesiące

wszystkie

wieczory

spędzałam przy radiu, czekając na wiadomości. (...) Nadane przez wasze radio doniesienie z Londynu pana Murrowa, dało mi poczucie, że choć od męża dzieli mnie pół świata i jestem samotna, już nie będę tego odczuwała, dopóki wasi pracownicy będą wykonywali swoją robotę.7

W D-Day Franklin Roosevelt wykorzystał możliwości radia, by zjednoczyć naród w

modlitwie. Przez cały dzień stacje radiowe nadawały jej tekst, wydrukowany następnie w popołudniowych wydaniach gazet; o godzinie 22.00 czasu wschodnioeuropejskiego wojennego prezydent zaczął się modlić. Przyłączyli się do niego Amerykanie w całym kraju: Wszechmocny Boże: nasi synowie, duma naszego narodu, podjęli dzisiaj ciężką próbę (...). Prowadź ich prostą i właściwą

drogą;

daj

siłę

ich

ramionom, niezłomność ich sercom,

niezachwianą wiarę. (...) Owi ludzie zostali ostatnio zepchnięci ze ścieżki pokoju. podboju.

Walczą,

ale

Walczą,

nie by

z

chęci

zakończyć

podboje. Walczą o wyzwolenie. (...) Chcą jedynie końca walk i powrotu do domowych przystani. Niektórzy z nich nigdy nie wrócą. Obejmij ich, Ojcze, przyjmij do siebie, Twoje bohaterskie sługi, do Twego królestwa (...) I, Panie, daj nam wiarę. Daj nam wiarę w Ciebie; wiarę w naszych synów; wiarę w nas samych. (...) Niech się stanie wola

Twoja,

Wszechmogący

Boże.

Amen.8

— Co właściwie oznacza „D”? — jakiś przechodzień zapytał Eustace’a Tilley’a. — To proste, oznacza day [dzień] — odpowiedział korespondent „New Yorkera” zgodnie z prawdą[50]. Pisząc o tym incydencie, Tilley kontynuował: D-Day

był

doświadczeniem,

wyjątkowym

ogromnie

ważnym

momentem w historii.

Przechadzając

się

po

mieście, dotarł do Times Square, gdzie tłum czytał wyświetlany komunikat: I

JEDNO

NIEMIECKIE

DZIAŁO

STRZELA NADAL.

Tilley wspominał: „Nikt nie uważał wtedy, że to jedno niemieckie działo jest czymś błahym; myślano o nim bardzo poważnie, jak o wszystkim, czego się dowiadywano o rejonie desantu”. Jeden z dziennikarzy napisał w „New York Timesie”: Ludzie stali na chodniku, blisko

krawężnika lub opierali się o szyby wystawowe sklepów i restauracji ze wszystkich stron niewielkiego trójkąta i patrzyli w górę, bez przerwy patrzyli w górę, żeby nie przeoczyć choćby najmniej ważnych informacji o inwazji.

Tilley przyłączył się do około stu współobywateli, zgromadzonych przed Rialto Theatre. Ludzie „stali stłoczeni i rozmawiali o biegu historii na przestrzeni ostatnich dwudziestu pięciu lat. (...) Każdy czekał na stosowny moment, by

przedstawić swój punkt widzenia, a wszystko bez podnoszenia głosu bardziej, niż było to konieczne. (...) Kiedy odeszliśmy, rzeczowa wymiana zdań trwała nadal”. Poszedł do jednego ze studiów rozgłośni radiowych, „gdzie korytarze były zapełnione aktorami, rozgoryczonymi z powodu odwołania kolejnych odcinków słuchowiska”. W studiu radiowym ponownie usłyszał nagranie głosu Eisenhowera.

Słowa generała Eisenhowera są nierozłącznie

związane

z

D-Day

i

pozostaną nam w pamięci najdłużej. W

Modern

Museum

starsza

pani,

siedząca na kanciastym krześle ze sklejki, odczytała głośno kilku innym staruszkom tłoczącym się dookoła niej oświadczenie

generała.

„Wzywam

wszystkich, którzy kochają wolność, by stanęli z nami” — czytała słabiutkim głosem,

a

całą

grupę

przeszedł

dreszcz.9

6

czerwca

1944

roku

Nowy Jork był hałaśliwym, dobrze prosperującym miastem. Wszyscy mieli pracę, pieniędzy było więcej niż towarów na rynku. Znalezienie mieszkania graniczyło z cudem; ludzie tłoczyli się w ciasnych klitkach. Bary i kina były pełne. Wiosenny sezon na Broadwayu okazał się wielkim sukcesem, jego największymi wydarzeniami były: musical Oklahoma! Richarda Rodgersa i Oscara Hammersteina, występy Paula Robesona w Otellu, Miltona

Merle w Ziegfeld Follies i Mary Martin w One Touch of Venus (z muzyką Kurta Weila, autorzy tekstu: S.J. Perelman i Ogden Nash, wystawiony przez Elię Kazana, z choreogra ą Agnes de Mille). To były czasy! W D-Day teatry zamknęły podwoje. Aktorzy poszli do Stage Door Canteen, by zagrać tam dla żołnierzy scenę lub dwie z wystawianych sztuk. Tylko jeden stolik, „The Angel’s Table” (stolik anioła), był

udostępniony cywilom; został zarezerwowany dla „ludzi nie związanych z wojskiem, którzy złożyli królewskie datki, dzięki czemu zyskali przywilej wstępu do Canteen”. Datki zostały przekazane organizacjom żołnierskim. 10 „New York Daily News” zrezygnował tego dnia z artykułów wstępnych i na pierwszej stronie wydrukował modlitwę Ojcze nasz. „New York Daily Mirror” nie zamieścił tego dnia żadnych ogłoszeń, by zyskać więcej

miejsca na wiadomości o inwazji. Domy towarowe zostały zamknięte. Sklepy przestały obsługiwać klientów w południe. Mimo to, wokół nadal stał tłum ludzi, ponieważ domy towarowe wystawiły na zewnątrz głośniki, przez które nadawano program radiowy. Kiedy spiker zaczął przestrzegać Amerykanów, by nie cieszyli się przedwcześnie, „twarze ludzi, którzy stali słuchając, wyrażały smutek i przygnębienie”, jak napisał

dziennikarz „New York Times”. Domu towarowego Lord & Taylor w ogóle nie otworzono. Prezes rmy, Walter Hoving, powiedział, że wysłał trzy tysiące swoich pracowników do domów, by się modlili. „Dom towarowy jest zamknięty — ogłosił. — Rozpoczęła się inwazja. Możemy myśleć jedynie o ludziach, którzy biorą w niej udział. Nie otworzyliśmy dzisiaj, bo znamy naszych pracowników i klientów, których bliscy biorą udział w

tej bitwie, i wiemy, że chcieliby poświęcić ten dzień na modlitwę za ich bezpieczeństwo”. 11 Odwołano mecze baseballowe i wyścigi. Na stronach „Sports of the Times” Arthur Daley postawił pytanie, czy powinno się odwołać wszystkie imprezy sportowe aż do zwycięskiego zakończenia wojny, i stwierdził, że nie. Pisał: Kiedy

oszałamiające

wrażenie

wywołane inwazją minie, minie też nieodparta chęć tkwienia z uchem

przy radiu, by usłyszeć wiadomości z ostatniej

chwili,

a

ludzka

natura

ponownie upomni się o rozrywkę — kino, teatr, ale również i sport, by odpocząć od wojny.

Daley pisał, że nikt nie ma pretensji do „młodzieży rozgrywającej mecze” w czasie, gdy inni umierają, bo wszyscy wiedzą, że gracze baseballowi albo walczą o „cztery wolności”[51] na froncie, albo są zbyt starzy, by walczyć. Przypomniał czytelnikom, że cała drużyna

Yankee, która zgłosiła się do wojska już w 1941 roku, nosi mundury. Mimo że zastępstwa okazywały się często fatalne, Daley chciał, by zmagania w sezonowych rozgrywkach były „(...) tak dobre, jak to możliwe. Przecież mimo wszystko to nadal część amerykańskiego stylu życia, o który między innymi walczymy”. 12 Na Wall Street nadal prowadzono interesy. Zarząd nowojorskiej giełdy poprosił przy otwarciu o dwie minuty ciszy i modlitwę za

walczących, a potem przystąpiono do normalnej pracy. Nagłówki „Wall Street Journal” z 7 czerwca głosiły: SKUTKI INWAZJI POCZĄTKOWE WOJENNEJ

OZNAKI

KOŃCA

GOSPODARKI

NOWE

PROBLEMY PRZEMYSŁU.

Jednym słowem, najpierw interesy, potem reszta. Przez dwa miesiące rynek przeżywał „nawałnicę inwazyjną”. Według magazynu „Time”:

Nowojorska giełda trzęsła się przy byle pogłosce o D-Day. Jednak w DDay, prawdę mówiąc, giełda: 1. Miała swój najaktywniejszy dzień w całym roku, dokonując obrotu 1 193 080 akcjami; 2. Doświadczyła wzrostu wskaźnika Dow-Jonesa w przemyśle do poziomu 142,24, co jest nowym rekordem dla 1944 roku.

Ceny akcji AT&T, Chryslera, Westinghouse, General Motors, Du Ponta i nawet detalistów wzrosły do

najwyższego poziomu w 1944 roku. 13 Jak zwykle, na Wall Street martwiono się o przyszłość. Napisano w „Wall Street Journal”: Inwazja podaniu

wywołała

informacji,

odniosło

sukces,

ożywienie. Po że

lądowanie

można

się

spodziewać rychłego końca wojny, a przez Będzie

to

ograniczenia się

kontraktów,

produkcji.

zmniejszała nastąpi

liczba

zwalnianie

pracowników, likwidacja pomieszczeń

do prowadzenia niewielkiej produkcji. Zakładając,

że

wszystko

pójdzie

zgodnie z planem, czeka to nas za dwa, maksimum cztery miesiące.14

(W grudniu 1944 roku żołnierze zapłacili za ten pozbawiony realizmu optymizm. W lecie odwołano zamówienia na produkcję pocisków; kiedy Niemcy przystąpili do wielkiej kontrofensywy w Ardenach, amerykańskie baterie artylerii niemal bez przerwy zmagały się z brakiem amunicji, a niektóre w ogóle

były jej pozbawione.) W części „New York Timesa” poświęconej nansom w doniesieniu z Wall Street odnotowano patriotyczny gest, który miał miejsce w D-Day: Giełda zamanifestowała zaufanie do

inwazyjnych

sił

alianckich

dokonując rekordowych obrotów. (...) Akcje zakładów samochodowych nadal charakteryzował spekulacyjny,

największy

podczas

gdy

popyt inne

gałęzie przemysłu, o których sądzi się,

że będą wysoko notowane po wojnie, znalazły poparcie u przedstawicieli wszystkich warstw społeczeństwa.15

Bardziej zainteresowani teraźniejszością niż przyszłością nowojorczycy przychodzili masowo do biura Ochotniczej Obrony Cywilnej na Piątej Alei i zgłaszali się do zwijania bandaży, sprawdzania cen dla Biura Kontroli Cen, do pomocy pielęgniarkom, pracy w Czerwonym Krzyżu i innych organizacjach działających na rzecz żołnierzy. Wykonywali

tysiące prac w całym mieście. Rekordowa liczba ludzi oddała krew. 16 Burmistrz Nowego Jorku, Fiorello La Guardia, spotkał się z dziennikarzami o godzinie 3.40 nad ranem. Powiedział: „Możemy jedynie czekać na wiadomości i modlić się o sukces. To najbardziej ekscytujący moment w naszym życiu”. 17 Wydawcy „New York Timesa” próbowali spojrzeć na D-Day z pewnej perspektywy w głównym artykule wydania z 7

czerwca. Pisali: Nadeszła godzina, dla której się urodziliśmy.

Wyjdziemy

najważniejszemu

naprzeciw

sprawdzianowi

naszych ramion i dusz, sprawdzianowi dojrzałości naszej wiary w nas samych i

ludzkość.

(...)

Modlimy

się

za

chłopców, których znamy, i miliony nie

znanych,

częścią

nas.

którzy (...)

są

na

Modlimy

równi się

za

Ojczyznę. (...) Nasza sprawa sama jest modlitwą, bo jest sprawą Boga, który stworzył ludzi wolnymi i równymi.18

Na północ od Nowego Jorku, w Akademii West Point odbywała się tego dnia ceremonia rozdania dyplomów. Jednym z absolwentów był kadet John Eisenhower Jr. Wśród krewnych przybyłych na tę uroczystość znajdowała się jego matka, żona Dwighta Eisenhowera, Mamie. 3 czerwca z Portsmouth generał napisał do Mamie: Ta wiadomość dotrze do Ciebie prawdopodobnie wkrótce po

twoim

powrocie do Waszyngtonu [z West

Point]. Nie ma takiej rzeczy, której bym nie zrobił, byle tylko 6 czerwca być z Tobą i Johnem, jednak c’est la guerre!

[taka

jest

wojna].

Zresztą

jestem tak zapracowany, że naprawdę trzeba

chyba

cudu,

żebym

przypomniał sobie tego dnia, co to za data

—

że

przecież

to

dzień

zakończenia jego nauki.19

Mamie dowiedziała się o D-Day od dziennikarza z „New York Post”, który obudził ją, dzwoniąc do pokoju w hotelu „Thayer” w West

Point. — Inwazja?! — zawołała Mamie. — O co chodzi z tą inwazją? 9 czerwca generał Eisenhower wysłał do Mamie telegram. Nie można go było posądzać o skłonność do wylewności. Pisał: Z powodu wcześniejszych planów nie mogłem być z Tobą i Johnem w poniedziałek, ale myślałem o Was i mam

nadzieję,

że

oboje

miło

spędziliście czas z rodziną. Przesyłam Ci

wiele

serdeczności

z

tą

wiadomością, bowiem czas ostatnio

nie pozwala mi na napisanie listu i tak będzie prawdopodobnie przez jakiś okres, wiem jednak, że to zrozumiesz.

(W poniedziałek był 5 czerwca. Niewątpliwie Eisenhower pamiętał, że ceremonia wręczenia dyplomu Johnowi odbywała się w DDay, który był zaplanowany na 5 czerwca, i pomylił daty)[52]. 20 W Nowym Jorku, podobnie jak w całym kraju, bito w dzwony. Najwspanialszym z nich był Dzwon wolności

(Liberty Bell). Ostatnio dzwonił 8 lipca 1835 roku na pogrzebie przewodniczącego Sądu Najwyższego, Johna Marshalla. O godzinie 7.00 w D-Day burmistrz Filadel i, Bernard Samuel, uderzył w niego drewnianym młotem, a bicie dzwonu słychać było w całym kraju, zostało bowiem transmitowane przez radio. A potem burmistrz pomodlił się. Potrzeba modlitwy była przemożna. Wielu ludzi dowiedziało się o inwazji w czasie, gdy przystępowali do codziennych zajęć; kiedy

ochłonęli, odmawiali cichą modlitwę. Inni usłyszeli o jej rozpoczęciu z głośników radiowęzłów przy liniach produkcyjnych w całym kraju, gdy pracowali na nocnej zmianie. Mężczyźni i kobiety zastygli na chwilę w bezruchu przy maszynach, pomodlili się i wznawiali pracę z jeszcze większym poświęceniem. W Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie, od wybrzeży Atlantyku do Pacy ku, od Arktyki po Zatokę Meksykańską, rozdzwoniły się dzwony. Nie biły jednak na

triumf czy święto — miały przypominać o jedności narodu i wzywać do modlitwy. W kościołach i synagogach odprawiano specjalne nabożeństwa. Ławki świątyń były zapełnione. W Waszyngtonie generał Pershing wygłosił oświadczenie. Dowódca Amerykańskich Sił Ekspedycyjnych w czasie I wojny światowej powiedział: Dwadzieścia

sześć

lat

temu

amerykańscy żołnierze, współdziałając

z

sojusznikami,

śmiertelnej

zwarli

walce

z

się

w

niemieckim

wrogiem. (...) Dzisiaj synowie żołnierzy z lat 1917-1918 są zaangażowani w podobną

wojnę

zadaniem

jest

zniewolonym

o

wyzwolenie.

przynieść

ludziom.

Ich

wolność

Nie

mam

najmniejszych wątpliwości, że razem z walecznymi

towarzyszami

broni

odniosą zwycięstwo.21

W budynku Kapitolu politycy zajmowali się swoimi sprawami. W D-Day trzysta pięcioma głosami za, przy

trzydziestu pięciu głosach przeciw, postanowiono kontynuować przesłuchania generała majora Waltera Shorta i wiceadmirała Husbanda Kimmela przed trybunałem wojskowym — w celu ustalenia odpowiedzialności za tragedię w Pearl Harbor. Jeden z kongresmanów powiedział: „To wszystko polityka”. Demokraci (sprzeciwiający się tej rezolucji, którą opóźniali przez dwa lata, choć byli zdania, że nie mogą głosować przeciwko niej)

oskarżali republikanów o wykorzystywanie tej sprawy do celów wyborczych i chęć skompromitowania prezydenta Roosevelta. Republikanie z kolei (jednogłośnie opowiadający się za rezolucją, która była ich autorstwa) zarzucali demokratom, że próbują opóźniać wyjaśnienie sprawy aż do czasu wyborów prezydenckich. 22 Podejrzenia obu stron były słuszne. Późnym popołudniem Roosevelt zwołał konferencję prasową. W biurze

wykonawczym prezydenta zgromadziło się stu osiemdziesięciu dziennikarzy, wypełniając salę niemal do granic możliwości. Zgodnie z tym, co napisał dziennikarz „New York Timesa”: Zastali

pana

prezydenta

z

oznakami zmęczenia wokół oczu, ale uśmiechniętego. Siedział przy biurku, ubrany w koszulę z krótkim rękawem, z ciemną muszką. Palił papierosa przez żółtą bursztynową fifkę.

— Jak ocenia pan postęp

inwazji? — zapytał jeden z reporterów. — Odbywa się zgodnie z planem — odpowiedział prezydent i uśmiechnął się. Dodał potem, że z meldunków generała Eisenhowera wynika, iż wróg zatopił tylko dwa niszczyciele i jeden okręt desantowy LST, co w sumie nie przekracza strat na poziomie jednego procenta. Inne sprawy: generał Eisenhower sam wyznaczył dokładną datę i miejsce lądowania. Stalin wiedział o planie inwazji od czasu

spotkania w Teheranie i wydawał się zadowolony. Rok temu utworzenie drugiego frontu byłoby niemożliwe z powodu braku ludzi i sprzętu. Wojna na pewno jeszcze się nie skończyła; nie skończyła się nawet ta operacja; czasy nie sprzyjają też zbytniemu zadufaniu. 23 Po konferencji Roosevelt naradzał się z admirałem Kingiem i generałem Marshallem, którzy, ponieważ zajmowali wysokie stanowiska i byli bardzo daleko od pól bitewnych, nie mogli

powiedzieć prezydentowi niczego więcej ponad to, co usłyszeli przez radio. Marshalla, wychodzącego z Owalnego Gabinetu, zatrzymał dziennikarz, który spytał go, czy tę noc spędził przy biurku. — Nie — odpowiedział Marshall. A potem lekko się uśmiechnął i stwierdził po prostu: — Już wcześniej zrobiłem, co do mnie należało. 24 W Bedford, w stanie Wirginia, w lokalnej gazecie

„Bulletin” wydrukowano modlitwę napisaną przez H.M. Lane, mieszkającą w pobliskiej Altavista: Drogi Ojcze i Wspaniały Stwórco wszystkiego,

piękno,

najszybciej,

żyje

które

najdłużej.

umiera Któż

mógłby nie dostrzec piękna i o ary czynionych przez naszych dzielnych chłopców? Oni nie przetrwają dnia, dlatego zachowamy ich w pamięci na zawsze

i

nieśmiertelność.

zapewnimy

im

Dziennikarz napisał: Wiadomość niepokój

w

o

„Bulletinu”

inwazji

setkach

wywołała

bedfordzkich

rodzin, bo wielu ich synów, mężów i braci jest w wojsku w Anglii. Kompania A

[ze

116

Pułku]

odbywała

szkolenie przez prawie dwa

tam

lata

i

prawdopodobnie znalazła się wśród pierwszych dokonujących lądowania, setki

innych

mężczyzn

z

hrabstwa

Bedford z całą pewnością zostanie rzuconych do walki, dlatego można

spodziewać się ofiar.

Odnotował także, że wszystkie kościoły są przepełnione w czasie specjalnych mszy. Miesiąc później, 6 lipca, „Bulletin” donosił: Kompania

A

została

„wysoko

oceniona” za rolę odegraną w D-Day. Jak do tej pory nie wiadomo, jakie były straty, rząd nie podał kompletnej listy o ar. Widać wyraźny niepokój o los tych

ludzi,

bowiem

nadzieja,

że

wszyscy bezpiecznie wylądowali i w

czasie walk nic im się nie stało, zdaje się nieuzasadniona.

W numerze z 20 lipca dziennikarz pisał, że 116 Pułk został pochwalony przez prezydenta, ale dodawał też, że 19 lipca czternaście rodzin z Bedford otrzymało zawiadomienia o śmierci synów, poległych 6 czerwca. Miało ich nadejść więcej. Redaktor wydania pisał: Umarli, tak jak powinni umierać ludzie wolni — bez lęku i walecznie. Wiedzieli, co ich czeka. Ale nie wahali

się, nie zadrżeli, nie cofnęli się, nie próbowali uciekać.25

(Na amerykańskim cmentarzu w Normandii, górującym nad plażą Omaha, spoczywa jedenastu bedfordczyków, pochowanych razem z dziewięcioma tysiącami trzystu osiemdziesięcioma sześcioma Amerykanami, którzy polegli w czasie kampanii na wybrzeżu Francji. Miejsce wiecznego spoczynku żołnierzy jest bardzo piękne i otoczone troskliwą opieką

American Battle Monuments Commission [Komisji do Spraw Amerykańskich Pomników Bitewnych]. Żaden Amerykanin nie potra oprzeć się tam poczuciu dumy, tak jak żaden nie potra powstrzymać łez cisnących się do oczu. Na okrągłej kaplicy są wyryte słowa: „Pomyśl nie tylko o tym, że przeminęli. Pamiętaj o chwale ich ducha”.) We wtorek historyczna katedra św. Ludwika w Nowym Orleanie była wypełniona ludźmi, od

porannej mszy do wieczornego błogosławieństwa. Matka jednego ze spadochroniarzy — „to moje jedyne dziecko” — modliła się obok policjanta, którego „dwóch chłopców tam było”. Ładna młoda mężatka klęczała przed Świętą Panienką od Nagłej Pomocy, podczas gdy w sąsiedniej ławce modlił się marynarz będący na przepustce. Właściciele sklepów na Canal Street przygotowywali się do D-Day przez trzy miesiące; kiedy nadszedł,

kazali pracownikom sprzedawać obligacje zamiast towarów. Pomysł został podchwycony przez sklepy w innych miastach. Na Canal Street rozbrzmiewała patriotyczna muzyka, namawiano ludzi do kupowania obligacji. Sprzedaż była rekordowa. Jakaś kobieta wyłożyła siedemdziesiąt pięć ćwierćdolarówek, w sumie osiemnaście i trzy czwarte dolara, by kupić jedną z nich. Wyjaśniła: „Zbierałam te pieniądze żeby kupić obligację

w dniu rozpoczęcia inwazji. Mam nadzieję, że zapamiętam ten dzień jako szczęśliwy. Mój mąż jest od dawna w jednostce powietrznodesantowej w Anglii i długo na to czekał”. 26 Także bardzo dużo ludzi przyszło do stacji krwiodawstwa Czerwonego Krzyża na Carondelet, rekordowa liczba ochotników zgłosiła się do różnych organizacji cywilnych — w mieście, gdzie byle powód wystarczał do zorganizowania parady, tym razem nikt nie

de lował. W gazecie „Times Picayune” tak to tłumaczono: Nowoorleańczycy zrezygnowali z parad do dnia zwycięstwa.

Andrew Higgins przypomniał swoim pracownikom, że do końca wojny jeszcze długa droga i nie kończy się ona w Europie: „Nie powinniśmy zatrzymywać się aż do chwili, gdy łodzie dowiozą nasze oddziały do brzegów 27 Japonii”.

W Ottawie premier Kanady, Mackenzie King, zakomunikował parlamentarzystom z Izby Gmin, że lądowanie postępuje w dobrym tempie. Dodał jednak, że nadal jest tam wiele do zrobienia. Przywódca opozycji, Gordon Graydon, przyznał, że tego dnia nie było żadnej różnicy zdań. W imieniu francuskojęzycznych członków parlamentu wystąpił Maurice Lalonde, który oświadczył po francusku, że nadszedł „historyczny moment

kiedy dzwon czasu wybił godzinę wyzwolenia Francji”. W Kanadzie, podobnie jak w Stanach Zjednoczonych, DDay zjednoczył naród, jak nic innego przedtem. Mówiący po francusku i angielsku Kanadyjczycy w równym stopniu brali udział w inwazji i mieli jeden cel. M. Lalonde poprosił parlamentarzystów o wyrażenie zgody na odśpiewanie Marsylianki. Po raz pierwszy w historii kanadyjskiego parlamentu wszyscy jego członkowie zaśpiewali wspólnie

Marsyliankę, a potem Boże, chroń króla. 28 W Columbus, w stanie Ohio, burmistrz James Rhodes wydał polecenie uruchomienia syren obrony przeciwlotniczej i syren fabrycznych o godzinie 19.30. Całe miasto zastygło w bezruchu na pięć minut — samochody, autobusy i przechodnie stanęli w miejscu. Ludzie się modlili. 29 W Columbus, jak we wszystkich miastach, Czerwony Krzyż odnotowywał rekordowe ilości oddawanej

krwi, wzrosła wydajność produkcji w fabrykach, zmniejszyła się absencja, kościoły były pełne. Czerwony Krzyż wystąpił z wezwaniem: „Wszystkie kobiety z hrabstwa Franklin są proszone o natychmiastowe zgłoszenie się do jednostek produkujących opatrunki chirurgiczne w swoim sąsiedztwie”. Ochotniczek było tyle, że nie wszystkie zdołano zatrudnić. TruckTractor&Equipment Company (producent ciągników gąsienicowych) umieścił

całostronicowe ogłoszenie w gazecie „Columbus Star” z nagłówkiem „Następny przystanek: Berlin” wraz z krótkim tekstem: Dzisiaj jest odpowiedni dzień, by zadać

sobie

pytanie:

czy

robię

wystarczająco dużo? Gdybym spotkał człowieka, który tam był, czy mógłbym spojrzeć mu w oczy i powiedzieć, że też zrobiłem, co do mnie należało?30

W Milwaukee stacja krwiodawstwa Czerwonego Krzyża była przepełniona

ludźmi, chcącymi oddać krew. W Reno, w stanie Nevada, zamknięto przybytki hazardu. Tylko szesnaście par wystąpiło o rozwód, mniej niż dziesięć procent zwykłej liczby. Gdzie indziej dawała o sobie znać ciemniejsza strona życia w Ameryce: w Cincinnati czterystu pięćdziesięciu robotników strajkowało w fabryce samolotów Wright Aeronautical Corporation, co zablokowało całą produkcję. Powodem było przydzielenie siedmiu Murzynów do

warsztatu, gdzie do tamtej pory pracowali wyłącznie biali. William Green, przewodniczący amerykańskiej federacji związków zawodowych, wzywał robotników, by uważali się za część sił inwazyjnych i pracowali „w każdych okolicznościach”. 31 W Birmingham, w stanie Alabama, gazeta „News” donosiła, że tysiąc pięciuset górników z Republic Steel przystąpiło do dzikiego strajku. Wydawcy „News” byli oburzeni, podobnie jak

przedstawiciele związków zawodowych. „Niech cholera weźmie strajkujących — powiedział przewodniczący stanowej federacji związków. — Już sama myśl o tym, że związkowcy mogliby nie pracować w takim dniu, jest niewyobrażalna”. W mieście Marietta, w stanie Georgia, syreny policyjne i dzwony kościelne rozbrzmiały o godzinie 3.00 rano. W „Atlanta Constitution” napisano: Wielu

mieszkańców

dostało

histerii — kiedy wycie syren dotarło do ich uszu. Wozy policyjne z syrenami włączonymi przejeżdżały

na

cały przez

regulator osiedla

mieszkaniowe.

Dziennikarz Ralph Jones zacytował swoją żonę, której uwagi były jego zdaniem typowe. Ich syn był w Anglii, a możliwe, że został już przerzucony do Normandii. Żona Jonesa mówiła: „Nawet gdyby równało się to mojej śmierci, chciałabym wziąć udział w tej inwazji. To

największe, najwspanialsze i najbardziej spektakularne wydarzenie w całej historii”. Po krótkiej przerwie dodała: „Po prostu nie potra ę martwić się przez cały czas o Ralpha. Gdybym tak robiła, chyba bym oszalała. Nie grozi mu większe niebezpieczeństwo niż setkom tysięcy synów innych matek”. 32 W Missoula, w stanie Montana, „wszędzie odbywały się dyskusje, ale ogromna waga wiadomości zamknęła usta rozgadanemu miastu, co

było w rzeczy samej godne odnotowania”. 33 W szpitalu dla weteranów wojennych w Helenie jeden z żołnierzy, chodzący o kulach, zawołał: „To jest to, brachu! Teraz pogonimy im kota!” Inny odkrzyknął z łóżka: „O rany, jak chciałbym tam być!” Na oddziale zapanowała cisza. „Taaaak”, odpowiedział w końcu bez entuzjazmu żołnierz o kulach. A potem dodał w zamyśleniu: „Założę się, że ta plaża przypomina piekło 4 Lipca”. 34 W szpitalu miejskim w

Lawson, niedaleko Atlanty, ranni niemieccy jeńcy wojenni przyjęli wiadomość z szyderczym śmiechem i postawą wyrażającą „poczekamy, zobaczymy”. Jeden z nich powiedział dziennikarzowi: „Naczelne dowództwo pozwoli po prostu aliantom wejść kilka kilometrów w głąb lądu, a potem rozgniecie ich przy pomocy tysięcy żołnierzy z elitarnych jednostek SS, stacjonujących blisko Paryża”. 35 W Dallas, w Teksasie,

panowała atmosfera podniosłego patriotyzmu. O godzinie 2.35 kierowca karetki pogotowia ratunkowego, obsługującej oddział chorób wewnętrznych miejskiego szpitala, pomagał Lester Renfrow urodzić córkę. Kobieta usłyszała syreny i zapytała, dlaczego wyją. Kiedy dowiedziała się, że to z powodu rozpoczęcia inwazji, nazwała swoją córkę Invasia Mae. 36 W Norfolk, w stanie Wirginia, żona Randolpha Edwardsa nadała urodzonej 6 czerwca córce

imiona Dee Day. 37 W artykule zatytułowanym List z Londynu, który „New Yorker” wydrukował 4 czerwca, Mollie PanterDownes pisała: Wszyscy żyją niemal tylko po to, aby jakoś przetrwać od rana do nocy, czekając

na

ten

jeden,

wyjątkowy

dzień.

Panter-Downes odnotowała — nie dający się wyjaśnić — nagły wzrost wypożyczeń łodzi

płaskodennych na Tamizie i rekordowe tłumy na meczu krykieta u Lorda. Potem zajęła się wojną, irytującą wszystkich w Wielkiej Brytanii i kosztowną, ze związanym z nią zakazem podawania w radiu i w gazetach prognoz pogody. W maju przymrozki zniszczyły słynne sady w Vale of Evesham. Sadownicy narzekają, że rządowa tajność dotycząca pogody nie została uchylona, by ostrzec ich na czas i pozwolić na uratowanie choćby części

zbiorów.

Straty angielskiej gospodarki żywnościowej były dotkliwe, pogłębiła je dodatkowo susza, która spustoszyła łąki, a brak siana z kolei sprawił, że krowy dawały mniej mleka. Pogoda jest dla Anglików najczęstszym tematem rozmów, dlatego PanterDownes była zdziwiona, gdy w wiejskim pubie, który odwiedziła, zamiast o chmurach czy deszczu „mówiono głównie o inwazji,

podobnie jak w klubach i barach Londynu”. 38 6 czerwca Panter-Downes napisała o czymś, co przeoczyli inni dziennikarze: Dla

Anglików

spokojnie równać

D-Day

może

się z Dunkierką.

Wspaniała wiadomość, że angielscy żołnierze ponownie znaleźli się na francuskiej ziemi, nagle ujawniła, ile goryczy odczuwano w dniu, gdy ją opuszczali cztery lata wcześniej.

Nie świętowano jednak, ludzie byli od tego dalecy.

Będąc na ulicy, natychmiast daje się

zauważyć,

rozmawiają. wrażenie,

(...)

jakby

że

ludzie

Wszyscy żyli

nie robią

zatopieni

we

własnych myślach. (...) Wszędzie widzi się takie milczące indywidua.

Interesy szły wyjątkowo źle. Taksówkarze mówili, że był to ich najgorszy dzień od miesięcy. Widzowie zapełniali teatry i kina zaledwie w połowie, co było wyjątkowe dla roku 1944. Puby również świeciły pustkami. Londyńczycy zostawali w

domach. Chyba

wszyscy

odczuwali

podobnie, że to ten jeden wieczór, kiedy najchętniej jest się ze swoimi myślami we własnym domu. W kraju wszystko jest teraz inne (...)

każda

ciężarówka

na

drodze,

każdy wagon na torach, każdy dżip i pojazd

gąsienicowy

kierunku ogromnej

frontu

zmierzający

stał

troski.

się

Chłopi,

w

obiektem którzy

wyglądali chmur mogących uratować trawy na pastwiskach, teraz modlili

się o czysty błękit, który ułatwiłby zadanie

ich

synom

niebie i ziemi, po kanału

La

gromadzące

walczącym

drugiej stronie

Manche. się

na

Kobiety

przy

torach

kolejowych, po których żołnierze w pociągach wiedziały,

jechali

na

czy machać

wojnę, im

nie

rękami,

wiwatować, czy płakać. Czasami robiły wszystko na raz.

Król Jerzy VI w D-Day wygłosił przez radio przemówienie do narodu. Zaczął tak:

Cztery lata temu nasz naród i imperium stanęły samotnie naprzeciw przeważających sił wroga. Zostaliśmy przyparci do muru. (...) Dziś ponownie musimy

zdać

egzamin,

i

to

najtrudniejszy. Tym razem wyzwanie, przed jakim stoimy, to nie walka o przeżycie,

ale

walka

o

ostateczne

zwycięstwo w słusznej sprawie.

Jerzy VI wiedział, że słuchają go niemal wszyscy, i zdawał sobie sprawę, że matki i żony zasługują na szczególną uwagę. Mówił

dalej: Królowa

łączy

się

przekazywaniu

tej

Rozumie

i

obawy

ze

mną

w

wiadomości. troskę

naszych

poddanek, wie jednak, że wiele z nich, podobnie jak ona, znajdzie nowe siły i pociechę

w

Bogu,

w

którym

pokładamy nadzieję.

Król wezwał poddanych do modlitwy: W tym

historycznym

momencie

nie wątpię, że nikt z nas nie będzie zbyt zajęty, zbyt młody czy zbyt stary,

by wziąć udział w obejmującym cały kraj — możliwe też, że cały świat — modlitewnym

czuwaniu,

gdy

rozpoczęła się wielka krucjata.40

W Izbie Gmin zajmowano się swoimi sprawami. Pierwsze pytanie zostało postawione przez posła Hogga z Oksfordu. Zapytał on ministra wojny, czy wszyscy żołnierze armii zostali poinformowani o tym, że o ile A.F.B. 2626 [53] nie zostanie uzupełniony, nie będą mogli głosować w najbliższych

wyborach powszechnych, niezależnie od tego, czy zostali już wcześniej zarejestrowani. A także, czy A.F.B. 2626 został wysłany do jednostek. Minister wojny, John Grigg, w dziesięciominutowym wystąpieniu stwierdził, że wszystko zostało dopilnowane. Inny parlamentarzysta chciał wiedzieć, czy premier nie zechciałby zastanowić się nad kompletną odbudową klasztoru na Monte Cassino, jako pomnika ku czci

bohaterów, którzy go zdobyli, co mogłoby zostać s nansowane przez Niemców jako część odszkodowania wojennego. Przywódca laburzystów, Clement Attlee, członek koalicyjnego Gabinetu Wojennego, odpowiedział, że „jest za wcześnie na rozważanie podobnej propozycji”. Minister do spraw kolonii, pułkownik Oliver Stanley, wstał z miejsca i przypomniał Izbie, że w wielu koloniach „żyje bardzo dużo ludzi, skazanych na straszną nędzę.

Powinno się podnieść poziom ich życia”. Clement Attlee, odpowiadając na inne pytania, zmienił temat z troski o los kolonii na powojenną sytuację w kraju. Ponaglał do „ustalenia i przyjęcia warunków przedłożenia Królewskiej Komisji (Royal Commission) przepisów dotyczących wyrównania płac między kobietami i mężczyznami”. Niezadowolony John Grigg wygłosił oświadczenie o obywatelach przebywających za granicą od pięciu i więcej

lat: Bardzo

żałuję,

że

z

powodu

niedoborów kadrowych może stać się konieczne, w każdym razie obecnie, wysyłanie tych samych ludzi ponownie po

trzymiesięcznej,

a

nie,

jak

dotychczas, po półrocznej przerwie.

Jeden z parlamentarzystów przypierał do muru kanclerza skarbu, by dopilnował, żeby do członkiń Stowarzyszenia Sprzątających Biura zwracać się w formie „sprzątające”, a nie per „sprzątaczki”, bowiem

dwa tysiące czterysta członkiń tego stowarzyszenia ma o to pretensje. Kanclerz odpowiedział, że od tej chwili używane będzie słowo „sprzątające”. W miarę poruszania coraz bardziej przyziemnych i idiotycznych problemów, w Izbie zaczęło rosnąć napięcie. Szeptano między sobą, kiedy pojawi się „wielki człowiek” w najważniejszym dla niego dniu. Churchill uprzedził parlamentarzystów, że przybędzie około południa.

Kiedy Winston Churchill wszedł do Izby Gmin, zajęte były tam wszystkie miejsca, a obecni pochylali się wyczekująco ku przodowi. Choć niektórzy liczyli, że elokwencja premiera zmiażdży ich politycznych oponentów, generalnie niecierpliwość brała się z chęci usłyszenia nowin, które miał zakomunikować. Churchill wystawił nerwy publiczności na próbę. Zaczął od Rzymu. Było widać, że rozkoszuje się dawną rolą korespondenta wojennego („i

nadal jest najlepszym dziennikarzem w kraju”, jak napisał Raymond Daniell w „New York Timesie”). Przez piętnaście minut zagłębiał się w szczegóły zdobycia Rzymu, a potem dokonał analizy tego wydarzenia. Wszystko to było jedynie wstępem — a premier bardzo lubił mówić podobne rzeczy członkom parlamentu — jednak na sali coraz częściej słychać było skrzypienie ławek. Parlamentarzyści chcieli usłyszeć, co się dzieje po drugiej stronie kanału La

Manche. Wreszcie Churchill przeszedł do sedna. Chciałbym także oświadczyć Izbie, że

przez

noc

i

wczesne

godziny

poranka dokonano pierwszego z serii desantów zbrojnych na kontynencie europejskim. Do meldują,

że

tej pory dowódcy

wszystko

odbywa

się

zgodnie z planem. A co to za plan! Lądowania na plażach są dokonywane w różnych miejscach w tej właśnie chwili. Obrona na plażach została w większej

części

zdławiona.

Zapory,

które napotkano w morzu, okazały się łatwiejsze

do

pokonania,

niż

oczekiwano.

Wychodził przy wrzawie wiwatów. Wrócił cztery godziny później, by przekazać więcej szczegółów. Ponieśliśmy straty,

niż

znacznie zakładano.

mniejsze Wiele

niebezpieczeństw i przeciwności, które wczoraj o

tej porze

wydawały się

wyjątkowo groźne, jest już za nami. Zaistniała

konieczność

podjęcia

bardzo dużego ryzyka w związku z

pogodą,

jednak

odwaga

generała

Eisenhowera dorównuje wadze decyzji, które

muszą

być

powzięte

w

tej

wyjątkowo trudnej i nie dającej się kontrolować materii.

Odniósł się przy tym do akcji majora Johna Howarda przy moście Pegasus i utrzymywał, że oddziały brytyjskie wywalczyły drogę do miasta Caen, położonego

ponad

kilometrów w głębi lądu.

szesnaście

Ulubionym powiedzeniem Churchilla było to, że pierwszą o arą wojny jest prawda. Jego optymistyczne sprawozdanie to potwierdzało. Jednak nie kłamał, gdy opisywał lądowanie oddziałów powietrznodesantowych na „skalę znacznie większą, niż świat widział do tej pory”. 41 Dla Edwarda R. Murrowa w Londynie był to dzień frustracji. W CBS powierzono mu koordynowanie pracy wielu korespondentów i odczytywanie różnych

oświadczeń, napływających z Kwatery Głównej Naczelnego Dowództwa Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych i innych źródeł. Wolałby już chyba być we Francji. Jego obawy powiększała jeszcze bardziej lakoniczność informacji przesyłanych do Stanów Zjednoczonych przez korespondentów radiowych. Wszystko dlatego, że przenośne nadajniki nie zostały ustawione na plażach ani nawet na okrętach. Reporterzy, którzy dotarli do plaży łodziami desantowymi,

tacy jak Bill Downs, Larry LeSueur i Charles Collingwood, nie mogli nadawać. W końcu wczesnym rankiem 7 czerwca (w Nowym Jorku była wtedy 23.00) Murrow otrzymał to, na co czekał. Było to nagranie dokonane o świcie niedaleko wybrzeża Francji, wysłane do Londynu niewielką łodzią. „Wydaje mi się, że to się wam spodoba”, powiedział Murrow nowojorczykom, kiedy zaczynał retransmisję. Rozległ się głos George’a

Hicksa z ABC, przekazującego relację z pokładu Ancona. Opisywał szyk okrętów, podczas gdy w tle słychać było wymianę ognia pomiędzy niemiecką artylerią i alianckimi okrętami. Nagranie, pełne trzasków i odgłosów bitwy, było najpowszechniej słuchanym sprawozdaniem z lądowania w D-Day. 42 W Paryżu niemiecki dowódca wojskowy we Francji, generał Stülpnagel, wystąpił z proklamacją,

nadaną radio:

przez

Niemieckie rozkaz

francuskie

oddziały

zastrzelenia

każdego,

będzie

współpracował

siłami

inwazyjnymi,

schronienia piechoty,

z

tak

lub

kto

alianckimi

kto

alianckim

marynarki

Postępujący

otrzymały

udzieli

żołnierzom lotnictwa.

Francuzi

będą

uważani za bandytów.

Premier rządu Vichy, Pierre Laval, wystąpił z apelem do narodu, nadanym w całym kraju przez radio, by

ignorowano przekazane przez BBC wezwanie Eisenhowera do działania w ruchu oporu: Ze smutkiem przeczytałem dzisiaj rozkazy wydawane Francuzom przez amerykańskiego

generała.

(...)

Francuski rząd trwa przy zawieszeniu broni

z

1940

Francuzów, zobowiązania

roku by

i

apeluje

do

honorowali

państwa.

Jeśli

weźmiecie udział w obecnej walce, Francja pogrąży się w wojnie domowej.

Marszałek

Pétain

nawoływał Francuzów trwania przy Niemcach: Anglosasi

postawili

nogę

do

na

naszej ziemi. Francja stała się polem bitwy.

Francuzi,

nie

próbujcie

podejmować jakichkolwiek akcji, które mogłyby wywołać straszne represje. Bądźcie

posłuszni

poleceniom

rządu.43

Paryżanie wysłuchali, ale i tak robili swoje. Generalnie w kraju panował spokój. Ruch oporu przystąpił oczywiście do działania, ale większość

Francuzów nie należała do niego. W Normandii i na całym obszarze pomiędzy nią i niemiecką granicą, mieszkańcy z niechęcią myśleli o tym, że ich miasta, wsie i osady staną się polem bitwy. Nie orientowali się zupełnie, kto może wygrać zmagania; Niemcy już tam byli, widzieli ich na co dzień, jak okupują ich ojczyznę, alianci zaś budzili jedynie nadzieję. Postąpili więc nad wyraz rozsądnie — zachowali spokój i nie dzielili się myślami.

W małych miasteczkach na południu Francji ludzie otwarciej wyrażali swoje odczucia. Anthony Brooks, o cer Kierownictwa Operacji Specjalnych, dotarł do Tuluzy o świcie. Z wiadomości nadawanych przez BBC dowiedział się, że nadeszła właściwa godzina, więc rozpoczął akcję. Jednak tylko on i kilku członków ruchu oporu wiedzieli, że zaczął się D-Day. „Tak więc dotarłem do Tuluzy przez teren upraw warzywnych, zobaczyłem

wszystkie te małe jednopiętrowe domy i wielkie zagony sałaty i cebuli, jak na obrazie. Kiedy o świcie przechodziłem obok jakiegoś domu, niespodziewanie otworzyły się okiennice, a mała dziewczynka, chyba ośmioletnia, zupełnie golutka, wołała w miejscowym żargonie «Wylądowali!». Tak zaczęło się wyzwalanie Europy”. Brooks miał w Tuluzie spotkanie, podczas którego „podnieśliśmy do góry kielichy, pijąc bardzo

wcześnie porannego drinka, to było białe wino, bo tak naprawdę nie wierzyliśmy, że kiedyś [taki ranek] nadejdzie. Kiedy zostałem zrzucony ze spadochronem nad Francją w 1942 roku, nie wierzyłem, że doczekam się D-Day”. 44 Jedna ze sławnych amerykańskich emigrantek, która osiedliła się we Francji, opisała odczucia i wrażenie, jakie wiadomość o D-Day zrobiła na Niemcach. W 1940 roku Gertrude Stein opuściła Paryż, gdy wkroczyli do niego hitlerowcy. W 1945 roku

napisała: Powiedzieli tylko: „Wynocha”, a ja na to do Alice Toklas: „Sama nie wiem — będziemy skazane na niewygody, a jestem bardzo wybredna, jeśli chodzi o to, co jem”.

Jednak wyjechały. Stein i Toklas zamieszkały w Belley, zakątku między Szwajcarią i Włochami. Postawa Stein była jasna: Alice Toklas mogła sobie słuchać radia,

jednak

jeśli

idzie

o

mnie,

miałam

zamiar

ścinać

żywopłot

i

zapomnieć o wojnie.

Oczywiście tak się nie stało. 5 czerwca 1944 roku pisała: Dzisiaj został zajęty Rzym, to daje zadowolenie, duże zadowolenie (...) i odwróciło trochę uwagę wszystkich od rozważań związanych z [alianckimi] bombardowaniami

i

od

zabijanych

cywilów. (...) Jednak dziś wieczorem Rzym zajęto i wszyscy zapomnieli o bombardowaniach, bo dla Francuzów

wybaczyć i zapomnieć, a zapomnieć i wybaczyć jest bardzo łatwo, ot tak. Rzym jest zajęty i to nie koniec, ale początek końca.

Stein wyszła rankiem 6 czerwca na spacer, by to uczcić. Kilku

niemieckich

powiedziało „dzień

najbardziej

dobry”,

ja

żołnierzy żałośnie

naturalnie

nie

odpowiedziałam, później siedziałam z żoną mera przed jej domem, przeszedł drogą niemiecki żołnierz, uprzejmie

skinął nam głową i powiedział „dzień dobry”, oni wcześniej nigdy tego nie robili. Cóż,

dziś

słyszałyśmy

jest

lądowanie

Eisenhowera,

i

który

powiedział nam, że tu jest i oni tu są, a wczoraj jakiś człowiek sprzedał nam dziesięć paczek cameli, chwała na niebiesiech, i śpiewamy Alleluja, i jest nam bardzo przyjemnie, i wszyscy do nas telefonowali z życzeniami z okazji moich urodzin, których nie miałam, ale

wiedziałyśmy,

o

co

chodzi.

Odpowiadałam, że mam nadzieję, że

ich włosy ładnie się kręcą, wszyscy mieliśmy taką nadzieję, i dziś jest ten dzień”[54].45

W Rzymie świętowano już, kiedy nadeszła wiadomość. Zabawa przybrała jeszcze na sile. Daniel Lang w swoim Liście z Rzymu, wydrukowanym na łamach „New Yorkera”, pisał, że Włosi wpadli w ekstazę. Kochają

zwycięzcę

odrobinę

bardziej niż reszta świata i wyszli na ulice tysiącami, tłocząc się na placu,

gdzie

Mussolini

organizował

swoje

pełne egzaltacji wiece. Wiwatowali i bili brawo, jakby oglądali najlepszą w życiu operę. Wykrzykiwali pojedyncze słowa, jakie znali po angielsku. Jeden pełen wigoru staruszek wołał raz po raz:

„Weekend!

Weekend!”

Wielu

przyniosło ogromne bukiety kwiatów, którymi obrzucali żołnierzy w dżipach i na ciężarówkach, albo kierowców czołgów. Dziesiątki ludzi wymachiwało brytyjskimi,

francuskimi

amerykańskimi

agami.

wcześniej

ukrywali,

i

Gdzie

wiedzą

je

tylko

Włosi.46

W Amsterdamie Anna Frank usłyszała wiadomość przez radio w swojej kryjówce. Napisała w dzienniku: „To jest D-Day”.

A potem angielsku:

dodała

po

This is the day (To jest ten dzień).

I pisała dalej: Inwazja

się rozpoczęła! Anglicy

podali

wiadomość.

(...)

Dyskutowaliśmy o tym przy śniadaniu o godzinie dziewiątej: czy to tylko próbne lądowanie, jak w Dieppe dwa lata temu?

Jednak w ciągu dnia, przez radio, potwierdzano informację, że to naprawdę inwazja. Frank pisała: Wielkie poruszenie w „potajemnym schowku”! To nadal wydaje się zbyt wspaniałe, zbyt przypomina bajkę. Czy zagwarantuje nam zwycięstwo w tym

roku, 1944? Jeszcze nie wiemy, ale dzięki temu odżyła w nas nadzieja; dało to nam świeżą odwagę i znowu jesteśmy silni. (...) Teraz bardziej niż kiedykolwiek musimy zacisnąć zęby i nie krzyczeć. Francja, Rosja, Włochy i Niemcy mogą

krzyczeć i rozładować jakoś

napięcie, my jeszcze nie mamy do tego prawa! Najlepszą

stroną

inwazji

jest

wrażenie, że zbliżają się przyjaciele. Tak długo byliśmy dręczeni przez tych okropnych Niemców, przykładających

nam noże do gardła, że sama myśl o przyjaciołach i uwolnieniu napełnia nas zaufaniem! Teraz nie dotyczy to już Żydów; nie. Dotyczy Holandii i całej okupowanej Europy. Może, jak mówi Margot, będę mogła wrócić do szkoły,

we

wrześniu

lub

październiku.47

W Moskwie tłumy szalały z radości. Ludzie dosłownie tańczyli na ulicach — jak donosił korespondent „Time’a”, który utrzymywał, że Moskwa „to

najszczęśliwsza stolica”. W poczekalni hotelu Metropol podekscytowana moskwianka rzuciła się amerykańskiemu dziennikarzowi na szyję i wykrzyknęła: „Kochamy was, Amerykanów. Kochamy was, kochamy was! Jesteście naszymi prawdziwymi przyjaciółmi!”48 Moskiewskie restauracje wieczorem 6 czerwca były przepełnione, ludzie świętowali — Rosjanie tańczyli z brytyjskimi dyplomatami i dziennikarzami. Alexander

Werth był na jednym z takich spotkań, kiedy „weszli japońscy dyplomaci i korespondenci prasowi, tańczyli, zachowywali się prowokująco i ostentacyjnie, niewiele brakowało, żeby Amerykanie ich pobili”. W „Prawdzie” poświęcono inwazji cztery kolumny, zamieszczono także dużą fotogra ę Eisenhowera, nie skomentowano jednak w żaden sposób wagi samego wydarzenia — redakcja musiała czekać na opinię Stalina. Dyktator zaś zwlekał

przez tydzień, zanim wypowiedział się o utworzeniu drugiego frontu, o co zabiegał od tak dawna. Kiedy jednak już się zdecydował, był wspaniałomyślny i bardzo otwarty: To bez wątpienia wspaniały sukces naszych sojuszników. Trzeba przyznać, że

historia

wojen

porównywalnego zarówno

pod

nie

zna

przedsięwzięcia,

względem

rozmachu,

skali, jak precyzji wykonania.

Wskazywał, że „niezwyciężony Napoleon” nie zdołał przekroczyć kanału La Manche, podobnie jak „histeryczny Hitler”. Sforsowanie kanału udało się tylko brytyjskim i amerykańskim oddziałom. Historia

zapamięta

tę

akcję

jako

osiągnięcie najwyższej rangi.

Po takim oświadczeniu, w „Prawdzie” wydrukowano entuzjastyczną pochwałę osiągnięć aliantów. 49 Mieszkańcy

Berlina

spokojnie wypełniali swoje obowiązki. Niewiele osób mówiło o inwazji, choć radio bez przerwy nadawało komunikaty. Nazistowska propaganda obrała za hasło zdanie: „Dzięki Bogu skończyła się wojna nerwów”. Jednak korespondent „Timesa” donosił ze Sztokholmu: Pierwsze uderzenie wojsk generała Eisenhowera

wywarło

wrażenie

na

opinii

Berlinie,

zwłaszcza

ogromne

publicznej że

w

niemieccy

komentatorzy podkreślali jej wielkość i

nieopatrznie

dodawali,

że

nie

wiadomo, czy to naprawdę główne siły inwazyjne.

Niemieckie wiadomości radiowe miały jednak przede wszystkim przekonać ludzi, że walka przeciwko Brytyjczykom i Amerykanom we Francji jest konieczna, by uratować Niemcy przed horrorem okupacji radzieckiej. Nie sposób odgadnąć, ilu obywateli totalitarnego państwa — jeśli w ogóle jacyś, poza Hitlerem i jego poplecznikami — przyjęło

podobną argumentację. 50

Rozdział 27 Zaopatrzeni we wszystko, łącznie z gadżetami Brytyjskie działania wstępne

Porucznik George Honour z rezerwy Królewskiej Marynarki Wojennej był dowódcą X23, „kieszonkowego” okrętu podwodnego, długiego na siedem metrów, z załogą składającą się z czterech marynarzy. Razem z dowódcą X20 Honour miał wyjątkowy widok na inwazję. O brzasku rzucił kotwicę o kilka kilometrów od Ouistreham (Sword); X20 zatrzymała się na wysokości Juno. Okręty podwodne były na wodach niczyich, między siłami

inwazyjnymi a plażą. X23 i X20 znalazły się tam z powodu czołgów DD. Ponieważ istniały jedynie wąskie mielizny, po których pływające czołgi mające wspierać desant mogły wjechać na plaże, okręty miały je naprowadzić dokładnie na cel. Brytyjskie czołgi — Churchill i Sherman — zostały wyposażone w urządzenia do wykonywania różnych zadań. Były to: Kraby, czołgi z cepami — łańcuchami przymocowanymi

na przodzie do bębnów, które biły o ziemię podczas ich obrotu, detonując miny w bezpiecznej odległości od maszyny. Były także czołgi wiozące faszynę do zapełniania dołów przeciwczołgowych i rowów melioracyjnych, inne służyły jako transportery do przewożenia ciężkich elementów mostów, potrzebnych do pokonania szerokich dołów i rowów. By zrobić miejsce dla specjalistycznego sprzętu, z niektórych czołgów

wymontowano wieże z działami 75 mm i zastąpiono je zadartymi do góry ciężkimi moździerzami 290 mm, które mogły wyrzucać osiemnastokilogramowe pociski na bliską odległość, poniżej pięćdziesięciu metrów, by rozbijać betonowe zapory i bunkry. Inne czołgi — Krokodyle, wyposażone w miotacz ognia, ciągnęły za sobą przyczepycysterny o pojemności tysiąca pięciuset dwudziestu sześciu litrów z substancją zapalającą, by mogły tryskać

strumieniem ognia pod wysokim ciśnieniem na odległość stu metrów. Z działaniem „zabawek Hobarta” zapoznał kapitana Hammertona z 79 Dywizji Pancernej na terenie doświadczalnym Oksfordu w południowej Anglii sam wynalazca, generał major Percy Hobart. „Generał Hobart zgromadził wszystkich dookoła siebie i powiedział: «Mam dla was wiadomość. Słyszeliście o widowisku lorda Maresa — wszystkim nam serca zamarły — i wiecie też

o ludziach, którzy potem przyszli, żeby po nim posprzątać bałagan. Otóż wasza praca będzie polegała na czymś wręcz przeciwnym. Ruszacie przodem, żeby posprzątać. Będziecie liniowymi czyścicielami, cepami»”. Hammerton opowiadał dalej: „Eksperymentowali z cepami, wężami, skorpionami i podobną dziwną menażerią. Do Churchilli zamocowali pługi przypominające rogi, które robiły w ziemi ogromne bruzdy, a ich zadaniem było

obracać miny do góry dnem. Gumowe węże były elastyczne, ale ze sztywną tubą. Wąż był wystrzeliwany z wyrzutni, napełniony przedtem nitrogliceryną; sztywna tuba zaś, wypełniona materiałem wybuchowym, była pchana przed czołgiem. Chodziło o to, aby wybuchając, detonowały jednocześnie miny”. 1 Czołgi o wysoko uniesionych przodach miały wiele dodatkowych zaczepów przyspawanych do kadłuba, z zamocowanymi do nich

grubymi stalowymi linami; celem tych maszyn było odciąganie zapór lub usuwanie niesprawnych pojazdów. Czołgi typu Mk VIII AVRE służyły nie tylko do transportu saperów; miały także dodatkową platformę do przewożenia ładunków. Major Kenneth Ferguson z brytyjskiej 3 Dywizji dowodził szwadronem szturmowym złożonym z „zabawek Hobarta” na plaży Sword. Pamięta załadunek na LCT. Jego oddział składał się z dwóch czołgów z cepami;

czołgu wiozącego dziewięciometrowy stalowy most, złożony wpół, sterczący pionowo przed nim; i czołgu ze „zwiniętymi dywanami” — dwoma bębnami, niemal dorównującymi mu wielkością, przymocowanymi na przodzie, jeden nad drugim; mogły one kłaść stalowe maty na piachu. „Cepy” miały jechać pierwsze, potem most umożliwiający pokonanie wału, a potem „układacz dywanu”, tworzący nawierzchnię, po której mogły jechać czołgi biorące udział w walkach. Poprzedzały je

jednak czołgi DD, które — ustawione na linii wody — ostrzeliwały uforty kowane pozycje wroga. Kiedy Ferguson skończył doglądanie załadunku, jeden z marynarzy zawołał: „Hej, panie majorze, zapomniał pan o fortepianie!” Po wylądowaniu na brzegu Ferguson musiał szybko się poruszać, załadowano więc także motocykl i rower na wierzchu jego AVRE. 2 Zresztą tysiące brytyjskich żołnierzy miało ze sobą rowery, nie ma zaś żadnych

danych świadczących o tym, że choćby jeden Amerykanin nim dysponował (dowódca 101 Dywizji Powietrznodesantowej próbował co prawda do tego przekonać swoich spadochroniarzy, ale jego ludzie powrzucali rowery do morza). Kapitan Cyril James Hendry dowodził jednostką „zabawek”. W czasie podróży przez kanał dowódca LCT zapytał go: „Pański most działa tu niczym żagiel, czy mógłby pan go trochę

opuścić?” Hendry rozłożył most, tak że jego drugi koniec spoczął na stojącym z przodu czołgu, co załatwiło sprawę. 3 Brytyjczycy bardzo liczyli, że te specjalne czołgi pomogą im dostać się na brzeg i pokonać pierwszą linię niemieckich przeszkód. Odmowa Amerykanów dotycząca wykorzystania angielskich wynalazków trochę zbiła ich z tropu (poza czołgami DD, których możliwości — zdaniem Brytyjczyków — Amerykanie zmarnowali, wyładowując je

na plaże ze zbyt dużej odległości od brzegu). Niektórzy brytyjscy o cerowie zastanawiali się, czy przyczyną takiej postawy nie była aby zraniona duma. Uważali, że wykorzystanie przez Jankesów osiągnięć brytyjskich naukowców podczas walki byłoby ładnym gestem, jednak Amerykanie upierali się, że wykonają zadania za pomocą własnego sprzętu. Choć czołgi z cepami z pewnością by im się przydały, amerykańskie jednostki

pancerne poradziły sobie zupełnie nieźle na Utah. Nie tak toporne i powolne jak brytyjskie czołgi, przeładowane specjalistycznym sprzętem, szybko wjechały w głąb lądu i osiągnęły większość celów w D-Day. Na plaży Omaha brytyjskie czołgi specjalne nie miałyby początkowo zastosowania, nie nadawały się bowiem do pokonania pierwszej przeszkody, jaką był kamienisty wał. Ze wszystkich plaż jedynie na Omaha wał był

tak wysoki i śliski, że czołgi nie mogły po nim przejechać. Kiedy wysadzono w nim wyłomy, Amerykanie mogliby z powodzeniem zastosować niektóre brytyjskie „gadżety”, zwłaszcza faszynę i most; ponieważ dysponowali buldożerami, wykorzystali je i przed zapadnięciem zmroku kilka czołgów zdołało wyjechać na płaskowyż. Zbytnim uogólnieniem byłoby powiedzenie, że Brytyjczycy chcieli walczyć jedynie za pomocą gadżetów, techniki i wywiadu, a nie z

bronią w ręku — pokonać Niemców myślą, a nie siłą — oraz że jedynie Amerykanie byli zwolennikami bezpośredniego starcia z Wehrmachtem. Niemniej wielu ludzi w obu krajach uważa, że takie podejście ma swoje uzasadnienie. Łączyło się z tym odczucie Brytyjczyków, że Amerykanie ponoszą niepotrzebne straty tylko z powodu mentalności, ograniczającej ich działania do agresywnego „rzucania się do walki”, a także przekonanie Amerykanów, że

Brytyjczycy ponoszą niepotrzebne straty z powodu ostrożności i odwlekania desantu we Francji, nie zważając na to, że przedłuża to wojnę. Niezależnie od tego, ile było w tym prawdy, jest pewne, że w D-Day Brytyjczycy użyli znacznie więcej gadżetów niż Amerykanie, żeby wymienić choćby miniaturowe okręty podwodne X23 i X20. „Byliśmy zaopatrzeni we wszystko, łącznie z

gadżetami”, opowiadał o X23 porucznik Honour. Okręt podwodny miał silniki Diesla i elektryczny, dwie koje, ubikację (właz ratunkowy), kuchenkę, aparaturę radiową do wysyłania sygnałów, butle z tlenem (zabrane z samolotów Luftwa e zestrzelonych nad Anglią, były bowiem najlżejsze spośród tych, jakie można było znaleźć w Wielkiej Brytanii). „Tak więc mieliśmy te wszystkie gadżety — mówił dalej Honour — ale najgorszy był ów nieszczęsny maszt”.

Chodziło mu o prawie pięcioipółmetrowy maszt, który musiał być przymocowany do specjalnej podpory na kadłubie okrętu podwodnego. „Składał się z ogromnym trudem”, narzekał Honour. Akcja została opatrzona kryptonimem Gambit. Honour nie grał w szachy; znalazł to słowo w słowniku i doznał wstrząsu czytając, że „to poświęcenie na początku partii pionka lub gury dla zyskania lepszej pozycji do ataku”.

Gambit wymagał ludzi specjalnego rodzaju. Znajdujący się na pokładzie byli w stanie wykonywać wszystkie prace: umieli obsługiwać całą maszynerię i aparaturę radiową, znali się na nawigacji, nurkowaniu i tak dalej. Potra li także pracować przez ponad czterdzieści godzin zamknięci na małym okręcie, niewiele większym od kanoe. Niektórzy z ochotników do tego zadania nie wytrzymywali już po godzinie. „Wypuśćcie mnie!”, krzyczał

jeden z nich po czterdziestu pięciu minutach. Z pięcioma ludźmi na pokładzie (dodatkowym członkiem załogi był marynarz, który miał popłynąć pontonem do brzegu, zacumować i oznaczyć cel dla czołgów DD) X23 i X20 wypłynęły o godzinie 18.00 w piątek 2 czerwca. Do wyspy Wight eskortowały je dwa trawlery, dalszą drogę okręty odbyły w zanurzeniu. X23 zmierzała do plaży Sword, X20 do Juno.

W sobotę 4 czerwca, tuż przed świtem, X23 wynurzyła się na powierzchnię. „I znaleźliśmy się dokładnie w wyznaczonym miejscu, gdzie być powinniśmy. Szybko rozejrzeliśmy się dookoła”. Ku zaskoczeniu Honoura, Niemcy światłami oznaczyli ujście rzeki Orne. Kiedy zaczęło się rozwidniać, zanurzył okręt na głębokość peryskopową i szukał w oddali wież kościelnych i innych punktów orientacyjnych, by nie mieć najmniejszych wątpliwości, że znajduje się u celu. „Na

brzegu łaziła krowa”, wspominał Honour. Opuścił okręt na dno, rzucił kotwicę i czekał. O godzinie 12.00 w niedzielę Honour ponownie znalazł się na głębokości peryskopowej, chciał bowiem sprawdzić, co się dzieje. „Widziałem ciężarówki wyładowane Niemcami, które zjeżdżały na plażę, grali potem w piłkę i kąpali się. To była taka ich niedzielna rozrywka, przyjeżdżali, świetnie się bawili. Mówiliśmy do siebie: «Jakże mało

wiedzą, co ich czeka»”. Okręt opadł na dno i czekał. O północy znowu podpłynął pod powierzchnię, tym razem z włączonym radiem, w oczekiwaniu na zaszyfrowaną wiadomość. Otrzymali jedną, podaną czystym głosem z wyspy Wight dla X23 i X20: „Wasza ciotka jeździ dzisiaj na rowerze”. Oznaczało to, że początek inwazji został przesunięty o jeden dzień. Ponownie zeszli na dno, by czekać jeszcze dwadzieścia cztery godziny.

Na pokładzie było zimno, wilgotno, duszno i tłoczno. Honour i jego ludzie dłubali przy żyroskopie, żeby czymś się zająć. Martwili się o tlen; nikt z nich nie wiedział, na jak długo wystarczy go w butlach. Potem grali w pokera. Próbowali spać na zmianę na dwóch kojach. Nie wolno było palić — dotkliwa reguła. Naprawili żyroskop; nie pozostało im już nic do roboty. „Ten dwudziestoczterogodzinny kawałek wcale się nam nie

podobał — opowiadał Honour. — Nie mieliśmy pojęcia o [zapasie] tlenu, jak wyglądają butle, czy są w połowie puste czy też prawie puste”. Kiedy o północy z 5 na 6 czerwca okręt znowu znalazł się na powierzchni, nie otrzymał następnej wiadomości o przełożeniu terminu. Po naładowaniu akumulatorów ponownie opadł na dno. O 5.00 w D-Day ponowne wynurzenie, bujanie się na falach przy rzuconej kotwicy. Pogoda była fatalna. Wiatr wiejący nad kanałem

powodował fale wysokości od jednego do trzech metrów. Nie było możliwości umieszczenia pontonu na wodzie. Pojawiły się też wątpliwości, czy uda się prawidłowo zamontować maszt. Fale przelewały się nad okrętem. Na pokładzie było ślisko i niebezpiecznie. Ci z dołu podawali narzędzia i sprzęt. „Co jest, do cholery?”, dopytywali się ci na górze. Załoga X23 skończyła prace około godziny 5.20 i natychmiast przystąpiła do wysyłania sygnału radiowego i

zaświeciła mrugającą zieloną żarówkę na szczycie masztu. Zielony kolor oznaczał, że są na wysokości miejsca lądowania. Pod pokładem włączono radio; Honour opisywał je jako „paskudztwo, które wysyłało pod wodą «ping»”. «Ping» mogło zostać przechwycone przez sonar, a okręt namierzony. Rozwidniało się. Porucznik Honour rozejrzał się po morzu: „Widać było w oddali większe okręty, później mniejsze, niszczyciele, a potem rozpętało się piekło”.

Nad X23 przelatywały pociski 355 mm, wystrzelone z dział pancerników i 127 mm z dział niszczycieli. Nad brzegiem bombowce i myśliwce atakowały plażę. „Stałem spokojnie, patrząc na to wszystko — mówił Honour — kiedy niespodziewanie podmuch wystrzelonych z LCT(R) około tysiąca rakiet zerwał mi czapkę z głowy”. Potem pojawiły się DD, „te nieszczęsne czołgi”, jak je określił Honour. „Zjeżdżały jeden za drugim z LCT. Miały po dwie śruby, ustawiły się w

linii i taką tyralierą ruszyły w stronę brzegu”. Jeden z czołgów zaczął pływać w kółko. Najwidoczniej stracił jedną śrubę. Zaczął nabierać wody i zatonął. Honour wspominał: „Załoga wychodziła z niego jak z łodzi podwodnej, bo tam też jest tylko jeden właz”. Pozostałe czołgi pruły ku plaży. „Kiedy nas mijały — mówił Honour — machaliśmy do załóg i pozdrawialiśmy je, a one odpowiadały tym samym. Oznaczało to, że wykonaliśmy swoje zadanie”.

Zgodnie z rozkazami Honour miał następnie spotkać się ze swoim trawlerem i wrócić do Anglii. Obawiając się, że maleńka łódź może zostać uszkodzona przez LCT i LCM, przywiązał do masztu wielką białą płachtę i popłynął do akwenu transportowego. „Jak okiem sięgnąć, widać było łodzie desantowe, zarówno małe, jak i duże. Ludzie schodzili z nich na plażę przez cały czas. Z dużych jednostek desantowych opuszczano na

wodę mniejsze, które po dopłynięciu do brzegu otwierały rampy i wypuszczały żołnierzy na plażę. Wszędzie, gdzie się spojrzało, krzątanina przypominała ul”. Honourowi udało się wrócić do Anglii, skąd popłynął na inne podmorskie akcje. Zapytany czterdzieści siedem lat później, czy sprawdził w końcu, ile tlenu zostało mu w butlach, odpowiedział: „Nie, nigdy się tego nie dowiedzieliśmy. Nic nas to nie obchodziło”. 4

Dzięki pomocy miniaturowych okrętów podwodnych X23 i X20 czołgi DD znalazły się u celu. Były jednak zbyt wolne i za toporne, by łatwo pokonywać wiatr, fale i prąd przypływu. Harmonogram przewidywał, że wjadą na plażę jako pierwsze, żeby jak najszybciej stłumić ogień obrony, jednak kiedy powoli zbliżały się do brzegu, zaczęły je wymijać LCT ze specjalnymi czołgami na pokładzie. Major Kenneth Ferguson wspominał, że kiedy jego LCT przepływała obok,

„załogi były już nieźle wyczerpane. Zdałem sobie sprawę, że ich tam nie będzie [o czasie]”. 5 „Tam” oznaczało trzydziestokilometrowy pas piaszczystej plaży, sięgający od Ouistreham przy ujściu rzeki Orne do Arromanches, gdzie znajdował się niewielki port rybacki. W niektórych miejscach klif wdzierał się w morze; pomiędzy Luc-sur-Mer i Lion-sur-Mer klif ciągnął się na przestrzeni kilometra stromym, wysokim na dziesięć metrów zboczem i dlatego z

oczywistych powodów było to nieodpowiednie miejsce do dokonywania inwazji. Znaczna część plaży nadawała się jednak do lądowania, aż do miejsca na wschód od Arromanches, gdzie teren wznosił się, a trzydziestometrowy klif graniczył bezpośrednio z morzem. Na szczycie tego klifu Niemcy ustawili urządzenia radarowe Würzburg, ale alianckiemu lotnictwu udało się zniszczyć je jeszcze w maju. Na zachód od wąskiego

wejścia do małego portu w Arromanches klif ciągnął się przez kolejne dwanaście kilometrów do Red Fox, wschodniego krańca plaży Omaha. Plaże Gold, Juno i Sword przypominały Utah w tym, że były łagodnie pochylone. Na wszystkich czterech plażach nie było przy końcu plaży wzniesień, które trzeba byłoby pokonywać, nikt nie strzelał do żołnierzy. Jednak plaże wyznaczone Brytyjczykom różniły się pod innymi względami. Istniała

tam znacznie gęstsza zabudowa — znajdowały się tam bowiem miejscowości wypoczynkowe. Brytyjska piechota musiała toczyć z wrogiem walki uliczne. Plaże te również nie były tak bardzo zalewane przypływem jak Utah, było tam też więcej dostępnych dróg. Przed oddziałami stało najważniejsze według generała Montgomery’ego zadanie D-Day — zdobycie Caen. Caen miało zasadnicze znaczenie dla Niemców,

znacznie większe niż Carentan czy Bayeux. Otwierało drogę na Paryż. Nie było wątpliwości, że Niemcy będą się starali jak najszybciej sprowadzić do Caen posiłki pancerne; Montgomery zaś chciał zająć miasto w ramach początkowego zaskoczenia i szoku wywołanego inwazją. Planował zdobycie go, zanim Niemcy zdołają ściągnąć oddziały pancerne. Lotnictwu także zależało na tym mieście; chodziło o zajęcie dobrze wyposażonego

lotniska w Carpiquet niedaleko Caen, skąd samoloty alianckie miały startować już w D-Day. Minęło jednak sześć tygodni, zanim te cele zostały zrealizowane, a i wtedy stało się to możliwe jedynie dzięki temu, że Amerykanie przełamali obronę na zachodniej ance i zagrozili okrążeniem Caen. Montgomery utrzymywał później, że zawsze chodziło mu o utrzymanie się na lewej ance (w Caen) i przełamanie obrony na prawej (w St.-Lô).

Powstała w związku z tym, trwająca długo, dyskusja wśród historyków. Ogólnie rzecz ujmując, stanowiska były podzielone w zależności od narodowości historyka: Brytyjczycy popierali Montgomery’ego; Amerykanie dowodzili, że Montgomery nie powiedział prawdy. Nie ma konieczności zagłębiania się w szczegóły, już i tak napisano na ten temat zbyt wiele. Nie można przeniknąć do umysłu Montgomery’ego, żeby sprawdzić, jakie były jego prawdziwe intencje.

Można natomiast przyjrzeć się jego działaniom. Wiemy, co mówił do innych. A powiedział, że Caen ma zasadnicze znaczenie i zdobędzie je przed końcem DDay. Zdobycie Caen stało się dla Brytyjczyków najważniejsze. 6 Dywizja Powietrznodesantowa wylądowała na wschód od rzeki Orne, żeby zapobiec dotarciu niemieckich czołgów do miasta. Oddziały Johna Howarda wylądowały przy moście Pegasus, żeby zdobyć

skrzyżowanie, przez które można było nacierać na Caen. Komandosi także zostali włączeni do działań. Brytyjscy historycy wyciągnęli później wnioski, że cele D-Day były być

może

zbyt

ambitne

—

nazywając rzecz po imieniu: zdobycie Bayeux

i

drogi

do

Caen,

zajęcie

samego Caen i osłanianie lewej

anki

wojsk alianckich z przyczółkiem na wschód od rzeki Orne. (...) Caen leży w odległości czternastu i pół kilometra

od

wybrzeża

(...)

a

jedenastu-trzynastu

Bayeux

około

kilometrów.

Jedynym warunkiem zdobycia ich tego dnia było dokonanie jak najszybszych postępów w głębi lądu.6

Montgomery obiecał, że Brytyjczycy będą posuwali się w bardzo szybkim tempie. W czasie ostatniej odprawy w St Paul, 15 maja, stwierdził, że w D-Day wejdzie „daleko w głąb lądu” i, cytuję, „uderzymy i wymusimy, by walki toczyły się po naszej myśli”. Powiedział, że nie wyklucza

dotarcia już pierwszego dnia do Falaise, pięćdziesiąt kilometrów w głębi lądu. Miał zamiar jak najszybciej wysłać na Caen oddziały pancerne, „bo to pokrzyżuje plany wroga i zajmie go na jakiś czas, podczas gdy my będziemy zbierali siły. Musimy szybko zdobywać teren i być w gotowości do posuwania się dalej w głąb Francji”. Powiedział, że chce zająć Caen pierwszego dnia, przełamać niemiecką linię obrony i ruszyć wzdłuż wybrzeża ku Sekwanie. 7

To bardzo trudne do realizacji zobowiązania. Żeby je podjąć, trzeba było nie lada optymizmu i wiary we własne siły. Zwłaszcza optymizm zdawał się nieuzasadniony. Pod koniec maja wywiad donosił o obecności w okolicach Caen niemieckiej 21 Dywizji Pancernej, po jednym pułku czołgów stacjonowało na brzegach Orne. Sztab Montgomery’ego zdecydował, że ta informacja nie zostanie przekazana dalej (ludzie Johna Howarda także nic o tym nie wiedzieli, nie zostali

wyposażeni w odpowiednią broń przeciwpancerną). Nie dość, że sztab brytyjski zataił informację, bezcenną dla żołnierzy wyruszających do bitwy — z obawy o osłabienie morale, jak to się stało w czasie I wojny światowej — to na dodatek nie potra ł wykorzystać odpowiednio wiedzy o dokładnym rejonie rozlokowania 21 Dywizji Pancernej. Historyk zajmujący się dokonaniami brytyjskiego wywiadu w czasie II wojny światowej

napisał: Nie

ma

żadnych

wskazówek w

istniejących

dokumentach,

[informacja

o

zostało

wzięte

pozycji pod

że

to

Niemców]

uwagę

przy

korygowaniu i ulepszaniu brytyjskich planów zdobycia poważnych dowództwa

ostrzeżeń wywiadu

[przygotowania], uwagę

Caen

nie

możliwości

(...) ze

Mimo strony

kontynuowano biorąc

pod

wykorzystania

[przez Niemców] 21 Dywizji Pancernej wokół Caen.8

Jako tłumaczenie podawano, że jest zbyt późno na zmianę planów. Jednak na kilka dni przed inwazją amerykańska 82 Dywizja Powietrznodesantowa na podstawie najświeższych danych wywiadowczych o pozycjach niemieckich na półwyspie Cotentin zmieniła strefy lądowania. Wywiad brytyjski znalazł się w podobnej sytuacji we wrześniu 1944 roku, tuż przed desantem powietrznym w Arnhem w czasie operacji Market Garden, i znowu był

sfrustrowany, kiedy Montgomery odmówił skorzystania z jego pomocy. Brytyjczycy znakomicie radzili sobie ze zbieraniem materiału wywiadowczego, ale byli beznadziejni przy jego wykorzystaniu. Zapory na plażach zajmowanych przez Brytyjczyków były podobne do tych, jakie znajdowały się na Utah. Natomiast obrona wewnątrz lądu różniła się znacznie, ponieważ warunki terenowe były zupełnie inne. Gdy żołnierze i pojazdy

przedostali się już przez wał i rowy przeciwczołgowe na Gold, Juno i Sword, znaleźli się na wybrukowanych ulicach wiosek. Pokonawszy dwie lub trzy przecznice, wchodzili na pola pszeniczne. Ogromne przestrzenie obsiane ziarnem — kraina pomiędzy Ouistreham a Caen to głównie płaski teren pozbawiony żywopłotów. Chcąc zapobiec przebiciu się Brytyjczyków na otwartą przestrzeń, Niemcy przygotowali budzącą grozę linię obrony. W Riva Bella,

wiosce położonej tuż obok Ouistreham, było stanowisko, gdzie zgromadzili dwadzieścia dwa działa wszelkiego rodzaju, w tym dwanaście armat 155 mm. W Houlgate, około dziesięciu kilometrów od lewej anki Sword, stała bateria złożona z sześciu armat 155 mm. Bliżej, w Merville, ustawiono cztery armaty 75 mm. W Longues, leżącym w połowie drogi pomiędzy plażami Gold i Omaha, niemiecka bateria składała się z czterech czeskich armat 155 mm,

oddalonych od wybrzeża o mniej więcej kilometr. Dysponowała żelbetowym punktem obserwacyjnym ustawionym na krawędzi klifu (i oczywiście mogącym komunikować się z artylerią za pomocą telefonu dzięki podziemnemu kablowi). Wzdłuż całej plaży rozrzucone były silne stanowiska artyleryjskie i strzeleckie, mające na wyposażeniu armaty 75 mm, 88 mm, moździerze i karabiny maszynowe. Jak zwykle, otwory strzeleckie w

bunkrach były ustawiane pod kątem do plaży, nie na otwarte morze, a betonowe ściany okazywały się zbyt grube i zbyt dobrze wzmocnione, by pociski z dział okrętowych mogły im zaszkodzić. Podobne pozycje mogła zdobyć jedynie piechota. W wydmach Niemcy ukryli kilka bunkrów typu „tobruk”, ale nie tak wiele jak na plaży Omaha; nie było tu także tylu okopów. Dowódcą niemieckiej 716 Dywizji Piechoty był generał porucznik Wilhelm Richter.

Odpowiadał za obronę plaż wyznaczonych Brytyjczykom i nie łudził się co do szans zatrzymania tak poważnej inwazji. Ponad jedna trzecia jego żołnierzy służyła w Batalionach Wschodnich, pochodzili głównie z Gruzji i Rosji. Jeden z o cerów sztabu generalnego napisał w maju: Chyba

oczekujemy

zbyt

wiele,

spodziewając się, że Rosjanie będą walczyli we Francji po stronie Niemiec przeciwko Amerykanom.9

Umocnione punkty obrony i

gniazda oporu piechoty Richtera były oddalone od siebie o jakieś osiemset metrów, w niektórych miejscach ponad kilometr. Generał przyrównał je do sznura pereł rozciągniętego wzdłuż plaży. Niemniej pozycje nie były rozbudowane w głąb. Richter musiał polegać na wsparciu ze strony 21 Dywizji Pancernej (która znajdowała się w odległości dwunastu kilometrów i była sparaliżowana rozkazami Hitlera) albo 12 Dywizji Pancernej, której jeden pułk

stał na północ od Caen, w odległości około dwudziestu kilometrów. Atak Brytyjczyków na pozycje 716 Dywizji rozpoczął się tuż po północy bombardowaniem wybrzeża. W tej części Calvadosu zaludnienie było zdecydowanie większe niż w rejonie Omaha czy Utah, dlatego francuscy cywile poważnie ucierpieli od tych nalotów. Młoda Francuzka, panna Genget, mieszkająca w nadmorskiej wiosce St-Cômede-Fresne, na zachodnim

krańcu obszaru brytyjskiej inwazji, prowadziła dziennik: O pierwszej nad ranem obudziło nas

dudnienie

odległego

bombardowania, ubraliśmy się. (...) Słyszeliśmy, jak nad naszymi głowami bez

przerwy

przelatują

duże

bombowce.

Razem z rodzicami stanęli w kącie pokoju, gdzie ściany były najgrubsze. O świcie nagle

z

morza

strzela

wielkie

działo,

mniejsze

działa

szkopów

odpowiadają. (...) Wszystko w domu — drzwi, okna — i wszystko na strychu wydaje się tańczyć. Mieliśmy wrażenie, że

chyba

spadają

wszelkie na

możliwe

rzeczy

podwórze.

Nie

przepełniała nas zbytnia odwaga!10

Inna Francuzka, o nazwisku d’Anselm, mieszkała w wiosce sąsiadującej z plażą Gold. Na końcu jej ogrodu Niemcy ustawili stanowisko artyleryjskie. D’Anselm miała siedmioro dzieci. Wykopała okop w ogrodzie,

„wystarczająco duży, żeby pomieścić całą naszą ósemkę i kilkoro innych”, jak powiedziała potem. Kiedy zaczęło się bombardowanie, pospieszyła ze swoją gromadką do okopu. Zostali tam do świtu. Jeden z chłopców skorzystał z okazji, gdy nalot ustał, i wspiął się na ogrodzenie, bo chciał zobaczyć, co się dzieje. Zawołał: „Mamo, mamo! Spójrz, morze jest czarne od łodzi!”11

Rozdział 28 Wszystko dobrze zorganizowane

było

50 Dywizja na plaży Gold

Saperzy z drużyny niszczenia podwodnego zaczęli schodzić na plażę Gold razem z brytyjskim Batalionem Królewskich Saperów o godzinie 7.35. Niemal natychmiast pojawiła się za nimi pierwsza fala łodzi desantowych LCT, wiozących czołgi i LCA, na których płynęły oddziały szturmowe piechoty. Odbywało się to w godzinę po lądowaniu Amerykanów, bowiem przypływ morza przesuwał się z zachodu na wschód, a zatem odpływ zaczął się później na

plażach zajmowanych przez Brytyjczyków. Na plaży Gold wiatr wiał z północnego zachodu, wstrzymując fale i zalewając zewnętrzną linię zapór, zanim saperzy z drużyn niszczenia mogli się do nich dobrać. Późniejszy czas ataku był o tyle szczęśliwy, że dawał więcej czasu bombowcom i okrętom na bombardowanie i ostrzeliwanie umocnień plaży. Wielu Niemców schowało się w domach, gęsto rozsianych na wybrzeżu. Ich główne zgrupowania znajdowały się w

Le Hamel (na prawo od środka plaży Gold) i La Rivière (lewa anka granicy z plażą Juno). W odróżnieniu od betonowych stanowisk obrony domy można było podpalać pociskami wystrzelonymi z okrętów i bombami zrzuconymi z samolotów. Obserwator brytyjski tak opisał początkową akcję: W chwili, gdy się rozwidniało, w głębi

lądu

przeprowadzono

zmasowane bombardowanie i ostrzał, widać było łuny pożarów w Ver-surMer i La Rivière. Poza niektórymi

miejscami przestał

opór

istnieć,

wroga było

praktycznie już

zupełnie

widno i okręty musiały być wyraźnie widoczne z plaży. Działo się tak, gdy oddziały

szturmowe

były

jeszcze

daleko, ale kiedy lekki krążownik HMS Belfast otworzył ogień, wtedy dopiero obrona zdała sobie sprawę, że dzieje się coś niezwykłego. Po jakimś czasie wroga

bateria

obrony

wybrzeża,

znajdująca się około kilometra w głębi lądu,

zaczęła

strzelać

do

zakotwiczonego okrętu. Strzały były

jednak niecelne i przypadkowe, poza tym na brzegu Niemcy mieli jedynie działka

20

mm

i

karabiny

maszynowe.1

Gdy porucznik Pat Blamey płynął na LCT w stronę brzegu, przelatywały nad nią pociski od 12,7 mm do 30 mm, z działek okrętowych. Blamey dowodził Shermanem uzbrojonym w działo 75 mm. Na LCT za nim znajdowały się armaty 75 mm, które miały być wyładowane na brzeg. Bateria otworzyła ogień już z

odległości dwunastu kilometrów od brzegu i kontynuowała ostrzał ciągłymi seriami trzech pocisków na minutę aż do chwili, kiedy znalazła się tylko trzy kilometry od plaży. Blamey wspominał: „Był to okres szalonej aktywności. Skrzynki na amunicję i skrzynie na łuski wyrzucano za burtę, kiedy podawałem odległość od celu, którą przekazywała mi jednostka kierowania ogniem. Zgiełk był okropny, jednak nic nie dorównywało jazgotowi z

łodzi rakietowych, które otworzyły ogień, gdy nasza łódź podpłynęła do brzegu”. 2 Zapory na plaży okazały się znacznie niebezpieczniejsze niż niemiecka artyleria i karabiny maszynowe. Niemieccy snajperzy skoncentrowali ogień na saperach drużyn niszczycielskich, dlatego trasy przejścia praktycznie nie istniały. Jako pierwsze niedaleko Asnelles lądowały LCT, które wyładowały dwie kompanie „zabawek Hobarta”. Dwadzieścia LCT

wpadło na zaminowane zapory, niektóre uległy zupełnemu zniszczeniu, inne doznały jedynie lekkich uszkodzeń, stracono trochę czołgów i ludzi. Taki sposób ataku LCT — „do diabła z torpedami, cała naprzód” — był zgodny z rozkazami otrzymanymi przez sterników od dowództwa marynarki. W instrukcji lądowania napisano: Jeże, słupy i betonowe bloki nie przeszkodzą w dotarciu na plażę pod warunkiem, że będą brane na płask.

Wasza jednostka prześliźnie się nad nimi, uginając je i wgniatając w piach, niszcząc

zewnętrzną

powłokę

dna

łodzi w bezpiecznym stopniu. Dlatego powinniście

płynąć

szybkością.

Element

pewnością

przeszkodą

z C

pełną jest

dla

z

LCT,

[jednak] przy pełnej szybkości możecie go wygiąć i przesunąć się ponad nim. W innych wypadkach uderzajcie go z boku. To prawdopodobnie obróci go albo wepchnie jego wsporniki w piach. Drugie uderzenie może pozwolić wam na przeciśnięcie się lub minięcie go.

Nie

martwcie

się

za

bardzo

możliwościami powrotu. Pierwszym i najważniejszym celem jest dostanie się

na

brzeg

i

wyładowanie

bez

topienia pojazdów.3

Skoro tylko otworzono rampę, ludzie i pojazdy zaczęli w pośpiechu opuszczać jednostkę pływającą. Jeden z komandosów tak tłumaczył gorączkowość rozładunku: „Powodem, dla którego natarliśmy na Normandię z takim zapałem, było to, że

ludzie woleli raczej bić się z całą niemiecką armią niż wracać na okręty i ponownie cierpieć na morską chorobę, jak do tej pory. Mój Boże! Żołnierze nie mogli się doczekać, by wreszcie postawić stopę na suchej ziemi. Nic nie mogło ich powstrzymać, (...) rozszarpaliby czołgi na kawałki gołymi rękami”. 4 Nie musieli co prawda tego robić, bo na plaży nie było żadnych niemieckich czołgów. Nawet obrona niemieckiej piechoty była bardzo

nieskuteczna. Kiedy Blamey zjeżdżał z LCT, ciągnąc za czołgiem działa, zauważył, że „miejscowe umocnione punkty obrony zostały unieszkodliwione przez bombardowanie. Ostrzał z dział i moździerzy, znajdujących się w głębi lądu, był słaby i niecelny. Plaże zostawiono same sobie, nie znajdowało się na nich więcej niż kilka tuzinów Niemiaszków, a stanowiska obrony, które widziałem, były rozwalone bombami. Okazały się strachami na wróble”.

Dla Blameya wszystko przypominało „zwykłe ćwiczenia. Jedyna różnica polegała na tym, że LCT wylatywały w powietrze po wpadnięciu na zapory lub kręciły się w kółko”. Przystąpił do pracy — wybierał pozycje dla dział, ustawiał chorągiewki w miejscach, gdzie chciał, by obsługa postawiła armaty przeciwpancerne 76,2 mm (w D-Day Brytyjczycy wyładowali na plażę około dwustu tych wspaniałych armat, co było wynikiem znacznie lepszym od

osiągniętego przez Amerykanów). Blamey opowiadał: „Właściwie nie miało się wrażenia, że jest się w samym środku zbrojnego starcia. Wszystko było bardzo dobrze zorganizowane. Łodzie podpływały i były rozładowywane. Wszystkie te piękne francuskie wille, znajdujące się w głębi lądu, zostały wcześniej ostrzelane i zniszczone. Najbardziej bałem się, że zawalę robotę i nie przygotuję odcinka”. Zapytany, czy organizacja

była lepsza, niż się spodziewał, Blamey odpowiedział: „Wszystko szło jak w zegarku. Wiedzieliśmy, że tak będzie. Mieliśmy pełne zaufanie. Ćwiczyliśmy to tak wiele razy, znaliśmy własny sprzęt, wiedzieliśmy, że jest sprawny, opisano nam też wcześniej warunki terenowe, jakie mieliśmy zastać na miejscu po opuszczeniu łodzi”. Jego zdaniem była to w dużej mierze zasługa marynarki i lotnictwa: „Sprawili, że nasze lądowanie okazało się łatwizną”.

Kiedy nadpłynął drugi rzut, a przypływ zmniejszył znacznie szerokość plaży, Blamey rozkazał swoim ludziom wstrzymać ogień i przygotować się do ruszenia w głąb lądu. Działa ponownie podczepiono do czołgu, który pojechał na peryferie Asnelles i tam się zatrzymał. Załoga zaparzyła i wypiła herbatę, zanim wyruszyła na zachód od Meuvaines, gdzie dostali się pod ostrzał niemieckich armat 88 mm, stojących na szczycie wzniesienia. Blamey rozkazał ustawić działa w linii i

odpowiedział ogniem; nie minęło wiele czasu, gdy niemiecka artyleria zamilkła. 5 *** Sektory na plaży Gold, wyznaczone z zachodu na wschód, nazwano następująco: Item, Jig, King i Love. Atakującym żołnierzom 50 Dywizji Northumbryjskiej, w skład której wchodziły pułki z Devonshire, Hampshire, Dorsetshire i wschodniego Yorkshire, towarzyszyły inne pułki Green Howards i Lekka Piechota Durham oraz saperzy, łącznościowcy i

jednostki artylerii, a w następnych rzutach desantu szła 7 Dywizja Pancerna, słynne Szczury Pustyni. Blamey wylądował w sektorze Jig; starszy marynarz Ronald Seaborne, znajdujący się na wysuniętym stanowisku obserwacyjnym lekkiego krążownika Belfast, zszedł na brzeg po lewej stronie, w sektorze Love. Wszyscy żołnierze płynący na jego LCM cierpieli na chorobę morską. „Dali nam na śniadanie jajecznicę, po której spłukaliśmy gardła kapką

rumu (nie ja o tym decydowałem — takie było polecenie dla wszystkich, którzy mieli zejść na brzeg)”. LCM wpadła na płyciznę w odległości około dwustu metrów od brzegu, a Seaborne — niosąc swoją radiostację — choć marynarz, był więcej niż chętny, by jak wszyscy inni „zbiec po rampie, wskoczyć do wody i opuścić tamto miejsce tortur”. Gdy Seaborne miotał się w wodzie, sięgającej mu do piersi, zmierzając ku plaży, mijały go inne LCA. „Zanim

dotarłem do brzegu, było tam już około dwustu jednostek, skutecznie atakujących pod ostrzałem karabinów maszynowych z La Rivière”. Seaborne był zdziwiony, że po bombardowaniu i ostrzale pozycji niemieckich jacyś Niemcy ocalali, a tym bardziej, że stawiali opór. Grupa Seaborne’a składała się z kapitana Królewskiej Artylerii, bombardiera i radiotelegrafisty. Przekroczyli wał i drogę, biegnącą wzdłuż wybrzeża. Kapitan polecił Seaborne’owi

zameldować dowództwu na krążowniku Belfast, że sektor plaży został zabezpieczony, a grupa posuwa się w głąb lądu, a potem spróbuje „złapać okazję” w kierunku Crepon. Seaborne nie mógł połączyć się z Belfastem. Po kwadransie daremnych wysiłków postanowił ruszyć w ślad za kapitanem. „Gdy szedłem w stronę Crepon, nie widziałem żywego ducha. Nagle na polu przede mną zobaczyłem trzech Niemców w mundurach. Pomyślałem, że dla mnie to już pewnie koniec

wojny, ale oni podnieśli ręce do góry i mieszaniną niemieckiego, francuskiego i angielskiego wyjaśnili mi, że są Rosjanami. Wskazałem im plażę i poszedłem dalej. Nie zaszedłem daleko, gdy stanąłem przed niewielkim kościołem. W połowie drogi przez przyległy cmentarz świsnęła obok mnie kula. Padłem na ziemię pomiędzy maki, których rosło tam strasznie dużo, i czołgałem się powoli do grobowca z kamienia. Schowałem się za nim, rozejrzałem dookoła i

zauważyłem niemiecki hełm. Strzeliłem i przez następne minuty scena przypominała prawdziwy Dziki Zachód. Kiedy kończyła mi się amunicja, przeciwnik szczęśliwym dla mnie zbiegiem okoliczności dostał rykoszetem i upadł. Podszedłem i spojrzałem na niego, to był młody chłopak, pewnie z Hitlerjugend. Zrobiło mi się niedobrze — poczułem się nawet gorzej niż w czasie wszystkich godzin spędzonych na LCM”. 6 Komandor porucznik Brian

T. Whinney z brytyjskiej marynarki był dowódcą sektorów Item i Jig. Wylądował o godzinie 7.45 w odległości około stu pięćdziesięciu metrów od brzegu. Gdy posuwał się w jego stronę, „plaże i pobliskie wody zaczęły być ostrzeliwane ze znacznym natężeniem z dział i moździerzy wroga znajdujących się w głębi lądu. Wiele pocisków niemal otarło się o LCA”. Whinney dotarł do wału, gdzie, jak wspomniał,

„zobaczyłem grupę około dwunastu żołnierzy, siedzących spokojnie i wpatrzonych w morze. Dopiero po kilku sekundach dotarło do mnie, że to Niemcy z obrony wybrzeża”. Czekali na sposobność, by się poddać. Dalej na wschód, w Le Hamel, niemieckie oddziały nie miały zamiaru składać broni. Karabin maszynowy ukryty za ścianami bunkra strzelał z dużą celnością, a wspomagał go moździerz, którego pociski spadały na kurczącą się plażę. Wszystkie

czołgi znajdujące się na brzegu zostały unieruchomione z powodu zaminowanych zapór lub ostrzału z moździerzy. Bez czołgów zaś saperzy nie mogli oczyścić żadnego wyjścia z sektorów plaży. Niemcy w Le Hamel (1 Batalion 916 Pułku 352 Dywizji) znaleźli schronienie i osłonę w ceglanych domach i pensjonatach, skąd prowadzili stały ostrzał plaży. Whinney postanowił wstrzymać lądowanie na wysokości Le Hamel i polecił rozdzielić

kolejne rzuty na prawo i na lewo od tego miejsca, gdzie obrona była mniej zażarta, a wyjścia z plaży otwarte. „Wstrzymałem także oczyszczanie plaży w Le Hamel, ponieważ i tak nie przybijały tam żadne łodzie, zresztą przy wysokiej fali i silnej obronie wroga byłoby to zbyt wielkie ryzyko dla żołnierzy, którzy mogliby się tam znaleźć”. Whinney wszedł na wał, gdzie musiał natychmiast ukryć się za unieruchomionym czołgiem. Dołączyli do niego

żołnierze. Komandor wspominał: „Stojący czołg okazał się dla nas wielkim dobrodziejstwem, bo stanowił osłonę przed ogniem z bunkra. Bez niego znaleźlibyśmy się w poważnych tarapatach. Jedynym pojazdem, któremu udało się z powodzeniem wyjechać z naszej plaży, był czołg z cepami, który niemal ogłuszył nas wszystkich, wysadzając w powietrze swoją osłonę wodoodporną, zanim ruszył dalej, by wspomagać komandosów z

marynarki”. Wkrótce do Whinneya i jego grupy dołączył niezwykły towarzysz broni. Samolot z Lotnictwa Morskiego, pilotowany przez komandora porucznika, został zestrzelony przez własny okręt, kiedy przelatywał w jego pobliżu, wracając na lotnisko. Pilot zdołał wyskoczyć i bezpiecznie wylądował na spadochronie w wodzie. „Spotkaliśmy go, gdy gramolił się na brzeg. Ze złości prawie nie mógł mówić, ale zrozumieliśmy, że domaga

się łodzi, by móc wrócić. Najbardziej zawzięty człowiek, jakiego spotkałem, i nie zazdroszczę obsłudze działa, która go zestrzeliła”. 7 (Następnego dnia podobny incydent wydarzył się na plaży Omaha. Szeregowy Joseph Barrett służył w amerykańskim 474 Pułku Artylerii Przeciwlotniczej. Z chmur wyłonił się samolot myśliwski P-51, lecący na małej wysokości. Został zestrzelony przez działo 474 Pułku. Pilot — porucznik — wylądował na plaży ze

spadochronem. Był ubrany w mundur wyjściowy i miał ze sobą butelkę whisky. Powiedział, że tego wieczora ma randkę w Londynie i musiał tylko raz przelecieć nad plażą. „Był wściekły jak wszyscy diabli — wspominał Barrett — my z kolei mieliśmy na swoją obronę tylko to, że wydano nam rozkaz strzelania do wszystkiego, co leci na wysokości poniżej trzystu metrów”. 8) Poza La Rivière, gdzie Niemcy utrzymywali się do godziny 10.00, i Le Hamel,

które stawiało opór aż do popołudnia, niemiecka obrona na plaży Gold nie była w stanie zatrzymać ataku brytyjskiej 50 Dywizji. Żywopłoty także nie opóźniły tempa ich marszu. Niemcy liczyli na skuteczność swego kontrataku. Kampfgruppe Meyer stacjonowała w pobliżu Bayeux i wcześniej często odbywała manewry, ćwicząc się w jak najszybszym dotarciu do plaży. Jednak 6 czerwca o godzinie 4.00 pułk został odesłany, by zmierzyć się z,

pozorowanym w rzeczywistości, atakiem nieprzyjaciela, jakoby dokonywanym na ogromną skalę przez desant powietrzny w okolicy Isigny. O godzinie 8.00 generał Kraiss zdał sobie sprawę z popełnionego błędu i wydał rozkaz powrotu do Bayeux, celem przeprowadzenia kontrataku w kierunku na Crepon. Rozkaz dotarł dopiero po godzinie, a w tym czasie pułk oddalił się o kolejne trzydzieści kilometrów od miejsca stacjonowania.

Podróż odbywała się częściowo na piechotę, częściowo na rowerach, żołnierze korzystali także z francuskich ciężarówek, które jednak bardzo często się psuły. Dotarcie do miejsca zgrupowania zabrało znajdującym się na przodzie oddziałom pięć godzin. Tak właśnie wyglądała aktywność sił rezerwowych Kraissa w mających decydujące znaczenie godzinach D-Day — oddziały maszerowały to w jedną, to w drugą stronę. Kiedy 915 Pułk kierował

się na wschód, stracił jeden z trzech batalionów, bowiem Kraiss odłączył 2 Batalion i wysłał go do Colleville, by tam stawił czoło amerykańskiej 1 Dywizji Piechoty. Kiedy główne siły Kampfgruppe Meyer, mijając Bayeux od południa, dotarły do miejsca zgrupowania w okolicach Brazenville, była już godzina 17.30, a miejscowość znajdowała się w rękach Brytyjczyków. Zamiast atakować, Kampgruppe Meyer musiała przejść do obrony. Pułkownik Meyer

poległ. Na plaży Gold nie doszło do żadnego kontrataku. Niemcy jednak skorzystali na poczynaniach Kampfgruppe Mayer; opór, na jaki napotkała pod Brazenville, zdradził, jak daleko posunęła się 50 Dywizja. Z powodu wyjątkowo wysokiego przypływu i przedłużającego się oczyszczania plaż z zapór kolejne rzuty żołnierzy z tej dywizji znalazły się na brzegu dwie godziny lub więcej po wyznaczonym czasie. Droga

do Bayeux była otwarta do godziny 17.30, jednak Brytyjczycy dotarli do niej za późno, by z tego skorzystać. Mimo to zdołali dotrzeć do Brazenville na czas, by zatrzymać Meyera, i zajęli pozycję umożliwiającą im następnego dnia wymarsz w kierunku Bayeux. 9 Ten schemat wydarzeń powtarzał się na wszystkich plażach, zajmowanych przez Brytyjczyków i Kanadyjczyków. Oddziały szturmowe bez większych trudności przedostawały się

przez plaże i linię obrony niemieckiej, jednak kolejne rzuty desantu były opóźnione przez niezwykle wysoki przypływ i ogromną liczbę zapór znajdujących się na brzegu. W głębi lądu oddziałom szturmowym nie udawało się posuwać z szybkością, jakiej oczekiwał Montgomery. Żołnierze najczęściej zatrzymywali się, by zaparzyć herbatę i pogratulować sobie nawzajem osiągnięcia celu — wylądowania na plaży. Kiedy po południu

podejmowali marsz, poruszali się bardzo ostrożnie, licząc, że artyleria i „zabawki Hobarta” rozbiją obronę. Tego rejonu broniło niewiele czołgów i dział, ale Niemcy w pośpiechu kierowali tam posiłki, bo uznali, że to dla nich znacznie ważniejsze niż którekolwiek miejsce na linii walk z Amerykanami. Przez Bayeux przebiegała droga N13, będąca główną szosą prowadząca z Caen do Cherbourga, a Caen przecież leżało na szlaku prowadzącym na Paryż.

Przeżycia starszego marynarza Seaborne’a ilustrują problemy, z jakimi Brytyjczycy musieli uporać się tego dnia po oczyszczeniu plaż. Po walce z niemieckim snajperem Seaborne przyśpieszył, żeby dogonić kapitana z grupą obserwacyjną. Kiedy wreszcie mu się to udało, okazało się, że kapitan przyłączył się do czołówki oddziałów piechoty. Nie mogli posuwać się dalej z powodu niemieckiego czołgu, ostrzeliwującego pole za drogą.

Kapitan polecił Seaborne’owi nawiązać kontakt radiowy z Belfastem i przygotować współrzędne dla artylerii krążownika, który mógł unieszkodliwić czołg ogniem dział, jednak dowódca piechoty poprosił, by odwołał ten rozkaz, bo jego ludzie znajdowali się zbyt blisko czołgu i ostrzał okrętowy stanowiłby zagrożenie również dla nich. Kapitan zaproponował, by wycofać się na odległość około stu metrów, ale na to dowódca piechoty nie chciał się

zgodzić. Kapitan powiedział wtedy do Seaborne’a: „Nie ma sensu trzymać się piechoty. Jeżeli mamy się do czegoś przydać, powinniśmy być na przodzie — wtedy będziemy mogli skierować ogień Belfastu bez ryzyka dla naszych”. Drużyna obserwacyjna skierowała się na Creully — piechurzy zostali na miejscu, ani nie atakując czołgu, ani też nie wycofując się. Seaborn i reszta dotarli tam około południa. Miejscowość leżała około siedmiu kilometrów w

głębi lądu. Nie napotkali żadnego oporu. Wzięli do niewoli ośmiu niemieckich żołnierzy. Pięciu z nich okazało się Rosjanami; trzech gorliwie zapewniało, że nie są Rosjanami, lecz Litwinami, którzy nienawidzą Rosjan równie mocno, jak Niemców. Brytyjczycy odesłali ich na plażę. Drużyna Seaborne’a posuwała się naprzód. O godzinie 15.00 dotarła do drogi N13 w wiosce St-Leger, leżącej w połowie odległości między Bayeux i Caen.

Wspominał potem: „Tam ostrożnie przeszliśmy na drugą stronę szosy i wkroczyliśmy pomiędzy ciasno stłoczone domy. Zobaczyliśmy prawdziwie wiejski obrazek — zieleń, kawiarenka, wysokie drzewo pośrodku trawnika na rynku i dwie lub trzy ławki obok niego. Dookoła panował spokój i cisza. Kto by przypuszczał, że toczy się wojna? Było to bardzo przyjemne, ale nie po to tam przyszliśmy [by podziwiać widoki]”.

Kapitan zdecydował, że wejdą na drzewo i rozejrzą się. „Kiedy już byliśmy na górze, nagle poniżej usłyszeliśmy warkot motoru. Patrząc w dół, zobaczyłem niemiecki pojazd kołowogąsienicowy, wjeżdżający na trawę i zatrzymujący się pod drzewem”. Wysiadło z niego sześciu niemieckich żołnierzy, ulżyli sobie pod drzewem i wsiedli z powrotem. „Mieliśmy nadzieję, że zatrzymali się tylko z tego powodu, ale ku naszemu rozczarowaniu nie

odjeżdżali”. Dziesięć minut później na placyk wjechał drugi taki pojazd, a zaraz za nim trzeci. Kapitan wyszeptał do Seaborne’a: — Wyślij wiadomość na pokład Belfastu: „Odcięci w Deadalus” (kryptonim StLeger). Radiotelegra sta zbladł. Wyszeptał, tłumiąc wściekłość: — Czy pan zwariował? Co dobrego może, do cholery, z tego wyniknąć? Szkopy z

pewnością usłyszą stukanie radiotelegrafu. Kapitan wysyczał w odpowiedzi: — To odmowa wykonania rozkazu w obliczu wroga. Będę musiał cię zastrzelić. — Niech się pan przymknie — radiotelegra sta nie dał się zbić z tropu — bo nas wszystkich wystrzelają. Seaborne sam podjął decyzję — nie wysłał żadnej wiadomości. Niemcy tymczasem dokonali przegrupowania. Jeden z pojazdów odjechał,

zmierzając na wschód, drugi pojechał na zachód, trzeci zaś, zostawiony przez żołnierzy bez straży, stał nadal na rynku. Radiotelegra sta zsunął się po pniu na dół, tuż za nim kapitan zrobił to samo. Uruchomili silnik pojazdu, reszta grupy wskoczyła do środka i ruszyli. Gdy jechali, kapitan klął ich w żywy kamień, i to dość głośno. Seaborne wspominał: „Wjechaliśmy z powrotem na drogę N13 i skierowaliśmy się do Creully. Zatrzymaliśmy się

w niewielkiej odległości od wioski i wysiedliśmy. Przesłałem meldunek na pokład Belfastu i wkrótce potem nawiązaliśmy znowu łączność z naszymi oddziałami”. 10 Niewielka grupa Seaborne’a była jedynym brytyjskim oddziałem z plaży Gold, któremu udało się tego dnia przekroczyć drogę N13. Dokonała najgłębszej penetracji terenu ze wszystkich jednostek alianckich. Niemniej nie wykonała żadnego zadania i

po prostu zatrzymała się na noc w Creully. Komandosi z brytyjskiego 47 Pułku Królewskiej Piechoty Morskiej wylądowali na prawym krańcu sektora Item, niedaleko St-Côme-de-Fresne. Znajdujące się tam zapory poczyniły ogromne spustoszenia w ich łodziach desantowych — piętnaście z szesnastu zostało zniszczonych. Początkowo spotkali się z bardzo silnym ostrzałem z karabinów maszynowych; jeden z komandosów krzyknął do

kolegów: „Może tu przeszkadzamy! Wygląda to na prywatną plażę”. Jednak wkrótce jednostki niemieckiej 352 Dywizji wycofały się, a komandosi czuli się na brzegu „jak na kolejnych ćwiczeniach w ojczyźnie”. Służby medyczne miały tak niewiele do roboty, że sanitariusze zajęli się rozładowywaniem amunicji. Komandosi mieli zapuścić się w głąb lądu, skręcić w prawo (na zachód), minąć Arromanches i Longues od południa i zająć od tyłu Port-

en-Bessin. Port-en-Bessin znajdował się w połowie drogi pomiędzy plażami Omaha i Gold. Zadaniem komandosów było połączenie się z Amerykanami w tym maleńkim porcie. Jednak ani Amerykanom, ani komandosom nie udało się dotrzeć do Port-en-Bessin przed zapadnięciem zmroku, chociaż brytyjscy marines znaleźli się w odległości kilometra od portu — zajęli go zaś dopiero następnego dnia. 11

Wędrując na zachód, komandosi minęli Longuessur-Mer. Na kli e na peryferiach wioski Niemcy mieli doskonale przygotowane duże stanowisko obserwacyjne, połączone podziemnym kablem telefonicznym z baterią czterech armat 155 mm, ustawionych około kilometra w głębi lądu od krawędzi klifu. Stanowisko składało się z dwóch poziomów. Na dolnym, wkopanym w dużej części pod ziemię, znajdowało się długie i wąskie

pomieszczenie ze stanowiskiem dowodzenia i namierzania, dalej był pokój map, centralka telefoniczna i inny sprzęt. Wyższy poziom zbudowano z żelbetowych płyt, grubych na ponad metr, wzmocnionych dodatkowo stalowymi sztabami. Był tam dalmierz. Działa stały na czterech osobnych uforty kowanych pozycjach, także z żelbetu, zaopatrzonych w podziemne magazyny amunicji. Była to ta sama bateria, której dokładne położenie

Brytyjczycy znali dzięki niewidomemu synowi rolnika, właściciela tej ziemi; wiadomość o niej przekazał André Heintz za pomocą zrobionego domowym sposobem radionadajnika. Tuż po zapadnięciu zmierzchu bateria — na którą wcześniej samoloty zrzuciły tony bomb w trakcie poprzedzającego inwazję bombardowania, nie uszkadzając jej poważnie i którą ostrzelano z morza tysiącem pocisków — zaczęła strzelać do pancernika

Arkansas, zakotwiczonego pięć kilometrów od plaży Omaha. Z Arkansas odpowiedziano ogniem, przy wsparciu dwóch francuskich krążowników. Niemcy zmienili później kierunek ostrzału i wzięli na celowniki HMS Bulolo, okręt dowodzenia plażą Omaha, znajdujący się około dwunastu kilometrów od brzegu. Ogień był na tyle skuteczny, że Bulolo musiał zmienić pozycję. Wtedy właśnie lekki

krążownik HMS Ajax, który wsławił się udziałem w walce z niemieckim „kieszonkowym” pancernikiem Admiral Graf Spee niedaleko Montevideo u ujścia rzeki La Plata 13 grudnia 1939 roku, wdał się w bezpośredni pojedynek „okręt kontra umocnione pozycje na lądzie” z artylerią z Longuessur-Mer. Ajax płynął w odległości około jedenastu kilometrów od brzegu, jednak jego ogień był na tyle celny, że w czasie dwudziestu minut dwie niemieckie armaty

zamilkły na zawsze. Nie zostały zniszczone, niemniej szok i wstrząsy wywołane bezpośrednimi tra eniami na tyle oszołomiły żołnierzy z obsługi, że porzucili stanowiska bojowe. W przypadku trzeciego stanowiska Ajaxowi można było pogratulować zarówno celności, jak też łutu szczęścia — był to bowiem najdokładniejszy strzał podczas całej inwazji. Nikt z obsługi nie przeżył, dlatego nie wiadomo, jaki był dokładnie przebieg wydarzeń,

ale z poszlak, przeanalizowanych pięćdziesiąt lat później, niezbicie wynika jedno. Cały mechanizm zamka armaty 155 mm został całkowicie zniszczony, a lufa zrobiona ze stali grubej na 7,62 centymetra leżała rozbita na kawałki. Wewnątrz wyglądało to tak, jakby wpadła tam taktyczna bomba nuklearna i eksplodowała. Nie ma wątpliwości, że pocisk 152 mm wystrzelony z Ajaxa wpadł w otwór strzelecki w chwili, gdy

otwarty był zamek działa, a obsługa ładowała właśnie armatę. Jednocześnie musiały być otwarte stalowe drzwi prowadzące do podziemnego magazynu; ogień z wybuchu przedostał się tam i spowodował eksplozję zgromadzonych pocisków. Cóż to musiał być za wybuch! Zerwał betonowy dach, rozrzucając dookoła fragmenty umocnień wielkości samochodu. Nie można mieć chyba żadnych wątpliwości, że komukolwiek z obsługi udało się przeżyć.

Dwadzieścia pięć lat później dowódca Ajaxa opiekował się młodą dziewczyną studiującą w Anglii. Była córką Amerykanki, z którą spotykał się w czasie wojny, i właśnie wróciła z wycieczki do Normandii. Namówiła go, by jej opowiedział o pojedynku z niemiecką artylerią w Longues-sur-Mer. Kiedy skończył opowieść, dodał, że często się zastanawiał, w jaki sposób uzyskał namiary tego świetnie zakamu owanego stanowiska, jednak nigdy się

tego nie dowiedział. Dziewczyna odpowiedziała mu: „W czym problem? Przecież ja to wiem. Rozmawiałam z André Heintzem [wtedy już profesorem historii na uniwersytecie w Caen] i on mi powiedział”. A potem zdała mu szczegółową relację o tym, jak ślepy chłopiec i jego ojciec wymierzyli odległość krokami i przekazali tę informację Heintzowi do Bayeux. 12 Panna Genget była mieszkanką St-Côme-de-

Fresne, gdzie wylądowali brytyjscy komandosi z piechoty morskiej. Wieczorem 6 czerwca napisała w dzienniku: To, co zdawało się niemożliwe, wydarzyło

się

naprawdę!

Anglicy

wylądowali na francuskim wybrzeżu, a nasza mała wioska stała się sławna w ciągu kilku godzin! Żaden cywil nie został

ranny

ani

zabity.

Jak

moglibyśmy wyrazić naszą radość po tylu latach wyczekiwania z nadzieją i w strachu?

Rankiem poszła z przyjaciółką na krawędź klifu, żeby zobaczyć, co się dzieje. Jaki wspaniały widok się przed nami roztaczał! Jak okiem sięgnąć widać było okręty wszelkiego rodzaju i wszystkich rozmiarów, a

na

niebie

wisiały wielkie balony, srebrzące się w słońcu. Wielkie bombowce latały tam i z powrotem. Aż do Courseulles widać było tylko okręty i nic więcej.

Panna Genget wróciła do St-Côme i spotkała tam brytyjskich żołnierzy.

Anglicy myśleli, że wszyscy cywile zostali ewakuowani z wybrzeża i byli bardzo zaskoczeni tym, że mieszkańcy zostali

w

domach.

Nasz

mały

kościółek został tra ony pociskiem w dach i wybuchł w nim pożar, jednak z pomocą ugasiliśmy.

wszystkich Słychać

szybko było

go

strzały

karabinowe. Co za zgiełk dookoła i zapach spalenizny!

Zastanawiała się, czy to aby nie sen. Pisała: Czy to dzieje się naprawdę? W

końcu

przyszło

Niesamowita

siła,

wyzwolenie. jaką

stanowią

wszystkie te wojskowe urządzenia, jest fantastyczna,

są

tak

doskonale

obsługiwane, z taką precyzją, to po prostu

cudowne.

Brytyjczyków

(...)

przechodziła

Grupa obok

i

poprosiła o wodę. Napełniliśmy ich butelki, wymieniliśmy kilka słów i po tym, jak nam dali trochę czekolady i cukierków

dla

dzieciaków,

ruszyli

dalej.13

Komandor

porucznik

Whinney napisał, że z nadejściem nocy na plaży „wszystko ucichło. Pozostało tylko niesamowite wrażenie. W zasięgu wzroku nie było żywego ducha”. Poszedł do jakiegoś domostwa, znajdującego się na tyłach bunkra, który sprawiał przed południem tyle kłopotów w Le Hamel. Zdziwił się, słysząc wewnątrz jakiś hałas. Zapukał do drzwi i jak napisał, „ku mojemu zdziwieniu otworzyła mi starsza pani. Zdawała się niczym nie przejęta. Nie wątpiłem, że była tam przez

cały dzień, zajmując się codziennymi obowiązkami”. 14 Gdy 6 czerwca zapadała noc, Brytyjczycy, którzy wylądowali na plaży Gold, zapuścili się około dziesięciu kilometrów w głąb lądu i dołączyli do Kanadyjczyków w Creully, po ich lewej stronie. Byli na szczycie klifu i patrzyli w dół na Arromanches. Nie zdobyli Bayeux ani też nie przekroczyli drogi N13, ale zajmowali dobrą pozycję, by dokonać tego tego następnego dnia.

Na brzeg zeszło dwadzieścia pięć tysięcy żołnierzy, desant pochłonął czterysta o ar. To był dobry początek.

Rozdział 29 Rewanż Kanadyjczycy plaży Juno

na

19 sierpnia 1942 roku kanadyjska 2 Dywizja

Piechoty, wspomagana przez brytyjskich komandosów i niewielką grupę amerykańskich rangersów, dokonała desantu z morza na Dieppe, port na wybrzeżu Normandii, położony w odległości około stu kilometrów od Hawru. Był to wypad, nie inwazja. Został źle zaplanowany i jeszcze gorzej przeprowadzony. Kanadyjczycy ponieśli ogromne straty; trzy czwarte żołnierzy poległo, zostało rannych albo trafiło do niewoli w czasie sześciu godzin,

wszyscy dowódcy siedmiu batalionów znaleźli się wśród ofiar. W Dieppe Niemcy dysponowali uforty kowanymi pozycjami z karabinami maszynowymi i oddziałami ukrywającymi się w okopach, a po każdej stronie plaży na szczycie klifu ustawili armaty 88 mm. Całą plażę pokrywały kamienie, co utrudniało posuwanie się czołgów i piechoty. Desantu nie poprzedziło bombardowanie lotnicze ani ostrzał z morza. Atakujący żołnierze

przewyższali liczebnie obrońców, ale tylko w stosunku dwa do jednego, a obrona składała się z najlepiej wyszkolonych jednostek Wehrmachtu. Aliancka propaganda uznawała Dieppe za próbę przed główną inwazją, ćwiczenie, dzięki któremu sporo się dowiedziano i z którego skorzystano 6 czerwca 1944 roku. Jednak w rzeczywistości jedynym wnioskiem, jaki wyciągnięto, było: „Nie atakować umocnionych portów z

morza”. Dieppe okazało się narodową tragedią Kanadyjczyków, którzy uznali, że Niemcom należy się za to rewanż. Dokonali tego na plaży Juno. Courseulles-sur-Mer, miejscowość leżąca za Juno, na wysokości jej środka, była najlepiej umocnionym punktem oporu na całej długości plaży, od miejscowości Arromanches, znajdującej się na prawym krańcu plaż zdobywanych przez Brytyjczyków, aż do Ouistreham na lewym końcu.

St-Aubin i Langrune, leżące na lewo (na wschód) od Courseulles, były także silnie umocnione. 716 Dywizja Piechoty generała Richtera miała jedenaście baterii armat 155 mm i dziewięć baterii armat 75 mm. Planowano umieszczenie ich wszystkich w umocnionych stanowiskach, jednak tylko dwa tam zbudowano. W innych miejscach armaty ustawiono w nie wykończonych bunkrach bez dachów lub w wykopanych w ziemi stanowiskach.

Punkty oporu znajdowały się w Vaux, Courseulles, Bernières i St-Aubin, wszystkie silnie uforty kowane z bunkrami z żelbetu, otoczone transzejami i okopami strzeleckimi oraz zasiekami z drutu kolczastego i polami minowymi. Lufy armat i karabinów maszynowych były wycelowane w plażę, którą miały ostrzeliwać ogniem skrzydłowym; strefy krycia ogniem były tak obliczone, że miały w zasięgu budzące grozę zapory, usytuowane tuż

poniżej najwyższego poziomu przypływu. Dla Niemców, jak napisał John Keegan, kombinacja ustawionych zapór i ognia skrzydłowego prowadzonego z punktów oporu musiała bez cienia wątpliwości zniszczy

dawać

każdą

gwarancję, siłę

że

dokonującą

lądowania.1

Mimo to generał Richter miał poważne problemy. Jego stanowiska ogniowe były usytuowane w odległości około kilometra od siebie, a

możliwość poruszania się jego jednostek praktycznie żadna — 716 Dywizja używała koni do transportu artylerii i zaopatrzenia, ludzie zaś maszerowali pieszo. Broń, którymi dysponowały jego oddziały, karabiny i działa, pochodziła między innymi ze zdobyczy wojennych. Żołnierze, którymi dowodził, mieli albo mniej niż osiemnaście lat, albo więcej niż trzydzieści pięć; znaleźli się wśród nich także weterani z frontu wschodniego, którzy choć w sile wieku, nie byli w

pełni formy z powodu wcześniej odniesionych ran, a także oddziały Batalionów Wschodnich, złożone z Rosjan i Polaków. Rozkaz, który otrzymali, brzmiał: trzymać się mocno! Oddanie choćby piędzi ziemi nie wchodziło w rachubę, a wykonania rozkazów pilnowali niemieccy podo cerowie (ujmując rzecz inaczej, można powiedzieć, że i tak zasieki z drutu kolczastego i pola minowe trzymały żołnierzy na miejscu i nie pozwalały na ucieczkę). Przy tym wszystkim jednak

żołnierze niemieccy nie dorównywali młodym, wytrzymałym, świetnie wyszkolonym Kanadyjczykom, którzy dodatkowo przewyższali ich liczebnie — w pierwszym rzucie stosunek ten wynosił sześć do jednego (dwa tysiące czterystu Kanadyjczyków przeciwko czterystu Niemcom). Kanadyjska 3 Dywizja Piechoty składała się z drwali, rybaków, górników, rolników — ludzi przyzwyczajonych do znoju i przebywania na powietrzu, wszyscy byli też

ochotnikami (kanadyjskie wojsko biorące udział w II wojnie światowej miało w swych szeregach poborowych z normalnego poboru, jednak tylko ochotnicy walczyli na froncie). Saper Josh Honan „zgłosił się na ochotnika” w sposób znany wszystkim weteranom. Pracował jako mierniczy w rmie budowlanej w Kanadzie, ale pod koniec 1943 roku jakiś pułkownik wezwał go do sztabu. — Jest pan Irlandczykiem — oświadczył wojskowy.

— Tak jest. — Irlandczycy lubią porządną bijatykę, prawda? Mam dla pana zajęcie, które się panu spodoba. Honan odpowiedział, że wolałby raczej nadal pozostać w swojej firmie. I dodał: — Trzymamy się razem, proszę pana. Wszyscy mamy zamiar jechać za ocean, a ja nie chciałbym się rozdzielać z kolegami. — Niech się pan tym nie przejmuje, może ich pan spotkać w Anglii. Honan zapytał, czego

dotyczy propozycja. Pułkownik odpowiedział, że tego nie może mu zdradzić. — Mogę panu jedynie powiedzieć, że wielu ludzi znajdujących się w Anglii z chęcią zamieniłoby się z panem na miejsca. — Jeden człowiek wystarczy — odpowiedział Honan. — No, cóż, wy, Irlandczycy, lubicie pożartować. Mogę panu obiecać, że podejmując to zadanie, będzie pan bardzo zadowolony.

— Czyżby? — O, tak. Znam was, Irlandczyków, lubicie niezłe rozróby, nie mylę się, prawda? Honan tak to skomentował w swojej ustnej relacji: „Niespecjalnie podobała mi się jego gadka o bijatykach”, ale tak było. Kilka dni później był już w drodze do Anglii, gdzie przekonał się, że czekające go zadanie to koszmar z rodzaju najgorszych, jakich mógł się spodziewać — miał wylądować razem z

pierwszym rzutem i wysadzać w powietrze zapory. Wieczorem, płynąc na okręcie desantowym LST, Honan zauważył, że żołnierze z Pułku Strzelców Królowej, którzy zmierzali ku sektorowi Mike na plaży Juno, spędzali czas, robiąc wyłącznie dwie rzeczy: albo ostrzyli noże, bagnety lub sztylety na mokrych kamieniach, albo grali w pokera. Dostrzegł w ręku jednego z nich nóż z drewnianą rękojeścią ozdobioną skórą, z ogromnym kamieniem przypominającym

brylant — „ostrzył go jak oszalały”. Inni „grali w pokera w sposób nie dający się z niczym porównać”. Nie mieli powodu, by się powściągać, właściwie nic nie robiło różnicy, zakładali się o duże stawki. Kiedy zjawiali się o cerowie, nakrywali pieniądze kocem, na którym grali”. Zapytany, czy o cerowie próbowali zwalczać hazard, Honan odpowiedział rzeczowo: „Na takim etapie [jak wtedy] nie można nikomu niczego zakazać”.

Honan zobaczył też pojedynczy parowiec prześlizgujący się przez konwój, pomiędzy rzędami okrętów, „a kiedy nas mijał, widzieliśmy na dziobie pojedynczą sylwetkę kobziarza, rysującą się na tle wieczornego nieba, i [słychać było] cichy lament rozlegającej się dookoła melodii We No’ Come Back Again [Już nie wrócimy]. Było to bardzo wzruszające, wszyscy zamilkli, stali i patrzyli, nikt nic nie mówił, stopniowo melodia zamierała

w miarę oddalania się parowca. Często myśleliśmy, że my także możemy nie wrócić”. 2 Zgodnie z harmonogramem Kanadyjczycy mieli wylądować o godzinie 7.45, jednak wzburzone morze opóźniło ich o dziesięć minut i więcej, wszyscy też z powodu fal cierpieli nieprawdopodobne męki wywołane chorobą morską („Śmierć byłaby od tego lepsza”, wyjęczał do kolegi szeregowy Henry Gerald z pułku Królewskich Strzelców

z Winnipeg3). O północy z 5 na 6 czerwca brytyjskie Lotnictwo Bombowe RAF dokonało zmasowanego bombardowania — zrzucono pięć tysięcy dwieście sześćdziesiąt osiem ton bomb i był to najcięższy nalot przeprowadzony przez Brytyjczyków, jaki miał miejsce do tamtej pory — jednak okazało się ono przeraźliwie niecelne. O brzasku nadleciały amerykańskie bombowce B17, które zrzuciły swój

ładunek trzydzieści sekund po minięciu celu. W rezultacie bomby spadły daleko za plażą Omaha. Trafiły jedynie w kilka bunkrów, ale na plaży Juno nie ucierpiały żadne umocnienia. Brytyjskie pancerniki i krążowniki otworzyły ogień o godzinie 6.00. Niszczyciele przystąpiły do akcji o godzinie 6.19. O godzinie 7.10 dołączyły do nich czołgi i armaty z LCT. Potem nastąpiły salwy rakiet z LCT(R). Był to najcięższy ostrzał z morza, jaki

kiedykolwiek przeprowadzono. Jednak z powodu dymu i wzbijających się w górę tumanów piasku tylko nieliczne pociski tra ły w cel (analitycy obliczyli potem, że zniszczono wtedy jedynie czternaście procent bunkrów). Gęsty dym, utrzymujący się przez większość czasu, uniemożliwiał także Niemcom dostrzeżenie czegokolwiek na morzu. W nadanym o godzinie 6.45 rutynowym meldunku 7 Armii do naczelnego dowództwa frontu

zachodniego czytamy: „Cel dokonywanego ostrzału z morza nadal nie jest jasny. Wydaje się, że to akcja osłaniająca, mająca związek z desantami, które zostaną dokonane w innych punktach w późniejszym terminie”. W niektórych miejscach silne podmuchy wiatru rozwiały dym — Niemcom ukazał się wtedy widok „niezliczonych okrętów, małych i dużych, [ich liczba] przechodziła wszelkie wyobrażenie”. 4 Ostrzał ustał o godzinie 7.30, kiedy pierwszy rzut miał

dokonać lądowania. Dało to Niemcom czas na otrząśnięcie się z szoku i obsadzenie stanowisk artyleryjskich. Szeregowy Henry powiedział potem: „Wszystko, co uzyskano przez tę próbę osłabienia wroga, to postawienie go w stan gotowości bojowej i danie mu szansy na zasadzenie się na naszych chłopaków, którzy schodzili na brzeg”. 5 Inny żołnierz z Królewskich Strzelców tak to skomentował: „Ostrzał nie zabił nawet jednego Niemca,

nie uciszył nawet jednego działa”. 6 Kiedy łodzie desantowe wiozące Kanadyjczyków zbliżały się do zapór, były w większości ukryte pod wodą z powodu bardzo silnego wiatru, wiejącego z północnego zachodu, a dookoła panowała niesamowita cisza. Niemcy nie strzelali, co Kanadyjczycy uznali za dobry omen; nie wiedzieli, że powodem było jedynie wcześniejsze skierowanie przez Niemców wszystkich luf w stronę plaży.

Josh Honan czekał na pokładzie LST. Miał się przesiąść na LCA, na której pokonał ostatnie pięć kilometrów dzielące go od brzegu. Jeden z jego kolegów zapytał: — Nie uważasz, że może to po prostu rodzaj próby? — Trochę nas za dużo jak na ćwiczenia — odpowiedział Honan. Honan miał jednak pewne złudzenia, marzył, że jego oddział zostanie zapomniany przez o cera dowodzącego. Opowiadał potem:

„Przypominało to wezwanie do gabinetu dentystycznego. Miałem nadzieję, że to nie ja będę następny, że może ktoś inny wejdzie tam przede mną. Ale wtedy ten facet z megafonem wrzasnął: «Drużyna desantowa saperów, zameldować się na waszej łodzi na szóstym pokładzie, i to już!»” Po załadunku LCA, na której płynął Honan, dołączyła do pięciu innych łodzi i zaczęła krążyć po wodach kanału. Honan podszedł do rampy, by patrzeć na to, co

się dzieje. Zauważył, że wszyscy kanadyjscy żołnierze mają opalone twarze, podczas gdy brytyjscy sternicy i marynarze byli bladzi jak kreda. Rozglądał się w poszukiwaniu punktów orientacyjnych w terenie, jednak przez dym niewiele widział. Fale rzucały LCA w górę i w dół. Honan mówił: „Im stawały się większe, tym mniej obchodziło mnie, co się dzieje z innymi [żołnierzami]”. LCA traciły sterowność i spychane przez wzburzone morze, wpadały na siebie

nawzajem i na zapory. Kiedy łodzie — w większości wiozące saperów — osiągnęły zewnętrzną linię zapór, mniej więcej jedna czwarta z nich wpadła na miny talerzowe. Miny te były za małe, by wysadzić w powietrze całą łódź czy zniszczyć ją zupełnie (brak pokładu sprawiał, że większość siły uderzeniowej szła w powietrze), jednak robiły dziury w dnach lub uszkadzały rampy. LCA wioząca Honana podpływała do brzegu

naprzeciw Bernières-surMer. Honan próbował dawać sternikowi wskazówki, jak wymijać zapory, „ale łodzi brakowało sterowności. Skończyło się to tak, że wpadliśmy na wierzchołek zapory, przód łodzi uniósł się do góry. Widzieliśmy znajdującą się obok nas minę; jedno potrącenie i wybuchłaby”. „Major Stone [dowódca Honana] powiedział: «Przechodzę ponad [burtą]». Odpowiedziałem: «Powodzenia!», ale ponieważ

miałem rozkaz ochraniać Stone’a, musiałem iść za nim”. Honan przerzucił cały swój ekwipunek ponad burtą — karabin, materiały wybuchowe, krótkofalówkę — i skoczył do wody za majorem. „Stone zaczął płynąć w stronę przodu łodzi, a ja powiedziałem: «Niech to licho, też muszę to zrobić», więc do niego podpłynąłem, zapora była zamocowana drutem na dwóch czworościanach, major miał w rękach nożyce do drutu, odezwał się do mnie: «Przetnę

druty», a ja na to: «W porządku, w takim razie ja zajmę się zapalnikami». No więc usiadłem okrakiem na jednym czworościanie, mocno ścisnąłem go nogami i zacząłem wykręcać zapalniki. Stone krzyknął, żeby z łodzi zeszło dwunastu ludzi, a pozostali przeszli na rufę, co miało pomóc zepchnąć przód z zapory. Dwunastka skoczyła do wody, razem podnieśliśmy przód na ramionach i popchnęliśmy”. Dochodziła godzina 8.00.

Łodzie LCA z grupami szturmowymi, znajdujące się na przodzie, zaczęły opuszczać rampy. Kanadyjczycy brodzili między zaporami, by dostać się do plaży. Niemcy otworzyli ogień. Snajperzy i obsługa moździerzy celowali do lądujących żołnierzy z pierwszej fali szturmowej piechoty. Dookoła Honana padające kule tworzyły fontanny wody. Udało mu się razem z majorem i pozostałymi ludźmi z drużyny

uwolnić LCA. Rampa została opuszczona, a piechota ruszyła w kierunku brzegu, kiedy Honan przesunął się do kolejnej zapory i usuwał zapalniki z zamocowanej na niej miny. „Moi koledzy atakowali bunkry; to było ich zadanie, ja robiłem swoje. Przypominałem kaczkę, a przy tym nie miałem nic [żadnych narzędzi], więc musiałem wszystko robić gołymi rękami”. Wzbierający przypływ nakrył wodą zapory szybciej niż Honan był w

stanie wykręcać detonatory. Honan wspominał: „Mogłem jedynie obejmować nogami zaporę i nie dać się zmyć fali. Miałem tylko ręce do dyspozycji”. Około godziny 8.15 zdecydował: „pieprzyć to wszystko, idę na brzeg”. Popłynął w stronę plaży. Zobaczył tam zwłoki pozbawione głowy. Zabity najprawdopodobniej został tra ony jeszcze w wodzie, a potem dostał się pod LCA. Śruba ucięła mu głowę. W zaciśniętej dłoni nadal trzymał

nóż z drewnianą rękojeścią ozdobioną skórą i podobnym do brylantu kamieniem, który Honan zauważył w nocy. Kiedy Honan dotarł do wału, kilku kolegów zaczęło przywoływać go do siebie. Jeden z nich wyciągnął butelkę whisky i zaproponował mu, żeby się napił. — Nie, dzięki — odpowiedział Honan. Żołnierz pociągnął spory łyk i zapytał: — Dlaczego nie? Nie jesteś chyba jakimś pieprzonym

abstynentem? — Nie — odparł Honan — ale boję się, że nabiorę odwagi albo coś w tym rodzaju. Poszedł do wioski, gdzie znalazł schronienie aż do chwili, gdy uciszono ogień niemieckich karabinów maszynowych. Wyjaśnił potem: „Zrobiłem, co do mnie należało. Patrzyłem, jak inni sobie radzą”. Do czasu nadejścia odpływu nie mógł rozbrajać min. Wkrótce ostrzał ustał, a Francuzi zaczęli wychodzić na

ulice, machać rękami wyzwolicieli, rzucać bukiety róż. Zjawił miejscowy ksiądz.

do im się

— Monsieur le curé — odezwał się Honan swoją szkolną francuszczyzną — mam nadzieję, że cieszy pana nasze przybycie. — O, tak — odpowiedział ksiądz — jednak będę bardziej zadowolony, jeśli sobie stąd pójdziecie — mówiąc to, wskazał dziurę w dachu swego siedemnastowiecznego kościoła.

Nadbiegł fryzjer, który spytał Honana, czy nie napiłby się koniaku. Saper odmówił, „ale chętnie bym się ogolił”, powiedział. Fryzjer był z tego bardzo zadowolony, więc „weszliśmy do środka, usiadłem na fotelu w mokrym, pogniecionym mundurze polowym, woda chlupała mi w butach, a on mnie ogolił”. Odświeżony i zrelaksowany Honan wrócił na plażę, by zabrać się do wykonywania swoich zadań. „Przyszedłem na czas, żeby zobaczyć czołgi DD

wjeżdżające na brzeg. Dwa wyjechały z wody. Nigdy wcześniej nie widziałem czegoś takiego. Przypominały morskie potwory wyłażące z głębin i sunące na mnie. Oba opuściły osłony i przycupnęły z pozostałymi niedaleko wioski”. 7 Sierżant Ronald Johnston był kierowcą Shermana. O godzinie 5.00 w stre e kotwiczenia na wodach kanału La Manche został przeniesiony wraz ze swoją maszyną z LST na prom Rhino

— doświadczenie bardzo dla niego nieprzyjemne. Nigdy wcześniej nie wykonywał podobnego manewru, stalowe gąsienice zaś ślizgały się po metalowym pokładzie promu, a czołg o mały włos nie wpadł do morza. Ostatecznie jednak podjechał do wyznaczonego mu miejsca. Przed nim stanął dżip. Johnston podszedł do kierowcy samochodu i zapytał: — Ten dżip jest wodoszczelny, mam rację? — Pewnie, bo co?

— Bo jeśli nie, to jak Boga kocham, przejadę po nim, kiedy zatonie. Johnston wspominał, że kiedy prom dotarł do brzegu, kierowca dżipa niemal skręcił sobie kark, obracając bez przerwy głowę do tyłu, żeby się upewnić, czy Sherman już ruszył. Kierowcy dżipa udało się, Johnston jechał tuż za nim. Był przerażony, gdy po wydostaniu się na brzeg okazało się, że musi jechać po ciałach zabitych i rannych żołnierzy piechoty. Opowiadał

później: „Trzeba było po prostu o tym nie myśleć, zapomnieć. Była tylko jedna droga naprzód”. Czołg Johnstona wiózł dwa motocykle przywiązane do rur wydechowych, za sobą zaś ciągnął przyczepę z amunicją. Małe ładunki wybuchowe z kordytu przymocowano do osłony wodoszczelnej i rur wydechowych, wszystko połączono z kolei za pomocą drutu. Kiedy odwiązano motocykle, dowódca wydał Johnstonowi rozkaz zdetonowania kordytu, by

wysadzić w powietrze osłonę wodoszczelną. „Wybuch był jak jasna cholera”. Na plaży „to była jakby inna rzeczywistość. Strzelały karabiny maszynowe, w większości jak oszalałe. Masa piechurów była nadal w wodzie, nie mogli wyjść na brzeg. Chowali się za czołgami”. Dowódca załogi kazał Johnstonowi skręcić w lewo. „Spojrzałem w tamtą stronę i powiedziałem «O, Boże, nie»”. Dowódca zapytał dlaczego. Johnston odpowiedział:

„Dzisiaj nie będę już więcej jechał po własnych kolegach”. 8 Sierżant Tom Plumb był w plutonie moździerzy Pułku Królewskich Strzelców z Winnipeg. Płynął na pokładzie LCT. Kiedy opuszczono rampę i czołgi zjechały po niej, LCT odpłynęła na głębszą wodę. Mimo to dowódca łodzi wydał sierżantowi odpowiedzialnemu za pierwszą sekcję rozkaz, by zjechał transporterem z moździerzem. Sierżant protestował, twierdząc, że

dno jest zbyt daleko, ale dowódca był nieugięty. Pierwszy transporter zjechał i natychmiast zatonął w czterometrowej wodzie. Obsługa wypłynęła na powierzchnię, krztusząc się, klnąc i prychając. Dowódca łodzi polecił, by ruszał następny transporter, tym razem jednak sierżant zbuntował się i zażądał dopłynięcia do lądu. Marynarz zagroził sądem wojennym, ale sierżant nie ustępował. Ostatecznie dowódca łodzi spuścił z tonu, podniósł

rampę, zatoczył koło, podpłynął ponownie, ale tym razem Plumb i jego koledzy zeszli suchą nogą na ląd. „Dowódca tamtej łodzi desantowej został później wydalony z marynarki”, opowiadał potem Plumb z satysfakcją. 9 Dowódca łodzi miał powody, żeby się wahać, czy wykonać manewr znany pod nazwą „zabierać się stamtąd do diabła”. Dookoła niego jednostki desantowe na całej długości plaży Juno wpadały na miny talerzowe. Wiele

natykało się na nie dopływając, ale jeszcze większa ich liczba ulegała uszkodzeniu już po wyładowaniu żołnierzy i sprzętu, miały bowiem wtedy mniejsze zanurzenie i fale rzucały nimi na zaminowane zapory. Połowa łodzi desantowych przy plaży Juno została uszkodzona, jedna czwarta zatonęła. Sierżant Sigie Johnson ze Strzelców Królowej pierwszy opuścił LCA, na której przypłynął. Łódź zatrzymała się na mieliźnie; kiedy Johnson

zrobił kilka kroków do przodu, wpadł do głębokiej wody. „Wtedy nadeszła fala, uniosła łódź i przerzuciła ją nade mną”, mówił Johnson w czasie wywiadu, pokręcił potem głową i dodał z prawdziwym zdziwieniem w głosie: „A przecież żyję i teraz to opowiadam”. Jeden z jego kolegów został wtedy postrzelony w brzuch i nogi. Mimo zranienia, zaraz po wyjściu na brzeg ruszył na bunkry. „Zastrzelił jednego Niemca, a drugiego złapał

rękami za szyję. Udusił go, a potem sam umarł [z powodu odniesionych ran]. Kiedy go znaleźliśmy, nadal trzymał Niemca za gardło”. Czołg DD wjechał na brzeg, zrzucił osłony i zaczął strzelać z działa 75 mm. Nieszczęśliwym zbiegiem okoliczności ostrzelał kanadyjską piechotę. Johnson podbiegł do czołgu i zdołał przekonać kapitana, by przerwał ogień. Zapytany, w jaki sposób mogło dojść do tego incydentu, Johnson odpowiedział: „Ten czołg był

jednym z pierwszych [na plaży], załoga zobaczyła oddziały, ale ich przemoczone mundury wydały się czarne, dlatego zaczęła strzelać”. Johnson wskazał dowódcy czołgu stanowisko działa 37 mm, znajdujące się przed jednym z budynków, a czołgista zlikwidował je. 10 To, czy oddziałom szturmowym piechoty udawało się dotrzeć do odpowiedniego sektora plaży przed czołgami, razem z nimi lub za nimi, było sprawą przypadku. Ogólnie jednak

czołgi DD miały opóźnienie — jeśli w ogóle udało im się dostać na brzeg — a przy tym dowódcy LCT, którzy zdecydowali się dokładnie wypełniać rozkazy, podpływali i wyładowywali czołgi, mimo że saperzy nadal rozbrajali zapory tkwiące w wodzie. Przypadek rządził także okolicznościami opuszczania łodzi desantowych przez piechotę, która albo schodziła suchą nogą na ląd, albo musiała skakać do głębokiej wody. Sierżant McQuaid, Irlandczyk, przeskoczył przez

rampę i znalazł się po szyję w wodzie. Oprócz przekleństw, wykrzyknął: „Niech to diabli! Próbują mnie utopić przed dotarciem do plaży!”11 Niemcy otworzyli ogień w chwili, gdy piechurzy pokonywali zapory, kierując się w stronę wału. Kanadyjczycy, atakujący plażę jako pierwsi, ponieśli ogromne straty, w niektórych kompaniach liczba zabitych i rannych równała się stratom pierwszej fali uderzeniowej na plaży Omaha. Z Kompanii B Królewskich Strzelców

Winnipeg do wału dotarło jedynie dwudziestu pięciu żołnierzy i jeden o cer. Stan liczebny Kompanii D Strzelców Królowej zmniejszył się o połowę, jeszcze zanim żołnierze weszli na plażę. Historyk pułkowy tak to opisał: Kompania A przekonała się, że wcześniejsze

bombardowanie

nie

uszkodziło ogromnego bunkra w jej sektorze.

Zbudowany

był

ze

zbrojonego betonu, miał ściany grube na sto dwadzieścia centymetrów, krył

zaś

armatę

88

mm

i

karabiny

maszynowe. Dodatkowo na zewnątrz znajdowały się betonowe transzeje z gniazdami karabinów maszynowych.

Jedynym sposobem na przeżycie było ukrycie się za czołgiem, aż do momentu dotarcia do wału. 12 Strzelcy Królowej wylądowali w Bernières, towarzyszyły im czołgi DD z Fort Garry Horse (10 Pułk Pancerny). Sierżant Gariepy prowadził jeden z czołgów. Wspominał: „Właściwie to

przez przypadek kierowałem czołgiem, który jechał na przodzie. W drodze [ku brzegowi] zaskoczył mnie widok znajomego — był to marynarz z «kieszonkowego» okrętu podwodnego, który czekał na nas czterdzieści osiem godzin. Machał mi ręką, wskazując cel. (...) Pamiętam go bardzo dobrze, stał w otwartym włazie, widać go było od pasa w górę, połączył ręce nad głową w geście «Powodzenia!» Odpowiedziałem mu starym wojskowym gestem: «Tobie

też, chłopie!» Byłem w pierwszym czołgu, który wjechał na brzeg. Niemcy zaczęli strzelać z karabinów maszynowych. Zorientowali się, że jedziemy czołgiem dopiero, kiedy zatrzymaliśmy się na plaży i zrzuciliśmy osłony oraz zestaw pływaków. Wtedy zobaczyli, że mają przed sobą Shermana. To było nawet zabawne. Nadal dokładnie pamiętam kilku Niemców z obsługi karabinów maszynowych, którzy wstali i wpatrywali się

w nas z otwartymi ustami. Widok czołgu wyjeżdżającego z wody był dla nich wstrząsem”. Celem Gariepy’ego była armata 75 mm, ostrzeliwująca plażę. Piechota postępowała za jadącym czołgiem sierżanta. „W domach stojących wzdłuż plaży pełno było Niemców strzelających z karabinów maszynowych, podobnie jak na wydmach. Jednak bunkier [z armatą 75 mm] ustawiony był pod takim kątem, że nie można było z niego do mnie strzelać.

Dlatego podprowadziłem czołg do tego stanowiska, bardzo, bardzo blisko i zniszczyłem armatę, strzelając niemal bez celowania”. Piechurzy biegnący za czołgiem Gariepy’ego znaleźli stosunkowo bezpieczne schronienie za wałem. 13 W samym środku tego zamieszania dudziarze z Kanadyjskiego Pułku Szkockiego grali bez przerwy. Grali, gdy ich pułk opuszczał port w Anglii, kiedy płynęli między znajdującymi się na

łodziach jednostkami szturmowymi i także, gdy rozpoczęto schodzenie na ląd. Kapral Robert Rogge był Amerykaninem, który wstąpił do kanadyjskiego wojska w 1940 roku. Szedł do boju razem z pułkiem piechoty Czarna Straż Królewskiego Pułku Górali. Wspominał: „To było coś. Kiedy brnąłem przez wodę do brzegu, słyszałem dudziarzy grających Bonnie Dundee na okręcie za nami i to naprawdę zagrzewało do walki”. 14 Szeregowy G.W. Levers z

Kanadyjskiego Pułku Szkockiego prowadził dziennik. Pisał najlepiej, jak potra ł, gdy LCA, na której się znajdował, płynęła do brzegu: Łodzią rzuca na wodzie, jakby była korkiem. Na brzeg mamy zejść po [godzinie] 7.45. W miarę przybliżania się do

brzegu

widzimy,

jak różne

okręty strzelają, odpalane są także serie

rakiet.

powstaje

Gdy

uderzają

wspaniały

błysk

w cel, ognia.

Jesteśmy około kilometra od brzegu, a

kilku chłopaków ma ostrą chorobę morską. Silniki zbliżamy

pracują się

do

pełną brzegu.

parą

i

Widzimy

plażę, chociaż fale są bardzo wysokie. Widać duży bunkier, dookoła niego wybuchają pociski, ale najwyraźniej w ogóle go nie uszkadzają. Kule z karabinów maszynowych zaczynają łodzi,

gwizdać

więc

dokoła

chłopaki

naszej trzymają

pochylone głowy. I oto idziemy, rampa została opuszczona.

Levers wepchnął dziennik za pazuchę i zszedł po rampie. Później, łapiąc oddech przy wale, wyjął zeszyt i napisał: Woda sięgała nam do pasa, a czasem nawet do piersi. Brnęliśmy do brzegu i był to dość wolny marsz. Dopadliśmy brzegu, a wtedy karabiny maszynowe

zmusiły

zwariowanego

nas

tańca

do przy

przebieganiu przez plażę.15

Jak doświadczenia

wskazują Leversa,

początkowy szturm na plażę Juno przypominał pierwsze uderzenie na plażę Omaha, jednak kiedy Kanadyjczycy dotarli do wału, sytuacja przedstawiała się już inaczej. Na Juno znajdowało się więcej czołgów, zwłaszcza wyspecjalizowanych, których przeznaczeniem było pomaganie piechocie w czasie pokonywania wału (który okazał się o wiele wyższy niż na Omaha), zasieków z drutu kolczastego i przechodzenia przez pola minowe. Ostrzał skrzydłowy był na Juno równie

intensywny jak na Omaha, a liczebność uforty kowanych bunkrów i stanowisk karabinów maszynowych także niemal identyczna. Na plaży Omaha jeden żołnierz na dziewiętnastu z lądujących w D-Day ginął lub był ranny (na brzeg zeszło prawie czterdzieści tysięcy ludzi; zabitych i rannych było dwa tysiące dwieście). Na Juno jeden na osiemnastu był zabity lub ranny (wylądowało dwadzieścia jeden tysięcy; zabitych i rannych było tysiąc dwieście). Oczywiście

przedstawione liczby mogą być mylące w tym sensie, że większość żołnierzy na obu plażach zeszła na brzeg późnym rankiem i po południu, a większość rannych i zabitych zostało tra onych w czasie pierwszej godziny desantu. Na obu plażach prawdopodobieństwo zranienia lub zabicia wśród żołnierzy z pierwszej grupy szturmowej wynosiło jeden do dwóch. Największa różnica między plażami polegała na tym, że na Juno nie było klifu za

wałem. Po przejściu przez plażę i przedostaniu się przez osady Kanadyjczycy wchodzili na stosunkowo płaski teren, otwartą przestrzeń z niewieloma żywopłotami, kilkoma umocnieniami i niemal nie napotykali oporu nieprzyjaciela. Najtrudniejsze było przedostanie się przez wał i przez osady. Właśnie tam do akcji wkraczały „zabawki Hobarta”. Czołgi wiozące mosty ustawiały je przy wale. Kraby waliły łańcuchami,

„wyrąbując” drogę przez pola minowe. Czołgi wyposażone w lemiesze spychały zasieki z drutu kolczastego, oczyszczając przejścia. Krokodyle ciągnęły za sobą opancerzone przyczepy z substancją zapalającą (każda zawierała około tysiąca pięciuset litrów), które były połączone rurą z miotaczem ognia na przodzie czołgów, a ten wypluwał w stronę bunkrów strugi płomieni. Czołgi wiozące faszynę rzucały ją w doły przeciwczołgowe, a za nimi

jechały pozostałe pojazdy. Sierżant Ronald Johnston kierował czołgiem, zmierzając ku wałowi. Jego dowódca wystrzelił czterdzieści pocisków przeciwpancernych w tę ścianę z kamienia i wyrąbał przejście. Spychacz oczyścił teren z gruzu. Johnston przejechał na drugą stronę i dotarł do drogi biegnącej równolegle do plaży. Czołg był szczelnie zamknięty; sierżant patrzył przez peryskop. Nigdzie nie dostrzegał okopów, ale jak wspominał, „[kiedy] skręciłem

w lewo, ta cholerna gąsienica wpadła w szczelinę transzei i utknęliśmy. Jednak Bóg nas nie opuścił”. Czołg zatrzymał się w pozycji, w której lufa jego karabinu maszynowego 12,7 mm wycelowana była dokładnie w niemieckich żołnierzy piechoty, ukrytych w okopie. Strzelec posłał serię, raniąc lub zabijając kilku Niemców. Dwudziestu jeden pozostałych podniosło ręce do góry. Jakiś brytyjski czołg przejechał właśnie przez wyłom w wale, wziął na hol

maszynę Johnstona i wyciągnął z transzei. 16 Kapitan Cyril Hendry, dowódca jednostki, która musiała złożyć most na LCT, bo stalowa konstrukcja działała na łodzi jak żagiel, był „straszliwie zajęty” przy schodzeniu na brzeg. „Dopilnowanie, żeby czołgi włączyły silniki i rozgrzały je, podniesienie tego cholernego mostu, ustawienie wszystkich na pozycjach, upewnienie się, że broń została załadowana i tym podobne sprawy, a przy tym wszyscy słaniali się na

nogach z powodu choroby morskiej”. Kiedy zjechał czołgiem po rampie, z zadowoleniem powitał widok buldożera rozrywającego lemieszem zasieki z drutu kolczastego, które tarasowały drogę do wału. Wspominał: „Musiałem opuścić most na wydmę, tak by pozostałe czołgi mogły na nią wjechać i zjechać po jej drugiej stronie”. Pierwszy pojechał Krab, by oczyścić drogę dla jadących z tyłu innych pojazdów i dla piechoty.

Gdy Krab dotarł „do takiej cholernej dziury-pułapki na czołgi”, zjechał na bok, by Sherman z faszyną mógł przystąpić do akcji. Potem Sherman ruszył pierwszy, ale jedynie zsunął się do następnej, jeszcze chyba głębszej dziury, która powstała najprawdopodobniej w wyniku wybuchu pocisku wystrzelonego z okrętu. Hendry podjechał bliżej z mostem, długim na dziewięć metrów. Rów przeciwczołgowy i lej po pocisku miały w sumie około

osiemnastu metrów średnicy. Hendry posłużył się wieżyczką „zapadniętego” czołgu niczym larem. Ustawiwszy koniec mostu na wieżyczce „faszynowca”, wjechał po nim inny czołg wiozący most, dotarł do jego krańca i także skorzystał ze sztucznego laru jako podparcia, bo od tego miejsca przerzucił most aż na drugą krawędź rowu. O godzinie 9.15 oba mosty, wsparte na wieżyczce czołgu, umożliwiły już bezpieczny przejazd Krabom. Za nimi

ruszyła piechota, która natarła na domy, skąd strzelały niemieckie karabiny maszynowe[55]. 17 Kanadyjska piechota przeszła wał nadmorski i wkroczyła do wiosek, gdzie wdała się w uliczne walki i z furią, którą trudno sobie wyobrazić, zaatakowała bunkry. Jednym z żołnierzy, który to widział, był szeregowy Gerald Henry. Jego kompania Królewskich Strzelców z Winnipeg miała zgodnie z harmonogramem wylądować o godzinie 8.00,

ale nastąpiło opóźnienie, dlatego musiał ograniczyć się jedynie do roli obserwatora pierwszego ataku. Jego komentarz sprowadzał się do stwierdzenia: „Uciszenie betonowych bunkrów i najróżniejszych gniazd karabinów maszynowych odbyło się dzięki ogromnemu heroizmowi i kosztem wielu ofiar”. 18 Sierżant Sigie Johnson był świadkiem jednego z najodważniejszych wyczynów, jakich dokonano na wojnie. Znajdujący się na przodzie

pluton zatrzymał się przed zasiekami z drutu kolczastego. Piechurzy chcieli zrobić w nim wyrwę za pomocą torpedy bangalore, ale ta okazała się niewybuchem. Jakiś żołnierz, którego Johnson nie znał, rzucił się na druty, tak by inni mogli przejść po jego plecach. Johnson widział także ludzi czołgających się między zasiekami i przez pola minowe, by dostać się blisko bunkrów i wrzucić do środka granaty. Zakończył swoją relację następującymi

słowami: „W bardzo niewielu publikacjach napisano prawdę o tym, z czym nasi piechurzy z Winnipeg musieli się zmierzyć i co zrobili”. 19 Każdy pluton kanadyjskich sił desantowych miał wyznaczony do ataku sektor w poszczególnych osadach. W niektórych przypadkach żołnierze napotykali jedynie bardzo niewielki opór po przekroczeniu wału. Kompania B Strzelców Królowej, na przykład, oczyściła wschodnią stronę Courseulles w czasie zaledwie

kilku minut. Tymczasem Kompania A, znajdująca się w zachodniej części, była wstrzymywana ogniem karabinów maszynowych i armaty 88 mm ustawionej przy wejściu do portu oraz armaty 75 mm stojącej na prawej ance. Ponosiła ciężkie straty. Szczęściem czternaście z siedemnastu czołgów DD z Batalionu B 1 Pułku Pancernego (Huzarów) wsparło piechotę, przedzierającą się transzejami i okopami do betonowych stanowisk

ogniowych wroga. Sierżant Gariepy niemal utknął w Courseulles. Jego czołg wjechał w wąską uliczkę, „gdzie stała śmiesznie wyglądająca ciężarówka z platformą wypełnioną węglem na opał. Nie mogłem jej wyminąć. Dostrzegłem wtedy kilku Francuzów i jedną Francuzkę, stojących w drzwiach i patrzących na nas. Zdjąłem hełmofon i odezwałem się przyzwoitym quebeckim francuskim: «Czy moglibyście państwo przesunąć ciężarówkę, tak

żebym mógł przejechać?» Musieli być nieźle przestraszeni, bo nawet nie drgnęli. Dlatego krzyknąłem do nich, używając wszystkich wojskowych terminów, jakie przyszły mi do głowy. Byli zaskoczeni, słysząc «Tommy’ego» mówiącego po francusku w starym normandzkim dialekcie, bo myśleli, że to my właśnie jesteśmy Brytyjczykami”. Ostatecznie ciężarówka została przestawiona, a Gariepy mógł jechać dalej. 20 Kompania B Pułku

Strzelców Królowej, atakująca Bernières, także napotkała na swej drodze nie uszkodzony bunkier. Obejście go i uciszenie prowadzonego stamtąd ognia kosztowało życie sześćdziesięciu żołnierzy. Niemniej w ciągu godziny Courseulles i Bernières znalazły się w rękach Kanadyjczyków. 21 Jednostki desantowe Pułku Północnego Wybrzeża (Nowy Brunszwik) uderzyły na StAubin. Znajdująca się po prawej stronie Kompania C oczyściła teren przed sobą w

ciągu godziny, tracąc przy tym dwudziestu dwóch ludzi. Kompania B atakująca samą wioskę natra ła na betonowy bunkier ze stalowymi drzwiami i osłonami, z dobrze przygotowanymi transzejami dookoła. Załogę stanowiło stu niemieckich żołnierzy. Dopiero po ostrzelaniu bunkra pociskami 76 mm przez czołgi, naruszeniu betonowej konstrukcji i praktycznie ogłuszeniu obrońców Niemcy poddali się. Okazało się, że połowa załogi była już zabita lub ranna. 22

Podobnie jak na plaży Omaha, stanowiska obrony, uważane przez atakujących za wyeliminowane, były ponownie obsadzane po przejściu Kanadyjczyków. Korzystając z systemu połączonych transzei, obrońcy wracali na pozycje i ponownie otwierali ogień. W osadach Niemcy pojawiali się w oknach domów, oddawali kilka serii z karabinów maszynowych, a potem „znikali”. Walki uliczne, czasami bardzo zaciekłe, czasami jedynie sporadyczne,

trwały przez cały dzień. Oddziałom desantowym Pułku Północnego Wybrzeża nie udało się zdobyć i umocnić pozycji w St-Aubin aż do godziny 18.00. Na plaży bezustannie lądowały kolejne rzuty. Wielu żołnierzy niosło ze sobą rowery, które potem przydały się (jednak podobnie jak większość sprzętu uzupełniającego — na przykład maski przeciwgazowe — były porzucane po drodze). Wychodzące na brzeg

jednostki mijały wał piechotą lub na rowerach, posuwały się dalej przez wsie i szły dalej, by zająć skrzyżowania i mosty znajdujące się w głębi lądu. Kompania C Kanadyjskiego Pułku Szkockiego dotarła do terenu położonego między Ste-Croix i Banville, gdzie Pułk Królewskich Strzelców z Winnipeg walczył z niemiecką obroną. Dowódca plutonu z tej kompanii tak opisywał tamte wydarzenia: „Lekki karabin maszynowy, którego odgłos przypominał Brena, otworzył ogień zza

stanowiska odległego o około stu czterdziestu metrów. «No to jesteśmy w domu — krzyknąłem wtedy. — To muszą być [chłopcy] z Winnipeg! Kiedy dam komendę już, wszyscy razem krzykniemy Winnipeg!»” Tak też zrobiłem i ku naszemu zdziwieniu dwie drużyny niemieckiej piechoty podniosły się z ziemi. (...) Oni także wyglądali na zdziwionych. (...) Mieli doskonały kamu aż, nic więc dziwnego, że wcześniej ich nie zauważyliśmy. Jednak

dzwoniąca w uszach cisza nie trwała długo. Sytuacja mogła rozwinąć się tylko w jednym kierunku; wszyscy z mojego plutonu ruszyli na wroga. Była to zażarta walka wręcz”. 23 O godzinie 9.30 rozpoczął lądowanie 12 Pułk Królewskiej Kanadyjskiej Artylerii Polowej. Bombardierzy kierowali wjeżdżającymi na brzeg samobieżnymi działami 105 mm, po przejechaniu kilku metrów ustawiali je w rzędzie i rozpoczynali strzelanie. Tymczasem saperzy z

jednostek desantowych Królewskich Kanadyjskich Saperów oczyszczali plażę i otwierali wyjścia, dzięki czemu czołgi i inne pojazdy mogły jechać dalej. O godzinie 12.00 cała kanadyjska 3 Dywizja Piechoty była już na brzegu. Strzelcy z Winnipeg i Strzelcy Królowej, wspierani przez czołgi, dotarli kilka kilometrów w głąb lądu i zajęli mosty nad rzeką Seulles. Wczesnym popołudniem żołnierze z Kanadyjskiego Pułku

Szkockiego wyminęli batalion zajmujący najbardziej wysuniętą pozycję i Strzelców z Winnipeg, a potem zajęli Colombiers-sur-Seulles. Sierżant Stanley Dudka z Pułku Górali Północnej Nowej Szkocji zszedł na brzeg o godzinie 11.00. „Zgodnie z instrukcjami powinniśmy natychmiast ruszyć, nie zatrzymywać się pod żadnym pozorem, nie wdawać się w walkę — jeśli nie zaistniałaby taka konieczność — i dotrzeć do lotniska w Carpiquet [w bliskiej odległości na zachód

od Caen; piętnaście kilometrów w głębi lądu], zdobyć je i zabezpieczyć”. Z wielu różnych powodów „górale” nie zdołali dotrzeć tak daleko, nie zbliżyli się nawet do Carpiquet. Dudka tłumaczył to następująco: jego pluton został zatrzymany na plaży przez niemiecki ostrzał z umocnionych stanowisk ogniowych i nie mógł się przedrzeć do godziny 14.00. W końcu jakoś im się to udało, ale przeszli tylko kilka kilometrów w głąb lądu, kiedy nadeszła pora picia herbaty.

(„Brytyjskie i kanadyjskie wojska nie zechcą walczyć, jeśli nie będą miały minuty na wypicie herbaty” — powiedział Robert Rogge, amerykański ochotnik z Black Watch.) Dudka zaparzył herbatę i spotkał się z bratem, Billem, także „góralem”. „Wypiliśmy razem herbatę, zalecając sobie nawzajem ostrożność, jak to zwykle robią bracia między sobą. A potem poszliśmy każdy swoją drogą”. Marsz był powolny, każdy żołnierz dźwigał

bowiem około czterdziestu kilogramów ładunku, na który składały się miny lądowe, amunicja i broń. Dudka opowiadał: „W tamtym czasie czołgi znacznie nas już wyprzedziły. Spowodowane to było niecierpliwością Kanadyjczyków, aż rwących się do akcji”. Kiedy „górale” znaleźli się w połowie drogi do Carpiquet, dochodziła godzina 20.00. Otrzymali wtedy rozkaz okopania się na noc, wystawienia wart i przygotowania się do

odparcia ewentualnego kontrataku”. 24 Innym powodem opóźnienia była ogólna tendencja piechurów do plądrowania po drodze mijanych domostw, z czym borykali się wszyscy dowódcy. Próbowali temu przeciwdziałać i ponaglali do szybszego marszu. Kapral Rogge zauważył, że kiedy żołnierze z Black Watch przechodzili przez teren zabudowany, gdzie budynki służyły Niemcom za stanowiska strzeleckie,

niektórzy wyskakiwali z kolumny i szabrowali po domach. Lugery, okulary i agi ze swastyką były najbardziej pożądanymi łupami. 25 Sierżant Dudka tak opisywał późniejsze problemy: „Zboża i trawy stały wtedy we Francji gotowe do koszenia, przez co widoczność była praktycznie żadna. Kiedy się okopaliśmy lub leżeliśmy na ziemi, w ogóle niczego nie widzieliśmy przed sobą. Nie można się było zorientować, gdzie są inni. Nie byliśmy na

to przygotowani”. 26 Szeregowy Henry ze Strzelców z Winnipeg wspomina tamten dzień jako „bardzo wolno [upływający]. W zasadzie przez cały dzień maszerowaliśmy, ale zwykle już po przejściu niewielkiej odległości okopywaliśmy się albo chowaliśmy za naturalnymi osłonami. Przez pierwszy dzień we Francji właściwie cały czas coś mnie dziwiło. Wydawało się, że jestem dość bezpieczny, ale jednocześnie zagrożenie stale mi towarzyszyło. Kiedy

okopywaliśmy się na noc, przyjmowałem ten postój z zadowoleniem”. 27 Pod koniec dnia szeregowy Levers wyjął na chwilę swój dziennik. Po dotarciu do wału i krótkim odpoczynku jego pluton przeciął zasieki z drutu kolczastego i ruszył naprzód. „Nie przestawaliśmy iść — musieliśmy wyminąć sześć lub siedem zapór przeciwczołgowych. Były to dziury w ziemi głębokie na ponad metr, półtora metra, mające średnicę około dwóch metrów, wypełnione po brzegi

wodą. Przy tym znajdowaliśmy się pod ostrzałem ciężkiego karabinu maszynowego. Zerwaliśmy się więc do biegu i okrążyliśmy go”. Po wykonaniu tego zadania „natychmiast wyruszyliśmy do drugiego celu. Minęliśmy dwie ogromne stodoły zamienione w bunkry. Zostawiliśmy je dla jednostek, które szły za nami”. Na polu owsa pojawiło się dwóch Niemców, idących z rękami podniesionymi do góry. „Dwóch innych chowało się w zbożu, dlatego

zaczęliśmy ich szukać za pomocą bagnetów. Tak się zdarzyło, że jako pierwszy natra łem na jednego z nich; miałem właśnie pchnąć bagnet między łodygi, gdy usłyszałem Russkij. Cofnąłem karabin, kiedy bagnet był dosłownie o pięć centymetrów od jego piersi. Przekazałem go naszemu oficerowi”. Pluton Leversa ruszył dalej. Żołnierze dostrzegli karabin maszynowy. „Kiedy się zbliżyliśmy, wpadliśmy w krzyżowy ogień z broni maszynowej. Do tego czasu

zdążyłem się już nieźle zapalić do walki; przepełniała mnie pewność siebie. Szedłem na przodzie swojej drużyny, która z kolei wyprzedzała resztę i znajdowała się na prawej ance. Byliśmy w trawie, gdzie mogliśmy się ukryć przed ogniem z karabinów maszynowych. Podczołgałem się do płotu z drutu kolczastego, stojącego w odległości około dziewięćdziesięciu metrów od okopu, gdzie siedzieli Niemcy. Zobaczyłem Szkopa, którego łatwo mogłem wziąć na cel, i

jak kretyn podniosłem się do strzału. Wycelowałem i miałem właśnie pociągnąć za spust, kiedy powaliła mnie seria z karabinu maszynowego. Dostałem w prawą nogę, kula przeszła na wylot przez udo. Kilka centymetrów wyżej i przestałbym być mężczyzną”. Levers odczołgał się z powrotem do swojego plutonu. Sanitariusz opatrzył mu ranę. W chwilę potem zjawili się żołnierze w niemieckich mundurach z rękami w górze. Byli to

Polacy i Rosjanie. Leversowi powierzono pilnowanie ich. Ostatecznie jednak został odniesiony na plażę i przewieziony łodzią desantową na statek szpitalny. Wieczorem 7 czerwca znalazł się w Anglii, skąd wyruszył 5 czerwca. 28 Tuż po godzinie 18.00 żołnierze Pułku Północnych Górali Nowej Szkocji dotarli do Beny-sur-Mer, pięć kilometrów w głębi lądu. Powitała ich tam garstka podekscytowanych Francuzów, plądrujących

niemieckie koszary. Cywile dźwigali worki z mąką, pchali taczki pełne wojskowych butów, chleba, ubrań, mebli. Kobiety niosły kurczaki, masło, pościel i poduszki. Miejscowy proboszcz „uwalniał z rąk wroga” serwis obiadowy. Francuzi przerwali szaber i częstowali Kanadyjczyków mlekiem i winem. Kanadyjczycy poszli dalej, napotykając jedynie niewielki opór wroga. Pododdział czołgów 1 Pułku Pancernego (Huzarów) minął linię

kolejową Caen-Bayeux, znajdującą się piętnaście kilometrów w głębi lądu. Była to jedyna jednostka alianckich sił inwazyjnych, która w DDay osiągnęła wyznaczony cel. Musiała się jednak wycofać, bo piechota nie wytrzymała tempa posuwania się. Czołgi uzupełniły paliwo i amunicję w ramach przygotowań do spodziewanego kontrataku. Na zachodzie Kanadyjski Pułk Szkocki zdołał przedrzeć się na dziesięć kilometrów w głąb lądu i połączył się z

brytyjską 50 Dywizją Piechoty w Creully. Pomiędzy nimi — brytyjską 50 Dywizją i 3 Dywizją kanadyjską — znajdowało się wyładowanych na brzeg dwieście czterdzieści dział, dziewięćset czołgów i wozów pancernych, dwieście osiemdziesiąt armat przeciwpancernych i ponad cztery tysiące ton zapasów zaopatrzenia. Na południu nie udało się Kanadyjczykom zrealizować zadania przewidzianego na DDay, a mianowicie przekroczyć drogi N13.

Na wschodzie zaś, na plaży Sword, powstała przerwa między pozycjami zajmowanymi przez Kanadyjczyków i brytyjską 3 Dywizją, mająca od czterech do siedmiu kilometrów. Kanadyjczykom nie udało się zrealizować celów wyznaczonych na D-Day. Przyczyn było kilka: począwszy od tego, że zadania zaplanowano z przesadnym optymizmem, zwłaszcza w stosunku do żołnierzy, którzy po raz pierwszy brali udział w walce.

Nastąpiły opóźnienia w desancie na brzeg. Dotarcie do plaży utrudniał wysoki przypływ i silny wiatr. Zapory okazały się znacznie groźniejsze, niż sądzono (kanadyjscy saperzy narzekali, że zapory w wodzie przy plaży Juno były cięższe, solidniejsze i znacznie liczniejsze, przez co ich zadanie w ogóle nie przypominało sytuacji, jaką znali ze szkolenia w Anglii). Bombardowanie z powietrza i ostrzał z morza przyniosły jedynie rozczarowanie.

Harmonogram lądowania był ponad miarę napięty, za dużo pojazdów wjeżdżało na plażę w zbyt szybkim tempie, przez co powstawały zatory, których rozładowanie zabrało całe godziny. W konsekwencji uderzenie utraciło początkowe tempo. W końcu żołnierze, którzy zeszli na brzeg i minęli już osady, powszechnie uważali, że ich zadanie, przewidziane na ten dzień, zostało wykonane. 29 Niemieccy żołnierze, z którymi Kanadyjczykom

przyszło się zmierzyć, stali się przyczyną optymizmu atakujących. Byli bowiem bardzo młodzi albo starzy, często narodowości polskiej lub rosyjskiej — w niczym nie przypominali zawziętych fanatycznych nazistów, z jakimi Kanadyjczycy spodziewali się walczyć. Mieli bardzo niskie morale i budzili litość, a nie grozę. Niemniej Kanadyjczycy wiedzieli, że na tym terenie znajdują się jednak znacznie lepsze oddziały niemieckie, zwłaszcza zaś 21 Dywizja

Pancerna. Ale „pod koniec dnia jej najdalej wysunięte pododdziały stacjonowały w znacznej odległości”. 30 Co prawda obrona, jaką pokonali Kanadyjczycy, była bez porównania silniejsza niż na którejkolwiek z plaż (poza Omaha), jednak udało im się zwyciężyć, z czego cały naród kanadyjski mógł być dumny. Po dwóch latach udało się Kanadyjczykom wziąć na Wehrmachcie rewanż za Dieppe.

Rozdział 30 Niezapomniany widok Brytyjczycy na plaży Sword Plaża Sword ciągnęła się

od Lion-sur-Mer do Ouistreham przy ujściu kanału Oran do kanału La Manche.[56] Tuż za wyłożoną płytami chodnikowymi promenadą, biegnącą przy plaży, za wałem stały pensjonaty i domy letniskowe. Oprócz nich były tam stałe zapory i stanowiska ogniowe na wydmach, poza tym w głębi lądu Niemcy rozmieścili moździerze oraz ciężką i średnią artylerię. Początkowo planowali obronę plaży Sword przy użyciu baterii armat 75 mm w Merville i armat 155

mm w Hawrze. Jednak spadochroniarzom podpułkownika Otwaya z 6 Dywizji Powietrznodesantowej udało się zdobyć i zniszczyć baterię w Merville, a armaty w Hawrze okazały się wysoce nieskuteczne przy ostrzeliwaniu plaży. Były tego dwa powody: po pierwsze, Brytyjczycy użyli zasłon dymnych celem zmylenia niemieckich dalmierzy. Po drugie, bateria z Hawru cały ranek prowadziła pojedynek z pancernikiem HMS Warspite

(którego nie tra ła) — co okazało się dużym błędem, bo cele na plaży były znacznie łatwiejsze i straty, które Niemcy mogliby spowodować, znacznie osłabiłyby siły atakujących. Niemniej, już o świcie armaty 88 mm, ustawione kilka kilometrów w głębi lądu, były w stanie rozpocząć ciągły ostrzał plaży, wspomagając w ten sposób ogień z moździerzy i karabinów maszynowych, prowadzony z okien domów, które znajdowały się przy plaży, i z

bunkrów, rozrzuconych wśród wydm. Dodatkowo wykopano tam rowy przeciwczołgowe i położono miny, co miało załamać tempo uderzenia w głąb lądu, podobnie jak betonowe blokady na ulicach. Wszystkie te środki obrony opóźniały desant i kosztowały atakujących wiele ofiar. Jednostki szturmowe piechoty składały się z kompanii Pułku Południowego Lancashire (sektor Peter, po prawej stronie), Pułku Su olk (sektor Queen, po środku) i Pułku Wschodniego Yorkshire

(sektor Roger, po lewej stronie), wspierały je zaś czołgi DD. Zadaniem tych jednostek było otworzenie wyjść z plaży, którymi oddziały komandosów i czołgi z następującego zaraz po nich rzutu mogli przedostać się w głąb lądu. Tymczasem drużyny niszczenia i saperzy mieli zająć się likwidowaniem zapór i przeszkód. Inne pułki brytyjskiej 3 Dywizji Piechoty, których lądowanie przewidziano na późniejsze godziny ranka, to: Lincolnshire, Królewski

Warwickshire, Królewski Norfolk i Królewski Shropshire. Godzina H została dla nich wyznaczona na 7.25. W drodze do brzegu brygadzie komandosów pod dowództwem brygadiera lorda Lovata towarzyszył na LCI wchodzący w jej skład dudziarz, Bill Millin, który grał przyśpiewki góralskie. Major C.K. King z 2 Batalionu Pułku Wschodniego Yorkshire, płynący na LCA, czytał swoim podkomendnym fragmenty sztuki Henryk V Williama

Szekspira: Najszlachetniejsi z synów Anglii, wy krew z krwi herosów hartowanych w boju. Naprzód! (...) Dajcie przykład ludziom

zwyklejszej

krwi

—

niech

widzą, jak się walczy! (...) Łowy zaczęte! Bij, kto w Boga wierzy![57]1

Jako pierwsze miały wylądować czołgi DD. Nie były jednak w stanie płynąć wystarczająco szybko z powodu przypływu. Łodzie desantowe LCT i LCA z

łatwością je wyminęły. O godzinie 7.26 pierwsze LCT dobijały do brzegu, towarzyszyły im LCA z jednostkami szturmowymi piechoty. Ogień obrony okazał się niewielki — Niemcy strzelali z karabinów maszynowych, moździerzy i armat 88 mm. Ostrzał nie był tak silny, jak na plażach Omaha i Juno, natomiast cięższy niż na Utah i Gold. Płetwonurek z brytyjskich oddziałów piechoty morskiej wyskoczył z łodzi desantowej, na której płynął, i zajął się

zaporami, tymczasem piechurzy schodzili po rampach do wody i brnęli ku brzegowi. Straty były znaczne, jednak większość jednostek szturmowych dotarła do plaży. Chociaż niektórzy żołnierze znajdowali się w szoku i byli czasowo bezużyteczni, pozostali otworzyli ogień w stronę stanowisk obrony. Czołgi Sherman i Churchill strzelały z karabinów maszynowych 12,7 mm i dział 75 mm, co okazało się bardzo pomocne, jednocześnie zaś

dały osłonę żołnierzom przebiegającym przez plażę. Major Kenneth Ferguson przypłynął z pierwszym rzutem LCT. Znalazł się na prawym krańcu przyczółka, naprzeciw Lion-sur-Mer. Jego łódź została tra ona pociskiem z moździerza. Wcześniej do wieżyczki czołgu major przywiązał motocykl. Pocisk zapalił benzynę w baku motocykla, co stworzyło ogromne zagrożenie dla całej LCT, na pokładzie były bowiem także beczki z paliwem, skrzynie z

amunicją i torpedami bangalore. Ferguson kazał sternikowi cofnąć łódź, opuścić rampę i zalać wodą ładownię, a potem zjechał czołgiem po rampie. Za czołgiem Fergusona ruszył Sherman wiozący most. Oba dostały się pod ostrzał niemieckiego działa przeciwpancernego. Czołg z mostem wjechał na plażę, zbliżył się do Niemców od prawej strony i opuścił most dokładnie na ich stanowisko ogniowe, miażdżąc działo przeciwpancerne. Do pracy

przystąpiły czołgi Kraby z „cepami”, oczyszczając przejścia przez pola minowe. Ferguson opowiadał: „Przez plażę przejechały Kraby, waliły łańcuchami, jadąc przez wydmy, potem skręciły w prawo i zawróciły, dojeżdżając poniżej linii najniższego poziomu wody”. Inne czołgi wykorzystywały torpedy bangalore albo „węże”, by wyrąbać przejścia w zasiekach z drutu kolczastego i wydmach. Tymczasem inne „zabawki Hobarta” kładły mosty nad

wałem nadmorskim, za nimi jechały buldożery, a potem czołgi z faszyną, wrzucające bele do dołów przeciwczołgowych. Kiedy zadanie zostało wykonane, Kraby mogły przekroczyć boczne drogi, znajdujące się około stu metrów w głębi lądu, gdzie zaczęły jechać od prawej do lewej, by oczyścić przejścia dla piechoty. Ferguson powiedział potem: „Ocaliły nas czołgi Kraby z «cepami». Nie ma co do tego wątpliwości”.

Niemniej jednostki szturmowe były powstrzymywane przez snajperów i ogień z karabinów maszynowych, ukrytych w Lion-sur-Mer. Komandosi lądujący w drugim rzucie mieli przejść od razu przez Lion i iść na zachód, potem dołączyć do Kanadyjczyków w Langrunesur-Mer. Zostali jednak zatrzymani przez ostrzał obrony. Zgodnie z rozkazami Ferguson powinien kierować się ku Caen od południa, ale musiał skręcić w lewo, by

wesprzeć komandosów w Lion-sur-Mer. „Przeżywałem rozterki wewnętrzne dotyczące pomocy komandosom i byłem zły z tego powodu. Wściekłem się na tych ludzi, że nie wydostali się z plaży tak szybko, jak mogli, i nie zwiali stamtąd. Żołnierze za długo zostali na miejscu”. Nawiązując do tego, dodał jeszcze: „Choć z drugiej strony, wydawało się to zupełnie naturalne. Przypuszczam, że wszystko mogło pójść lepiej w D-Day,

ale nie jestem pewien. W końcu i tak zrobiliśmy swoje”. Konkludował zaś następująco: „Wydostaliśmy się z plaży cholernie szybko”. 2 Jednak inaczej było w Lion-sur-Mer, gdzie opór Niemców nie ustawał. Niedaleko Lion-sur-Mer Niemcy ustawili w lesie baterię bronioną przez piechotę, która kryła się w transzejach za wydmami. Komandosi nie mogli wyprzeć stamtąd wroga; artyleria cały czas ostrzeliwała plażę. O godzinie 14.41 obserwator z

marynarki na wysuniętej pozycji, który dołączył do komandosów, zdołał nawiązać łączność radiową z komandorem NałęczemTymińskim, dowódcą polskiego niszczyciela Ślązak. Nałęcz-Tymiński napisał potem w raporcie z akcji: Obserwator głosem zdradzającym podniecenie komandosi miejsca

[powiedział], zostali przez

że

przyszpileni ciężki

do

ogień

nieprzyjaciela, tak że ani oni, ani on nie mogą

wysunąć nawet głowy z

pojedynczych dołów strzeleckich, że sytuacja jest bardzo poważna, bowiem ich zadanie ma zasadnicze znaczenie dla

całej

operacji.

Stanowczo

domagał się dwudziestominutowego ostrzału obu celów, zwłaszcza tego znajdującego się w lesie.

Ślązak rozpoczął trwający czterdzieści minut ostrzał z dział 102 mm. NałęczTymiński poinformował potem obserwatora, że zadanie wykonano. Obserwator przekazał jednak, że Niemcy

nadal utrzymują się na pozycji, i zażądał kolejnego dwudziestominutowego ostrzału. Dowódca Ślązaka spełnił prośbę. „Kiedy zakończyliśmy strzelanie, usłyszeliśmy przez radio głos obserwatora. Pełen entuzjazmu mówił: «Myślę, że zadaliście im bobu. Dziękujemy! Zostańcie w gotowości do następnej akcji»”. Po pewnym czasie nadeszła kolejna prośba o wsparcie ogniem. Jednak już wcześniej o cer artylerii

zameldował Tymińskiemu, że ze znajdujących się rano w magazynie tysiąca czterdziestu pięciu naboi zostało jedynie pięćdziesiąt dziewięć. Komandor musiał wycofać okręt z akcji. Powiadomił o tym obserwatora i życzył mu powodzenia. Ten potwierdził odebranie wiadomości i zakończył meldunek słowami: „Dziękuję w imieniu komandosów Marynarki Jego Królewskiej Mości”. 3 Mimo ostrzału, Niemcy w Lion-sur-Mer utrzymywali się

na pozycjach, nie tylko w DDay, ale także przez dwie następne doby. Długi pas lądu pomiędzy Langrune po lewej stronie plaży Juno, atakowany przez Kanadyjczyków, i Lionsur-Mer na prawym krańcu przyczółka Sword, gdzie nacierali Brytyjczycy, pozostawał w rękach Niemców. Etienne Robert Webb dowodził LCA, która wiozła jednostki szturmowe do najdalej na lewo wysuniętego krańca sektora Roger. Wspominał, że podpływając,

„natra liśmy na jedną z zapór, która rozcięła dno łodzi niczym otwieracz do konserw”. LCA zatonęła. Webb dopłynął do brzegu: „Pomyślałem, tam do licha, co mam teraz począć?” Przyłączył się do kolegów. „Ależ był tam rejwach, silniki ryczały, dudziarze grali, ludzie biegali dookoła, komandosi schodzili z łodzi desantowych i od razu szli na plażę, jakby to było niedzielne popołudnie, gadali i przekomarzali się na temat tego, z czym będą musieli się

zmierzyć, żeby odwalić swój niewielki kawałek roboty. Dowódca sektora zauważył Webba oraz jego kolegów i powiedział im: „Nie wchodźcie nikomu w drogę, trzymajcie się z dala od kłopotów, a wyciągniemy was z tego”. Webb dotarł na brzeg o godzinie 7.30. O 8.00 „na plaży walki ucichły. W ogóle. Wszystko [działo się] w głębi lądu”. Na plażę spadały pociski z moździerzy i artyleryjskie, wystrzeliwane z większej odległości,

sporadycznie strzelali snajperzy. Jednak komandosi i żołnierze z Pułku Wschodniego Yorkshire, zajęci swoimi sprawami, ignorowali to. O godzinie 11.00 Webb został ewakuowany przez LCI. 4 Komandosi, których widział Webb, byli Francuzami, dowodził nimi Philip Kie er. Wchodząc 4 czerwca na pokład LST, byli w znakomitych nastrojach. Rekrutowali się spośród żołnierzy ewakuowanych spod Dunkierki cztery lata

wcześniej albo też uciekli przed rządami vichystów, by dołączyć do Wolnych Francuzów generała de Gaulle’a. „Proszę o bilet w jedną stronę”, mówili do o cerów nadzorujących załadunek, kiedy podchodzili do LST. Rankiem 6 czerwca wchodzili w skład jednostek komandosów, które jako wstępny rzut płynęły LCA do plaży. W ostatniej chwili dowódca tej grupy, podpułkownik Robert Dawson — komandos brytyjskiej

piechoty morskiej — wyznaczył ich jako czołówkę schodzących na brzeg, by właśnie oni pierwsi postawili nogę na francuskiej ziemi. 5 Jednym z tych Francuzów był szeregowy Robert Piauge, dwudziestoczterolatek, którego matka mieszkała w Ouistreham. Płynął na LCI 523, dowodzonej przez podporucznika Johna Berry’ego. Łódź wpadła na zaporę i utknęła na niej. Piauge i reszta drużyny wskoczyli do morza, chcieli jak najszybciej znaleźć się z

powrotem w ojczyźnie. Woda sięgała Piauge’owi do piersi. Przedzierał się jednak przez fale do brzegu i znalazł się tam jako trzeci z Francuzów. Dookoła niego wybuchały pociski moździerzowe, czasami pociski ciężkiej artylerii, świstały kule karabinowe. Huk był potężny. Nasz bohater po wyjściu na brzeg przebiegł około dziesięciu metrów w głąb plaży, kiedy wybuchł za nim pocisk z moździerza, raniąc go odłamkami (do dzisiaj nosi w ciele dwadzieścia dwa

kawałki stali). Jego najlepszy przyjaciel, biegnący obok, poległ od tego samego pocisku. Brytyjski sanitariusz zbadał rany Piauge’a, oznajmił: Fini, dał mu zastrzyk z mor ny i ruszył dalej, pomagać tym, którzy mogli być uratowani. Piauge myślał o matce, która w 1939 roku ze łzami w oczach starała się przeszkodzić mu we wstąpieniu do francuskiej armii, bowiem jej mąż umarł od ran odniesionych w trakcie I wojny światowej. A potem

pomyślał o Francji i, jak mówił, „zacząłem płakać, jednak nie dlatego, że użalałem się nad sobą ani też nie z powodu ran, przepełniała mnie po prostu ogromna radość, bo wróciłem do ojczyzny”. Wkrótce stracił przytomność. Zabrali go sanitariusze, został przewieziony na statek szpitalny, gdzie opatrzono mu rany, ostatecznie jednak wyzdrowiał w Anglii. Mieszka dzisiaj nad brzegiem morza w Ouistreham. Z okna bawialni jego mieszkania widać

miejsce, gdzie wyszedł brzeg w 1944 roku. 6

na

Komandosi posuwali się do przodu. Poruszając się szybko i z determinacją, minęli wał i zaatakowali niemiecką obronę w Riva-Bella i Ouistreham, wyciągając Niemców z bunkrów i uforty kowanych domów. Po zażartych walkach przechwycili silnie umocnioną i bardzo trudną do zdobycia pozycję w Casino, zachodząc ją od tyłu. Major R. „Pat” Porteous,

odznaczony Krzyżem Wiktorii za wypad pod Dieppe (został tam ranny w rękę, ale rzucił się do walki z bagnetem w drugiej), dowodził brytyjską grupą z 4 Brygady Komandosów. Miał skierować się w lewo, na skraj Ouistreham, by zniszczyć niemieckie stanowisko kierowania ogniem, umiejscowione w wieży średniowiecznej fortecy, unieszkodliwić znajdującą się w pobliżu baterię przybrzeżną, a potem pomóc grupie majora Howarda przy

moście Pegasus. Porteous utracił niemal jedną czwartą grupy przy pokonywaniu wału, na polach minowych, od pocisków moździerzowych i ostrzału z karabinów maszynowych, ukrytych w bunkrze po jego lewej stronie. „Wydostaliśmy się z plaży tak szybko, jak mogliśmy. Rzuciliśmy granaty dymne, co dało nam zupełnie niezłą osłonę przy przebieganiu przez plażę. Załogę bunkra chroniły betonowe ściany, więc była bezpieczna, nam musiał

wystarczyć dym, ale dzięki niemu wyrwaliśmy się stamtąd”. Grupa skręciła w lewo i podążyła drogą równoległą do wybrzeża. Walczyła, przedzierając się ulicami, dotarła do baterii, gdzie zamiast armat komandosi zobaczyli „lufy” słupów telefonicznych. Porteous wspominał: „Dowiedzieliśmy się później od jakiegoś Francuza, że bateria została wycofana mniej więcej na trzy doby przed D-Day i ustawiona około trzech kilometrów od

wybrzeża. Kiedy zbliżyliśmy się do miejsca, gdzie nie było już dział, ostrzelali nas. Straciliśmy tam wielu komandosów”. Porteous domyślił się, że obserwator z fortecznej wieży komunikuje się z artylerzystami w głębi lądu. Razem z oddziałem pobiegli w tamtą stronę i znaleźli się u podstawy baszty. „Na górę prowadził pojedynczy ciąg schodów w środku, a Niemcy znajdowali się na szczycie. Byli tam zupełnie bezpieczni; ściany miały grubość trzech

metrów”. Jeden z jego ludzi spróbował wejść po schodach, ale Niemcy rzucili w niego granatem. Komandos wystrzelił do wieży rakietę kumulacyjną z Piata, jednak ładunek nie zdołał przebić ściany. „A zatem Piaty okazały się bezużyteczne. Próbowaliśmy podsmażyć niemieckich obserwatorów za pomocą miotacza płomieni, ale znajdowali się za wysoko; ciśnienie w tych niewielkich, noszonych na plecach miotaczach było za niskie”.

Wykurzenie Niemców z baszty okazało się niemożliwe. Komandosi Porteousa ginęli od kul karabinowych, wystrzeliwanych z wieży; w końcu major zdecydował, że odejdą stamtąd, zostawiając to zadanie innym, i skierował oddział w stronę mostu Pegasus. Jego żołnierze nie szli szybko. Wspominał: „Nadal byliśmy przemoczeni do nitki, nieśliśmy plecaki, naprawdę przypominaliśmy gromadę pełzających ślimaków”.

Spotkali po drodze kilku Francuzów. Z jednego z wiejskich gospodarstw „jakiś człowiek wybiegł przed dom, krzycząc: «Moja żona jest ranna! Jest z wami lekarz?!» W tej samej chwili usłyszałem gwizd nadlatującego pocisku z moździerza. Padłem na ziemię, a kiedy się podniosłem, zobaczyłem jego głowę toczącą się po drodze. To było okropne. Szczęściem byłem szybszy”. Grupa Porteousa przemieszczała się ku

mostowi Pegasus. „Napotkaliśmy ogromne pole truskawek. Większość chłopaków weszła tam i zaczęła się objadać. Ubogi niski Francuz, właściciel plantacji, podszedł do mnie i powiedział: «Niemcy byli tu przez cztery lata, ale nie tknęli nawet jednej truskawki»”. Żołnierze bez pośpiechu zaparzyli herbatę. „Jeden z moich podwładnych przygotowywał kubek herbaty dla siebie, miał niewielki czajniczek. W jednym ręku

trzymał łyżeczkę, w drugiej puszkę z herbatą, kiedy nadleciał pocisk z moździerza. Wybuch rzucił nim do tyłu, obrócił go do góry nogami, podziurawił kubek, ale jemu nic się nie stało”. 7 Kapitan Kenneth Wright był o cerem wywiadu w 4 Brygadzie Komandosów. 11 czerwca napisał do rodziców o swoich przeżyciach (zaczął od „Najkochańsi Staruszkowie”). Opisał zaokrętowanie, podróż przez kanał La Manche, zatonięcie norweskiego niszczyciela

Svenner, podpłynięcie plaży na LCA. Wright pisał:

do

W chwili, gdy szykowaliśmy się do zejścia na ląd, powstał wielki zamęt [od wybuchu pocisku z moździerza], rzuciło Prawą

nas

wzajemnie

stronę

na

miałem

siebie.

pozbawioną

czucia [od wielu ran po odłamkach] — nic mnie nie bolało, po prostu nagła utrata czucia, wrażenie, jakbym dostał cios zapierający dech. W tym samym momencie opuszczona,

rampa a

facet

została z

marynarki

powiedział: Tutaj wysiadacie. No to wysiedliśmy,

jednak najpierw przez

jakiś czas gramoliliśmy się, próbując złapać oddech. Wydawało mi się, że zanim wstałem i zszedłem z łodzi, minęły wieki. Wielu innych nie mogło iść w moje ślady, a wśród nich nasz Padre. Dostałem się do wody głębokiej na

około

pamiętam,

metr. Dochodziła że

przez

7.45 i sekundę

zastanawiałem się, czy Nellie już do Was zadzwoniła!

Wright miał do pokonania

około pięćdziesięciu metrów a biorąc pod uwagę ciężar plecaka i opór wody, gdy dotarłem na brzeg, byłem wykończony. Kiedy wyszedłem na plażę, po prostu usiadłem i zrzuciłem plecak ze wszystkim, co miałem. Do tego czasu na plaży zaroiło się od ludzi. Leżeli grupami, unikając tłoku, jaki zrobił się przy wyjściach; niektórzy siedzieli, jednak większość wlokła się przez plażę w stronę wydm. Było bardzo wiele o ar, najbiedniejsi byli ci, którzy zostali tra eni jeszcze w

wodzie i próbowali dotrzeć do brzegu szybciej

niż

fale

przypływu.

Zachowanie ludzi na plaży było po prostu

wspaniałe.

Nasi

Francuzi

wpadli na brzeg, paplając jak najęci i uśmiechając się od ucha do ucha. Wszyscy razem przeszliśmy przez tę samą przerwę w zasiekach z drutu, ale przedtem trzeba było czekać na swoją kolej niczym na de ladzie. Usiadłem przy wale i patrzyłem na komandosów, biegnących na główną szosę w głębi lądu. Wszyscy byli szczęśliwi i rwali się

do walki.

Jakiś żołnierz przyniósł Wrightowi trochę calvadosu — napitku dla wyzwolicieli. Złagodziło to trochę ból. Dołączył do doktora Joe Patersona, o cera medycznego grupy, który także był ranny (w głowę i nogę), ale mimo to dzielnie się trzymał. Paterson zajął się ranami Wrighta i kazał mu czekać na ewakuację. Dwóch Francuzów przyniosło Wrightowi więcej calvadosu. Pisał:

Życzyli

mi

najlepszego.

wszystkiego

Dotarłem

do

domu i położyłem

się na

pokrytym

łóżku:

pierzyną

jakiegoś wielkim na

tym

zakończył się mój udział w inwazji.

Wright został zaniesiony z powrotem na plażę, gdzie czekał prawie dwadzieścia cztery godziny, leżąc na noszach pod gołym niebem. Ostatecznie jednak przetransportowano go do szpitala w Anglii. 8 Lord Lovat zjawił się na

lewym skrzydle 4 Brygady Komandosów. Był i jest legendą. Pod Dieppe jego komandosi dokonali prawdziwych wyczynów, niszcząc niemieckie umocnienia, choć kilku z nich zginęło. Nadeszły rozkazy, by się wycofać. Szkoci nigdy nie zostawiają poległych. Zniesienie ich na dół po zboczu klifu było niemożliwe z powodu pośpiechu. Dlatego Lovat polał ich benzyną i spalił ciała. Lovat przypłynął z komandorem porucznikiem

Rupertem Curtisem, dowódcą 200 Flotylli (LCI). Curtis wspominał, że gdy LCI płynęły do brzegu, „wlokąca się LCT podpłynęła bardzo blisko, wyładowała już bowiem czołgi. Lord Lovat poprosił mnie, bym ją zatrzymał. Przez megafon zapytałem marynarza, stojącego na pokładzie rufowym: «Jak poszło?» Uśmiechnął się zadowolony, zrobił palcami uniesionej dłoni znany gest V i odpowiedział z ulgą w głosie: «Bułka z masłem». Napawało to otuchą, niemniej miałem

powody, by wątpić w jego optymizm, bo wróg bez wątpienia otrząsał się już z szoku wywołanego wstępnym bombardowaniem i odpłacał pięknym za nadobne”. Zbliżając się do wybrzeża, Curtis rozkazał zawiesić agę, która oznaczała: „Uformować szyk grot strzały”. Wszystkie jednostki pływające skręciły przez lewą lub prawą burtę, tworząc V, przez co stały się znacznie trudniejszym celem dla strzelających Niemców. Po swojej lewej stronie, przy

plaży, Curtis widział tkwiącą na mieliźnie, płonącą LCT. Wspominał: „Sądząc po liczbie rannych na brzegu, niemieckie moździerze strzelały bardzo celnie wzdłuż linii wody. Wtedy nadeszła ta chwila. Rozkazałem dać pełną moc silnika i wpadliśmy między żerdzie. Kiedy dopłynęliśmy, kazałem zmniejszyć o połowę moc silników i utrzymać pozycję przy plaży. Wydałem komendę: «Opuścić trapy». Komandosi schodzili na brzeg zupełnie spokojnie. Każdy

najdrobniejszy szczegół tamtej sceny wydaje się dokładnie utrwalony; w pamięć wryła mi się wysoka postać Shimiego Lovata, przedzierającego się przez wodę, z karabinem w ręku, za nim podążali jego komandosi, łącznie z grającym na dudach Billem Millinem”. 9 Kilku żołnierzy, kolegów szeregowca Harolda Pickersgilla, utrzymywało, że w samym środku walki, wśród wybuchających pocisków, dymu i zgiełku panującego na plaży Sword, dane im było

zobaczyć niezapomniany widok, absolutną piękność — osiemnastoletnią Francuzkę z opaską Czerwonego Krzyża na ramieniu, jadącą na rowerze ku plaży, by pomóc rannym. Pickersgill spotkał francuską dziewczynę tego samego dnia, w głębi lądu. Po angielsku nauczyła się mówić w szkole średniej; on ze szkoły znał francuski. Wymienili spojrzenia i zakochali się w sobie. Pobrali się pod koniec wojny i są razem do dzisiaj. Mieszkają w

maleńkiej wiosce Mathieu, między kanałem La Manche a Caen. Pickersgill nigdy nie uwierzył w historyjkę opowiadaną przez kolegów o dziewczynie z Czerwonego Krzyża. Tłumaczył kumplom: „Mieliście halucynacje i tyle. To niemożliwe, Niemcy nie pozwoliliby cywilom na przejście przez ich linie obrony, a my sami też nie chcielibyśmy cywili robiących zamieszanie. To się po prostu nie wydarzyło”. Jednak w 1964 roku, kiedy

pracował dla brytyjskiej linii parowców jako agent załadunkowy w Ouistreham, spotkał Johna Thorntona, który przedstawił mu swoją żonę, Jacqueline. Jej panieńskie nazwisko brzmiało Noel. Poznała Thorntona cztery dni po rozpoczęciu inwazji; zakochali się w sobie i po wojnie wzięli ślub; on także pracował jako agent załadunkowy w Ouistreham. To właśnie Jacqueline była tamtego dnia na plaży i historia okazała się prawdziwa. 10

Pickersgill umożliwił mi przeprowadzenie wywiadu z Jacqueline dla celów tej książki. Powiedziała mi: „No cóż, znalazłam się na plaży z głupiego powodu. Moja siostra bliźniaczka zginęła dwa tygodnie wcześniej w czasie nalotu w Caen, przedtem jednak dostałam od niej na urodziny kostium kąpielowy. Zostawiłam go na plaży, bo wolno nam było raz w tygodniu rozsuwać zasieki i pływać. Zostawiłam ten kostium w małej budce na plaży i chciałam po prostu go

odzyskać. Bałam się, że ktoś go zabierze. Dlatego wsiadłam na rower i pojechałam na plażę”. Zapytałem: — Czy Niemcy próbowali panią zatrzymać? — Nie, pewnie dlatego, że miałam opaskę z czerwonym krzyżem, więc myśleli, że mi wolno. Potem mówiła dalej, jakby nadal nie rozumiała tego, co się działo: „Było tam trochę zamieszania, dostrzegłam kilku zabitych. I oczywiście, kiedy dojechałam na plażę, nie mogłam wrócić, Anglicy mi nie

pozwolili. Gwizdali na mój widok, sam pan rozumie. Dlatego zostałam na plaży i pomagałam rannym. Do domu wróciłam dopiero po dwóch dniach. Było tam tyle do zrobienia”. Zmieniała opatrunki, pomagała wyciągać z wody rannych i zabitych, i w ogóle starała się być przydatna. „Pamiętam jedną straszną scenę, która uświadomiła mi własną głupotę. Weszłam na szczyt wydmy i zobaczyłam tam korpus, zupełnie nagi, bez głowy. Nie wiem, czy był to

Niemiec, czy Anglik, ciało było zupełnie spalone”. Zapytana, co najbardziej utkwiło jej w pamięci z D-Day, odpowiedziała: „Morze i wszystkie okręty, które się na nim znajdowały. To było coś, czego nie można sobie wyobrazić, jeśli się tego nie widziało. To były okręty, okręty i jeszcze więcej okrętów, wszędzie okręty. Gdybym była Niemcem i zobaczyła ten widok, odłożyłabym broń i powiedziała: «To tyle. Nadszedł koniec»”. 11

Jacqueline i John Thorntonowie (John wylądował na plaży w D-Day w drugim rzucie) mieszkają dziś niedaleko wioski Hermanville-sur-Mer, w ładnym domu z malowniczym ogrodem. Jacqueline ciągle jest wyjątkowo piękną kobietą, tak piękną, jak kiedyś była dzielna. Brytyjscy weterani, którym opatrywała rany, nadal do niej przyjeżdżają, by podziękować — najczęściej ma to miejsce w rocznicę D-Day. Szeregowy

Harry

Nomburg (posługujący się nazwiskiem „Harry Drew”) był jednym z Żydów z Europy Środkowej, którzy zostali przydzieleni do 3 Grupy 10 Brygady Komandosów, gdzie przeszli specjalne szkolenie wywiadowcze i zdobyli umiejętność przesłuchiwania Niemców — jeńców wojennych na polu bitwy. Nomburg z dumą nosił zielony beret komandosa. Schodził na brzeg przepełniony pewnością, że uda mu się w znacznym stopniu przyczynić do klęski Hitlera.

Brnął do brzegu, niosąc nad głową Thompsona. Dostał z przydziału magazynek z trzydziestoma nabojami, co było dla niego zupełną nowością, do tamtej pory zwykle magazynek zawierał dwadzieścia nabojów. „Niestety nikt mi nie powiedział, że kiedy w magazynku jest trzydzieści nabojów 11,43 mm, magazynek jest zbyt ciężki i łatwo wypada. Dlatego nie powinno się ładować do niego więcej niż dwadzieścia naboi. Nie wiedząc o tym,

załadowałem go i natychmiast straciłem, kiedy wpadłem do wody. Dotarłem do plaży i ruszyłem wyzwalać Europę bez jednego naboju w pistolecie maszynowym”. Rozglądając się dookoła, Nomburg zauważył, że armada rozciąga się na całej długości horyzontu. Dostrzegł również trzy ciała unoszące się na falach. „Jak do tej pory — powiedział — opór [wroga] okazał się znacznie słabszy, niż się spodziewałem”. Ruszył przez plażę w kierunku miejsca, skąd

dochodził dźwięk dud. „Zobaczyłem wysokiego mężczyznę, znajdującego się przede mną. Od razu rozpoznałem brygadiera, podszedłem do niego i nieśmiało dotknąłem jego pasa z tyłu, przez cały czas myśląc: «Jeśli teraz coś mi się stanie, niech przynajmniej mówią potem, że szeregowy Drew padł obok lorda Lovata!»” Nomburg przekroczył wał i natknął się na dwóch żołnierzy Wehrmachtu, którzy natychmiast mu się poddali.

Był pewny, że kładziono im do głów wyłącznie propagandowe śmiecie i kłamstwa, dlatego postanowił ich oświecić w sprawie sytuacji Niemców na wielu frontach. Ostatnie wiadomości miał z chwili, gdy wchodził na pokład LCI w Anglii. Wynikało z nich, że wojska alianckie stoją o piętnaście kilometrów od Rzymu. Z ogromną satysfakcją zakomunikował o tym jeńcom. „Popatrzyli na mnie zdziwieni, a potem powiedzieli, że właśnie

dowiedzieli się przez radio, że Rzym padł! W sumie okazało się, że to oni informowali mnie, a nie ja ich”. Odesłał ich do miejsca na plaży, gdzie trzymano jeńców i ruszył ku swemu miejscu przeznaczenia — mostowi Pegasus. 12 Kapral Peter Masters, Żyd z Wiednia, który także wchodził w skład 3 Grupy 10 Brygady Komandosów, przeżył w D-Day własną odyseję. Zszedł z LCI jako drugi. Niósł plecak i Thompsona z trzydziestonabojowym

magazynkiem („co było złym pomysłem: magazynek bez przerwy wypadał z pistoletu, bo był za ciężki”), miał w zapasie dwieście naboi, cztery granaty ręczne (dwa dymne i dwa odłamkowe), ubranie na zmianę, koc, dwudniową rację żywnościową, łopatę o „pełnych wymiarach” („narzędzia do okopywania się, w które armia nas wyposażyła, nie nadawały się do szybkiego kopania głębokich dołów”) oraz sześćdziesiąt metrów liny do holowania pontonów

(niesionych przez innych) przez rzekę Orne, na wypadek gdyby mosty zostały zburzone. Biorąc pod uwagę warunki, było to obciążenie raczej dla konia, a dodatkowo Masters miał rower, podobnie jak reszta żołnierzy z jego oddziału. Masters wspominał: „Nikt nie pędził na brzeg. Wlekliśmy się noga za nogą. W jednym ręku trzymałem broń, z palcem na spuście; drugą przytrzymałem się linowej poręczy przy schodzeniu po trapie, a na

plecach miałem rower”. Rozkaz, na który kładziono największy nacisk, brzmiał: „Opuścić plażę”. Masters wykonał go najlepiej, jak potra ł. Po drodze zauważył dwóch żołnierzy okopujących się w płytkiej wodzie. „Nie miałem pojęcia, po co to robią. Miałem za mało doświadczenia, żeby naprawdę się bać”. Kiedy dotarł do wydmy, zobaczył dowódcę łodzi LCI, na której pokładzie płynęła jego grupa, pod dowództwem majora Hiltona-Jonesa. „Ponieważ nic

lepszego nie przychodziło mi do głowy, zasalutowałem mu. To musiał być jedyny salut, oddany w D-Day na plaży”. Brnąc przez wydmę, nadal dźwigał rower i zwój liny. „Minęliśmy kilku facetów szukających min za pomocą wykrywacza. Nie mogliśmy jednak czekać. Nasz dowódca, kapitan Robinson, przeszedł obok nich. Zaczęli krzyczeć do niego: «Hej! Co pan wyprawia?!» Robinson odpowiedział: «Przepraszam, chłopaki, ale musimy iść [dalej]»”.

Piechurzy, którzy zeszli na plażę przed komandosami, „wydawali się siedzieć dookoła, to tu, to tam, i niczego nie robili”. Masters był bardzo krytyczny wobec ich bierności, aż do chwili, gdy usłyszał łącznościowca przykucniętego w okopie, który przekazywał rozszyfrowaną informację o cerowi: „Pluton numer dwa, zostało sześciu ludzi”. „Dlatego pomyślałem, że jednak coś robili, a my mieliśmy iść tam, gdzie przydarzyło im się to, co się

przydarzyło”. Oddział przeszedł pod zaporowym ogniem z moździerzy, by dotrzeć do punktu zgrupowania, znajdującego się kilka kilometrów w głębi lądu, na skraju lasu. Żeby się tam dostać, trzeba było przejść przez zaorane pole. Z lasu strzelali snajperzy. Wybuchały pociski moździerzowe. „Sprawę pogarszało jeszcze to, że musieliśmy w dwóch miejscach pokonać błotnisty strumień. Okazało się, że bardzo trudno jest utrzymać

rower, kiedy człowiek ślizga się w wodzie, która na dodatek okazała się głębsza niż morze przy plaży, gdzie wyszliśmy na brzeg”. W stronę lasu prowadziła głęboka bruzda w ziemi. Grupa wykorzystała ją do osłony, „czołgając się z mozołem do punktu zgrupowania. Przyłączyłem się do «kolejki». Początkowo próbując się czołgać, sięgałem do tyłu i podciągałem rower do siebie, ale okazało się to tak męczące, że szybko zmieniłem metodę. Jedynym

sposobem było popychanie go, kiedy stał na kołach, był wtedy widoczny na kilometr, ja zaś byłem dobrze schowany w bruździe, pchałem go więc jedną ręką, tak przynajmniej mogłem jakoś znośnie posuwać się do przodu”. Bruzda stała się płytsza w odległości kilkuset metrów od drzew. Niemcy strzelali coraz celniej. Nadjechały dwa brytyjskie czołgi i ostrzelały las. Masters wstał „i popychając rower, wpadając na wszystkich, którzy stali mi na drodze, zdołałem dobiec do

lasu”. Lord Lovat chodził po terenie zgrupowania i ponaglał ludzi. „Robił wrażenie, jakby nic się nie działo, a na strzelaninę i cały zgiełk w ogóle nie zwracał uwagi. «Niezły popis, dudziarzu», powiedział do Millina, który właśnie nadbiegł. Millin ciężko dyszał, próbując złapać oddech, ciągnął przecież za sobą dudy i resztę wyposażenia”. Lovat pokrzykiwał: „No dalej, ruszać się, w końcu niczym się to nie różni od

szkolenia”. Masters wspominał: „Był bardzo opanowany. Miał przy sobie w kaburze tylko pistolet Colt 45 [Lovat oddał swój karabin żołnierzowi, który zgubił broń w wodzie]. Miał też laskę, długą cienką, rozdwojoną na górze”. W punkcie zgrupowania było już kilku jeńców. Lovat zauważył Mastersa i powiedział: „O, to ty jesteś gościem od języków. Spytaj, gdzie są ich haubice”. Masters zapytał, ale nie uzyskał odpowiedzi. Jednym z

jeńców był ogromny, łysawy, krzepko wyglądający mężczyzna. Komandosi zaczęli gromadzić się dookoła niego i powtarzali jeden drugiemu: „Popatrz tylko na tego aroganckiego skurwysyna. Nie raczy odpowiadać naszemu człowiekowi, chociaż go grzecznie pyta”. Pozbawione wyrazu twarze pojmanych żołnierzy Wehrmachtu natychmiast uświadomiły Mastersowi, że jeńcy nie rozumieją słowa z jego niemieckiego. Przejrzał

ich książeczki wojskowe i przekonał się, że jeden z nich jest Polakiem, a pozostali to Rosjanie. Wiedział, że Polaków uczono w szkole francuskiego, dlatego spróbował porozumieć się po francusku (tego języka także uczył się w szkole). „Twarz Polaka pojaśniała i natychmiast zaczął mówić. Okazało się jednak, że francuski Lovata był znacznie lepszy od mojego, dlatego sam zajął się przesłuchaniem, a ja odsunąłem się, popychając swój rower i dołączając do

reszty grupy, trochę przygnębiony, że znalazł się lepszy ode mnie lingwista”. Na drugim krańcu lasu znajdowała się wybrukowana droga, „mogliśmy więc jechać na rowerach, co było miłą odmianą po tym, co przeżyliśmy do tamtej pory”. Grupa wjechała do Collevillesur-Mer (którego nazwę zmieniono później na Colleville-Montgomery). Osada została bardzo zniszczona w trakcie bombardowania i ostrzału z morza. Na otaczających ją

polach leżały zabite krowy. Ludzie stali w drzwiach ocalałych domów. „Wpatrywali się w nas bez końca i machali do nas rękami, nie zważając na pociski i odłamki. Jakiś młody mężczyzna w jasnoniebieskim fartuchu i granatowym berecie — stroju najchętniej noszonym przez chłopów w Normandii — przyczepiał do drzwi obwieszczenie. Było tam napisane: «Inwazja», a pod spodem instrukcje, jak postępować. Nie mieliśmy wątpliwości, że wyczekiwali

na ten dzień, a gdy ich mijaliśmy, wołali: Vive le Tommies! Vive le France!” Była godzina 10.30. Grupa posuwała się na południe, w stronę mostu Pegasus. Mastersowi polecono wcześniej upewnić się, że jest potrzebny, a o cer, do którego został przydzielony, skorzysta z jego umiejętności. Dowódca Mastersa powiedział mu: „Dowódca grupy będzie bardzo zajęty swoimi sprawami, jednak nie waż się wracać i mówić, że był zbyt

zajęty, by skorzystać z twojej pomocy. Naciskaj na niego. Dopytuj się, kiedy możesz iść na patrol rozpoznawczy. Musisz zyskać pewność, że twoje szkolenie nie poszło na marne”. Masters wspominał: „Bardzo konsekwentnie wprowadzałem to w życie. Kapitan Robinson, który rzeczywiście był strasznie zajęty, uważał mnie za natręta. Kiedy pytałem, czy mogę iść z grupą zwiadowczą albo zrobić to czy tamto, odpowiadał po prostu: «Nie».

Wysyłał jednego ze swoich ludzi, z którymi był w Afryce Północnej albo których szkolił przez ostatnie kilka lat, i do których miał większe zaufanie niż do śmiesznego «pajaca», mówiącego z obcym akcentem, dołączonego do grupy w ostatniej chwili”. Zbliżając się do wiosek Le Port i Benouville, leżących w dolinie, przez którą płynęła Orne, grupa została przyszpilona do miejsca przez ogień z karabinu maszynowego. Komandos jadący na rowerze został

trafiony, zginął na miejscu. Robinson powiedział: „Teraz może się pan wykazać, kapralu Masters. Pójdzie pan do wsi i zobaczy, co się tam dzieje”. Masters wspominał potem: „Cóż, w lot pojąłem, o co chodzi. Wyobraziłem sobie jednostkę zwiadowczą i zapytałem, ilu ludzi powinienem wziąć ze sobą. Powiedział: «Nie, nie, to nie tak. Chcę, żeby poszedł pan sam». Nie przejąłem się tym. Odpowiedziałem: «Obejdę [wieś] od lewej strony i idąc

dookoła, wrócę tutaj od prawej»”. „Chyba nie zrozumiał pan, czego od pana chcę — odezwał się Robinson. — Chcę, żeby poszedł pan prosto drogą i zobaczył, co się tam dzieje”. Masters nareszcie pojął: Robinson chciał się dowiedzieć, skąd Niemcy strzelają, i zamierzał posłużyć się nim jak żywym celem, ściągającym na siebie ogień. Zamiast jednego ze swoich ludzi, postanowił wysłać nowo przybyłego do grupy.

„Czułem się, jakbym szedł na gilotynę, jednak nie mogłem go winić, że to samobójcze zadanie powierzył właśnie mnie, a nie jednemu ze swoich. W trakcie szkolenia nauczono mnie, jak się kryć przed ostrzałem, dlatego zacząłem desperacko rozglądać się za jakąś osłoną, ale niczego takiego nie było w pobliżu. Żadnych dołów, okopów. Był jasny dzień”. Mastersowi przypomniał się film — Gunga Din z Carym Grantem — który kiedyś oglądał. Grant także znalazł

się w beznadziejnej sytuacji, otoczony przez Hindusów na przełęczy Chajber. Wyszedł do nich, tuż przed momentem, kiedy mieli go pojmać, i powiedział spokojnie: „Wszyscy jesteście aresztowani”. Masters zaczął iść drogą, krzycząc najgłośniej, jak potra ł po niemiecku: „Wychodzić! Wszyscy wychodzić! Jesteście otoczeni! Poddajcie się! Wojna skończyła się dla was! Nie macie najmniejszych szans, poddajcie się!”

Żaden Niemiec się nie poddał, ale też nie strzelali. „Prawdopodobnie myśleli, że nikt nie zachowywałby się w tak szaleńczo ryzykowny sposób, gdyby nie miał za sobą wsparcia dywizji pancernej. Mogli mnie w każdej chwili zastrzelić, czekali jednak na rozwój wypadków”. W pewnej chwili zza kamiennego węgła wyskoczył niemiecki żołnierz. Masters przyklęknął na jedno kolano. Niemiec miał pistolet maszynowy Schmeisser, ale

jego seria chybiła celu. Masters zdołał oddać jeden strzał i jego Thompson się zaciął. W chwili, gdy pomyślał, że to koniec, kapitan Robinson — który z pewnością doszedł do wniosku, że widział wystarczająco dużo — wydał rozkaz: „Bagnet na broń! Do ataku!” Żołnierze przebiegli obok klęczącego Mastersa. Jeden z kaprali pierwszy dopadł węgła, wypalił z Brena i zranił dwóch Niemców. Pozostałym kazał wyjść z zajmowanych przez nich

pozycji. Masters podbiegł, by ich przesłuchać. Jeden z rannych nie był w stanie mówić, jęczał. Drugim okazał się piętnastoletni chłopak z Grazu w Austrii. Upierał się, że nie strzelił ani razu. Masters wskazał na pustą taśmę przy karabinie maszynowym. Chłopak powiedział, że to inni strzelali. Brytyjski kapral z Brenem w ręku stał obok Mastersa. Austriak cierpiał bardzo z powodu rany. „Jak powiedzieć «przepraszam» po

niemiecku?” — zapytał tłumacza kapral. „Es tut mir leid albo Verzeihung” — odpowiedział Masters. Masters wspominał: „Kapral próbował powiedzieć Verzeihung do chłopaka. Był dobrym żołnierzem i przyzwoitym człowiekiem, przyznał mi się, że nigdy przedtem do nikogo nie strzelał. Następnego dnia został zabity, kiedy prowadził atak, strzelając z Brena przewieszonego przez ramię”.

Masters kontynuował przesłuchanie, jednak młody Austriak niewiele wiedział. Zażądał, by go ewakuować. „To niemożliwe”, odpowiedział mu Masters. Wszystko miało się odbyć w swoim czasie. Zjawiły się dwa brytyjskie czołgi. Z pobliskiego domu Niemcy zaczęli strzelać do komandosów. Brytyjczycy na migi wskazali załogom, skąd dochodzi ogień. „Wieżyczka jednego czołgu obróciła się, wyglądało to jak zawsze dziwnie, jakby machina ożyła.

Działo huknęło dwa razy. Z odległości około trzystu metrów pociski zdruzgotały ścianę budynku”. To uciszyło karabin, a komandosi mogli iść dalej w stronę mostu Pegasus. Ku swej radości przekonali się, że mosty na rzece są w znakomitym stanie, a pozycje na nich zajmuje kompania Ox and Bucks Howarda. „Pozostawieni samym sobie, chłopcy z szybowców dywizji powietrznodesantowej siedzieli po obu stronach drogi prowadzącej do mostu i

machali do nas zielonymi beretami. «Przyszli komandosi» — powiedział jeden z nich”. 13 Była godzina 13.00. Komandosi osiągnęli najważniejszy dla nich cel. Połączyli się z oddziałami powietrznodesantowymi na wschodnim brzegu Orne. Na prawej ance plaży Sword Brytyjczykom nie udało się połączyć z Kanadyjczykami. W miejscu istniejącej luki między nimi Niemcy przeprowadzili o

godzinie 16.00 jedyny poważny kontratak w D-Day. Pułkownik Oppeln, dowodzący 22 Pułkiem niemieckiej 21 Dywizji Pancernej, otrzymał o godzinie 9.00 rozkaz zaatakowania brytyjskich oddziałów na wschód od rzeki Orne. Zastosował się do niego, jednak przejazd czołgów było bardzo spowolniony przez ataki alianckich myśliwców ostrzeliwujących kolumnę. Potem, o godzinie 12.00, nadeszły nowe rozkazy:

skręcić, minąć Caen, zaatakować fragment plaży pomiędzy Kanadyjczykami a Brytyjczykami. Przeprowadzenie manewru zabrało kolejne cztery godziny. O godzinie 14.00 pułk dotarł do linii, skąd miał rozpocząć atak, na północ od Caen. Połączył się tam ze 192 Pułkiem Grenadierów Pancernych. Major Vierzig dowodził jednym z batalionów 22 Pułku Pancernego. Wyruszył piechotą na spotkanie z dowódcą Grenadierów

Pancernych, majorem Gottbergiem. Obaj weszli na pobliskie wzgórze, gdzie zastali generała Marcksa, który przyjechał z St-Lô razem z pułkownikiem Oppelnem. „Jak w dawnych czasach, było to wtedy wzgórze dowódców”, wspominał Vierzig. Generał podszedł do pułkownika i powiedział: — Oppeln, jeśli nie uda się panu zepchnąć Brytyjczyków do morza, przegramy wojnę. Pułkownik zamyślił się na chwilę — czyżby rzeczywiście

klęska lub zwycięstwo zależały od jego dziewięćdziesięciu ośmiu czołgów? Jednak nie podzielił się wątpliwościami z pozostałymi, zasalutował i odpowiedział: — Powinienem od razu przystąpić do ataku. Marcks pojechał do 192 Pułku Grenadierów Pancernych i wydał rozkaz: „Nacierać na wybrzeże”. Grenadierzy byli jednostką elitarną, dobrze wyposażoną. Dysponowali ciężarówkami, wozami pancernymi oraz

wieloma różnymi rodzajami broni. Ich natarcie poszło dobrze; napotkali na minimalny opór i dotarli na plażę o godzinie 20.00. „Udało się nam! — nadawali przez radio. — Udało się nam!” Między sobą grenadierzy powtarzali: „Jeśli dołączą do nas czołgi, nie damy się stąd ruszyć”. Jednak w czasie, gdy czołgi wyruszały w drogę, Brytyjczycy znajdujący się na wschodnim krańcu i Kanadyjczycy na zachodnim

zostali zaalarmowani. Mieli działa przeciwpancerne i własne czołgi. 22 Pułk Pancerny musiał stawić czoło zaporze ogniowej. Pierwsza maszyna w szyku została tra ona i wyleciała w powietrze. Czołgi jeden po drugim dzieliły jej los. Po kilku minutach stan liczebny niemieckich czołgów zmniejszył się o pięć sztuk. Do akcji przyłączyły się alianckie myśliwce. Porucznik John Brown z Kanadyjskich Królewskich Sił Powietrznych leciał na Hawkerze

Typhoonie. Jego eskadra zrzuciła bomby na niemieckie czołgi, a potem — jak wspominał — „pojedynczo atakowaliśmy czołgi, strzelając do nich z działek pod każdym możliwym kątem”. Oppeln musiał odwołać rozkaz posuwania się naprzód. Ustawił pułk w szyku obronnym, wydając następujący rozkaz: „Czołgi mają być okopane. Pozycja musi zostać utrzymana”. Kontratak spalił na panewce. Pułk grenadierów daremnie

czekał na wsparcie czołgów. Luka między oddziałami alianckimi pozostała, jednak Niemcy nie byli w stanie jej wykorzystać. 14 Późnym popołudniem pułkownik Oppeln zjawił się u zdesperowanego generała Richtera i użalał się, że cała jego dywizja jest stracona. Kiedy ocalałe czołgi z 716 Dywizji przejeżdżały obok, Oppeln poprosił o rozkazy, a jeśliby ich nie było, chciał przynajmniej znać pozycje nieprzyjaciela. Richter popatrzył na niego pustym

wzorkiem i nic nie powiedział. Sam nic nie wiedział. 15 Na plażę Sword zeszło dwadzieścia dziewięć tysięcy brytyjskich żołnierzy. Straty wśród nich sięgnęły sześciuset trzydziestu ludzi, wrogowi zaś zadali znacznie poważniejsze, wzięli też do niewoli wielu jeńców. W żadnym miejscu jednak nie zrealizowali w DDay zbyt optymistycznie wyznaczonych zadań — nadal znajdowali się w odległości około pięciu kilometrów od przedmieść Caen. Dysponowali jednak ogromną

siłą wsparcia, która czekała na obszarze transportowym na wodach kanału La Manche i miała wkroczyć do akcji następnego dnia jako wzmocnienie. 21 Dywizja Pancerna straciła najlepszą okazję, by zepchnąć aliantów do morza, a większość niemieckich sił pancernych we Francji nadal znajdowała się w rejonie Pas-de-Calais, czekając na „prawdziwą” inwazję. Gdy zbliżał się wieczór, komandor porucznik Curtis popłynął na LCI wzdłuż

wybrzeża. Zameldował później: „Wypłynęliśmy na zachód, równolegle do wybrzeża, i mieliśmy wspaniały widok na plaże, gdzie dokonano inwazji. Minęliśmy Luc-sur-Mer, StAubin, Bernières i Courseulles w sektorze kanadyjskim, latarnię morską w La Rivière i Le Hamel, a potem Arromanches. Widok był niezapomniany. Przez dym i kurz widziałem łodzie, jedna po drugiej podpływające do plaży z nieugiętą determinacją, tak by oddziały

mogły zejść na plażę jak najbliżej suchego lądu. Wiele z nich było przez to w beznadziejnym położeniu, utknęły bowiem na zaporach. Nie mogłem powstrzymać uczucia dumy, widząc dowody [bojowego] ducha ich dowódców i załóg. Zakotwiczyliśmy w pobliżu Arromanches i zostaliśmy tam na czas ataku z powietrza, który przeprowadzono w nocy. Części sztucznych portów Mulberry płynęły już z Anglii i miały zostać umieszczone na wodach przy

brzegach Arromanches i StLaurent. Było jasne, że walka o utrzymanie plaż w sektorach kanadyjskim i brytyjskim przebiegła zadowalająco”. 16

Rozdział 31 Mój Boże, dokonaliśmy tego Brytyjscy spadochroniarze w DDay

Wysunięta najdalej lewa flanka sił inwazyjnych operacji Overlord miała zasadnicze znaczenie dla powodzenia całości, bowiem właśnie tam, między rzekami Dives i Orne, była najmniej odporna na niemiecki kontratak pancerny. 125 Pułk 21 Dywizji Pancernej, dowodzony przez pułkownika Hansa von Lucka, znajdował się blisko tego terenu, a Grupa Pancerna Lehr przebywała pomiędzy Normandią i Paryżem, w odległości kilku godzin marszu od miejsca

lądowania. Na wschód od Sekwany stacjonowało dziewięć dywizji pancernych, które mogły przystąpić do walki w ciągu jednego-dwóch dni. Gdyby zareagowały wystarczająco energicznie, Niemcy mogliby przeprowadzić skuteczny kontratak na plażę Sword w ciągu dwudziestu czterech godzin siłą tysiąca czołgów, z których większość stanowiły nowe Tygrysy z działami 88 mm, cięższe i lepiej uzbrojone od Shermanów i Churchilli. Dzięki pomyślnej realizacji

planu Fortitude Tygrysy, znajdujące się na wschód od Sekwany, były unieruchomione. Szczęściem dla aliantów również dywizje pancerne, stojące na zachód od Sekwany, mogły zostać włączone do akcji tylko na rozkaz Hitlera. Jednak najkorzystniejszym dla aliantów zbiegiem okoliczności okazało się to, że jedyny generał zdolny zignorować rozkazy Führera i przystąpić do natychmiastowego kontrataku, generał Edgar

Feuchtinger, dowódca 21 Dywizji Pancernej, był w Paryżu z dziewczyną.[58] Poza tym niemieckie garnizony, usytuowane pomiędzy rzekami Orne i Dives, dysponowały starymi francuskimi czołgami, działami samobieżnymi, wozami pancernymi i ogromną liczbą wyrzutni rakietowych zamontowanych na przeróżnych pojazdach. Dawało to Niemcom siłę ognia znacznie przewyższającą możliwości brytyjskiej 6 Dywizji

Powietrznodesantowej. Brytyjczycy przylecieli na pole bitwy szybowcami lub samolotami i zostali zrzuceni na spadochronach tuż po północy 6 czerwca. Osiągnęli wyznaczone im na noc główne cele — wysadzili w powietrze mosty na Dives, by odizolować teren inwazji, zniszczyli baterię w Merville, zagrażającą plaży Sword, i zajęli mosty na Orne w stanie nienaruszonym. Po zakończeniu zadań ofensywnych mieli w ciągu dnia ustanowić silną linię

obrony wzdłuż działu wodnego, pomiędzy dolinami rzek Orne i Dives (gdzie miejscem o kluczowym znaczeniu było skrzyżowanie w wiosce Varaville) oraz utrzymać mosty na Orne, by brytyjscy komandosi z piechoty morskiej i pancerniacy mogli przez nie przedostać się na drugi brzeg i wzmocnić stanowiska wzdłuż działu. O świcie na moście Pegasus nad kanałem Orne szybowcowa Kompania D majora Howarda z ledwością

stawiała opór, przystąpił bowiem do działania garnizon niemiecki z Benouville. Chociaż nie udało mu się przeprowadzić poważnego kontrataku, ostrzeliwał Kompanię D ciężkim ogniem z karabinów maszynowych, moździerzy i pociskami rakietowymi. Przejście Brytyjczyków przez most, obserwowane z pobliskiego zamku, było bardzo trudne, a chwilami niemożliwe. W czasie wymiany ognia kapral Jack Bailey zobaczył coś nieoczekiwanego. Jakaś

kobieta „ubrana w czerń, jak zwykły się nosić Francuzki w pewnym wieku, trzymając w ręku koszyk przeszła między nami i Niemcami”. Obie strony wstrzymały ogień, żołnierze wlepiali w nią wzrok. „Okazało się, że zbierała kurze jaja! Przystanęła nie dalej niż metr od mojego stanowiska strzelniczego i podniosła jedno [z ziemi]. Kiedy skończyła, po prostu odeszła, a my wznowiliśmy ogień”. 1 O godzinie 9.00 Howard miał „wspaniały widok na trzy

wysokie postacie idące drogą”. Byli to: dowódca 6 Dywizji Powietrznodesantowej, generał major Richard Gale, który wylądował w nocy szybowcem i założył swoje stanowisko dowodzenia w Ranville, dowódca Brygady Powietrznodesantowej, brygadier Hugh Kindersley, i dowódca 5 Brygady Spadochronowej, brygadier Nigel Poett. „Maszerowali niemal de ladowym krokiem, a widok był naprawdę wspaniały, bo

szli w czerwonych beretach i mundurach polowych, noga w nogę — opowiadał Howard. — Wspaniały przykład dla moich chłopaków, którzy na nich patrzyli”. Porucznik Richard Todd z 5 Brygady Spadochronowej, zrzucony nocą na spadochronie, który dołączył do Kompanii D przed świtem, (został później sławnym aktorem; zagrał postać Johna Howarda w lmie The Longest Day), powiedział, że „z powodu ogromnej brawury i odwagi” maszerujących

Gale’a, Kindersleya i Poetta „była to scena najbardziej godna zapamiętania ze wszystkich, jakie w życiu widziałem”. 3 Maszerując, Gale krzyknął do żołnierzy Kompanii D: „Świetny popis, chłopaki!” Howard zapewnił go, że mosty są nadal w rękach Brytyjczyków, niemniej przestrzegał, że zdecydowany kontratak wroga może zmienić tę sytuację. Gale przeszedł przez most Pegasus i skierował się do Benouville. Naradził się tam z

pułkownikiem Geo reyem Pine’em Co nem[59], który dowodził batalionem 5 Brygady, do Howarda dołączył nocą, a potem założył swoje stanowisko dowodzenia w Benouville. Walki w wiosce nie ustawały. Pine Co n powiedział, że potrzebna mu pomoc; Gale wydał Howardowi rozkaz wysłania jednego z jego trzech plutonów do Benouville. Kiedy porucznik Tod Sweeney otrzymał rozkaz przejścia przez most i zajęcia ze swoim

plutonem pozycji we wsi — jak wspomina — pomyślał, „że to trochę nie w porządku. Walczyliśmy przez całą noc. Naszym zdaniem należałoby zostawić nas w spokoju przez jakiś czas, a 7 Batalion nie powinien wzywać naszego plutonu na pomoc”. 4 Wsparcie było jednak konieczne, bo mniej niż połowa 7 Batalionu przedostała się do Benouville z miejsca zrzutu. Dopiero około południa większość żołnierzy batalionu dotarła do wsi. Niemcy we francuskich

czołgach i innych pojazdach pancernych silnie napierali na Brytyjczyków. Szeregowy Wally Parr opowiadał potem: „Tamten dzień był bardzo, bardzo, bardzo męczący. Przez cały czas wiedziało się, że nieprzyjaciel koncentruje się w pobliżu i nadchodzi chwila starcia”. 5 Major Nigel Taylor, dowodzący kompanią 7 Batalionu znajdującą się w Benouville, wspominał, że „było to bardzo długie wyczekiwanie” na dołączenie komandosów. „Wiem, co to

takiego dłużący się czas, ale to był naprawdę nie kończący się dzień. Gdzie się podziewali ci komandosi?”6 O godzinie 13.00 zjawili się pierwsi komandosi (grupy Petera Mastersa), za którymi wkrótce przyszli lord Lovat i dudziarz Bill Millin, który grał co sił. Było na co popatrzeć. Howard opowiadał potem: „Lovat szedł, stawiając długie kroki, jakby był w Szkocji na ćwiczeniach”. Z komandosami przyjechał czołg Churchill. Sierżant Wagger Thornton z Kompanii D wspominał:

„Wszyscy opuściliśmy karabiny, obejmowaliśmy się i całowali nawzajem, widziałem, jak jednemu z żołnierzy łzy ściekały po policzkach. Włączyłem się w to całym sercem. O rany, to było święto, którego nigdy nie zapomnę”. 7 Lovat spotkał Howarda na wschodnim końcu mostu. Kiedy wymienili już uścisk dłoni, Lovat powiedział: „John, dziś tworzy się historia”. Howard zapoznał go pokrótce z sytuacją. Celem Lovata było Varaville; Howard radził mu

ostrożnie przekraczać most Pegasus, bo nadal snajperzy kierowali tam silny ogień. Mimo to ludzie Lovata przemaszerowali na drugą stronę, a nie przebiegli pojedynczo wpół zgięci — był to akt brawury, który kosztował grupę utratę dwunastu ludzi. Większość zginęła na miejscu od kuli w głowę; komandosi, którzy przechodzili przez most w następnej kolejności, zakładali na głowy hełmy i przebiegali w pośpiechu. Znad wybrzeża nadciągnęło więcej czołgów,

niektóre przejechały przez most, inne skierowały się do Benouville, by pomóc obrońcom. Połączenie było trwałe. 8 O godzinie 14.00 Luck ostatecznie otrzymał zezwolenie na zaatakowanie mostu. Kiedy jednak jego czołgi i działa samobieżne ruszyły z miejsca, pilot alianckiego samolotu zauważył ruch i dał o tym znać marynarce. Luck wspominał: „Rozpętało się prawdziwe piekło. Ciężka artyleria okrętowa waliła w

nas bez chwili przerwy. Straciliśmy kontakt radiowy, a ludzie z batalionu rozpoznawczego zostali zmuszeni do ukrycia się”. Luck wydał rozkaz dowódcy batalionu znajdującego się na przodzie, by przerwał natarcie i okopał się w okolicy Escoville. 9 Porucznik Werner Kortenhaus należał do tego właśnie batalionu. Powiedział potem: „Nie udało się nam z powodu silnego ostrzału brytyjskich okrętów. Straciliśmy trzynaście z

siedemnastu czołgów”. 10 Podobnie jak inny pułk z 21 Dywizji Pancernej, znajdujący się na zachód od Orne, 125 Pułk także przerwał kontratak i przeszedł do defensywy. Żołnierze Howarda z pomocą spadochroniarzy, a potem także komandosów, utrzymali most Pegasus. Na wschód od mostu, na obszarze pomiędzy działem wodnym a kanałami Orne, brytyjskie grupy spadochroniarzy walczyły z rozrzuconymi punktami oporu

wroga. Peter Masters wspominał, że jadąc na rowerze do Ranville i dalej, widział „ludzi, którzy nas witali, szybowników i spadochroniarzy, jednak nigdy nie byliśmy pewni, na ile kontrolowaliśmy drogę, jak daleko można nią bezpiecznie jechać rowerem. Czasami [Niemcy] strzelali z lasu, a wtedy trzeba było przyspieszyć i szukać schronienia w zasłoniętych miejscach”. Masters zmierzał w kierunku Varaville. Do tego

czasu, a dochodziła godzina 14.00, „wielu komandosów jechało już na niemieckich rowerach wojskowych, ciężkich i czarnych — o wiele lepszych od naszych, ich pierwotni właściciele porzucili ogromną ich liczbę na poboczu drogi. Niektórzy z naszych chłopaków jechali na kolorowych rowerach cywilów, damkach, na czymkolwiek, co pozwalało dostać się szybciej do Varaville. W końcu dotarliśmy do tej wsi. Kanadyjscy

spadochroniarze [z 1 Batalionu Spadochronowego 6 Dywizji Powietrznodesantowej] powiedzieli nam, że nadal walczą o tę miejscowość”. 11 Kanadyjczycy rozpoczęli atak na Varaville jeszcze w nocy, około godziny 3.30. Anonimowy brytyjski kapitan (który wylądował o 2.00 niedaleko rzeki Dives) przekazał w meldunku, że kiedy włączył się do walki tuż przed świtem, „we wsi panował zupełny chaos. Pośród wybuchów granatów i

terkotania Brenów i karabinów maszynowych Spandau słychać było krzyki Brytyjczyków, Kanadyjczyków, Niemców i Rosjan. Nie miałem wątpliwości, że wywiązała się walka”. 12 Rosjanom, ubranym w mundury Wehrmachtu, powiedziano, że jeśli spróbują zdezerterować, niemieccy podo cerowie zastrzelą ich, a gdyby przyszło im do głowy poddać się, jako zdrajców zastrzelą ich alianci, dlatego stawiali bardzo silny opór aż do późnego popołudnia.

O godzinie 19.00 Kanadyjczycy zajęli wioskę. Myśleli, że gdy wykonają zadanie, zostaną ewakuowani do Anglii. Masters wspominał: „Dali nam wszystkie swoje papierosy, które bardzo nam smakowały, bo uważali, że nie będą ich potrzebować, jako że wkrótce mieli wracać do domu”. „Pogońcie im kota! — wołali Kanadyjczycy do komandosów. — Pogońcie im kota!” Sierżant z oddziału Mastersa powiedział

Kanadyjczykom, że zbyt łatwo dają się ponieść wyobraźni. Zwrócił im uwagę, że „skoro jakiś generał ma was pod rozkazami, to czy myślicie, że wycofa was z walki w środku bitwy?” Kanadyjscy spadochroniarze zostali w Normandii jeszcze przez trzy miesiące, zanim ich wycofano. Po zajęciu Varaville w południe komandosi okopali się i czekali na kontrataki. 13 Brygadier John DurnfordSlater był o cerem logistycznym komandosów.

Późnym popołudniem dołączył do Shimiego Lovata w okolicy działu wodnego na południe od Varaville. Ludzie Lovata odpierali co jakiś czas niewielkie kontrataki nieprzyjaciela. DurnfordSlater powiedział potem: „Shimi był wspaniały. Za każdym razem, gdy wybuchał pocisk z moździerza, podskakiwałem do góry, a on stał nieporuszony jak skała. Strasznie mi było wstyd. Nadbiegł łącznik z 4 Brygady Komandosów. «Odpieramy bardzo silny

kontratak» — powiedział do lorda Lovata. «Przekaż 4 Brygadzie, żeby sami zajęli się tymi kontratakami, nie mam zamiaru się tym przejmować aż do czasu, gdy sprawy przybiorą naprawdę poważny obrót» odpowiedział Shimi. A potem wróciliśmy do przerwanej rozmowy”. Brygadier Durnford-Slater i major Charlie Head uzbroili się w Brena i zaproponowali, że obejmą nocną wartę. „Aż się rwaliśmy, by czegoś dokonać”.

— Nie, dziękuję — odpowiedział im Lovat. Trochę zbici z tropu, ruszyli drogą w stronę Orne. W trakcie marszu DurnfordSlater zauważył ogromnego Niemca, stojącego przy rowie obok drogi. Krzyknął do Heada: — Zastrzel go, jeśli ruszy się choć o centymetr! — Niemiec natychmiast podniósł ręce do góry. — Kaputt — powiedział Niemiec z uśmiechem na twarzy. Powinien co prawda

wykonywać zadania snajpera, ale z nieukrywaną radością pozwolił wziąć się do niewoli. Przesłuchując jeńca, Durnford-Slater kazał ordynansowi trzymać pistolet w pogotowiu. Niemiec miał na sobie bardzo ładną kurtkę. Head powiedział do Durnforda-Slatera: „Powinieneś ją wziąć”. Kazał ordynansowi zdjąć kurtkę z jeńca. Niewiele myśląc, ordynans dał Niemcowi pistolet do potrzymania. Durnford-Slater wspominał: „Sytuacja była niedorzeczna:

niemiecki jeniec z załadowanym pistoletem stojący naprzeciw nie uzbrojonych brygadiera, majora i szeregowca z armii brytyjskiej. Szczęściem dla nas, ów jeniec okazał się zupełnie pozbawiony ikry. Oddał kurtkę, a potem pistolet”. 14 Gdy słońce chyliło się ku zachodowi nad kanałem La Manche, major Nigel Taylor usadowił się na krześle przed kawiarnią Gondréego przy moście Pegasus. Był ranny w nogę. Kiedy sanitariusz

opatrzył mu ranę, jak wspomina, „George Gondrée przyniósł mi kieliszek szampana, co było bardzo miłym gestem powitalnym po takim dniu, proszę mi wierzyć. A potem, w miarę jak robiło się ciemno, na niebie pojawiły się samoloty we wspaniałym szyku bojowym, brytyjskie samoloty, które nadleciały i uwolniły [ciągnięte] szybowce, dokonały zrzutu zaopatrzenia po naszej stronie kanału. Widok był wspaniały, naprawdę cudowny. Setki

szybowców, setki tych cholernych pak z zaopatrzeniem, zrzucanych oczywiście przez luki bombowe na spadochronach. Wszystko to leciało w dół, a kilka minut później pojawili się żołnierze w dżipach, ciągnęli za sobą działa przeciwpancerne i Bóg jeden wie, co jeszcze, zajęli całą drogę, byli na moście”. 15 Posiłki przemaszerowały przez most, by dołączyć do spadochroniarzy i oddziałów szybowcowych na wschód od rzeki Orne. Wally Parr i inni

żołnierze Howarda wołali do nich: „Gdzieście się do diabła podziewali?!”, „Wojna się skończyła!”, „Trochę za późno, jak na de ladę, chłopaki!” i podobne nonsensy. 16 Flotylla powietrzna składała się z trzystu ośmiu szybowców Horsa, zgrupowanych w dwóch batalionach szybowcowych, z których każdy przetransportował tysiąc żołnierzy. Towarzyszyły im trzydzieści cztery większe szybowce Hamilcar,

transportujące dżipy, artylerię i zaopatrzenie. Strefy lądowania zostały przygotowane przez spadochroniarzy po obu stronach Orne. Kapitan Huw Wheldon, później sławny prezenter i producent w rozgłośni radiowej BBC, leciał w Horsie. Kiedy jego pluton wylądował, jak wspomina, „mieliśmy broń w gotowości. Dookoła nas były szybowce, niektóre na ziemi z groteskowo uniesionymi do góry ogonami, inne dopiero

lądowały. Wydawały się ogromne”. Kiedy Wheldon znalazł się na twardym gruncie, nikt nie strzelał. „Następnie obserwowałem coś, czego nigdy nie zapomnę. Żołnierze, jak zawsze wykorzystujący każdą nadarzającą się okazję, stali w trawie w mroku nocy i załatwiali naturalną potrzebę, a na ich twarzach malował się tak typowy wtedy wyraz roztargnienia. W końcu najpierw trzeba zajmować się ważnymi sprawami. Kiedy wszyscy się załatwili,

ruszyliśmy w drogę. Wylądowała cała kompania w sile stu dwudziestu żołnierzy, która przyleciała w pięciu szybowcach. Nikt nie ucierpiał, nikogo nie brakowało”. Saperzy, sygnaliści, artylerzyści, służby zaopatrzenia, transportu i napraw, drużyny sanitariuszy i nawet kapelani stali już na ziemi. Wheldon opowiadał potem: „W sumie wyglądało na to, że byliśmy wszyscy. Już wtedy wydawało się, że był to wyjątkowy, zapierający dech w piersi wyczyn

organizacyjny”. 17 Jednak nie wszystko się udało. Po zachodzie słońca czterdzieści samolotów transportowych DC-3 z 233 Eskadry RAF minęło kanał La Manche, wioząc na pokładach sto szesnaście ton żywności, amunicji, materiałów wybuchowych, części zapasowe do radiostacji, leki i sprzęt medyczny oraz paliwo, które miały być zrzucone na spadochronach dla 6 Dywizji Powietrznodesantowej. Przelot nad kanałem odbył się bez zakłóceń, jednak kiedy

lecące na niskim pułapie i powolne Dakoty znalazły się nad własnymi okrętami przy ujściu rzeki Orne, otworzono do nich ogień. Dwa samoloty zostały zmuszone do zawrócenia na skutek poważnych uszkodzeń, jeden spadł w wody kanału; pięć kolejnych przepadło bez wieści, a reszta uległa rozproszeniu. Dostarczono jedynie dwadzieścia pięć ton zaopatrzenia. Artylerzyści z brytyjskiej marynarki, zadowoleni z siebie, wystrzeliwali pocisk za

pociskiem, nie rozpoznali bowiem Dakot; potem zrzucali winę na lotnictwo, które nie powiadomiło ich wystarczająco szybko o przelocie. Mówili, że niewiele wcześniej zaatakował ich pojedynczy niemiecki myśliwiec nocny. 18 Kapitan John Tillett z Brygady Powietrznodesantowej spędził większość D-Day na lotnisku w Tarrant Rushton w Anglii, czekając na wiadomość, że strefy lądowania w Normandii

zostały przygotowane. Tillett odpowiadał za gołębie pocztowe, które miały być użyte do przekazywania meldunków, na wypadek gdyby zawiodły radiostacje. Dowódca eskadry RAF zajął się wcześniej tresowaniem gołębi „i był z nich bardzo dumny. Trzymano je w koszach. Niestety, podczas oczekiwania kilku chłopaków nie mogło oprzeć się pokusie — zabili, upiekli i zjedli te gołębie”. Samoloty bombowe ciągnące szybowce zaczęły

ostatecznie startować o godzinie 18.30; około dziewięćset Spitfire’ów stanowiło ich eskortę. Tillett wspominał, że gdy otylla zbliżała się do wybrzeża Francji, „niebo było pokryte samolotami na obszarze wielu kilometrów, w którąkolwiek spojrzało się stronę, i wszystkie one były nasze. W pobliżu plaż natomiast tłoczyły się tysiące okrętów i łodzi, różnych rozmiarów i kształtów”. O godzinie 21.30 pilot szybowca, w którym leciał Tillett, odłączył się od

samolotu bombowego i zaczął po spirali schodzić do lądowania. „Uderzyliśmy o ziemię z głuchym hukiem, trzęsący się szybowiec stanął. Dookoła nas lądowały inne szybowce, niektóre wpadały na siebie nawzajem. Nadlatywały ze wszystkich stron. Wyskoczyliśmy z samolotu i zajęliśmy dookoła pozycje obronne. Ku mojemu zaskoczeniu, zobaczyłem Niemca w okopie przed sobą, prawdziwego żywego Niemca. Przez trzy lata

szkolono nas do walki z nimi, ale na taką sytuację nie byłem przygotowany. Powinniśmy go zastrzelić, ale kiedy na niego spojrzałem, dostrzegłem, że boi się śmiertelnie, i z pewnością nie miał zamiaru do nas strzelać. Nie mógł się nawet ruszyć z miejsca. Wzięliśmy go do niewoli”. Razem ze swoim plutonem Tillett wyruszył truchtem w stronę działu wodnego. „Kiedy tam dotarliśmy, usłyszeliśmy warkot silników. Po chwili wyłoniły się dwa czołgi i ku mojemu przerażeniu

zobaczyłem, że na jadącym na przodzie widnieje swastyka, zawróciliśmy zatem natychmiast i z szybkością Jesse Owensa schowaliśmy się na polu kukurydzy. Rozglądaliśmy się gorączkowo za jakimś okopem bądź dołem, bo czołgi zaczęły wykręcać lufy w naszym kierunku. Tak więc w dwie minuty po wylądowaniu udało się nam: a) wziąć jeńca; b) śmiało ruszyć naprzód; c) rzucić się do ucieczki”. Jednak czołgi okazały się

brytyjskie. Pierwszy z nich wyeliminował wcześniej tego dnia jeden czołg niemiecki i dlatego miał z boku narysowaną kredą swastykę. Tillett wrócił ze swoimi spadochroniarzami na wyznaczony teren i okopał się na noc. 19 Pewien major z brygady powietrznodesantowej zauważył tuż przed startem gazeciarza sprzedającego na obrzeżu lotniska popołudniowe wydanie londyńskiego „Evening Standard”. Nagłówek na

pierwszej stronie głosił: „DESANT Z POWIETRZA W EUROPIE”. Kupił wszystkie egzemplarze, załadował do szybowca i rozdawał je potem wieczorem w Normandii, tak by przynajmniej niektórzy spadochroniarze mogli poczytać o sobie w londyńskim dzienniku, wydrukowanym tego samego dnia, kiedy ich zrzucono. 20 Gdy zapadała ciemność, 6 Dywizja Powietrznodesantowa dotarła na miejsce. Chłopaki, jak wyraził się Huw Wheldon,

znaleźli się „bezpiecznie na suchym lądzie i co więcej, wielu z nas, prawdopodobnie większość, była tam, gdzie być powinna”. Jednak oddziały brytyjskie nie osiągnęły wyznaczonych celów: nie zdobyto Caen i Carpiquet. Coś w rodzaju paraliżu ogarnęło żołnierzy. Brytyjskie oddziały powietrznodesantowe, przystępujące do walk tuż po północy, a także ci, którzy wylądowali rankiem i po południu, zostali włączeni do śmiałej i agresywnej operacji

ofensywnej. Nie minęły nawet dwadzieścia cztery godziny, kiedy zmuszono ich do przejścia do defensywy, okopania się i czekania na kontratak. Wkrótce pożałowano, że zaniechano natarcia na Caen, kiedy Niemcy znajdowali się w stanie szoku i byli zdezorganizowani. Amerykanie bardzo krytykowali Brytyjczyków za wytracenie tempa uderzenia. Jednak faktem jest, że poza kilkoma oddziałami powietrznodesantowymi i

jednostkami amerykańskiej 4 Dywizji Piechoty na plaży Utah, Amerykanie także nie zrealizowali zadań planowanych na D-Day. Oni również poddali się przemożnemu odczuciu, że po oczyszczeniu plaż zrobili wystarczająco dużo jak na ten dzień. Major Taylor wyraził to najtrafniej. Siedząc wieczorem przed kawiarnią Gondréego, popijał szampana i był w dobrym nastroju. Wspominał: „Pamiętam, że w tamtym momencie

pomyślałem: «Mój dokonaliśmy tego!”21

Boże,

Rozdział 32 Kiedy zblaknie ich sława? Koniec dnia Gdy zapadła

nad Normandią zupełna ciemność,

około godziny 22.00, na plażach zakończyło się lądowanie. Prawie sto siedemdziesiąt pięć tysięcy żołnierzy brytyjskich, kanadyjskich i amerykańskich zeszło na brzeg, przedostając się tam morzem lub powietrzem kosztem czterech tysięcy dziewięciuset ofiar.[60] Poczynając od prawej anki, gdzie Amerykanie dokonali desantu powietrznego, kończąc zaś na lewym skrzydle, zajmowanym przez brytyjskie oddziały powietrznodesantowe,

inwazyjny przyczółek rozciągał się na długości dziewięćdziesięciu kilometrów. Istniała osiemnastokilometrowa przerwa między lewą anką plaży Utah i prawą anką plaży Omaha (gdzie rangersi Ruddera utrzymywali niewielki skrawek ziemi na wysokości Pointe du Hoc), jedenastokilometrowa między plażami Gold i Omaha oraz pięciokilometrowa pomiędzy Juno i Sword. Nie przedstawiały one jednak żadnego znaczenia, Niemcy

bowiem nie mieli tam oddziałów zdolnych do wykorzystania możliwości, jakie te przerwy stwarzały. Pole bitwy w Normandii było odizolowane dla Niemców znajdujących się w głębi Francji. Ostatecznie okazało się, że Rommel miał rację; alianckie lotnictwo bardzo utrudniło, a czasami wręcz uniemożliwiło Niemcom szybkie przerzucanie oddziałów, czołgów i sprzętu w rejon walki. Alianci dysponowali niemal nieograniczonymi

siłami wsparcia: ogromną liczbą żołnierzy, czołgów, dział i zaopatrzenia, czekających 7 czerwca u wybrzeży na brzask, by rozpocząć lądowanie. Za nimi zaś, w Anglii, jeszcze więcej jednostek czekało na przepłynięcie kanału La Manche. Oddziały posunęły się niedaleko w głąb lądu, nie więcej niż dziesięć kilometrów (Juno), a na plaży Omaha nawet mniej niż dwa kilometry. Niemniej alianci zdobyli umocnienia Wału

Atlantyckiego na całej długości desantu. Niemcy nadal dysponowali przewagą, walcząc na pozycjach defensywnych, a żywopłoty, zwłaszcza na półwyspie Cotentin, zapewniały im naturalne stanowiska obronne. Niemieckie umocnienia na obszarze inwazji, bunkry i umocnione stanowiska ogniowe, sieć transzei, systemy łączności, stanowiska ciężkiej artylerii zostały zniszczone poza kilkoma wyjątkami. Zbudowanie Wału

Atlantyckiego zabrało Niemcom cztery lata. Zużyli setki tysięcy ton betonu, zbrojonego tysiącami ton stalowych prętów. Wykopali tysiące kilometrów transzei. Na polach minowych zakopali miliony min, rozstawili tysiące kilometrów zasieków z drutu kolczastego. Ustawili na plażach dziesiątki tysięcy zapór. Był to kolosalny wysiłek budowlany, który pochłonął ogromny procent niemieckiej zdolności produkcyjnej, zapasów materiałowych i siły roboczej

w Europie Zachodniej. Wał Atlantycki zatrzymał amerykańską 4 Dywizję Piechoty na plaży Utah przez niespełna godzinę. Na plaży Omaha amerykańskie 29 i 1 Dywizje Piechoty uporały się z nim w ciągu niecałego dnia. Na Gold, Juno i Sword zatrzymał brytyjskie 50 i 3 Dywizje Piechoty oraz kanadyjską 3 Dywizję Piechoty na około godzinę. Ponieważ Wał Atlantycki nie był rozbudowany w głąb lądu, gdy tylko oddziałom udało się go przekroczyć, okazywał się

bezużyteczny. Nawet więcej niż bezużyteczny. Żołnierze Wehrmachtu, broniący wału, nie mogli ruszyć z odsieczą w kierunku, skąd dochodziły odgłosy walki. Dlatego też Wał Atlantycki należy uznać za jeden z największych błędów w historii wojskowości.[61] Alianci także popełniali błędy. Jednym z nich było zrzucenie w środku nocy amerykańskich 82 i 101 Dywizji Powietrznodesantowych. Nie ma wątpliwości, że byłoby

słuszniej wysłać je do walki o świcie. Ogromny potencjał alianckich bombowców i okrętów nie został w pełni wykorzystany w trakcie zbyt krótkiego i niecelnego bombardowania, a także ostrzału, które poprzedzały inwazję. Desant i przełamanie Wału Atlantyckiego były nieuniknione, ale koszty tego były straszliwe. Żołnierze uważali, że gdy tylko umocnienia Wału Atlantyckiego zostały zdobyte, wykonali swoje zadanie. Ale wtedy zamiast próbować za

wszelką cenę ruszyć dalej — w tym czasie Niemcy byli zdezorientowani — zatrzymali się, by gratulować sobie sukcesu, parzyć herbatę i okopać się. Poważnym błędem był brak przygotowania żołnierzy i sprzętu do prowadzenia walk w terenie porosłym żywopłotami. Aliancki wywiad miał wspaniałe osiągnięcia — udało się mu zlokalizować stałe niemieckie pozycje obrony, wykonał też solidne rozpoznanie w określeniu dyslokacji niemieckich

oddziałów w Normandii — niemniej zawiódł zupełnie, jeśli chodzi o ocenę terenu walki. Jednak niedociągnięcia aliantów wydają się błahe w porównaniu z błędami popełnionymi przez Niemców. Przez to, że starali się bronić Wału Atlantyckiego na całej długości w momencie inwazji, ich obrona wszędzie była słaba. Struktura dowodzenia okazała się nieskuteczna. Taktyka Rommla, by zatrzymać inwazję na plaży, była w sprzeczności z planami

Rundstedta: przeprowadzenia kontrataku po wciągnięciu sił desantowych w głąb lądu. W rezultacie nie wykorzystano wszystkich możliwości odparcia desantu. Wcielenie Polaków, Rosjan oraz innych obywateli podbitych krajów do Wehrmachtu i wysłanie do okopów z nadzieją, że będą stawiali silny opór aliantom, było nieporozumieniem. Za wiele błędów dowództwa Wehrmachtu winę ponosi Luftwa e, nieobecna nad terenem inwazji. Alianci najbardziej obawiali się

zmasowanych nalotów Luftwa e na zgrupowane na wodach kanału jednostki pływające i oddziały na plażach. Spodziewali się, że Goering skieruje do tego zadania każdy sprawny samolot. On jednak przebywał w Berchtesgaden i zgadzał się z niedorzecznym przekonaniem Hitlera, że alianci rozpoczną inwazję dokładnie w przewidzianym przez niego miejscu [Pas-deCalais]. Tymczasem jednostki Luftwa e stacjonowały w Niemczech albo też stały na

lotniskach we Francji, unieruchomione z braku paliwa. Postrach świata, Luftwa e, 6 czerwca 1944 roku stała się przedmiotem dowcipów.[62] Nie lepiej było z Kriegsmarine. Niemieckie okręty podwodne i krążowniki albo przebywały w ukryciu, albo pływały po północnym Atlantyku, polując na konwoje handlowe. Poza niewielką akcją przeprowadzoną przez trzy E-booty, niemiecka marynarka wojenna nie zorganizowała nawet jednego

ataku na największą z kiedykolwiek zgromadzonych flot inwazyjnych. Rakiety V-1, z którymi Hitler wiązał ogromne nadzieje — ich budowa wymagała wielkiego wysiłku technologicznego i produkcyjnego — nie były gotowe do akcji. Kiedy wreszcie osiągnęły gotowość bojową, od D-Day minął tydzień. Taktyczne i strategiczne błędy Niemców były poważne, jednak nie dorównywały politycznym. Okupacja Polski i

Rosji pozbawiła Bataliony Wschodnie chęci walki za III Rzeszę, mimo że niemal wszyscy żołnierze wcieleni do tych oddziałów nienawidzili komunistów. Również we Francji nie kochano okupantów. Młodzi Francuzi, którzy mogliby zasilić szeregi niemieckiego wojska, stali się sprzymierzeńcami aliantów, jako członkowie ruchu oporu. To, co Hitler uważał za największe niemieckie atuty — zasadę absolutnego przywództwa w III Rzeszy, niekwestionowane

posłuszeństwo Wehrmachtu, począwszy od feldmarszałka, skończywszy na szeregowcach — w D-Day obróciło się przeciwko nazistom. W rzeczywistości, poza pojedynczymi aktami odwagi i fanatyzmu niektórych oddziałów Wehrmachtu, działanie naczelnego dowództwa, o cerów średniego szczebla i podo cerów było po prostu fatalne. Wszyscy bali się przejąć inicjatywę. Pozwalali, by paraliżowały ich rozkazy,

wydawane w bardzo odległych miejscach, nie mające związku z istniejącą sytuacją na polu bitwy. Dowódcy dywizji czołgów, którzy znali pozycje nieprzyjaciela i wiedzieli, jak oraz kiedy go zaatakować, siedzieli w swoich sztabach, czekając, aż naczelne dowództwo, znajdujące się w Berchtesgaden, powie, co robić. Kontrast pomiędzy takimi dowódcami, jak generałowie Roosevelt i Cota, pułkownicy Canham i Otway, major

Howard, kapitan Dawson, porucznicy Spaulding i Winters a ich przeciwnikami w reagowaniu na nieprzewidziane sytuacje nie mógł być większy. O zmierzchu alianckie oddziały, znajdujące się na zajętym terenie, przystąpiły do okopywania się, podczas gdy ich samoloty wróciły do Anglii. Aliancka armada przygotowywała się do odparcia ewentualnego nocnego ataku Luftwa e. Atak taki rzeczywiście nastąpił o godzinie 23.00, ale

potwierdził jedynie nieskuteczność niemieckiego lotnictwa. Josh Honan tak to zapamiętał i opisał: „Nagle coś zaczęło przeraźliwie dudnić, pobiegliśmy razem zobaczyć, co się dzieje, okazało się, że to niemiecki samolot rozpoznawczy, który lecąc nisko i wolno, zataczał pełne koło nad zatoką, a z każdego okrętu strzelali do niego ze wszystkich dział i karabinów maszynowych. Nigdy przedtem nie widziałem tylu pocisków wystrzelonych

naraz, kolorowych, ciągnących za sobą smugi. A Niemiec leciał jakby nigdy nic, zatoczył następny krąg i odleciał do bazy”[63]. 1 Szeregowy John Slaughter ze 116 Pułku amerykańskiej 29 Dywizji także opisał tę scenę: „Po zmierzchu nad całą otą przeleciał niemiecki myśliwiec Me-109, od prawej do lewej, tuż nad zaporą balonową. Wszystkie okręty znajdujące się na kanale La Manche otworzyły ogień do tej pojedynczej maszyny, iluminując niebo tysiącem

pocisków smugowych. Bohaterski pilot Luftwa e wymknął się. Zastanawiam się, jak mu się udało przelecieć przez taką zaporę ogniową”. 2 Żołnierze na brzegu okopali się na całej długości frontu. Kapitan John Raaen z 5 Batalionu Rangersów był niedaleko Vierville, w okolicach plaży Omaha. Opowiadał: „Zaczęło się robić ciemno, dlatego przygotowaliśmy się do odparcia ewentualnego nocnego kontrataku.

Kompania sztabowa znajdowała się na niewielkiej farmie, na południe od drogi. Wtedy uświadomiłem sobie, że popełniłem kolejny błąd — nie zabrałem łopaty do kopania dołów. Podwórze francuskiej farmy bardziej przypomina bruk niż ziemię. Przez lata deptały je zwierzęta [utwardzając powierzchnię]. Spiekało je słońce. Po prostu nie byłem w stanie wykopać tam okopu, żeby się ukryć. Żołnierze z poboru mieli łopaty. Kilku z nich

zao arowało się, że wykopie dla mnie dziurę, ale odpowiadałem im: «Nie, najpierw zajmijcie się sobą. Wykopcie doły dla siebie, a gdy będziecie już bezpiecznie ukryci, pożyczycie mi łopatę, to sam wykopię dla siebie okop». Kiedy nastała ciemność, zrobiło się zimno. Naprawdę zimno. Na farmie stał stóg siana”. Raaen postanowił położyć się w nim. „Jestem jednak miastowym chłopakiem. To wcale nie był stóg siana, lecz sterta

nawozu. Nie zdążyłem nawet dobrze się położyć na niej, kiedy oblazło mnie wszelkie możliwe robactwo. Wyskoczyłem stamtąd, machając rękami, podskakując i kręcąc się dookoła, usiłując ze wszystkich sił pozbyć się tego kąsającego draństwa. Poszedłem do budynku mieszkalnego. Wewnątrz stara Francuzka dokładała do ognia wiązkę chrustu”. Był tam też porucznik Van Riper, dowódca plutonu z kompanii Raaena. „Resztę nocy

spędziliśmy z Riperem, grzejąc ręce nad wątłym ogniem razem z maleńką staruszką. Nie był to zachwycający koniec tak ekscytującego dnia”. 3 Szeregowy Harry Parley ze 116 Pułku 29 Dywizji Piechoty wspominał: „Bardzo dobrze pamiętam ostatnie godziny 6 czerwca. Kiedy zapadł zmierzch, znaleźliśmy się na polu otoczonym żywopłotami. Brudni, głodni i zmęczeni, nie mając pojęcia, gdzie jesteśmy, postanowiliśmy okopać się na

noc. Dochodziły nas bardzo odległe odgłosy artylerii, widzieliśmy także smugi pocisków. Kiedy rozeszliśmy się po polu, okazało się, że jestem razem z sierżantem. Zaczęliśmy kopać pojedynczy okop, ale ziemia była twarda jak skała. Choć z wyczerpania ledwie mogliśmy się poruszać, dół nie był głębszy niż na dziesięć centymetrów. W końcu, stojąc w ciemności, świadomy tego, że nie ma sensu kopać dalej, sierżant powiedział: «Pieprzyć to,

Parley. Siadajmy po prostu i spróbujmy odpocząć». I tak DDay dobiegł końca, a my obaj siedzieliśmy przez całą noc na ziemi, oparci plecami o siebie”. 4 Kompania D pułku „Ox and Bucks” przekazała most Pegasus pułkowi z Warwickshire. John Howard poprowadził swoich ludzi w ciemnościach w kierunku Ranville. Jackowi Baileyowi trudno było stamtąd odchodzić. Wyjaśnił to tak: „Byliśmy tam przez cały dzień i noc. Mieliśmy wrażenie, że

to nasze małe terytorium”. 5 Porucznik John Reville z Kompanii F 5 Batalionu Rangersów stał na kli e nad plażą Omaha. Kiedy dzień miał się ku końcowi, wezwał łącznika, szeregowego Rexa Lowa, wskazał na sześć tysięcy jednostek, znajdujących się na wodach kanału, i powiedział: „Popatrz na to, Rex. Już nigdy w życiu nie zobaczysz czegoś takiego”. 6 Szeregowy Robert Za t, dwudziestojednoletni piechur

ze 115 Pułku 29 Dywizji Piechoty, tak przedstawił swoje przeżycia: „Udało mi się wejść na wzgórze, doszedłem do miejsca, gdzie Niemcy zatrzymali nas na noc, i wydaje mi się, że osiągnąłem szczyt człowieczeństwa”. 7 Szeregowy Felix Branham z Kompanii K 116 Pułku Piechoty, pułku, który poniósł najcięższe straty w D-Day ze wszystkich oddziałów piechoty, kończąc swoją relację, powiedział: „Od czasu D-Day przeżyłem wiele

tragedii. Jednak D-Day będzie trwał w mojej pamięci aż do śmierci, a potem zabiorę go ze sobą do nieba. Był to najdłuższy, najsmutniejszy i najstraszniejszy dzień, jaki przyszło przeżyć nie tylko mnie, ale wszystkim. Swoich przeżyć nie oddałbym za milion dolarów, ale też nie chciałbym nawet za milion dolarów doświadczyć tego jeszcze raz”. 8 Sierżant John Ellery z 16 Pułku 1 Dywizji Piechoty z sektora Easy Red plaży

Omaha wspominał: „Pierwszą noc we Francji spędziłem w dole obok żywopłotu, owinięty mokrą płachtą namiotową, zupełnie wyczerpany. Ale przepełniała mnie radość. To było najwspanialsze doświadczenie mojego życia. Czułem się, jakbym miał trzy metry wzrostu. Niezależnie od tego, co się działo, udało mi się wydostać z plaży i dotrzeć na płaskowyż. Przez chwilę byłem panem wzgórza — przynajmniej we własnym odczuciu. Mój wkład w osiągnięcia armii Stanów

Zjednoczonych jest być może najmniejszy w historii bohaterskich dokonań, ale chociaż przez jakiś czas szedłem ramię w ramię z bardzo odważnymi ludźmi”. 9 Admirał Ramsay zakończył dzień 6 czerwca takim oto wpisem w dzienniku: Nadal musimy umocnić się na lądzie. Marynarka dobrze wykonała swoje

zadanie. Nadchodzące

cały

dzień

wiadomości

od

przez ETF

[Eastern Task Force — Wschodniego

Zgrupowania

Sił

zabezpieczającego

Morskich,

plaże atakowane

przez Brytyjczyków] były zadowalające, poczyniono niezłe postępy. Niewiele [otrzymano] od WTF [Western Task Force — Zachodniego Zgrupowania Sił Morskich, plaże atakowane przez Amerykanów], istnieją obawy co do sytuacji

na

wybrzeżu.

Niemniej

możemy gorąco podziękować Bogu za ten dzień.10

Żołnierzem, który z pewnością nie zapomniał podziękować Bogu, był

porucznik Richard Winters z 506 Pułku Piechoty Spadochronowej 101 Dywizji Powietrznodesantowej. O godzinie 0.01 6 czerwca leciał w samolocie C-47 zmierzającym ku Normandii. Modlił się przez całą drogę, żeby przeżył ten dzień, żeby nie zawiódł. Nie zawiódł. Rankiem zasłużył na Distinguished Service Cross. Winters napisał w dzienniku: 6 czerwca o godzinie 24.00 przed

położeniem się spać w Ste-Marie-duMont nie zapomniałem

uklęknąć i

podziękować Bogu, że zachował mnie przy życiu w czasie tego dnia, i prosić o pomoc w dniu następnym.

Ślubował wtedy: jeśli przeżyje wojnę, znajdzie samotną farmę, gdzie spędzi resztę swoich dni w ciszy i spokoju. Taką farmę wyszukał w 1951 roku w południowośrodkowej Pensylwanii, gdzie mieszka do dziś. 11 „Kiedy zblaknie ich sława?” — zapytał Tennyson,

myśląc o lekkiej brygadzie, więc i ja zapytam o to samo, myśląc o żołnierzach D-Day. Tak rzucił Śmierci w twarz Tę najzuchwalszą z szarż Zastęp orężny; Chwała tej kawalkadzie, Chwała Lekkiej Brygadzie Sześciuset mężnym!

[64]

Do generała Eisenhowera, który rozpoczął inwazję słowami „Okey, ruszajmy”, należało też ostatnie słowo. W 1964 roku, w dwudziestą rocznicę D-Day, Walter

Cronkite przeprowadził z nim wywiad na plaży Omaha. Patrząc na wody kanału La Manche, Eisenhower powiedział: „Widzisz tych ludzi, Walterze, pływają tu, żeglują, korzystają z ładnej pogody i piękna plaży. Dziś, patrząc na to, aż trudno sobie wyobrazić, jak wtedy było. Ale to cudowne uczucie pamiętać, o co walczyli i ginęli tu ludzie dwadzieścia lat temu, co zrobili, by zachować nasz styl życia. Nie, aby podbijać nowe ziemie, nie z powodu naszych ambicji.

Jedynie po to, by się upewnić, że Hitler nie zniszczy wolności na świecie. Moim zdaniem to po prostu zapiera dech w piersi. Pomyślmy o wszystkich, którzy oddali za to życie, płacąc straszliwą cenę. Tylko na tej plaży padło wtedy dwa tysiące żołnierzy. Ale zrobili to, by świat pozostał wolny. To pokazuje, czego może dokonać wolny człowiek, żeby nie stać się niewolnikiem”. 12

Słownik skrótów AEF Allied Expeditionary Force — Alianckie Ekspedycyjne Siły Zbrojne ATC Assault Training Center —

Centrum Szkolenia Desantowego BAR Browning Automatic Ri e — karabin automatyczny Browning BRP Beach Reconnaissance Party — Grupa Rozpoznania Plaży CCS Combined Chiefs of Sta — Połączony Komitet

Szefów Sztabów (aliancki) CO Commanding O cer — o cer dowodzący COSSAC Chief of Sta to the Supreme Allied Commander — Szef Sztabu Alianckiego Naczelnego Dowództwa CP Command Post

— stanowisko dowodzenia CTF Commander Task Force — dowódca Zgrupowania Sił Morskich DD Duplex Drive — podwójny napęd ECB Engineer Combat Battalion — Batalion Saperów ESB Engineer Special Brigade —

Specjalna Brygada Saperów ETO European Theater of Operations — Europejski Teatr Wojny FUSAG First US Army Group — 1 Grupa Armii Stanów Zjednoczonych GHQ General Headquarters — kwatera główna

JCS Joint Chiefs of Sta — Połączony Komitet Szefów Sztabów (amerykański) JIS Joint Intelligence Subcommittee — Połączony Podkomitet Wywiadu LCA Landing Craft, Assault — szturmowa łódź desantowa LCC Landing Craft,

Control — łódź desantowa dowodzenia LCI Landing Craft, Infantry — łódź desantowa do transportu żołnierzy, ich ekwipunku i uzbrojenia LCM Landing Craft, Medium — średnia łódź desantowa do transportu żołnierzy z

uzbrojeniem i małych pojazdów LCT Landing Craft, Tank — łódź desantowa do transportu czołgów i pojazdów LCT (R) Landing Craft Tank (Rocket) — łódź desantowa do transportu czołgów i pojazdów, uzbrojona w wyrzutnie rakiet

LCVP Landing Craft Vehicle and Personnel — łódź desantowa do transportu pojazdów i żołnierzy (łódź Higginsa) LST Landing Ship Tank — okręt desantowy do transportu czołgów LZ Landing Zone — strefa lądowania MP Military Police

— Żandarmeria Wojskowa OB West Oberbefehlshaber West — Naczelny Dowódca na Zachodzie OCTU O cer Cadet Training Center — Jednostka Szkolenia O cerów OKH Oberkommando des Heeres — Naczelne Dowództwo

Wojsk Lądowych OKW Oberkommando der Wehrmacht — Naczelne Dowództwo Niemieckich Sił Zbrojnych OP Observation Post — stanowisko obserwacyjne OSS O ce of Strategic Services — amerykańskie Biuro

Służb Strategicznych OWI O ce of War Information — Biuro Informacji Wojennej PC Patrol Craft — łódź patrolowa PIR Parachute Infantry Regiment — Spadochronowy Pułk Piechoty RAF Royal Air Force — Królewskie Siły Powietrzne

RN Royal Navy — Królewska Marynarka Wojenna SAS Special Air Service — Specjalne Jednostki Powietrznodesantowe SCAEF Supreme Commander Allied Expeditionary Force — Naczelny Dowódca Alianckich Ekspedycyjnych Sił

Zbrojnych SHAEF Supreme Headquarters Allied Expeditionary Force — Kwatera Główna Naczelnego Dowództwa Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych SOE Special Operations Executive — brytyjskie Kierownictwo Operacji

Specjalnych SOS Services of Supply — służby zaopatrzenia SP Self-Propelled Guns — działo samobieżne SS Schutzsta el — sztafety ochronne TNT Trójnitrotoluen — trotyl UDT Underwater Demolition Teams —

drużyny niszczenia podwodnego VIP Very Important Person — Bardzo Ważna Osoba WN Widerstandnest — gniazdo oporu

Ilustracje

Generał Dwight David Eisenhower, naczelny dowódca Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych Koalicji. (U.S. Army Signal Corps)

Feldmarszałek Erwin Rommel podczas inspekcji Wału Atlantyckiego na początku maja 1944 roku. „Naszą jedyną szansą obrony będą plaże” — oświadczył w styczniu, po objęciu dowództwa Grupy Armii B we Francji. Był wulkanem energii, człowiekiem pełnym determinacji. (Eisenhower Center)

Rommel rozkazał umieścić na

plażach wszelkiego typu miny, zasieki z drutu kolczastego, a także drewniane i stalowe zapory. Na zdjęciu: niemieccy żołnierze, szukający osłony przed alianckimi samolotami zwiadowczymi, które przelatywały nisko nad plażą. W połowie maja na wybrzeżu znajdowało się około pół miliona zapór. (Imperial War Museum)

Bramy belgijskie z przyczepionymi minami były podczas przypływu zakrywane przez wodę. Te widoczne na zdjęciu zostały 8 czerwca na plaży

Utah zepchnięte w jedno miejsce przez amerykańskie buldożery. (U.S. Army Signal Corps)

Niemcy wlali miliony ton betonu w umocnienia Wału Atlantyckiego. Ta ufortyfikowana pozycja, znajdująca się w St-Marcouf za plażą Utah, miała żelbetowe mury grubości 5,5 metra. Mimo silnego ostrzału z morza i powietrza, Niemcy bronili się w niej jeszcze dwa dni po rozpoczęciu inwazji.

(U.S. Cost Guard)

By przełamać Wał Atlantycki, alianci potrzebowali łodzi desantowych. Andrew Higgins z Nowego Orleanu zaprojektował LCVP, zwaną łodzią Higginsa, i wyprodukował ich 20 tysięcy, co było jednym z większych dokonań przemysłu podczas

wojny. (Eisenhower Center)

Były też inne rekordy produkcyjne. Na zdjęciu: szybowce należące do Sił Powietrznych USA, które przybywały do Anglii złożone w pakach (na pierwszym planie). Najpierw były montowane kadłuby (pośrodku), a potem skrzydła (z tyłu). (Wide World)

Na potrzeby inwazji D-Day zaprojektowano różne rodzaje jednostek pływających. Oto amerykańskie amfibie nazywane „kaczkami”, sprawdzane po przybyciu do Anglii. (Wide World)

Amerykańskie jednostki przybywały do Wielkiej Brytanii wszelkiego rodzaju statkami. Najwięksi szczęściarze płynęli na transatlantyku Queen Mary, na zdjęciu ćwiczenia w schodzeniu do szalup. W pierwszej połowie 1944 roku Queen Mary i Queen Elizabeth przetransportowały do Wielkiej Brytanii ponad ćwierć miliona amerykańskich żołnierzy. (Wide World)

Liczba Amerykanów w Anglii gwałtownie rosła, co powodowało zakłócenia w codziennym życiu Brytyjczyków, ale pewne rzeczy nie uległy zmianie. Maj 1944 roku — Amerykanie jadą na manewry ulicą Rockstone Road w Bassett, w Southampton, a obok toczy się zwykłe

życie. (Imperial War Museum)

Szkolenia i treningi były bardzo intensywne i zbliżone do warunków, w jakich żołnierze mieli później walczyć. Naczelny dowódca Dwight Eisenhower i dowódca wojsk lądowych, generał Bernard Montgomery, obserwują ćwiczenia jednostek pancernych w marcu 1944 roku. (U.S. Army Signal

Corps)

Podczas gdy na terenie Wielkiej Brytanii odbywały się ćwiczenia desantowe, alianckie lotnictwo bombardowało francuskie linie kolejowe. Na zdjęciu bombowce: B-26, Marauder, amerykańskiej 7 Armii Lotniczej atakują 2 maja parowozownie

w północnej Francji. Do 6 czerwca w ramach planu Transportation zrzucono ponad siedemdziesiąt sześć tysięcy ton bomb. (Imperial War Museum)

Łodzie desantowe w Southampton, 1 czerwca 1944 roku, część z nich zbudowano w Anglii przed inwazją. Na

zdjęciu widać LCT [łodzie do transportu czołgów] i LCH [łodzie desantowe sztabowe]. (Imperial War Museum)

Brytyjscy saperzy wchodzą na pokład LCI [łodzi desantowej do transportu piechoty]. (Wide World)

Amerykański LST [okręt desantowy do transportu czołgów] w Brixham podczas załadunku przed inwazją, 27 maja 1944 roku. (Wide World)

Amerykańscy żołnierze stojący w kolejce po przydział papierosów tuż przed załadunkiem. Jeden z żołnierzy powiedział: „Nie, dziękuję, nie palę”. Kwatermistrz odparł: „Lepiej weź, bo jeszcze przed wylądowaniem będziesz palił”. Nie mylił się. (Wide World)

Żołnierze z 4 Dywizji amerykańskiej 1 Armii wchodzą 2 czerwca na pokład LCI. Pogoda była ładna, choć wiatr już się nasilał. (Wide World)

Nabożeństwo na jednej z LCI. „Księża mieli pełne ręce roboty — wspominał żołnierz ze Straży Przybrzeżnej. — Widziałem, że nawet żydzi przystępowali do komunii”. Cenzor zaczernił dystynkcje na pagonach mundurów. (Wide World)

Ike wśród spadochroniarzy 101 Dywizji Powietrznodesantowej w Greenham Common. Porucznik Wallace Strobel ma na szyi kartonik z numerem samolotu. „Leć i dorwij ich” — mówi Ike. (U.S. Army Signal Corps)

LCT 763 kieruje się do brzegu, a pancernik USS Arkansas otwiera ogień ze swoich dział 305 mm. Okręt, przyjęty do marynarki w 1912 roku, był jedną ze „starych dam”. „Był to najsilniejszy ostrzał, jaki kiedykolwiek słyszałem — powiedział korespondent prasowy, który później pisał także reportaże z Korei i Wietnamu. — Większość z nas

czuła, że to najważniejszy moment w naszym życiu”. Generał Omar Bradley tak określił pierwszą salwę, którą oddały okręty wojenne: „Nigdy w życiu czegoś takiego nie słyszałem”. (Imperial War Museum)

Pancernik USS Nevada rozpoczyna ostrzał ze swoich dział 355 mm. Okręt przetrwał atak na Pearl Harbor 7 grudnia 1941 roku, bo tego dnia wypłynął z portu. (U.S. Navy)

O 5.37 sześć niemieckich E-Bootów przypuściło jedyny atak na flotę aliancką, który zorganizowała

Kriegsmarine w D-Day, i wystrzeliło w jej kierunku serię torped. Trafiony został tylko norweski niszczyciel Svenner. „Na śródokręciu zobaczyłem błysk eksplozji — opowiadał świadek tego wydarzenia — a potem w górę uniósł się snop ognia i dymu. Svenner przełamał się wpół i zatonął”. (U.S. Coast Guard)

Uzbrojony transporter zbliża się do

plaży Utah z działkiem przeciwlotniczym skierowanym w niebo. Nie pojawił się jednak żaden niemiecki samolot. (U.S. Army Signal Corps)

Lądowanie na plaży Utah przebiegało prawie zgodnie z planem

dzięki bombardowaniom z morza i powietrza, a także akcji oddziałów powietrznodesantowych działających na tyłach Niemców. Plaża widziana z góry przed południem 6 czerwca. (Wide World)

Żołnierze 4 Dywizji Piechoty zmierzają do plaży Utah 6 czerwca późnym popołudniem. (U.S. Coast Guard)

Chociaż lądowanie na plaży Utah przebiegło stosunkowo łatwo, były ofiary w ludziach. Lekarze udzielają pierwszej pomocy żołnierzom rannym pod Les-Dunes-de-Madeleine. (U.S. Army Signal Corps)

Szybowce transportujące wsparcie i sprzęt dla 82 i 101 Dywizji Powietrznodesantowych za plażą Utah, po południu 6 czerwca. Na pierwszym planie żołnierze 4 Dywizji w Les-Dunesde-Madeleine. (U.S. Army Signal Corps)

Nie istnieją zdjęcia przedstawiające nocny desant i późniejsze działania oddziałów powietrznodesantowych 6 czerwca. Tu spadochroniarze 101 Dywizji rozmawiają z francuskimi dziewczętami w Ste-Marie-du-Mont, za plażą Utah, rankiem 7 czerwca. (U.S. Army Signal Corps)

Łódź Higginsa, płynąca przed południem 6 czerwca ku plaży Omaha, zapaliła się od serii z niemieckiego karabinu maszynowego. (U.S. Coast Guard)

Niezidentyfikowani żołnierze płyną łodzią Higginsa w kierunku plaży Omaha przed południem 6 czerwca. (U.S. Army Signal Corps)

Robert Capa z magazynu „Life” przybył wraz z drugim rzutem, Kompanią E 16 Pułku, do sektora Easy Red plaży Omaha. Wykonał sto sześć zdjęć i wrócił do Portsmouth nocą 6 czerwca. Potem pojechał pociągiem do Londynu i oddał zdjęcia do wywołania. Jego asystent w ciemni tak się

niecierpliwił, by je obejrzeć, że susząc negatywy nastawił zbyt dużą temperaturę. Emulsja stopiła się i spłynęła. Ocalało tylko osiem zdjęć. To dwa z nich. (Wide World)

Pierwszy rzut żołnierzy na plaży Omaha znalazł się pod straszliwym ostrzałem karabinów maszynowych oraz armat 88 mm i 75 mm,

moździerzy i granatów. Kompania A 16 Pułku zeszła na brzeg jako pierwsza — i straciła dziewięćdziesiąt procent swego składu. Na zdjęciu: ranny żołnierz 16 Pułku, leżący pod kredowym klifem poniżej Colleville. (U.S. Army Signal Corps)

Żołnierze 16 Pułku przy klifie pod Colleville. O tej porze, czyli o godzinie ósmej, wiadomo już było, że pierwotny

plan desantu na plażę Omaha spalił na panewce. Jednostki — które straciły broń podczas transportu na brzeg — były pozbawione dowódców i straciły ducha walki. (U.S. Army Signal Corps)

Ranni żołnierze 1 Dywizji na plaży Omaha. (U.S. Army Signal Corps)

Ocaleni żołnierze z ostrzelanej łodzi Higginsa wyciągani są na brzeg. Być może był to jedyny przypadek w historii, kiedy rannych zabierano w kierunku linii frontu, by sanitariusze udzielili im pierwszej pomocy. (U.S. Army Signal Corps)

W połowie dnia dowództwo objęli młodsi oficerowie i podoficerowie, prowadząc małe grupy po urwisku na plaży Omaha. Około godziny 14.00 żołnierze 29 i 1 Dywizji przebijali się już w głąb lądu. Na zdjęciu: żołnierze wysiadający z łodzi Higginsa. Na plaży widać pojazdy kołowo-gąsienicowe i amfibię. (U.S. Army Signal Corps)

Po zdobyciu przyczółka alianci wprowadzają do walki wielką liczbę pojazdów. 8 czerwca czołg Sherman zjeżdża z pokładu LST na plażę Omaha. (U.S. Army Signal Corps)

Cena zwycięstwa. Żołnierze ze Straży Przybrzeżnej wciągają na pokład swej łodzi desantowej marynarza, którego łódź trafiła na minę w pobliżu plaży Omaha. (U.S. Coast Guard)

Sternik tej łodzi Higginsa został trafiony serią z karabinu maszynowego z plaży Omaha. Transport Straży Przybrzeżnej zabierze go do punktu pierwszej pomocy, a później ranny zostanie ewakuowany do Anglii. (U.S. Coast Guard)

LCT zabiera rannych żołnierzy piechoty z plaży Omaha. Zostaną przewiezieni na pokład LST, służącego

jako szpital, a potem do Anglii. Alianci stracili tego dnia cztery tysiące dziewięciuset ludzi, zabitych, rannych i zaginionych. Z tego dwa tysiące zginęło lub odniosło rany na plaży Omaha. (U.S. Coast Guard)

Klif w Pointe du Hoc. Przy silnym oporze Niemców wspinali się po nim amerykańscy rangersi. Pułkownik James Earl Rudder, który powrócił tu po dziesięciu latach, zapytał fotoreportera: „Jak myśmy tego dokonali?” (Zdjęcie udostępnione przez Mrs. James Earl Rudder)

Pointe du Hoc, fragment pola walki. Oddział Ruddera poniósł straszliwe straty, kiedy próbował wyprzeć Niemców z bunkrów — ale 6 czerwca o godzinie dziewiątej wykonał swoje zadanie, niszcząc wielkie armaty. (Zdjęcie udostępnione przez Mrs. James Earl Rudder)

Nieprzyjacielscy żołnierze. W oddziałach broniących Wału Atlantyckiego służyli w większości chłopcy albo mężczyźni w wieku popoborowym. Biorąc jednak wrogów do niewoli, trzeba było zachować wielką ostrożność. Amerykański rangers Alban Meccia napisał: „Widziałem niemieckiego oficera, który strzelił w plecy jednemu ze swoich ludzi, gdy ten ruszył w naszą stronę z rękoma podniesionymi do góry. Któryś z naszych zaś zobaczył białą flagę, a kiedy podniósł się, dając znak Niemcom, by się zbliżyli, dostał kulą między oczy”. (Imperial War Museum)

Żołnierze Batalionów Wschodnich czekają na plaży Utah, aż LST zabierze ich na pokład okrętu, którym zostaną przewiezieni do Anglii. Wielu z nich się uśmiecha, ale później będą rozczarowani, że wysyłani są do obozów jenieckich w Anglii, a nie w Stanach Zjednoczonych. (U.S. Coast Guard)

„Dla was wojna się skończyła”. Ci niemieccy jeńcy — oficerowie i szeregowcy — nie mogliby być szczęśliwsi. (U.S. Coast Guard)

Ciężko uszkodzone niemieckie fortyfikacje na plaży Omaha: widać stalowe pręty zbrojeniowe i grubość betonowych ścian. Ten bunkier wznosił się nad sektorem Easy Red i krył armatę 75 mm, z której strzelano przez cały ranek. Została wreszcie unieszkodliwiona przez żołnierzy piechoty, którzy obrzucili bunkier granatami. (U.S. Army Signal Corps)

Zabity żołnierz niemiecki leżący przed stanowiskiem karabinu maszynowego, broniącego plaży Utah w pobliżu Les-Dunes-de-Madeleine. (U.S. Army Signal Corps)

Młody Amerykanin i dwaj jeszcze młodsi Niemcy na plaży Utah. Hitler gotów był się założyć, że ta młodzież, wychowywana w systemie totalitarnym, pokona zepsute, zniewieściałe dzieci demokracji. Przegrałby jednak zakład. (U.S. Army Signal Corps)

Generał major Percy Hobart wyposażał brytyjskie czołgi w różne gadżety — ten na zdjęciu na przykład w cepy. Stalowe łańcuchy, wprawiane w ruch przez obracający się bęben, uderzały w ziemię przed czołgiem, bezpiecznie detonując miny. (Imperial War Museum)

Kolejna „zabawka Hobarta”, liczący 9 metrów składany most. Amerykanie pogardliwie odnosili się do takich wynalazków, ale Anglicy wykorzystywali je na zdobywanych plażach z dobrym skutkiem. (Imperial War Museum)

Brytyjscy żołnierze z 50 Dywizji Piechoty schodzą z LCI na plaży Gold przed południem 6 czerwca. (Imperial War Museum)

Żołnierze kanadyjskiej 9 Brygady 3 Dywizji, schodzą na plażę Juno przed południem 6 czerwca. W D-Day Kanadyjczycy odpłacili Niemcom za Dieppe. Posunęli się najdalej w głąb lądu ze wszystkich oddziałów alianckich. (Imperial War Museum)

Arromanches i jego sztuczny port, opatrzony kryptonimem Mulberry, na prawym skrzydle plaży Gold (zdjęcie wykonane we wrześniu 1944 roku). Przy plaży Omaha zbudowano podobny port, ale został zniszczony przez sztorm między 19 a 22 czerwca. W

dniach 6-16 czerwca Amerykanie wysadzili w nim 278 tysięcy ludzi i 35 tysięcy pojazdów, natomiast Brytyjczycy na plaży Gold — 279 tysięcy ludzi i 46 tysięcy pojazdów. (Imperial War Museum)

Komandosi Brygady Specjalnej lorda Lovata lądują w La Brèche na

plaży Sword. Na przodzie czołgi Sherman (DD z podwójnym napędem). (Imperial War Museum)

Żołnierze 4 Brygady Komandosów w Ouistreham, osłaniani przez czołgi Sherman (DD), wciąż jeszcze z osłonami. Po zdobyciu miasta komandosi ruszyli w głąb lądu, by

połączyć się z 6 Dywizją Powietrznodesantową. (Imperial War Museum)

Ranni brytyjscy żołnierze z pułków Południowego Lancashire i Middlesex, wyciągani na brzeg w sektorze Queen White plaży Sword, 6 czerwca około

7.50. (Imperial War Museum)

Szybowce brytyjskiej 6 Dywizji Powietrznodesantowej w pobliżu Ranville, około kilometra od mostu Pegasus. Z trzystu pięćdziesięciu pięciu szybowców, które brały udział w

akcjach spadochronowych Brytyjczyków w D-Day, zginęło lub zostało rannych stu pilotów. (Imperial War Museum)

Powyżej i poniżej: pod koniec dnia

na plaży Omaha. Na brzeg wciąż przybywają amerykańscy żołnierze i sprzęt. Jeden z pilotów, patrząc na taką scenę, pomyślał, że Hitler musiał być szalony, jeśli sądził, że zdoła pokonać Stany Zjednoczone. (U.S. Army Signal Corps)

(U.S. Coast Guard)

Na francuski brzeg miało zejść jeszcze więcej ludzi. Nazajutrz po DDay żołnierze 2 Dywizji ruszyli w głąb lądu z sektora Easy Red w pobliżu StLaurent na plaży Omaha. Kolumna wojska omija niemiecki punkt oporu, który wyrządził wiele szkód w D-Day. (Imperial War Museum)

7 czerwca z Anglii przybywał do Francji nieprzerwany strumień ludzi i sprzętu. Z tyłu prom Rhino, załadowany ambulansami, zmierza do brzegu. (U.S. Coast Guard)

Jedynie nieliczne samoloty niemieckie przelatywały nad plażami w czasie inwazji; te, które jednak się na to odważyły, zostały „gorąco” powitane (a tylko jeden na sześć wystrzelonych pocisków był pociskiem smugowym). Z tyłu powoli tonie amerykański transportowiec, który trafił na minę. (U.S. Coast Guard)

Spis treści Okładka Strona tytułowa Strona redakcyjna Spis treści Podziękowania Dedykacja Motto Skład dywizji Prolog Rozdział 1. Broniący się Rozdział 2. Atakujący Rozdział 3. Dowódcy Rozdział 4. Gdzie i kiedy? Rozdział 5. Wykorzystać wszelkie atuty

Rozdział 6. Plany i przygotowania Rozdział 7. Szkolenie Rozdział 8. Koncentracja wojsk i odprawy Rozdział 9. Załadunek Rozdział 10. Decyzja o rozpoczęciu akcji Rozdział 11. Przełamanie Wału Atlantyckiego Rozdział 12. Dorwijmy tych drani Rozdział 13. Największe przedstawienie, jakie kiedykolwiek widział świat Rozdział 14. Droga przez kanał i ostrzał z morza Rozdział 15. Tu zaczynamy wojnę Rozdział 16. Nous restons ici Rozdział 17. Droga przez piekło

Rozdział 18. Zapanował kompletny chaos Rozdział 19. Tłok Rozdział 20. Jestem entuzjastą niszczycieli Rozdział 21. Może mi powiecie, jak tego dokonaliśmy? Rozdział 22. Na zboczu w Vierville Rozdział 23. Powstrzymana katastrofa Rozdział 24. Walka o płaskowyż Rozdział 25. To było po prostu fantastyczne Rozdział 26. Świat wstrzymuje oddech Rozdział 27. Zaopatrzeni we wszystko, łącznie z gadżetami Rozdział 28. Wszystko było dobrze zorganizowane Rozdział 29. Rewanż

Rozdział 30. Niezapomniany widok Rozdział 31. Mój Boże, dokonaliśmy tego Rozdział 32. Kiedy zblaknie ich sława? Słownik skrótów Przypisy Bibliografia Aneks Ilustracje Przypisy wydawcy