Anthony de Mello - Kontakt z Bogiem. Konferencje rekolekcyjne

De Mello Anthony

Kontakt z Bogiem Konferencje rekolekcyjne

Wstęp Anthony de Mello jeszcze jako młody człowiek odznaczał się nieprzeciętną osobowością. Wśród wielu darów umysłu i serca wybijała się na czoło jego zdolność porozumiewania się z ludźmi miał coś do powiedzenia i wiedział, jak to przekazać innym. Do Towarzystwa Jezusowego wstąpił w 1947 r., w wieku 16 lat, w prowincji Bombay, na zachodnim wybrzeżu Indii. Koledzy jego wspominają, że samodzielnie studiował Homera, a nawet tłumaczył go innym. Został wysłany na studia filozoficzne do Hiszpanii i wykorzystał tę szansę, by poznać lepiej „Ćwiczenia duchowne” św. Ignacego Loyoli pod kierunkiem wybitnego ich znawcy - ojca Calverasa. Ponieważ ujawniał wyraźne zdolności kierowania i inspirowania innych, zdecydowano, by po skończonych studiach teologicznych zdobył stopień naukowy w zakresie psychologii (counselling) na Loyola University w Chicago. Studiował również przez rok duchowość na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie. Po powrocie do Indii zaskoczył wszystkich prośbą o wysłanie do pracy na odległej stacji misyjnej. Wkrótce jednak uczyniono go odpowiedzialnym za formację młodych jezuitów w niełatwym okresie po Soborze Watykańskim II. Był to tylko początek tego, co miało stać się dziełem jego życia, zarówno bowiem nadzwyczajne uzdolnienia, jak i konkretna sytuacja sprawiały, że coraz częściej i z różnych stron nadchodziło wiele próśb i propozycji. W krótkim czasie stał się znaną w świecie postacią. Prowadził kursy na wielu kontynentach i pisał książki, które doczekały się licznych wydań i przekładów*. Założył Instytut Sadhana i zajął się tam kształceniem osób, które miały później pracować w seminariach, domach zakonnych i ośrodkach duchowości. Osiągnąwszy szczyty popularności, zmarł nagle na atak serca w Nowym Jorku 2 czerwca 1987 r., tuż po przybyciu do Stanów Zjednoczonych, gdzie miał przeprowadzić serię wykładów i konferencji. W swym ostatnim liście do Indii pisał: „Nigdy w moim życiu nie czułem się tak szczęśliwy, tak wolny...”. * W języku polskim ukazały się: Sadhana. Ścieżka do Pana Boga, Verbinum, Warszawa 1989; Śpiew ptaka, Verbinum, Warszawa 1989; U źródeł. Rozważania rekolekcyjne, WAM, Kraków 1990; wyd. II, WAM, Kraków 1992; Minuta mądrości, WAM, Kraków 1991; wyd. II, WAM, Kraków 1992; Przebudzenie, Dom Wydawniczy „REBIS”, Poznań 1992; Modlitwa żaby, tom I i II, WAM, Kraków 1992. Ci, którzy znali bliżej ojca Tony’ego de Mello, pamiętają, że w swojej „posłudze” przeszedł różne etapy, częściowo odpowiadając na potrzeby tych, którym służył, lecz - pozostając w zgodzie z osobistą duchową ewolucją, która się w nim samym dokonała. Patrząc z zewnątrz, można by wyodrębnić kolejne fazy, kiedy był kierownikiem duchowym, terapeutą i guru. Jeden z jego osobistych przyjaciół, spoglądając jakby od wewnątrz, określił to jako „postępujący rozwój wartości od świętości poprzez miłość do wolności”. Oczywiście, te wartości

nie wykluczają się wzajemnie. Nie można też ściśle rozdzielić wymienionych tu etapów. Nie jest to tylko zwykła ciągłość, lecz również jedność różnych ról i zadań. I rzeczywiście można by powiedzieć, że Tony, zgodnie z wielką tradycją chrześcijańską, był przede wszystkim kierownikiem duchowym. Co więcej, można twierdzić, że główną przyczyną jego popularności aż do końca, kiedy niektórzy wysuwali zastrzeżenia co do obranego przez niego kierunku, było to, że nie wyrzekł się nigdy swojej pierwotnej roli i pozostał zawsze niedościgłym przewodnikiem, pomagającym innym w nawiązaniu głębszego kontaktu z Bogiem. I oto teraz mamy przed sobą jego dzieło pośmiertne - przepisany tekst konferencji rekolekcyjnych, które sam pieczołowicie zredagował, lecz nigdy nie oddał do druku. Nie wiemy, dlaczego ich wcześniej nie udostępnił ani co pomyślałby dziś o ich publikacji. Wiemy jednak na pewno, że wiele osób z radością weźmie je do ręki. Tekst konferencji przedstawiamy w takiej formie, w jakiej pozostawił go Tony. Opatrzyliśmy go tylko tytułem i wprowadziliśmy niewiele poprawek formalnych, chociaż niektórzy podsuwali możliwość dokonania głębszej rewizji całości. Styl jest nieco archaiczny, a treść nie zawsze jest „posoborowa”. Język konferencji uwarunkowany jest faktem, że pierwotnie były one wygłaszane do jezuitów. Niewiele znajdziemy w nich odniesień do Ćwiczeń duchownych św. Ignacego. Tony zwykł poruszać tę problematykę podczas osobistych rozmów z rekolektantami. Przedmiotem konferencji były trzy klasyczne, fundamentalne tematy: modlitwa, pokuta oraz miłość Chrystusa. I wreszcie podkreślmy, że mamy do czynienia z typowym dla Tony’ego stylem - przebija z niego ogromna siła. Tony pozostawał zawsze takim. Nigdy się nie narzucał, ale nieodparcie zapraszał, by podzielić jego doświadczenie. Prawdą jest, że nie wiadomo, czego doświadczał w ostatniej fazie swego życia, przed śmiercią. Niezbyt przekonywające były również jego próby sformułowania tego doświadczenia. Zawsze jednak pozostawał sobą - tym samym Tonym, którym był dotąd. Książka ta jest więc pewnego rodzaju „powrotem do domu” i to w kontekście obchodów Roku Ignacjańskiego - 500 lat od urodzin Ignacego Loyoli w 1491 r. Jest również zaproszeniem skierowanym do jezuitów i ich przyjaciół rozsianych po całym świecie, by głębiej wnikać w duchowe dziedzictwo Założyciela Towarzystwa Jezusowego. W tym świetle ojciec Tony de Mello i jego konferencje rekolekcyjne zawierają posłannictwo, które on sam wyraził w swej homilii 31 lipca 1983 r.: „Musimy głęboko zakorzenić się w Bogu, jeśli chcemy pozostać na tej samej fali, co twórczy Duch mieszkający w naszym sercu, jeśli chcemy odznaczać się zdolnością kochania i pozostać wiernymi Kościołowi, w którym spotykamy się nieraz ze sprzeciwem i brakiem zrozumienia. Tylko człowiek kontemplatywny może się na to zdobyć. Tylko taki człowiek będzie wiedział, jak połączyć lojalność i posłuszeństwo z twórczością i konfrontacją. Modlę się podczas tej mszy św., byśmy nie zostali oskarżeni przez Boga i historię o zaniedbania w tym zakresie. Modlę się, by św. Ignacy znalazł dość powodów, by czuć się z nas dumny...”. Parmananda R. Divarkar SJ Bombay, 2 czerwca 1991 Rozdział pierwszy Przyjąć Ducha Świętego Chciałbym przeprowadzić nasze rekolekcje w kontekście Kościoła i współczesnego świata. Spotkaliśmy się tu, by spędzić pewien czas w milczeniu, na modlitwie i w odosobnieniu właśnie teraz, kiedy Kościół dotknięty jest kryzysem, a świat rozpaczliwie szuka pokoju, pełniejszego rozwoju oraz sprawiedliwości. Czyż nie możemy być słusznie oskarżeni o „ucieczkę ze świata”? Czyż możemy sobie pozwolić na luksus 8-dniowego skupienia na osobności akurat teraz, kiedy dom stoi w płomieniach i potrzeba każdej pary rąk do ugaszenia pożaru? Czy można nas posądzić o „ucieczkę”? Chciałbym zatrzymać się przez chwilę na tym porównaniu. Dom rzeczywiście stoi w ogniu. Niestety, wielu z nas, zbyt wielu - i to jest tragiczne - nie znajduje żadnej motywacji, by ugasić ogień. Wolimy raczej zamknąć się w naszym małym świecie i skupić uwagę na drobnych sprawach własnego życia. Zbyt wielu jest do tego stopnia zaślepionych, że nawet nie zauważa pożaru. Dostrzegamy jedynie to, co nam odpowiada. I nawet

zakładając, że mamy wystarczającą motywację i jesteśmy obdarzeni jasnością widzenia, wielu z nas brakuje odpowiedniej siły, by wytrwale walczyć z tym pożarem. Brak nam mądrości i refleksji niezbędnej do podjęcia najlepszych i najskuteczniejszych środków do stłumienia pożaru. Ponadto w wypełnienie zadania wplata się tyle egoizmu, który sprawia, że często sobie przeszkadzamy, zachodzimy drogę, pomimo najlepszych intencji. W świetle tej rzeczywistości rekolekcje wydają się luksusem i pewną formą ucieczki. Jest to jednak ta kategoria luksusu, na jaką pozwala sobie generał wycofujący się z bezpośredniej linii ognia, by poświęcić odpowiedni czas na refleksję, a następnie powrócić z bardziej skutecznym planem walki. Jest to rodzaj ucieczki, który pozwoli nam umocnić motywację, rozszerzyć i otworzyć nasze serca na większą miłość, zaostrzyć nasze spojrzenie, zgromadzić odpowiednią energię, by poświęcić się z jeszcze większym entuzjazmem wypełnieniu zadań, które Bóg wyznaczył nam w świecie. Dag Hammarskjold, mistyk, który został sekretarzem generalnym Organizacji Narodów Zjednoczonych, miał rację, kiedy zapisywał w swym diariuszu następujące słowa: „W naszych czasach droga do świętości prowadzi z konieczności poprzez świat działania”. Oddajemy się kontemplacji i modlitwie, by się na nowo odtworzyć i działać w sposób bardziej energiczny i skuteczny na chwałę Bożą i dla dobra całego świata. Największa potrzeba Kościoła Kościół przeżywa okres chaosu i kryzysu. Nie jest to z konieczności coś złego. Kryzys jest wyzwaniem, okazją do wzrostu. Chaos poprzedza stworzenie... pod warunkiem i to jest ogromnie ważne - by Duch Boży unosił się nad nim. Największą potrzebą Kościoła dzisiaj nie jest nowe prawodawstwo, nowa teologia, nowe struktury, nowa liturgia - to wszystko bez Ducha Świętego jest jak martwe ciało bez duszy. Pilnie potrzebujemy, by ktoś wyrwał nam nasze kamienne serca i dał nam serce żywe, serce z ciała. Potrzebujemy świeżego zastrzyku entuzjazmu, inspiracji, odwagi i duchowej mocy. Potrzeba nam wytrwałości w wypełnianiu zadań, niepoddawania się zniechęceniu lub cynizmowi. Potrzeba nam nowej wiary w przyszłość i w ludzi, dla których trudzimy się. Innymi słowy, potrzeba nam nowego wylania Ducha Świętego. Mówiąc konkretniej, potrzebujemy ludzi pełnych Ducha Świętego. Duch Boży działa poprzez ludzi i przez ludzi dociera do nas Zbawienie. „Pojawił się człowiek posłany przez Boga - Jan mu było na imię” - czytamy w Ewangelii zapowiadającej przyjście Chrystusa. A więc człowiek, a nie jakiś program czy też projekt albo orędzie. „Dziecię nam się narodziło, syn został nam dany” - Bóg zbawił nas nie poprzez „plan zbawienia”, lecz poprzez człowieka, poprzez swego Syna Jezusa Chrystusa, pełnego mocy Ducha Świętego... Duch Święty nie zstępuje na gmachy, lecz na ludzi. Namaszcza ludzi, a nie ich projekty. Mieszka w duszach i sercach ludzi, a nie w nowoczesnych maszynach. Tak więc stwierdzenie, że najpilniejszą potrzebą Kościoła jest nowe wylanie Ducha Świętego, oznacza, że Kościół potrzebuje całej armii ludzi pełnych ducha. I dlatego odprawiamy te rekolekcje. Przyszliśmy tutaj w nadziei, że staniemy się ludźmi pełnymi ducha. Usunęliśmy się z czynnego życia przyjmując tę samą postawę i mając te same oczekiwania, z jakimi Apostołowie schronili się w wieczerniku aż do dnia Pięćdziesiątnicy. Jak otrzymać Ducha Świętego? Nie ma pewniejszej prawdy od tej: Duch Święty nie jest czymś, co możemy zawdzięczać naszym własnym wysiłkom. Nie można sobie na Niego „zasłużyć”. Nie możemy absolutnie nic zrobić, aby Go otrzymać. Jest On bowiem czystym darem Ojca. Mamy do czynienia z takim samym problemem, z jakim borykali się Apostołowie. Również i oni, podobnie jak my, odczuwali potrzebę Ducha Świętego dla prowadzenia swej działalności apostolskiej. Jezus przekazał im wskazówki, w jaki sposób otrzymać Ducha Świętego. „Kazał im (...) oczekiwać obietnicy Ojca: „Słyszeliście o niej ode Mnie - [mówił] - Jan chrzcił wodą, ale wy wkrótce zostaniecie ochrzczeni Duchem Świętym... Gdy Duch Święty zstąpi na was, otrzymacie Jego moc i będziecie moimi świadkami w Jerozolimie i w całej Judei, i w Samarii, i aż po krańce ziemi” (Dz 1, 4 nn.). Jezus powiedział: oczekujcie. Nie możemy sobie „uczynić” Ducha

Świętego. Możemy jedynie wyczekiwać, aby przyszedł. A to wydaje się trudne dla naszej biednej natury ludzkiej we współczesnym świecie. Nie możemy czekać. Nie możemy zatrzymać się spokojnie. Jesteśmy zbyt niespokojni, zbyt niecierpliwi. Musimy stale coś robić, stale się ruszać. Wolimy raczej wiele godzin ciężkiej pracy niż trud związany ze spokojnym wyczekiwaniem na coś, nad czym nie sprawujemy kontroli i czego czasu przyjścia nie znamy. W każdym jednak wypadku musimy czekać i dlatego czekamy, czekamy - i nic się nie dzieje, a raczej nic nie możemy dostrzec naszym zamglonym, duchowym wzrokiem. Dlatego jesteśmy znużeni oczekiwaniem i modlitwą. Czujemy się lepiej, kiedy „pracujemy dla Boga” i dlatego zanurzamy się znów w działanie. Tymczasem Duch Święty udzielony jest tylko tym, którzy oczekują; tym, którzy dzień po dniu otwierają swe serca na Boga i Jego Słowo w modlitwie; tym, którzy „inwestują” całe godziny w to, co naszej mentalności ogarniętej obsesją produkowania i przynoszenia zysku wydaje się zwykłą stratą czasu. Czytamy w Dziejach Apostolskich: „Podczas wspólnego posiłku Jezus kazał im nie odchodzić z Jerozolimy, ale oczekiwać obietnicy Ojca...” (Dz 1, 4). Mówi im: nie opuszczajcie Jerozolimy. Sprzeciwiajcie się pragnieniu robienia czegoś, dopóki nie wyzwolicie się z nieodpartej potrzeby działania, głoszenia innym czegoś, czego sami nie doświadczyliście. Kiedy otrzymacie Ducha Świętego, wtedy będziecie dawać mi świadectwo w Jerozolimie i aż po krańce ziemi, ale nie wcześniej.W przeciwnym razie będziecie fałszywymi świadkami, a w najlepszym wypadku działaczami, ale nie apostołami. Frenetyczni działacze nie dowierzają sobie, czują nieodpartą potrzebę przekonywania innych, by poczuć się pewniej. Jezus powiedział: „Otrzymacie moc...”. „Otrzymacie” jest odpowiednim słowem! Jezus nie oczekuje od nas, byśmy byli twórcami mocy, ponieważ tego rodzaju mocy nie możemy „wyprodukować”, niezależnie od tego, jak wielkiego podjęlibyśmy się trudu. Taką moc można jedynie otrzymać. Przypomina mi się młoda dziewczyna, która mi się zwierzyła: „Uczestniczyłam w dziesiątkach różnego rodzaju kursów i seminariów, z których wyniosłam przynajmniej setkę wspaniałych idei. Teraz jednak nie potrzebuję już więcej pięknych idei, a jedynie mocy, by przynajmniej jedną z nich urzeczywistnić”. Dlatego rekolekcje nie są kursem ani seminarium. Nie będziemy mieli ani lekcji” ani dyskusji w grupach. Potrzeba nam wiele milczenia, wiele modlitwy i pełnego otwarcia się na Boga. Co czynić konkretnie: postawa Na jutrzejszą poranną modlitwę oraz - jeśli macie na to ochotę - na cały jutrzejszy dzień chciałbym wam zaproponować przyjęcie pewnej postawy i podjęcie pewnej praktyki. Postawa polegałaby na wielkim oczekiwaniu. Św. Jan od Krzyża twierdzi, że człowiek otrzymuje od Boga tyle, ile się od Niego spodziewa. Jeśli oczekujemy niewiele, zwykle też i niewiele otrzymamy. Jeśli natomiast oczekujemy wiele, wiele też otrzymamy. Potrzebujecie, by w waszym życiu spełnił się cud łaski? A więc oczekujecie, by spełnił się cud. Ilu cudów doświadczyliście w swoim osobistym życiu? Żadnego? Bo też i nie oczekiwaliście żadnego. Bóg nigdy nie zawodzi, kiedy spodziewamy się od Niego wiele: możemy na Niego wyczekiwać, ale może również odpowiedzieć zaraz. Może także nadejść niespodziewanie, „jak złodziej o nocnej porze”, jak wyraził się Jezus. Przyjdzie jednak z pewnością, jeśli na Niego czekamy. Ktoś słusznie powiedział, że grzech przeciwko Duchowi Świętemu polega na tym, iż człowiek nie wierzy, że może On przemienić świat i przemienić jego samego. Jest to bardziej niebezpieczny rodzaj ateizmu niż w wypadku kogoś, kto mówi, istnieje”, bo chociaż człowiek wmawia samemu sobie, że wierzy w Boga, to jednak ulega zaślepieniu i popada w praktyczny ateizm, z którego nawet nie zdaje sobie sprawy. W rzeczywistości bowiem twierdzi: „Bóg nie może mnie już zmienić. Ani nie pragnie, ani nie ma mocy, by mnie przemienić, by przywrócić mi życie. Wiem o tym, bo próbowałem już wszystkiego. Odprawiłem tyle razy rekolekcje, modliłem się gorliwie, wykazałem ogromnie dużo dobrej woli... i nic się nie stało, po prostu nic”. Praktycznie Bóg takiego człowieka jest Bogiem umarłym, a nie Bogiem, który wskrzeszając Jezusa z martwych, wykazał nam, że nie ma dla Niego rzeczy niemożliwej.

Albo też, posługując się pięknymi słowami Pawła mówiącego o Abrahamie, jest to Bóg, któremu Abraham zawierzył, Bóg, który „ożywia umarłych i to, co nie istnieje, powołuje do istnienia. On to [Abraham] wbrew nadziei uwierzył nadziei, że stanie się „Ojcem wielu narodów” zgodnie z tym, co było powiedziane: „takie będzie twoje potomstwo”. I nie zachwiał się w wierze, choć stwierdził, że ciało jego jest już obumarłe - miał już prawie sto lat - i że obumarłe jest łono Sary. I nie okazał wahania ani niedowierzania co do obietnicy Bożej, ale się wzmocnił w wierze. Oddał przez to chwałę Bogu ; był przekonany, że mocen jest On również wypełnić, co obiecał” (Rz 4,17-21). Co czynić konkretnie: pewna praktyka Proponuję, byście wczytali się uważnie w Ewangelię Łukasza 11,1-13. Przeczytajcie kilka razy ten fragment i zadajcie sobie pytanie, jaka jest wasza osobista odpowiedź na Jezusowe słowa: „O ileż bardziej Ojciec z nieba da Ducha Świętego tym, którzy Go proszą!” Zaczekajcie, dopóki nie doświadczycie wystarczającej wiary w słowa Jezusa, by rzeczywiście i z pełną ufnością poprosić o Ducha Świętego. A wtedy proście! Proście nieustannie, proście z całego serca, proście coraz bardziej, proście nawet natrętnie jak ów człowiek z Ewangelii, który pukał do drzwi swego przyjaciela o północy, nie przyjmując do wiadomości negatywnej odpowiedzi. O pewne rzeczy możemy prosić Boga jedynie warunkowo: „jeśli taka jest Twoja wola...” W tym jednak wypadku nie ma żadnego wstępnego warunku. Udzielenie nam Ducha jest wyraźną wolą Boga. Jest to Jego jednoznaczna obietnica. I nie tyle brakuje Jego woli udzielenia nam Ducha, co raczej: naszej wiary w to, że rzeczywiście pragnie nam Go udzielić; oraz nalegania z naszej strony. Nie wahajcie się więc poświęcić sporo czasu, by prosić i to prosić niezmordowanie. Możecie modlić się następującymi słowami: „Udziel nam, Panie, Ducha Chrystusowego, bo przecież jesteśmy Twymi dziećmi”; albo też: „Przyjdź, Duchu Święty! Przyjdź, Duchu Święty!” Każde wołanie będzie na miejscu - wypowiadajcie je powoli, uważnie, z całkowitą powagą. Powtórzcie je sto, tysiąc, dziesięć tysięcy razy. Możecie również prosić bez słów. Po prostu, patrząc w niebo lub w tabernakulum, w milczeniu i przyjmując postawę błagalną. Jeśli jesteś sam w swoim pokoju, możesz wyrazić błagalną prośbę nie tylko wzrokiem, lecz całym ciałem - wznosząc swe ręce do nieba albo też padając na twarz. Niekoniecznie musi to być „medytacja”. Nie zawsze też dostarczy wam to jakichś natchnień czy „oświeceń”. Będzie to jednak modlitwa. A Ducha Świętego otrzymujemy w odpowiedzi na poważną modlitwę, a nie na medytację pieczołowicie przygotowaną. Módlcie się i to nie tylko za samych siebie, lecz za nas wszystkich, za całą grupę. Nie mówcie tylko: „udziel mi”. Mówcie również: „udziel nam”. A jeśli pragniecie, by wasza modlitwa osiągnęła maksymalną moc i intensywność, postępujcie jak apostołowie oczekujący na Ducha Świętego przed Pięćdziesiątnicą - módlcie się wraz z Maryją. Święci zapewniają nas, że nie słyszano, by ktokolwiek wzywając Jej pośrednictwa czy pomocy, nie został wysłuchany. Możecie pójść w ślady świętych i zwracać się do Maryi we wszystkich potrzebach. Będziecie wtedy przekonani o tej prawdzie nie dlatego, że tak mówią święci, lecz dzięki osobistemu doświadczeniu. Powierzcie te nasze rekolekcje Maryi, Matce Jezusa. Od samego początku proście o Jej błogosławieństwo. Zobaczycie, jaka nastąpi zmiana. I wreszcie podsuwam wam psalmy, które mogą wam jutro pomóc w sformułowaniu błagalnej modlitwy o Ducha Świętego: Psalm 4: Jedynie światłość Twego oblicza może przynieść nam radość; Psalm 6: Lecz Ty, o Panie, jakże długo jeszcze...? Płaczem obmywam co noc moje łoże. Psalm 13 [12]: Dokąd kryć będziesz przede mną oblicze? Psalm 16 [15]: Nie dla mnie dobra poza Tobą. Psalm 24 [23]: Niech wkroczy Król chwały. Psalm 27 [26]: O jedno proszę Pana, tego poszukuję: bym w domu Pańskim przebywał... Szukam, o Panie, Twojego oblicza. Psalm 38 [37]: Przed Tobą, Panie, wszelkie me pragnienie i moje wzdychanie nie jest przed Tobą ukryte. Psalm 42 [43]: Dusza moja pragnie Boga... Łzy stały się dla mnie chlebem we dnie i w nocy. Psalm 43 [42]: Czemu jesteś zgnębiona, moja duszo, i czemu jęczysz we mnie? Ufaj Bogu. Psalm 63 [62]: Za Tobą tęskni moje ciało, jak ziemia zeschła, spragniona, bez wody.

Psalm 130 [129]: Dusza moja oczekuje Pana bardziej niż strażnicy świtu. Psalm 137 [136]: Nad rzekami Babilonu - tam myśmy siedzieli i płakali, kiedyśmy wspominali Syjon. Być może, że zechcecie skupić uwagę na jednym lub drugim wersie z tych psalmów i otworzyć serce przed Bogiem powtarzając słowa, które On sam do nas skierował. Mają one moc, by wzbudzić w was wiarę i uzyskać to, o co prosicie. Rozdział drugi Rekolekcje Apostoła Chciałbym rozpocząć tę konferencję pytaniem, które prawdopodobnie część z was sobie zadaje. W niektórych środowiskach nie ma już zwyczaju odprawiania rekolekcji w milczeniu - a nawet w ogóle odprawiania. Wydaje się, że naszym potrzebom odpowiada bardziej coś na kształt seminarium lub kursu odnowy teologicznej albo biblijnej. Pada argument, że z powołania jesteśmy apostołami, a nie kontemplatywnymi mnichami. Nasze powołanie domaga się, byśmy działali, a nie pozostawali bezczynni; byśmy mówili, a nie trwali w milczeniu. Dlatego być może jest rzeczą zrozumiałą, że niektórzy zapytają: „Jaki sens ma dla apostoła odprawianie rekolekcji?” Oto moja odpowiedź: „Rekolekcje z punktu widzenia apostolskiego są najprawdopodobniej najlepszą rzeczą, jaką apostoł może podjąć. Paradoksalnie, apostoł niczego bardziej nie potrzebuje jak wycofania się na pustynię, poświęcenia wielu godzin na słuchanie, a nie na mówienie; potrzebuje otwarcia się na Boga i naładowania swoich duchowych baterii, zanim ofiaruje ludziom światło. Na modlitwie apostoł staje sam przed Bogiem, który może mu przekazać to, co pragnie, by z kolei przekazał innym. Powrócić do Źródła Trzeba nam dziś pilnie powrócić do źródeł, by się wewnętrznie odnowić. Sobór Watykański II zachęcał nas gorąco, by sięgać do naszych właściwych korzeni, do naszych konstytucji i do Ewangelii, które należy ponownie odczytać i przystosować do współczesnych czasów, aby odnaleźć w nich życie i ducha. Powrót do źródeł nie jest jednak w pierwszym rzędzie powrotem do dokumentów. Lepiej byłoby mówić o powrocie do naszego Źródła w liczbie pojedynczej, ponieważ istnieje tylko jedno jedyne źródło naszego chrześcijańskiego i kapłańskiego życia, a tym źródłem jest żywa osoba: Jezus Chrystus. Nie oznacza to jednak powracania do przeszłości, ponieważ Jezus Chrystus jest osobą żywą, z którą możemy się spotkać dzisiaj. Oto Źródło, do którego musimy dotrzeć i z którego powinniśmy czerpać siłę i natchnienie. To właśnie mają nam umożliwić rekolekcje: dać nam szansę, ale nie przeczytania jakichś książek czy wysłuchania nowych myśli, lecz spotkania się z Jezusem Chrystusem, jeśli dotychczas nie przeżyliśmy takiego doświadczenia. A jeśli już przeżyliśmy, rekolekcje stwarzają nam okazję do pogłębienia naszej więzi z Nim. Apostoł człowiek miłujący Mistrza W tych dniach Jezus oczekuje, że poświęcicie Mu cały wasz czas, całą uwagę i miłość, obdarzając Go tym bez reszty, podobnie jak uczyniła z drogocennym olejkiem Maria, siostra Łazarza. Ubogich bowiem mamy zawsze u siebie, przez cały rok. Jezus jednak chce być poznany i kochany osobiście, oprócz tej miłości, jaką możemy Mu świadczyć w naszych bliźnich i ubogich. „Szymonie, synu Jana, czy miłujesz Mnie więcej aniżeli ci?” „Tak, Panie, Ty wiesz, że cię kocham...” „Paś baranki moje”. Niezależnie od tego, jak bardzo apostoł czy pasterz może być zajęty zadaniem zleconym mu przez Mistrza, nawet jeżeli ma do wypełnienia bardzo ważną misję, jego pierwszą i główną powinnością jest kochać osobiście Mistrza. Zanim Jezus powierzył Piotrowi funkcję pasterską, poddał go próbie. Zadał mu dwa pytania - i obydwa pytania dotyczyły Jego osoby, a nie owczarni. Pierwsze pytanie brzmiało: „Za kogo Mnie uważasz?” A drugie: „Czy miłujesz Mnie?” Te dwa pytania powinny rozbrzmiewać w naszych sercach podczas tych dni, kiedy staramy się być coraz bardziej „apostolscy”. Musimy wsłuchiwać się, jak Jezus mówi do każdego z nas: „Andrzeju, Adamie, Kazimierzu... za kogo ty Mnie uważasz? I nie odpowiadaj mi: „Ty jesteś Mesjasz, Syn Boga żywego”. Tę formułę wypowiedział Piotr. Jaką formułą ty się posłużysz, by opisać to, czym lub kim jestem dla ciebie? Andrzeju, Adamie, Kazimierzu... czy miłujesz Mnie więcej aniżeli ci?” Jeśli pragniemy być apostołami i pasterzami, pogłębienie naszej miłości do Jezusa jest w tych dniach dla nas sprawą

życiową, tak byśmy Mu mogli powiedzieć z całym zaufaniem: „Tak, Panie, Ty wiesz, że Cię kocham”. Apostoł - człowiek, który widział Chrystusa W Kościele pierwotnym tylko człowiek, który widział zmartwychwstałego Pana, mógł być uznany za apostoła. Z tego powodu wcale nie tak łatwo uznano apostolski charyzmat Pawła. Powtarzał on z naciskiem, że jest prawdziwym apostołem wcale nie mniejszym od Dwunastu i pozostałych apostołów, ponieważ on także zobaczył zmartwychwstałego Pana. „Czyż nie jestem apostołem?” - zapytuje Koryntian. „Czyż nie widziałem Jezusa, Pana naszego?” (1 Kor 9,1). Paweł z przekonaniem twierdzi również, że otrzymał swoją Ewangelię bezpośrednio od Pana. Głosił jednak naukę, którą przejął od innych („Przekazałem wam na początku to, co przejąłem: że Chrystus umarł - zgodnie z Pismem - za nasze grzechy, że został pogrzebany, że zmartwychwstał trzeciego dnia, zgodnie z Pismem; i że ukazał się Kefasowi, a potem Dwunastu...”: 1 Kor 15, 2-5). Przejął od innych historyczne fakty, natomiast swoją Ewangelię oraz zadanie przepowiadania Ewangelii otrzymał od samego Jezusa. Nie od Kościoła, nie od wspólnoty chrześcijańskiej, nie od żadnej władzy kościelnej, lecz osobiście od Jezusa. „Ja bowiem otrzymałem od Pana to, co wam przekazałem, że Pan Jezus tej nocy, kiedy został wydany, wziął chleb i dzięki uczyniwszy połamał i rzekł: „To jest Ciało moje za was wydane. Czyńcie to na moją pamiątkę” (1 Kor 11, 23-24). Paweł będzie mówił śmiało o „swojej Ewangelii” (Rz 2,16). Kto z nas ośmieliłby się posłużyć takim określeniem? Albo kto miałby odwagę wypowiedzieć słowa, które Paweł skierował do Galatów: „Oświadczam więc wam bracia, że głoszona przeze mnie Ewangelia nie jest wymysłem ludzkim. Nie otrzymałem jej bowiem ani nie nauczyłem się od jakiegoś człowieka, lecz objawił mi ją Jezus Chrystus (...). Gdy jednak spodobało się Temu, który wybrał mnie jeszcze w łonie matki mojej i powołał łaską swoją, aby objawić Syna swego we mnie, bym Ewangelię o Nim głosił poganom, natychmiast, nie radząc się ciała i krwi ani nie udając się do Jerozolimy, do tych, którzy apostołami stali się pierwej niż ja, skierowałem się do Arabü, a później znowu wróciłem do Damaszku. Następnie, trzy lata później, udałem się do Jerozolimy dla poznania się z Kefasem, zatrzymując się u niego tylko piętnaście dni. Spośród zaś innych; którzy należą do grona Apostołów, widziałem jedynie Jakuba, brata Pańskiego. A Bóg jest mi świadkiem, że w tym, co tu do was piszę, nie kłamię” (Ga 1,11-20). Czyż nie tak właśnie powinno być? Apostoł jest świadkiem. Powinien świadczyć o tym, co sam widział i słyszał, jeśli chce, by jego przekaz był wiarygodny. Powinien być nawet bardziej prawdomówny niż świadek zeznający w sądzie, który ma świadczyć o tym, co sam widział i słyszał, a nie co inni mu powiedzieli, jeśli świadectwo jego ma być przekonywające. Znakomicie podkreśla to Paweł w dwóch relacjach o swojej wizji zmartwychwstałego Pana i o swoim nawróceniu. W Dziejach Apostolskich (22, 12-15) mówi: „Niejaki Ananiasz, człowiek przestrzegający wiernie Prawa, o którym wszyscy tamtejsi Żydzi wydawali dobre świadectwo, przyszedł, przystąpił do mnie i powiedział: „Szawle, bracie, przejrzyj!” W tejże chwili spojrzałem na niego, on zaś powiedział: „Bóg naszych ojców wybrał cię, abyś poznał Jego wolę i ujrzał Sprawiedliwego, i Jego własny głos usłyszał. Bo wobec wszystkich ludzi będziesz świadczył o tym, co widziałeś i słyszałeś””. A w innym fragmencie Dziejów Apostolskich (26, 15-16) sam Jezus na pytanie Pawła: „Kto jesteś, Panie?”, odpowiada: „Ja jestem Jezus, którego ty prześladujesz. Ale podnieś się i stań na nogi, bo ukazałem się tobie po to, aby ustanowić cię sługą i świadkiem tego, co zobaczyłeś, i tego, co ci objawię”. Podobnym językiem mówią pozostali apostołowie. Jan mówi: „Co było od początku, cośmy usłyszeli o Słowie życia, co ujrzeliśmy własnymi oczami, na co patrzyliśmy i czego dotykały nasze ręce - bo życie objawiło się. Myśmy je widzieli, o nim świadczymy i głosimy wam życie wieczne, które było w Ojcu, a nam zostało objawione - oznajmiamy wam, cośmy ujrzeli i usłyszeli, abyście i wy mieli współuczestnictwo z nami. A mieć współuczestnictwo z nami znaczy: mieć je z Ojcem i z Jego Synem Jezusem Chrystusem. Piszemy to w tym celu, aby nasza radość była pełna” (1 J 1, 1-4). A ze swej strony

Piotr mówi: „Nie za wymyślonymi bowiem mitami postępowaliśmy, wtedy, gdy daliśmy wam poznać moc i przyjście Pana naszego Jezusa Chrystusa, ale nauczaliśmy jako naoczni świadkowie Jego wielkości. Otrzymał bowiem od Boga Ojca cześć i chwałę, gdy taki oto głos Go doszedł od wspaniałego Majestatu: „To jest mój Syn umiłowany, w którym mam upodobanie”. I słyszeliśmy, jak ten głos doszedł z nieba, kiedy z Nim razem byliśmy na górze świętej” (2 P 1,16-17). To wszystko stanowi również dzisiaj - dwa tysiące lat po śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa - kryterium prawdziwości i wiarygodności apostoła i świadka, podobnie jak wtedy, kiedy mijało zaledwie dwadzieścia lat od Jego śmierci i zmartwychwstania. Każdy autentyczny apostoł w dziejach Kościoła musiał być poddany temu testowi. Rzeczywiście, niektórzy z nich, jak na przykład Ojcowie i Doktorzy Kościoła, ubogacają go swoją nauką i wywierają wpływ na jego życie właśnie dlatego, że byli ludźmi utrzymującymi bezpośredni kontakt z Jezusem Chrystusem, byli ludźmi tak bardzo kontemplatywnymi, jak byli nimi Paweł, Piotr i Jan. Jeśli być kontemplatywnym oznacza żyć w stałej i głębokiej komunii z Jezusem, zmartwychwstałym Panem, w takim razie jak można być apostołem nie będąc człowiekiem kontemplatywnym? A jak możesz być kontemplatywnym, jeśli nie poświęcisz czasu na osobistą i głęboką rozmowę z Chrystusem. Dlatego właśnie odprawiamy rekolekcje, a nie uczestniczymy w jakimś seminarium czy kursie odnowy teologicznej. Apostoł - człowiek Ducha W rozdz.19. Dziejów Apostolskich czytamy, że kiedy Paweł przybył do Efezu, spotkał tam grupę nawróconych, którzy nigdy nie słyszeli o istnieniu Ducha Świętego. Gdy dowiedział się o tym, położył na nich ręce i przekazał im Ducha Świętego. Jest to w końcu podstawowe zadanie apostoła: przekazywać innym Ducha Świętego. Dlatego też apostołowie jako pierwsi otrzymali Ducha Świętego: to właśnie miało stać się ich „specjalnością”, ich szczególnym wkładem w świat. To oni mieli najpierw doświadczyć przemieniającej mocy Ducha w swych sercach, by z kolei przekazywać tę moc innym. W rozdziale 8. Dziejów czytamy, że kiedy apostołowie dowiedzieli się o przyjęciu przez Samarię słowa Bożego, wysłali Piotra i Jana, by przekazali świeżo nawróconym Ducha Świętego. Nie wydawało się to zbyt uprzejme wobec diakona Filipa, który sam ewangelizował Samarię. Nie tylko apostołowie mogli przekazać Ducha Świętego. Powinien być do tego zdolny każdy chrześcijanin i prawdopodobnie Filip uczyniłby to równie dobrze. Wydawało się jednak, że to rola bardziej odpowiednia dla apostoła. Dlatego do Samarii udali się Piotr i Jan. Dowiadujemy się więc, że „modlili się za nich, aby mogli otrzymać Ducha Świętego. Bo na żadnego z nich jeszcze nie zstąpił (...). Wtedy więc wkładali Apostołowie na nich ręce, a oni otrzymywali Ducha Świętego” (8,15-17). Zauważmy jeden ważny szczegół: apostołowie modlili się przed nałożeniem rąk na tych dobrych mieszkańców Samarii. Przede wszystkim dzięki mocy modlitwy apostołowie przekazywali Ducha Świętego. Oni sami otrzymali Go po okresie intensywnej modlitwy poprzedzającej Pięćdziesiątnicę. Nic więc dziwnego, że w ten sam sposób przekazywali Go innym. Nie dziwi również fakt, że niezbyt chętnie godzili się na działalność, która odciągała ich nadmiernie od głównego zadania. Oto co mówią w rozdziale 6. Dziejów Apostolskich: „Nie jest rzeczą słuszną, abyśmy zaniedbali słowo Boże, a obsługiwali stoły (...). Upatrzcież zatem, bracia, siedmiu mężów spośród siebie, cieszących się dobrą sławą (...). Im zlecimy to zadanie. My zaś oddamy się wyłącznie modlitwie i posłudze słowa” (6, 2-4). Żyjemy w epoce „księży specjalistów”: ksiądz robotnik, ksiądz naukowiec, ksiądz artysta... W epoce, w której księża troszczą się, by zdobyć taką czy inną specjalizację jako pomoc dla swego apostolatu. Wszystko w porządku pod warunkiem, że podtrzymają w pełni to, co jest najbardziej charakterystyczne w ich powołaniu apostolskim: zdolność przekazywania innym Ducha Świętego. Według tego kryterium osądzałbym owoce naszych programów formacyjnych. Pod koniec formacji zapytałbym młodego kapłana wchodzącego w prace apostolskie: „Czy rzeczywiście masz Ducha Świętego? Czy ufasz, że będziesz Go mógł przekazywać innym z

pomocą łaski Bożej?” A jeśli jego odpowiedź brzmi: „nie”, to w takim razie, jaki sens ma cała jego formacja, cała filozofia i teologia, całe przygotowanie w zakresie języków, homiletyki, liturgii, Pisma Świętego oraz w różnych dziedzinach nauk świeckich czy też innych? Cóż pomoże lekarzowi, jeśli jest ekspertem w dziedzinie literatury lub czegokolwiek innego, a jednocześnie zna się kiepsko na medycynie? Nasz młody kapłan może być znakomitym teologiem. Może nawet przybliżać innym teologię w najbardziej atrakcyjny sposób. Świat jednak nie łaknie teologii. Łaknie Boga. Pierwotny Kościół nie podawał ludziom teologii o Duchu Świętym. Teologia pojawiła się znacznie później. Najpierw Kościół ofiarowywał Ducha Świętego, doświadczenie Jego mocy. Człowiek głodny pragnie rzeczywistego pokarmu, a nie atrakcyjnych obrazów przedstawiających żywność. I oczywiście nie pragnie słów w miejsce posiłku. Czy nasze programy formacyjne są w pierwszym rzędzie pomyślane tak, by „wyposażyć” kapłanów nie tylko w słowa i pojęcia, lecz w Ducha Świętego? Czy jest to jedyna racja usprawiedliwiająca wszystkie zmiany, jakich dokonujemy w ich formacji seminaryjnej? Czy wszystko inne rzeczywiście schodzi na drugi plan? Co to znaczy być zdolnym do przekazania innym Ducha Świętego? Odpowiedzi może być wiele; ale istota rzeczy jedna: mieć umiejętność przemieniania serc i życia innych ludzi mocą własnego słowa oraz mocą własnej modlitwy. Spośród tych dwóch, zdolność przemieniania innych mocą modlitwy jest najważniejsza. Jest to moc, którą głównie posługiwał się Paweł, by czynić swój apostolat skutecznym i owocnym. Jego słowa zdawały się nie wywierać większego wrażenia na ludziach. Zgadza się on z oskarżeniem wysuwanym przez niektórych Koryntian, że jest kiepskim mówcą. Natomiast jakaż była moc jego modlitwy? Posługiwał się nią stale. Nieomal w każdym liście mówi, że nieustannie modli się za nawróconych. Pisze, na przykład, do Efezjan: „Dlatego zginam kolana moje przed Ojcem, od którego bierze nazwę wszelki ród na niebie i na ziemi, aby według bogactwa swej chwały sprawił w was przez Ducha swego wzmocnienie siły wewnętrznego człowieka. Niech Chrystus zamieszka przez wiarę w waszych sercach; abyście w miłości wkorzenieni i ugruntowani, wraz ze wszystkimi świętymi zdołali ogarnąć duchem, czym jest Szerokość, Długość, Wysokość i Głębokość, i poznać miłość Chrystusa, przewyższającą wszelką wiedzę, abyście zostali napełnieni całą Pełnią Bożą” (Ef 3, 14-19). Paweł stara się przekazać chrześcijanom pewne duchowe dary (moc, siłę, wiarę, miłość), których nie można wyrazić samymi słowami (ponieważ chodzi o coś, co jest ponad słowami i poza wszelkim poznaniem). I widzimy, że jako prawdziwy apostoł stara się przekazać te dary mocą swojej modlitwy wstawienniczej. Nie ma innej drogi. W tym właśnie tkwi następna przyczyna, dla której apostoł wybiera samotność, by odprawić rekolekcje: ponieważ potrzebuje „napełnić się” Duchem Świętym. Duch Święty udzielany jest tym, którzy czuwają, modlą się i cierpliwie czekają, którzy mają odwagę oddalić się od świata, by mocować się z sobą i z Bogiem w samotności i milczeniu. Nic więc dziwnego, że wszyscy wielcy prorocy, w tym również sam Jezus, usuwali się na pustynię, by spędzić dłuższy okres w milczeniu, modląc się, poszcząc i podejmując walkę z mocami zła. Pustynia jest tyglem, w którym wytapia się osobowość apostoła i proroka. Pustynia, a nie rynek. Rynek jest miejscem, gdzie działa apostoł. Pustynia natomiast jest miejscem, gdzie się kształtuje, „hartuje” i otrzymuje zadanie oraz posłannictwo dla świata. Gdzie otrzymuje „swoją” ewangelię. Apostoł - człowiek rozeznania Istnieje jeszcze jedna racja, skłaniająca apostoła do odprawiania rekolekcji: uczą one rozeznawania, pomagają stworzyć i pogłębić w naszych sercach milczenie, w którym możemy usłyszeć głos Boga. A któż bardziej jak nie apostoł potrzebuje wsłuchiwać się nieustannie w głos Boga? Musi wsłuchiwać się, aby z kolei wiedzieć, co ma przekazać innym. A co ważniejsze, musi wsłuchiwać się, by wiedział dokąd iść, co i kiedy robić, do kogo mówić i w jakim momencie. W jakiż inny sposób może rozpoznać wolę Bożą? Apostoł jest człowiekiem obdarzonym misją. Tak ważne jest utrzymywanie stałego

kontaktu z centralą! Znaczna część tego, co nazywamy naszą „działalnością apostolską”, nie jest niczym innym jak tylko niepohamowaną krzątaniną ukrywającą fakt, że właściwie spełniamy tylko naszą własną wolę. Nie poświęciliśmy odpowiedniego czasu, by oczyścić nasze serca od różnych sądów i nieuporządkowanych przywiązań czy uprzedzeń, aby dostrzec wolę Bożą przejrzystym wzrokiem. Nie wystarczy być pełnym entuzjazmu i dobrej woli. W rozdziale 10. Listu do Rzymian Paweł twierdzi, że faryzeusze pałali żarliwością ku Bogu, była to jednak dwuznaczna gorliwość i dlatego zamiast czynić dobro, wyrządzali prawdziwą szkodę. Przypominam sobie księdza, który pewnego dnia mi powiedział: „Teraz, kiedy powróciłem znów do modlitwy i zaczynam dostrzegać wszystko w świetle Ewangelii, patrzę ze smutkiem na minione lata, w których pracowałem dla Chrystusa. Zastanawiam się, czy rzeczywiście dokonałem czegoś dla Chrystusa, czy też, przeciwnie, przysporzyłem Mu znacznie więcej pracy, by naprawił wyrządzone przeze mnie szkody!” Jaka szkoda, że tak późno to sobie uświadomił. Stracił tyle czasu. W końcu na nowo zaczął wsłuchiwać się w głos Boga w swoim wnętrzu, zanim rozpoczął działanie. Kiedy zaczynamy „nastawiać uszu”, by uchwycić głos Boga, odkrywamy mnóstwo dźwięków bombardujących nasz słuch. Najgłośniejsze z nich i powtarzające się natarczywie odpowiadają naszym egoistycznym pragnieniom, natomiast najniebezpieczniejsze z tych dźwięków (chociaż niekoniecznie najgłośniejsze) to podszepty anioła ciemności, „księcia tego świata”, jak go nazwał Chrystus, wabiącego nas i zapraszającego do wejścia na drogę zdającą się przynosić chwałę Bogu, ponieważ ukazuje się nam jako anioł światłości (2 Kor 11, 14). Jeśli jednak idziemy za tymi podszeptami, sieją one spustoszenie w królestwie Chrystusowym. Oto dlaczego apostoł powinien być człowiekiem rozeznania. Spojrzenie jego musi być jasne, a słuch wyostrzony, jeśli chce odróżnić wolę Bożą od własnych pragnień i pragnienia Ducha Świętego od złego ducha. Dzieje Apostolskie przedstawiają apostołów jako ludzi starających się nieustannie dostrajać swoje wnętrze do głosu Ducha Świętego właśnie dlatego, że byli ludźmi modlitwy. W rozdziale 10. Piotr otrzymuje objawienie, by udał się do pogan. Jego pierwszą reakcją jest pobożne przerażenie. Mówi nam jednak Pismo Święte, że Piotr w tym czasie trwał na modlitwie, mógł więc przezwyciężyć swe religijne uprzedzenia i otworzyć się na tak nieoczekiwany Boży zamiar. Gdyby nie był człowiekiem modlitwy i gdyby tamtego wieczoru zamiast wyjść na taras i modlić się, rzucił się w wir działania, prawdopodobnie uczyniłby wiele dla sprawy Chrystusa. Czy byłby jednak zdolny otworzyć z takim powodzeniem Kościół na cały świat? Wystarczy przeczytać jego słowa z 11. i 15. rozdziału Dziejów Apostolskich, aby to docenić. Czas, który pozornie „tracił” na rozmowę z Bogiem i na odkrycie Jego woli, w rzeczywistości okazał się czasem, który później bardzo procentował. Z zazdrością myślę o tych ludziach z Dziejów Apostolskich, którzy tak bardzo pozostawali pod wpływem Ducha Świętego podczas całej swojej działalności apostolskiej. Ewangelista Filip zostaje wysłany przez Ducha na pustynną drogę prowadzącą do Gazy. Kto przy zdrowych zmysłach pomyślałby o tym, by udać się na ten pustynny obszar ziemi, by zbierać owoce pracy apostolskiej? Nie mogło o tym przekonać Filipa ani żadne planowanie, ani żaden raport, czy też dane statystyczne albo opracowanie socjologiczne. Jedynie Duch może nam ukazać tak absurdalne pozornie kierunki, jeśli tylko nie zagłusza nas wrzawa tego świata i naszych egoistycznych pragnień. Rozważmy ten wspaniały fragment z 16. rozdziału Dziejów Apostolskich, który powinien wzbudzać zazdrość każdego apostoła starającego się odkryć wolę Bożą co do siebie i swojej pracy: „Przeszli Frygię i krainę galacką, ponieważ Duch Święty zabronił im głosić słowo w Azji. Przybywszy do Myzji, próbowali przejść do Bitynii, ale Duch Jezusa nie pozwolił im, przeszli więc Myzję i zeszli do Troady. W nocy miał Paweł widzenie: jakiś Macedończyk stanął przed nim i błagał go: „Przepraw się do Macedonii i pomóż nam!” Zaraz po tym widzeniu staraliśmy się wyruszyć do Macedonii w przekonaniu, że Bóg nas

wezwał, abyśmy głosili im Ewangelię” (Dz 16, 6-10). Paweł z pewnością utrzymywał stały kontakt z „centralą”. Wiemy z Drugiego Listu do Koryntian (rozdz.12), że był człowiekiem kontemplatywnym, nadzwyczajnym mistykiem. Jest jednak rzeczą oczywistą, że modlitwa nie była dla niego formą ucieczki, a jedynie sposobem poznania, dokąd się udać, ile czasu tam spędzić, co robić i co mówić. Był to stały, żywy i pełen miłości dialog ze zmartwychwstałym Panem, który dostarczał mu nie tylko potrzebnej orientacji, lecz także odwagi i męstwa. Po nawróceniu, przebywając na modlitwie w świątyni jerozolimskiej, wpadł w zachwycenie. Oto jego słowa: „Ujrzałem Go: „Spiesz się i szybko opuść Jerozolimę - powiedział do mnie - gdyż nie przyjmą twego świadectwa o Mnie”. A ja odpowiedziałem: „Panie, oni wiedzą, że zamykałem w więzieniach tych, którzy wierzą w Ciebie, i biczowałem w synagogach, a kiedy przelewano krew Szczepana, Twego świadka, byłem przy tym i zgadzałem się, i pilnowałem szat jego zabójców”. „Idź - powiedział do mnie - bo Ja cię poślę daleko, do pogan”” (Dz 22,17-22). Kiedy przebywa w Koryncie i sprawy przybierają zły obrót, ukazuje się znów zmartwychwstały Pan, by dodać mu odwagi. „W nocy Pan przemówił do Pawła w widzeniu: „Przestań się lękać, a przemawiaj i nie milcz, bo Ja jestem z Tobą i nikt nie targnie się na ciebie, aby cię skrzywdzić, dlatego że wiele ludu mam w tym mieście”” (Dz 18, 9-11). Podobnie kiedy został po raz ostatni aresztowany, sam Pan przyszedł go umocnić i powiadomić, że go dalej czeka: „Następnej nocy ukazał mu się Pan. „Odwagi! - powiedział - trzeba bowiem, żebyś i w Rzymie świadczył o Mnie, tak jak dawałeś o Mnie świadectwo w Jerozolimie”” (Dz 23,11). Jak nabyć to, co charakteryzuje apostoła? Sami nie możemy nic zrobić, aby „nabyć prawo” lub zasłużyć sobie na powołanie do apostolstwa. Jest to czysty dar Boży. Podobnie nie możemy nic zrobić, aby zasłużyć sobie lub nabyć to wszystko, co najbardziej wyróżnia apostoła, a co też jest czystym darem: spotkanie z Chrystusem, zdolność przekazania innym Ducha Świętego, rozeznanie woli Bożej. Możemy jednak działać tak, by otrzymać wspomniane dary od Pana. Możemy: gorąco ich pragnąć; nieustannie o nie prosić. Zwykle Chrystus ukazuje się ludziom wielkich pragnień, a Duch Święty udziela się im. W dniu, w którym zapłonie w waszym sercu gorące pragnienie Boga, radujcie się, ponieważ nie minie wiele czasu, a to pragnienie się spełni. Niestety, wielu nie ma nawet tego pragnienia. Nie odczuwają głodu Boga. Jeśli odnosi się to do ciebie, nie trać odwagi. Czy przynajmniej pragniesz odczuwać ten głód Boga? Tak? To znakomicie! Nie pozostaje ci nic innego, jak podjąć się tego, o czym wspomnieliśmy przed chwilą w drugim punkcie: prosić wytrwale na modlitwie. Módl się o łaskę spotkania z Chrystusem (jest to twoje prawo i przywilej jako apostoła). Proś, by Duch Święty zstąpił na ciebie. Módl się, byś odzyskał głód Boga. Z pewnością to wszystko nie powinno być dla ciebie zbyt trudne. Spocznij po prostu jak żebrak w obecności Pana i nie przestawaj wymachiwać swoją żebraczą miską, dopóki się nie wypełni. Nie przyjmuj odpowiedzi w formie: „Nie” lub „Później”. Bogu podoba się to pełne miłości naleganie, zwłaszcza jeśli dar, o który prosimy, odnosi się do Niego samego. Naśladujcie kobietę kananejską z 15. rozdziału Ewangelii Mateusza, która nie zrezygnowała nawet wtedy, kiedy spotkała się w sposób oczywisty z lekceważeniem ze strony Jezusa. Obdarzył ją Swoją miłością i podziwem. Albo też weźcie przykład z setnika (Mt 8, 5-13): Wystarczy, Panie, jedno Twoje słowo... Wystarczy, że wypowiesz tylko jedno słowo. Jakże życzliwie odpowiedział Jezus na tę modlitwę! Starajcie się więc podjąć jutro taką modlitwę. Wybierzcie sobie jakieś zdanie lub jakiś okrzyk i powtarzajcie go nieustannie: „Panie, naucz mnie modlić się”, albo: „Panie, pragnę Cię całym moim sercem”. Albo też zapożyczcie słów od psalmisty: „Dusza moja pragnie Ciebie”; „Jak łania pragnie wody ze strumieni, tak dusza moja pragnie Ciebie, Boże!”. Być może, że po jakimś czasie poczujecie się zmęczeni lub znudzeni. Mimo wszystko trwajcie dalej na modlitwie. Ani jedno słowo waszej modlitwy nie będzie zmarnowane. Bóg słyszy każde pojedyncze słowo błagania, które wypowiadają nasze wargi. Jeśli dla umocnienia naszej wiary opóźnia swoje

przyjście, nie każe na siebie zbyt długo czekać. A wtedy waszym udziałem stanie się pasjonujące doświadczenie odkrycia ogromnej mocy modlitwy, jeśli dotychczas jeszcze tego odkrycia nie przeżyliście. Możecie jeszcze podjąć się czegoś innego, zwłaszcza jeżeli uważacie, że stanowicie „beznadziejny przypadek”. Możecie poprosić Matkę Bożą, by powiedziała za wami jedno słowo. Przypomnijcie sobie, czego dokonała podczas wesela w Kanie Galilejskiej. Jeśli zdobędziecie się na to, przeżyjecie jeszcze jedno nadzwyczajne doświadczenie (jeżeli dotychczas nie spotkaliście się z nim): że wpływ Maryi na Chrystusa jest olbrzymi i że apostoł znajduje w Jej wstawiennictwie źródło ogromnej siły, pociechy i pokoju. Rozdział trzeci Wewnętrzna gotowość do rozpoczęcia rekolekcji Po co odprawiać rekolekcje? Każdy z was przybył na te rekolekcje z pewnymi oczekiwaniami. Byłoby dobrze, gdybyśmy je sobie uświadomili. Uczestniczyłem czasami w spotkaniach grup, podczas których zaraz na początku proszono uczestników o wyrażenie swoich nadziei i obaw. Czego się obawiacie w związku z tym naszym spotkaniem? Wyobraźcie sobie, że po zakończeniu rozstajecie się z tą grupą - co chcielibyście stąd wynieść? Inaczej mówiąc, czego konkretnie spodziewacie się po tym spotkaniu? Odpowiedź może znacznie pomóc w określeniu sobie celów, a następnie osiągnięciu większych korzyści z doświadczenia związanego ze spotkaniem. Proszę was, byście szukali odpowiedzi na modlitwie albo dzisiejszej nocy, zanim udacie się na spoczynek, albo podczas porannej modlitwy. Postawcie sobie pytanie: czy doświadczam jakichś lęków podejmując te rekolekcje? Jaka jest ich natura? Czy rozpocząłem te rekolekcje z jakimiś oczekiwaniami? Z jakimi konkretnie? Ludzie przychodzą z różnymi oczekiwaniami. Niektórzy chcą pogłębić swoje życie modlitwy. Inni pragną przezwyciężyć jakieś wady lub uwolnić się od nieuporządkowanych przywiązań lub lęków. Jeszcze inni pragną odkryć, czego Bóg od nich oczekuje. Po uświadomieniu sobie własnych lęków i skonkretyzowaniu oczekiwań, być może zechcesz porozmawiać o tym ze swym kierownikiem duchowym lub ze mną, by wspólnie zastanowić się, co mógłbyś zrobić w tych dniach, by osiągnąć wytyczone cele. Ludzie słusznie spodziewają się po rekolekcjach doświadczenia Boga, głębokiego i intensywnego spotkania z Nim. Chodzi bowiem o rekolekcje, a nie o jakieś spotkanie typu seminaryjnego. Nie chodzi o przybliżenie wam teologii czy nawet „duchowości”, lecz umożliwienie doświadczenia. Doświadczenia Boga, doświadczenia zakochania się w Nim i odczucia, że jesteście przez Niego bardzo kochani. Ten rodzaj doświadczenia zostawi głęboki ślad w waszych sercach, a do tego nie jest zdolna ani teologia, ani cała mądrość tego świata, chociaż mogą okazać się dobre i pożyteczne w odpowiednim miejscu i czasie. Jako uważający się za apostołów, potrzebujemy w sposób szczególny tego doświadczenia w naszym życiu, jeśli chcemy ofiarować innym nie zwykłe formuły odnoszące się do Boga, lecz samego Boga. Jak możemy ułatwić innym dostęp do Boga lub Jezusa Chrystusa, jeśli nigdy dotychczas nie spotkaliśmy się z Nim? Wiecie z pewnością, że świat dzisiejszy ma dosyć słów. Rynek przesycony jest w nadmiarze książkami; żyjemy wśród tylu idei i pustych słów. Świat natomiast potrzebuje czynu oraz doświadczenia. Nie ma już cierpliwości, by wysłuchiwać kolejnych przemówień o Bogu. Świat współczesny zdaje się mówić: „Pokaż mi, gdzie jest Bóg, o którym mówisz? Czy mogę Go spotkać w swoim życiu? Bo jeżeli nie, to po co On jest mi potrzebny? A jeśli mogę Go spotkać, to w jaki sposób i gdzie?” Dzisiejszy świat staje się coraz bardziej niewierzący. Jaki przytoczyć dowód na istnienie Boga? Jedna z naszych książek hinduistycznych wyraża to znakomicie: „Najlepszym dowodem na istnienie Boga jest zjednoczenie z Nim”. Jeśli będziemy mogli przekazać innym doświadczenie zjednoczenia z Bogiem oraz pokój i radość, będące owocem tego doświadczenia, znacznie łatwiej doprowadzimy ateistów do Boga. Świat spragniony Boga Przed wystąpieniem z Kościoła Charles Davis opublikował w czasopiśmie „America” artykuł, który czytany obecnie - z pewnego dystansu - wydaje się niezwykle przenikliwy. Oto co mniej więcej powiedział w tym artykule: po

Soborze Watykańskim II przyjąłem z prawdziwym entuzjazmem perspektywę odnowy, uwspółcześnienia i zmiany struktur w Kościele. W salach wypełnionych po brzegi słuchaczami ukazywałem nową i wspaniałą teologię Vaticanum II, która otwierała ogromne możliwości przeprowadzenia aggiornamento i reformy. Stopniowo jednak zacząłem pojmować, że wpatrzeni we mnie ludzie nie szukali nowej teologii. Szukali Boga. Chcieli zobaczyć we mnie nie teologa przekazującego pewne treści, lecz kapłana zdolnego przekazać im Boga. W sposób oczywisty spragnieni byli Boga. Zacząłem więc spoglądać do mego wnętrza i ku memu przerażeniu uświadomiłem sobie, że nie mogłem przybliżyć im Boga, ponieważ sam Go nie posiadałem. Odkryłem ogromną pustkę w moim sercu. Im bardziej byłem pochłonięty takimi sprawami jak reforma Kościoła i unowocześnienie jego struktur, albo odnowa liturgiczna, studia biblijne czy metody duszpasterskie, tym łatwiej udawało mi się uciekać przed Bogiem i przed pustką, która zagnieździła się w moim sercu. Oto, w przybliżeniu, istotna treść artykułu Chariesa Davisa. Ilu z nas, księży, mogłoby odnaleźć się w tym, co z taką szczerością powiedział o sobie Davis? Jeśli kapłan wchodzi we współczesny świat i obdarzony jest wszystkimi możliwymi talentami, ale brakuje mu bezpośredniego, osobistego doświadczenia Boga, świat po prostu nie potraktuje poważnie jego mówienia o Bogu i nie będzie go szanował jako kapłana, nawet jeżeli doceni go jako wychowawcę albo filozofa lub naukowca. To, co mówi nam dzisiejszy świat, a zwłaszcza młode pokolenie („Nie mówcie tyle, raczej ukażcie to”), to powtarzają nam Indie od stuleci. Przypominam sobie, jak świątobliwy Ojciec Abhishiktananda powiedział mi przed laty, że spotkał na południu Indii pewnego nabożnego hinduistę, który mu wyznał: „Wy, misjonarze, nic nie osiągniecie pośród nas, dopóki nie zbliżycie się do nas jako guru”. Guru to człowiek, który nie ogranicza się tylko do mówienia o tym, co wyczytał w książkach. Mówi z przekonaniem na podstawie osobistego doświadczenia religijnego. Prowadzi swoich uczniów pewną ręką, ponieważ prowadzi ich do Boga drogami, które sam przemierzył, a nie tylko o nich czytał. Niewiele pomoże, jeżeli będziemy opowiadać naszym braciom hinduistom o doświadczeniu człowieka zwanego Janem od Krzyża, którego dzieła spoczywają na naszych półkach i z którego słusznie jesteśmy dumni. Być może zaciekawi ich to, ale nie wywrze żadnego wrażenia. Odpowiedzą: „Wspaniale. A jakie jest wasze doświadczenie Boga? Przyszliście do nas z teologią, liturgią, Pismem i prawem kanonicznym. Jednak poza tymi wszystkimi obrzędami, słowami i pojęciami kryje się Rzeczywistość, którą te obrzędy symbolizują, a pojęcia nie potrafią do końca wyrazić. Macie bezpośredni kontakt z tą Rzeczywistością? Możesz mi ułatwić kontakt z Nią?” Kilka sugestii Jeśli oczekujesz doświadczenia Boga, w takim razie są to rekolekcje odpowiednie dla ciebie. Będę starał się w ciągu następnych dni przekazać pewne wskazania, które pomogą ci przygotować się do tego, by doświadczyć Boga, modlić się i nawiązać z Nim głębszą komunikację. Oto niektóre z nich: 1. Zachowuj ściśle milczenie przez cały dzień Przed laty było rzeczą oczywistą, że głos Boga najlepiej można usłyszeć w milczeniu i że rekolekcje powinno odprawiać się w milczeniu. Dzisiaj dla wielu ludzi nie jest to już tak pewne. Milczenie jest bardziej dyscypliną słuchu niż języka. Wyciszamy nasz język, by lepiej słyszeć. Z jakim trudem możemy wyłowić delikatne dźwięki, kiedy rozmawiamy! Tymczasem głos Boga jest niezwykle delikatny i subtelny, zwłaszcza dla uszu nieprzyzwyczajonych do niego. Jeśli twoje uszy nie nawykły do wsłuchiwania się w głos Boga, tym bardziej potrzebujesz szczególnego milczenia. Dyrygent orkiestry wyłowi dźwięk tak delikatnego instrumentu, jakim jest flet, pomimo rozbrzmiewającego głosu orkiestry składającej się z setki innych instrumentów. Natomiast ucho człowieka nieprzygotowanego musi wsłuchiwać się w sam dźwięk fletu przez dłuższy czas, by mogło później rozpoznać go pośród wszystkich innych dźwięków orkiestry. I my musimy wsłuchiwać się w głos Boga w milczeniu przez pewien czas, by następnie go wyłowić w zgiełku codziennego życia. Dla współczesnego człowieka milczenie stało się

szczególnie przykre. Trudno przychodzi mu pozostać ze sobą sam na sam. Odczuwa stale potrzebę przemieszczania się z jednego miejsca na drugie, robienia czy mówienia czegoś... Nie może pozostać bezczynny i dlatego większość jego działań nie jest całkiem wolna, twórcza i dynamiczna, chociaż z wielką przyjemnością myśli, że tak właśnie jest. Działa pod wpływem czegoś, pod przymusem. Jeśli posiądziesz zdolność trwania w spokoju i milczeniu, będziesz człowiekiem wolnym. Będziesz mógł działać lub zrezygnować z działania, mówić lub zamilknąć, i wtedy twoja mowa i aktywność nabiorą nowej głębi i mocy. Człowiek dzisiejszy jest powierzchowny i przeżywa z tego powodu poważny kryzys. Nie może wejść w głąb siebie, ponieważ w chwili kiedy się na to zdobywa, czuje się odrzucony przez własne serce, podobnie jak morze wyrzuca na brzeg martwe ciało. Jeden z pisarzy wyraził to w sposób bardzo wymowny: człowiek nie może być szczęśliwy, dopóki nie dotrze do źródła życia tryskającego w najgłębszych pokładach jego duszy. Niestety, żyjąc jak na wygnaniu, poza swoim ogniskiem domowym, pozbawiony swojej osobistej, duchowej samotności, coraz bardziej przestaje być sobą. Poeta Khalil Gibran mówi: „Zaczynasz mówić, kiedy tracisz swój wewnętrzny pokój. I gdy nie możesz pozostać w głębi swego serca, żyjesz uzależniony od swych warg. A wtedy dźwięk staje się tylko rozrywką i sposobem spędzenia czasu”. Masz ochotę sprawdzić, do jakiego stopnia sam jesteś ofiarą kryzysu powierzchowności? Zastanów się, czy czujesz się dobrze milcząc. Jakie są twoje możliwości zachowania milczenia, byś nie odczuwał przynaglającej potrzeby mówienia? Oczywiście nie jest to jedyne kryterium głębi, ale dosyć niezawodne. 2. Unikaj lektury Powstrzymaj się od jakiejkolwiek lektury oprócz Pisma Świętego i książek takich jak O naśladowaniu Chrystusa Tomasza a Kempis, pomagających bezpośrednio w modlitwie. Książka może pomóc w modlitwie. W czasie rekolekcji staje się jednak często przeszkodą w spotkaniu z Bogiem. Łatwo zatopić się w czytaniu książki, podobnie jak zasłaniamy się gazetą, jeśli chcemy uniknąć spotkania z kimś. Kiedy sprawa staje się trudna, a komunikacja z Bogiem frustrująca i powodująca oschłości (a dzieje się tak wcześniej czy później), pojawia się wtedy silna pokusa znalezienia ucieczki w lekturze. A wówczas zamiast poddać się odważnie wymogom i rozczarowaniom związanym z nawiązywaniem kontaktu z Bogiem, a także znieść przykre uczucie oschłości i opuszczenia, dokonujemy „znieczulenia” siebie przy pomocy interesującej książki. Musimy się nauczyć walczyć z rozproszeniem i znosić cierpliwie oschłość serca bez potrzeby szukania łatwego rozwiązania w postaci książki. Ból może się okazać elementem oczyszczającym. Jest to jedna z podstawowych prób życia kontemplatywnego. Pogłębisz swoją modlitwę, jeśli poddasz się próbie i przyjmiesz ból, bez potrzeby uciekania się do książki. Trzeba jednak unikać książek nie tylko podczas modlitwy, lecz także podczas całych rekolekcji, podobnie jak powstrzymujesz się od rozmów z innymi. Zachowuj milczenie i skieruj uwagę na Boga przez cały dzień, nie tylko podczas modlitwy. Nie poddawaj się rozproszeniu związanemu z lekturą. Niewątpliwie byłoby to pobożne rozproszenie, jednakże pozostałoby rozproszeniem. Dla wielu ludzi czytanie duchowne, chociaż bardzo cenne, a nawet konieczne w ich życiu duchowym, nie pomaga im wcale podczas modlitwy. Staje się rodzajem narkotyku osłabiającego ból i łagodzącego trudności kontemplacji. Muszę jednak dodać, że dla niektórych ludzi lepsza jest niewielka dawka tego narkotyku niż całkowita abstynencja. Jeśli po kilku dniach całkowitego powstrzymania się od lektury zaczniesz podejrzewać, że to jest właśnie twój przypadek, zapraszam cię, byśmy we dwóch o tym porozmawiali. Doświadczenie poucza mnie, że po kilku dniach większość rekolektantów zwraca się do mnie i mówi: „Lektura? Ależ nie mam czasu na czytanie!” Przeważnie jest to dobry znak, że wreszcie wystartowali. 3. Poświęć dużo czasu modlitwie Poświęć cały możliwy czas na milczące przestawanie z Bogiem. W ten sposób odniesiesz najwięcej korzyści z rekolekcji. Jest to sposób najtrudniejszy, ale zdecydowanie najlepszy. Jeśli znajdziesz czas, znacznie pogłębi się twoje życie modlitwy, a to będzie

prawdziwy skarb, jaki wyniesiesz z rekolekcji. Większość uczestników rekolekcji poświęca od pięciu do sześciu godzin dziennie na modlitwę, nie licząc czasu na sprawowanie Eucharystii, na Liturgię Godzin i na wieczorną modlitwę wspólnotową. Nie jest to wcale za dużo. Kiedyś odprawiłem rekolekcje pod kierunkiem pewnego buddysty. Budził nas o czwartej nad ranem i kazał medytować przeciętnie dwanaście godzin dziennie. Niektórzy dochodzili nawet do czternastu i piętnastu godzin. Tak, to był intensywny program. Nie mogę powstrzymać się od uśmiechu na myśl, że wielu katolików uważa za heroizm poświęcenie sześciu godzin dziennie na modlitwę podczas rekolekcji. Będziemy jeszcze mieli okazję, by powrócić do problemu konieczności znalezienia czasu na modlitwę. Teraz ograniczę się tylko do udzielenia wam rady, byście się wiele modlili i ustalili określone pory modlitwy, za każdym razem godzinę lub dłużej. Zwracam uwagę na „ustalenie pory”, to znaczy starajcie się określić moment rozpoczęcia i zakończenia. Jest to bardzo ważne dla większości osób, które w przeciwnym wypadku spędziłyby „cały dzień na modlitwie”, brakowałoby jej jednak głębi oraz intensywności. Byłaby to bowiem modlitwa zbyt ogólna i mglista. Tak więc ustal pory modlitwy i oczywiście módl się również poza nimi. Pragnienie Boga Jeśli chcesz zdobyć w tych rekolekcjach głębsze doświadczenie Boga, musisz przyjąć dwie istotnie ważne postawy. Jeśli jeszcze nie odznaczasz się nimi, powinieneś na początku rekolekcji poświęcić temu odpowiedni czas. Pierwsza z nich to pragnienie Boga; druga - to odwaga i hojność. Pomówmy najpierw o pragnieniu Boga. Bóg nie może pozostać obojętnym wobec człowieka, który pragnie Go gorąco, z całego serca. Przypominam sobie, jakie wrażenie wywarła na mnie hinduistyczna opowieść o pewnym wieśniaku, który przyszedł do sannyasi (człowiek żyjący w opinii świętości), medytującego w cieniu drzewa, i rzekł do niego: „Chcę zobaczyć Boga. Pokaż mi, jak mogę Go doświadczyć”. Sannyasi, w typowy dla siebie sposób, nic nie odpowiedział. Trwał dalej na medytacji. Poczciwy wieśniak powrócił następnego dnia z tym samym pytaniem. I tak powracał codziennie, nie otrzymując odpowiedzi. Wreszcie widząc jego wytrwałość, sannyasi zwrócił się do niego: „Wydaje się, że naprawdę szukasz Boga. Dziś po południu zejdę w dół, do rzeki, by wziąć kąpiel. Tam mnie spotkasz”. Kiedy tego popołudnia obydwaj znaleźli się w rzece, sannyasi chwycił wieśniaka za głowę, zanurzył go i trzymał przez dłuższy czas pod wodą. Biedny wieśniak rzucał się i szarpał, by wydostać się na powierzchnię. Po kilku minutach sannyasi puścił go i rzekł: „Przyjdź znów jutro do mnie pod drzewo”. Kiedy przyszedł następnego dnia, sannyasi pierwszy zabrał głos: „Powiedz mi - zapytał - dlaczego tak zaciekle walczyłeś, kiedy trzymałem ci głowę pod wodą?” „Ponieważ chciałem oddychać; bez powietrza zginąłbym niechybnie” - brzmiała odpowiedź wieśniaka. Sannyasi uśmiechnął się i rzekł: „W dniu, w którym będziesz tak zaciekle pragnął Boga, jak pragnąłeś powietrza - w tym dniu z całą pewnością Go spotkasz”. Oto główna przyczyna, dla której nie znajdujemy Boga: ponieważ nie pragniemy Go wystarczająco żarliwie. Nasze życie wypełnione jest wieloma innymi sprawami i możemy się doskonale urządzić bez Boga. Na pewno nie jest On dla nas tak istotny jak powietrze, którym oddychamy. Nie odnosi się to do takich ludzi, jak Ramakrishna. Ilekroć myślę o jego życiu, doznaję głębokiego wzruszenia. Miał zaledwie szesnaście lat, kiedy był już kapłanem w świątyni hinduistycznej i sprawował obrzędy ku czci bóstwa. Pewnego dnia ogarnęła go nieodparta chęć przekroczenia zasłony otaczającej bożka świątyni i wejścia w kontakt z Nieskończoną Rzeczywistością, symbolizowaną przez tego bożka, Rzeczywistością, którą nazywał „Matką”. To jego pragnienie przybrało postać obsesji do tego stopnia, że czasami zapominał sprawować obrzędy. Innym razem zaczął poruszać świętą lampę przed bóstwem i ogarnięty obsesją czynił to zapamiętale całymi godzinami, dopóki ktoś nie przyszedł i nie pomógł mu opamiętać się i skończyć z tym. Odznaczał się wszystkimi cechami człowieka głęboko i namiętnie zakochanego. Co noc, zanim udał się na spoczynek, siadał przed bóstwem i wołał: „Matko, minął jeszcze jeden dzień i znów cię nie spotkałem! Jak

długo muszę jeszcze czekać, Matko, jak długo?” W końcu, niepocieszony, zaczął szlochać. Czyż Bóg może przejść obojętnie wobec takiego żarliwego pragnienia? Czyż trzeba się dziwić, że Ramakrishna został tak nadzwyczajnym mistykiem? Pewnego razu wyjaśnił on przyjacielowi, co znaczy tęsknić za Bogiem: „Gdyby złodziej spał w pokoju oddzielonym jedynie cienką ścianą od skarbca wypełnionego po brzegi złotem, czy mógłby spać spokojnie? Nie zmrużyłby oka przez całą noc myśląc o tym, jak dostać się do skarbca i zdobyć złoto. Od samej mojej młodości pragnę Boga jeszcze żarliwiej niż ten złodziej łaknący złota”. Św. Augustyn mówi o niepokoju ludzkiego serca, które nie spocznie, dopóki nie odnajdzie się w Bogu, dla którego zostaliśmy stworzeni, jesteśmy jak ryba bez wody. I jeśli nie doświadczamy agonii ryby pozbawionej wody, dzieje się tak dlatego, że zlikwidowaliśmy ból ogromną ilością innych pragnień i przyjemności, a nawet problemów, którym pozwalamy zajmować naszą uwagę. W ten sposób odsuwamy na bok pragnienie Boga i nie odczuwamy bólu z tego powodu, że Go jeszcze nie spotkaliśmy. Jeśli nie odczuwasz pragnienia Boga, proś o nie. Jest to łaska, której Bóg udziela każdemu, komu chce się objawić. Oby te rekolekcje, poprzez wyciszenie innych tęsknot gnieżdżących się w naszym sercu, pomogły dojść do głosu temu głębokiemu pragnieniu. Odwaga i hojność Oto druga potrzebna postawa. Modlitwa wcale nie jest łatwą sprawą, zwłaszcza kiedy trzeba jej poświęcić sporo czasu. Doświadczysz silnego, wewnętrznego oporu - uczucia znudzenia, niechęci, a nawet strachu w miarę, jak modlitwa będzie się stawała coraz głębsza. Nawet św. Teresa od Jezusa mówi, że były okresy w jej życiu, w których czuła taką niechęć do modlitwy, że musiała się cała mobilizować, aby wejść do oratorium. Zwierza się nam: „Wiem z własnego doświadczenia, jaka to bolesna próba; wymaga więcej odwagi niż wszystkie inne próby świata”. A przecież nikt nie może posądzić św. Teresę, że nie wiedziała, co znaczy życie pełne trosk i udręki. Wystarczy wspomnieć, co przeżyła zakładając karmelitańskie klasztory reformowane w całej Hiszpanii. Tak więc, aby wytrwać na modlitwie podczas tych dni, musicie okazać Bogu hojność i wykazać się odwagą. Jest jeszcze inny powód, dla którego potrzeba wam odwagi i hojności. Nie tylko sama modlitwa może okazać się wymagającym ćwiczeniem, ale również Bóg, którego spotykamy na modlitwie, uruchamia całą naszą zdolność racjonalizacji, nasze postawy obronne; sprawia, że zaczynamy się widzieć takimi, jakimi rzeczywiście jesteśmy. A to wszystko może się okazać bardzo bolesnym procesem. Spotkanie z Bogiem nie zawsze jest słodkim i przyjemnym doświadczeniem. Ktoś słusznie zauważył, że spotkanie, zańim staje się przyjemne, musi przejść przez fazę „chirurgiczną”. Boga Biblii spotykamy w przykazaniu. Za każdym razem, kiedy Biblia opowiada o czyimś spotkaniu z Bogiem, łączy to z ofiarą, którą trzeba było podjąć, albo z wyrzeczeniem się czegoś lub podjęciem zadania, zwykle niezbyt przyjemnego. Na przykład przypomnijmy sobie opór stawiany przez ludzi tej kategorii co Jeremiasz lub Mojżesz w momencie przyjmowania trudnego zadania narzucanego im przez Boga. Jeżeli chcemy spotkać się z Bogiem, musimy być gotowi usłyszeć Jego głos wzywający nas do czegoś, co się nam nie podoba. „Gdy byłeś młodszy, opasywałeś się sam i chodziłeś, gdzie chciałeś. Ale gdy się zestarzejesz, wyciągniesz ręce swoje, a inny cię opasze i poprowadzi, dokąd nie chcesz” (J 21,18). Nie znaczy to, że mamy się bać. Usłyszymy nie tylko słowa twarde i stawiające wymagania, ale również słowa pełne miłości i otuchy. Bóg obdarzy nas miłością i siłą, jakiej potrzebujemy, by sprostać jego wymaganiom. Nie możemy jednak nie przyjmować do wiadomości tego, że wymagania istnieją i że Bóg wzywa nas, byśmy umierali dla samych siebie. A śmierć jest czymś, czym jesteśmy przerażeni na początku. Powinniśmy zbliżać się do Boga bez stawiania warunków, w postawie całkowitego poddania się. Jeśli zaczynamy, mówiąc: „Proś, o co chcesz, oprócz tego i tego” albo:, „Żądaj, bym podjął się czegokolwiek, oprócz tego i tamtego”, stawiamy wówczas poważną przeszkodę na drodze prowadzącej do spotkania z Bogiem. Mówiąc to nie twierdzę, że zakłada się, iż dysponujesz konieczną siłą, by wypełnić to, o

co cię prosi Bóg. Wprost przeciwnie, zakłada się, że nie mamy tyle siły jako słabe i ubogie stworzenie. Siła jest czymś, co pochodzi od Boga, a nie od nas. On może nas obdarzyć siłą. Od nas oczekuje się wyłącznie uczciwości - że nie będziemy oszukiwali samych siebie, że przyjmiemy prawdę o nas samych: o naszym tchórzostwie, o naszym egoizmie, o naszej zaborczości, i nie będziemy wszystkiego racjonalizować. W momencie, gdy rozpoczynamy modlitwę, zaczynamy rejestrować głosy pochodzące z naszego wnętrza, których wolelibyśmy nie słuchać. Powinniśmy się jednak zdobyć na odwagę słuchania, nie zamykać uszu, nie patrzeć w inną stronę, chociaż to wszystko może się okazać trudne i nieprzyjemne. Nie trzeba zaczynać od uprzedzenia, że Bóg nie powinien nas prosić o to lub o tamto. Byłoby to po prostu śmieszne i głupie. Nic nie może przeszkodzić Bogu, by domagał się od nas czegoś, co wydaje nam się szaleństwem lub absurdem. Czyż może być większe szaleństwo od tego, że zbawienie przychodzi przez Krzyż? Czyż jest coś śmieszniejszego od faktu, że apostołowie zaczęli mówić różnymi językami, co spowodowało, że zaczęto ich uważać za pijanych? Istotnie, nasze obsesyjne pragnienie, by uchodzić za osoby rozsądne, zrównoważone i szanowane, jest jedną z głównych przeszkód do świętości. Pragniemy uchodzić za osoby rozumne i czynić to, co jest rozsądne i powszechnie przyjęte. Innymi słowy, co społeczeństwo uważa za właściwe i rozsądne. A jednak Duch Święty może okazać się całkowicie „nierozumny” według kryteriów tego świata. Według tych samych kryteriów święci uważani byli za szaleńców. Rzeczywiście, linia podziału między świętością a szaleństwem jest bardzo subtelna. Często niełatwo jest odróżnić jedno od drugiego. Jeśli pragniemy być wielkimi świętymi i dokonywać wielkich rzeczy dla Boga, powinniśmy przestać się bać, że poczytają nas za pozbawionych rozumu. Powinniśmy przestać przejmować się i troszczyć o nasze „dobre imię”. Nie wykluczajmy więc rzeczy „absurdalnych” z listy tego wszystkiego, czego Bóg może od nas zażądać. Zbliżmy się do Niego z umysłem i sercem otwartym na wszystko, czego może od nas pragnąć, niezależnie od tego, jak absurdalne i trudne może się to wydawać na pierwszy rzut oka. Teksty ewangeliczne Oto niektóre teksty, które mogą okazać się użyteczne podczas jutrzejszej porannej modlitwy. Mt 13, 44-46: przypowieści o drogocennej perle oraz o skarbie ukrytym w roli. W obydwu występują osobnicy, których moglibyśmy uważać za szaleńców. Wyobraźcie sobie kupca, który przypadkowo odkrywa fantastyczną perłę w sklepie jubilerskim. Serce zaczyna mu bić bardzo mocno. To rzeczywiście nadzwyczajny klejnot. Nasz kupiec potrafi jednym spojrzeniem ocenić dobrą perłę. Ile kosztuje? 100 000 dolarów.100 000 dolarów? Na samą myśl o tej sumie dostaje zawrotu głowy, ponieważ nie jest człowiekiem bogatym. Odchodzi więc, ale myśl o perle nie opuszcza go ani na chwilę. Staje się jego obsesją. Zaczyna się więc rodzić w jego umyśle naprawdę absurdalna myśl: jeśli sprzeda swój dom, swoje ziemskie posiadłości, narzędzia pracy, ubrania, dosłownie wszystko? (Jezus stwierdza wyraźnie, że sprzedał wszystko, co posiadał). Jeśli do tego dołoży swoje oszczędności, nazbiera w sumie 100 000 dolarów. Ileż musiał pokonać wątpliwości, zanim podjął tak ważną życiową decyzję! Czy rzeczywiście opłacało się zaryzykować i sprzedać wszystko z powodu tej perły? Co pomyślą sąsiedzi? Kiedy jednak kogoś ogarnie obsesja, wszystkie inne racje schodzą na drugi plan. Tak więc szalony człowiek sprzedaje wszystko i nabywa perłę. Oto człowiek, który spotyka Boga - człowiek, który pozbywa się wszystkiego, z którego wszyscy się śmieją i uważają za szalonego. Jezus mówi nam jednak, że taki człowiek odchodzi z radością. Ogromna tajemnica. Stracił wszystko - i napełniony jest radością. To właśnie jest perła, perła radości i pokoju, którą Bóg obdarza tych, którzy wyrzekają się wszystkiego ze względu na Niego. Pamiętajcie jednak, że wyrzekają się wszystkiego. Bóg nie dokonuje obniżki cen: nie kupisz tej radości ani za 90 000 dolarów, ani za 90 900, ani nawet za 99 999. Daj wszystko, a otrzymasz wszystko. Z drugiej strony mamy bogatego młodego człowieka w Ewangelii Mateusza (Mt 19): posiada wielkie majętności... i odchodzi zasmucony! Prawdziwa i trwała radość związana jest z

całkowitym wyrzeczeniem. Żywy przykład tej postawy znajdujemy u Pawła, który w Liście do Filipian (Flp 3, 7-12) mówi o sobie w sposób wzruszający, że stracił rzeczywiście wszystko dla Chrystusa: „Ale to wszystko, co było dla mnie zyskiem, ze względu na Chrystusa uznałem za stratę. I owszem, nawet wszystko uznaję za stratę ze względu na najwyższą wartość poznania Chrystusa Jezusa, Pana mojego. Dla Niego wyzułem się ze wszystkiego i uznaję to za śmieci, bylebym pozyskał Chrystusa i znalazł się w Nim... Przez poznanie Jego: zarówno mocy Jego zmartwychwstania, jak i udziału w Jego cierpieniach - w nadziei, że upodabniając się do Jego śmierci, dojdę jakoś do pełnego powstania z martwych”. Paweł mówi: pragnę jedynie poznać Chrystusa... Czy możemy te słowa odnieść do nas samych? Czy naprawdę jest to wszystko, czego pragniemy? Jeśli tak, spotkaliśmy już Boga albo przynajmniej wkrótce Go spotkamy. Być może będziecie chcieli sięgnąć po teksty: Łk 14, 26nn. lub Mt 10, 37-39 i przyjąć słowa Jezusa jako skierowane do was. Możecie również szukać natchnienia w Księdze Rodzaju (Rdz 12), widzimy tam Abrahama, który będąc posłuszny Bogu, przemienia się w wędrownika, albo w innym fragmencie tej samej Księgi (Rdz 22) Abraham staje wobec konieczności złożenia ofiary z własnego syna Izaaka. Mamy również inne teksty: Łk 9, 57-10, 9, a także Rz 8, 35, w którym słyszymy pełny inspiracji krzyk Pawła, że nic nie może odłączyć go od miłości Chrystusa... Jeśli wymienione teksty wydawałyby się wam zbyt mocne, zbyt wymagające w obliczu waszych słabych sił, sięgnijcie po tekst z Dziejów Apostolskich (Dz 1, 4-5.811), ukazujący, jak apostołowie modlili się o przyjście Ducha Świętego, by uwolnił ich od zalęknienia i obdarzył mocą potrzebną w trudach apostolskich. Czyńcie również to, co oni czynili: a) nie opuszczajcie Jerozolimy - trwajcie w waszej samotności i unikajcie niepotrzebnych rozmów z innymi; b) czekajcie cierpliwie na moc, którą „otrzymacie” - nie może być ona owocem waszych osobistych wysiłków; c) Trwajcie na modlitwie z Maryją i ze świętymi. Albo sięgnijcie po inny tekst: Łk 11,1-13 - pomoże wam prosić z ufnością o Ducha Świętego. Możecie również skorzystać z tekstu:1 Tm 1,12-17, gdzie spotkacie dodające odwagi słowa Pawła: Bóg dokonał przeze mnie wspaniałych rzeczy, pomimo że jestem wielkim grzesznikiem, bym mógł służyć za przykład innym. Jeśli Bóg dokonał wspaniałych rzeczy przez takiego człowieka, czego nie zrobi dla innych, którzy pokładają w Nim nadzieję? W każdym wypadku, niezależnie od tekstów, które wybierzecie do modlitwy, na miłość Boską: nie starajcie się sami dokonać czegoś, co jest czystym darem Bożym! Odwaga i hojność, której szukacie, są czymś tak heroicznym, a pragnienie Boga, którego potrzebujecie, jest tak intensywne, że żadna ludzka istota nie może tego dokonać we własnym sercu. Chodzi o Boży dar, o dar, który jest odpowiedzią jedynie na pokorną, wytrwałą, błagalną modlitwę. Tak więc proście o odwagę. Proście o moc. Proście o szczerość. I proście o to nie tylko dla samych siebie, lecz dla wszystkich odprawiających te rekolekcje. Proście, byśmy wszyscy w tych dniach mogli doświadczyć nowej Pięćdziesiątnicy; by każdy z nas otrzymał w obfitości Ducha Świętego i doświadczył Jego przemieniającej mocy we własnym życiu. Rozdział czwarty Jak się modlić? Podczas tego wieczornego spotkania chciałbym mówić o tym, czemu pragniecie się poświęcić w czasie rekolekcji. Przybyliście tu, by się modlić. Dlatego będę mówił o modlitwie i o tym, jak się modlić. Zanim jednak podejmę ten temat, pozwólcie, że powiem kilka słów o związanych z nim dwóch innych sprawach. Po pierwsze: apostoł potrzebuje doświadczenia Boga; po drugie: potrzebuje milczenia. Apostolska potrzeba doświadczenia Boga Swami Vivekananda opowiada w jakimś miejscu o swoim spotkaniu z Ramakrishną. Zdarzenie to jest dobrą ilustracją tego, co chciałbym na ten temat powiedzieć. Vivekananda, który wówczas nosił imię Narendra, był młodym studentem, przedwcześnie jak na swój wiek rozwiniętym i zarozumiałym. Uważał się za agnostyka. Dotarły jednak do niego wieści o świętości Ramakrishny, udał się więc w drogę, by go odwiedzić. Zastał go siedzącego na łóżku. Mniej więcej taka rozmowa wywiązała się między nimi: Narendra: Czy

wierzysz w Boga, Sir? Ramakrishna: Tak, wierzę. Narendra: Ja natomiast nie. Co sprawia, że w Niego wierzysz? Czy mógłbyś mi udowodnić Jego istnienie? Ramakrishna: Tak. Narendra: Dlaczego jesteś tak pewny, że mnie przekonasz, Sir? Ramakrishna: Ponieważ w tym momencie widzę Go wyraźniej niż ciebie. Ton, jakim zostały wypowiedziane te słowa, a także wyraz twarzy Ramakrishny wywarły na Narendrze ogromne wrażenie. Gdy usłyszał je, zmienił się nie do poznania. Oto jakie wrażenie wywołują słowa i cała postać człowieka utrzymującego bezpośredni kontakt z Bogiem. Niełatwo jest znaleźć się w obecności kogoś, kto szczerze i z przekonaniem twierdzi, że doświadcza Boga i widzi Go. Jak w wypadku Mojżesza, o którym mówi Pismo Święte: „Wytrwał, jakby [na oczy] widział Niewidzialnego” (Hbr 11, 27). Oto istotny aspekt naszego apostolskiego powołania. Apostoł nie jest tylko człowiekiem, który ma przekazać jakieś posłannictwo. Apostoł sam jest posłannictwem. Kiedy wskazujemy drogę świętości, ludzie nie patrzą, w jakim kierunku wskazujemy palcem. Oni w pierwszym rzędzie patrzą na nas samych. Oto nasza największa apostolska potrzeba w dzisiejszych czasach: nie potrzebujemy lepszego planowania, lepszego wyposażenia, lepszych studiów, lepszej znajomości ludzi, ich języka i zwyczajów, lepszych technik nawracania (jeśli w ogóle coś takiego istnieje!). Potrzebujemy lepszych ludzi. Nowego pokolenia ludzi, których życie przepełnione jest mocą i obecnością Ducha Świętego. Kryzys tożsamości Wielu księży i zakonników przeżywa dziś coś, co nazywamy „kryzysem tożsamości”. Ksiądz nie wie już, kim jest ani kim powinien być we współczesnym świecie. Stwarza to oczywiście problem. Czy jednak naprawdę powoduje kryzys? Niewątpliwie musimy studiować i podjąć refleksję, by przyswoić sobie właściwą definicję teologiczną tego, kim rzeczywiście jest kapłan. Sam widziałem, jak zbawienny wpływ wywiera to na życie i pracę wielu księży. Czy jednak brak właściwej definicji teologicznej musi z konieczności powodować kryzys księdza? Czy żyjący w szczęśliwym małżeństwie człowiek świecki przeżywa osobisty kryzys z tego powodu, że nadal poszukujemy odpowiedniej definicji teologicznej małżeństwa (a prawdę mówiąc, stale jej będziemy poszukiwać, biorąc pod uwagę bogactwo różnych kultur i duchowej rzeczywistości, a także granice ludzkiego rozumu)? Oczywiście lepsze określenie i zrozumienie małżeństwa będzie dla naszych świeckich wiernych dużą pomocą w ich życiu małżeńskim. Zanim jednak do tego dojdziemy, doświadczają oni już rzeczywistości małżeństwa, chociaż nie dysponują jeszcze wspomnianą definicją. Żonaty mężczyzna kocha swą żonę i dzieci i jest przez nich kochany. Wzrasta i realizuje się doświadczając radości i trosk związanych z życiem małżeńskim. Nie ma więc żadnego powodu, by przeżywał kryzys. Ma rację autor książeczki O naśladowaniu Chrystusa, gdy stwierdza: „Czuję bardziej potrzebę skruchy niż potrzebę określenia jej”: Czy możemy powiedzieć to samo o wielu dzisiejszych księżach, przeżywających kryzys tożsamości? Czy doświadczyli sensu kapłaństwa, czy też ograniczyli się tylko do mówienia o nim? Czy zakochani są w Chrystusie? Czy napełnieni są Duchem Świętym? Czy czują radość i zadowolenie płynące z faktu, że niosą Ducha Świętego innym ludziom i że wnoszą w ich życie Chrystusa? Jeśli tak jest, nie rozumiem, dlaczego mieliby przeżywać kryzys tożsamości, którego nie przeżywa człowiek żyjący w szczęśliwym małżeństwie. Żeby jednak doświadczyć miłości do Chrystusa, trzeba się z Nim najpierw spotkać. Chcąc przekazać innym Ducha Świętego, trzeba Go najpierw doświadczyć we własnym życiu. O tym jest właśnie mowa w rekolekcjach. Nie są one seminarium, podczas którego mówi się o Chrystusie. Jest to czas milczenia, w którym rozmawiamy z Chrystusem. Później przyjdzie czas, kiedy będziemy o Nim mówić. Najpierw musimy się z Nim spotkać i zawiązać bliską przyjaźń. Dopiero później będziemy mogli rzeczywiście coś o Nim powiedzieć. Milczenie Zajmijmy się teraz drugą sprawą. Niewiele rzeczy tak bardzo pomaga w rozmowie z Chrystusem jak milczenie. Mam na myśli, oczywiście, wewnętrzne milczenie serca, bez którego po prostu nie można usłyszeć głosu Chrystusa. Większości z nas tak trudno osiągnąć to

wewnętrzne milczenie: zamknijcie na chwilę oczy i zauważcie, co dzieje się w naszym wnętrzu. Prawdopodobnie poczujecie się zanurzeni w gąszczu myśli, których nie możecie powstrzymać: słowa, słowa, słowa... (na tym zwykle polega wysiłek myślenia - na mówieniu do samych siebie); hałas, hałas, hałas... - mój osobisty głos wewnętrzny zmaga się ze wspomnieniem innych głosów i obrazów, przyciągających moją uwagę. Jakie istnieją szanse, byśmy pośród tej wrzawy i zgiełku dosłyszeli delikatny głos Boga? Milczenie zewnętrzne stanowi ogromną pomoc w osiągnięciu milczenia wewnętrznego. Jeśli nie jesteś zdolny do zachowania milczenia zewnętrznego, inaczej mówiąc jeśli nie potrafisz zamknąć ust, jakże możesz zachować milczenie wewnętrzne? Jakże możesz zamknąć swoje wewnętrzne usta? Zdolność zachowania milczenia jest dosyć dobrym wskaźnikiem twojej głębi duchowej (a także intelektualnej i uczuciowej). Być może, że kiedy zamkniesz usta, hałas w twym wnętrzu stanie się jeszcze bardziej intensywny, wzrosną rozproszenia i jeszcze trudniej będzie ci się modlić. Przyczyną tego nie jest milczenie. Hałas zawsze panował w twym wnętrzu. Milczenie pomaga ci tylko sobie to uświadomić i daje ci okazję, byś ten hałas uciszył i opanował. Jezus zaleca nam, byśmy zamknęli drzwi, kiedy udajemy się na modlitwę. Oczywiście nie możemy usunąć z naszych serc całego świata, zajmujemy się bowiem na modlitwie jego problemami i niepokojami. Drzwi jednak trzeba zamknąć zdecydowanie, w przeciwnym razie hałaśliwy świat wtargnie do środka i zagłuszy głos Boga, zwłaszcza na początku, kiedy mamy trudności z koncentracją. A człowiek początkujący w modlitwie potrzebuje nie mniej koncentracji niż początkujący matematyk, który nie rozwiąże trudnego problemu, jeśli wokół niego będzie panował nadmierny hałas. Przyjdzie czas, kiedy człowiek uczący się modlitwy, podobnie jak student matematyki, będzie tak pochłonięty przedmiotem swego zainteresowania (modlitwą), że nie rozproszy go już żaden hałas. Na początku jednak z pokorą musi przyznać, że potrzebuje spokoju i milczenia. Wypowiedzi świętych o milczeniu Święci wypowiadali się o milczeniu w sposób wymowny. Oto kilka cytatów, które zaczerpnąłem z jednej z książek Thomasa Mertona. Autorem pierwszego z nich jest mnich syryjski, Izaak z Niniwy. Słowa jego są aktualne zarówno dla mnicha żyjącego samotnie na pustyni, jak i dla apostoła działającego w centrum wielkiego miasta: „Wielu nieustannie szuka, ale jedynie znajdują ci, którzy trwają w stałym milczeniu... Człowiek smakujący w wielości słów, chociaż wypowiada rzeczy wspaniałe, wewnątrz pozostaje pusty. Jeśli kochasz prawdę, pokochaj milczenie. Milczenie, podobnie jak promienie słoneczne, oświetli cię w Bogu i wyzwoli ze złudzeń ignorancji. Milczenie zjednoczy cię z samym Bogiem... Umiłuj ponad wszystko milczenie. Dostarczy ci ono owoców, których nie opisze żaden język. Na początku musimy się zmuszać do milczenia, potem jednak rodzi się w nas coś, co przyciąga nas do niego. Oby Bóg pozwolił ci doświadczyć tego, co rodzi się z milczenia. Jeśli się tego podejmiesz, ogarnie cię niezmierzone światło... i po pewnym czasie doświadczysz słodyczy pośród tego doświadczenia, a ciało odczuwać będzie pragnienie, by trwać w milczeniu”. Warto rozważyć każde z powyższych słów. Przemawiają one z mocą do serca człowieka, który doświadczył, jakie skarby kryją się w milczeniu. Następny cytat pochodzi od jednego z Ojców pustyni - Ammonasa, ucznia św. Antoniego: „Zapamiętajcie, moi drodzy, jak wskazywałem wam na moc zawartą w milczeniu, jak ono uzdrawia i jak bardzo podoba się Bogu. Dlatego napisałem wam, byście okazali się wytrwali w podjętej pracy i byście wiedzieli, że to dzięki milczeniu moc Boża trwa w nich i dane im zostało poznanie tajemnic Bożych”. Izaak z Niniwy mówi z pewnością o własnym doświadczeniu, kiedy twierdzi: „Na początku musimy się zmuszać do milczenia”. Na początku milczenie nie przychodzi nam łatwo. Przypatrując się mu, zauważamy w nas mocny opór. Evelyn Underhill mówi w swej książce Mysticism o potrzebie i doniosłości pokonania tego oporu: „Jak dotąd, nasze ja nie zna jeszcze przedziwnego świata milczenia, który staje się bliski nawet dla początkujących w życiu kontemplatywnym; wtedy ja czuje się

zwolnione z potrzeby odmiany, nie słychać już głosów świata i zaczyna się wielka przygoda ducha”. Tak - przygoda! Zapewniam was, że dokonacie pasjonującego odkrycia po pokonaniu początkowej nudy i zniecierpliwienia, jakie wywołuje milczenie. Uświadomicie sobie, że to trudne milczenie przepojone jest wspaniałym światłem i muzyką. To, co na pierwszy rzut oka wydawało się być niczym, wydawało się pustką, w rzeczywistości pełne jest obecności Boga. Obecności niemożliwej do opisania, wyrażonej jednak w pociągającej formie przez Simone Weil, kiedy próbuje opisać, czego doświadczała odmawiając Modlitwę Pańską: „Czasami już pierwsze słowa sprawiają, że moje myśli odrywają się od ciała i przenoszą do miejsca znajdującego się poza przestrzenią, gdzie nie ma ani perspektywy, ani punktu widzenia... Jednocześnie zalega milczenie wypełniające każdą część i całość tej nieskończoności, milczenie, które nie jest zwykłym brakiem dźwięku, lecz przedmiotem pozytywnego odczucia - bardziej pozytywnego niż odkrycie dźwięku. A hałasy, jeśli mają miejsce, docierają do mnie po przekroczeniu milczenia”. Myślę, że nie ma potrzeby, bym nalegał na ścisłe zachowywanie milczenia podczas tych dni. Nie będziecie bowiem mieli lepszej okazji w ciągu roku, a ponadto owoce milczenia kumulują się, to znaczy milczenie po czterech dniach zachowywania go jest o wiele głębsze niż milczenie na początku rekolekcji . Jak się modlić: Jezus Mistrzem modlitwy Jeśli pragniecie z tych rekolekcji wynieść owoc, którego się spodziewacie, powinniście poświęcić wiele czasu na modlitwę. A jeśli chcecie się dobrze modlić, musicie wiedzieć, jak się modlić. Jak się modlić? Takie pytanie postawili apostołowie Jezusowi. I Jezus nauczył ich, co powinni czynić, aby się modlić. Szczęśliwie składa się, że i my możemy się nauczyć od Niego, jak się modlić. Nie ma bowiem lepszego mistrza sztuki modlitwy nad Jezusa, a dla nas - chrześcijan - nie ma innego mistrza. Czytamy u Łukasza, w rozdziale 11: „Gdy Jezus przebywał w jakimś miejscu na modlitwie i skończył ją, rzekł jeden z uczniów do Niego: Panie, naucz nas modlić się, jak i Jan nauczył swoich uczniów”. Apostołowie pragnąc nauczyć się modlić, zwrócili się bezpośrednio do Mistrza. Radzę wam uczynić podobnie. Żaden człowiek nie może was bowiem nauczyć modlitwy. Ja sam, oczywiście, nie czuję się do tego zdolny. Oby tylko konferencje, które skieruję do was w tych dniach, pomogły wam w życiu modlitwy. Wcześniej jednak czy później doświadczycie trudności, których żaden nauczyciel na ziemi nie rozwiąże za was, i będziecie musieli - każdy osobiście - zwrócić się bezpośrednio do Jezusa i powiedzieć Mu: „Panie, naucz mnie modlić się”. On rozwiąże wasze trudności i pokieruje wami osobiście. Dlatego radzę wam na początku, kiedy napotkacie te trudności i niełatwo wam będzie kontynuować modlitwę, zwróćcie się do Jezusa ze słowami: „Panie, naucz mnie modlić się”. Powtarzajcie Mu to wielokrotnie - nawet przez cały dzień, jeśli zajdzie potrzeba. Powtarzajcie bez napięcia i lęku. Powtarzajcie spokojnie z głęboką nadzieją, że On was z pewnością pouczy. Oto pierwsza odpowiedź na pytanie: jak się modlić?”: zwróćcie się do Jezusa i poproście Go, by was tego nauczył. To jest nauka modlitwy. Modlitwa skoncentrowana na Bogu Czytamy dalej fragment Łukaszowej Ewangelii, by zobaczyć, czego Jezus uczy o modlitwie: „On rzekł do nich: „Kiedy się modlicie, mówcie: Ojcze, niech się święci Twoje imię; niech przyjdzie Twoje królestwo...””. Już w tych słowach zawarta jest nauka Jezusa o modlitwie. Uczy nas, byśmy zaczynali nie od samych siebie, ale od Ojca; byśmy zaczynali nie od osobistych interesów i potrzeb, lecz od Jego królestwa. „Starajcie się naprzód o królestwo Boga i o Jego sprawiedliwość, a to wszystko będzie wam dodane” (Mt 6, 33). Modlitwa Jezusa, podobnie jak całe Jego życie, była skupiona w sposób istotny na Bogu. Mówimy dziś o Nim jako o „człowieku dla innych”, jakim rzeczywiście był. Był jednak w jeszcze większym stopniu „człowiekiem dla swego Ojca”. Ewangelie ukazują z całą jasnością, że prawdziwą wielką „obsesją” w życiu Jezusa nie jest ludzkość, lecz Jego Ojciec. My sami będziemy Jego braćmi i siostrami, jeśli będziemy czynić wolę Ojca. Jezusa mniej interesuje, byśmy do Niego mówili: „Panie, Panie”, a raczej byśmy pełnili wolę Jego Ojca, tak

jak On to czynił. Faktycznie zależy Mu naprawdę na tym, by uczynić z nas ludzi kochających Ojca i oddających Mu cześć, tak jak to On czynił. Z zadowoleniem myślimy, że On z miłości do nas wydał się na mękę, bo tak rzeczywiście było. Trzeba jednak, byśmy sobie uświadomili, że pomimo całej miłości, jaką do nas żywił, myśl o męce napełniała Go przerażeniem. Nie pragnął jej. Podjął się jej jedynie ze względu na Ojca: „Ojcze mój, jeśli to możliwe, niech Mnie ominie ten kielich! Wszakże nie jak Ja chcę, ale jak Ty” (Mt 26, 39). „Ale niech świat się dowie, że Ja miłuję Ojca i że tak czynię, jak Mi Ojciec nakazał. Wstańcie, idźmy stąd” (J 14, 31). Oto pierwsza lekcja modlitwy, jakiej Jezus nam udziela. Uczy nas, byśmy zaczynali od Boga, by nam zależało na przyjściu Jego królestwa, by święciło się Jego imię, by wszędzie pełniono Jego świętą wolę. I oto jeden z powodów, dlaczego nie udaje się nam modlitwa: jest zbytnio skoncentrowana na nas samych, zbyt skoncentrowana na człowieku. Musimy wyjść z samych siebie i skoncentrować się na Bogu i Jego królestwie. Jezus uczy nas również, byśmy się modlili za nas samych. Nie uczy nas wyniosłej, świętej obojętności, wyrażającej się w słowach: „W najmniejszym stopniu nie przejmuję się sobą. Wszystkie moje potrzeby pozostawiam Bogu”. Nie, panowie, Jezus nic takiego nie mówi. Musimy stać się pokorni i przyjąć do wiadomości fakt, że mamy różne potrzeby, w tym także materialne, oraz prosić Boga, by im zaradził. Jezus poleca nam prosić o trzy rzeczy dla nas: o chleb powszedni (o chleb, a nie o luksusy!), o duchową moc oraz o odpuszczenie grzechów. Modlitwa błagalna Czy zauważyliście, że modlitwa, jakiej Jezus uczy apostołów, jest od początku do końca modlitwą błagalną: „Ojcze, niech się święci imię Twoje, niech przyjdzie Twoje królestwo, bądź wola Twoja...”. Również i te sprawy są przedmiotem naszej prośby! Przyjście królestwa Bożego jest pewniejsze od wschodu słońca. A jednak poleca nam Jezus, byśmy i o to prosili. Czym była modlitwa dla Jezusa? Modlitwa, tak jak jej nauczał apostołów, polega na tym, by prosić o to, co jest dla nas dobre. Niejako dla potwierdzenia tego, Jezus daje nam pewien rodzaj komentarza do Ojcze nasz: „Ktoś z was, mając przyjaciela, pójdzie do niego o północy i powie mu: „Przyjacielu, użycz mi trzy chleby, bo mój przyjaciel przyszedł do mnie z drogi, a nie mam, co mu podać”. Lecz tamten odpowie z wewnątrz: „Nie naprzykrzaj mi się! Drzwi są już zamknięte i moje dzieci leżą ze mną w łóżku. Nie mogę wstać i dać tobie”. Mówię wam: Chociażby nie wstał i nie dał z tego powodu, że jest jego przyjacielem, to z powodu jego natręctwa wstanie i da mu, ile potrzebuje. I Ja wam powiadam: Proście, a będzie wam dane; szukajcie, a znajdziecie; kołaczcie, a otworzą wam. Każdy bowiem, kto prosi, otrzymuje; kto szuka, znajduje; a kołaczącemu otworzą” (Łk 11, 5-10). Naprawdę uderza, prostota tych słów: każdy. Nie czyni się rozróżnienia pomiędzy świętym a grzesznikiem; nie ma tu żadnego „jeśli” lub „ale”. Każdy kto prosi, otrzyma. Wydaje się, że to za dużo, by w to uwierzyć. „Trudna jest ta mowa. Kto może w nią uwierzyć?” Ogarnia nas cała seria wątpliwości i zastrzeżeń: „Tyle razy prosiliśmy o różne rzeczy i nie otrzymaliśmy ich. Jezus nie miał na myśli tego, co dosłownie powiedział”. Dlatego Jezus z naciskiem twierdzi: „Jeżeli którego z was, ojców, syn prosi o chleb, czy poda mu kamień? Albo o rybę, czy zamiast ryby poda mu węża? Lub też gdy prosi o jajko, czy poda mu skorpiona? Jeśli więc wy, choć źli jesteście, umiecie dawać dobre dary swoim dzieciom, o ileż bardziej Ojciec z nieba da Ducha Świętego tym, którzy Go proszą” (Łk 11, 11-13). Oto stałe nauczanie Nowego Testamentu: modlitwa jest skuteczna; dzięki modlitwie otrzymujemy to, czego nam potrzeba; modlitwa jest zasadniczo - modlitwą błagalną. Oto niektóre z tekstów, z których możecie skorzystać. Radzę wam, byście odczytywali je w duchu modlitewnym. Z pewnością będą dla was zaskoczeniem, chyba że poznaliście już moc modlitwy błagalnej i praktykujecie ją od dłuższego czasu: Łk 11,1-13; Mk 11, 22-26; Mt 21, 20-22; Łk 18,1. 8; J 14, 12-14; J 15, 7; J 16, 2324; Jk 1, 5-8; Jk 5,13-18;1 J 3, 22;1 J 5,14-15; Flp 4, 4-7; 1 Tm 2,1 nn. Klucz do opanowania sztuki modlitwy - W pierwszych latach życia zakonnego miałem wielkie szczęście odprawić ćwiczenia duchowne pod

kierunkiem nadzwyczajnego człowieka, o. Jose Calverasa, który słynął z tego, że podczas rekolekcji uczył ludzi modlitwy. Poznałem starszych i czcigodnych jezuitów, którzy spędziwszy już wiele lat w zakonie, po odprawieniu rekolekcji z o. Calverasem twierdzili: „Ten człowiek naprawdę nauczył mnie modlić się” (te wypowiedzi nie były, oczywiście, całkowicie precyzyjne, ponieważ niewielu jest chrześcijan, którzy zupełnie nie potrafią się modlić). Myślę, że chcieli powiedzieć, iż o. Calveras nauczył ich modlić się lepiej i z większą głębią. Tak było przynajmniej w moim przypadku. Wybrałem się na te rekolekcje pełen wielkich nadziei i oczekiwań. Jednak w ciągu kilku dni doświadczyłem swoich stałych problemów związanych z modlitwą. Kiedy powiedziałem o tym o. Calverasowi, zapytał mnie po prostu: „Jak się modlisz?” (Później uświadomiłem sobie, ku wielkiemu zdziwieniu, że nikt dotychczas nie zapytał mnie o to tak bezpośrednio). Zacząłem więc kolejno opisywać, co robiłem podczas modlitwy: „Podejmuję jakiś punkt medytacji i zaczynam go rozważać, i po minucie lub dwóch mój umysł zaczyna się całkowicie rozpraszać”. „I co dalej - robisz?” - zapytał o. Calveras. „Gdy sobie uświadamiam, że jestem rozproszony (a nie uświadamiam sobie tego zaraz), powracam znów do punktu, nad którym medytowałem”. „I co dalej?” - zapytał znów. „Rozpraszam się na nowo”. „I co dalej?” O. Calveras zachował cały czas cierpliwość, kiedy tłumaczyłem mu, jak podczas mojej modlitwy przechodziłem od medytacji do rozproszenia i od rozproszenia do medytacji i że rozproszenia zajmowały mi około 90 procent czasu poświęconego na modlitwę. Później poznałem wielu ludzi, którym zdarzało się dokładnie to samo. Nie dziwiłbym się więc, gdyby to było doświadczeniem wielu z was. Wówczas o. Calveras powiedział mi: „To, co robisz, polega na myśleniu-medytowaniu. Nie modlisz się. Oczywiście, nie ma nic złego w medytowaniu, jeżeli pomaga ci ono modlić się. Powiedz mi, masz przy sobie różaniec?” (Muszę wyjaśnić, że miało to miejsce przed Soborem Watykańskim II - osobiście odmawiam różaniec do dzisiejszego dnia). „Tak” - odpowiedziałem. „Czy mógłbyś go wyciągnąć?” (Ja byłem wtedy młodym jezuitą, a o. Calveras człowiekiem w podeszłym wieku i mógł sobie na to pozwolić). Wyciągnąłem z kieszeni różaniec. „Czy umiesz się nim posługiwać?” „Ależ oczywiście”. „Więc dlaczego tego nie robisz?” „Jak to? Ojciec chce mi podsunąć, bym odmawiał różaniec w czasie medytacji?” Byłem zdziwiony i nie ukrywałem tego. Nie ujawniłem tylko, co myślałem w tych dniach. A taka oto myśl przyszła mi do głowy: „Czy ten sławny mistrz modlitwy - rzeczywiście i na serio oczekuje ode mnie, bym odmawiał różaniec podczas medytacji?” Kojarzyłem sobie dotąd odmawianie różańca z pobożnością prostych, niewykształconych ludzi. Uważałem różaniec za modlitwę odpowiednią dla wieśniaków i rybaków, którą można było odmawiać wtedy, gdy nie było miejsca na inną modlitwę. Coś w rodzaju drugiej kategorii. Czułem się jednak znakomicie przygotowany do odprawiania medytacji - właśnie ukończyłem studia filozoficzne! O. Calveras, ze swym przysłowiowym spokojem, ciągnął dalej: „Odmów jedną dziesiątkę różańca prosząc Matkę Bożą, by wyjednała ci łaskę modlitwy, łaskę przezwyciężenia rozproszeń. A potem, jeśli takie jest twoje pragnienie, powróć do medytacji. Jeśli nadal będziesz doświadczał rozproszeń, odmów następną dziesiątkę i tak dalej. Być może, że będziesz musiał zrezygnować w całości z medytacji i prosić tylko o łaski, jakich potrzebujesz. Módl się za pozostałych kolegów odprawiających rekolekcje, za swoich bliskich i za świat. Owocu rekolekcji nie uzyskuje się przez medytację i głęboką refleksję. Jest on czystym darem Bożym. Pewna doza refleksji jest pożyteczna, a nawet konieczna, ale dar ten uzyskujesz prosząc i błagając. Tak więc proś usilnie o dar, a Pan ci go udzieli. Proś o łaskę modlitwy. Proś o łaskę, byś okazywał się wspaniałomyślny wobec Chrystusa. Proś o łaskę doświadczenia Jego miłości”. Oczywiście o. Calveras przyjął dosłownie ewangeliczną naukę na temat modlitwy. Doświadczenie przekonało mnie później, że z tego wyłącznie powodu o. Calveras był prawdziwym mistrzem w dziedzinie modlitwy. Wierzył głęboko i uczył nas wierzyć, że powinniśmy prosić Boga o wszystko, czego nam potrzeba i że

Bóg nas nie opuści. Zwykł mówić: „Kluczem do sztuki modlitwy jest modlitwa błagalna. Wielu ludzi nie nauczy się nigdy modlić, ponieważ nie nauczyli się czynić skutecznego użytku z modlitwy błagalnej. Ręka wyciągnięta w postawie błagalnej uzyskuje to, czego nie jest zdolna posiąść ręka podtrzymująca czoło w zamyśleniu”. Podczas tej samej rozmowy o. Calveras zapytał mnie jeszcze: „Czy lubisz litanię do Wszystkich Świętych? Albo litanię do Najśw. Maryi Panny? Tak? A więc odmawiaj powoli i uważnie: „Święta Maryjo, módl się za mnie. Święta Boża Rodzicielko, módl się za mnie. Święta Panno nad Pannami, módl się za mnie...”. Czy możesz się modlić w ten sposób?” Oczywiście, że mogę, ale uważałem tę modlitwę za zbyt łatwą, i to stanowiło pewną trudność. Myślałem, że modlitwa musi być czymś bardzo skomplikowanym. Później przeczytałem książkę o. Calverasa, w której wyjaśniał, że prosta modlitwa ustna i pobożny zwyczaj aktów strzelistych są przedsionkiem mistycyzmu. A mnie uczono, by widzieć w nich modlitwę dla początkujących i prostaczków! Dla o. Calverasa, dla każdego z pewnym doświadczeniem na polu modlitwy, praktykowanie tych modlitw cechowało ludzi zaawansowanych w tej dziedzinie. Stać się dzieckiem na modlitwie O. Calveras nauczył mnie modlić się. Od tamtego pamiętnego dnia nie mógłbym uczciwie powiedzieć, że nie wiem, jak mam się modlić. Oczywiście, przeżywałem trudności w modlitwie i nie zawsze - stwierdzam to z przykrością - pozostawałem jej wierny. Powtarzam jednak, że nie mógłbym nigdy stwierdzić, że nie umiem się modlić, bo byłaby to nieprawda. Wiem, jak się modlić. Wystarczy mi jedynie podjąć modlitwę ustną, modlitwę błagalną. Może się tego podjąć każde dziecko. Problem polega na tym, że wielu z nas przestało być dziećmi i zapomnieliśmy, jak się trzeba modlić. Poznałem wielu kapłanów oraz zakonników (i zakonnic), którzy znacznie lepiej się modlili przed wstąpieniem do seminarium lub nowicjatu niż później. Wywołuje to wasze zdziwienie? Prawdopodobnie wielu z nas przydarzyło się to samo. Zanim wstąpiliśmy do nowicjatu, modliliśmy się z całą prostotą serca. Zwracaliśmy się do Boga i Matki Boskiej we wszystkich naszych potrzebach, prosząc o łaskę zdania egzaminu, o zdrowie, o powodzenie w przedsięwzięciach... Potem jednak dorośliśmy i poznaliśmy całą serię argumentów przemawiających za tym, że Bóg nie zajmuje się takimi ludzkimi błahostkami... że Bóg pomaga tym, którzy sami sobie pomagają... że nie możemy zmienić woli Bożej itd. itd. Tak więc przestaliśmy oczekiwać na cud, przestaliśmy prosić o cud. Interwencje Boga w naszym życiu stawały się coraz rzadsze. A ponadto nauczyliśmy się skomplikowanych metod modlitwy. Uczono nas, jak oddawać się głębokiej refleksji. Innymi słowy, kładliśmy cały akcent na lekturę, na medytację, na modlitwę myślną. Stopniowo przekonywaliśmy się, że aby zostać świętym, musimy odznaczać się głębokimi przekonaniami, a drogą do pogłębienia naszych przekonań jest refleksja, refleksja, refleksja - medytacja, medytacja i jeszcze raz medytacja. A przecież autentyczna prawda polega na tym, że jeżeli chcemy być świętymi, stokroć bardziej niż głębokich przekonań potrzeba nam energii, duchowej siły, odwagi, wytrwania - a o to musimy prosić, prosić, prosić - modlić się, modlić i jeszcze raz modlić. W jednej z następnych konferencji zajmę się zastrzeżeniami, jakie wysuwa się pod adresem modlitwy błagalnej. Na razie wystarczy, że przyjmiecie otwarcie to, co Chrystus mówi w Ewangeliach na temat modlitwy. Wzbudzi to w waszych sercach wielką nadzieję, a nawet pewność: jeśli poproszę poważnie i głęboko o Ducha Świętego, otrzymam Go. Może nawet dzisiaj. Dlaczego nie? Będziecie szczęśliwi, jeśli Bóg obdarzy was taką wiarą, wtedy bowiem będziecie prosić i otrzymacie z całą pewnością. Proszę jednak zwrócić uwagę: nie radzę wam zrezygnować całkowicie z medytacji. Sam fakt, że sugeruję wam lekturę wybranych fragmentów ewangelicznych, oznacza, iż zapraszam was do praktykowania pewnej formy medytacji i refleksji. Nalegam jednak, byście nie pokładali całej waszej nadziei w medytacji i byście mieli więcej wiary w moc prostej modlitwy błagalnej, przyznając jej większą rangę niż medytacji. Jeśli się na to zdobędziecie, odkryjecie moc,

pewność i pokój, jaki przynosi modlitwa. Uświadomicie sobie prawdę słów św. Pawła skierowanych do Filipian: „Pan jest blisko! O nic się już zbytnio nie troskajcie, ale w każdej sprawie wasze prośby przedstawiajcie Bogu w modlitwie i błaganiu z dziękczynieniem. A pokój Boży, który przewyższa wszelki umysł, będzie strzegł waszych serc i myśli w Chrystusie Jezusie” (4, 5-7). Doświadczywszy osobiście prawdy tych słów, nie opuścicie już modlitwy do końca życia. Rozdział piąty Prawa modlitwy Ktokolwiek odczytuje słowa Jezusa o modlitwie błagalnej w sposób bezstronny i bez uprzedzeń, musi pozostać pod ich wrażeniem: proście mówi Jezus a z pewnością otrzymacie. Ogromna nadzieja rodzi się w naszych sercach. Czy to rzeczywiście prawda? Czy wystarczy Mu zawierzyć i powierzyć się, by otrzymać to wszystko, czego potrzebuję? Nieraz jednak nasze doświadczenie odbiera nam nadzieję. „Tak często się modliłem i jakże często doznałem rozczarowania. Być może, że słowa Jezusa wyrażają coś innego. A jeżeli nie, jak inaczej wytłumaczyć moje niepowodzenia w modlitwie?” Odpowiedź na to pytanie jest dosyć prosta. Jeśli nie powiodło ci się, nie znaczy to, że modlitwa „nie funkcjonuje”, a jedynie że nie nauczyłeś się dobrze modlić. Jakiś inżynier może się skarżyć, że sztuka inżynierska zawodzi, bo każdy wybudowany przez niego most zawala się. Otóż prawdą jest, że to nie sztuka inżynierska zawodzi, tylko że on jest kiepskim inżynierem. Jeśli mamy niepowodzenia w modlitwie, to znak, że jesteśmy ludźmi kiepsko się modlącymi. Nie opanowaliśmy praw modlitwy, które Jezus tak jasno sformułował. Modlitwa bowiem posiada swoje prawa, podobnie jak sztuka inżynierska. Pierwsze prawo modlitwy: wiara Czy zauważyliście, jak zwykle postępował Jezus, gdy ktoś Go prosił o coś. Pytał wówczas: „Wierzysz, że mogę to uczynić?” Inaczej mówiąc, Jezus podkreślał potrzebę wiary w Jego moc uzdrawiania i czynienia cudów. Dowiadujemy się z Ewangelii, że w swym rodzinnym mieście Nazarecie nie mógł dokonać wielu cudów, ponieważ jego mieszkańcom brakowało wiary. Jezus uznawał zawsze niewzruszone prawo: jeśli wierzysz, wszystko jest możliwe. Jeśli jednak nie wierzysz, nic nie mogę dla ciebie uczynić. Nie musisz sam odznaczać się wiarą - wystarczy, że ktoś wierzy za ciebie. Możesz o cokolwiek prosić Pana i niewykluczone, że masz zbyt słabą wiarę, by to uzyskać; Pan jednak udzieli ci tego, o co prosisz. O ile wiemy, córka Jaira nie miała wiary; podobnie było ze sługą setnika, o którym wspomina Mateusz (8, 5), a także z paralitykiem (Mt 9, 2-8). W każdym wypadku wystarczyło, by wiarę miał człowiek proszący, a niekoniecznie doznający uzdrowienia. Jest to jedna z tych korzyści płynących z modlitwy, którymi możemy się „dzielić” (później będziemy jeszcze na ten temat mówić). Potrzebna jednak była wiara i nic nie mogło jej zastąpić. Jezus uczynił z tego prawo. W Ewangelii Mateusza (21, 18nn.) czytamy: „Wracając rano do miasta, odczuł głód. A widząc drzewo figowe przy drodze, podszedł ku niemu, lecz nic na nim nie znalazł oprócz liści. I rzekł do niego: „Niechże już nigdy nie rodzi się z ciebie owoc!” I drzewo figowe natychmiast uschło. A uczniowie, widząc to, pytali ze zdumieniem: „Jak mogło drzewo figowe tak od razu uschnąć?” Jezus im odpowiedział: „Zaprawdę, powiadam wam: Jeśli będziecie mieć wiarę, a nie zwątpicie, to nie tylko z figowym drzewem to uczynicie, ale nawet jeśli powiecie tej górze: „Podnieś się i rzuć w morze” stanie się. I otrzymacie wszystko, o co na modlitwie z wiarą prosić będziecie””. Marek (11, 20nn.) mówi to samo jeszcze bardziej dobitnie: „Przechodząc rano, ujrzeli drzewo figowe uschłe od korzeni. Wtedy Piotr przypomniał sobie i rzekł do Niego: „Rabbi, patrz, drzewo figowe, któreś przeklął, uschło”. Jezus im odpowiedział: „Miejcie wiarę w Boga! Zaprawdę, powiadam wam: Kto powie tej górze: „Podnieś się i rzuć w morze”, a nie wątpi w duszy, lecz wierzy, że spełni się to, co mówi, tak mu się stanie. Dlatego powiadam wam: Wszystko, o co w modlitwie prosicie, stanie się wam, tylko wierzcie, że otrzymacie”.”. To prawo wiary pojęli bardzo dobrze apostołowie, przekazując je z kolei pierwszym chrześcijanom. Oto co pisze św. Jakub w swym Liście (1, 5-8): „Jeśli zaś komuś z was brakuje mądrości, niech prosi o nią Boga, który daje wszystkim chętnie i

nie wymawiając; a na pewno ją otrzyma. Niech zaś prosi z wiarą, a nie wątpi o niczym! Kto bowiem żywi wątpliwości, podobny jest do fali morskiej wzbudzonej wiatrem i miotanej to tu, to tam. Człowiek ten niech nie myśli, że otrzyma cokolwiek od Pana, bo jest mężem chwiejnym, niestałym we wszystkich swych drogach”. Również i dzisiaj Jezus w odpowiedzi na wiare dokonuje cudów. Muszę wyznać, że wywarła na mnie szczególne wrażenie wiara niektórych osób zajmujących się uzdrawianiem. Wydaje się, że dokonują oni cudów tego samego rodzaju co cuda Jezusa opisywane w Ewangeliach i w Dziejach Apostolskich. Czy nie uderzyło was, że za każdym razem, gdy Jezus wysyłał swoich apostołów, by przepowiadali, obdarzał ich mocą uzdrawiania i dokonywania cudów - tak jakby pragnął połączyć wewnętrznie te dwie posługi: posługę uzdrawiania i posługę przepowiadania? W pewnym sensie każdy przepowiadający Ewangelię ma również być człowiekiem dokonującym cudów. To bardzo znamienne, że apostołowie proszą jedynie o śmiałość i odwagę w głoszeniu Ewangelii i łaskę czynienia cudów. Po zwolnieniu ich przez trybunał, wypowiadają modlitwę: „A teraz spójrz, Panie, na ich groźby i daj sługom Twoim głosić słowo Twoje z całą odwagą, gdy Ty wyciągać będziesz swe ręce, aby uzdrawiać i dokonywać znaków i cudów przez imię świętego Sługi Twego, Jezusa” (Dz 4, 29-30). Ich modlitwa wydaje się być wspaniałomyślnie wysłuchana: „Po tej modlitwie zadrżało miejsce, na którym byli zebrani, wszyscy zostali napełnieni Duchem Świętym i głosili odważnie słowo Boże” (Dz 4, 31). „Wiele znaków i cudów działo się przez ręce apostołów wśród ludu. (...) Wynoszono też chorych na ulicę i kładziono na łożach i noszach, aby choć cień przechodzącego Piotra padł na któregoś z nich. Także z miast sąsiednich zbiegało się mnóstwo ludu do Jerozolimy, znosząc chorych i dręczonych przez duchy nieczyste, a wszyscy doznawali uzdrowienia” (Dz 15, 12.15-16). Św. Paweł, który wyróżnia się w Dziejach Apostolskich jako dokonujący cudów, będzie odwoływał się do tej swojej władzy, gdy pragnie zdobyć wiarygodność jako apostoł w pierwotnym Kościele: „Oszalałem, a wyście mnie do tego zmusili. To wy powinniście wyrażać mi uznanie. W niczym przecież nie byłem mniejszy od „wielkich apostołów”, chociaż jestem niczym. Dowody [mojego] apostolstwa okazały się pośród was przez wielką cierpliwość, a także przez znaki i cuda, i przejawy mocy” (2 Kor 12,11-12). Dlaczego nie jesteśmy dziś świadkami podobnych cudów, jak te, które miały miejsce w Kościele pierwotnym? Dlaczego jest tak niewiele cudownych uzdrowień i tym bardziej wskrzeszania umarłych? Niektórzy twierdzą, że dzieje się tak, ponieważ nie potrzeba dziś cudów. Mam jednak wrażenie, że nigdy dotychczas tak bardzo ich nie potrzebowaliśmy. Nie ma cudów, bo po prostu nie czekamy na nie. Nasza wiara jest bardzo słaba. Przypominam sobie rozmowę z jednym ze współbraci jezuitów, pracującym wspaniale pośród hinduistów, przez których uważany jest za człowieka świętego i za guru. Czuł się przynaglony, by swoim „uczniom” hinduistom głosić wiarę w Zmartwychwstałego Pana i okazywać Mu wierność. Jak jednak dokonać tego wśród ludzi, dla których wszystkie religie są jednakowo dobre i którzy przyjmują bezwarunkowo Jezusa... ale na swój sposób: jako jeszcze jedno z objawień bóstwa, podobne do Buddy czy Krishny. Przypominam sobie, że powiedziałem mu: „Wiesz, kiedy wszystko zacznie działać? Kiedy umrze córka jednego z twoich uczniów, a ty udasz się do jego domu i powiesz zebranym: „ Nie płaczcie; dziewczynka będzie żyć. W imię Jezusa Chrystusa, Zmartwychwstałego Pana, przywracam jej życie” - i sprawisz, że słowa staną się rzeczywistością, podobnie jak czynili to apostołowie w Dziejach Apostolskich. Wtedy dopiero coś drgnie, zapewniam cię. Zaczną się nawrócenia do Jezusa Chrystusa, a także rozbudzi się wrogość i zaczną prześladowania”. Dziś niewiele z tego mamy w Indiach. Powiedziałem wam już, że Jezus w jakiś sposób złączył charyzmat uzdrawiania i dokonywania cudów z posługą przepowiadania w swoim życiu i apostolacie, i podobnie czynił, gdy wysyłał swoich apostołów, by przepowiadali. Działo się tak prawdopodobnie dlatego, że dla większości ludzi nie ma nic bardziej realnego nad nasze ciało.

Bóg staje się bardziej realny niż kiedykolwiek, gdy dostrzegamy Jego działanie w naszym ciele. Na szczęście współczesny świat ma swój udział w przemożnych dziełach Zmartwychwstałego Pana, żyjącego pośród nas. Znam misjonarzy, którzy dokonali autentycznych cudów dla swych ludzi. Jestem pod wrażeniem wiary człowieka tego formatu co David Wilkerson, który w swej wspaniałej książce The Cross and the Switchblade opowiada, jak leczy narkomanów, których współczesna medycyna i psychiatria uznały za nieuleczalnych. Wydaje się na pozór, że niewiele możesz pomóc człowiekowi uzależnionemu, wstrzykującemu sobie narkotyk do żył. Wilkerson natomiast twierdzi, że leczy ich, nakładając na nich ręce i przekazując im moc Ducha Świętego. Oto wiara w działaniu. Jeśli chcecie poznać inne przykłady wiary naprawdę nadzwyczajnej, przeczytajcie następujące książki: Basilei Schlink, Realities oraz Brata Andrew, God’s Smuggler. Zwłaszcza relację w drugiej z nich z seminarium przygotowawczego, podczas którego wysyła się uczestników z misją duszpasterską z jednym funtem szterlingiem w kieszeni, by sprawdzili realnie, czym jest Ewangelia, zanim zaczną ją głosić. Jeśli w naszym życiu nie doświadczamy nigdy lub prawie nigdy nadzwyczajnego działania Boga, dzieje się tak dlatego, że albo nie żyjemy w sposób dostatecznie ryzykowny, albo nasza wiara osłabła i mamy niewielką nadzieję, że mogą zdarzyć się cuda. Jest rzeczą ważną, by zdarzały się cuda w naszym życiu, jeśli chcemy zachować przenikliwą świadomość obecności i mocy Boga. Cud w znaczeniu religijnym niekoniecznie jest wydarzeniem sprzecznym z prawami natury - byłby to przypadek zjawiska fizycznego, nie posiadającego żadnego religijnego sensu. Żeby cud miał miejsce w moim życiu, wystarczy moje głębokie przeświadczenie, że to, co wydarzyło się, jest dziełem Boga, że jest Jego bezpośrednim działaniem dla mego dobra. Każda religia postulująca istnienie osobowego Boga z konieczności musi nadać wielkie znaczenie dwom rzeczom: modlitwie błagalnej oraz cudom. Bóg staje się dla mnie rzeczywistością, gdy wołam do Niego, gdy nie widzę żadnej nadziei w jakiejkolwiek ludzkiej istocie i gdy On osobiście wkracza, by mnie wyzwolić lub obdarzyć siłą albo oświecić i pokierować mną. I gdyby tego nie czynił, nie byłby dla mnie istotą osobową, ponieważ nie byłby aktywną rzeczywistością w moim życiu. Wydaje się, że w dzisiejszych czasach zatracamy poczucie nieustannego działania Boga w naszym życiu. W czasach biblijnych, u Żydów, było ono wręcz ogromne. Dlatego byli ludźmi wielkiej wiary. Jeśli padał deszcz - to Bóg sprawił, że padał. Dlatego nie musieli śledzić zmian atmosferycznych zapowiadających opady. Jeśli zwyciężali lub przegrywali bitwę - to Bóg sprawiał, że odnosili zwycięstwo lub ponosili klęskę. Wyniku bitwy nie usprawiedliwiali talentami lub zaniedbaniami generałów. I nawet jeśli w ich wojsku ujawniał się brak odwagi na polu bitwy i ponosili sromotną klęskę, to znaczyło, że właśnie Bóg osłabiał serca walczących i odbierał im odwagę. Cała uwaga Żydów skupiała się na Pierwszej Przyczynie - na Bogu. Można było sądzić, że nie zwracają uwagi na przyczyny wtórne. We wszystkich potrzebach kierowali się do Boga, było to dla nich zupełnie naturalne. Z nami jest odwrotnie. Jeśli boli nas głowa, nie musimy zaraz upadać na kolana i oddawać się modlitwie. Wystarczy wziąć aspirinę. Człowiek stał się dorosły. Zamiast tracić czas na modlitwę w kościele, buduje laboratoria, zdaje się na swój własny rozum, wynajduje lekarstwa i to wszystko, czego mu potrzeba. Oczywiście jest to wielka sprawa, ale nie oddaje całej prawdy. Doszliśmy do takiego stopnia poznania przyczyn wtórnych, że dla Boga nie ma już miejsca w naszym życiu ani myśleniu. Jest rzeczą absolutnie pewną, że aspiryna jest wspaniałym odkryciem, ale to Bóg dostarcza nam motywacji, by ją wynaleźć. Jest również rzeczą pewną, że aspiryna usuwa ból głowy, ale autentyczną prawdą jest również, że to Bóg leczy za pośrednictwem aspiryny. Jego potężna moc przejawia się w działaniu leczniczym czy uspokajającym lekarstwa. Bóg jest równie potrzebny w każdej chwili i w każdym wydarzeniu naszego życia i naszych współczesnych miast, jak był potrzebny Żydom na pustyni. Zatraciliśmy zmysł wiary, który sprawia, że widzimy Boga działającego i ukrytego za wtórną przyczyną i że

dostrzegamy Jego dłoń kierującą osobiście wydarzeniami poprzez zasłonę ludzkich działań. Przypominam sobie, że kilka lat temu czytałem artykuł dwóch świeckich psychiatrów na temat księży i zakonników, którymi zajmowali się w swojej zawodowej praktyce. Zauważyli oni, że wśród dziesiątków księży i zakonników, którzy zwrócili się do nich o pomoc w rozwiązaniu problemów osobistych, jedynie dwóch wspomniało imię Boga podczas rozmów; a z tych dwóch tylko jeden - okazał się nim brat zakonny - wymienił Boga jako ważny czynnik swego życia i podjętego leczenia. Wydawało się, że w życiu pozostałych Bóg nie odgrywał żadnej roli. Nigdy nie wspomnieli o Nim, mówiąc o swych najbardziej osobistych problemach. Czyż nie jest to wymowny znak, do jakiego stopnia usunęliśmy Boga na margines naszego życia? Jak bardzo osłabł nasz zmysł wiary! Nie oczekujemy już, by Bóg działał bezpośrednio i z mocą w naszym życiu. Jeśli mamy jakiś problem psychologiczny, udajemy się do psychiatry. Coś nam dolega? Wołamy lekarza. Jezus wydaje się myśleć inaczej. Oczywiście, doceniał bardzo rolę piekarza, gdy myślał o chlebie powszednim. Ważniejszym i decydującym był jednak dla Niego Ojciec Niebieski i do Niego nas kierował, byśmy Go o ten chleb prosili. Jeśli nie mamy wiary, nie przyjdzie nam do głowy, by zwrócić się do Boga w naszych potrzebach. A jeśli się nawet zwrócimy, nasze modlitwy okażą się nieskuteczne, gdyż brak nam wiary. Powiedzcie mi szczerze: przypuśćmy, że ułożyliście długą listę próśb i przedłożyliście ją Ojcu Niebieskiemu poczulibyście się zaskoczeni stwierdzając, że wszystkie prośby zostały wysłuchane? Dlaczego? Czy nie byliście pewni, że otrzymacie wszystko, o co prosicie? Czy stwierdzenie tego, jak słaba jest wasza wiara, nie zadziwiło was? Wiara nie jest czymś, co możemy sobie sprawić. Nie możemy się zmuszać do wiary. Nie byłaby to wtedy wiara, a jedynie fikcyjne przymuszanie samego siebie do wiary. Wiara jest darem, jaki otrzymujesz zbliżając się do Boga. Im bardziej zbliżysz się do Boga, tym bardziej uświadamiasz sobie, że nie ma dla Niego rzeczy niemożliwej. Przekonasz się wtedy, że może On przemienić kamienie w dzieci Abrahama. I przekonasz się, że może On również przemienić twe kamienne serce. I od tej chwili zacznie się przemiana twego serca. Oto pierwsze prawo modlitwy błagalnej: modlitwie musi towarzyszyć niewzruszona wiara. Przypomnijcie sobie: „Nawet jeśli powiecie tej górze: „Podnieś się i rzuć w morze!”, stanie się. I otrzymacie wszystko, o co na modlitwie z wiarą prosić będziecie” (Mt 21, 21-22). Wasze problemy, które wydają się wam ogromne jak góry -ustąpią wobec potęgi waszej wiary. Jezus dodaje bardzo interesujący szczegół w Ewangelii Marka (11” 24): „Dlatego powiadam wam: Wszystko, o co w modlitwie prosicie, stanie się wam, tylko wierzcie, że otrzymaliście”. Czyż nie wydaje się to dziwne? Wierzcie, że już otrzymaliście, a stanie się wam. Jeszcze nie otrzymaliście, ale musicie się modlić tak, jakbyście już otrzymali. Oto powód, dla którego niektórzy łączą modlitwę błagalną z dziękczynieniem. Pragną o coś prosić i zaczynają dziękować Bogu za to, że już im udzielił tego, o co proszą. Kiedy najlepiej rozpocząć dziękczynienie? Zgodnie z logiką najstosowniejsza chwila jest wtedy, gdy już otrzymaliśmy to, o co prosimy. Otóż nie. Najstosowniejszy do rozpoczęcia dziękczynienia jest czas, kiedy otrzymałeś od Boga pewność, że wysłuchał twojej modlitwy - zanim jeszcze rzeczywiście otrzymałeś dar, o który prosisz. Jeśli ktoś podaruje ci czek, zaczekasz z podziękowaniem aż do chwili, gdy go zrealizujesz w banku? Jeśli uświadamiasz sobie, że Bóg użyczy ci tego, o co Go prosisz, wtedy właśnie jest czas na podziękowanie Mu. Czytałem o pewnej kobiecie, która dziękowała za uleczenie z artretyzmu. Zaczęła modlitwę dziękczynną trzy lata wcześniej, niż nastąpiło uleczenie. Była bowiem przekonana, że ono nadchodzi. Dlatego kiedy modlimy się, musimy wsłuchiwać się w to, co Bóg nam mówi i uzyskać obietnicę daru, zanim on nastąpi. Być może to chciał wyrazić św. Paweł, gdy zalecał Filipianom łączyć prośby z dziękczynieniem: „Pan blisko jest! O nic się już zbytnio nie troskajcie, ale w każdej sprawie wasze prośby przedstawiajcie Bogu w modlitwie i błaganiu z dziękczynieniem. A pokój Boży, który przewyższa wszelki umysł, będzie strzegł waszych serc i

myśli w Chrystusie Jezusie” (Flp 4, 5-7). Jest to wspaniała formuła, by żyć zawsze w Bożym pokoju. Drugie prawo modlitwy: przebaczenie W rozdziale 11. Ewangelii św. Marka Jezus mówi nam o potrzebie wiary, aby nasza modlitwa była skuteczna. W tym samym fragmencie zwraca uwagę na konieczność jeszcze jednego: przebaczenia. „A kiedy stajecie do modlitwy, przebaczcie, jeśli macie co przeciw komu, aby także Ojciec wasz, który jest w niebie, przebaczył wam wykroczenia wasze” (Mk 11, 25). Jest to podstawowe prawo modlitwy, na które Jezus zwraca nieustannie uwagę. Jeśli nie przebaczymy, nie będzie nam przebaczone i nie będziemy mogli zjednoczyć się z Bogiem: „Jeśli więc przyniesiesz dar swój przed ołtarz i tam wspomnisz, że brat twój ma coś przeciw tobie, zostaw tam dar swój przed ołtarzem, a najpierw idź i pojednaj się z bratem swoim! Potem przyjdź i dar swój ofiaruj!” (Mt 5, 23-24). Oto zasadniczy powód, dlaczego modlitwa tylu osób jest tak mało skuteczna: noszą bowiem urazy w swym sercu. Nieraz ze zdziwieniem stwierdzałem, ile urazów żywią ludzie, w tym także księża i osoby zakonne przez całe swe życie: urazów i pretensji wobec przełożonych z powodu różnego rodzaju niesprawiedliwości, faktycznych lub wyimaginowanych. Nie zdają sobie sprawy, ile szkód wyrządza to ich życiu modlitwy, skuteczności apostolskiej, a w wielu wypadkach nawet ich zdrowiu fizycznemu. Uczucia zgorzknienia, nienawiści i żalu zatruwają nasze życie i sprawiają nam cierpienie. Zadziwiające, jak bardzo im ulegamy. Czasem wolelibyśmy nawet pozbyć się jakiejś cennej rzeczy niż zrezygnować z żalów i pretensji, które żywimy pod adresem jakiejś osoby. Po prostu odmawiamy przebaczenia! Jezus nie podziela jednak takiej postawy: jeśli nie przebaczycie, nie chcę mieć z wami nic wspólnego. Dlatego radzę wam, byście na samym początku tych rekolekcji poświęcili odpowiednią ilość czasu na refleksję, czy nie nosicie w sobie urazów, a następnie spróbowali się z nich uwolnić. Jeśli tego nie zrobicie, ucierpi na tym wasza modlitwa. Poświęćcie na to tyle czasu, ile potrzeba, nawet gdyby wam to zabrało całe dwa lub trzy dni. Radzę, byście sporządzili listę osób, wobec których żywicie uczucia nienawiści, żalu lub których nie kochacie i odmawiacie im przebaczenia. Być może, że niejednemu z was nie przyjdzie łatwo sporządzić tę listę. My księża jesteśmy przyzwyczajeni do tłumienia w sobie nie tylko uczuć o podłożu seksualnym, ale również uczucia nienawiści. Dlatego nie tak rzadko można spotkać księży, którzy zapewniają z całą szczerością, że nienawiść jest im obca i że kochają cały świat, a którzy jednak zdradzają nieświadomie swe urazy i zgorzknienie w sposobie mówienia i postępowania. Prostym sposobem odkrycia stłumionych urazów, gnieżdżących się w naszym wnętrzu, jest sporządzenie listy osób, wobec których mamy negatywne uczucia. A jeśli to nie przyniesie wyniku, sporządźmy listę osób, o których mamy nie najlepszą opinię... lub do których czujemy mniej sympatii albo w końcu tych, którzy nas nie lubią. Lista może nam przynieść niespodzianki i ujawnić uczucia wrogości lub żalu, których nawet nie podejrzewaliśmy. Jak uwalniać się od gniewu? Co zrobić z tą listą? Nie radziłbym spieszyć się z przebaczeniem, by nie spowodować kolejnego stłumienia uczucia żalu i pretensji. W tłumieniu naszych urazów bardzo często pomaga uzewnętrznienie ich. Idealnie byłoby porozmawiać z osobą, do której jesteśmy uprzedzeni, i przedstawić jej wprost i szczerze nasze problemy. Niestety, nie zawsze to rozwiązanie jest realne, bo albo nie mamy takich możliwości, albo też nawet gdy mamy kontakt z daną osobą - nie jest ona w stanie odpowiedzieć w sposób konstruktywny na naszą szczerość. By zdać sobie sprawę ze swoich urazów, można odwołać się do wyobraźni. Wyobraźcie sobie, że przedmiot swoich uprzedzeń macie przed sobą i że możecie wszystko „wygarnąć”. Przebaczenie nie jest słabością lub tchórzostwem. Znam księdza, który nie czuł się na siłach przebaczyć i zaufać koledze, do którego czuł awersję. Przez całe miesiące prosił - wydawało się nadaremnie - o łaskę udzielenia przebaczenia. Kiedy wreszcie przekonałem go, by spotkał się z kolegą w obecności osoby trzeciej, która posłuży jako „katalizator”, przebaczenie poszło tak łatwo, że sam nie wiedział, czy pozostało jeszcze cokolwiek do przebaczania.

Przypominam sobie również innego księdza, któremu trudno było przebaczyć podwładnemu szkalującemu go i przynoszącemu mu wiele cierpień. Przez całe miesiące dręczyły go urazy i żale, i chociaż starał się je usunąć ze swego serca, nachodziły go zawsze podczas modlitwy. Przekonałem go, by podczas „psychodramy” stawił czoło tej osobie w swej wyobraźni, wyrażając gniew i żal, waląc nawet pięścią w poduszkę. Po odbyciu takiej sesji uświadomił sobie, jak bardzo był słaby i tchórzliwy w postępowaniu ze swym podwładnym. Sytuacja nie zmieniła się, bo podwładny nadal go szkalował. Ksiądz jednak był teraz w stanie go zrozumieć i przebaczyć mu. Uzewnętrznił swój gniew i przestał się dręczyć z jego powodu. Nietrudno zauważyć, że w obu tych wypadkach pospiesznie podjęta modlitwa mogła raczej powiększyć problem niż zlikwidować go. I chociaż bardzo polecam - jako środek przebaczenia innym pewne formy modlitwy, o których będę zaraz mówił, muszę przestrzec was, że nie zawsze zastąpią one głęboką uczuciową (a czasem nawet fizyczną) potrzebę uzewnętrznienia naszej wrogości. Jak przebaczać za pośrednictwem modlitwy? Z uwzględnieniem tego, co już zostało powiedziane, sformułujemy kilka skutecznych rad do otrzymania łaski przebaczenia i uwolnienia się od urazów. 1. Modlić się o powodzenie dla ludzi, których nie lubimy. Jezus polecił nam to w Kazaniu na Górze. Podczas takiej modlitwy, stopniowo twoja postawa ulegnie tajemniczej przemianie: zaczniesz się nimi interesować, pozytywnie się do nich odnosić, a nawet zaczniesz ich kochać. Łatwiej jest przebaczyć ludziom, których kochamy i za których się modlimy. 2. Spojrzeć na każdą wyrządzoną ci niesprawiedliwość jako objętą Bożym planem i Bożą kontrolą i jako podporządkowaną tajemniczemu dla nas celowi. Nie wystarczy powiedzieć: „Bóg tak dopuścił”. Bóg nie ogranicza się do „dopuszczenia” czegoś. On planuje to i sprawuje nad tym kontrolę. Męka Chrystusa - olbrzymi akt ludzkiej niesprawiedliwości, nie była tylko dopuszczona przez Boga. Była zaplanowana, chciana, przewidziana. Dlatego Jezus stale powtarza, że musi poddać się męce tak, aby „wypełniło się Pismo”. A św. Piotr mówi w Dziejach Apostolskich (2, 22-23): „Słuchajcie tego, co mówię: Jezusa Nazarejczyka, Męża, którego posłannictwo Bóg potwierdził wam niezwykłymi czynami, cudami i znakami (...), tego Męża, który z woli, postanowienia i przewidzenia Bożego został wydany, przybiliście rękami bezbożnych do krzyża i zabiliście”. Jeśli zdołamy spojrzeć - podobnie jak Jezus - na różne formy „męki” w naszym życiu, rzeczywiste lub wyimaginowane, które nam zadano, jako na coś, co kontroluje Bóg i co przewidział, co związane jest z Jego wolą i zamiarami, wtedy nie będziemy krążyć wokół „wtórnych przyczyn” - wokół osób, które wyrządziły nam krzywdę i cierpienie, wokół Herodów i Piłatów naszego życia. Wznosząc się ponad nie, dostrzeżemy Ojca, w którego rękach spoczywa nasz los i który zarządził to cierpienie dla naszego dobra i dla dobra świata. Łatwiej będzie nam wtedy przebaczyć naszym prześladowcom i nieprzyjaciołom. Może to jednak stworzyć inny problem: że nasze urazy skierujemy pod adresem Boga. Biorąc pod uwagę nasz nawyk tłumienia uczuć nienawiści i gniewu, nam księżom czasem trudno zrozumieć, jak to jest możliwe, że ludzie żywią głębokie uczucie żalu i pretensji wobec Boga, gdy zdarzy się im jakieś nieszczęście: śmierć bliskiej i kochanej osoby, utrata zdrowia, niepowodzenie finansowe itp. Ci ludzie słusznie uważają, że w jakiś tajemniczy sposób „winny” jest Bóg, że On stoi za tym wszystkim. I chociaż wiara i rozum mówią im, że Bóg sprawił to dla ich dobra, jednak serce i uczucia czują się dotknięte i obrażone. Swoje urazy kierują do kogoś, kto mógł powstrzymać te nieszczęścia, a jednak je dopuścił. Rozum może mi podsuwać myśl, że skalpel w ręku chirurga jest dla mojego dobra, nie przeszkadza to jednak, by moje ciało czuło opór i odrazę wobec takiego działania. Coś podobnego dzieje się z sercem, którego odczuciami nie zawsze może rządzić głowa. Gdy urazy i pretensje skierowane do Boga wychodzą na jaw, dobrze jest wyrazić je w Jego obecności, uzewnętrzniając uczucia gniewu i żalu, których doświadczacie. Nie przejmujcie się językiem, którego używacie. Pewnego razu czułem się głęboko rozczarowany, ponieważ nie otrzymałem

tego, czego się spodziewałem. Czułem pretensje do Boga, że mi tego nie użyczył. Czułem żal do tego stopnia, że postanowiłem z Nim nie rozmawiać, nie modlić się przez całe dni. Może się wam to wydawać dziecinne, ale okazało się jednak zbawienne w skutkach. Zrozumiałem wtedy naprawdę, że mogę zaufać Bogu do tego stopnia, że mogę Mu przedstawić moje pretensje, podobnie jak w wypadku przyjaciół, którym bez obawy mówię o moich urazach i żalach wobec nich, ponieważ jestem pewny, że kochają mnie na tyle, by mnie zrozumieć, i że pogłębi się jeszcze nasza przyjaźń - owoc tego „spotkania”. Gdybym nie ujawnił moich uczuć negatywnych, traktowałbym ich w sposób układny, tak jak traktujemy „znajomych”, a nie bliskich przyjaciół. W każdym wypadku nasze kontakty uległyby oziębieniu, ponieważ żale i pretensje nie uzewnętrznione „drążą” pod powierzchnią i na dłuższą metę podkopują przyjaźń. Nie musisz się obawiać, by powiedzieć Bogu słowa gorzkie, pełne gniewu. Zdobył się na to człowiek tak święty jak Hiob. Nie oznacza to, że nie okazywał Bogu szacunku. Przeciwnie, był to znak jego zażyłości z Bogiem. Ma swoją wymowę fakt, że pod koniec Pan wychwala Hioba, natomiast gani jego przyjaciół, którzy gorszyli się z powodu gorzkich słów wypowiadanych przez Hioba i zachęcali go gorliwie, by obarczył winą siebie, a nie Boga za wszystkie swe nieszczęścia. Gdy wypowiadamy przed Bogiem wszystkie nasze żale, powoli tracą one gwałtowność. Do głosu dochodzi wtedy nasza miłość. Z radością odkrywamy, że nasza „kłótnia” z Bogiem nie tylko nie podważyła naszego bliskiego kontaktu z Nim, ale jeszcze bardziej go pogłębiła. W końcu, jeżeli nawet wyrażam swoje pretensje wobec kogoś, nawiązuję z nim kontakt i pokazuję, że zależy mi na nim, skoro się żalę. Jeśli moje stosunki z tobą są kruche i nie jestem ciebie pewien, niezbyt chętnie okażę swoje niezadowolenie, by cię nie utracić. Muszę być pewny ciebie i żyć w zażyłości z tobą, by okazać ci gniew. Gniew jest często odwrotną stroną miłości i samą miłością w innej formie. Przeciwieństwem miłości nie jest gniew ani nawet nienawiść, lecz chłód i obojętność. 3. Możesz jeszcze zdobyć się na coś innego, by uwolnić się od żalu i pretensji: stanąć w duchu wobec Chrystusa Ukrzyżowanego i utkwić wzrok w tę wielką Ofiarę niesprawiedliwości. Wkrótce doznasz zawstydzenia, że przypisujesz taką wagę małym niesprawiedliwościom, których stałeś się celem - ty, który uważasz się za Jego ucznia i który postanowiłeś iść za Nim przyjmując z góry, że weźmiesz na siebie swój krzyż, jak On. Znam ludzi, którzy po tym ćwiczeniu doznali nie tylko zawstydzenia z powodu przeceniania swoich urazów, ale doświadczyli też radości i ogromnej satysfakcji, że godni byli cokolwiek cierpieć, dzieląc los Mistrza. Byłoby to wspaniałe, gdybyście i wy doszli do takiego stanu. Wtedy zrozumielibyście naprawdę, co Mistrz powiedział w Kazaniu na Górze: „Błogosławieni, którzy cierpią prześladowanie dla sprawiedliwości (...). Błogosławieni jesteście, gdy [ludzie] wam urągają i prześladują was, i gdy z mego powodu mówią kłamliwie wszystko złe na was. Cieszcie się i radujcie...” (Mt 5,10-12). Zrozumiecie również wtedy sekret tych świętych, którzy cieszyli się, gdy doznawali upokorzeń nie dając ku temu żadnego powodu, i czuli wdzięczność wobec swoich „prześladowców”, uważając ich za dobroczyńców! Nie zmuszajcie się jednak do podobnych uczuć, gdyż wtedy zapewne okażą się one nietrwałe, a was samych ogarnie zniechęcenie i pogłębią się wasze urazy. Wystarczy, że będziecie trwać przy Ukrzyżowanym Mistrzu i że zrozumiecie, iż znoszone przez was niesprawiedliwości są częściowo ceną, jaką płacicie za pójście za Nim. Pewnego dnia, kiedy jeszcze bardziej zbliżycie się do Niego, udzieli wam łaski radości z ukrzyżowania i będziecie wychwalać Go słowami pieśni i uwielbienia, bez słów pełnych goryczy. We wszystkich tych ćwiczeniach, które mają wyrobić w nas umiejętność przebaczania, przyjąłem założenie, że jesteście niewinnymi ofiarami niesprawiedliwości. W większości przypadków jednak tak nie jest. Bardzo często, przynajmniej do jakiegoś stopnia, my sami jesteśmy odpowiedzialni za doznane niesprawiedliwości. Trudno nam jednak zaakceptować, a nawet dostrzec tę odpowiedzialność. Mam nadzieję, że po uzewnętrznieniu naszych pretensji i

urazów, a także za sprawą modlitwy, łatwiej nam będzie przebaczyć, gdy nas o to poproszą. Dotychczas mówiliśmy o dwóch prawach modlitwy. Istnieją jeszcze inne prawa, zajmę się nimi w osobnej konferencji. Wydaje mi się, że żadne inne prawo nie ma tak wielkiej wartości jak te dwa. Nic bowiem nie jest tak ważne w modlitwie jak wiara i przebaczenie. Przedstawiłem wam niektóre ćwiczenia praktyczne, które możecie wykorzystać w trudnych chwilach przebaczania, a także ukazałem doniosłość wiary. W sumie macie się czym „zająć” podczas następnych godzin przeznaczonych na modlitwę. Zachęcam was do przyjęcia Jezusowych słów o mocy i skuteczności modlitwy - z prostotą małego dziecka, by otwarło się przed wami królestwo niebieskie. Chciałbym zakończyć tę konferencję wzruszającą historią, którą Ramakrishna zwykł opowiadać swoim uczniom, by ukazać, jak prosta i dziecięca powinna być wiara, której Pan oczekuje od nas, gdy zbliżamy się do Niego w modlitwie. W pewnej bengalskiej wiosce żyła uboga wdowa, której syn musiał codziennie przemierzyć dżunglę, by udać się do szkoły znajdującej się w następnej wiosce. Pewnego dnia chłopiec zwrócił się do matki: „Mamo, boję się sam iść przez dżunglę. Każ zawsze komuś iść ze mną”. Matka odpowiedziała mu: „Synku mój, jesteśmy zbyt biedni, by pozwolić sobie na luksus utrzymywania służącego, który towarzyszyłby ci w drodze do szkoły Poproś swego brata Krishnę, by ci towarzyszył: jest on Panem dżungli i wysłucha twej modlitwy”. Następnego dnia chłopiec poszedł na skraj dżungli i zawołał swego brata Krishnę. Ten mu odpowiedział: „Czego chcesz, mój synu?” „Czy chciałbyś iść ze mną codziennie do szkoły - zapytał chłopiec - i towarzyszyć mi w drodze powrotnej do domu, gdy muszę przechodzić przez tę dżunglę? Boję się chodzić sam”. „Tak” - odpowiedział Krishna Pan, „z wielką przyjemnością podejmę się tego dla ciebie”. I odtąd Krishna czekał na swego podopiecznego każdego poranka i w każdy wieczór, by mu towarzyszyć w drodze przez dżunglę. Nadszedł dzień urodzin nauczyciela. Był zwyczaj, że każde dziecko przynosiło mu jakiś prezent. Wdowa rzekła do swego syna: „Jesteśmy zbyt biedni, mój drogi, byśmy sobie mogli pozwolić na prezent urodzinowy dla nauczyciela. Poproś swego brata Krishnę, by sprawił ci dla niego prezent”. Krishna przekazał chłopcu dzbanek pełen mleka. Ten zaniósł go bardzo dumny do domu nauczyciela i postawił u jego stóp obok innych prezentów, przyniesionych przez dzieci. Nauczyciel nie zwrócił jednak zupełnie uwagi na ten skromny dar i po chwili chłopiec zaczął spontanicznie szlochać: „Nikt nie zwraca uwagi na mój prezent, nikt go nie zauważa...”. Wreszcie nauczyciel zwrócił się do służącego: „Na miłość boską, zanieś ten dzbanek do kuchni, bo inaczej nie będzie końca tym narzekaniom”. Służący wziął dzbanek, wylał jego zawartość do garnka i wracał, by oddać chłopcu dzbanek, gdy zdumiony zauważył, że ponownie napełnia się on mlekiem. Opróżnił go ponownie, a dzbanek znów wypełnił się po brzegi mlekiem, podobnie jak baryłka z oliwą wdowy z Sarepty, która nakarmiła proroka Eliasza. Gdy nauczyciel dowiedział się o tym cudzie, zawołał chłopca i zapytał go: „Skąd wziąłeś ten dzbanek?” „Brat Krishna mi go podarował” - brzmiała odpowiedź. „Brat Krishna? Któż to jest ten brat Krishna?” „Jest on Panem dżungli, który towarzyszy mi codziennie w drodze do szkoły i z powrotem”. Nauczyciel, nie dowierzając, rzekł do chłopca: „Idziemy wszyscy zobaczyć twego brata Krishnę”. I wraz ze służącymi i uczniami udali się na skraj dżungli. Po przybyciu na miejsce, nauczyciel zwrócił się do chłopca: „A teraz zawołaj swego brata Krishnę. Chcemy go zobaczyć”. Chłopiec zaczął przywoływać Krishnę: „Bracie Krishno, bracie Krishno...” Jednak Pan, który natychmiast się zjawiał na głos swego małego przyjaciela, tym razem nie odpowiadał. Cała dżungla spowita była milczeniem. Słychać było tylko echo głosu chłopca, przywołującego na próżno brata Krishnę. Wreszcie chłopiec, cały zapłakany, zawołał: „Bracie Krishno, proszę cię, przyjdź! Jeśli nie przyjdziesz; nie uwierzą mi... Powiedzą, że kłamię. Przyjdź, bracie Krishno”. Wreszcie usłyszał głos Pana: „Nie mogę, mój synu. Przyjdę w dniu, w którym nauczyciel będzie miał twą dziecięcą wiarę i twe proste, czyste serce”. Wzruszyłem się bardzo, kiedy po raz

pierwszy przeczytałem tę historię, przypomniała mi bowiem relację Jezusa z uczniami. Jedynie ci, którzy mieli wiarę, zobaczyli Go zmartwychwstałego. My mówimy: „Niech najpierw mi się pokaże, a wtedy uwierzę. W przeciwnym razie, skąd mogę wiedzieć, że jest to coś rzeczywistego, a nie tylko wynik sugestii?” Panu nie zależy jednak na tym, by pomóc nam w rozwiązaniu tego rodzaju problemu. Mówi On: „Uwierzcie, a zobaczycie. Wystarczy, że wierzycie, a nic nie będzie dla was niemożliwe”. Rozdział szósty Modlitwa błagalna i jej prawa Wśród pism Ojców pustyni znajduje się seria homilii przypisywanych Makaremu z Egiptu. W jednej z nich naprawdę wspaniałej, Makary twierdzi, że nawet największy grzesznik może marzyć o tym, by stać się mistykiem, pod warunkiem, iż odwróci się od swych grzechów i zaufa Panu. Oto podnoszący na duchu fragment z tej homilii:” Nawet dziecko, zbyt słabe i niezdolne, by zbliżyć się na własnych nogach do swej matki, może zwrócić jej uwagę krzykiem i płaczem, gdy jej potrzebuje. I wtedy matka lituje się nad nim i jednocześnie jest zadowolona, że maleństwo tak bardzo jej pragnie. A ponieważ nie może ono przyjść do niej, ona sama - odpowiadając na jego pragnienie - bierze je w swe ramiona, czule pieści i karmi. Podobnie postępuje miłujący Bóg z duszą, która zwraca się do Niego i tęskni za Nim”. Makary ukazuje przez to porównanie wspaniałą naukę Jezusa o modlitwie. Wszyscy możemy żywić nadzieję, Bóg bowiem nie pyta, czy jesteśmy godni czy też nie, ani też nie patrzy na nasze przeszłe życie, czy były w nim błędy i niewierności. Wystarczy: a) że damy mu znać, choćby krzykiem, jak bardzo Go potrzebujemy; b) że czujemy się niezdolni, by osiągnąć to, czego pragniemy; c) że wierzymy mocno, iż uczyni On dla nas to, czego my o własnych siłach nie możemy osiągnąć. Potęga modlitwy: Narada W literaturze hinduistycznej znajdujemy piękne historie, które mogą nam pomóc wyjaśnić nauczanie Jezusa. Jedna z nich opowiada o mędrcu Naradzie, który wyruszył w pielgrzymkę do świątyni Vishnu. Na noc zatrzymał się w pewnej wiosce, gdzie udzielił mu gościny jeden z mieszkańców wraz z żoną. Kiedy wieśniak dowiedział się, że Narada pielgrzymuje do świątyni Vishnu, zapytał go: „Czy mógłbyś pomodlić się do Pana, by nas obdarzył potomstwem? Pragniemy gorąco z żoną dzieci, ale dotychczas nie otrzymaliśmy ich od Pana”. Narada przyrzekł, że się wstawi za nimi. Nad ranem ruszył w drogę, dotarł do świątyni i przedstawił Panu Vishnu prośbę wieśniaków. Pan jednak odpowiedział bardzo lakonicznie: „Nie jest zapisane w przeznaczeniu tego człowieka, by miał dzieci”. Narada przyjął z poddaniem odpowiedź Pana i powrócił do domu. Pięć lat później, odbywając ponownie pielgrzymkę do tej samej świątyni, poprosił znów o gościnę owego wieśniaka, który i tym razem przyjął go chętnie. Ze zdziwieniem jednak zauważył trójkę dzieci bawiących się na podwórzu. „Czyje to dzieci?” - zapytał Narada. „Moje” - odpowiedział wieśniak. „Tak więc wreszcie Pan obdarzył cię dziećmi... - odrzekł Narada. „Tak - odpowiedział wieśniak - pięć lat temu, wkrótce jak odjechałeś od nas, przybył do wioski pewien świątobliwy człowiek. Pobłogosławił mnie i moją żonę i modlił się za nas. Pan wysłuchał jego modlitwy i nas obdarzył tą trójką wspaniałych dzieci”. Zdumiony Narada nie mógł doczekać się chwili, by następnego dnia przekroczyć próg świątyni. Zaraz też po przybyciu zwrócił się do Pana: „Czyż nie powiedziałeś mi, że nie było zapisane, by ten człowiek miał dzieci? Jak więc się to stało, że ma teraz trójkę?” Kiedy Vishnu usłyszał to, zaśmiał się i odrzekł: „Widać dokonał tego jakiś święty. Tylko święci mogą zmienić przeznaczenie!” Prawda, że to ciekawa historia? Tak też myślałem, aż przypomniałem sobie podobną historię: „Czy to moja lub Twoja sprawa, Niewiasto? Czyż jeszcze nie nadeszła godzina moja?” (J 2, 4). A następnie, w sposób tajemniczy, nadchodzi Jego godzina i dokonuje cudu przemiany wody w wino. Czyż Maryja nie ukazała wtedy mocy modlitwy błagalnej, zdolnej zmienić przeznaczenie? „Modlitwa sprawiedliwego powiada św. Jakub (5,16-18) - posiada wielką moc. Eliasz był człowiekiem podobnym do nas i modlił się usilnie, by deszcz nie padał, i nie padał deszcz na ziemię przez trzy lata i sześć miesięcy. I znów błagał, i niebiosa spuściły deszcz, a ziemia wydała swój plon”. Historię

podobną do opowieści Narady znajdujemy w rozdziale 20. Drugiej Księgi Królewskiej: Ezechiasz zachorował śmiertelnie. Przyszedł do niego prorok Izajasz z następującym posłaniem od Pana: „Rozporządź domem swoim, bo umrzesz - nie będziesz żył”. Ezechiasz odwrócił się wtedy do ściany i modlił się do Pana tymi słowami: „Ach, Panie, wspomnij na to, proszę, że postępowałem wobec Ciebie wiernie i z doskonałym sercem, że czyniłem, co jest dobre w Twoich oczach”. I Ezechiasz rzewnie zapłakał. Zanim jeszcze Izajasz wyszedł z dziedzińca środkowego, skierował Pan do niego słowo: „Wróć i powiedz Ezechiaszowi, władcy mojego ludu: Tak mówi Pan, Bóg Dawida, twego praojca: Słyszałem twoją modlitwę, widziałem twoje łzy. Oto uzdrawiam cię: trzeciego dnia pójdziesz do świątyni Pańskiej i dodam do dni twego życia piętnaście lat...” Oto inny przykład potęgi zmieniającej przeznaczenie. Czyż może być coś bardziej ostatecznego jak słowo Pana przekazane przez proroka? Czy istnieje od niego odwołanie? Jak może ktoś zmienić zamiar Pana? A jednak modlitwa dokonuje rzeczy niemożliwej. Nie ma nic niemożliwego u Boga. Dla modlitwy błagalnej skierowanej do Boga nie ma rzeczy niemożliwej, tak nas nauczył Jezus. Często spotykam się z tym zastrzeżeniem, wysuwanym przez odprawiających rekolekcje: jak można zmienić zamiary Boże? Woli Bożej nie można zmienić. Jest to filozoficzny zarzut, na który nie mam odpowiedzi. Nie potrafię wyjaśnić, jak może modlitwa zmienić wolę Bożą, podobnie jak nie jestem w stanie wyjaśnić, dlaczego Bóg stał się człowiekiem lub w jaki sposób Chrystus jest obecny w Najświętszym Sakramencie. Są to tajemnice, których nasz umysł do końca nie pojmie. Wystarczy, byśmy wiedzieli, że Jezus powiedział nam wyraźnie, iż o cokolwiek poprosimy, będzie nam dane. On nie oczekuje, byśmy w sposób fatalistyczny przyjmowali to, co uważamy za „przeznaczenie” lub „wolę Bożą”. On pragnie, byśmy prosili i otrzymywali, szukali i znajdowali, kołatali i by nam otworzono. Wystarczy to, byśmy mogli iść dalej i odkrywali ku naszemu zdumieniu i radości, że pomimo zastrzeżeń o charakterze filozoficznym, nauka Jezusa o modlitwie jest pewna, że modlitwa „działa”, jak mogła się o tym przekonać Maryja w Kanie Galilejskiej lub Ezechiasz postawiony wobec proroctwa Izajasza. Pismo Święte dostarcza nam stale przykładów tego wielkiego misterium, w którym Bóg z upodobaniem patrzy, jak modlitwa Jego przyjaciół zmienia Jego zamiary. Posłuchajmy, co mówi prorok Amos: „To mi ukazał Pan Bóg: oto tworzy szarańczę na początku odrastania potrawu, a był to potraw po sianokosach królewskich; i gdy ona zjadała doszczętnie trawę na ziemi, prosiłem: „Panie Boże, przebacz, jakże się ostoi Jakub? Przecież jest taki mały”. Zmiłował się Pan nad nim: „To się nie stanie” - rzekł Pan. To mi ukazał Pan Bóg: Pan Bóg powołał jako narzędzie sądu ogień i strawił Wielką Otchłań, i strawił dział Pański. I prosiłem: „Panie Boże, przestań, jakże się ostoi Jakub? Przecież jest taki mały”. Zmiłował się Pan nad nim: „Również i to się nie stanie,” - mówił Pan Bóg” (Am 7,1-6). W 32. rozdziale Księgi Wyjścia Mojżesz ma długą rozmowę z Bogiem i wreszcie udaje się mu zmienić Jego wolę: „I jeszcze powiedział Pan do Mojżesza: „Widzę, że lud ten jest ludem o twardym karku. Zostaw Mnie przeto w spokoju, aby rozpalił się gniew mój na nich. Chcę ich wyniszczyć, a ciebie uczynić wielkim ludem”. Mojżesz jednak zaczął usilnie błagać Pana, Boga swego (...). Wówczas to Pan zaniechał zła, jakie zamierzał zesłać na swój lud” (Wj 32, 9-14). A Księga Rodzaju (18,16-32) ukazuje, jak Abraham starał się dokonać tego samego z Bogiem, wstawiając się za mieszkańcami Sodomy i Gomory: „A Pan mówił sobie: „Czyż miałbym zataić przed Abrahamem to, co zamierzam uczynić? Przecież ma się on stać ojcem wielkiego i potężnego narodu” (...). Po czym Pan rzekł: „Skarga na Sodomę i Gomorę głośno się rozlega, bo występki ich [mieszkańców] są bardzo ciężkie” (...). Zbliżywszy się do Niego, Abraham rzekł: „Czy zamierzasz wygubić sprawiedliwych wespół z bezbożnymi? Może w tym mieście jest pięćdziesięciu sprawiedliwych; czy także zniszczysz to miasto i nie przebaczysz mu przez wzgląd na owych pięćdziesięciu sprawiedliwych, którzy w nim mieszkają?” (...). Pan

odpowiedział: „Jeżeli znajdę w Sodomie pięćdziesięciu sprawiedliwych, przebaczę całemu miastu przez wzgląd na nich”. (...) Wtedy Abraham powiedział: „Niech się nie gniewa Pan, jeśli rzeknę: może znalazłoby się tam trzydziestu?” A na to Pan: „Nie dokonam zniszczenia, jeśli znajdę tam trzydziestu”. Rzekł Abraham: „Pozwól, o Panie, że ośmielę się zapytać: gdyby znalazło się tam dwudziestu?” Pan odpowiedział: „Nie zniszczę przez wzgląd na tych dwudziestu”. Na to Abraham: „O, racz się nie gniewać, Panie, jeśli raz jeszcze zapytam: gdyby znalazło się tam dziesięciu?” Odpowiedział Pan: „Nie zniszczę przez wzgląd na tych dziesięciu””. Niezależnie od wszystkich naszych zastrzeżeń natury filozoficznej pewne jest, że Pismo Święte ukazuje nam Boga, który poddaje się wpływowi modlitwy tych, których miłuje; Boga, który ujawnia swoje plany prorokom właśnie dlatego, by zmienili Jego zamiary dzięki potędze modlitwy; Boga, który z własnej woli poddaje się potężnej mocy wytrwałej modlitwy. „Teologia” modlitwy błagalnej Modlitwa błagalna jest jedyną formą modlitwy, jakiej Jezus uczył swoich uczniów. Jest to praktycznie jedyna forma modlitwy, której wyraźnie uczy cała Biblia. Może to brzmieć dziwnie dla nas uformowanych w przekonaniu, że modlitwa może mieć różną formę, a najwyższą jest adoracja, podczas gdy modlitwa błagalna, stanowiąca „egoistyczną” formę modlitwy, zajmuje ostatnie miejsce. W jakiś sposób wszyscy uświadamialiśmy sobie, że wcześniej czy później powinniśmy „przezwyciężyć” tę niską formę modlitwy, by wznieść się na wyżyny kontemplacji, miłości i adoracji. Jeśli jednak zastanowimy się głębiej, odkryjemy, że niewiele jest form modlitwy, łącznie z adoracją i miłością, które nie byłyby zawarte w modlitwie błagalnej właściwie praktykowanej. Wyrażenie prośby sprawia, że dostrzegamy naszą absolutną zależność od Boga. Uczy nas to całkowitego zawierzenia się Bogu. Niektórzy powiadają: „Nasz Ojciec Niebieski wie doskonale, czego mi potrzeba, i jeśli zajmuje się ptakami niebieskimi i liliami rosnącymi na polu, tym bardziej zajmuje się mną. Jezus powiedział to całkiem wyraźnie. Nie muszę więc tracić czasu na proszenie Ojca o to, o czym On już wie i czego pragnie mi udzielić, niezależnie od tego, czy Go poproszę czy też nie”. Myśl zawarta w tym stwierdzeniu jest poprawna, ale wniosek błędny. Jezus mówi nam, że Jego Ojciec zajmuje się ptakami niebieskimi i liliami polnymi. Wniosek jednak, do jakiego dochodzi, nie brzmi: „Nie proście” (bo On sam stale nalega, byśmy prosili), ale: „nie troszczcie się zbytnio!” Czy byłoby coś bardziej absurdalnego (zgodnie z wyżej przytoczonym argumentem), jak prosić Pana, by wysłał robotników na żniwo swoje. Czyż nie jest to żniwo należące do Pana? On sam dobrze o tym wie, że potrzebuje robotników i na pewno powinien ich wysłać na żniwo. A jednak z naciskiem podkreśla, byśmy prosili o wysłanie robotników. Raz jeszcze spotykamy się tu z postawą Boga, który pragnie poddać się potędze modlitwy do tego stopnia, że wydaje się potrzebować modlitw ludzi, by ujawnić swą moc. Tak więc zawierzenie Bogu - powtórzmy to jeszcze raz - nie oznacza rezygnacji z modlitwy błagalnej. Oznacza natomiast przekazanie naszej prośby Bogu. Tak czyńcie... i całą resztę zostawcie Jemu ufając, że On się wszystkim zajmie i rozporządzi tak, jak trzeba. Z tego więc powodu nie powinniśmy się więcej przejmować. Wyraża to wspaniale św. Paweł: „Pan jest blisko! O nic się już zbytnio nie troskajcie, ale w każdej sprawie nasze prośby przedstawiajcie Bogu w modlitwie i błaganiu z dziękczynieniem! A pokój Boży, który przewyższa wszelki umysł, będzie strzegł waszych serc i myśli w Chrystusie Jezusie” (Flp 4, 5-7). Już w poprzedniej konferencji przybliżyłem wam częściowo teologię modlitwy błagalnej, podając racje, dla których potrzebna jest prośba i cuda. Sprawiają one, że Bóg staje się kimś rzeczywistym w naszym życiu. Nasz Bóg jest Bogiem aktywnym i zatroskanym; jest Bogiem, który interweniuje. Nie jest odległym bóstwem, do którego nie mamy dostępu i któremu nie możemy przedstawić konkretnych spraw naszego życia. Jest jeszcze jedna racja, dla której Jezus przywiązywał taką wagę do modlitwy błagalnej. Racja ta streszcza się w słowach: „Beze Mnie nic uczynić nie możecie”. Ćwicząc się nieustannie w modlitwie błagalnej i doświadczając stale

jej owoców w naszym życiu, stwierdzamy „doświadczalnie” naszą zależność od Boga - jak bardzo Go potrzebujemy. Jesteśmy zobowiązani „żyć” tą koniecznością Boga. Sobór Trydencki wyraził doskonale tę teologię, mówiąc: „Bóg nie nakazuje nam czynić to, co niemożliwe, ale to, co możliwe i prosić o to, co wydaje się nam niemożliwe”. Sobór z Orange stwierdza jeszcze wyraźniej i bardziej szczegółowo: „Jeśli nasze myśli są słuszne i nasze działania unikają grzechów, jest to czysty Boży dar; ilekroć bowiem podejmujemy się dobrego czynu, Bóg działa w nas i z nami, i On sprawia, że działamy” (kanon 9). „Również ci, którzy narodzili się do nowego życia, nawet najbardziej scaleni, powinni zawsze wzywać Bożej pomocy, by osiągnąć swą ostateczną doskonałość lub po prostu wytrwać w dobru” (kanon 10). „Wszelka prawda i dobro znajdujące się w człowieku pochodzi z tego boskiego źródła, do którego powinniśmy stale dążyć na tej pustyni, tak abyśmy nim orzeźwieni otrzymali potrzebną siłę, by nie upaść w drodze” (kanon 22). Chrześcijanin musi być głęboko przeświadczony, że religia nie jest czymś, co robimy, ani nawet czymś, co możemy zrobić dla Boga. Religia jest tym, co Bóg dokonuje dla nas i w nas i przez nas do tego stopnia, że wszystkie nasze wysiłki i pragnienia oraz „współpraca z łaską” jest Bożym darem: Miała rację Simone Weil twierdząc, że błąd marksistów (i tych wszystkich humanistów, którzy sprowadzają wszystko do człowieka i jego możliwości, nie przewidując miejsca dla Boga) polega na tym, że mają nadzieję wznieść się w górę krocząc nieugięcie naprzód. Jednak marsz do przodu wcześniej czy później doprowadzi do punktu wyjścia. Możesz maszerować nie wiadomo jak energicznie - nie pomoże ci to wznieść się ani pół metra nad ziemię. Do tego potrzebna jest interwencja Boża. Jezusowi zależało na tym, byśmy nigdy o tym nie zapomnieli, i nalegał, byśmy nieustannie prosili Boga o wszystko: nawet o przyjście Jego królestwa, o wysłanie robotników na żniwo, a nawet o nasze najbardziej elementarne potrzeby materialne, łącznie z chlebem powszednim. Gdybyśmy to często czynili, zaznalibyśmy „pokoju Bożego, przewyższającego wszelki umysł”, o którym mówi Paweł. Polecam wam bardzo, byście w tych dniach czytali Listy św. Pawła do Rzymian i Galatów. Znajdziecie w nich całą wspaniale wyłożoną teologię modlitwy błagalnej, ponieważ Paweł przedstawia w tych Listach w sposób mistrzowski teologię naszej całkowitej zależności od Boga. Musimy stać się jak dzieci w obecności Boga. Dziecko nie „zarabia” na swe utrzymanie. Rodzice je kochają. Godne jest ono ich miłości i troski i starań, by zabezpieczyć wszystkie jego potrzeby nie ze względu na to, co robi, ale ze względu na to, kim jest: jest ich dzieckiem. Wystarczy tylko, że ujawni swe potrzeby - a będą one zabezpieczone przez kochających rodziców. Nie byłoby nic bardziej dziwnego niż zobaczyć dziecko zatroskane i niespokojne o swój wzrost, o swój rozwój i o to, by przeżyć - dziecko, które zamierzałoby wzrastać odseparowując się od rodziców, zamiast ufnie powierzyć się im. Nie chciałbym jednak, byście wynieśli stąd przeświadczenie, że jest to „teologia człowieka leniwego”, że modlitwa uwalnia nas od wszelkiego wysiłku. Modlić się do Boga, nie chodzić zatroskanym to nie znaczy, że nie trzeba ciężko pracować, by uzyskać to, czego spodziewasz się od Boga. To prawda, że Bóg żywi ptaki powietrzne, nie wkłada im jednak pokarmu do dzioba. Spodziewa się, że będą go szukać, że podejmą wysiłek, by zdobyć to, co On im ofiaruje. Cały sekret polega na tym, byśmy podejmowali wysiłki tak, jakby wszystko zależało od nas, a jednocześnie byśmy ufali Bogu tak, jakby wszystko zależało od Niego. Niełatwo to osiągnąć. Ciężko pracujący człowiek podlega wnet pokusie, by zdać się na własny trud, a nie na Boże błogosławieństwo i łaskę. Budowniczy domu musi niezmordowanie pracować, zadbać o wszystkie szczegóły i niczego nie zaniedbać. Jednocześnie musi być głęboko przekonany, że jeśli Pan nie zbuduje domu, daremne są wszelkie jego wysiłki. Władze miejskie powinny użyć wszystkich pozostających do dyspozycji środków, by chronić i bronić miasta. Powinny jednak zachować żywą świadomość, że to Pan chroni miasto, a nie wszystkie środki techniczne, które wymyślono. Powinniśmy posługiwać się wszystkimi ludzkimi środkami i talentami, nie

zawierzając im jednak wszystkiego i nie szukając w nich wyłącznie oparcia. Jedyną naszą nadzieję mamy złożyć w Bogu. Środki ludzkie są konieczne, ale nie wystarczające. Musimy wyrobić w sobie zdolność dostrzegania, jak w nich przejawia się potęga Boga. Rozdział siódmy Jeszcze o innych „Prawach” modlitwy W poprzedniej konferencji przyjrzeliśmy się temu, co nazwałem „prawami modlitwy”. Zajęliśmy się konkretnie dwoma pierwszymi: wiarą i przebaczeniem. Przyjrzyjmy się teraz następnym czterem. Wyrzeczenie się świata Św. Jakub mówi w swoim Liście: „Nic nie posiadacie, gdyż się nie modlicie. Modlicie się, a nie otrzymujecie, bo się źle modlicie, starając się jedynie o zaspokojenie swych żądz. Cudzołożnicy, czy nie wiecie, że przyjaźń ze światem jest nieprzyjaźnią z Bogiem? Jeżeli więc ktoś zamierzałby być przyjacielem świata, staje się nieprzyjacielem Boga” (Jk 4, 2nn.). Człowiek szukający przyjemności za wszelką cenę nie może oczekiwać, by Bóg stał się jego wspólnikiem w pożądaniu przyjemności. Pragnienie przyjemności, łącznie z przyjemnością zmysłową, jest czymś dobrym. Bez przyjemności życie byłoby monotonne i szare. Naganne natomiast jest jej nieuporządkowane pragnienie, obsesyjne poszukiwanie rzeczy zbytecznych oraz kult pieniądza zapewniającego osiągnięcie tego wszystkiego. Jezus opowiada się za życiem prostym, wolnym od luksusu i bogactwa. Mówi nam, byśmy prosili o chleb powszedni, o codzienne utrzymanie, a nie o rzeczy zbyteczne zalegające rynek naszego społeczeństwa konsumpcyjnego. Jezus świadom jest niebezpieczeństw, jakie niosą za sobą bogactwa, i dlatego twierdzi, że kto kocha pieniądz, przestaje automatycznie kochać Boga. Te dwie miłości nie mogą współistnieć w ludzkim sercu. Jeśli prosimy więc Boga o bogactwo, nie powinniśmy być zdziwieni, że nie odpowiada na nasze modlitwy. Co więcej, jeśli żyjemy dla niego (nawet nie zajmując się nimi na modlitwie), jest bardzo prawdopodobne, że nasze modlitwy przed Panem okażą się nieskuteczne. Jezus z naciskiem podkreślał, byśmy najpierw szukali królestwa Bożego i jego sprawiedliwości, a nie wygody i dóbr tego świata. Hojność Każdy, kto oczekuje hojności od Boga, musi okazywać się hojnym w stosunku do swoich bliźnich. „Dawajcie - mówi Jezus - a będzie wam dane; miarą dobrą, natłoczoną, utrzęsioną i opływającą wsypią w zanadrza wasze. Odmierzą wam bowiem taką miarą, jaką wy mierzycie” (Łk 6, 38). Jeśli jesteście skąpi i wyrachowani wobec biednych i znajdujących się w potrzebie, wobec proszących was o pomoc i usługę, jakże możecie oczekiwać, by Bóg okazał się wspaniałomyślny wobec was? Modlić się w Imię Jezusa Jezus zaleca tę praktykę swoim apostołom, gdy zachęca ich, by prosili Jego Ojca o to, czego potrzebują „Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Kto we Mnie wierzy, będzie także dokonywał tych dzieł, których Ja dokonuję, owszem, i większe od nich uczyni, bo Ja idę do Ojca. A o cokolwiek prosić będziecie w imię moje, to uczynię, aby Ojciec był otoczony chwałą w Synu. O cokolwiek prosić Mnie będziecie w imię moje, Ja to spełnię. (...) Ja was wybrałem i przeznaczyłem was na to, abyście szli i owoc przynosili, i by owoc wasz trwał - aby wszystko dał wam Ojciec, o cokolwiek Go poprosicie w imię moje. (...) W owym zaś dniu o nic Mnie nie będziecie pytać. Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: O cokolwiek byście prosili Ojca, da wam w imię moje. Do tej pory o nic nie prosiliście w imię moje: Proście, a otrzymacie, aby radość wasza była pełna” (J 14, 12-14; 15, 16; 16, 23-24). Z pewnością na podstawie tych słów Kościół wprowadził zwyczaj kierowania swych modlitw do Ojca „przez Jezusa Chrystusa, naszego Pana” oraz „w imię Jezusa Chrystusa, Twego Syna...” Byłoby dobrze, byśmy podjęli tę praktykę Kościoła, jeśli chcemy, by nasze modlitwy okazały się skuteczne przed Ojcem. Modlić się w imię Jezusa oznacza zaufać Jego pozycji wobec Ojca, Jego wstawiennictwu; oznacza zawierzyć miłości, jaką Ojciec Mu okazuje i gotowość Ojca, by Mu się przypodobać i użyczyć Mu wszystkiego, o co prosi. Oznacza to mieć ogromną ufność, że o cokolwiek Jezus poprosi Ojca, Ten z pewnością Mu da. Oznacza to również, że nasze prośby są w zgodzie z postawą i duchem Jezusa. Modlić się w imię Jezusa oznacza więc, że nie będziemy prosić o coś, o co On sam nigdy by Ojca nie prosił. Jezus nigdy

nie prosił o bogactwa ani zaszczyty, ani o wystawne życie ani godności... Trudno więc zrozumieć, jak moglibyśmy prosić w Jego imię o te lub podobne rzeczy. Wytrwałość Ze wszystkich wymienionych tu praw modlitwy, to prawo - po wierze i przebaczeniu - wydaje się najważniejsze. Jezus stale to podkreślał. Powiedział wyraźnie, że nie wystarczy raz o coś poprosić. Mamy trwać na modlitwie, prosić raz i drugi, nieustannie, niezmordowanie, dopóki Ojciec nas nie wysłucha i nie użyczy nam tego, o co prosimy. Przyjrzyjmy się dwom przykładom wytrwałej modlitwy, które nam podsuwa. Pierwszy pochodzi z Ewangelii Łukasza: „Ktoś z was, mając przyjaciela, pójdzie do niego o północy i powie mu: „Przyjacielu, użycz mi trzy chleby, bo mój przyjaciel przyszedł do mnie z drogi, a nie mam, co mu podać”. Lecz tamten odpowie z wewnątrz: „Nie naprzykrzaj mi się! Drzwi są już zamknięte i moje dzieci leżą ze mną w łóżku. Nie mogę wstać i dać tobie”. Mówię wam: Chociażby nie wstał i nie dał z tego powodu, że jest jego przyjacielem, to z powodu jego natręctwa wstanie i da mu, ile potrzebuje. I Ja wam powiadam: Proście, a będzie wam dane” (Łk 11, 5-9). Jezus zachęca nas, byśmy modlili się podobnie, nie zgadzając się na odmowę, prosili natrętnie i nie czuli z tego powodu wstydu. Mówi nam „chociażby Bóg wydawał się głuchy na waszą modlitwę, nie rezygnujcie. Nie wstydźcie się. Bądźcie wytrwali. Dalej pukajcie do drzwi. Wywierajcie na Niego presję!” Drugi przykład znajdujemy również w Ewangelii Łukasza. Jezus podaje go, by zachęcić do wytrwałej, nieprzerwanej modlitwy: „Powiedział im też przypowieść o tym, że zawsze powinni się modlić i nie ustawać. „W pewnym mieście żył sędzia, który Boga się nie bał i nie liczył się z ludźmi. W tym samym mieście żyła wdowa, która przychodziła do niego z prośbą: „Obroń mnie przed moim przeciwnikiem!” Przez pewien czas nie chciał, lecz potem rzekł do siebie: „Chociaż Boga się nie boję, ani z ludźmi się nie liczę, to jednak, ponieważ naprzykrza mi się ta wdowa, wezmę ją w obronę, żeby nie przychodziła bez końca i nie zadręczała mnie”. I Pan rzekł: „Słuchajcie, co ten niesprawiedliwy sędzia mówi. A Bóg, czyż nie weźmie w obronę swoich wybranych, którzy dniem i nocą wołają do Niego, i czy będzie zwlekał w ich sprawie?” (Łk 18,1-7). Przekaz jest wystarczająco jasny. Czyż może być bardziej rozpaczliwa sytuacja niż biednej wdowy - bez żadnego poparcia, bez żadnych wpływów - stojącej wobec przewrotnego i niewrażliwego sędziego? Jednak nawet w tak rozpaczliwej sytuacji wytrwała modlitwa odnosi triumf? Jeśli tak postępuje nawet niewrażliwy sędzia, czy inaczej zachowa się czuły i współczujący Ojciec? Jeśli często nie uzyskujemy tego, o co prosimy, dzieje się tak dlatego, że prosimy tylko przez chwilę, a potem ogarnia nas zmęczenie i zniechęcenie, że nie otrzymaliśmy od razu. Musimy sobie wziąć na serio do serca to, co mówi Jezus. Musimy być jak ta wdowa, która tak bardzo się „naprzykrzała”, że aż „zadręczała” sędziego. Piękny przykład takiego postępowania daje nam kobieta kananejska w rozdziale 15. św. Mateusza, która nie poddała się pomimo odmowy ze strony Jezusa: „A oto kobieta kananejska, wyszedłszy z tamtych okolic, wołała: „Ulituj się nade mną, Panie, Synu Dawida! Moja córka jest ciężko dręczona przez złego ducha”. Lecz On nie odezwał się do niej ani słowem. Na to podeszli Jego uczniowie i prosili Go: „Odpraw ją, bo krzyczy za nami!” Lecz On odpowiedział: „Jestem posłany tylko do owiec, które poginęły z domu Izraela”. A ona przyszła, upadła przed Nim i prosiła: „Panie, dopomóż mi!” On jednak odparł: „Niedobrze jest zabrać chleb dzieciom, a rzucić psom”. A ona odrzekła: „Tak, Panie, lecz i szczenięta jedzą z okruszyn, które spadają ze stołu ich panów”. Wtedy Jezus jej odpowiedział: „O niewiasto, wielka jest twoja wiara; niech ci się stanie, jak chcesz!” Od tej chwili jej córka była zdrowa” (Mt 15, 21-28). Ten dialog jest tak wymowny, że nie wymaga komentarza. Mamy tu raczej do czynienia z uporczywą walką niż taką modlitwą, jak ją sobie wyobrażamy. Przypomina mi to historię, którą kiedyś czytałem o następcy św. Antoniego, opacie Sisoesie, który będąc już starcem dowiedział się, że jeden z jego uczniów, Abraham, popadł w grzech. Sisoes podczas modlitwy rzekł do Boga: „Panie, czy Ci się to podoba czy też nie, nie mam zamiaru stąd odejść,

dopóki go nie uleczysz”. I modlitwa jego została natychmiast wysłuchana. Wydaje się to dziwne, dopóki sobie nie uświadomimy, że podobnie postąpiła kobieta kananejska i że wywołało to podziw Jezusa. Prośba: styl życia Słowa Jezusa, odnoszące się do modlitwy, są naprawdę proste: „Proście, a będzie wam dane”. Rozbrajająco proste słowa. Za tą prostą formułą kryje się jednak cały styl życia: życia wiary, przebaczania bliźniemu, hojności wobec potrzebujących, wyrzeczenia się świata, całkowitej ufności i zależności od Boga. Prośba nie jest tylko formą modlitwy. Jest stylem życia. Jeśli zdołamy to pojąć, wówczas nabierają wielkiej wiarygodności słowa Jezusa o ogromnej skuteczności modlitwy. Ile mam prosić? Ile miejsca powinniśmy zarezerwować dla modlitwy błagalnej w naszym życiu modlitewnym? Trudno powiedzieć. Tutaj każdy powinien iść za natchnieniem Ducha Świętego. Powinniśmy dążyć do pewnej „równowagi”, tak by znalazło się miejsce dla różnych form modlitwy: dla adoracji i kontemplacji, dla różnych form medytacji, dla sakramentów i czytania Pisma Świętego, dla modlitwy wstawienniczej i oczywiście błagalnej. Duch Święty podsunie nam, kiedy powinniśmy zwrócić większą uwagę na jedną czy drugą formę. Idźmy za Jego natchnieniami i bierzmy pod uwagę osobiste potrzeby. O jednym musimy jasno pamiętać: nigdy nie uwolnimy się od konieczności praktykowania prostej modlitwy błagalnej. Niezależnie od tego, jak postąpimy w modlitwie i kontemplacji, jaki stopień świętości osiągniemy, modlitwa błagalna będzie zawsze czymś koniecznym, od czego nie możemy się zwolnić; ponieważ zawsze będziemy musieli powtarzać: Ojcze nasz, któryś jest w niebie: święć się imię Twoje, przyjdź królestwo Twoje... Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj i odpuść nam nasze winy... i nie wódź nas na pokuszenie... Na tym polega prawdziwy absurd modlitwy chrześcijańskiej, tej modlitwy, której nas nauczył Chrystus. Praktycznie jest ona jedyną formą modlitwy, która nie ma sensu z punktu widzenia czysto ludzkiego. Medytacja i refleksja mają sens. Kontemplacja prowadząca do zjednoczenia z Bóstwem, której owocem jest wzrost naszej osobowości - również ma wielki sens. Podobnie adoracja: budzi poczucie bojaźni, zdumienia i szacunku wobec Bóstwa. Modlitwa błagalna wydaje się natomiast naprawdę absurdalna i niepotrzebna: biedna i nic nie znacząca istota ludzka przedstawiająca swe prośby wobec niezmiennych zamierzeń nieskończonego Boga! Człowiek - wobec Boga, proszący o coś takiego, jak chleb, do wyprodukowania którego sam jest doskonale zdolny... wobec Boga, który czeka, by człowiek zdobył chleb własnym wysiłkiem! Niezależnie jednak od tego, jak absurdalna wydaje się filozofowi modlitwa błagalna, nabiera ona sensu dla człowieka, który się jej gorliwie oddaje z wiarą i dziecięcą ufnością. Gdy człowiek raz odkryje moc zawartą w modlitwie, nie poruszą go trudności natury filozoficznej - dlaczego i w jakim celu ma ją praktykować. Doświadczył jej i stwierdził, że „funkcjonuje” i przynosi „pokój przekraczający wszelkie poznanie”, o którym mówi św. Paweł; przynosi tę „pełnię radości”, którą Jezus obiecał oddającym się modlitwie błagalnej. Doświadczywszy jej raz, odczuwa autentyczne zadowolenie, prosząc o to wszystko, czego potrzebuje i będąc pewny, że Ojciec Niebieski kocha go o wiele bardziej niż jakiś ojciec ziemski kocha swe dziecko. Mówi się, że wielu księży zaniedbało dzisiaj modlitwę. Prostym wytłumaczeniem tego jest fakt, że na pewno nie doświadczyli nigdy potęgi modlitwy. Kto raz doświadczył, że modlitwa jest potęgą, nie opuści jej do końca swego życia. Wyraził to doskonale Mahatma Gandhi, mówiąc: „Dzielę się z wami doświadczeniem moim i moich kolegów: moglibyśmy spędzić całe dni bez jedzenia; nie możemy jednak żyć ani minuty bez modlitwy”. A innym razem powiedział: „Biorąc pod uwagę tryb życia, jaki prowadzę, gdybym zrezygnował z modlitwy... postradałbym zmysły”. Być może niezbyt potrzebujemy Boga, skoro tak rzadko kierujemy do Niego nasze prośby. Urządziliśmy sobie wygodne, bezpieczne i spokojne życie. Boimy się zaryzykować. Nie żyjemy tak, jak tego spodziewał się Jezus, kiedy głosił Dobrą Nowinę. Im mniej się modlimy, tym mniejsza jest możliwość, że podejmiemy życie odważne i bezkompromisowe, jakiego domaga się od nas

Ewangelia. A im mniej odwagi i bezkompromisowości w naszym życiu, tym mniejsze szanse, byśmy się modlili. Rozdział ósmy Modlitwa Jezusa Chciałbym wam dziś mówić o pewnej formie modlitwy, która niektórym wyda się dziwna. Muszę się przyznać, że i mnie wydała się ona dziwna, kiedy po raz pierwszy się z nią zetknąłem; minęło jednak wiele czasu i mogłem odkryć jej ogromną wartość w moim życiu i w życiu wielu osób, którym towarzyszyłem. Bardzo często spotykam dawnych rekolektantów, którzy mi się zwierzają: „Dwie rzeczy utkwiły mi w pamięci po odprawieniu rekolekcji pod kierunkiem Ojca: modlitwa błagalna oraz modlitwa Jezusa”. Znam ludzi, którzy odkryli stałą obecność Boga w swym życiu, praktykując tę modlitwę. Jestem kierownikiem duchowym dwóch osób, które nie praktykują żadnej innej formy modlitwy, a które dzięki jej potędze doświadczyły wielkiej przemiany w swym życiu. Dzielę się więc tą modlitwą z wami, mając głęboką nadzieję, że dokona ona dużo dobrego w życiu wielu z was, a może wszystkich. Pozwólcie najpierw, że opowiem, jak zetknąłem się z tą modlitwą. Wygłaszałem pewnego razu konferencję do grupy sióstr zakonnych i mówiłem im o tym, jak niewiele jest książek, które uczą nas modlitwy. Znaczna część naszej literatury klasycznej na temat modlitwy (obawiam się, że odnosi się to w równym stopniu do naszej współczesnej literatury katolickiej; w mniejszym stopniu do protestanckiej, która wydaje mi się ogólnie bardziej „praktyczna” i „pobożna”) traktuje o szlachetności modlitwy, o jej konieczności, o teologii modlitwy itd. Stosunkowo niewiele mówi się o praktyce - jak podjąć sztukę modlitwy. Tego wieczoru jedna z sióstr powiedziała mi: „Znalazłam książkę, która dokładnie zajmuje się tym, o czym Ojciec mówił dziś rano. Książka ta uczy praktycznie, jak się modlić. Chciałby się Ojciec z nią zapoznać?” Zacząłem czytać tę książkę wieczorem po kolacji i wywarła na mnie takie wrażenie, że siedziałem do późnej nocy, aby ją skończyć. Książka nosiła tytuł: The Way of a Pilgrim (Opowieść rosyjskiego pielgrzyma) i została napisana przez anonimowego pielgrzyma rosyjskiego. Manuskrypt książki znaleziono w celi jednego z mnichów na Górze Athos po jego śmierci na początku tego wieku. Być może, że on sam był autorem. Książka stała się wkrótce klasyczną pozycją duchowości i została przetłumaczona na większość współczesnych języków. Historia naszego pielgrzyma jest rzeczywiście prosta. Spotyka go wiele nieszczęść. Umiera mu żona i jedyne dziecko. Spalił mu się dom. Postanawia wyrzec się świata spędzić resztę swego życia na pielgrzymkach do różnych miejsc świętych. Podróżuje z zarzuconym na ramię plecakiem, w którym nosi odrobinę chleba i Biblię. W Piśmie Świętym spotyka często zachętę, by się stale modlić, modlić nieustannie, modlić dzień i noc. Idea ta całkowicie go pochłania i zaczyna szukać kogoś, kto nauczyłby go modlić się bez ustanku. Nawiązuje więc kontakt z wieloma osobami, zwłaszcza kapłanami, i zadaje im zawsze to pytanie: „W jaki sposób mogę się modlić nieustannie, bez przerwy?” Otrzymuje całą serię odpowiedzi, które go nie zadowalają. Jedna osoba mu mówi: „Bracie, tylko Bóg może cię nauczyć modlić się nieustannie”. Inna jeszcze zaleca: „Spełniaj zawsze wolę Bożą. Człowiek pełniący zawsze wolę Bożą, stale się modli”. Żadna jednak z tych odpowiedzi nie zadowala pielgrzyma, który pojął dosłownie polecenie, by się modlić nieustannie. Zastanawia się: jakże mogę się modlić w każdym momencie, na jawie i we śnie, kiedy tyle spraw zaprząta mój umysł. Oto jego problem: uważa, że modlitwa jest sprawą umysłu. Musi się jeszcze nauczyć, że człowiek modli się sercem. Pewnego dnia natknął się na mnicha, który go zagadnął, dokąd zmierza i czego szuka. Pielgrzym odpowiada: „Pielgrzymuję od jednego sanktuarium do drugiego. Szukam kogoś, kto nauczyłby mnie modlić się nieustannie”. Mnich, z pewnością znawcy, mówi mu: „Bracie, podziękuj bardzo Bogu, bo w końcu zesłał ci kogoś, kto nauczy cię modlić się nieustannie. Chodź ze mną do klasztoru!” Po przybyciu do klasztoru umieścił go w małej chatce, wręczył mu różaniec i rzekł: „Odmów pięćset razy następującą modlitwę:” Panie Jezu Chryste, Synu Boga, zmiłuj się nade mną, nędznym grzesznikiem””. (Nie jestem teraz zbyt pewny, czy chodziło o pięćset czy o tysiąc

razy: czytałem ten tekst przed laty i nie pamiętam dobrze szczegółów). Nasz pielgrzym odmówił wkrótce modlitwę wskazaną ilość razy i pozostało mu wiele czasu. Nie odważył się jednak na nieposłuszeństwo wobec swojego ojca duchownego i nie odmówił modlitwy więcej razy, niż ten nakazał. Następnego dnia mnich zwiększył ilość do tysiąca. I powiększał ją codziennie: do dwóch tysięcy, do trzech tysięcy, do czterech tysięcy i tak dalej. (Przypominam sobie, że dając rekolekcje grupie zakonnic podsunąłem, by czytano tę książkę podczas posiłków. Po kilku dniach zauważyłem, że niektóre siostry są bardzo spięte i niespokojne. Podczas indywidualnych rozmów zapytałem każdą z nich, jaka jest przyczyna tego napięcia. „Ta książka, którą nam czytają do stołu... Biedny człowiek, nie robi nic innego, tylko liczy, ile razy odmówił tę modlitwę i już doszedł do czterech tysięcy. Nie mogę tego dłużej znieść!” Rozbawiło mnie to. „Jeśli już cztery tysiące powodują, że siostra jest napięta, proszę zaczekać, aż człowiek ten zacznie liczyć swoje modlitwy do dwudziestu tysięcy. Będzie się wam wtedy kręciło w głowie!” Nic jednak się nie stało. Po rekolekcjach siostry wykupiły wszystkie egzemplarze tej książki w języku angielskim. Tak bardzo im się spodobała, że chciały ją ofiarować wszystkim swoim bliskim i znajomym. A ja musiałem czekać całe miesiące na następne wydanie, by zdobyć chociaż jeden egzemplarz!). Powróćmy jednak do naszego pielgrzyma. Zaledwie przywykł, by recytować tysiące razy dziennie tę modlitwę, gdy niespodziewanie zmarł mnich - jego ojciec duchowny. Biedny człowiek uczestniczy w jego pogrzebie, gorzko płacze. Spotkało go nieszczęście - utracił tego, którego Pan mu zesłał i który obiecał mu nauczyć go modlić się nieustannie. Nie było już powodu, by pozostał dłużej w klasztorze. Wziął swój plecak i ruszył w drogę. Tym razem jednak oprócz Biblii miał ze sobą Philokalię, książkę zawierającą teksty ojców greckich, doktorów i teologów na temat tej formy modlitwy, którą Grecy nazywają modlitwą Jezusa. Pielgrzym czyta codziennie fragment z tej książki i ściśle postępuje według jej religijnych wskazań. Dowiaduje się, jak połączyć modlitwę z oddychaniem. Wdychając wypowiada słowa: „Panie Jezu Chryste, Synu Boga”, a przy wydechu: „zmiłuj się nade mną, nędznym grzesznikiem”. Stopniowo, dzięki tajemniczej metodzie nie opisanej w książce, a której nie powinno się stosować bez pomocy doświadczonego mistrza, osiąga to, że „wprowadza modlitwę do swego serca”. Aż pewnego dnia, ku zaskoczeniu, serce utożsamia się w pełni z modlitwą i pielgrzym stale ją powtarza na jawie i we śnie, podczas posiłków, rozmów i wędrówek. Serce recytuje modlitwę dzień i noc, niezależnie od umysłu, podobnie jak serce bije niezależnie od niego. Tak więc pielgrzym zdobył w końcu sekret nieustannej modlitwy. Reszta książki poświęcona jest przygodom, które przeżył, cudownym owocom modlitwy i zawiera także sporo wiadomości zarówno na temat modlitwy, jak i życia duchowego w ogólności. Muszę się przyznać, że kiedy po raz pierwszy przeczytałem tę książkę, wydawała mi się czarująca jako dzieło literackie. Pociągała mnie jej prostota. Nie byłem jednak przekonany o randze zawartej w niej nauki na temat modlitwy. Wszystko to wydawało mi się zbyt mechaniczne, zbyt przypominało autosugestię. Początkowo skłonny byłem zapomnieć o tym. Czułem jednak potrzebę, by podjąć przez kilka dni to, co książka proponowała. Wybrałem więc pewną modlitwę (akurat nie tę, którą sugerowała książka, bo każda inna jest możliwa, byleby przemawiała do nas) i w ciągu niecałego miesiąca przekonałem się, że dokonała się znaczna zmiana w mojej modlitwie. Powtarzałem moją modlitwę w ciągu dnia tyle razy, ile sobie przypomniałem; nie tylko podczas modlitwy, lecz również w innym czasie: kiedy czekałem na autobus lub pociąg albo kiedy przechodziłem z jednego miejsca do drugiego itp. Trudno mi opisać zmianę, jaka się dokonała. Nie było w tym nic sensacyjnego. Byłem spokojniejszy, bardziej skupiony, bardziej scalony. Czułem pewną głębię w sobie. Zauważyłem również, że modlitwa pojawiała się na moich wargach nieomal automatycznie, ilekroć nie byłem aktywnie zajęty umysłowo. Przypominałem ją sobie wtedy i powtarzałem świadomie, czasem mechanicznie, innym znów razem w pełni świadom tego, co robiłem. Rozmawiałem o tym

wszystkim z pewną zakonnicą, którą dobrze znałem i która miała sporo doświadczenia w sprawach modlitwy i kierownictwa duchowego. Nie czytała tej książki, opowiedziała mi jednak o swym ciekawym doświadczeniu. Kiedy była w nowicjacie, mistrzyni zaproponowała wszystkim nowicjuszkom, by wybrały sobie krótką modlitwę dostosowaną do rytmu kroku. Z całą prostotą właściwą nowicjuszce poszła za tym wskazaniem i przyzwyczaiła się do powtarzania w myśli wybranej formuły, dostosowanej do rytmu, w jakim spacerowała. Po pewnym czasie, po zakończeniu nowicjatu, zrezygnowała z tej praktyki. Owoce jednak pozostały na całe życie. Zwierzyła mi się: „Nie wiem dlaczego, ale ilekroć idę, wiem, że tamta modlitwa kroczy ze mną. Na przykład pracuję przy moim biurku i nagle ktoś prosi mnie do rozmównicy. W chwili gdy wstaję i zaczynam iść, napełniona jestem modlitwą”. Przypisuje to praktykowaniu modlitwy Jezusa w nowicjacie. Opowiedziała mi również o pewnym rekolekcjoniście, który zwrócił się do grupy robotników: „Dostosujcie modlitwę do rytmu maszyn w fabryce. Jakąkolwiek modlitwę, na przykład: „Najświętsze Serce Jezusa, ufam Tobie!” Powtarzajcie tę modlitwę w myśli przez cały dzień, w rytm pracujących maszyn. Wkrótce zauważycie dobroczynny duchowy wpływ tej praktyki”. Rekolekcjonista miał rację. Zdaję sobie sprawę, że to wszystko może się wydać zbyt mechaniczne, pewne jest jednak, że działa i przynosi owoce. Dlatego zdecydowałem się „przebadać” wszystko, co odnosi się do tej formy modlitwy - modlitwy Jezusa. Muszę wyznać, że wiele odkryłem. Nie mam jednak zamiaru zanudzać słuchaczy i referować wszystkiego. Chcę tylko przekazać to, co może wam pomóc w skutecznym praktykowaniu tej modlitwy. Jak wspomniałem na początku, skłonny byłem widzieć w tej praktyce pewien rodzaj autosugestii. Nie twierdzę, że nie występują w niej pewne jej elementy. Prawdopodobnie tak. Sprawia wrażenie fakt, że tylu teologów i świętych praktykowało i polecało tę formę modlitwy w przeszłości. Być może nie dysponowali oni taką wyrafinowaną znajomością psychologii, jak my. Z pewnością jednak nie byli na tyle naiwni, by nie odróżnić zjawiska czysto psychologicznego od duchowego. Przeciwnie, często zastanawiali się nad tego rodzaju problemami i według mnie znajdowali zadowalającą odpowiedź. Odkryłem, że ta praktyka nie ograniczała się tylko do Kościołów Wschodnich. Wielu mistyków praktykowało ją na Zachodzie, gdzie zwykle używano formuły: „Jezu, zmiłuj się”. Istniało jednak wiele różnych formuł. Wiemy, że św. Franciszek z Asyżu spędzał całe noce powtarzając: Deus meus et omnia („Bóg mój i wszystko moje”). Św. Bruno, założyciel kartuzów, powtarzał zawsze: O bonitas! („O dobroci Boża”). Kiedy św. Franciszek Ksawery umierał u wybrzeży Chin, powtarzał stale: „Panie Jezu Chryste, Synu Dawida, zmiłuj się nade mną”. Św. Ignacy Loyola mówi w swych Ćwiczeniach duchownych o tajemniczej formie modlitwy, którą zaleca odprawiającemu rekolekcje i która polega na odmawianiu modlitwy zgodnie z rytmem oddychania (tzw. trzeci sposób modlitwy: „polega na tym, że przy każdym oddechu modli się człowiek myślnie, mówiąc [w myśli] jedno słowo Ojcze nasz albo innej jakiej modlitwy, którą się odprawia. A zatem między jednym a drugim oddechem mówi się tylko jedno słowo” - CD 258). Zastanawiam się, jak św. Ignacy odkrył tę modlitwę, tak bardzo podobną do modlitwy Jezusa. Wydaje się nieomal pewne, że ta praktyka w Kościele wywodzi się od hinduistów w Indiach, gdzie mają oni doświadczenie ponad sześciu tysięcy lat w praktykowaniu Modlitwy Imienia, jak ją nazywają. Również wydaje się pewne, że Ojcowie pustyni praktykowali tę modlitwę. Najbardziej znaną wśród nich formułą było: Deus in adiutorium meum intende, Domine ad adiuvandum me festina („Boże, wejrzyj ku wspomożeniu memu. Panie pośpiesz ku ratunkowi memu”). Zwykli odmawiać tę formułę podczas wykonywania pracy ręcznej w ciągu dnia, a także podczas czuwań nocnych. Powód, dla którego tak niewiele wiemy o ich sposobie praktykowania tego „opus” („dzieła”), jak je nazywali, związany jest z tym, że zachowywali oni ściśle normę rozpowszechnioną wśród wielu mistrzów hinduistycznych: „Przyjmij formułę od twego guru lub mistrza, ćwicz się w niej przez całe życie

i nie ujawniaj jej nikomu oprócz mistrza”. Ujawnienie formuły równoznaczne było z pozbawieniem jej mocy! Stąd tak niewiele mówili o tej swojej modlitwie. Jak praktykować tę modlitwę? Jeśli rzeczywiście chcecie skorzystać z dobrodziejstw tej modlitwy, o których mówią święci, radzę wybrać sobie odpowiadającą wam formułę i odmawiać ją w ciągu dnia. Najlepszym czasem do rozpoczęcia tej modlitwy są rekolekcje, gdy nie jesteście zajęci innymi troskami i problemami i możecie jej poświęcić sporo czasu, tak by wam „weszła w krew”, jeśli się tak można wyrazić, i stała się waszym duchowym przyzwyczajeniem. Z tego też powodu mówię o tej modlitwie w pierwszych dniach rekolekcji. Starajcie się powtarzać swoją formułę w myśli przez cały dzień - jedząc, spacerując, kąpiąc się, a nawet słuchając moich konferencji i medytując, chyba że zauważycie, iż was rozprasza. Pozwólcie, by wybrane słowa („Jezu Chryste, zmiłuj się nade mną” lub inne) rozbrzmiewały w waszym umyśle, kiedy słuchacie tej konferencji albo kiedy się modlicie lub przeprowadzacie refleksję podczas godzin przeznaczonych na modlitwę. Nie przejmujcie się, jeśli się wam będzie wydawało, że powtarzacie słowa mechanicznie. Zaraz wam wyjaśnię wartość tego, co wydaje się jedynie mechanicznym powtarzaniem formuły pozbawionej sensu. Tradycyjnie uważano, że formułę powinien dla każdego wybrać jego przewodnik duchowy, który z kolei jest doświadczony w tego rodzaju modlitwie. Niestety, ponieważ nie jestem dostatecznym ekspertem w tej modlitwie, radzę, byście poprosili Boga, aby On sam pokierował wami w wyborze najbardziej odpowiedniej formuły. Obojętne, jaką formułę wybierzecie. Zwróćcie jednak uwagę, że nieomal wszyscy wielcy mistrzowie, zarówno chrześcijańscy jak i niechrześcijańscy, nalegają, by zawierała ona któreś z imion Boga. Imię Boga jest czymś „sakramentalnym” i nadaje modlitwie szczególną moc. Mistrzowie chrześcijańskiego Wschodu przypisują wielką wartość swojej formule w różnych jej odmianach, a zwłaszcza słowom: „Jezus” oraz „zmiłowanie”. „Zmiłowanie” nie odnosi się zaraz do przebaczenia grzechów, a wskazuje na łaskawość i dobroć Boga pełnego miłości. Jednakże, jak wspomniałem, każdy może wybrać odpowiadającą mu formułę. Wielu chętnie wybiera: „Najświętsze Serce Jezusa, ufam Tobie”. A oto inne: „Panie Jezu Chryste, przyjdź królestwo Twoje”; „Pan mój i Bóg mój”; „Bóg mój i wszystko moje”. Można również powtarzać tylko imię Jezusa. Jedno słowo, które może być wielokrotnie powtarzane z różnymi odczuciami: miłości, adoracji, uwielbienia, skruchy. Mamy inne słowa odnoszące się do Boga: „Bóg”, „Serce”, „Ogień”, zalecane przez autora The Cloud of Unknowing (Obłok niewiedzy), albo to wspaniałe wołanie Ducha Świętego w naszych sercach - modlitwa najbardziej właściwa dla chrześcijanina: „Abba!” „Ojcze!” Niezależnie od tego, jaką wybierzesz formułę, ważne jest, by była ona: a) rytmiczna. Nie wiem dlaczego, ale rytm pozwala nam dotrzeć aż do korzeni naszego jestestwa. Odmawiajcie waszą modlitwę powoli, bez pośpiechu, rytmicznie, a okaże się o wiele bardziej skuteczna; b) dźwięczna. Niestety, nie zawsze jest to możliwe w języku angielskim. Lepiej się do tego nadają języki śródziemnomorskie jak hiszpański lub włoski, a jeszcze lepiej łacina. Najlepszym - o ile mi wiadomo - jest sanskryt, ponieważ zawiera w sobie formuły i imiona Boga rozwinięte w ciągu wieków. Czyż mamy inny dźwięk bardziej uroczysty, dźwięczny i głęboki nad „OM”? Mamy w sanskrycie całe dziesiątki imion odnoszących się do Boga i nieskończoną liczbę „mantra”. Kiedy je śpiewamy, zdolne są odsłonić przed nami nasze wnętrze i prowadzić do Boga. Weźmy, na przykład, „Hari Om” lub „Hare Rama, Rama Hare Hare”. Jeśli zobaczysz, że te formuły ci pomagają, nie wahałbym się nimi posługiwać i odnieść je do naszego Pana Jezusa Chrystusa. W końcu Jemu przysługują te wszystkie imiona. On jest prawdziwym Krishną, prawdziwym Vishnu, prawdziwym Rama; c) jednolita. Jeżeli już wybrałeś formułę, nie zmieniaj jej z byle powodu. Jeśli stale ją zmieniasz, niełatwo „wejdzie ci w krew”, by stać się częścią twojej podświadomości, jak to wyjaśnimy później. Nie znaczy to, że nie możesz zmienić formuły, gdy po okresie próby stwierdzasz, że ci ona nie odpowiada albo znajdziesz znacznie

lepszą. Jeśli tylko masz wiarę, to nawet błądząc doczekasz się, że Duch Święty podsunie ci najlepszą formułę. Ważne jest, by jej nie zmieniać w okresie oschłości i braku pociech duchowych, który stanowi zwykłą próbę w życiu duchowym i następuje niezależnie od przyjętej formy modlitwy. Zmiana stylu modlitwy jedynie z powodu doznawania oschłości jest oznaką powierzchowności. Oschłości muszą przyjść, jeśli modlitwa ma ogarnąć naszą głębię. Odnosi się to zwłaszcza do formuł, którymi posługujemy się w modlitwie, łącznie z modlitwami eucharystycznymi i brewiarzem. Przychodzi czas, kiedy słowa wydają się nie poruszać naszej duchowej wrażliwości. Tracą na znaczeniu, stają się suche, bezbarwne, nic nie mówiące. Ogarnia nas wtedy pokusa, by je odrzucić. Jeśli jednak trwamy cierpliwie i posługujemy się naszymi formułami (chociaż odczuwając mniej „pobożności”), zwłaszcza w wypadku modlitwy Jezusa, stopniowo nabiorą znów życia, głębi i bogactwa, jakich nawet nie podejrzewaliśmy i dostarczą nam solidnego duchowego pokarmu. W obrębie tej samej formuły można wprowadzić wielką różnorodność (to urozmaicenie wydaje się szczególnie potrzebne na początku, kiedy uczymy się modlitwy, przypisując przeróżne znaczenia temu samemu słowu. Zwróćmy na przykład uwagę na wielość znaczeń słowa „zmiłowanie”: miłość, łaskawość, przebaczenie, pokój, radość, pociecha, siła - i to wszystko, czego oczekujemy od Pana. Można odmawiać imię Jezus w różnej postawie, czyniąc z tego modlitwę miłości lub adoracji, wdzięczności itd. Można również wprowadzać nowe słowa w tę samą formułę: „Jezu, kocham Cię. Jezu, zmiłuj się. Jezu, ulituj się. Jezu, pamiętaj o mnie”. Albo też: „Jezu, litości; Jezu, litości... Jezu, miłości; Jezu, miłości... Jezu, przyjdź; Jezu, przyjdź... Jezu, mój Boże; Jezu, mój Boże...” Wasza wyobraźnia i zmysł twórczy podsuną wam, jak zachować tę samą formułę i jednocześnie ubogacać ją w przeróżny sposób. Muszę was jednak ostrzec, że niezależnie od tych wszystkich wysiłków i innowacji musicie się liczyć z tym, że nieuchronnie przyjdzie okres oschłości, braku pociech. Trzeba trwać na modlitwie, aż ona zatriumfuje i weźmie was całkowicie w posiadanie. Niektórzy z mistrzów zalecają, by na początku odmawiać modlitwę na głos. Pewien wielki mistrz hinduistyczny, którego znam, twierdzi, że Imię Boga ogarnęło całe jego jestestwo. Poświęcał bowiem pięć godzin dziennie na to, by siedząc nad brzegiem rzeki wykrzykiwać Imię na głos. Zaczął to czynić jako młody człowiek. Codziennie, po powrocie z pracy udawał się nad rzekę, by przez pięć godzin wypełniać swe „duchowe dzieło”. Nie ma jednak potrzeby, by recytować modlitwę na głos. Wystarczy odmawiać ją w myśli. Czasem jednak warto odmawiać ją głośno, gdy jesteście sami. W ten sposób wasz język, umysł, serce - cała wasza osobowość będzie ukształtowana przez Imię Boże, które zostanie wyryte w waszym sercu. I jeszcze jedno słowo (tym razem przestrogi) w związku z praktyką modlitwy Imienia. Jeśli będziecie coś czytać na ten temat, być może poznacie pewne techniki psychofizjologiczne opracowane w tym celu, by „wprowadzić modlitwę do serca”. Radzę wam, byście się trzymali z dala od tych technik. Mogą bowiem rozbudzić w was takie siły podświadomości, nad którymi nie będziecie zdolni zapanować. Jeśli jednak chcecie wypróbować te techniki, czyńcie to pod kierunkiem doświadczonego i godnego zaufania mistrza. Rada ta odnosi się zwłaszcza do tych technik, które zakładają pewne formy intensywnej koncentracji oraz kontroli oddechu. Potęga modlitwy Imienia Istnieje ogromna literatura hinduistyczna na ten temat. Jest ona inspirująca, bo jej autorami są ludzie, którzy doświadczyli w swoim życiu przedziwnych skutków tej modlitwy. Oto kilka przykładów, co napisali na ten temat mistrzowie hinduizmu. Jestem pod szczególnym wrażeniem słów Mahatmy Gandhiego, tego duchowego olbrzyma, który prowadził intensywne życie modlitwy zanurzony w świecie polityki, reformy i rewolucji w Indiach. Gandhi miał zwyczaj odmawiać hinduistyczne imię Boga - Rama. Nazywał to swoim „Ramanama” (imię Rama). „Jako dziecko odczuwałem głęboki lęk przed duchami i zjawami. Rambha, moja niańka, poradziła mi, bym powtarzał Ramanama jako środek na te lęki. A ponieważ miałem do niej wielkie zaufanie, zacząłem od najmłodszych lat powtarzać

Ramanama,by uwolnić się z moich lęków przed zjawami i duchami... Myślę, że dzięki temu nasieniu, posianemu we mnie przez tę poczciwą kobietę, Ramanama stało się dzisiaj dla mnie nieodłącznym środkiem. Naszym największym sprzymierzeńcem dla uśmierzenia zwierzęcej pasji jest Ramanama lub jakaś podobna mantra... Niezależnie, jaką mantrę się wybierze, trzeba dać się jej całkowicie pochłonąć... Mantra staje się czymś nieodłącznym w życiu i pozwala pokonać wszystkie trudności... Ramanama dostarcza ci poczucia bezpieczeństwa i równowagi i nie opuszcza cię w trudnych chwilach... Przypominam sobie, że ostatnie dni mojego drugiego strajku głodowego były dla mnie szczególnie ciężkie. Do tamtej pory nie pojąłem jeszcze wspaniałej skuteczności Ramanamy i dlatego moja zdolność znoszenia cierpienia nie była tak wielka... Ramanama jest słońcem, które opromieniło mi mroczne godziny. Chrześcijanin może znaleźć tę samą ulgę, powtarzając imię Jezusa, a muzułmanin powtarzając imię Allaha... Niezależnie od tego, z jakiego powodu człowiek cierpi, odmawianie Ramanamy z całego serca stanowi najpewniejszy środek leczniczy. Bóg ma wiele imion. Każdy człowiek może wybrać to imię, które najbardziej do niego przemawia... To prawda, Ramanama nie może dokonać cudu przywrócenia ci utraconej kończyny. Może jednak dokonać cudu jeszcze większego - pomóc ci cieszyć się niezmąconym spokojem pomimo takiej straty i pozbawić śmierć jej zwycięstwa i ościenia u kresu twych dni... Niewątpliwie Ramanama jest najpewniejszą pomocą. Recytowana z głębi serca rozprasza złe myśli; a po ustaniu złych myśli nie ma złych czynów... Mogę bez obawy stwierdzić, że nie ma związku między Ramanamą, tak jak ja ją pojmuję, a „jantar mantar” (przesądnym powtarzaniem magicznych formuł). Powiedziałem już, że odmawianie Ramanamy z całego serca stanowi ogromną i niepowtarzalną pomoc. Wobec niej bomba atomowa jest niczym. Ta moc zdolna jest usunąć wszelki ból”. Gandhi wierzył tak mocno w potęgę Imienia, iż uważał, że praktyka ta leczy choroby fizyczne, że jest to „lekarstwo ubogich”. Twierdził nawet, że nigdy nie umrze z powodu choroby, a gdyby tak się stało, upoważniał, by na jego grobie wypisano jako epitafium jedno tylko słowo: „Hipokryta”. Kilka miesięcy przed śmiercią, w wieku 78 lat, odbył boso długą pielgrzymkę w regionie Bengali wstrząsanym zamieszkami. Od czasu do czasu cierpiał na gwałtowne ataki dezynterii, nie przyjmował jednak żadnych lekarstw twierdząc, że odmawianie imienia Bożego uwolni go od choroby. Wydaje się, że tak też było i cieszył się dobrym zdrowiem aż do dnia, w którym go zamordowano. Praktykowanie modlitwy Imienia przez tak aktywnego polityka jak Gandhi jest szczególnym przykładem dla tych, którzy chcieliby podjąć tę formę modlitwy, ale obawiają się, że odpowiada ona bardziej życiu monastycznemu niż aktywnemu. Znam wiele osób, które prowadzą bardzo aktywny tryb życia, a które w tej formie modlitwy odnalazły wspaniały środek na utrzymanie stałej więzi z Bogiem. Przypominam sobie w szczególności siostrę zakonną, która była lekarzem i niełatwo jej przychodziło utrzymywać kontakt z Bogiem przez cały dzień. Przedstawiła mi swój problem: „Myślę tylko o moich pacjentach. Często, przechodząc oddziałami szpitala, nagle uświadamiam sobie, na co cierpi jakiś chory i jaką należy zastosować terapię. Nie mogłoby tak być, gdybym stale myślała o Bogu. A jednak chciałabym mieć świadomość Boga w ciągu całego dnia. Wydaje mi się jednak, że nie jest to moim powołaniem...” Podobnie jak wielu innych, zakonnica ta mieszała modlitwę z myśleniem. Nie zawsze trzeba wciągać umysł w modlitwę. Często umysł stanowi w niej przeszkodę, jak wykażę wam to jeszcze w czasie tych rekolekcji. Módlcie się sercem, a nie rozumem, podobnie jak słuchacie muzyki uchem albo czujecie zapach róży nosem. Oczywiście zakonnica postępowała bardzo dobrze, myśląc cały czas o pacjentach. Bóg oczekiwał tego od niej. Poradziłem jej, by zaczęła praktykować modlitwę Jezusa. Początkowo przyjęła to sceptycznie. Spotkałem ją po sześciu miesiącach. Powiedziała mi, że nie jest jej już tak trudno (a czasem bywa całkiem łatwo) utrzymywać świadomość obecności Boga i pozostawać w zjednoczeniu z Nim, nie przestając jednocześnie ani na moment myśleć o pacjentach. Najbliższe

porównanie, jakie mi przychodzi do głowy, to słuchanie z przyjemnością muzyki jako podkładu, jako tła, a jednocześnie całkowite zajęcie się rozmową z przyjacielem lub czytaniem gazety. Potęga imienia Jezus Nowy Testament ukazuje nam jasno wartość i moc imienia Jezus, imienia potężniejszego od jakiegokolwiek innego imienia Bożego objawionego ludziom: „Dlatego też Bóg Go nad wszystko wywyższył i darował Mu imię ponad wszelkie imię, aby na imię Jezusa zgięło się każde kolano istot niebieskich i ziemskich i podziemnych. I aby wszelki język wyznał, że Jezus Chrystus jest Panem - ku chwale Boga Ojca” (Flp 2, 9-11). „I nie ma w żadnym innym zbawienia, gdyż nie dano ludziom pod niebem żadnego innego imienia, w którym moglibyśmy być zbawieni” (Dz 4, 12). „Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: O cokolwiek byście prosili Ojca, da wam w imię moje. Do tej pory o nic nie prosiliście w imię moje: Proście, a otrzymacie, aby radość wasza była pełna” (J 16, 23-24). Czytamy w Księdze Wyjścia (20; 7): „Nie będziesz wzywał imienia Pana, Boga twego, do czczych rzeczy, gdyż Pan nie pozostawi bezkarnie tego, który wzywa Jego imienia do czczych rzeczy”. Bóg chroni swe imię, by nie wzywano Go niegodnie, podobnie jak ochrania miłość, honor, własność... Nieomal we wszystkich starożytnych religiach istniało przekonanie, że kto poznał imię Boże, posiadł również moc zawartą w tym imieniu. Imię bowiem nie jest pustym dźwiękiem. Nie oznacza tylko Boga, do którego się odnosi, ale zawiera w sobie często moc, łaskę i obecność tegoż Boga. Intuicja wielu katolickich kontemplatyków wskazywała najpotężniejsze z imion Bożych znanych człowiekowi - imię Jezus. Wymawiajmy je często, z miłością i nabożeństwem, z wiarą i czułością, z namaszczeniem i szacunkiem, a wkrótce przekonamy się, z własnego doświadczenia, o mądrości owych wielkich kontemplatyków. „Psychologiczne” korzenie tej formy modlitwy Jako dodatek do tego, co powiedzieliśmy już o modlitwie Imienia, chciałbym dodać kilka uwag o psychologii tej formy modlitwy. Czynię to, ponieważ często spotykam się z trudnościami ze strony rekolektantów, którzy chcieliby praktykować tę formę modlitwy, ale nie mają odwagi, bo uważają ją za zbyt mechaniczną, zbyt przypominającą to, co robią papugi (jest to „akt człowieka”, ale nie „akt ludzki” - tak to określił pewien ksiądz, posługując się terminologią znaną nam z czasów, kiedy studiowaliśmy teologię moralną). W każdym bądź razie, jeśli to, co teraz powiem, będzie stanowiło dla was zbyt wielkie „rozproszenie”, zapomnijcie o tym i oddajcie się spokojnie praktykowaniu tej formy modlitwy z całą wiarą i prostotą. Przed laty miałem okazję poznać prace francuskiego autora Emila Coue, który mówił o nadzwyczajnych uzdrowieniach uzyskanych dzięki technice, zwanej przez niego „autosugestią”. Wytłumaczę wam teraz, jak wydaje się funkcjonować autosugestia i powiem wam kilka słów o podświadomości i jej wpływie na nas. Musicie mieć trochę cierpliwości, ponieważ dopiero na końcu będę się starał zastosować całą tę teorię psychologiczną do modlitwy Imienia Jezus. Mam nadzieję, że wasza cierpliwość będzie nagrodzona. Zacznijmy od podświadomości. Pojęcie to spopularyzował Freud, dla którego podświadomość jest najważniejszą i decydującą częścią ludzkiej osobowości. Jest ona jak część góry lodowej zanurzonej w oceanie. Niewielka część tej potężnej góry lodu, wyłaniająca się z oceanu, jest odpowiednikiem świadomego umysłu i woli człowieka. Podświadomość jest o wiele ważniejszym czynnikiem naszej osobowości: jest siedliskiem wszystkich naszych ukrytych skłonności, impulsów, żądz oraz instynktów. By udowodnić istnienie podświadomości, Freud odwołał się do snów i hipnozy. Ograniczmy się tu do zjawiska hipnozy. Załóżmy, że hipnotyzuję Jana i podczas gdy znajduje się on w transie hipnotycznym, mówię do niego: „Jutro, o godzinie 10-tej rano weźmiesz tę książkę z biblioteki i zaniesiesz ją Henrykowi”. Następnie pozwalam Janowi wyjść z transu. Nie przypomina on sobie nic, co mu poprzednio powiedziałem. Nazajutrz, tuż po godzinie 10-tej, spotykam Jana wychodzącego z biblioteki i udającego się do pokoju Henryka. Zatrzymuję go i pytam, dokąd idzie. Odpowiada: „Do Henryka. Jest w tej książce rozdział na temat modlitwy i jestem pewien, że go to zainteresuje”. „Czy jesteś naprawdę pewien,

że to jest powód, dla którego chcesz zanieść książkę Henrykowi?” - pytam z niedowierzaniem. „Oczywiście” - brzmi odpowiedź. „Jakiż miałby być inny powód?” Teraz on okazuje swe niedowierzanie. Oczywiście wiemy, że motywem „świadomym”, dla którego Jan niesie książkę Henrykowi, jest rozdział o modlitwie. Jan jest świadom tego motywu. Wiemy jednak, że istnieje głębszy motyw kierujący Jana do pokoju Henryka z książką w ręku - „nieświadomy”, z którego on sobie nie zdaje sprawy. Jest to oczywiście poważna sprawa. Jeśli Jan czuje się świadomie wolny w czynieniu tego, co robi, a jednak w rzeczywistości nie jest tak wolny, jak sam myśli, skąd wiemy, czy jest faktycznie wolny w wielu innych działaniach, które podejmuje? Ile z nich jest naprawdę kontrolowanych przez motywy i uwarunkowania, o których nie ma on najmniejszego pojęcia? Oto problem, który dyskutują teolodzy i psychologowie. Odkrycie podświadomości stwarza pewne problemy, odsłania nam jednak również niezbadane dotychczas ogromne rezerwy mocy. Czytałem kilka lat temu o pewnym wypadku, który miał miejsce w USA. Starsza kobieta została potrącona przez wielką ciężarówkę i nie można jej było wydobyć spod samochodu bez podniesienia go do góry. Podczas gdy tłum ludzi czekał na przybycie dźwigu, przechodził tamtędy pewien Murzyn, na pozór wątły, który widząc kobietę w tej dramatycznej sytuacji, zbliżył się do samochodu, chwycił za zderzak obiema rękami i podniósł wóz na tyle, że można było uwolnić kobietę. Gdy gazety dowiedziały się o tym, co zaszło, Murzyna otoczyła chmara reporterów, którzy nalegali, by powtórzył wyczyn. Chcieli to bowiem utrwalić na zdjęciu. Murzyn próbował raz i drugi, ale nic z tego nie wyszło. Co się stało? Po prostu w chwili napięcia niespodziewanie uruchomił swe ogromne energie, które drzemały w nim. Był przekonany, że może podnieść ciężarówkę - i podniósł ją. Czytałem o podobnych wyczynach, podejmowanych przez świątobliwych hinduistów. Po wielu dniach absolutnego postu są oni zdolni do wielkiego wysiłku fizycznego, jak na przykład zdobycie wysokich szczytów albo przemierzenie wielkiej odległości. Jestem skłonny uwierzyć w te historie, podobnie jak przyjmuję, że nosimy wszyscy w sobie moc której absolutnie nie znamy. Jest w nas cały ogromny wszechświat, który trzeba poznać; jest w nas wewnętrzna przestrzeń, której niestety - poświęcamy niewiele uwagi. Natomiast wszystkie nasze siły pochłania opanowanie zewnętrznego świata i przestrzeni wokół nas. Powróćmy do hipnozy. Wydaje się, że jeśli uda się coś „wprowadzić” do podświadomości, jest bardzo prawdopodobne, że pojawi się to jako rzeczywistość. Podświadomość podczas hipnotycznego transu wydaje się być całkowicie otwarta na wszelkie sugestie. Oto inny przykład. Hipnotyzer mówi swemu „pacjentowi”: „Chcesz papierosa?” I zamiast papierosa, daje mu kawałek kredy, którą pacjent zaczyna natychmiast „palić” i delektuje się nią! Nagle hipnotyzer mówi: „Uważaj, spalisz sobie palce!” Przerażony człowiek rzuca natychmiast „papierosa”... a autentyczne oparzenie i spalona skóra pojawiają się na jego palcu. Na czym polega ogromna moc sugestii, która tkwi w nas? Czy istnieje jakiś sposób, by „uświęcić” tę „podświadomość”? Nasza duchowość w przeważającej mierze zajmuje się świadomym umysłem. Co jednak dzieje się z niewidoczną częścią „góry lodowej”? Uświęcić ją oznaczałoby uświęcić nasze motywacje i działania oraz źródło znacznej części naszej energii u jej źródeł. Czy istnieje jakiś sposób nawiązania kontaktu z podświadomością, wywarcia na nią wpływu i wykorzystania jej dla naszego dobra? Emile Coue uważa, że ten sposób to „autosugestia”. Oto, pokrótce, na czym polega jego teoria: za pośrednictwem autosugestii można uleczyć niemal wszystkie choroby i przywrócić ciału zdrowie i siły. Trzeba jedynie przekonać swoją podświadomość, że jest się zdrowym. W jaki sposób? Załóżmy, że mamy wrzoda na żołądku. Otóż, każdego wieczora, zanim udamy się na spoczynek (wydaje się, że w tym momencie podświadomość jest szczególnie otwarta na „sugestię”), kładziemy się spokojnie odprężeni na łóżku i powtarzamy powoli dwadzieścia razy następującą formułę: „Z dnia na dzień czuję się coraz lepiej, pod każdym względem”. Według Emila Coue wkrótce podświadomość

otrzyma ten przekaz... i wrzód zniknie. Jeśli jednak chcemy wywrzeć wpływ na podświadomość, musimy uniknąć dwóch rzeczy. Po pierwsze: nie powinno się myśleć wprost o wrzodzie podczas recytowania formuły; w przeciwnym wypadku podświadomość stawia opór i wpływ na nią będzie niemożliwy. Powinniśmy myśleć o zdrowiu jako takim, i wrzód wtedy sam zniknie. Po drugie: trzeba unikać koncentrowania uwagi na znaczeniu słów, które wymawiamy. Byłaby to bowiem odmienna forma bezpośredniego oddziaływania na podświadomość. Podświadomość „zna” sens tych słów. Nie podkreślajmy go więc jeszcze naszym świadomym umysłem. Raczej pomyślmy o zdrowiu jako takim. Czyż nie jest dokładnie tak samo z modlitwą Jezusa? Odmawiamy często te słowa w ciągu dnia bez zwracania bezpośredniej uwagi na ich znaczenie. Nie tylko nic na tym nie „tracimy”, ale „zyskujemy”. Jesteśmy w jakimś stopniu świadomi, że wypowiadane słowa są słowami modlitwy, że modlitwa trwa. Stopniowo podświadomość dostrzega to i staje się „modlitewna”. Po jakimś czasie zaczynamy stwierdzać, że całe nasze życie i działalność przeniknięte są tą rzeczywistością modlitwy. Tak więc ta forma modlitwy jest aktem ludzkim i prawdziwym, bo wywiera ona wpływ na podświadomość za pośrednictwem autosugestii, chociaż, na pierwszy rzut oka może wydawać się tym, co wspomniany już ksiądz nazwał raczej „aktem człowieka” niż „aktem ludzkim”, ponieważ nie jest w nią bezpośrednio zaangażowany świadomy rozum i wola. Niektórzy odrzucają myśl, że prawa autosugestii mogłyby znaleźć zastosowanie w modlitwie imienia Jezus. Dlaczego jednak nie miałyby znaleźć tam zastosowania? Dlaczego nie mamy użyć siły autosugestii, podobnie jak posługujemy się rozumem, wyobraźnią i uczuciami po to, byśmy byli bardziej rozmodleni i bliżej Boga? Różaniec Być może niektórzy z was domyślili się, że to wszystko, co powiedziałem o modlitwie imienia Jezus, można doskonale zastosować do różańca. Dziś często pogardza się tą formą powtarzającej się modlitwy. Jeśli spojrzymy na różaniec w sposób „racjonalny”, z pewnością stwierdzimy, że nie jest to modlitwa, a tylko jej parodia. Tę samą formułę Zdrowaś Maryjo powtarza się stale, monotonnie, w sposób bezosobowy, nie zwracając uwagi na sens słów. Co więcej, zachęca się nas do niezwracania uwagi na ich znaczenie i do pobożnej formy rozproszenia, jeśli można się tak wyrazić, przez medytowanie naszym umysłem życia Chrystusa, gdy jednocześnie wargi wypowiadają Zdrowaś Maryjo, łaski pełna... „Modlitewny kołowrotek” - oto co sądzą o różańcu niektórzy twierdząc równocześnie, że znacznie lepiej byłoby modlić się spontanicznie do Boga. Znam księdza, który chcąc przekonać grupę kobiet o śmieszności różańca, tak oto zaczął z nimi rozmowę: „Dzień dobry, panie!” Odpowiedziały: „Dzień dobry, Ojcze!” Powtórzył znów: „Dzień dobry, panie!” i tak kilka razy, aż się zatrzymał i powiedział: „Myślicie, że zwariowałem. Otóż, prawdopodobnie Maryja myśli to samo o nas, kiedy wielokrotnie powtarzamy Zdrowaś Maryjo”: Rzeczywiście, dobry argument. Jednak najgłębsze sprawy ducha nie podlegają wcale ludzkiej logice ani rozumowi. Istnieje w naszym życiu głębsza rzeczywistość, której rozum nie potrafi ogarnąć. Umysł może nam dostarczyć wiedzy, sprytu, ale nie mądrości. Do zdobycia tej ostatniej potrzeba pewnego zmysłu, pewnego instynktu, który jest poza umysłem. Tym instynktem kierowali się święci, gdy proponowali tę formę modlitwy. Jeden z mistrzów kontemplacji, jezuita brat św. Alfons Rodriguez codziennie odmawiał różaniec dziesiątki razy. Również i w naszych hinduskich wioskach spotykamy starsze, święte kobiety, z twarzą pooraną cierpieniem i miłością, promieniujące delikatnym blaskiem Ducha, których jedyną modlitwę stanowi różaniec. Wszystkie zasady modlitwy imienia Jezus znajdują tu swoje zastosowanie. Również i tu mamy do czynienia z tym, co nazwałem „uświęceniem podświadomości” poprzez pozornie mechaniczne recytowanie modlitwy. Jeśli różaniec coś kiedyś dla was znaczył, możecie z niego uczynić waszą modlitwę Imienia. Albo posłużcie się jego paciorkami do odmawiania waszej osobistej formuły modlitwy. Nie wiem dlaczego, ale przesuwanie paciorków różańca między palcami przynosi wielu ludziom pokój i pomaga im trwać w modlitwie. Dzieje się tak

prawdopodobnie dlatego, że wnosi ono w ich modlitwę rytm. Czasem przesuwam paciorki, nie odmawiając żadnej modlitwy. Już sam ten gest nastraja mnie do modlitwy, wprowadza w jej atmosferę. Spróbujcie tego samego dzisiaj: posłużcie się swoim różańcem do rytmicznego odmawiania waszej modlitwy Imienia. Obyście z pomocą i błogosławieństwem Najświętszej Dziewicy odkryli mądrość, którą tylu świętych znalazło w modlitwie. Rozdział dziewiąty Dzielenie się modlitwą Chciałbym wam powiedzieć o pewnej formie modlitwy, dla której, zdawałoby się, nie ma miejsca w takich rekolekcjach jak te, które wam daję. Przynajmniej ja sam tak długo myślałem. Przez całe lata sprzeciwiałem się otwarcie temu, co dziś nazywamy „dzieleniem się modlitwą”. Tego rodzaju modlitwa mogła mieć zastosowanie w rekolekcjach grupowych, podczas których rekolektanci szukają doświadczenia Chrystusa we wspólnocie. Natomiast nasze rekolekcje przypominają pustynię, gdzie rekolektant szuka Chrystusa w ścisłym milczeniu i samotności, w konfrontacji z sobą samym. Uważałem, że to wszystko, co wiąże się ze wzajemną komunikacją, dyskusją w grupie, wspólnym dzieleniem się, a także z łączeniem się w modlitwie, stwarza rozproszenie. Również i dziś uważam, że rekolekcje grupowe ofiarują rekolektantowi to, czego mu nie mogą dać rekolekcje indywidualne, i na odwrót. Zalecam wszystkim księżom i osobom zakonnym, by doświadczyli obydwu typów rekolekcji: jedne uzupełnią drugie. Nie jestem jednak za tym, by je łączyć. Nakładają się wtedy na siebie i rozmywają się ich efekty. Jeśli odprawiasz rekolekcje w milczeniu, zanurz się w milczeniu, na ile tylko możesz, unikaj jak plagi wszelkich rozmów i dyskusji, w przeciwnym wypadku burzysz jedną ręką to, co budujesz drugą. Rekolekcje grupowe mają swoją własną technikę i metodę, i to, co się dokonuje w grupie, nie tylko nie przeszkadza w spotkaniu Chrystusa, ale w rzeczywistości prowadzi do Niego. Miałem również osobiste powody do wyrażania sprzeciwu wobec dzielenia się modlitwą. Nie mieści się ono w kulturze religijnej, w której wyrosłem, tak więc miałem znakomite argumenty przeciw. Twierdziłem nawet, że jest to to samo, co kochać się publicznie. A ponadto, że człowiek w modlitwie nawiązuje po chwili kontakt z Bogiem ponad wszelkimi słowami i pojęciami. Jak dzielić się tego rodzaju modlitwą z grupą? Jedyne, co można było powiedzieć, to: „Boże mój, kocham cię”. Wydawałoby się to jednak zbyt szablonowe. I chociaż dla mnie miało swój sens, z pewnością nie poruszyłoby grupy ani nie dostarczyłoby jej inspiracji. Szczęśliwie jednak mogę stwierdzić, że pozbyłem się tych uprzedzeń. Odkryłem, że jest taka modlitwa, w której jestem sam na sam z Bogiem, i inna jej forma, którą można się podzielić dla własnego dobra duchowego oraz dla dobra innych. Pozwólcie, bym wam opowiedział, jak doszedłem do odkrycia wartości dzielenia się modlitwą. Udzielałem kiedyś trzydziestodniowych rekolekcji grupie jezuitów. Mniej więcej w połowie rekolekcji zacząłem myśleć o tym wszystkim, co przeczytałem o Katolickim Ruchu Zielonoświątkowym (lub o Ruchu Odnowy Charyzmatycznej, jak się to teraz nazywa). Jak hojny wydawał się być Pan, udzielając darów swego Ducha tym katolikom, którzy szukali Go z całym zapałem i prostotą. A nie odprawiali oni trzydziestodniowych rekolekcji! Zwróciłem się więc do rekolektantów: „Jeśli Bóg jest tak hojny wobec tych osób, z pewnością okaże się jeszcze bardziej hojny wobec was, szukających Go z takim zaangażowaniem w ciągu całego miesiąca wypełnionego modlitwą i milczeniem. Jeśli odnosimy wrażenie, iż Bóg nie jest aż tak hojny, dzieje się tak dlatego, że nie modlimy się w wystarczającym stopniu jako grupa”. Podsunąłem więc myśl, byśmy poczynając od dzisiejszego wieczoru mieli wystawienie i adorację Najświętszego Sakramentu aż do udania się na spoczynek. Rekolektanci mogli brać udział w adoracji zgodnie z własną wolą. Jeżeli jednak decydowali się na uczestnictwo, powinni modlić się nie za siebie, lecz za całą grupę; powinni w tym czasie w kaplicy prosić z całą powagą, by grupa otrzymała Ducha Świętego. Przyszli wszyscy. Atmosfera w kaplicy bardzo sprzyjała modlitwie: wygaszone światła, hostia wyłaniająca się z ciemności, oświetlona blaskiem palących się przed monstrancją świec. Modliliśmy się jedni za drugich w

milczeniu. Nie minęło wiele czasu i mogłem odczuć (a ze mną wszyscy inni), jak rekolektanci otrzymywali coraz więcej łask. Mój sceptycyzm nie pozwalał mi przypisać tego nocnej modlitwie wstawienniczej. Być może, że poprzednie dwa tygodnie spędzone w milczeniu przysposobiły rekolektantów do przyjęcia tych łask. Czy mogło się więc to stać bez modlitwy wstawienniczej? Postanowiłem zalecać tę praktykę odprawiającym ośmiodniowe rekolekcje, i wtedy nie mogłem już wątpić w jej owoce. Różnica była zbyt widoczna między tymi rekolekcjami a poprzednimi, które dawałem do tej pory. Były te same konferencje, podobny również był sposób i metoda modlitwy. Bóg jednak zsyłał niewątpliwie o wiele więcej łask na odprawiających te rekolekcje niż w poprzednich prowadzonych przeze mnie seriach. Nie można już więc było nie wyciągnąć wniosku, że to nocna modlitwa grupy wprowadzała tę różnicę. Wróćmy do trzydziestodniowych rekolekcji. Przypominam sobie, że kilka dni później przyszedł do mnie jeden z rekolektantów i powiedział: „Czy nie byłoby dobrze, gdybyśmy modlili się na głos? Łatwiej modlić się za innych ludzi, których potrzeby znasz niż modlić się za grupę jako taką”. Zgodziłem się niechętnie, z powodu moich zastrzeżeń związanych z praktyką dzielenia się modlitwą. Teraz jestem szczęśliwy, że wyraziłem wtedy zgodę. Niektórzy z odprawiających rekolekcje prosili o konkretne łaski. Zwracali się bezpośrednio do Pana („Panie, proszę cię o łaskę modlitwy. Staram się o to przez cały dzień, ale nic z tego nie wychodzi. Jestem zbyt rozproszony”); zwracali się też do obecnych rekolektantów („Bracia, proszę, byście się modlili za mnie, bym otrzymał łaskę skruchy i pokuty. Czasem wydaje mi się, że zatraciłem poczucie grzechu i że potrzebuję Boga”). Później wiele z tych osób, które odważyły się prosić na głos o jakąś łaskę, przyznawało, że otrzymały ją dzięki modlitwom całej grupy. Spełniały się dosłownie słowa Jezusa: „Zaprawdę, powiadam wam: Jeśli dwaj z was na ziemi zgodnie o coś prosić będą, to wszystko użyczy im mój Ojciec, który jest w niebie. Bo gdzie są dwaj albo trzej zebrani w imię moje, tam jestem pośród nich” (Mt 18, 19-20). Tak więc na początku praktykowaliśmy prostą formę dzielenia się modlitwą. Jeśli ktoś pragnął otrzymać jakąś łaskę, wypowiadał ją w grupie modlitewnej i wszyscy modlili się za niego, przeważnie w milczeniu. Jeśli Bóg udzielił mu tej łaski, wyrażał publicznie swą wdzięczność podczas następnej sesji modlitewnej. Łączyliśmy się więc z nim dziękując Bogu i wychwalając Go jeszcze bardziej za Jego miłość i dobroć względem nas. Odtąd polecam rekolektantom tę formę modlitwy już w pierwszym dniu ćwiczeń duchownych. Często obserwowałem, jak szybko otrzymywali łaski, o które prosili. Dawniej nie byłem do tego przekonany. Później odkryłem wartość dzielenia się modlitwą poza rekolekcjami. Jakie odmienne byłyby nasze dyskusje, konsulty, spotkania poprzedzające podjęcie decyzji, gdybyśmy modlili się nie tylko na początku i na końcu, ale również wtedy, gdy nie wiemy, co dalej robić, gdy zatrzymaliśmy się w miejscu, gdy szukamy natchnienia i światła, gdy czujemy się poirytowani i zdenerwowani, mamy ochotę kłócić się i bronić. Mogłem osobiście stwierdzić, jak te modlitewne sesje wspaniale łączyły ludzi, wspólnoty, pokonywały barierę pokoleń, gdy inne metody (dialog we wspólnocie, spotkanie grup itd.) zawodziły. Z przykrością muszę stwierdzić, że my księża tak rzadko spotykamy się, by modlić się w sposób odmienny, niż przewidują to stereotypowe formy liturgiczne. Nasze spotkania i dyskusje, zwłaszcza zespołów odpowiedzialnych za podejmowanie decyzji, niewiele się różnią od zebrań rady administracyjnej lub innych spotkań w zakładach pracy lub urzędach. Nie brak nam trzeźwego spojrzenia i ludzkiej roztropności, a nadto dysponujemy dobrymi analizami sytuacji i obfitą dokumentacją dyskutowanych problemów. Nie mamy jednak bezpośredniego kontaktu z Bogiem ani nie liczymy tak bardzo na Jego inspirację i kierownictwo. Wyraził to trafnie amerykański ksiądz Joseph M. O’Meara w artykule pt. Contrasting Conventions: Prayer Makes a Difference: W ostatnim miesiącu uczestniczyłem w dwóch spotkaniach, w Baltimore i Waszyngtonie. Obydwa poświęcone były sprawom religii, jakże bardzo jednak różniły się od siebie! Pierwsze z nich, to

doroczne zebranie Krajowej Federacji Rad Kapłańskich (KFRK), drugie - doroczne zebranie Full Gospel Business Men’s Fellowship International, międzywyznaniowej organizacji osób (przeważnie katolików, a także protestantów z różnych grup, a nawet Żydów), które przeżyły głębokie doświadczenie spotkania z Jezusem, a równocześnie dostrzegają niewystarczalność utartych sposobów ewangelizacji. Stowarzyszenie to ma zasadniczo charakter charyzmatyczny... Stowarzyszenie powstało w 1953 r. w Stanach Zjednoczonych, ma tam ponad 500 „oddziałów” i wiele w innych krajach. Doszło do takiego rozkwitu, że codziennie niemal powiększa się o jeden oddział, podczas gdy my tracimy codziennie wielu kapłanów, oni powiększają stale liczbę sług Pana. Kiedy nasi wierni tracą szybko nadzieję na skuteczność i owocność naszego chrześcijaństwa, ich członkowie mówią z entuzjazmem, czego Pan dokonuje w ich życiu i w całym świecie. Podczas gdy coraz niechętniej mówimy o naszej osobistej relacji z Bogiem i o naszym doświadczeniu Boga, oni z niecierpliwością czekają, by mówić o tym, co Pan uczynił dla nich i w ich życiu. Słuchałem młodego, 23-letniego mężczyzny opowiadającego, jak osobiste doświadczenie Boga odmieniło jego życie: przedtem oddawał się wyłącznie narkotykom, teraz prowadzi życie oddane bez reszty Jezusowi. Jest wiele podobnych świadectw młodych ludzi, znajdujących się w kręgu oddziaływania Stowarzyszenia. Ilu z nas może stwierdzić, że spotkało podobne owoce w naszych Kościołach? Jestem jeszcze pod wrażeniem świadectwa pewnego Żyda, który twierdził, że gotów jest „zostać eunuchem” dla Pana; człowiek żonaty, który żył, jakby nie był żonaty, ponieważ pochłaniało go całkowicie apostolstwo. Co za kontrast z tym, czego słuchałem podczas zebrania KFRK! Dlaczego dzieje się to wszystko u nich, a nie u nas czy w innych Kościołach chrześcijańskich? Nie znam pełnej odpowiedzi, lecz tylko jej część. Modlitwa! Jestem o tym przekonany. Podczas zebrania Stowarzyszenia nie mówiono o osobach, o miejscach, o sprawach, by równocześnie nie obejmować ich nieustanną modlitwą... Modlitwa, odmawiana lub śpiewana, była zawsze na ich wargach. Tymczasem podczas zebrania KFRK zaledwie odmówiono jedną modlitwę. Członkowie Stowarzyszenia między jedną sesją a drugą spotykali się w grupach i dzielili osobistym doświadczeniem Boga i planami, w jaki sposób mają zamiar głosić Jego wspaniałe słowo. Natomiast podczas zebrania KFRK spotykaliśmy się w przerwach po to, by sączyć koktajl i dyskutować o polityce kościelnej. W Stowarzyszeniu nie podejmowano niczego bez wezwania pomocy Ducha Świętego. Na spotkaniach KFRK zdawaliśmy się postępować z o wiele większą „naturalnością”... Przekonałem się, że sesja dzielenia się modlitwą w trakcie rekolekcji w żadnym razie nie powoduje „rozproszenia”, jakiego można by się spodziewać po dyskusji w grupie, pod warunkiem że nie urządzamy więcej niż jedną sesję dziennie. W przeciwnym razie istnieje niebezpieczeństwo, że rekolektant będzie się starał znaleźć ucieczkę w tej formie modlitwy stosunkowo „wygodniejszej”, by uniknąć rygorów związanych z osobistym spotkaniem z Bogiem. W odróżnieniu od dzielenia się modlitwą, dyskusja w grupie może rozbudzić emocje, którymi później trzeba się zająć, i może naruszyć wewnętrzne milczenie, którego domagają się rekolekcje. Co więcej: zrozumiałem, że dzielenie się modlitwą oznacza dla niektórych rekolektantów prawdziwe działanie profetyczne! Niejeden z odprawiających rekolekcje zwierzył mi się, że jakaś prośba, refleksja lub intuicja, której wysłuchał podczas dzielenia się modlitwą, spowodowała radykalną zmianę w jego rekolekcjach: to tak, jakby sam Pan przemówił do niego poprzez jakąś osobę (na tym polega właśnie dar proroctwa: że Bóg przemawia do kogoś za pośrednictwem jego brata, chociaż ten nie zdaje sobie z tego sprawy). Z ogromnym zainteresowaniem odkryłem, jak często proroctwo przyjmuje raczej formę modlitw niż wnikliwych dociekań lub kazań, i to często modlitw pozornie prostych. Ktoś wypowiada zwykłą prośbę, a zawsze ktoś inny staje się pobożny lub otrzymuje światło i inspirację, której szukał . Jak postępować? Nie ma żadnych reguł dzielenia się modlitwą. Myślę jednak, że warto wymienić pewne trudności, na jakie napotyka ta forma modlitwy oraz

przedstawić warunki, które czynią ją bardziej owocną. Przyjrzyjmy się najpierw tym trudnościom. 1. Uczestniczyć w sesji, by modlić się prywatnie. Jeśli tak czynisz, z jednej strony słowa wypowiadane przez innych będą dla ciebie rozproszeniem; z drugiej natomiast twoje milczenie może okazać się ciężarem dla grupy. Nie w tym sensie, by milczenie stanowiło przeszkodę w dzieleniu się modlitwą - przeciwnie, jak to zobaczymy. Nie można jednak zaprzeczyć, że nie trwasz z innymi „duchowo” i dlatego twoje milczenie może im przeszkadzać, podobnie jak tobie ich obecność i ich słowa. Niektórzy rekolektanci mówili mi, że nie odnoszą żadnego pożytku z dzielenia się modlitwą. Działo się tak, ponieważ udawali się na sesję, by kontynuować osobistą modlitwę. Dzielenie się modlitwą wymaga przyjęcia innej formy modlitwy, innej postawy. Udajesz się, by modlić się z innymi, by prosić za nich i by oni prosili za ciebie, by być otwartym na to wszystko, co ci powiedzą i by być otwartym na to, co Duch Święty podsunie ci, byś wypowiedział. Jeśli przyjmiesz taką postawę, dzielenie się modlitwą okaże się bardzo pożyteczne i owocne, chociaż przez większość czasu będziesz milczał. 2. Zbyt dużo wymądrzania. Ważne jest, by dzielenie się modlitwą nie było przeładowane myślami, refleksjami, ideami... Oczywiście, jest tu dla nich miejsce. Wielu osobom jednak łatwiej jest dzielić się ideami niż myślami. Zazwyczaj kiedy ktoś modli się do Pana, serce łatwiej dozna poruszenia przez łaskę aniżeli gdy ktoś opowiada nam o jakichś pomysłach, które mu przyszły do głowy podczas modlitwy. Musimy zwracać uwagę na formę przedstawiania naszych intuicji lub idei, kiedy przemawiamy rzeczywiście do członków grupy, dodając jedynie słowo „Pan” do tego, co sami mówimy. Postąpimy uczciwiej i nie narazimy na rozproszenie innych, gdy powiemy: „Bracia, mam myśl lub refleksję, z którą chciałbym się z wami podzielić...”, niż gdy zawołamy: „Panie...” i będziemy kontynuować własną mowę. Oto przykład tego, co chcę wyrazić: „Panie, Ty wiesz dobrze, ile szkód wyrządzają Kościołowi tak zwani „liberałowie” i znawcy Pisma Świętego... Według mnie, Panie, sprawiają oni dzisiaj w Kościele tyle zamieszania...” Oto przykład jak - niestety - pod pretekstem rozmowy z Bogiem możemy się nawzajem oskarżać. 3. Trzecią trudność, którą chciałbym tu wymienić, moglibyśmy nazwać „brakiem osobistego wydźwięku”, mówieniem w imieniu drugich. Ktoś używa zaimka „my” zamiast „ja”. „Panie, dziękuję Ci za dobroć, którą nam okazałeś”... Nie mów za innych. Pozostaw to celebransowi, który przewodniczy liturgii. Nie wyjaśniaj uczuć i odczuć całej grupy. Mów za samego siebie. Niech twoja modlitwa będzie jeszcze bardziej osobista. Kiedy bowiem mówisz „my”, niczym się nie dzielisz, czynisz się jedynie rzecznikiem grupy. 4. Jeszcze większy kłopot w tym, że nie słuchamy jedni drugich. Gdy ktoś kieruje do Pana pełną udręki prośbę, wołając rozpaczliwie o pomoc, a zaraz potem, niemal sekundę później, wyskakuje ktoś drugi, dziękując Bogu radosnym głosem za otrzymaną łaskę. Co on robił kiedy modlił się ten pierwszy? Słuchał? To przykre. Jest rzeczą prawie nieprzyzwoitą modlić się z radością, nie pozostawiając innym dość czasu na to, by towarzyszyli drugiemu człowiekowi w jego bólu i modlili się za niego. Dlatego warto, by grupa miała animatora: kogoś, kto nie stawia się ponad grupą, ale potrafi synchronizować to wszystko, co się w niej dzieje i wsłuchiwać się zarówno w głos członków grupy, jak i Pana. W sytuacji, którą opisałem, osoba wyrażająca swą udrękę i cierpienie może odnieść wrażenie, że nikogo to nie obchodzi. Jeśli więc nikt nie odezwie się, animator może sformułować głośno odpowiednią krótką modlitwę. Będzie to wsparcie i pociecha dla osoby, która prosiła o pomoc, przekona się bowiem, że bracia nie słuchali obojętnie jej modlitwy. Kiedy Jezus konał w Ogrodzie Oliwnym, dzielił się z uczniami swą modlitwą pełną udręczenia, czy nie jest to wymowne? Pozwolił im słuchać tego, co mówił do Ojca, i szukał ich wsparcia i pociechy. Jeśli nie słuchamy jeden drugiego, po prostu nie dzielimy się wzajemnie modlitwą. Przysłuchiwanie się czyjejś modlitwie zakłada, że ten ktoś mówi głośno. Bardzo rozprasza i wręcz irytuje, gdy ktoś coś mruczy pod nosem i musimy wytężać słuch, by go dosłyszeć. Mów wyraziście albo nie mów nic. 5. Następna

trudność polega na tym, że nie słuchamy Pana mówiącego w naszym sercu. Może się zdarzyć, że niekiedy tak jesteśmy pochłonięci modlitwą i problemami drugiego człowieka, że Bóg schodzi na drugi plan. Nie pozwalamy, by inspirował nas, mówił do nas w naszych sercach, ponieważ zbyt zajęci jesteśmy tym, co sami i co inni mówią do Niego. Pan jednak stale do nas przemawia. Jeśli zdobędziemy się na wewnętrzne milczenie, dostrzeżemy, jak nas skłania do wypowiedzenia modlitwy lub podzielenia się czymś, co chce nam uzmysłowić. Pan tak posługuje się często naszą modlitwą lub intuicją, by wzbudzić charyzmat proroctwa w grupie. Proroctwo polega na przemawianiu do drugiego człowieka w imieniu Pana, przekazaniu mu posłannictwa od Pana. Ten dar występował często w pierwszym Kościele. Cenił go ogromnie św. Paweł i nakłaniał chrześcijan, by go szukali, pomaga on bowiem bardzo w duchowym wzrastaniu bliźniego (por.1 Kor 14). Znakomity przykład proroctwa spotykamy w Dziejach Apostolskich: „Kiedyśmy tam [w Cezarei] przez dłuższy czas mieszkali, przyszedł z Judei pewien prorok, imieniem Agabos. Przybył do nas, wziął pas Pawta, związał sobie ręce i nogi i powiedział: „To mówi Duch Święty: Tak Żydzi zwiążą w Jerozolimie męża, do którego należy ten pas, i wydadzą w ręce pogan”. Kiedyśmy to usłyszeli, razem z miejscowymi braćmi zaklinaliśmy Pawta, aby nie szedł do Jerozolimy” (Dz 21, 10-12). Czasem miałem okazję obserwować, jak działa ten dar proroctwa, chociaż nigdy w sposób tak spektakularny jak w wypadku Agabosa. Ktoś z grupy dzielił się swoim przeczuciem lub czuł potrzebę przeczytania fragmentu Pisma Świętego wybranego przypadkowo albo kierował prostą modlitwę do Pana. Kto inny czuł, że to Bóg mówi do niego w tym momencie, gdy drugi przemawiał. Dlatego zwykle nalegam, byśmy nie tłumili tego, co Pan zdaje się nakazywać, byśmy mówili, ponieważ często przekazuje nam to, czym powinniśmy wedle Jego oczekiwań podzielić się z innymi w grupie. Stąd ważne, by pilnie nasłuchiwać głosu Pana, który może przemówić w milczeniu naszego serca albo przez słowa drugiego człowieka. Wskazane będzie, jeśli animator grupy zaproponuje chwilę modlitwy w milczeniu (niektórzy nazywająją „sesją wsłuchiwania się”), gdy zauważy, że mówi się zbyt wiele rzeczy bez ducha i głębi właściwych modlitwie. Pojawią się chwile, kiedy grupa spontanicznie trwa w milczeniu. Są dwa rodzaje milczenia. Może być milczenie głuche, ciężkie; mamy wtedy wrażenie, że nic się nie dzieje, że osiedliśmy na mieliźnie. Kiedy przedłuża się zbytnio takie milczenie, zwykle radzę, byśmy na chwilę przerwali modlitwę i starali się odkryć przyczynę tej pasywnej sytuacji: jesteśmy zbyt leniwi? Zbyt powściągliwi? Czy rzeczywiście czujemy się dobrze z tym milczeniem? Zwykle lenistwo i zbytnia powściągliwość ustępują, gdy zaśpiewamy jakiś hymn, zwłaszcza uwielbienia i dziękczynienia, albo przeczytamy jeden lub drugi urywek z Pisma Świętego. Czasem mamy do czynienia z innym rodzajem milczenia, kiedy cała atmosfera przesycona jest modlitwą, pobożnością, namaszczeniem. Wszyscy trwają w modlitwie. Piękne to milczenie i jest nieporozumieniem przerwanie go głośną modlitwą lub hymnem po to tylko, by „dalej wszystko szło do przodu”. Trzeba pewnej duchowej wrażliwości, by rozróżnić rodzaje milczenia. Tutaj animator może okazać się wielką pomocą. 6. Następna trudność: nadmiernie długie modlitwy, które nazywam „modleniem się do galerii”. Jest bardzo ważne, by modlitwy nie były zbyt długie. Po jakimś czasie trudno jest skupić uwagę na tym, co chce się w modlitwie wypowiedzieć. Lepiej jest modlić się dziesięć razy podczas modlitewnej sesji, za każdym razem pół minuty lub minutę, niż narzucić innym długą, pięcio- lub sześciominutową modlitwę. Modlenie się do galerii nie jest niczym innym, jak tylko chęcią wywarcia naszą modlitwą wrażenia na innych. Czasem „przygotowujemy” szczegółowo, co chcemy powiedzieć, bo albo jesteśmy napięci, albo chcemy zrobić wrażenie. Modlitwa idealna to taka, w której mamy wzrok utkwiony w Bogu, bo do Niego modlimy się, i nie przejmujemy się zbytnio gramatyczną konstrukcją wypowiadanych zdań. Jeśli modlitwa jest prosta i spontaniczna, nie szkodzi, jeśli stylistycznie jest mniej udolna. Nie możemy oczywiście zapominać o obecności innych i modlić

się do Pana, jakby nikogo nie było. Musimy jednak mieć świadomość, że to do Niego kierujemy nasze słowa, że zwracamy się do Niego, a nie do grupy. 7. Ostatnia trudność, którą chcę tu wymienić, odnosi się do sytuacji, gdy udajemy się na sesję dzielenia się modlitwą nie poświęciwszy wcześniej dłuższego czasu na modlitwę osobistą. Dzielenie się modlitwą wydaje się bardziej owocne, jeśli jego uczestnicy spędzili wcześniej część dnia na modlitwie indywidualnej, osobistej. Znam grupy odnowy charyzmatycznej, w których zakłada się, że w dniu, kiedy grupa ma zgromadzić się wieczorem, by wspólnie się modlić, każdy z jej członków poświęca przynajmniej dwie godziny na osobistą modlitwę. Kiedy po raz pierwszy uczestniczyłem w jednym z tych modlitewnych spotkań, zbudowałem się nie tylko widokiem modlących się osób, ale wiadomością, że większość z nich - ludzi świeckich - wstała bardzo wcześnie rano, by czytać Pismo Święte; spędzili dwie godziny na osobistej modlitwie przed Panem, zanim udali się do pracy. Nie dziwię się więc w najmniejszym stopniu, że ich spotkania modlitewne przepojone są łaską i namaszczeniem Ducha. Te osoby już przyszły na modlitwę napełnione duchem modlitwy, a nie po to, by „naładować” swe wyczerpane baterie duchowe! To stanowi prawdopodobnie przyczynę, dla której dzielenie się modlitwą wydaje się o wiele bardziej owocne podczas rekolekcji, kiedy wszyscy poświęcają sporo czasu na modlitwę osobistą. Inne wskazówki Idealnie byłoby, gdyby dzielenia się modlitwą „nie planować”, by jego uczestnikom pozostawić maksimum wolności, by mogli zabierać głos w takiej formie i wtedy, kiedy Duch Święty ich do tego nakłania. Jedni wolą odczytać fragment Pisma Świętego, inni zaśpiewać hymn (do którego mogą się przyłączyć inni, jeśli czują się do tego poruszeni), jeszcze inni podzielić się refleksją lub sformułować modlitwę. Nie ma ściśle ustalonego porządku. Dobrze jest rozpocząć chwilą milczenia, podczas której każdy może ożywić swą wiarę w obecność Pana. W ten sposób Pan staje się obecny. Pomocne jest również zaśpiewanie na początku jakiegoś hymnu. W trakcie rekolekcji główny akcent podczas dzielenia się modlitwą powinien być położony na prośby o osobiste łaski związane z rekolekcjami i na wyrażanie wdzięczności Panu za możliwość odprawienia ćwiczeń duchownych. Poza rekolekcjami powinniśmy często praktykować modlitwę wstawienniczą: modlić się w potrzebach drugich. Trzeba jednak przede wszystkim poświęcić czas na modlitwę uwielbienia. Gdy wielbimy Boga za Jego dobroć i za łaski, którymi obdarzył nas i naszych bliźnich, nasze serca jaśnieją i napełniają się radością. Osobiście odkryłem wartość modlitwy uwielbienia dopiero po wejściu w kontakt z ruchem odnowy charyzmatycznej. Niewiele jest modlitw tak skutecznych, dających ci poczucie, że jesteś miłowany przez Boga, ożywiających ludzi przygnębionych i pomagających w przezwyciężeniu pokus. Psalm 8 mówi: „Sprawiłeś, że [nawet) usta dzieci i niemowląt oddają Ci chwałę, na przekór Twym przeciwnikom, aby poskromić nieprzyjaciela i wroga” (8, 3). Żydzi mieli zwyczaj, że wyruszali do walki, chwaląc imię Pana. Uważali to za potężną broń w walce z przeciwnikiem. Czytamy w II Księdze Kronik (20, 20-22): „Gdy ruszali, stanął Jozafat i rzekł: „Mieszkańcy Judy i Jerozolimy, posłuchajcie mnie: Zaufajcie Panu, Bogu waszemu, a ostaniecie się, zaufajcie Jego prorokom, a będzie się wam powodziło”. Potem, poradziwszy się ludu, ustanowił śpiewaków dla Pana, by idąc w świętych szatach przed zbrojnymi wysławiali Go śpiewając: Wysławiajcie Pana, albowiem na wieki jest Jego łaskawość. W czasie kiedy rozpoczęli wznosić okrzyki radości i uwielbienia, Pan zastawił zasadzkę na Ammonitów, Moabitów i mieszkańców góry Seir, wkraczających przeciw Judzie, tak iż się wzajemnie pobili”. Zauważmy, że w Starym Testamencie modlitwę uwielbienia wyrażano głośno, krzycząc czy też śpiewając... Poznałem ludzi, którzy zwierzyli mi się, że modlitwa uwielbienia bardzo ich ożywiała, nawet fizycznie. Pewien robotnik powiedział mi, że przy hałasie maszyn fabrycznych spędzał znaczną część dnia, wielbiąc Boga na głos (chociaż nie za głośno, by nie przeszkadzać towarzyszom pracy) i że przywracało mu to siły - również w czasie nocnej zmiany, podobnie jak zimny prysznic albo

filiżanka kawy. Kiedy grupa modlitewna staje się ociężała i ogarnia ją bezwład, animator mógłby powiedzieć kilka słów o modlitwie uwielbienia i zachęcić wszystkich, by skierowali wzrok ku Bogu i wielbili Go za wszystkie rzeczy, dobre i złe, a zwłaszcza za to, że On sam jest Bogiem dobrym. Można to uczynić w formie modlitwy indywidualnej lub zbiorowej, śpiewając hymn uwielbienia, adoracji i dziękczynienia. Wkrótce powinno się zauważyć zmianę atmosfery w grupie. Wreszcie ostatnia, ale ważna sugestia dla tych, którzy chcą dzielić się modlitwą poza rekolekcjami: ustalcie wcześniej czas trwania spotkania modlitewnego (pół godziny, godzina, dwie godziny...) i poinformujcie wszystkich. I gdy mija ustalona pora, chociaż większość pragnie przedłużyć modlitwę, przerwijcie sesję, by każdy, kto chce, mógł odejść. Pozostali mogą kontynuować modlitwę, jeśli tego pragną. Pozwoli to uniknąć rozproszenia i napięcia związanego z pytaniem, kiedy nastąpi koniec. Kapłan i dzielenie się modlitwą Kapłan, jako „animator” duchowy, może odnaleźć w grupie modlitewnej bogate i owocne pole do apostolatu. Znam księży, którzy po doświadczeniu dobrodziejstw dzielenia się modlitwą w czasie takich rekolekcji, jakie my odprawiamy, zaczęli modlić się wspólnie ze swoimi współpracownikami świeckimi, katechistami, nauczycielami i uzyskali wiele darów. Jako kapłani odwiedzamy naszych wiernych, jesteśmy wzywani do chorych, udzielamy porad i kierownictwa duchowego w naszych miejscach pracy. Jakże jednak rzadko myślimy o tym, by modlić się z tymi ludźmi. Nie mieści się to w naszej tradycji, tak jak tkwi to w tradycji pastorów protestanckich. Raczej mamy zwyczaj udzielania błogosławieństwa naszym wiernym czy chorym... Czasem modliłem się z osobą, której byłem kierownikiem duchowym. Modliliśmy się wspólnie do Pana obecnego pośród nas, przedstawiając mu nasze oczekiwania, wątpliwości i rozczarowania i prosząc Go o pomoc. Często wydawało mi się to skuteczniejsze niż cała reszta rozmowy i wręcz „uzdrawiające”, zarówno dla danej osoby, jak i dla mnie. Jeżeli tylko raz zdobędziemy się na odwagę, by wspólnie się pomodlić przed i po rozmowie (a nawet w konfesjonale), cała reszta staje się łatwa; nie spotkałem jeszcze osoby, która nie przyjęłaby z wdzięcznością propozycji, by modlić się z nią i za nią. Pamiętam doskonale, co mi powiedziała w szpitalu pewna chora kobieta, która była wcześniej katoliczką, ale przeszła do zielonoświątkowców: „Kiedy mój pastor przychodzi do mnie z wizytą, poświęca prawie pół godziny na to, by czytać Pismo Święte i modlić się ze mną. Takiego pastora potrzebuję. Kiedy odwiedza mnie ksiądz katolicki, mówi o polityce albo o pogodzie, potem udziela mi błogosławieństwa i odchodzi”. Jak już powiedziałem, w naszej tradycji nie mieściła się wspólna modlitwa z chorym, zanim się z nim pożegnamy, albo zaproponowanie rodzinie, którą odwiedzamy: „Czy możemy się na koniec wspólnie pomodlić?” Odwiedzam wiele rodzin i w czasie tych wizyt dzielimy się modlitwą. Zaczynam od siebie: modlę się jako pierwszy, a następnie pytam, czy ktoś nie chciałby przedstawić czegoś Bogu. Mają zwykle wiele do powiedzenia. Przeważnie na początku swoje prośby mówią mnie i ja w ich imieniu zanoszę modlitwę do Pana. Potem robią już to sami. Czasem zaczynam od odmawiania różańca, do którego wiele rodzin jest przyzwyczajonych. I między jedną tajemnicą a drugą pytam: „Za kogo ofiarujemy ten dziesiątek?” Następnie modlę się spontanicznie za wymienione osoby, powoli znikają trudności i ludzie sami zaczynają się modlić we wskazany im sposób. Podczas niektórych rekolekcji, kiedy jest wielu uczestników, zachęcam, by do dzielenia się modlitwą utworzyli mniejsze grupy, po dziesięć lub dwanaście osób. Zwykle, jak podczas tych rekolekcji, dzielenie się modlitwą odbywa się wieczorem, przed wystawionym Najświętszym Sakramentem. Myślę, że dla wielu z was, którzy bierzecie udział w tej modlitwie, to doświadczenie będzie autentycznym skarbem przez długi czas. Rozdział dziesiąty Nawrócenie Na początku rekolekcji zwykle rozważamy naszą grzeszność i dzięki łasce pokuty szukamy Bożego przebaczenia. Chciałbym dziś właśnie mówić na temat nawrócenia. Nawrócenie jako sposób doświadczenia Chrystusa Chociaż doświadczenie Chrystusa jest łaską, na którą nigdy nie

możemy zasłużyć, istnieją - jak już mówiłem wcześniej - dwie postawy, które możemy pogłębiać, przygotowując się na przyjęcie łaski: gorące pragnienie spotkania się z Chrystusem; wytrwałość w modlitwie błagalnej. Trzecią byłoby nawrócenie i pokuta. Wyraża to przepięknie księga Apokalipsy: „Aniołowi Kościoła w Efezie napisz: To mówi Ten, który trzyma w prawej ręce siedem gwiazd. Ten, który się przechadza wśród siedmiu złotych świeczników: Znam twoje czyny: trud i twoją wytrwałość, i to, że złych nie możesz znieść, i że próbie poddałeś tych, którzy zwą samych siebie apostołami, a nimi nie są, i żeś ich znalazł kłamcami. Ty masz wytrwałość: i zniosłeś cierpienie dla imienia mego - niezmordowany. Ale mam przeciw tobie to, że odstąpiłeś od twej pierwotnej miłości. Pamiętaj więc, skąd spadłeś, i nawróć się, i pierwsze czyny podejmij! Jeśli zaś nie - przyjdę do ciebie i ruszę świecznik twój z jego miejsca, jeśli się nie nawrócisz” (Ap 2, 1-5). „Aniołowi Kościoła w Laodycei napisz: To mówi Amen, Świadek wierny i prawdomówny, początek stworzenia Bożego: znam twoje czyny, że ani zimny, ani gorący nie jesteś. Obyś był zimny albo gorący! A tak, skoro jesteś letni i ani gorący, ani zimny, chcę cię wyrzucić z mych ust. Ty bowiem mówisz: „Jestem bogaty” i „wzbogaciłem się”, i „niczego mi nie potrzeba”, a ty nie wiesz, że to ty jesteś nieszczęsny i godzien litości, i biedny, i ślepy, i nagi. Radzę ci kupić u mnie złota w ogniu oczyszczonego, abyś się wzbogacił, i białe szaty, abyś się oblókł, a nie ujawniła się haniebna twa nagość, i balsamu do namaszczenia twych oczu, byś widział. Ja wszystkich, których kocham, karcę i ćwiczę. Bądź więc gorliwy i nawróć się! Oto stoję u drzwi i kołaczę: jeśli kto posłyszy mój głos i drzwi otworzy, wejdę do niego I będę z nim wieczerzał, a on ze mną” (Ap 3,14-20). Konieczność nawrócenia Te słowa Apokalipsy przypominają postawę, jaką Jezus ukazuje w Ewangeliach. Nawrócenie i pokuta są tematem Jego pierwszych pouczeń: „Czas się wypełnił i bliskie jest królestwo Boże. Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię!” (Mk 1, 15). To również główny motyw pierwszych wystąpień apostołów w Dziejach Apostolskich: „Nawróćcie się - powiedział do nich Piotr - i niech każdy z was ochrzci się w imię Jezusa Chrystusa na odpuszczenie grzechów waszych, a weźmiecie w darze Ducha Świętego” (Dz 2, 38). Nawrócenie i pokuta to fundamentalna i stała postawa chrześcijanina. Powinien on przede wszystkim wyznać swój grzech. Bez żadnych usprawiedliwień, bez żadnych pretensji czy litowania się nad sobą. Powinien również wyznać swą niezdolność do wyzwolenia się od grzechu oraz absolutną potrzebę zbawczej mocy Jezusa. „Łatwo przychodzi mi chcieć tego, co dobre, ale wykonać - nie. Nie czynię bowiem dobra, którego chcę, ale czynię to zło, którego nie chcę. Jeżeli zaś czynię to, czego nie chcę, już nie ja to czynię, ale grzech, który we mnie mieszka. A zatem stwierdzam w sobie to prawo, że gdy chcę czynić dobro, narzuca mi się zło. Albowiem wewnętrzny człowiek [we mnie] ma upodobanie zgodne z Prawem Bożym. W członkach zaś moich spostrzegam prawo inne, które toczy walkę z prawem mojego umysłu i podbija mnie w niewolę pod prawo grzechu mieszkającego w moich członkach. Nieszczęsny ja człowiek! Któż mnie wyzwoli z ciała, [co wiedzie ku] tej śmierci? Dzięki niech będą Bogu przez Jezusa Chrystusa, Pana naszego!” (Rz 7, 18-24). Ważne jest, by chrześcijanin doświadczył owego Pawłowego: „nieszczęsny ja człowiek! Któż mnie wyzwoli...”. Któż z nas nie doświadczył tego wielokrotnie w swoim życiu? Możemy więc zbliżyć się do Jezusa, nie dowierzając zbytnio sobie, lecz zawierzając się całkowicie Jego mocy. Jezus mówi wprost, że jest właśnie dla takich ludzi, dla „grzeszników”. Przyszedł do nich, a nie do „sprawiedliwych”. Jeśli jesteśmy „sprawiedliwi”, jeśli uważamy sami siebie za „doskonałych”, wówczas Jezus nie przyszedł do nas i nie interesujemy Go. Musimy stale świadomie kontrolować poczucie własnej „sprawiedliwości”, bo inaczej możemy dojść do tej samej ślepoty i zatwardziałości serca, którą odznaczali się faryzeusze. Wydaje mi się, że dzisiaj z takim trudem uświadamiamy sobie własną bezsilność i nieodzowną potrzebę Jezusa dlatego, iż w znacznej mierze zatraciliśmy poczucie grzechu. Poczucie grzechu Dziś bardzo pomniejszamy znaczenie grzechu, pomimo że Jezus

zdawał się przypisywać mu wielką wagę. „To jest bowiem kielich krwi mojej, Nowego i wiecznego przymierza, która za was i za wielu będzie wylana na odpuszczenie grzechów” - takie słowa wypowiada kapłan w najbardziej uroczystym momencie Eucharystii, powtarzając słowa Jezusa. „Weźmijcie Ducha Świętego” - mówi Jezus do swych Apostołów po zmartwychwstaniu: „Którym odpuścicie grzechy, są im odpuszczone, a którym zatrzymacie, są im zatrzymane” (J 20, 23). W Modlitwie Pańskiej poleca nam prosić o trzy rzeczy: o chleb nasz powszedni, o moralną siłę do niepoddawania się pokusie i o odpuszczenie grzechów. Posyła swego Ducha, by Ten przekonał świat „o grzechu, o sprawiedliwości i o sądzie” (J 16, 8). Nie ulega wątpliwości, że przebaczenie grzechów jest czymś istotnie ważnym dla Jezusa. Ukażę wam to później, kiedy będę mówił o społecznym aspekcie grzechu. Słusznie dowiadujemy się na początku Ewangelii, że Jezus przynosi nam zbawienie od grzechu, a nie zbawienie typu ekonomicznego, społecznego lub politycznego, jak twierdzą dziś niektórzy. „Józefie, Synu Dawida” - mówił anioł - „nie bój się wziąć do siebie Maryi, Twej Małżonki; albowiem z Ducha Świętego jest to, co się w Niej poczęło. Porodzi Syna, któremu nadasz imię Jezus, On bowiem zbawi swój lud od jego grzechów” (Mt 1, 20-21). Mamy wiele innych tekstów Nowego Testamentu, które podkreślają, że to jest powód, dla którego Bóg stał się człowiekiem. Oto niektóre: „Nauka to zasługująca na wiarę i godna całkowitego uznania, że Chrystus Jezus przyszedł na świat zbawić grzeszników” (1 Tm 1, 15). Z Listu do Rzymian (5, 8) dowiadujemy się, że „Bóg okazuje nam swą miłość [właśnie] przez to, że Chrystus umarł za nas, gdyśmy byli jeszcze grzesznikami”. A w I Liście św. Jana (1 J 4,10) czytamy, że Bóg „posłał Syna swojego jako ofiarę przebłagalną za nasze grzechy”. Przebaczenie grzechów jest dla Jezusa czymś o wiele bardziej istotnym niż zdrowie ciała albo powodzenie materialne. Jeśli uzdrawia paralityka w rozdziale 9. Mateusza, czyni to, by ukazać swoim przeciwnikom, że obdarzył go o wiele większą i cenniejszą łaską: łaską odpuszczenia grzechów. Dla nas, którzy jesteśmy duchowo mniej wrażliwi niż ludzie w minionych wiekach, odpuszczenie grzechów nie zajmuje zbyt wysokiej pozycji na liście pożądanych przez nas dóbr. Tym bardziej potrzeba nam daru nawrócenia i pokuty. Sens nawrócenia Nie chciałbym, abyście uważali, że nawrócenie oznacza uświadomienie sobie grzechu i żal za niego. Żal za grzech jest jednym z aspektów nawrócenia - i w żadnym wypadku nie najważniejszym. Nawrócenie wyrażone jest w języku greckim słowem metanoia, które oznacza całkowitą przemianę serca i umysłu, wyrzeczenie się egoizmu i zwrócenie się do Boga. Być może najlepszym określeniem nawrócenia jest przykazanie podane przez Jezusa: „Będziesz miłował Pana, Boga swego, całym swoim sercem, całą swoją duszą, całą swoją mocą i całym swoim umysłem; a swego bliźniego jak siebie samego” (Łk 10, 27). Mogę wylewać gorzkie łzy za swe grzechy i mówić Bogu, jak bardzo mi przykro z tego powodu i prosić o przebaczenie - to wszystko nie wystarcza, bym posiadł dar nawrócenia. Może bowiem nie jestem jeszcze gotów, by wyrzec się swych „nieuporządkowanych uczuć”, kochać Boga bezgranicznie i żyć w sposób radykalnie nowy, a o to przecież chodzi. Wyraża to dobrze fragment z Apokalipsy, cytowany przez nas na początku, gdzie mowa o Kościele, który rzeczywiście bardzo pracował i cierpliwie znosił cierpienia z powodu Pana: „Znam twoje czyny: trud i twoją wytrwałość!... Ty masz wytrwałość: i zniosłeś cierpienie dla imienia mego - niezmordowany”. Wykazał również wierność Jego prawdzie i zdolność rozeznania, odrzucając fałszywą naukę i fałszywych apostołów. A jednak Pan nie jest zadowolony. Kościół ten stale potrzebuje nawrócenia, ponieważ brakuje mu miłości: „Ale mam przeciw tobie to, że odstąpiłeś od swej pierwotnej miłości. Pamiętaj więc, skąd spadłeś, i nawróć się, i pierwsze czyny podejmij”. Jest jeszcze jedna cecha charakterystyczna łaski nawrócenia. Towarzyszy jej zawsze wielka radość i pokój. Kiedy temat nawrócenia i żalu za grzech zostaje poruszony w rekolekcjach i kazaniach, ludzie zwykle przygotowują się do przeżycia „negatywnych” uczuć: winy, niechęci do samego siebie, smutku i

przygnębienia. Kto jednak nie odróżnia żalu za grzech od smutku, ten nie doświadczył jeszcze, czym jest żal za grzechy pochodzący od Ducha Świętego. Jakże często słyszymy od ludzi po spowiedzi, że czują się szczęśliwi i mają poczucie ulgi, jakby pozbyli się jakiegoś wielkiego ciężaru. Dziwny paradoks: łzy żalu z powodu obrazy Boga mogą współistnieć z uczuciami radości, że odnaleźliśmy znów naszego Boga, że On nas nadal kocha i że wszystkie nasze grzechy rzucił w niepamięć. Czyż tak właśnie nie powinno być? Kiedy człowiek zagubiony w puszczy odnajduje znów drogę do domu, kiedy człowiek odnajduje zagubiony skarb - czyż nie ma powodu do ogromnej radości? Jezus łączy zawsze nawrócenie z uczuciem głębokiej radości. Z ogromną delikatnością opowiada nam, jak bardzo cieszy się Ojciec, kiedy syn marnotrawny powraca do domu albo kiedy pasterz znajduje zagubioną owcę, albo aniołowie Boży z nawrócenia jednego grzesznika. Jakaż wielka będzie więc radość syna przyjętego na powrót w domu Ojca, albo owcy odnajdującej drogę do owczarni albo też grzesznika, który widzi, że sprawił Bogu tyle radości, powracając do Niego! Jeśli więc ktoś z was oczekiwał uczuć smutku i przygnębienia w związku z tematem następnej medytacji: nawróceniem, chcę, byście byli przygotowani na zupełnie odmienne uczucia: radości z tego powodu, że Ojciec znów was przygarnie, oraz miłości, bardzo intensywnej miłości: całej miłości waszego serca wobec Niego i Jego Syna Jezusa Chrystusa. Nie znam lepszego sposobu nawrócenia, jak powtarzanie stale: „Boże mój! Wiesz, że Cię kocham i że pragnę Cię kochać z całego serca, z całej duszy, ze wszystkich mych sił...!” Nawrócenie - owoc spotkania z Chrystusem Na początku tej konferencji mówiłem o nawróceniu jako sposobie spotkania z Chrystusem. Jest to określenie tylko częściowo precyzyjne. Spotkanie z Chrystusem zwykle poprzedza łaskę nawrócenia. Najpierw mamy do czynienia z nawróceniem, które pomaga w głębszym doświadczeniu Chrystusa, ale dopiero w ślad za tym doświadczeniem otrzymujemy łaskę nawrócenia w całej pełni. Dopiero po spotkaniu z Nim rozumiemy, czym jest grzech i czym jest miłość. Dopiero gdy człowiek zobaczy światło, wychodząc z ciemnego lochu, uświadamia sobie, jakie zalegają tam ciemności i jakim wspaniałym i drogocennym darem jest światło. Gdy przebywał w lochu, oczy przyzwyczaiły się do ciemności i być może nawet zapomniał, że tkwi w ciemnościach i że potrzebuje światła. To nie grzesznik pojmuje, czym jest grzech, ale człowiek święty, bo tylko święty zbliżył się do Bożego światła. Poznajemy nasze grzechy dzięki Bożemu Objawieniu, a nie naszym rozumem. Pismo Święte daje nam wiele przykładów na to. Paweł uważał, że wyświadczał Bogu przysługę, prześladując Kościół. Dopiero po spotkaniu z Chrystusem uświadamia sobie swój grzech. Odtąd nazywa się najmniejszym z apostołów, niegodnym imienia „apostoła” za to, że prześladował Kościół Chrystusowy (por. 1 Kor 15, 9). Dojdzie nawet do tego, że będzie się uważał za pierwszego z grzeszników (por.1 Tm 1,15). Żeby jednak pojąć to wszystko, musiał najpierw spotkać Pana. To samo można powiedzieć o Piotrze, który najpierw odkrył, kim jest rzeczywiście Jezus, a potem dopiero mógł zawołać: „Odejdź ode mnie, Panie, bo jestem człowiek grzeszny” (Łk 5, 8). Zawołanie podobne do słów proroka Izajasza, który po przeżyciu wizji Boga, staje się przenikliwie świadomy swego grzechu: „Biada mi! Jestem zgubiony! Wszak jestem mężem o nieczystych wargach” (Iz 6, 5). Przypomnijmy sobie również skruchę i nawrócenie Zacheusza po tym, jak Pan nawiedził jego dom (Łk 19) oraz jawnogrzesznicę wylewającą łzy miłości i nawrócenia przy spotkaniu z Panem (Łk 7). I czyż tak nie powinno być? Jakże możemy żałować, że obraziliśmy Pana, jeśli Go najpierw nie pokochamy? A jak Go pokochamy, jeśli najpierw nie wejdziemy w kontakt z Nim i nie doświadczymy, kim jest? Z tego też powodu myślę, że medytacja na temat grzechu i nawrócenia nie jest medytacją dla początkujących w życiu duchowym, lecz dla wielkich świętych, dla ludzi, którzy postąpili znacznie na drodze świętości. Dlatego nie dziwi, że święty Proboszcz z Ars pragnął usilnie uciec ze swej parafii i zostać pustelnikiem. Dlaczego? Bo chciał opłakiwać swoje grzechy! Niezrozumiałe to i wręcz irytujące

dla tych z nas, którzy nie pojęli jeszcze, co znaczy kochać Boga i być przez Niego kochanym; dla tych z nas, którzy jeszcze nie „zobaczyli” Pana. Nie powinniśmy się więc zniechęcać, jeśli nie otrzymaliśmy zaraz tej nadzwyczajnej łaski. Prawdopodobnie Pan zachowuje ją dla nas na koniec, kiedy nasza miłość ku Niemu będzie o wiele głębsza. Bądźmy na razie zadowoleni z tego, że gorąco Go pragniemy i że chcemy Go kochać, jak tylko potrafimy. Poznałem niedawno modlitwę przypisywaną św. Anzelmowi. Chciałbym ją wam przybliżyć, ponieważ wyraża trafnie różne etapy, przez które przechodzi większość ludzi, zanim sobie uświadomi swe grzechy i żałuje za nie. Etapy te stanowią dokładny opis łaski nawrócenia w całej jego pełni: pragnienie Boga, miłość Boga i obrzydzenie sobie grzechu. Oto modlitwa: „Panie, nasz Boże, udziel nam łaski, byśmy pragnęli Cię z całego serca, a pragnąc Cię, byśmy mogli Cię szukać i znajdywać; a znajdując Cię, byśmy mogli Cię ukochać; a pokochawszy Cię, byśmy obrzydzili sobie to wszystko, od czego nas wybawiłeś. Amen”. Niektóre teksty biblijne W następnej konferencji będę mówił o niebezpieczeństwach kryjących się w medytacji o nawróceniu i o grzechu. Teraz jednak chciałbym wam już podać niektóre z bardzo wielu tekstów Pisma Świętego na ten temat. Najpierw kilka tekstów z Nowego Testamentu, a następnie ze Starego. Łukasz 7, 36-50: kobieta z Magdali. Zwróćcie uwagę, jakie znaczenie w przebaczaniu grzechów przypisuje Jezus miłości. Łukasz 15: przypowieści o kochającym Ojcu, o zgubionej drachmie i o zaginionej owcy. Podkreślona została tutaj radość oraz dobroć pełna czułości i miłości. Dzieje Apost. 9: nawrócenie św. Pawła. Jan 4, 5-42: nawrócenie Samarytanki. Łukasz 19: nawrócenie Zacheusza. Jan 21,1-19: Piotr wyznaje swą miłość 1 Tm 1,15: św. Paweł mówi, że jeżeli Bóg dokonał tak wielkich rzeczy w nim, czyż nie dokona tego samego w tych, którzy Mu ufają? Fragment, który podnosi na duchu. Apokalipsa 2, 1-7: oraz 3, 14-22: Umiłowany stoi u drzwi i kołacze, tak jakby bardziej On nas potrzebował niż my Jego. Zauważcie podobieństwo do pasterza szukającego owcy i ojca wyczekującego na marnotrawnego syna. Stary Testament zawiera wiele epizodów pomocnych w medytacji nad grzechem i nawróceniem. Ograniczę się do zacytowania niektórych fragmentów z proroków: Ezechiel 16; Jeremiasz 2; Ozeasz 2; Izajasz 63, 7-64, 11, zawierający wzruszającą modlitwę, którą możecie uczynić swoją. Nade wszystko nie starajcie się „wyrobić” sobie łaski nawrócenia i żalu za grzechy. Proście o nią. Proście o łaskę miłowania Boga. Proście o dar spotkania Go w tych dniach podczas modlitwy. Nawrócenie z pewnością przyjdzie. Rozdział jedenasty Niebezpieczeństwa związane z nawróceniem Kiedy nawrócenie rozumiane jest niewłaściwie, kiedy podkreśla się zbytnio wymiar winy, lęku przed karą i wstrętu do samego siebie, wówczas staje się ono czymś bardzo niebezpiecznym. Wszystkie dobre rzeczy są niebezpieczne, i łaska nawrócenia nie jest tu wyjątkiem. chciałbym w tej konferencji poruszyć niektóre z tych niebezpieczeństw. Odmowa przebaczenia samemu sobie Bóg nie pragnie niczego innego jak tylko przebaczyć nam. Nie musimy nawet powiedzieć: „przykro mi”. Powinniśmy jedynie pragnąć powrócić do Niego. Nie będzie On nawet czekał, by syn marnotrawny - skończył krótką przemowę pełną skruchy przygotowaną na tę okazję. Nie ma nic łatwiejszego w świecie jak uzyskać Boże przebaczenie. Bóg bardziej pragnie udzielić nam przebaczenia, niż my chcemy je otrzymać. Problemu nie stanowi więc Bóg, ale my sami. Prawdą jest, że wielu ludzi nie wie, że może uzyskać przebaczenie. A co gorsze, nie chcą sami sobie przebaczyć. Myślą w sposób obsesyjny, jak bardzo okazali się źli i nędzni, a tymczasem chcieliby nigdy nie zgrzeszyć i mieć zawsze czyste konto. Następnie rozbudzają w sobie fałszywe poczucie tego, że są niegodni, gdyż nie zasłużyli niczym, by otrzymać Boże łaski. Muszą czynić pokutę, muszą oczyścić się i naprawić w pełni swoje grzechy, by znów stać się godnymi Bożych łask. Według mnie nie istnieje większa przeszkoda do postępu w życiu duchowym nad to fałszywe poczucie bycia niegodnym. Nawet grzech nie stanowi takiej przeszkody. Grzech może okazać się pomocą, jeśli następuje nawrócenie. Jednak to fałszywe poczucie bycia niegodnym (ten brak z naszej strony

gotowości do tego, by zapomnieć o przeszłości i skierować się ku przyszłości) utrudnia nam po prostu jakikolwiek postęp. Znałem księdza, który po święceniach prowadził życie naprawdę godne pożałowania. Byłem przekonany, że Bóg w modlitwie udzielał mu nadzwyczajnych łask, zapraszając go do najwyższych form kontemplacji. Ów ksiądz nie dał się jednak o tym przekonać, uważał się za grzesznika godnego pogardy, za kogoś, kto jest niegodny. Wszystko, co mogło przypominać nadzwyczajną łaskę ze strony Boga, wydawało mu się podejrzane i zwodnicze. W rzeczywistości była to subtelna forma pychy. Łaska Boża może łatwo zatriumfować nad grzechem, ale nie tak łatwo nad takim oporem. Pozwólcie, że podam inny przykład: pewnego seminarzysty, przeżywającego bardzo kłopoty w dziedzinie czystości, które starał się pokonać z całą dobrą wolą, ale bez wielkich rezultatów. W trakcie rozmowy z nim pewnego dnia zauważyłem, że jego pojęcie Boga jest całkowicie pogańskie. Miałem przed sobą seminarzystę studiującego już teologię, do którego nie dotarła jeszcze Dobra Nowina. Traktował on z Bogiem, który był Bogiem rozumu, Bogiem jakiejkolwiek innej religii, ale nie Ojcem naszego Pana Jezusa Chrystusa. Młodzieniec miał obsesyjne poczucie tego, że jest niegodny, konieczności oczyszczenia się i czynienia pokuty, zanim zbliży się do Boga i wejdzie z Nim w relację przyjaźni. Podczas gdy on mówił, przyszło mi do głowy pewne porównanie, którym się z nim podzieliłem: „Wyobrażam sobie, że jesteś kobietą, która zdradziła męża i była prostytutką. Żałuje za swe grzechy i wraca do domu. Nie odważa się jednak do niego wejść. Pozostaje na ulicy, ubrana w wór pokutny, posypana popiołem, zdecydowana czynić pokutę za swe grzechy. I tak tkwi na ulicy całymi dniami, tygodniami i miesiącami... Cóż pomoże jej mężowi taka pokuta? On pragnie ją nadal kochać, odczuwać ciepło jej ciała i cieszyć się jej pieszczotami. Kobieta jednak uparcie obstaje przy swoim - musi się najpierw „oczyścić” (a być może boi się bardzo wejść do domu, objąć swego męża i powiedzieć mu, jak bardzo go kocha)”. Seminarzysta, który słuchał mnie cały czas z wielką uwagą, powiedział bardzo powoli: „Taki właśnie jestem. To moja historia. Boję się wejść. Przeraża mnie podjęcie ryzyka - bo się boję, że mogę być odrzucony”. Powiedziałem mu wtedy: „Czy gotów byłbyś pójść teraz do kaplicy, zapominając o swoich grzechach i problemach z czystością, by spojrzeć po prostu na Pana i powiedzieć Mu: „Panie, kocham Cię z całego serca”? „Nie, nie mam odwagi”. „Dobrze, spróbuj to więc zrobić tu, na miejscu. Pomódlmy się razem przez chwilę w milczeniu. Zapomnijmy obydwaj o naszych grzechach i skierujmy nasze serca do Pana i powiedzmy Mu, że Go kochamy”. Zabrało nam to pięć minut. Było to wzruszające przeżycie dla niego i dla mnie. Wielu z nas nie pojęło jeszcze, że nawrócenie nie polega na powiedzeniu: „Panie, przykro mi” (wywarło na mnie wrażenie słynne zdanie z powieści i filmu Love story: „Kochać to znaczy nie musieć nigdy powiedzieć: „przykro mi”, lecz: „Panie, kocham Cię z całego serca”. Czy nie zauważyliście, że w Nowym Testamencie Jezus nigdzie nie mówi, że musimy być przygnębieni, by uzyskać przebaczenie grzechów? Oczywiście, Jezus nie wyklucza żalu za grzechy, nie domaga się go jednak wyraźnie. My zaś mówiliśmy zawsze tylko o skrusze. Miałem tylu penitentów zatroskanych tylko o to, czy mieli wystarczający żal, czy ich żal był „doskonały” czy też „niedoskonały” i którzy mieli wiele innych podobnych i mało ważnych pytań, dotyczących przebaczenia. I chociaż nalegaliśmy tak bardzo na coś, czego Jezus wyraźnie nie żądał, nie zwracaliśmy uwagi na to, czego się stale i wyraźnie domagał. Jezus powiedział: „Jeśli chcecie uzyskać przebaczenie od mego Ojca, musicie przebaczyć waszemu bratu”. O tym warunku nagminnie zapominamy, gdy wymieniamy warunki „dobrej spowiedzi”, zamieszczane w naszych starych katechizmach. Dokładnie badaliśmy nasze sumienie, wyznawaliśmy nasze grzechy przed kapłanem, czyniliśmy akt żalu i postanowienie poprawy, a wypełnienie pokuty napawało nas radością. Nie mówiono nam nigdy wyraźnie, że ważniejszym od tego wszystkiego było odpuszczenie naszemu bratu, jeśli coś złego uczynił przeciw nam, bo gdybyśmy nie wypełnili tego warunku, nie uzyskalibyśmy przebaczenia

grzechów niezależnie od tego, jak doskonały był nasz żal i jak dokładnie wyznaliśmy grzechy przed kapłanem. Jezus prosi nas jeszcze o jedno, jeśli pragniemy odpuszczenia grzechów: o miłość. Po prostu o miłość. „Przyjdź do mnie” - mówi Jezus, „powiedz Mi, że mnie kochasz, a twoje grzechy będą odpuszczone”. Przyzwyczajeni jesteśmy do tego, by łzy owej kobiety z Magdali traktować jako łzy żalu z powodu grzechów. Zastanawiam się, skąd nam to przyszło do głowy, jeśli weźmiemy pod uwagę, że Jezus wyraźnie stwierdza, że łzy tej kobiety i to wszystko, co robiła, było wyrazem miłości: „Odpuszczone są jej liczne grzechy, ponieważ bardzo umiłowała” (Łk 7, 47). A po zaparciu się Piotra, Jezus prosi go, by wyraził swą miłość: „Szymonie, synu Jana, czy miłujesz Mnie więcej aniżeli ci?” (J 21,15). Na tym właśnie polega nawrócenie: i jeśli będziemy tego głęboko świadomi, unikniemy zniechęcenia, smutku i nadmiernego lęku przed Bogiem, odczuwanego przez ludzi rozmyślających o swej grzeszności i proszących o łaskę nawrócenia. Radzę wam spędzić trochę czasu po tej konferencji na modlitwie przed Panem, czasu poświęconego na nawrócenie. Nie róbcie nic innego, a tylko powtarzajcie jak Piotr: „Panie, Ty wszystko wiesz, Ty wiesz, że Cię kocham” (J 21, 17). Prowadzi nas to do innej istotnej cechy chrześcijańskiego Boga, różniącej Go od Boga rozumu i wszystkich innych bogów. Jest to również cecha zasadnicza przepowiadanej przez Jezusa Dobrej Nowiny, w przeciwieństwie do dogmatów religii racjonalnej i „rozsądnej”. Chociaż grzech jest samym złem, grzesznik stanowi dla Jezusa wartość. Starajcie się nienawidzić grzechu z całego serca i unikajcie go. Jeśli jednak zgrzeszyliście (to jest ważne), nawróciliście się, macie się czym radować, ponieważ większa jest radość w niebie z jednego nawróconego grzesznika niż z dziewięćdziesięciu dziewięciu, którzy nie potrzebują nawrócenia. Któż może pojąć ten rodzaj szaleństwa? Jest to kategoria szaleństwa, którą podejmuje Kościół, kiedy w wigilię paschalną mówi o grzechu Adama jako o „grzechu koniecznym”, jako „szczęśliwej winie”, ponieważ sprowadziła nam ona Zbawiciela Jezusa Chrystusa. Znajdujemy w tym jedynie echo słów św. Pawła skierowanych do Rzymian: „Gdzie jednak wzmógł się grzech, tam jeszcze obficiej rozlała się łaska” (Rz 5, 20). Oczywiście, rozumie wartość faktu, że zgrzeszyliśmy i dochodzi do następującego, logicznego wniosku: Dlaczego nie grzeszyć świadomie, byśmy mogli otrzymać więcej łaski. Cofa się jednak z przerażeniem przed takim wnioskiem: „Żadną miarą!” - mówi. Znajdujemy się wobec tajemnicy, przekraczającej ludzką zdolność pojmowania. Dlatego musimy pojąć sedno prawdy obu tych przeciwieństw. Miej w nienawiści grzech, a jeśli już zgrzeszyłeś i nawróciłeś się, uważaj się za naprawdę szczęśliwego, ponieważ będzie na ciebie wylana w nadmiarze łaska. Nawrócony grzesznik (grzesznik powracający do Boga z miłości) przyciąga do siebie Boga jakby był magnesem. Nie tylko, że nie jest odpychający dla Boga, ale wręcz pociąga Go. Oto Dobra Nowina. A cała reszta - żal i pokuta za grzechy nie są wcale Dobrą Nowiną. To stara nowina, ponieważ już ją znaliśmy niezależnie od tego, co głosił Jezus. Nadmierny lęk przed Bogiem Oto następny negatywny owoc niewłaściwie przeprowadzonej medytacji o grzechu: nadmierny strach przed Bogiem i Jego karą. Jestem pod wrażeniem wielkiej liczby chrześcijan łącznie z kapłanami (a nawet szczególnie kapłanami), którzy lękają się Boga. Dwa tysiące lat po tym, jak Jezus głosił Boga, który jest miłością, i wyzwolenie spod ciężaru prawa są pod wpływem religii prawa. Ludzie ci niekoniecznie są skrupulantami, a nawet często nie zdają sobie sprawy z tego lęku, który kieruje ich życiem duchowym. Jednak ich religijność cechują same powinności i zobowiązania. Jeśli tylko grozi im niebezpieczeństwo śmierci, przede wszystkim zaraz proszą o spowiedź. Posługują się sakramentem pojednania w celach całkowicie obcych myśleniu Jezusa: aby uzyskać gwarancję, która pozwoli im stawić się przed obliczem Boga bez winy, by „zabezpieczyć się” przed Bogiem i Jego sądem. Nigdy nie pomyśleli o tym, jak odstręczająca jest już sama idea, że chrześcijanin - niezależnie od tego jak grzeszy - szuka zabezpieczenia przed Ojcem Niebieskim. Dobrym przykładem tego nieuświadomionego strachu

jest nerwowość, z jaką niegdyś księża odmawiali brewiarz. Taki sam strach skłaniał i nadal skłania wielu katolików do uczestnictwa w niedzielnej mszy św. A potem gwałtownie odrzucamy oskarżenia, że nasza religia jest religią prawa, podobną do religii faryzeuszów, którą tak atakował Jezus... Uważano jeszcze nie tak dawno temu, że opuszczenie nawet najmniejszej z „godzin” brewiarza stanowi grzech śmiertelny, co znaczyło, że Ojciec Niebieski mógł strącić do piekła za tę obrazę (proszę was, nie przychodźcie potem do mnie na dyskusje w tej sprawie. Znam na pamięć wszystkie argumenty w rodzaju, jak niewielki był owoc zakazany i o złości zawartej w nieposłuszeństwie Adama i Ewy... Jestem doskonale świadom, że pod wpływem naszej neurotycznej obsesji w kierowaniu ludźmi przez zwiększanie liczby grzechów śmiertelnych, pozwalamy naszemu rozumowi wyciągać najbardziej absurdalne „logiczne” wnioski). Ofiarą tej dawnej mentalności był pewien ksiądz, który przez dwadzieścia lat życia kapłańskiego nie opuścił nigdy brewiarza, medytacji i rachunku sumienia. Brakowało jednak radości w jego modlitwie i kontakcie z Bogiem. Pewnego razu przyszedł do mnie i zwierzył się: „Czasem odnoszę absurdalne wrażenie, że gdyby nie było przykazań, byłbym człowiekiem świętym, bowiem czułbym się wolnym i wyzwolonym... Wiem, że wypełniałbym spontanicznie każde z przykazań”. Przypomniało mi to mojego przyjaciela jezuitę, który powiedział mi, że dopóki nie wstąpił do zakonu, nie zdawał sobie sprawy, jak bardzo lubił studiować. W domu rodzinnym matka tak pędziła go do nauki, że uczył się z przymusu. Studiował pod presją i niechętnie, a czyniłby to z własnej woli naprawdę z radością i entuzjazmem, gdyby go zostawiono w spokoju. Przypominam sobie również innego jezuitę, seminarzystę, który był gorliwym i wzorowym zakonnikiem. Zawsze jednak wydawał się smutny, pomimo że starał się (według mnie w sposób sztuczny) być radosnym na zewnątrz. Pewnego dnia, w chwili głębokiej szczerości, wyszedł na jaw jego smutek. Zwrócił się do Boga, któremu starał się służyć z całego serca i całej duszy: „O Boże, naprawdę Cię nienawidzę. Niszczysz moją radość. Dopóki jesteś przy mnie, nie mogę używać życia, bo mi na to nie pozwalasz. Nie chcesz, bym był istotą wolną”. Jakże często pojmujemy (lub pojmowaliśmy) w sposób błędny Jezusa i Jego posłannictwo. Żeby stawić czoło temu neurotycznemu lękowi Boga, musimy inaczej rozumieć prawo i jego miejsce w naszym życiu. Nie nawołuję do zniesienia prawa, a tylko do odmiennego pojmowania go. Problemem nie są rygory prawa. (Ludzie, którzy chcieliby uwolnić się od rygorów prawa i żyć według Ducha w nadziei, że ich życie będzie odtąd łatwiejsze, nie zdają sobie sprawy z trudu wolności oraz z wymagań - pełnych miłości - ze strony Ducha, większych niż jakiekolwiek prawa, które sobie można wyobrazić). Tak więc problemem nie są wymogi prawa, lecz samo prawo, o ile rodzi ono lęk, zniewala nas i nie pozwala nam służyć Bogu w sposób wolny. Dlatego musimy zrozumieć prawo inaczej, jeśli pragniemy odpowiedzieć z miłością i w duchu wolności Bogu, którego przybliżył nam Jezus. Jeszcze jedno jest potrzebne: lepsze zrozumienie miłości Boga do nas miłości bezwarunkowej. Czy pomyślałeś, jaką jest miłość matki do dziecka? Nie kocha go dlatego, że jest dobre. Kocha, bo jest jej dzieckiem. Chce oczywiście, by było dobre i coraz lepsze. Matka kryminalisty chciałaby, by jej syn zszedł ze złej drogi. Nie przestaje go jednak kochać. Nigdy mu nie powie: „Przestań być kryminalistą, a wtedy cię pokocham”. Powie raczej: „Nienawidzę twoich kryminalnych występków, kocham cię jednak bardzo, bo jesteś moim synem”. Jeśli jest jakakolwiek nadzieja, by ten człowiek się zmienił, związana jest ona z bezwarunkową miłością jego matki. Czy mamy odwagę uwierzyć, że Bóg tak właśnie nas kocha? Znawcy Pisma Świętego mówią nam o różnicy pomiędzy posłaniem Starego i Nowego Testamentu. Wyrażając to w uproszczony sposób powiedzielibyśmy, że Bóg Starego Testamentu stwierdzał: „Jeśli będziecie dobrzy i posłuszni, będę pełen dobroci wobec was; jeśli będziecie się sprzeciwiać, okażę wam swój gniew i zniszczę was”. Jezus ukazuje nam innego Boga, jeśli tak można się wyrazić: Boga równie dobrego wobec sprawiedliwych jak i grzeszników; Boga, który

wszystkich darzy błogosławieństwem deszczu, słońca i swojej miłości. Miłość Boga nie ogranicza się do tych, którzy spełniają pewne warunki, podobnie jak miłość matki nie ogranicza się do tych dzieci, które słuchają jej poleceń. Przepowiadać takiego Boga, tak jak to uczynił Jezus - jest sprawą niebezpieczną. Ludzie mogą wykorzystać Jego dobroć. Tak jednak zawsze bywa z miłością: jest ona ryzykiem. Zawsze istnieje możliwość nadużycia jej i wykorzystania. W jaki inny sposób można zyskać miłość drugiego? Jezus gotów był przyjąć to ryzyko (i rzeczywiście je przyjął), kiedy ukazał nam właściwe oblicze swego Ojca. Przypominam sobie, jak mówił nam mistrz nowicjatu: „Przełomowym dniem w waszym życiu duchowym nie będzie ten, w którym uwierzycie, że Bóg was kocha, ale ten, w którym uświadomicie sobie, że was kocha”. Wiele lat doświadczenia (osobistego i innych) przekonało mnie o prawdzie tych słów. Jaka ogromna zmiana dokonuje się w naszym życiu, jak szybko zaczynamy się zmieniać, jeśli uświadomimy sobie, jak bardzo i jak bezwarunkowo Bóg kocha nas i akceptuje. Czytałem o protestanckim pastorze, który odznaczał się szczególnym darem pośredniczenia w spotkaniu z Chrystusem, właśnie pomagając doświadczyć bezwarunkowej miłości Chrystusa. Jeśli ktoś przychodził do niego i prosił: „Chciałbym spotkać się z Chrystusem. W jaki sposób i gdzie mogę Go spotkać?”, ów pastor prowadził go w jakieś spokojne miejsce, gdzie nikt im nie przeszkadzał i mniej więcej wypowiadał te - słowa (odtwarzam wiernie z pamięci, jak tylko potrafię, chciałbym wam bowiem zalecić, byście później zrobili to samo): „Spróbuj zamknąć oczy i wsłuchiwać się uważnie w to, co mówię: Jezus Chrystus, zmartwychwstały Pan, jest pośród nas obecny. Czy wierzysz w to?” Po chwili milczenia padała odpowiedź: „Tak, wierzę w to”. „Posłuchaj teraz czegoś, w co będzie ci trudniej uwierzyć” -kontynuował pastor. „Słuchaj uważnie: Jezus Chrystus, zmartwychwstały Pan, kocha cię i akceptuje takim, jakim jesteś. Nie musisz się zmieniać. Nie musisz stać się lepszym. Nie musisz nawet powstać ze swoich grzechów. Nie musisz tego robić, by zyskać Jego miłość, ponieważ już ją posiadasz niezależnie od tego, w jakim stanie się znajdujesz. Wiemy bowiem, jak bardzo nas kocha, bo kocha nas, pomimo że jesteśmy grzesznikami aż do tego stopnia, że gotów jest za nas umrzeć. Czy wierzysz w to?” Mija zazwyczaj dłuższa chwila, po której następuje odpowiedź: „Tak. Wierzę, że Jezus tu obecny kocha mnie takim, jakim jestem”. „A więc - mówi pastor - powiedz coś Jezusowi. Powiedz to na głos”. Po jakimś czasie ten człowiek chwyta pastora za rękę i mówi: „Masz rację! On tu jest obecny! Mogę odczuć Jego obecność!” Nie polecam tego wszystkim jako niezawodnego sposobu na ułatwienie doświadczenia obecności Chrystusa. Być może, że pastor obdarzony był specjalnym charyzmatem. Ci jednak, którym poleciłem ten sposób, odnosili zwykle wielką korzyść. Zaproponowałem kiedyś to ćwiczenie grupie rekolekcyjnej blisko dwustu seminarzystów i księży podczas Godziny Świętej, którą odbywaliśmy w wigilię uroczystości Najświętszego Serca Jezusa. Poprosiłem ich, by przez kilka minut uświadomili sobie obecność zmartwychwstałego Pana w tej kaplicy. Następnie podsunąłem im, by przez jakiś czas pozwolili się przeniknąć następnej prawdzie: Jezus kocha mnie i akceptuje takim, jakim jestem. Wreszcie zachęciłem zebranych, by otwarli swe serca przed Panem w pełnej miłości modlitwie. Wielu z nich powiedziało mi później, że była to najpiękniejsza modlitwa, jakiej doświadczyli podczas rekolekcji. Pewna wspólnota sióstr zakonnych praktykowała to ćwiczenie w grupie. Siostry zwierzyły mi się, że przyniosło im to wiele nadzwyczajnych łask. Nie daję wiary wszelkiego rodzaju wizjom i objawieniom, i mam do nich głęboką niechęć, nie wyłączając objawień św. Marii Małgorzaty związanych z nabożeństwem do Najśw. Serca Jezusa. Jestem jednak głęboko przekonany o skuteczności tego nabożeństwa i jestem gotów przyjąć te objawienia jako przykład daru proroctwa, który Chrystus wypełnia, aby utrzymać kontakt ze swym Kościołem w ciągu stuleci. W tym nabożeństwie Chrystus obiecał, że kto je będzie praktykował, doświadczy niewypowiedzianych dobrodziejstw w swym życiu duchowym: grzesznikom będzie dana łaska

nawrócenia, święci poczynią wielkie postępy w świętości. Kto będzie szerzył to nabożeństwo, uzyska w swym apostolacie większe owoce, niż mógłby się tego spodziewać. To wszystko ma dla nas głęboki sens. Nie mylmy jednak nabożeństwa do Serca Chrystusa z tymi niekończącymi się pobożnymi praktykami, które musieliśmy spełniać, a niektóre z nich były naprawdę nieznośne i pełne sentymentalizmu. Nie identyfikujmy ich również z obrazem przebitego serca, który przemawia do niektórych, ale nie do wszystkich. Istotą tego nabożeństwa, tak jak ja je widzę, jest akceptacja tej miłości, którą Ojciec okazuje nam w Chrystusie. Przyjęcie faktu, że Jezus kocha nas bezwarunkowo, że On sam jest miłością. Jeśli ktoś sam uzna tę prawdę i pomoże innym w jej przyjęciu, z pewnością doświadczy nadzwyczajnych łask w swoim życiu duchowym i w apostołowaniu. Często pytamy się: „Co uczyniłem dla Chrystusa? Co powinienem uczynić dla Chrystusa?” Rzadko uświadamiamy sobie, że najlepsza rzecz, jaką możemy dla Niego zrobić, to uwierzyć w Jego miłość względem nas. Nie przydarzyło się wam nigdy, żeby ktoś, kogo bardzo kochacie, powiedział wam: „Nie wierzę, że naprawdę mnie kochasz”? Jeśli się wam to przydarzyło, jesteście chyba przekonani, że od osób ukochanych oczekujemy - bardziej niż jakiejkolwiek posługi czy daru - by uwierzyli w naszą miłość, by odpowiedzieli na tę miłość podobnym uczuciem i by cenili miłość, którą im ofiarujemy. Według mnie na tym polega nabożeństwo do Serca Jezusowego. Jak bardzo potrzebuje go dziś współczesny świat! Doświadczanie Chrystusa jako tego, który wymaga Oto ostatnie z niebezpieczeństw, które wiążą się z medytacją o grzechu i nawróceniu. Ludzie doświadczają Chrystusa częściej jako tego, który wymaga, niż jako tego, który jest darem. Wezwanie do nawrócenia często wzmacnia to wrażenie, że Chrystus stawia pewne wymagania. Bóg wymagający, domagający się od nas coraz więcej... Bóg nienasycony, nigdy niezadowolony niezależnie od tego, na co się dla Niego zdobywamy. Oto ilustracja tego, co mówię. Posłuchajmy modlitwy pewnej osoby: „Panie, chciałbym otrzymać Twego Ducha, boję się jednak o Niego prosić, ponieważ przeraża mnie to, czego On może żądać. Pomóż mi, Panie, pokonać te lęki”. Zgorszyłem się bardzo tą modlitwą. Tragedia polega na tym, że wielu ludzi modli się podobnie, podobny jest również ich strach przed zbytnim zbliżeniem się do Boga; strach przed tym, czego On może zażądać. Duch Święty jest darem Ojca dla nas - a my boimy się tego daru! Boimy się tego, co będzie się kryć za tym darem, gdy go przyjmiemy. Wyobraźmy sobie kochającego ojca, który przynosi dzieciom zabawki. Wchodzi do domu rozradowany, wyjmuje zabawki i ofiarowuje je dzieciom - a one, pełne obaw, chowają się i nie chcą ich przyjąć. Znają swego ojca. Myślą, że jest to zasadzka i że postawi im wielkie wymagania. Będą musiały zapłacić cenę za radość, jaką sprawiają im zabawki. Raczej wolałyby ich nie dostać. Czyż nie podobnie traktujemy naszego Ojca Niebieskiego? Niezbyt wierzymy, że z otrzymanym od Niego darem nie wiążą się żadne przykre konsekwencje, że pragnie On tylko naszego szczęścia i pokoju. Być może, że nie ponosimy całej winy. Uczono nas zawsze wiary w Boga, który jest bardziej Bogiem wymagającym niż Ojcem kochającym nas bezwarunkowo. Najlepszym sposobem skorygowania tego zniekształconego pojęcia jest nieodpowiadanie na te wymagania, realne lub wyimaginowane, o których myślimy, że Bóg je przed nami stawia. Nie są ważne wymagania stawiane przez umiłowaną osobę, lecz wymagania miłości, które nosimy w sercu. Jeśli nie liczysz się z miłością, jaką masz w sercu i starasz się dać więcej, niż posiadasz naprawdę, albo będziesz w końcu czuł się cały czas winny, albo będziesz żywił pretensje. A to pomniejszy twą miłość zamiast ją pogłębić. Może lepiej zrozumiemy to na przykładzie. Wyobraźmy sobie młodego chłopca, Jana, który kocha do szaleństwa Marię. Pewnego dnia, z miłości, rezygnuje z obiadu i za zaoszczędzone pieniądze kupuje kwiaty, by podarować je dziewczynie podczas wieczornego spotkania. Miłość jest do tego zdolna. Wyobraźmy sobie teraz Henryka, który przychodzi do nas szukać pomocy, bo niezbyt kocha swą żonę Janinę. Radzimy mu: „Dlaczego nie bierzesz przykładu z Jana? Zrezygnuj z obiadu i za zaoszczędzone pieniądze

kup żonie kwiaty”. Zamiast pomóc mu, prawdopodobnie pogłębimy w nim jeszcze niechęć do żony. Ślepe naśladowanie człowieka zakochanego bez przyjęcia jego wewnętrznej postawy nie jest najlepszym środkiem do tego, by się poczuć zakochanym. Możecie dostrzec niebezpieczeństwo, kiedy mówimy naszym nowicjuszom, by naśladowali zachowanie świętych, a w ich sercach nie ma jeszcze tej miłości, która skłaniała świętych do takiego, a nie innego postępowania. Zachęcamy ich czasem, mając nadzieję, że to naśladowanie zrodzi automatycznie miłość. Nic jednak na to nie wskazuje, a nawet przeciwnie. Skończy się na zniechęceniu i rezygnacji z osiągnięcia czegokolwiek. Bóg nie wymaga nigdy więcej od ciebie, niż domaga się tego miłość, którą żywisz względem Niego w swoim sercu. Jeśli chcesz dokonywać wielkich czynów, których święci podejmowali się dla Boga, proś, by wlał w twe serce miłość, którą oni żywili wobec Niego. W miarę jak będzie wzrastała twa miłość ku Niemu, wzrastać też będzie twoja zdolność oddania się Mu z całą radością. Radosnego dawcę Bóg miłuje. Przymus nigdy nie trwa zbyt długo. Przypominam sobie, co mówił mi pewien ksiądz: „Pewnego razu, podczas rannej medytacji uświadomiłem sobie jak nigdy przedtem, że Bóg kocha mnie bezwarunkowo. Myślę, że w tym dniu bardziej postąpiłem niż w ciągu dwudziestu lat spełniania wymagań Boga, wykonywania tego, czego - jak uważałem - Bóg się ode mnie domaga”. Ileż miał racji! Prośmy więc, by Jezus pozwolił nam doświadczyć tej miłości, którą nas ogarnia. A wtedy będzie nam przydana gotowość i zdolność dokonania dla Niego wielkich rzeczy! Rozdział dwunasty Społeczny aspekt grzechu W tej krótkiej konferencji chciałbym mówić o jednym z tych aspektów grzechu, który „przemawia” do współczesnej mentalności. W dawnych czasach święci kontemplując Chrystusa wiszącego na krzyżu i myśląc o tym, że to grzech, że to ich grzech doprowadził Go na krzyż, czuli się pobudzeni do żalu i skruchy. Uważam, że dziś bardziej ludzi porusza myśl, że ukrzyżowanie trwa nadal jako konsekwencja grzechu. Czy ponoszę odpowiedzialność za cierpienie brata? Jesteśmy przekonani, że cierpienie wkroczyło w świat jako wynik grzechu i że im więcej jest grzechu, tym więcej jest cierpienia. Jezus zostaje dziś na nowo ukrzyżowany w swych braciach: ofiarach niesprawiedliwości, chorych, cierpiących na ciele lub duchu. Podobnie jak mogę stanąć wobec Chrystusa ukrzyżowanego i powiedzieć: „To mój grzech do tego doprowadził”, tak mogę wypowiedzieć te same słowa wobec każdego cierpiącego człowieka. Z tego też powodu wyznajemy nasze grzechy nie tylko przed Bogiem, lecz również przed naszymi braćmi. Obraziliśmy bowiem naszym grzechem nie tylko Boga, lecz i całe Ciało Mistyczne. Ojciec Teilhard de Chardin wyraża to znakomicie, mówiąc: „Uderz w gong w jednym miejscu, a cały będzie rezonował”. Stanowimy wszyscy część jednego ciała na dobre i na złe. Jeśli jeden z członków jest chory, cierpi cała reszta ciała. Pewnego razu opowiedziano świątobliwemu hinduiście Swami Ramdasowi o tym, co powiedział pewien zachodni agnostyk: „Nie wierzę w Boga. Gdybym wierzył, szukałbym Go, by Go udusić za całe to cierpienie, które spowodował w świecie”. Ramdas odrzekł: „Gdybym spotkał tego człowieka, chwyciłbym jego ręce i położył mu na szyi, mówiąc: „Śmiało! Oto masz w ręku tego, który powoduje cierpienie. Uduś go!”” Dzisiaj obarcza się chętnie winą innych za wszelkie zło w świecie i Kościele. W rzeczywistości jednak to nie progresiści czy konserwatyści są odpowiedzialni za zamieszanie i zamęt w Kościele, podobnie jak nie kapitaliści czy komuniści są winni niesprawiedliwości w świecie. Winien jest grzech. Mój grzech. Gdybyśmy zdołali usunąć grzech, pozbylibyśmy się również cierpienia. Jeśli przyjmiemy tę prawdę, zrozumiemy, jak ważną rzeczą jest wykorzenienie grzechu w świecie. Poświęciliśmy się z całym entuzjazmem usuwaniu głodu, bezrobocia, różnych chorób, analfabetyzmu... Doskonale! Są to wszystko przedsięwzięcia wypływające ze współczucia. Domaga się tego od nas miłość chrześcijańska. Jeśli pozostajemy niewrażliwi wobec cierpień czy kalectwa naszego brata, całe nasze przepowiadanie pozbawione jest sensu, ponieważ w naszych sercach nie ma miłości Chrystusa. Nie możemy jednak

zapominać, że podejmując się tych chwalebnych dzieł dotykamy tylko symptomów, a tymczasem musimy dotrzeć do przyczyn, do korzeni. Środek uśmierzający usunie ból, którego źródłem jest rak, nie usunie jednak samego raka. Podobnie usuwanie głodu, chorób czy analfabetyzmu nie zlikwiduje egoizmu, będącego korzeniem wszelkiego zła, na co wskazuje przykład wielu krajów na Zachodzie, gdzie rozwiązano niektóre z tych problemów. Czyż jednak mieszkańcy tych krajów są bardziej szczęśliwi, bardziej bezinteresowni, czy bardziej się kochają? Czy rzeczywiście w tych krajach jest mniej cierpienia niż w innych zakątkach świata? Osiągnęliśmy niewiele, jeśli dotychczas nie przeciwstawiliśmy się problemowi egoizmu i grzechu. Łatwiej nam teraz zrozumieć, dlaczego Jezus wydawał się zwracać tak mało uwagi na problemy społeczne i polityczne swoich czasów, a przykładał taką wagę do grzechu i przebaczenia grzechu. Pewien seminarzysta, zatroskany bardzo problematyką społeczną i pracujący pośród uciekinierów z Bangladeszu, wrócił z tego miejsca nędzy i opuszczenia i zwierzył mi się: „Uświadomiłem sobie, że największym złem na świecie nie jest to, że człowiek umiera z głodu. Oczywiście, jest to straszna śmierć, zdaję sobie jednak sprawę, że w równie strasznych okolicznościach umierają ludzie w krajach dobrobytu na raka, gdzie współczesna medycyna nie może sobie poradzić z problemem bólu i cierpienia. Nie, tragedią nie jest cierpienie spowodowane śmiercią głodową, lecz niewrażliwość i obojętność tych, którzy mogliby zaradzić śmierci głodowej swych braci, a jednak tego nie czynią”. Straszna rzeczywistość egoizmu i grzechu! Powszechnie uważa się dziś, że apostolat społeczny to praca tych, którzy troszczą się bezpośrednio o polepszenie warunków życia ludzi biednych i o wykorzenienie niesprawiedliwości społecznej. Rzadko myślimy, że apostolatem społecznym może być również obecność kapłana w konfesjonale albo głoszenie słowa Bożego. Przestajemy rozumieć, jak ważne jest pojednanie grzeszników z Bogiem. Czyż nie jest to często powód kryzysu tożsamości kapłanów, o którym mówiłem na początku tych rekolekcji? Często jest to kryzys powierzchowności. Rodzi się on z przekonania, że pierwszym zadaniem księdza we współczesnym świecie jest zaangażowanie. I pojmuje się to „zaangażowanie” w sensie rewolucyjnym, politycznym i społecznym. Zgodnie z tymi kryteriami Jezus był zupełnie „niezaangażowany”. Nie sprawiał nigdy wrażenia, że w pierwszym rzędzie zajęty jest społecznymi i politycznymi problemami swojej epoki. Na odwrót: nie pozwalał się w nie wciągnąć. Podobnie jak Jezus, kapłan w dzisiejszych czasach powinien się przede wszystkim troszczyć o głoszenie Dobrej Nowiny. Niech angażuje się, jeżeli tylko może, w dziedzinie wychowania i sprawy społeczne. Niech jednak nie przestaje mówić ludziom o nawróceniu, wzywając ich, by uważali się za grzeszników i przyjęli bezinteresowną miłość Boga. Przypominam sobie słowa Johna Wesleya, założyciela metodystów: „Dajcie mi stu ludzi, którzy pragną jedynie Boga i boją się tylko grzechu, a wstrząsnę bramami piekieł i na ziemi zapanuje królestwo Boże”. Słowa te mogą stać się przedmiotem bardzo owocnej modlitwy. Trwając w obecności Bożej, sporządźcie sobie listę tego wszystkiego, czego pragniecie. Czy Bóg widnieje na pierwszym miejscu? Sporządźcie też listę tego, czego się boicie i co odrzucacie. Postawiliście grzech na pierwszym miejscu? Jeśli tak się stało, obdarzeni zostaliście obficie łaską nawrócenia! Spowiedź Ostatnią część tej konferencji chciałbym poświęcić temu, co tradycyjnie nazywamy „sakramentem spowiedzi św.”. Wolałbym jednak nazywać go, podobnie jak wielu współczesnych autorów, sakramentem pojednania lub nawrócenia. Wielu odprawiających rekolekcje wyznało mi potem, że przystąpienie do tego sakramentu okazało się dla nich bardzo owocne, a nawet decydujące. Oby i tak było w waszym wypadku. Niektórzy księża przyznali mi się, że rzadko przystępują do tego sakramentu, ponieważ nie zauważają żadnej zmiany w swoim życiu. Jaki sens ma wyznawanie stale tych samych grzechów i ułomności? Wydaje się, że nie następuje żadna poprawa i czuję się jak hipokryta. Gdybym się szczerze nawrócił, wszystkie te grzechy zniknęłyby, czyż nie tak? W tym przypadku zakłada się, że pierwszym celem

sakramentu nawrócenia jest usunięcie grzechów i ułomności. Nie zgadzam się z tym. Zasadniczym jego celem jest pojednanie z Bogiem, głębsze zjednoczenie z Chrystusem, nowe wylanie mocy Ducha Świętego. Tak więc postawa, z jaką przystępujemy do sakramentu pojednania, ważniejsza jest od listy wyznawanych przez nas grzechów, a wymienione tu przeze mnie łaski ważniejsze są od usunięcia braków. Być może Chrystus chce, byśmy dźwigali te same ułomności przez całe życie, by okazała się Jego moc pośród naszej słabości. Braki te nie przeszkodzą nam wzrastać w świętości i uzyskać duchowych owoców związanych z tym sakramentem. Jeśli chcemy skorzystać z sakramentu pojednania, musimy przystąpić do niego w odpowiedniej postawie. Być może zatroskani byliśmy dotychczas, niekiedy zbytnio, badaniem naszego sumienia i sporządzeniem możliwie najdokładniejszej listy naszych grzechów. Jest to sprawa drugorzędna w stosunku do tego, o czym chciałbym teraz powiedzieć. Najpierw powinniśmy przebaczyć wszystkim, którzy mogli w czymkolwiek wobec nas zawinić. Jezus podkreśla to zdecydowanie w przypowieści o „nielitościwym dłużniku” (Mt 18, 23-35), podobnie jak w Kazaniu na górze, kiedy mówi: „Jeśli więc przyniesiesz dar swój przed ołtarz i tam wspomnisz, że brat twój ma coś przeciw tobie, zostaw tam dar swój przed ołtarzem, a najpierw idź i pojednaj się z bratem swoim! Potem przyjdź i dar swój ofiaruj... Wy zatem tak się módlcie: Ojcze nasz, który jesteś w niebie... przebacz nam nasze winy, jak i my przebaczamy tym, którzy przeciw nam zawinili... Jeśli bowiem przebaczycie ludziom ich przewinienia, i wam przebaczy Ojciec wasz niebieski. Lecz jeśli nie przebaczycie ludziom; i Ojciec wasz nie przebaczy wam waszych przewinień” (Mt 5, 23-24; 6, 8-9.12.14-15). Wreszcie Jezus mówi: „A kiedy stajecie do modlitwy, przebaczcie, jeśli macie co przeciw komu, aby także Ojciec wasz, który jest w niebie, przebaczył wam wykroczenia wasze” (Mk 11, 25). W jednej z poprzednich konferencji mówiłem już o odpuszczaniu przewinień naszym bliźnim i podsunąłem w związku z tym kilka możliwych ćwiczeń modlitewnych. Może zechcecie skorzystać z któregoś z nich, przygotowując się do sakramentu pojednania. Nim przystąpimy do sakramentu pojednania, powinniśmy uznać naszą grzeszność. To właśnie zarzucał Jezus faryzeuszom: że nie dostrzegali swojego grzechu. Dobrym tego przykładem jest przypowieść o faryzeuszu i celniku (Łk 18, 9-14). Podobnie słowa Jezusa do faryzeuszów u Mateusza (9, 12-13): „Nie potrzebują lekarza zdrowi, lecz ci, którzy się źle mają... Nie przyszedłem powołać sprawiedliwych, ale grzeszników”. Konieczność takiej postawy podkreśla Paweł w Liście do Rzymian (Rz 2-3). Podobnie czyni św. Jan: „Jeśli mówimy, że nie mamy grzechu, to samych siebie oszukujemy i nie ma w nas prawdy. Jeżeli wyznajemy nasze grzechy, Bóg jako wierny i sprawiedliwy odpuści je nam i oczyści nas z wszelkiej nieprawości. Jeśli mówimy, że nie zgrzeszyliśmy, czynimy Go kłamcą i nie ma w nas Jego nauki” (1 J 1, 8-10). A w Apokalipsie tenże św. Jan wkłada w usta Jezusa słowa: „Ty bowiem mówisz: „Jestem bogaty” i „wzbogaciłem się,” i „niczego mi nie potrzeba”, a nie wiesz, że to ty jesteś nieszczęsny i godzien litości, i biedny, i ślepy, i nagi. Radzę ci kupić u mnie złota w ogniu oczyszczonego, abyś się wzbogacił, i białe szaty, abyś się oblókł, a nie ujawniła się haniebna twa nagość, i balsamu, do namaszczenia twych oczu, byś widział... Bądź więc gorliwy i nawróć się!” (Ap 3,17-19). Gdy rozważałem sens nawrócenia, wspominałem już o znaczeniu wielkiej miłości do Jezusa i głębokiego pragnienia, by Go zobaczyć. Przypomnijcie sobie wymagania, jakie Jezus stawia Kościołowi w Efezie, aby powrócił do swej pierwszej miłości (Ap 2, 1-5); albo gorące pragnienie Zacheusza, by, zobaczyć Jezusa (Łk 19, 1-10); albo też łzy miłości, które wylewała kobieta z Magdali (Łk 7, 36-50); wreszcie wyznanie Piotra, że miłuje Jezusa (J 21,15-19). Ostatni warunek właściwej postawy to wiara, że Jezus bardzo pragnie nam przebaczyć. Mówi o tym wprost w przypowieściach o zaginionej owcy, o zgubionej drachmie i o synu marnotrawnym (Łk 15), a także w Księdze Apokalipsy: „Oto stoję u drzwi i kołaczę: jeśli kto posłyszy mój głos i drzwi otworzy, wejdę do niego i będę z nim wieczerzał, a on ze mną” (Ap 3, 20). Ktokolwiek!

Niezależnie od tego, jak wielkim jest grzesznikiem. Jedyne, co masz robić, to słuchać Jego głosu i otworzyć drzwi. Pozwólcie, że zaproponuję wam teraz, jak macie przystąpić do sakramentu pojednania podczas tych rekolekcji; inni skorzystali już z pożytkiem z tej rady, zechciejcie więc i wy spróbować. Jeżeli chodzi o postawę zewnętrzną: możecie siedzieć lub klęczeć. Niech każdy wybierze taką postawę, która mu bardziej odpowiada i pozwoli lepiej się wypowiedzieć. Możesz zacząć dziękując Bogu za niektóre otrzymane łaski i dobrodziejstwa. Gdy czynisz to wobec kapłana, dajesz świadectwo wobec przedstawiciela Kościoła, że jesteś wdzięczny Bogu za to, że okazał ci tyle dobroci. Z drugiej strony wdzięczność pozwoli ci lepiej zrozumieć miłość, jaką Bóg żywi wobec ciebie oraz głębiej doświadczyć nawrócenia. Po wyznaniu grzechów dobrze jest wskazać na jakiś obszar twego życia wymagający szczególnego uzdrowienia. Wymień jakąkolwiek chorobę (natury fizycznej, emocjonalnej czy duchowej), z której chciałbyś być uzdrowiony przez Pana. Jezus łączył przebaczenie grzechów z uzdrowieniem, a sakrament pojednania jest również sakramentem uzdrowienia. Nie doświadczamy tego częściej dlatego, że po prostu nie oczekujemy uzdrowienia. Wraz z uzdrowieniem zauważysz, jak w wyniku przyjęcia sakramentu wzrasta twa duchowa siła, ponieważ wraz z przebaczeniem grzechów otrzymujemy nową moc Ducha Świętego. Następnie, jeśli kapłan się zgodzi, poświęćcie chwilę na modlitwę, prosząc w milczeniu lub na głos, by mocą absolucji, którą otrzymasz, Pan mógł cię uzdrowić i obdarzyć nową siłą do dalszego pełnienia Jego służby. Ufam, że przystępując do sakramentu pojednania podczas tych rekolekcji Bóg ujawni wam zawartą w nim moc, której tak hojnie udziela wszystkim przyjmującym ten sakrament z wiarą i pobożnością. Rozdział trzynasty Benedyktyńska metoda modlitwy W poprzednich konferencjach przytaczałem wam często fragmenty z Pisma Świętego, które mogły wam pomóc w medytacji i refleksji. Chciałbym wam teraz wskazać metodę posługiwania się Pismem Świętym w trakcie modlitwy, która pozwala przekształcić te fragmenty Pisma w modlitwę. Jest to „benedyktyńska metoda” modlitwy, upowszechnił ją bowiem św. Benedykt, chociaż posługiwano się nią w Kościele już od wieków. Prawdopodobnie metoda ta okaże się dla was szczególnie pożyteczna, zwłaszcza jeśli łatwo ulegacie rozproszeniom na modlitwie i nie wiecie, jak sobie z nimi radzić. Metoda ta wyróżnia trzy etapy, zwane odpowiednio: Lectio, Meditatio i Oratio. Pierwszy z nich, Lectio - to lectio divina, lektura. Zaczynacie czytać fragment Pisma Świętego lub jakiejś książki z zakresu duchowości. Radzę wam nie sięgać po książkę, której uprzednio nie czytaliście. Istnieje bowiem niebezpieczeństwo, że dacie się ogarnąć ciekawości (która czasem może być subtelną formą lenistwa) i spędzicie większość czasu na czytaniu, a nie modlitwie. Przypuśćmy, że zaczynacie czytać urywek z Pisma Świętego lub z książki, na przykład O naśladowaniu Chrystusa. Czytajcie tak długo, dopóki jakieś wyrażenie czy zdanie nie zwróci waszej szczególnej uwagi. Załóżmy, że czytacie rozdział 7. Ewangelii św. Jana: „W ostatnim zaś, najbardziej uroczystym dniu święta, Jezus stojąc zawołał donośnym głosem: „Jeśli ktoś jest spragniony, a wierzy we Mnie - niech przyjdzie do Mnie i pije! Jak rzekło Pismo: Strumienie wody żywej popłyną z jego wnętrza”” (J 7, 37-38). Zastanowiły was te słowa. A więc w tym momencie trzeba przestać czytać, skończyć Lectio i przejść do Meditatio - do medytacji. Medytujemy ustami, a nie umysłem. Nie chodzi o przeprowadzenie refleksji ani o dyskursywne myślenie, ale o powtarzanie słów, w myśli lub na głos. Kiedy psalmista mówi w Psalmie 119 [118], że nie przestaje rozważać prawa Bożego i że jest ono słodsze od miodu na jego wargach, nie myśli jedynie o refleksji nad prawem, lecz chodzi mu także o nieustanne powtarzanie słów prawa. Podobnie powinniście czynić z wybranymi przez was słowami. Powtarzajcie je w waszym wnętrzu smakując w nich, nie zatrzymując się na głębszej refleksji nad nimi. Wyglądałoby to mniej więcej w ten sposób: „Jeśli ktoś jest spragniony, niech przyjdzie do Mnie... Jeśli ktoś jest spragniony, niech przyjdzie do Mnie... Jeśli ktoś jest spragniony, niech przyjdzie do Mnie...” Powtarzając zdanie będziecie akcentować jedno

lub drugie słowo, i zdanie będzie się stawało coraz krótsze; „Jeśli ktoś... jeśli ktoś... jeśli ktoś...”, albo: „niech przyjdzie do Mnie... niech przyjdzie do Mnie... niech przyjdzie do Mnie...” Powtarzajcie te słowa tak długo, dopóki znajdujecie w nich upodobanie. W miarę powtarzania słów nadejdzie czas, kiedy będziecie się chcieli zatrzymać, by trwać nad nimi w milczeniu lub by powiedzieć coś Bogu. Na tym polega trzeci etap Oratio, modlitwa w ścisłym tego słowa znaczeniu. Możecie powiedzieć na przykład: „Panie, składasz tę propozycję każdemu z nas, niezależnie od tego, czy jest sprawiedliwym czy też grzesznikiem? Zbliżam się więc do ciebie z wielką ufnością”. Albo: „Panie, jakie to wspaniałe, że możemy przyjść do Ciebie, kiedy nasze serce odczuwa pragnienie. Mogłem to częściej czynić dotychczas. Czułbym się bardziej szczęśliwy. Nigdy jednak nie jest za późno...” Albo też: „Panie, wydaje mi się, że to nie ma sensu. Jakże możesz zaspokoić nasze pragnienie? Tyle razy już przychodziłem do Ciebie, a jednak nadal odczuwam pragnienie. Co chcesz przez te słowa powiedzieć? Powiedz mi...” Być może jednak, jak już wspomniałem, nie macie zamiaru rozmawiać z Bogiem, a jedynie przeżywać w milczeniu Jego obecność, napełniając się tymi słowami, trwając w postawie pełnej miłości przy Panu, który wypowiedział te słowa. Oto idealna forma odmawiania psalmów, zawierających setki zdań i wyrażeń, w których możemy „spocząć” i którymi możemy się żywić. Radzę wam, byście tak postępowali odmawiając brewiarz, ponieważ wydaje się, że wielu księżom bardziej zależy na tym, by skończyć jak najszybciej odmawianie Liturgii Godzin niż rzeczywiście się modlić. Dlaczego by nie zastosować tej metody? Dlaczego zmuszać się do odmówienia brewiarza w ściśle określonym czasie: piętnastu, dwudziestu, trzydziestu minut? Czy nie lepiej zatrzymać się spokojnie na jakimś zdaniu lub fragmencie w atmosferze modlitwy i po upływie czasu wyznaczonego na odmawianie brewiarza zostawić resztę? Być może nie „skończysz” odmawiać określonej Godziny, za to pomodliłeś się. Nie zachowałeś litery prawa, ale zachowałeś jego ducha. Tego właśnie oczekuje Kościół od każdego kapłana: prawdziwej modlitwy, a nie spełnienia obowiązku przeczytania codziennie określonej liczby stron. Pozostając przy tym temacie, chciałbym powiedzieć kilka słów o innej formie modlitwy przypisywanej św. Janowi Commacusowi, wielkiemu greckiemu mistrzowi. Uważa się, że prostą metodą nauczył on modlitwy rzesze mnichów. Radził, by posłużyć się jakąś modlitwą, na przykład Ojcze nasz i odmawiać ją z ogromną uwagą, powoli, z całą świadomością tego, co się mówi i do Kogo się mówi. Załóżmy, że odmawiacie Ojcze nasz i zwracacie całą uwagę na każde z wypowiadanych słów oraz na fakt, że kierujecie je do Ojca niebieskiego: „Ojcze nasz, który jesteś w niebie, święć się imię Twoje, przyjdź królestwo Twoje...” I załóżmy, że w tym punkcie wasz umysł zaczyna błądzić. W chwili gdy sobie to uświadomicie, powróćcie do słów, przy których zaczęło się rozproszenie: „Przyjdź królestwo Twoje... przyjdź królestwo Twoje...” Wymawiajcie je z naciskiem, dopóki nie wypowiecie ich z pełną uwagą, i odmawiajcie dalej: „... bądź wola Twoja jako w niebie tak i na ziemi” itd. Nie chodzi o to, czy będziecie odczuwać pobożność podczas odmawiania tej modlitwy. Ważne jest, byście odmówili ją uważnie. Pobożność sama przyjdzie. Św. Ignacy Loyola zaleca inną metodę, łączącą medytację z modlitwą ustną. Polega ona na tym, by zatrzymać się nad każdym ze słów, poświęcając odpowiedni czas na refleksję nad jego znaczeniem. Co znaczy „Ojciec”? Dlaczego nazywamy Boga ojcem? Dlaczego wymawiamy słowo: „nasz”? Dlaczego w modlitwie Witaj, Królowo, Matko Miłosierdzia, nazywamy Maryję „Królową”? Czyją jest Ona Królową? Co to znaczy? Co to znaczy, że jest Matką Miłosierdzia? I tak dalej:” .. życie, słodyczy i nadziejo nasza”... Modląc się w ten sposób, odmawiając jakąś modlitwę, zauważycie, w jak innym duchu będziecie ją odmawiać później. Możecie zastosować tę metodę do modlitw częściej przez was odmawianych: Ojcze nasz, Zdrowaś Maryjo, Chwała na wysokości Bogu, modlitwa przed i po posiłku, modlitwy mszy świętej. Są to wszystko proste sposoby modlitwy. Może zbyt proste dla niektórych z nas, ale

bardzo skuteczne, jeżeli chcemy postąpić w modlitwie. Opowiadałem wam już, jak nauczyłem się od ojca Calverasa, że modlitwa ustna właściwie odmawiana może stać się przedsionkiem mistycyzmu. Tego właśnie uczyła św. Teresa i wielu innych świętych, którzy praktykowali bardzo proste sposoby modlitwy. I rzeczywiście, jeśli modlitwa przechodzi z obszaru rozumu w obszar serca, jeśli staje się bardziej prosta i uczuciowa, to znak, że czynimy postępy. Św. Teresa zawsze opowiadała się za tym, by modlić się raczej sercem niż rozumem. Mówiła, że nie mogła nigdy myśleć zbyt dużo podczas modlitwy, ponieważ natychmiast ulegała rozproszeniom. Doszło nawet do tego, że przez całe lata nie odważyła się rozpoczynać modlitwy bez jakiejś książki, która była pomocą w zwalczaniu rozproszenia. Dodaje również, że ta skłonność jej umysłu do rozproszeń okazała się prawdziwym błogosławieństwem, ponieważ zmuszała ją do modlitwy serca. Spędzała czas raczej miłując Boga niż myśląc o Nim. I właśnie temu przypisuje wielkie postępy, jakie uczyniła w modlitwie. Oto co mówi w swym Zamku wewnętrznym...: „Chcę was tylko przestrzec, że aby postąpić znacznie na tej drodze i osiągnąć upragnione miejsce, rzecz nie polega na tym, by wiele myśleć, lecz aby wiele miłować”. A w swej Drodze doskonałości stwierdza: „Wielu uważa, że cała sprawa polega na myśleniu i jeśli nie mogą myśleć, wyobrażają sobie, że tracą czas...” Niestety w naszym życiu modlitwy bardziej dbamy o rozum niż o serce. Jest to jeden z powodów tego, że osiągamy tak mało pożytku z modlitwy. Oczywiście, rozum jest potrzebny w modlitwie: potrzebujemy go, by zrozumieć słowo Boże, by słuchać tego, co Bóg chce nam powiedzieć... Jednak zajęcie się tylko jakąś prawdą albo samą refleksją nie ożywi nas ani nie umocni. Jeśli chcemy wejść w kontakt z Bogiem, potrzebujemy serca. Serce jest nam potrzebne nawet do zrozumienia mądrości zawartej w prawdach Bożych, której sam umysł nie zdoła pojąć. Myślmy oczywiście jak najlepiej, ale nie poświęcajmy całego czasu na myślenie. W przeciwnym wypadku niełatwo nam będzie uciszyć ducha, otworzyć nasze serce na miłość Boga, spocząć w Jego obecności przepojonej miłością, zawierzyć Mu, adorować Go i zjednoczyć się z Nim. Mam nadzieję, że osiągniecie to dzięki pomocy niektórych prostych metod modlitwy, które wam przedstawiłem. Rozdział czternasty Królestwo Chrystusa Wczoraj tematem modlitwy i medytacji było nawrócenie. Dziś chciałbym wam zaproponować następny temat, rozwijający myśl zawartą w pierwszym wystąpieniu Jezusa: „Bliskie jest królestwo Boże. Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię” (Mk 1,15). Po nawróceniu się i powrocie do Boga, po przemianie naszego umysłu i serca, pytamy wraz ze św. Pawłem: „Panie, co chcesz, abym czynił?” I otrzymujemy odpowiedź: „Wierz w Ewangelię. Pójdź za Mną. Zostań moim uczniem... bo bliskie jest królestwo Boże”. A więc istnieje królestwo. I istnieje król O tym chciałbym dzisiaj mówić. Już na samym początku Ewangelii występuje temat królewskiej władzy Chrystusa. Anioł mówi do Maryi: „Będzie On wielki i będzie nazwany Synem Najwyższego, a Pan Bóg da Mu tron Jego praojca Dawida. Będzie panował nad domem Jakuba na wieki, a Jego panowaniu nie będzie końca” (Łk 1, 32-33). Dowiadujemy się więc w sposób wyraźny, że Jezus jest królem i że będzie panował jako król. Zaczynamy więc przeglądać Ewangelie, by dowiedzieć się czegoś więcej o tych królewskich cechach Chrystusa... i przez dłuższy czas szukamy na próżno. Spotykamy głoszącego słowo, uzdrowiciela, przyjaciela grzeszników. Nie ma natomiast ani słowa o królu. Istotnie, Jezus stale uważa, by nie przypisano mu tego tytułu z woli ludzi. Wydaje się również, jakby chciał ukryć fakt, że jest Mesjaszem, na którego oczekiwali Żydzi jako na przywódcę religijnego. W końcu jednak spotykamy się z Jezusem w pretorium i słyszymy, jak mówi do Piłata: „Tak, jestem królem... lecz królestwo moje nie jest z tego świata” (por. J 18, 36-37). Tutaj mówi otwarcie, że jest królem. Właśnie w chwili kiedy jest uwięziony i bezradny, decyduje się, by mówić na głos o tym, że jest królem. Nieco później, na krzyżu, będzie znów nazwany królem: Napis na drzewie krzyża głosi: „Jezus Nazarejczyk, Król Żydowski” (J 19, 19). Między tą jedną i drugą sceną będzie wyśmiany przez żołnierzy, którzy klękając przed nim będą szydzić: „Witaj,

Królu Żydowski” (J 19, 3). „Królestwo moje nie jest z tego świata”. Oto trafny obraz królewskiej władzy Chrystusa: uwięziony i upokorzony, z koroną cierniową na głowie, z trzciną w ręku przypominającą berło, z narzuconym na ramiona płaszczem purpurowym, z udającymi podwładnych żołnierzami, którzy klękają przed nim, by Go wydrwić i ośmieszyć. Radzę wam, byście podczas dzisiejszej modlitwy rozważyli do głębi tę scenę, mówiącą wiele o charakterze tego króla i Jego królestwa. Starajcie się także wniknąć w Jego niezapomniane słowa wypowiedziane do uczniów zdążających do Emaus: „Czyż Mesjasz nie miał tego wycierpieć, aby wejść do swej chwały?” (Łk 24, 26). Albo odczytajcie fragment z Mateusza (16, 20 nn.), ukazujący w sposób tak wymowny charakter królowania Chrystusa. Nieco wcześniej Piotr wyznał, że Jezus jest Mesjaszem. Jezus widząc, że to Ojciec niebieski objawił Piotrowi tę prawdę, zaczyna wyjaśniać swym uczniom, na czym polega Jego misja mesjańska i królewska, by nie interpretowali jej w kategoriach świeckich: „Odtąd zaczął Jezus wskazywać swoim uczniom na to, że musi iść do Jerozolimy i wiele cierpieć od starszych i arcykapłanów, i uczonych w Piśmie; że będzie zabity i trzeciego dnia zmartwychwstanie. A Piotr wziął Go na bok i począł robić Mu wyrzuty: „Panie, niech Cię Bóg broni! Nie przyjdzie to nigdy na Ciebie”. Lecz On odwrócił się i rzekł do Piotra: „Zejdź Mi z oczu, szatanie! Jesteś Mi zawadą, bo myślisz nie na sposób Boży, lecz na ludzki”” (16, 21-23). Piotr po prostu nie mógł sobie wyobrazić takiej władzy królewskiej. Gwałtowna reakcja Jezusa wydaje się wskazywać, że On sam czuł się kuszonym przez szatana. Prawdopodobnie Jemu samemu trudno było przyjąć taką władzę królewską, myśleć tak, jak Bóg myśli, a nie jak ludzie. W końcu i On był człowiekiem i dlatego musiał buntować się na myśl, że zbawienie, jakie niósł światu, miało dokonać się w małym i zacofanym kraju, w którym nawet swoi Go nie rozpoznali i nie uznali i gdzie miał umrzeć na krzyżu, z którego nie mógł zstąpić, aby udowodnić, że jest Synem Bożym. Inaczej mówiąc, miał być kompletnie przegrany i stać się pośmiewiskiem dla ludzi naprawdę liczących się. Czyż nie tym torem szła pokusa, przedstawiona Mu przez diabła na pustyni? Czyż nie podsuwał Mu, że mógłby zbawić świat w sposób bardziej wzniosły i spektakularny, w sposób bardziej zrozumiały dla tych, którzy myślą raczej tak jak ludzie, a nie jak Bóg? Wtedy pokonał wspaniale pokusę i obecnie czyni to samo. A to, co następnie mówi, odnosi się nie tylko do Niego, ale i do wszystkich, którzy mają zamiar pójść za Nim: „Wtedy Jezus rzekł do swoich uczniów: „Jeśli kto chce pójść za Mną, niech się zaprze samego siebie, niech weźmie krzyż swój i niech Mnie naśladuje. Bo kto chce zachować swoje życie, straci je; a kto straci swe życie z mego powodu, znajdzie je”” (Mt 16, 24-25). Nikt nie może mieć wątpliwości, co znaczy pójść za Królem! W Ewangelii św. Jana Jezus mówi: „Jeżeli was świat nienawidzi, wiedzcie, że Mnie pierwej znienawidził. Gdybyście byli ze świata, świat by was kochał jako swoją własność. Ale ponieważ nie jesteście ze świata, bo Ja was wybrałem sobie ze świata,dlatego was świat nienawidzi. Pamiętajcie na słowo, które do was powiedziałem: Sługa nie jest większy od swego Pana. Jeżeli Mnie prześladowali, to i was będą prześladować. Jeżeli moje słowo zachowali, to i wasze będą zachowywać. Ale to wszystko wam będą czynić z powodu mego imienia, bo nie znają Tego, który Mnie posłał” (J 15,18-21). Pytamy Pana, dlaczego: „Dlaczego, Panie, Ty i ja mamy zbawiać świat w ten sposób? Dlaczego mają na nas pluć, dlaczego mają z nas szydzić, dlaczego mamy najpierw cierpieć i umrzeć, by razem z Tobą zmartwychwstać?” Jezus powtarzał zawsze uczniom, że trzeba cierpieć i umrzeć, ale nie powiedział ani słowa dlaczego. Spójrzmy więc na Niego w milczeniu, pozostawmy na boku logikę rozumu i przyjmijmy logikę wiary, logikę serca. Przyjmijmy Go takim, jakim jest i powiedzmy Mu wraz z Piotrem: „Panie, gotów jestem iść z Tobą na śmierć” (por. Mt 26, 35). Będąc jednak ludźmi słabymi, jak Piotr, prośmy Jezusa o trzy łaski: 1. Łaskę tego, byśmy nie pozostawali głusi na Jego wołanie. Jezus wzywa nas także i dzisiaj, byśmy szli za Nim w cierpieniu i śmierci. Bardzo trudno słucha się dzisiaj tego

wezwania. Opanowaliśmy po mistrzowsku sztukę selektywnego słuchania i słyszymy tylko to, co nam odpowiada. Do jakiego cierpienia, do jakiego rodzaju śmierci wzywa mnie dzisiaj Pan? D. Bonhoeffer mówi w jednym ze swych pism, że kiedy Chrystus woła człowieka, zaprasza go, by przyszedł i umarł. Nie oszukujmy się więc, kiedy słyszymy, że Chrystus mówi: „Chodź”, w rzeczywistości znaczy to: „Chodź i daj życie”. 2. Laskę zrozumienia Jest to rzeczywiście czysta łaska, myśleć jak Bóg, a nie jak ludzie myślą. Nawet największy wysiłek intelektualny nie sprawi, byśmy myśleli po Bożemu. Istnieje mądrość Boża, która ludziom wydaje się szaleństwem. Radzę wam przeczytać trzy pierwsze rozdziały Pierwszego Listu św. Pawła do Koryntian, zawierające ogromne bogactwo myśli na ten temat: „Nauka bowiem krzyża głupstwem jest dla tych, co idą na zatracenie, mocą Bożą zaś dla nas, którzy dostępujemy zbawienia. Napisane jest bowiem: „Wytracę mądrość mędrców, a przebiegłość przebiegłych zniweczę”. Czyż nie uczynił Bóg głupstwem mądrości świata? Skoro bowiem świat przez mądrość nie poznał Boga w mądrości Bożej, spodobało się Bogu przez głupstwo głoszenia słowa zbawić wierzących. Tak więc, gdy Żydzi żądają znaków, a Grecy szukają mądrości, my głosimy Chrystusa ukrzyżowanego, który jest zgorszeniem dla Żydów, a głupstwem dla pogan, dla tych zaś, którzy są powołani, tak spośród Żydów, jak i spośród Greków, Chrystusem, mocą Bożą i mądrością Bożą. To bowiem, co jest głupstwem u Boga, przewyższa mądrością ludzi, a co jest słabe u Boga, przewyższa mocą ludzi” (1,18-25). Nawet apostołowie, którzy spędzili tyle czasu z Chrystusem, nie pojęli w pełni Jego nauczania o królestwie. Nawet na samym końcu, tuż przed wniebowstąpieniem, zadają Mu naprawdę głupie pytania, które jasno wykazują, że nie zdołali pojąć tego, czego ich tak cierpliwie nauczał. „Panie, czy w tym czasie przywrócisz królestwo Izraela?” (Dz 1, 6). Aby mogli wszystko zrozumieć, trzeba było, by zstąpił na nich Duch Święty w dniu Pięćdziesiątnicy. My również, by pojąć nauczanie Chrystusa, potrzebujemy Ducha Świętego. Nikt inny nie może nam w tym pomóc - żaden mistrz, żadna książka ani nawet Jezus, bo i Jemu nie powiodło się kompletnie z apostołami. Dlatego też, jeśli chcemy zrozumieć naukę Chrystusa, musimy prosić o dar Ducha Świętego. „Duch przenika wszystko, nawet głębokości Boga samego... Otóż myśmy nie otrzymali ducha świata, lecz Ducha, który jest z Boga, dla poznania darów Bożych... Człowiek zmysłowy bowiem nie pojmuje tego, co jest z Bożego Ducha. Głupstwem mu się to wydaje i nie może tego poznać, bo tylko duchem można to rozsądzić. Człowiek zaś duchowy rozsądza wszystko, lecz sam przez nikogo nie jest sądzony. Któż więc poznał zamysł Pana tak, by Go mógł pouczać? My właśnie znamy zamysł Chrystusowy” (1 Kor 2, 10-16). O tego Ducha powinniśmy prosić, jeśli chcemy myśleć jak Chrystus i żywić myśli Boże. Nauczanie Chrystusowe zrozumiemy wtedy, gdy staniemy się jak dzieci. On wtedy pochyli się nad nami, uczyni nas swymi powiernikami i przekaże nam mądrość, której nigdy sami byśmy nie zdobyli. „Wysławiam Cię, Ojcze, Panie nieba i ziemi, że zakryłeś te rzeczy przed mądrymi i roztropnymi, a objawiłeś je prostaczkom. Tak, Ojcze, gdyż takie było Twoje upodobanie” (Mt 11, 25-26). 3. Łaskę, by iść za Jezusem przez całe życie Oznaczać to będzie wiele cierpienia, bo nieść krzyż z Chrystusem to nie tylko zdobyć się na wielki wysiłek, lecz także uczestniczyć w Jego losie. Wymowne jest to, co mówi Paweł po swym nawróceniu: „Co mam czynić, Panie?” (Dz 22, 10). Pan odpowiada na to pytanie słowami, które kieruje do Ananiasza: „Wybrałem sobie tego człowieka za narzędzie. On zaniesie imię moje do pogan i królów, i do synów Izraela. I pokażę mu, jak wiele będzie musiał wycierpieć dla mego imienia” (Dz 9,15-16). Świata nie zbawia się przez działanie, lecz przez krzyż. Adorujemy Cię Chryste i błogosławimy Tobie, boś przez święty krzyż swój świat odkupić raczył! Paweł powie później Filipianom, że pragnie jedynie „poznania Jego: zarówno mocy Jego zmartwychwstania, jak i udziału w Jego cierpieniach - w nadziei, że upodobni się do Jego śmierci” (por. Flp 3,10). W jednej z następnych konferencji powiem wam, dlaczego pójście za Chrystusem w duchu

ewangelicznego radykalizmu niesie w sobie ciężkie doświadczenia, ubóstwo oraz opinię szaleńca w oczach ludzi. Staje się to nieuniknione od momentu, w którym zaczynasz myśleć i sądzić tak, jak myśli i sądzi Bóg, gdy zaczynasz mówić i działać stosownie do tego. Jeszcze się tym zajmiemy. Teraz chciałbym jedynie podkreślić, że pójście za Chrystusem, niesienie wraz z Nim krzyża prowadzi nie do smutku, lecz do radości i szczęścia. Oto Dobra Nowina, którą przynosi Jezus, oto tajemnica szczęścia, za którym człowiek tęsknił od wieków. Ewangelia nie jest ponura. Jedynie ludzie powierzchowni uważają, że szczęście jest nie do pogodzenia z cierpieniem. To da się pogodzić, o ile cierpienie - nawet największe - przyjmuje się z miłością. Paweł daje nam znakomity tego przykład. Cierpiał tak bardzo dla Chrystusa, że - jak się wyraził - nosił w swoim ciele znaki męki Chrystusowej i dopełniał w ten sposób cierpień Chrystusa. A przecież jakże radosnym był świętym! Był zwiastunem pokoju i ogromnej radości, która go przepełniała, jak możemy sądzić z jego Listów. Jeśli zdecydujemy się pójść całkowicie za Chrystusem, musimy wiedzieć, że czeka nas twarde życie. Ważne jest jednak, byśmy zrozumieli, że będzie to życie bardzo radosne, a wtedy pójdziemy za Nim z większą odwagą i entuzjazmem. Łatwiej potrafimy wytrwać. Umacniać nas będzie Jego pełna miłości obecność oraz moc Ducha Świętego. Rozdział piętnasty Poznać Chrystusa, pokochać Go i pójść za Nim Mówiliśmy już o królewskiej władzy Chrystusa i o Jego wezwaniu, byśmy poszli za Nim, dźwigając wraz z Nim krzyż. Być uczniem, pójść za Chrystusem, dźwigać Jego krzyż - zachęcam was, byście te właśnie sprawy uczynili przedmiotem waszej modlitwy w najbliższych dniach. Żeby jednak pójść za Chrystusem, musimy Go najpierw poznać i pokochać. O tę właśnie łaskę proście Boga w tych dniach: o łaskę poznania Chrystusa, pokochania Go i wiernego pójścia za Nim. Teraz chciałbym zająć się bliżej tym poznaniem, miłością do Chrystusa i pójściem za Nim. Następnie pokażę wam, jak należy się modlić, kontemplując życie Chrystusa. Być może modlitwa taka pomoże wam poznać Chrystusa, pokochać i, w końcu pójść za Nim: Poznać Chrystusa Poznać Chrystusa to spotkać się z Nim. W ten sposób poznajemy ludzi. Co innego jest wiedzieć coś o jakiejś osobie, a co innego poznać ją. Poznanie możliwe jest wyłącznie poprzez osobiste spotkanie. Prośmy więc o łaskę osobistego poznania Chrystusa. Jest to ten rodzaj poznania, jakiego doświadczyli dobrzy Samarytanie z 4. rozdziału Jana, gdy Samarytanka opowiedziała o Nim: „Wielu Samarytan z owego miasta zaczęło w Niego wierzyć dzięki słowu kobiety świadczącej: Powiedział mi wszystko, co uczyniłam... Kiedy więc Samarytanie przybyli do Niego, prosili Go, aby u nich pozostał. Pozostał tam zatem dwa dni. I o wiele więcej ich uwierzyło na Jego słowo, a do tej kobiety mówili: „Wierzymy już nie dzięki twemu opowiadaniu, na własne bowiem uszy usłyszeliśmy i jesteśmy przekonani, że On prawdziwie jest Zbawicielem świata”” (J 4, 39-42). Oto marzenie każdego księdza, każdego katechisty i głosiciela Ewangelii: „Wierzymy już nie dzięki twemu opowiadaniu, na własne uszy bowiem usłyszeliśmy i jesteśmy przekonani...”. O taki rodzaj poznania Chrystusa mi chodzi. O poznanie, które daje sam Chrystus, a nie żadna książka ani żaden nauczyciel. Św. Paweł do tego stopnia cenił sobie takie właśnie poznanie, że gotów był za nie oddać wszystko: „Ale to wszystko, co było dla mnie zyskiem, ze względu na Chrystusa uznałem za stratę. I owszem, nawet wszystko uznaję za stratę ze względu na najwyższą wartość poznania Chrystusa Jezusa, Pana mojego. Dla Niego wyzułem się ze wszystkiego i uznaję to za śmieci, bylebym pozyskał Chrystusa i znalazł się w Nim - nie mając mojej sprawiedliwości, pochodzącej z Prawa... przez poznanie Jego: zarówno mocy Jego zmartwychwstania, jak i udziału w Jego cierpieniach - w nadziei, że upodabniając się do Jego śmierci...” (Flp 3, 7-10). Czy znajomość Chrystusa jest dla nas tak samo ważna, jak dla Pawła? Dzisiaj podejmujemy tyle starań, by zdobyć jak najwięcej wiedzy w celach - jak mówimy - apostolskich. I tak powinno być. Jednakże wszystko to (nasze studia, tytuły, dyplomy itd.) jest stratą czasu, jeśli nie uda nam się zdobyć tej wiedzy. Przypominam sobie, że czytałem kiedyś o pewnym zegarmistrzu, którego

powołano do wojska. Skoro tylko dowiedziano się, że wyśmienicie naprawia zegarki, miał tyle roboty, że kiedy zaczęła się bitwa, był zbyt zajęty naprawą zegarków, by uczestniczyć w walce. Zresztą nie wiedział, jak się walczy i nie miał do tego żadnej skłonności. Iluż to księży wyspecjalizowało się dzisiaj w przeróżnych dyscyplinach wiedzy, natomiast w znikomym stopniu znają Chrystusa. Po prostu nie mieli na to czasu (można się dziwić i pytać, po co są aż tak zajęci). Nie można się więc spodziewać, by potrafili bodaj z krztyną entuzjazmu przekazywać innym to, czego sami nie zdobyli. Musisz być głęboko przekonany o jednym: to poznanie Chrystusa jest czymś, czego w najmniejszym stopniu nie zawdzięczasz własnej refleksji ani medytacji. Jest ono czystym darem Boga. Możesz jedynie o nie prosić w pokornej i wytrwałej modlitwie. Radzę wam, byście prosili Najśw. Maryję Pannę o wstawiennictwo, by uprosiła wam tę łaskę. To bowiem Ojciec musi przedstawić Cię Chrystusowi i ukazuje ci, kim On jest: „Błogosławiony jesteś, Szymonie, synu Jony. Albowiem nie objawiły ci tego ciało i krew, lecz Ojciec mój, który jest w niebie” (Mt 16, 17). „Wysławiam Cię, Ojcze, Panie nieba i ziemi, że zakryłeś te rzeczy przed mądrymi i roztropnymi, a objawiłeś je prostaczkom. Tak, Ojcze, gdyż takie było Twoje upodobanie. Wszystko przekazał Mi Ojciec mój. Nikt też nie zna Syna, tylko Ojciec, ani Ojca nikt nie zna, tylko Syn i ten, komu Syn zechce objawić” (Mt 11, 25-27). Żeby zdobyć to poznanie, człowiek musi być „podarowany” Synowi przez Ojca: „A to jest życie wieczne: aby znali Ciebie, jedynego prawdziwego Boga, oraz Tego, którego posłałeś, Jezusa Chrystusa... Objawiłem imię Twoje ludziom, których Mi dałeś ze świata” (J 17, 3.6). „Wszystko, co Mi daje Ojciec, do Mnie przyjdzie, a tego, który do Mnie przychodzi, precz nie odrzucę... Jest wolą Tego, który Mię posłał, abym ze wszystkiego, co Mi dał, niczego nie stracił... Nikt nie może przyjść do Mnie, jeżeli go nie pociągnie Ojciec, który Mnie posłał...” (J 6, 37nn). „Ja jestem dobrym pasterzem i znam owce moje, a moje Mnie znają” (J 10,14). Uczniowie stopniowo zdobywali wiedzę o Chrystusie. U św. Jana (14, 9) czytamy: „Filipie, tak długo jestem z wami, a jeszcze Mnie nie poznałeś?”. A u św. Łukasza (9, 43-45) znajdujemy słowa: „Jezus powiedział do swoich uczniów: „Weźcie wy sobie dobrze do serca te właśnie słowa: Syn Człowieczy będzie wydany w ręce ludzi”. Lecz oni nie rozumieli tego powiedzenia; było ono zakryte przed nimi, tak że go nie pojęli, a bali się zapytać Go o nie”. To, że wiedza o Chrystusie jest czystym darem Bożym, wyraża wspaniale Mahatma Gandhi, człowiek, po którym trudno było się tego spodziewać. Wiemy wszyscy, jak bardzo Gandhi podziwiał Jezusa i jak po bohatersku żył prawdami zawartymi w kazaniu na Górze. Nie został jednak nigdy chrześcijaninem ani nie był w stanie przyjąć Jezusa jako Syna Bożego. Wielki zwolennik Gandhiego, Stanley Jones, napisał do niego przy jakiejś okazji następujący list: „Zna Pan moje oddanie i wszystkie moje starania, by przybliżyć Zachodowi Pańską osobę i ruch non-violence. Jestem tylko rozczarowany w jednej sprawie. Uważałem, że zrozumiał Pan istotę wiary chrześcijańskiej, teraz jednak będę musiał zmienić opinię. Myślę, że pojął Pan pewne zasady wiary chrześcijańskiej, które Pana uformowały i pomogły stać się wielkim - pojął Pan zasady, ale zapomniał o Osobie. Powiedział Pan w Kalkucie do misjonarzy, że nie szuka pociechy w kazaniu na Górze, lecz w Bhagavad-Gita. Nie szukam też pociechy w kazaniu na Górze, lecz w Osobie, która wciela i ilustruje to kazanie: przecież Chrystus to znacznie więcej. Myślę, że tego nie zdołał Pan pojąć należycie. Niech wolno mi będzie podsunąć Panu taką myśl, by zechciał Pan poprzez te zasady dotrzeć do Osoby, a następnie powiedzieć nam o tym, co Pan odnalazł. Nie mówię tego jako zwykły apologeta chrześcijaństwa, ale dlatego, że potrzebujemy Pana oraz Pańskiego świadectwa, gdyby udało się Panu dotrzeć do prawdziwego centrum: do Osoby”. Gandhi zaraz mu odpowiedział: „Ogromnie jestem wdzięczny za życzliwość, która przebija z listu i za sugestię płynącą z dobrej woli. Moja trudność ma już swoją historię. Już wcześniej inni przyjaciele proponowali mi coś podobnego. Nie mogę jednak określić swej postawy tylko intelektem. Trzeba również dotknąć serca. Szaweł

nie przemienił się w Pawła dzięki wysiłkowi intelektualnemu, lecz dzięki czemuś, co poruszyło jego serce. Mogę jedynie powiedzieć, że moje serce pozostaje całkowicie otwarte. Nie mam żadnych innych ubocznych celów. Chciałbym spotkać prawdę i zobaczyć Boga twarzą w twarz”. Prośmy więc Boga Ojca, by pociągnął nas do Chrystusa i by pozwolił nam Go poznać, ponieważ nikt nie zna Chrystusa oprócz Ojca. Prośmy również o tę łaskę Ducha Świętego, ponieważ „Duch przenika wszystko, nawet głębokości Boga samego. Kto zaś z ludzi zna to, co ludzkie, jeżeli nie duch, który jest w człowieku? Podobnie i tego, co Boskie, nie zna nikt, tylko Duch Boży. Otóż myśmy nie otrzymali ducha świata, lecz Ducha, który jest z Boga, dla poznania darów Bożych” (1 Kor 2,10-12). Pokochać Chrystusa Nie można poznać Chrystusa, tak jak to wyżej opisałem, jeśli się w Nim nie zakochamy i jeśli nas nie pociągnie Jego dobroć i urok. Im lepiej Go poznamy, tym głębsza będzie nasza miłość ku Niemu. A im więcej Go pokochamy, tym głębiej Go poznamy. Żeby bowiem poznać naprawdę jakąś osobę, trzeba na nią spojrzeć oczyma miłości. Jezus tak właśnie chciał być kochany. Zwykle każdy „przywódca” religijny wskazywał zawsze jakiś ideał. Jedynie Chrystus wskazuje nam samego siebie i stawia się w centrum swego nauczania. „Pójdź za Mną - mówi Jezus, naśladuj Mnie, a nie tylko moją naukę czy ideał, który proponuję. Kto bardziej kocha swego ojca lub matkę niż Mnie, nie jest Mnie godzien. Ja jestem drogą i prawdą, i życiem. To, co uczyniliście jednemu z mych najmniejszych braci, Mnieście uczynili...” Kiedy przybywa do swego rodzinnego miasta Nazaret, głosi samego siebie, a następnie domaga się wierności i wiary. „Rozwinąwszy księgę, natrafił na miejsce, gdzie było napisane: „Duch Pański spoczywa na Mnie...” Począł więc mówić do nich: „Dziś spełniły się te słowa Pisma, któreście słyszeli”” (Łk 4, 17-18.21). Nawrócenie nie jest zwykłym przyjęciem innego systemu intelektualnego lub innej filozofii ani nawet innego orędzia Bożego. Polega ono ostatecznie na całkowitym zwróceniu naszego serca do Ojca. Jest ono zasadniczo nawróceniem się na Chrystusa. Jest nawróceniem serca do Chrystusa („serca” w znaczeniu biblijnym jako centrum naszej osobowości, miejsca, gdzie przebywa duch, wolność i uczucia osoby). Serce zwrócone do Chrystusa - oto metanoia. Serce, w którym mieszka Chrystus, serce przepełnione Chrystusem („Niech Chrystus zamieszka przez wiarę w waszych sercach” - Ef 3,17). Serce podobne do Chrystusa, które przyjęło Jego wartości, Jego zasady i punkt widzenia Boga, świata, życia, człowieka... („To dążenie niech was ożywia; ono też było w Chrystusie Jezusie”: Flp 2, 5; „Któż więc poznał zamysł Pana tak, by Go mógł pouczać? My właśnie znamy zamysł Chrystusowy: 1 Kor 2,16). Nie wahaj się więc oddać całego swojego serca Chrystusowi i ku Niemu skierować całą głębię swojej miłości i swoich uczuć. Staraj się o tę fantastyczną miłość, którą odznaczał się Paweł, miłość tak intensywną, że mógł zdobyć się na takie słowa: „Któż nas może odłączyć od miłości Chrystusowej? Utrapienie, ucisk czy prześladowanie, głód czy nagość, niebezpieczeństwo czy miecz?. I jestem pewien, że ani śmierć, ani życie, ani aniołowie, ani Zwierzchności, ani rzeczy teraźniejsze, ani przyszłe, ani Moce, ani co wysokie, ani co głębokie, ani jakiekolwiek inne stworzenie nie zdoła nas odłączyć od miłości Boga, która jest w Chrystusie Jezusie, Panu naszym” (Rz 8, 35-39). Pójść za Chrystusem Mówiłem o tym wystarczająco w poprzedniej konferencji. Chciałbym teraz jeszcze podkreślić fakt, że skoro zostaliśmy powołani do pójścia za Nim i do niesienia krzyża, nie powinniśmy być z tego powodu smutni i przygnębieni. Jeśli jest prawdą, że nie ma na ziemi człowieka bardziej szczęśliwego od tego, który spotkał Boga i powierzył się Mu całym sercem, to w takim razie człowiekiem najbardziej szczęśliwym na ziemi był Jezus. Jezus jednak powiedział swoim uczniom, że trzeba, aby Mesjasz cierpiał i w ten sposób wszedł do swojej chwały. To samo obiecuje tym, którzy pójdą za Nim: jeśli towarzyszysz Mu w cierpieniu, będziesz z Nim również przebywać w chwale. To nieprawda, że chwała przyjdzie dopiero po śmierci, ponieważ w znacznej mierze uczestniczymy już w niej tu na ziemi. Jezus mówi w kazaniu na Górze, że błogosławieni - szczęśliwi są ubodzy,

cisi, pokój czyniący... I nie mówi tutaj wyłącznie o szczęśliwości niebieskiej, lecz o szczęściu, jakiego doświadczymy na ziemi, żyjąc duchem błogosławieństw. Mówi o szczęściu, które jest owocem Ducha, którym zostaliśmy już teraz obdarzeni: radość, pokój, miłość... Czyż nie jest to wymowne, że w tym samym przemówieniu, w którym Jezus zapowiada apostołom, że będą prześladowani i będą cierpieć, jednocześnie obiecuje im radość i pokój? „To wam powiedziałem, abyście się nie załamali w wierze. Wyłączą was z synagogi. Owszem, nadchodzi godzina, w której każdy, kto was zabije, będzie sądził, że oddaje cześć Bogu” (J 16,1-2). W tym samym kontekście mówi im jednak o pokoju i radości, które staną się ich udziałem pośród cierpień: „Pokój zostawiam wam, pokój mój daję wam. Nie tak jak daje świat, Ja wam daję. Niech się nie trwoży serce wasze ani się lęka!... To wam powiedziałem, aby radość moja w was była i aby radość wasza była pełna... Pytacie się jeden drugiego o to, że powiedziałem: Chwila, a nie będziecie Mnie widzieć, i znowu chwila, a ujrzycie Mnie? Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Wy będziecie płakać i zawodzić, a świat się będzie weselił. Wy będziecie się smucić, ale smutek wasz zamieni się w radość. Kobieta, gdy rodzi, doznaje smutku, bo przyszła jej godzina. Gdy jednak urodzi dziecię, już nie pamięta o bólu z powodu radości, że się człowiek narodził na świat. Także i wy teraz doznajecie smutku. Znowu jednak was zobaczę, i rozraduje się serce wasze, a radości waszej nikt wam nie zdoła odebrać. W owym zaś dniu o nic Mnie nie będziecie pytać. Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: O cokolwiek byście prosili Ojca, da wam w imię moje... To wam powiedziałem, abyście pokój we Mnie mieli. Na świecie doznacie ucisku, ale miejcie odwagę: Jam zwyciężył świat” (J 14, 27;15,11;16,19. 23.33). To proroctwo Jezusa spełniło się natychmiast po Jego śmierci zarówno w życiu Apostołów, jak i pierwszych chrześcijan. Czytamy w Dziejach Apostolskich (5, 40): „A przywoławszy Apostołów kazali ich ubiczować i zabronili im przemawiać w imię Jezusa, a potem zwolnili. A oni odchodzili sprzed Sanhedrynu i cieszyli się, że stali się godni cierpieć dla imienia [Jezusa]”. W innym miejscu Dzieje Apostolskie (13, 50-52) mówią: „Żydzi (...) wzniecili prześladowanie Pawła i Barnaby i wyrzucili ich ze swoich granic... A uczniów napełniało wesele i Duch Święty”. Św. Paweł przypomina Tesaloniczanom: „A wy, przyjmując słowo pośród wielkiego ucisku, z radością Ducha Świętego, staliście się naśladowcami naszymi i Pana” (1 Tes 1, 6). Św. Paweł z pewnością doświadczył w swym życiu tej tajemnicy ścisłego połączenia radości i pokoju z krzyżem, i daje temu wymowne świadectwo. Chciałbym, byśmy przypomnieli sobie teraz niektóre fragmenty z jego Listów, w których wyjaśnia, co znaczy dla niego pójście za Chrystusem. Mówi również o pocieszeniu, które stało się jego udziałem. Może któryś z tych fragmentów będzie dla was inspiracją do modlitwy: „Błogosławiony Bóg i Ojciec Pana naszego Jezusa Chrystusa, Ojciec miłosierdzia i Bóg wszelkiej pociechy. Ten, który nas pociesza w każdym naszym utrapieniu, byśmy sami mogli pocieszać tych, co są w jakiejkolwiek udręce, pociechą, której doznajemy od Boga. Jak bowiem obfitują w nas cierpienia Chrystusa, tak też wielkiej doznajemy przez Chrystusa pociechy” (2 Kor 1, 3-5). „Teraz raduję się w cierpieniach za was i ze swej strony w moim ciele dopełniam braki udręk Chrystusa dla dobra Jego Ciała, którym jest Kościół” (Kol 1, 24). Biblia Jerozolimska przytacza w związku z tym następujący komentarz: „Chrystus cierpiał, by założyć królestwo Boże. Ci wszyscy, którzy kontynuują Jego dzieło, muszą uczestniczyć w tych cierpieniach”. „Okazujemy się sługami Boga przez wszystko: przez wielką cierpliwość, wśród utrapień, przeciwności i ucisków, w chłostach, więzieniach, podczas rozruchów, w trudach, nocnych czuwaniach i w postach, przez czystość i umiejętność, przez wielkoduszność i łagodność, przez [objawy] Ducha Świętego i miłość nieobłudną, przez głoszenie prawdy i moc Bożą...; wśród czci i pohańbienia, przez dobrą sławę i zniesławienie. Uchodzący za oszustów, a przecież prawdomówni, niby nieznani, a przecież dobrze znani, niby umierający, a oto żyjemy, jakby karceni, lecz nie uśmiercani, jakby smutni, lecz zawsze radośni, jakby ubodzy, a jednak

wzbogacający wielu, jako ci, którzy nic nie mają, a posiadają wszystko” (2 Kor 6, 4-10). „Jeżeli inni zdobywają się na odwagę - mówię jak szalony - to i ja się odważam. Hebrajczykami są? Ja także. Izraelitami są? Ja również. Potomstwem Abrahama? I ja. Są sługami Chrystusa? Zdobędę się na szaleństwo: Ja jeszcze bardziej! Bardziej przez trudy, bardziej przez więzienia; daleko bardziej przez chłosty, przez częste niebezpieczeństwa śmierci. Przez Żydów pięciokrotnie byłem bity po czterdzieści razów bez jednego. Trzy razy byłem sieczony rózgami, raz kamienowany, trzykrotnie byłem rozbitkiem na morzu, przez dzień i noc przebywałem na głębinie morskiej. Często w podróżach, w niebezpieczeństwach na rzekach, w niebezpieczeństwach od zbójców, w niebezpieczeństwach od własnego narodu, w niebezpieczeństwach od pogan, w niebezpieczeństwach w mieście, w niebezpieczeństwach na pustkowiu, w niebezpieczeństwach na morzu, w niebezpieczeństwach od fałszywych braci; w pracy i umęczeniu, często na czuwaniu, w głodzie i pragnieniu, w licznych postach, w zimnie i nagości, nie mówiąc już o mojej codziennej udręce płynącej z troski o wszystkie Kościoły... Jeżeli trzeba się chlubić - choć co prawda nie wypada - przejdę do widzeń i objawień Pańskich. Znam człowieka w Chrystusie, który przed czternastu laty - czy w ciele - nie wiem, czy poza ciałem - też nie wiem, Bóg to wie został porwany aż do trzeciego nieba. I wiem, że ten człowiek - czy w ciele, nie wiem, czy poza ciałem, też nie wiem, Bóg to wie - został porwany do raju i słyszał tajemne słowa, których się nie godzi człowiekowi powtarzać. Z tego więc będę się chlubił, a z siebie samego nie będę się chlubił, chyba że z moich słabości. Zresztą choćbym i chciał się chlubić, nie byłbym szaleńcem; powiedziałbym tylko prawdę. Powstrzymuję się jednak, aby mnie nikt nie oceniał ponad to, co widzi we mnie lub co ode mnie słyszy. Aby zaś nie wynosił mnie zbytnio ogrom objawień, dany mi został oścień dla ciała, wysłannik szatana, aby mnie policzkował - żebym się nie unosił pychą. Dlatego trzykrotnie prosiłem Pana, aby odszedł ode mnie, lecz [Pan] mi powiedział: „Wystarczy ci mojej łaski. Moc bowiem w słabości się doskonali”. Najchętniej więc będę się chlubił z moich słabości, aby zamieszkała we mnie moc Chrystusa. Dlatego mam upodobanie w moich słabościach, w obelgach, w niedostatkach, w prześladowaniach, w uciskach z powodu Chrystusa. Albowiem ilekroć niedomagam, tylekroć jestem mocny” (2 Kor 11, 21-28;12, 1-10). Zwróciliście uwagę na to, czym chlubi się Paweł? Nie wznoszeniem wspaniałych gmachów, nie sensacyjnymi osiągnięciami ani żadnymi innymi światowymi sukcesami. Chlubi się tym, co zniósł i wycierpiał dla Chrystusa oraz swymi mistycznymi doświadczeniami, a także swoimi słabościami, które pozwoliły mu doświadczyć mocy Chrystusa! „Razem z Chrystusem zostałem przybity do krzyża. Teraz zaś już nie ja żyję, lecz żyje we mnie Chrystus. Choć nadal prowadzę życie w ciele, jednak obecne życie moje jest życiem wiary w Syna Bożego, który umiłował mnie i samego siebie wydał za mnie” (Ga 2, 19-20). „Odtąd niech już nikt nie sprawia mi przykrości: przecież ja na ciele swoim noszę blizny, znamię przynależności do Jezusa” (Ga 6, 17). A oto komentarz Biblii Jerozolimskiej: „Blizny złego traktowania, znoszonego dla Chrystusa; por. 2 Kor 6, 45;11, 23n.” „Przechowujemy zaś ten skarb w naczyniach glinianych, aby z Boga była owa przeogromna moc, a nie z nas. Zewsząd znosimy cierpienia, lecz nie poddajemy się zwątpieniu; żyjemy w niedostatku, lecz nie rozpaczamy; znosimy prześladowania, lecz nie czujemy się osamotnieni, obalają nas na ziemię, lecz nie giniemy. Nosimy nieustannie w ciele naszym konanie Jezusa, aby życie Jezusa objawiło się w naszym ciele. Ciągle bowiem jesteśmy wydawani na śmierć z powodu Jezusa, żeby życie Jezusa objawiło się w naszym śmiertelnym ciele... Wszystko to bowiem dla was, ażeby w pełni obfitująca łaska zwiększyła chwałę Bożą przez dziękczynienie wielu. Dlatego to nie poddajemy się zwątpieniu, chociaż bowiem niszczeje nasz człowiek zewnętrzny, to jednak ten, który jest wewnątrz, odnawia się z dnia na dzień” (2 Kor 4, 711.15-16). „... Zgodnie z gorącym oczekiwaniem i nadzieją moją, że w niczym nie doznam zawodu. Lecz jak zawsze tak i teraz, z całą swobodą i jawnością Chrystus będzie uwielbiony w

moim ciele: czy to przez życie, czy przez śmierć. Dla mnie bowiem żyć - to Chrystus” a umrzeć to zysk. Jeśli bowiem żyć w ciele - to dla mnie owocna praca, co mam wybrać? Nie umiem powiedzieć. Z dwóch stron doznaję nalegania: pragnę odejść, a być z Chrystusem, bo to o wiele lepsze, pozostawać zaś w ciele - to bardziej dla was konieczne. A ufny w to, wiem, że pozostanę, i to pozostanę nadal dla was wszystkich, dla waszego postępu i radości w wierze, aby rosła wasza duma w Chrystusie przeze mnie, przez moją ponowną obecność u was” (Flp 1, 20-26). Do tych fragmentów możecie dodać jeszcze Flp 3, 7nn. oraz Rz 8, 35nn., przytoczyłem je w poprzednich konferencjach i dlatego nie powtarzam ich tutaj. Natomiast chciałbym przytoczyć kilka urywków z Ewangelii, odnoszących się do pójścia za Chrystusem: „Kto kocha ojca lub matkę bardziej niż Mnie, nie jest Mnie godzien. I kto kocha syna lub córkę bardziej niż Mnie, nie jest Mnie godzien. Kto nie bierze swego krzyża, a idzie za Mną, nie jest Mnie godzien. Kto chce znaleźć swe życie, straci je, a kto straci swe życie z mego powodu, znajdzie je” (Mt 10, 37-39; „Jeśli kto przychodzi do Mnie, a nie ma w nienawiści swego ojca i matki, żony i dzieci, braci i sióstr, nadto i siebie samego, nie może być moim uczniem. Kto nie nosi swego krzyża, a idzie za Mną, ten nie może być moim uczniem. Bo któż z was, chcąc zbudować wieżę, nie usiądzie wpierw i nie oblicza wydatków, czy ma na wykończenie? Inaczej, gdyby założył fundament, a nie zdołałby wykończyć, wszyscy, patrząc na to, zaczęliby drwić z niego... Tak więc nikt z was, kto nie wyrzeka się wszystkiego, co posiada, nie może być moim uczniem” (Łk 14, 26-29.33). „A kto by chciał Mi służyć, niech idzie za Mną, a gdzie Ja jestem, tam będzie i mój sługa” (J 12, 26). Na prośbę synów Zebedeusza, którzy chcieli zajmować pierwsze miejsca w Królestwie, Jezus odpowiada: „Nie wiecie, o co prosicie. Czy możecie pić kielich, który Ja mam pić, albo przyjąć chrzest, którym Ja mam być ochrzczony? Odpowiedzieli Mu: Możemy...” Pouczając uczniów, Jezus mówi dalej: „Kto by między wami chciał się stać wielkim, niech będzie sługą waszym. A kto by chciał być pierwszym między wami, niech będzie niewolnikiem wszystkich. Bo i Syn Człowieczy nie przyszedł, aby Mu służono, lecz żeby służyć i dać swoje życie na okup za wielu” (Mk 10, 38-39.43-45). „Nadeszła godzina, aby został uwielbiony Syn Człowieczy. Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Jeżeli ziarno pszenicy wpadłszy w ziemię nie obumrze, zostanie tylko samo, ale jeżeli obumrze, przynosi plon obfity. Ten, kto kocha swoje życie, traci je, a kto nienawidzi swego życia na tym świecie, zachowa je na życie wieczne. A kto by chciał Mi służyć, niech idzie za Mną, a gdzie ja jestem, tam będzie i mój sługa. A jeśli ktoś Mi służy, uczci Go mój Ojciec” (J 12, 23-26). „Pamiętajcie na słowo, które do was powiedziałem: „Sługa nie jest większy od swego Pana”. Jeżeli Mnie prześladowali, to i was będą prześladować. Jeżeli moje słowo zachowali, to i wasze będą zachowywać” (J 15, 20). „A gdy szli drogą, ktoś powiedział do Niego:” Pójdę za Tobą, dokądkolwiek się udasz!” Jezus mu odpowiedział: „Lisy mają nory i ptaki powietrzne - gniazda, lecz Syn Człowieczy nie ma miejsca, gdzie by głowę mógł oprzeć”. Do innego rzekł: „Pójdź za Mną!” Ten zaś odpowiedział: „Panie, pozwól mi najpierw pójść i pogrzebać mojego ojca!” Odparł mu: „Zostaw umarłym grzebanie ich umarłych, a ty idź i głoś królestwo Boże!” Jeszcze inny rzekł: „Panie, chcę pójść za Tobą, ale pozwól mi najpierw pożegnać się z moimi w domu!” Jezus mu odpowiedział: „Ktokolwiek przykłada rękę do pługa, a wstecz się ogląda, nie nadaje się do królestwa Bożego”” (Łk 9, 57-62). Możesz posłużyć się którymkolwiek z tych urywków w modlitwie, by szukać motywacji do coraz wierniejszego naśladowania Chrystusa. Przede wszystkim jednak proś o łaskę, która pozwoli Ci pójść za Nim. Wytrwała modlitwa i wiara wyjedna to, czego nie może dokonać medytacja ani refleksja. Wspomniałem już wcześniej, że pragnę przybliżyć wam sposób kontemplacji życia Chrystusa, byście mogli lepiej poznać Go i pokochać jak najgłębiej. Rozdział szesnasty Medytacja o życiu Chrystusa Istnieje pewna forma medytacji nad życiem Chrystusa opisanym w Ewangeliach, którą bardzo zaleca wielu świętych jako niezwykłą pomoc w pogłębianiu naszej więzi z Nim. Wymaga

ona posługiwania się wyobraźnią. Wyobraźnia jest narzędziem, które wykorzystują skutecznie współcześni psychoterapeuci. Zaczynają oni zdawać sobie sprawę z tego, że świat wyobraźni nie jest tak całkiem nierealny, jak to się wydaje. Nie jest on bynajmniej światem ucieczki od rzeczywistości i faktycznie odsłania rzeczywistość bardzo głęboką, a nawet głębszą niż możemy ogarnąć naszym rozumem. Dlatego też wyobraźnia jest niezwykle skutecznym narzędziem terapii i rozwoju osobowości. Najpierw przedstawię tę formę modlitwy, a następnie wyjaśnię pewne trudności, które w związku z nią się rodzą. Weźmy jakąś scenę z życia Chrystusa (na przykład J 5, 1-9) jako wzór, który później możecie zastosować do innych scen. Odczytajmy fragment Ewangelii: „Potem nastąpiło święto żydowskie i Jezus udał się do Jerozolimy. W Jerozolimie zaś znajduje się sadzawka Owcza, nazwana po hebrajsku Betesda, zaopatrzona w pięć krużganków. Wśród nich leżało mnóstwo chorych: niewidomych, chromych, sparaliżowanych, (którzy czekali na poruszenie się wody. Anioł bowiem zstępował w stosownym czasie i poruszał wodę. A kto pierwszy wchodził po poruszeniu się wody, doznawał uzdrowienia niezależnie od tego, na jaką cierpiał chorobę). Znajdował się tam pewien człowiek, który już od lat trzydziestu ośmiu cierpiał na swoją chorobę. Gdy Jezus ujrzał go leżącego i poznał, że czeka już długi czas, rzekł do niego:” Czy chcesz stać się zdrowym?” Odpowiedział Mu chory:” Panie, nie mam człowieka, aby mnie wprowadził do sadzawki, gdy nastąpi poruszenie wody. Gdy ja sam już dochodzę, inny wchodzi przede mną”. Rzekł do niego Jezus: „Wstań, weź swoje łoże i chodź!” Natychmiast wyzdrowiał ów człowiek, wziął swoje łoże i chodził”. Chciałbym, byście teraz swoją wyobraźnią udali się do tego miejsca zwanego Betesda. Popatrzcie na leżących tam chorych. Pospacerujcie między nimi. Co czujecie, patrząc na nich? Spójrzcie teraz na naszego chorego, leżącego z brzegu. Podejdźcie do niego i zacznijcie z nim rozmowę. Jak myślicie, co jest przyczyną jego choroby? Jakie wrażenie robi na was ten człowiek? Podoba się wam czy raczej nie? Podczas tej rozmowy zauważcie, że wchodzi Jezus i spogląda wokół na chorych. Jak wam się wydaje, co On w tej chwili myśli i czuje? Czy zaczyna rozmowę z chorymi, czy też bezpośrednio kieruje się w stronę naszego chromego człowieka? Ustąpcie miejsca Jezusowi, kiedy nadejdzie i wsłuchujcie się w słowa, które wypowiada do chromego człowieka i w odpowiedź daną Jezusowi. Starajcie się zapamiętać najdrobniejszy szczegół z wyglądu Jezusa, Jego słowa, uczucia, zachowanie... Zauważcie zwłaszcza te słowa: „Czy chcesz stać się zdrowym?” Ewangelia przytacza nam tylko fragment rozmowy. Uzupełnijcie resztę w waszej wyobraźni. I zatrzymajcie się teraz na tych pełnych energii i zdecydowanych słowach: „Wstań, weź swoje łoże i chodź!” Patrzcie, co się dzieje: oto uczucia i zachowanie człowieka chromego, uczucia i reakcje Jezusa. Jezus zwraca się teraz do ciebie. Odczuwasz może jakąś dolegliwość fizyczną, emocjonalną czy duchową? Powiedz Mu o tym i posłuchaj Jego odpowiedzi. Co odpowiesz Mu, kiedy cię zapyta: „Czy chcesz być zdrowy? Czy naprawdę pragniesz uzdrowienia ze wszystkimi jego konsekwencjami? Wiele osób nie chce uzdrowienia, ponieważ może się ono okazać bolesne albo może pociągnąć za sobą przyjęcie odpowiedzialności, albo może też oznaczać konieczność zrzeczenia się czegoś, do czego się przywiązałeś...” Jeśli twoja odpowiedź brzmi: „Tak, Panie, chcę stać się zdrowym”, posłuchaj, jak Pan wypowiada nad tobą swe pełne mocy słowo. Jest to chwila łaski. Jezus jest tak rzeczywisty i tak pełen mocy, i tak bardzo teraz obecny, jak dwa tysiące lat temu, gdy stał przed człowiekiem chromym. Jeśli wierzysz w Jego moc, doświadczysz uzdrawiającego dotknięcia Chrystusa, może nie tak spektakularnie jak ów chromy, ale nie mniej skutecznie. Przeznacz resztę czasu na poufną rozmowę z Jezusem. Zajmijmy się teraz trudnościami związanymi z tą formą medytacji. Pierwsza z nich: „To nieważne, że zalecali ją mistycy, jak św. Bonawentura czy św. Ignacy Loyola. To prawda, że te sceny są po prostu nieprawdziwe. Wszystkie one zostały wymyślone. Odpowiedź na to jest całkiem prosta: oczywiście, to nie jest scena historycznie prawdziwa. Zawiera w sobie nie prawdę historyczną, lecz prawdę tajemnicy. Wyjaśnię, o co mi

chodzi. Św. Ignacy Loyola, który zaleca tę metodę jako jeden z zasadniczych sposobów modlitwy w swych Ćwiczeniach duchownych, odbył pielgrzymkę do Ziemi Świętej wkrótce po swoim nawróceniu. W dziele Vita Christi Ludolfa z Saksonii wyczytał słowa zaczerpnięte od św. Bonawentury: „Jeśli chcesz odnieść korzyść z tych medytacji, zostaw na boku wszystkie swe troski i zmartwienia. W sposób kontemplatywny i pełen miłości, z całym uczuciem swego serca wyobraź sobie, co Jezus powiedział i co uczynił, tak jakbyś Go osobiście słuchał i patrzył na Niego własnymi oczyma. Wszystko to wyda ci się słodkie jak miód, ponieważ będziesz o tym myślał z wielkim pragnieniem i smakował w tym. I chociaż miało to miejsce w przeszłości, kontempluj to jako obecne w teraźniejszości. Wyobraź sobie Ziemię Świętą, ucałuj gorąco ziemię, po której stąpał Jezus. Wyobraź sobie, jak rozmawia i chodzi z uczniami oraz z grzesznikami; jak przemawia, jak wędruje i odpoczywa, jak śpi i czuwa, jak się posila i dokonuje cudów. Wyryj w swym sercu Jego postawę i czyny”. Po przeczytaniu tych słów św. Ignacy niewątpliwie wprowadził je do praktyki swej modlitwy. Jednak jego serce pozostało niespokojne, dopóki nie zobaczył na własne oczy upragnionej Ziemi Świętej. Utrwalił w swej pamięci nawet najmniejsze szczegóły: wzgórza, doliny i pola, na które niegdyś spoglądał Jezus, drogi, którymi wędrował, domy, w których - jak mu powiedziano - mieszkał... Na Górze Oliwnej z szacunkiem i nabożeństwem spoglądał na skałę, z której - jak się uważa - Jezus wstąpił do nieba i na której, jak się sądzi, pozostawił ślady swych stóp. Kiedy opuszczał to miejsce, nagle przypomniał sobie, że nie zwrócił uwagi, w jakim kierunku zwrócone były stopy wstępującego do nieba Jezusa. Ryzykując, zawrócił więc samotnie. Strażnikom, których musiał przekupić, pozostawił ostatnią swoją wartościową rzecz - mały nożyk do papieru, byleby tylko sprawdzić ten jeden mały szczegół. Nic więc dziwnego, że Ignacy w Ćwiczeniach duchownych prosi rekolektanta, by zrekonstruował sobie sceny z życia Chrystusa. W kontemplacji o Narodzeniu poleca odprawiającemu rekolekcje: „Oczami wyobraźni widzieć drogę z Nazaretu do Betlejem, przypatrując się jej, jak jest długa, jak szeroka, czy idzie ta droga po równinie, czy przez doliny i wzgórza. Patrzeć także na miejsce czyli na grotę Narodzenia, czy jest obszerna czy szczupła, czy niska, czy wysoka, i jak jest urządzona” (CD 112). Dlaczego Ignacy pozostawia to wszystko wyobraźni rekolektanta? Jeśli sam widział na własne oczy te miejsca (lub pobożnie wierzył, że to właśnie są one), czyż nie mógł opisać ich szczegółowo? To prawda, że niewielkie znaczenie miała rekonstrukcja tej sceny z historyczną dokładnością; faktycznie nie miało to żadnego znaczenia. Ignacy pragnie, by rekolektant udał się do Nazaretu swojej własnej wyobraźni i do swojego Betlejem. Wyobraźnia pomoże mu wydobyć z tajemnicy prawdę o wiele ważniejszą od prawdy historii. Ona sprawia, że nawiązujemy kontakt z Jezusem Chrystusem. A to jest o wiele ważniejsze niż cała historyczna dokładność. Mówi się, że św. Franciszek z Asyżu doświadczył na górze Alwerni wizji Jezusa ukrzyżowanego i z całą miłością zdjął Go z krzyża. Otóż św. Franciszek nie był człowiekiem pozbawionym rozumu. Był w pełni świadom, przynajmniej tak świadom jak my dzisiaj, że Jezus umarł raz jeden na krzyżu i już więcej umierać nie będzie. Jednakże, kiedy z miłością ściągał Go z krzyża i siebie stawiał w Jego miejsce, pomimo całej fikcyjności tej sceny, wyrażał głęboką tajemnicę miłości, wobec której umysł racjonalny i teologia racjonalna muszą zatrzymać się w milczącym niezrozumieniu. To przecież św. Franciszkowi zawdzięczamy piękny zwyczaj budowania szopek w okresie Bożego Narodzenia. I jestem pewny, że gdyby nawet zapoznał się z odkryciami współczesnej biblistyki, dotyczącymi apokryfów o dzieciństwie Jezusa, zbudowałby mimo wszystko swoje szopki. Nie ma to znaczenia, czy Ewangelie opisały wydarzenia z historyczną dokładnością. Ważne jest to, że dzięki fantastycznym symbolom nawiązujemy kontakt z rzeczywistością. Gdybyśmy znów mogli stać się dziećmi i zanurzyć się całym sercem w ten złudny wydawałoby się, świat fikcji, być może bylibyśmy mile zdziwieni odkrywając Chrystusa za całą tą fantastyką, odkrywając Go tu

głębiej niż w całej naszej teologicznej spekulacji. Św. Antoni Padewski jest jednym z tych świętych, o których się mówi, że trzymał w objęciach Dziecię Jezus i tulił Je do siebie. Św. Antoni zapewne nie był człowiekiem szalonym, a jeszcze do tego miał taką wiedzę teologiczną, że został uznany Doktorem Kościoła. Niewątpliwie wiedział, że Jezus nie jest już dzieckiem. Szczęśliwie się jednak stało, że był mistykiem na tyle, by pojąć głęboką mistyczną rzeczywistość tej wizji i oddać się całkowicie tej „fikcyjnej rzeczywistości”, jeśli można się tak wyrazić. Również i ty możesz stać się dzieckiem i wkroczyć w ten świat wyobraźni w medytowaniu Ewangelii, prawdopodobnie odkryjesz wtedy wiele nadzwyczajnych i ukrytych skarbów, których inaczej byś nie poznał. Spróbuj, na przykład, spędzić dzień ze Świętą Rodziną z Nazaretu. Dziel jej proste życie, pomóż w zajęciach, rozmawiaj z Jezusem, Maryją i Józefem o ich życiu i problemach i o twoich problemach. Albo przyłącz się do uczniów Jezusa, kiedy ich poucza na osobności i postaw Mu swoje pytania. Idź do domu Marty i Marii i albo usiądź obok Marii słuchającej Jezusa, albo też pomóż biednej, krzątającej się Marcie w jej pracach. Nie wzbogacisz przez to swej wiedzy biblijnej, Pan jednak obdarzy cię mądrością zastrzeżoną dla maluczkich. Istnieje jeszcze inna trudność związana z tą formą modlitwy, niezależnie od kłopotów z prawdą historyczną, jakie wyłaniają się, gdy wyobrażamy sobie zdarzenia sprzed lat tak, jakby miały miejsce dzisiaj. Można by sformułować tę trudność następująco: „Gdy wyobrażam sobie Chrystusa stojącego przy mnie i przemawiam do Niego, nie ma żadnego problemu. Problem rodzi się, gdy Chrystus mi odpowiada. To przecież nie Chrystus mówi do mnie. Jest to wytwór mojej wyobraźni: to ja wkładam słowa w Jego usta. Czyli w końcu to ja rozmawiam ze sobą”. To prawda. Bardzo często, zwłaszcza kiedy zaczynamy praktykować ten sposób rozmowy z Chrystusem, są to tylko nasze pobożne refleksje, które przybierają formę Jego słów. Na tym bowiem polega myślenie i refleksja: mówię sam do siebie. W tym przypadku posługuję się obrazem Chrystusa, którego wyobrażam sobie, jak stoi naprzeciwko mnie. Niebawem jednak zauważymy, że te słowa, które wyobrażamy sobie jako pochodzące od Chrystusa, nie są niczym innym jak wytworem naszej wyobraźni. Czasem sama odpowiedź nas zaskoczy i będziemy się dziwić, skąd się ona wzięła. Dostrzegamy w niej zdumiewającą wnikliwość. Innym razem słowa będą się wydawały bardzo pospolite, zwyczajne, pozbawione szczególnego światła i wnikliwości. Ich działanie będzie jednak wprost nadzwyczajne: przyniosą one pokój, moc, wielką pociechę lub ogromną radość w służbie Bożej. Jednocześnie pojawia się przekonanie, że w jakiś sposób Pan przemówił do nas i udzielił nam daru za pośrednictwem tych słów, które w naszej wyobraźni włożyliśmy w Jego usta. Ściśle związana jest z tym pewna forma uświadamiania sobie Bożej obecności, nieprzerwanej obecności Chrystusa. Zaleca ją bardzo m. in. św. Teresa od Jezusa. Polega to na tym, byś wyobraził sobie Chrystusa, który cały dzień stoi przy tobie i prowadzicie stałą, przyjacielską rozmowę. Jeden z autorów określa to dosyć trafnie jako „ćwiczenie wyobraźni wiary”. Wyobraź sobie, że Chrystus siada w pustym fotelu w twoim pokoju i że rozmawiasz z Nim tak, jakbyś Go naprawdę widział. Nie jest to tylko czysta fantazja, ponieważ to, co sobie wyobrażasz: Chrystus, zmartwychwstały Pan - jest rzeczywiście obecny, chociaż na inny sposób, bez cech fizycznych, szat, gestów i postawy, którą ci podsuwa wyobraźnia. Oto, w skrócie, co zaleca św. Ignacy Loyola w Ćwiczeniach duchownych, kiedy mówi, że rozmowę „należy odbyć tak, jakby przyjaciel mówił do przyjaciela, albo sługa do pana swego, już to prosząc o jakąś łaskę, już to oskarżając się przed nim o jakiś zły uczynek, już to zwierzając mu się ufnie ze swoich spraw i prosząc go w nich o radę” (CD 54). Nieco wcześniej w medytacji o grzechu wyjaśnia, jak powinna się odbyć taka rozmowa: „Wyobrażając sobie Chrystusa, Pana naszego, obecnego i wiszącego na krzyżu rozmawiać z Nim pytając Go, jak to On, będąc Stwórcą, do tego doszedł, że stał się człowiekiem, a od życia wiecznego przeszedł do śmierci doczesnej i do konania za moje grzechy” (CD 53). Zauważcie, że Ignacy zachęca nas, byśmy

stawiali Chrystusowi pytania, prosili Go o radę, a jedno i drugie zakłada jakąś odpowiedź ze strony Pana. Sam Ignacy nie ma wątpliwości, że Bóg odpowiada rekolektantowi, objawiając mu swoją wolę i prowadząc go osobiście, czy to za pośrednictwem wyobraźni wiary czy też dzięki głębszej wewnętrznej komunikacji, która wznosi się ponad słowa, pojęcia i obrazy. Oto co mówi: „Dający ćwiczenia nie powinien nakłaniać odprawiającego je do ubóstwa lub jakiegoś innego przyrzeczenia bardziej niż do tego, co jest temu przeciwne, ani też do jednego stanu lub sposobu życia bardziej niż do innego. Bo chociaż poza ćwiczeniami możemy w sposób dozwolony, a nawet zasługujący nakłaniać wszystkich, którzy się prawdopodobnie do tego nadają, do obrania życia we wstrzemięźliwości, w czystości, w zakonie i we wszelakim rodzaju doskonałości ewangelicznej, to jednak w czasie takich ćwiczeń duchownych jest rzeczą bardziej stosowną i o wiele lepszą, aby w tym poszukiwaniu woli Bożej sam Stwórca i Pan udzielał się duszy sobie oddanej i ogarniał ją ku swej miłości i chwale, a także przysposabiał ją ku tej drodze, na której będzie Mu mogła lepiej służyć. Przeto dając ćwiczenia niech się nie zwraca i nie skłania ani ku jednej, ani ku drugiej stronie, lecz stojąc w środku, niczym języczek u wagi, niech dozwoli Stwórcy działać bezpośrednio ze swoim stworzeniem, a stworzeniu ze swoim Stwórcą i Panem” (CD 15). Będziemy jeszcze mieli okazję, by mówić o tej wewnętrznej komunikacji pomiędzy Stwórcą a stworzeniem, o tym, co ona oznacza i jak się dokonuje. Na razie wystarczy wiedzieć, zwłaszcza ci z nas, którzy nie znają innego sposobu, by „wsłuchiwać się” w głos Boga i pozwolić się Mu prowadzić. Bóg przemawia do nas mile, łaskawie w formie, którą nazwaliśmy tutaj „wyobraźnią wiary”. Bardzo trudno jest rozróżnić rozumowo, gdzie kończy się wyobraźnia i zaczyna rzeczywistość. Stań się tylko małym dzieckiem, zdobądź się na współdziałanie z Bogiem w prostocie serca, a rozwiniesz spontaniczną zdolność rozróżniania pomiędzy wyobraźnią a rzeczywistością, lub raczej Rzeczywistością pisaną dużą literą, z którą wchodzimy w kontakt poprzez wymienione tutaj obrazy i wyobrażenia. Chciałbym zakończyć tę część słowami sławnego hinduisty - guru, któremu pewna katolicka zakonnica zadała pytanie: „Powiedziałeś kiedyś, że jeżeli jakiś chrześcijanin zostanie twoim uczniem, nie będziesz starał się go nawrócić na hinduizm, ale uczynisz wszystko, by stał się lepszym chrześcijaninem. Czy mogę zapytać, w jaki sposób to przeprowadzisz?” Guru odpowiedział słowami godnymi najlepszych katolickich ojców duchownych. Podsunął on dwie elementarne drogi prowadzące do doznania obecności Jezusa Chrystusa zmartwychwstałego: „Robiłbym wszystko, by nawiązał kontakt z Jezusem Chrystusem. I starałbym się go przekonać, by osiągnął to poprzez stałą świadomość, że Chrystus jest obok niego i przez gorliwą lekturę Pisma Świętego”. Uleczyć wspomnienia W formie krótkiego dodatku do tego, co już powiedzieliśmy o medytowaniu życia Chrystusa drogą wyobraźni, chciałbym wam teraz powiedzieć kilka słów o zastosowaniu tej metody do medytacji nad naszym własnym życiem, by doświadczyć uzdrowienia i wzrostu. Wytłumaczę, o co mi chodzi. Medytując jakąś scenę z życia Chrystusa, staram się być w niej obecny. Wyobrażam sobie, że tam jestem, że biorę udział w wydarzeniach, że mówię, słucham, działam... tak powracając myślą do jakiegoś epizodu z mojej przeszłości, staram się go ożywić, wydarzenie zaczyna się dziać, ale z jedną różnicą: wyobrażam sobie, że Chrystus jest jego aktywnym uczestnikiem. Pozwólcie, że podam pewien przykład: Przypuśćmy, że powracam myślą do jakiejś sceny, w której doznałem wielu przykrości: powracam do wydarzenia, które mnie upokorzyło (na przykład publiczna nagana) albo stało się powodem wielkiego bólu (śmierć drogiej mi osoby). Przeżyję jeszcze raz całe to wydarzenie ze wszystkimi jego bolesnymi szczegółami. Czuję ból, stratę, upokorzenie, gorycz... Teraz jednak jest tam Jezus. Jaką rolę odgrywa? Przynosi mi pociechę i umacnia mnie? A może to On jest przyczyną bólu i straty? Staram się wejść z Nim w kontakt, podobnie jak z innymi osobami biorącymi udział w zdarzeniu. Szukam w Nim siły, zrozumienia tego, czego nie pojmuję. Szukam w Nim sensu całego

wydarzenia. Jaki jest cel tego ćwiczenia? Niektórzy nazywają je „leczeniem wspomnień”. Nosimy w sobie pewne wspomnienia, które nas dręczą; przeżywamy sytuacje z przeszłości, które nie zostały rozwiązane i nadal nas głęboko ograniczają. Stanowią one stale odnawiającą się ranę, przeszkadzają w aktywnym działaniu i przezwyciężaniu przeciwieństw. Dziecko, które utraciło swą matkę we wczesnym wieku, może w sposób półświadomy nie chcieć kochać nikogo więcej, tęskniąc za miłością matczyną, której nigdy nie doświadczyło. Dziecko, które doświadczyło wielkiego strachu lub samotności, może stale, chociaż nieświadomie być naznaczone tą sytuacją, której musi potem stawiać czoła przez całe życie. Człowiek raz głęboko upokorzony, czuje się zraniony w swej godności albo straci wiele energii obmyślając, jak się odegrać. To ważne dla naszego duchowego i uczuciowego wzrostu, byśmy rozwiązali sobie te nierozwiązane dotychczas sytuacje, które nas wewnętrznie dręczą. Jeśli potrafimy je przeżyć w towarzystwie Chrystusa, nawet, w razie potrzeby, wiele razy, stwierdzimy, że nabierają nowego sensu, stają się mniej dramatyczne i że możemy do nich powracać bez szczególnego urazu. Co więcej, że możemy je wspominać z poczuciem wdzięczności wobec Boga, który zaplanował te wydarzenia dla swojej chwały i naszego pożytku. Taka forma modlitwy jest dobrą terapią i dobrym uduchowieniem. Do jakich przeżyć powinniśmy powracać w naszej medytacji? Do tych, które wywołują w nas „negatywne uczucia”. A są to, jak już ustaliliśmy: ból, upokorzenie, poczucie bezradności, żal, kompleks niższości, lęk itp. Radzę wam, byście powracali do nich tak długo, jak długo będą istniały te negatywne uczucia. Kiedy już znikną, a ich miejsce zajmą miłość, wdzięczność, a nawet zrodzi się potrzeba wychwalania Boga za te doświadczenia losu, nie trzeba już będzie powracać do tych przykrych momentów. Sytuacja została rozwiązana, „uleczona”, a nawet uświęcona obecnością Chrystusa. Dla wielu osób ważniejszy jest powrót do zupełnie innych wydarzeń, gdy doświadczyli ogromnej radości, poczucia pełni, miłości i bliskości. Wydarzenia takie uaktywniają nas i umacniają. Wywołują pragnienie życia w całej jego pełni. Powracanie do nich co jakiś czas i ponowne ich przeżywanie, ze wszystkimi miłymi szczegółami dostarcza nam wiele psychicznej energii i zdrowia. Przeżywanie tych zdarzeń w obecności Chrystusa pogłębia w nas ducha wdzięczności i sprawia, że chwalimy Boga, dostrzegając Jego dobroć, kochamy Go jeszcze bardziej i wzrastamy duchowo. Jest w naszym życiu mnóstwo takich zdarzeń (rozmowa z przyjacielem, miłe spotkanie w gronie bliskich osób, samotny spacer brzegiem morza lub jeziora, radość z otrzymania dobrych wieści i wiele innych sytuacji) bardzo istotnych z punktu widzenia naszego życia wewnętrznego i emocjonalnego, których jednak nie doceniamy i nie przeżywamy głębiej, bo zbyt pochłaniają nas drobne sprawy codzienne: Jeśli zauważysz podczas tych rekolekcji, że jest jakieś zdarzenie w twojej przeszłości, które stale cię rozprasza i skupia twoją uwagę, wyzwalając silne uczucia (zarówno pozytywne, na przykład jakieś silne przywiązanie czy wielka radość, jak i negatywne - jak zazdrość, rozczarowanie, zgorzknienie, uprzedzenie), radzę, byś codziennie poświęcił mu trochę czasu, w formie opisanej tu „medytacji” aż do momentu, gdy nabierzesz do niego dystansu i przestanie cię już rozpraszać. Dodatek Uwagi pomocne w modlitwie Chciałbym podzielić się z wami pewnymi uwagami na temat modlitwy, które okazały się bardzo pożyteczne dla wielu osób. Może i pomogą niektórym z was. Stwierdzono słusznie już wiele razy, że modlitwa jest czymś naturalnym dla człowieka. Człowiek w swej głębi jest stworzeniem modlącym się. Ponieważ jest to oczywiste, nie chciałbym, byście uważali, że modlitwa jest czymś łatwym i że nie trzeba jej się uczyć. Również chodzenie jest czymś naturalnym dla człowieka, potrzeba jednak wiele czasu i wiele wysiłku, by dziecko stanęło na dwóch nogach i zaczęło chodzić. Również dla człowieka miłość jest rzeczą naturalną, a jednak niewielu stara się opanować sztukę miłości, co zresztą wymaga przygotowania. Podobnie jest z modlitwą. Jeśli zgadzamy się z prawdą, że modlitwa jest sztuką i jak wielu innych sztuk trzeba się jej uczyć wytrwale, wówczas postąpiliśmy już znacznie w jej opanowaniu. Uwagi, którymi

chciałbym się teraz podzielić, nie będą jednakowo ważne dla każdego z was. Dla niektórych okażą się całkowicie nieprzydatne, a nawet mogą rozpraszać czy być szkodliwe. W takim przypadku nie miejcie żadnych skrupułów i przestańcie się nimi zajmować. Mają pomóc w modlitwie, uczynić ją łatwiejszą, prostszą, bardziej skuteczną, a nie komplikować i stwarzać napięcie. Po tych wstępnych uwagach, rozpocznę od stwierdzenia bardziej ogólnego: większość ludzi nie czyni postępów w sztuce modlitwy dlatego, że zaniedbują przydać swojej modlitwie wszystkich ludzkich wymiarów, których ona wymaga. Wyjaśnię, o co mi chodzi. Jesteśmy istotami ludzkimi, stworzeniami umieszczonymi w czasie i przestrzeni. Stworzeniami obdarzonymi ciałem, posługującymi się słowami, żyjącymi we wspólnotach i doświadczającymi uczuć. Nasza modlitwa musi więc zawierać te elementy. Potrzebujemy słów, by się modlić. Musimy modlić się także naszym ciałem. Potrzebujemy odpowiedniego czasu i miejsca na modlitwę. Nie przedstawiam tego wcale jako normy ogólnej. Mówię tylko, że normalnie nasza modlitwa potrzebuje tego wszystkiego, zwłaszcza na początku, kiedy przypomina delikatną roślinkę. Prawdopodobnie będzie potrzebowała tego samego, kiedy przekształci się w mocne drzewo. Wtedy jednak rozwinie już i określi swą własną tożsamość i będzie zdolna do starannego wyboru tych elementów (czas, przestrzeń, ciało, słowa, muzyka, dźwięki, rytm, wspólnota, uczucia). W tej konferencji pomówimy o niektórych z nich. Ciało na modlitwie Jeden z pisarzy opowiada o człowieku, którego zastał, gdy ten siedział wygodnie w fotelu i palił papierosa. Zwrócił się do niego: „Wydajesz się być zatopiony w myślach”. Człowiek, o którym mowa, odpowiedział: „Modlę się”. „Modlisz się?” - zapytał autor. „Powiedz mi, gdyby zmartwychwstały Pan stanął tu w całym swym blasku i chwale, nadal tak byś siedział?” „Ależ nie” - brzmiała odpowiedź. „Wydaje mi się, że nie”. Wtedy autor rzekł: „A więc nie wiesz tego, że On tu jest razem z tobą. W takim razie nie modlisz się”. Jest wiele prawdy w tym, co wypowiedział ów pisarz. Popróbuj sam. W dniu, w którym czujesz duchowe oschłości, wyobraź sobie, że stoi przed tobą Jezus Chrystus w całym swym blasku zmartwychwstania. Wtedy powstań lub usiądź albo też uklęknij przed Nim i złóż pobożnie ręce w postawie modlitwy. Inaczej mówiąc, staraj się wyrazić swoim ciałem uczucia czci i pobożności, których chciałbyś doświadczyć w Jego obecności, a których na razie nie doświadczasz. Prawdopodobnie wkrótce zauważysz, że twoje serce i umysł doznają tego samego, co wyraża ciało. Pogłębisz w sobie świadomość Jego obecności i ożywi się twoje ospałe serce. Oto wielka korzyść modlenia się ciałem, włączenia ciała w modlitwę. Wielu współczesnych podkreśla, że są ludźmi z krwi i ciała, że są bytami cielesnymi. Niektórzy nawet powiadają: „Nie tylko mam ciało, ale jestem ciałem”... aż do chwili, gdy zaczną się modlić. Wtedy wydaje im się, że stają się czystym duchem lub czystym intelektem. Po prostu nie zważają na ciało. Porozumiewanie się bez słów Wielu psychologów rozumie wartość wypowiadania czegoś ciałem, bez posługiwania się słowami. Starałem się stosować tę praktykę w terapii grupowej. Czasami udało mi się doprowadzić do tego, że jedna osoba porozumiewała się z drugą jedynie oczami. Proponowałem: „Powiedz coś twemu sąsiadowi oczami (albo rękami)”. Siła takiego porozumienia jest oczywista. Czasem ktoś odpowiada: „Nie mogę się na to zdobyć”. Obawia się ośmieszenia. Często jednak nie o śmieszność chodzi, lecz o głębię i autentyczność komunikacji, która się dokonuje, a do której ten ktoś nie jest przyzwyczajony i której nie może znieść. Słowa są wygodniejszym środkiem wyrazu. Możemy się za nimi ukryć, możemy posługiwać się nimi (i jakże często to robimy) nie, żeby porozumiewać się, lecz żeby nie dopuścić do prawdziwego porozumienia. Czasem mówię grupie: „Poświęcimy pierwszych dziesięć minut tej sesji na porozumiewanie się bez słów. Posługujcie się czym chcecie, byle nie słowami”. Mogą porozumiewać się ciałem, oczami, rękami, ruchem. Wiele osób nie przyjmuje tego zaproszenia. Uważają je za zbyt groźne. Siła i prawda zawarta w takim porozumiewaniu się jest dla nich nie do zniesienia. Spróbuj tego, kiedy

będziesz się modlić w swoim pokoju. Stań przed obrazem Jezusa Chrystusa albo wyobraź sobie, że On stoi przed tobą. Popatrz na Niego, jakbyś chciał Go o coś poprosić. Trwaj tak przez chwilę i zauważ, co czujesz. Następnie zmień tę postawę na postawę miłości... albo zaufania... albo radosnego uwielbienia... albo żalu i pokuty... albo oddania... Staraj się wyrazić samym tylko wzrokiem te lub inne postawy. Prawdopodobnie ożywi się twoja zażyłość z Panem, a wasze porozumienie stanie się głębsze. Możesz również starać się wyrazić to wszystko ciałem. Możesz zrobić z tego cały obrzęd. Stań samotnie przy Nim przez chwilę. Następnie powoli wznoś głowę, aż utkwisz swój wzrok w suficie. Pozostań w tej postawie jakiś czas. Potem wznoś powoli ręce dłonią ku górze i zatrzymaj je na wysokości piersi. Zatrzymaj je tak przez moment. Następnie zbliż je do siebie, zawsze dłońmi do góry, tak jakbyś podtrzymywał patenę lub talerz. (Mogą również tak być ułożone, jakby miały podtrzymywać kielich). Postawa ta wyraża ofiarowanie samego siebie Bogu. Pozostań tak przez trzy lub cztery minuty, a następnie opuść głowę i ręce. Możesz potem przyjąć raz jeszcze tę postawę ofiarowania powtarzając gest (albo zastępując go innym), albo też zacząć wyrażać inną skłonność lub postawę. Oto inny przykład: stań wyprostowany w środku pokoju. Patrz prosto przed siebie, tak jakbyś spoglądał na horyzont. Następnie wznieś powoli ręce na wysokość piersi i wyprostuj je w kształcie krzyża z dłońmi skierowanymi do przodu. Zatrzymaj się w tej postawie przez trzy lub cztery minuty. Postawą tą możesz wyrazić gorące pragnienie, by przyszedł Pan albo uzewnętrznić wewnętrzną gotowość przyjęcia Boga lub wszystkich ludzi, twych braci, których chcesz ogarnąć swym sercem. Ostatni przykład: stań przez chwilę w obecności Pana. Potem uklęknij i złóż ręce w geście modlitwy, na wysokości piersi. Pozostań w tej postawie przez chwilę. Teraz powoli, bardzo powoli opuść się na czworaki i oto jesteś jak zwierzę juczne przed Panem. Teraz opuść się jeszcze niżej, aż będziesz leżał płasko na podłodze i rozciągniesz ramiona tak, by całe ciało przyjęło kształt krzyża. Pozostań w tej postawie przez jakiś czas, wyrażając nią adorację, błaganie czy też swe poczucie bezradności. Nie ograniczajcie się do tych wzorów, które przedstawiłem. Bądźcie twórczymi w wynajdywaniu własnej, niewerbalnej formy adoracji, pobożności czy skruchy. Odkryjecie wtedy, jak wielką wartość ma modlenie się całym ciałem. Zauważył to już przed wiekami św. Augustyn twierdząc, że z jakiegoś tajemniczego powodu, którego nie mógł pojąć, ilekroć wznosił ręce podczas modlitwy, czuł po chwili, że i jego serce wznosi się do Boga. Przypomina mi to postawę kapłana w czasie mszy świętej, który czyni dokładnie to samo wznosi ręce i wypowiada słowa: „W górę serca”. Szkoda, że nie ma zwyczaju, byśmy wszyscy podnosili ręce, odpowiadając: „Wznosimy je do Pana”. Ciało w spoczynku To, co dotychczas wam zaproponowałem, może się okazać pożyteczne, jeśli zechcecie włączyć aktywnie wasze ciało w modlitwę; inaczej mówiąc, jeśli zechcecie modlić się aktywnie ciałem. Może okazać się pożyteczne w chwili, kiedy zechcecie oddać się temu, co moglibyśmy nazwać „pobożną modlitwą”. Istnieje także inna forma modlitwy (prawdę mówiąc, wiele innych form): modlitwa spoczynku i wytchnienia, modlitwa wyobraźni i myślne formy modlitwy, w których ruch ciała byłby raczej przeszkodą niż pomocą. Wtedy szuka się najwygodniejszej pozycji dla ciała, przynoszącej uspokojenie i pomagającej przezwyciężyć rozproszenia. W celu osiągnięcia takiego stanu odprężenia polecam następujące ćwiczenie: Usiądź w wygodnej pozycji (co nie znaczy, że w „niedbałej”) i połóż ręce przed sobą na kolanach. Zdaj sobie następnie sprawę z różnych odczuć, które wymienię; odczuć, których doświadczasz, ale w pełni ich sobie nie uświadamiasz. Uświadom sobie dotyk materiału na twoich ramionach... Po trzech lub czterech sekundach zdaj sobie sprawę, że dotykasz plecami materiału, albo też oparcia krzesła... Dalej będzie odczucie twoich rąk spoczywających na kolanach... Potem twoje uda uciskane przez krzesło... Później podeszwy twoich stóp stykające się z butami... Uświadom sobie, siedzisz... I powróć znów do ramion, do rąk, do mięśni, do stóp... Nie zatrzymuj się dłużej jak trzy lub cztery sekundy na

każdym z tych odczuć. Po chwili możesz przejść do wrażeń związanych z innymi częściami ciała. Trzeba pamiętać, byś odczuwał te wrażenia, a nie myślał o nich. Wiele osób nie czuje niektórych części swego ciała, albo żadnej jego części. Dysponują jedynie pewnego rodzaju „umysłową mapą” swego ciała. Podejmując to ćwiczenie prawdopodobnie przechodzić będą od jednego pojęcia lub obrazu (swych rąk, stóp, pleców) do drugiego, a nie od odczucia do odczucia. W trakcie tego ćwiczenia poczujesz, jak twoje ciało odpręża się. Jeśli jesteś napięty, uświadom sobie każde z napięć, którego doświadczasz. Zauważ, w jakim punkcie jesteś napięty i o jakie napięcie chodzi; innymi słowy, na czym polega napięcie w tym miejscu twojego ciała... To również przyniesie ci stopniowo odprężenie fizyczne. W końcu twe ciało wejdzie w stan doskonałego spokoju i relaksu. Pozostań w tej postawie przez jakiś czas. Zasmakuj w niej, odpocznij... Nie ruszaj się, nawet gdybyś miał ochotę zmienić postawę, poruszać się czy podrapać... Jeśli pragnienie ruchu będzie stawało się coraz większe, uświadom sobie jego siłę, siłę własnych impulsów; po jakimś czasie wszystko się uspokoi i doznasz jeszcze większego uspokojenia ciała. Ten bezruch stanowi znakomity punkt wyjścia do modlitwy. Teraz przejdziemy do modlitwy jako takiej. Oczywiście odprężenie ciała nie rozwiąże wszystkich problemów związanych z modlitwą. Wśród nich wysuwa się na czoło rozproszenie. Ciało jednak może ci pomóc w poradzeniu sobie z tym. Znane jest to uprawiającym ćwiczenia jogi. Po opanowaniu postawy „lotosu” doznają oni doskonałego uciszenia i wytchnienia nie tylko ciała, ale i umysłu. Niektórzy mówią nawet, że w tej postawie nie mogą myśleć. Umysł pozostaje czysty i są zdolni jedynie kontemplować, nie myśleć. Do tego stopnia ciało może wpłynąć na stan ducha. Postawy lotosu nie można jednak zdobyć bez trudów i całych miesięcy ćwiczeń i dyscypliny, a do tego większość z nas nie jest przyzwyczajona. Jednakże nie potrzeba aż takich umiejętności, by ciało pomagało ci w zwalczaniu rozproszeń. Oto jedno z ćwiczeń, które możesz wykonywać i które będzie ci pomocne; polega na tym, że utrzymujesz twoje oczy lekko otwarte i utkwione w jakiś punkt oddalony od ciebie o mniej więcej jeden metr. Pomaga to wielu osobom. Kiedy zamkną całkowicie oczy, widzą przed sobą biały ekran, na którym ukazują się różnego rodzaju myśli i obrazy. Częściowe otwarcie oczu pomaga im w koncentracji. Oczywiście wzrok nie może błąkać się z jednego miejsca na drugie ani nie może zatrzymać się na jakimś przedmiocie poruszającym się, bo będzie to wtedy dodatkowe źródło rozproszenia. Jeśli stwierdzisz, że częściowe otwarcie oczu pomaga ci w modlitwie, skieruj je na jakiś przedmiot lub w jakiś nieodległy punkt i zanurz się w modlitwie. Ostatnia przestroga: upewnij się, czy twoje oczy nie spoczęły na jakimś świecącym przedmiocie, bo może się zdarzyć, że spowoduje to łagodną formę hipnozy. Możesz zadbać jeszcze o jedno: trzymać wyprostowane plecy. Ciekawa rzecz: zgięty kręgosłup zwiększa rozproszenia, natomiast przy wyprostowanych plecach zdarzają się rzadziej. Słyszałem kiedyś, że mistrzowie zen wiedzą dobrze, czy któryś z ich uczniów jest rozproszony, czy też nie. Po prostu patrzą, czy siedzi wyprostowany czy też zgięty. Osobiście nie jestem zupełnie pewny, czy zgięte plecy są niezawodnym znakiem rozproszonego umysłu. Czasem zdarzało mi się modlić w skupieniu, chociaż nie siedziałem wyprostowany. Uważam jednak, że wyprostowane plecy pomagają bardzo w wyciszeniu umysłu. Faktycznie, niektórzy mnisi tybetańscy przywiązują do tego taką wagę, że polecają położyć się na plecach podczas medytacji. Jest to znakomita rada... cały problem polega jednak na tym, że większość znanych mi osób zasypia po kilku minutach w takiej postawie! Problem napięcia i niepokoju Niestety, wielu współczesnych ludzi nie potrafi spokojnie usiąść. Są tak niespokojni i napięci, że nie potrafią siedzieć bez ruchu nawet kilka minut: już sama perspektywa tego powiększa w nich napięcie. Jednakże fizyczne odprężenie i spokój podczas modlitwy są ważne. Oczywiście, nie ulega wątpliwości, że można się modlić w ruchu, i rzeczywiście często to ma miejsce. Zwykle jednak nie będzie to modlitwa głęboka. Zauważmy, że człowiek spacerujący tam i z powrotem w chwili

głębszej modlitwy odczuwa potrzebę zatrzymania się, tak jakby chciał się w czymś zanurzyć. Są takie głębokie doświadczenia mistyczne, które stają się udziałem człowieka i które sprawiają, że chce on obracać się wkoło. Jest to jednak wyjątek potwierdzający regułę. Zwykle głęboka modlitwa łączy się ze spokojem ciała. Dlatego nie spacerujcie podczas modlitwy. Jeśli jednak odczuwasz głęboką potrzebę ruchu, radzę ci następującą rzecz: Zdaj sobie sprawę z impulsu, którego doświadczasz. Zaobserwuj skutki fizyczne tego stanu w twoim ciele: napięcie, konkretne miejsce, w którym to napięcie występuje, opór z twojej strony wobec tej potrzeby ruchu... Jeśli po kilku minutach nie odzyskałeś spokoju, zacznij przemieszczać się powoli z jednego miejsca na drugie w swoim pokoju w następujący sposób: wysuń do przodu prawą nogę i bądź w pełni świadom ruchu, który wykonujesz, podnosząc prawą stopę, stawiając ją na podłodze, przenosząc na nią ciężar swego ciała... Następnie zrób to samo z lewą stopą. Być może, że pomoże ci zwerbalizowanie tych ruchów: „Moja prawa stopa się podnosi... Moja prawa stopa posuwa się do przodu... Moja prawa stopa dotyka podłogi... Moja prawa stopa spoczywa... Moja lewa stopa się podnosi... Moja lewa stopa posuwa się do przodu... Moja lewa stopa dotyka podłogi... Moja lewa stopa spoczywa...” Pomoże ci to ogromnie w wyciszeniu napięcia ciała i opanowaniu impulsywnej potrzeby ruchu. Staraj się następnie pozostać w stałej pozycji i spróbuj, czy możesz w niej wytrzymać tyle, by wystarczyło ci czasu na modlitwę. Jeśli z jakiegokolwiek powodu jesteś tak napięty i niespokojny, że i to ćwiczenie ci nie pomoże, wówczas radzę ci spacerować tam i z powrotem w twoim pokoju lub w spokojnym zakątku ogrodu. Pomoże ci to zmniejszyć napięcie. Upewnij się jednak, by podczas tego spaceru również i twoje oczy nie „spacerowały” z jednego miejsca na drugie, utrudni ci to bowiem koncentrację i modlitwę. Pamiętaj też, że jest to tylko chwilowa „kapitulacja” wobec twojego niepokoju, staraj się powrócić do postawy nieruchomej i przyzwyczajać swe ciało do spokoju i odprężenia. Możesz robić jeszcze coś innego, jeśli musisz poruszać się: módl się swym ciałem, tak jak o tym mówiłem wcześniej, dokonując spokojnych ruchów. Albo zmieniaj postawę co trzy lub cztery minuty: powoli, unikając gwałtownych ruchów, tak jak otwierają się płatki kwiatu. Być może, że po chwili wybierzesz jedną z postaw i nie będziesz odczuwał potrzeby zmiany. Twoja ulubiona postawa Po zdobyciu pewnego doświadczenia w modlitwie, wkrótce odkryjesz najodpowiedniejszą dla siebie postawę i odtąd prawie zawsze będziesz ją przyjmował podczas modlitwy. Doświadczenie pouczy cię też, jak mądrze jest nie zmieniać zbyt pochopnie tej postawy. Wydaje się rzeczą dziwną, że łatwiej możemy kochać Boga lub wejść w kontakt z Nim przez samo przyjęcie takiej a nie innej postawy. Właśnie o tym mówi sławny mistyk angielski Richard Rolle. Niezależnie jaka postawa wyda ci się najbardziej odpowiednia dla twojej modlitwy, czy będzie to klęczenie, czy stanie, czy siedzenie, czy wreszcie rozciągnięcie się na ziemi, radzę ci nie zmieniaj jej zbyt łatwo, nawet jeżeli na początku wydaje się trochę bolesna. Miej cierpliwość w znoszeniu niewygody, bo warto się na nią zdobyć ze względu na owoc modlitwy. Jedynie w tym wypadku, gdyby uciążliwość powodowała rozproszenie, powinieneś zmienić postawę. Zrób to jednak w sposób łagodny i powoli, „podobnie jak płatki kwiatu, które się otwierają lub zamykają” - według określenia jednego z hinduskich mistrzów duchowości. Idealna postawa łączy należny szacunek wobec obecności Boga ze spoczynkiem i uciszeniem ciała. Jedynie w praktyce modlitwy zdobędziesz ów spoczynek, uciszenie i szacunek. Wtedy zrozumiesz, że ciało jest cennym sprzymierzeńcem w modlitwie, a czasem nawet dostarcza pozytywnych bodźców do niej. Kruchość naszego życia modlitwy Niektórym ludziom nie podoba się mówienie o „formach pomocy” dla naszego życia modlitwy. Czyżby nasze życie modlitwy było czymś, o co się trzeba starać, co trzeba chronić, o co trzeba zabiegać? Czyż nie jest to zbytnia przesada tak bardzo pochylać się nad sobą, tak bardzo czuwać nad swym życiem modlitwy i tak bardzo otaczać je rozmaitością zabezpieczeń? Być może. Prawdą jest jednak, że nasze życie modlitwy, podobnie

jak każda inna forma życia na naszej planecie jest bardzo kruche. Im wcześniej to zrozumiemy, tym lepiej. Natura dostarczyła nam wszelakiej pomocy, bez której nie moglibyśmy przeżyć. Na przykład, jeśli ciśnienie atmosferyczne przekroczy pewną granicę - górną lub dolną - albo temperatura nadmiernie wzrośnie lub zbytnio się obniży, wszelkie życie (zwierząt, roślin, a nawet ludzi) zamiera. Musimy codziennie jeść i pić oraz wypełnić nasze płuca co minutę powietrzem, jeśli pragniemy przeżyć. Ileż trudu podejmują nauki medyczne, by chronić nasze zdrowie i dobre samopoczucie...! Dzięki tym wszystkim środkom zaradczym ludzie żyją dziś dłużej na ziemi i w lepszej kondycji. Nasze życie modlitwy nie zawsze będzie potrzebować tych wszystkich form pomocy i wsparcia. Przyjdzie chwila, kiedy małe drzewko przekształci się w mocne drzewo i wówczas będziemy zdolni oprzeć się wichurom, jakie uderzają w nas, a nawet odnieść z nich korzyść. Dopóki jednak „drzewko” rośnie, musimy je starannie chronić i stale żywić. Być może już wiemy z własnego doświadczenia, jak bardzo nasze życie modlitwy słabnie, a nawet zanika, jeśli nie chronimy go poprzez skupienie, milczenie, czytanie duchowne i wiele innych form pomocy, wydających się ciężarem dla tych, którzy niecierpliwie czekają na owoce z drzewa, którego nie mają czasu uprawiać. Wybór miejsca modlitwy Często lekceważy się miejsce, a może być ono pomocą w modlitwie. Miejsce, które wybierzesz, może mieć znaczny wpływ na twoją modlitwę - dobry albo zgubny. Czy nie zauważyłeś, że Jezus wybierał sobie miejsce na modlitwę? Jeżeli nawet ktoś nie odczuwał takiej potrzeby, odczuwał ją właśnie On - Mistrz modlitwy, utrzymujący stały kontakt ze swym Ojcem niebieskim. Przecież pokona wszystkie trudy wspinania się na górę, gdy zapragnie spędzić dłuższy czas na modlitwie. Szczyt góry to ulubione miejsce Jego modlitwy. Wychodzi na wierzchołek góry, by modlić się przed wygłoszeniem swego Kazania na górze, wówczas kiedy szukano Go, by uczynić Go królem, a także w dniu Jego przemienienia... Idzie również do Ogrodu Getsemani, który jest także jednym z ulubionych miejsc Jego modlitwy. A czasem po prostu udaje się na „miejsce pustynne”, jak to określają Ewangelie. Jezus oddala się i wybiera sobie miejsce zachęcające do modlitwy. Są więc pewne miejsca, które sprzyjają modlitwie. Zacisze ogrodu, cienisty brzeg rzeki, niezmącony spokój gór, bezmiar morza, rozświetlone gwiazdami niebo nad tarasem albo brzask poranny, święty mrok panujący w kościele nieznacznie oświetlonym - wszystko to nieomalże wydobywa modlitwę z naszego wnętrza. Oczywiście nie zawsze będziemy mieli szczęście być w pobliżu takich miejsc. Odnosi się to zwłaszcza do nas, którzy skazani jesteśmy na mieszkanie w olbrzymich współczesnych miastach: Jeśli jednak przebywaliśmy kiedyś w takich miejscach, możemy zawsze zachować je w pamięci i sercu. Wystarczy powrócić do nich nawet w wyobraźni, by otrzymać wszystkie pożytki z modlitwy, tak jakbyśmy tam rzeczywiście przebywali. Również fotografia tych miejsc może nam pomóc w modlitwie. Znam jednego świątobliwego i pobożnego jezuitę, posiadającego małą kolekcję typowych zdjęć z kalendarza, przedstawiających piękne krajobrazy. Opowiadał mi, że kiedy czuje się zmęczony, wystarczy, że przez chwilę spogląda na nie, a ogarnia go atmosfera modlitwy. Teilhard de Chardin mówi o „duchowym potencjale materii”. Materia jest rzeczywiście przeniknięta duchem i czasem ujawnia się to z taką oczywistością, jak we wspomnianych tutaj miejscach sprzyjających modlitwie, o ile tylko jesteśmy zdolni do odkrycia w nich tego modlitewnego potencjału. Musimy strzec się przed pewnego rodzaju „angelizmem”, który prowadzi nas do przekonania, że wznosimy się ponad tym wszystkim i że nie jest potrzebna nam pomoc, jaką można uzyskać podczas modlitwy dzięki tym „świętym” lub pięknym miejscom. Potrzeba pokory, by przyjąć prawdę, że jesteśmy zanurzeni w materii i że zależni jesteśmy od niej również w tym, co dotyczy naszych potrzeb duchowych. Przypominam sobie, że gdy byłem jeszcze w okresie formacji, jeden z jezuitów mówił nam: „My, jezuici, popełniamy błąd, kiedy staramy się pomóc ludziom świeckim w modlitwie. Uważamy, że podobnie jak my nie potrzebują oni żadnych pomocy do modlitwy. Świeccy potrzebują jednak

takiej pomocy, jak atmosfera skupienia - atmosfera kościoła z figurami i obrazami, kierującymi myśl ku Bogu. U nas jezuitów sprawa ma się nieco inaczej ze względu na naszą intelektualną formację. Możemy przerwać pracę przy biurku i zanurzyć się w modlitwie, otoczeni książkami, papierami, całą tą atmosferą codziennej pracy”. Dysponując pewnym doświadczeniem w prowadzeniu jezuitów w życiu modlitwy i życiu duchowym jestem absolutnie przekonany, że ten poczciwy ojciec miał rację w tym, co mówił o świeckich, mylił się jednak co do współbraci jezuitów, którzy ostatecznie też są tylko ludźmi i podobnie jak ludzie świeccy potrzebują odpowiedniego miejsca i atmosfery do modlitwy. A nawet potrzebują w większym stopniu, właśnie ze względu na swą formację, czasem zbyt przeintelektualizowaną. Św. Ignacy w Ćwiczeniach duchownych zaleca, by dla uzyskania większego owocu duchowego w pierwszym Tygodniu rekolekcji („skruchy, boleści duszy, łez z powodu swoich grzechów” - CD 4), rekolektant zamknął okiennice swego pokoju, stwarzając mrok wokół siebie (por. CD 79). Starajcie się zrobić to samo. Albo posuńcie się jeszcze dalej i pozostańcie w absolutnie ciemnym pokoju oświetlonym jedynie świecą. Zacznijcie się modlić i zauważcie, czy ma to jakiś wpływ na modlitwę (nie wpatrujcie się jednak zbytnio w płomień, bo moglibyście wejść w trans hipnotyczny). Myślę, że spożywanie wieczerzy wigilijnej przy zapalonych świecach stwarza atmosferę, która wpływa na stan naszej duszy, podobnie jak światło rtęciowe wywołuje wrażenie odwrotne. Zauważcie, jaki wpływ ma na was dzień pochmurny, a jaki dzień jasny i słoneczny po całym tygodniu opadów, kiedy wszystko odżywa. Zrozumiecie wtedy, że cała ta „materia” warunkuje nas bardzo głęboko i wpływa na stan naszej duszy, na nasze samopoczucie. Zrozumiało to wielu świętych i odniosło z tego znaczną duchową korzyść. Modlitwa w tym samym miejscu - „święte” miejsca Chciałbym wam teraz zaproponować coś, co zdziwi tych, którzy tego nie doświadczyli. Radzę, byście w miarę możliwości modlili się w jednym z wymienionych przeze mnie miejsc (gdzie odsłania się piękno natury) albo też w miejscu „świętym”, to znaczy w miejscu przeznaczonym na modlitwę - w kościele, kaplicy, oratorium. Jeśli okaże się to niemożliwe, znajdźcie sobie jakiś zakątek w swoim pokoju lub domu i módlcie się tam codziennie. Miejsce to będzie miało dla was charakter sakralny i po jakimś czasie zauważycie, że modlicie się tam z większą łatwością niż gdziekolwiek indziej. Stopniowo rozwiniecie w sobie coś, co nazwałbym „wyczuciem miejsc świętych”. Zauważycie, jak pomagają w modlitwie miejsca uświęcone obecnością ludzi świętych i zrozumiecie powód pielgrzymowania do nich. Znam ludzi, którzy po wejściu do jakiegoś domu zdolni są dosyć dokładnie określić duchową atmosferę zamieszkującej w nim wspólnoty, ponieważ „czują ją w powietrzu”. Początkowo nie chciało mi się w to wierzyć, dowody jednak były zbyt przekonywające, by można było dłużej w to wątpić. Pewnego razu odprawiałem rekolekcje pod kierunkiem buddyjskiego mistrza, który powiedział nam, że prawdopodobnie łatwiej się nam będzie modlić w oratorium niż w pokojach. Ku wielkiemu zaskoczeniu stwierdziłem, że to prawda. Przypisywał on to „dobrym wibracjom” w tym pokoju, które były rezultatem naszych modlitw. Ja natomiast przypisywałem to autosugestii, temu, że zaproponował to mistrz. Kiedy wkrótce potem dawałem podobne rekolekcje grupie jezuitów, pilnowałem się, by nie podsuwać żadnych rad co do miejsca modlitwy. I zdziwiłem się ogromnie, gdy wielu z rekolektantów spontanicznie wyznało mi, że łatwiej przychodzi im medytować oraz odnaleźć wewnętrzny pokój w kaplicy niż w pokojach. Przypominam sobie również, co powiedział mi później jeden ze współbraci jezuitów: dawał rekolekcje w pewnej miejscowości, niedaleko od miejsca, gdzie żył pewien sannyasi (świątobliwy hinduista), który po zakończeniu rekolekcji przyszedł do niego i zapytał: „Co robiliście w waszym domu codziennie wieczorem między godziną dziewiątą a dziesiątą? W moim domu zauważałem, jak wzrastała wibracja”... Jezuita nie mógł się nadziwić: co noc, od godziny dziewiątej do dziesiątej wszyscy rekolektanci gromadzili się w kaplicy na

Godzinę Świętą przed Najświętszym Sakramentem. Jak mógł to wyczuć ów świątobliwy sannyasi na odległość, po drugiej stronie ulicy, kiedy nikt mu o tym nie mówił? W związku z tym chciałbym poruszyć następującą sprawę: wiele osób obdarzonych jest szczególnym charyzmatem modlitwy przed Najświętszym Sakramentem. Ich modlitwa jakby ożywia się w obecności Eucharystii. Słyszeliśmy o świętych, którzy doświadczali tego charyzmatu w stopniu tak intensywnym, że potrafili określić, jakby instynktownie, czy Najświętszy Sakrament znajdował się w jakimś miejscu czy też nie, chociaż nie było żadnych oznak zewnętrznych. Potrafili też rozpoznać, czy hostia jest konsekrowana czy też nie, znów dzięki temu szczególnemu instynktowi, jaki budził się w nich wobec Eucharystii. Być może, że wy sami nie macie takiego charyzmatu w stopniu tak głębokim, ale może potraficie zauważyć, że inaczej modlicie się przed Najświętszym Sakramentem. Jeśli tak jest, radzę wam, byście „wykorzystali” ten charyzmat i nie pozwolili mu umrzeć. Przyniesie on ogromne błogosławieństwa duchowe. Módlcie się przed Najświętszym Sakramentem zawsze, ilekroć tylko macie okazję. I jeszcze ostatnia uwaga odnosząca się do miejsca modlitwy: niezależnie od tego, gdzie się modlicie, starajcie się o to, by było to miejsce czyste. Czytałem kiedyś książkę buddyjską o medytacji, w której podawano szczegółowe i konkretne instrukcje na temat przygotowania miejsca do medytacji: „Zamieć dobrze i zmyj starannie to miejsce, a następnie rozłóż na nim czyste prześcieradło; potem weź kąpiel, by oczyścić swe ciało i ubierz się lekko w czystą odzież; zapal kilka kadzielnych pręcików, by nasycić powietrze miłym zapachem. Teraz możesz zacząć medytację”. Naprawdę znakomita rada! Nie zauważyliście, jak zaniedbany ołtarz, stare i brudne szaty liturgiczne kapłana i taki sam obrus na ołtarzu oddziaływają na naszą gorliwość podczas sprawowania Eucharystii? Nie dopuszczajcie do tego (zobaczycie, jak odmienią sytuację siostry zakonne, które potrafią o to zadbać). Starajcie się, by wszystko było nienagannie czyste (ołtarz, posadzka, kielich, świeczniki); niech na ołtarzu będzie śnieżnobiały obrus, a kapłan niech założy proste, ale miłe dla oka szaty liturgiczne, a wydawać się wam będzie, że dokonała się w was wewnętrzna odnowa! Wszedłem kiedyś do małej buddyjskiej świątyni w Himalajach. Przed posągiem Buddy zauważyłem kilka srebrnych naczyń różnej wielkości, doskonale wyczyszczonych i napełnionych krystaliczną wodą. Zrobiło to na mnie ogromne wrażenie i do dziś pamiętam ten widok. Poczułem się wtedy bliżej Boga. Zwracajcie więc uwagę na miejsce sprawowania przez was kultu. Wkrótce zauważycie, jaki to ma zbawienny wpływ na waszą modlitwę. Pomoce w modlitwie: czas Powiedziałem wam w poprzedniej konferencji, że większość z nas niechętnie przyjmuje do wiadomości nasze uzależnienie od materii i konieczność dostosowania się do tego faktu. Na pozór wydaje się, że materia ogranicza nas, a głównie naszą wolność. Dlatego niechętnie wybieramy miejsce, które by zachęcało do modlitwy, dlaczego nie mielibyśmy się modlić w jakimkolwiek miejscu i dlaczego mamy się przejmować miejscem na modlitwę? Niechętnie też szukamy pomocy dla naszego ciała, postawy sprzyjającej modlitwie, dlaczego pierwsza lepsza postawa nie jest dobra? Dlaczego mamy się aż tak od ciała uzależniać? Prawdopodobnie jednak najoporniej przyjmujemy naszą zależność od czasu. Czy nie byłoby to cudowne, gdybyśmy nie potrzebowali czasu na modlitwę i mogli ją zmieścić w jednej, „kompaktowej” minucie, a potem mieli spokój? Przecież tyle mamy roboty, tyle książek do przeczytania, tyle spraw do załatwienia, tyle spotkań z różnymi ludźmi... Dla wielu z nas 24 godziny na dobę to zbyt mało, aby wszystkiemu podołać. Dlatego wydaje nam się, że należy oszczędzić kosztem modlitwy tak cenny czas. Gdyby tak wynaleziono „modlitwę ekspresową”, podobnie jak mamy „kawę ekspresową” albo „herbatę ekspresową”! Czy nie lepiej przyjąć do wiadomości, że „wszystko, co robimy, jest modlitwą”? W ten sposób uniknęlibyśmy jakichkolwiek trudności. Jednak w miarę upływu miesięcy i lat przekonujemy się, że ta zasada po prostu nie funkcjonuje. Nie istnieje „modlitwa ekspresowa”, podobnie jak nie istnieją „związki

ekspresowe”. Jeśli pragniemy zbudować jakiś głęboki i trwały związek, musimy poświęcić temu cały nasz czas. Tak samo jest z modlitwą, która w końcu jest relacją z Bogiem. W miarę upływu lat zrozumiemy również, że oszukiwaliśmy się, uspokajając samych siebie i wierząc, że wszystko, co robimy, jest modlitwą. Precyzyjniej byłoby powiedzieć, że wszystko, co robimy, powinno być modlitwą. Niestety, to co powinno być i co jest rzeczywistością w życiu wielu świątobliwie modlących się ludzi, nie jest jeszcze rzeczywistością dla nas. Po prostu nie osiągnęliśmy jeszcze tej głębi ścisłego zjednoczenia z Bogiem, które jest konieczne do tego, aby każde nasze działanie było modlitwą, zanim podjęliśmy program „wszystko jest modlitwą”. Prawdopodobnie lepiej byłoby stwierdzić, że istnieją dwie główne przeszkody, utrudniające współczesnemu człowiekowi modlitwę: nerwowe napięcie, które uniemożliwia mu trwanie w spokoju; brak czasu. Człowiek dzisiejszy znajduje się pod presją wielu wymagań i niestety skłonny jest do przekonania, że modlitwa jest stratą czasu, zwłaszcza kiedy nie przynosi natychmiastowych rezultatów, dostrzegalnych za pomocą rozumu, serca i zmysłów. Rytm modlitwy: kairós zamiast chronos Jeżeli nie otrzymaliśmy od Pana szczególnego daru modlitwy (doświadczenie poucza mnie, że jest to dar raczej rzadki), będziemy musieli poświęcić sporo czasu na modlitwę, jeśli pragniemy poczynić w niej postępy i pogłębić nasz związek z Bogiem. Nauka modlitwy przypomina dokładnie uczenie się i opanowanie każdej innej sztuki czy umiejętności. Wymaga znacznej praktyki, mnóstwa czasu i cierpliwości, ponieważ rano czujesz się podniesiony na duchu, a wieczorem przygnębiony; dziś wydaje ci się, żeś dokonał znacznych postępów, a jutro będziesz miał wrażenie, żeś ugrzęznął na mieliźnie. Wreszcie modlitwa domaga się regularności, nieomal codziennej. Jeśli chcesz się nauczyć grać w tenisa lub na skrzypcach, jest nie do pomyślenia, byś jednego dnia poświęcił temu wiele czasu, a następnego nawet o tym nie pomyślał. Byłoby absurdem, gdybyś grał tylko wtedy, gdy masz na to ochotę. Musisz grać regularnie, czy ci się to podoba czy też nie, by twe ręce i ciało dostosowały się doskonale do rakiety czy smyczka i byś rozwinął w sobie ów „szósty zmysł”, który pozwoli ci zostać „wirtuozem”. Jeśli trenujesz lub studiujesz „od przypadku do przypadku”, sporadycznie, nie osiągniesz nigdy biegłości w sztuce. Po prostu będziesz tracił czas. Jeśli pragniesz zostać mistrzem w tej sztuce - modlenie się tylko wtedy, gdy przyjdzie ci na to ochota, jest tak samo złe jak niesystematyczne granie. Im mniej się modlisz, tym gorzej będziesz się modlił. Przed laty była w modzie teoria, którą określano nazwą „rytm modlitwy” i która według mnie wyrządziła wiele szkody (przynajmniej w moim wypadku). I chociaż teoria ta straciła już na popularności wśród księży, zakonników i zakonnic, mam wrażenie, że nadal jest praktykowana i wyrządza straty. Dlatego chciałbym tu o niej powiedzieć kilka słów krytyki. Oczywiście nie jestem przeciwny wszystkim teoriom, określanym jako „rytm modlitwy”. Jestem przeciwny tej konkretnie, o której zaraz powiem. Zgodnie z tą teorią ludzie uformowani są tak, że różnią się w sprawach modlitwy, podobnie jak w kwestii ćwiczeń fizycznych. Nie ulega wątpliwości, że wszyscy musimy wykonywać pewne ćwiczenia fizyczne dla zachowania zdrowia. Jedni jednak potrzebują ich więcej, inni mniej. Niektórzy potrzebują codziennych ćwiczeń. Inni nie. Podejmują je w sposób nieregularny, gdy czują, że ciało tego wymaga. Regularne ćwiczenia, prowadzone zgodnie z ustalonym programem, wydają się tak nieracjonalne (chociaż nie tak szkodliwe) jak odżywianie się według z góry założonego planu. Trzeba jeść, kiedy się jest głodnym. W przeciwnym razie postępuje się nierozsądnie, a ponadto można sobie zaszkodzić. Podobnie według wspomnianej teorii ma się sprawa z modlitwą. Nie ulega wątpliwości, że na modlitwę potrzeba czasu. Rodzi się pytanie - ile czasu i w jakiej porze. Powinien to być za każdym razem długi odcinek czasu: godzina lub dłużej? Raz dziennie albo nawet częściej? Oznaczałoby to modlitwę zgodną z chronometrem, a nie z poruszeniem łaski i osobistymi potrzebami duchowymi. W języku greckim występują dwa słowa oznaczające czas: chronos -

oznacza ilość czasu (godziny, minuty, sekundy...) oraz kairós - oznacza godzinę łaski, a nie godzinę zegarową. W tym sensie Jezus mówi o swoim „czasie” lub swojej „godzinie”. Mówi o swoim kairós, o czasie wyznaczonym przez Boga, o godzinie łaski. Otóż zgodnie z tą teorią powinniśmy się modlić nie według wcześniej ustalonego programu, lecz zgodnie z naszym osobistym kairós. Poszukujmy czasu łaski, wsłuchujmy się w głos Boga zapraszającego nas do modlitwy, bądźmy wrażliwi na nasze osobiste potrzeby duchowe i kiedy usłyszymy wezwanie albo będziemy czuć potrzebę, oddajmy się wówczas modlitwie i poświęćmy jej cały konieczny czas, by zaspokoić tę potrzebę lub odpowiedzieć na Boże wezwanie. Teoria ta wydaje się atrakcyjna, ponieważ wydaje się rozsądna. Muszę stwierdzić z przykrością, że sam „nawróciłem” się na tę teorię i praktykowałem ją przez kilka lat, co w sumie wyrządziło niemało szkód w moim życiu duchowym. Nie znam też żadnej osoby wśród księży, zakonników i zakonnic, znajdujących się pod moim kierownictwem duchowym, która odniosłaby korzyść z tej teorii. Pozwólcie, że wam to wytłumaczę. Przede wszystkim, jak już wspomniałem, im mniej się modlisz, tym robisz to gorzej. Zawsze będziesz odkładał modlitwę na inną chwilę. Dziesiątki spraw zajmują ci czas i uwagę. Masz tyle spraw pilnych, niespodziewanych, prowadzących do przełomu... Wkrótce zobaczysz, że już od dawna nie znajdujesz czasu na modlitwę, że się nie modlisz oprócz - być może - mszy św. i innych czynności liturgicznych. Stopniowo zaczynasz tracić ochotę na modlitwę. Twoja „tężyzna modlitewna” albo „zdolności do modlitwy” zanikają, jeśli można się tak obrazowo wyrazić; być może oprócz chwil, kiedy rozpaczliwie potrzebujesz Boga, praktycznie żyjesz bez modlitwy. Podtrzymuję opinię, że człowiek jest istotą modlącą się. Gdyby tylko był zdolny wyciszyć w sobie cały hałas i zgiełk, gdyby mógł odnaleźć samego siebie, z jego serca wytrysnęłaby spontanicznie modlitwa. Niestety, człowiek nosi w swym wnętrzu również głęboko zakorzenioną niechęć do modlitwy. Wielokrotnie postanawia modlić się, odnaleźć się i pojednać ze sobą, stanąć przed Bogiem, jednocześnie jednak odczuwa opór ledwie dosłyszalny głos odciągający go od modlitwy. Czyż nie doświadczyliśmy tego, kiedy wbrew temu głosowi decydowaliśmy się na modlitwę, odczuwaliśmy wtedy znów, i to wielokrotnie, pokusę, by sobie dać z tym spokój, by wyjść z kaplicy lub innego miejsca modlitwy, opuścić cały ten obcy nam świat, w którym zanurzyliśmy się, i powrócić do znajomych widoków, dźwięków i codziennych zajęć - powrócić do świata, w którym czujemy się jak u siebie? Doszliśmy tak do drugiego argumentu przeciw teorii „módl się, kiedy masz na to ochotę”. Powiedziałem już, że niebezpieczeństwo polega na tym, iż coraz rzadziej będziesz odczuwał potrzebę modlitwy i coraz mniej będziesz na nią wrażliwy. Wspomniałem również, że odczuwamy także inne wezwanie, gnieżdżące się również w naszej świadomości - wezwanie odciągające nas od modlitwy. Św. Ignacy, gdy mówi w Ćwiczeniach duchownych o tym głosie odciągającym nas od modlitwy, twierdzi, że jest to jedno z typowych doświadczeń osoby pragnącej powierzyć się Bogu i życiu modlitwy. Ignacy mówi również, że mamy okresy pociechy, kiedy modlitwa wydaje się łatwa i przyjemna, ale także są takie momenty, które nazywa „oschłościami”, podczas których modlitwa staje się bardzo trudna. Tracimy wtedy ochotę do modlitwy, a nawet odczuwamy wobec niej wstręt. Ignacy mówi, że kiedy to następuje, zamiast ustąpić i rezygnować z modlitwy z zamiarem powrócenia do niej w bardziej sprzyjającym czasie, musimy uświadomić sobie, że chodzi w tym wypadku o atak złego ducha i że musimy mu stawić opór: a) nie skracając w żadnym wypadku czasu przeznaczonego na modlitwę; b) nie wprowadzając żadnych zmian w naszym programie modlitwy; c) dodając nawet nieco czasu do wcześniej zaplanowanego na modlitwę. Ta ostatnia rada okazuje się bardzo celowa również z punktu widzenia psychologicznego, bo jeśli wiesz, że jakakolwiek skłonność do rezygnacji z modlitwy cię zwycięży, prawdopodobnie sam będziesz ją prowokował” nawet nieświadomie. Natomiast jeśli tej skłonności przeciwstawisz stanowczość oraz zwiększysz czas

modlitwy, to zacznie ona jakoś ustępować. Św. Ignacy oczywiście podchodzi do tego problemu w sposób całkowicie odmienny od krytykowanej tu przeze mnie teorii. Nasze doświadczenie ukaże nam mądrość spojrzenia Ignacego i duchowe korzyści płynące z jego rad. Wiele osób opowiadało mi, jak trwali na modlitwie, zwalczając rozproszenia, odrzucając pokusę, aby powstać i pójść sobie. Nie zwracali uwagi na natarczywy głos, który przekonywał ich, że tracą czas, umacniali swą wolę wytrwania aż do końca przez cały czas... i nagle, w sposób tajemniczy, wszystko ulegało gwałtownej zmianie, ogarniało ich światło, Boża łaska i miłość. Gdyby wcześniej zrezygnowali myśląc, że to nie jest ich kairós, straciliby ten ogrom łask, który Bóg przeznaczył dla nich na końcu modlitwy jako nagrodę za ich trud i za wierność. Przypominam sobie teraz młodego jezuitę, seminarzystę, któremu dane było przeżyć głębokie doświadczenie Chrystusa. Doświadczenie to miało decydujący wpływ na jego życie duchowe. Pewnego dnia zdobył się na to, o czym przed chwilą mówiłem - oparł się pokusie niechęci i rozproszeń, i rezygnacji z modlitwy. Udał się wieczorem do kaplicy, aby wypełnić swój „obowiązek” godzinnej modlitwy. Po dziesięciu minutach zaczął doświadczać tego, co zdarzało mu się często, nieomal zawsze ilekroć udał się na modlitwę: odczuł wielką chęć zostawienia wszystkiego i wyjścia z kaplicy. Tym razem jednak nie poddał się temu, nie tyle z powodów prawdziwie duchowych, ile bardziej praktycznych. Po prostu nie miał tego wieczoru co robić i było mu naprawdę wszystko jedno, czy strawi czas w kaplicy czy też w swoim pokoju. Wytrwał do końca. I oto dziesięć minut przed końcem modlitwy stało się! Chrystus wkroczył w jego życie i świadomość jak nigdy dotychczas, wypełniając mu umysł i serce świadomością swej podnoszącej na duchu obecności. Oto przykład człowieka, który z wdzięcznością wspomina, że nie poszedł za tym, co mógł uważać za swój „rytm modlitwy”. Można przytoczyć wiele podobnych przykładów. Jestem pewny, że wszyscy, którzy mnie słuchacie, macie podobne doświadczenia. Nie wystarczy jednak moje słowo: starajcie się sprawdzić to w ciągu sześciu miesięcy, i zobaczycie, jak to jest w waszym wypadku. Mam jeszcze trzeci i ostatni powód, by przeciwstawić się teorii rytmu modlitwy: kiedy ktoś dokonał pewnych postępów w życiu modlitwy, prawdopodobnie dochodzi do tego, co autorzy nazywają „modlitwą wiary”. Jest to forma modlitwy, w której człowiek zwykle nie doświadcza jakiejś wyraźnej pociechy. Zazwyczaj odczuwa wielką chęć modlitwy, ale w chwili gdy ją podejmuje, czuje jakąś pustkę, i ma wrażenie, że traci czas. Doznaje pokusy, by przerwać modlitwę i odłożyć ją na później. Taki człowiek nie powinien przerywać modlitwy, winien ją kontynuować. Nawet jeżeli ma wrażenie, że traci czas, jest to naprawdę istotne. Rozgrywa się bowiem w jego życiu coś, o czym może nawet nie wie: stopniowo przyzwyczaja się do innej kategorii pociechy, która w tym momencie wydaje się przypominać jedynie oschłości. Jego wzrok duchowy uczy się w sposób bolesny dostrzegać światło tam, gdzie obecnie wydają się zalegać tylko ciemności. Inaczej mówiąc, nabiera nowej wrażliwości, nowego „smaku” w sprawach dotyczących modlitwy. Gdyby opowiedział się za teorią „módl się, kiedy masz na to ochotę”, naraziłby się na to, że nie odczuje zachęty do modlitwy w ogóle lub - ściślej mówiąc - usłyszy zaproszenie, ale utraci ochotę do modlitwy w chwili, w której temu zaproszeniu ulegnie. I to właśnie w okresie, kiedy czyni postępy w sztuce modlitwy, kiedy wznosi się na jej wyższy poziom - prawdopodobnie poddałby się. Powinienem znacznie więcej powiedzieć o dwóch ostatnich przyczynach: o konieczności i mądrości zasady, by modlić się raczej więcej niż mniej w wypadku duchowych oschłości oraz cały problem „modlitwy wiary”. Na razie mówiłem o nich po to, by odrzucić teorię, którą zajęliśmy się. Istnieje jednak pewien punkt w jakiś sposób związany z „modlitwą wiary”, który chciałbym tutaj podkreślić. Otóż: zwykle prawdziwie duchowy człowiek odczuwa stale pragnienie modlitwy. Pragnie zostawić wszystko, by w milczeniu rozmawiać z Bogiem, wejść w kontakt z Istotą Nieskończoną, Odwieczną, która jest fundamentem naszego życia i naszym

Ojcem, Źródłem całego naszego życia, naszego szczęścia i siły. Nie znam żadnego świętego, który nie odczuwałby tego stałego pragnienia, tej nieodpartej potrzeby, tej nieomal wrodzonej ochoty do modlitwy. Nie oznacza to, że zawsze tak robili! W żadnym wypadku. Wielu z nich było zbyt zajętych w wypełnianiu dzieła, które Bóg im zlecił i nie mieli czasu, by w pełni zaspokoić to pragnienie. Pomimo to nie zanikało ono, lecz stwarzało w nich pewne święte napięcie. Kiedy więc modlili się, odczuwali pragnienie, by powstać i wziąć się do wielkich dzieł dla Chrystusa. A kiedy pracowali dla Chrystusa, odczuwali pragnienie, by wszystko zostawić i przestawać jedynie z Nim samym. Św. Paweł - choć w innym kontekście - wyraża doskonale to napięcie, gdy mówi nie o modlitwie, ale o swym pragnieniu, by umrzeć i być z Chrystusem. Zwraca się do Filipian: „Dla mnie bowiem żyć - to Chrystus, a umrzeć - to zysk. Jeśli bowiem żyć w ciele - to dla mnie owocna praca, co mam wybrać? Nie umiem powiedzieć. Z dwóch stron doznaję nalegania: pragnę odejść, a być z Chrystusem, bo to o wiele lepsze, pozostawać zaś w ciele - to bardziej dla was konieczne. A ufny w to, wiem, że pozostanę, i to pozostanę dla was wszystkich, dla waszego postępu i radości w wierze” (Flp 1, 21-25). Paweł był niezwykle czynnym człowiekiem, głęboko zaangażowanym w swoją pracę i w życie pierwotnych Kościołów. A jednak odczuwał to napięcie między koniecznością kontynuowania pracy a pragnieniem pozostania z Chrystusem. To samo można powiedzieć o innych, nadzwyczaj aktywnych świętych, jak św. Franciszek Ksawery lub św. Jan Maria Vianney, który musiał stale pokonywać pokusę opuszczenia parafii i zostania pustelnikiem, by mógł poświęcić cały czas dla Boga. To intensywne pragnienie odejścia i pozostania sam na sam z Bogiem:sprawia, że całe życie i działalność apostoła stały się modlitwą i że pogrążony jest on nieustannie w atmosferze modlitwy. Mahatma Gandhi wyrażał to takim oto twierdzeniem, że mógłby doskonale spędzić całe dni nie przyjmując żadnego pokarmu, ale nie mógłby przeżyć ani jednej minuty bez modlitwy. Mówił, iż ze względu na sposób życia, jaki obrał, oszalałby, gdyby uniemożliwiono mu modlitwę choćby przez minutę. Być może to jest powód, dla którego my sami nie odczuwamy tej stałej konieczności modlitwy i dajemy się uwodzić takim teoriom, jak ta. Nie żyjemy bowiem radykalizmem, jakiego domaga się od nas Ewangelia. Nie odczuwamy, więc stałej potrzeby szukania pokarmu, pomocy i energii, której tylko modlitwa może nam dostarczyć. Nie mamy „głodu” modlitwy. Odczuwamy ten głód tak niezwykle rzadko, ponieważ tyle rzeczy i spraw wypełnia nasz umysł i świadomość - nasze światowe pragnienia, interesy i przyjemności, a nawet nasze problemy i zmartwienia. Jesteśmy zbyt przepełnieni tym wszystkim, by poczuć wielką pustkę w naszym sercu i jednocześnie wielkie pragnienie Boga, który wypełniłby ją. 1/ 1