Arct B. - Na progu kosmosu.1965

SPIS ROZDZIAŁÓW *** PIERW​SZY KO​SMO​NAU​TA ŚWIA​TA PA​MIĘT​NY „SKOK TO​NĄ​CY ASTRO​NAU​TA DOBA MA... SIE​DEM​NA​ŚCIE WSCHO​DÓW SŁOŃ​CA CZŁO​WIEK O ŻE​LA​ZNYCH NER​WACH GDZIE JEST „AU​RO​RA7"? KO​SMICZ​NI BRA​CIA PO​TO​MEK PIO​NIE​RÓW PLAN „MER​CU​RY" UKOŃ​CZO​NY WA​LEN​TY​NA I WA​LE​RY PRZE​RWA​NY FI​NAŁ NA PRO​GU KO​SMO​SU Post scrip​tum BI​BLIO​GRA​FIA Ilu​stra​cje

*

* *

Ro​dzaj ludz​ki nie po​zo​sta​nie wiecz​nie na Zie​mi, ale w po​go​ni za świa​tłem i prze​strze​nią naj​pierw nie​śmia​ło prze​kro​czy gra​ni​ce at​mos​fe​ry, a na​stęp​nie zdo​bę​dzie dla sie​bie całą prze​strzeń ukła​du sło​necz​ne​go. Po​wyż​sze zda​nie na​pi​sał słyn​ny ra​dziec​ki uczo​ny, Kon​stan​ty Cioł​kow​ski. Na​pi​sał je zaś w roku... 1911! Na​pi​sał w cza​sie, gdy nikt jesz​cze nie ma​rzył o po​dró​żach mię​dzy​pla​ne​tar​nych, a Ga​ga​ri​na, Glen​na i Tie​riesz​ko​wej nie było w ogó​le na świe​cie. Gdy pra​pio​nie​rzy świa​to​we​go lot​nic​twa gło​wi​li się nad wy​na​le​zie​niem apa​ra​tu cięż​sze​go od po​wie​trza i za​sta​na​wia​li się, jak za po​mo​cą ta​kie​go apa​ra​tu ode​rwać się od zie​mi, Cioł​kow​ski, na pół głu​chy sa​mo​uk, syn pol​skie​go ze​słań​ca, z naj​wyż​szym sa​mo​za​par​ciem wy​dzie​ra​ją​cy na​tu​rze jej ta​jem​ni​ce, prze​wi​dział, iż w nie​da​le​kiej przy​szło​ści zbu​do​wa​ny zo​sta​nie sta​tek ko​smicz​ny — ra​kie​ta mię​dzy​pla​ne​tar​na. I już w roku 1898 opra​co​wał pro​jekt pierw​szej tego ro​dza​ju ra​kie​ty, na​uko​wo okre​ślił spo​sób wy​pchnię​cia w. Ko​smos wie​lo​stop​nio​wej ra​kie​ty na​pę​dza​nej płyn​nym pa​li​wem. Cioł​kow​ski wy​biegł my​ślą tak da​le​ko w przy​szłość, iż współ​cze​śni mu ucze​ni, po za​po​zna​niu się z jego pra​ca​mi, roz​kła​da​li bez​rad​nie ręce. Nie po​tra​fi​li go zro​zu​mieć, a czę​sto uwa​ża​li za nie​ule​czal​ne​go ma​nia​ka. Dzi​siej​si zaś na​ukow​cy nie mogą wyjść z po​dzi​wu nad ge​niu​szem wiel​kie​go Ro​sja​ni​na. No bo jak​że?! Te same za​sa​dy, któ​re okre​ślił Cioł​kow​ski, obo​wią​zu​ją w chwi​li obec​nej. Ra​kie​ta wie​lo​stop​nio​wa... Cho​dzi​ło i na​dal cho​dzi po pro​stu o to, iż ra​kie​ta taka skła​da się z kil​ku (prze​waż​nie trzech) czło​nów, po​łą​czo​nych ze sobą i umiesz​czo​nych je​den nad dru​gim. Przy star​cie z po​wierzch​ni Zie​mi pra​cu​ją sil​ni​ki pierw​sze​go czło​nu. Ich za​da​niem jest wy​dźwi​gnąć sta​tek na pew​ną wy​so​kość i nadać mu pew​ną pręd​kość. Gdy za​da​nie to zo​sta​je wy​ko​na​ne, pierw​szy człon ra​kie​ty, zu​żyw​szy całe pa​li​wo, od​pa​da. W tej sa​mej chwi​li po​czy​na​ją pra​co​wać sil​ni​ki dru​gie​go czło​nu. Te​raz ra​kie​ta jest już oczy​wi​ście mniej​sza i lżej​sza, po​sia​da nada​ną po​przed​nio pręd​kość, a więc pra​ca dru​gie​go czło​nu jest uła​twio​na. I znów hi​sto​ria się po​wta​rza — dru​gi człon wy​no​si sta​tek jesz​cze wy​żej, na​da​je mu jesz​cze więk​szą pręd​kość. Wresz​cie trze​ci, nor​mal​nie ostat​ni człon, któ​re​go sil​ni​ki po​czy​na​ją pra​co​wać po od​pad​nię​ciu czło​nu dru​gie​go, do​ko​nu​je osta​tecz​ne​go zwięk​sze​nia pręd​ko​ści i wy​so​ko​ści i rów​nież zo​sta​je od​rzu​co​ny. Gdy sta​tek ma od​być lot po or​bi​cie Zie​mi, a to rów​nież prze​wi​dy​wał Cioł​kow​ski, trze​ci człon ra​kie​ty na​da​je jej tak zwa​ną pierw​szą pręd​kość ko​smicz​ną (pchnię​cie or​bi​tal​ne), po​sia​da​ją​cą na po​wierzch​ni Zie​mi war​tość 7,91 ki​lo​me​tra na se​kun​dę. Je​że​li sta​tek ma opu​ścić stre​fę przy​cią​ga​nia ziem​skie​go i wy​le​cieć da​lej w Ko​smos, musi mieć nada​ną pręd​kość jesz​cze więk​szą, zwa​ną dru​gą pręd​ko​ścią ko​smicz​ną, wy​no​szą​cą 10,9 ki​lo​me​tra na se​kun​dę. Na​le​ży pa​mię​tać, iż sil​nik ra​kie​to​wy jest nie​za​leż​ny od ota​cza​ją​ce​go po​wie​trza, tlen po​bie​ra z wła​sne​go zbior​ni​ka. Za​sa​da jego dzia​ła​nia jest nad​zwy​czaj pro​sta. Pa​li​wo do​pro​wa​dza się do ko​mo​ry spa​la​nia, gdzie spa​la się i wy​twa​rza gazy, któ​re roz​prę​ża​jąc się wy​-

la​tu​ją przez dy​szę. Gazy te wy​wo​łu​ją siłę od​rzu​tu, a za​tem ruch po​stę​po​wy do przo​du. Dzię​ki nie​za​leż​no​ści od ota​cza​ją​cej at​mos​fe​ry oraz dzię​ki temu, iż ruch po​stę​po​wy nie jest wy​wo​ła​ny siłą od​rzu​tu uza​leż​nio​ną od sto​sun​ku wy​la​tu​ją​cych ga​zów do at​mos​fe​ry — sil​nik ra​kie​to​wy ide​al​nie na​da​je się do na​pę​dza​nia stat​ków ko​smicz​nych, może bo​wiem, w prze​ci​wień​stwie do in​nych sil​ni​ków od​rzu​to​wych (po​wietrz​nych, prze​lo​to​wych), dzia​łać poza at​mos​fe​rą. Ma​rze​nia ge​nial​ne​go sa​mo​uka nie urze​czy​wist​ni​ły się za jego ży​cia. Kon​stan​ty Cioł​kow​ski zmarł w roku 1935, prze​żyw​szy 78 lat. Ale ucze​ni wszyst​kich kra​jów co​raz ży​wiej in​te​re​so​wa​li się pro​ble​ma​mi sil​ni​ków ra​kie​to​wych i my​śle​li co​raz czę​ściej nie tyl​ko nad za​sto​so​wa​niem ich w sa​mo​lo​tach, ale tak​że w przy​szłych stat​kach ko​smicz​nych. Nikt już nie wąt​pił w moż​li​wość po​dró​ży na Księ​życ czy na są​sied​nie pla​ne​ty. Czę​sto jed​nak bywa, że dro​ga od teo​rii do prak​ty​ki jest dłu​ga i skom​pli​ko​wa​na. Po​wie​dze​nie to w peł​ni za​sto​so​wać moż​na do sil​ni​ków ra​kie​to​wych. Bu​do​wa ich jest trud​na i żmud​na, wie​le kło​po​tów stwa​rza do​bra​nie od​po​wied​nie​go pa​li​wa. Eks​pe​ry​men​ty, pró​by i wy​sił​ki zmie​rza​ją​ce do zbu​do​wa​nia od​po​wied​nio sil​nej i bez​piecz​nej ra​kie​ty uwień​czo​ne zo​sta​ły po​wo​dze​niem sto​sun​ko​wo nie​daw​no. Po ostat​niej woj​nie świa​to​wej na​uka i tech​ni​ka ra​kie​to​wa przy​śpie​szy​ły tem​po. Nie​uchron​nie przy​bli​ża​ła się chwi​la na​ro​dzin „ery ko​smicz​nej". Ma​rze​nia wiel​kie​go Cioł​kow​skie​go lada rok mia​ły zo​stać urze​czy​wist​nio​ne.

P I E R WS ZY K O S M O N AU T A Ś WI AT A

W 1935 roku w jed​nym z roz​licz​nych koł​cho​zów okrę​gu smo​leń​skie​go, w ro​dzi​nie miej​sco​we​go sto​la​rza, sta​wiał pierw​sze, nie​pew​ne i chwiej​ne kro​ki chłop​czyk imie​niem Ju​rij. Ma​lec nie wy​róż​niał się ni​czym spe​cjal​nym po​mię​dzy dzie​siąt​ka​mi swych wiej​skich ró​wie​śni​ków. Lata mi​ja​ły, chło​piec rósł, roz​wi​jał się, pła​tał nie​win​ne fi​gle i pso​ty. Wa​łę​sał się z ko​le​ga​mi po oko​licz​nych po​lach i la​sach, zbie​rał ry​dze i praw​dziw​ki, zry​wał nie​doj​rza​łe jabł​ka, pod​bie​rał wro​nie gniaz​da, ukrad​kiem spi​jał śmie​ta​nę i wy​ja​dał kon​fi​tu​ry ze spi​żar​ni mat​ki, strze​lał z wła​sno​ręcz​nie spo​rzą​dzo​ne​go łuku i z pry​mi​tyw​nej pro​cy. Cza​sem za​pę​dza​no go do nud​ne​go obo​wiąz​ku pa​sie​nia krów, cza​sem uda​ło mu się wśli​znąć do warsz​ta​tu ojca, gdzie za​bie​rał się, oczy​wi​ście bez po​wo​dze​nia, do he​bla, piły i młot​ka. Aż trud​no uwie​rzyć, że ów chłop​czyk to przy​szły pod​puł​kow​nik lot​nic​twa i pierw​szy ko​smo​nau​ta świa​ta, Ju​rij Alek​sie​je​wicz Ga​ga​rin. Czło​wiek, któ​ry pierw​szy zre​ali​zo​wał ma​rze​nia Kon​stan​te​go Cioł​kow​skie​go i fan​ta​zje Ju​liu​sza Ver​ne'a. W 1941 roku 7-let​ni Ju​rij roz​po​czął na​ukę w miej​sco​wej szko​le pod​sta​wo​wej. Na​uka pręd​ko jed​nak zo​sta​ła prze​rwa​na. Na​stą​pił na​jazd hi​tle​row​skich Nie​miec na Zwią​zek Ra​dziec​ki, ży​cie koł​cho​zu zo​sta​ło cał​ko​wi​cie zdez​or​ga​ni​zo​wa​ne, a szko​łę mu​sia​no za​mknąć. Bo​daj po raz pierw​szy w swym krót​kim ży​ciu Ju​rij za​in​te​re​so​wał się wów​czas po​wie​trzem, do​kład​niej zaś mó​wiąc tym, co się w po​wie​trzu dzia​ło. Set​ki i ty​sią​ce sa​mo​lo​tów z czar​ny​mi krzy​ża​mi na skrzy​dłach i ka​dłu​bach prze​la​ty​wa​ły dzień w dzień nad mia​sta​mi i wsia​mi ro​syj​ski​mi. Sy​pa​ły się lot​ni​cze bom​by, gda​ka​ły ka​ra​bi​ny ma​szy​no​we i dział​ka, spa​da​ły w pło​mie​niach ma​szy​ny ra​dziec​kie i, nie​ste​ty rza​dziej, hi​tle​row​skie. Zda​wa​ło się, że sa​mo​lo​ty na​past​ni​ka do​cie​ra​ją wszę​dzie, że nikt ich nie zdo​ła po​wstrzy​mać i zwy​cię​żyć. — Patrz, o tam, ten z dwo​ma sil​ni​ka​mi, to Do​rnier 17! Zno​wu wy​brał się na roz​bój, prze​klę​ty gad! — A tam​ten, taki cien​ki i szyb​ki, to Mes​ser​sch​mitt. My​śli​wiec! Żeby go nasi do​pa​dli... — Wi​dzia​łeś tam​te​go He​in​kla? Zrzu​cił bom​by nie​da​le​ko dom​ku Ra​stu​rie​wów, ale nie tra​fił, pie​kiel​nik. — Wie​cie, rano prze​le​cia​ły dwa Jaki. Sło​wo daję, wi​dzia​łem czer​wo​ne gwiaz​dy na skrzy​dłach! W tym dra​ma​tycz​nym, po​cząt​ko​wym okre​sie woj​ny Ju​rij i jego ko​le​dzy uczy​li się roz​po​zna​wać syl​wet​ki wal​czą​cych sa​mo​lo​tów. Za​ci​ska​li bez​sil​nie pię​ści, rzu​ca​li prze​kleń​stwa i wy​zwi​ska, gdyż były to prze​waż​nie syl​wet​ki ma​szyn wro​ga. Hi​tle​row​cy po​sia​da​li w tym cza​sie prze​wa​gę po​wietrz​ną, a lot​nic​two ra​dziec​kie bro​ni​ło się za​cie​kle, lecz po​no​si​ło do​tkli​we po​raż​ki. Stop​nio​wo sy​tu​acja ule​ga​ła jed​nak zmia​nie. — Tam, tam, to nowy Jak! Wiem do​sko​na​le! Jak 9. Ależ ma pręd​kość! Jak bły​ska​wi​ca! — Mó​wię wam, jak ta trój​ka Mi​gów do​pa​dła Fry​ców, to tyl​ko kła​ki z nich le​cia​ły! — Ja tam wolę kon​struk​cje Ła​wocz​ki​na. Je​że​li taki przy grze je z dwóch dzia​łek, ko​niec z ga​dem!

— Nie tacy oni strasz​ni, co? Nasi od​da​ją im z na​wiąz​ką! — Da​dzą im jesz​cze wię​cej, po​cze​kaj​cie! W roku 1944 na ra​dziec​kim nie​bie było bez po​rów​na​nia wię​cej sa​mo​lo​tów z czer​wo​ny​mi gwiaz​da​mi niż ze znie​na​wi​dzo​ny​mi czar​ny​mi krzy​ża​mi. W roku 1945 czar​ne krzy​że zni​kły na za​wsze. — Z tego Po​krysz​ki​na ka​wał chło​pa, co? — Ko​że​dub po​dob​no zno​wu ze​strze​lił dwa Foc​ke Wul​fy. — Ja też zo​sta​nę my​śliw​cem! — Ja wolę bom​bow​ce. — Ga​da​cie jak głup​cy. Woj​na skoń​czy się lada mie​siąc. — Ale będę lot​ni​kiem. Jak Gro​mów albo Czka​ło w... — Ja zo​sta​nę pi​lo​tem po​lar​nym. — A ja ob​la​ty​wa​czem! To do​pie​ro za​wód! — Ja będę kon​struk​to​rem, jak Tu​po​lew albo Ja​kow​lew... Gdy na​stał zwy​cię​ski po​kój, Alek​siej Ga​ga​rin wraz z żoną Anną i czwor​giem dzie​ci, Ju​ri​jem, Zoją, Wa​len​ty​nem i Bo​ry​sem, prze​niósł się do mia​sta Gżatsk. Te​raz Ju​rij mógł spo​koj​nie kon​ty​nu​ować na​ukę i nad​ro​bić za​le​gło​ści spo​wo​do​wa​ne wo​jen​ną za​wie​ru​chą. Za​brał się do pra​cy ze wszyst​kich sił i w roku 1951 ukoń​czył z od​zna​cze​niem szko​łę rze​mieśl​ni​czą w miej​sco​wo​ści Lu​bier​ce pod Mo​skwą, uzy​sku​jąc za​wód gi​se​ra. W po​bli​żu Lu​bier​ców roz​lo​ko​wa​ło się lot​ni​sko Tu​szy​no, gdzie rok rocz​nie od​by​wa​ły się wspa​nia​łe po​ka​zy lot​ni​cze. Jed​nym z naj​bar​dziej za​pa​lo​nych wi​dzów był Ju​rij. To wła​śnie on ma​rzył jesz​cze w cza​sie woj​ny o za​wo​dzie ob​la​ty​wa​cza, pi​lo​ta do​świad​czal​ne​go. Chło​piec nie po​nie​chał swych pla​nów, mu​siał jed​nak uzbro​ić się w cier​pli​wość. Po szko​le rze​mieśl​ni​czej do​stał się do Tech​ni​kum Prze​my​sło​we​go w Ta​ra​so​wie nad Woł​gą. Uczył się za​pa​mię​ta​le, upra​wiał spor​ty, dzię​ki któ​rym uzy​skał zna​ko​mi​tą kon​dy​cję fi​zycz​ną. Nie za​nie​dby​wał i lek​tu​ry, a mię​dzy in​ny​mi za​po​znał się z pra​ca​mi Cioł​kow​skie​go i po​wie​ścia​mi Ver​ne'a. Te książ​ki, a tak​że stu​dio​wa​nie bie​żą​cych osią​gnięć na​uki i tech​ni​ki, zwró​ci​ły jego myśl w stro​nę za​gad​nień po​dró​ży ko​smicz​nych. Po​czął się za​sta​na​wiać, kie​dy na​dej​dzie dzień, gdy pierw​szy czło​wiek wy​ru​szy w nie​zna​ne i ta​jem​ni​cze stre​fy po​za​ziem​skie, któ​re​mu kra​jo​wi przy​pad​nie w udzia​le ho​nor pierw​szeń​stwa, kto uzy​ska laur zwy​cięz​cy. Cza​sem po​zwa​lał so​bie na ma​rze​nia, że może... może... kto wie, czy nie wła​śnie on? Bę​dąc w Tech​ni​kum Prze​my​sło​wym za​pi​sał się do miej​sco​we​go ae​ro​klu​bu i wkrót​ce roz​po​czął prze​szko​le​nie, naj​pierw szy​bow​co​we, póź​niej sa​mo​lo​to​we. Ko​smos zaś cią​gnął i ku​sił. Ju​rij wspo​mi​nał póź​niej: Na swej dro​dze ży​cia nie spo​tka​łem jesz​cze czło​wie​ka, któ​ry by nie ma​rzył o tym, by ode​rwać się od Zie​mi, wznieść się wy​so​ko w prze​stwo​rza i po​pa​trzeć z bli​ska na mi​liar​dy mi​go​cą​cych gwiazd, na da​le​kich i ta​jem​ni​czych to​wa​rzy​szy na​szej pla​ne​ty — na Księ​życ przy​po​mi​na​ją​cy nie​kie​dy do​bro​dusz​nie uśmie​cha​ją​ce​go się Gar​gan​tuę, na po​sęp​ne​go

Mar​sa, „kra​sa​wi​cę" We​nus, po​tęż​ne​go Jo​wi​sza. Urze​czy​wist​nie​nie tych ma​rzeń przy​bli​ża​ło się w bły​ska​wicz​nym tem​pie. Lot​nic​two — naj​młod​sza do​me​na ludz​ko​ści — roz​wi​ja​ło się z iście od​rzu​to​wą pręd​ko​ścią, a ko​smo​nau​ty​ka — dzie​cię lot​nic​twa — z pręd​ko​ścią ra​kie​to​wą. Gdy Ju​rij Ga​ga​rin ukoń​czył z od​zna​cze​niem Tech​ni​kum Prze​my​sło​we i w roku 1955 wstą​pił do lot​ni​czej szko​ły woj​sko​wej w Oren​bur​gu, wia​do​mo było w ko​łach spe​cja​li​stów, iż na wy​strze​le​nie pierw​sze​go sztucz​ne​go sa​te​li​ty Zie​mi nie trze​ba bę​dzie dłu​go cze​kać. Istot​nie, Ga​ga​rin ukoń​czył szko​łę w roku 1957, roz​po​czął pra​cę woj​sko​we​go pi​lo​ta do​świad​czal​ne​go na ma​szy​nach od​rzu​to​wych, a w tym sa​mym roku, 4 paź​dzier​ni​ka, na nie​bie po​ja​wił się pierw​szy „sput​nik". Za​szczyt pierw​szeń​stwa w dzie​dzi​nie po​za​ziem​skich lo​tów przy​padł Związ​ko​wi Ra​dziec​kie​mu. To epo​ko​we wy​da​rze​nie sta​ło się po​cząt​kiem pa​sma ko​smicz​nych zwy​cięstw czło​wie​ka. Na​stał okres do​świad​czeń, zdo​by​wa​nia za​sad​ni​czych wia​do​mo​ści o tym, co ist​nie​je i co dzie​je się poza at​mos​fe​rą ota​cza​ją​cą po​wierzch​nię ziem​skie​go glo​bu. Ko​lej​ne „sput​ni​ki" ra​dziec​kie, a póź​niej i ame​ry​kań​skie ra​kie​ty typu „Van​gu​ard" („Przo​dow​nik") oraz „Di​sco​ve​rer" („Od​kryw​ca"), me​to​dycz​nie prze​pro​wa​dza​ły ba​da​nia pro​mie​nio​wa​nia sło​necz​ne​go i ko​smicz​ne​go, ra​dia​cji, tem​pe​ra​tu​ry i in​nych wa​run​ków ist​nie​ją​cych w prze​strze​ni oko​ło​ziem​skiej i po​za​ziem​skiej. Uzy​ski​wa​ne in​for​ma​cje były wprost bez​cen​ne, po​zwa​la​ły przejść do na​stęp​nej fazy, czy​li do wy​sła​nia w Ko​smos czło​wie​ka. Na​ukow​cy i in​ży​nie​ro​wie czy​ni​li ogrom​ne wy​sił​ki, by zbu​do​wać za​sob​nik zdol​ny bez​piecz​nie unieść w Ko​smos czło​wie​ka i bez​piecz​nie spro​wa​dzić go z po​wro​tem na Zie​mię. Ko​lej​ne wy​strze​li​wa​nie na or​bi​tę ziem​ską „sput​ni​ków" z psa​mi na po​kła​dzie, wy​sy​ła​nie na or​bi​tę ame​ry​kań​skich ra​kiet z mał​pa​mi, a tak​że bez​za​ło​go​wych za​sob​ni​ków o du​żych roz​mia​rach i du​żej wa​dze, po​myśl​ne spro​wa​dza​nie zwie​rząt z or​bi​ty i wresz​cie do​bie​ra​nie kan​dy​da​tów na ko​smo​nau​tów i astro​nau​tów — wszyst​ko to świad​czy​ło do​bit​nie, iż lada mie​siąc, lada rok... War​to wie​dzieć, iż już w owym cza​sie przy​jął się w Związ​ku Ra​dziec​kim, a tak​że w Pol​sce i w nie​któ​rych in​nych kra​jach, ter​min „ko​smo​nau​ta". Na​to​miast w Sta​nach Zjed​no​czo​nych uży​wa​no i da​lej się uży​wa ter​mi​nu „astro​nau​ta". Nie​wąt​pli​wie wy​raz „ko​smo​nau​ta" jest wła​ściw​szy i słusz​niej​szy, nie​mniej w ni​niej​szej książ​ce w od​nie​sie​niu do lu​dzi ra​dziec​kich uży​to ter​mi​nu „ko​smo​nau​ta", w od​nie​sie​niu do Ame​ry​ka​nów — ter​mi​nu „astro​nau​ta". We wrze​śniu 1960 roku pro​fe​sor Ti​ma​kow, wi​ce​pre​zy​dent ra​dziec​kiej Aka​de​mii Nauk Le​kar​skich, ujaw​nił wie​le szcze​gó​łów do​ty​czą​cych przy​go​to​wań do wy​sła​nia pierw​sze​go czło​wie​ka w Ko​smos. Nie było już wte​dy ta​jem​ni​cą, iż za​rów​no w Związ​ku Ra​dziec​kim, jak i w Sta​nach Zjed​no​czo​nych — w dwóch kra​jach je​dy​nie zdol​nych do po​dej​mo​wa​nia eks​pe​ry​men​tów ko​smicz​nych na wiel​ką ska​lę — po​sia​da​no kon​kret​ne pro​jek​ty i czy​nio​no kon​kret​ne przy​go​to​wa​nia. Ti​ma​kow ujaw​nił, iż w Związ​ku Ra​dziec​kim po​wo​ła​no do ży​cia spe​cjal​ną ko​mi​sję, któ​rej za​da​niem był do​bór od​po​wied​nich kan​dy​da​tów na ko​smo​nau​tów. Prze​pro​wa​dzo​no wiel​ką ilość wstęp​nych prób i ana​liz, prze​sia​no przez sito set​ki ochot​ni​-

ków-en​tu​zja​stów. Rzecz cha​rak​te​ry​stycz​na: w pierw​szym rzę​dzie bra​no pod uwa​gę pi​lo​tów sa​mo​lo​to​wych, szcze​gól​nie ob​la​ty​wa​czy szyb​kich ma​szyn od​rzu​to​wych. Ci wła​śnie lu​dzie byli naj​od​po​wied​niej​si. Ob​da​rze​ni sto​sow​ną wie​dzą, po​sia​da​ją​cy do​sko​na​łe wa​run​ki fi​zycz​ne, szyb​ki re​fleks, wiel​ką wy​trzy​ma​łość i siłę woli, otrza​ska​ni z naj​prze​róż​niej​szy​mi wa​run​ka​mi w po​wie​trzu, zdol​ni do po​wzię​cia na​tych​mia​sto​wej i traf​nej de​cy​zji w naj​trud​niej​szych chwi​lach. Two​rzy​li oni w Związ​ku Ra​dziec​kim hi​sto​rycz​ny Ko​lek​tyw X, gru​pę wy​se​lek​cjo​no​wa​nych 19 lu​dzi, wśród któ​rych zna​leź​li się Ju​rij Ga​ga​rin, Her​man Ti​tow, An​drian Ni​ko​ła​jew, Pa​weł Po​po​wicz, Wa​le​ry By​kow​ski i Wa​len​ty​na Tie​riesz​ko​wa. Po​dob​na gru​pa po​wsta​ła w Sta​nach Zjed​no​czo​nych, w jej skład we​szli: Alan She​pard, Vir​gil Gris​som, John Glenn, Mal​colm Scott Car​pen​ter, Wal​ter Schir​[1] ra, Le​roy Gor​don Co​oper i Do​nald Slay​ton . Pro​fe​sor Ti​ma​kow po​wie​dział w swym wy​wia​dzie: — Na uli​cy nikt nie zwró​cił​by uwa​gi na tego, któ​ry po​le​ci na próg wszech​świa​ta. Bę​dzie to czło​wiek szczu​pły, wzro​stu nie​co mniej niż śred​nie​go. Ka​bi​na her​me​tycz​na ma ob​ję​tość sto​sun​ko​wo nie​wiel​ką i dla​te​go li​czy się każ​dy gram masy. Za​sto​so​wa​no z tego po​wo​du ogra​ni​cze​nie wzro​stu i wagi kan​dy​da​tów. Usta​lo​no rów​nież gór​ną gra​ni​cę wie​ku. Ta ostat​nia gra​ni​ca jest wyż​sza w Sta​nach Zjed​no​czo​nych, prze​cięt​nie astro​nau​ta ame​ry​kań​ski jest star​szy o 8—10 lat od ko​smo​nau​ty ra​dziec​kie​go. Ma​jor Ju​rij Ga​ga​rin prze​był po​myśl​nie wszyst​kie pró​by i ba​da​nia, do​stał się do Ko​lek​ty​wu X i po​rzu​cił do​tych​cza​so​wą pra​cę ob​la​ty​wa​cza. Do domu wpa​dał te​raz rzad​ko i nie​zbyt wie​le znaj​do​wał oka​zji, by na​cie​szyć się to​wa​rzy​stwem żony Wa​len​ty​ny i có​recz​ki He​le​ny. Do​daj​my jesz​cze tro​chę szcze​gó​łów o ro​dzi​nie Ju​ri​ja: Wa​len​ty​na Ga​ga​rin jest le​kar​ką; pierw​sza có​recz​ka Ga​ga​ri​nów, He​le​na (Lena), uro​dzi​ła się w roku 1959, dru​ga, Ha​li​na, w roku 1961, na mie​siąc przed ko​smicz​nym wzlo​tem ojca. Na​sta​ły ty​go​dnie i mie​sią​ce wy​tę​żo​nej, wy​czer​pu​ją​cej pra​cy. Ko​lek​tyw X miał ręce peł​ne ro​bo​ty, przy​go​to​wa​nia do ko​smicz​nych wzlo​tów były na​der po​waż​ne i tyl​ko naj​wy​tr​wal​si i naj​bar​dziej za​har​to​wa​ni fi​zycz​nie i psy​chicz​nie zdo​ła​li po​do​łać za​da​niom. Stu​dio​wa​nie astro​no​mii i bo​ta​ni​ki, me​dy​cy​ny i elek​tro​ni​ki, geo​gra​fii i ra​dio​tech​ni​ki. Dłu​go​trwa​łe tre​nin​gi w ko​mo​rach — ci​śnie​nio​wej i ter​micz​nej. Uod​por​nia​nie or​ga​ni​zmu na prze​cią​że​nie: tor​tu​ry wi​rów​ki i „dia​bel​skie​go mły​na". Do​sko​na​le​nie kon​dy​cji fi​zycz​nej. [2] Bez​błęd​ne za​po​zna​nie się z wnę​trzem ka​bi​ny , z jej wy​po​sa​że​niem. Do​kład​na zna​jo​mość za​cho​wa​nia się w cza​sie lotu, szcze​gól​nie zaś w cza​sie naj​trud​niej​sze​go okre​su, czy​li po​wro​tu na Zie​mię i prze​dzie​ra​nia się przez gę​ste war​stwy at​mos​fe​ry, gdzie spo​dzie​wa​no się za​cię​tej wal​ki z tak zwa​ną ba​rie​rą ciepl​ną. W obu kra​jach współ​za​wod​ni​czą​cych o pal​mę pierw​szeń​stwa w pod​bo​ju Ko​smo​su pra​co​wa​ły nad ko​smicz​ny​mi ra​kie​ta​mi ty​sią​ce spe​cja​li​stów. Za​an​ga​żo​wa​ne zo​sta​ły dzie​siąt​ki fa​bryk i wy​twór​ni. Na​ukow​cy złą​czy​li się w wiel​kim wy​sił​ku. Szło o ogrom​ną staw​kę i do ostat​niej chwi​li nie było wia​do​mo, któ​ry kraj zdo​ła pierw​szy wy​strze​lić czło​wie​ka na or​bi​-

tę. 15 maja 1960 roku wy​strze​lo​no w Związ​ku Ra​dziec​kim sta​tek ko​smicz​ny, któ​re​go za​sob​nik wa​żył 4540 ki​lo​gra​mów. Za​sob​nik nie po​sia​dał za​ło​gi, cho​dzi​ło o spraw​dze​nie dzia​ła​nia urzą​dzeń i przy​rzą​dów w wa​run​kach po​za​ziem​skich. Za​sob​nik po​myśl​nie wszedł na or​bi​tę. 19 sierp​nia 1960 roku wy​strze​lo​no w Związ​ku Ra​dziec​kim dru​gi sta​tek ko​smicz​ny z za​sob​ni​kiem o wa​dze 4600 ki​lo​gra​mów. Za​sob​nik, ma​ją​cy na po​kła​dzie zwie​rzę​ta i ro​śli​ny, wszedł na or​bi​tę od​le​głą prze​cięt​nie od Zie​mi o 320 ki​lo​me​trów. Na​stęp​ne​go dnia, zgod​nie z za​ło​że​nia​mi, za​sob​nik po​myśl​nie wy​lą​do​wał na Zie​mi. 31 stycz​nia 1961 roku do koń​co​we​go eta​pu przy​go​to​wań przy​stą​pi​li Ame​ry​ka​nie. Już w tym sta​dium wy​szło na jaw, iż Sta​ny Zjed​no​czo​ne nie dys​po​no​wa​ły ra​kie​tą o od​po​wied​niej mocy. Stąd z ko​niecz​no​ści za​sob​ni​ki ame​ry​kań​skie były 2-3 krot​nie lżej​sze i mniej​sze od ra​dziec​kich. Ogra​ni​czo​no się do wy​strze​le​nia ra​kie​ty typu „Red​sto​ne" („Czer​wo​ny Ka​mień") z ka​bi​ną o wa​dze 1000 ki​lo​gra​mów. We wnę​trzu ka​bi​ny umiesz​czo​no szym​pan​sa. Zgod​nie z za​ło​że​nia​mi sil​ni​ki ostat​nie​go czło​nu ra​kie​ty za​mil​kły na wy​so​ko​ści oko​ło 150 ki​lo​me​trów, kap​su​ła z szym​pan​sem od​dzie​li​ła się i siłą na​by​te​go pędu po​le​cia​ła da​lej, osią​ga​jąc wy​so​kość oko​ło 200 ki​lo​metr ów. Póź​niej, ni​czym wy​strze​lo​ny po​cisk, za​wró​ci​ła na Zie​mię. Urzą​dze​nia ha​mu​ją​ce i spa​do​chro​ny zda​ły eg​za​min i szym​pans Ham wy​szedł z eks​pe​ry​men​tu żywy i zdro​wy. 9 mar​ca 1961 roku w ZSRR wy​strze​lo​no ra​kie​tę z za​sob​ni​kiem o wa​dze 4700 ki​lo​gra​mów. W za​sob​ni​ku umiesz​czo​no sukę Czer​nusz​kę. Do​świad​cze​nie po​wtó​rzo​no 25 mar​ca, a ko​smicz​nym pa​sa​że​rem była tym ra​zem suka Zwioz​docz​ka. Oba eks​pe​ry​men​ty mia​ły prze​bieg po​myśl​ny. Skom​pli​ko​wa​na apa​ra​tu​ra dzia​ła​ła bez​błęd​nie, loty oka​za​ły się stu​pro​cen​to​wo uda​ne. Star​to​wi ostat​niej ra​kie​ty przy​pa​try​wał się wraz z kil​ku ko​le​ga​mi ko​smo​nau​ta​mi Ju​rij Ga​ga​rin. Po wy​lą​do​wa​niu ka​bi​ny ze Zwioz​docz​ką udał się do domu. Po​ba​wił się z 2-let​nią Leną, po​chy​lił się z czu​ło​ścią nad ma​leń​ką Ha​li​ną. Po​tem zwró​cił się do żony i nie​spo​dzie​wa​nie oznaj​mił: — Lecę w Ko​smos. Było to oświad​cze​nie za​ska​ku​ją​ce za​rów​no tre​ścią, jak pro​sto​tą for​my. Ot, jak​by ktoś po​wie​dział od nie​chce​nia: „Idę do ZOO". Wa​len​ty​na onie​mia​ła i opa​no​wa​ła się do​pie​ro po dłuż​szej chwi​li. Ty​po​wo po ko​bie​ce​mu za​py​ta​ła: — Dla​cze​go wła​śnie ty? Ju​rij wzru​szył ra​mio​na​mi, lek​ko się uśmiech​nął i do​dał: — Lot na​stą​pi lada dzień. Wy​bra​no nas paru, tak​że i mnie. Zda​je się, że po​le​cę pierw​szy. Zwią​za​ny ta​jem​ni​cą służ​bo​wą, Ju​rij do​pie​ro te​raz mógł czę​ścio​wo zwie​rzyć się żo​nie. W tym miej​scu war​to znów się​gnąć do wspo​mnień Ga​ga​ri​na. Do 12 kwiet​nia 1961 roku zo​stał przy​go​to​wa​ny do pod​bo​ju Ko​smo​su czło​wiek. Nie był to już eks​pe​ry​ment w peł​nym tego sło​wa zna​cze​niu, kie​dy to jesz​cze cel nie jest skon​kre​ty​zo​wa​ny i wy​ni​ki nie okre​ślo​ne. Przy​go​to​wa​ne tak do​kład​nie, kosz​tu​ją​ce tyle ener​gii i wy​sił​ku wie​lu lu​dzi wdar​cie się czło​wie​ka w Ko​smos nie mo​gło, we​dług na​sze​go po​ję​cia,

być przy​pad​ko​wym sko​kiem w nie​zna​ne. Po​win​no ono było uwień​czyć dłu​gi sze​reg do​świad​czeń po​przed​nich i stać się po​cząt​kiem jesz​cze dłuż​szej se​rii eks​pe​ry​men​tów. Czło​wiek prze​ni​kał w prze​strzeń mię​dzy​pla​ne​tar​ną. Ja​kie za​da​nia sta​wia​li so​bie na tym eta​pie ucze​ni ra​dziec​cy? Przede wszyst​kim roz​strzy​gnię​cie pro​ble​mów na​tu​ry bio​lo​gicz​nej. Co in​ne​go jest za​cho​wa​nie się zwie​rząt w Ko​smo​sie, a co in​ne​go za​cho​wa​nie się czło​wie​ka w nie​zwy​kłych dla nie​go wa​run​kach po​za​ziem​skich. Na po​moc po​zba​wio​nej świa​do​mo​ści apa​ra​tu​rze przy​cho​dził naj​bar​dziej de​li​kat​ny me​cha​nizm — świa​do​me do​zna​nia czło​wie​ka i jego wra​że​nia. Ogrom​ne zna​cze​nie mia​ło zba​da​nie re​ak​cji or​ga​ni​zmu i psy​chi​ki ludz​kiej w sta​nie nie​waż​ko​ści — w sta​nie, któ​re​go w ziem​skich wa​run​kach na okres nie​co dłuż​szy prak​tycz​nie wy​two​rzyć nie moż​na. Całą tech​ni​ką trze​ba było do​sto​so​wać rów​nież do ste​ro​wa​nia ręcz​ne​go, po​znać do​kład​nie wszyst​kie wła​ści​wo​ści stat​ku ko​smicz​ne​go, stwo​rzyć sys​te​my za​bez​pie​cza​ją​ce funk​cje ży​cio​we ko​smo​nau​ty, a na​stęp​nie i za​ło​gi przy​szłe​go stat​ku mię​dzy​pla​ne​tar​ne​go. Ko​smo​nau​ta nu​mer 1 to ma​jor Ju​rij Ga​ga​rin. Ko​smo​nau​ta nu​mer 2 to ka​pi​tan Her​man Ti​tow, jego za​stęp​ca i „ko​smicz​ny bliź​niak". Od kil​ku już dni wia​do​mo było, iż pierw​szym czło​wie​kiem w Ko​smo​sie bę​dzie Ga​ga​rin, nie​mniej li​czyć się na​le​ża​ło z ewen​tu​al​no​ścia​mi, któ​rych prze​wi​dzieć nikt nie był w sta​nie.. Wy​star​czy​ło, aby do oka pierw​sze​go ko​smo​nau​ty wpa​dło źdźbło, aby tem​pe​ra​tu​ra jego cia​ła pod​nio​sła się o pół stop​nia, bądź też puls przy​śpie​szył się o pięć ude​rzeń, a już trze​ba by​ło​by go za​stą​pić in​nym kan​dy​da​tem — pi​sał póź​niej Ju​rij. Dla​te​go też, dzia​ła​jąc ści​śle we​dług otrzy​ma​nych in​struk​cji, Her​man Ti​tow nie od​stę​po​wał na chwi​lę swe​go „bliź​nia​ka", to​wa​rzy​szył mu bez​u​stan​nie aż do chwi​li star​tu. Ra​zem do​ko​ny​wa​li ostat​nich przy​go​to​wań, ra​zem stu​dio​wa​li wa​run​ki me​te​oro​lo​gicz​ne, we​dług prze​wi​dy​wań eks​per​tów nie​zwy​kle po​myśl​ne na dzień 12 kwiet​nia. Ra​zem za​ba​wia​li się grą w bi​lard, słu​cha​li mu​zy​ki, spo​ży​wa​li „ko​smicz​ne" po​tra​wy wy​ci​ska​jąc z tub​ki pro​sto do ust smacz​ną i po​żyw​ną pa​stę. Ra​zem prze​szli przez ko​lej​ne ba​da​nie le​kar​skie. 12 kwiet​nia obu​dzo​no ich wcze​śnie, już o go​dzi​nie 5.30 cza​su mo​skiew​skie​go. Sa​mo​po​czu​cie i kon​dy​cja Ga​ga​ri​na, za​rów​no fi​zycz​na, jak i psy​chicz​na, były bez za​rzu​tu. Świad​czył o tym cho​ciaż​by głę​bo​ki, 10-go​dzin​ny sen,, z któ​re​go mu​siał wy​rwać ko​smo​nau​tę do​pie​ro dy​żur​ny le​karz. Ju​rij i Her​man wsie​dli do zie​lon​ka​we​go au​to​bu​su i od​je​cha​li z „ko​smicz​ne​go mia​stecz​ka", jak na​zy​wa​li swój ośro​dek, na ko​smo​drom Baj​ko​nur. Już z da​le​ka wi​dać było po​tęż​ną srebr​ną ra​kie​tę „Wo​stok" („Wschód"), zu​chwa​le skie​ro​wa​ną ku nie​bu, a obok niej wy​so​ką wie​żę po​moc​ni​czą, do​ko​ła któ​rej krę​ci​li się lu​dzie w kom​bi​ne​zo​nach. Przed​star​to​we przy​go​to​wa​nia do​bie​ga​ły koń​ca. Ga​ga​rin, w spe​cjal​nym szkar​łat​nym kom​bi​ne​zo​nie ko​smicz​nym, her​me​ty​zo​wa​nym i kli​ma​ty​zo​wa​nym, jesz​cze bez heł​mu na gło​wie, zbli​żył się do prze​wod​ni​czą​ce​go ko​mi​sji pań​stwo​wej i wy​prę​żył się przed nim w za​sad​ni​czej po​sta​wie woj​sko​wej. Od tej chwi​li każ​da jego wy​po​wiedź była utrwa​la​na na ta​śmie ma​gne​to​fo​no​wej.

— Lot​nik Ju​rij Ga​ga​rin go​tów do pierw​sze​go lotu na stat​ku ko​smicz​nym „Wo​stok" — brzmiał mel​du​nek. — Szczę​śli​wej dro​gi! Ży​czy​my po​wo​dze​nia! — pa​dła od​po​wiedź prze​wod​ni​czą​ce​go. Na​stą​pi​ło oświad​cze​nie dla zgro​ma​dzo​nych przed​sta​wi​cie​li pra​sy i ra​dia: — Dro​dzy przy​ja​cie​le, bli​scy i nie​zna​jo​mi, ro​da​cy, lu​dzie wszyst​kich kra​jów i kon​ty​nen​tów! Za kil​ka mi​nut wiel​ki ko​smicz​ny sta​tek unie​sie mnie w da​le​kie prze​strze​nie wszech​świa​ta. Co moż​na wam po​wie​dzieć w tych ostat​nich mi​nu​tach przed star​tem? Całe moje ży​cie wy​da​je mi się te​raz jed​ną wspa​nia​łą chwi​lą. Wszyst​ko, co prze​ży​łem, co zro​bi​łem przed​tem, było przy​go​to​wa​niem do tej mi​nu​ty... Je​stem ogrom​nie szczę​śli​wy! Być pierw​szym w Ko​smo​sie, wstą​pić sam na sam w nie​co​dzien​ny po​je​dy​nek z przy​ro​dą — czy moż​na ma​rzyć o czymś wię​cej? Przy​ja​cie​le! Zro​bię wszyst​ko, co w mej mocy, by naj​le​piej wy​ko​nać za​da​nie po​wie​rzo​ne mi przez Par​tię i na​ród ra​dziec​ki. Dro​dzy przy​ja​cie​le! Mó​wię wam: do wi​dze​nia, jak mó​wią lu​dzie, któ​rzy wy​bie​ra​ją się w da​le​ką dro​gę. Uścisk dło​ni prze​wod​ni​czą​ce​go pań​stwo​wej ko​mi​sji, na​ło​że​nie i uszczel​nie​nie ogrom​ne​go po​dwój​ne​go heł​mu, we​wnątrz któ​re​go ster​czą w po​bli​żu ust śmiesz​ne „wąsy" ra​dio​wych mi​kro​fo​nów. W kom​plet​nej ci​szy Ga​ga​rin wcho​dzi do win​dy, któ​ra uno​si go na plat​for​mę po​moc​ni​czej wie​ży star​to​wej. Wśród zgro​ma​dzo​nych na ko​smo​dro​mie lu​dzi na​tę​że​nie się po​tę​gu​je. Na​strój jest pod​nio​sły, sto​sow​ny do po​wa​gi i zna​cze​nia chwi​li. Wszy​scy wie​rzą w po​wo​dze​nie im​pre​zy, wie​rzą, iż po​wo​dze​nie to jest w stu pro​cen​tach za​pew​nio​ne, ale nie​jed​no ser​ce bije ży​wiej, na nie​jed​no czo​ło wy​stę​pu​je pot. Po​wo​dze​nie win​no być stu​pro​cen​to​we, zro​bio​no wszyst​ko, by je za​pew​nić, ale czy moż​na prze​wi​dzieć wszyst​ko? Z plat​for​my za​wie​szo​nej wy​so​ko nad be​to​no​wą pły​tą star​to​wą ko​smo​nau​ta prze​do​sta​je się do ka​bi​ny umiesz​czo​nej na sa​mym szczy​cie smu​kłej wie​lo​stop​nio​wej ra​kie​ty. Ka​bi​na waży do​kład​nie 4725 ki​lo​gra​mów, a ra​kie​ta — cudo ludz​kiej tech​ni​ki i ludz​kie​go ge​niu​szu — wy​po​sa​żo​na jest w sześć sil​ni​ków na pa​li​wo cie​kłe, zdol​nych roz​wi​nąć fan​ta​stycz​ną moc, do​cho​dzą​cą do 20 000 000 koni me​cha​nicz​nych. Dwaj me​cha​ni​cy Baj​ko​nu​ru — ostat​ni lu​dzie oglą​da​ni przed star​tem przez Ga​ga​ri​na — do​po​ma​ga​ją ko​smo​nau​cie w roz​lo​ko​wa​niu się w ob​szer​nej ka​bi​nie. Ju​rij, przy​mo​co​wa​ny pa​sa​mi, ukła​da się na wznak w fo​te​lu. Ta po​zy​cja zła​go​dzi w cza​sie wzno​sze​nia się na or​bi​tę i w cza​sie scho​dze​nia na Zie​mię wpływ wiel​kich prze​cią​żeń na or​ga​nizm. Na pod​sta​wie wie​lu do​świad​czeń i ba​dań spo​dzie​wa​ne są prze​cią​że​nia prze​wyż​sza​ją​ce dzie​wię​cio​krot​nie siłę przy​cią​ga​nia ziem​skie​go, a więc Ga​ga​rin w cza​sie wzno​sze​nia ,,wa​żyć" może kil​ka​set ki​lo​gra​mów. Ko​smo​nau​ta nie oba​wia się jed​nak ta​kich prze​cią​żeń. Pod​czas ćwi​czeń na wi​rów​ce osią​gał prze​cią​że​nia rzę​du 15, a na​wet 16 g (siła przy​cią​ga​nia ziem​skie​go wy​ra​ża​na jest sym​bo​lem ,,g" ozna​cza​ją​cym gra​wi​ta​cję), wia​do​mo zaś, że nor​mal​na siła gra​wi​ta​cji, któ​rej pod​le​ga każ​dy z nas, wy​no​si g1. Bez​sze​lest​nie za​my​ka​ją się drzwi wła​zu ka​bi​ny, po​moc​ni​cza wie​ża ma​je​sta​tycz​nie od​da​la się od srebr​ne​go stat​ku. Ju​rij po​zo​sta​je ab​so​lut​nie sam, na​wet jego „ko​smicz​ny bliź​niak" jest gdzieś da​le​ko w dole. Her​man Ti​tow już na pół go​dzi​ny przed star​tem zdjął cięż​ki hełm

z gło​wy, ścią​gnął kom​bi​ne​zon i wraz z kil​ku in​ny​mi przy​szły​mi ko​smo​nau​ta​mi od​da​lił się na kil​ka ki​lo​me​trów, by stam​tąd ob​ser​wo​wać mo​ment wy​strze​le​nia ra​kie​ty w Ko​smos. Jego rola jako za​stęp​cy skoń​czy​ła się w tym wła​śnie mo​men​cie. Je​dy​nym łącz​ni​kiem Ga​ga​ri​na ze świa​tem jest ra​dio. Ju​rij sys​te​ma​tycz​nie wy​ko​nu​je swo​je obo​wiąz​ki przed​star​to​we. Na​le​ży raz jesz​cze spraw​dzić środ​ki łącz​no​ści. Ju​rij, któ​re​go głos sły​chać wy​raź​nie, mel​du​je: --Halo, Zie​mia! Tu ko​smo​nau​ta! Sta​cja na​ziem​na do​wódz​twa lo​tów na​tych​miast po​twier​dza od​biór. Ga​ga​rin ko​lej​no mel​du​je: — Ci​śnie​nie w ka​bi​nie nor​mal​ne. Wil​got​ność: 65 pro​cent, tem​pe​ra​tu​ra: 19 stop​ni. Sa​mo​po​czu​cie do​bre. Je​stem go​to​wy do star​tu. — Wi​dać cię do​brze na ekra​nie te​le​wi​zyj​nym — brzmi ra​dio​te​le​fo​nicz​na od​po​wiedź. — Twój puls: 65, od​dech: 24. Wi​dać, że je​steś spo​koj​ny. Cie​szy nas two​ja od​wa​ga. — Ser​ce bije nor​mal​nie, czu​ję się do​brze. Za​ło​ży​łem rę​ka​wi​ce, hełm her​me​tycz​ny za​mkną​łem. Mo​że​cie od​pa​lać. Nad​cho​dzi de​cy​du​ją​cy, wiel​ki mo​ment. Z me​ga​fo​nów Baj​ko​nu​ru roz​le​ga się głos kie​row​ni​ka tech​nicz​ne​go, od​li​cza​ją​ce​go po​zo​sta​łe do star​tu se​kun​dy. Głos jest po​zor​nie spo​koj​ny i opa​no​wa​ny, ale do​szu​kać się w nim moż​na pod​nie​ce​nia: — Osiem, sie​dem, sześć, pięć, czte​ry, trzy, dwa, je​den... Start!!! Do​kład​nie o go​dzi​nie 9.07 cza​su mo​skiew​skie​go roz​po​czy​na​ją pra​cę sil​ni​ki pierw​sze​go stop​nia ra​kie​ty. Ka​na​ła​mi star​to​wy​mi bu​cha​ją gę​ste kłę​by czar​ne​go dymu. Spod ra​kie​ty strze​la pło​mień, wy​try​sku​ją krwi​ste ję​zy​ki ognia. Roz​le​ga się prze​raź​li​wy świst, po​tem na​ra​sta​ją​ce wy​cie. Ogrom​ne, srebr​ne cy​ga​ro dy​go​ce i po​wo​li od​ry​wa się od zie​mi. Pło​mień wy​dłu​ża się, po​tęż​nie​je. Ra​kie​ta idzie w górę, na​bie​ra pręd​ko​ści i po kil​ku​na​stu se​kun​dach nik​nie z oczu onie​mia​łych z wra​że​nia lu​dzi. Te​raz śle​dzić ją będą tyl​ko ra​dio-lo​ka​to​ry po​roz​sie​wa​ne wzdłuż tra​sy prze​lo​tu. Prze​cią​że​nie na​ra​sta wraz ze wzro​stem pręd​ko​ści stat​ku ko​smicz​ne​go. Pierw​sze mi​nu​ty lotu są naj​trud​niej​sze, naj​cięż​sze do znie​sie​nia. Prze​cią​że​nie jest tak wiel​kie, iż ko​smo​nau​ta, wci​ska​ny w fo​tel, nie może po​ru​szyć ani ręką, ani nogą. Wy​da​je mu się, że ktoś po​ło​żył na nim ogrom​ny ka​mień. Nie​mniej or​ga​nizm Ju​ri​ja dzię​ki dłu​go​trwa​łe​mu tre​nin​go​wi pra​cu​je nor​mal​nie i bez spe​cjal​ne​go tru​du zno​si przy​śpie​sze​nie wy​wo​łu​ją​ce prze​cią​że​nie. Ko​smo​nau​ta z ła​two​ścią śle​dzi wska​za​nia wszyst​kich przy​rzą​dów po​kła​do​wych. Od​zy​wa się sta​cja ra​dio​wa ko​smo​dro​mu: — Mi​nę​ło 70 se​kund. Ga​ga​rin bez​zwłocz​nie od​po​wia​da: — Zro​zu​mia​łem was: 70 se​kund. Sa​mo​po​czu​cie do​sko​na​łe. Kon​ty​nu​uję lot. Prze​cią​że​nie wzra​sta. Wszyst​ko w po​rząd​ku. Ra​dziec​ka ra​kie​ta ko​smicz​na przedar​ła się już przez gę​ste war​stwy at​mos​fe​ry. Sil​ni​ki pierw​sze​go stop​nia koń​czą pra​cę i zby​tecz​ny człon au​to​ma​tycz​nie od​pa​da od ra​kie​ty. Pre​cy​zyj​nie w tym sa​mym ułam​ku se​kun​dy po​czy​na​ją pra​co​wać sil​ni​ki czło​nu dru​gie​go. Wie​dzio​ny nie​prze​par​tą i ła​two zro​zu​mia​łą cie​ka​wo​ścią Ju​rij spo​glą​da przez ilu​mi​na​tor. Wi​dzi

sze​ro​ką sy​be​ryj​ską rze​kę, wy​raź​nie roz​róż​nia bia​ła​we piasz​czy​ste ła​chy i brze​gi po​ro​śnię​te zie​le​nią taj​gi. Wszyst​ko za​la​ne po​to​ka​mi sło​necz​ne​go świa​tła, mie​nią​ce się bar​wa​mi, ba​jecz​nie ko​lo​ro​we. — Jak pięk​nie! — wy​ry​wa się mimo woli z ust ko​smo​nau​ty. Ju​rij jest wi​dać wraż​li​wy na pięk​no przy​ro​dy, ale nie czas na za​chwy​ty nad jej uro​ka​mi. Kar​ny ko​smo​nau​ta re​flek​tu​je się na​tych​miast i rzu​ca w ra​dio​mi​kro​fon fa​cho​wy mel​du​nek: — Sły​szę was do​brze. Sa​mo​po​czu​cie do​sko​na​łe. Lot prze​bie​ga nor​mal​nie. Prze​cią​że​nie wzra​sta. Wi​dzę zie​mię, lasy, ob​ło​ki. Od​pa​da dru​gi człon ra​kie​ty. Na wy​so​ko​ści oko​ło 175 ki​lo​me​trów na​stę​pu​je tak zwa​ne pchnię​cie or​bi​tal​ne. Wkrót​ce po​tem sil​ni​ki ostat​nie​go czło​nu, wy​peł​niw​szy za​da​nie, prze​sta​ją pra​co​wać, a człon od​pa​da. „Wo​stok", prze​ste​ro​wa​ny te​raz au​to​ma​tycz​nie na kie​ru​nek nie​mal rów​no​le​gły do po​wierzch​ni Zie​mi, osią​ga pierw​szą pręd​kość ko​smicz​ną, wy​no​szą​cą na tej wy​so​ko​ści oko​ło 28 000 ki​lo​me​trów na go​dzi​nę. Z tą fan​ta​stycz​ną pręd​ko​ścią wcho​dzi na or​bi​tę oko​ło-ziem​ską, któ​rej pe​ri​geum — punkt naj​bliż​szy Zie​mi — wy​no​si 175 ki​lo​me​trów, apo​geum — punkt naj​bar​dziej od​da​lo​ny od Zie​mi — 305 ki​lo​me​trów. Tra​sa prze​lo​tu wy​ty​czo​na zo​sta​ła przed star​tem, za​sob​nik nie zba​cza z niej na jotę. Tra​sa wie​dzie w kie​run​ku pół​noc​no-wschod​nim, wzdłuż te​ry​to​rium ra​dziec​kie​go, po​tem nad Pa​cy​fi​kiem, nad po​łu​dnio​wym cy​plem Ame​ry​ki, da​lej nad Atlan​ty​kiem, cen​tral​ną Afry​ką i znów ku Związ​ko​wi Ra​dziec​kie​mu. Ra​dio​te​le​fo​nicz​ny mel​du​nek ko​smo​nau​ty: — Od​dzie​li​łem się od ra​kie​ty no​si​cie​la zgod​nie z pro​gra​mem. Sa​mo​po​czu​cie do​bre. Ci​śnie​nie w ka​bi​nie: 1. Wil​got​ność: 60 pro​cent. Tem​pe​ra​tu​ra: 20 stop​ni. Przy​rzą​dy pra​cu​ją nor​mal​nie. Tym​cza​sem świat zo​sta​je ze​lek​try​zo​wa​ny i wstrzą​śnię​ty wie​ścia​mi o pierw​szym wzlo​cie ko​smicz​nym czło​wie​ka, o nie​zwy​kłym suk​ce​sie ra​dziec​kim. Lu​dzie nie chcą wie​rzyć wła​snym uszom. Nie​któ​rzy, na​sta​wie​ni kry​tycz​nie lub na​wet wro​go, po​da​ją w wąt​pli​wość praw​dę ra​dio​wych ko​mu​ni​ka​tów. Za​nim jed​nak po​da​no te ko​mu​ni​ka​ty, już de​pe​sze Ga​ga​ri​[3] na zo​sta​ły prze​chwy​co​ne, głów​nie na fali dłu​go​ści 15 me​trów , przez ama​to​rów krót​ko​fa​low​ców. Ra​dio​ama​tor no​wo​ze​landz​ki, I. L. An​der​son z Du​ne​din, sły​szał o go​dzi​nie 9.45 cza​su mo​skiew​skie​go mel​du​nek Ga​ga​ri​na znad za​chod​nich wy​brze​ży Ame​ry​ki Po​łu​dnio​wej. Dwaj Wło​si, bra​cia Cor​di​glia z Tu​ry​nu, pod​chwy​ci​li i na​gra​li na ta​śmę ma​gne​to​fo​no​wą mel​dun​ki znad Ame​ry​ki Pół​noc​nej. Ame​ry​kań​skie sta​cje na​słu​cho​we i ra​dio​lo​ka​cyj​ne pod​chwy​ci​ły i śle​dzi​ły „Wo​sto​ka", od​twa​rza​jąc jego tra​sę. Ob​ser​wa​to​rium za​chod​nio-nie​miec​kie w Bo​chum za​re​je​stro​wa​ło o go​dzi​nie 10.00 cza​su mo​skiew​skie​go sy​gna​ły ra​dziec​kie​go stat​ku ko​smicz​ne​go. Z chwi​lą wej​ścia na or​bi​tę Zie​mi na​stę​pu​je stan nie​waż​ko​ści, zja​wi​sko nie​moż​li​we do osią​gnię​cia na po​wierzch​ni glo​bu. Waga ko​smo​nau​ty wy​no​si te​raz zero! Ju​rij od​pi​na pasy i wy​ko​rzy​stu​jąc roz​mia​ry ka​bi​ny, usi​łu​je usiąść, ale po​nie​waż nie waży nic, od​ry​wa się od fo​te​la i za​wi​sa po​mię​dzy su​fi​tem ka​bi​ny i jej pod​ło​gą. Wszyst​kie nie przy​twier​dzo​ne przed​mio​ty roz​po​czy​na​ją wę​drów​kę po wnę​trzu ka​bi​ny. Map​nik tań​czy w po​wie​trzu. No​tes wy​my​ka się z rąk. Ołó​wek wy​ko​nu​je prze​dziw​ne po​dry​gi do​ko​ła pi​lo​ta.

Ju​rij jest za​fa​scy​no​wa​ny tymi zja​wi​ska​mi, ob​ser​wu​je je z cie​ka​wo​ścią, ale nie ma za dużo cza​su na tego ro​dza​ju drob​nost​ki. Stan nie​waż​ko​ści nie prze​szka​dza mu w pra​cy, cho​ciaż nie​zwy​kłe wa​run​ki nie​co mylą orien​ta​cję. Prze​cież Ju​rij wła​ści​wie nie wie, gdzie jest „góra", a gdzie „dół"! Te po​ję​cia stra​ci​ły zna​cze​nie i naj​zu​peł​niej jest obo​jęt​ne, czy ko​smo​nau​ta leci ob​ró​co​ny ple​ca​mi w stro​nę Zie​mi, czy też pier​sią. Ga​ga​rin wy​ko​nu​je prze​wi​dzia​ny pro​gram za​jęć. Spraw​dza przy​rzą​dy, ob​ser​wu​je nie​bo i Zie​mię, kon​tro​lu​je re​ak​cję i za​cho​wa​nie wła​sne​go or​ga​ni​zmu. Stwier​dza w ko​lej​nej de​pe​[4] szy ra​dio​fo​nicz​nej : — Oświe​tlo​na stro​na Zie​mi jest bar​dzo do​brze wi​docz​na, wy​raź​nie wi​dać wy​brze​ża kon​ty​nen​tów, wy​spy, wiel​kie rze​ki, wiel​kie zbior​ni​ki wody i sfał​do​wa​nie po​wierzch​ni Zie​mi. Póź​niej, po po​wro​cie, uzu​peł​nił tę re​la​cję w pi​sem​nym ra​por​cie: Do​tych​czas zda​rza​ło mi się la​tać na wy​so​ko​ści naj​wy​żej 15 ki​lo​me​trów. Ze stat​kusput​ni​ka wi​docz​ność po​wierzch​ni Zie​mi jest, rzecz ja​sna, gor​sza niż z sa​mo​lo​tu, jed​nak jest bar​dzo do​bra. Trze​ba pod​kre​ślić, że wi​dok ho​ry​zon​tu wy​wie​ra bar​dzo pięk​ne i ory​gi​nal​ne wra​że​nie. Nie​zwy​kle pięk​ne jest ma​low​ni​cze przej​ście od ja​sno​ści po​wierzch​ni Zie​mi do zu​peł​nej czer​ni nie​ba, na któ​rym wi​docz​ne są gwiaz​dy. Przej​ście jest bar​dzo wą​skie, wy​glą​da jak smu​ga ota​cza​ją​ca kulę ziem​ską. Jest ona ja​sno-błę​kit​na. I to całe przej​ście od błę​ki​tu do czer​ni jest nie​zwy​kle har​mo​nij​ne... Jak wia​do​mo, ko​smo​nau​ta star​to​wał o go​dzi​nie 9.07, a więc w ja​sny dzień. Ale wkrót​ce, skut​kiem ol​brzy​miej pręd​ko​ści za​sob​ni​ka, Ga​ga​rin wle​ciał w noc, prze​do​stał się nad ciem​ną stro​nę glo​bu. To po​zwo​li​ło mu za​ob​ser​wo​wać oso​bli​we zja​wi​ska za​cho​du i wscho​du Słoń​ca. W po​dob​nych wa​run​kach zja​wisk tych ża​den czło​wiek nie miał moż​li​wo​ści oglą​dać. Wej​ście w cień Zie​mi na​stę​pu​je bar​dzo szyb​ko. Bły​ska​wicz​nie robi się ciem​no. Gdy sta​tek znaj​do​wał się w cie​niu Zie​mi, na po​wierzch​ni pla​ne​ty nic nie było wi​dać. Praw​do​po​dob​nie prze​la​ty​wa​łem wów​czas nad oce​anem. Za to gwiaz​dy wi​dać było bar​dzo do​brze. . Wyj​ście z cie​nia było tak​że szyb​kie i gwał​tow​ne... Nie do​strze​ga​jąc na po​wierzch​ni Zie​mi żad​nych świa​teł świad​czą​cych o roz​lo​ko​wa​niu miast, Ga​ga​rin uru​cho​mił przy​rząd — ro​dzaj spe​cjal​ne​go glo​bu​sa — au​to​ma​tycz​nie wska​zu​ją​cy po​ło​że​nie stat​ku. Prze​ko​nał się, iż fak​tycz​nie prze​la​ty​wał nad Oce​anem Spo​koj​nym. „Noc" skoń​czy​ła się jed​nak tak pręd​ko, jak na​sta​ła. Jesz​cze przed osią​gnię​ciem po​łu​dnio​we​go krań​ca Ame​ry​ki Po​łu​dnio​wej na​stał świt. Na ziem​skim wid​no​krę​gu uka​za​ła się po​ma​rań​czo​wa smu​ga, po​przez peł​ną gamę ko​lo​rów prze​cho​dzą​ca w czerń nie​ba. Kil​ka se​kund i przez ilu​mi​na​tor „Wo​sto​ka" wpa​dło do ka​bi​ny ja​skra​we świa​tło sło​necz​ne. Na or​bi​cie zja​wi​sko zmierz​chu i brza​sku, tak do​brze zna​ne lu​dziom za​miesz​ku​ją​cym na​szą pla​ne​tę, nie ist​nie​je. Słoń​ce w Ko​smo​sie świe​ci kil​ka​dzie​siąt razy ja​śniej niż na Zie​mi. Gwiaz​dy są bar​dzo

wy​raź​nie wi​docz​ne. Ich blask jest in​ten​syw​ny. Cały fir​ma​ment jest znacz​nie bar​dziej kon​tra​sto​wy niż wi​dzia​ny z Zie​mi... Jed​nym z punk​tów pro​gra​mu za​jęć ko​smo​nau​ty, ma​ją​ce​go czas lotu bar​dzo wy​peł​nio​ny, było od​ży​wia​nie się. Ju​rij się​gnął po tub​kę pa​sty, wy​ci​snął jej za​war​tość do ust. Po​pił wodą z bu​tel​ki. Te​raz, zgod​nie z pro​gra​mem, mel​dun​ki mają być prze​ka​zy​wa​ne spe​cjal​nym klu​czem te​le​gra​ficz​nym. O go​dzi​nie 9.25, gdy sta​tek znaj​du​je się nad Ame​ry​ką Po​łu​dnio​wą, Ju​rij na​da​je przez ra​dio​te​le​graf: Lot od​by​wa się nor​mal​nie. Stan nie​waż​ko​ści zno​szę do​brze. Za​raz po​tem do​da​je przez ra​dio​te​le​fon: — Ob​ser​wu​ję Zie​mię. Wi​docz​ność do​bra. Wi​dzieć moż​na wszyst​ko. Część ob​sza​ru po​kry​wa​ją kłę​bia​ste ob​ło​ki. Lot trwa. Wszyst​ko dzia​ła do​sko​na​le. Pro​gram lotu prze​wi​dy​wał jed​no okrą​że​nie Zie​mi. Zbli​żał się mo​ment zej​ścia z or​bi​ty. Ko​smo​nau​ta dys​po​no​wał co praw​da urzą​dze​nia​mi ze​zwa​la​ją​cy​mi na ręcz​ne wpro​wa​dze​nie w ruch sys​te​mu ha​mu​ją​ce​go, ale nie za​szła po​trze​ba ich uży​cia. Cała ope​ra​cja od​by​ła się sa​mo​czyn​nie, kon​tro​lo​wa​ły ją au​to​ma​tycz​ne urzą​dze​nia na Zie​mi, prze​ka​zu​ją​ce na ul​tra​krót​kich fa​lach ra​dio​wych roz​ka​zy apa​ra​tu​rze po​kła​do​wej. O go​dzi​nie 10.15, gdy Ju​rij znaj​do​wał się nad Afry​ką, Zie​mia po​da​ła sy​gnał lą​do​wa​nia, za​wia​da​mia​jąc o tym przez ra​dio​te​le​fon ko​smo​nau​tę. W chwi​lę póź​niej po​czę​ły dzia​łać sil​ni​ki ha​mu​ją​ce „Wo​sto​ka". Koń​co​wy etap wiel​kie​go lotu, znacz​nie trud​niej​szy i nie​bez​piecz​niej​szy od wyj​ścia na or​bi​tę, trwać miał oko​ło pół go​dzi​ny. Po​wrót roz​po​czął się z okre​ślo​ne​go przez na​ukow​ców punk​tu nad pół​noc​ną Afry​ką, od​le​głe​go od miej​sca lą​do​wa​nia oko​ło 6500 ki​lo​me​trów i tak ob​li​czo​ne​go, by spro​wa​dzić za​sob​nik do ści​śle wy​bra​ne​go re​jo​nu. Po na​chy​le​niu dzio​ba za​sob​ni​ka ku Zie​mi ra​kie​ty ha​mu​ją​ce, dzia​ła​ją​ce w kie​run​ku prze​ciw​nym do lotu, spo​wo​do​wa​ły wy​tra​ce​nie pierw​szej pręd​ko​ści ko​smicz​nej i na​dal zmniej​sza​ły pręd​kość ka​bi​ny, a ,,Wo​stok" po​czął stop​nio​wo przy​bli​żać się do po​wierzch​ni glo​bu. Ga​ga​rin od​czuł po​wol​ny po​wrót wagi swe​go cia​ła, a póź​niej sta​le na​ra​sta​ją​ce prze​cią​że​nie, któ​re w pew​nym mo​men​cie sta​ło się więk​sze niż przy wzlo​cie na or​bi​tę. O go​dzi​nie 10.35 sta​tek wszedł w gęst​sze war​stwy at​mos​fe​ry. Przy​po​mnieć war​to, iż at​mos​fe​ra ziem​ska skła​da się z kil​ku warstw. Naj​niż​sza to tro​pos​fe​ra, do​me​na zja​wisk me​te​oro​lo​gicz​nych, się​ga​ją​ca do wy​so​ko​ści 10 lub na​wet 12 ki​lo​me​trów. Da​lej, do wy​so​ko​ści oko​ło 70 ki​lo​me​trów, roz​cią​ga się stra​tos​fe​ra, w któ​rej nie​po​dziel​nie pa​nu​je słoń​ce, jako że stra​tos​fe​ra po​zba​wio​na jest chmur. Na​stęp​na war​stwa to jo​nos​fe​ra, się​ga​ją​ca 500—800 ki​lo​me​trów od po​wierzch​ni Zie​mi. Jej na​zwa po​cho​dzi stąd, iż ist​nie​je tam bar​dzo rzad​kie, zjo​ni​zo​wa​ne po​wie​trze, co zna​czy, że więk​szość tam​tej​szych czą​ste​czek ga​zo​wych po​sia​da ła​dun​ki elek​trycz​ne. Jo​nos​fe​ra po​dzie​lo​na jest na kil​ka warstw. W dol​nej wy​stę​pu​ją znacz​ne za​kłó​ce​nia fal ra​dio​wych, czę​sto unie​moż​li​wia​ją​ce sły​szal​ność, a tak​że wiel​kie na​grze​wa​nie się ciał prze​la​tu​ją​cych przez tę war​stwę, na przy​kład me​te​orów, któ​re za​pa​la​ją się zwy​kle na wy​so​ko​ści 100-120 ki​lo​me​trów. Po​wy​żej jo​nos​fe​ry ist​nie​je eg​zos​fe​ra, któ​rej

gru​bość wy​no​si kil​ka pro​mie​ni ziem​skich. Czą​stecz​ki ga​zów eg​zos​fe​ry nie bio​rą udzia​łu w wi​ro​wa​niu Zie​mi, ale okrą​ża​ją ją po sa​mo​dziel​nych cha​otycz​nych or​bi​tach elip​tycz​nych. Otóż gdy „Wo​stok" wszedł w dol​ną jo​nos​fe​rę, jego ze​wnętrz​na osło​na po​czę​ła roz​grze​wać się skut​kiem tar​cia. Po​wierzch​nia ra​kie​ty roz​ża​rzy​ła się wkrót​ce do czer​wo​no​ści i wresz​cie po​czę​ła pło​nąć. Ko​smo​nau​ta, któ​re​go łącz​ność ra​dio​wa z Zie​mią była w tym okre​sie lotu bar​dzo utrud​nio​na, ob​ser​wo​wał po​przez ilu​mi​na​to​ry czer​wo​ny pło​mień sza​le​ją​cy do​ko​ła stat​ku w bez​po​śred​niej od​le​gło​ści od wnę​trza ka​bi​ny. Wi​dok fa​scy​nu​ją​cy, ale też mo​gą​cy za​trwo​żyć. Szczę​śli​wie ża​ro​od​por​na po​wło​ka i urzą​dze​nia chło​dzą​ce, wła​ści​wie za​pro​jek​to​wa​ne i wy​ko​na​ne, speł​ni​ły swe za​da​nie. We​wnątrz ka​bi​ny przez cały czas utrzy​my​wa​ła się tem​pe​ra​tu​ra 20 stop​ni. Zdro​wiu i ży​ciu ko​smo​nau​ty nie za​gra​ża​ło nic, nie​mniej ko​niec lotu jesz​cze nie na​stą​pił. Wy​so​kość sta​le ma​le​je, 30 ki​lo​me​trów, 20, 10... Ju​rij roz​po​zna​je te​raz błysz​czą​cą wstę​gę Woł​gi, a wi​dok ten na​pa​wa go ra​do​ścią, jest jak​by gwa​ran​cją bez​piecz​ne​go po​wro​tu. Po​czy​na dzia​łać sys​tem spa​do​chro​nów, ma​ją​cych nieść w dół za​sob​nik, a jed​no​cze​śnie au​to​ma​tycz​ne urzą​dze​nie od​dzie​la wła​ści​wą ka​bi​nę pi​lo​ta od resz​ty stat​ku. O go​dzi​nie 10.55 cza​su mo​skiew​skie​go „Wo​stok" i jego pi​lot do​ty​ka​ją po​wierzch​ni Zie​mi w po​bli​żu wsi Smie​łow​ka, na po​lach koł​cho​zu „Le​ni​now​ska Dro​ga", na po​łu​dnio​wy za​chód od mia​sta En​gels. W nie​ca​łe 2 go​dzi​ny Ga​ga​rin prze​był od​le​głość po​nad 40 000 ki​lo​me​trów, bi​jąc wszel​kie re​kor​dy pręd​ko​ści i wy​so​ko​ści. Już wte​dy eks​per​ci z róż​nych kra​jów i en​tu​zja​ści o spor​to​wym na​sta​wie​niu ogło​si​li, iż ma​jor Ju​rij Ga​ga​rin usta​no​wił za jed​nym za​ma​chem aż dzie​więć re​kor​dów świa​to​wych. Oto nie​któ​re z nich: — pierw​szy lot po or​bi​cie sa​te​li​tar​nej, czy​li „po​dróż do​oko​ła świa​ta" w cza​sie 1 go​dzi​ny 48 mi​nut; — naj​dłuż​szy po​byt w sta​nie nie​waż​ko​ści wy​no​szą​cy 75 mi​nut; — re​kord pręd​ko​ści wy​no​szą​cy 28 080 ki​lo​me​trów na go​dzi​nę; — re​kord wy​so​ko​ści wy​no​szą​cy 305 000 me​trów. Moż​na by wy​li​czyć jesz​cze i dal​sze re​kor​dy, ale w tym lo​cie spra​wa re​kor​dów sta​no​wi​ła czyn​nik dru​go​rzęd​ny. , Lot Ga​ga​ri​na po​zwo​lił wy​su​nąć roz​licz​ne, na​der istot​ne wnio​ski. Po​byt czło​wie​ka w Ko​smo​sie udo​wod​nił, iż or​ga​nizm ludz​ki w peł​ni jest zdol​ny do znie​sie​nia nie​zwy​kłych wa​run​ków star​tu i lą​do​wa​nia i do​sko​na​le zno​si stan nie​waż​ko​ści. Czuj​ni​ki wmon​to​wa​ne w ska​fan​der ko​smo​nau​ty te​le​me​tro​wa​ły na Zie​mię bio​prą​dy ser​ca, wa​ha​nia tęt​na i ru​chy od​de​cho​we klat​ki pier​sio​wej. Oka​za​ło się, iż wszyst​ko funk​cjo​no​wa​ło nor​mal​nie lub pra​wie nor​mal​nie. Dal​sze od​kry​cie, rów​nież bar​dzo waż​ne: oba​wia​no się przed star​tem, że czło​wiek wy​rwa​ny ze swe​go ziem​skie​go śro​do​wi​ska i wy​strze​lo​ny na or​bi​tę może się za​ła​mać, nie wy​trzy​mać sa​mot​no​ści w ab​so​lut​nej ci​szy (po za​prze​sta​niu pra​cy sil​ni​ków i od​pad​nię​ciu po​moc​ni​czych czło​nów ra​kie​ty w ka​bi​nie pa​no​wa​ła cał​ko​wi​ta ci​sza). Oba​wia​no się, że na stan psy​chicz​ny ka​ta​stro​fal​nie wpły​nie świa​do​mość, iż za cien​ką ścian​ką stat​ku czai się próż​nia i czy​ha po​twor​ny mróz, któ​re zdol​ne są w ułam​ku se​kun​dy za​bić naj​wy​trzy​mal​szy

or​ga​nizm. Oka​za​ło się, że psy​chicz​na od​por​ność pierw​sze​go ko​smo​nau​ty (a póź​niej od​por​ność jego na​stęp​ców) do​sko​na​le prze​ciw​sta​wi​ła się nie​bez​pie​czeń​stwu. Uśmiech​nię​ty i by​naj​mniej nie zmę​czo​ny Ju​rij Ga​ga​rin roz​ma​wiał jesz​cze z koł​choź​ni​ka​mi, zdu​mio​ny​mi i za​chwy​co​ny​mi przy​by​ciem „go​ścia z Ko​smo​su", gdy tuż obok wy​lą​do​wał śmi​gło​wiec, któ​ry za​brał ko​smo​nau​tę na nie​zbyt od​le​gły punkt po​sto​ju gru​py spe​cja​li​stów z Baj​ko​nu​ru. Wkrót​ce po​tem przy​był na od​rzu​to​wym sa​mo​lo​cie Her​man Ti​tow, by po​wi​tać swe​go „ko​smicz​ne​go bliź​nia​ka". Moc​ny uścisk dło​ni, krót​kie py​ta​nie: — Je​steś za​do​wo​lo​ny? Pół​u​śmiech i od​po​wiedź rów​nie zwię​zła, jak py​ta​nie: — Bar​dzo. Ty też bę​dziesz kie​dyś tak za​do​wo​lo​ny. A po​tem na​stą​pił trium​fal​ny prze​lot do Mo​skwy, owa​cje nie​zli​czo​nych tłu​mów. En​tu​zja​stycz​ne de​pe​sze ze wszyst​kich krań​ców świa​ta, wy​ra​zy uzna​nia i po​dzi​wu. Na pier​si Ju​ri​ja Ga​ga​ri​na za​wi​sła gwiaz​da Bo​ha​te​ra Związ​ku Ra​dziec​kie​go, na na​ra​mien​ni​kach po​ja​wi​ły się dys​tynk​cje pod​puł​kow​ni​ka. A jesz​cze póź​niej po​sy​pa​ły się za​pro​sze​nia, na​stą​pi​ły wy​jaz​dy za​gra​nicz​ne do tych kra​jów i kon​ty​nen​tów, któ​re Ju​rij tak nie​daw​no oglą​dał z wy​so​ko​ści 300 ki​lo​me​trów. In​die, An​glia, In​do​ne​zja, Li​be​ria, Egipt, Ka​na​da, a tak​że Pol​ska, gdzie Prze​wod​ni​czą​cy Rady Pań​stwa, Alek​san​der Za​wadz​ki, ude​ko​ro​wał ko​smo​nau​tę Krzy​żem Grun​wal​du I kla​sy. Ale nie​wy​so​ki, szczu​pły ko​smo​nau​ta po​zo​stał tym sa​mym skrom​nym, opa​no​wa​nym i bez​po​śred​nim czło​wie​kiem, ja​kim był przed swym hi​sto​rycz​nym wzlo​tem. W przed​mo​wie do bro​szur​ki pierw​szej ko​smo​naut​ki świa​ta, Wa​len​ty​ny Tie​riesz​ko​wej, pi​sał: ..Je​że​li na​wet jest tu ja​kaś za​słu​ga na​szych ko​smo​nau​tów, wo​bec ludz​ko​ści, to tyl​ko ta, iż przy​bli​ża​my urze​czy​wist​nie​nie owe​go ma​rze​nia. Pierw​si wy​pró​bo​wu​je​my środ​ki, któ​re ge​niusz i pra​ca Czło​wie​ka stwo​rzy​ły, aże​by od​wiecz​ne, sta​re jak sama ludz​kość pra​gnie​nie sta​ło się re​al​ne. W każ​dym ra​zie nasz trud wień​czy pra​cę ogrom​nych ze​spo​łów ludz​kich, któ​re przy​pu​ści​ły szturm do nie​bios na dłu​go jesz​cze przed​tem, nim po​wsta​ła dru​ży​na ko​smo​nau​tów. Na dru​gi dzień po wy​lą​do​wa​niu Ga​ga​rin udzie​lił wy​wia​du dzien​ni​ka​rzo​wi z „Izwie​stii", po​da​jąc o so​bie in​te​re​su​ją​ce szcze​gó​ły, do​tych​czas nie zna​ne. Oto one w te​le​gra​ficz​nym skró​cie: Waga w dniu star​tu: 67 ki​lo​gra​mów. Wzrost: 158 cen​ty​me​trów. Ulu​bio​ne przed​mio​ty w cza​sie stu​diów: fi​zy​ka i ma​te​ma​ty​ka. Ulu​bie​ni au​to​rzy: Cze​chow, Toł​stoj, Pusz​kin i Po​le​woj. Ulu​bio​na po​stać li​te​rac​ka: bez​sto​py lot​nik Mie​rie​sjew z książ​ki Po​le​wo​ja „Opo​wieść o praw​dzi​wym czło​wie​ku". Ulu​bio​ne spor​ty: ko​szy​ków​ka, nar​ciar​stwo, łyż​wiar​stwo. Urze​czy​wist​ni​ły się wresz​cie ma​rze​nia Kon​stan​te​go Cioł​kow​skie​go. Speł​ni​ły się ma​rze​nia za​stę​pów na​ukow​ców, fan​ta​stów i en​tu​zja​stów. Pierw​szy czło​wiek sta​nął na pro​gu Ko​smo​su. Pierw​szy, ale nie ostat​ni, gdyż po pierw​szym kro​ku ko​smicz​nym po​sta​wio​no na​stęp​ny. Po​sta​wił ten krok miesz​ka​niec dru​giej pół​ku​li ziem​skiej, Alan She​pard. Po nim zaś ru​szy​li w Ko​smos inni, wy​ko​na​li dal​sze, jak​że wspa​nia​łe loty, to​ro​wa​li dro​gę w prze​strzeń

mię​dzy​pla​ne​tar​ną. Ale pa​mię​tać jed​nak trze​ba za​wsze, iż Ju​rij Ga​ga​rin wy​ru​szył w Nie​zna​ne pierw​szy.

P AM I Ę T N Y „ S K O K

Jest pięk​ny wio​sen​ny po​ra​nek roku 1935. Przez sze​ro​ko otwar​te okno wpa​da do po​ko​iku na pierw​szym pię​trze de​li​kat​ny aro​mat kwit​ną​cych ja​bło​ni. Słoń​ce stoi już wy​so​ko nad pa​gór​ka​mi New Hamp​shi​re. Na nie​bie wa​łę​sa​ją się le​ni​wie bia​łe ob​ło​ki. Ła​god​ny, ale z wol​na na​ra​sta​ją​cy wiatr po​ru​sza ko​na​ra​mi so​sen ota​cza​ją​cych bia​ły, drew​nia​ny do​mek w East Der​ry. Po​go​da ide​al​na, to​też 12-let​ni Alan szyb​ko zry​wa się z łóż​ka i pod​bie​ga do okna, by jesz​cze raz spraw​dzić „wa​run​ki me​te​oro​lo​gicz​ne". — Ta​aak, dzień nie​zły. Zu​peł​nie od​po​wied​ni — mru​czy do sie​bie i go​rącz​ko​wo na​cią​ga spodnie. Jest so​bo​ta, ale szczę​śli​wym zbie​giem oko​licz​no​ści szko​ła zo​sta​ła aku​rat na ten dzień za​mknię​ta. Je​że​li więc wszyst​ko pój​dzie zgod​nie z pla​nem, bę​dzie to so​bo​ta hi​sto​rycz​na. So​bo​ta wprost wy​jąt​ko​wa dla Lot​ni​cze​go Klu​bu Mo​de​lar​skie​go, któ​re​go dzia​łal​ność, do​tych​czas ra​czej nie​mra​wa, ma zo​stać uko​ro​no​wa​na w dniu dzi​siej​szym wy​czy​nem na wiel​ką ska​lę. Na​stą​pić ma start szy​bow​ca, ale tym ra​zem szy​bo​wiec nie jest mo​de​lem, na któ​rym tyl​ko kra​sno​lud​ki po​tra​fi​ły​by unieść się w po​wie​trze, lecz praw​dzi​wym, naj​praw​dziw​szym szy​bow​cem. Zdo​był go dla Klu​bu ró​wie​śnik Ala​na, pie​go​wa​ty Al De​ale, wy​ka​zu​jąc przy tym zdu​mie​wa​ją​ce zdol​no​ści ak​tor​skie. Aż trud​no so​bie wy​obra​zić tego ży​we​go jak skra wy​rost​ka, sko​re​go do bój​ki i zwa​dy, w roli za​ła​ma​ne​go psy​chicz​nie, przy​bi​te​go nie​szczę​ściem i prze​ciw​no​ścia​mi losu po​tom​ka Ika​ra. Al De​ale po​tra​fił tak dłu​go bła​gać, wier​cić dziu​rę w brzu​chu, na​ma​wiać i per​swa​do​wać, iż mięk​kie z na​tu​ry ser​ce Ja​me​sa Trow​brid​ge zmię​kło jesz​cze bar​dziej. Gdy zaś Al De​ale wy​to​czył swój osta​tecz​ny ar​gu​ment, ser​ce pana Trow​brid​ge zmię​kło do resz​ty: — Tak, pro​szę pana, tyl​ko to już mi zo​sta​ło. Ka​mień do szyi i w wodę, do rze​ki. Mer​ri​mack ma sześć stóp głę​bo​ko​ści, a na​wet wię​cej. Wy​star​czy, bo ja mam tyl​ko. czte​ry sto​py i osiem cali. Ka​mień do szyi i ko​niec... Pan Trow​brid​ge roz​czu​lił się. Pan Trow​brid​ge ofia​ro​wał Lot​ni​cze​mu Klu​bo​wi Mo​de​lar​skie​mu wła​sno​ręcz​nie wy​ko​na​ny szy​bo​wiec. Ja​mes Trow​brid​ge, we​te​ry​narz z po​bli​skie​go mia​stecz​ka Ri​ver​si​de, był bo​wiem za​pa​lo​nym ama​to​rem kon​struk​to​rem i w chwi​lach wol​nych od za​jęć za​wo​do​wych kle​cił z drew​na i płót​na roz​licz​ne szy​bow​ce wszel​kich kształ​tów i roz​mia​rów. Co praw​da żad​na z jego kon​struk​cji do​tych​czas nie unio​sła się w po​wie​trze, ale w Ri​ver​si​de nie bra​kło ani drew​na, ani płót​na, Ja​mes Trow​brid​ge był cier​pli​wy, wy​trwa​ły i pra​co​wi​ty, kro​wy i świ​nie cho​ro​wa​ły rzad​ko, to​też za​pa​lo​ny kon​struk​tor nie tra​cił du​cha. Wie​rzył świę​cie, iż kie​dyś zmaj​stru​je taki płat o wiec, na któ​rym po​bi​te zo​sta​ną wszyst​kie re​kor​dy Sta​nów Zjed​no​czo​nych i świa​ta. W ten spo​sób szy​bo​wiec zna​lazł się w po​sia​da​niu Klu​bu. Była to istot​nie nie​prze​cięt​na kon​struk​cja. Przy​po​mi​nał nie​co wy​glą​dem „Lot​nię" Cze​sła​wa Tań​skie​go i pierw​sze la​taw​ce Li​lien​tha​la, lecz jego po​wietrz​ne moż​li​wo​ści z miej​sca zo​sta​ły​by za​kwe​stio​no​wa​ne przez każ​de​go lot​ni​ka. Skła​dał się z dwóch drew​nia​nych skrzy​deł po​kry​tych płót​nem, kra​-

tow​ni​cy ka​dłu​ba z pry​mi​tyw​nym uste​rze​niem ogo​no​wym i skom​pli​ko​wa​nym sys​te​mem li​nek, ma​ją​cych prze​ka​zy​wać roz​ka​zy pi​lo​ta ste​rom. Dzi​wo​ląg ten na​le​ża​ło przy​mo​co​wać rze​mie​nia​mi do ra​mion, sta​nąć na szczy​cie ja​kie​goś pa​gór​ka, po​bie​gnąć w dół sto​ku, pod​sko​czyć i usi​ło​wać wzle​cieć, uprzed​nio po​le​ciw​szy du​szę Bogu, a cia​ło to​wa​rzy​stwu ubez​pie​cze​nio​we​mu. Nie​mniej we​dług jed​no​gło​śnej opi​nii człon​ków Lot​ni​cze​go Klu​bu Mo​de​lar​skie​go szy​bo​wiec miał wszel​kie szan​se, by wy​nieść 12-let​nie​go Ala​na She​par​da w prze​stwo​rza. Wy​bór padł na Ala​na, po​nie​waż wy​ka​zy​wał on naj​wię​cej ener​gii, za​pa​łu i teo​re​tycz​nej zna​jo​mo​ści praw ae​ro​dy​na​mi​ki. Poza tym był naj​niż​szy i naj​lżej​szy wśród człon​ków Klu​bu, a to mo​gło za​wa​żyć na wy​so​ko​ści lotu. A więc dzi​siaj, w so​bo​tę, na​stą​pi wy​da​rze​nie, któ​re po​tom​ni przy​rów​ny​wać będą kie​dyś do epo​ko​we​go wzlo​tu bra​ci Wri​ght, atlan​tyc​kie​go prze​lo​tu Lind​ber​gha oraz oce​anicz​nych wy​czy​nów Ame​lii Ear​hard... Alan She​pard zbie​gnie ze szczy​tu Mer​ry Hill, naj​więk​sze​go oko​licz​ne​go wznie​sie​nia, ru​szy w nie​bo, po​szy​bu​je hen, przed sie​bie, po​nad wzgó​rza​mi i do​li​na​mi, po​nad roz​le​wi​ska​mi Mer​ri​mack, po​nad ca​łym kon​ty​nen​tem. Alan wsko​czył na fu​try​nę okna, wy​chy​lił się i zręcz​nie ze​śli​znął się po ryn​nie, uni​ka​jąc „kla​sycz​ne​go" spo​so​bu opusz​cze​nia domu przez drzwi wej​ścio​we. Miał w tym swój cel. Po co alar​mo​wać ro​dzi​ców i szu​kać wy​krę​tów, by umo​ty​wo​wać wyj​ście o tak wcze​snej po​rze? Alan brzy​dził się kłam​stwem, po zwy​cię​skim zaś po​wro​cie bę​dzie mógł z dumą opo​wie​dzieć o swym wy​czy​nie. Wte​dy nikt nie bę​dzie miał. do nie​go pre​ten​sji, a oj​cow​ski pa​sek po​zo​sta​nie na wła​ści​wym miej​scu i speł​niać bę​dzie wła​ści​we za​da​nie — pod​trzy​my​wać oj​cow​skie spodnie. W drew​nia​nej szo​pie opo​dal dom​ku She​par​dów, słu​żą​cej za​rów​no za han​gar, jak i za sie​dzi​bę Klu​bu, ze​bra​ni już byli wszy​scy człon​ko​wie. Za​cho​wu​jąc na​le​ży​te środ​ki ostroż​no​ści, by nie wzbu​dzić nie​zdro​wej cie​ka​wo​ści do​ro​słych, wy​cią​gnię​to szy​bo​wiec na ze​wnątrz, gdzie pie​go​wa​ty Al De​ale, za po​mo​cą „po​ży​czo​ne​go" z domu pędz​la i pusz​ki czer​wo​ne​go sa​mo​cho​do​we​go la​kie​ru, „po​ży​czo​ne​go" w miej​sco​wej sta​cji ben​zy​no​wej, do​ko​nał ostat​nie​go za​bie​gu: wiel​ki​mi li​te​ra​mi, peł​ny​mi fan​ta​zyj​nych za​krę​ta​sów, wy​ma​lo​wał na kra​tow​ni​cy ka​dłu​ba na​zwę: „Vic​to​rio​us Eagle of East Der​ry" („Zwy​cię​ski Orzeł z East Der​ry"). Wy​sła​no zwiad, unie​sio​no szy​bo​wiec, dźwi​gnię​to go na ra​mio​na. Uni​ka​jąc bar​dziej uczęsz​cza​nych ulic, gro​ma​da wy​rost​ków po​ma​sze​ro​wa​ła w kie​run​ku Mer​ry Hill. Pot spły​wał im z twa​rzy, ręce mdla​ły, nogi się ugi​na​ły, ale pio​nie​rzy awia​cji wy​trwa​le par​li ku wzgó​rzu. Po opusz​cze​niu mia​stecz​ka za​trzy​ma​li się, ode​tchnę​li z ulgą. Nikt im do​tych​czas nie prze​szko​dził, nikt ich nie za​uwa​żył. Uda​ło się, bo gdy​by ja​kiś tę​po​gło​wy i po​zba​wio​ny fan​ta​zji i zro​zu​mie​nia spraw lot​ni​czych miesz​ka​niec East Der​ry do​strzegł po​dej​rza​ną pro​ce​sję, im​pre​za bez wąt​pie​nia zo​sta​ła​by po​psu​ta, a wie​ko​pom​ny start odło​żo​ny na czas nie​okre​ślo​ny. Po​ma​sze​ro​wa​li da​lej, wy​trwa​le wspi​na​li się po zbo​czu. Na szczy​cie zło​ży​li szy​bo​wiec na mu​ra​wie, od​by​li ostat​nią przed​star​to​wą kon​fe​ren​cję. Alan przy​bli​żył się do „Zwy​cię​-

skie​go Orła". Ko​le​dzy skwa​pli​wie do​pię​li pasy, przy​mo​co​wa​li skrzy​dła do ra​mion wy​brań​ca. — Te, Alan, uwa​żaj na sie​bie — rzu​cił ostrze​że​nie Al De​ale, któ​re​mu z emo​cji pie​gi wy​stą​pi​ły jesz​cze sil​niej na pu​co​ło​wa​te po​licz​ki. — Wszyst​ko bę​dzie o key, nie przej​muj się — od​parł zdo​byw​ca prze​stwo​rzy. Rzu​cił roz​ognio​nym spoj​rze​niem do​ko​ła. Z wierz​choł​ka Mer​ry Hill wi​dać było całą oko​li​cę, zie​leń pól i la​sów, błę​kit je​zior i rze​ki Mer​ri​mack, po​fa​lo​wa​ne łąki, barw​ne pla​my ogro​dów, ja​sne pu​de​łecz​ka za​bu​do​wań. Przy​go​to​wa​nia do​bie​gły koń​ca. Alan sta​nął wy​pro​sto​wa​ny, ze skrzy​dła​mi szy​bow​ca u ra​mion. Po​stą​pił krok do przo​du, roz​pę​dził się, po​ga​lo​po​wał w dół sto​ku. Szyb​ko, co​raz szyb​ciej, jak tyl​ko nogi po​zwa​la​ły... Wiatr za​gwiz​dał mu w uszach, skrzy​dła za​dy​go​ta​ły. Szyb​ko, jesz​cze szyb​ciej, póki wy​star​czy od​de​chu w pier​si. Ostat​nim wy​sił​kiem od​bił się od zie​mi i... po​szy​bo​wał w po​wie​trzu! Nie na dłu​go jed​nak. Mło​do​cia​ny wy​bra​niec Lot​ni​cze​go Klu​bu Mo​de​lar​skie​go nie był zbyt wy​traw​nym lot​ni​kiem. Nie wie​dział, iż star​to​wać na​le​ży pod wiatr, nie zaś z wia​trem bocz​nym. A w do​dat​ku kon​struk​cja Ja​me​sa Trow​brid​ge'a nie prze​ja​wi​ła ab​so​lut​nie żad​nych wa​lo​rów lot​nych. Kon​se​kwen​cje były do​tkli​we. Mi​nę​ły za​le​d​wie 2 se​kun​dy lotu. Sil​niej​szy po​dmuch wia​tru chwy​cił za skrzy​dła, szarp​nął nimi, prze​krę​cił i rzu​cił szy​bo​wiec oraz przy​mo​co​wa​ne​go doń zdo​byw​cę nie​ba na tra​wę zbo​cza. Roz​legł się trzask ła​ma​ne​go drze​wa i roz​dzie​ra​ne​go płót​na, a za​raz po​tem wrza​ski chłop​ców. Ale spod skrak​so​wa​ne​go szy​bow​ca, prze​mie​nio​ne​go w kupę drew​nia​ne​go zło​mu z po​wie​wa​ją​cy​mi na wie​trze strzę​pa​mi ma​te​ria​łu, nie ode​zwał się ża​den od​głos. Prze​ra​że​ni chłop​cy pę​dem pu​ści​li się do miej​sca wy​pad​ku. — Alan! Alan! Czy ży​jesz? Alan! — Alan, czy umar​łeś? Po​wiedz, czy umar​łeś! Ode​zwij się! Kupa po​ła​ma​nych li​stew po​ru​szy​ła się. Uka​za​ła się zwi​chrzo​na czu​pry​na, póź​niej gło​wa, jesz​cze póź​niej cała po​stać. Alan był bla​dy, twarz miał po​dra​pa​ną, spodnie po​roz​dzie​ra​ne. — Alan! Nie umar​łeś, praw​da? Po​pa​trzył na ko​le​gów, ale nic nie od​po​wie​dział. Po pro​stu ich nie do​strze​gał. Jego spoj​rze​nie błą​dzi​ło po szczy​tach pa​gór​ków, prze​śli​zgi​wa​ło się po pu​szy​stych zwo​jach chmur, wy​bie​ga​ło ku błę​ki​to​wi nie​ba. Bo​le​sny upa​dek, roz​bi​cie szy​bow​ca, po​dar​te spodnie? To były nic nie zna​czą​ce dro​bia​zgi, nie​god​ne uwa​gi męż​czy​zny. Pod​czas 2-se​kun​do​we​go, pry​mi​tyw​ne​go wzlo​tu Alan She​pard roz​ko​chał się w po​wietrz​nej swo​bo​dzie, w szu​mie wia​tru koło uszu, w wal​ce z prze​stwo​rzem. Ten mi​zer​ny, za​koń​czo​ny krak​są skok bę​dzie jego pierw​szym sko​kiem, ale nie ostat​nim. Gdy przyj​dzie wła​ści​wy czas, wro​ta nie​bios ro​ze​wrą się na oścież przed pi​lo​tem ,,Vic​to​rio​us Eagle of East Der​ry". Mi​nę​ło 6 lat. Szko​ła w East Der​ry oraz Pin​ker​ton Aca​de​my po​zo​sta​ły da​le​ko w tyle. W prze​szłość ode​szła rów​nież szko​ła w Far​ra​gut. 18-let​ni Alan She​pard ob​rał już ży​cio​wy cel i zde​cy​do​wa​nie wkro​czył na dro​gę ku jego re​ali​za​cji. Po​sta​no​wił za​cią​gnąć się do ma​ry​nar​ki wo​jen​nej, a po ukoń​cze​niu Aka​de​mii Mor​skiej w An​na​po​lis uzy​skać przy​dział do lot​-

nic​twa ma​ry​nar​ki USA. Był rok 1941. Ofi​cjal​nie Sta​ny Zjed​no​czo​ne nie przy​stą​pi​ły jesz​cze do woj​ny, ale na Atlan​ty​ku hi​tle​row​skie okrę​ty pod​wod​ne nie raz i nie dwa ata​ko​wa​ły i za​ta​pia​ły ame​ry​kań​skie stat​ki. Każ​dy trzeź​wo my​ślą​cy oby​wa​tel Sta​nów Zjed​no​czo​nych, poza gru​pą za​cie​kłych izo​la​cjo​na​li​stów, ro​zu​miał, iż star​cie z Trze​cią Rze​szą, a praw​do​po​dob​nie rów​nież z im​pe​ria​li​stycz​ną Ja​po​nią, jest nie​unik​nio​ne. She​pard my​ślał trzeź​wo, to​też ze zdwo​jo​ną ener​gią za​brał się do stu​diów w Aka​de​mii. W grud​niu te​goż roku Ja​poń​czy​cy za​ata​ko​wa​li i nie​mal cał​ko​wi​cie znisz​czy​li ame​ry​kań​ską Flo​tę Pa​cy​fi​ku, nie​opatrz​nie zgru​po​wa​ną w Pe​arl Har​bo​ur. Wkrót​ce po​tem woj​na z Niem​ca​mi i fa​szy​stow​ski​mi Wło​cha​mi sta​ła się fak​tem do​ko​na​nym. Wy​da​rze​nia świa​to​we od​bi​ły się bez​po​śred​nio na stu​diach Ala​na. Okres na​uki w Aka​de​mii skró​co​no z 4 lat do 3. Wy​ma​ga​ło to bar​dzo in​ten​syw​nej pra​cy i po​zwa​la​ło przy​pusz​czać, iż szko​le​nie za​koń​czy się jesz​cze w cza​sie woj​ny, ab​sol​wen​ci zaś Aka​de​mii we​zmą udział w wal​ce z wro​giem. She​pard peł​ną parą za​brał się do stu​diów i nie​zbyt wie​le cza​su znaj​do​wał na swe ulu​bio​ne spor​ty: że​glar​stwo, pił​kę noż​ną i nar​ciar​stwo. O la​ta​niu mu​siał na ra​zie za​po​mnieć. W koń​cu 1942 roku zgi​nął w krak​sie lot​ni​czej ku​zyn Ala​na, Erie She​pard, uczeń woj​sko​wej szko​ły pi​lo​ta​żu. To ro​dzin​ne nie​szczę​ście spo​tę​go​wa​ło wolę Ala​na zo​sta​nia pi​lo​tem. Nie opu​ścił jed​nak Aka​de​mii Mor​skiej i w roku 1944 do​cze​kał się uro​czy​ste​go dnia pro​mo​cji. Wkrót​ce po​tem otrzy​mał pierw​szy przy​dział: Sta​cja Lot​nic​twa Ma​ry​nar​ki Wo​jen​nej w Jack​so​nvil​le na Flo​ry​dzie. Mło​dy ofi​cer miał tam za​po​znać się z uży​wa​ny​mi pod​ów​czas sa​mo​lo​ta​mi bo​jo​wy​mi. Alan ży​wił przy tym na​dzie​ję, iż w Jack​so​nvil​le uda mu się choć kil​ka razy po​la​tać, a kto wie, czy nie zdo​być upra​gnio​nych zło​tych skrzy​de​łek pi​lo​ta! W Jack​so​nvil​le skrzy​de​łek nie zdo​był, cho​ciaż jako czło​nek za​ło​gi wy​ko​nał wie​le lo​tów tre​nin​go​wych. Zresz​tą wkrót​ce opu​ścił Sta​cję. Za​mel​do​wał się na po​kła​dzie nisz​czy​cie​la ,,Cog​swell", ope​ru​ją​ce​go na Pa​cy​fi​ku. Wraz z tym okrę​tem brał udział w ostat​nich zwy​cię​skich bi​twach ze zdzie​siąt​ko​wa​ną flo​tą ja​poń​ską i w lu​tym 1945 po​wró​cił do kra​ju. W ty​dzień po po​wro​cie wziął ślub z pan​ną Lo​uise Bre​wer, wy​bran​ką ser​ca jesz​cze z cza​sów Aka​de​mii w An​no​po​lis. — Cóż, mój chłop​cze, te​raz z pew​no​ścią je​steś szczę​śli​wy — za​gad​nął go na we​se​lu oj​ciec, ma​jor Alan She​pard se​nior. — Tak, za​pew​ne — od​parł mło​dy ma​ry​narz, ale za​my​ślił się, za​wa​hał i do​dał, na pół do sie​bie: — Ta​aak, ale... nie zo​sta​łem jesz​cze pi​lo​tem. — Jak to? — udał zdzi​wie​nie oj​ciec. — Prze​cież pi​lo​to​wa​łeś słyn​ny ,,Vic​to​rio​us Eagle of East Der​ry"! — Skąd o tym wiesz? — zdu​miał się Alan. Ma​jor She​pard ro​ze​śmiał się na cały głos. — Pa​trzy​łem na was przez okno — wy​ja​śnił. — A po​tem, hm — od​chrząk​nął z za​kło​po​ta​niem. — Po​tem prze​kra​dłem się za wami. Tro​chę się po​dra​pa​łem o te prze​klę​te krza​ki na Mer​ry Hill, ale wi​dzia​łem twój wie​ko​pom​ny skok i krak​sę. — Po​ło​żył rękę na ra​mie​niu syna. — Cier​pli​wo​ści. Zo​sta​niesz pi​lo​tem, je​stem tego pew​ny.

Przed za​koń​cze​niem woj​ny nisz​czy​ciel „Cog​swell" po​now​nie wy​pły​nął na Pa​cy​fik. W cza​sie po​sto​ju na ato​lu Uli​thi w ar​chi​pe​la​gu Fi​li​pin znie​cier​pli​wio​ny Alan na​pi​sał po​da​nie, pro​sząc o na​tych​mia​sto​we wy​sła​nie na kurs pi​lo​ta​żu. Po​da​nie zo​sta​ło przy​ję​te, Alan prze​szedł wszyst​kie nie​zbęd​ne ba​da​nia le​kar​skie i... roz​po​czął wy​cze​ki​wa​nie. Jed​no​cze​śnie zaś brał udział w koń​co​wych bo​jach z ma​ry​nar​ką ja​poń​ską, mię​dzy in​ny​mi zwal​cza​jąc ata​ki fa​na​tycz​nych ka​mi​ka​dze — po​wietrz​nych sa​mo​bój​ców, roz​bi​ja​ją​cych się wraz z sa​mo​lo​tem o po​kła​dy nie​przy​ja​ciel​skich okrę​tów. 6 sierp​nia 1945 ato​mo​wa bom​ba wy​bu​chła nad Hi​ro​szi​mą. W parę dni póź​niej nisz​czy​ciel „Cog​swell" wraz z in​ny​mi okrę​ta​mi Trze​ciej Flo​ty USA uczest​ni​czył w Za​to​ce To​kij​skiej w ce​re​mo​nii for​mal​ne​go pod​da​nia się im​pe​rium ce​sa​rza Hi​ro​chi​to. Dru​ga woj​na świa​to​wa do​bie​gła koń​ca. Dla Ala​na She​par​da ko​niec ten w pew​nym sen​sie był po​cząt​kiem. We wrze​śniu pod​po​rucz​nik She​pard za​mel​do​wał się w ba​zie Cor​pus Chri​sti w Tek​sa​sie, w szko​le pi​lo​ta​żu ma​ry​nar​ki wo​jen​nej. Po​wo​jen​ne szko​le​nie szło jed​nak nie​mra​wo, znikł go​rącz​ko​wy po​śpiech, skur​czy​ły się fun​du​sze. Woj​sko​wy tre​ning w Cor​pus Chri​sti prze​bie​gał w tak żół​wim tem​pie, iż Alan zdo​był się na krok dra​stycz​ny: po​czął brać pry​wat​ne lek​cje la​ta​nia! W ten spo​sób uzy​skał li​cen​cję pi​lo​ta cy​wil​ne​go na kil​ka mie​się​cy przed koń​co​wym eg​za​mi​nem kur​su. Wresz​cie do​cze​kał się jed​nak i zło​tych skrzy​de​łek pi​lo​ta woj​sko​we​go, by kon​ty​nu​ować mor​sko-lot​ni​czą ka​rie​rę na po​kła​dzie lot​ni​skow​ca „Fran​klin D. Ro​ose​velt", a póź​niej lot​ni​skow​ca „Mi​dway". Na​stęp​ny za​sad​ni​czy zwrot w jego ży​ciu na​stą​pił w roku 1950. Wy​sła​no go do Szko​ły Pi​lo​tów Do​świad​czal​nych w ba​zie Pa​tu​xent Ri​ver w sta​nie Ma​ry​land. Od tej chwi​li wy​ko​ny​wał uroz​ma​ico​ny, peł​ny wra​żeń' i emo​cji za​wód ob​la​ty​wa​cza, w krót​kich prze​rwach wy​ru​sza​jąc na służ​bę na mo​rzu. Ten ro​dzaj pra​cy i zdo​by​te w nim do​świad​cze​nia w znacz​nym stop​niu za​wa​ży​ły na dal​szych lo​sach Ala​na She​par​da — astro​nau​ty. W roku 1955 ko​man​dor pod​po​rucz​nik She​pard prze​niósł się na sta​łe, wraz z ro​dzi​ną, do bazy w Pa​tu​xent Ri​ver, tym ra​zem jako in​struk​tor ob​la​ty​wacz. W roku zaś 1957, gdy stu​dio​wał w Aka​de​mii Wo​jen​nej Ma​ry​nar​ki USA, na​stał po​czą​tek ery ko​smicz​nej. Wy​strze​le​nie pierw​sze​go ra​dziec​kie​go „sput​ni​ka" ze​lek​try​zo​wa​ło świat. Wy​sła​nie w prze​strzeń stat​ku ko​smicz​ne​go z czło​wie​kiem na po​kła​dzie na​le​ża​ło do nie​da​le​kiej przy​szło​ści. Sta​ny Zjed​no​czo​ne na rów​ni ze Związ​kiem Ra​dziec​kim in​te​re​so​wa​ły się pro​ble​ma​mi astro​nau​ty​ki, ale po​zo​sta​wa​ły w tyle, jako że nie mo​gły zbu​do​wać od​po​wied​nio po​tęż​nej ra​kie​ty no​śnej. Skut​kiem wy​tę​żo​nej pra​cy i dzię​ki wy​sił​kom na​ukow​ców i tech​ni​ków prze​zwy​cię​żo​no roz​licz​ne trud​no​ści, po​ru​szo​no od​po​wied​nie czyn​ni​ki w Wa​szyng​to​nie i przy​stą​pio​no do bu​do​wy za​sob​ni​ka zdol​ne​go unieść czło​wie​ka w Ko​smos. Za​ję​ła się tym zna​na do​świad​czal​na wy​twór​nia lot​ni​cza McDon​nell Air​craft Cor​po​ra​tion, roz​sła​wio​na kon​struk​cją la​ta​ją​cych bomb i sa​mo​lo​tów bez​pi​lo​to​wych, a tak​że po​ci​sków zdal​nie kie​ro​wa​nych. [5] Jed​no​cze​śnie or​ga​ni​za​cja NASA przy​stą​pi​ła do se​lek​cji od​po​wied​nich kan​dy​da​tów.

Opra​co​wa​no plan wy​sła​nia czło​wie​ka na or​bi​tę oko​ło​ziem​ską. Plan ten na​zwa​no pla​nem „Mer​cu​ry". W koń​cu 1958 roku NASA usta​li​ła ogól​ne wy​tycz​ne w spra​wie do​bo​ru po​ten​cjal​nych astro​nau​tów. Okre​śli​ła je w ten spo​sób: Lu​dzie ci mu​szą być od​waż​ni i zu​chwa​li, a ce​chy te win​ny były ujaw​nić się w ich do​tych​cza​so​wej ka​rie​rze. Jest rze​czą oczy​wi​stą, iż Ko​smos z jego za​gad​ka​mi — po​cząw​szy od pę​dzą​cych me​te​orów, a skoń​czyw​szy na in​ten​syw​nym pro​mie​nio​wa​niu — sta​no​wi śro​do​wi​sko wro​gie, a po​dróż po​przez nie stat​kiem no​we​go ro​dza​ju, do tej pory nie ob​la​ta​nym, bę​dzie z pew​no​ścią ry​zy​kow​na. Ale sama od​wa​ga nie wy​star​czy. Lu​dzie ci mu​szą być zdol​ni do za​cho​wa​nia zim​nej krwi i zdol​ni do po​wzię​cia wła​ści​wej ini​cja​ty​wy w na​głych przy​pad​kach, któ​rych nikt nie zdo​ła prze​wi​dzieć. Pa​mię​tać bo​wiem trze​ba, iż na​wet naj​do​sko​na​lej opra​co​wa​ny sys​tem urzą​dzeń, ma​ją​cy wy​nieść ich na or​bi​tę i spro​wa​dzić z po​wro​tem na Zie​mię, może w pew​nej chwi​li za​wieść, a wte​dy astro​nau​ta sta​nie się wy​łącz​nym pa​nem swe​go prze​zna​cze​nia. Oczy​wi​ście lu​dzie ci mu​szą być sil​ni fi​zycz​nie, gdyż lot ko​smicz​ny bę​dzie wy​czer​pu​ją​cą pra​cą, na​ra​zi ich na wy​si​łek więk​szy niż wy​ko​na​ny kie​dy​kol​wiek przez lot​ni​ków, na​wet lot​ni​ków bo​jo​wych w cza​sie woj​ny. Lu​dzie ci mu​szą mieć sta​lo​we ner​wy. Mu​szą być po​zba​wie​ni uczu​cio​wo​ści, któ​ra mo​gła​by nimi wstrzą​snąć i znisz​czyć ich zdol​ność dzia​ła​nia w chwi​lach prze​ło​mo​wych. NASA usta​li​ła dal​sze, bar​dziej szcze​gó​ło​we wy​ma​ga​nia. Gór​ną gra​ni​cę wie​ku sta​no​wi​ło 40 lat (póź​niej ob​ni​żo​no ją do lat 35). Waga astro​nau​ty nie mo​gła prze​kra​czać 80 ki​lo​gra​mów, wzrost — 172 cen​ty​me​trów. Te dwie ostat​nie gra​ni​ce uwa​run​ko​wa​ne były moż​li​wo​ścia​mi ka​bi​ny-kap​su​ły, znacz​nie mniej​szej od ka​bi​ny „Wo​sto​ków". Kan​dy​dat na astro​nau​tę mu​siał po​sia​dać dy​plom, me​cha​ni​ka lub rów​no​rzęd​ne kwa​li​fi​ka​cje za​wo​do​we. Co zaś może naj​waż​niej​sze, do​bór kan​dy​da​tów za​wę​żo​no, po​dob​nie jak w ZSRR, do woj​sko​wych pi​lo​tów do​świad​czal​nych, po​nie​waż wła​śnie oni po​sia​da​li kwa​li​fi​ka​cje i tre​ning, umoż​li​wia​ją​ce szyb​kie i wła​ści​we opa​no​wa​nie taj​ni​ków ko​smicz​nej kap​su​ły i przy​sto​so​wa​nie się do wzlo​tu w po​za​ziem​skie re​jo​ny. Krop​kę nad „i" po​sta​wił je​den z ge​ne​ra​łów lot​nic​twa, czło​nek za​rzą​du NASA: — Praw​dę mó​wiąc, po​szu​ku​je​my gru​py nor​mal​nych nad​lu​dzi. W po​cząt​kach 1959 roku przy​stą​pio​no do se​lek​cji. Po pierw​szym prze​glą​dzie da​nych per​so​nal​nych pi​lo​tów do​świad​czal​nych li​sta kan​dy​da​tów wy​nio​sła 508 lu​dzi. Po na​ra​dach z do​wód​ca​mi jed​no​stek, któ​rych son​do​wa​no na te​mat ich pod​wład​nych, li​sta skur​czy​ła się do 110 lu​dzi. Po dal​szych na​ra​dach i kon​fe​ren​cjach po​zo​sta​ło tyl​ko 69 lot​ni​ków. Gru​pę tę we​zwa​no do Wa​szyng​to​nu, gdzie przed​sta​wi​cie​le NASA za​po​zna​li ich ze szcze​gó​ła​mi do​ty​czą​cy​mi pla​nu „Mer​cu​ry" i ich ewen​tu​al​ne​go udzia​łu w tym pla​nie. Nie​któ​rzy kan​dy​da​ci nie wy​ka​za​li za​in​te​re​so​wa​nia, inni oba​wia​li się za​kłó​ce​nia swej wła​ści​wej ka​rie​ry lot​ni​czej. Po​zo​sta​ło 32 lot​ni​ków. Te​raz na​sta​ła se​ria wy​czer​pu​ją​cych i nie​zwy​kle do​kład​nych ba​dań le​kar​skich, ze zwró​-

ce​niem wiel​kiej uwa​gi na stro​nę te​stów psy​cho​lo​gicz​nych. Ba​da​nia prze​pro​wa​dza​no w lot​ni​czej ba​zie do​świad​czal​nej w Day​ton, w sta​nie Ohio. Jed​no z nich szcze​gól​nie utkwi​ło w pa​mię​ci Ala​na She​par​da. Wy​traw​ni spe​cja​li​ści psy​chia​trzy pró​bo​wa​li „do​brać się" do du​cho​wych taj​ni​ków astro​nau​tów, po​dob​nie jak inni le​ka​rze „do​bie​ra​li się" do ich or​ga​ni​zmów. W trak​cie ta​kie​go ba​da​nia je​den z psy​chia​trów spy​tał She​par​da nie​spo​dzie​wa​nie: — Pro​szę mi po​wie​dzieć, jak we​dług pana po​win​na wy​glą​dać ide​al​na ko​bie​ta? Lot​nik sze​ro​ko otwo​rzył oczy, w ża​den bo​wiem spo​sób nie po​tra​fił sko​ja​rzyć ob​ra​zu ide​al​nej ko​bie​ty ze stat​kiem ko​smicz​nym. Od​parł jed​nak bez wa​ha​nia: — Za​raz wy​ja​śnię. Ide​al​na ko​bie​ta po​sia​da ciem​no-blond wło​sy, jest na​tu​ral​na w za​cho​wa​niu, skrom​na, in​te​li​gent​na, szcze​ra i bez​po​śred​nia. — A jej fi​gu​ra, wy​gląd ze​wnętrz​ny? — na​pie​rał psy​chia​tra. Alan za​sta​no​wił się. Po chwi​li oczy mu za​bły​sły. — Jest smu​kła tam, gdzie po​win​na być smu​kła. Jest za​okrą​glo​na, gdzie po​win​na być za​okrą​glo​na. Za​in​try​go​wa​ny psy​chia​tra po​chy​lił się do przo​du i ze zgo​ła nie​za​wo​do​wą cie​ka​wo​ścią rzu​cił: — Czy pan jest pe​wien, że taka ko​bie​ta ist​nie​je? — Naj​zu​peł​niej. To moja żona! Ba​da​nia i te​sty trwa​ły dłu​go. Mię​dzy in​ny​mi ba​da​no or​ga​nizm kan​dy​da​tów w cza​sie krót​ko​trwa​łych sta​nów nie​waż​ko​ści, któ​re wy​wo​ły​wa​no w ka​bi​nie sa​mo​lo​tu. Duża trans​por​to​wa ma​szy​na Co​nva​ir 131-B, z któ​rej ka​bi​ny uprzed​nio usu​nię​to fo​te​le, a ścian​ki obi​to ma​te​ra​ca​mi, wy​cho​dzi​ła na wy​so​kość 4000 me​trów i nur​ko​wa​ła uzy​sku​jąc pręd​kość oko​ło 450 ki​lo​me​trów na go​dzi​nę. Po​tem sa​mo​lot szedł w górę stro​mą, 30-stop​nio​wą świe​cą, u szczy​tu któ​rej po​wra​cał łu​kiem do nor​mal​ne​go po​ło​że​nia. Da​wa​ło to wa​run​ki zbli​żo​ne do sta​nu nie​waż​ko​ści, a lu​dzie we​wnątrz ka​bi​ny „pły​wa​li" w po​wie​trzu przez 10-13 se​kund. Po se​rii prób wy​trzy​ma​ło​ści i od​por​no​ści, wśród któ​rych były ta​kie „tor​tu​ry", jak trzy​ma​nie go​łych stóp w lo​do​wa​tej wo​dzie przez 7 mi​nut, prze​by​wa​nie w nie oświe​tlo​nej i aku​stycz​nie izo​lo​wa​nej ka​bi​nie przez 48 go​dzin, 2-go​dzin​ny „wy​po​czy​nek" w ka​bi​nie ter​micz​nej o tem​pe​ra​tu​rze 45 stop​ni, za​no​to​wa​no dal​szy uby​tek lu​dzi: na „pla​cu boju" po​zo​sta​ło tyl​ko 18 naj​wy​tr​wal​szych i naj​od​por​niej​szych. Za​rząd NASA, prze​stu​dio​waw​szy wy​ni​ki ba​dań i jesz​cze raz zaj​rzaw​szy do ewi​den​cji per​so​nal​nych i ży​cio​ry​sów, do​ko​nał w tej gru​pie osta​tecz​ne​go wy​bo​ru. Dnia 9 kwiet​nia 1959 roku na uro​czy​stej kon​fe​ren​cji pra​so​wej ogło​szo​no na​zwi​ska wy​brań​ców, two​rzą​cych sió​dem​kę pierw​szych astro​nau​tów. Chci​wi sen​sa​cji re​por​te​rzy szyb​ko wy​ło​wi​li cha​rak​te​ry​stycz​ne po​do​bień​stwa i róż​ni​ce po​ten​cjal​nych lu​dzi Ko​smo​su. Każ​dy z 7 kan​dy​da​tów był żo​na​ty i po​sia​dał dzie​ci. Wszy​scy po​cho​dzi​li z nie​wiel​kich mia​ste​czek lub osie​dli. Wszy​scy byli sza​ty​na​mi z wy​jąt​kiem Joh​na Glen​na, któ​re​go rzed​ną​ce wło​sy mia​ły ko​lor czer​wie​ni. We wzro​ście ist​nia​ła roz​pię​tość za​le​d​wie 10 cen​ty​me​trów (naj​wyż​szym był She​pard — 172 cen​ty​me​try, naj​niż​szym Gris​som — 162 cen​ty​me​try). Waga wa​ha​ła się od 69,5 ki​lo​gra​ma (Co​oper) do 82 ki​lo​gra​mów

(Schir​ra, któ​ry mu​siał po​śpiesz​nie stra​cić 2 ki​lo​gra​my, by utrzy​mać się w prze​pi​sa​nych gra​ni​cach). Za​sad​ni​czą wspól​ną ce​chą było, iż cała sió​dem​ka po​sia​da​ła duże do​świad​cze​nie lot​ni​cze, wszy​scy byli ob​la​ty​wa​cza​mi o kil​ku ty​sią​cach wy​la​ta​nych go​dzin. Te​raz, po​dob​nie jak w ra​dziec​kim Ko​lek​ty​wie X, na​sta​ły dla ame​ry​kań​skiej sió​dem​ki astro​nau​tów ty​go​dnie i mie​sią​ce wy​tę​żo​nej, wy​czer​pu​ją​cej i peł​nej po​świę​ce​nia pra​cy. Poza tre​nin​giem i na​uką astro​nau​ci bra​li żywy udział w przy​go​to​wa​niu i do​sko​na​le​niu kap​su​ły, a tak​że w opra​co​wy​wa​niu prze​róż​nych urzą​dzeń ma​ją​cych za​pew​nić astro​nau​cie mak​si​mum bez​pie​czeń​stwa w Ko​smo​sie. Po​nie​waż w dal​szym cią​gu Sta​ny Zjed​no​czo​ne nie dys​po​no​wa​ły ra​kie​tą zdol​ną wy​nieść sta​tek ko​smicz​ny z czło​wie​kiem na or​bi​tę, po​sta​no​wio​no po​wtó​rzyć lot po krzy​wej ba​li​stycz​nej z uży​ciem ra​kie​ty typu „Red​sto​ne". Miał to być po pro​stu „skok", po​dob​ny do tego, jaki wy​ko​nu​je wy​strze​lo​ny z dzia​ła po​cisk, oczy​wi​ście na znacz​nie więk​szą wy​so​kość. O tym, by uzy​skać pręd​kość wy​star​cza​ją​cą do wpro​wa​dze​nia stat​ku na or​bi​tę — jak uczy​nio​no to z Ga​ga​ri​nem — nie moż​na było jesz​cze my​śleć. Jako pierw​sze​go wy​zna​czo​no do star​tu She​par​da. Oto co on sam pi​sał o tym waż​nym mo​men​cie: Praw​dą mó​wiąc, ni​g​dy nie spo​dzie​wa​łem się, że będę pierw​szym czło​wie​kiem, któ​ry po​le​ci w kap​su​le „Mer​cu​ry". Wie​dzia​łem, iż po​szło mi do​brze w cza​sie prób i „lo​tów" na sy​mu​la​to​rze. Wie​dzia​łem rów​nież, iż po​sia​dam nie​złą szan​sę, by wziąć udział w któ​rymś z wcze​snych wzlo​tów. Ale prze​pro​wa​dza​łem wła​sną, pry​wat​ną punk​ta​cję i do​sze​dłem do wnio​sku, iż naj​praw​do​po​dob​niej pierw​szy po​le​ci ktoś inny. O wy​bo​rze do​wie​dzia​łem się w biu​rze w Lan​gley, gdzie wy​słu​cha​li​śmy po​przed​nio wie​lu wy​kła​dów i gdzie za​da​wa​no nam spo​ro „na​uki do​mo​wej". Obec​na była przy tym tyl​ko na​sza sió​dem​ka astro​nau​tów i pan Ro​bert Gil​ruth, dy​rek​tor Ko​smicz​nej Gru​py Bo​jo​wej: Nie ro​bio​no żad​nych ce​re​mo​nii. Pan Gil​ruth po pro​stu oznaj​mił wy​bór pi​lo​ta i jego za​[6] stęp​cy . Gdy wy​czy​ta​no moje na​zwi​sko, nie by​łem w sta​nie nic po​wie​dzieć przez bli​sko 20 se​kund. Wpa​try​wa​łem się w pod​ło​gę. Kie​dy zaś pod​nio​słem gło​wę, wszy​scy mie​li wzrok wle​pio​ny we mnie. By​łem pod​nie​co​ny i szczę​śli​wy, rzecz ja​sna, ale mo​ment nie był od​po​wied​ni na uze​wnętrz​nia​nie uczuć. Prze​cież każ​dy z po​zo​sta​łych tak​że bar​dzo chciał być pierw​szy. Te​raz zaś, po bli​sko 2 la​tach tre​nin​gu i cięż​kiej pra​cy, ich szan​sa prze​pa​dła. Po​dzię​ko​wa​łem panu Gil​ru​tho​wi za za​ufa​nie. Po​tem zaś inni, uśmie​chem po​kry​wa​jąc głę​bo​kie roz​cza​ro​wa​nie, zbli​ży​li się, by mi po​gra​tu​lo​wać... W ty​dzień póź​niej, gdy przy​go​to​wa​nia do wy​strze​le​nia ra​kie​ty „Red​sto​ne" z kap​su​łą [7] [8] ,,Fre​edom 7" były w peł​nym toku, do bazy na Cap Ca​na​ve​ral na​de​szły wie​ści o wspa​nia​łym suk​ce​sie Ju​ri​ja Ga​ga​ri​na. Te​goż wie​czo​ru je​den z czo​ło​wych ame​ry​kań​skich dzien​ni​ka​rzy i pu​bli​cy​stów, Wil​liam

Roy Shel​ton, prze​pro​wa​dził roz​mo​wę z astro​nau​ta​mi She​par​dem i Gris​so​mem. Shel​ton spo​dzie​wał się usły​szeć wy​ra​zy roz​cza​ro​wa​nia i roz​go​ry​cze​nia. Wy​po​wie​dzi astro​nau​tów były god​ne za​sta​no​wie​nia. — W cią​gu ostat​nich 3 ty​go​dni per​so​nel pla​nu ,,Mer​cu​ry" pra​co​wał po 12 i wię​cej go​dzin na dobę, sta​ra​jąc się przy​go​to​wać wszyst​ko na czas. Nie​któ​rzy lu​dzie po pro​stu walą się z nóg. Praw​do​po​dob​nie nikt w Wa​szyng​to​nie nie bie​rze udzia​łu w tym wy​ści​gu, ale my tu​taj, zwy​kłe ro​bo​cze psz​czo​ły, tra​ci​my w wy​ści​gu gło​wy. Nie​ste​ty jest to wy​si​łek ,rdo​łów", wy​si​łek ro​bo​czy, nie po​par​ty przez ,,górę"! Wszy​scy wie​my, iż mo​gli​by​śmy wy​strze​lić czło​wie​ka w Ko​smos przed 2 mie​sią​ca​mi, gdy​by przed 2 laty ktoś w Wa​szyng​to​nie spra​wę tę po​pchnął na wła​ści​we tory. Jesz​cze ni​g​dy w ży​ciu nie by​łem tak przy​gnę​bio​ny — oznaj​mił Gris​som. She​pard zaś do​rzu​cił: — My wszy​scy tu​taj, na miej​scu, bie​rze​my udział w wy​ści​gu. Ale ,,góra" i ad​mi​ni​stra​cja [9] wlo​ką się noga za nogą. Gdy​by „San​ta Ma​ria" była w po​dob​ny spo​sób przy​go​to​wy​wa​na i wy​po​sa​ża​na, ni​g​dy nie opu​ści​ła​by por​tu! Dal​sza wy​po​wiedź Gris​so​ma była rów​nież peł​na go​ry​czy: — Jed​ną z głów​nych przy​czyn opóź​nia​ją​cych wy​ko​na​nie na​sze​go pla​nu jest fakt, iż wy​so​kie czyn​ni​ki ofi​cjal​ne uwa​ża​ją, że Sta​ny Zjed​no​czo​ne nie po​trze​bu​ją żad​nych astro​nau​tów. Mówi się w Wa​szyng​to​nie, że wy​star​czą nam przy​rzą​dy elek​tro​nicz​ne i „czar​ne pu​de​łecz​ka" na po​kła​dzie ra​kiet, by do​nieść na Zie​mię, co się dzie​je w Ko​smo​sie. To tak, jak​by kró​lo​wa Iza​be​la wy​sła​ła sta​tek do Ame​ry​ki i wy​po​sa​ży​ła go w in​stru​men​ty ma​ją​ce jej za​ra​por​to​wać, jak wy​glą​da​ją In​dia​nie! — mały Gris​som za​pe​rzył się, ale mo​men​tal​nie od​zy​skał rów​no​wa​gę. — Cóż, od​no​si​my jed​ną ko​rzyść z lotu Ga​ga​ri​na. Udo​wod​nił on, iż nie ist​nie​ją po​waż​ne prze​szko​dy, by czło​wiek wzle​ciał w Ko​smos. Do tej pory, po​mi​mo wszyst​kich na​szych przy​rzą​dów, nie by​li​śmy tego pew​ni. Taak, po​win​ni​śmy czuć się szczę​śli​wi, że się tego do​wie​dzie​li​śmy. W mia​rę jak przy​bli​żał się dzień star​tu She​par​da, a sió​dem​kę astro​nau​tów cał​ko​wi​cie po​chła​nia​ła pra​ca i po​ko​ny​wa​nie ostat​nich trud​no​ści, za​ni​ka​ło roz​cza​ro​wa​nie wy​wo​ła​ne prze​gra​niem wy​ści​gu o mia​no pierw​sze​go czło​wie​ka w Ko​smo​sie. Te​raz cho​dzi​ło o to, by wy​strze​le​nie i lot pierw​sze​go Ame​ry​ka​ni​na mia​ły prze​bieg po​myśl​ny. Pew​ną może po​cie​chą dla astro​nau​tów był fakt, mało zna​ny szer​sze​mu ogó​ło​wi spo​łe​czeń​stwa, iż cza​so​pi​smo „Life" wy​pła​ci​ło im po​kaź​ną sumę 500 000 do​la​rów za pra​wo pier​wo​dru​ku ich ży​cio​ry​sów i wspo​mnień. Nad​szedł dzień 5 maja 1961 roku. O go​dzi​nie 3.30 Alan She​pard, już w ko​smicz​nym kom​bi​ne​zo​nie i w za​mknię​tym heł​mie, opu​ścił han​gar „S", prze​zna​czo​ny wy​łącz​nie na uży​tek astro​nau​tów, i po​ru​sza​jąc się ostroż​nie, wszedł do win​dy wie​ży po​moc​ni​czej. [10] Omiótł spoj​rze​niem „Red​sto​ne" z ucze​pio​ną u szczy​tu kap​su​łą „Fre​edom 7". Win​da ru​szy​ła w górę i po 30 se​kun​dach za​trzy​ma​ła się przed kap​su​łą na wy​so​ko​ści 18 me​trów od

be​to​no​wej pły​ty star​to​wej. Alan przy​bli​żył się do wła​zu kap​su​ły, we wnę​trzu któ​rej od 2 go​dzin sie​dział astro​nau​ta John Glenn i sys​te​ma​tycz​nie, z wła​ści​wą so​bie do​kład​no​ścią, spraw​dzał dzia​ła​nie wszyst​kich przy​rzą​dów. — Wszyst​ko jest w po​rząd​ku — za​ko​mu​ni​ko​wał ko​le​dze. She​pard za​jął miej​sce we wnę​trzu kap​su​ły, zwa​nej cza​sem żar​to​bli​wie przez astro​nau​tów „bud​ką te​le​fo​nicz​ną" ze wzglę​du na cia​sno​tę. Z po​mo​cą tech​ni​ków uło​żył się po​zio​mo w fo​te​lu i na​wią​zał łącz​ność ra​dio​te​le​fo​nicz​ną z astro​nau​tą Slay​to​nem, prze​by​wa​ją​cym w Do​wódz​twie Kon​tro​li Pla​nu „Mer​cu​ry". Slay​ton miał być głów​nym łącz​ni​kiem po​mię​dzy stat​kiem She​par​da i spe​cja​li​sta​mi na Zie​mi. O go​dzi​nie 6.10 właz do kap​su​ły zo​stał za​mknię​ty, wie​ża po​moc​ni​cza od​su​nę​ła się od ra​kie​ty i astro​nau​ta po​zo​stał sam. Z boku wy​smu​kłej ra​kie​ty wid​nia​ły tyl​ko trzy po​ma​lo​wa​ne na czer​wo​no, po​łą​czo​ne z kap​su​łą ra​kie​ty ra​tun​ko​we oraz wiel​ki, dzi​wacz​nie wy​gię​ty dźwig, rów​nież sta​no​wią​cy urzą​dze​nie ra​tow​ni​cze. W ra​zie ja​kie​goś nie​szczę​ścia pod​czas star​tu astro​nau​ta miał​by za​pew​nio​ne trzy dro​gi ra​tun​ku. Gdy​by nie​ocze​ki​wa​nie ra​kie​ta eks​plo​do​wa​ła — a ta​kie przy​pad​ki wy​da​rza​ły się już po​przed​nio — kap​su​ła zo​sta​ła​by au​to​ma​tycz​nie wy​rzu​co​na w po​wie​trze przez ra​kie​ty ra​tun​ko​we na wy​so​kość oko​ło 1500 me​trów, a tam otwo​rzył​by się spe​cjal​ny spa​do​chron, by spro​wa​dzić ją bez​piecz​nie na zie​mię. Ten spo​sób oca​le​nia kap​su​ły i astro​nau​ty wy​pró​bo​wa​no w prze​szło​ści, wy​strze​li​wu​jąc za​sob​nik bez czło​wie​ka. Sys​tem dzia​łał bez​błęd​nie. Dru​gim spo​so​bem ra​tun​ku dla astro​nau​ty było opusz​cze​nie kap​su​ły przez właz i zej​ście na zie​mię za po​mo​cą ocze​ku​ją​ce​go dźwi​gu. Trze​cim wresz​cie spo​so​bem, przy​go​to​wa​nym na naj​gor​szą ewen​tu​al​ność prze​wró​ce​nia się eks​plo​du​ją​cej ra​kie​ty, było uży​cie spe​cjal​nie wy​po​sa​żo​ne​go czoł​gu. Wszyst​kie me​ta​lo​we czę​ści ze​wnętrz​ne czoł​gu po​kry​te były ża​ro​od​por​ną sub​stan​cją, a jego za​ło​ga, zło​żo​na z od​waż​nych i go​to​wych na wszyst​ko spe​cja​li​stów, nie za​wa​ha​ła​by się przed ko​niecz​no​ścią przedar​cia się przez każ​dy ogień, by wy​cią​gnąć z kap​su​ły astro​nau​tę... ży​we​go. Po​zo​sta​ło za​le​d​wie 15 mi​nut do star​tu, gdy na​stą​pi​ły pierw​sze kom​pli​ka​cje. Wa​run​ki at​mos​fe​rycz​ne, nie naj​lep​sze po​przed​nio, po​gor​szy​ły się do tego stop​nia, iż chmu​ry unie​moż​li​wi​ły​by optycz​ną ob​ser​wa​cję stat​ku tuż po wy​strze​le​niu. W cza​sie go​rącz​ko​wej kon​sul​ta​cji z me​te​oro​lo​ga​mi wy​szedł na jaw de​fekt w sa​mej kap​su​le. Oka​za​ło się, iż nie​któ​re prze​wo​dy elek​trycz​ne dzia​ła​ły wa​dli​wie. Spo​wo​do​wa​ło to dal​szą zwło​kę, a na do​bit​kę po​czę​ła źle funk​cjo​no​wać jed​na z prze​twor​nic i trze​ba ją było po​śpiesz​nie wy​mie​nić. Po​nie​waż trud​no było prze​wi​dzieć, jak dłu​go po​trwa​ją na​pra​wy, She​pard po​zo​stał w ka​bi​nie „Fre​edom 7". Na jego do​bro na​le​ży za​pi​sać, iż przez cały czas po​by​tu w cia​snej i nie​wy​god​nej kap​su​le za​cho​wał zdu​mie​wa​ją​cy spo​kój, cho​ciaż wy​cze​ki​wa​nie na tego ro​dza​ju start po​win​no ujem​nie wpły​nąć na stan jego ner​wów. Ale wresz​cie, po zwło​ce cią​gną​cej się przez 3 go​dzi​ny i 34 mi​nu​ty, do​kład​nie o go​dzi​nie 9,34 na​stą​pił start. Ra​kie​ta „Red​sto​ne" wy​nio​sła wa​żą​cą 1350 ki​lo​gra​mów kap​su​łę „Fre​edom 7" w po​wie​trze. Se​kun​da, dwie, trzy... i sta​tek ko​smicz​ny znikł z oczu na​ukow​ców, in​ży​nie​rów, tech​ni​ków i in​nych spe​cja​li​stów bazy Ca​na​ve​ral oraz z oczu 564 zgro​ma​dzo​-

nych tam re​por​te​rów. Nie​mal od sa​me​go star​tu She​pard pro​wa​dził ra​dio​te​le​fo​nicz​ną roz​mo​wę ze Slay​to​nem, mel​du​jąc o pra​wi​dło​wym dzia​ła​niu przy​rzą​dów, o na​ra​sta​ją​cym prze​cią​że​niu, o usta​niu wi​bra​cji kap​su​ły, wresz​cie o od​cze​pie​niu się od ra​kie​ty no​śnej i prze​krę​ce​niu się kap​su​ły o [11] 180 stop​ni . Póź​niej włą​czył urzą​dze​nia po​zwa​la​ją​ce mu na ręcz​ne utrzy​my​wa​nie kap​su​ły we wła​ści​wym po​ło​że​niu i ewen​tu​al​ne zmia​ny tego po​ło​że​nia w sto​sun​ku do kie​run​ku lotu. Czyn​ność tę umoż​li​wia​ły nie​wiel​kie ra​kie​ty skie​ro​wa​ne w róż​ne stro​ny i do​wol​nie od​pa​la​ne z wnę​trza kap​su​ły. Po​ło​że​nie „Fre​edom 7" kon​tro​lo​wa​ne było przez She​par​da przez cały czas lotu, włącz​nie z przy​go​to​wa​niem do lą​do​wa​nia. Wresz​cie na wy​so​ko​ści 145 ki​lo​me​trów, gdy kap​su​ła „Fre​edom 7" od​dzie​lo​na od ra​kie​ty mknę​ła z pręd​ko​ścią 7200 ki​lo​me​trów na go​dzi​nę ku wierz​choł​ko​wi swej tra​jek​to​rii, gdy astro​nau​ta wszedł na okres 5 mi​nut w stan nie​waż​ko​ści, nad​szedł czas, by spoj​rzeć przez pe​ry​skop na świat ze​wnętrz​ny. Z ust She​par​da wy​rwał się okrzyk po​dob​ny do okrzy​ku pierw​sze​go ko​smo​nau​ty świa​ta, Ju​ri​ja Ga​ga​ri​na: — Och, jaki pięk​ny wi​dok! Prze​bieg lotu She​par​da był cał​ko​wi​cie po​myśl​ny. Ame​ry​kań​ski astro​nau​ta wzniósł się na wy​so​kość 186 ki​lo​me​trów po 3 mi​nu​tach od mo​men​tu star​tu. Czas lotu wy​niósł 15 mi​nut, prze​by​ta od​le​głość — 463 ki​lo​me​try. Po 5 mi​nu​tach od chwi​li star​tu roz​po​czę​ły pra​cę ra​kie​to​we sil​ni​ki ha​mu​ją​ce. Po 10 mi​nu​tach au​to​ma​tycz​nie otwo​rzył się pierw​szy spa​do​chron, tak zwa​ny pi​lo​cik, a gdy „Fre​edom 7" znaj​do​wał się na wy​so​ko​ści oko​ło 9000 me​trów, roz​wi​nął się wiel​ki spa​do​chron głów​ny. Kap​su​ła „Fre​edom 7" po​wo​li opa​dła na po​wierzch​nię oce​anu w od​le​gło​ści 5 ki​lo​me​trów od wy​cze​ku​ją​ce​go lot​ni​skow​ca „Lake Cham​pla​in". Wi​szą​ce w po​wie​trzu śmi​głow​ce mo​men​tal​nie po​śpie​szy​ły na miej​sce wo​do​wa​nia, je​den prze​wiózł na po​kład okrę​tu astro​nau​tę, dru​gi — jego kap​su​łę. Pierw​sze sło​wa Ala​na She​par​da po po​wro​cie na Zie​mię brzmia​ły: [12] — Man! What a ride!

T O N ĄC Y AS T R O N AU T A

Ka​pi​tan pi​lot Vir​gil Ivan Gris​som, naj​mniej​szy wzro​stem ame​ry​kań​ski astro​nau​ta, jest czło​wie​kiem, z któ​re​go ust nie​mal ni​g​dy nie zni​ka sze​ro​ki, przy​ja​ciel​ski uśmiech. Gris​som jest z na​tu​ry ci​chy, skrom​ny i uśmiech​nię​ty, ale poza tym ce​chu​je go zde​cy​do​wa​nie, po​wa​ga i sku​pie​nie, a tak​że sil​na wola oraz wy​trwa​łość. Te przy​mio​ty za​pro​wa​dzi​ły go da​le​ko. Uro​dził się w mia​stecz​ku Mit​chell w sta​nie In​dia​na w roku 1926. Skaut, za​pa​mię​ta​ły ry​bak i my​śli​wy, do​sko​na​ły spor​to​wiec, zdol​ny uczeń. Tuż po ukoń​cze​niu szko​ły śred​niej w ro​dzin​nym mie​ście, ma​jąc za​le​d​wie 19 lat, oże​nił się, a w 2 lata póź​niej jego żona Bet​ty po​wi​ła mu pierw​sze​go syna Scot​ta, po na​stęp​nych zaś 3 la​tach — dru​gie​go syna Mar​ka. Po ożen​ku Gris​som nie za​nie​dbał na​uki, a cho​ciaż nie po​wo​dzi​ło mu się zbyt do​brze, wstą​pił na Uni​wer​sy​tet Pur​due, gdzie uzy​skał dy​plom in​ży​nie​ra me​cha​ni​ka. Za​ra​ziw​szy się przy​sło​wio​wym „bak​cy​lem la​ta​nia", ukoń​czył kurs pi​lo​ta​żu i roz​po​czął służ​bę w lot​nic​twie ar​mii Sta​nów Zjed​no​czo​nych. W roku 1953 wy​sła​no go do Ko​rei, gdzie jako pi​lot my​śliw​ski wy​ko​nał 100 lo​tów bo​jo​wych w tej po​ża​ło​wa​nia god​nej woj​nie. Po po​wro​cie do kra​ju pra​co​wał przez pe​wien czas jako in​struk​tor pi​lo​ta​żu, by wresz​cie zo​stać pi​lo​tem do​świad​czal​nym w zna​nej ba​zie lot​ni​czej Wri​ght Pat​ter​son Air For​ce Base w Day​ton w sta​nie Ohio. Vir​gil Gris​som do​sko​na​le orien​to​wał się w ry​zy​ku i nie​bez​pie​czeń​stwach lo​tów ko​smicz​nych. Jako wy​so​ko wy​kwa​li​fi​ko​wa​ny me​cha​nik brał czyn​ny udział w opra​co​wa​niu i do​sko​na​le​niu au​to​ma​tycz​nych urzą​dzeń spro​wa​dza​ją​cych kap​su​łę na Zie​mię, a tak​że w opra​co​wa​niu sys​te​mu ręcz​ne​go ste​ro​wa​nia w cza​sie zej​ścia w dół. Wie​dział, iż astro​nau​ta zmu​szo​ny w ra​zie ko​niecz​no​ści do ręcz​ne​go pi​lo​to​wa​nia kap​su​łą bę​dzie miał nie byle ja​kie za​da​nie do wy​ko​na​nia, a jego ży​cie uza​leż​ni się wy​łącz​nie od pre​cy​zji pi​lo​ta​żu, umie​jęt​no​ści fa​cho​wych, zim​nej krwi i bły​ska​wicz​ne​go re​flek​su. „Gus" — jak prze​zwa​li go przy​ja​cie​le — po​sia​dał bły​ska​wicz​ny re​fleks. Po​twier​dzi​ły to jego licz​ne loty do​świad​czal​ne na sa​mo​lo​tach od​rzu​to​wych, loty bo​jo​we, a tak​że pró​by w cza​sie tre​nin​gu ko​smicz​ne​go. Jed​ną z ta​kich prób, z któ​rych Gris​som wy​szedł zwy​cię​sko i w któ​rej po​ko​nał na punk​ty swych ko​le​gów, był „lot" w tak zwa​nym przez astro​nau​tów „pu​dle idio​tów". Astro​nau​ta za​sia​dał w czymś w ro​dza​ju ka​bi​ny, ma​jąc przed sobą wiel​ką ta​bli​cę przy​rzą​dów z umiesz​czo​ny​mi na niej roz​licz​ny​mi przy​ci​ska​mi, wy​łącz​ni​ka​mi i dźwi​gnia​mi. W chwi​li roz​po​czę​cia pró​by nad ta​bli​cą przy​rzą​dów po​czy​na​ły w bły​ska​wicz​nym tem​pie za​pa​lać się i mi​go​tać wie​lo​ko​lo​ro​we świa​tła, astro​nau​ta zaś, wie​dząc, któ​re świa​tło jest po​łą​czo​ne z da​nym przy​rzą​dem, mu​siał w prze​pi​so​wym cza​sie świa​tło wy​ga​sić, na​ci​ska​jąc od​po​wied​ni gu​zik, prze​krę​ca​jąc od​po​wied​ni wy​łącz​nik lub po​cią​ga​jąc wła​ści​wą dźwi​gnię. Le​d​wie zaś Upo​rał się z jed​nym świa​tłem, już roz​bły​ski​wa​ło na​stęp​ne, po nim trze​cie, dzie​sią​te, dwu​dzie​ste... „Gus" upo​rał się z „pu​dłem idio​tów" w re​kor​do​wym cza​sie i był cał​ko​wi​cie pe​wien, iż w ra​zie po​trze​by upo​ra się i z ręcz​nym spro​wa​dza​niem kap​su​ły na Zie​mię. Zresz​tą w po​rów​na​niu z jego lo​ta​mi do​świad​czal​ny​mi, kie​dy to wy​ło​wie​nie w po​wie​trzu ja​kiejś nie​do​-

kład​no​ści w kon​struk​cji od​rzu​tow​ca lub w jego sil​ni​ku de​cy​do​wa​ło o ca​ło​ści sa​mo​lo​tu i ży​ciu pi​lo​ta, pró​ba w „pu​dle" wy​da​wa​ła się dzie​cin​ną za​baw​ką. Nie​da​le​ka przy​szłość wy​ka​za​ła zresz​tą, iż zmar​twie​nia i kło​po​ty Gris​so​ma za​cząć się mia​ły nie przed, ale po wo​do​wa​niu w ka​bi​nie ko​smicz​nej. Po​nie​waż ra​kie​ta typu „Atlas" zdol​na do wy​nie​sie​nia kap​su​ły na or​bi​tę oko​ło​ziem​ską nie była jesz​cze go​to​wa, zde​cy​do​wa​no po​wtó​rzyć wy​ko​na​ny po​przed​nio przez She​par​da „skok" przy uży​ciu ra​kie​ty „Red​sto​ne". W kap​su​le po​czy​nio​no pew​ne zmia​ny i udo​sko​na​le​nia, mię​dzy in​ny​mi w ra​tun​ko​wym wła​zie, a mało po​ży​tecz​ne pe​ry​sko​py za​stą​pio​no okna​mi-ilu​mi​na​to​ra​mi. Wy​strze​le​nie dru​gie​go astro​nau​ty po to​rze ba​li​stycz​nym było ko​niecz​ne ze wzglę​du na po​trze​bę spraw​dze​nia kap​su​ły, a tak​że dla po​twier​dze​nia na​uko​wych da​nych ze​bra​nych przez She​par​da. Start za​pla​no​wa​no na dzień 19 lip​ca 1961 roku. Ka​pi​tan Vir​gil Gris​som w obec​no​ści Joh​na Glen​na za​siadł z sa​me​go rana w fo​te​lu kap​su​ły, któ​rą na​zwał „Li​ber​ty Bell 7" („Dzwon Wol​no​ści 7"). Astro​nau​ta prze​żył cięż​kie chwi​le wy​cze​ki​wa​nia. Wa​run​ki me​te​oro​lo​gicz​ne oka​za​ły się bo​wiem nie sprzy​ja​ją​ce mimo po​myśl​nej pro​gno​zy. Na wy​so​ko​ści 5000 me​trów roz​po​star​ła się war​stwa gę​stych chmur, a wła​śnie na tej wy​so​ko​ści pro​jek​to​wa​no do​ko​na​nie waż​nych ob​ser​wa​cji z Zie​mi i sfil​mo​wa​nie ra​kie​ty ze spe​cjal​ne​go sa​mo​lo​tu. Wy​cze​ki​wa​nie prze​dłu​ża​ło się po​nad mia​rę. „Gus", cier​pli​wie le​żą​cy na fo​te​lu cia​snej ka​bi​ny i przy​słu​chu​ją​cy się przez ra​dio​te​le​fon de​ba​tom na te​mat chmur, w pew​nym mo​men​cie nie wy​trzy​mał i ode​zwał się: — Do li​cha, prze​cież ja już tyle razy prze​la​ty​wa​łem przez chmu​ry! Puść​cie mnie i tym ra​zem! Kie​row​nik lo​tów nie zgo​dził się na tę pro​po​zy​cję i lot od​wo​łał, a znie​chę​co​ny Gris​som opu​ścił kap​su​łę i wraz z po​cie​sza​ją​cym go Glen​nem po​wró​cił na kwa​te​rę. W 2 dni póź​niej, 21 lip​ca, pró​bę po​wtó​rzo​no. Tym ra​zem chmu​ry nie sta​nę​ły na prze​szko​dzie. Do​kład​nie o wy​zna​czo​nym cza​sie ra​kie​ta „Red​sto​ne" z przy​cze​pio​ną kap​su​łą „Li​ber​ty Bell 7", wy​rzu​ca​jąc spod sie​bie pło​mien​ne ję​zy​ki, gład​ko ode​rwa​ła się od Zie​mi i po​mknę​ła w prze​stwo​rza. Gris​som od​czu​wał te same sen​sa​cje i wy​ko​ny​wał te same czyn​no​ści, co jego po​przed​nik. Ra​dio​te​le​fo​nicz​na roz​mo​wa z She​par​dem, któ​ry tym ra​zem dzia​łał jako „łącz​nik", mia​ła tyl​ko je​den mo​ment god​ny za​no​to​wa​nia. W chwi​lę po za​mel​do​wa​niu przez le​cą​ce​go astro​nau​tę, iż przy​rzą​dy „Li​ber​ty Bell 7" dzia​ła​ją pra​wi​dło​wo, tuż po ostrze​że​niu She​par​da, że spo​dzie​wać się na​le​ży wy​cze​pie​nia od ra​kie​ty no​śnej, „Gus" trium​fal​nym gło​sem za​wo​łał: — Wi​dzę gwiaz​dę! — Ro​zu​miem: wi​dzisz gwiaz​dę. Wie​rzę ci na sło​wo. Wy​gra​łeś — od​po​wie​dział She​pard. Rzecz po​le​ga​ła na tym, iż przed star​tem Vir​gil za​ło​żył się z Ala​nem o ko​la​cję, że w cza​sie lotu znaj​dzie czas, by na czer​ni nie​ba wy​szu​kać cho​ciaż jed​ną gwiaz​dę. Zna​lazł ją bez tru​du i wy​grał.

Osią​gnąw​szy wy​so​kość 193 ki​lo​me​trów, a więc o 7 ki​lo​me​trów więk​szą niż She​pard, Vir​gil Gris​som roz​po​czął dro​gę po​wrot​ną. Po 9 mi​nu​tach i 41 se​kun​dach od mo​men​tu star​tu otwo​rzył się pierw​szy spa​do​chron, po 10 mi​nu​tach i 14 se​kun​dach, gdy astro​nau​ta zna​lazł się na wy​so​ko​ści oko​ło 3000 me​trów, roz​wi​nął się bia​ło-czer​wo​ny spa​do​chron głów​ny, a pręd​kość opa​da​nia zma​la​ła do 10 me​trów na se​kun​dę. W U mi​nu​cie lotu włą​czył się do ra​dio​te​le​fo​nicz​nej roz​mo​wy lot​ni​sko​wiec „Ran​dolph", do​no​sząc, iż znaj​du​je się w po​bli​żu prze​wi​dy​wa​ne​go miej​sca wo​do​wa​nia. W chwi​lę póź​niej ode​zwał się przez ra​dio sa​mo​lot ma​ją​cy w tym sta​dium lotu prze​ka​zy​wać de​pe​sze astro​nau​ty do cen​tra​li ra​kie​to​wej w Cap Ca​na​ve​ral, jako że spo​dzie​wa​no się za​kłó​ceń w bez​po​śred​niej łącz​no​ści. Jesz​cze parę se​kund i ra​tow​ni​czy śmi​gło​wiec za​pew​nił opa​da​ją​ce​go astro​nau​tę, iż znaj​du​je się o 2 mile mor​skie na po​łu​dnio​wy za​chód od „Li​ber​ty Bell 7", i na​wią​zał łącz​ność wzro​ko​wą z ko​smicz​nym stat​kiem. W 15 mi​nut 37 se​kund po wy​strze​le​niu kap​su​ła Gris​so​ma ude​rzy​ła o po​wierzch​nię oce​anu, koń​cząc trze​ci na świe​cie wzlot w Ko​smos. Było to ude​rze​nie ła​god​ne. „Gus" za​uwa​żył jed​nak, iż kap​su​ła le​ża​ła po​chy​lo​na na bok, a okno ilu​mi​na​to​ra kom​plet​nie po​kry​wa​ła woda. Lot​nik do​sły​szał rów​nież ja​kieś po​dej​rza​ne bul​go​ta​nie. Szyb​ko do​ko​nał in​spek​cji wnę​trza ka​bi​ny. Wszyst​ko było w po​rząd​ku, woda nie prze​do​sta​wa​ła się do kap​su​ły. Z wol​na kap​su​ła „Li​ber​ty Bell 7" wy​pro​sto​wa​ła się i od​zy​ska​ła po​ło​że​nie nor​mal​ne. Tuż nad nią za​wisł je​den ze śmi​głow​ców wy​sła​nych z lot​ni​skow​ca „Ran​dolph". Dru​gi śmi​gło​wiec ocze​ki​wał w po​bli​żu. Astro​nau​ta po​czął przy​go​to​wy​wać się do wyj​ścia na ze​wnątrz. Hełm otwo​rzył już po​przed​nio w po​wie​trzu, te​raz odłą​czył od nie​go prze​wód tle​no​wy, od​piął pasy pier​sio​we, pasy tu​ło​wia, uprząż bar​ko​wą i ko​la​no​wą. Odłą​czył rów​nież ka​ble pro​wa​dzą​ce do ra​dio​sta​cji po​kła​do​wej. Mo​men​tal​nie po​czuł się swo​bod​niej​szy. Na​stęp​ną czyn​no​ścią było za​mo​co​wa​nie szczel​ne​go gu​mo​we​go wał​ka do​ko​ła gór​nej kra​wę​dzi ko​smicz​ne​go kom​bi​ne​zo​nu, by unie​moż​li​wić wle​wa​nie się wody po​mię​dzy po​dwój​ne ścian​ki. Obec​nie po​łą​czo​ny był z kap​su​łą tyl​ko w dwóch miej​scach: prze​wo​dem tle​no​wym, wcho​dzą​cym do kom​bi​ne​zo​nu w oko​li​cy żo​łąd​ka i słu​żą​cym do chło​dze​nia wnę​trza ubio​ru, oraz ka​bla​mi pro​wa​dzą​cy​mi do słu​cha​wek i mi​kro​fo​nu heł​mu. Przed​star​to​wa in​struk​cja na​ka​zy​wa​ła przy po​myśl​nym wo​do​wa​niu ozna​cze​nie na spe​cjal​nym ar​ku​szu po​zy​cji waż​niej​szych dźwi​gni i wy​łącz​ni​ków. W cza​sie trans​por​to​wa​nia kap​su​ły na po​kład lot​ni​skow​ca dźwi​gnie te i wy​łącz​ni​ki mo​gły się bo​wiem prze​su​nąć. „Gus" włą​czył na​daj​nik ra​dio​wy i za​ko​mu​ni​ko​wał: — Pro​szę o ja​kieś 5 mi​nut cza​su, że​bym mógł za​no​to​wać po​zy​cje wy​łącz​ni​ków. Po​tem dam wam sy​gnał za​ha​cze​nia kap​su​ły. — W po​rząd​ku! — pa​dła od​po​wiedź. — Je​ste​śmy do two​jej dys​po​zy​cji. Mi​nę​ły 4 mi​nu​ty, astro​nau​ta za​koń​czył pra​cę i po​wie​dział w mi​kro​fon: — W po​rząd​ku. Za​czep​cie linę z ha​kiem o uchwyt. Za​mel​duj​cie o wy​ko​na​niu, unie​ście

[13] nie​co kap​su​łę, a ja wy​łą​czę ba​te​rię i wy​rzu​cę drzwi wła​zu . O key? Odłą​czy​łem prze​wód tle​no​wy i jest mi te​raz ra​czej go​rą​co. — Zro​zu​mia​no. Gdy wy​rzu​cisz drzwi, bę​dzie cze​ka​ło na cie​bie koło ra​tun​ko​we. Łą​czy​my się z bazą. Ostat​nia ra​dio​fo​nicz​na de​pe​sza Gris​so​ma brzmia​ła: — Zro​zu​mia​no. Astro​nau​ta cze​kał te​raz na unie​sie​nie kap​su​ły zwody, by wy​rzu​cić drzwi wła​zu, do tej pory znaj​du​ją​ce się pod po​wierzch​nią. Le​żał wy​god​nie w fo​te​lu i na​słu​chi​wał sy​gna​łu. Jed​no​cze​śnie zaś ukła​dał w my​śli treść de​pe​szy ra​dio​wej, któ​rą chciał nadać do żony i dzie​ci za​raz po wy​lą​do​wa​niu na po​kła​dzie lot​ni​skow​ca. Le​żał i uśmie​chał się. Czuł się szczę​śli​wy. Do​ko​nał prze​cież nie byle ja​kie​go wy​czy​nu, po​wró​cił z Ko​smo​su, był zdro​wy i cały, wy​peł​nił trud​ne za​da​nie. Na​gle usły​szał głu​che dud​nie​nie, a gdy spoj​rzał w górę, uj​rzał nad sobą błę​kit nie​ba. Po​przez kra​wędź wła​zu po​czę​ła prze​le​wać się mor​ska woda. Ła​dun​ki wy​bu​chły sa​mo​czyn​nie i przed​wcze​śnie! „Gus" miał za sobą wie​lo​let​nie do​świad​cze​nie lot​ni​cze, nie dar​mo był ob​la​ty​wa​czem. Nie stra​cił zim​nej krwi, nie pod​dał się pa​ni​ce. Nie​mal au​to​ma​tycz​nie, siłą dłu​go​trwa​łe​go na​wy​ku, lot​nik po​czął ko​lej​no wy​ko​ny​wać na​ka​za​ne czyn​no​ści. Dzia​łał szyb​ko, ale spo​koj​nie. Zdjął hełm i rzu​cił go na pod​ło​gę. Pra​wą ręką chwy​cił za kra​wędź ta​bli​cy przy​rzą​dów. Wy​dźwi​gnął się i zręcz​nie wy​śli​znął przez otwór wła​zu. Gdy za​nu​rzył się w wo​dzie obok kap​su​ły, do​strzegł po​nad swym bar​kiem lin​kę bie​gną​cą od kap​su​ły do pusz​ki roz​le​wa​ją​cej na po​wierzch​ni mo​rza żół​tą far​bę dla ła​twiej​sze​go umiej​sco​wie​nia kap​su​ły przez ra​tow​ni​ków. Zna​czy​ło to, iż „Li​ber​ty Bell 7" po​czy​na​ła to​nąć. Na​le​ża​ło na​tych​miast od​da​lić się, by unik​nąć wcią​gnię​cia pod wodę przez cięż​ki za​sob​nik. „Gus" uwol​nił się od lin​ki i sze​ro​ki​mi za​ma​cha​mi ra​mion od​pły​nął w bok. Był zna​ko​mi​tym pły​wa​kiem, zresz​tą po​wie​trze za​war​te po​mię​dzy ścian​ka​mi kom​bi​ne​zo​nu do​sko​na​le utrzy​my​wa​ło go na po​wierzch​ni. Pierw​szy ra​tow​ni​czy śmi​gło​wiec, na​dal wi​szą​cy tuż nad „Li​ber​ty Bell 7", spraw​nie za​cze​pił zwi​sa​ją​cą linę z ha​kiem o gór​ny uchwyt kap​su​ły. Po​czął ją wy​cią​gać, ale kap​su​ła, wy​peł​nio​na już wodą, na​bra​ła nad​mier​nej wagi i osu​wa​ła się w mo​rze. Pra​cu​ją​ce na peł​nych ob​ro​tach sil​ni​ki śmi​głow​ca prze​grze​wa​ły się, sta​lo​wa lina cią​gnę​ła ma​szy​nę w dół, koła po​czy​na​ły mu​skać mo​rze. Pi​lot śmi​głow​ca, ka​pi​tan Phil​lips Upschul​te, pra​co​wał cięż​ko, przy​wo​ły​wał na po​moc wszyst​kie swe umie​jęt​no​ści, ale unie​sie​nie w górę to​ną​ce​go stat​ku ko​smicz​ne​go oka​zy​wa​ło się za​da​niem po​nad siły. Vir​gil Gris​som pra​co​wał jesz​cze cię​żej od ka​pi​ta​na Upschul​te. Tam​ten ura​to​wać chciał kap​su​łę, on zaś mu​siał ra​to​wać sa​me​go sie​bie. W zro​zu​mia​łym pod​nie​ce​niu za​po​mniał po odłą​cze​niu ostat​nie​go prze​wo​du tle​no​we​go za​mknąć otwór w kom​bi​ne​zo​nie. Przez otwór ten szyb​ko ucie​ka​ło po​wie​trze, rów​nie zaś szyb​ko do wnę​trza ubio​ru wle​wa​ła się woda.

Kom​bi​ne​zon więc za​miast utrzy​my​wać lot​ni​ka na po​wierzch​ni — wcią​gał go w głę​bię. Dru​gi śmi​gło​wiec ra​tow​ni​czy, pi​lo​to​wa​ny przez po​rucz​ni​ka Joh​na Re​in​har​da, zrzu​cił koło ra​tun​ko​we ucze​pio​ne do lin​ki. Upa​dło w po​bli​żu nie​szczę​sne​go astro​nau​ty, ale ten w ża​den spo​sób nie po​tra​fił pod​pły​nąć bli​żej. Do ust Gris​so​ma do​sta​wa​ła się gorz​ko-sło​na woda, ra​mio​na i nogi pra​cu​ją​ce z co​raz więk​szym wy​sił​kiem po​czę​ły omdle​wać. Pierw​szy śmi​gło​wiec na​dal zma​gał się z to​ną​cą kap​su​łą, dru​gi wi​siał bez​czyn​nie i nie mógł pod​le​cieć bli​żej astro​nau​ty, gdyż za​cze​pił​by wir​ni​kiem o wir​nik ko​le​gi. Gris​som zaś tra​cił reszt​ki sił. Gło​wa astro​nau​ty raz i dru​gi zni​kła z po​wierzch​ni oce​anu. Po​wiew wia​tru zry​wał z fal gę​stą, bia​łą pia​nę, utrud​nia​ją​cą od​dy​cha​nie. Ru​chy ra​mion sta​wa​ły się co​raz wol​niej​sze, lot​nik tra​cił przy​tom​ność, wie​dział, że to​nie. Wresz​cie ka​pi​tan Upschul​te po​wziął trud​ną, cho​ciaż je​dy​ną w tym po​ło​że​niu de​cy​zję. Na​ka​zał od​cię​cie liny. Kap​su​ła wraz z cen​ny​mi fil​ma​mi, za​re​je​stro​wa​ny​mi wy​ni​ka​mi ba​dań elek​tro​nicz​nych i in​ny​mi da​ny​mi na​uko​wy​mi zni​kła pod po​wierzch​nią i z wol​na po​grą​ży​ła się w głę​bi oce​anu, by wresz​cie spo​cząć na dnie. Koszt jej bu​do​wy oraz wy​po​sa​że​nia wy​no​sił oko​ło mi​lio​na do​la​rów. Śmi​gło​wiec ka​pi​ta​na Upschul​te od​sko​czył na bok, śmi​gło​wiec Re​in​har​da mo​men​tal​nie do​ho​lo​wał koło ra​tun​ko​we do to​ną​ce​go astro​nau​ty. Ostat​nim wy​sił​kiem Gris​som do​się​gną! koła, prze​do​stał się do jego środ​ka i prze​ło​żył ra​mio​na na ze​wnątrz. Lina na​cią​gnę​ła się, a w chwi​lę póź​niej „Gus" zna​lazł się na po​kła​dzie śmi​głow​ca. Pierw​szym jego od​ru​chem było się​gnię​cie po ka​mi​zel​kę ra​tun​ko​wą. — Co pan robi, ka​pi​ta​nie? — zdu​miał się dru​gi pi​lot. Na twarz Gris​so​ma po​wró​cił już zwy​kły uśmiech. — Je​że​li wasz prze​klę​ty grat wle​zie w mo​rze, nie mam za​mia​ru po​wtór​nie prze​ży​wać tam​tej hi​sto​rii — wy​ja​śnił. Śmi​gło​wiec le​ciał jed​nak spo​koj​nie, a w 19 mi​nut po wo​do​wa​niu „Li​ber​ty Bell 7" astro​nau​ta Gris​som sta​nął na po​kła​dzie lot​ni​skow​ca i zwró​cił się do ota​cza​ją​cych go ma​ry​na​rzy: — Pro​szę o szklan​kę wody. Słod​kiej wody! W kil​ka go​dzin póź​niej prze​wie​zio​no go, znów na śmi​głow​cu, na wy​spę Grand Ba​ha​ma, gdzie en​tu​zja​stycz​nie po​wi​ta​li go John Glenn oraz Wal​ter Schir​ra, a tak​że przed​sta​wi​cie​le NASA. Sko​ro tyl​ko za​koń​czy​ły się prze​pi​so​we ba​da​nia, le​ka​rze zaś stwier​dzi​li, iż astro​nau​ta był w do​sko​na​łej for​mie, „Gus" wy​mknął się ko​le​gom i zna​jo​mym, by uzy​skać ka​blo​we po​łą​cze​nie z żoną. Z po​kła​du „Ran​dol​pha" nadał bo​wiem tyl​ko ra​dio​wą de​pe​szę. We​dług ofi​cjal​ne​go ko​mu​ni​ka​tu NASA przy​czy​ną za​to​nię​cia „Li​ber​ty Bell 7" był przed​wcze​sny i przy​pad​ko​wy wy​buch ła​dun​ków wy​rzu​ca​ją​cych drzwi wła​zu. Mimo tej do​tkli​wej stra​ty lot Gris​so​ma uzna​no za cał​ko​wi​cie po​myśl​ny. Może naj​le​piej oce​nił całe wy​da​rze​nie astro​nau​ta Wal​ter Schir​ra. W roz​mo​wie ze stra​pio​ny​mi pi​lo​ta​mi śmi​głow​ców ra​tow​ni​czych oświad​czył z prze​ko​na​niem: — Je​ste​śmy szczę​śli​wi i wdzięcz​ni wam, że​ście ura​to​wa​li Gris​so​ma. Mo​że​my zbu​do​wać nowe kap​su​ły, ale trud​niej nam bę​dzie o ta​kie​go czło​wie​ka.

D O B A M A. . . S I E D E M N AŚ C I E WS C H O D Ó W S Ł O Ń C A

„Ko​smicz​ny bliź​niak" Ju​ri​ja Ga​ga​ri​na, Her​man Ti​tow, uro​dził się 11 wrze​śnia 1935 roku w sy​be​ryj​skiej wio​sce Pół​kow​ni​ko​wa nad rze​ką Bo​brów​ką w re​jo​nie Ał​ta​ju. O ro​dzin​nych stro​nach pi​sze w ten spo​sób: Je​stem pe​wien, iż nie zaj​mu​ją one ostat​nie​go miej​sca po​mię​dzy naj​pięk​niej​szy​mi miej​sco​wo​ścia​mi świa​ta. Tam​tej​sze lasy są peł​ne zwie​rzy​ny, rze​ki peł​ne ryb, łąki i pa​stwi​ska peł​ne nie​po​rów​na​ne​go wy​bo​ru kwia​tów. A w do​dat​ku czy​ste, nie​mal gór​skie po​wie​trze, nie​bo pur​pu​ro​we lub nie​mal czar​ne w nocy, z mi​ria​da​mi gwiazd mi​go​cą​cych wszyst​ki​mi od​cie​nia​mi dia​men​tów. Zimy są ostre, peł​ne burz i za​wie​ruch, wio​sny na​pły​wa​ją gwał​tow​nie ni​czym gór​skie po​to​ki. Miesz​kań​cy tam​tych oko​lic są cisi i dziel​ni, sza​nu​ją się wza​jem​nie, ko​cha​ją ży​cie i swo​ją zie​mię. To jest mój kraj... Ti​tow, ob​da​rzo​ny du​żym po​czu​ciem hu​mo​ru, nad​mie​nia w swej au​to​bio​gra​fii, iż nie​któ​rzy gor​li​wi pu​bli​cy​ści wy​my​śli​li ba​jecz​kę, ja​ko​by wła​śnie tam, na Sy​be​rii, spo​glą​da​jąc na mi​go​cą​ce gwiaz​dy, dru​gi ko​smo​nau​ta ra​dziec​ki po​sta​no​wił zo​stać lot​ni​kiem. Praw​dą jest, że jako chło​piec nie mia​łem żad​nych skłon​no​ści do lot​nic​twa. Na gwiaz​dy spo​glą​da​łem tak, jak mi​lio​ny in​nych chłop​ców w Ame​ry​ce, Fran​cji czy Afry​ce... Oj​ciec Her​ma​na, Stie​pan Ti​tow, był na​uczy​cie​lem li​te​ra​tu​ry i ję​zy​ka ro​syj​skie​go. Może z tej przy​czy​ny on wła​śnie zaj​mo​wał się wy​cho​wa​niem dzie​ci, Her​ma​na i jego młod​szej sio​stry Ze​mfi​ry. Mat​ka zaś, spo​koj​na i pra​co​wi​ta Alek​san​dra Mi​chaj​łow​na, ogra​ni​cza​ła się do pra​cy do​mo​wej i upra​wia​nia nie​wiel​kie​go ogród​ka. Na​jazd hi​tle​row​ski do​tknął ro​dzi​nę Ti​to​wów po​dob​nie jak ty​sią​ce in​nych ro​dzin w Związ​ku Ra​dziec​kim. W roku 1942 Stie​pan Ti​tow za​mie​nił swe ulu​bio​ne skrzyp​ce i przy​bo​ry ma​lar​skie na ka​ra​bin i sta​lo​wy hełm, po​szedł do woj​ska, a po​zo​sta​wio​na sama so​bie ro​dzi​na mu​sia​ła wła​sny​mi si​ła​mi wal​czyć o byt. Były to cięż​kie cza​sy. Alek​san​dra Mi​chaj​łow​na prze​nio​sła się z dzieć​mi do Maj​sko​je Utro, do swe​go ojca. Tam Her​man pra​co​wał wraz z nią w polu, po​ma​gał jej w domu, zbie​rał sia​no, pie​lił ogród, rą​bał drze​wo. Her​man miał 7 lat, gdy jego oj​ciec wy​ru​szał na woj​nę, 10 lat, gdy woj​na za​koń​czy​ła się. Oj​ciec po​wró​cił zdro​wy i cały i ro​dzi​na znów się prze​nio​sła do daw​ne​go miej​sca za​miesz​ka​nia. W cza​sie na​uki w szko​le pod​sta​wo​wej, jak sam ko​smo​nau​ta szcze​rze przy​zna​je, Her​man nie wy​róż​niał się żad​ny​mi spe​cjal​ny​mi zdol​no​ścia​mi. Lu​bił spor​ty, szcze​gól​nie zi​mo​we — nar​ciar​stwo i łyż​wiar​stwo, w le​cie z upodo​ba​niem za​ba​wiał się pił​ką. Był fa​na​ty​kiem kina, po​tra​fił oglą​dać in​te​re​su​ją​cy go film kil​ka​na​ście razy, a po​nie​waż jego fun​du​sze były ogra​ni​czo​ne, czę​sto do​sta​wał się do wnę​trza kina ko​rzy​sta​jąc z nie​uwa​gi bi​le​te​ra. Ze szko​ły pod​sta​wo​wej Her​man wy​szedł z prze​cięt​ny​mi stop​nia​mi i... ze zła​ma​ną w ro​we​ro​wym wy​pad​ku ręką. Już wte​dy zde​cy​do​wał, że jego dal​sza dro​ga ży​cio​wa wy​wie​dzie go w po​wie​trze. Zdał eg​za​mi​ny do Szko​ły Tech​nicz​nej, ukoń​czył ją, a ma​jąc 19 lat, prze​ży​wał pierw​sze emo​cje, ra​do​ści i roz​cza​ro​wa​nia na kur​sie pi​lo​ta​żu. Ale na​wet wte​dy nie za​-

bły​snął spe​cjal​ny​mi wa​lo​ra​mi, a na​wet — o zgro​zo! — omal nie zo​stał wy​rzu​co​ny z kur​su za brak zdy​scy​pli​no​wa​nia. Jego za​le​ty i zdol​no​ści ujaw​nia​ły się po​wo​li. Ukoń​czyw​szy Aka​de​mię Lot​ni​czą, otrzy​mał przy​dział na jed​no z lot​nisk pod Le​nin​gra​dem, po​czął pra​co​wać jako ob​la​ty​wacz i wy​ra​biał się na do​sko​na​łe​go, peł​no​war​to​ścio​we​go pi​lo​ta. W tym okre​sie po​znał swą przy​szłą żonę, Ta​ma​rę, pod​ów​czas stu​dent​kę ze Swa​to​wa pod Char​ko​wem. Mło​dzi wkrót​ce po​bra​li się. Ich pierw​sze dziec​ko, syn, uro​dzo​ne w roku 1960 z wadą ser​ca, umar​ło po 3 mie​sią​cach ku nie​po​mier​nej roz​pa​czy ro​dzi​ców. Jesz​cze przed tą tra​ge​dią Her​man prze​szedł przez sito se​lek​cyj​ne i zo​stał człon​kiem Ko​lek​ty​wu X. Nowy ro​dzaj pra​cy oraz in​ten​syw​ny tre​ning od​ry​wał jego my​śli od ro​dzin​nej tra​ge​dii i po​zwo​lił mu uspo​ko​ić się po pew​nym cza​sie. Gdy wy​bór pierw​sze​go ko​smo​nau​ty świa​ta zo​stał do​ko​na​ny, Ti​tow od​czuł zro​zu​mia​łe roz​cza​ro​wa​nie. Mi​nę​ło jed​nak ono szyb​ko. Wy​zna​czo​no go na za​stęp​cę Ga​ga​ri​na, to zaś zna​czy​ło, iż w na​stęp​nym wzlo​cie on weź​mie udział. Tak też się sta​ło. Ga​ga​rin za​dzi​wił świat swym hi​sto​rycz​nym okrą​że​niem Zie​mi po jej or​bi​cie, a Ti​tow za​dzi​wił świat jesz​cze bar​dziej. Oto bo​wiem, wy​star​to​waw​szy z Baj​ko​nu​ru na ,,Wo​sto​ku 2" w nie​dzie​lę 6 sierp​nia 1961, wy​ko​nał 17 okrą​żeń Zie​mi po jej or​bi​cie! Prze​by​wał w pę​dzą​cym stat​ku ko​smicz​nym 25 go​dzin i 18 mi​nut, znaj​do​wał się w sta​nie nie​waż​ko​ści peł​ną dobę, a co wię​cej, już po go​dzi​nie lotu, na or​bi​cie, za​jął się z po​wo​dze​niem ręcz​nym utrzy​my​wa​niem stat​ku we wła​ści​wym po​ło​że​niu, a więc w pew​nej mie​rze nim ste​ro​wał, sta​jąc się jak​by ko​smicz​nym ob​la​ty​wa​czem. Co praw​da, po​dob​ną czyn​ność wy​ko​ny​wa​li przed nim She​pard i Gris​som, ale w krót​ko​trwa​łym ,,sko​ku" po to​rze ba​li​stycz​nym. Lot Ju​ri​ja Ga​ga​ri​na wy​ka​zał, iż czło​wiek może żyć i pra​co​wać w po​za​ziem​skich wa​run​kach. Nie​mniej ucze​ni ra​dziec​cy po​sta​no​wi​li do​ko​nać pró​by, jak to się mówi, po​głę​bio​nej. Chcie​li prze​ko​nać się, jaki wpływ na czło​wie​ka bę​dzie miał lot dłu​gi, wie​lo​go​dzin​ny. Był to dal​szy krok na dro​dze do przy​szłych po​dró​ży mię​dzy​pla​ne​tar​nych, a w pierw​szym rzę​dzie do po​dró​ży na Księ​życ. Stąd de​cy​zja o lo​cie trwa​ją​cym po​nad dobę. Jego dłu​gość wy​nio​sła po​nad 700 000 ki​lo​me​trów, a więc rów​na była po​dwój​nej od​le​gło​ści od Księ​ży​ca. Ten dłu​go​trwa​ły lot po​zwo​lił na​ukow​com, le​ka​rzom i tech​ni​kom na po​czy​nie​nie bar​dzo istot​nych ob​ser​wa​cji i roz​wią​za​nie wie​lu pro​ble​mów. Start do pierw​sze​go w świe​cie dłu​go​dy​stan​so​we​go lotu ko​smicz​ne​go od​był się o go​dzi​nie 7.00 cza​su mo​skiew​skie​go. Po​przed​nią noc Her​man spę​dził w to​wa​rzy​stwie swe​go „du​ble​ra", czy​li „ko​smicz​ne​go bliź​nia​ka", któ​rym był An​drian Ni​ko​ła​jew. Ra​zem też, jak swe​go cza​su Ga​ga​rin z Ti​to​wem, uda​li się na​stęp​ne​go dnia o świ​cie na ko​smo​drom. Her​man wziął do ręki dzien​nik po​kła​do​wy „Wo​sto​ka 2" i skru​pu​lat​nie spraw​dził, czy ołó​wek do​brze jest przy​mo​co​wa​ny do okład​ki. Wi​dząc zdzi​wio​ne spoj​rze​nia ota​cza​ją​cych go tech​ni​ków, uśmiech​nął się. — Ju​rij nie umo​co​wał na​le​ży​cie ołów​ka, no i gdzieś go zgu​bił na or​bi​cie. Ja mo​je​go nie chcę zgu​bić. Ko​smo​nau​ta zna​lazł się w ka​bi​nie „Wo​sto​ka 2". Właz za​mknął się za nim bez​sze​lest​nie.

W ka​bi​nie było przy​jem​nie jak w miesz​kal​nym po​ko​ju. Na lot​ni​czym fo​te​lu, przy​po​mi​na​ją​cym szez​long, moż​na było sie​dzieć i le​żeć, pra​co​wać i od​po​czy​wać. Wszyst​ko znaj​do​wa​ło się pod ręką i przed ocza​mi Moż​na było swo​bod​nie się​gnąć ręką do każ​de​go przy​ci​sku i do każ​dej dźwi​gni. Stąd mo​głem kie​ro​wać stat​kiem pod​czas lotu, utrzy​my​wać łącz​ność ra​dio​wą z Zie​mią, tu mia​łem ro​bić no​tat​ki w dzien​ni​ku po​kła​do​wym. Od​dy​cha​łem lek​ko. Ła​god​ne świa​tło nie mę​czy​ło oczu. Kon​struk​to​rzy stwo​rzy​li wszyst​kie wa​run​ki dla pra​cy ko​smo​nau​ty. Po​my​śle​li o wszyst​kich wy​go​dach i pra​wie o kom​for​cie — wspo​mi​nał po​tem Ti​tow. Ka​bi​na „Wo​sto​ków" była rze​czy​wi​ście bez po​rów​na​nia wy​god​niej​sza i ob​szer​niej​sza niż kap​su​ły ame​ry​kań​skich stat​ków typu „Mer​cu​ry". Świad​czy o tym cho​ciaż​by po​rów​na​nie wagi: oko​ło 4700 ki​lo​gra​mów i oko​ło 1350 ki​lo​gra​mów. Jak wspo​mnia​no po​przed​nio, ra​dziec​kie ra​kie​ty-no​si​cie​le po​sia​da​ły znacz​nie więk​szą moc. Gło​śni​ki Baj​ko​nu​ru ogła​sza​ją 10-mi​nu​to​wy stan po​go​to​wia. Ko​smo​nau​ta wy​mie​nia ostat​nie zda​nia z prze​wod​ni​czą​cym ko​mi​sji pań​stwo​wej. Na za​py​ta​nie o sa​mo​po​czu​cie od​po​wia​da bez wa​ha​nia: — Sa​mo​po​czu​cie do​sko​na​łe. Mogę star​to​wać. Gło​śni​ki za​po​wia​da​ją 5-mi​nu​to​wy stan po​go​to​wia. Czas wle​cze się w żół​wim tem​pie. Per​so​nel punk​tu do​wo​dze​nia co chwi​la ukrad​kiem spo​glą​da na ze​gar​ki. At​mos​fe​ra Baj​ko​nu​ru osią​ga stan wrze​nia, cho​ciaż let​nie po​ran​ne po​wie​trze jest chłod​ne i rześ​kie. Gło​śni​ki wy​rzu​ca​ją: — ...pięć, czte​ry, trzy, dwa, je​den... Start! Z ma​te​ma​tycz​ną punk​tu​al​no​ścią roz​po​czy​na​ją pra​cę sil​ni​ki ra​kie​ty. „Wo​stok 2" drga, uno​si się, od​ry​wa od sta​no​wi​ska, cią​gnie za sobą dym i pło​mie​nie. Cia​ło ko​smo​nau​ty przy​gnia​ta na​ra​sta​ją​cy cię​żar. Ra​kie​ta prze​mie​nia się w nie​wiel​ki krą​żek, po​tem w le​d​wie wi​docz​ny punk​cik. Na Zie​mię do​cho​dzą pierw​sze sło​wa Ti​to​wa: — Lecę nad Zie​mią, nad na​szym kra​jem. Ra​kie​ta, bez​u​stan​nie na​bie​ra​jąc pręd​ko​ści i wy​so​ko​ści, kie​ru​je się na wschód. Jej tra​sa wie​dzie nad Azją, Oce​anem Spo​koj​nym, prze​cho​dzi w po​bli​żu Ame​ry​ki Po​łu​dnio​wej, po​tem idzie nad Atlan​ty​kiem, Afry​ką, po​łu​dnio​wo-wschod​nią Eu​ro​pą i do​bie​ga Związ​ku Ra​dziec​kie​go przy koń​cu pierw​sze​go okrą​że​nia Zie​mi. Od pierw​szych chwil lotu ra​kie​ty roz​po​czą​łem pra​cę: ob​ser​wo​wa​łem przy​rzą​dy, utrzy​my​wa​łem obu​stron​ną łącz​ność ra​dio​wą z punk​tem do​wo​dze​nia, przez ilu​mi​na​to​ry ob​ser​wo​wa​łem od​da​la​ją​cą się Zie​mię. Ho​ry​zont roz​sze​rzał się co​raz bar​dziej, a pole wi​dze​nia ogar​nia​ło co​raz więk​sze ob​sza​ry Zie​mi, za​la​ne ostrym sło​necz​nym świa​tłem. Wi​dok ten wy​wie​rał o wie​le więk​sze wra​że​nie niż ob​ra​zy oglą​da​ne przed​tem spod skrzy​deł sa​mo​lo​tu od​rzu​to​we​go. Prze​pięk​na ko​lo​ry​sty​ka przy​ro​dy przy​wo​dzi​ła na myśl wnę​trze mu​szel​ki mor​skiej, świa​tło zaś w ka​bi​nie było tak nie​zwy​kłe, iż wy​da​wa​ło się, że ilu​mi​na​to​ry zro​bio​ne są z róż​no​ko​lo​ro​wych szyb. Wy​raź​nie od​czu​wa​łem od​dzie​la​nie się po​szcze​gól​nych czło​nów ra​kie​ty no​śnej. Chro​no​metr wska​zy​wał, że „Wo​stok 2" za chwi​lę wej​dzie na or​bi​tę. Ocze​ki​wa​łem sta​nu nie​waż​ko​ści, któ​ry za chwi​lę wi​nien na​stą​pić. Przy​go​to​wa​łem się do tego. Stan ten na​stą​pił de​-

li​kat​nie, pra​wie nie​po​strze​że​nie, po od​dzie​le​niu się ostat​nie​go czło​nu ra​kie​ty... Już po pierw​szej go​dzi​nie lotu, gdy „Wo​stok 2" wle​ciał w cień Zie​mi, w tak zwa​ną „noc", ko​smo​nau​ta, zgod​nie z pro​gra​mem, uru​cho​mił dźwi​gnię znaj​du​ją​cą się po jego pra​wej stro​nie i w ten spo​sób przy​stą​pił do ręcz​ne​go ste​ro​wa​nia stat​kiem za po​mo​cą do​dat​ko​wych ra​kiet. Pró​ba mia​ła prze​bieg cał​ko​wi​cie po​myśl​ny, cho​ciaż na​le​ży wy​ja​śnić, iż, po​dob​nie jak pró​by She​par​da i Gris​so​ma, nie było to jesz​cze cał​ko​wi​te ste​ro​wa​nie w zna​cze​niu do​wol​nej zmia​ny tra​sy lotu. Nad roz​wią​za​niem tego ostat​nie​go za​gad​nie​nia spe​cja​li​ści [14] pra​cu​ją do dnia dzi​siej​sze​go . Nie​mniej Ti​tow wpro​wa​dził sta​tek w ko​zioł​ko​wa​nie, wy​pro​wa​dził z nie​go i do​wol​nie zmie​niał po​ło​że​nie „Wo​sto​ka 2" w sto​sun​ku do toru lotu. Gdy ra​kie​ta opu​ści​ła cień Zie​mi, ka​bi​nę za​la​ły po​to​ki sło​necz​ne​go świa​tła. Dla ko​smo​nau​ty na​stał dru​gi „dzień", glo​bus na ta​bli​cy przy​rzą​dów wska​zał, że wy​ko​na​ne zo​sta​ło peł​ne okrą​że​nie kuli ziem​skiej. O go​dzi​nie 11.48 cza​su mo​skiew​skie​go „Wo​stok 2" ukoń​czył dru​gie okrą​że​nie. Ti​tow, pra​cu​ją​cy przez cały czas i od​bie​ra​ją​cy bez​u​stan​nie de​pe​sze z Zie​mi oraz na​da​ją​cy mel​dun​ki, otrzy​mał mię​dzy in​ny​mi de​pe​szę od swe​go przy​ja​cie​la i po​przed​ni​ka. Ju​rij Ga​ga​rin od​by​wał w tym cza​sie trium​fal​ny ob​jazd Ame​ry​ki. Dro​gi Her​ma​nie, je​stem ca​łym ser​cem z tobą. Ści​skam cię, mój przy​ja​cie​lu, i moc​no ca​łu​ję. Ze wzru​sze​niem to​wa​rzy​szę ci na od​le​głość w two​im lo​cie, wie​rząc w jego po​myśl​ne za​koń​cze​nie i w to, że jesz​cze raz roz​sła​wi on na​szą wiel​ką oj​czy​znę, nasz na​ród ra​dziec​ki. Do ry​chłe​go zo​ba​cze​nia! Pę​dzą​cy w prze​stwo​rzach ko​smo​nau​ta zna​lazł czas, by przez ra​dio​te​le​fon nadać mniej ofi​cjal​ne de​pe​sze. Pod​czas dru​gie​go prze​lo​tu nad Afry​ką prze​słał po​zdro​wie​nia jej miesz​kań​com. Nie​co póź​niej wy​mie​nił de​pe​sze z pre​mie​rem Chrusz​czo​wem. W trze​cim okrą​że​niu po​zdro​wił ludy Eu​ro​py. Idą ko​lej​ne okrą​że​nia Zie​mi, na​stę​pu​ją po so​bie wscho​dy i za​cho​dy Słoń​ca. Ko​smo​nau​ta ma moż​ność stwier​dzić, iż po​szcze​gól​ne mo​rza i oce​any mają z tej wy​so​ko​ści od​mien​ne ko​lo​ry: Oce​an In​dyj​ski jest gra​na​to​wy, Mo​rze Ka​ra​ib​skie se​le​dy​no​we, Mo​rze Śród​ziem​ne ciem​no​błę​kit​ne. Wy​raź​nie roz​róż​nia rów​nież bar​wy na lą​dzie, zie​leń pól, ciem​niej​szą zie​leń la​sów, biel śnież​nych szczy​tów gór​skich. Nad Ame​ry​ką Po​łu​dnio​wą, le​cąc w ciem​no​ści, za​uwa​ża ty​sią​ce świa​te​łek Rio de Ja​ne​iro. Apa​ra​tu​ra „Wo​sto​ka 2", przy​rzą​dy i wskaź​ni​ki pra​co​wa​ły bez​błęd​nie, świad​cząc o zna​ko​mi​cie wy​ko​na​nym za​da​niu przez tech​ni​ków Baj​ko​nu​ru. Mu​szą stwier​dzić, że pod​czas ca​łe​go lotu, od star​tu aż do lą​do​wa​nia, ra​dio​tech​nicz​ne środ​ki łącz​no​ści, cała apa​ra​tu​ra ra​dio​wa, funk​cjo​no​wa​ły do​sko​na​le. Dwa rów​no​cze​śnie pra​cu​ją​ce na​daj​ni​ki krót​ko​fa​lo​we i trze​ci ul​tra​krót​ko​fa​lo​wy (wszyst​kie na pół​prze​wod​ni​[15] kach) , od​bior​ni​ki oraz mi​kro​fo​ny, za​mon​to​wa​ne we​wnątrz her​me​tycz​ne​go heł​mu i roz​miesz​czo​ne w ka​bi​nie, wy​so​ko​czu​łe słu​chaw​ki i gło​śni​ki umoż​li​wia​ły z każ​de​go punk​tu or​bi​ty prze​sy​ła​nie na​uko​wych da​nych, od​biór po​le​ceń z Zie​mi, prze​pro​wa​dza​nie roz​mów z prze​wod​ni​czą​cym ko​mi​sji pań​stwo​wej, głów​nym kon​struk​to​rem, le​ka​rza​mi i wie​lo​-

ma spe​cja​li​sta​mi. Sły​szal​ność była do​sko​na​ła. Po spo​so​bie wy​mo​wy, po bar​wie gło​su po​zna​wa​łem wie​le do​brze mi zna​nych lu​dzi, a na​wet mo​głem so​bie wy​obra​zić wy​raz ich twa​rzy... Krą​żąc po or​bi​cie Zie​mi sły​sza​łem, jak ra​dio​sta​cje wszyst​kich kra​jów, każ​da w swo​im ję​zy​ku, nada​wa​ły au​dy​cje o no​wym suk​ce​sie Związ​ku Ra​dziec​kie​go... Cy​to​wa​ny po​przed​nio dzien​ni​karz i pu​bli​cy​sta ame​ry​kań​ski, Wil​liam Roy Shel​ton, spe​cja​li​sta od za​gad​nień ko​smo​nau​tycz​nych, jesz​cze przed ukoń​cze​niem lotu Ti​to​wa na​pi​sał: Jest to osią​gnię​cie mo​gą​ce być po​rów​na​ne z osią​gnię​ciem Fer​dy​nan​da Ma​gel​la​na, któ​ry opły​nął glob ziem​ski w 1519, lub z po​dró​żą Ko​lum​ba do In​dii Za​chod​nich w 1492 roku. Po prze​le​ce​niu oko​ło 200 000 ki​lo​me​trów Her​man za​brał się, jak prze​wi​dy​wał plan za​jęć, do spo​ży​wa​nia po​sił​ku. Czyn​ność ta nie spra​wi​ła mu naj​mniej​szych trud​no​ści. Zresz​tą Ti​tow nie tyl​ko wy​ci​skał po​ży​wie​nie z tu​bek, jak Ga​ga​rin, ale rów​nież od​gry​zał ka​wał​ki chle​ba, prze​żu​wał i po​ły​kał wi​ta​mi​ni​zo​wa​ny gro​szek. Po po​sił​ku po​now​nie wpro​wa​dził w ruch ręcz​ne ste​ro​wa​nie, aż wresz​cie o go​dzi​nie 18.15, po nada​niu nor​mal​ne​go mel​dun​ku, po​wie​dział w ra​dio​te​le​fon: — Do​bra​noc, idę do łóż​ka — po chwi​li zaś do​dał z wro​dzo​nym mu hu​mo​rem: — Ży​czę wam, by​ście mie​li rów​nie do​bre spa​nie. Wszyst​ko prze​bie​ga wspa​nia​le. Ży​czę wam, dro​dzy mo​skwia​nie, do​brej nocy. Te​raz idę spać. Wy rób​cie, co chce​cie, ale ja idę spać! Że​la​zne ner​wy? Tak, ale za​ra​zem głę​bo​ka pew​ność w po​wo​dze​nie lotu, kom​plet​ne za​ufa​nie do czu​wa​ją​cych na Zie​mi lu​dzi, wia​ra w ja​kość sprzę​tu. Od​bior​ni​ki po​zo​sta​wa​ły włą​czo​ne, lecz — jak uprzed​nio uzgod​ni​li​śmy — nikt już nie ab​sor​bo​wał mnie py​ta​nia​mi. Ani je​den dźwięk nie do​cho​dził z Zie​mi — ra​dio​sta​cje tro​skli​wie dba​ły o za​bez​pie​cze​nie mego spo​ko​ju. Czas od wie​czo​ra 6 sierp​nia do go​dzi​ny 2 dnia 7 sierp​nia był prze​zna​czo​ny na to, abym od​po​czy​wał i spał. Aby nie od​dzie​lić się od fo​te​la, do​kład​nie się przy​pa​sa​łem i zmu​si​łem do za​śnię​cia. My, ko​smo​nau​ci, by​li​śmy przy​zwy​cza​je​ni przez le​ka​rzy do za​sy​pia​nia w każ​dej chwi​li i bu​dze​nia się do​kład​nie o ozna​czo​nej po​rze. Za​mkną​łem oczy i za​sną​łem. Ra​dio​te​le​me​trycz​na kon​tro​la funk​cjo​no​wa​nia urzą​dzeń stat​ku i przy​rzą​dów za​bez​pie​cza​ją​cych funk​cje ży​cio​we ko​smo​nau​ty kon​ty​nu​owa​ła swą bez​gło​śną pra​cę... Po​wi​nie​nem, po prze​spa​niu wy​zna​czo​ne​go od​cin​ka cza​su, obu​dzić się punk​tu​al​nie o go​dzi​nie 2 w dniu 7 sierp​nia. Spa​łem jed​nak dłu​żej o 35 mi​nut. Zro​zu​mia​no to na Zie​mi i nie bu​dzo​no mnie, po​zwa​la​jąc le​piej wy​po​cząć. W 2 mi​nu​ty po prze​bu​dze​niu i do​ko​na​niu nie​zbęd​nej to​a​le​ty przy​stą​pi​łem do pra​cy... Z „Wo​sto​ka 2" po​szedł na Zie​mię ko​lej​ny mel​du​nek ra​dio​te​le​fo​nicz​ny: — Nic mi się nie śni​ło, wy​spa​łem się do​sko​na​le. W póź​niej​szych re​la​cjach Her​man na​pi​sał ob​szer​niej: Sen w Ko​smo​sie jest bar​dzo przy​jem​ny. Prze​wra​cać się nie ma na czym, ręce i nogi nie drę​twie​ją. Czło​wiek czu​je się jak uno​szo​ny na mor​skiej fali... Od​po​czy​nek, po​ran​na gim​na​sty​ka i dal​sza pra​ca. Po​zo​sta​ło do prze​le​ce​nia po​nad 200 000 ki​lo​me​trów, czy​li pięć okrą​żeń Zie​mi, każ​de w cza​sie 89 mi​nut.

O go​dzi​nie 9 rano ,,Wo​stok 2" prze​la​ty​wał nad po​łu​dnio​wą Afry​ką, a w go​dzi​nę póź​niej zna​lazł się nad Ha​wa​ja​mi. Było to sie​dem​na​ste, koń​co​we okrą​że​nie glo​bu. Wła​śnie wte​dy usły​szał głos z punk​tu do​wo​dze​nia na ko​smo​dro​mie: — Czy je​steś go​tów do lą​do​wa​nia? Pro​gram lotu zo​stał już w peł​ni wy​ko​na​ny. Ti​tow był dum​ny i za​do​wo​lo​ny ze swej pra​cy. Od​czu​wał głę​bo​ką sa​tys​fak​cję, ale też i zro​zu​mia​łe zmę​cze​nie. Po​wo​li po​czy​nał tę​sk​nić za „ro​dzin​ną pla​ne​tą", za wła​snym kra​jem, to​też od​po​wie​dział ocho​czo: — Je​stem go​tów! Przed zej​ściem z or​bi​ty ko​smo​nau​ta od​po​wied​nio zo​rien​to​wał za​sob​nik i za po​mo​cą ra​kiet po​moc​ni​czych usta​wił go pod wła​ści​wym ką​tem do po​wierzch​ni Zie​mi. Zej​ście mu​sia​ło od​by​wać się ła​god​nie, stop​nio​wo, ina​czej ka​bi​na mo​gła​by roz​grzać się nad mia​rę i cał​ko​wi​cie spło​nąć. Nad Afry​ką uru​cho​mio​ny zo​stał me​cha​nizm ra​kie​to​wych sil​ni​ków ha​mu​ją​cych, pręd​kość po​czę​ła ma​leć. Na​ro​sło prze​cią​że​nie, jak za​wsze w po​dob​nych chwi​lach, w dol​nych gra​ni​cach at​mos​fe​ry za ilu​mi​na​to​ra​mi po​ka​za​ło się mo​rze ognia. „Wo​stok 2" pre​cy​zyj​nie zbli​żał się do prze​wi​dzia​ne​go miej​sca lą​do​wa​nia. Na wy​so​ko​ści oko​ło 7 ki​lo​me​trów ko​smo​nau​ta przy​stą​pił do koń​co​wej ak​cji lotu. Kon​struk​cja „Wo​sto​ka 2" prze​wi​dy​wa​ła dwa spo​so​by lą​do​wa​nia: w ka​bi​nie stat​ku lub dro​gą od​dzie​le​nia się od stat​ku na fo​te​lu i opusz​cze​nia się na spa​do​chro​nach. Mo​głem wy​ko​rzy​stać je​den lub dru​gi spo​sób. Czu​łem się do​brze i bez wa​hań po​sta​no​wi​łem wy​pró​bo​wać spo​sób dru​gi. Sko​ro tyl​ko „Wo​stok 2" zni​żył się na tyle, iż moż​na było do​ko​nać ka​ta​pul​to​wa​nia, od​dzie​li​łem się wraz z fo​te​lem od stat​ku. Nad gło​wą uj​rza​łem ja​sno​po​ma​rań​czo​wą cza​szę spa​do​chro​nu. W dole kłę​bi​ły się chmu​ry. Prze​do​staw​szy się przez nie, uj​rza​łem Zie​mię po​kry​tą zło​ci​stym ścier​ni​skiem. Po​zna​łem Woł​gę i roz​ło​żo​ne na jej brze​gach dwa mia​sta — Sa​ra​tów i En​gels. A więc wszyst​ko od​by​ło się tak, jak po​win​no się od​być: lą​do​wa​nie na​stą​pi​ło w ozna​czo​nym miej​scu, tam gdzie lą​do​wał rów​nież Ju​rij Ga​ga​rin... W po​wie​trzu nikt nie jest w sta​nie prze​wi​dzieć, co sta​nie się w na​stęp​nej se​kun​dzie. Tuż nad Zie​mią wiatr po​czął zno​sić ko​smo​nau​tę, a tak​że opa​da​ją​cą opo​dal na spa​do​chro​nach ka​bi​nę, w kie​run​ku po​bli​skie​go toru ko​le​jo​we​go, po któ​rym, jak na złość, pę​dził po​ciąg. Nie​wie​le bra​ko​wa​ło, by dziel​ny Ti​tow, prze​żyw​szy wspa​nia​ły lot ko​smicz​ny, do​stał się, w jak naj​bar​dziej „ziem​ski" spo​sób, pod koła pa​ro​wo​zu. Szczę​ście mu jed​nak do​pi​sa​ło, a tak​że przy​słu​ży​ła się umie​jęt​ność po​słu​gi​wa​nia się spa​do​chro​nem. Lot​nik wy​lą​do​wał po jed​nej stro​nie toru, „Wo​stok 2" po dru​giej. Była do​kład​nie go​dzi​na 10.18 cza​su mo​skiew​skie​go. W cza​sie swe​go lotu Ti​tow do​stą​pił dwóch za​szczy​tów: zo​stał przy​ję​ty w po​czet człon​ków Ko​mu​ni​stycz​nej Par​tii Związ​ku Ra​dziec​kie​go oraz uzy​skał awans do stop​nia ma​jo​ra (obec​nie jest pod​puł​kow​ni​kiem). Po po​wro​cie zaś do Mo​skwy na jego mun​du​rze za​wi​sła gwiaz​da Bo​ha​te​ra Związ​ku Ra​dziec​kie​go. W maju na​stęp​ne​go roku ma​jor Her​man Ti​tow od​by​wał po​dróż po Sta​nach Zjed​no​czo​nych, gdzie wi​ta​ły go z za​pa​łem set​ki ty​się​cy Ame​ry​ka​nów. Był też go​ściem pre​zy​den​ta

Ken​ne​dy'ego w Bia​łym Domu w Wa​szyng​to​nie. Pre​zy​dent na po​wi​ta​nie oświad​czył: — Chcę za​zna​czyć, że bar​dzo cie​szy​my się z przy​by​cia pana Ti​to​wa do Sta​nów Zjed​no​czo​nych. Póź​niej zaś Ken​ne​dy zwró​cił się bez​po​śred​nio do ko​smo​nau​ty: — Po​dzi​wiam pań​ski wy​czyn! Wy​czyn Ti​to​wa po​dzi​wia​ny był tak​że przez in​ne​go męż​czy​znę, pod​puł​kow​ni​ka ame​ry​kań​skie​go lot​nic​twa, któ​ry na​der chęt​nie opro​wa​dzał ra​dziec​kie​go go​ścia po Wa​szyng​to​nie. Ów ofi​cer by​naj​mniej nie za​zdro​ścił Her​ma​no​wi. Nie miał ku temu po​wo​dów, jako że on sam nie​daw​no do​ko​nał wy​czy​nu na świa​to​wą ska​lę, wy​czy​nu sta​wia​ją​ce​go go na rów​ni z naj​lep​szy​mi pio​nie​ra​mi Ko​smo​su. Tym ame​ry​kań​skim lot​ni​kiem był John Her​schel Glenn.

C ZŁ O WI E K O ŻE L AZN Y C H N E R WAC H

Po ba​li​stycz​nych wzlo​tach She​par​da i Gris​so​ma sta​ło się oczy​wi​ste, iż trze​cim ame​ry​kań​skim astro​nau​tą zo​sta​nie John Glenn, wy​stę​pu​ją​cy po​przed​nio jako za​stęp​ca obu ko​le​gów. Wia​do​mo było rów​nież, iż przy​go​to​wy​wa​ny jest lot czło​wie​ka po or​bi​cie oko​ło​ziem​skiej i że plan prze​wi​du​je wy​ko​na​nie trzech okrą​żeń. W mia​rę moż​no​ści przy​go​to​wa​nia te przy​śpie​szo​no, by do​rów​nać, a na​wet wy​prze​dzić Zwią​zek Ra​dziec​ki w ko​smo​nau​tycz​nych osią​gnię​ciach. Oczy​wi​ście w pierw​szej mie​rze mia​no na uwa​dze uzy​ska​nie osią​gnięć na​uko​wych i tech​nicz​nych, ale wzglę​dy kon​ku​ren​cyj​ne i pro​pa​gan​do​we rów​nież od​gry​wa​ły nie​ma​łą rolę, a dla ogó​łu spo​łe​czeń​stwa rolę za​sad​ni​czą. Am​bi​cja i duma Sta​nów Zjed​no​czo​nych zo​sta​ły po​waż​nie za​dra​śnię​te. Da​wa​ły się na​wet sły​szeć gło​sy, iż po​raż​kę na polu ko​smo​nau​ty​ki po​rów​nać moż​na do... klę​ski w Pe​arl Har​bo​ur! Oczy​wi​ście po​waż​niej i roz​sąd​niej my​ślą​cy lu​dzie wy​śmie​wa​li tego ro​dza​ju po​rów​na​nie, nie​mniej jed​nak prze​gra​ną od​czu​wa​no bar​dzo moc​no. Ame​ry​ka, kraj o nie​zwy​kle roz​wi​nię​tym prze​my​śle, o wspa​nia​łej tech​ni​ce, po​sia​da​ją​cy licz​ne za​stę​py do​sko​na​łych fa​chow​ców, szczy​cą​cy się swy​mi zdol​no​ścia​mi or​ga​ni​za​cyj​ny​mi oraz swym sty​lem ży​cia, po​ko​na​na zo​sta​ła przez... ko​mu​ni​stów! Prze​gra​nej zaś nikt nie był w sta​nie ne​go​wać. Wyż​szość lotu Ju​ri​ja Ga​ga​ri​na nad „sko​ka​mi" Ala​na She​par​da i Vir​gi​la Gris​so​ma była bez​spor​na, cho​ciaż oso​bi​ste wa​lo​ry wszyst​kich trzech moż​na było po​sta​wić w jed​nym rzę​dzie. Prze​wi​dy​wa​no, iż or​bi​tal​ny wzlot Glen​na na​stą​pi w koń​cu roku 1961, a naj​póź​niej w po​cząt​kach 1962. Do tego celu szy​ko​wa​no ra​kie​tę typu „Atlas", nie​mal dwu​krot​nie sil​niej​szą od ra​kie​ty „Red​sto​ne". Spo​dzie​wa​no się też, iż do tego cza​su Zwią​zek Ra​dziec​ki nie uczy​ni na​stęp​ne​go kro​ku na​przód, a „pro​wa​dze​nie" w wy​ści​gu przej​dzie w ręce astro​nau​tów z Cap Ca​na​ve​ral. Sierp​nio​wy wzlot Her​ma​na Ti​to​wa był gro​mem z ja​sne​go nie​ba dla ame​ry​kań​skich spe​cja​li​stów, a tak​że dla po​li​ty​ków z Wa​szyng​to​nu. O do​go​nie​niu ra​dziec​kiej ko​smo​nau​ty​ki prze​sta​li ma​rzyć naj​za​ja​dlej​si opty​mi​ści. Na​głów​ki pism ame​ry​kań​skich za​ro​iły się od hio​bo​wych na​głów​ków: PO​ZO​STA​LI​ŚMY W TYLE O DWA LATA! KO​MU​NI​ŚCI ZWY​CIĘ​ŻA​JĄ! OBUDŹ SIĘ, AME​RY​KO! KTO WI​NIEN? WY​ŚCIG PRZE​GRA​NY! CO DA​LEJ? CZY KIE​DY​KOL​WIEK OD​ZY​SKA​MY HE​GE​MO​NIĘ? STA​JE​MY SIĘ PO​ŚMIE​WI​SKIEM ŚWIA​TA!

Wzlot ame​ry​kań​skie​go astro​nau​ty stał się pa​lą​cą ko​niecz​no​ścią. Spo​łe​czeń​stwo do​ma​ga​ło się co​raz gło​śniej, by wresz​cie czyn​ni​ki od​po​wie​dzial​ne ock​nę​ły się z drzem​ki. Dzien​ni​ka​rze nie oszczę​dzi​li gorz​kich słów or​ga​ni​za​cji NASA, a rów​nież i wła​dzom w Wa​szyng​to​nie. Naj​prze​róż​niej​sze sto​wa​rzy​sze​nia, ligi, klu​by i związ​ki, tak licz​ne w Sta​nach Zjed​no​czo​nych, zwo​ły​wa​ły ze​bra​nia pro​te​sta​cyj​ne, mi​tyn​gi i wie​ce. Spo​kój i opa​no​wa​nie wy​ka​za​ła tyl​ko sió​dem​ka astro​nau​tów z Cap Ca​na​ve​ral. Gdy w Mo​skwie trwa​ły ży​wio​ło​we ma​ni​fe​sta​cje na cześć Her​ma​na Ti​to​wa, gdy z ca​łe​go świa​ta na​pły​wa​ły do Związ​ku Ra​dziec​kie​go de​pe​sze gra​tu​la​cyj​ne, na​ukow​cy, tech​ni​cy i astro​nau​ci ame​ry​kań​scy w po​cie czo​ła pra​co​wa​li nad do​pro​wa​dze​niem do skut​ku pierw​sze​go lotu or​bi​tal​ne​go. Ich przy​go​to​wa​nia na​po​ty​ka​ły naj​prze​róż​niej​sze prze​szko​dy, pla​ny ule​ga​ły ko​lej​nym de​ner​wu​ją​cym opóź​nie​niom, ter​min wzlo​tu sta​le prze​kła​da​no. A w ba​zie ra​kie​to​wej na Cap Ca​na​ve​ral astro​nau​ta John Glenn z olim​pij​skim spo​ko​jem ocze​ki​wał na swój wiel​ki dzień. Ra​kie​ta „Atlas" była na​dal wiel​ką nie​wia​do​mą. Kap​su​ła, na​zwa​na przez Glen​na „Friend​ship 7" („Przy​jaźń 7") ule​gła ko​lej​nym udo​sko​na​le​niom. Wy​cho​dzi​ły przy tym na jaw róż​ne nie​do​cią​gnię​cia tech​nicz​ne, na po​zór drob​ne, ale mo​gą​ce stać się przy​czy​ną nie​szczę​ścia. Po​pra​wia​no je, dys​ku​to​wa​no nad nimi, do​ko​ny​wa​no zmian. John Glenn cze​kał... Mimo na​ci​sku ze stro​ny pra​sy i po​na​glań Wa​szyng​to​nu kie​row​nic​two NASA nie stra​ci​ło gło​wy i zde​cy​do​wa​ło, iż wszel​kie ry​zy​ko lotu win​no zo​stać wy​eli​mi​no​wa​ne. W mie​siąc po star​cie Ti​to​wa, 13 wrze​śnia 1961 roku, wy​strze​lo​no z Cap Ca​na​ve​ral ra​kie​tę „Atlas" ze spe​cjal​nym za​sob​ni​kiem, we​wnątrz któ​re​go znaj​do​wał się „me​cha​nicz​ny czło​wiek" — sys​tem przy​rzą​dów me​cha​nicz​nych i elek​tro​nicz​nych, ma​ją​cych prze​ka​zać na Zie​mię wia​do​mo​ści o tym, jaki prze​bieg bę​dzie mia​ło od​dy​cha​nie czło​wie​ka na or​bi​cie i co na​le​ży przed​się​wziąć, by od​dy​cha​nie to mia​ło prze​bieg nor​mal​ny. „Me​cha​nicz​ny czło​wiek" wy​ko​nał po​myśl​ny lot po or​bi​cie, po​wró​cił i zo​stał wy​ło​wio​ny z oce​anu przez nisz​czy​ciel ,,De​ca​tur". Ale ujaw​nio​ne drob​ne wady przy​rzą​du i uster​ki w sys​te​mie od​de​cho​wym spo​wo​do​wa​ły, iż start ra​kie​ty z czło​wie​kiem na po​kła​dzie raz jesz​cze odło​żo​no. John Glenn... cze​kał. Dnia 10 li​sto​pa​da 1961 wy​strze​lo​no z Cap Ca​na​ve​ral ra​kie​tę z małp​ką Go​liath we wnę​[16] trzu kap​su​ły „Mer​cu​ry". Ra​kie​tą no​si​cie​lem była ra​kie​ta ,,Atlas E" . W 15 se​kund po star​cie, gdy sta​tek znaj​do​wał się jesz​cze w po​bli​żu Cap Ca​na​ve​ral, w polu wi​dze​nia zgro​ma​dzo​nych w ba​zie lu​dzi, je​den z trzech sil​ni​ków prze​stał dzia​łać. Dwa po​zo​sta​łe nie zdo​ła​ły utrzy​mać ra​kie​ty na kur​sie i w 30 se​kund od mo​men​tu star​tu kie​row​nic​two lo​tów zmu​szo​ne zo​sta​ło do nada​nia im​pul​su, któ​ry spo​wo​do​wał eks​plo​zję ra​kie​ty w po​wie​trzu. Nie​[17] szczę​sny Go​liath stra​cił ży​cie w mo​rzu pło​mie​ni, zgi​nął śmier​cią astro​nau​ty . To nie​po​wo​dze​nie, oglą​da​ne bez​po​śred​nio przez cały per​so​nel bazy ra​kie​to​wej łącz​nie z sió​dem​ką astro​nau​tów, wy​wo​ła​ło żywe za​nie​po​ko​je​nie spe​cja​li​stów i kie​row​nic​twa NASA, wstrzą​snę​ło ner​wa​mi za​ło​gi pla​nu ,,Mer​cu​ry". Je​że​li ra​kie​tę „Atlas" z małp​ką na

po​kła​dzie trze​ba było znisz​czyć, to jak moż​na pla​no​wać wy​sła​nie w kap​su​le czło​wie​ka?! Na gwałt po​czę​to spraw​dzać ob​li​cze​nia, do​szu​ki​wać się przy​czyn de​fek​tu, do​kład​nie prze​glą​dać każ​dą część na​stęp​ne​go eg​zem​pla​rza ra​kie​ty. Po dłu​go​trwa​łych na​ra​dach po​sta​no​wio​no wy​słać na or​bi​tę ra​kie​tę „Atlas D" z na​stęp​ną mał​pą, szym​pan​sem Enos. Enos wy​tre​so​wa​ny był w ten spo​sób, że w mo​men​cie za​pa​le​nia się świa​tła sy​gna​ło​we​go przy​ci​skał dźwi​gnię. Osią​gnię​to to przy po​mo​cy dość zna​nej me​to​dy tre​su​ry zwie​rząt. Gdy szym​pans przy​ci​skał dźwi​gnię, z au​to​ma​tu wy​pa​dał ba​nan — ulu​bio​ny przy​smak Eno​sa. Gdy dźwi​gni nie przy​ci​snął w od​po​wied​nim mo​men​cie, otrzy​my​wał lek​ki wstrząs elek​trycz​ny. W ten spo​sób szym​pans miał nada​wać ra​dio​we sy​gna​ły do sta​cji na​słu​cho​wych na Zie​mi, a tym sa​mym da​wać znak, iż w da​nym mo​men​cie lotu jest żywy i zdro​wy. Start od​był się 29 li​sto​pa​da. Prze​wi​dy​wa​no trzy okrą​że​nia Zie​mi. Dwa okrą​że​nia or​bi​ty mia​ły prze​bieg cał​ko​wi​cie za​do​wa​la​ją​cy. W ka​bi​nie za​pa​la​ły się świa​tła, Enos re​gu​lar​nie przy​ci​skał dźwi​gnię, na Zie​mię pły​nę​ły sy​gna​ły. Nikt jed​nak nie do​my​ślał się, iż skut​kiem de​fek​tu apa​ra​tu​ry nie​szczę​sny szym​pans za każ​dym po​cią​gnię​ciem dźwi​gni otrzy​my​wał za​miast spo​dzie​wa​ne​go ba​na​na... elek​trycz​ny wstrząs! Pod ko​niec dru​gie​go okrą​że​nia Zie​mi z kap​su​ły Eno​sa po​czę​ły na​pły​wać sy​gna​ły in​ne​go ro​dza​ju, nie nada​wa​ne już przez zwie​rzę, lecz przez sa​mo​czyn​ną apa​ra​tu​rę. Au​to​ma​ty sy​gna​li​zo​wa​ły, iż urzą​dze​nia elek​trycz​ne są prze​grza​ne. Nie​zbyt do​kład​nie dzia​łał rów​nież sys​tem utrzy​mu​ją​cy wła​ści​we po​ło​że​nie stat​ku ko​smicz​ne​go. A po​ło​że​nie to, szcze​gól​nie pod​czas od​pa​la​nia ra​kiet ha​mu​ją​cych, mia​ło wiel​kie zna​cze​nie. Drob​na nie​do​kład​ność i kap​su​ła mo​gła bądź wo​do​wać o set​ki ki​lo​me​trów od ocze​ku​ją​cych okrę​tów, bądź też spło​nąć w pio​no​wym nur​ko​wa​niu po​przez gę​ste war​stwy at​mos​fe​ry i ni​g​dy nie do​le​cieć do Zie​mi. Kie​row​nic​two punk​tu do​wo​dze​nia pod​ję​ło szyb​ko de​cy​zję ska​so​wa​nia trze​cie​go okrą​że​nia, pod​czas któ​re​go spra​wa mo​gła przy​brać tra​gicz​ny ob​rót. Od​pa​lo​no sil​ni​ki ha​mu​ją​ce, kap​su​łę skie​ro​wa​no w dół, a wkrót​ce nie​szczę​sny „astro​nau​ta", cią​gle ła​ko​mie spo​glą​da​ją​cy w za​mknię​ty otwór au​to​ma​tu z ba​na​na​mi, wy​ło​wio​ny zo​stał z Atlan​ty​ku i prze​wie​zio​ny na lot​ni​sko Kin​dley na Ber​mu​dach, gdzie za​ję​li się nim le​ka​rze, prze​róż​ni zaś spe​cja​li​ści roz​szy​fro​wa​li i prze​ana​li​zo​wa​li dane ze​bra​ne pod​czas lotu. Or​bi​tal​ny lot nie wy​warł, jak się oka​za​ło, na zwie​rzę​ciu żad​ne​go ujem​ne​go efek​tu. Na​wet nie​spra​wie​dli​wie otrzy​my​wa​ne wstrzą​sy nie wy​pro​wa​dzi​ły z rów​no​wa​gi Eno​sa, na​der fi​lo​zo​ficz​nie na​sta​wio​ne​go do ży​cia, a kry​tycz​nie do lu​dzi. Na kon​fe​ren​cji pra​so​wej, w cza​sie któ​rej ujaw​nio​no wy​ni​ki do​świad​cze​nia, mał​pa oka​zy​wa​ła cał​ko​wi​tą obo​jęt​ność, cier​pli​wie wy​łu​ski​wa​ła nie ist​nie​ją​ce pchły, oży​wia​ła się zaś tyl​ko na wi​dok ba​na​nów, któ​rych jej nie szczę​dzo​no, by na​pra​wić po​przed​nią krzyw​dę. Ale wady w sys​te​mie utrzy​my​wa​nia po​ło​że​nia kap​su​ły i nie​po​ko​ją​cy wzrost cie​pło​ty urzą​dzeń elek​trycz​nych spo​wo​do​wa​ły, iż start Joh​na Glen​na de​fi​ni​tyw​nie odło​żo​no do roku 1962. Pod​puł​kow​nik pi​lot John Her​schel Glenn to naj​star​szy wie​kiem zdo​byw​ca Ko​smo​su. Uro​dził się 18 lip​ca 1921 roku w mie​ście New Con​cord w sta​nie Ohio, a do​kład​niej mó​-

wiąc w osa​dzie Vam​brid​ge, od​le​głej od New Con​cord o 12 ki​lo​me​trów. Jego oj​ciec, John Glenn se​nior, był kon​duk​to​rem ko​le​jo​wym, a póź​niej po​rzu​cił ten za​wód i za​ło​żył warsz​tat ślu​sar​ski. Jesz​cze w szko​le pod​sta​wo​wej John Glenn ju​nior zo​stał człon​kiem klu​bu „Ohio Ran​gers", or​ga​ni​za​cji zbli​żo​nej do har​cer​stwa. Jed​nym ze zo​bo​wią​zań chłop​ców było wstrzy​ma​nie się od pa​le​nia pa​pie​ro​sów i uży​wa​nia wul​gar​nych wy​ra​żeń. Glenn, już wte​dy ob​da​rzo​ny sil​ną wolą i zdy​scy​pli​no​wa​niem, zo​bo​wią​za​nia do​trzy​mał: jego słow​nik po​zo​stał czy​sty do dziś, a pa​pie​ro​sy za​czął pa​lić do​pie​ro po doj​ściu do peł​no​let​no​ści, po​rzu​cił je jed​nak w dniu przy​ję​cia do ze​spo​łu astro​nau​tów. Uwa​żał, jak zresz​tą inni jego ko​le​dzy, iż pa​le​nie mo​gło​by od​bić się nie​ko​rzyst​nie na fi​zycz​nej for​mie. Jesz​cze jed​nym świa​dec​twem we​wnętrz​nej dys​cy​pli​ny mło​de​go Joh​na był fakt, iż za​wsze, bez przy​po​mi​na​nia i przy​mu​sza​nia, zgła​szał się re​gu​lar​nie na okre​so​we prze​glą​dy u den​ty​sty. Nikt, ani mło​dzież, ani star​si, do den​ty​sty zbyt chęt​nie nie cho​dzi. Uczci​wie trze​ba jed​nak do​dać, iż den​ty​sta po​sia​dał cór​kę An​nie, a po​mię​dzy mło​dy​mi wy​wią​za​ła się już wte​dy żywa sym​pa​tia. Po ukoń​cze​niu szko​ły pod​sta​wo​wej w New Con​cord John uczęsz​czał do szko​ły śred​niej w tym mie​ście. Po​waż​ny i opa​no​wa​ny, cho​ciaż ob​da​rzo​ny po​czu​ciem hu​mo​ru, uczył się do​sko​na​le, a jed​no​cze​śnie za​sły​nął jako spor​to​wiec. Pił​ka noż​na, ko​szy​ków​ka, te​nis, pły​wa​nie, łyż​wiar​stwo, dłu​go​dy​stan​so​we bie​gi, a tak​że... gra na trąb​ce! Gdy do​ra​sta​łem., nie za​sta​na​wia​łem się nad pro​ble​ma​mi Ko​smo​su, Póź​niej oczy​wi​ście, gdy już od kil​ku lat by​łem lot​ni​kiem, a loty ko​smicz​ne mia​ły roz​sze​rzyć ho​ry​zon​ty awia​cji, po​czą​łem czy​tać na ten te​mat i szu​kać od​po​wie​dzi na wie​le py​tań. Ale jako chło​piec by​naj​mniej nie by​łem zwa​rio​wa​ny na punk​cie la​ta​nia. Sa​mo​lo​ta​mi in​te​re​so​wa​łem się w ta​kim stop​niu, jak każ​dy chło​pak w moim wie​ku. In​te​re​so​wa​ło mnie głów​nie to, co po​zwa​la sa​mo​lo​to​wi le​cieć, tech​ni​ka i me​cha​ni​ka lotu. Gdy na​sza ro​dzi​na wy​bie​ra​ła się na prze​jażdż​kę au​tem, mój ku​zyn i ja bra​li​śmy ze sobą małe me​ta​lo​we sa​mo​lo​ci​ki, któ​re wy​su​wa​li​śmy przez okno sa​mo​cho​du, by ob​ser​wo​wać krę​cą​ce się Śmi​gla. Jed​nej zimy, gdy w New Con​cord wy​bu​chła epi​de​mia szkar​la​ty​ny, szko​łę za​mknię​to, a ja spę​dzi​łem oko​ło 3 ty​go​dni w domu. Za​czą​łem kle​cić mo​de​le la​ta​ją​ce i wkrót​ce wy​peł​ni​łem nimi cały po​kój. Za​bie​ra​łem je rów​nież i na po​dwó​rze i pusz​cza​łem w po​wie​trze. Gdy któ​ryś się roz​bił, moją naj​więk​szą am​bi​cją było zre​pe​ro​wać go i znów uczy​nić zdat​nym do la​ta​nia... Za​in​te​re​so​wa​nia lot​ni​cze Joh​na na​ra​sta​ły stop​nio​wo, aż wresz​cie prze​ro​dzi​ły się w nie​po​wstrzy​ma​ną na​mięt​ność. Gdy Sta​ny Zjed​no​czo​ne zna​la​zły się w sta​nie woj​ny z pań​stwa​mi osi, John do​sko​na​le wie​dział, iż prę​dzej czy póź​niej zo​sta​nie po​wo​ła​ny do woj​ska, to​też uczy​nił wszyst​ko, by do​stać się do lot​nic​twa. Jesz​cze przed zda​niem koń​co​wych eg​za​mi​nów w li​ceum ukoń​czył kurs pi​lo​ta​żu w New Phi​la​del​phia. Nie​co póź​niej za​cią​gnął się do lot​nic​twa ma​ry​nar​ki USA. W roku 1943, jako pod​po​rucz​nik, uzy​skał zło​te skrzy​deł​ka pi​lo​ta. W tym sa​mym roku oże​nił się z to​wa​rzysz​ką za​baw lat dzie​cin​nych i ko​le​żan​ką ze szko​ły śred​niej, zło​to​wło​są An​nie Ca​stor, cór​ką tego wła​śnie den​ty​sty, do któ​re​go tak re​gu​lar​nie i chęt​nie uczęsz​czał.

Glenn jest je​dy​nym lot​ni​kiem spo​śród astro​nau​tów, któ​ry brał udział w po​wietrz​nych ak​cjach bo​jo​wych dru​giej woj​ny świa​to​wej. Ame​ry​kań​scy astro​nau​ci byli po pro​stu zbyt mło​dzi, by zdą​żyć ukoń​czyć prze​szko​le​nie jesz​cze w cza​sie trwa​nia woj​ny, ra​dziec​cy zaś ko​smo​nau​ci byli wte​dy za​le​d​wie wy​rost​ka​mi. John Glenn wy​ko​nał 59 lo​tów bo​jo​wych, a póź​niej, gdy wy​sła​no go na nie​sław​ną woj​nę do Ko​rei, dal​sze 90. Za bo​jo​we za​słu​gi zo​stał czte​ro​krot​nie od​zna​czo​ny Di​stin​gu​ished Fly​ing Cross (Krzyż Lot​ni​czy) oraz dzie​wię​cio​krot​nie — Air Me​dal (Me​dal Lot​ni​czy). Ukoń​czyw​szy zna​ną szko​łę pi​lo​tów do​świad​czal​nych ma​ry​nar​ki USA w Pa​tu​xent Ri​ver, Glenn po​czął brać czyn​ny udział w do​sko​na​le​niu sze​re​gu no​wych ty​pów sa​mo​lo​tów od​rzu​to​wych. Jed​no​cze​śnie, z wła​ści​wą so​bie ener​gią i wy​trwa​ło​ścią, za​brał się do zor​ga​ni​zo​wa​nia pro​jek​to​wa​ne​go przez sie​bie re​kor​do​we​go lotu trans​kon​ty​nen​tal​ne​go od wy​brze​ży Pa​cy​fi​ku do wy​brze​ży Atlan​ty​ku. Tego ro​dza​ju prze​lo​ty były w Sta​nach Zjed​no​czo​nych bar​dzo po​pu​lar​ne i cie​szy​ły się dłu​go​let​nią tra​dy​cją. Lot zo​stał wy​ko​na​ny, re​kord usta​lo​ny. 16 lip​ca 1957 roku ma​jor Glenn wy​star​to​wał z Los An​ge​les, trzy​krot​nie uzu​peł​niał pa​li​wo w po​wie​trzu i po 3 go​dzi​nach 23 mi​nu​tach wy​lą​do​wał na lot​ni​sku Floyd Ben​nett Field pod No​wym Jor​kiem, bi​jąc po​przed​ni re​kord o 23 mi​nu​ty. Prze​cięt​na pręd​kość lotu wy​nio​sła 1160 ki​lo​me​trów na go​dzi​nę. Gdy w roku 1959 po​czę​to po​szu​ki​wać i se​lek​cjo​no​wać kan​dy​da​tów na astro​nau​tów, John Glenn bez wa​ha​nia zgło​sił swą kan​dy​da​tu​rę. Był już wte​dy zna​nym lot​ni​kiem i do​świad​czo​nym ob​la​ty​wa​czem. Mimo swe​go wie​ku zna​ko​mi​cie prze​trzy​mał wszel​kie pró​by i ba​da​nia, zo​stał przy​ję​ty do ze​spo​łu. Pra​cę i za​da​nia astro​nau​ty poj​mo​wał Glenn bar​dzo po​waż​nie: Ży​je​my pod gę​stą at​mos​fe​rą, któ​ra bro​ni nas od wro​gich ele​men​tów Ko​smo​su, ale za​ra​zem ukry​wa przed nami waż​ne ta​jem​ni​ce. Nie mo​że​my do​kład​nie stu​dio​wać nie​któ​rych gwiazd, na​wet przez naj​więk​sze te​le​sko​py, po​nie​waż mi​go​cą, a część ich świetl​nych krę​gów jest prze​sło​nię​ta przez at​mos​fe​rę. Nie mo​że​my zli​czyć spa​da​ją​cych ku nam me​te​orów, bez wpro​wa​dze​nia sta​cji ba​daw​czych w tych ob​sza​rach ko​smicz​nych, gdzie me​te​ory są naj​gę​ściej​sze. Nie mo​że​my do​kład​nie zmie​rzyć śmier​cio​no​śne​go pro​mie​nio​wa​nia obie​ga​ją​ce​go na​szą at​mos​fe​rą, bez za​ło​że​nia sta​łych łub pół​sta​łych ob​ser​wa​to​riów, ob​słu​gi​wa​nych przez wy​szko​lo​nych na​ukow​ców, „za​ko​twi​czo​nych" w tych re​jo​nach prze​strze​ni mię​dzy​pla​ne​tar​nej, gdzie pro​mie​nie wpa​da​ją na sie​bie i wy​twa​rza​ją nowe pro​mie​nio​wa​nie. Nie mo​że​my prze​po​wie​dzieć do​kład​nie po​go​dy, nie ma​jąc w Ko​smo​sie sta​cji me​te​oro​lo​gicz​nych, któ​re umiej​sco​wią bu​rze jesz​cze przed ich ufor​mo​wa​niem się. Gdy do​ko​na​my tego ostat​nie​go, bę​dzie​my mo​gli ostrzec rol​ni​ków na kil​ka ty​go​dni na​przód, a war​tość oca​lo​nych zbio​rów z pew​no​ścią po​kry​je dużą część kosz​tów na​sze​go pe​ne​tro​wa​nia Ko​smo​su. Część tych za​dań może być oczy​wi​ście wy​ko​na​na przy po​mo​cy in​stru​men​tów. Ale tyl​ko czło​wiek po​sia​da wy​obraź​nię, cie​ka​wość, zdol​ność do​strze​ga​nia naj​drob​niej​szych fak​tów i wła​ści​we​go re​ago​wa​nia na nie​spo​dzie​wa​ne zja​wi​ska. Dla​te​go w Ko​smo​sie po​trzeb​ny jest czło​wiek. My zaś, astro​nau​ci, wy​peł​nia​my na​szą mi​sję, do​po​ma​ga​jąc do osią​gnię​cia tego celu. Do tej pory za​le​d​wie roz​po​czę​li​śmy dzie​ło. Wy​pró​bo​wa​li​śmy urzą​dze​nia zdol​-

ne nieść czło​wie​ka w prze​strzeń ko​smicz​ną i ochra​niać go w tej prze​strze​ni. Po​czę​li​śmy ba​dać, ści​śle kon​tro​lu​jąc oko​licz​no​ści, jak czło​wiek zno​si to nowe śro​do​wi​sko i jaki efekt wy​wie​ra na jego or​ga​nizm dłu​ga po​dróż w Ko​smo​sie. Na pod​sta​wie tego wszyst​kie​go mamy na​dzie​ję za​pla​no​wać przy​szłe eks​pe​dy​cje — dys​po​nu​ją​ce udo​sko​na​lo​ny​mi urzą​dze​nia​mi i uwzględ​nia​ją​ce więk​szą ilość lu​dzi — aż wresz​cie pew​ną nogą sta​nie​my na dro​dze do tego, co we​dług nas jest jed​nym z naj​waż​niej​szych i naj​cen​niej​szych ce​lów uka​za​nych przez obec​ne stu​le​cie: do peł​ne​go po​zna​nia oto​cze​nia Czło​wie​ka... Te sło​wa na​pi​sał jed​nak Glenn po, a nie p r z e d swym lo​tem. Na ra​zie kon​cen​tro​wał się na tre​nin​gu. W sied​mio​oso​bo​wym ze​spo​le astro​nau​tów po​czął z miej​sca od​gry​wać przo​du​ją​cą rolę. Pra​co​wał z peł​nym po​świę​ce​niem. Wie​le jego po​my​słów do​ty​czą​cych tre​nin​gu za​ak​cep​to​wa​ło kie​row​nic​two ośrod​ka. I tak astro​nau​ci prze​by​li wy​czer​pu​ją​ce ty​go​dnio​we ćwi​cze​nia na pu​sty​ni Ne​wa​dy, by za​po​znać się z wa​run​ka​mi eg​zy​sten​cji na od​lu​dziu, na wy​pa​dek przy​mu​so​we​go lą​do​wa​nia w po​dob​nych oko​li​cach. Z wła​snej ini​cja​ty​wy spraw​dził Glenn re​ak​cję swe​go or​ga​ni​zmu na brak wody, po​zba​wia​jąc się ja​kich​kol​wiek pły​nów na prze​ciąg 24 go​dzin. Brał tak​że udział w pla​no​wa​niu nie​któ​rych urzą​dzeń kap​su​ły ko​smicz​nej. Ogrom​nie dbał o utrzy​ma​nie i po​lep​sze​nie kon​dy​cji fi​zycz​nej. Nie było dnia, by przed śnia​da​niem nie od​był 6-ki​lo​me​tro​we​go bie​gu po pla​ży mor​skiej. Zło​śli​wi — ta​kich zaś nie brak ni​g​dzie, na​wet w ośrod​ku ra​kie​to​wym — twier​dzi​li, iż John wy​bie​rał się na bie​go​wy tre​ning o świ​cie tak​że w dniu star​tu i że w ostat​niej chwi​li za​trzy​ma​li go ko​le​dzy. Twier​dze​nie to było jed​nak tyl​ko żar​tem: John za żad​ne skar​by świa​ta, za całe zło​to Klon​di​ke, nie zre​zy​gno​wał​by ze star​tu ani się na nie​go nie spóź​nił. Wie​le świa​tła na cha​rak​ter Glen​na rzu​cić może od​po​wiedź, któ​rą jesz​cze przed lo​tem dał pew​ne​mu na​tręt​ne​mu i nie​zbyt de​li​kat​ne​mu dzien​ni​ka​rzo​wi. John za​py​ta​ny zo​stał wręcz: — Je​że​li pan nie wró​ci, je​że​li zgi​nie pan w Ko​smo​sie, w jaki spo​sób, we​dług pana, wi​nien pana wspo​mi​nać syn? Było to py​ta​nie trud​ne, a za​ra​zem bru​tal​ne. Glenn jed​nak uśmiech​nął się i z wła​ści​wą so​bie pro​sto​tą i szcze​ro​ścią od​po​wie​dział przy​gła​dza​jąc rzed​ną​cą rudą czu​pry​nę: — Chciał​bym, by mój syn wie​rzył, że każ​dy z nas ma do wy​ko​na​nia za​da​nie na mia​rę swych naj​więk​szych moż​li​wo​ści i że ja sta​ra​łem się wy​ko​nać po​wie​rzo​ne mi za​da​nie. Je​śli moje pró​by były do​sta​tecz​nie wy​trwa​łe, to na​wet w wy​pad​ku nie​po​wo​dze​nia przy​czy​nię się za​pew​ne odro​bi​nę do po​stę​pu ludz​kiej wie​dzy. Ta odro​bi​na zaś może choć w mi​ni​mal​nym stop​niu uła​twić za​da​nie memu na​stęp​cy. Wy​da​je mi się, że je​śli mój syn to od​czu​je — zro​zu​mie i oce​ni, iż moje wy​sił​ki nie po​szły na mar​ne. 27 stycz​nia 1962 roku w ra​kie​to​wej ba​zie na Cap Ca​na​ve​ral zgro​ma​dzi​ły się tłu​my na​ukow​ców i dzien​ni​ka​rzy, przed​sta​wi​cie​le woj​ska i or​ga​ni​za​cji NASA, se​na​to​rzy i po​li​ty​cy z Wa​szyng​to​nu, by oglą​dać za​po​wie​dzia​ny wresz​cie start ra​kie​ty ,,Atlas D" wraz z kap​su​łą „Friend​ship 7", we wnę​trzu któ​rej pod​puł​kow​nik pi​lot John Glenn miał wy​ko​nać trzy okrą​że​nia Zie​mi. At​mos​fe​ra była na​pię​ta jak zwy​kle w po​dob​nych mo​men​tach, ale od​mien​na od at​mos​fe​ry po​przed​nich dwóch star​tów. Lot Glen​na był przed​się​wzię​ciem znacz​nie am​bit​-

niej​szym, nie​zwy​kle waż​nym ze wzglę​dów pro​pa​gan​do​wych, a za​ra​zem do​star​czyć miał wie​le no​wych i cen​nych wia​do​mo​ści o Ko​smo​sie. W przed​się​wzię​cie to za​an​ga​żo​wa​no bez po​rów​na​nia więk​szą ilość lu​dzi niż w pró​bach po​przed​nich: oko​ło 2000 pra​cow​ni​ków bazy ra​kie​to​wej Cap Ca​na​ve​ral, 15 000 osób w po​go​to​wiu na trzech lot​ni​skow​cach i dwu​dzie​stu in​ne​go ro​dza​ju okrę​tach dla umiej​sco​wie​nia, wy​ło​wie​nia i ewen​tu​al​nie wy​ra​to​wa​nia wo​du​ją​ce​go astro​nau​ty, oko​ło 15 000 na​ukow​ców, tech​ni​ków i ro​bot​ni​ków, któ​rzy przez 4 lata bra​li udział w przy​go​to​wa​niu or​bi​tal​ne​go wzlo​tu i któ​rzy ze zro​zu​mia​łych wzglę​dów byli oso​bi​ście w star​cie za​in​te​re​so​wa​ni, poza tym per​so​nel osiem​na​stu sta​cji na​słu​cho​wych, roz​sia​nych do​ko​ła glo​bu na czte​rech kon​ty​nen​tach i na po​kła​dach stat​ków roz​miesz​czo​nych na Atlan​ty​ku i Pa​cy​fi​ku. Kap​su​ła „Friend​ship 7" po​sia​da​ła znacz​nie wię​cej tle​nu, nad​tlen​ku wo​do​ru i po​ży​wie​nia niż „Fre​edom 7" i „Li​ber​ty Bell 7". Do​dat​ko​wych emo​cji do​star​cza​ła ra​kie​ta „Atlas D", któ​rej jesz​cze nie uży​to przy star​tach z czło​wie​kiem na po​kła​dzie. Naj​wię​cej jed​nak emo​cji do​star​czał fakt, iż do dnia 27 stycz​nia start Joh​na Glen​na od​wo​ły​wa​no aż sześć razy! Ale 27 stycz​nia, we​dług so​len​nych za​po​wie​dzi kie​row​nic​twa bazy, wszyst​ko było „za​pię​te na ostat​ni gu​zik", a po​wo​dze​nie za​pew​nio​ne. Astro​nau​tę obu​dzo​no tuż po pół​no​cy, dok​tor Do​uglas prze​pro​wa​dził ostat​nie ba​da​nia. Astro​nau​ta Car​pen​ter, za​stęp​ca Glen​na, do​po​mógł ko​le​dze w mo​zol​nym przy​wdzie​wa​niu i do​pa​so​wy​wa​niu ko​smicz​ne​go ubio​ru. Prze​jazd do plat​for​my star​to​wej, win​da, ulo​ko​wa​nie się z po​mo​cą Car​pen​te​ra w ka​bi​nie, po​łą​cze​nie wszyst​kich prze​wo​dów i ka​bli, wy​pró​bo​wa​nie łącz​no​ści ra​dio​te​le​fo​nicz​nej, wy​cze​ki​wa​nie na start. W ka​bi​nie stat​ku ko​smicz​ne​go astro​nau​ta Glenn wy​cze​ki​wał przez 5 go​dzin i 11 mi​nut. Do​cze​kał się... od​wo​ła​nia lotu. Na 20 mi​nut przed osta​tecz​nie wy​zna​czo​nym cza​sem wzlo​tu kie​row​nik ope​ra​cji, Wal​ter Wil​liams, start ska​so​wał. Tym ra​zem na prze​szko​dzie sta​nę​ły złe wa​run​ki me​te​oro​lo​gicz​ne. John Glenn opu​ścił ka​bi​nę „Friend​ship 7" i z ka​mien​nym wy​ra​zem twa​rzy sta​nął na Zie​mi, od któ​rej sie​dem razy usi​ło​wał się ode​rwać. Roz​cza​ro​wa​nie i przy​gnę​bie​nie ukrył tak głę​bo​ko, iż wy​wiódł w pole na​wet le​ka​rzy. Z ust nie wy​rwa​ło mu się naj​ła​god​niej​sze prze​kleń​stwo. Po prze​ba​da​niu pe​cho​we​go astro​nau​ty dok​tor Ro​bert Voas, psy​cho​log ośrod​ka ra​kie​to​we​go, oświad​czył z prze​ko​na​niem: — Tego czło​wie​ka nic nie jest w sta​nie wy​pro​wa​dzić z rów​no​wa​gi. Dok​tor Stan​ley Whi​te, na​czel​ny le​karz ośrod​ka, był nie​co od​mien​ne​go zda​nia: — Z rów​no​wa​gi wy​pro​wa​dzi​ło​by go tyl​ko jed​no: za​gro​że​nie, iż zo​sta​nie za​stą​pio​ny przez in​ne​go astro​nau​tę. Jest wto​rek 20 lu​te​go 1962 roku. Dzień jesz​cze jed​nej pró​by star​tu. Astro​nau​ta wcho​dzi na plat​for​mę. Tech​ni​cy stwier​dza​ją, iż je​den z mi​kro​fo​nów heł​mu nie funk​cjo​nu​je i trze​ba go wy​mie​nić —26 mi​nut zwło​ki. Przy za​my​ka​niu drzwi wła​zu ła​mie się je​den z bol​ców — 40 mi​nut zwło​ki. Wy​mia​na uszko​dzo​nej bu​tli z płyn​nym tle​nem —24 mi​nu​ty zwło​ki. Wy​raz twa​rzy Glen​na nie zmie​nił się ani na jotę. Umiesz​czo​ny sa​mot​nie na szczy​cie ra​kie​ty cze​kał, wy​mie​niał żar​to​bli​we uwa​gi z tech​ni​ka​mi i ko​le​ga​mi astro​nau​ta​mi z punk​tu

do​wo​dze​nia. Car​pen​ter był nie tyl​ko za​stęp​cą Glen​na, nie tyl​ko do​brym ko​le​gą i przy​ja​cie​lem, ale tak​że czło​wie​kiem peł​nym tak​tu i zro​zu​mie​nia. Wy​sta​rał się o kom​bi​no​wa​ne po​łą​cze​nie ra​dio​wo-te​le​fo​nicz​ne z An​nie Glenn, któ​ra wraz z sy​na​mi tkwi​ła w od​le​gło​ści kil​ku​dzie​się​ciu ki​lo​me​trów przed ekra​nem te​le​wi​zyj​nym, spo​dzie​wa​jąc się lada chwi​la uj​rzeć start męża i co​raz bar​dziej nie​po​ko​jąc się, iż star​tu tego nie wi​dzi. Nie wia​do​mo, jaki wpływ wy​war​ła roz​mo​wa na sa​mo​po​czu​cie astro​nau​ty. Wia​do​mo na​to​miast, iż John po​cie​szał, uspo​ka​jał żonę i za​pew​niał, iż w nie​dłu​gim cza​sie zo​ba​czy ją po po​wro​cie z Ko​smo​su. Wresz​cie padł, jak​że wy​cze​ki​wa​ny, roz​kaz star​tu. Glenn z nie​wia​ry​god​nym spo​ko​jem po​wta​rzał za Ala​nem She​par​dem, sie​dzą​cym przed mi​kro​fo​nem w punk​cie do​wo​dze​nia: — ...trzy, dwa, je​den, zero... Za​płon! Do​kład​nie o 9.57 miej​sco​we​go cza​su „Atlas D" ode​rwał się od Zie​mi. W mo​men​cie tym [18] au​to​ma​ty za​re​je​stro​wa​ły, iż puls Glen​na wy​no​sił 110 ude​rzeń na mi​nu​tę . — Od​pa​le​nie! — padł pierw​szy mel​du​nek astro​nau​ty. — Chro​no​metr pra​cu​je. Idzie​my w dro​gę! W 3 mi​nu​ty po star​cie sta​tek ko​smicz​ny znikł z pola wi​dze​nia ośrod​ka na Cap Ca​na​ve​ral. Wkrót​ce po​tem Glenn ra​por​to​wał: — Siła przy​cią​ga​nia: zero. Czu​ję się świet​nie. Kap​su​ła prze​krę​ca się. Wi​dok jest wspa​nia​ły!... Kap​su​ła prze​krę​co​na, wi​dzę ko​zioł​ku​ją​cy człon o 200 jar​dów z tyłu. Wy​glą​da [19] prze​pięk​nie . Pierw​szy Ame​ry​ka​nin zna​lazł się na oko​ło​ziem​skiej or​bi​cie! Glenn do​ko​ny​wał ob​ser​wa​cji na​uko​wych, prze​ka​zy​wał mel​dun​ki ra​dio​te​le​fo​nem, od​bie​rał in​struk​cje, pró​bo​wał je​dze​nia, spraw​dzał apa​ra​tu​rę po​kła​do​wą, uru​cho​mił ręcz​ne ste​ro​wa​nie kap​su​łą, sło​wem — wy​ko​ny​wał te wszyst​kie czyn​no​ści, któ​re wy​ko​ny​wa​li przed nim ko​smo​nau​ci ra​dziec​cy i, czę​ścio​wo, astro​nau​ci ame​ry​kań​scy. Jed​nak​że już pod ko​niec pierw​sze​go okrą​że​nia Zie​mi uległ de​fek​to​wi je​den z sil​ni​ków ra​kie​to​wych, utrzy​mu​ją​cych kap​su​łę w pra​wi​dło​wym po​ło​że​niu. Astro​nau​ta zmu​szo​ny był po​now​nie prze​jąć ste​ry, nie dla eks​pe​ry​men​tu tym ra​zem, ale z ko​niecz​no​ści. Był to jed​nak de​fekt sto​sun​ko​wo drob​ny i Glenn wca​le się nim nie przej​mo​wał. W dru​gim okrą​że​niu wy​da​rzył się de​fekt sys​te​mu ży​ro​sko​po​we​go i kap​su​ła „Friend​ship 7" po​czę​ła ob​ra​cać się do​ko​ła swej osi po​dłuż​nej. I z tym uszko​dze​niem Glenn po​ra​dził so​bie ła​two. Ale wła​śnie w dru​gim okrą​że​niu jed​na ze sta​cji na​słu​cho​wych wy​chwy​ci​ła wy​so​ce nie​po​ko​ją​cy sy​gnał do​no​szą​cy, iż wiel​ka tar​cza ża​ro​od​por​na, ma​ją​ca chro​nić kap​su​łę przed [20] go​rą​cem przy zej​ściu w gę​ste war​stwy at​mos​fe​ry, ob​lu​zo​wa​ła się . Za​gro​że​nia nie było, do​pó​ki „Friend​ship 7" znaj​do​wał się na or​bi​cie, po​nie​waż trzy me​ta​lo​we pasy od za​sob​ni​ka z ra​kie​ta​mi ha​mu​ją​cy​mi, umiesz​czo​ne​go za ple​ca​mi astro​nau​ty na ze​wnątrz szer​sze​go

koń​ca kap​su​ły, moc​no przy​ci​ska​ły tar​czę i utrzy​my​wa​ły ją w po​zy​cji. Je​że​li jed​nak po od​pa​le​niu ra​kiet ha​mu​ją​cych za​sob​nik i pasy zo​sta​ły​by od​rzu​co​ne, jak prze​wi​dy​wał pro​gram lotu, ob​lu​zo​wa​na tar​cza ochron​na sta​ła​by się na​rzę​dziem śmier​ci. W nor​mal​nych wa​run​kach tar​cza ochron​na, po prze​by​ciu stre​fy „ba​rie​ry ciepl​nej" i po otwar​ciu głów​ne​go spa​do​chro​nu, win​na zo​stać zwol​nio​na i za​wi​snąć na pew​ne​go ro​dza​ju [21] dłu​gim wor​ku o kil​ka me​trów pod opa​da​ją​cą kap​su​łą . Ce​lem tego urzą​dze​nia było zmniej​sze​nie wstrzą​su przy ude​rze​niu o po​wierzch​nię wody. Tar​cza po​win​na ude​rzyć pierw​sza, a wo​rek miał dzia​łać jako swe​go ro​dza​ju amor​ty​za​tor. Je​że​li jed​nak ża​ro​od​por​na tar​cza od​cze​pi​ła​by się lub prze​mie​ści​ła przed zej​ściem w gę​stą at​mos​fe​rę, po​twor​ne go​rą​co mo​men​tal​nie sto​pi​ło​by cien​ką ścian​kę kap​su​ły i w mgnie​niu oka prze​mie​ni​ło​by astro​nau​tę w garść po​pio​łu! Ko​lej​ne sta​cje na​słu​cho​we po​twier​dza​ły dra​ma​tycz​ny sy​gnał i w punk​cie do​wo​dze​nia na Cap Ca​na​ve​ral po​wsta​ło prze​ra​że​nie, cho​ciaż wszy​scy si​li​li się na za​cho​wa​nie zim​nej krwi. Oczy​wi​ście nie prze​ka​za​no astro​nau​cie groź​nej in​for​ma​cji, ale Glenn sam po​czął do​my​ślać się ja​kichś trud​no​ści ze spo​so​bu i tre​ści za​da​wa​nych mu z Zie​mi py​tań. Ochron​nej tar​czy nie wi​dział z ka​bi​ny, nie miał rów​nież na ta​bli​cy przy​rzą​dów żad​ne​go wskaź​ni​ka co do jej po​ło​że​nia i sta​nu. Spe​cja​li​ści wszel​kie​go ro​dza​ju roz​po​czę​li w punk​cie do​wo​dze​nia go​rącz​ko​we na​ra​dy. Pierw​szym i za​sad​ni​czym py​ta​niem było, czy na​le​ży wie​rzyć te​le​me​trycz​ne​mu sy​gna​ło​wi do​no​szą​ce​mu o ob​lu​zo​wa​niu tar​czy. Bły​ska​wicz​nie po​łą​czo​no się z wy​twór​nią McDon​nel. Jed​nak tam​tej​si eks​per​ci zdo​by​li się tyl​ko na nie wy​ja​śnia​ją​ce ni​cze​go oświad​cze​nie: — Czuł​ki na tar​czy po​win​ny prze​ka​zy​wać istot​ny stan rze​czy, ale rów​nie do​brze mogą nada​wać myl​ny sy​gnał. Jed​no nie ule​ga​ło wąt​pli​wo​ści: je​śli sy​gnał był wła​ści​wy, a nie zo​sta​ną na​tych​miast przed​się​wzię​te środ​ki ra​tun​ku, astro​nau​ta nie po​wró​ci na Zie​mię żywy. Je​dy​nym lo​gicz​nym po​su​nię​ciem było po​zo​sta​wie​nie na miej​scu urzą​dzeń ra​kiet ha​mu​ją​cych oraz pa​sów na​wet po ich uży​ciu. Li​czo​no mia​no​wi​cie na to, że zdo​ła​ją one utrzy​mać ochron​ną tar​czę w kry​tycz​nym mo​men​cie. Po sto​pie​niu zaś za​sob​ni​ka i pa​sów — co było nie​unik​nio​ne — spo​dzie​wa​no się, że na​cisk po​wie​trza na​dal utrzy​ma tar​czę przy ścian​ce kap​su​ły. Trud​no było jed​nak prze​wi​dzieć, czy teo​re​tycz​ne roz​wa​ża​nia znaj​dą po​twier​dze​nie w prak​ty​ce i czy nie wy​ło​nią się do​dat​ko​we kom​pli​ka​cje wy​wo​ła​ne tą zmia​ną. Pod​czas gdy Glenn wy​ko​ny​wał trze​cie i ostat​nie okrą​że​nie Zie​mi, w punk​cie do​wo​dze​nia osta​tecz​nie zde​cy​do​wa​no nie zwal​niać za​sob​ni​ka i pa​sów. Astro​nau​ta Wal​ter Schir​ra, prze​by​wa​ją​cy na sta​cji na​słu​cho​wej na Ha​wa​jach, prze​ka​zał tę in​struk​cję Glen​no​wi, po czym włą​czo​no sil​ni​ki ha​mu​ją​ce. John Glenn, prze​la​tu​ją​cy nad sta​cją na​słu​cho​wą w Cor​pus Chri​sti, zo​stał za​py​ta​ny z Zie​mi, czy wie, dla​cze​go nie po​zwo​lo​no mu zwal​niać za​sob​ni​ka. — Tak, do​my​ślam się — od​po​wie​dział. W gło​sie jego nie moż​na było wy​czuć żad​nej

zmia​ny. Nic jed​nak nie odda na​stro​ju, któ​ry za​pa​no​wał na Cap Ca​na​ve​ral w mo​men​cie, gdy wska​za​nia przy​rzą​dów śle​dzą​cych tra​sę lotu uwi​docz​ni​ły, iż „Friend​ship 7" do​cho​dził do stre​fy mak​sy​mal​ne​go żaru. Lu​dziom dy​go​ta​ły dło​nie, na czo​łach per​lił się pot, wy​sił​ki opa​no​wa​nia gło​su speł​zły na ni​czym. Ner​wo​we na​prę​że​nie do​szło do szczy​tu, gdy, jak zwy​kle w dol​nych war​stwach jo​nos​fe​ry, urwał się wszel​ki kon​takt ra​dio​wy z astro​nau​tą. Upły​wa​ły mi​nu​ty, czas wlókł się prze​raź​li​wie po​wo​li. Ra​dio​wa ci​sza prze​cią​ga​ła się nad mia​rę, aż wresz​cie po 4 mi​nu​tach prze​rwy dał się sły​szeć we​so​ły głos Glen​na: — Ależ to był fa​jer​werk! Wes​tchnie​nie ulgi jed​no​gło​śnie wy​rwa​ło się ze wszyst​kich pier​si. Astro​nau​ta wy​szedł z opre​sji cało! Od tej chwi​li po​myśl​ne mel​dun​ki sy​pa​ły się je​den po dru​gim. O go​dzi​nie 14.37 otwo​rzył się pierw​szy spa​do​chron. O go​dzi​nie 14.40 otwo​rzył się spa​do​chron głów​ny, a Glenn wy​krzyk​nął: — To naj​pięk​niej​szy wi​dok, jaki moż​na w ży​ciu uj​rzeć! O go​dzi​nie 14.39 okrę​to​we sta​cje ra​dio​lo​ka​cyj​ne umiej​sco​wi​ły kap​su​łę. O go​dzi​nie 14.43 nisz​czy​ciel ,,Noa", znaj​du​ją​cy się o 10 ki​lo​me​trów od miej​sca wo​do​wa​nia, do​strzegł kap​su​łę w wo​dzie. Na​stą​pił wy​ścig po​mię​dzy nisz​czy​cie​lem i śmi​głow​ca​mi wy​sła​ny​mi z po​kła​du lot​ni​skow​ca „Ran​dolph". Wy​grał ,,Noa", któ​re​mu przy​padł w udzia​le za​szczyt wy​ło​wie​nia „Friend​ship 7" z astro​nau​tą we wnę​trzu w 18 mi​nut po wo​do​wa​niu. Kap​su​łę ostroż​nie zło​żo​no na po​kła​dzie. Po​czą​łem wy​peł​zać przez gór​ny otwór, by unik​nąć wy​rzu​ce​nia bocz​nych drzwi wła​zu i wstrzą​śnię​cia przy​rzą​dów we​wnątrz ka​bi​ny. Było mi jed​nak tak go​rą​co, iż zde​cy​do​wa​łem się wyjść naj​ła​twiej​szą dro​gą. Roz​ka​za​łem za​ło​dze od​da​lić się, a gdy mi za​mel​do​wa​no o tym, ude​rzy​łem przy​cisk wła​zu i... zy​ska​łem je​dy​ne w tym lo​cie ska​le​cze​nie — star​ty na​skó​rek pra​wej dło​ni. Po​tem wy​do​sta​łem się na ze​wnątrz. W ka​pi​tań​skiej ka​bi​nie Glenn zdjął wresz​cie ko​smicz​ny strój. Gdy wy​szedł na po​kład w mo​krej od potu bie​liź​nie, po​da​no mu szklan​kę lo​do​wa​to zim​nej her​ba​ty. Łap​czy​wie wy​pił na​pój, po​dzię​ko​wał i prze​je​chał dło​nią po krót​ko ostrzy​żo​nej ru​da​wej czu​pry​nie. Od​chrząk​nął i za​uwa​żył od nie​chce​nia, wska​zu​jąc na le​żą​cą opo​dal kap​su​łę: — Tam było bar​dzo go​rą​co. Do​pie​ro po po​wro​cie na Zie​mię oka​za​ło się, iż ża​ro​od​por​ny pan​cerz, któ​ry tyle za​mie​sza​nia wy​wo​łał na punk​cie do​wo​dze​nia i na wszyst​kich sta​cjach na​słu​cho​wych, przez cały czas był w zu​peł​nym po​rząd​ku. Alar​mo​wy sy​gnał wy​wo​ła​ny zo​stał drob​ną uster​ką. Ale... John Glenn nie wie​dział o tym pod​czas lotu! Prysz​nic, ba​da​nie le​kar​skie, ra​dio​te​le​fo​nicz​na roz​mo​wa z pre​zy​den​tem Ken​ne​dy'm, roz​mo​wa z An​nie, pierw​sze spra​woz​da​nie na​gry​wa​ne na ta​śmę ma​gne​to​fo​no​wą. Krót​ka po​dróż śmi​głow​cem na po​kład lot​ni​skow​ca „Ran​dolph". Dłuż​sza po​dróż sa​mo​lo​to​wa na lot​-

ni​sko na wy​spie Grand Turk. Po​wi​ta​nie przez cze​ka​ją​cych tam ko​le​gów astro​nau​tów. Mel​dun​ki, spra​woz​da​nia, dal​sze ba​da​nia le​kar​skie, pró​by. Jed​ną z prób był prze​marsz przez kil​ka uło​żo​nych na pod​ło​dze szyn. Każ​da na​stęp​na szy​na była węż​sza od po​przed​niej. Cho​dzi​ło o to, by prze​ko​nać się, czy prze​by​wa​nie w sta​nie nie​waż​ko​ści nie za​kłó​ci​ło zmy​słu rów​no​wa​gi astro​nau​ty. John swo​bod​nie prze​ma​sze​ro​wał przez szy​ny ku wiel​kiej ucie​sze le​ka​rzy i ku wła​snej sa​tys​fak​cji. Przy​ja​ciel Glen​na, puł​kow​nik Char​les Yeager, słyn​ny zwy​cięz​ca „ba​rie​ry dźwię​ku" na ra​kie​to​pla​nie Bell X-l, za​uwa​żył ze śmie​chem: — Ta pró​ba udo​wod​ni​ła tyl​ko, że spę​dzi​łeś dzie​ciń​stwo w po​bli​żu to​rów ko​le​jo​wych. Lot Glen​na wy​wo​łał wiel​ki od​dźwięk w ca​łym kra​ju i poza jego gra​ni​ca​mi. Oso​bi​ste osią​gnię​cie astro​nau​ty było tak ogrom​ne, iż jed​no​gło​śnie uzna​no go za „bo​ha​te​ra nu​mer je​den" Sta​nów Zjed​no​czo​nych. Je​ste​śmy tyl​ko pio​nie​ra​mi no​wej ery. Inni lu​dzie, młod​si i za​pew​ne wzbo​ga​ce​ni na​szym do​świad​cze​niem, ni​czym w szta​fe​cie po​chwy​cą pa​łecz​kę i po​bie​gną da​lej. Mamy jed​nak na​dzie​ję, iż do​po​mo​gli​śmy w od​na​le​zie​niu dro​gi i że duch ze​spo​ło​wy i współ​pra​ca, któ​re sta​ra​li​śmy się utrzy​mać, po​pro​wa​dzą tych młod​szych ko​le​gów, któ​rzy już w tej chwi​li szy​ku​ją się do star​tu w Ko​smos... Na zwo​ła​nym dla uczcze​nia wy​czy​nu Glen​na uro​czy​stym ze​bra​niu Kon​gre​su Sta​nów Zjed​no​czo​nych, od​po​wied​ni​ku na​sze​go Sej​mu, astro​nau​ta wy​po​wie​dział na za​koń​cze​nie na​stę​pu​ją​ce sło​wa: — Je​ste​śmy dum​ni, iż nam, astro​nau​tom, dano przy​wi​lej uczest​ni​cze​nia w tym wspa​nia​łym wy​sił​ku opa​no​wa​nia Ko​smo​su i re​pre​zen​to​wa​nia na​sze​go kra​ju. Mo​że​my tyl​ko ży​czyć, by w mia​rę jak wzra​sta na​sza wie​dza o wszech​świe​cie, w któ​rym ży​je​my, Bóg udzie​lił nam roz​sąd​ku i spra​wił, aby​śmy tej wie​dzy uży​li ro​zum​nie.

G D ZI E J E S T „ AU R O R A7 " ?

Ko​man​dor pod​po​rucz​nik Mal​colm Scott Car​pen​ter to cał​ko​wi​te prze​ci​wień​stwo pod​puł​kow​ni​ka Joh​na Glen​na. Za​rów​no pod wzglę​dem ze​wnętrz​nym, jak i we​wnętrz​nym. Glenn ły​sa​wy, o ra​czej nie​re​gu​lar​nych ry​sach twa​rzy i swoj​skim, do​bro​dusz​nym uśmie​chu. Car​pen​ter jak​by żyw​cem prze​nie​sio​ny z hol​ly​wo​odz​kie​go fil​mu, przy​stoj​ny aż do prze​sa​dy, o mę​skim, moc​no rzeź​bio​nym pro​fi​lu i twar​dej, wy​su​nię​tej szczę​ce, o ostrym spoj​rze​niu sta​lo​wych oczu. Glenn spo​koj​ny i zrów​no​wa​żo​ny, o po​waż​nym po​dej​ściu do ży​cia, ni​g​dy nie tra​cą​cy z oczu wy​ty​czo​ne​go celu. Car​pen​ter... o tym za chwi​lę. Uro​dził się w mia​stecz​ku Bo​ul​der w sta​nie Co​lo​ra​do 1 maja 1925 roku. Był sy​nem miej​sco​we​go ap​te​ka​rza. Do szko​ły uczęsz​czał w ro​dzin​nym mie​ście. Wy​cho​wy​wał się u ro​dzi​ców ojca, gdyż jego cho​ra mat​ka przez wie​le lat prze​by​wać mu​sia​ła w sa​na​to​rium. Po​wo​dzi​ło mi się do​sko​na​le — czy​ta​my w au​to​bio​gra​fii Car​pen​te​ra. — Ale praw​dę mó​wiąc był ze mnie nic​poń. Nie przy​kła​da​łem się do na​uki, a w szko​le śred​niej wy​la​no mnie z re​pre​zen​ta​cyj​nej dru​ży​ny pił​ki noż​nej, bo nie chcia​ło mi się po​rząd​nie tre​no​wać. Przy​znam się na​wet, iż cza​sem wy​kra​da​łem róż​ne dro​bia​zgi ze szkol​ne​go ma​ga​zy​nu... Pod​czas stu​diów na uni​wer​sy​te​cie Co​lo​ra​do Mal​colm tro​chę obi​jał się i ła​zi​ko​wał. Wkrót​ce znu​dzi​ła mu się na​uka i wy​kła​dy — po​rzu​cił uni​wer​sy​tet. Do​pie​ro po wy​pad​ku sa​mo​cho​do​wym w roku 1941, gdy ze zła​ma​ną nogą i uszko​dzo​ną klat​ką pier​sio​wą spę​dzał 2 ty​go​dnie w szpi​ta​lu, zna​lazł dość cza​su, by głę​biej za​sta​no​wić się nad do​tych​cza​so​wą ja​ło​wą eg​zy​sten​cją. — W ten spo​sób da​le​ko nie za​je​dziesz, chłop​cze — po​wie​dział so​bie i z wro​dzo​ną ener​gią za​brał się do ra​dy​kal​nej zmia​ny try​bu ży​cia. Wkrót​ce po opusz​cze​niu szpi​ta​la po​znał mło​dą i wiel​ce przy​stoj​ną dziew​czy​nę, Rene Lo​uise Pri​ce, swo​ją przy​szłą żonę, któ​ra wy​war​ła ogrom​ny wpływ na kształ​to​wa​nie się cha​rak​te​ru i ży​cio​wych ce​lów Mal​col​ma. Od​mie​nio​ny Car​pen​ter po​wró​cił na uni​wer​sy​tet Co​lo​ra​do, przy​ło​żył się do stu​diów i skoń​czył uczel​nię z ty​tu​łem lot​ni​cze​go in​ży​nie​ra me​cha​ni​ka. Te​raz roz​po​czął tre​ning jako ka​det ma​ry​nar​ki wo​jen​nej w Aka​de​mii Mor​skiej w An​na​po​lis. Nie zdą​żył wziąć udzia​łu w koń​czą​cej się woj​nie, na​to​miast już w stop​niu po​rucz​ni​ka pi​lo​ta la​tał nad Ko​reą, wy​ko​nu​jąc roz​licz​ne pa​tro​le na wiel​kich dwu​sil​ni​ko​wych sa​mo​lo​tach typu Loc​khe​ed P2V „Nep​tu​ne", wy​po​sa​żo​nych już w tym cza​sie w dwa do​dat​ko​we sil​ni​ki od​rzu​to​we. Było to jego pierw​sze ze​tknię​cie się z tego ro​dza​ju na​pę​dem. W na​stęp​nym roku ukoń​czył szko​łę ob​la​ty​wa​czy w Pa​tu​xent Ri​ver, zna​ną nie​mal wszyst​kim astro​nau​tom. I wresz​cie Scott Car​pen​ter po​świę​cił się pra​cy pi​lo​ta do​świad​czal​ne​go, star​tu​jąc na nie​mal wszyst​kich uży​wa​nych pod​ów​czas w Sta​nach Zjed​no​czo​nych ty​pach sa​mo​lo​tów. Po​tem jed​nak po​wi​nę​ła mu się noga. Roz​kaz do​wódz​twa prze​rzu​cił go z ka​bi​ny sa​mo​lo​to​wej do pa​pier​ko​wej ro​bo​ty za biur​kiem. Car​pen​ter zży​mał się i zło​ścił, ale po​go​dził się z rze​czy​wi​sto​ścią i po​sta​rał się ją wy​ko​rzy​stać. Istot​nie zy​skał cen​ne do​świad​cze​nie w ta​kich pro​ble​mach lot​ni​czych, jak roz​po​zna​nie fo​to​gra​ficz​ne, na​wi​ga​cja po​wietrz​na, elek​tro​ni​ka i łącz​ność. Ten ro​dzaj pra​cy miał oczy​wi​ście i ujem​ne stro​ny, spe​cjal​nie jed​ną:

Car​pen​ter w mo​men​cie przy​łą​cze​nia się do gru​py astro​nau​tów miał wy​la​ta​ne tyl​ko 300 go​dzin na od​rzu​tow​cach, pod​czas gdy jego ko​le​dzy, jak Glenn, Gris​som, Co​oper czy Slay​ton, mie​li za​pi​sa​ne w książ​kach lo​tów po 2000, a na​wet 3000 go​dzin na sa​mo​lo​tach od​rzu​to​wych. Ta dys​pro​por​cja przy​spa​rza​ła wie​le zmar​twie​nia Car​pen​te​ro​wi, zu​peł​nie zresz​tą bez​pod​staw​nie, gdyż przed osta​tecz​nym przej​ściem do gru​py astro​nau​tów Car​pen​ter wy​la​tał ogó​łem 2800 go​dzin. Gdy roz​po​czę​to wer​bu​nek kan​dy​da​tów do pla​nu ,,Mer​cu​ry", Mal​colm dłu​go się wa​hał i na​ra​dzał z żoną. W grę wcho​dzi​ła cała jego dal​sza ka​rie​ra woj​sko​wa i lot​ni​cza. Jako ofi​cer ma​ry​nar​ki miał wła​śnie od​być dłu​go​trwa​ły rejs na lot​ni​skow​cu, a po​tem po​wró​cić do za​dań, któ​re win​ny za​pew​nić mu awans i wy​so​kie sta​no​wi​sko. Prze​nie​sie​nie się do ra​kie​to​we​go ośrod​ka o nie​zna​nych pod​ów​czas moż​li​wo​ściach roz​wo​jo​wych mo​gło ozna​czać za​stój. Rene i Mal​colm do​szli do zgod​ne​go sta​no​wi​ska. Car​pen​ter zgło​sił swą kan​dy​da​tu​rę i... na po​kła​dzie lot​ni​skow​ca ru​szył na mo​rze. Roz​kaz na​tych​mia​sto​we​go za​mel​do​wa​nia się w Wa​szyng​to​nie do​go​nił go na peł​nym oce​anie. Od​da​no mu do dys​po​zy​cji sa​mo​lot i wkrót​ce Mal​colm po​myśl​nie prze​brnął przez sito pierw​szej i dru​giej se​lek​cji. Gdy zaś do​wie​dział się o szcze​gó​łach pla​nu ,,Mer​cu​ry” jego za​in​te​re​so​wa​nie prze​ro​dzi​ło się w ży​wio​ło​wy en​tu​zjazm. Nie​mniej na ra​zie trze​ba było wró​cić do służ​by na okrę​cie, któ​ry zdą​żył za​wi​nąć do por​tu w Long Be​ach, ale szy​ko​wał się do po​wtór​ne​go od​pły​nię​cia. Na dzień przed opusz​cze​niem por​tu Car​pen​ter otrzy​mał te​le​fo​nicz​ną wia​do​mość od dy​rek​to​ra NASA, Char​le​sa Don​la​na, iż wy​bra​ny zo​stał do ze​spo​łu astro​nau​tów. — Wspa​nia​le! — za​wo​łał ura​do​wa​ny lot​nik, te​raz już całą du​szą na​le​żą​cy do pla​nu „Mer​cu​ry". — Będę wa​szym naj​pra​co​wit​szym czło​wie​kiem. — Bar​dzo mnie to cie​szy. Wy​sy​ła​my dla pana pi​sem​ny roz​kaz przy​jaz​du do nas. Ale ko​man​dor pod​po​rucz​nik Mal​colm Scott Car​pen​ter był... ofi​ce​rem ma​ry​nar​ki. Woj​sko​wa dys​cy​pli​na na​ka​zy​wa​ła mu po​wró​cić na po​kład okrę​tu do do​tych​cza​so​wych za​jęć, któ​re obec​nie wy​da​ły się lot​ni​ko​wi nie​zwy​kle nud​ne. Cen​ny czas upły​wał, ofi​cjal​ny roz​kaz prze​nie​sie​nia nie nad​cho​dził. Prze​zor​ny Car​pen​ter na wszel​ki wy​pa​dek spa​ko​wał się, a pod​czas gdy cała za​ło​ga lot​ni​skow​ca prze​no​si​ła ba​ga​że z brze​gu na po​kład, on, ku zdu​mie​niu wszyst​kich, wy​no​sił swe wa​li​zy, z naj​więk​szym tru​dem po​ru​sza​jąc się prze​ciw ludz​kie​mu prą​do​wi. Czy​nio​no ostat​nie przy​go​to​wa​nia, lot​ni​sko​wiec wy​pły​nąć miał z Long Be​ach. Za​afe​ro​wa​ny i zde​ner​wo​wa​ny Car​pen​ter udał się do ka​pi​ta​na i po​wia​do​mił o te​le​fo​nicz​nej in​struk​cji. — Każ​dej mi​nu​ty spo​dzie​wam się pi​sem​nych roz​ka​zów prze​nie​sie​nia do dys​po​zy​cji NASA, sir — za​koń​czył. — Hm, tak? Więc co z tego? — si​wo​wło​sy kontr​ad​mi​rał Har​ri​son uniósł w górę krza​cza​ste brwi i bez więk​sze​go za​in​te​re​so​wa​nia spo​glą​dał na wy​prę​żo​ne​go przed nim pod​wład​ne​go. — Po​wi​nie​nem już te​raz opu​ścić okręt, sir. Na czo​le kontr​ad​mi​ra​ła po​ja​wi​ły się groź​ne zmarszcz​ki.

— Chce pan zejść z po​kła​du bez roz​ka​zu?! To nie​mal rów​ne de​zer​cji, Car​pen​ter! — Ależ... dy​rek​tor NASA za​pew​nił mnie... — Nie bar​dzo wie​rzę w te wa​sze ta​jem​ni​cze prze​pro​wadz​ki. No, mniej​sza z tym. Po​kła​du nie opu​ści pan bez ofi​cjal​ne​go pi​sem​ne​go roz​ka​zu — uciął Har​ri​son. — Aha, jesz​cze jed​no, Car​pen​ter. Gdy​by na​wet taki roz​kaz przy​sła​no, musi pan zo​bo​wią​zać się do po​wro​tu na lot​ni​sko​wiec jesz​cze przed roz​po​czę​ciem ma​new​rów. Jest pan tu​taj po​trzeb​ny, cze​ka na pana so​lid​na i waż​na pra​ca! Do​wód​ca nie mógł po​ła​pać się w sy​tu​acji i zro​zu​mieć, iż jego pod​wład​ny wy​zna​czo​ny zo​stał do wy​ko​na​nia za​dań, któ​re, wraz z przy​go​to​wa​nia​mi, trwać mo​gły i lata. Nic nie wskó​raw​szy u do​wód​cy okrę​tu, Mal​colm po​śpiesz​nie po​łą​czył się te​le​fo​nicz​nie z dy​rek​cją NASA. Od​szu​ka​no Don​la​na. — Okręt od​pły​wa za 16 go​dzin. Je​że​li w dal​szym cią​gu chce​cie mnie w ośrod​ku ra​kie​to​wym, prze​stań​cie za​ba​wiać się w ciu​ciu​bab​kę. — Za go​dzi​nę po​ro​zu​miem się z pań​skim do​wód​cą — za​pew​nił Don​lan. Mi​nę​ła go​dzi​na, dru​ga i trze​cia. Po​ten​cjal​ny astro​nau​ta, z moc​no wy​dłu​żo​ną twa​rzą, udał się po tra​pie na ląd, by wtasz​czyć swe wa​li​zy z po​wro​tem na po​kład. Nie od​po​wia​da​jąc na żar​to​bli​we i uszczy​pli​we uwa​gi ko​le​gów, rzu​cił ba​gaż na koję. Po chwi​li za​brał się do ukła​da​nia w szaf​ce za​war​to​ści wa​liz. Przy tej czyn​no​ści za​stał go ofi​cer wach​to​wy. — Przed chwi​lą otrzy​ma​li​śmy ra​dio​wą de​pe​szę, sir. Ma pan w jak naj​krót​szym cza​sie za​mel​do​wać się u władz NASA. Pań​skie obo​wiąz​ki przej​mie ka​pi​tan Slo​ugh. Wa​li​zy raz jesz​cze po​wę​dro​wa​ły na ląd, a Mal​colm spę​dził na​stęp​ne 4 go​dzi​ny w po​miesz​cze​niu ofi​ce​ra tak​tycz​ne​go — któ​rym był do​tych​czas — usi​łu​jąc upo​rząd​ko​wać sto​sy do​ku​men​tów, in​struk​cji i mel​dun​ków. Tuż przed osta​tecz​nym opusz​cze​niem okrę​tu Car​pen​ter od​mel​do​wał się u do​wód​cy. Kontr​ad​mi​rał przy​jął ra​port, uści​skiem dło​ni po​że​gnał pod​wład​ne​go, nie zdo​łał jed​nak ukryć nie​wia​ry w po​trze​bę nie​zwy​kłe​go po​śpie​chu, za​kłó​ca​ją​ce​go za​rów​no po​rzą​dek na lot​ni​skow​cu, jak i jego wła​sny spo​kój. — O co w tym wszyst​kim cho​dzi, Car​pen​ter? — spy​tał z prze​ką​sem. Mal​colm był tak roz​ra​do​wa​ny po​myśl​nym za​koń​cze​niem spra​wy, że nie mógł po​wstrzy​mać się od nie​zbyt prze​pi​so​wej wy​po​wie​dzi: — Wy​zna​czo​no mnie, bym wy​ko​nał trzy okrą​że​nia Zie​mi po jej or​bi​cie. Pier​wot​nie pla​no​wa​no na Cap Ca​na​ve​ral, iż po wy​czy​nie Glen​na w na​stęp​nym lo​cie or​bi​tal​nym weź​mie udział astro​nau​ta Do​nald Slay​ton, atle​tycz​nie zbu​do​wa​ny pi​lot do​świad​czal​ny, syn far​me​ra z miej​sco​wo​ści Spar​ta w sta​nie Wi​scon​sin, bo​daj naj​lep​szy in​ży​nier me​cha​nik spo​śród sió​dem​ki wy​brań​ców. Slay​ton wy​ko​nał w cza​sie woj​ny na Ko​rei wie​le lo​tów bo​jo​wych. Jako ob​la​ty​wacz miał na swym kon​cie kil​ka ty​się​cy go​dzin na sa​mo​lo​tach od​rzu​to​wych. Do tre​nin​gu astro​nau​tycz​ne​go przy​kła​dał się z nie mniej​szą ener​gią niż inni. Nie​ste​ty le​ka​rze od​kry​li u nie​go drob​ną wadę ser​ca, le​ciut​ki „szme​rek", ale to wy​star​czy​ło, by Do​nald mu​siał ustą​pić miej​sca Car​pen​te​ro​wi.

Po​nie​waż John Glenn zaj​mo​wał się skut​kiem uste​rek kap​su​ły „Friend​ship 7" nie​mal wy​łącz​nie ręcz​nym pro​wa​dze​niem swe​go stat​ku po​wietrz​ne​go i prze​zwy​cię​ża​niem wa​dli​we​go dzia​ła​nia przy​rzą​dów, nie miał wie​le cza​su na po​czy​nie​nie prze​wi​dzia​nych pla​nem ob​ser​wa​cji i na zbie​ra​nie na​uko​wych da​nych w cza​sie swych trzech or​bi​tal​nych okrą​żeń. Lot Car​pen​te​ra miał w du​żej mie​rze lukę tę wy​rów​nać. Moją in​ten​cją było po​zwo​lić kap​su​le, je​że​li bę​dzie to moż​li​we, na lot au​to​ma​tycz​nie kon​tro​lo​wa​ny, a skon​cen​tro​wać się na czyn​no​ściach, któ​rych nie zdo​łał wy​ko​nać Glenn. Po​wi​nie​nem mieć wię​cej oka​zji po​czy​nie​nia po​mia​rów, ob​ser​wa​cji i stu​diów zja​wisk za​cho​dzą​cych na ze​wnątrz kap​su​ły. Dys​po​no​wa​łem no​wym ro​dza​jem apa​ra​tu fo​to​gra​ficz​ne​go, spe​cjal​ny​mi fil​ma​mi i ze​sta​wem pre​cy​zyj​nych przy​rzą​dów do po​mia​rów Słoń​ca, [22] gwiazd, ho​ry​zon​tu i tych dro​bi​nek, któ​re wi​dział John .... Me​te​oro​lo​dzy żą​da​li ode mnie dal​szych ob​ser​wa​cji for​ma​cji chmur i okre​śle​nia stop​nia moż​li​wo​ści tej ob​ser​wa​cji z wy​so​ko​ści or​bi​tal​nej. Nasi spe​cja​li​ści ko​smicz​ni pra​gnę​li uzy​skać fo​to​gra​fie ho​ry​zon​tu wy​ko​na​ne na spe​cjal​nym fil​mie przez spe​cjal​ny filtr, co po​zwo​li​ło​by im opra​co​wać dla przy​szłe​go stat​ku mię​dzy​pla​ne​tar​ne​go sys​tem umoż​li​wia​ją​cy uży​cie ho​ry​zon​tu jako na​wi​ga​cyj​ne​go punk​tu orien​ta​cyj​ne​go pod​czas wy​praw księ​ży​co​wych. Z przy​czy​ny tych do​dat​ko​wych za​dań wy​da​wa​ło mi się, iż w cza​sie lotu sta​nę się bar​dziej ba​da​czem niż pio​nie​rem. John był pio​nie​rem. Nie miał jed​nak cza​su i spo​sob​no​ści po​wró​cić na Zie​mię z wie​lu „skar​ba​mi". Ja zaś za​mie​rza​łem „roz​ko​pać" nie​bo i przy​wieźć z mego lotu jak naj​więk​szą ilość in​for​ma​cji na​uko​wych... A oto co pi​sze Mal​colm o dniach po​prze​dza​ją​cych lot i uczu​ciach, któ​re w nim wzbu​dza​ła zbli​ża​ją​ca się chwi​la star​tu: W cią​gu kil​ku dni po​prze​dza​ją​cych wy​zna​czo​ną datę star​tu nie czu​łem się zbyt swo​bod​nie, ner​wy miałem na​prę​żo​ne. Nie zno​si​łem wy​cze​ki​wa​nia, wy​da​wa​ło mi się, iż po​trze​bu​ję wię​cej cza​su na opra​co​wa​nie szcze​gó​łów lotu i spo​so​bu uży​cia po​wie​rzo​nych mi przy​rzą​dów. W głę​bi du​cha nie by​łem wca​le prze​ko​na​ny, że w cięż​kim lo​cie po​do​łam na​ło​żo​nym mi obo​wiąz​kom. Pew​nej nocy mia​łem po​waż​ne trud​no​ści z za​śnię​ciem. Praw​do​po​dob​nie wpły​nę​ły na to nie​po​kój i oba​wa. Nie ba​łem się o sie​bie, ale wie​dzia​łem, że za​da​nie bę​dzie nie​bez​piecz​ne i nie​na​wi​dzi​łem my​śli, iż czwór​ka mo​ich dzie​ci może stra​cić po​trzeb​ne​go im ojca. Oba​wia​łem się rów​nież za​prze​pasz​cze​nia moż​no​ści uzy​ska​nia do​świad​cze​nia, na któ​re tak wy​cze​ki​wa​łem. By​łem uczu​lo​ny na punk​cie oto​cze​nia, zno​si​łem obec​ność tyl​ko kil​ku ko​le​gów, a gdy koń​czy​łem pra​cę, szu​ka​łem sa​mot​no​ści. Czu​łem się do​brze je​dy​nie w to​wa​rzy​stwie Joh​na Glen​na i dwóch lub trzech naj​bliż​szych przy​ja​ciół... Start Car​pen​te​ra, prze​pro​wa​dzo​ny w czwar​tek 24 maja 1962 roku, od​zna​czył się tyl​ko jed​nym: był pierw​szym wy​strze​le​niem ame​ry​kań​skiej ra​kie​ty z czło​wie​kiem na po​kła​dzie, w cza​sie któ​re​go nie na​stą​pi​ły żad​ne kom​pli​ka​cje i któ​re​go ani razu nie prze​kła​da​no i nie od​wo​ły​wa​no. Po raz pierw​szy każ​da z ty​się​cy czą​stek skom​pli​ko​wa​ne​go me​cha​ni​zmu sil​ni​ków ra​kie​ty funk​cjo​no​wa​ła nor​mal​nie. 45-mi​nu​to​wa zwło​ka, ma​ją​ca na celu od​cze​ka​nie, aż

roz​pro​szy się mgła spo​wi​ja​ją​ca przy​lą​dek Ca​na​ve​ral, była prze​wi​dzia​na pla​nem. Dzień przed​tem, w cza​sie ostat​nie​go wi​dze​nia z żoną, Mal​colm po​ru​szył spra​wę ewen​tu​al​nych roz​mów te​le​fo​nicz​nych w kry​tycz​nym dniu. Do​tych​czas je​że​li nie mógł wró​cić do domu wie​czo​rem, wy​da​wał spo​rą garść do​la​rów na te​le​fon. Mał​żeń​stwo usta​li​ło jed​nak zgod​nie, że po​wstrzy​ma się od tego ro​dza​ju łącz​no​ści, by nie na​ru​szać spo​ko​ju wła​snych ner​wów. Przed lo​tem i w cza​sie lotu nie było miej​sca na uczu​cio​wość i roz​tkli​wia​nie się. Ale za​stęp​ca Car​pen​te​ra, astro​nau​ta Wal​ter Schir​ra, nie wie​dział o tej de​cy​zji. Po​dob​nie jak po​przed​nio sam Mal​colm, pra​gnął przy​słu​żyć się ko​le​dze i zor​ga​ni​zo​wać ra​dio​wo​te​le​fo​nicz​ne po​łą​cze​nie z żoną. Przy​stoj​na Rene Car​pen​ter była pierw​szą mał​żon​ką astro​nau​ty ma​ją​cą na wła​sne oczy oglą​dać wzlot męża. Wraz z czwór​ką dzie​ci: Mar​kiem, Ro​bi​nem, Kri​sten i Can​da​ce, ob​ser​wo​wać mia​ła bazę ra​kie​to​wą i wy​smu​kły kształt srebr​nej ra​kie​ty "Atlas" z okna wy​na​ję​te​go dom​ku na nad​mor​skiej pla​ży Cap Ca​na​ve​ral. Przy oknie tym tkwi​ła od sa​me​go rana. Wie​dzia​ła, iż w ma​leń​kiej kap​su​le, przy​twier​dzo​nej do szczy​tu ra​kie​ty, sie​dział Mal​colm. Wie​dzia​ła rów​nież, iż lada mo​ment u spodu ra​kie​ty wy​try​sną pło​mie​nie, po​ka​że się chmu​ra dymu i jej mąż wy​ru​szy w da​le​ką i jak​że nie​pew​ną dro​gę. Je​den z naj​bliż​szych przy​ja​ciół Car​pen​te​ra, Hen​ri Lan​dwirth, za​rząd​ca mo​te​lu na Cap Ca​na​ve​ral po​wie​dział kie​dyś z głę​bo​kim prze​ko​na​niem: — Nie ule​ga wąt​pli​wo​ści, że Mal​colm jest ogrom​nie po​chło​nię​ty pla​nem „Mer​cu​ry", ale naj​waż​niej​szą rze​czą w jego ży​ciu jest jed​nak ro​dzi​na. Nic dziw​ne​go, iż kap​su​ła ,,Au​ro​ra 7" przez dłu​gi czas po​łą​czo​na była z ma​łym dom​kiem na pla​ży, a Mal​colm ko​lej​no ga​wę​dził z żoną i czwor​giem dzie​ci. W pew​nym mo​men​cie, gdy astro​nau​ta już za​mie​rzał się roz​łą​czyć, mała Can​da​ce przy​po​mnia​ła ojcu: — Tyl​ko nie spóź​nij się na obiad, ta​tu​siu! Ma​mu​sia szy​ku​je kur​cza​ki z sa​ła​tą i na​dzie​wa​ne ciast​ka! — Na pew​no — za​pew​nił Mal​colm z uśmie​chem i po​ki​wał gło​wą za​po​mi​na​jąc, iż w da​nej chwi​li nikt jego twa​rzy nie wi​dział. — Bar​dzo lu​bię kur​cza​ki i na​dzie​wa​ne ciast​ka. Zni​kła mgła Cap Ca​na​ve​ral i o go​dzi​nie 7.45 oży​ła apa​ra​tu​ra sil​ni​ków „Atla​su". 163-to​[23] no​wa ra​kie​ta wraz z 1400-ki​lo​gra​mo​wą kap​su​łą ru​szy​ły w oko​ło​ziem​ską or​bi​tal​ną po​dróż. W 10 mi​nut póź​niej kap​su​ła „Au​ro​ra 7" zna​la​zła się na or​bi​cie. Jej apo​geum wy​nio​sło 362 ki​lo​me​try, pe​ri​geum — 158 ki​lo​me​trów, pręd​kość 28 052 ki​lo​me​try na go​dzi​nę. Zgod​nie z, pro​gra​mem Scott Car​pen​ter za​brał się już w pierw​szym okrą​że​niu do wy​ko​na​nia po​wie​rzo​nej mu pra​cy. Do​dat​ko​wym za​ję​ciem było wy​pusz​cze​nie wie​lo​ko​lo​ro​we​go ba​lo​nu o śred​ni​cy 74 cen​ty​me​trów, przy​mo​co​wa​ne​go do kap​su​ły 100-me​tro​wą lin​ką ny​lo​no​wą. Cho​dzi​ło o spraw​dze​nie, któ​ry z ko​lo​rów jest naj​le​piej wi​dzial​ny w prze​strze​ni ko​smicz​nej. Ba​lon jed​nak po​czął pła​tać fi​gle. Nie wy​peł​nił się na​le​ży​cie i, ni​czym dzie​cin​ny ba​lo​nik uwie​szo​ny za sa​mo​cho​dem, po​czął sza​mo​tać się i prze​la​ty​wać z jed​nej stro​ny kap​su​ły na dru​gą. Znie​cier​pli​wio​ny astro​nau​ta usi​ło​wał go od​cze​pić, ale bez​sku​tecz​nie, ba​lon przez cały czas „dyn​dał" do​ko​ła „Au​ro​ry 7". Mal​colm zdo​łał jed​nak do​ko​nać sze​re​gu zdjęć na spe​cjal​nym fil​mie i pro​blem wi​dzial​no​ści ko​lo​rów zo​stał roz​wią​za​ny.

Wbrew jed​nak swe​mu oświad​cze​niu Car​pen​ter nie​mal od sa​me​go po​cząt​ku lotu uży​wał ręcz​ne​go ste​ro​wa​nia kap​su​ły, na​wet jej ob​rót o wy​ma​ga​ne 180 stop​ni wy​ko​na​ny był za po​mo​cą ręcz​ne​go me​cha​ni​zmu. W cza​sie ob​ser​wa​cji nie​ba Mal​colm prze​krę​cał kap​su​łę w po​trzeb​nym kie​run​ku, a w pew​nym mo​men​cie — przez prze​ocze​nie — użył za​rów​no za​sad​ni​czych ra​kiet, jak i po​moc​ni​czych. Sku​tek był taki, iż już w dru​gim okrą​że​niu na​de​szła in​struk​cja z punk​tu do​wo​dze​nia, by po​zo​sta​wił ste​ro​wa​nie, kap​su​ły w spo​ko​ju, gdyż za​pas pa​li​wa w ste​row​ni​czych ra​kie​tach nie​po​ko​ją​co ma​lał. Zu​ży​łem dużo pa​li​wa w cza​sie pierw​sze​go prze​lo​tu nad ciem​ną stro​ną Zie​mi. Prze​krę​ca​łem kap​su​łę z jed​nej po​zy​cji w dru​gą, by ni​cze​go nie prze​ga​pić i wy​szu​kać naj​do​god​niej​sze po​ło​że​nie dla do​ko​na​nia zdjęć. Póź​niej, gdy zna​la​złem się nad Au​stra​lią, mia​łem za​ob​ser​wo​wać świa​tła ze​spo​łu po​tęż​nych re​flek​to​rów, spe​cjal​nie skie​ro​wa​nych w górę, bym miał moż​ność stwier​dze​nia, w ja​kim stop​niu świa​tła są wi​dzial​ne z Ko​smo​su. Nie​ste​ty Au​stra​lia była nie​mal cał​ko​wi​cie za​kry​ta chmu​ra​mi i re​flek​to​rów nie do​strze​głem. Nie​mniej bez​u​stan​nie ma​new​ro​wa​łem kap​su​łą, by te prze​klę​te świa​tła od​na​leźć, a to oka​za​ło się bar​dzo kosz​tow​nym spo​so​bem po​dró​ży. Po​ło​że​nie kap​su​ły moż​na zmie​niać po​wo​li, po pro​stu wy​ko​nu​jąc de​li​kat​ny i drob​ny ruch dźwi​gnią ste​ru​ją​cą. Wte​dy kap​su​ła, ma​jąc nada​ny ruch, sama na​cho​dzi na wła​ści​we po​ło​że​nie. Jest to spo​sób naj​eko​no​micz​niej​szy, oszczę​dza​ją​cy pa​li​wo. Za​ra​zem jest to jed​nak ma​newr po​wol​ny, po​chła​nia​ją​cy czas, a ja śpie​szy​łem się, by zdą​żyć wy​ko​nać inne za​da​nia pro​gra​mu. Dla​te​go też rzu​ca​łem kap​su​łą w szyb​kim tem​pie i nad​mier​nie zu​ży​wa​łem pa​li​wo. Był to „wy​da​tek", któ​re​go póź​niej mia​łem po​ża​ło​wać... Nie oby​ło się i bez in​ne​go ro​dza​ju kło​po​tu. W dru​gim okrą​że​niu nie​ocze​ki​wa​nie wzro​sła tem​pe​ra​tu​ra wnę​trza ko​smicz​ne​go ubio​ru. Astro​nau​ta czuł na​ra​sta​ją​ce go​rą​co, pot po​czął spły​wać mu z czo​ła, za​le​wać oczy i utrud​niać pra​cę. Mal​colm pró​bo​wał prze​róż​nych urzą​dzeń ma​ją​cych re​gu​lo​wać cie​pło kom​bi​ne​zo​nu, ale żad​ne nie da​wa​ło za​do​wa​la​ją​ce​go efek​tu. Do​kucz​li​we było nie tyle go​rą​co, ile wil​got​ność, nad​mier​na i nie​moż​li​wa do ure​gu​lo​wa​nia. Tem​pe​ra​tu​ra we​wnątrz ubio​ru nie prze​kra​cza​ła 29 stop​ni, ale gdy astro​nau​ta otwo​rzył hełm, od​czuł ulgę, cho​ciaż w ka​bi​nie ter​mo​me​try no​to​wa​ły 38 stop​ni. W ka​bi​nie pa​no​wa​ła czy​sta i su​cha at​mos​fe​ra. Mal​colm za​się​gał rady u eks​per​tów na Zie​mi, za​le​ci​li mu pi​cie wody. Skut​kiem cią​głe​go po​ce​nia się Car​pen​ter stra​cił w cią​gu lotu 3 ki​lo​gra​my wagi. Naj​po​waż​niej​szy był jed​nak pro​blem za​pa​su pa​li​wa. Przy koń​cu pierw​sze​go okrą​że​nia by​łem zdu​mio​ny i prze​ra​żo​ny ubyt​kiem pa​li​wa. Po​sia​da​łem za​le​d​wie po​ło​wę pier​wot​ne​go za​pa​su — słu​żą​ce​go do ste​ro​wa​nia za​rów​no ręcz​ne​go, jak i au​to​ma​tycz​ne​go. Ostrze​żo​no mnie też z punk​tu do​wo​dze​nia, że je​że​li nie za​cznę oszczę​dzać pa​li​wa, będę mu​siał wró​cić na Zie​mię już po dru​gim okrą​że​niu. Ewen​tu​al​ność skró​ce​nia lotu bar​dzo mnie prze​stra​szy​ła. Mia​łem prze​cież tak wie​le do zdzia​ła​nia, że dro​ga była każ​da mi​nu​ta. Po​sta​no​wi​łem więc od tej chwi​li ob​cho​dzić się z pa​li​wem jak naj​ostroż​niej... Mal​colm do​sko​na​le wie​dział, iż nie zdą​ży do domu na za​po​wia​da​ne przez Can​da​ce kur​-

cza​ki z sa​ła​tą i na​dzie​wa​ne ciast​ka. Re​jon jego wo​do​wa​nia le​żał da​le​ko na Atlan​ty​ku. Obiad trze​ba było więc spo​żyć na po​kła​dzie „Au​ro​ry 7". Ko​smicz​ny po​si​łek skła​dał się z nie​wiel​kich ko​stek po​ży​wie​nia, za​wie​ra​ją​cych cze​ko​la​dę, bisz​kop​ty i pra​so​wa​ne dak​ty​le. Kost​ki po​wle​czo​ne były bia​łą, wo​sko​wa​tą sub​stan​cją, ma​ją​cą unie​moż​li​wić roz​sy​py​wa​nie się ich w okru​chy. Ku praw​dzi​we​mu utra​pie​niu astro​nau​ty kost​ki roz​sy​py​wa​ły się jed​nak, a z uwa​gi na prze​by​wa​nie w sta​nie nie​waż​ko​ści okru​chy krą​ży​ły do​ko​ła twa​rzy Car​pen​te​ra ni​czym rój psz​czół. Lot​nik mu​siał ko​lej​no je wy​ła​py​wać i po​ły​kać, by oczy​ścić wnę​trze kap​su​ły. O go​dzi​nie 10.46 ,,Au​ro​ra 7" we​szła w trze​cie i ostat​nie okrą​że​nie or​bi​tal​ne. W tym wła​śnie cza​sie, jak na złość, ule​gło de​fek​to​wi au​to​ma​tycz​ne urzą​dze​nie utrzy​mu​ją​ce po​ło​że​nie kap​su​ły. Car​pen​ter uru​cho​mił ste​ro​wa​nie ręcz​ne i siłą rze​czy spo​wo​do​wał dal​szy, już kry​tycz​ny, uby​tek pa​li​wa. Dla wła​ści​we​go zaś usta​wie​nia kap​su​ły pod ką​tem 34 stop​ni przed zej​ściem z or​bi​ty — nie​zbęd​ne było ide​al​ne funk​cjo​no​wa​nie od​po​wied​nich ra​kiet. Byle nie​do​kład​ność i „Au​ro​ra 7" mo​gła albo w dal​szym cią​gu po​le​cieć po or​bi​cie i ni​g​dy z niej nie zejść, albo cał​ko​wi​cie omi​nąć pla​no​wa​ny re​jon wo​do​wa​nia! O go​dzi​nie 12.07 roz​ka​za​no Car​pen​te​ro​wi, prze​la​tu​ją​ce​mu nad sta​cją na​słu​cho​wą na Ha​wa​jach, usta​wić kap​su​łę w po​ło​że​niu do zej​ścia z or​bi​ty. O go​dzi​nie 12.18, gdy kap​su​ła przy​bli​ża​ła się do brze​gów Sta​nów Zjed​no​czo​nych, astro​nau​ta, na na​stęp​ny roz​kaz z Zie​mi, od​pa​lił ra​kie​ty ha​mu​ją​ce. O go​dzi​nie 12.25 Car​pen​ter za​mel​do​wał, iż za​pas pa​li​wa do​bie​ga koń​ca. Jego ostat​ni mel​du​nek, prze​ka​za​ny Ala​no​wi She​par​do​wi prze​by​wa​ją​ce​mu na sta​cji na​słu​cho​wej w Po​int Ar​gu​el​lo w Ka​li​for​nii, był nie​po​ko​ją​cy: — Alan! Nie umiem ci po​wie​dzieć, co na​wa​li​ło w po​ło​że​niu kap​su​ły, ale sys​tem ży​ro​sko​pów nie pra​co​wał nor​mal​nie. Po​ło​że​nie kap​su​ły w mo​men​cie od​pa​la​nia było złe! O go​dzi​nie 12.30 wszel​ka łącz​ność z „Au​ro​rą 7" zo​sta​ła ze​rwa​na. — Ma​mu​siu, czy ta​tuś jesz​cze leci? — Tak, ta​tuś jesz​cze leci, có​recz​ko. Już nie​dłu​go wró​ci na Zie​mię... — Nie spóź​ni się na obiad? — Nnie... to jest, le​piej zjedz​cie obiad bez ta​tu​sia... Rene Car​pen​ter wsta​ła z fo​te​la umiesz​czo​ne​go przed te​le​wi​zyj​nym ekra​nem i po​wlo​kła się do ku​chen​ki. Mal​colm miał wró​cić na Cap Ca​na​ve​ral naj​wcze​śniej za 2 lub 3 dni, ale... czy wró​ci w ogó​le? Co się sta​ło? Dla​cze​go na ekra​nie te​le​wi​zyj​nym wi​dać tyl​ko obcą twarz spi​ke​ra, wy​po​wia​da​ją​ce​go nic nie zna​czą​ce ogól​ni​ki? Dla​cze​go za​prze​sta​no nada​wa​nia rze​czo​wych ko​mu​ni​ka​tów? Dla​cze​go nikt nie po​wie, co w tej chwi​li dzie​je się w Ko​smo​sie? Gdzie jest Mal​colm?! Czy prze​bi​ja się przez oko​ło​ziem​ską at​mos​fe​rę? Czy znaj​du​je się we wła​ści​wym miej​scu? CZY ŻYJE?! Gdzie jest „Au​ro​ra 7"? Spe​cja​li​ści w punk​cie do​wo​dze​nia na Cap Ca​na​ve​ral wie​dzie​li już z ana​li​zy lotu, że „Au​ro​ra 7" nie tra​fi w re​jon wo​do​wa​nia. Nie mie​li jed​nak pew​no​ści, co dzia​ło się z kap​su​-

łą. Ci​sza ra​dio​wa i ra​dio​lo​ka​cyj​na trwa​ły. Apa​ra​tu​ra na​mia​ro​wa i ra​da​ro​wa brzę​cza​ła bez​u​stan​nie, ale nie ra​por​to​wa​ła nic. Czas upły​wał, ci​sza ro​bi​ła się nie​po​ko​ją​ca, nie wró​ży​ła nic do​bre​go. Moż​li​wość ka​ta​stro​fy na​ra​sta​ła. Te​le​re​por​te​rzy i ra​dio​re​por​te​rzy nie byli w sta​nie prze​ka​zać nic pew​ne​go mi​lio​nom wy​cze​ku​ją​cych w na​pię​ciu lu​dzi. Dzien​ni​ka​rze bez​czyn​nie tkwi​li w ka​bi​nach te​le​fo​nicz​nych i przed kla​wia​tu​rą da​le​ko​pi​sów na Cap Ca​na​ve​ral. Ro​ta​cyj​ne ma​szy​ny dru​kar​skie wszyst​kich cza​so​pism i ga​zet, od San Fran​ci​sco do No​we​go Jor​ku, od No​we​go Or​le​anu do Bo​sto​nu, za​mar​ły w bez​ru​chu, ocze​ki​wa​ły na​pły​wu sen​sa​cyj​nych wia​do​mo​ści. Na ustach wszyst​kich oby​wa​te​li Sta​nów Zjed​no​czo​nych za​wi​sło py​ta​nie: — Gdzie jest „Au​ro​ra 7"? Py​ta​nie to pły​nę​ło po gę​stej pa​ję​czy​nie sie​ci te​le​fo​nicz​nej, bie​gło po nie​wi​dzial​nych ni​ciach łącz​no​ści ra​dio​wej. Za​da​wa​no je w Eu​ro​pie i w Azji, w Afry​ce i w Au​stra​lii, w Po​łu​dnio​wej i Pół​noc​nej Ame​ry​ce. — Czy ta​tuś wró​ci na obiad? — cien​ki gło​sik na​le​ży do Can​da​ce, naj​młod​szej có​recz​ki Car​pen​te​rów. — Mum​my, gdzie jest ta​tuś? — ten głos na​le​ży do star​szej Kri​sten. — Mamo, czy sta​ło się coś złe​go? — na​pie​ra Ro​bin. — Gdzie jest „Au​ro​ra", mamo? — naj​star​szy Mark za​ci​ska war​gi i z nie​na​wi​ścią wbi​ja wzrok w te​le​wi​zor. Od umilk​nię​cia sy​gna​łów z kap​su​ły Car​pen​te​ra mi​nę​ło już peł​ne 20 mi​nut, ale na Cap Ca​na​ve​ral nie zmar​no​wa​no cen​ne​go cza​su. Ma​szy​ny szyb​ko li​czą​ce wy​de​du​ko​wa​ły praw​do​po​dob​ne miej​sce wo​do​wa​nia. Spo​dzie​wa​no się, iż „Au​ro​ra 7" ude​rzy w po​wierzch​nię Oce​anu Atlan​tyc​kie​go o 400 ki​lo​me​trów od re​jo​nu wy​cze​ki​wa​nia. Po​przez ra​dio​te​le​fon i ra​dio​te​le​graf po​pły​nę​ły na​glą​ce roz​ka​zy. Okrę​ty ra​tow​ni​cze, a na ich cze​le lot​ni​sko​wiec „In​tre​pid", na któ​re​go most​ku ka​pi​tań​skim tkwił kontr​ad​mi​rał Har​ri​son, ru​szy​ły peł​ną parą w na​ka​za​nym kie​run​ku. Nad​dźwię​ko​we od​rzu​tow​ce z eki​pa​mi spa​do​chro​nia​rzy ra​tow​ni​ków ze​rwa​ły się z lot​nisk Por​to Rico. Dłu​go​dy​stan​so​we am​fi​bie po​wio​zły spa​do​chro​nia​rzy sa​ni​ta​riu​szy. Z po​kła​dów wznio​sły się śmi​głow​ce ze spa​do​chro​nia​rza​mi płe​two​nur​ka​mi. An​te​ny ra​dio​lo​ka​to​rów i ogrom​ne musz​le apa​ra​tów na​słu​cho​wych wy​chwy​ty​wa​ły każ​dy py​łek wi​szą​cy w po​wie​trzu. Astro​nau​ta Vir​gil Gris​som nada​wał „w ciem​no" z punk​tu do​wo​dze​nia in​struk​cje dla ko​le​gi, in​for​mu​jąc o mi​nię​ciu wła​ści​wej stre​fy, ostrze​ga​jąc o ko​niecz​no​ści dłu​gie​go cze​ka​nia na wy​ło​wie​nie, za​pew​nia​jąc o do​brej po​go​dzie i spo​koj​nym mo​rzu, a za​ra​zem do​no​sząc, iż sa​mo​lo​ty idą do​kład​nie po kur​sie do kap​su​ły. Gdy osią​gną​łem na spa​do​chro​nie wy​so​kość 5000 me​trów, w po​bli​żu nie znaj​do​wał się [24] nikt, kto mógł​by usły​szeć moje de​pe​sze . Ja sam zła​pa​łem ja​kieś obce sy​gna​ły ze sta​cji na​ziem​nej, ale były zbyt sła​be. Nada​łem kil​ka ko​lej​nych de​pesz pod​czas opa​da​nia ze spa​do​chro​nem, ale gdy nie otrzy​ma​łem na nie od​po​wie​dzi, wie​dzia​łem, że nikt mnie nie od​bie​ra. Znaj​do​wa​łem się te​raz pod chmu​ra​mi i do​strze​głem mo​rze. Po​czą​łem przy​go​to​wy​wać się do wo​do​wa​nia...

W 35 mi​nu​cie dra​ma​tycz​ne​go wy​cze​ki​wa​nia i po​szu​ki​wa​nia dwu​sil​ni​ko​wy Loc​khe​ed P2V „Nep​tu​ne" za​ra​por​to​wał, iż jego ra​dio​lo​ka​tor umiej​sco​wił opa​da​ją​cy sta​tek ko​smicz​ny. Wkrót​ce po​tem ten​że sa​mo​lot do​niósł, że z jego po​kła​du wi​dać uno​szą​cą się na po​wierzch​ni oce​anu „Au​ro​rę 7" oraz astro​nau​tę spo​koj​nie sie​dzą​ce​go na gu​mo​wej tra​twie ra​tun​ko​wej. Upły​nę​ło kil​ka mi​nut i nie​bo do​ko​ła „Nep​tu​ne'a" za​ro​iło się od sa​mo​lo​tów z Por​to Rico i śmi​głow​ców okrę​to​wych. Dwóch płe​two​nur​ków wy​sko​czy​ło ze spa​do​chro​na​mi z jed​ne​go ze śmi​głow​ców. W wo​dzie uwol​ni​li się od uprzę​ży i pod​pły​nę​li do kap​su​ły, by za​bez​pie​czyć ją przed ewen​tu​al​nym za​to​nię​ciem przy po​mo​cy na​dmu​chi​wa​ne​go gu​mo​we​go „koł​nie​rza". Car​pen​ter, roz​cią​gnię​ty wy​god​nie na tra​twie, fleg​ma​tycz​nie przy​pa​try​wał się nad​la​tu​ją​cym ma​szy​nom. Wo​do​wa​nie „Au​ro​ry 7" mia​ło prze​bieg nor​mal​ny, wyj​ście z kap​su​ły nie spra​wi​ło żad​nych trud​no​ści, świe​że mor​skie po​wie​trze było praw​dzi​wym bal​sa​mem dla prze​grza​ne​go i mo​kre​go od potu lot​ni​ka. Mal​colm czuł się za​do​wo​lo​ny i szczę​śli​wy, a jego je​dy​nym pra​gnie​niem było jak naj​ry​chlej​sze po​łą​cze​nie się ra​dio​we z żoną, któ​rej chciał zło​żyć na​leż​ny „ra​port". Gdy wcią​gnię​to go na po​kład ra​tow​ni​cze​go śmi​głow​ca, prze​cią​gnął się i mruk​nął: — Uff, cze​ka​łem na was 3 go​dzi​ny. W 30 mi​nut po​tem był na lot​ni​skow​cu „In​tre​pid". Roz​pro​mie​nio​ny Har​ri​son wy​lew​nie uści​snął mu rękę i roz​pły​wał się w za​chwy​tach i gra​tu​la​cjach. Mal​colm wy​słu​chał grzecz​nie, po czym, gdy kontr​ad​mi​rał umilkł, za​uwa​żył nie​win​nie: — Czyż nie mó​wi​łem panu przed 3 laty, że trzy​krot​nie okrą​żę Zie​mię po jej or​bi​cie? Rene Car​pen​ter po​wsta​ła z fo​te​la i prze​krę​ci​ła gał​kę te​le​wi​zo​ra. Raz jesz​cze prze​czy​ta​ła otrzy​ma​ny przed chwi​lą ra​dio​gram. — Czas na obiad, dzie​ci! Kur​cza​ki zu​peł​nie wy​sty​gły! — A ta​tuś? Nie będę jeść bez ta​tu​sia! — upie​ra​ła się z pła​czem Can​da​ce. — Kie​dy ta​tuś wró​ci? Na mi​łej twa​rzy Rene po​ja​wił się uśmiech. Pierw​szy uśmiech od wie​lu go​dzin. — Ta​tuś już wró​cił — od​po​wie​dzia​ła we​so​ło.

K O S M I C ZN I B R AC I A

— Don​ner​wet​ter! — na​uczy​ciel nie mógł dłu​żej opa​no​wać wście​kło​ści, a tłu​ste po​licz​ki i nie​mniej tłu​sty pod​bró​dek trzę​sły mu się z pa​sji. — Pół​głó​wek, idio​ta! Od​po​wiedz wresz​cie, szcze​nia​ku! Nie​wy​so​ki, szczu​pły chło​pak w wy​tar​tym, pod​nisz​czo​nym ubra​niu nie po​ru​szył się, nie drgnął pod po​to​kiem obe​lży​wych słów. Na​dal stał przed czar​ną szkol​ną ta​bli​cą, na któ​rej wy​raź​nym pi​smem wid​nia​ły na​kre​ślo​ne przed chwi​lą przez na​uczy​cie​la wier​sze. — Czy ogłu​chłeś? Czy​taj! — wark​nął Nie​miec, się​gnął po le​żą​cą na sto​li​ku li​nię, ale roz​my​ślił się i opu​ścił rękę. Oku​pu​ją​cy Zwią​zek Ra​dziec​ki Niem​cy ro​bi​li wszyst​ko, by utrzy​mać w kar​bach miej​sco​wą lud​ność, prze​rwać ich łącz​ność z roz​licz​ny​mi od​dzia​ła​mi par​ty​zan​tów, za​ha​mo​wać od​pływ męż​czyzn ,,do lasu". Sto​so​wa​no naj​bru​tal​niej​sze de​pre​sje, wy​wo​żo​no lu​dzi do obo​zów przy​mu​so​wej pra​cy, mę​czo​no i tor​tu​ro​wa​no. Jed​no​cze​śnie jed​nak na pew​nych oku​po​wa​nych przez sie​bie ob​sza​rach usi​ło​wa​no, wbrew lo​gi​ce i zdro​we​mu roz​sąd​ko​wi, za​cho​wać „nor​mal​ny" po​rzą​dek i tryb ży​cia. Dla​te​go też w szko​le pod​sta​wo​wej Uzy​na, wznie​sio​nej swe​go cza​su przy uli​cy Re​wo​lu​cji Paź​dzier​ni​ko​wej, obec​nie prze​ina​czo​nej na Adolf Hi​tler​stras​se, roz​sia​dał się za na​uczy​ciel​skim sto​li​kiem oty​ły Nie​miec. Jego za​da​niem było wbi​jać w gło​wy mło​do​cia​nych oby​wa​te​li mia​stecz​ka sza​cu​nek, re​spekt i mi​łość do Fiih​re​ra „Ty​siąc​let​niej Rze​szy", a za​ra​zem wy​bi​jać — czę​sto do​słow​nie, bo przy po​mo​cy dłu​giej i twar​dej li​nii — ka​ry​god​ne i wiel​ce szko​dli​we przy​wią​za​nie do, oba​lo​ne​go raz na za​wsze, ko​mu​ni​stycz​ne​go ustro​ju. Za​da​nie nie na​le​ża​ło do naj​ła​twiej​szych, a pra​cę przy​rów​nać moż​na było do czer​pa​nia wody si​tem. W do​dat​ku front prze​su​wał się sta​le na za​chód, przy​bli​żał się do okrę​gu ki​jow​skie​go i do sa​me​go Uzy​na, nic więc dziw​ne​go, iż na​uczy​ciel co​raz czę​ściej za​sta​na​wiał się, w jaki spo​sób zdo​ła kie​dy​kol​wiek po​wró​cić do ro​dzin​ne​go Ham​bur​ga. — Słu​chaj, mój chłop​cze — Herr Pro​fes​sor po​sta​no​wił po​pró​bo​wać ła​god​no​ści. — Dla​cze​go nie chcesz mi od​po​wie​dzieć? Może masz trud​no​ści z czy​ta​niem? Nasz ję​zyk jest do​syć skom​pli​ko​wa​ny. Ja ci po​mo​gę, od tego prze​cież je​stem. Na​brał po​wie​trza w płu​ca i wy​de​kla​mo​wał z pa​to​sem, moc​no ak​cen​tu​jąc wy​ra​zy: [25] — Im La​ger Au​schwitz war ich zwar, So man​chen Mo​nat, so man​chen Jahr... Le​d​wie prze​brzmia​ły sło​wa ma​ka​brycz​ne​go wier​szy​dła, Nie​miec po​ła​pał się, iż coś było nie w po​rząd​ku. Chło​pak stał nie​ru​cho​mo z mar​twym wy​ra​zem twa​rzy. W kla​sie roz​le​gły się chi​cho​ty i szep​ty. Herr Pro​fes​sor ba​daw​czym spoj​rze​niem ob​rzu​cił po​stać wy​rost​ka. Jego wzrok za​trzy​mał się na uszach Paw​ła. [26] — Komm her! — padł gwał​tow​ny roz​kaz. Chło​piec ani drgnął, mimo że na​uczy​ciel trzy​krot​nie po​wtó​rzył po​le​ce​nie w ję​zy​ku ro​syj​skim. Nie​miec po​bladł, do​sko​czył i za​krzy​wio​ny​mi niby szpo​ny pal​ca​mi wy​szarp​nął z uszu chłop​ca spo​re kłacz​ki waty.

Herr Pro​fes​sor, wy​rzu​ca​jąc z sie​bie po​tok prze​kleństw, wy​biegł z kla​sy, opu​ścił szko​łę i po​ga​lo​po​wał ku po​ste​run​ko​wi żan​dar​me​rii. Gdy Pa​weł wró​cił do domu, wie​dzia​no już o wszyst​kim. Przy ku​chen​nym sto​le zgro​ma​dzi​ła się cała ro​dzi​na: Ro​man Po​po​wicz, jego żona Anna oraz czwo​ro ro​dzeń​stwa Paw​ła: Mi​ko​łaj, Piotr, Ma​ria i Nad​ież​da. Nikt nie od​po​wie​dział na ci​che po​wi​ta​nie chłop​ca. Ro​man Po​po​wicz pod​niósł się ocię​ża​le ze stoł​ka, wes​tchnął głę​bo​ko i ski​nąw​szy na syna prze​szedł w mil​cze​niu do przy​le​głej izby, sta​ran​nie za​my​ka​jąc za sobą drzwi. Za​pa​no​wa​ło prze​cią​głe mil​cze​nie. — Zro​bi​łeś głu​pio, Pa​sza — ode​zwał się wresz​cie oj​ciec. — Zro​bi​łeś nie​roz​sąd​nie. Ro​zu​miem wszyst​ko, znam two​je uczu​cia, ale co te​raz? War​gi chło​pa​ka dy​go​ta​ły i wy​krzy​wia​ły się gry​ma​sem bar​dzo zbli​żo​nym do pła​czu, ale oczy po​zo​sta​ły su​che, mi​go​tał w nich pło​mień. — Może zro​bi​łem źle — przy​znał z wa​ha​niem. — Ale nie mogę go słu​chać! Nie chcę się u nie​go uczyć! — Ro​zu​miem wszyst​ko — po​wtó​rzył Ro​man Po​po​wicz. — Czy jed​nak po​my​śla​łeś, co sta​nie się za go​dzi​nę, za dwie? Chło​piec pod​rzu​cił gło​wą jak na​ro​wi​sty źre​bak. — Lada chwi​la przyj​dą tu​taj nasi! — wy​krzyk​nął z za​pa​łem. Oj​ciec wzru​szył ra​mio​na​mi. — Przyj​dą, przyj​dą. Ale kie​dy? Tego nie wie​my. Na​to​miast wie​my, co zro​bią Niem​cy. — Może on nic nie po​wie? — za​py​tał bez prze​ko​na​nia Pa​weł. — Wi​dzia​no, jak szedł na po​ste​ru​nek — stwier​dził ci​cho Ro​man Po​po​wicz. Po​now​nie za​pa​dło mil​cze​nie. — Ty na​ra​żasz się co​dzien​nie, oj​cze — ode​zwał się Pa​weł, jak​by w ten spo​sób chciał uspra​wie​dli​wić swe po​stę​po​wa​nie. — A ja? Nie ro​bię nic waż​ne​go, zgo​ła nic! Ro​man po​wstrzy​mał go ru​chem dło​ni. — Roz​wo​zisz ga​ze​ty, je​steś łącz​ni​kiem, to wy​star​czy. A... a kon​spi​ra​cja nie po​le​ga na wy​głu​pia​niu się w szko​le z watą w uszach. Ale o tym póź​niej. Nie mar​nuj​my cza​su. Trze​ba coś wy​kom​bi​no​wać, do​pó​ki nie bę​dzie za póź​no. Mu​sisz się ukryć. Za​raz, na​tych​miast! — Jak? Oni zna​ją tu​taj każ​dy kąt. Mia​stecz​ko małe. Ro​man Po​po​wicz prze​cią​gle spoj​rzał na syna. — Może zna​ją każ​dy kąt, ale nie zna​ją każ​de​go czło​wie​ka. Ro​zu​miesz mnie, Pa​sza? Hi​tle​row​cy będą szu​kać chłop​ca. Nie będą zwra​cać uwa​gi na dziew​czy​ny... Pa​weł zro​zu​miał i bez chwi​li zwło​ki speł​nił po​le​ce​nie ojca. Znikł z domu i prze​padł, a na​der skru​pu​lat​ne po​szu​ki​wa​nia żan​dar​mów nie dały re​zul​ta​tu. Na​to​miast w oko​li​cach Uzy​na przez kil​ka ty​go​dni wa​łę​sa​ła się ja​kaś bez​dom​na dziew​czyn​ka o ja​snych war​ko​czy​kach prze​wią​za​nych brud​ny​mi wstąż​ka​mi. Dziew​czyn​ka no​co​wa​ła raz w tej, raz w in​nej za​gro​dzie. Do​brzy lu​dzie ży​wi​li ją, opie​ko​wa​li się, odzie​wa​li, bo nad​cho​dzi​ły co​raz do​kucz​liw​sze je​sien​ne chło​dy. Aż wresz​cie, w li​sto​pa​dzie 1943 roku, na​de​szła ra​do​sna i z daw​na ocze​ki​wa​na chwi​la.

Zwy​cię​ska Ar​mia Ra​dziec​ka wkro​czy​ła do Ki​jo​wa, a wkrót​ce po​tem do Uzy​na. Do​pie​ro wte​dy bez​dom​na „sie​ro​ta" ze​rwa​ła z gło​wy lnia​ne war​ko​cze, zrzu​ci​ła spód​nicz​kę i bluz​kę, by prze​mie​nić się na po​wrót w Paw​ła Ro​ma​no​wi​cza Po​po​wi​cza. W tego sa​me​go Pa​szę Po​po​wi​cza, któ​ry w 19 lat póź​niej... ale o tym we wła​ści​wym cza​sie na wła​ści​wym miej​scu. Pod​czas gdy 13-let​ni Pa​sza Po​po​wicz wy​pro​wa​dzał w pole hi​tle​row​skich żan​dar​mów i ge​sta​pow​skich szpic​lów, spa​ce​ru​jąc przed ich no​sa​mi w dziew​czyń​skim prze​bra​niu, star​szy o rok An​drian Ni​ko​ła​jew pro​wa​dził pra​co​wi​ty tryb ży​cia w ro​dzin​nej wio​sce Szor​sze​lij, po​ło​żo​nej po​śród roz​le​głych ste​pów dol​nej Woł​gi, na pół​noc od hi​sto​rycz​ne​go Sta​lin​gra​du. Woj​na oraz dzia​ła​nia bo​jo​we do​tknę​ły i jego oko​li​ce. An​drian na wła​sne oczy oglą​dał prze​mar​sze wojsk, kon​cen​tra​cje po​tęż​nych ar​mii, bu​do​wa​ne po​śpiesz​nie for​ty​fi​ka​cje i umoc​nie​nia. Słu​chał dud​nie​nia se​tek i ty​się​cy dział, ło​sko​tów gą​sie​nic czoł​gów, trza​sku bro​ni ma​szy​no​wej. Li​czył prze​la​tu​ją​ce w gó​rze sa​mo​lo​ty, roz​po​zna​wał je, ma​rzył o po​sy​ła​niu ma​szyn hi​tle​row​skich do zie​mi. Wi​dział to wszyst​ko, ale nie wie​dział pod​ów​czas, iż pod Sta​lin​gra​dem to​czy​ła się prze​ło​mo​wa, de​cy​du​ją​ca bi​twa dru​giej woj​ny świa​to​wej. Nad​woł​żań​skie ste​py znacz​nie wcze​śniej uwol​nio​ne zo​sta​ły od nie​przy​ja​cie​la niż okręg ki​jow​ski, a ży​cie w roz​licz​nych koł​cho​zach po​wró​ci​ło do ja​kiej ta​kiej rów​no​wa​gi mimo strat i znisz​czeń. An​drian po​ma​ga​jąc w go​spo​dar​stwie uczył się jed​no​cze​śnie w miej​sco​wej szko​le pod​sta​wo​wej i ukoń​czył ją w roku 1944. W tym sa​mym roku zmarł jego scho​ro​wa​ny oj​ciec. Chło​pak sta​nął przed trud​ną al​ter​na​ty​wą: albo zre​zy​gno​wać z dal​szej na​uki i zo​stać w domu, by po​ma​gać mat​ce w utrzy​ma​niu ro​dzi​ny, albo też kon​ty​nu​ować na​ukę i po​zo​sta​wić ro​dzi​nę wła​sne​mu lo​so​wi. Żal mu było i za​pra​co​wa​nej mat​ki, i 12-let​nie​go Pio​tra, i 9-let​niej Zi​naj​dy, to​też z nie​ma​łym ża​lem po​sta​no​wił zo​stać w domu. Z po​mo​cą przy​szedł chłop​cu star​szy brat Iwan. — Ty, An​driusz​ka, masz gło​wę otwar​tą do na​uki jak wie​rze​je od sto​do​ły. Wszyst​ko ci do łba wcho​dzi samo. A mnie ani w ząb, choć​bym po ca​łych no​cach wku​wał. Nie wol​no ci mar​no​wać zdol​no​ści. Tak więc w domu zo​sta​nę ja, a ty pój​dziesz do szko​ły. Dam so​bie rady, nie bój się, pra​co​wać umiem. — Ale... Iwan spo​waż​niał, zmarsz​czył brwi. — Oj​ciec nie żyje, a więc ja, jako naj​star​szy syn, mu​szę go za​stę​po​wać. Nie kłóć się, An​driusz​ka, do​brze wiem,, że w głę​bi du​cha aż pisz​czysz za szko​łą. An​drian po​chy​lił gło​wę, — Spa​si​bo — po​wie​dział ci​cho. Tak więc gdy po za​koń​cze​niu woj​ny Pa​weł Ro​ma​no​wicz Po​po​wicz uczył się w Aka​de​mii Prze​my​sło​wej w Ma​gni​to​gor​sku, An​drian Gri​go​rie​wicz Ni​ko​ła​jew, po​pró​bo​waw​szy me​dy​cy​ny, zwró​cił swe za​in​te​re​so​wa​nie w kie​run​ku lot​nic​twa. Ni​ko​ła​jew po​wo​ła​ny zo​stał do woj​ska i wy​sła​ny na kurs pi​lo​ta​żu, któ​ry ukoń​czył w roku 1954. Do​kład​nie tę samą dro​gę prze​był Po​po​wicz. W roku 1957 obaj zo​sta​li człon​ka​mi Ko​mu​ni​stycz​nej Par​tii Związ​ku Ra​dziec​kie​go. W roku 1959 — już do​świad​cze​ni ob​la​ty​wa​cze — prze​szli se​lek​cję i do​sta​li się do Ko​lek​ty​wu X.

Cho​ciaż obec​nie ich dro​gi ży​cio​we szły tuż obok sie​bie, ich sy​tu​acja oso​bi​sta była za​sad​ni​czo od​mien​na. Pod​czas służ​by w jed​nej z lot​ni​czych jed​no​stek na Sy​be​rii Pa​weł po​znał w roku 1955 mło​dą i przy​stoj​ną dziew​czy​nę, cór​kę miej​sco​we​go drwa​la. Ich za​in​te​re​so​wa​nia były zbli​żo​ne, gdyż Ma​ria rów​nież gar​nę​ła się do po​wietrz​ne​go za​wo​du, uzy​ska​ła dy​plom pi​lot​ki i pra​co​wa​ła jako tech​nik sa​mo​lo​to​wy. Przy​pa​dli so​bie do ser​ca, po​bra​li się, a w roku 1957 uro​dzi​ła się im có​recz​ka, Na​ta​sza. An​drian był pod tym wzglę​dem mniej szczę​śli​wy. Co praw​da i on za​an​ga​żo​wał się uczu​cio​wo, miał na​rze​czo​ną, ale gdy roz​po​czął wy​tę​żo​ny i po​chła​nia​ją​cy czas tre​ning ko​smo​nau​tycz​ny, mu​siał siłą rze​czy rzad​ko wi​dy​wać się z wy​bran​ką ser​ca. Tre​ning prze​cią​gał się, mło​dzi spo​ty​ka​li się co​raz rza​dziej. Wresz​cie dziew​czy​na, znu​dzo​na ja​ło​wym wy​cze​ki​wa​niem, ze​rwa​ła z na​rze​czo​nym wszel​ki kon​takt i wy​szła za mąż za ko​goś in​ne​go. Lot​nik zło​żyć mu​siał swe uczu​cia w ofie​rze Ko​smo​so​wi i stał się je​dy​nym wśród ko​smo​nau​tów i astro​nau​tów, któ​ry po​zo​sta​wał w „bło​go​sła​wio​nym sta​nie ka​wa​ler​skim". Ko​le​dzy po​cie​sza​li go wpraw​dzie, iż stan ten jest z re​gu​ły przej​ścio​wy, ale An​drian — mil​czek z na​tu​ry — zby​wał ich wzru​sze​niem ra​mion i sta​ran​nie ukry​wał uczu​cio​wą po​raż​kę. W Ko​lek​ty​wie X Pa​sza i An​driu​sza zbli​ży​li się do sie​bie, by w nie​dłu​gim cza​sie stać się parą nie​roz​łącz​nych przy​ja​ciół. Spo​koj​ny, opa​no​wa​ny, ma​ło​mów​ny i po​wścią​gli​wy An​drian był prze​ci​wień​stwem i uzu​peł​nie​niem ży​we​go i ga​da​tli​we​go Paw​ła. Być może to prze​ciw​sta​wień​stwo i uzu​peł​nia​nie się cha​rak​te​rów przy​czy​ni​ło się do fak​tu, iż wła​dze Ko​lek​ty​wu X po​wią​za​ły przy​ja​ciół jesz​cze w inny spo​sób, któ​ry wkrót​ce zy​skał im na ca​łym świe​cie mia​no „ko​smicz​nych bra​ci" lub „ko​smicz​nych bliź​nia​ków". Ofi​cjal​ny ko​mu​ni​kat ra​dziec​ki brzmiał: Umiesz​cze​nie dwóch stat​ków ko​smicz​nych na or​bi​cie bli​sko je​den dru​gie​go ma na celu uzy​ska​nie do​świad​czal​nych da​nych co do moż​li​wo​ści na​wią​za​nia bez​po​śred​niej łącz​no​ści po​mię​dzy obu stat​ka​mi, ko​or​dy​na​cji ak​cji pi​lo​tów ko​smo​nau​tów oraz spraw​dze​nia wpły​wu wa​run​ków ko​smicz​ne​go lotu na dwa rów​no​cze​śnie prze​by​wa​ją​ce w prze​strze​ni oko​ło​ziem​skiej or​ga​ni​zmy ludz​kie... Bo​ha​te​ra​mi wy​da​rze​nia, o któ​rym mó​wił ko​mu​ni​kat, byli: ma​jor lot​nic​twa An​drian Ni​ko​ła​jew oraz pod​puł​kow​nik lot​nic​twa Pa​weł Po​po​wicz. Dnia 11 sierp​nia 1962 roku, o go​dzi​nie 11.30 cza​su mo​skiew​skie​go, z ko​smo​dro​mu Baj​ko​nur wy​strze​lo​no sta​tek ko​smicz​ny „Wo​stok 3", na po​kła​dzie któ​re​go znaj​do​wał się ma​jor An​drian Gri​go​rie​wicz Ni​ko​ła​jew. Start miał prze​bieg po​myśl​ny i sta​tek wszedł na or​bi​tę oko​ło​ziem​ską. Te​raz pę​dzą​cy w prze​stwo​rzach An​drian cze​kał na start przy​ja​cie​la. Gdy ra​dio, te​le​wi​zja i ga​ze​ty ogło​si​ły na ca​łej kuli ziem​skiej o po​myśl​nym lo​cie „Wo​sto​ka 3", lu​dzie uśmie​cha​li się, ki​wa​li gło​wa​mi, wy​mie​nia​li uwa​gi o no​wym suk​ce​sie ko​smicz​nym i... cze​ka​li, aż na​stęp​ny ko​mu​ni​kat do​nie​sie o lą​do​wa​niu Ni​ko​ła​je​wa. Za​miast tego, na​stęp​ne​go dnia, 12 sierp​nia, o go​dzi​nie 11.02 cza​su mo​skiew​skie​go, dru​ga ra​kie​ta opu​ści​ła Baj​ko​nur. Na po​kła​dzie „Wo​sto​ka 4" zna​lazł się pod​puł​kow​nik Pa​weł Ro​ma​no​wicz Po​po​wicz. Kryp​to​nim Ni​ko​ła​je​wa w cza​sie lotu brzmiał „So​kół", kryp​to​nim Po​po​wi​cza: „Zło​ty Orzeł". Zgod​nie z pre​cy​zyj​ny​mi ob​li​cze​nia​mi na​ukow​ców „So​kół" oraz „Zło​ty Orzeł" spo​-

tka​ły się na or​bi​cie i od​by​wa​ły dal​szy lot w nie​wiel​kiej od sie​bie od​le​gło​ści. Po​po​wicz stał się „ko​smicz​nym bliź​nia​kiem" Ni​ko​ła​je​wa, a „Wo​stok 4"... bliź​nia​kiem „Wo​sto​ka 3". Pe​ri​geum „Wo​sto​ka 3" wy​no​si​ło 244 ki​lo​me​try, „Wo​sto​ka 4" — 236 ki​lo​me​trów; apo​geum — 180 ki​lo​me​trów i 179 ki​lo​me​trów. Czas jed​ne​go okrą​że​nia or​bi​tal​ne​go był rów​nież nie​mal iden​tycz​ny: 88,33 mi​nu​ty oraz 88,39 mi​nut. Ka​bi​ny obu stat​ków wa​ży​ły po oko​ło 5000 ki​lo​gra​mów, ich dłu​gość wy​no​si​ła oko​ło 6 me​trów, a śred​ni​ca oko​ło 2 me​trów. Wy​po​sa​że​nie było rów​nież jed​na​ko​we. Od​le​głość mię​dzy stat​ka​mi wa​ha​ła się. Cza​sem wy​no​si​ła 2000 lub na​wet 3000 ki​lo​me​trów, cza​sem ma​la​ła. W pew​nej chwi​li „Wo​sto​ki" zbli​ży​ły się do sie​bie na dy​stans za​le​d​wie 6,5 ki​lo​me​tra. — Halo, „So​kół", halo, „So​kół", tu „Zło​ty Orzeł", tu „Zło​ty Orzeł". Wi​dzę cię do​sko​na​le przez ilu​mi​na​tor. Od​biór. — Halo, „Zło​ty Orzeł", tu „So​kół". I ja cię wi​dzę. Mamy chwi​lę wol​ne​go cza​su, za​śpie​waj coś, Pa​sza! Z ka​bi​ny „Wo​sto​ka 4" po​pły​nę​ła przez ra​dio​te​le​fon rzew​na nad​dnie​strzań​ska pieśń. Pa​sza Po​po​wicz umiał śpie​wać w Ko​smo​sie rów​nie do​brze, jak na Zie​mi. — Halo, Pa​sza, szko​da, żeś nie za​brał ze sobą har​mo​nii! Gdy od​le​głość po​więk​sza​ła się, ko​smo​nau​ci ob​ser​wo​wa​li się wza​jem​nie na ekra​nach po​kła​do​wych te​le​wi​zo​rów. W cza​sie dłu​go​trwa​łe​go lotu Pa​sza i An​driu​sza wy​ko​ny​wa​li roz​licz​ne za​da​nia. Ob​ser​wo​wa​li nie​bo i Zie​mię, kon​tro​lo​wa​li przy​rzą​dy, ręcz​nie ste​ro​wa​li ka​bi​na​mi, spo​ży​wa​li po​sił​ki, czę​sto zaś od​pi​na​li uprząż i za​wi​sa​li we​wnątrz po​miesz​cze​nia, za​rów​no dla pró​by, jak i dla od​po​czyn​ku. To​czy​li roz​mo​wy ra​dio​te​le​fo​nicz​ne i ra​dio​te​le​gra​ficz​ne z Zie​mią, ga​wę​dzi​li ze sobą, czy​ta​li, spa​li... Gru​po​wy lot or​bi​tal​ny trwał. Po​bi​ty zo​stał re​kord Ti​to​wa, mi​nę​ła doba, po niej dru​ga i trze​cia. Za​czę​ła się na​stęp​na doba, już czwar​ta od star​tu Ni​ko​ła​je​wa. Lot trwał! Dnia 15 sierp​nia, a więc w czte​ry peł​ne doby po star​cie Ni​ko​ła​je​wa, a w trzy po star​cie Po​po​wi​cza, roz​po​czę​to przy​go​to​wa​nia do opusz​cze​nia or​bi​ty do​ko​ła​ziem​skiej. ,,Wo​sto​ki" od​pa​li​ły ra​kie​ty ha​mu​ją​ce, ob​ni​ży​ły wy​so​kość, zmniej​szy​ły szyb​kość i — sta​le w po​bli​żu sie​bie — po​szy​bo​wa​ły w dół. Lą​do​wa​ły w od​stę​pie 6-mi​nu​to​wym w oko​li​cach Ka​ra​gan​dy w Ka​zach​sta​nie, mniej wię​cej w od​le​gło​ści 2400 ki​lo​me​trów od Mo​skwy. Ni​ko​ła​jew prze​by​wał w prze​stwo​rzach przez 94 go​dzi​ny, wy​ko​nał 64 okrą​że​nia Zie​mi, prze​le​ciał za​wrot​ną tra​sę 2 640 000 ki​lo​me​trów. Po​po​wicz miał oczy​wi​ście nie​co mniej​sze osią​gnię​cia: 71 go​dzin, 48 okrą​żeń, 1 980 000 ki​lo​me​trów. Ju​rij Ga​ga​rin na​pi​sał o tym pierw​szym w świe​cie gru​po​wym lo​cie stat​ków ko​smicz​nych: Ogrom​ne zna​cze​nie gru​po​we​go lotu An​dria​na Ni​ko​ła​je​wa i Paw​ła Po​po​wi​cza po​le​ga na tym, że nie tyl​ko po​twier​dził on moż​li​wość dłu​gie​go prze​by​wa​nia czło​wie​ka w Ko​smo​sie, ale tak​że re​al​ność tezy uczo​nych pla​nu​ją​cych ta​kie zbli​że​nie stat​ków ko​smicz​nych, któ​re po​zwo​li​ło​by na kon​takt bez​po​śred​ni. In​ny​mi sło​wy, Ni​ko​ła​jew i Po​po​wicz wy​ka​za​li moż​ność zbu​do​wa​nia sta​cji ko​smicz​nych, bez cze​go nie spo​sób wy​obra​zić so​bie przej​ścia

do na​stęp​ne​go sta​dium opa​no​wa​nia Ko​smo​su... Ga​ga​rin stwier​dził rów​nież z prze​ko​na​niem: Nie ubie​ga​my się o pal​mę pierw​szeń​stwa dla sa​mej tyl​ko pal​my. Jed​nak​że my, lu​dzie ra​dziec​cy, je​ste​śmy prze​ko​na​ni, że stwo​rzo​ne nam przez nasz ustrój spo​łecz​ny wa​run​ki dla roz​wo​ju na​uki i tech​ni​ki po​zwo​lą Kra​jo​wi Rad być pierw​szym pań​stwem w wy​pro​wa​dze​niu czło​wie​ka na szla​ki mię​dzy​pla​ne​tar​ne... Po​chwa​ła ry​wa​la ma szcze​gól​ną wy​mo​wę. Puł​kow​nik Ciar​kę New​lon, lot​nik ame​ry​kań​ski, były na​czel​ny re​dak​tor spe​cja​li​stycz​ne​go ty​go​dni​ka ,,Mi​si​sles and Roc​kets" („Po​ci​ski Ste​ro​wa​ne i Ra​kie​ty"), eks​pert w dzie​dzi​nie ko​smo​nau​ty​ki i po​wszech​nie zna​ny pu​bli​cy​sta i au​tor, na​pi​sał w swej książ​ce „Fa​mo​us Pio​ne​ers in Spa​ce" („Słyn​ni pio​nie​rzy prze​strze​ni ko​smicz​nej"): Her​man Ti​tow jest je​dy​nym z czte​rech ko​smo​nau​tów, któ​re​go świat za​chod​ni miał oka​[27] zję po​znać oso​bi​ście . Ale ob​ser​wu​jąc Ti​to​wa w jego ame​ry​kań​skich wy​stą​pie​niach pu​blicz​nych i prze​stu​dio​waw​szy wi​ze​run​ki i ży​cio​ry​sy ca​łej czwór​ki, do​cho​dzi się do nie​unik​nio​ne​go wnio​sku, że wszy​scy oni ule​pie​ni są z jed​nej gli​ny. Są zdol​ni, ide​owi, zna​ją swój lach. Są pi​lo​ta​mi woj​sko​wy​mi i ofi​ce​ra​mi. Wszy​scy są człon​ka​mi Par​tii Ko​mu​ni​stycz​nej. Są ofiar​ny​mi i od​da​ny​mi sy​na​mi swej wiel​kiej mat​ki — Ro​sji. Gdy prze​mi​nę​ły pierw​sze echa wiel​kie​go lotu i za​koń​czy​ły się uro​czy​sto​ści po​wi​tal​ne i przy​ję​cia, gdy jako tako upo​ra​no się z ty​sią​ca​mi de​pesz i pism gra​tu​la​cyj​nych, ży​cie „ko​smicz​nych bra​ci" po​wró​ci​ło do nor​my. Obaj zna​leź​li się na po​wrót w „ko​smicz​nym mia​stecz​ku" po​mię​dzy ko​le​ga​mi i przy​ja​ciół​mi, by kon​ty​nu​ować tre​ning i na​ukę. Pew​ne​go po​po​łu​dnia An​drian Ni​ko​ła​jew za​siadł sa​mot​nie w ką​cie czy​tel​ni i za​brał się do kart​ko​wa​nia ja​kie​goś ilu​stro​wa​ne​go pi​sma. Ziew​nął raz i dru​gi. Sala była pu​sta, bo cho​ciaż zwy​kle po pra​cy ko​smo​nau​ci zbie​ra​li się bądź tu​taj, bądź na któ​rejś z kwa​ter i wie​dli dłu​gie dys​ku​sje i roz​pra​wy, aku​rat dzi​siaj po​roz​cho​dzi​li się po swych po​ko​jach lub opu​ści​li ośro​dek. An​drian ziew​nął raz jesz​cze, po​now​nie otwo​rzył pi​smo i za​głę​bił się w czy​ta​niu. Na tym za​ję​ciu przy​ła​pał go Pa​sza, od kil​ku mi​nut da​rem​nie po​szu​ku​ją​cy przy​ja​cie​la. — Co no​we​go? — spy​tał obo​jęt​nym to​nem Ni​ko​ła​jew. Ton Ni​ko​ła​je​wa był tak dziw​ny, iż Po​po​wicz, zna​ją​cy przy​ja​cie​la na wy​lot, mo​men​tal​nie za​gad​nął: — Co to​bie, An​driu​sza? — Nic, nic, daj mi spo​kój, Pa​sza. Pa​weł by​naj​mniej nie miał za​mia​ru po​słu​chać. — Przy​znaj się. No, jaz​da — na​pie​rał. — Wal szcze​rze, jak za​wsze. Ulży. An​drian, z na​tu​ry po​wścią​gli​wy i wsty​dli​wy, wa​hał się. Spra​wy oso​bi​ste z re​gu​ły cho​wał na wła​sny uży​tek, na​der rzad​ko się wy​wnę​trzał. — Słu​chaj, An​driu​sza, rusz wresz​cie ję​zy​kiem, bo nie mam cza​su. Za​raz jadę do domu. Żona te​le​fo​no​wa​ła już dwa razy, a Na​ta​sza trzy.

— Ano wła​śnie! — wy​rwa​ło się An​dria​no​wi. — Wła​śnie! Je​dziesz do domu, do żony i cór​ki. — A gdziesz mam je​chać, czło​wie​ku? — zdzi​wił się Pa​weł. Ni​ko​ła​jew szedł za to​kiem swych my​śli. Mó​wił te​raz wła​ści​wie do sie​bie: — Dom. Ro​dzi​na. To waż​ne rze​czy. Na​wet dla lot​ni​ka, na​wet dla ko​smo​nau​ty. Taak, żona i cór​ka. A ja co? Et, mniej​sza z tym... Pa​weł już otwie​rał usta, by pod​jąć dys​ku​sję, gdy drzwi od czy​tel​ni otwo​rzy​ły się, a do wnę​trza zaj​rza​ła mło​da, przy​stoj​na dziew​czy​na. Wa​len​ty​na Tie​riesz​ko​wa prze​by​wa​ła w „ko​smicz​nym mia​stecz​ku" od nie​daw​na, ale zdą​ży​ła się już zżyć i za​przy​jaź​nić ze star​szy​mi i do​świad​czeń​szy​mi ko​le​ga​mi. Na wi​dok pary przy​ja​ciół ski​nę​ła gło​wą i po​de​szła. — O czym tak roz​pra​wia​cie? — spy​ta​ła żar​to​bli​wie. — Po​dróż na Księ​życ czy na Mar​sa? An​drian wstał. Nie od​po​wie​dział na py​ta​nie, ale uśmiech​nął się ja​koś szcze​gól​nie. Nie uszło to uwa​gi Paw​ła, by​stre​go ob​ser​wa​to​ra. Pa​sza wes​tchnął ko​micz​nie, przy​ci​snął rękę do ser​ca i po​gwiz​du​jąc we​sel​ne​go mar​sza Men​dels​soh​na opu​ścił czy​tel​nię.

POTOMEK PIONIERÓW

Gdy skoń​czy​ła się pierw​sza woj​na świa​to​wa, po​rucz​nik pi​lot Wal​ter Schir​ra, ,,as" ame​ry​kań​skie​go lot​nic​twa bom​bo​we​go, po​wró​cił z Fran​cji do Sta​nów Zjed​no​czo​nych w jed​nym z pierw​szych trans​por​tów. Wkrót​ce po​tem zrzu​cił lot​ni​czy mun​dur i udał się do ro​dzin​ne​go osie​dla Hac​ken​sack w sta​nie New Jer​sey, by po​pró​bo​wać nor​mal​ne​go po​ko​jo​we​go ży​cia. Na dwor​cu przy​ję​to go nad wy​raz en​tu​zja​stycz​nie. Dęta or​kie​stra rżnę​ła skocz​ne mar​sze. Miesz​kań​cy, zgro​ma​dze​ni pod wiel​kim trans​pa​ren​tem z na​pi​sem: We​lco​me home, Wal​ter! [28] , nie szczę​dzi​li okla​sków. Bur​mistrz wy​gło​sił kwie​ci​stą prze​mo​wę o bo​ha​te​rach, zwy​cięz​cach i o wdzięcz​nych oby​wa​te​lach Hac​ken​sack, któ​rzy ni​g​dy nie za​po​mną o za​cią​gnię​tym dłu​gu wdzięcz​no​ści wo​bec dziel​ne​go obroń​cy oj​czy​zny. Wzru​szo​ne ma​tro​ny gło​śno wy​cie​ra​ły nosy w chust​ki, pan​ny na wy​da​niu rzu​ca​ły lot​ni​ko​wi po​włó​czy​ste spoj​rze​nia, męż​czyź​ni za​pra​sza​li na piwo i whi​sky, wy​rost​ki do​ma​ga​ły się au​to​gra​fów. Wie​czo​rem od​był się wy​staw​ny ban​kiet, oj​co​wie mia​stecz​ka roz​pły​wa​li się nad cno​ta​mi i wa​lo​ra​mi od​waż​ne​go pi​lo​ta, ob​da​ro​wa​no go tak licz​ny​mi wią​zan​ka​mi kwia​tów, iż w ża​den spo​sób nie po​tra​fił ich udźwi​gnąć. Ale jak czę​sto wy​da​rza się w po​dob​nych przy​pad​kach, wo​jen​ny bo​ha​ter, zde​mo​bi​li​zo​wa​ny po​rucz​nik lot​nic​twa, bar​dzo pręd​ko mu​siał zejść z ob​ło​ków na zie​mię. A cho​dze​nie po ro​dzin​nej zie​mi, szcze​gól​nie zaś za​pew​nie​nie so​bie na tej zie​mi bytu, oka​za​ło się praw​dzi​wym pro​ble​mem. Trans​pa​rent z na​pi​sem po​wi​tal​nym zwi​nię​to, o dłu​gu wdzięcz​no​ści za​po​mnia​no, a wol​nych po​sad w Hac​ken​sack bra​ko​wa​ło. Były po​rucz​nik Schir​ra zna​lazł się w kło​po​cie. Na ro​dzi​nie nie mógł się oprzeć z tej pro​stej przy​czy​ny, że jej nie po​sia​dał. Mat​ka zmar​ła, gdy chło​pak li​czył so​bie za​le​d​wie 12 lat. Oj​ciec, Wal​ter Schir​ra se​nior, któ​ry on​giś do​po​ma​gał wiel​kie​mu Cha​ńu​te'owi w pio​nier​skich do​świad​cze​niach z la​ta​ją​cy​mi mo​de​la​mi, roz​stał się z ży​ciem w roku wy​bu​chu woj​ny. Dal​si krew​ni miesz​ka​li na prze​ciw​le​głych krań​cach Sta​nów Zjed​no​czo​nych. Wal​ter ju​nior był z wy​kształ​ce​nia me​cha​ni​kiem i to uła​twi​ło mu spra​wę. Za ostat​nie do​la​ry za​ło​żył nie​wiel​ki warsz​tat, za​ka​sał rę​ka​wy i, nie zwa​ża​jąc na swój sto​pień ofi​cer​ski i bo​jo​we od​zna​cze​nia, ener​gicz​nie za​brał się do pra​cy. Tak ener​gicz​nie, iż zdo​łał po​wią​zać ko​niec z koń​cem, co w owych cza​sach, gdy set​ki ty​się​cy zde​mo​bi​li​zo​wa​nych żoł​nie​rzy na próż​no po​szu​ki​wa​ło za​rob​ku, nie było rze​czą ła​twą. Wkrót​ce po​tem w ży​ciu Wal​te​ra na​stą​pi​ły dwa waż​ne wy​da​rze​nia, wza​jem​nie się zresz​tą za​ha​cza​ją​ce. Nie po​tra​fiąc wy​zbyć się za​mi​ło​wa​nia do la​ta​nia, Wal​ter na​był za bez​cen z de​mo​bi​lu sta​ry sa​mo​lot typu Chan​ce Vo​ught VE-7, dwu​miej​sco​wy dwu​płat, bu​do​wa​ny pod​czas woj​ny dla ce​lów szko​le​nio​wych i tre​nin​go​wych. Sil​nik o mocy 185 koni me​cha​nicz​nych wprost po​że​rał ben​zy​nę, a co za tym idzie i do​la​ry, ale ma​szy​na po​tra​fi​ła roz​wi​nąć wca​le nie​złą pręd​kość 185 ki​lo​me​trów na go​dzi​nę, była zwin​na, zwrot​na i przy​jem​na w pi​lo​to​wa​niu. Przede wszyst​kim zaś... kosz​to​wa​ła za​le​d​wie 50 do​la​rów.

Wal​ter wy​re​mon​to​wał ją, wy​re​pe​ro​wał, wy​la​kie​ro​wał skrzy​dła i ka​dłub, a na ma​sce sil​ni​ka umie​ścił na​pis: „Jen​ny". Nie było to zresz​tą imię ja​kiejś wy​bran​ki ser​ca, Wal​ter ta​ko​wej po pro​stu nie miał. „Bak​cyl la​ta​nia", a tak​że ro​dzin​ne tra​dy​cje zro​bi​ły swo​je. Każ​dą chwi​lę wol​ną od za​jęć w warsz​ta​cie mło​dy czło​wiek spę​dzał na po​bli​skim lot​ni​sku, i w mia​rę moż​li​wo​ści, uza​leż​nio​nych od sta​nu kie​sze​ni, ru​szał w po​wie​trze, by „nie za​rdze​wieć" i nie od​zwy​cza​ić się od drąż​ka ste​ro​we​go i or​czy​ka. Na tym​że lot​ni​sku czę​stym go​ściem by​wa​ła mło​da, 18-let​nia dziew​czy​na imie​niem Flo. Mia​ła nie​bie​skie oczy, ja​sne wło​sy, zgrab​ną fi​gu​rę. Mia​ła rów​nież nie​po​ha​mo​wa​ny za​pał do la​ta​nia. Po​zna​li się, zbli​ży​li do sie​bie i co​raz czę​ściej Wal​ter za​bie​rał Flo w górę, aż wresz​cie pew​ne​go dnia zde​cy​do​wał się za​brać ją... do urzę​du sta​nu cy​wil​ne​go w Hac​ken​sack. Po za​ło​że​niu ro​dzi​ny lot​nik me​cha​nik mu​siał po​sta​rać się o zwięk​sze​nie za​rob​ków. Warsz​tat nie przy​no​sił zbyt wie​le, cho​ciaż Schir​ra roz​bu​do​wał go, a na​wet za​trud​nił po​moc​ni​ka, bez​no​gie​go in​wa​li​dę wo​jen​ne​go. Wie​lo​go​dzin​ne prze​sia​dy​wa​nie z ołów​kiem w ręku nad opra​co​wy​wa​niem do​mo​we​go bu​dże​tu nie przy​da​wa​ło się na wie​le. Bu​dżet był sta​le de​fi​cy​to​wy. Mło​de mał​żeń​stwo wpa​dło wresz​cie na szczę​śli​wy i wiel​ce ory​gi​nal​ny po​mysł. Nie dar​mo Wal​ter był lot​ni​kiem i sy​nem lot​ni​cze​go pio​nie​ra. Nie dar​mo Flo była żoną pi​lo​ta i fa​na​tycz​ką pod​nieb​nych przy​gód. Już przed wy​bu​chem pierw​szej woj​ny świa​to​wej za​czę​ły w Sta​nach Zjed​no​czo​nych wcho​dzić w modę tak zwa​ne „cyr​ki po​wietrz​ne", pro​du​ku​ją​ce się w prze​róż​nych miej​sco​wo​ściach nie​mal ca​łe​go kra​ju. Po​pi​sy od​by​wa​ły się rzecz ja​sna w prze​stwo​rzach, a nie na zie​mi. Rzecz po​le​ga​ła na tym, iż kil​ku od​waż​nych i do​świad​czo​nych lot​ni​ków, czę​sto by​łych pi​lo​tów bo​jo​wych, łą​czy​ło się w gru​pę i, na​byw​szy ja​kieś sta​re sa​mo​lo​ty z de​mo​bi​lu, od​by​wa​ło ob​lot kra​ju, wy​stę​pu​jąc z pro​gra​mem obej​mu​ją​cym ta​kie po​pi​sy, jak po​zo​ro​wa​ne wal​ki po​wietrz​ne, akro​ba​cje na ma​łej wy​so​ko​ści, gru​po​we loty ma​szyn ze skrzy​dła​mi po​wią​za​ny​mi ze sobą sznur​kiem, sko​ki spa​do​chro​no​we. W ten spo​sób lot​ni​cy za​ra​bia​li na ży​cie, czę​sto ży​cie tra​ci​li, ale pu​blicz​ność roz​ko​cha​ła się w tego ro​dza​ju wi​do​wi​skach i „po​wietrz​ne cyr​ki" cie​szy​ły się przez wie​le lat po​wo​dze​niem. Do jed​nej z ta​kich cyr​ko​wych grup przy​łą​czy​ło się na do​ryw​cze i przej​ścio​we wy​stę​py mał​żeń​stwo Schir​ra.

Tek​sas jest naj​więk​szym ze sta​nów Pół​noc​nej Ame​ry​ki. Wszyst​ko jest tam ogrom​ne, za​kro​jo​ne na gi​gan​tycz​ną ska​lę. Ka​nio​ny i pre​rie, ty​sią​cz​ne sta​da by​dła bo​ga​tych ho​dow​ców, ran​czo z roz​le​gły​mi plan​ta​cja​mi ba​weł​ny, nie​prze​mie​rzo​ne łany psze​ni​cy i owsa, zło​ża naf​to​we. W Tek​sa​sie wszyst​ko od​by​wa się w wiel​kim sty​lu. W dru​giej po​ło​wie dwu​dzie​ste​go wie​ku jed​nym z za​sad​ni​czych środ​ków ko​mu​ni​ka​cji w tych ogrom​nych prze​strze​niach stał się sa​mo​lot. Co trze​ci tek​sań​czyk obznaj​mio​ny jest ze

sztu​ką pro​wa​dze​nia „la​ta​ją​cych ma​chin", a co szó​sty po​sia​da li​cen​cję pi​lo​ta śmi​głow​co​we​go. W tam​tych jed​nak la​tach, tuż po pierw​szej woj​nie świa​to​wej, „ae​ro​pla​ny" wzbu​dza​ły tam sen​sa​cję, wi​dy​wa​no je bar​dzo rzad​ko, to​też „po​wietrz​ne cyr​ki" mia​ły w Tek​sa​sie za​pew​nio​ne po​wo​dze​nie. Pew​ne​go wrze​śnio​we​go po​po​łu​dnia 1922 roku pod mia​stem Ho​uston, po​ło​żo​nym na po​łu​dnio​wym krań​cu sta​nu, nie​da​le​ko wy​brze​ży Za​to​ki Mek​sy​kań​skiej, wy​lą​do​wa​ły trzy ja​skra​wo po​ma​lo​wa​ne dwu​pła​ty. W go​dzi​nę póź​niej na mu​rach mia​sta po​ja​wi​ły się barw​ne ob​wiesz​cze​nia, do​no​szą​ce miesz​kań​com, iż na​stęp​ne​go dnia od​bę​dą się na lot​ni​sku Ho​uston po​ka​zy lot​ni​cze zdol​ne wstrzą​snąć ner​wa​mi naj​wy​trzy​mal​sze​go Tek​sań​czy​ka. Ta​kich po​ka​zów — za​pew​nia​ły pla​ka​ty — świat jesz​cze nie wi​dział. Jed​nym zaś z głów​nych punk​tów pro​gra​mu mia​ły być kar​ko​łom​ne i krew mro​żą​ce w ży​łach po​pi​sy kró​lo​wej pięk​no​ści Tek​sa​su i resz​ty. Ame​ry​ki, nie​po​rów​na​nej „Miss X". Nic dziw​ne​go, że na​stęp​ne​go dnia na lot​ni​sku ocze​ki​wa​ły ty​sią​cz​ne tłu​my. Sprze​da​no wszyst​kie bi​le​ty, za​rów​no te dla naj​bo​gat​szych — po do​la​rze, jak i te dla płeb​su i mło​dzie​ży — po 50 cen​tów. Pro​gram uło​żo​ny był zręcz​nie, wi​do​wi​sko szło gład​ko. Od​by​ły się już za​po​wia​da​ne akro​ba​cje sa​mo​lo​to​we. Były ka​pi​tan pi​lot Ja​mes Turn​ho​use roz​wi​nął na wy​so​ko​ści 800 me​trów spa​do​chron, od​rzu​cił go i tuż nad zie​mią otwo​rzył spa​do​chron za​pa​so​wy, były po​rucz​nik pi​lot Wil​liam Ha​skett po​ko​nał zaś w „śmier​tel​nym" po​je​dyn​ku by​łe​go ma​jo​ra pi​lo​ta Stan​leya Do​no​va​na, któ​ry dym​ną świe​cą po​zo​ru​jąc po​żar swe​go sa​mo​lo​tu znikł za ho​ry​zon​tem. Wresz​cie nad​szedł czas na naj​waż​niej​szy punkt pro​gra​mu. Nad po​lem wzlo​tów po​ja​wił się na wy​so​ko​ści 100 me​trów po​je​dyn​czy dwu​płat, po​ma​lo​wa​ny na czer​wo​no. Za jego ogo​nem trze​po​ta​ła dłu​ga, bia​ła fla​ga z na​pi​sem: THE QU​EEN OF TE​XAS (Kró​lo​wa Tek​sa​su), na ka​dłu​bie zaś wid​nia​ły me​tro​wej wiel​ko​ści li​te​ry: MISS X. Sa​mo​lot prze​le​ciał po​wo​li, po​ło​żył się na skrzy​dło w za​krę​cie, ob​ni​żył lot, jesz​cze bar​dziej zre​du​ko​wał szyb​kość. W tyl​nej ka​bi​nie pod​nio​sła się smu​kła ko​bie​ca po​stać w ob​ci​słych cyr​ko​wych try​ko​tach. Ko​bie​ta zręcz​nie prze​śli​znę​ła się przez bur​tę i ta​necz​nym kro​kiem ze​szła na skrzy​dło ma​szy​ny. Na oczach po​cząt​ko​wo zdu​mio​nych, a po​tem ogar​nię​tych sza​łem za​chwy​tu Tek​sań​czy​ków Miss X, czy​li po pro​stu Flo Schir​ra, po​czę​ła wy​ko​ny​wać ba​le​to​we pi​ru​ety i sko​ki, z nie​zrów​na​ną gra​cją ba​lan​su​jąc na sa​mej kra​wę​dzi pła​ta. Opie​ra​jąc się pę​do​wi po​wie​trza, umie​jęt​nie wy​mi​ja​ła stój​ki i ścię​gna łą​czą​ce dol​ne i gór​ne skrzy​dło, od cza​su do cza​su prze​sy​ła​ła ge​sta​mi po​zdro​wie​nia mo​rzu unie​sio​nych w górę głów. Gdy ma​szy​na pro​wa​dzo​na przez Wal​te​ra wy​ko​na​ła trze​ci krąg do​ko​ła lot​ni​ska, a Miss X po​czę​ła wy​ko​ny​wać swe istot​nie kar​ko​łom​ne po​pi​sy na gór​nym pła​cie, ni​czym już nie osło​nię​tym, en​tu​zjazm pu​blicz​no​ści do​szedł do ze​ni​tu. Szum sa​mo​lo​to​we​go sil​ni​ka zmie​szał się z set​ka​mi od​da​wa​nych na wi​wat wy​strza​łów re​wol​we​ro​wych, sze​ro​ko​skrzy​dłe ka​pe​lu​sze? fru​nę​ły w po​wie​trze. Nie wia​do​mo skąd po​ja​wi​ły się bu​kie​ty kwia​tów, rów​nież wy​rzu​ca​ne w górę. Suk​ces był cał​ko​wi​ty! Tego sa​me​go wie​czo​ru po​chy​le​ni nad mapą lot​ni​cy opra​co​wy​wa​li dal​szą tra​sę, pod​czas

gdy Flo Schir​ra, krzą​ta​jąc się po ku​chen​ce wy​na​ję​te​go po​miesz​cze​nia, za​pa​rza​ła kawę i przy​go​to​wy​wa​ła ko​la​cję. W pew​nej chwi​li po​de​szła do męża i od​pro​wa​dzi​ła go na bok. — Walt, przy​kro mi, ale nie mogę wziąć udzia​łu w dal​szych po​ka​zach — szep​nę​ła. — Co ta​kie​go?! Ko​bie​to, prze​cież na to​bie trzy​ma się ta cała im​pre​za! Od​wa​gi ci zbra​kło? Flo wy​mow​nie po​pa​trzy​ła na męża. — Od​wa​gi mi nie bra​ku​je, Walt — od​po​wie​dzia​ła spo​koj​nie. — Po pro​stu nie wol​no mi dłu​żej na​ra​żać ży​cia. Wła​śnie te​raz. Ro​zu​miesz mnie, Walt? Chłop​czyk uro​dził się 12 mar​ca 1923 roku w Hac​ken​sack, do któ​re​go Wal​ter i Flo po​wró​ci​li z po​pi​sów w Tek​sa​sie. Dano mu oczy​wi​ście imię Wal​ter, bo oj​ciec sta​now​czo twier​dził, iż nie​mow​lak z cza​sem wy​ro​śnie na wy​bit​ne​go lot​ni​ka, a w ro​dzi​nie Schir​ra za​mi​ło​wa​nia po​wietrz​ne nie​roz​łącz​ne były z tym imie​niem. Od tej chwi​li szczę​śli​wy i dum​ny oj​ciec po​czął dla od​róż​nie​nia do​da​wać po swym na​zwi​sku sło​wo: se​nior, syn zaś — co praw​da nie od razu — pod​pi​sy​wał się: Wal​ter Schir​ra ju​nior. Hi​sto​ria się więc po​wtó​rzy​ła, gdyż w po​dob​ny spo​sób mu​siał on​giś „od​ciąć się" od swe​go syna nie​ży​ją​cy już dzia​dek Wal​ter Schir​ra. — Zo​ba​czysz, że bę​dzie z nie​go pi​lot co się zo​wie — ma​wiał Wal​ter se​nior do żony. — Wo​la​ła​bym, by zna​lazł so​bie spo​koj​niej​szy i bez​piecz​niej​szy za​wód — nie​zmien​nie od​po​wia​da​ła była Miss X. — Bę​dzie la​tać, i to do​brze la​tać. Moja w tym gło​wa. Pa​mię​tasz, co ma​wiał mój oj​ciec? — Nie pa​mię​tam, bo go nie zna​łam. — Wszyst​ko jed​no. Ma​wiał: je​że​li masz coś zro​bić, zrób to do​brze albo nie rób wca​le. Ju​nior bę​dzie do​brze la​tał — upie​rał się były pi​lot bom​bo​wy. Wal​ter Schir​ra ju​nior uczył się w szko​le pod​sta​wo​wej w Ora​dell, a póź​niej, gdy ro​dzi​na Schir​ra prze​pro​wa​dzi​ła się do tego mia​sta, uczęsz​czał tam i do szko​ły śred​niej. Ora​dell od​le​głe jest od Hac​ken​sack za​le​d​wie o kil​ka ki​lo​me​trów. Moje za​in​te​re​so​wa​nie lot​nic​twem było z pew​no​ścią odzie​dzi​czo​ne — stwier​dził Wal​ter Schir​ra ju​nior w au​to​bio​gra​fii. — Mój oj​ciec nie po​py​chał mnie do la​ta​nia. Ale by​li​śmy so​bie bar​dzo bli​scy, ja zaś czu​łem do nie​go taki sza​cu​nek, iż chcia​łem wy​ro​snąć na ta​kie​[29] go jak on czło​wie​ka. Cly​de Pang​born był przy​ja​cie​lem ojca. Czę​sto pe​da​ło​wa​łem na ro​we​rze 25 mil do lot​ni​ska w Te​ter​bo​ro z na​sze​go domu w Ora​dell w New Jer​sey, aby po pro​stu po​ga​dać z Pang​bor​nem i oglą​dać sa​mo​lo​ty. Gdy mia​łem 15 lat, pi​lo​to​wa​łem już [30] sa​mo​lot ojca . Ni​g​dy jed​nak nie wy​star​to​wa​łem na nim sa​mo​dziel​nie. Pew​ne​go razu oj​ciec po​ży​czył ma​szy​nę jed​ne​mu ze swych przy​ja​ciół, a ten skrak​so​wał i roz​bił sa​mo​lot w drza​zgi. Praw​dę mó​wiąc nie la​ta​łem sa​mo​dziel​nie do cza​su, gdy wstą​pi​łem do ma​ry​nar​ki i roz​po​czą​łem pra​wi​dło​we szko​le​nie. i Lot​ni​cza ka​rie​ra Wal​te​ra roz​po​czę​ła się do​pie​ro po woj​nie, w roku 1947. Chło​pak po ukoń​cze​niu szko​ły śred​niej uczył się przez rok w Tech​ni​kum Me​cha​nicz​nym w Ne​wark, by wresz​cie gład​ko zdać eg​za​mi​ny wstęp​ne do Aka​de​mii Mor​skiej w An​na​po​lis. W roku 1945 ukoń​czył uczel​nię i uzy​skał sto​pień ofi​cer​-

ski, zbyt póź​no, by wziąć udział w koń​czą​cej się woj​nie. Po od​by​ciu sta​żu na krą​żow​ni​ku „Ala​ska" po​rucz​nik ma​ry​nar​ki Wal​ter Schir​ra ju​nior wstą​pił do szko​ły pi​lo​ta​żu, by w roku 1948 opu​ścić ją z dy​plo​mem w kie​sze​ni i z przy​dzia​łem do eska​dry mor​skich my​śliw​ców, ope​ru​ją​cych z lot​ni​skow​ców. I on uczest​ni​czył w nie​for​tun​nych ak​cjach po​wietrz​nych w Ko​rei, wy​ko​nał tam 90 lo​tów bo​jo​wych, a po po​wro​cie do Sta​nów za​brał się do pra​cy w do​świad​czal​nej ba​zie lot​nic​twa mor​skie​go w Chi​na Lake w Ka​li​for​nii. Zo​stał ob​la​ty​wa​czem, la​tał co​raz le​piej, ale jak​że inne to było la​ta​nie niż po​wietrz​ne po​czy​na​nia ojca! W cza​sie jed​ne​go po​ko​le​nia lot​nic​two wy​ko​na​ło stu​mi​lo​wy skok na​przód. Na pe​wien czas Wal​ter prze​niósł się na po​kład okrę​tu. Pły​wał przez bli​sko 2 lata i wresz​cie osiadł w do​świad​czal​nym cen​trum w Pa​tu​xent Ri​verr gdzie już w roku 1958 po​znał wie​lu ze swych przy​szłych ko​le​gów astro​nau​tów. „Je​że​li masz coś zro​bić, zrób to do​brze..." — czę​sto wspo​mi​nał sen​ten​cję dziad​ka. Wal​ter za​da​nie swe wy​ko​ny​wał do​brze. Zrów​no​wa​żo​ny, wy​trwa​ły i opa​no​wa​ny, wiel​bi​ciel nar​ciar​stwa i szyb​kich spor​to​wych sa​mo​cho​dów, do pra​cy ob​la​ty​wa​cza pod​cho​dził po​waż​nie, ze zro​zu​mie​niem i wy​czu​ciem. Pra​cę zaś miał nie​zwy​kle atrak​cyj​ną i od​po​wie​dzial​ną. Brał czyn​ny udział w do​sko​na​le​niu naj​now​szych ty​pów od​rzu​to​wych sa​mo​lo​tów mor​skich, jak my​śliw​ski Chan​ce Vo​ught F7U-3 „Cul​lass" o pręd​ko​ści 1050 ki​lo​me​trów na go​dzi​nę, jak Do​uglas F3D „Sky​ni​ght" o pręd​ko​ści do​dźwię​ko​wej czy też McDon​nel F3H [31] „De​mon", któ​re​go pręd​kość mak​sy​mal​na znacz​nie prze​kra​cza​ła licz​bę Ma​cha . Wresz​cie przy​stą​pił do ob​la​ty​wa​nia naj​now​szej kon​struk​cji F4H, bę​dą​cej jesz​cze na​wet w roku 1964 ści​śle strze​żo​ną ta​jem​ni​cą woj​sko​wą. Przy wy​ko​ny​wa​niu tego ostat​nie​go za​da​nia za​sta​ły go wie​ści o pla​nie „Mer​cu​ry". Wal​ter dłu​go rzecz roz​wa​żał, wie​lo​krot​nie na​ra​dzał się z żoną (Schir​ra oże​nił się bo​wiem w roku 1946 z pa​sier​bi​cą ad​mi​ra​ła Hol​lo​way; jego żona nosi imię Jo​se​phi​ne, syn oczy​wi​ście na​zy​wa się Wal​ter, có​recz​ka zaś — Su​san​na, zdrob​nia​le: Susy). W koń​cu pod​jął de​cy​zję. Do tej pory nie za​sta​na​wia​łem się wca​le nad pro​ble​ma​mi lo​tów ko​smicz​nych. Zda​je mi się, że osta​tecz​nie prze​wa​żył sza​lę ten sam in​stynkt, któ​ry na​kło​nił mnie do zo​sta​nia pi​lo​tem do​świad​czal​nym. Oczy​wi​ście wpły​nął rów​nież na mnie fakt, że gdy we​zwa​no mnie do dy​rek​cji NASA i po​wia​do​mio​no o wszyst​kim, plan wy​dał mi się re​al​ny i god​ny uwa​gi. Ale in​stynkt ode​grał rolę za​sad​ni​czą, żą​dał ode mnie do​sko​na​le​nia kunsz​tu lot​ni​cze​go i roz​sze​rza​nia jego gra​nic, by z mych wy​sił​ków ko​rzy​stać mógł cały na​ród... Czu​łem rów​nież, że po​sia​da​łem od​po​wied​nie do tej pra​cy do​świad​cze​nie i kwa​li​fi​ka​cje. Wie​dzia​łem, iż cze​ka​ją nas nie​prze​wi​dzia​ne nie​bez​pie​czeń​stwa i że astro​nau​ci będą mu​sie​li za​sto​so​wać cał​kiem nowy sys​tem la​ta​nia. By​łem jed​nak prze​ko​na​ny, że lata bo​jo​we​go la​ta​nia i za​wód ob​la​ty​wa​cza przy​go​to​wa​ły mnie do opa​no​wa​nia każ​dej sy​tu​acji. Oczy​wi​ście, na​praw​dę czło​wiek nie jest sie​bie pe​wien, do​pó​ki się nie spraw​dzi. Ni​g​dy

nie wia​do​mo, czy po​do​ła się prze​ciw​no​ściom, do​pó​ki nie sta​nie się z nimi oko w oko. Spraw​dzić swą war​tość i spraw​ność moż​na tyl​ko w cza​sie kry​zy​su, prze​ło​mu... O ile lot Ga​ga​ri​na zdu​miał Ame​ry​ka​nów, a lot Ti​to​wa nimi wstrzą​snął, o tyle gru​po​wa wy​pra​wa or​bi​tal​na Ni​ko​ła​je​wa i Po​po​wi​cza za​da​ła pre​sti​żo​wi Sta​nów Zjed​no​czo​nych praw​dzi​wy cios, kie​row​nic​twu NASA przy​spo​rzy​ła zaś wie​lu bez​sen​nych nocy. Mimo jed​nak ko​lej​nej prze​gra​nej trze​ba było kon​ty​nu​ować wy​ko​ny​wa​nie pla​nu „Mer​cu​ry" i mo​zol​nie, krok za kro​kiem po​dą​żać do wy​zna​czo​ne​go celu. Astro​nau​ci ame​ry​kań​scy czy​ni​li wspa​nia​łe wy​sił​ki, ro​bi​li sys​te​ma​tycz​ne po​stę​py i nie ich winą było, iż ko​smo​nau​ci ra​dziec​cy czy​ni​li po​stę​py znacz​nie więk​sze. Lot ko​man​do​ra po​rucz​ni​ka Wal​te​ra Mar​ty Schir​ra — tak wy​so​ko za​wę​dro​wał już lot​nik po dra​bi​nie woj​sko​wej ka​rie​ry — od​był się dnia 3 paź​dzier​ni​ka 1962 roku i — po raz pierw​szy w dzie​jach ame​ry​kań​skich po​czy​nań ko​smicz​nych — od chwi​li star​tu aż do sa​me​go wo​do​wa​nia nie wy​da​rzy​ło się nic nie​prze​wi​dzia​ne​go. Ra​kie​tę ,,Atlas" z kap​su​łą „Sig​ma 7" wy​strze​lo​no z Cap Ca​na​ve​ral o go​dzi​nie 7.15 cza​su wschod​nio​ame​ry​kań​skie​go. Schir​ra wy​ko​nał prze​wi​dzia​ne pro​gra​mem sześć okrą​żeń or​bi​tal​nych, w cza​sie któ​rych wy​ko​ny​wał na​ka​za​ne mu czyn​no​ści. Apo​geum „Sig​ma 7" wy​no​si​ło 280 ki​lo​me​trów, pe​ri​geum — 160 ki​lo​me​trów, prze​le​cia​na ogó​łem od​le​głość — 259 000 ki​lo​me​trów, ogól​ny czas lotu — 9 go​dzin 32 mi​nu​ty. O go​dzi​nie 16.41 otwo​rzył się głów​ny spa​do​chron kap​su​ły. Astro​nau​ta po​czął z wol​na opa​dać na po​wierzch​nię Pa​cy​fi​ku. Za​da​nie zo​sta​ło wy​ko​na​ne. Wo​do​wa​nie na​stą​pi​ło o go​dzi​nie 16.47, tuż obok ocze​ku​ją​ce​go lot​ni​skow​ca „Ke​ar​sar​ge". Przez mo​ment wy​da​wa​ło się na​wet, iż „Sig​ma 7" wy​lą​du​je na środ​ku po​kła​du okrę​tu i ma​ry​na​rze po​czę​li się nie​po​ko​ić, gdyż tak pre​cy​zyj​ne tra​fie​nie w „cel" nie było prze​wi​dzia​ne. Wiatr zniósł jed​nak kap​su​łę w bok, „Sig​ma 7" do​tknę​ła wody w od​le​gło​ści oko​ło 9 ki​lo​me​trów od „Ke​ar​sar​ge", a w pół go​dzi​ny póź​niej astro​nau​ta zna​lazł się na po​kła​dzie lot​ni​skow​ca. Ko​man​dor po​rucz​nik Schir​ra jest nie tyl​ko lot​ni​kiem, nie tyl​ko astro​nau​tą, ale rów​nież ofi​ce​rem ma​ry​nar​ki. Na wy​lot zna jej prze​pi​sy i tra​dy​cje. Stąd zna​mien​ny in​cy​dent tuż po jego po​ja​wie​niu się na okrę​cie. Schir​ra nie wy​cho​dził z kap​su​ły aż do chwi​li, gdy wcią​gnię​to ją na po​kład. Do​pie​ro wte​dy wy​rzu​cił drzwi bocz​ne​go wła​zu, wy​do​stał się na ze​wnątrz, ro​zej​rzał i sprę​ży​stym kro​kiem pod​szedł do ka​pi​ta​na okrę​tu, kontr​ad​mi​ra​ła Ran​ki​na. Za​sa​lu​to​wał i służ​bi​ście po​pro​sił: — Astro​nau​ta ko​man​dor po​rucz​nik Schir​ra pro​si o ze​zwo​le​nie wej​ścia na okręt. Ran​kin opa​no​wał uśmiech i od​parł z rów​nym na​masz​cze​niem: — Udzie​lam ze​zwo​le​nia. Do​pie​ro te​raz na​stą​pi​ło po​wi​ta​nie i gra​tu​la​cje, po​tem zaś ba​da​nia le​kar​skie, mel​dun​ki i spra​woz​da​nia, de​pe​sze i roz​mo​wy ra​dio​te​le​fo​nicz​ne. Wie​czo​rem zaś Wal​ter zo​stał ho​no​ro​wym go​ściem w ka​pi​tań​skiej ka​ju​cie i przez dłu​gi czas ga​wę​dził z ofi​ce​ra​mi lot​ni​skow​ca, dzie​ląc się z nimi wra​że​nia​mi z or​bi​tal​nej po​dró​ży.

W pew​nej chwi​li, gdy roz​mo​wa ze​szła na szcze​gó​ły do​ty​czą​ce po​by​tu astro​nau​ty w kap​su​le, Wal​ter stwier​dził: — Tam jest dia​bel​nie cia​sno. Wła​ści​wie my nie wcho​dzi​my do kap​su​ły, ale na​cią​ga​my ją na sie​bie, jak się wy​ra​ził Glenn. — Taak — kontr​ad​mi​rał Ran​kin spo​waż​niał. — Tam jest rze​czy​wi​ście dia​bel​nie cia​sno, sam wi​dzia​łem. Czy nie prze​wi​du​je się uży​cia cze​goś ob​szer​niej​sze​go w na​stęp​nych lo​tach? Schir​ra po​trzą​snął gło​wą. — Nie​ste​ty nie— mruk​nął z ocią​ga​niem. — To zna​czy nie prze​wi​du​je się w naj​bliż​szej przy​szło​ści, do​pó​ki nie po​cznie​my uży​wać sil​niej​szych ra​kiet no​śnych. Zresz​tą plan „Mer​cu​ry" do​bie​ga koń​ca. Wy​da​je mi się, iż w ra​mach tego pla​nu cze​ka nas jesz​cze tyl​ko je​den, ostat​ni lot. — A po​tem co? Księ​życ? — rzu​cił z ży​wym za​in​te​re​so​wa​niem Ran​kin. — Tak. Ale nie wie​my, kie​dy to na​stą​pi. Mó​wiąc mię​dzy nami nie bę​dzie​my by​naj​mniej za​sko​cze​ni, je​że​li pierw​sze​go lą​du​ją​ce​go na Księ​ży​cu astro​nau​tę ame​ry​kań​skie​go po​wi​ta ko​smo​nau​ta ro​syj​ski i za​pro​si na fi​li​żan​kę her​ba​ty. Czło​wie​kiem, któ​ry za​koń​czył wzlo​ty pla​nu „Mer​cu​ry", a za​ra​zem po​bił wszel​kie re​kor​dy wy​trzy​ma​ło​ści, był astro​nau​ta Le​roy Gor​don Co​oper.

P L AN „ M E R C U R Y " U K O Ń C ZO N Y

W roku 1935 8-let​ni Le​roy Gor​don Co​oper od​był wraz ze swym oj​cem pierw​szy lot, a na​wet usi​ło​wał pro​wa​dzić ma​szy​nę. W roku 1942 ten​że sam en​tu​zja​sta lot​nic​twa wy​ko​nał pierw​szy lot sa​mo​dziel​ny. W roku 1949 Le​roy, pi​lot spor​to​wy i stu​dent uni​wer​sy​te​tu w Ho​no​lu​lu, za​brał w po​wie​trze żonę Tru​dy oraz... 2-ty​go​dnio​wą có​recz​kę Ca​ma​lę. W roku 1959... 10 lat to dłu​gi okres cza​su, dla róż​nych lu​dzi może mieć róż​ne ob​li​cze. Może być pa​smem ja​ło​wych, mo​no​ton​nych mie​się​cy i ty​go​dni, może być prze​ła​do​wa​ny wy​da​rze​nia​mi i [32] do​zna​nia​mi. Nie​wąt​pli​wie dla lot​ni​ka i jego la​ta​ją​cej żony te 10 lat od pierw​sze​go star​tu Ca​ma​li Gor​don Co​oper wy​peł​nio​ne były po brze​gi, a ży​cie mło​dej pary ule​ga​ło za​sad​ni​czym zmia​nom. Naj​waż​niej​sze zaś, iż w roku 1959, a więc w dzie​sią​tą rocz​ni​cę ha​waj​skie​go lotu, ma​jor lot​nic​twa Gor​don Co​oper zna​lazł się w gro​nie sió​dem​ki astro​nau​tów i wraz z ko​le​ga​mi po​czął przy​go​to​wy​wać się do re​ali​za​cji pla​nu „Mer​cu​ry". Przy​znać trze​ba, iż cza​su nie zmar​no​wał, a jego lot​ni​cze dzie​je to sta​ły, sys​te​ma​tycz​ny po​stęp, cią​głe wspi​na​nie się w górę. Zresz​tą Le​roy la​ta​nie miał, jak to się mówi, we krwi, nie​mal je we​ssał z mle​kiem mat​ki, po​dob​nie jak jego wła​sna cór​ka. Tak jak Wal​ter Schir​ra, Le​roy jest sy​nem lot​ni​ka. Uro​dził się 6 mar​ca 1927 roku w miej​sco​wo​ści Shaw​nee w sta​nie Okla​ho​ma, po​ło​żo​nym na po​łu​dniu USA na po​gra​ni​czu Tek​sa​su. Jego dzia​dek, za​har​to​wa​ny w bo​jach osad​nik, w dzie​więć​dzie​sią​tych la​tach ubie​głe​go stu​le​cia za​wę​dro​wał do tam​tej​szych, dzi​kich pod​ów​czas, oko​lic i wraz z po​dob​ny​mi mu pio​nie​ra​mi za​kła​dał pod​wa​li​ny ame​ry​kań​skiej cy​wi​li​za​cji, a za​ra​zem tę​pił In​dian i wy​pie​rał ich z uro​dzaj​nych ob​sza​rów i bo​ga​tych te​re​nów ło​wiec​kich. Oj​ciec, Le​roy Gor​don Co​oper se​nior, był w cza​sie pierw​szej woj​ny świa​to​wej ofi​ce​rem ma​ry​nar​ki, póź​niej prze​niósł się do lot​nic​twa, gdzie do​słu​żył się stop​nia puł​kow​ni​ka pod​czas dru​giej woj​ny świa​to​wej. Szkol​ne lata Le​roya to Shaw​nee i Mur​ray w sta​nie Ken​tuc​ky. Wła​śnie w tym cza​sie sta​wiał on pierw​sze kro​ki po​wietrz​ne na prze​sta​rza​łym Chan​ce Vo​ught UO-1. W 1945 roku 18-let​ni mło​dzie​niec wstą​pił do woj​ska, do pie​cho​ty ma​ry​nar​ki, a wkrót​ce do​stał się na wstęp​ny kurs w Aka​de​mii Mor​skiej, za​mie​rza​jąc prze​szko​lić się w pi​lo​ta​żu i zo​stać człon​kiem któ​rejś z jed​no​stek bo​jo​wych ope​ru​ją​cych z lot​ni​skow​ców. Dru​ga woj​na świa​to​wa za​koń​czy​ła się jed​nak i w roku 1946 Co​oper zo​stał zde​mo​bi​li​zo​wa​ny. Jego oj​ciec prze​by​wał wte​dy służ​bo​wo na Ha​wa​jach, na lot​ni​sku Hic​kam Field, to​też Le​roy po zwol​nie​niu z woj​ska udał się tam, za​miesz​kał wraz z ro​dzi​ca​mi i przez na​stęp​ne 3 lata za​wzię​cie stu​dio​wał w Uni​ver​si​ty of Ha​wa​ii w Ho​no​lu​lu. Tam też po​znał Tru​dy, już wte​dy ma​rzą​cą o sa​mo​dziel​nym la​ta​niu. Po​bra​li się i roz​po​czę​li wspól​ne pod​nieb​ne wę​drów​ki, z któ​rych nie zre​zy​gno​wa​li na​wet po uro​dze​niu cór​ki. Jesz​cze przed ukoń​cze​niem ha​waj​skiej uczel​ni Le​roy zo​stał na po​wrót po​wo​ła​ny do woj​-

ska. Z po​wo​dze​niem prze​szedł przez kurs pi​lo​ta​żu, zdo​był skrzy​deł​ka pi​lo​ta woj​sko​we​go i w stop​niu pod​po​rucz​ni​ka zo​stał wy​sła​ny do 525 dy​wi​zjo​nu bom​bo​we​go, sta​cjo​nu​ją​ce​go w Neu​bi​berg pod Mo​na​chium w Niem​czech Za​chod​nich. Pod​czas 4-let​nie​go po​by​tu w Eu​ro​pie Gor​don Co​oper nie za​nie​dbał na​uki i sys​te​ma​tycz​nie uczęsz​czał na spe​cjal​ne wie​czo​ro​we wy​kła​dy w „fi​lii" uni​wer​sy​te​tu ma​ry​landz​kie​go. Kształ​cił się wy​trwa​le i po po​wro​cie do Sta​nów Zjed​no​czo​nych. Bez tru​du prze​brnął przez lot​ni​czy In​sty​tut Tech​no​lo​gicz​ny w ba​zie Wri​ght Pat​ter​son w Day​ton. Z dy​plo​mem w kie​sze​ni po​rucz​nik Gor​don Co​oper zna​lazł się w szko​le pi​lo​tów do​świad​czal​nych w Edwards Air For​ce Base, by wresz​cie „wy​lą​do​wać" w tej​że ba​zie jako peł​no​war​to​ścio​wy i zna​ko​mi​cie prze​szko​lo​ny ob​la​ty​wacz, spe​cja​li​zu​ją​cy się w wy​pró​bo​wy​wa​niu sa​mo​lo​tów my​śliw​skich. Jed​no​cze​śnie zaś prze​pro​wa​dzał dłu​go​trwa​łe i za​ja​dłe dys​ku​sje z Tru​dy, by usta​lić, któ​ra z có​rek win​na pierw​sza za​brać się do pi​lo​ta​żu: star​sza, ale mniej ener​gicz​na Ca​ma​la, czy młod​sza i żywa jak skra Ja​ni​ta. Po​nie​waż Le​roy skłon​ny był od​dać pierw​szeń​stwo Ca​ma​li, Tru​dy zaś Ja​ni​cie, więc ze ste​ra​mi sa​mo​lo​tu pierw​sza za​po​zna​ła się... Ja​ni​ta. — Twój umysł po​czy​na pra​co​wać do​pie​ro na wy​so​ko​ści 5 me​trów nad zie​mią. Ro​zu​miesz więc, iż siłą rze​czy ja mu​szę za​jąć się wy​cho​wa​niem dziew​czy​nek — brzmiał osta​tecz​ny ar​gu​ment wo​jow​ni​czej mał​żon​ki. Sko​ro tyl​ko Gor​don Co​oper do​wie​dział się o ist​nie​niu pla​nu „Mer​cu​ry" i po​szu​ki​wa​niu kan​dy​da​tów na. astro​nau​tów, bez wa​ha​nia zde​cy​do​wał się na sta​now​czy krok. Ko​smicz​ne loty in​te​re​so​wa​ły Co​ope​ra od daw​na. Jesz​cze jako ma​lec w szko​le w Shaw​nee roz​czy​ty​wał się w fan​ta​stycz​nych opo​wia​da​niach o wę​drów​kach po in​nych pla​ne​tach. Po przej​ściu przez wstęp​ne eli​mi​na​cje, po​tem przez dłu​go​trwa​łe i wy​czer​pu​ją​ce ba​da​nia, Le​roy po​wró​cił do Edwards, by pod​jąć prze​rwa​ną pra​cę ob​la​ty​wa​cza. Cho​ciaż na ogło​sze​nie wy​ni​ków trze​ba było po​cze​kać, Gor​don Co​oper nie miał ani cie​nia wąt​pli​wo​ści, że zo​sta​nie wy​bra​ny do gru​py astro​nau​tów. — Po​sia​dam wszel​kie po​trzeb​ne kwa​li​fi​ka​cje. Mam 2800 go​dzin wy​la​ta​nych na sa​mo​lo​tach, z tego 1700 go​dzin na od​rzu​tow​cach — tłu​ma​czył żo​nie. — Prze​la​złem przez te prze​klę​te te​sty na piąt​kę z plu​sem. By​li​by ostat​ni​mi głup​ca​mi, gdy​by mnie nie wy​bra​li! — Gdy​by cię wy​bra​li, zna​czy​ło​by to, że mają strasz​nie mało kan​dy​da​tów — spo​koj​nie za​uwa​ży​ła Tru​dy. — Te​raz mi do​ci​nasz, a jak od​ja​dę, bę​dziesz za mną tę​sk​nić. — Nie będę, po​nie​waż po​ja​dę z tobą. — Nie po​je​dziesz, bo tam ko​biet nie po​trze​ba. — Dla​cze​go? — Czyż​byś wy​bie​ra​ła się w Ko​smos? — Czy ko​bie​ta nie może po​le​cieć w Ko​smos? — Nie! — Dla​cze​go? — No... ro​zu​miesz, ko​bie​ty są, tego, mniej wy​trzy​ma​łe i w ogó​le... Wy​raz twa​rzy Tru​dy po​wstrzy​mał Le​roya od dal​szych wy​ja​śnień co do bra​ku przy​dat​no​-

ści ko​biet do lo​tów ko​smicz​nych. Po​ten​cjal​ny astro​nau​ta, po​wietrz​ny zdo​byw​ca taj​ni​ków nad​dźwię​ko​wych od​rzu​tow​ców prze​żył jesz​cze jed​ną na​ziem​ną ro​dzin​ną po​raż​kę, rów​nież „nad​dźwię​ko​wą". Oczy​wi​ście Tru​dy po​je​cha​ła do bazy ra​kie​to​wej wraz z mę​żem. Gdy wró​ci​łem do Edwards, by​łem cał​ko​wi​cie pew​ny, iż do​sta​nę się do ze​spo​łu. Na​wet za​ko​mu​ni​ko​wa​łem swe​mu zwierzch​ni​ko​wi, iż musi po​szu​kać mego za​stęp​cy. Po​sta​wi​łem ro​dzi​nę w „stan go​to​wo​ści alar​mo​wej" i wzią​łem 2 ty​go​dnie urlo​pu, by wszyst​ko przy​go​to​wać do prze​pro​wadz​ki. Wca​le się rów​nież nie zdzi​wi​łem, gdy w 2 dni po po​wro​cie z urlo​pu otrzy​ma​łem z dy​rek​cji NASA te​le​fon. Głos po dru​giej stro​nie li​nii oznaj​mił, iż zo​sta​łem wy​bra​ny do ze​spo​łu, i spy​tał, kie​dy będę mógł wy​je​chać do bazy lot​ni​czej w Lan​gley, gdzie mie​ści​ła się sie​dzi​ba do​wódz​twa pla​nu „Mer​cu​ry". Od​po​wie​dzia​łem: „Wy​jeż​dżam na​tych​miast". Istot​nie, w 3 go​dzi​ny póź​niej ma​jor Gor​don Co​oper opu​ścił lot​ni​sko w Edwards. Wraz z nim wy​je​cha​ła żona oraz obie cór​ki. Dzia​ło się to w roku 1959. Le​roy nie stra​cił ani jed​ne​go dnia w ze​spo​le astro​nau​tów. Pręd​ko zżył się z ko​le​ga​mi, pra​co​wał nad​zwy​czaj pil​nie i ma​rzył cały czas o pierw​szym ,,sko​ku" w Ko​smos, po​tem o pierw​szym lo​cie or​bi​tal​nym, lecz nie mógł do​cze​kać się swej ko​lej​ki. Je​den po dru​gim star​to​wa​li She​pard, Gris​som, Glenn, Car​pen​ter, Schir​ra. Od​padł nie​for​tun​ny Slay​ton. Z dru​giej pół​ku​li, ze Związ​ku Ra​dziec​kie​go, do​cho​dzi​ły wie​ści o po​myśl​nych lo​tach Ga​ga​ri​na, Ti​to​wa, Ni​ko​ła​je​wa i Po​po​wi​cza. On przez cały czas po​zo​sta​wał na zie​mi. — Mó​wi​łam ci, że nie je​steś po​trzeb​ny — żar​to​wa​ła Tru​dy, ale na​tych​miast do​rzu​ca​ła: — Nie przej​muj się, Roy, z pew​no​ścią za​cho​wu​ją cię na de​ser. Na pew​no przy​go​to​wu​ją dla cie​bie coś spe​cjal​ne​go. Mu​si​my uzbro​ić się w cier​pli​wość. Le​roy nie wąt​pił rów​nież, że wła​śnie jemu przy​pad​nie w udzia​le naj​trud​niej​sze za​da​nie pla​nu „Mer​cu​ry". Wie​dział prze​cież, o co cho​dzi​ło w każ​dym ko​lej​nym lo​cie. Ale też nie wąt​pił, że za​da​nie zdo​ła wy​ko​nać, cho​ciaż nie raz i nie dwa kpił i wy​drwi​wał swą „bud​kę te​le​fo​nicz​ną", jak prze​zwał kap​su​łę „Fa​ith 7" („Wia​ra 7"). — Więc chce​cie, że​bym w tej klit​ce wy​ko​nał dwa​dzie​ścia dwa okrą​że​nia Zie​mi? Nic nie da się utar​go​wać? — Czyż​by na​praw​dę chciał pan coś utar​go​wać, ma​jo​rze? — Nnno... wła​ści​wie nie, prze​ciw​nie. Ale zim​no mi się robi na myśl, że mam tam sie​dzieć przez 34 go​dzi​ny. — Do​kład​ny czas pań​skie​go lotu nie jest jesz​cze usta​lo​ny. Może po​trwać tyl​ko 33 go​dzi​ny i 45 mi​nut. — Mniej​sza o mi​nu​ty, waż​niej​sze są dzie​siąt​ki go​dzin. Prze​cież mogę do​stać od​ci​sków na, hm, sie​dze​niu. — Fo​tel jest mięk​ki, ma​jo​rze. Zresz​tą jesz​cze jako za​stęp​ca Schir​ry wie​dział pan, co pana cze​ka. — Wie​dzia​łem. Oczy​wi​ście po​le​cę, do li​cha! Po​le​cę! Za żad​ne pie​nią​dze ni​ko​mu nie ustą​pię miej​sca, na​wet choć​by kap​su​ła była zbu​do​wa​na dla kra​sno​lud​ków!

— Zbu​do​wa​na jest dla pana, ma​jo​rze, cho​ciaż ła​twiej by​ło​by w niej umie​ścić pań​ską cór​kę. — Ca​ma​lę? — Nie, Ja​ni​tę, bo mniej​sza. Ale cóż, ko​biet nie wy​sy​ła​my w Ko​smos. Le​roy, za​po​mi​na​jąc o sprzecz​ce z żoną na ten sam te​mat, spy​tał żywo: — Czy nie pla​nu​je​cie wy​sła​nia ko​bie​ty? Dy​rek​tor Gil​ruth wzru​szył ra​mio​na​mi. — Ko​bie​ty są mniej wy​trzy​ma​łe i od​por​ne ner​wo​wo, mniej spraw​ne fi​zycz​nie i psy​chicz​nie, mniej otrza​ska​ne z po​wie​trzem. Nie, ma​jo​rze, nie prze​wi​du​je​my moż​li​wo​ści wy​sła​nia ko​bie​ty na or​bi​tę w cią​gu na​stęp​nych wie​lu lat. Start pierw​szej astro​naut​ki to rok 1970, nie wcze​śniej. Le​roy zło​śli​wie przy​mru​żył oko. — A pierw​szej ko​smo​naut​ki? Dy​rek​tor Gil​ruth po​now​nie wzru​szył ra​mio​na​mi. — Oczy​wi​ście nie zna​my ich pla​nów. Nie są​dzę jed​nak, by Ro​sja​nie zdo​by​li się na wy​strze​le​nie ko​bie​ty przed nami. Roz​mo​wa Gor​don Co​ope​ra z dy​rek​to​rem NASA od​by​ła się w kwiet​niu 1963 roku, daw​no zaś już po​sta​no​wio​no, iż z Cap Ca​na​ve​ral wy​strze​lo​na zo​sta​nie w maju te​goż roku ostat​nia ra​kie​ta pla​nu, a w jej ka​bi​nie za​sią​dzie Gor​don Co​oper. „Fa​ith 7" przy​go​to​wa​no nad wy​raz sta​ran​nie, wy​po​sa​żo​no ją w nie​zbęd​ną apa​ra​tu​rę, za​pa​sy tle​nu, pa​li​wa, po​ży​wie​nia i tego wszyst​kie​go, co po​trzeb​ne było dla utrzy​ma​nia astro​nau​ty przy ży​ciu w dłu​go​trwa​łym lo​cie. Nie​ste​ty roz​mia​ry stat​ku ko​smicz​ne​go po​zo​sta​ły bez zmia​ny. Ra​kie​ta „Atlas" nie zdo​ła​ła​by wy​pchnąć na or​bi​tę oko​ło​ziem​ską cięż​sze​go za​sob​ni​ka, uży​cia no​wej ra​kie​ty „Sa​turn" nie prze​wi​dy​wa​no w obec​nym sta​dium eks​pe​ry​men​tów or​bi​tal​nych. Tak więc Le​roy mu​siał po​go​dzić się z per​spek​ty​wą ar​cy​nie​wy​god​nej po​dró​ży ko​smicz​nej. Po​dob​nych nie​wy​gód nie do​świad​czył przed nim ża​den inny pio​nier Ko​smo​su. Praw​da, że Ni​ko​ła​jew i Po​po​wicz prze​by​wa​li w swych ka​bi​nach znacz​nie dłu​żej, że wy​ko​na​li więk​szą ilość okrą​żeń Zie​mi. Ale przy​rów​nać za​sob​nik „Wo​sto​ka" do kap​su​ły „Fa​ith 7" to tak, jak​by po​rów​nać kom​for​to​wy prze​dział sy​pial​ny pierw​szej kla​sy do prze​dzia​łu pod​miej​skie​go po​cią​gu w go​dzi​nach naj​więk​sze​go „szczy​tu". Start astro​nau​ty Le​roy Gor​don Co​ope​ra od​był się dnia 15 maja 1963 roku. Żad​nych opóź​nień nie było. Lot miał prze​bieg naj​zu​peł​niej nor​mal​ny, bez ja​kich​kol​wiek za​kłó​ceń, a je​dy​nym utra​pie​niem lot​ni​ka było wie​lo​go​dzin​ne prze​by​wa​nie w jed​na​ko​wej po​zy​cji, co na​wet w sta​nie nie​waż​ko​ści było da​le​kie od kom​for​tu. Gor​don Co​oper wy​ka​zał nie​zwy​kły hart, wy​trzy​ma​łość i kon​dy​cję fi​zycz​ną, a za​ra​zem spraw​ność za​wo​do​wą. Or​bi​tal​na wy​pra​wa trwa​ła 34 go​dzi​ny 20 mi​nut, astro​nau​ta wy​ko​nał, jak prze​wi​dy​wa​no, dwa​dzie​ścia dwa okrą​że​nia Zie​mi, prze​le​ciał oko​ło 920 000 ki​lo​me​trów. Wo​do​wał na Oce​anie Spo​koj​nym i w re​kor​do​wym cza​sie zo​stał wy​ło​wio​ny i prze​trans​por​to​wa​ny na po​kład lot​ni​skow​ca „Ke​ar​sar​ge". Po ba​da​niach le​kar​skich i zło​że​niu spra​woz​da​nia z lotu prze​wie​zio​no go sa​mo​lo​tem do Ho​no​lu​lu, gdzie wi​ta​ły go wie​lo​ty​sięcz​ne tłu​my, a w pierw​-

szym rzę​dzie... Tru​dy, Ca​ma​la i Ja​ni​ta Gor​don Co​oper. Plan „Mer​cu​ry" do​biegł koń​ca. Po​myśl​nie wy​ko​na​no pierw​sze sta​dium ame​ry​kań​skich po​czy​nań astro​nau​tycz​nych. Wy​sy​ła​nie na or​bi​tę oko​ło​ziem​ską kap​su​ły z jed​nym astro​nau​tą na po​kła​dzie i utrzy​ma​nie jej przez nie​mal do​wol​ny okres cza​su prze​sta​ło być pro​ble​mem. W ba​zie na Cap Ca​na​ve​ral, zwa​nej już Cap Ken​ne​dy, roz​po​czę​to tre​ning na​stęp​nej gru​py astro​nau​tów, prze​zna​czo​nej do pi​lo​to​wa​nia dwu​oso​bo​wych kap​suł pla​nu „Ge​mi​ni" oraz trzy​oso​bo​wych kap​suł pla​nu „Apol​lo". — Pierw​szo​rzęd​ni fa​ce​ci, sami ob​la​ty​wa​cze — zwie​rzył się Le​roy żo​nie po za​po​zna​niu się z młod​szy​mi ko​le​ga​mi. — Sami ob​la​ty​wa​cze? Męż​czyź​ni? — Na​tu​ral​nie! Jak mo​gło​by być ina​czej. Ko​bie​ty mają inne za​da​nia, inny ro​dzaj pra​cy... Wy​raz twa​rzy pani Gor​don Co​oper był taki, iż bo​ha​ter Ko​smo​su szyb​ko do​rzu​cił: — Ma się ro​zu​mieć, że pra​ca ko​biet rów​nież jest bar​dzo waż​na. W pew​nych za​wo​dach nas prze​wyż​sza​cie. — W pew​nych za​wo​dach! — po​wtó​rzy​ła po​gar​dli​wie Tru​dy. — A ja ci mó​wię, Roy, że w prze​cią​gu na​stęp​ne​go roku ko​bie​ta po​le​ci w Ko​smos. Za​ło​ży​my się? — Jak naj​chęt​niej, bo wiem, że wy​gram. — Ślicz​nie. Sko​roś tak pew​ny, to może o ład​ny na​szyj​nik. Sama wy​bio​rę. — Pro​szę bar​dzo. Ale wy​gram ja, a ja na​szyj​ni​ków nie no​szę. — Je​że​li ty wy​grasz, do​sta​niesz ode mnie... no, do​sta​niesz nową faj​kę. — Nie palę faj​ki! — Wiem o tym, ale może kie​dyś bę​dziesz pa​lił. Po​nie​waż od słyn​nej gru​po​wej wy​pra​wy Ni​ko​ła​je​wa i Po​po​wi​cza mi​nę​ło 9 mie​się​cy, moż​na było przy​pusz​czać, iż rów​nież ra​dziec​ki wstęp​ny plan pe​ne​tro​wa​nia Ko​smo​su zo​stał w peł​ni wy​ko​na​ny, a ma​jor Gor​don Co​oper otrzy​ma nie​po​trzeb​ną mu faj​kę. Oka​za​ło się jed​nak, iż czer​wiec 1963 roku przy​niósł jesz​cze jed​ną ko​smicz​ną sen​sa​cję. Nie​spo​dzian​ce było na imię Wa​len​ty​na, a Tru​dy Gor​don Co​oper otrzy​ma​ła od męża pięk​ny na​szyj​nik z pe​reł. Sama go wy​bra​ła, bo prze​cież Le​roy de​cy​do​wał tyl​ko o spra​wach za​sad​ni​czej wagi, jak to kie​dyś mał​żon​ko​wie Co​oper uzgod​ni​li. Zde​cy​do​wał i w tym przy​pad​ku: usta​lił w skle​pie ju​bi​ler​skim ter​mi​ny spłat na​szyj​ni​ka.

WAL E N T Y N A I WAL E R Y

Na​ło​że​nie cięż​kie​go ko​smicz​ne​go ska​fan​dra i wiel​kie​go ko​smicz​ne​go heł​mu to spra​wa wiel​ce skom​pli​ko​wa​na i dłu​go​trwa​ła, to​też dziew​czy​na po​pro​sić mu​sia​ła o po​moc, któ​rej jej na​tych​miast udzie​lo​no. Wa​len​ty​na koń​czy wresz​cie ubie​ra​nie się, dzię​ku​je z uśmie​chem i zręcz​nie wspi​na się po me​ta​lo​wej dra​bi​nie. Pod​cho​dzi do otwar​te​go wła​zu ka​bi​ny, usa​da​wia się w wy​god​nym fo​te​lu, przy​pi​na pasy, włą​cza sys​tem wen​ty​la​cji ska​fan​dra i uru​cha​mia łącz​ność ra​dio​wą z ze​wnętrz​nym świa​tem. Opa​no​wu​je na​ra​sta​ją​ce pod​nie​ce​nie i sys​te​ma​tycz​nie, siłą na​by​te​go w wie​lo​krot​nych ćwi​cze​niach na​wy​ku, prze​pro​wa​dza prze​gląd apa​ra​tu​ry, spraw​dza dzia​ła​nie wszyst​kich przy​rzą​dów po​kła​do​wych i naj​prze​róż​niej​szych do​dat​ko​wych urzą​dzeń. Od​dy​cha głę​bo​ko i nie​ru​cho​mie​je. Jest już go​to​wa do star​tu. Na​stę​pu​je me​to​dycz​ne od​li​cza​nie cza​su, głos z ze​wnątrz do​cho​dzi do ka​bi​ny przez słu​chaw​ki ra​dio​te​le​fo​nu. Po​zo​sta​ło jesz​cze kil​ka mi​nut, wszyst​ko jest w naj​zu​peł​niej​szym po​rząd​ku, wszyst​ko prze​bie​ga zgod​nie z pla​nem, ale ser​ce dziew​czy​ny bije co​raz szyb​ciej, ko​smo​naut​kę ogar​nia co​raz więk​sze pod​nie​ce​nie. Wa​len​ty​na przy​wo​łu​je się do po​rząd​ku wy​sił​kiem woli i rzu​ca w mi​kro​fon sa​kra​men​tal​ne zda​nia: — Sa​mo​po​czu​cie zna​ko​mi​te. Je​stem go​to​wa do star​tu. Czas po​czy​na wlec się wprost nie​moż​li​wie. Ko​smo​naut​ka do​sko​na​le zda​je so​bie spra​wę, iż w rze​czy​wi​sto​ści se​kun​dy i mi​nu​ty na​stę​pu​ją po so​bie w nor​mal​nym tem​pie, nie​mniej wy​obraź​nia pła​ta fi​gle. Chro​no​metr ka​bi​ny,' przy​rząd stu​pro​cen​to​wo pew​ny i wie​lo​krot​nie wy​pró​bo​wa​ny, za​cho​wu​je się nie​przy​zwo​icie. Jego wska​zów​ki zwal​nia​ją bie​gu, pra​wie za​trzy​mu​ją się w miej​scu. Gdy mają dojść do szczy​tu tar​czy, na​bie​ra​ją żół​wie​go tem​pa. „Będę pierw​szą ko​bie​tą w Ko​smo​sie! Będę pierw​szą, mu​szę być pierw​szą" — upar​cie ko​ła​cze myśl w gło​wie Wa​len​ty​ny. Na​pię​cie roz​ła​do​wu​je głos z Zie​mi: — Uwa​ga! Start! Ci​szę ka​bi​ny roz​dzie​ra po​tęż​ny, sta​le wzra​sta​ją​cy ryk sil​ni​ków. Roz​po​czy​na się wzlot w Ko​smos! Wa​len​ty​na star​tu​je! Na​ra​sta prze​cią​że​nie, po​tem ma​le​je. Ko​smo​naut​ka przy​stę​pu​je do pra​cy. Prze​ka​zu​je ko​lej​ne mel​dun​ki na Zie​mię, do​no​si o wy​pro​wa​dze​niu stat​ku na or​bi​tę. Pra​cu​je bez chwi​li prze​rwy, ob​ser​wu​je przy​rzą​dy, spraw​dza dzia​łal​ność apa​ra​tu​ry łącz​no​ścio​wej, co chwi​la spo​glą​da przez ilu​mi​na​tor. Ło​skot ury​wa się i we​wnątrz ka​bi​ny mo​no​ton​nie szu​mią trans​for​ma​to​ry, szczę​ka​ją prze​kaź​ni​ki, cza​sem od​zy​wa się wiecz​nie czuj​ny ra​dio​te​le​fon. W jed​ną stro​nę pły​ną in​struk​cje, roz​ka​zy, uwa​gi i za​py​ta​nia. W dru​gą bie​gną mel​dun​ki, spo​strze​że​nia, ob​ser​wa​cje. Ospa​ły chro​no​metr oży​wia się, na​bie​ra wi​go​ru. Czas pę​dzi obec​nie w ta​kim tem​pie, jak ka​bi​na ko​smicz​ne​go we​hi​ku​łu. Wska​zów​ki, jesz​cze nie​daw​no tak le​ni​we, wprost sza​le​ją do​ko​ła tar​czy. Cza​su jest co​raz mniej, a tyle jesz​cze po​zo​sta​ło do zro​bie​nia!

Sta​tek ko​smicz​ny wla​tu​je w cień Zie​mi, za​pa​da or​bi​tal​na „noc". Myśl Wa​len​ty​ny prze​do​sta​je się ja​koś przez ścian​ki stat​ku, ucie​ka w prze​strzeń, wra​ca w dół, na Zie​mię. Ocza​mi wy​obraź​ni ko​smo​naut​ka wi​dzi mat​kę, po​zo​sta​wio​ną da​le​ko, w od​le​głym Ja​ro​sła​wiu, wi​dzi twa​rze ko​le​gów i przy​ja​ciół. Ju​rij, Her​man, Pa​sza, Wa​le​ry i An​drian... Ta twarz utrzy​mu​je się naj​dłu​żej, jest naj​wy​raź​niej​sza. Ra​dio​te​le​fon przy​wo​łu​je Wa​len​ty​nę do rze​czy​wi​sto​ści. Do​wódz​two pro​si o prze​ka​za​nie do​kład​ne​go po​ło​że​nia stat​ku. Ko​smo​naut​ka okre​śla współ​rzęd​ne i po chwi​li mel​du​je, iż znaj​du​je się już nad Atlan​ty​kiem. — Do​brze, ,,Orzeł", w po​rząd​ku — pada po​chwa​ła Zie​mi. Te​raz ko​lej na spraw​dze​nie sta​nu wła​sne​go or​ga​ni​zmu, a tak​że wa​run​ków w ka​bi​nie. Wszyst​ko nor​mal​nie, nic god​ne​go za​no​to​wa​nia, nie​mniej dane trze​ba dla po​rząd​ku za​pi​sać w dzien​ni​ku po​kła​do​wym. Wa​len​ty​na przy​stę​pu​je do tej czyn​no​ści, ale mimo woli wy​da​je lek​ki okrzyk po​dzi​wu. Oto bo​wiem ka​bi​nę za​le​wa ostre świa​tło sło​necz​ne, sta​tek ko​smicz​ny wy​do​sta​je się z cie​nia Zie​mi. — Halo, Zie​mia, halo, Zie​mia, tu „Orzeł", tu „Orzeł"! Pro​szę o po​zwo​le​nie włą​cze​nia ręcz​ne​go ste​ro​wa​nia. Chwi​la ci​szy i nad​cho​dzi spo​dzie​wa​na od​po​wiedź: — Halo „Orzeł", tu Zie​mia. Ze​zwa​lam na ręcz​ne ste​ro​wa​nie. Zde​cy​do​wa​nym ru​chem Wa​len​ty​na uru​cha​mia dźwi​gnię. Sta​tek zmie​nia po​ło​że​nie, na roz​kaz pi​lot​ki prze​krę​ca się do​oko​ła wszyst​kich trzech osi. Wszyst​ko prze​bie​ga nor​mal​nie. Czas pły​nie, prze​su​wa​ją się wska​zów​ki chro​no​me​tru, obec​nie bie​gną​ce w nor​mal​nym tem​pie, bez dzi​wacz​nych opóź​nień i przy​śpie​szeń. Do​bie​ga koń​ca prze​wi​dzia​ny okres lotu. Na​le​ży przy​go​to​wać się do lą​do​wa​nia, spraw​nie wy​ko​nać wszel​kie nie​zbęd​ne czyn​no​ści w ka​bi​nie. To waż​ne, bo zej​ście z or​bi​ty i lą​do​wa​nie sta​no​wią kry​tycz​ną fazę wy​pra​wy. W ka​bi​nie wy​raź​nie sły​chać szum pra​cu​ją​cych sil​ni​ków ha​mu​ją​cych. Prze​cią​że​nie wzra​sta, sta​je się do​kucz​li​we. Za chwi​lę sta​tek znaj​dzie się na Zie​mi. Wstrząs. Lą​do​wa​nie. Ko​niec wy​pra​wy. Z boku ka​bi​ny otwie​ra się właz. Wa​len​ty​na od​pi​na pasy, pod​no​si się z miej​sca i zręcz​nie prze​do​sta​je się na ze​wnątrz. Mo​men​tal​nie ota​cza​ją ją ko​le​dzy ko​smo​nau​ci, gło​śno wi​wa​tu​ją​cy na jej cześć, roz​we​se​le​ni, sy​pią​cy żar​ta​mi i dow​ci​pa​mi. „Sta​tek ko​smicz​ny" stoi nie​ru​cho​mo na środ​ku wiel​kiej sali ćwi​czeb​nej „ko​smicz​ne​go mia​stecz​ka". Przez cały czas „lotu" nie prze​su​nął się ni o cen​ty​metr. „Or​bi​tal​na wy​pra​wa" Wa​len​ty​ny Tie​riesz​ko​wej jest tyl​ko zwy​kłym tre​nin​giem, na​der re​ali​stycz​nym przy​go​to​wa​niem do przy​szłej praw​dzi​wej wy​pra​wy. — Jak po​do​ba​ło ci się w Ko​smo​sie, Wala? — pyta z uśmie​chem An​drian Ni​ko​ła​jew, wy​zby​wa​jąc się zwy​kłej nie​śmia​ło​ści i re​zer​wy. — Wspa​nia​le! Gdy by ż to był praw​dzi​wy lot! — wzdy​cha dziew​czy​na. Pa​sza Po​po​wicz kła​dzie jej rękę na ra​mie​niu. — Bę​dzie i praw​dzi​wy lot, Wala. Po​cze​kaj tro​chę, wy​ru​szysz na taką wy​pra​wę, że ho,

ho... Już tam Wa​le​ry tre​nu​je, aż się pot z nie​go leje. Bę​dziesz mia​ła w gó​rze do​bre​go kom​pa​na. Istot​nie, pod​czas gdy Wa​len​ty​na Tie​riesz​ko​wa wy​ko​ny​wa​ła swój lot na sy​mu​la​to​rze, w in​nym po​miesz​cze​niu za​siadł w ma​łej ka​bi​nie spe​cjal​nej prze​cią​że​nio​wej wi​rów​ki pod​puł​kow​nik lot​nic​twa Wa​le​ry By​kow​ski, 29-let​ni pi​lot, po​przed​nio ob​la​ty​wacz o wiel​kim do​świad​cze​niu i kil​ku ty​sią​cach go​dzin w po​wie​trzu. Wia​do​mo już było w „ko​smicz​nym mia​stecz​ku", że wła​śnie on bę​dzie part​ne​rem Tie​riesz​ko​wej w pierw​szym mie​sza​nym gru​po​wym lo​cie or​bi​tal​nym. By​kow​ski, szczu​pły, uśmiech​nię​ty, w obej​ściu pro​sto​li​nij​ny i otwar​ty, tre​no​wał z rów​nym za​pa​łem, jak resz​ta ko​smo​nau​tów, i zwy​kle póź​nym do​pie​ro wie​czo​rem wra​cał do domu, do żony, no​szą​cej zbie​giem oko​licz​no​ści rów​nież imię Wa​len​ty​na, oraz do ma​łe​go syn​ka. Ale ćwi​cze​nia na wi​rów​ce, dla „nie​wta​jem​ni​czo​nych" na​der trud​ne i uciąż​li​we, dla Wa​le​re​go nie były no​wi​ną. Lot​nik bez kło​po​tu zno​sił duże prze​cią​że​nie, do​cho​dzą​ce do dwu​na​stu, a na​wet i pięt​na​stu „g". By​kow​ski wszedł do ka​bi​ny umiesz​czo​nej na koń​cu dłu​gie​go ra​mie​nia przy​rzą​du. Padł sy​gnał i ra​mię, nie​co zbli​żo​ne wy​glą​dem do zwy​kłej ka​ru​ze​li, ru​szy​ło z miej​sca i po​czę​ło ob​ra​cać się do​ko​ła z co​raz więk​szą pręd​ko​ścią. Na​ra​sta​ła siła od​środ​ko​wa, a więc prze​cią​że​nie, sta​ran​nie kon​tro​lo​wa​ne i ob​ser​wo​wa​ne przez spe​cja​li​stów kie​ru​ją​cych ćwi​cze​niem. Pró​ba do​bie​gła koń​ca, Wa​le​ry wy​szedł z ka​bi​ny i uśmiech​nął się. — Za każ​dym ra​zem czu​ję się le​piej — po​wie​dział do sto​ją​ce​go obok ko​le​gi, puł​kow​ni​ka Ko​ma​ro​wa. — Je​śli tak pój​dzie da​lej, znio​sę i dwa​dzie​ścia „g". — Za​nim do tego doj​dzie, po​le​cisz w Ko​smos z Walą — od​parł Ko​ma​rów. — Tak, za​pew​ne — rzu​cił Wa​le​ry i spoj​rzał na ze​ga​rek. — No, czas na lot​ni​sko, za go​dzi​nę mamy wy​ko​nać z Wa​len​ty​ną gru​po​wy skok spa​do​chro​no​wy. — Wi​dzia​łeś po​dar​ki, któ​re przy​wiózł An​drian z In​do​ne​zji? — Nie. — Zajdź do na​sze​go mu​zeum, war​to obej​rzeć. — A wie​czo​rem par​tyj​ka bi​lar​du, co? — Oczy​wi​ście. Mu​zeum „ko​smicz​ne​go mia​stecz​ka" jest wprost wy​jąt​ko​we. Znaj​du​ją się tam pre​zen​ty przy​sy​ła​ne ko​smo​nau​tom z naj​od​le​glej​szych za​kąt​ków kuli ziem​skiej, nie​mal z każ​de​go kra​ju. Ob​ra​zy i rzeź​by, książ​ki i al​bu​my, naj​prze​róż​niej​sze wy​ro​by z je​dwa​biu, sre​bra i zło​ta, z ko​ści sło​nio​wej i drew​na, z gip​su i mar​mu​ru, me​da​le i dy​plo​my. Sta​tu​et​ka od ro​bot​ni​ków an​giel​skich, pła​sko​rzeź​by z Wę​gier, hin​du​ska je​dwab​na na​rzu​ta, ma​kie​ta „Wo​sto​ka" wy​ko​na​na przez uczniów nie​miec​kich, mo​del cze​cho​sło​wac​kie​go sa​mo​cho​du „Ta​tra", mo​del fran​cu​skie​go od​rzu​tow​ca „Ca​ra​vel​le", brą​zo​wa sta​tu​et​ka Ika​ra od lot​ni​ków pol​skich. W ga​blot​kach na ścia​nie wi​szą zło​te me​da​le miast fran​cu​skich, wło​skich i au​striac​kich wy​bi​te na cześć Ga​ga​ri​na i Ti​to​wa. W in​nych ga​blo​tach spo​czy​wa​ją klu​cze wie​lu sto​lic świa​ta, wrę​czo​ne dwóm pierw​szym ko​smo​nau​tom. W jesz​cze in​nej nada​ne Ga​ga​ri​no​wi or​de​ry kil​ku​na​stu państw.

Wie​czo​rem, przy tra​dy​cyj​nej par​tii bi​lar​du, By​kow​ski zwró​cił się do swej przy​szłej part​ner​ki: — Przy​nio​słaś mi szczę​ście, Wala. Dzi​siaj ani razu nie prze​gra​łem, a An​drian aż dwa razy wła​ził pod stół. Karą dla prze​gry​wa​ją​ce​go bi​lar​dzi​sty ,ko​smicz​ne​go mia​stecz​ka" było wej​ście pod ni​ski stół bi​lar​do​wy ku ucie​sze przy​ja​ciół. — Tak, masz szczę​ście, Wa​le​ry — od​par​ła z roz​tar​gnie​niem. — Kie​dy na​resz​cie... — po​ła​pa​ła się i urwa​ła. By​kow​ski zro​zu​miał ją mo​men​tal​nie. — Jesz​cze tro​chę cier​pli​wo​ści, Wala. Ani się obej​rzysz i bę​dzie​my tam — wska​zał dło​nią w górę. Istot​nie, ko​smicz​na wy​pra​wa Tie​riesz​ko​wej i By​kow​skie​go na​stą​pić mia​ła lada chwi​la. Przy​bli​żał się wiel​ki dzień, w któ​rym pierw​sza ko​bie​ta świa​ta wy​le​cieć mia​ła w Ko​smos. Na swój wiel​ki dzień Wa​len​ty​na Tie​riesz​ko​wa cze​ka​ła dłu​go, a praw​dę mó​wiąc, po​cząt​ko​wo nie​zbyt wie​rzy​ła, iż wła​śnie jej przy​pad​nie wy​ko​na​nie za​szczyt​ne​go za​da​nia. Była prze​cież „tyl​ko" lot​ni​kiem spor​to​wym, spa​do​chro​nia​rzem, nie zaś — jak Ga​ga​rin, Ti​tow i inni — do​świad​czo​nym ob​la​ty​wa​czem. Oka​za​ło się jed​nak, iż dłu​go​dy​stan​so​wy plan ra​dziec​ki po​le​gał na umoż​li​wie​niu ko​smicz​nych wzlo​tów lu​dziom wszel​kich za​wo​dów, jako że w przy​szłych eks​pe​dy​cjach mię​dzy​pla​ne​tar​nych prze​wi​dy​wa​no udział na​ukow​ców, le​ka​rzy, in​ży​nie​rów i tech​ni​ków. Prze​wi​dy​wa​no rów​nież, iż udział ko​biet sta​nie się w ta​kich wy​pra​wach nie tyl​ko moż​li​wy, ale wprost ko​niecz​ny. Od naj​wcze​śniej​szych lat Wa​len​ty​na po​zna​wa​ła ży​cie od jego trud​nej stro​ny. Gdy jej oj​ciec zgi​nął na fron​cie w cza​sie dru​giej woj​ny świa​to​wej, mat​ka, He​le​na Tie​riesz​ko​wa, li​czy​ła za​le​d​wie 27 lat. Na bar​ki mło​dej ko​bie​ty spadł cię​żar utrzy​ma​nia troj​ga ma​łych dzie​ci. Star​sza sio​stra Wa​len​ty​ny mia​ła wów​czas 6 lat, ona sama 3 lata, a naj​młod​szy bra​ci​szek za​le​d​wie kil​ka mie​się​cy. He​le​na Tie​riesz​ko​wa pra​co​wa​ła cięż​ko, po​cząt​ko​wo w ro​dzin​nej wio​sce Ma​slen​ni​ko​wo, po​ło​żo​nej w od​le​gło​ści 40 ki​lo​me​trów od Ja​ro​sła​wia, póź​niej w sa​mym Ja​ro​sła​wiu. W tym wła​śnie mie​ście 8-let​nia Wa​len​ty​na po​czę​ła w chwi​li ukoń​cze​nia woj​ny uczęsz​czać do szko​ły pod​sta​wo​wej, a jed​no​cze​śnie sta​ra​ła się ulżyć mat​ce, do​po​ma​ga​jąc jej w roz​licz​nych pra​cach do​mo​wych. W roku 1955 Wala ukoń​czy​ła szko​łę i uzy​ska​ła pra​cę w kom​bi​na​cie tek​styl​nym „Kra​snyj Pie​rie​kop" w Ja​ro​sła​wiu. Mło​da ro​bot​ni​ca na​uki jed​nak nie po​nie​cha​ła, do​sko​na​le ro​zu​mia​ła po​trze​bę dal​sze​go kształ​ce​nia się i do​sko​na​le​nia w za​wo​dzie. Wła​dze fa​brycz​ne po​szły jej na rękę i Wa​len​ty​na ukoń​czy​ła Tech​ni​kum Tek​styl​ne, by w roku 1960 uzy​skać ty​tuł tech​ni​ka przę​dzal​nic​twa. Za​in​te​re​so​wa​nia mło​dej, przy​stoj​nej i ener​gicz​nej dziew​czy​ny nie ogra​ni​cza​ły się do spraw za​wo​do​wych. Wa​len​ty​na co​raz czę​ściej spo​glą​da​ła w nie​bo, uno​si​ła gło​wę na dźwięk sil​ni​ków sa​mo​lo​to​wych, wy​pa​try​wa​ła wi​do​ku otwie​ra​ją​cych się bia​łych spa​do​chro​nów. Naj​pierw po​pró​bo​wa​ła tego ostat​nie​go spor​tu, a jej pierw​szy po​wietrz​ny krok

wy​ko​na​ny zo​stał w roku 1955, kie​dy to w miej​sco​wym ae​ro​klu​bie wstą​pi​ła do kół​ka spa​do​chro​no​we​go, a wkrót​ce po​tem po​szy​bo​wa​ła w dół przy​cze​pio​na ny​lo​no​wy​mi lin​ka​mi do ny​lo​no​wej cza​szy. W rok póź​niej ob​ję​ła sta​no​wi​sko kie​row​nicz​ki kół​ka spa​do​chro​no​we​go i zdo​by​ła ty​tuł spa​do​chro​niar​ski I kla​sy. Za​pał Wa​len​ty​ny wzra​stał. Same sko​ki spa​do​chro​no​we już jej nie za​do​wa​la​ły. Za​pra​gnę​ła po​świę​cić się lot​nic​twu cał​ko​wi​cie, a kie​dy w roku 1961 do​wie​dzia​ła się o hi​sto​rycz​nym lo​cie Ga​ga​ri​na, jej ma​rze​niem sta​ło się wzię​cie udzia​łu w ko​smicz​nych wy​pra​wach. Już wte​dy była prze​ko​na​na, iż w naj​bliż​szych la​tach doj​rze​je spra​wa wy​sła​nia ko​bie​ty w Ko​smos. Nie ukry​wam, że bar​dzo chcia​łam zo​stać tą dziew​czy​ną — pi​sze Wa​len​ty​na w au​to​bio​gra​fii. — Przypusz​cza​łam jed​nak, że je​śli na​wet któ​raś z ja​ro​sła​wia​nek po​le​ci, to bę​dzie [33] nią Ta​nia . Oczy​wi​ście by​łam prze​ko​na​na, i to świę​cie, że pierw​szą ko​bie​tą w Ko​smo​sie bę​dzie oby​wa​tel​ka mego kra​ju, Związ​ku Ra​dziec​kie​go... Ma​rze​nia Wali szyb​ko po​czę​ły ob​le​kać się w re​al​ne kształ​ty. Póź​ną je​sie​nią 1961 roku do ae​ro​klu​bu ja​ro​sław​skie​go przy​je​chał przed​sta​wi​ciel władz lot​ni​czych z Mo​skwy. Gdy wy​ra​ził ży​cze​nie po​ga​wę​dze​nia ze spa​do​chro​niar​ka​mi ae​ro​klu​bu, dziew​czy​ny, z ty​po​wo ko​bie​cą in​tu​icją, z miej​sca do​my​śli​ły się przy​czyn jego wi​zy​ty, cho​ciaż na​der sta​ran​nie usi​ło​wał je ukryć. Ale czy męż​czy​zna po​tra​fi coś ukryć przed ko​bie​cy​mi ocza​mi? A szcze​gól​nie przed wie​lu pa​ra​mi ko​bie​cych oczu? — Cóż wy na to, je​że​li za​pro​po​nu​ję wam za​ję​cie się bar​dziej po​waż​nie spor​tem spa​do​chro​no​wym? — rzu​cił pod ad​re​sem grup​ki pod​nie​co​nych lot​ni​czek. Spoj​rza​ły po so​bie, po​szep​ta​ły, za​chi​cho​ta​ły. Pierw​sza ode​zwa​ła się Tie​riesz​ko​wa: — Bar​dzo chcia​ła​bym po​świę​cić się lot​nic​twu. Brzmia​ło to szcze​rze i prze​ko​nu​ją​co, ale Wala nie otrzy​ma​ła żad​nej wią​żą​cej od​po​wie​dzi. Mo​skwia​nin uśmiech​nął się lek​ko, ski​nął gło​wą, coś na​kre​ślił w no​te​sie i bez dal​szych wy​ja​śnień opu​ścił ae​ro​klub, za​bie​ra​jąc ze sobą... spo​kój du​cha mło​dych en​tu​zja​stek la​ta​nia. — Przy​je​chał, po​je​chał, i tyle — oznaj​mi​ła roz​cza​ro​wa​na Ta​nia Tor​czi​ło​wa. — Na​gry​zmo​lił coś, ale za​po​mni o wszyst​kim — do​rzu​ci​ła Wala, nie​mniej za​wie​dzio​na. Oka​za​ło się, że obie były w błę​dzie. Gdy Wa​len​ty​na, tej​że je​sie​ni, prze​by​wa​ła na urlo​pie w domu wy​po​czyn​ko​wym, otrzy​ma​ła na​glą​cy te​le​gram na​stę​pu​ją​cej tre​ści: Na​tych​miast przy​jeż​dżaj​cie do Mo​skwy. Było to we​zwa​nie do sta​wie​nia się przed ko​mi​sją do​ko​nu​ją​cą se​lek​cji do Ko​lek​ty​wu X. Roz​pro​mie​nio​na Tie​riesz​ko​wa wsia​dła do pierw​sze​go po​cią​gu od​jeż​dża​ją​ce​go do sto​li​cy i w ozna​czo​nym cza​sie za​mel​do​wa​ła się przed ko​mi​sją. W dwa mie​sią​ce póź​niej była już w „ko​smicz​nym mia​stecz​ku", gdzie za​po​zna​ła się z Ga​ga​ri​nem, Ti​to​wem, Po​po​wi​czem, Ni​ko​ła​je​wem, a tak​że Wa​le​rym By​kow​skim. Ten ostat​ni miał wkrót​ce prze​mie​nić się w jej „ko​smicz​ne​go bra​ta". Przy​zna​ję szcze​rze, że kie​dy je​cha​łam do dru​ży​ny ko​smo​nau​tów, ser​ce za​mie​ra​ło mi z trwo​gi. Jak tam mnie po​wi​ta​ją? Ze​bra​li się tam prze​cież praw​dzi​wi lot​ni​cy, każ​dy ma na

swo​im kon​cie wie​lo​go​dzin​ne loty na sa​mo​lo​tach od​rzu​to​wych. Dwóch z nich — Ga​ga​rin i Ti​tow — sta​ło się już sław​ny​mi bo​ha​te​ra​mi. Inni tak​że przy​wy​kli do „ko​smicz​ne​go ży​cia". Dla nich wi​rów​ka, ko​mo​ra ci​śnie​nio​wa i tym po​dob​ne urzą​dze​nia to rzecz zna​na, moż​na na​wet po​wie​dzieć, po​wsze​dnia. A ja co? Mam na swo​im kon​cie kil​ka​dzie​siąt sko​ków ze spa​do​chro​nem. I to wła​ści​wie wszyst​ko. Jak tu się więc nie de​ner​wo​wać? Żeby się czło​wiek nie wiem jak sta​rał, nie ukry​je pod po​zo​ra​mi spo​ko​ju wszyst​kich uczuć i sta​nów du​cha. Wspo​mi​na​łam po​tem nie​jed​no​krot​nie to pierw​sze spo​tka​nie, za​da​jąc so​bie py​ta​nie, ja​kie wra​że​nie wy​war​li na mnie ci, któ​rzy przy​go​to​wy​wa​li się do od​lo​tu w gwiaz​dy. Pro​sto​ta, skrom​ność — oto co chy​ba naj​bar​dziej rzu​ca​ło się w oczy... Dla przy​szłej „pod​nieb​nej miss" na​stał okres wy​tę​żo​nej pra​cy. W po​rów​na​niu z resz​tą ko​smo​nau​tów była opóź​nio​na w tre​nin​gu, mu​sia​ła po​śpiesz​nie nad​ra​biać bra​ki, uzu​peł​niać wia​do​mo​ści. Trud​no​ści na​po​ty​ka​ła znacz​ne, szcze​gól​nie w po​cząt​kach, ale też na​po​ty​ka​ła życz​li​wość i po​moc, z któ​rą śpie​szy​li jej nie tyl​ko in​struk​to​rzy i wy​kła​dow​cy, ale rów​nież ko​le​dzy ko​smo​nau​ci. Na po​cząt​ku 1963 roku prze​szłam przez wszyst​kie wy​ma​ga​ne pró​by i zna​la​złam się w licz​bie kan​dy​da​tów do przy​go​to​wy​wa​ne​go wie​lo​do​bo​we​go lotu męż​czy​zny i ko​bie​ty. Przy​znam się szcze​rze] że bar​dzo pra​gnę​łam zo​stać pi​lo​tem stat​ku „Wo​stok 6", cho​ciaż by​łam prze​ko​na​na, że moja przy​ja​ciół​ka ma wca​le nie mniej, je​śli nie wię​cej, pod​staw do tego, żeby do​ko​nać szczę​śli​wie lotu ko​smicz​ne​go... Opi​sy​wa​ny po​wy​żej „lot" na sy​mu​la​to​rze, do złu​dze​nia przy​po​mi​na​ją​cy lot praw​dzi​wy, był jed​ną z ostat​nich prób Tie​riesz​ko​wej. Wkrót​ce po​tem osta​tecz​nie wy​zna​czo​no ją do star​tu, a jej part​ne​rem zo​stał mło​dy pod​puł​kow​nik lot​nic​twa Wa​le​ry By​kow​ski. Wy​pra​wę zor​ga​ni​zo​wa​no w po​dob​ny spo​sób, jak wzlot pary Ni​ko​ła​jew i Po​po​wicz. Dnia 14 czerw​ca 1963 roku o go​dzi​nie 15.00 cza​su mo​skiew​skie​go z Baj​ko​nu​ru wy​star​to​wał na „Wo​sto​ku 5" Wa​le​ry By​kow​ski i wszedł na oko​ło​ziem​ską or​bi​tę. Z te​goż ko​smo​dro​mu dnia 16 czerw​ca o go​dzi​nie 12.30 cza​su mo​skiew​skie​go wy​strze​lo​no „Wo​stok 6" z Wa​len​ty​ną Tie​riesz​ko​wą na po​kła​dzie. W ści​śle ob​li​czo​nym cza​sie i w do​kład​nie wy​zna​czo​nym miej​scu „Wo​sto​ki", le​cą​ce oczy​wi​ście w jed​nym kie​run​ku, spo​tka​ły się na or​bi​cie, a w pew​nym mo​men​cie zbli​ży​ły się do sie​bie na od​le​głość 5 ki​lo​me​trów. Naj​mniej​sza od​le​głość od Zie​mi wy​nio​sła u By​kow​skie​go 181 ki​lo​me​trów, u Tie​riesz​ko​wej 183 ki​lo​me​try, naj​więk​sza — 235 oraz 233 ki​lo​me​try. Czas jed​ne​go okrą​że​nia Zie​mi przez „Wo​stok 5" wy​niósł 88,4 mi​nu​ty, przez „Wo​stok 6" — 88,3 mi​nu​ty. W cza​sie lotu para ko​smo​nau​tów wy​ko​ny​wa​ła wszel​kie na​ka​za​ne przed star​tem czyn​no​ści, bez prze​rwy utrzy​my​wa​ła kon​takt wzro​ko​wy i ra​dio​te​le​fo​nicz​ny. Tro​ska Zie​mi nie opusz​cza​ła mnie ani na mi​nu​tę na prze​strze​ni ca​łych 2 000 000 ki​lo​me​trów ko​smicz​ne​go lotu... A jak było przy​jem​nie, ile ra​do​ści spra​wia​ła świa​do​mość, że w od​le​gło​ści kil​ku za​le​d​wie ki​lo​me​trów znaj​du​je się jesz​cze je​den przy​ja​ciel — ko​smicz​ny brat Wa​le​ry. Nie od​-

czu​wa​łam osa​mot​nie​nia na​wet w Ko​smo​sie. To ogrom​nie waż​ny ele​ment, za​pew​nia​ją​cy suk​ces mego lotu... Co mnie naj​bar​dziej ude​rzy​ło w cza​sie lotu? Prze​cho​dze​nie do sta​nu nie​waż​ko​ści i od​wrot​nie, a tak​że wspa​nia​łe wi​do​ki przy wcho​dze​niu stat​ku w cień Zie​mi i wy​cho​dze​niu z cie​nia... Gdy dnia 19 czerw​ca oba „Wo​sto​ki" po​czę​ły na roz​kaz z Zie​mi przy​go​to​wy​wać się do opusz​cze​nia or​bi​ty, wia​do​mo już było, iż w tym lo​cie po​bi​to wszel​kie ko​smicz​ne re​kor​dy. Pod​puł​kow​nik Wa​le​ry By​kow​ski wy​lą​do​wał w oko​li​cach Ka​ra​gan​dy 19 czerw​ca o go​dzi​nie 14.06 cza​su mo​skiew​skie​go. Wa​len​ty​na Tie​riesz​ko​wa, pia​stu​ją​ca sto​pień pod​po​rucz​ni​ka ko​smo​nau​ty, zna​la​zła się na Zie​mi wcze​śniej, bo o go​dzi​nie 11.20 te​goż cza​su, rów​nież lą​du​jąc w tym sa​mym re​jo​nie. Wy​ni​ki osią​gnię​te przez „ko​smicz​ne ro​dzeń​stwo" są do​praw​dy im​po​nu​ją​ce. By​kow​ski wy​ko​nał 81 okrą​żeń Zie​mi w cza​sie 119 go​dzin i prze​le​ciał oko​ło 3 300 000 ki​lo​me​trów. Tie​riesz​ko​wa, któ​ra wy​star​to​wa​ła znacz​nie póź​niej, okrą​ży​ła Zie​mię 48 razy w cza​sie 71 go​dzin, prze​la​tu​jąc od​le​głość oko​ło 2 000 000 ki​lo​me​trów. A więc nie tyl​ko By​kow​ski — bez​względ​ny re​kor​dzi​sta — ale i Tie​riesz​ko​wa prze​by​wa​li w Ko​smo​sie dłu​żej niż wszy​scy ra​zem wzię​ci ame​ry​kań​scy astro​nau​ci. „Pod​nieb​na miss" w ten spo​sób koń​czy swą au​to​bio​gra​fię: Kto te​raz za​ry​zy​ku​je twier​dze​nie, że sta​no​wi​my „sła​bą płeć"? Mimo wszyst​ko po​zo​sta​ję na​dal ko​bie​tą. Ma​rzę nie tyl​ko o uzu​peł​nie​niu swe​go wy​kształ​ce​nia, co w moim kra​ju nie jest rze​czą spe​cjal​nie trud​ną. Ma​rzę rów​nież o tym, iż na​mó​wię mamę, aby prze​pro​wa​dzi​ła się na te​ren mia​stecz​ka ko​smo​nau​tów. Nie za​mie​rzam by​naj​mniej spę​dzać ży​cia sa​mot​nie. Praw​do​po​dob​nie wyj​dę za mąż i będę mia​ła zgod​ną, praw​dzi​wie ko​smicz​ną ro​dzi​nę. Już od rana 23 paź​dzier​ni​ka 1963 roku na war​szaw​skim lot​ni​sku Okę​cie gro​ma​dzi​ły się tłu​my pu​blicz​no​ści. Tłu​my gęst​nia​ły, sku​pia​ły się do​ko​ła bu​dyn​ków por​tu lot​ni​cze​go, lu​dzie za​dzie​ra​li w górę gło​wy, po​czy​na​li się nie​cier​pli​wić. Aż wresz​cie nad po​lem wzlo​tów uka​zał się duży sa​mo​lot ko​mu​ni​ka​cyj​ny. Do pła​tow​ca do​sta​wio​no schod​ki i w otwar​tych drzwiach ma​szy​ny uka​za​ła się — zna​na już wszyst​kim z fo​to​gra​fii pra​so​wych i te​le​wi​zji — po​stać Wa​len​ty​ny Tie​riesz​ko​wej. Tuż za nią stał, uśmiech​nię​ty jak za​wsze, Wa​le​ry By​kow​ski, a obok nie​go dru​ga Wa​len​ty​na, jego żona. Nie trze​ba mó​wić, z jak wiel​kim en​tu​zja​zmem wi​ta​no ich w Pol​sce. W cza​sie ty​go​dnio​we​go po​by​tu w na​szym kra​ju Wa​len​ty​na i Wa​le​ry zwie​dzi​li bar​dzo wie​le, po​cząw​szy od Ło​dzi, po​przez Olsz​tyn, a skoń​czyw​szy na Ślą​sku. Od​zna​cze​ni zo​sta​li też obo​je Krzy​żem Grun​wal​du I kla​sy. Do „ko​smicz​ne​go mia​stecz​ka" za​bra​li ze sobą wie​le pa​mią​tek, mię​dzy in​ny​mi mi​nia​tu​ro​wą ar​mat​kę, ofia​ro​wa​ną przez pol​skich pod​cho​rą​żych. By​kow​ski, cie​szą​cy się szcze​gól​ną sym​pa​tią mło​dzie​ży, po otrzy​ma​niu ar​mat​ki oznaj​mił z hu​mo​rem, iż ży​czy ze​bra​nym, aby wszyst​kie dzia​ła na świe​cie były tak małe, by... nie moż​na było z nich strze​lać. A oto koń​co​wy frag​ment spi​sa​nych przez Wa​le​re​go wspo​mnień z epo​ko​we​go lotu. Ko​smo​nau​ta pi​sząc, iż naj​więk​szym szczę​ściem dla nie​go i jego ko​smicz​nych ko​le​gów było to,

że mo​gli wziąć udział w lo​tach or​bi​tal​nych, do​da​je: ...Ale po to, by​śmy mo​gli do​znać tego szczę​ścia, wie​le na​szych lu​dzi od​da​ło ży​cie, po​świę​ci​ło swo​je siły, ta​lent, wie​dzę. Po​win​ni​śmy więc po​kło​nić się na​szym oj​com i dziad​kom, ser​decz​nie po​dzię​ko​wać wszyst​kim zna​nym i nie​zna​nym lu​dziom, któ​rzy ma​rzy​li o tych lo​tach, któ​rzy wal​czy​li o nie, któ​rzy przy​go​to​wy​wa​li je wła​sny​mi rę​ka​mi. Wszy​scy oni uczy​ni​li nas naj​szczę​śliw​szy​mi ludź​mi na Zie​mi. W kil​ka dni po od​lo​cie z Pol​ski pary ko​smo​nau​tów „pod​nieb​na pan​na" prze​mie​ni​ła się w „pod​nieb​ną pa​nią". Nie dar​mo spo​strze​gaw​czy Pa​sza Po​po​wicz wy​gwiz​dy​wał we​sel​ne​go mar​sza w czy​tel​ni „ko​smicz​ne​go mia​stecz​ka"! Ślub Wa​len​ty​ny i An​dria​na od​był się 3 li​sto​pa​da 1963 roku w Mo​skiew​skim Pa​ła​cu Ślu​bów. An​drian Ni​ko​ła​jew nie za​zdro​ści już przy​ja​cie​lo​wi po​sia​da​nia ro​dzi​ny. Jego żona, Wa​len​ty​na, po​wi​ła mu prze​cież ślicz​ną „ko​smicz​ną" có​recz​kę.

P R ZE R WAN Y F I N AŁ

Była póź​na noc. W miesz​ka​niu za​pa​dła ci​sza, z ze​wnątrz nie do​bie​ga​ły żad​ne od​gło​sy i tyl​ko ra​dio brzę​cza​ło ta​necz​ną mu​zy​ką, tak przy​tłu​mio​ną, iż bez tru​du za​bi​jał jej dźwięk stu​kot ma​szy​ny do pi​sa​nia. Ode​tchną​łem głę​bo​ko, na chwi​lę prze​rwa​łem pra​cę. Się​gną​łem po pa​pie​ro​sa, za​pa​li​łem, wy​cią​gną​łem rękę po fi​li​żan​kę z wy​sty​głą czar​ną kawą. W cią​gu ostat​nich ty​go​dni nad​uży​wa​łem tego na​po​ju. Zna​ko​mi​cie do​po​ma​gał bo​wiem w „prze​gry​za​niu się" przez na​gro​ma​dzo​ne ma​te​ria​ły, w se​lek​cji po​szcze​gól​nych biu​le​ty​nów, ko​mu​ni​ka​tów i ar​ty​ku​łów pra​so​wych, w wy​szu​ki​wa​niu od​po​wied​nich cy​ta​tów i wresz​cie w ukła​da​niu w gło​wie tre​ści po​szcze​gól​nych roz​dzia​łów oraz w prze​le​wa​niu jej na pa​pier za po​śred​nic​twem kla​wia​tu​ry „re​ming​to​na". Pra​ca do​bie​ga​ła koń​ca. Jesz​cze kil​ka stron ostat​nie​go roz​dzia​łu, pod​su​mo​wa​nie ca​ło​ści i — za dzień lub dwa — ma​szy​no​pis po​wę​dro​wać po​wi​nien do wy​daw​cy. Na​chy​li​łem się nad „re​ming​to​nem". Tak, dwie lub trzy stro​ny. Krót​ki rzut oka w przy​szłość: per​spek​ty​wy lo​tów mię​dzy​pla​ne​tar​nych, wy​pra​wa na Księ​życ, opis pro​jek​to​wa​nych ka​bin wie​lo​oso​bo​wych stat​ków ko​smicz​nych... Ra​dio prze​rwa​ło nada​wa​nie mu​zy​ki ta​necz​nej. Spi​ker od​chrząk​nął i za​brał się do od​czy​ty​wa​nia ostat​nich wia​do​mo​ści. Ko​mu​ni​kat ra​dio​wy owe​go pa​mięt​ne​go wie​czo​ru 12 paź​dzier​ni​ka 1964 roku, wy​gła​sza​ny w chwi​li, gdy pi​sa​łem koń​co​wy roz​dział książ​ki „Na pro​gu Ko​smo​su", mó​wił o po​myśl​nym kon​ty​nu​owa​niu or​bi​tal​ne​go lotu trzech ra​dziec​kich ko​smo​nau​tów: Wło​dzi​mie​rza Ko​ma​ro​wa, Kon​stan​te​go Fie​ok​ti​sto​wa i Bo​ry​sa Je​go​ro​wa! Przy​znam, iż w pierw​szej chwi​li do​sad​nie za​klą​łem przez zęby. Ogar​nę​ła mnie wście​kłość. Prze​pa​dło! Cały roz​dział na nic! Cały plan zo​stał po​plą​ta​ny! Zmar​no​wał się „wiel​ki fi​nał"! Opis pro​jek​to​wa​nej ka​bi​ny wie​lo​oso​bo​wej? Śmie​chu war​te! — Ta​aak — mruk​ną​łem po wy​słu​cha​niu wia​do​mo​ści. — To jest wspa​nia​ły wy​czyn, nie​zwy​kły. Nie mogę o nim nie wspo​mnieć. Ale... je​że​li tak da​lej pój​dzie, ni​g​dy książ​ki nie skoń​czę! Po dłu​giej ci​szy, trwa​ją​cej od lotu Tie​riesz​ko​wej i By​kow​skie​go, znów „wy​bu​chła bom​ba" ko​smicz​na. W po​nie​dzia​łek 12 paź​dzier​ni​ka 1964 roku, o go​dzi​nie 10.30 cza​su mo​skiew​skie​go, czy​li o go​dzi​nie 8.30 cza​su war​szaw​skie​go, z ko​smo​dro​mu Baj​ko​nur wy​strze​lo​no naj​po​tęż​niej​[34] szą z do​tych​cza​so​wych ra​kiet. Jej za​sob​nik „Wo​schod" był bez po​rów​na​nia więk​szy i cięż​szy od ka​bin typu „Wo​stok". Wy​po​sa​żo​no go w naj​now​szą apa​ra​tu​rę tech​nicz​ną i na​uko​wą, wpro​wa​dzo​no wie​le udo​sko​na​leń. Tech​nicz​ny po​stęp w dzie​dzi​nie ko​smo​nau​ty​ki jest tak bły​ska​wicz​ny, iż nie​któ​re dzi​siej​sze zdo​by​cze wie​dzy sta​ją się prze​żyt​ka​mi... na​za​jutrz. Zwięk​sze​nie po​jem​no​ści i cię​ża​ru „Wo​scho​da" mia​ło zna​cze​nie za​sad​ni​cze. Oto bo​-

wiem, po raz pierw​szy w świe​cie, sta​tek ko​smicz​ny miał na swym po​kła​dzie trzy​oso​bo​wą za​ło​gę. Po raz pierw​szy w świe​cie... wy​ra​że​nie to po​ja​wia się w nie​mal każ​dym roz​dzia​le mej książ​ki. Cóż, w pio​nier​skich eks​pe​dy​cjach ko​smicz​nych „po raz pierw​szy w świe​cie" uży​te zo​sta​nie jesz​cze dzie​siąt​ki i set​ki razy. A oto skład za​ło​gi „Wo​scho​da": Puł​kow​nik lot​nic​twa W ł o d z i mi e r z K o ma r ó w . Do​świad​czo​ny lot​nik ob​la​ty​wacz. Pi​lot stat​ku ko​smicz​ne​go „Wo​schod". Do jego za​dań na​le​ża​ło pro​wa​dze​nie stat​ku, ręcz​ne ste​ro​wa​nie stat​kiem w za​leż​no​ści od po​trze​by, zej​ście z or​bi​ty i spro​wa​dze​nie „Wo​scho​da" w dół oraz prze​pro​wa​dze​nie lą​do​wa​nia we wła​ści​wym cza​sie i na wła​ści​wym te​re​nie. Ko​ma​rów uro​dził się w roku 1927, w roku 1942 wstą​pił do spe​cjal​nej szko​ły sił po​wietrz​nych w Mo​skwie. Od roku 1945 stu​dio​wał w woj​sko​wej szko​le lot​ni​czej w Ba​taj​sku. Po jej ukoń​cze​niu był przez pe​wien czas pi​lo​tem my​śliw​skim. W roku 1954 wstą​pił do Aka​de​mii imie​nia Żu​kow​skie​go i po 5 la​tach uzy​skał dy​plom in​ży​nie​ra. Póź​niej był ob​la​ty​wa​czem i wresz​cie po​myśl​nie od​był prze​szko​le​nie ko​smo​nau​tycz​ne. Jego żona, Wa​len​ty​na, jest bi​blio​te​kar​ką. Ko​ma​ro​wo​wie mają dwo​je dzie​ci, 13-let​nie​go Eu​ge​niu​sza i 6-let​nią Iri​nę. War​to za​zna​czyć, że Ko​ma​rów był w roku 1962 du​ble​rem Paw​ła Po​po​wi​cza. W cza​sie tre​nin​gu stwier​dzo​no w jego kar​dio​gra​mie aryt​mię ser​ca. Le​ka​rze orze​kli, iż Ko​ma​rów nie jest zdol​ny do lo​tów ko​smicz​nych. Lot​nik go​rą​co za​pro​te​sto​wał i za​żą​dał do​dat​ko​wych ba​dań. Tym ra​zem aryt​mii nie wy​kry​to, nie​mniej le​ka​rze nie cof​nę​li za​ka​zu. Spra​wa opar​ła się o „naj​wyż​sze czyn​ni​ki" i trze​cie, bar​dzo szcze​gó​ło​we ba​da​nie spra​wi​ło, iż lot​nik uzy​skał „pra​wo wstę​pu" w Ko​smos. Dok​tor K o n s t a n t y F i e o k t i s t o w . Uro​dził się w roku 1926 w Wo​ro​ne​żu. Ma​jąc 16 lat po​szedł na front jako ochot​nik zwia​dow​ca. W roku 1942 zo​stał ran​ny. Po de​mo​bi​li​za​cji ukoń​czył szko​łę śred​nią, a po​tem wyż​szą uczel​nię tech​nicz​ną imie​nia Bau​ma​na w Mo​skwie. W roku 1955 uzy​skał sto​pień kan​dy​da​ta nauk tech​nicz​nych. Fie​ok​ti​stow — pierw​szy na​uko​wiec, któ​ry po​le​ciał w Ko​smos — od wie​lu lat pra​co​wał w gru​pie kon​struk​to​rów i uczo​nych kon​cen​tru​ją​cych się nad bu​do​wą ra​kiet i stat​ków ko​smicz​nych. Jego pra​ca w Ko​smo​sie po​le​ga​ła na do​ko​ny​wa​niu ob​ser​wa​cji i ba​dań na​uko​wych oraz czy​nie​niu od​po​wied​nich ob​li​czeń. Żona Fie​ok​ti​sto​wa, Ha​li​na, jest tech​ni​kiem i pra​cu​je w Mo​skwie. Fie​ok​ti​stow ma 2-let​nie​go syna An​drie​ja. Dok​tor Bo r ys J e go r o w. Naj​młod​szy czło​nek za​ło​gi, li​czą​cy 27 lat. Po​cho​dzi ze zna​nej ro​dzi​ny le​kar​skiej. Jego oj​ciec, Bo​rys Je​go​row se​nior, jest jed​nym z czo​ło​wych i zna​nych na ca​łym świe​cie neu​ro​chi​rur​gów, człon​kiem rze​czy​wi​stym Aka​de​mii Nauk ZSRR. Mat​ka jest zna​ko​mi​tą oku​list​ką. Żona Je​go​ro​wa, Ele​ono​ra, jest or​dy​na​to​rem Kli​ni​ki Oku​li​stycz​nej I Kli​ni​ki Mo​skiew​skiej. Mał​żeń​stwo po​sia​da 2-let​nie​go syna, rów​nież Bo​ry​sa. Le​karz ko​smo​nau​ta uzy​skał dy​plom w roku 1961, a jesz​cze w cza​sie stu​diów spe​cja​li​zo​wał się w me​dy​cy​nie lot​ni​czej i ko​smicz​nej. Póź​niej pra​co​wał w róż​nych me​dycz​nych in​sty​tu​cjach na​uko​wo-ba​daw​czych i za​bły​snął nie​prze​cięt​ny​mi zdol​no​ścia​mi. W cza​sie or​bi​tal​ne​go lotu ba​dał or​ga​ni​zmy ko​le​gów i swój wła​sny, ob​ser​wo​wał przy​rzą​dy, czy​nił no​tat​ki i za​pi​ski.

A więc po​waż​ne osią​gnię​cie! Za​ło​ga „Wo​scho​da" skła​da​ła się nie tyl​ko z lot​ni​ków ob​la​ty​wa​czy, jak Ga​ga​rin, Ti​tow, Ni​ko​ła​jew, Po​po​wicz i By​kow​ski, nie tyl​ko z lot​ni​ków spa​do​chro​nia​rzy, jak Tie​riesz​ko​wa. Zbu​do​wa​nie no​wej, wiel​ce uspraw​nio​nej ka​bi​ny po​zwo​li​ło wy​słać w Ko​smos „zwy​kłych" pa​sa​że​rów, lu​dzi siłą rze​czy mniej od​por​nych na wiel​kie prze​cią​że​nia pod​czas star​tu i scho​dze​nia z or​bi​ty. Jest to krok prze​ło​mo​wy, po​dyk​to​wa​ny tym, że w przy​szłych wy​pra​wach mię​dzy​pla​ne​tar​nych mu​szą wziąć udział lu​dzie róż​nych za​wo​dów i spe​cjal​no​ści. Za​ło​dze „Wo​scho​da" umoż​li​wio​no swo​bod​ną pra​cę, za​pew​nio​no wa​run​ki nie​mal kom​for​to​we. Wnę​trze ka​bi​ny to praw​dzi​we la​bo​ra​to​rium na​uko​we. Umiesz​czo​no w niej apa​ra​tu​rę, o któ​rej nie moż​na było my​śleć w ka​bi​nach „Wo​sto​ków", a tym mniej w kap​su​łach „Mer​cu​ry". We wnę​trzu ka​bi​ny znaj​do​wa​ły się trzy fo​te​le. Środ​ko​wy, na​le​żą​cy do Fie​ok​ti​sto​wa, był nie​co wy​su​nię​ty do przo​du. Fo​tel do​wód​cy, czy​li Ko​ma​ro​wa, był umiesz​czo​ny tuż przy wła​zie, a fo​tel Je​go​ro​wa po prze​ciw​nej stro​nie ka​bi​ny. Wnę​trze wy​ło​żo​no pla​sty​kiem ko​lo​ru śnież​no​bia​łe​go. Ogrom​na ilość wszel​kie​go ro​dza​ju przy​rzą​dów roz​miesz​czo​na była gru​pa​mi dla uła​twie​nia po​słu​gi​wa​nia się nimi przez za​ło​gę. Na sa​mym środ​ku — mi​nia​tu​ro​wy glo​bus, obok nie​go ze​gar cza​so​wy i przy​rzą​dy pi​lo​ta​żo​we. Przy fo​te​lu do​wód​cy — dźwi​gnia kie​ro​wa​nia oraz pul​pit z wie​lo​ma prze​łącz​ni​ka​mi. Da​lej ra​dio​sta​cja, klucz te​le​gra​ficz​ny, ka​me​ry te​le​wi​zyj​ne, za​sob​ni​ki z żyw​no​ścią i wodą, a tak​że za​sob​nik z do​dat​ko​wą cie​płą odzie​żą i lek​ki​mi kom​bi​ne​zo​na​mi nie​za​ta​pial​ny​mi. Obok każ​de​go fo​te​la wid​niał ilu​mi​na​tor. Dal​sze, rów​nież do​nio​słe osią​gnię​cie to ubio​ry ko​smo​nau​tów. Te​le​wi​dzo​wie wszyst​kich kra​jów, oglą​da​ją​cy na ekra​nach po​sta​cie Ko​ma​ro​wa, Fie​ok​ti​sto​wa i Je​go​ro​wa, zdu​mie​wa​li się na wi​dok ich stro​jów. Po​nie​cha​no cięż​kich i nie​wy​god​nych ka​fta​nów ko​smicz​nych, nie za​bra​no na or​bi​tę wiel​kich heł​mów. Za​ło​ga „Wo​scho​da" mia​ła na so​bie weł​nia​ną odzież, sza​re spor​to​we ko​szu​le i ta​kież spodnie, na gło​wach lek​kie bia​łe heł​mo​fo​ny. Świad​czy to nie​zbi​cie, że kon​struk​to​rom „Wo​scho​da" uda​ło się osią​gnąć cał​ko​wi​tą i za​pew​nia​ją​cą stu​pro​cen​to​we bez​pie​czeń​stwo szczel​ność ka​bi​ny. Wiel​ki po​stęp osią​gnię​to rów​nież w sys​te​mie na​pę​do​wym stat​ku. Rzecz ja​sna, iż za​sad​ni​cze sil​ni​ki, wy​no​szą​ce „Wo​scho​da" na or​bi​tę, były znacz​nie po​tęż​niej​sze od uży​wa​nych po​przed​nio, gdyż przy​pusz​cza się, iż cię​żar „Wo​scho​da" wy​no​sił oko​ło 7000, a na​wet 8000 ki​lo​gra​mów. Za​sto​so​wa​no jed​nak rów​nież do​dat​ko​wy sil​nik ha​mu​ją​cy, co po​zwo​li​ło bez​piecz​nie po​pro​wa​dzić sta​tek na więk​szej wy​so​ko​ści i bez​piecz​nie go z niej spro​wa​dzić. Praw​dzi​wą re​we​la​cją było za​sto​so​wa​nie sil​ni​ków jo​no​wych do ste​ro​wa​nia po​ło​że​nia stat​ku w Ko​smo​sie. Są to sil​ni​ki, w któ​rych masą od​rzu​to​wą są jony, czy​li ato​my ob​da​rzo​ne ła​dun​kiem elek​trycz​nym. Na po​kła​dzie stat​ku za​sto​so​wa​no nowy sys​tem te​le​wi​zyj​ny, umoż​li​wia​ją​cy ob​ser​wo​wa​nie pra​cy ko​smo​nau​tów w cza​sie lotu oraz prze​ka​zy​wa​nie na Zie​mię ob​ra​zu wi​dzia​ne​go z po​kła​du stat​ku. Fie​ok​ti​stow na​zwał ten nowy sys​tem „do​dat​ko​wym ilu​mi​na​to​rem", po​zwa​lał on bo​wiem rów​nież na ob​ser​wa​cję prze​strze​ni ko​smicz​nej od stro​ny prze​dzia​łu z apa​ra​tu​rą i sil​ni​ka​mi ha​mu​ją​cy​mi.

Rze​czą god​ną uwa​gi jest fakt, iż tyl​ko Ko​ma​rów przy​go​to​wy​wał się po​przed​nio do star​tu w ska​fan​drze i w heł​mie, tyl​ko on prze​szedł w „ko​smicz​nym mia​stecz​ku" dłu​go​trwa​ły, wy​czer​pu​ją​cy tre​ning, jak wszy​scy po​przed​ni ko​smo​nau​ci. Moż​li​wo​ści „Wo​scho​da" i udo​sko​na​le​nia sys​te​mu przy​go​to​wań spra​wi​ły, iż Je​go​row i Fie​ok​ti​stow w bar​dzo krót​kim cza​sie sta​li się zdol​ni do lotu. W przy​szło​ści, gdy mię​dzy pla​ne​ta​mi na​sze​go ukła​du sło​necz​ne​go kur​so​wać będą praw​dzi​we „ko​smicz​ne au​to​bu​sy", ich pa​sa​że​ro​wie obę​dą się bez żad​ne​go przy​go​to​waw​cze​go tre​nin​gu lub ogra​ni​czą się do nie​zbęd​nych ćwi​czeń, nie spra​wia​ją​cych kło​po​tów i trud​no​ści. — Okres przy​go​to​waw​czy nie ma de​cy​du​ją​ce​go zna​cze​nia — oświad​czył po po​wro​cie na Zie​mię le​karz ko​smo​nau​ta. — Naj​waż​niej​sza jest me t o d a przy​go​to​wań opra​co​wa​na w ZSRR. Fie​ok​ti​stow do​dał: — Tre​ning przy​go​to​waw​czy mie​li​śmy krót​szy niż po​przed​ni ko​smo​nau​ci. Ale prze​szli​śmy to po​myśl​nie. Ja przed​tem w ogó​le nie zaj​mo​wa​łem się spor​tem. Pły​wa​łem wpraw​dzie i jeź​dzi​łem na nar​tach, ale to wszyst​ko dla przy​jem​no​ści, bez ja​kich​kol​wiek za​mie​rzeń wy​czy​no​wych. Upra​wia​nie spor​tu jest po​ży​tecz​ne, ale nie de​cy​du​je o przy​dat​no​ści kan​dy​da​ta na ko​smo​nau​tę. Moim zda​niem tre​ning przy​go​to​waw​czy do lo​tów ko​smicz​nych do​brze znie​sie każ​dy pra​co​wi​ty i sys​te​ma​tycz​ny czło​wiek, o do​brych wa​run​kach zdro​wot​nych. De​cy​zja ko​mi​sji o imien​nym skła​dzie za​ło​gi „Wo​scho​da" za​pa​dła na ko​smo​dro​mie Baj​ko​nur do​pie​ro na 2 dni przed star​tem. Po​przed​nio do lotu przy​go​to​wy​wa​ło się rów​no​le​gle wie​lu in​nych kan​dy​da​tów. Za​ło​ga „Wo​scho​da", po po​myśl​nym star​cie z Baj​ko​nu​ru, ob​le​cia​ła Zie​mię szes​na​ście razy po jej or​bi​cie. Wy​so​kość lotu wa​ha​ła się po​mię​dzy 409 ki​lo​me​tra​mi — co sta​no​wi nowy świa​to​wy re​kord wy​so​ko​ści lotu — a 178 ki​lo​me​tra​mi. Sta​tek ko​smicz​ny prze​le​ciał tra​sę dłu​go​ści oko​ło 700 000 ki​lo​me​trów, a więc w przy​bli​że​niu tyle, co „Wo​stok" Her​ma​na Ti​to​wa. Lą​do​wa​nie na​stą​pi​ło we wto​rek 13 paź​dzier​ni​ka, o go​dzi​nie 10.47 cza​su mo​skiew​skie​go, w pół​noc​no ka​zach​stań​skim ob​wo​dzie, na po​lach sow​cho​zu pod Pie​tro​paw​łow​skiem w od​le​gło​ści oko​ło 700 ki​lo​me​trów od miej​sca star​tu… Poza wy​ko​ny​wa​niem za​wo​do​wych czyn​no​ści pod​czas lotu za​ło​gi na zmia​nę ko​smo​nau​ci ko​lej​no za​ży​wa​li snu. Ich po​sił​ki ko​la​cja, śnia​da​nie, obiad, ko​la​cja - były znacz​nie bar dziej uroz​ma​ico​ne od po​ży​wie​nia po​przed​ni​ków. Oto co mie​li do dys​po​zy​cji Ko​ma​rów, Fie​ok​ti​stow i Je​go​row: ka​nap​ki z ka​wio​rem, wę​dzo​na kieł​ba​sa, pie​czo​na cie​lę​ci​na, ro​st​bef z wo​ło​wi​ny, pie​roż​ki z owo​ca​mi, twa​róg z owo​ca​mi, ta​blet​ki mul​ti​wi​ta​mi​ny, cy​try​ny,

cu​kier​ki, kawa w tu​bach, soki owo​co​we w tu​bach. Od​po​czy​nek or​bi​tal​ny zo​stał za​kłó​co​ny tyl​ko raz, a pe​chow​cem oka​zał się Fie​ok​ti​stow. Gdy po​grą​żo​ny był w głę​bo​kim śnie, zgło​sił się do nie​go z Zie​mi spi​ker Telewizji mo​skiew​skiej z proś​bą o udzie​le​nie, wywiadu. Ko​ma​rów zbu​dził ko​le​gę, ale ten zdo​łał tyl​ko wy​mam​ro​tać: — Wszyst​ko w po​rząd​ku. Pro​szę się nie gnie​wać, ale, zgod​nie z pro​gra​mem, wła​śnie śpię. Wszyst​ko fak​tycz​nie było w po​rząd​ku, a na​strój za​ło​gi tak wspa​nia​ły, że przed wpro​wa​dze​niem „Wo​scho​da" w dol​ne war​stwy at​mos​fe​ry ko​smo​nau​ci po​pro​si​li do​wódz​two przez ra​dio​te​le​fon, by po​zwo​lo​no im prze​dłu​żyć lot. W punk​cie do​wo​dze​nia znaj​do​wa​li się w tym mo​men​cie Ga​ga​rin i Ni​ko​ła​jew, pil​nie śle​dzą​cy prze​bieg wy​pra​wy. — Spodo​ba​ło im się, co? — po​wie​dział ko​men​dant punk​tu do​wo​dze​nia do Ju​ri​ja. — Komu by się nie spodo​ba​ło — ro​ze​śmiał się pierw​szy ko​smo​nau​ta świa​ta. Głów​ny kon​struk​tor rzu​cił żar​to​bli​wą uwa​gę, ale nie zde​cy​do​wał się na udzie​le​nie po​zwo​le​nia. Plan na​le​ża​ło wy​ko​nać do​kład​nie. — Bę​dzie​my dzia​łać zgod​nie z pro​gra​mem — oświad​czył przez ra​dio​te​le​fon. — Tak jest, dzia​łać zgod​nie z pro​gra​mem — po​twier​dził nie​co za​wie​dzio​ny głos Ko​ma​ro​wa. Sta​tek ko​smicz​ny znaj​do​wał się nad Afry​ką, gdy włą​czo​no sil​ni​ki ha​mu​ją​ce. „Wo​schod" po​czął wy​tra​cać wy​so​kość i pręd​kość. Te​raz wy​szły na jaw nowe udo​sko​na​le​nia ka​bi​ny. Sta​tek opa​dał po​wo​li, a dzię​ki spe​cjal​nym urzą​dze​niom od​dzia​ły​wa​nie prze​cią​że​nia na or​ga​ni​zmy za​ło​gi spro​wa​dzo​no do mi​ni​mum. Co wię​cej, „Wo​schod" lą​do​wał tak de​li​kat​nie, iż jego pręd​kość opa​da​nia w mo​men​cie ze​tknię​cia się z Zie​mią zbli​żo​na była do zera. Lą​do​wa​nie upodob​ni​ło się do lą​do​wa​nia śmi​głow​ca czy też pa​sa​żer​skie​go sa​mo​lo​tu. Na tym nie ko​niec no​wo​ściom. „Wo​schod", jak oświad​czył jego głów​ny kon​struk​tor, był w sta​nie nie tyl​ko lą​do​wać, ale rów​nież wo​do​wać. Był w peł​ni przy​sto​so​wa​ny do opa​da​nia na po​wierzch​nię mo​rza. Cał​ko​wi​cie zaś za​rzu​co​no ka​ta​pul​to​wa​nie się ko​smo​nau​tów i od​dziel​ne lą​do​wa​nie stat​ku oraz lot​ni​ka. Na prze​wi​dy​wa​nym re​jo​nie lą​do​wa​nia ze​bra​li się spe​cja​li​ści z Baj​ko​nu​ru, ko​le​dzy ko​smo​nau​ci, a tak​że licz​ni dzien​ni​ka​rze. W gó​rze uno​si​ły się sa​mo​lo​ty i śmi​głow​ce. Gdy „Wo​schod" wcho​dził w chmu​ry nad re​jo​nem lą​do​wa​nia, padł pierw​szy mel​du​nek z sa​mo​lo​tu do​zo​ru​ią​ce​go: — Wi​dzą obiekt wcho​dzą​cy w gę​ste chmu​ry. Mel​dun​ki po​wietrz​ne po​sy​pa​ły się aż wresz​cie o go​dzi​nie 8.57, a więc w 10 mi​nut po wy​lą​do​wa​niu, lot​nik Mi​chaj​łow do​niósł przez ra​dio iż sta​tek ko​smicz​ny znaj​du​je się już na Zie​mi a obok nie​go wi​dać trzech po​ru​sza​ją​cych się swo​bod​nie ko​smo​nau​tów. . . Pierw​szy po​wi​tał ich na Zie​mi kie​row​ca cię​ża​rów​ki miej​sco​we​go sow​cho​zu, Pa​weł Sie​ri​kow, wio​zą​cy aku​rat tędy psze​ni​cę do ele​wa​to​rów. Nie spo​dzie​wał się, by „Wo​schod"

zna​lazł się w jego ro​dzin​nych oko​li​cach, cho​ciaż, jak mi​lio​ny in​nych oby​wa​te​li Związ​ku Ra​dziec​kie​go, pil​nie śle​dził prze​bieg lotu i wy​słu​chi​wał wszyst​kie? ko​lej​nych ko​mu​ni​ka​tów ra​dio​wych. Sie​ri​kow, do​my​śliw​szy się w mgnie​niu oka, jacy to no​ście za​wi​ta​li do jego sow​cho​zu, po​śpiesz​nie za​trzy​mał cię​ża​rów​kę, wy​sko​czył z szo​fer​ki i po​ga​lo​po​wał do „Wo​scho​da", by udzie​lić po​mo​cy za​ło​dze. Ale po​moc nie była po​trzeb​na. Ko​ma​rów, Fie​ok​ti​stow i Je​go​row bez tru​du wy​szli o wła​snych si​łach ze stat​ku Po​ga​wę​dzi​li z Sie​ri​ko​wem, przy​ję​li jego gra​tu​la​cje, ro​zej​rze​li się do​ko​ła wy​mie​ni​li uwa​gi o po​go​dzie i te​go​rocz​nych zbio​rach. Wkrót​ce po​tem za​bra​ni zo​sta​li na punkt wy​cze​ki​wa​nia gru​py z Baj​ko​nu​ru, a jesz​cze póź​niej zna​leź​li się na ko​smo​dro​mie, by za​koń​czyć na​ziem​ną już wę​drów​kę trium​fal​nym przy​by​ciem do Mo​skwy. Ju​rij Ga​ga​rin, pro​szo​ny o wy​ra​że​nie opi​nii o no​wym suk​ce​sie ko​smo​nau​tycz​nym, oświad​czył mię​dzy in​ny​mi: — Ko​ma​row, Fie​ok​ti​stow i Je​go​row wy​ko​na​li pro​gram do​kład​nie. Ich na​uko​we ba​da​nia ode​gra​ją waż​ną rolę w roz​wo​ju na​wi​ga​cji ko​smicz​nej, będą słu​żyć po​stę​po​wi ca​łej ludz​ko​ści. Je​stem dum​ny z tego, że Zwią​zek Ra​dziec​ki przo​du​je w po​ko​jo​wym współ​za​wod​nic​twie ze Sta​na​mi Zjed​no​czo​ny​mi w dzie​dzi​nie opa​no​wa​nia Ko​smo​su. Mu​si​my zjed​no​czyć wy​sił​ki w dzie​dzi​nie ba​dań wszech​świa​ta. Ko​smos po​wi​nien słu​żyć tyl​ko ce​lom po​ko​jo​wym.

NA PROGU KOSMOSU

Wiel​ka sen​sa​cja roz​pły​nę​ła się w cza​sie. Ko​ma​rów, Fie​ok​ti​stow i Je​go​row po​sia​da​ją już Zło​te Gwiaz​dy Bo​ha​te​rów Związ​ku Ra​dziec​kie​go, cie​szą się od​zna​ka​mi ko​smo​nau​tów, ude​ko​ro​wa​no ich Me​da​la​mi Cioł​kow​skie​go. Od​po​czy​wa​ją te​raz, a może już pra​cu​ją nad na​stęp​nym wzlo​tem. Pora więc za​sta​no​wić się, co da​lej. Ale po​nie​waż pra​ca moja do​bie​ga koń​ca, po​zwa​lam so​bie na za​miesz​cze​nie ta​blic po​rów​naw​czych. Chcę po​ka​zać wy​ni​ki wzlo​tów wszyst​kich ko​smo​nau​tów i astro​nau​tów. Jest to więc nie​ja​ko pod​su​mo​wa​nie do​tych​cza​so​wych osią​gnięć, któ​re win​no dać zwię​zły i przej​rzy​sty wi​ze​ru​nek tego, o czym pi​sa​łem w po​przed​nich roz​dzia​łach. I tak pierw​sza ta​bel​ka, uło​żo​na w po​rząd​ku chro​no​lo​gicz​nym, uka​zu​je ko​lej​ność wzlo​tów w Ko​smos. Dru​ga ta​bel​ka uło​żo​na jest pod ką​tem wy​ka​za​nia osią​gnię​tych w cza​sie lo​tów re​kor​dów, przy czym w od​nie​sie​niu do dwóch ostat​nich Ame​ry​ka​nów trze​ba za​zna​czyć, iż wy​ko​na​li oni je​dy​nie ,,sko​ki ba​li​stycz​ne" i nie zna​leź​li się na or​bi​cie. I jesz​cze jed​na uwa​ga: czas lotu oraz prze​by​ta od​le​głość po​da​ne są tu w za​okrą​gle​niu. Tak więc pierw​szych 15 lu​dzi Ko​smo​su (w tym jed​na ko​bie​ta) wy​ko​na​ło ogó​łem 341 okrą​żeń Zie​mi w ogól​nym cza​sie oko​ło 507 go​dzin i prze​le​cia​ło ogó​łem oko​ło 14 200 000 ki​lo​me​trów. Z tego 11 760 000 ki​lo​me​trów prze​le​cie​li ko​smo​nau​ci ra​dziec​cy.

Ko​lej​ność wzlo​tu w Ko​smos

Imię i na​z wi​sko

Ilość okrą​żeń Zie​mi

Data star​tu

Kraj

1

Ju​rij Ga​ga​rin

1

12.IV.1961

ZSRR

2

Alan She​pard

„skok" ba​li​stycz​ny

5.V. 1961

USA

3

Vir​gil Gris​s om

„

21.VII. 1961

USA

4

Her​m an Ti​tow

17

6. VIII. 1961

ZSRR

5

John Glenn

3

20.11. 1962

USA

6

Mal​c olm Scott Car​pen​ter

3

24. V. 1962

USA

7

An​drian Ni​ko​ła​jew

64

1 LVIII. 1962

ZSRR

8

Pa​weł Po​po​wicz

48

12.VIII. 1962

ZSRR

9

Wal​ter Schir​ra

6

3.X. 1962

USA

10

Le​roy Gor​don Co​oper

22

15.V." 1963

USA

11

Wa​le​ry By​kow​s ki

81

14. VI. 1963

ZSRR

12

Wa​len​ty​na Tie​riesz​ko​wa

48

16.VI. 1963

ZSRR

13

Wło​dzi​m ierz Ko​m a​rów Kon​stan​ty Fie​ok​ti​s tow Bo​rys Je​go​row

16

12.X. 1964

ZSRR

L.p.

Imię i na​z wi​sko

Wiek

Ilość Ilość prze​by​Czas lotu okrą​ż eń tych ki​lo​me​w godz. Zie​mi trów

1

Wa​le​ry By​kow​s ki

29

81

119

3 300 000

2

An​drian Ni​ko​ła​jew

32

64

94

2 640 000

3

Wa​len​ty​na Tie​riesz​ko​wa

26

48

71

2 000 000

4

Pa​weł Po​po​wicz

33

48

71

1 980 000

5

Le​roy Gor​don Co​oper

36

22

34

920.000

6

Her​m an Ti​tow

26

17

25

700 000

7 8 9

Wło​dzi​m ierz Ko​m a​rów Kon​s tan​ty Fie​ok​ti​s tow Bo​rys Je​go​row

37 38 27

16

24

700 000

10

Wal​ter Schir​ra

39

6

9

260 000

11

John Glenn

40

3

5

130 000

12

Mal​c olm Scott Car​pen​ter

37

3

5

130 000

13

Ju​rij Ga​ga​rin

27

1

1 godz. 42 min.

40 000

14

Alan She​pard

38

—

15 min.

463

15

Vir​gil Gris​s om

36

—

15 min.

460

A te​raz przy​szłość. Jak wy​glą​da dal​szy plan opa​no​wy​wa​nia Ko​smo​su? Co bę​dzie pierw​szym ce​lem da​le​kich wy​praw ko​smicz​nych? We​dług zgod​nych prze​wi​dy​wań i przy​pusz​czeń na​ukow​ców — spe​cja​li​stów od za​gad​nień ko​smo​nau​ty​ki, pierw​szym obiek​tem tych wy​praw nie​wąt​pli​wie sta​nie się Księ​życ, jako sa​te​li​ta Zie​mi i naj​bliż​sze nam cia​ło nie​bie​skie. Do​pie​ro póź​niej moż​na bę​dzie po​my​śleć o wy​pra​wach w kie​run​ku We​nus i Mar​sa. Jesz​cze zaś póź​niej... otwo​rzą się szla​ki nie tyl​ko na dal​sze pla​ne​ty, ale rów​nież szla​ki mię​dzy​gwiezd​ne. Czy ktoś z nas do​ży​je tych cza​sów? Z pew​no​ścią do​ży​je​my, cho​ciaż nie wszy​scy. Naj​pierw jed​nak Księ​życ, bo naj​bli​żej i naj​ła​twiej. Ale to przed​się​wzię​cie nie jest by​naj​mniej pro​ste. Pro​blem wie​lo​oso​bo​we​go stat​ku ko​smicz​ne​go zo​stał wresz​cie roz​wią​za​ny, jego ka​bi​na wy​pchnię​ta na or​bi​tę i do​kład​nie tam wy​pró​bo​wa​na. Zbu​do​wa​no też i spraw​dzo​no w prak​ty​ce ra​kie​ty no​śne o od​po​wied​niej mocy. Ale trud​no​ści mno​żą się, a prze​zwy​cię​żyć je mogą tyl​ko wy​sił​ki na​ukow​ców i kon​struk​to​rów, licz​ne pró​by i czas. Nie moż​na tego stwier​dzić ze stu​pro​cen​to​wą pew​no​ścią, ale prze​wi​du​je się, iż w naj​bliż​szej przy​szło​ści ko​smo​nau​ty​ka ra​dziec​ka i astro​nau​ty​ka ame​ry​kań​ska skon​cen​tru​ją się nad za​gad​nie​niem wy​strze​le​nia na or​bi​tę oko​ło​ziem​ską dwu- lub trzy​oso​bo​we​go stat​ku ko​smicz​ne​go, któ​re​go za​da​niem bę​dzie ren​dez-vous z wy​strze​lo​ną od​dziel​nie ra​kie​tą. Ta spra​wa musi zna​leźć roz​wią​za​nie z dwóch przy​czyn. Po pierw​sze, ko​niecz​ne jest cał​ko​wi​te ste​ro​wa​nie stat​kiem na or​bi​cie i w prze​strze​ni mię​dzy​pla​ne​tar​nej, moż​li​wość zmia​ny tra​sy przez pi​lo​ta stat​ku. Po dru​gie, trze​ba zna​leźć spo​sób swo​bod​ne​go po​łą​cze​nia dwóch obiek​tów w prze​strze​ni, a to ze wzglę​du na prze​wi​dy​wa​ne ma​new​ry pod​czas po​dró​ży księ​ży​co​wych. O ra​dziec​kich pla​nach w tym kie​run​ku nic nie wia​do​mo w tej chwi​li, je​śli zaś cho​dzi o stro​nę ame​ry​kań​ską, to wzmian​ko​wa​ny na po​przed​nich stro​nach plan „Ge​mi​ni" prze​wi​du​je wła​śnie tego ro​dza​ju „za​bie​gi". Po se​rii po​myśl​nych do​świad​czeń w tej fa​zie pod​bo​ju prze​strze​ni mię​dzy​pla​ne​tar​nej, po prze​ko​na​niu się, jaki wpływ na sta​tek ko​smicz​ny będą mia​ły pro​mie​nie wy​stę​pu​ją​ce w gór​nych war​stwach jo​nos​fe​ry, moż​na bę​dzie przy​stą​pić do na​stęp​ne​go sta​dium, a mia​no​wi​cie

do wy​strze​le​nia z Zie​mi stat​ku księ​ży​co​we​go. O tych spra​wach mówi ame​ry​kań​ski plan „Apol​lo", o któ​rym rów​nież wspo​mi​na​łem wy​żej. Wy​pra​wa księ​ży​co​wa po​le​gać bę​dzie na wy​strze​le​niu po​tęż​nej ra​kie​ty, na któ​rej wierz​choł​ku znaj​dą się trzy czło​ny stat​ku. Sta​tek ten dla uła​twie​nia zro​zu​mie​nia dal​szych wy​wo​dów na​zwie​my „Luna". („Księ​życ"). Ko​lej​ne czło​ny stat​ku, li​cząc od góry, na​zwie​my „Luna I", „Luna II" oraz „Luna III". Otóż w czło​nie „Luna I" za​sią​dzie za​ło​ga, naj​praw​do​po​dob​niej trzech lu​dzi, jak w ka​bi​nie „Wo​scho​da". Dru​gi człon, „Luna II", po​mie​ści pa​li​wo, sil​ni​ki ra​kie​to​we róż​nych ro​dza​jów i o róż​nym prze​zna​cze​niu urzą​dze​nia te​le​me​trycz​ne i sa​mo​na​pro​wa​dza​nia i tym po​dob​ne. Wresz​cie „Luna III" bę​dzie wła​ści​wą ka​bi​ną czy też za​sob​ni​kiem księ​ży​co​wym, prze​zna​czo​nym do lą​do​wa​nia i star​tu z po​wierzch​ni Księ​ży​ca i wy​po​sa​ży się ją oczy​wi​ście w od​po​wied​nie urzą​dze​nia i sil​ni​ki. Ra​kie​ta no​śna (w pla​nie „Apol​lo" prze​wi​du​je się ra​kie​tę „Sa​turn") skła​dać się bę​dzie rów​nież z trzech czło​nów, trzech stop​ni. Sil​ni​ki po​szcze​gól​nych czło​nów będą mo​gły być uru​cho​mio​ne i za​trzy​my​wa​ne przez pi​lo​ta „Luny I". Po wy​strze​le​niu ca​ło​ści z Zie​mi i po od​pad​nię​ciu dwóch pierw​szych czło​nów ra​kie​ty no​śnej trze​ci człon wpro​wa​dzi sie​bie oraz sta​tek „Luna" na or​bi​tę oko​ło​ziem​ską. Te​raz pi​lot na pe​wien czas wy​łą​czy sil​ni​ki ra​kie​ty. Gdy ca​łość znaj​dzie się w ści​śle ob​li​czo​nym punk​cie na or​bi​cie, sil​ni​ki trze​cie​go czło​nu ra​kie​ty po​now​nie za​czną pra​co​wać, by wy​pro​wa​dzić sta​tek z re​jo​nu przy​cią​ga​nia ziem​skie​go i skie​ro​wać go ku Księ​ży​co​wi. Do tego po​trzeb​ne bę​dzie uzy​ska​nie pręd​ko​ści oko​ło 40 000 ki​lo​me​trów na go​dzi​nę. W tym sta​dium na​stą​pi prze​miesz​cze​nie czło​nów stat​ku ko​smicz​ne​go — za​bieg skom​pli​ko​wa​ny i de​li​kat​ny. r,Luna III" znaj​dzie się z przo​du stat​ku, „Luna II" — z tyłu. Gdy to zo​sta​nie osią​gnię​te, ostat​ni człon ra​kie​ty no​śnej zo​sta​nie zwol​nio​ny i „ode​pchnię​ty" jako już zby​tecz​ny. Od​strze​lo​ny z or​bi​ty oko​ło​ziem​skiej sta​tek „Luna" od​bę​dzie po​dróż trwa​ją​cą oko​ło 70 go​dzin i do​sta​nie się na od​le​głość bli​sko 160 ki​lo​me​trów od po​wierzch​ni Księ​ży​ca. Te​raz roz​pocz​ną pra​cę sil​ni​ki ha​mu​ją​ce „Luny II", by za​pew​nić wpro​wa​dze​nie stat​ku na or​bi​tę oko​łok​się​ży​co​wą. I oto na​dej​dzie waż​ny, prze​ło​mo​wy mo​ment: da czło​nu „Luna III" wej​dzie dwóch człon​ków za​ło​gi, od​cze​pi się od „stat​ku-mat​ki" i za po​mo​cą spe​cjal​nych, ra​kiet zej​dzie na wy​so​kość oko​ło 15 ki​lo​me​trów od po​wierzch​ni Księ​ży​ca. „Luna III" bę​dzie mo​gła, ni​czym śmi​gło​wiec, za​wi​snąć nie​ru​cho​mo, by umoż​li​wić za​ło​dze wy​bra​nie od​po​wied​nie​go te​re​nu. Pi​lot po​ma​new​ru​je ste​ra​mi, po​ru​szy od​po​wied​nie dźwi​gnie i „Luna III" sta​nie nie​ru​cho​mo na po​wierzch​ni Srebr​ne​go Glo​bu. Ba​da​nia na​uko​we, ob​ser​wa​cje i do​świad​cze​nia, wy​ko​ny​wa​ne za​rów​no z wnę​trza „Luny III", jak i na ze​wnątrz przez spa​ce​ru​ją​cych po Księ​ży​cu ko​smo​nau​tów, po​trwać mogą dzień lub dwa, za​leż​nie od po​trze​by, po czym dwój​ka księ​ży​co​wych od​kryw​ców wró​ci do „Luny III". Pi​lot uru​cho​mi nie​wiel​kie sil​nicz​ki ra​kie​to​we — ze wzglę​du na sied​mio​krot​nie mniej​-

szą siłę gra​wi​ta​cji wyj​ście na or​bi​tę księ​ży​co​wą bę​dzie ła​twe — i „Luna III" po​łą​czy się na or​bi​cie z resz​tą stat​ku i z cze​ka​ją​cym w jego wnę​trzu trze​cim ko​smo​nau​tą. Z ko​lei od​rzu​co​ny zo​sta​nie nie​po​trzeb​ny już człon „Luna III", po​tęż​ne sil​ni​ki czło​nu „Luna II" wy​strze​lą sta​tek w po​wrot​ną dro​gę do Zie​mi, wi​docz​nej w tej od​le​gło​ści jako duża, spo​wi​ta w chmu​rach tar​cza, wie​lo​krot​nie więk​sza od oglą​da​nej przez nas tar​czy Księ​ży​ca. Czas po​wro​tu bę​dzie krót​szy, a to ze wzglę​du na fakt, iż siła przy​cią​ga​nia ziem​skie​go jest wie​lo​krot​nie więk​sza od siły przy​cią​ga​nia księ​ży​co​we​go. Przed wej​ściem w gęst​sze war​stwy at​mos​fe​ry od​rzu​co​ny zo​sta​nie człon „Luna II", a do po​wierzch​ni Zie​mi zej​dzie tyl​ko „Luna I" z za​ło​gą na po​kła​dzie. Pra​co​wać po​czną jesz​cze inne sil​ni​ki ra​kie​to​we, być może uży​te zo​sta​ną spe​cjal​ne spa​do​chro​ny, „Luna I" osią​dzie w do​wol​nym re​jo​nie Zie​mi. A kto za​sią​dzie w owym pierw​szym ko​smicz​nym stat​ku? Kie​dy na​stą​pi jego start? Za​miast od​po​wie​dzi moż​na je​dy​nie za​cy​to​wać sło​wa Wal​te​ra Schir​ry, wy​po​wie​dzia​ne po jego pa​mięt​nym lo​cie: — Nie bę​dzie​my by​naj​mniej za​sko​cze​ni, je​że​li pierw​sze​go lą​du​ją​ce​go na Księ​ży​cu astro​nau​tę ame​ry​kań​skie​go po​wi​ta ko​smo​nau​ta ro​syj​ski i za​pro​si na fi​li​żan​kę her​ba​ty... O wy​pra​wach na pla​ne​ty moż​na na ra​zie tyl​ko ma​rzyć. Dla​cze​go? Wy​star​czy na​po​mknąć, iż przy uży​ciu do​tych​czas zna​nych pa​liw czas trwa​nia lotu (w obie stro​ny) na Mer​ku​re​go wy​niósł​by 210 dni, na We​nus — 292 dni, na Mar​sa — 518 dni, na Jo​wi​sza — 2724 dni, na Sa​tur​na — 4416 dni. Po​dróż na Ura​na trwa​ła​by 32 lata, a na Plu​to​na aż 92 lata! Fi​zjo​lo​go​wie za​sta​na​wia​ją się co praw​da nad po​grą​że​niem ko​smo​nau​tów w stan ana​bio​zy, czy​li ży​cia uta​jo​ne​go, w któ​rym wszel​kie pro​ce​sy ży​cio​we od​by​wa​ły​by się z mi​ni​mal​ną in​ten​syw​no​ścią. Czło​wiek po​grą​żo​ny w ana​bio​zie nie pod​le​gał​by pro​ce​so​wi sta​rze​nia się, a po obu​dze​niu od​zy​ski​wał​by peł​nię sił fi​zycz​nych i zdro​wie psy​chicz​ne. Ale to już spra​wa da​le​kiej przy​szło​ści. Kie​dy więc po​le​ci​my na Księ​życ? Może za 2, 3, może za 4 lata. W każ​dym ra​zie, gdy na​stą​pi to wiel​kie wy​da​rze​nie, zmie​ni się ty​tuł mo​jej książ​ki i w któ​rymś z ko​lej​nych wy​dań brzmieć bę​dzie: „Za pro​giem Ko​smo​su".

P o s t s c r ip t u m Pra​gnie​niem moim było, i na​dal jest, od​da​nie tej książ​ki Czy​tel​ni​ko​wi w for​mie — że się tak wy​ra​żę — jak naj​bar​dziej uak​tu​al​nio​nej. Tym​cza​sem w okre​sie od wy​sła​nia pra​cy do dru​kar​ni do chwi​li otrzy​ma​nia prze​ze mnie ko​rek​ty książ​ki na​stą​pi​ły dal​sze waż​ne wy​da​rze​nia ko​smicz​ne — star​ty o nie​mal epo​ko​wym zna​cze​niu. Ze zro​zu​mia​łych wzglę​dów nie mogę w tej chwi​li roz​pi​sy​wać się ob​szer​nie o tych spra​wach, ale chcę za​mie​ścić o nich choć kro​ni​kar​skie wzmian​ki. A więc 18 mar​ca 1965 roku z ko​smo​dro​mu Baj​ko​nur wy​star​to​wał sta​tek „Wo​schod 2" z dwu​oso​bo​wą za​ło​gą: puł​kow​ni​kiem Paw​łem Bie​la​je​wem i pod​puł​kow​ni​kiem Alek​sie​jem Le​ono​wem. Po 90 mi​nu​tach od mo​men​tu star​tu Bie​la​jew opu​ścił ka​bi​nę i przez oko​ło 20 mi​nut uno​sił się swo​bod​nie w prze​strze​ni (na or​bi​cie do​ko​ła​ziem​skiej), po​łą​czo​ny z „Wo​scho​dem" tyl​ko spe​cjal​ną lin​ką. Ko​smo​nau​ta od​da​lał się od swe​go stat​ku na od​le​głość do 5 me​trów, a w cza​sie tej nie​zwy​kłej „wy​ciecz​ki" do​ko​ny​wał zdjęć fil​mo​wych oraz ob​ser​wa​cji Zie​mi i oto​cze​nia. Po 26 go​dzi​nach i 2 mi​nu​tach ko​smo​nau​ci ra​dziec​cy wy​lą​do​wa​li po​myśl​nie koło mia​sta Perm u pod​nó​ża Ura​lu. Do​słow​nie w kil​ka dni póź​niej, bo 23 mar​ca, na​stą​pił pierw​szy ame​ry​kań​ski start dwu​oso​bo​we​go stat​ku ko​smicz​ne​go typu „Ge​mi​ni". W ka​bi​nie „GT-3" zna​leź​li się Vir​gil Gris​som oraz John Young. Sta​tek ich wy​star​to​wał z Cap Ken​ne​dy i po od​by​ciu 5-go​dzin​ne​go lotu or​bi​tal​ne​go wo​do​wał na Atlan​ty​ku. Na​le​ży za​zna​czyć, iż Gris​som jest pierw​szym czło​wie​kiem, któ​ry dwu​krot​nie star​to​wał w Ko​smos. W czerw​cu 1965 roku z Cap Ken​ne​dy wy​star​to​wał ko​lej​ny dwu​oso​bo​wy sta​tek, a mia​no​wi​cie „Ge​mi​ni GT-4". Jego za​ło​ga to Ja​mes McDi​vitt oraz Edward Whi​te. Wy​ni​ki: 62 okrą​że​nia Zie​mi, 97 go​dzin i 57 mi​nut lotu. „Ge​mi​ni GT-4" rów​nież wo​do​wał na Atlan​ty​ku, a astro​nau​ta Whi​te — za przy​kła​dem Bie​la​je​wa — opu​ścił ka​bi​nę i uno​sił się w prze​strze​ni koło stat​ku przez oko​ło 20 mi​nut, dla swo​bod​niej​sze​go zaś po​ru​sza​nia się ope​ro​wał spe​cjal​ną pod​ręcz​ną ra​kiet​ni​cą. Nie dość na tym! W mo​men​cie gdy z ko​niecz​no​ści roz​sta​ję się z ma​szy​no​pi​sem, by uj​rzeć swą pra​cę do​pie​ro w koń​co​wej, książ​ko​wej for​mie, uniósł się w or​bi​tal​ną po​dróż sta​tek, „Ge​mi​ni GT-5". Za​ło​ga: Le​roy Gor​don Co​oper i Char​les Con​rad. Start prze​wi​dy​wa​no w dniu 19 sierp​nia 1965, ze wzglę​du na uster​ki tech​nicz​ne oraz złe wa​run​ki at​mos​fe​rycz​ne na​stą​pił on do​pie​ro 21 sierp​nia. Lot trwał 190 go​dzin i 56 mi​nut, a więc pra​wie 8 dni, wy​ko​na​no w nim wie​le cie​ka​wych i waż​nych prób oraz do​świad​czeń, astro​nau​ci wo​do​wa​li po​myśl​nie na Atlan​ty​ku. Był to naj​dłuż​szy do​tych​czas lot or​bi​tal​ny (120 okrą​żeń Zie​mi). Co na​stą​pi za mie​siąc, za ty​dzień? Tego do​kład​nie nie wie​my, wie​my jed​nak, iż pod​bój prze​strze​ni ko​smicz​nej trwa.

B I B L IO G R A F IA

Ks i ą ż ki B. Arct: Bo​ha​te​ro​wie nie​ba. War​sza​wa 1963. B. Arct: Sa​mo​lo​ty świa​ta. War​sza​wa 1958. E. Ba​nasz​czyk: Naj​szyb​si lu​dzie świa​ta. War​sza​wa 1962. L. P. Blo​om​field: The Pe​ace​ful Uses of Spa​ce. New York 1962. J. Ga​dom​ski: Pierw​szy czło​wiek w Ko​smo​sie. War​sza​wa 1961. J. Ga​ga​rin i W. Tie​riesz​ko​wa: Re​la​cje ko​smo​nau​tów. War​sza​wa 1963. R. W. Hill: What Co​lo​nel Glenn Did Ali Day. New York 1962. W. Ki​sie​lew​ski i A. Przy​wie​czer​ski: Ra​dziec​cy zdo​byw​cy Ko​smo​su. War​sza​wa 1963. C. New​lon: Fa​mo​us Pio​ne​ers in Spa​ce. New York 1963. N. Pier​ce i K. Scho​un: John H. Glenn. New York 1962. Pra​ca Zbio​ro​wa: We Se​ven. New York 1962. W. R. Shel​ton: Fli​ghts of the Astro​nauts. Bo​ston 1963. T. Shir​ley: Men of Spa​ce. New York 1960. R. Si​lver​berg: First Ame​ri​can into Spa​ce. Der​by 1961. J. S. Smaus i C. B. Span​gler: Ame​ri​ca's First Spa​ce​man: New York 1962. C z a s o p i s ma Biu​le​ty​ny NASA Izwie​sti​ja Life Mi​si​sles and Roc​kets Praw​da Skrzy​dla​ta Pol​ska Wiest​nik Woz​dusz​no​go Fło​ta

[1]

Wszy​scy wy​mie​nie​ni wy​ko​na​li lot ko​smicz​ny z wy​jąt​kiem Slay​to​na, u któ​re​go w cza​sie tre​nin​gu wy​kry​to drob​ną wadę ser​ca. Do​kład​niej mówi o tym roz​dział Gdzie jest Au ro ra 7? [2]

Ter​mi​ny: ka​bi​na, za​sob​nik, kap​su​ła, uży​wa​ne są rów​no​znacz​nie, lecz ostat​nie​go uży​wa się wy​łącz​nie w od​nie​sie​niu do ame​ry​kań​skich stat​ków ko​smicz​nych (po an​giel​sku: cap su le). [3]

W za​sob​ni​ku Ga​ga​ri​na za​sto​so​wa​no fale ra​dio​we dłu​go​ści: 33,29,15 m oraz 2,09 m. Za​le​tą fal 33 i 29 m jest ich da​le​ki za​sięg. Za​le​tą fal 15 m — do​sły​szal​ność przez ama​to​rów ra​diow​ców. Za​le​tą fal 2,09 jest ich prze​ni​kli​wość i od​por​ność na za​kłó​ce​nia. Na tych ostat​nich fa​lach szły au​to​ma​tycz​ne roz​ka​zy z Zie​mi, do​ty​czą​ce ste​ro​wa​nia ka​bi​ny. [4]

„Wo​stok 1" po​sia​dał obu​stron​ną łącz​ność za​rów​no ra​dio​te​le​fo​nicz​ną, jak i ra​dio​te​le​gra​ficz​ną. Część mel​dun​ków, we​dług in​struk​cji, Ga​ga​rin prze​sy​łał ra​dio​te​le​gra​fem. W książ​ce po​da​no je kur​sy​wą. [5]

Na​tio​nal Ae​ro​nau​tics and Spa​ce Ad​mi​ni​stra​tion — Na​ro​do​wy Za​rząd Lot​nic​twa i Prze​strze​ni Ko​smicz​nej. Do roku 1957 ist​nia​ła or​ga​ni​za​cja NACA, czy​li Na​tio​nal Ad​vi​so​ry Com​mit​tee for Ae​ro​nau​tics — Na​ro​do​wy Ko​mi​tet Do​rad​czy dla Spraw Ae​ro​nau​ty​ki. [6]

Zo​stał nim John Glenn, któ​ry tak​że za​stę​po​wał dru​gie​go ame​ry​kań​skie​go astro​nau​tę Gris​so​ma. [7]

Dla każ​de​go z astro​nau​tów bu​do​wa​no osob​ną kap​su​łę. Po​nie​waż było ich sied​miu, kap​su​ły no​si​ły cy​frę „7", sym​bol sied​mio​oso​bo​we​go ze​spo​łu. Na​to​miast na​zwę dla swej kap​su​ły ob​my​ślał każ​dy astro​nau​ta in​dy​wi​du​al​nie. She​pard wy​brał na​zwę „Fre​edom" (Wol​ność). [8]

Przy​lą​dek (Cap) Ca​na​ve​ral na Flo​ry​dzie, gdzie mie​ści się głów​na ame​ry​kań​ska baza ra​kie​to​wa, zo​stał po śmier​ci pre​zy​den​ta Ken​ne​dy'ego na​zwa​ny Cap Ken​ne​dy.

[9]

Je​den z trzech stat​ków Krzysz​to​fa Ko​lum​ba, od​kryw​cy Ame​ry​ki.

[10]

Ra​kie​ta „Red​sto​ne", dzie​ło uczo​ne​go nie​miec​kie​go, na​tu​ra​li​zo​wa​ne​go w Sta​nach Zjed​no​czo​nych, dra Wer​ne​ra von Braun, była roz​wi​nię​ciem ra​kie​ty V-2, skon​stru​owa​nej, jak wia​do​mo, przez te​goż Brau​na w cza​sie dru​giej woj​ny świa​to​wej na uży​tek hi​tle​row​skiej Trze​ciej Rze​szy. V-2 mia​ła być jed​ną z „cu​dow​nych bro​ni" Hi​tle​ra; zo​sta​ła uży​ta, w ma​łych ilo​ściach i ze zni​ko​mym skut​kiem, prze​ciw An​glii. [11]

Kap​su​ła, kształ​tem przy​po​mi​na​ją​ca ścię​ty sto​żek, zwró​co​na była pod​czas star​tu węż​szym koń​cem w górę. Po od​cze​pie​niu się od ostat​nie​go czło​nu ra​kie​ty no​śnej prze​krę​ca​ła się szer​szym koń​cem w kie​run​ku lotu. Po​ło​że​nie to utrzy​my​wa​ła do lą​do​wa​nia (w szer​szym koń​cu znaj​do​wał się ża​ro​od​por​ny pan​cerz). [12] [13]

Czło​wie​ku! Co za jaz​da! Za po​ci​śnię​ciem dźwi​gni drzwi wy​rzu​ca​ne były przez ła​dun​ki wy​bu​cho​we.

[14]

Sło​wa te pi​sa​ne są na wio​snę 1965 roku. Po​stęp w dzie​dzi​nie ko​smo​nau​ty​ki jest tak pio​ru​nu​ją​cy, iż, być może, w chwi​li uka​za​nia się tej książ​ki za​gad​nie​nie cał​ko​wi​te​go kie​ro​wa​nia stat​kiem ko​smicz​nym z wnę​trza jego ka​bi​ny zo​sta​nie roz​wią​za​ne. [15] [16]

Apa​ra​tu​ra ra​dio​wa Ti​to​wa pra​co​wa​ła na tych sa​mych fa​lach,, co apa​ra​tu​ra Ga​ga​ri​na. Ra​kie​tą no​si​cie​lem Glen​na mia​ła być ra​kie​ta „Atlas D".

[17]

Ogó​łem w Związ​ku Ra​dziec​kim i w Sta​nach Zjed​no​czo​nych pod​czas do​tych​cza​so​wych do​świad​czeń ko​smicz​nych zgi​nę​ło 29 zwie​rząt. [18]

Puls She​par​da w mo​men​cie star​tu wy​no​sił 139 ude​rzeń na mi​nu​tę, puls Gris​so​ma — 170 ude​rzeń. W cza​sie po​ran​ne​go ba​da​nia puls Glen​na wy​no​sił 68 ude​rzeń na mi​nu​tę. [19]

Po od​dzie​le​niu się ostat​ni człon ra​kie​ty no​śnej le​ciał za kap​su​łą do​ko​ła Zie​mi. Po jed​nym okrą​że​niu znaj​do​wał się w od​le​gło​ści oko​ło 40 ki​lo​me​trów od kap​su​ły.

[20]

W wy​ni​ku uprzed​nich do​świad​czeń i ob​li​czeń spo​dzie​wa​no się, iż w kry​tycz​nym mo​men​cie tem​pe​ra​tu​ra tar​czy ochron​nej wy​nie​sie oko​ło 1650°C, a tem​pe​ra​tu​ra oto​cze​nia oko​ło 5200°C. [21]

W tym sta​dium opa​da​nia kap​su​ła leci do Zie​mi pio​no​wo.

[22]

Glenn ra​por​to​wał, iż w pew​nej fa​zie lotu za​uwa​żył masę świe​cą​cych dro​bi​nek prze​la​tu​ją​cych przed oknem kap​su​ły. Car​pen​ter stwier​dził po​dob​ne zja​wi​sko. Wi​dzie​li te dro​bin​ki i ko​smo​nau​ci ra​dziec​cy. Przy​pusz​cza się, iż były to pył​ki za​bra​ne z Zie​mi w prze​strzeń ko​smicz​ną. Do​kład​ne​go wy​tłu​ma​cze​nia zja​wi​ska do tej pory jesz​cze nie ma. [23]

Koszt bu​do​wy i star​tu ra​kie​ty ,,Atlas" wy​no​sił oko​ło 4 500 000 do​la​rów, koszt bu​do​wy kap​su​ły „Au​ro​ra 7" — oko​ło 1 000 000 do​la​rów. [24] [25] [26]

W mia​rę ob​ni​ża​nia wy​so​ko​ści zmniej​szał się za​sięg na​daj​ni​ka ra​dio​we​go. W obo​zie oświę​cim​skim by​łem wpraw​dzie nie​je​den mie​siąc, nie​je​den rok... Chodź tu​taj!

[27]

Nie jest to ści​słe, gdyż rów​nież Ga​ga​rin prze​by​wał w Ame​ry​ce Pół​noc​nej i wi​zy​to​wał Ka​na​dę, gdzie do​bie​gła go wieść o lo​cie Ti​to​wa. [28] Wi​taj w domu, Wal​ter! [29]

Lot​nik ame​ry​kań​ski Pang​born usta​no​wił wie​le kra​jo​wych re​kor​dów i wy​ko​nał wie​le zna​nych prze​lo​tów, był w owym cza​sie jed​nym z po​pu​lar​niej​szych pi​lo​tów USA. [30]

W Ora​dell po​wo​dzi​ło się Schir​rom bez po​rów​na​nia le​piej niż w Hac​ken​sack, to​też Wal​ter se​nior mógł na​być nowy sa​mo​lot spor​to​wy. Wy​słu​żo​na „Jen​ny" po​szła na złom. [31]

Licz​ba Ma​cha wy​ra​ża sto​su​nek pręd​ko​ści prze​pły​wu da​ne​go cia​ła do pręd​ko​ści dźwię​ku w tym prze​pły​wie. Gdy pręd​kość prze​pły​wu jest rów​na pręd​ko​ści dźwię​ku, licz​ba

Ma​cha rów​na się jed​no​ści (Ma-1). Dla przy​kła​du: Ma-2 rów​na się po​dwój​nej pręd​ko​ści dźwię​ku. [32]

Tru​dy Gor​don Co​oper jest je​dy​ną żoną astro​nau​ty po​sia​da​ją​cą li​cen​cję pi​lo​ta. Mał​żon​ko​wie Co​oper mają wła​sny sa​mo​lo​cik tu​ry​stycz​ny. [33]

Ta​nia Tor​czi​ło​wa, spa​do​chro​niar​ka, żona tre​ne​ra ae​ro​klu​bu w Ja​ro​sła​wiu, ser​decz​na przy​ja​ciół​ka Wa​len​ty​ny Tie​riesz​ko​wej. [34]

Sło​wo „wo​schod" ozna​cza w ję​zy​ku ro​syj​skim wschód słoń​ca (w od​róż​nie​niu od tego sło​wo „wo​stok" ozna​cza wschód — stro​nę świa​ta).