Bennewicz M. - Coaching i Mentoring w Praktyce

Maciej Bennewicz Dla menedżerów, zawodowych coachów i pasjonatów

Podręcznik

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

Podziękow ania Serdecznie dziękuję m oim w spółpracow nikom z N orm an Benett Academy, którzy przez o stat­ nie lata w spółtworzyli ze m n ą program szkoleń w zawodzie coacha i m entora, a także przyczynili się do uzyskania m iędzynarodow ego certyfikatu KQA EM CC oraz współtworzyli sukces akadem ii i jej prestiż. ^ Dziękuję zwłaszcza Kalinie Greli i Beacie Kaczyńskiej za w spółprow adzenic zajęć, treningów i superw izji podczas kolejnych edycji kursów. Wasza cierpliwość, uważność na klienta i podążenie za procesem to m istrzow ska szkoła coachingu. Dziękuję również W ioli M atysiak, Małgosi Budny za wspieranie kolejnych adeptów coachingu w poznaniu naszego program u oraz M arcinowi Wykrotce za uważność i odpow iedzialność za trudny proces nabywania kom petencji przez naszych studentów. Podziękowania należą się rów nież D am ianow i Ziętarze, który jest mózgiem wielu przedsięwzięć i bez którego determ inacji, uporu i zaangażowania nie mielibyśmy tylu tak znaczących osiągnięć. Sukces rodzi się w głowie, ale realizuje się go wytrwałą pracą i sercem. Wielkie dzięki Anicie Michalskiej za benedyktyńską, znakom itą pracę bibliograficzną. Podzię­ kowania rów nież dla W itka Dziedzica za m odelową pracę z ćwiczeniami. N a koniec wyrazy wdzięczności dla naszych studentów i klientów coachingu. To, co odkryw acie i jakich zm ian dokonujecie, jest dla nas, coachów i mentorów, najlepszą z możliwych inform acją zw rotną i jednocześnie szczególnym darem , jaki człowiek może ofiarować drugiem u człowiekowi jako inspirację do własnego życia. autor

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CO A C H IN G 1 MF.NTORING W PRAKTYCE

Gdy /wrócono się do mnie z propozycją opatrzenia niniejszego dzieła wstępem, okazałem zdziwienie, bo uznałem się za osobę bodaj najmniej odpowiednią do wypełnienia takiego zadania. Przede wszystkim dlateg-gsże coaching znany jest mi jedynie z nazwy, której w dodatku nie akceptuję tak, jak niechętnie dopuszćiaj? przenoszenie do języka polskiego innych zwrotów anglojęzycznych. Dalej, wydawało mi się, iż jest to kolejna, psychologiczna nowinka „wymyślona" z powodów komercyjnych, a nade wszystko dlatego, iż najbliższym mi polskim odpowiednikiem określenia „coach” jest termin „trener”, a dla pedagoga - bo jestem pedagogiem działalność trenerska kojarzy się silnie z pokusą „zapanowania” nad zawodnikiem, chęcią formowania go według zawczasu założonego planu, a nawet podporządkowania jego indywidual­ ności trenerskim wyobrażeniom o tym, co dobre a co szkodliwe i nic powinno się zdarzyć. Taki przecież obraz działalności skutecznych trenerów rysują doniesienia prasowe a także wypowiedzi niektórych za­ wodników. Rozpocząłem od tego wyznania, ponieważ, jak sądzę, nie jestem jedynym, który odnosi się do działań coachingowych z rezerwą a nawet niechęcią. Tymczasem lektura przygotowanego opracowania pozwoliła mi zmienić moje ustosunkowanie zarówno do idei, jak i metody propagowanej przez Macieja Bennewicza. Dostrzegam tu głębsze, choć nie eksplikowane podłoże konceptualne, bliskie tym kierunkom pedago­ gicznym. które nawiązują do odżywających dzisiaj poglądów propagujących samorozwój i samokształce­ nie jako wartościowe sposoby formowania indywidualności człowieka. Genezy takiej pedagogiki można doszukiwać się już u Sokratesa. Bliższe nam realizacje znajdziemy np. u |. K. Szaniawskiego i w jego „Ra­ dach przyjacielskich...”, u twórców „Nowego Wychowania”, a dzisiaj - choć nieco inaczej zorientowane - u autorów rozwijających pedagogikę twórczości. Pracę, którą ma przed sobą czytelnik, można odczytywać jako dzieło wpisujące się w nurt publikacji podejmujących niezwykle aktualną problematykę rozwijania zdolności ludzkich. Aktualność tej proble­ matyki warunkowana jest wieloma czynnikami, z których dwa są jak się wydaje dominujące. Jeden układa się w nurcie współczesnych prądów filozoficznych czyniących jednostkę ludzką sprawcą i uznają­ cych ją za ośrodek zmiany i rozwoju świata. W szczególności filozofia ta oddaje w ręce człowieka możli­ wości wpływania na rozwój cywilizacji i kultury decydujących o kierunku i tempie światowych przemian. Stąd już blisko do wywiedzenia np. tez psychologii humanistycznej czy też konstruktywizmu, stanowią­ cych podstawy pedagogiki praktycznej. Czynnik drugi ma postać fundamentu, na którym budowane są społeczne nadzieje związane z poprawą jakości życia człowieka i całych społeczeństw, a to dzięki wy­ korzystaniu potencjału tkwiącego w ludziach, w tym szczególnie w ludziach zdolnych do inicjowania procesów postępu społecznego i generujących sposoby jego urzeczywistniania. Stąd zapewne siła haseł głoszących potrzebę inwestowania w rozwój kapitału ludzkiego, przekonanie o kluczowym znaczeniu edukacji i troski o jakość młodego pokolenia. Maciej Bennewicz przygotował opracowanie wywołujące namysł nad zadaniami stojącymi przed współczesnym kształceniem prowadzący do dostrzeżenia dylematu wyrażonego pytaniem o to, czy i na ile hołdować powinniśmy ukształtowanemu w tradycji europejskiej kształceniu opartemu na wzorcach

klasycznych, a jak daleko pójść w stronę upraktycznienia i konstruowania niezawodnych, pragmatycz­ nych systemów i sposobów przygotowania człowieka do zadań i wyzwań stawianych przez teraźniejszość i przyszłość. Praktyka i moda skłania do wyboru tej drugiej ścieżki. Ale czy jest to wybór słuszny? Wszak opowiadając się po tej stronie, można w skrajnej postaci postawić pytanie o to, czy szewcowi światopogląd i gust estetyczny ma być potrzebny tylko o tyle, o ile wpływa na jakość jego wytworów? Takiej optyki nie należy przyjmować, biorąc do ręki rekomendowane dzieło. Możliwe jest tu spojrze­ nie inne, które chciałbym rekomendować. Spojrzenie to zachęca do odczytania opracowania jako szcze­ gólnego projektu realizacji relacji uczeń-mistrz, relacji podstawowej dla skutecznego urzeczywistniania pedagogiki twórczości. Wydawać się może, że twórczość, która ze swej istoty polega na odchodzeniu od wzorców, zrywa ze schematem i jest wyrazem indywidualności i oryginalności podmiotu nie dopuszcza naśladowania i przyjmowania zewnętrznych wzorów myślenia i działania. Tymczasem, mistrz z defi­ nicji jest tym, kogo warto a nawet należy naśladować, stanowi wyznacznik działania w danej dziedzi­ nie. Z drugiej strony praktyka pokazuje, że wielu twórców, także tych największego formatu, nie tylko przyznaje się do swych mistrzów, ale nawet z nimi łączy czynniki sprawcze swoich twórczych osiągnięć. Widać więc mistrz nic tylko nic przeszkadza przyszłym dokonaniom twórczym, ale - w pewnych przy­ najmniej przypadkach - jest ich niezbywalnym sprawcą. Co zatem może dać swemu uczniowi mistrz tak, aby to „coś" nie przeszkodziło w urzeczywistnieniu twórczości ucznia? Odpowiedź na to pytanie poprzez pełne wyliczenie nie jest możliwa, bowiem tyle jest tu możliwości, ile par pozostających w ta­ kim stosunku. Odpowiedzmy jednak tak, by treść owej odpowiedzi służyła wartościowemu odczytaniu niniejszego dzieła. Można przyjąć, że najważniejszą wartością, jaką może przekazać mistrz swojemu uczniowi, jest pomoc w odkrywaniu własnej indywidualności a także w rozwoju tej indywidualności. Zauważmy, że tak rozumiana pomoc eliminuje obawy o ewentualne niekorzystne skutki wynikające z gotowości ucznia lub nawet jego skłonności dostosowywania się do jakiegoś wzorca. Bo jeśli uczeń ma pozostać indywidualnością, to nie może stać się naśladowcą nikogo, nawet mistrza. Wydaje się, że niemożliwość przewidzenia rezultatu działania jest jedną z charakterystycznych, a zara­ zem podstawowych trudności w urzeczywistnianiu pedagogiki twórczości. Trudności te wiążą się przede wszystkim z niedookreślonością tego, w jakim kierunku formować i rozwijać indywidualność uczącego się. To, jakim on się staje oraz jakim stać się może, nie jest wcześniej wiadome ani mistrzowi, ani ucznio­ wi. Poszukiwanie tej prawdy jest ważnym motywem współistnienia owycli dwóch podmiotów, być może niekiedy nawet nicuświadamianym. Jest to także jeden z wyróżników wskazanej tutaj relacji. Bo jeśli ktoś uznał swą indywidualność za ukształtowaną i nic ma w sobie pokory niezbędnej do podjęcia poszukiwań nowych dróg rozwoju, temu mistrz nie jest potrzebny. Zaduma nad kierunkami rozwoju świata oraz roli myśli ludzkiej w sterowaniu tym rozwojem prowadzi do przekonania, iż człowiek musi być doskonalony, by nic został zdominowany przez skutki własnej, nie zawsze rozumnej, aktywności. Owo doskonalenie przyjmuje postać przekraczania granic dotychczaso­ wych osiągnięć i doświadczeń. Człowiek dokonuje nowych odkryć, wynalazków powiększających skład­ niki kultury materialnej. Ale chyba większe znaczenie dla naszej kondycji człowieczej posiadają działania skierowane na rozwój własnego Ja tworzonego według indywidualnego projektu. Dzisiaj taka strategia

11

12

CO A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

rozwoju człowieka wydaje się najbardziej bezpieczna i jednocześnie najbardziej przyjemna. Warto zatem i należy uczyć ludzi jak urzeczywistniać i w pełni wykorzystywać przynależne im potencjaIności tkwiące w sferze fizycznej, intelektualnej co i emocjonalnej, jak kierować własnym życiem i rozwojem w epoce megarewolucji technicznej, informacyjnej i takiej, która nadejdzie. Przykłady z przeszłości dowodzą, że droga ta jest możliwa i skuteczna, wymaga jednak znacznego hartu ducha, stanowczości postanowienia oraz [wytrwałości w realizacji. Wiemy, że cechy te nic są rozpowszechnione. Wolno mieć nadzieję, że książWŁyoodręcznik Macieja Bcnnewicza okaże się dostatecznie atrakcyjną zachętą do wkroczenia na tę drogę o r a i^ ytrwałą wędrówkę na tym szlaku. Jan Łaszczyk

CO A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

W prowadzenie

CO A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

wykorzystujące realne sytuacje, pozwalające zobrazować lub wyjaśnić przedstaw ianą koncepcję lub metodę.

Grupa odbiorców to:

Podręcznik bazuje na w ielu tysiącach godzin szkoleń, coachingów indyw idualnych i g ru p o ­ wych, m entoringach i doradztw ie członków zespołu N orm an Benett, a także na osobistej w ielo­ letniej pracy autora w roli coacha, m enedżera i doradcy.

» » » »

Przy tw orzeniu program u i jego elem entów warsztatowych został)' uw zględnione najnowsze osiągnięcia światowych trenerów , szkoleniowców, nauczycieli akadem ickich zarówmo z k ieru n ­ ków coachingowych, neurolingwistycznego program ow ania, jak i psychologii pozytywnej, Gestalt i nurtów behaw ioralno-poznawczych.

L -C ^JiQ gQ .sM er.Q W L nyjest tŁ n p o d r.sc z n iliZ

» » » » »

M enedżerowie różnych szczebli Coachowie, m entorzy i trenerzy biznesow i Doradcy i konsultanci Pracownicy działów personalnych, szkoleniowych oraz inne osoby zarządzające potencjałem ludzkim Nauczyciele, pedagodzy, psycholodzy, socjolodzy, specjaliści od resocjalizacji oraz osoby wykonujące zaw ody pokrewne Osoby zainteresow ane rozwojem osobistym Studenci i absolw enci Osoby zaw odow o zajmujące się pom aganiem i wspieraniem rozwoju Pasjonaci rozwoju osob istego i kreatywności w działaniu

Książka jest skierow ana do wszystkich osób zainteresowanych coachingiem , a zwłaszcza do menedżerów, samodzielnych specjalistów pracujących przy zarządzaniu talentam i i potencjałem pracowniczym , a także do studentów zainteresowanych przyszłą karierą zawodową i rozwojem osobistym. Osoby, które zawodowo zajmują się treningiem , szkoleniam i, a także zarządzaniem , zyskają usystematyzowany m ateriał do własnego szkolenia coachingowego łub służący do uzupełnienia w iedzy i kom petencji w tej dziedzinie. Uzyskają również program pełnego kursu z zakresu coachingu. Kolejne rozdziały, oraz poszczególne techniki i ćwiczenia m ożna wykorzystać do w spie­ rania rozwoju lub prow adzenia szkoleń dla swoich współpracowników, personelu zarządzającego w firm ie i klientów zew nętrznych jako całościowy kurs lub jego fragment. Jeśli poszukujesz, czytelniku, nowych um iejętności albo nowego zawodu, ten podręcznik rów ­ nież sprosta tw oim oczekiwaniom i pom oże ci usystematyzować wiedzę na tem at rozwoju osobis­ tego, coachingu i m entoringu.

2 ^ a k .c ^ .a ć .p .Q .d r£ C Ł n ik ?

» Przekartkować, przejrzeć, żeby zapoznać się z tekstem i treścią » Od początku do końca zapoznając się kolejnymi rozdziałami/sesjami, by poznać logikę prezentow anego podejścia » Wyrywkowo powracając do wybranych zagadnień, by lepiej je utrwalić » Wyrywkowo w zależności od aktualnych potrzeb, np. by zastosow ać wybraną technikę w realnej pracy coachingow ej » Punktowo, konkretny rozdział, by lepiej utrwalić lub zrozum ieć dane zagadnienie » Powtarzając ćwiczenia, by za każdym razem odkryć ich now e znaczenie i funkcje Podręcznik został podzielony na trzy części. Pierwsza: „Cele i efekty" składa się z czterech ses­ ji, druga część: „O program ow anie osobow ości” z kolejnych czterech, trzecia natom iast: „Praca z relacjami” - z sześciu. Całość została poprzedzona w stępem definicyjnym. Czternaście sesji, tworzących jednocześnie rozdziały podręcznika, ilustruje przebieg pełnego program u coachingu indywidualnego, począwszy' od sesji kontraktowej do czternastej sesji kończącej proces coachin­ gu. Każda sesja jest opisana od strony teoretycznej, podbudow ana ćwiczeniami i technikam i do zastosow ania w pracy z klientem oraz uzupełniona w yjaśnieniam i i przykładam i z życia. Podręcz­ nik przypom ina instrukcję obsługi. Śledzimy kolejne etapy postępow ania z klientem , w ykonuje­ m y ćwiczenia, uczymy się dynam iki i szczegółów procesu coachingowego niejako od środka.

N iniejsza publikacja stanowi pełny m ateriał kursu Coach Praktyk Biznesu realizowanego n ie­ przerw anie od roku 2007 w N orm an Bcnett Academy, kursu akredytow anego przez European M entoring & C oaching C ouncil z certyfikatem EQA [European Q uality Award]. Składają się nań części teoretyczne podbudow ane literaturą, badaniam i i udokum entow anym i eksperym entam i. Zaprezentowane zostały uznane metody, konkretne ćwiczenia i techniki coachingowe z pow o­ dzeniem stosow ane w biznesie i w innych form ach coachingu, niektóre z nich mają charakter au ­ torski. Ważnym elem entem podręcznika są case study i oparte na nich scenariusze coachingowe

Czytelnik jest zapraszany do poznaw ania zagadnień coachingowych, a jednocześnie odbywa podróż przypom inającą spotkanie z prawdziwym klientem , począwszy od naw iązania relacji i ustalenia kontraktu, aż do zakończenia procesu coachingu i udzielenia podsum ow ujących in ­ formacji zwrotnych. Każdy rozdział/sesja stanowi osobną część, a podrozdziały to niemal gotowy m ateriał na kolejne sesje z klientem . Ten model znakom icie spraw dza się również na kursach certyfikacyjnych, które prow adzim y w N orm an Benett Academy.

15

16

C O A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

W arto czytać podręcznik po kolei, rozdział po rozdziale, a przynajm niej choć raz prześledzić przebieg i logikę procesu coachingowego od a do z. W iele modeli i szkół coachingu traktuje swoje program y ortodoksyjnie i proceduralnie. W prezentow anym m odelu mniejszy nacisk kładziemy na proceduralność, a większy na postawę coacha. O d postawy, czyli stosunku zarówno do s a ­ mego zaw odu prezentow anego przez coacha. fachowej pom ocy udzielanej przez niego podczas sesji, a także postaw y klienta coachingu i jego potrzeb zależy sukces w relacji coachingowej. Pod w arunkiem , że proces coachingu został oparty na m ocnych zasadach etycznych, osobistych w ar­ tościach coacha i dobrej, spraw dzonej metodzie. Przy pow tórnej lekturze podręcznika w arto robić notatki oraz wykonywać poszczególne ćw i­ czenia. W ielokrotność pow tórzeń konkretnej techniki daje swrobodę, stopniowe m istrzostw a, a możliwość przećwiczenia konkretnej techniki także z pozycji klienta coachingu uzmysławia jej skuteczność, rozłożenie akcentów, unaocznia konieczną dbałość o szczegóły, ważność poszczegól­ nych elem entów ćwiczenia, wreszcie uważność na dobrostan klienta. D opiero kolejna lektura podręcznika m oże być wyrywkowa (w zależności od potrzeb czytelni­ ka). Użyteczne jest w racanie do książki przy określonych sytuacjach we wiasnej praktyce m ene­ dżerskiej lub coachingowej po to, by odwrołać się do m echanizm u ćw iczenia lub jego kontekstu. Podręcznik został pomyślany jako książka interaktyw na, spójne narzędzie, które pom aga ćw i­ czyć, wykonywać osobiste notatki i podkreślenia, a także zapisywać wnioski i odkrycia. M etoda aktywnej pracy z podręcznikiem pozwala wykorzystać niniejszą publikację jako kom pendium użytecznej wiedzy z zakresu coachingu i m entoringu, a także jako zeszyt ćwiczeń warsztatowych oraz skrót najważniejszych elem entów składowych tworzących kolejne sesje.

CO A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

>> Eksperymenty - mają pobudzić klienta d o refleksji, dać m u now e dośw iadczenie, zaprosić do zmiany, eksplorować n ow e m ożliwości [w książce skrót EX) >> Kreatywne - mają p om óc klientowi stworzyć rozwiązania niestandardowe (w książce skrót K] >> Introspekcyjne - d o wykonania sam odzielnie, także w formie zadań d om o­ wych p o sesjach coachingow ych lub w trakcie, mają zachęcić klienta/czytelni­ ka do w glądu w głębokie, często ukryte m otywacje [w książce skrót IJ » Ćwiczenia będące częścią procesu coach in gow ego lub m en toń n gow ego • Ck - ćw iczenia procesu coachin gow ego/m entoringow ego konieczne do wykonania z uwagi na dynamikę pracy z klientem. Należy je wykonywać w zaproponowanej kolejności i formie, przynajmniej na początku drogi coachingow ej jako niezbędny elem ent pracy z klientem • Cu - ćw iczenia uzupełniające w procesie coachingow ym /m entońngow ym do wykorzystania jako techniki dodatkowe m ogą zostać pom inięte w trakcie sesji lub zastąpione innym ćw iczeniem

> Każdą technikę procesu coachin gow ego [Cu i Ck] przećwicz jako coach. P rzypisaniu podręcznika, układaniu poszczególnych rozdziałów, łam aniu tekstu itp. użyto wy­ próbowanych i co najważniejsze skutecznych m etod ułatwiających szybkie uczenie i łatwe ćwicze­ nie prezentow anego materiału.

» Edukacyjne

> Następnie przećwicz ją z pozycji klienta. > W skazane jest ćw iczenie w parach treningowych. Warto zatem um ów ić się na w spólne czytanie i przepracowywanie poszczególnych tem atów wraz z drugą osobą, w czasie ćw iczeń raz pełniąc rolę coacha raz klienta.

Symbol oznaczający ćw iczenie i jego rodzaj > Lektura książki będzie tym owocniejsza, im więcej razy przećwiczysz kolejne kroki i zadania oraz im bardziej wiarygodne będą tem aty i dylematy, którymi zajm iesz się w ćwiczeniu.

W podręczniku spotkasz kilka rodzajów ćwiczeń: >> Edukacyjne - mają dostarczyć now ej wiedzy i um iejętności w roli coacha. Są skierowane tylko do coacha u czącego się zawodu, by m ógł uzupełnić swoją w iedzę i rozszerzyć warsztat um iejętności, np. szybkie dostrajanie się do klienta [w książce skrót E]

17

> Unikaj tem atów zm yślonych lub hipotetycznych, gdyż w ów czas konkretna technika odniesie skutek przypadkowy lub żaden, a spodziew any efekt będzie równie hipotetyczny jak sam dylemat.

18

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

> Warto rozpocząć trening wraz z drugą osobą, która przyjmie zasady prezento­ w ane w tej książce i będzie je respektować od pierwszej do ostatniej sesji. > Pozostałe ćw iczenia wykonuj sukcesyw nie w zależności od kolejnego kroku w coachingu lub etapu czytania podręcznika. > Nie pomijaj żad n ego ćwiczenia, to on e w głównej m ierze decydują o skutecz­ ności nauki now ych kompetencji, pozwalając perfekcyjnie opanow ać warsztat coachingu.

> Symbolem I — I oznaczono zadania do wykonania w czasie ko­ lejnych sesji treningowych, dzięki którym czytelnik będzie m ógł nabrać wprawy w prowadzeniu coachingu, a jednocześnie przejść cały proces rozwoju opisany w niniejszym podręczniku. > Trening na sesjach warto odbyw ać z um ów ionym partnerem, który rów nolegle czyta podręcznik, na zm ianę przyjmując raz rolę coacha, raz klienta coachingu. Skuteczne jest zatem podzielenie każdej sesji treningowej na dwa etapy. W pierwszym ty, czytelniku, jesteś coachem kierującym procesem treningowym na rzecz klienta. W drugim, jesteś klientem realizującym zaproponowany program treningowy, a twój partner coachem kierującym procesem . > Każda sesja treningowa z zaproponowanym program em ćw iczeń n ie powinna przekraczać 45 minut, w jedną stronę. Łącznie ćw iczenia w czasie dwuetapowej sesji, w których przyjmujesz raz rolę coacha, raz klienta, nie powinna przekroczyć 90 minut.

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

Spis treści

» DEFINICJE COACHINGUI SESJA KONTRAKTOWA Szkolenia i coaching. C oaching jako m eto d a Coaching jako narzędzie rozwoju osobistego i organizacyjnego. Szanse i zagrożenia Trendy i kierunki rozw oju m eto d y coachingow ej w rodzim ym biznesie Trendy i kierunki rozw oju m e to d y life coachingow ej Przed coachingiem . Kod etyki. Pierw sza sesja kontraktow a

23 31 33 35 37

» CZĘŚĆ I. CELE I EFEKTY Sesja Sesja Sesja Sesja

pierw sza. Mapa to nie teren druga. Cel i efekt trzecia, Komunikacja zewnętrzna w coachingu czw arta Komunikacja wewnętrzna w coachingu

» CZĘŚĆ II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA Sesja Sesja Sesja Sesja

piąta Metaprogramy, jako software naszej osobowości szósta Przekonania, czyli nieświadome programy operacyjne siódm a Sprzężenie zwrotne i jego skutki dla naszych działań ósm a. Pułapki i pożytki w zastosowaniu lingwistyki

» CZĘŚĆ DI. PRACA Z RELACJAMI Sesja dziewiąta. Udziałowcy projektu Sesja dziesiąta Buduj mosty zamiast negocjować konflikty Sesja je d en a sta Integracja zasobów Sesja dw unasta. Modelowanie Sesja trzynasta. W drodze do szczęścia Sesja czternasta. Plan akcji

Zakończenie Aneks ćwiczeń Bibliografia

377

21

C O A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

DEFINICJE COACHINGU I SESJA KONTRAKTOWA Szkolenia i coaching. Coaching jako m etoda C oaching nie jest typow ym szkoleniem kom petencyjnym . W edług w ielu definicji w ogóle nie należy kwalifikować coachingu jako działalności stricte edukacyjnej. D ziałania tego rodzaju są adresow ane do obszaru um iejętności klienta coachingu, do tego, co wie lub m a się dow iedzieć, nauczyć lub też udoskonalić. Edukacja poszerza w iedzę, coaching bazuje na dośw iadczeniu. Innym i słowy, pracodaw ca zam awiający szkolenie pro p o n u je sw em u pracow nikow i: w yposażę cię w now e um iejętności [np. negocjow ania um ów z k o n trah en tam i m etodą X] lub uzupełnię twoje um iejętności spraw nym posługiw aniem się program em Excel itd. Tego rodzaju nauczanie przynosi efekt w postaci nabycia nowych kom petencji, ale najczęściej nie zajmuje się ich praktycznym ugruntow aniem . Rozwijanie bądź ćw iczenie nabytej w iedzy w praktyce zawodowej, w życiu codziennym itd. należy d o sam ego zainteresow anego. P o d b u d o ­ wa w iedzy ma autom atycznie udoskonalać m etody i style działania w czorajszego ucznia, a d zi­ siejszego m enedżera, szefa, w spółpracow nika, specjalisty. Z ałożenie jest następujące: jeśli wie, z pew nością będzie potrafił swoją w iedzę skutecznie i adekw atnie zastosow ać w praktyce. P rzypom ina mi to sytuację z czasów, kiedy z d u m ą jeździłem po polskich drogach swoim pierw szym sam ochodem w yposażonym w prosty układ chłodzenia silnika pow ietrzem . Kiedyś o d d ałem swTojego m alucha do w arsztatu o niezłej renom ie. Uczeń piątej klasy technikum , o d b y ­ wający tam staż, usilnie zaczął szukać po d m aską chłodnicy. Zignorow ał m oje nieśm iałe uwagi o chłodzeniu pow ietrzem , w końcu to on był w w arsztacie fachowcem. Niestety, szkolenia C/l^to w ogóle nie przynoszą spodziew anego efektu. Nazywam to dylem a­ tem palacza, który teoiv+ yznie zna zagrożenia w ynikające z palenia tytoniu, potrafi odczytać treści „antyreklam ow re g o K a sła um ieszczonego na paczce papierosów , a jed n ak nadal pali. D o ­ rosła osoba, która pali papierosy, rozum ie przekaz dotyczący szkodliw ości palenia, na każdej paczce papierosów m oże o tym przeczytać. Populacja palaczy w Polsce w w iększości p o sia­ d ła um iejętność czytania ze zrozum ieniem i analizow ania treści. Strefy analfabetyzm u został)' w spółcześnie niem al całkow icie w yelim inow ane. Czyta, a ignoruje, czyli jed n ak nie rozum ie treści. Jak m oże jej nic rozum ieć? W ydaje się, żc to wszystko, co jest racjonalnym , poznaw czym argum entem przeciw ko paleniu, m ożem y przekazać poprzez proces szkolenia, inform ow ania, kom unikow ania. Poznaw anie kolejnych argum entów , a nawret um iejętność analizow ania in fo r­ m acji jednak rzadko pom aga w uw alnianiu się od nałogu. D laczego więc palacze palą? D ecydu­ je o tym wrzorzec i nawyk, do którego większe litery antyreklam y nie docierają. Potrzeba m etody oddziaływ ania, która trafia do w arstw y przekonań. Czasem w ystarczy przekazać inform ację, na przykład stażyście schem at budow y chłodnicy sam ochodow ej. N iekiedy p otrzeba czegoś więcej niż tylko treść, w tedy należy pokazać m odel chłodnicy, ale dopiero w ielokrotne p rze­ ćw iczenie m ontażu, dem ontażu, spuszczania p łynu itd. przyniesie efekt w postaci um iejętności. M istrzostw o zostanie uzyskane dopiero po popełnien iu kilku błędów, po prześledzeniu kilku nietypow ych napraw, po zdiagnozow aniu wielu m odeli ch łodnic i w reszcie p o w yciągnięciu odpow iednich, sam odzielnych wniosków.

23

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

DEFINICJE COACHINGU I SESJA KONTRAKTOWA M atryca oddziaływań edukacyjnych [rys. 1]» którą posługujem y się w N orm an Benett Academy, oparta na koncepcji psychologii G estalt1i dośw iadczeniach własnych, pozwala dobrze zobrazować metody stosow ane w edukacji dorosłych i biznesie, a także odnaleźć m iejsce coachingu w stru k tu ­ rze oddziaływ ań edukacyjno-rozwojowych.

Ćv/iczenie

Matryca oddziaływań edukacyjnych

O kreślam y na początku dw a wymiary, twrorzące pierwszą oś m etodologii uczenia się:

1. Swoboda oddziaływań, przez którą rozum iem y dow olność m etodologiczną w przeka­ zywaniu wiedzy, dośw iadczeń i um iejętności nauczyciela-edukatora-coacha: oraz sw obodę uczenia się, nabyw ania um iejętności i dośw iadczeń ucznia-pracow nika-klienta.

2. Dyrektywność. czyli arbitralność, pow tarzalność i przewidywalność w wyborze m etody uczenia i przekazywania doświadczeń, a także m echanizm nabywania um iejętności i d o ­ świadczenia oraz ewaluacji wyników ucznia-pracow nika-klienta [w myśl zasady: sam d e­ cydujesz, jak i kiedy uczysz się, eksperym entujesz, ćwiczysz]. Powstaje pierwsza oś modelu: M etodologii uczenia się'. D rugą oś dotyczącą procedur i algorytmów' oraz przebiegu procesu uczenia-zm iany tw'orzą:

3. Gotowa figura, czyli uzgodniony i potw ierdzony algorytm uczenia, na przykład m etodą b a­ dawczą przeprow adzoną na reprezentatyw nej próbie [np. m etoda McKenzi w leczeniu bólów 1 H o u s to n G , G a sttf Jwapa ta ftcftO T T M io w u . G d a ń s k 2C0U. G d a ń s k ie W y d a w n ic tw o R s y c h o ta g ie z r» , o ra z G ń g e r S . S w rp « GestniY S /# rfw kontaktu, W a rsza w a Z004 W yftarwniCM O J a c e k S a n to « * ! & G o * Ta tfa tk a p o l e w a m a p o d k r e ó lć n ę ry tn o z n a c z n G A *. r ó w « t i k a q i a ctosych i n e jis n o S ć d e fm c y in ą ¡zarów no a s a ty d o s ta rc z a ją c e j iis t ig i e c tik a c y jre j, i k c r z y s tą ą o ii z e r tjk a c ji. M a try c a o d d z n y w a r t e d u k a c y jn y c h p re ze n to w a n a d a it i perz;ądkuya tg n e ta s n o ś ć . 2 P op rze z u c z e n ie s c r o z u n io m y t u : fe rm erw anie p o s ta w y . w k ló -o i n o w a m te r m a :p m o d y fik u j p rz e k o n a n ia ,o d - c s tk i n a le m a t w tasności o b ie k tu p o s ta w y . p e r ó w a j &
ZA

CO A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

DEFINICJE COACHINGUI SESJA KONTRAKTOWA krzyża, m etoda 0 ’C o nnora w pracy coachingowej z rclacjaiNi lub m(+Xla C allana w nauce języków obcych]. Zadaniem nauczyciela-edukatora-coacha t ó t opanow anie m etody i zgod­ nie z jej kryteriam i zastosowanie wobec ucznia-klienta i nauczenie go założonych um iejęt­ ności, zgodnie ze spodziew anym rezultatem (często jest nim precyzyjnie określony wynik).

4. D om ykanie figury to sw obodne dochodzen ie do osobistych rozw iązań o raz su b iek ­ tywnych strategii rozwojowych przez sam ego zainteresow anego ucznia-pracow nika-klienta. N auczyciel-edukator-coach jest jedynie tow arzyszącym zm ianie facylitatorem , który udziela feedbacku na tem at podjętych przez ucznia-pracow nika-klienta działań, m etod, eksperym entów . Ten obszar jest zw iązany z osobistym poszukiw aniem i tw orzeniem n o ­ wych m odeli przez sam ego zainteresow anego ucznia. Bardzo często nie udaje się ich zuniw ersalizow ać, gdyż m ają zastosow anie całkow icie zindyw idualizow ane, skuteczne jedynie w odniesieniu do konkretnych sytuacji. Powstaje oś: Procesu uczenia się i dochodzenia do zmiany. Z połączenia obu osi powstaje M atryca oddziaływań edukacyjnych. Rysunek I. Matryca oddziaływań edukacyjnych S w oboda

coaching partnerski

uczenie

Domykanie

Gotowa figura

figury m entoring

counseling

D yrektyw ność I.ewa górna ćw iartka znajduje się w polu Gotowych figur i Swobody w dochodzeniu do um ie­ jętności. W iększość klasycznych m etod edukacyjnych działa na podstaw ie tego m echanizm u. Dany jest program , obszar wiedzy, zdefiniowane są tematy, a czasem nawet kom petencje (G oto­ wa figura], natom iast sposób utrw alenia w iadom ości, nabycia um iejętności lub kom petencji leży w gestii ucznia i nauczyciela, czyli to, w jaki sposób będziem y uczeni i będziem y się uczyli. To

25

CO A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

DEFINICJE COACHINGU I SESJA KONTRAKTOWA ćw iartka U czenia się. Najodpow iedniejsze definicyjnie będzie określenie ról biorących udział w tak zdefiniowanym procesie jako: nauczyciela i ucznia. Kolejny obszar z połączenia Gotowych figur i Dyrektywności daje M entoring rozum iany jako wykorzystanie gotowych procedur i algorytmów w raz z dość ściśle zdefiniowaną metodą uczenia-trenowania. Najbliższy temu wzorcowi jest trening sportowy, w którym zarówno sposoby, jak i modele ćwiczeniowe są dość jasno sprecyzowane w poszczególnych dyscyplinach, także sposób dochodzenia do spodziewanego poziom u lub wyniku [rezultatu, który pow inien być osiągnięty']. Najodpowiedniejsze definicyjnie będzie określenie ról biorących udział w tak zdefiniowanym p ro ­ cesie jako: m entora i ucznia. Kolejna ćwiartka to C ounseling, w którym dokonuje się dyrektywnych w yborów m etody postę­ powania, natomiast wybór i dalsze działania prowadzące do rezultatu są całkowicie swobodne i p o ­ zbawione wyraźnej struktury. Klasyczny counseling m iał początkowo zastosowanie w doradztwie matrymonialny™ , gdzie według ściśle określonych m etod i założeń dokonywano oceny osobowości zainteresowanych, a potem według określonych ram i reguł dochodziło do spotkania wytypowanych osób. Dalsze budow anie relacji zależało już całkowicie od spotykającej się pary. W niemal identycz­ nymi m odelu działa cała branża turystyczna. Oczywiście m a on znakomite zastosowanie w edukacji dorosłych jako forma pośrednia pomiędzy m entoringiem i coachingiem partnerskim [pełna facylitacja]. Najodpowiedniejsze definicyjnie będzie określenie ról biorących udział w tak zdefiniowanym procesie jako: doradcy [lub counsclora] i klienta. Czwarta ćwiartka [praw*a górna] to coaching partnerski, zarówno sw*oboda w stosowaniu m etodo­ logii treningowo-edukacyjnej, jak i iv sposobach dochodzenia do rozwiązań, a także obszaru zmiany, którego proces ma dotyczyć. W tyrm znaczeniu zachodzi pełna facylitacja4 po stronie nauczy'ciela-edukatora-coacha i będzie to proces coachingu partnerskiego. Najodpowiedniejsze definicyjnie będzie określenie ról biorących udział w tak zdefiniowanym procesie jako: coacha i klienta, l-acylitator, czyi i coach, dostosowuje metody, sposoby i modele do potrzeb i oczekiwań klienta jako parametrów sy­ tuacji i wraz z klientem swobodnie podąża do zmiany przy zastosowaniu subiektywnych sposobów, strategii i umiejętności w nierzadko nowej, stworzonej przez klienta konfiguracji. W tymi znaczeniu coaching m ożna definiować podobnie jak inni autorzy'. Matryca oddziaływań edukacyjnych jest zarówmo modelem definiowania różnicującego, jak i oparte­ go na procesach uczenia w rozumieniu Gestalt’, czyli dochodzenia do pełnych, figuratywnych rozwią­ zań [lub całościowych strategii albo metod działania]. Odwołuje się również do praktyki biznesowej, w której stosuje się odm ienne metodologie uczenia w zależności od sytuacji, kontekstu, potrzeb i ocze­ kiwań samych zainteresowanych pracowników', potrzeb organizacji, czasu na zmianę itp. czynników]. Jest to doskonałe ćwiczenie pozwalające w szyrbki sposób określić, jakiego rodzaju oddziaływa­ niem wrarto poddać klienta coachingu [coachee]. W zależności od jego potrzeb i sytuacji, w której się znajduje, dobierz metodę oddziaływania. Czasem skuteczna będzie forma doradztw a z określeniem * Pn21.m 1.1 a 1 :uf.i) |akn 2;.>MSko p a z y ty w ia g o , m o b ll2 i4 ą o B g 0 w r ą w u 2« s tro n y lite r a m a s h a , fctrry p o p rze z s im . i g i* > , i ccazncAć. i/ . it w . i klcnicxw Ic z r io iM uzytfo w an ia w b w ia s re m o iy w a q B i znajetow ann konstriA tyw rT ycłi r02w .12.1 ri: p o rö w n a) R o to r S.A. i R abar S E. Statw ak p s jc fto fc y v , W arozaw a 2 00 6 , S C H O L A R s 214. i pow ią za n a hasta. G c s a ttt o s t e t » z języka r ie rrie d ó e g o , któ ro r e r a i cdpcM ńsdnfca w języku p o ts k łn . o znacza .k s z t.it*, A z m r j’ kjb .c a J o ść '; u żyw a n a jess w p s y c k rio g i ja kn ffc r o & n ie p e w n y d l C Jb S d , k o m p e triy c łi Struktur, któ ryc h r te r m ż a i p o z a * * pcfrau: p ro s ta .in it z ł} ic łi r i r m y W u s k li d o w y ch , p o tó w n a ) Rcfccr S.A. ■R cb cf S.E.. S tte .u tf p>r.i«c<5yv. s . 241.

26

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

DEFINICJE COACHINGUI SESJA KONTRAKTOWA różnych alternatyw [counseling], w innym w ypadku najlepszy będzie m entoring w proponowanym rozumieniu, w jeszcze innym uczenie lub coaching partnerski. Ustalenie już na samym początku formy oddziaływ ania uaktywni proces edukacyjny i szybko pozwoli ustalić, w jaki sposób działamy i jakich efektów' oczekujemy. Najpierw określ, jakiego rodzaju potrzeby zgłasza klient, czy stosowane przez edukatora/nauczyciela m etody będą dyrektywne czy niedyrektywne i jaka ich forma najlepiej posłuż)' klientowi i zakładanym przez niego celom. Czasem cele m ogą być dane z zewnątrz [np. przez pracodawcę]. Następnie odpow iedz sobie na pytanie, czy sytuacja i cele wymagają podejścia proceduralnego [gotowe figur)', normy, zalecenia, obowiązki, procedury, których klient ma się n a­ uczyć], czy raczej to sam klient winien kreować m etody i rozwiązania najbardziej skuteczne z jego punktu widzenia. W pracy tej poświęcimy uwagę przede wszystkim coachingowi partnerskiem u, a w drugiej kolejności mentoringowi i counselingowi, traktując uczenie jako element nabywania nowych umiejętności w' procesie coachingowym, nie zaś jako odrębną metodę edukacyjną. /. mojego doświadczania wynika, iż opanowanie kompetencji w coachingu partnerskim pozwala znakomicie funkcjonować zawodowo w pozostałych obszarach edukacyjnych [stosować pozostał)' repertuar oddziaływań i m etody edukacyjne]. Rzadziej bywa odwrotnie. O panow anie um iejętno­ ści nauczyciela i tego szczególnego m odelu podejścia edukacyjnego [uczenie innych] częstokroć utrudnia przyjęcie partnerskiej postawy coachingowej [gdy zaciera się różnica pomiędzy mistrzem a uczniem]. Poniżej om ówimy podstawowe założenia etyki coachingowej oraz dotyczące samego procesu coachingu. które budują kontekst partnerskiej relacji rozwoju osobistego. Jeśli celem jest zmiana nawyku, postaw)', wyjście z uzależnienia od starego wzorca i wreszcie osiąganie ponadprzeciętnych rezultatów - to właśnie coaching partnerski ma tu do odegrania swoją specyficzną rolę. Potrzebujemy bowiem dotrzeć do głębszych motywacji, do źródła postaw)' klienta coachingu [czyli przekonań i wartości], żeby zmiana stała się możliwa poprzez internalizację. Internalizacja to inaczej uwewnętrznienie, uznanie za swoje nowych zachowali i powodów ich stosowania, czyli wartości. Bez elementu uwewnętrznienia motywacja jest tylko mniej lub bardziej zewnętrzną presją wynikającą z d o ­ raźnych potrzeb. Trwa dopóty, dopóki stosowany jest nacisk lub zwiększany zewnętrzny motywator. Zmiana trwała, a tym samym przynosząca lepsze rezultat)', wymaga innej metody, nie tyle co do narzę­ dzi, ile rodzaju dialogu oraz oddziaływania na osobiste motywacje menedżerów. Tak działa coaching. Coaching ma swoje najsilniejsze korzenie w sporcie. Tim othy Gallwey, trener, autor książki Tenis wewnętrzna g n f, jest jednym z prekursorów' coachingu. Odkrył, co zresztą potwierdzają współczesna neurofizjologia i diagnostyka neurologiczna, że trening wirtualny, uruchomienie własnej, wewnętrznej motywacji - jeszcze zanim zawodnik wejdzie na bieżnię, kort albo matę - pozwala odnosić większe, szybsze i bardziej trwałe efekty w praktyce. Naszemu mózgowi, mówiąc kolokwialnie, jest wszystko jedno, czy odczytuje informację płynącą z rzeczywistości, czy z naszej wyobraźni. Sygnał w' każdym w ypadku transm itow any jest do mięśni, zm ienia ich biochemię i daje spodziewany efekt w postaci wzrostu masy mięśniowej albo obniżenia napięcia mięśniowego, większej siły i wytrzymałości, elas­ tyczności i szybkości reakcji na bodziec7. Początkowo to właśnie sport, a następnie rehabilitacja osób '■ G a t a c y T . Etnis

n e w j ę i t t m t j m , P s z c z y n a 2CC7. W ydaw nictw o P a raF ra z a .

D .i-ru s ło R A . & )W rvM ta SnumianoSu. .Aik ciało i emocje w g o d ta o c ą SniaOomoić, P om iń 2C00. D c m W y d a w n ic z y Robte, s. 1 ¿ ¿ -1 80 . p o ró w n a ł to z to g o a u to ra : fartazjusz*. P oznań 2002. C o m W y d a w c z y R efe«. s . 1 0 3 -1 3 6 , a ta k z c s. 2 0 4 -2 1 5 o ra z W p o s z u U w rm S w ic e y . P oznań 2 00 3 . D c m W yd a w n icz y Rotris. s . l f ó - i y t t . a ta ks a M a u łts b y ,r. C M „ R łC jry w A w Z a c fw a n w . Ac»#ixz>.vfr(*!
27

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

(+ ^

D EFIN ICJE CO A C H IN G U I SESJA KONTRAKTOWA

po \tflpadkach i urazach były głównymi odbiorcam i technik coachingowych. Kiedy spostrzeżono, żc czynniki psychologiczne w motywacji decydują o osiąganiu rezultatów o ponadprzeciętnym charak­ terze, zaczęła się epoka uniwersalizacji coachingu. Trening coachingowy oparty na metodach, algorytmach, konkretnych technikach i zaleceniach potrafi silnie wspierać ćwiczenia na bieżni, skoczni, materacu rehabilitacyjnym, w dziale marketingu czy przy stole kreślarskim [M entoring rys. 1]. Nieco dalej idzie coaching partnerski-facylitacja, gdzie mówimy o „znikającym coachu”; czyli jestem raczej dyskretnym towarzyszem zmiany, przew odni­ kiem, który prowadzi klienta do celu, dbając o param etry tej rozwojowej podróży. Zasoby potrzebne do zmiany lub do osiągnięcia celu i sposoby jego realizacji dobiera wówczas sam coachee. Droga pozornie wydaje się dłuższa, lecz urucham iany efekt internalizacji - czyli uw ew nętrznienia zmiany i potrzebnych do jej realizacji umiejętności, przekonań, sposobów, środków [ogólnie zasobów] jest bardzo trw ały i natychmiast przekłada się na efekty. W tym znaczeniu coach jest bardziej him a­ lajskim Szerpą, który swoją wiedzą, doświadczeniem i odpornością wspiera podróżnika, niż guru, nauczycielem lub przywódcą [coaching partnerski rys. 1]. Ten model pracy czasami nazywany jest również m entoringiem w odróżnieniu od m odelu pre­ zentowanego wyżej. Profesor David Clutterbuck dodaje jeszcze do kompetencji coacha/m entora osobisty przykład i doświadczenie uzyskane w danej branży lub dyscyplinie. Mentoring to dobrowolna, niezależna od hierarchii służbowej pomoc udzielana przez jednego człowieka drugiemu, dzięki czemu może on poczynić znaczny postęp w wiedzy, pracy zawodowej lub sposobie m alenia - pisze Cluttcrbuck* i rozwija definicję o czynniki przytoczone powyżej, jak: partnerstw o relacji, rozwój umiejętności personalnych, poufność, wspieranie motywacyjne, pozytywne działanie powiązane z analizą sytuacji organizacyjnej, a nawet doradzanie i w ymianę poglądów'' co zbliża tę koncepcję definicyjnie do pojęcia m entoringu w M atrycy oddziaływań edukacyjnych. Zdaniem tegoż autora coaching jest bardziej dyrektywnym oddziaływaniem z tego pow odu między innymi, że coach jest odpowiedzialny za całość procesu. Zalicza do niego takie m etody jak: stałe, krytyczne podawanie wr wątpliwość założeń klienta oraz dem onstrowanie sposobu w ykonania zadania, z którym p o d ­ opieczny m a problem y11'. Natomiast Robert Dilts uczestniczenie wr rozwoju osobistym klienta i motywowanie do zmiany o charakterze życiowym nazywa sponsoringiem". Dyscypliny rozwojowe związane zcoachingiem mają swe różnorodne źródła, a poglądy, pojęcia i de­ finicje bywają tak różnorodne jak w przypadku szkół psychoterapeutycznych. Różnice te są nawet dość istotne. Na przykład: w jednym modelu dotykanie klienta w czasie sesji to naruszenie etyki, a w drugim podstawowa technika pracy coachingowej. Coaching to w istocie dyscyplina synkretyczna rodząca się w praktyce sportowej, medycznej, akademickiej i biznesowej, stąd czerpie zarówno z psychologii eksperymentalnej, poznawczo-behawioralnej, psychoterapii, jak i socjologii, antropologii kulturowej, neurofizjologii, neurolingwistyki, dobrych praktyk rzemieślniczych, zarządzania projektowego oraz oczywiście mnemotechnik. * O iü lcrtx ick O.. K t n > / p o * z * b t f c n w m o ia J łi* fo w cw * ; ł I.VTT2C. 8 .1 5 -1 6 «.12 S.3& -4 3 .

b % W .fy tn i,

W . r s / . w . 21X12 W yxJ«ł»nctw> Rsłit. s 13

I. r r c e . s. 3J. D its R.. Odpr2i?r,üâtio/i'SC
28

CO A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

D EFIN IC JE C O A C H IN G U I SESJA KONTRAKTOWA Coaching jako dyscyplina stosunkowo młoda różnicuje się, poszukuje inspiracji w w idu dyscyplinach i środowiskach. Jest traktowany jako nieustrukturalizowana rozmowa, ale może też być bardziej proce­ duralny. oparty na technikach i ustrukturyzowanej sesji (coaching aktywny i nieaktywny]12. To rozumie­ nie jest bliskie coachingowi partnerskiemu [rys. 1]. Zdaniem Mary Bath O ’Neil coach może być osobą wnoszącą w relację ciekawość dziennikarza czy antropologa. Raczej dzieli się założeniami, wyobrażenia­ mi i metaforami, niż doradza. Zachęca do uczenia się i działania oraz do porządkowania przez mene­ dżera myślenia, wyobraźni i oczekiwań służących lepszemu planowaniu. Coaching to rozmowa oparta na partnerstwie, wzmacnianiu zaangażowania oraz wykazaniu związku między zachowaniami zespołu a stawianymi celami” . Z kolei Bruce Peltier definiuje coaching w następujący sposób: Coach, niezatrudniony w firmie, wykorzystuje swe umiejętności psychologiczne, by pomóc klientowi stać się efektywnym liderem. Umiejętności te muszą być dostosowane do konkretnych, aktualnych problemów w taki sposób, by' klient mógł je wcielić na stałe do owej praktyki kierowniczej lub przywódczeju. Jest to definicja bardzo ogólna o pojemnym spektrum znaczeń. W dalszej części pracy Peltier dokonuje przeglądu modeli coachingowych powiązanych z tradycyjnymi modelami psychoterapeutycznymi, jak podejście behawioral­ ne. psychodynamiczne, terapia rodzin i podejście systemowe, po zorientowane na kliencie, wskazując na silne powinowactwa i zapożyczenia z psychoterapii do coachingu menedżerskiego. Sara Thorpe i Jackie Clifford proponują następujące rozumienie coachingu: Pomoc danej osobie we wzmacnianiu i udosko­ nalaniu działania poprzez refleksję mul tym, jak stosuję konkretną umiejętność i/lub wiedzęIS. Wyraźnie jednak oddzielają coaching od treningu, koncentrując uwagę na czynnikach rozwojowych. Coaching ma zastosowanie, gdy nabyte umiejętności lub wiedza będą mogły być szybko użyte w praktyce, sam coach natomiast nie musi mieć docelowej wiedz)' ani umiejętności, których przedmiotem jest coaching. David Clutterbuck cvluje1' za stroną w w w .c o a c h in g in s id e r .c o m szereg definicji coachingu, od: Jedną z ról coachówjest wsparcie i pomoc w umiejętnym wykorzystywaniu umiejętności. Brzmi to nieco tautologiczn ie, aż po: Coach to osoba, która uczy i ukierunkowuje inną osobę poprzez odpowiednie zachęty i udzielanie rad. Co w coachingu partnerskim [rys.l] nie może mieć miejsca i byłoby naruszeniem jego zasad. Analizę definicji i podejść można by kontynuować jeszcze długo. Ten krótki przegląd ma na celu zobra­ zowanie złożoności zjawiska coachingu i trudności definicyjnych, jakie napotyka ta nowa, dynamicznie rozwijająca się metoda oddziaływania. Dlatego europejska organizacja, którą reprezentuje EMCC [Eropean Mentoring & Coaching Council], przez wiele lat odrzucała pomysł poszukiwania jednoznacznej defini­ cji coachingu, mentoringu czy sponsoringu jako mało efektywny. Przyjęto, iż poszukiwanie jednoznacznej definicji jest mało realistyczne przy tak znacznej liczbie modeli, metod i dróg prowadzących do coachingu na rzecz podejścia kompetencyjnego, w którym zamiast gotowej formuł)' lub definicji opisuje się umie­ jętności, zachowania i wartości, jakimi powinnien wykazywać się profesjonalny coach lub mentor1". Dziś akredytacja indywidualna coachów' i mentorów do stowarzyszenia, potwierdzająca ich kompetencje, oraz akredytacja firm szkolących w zawodzie coacha oparta jest właśnie na modelu kompetencyjnymi i do-

" ** * '■

S ł.vr J , Co k J miq, V/.VSZ3M 2 003. lY-lskte w yi.iU iT ir.tvrti E k c o c m £ 2no, s.12 ■dalsza. O N n l B.M ., C o a c ta y ofe te e d y m a -.«iże/sKa/. S te ■M B żtw o ść c o s e w sysfi=*7to/.ym podsjáuu tío pcobtBmóHzaotfizai.ia. R oznad 2006. D c m W y d a w ric z y Ftoris. s 2 6 -2 8 P e lto - 8 .. c o a c ta -y w ta c * y frw m faxslfici fe o rà i za stostw w w » , P bznań 2006. O o m W y & w r ic z y Rcfcis, s. 24 T h c tp e S . Ó U M Jl. P o d r ía n * comJSu jh Podnjcnxk Sikotoi* M r /ń ę rń ik r*» u .s m A J w iw i r n m ttd te i& v . R m j A 2 00 7 . O o m W ÿ d îiM iiczy R e tls , s. 17-1 4 . D u tte rb u c k D., C o a c ta y z e s p a ta y . PazrvYi 2 00 2 . D otn W y d a w ric z y R o n s . s. 16-25. Z o b a c z N ip . \w w ,e n io x u fx j|jO fg lte a d m n .1 c c ijn iE iil8 .a x ifiłro 8 i0 U .E N 1 C C _ C o d a oí E ttic a p d f ( e m s p w d n iu 1 2 .0 *.2 0 i0 i.

29

%

C O A C H IN G I MF.NTORING W PRAKTYCE

DEFINICJE COACHINGUI SESJA KONTRAKTOWA

wodach na ich praktyczne stosowanie. Istotna jest odpowiedź na pytanie: Co świadcz)' o tym, żc dany człowiek lub organizacja wykazuje się profesjonalnym podejściem? Jakiego rodzaju cechy składają się na pojęcie profesjonalizmu w tym zawodzie? Twórcze i łączące różne style oraz szkoły rozwoju osobistego okazało się wypracowanie zestawu pod­ stawowych i zaawansowanych kompetencji, którymi powinien wykazywać się i dysponować coach łub mentor, oraz sam proces określony jako mechanizm wspierania, pomagania, rozwijania celów klienta w drodze do spodziewanego/założonego rezultatu. Podobnie postąpiono z tworzeniem kodu etycznego, którym winien posługiwać się zawodowy trener rozwoju osobistego. Dzięki temu podejściu mechanizm różnicowania metod, a tym samym środowiska coachów i mentorów, stał się w Wielkiej Brytanii, a obec­ nie w europejskim środowisku coachów i mentorów, procesem scalania i otwierania na nowe możliwości, łączącym w miejsce indywidualizowania, dzielenia i koncentrowania na różnicach. Różnorodność znaj­ duje swe miejsce w kontekście wspólnej etyki zawodowej i podejścia kompetencyjnego. Zamiast pytania: Jak zdefiniować zawód coacha lub mentora? - pojawia się pytanie: Jakimi kompetencjami wykazuje się ten, kto działa jako coach lub mentor? W obszarze jakich kompetencji klienta oddziałuje? Na czym pole­ ga oddziaływanie? W jaki sposób sam coach lub mentor definiuje własną metodę oraz etykę? Niestety nie wszystkie polskie środowiska związane z coachingiem zawodowym rozumieją niebezpie­ czeństwo dzielenia i różnicowania, tym samym nie doceniając perspektywy kompetencyjnej, która łączy, zakreślając jedynie ogólne ramy rozwoju. Posłużę się przykładem: można poszukiwać definicji zawodu me­ nedżera jako osoby, która organizuje i kontroluje pracę minimum trzyosobowego personelu, monitorującej efekty pracy na stanowisku tokarza itd. I zawsze będzie to definicja niekompletna lub nazbyt wąska. Można jediuk opisać rolę menedżerską poprzez zestaw kompetencji, którymi powinien charakteryzować się mene­ dżer [np. komunikatywność, umiejętność delegowania uprawnień, kreatywność itd.). Model kompetencyjny pozwala stworzyć jasne, porównywalne i powtarzalne wymiary bez względu na branżę, stosowane meto­ dy, zakres działań łub inne parametry roli zawodowej. W przypadku trenera rozwoju osobistego sprawdza się to znakomicie, niezależnie od wybranego modelu pracy. Na potrzeby tego podręcznika będę w dalszej części używał słowa coaching, opisując mechanizmy, jaki­ mi się rządzi. Posłużę się definicją opisową coacha i coachingu zaczerpniętą z mojej książki Coaching Tao'*: Coach f...} jest (...) mobilizującym do zmiany autorytetem, który wcale nie musi, lecz może być ekspertem w danej dziedzinie. Jego obecność uruchamia relację i proces zmiany za zgodą partnera - klienta. Relacja między nimi wymaga kontaktu i komunikacji. Jest świadomie podjęta w celu uzyskania przewidzianych lub nieprzewidzianych rezultatów, które mają polepszyćjakość życia lub jego konkretnej dziedziny - pracy, sportu, relacji międzyludzkich - lub konkretnej sprawy: wyniku sprzedaży, sukcesu projektu, organizacji przedsięwzię­ cia. Z tego wynika, te większość komunikacji pomiędzy coachem a jego klientem ma charakter celowy, ukie­ runkowany na osiągnięcie określonych, zaplanowanych albo pożądanych rezultatów. Coach stosuje metody, o których informuje swego klienta przed ich zastosowaniem, na przykład eksperymenty, techniki prowokatywne, pytania, ćwiczeniafizyczne, techniki medytacyjne itd. Praca coacha polega na inspirowaniu klienta i wska­ zywaniu obszarów odpowiedziabiości. Jej efekty powinny być ¿wymiarowane, czyli określone wskaźnikami, po których będzie można rozpoznać progres i parametry osiągniętego celu. To klientjest odpowiedzialny za wynik, coach zaś za warunki brzegowe relacji, w której klient ma stworzone obiektywnie najlepsze warunki do zmiany z zachow aniem norm etycznych i kulturowych oraz standardów reprezentowanej przez coacha metody. • B ennow icz M .. C c w i n y h o , W arszaw a 2010. w y A iu r t c tw o G t J . s. 2 7 -2 9 .

30

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

DEFINICJE COACHINGUI SESJA KONTRAKTOWA Coaching jako narzędzie rozwoju osob istego i organizacyjnego Szanse i zagrożenia C oaching stał się propozycją umożliwiającą dotarcie do tych osobistych motywacji, u ru ch o ­ m ienia indyw idualnej drogi rozwoju, docierania do ograniczających przekonań, które blokują skuteczne działania, oraz do tych m echanizm ów, które t\(+)zą nasze osobiste strategie sukcesu. Podejście coachingowe z jednej strony daje propozycję pracy^iad postaw am i związanymi z k o n ­ kretnym i sytuacjami, potrzebam i, spodą^w anym i rezultatam i, a z drugiej m obilizuje indyw idu­ alnych ludzi lub zespoły do lepszego w ykorzystywania posiadanych już zasobów. Stanowi b ar­ dzo atrakcyjny sposób rozwoju, stwarzając odpow iednie w arunki do zmiany, dając jednocześnie obietnicę dość szybkiego osiągania celów. Ta obietnica decyduje, m oim zdaniem , o popularności, a także m odzie na coaching i jednocześnie o nadużyciach w coachingu. N iestety popularność term inu i skuteczność m etody sprawia, że cały obszar edukacji dorosłych zaczyna być nazywany coachingiem niejako na wyrost. W wielu firm ach rutynow e obowiązki m enedżerskie nazywa się coachingiem . Przyzwoite zachowanie m enedżera, rozmowTę oceniają­ cą, kontrolę w projekcie „dociskania sprzedaży”, aw anturę, szkolenie kom petencyjne czy zwykłą rozmowę szefa z pracow nikiem także nazywa się coachingiem . /. ogrom ną szkodą dla tej branży i dla samego coachingu. Również setki m anipulatorów i dom orosłych coachów po trzydniowym szkoleniu uzurpuje sobie praw o do bycia „profesjonalnym coachem" i zm ieniania ludzkiego życia. Zagrożeniem jest zarówmo brak odpow iednich um iejętności, jak i kom petencji, zwiaszcza sta n ­ dardów etycznych. EM CC [European M entoring & Coaching Council] stawia sobie za cel edukow anie klientów biznesowych oraz tw orzenie i propagow anie standardów etycznych i kom petencyjnych w co ­ achingu. Jednym z najpilniejszych zadań stojących przed środow iskiem zawodowych coachów' jest utrw alanie świadom ości biznesowej dotyczącej kryteriów zarówno w yboru coacha lub fir­ my coachingowrej, jak i oceny efektów' coachingu. Bez tego elem entu klienci biznesowi, podobnie jak indyw idualni, skazani są na ryzyko przypadkowości, niskiej jakości usług oraz budow ania „czarnego PR” na podstaw ie sytuacji skrajnych i nieprofesjonalnych, co przydarzyło się chociaż­ by środowisku zw iązanem u z NI.P. Pod szyldem neurolingwistycznego program ow ania pojawia się bow iem zarówmo seria szkoleń uczących na przykład rozpoznaw ania potrzeb rozmówcy, by porozum iew ać się skuteczniej, jak i m anipulow ania em ocjam i w celu uzyskania na przykład ko­ rzyści seksualnych. Podobne niebezpieczeństw o zawisło nad coachingiem . Stąd potrzeba zw raca­ nia uw'agi na standardy, tw orzenia środowisk zawodowych i kom unikacji z odbiorcam i na tem at standardów i etyki1*. Prawidłowo zdiagnozowranie sytuacji zarządczej, projektowej, obsługowej lub usługowej w o r­ ganizacjach oraz jasna kom unikacja dotycząca tak m etod, jak i możliwych do uzyskania efektów pozwra!a zastosować coaching lub pokrew ne modele jako skuteczną metodę w tych obszarach o r­ ganizacyjnych oraz w sposób najefektywniej modyfikujący procesy organizacyjne poprzez postawę 11 Rorówwj: CcwcAvi£r, Jaca-i, ptattyte. sAufta M„ Warszawa 2CC9. Wyctiwrrctwo YAiHers KUwr

Secr-Rzątlfciwska M. (rad.), nozdz. H. fiyta coscJjóigw. Sidar-Rzącfcowsfca

31

C O A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

D EFIN ICJE CO A C H IN G U I SESJA KONTRAKTOWA m enedżera lub działania zespołu, który odbył coaching grupowy. Diagnoza sytuacji wyjściowej to początek skutecznej pracy coacha. Brak takiej początkowej wiedzy i grzech pochopności oraz „uży­ wania” coachingu w sytuacjach kryzysowych, bez uwzględnienia procesu i m echanizm ów zmiany, daje efekt odwrotny, podobnie jak nazywanie coachingiem wszelkich działań niestandardowych w zachowaniu m enedżera, a zwłaszcza manipulacji, presji lub reprymendy. Powtórzmy. Biznes potrzebuje inform acji i edukacji zarówno dotyczącej niezbędnych param e­ trów granicznych coachingu [kiedy, do kogo, kto, w jakich sytuacjach, jakie przygotow anie p ro ­ cesu?], jak i w arunków skutecznego przebiegu procesu coachingowrego [jak pracujem y i dlaczego w taki sposób?] oraz ewaluacji [jak będą m ierzone postępy i rezultaty?]. D obrze przygotow any proces coachingu m enedżerów to szybszy i tańszy sposób trenow ania k adr kierowniczych, zwłaszcza dobrze w ykształconych i zm otywowanych. I.epiej m ieć indyw i­ dualnego trenera na „własny użytek” precyzyjnie kierującego rozwojem kom petencji niż nawet najlepszy, szeroki i zawsze trochę ogólny program szkoleniowy. Indyw idualny coaching bardzo aktyw izuje i niem al zupełnie elim inuje niekorzystne zjawiska w szkoleniach grupow ych, jak: opór, ryw alizacja w grupie albo z trenerem , zm ęczenie absorbującym i w yjazdam i etc. C oaching b ard zo szybko przynosi też konkretny efekt, gdyż dociera do głębszych, osobistych motywacji i dostosow uje narzędzia treningu do specyfiki, w ym ogów i tem pa pracy konkretnej osoby. Bez­ pośrednio też odnosi się do realiów pracy i zadań m enedżera w jego środow isku zawodowym . Na przykład po raz pierw szy w historii am erykańskiego ry n k u m otoryzacyjnego w firm ie Ford2“ zw iązki zawodowe w'raz z zarządem wrspólnie opracow ują plan restrukturyzacji i zwolnień p ra ­ cowniczych oraz likwidacji zakładów. To efekt coachingu. M ów im y buduj m osty - zam iast n e­ gocjować konflikty. n Ftfttam i: Zatog* ftwete zysetet się i * ó ę a a pS*. (http: '■owE.rraroy.p arty<(iil2akiga:»cirda^aaza:Bia:ru;c»M:pl3c ^ 28,0.'t3338ahtnil ( a m e ja w d r w j 17.09 201(X.

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

DEFINICJE COACHINGUI SESJA KONTRAKTOWA Trendy i kierunki rozwoju m etody coachingow ej w rodzimym biznesie

(\>

Coaching bardzo silnie działa w odniesieniu do i w związku z kulturą organizacyjną. Inne zada­ nia pojawią się tam , gdzie potrzeba motywacji do zmiany, a inne, gdzie trzeba budow ać np. spójną kam panię nowego produktu; jeszcze inne tam , gdzie następuje w drożenie nowej linii p ro d u k ­ cyjnej; start projektu; badanie postaw pracowniczych itd. Coach m oże elastycznie reagować na aktualne potrzeby organizacji i konkretnego m enedżera, a także w wersji coachingu grupowego na sposób działania całych zespołów, działów, a nierzadko zarządów firm. Często m am przyjem ­ ność i zaszczyt doradzać i trenować top m anagem ent, zarówno wspierając strategie rozwojowe przedsiębiorstw, re-engineering, restrukturyzację, jak i kom unikację pionow ą lub poziom ą w organ izacjłŻ ^ W jednych firmach będzie to proces zarządzania zm ianą, w innych w drażanie nowych p ro ­ duktów, np. internetow ych. Coach zawsze jednak jest facylitatorem i m oderatorem . Nie zajmuje stanowiska form alnego i m erytorycznego, raczej działa jako w spierający katalizator; nawigator procesów udzielający feedbacku; inform ujący o procesie kom unikacyjnym lub przeszkodach w drodze d o celu. O becnie w Polsce daje się zauważyć kilka trendów związanych z potrzebam i coachingowym i w tak zwanym executive i business coachingu*1. Pierwszy: W spieranie i rozwój nowych modeli zarządzania dynam icznie zm ieniającego się ryn­ ku pracy i koniunktury na rynku, czyli podążanie za w ym ogam i zarów no procesów personalnych w firm ach, jak i bezpośrednio biznesowych. D rugi trend to rozwój i wspieranie kreatywności personelu działów sprzedaży i m arketingu oraz poszukiw anie nietradycyjnych m etod wspierających sprzedaż, nowych rynków i nowych modeli m arketingowych. A także budow anie m echanizm ów docierania do: nieklientów, czyli seg­ m entów lub odbiorców dotąd niezainteresowanych lub pom ijanych w ofercie produktow ej lub usługowej. Trzeci trend związany jest z rozwojem indyw idualnych kom petencji zarządczych [np. p rz e w i­ dzeniem , m otyw ow aniem , egzekwowaniem) lub zespołowych [np. koncyliacyjność, w spółdzia­ łanie, kom unikatyw ność] częstokroć m ierzonych systemami ocen lub m etodam i developm ent center. W tym nurcie pojawiają się rów nież potrzeby związane z godzeniem wymogów życia zaw'odowego i potrzebam i życia osobistego - w tedy m ów im y o life coachingu. * ftx ô w ra ) : rozm ow a 2 Frankiem P Edersenem , O b n tó e m za rzą du N c r d c C o a c h F édération, c z to rk ie m C F (International C o a c h F o d e ra M n ], I r tp 'd o c 8 .g o o g te .œ m \iB W 0 (7 a -v ^ -c a c h B :W X V V I-to y td B E J :w w w .s a (W s h r.p |i'a tl'W y v H a d y ('W yvH ad z F ra nkie m P M o rs c n e m .p a * M r c r d y • w t ro rw c fu t o o a c N n g u & h l-p l& g l p & p d b łS s rc id - A D S E E S iD o b d ^ /J C u Z n F tiz fd b fc A i KhDh2diaVA»€9g>? RN0P V 1 DAYpO"tVEh U n Z o kq Ju 1 cn iq rim > A îY A z 4 o rn tA t8 H rT O T 8 vd a N L 0 0 Y h g n 1 1 w e nlH 2 E p Z c2 iiG Z 9 6 P y-4 W z;id e 1 L Z V T ijA b1ds& sig A M E ib T D xw w p q H pg fjA ł- c/iv.y ¿¡rto /.urzęciz-e rozwotu kotnpe«encji przywódczych m&ćdz&a. ( r tp ka d ry.n f.p l A rty k u ł 8 1 37 .C oa ch rg-va ko -n arzE d zi& -ro zw o iii-fw fT T p etB n ciF p rzyi« jdczyidi-m a n ad za ra c o a c h -a w > ii np - s z k ite r i ,> tre n n g ( o r ó / i w &*> 12.03.Z01QI e w c u tw e c o a c h n g jest ro z u n v m y r ó w iic z p it o z o d y w J u a k z n w a n y i o party na n a u c e p op rze z d o ś w ia d c z e ń « p ro ce s ro z w o ju p rzyw ództw a, który zw iększa z ó o m ś d M e ra w z - * r e s e o s ijp a r w k r ó f c o 1 d tu g o o sim nnw yC h c e ó w o rp triz a Q j. Jo s1 rc.ikz iw .irv y w p ra cy rK tyw id ua ln ej, / w yko rzysta nie m d a n y c h p o c h o d z ą c y c h z ó J rty C h it& ftf. o p a rty n i kv2.1 p m r.y m sza cu n ku 1 z a iia r iu . O rp a n lz a c ja . M e ro a n k c r.12 ecÆCuth* c o a c h p ra a $ ą w e p d h ie , f.t< a b y o s u n ą ć m a ksym a ln e w ,n k i (rtp v ^ w .th e a s « a jlw & 3 c » c h rig fo łu m .c o rn tT ia n itó la € C H a n rto o o M th E d itc n 0 3 2 0 m .p d t 8 .1 9 ( e m ą a w d n iu 0 6 .0 7 -2Ô10).

33

C O A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

D EFIN ICJE CO A C H IN G U I SESJA KONTRAKTOWA Ponadto w dobie kryzysu finansowego i ekonom icznego, którego długofalowe skutki są wciąż, tru d n e do przewidzenia, usługi coachingowe mają się dobrze, naw et nadzwyczaj dobrze, zwłasz­ cza w branży finansowej i bankowej, która w Polsce m a się również dość dobrze. To ciekawy, optym istyczny trend na tle innych m echanizm ów gospodarczych. C oaching stanow i interesującą ofertę w łaśnie w sytuacji niepew nej lub kryzysowej. W szelkie innowacje, zmiany, a nawet m ody­ fikacje i odkrycia rodziły się raczej z braku niż ze stabilizacji. Kryzys w ymusza działanie. Często są to jednak działania doraźne, na zasadzie gaszenia pożaru lub interwencji kryzysowej. Zatem jeśli czegoś brakuje, to właśnie pow iązania działań coachingowych z system em organizacji uczą­ cej się, w skład którego wchodzą zazwyczaj systemy ocen pracowniczych, systemy motywacyjne, systemy szkoleń, budow anie ścieżek kariery i sukcesji, systemy stażowre, zarządzanie talentami, m otyw acje pozafinansow a itd. Im bardziej silosowe są to systemy i procesy, tym gorzej dla o rgani­ zacji; im m niej są pow iązane i współzależne, tym częściej tracim y znaczące inform acje o rozwoju kadr, potrzebach personelu, już wykonanej pracy szkoleniowej lub coachingowej, ważnych dla organizacji liderach i talentach, których strata będzie bardzo bolesna lub kosztow na itd. Zatem przyszłością rozwojową przedsiębiorstw wydaje się kom patybilność i przem yślana całość, dzięki której, na przykład, na skutek oceny rocznej w yłaniam y talenty, a następnie inwestujemy w’ w ybit­ nych liderów' zarówmo wiedzę, jak i coaching oraz m otyw ujem y ich z w ykorzystaniem na przykład sytemu kafeteryjnego. Jest to model najkorzystniejszy dla organizacji.

CO A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

DEFINICJE COACHINGUI SESJA KONTRAKTOWA Trendy i kierunki rozwoju m etody life coachingowej Pewien coach spytał m nie niedaw no po krótkim pow itaniu: - Ty zdaje się głów nie zajmujesz się life coachingiem ? - M ożna tak pow iedzieć - odezwałem się niepew nie i szybko dodałem : - A jakim coachingiem ty się zajmujesz? - Ja oczywiście biznesow ym i executive coachingiem . Wiesz, chodzi o działania dla prezesów i zarządów na szeroką skalę odparł z dum ą. A jakie tem aty bierzesz najczęściej na warsztat? dopytyw ałem się z zaciekawieniem. - W ypalenie zawodowe, problem y z delegowaniem, przepracowanie, um iejętność godzenia ży­ cia zawodowego z osobistym. - W ym ienił kilka najważniejszych i zwrócił się do m n ie z p o ­ dobnym pytaniem : - N ad jakim i tem atam i coachingowym i pracujesz najczęściej? - N o cóż - odpow iedziałem . - U m nie rzeczywiście inaczej niż u ciebie, bardziej life coachingowo: wypalenie zawodowe, problem y z delegowaniem, przepracow anie, um iejętność godze­ nia życia zawodowego z osobistym ... Ta krótka anegdota dobrze obrazuje nieścisłości definicyjne w coachingu. Najtrafniejsze kryte­ rium , które udało mi się ustalić w raz z zespołem, oddzielające tematykę biznesową od życiowej, a tym samym nazwę uprawianego m odelu coachingu, dotyczy płatnika. Ten, kto płaci, dookreśla oczekiwania, a poprzez to definicję coachingu. Jeśli płatnikiem jest firma, nazwa oddziaływ ań coachingowych będzie zawierała w sobie słowa: biznes, business, career, executive itp. Jeśli zaś płatni­ kiem jest sam zainteresowany klient, częściej ów szczególny proces będzie nazywany coachingiem życiowym, life coachingiem albo rozwojem osobistym. Ale to nie oznacza, że w obu przypadkach będą stosowane inne m etody lub ćwiczenia. Przeciwnie, w obu przypadkach coach-facylitalor zacznie w raz ze swym klientem realizować wszelkie cele, które klientowi pozwalają się czuć lak, jak chciałby się czuć, działać zgodnie z jego celami i celami otoczenia, w' którymi się obraca, być efektywnym w osiąganiu sukcesów. Pracując z klientem na głębszych poziom ach motywacyjnych, nie sposób uniknąć tematów' bardziej ogólnych lub wyizolować obszary zawodowe z całej „reszt)'” życia lub odw rotnie. W arto jednak dodać, że coaching, który św iadom ie zajmuje się tematyką relacji osobistych, m ałżeństw a, inwestycji dom ow ych, mody, wychowania itd., a nawet zdrowia, nic pełni funkcji terapii. Jego celem nie jest leczenie, usuw'anie objawów, uzdraw ianie, rehabilitacja, czyli dom ena psychoterapeutyczna". Celem coachingu zawsze jest wspieranie rozwoju, koncentracja na zaso* P sychoterapia w zn a cze n iu s z o ro k rn < ; za sto so w a n e każdri metody, która m a fogodząoe tub te c z n c z e o c fc fe a y m i.« n a mszeMw z s ó t/z e >.vt psyctvc&e, etnocjorytf# fi.b n a ła c fto w a iw . ( ) ta rn in ten czę sto b yw a ir t y w i i y *v i f c t o w r y kyrrve .ta w ip v t’. ze za tjdy ric x iv .t* tv>mzy ok/eśhtface fam ę isusptf ra s te tw a * tecre.e - Po.tv.i A .S .. R e to r E S .. S 'c tv .A psyoW ogi, W arszaw a 200ß. W y ilw r tc łw o S ch clw . & .6 31 . J.C . C zabala ro z u m o sen te rm n p k o m a to d q to c z c n a zaburzart p e y c h c z n y c h . Z a b u rz o n a to r r o g ą w y stę p o w a ć ja k o cłcreśtarie zospoty cb fa w ó w , v e t o e kterych p sych o te ra p ia b ę d zis p o d s ta w m y m e to d j te cz m ia , r p . zaburzEb '■ c w o c w y c h P sych o te rap ia r r e ż e być. l.-fcże w s ^ iz . w i j , * n m e to d a p c m o e n c M w le cze niu ¡m y c h c b n to b u zrfe zn e A . psych o z, r t o r ó b so m a tycz n y ch C za b oia J C . C zyn»;« toczące w p s y t/o fa rs p tf. W arszaw a 2002. PW N, s. 9. P sychoterapia m a ¡uz p a n a ls a u le łrta Histerię. W p o c zą tko w ym n k ro s e w ^ s z ta te ty s o d w a ró w rw o g to m /ty p sych o a na liza i te o ria to tv tw o -

35 n

C O A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

D EFIN ICJE CO A C H IN G U I SESJA KONTRAKTOWA bach klienta, czyli na tym , co już um ie, wie i potrafi, wykorzystywanie osobistych strategii sukcesu i ew entualnie elim inow anie strategii porażki. Coaching życiowy m oże być również m obilizow a­ niem klienta do poszukiw ania nowych um iejętności, sposobów i zasobów, lecz nigdy sam w sobie nie jest m etodą uzdraw iania lub terapii. Raczej skoncentruje się na pytaniu: W jaki sposób?, niż ten sposób podyktuje. M entoring w proponow anym rozum ieniu [porównaj rys. 1] posługuje się takim i skonkretyzow anym i strategiami w zależności od celów i potrzeb coachee, jak: dieta, ze­ staw ćwiczeń wzmacniających kręgosłup, ćw iczenie rysunku z natury itd. jednak obowiązujące coacha/m cntora zasady etyki [patrz niżej] nakazują m u używanie tylko takich działań, w których stosowaniu m a odpow iednie doświadczenie, um iejętności i kom petencje. N ie wszystkie m etody oddziaływ ania w edukacji dorosłych uregulow ane są praw nie [jak na przykład zawód psychologa i stosowanie testów psychologicznych]. Tę naturalną lukę w ypełnia właśnie Kod Etyczny, który zobowiązuje zawodowego coacha do podejm ow ania się tylko takich zadań i stosowania tylko ta­ kich oddziaływ ań, co do których ma potw ierdzone upraw nienia, nabyte um iejętności i potrzebne doświadczenie. Takimi dziedzinam i są z pew nością na przykład: fizjoterapia, masaż, dietetyka, hipnoza, sport, joga, itd., czyli dziedziny, w których coraz częściej repertuar oddziaływ ań w yko­ rzystuje m etodologię coachingow ą/m entoringow ą zaczerpniętą z różnych podejść. Reasum ując. C oaching życiowy jest odpow iedzią na potrzebę indyw idualizm u i rozw oju o so ­ bistego. Tam gdzie procesy i n orm y społeczne nie spełniają swojej roli lub jest to oddziaływ anie konserw atyw ne, uproszczone lub zawężone, Polacy, zwłaszcza m łodzi, poszukują m etod i m o ż­ liwości w zm acniających ich dążenia. C oaching odpow iada na to oczekiwanie, dostarczając za­ rów no zw artego sytem u, coraz lepiej określonego i zbadanego eksperym entalnie p o d kątem efektyw ności, jak i proponując konkretne ćw iczenia i sposoby um ożliw iające szybsze niż przy zastosow aniu m etod tradycyjnych osiąganie sukcesów w w ytyczonych celach. Stąd też coraz większa liczba osób szkolących się w coachingu oraz wyrastająca liczba chętnych do skorzy­ stania z. tej metody. 'Po sprzyja rów nież w ielości oddziaływ ań, a także coraz pow szechniejszej dostępności coachingu. ra lru , pewssaty y d a ? k w r.fc« p sych o te ra p ii. Gtin.oe p cd o jS e o . klń re r o k i t y sc. w X X w c *x i. p rz a ie w szystkim r ta n ą s q m ę t y s o b ą a t o m . a y h i» d z .ip m io c z iftw a n y e n z r r u n p o tr z o ty y .h d o p e p ra w y C z a te to J.C .. C zyM tin ... .8 .1 6 . W M s ra h /z e sp o ty1'.:! się nassgpuiącg M a syfkac ję sd<ćl p s y c h o te ra p i p s y c to a n a lz a . p o d e jś c m b c h a m a a ln o -p o z ra rc z B , p c d ą s d D r - im jnistyczn o-e gzysten cia lhe . p o d o p c c syste m ow o . o ,-rd iz -i tra n s a k c y jra , te ra p ia U E rizkscna. neunołn{jM Sty.-.zrB p -o r r a r n r w in io . tera p ia J a r m a . tera p ia b n e n e n je t y a w t to w e rw . p o d e j t o e ek le k ty rz n e

G u w i i * l (m d I. Psycfcoiiw *«»

Mfcofc /.wwSfc*. tocfwiW > # * ■

£ fjio tJw y, W arszaw a 1995. PW N J o d rty m 2 rv.i(MT2n G 62> c n p r z a te t. m io i p syflnceerapll &x Z F re u l. M . E rcksn n. H KObut. K . Homey. H S S u lito n H J. E yscrck. A l B e c k A . E lis . C. Rogcrs. F Pfirte

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

DEFINICJE COACHINGUI SESJA KONTRAKTOWA Przed coachingiem . Kod etyki Pierwsza sesja kontraktowa Z adaniem coacha jest nie tylko ustalenie form y oddziaływ ania [patrz rys. 1, Matryco oddziały­ wań edukacyjnych], ale również tak zwanego kontraktu, i to zarów no z płatnikiem , jeśli występuje ów instytucjonalny zleceniodaw ca działający w im ieniu i na rzecz firmy, jak i z samym zaintere­ sowanym klientem lub grupą. W tym celu należy przedstaw ić zasady pracy coachingowej, kodeks etyczny i założenia m odelu lub też podejścia coachingowego, które dany coach reprezentuje, oraz sprecyzować w zajem ne oczekiwania i cele. które pow inny być zdaniem stron zrealizowane w trak ­ cie coachingu lub po jego skończeniu. To w prow adza nas w form alny elem ent pracy coachingow ej, czyli raport. Płatnicy nierzadko żądają pisem nej jego formy. W ażnym elem entem etyki coachingowej jest uprzedzenie p łatnika lub jego reprezentanta [zw ierzchnika klienta coachingu lub pracow nika działu personalnego], że raport nie m oże m ieć ch arakteru tajnego, skryw anego przed coachee. Z jakiego pow odu? O tóż pom aganie i w spieranie rozw oju kłóci się z niejaw nym i m etodam i oddziaływ ania; w każ­ dym w ypadku m ogą one podw ażyć zaufanie klienta do coacha, k tórem u tenże pow ierza p rze­ cież nierzadko osobiste dylematy, w ahania i rozterki. Raport spełnia zasady etyki, jeśli przed przekazaniem płatnikow i został zaaprobow any przez klienta coachingu bez zastrzeżeń. W in ­ nym w ypadku nawet bardzo daleko idące efekty coachingu m ogą zostać zm arnow ane, a w iary­ godność tak coacha, jak i sam ego procesu rozw oju zaprzepaszczona. Poniżej przytaczam pełny tekst K odu Etyki EMCC. O czyw iście coach zrzeszony w EM CC lub odw ołujący się do zasad etycznych pow inien przedstaw ić zainteresow anym głów ne założenia etyki, a także udostępnić pełną treść, na przykład w form ie elektronicznej. W trakcie jednak ustalania ko n trak tu w ystar­ czy, że wskaże kluczowe elem enty:

• Poufność i lojalność coacha w ob ec coachee • W ykoKystanie przez coacha/m entora najlepszej w iedzy i um iejętności • Dbame o spójność i zachow anie zasad reprezentow anego stylu, m odelu lub p o­ dejścia coach in gow ego albo m entoringow ego zaw sze za wiedzą i zgodą klienta [np. klient wie, że będzie dotykany przez coacha w trakcie ćw iczeń fizycznych / masażu, i wyraża na to zgodę) • Dbałość o profesjonalizm rozumiany jako szanow anie osobistych granic psycho­ logicznych klienta, przy jednoczesnym użyciu najlepszej w iedzy i um iejętności coacha w sposób odpow iedzialny i służący dobru klienta w formie przez n iego aprobowanej • Coaching ani m entoring n ie jest formą terapii ani leczenia. Jest procesem szko­ leniowym wspierającym rozwój osobisty. Nie m oże zastępow ać żadnej formy terapii ani leczenia. Klient zobowiązuje się nie przerywać istniejącej terapii ani zleconej przez lekarzy formy leczenia [jeśli taka m a m iejsce) oraz poinform ować o chęci rozpoczęcia coachingu lekarza lub terapeutę, z którym kontynuuje pro­ ces leczenia lub terapii.

37

CO A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

DEFINICJE COACHINGUI SESJA KONTRAKTOWA Zasady etyki w edług EMCC w pełnym brzmieniu Kod Etyczny W prowadzenie European Mentoring and Coaching Council (EMCC) został stworzony w celu promowania najlep­ szych praktyk oraz aby niezależnie od formy relacji coachingowej czy mentoringowcj, umożliwić speł­ nianie możliwie najwyższych standardów. Takie praktyki pozwalają nam na dostarczanie środowisku coachingowemu oraz mentoringowemu ogromnych możliwości rozwojowych.

Cel Kod Etyczny stworzony przez EMCC ustala, czego klienci oraz sponsorzy mogą spodziewać się od coacha/mentora zarówno w relacjach coachingowych/mcntoringowych, jak i supcrwizyjnych. Kod ten powinien być punktem wyjścia każdego nowo zawiązywanego kontraktu. Wszyscy członkowie EMCC są zobligowani do przestrzegania reguł oraz celów i zamierzeń EMCC. Każde naruszenie tychże rozporządzeń EMCC będzie skrupulatnie odnotowywać, a każdą próbę po­ gwałcenia praw składających się na Kod Etyczny EMCC wnikliwie rozpatrywać. Wszyscy członkowie EMCC zobowiązani są do poinformowania, na etapie zawierania kontraktu, każdą organizację czy klienta indywidualnego o istnieniu i obowiązywaniu Kodu Etycznego.

Terminologia Termin „coaching/mentoring” używany jest do określania wszelkiego typu coachingu lub mentoringu, przeprowadzonego zarówno w miejscu pracy, jak i poza nim. EMCC wymaga, aby w momencie pojawienia się nowych standardów, zostały one dokładnie zdefiniowane. Określenie „klient" oznacza każdego, kto korzysta z usług coacha/mentora. Można je zastąpić sło­ wem, które mogłoby być dla obu stron bardziej wygodne, np.: „kolega", „partner”, „uczeń”, „coachee", „mentee”, „ zawodnik" Zdarza się, że coach/m entor może mieć dwóch „klientów” - osobę coachowaną oraz organizację, która zleca coaching/mentoring. W takim wypadku ten drugi klient nazywany jest „sponsorem”. Określenia „superwizja” oraz „superwizor” odnoszą się do procesu, w którym praca coacha/m en­ tora jest obserwowana i kontrolowana. W tym procesie coach/m entor otrzymuje potrzebne rady oraz informacje zwrotne od swego superwizora. Określenia te istnieją także w innych profesjach, takich jak psychoterapia czy doradztwo, ale są inaczej pojmowane.

Kod Etyczny C oach/m entor odnosi się z szacunkiem do godności człowieka, respektuje różnorodność osobowoś­ ci oraz daje wszystkim ludziom równe szanse i możliwości. C oach/m entor dostarcza możliwie najlepszej wiedzy i umiejętności swojemu klientowi oraz zacho­ wuje się w sposób nienarażający go na żadną szkodę (zarówno klienta, jak i sponsora). C oach/m entor jest zobowiązany do zachowania powagi, godności, autonomii i do odpowiedzialnoś­ ci za swoje postępowanie.

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

DEFINICJE COACHINGU I SESJA KONTRAKTOWA Kod Etyczny EMCC wymaga od sw>rch członków.

• • • • •

kompetencji kontekstu nieprzekraczania granic sw oich kompetencji prawości, uczciw ości, spójności profesjonalizmu

Kompetencje 1. C oach/m entor będzie: Pewien, że poziom jego doświadczenia oraz wiedzy jest proporcjonalny do wymagań klienta. Pewien, że jego możliwości/zdolności gwarantują postępowanie zgodne z Kodem Etycznym i z wszelkimi standardami, które mogą się w tym procesie pojawiać. Rozwijał swój poziom kompetencji poprzez uczestniczenie w różnego rodzaju treningach oraz dzia­ łaniach mających na celu ciągły rozwój zawodowy. Utrzymywać kontakt z odpowiednio przeszkolonym superwizorem, który będzie regularnie spraw­ dzał jego kompetencje i wspierał jego rozwój. Superwizor jest zobowiązany trzymać się zasad i wymo­ gów oraz respektować zasady poufności, określone w Kodzie Etycznym. Termin „przeszkolony super­ wizor” jest dokładnie zdefiniowany w dokumencie „standardy EMCC”.

Kontekst 2. Coach/m entor będzie: Dbał o to, by relacja coachingowa/mentoringowa odzwierciedlała kontekst, w którym coaching/ m entoring się odbywa. Sprawdzał, czy oczekiwania klienta i sponsora są jednoznaczne oraz czy oni sami rozumieją, w jaki sposób te oczekiwania zostaną spełnione. Stwarzał możliwości, w których klient, coach/mentor oraz sponsor będą mogli skupić się na nauce.

Nieprzekraczanie granic sw oich kompetencji 3. Coach/mentor będzie: Postępował zawsze w „granicach” swoich kompetencji, będzie w stanie określić, kiedy te granice mogą zostać przekroczone/osiągnięte i kiedy konieczne będzie odesłanie klienta do bardziej doświadczone­ go coacha/mentora. Jeżeli zajdzie taka potrzeba, coach/mentor zobowiązany jest zapewnić klientowi wsparcie innego profesjonalisty: doradcy, psychoterapeuty lub doradcy biznesowego/finansowego. Będzie świadomy potencjalnych konfliktów interesów zarówno natur}- komercyjnej, jak i em ocjo­ nalnej, które mogą się pojawić podczas relacji coachingowej/mentoringowej. Coach/m entor powinien być w stanie radzić sobie z takimi sytuacjami szybko i efektywnie oraz upewnić się, że ani klient, ani sponsor nie poniósł w tych okolicznościach żadnych strat.

40

CO A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

DEFINICJE COACHINGUI SESJA KONTRAKTOWA Prawość, u czciw ość, sp ójn ość 4. C oach/m entor będzie: Strzegł poufności, której granice ustalane są na początku relacji coach/m entor - klient. Udzielał inform acji jedynie za zgodą klienta i sponsora (jeżeli taki istnieje), chyba że coach/ m entor jest świadomy zagrożenia dla klienta lub innych osób, które płynie z nieujaw nienia tychże informacji. Zachowywał się zgodnie z obowiązującym prawem i nie będzie wspierał, w chodził w sojusze ani w spółpracow ał z nikim , kto jest związany z działaniam i nieszczerym i, nielegalnymi, nieprofe­ sjonalnymi czy dyskrym inującym i.

Profesjonalizm 5. C oach/m entor będzie: Reagował na potrzeby związane z nauką i rozwojem klienta, które opisane są w planie działań stw orzonym na potrzeby relacji coach/m entor klient. N ie będzie wykorzystywał klienta w żaden sposób, zwłaszcza finansowo, seksualnie czy zawo­ dowo. C oach/m entor gw arantuje, że długość relacji jest uzależniona tylko i wyłącznie od potrzeb klienta/sponsora. Przestrzegał zasady, która m ów i, że odpow iedzialność zaw odowa obow iązuje nawet po zakoń­ czeniu kontraktu/relacji z klientem /sponsorem .

W ymaga to od coacha/m entora Zachow ywania poufności. U nikania czerpania korzyści z obecnych i poprzednich relacji z klientam i/sponsoram i. Czuw ania nad zapcw nicnienicm follow -upu, jeżeli takowy był obiecany. Przestrzegania zasad tajności wszelkich dokum entów , nagrań itp. O kazywania szacunku i zrozum ienia dla całego w achlarza różnorodnych podejść do coaching u /m entoringu i do innych osób pracujących w tejże profesji. Niewykorzystywania nigdy pracy i poglądów innych jako swoje. G w arantow ania potencjalnym klientom , iż w przypadku jakichkolwiek wątpliwości czy rekla­ macji dotyczących kom petencji, kwalifikacji czy akredytacji będą mogli liczyć na jasne i sk ru p u ­ latne wyjaśnienie sprawy. N iedopuszczania, aby fałszywe inform acje pojawiały się w jakichkolwiek dokum entach przeka­ zanych do publikacji. Członkowie F.MCC zobowiązani są do reprezentow ania coachingu/m entoringu w sposób przy­ chylny tejże profesji w każdych okolicznościach. Jeżeli klient lub sponsor stwierdzi, iż członek EM CC swoim zachow aniem bądź działaniem pogw ałcił praw a Kodu Etycznego, pow inien najpierw starać się wyjaśnić tę spraw ę osobiście z ww. osobą. O bydwie strony m ogą też prosić o pom oc EMCC, które pom oże znaleźć wyjście z takiej sytuacji.

41

C O A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

D EFIN ICJE CO A C H IN G U I SESJA KONTRAKTOWA Jeżeli klient lub sponsor w dalszym ciągu pozostaje nieusatysfakcjonowany, jest on zobow ią­ zany do złożenia oficjalnego zażalenia. Zażalenia te będą rozpatryw ane zgodnie z proceduram i dyscyplinarnym i EMCC. Członkow ie EMCC są zobligowani, jeżeli jest to konieczne, do p rzedsta­ wienia kopii dokum entu „Składanie zażaleń i procedury dyscyplinarne”. Kopię m ożna również zamówić, pisząc do: Europcan M cntoring & Coaching Council, W ild h ill,

Broadoak End, H e r t f o r d S G I •! 2 JA

Lub na stronic www.emccpoland.pt

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

DEFINICJE COACHINGUI SESJA KONTRAKTOWA Pierwsza sesja kontraktowa Raport i podstaw ow e założenia O k re śla n ie zasad etycznych to pierw szy, p odstaw o w y krok b u d o w an ia k o n trak tu . K olej­ nym jest u sta le n ie w stępnych założeń i celów. P oniższą fo rm u łę ra p o rtu w raz ze sk ró tem zasad w arto om ów ić z k lie n te m i p ła tn ik ie m [jeśli zgłasza taką p o trzeb ę] o raz p rzed staw ić w fo rm ie pisem n ej coach ee, u zu p ełn iając ją o cele staw ian e p rzez p ła tn ik a [jeśli w ystępuje] i sam ego coachee. W prezen to w an y m m o d e lu in d y w id u aln eg o co a ch in g u p a rtn e rsk ie g o rek o m en d u jem y o p ró c z sesji kontraktow ej p ro w a d ze n ie od sześciu do d w u n astu sesji coach in g o w y ch . K aż­ d a z nich p o w in n a trw ać od 60 do 90 m in u t. P rz ed łu ż an ie czasu sesji należy u zn ać za b łąd , gdyż in te n sy w n a p rac a rozw ojow a przek raczająca 1 g o d zin y p rzestaje być efektyw na, p e r ­ cep cja staje się o g ran ic zo n a , a uw aga k lien ta zam iast skupić się na uzyskanych efektach, p o p rze stać na istotnych d la siebie p y tan iach , ro zp rasz a się. W ielow ątkow ość lub o p ó r, k tó ­ ry m oże się pojaw ić w czasie sesji, nie m oże w pływ ać na p rz e d łu ż a n ie sesji. W k o n trak c ie jest zapisana o d p o w ied z ia ln o ść k lie n ta za czas trw a n ia sesji, p u n k tu a ln o ść , o d p o w ied n ie w aru n k i p racy coachingow ej [np. w czasie sesji n ik t n ie p rzeszk ad za, w y łączo n e są telefo ­ ny, k o m p u te r i faks itd .]. N iep rz estrze g an ie czasu sesji grozi p rzy p a d k o w o ścią zasto so w a­ nych te ch n ik lub podejm ow anych tem atów , p rze k ład a n iem w ażnych tem ató w na później lub sk u p ian iem się na w ątkach zastępczych, p o b o czn y ch , fo rso w an iem te m atu , k tó ry w y ­ m aga przerw y, dy stan su , czasu ink u b acji, a także p o zo ro w an iem p racy o raz p o d o b n y m i zjaw iskam i. O k re śle n ie i p rze strzeg a n ie czasu jest też jed n y m z w ym ogów w sp ó ło d p o w ie­ dzialn o ści co ach a i k lien ta za w spólną pracę. D o św iad czen ie w skazuje, iż sk u teczn iejsze są sesje odbyw ające się p o d koniec d n ia pracy, kiedy w szelkie spraw y słu żb o w e zo stały ju ż zam k n ięte. O czyw iście n iek tó re sesje m o g ą się odbyw ać w g o d zin ach p racy jak o o k azja do u d zielan ia feedbacku [będzie o tym jeszcze m ow a] lub p rzećw iczen ia k o n k retn y c h u m ie ję t­ ności itp. N iek o rzy stn e jest p ro w a d ze n ie sesji w czasie d n ia pracy, na p rzy k ład w p rzerw ie na lunch. G rozi nam bow iem pośpiech, telefony, p iln e m aile i n ie p rz ew id z ian e o d w ied z i­ ny osób trzecich , p o le ce n ia służbow e zw ierzchników , nagłe zad an ia słu żb o w e itp., a myśli coachee m ogą krążyć p rze d e w szystkim w okół bieżących zadań. D o ra źn o ść sp o tk a ń i se s­ je u sta la n e ad hoc m ogą ró w n ież n ie k o rz y stn ie w pływ ać na co a ch in g k o sztem czegoś, na przy k ład p o siłk u lub p rze rw y w pracy, oraz prow okow ać e lem e n ty ch ao su lub k o n cen tracji na przypadkow ych sytuacjach bieżących. Ich d o ra ź n a atrak cy jn o ść m oże być w iększa, lecz je d n o cz eśn ie odsuw a o d generalnych celów co ach in g u . W arto, by co a ch in g o d b y w ał się w zaplanow anym czasie, sw oiście celebrow anym i p o św ięco n y m o so b istem u rozw ojow i; ju ż choćby p rzez to, żc ten czas będzie dla k lienta w yjątkow y, a uw aga sk u p io n a na istotnych dla jego rozw oju celach. Liczba sesji m oże zależeć od pod jętej tem aty k i. C o a ch in g i b ard ziej zad an io w e, sk u p io n e na o k reślonym projekcie lub d ziała n iu , m ogą trw ać krócej. Te, k tó re d o tyczą szerszego pla-

43

c o a c h :n g i m e n to k n g w p ra k ty c e

DEFINICJE COACHINGU I SESJA KONTRAKTOWA nu: k ariery zaw odow ej, przyszłych p la n ó w ed u k acy jn y ch , p o p ra w y stanu zd ro w ia i k o n d y c j i f i z y c z n e j itp., m o g ą t r w a ć d ł u ż e j [ d o 12 se sji] , p r z y c z y m o s t a t n i a s e s j a z a w s z e j e s t se s j ą p o d s u m o w u j ą c ą . W a r t o z k l i e n t e m u s t a l i ć , ż e p i e r w s z e t r z y se s j e o p r ó c z k o n t r a k t o w e j s ą w z a j e m n ą p r z e s t r z e n i ą z a u f a n i a , u c z e n i a się w z a j e m n y c h z a c h o w a ń , p o z n a w a n i a p r z e z c o a c h e e m e t o d y i j e j s k u t e c z n o ś c i . I n a c z e j m ó w i ą c , p o w i n n y s i ę o d b y ć . Jeśli p o t r z e c h s e s j a c h je d n a ze stro n uzna, że z jak ic h ś p o w o d ó w nie m o że lu b n ie chce k o n ty n u o w ać co ach in g u , należy go p rzerw ać, a o b o w iązk iem c o ach a jest za p ro p o n o w a n ie in n ej k a n d y d atu ry . C o m o ż e sta n o w ić p rz e sz k o d ę w k o n ty n u o w a n iu c o a c h in g u ? N a p rz y k ła d m o ż e istn ieć k onflikt interesów , o k tó r y m w cześniej nie było w i a d o m o [w sp ó ln i z n ajo m i, inw estycje fin a n so w e l u b c h ę ć z a k u p u tej s a m e j n i e r u c h o m o ś c i i t p .] , k o n f l i k t l u b s p r z e c z n o ś ć w y z n a w a n y c h w a r to śc i lu b z a s a d n ic z a t r u d n o ś ć e m o c j o n a l n a [p o jaw iają się te m a t y t r u d n e d la c o a c h a lu b s y m p a ti a p r z e c h o d z ą c a w e flirt itp.], lu b te ż k lie n t zg ła s z a p o t r z e b ę z m i a n y m e t o d y lu b sa m eg o coacha bez u jaw niania pow odu. O d s tę p p o m i ę d z y se sja m i t o czas in k u b a c ji, czyli p o w s ta w a n ia ro z w ią z a ń , sw o iste w y k lu w a n ie się k i e r u n k ó w z m i a n y i d o c h o d z e n i e p rz e z k lie n ta d o o d k r y ć , a ta k ż e c z a s n a p o s z u k i w a n i e z a s o b ó w ' p o t r z e b n y c h d o z r e a l i z o w a n i a p o w z i ę t y c h c e ló w . W a r t o , ż e b y n i e b y ł k r ó t s z y n i ż 14 d n i i n i e d ł u ż s z y n i ż 2 1 . O c z y w i ś c i e r ó ż n i c a k i l k u d n i n i e m a z n a c z e n i a , je d n a k w pro cesie zm ia n y p o trz e b n y jest z a ró w n o d y sta n s czasowy, ja k i p rzestrzeń na e k s p lo ro w a n ie n o w y c h strateg ii, p o m y s łó w i p o p r o s tu n a ćw ic z e n ie . P rz e d łu ż e n ie je d n a k o d stę p ó w p o m ię d z y sesjam i m o że p rz y n ie ść efekt o d w ro tn y : w y g aszen ie em o cji, zaan g a żo w a n ia i e n tu z ja z m u o ra z p o w ró t d o sta ry c h w zo rcó w klien ta, c o m o ż e sp raw ić, że ko lejn a se sja b ę d z ie m ia ła p o d o b n y c h a r a k t e r d o p ie rw sz e j. C o g o rsza, k lien t k o le jn y raz ro z p o c z y n a ją c y p r o c e s z m i a n y m o ż e o d c z u w a ć b r a k s k u te c z n o ś c i c o a c h in g u , a c o za t y m idzie z n i e c h ę c i ć się d o m e t o d y . P r a k t y k a w-sk azuje, iż n a s t ę p n y c y k l c o a c h i n g o w y [ k o l e j n e 6 d o 12 se sji] t e n s a m c o a c h z ty m s a m y m k lie n te m m o ż e p o w tó rz y ć z p o w o d z e n ie m p o m n ie j w ięcej sześciu m ie sią c a c h p rzerw y . W t e d y też u sta la się n o w y p la n c o a c h in g o w y i n o w e cele d o zrealiz o w a n ia . C o a c h , k tó ry u zy sk ał c erty fik at EQA E M C C , jest z o b o w ią z a n y d o o d b y w a n ia cyklicz n y ch su p e rw izji g ru p o w y c h lu b in d y w id u a ln y c h [ m in im u m d ziesięć g o d z in ro czn ie]. To w a ż n a in fo rm acja d la k lien ta i płatn ik a, gdyż o zn acz a w ysoki s ta n d a rd pracy; co ach d b a b o w ie m o rozw ój o so b is ty o ra z h ig ie n ę p sy c h ic z n ą i w k a żd ej chw ili m o ż e uzy sk ać w s p a rc ie lu b d z ia łan ie c o a c h in g o w e p rz y ro z w ią zy w an iu d y lem ató w , p ro b lem ó w , w ątpliw ości. M oże r ó w n i e ż o m ó w i ć d y l e m a t y k l i e n t a , j e ś li m a w ą t p l i w o ś c i c o d o k i e r u n k ó w d a l s z y c h d z i a ł a ń , efe k tó w p o d j ę t y c h ćw ic z e ń i te c h n i k o ra z p o tr z e b u je u p e w n ić się c o d o p o w z ię ty c h m o d e li działania. C o a c h i n g lu b m e n t o r i n g w p r e z e n to w a n y m p o d e jś c iu w ią ż e się też z d u ż ą liczbą ćw icze ń , w ty m ćw ic ze ń w p rz e strz e n i, n ie rz a d k o o c h a ra k te rz e d y n a m ic z n y m , r u c h o w y m , z ko

44

46

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

DEFINICJE COACHINGUI SESJA KONTRAKTOWA n ieczn o ścią sw o b o d n eg o p o ru sz a n ia się p o po m ieszczen iu . D latego w ażnym elem en tem jest p o czucie bezp ieczeń stw a i in ty m n o ści pracy. N ależy zadbać, żeby p o m ieszczen ie, w k tó ­ rym odbyw a się p rac a coachingow a, było p rz e stro n n e [u m o żliw iało sw o b o d n e ch o d zen ie, zm ian ę pozycji, ro zk ła d an ie rekw izytów ], odizo lo w an e o d reszty p rz e strz e n i. N ied o b re są pokoje lub sale z p rzeszklonym i ścianam i lub d rzw iam i, opett spuce o raz p o m ieszczen ia b ez otw ieranych okien. N ależy od p o cz ątk u relacji zadbać o u ży teczne w aru n k i lokalow e. P rzeszklone ścian y b ęd ą bud ziły sk ręp o w an ie co ach ce i zah am u ją jego ek sp resję w czasie ćw iczeń, w zbudzą też ciekaw ość biurow ych „p rz e c h o d n ió w ”. P o d o b n ie rzecz się m a z open space. W tak ich w aru n k ac h w ogóle nie należy pod ejm o w ać co ach in g u . N iezw ykle isto tn e jest n a tu ra ln e św iatło. Będzie o tym jeszcze m ow a w kolejnych ro zd ziałach . W iele ćw iczeń coachingow ych zw iązanych jest z w izualizacją. Jej k o n ieczn y m w a ru n k ie m , p rzy n ajm n iej na p o cz ątk u co ach in g u , jest d o g o d n e tło w izualizacyjne, czyli w łaśn ie n a tu ra ln e św iatło i o tw a rta p rz e strz e ń za najm niejszym ch oćby o k n em . P o d su m o w u jąc - u sta le n ia d o tyczące p a ra m e tró w co ach in g u są b ard z o w ażnym elem en tem całości p ro cesu , o k tó re należy z a ­ d b ać zaw czasu i p o in fo rm o w a ć o nich jako o k ry teria ch n iezb ęd n y ch do u zy sk an ia p o w o ­ d ze n ia w o ptym alnych w aru n k ach . K onieczne jest też u stalen ie sp o so b u i fo rm y gratyfikacji co acha za w y konyw aną p r a ­ cę. To b ard zo w ażny elem en t relacji. W m ojej k arie rz e zd arzy ło mi się już pracow ać za sym boliczne staw ki lub w zam ian za g raty fik acje b artero w e, ja k p o sz u k iw an ie d anych b i­ b liograficznych albo upieczo n e ciasto. G raty fik acja w takiej lub in n ej p o staci je st w ażnym elem en tem k o n trak tu . Płacąc, co ach ee bierze o d p o w ied z ia ln o ść za siebie, w łasne o c z e k i­ w an ia i aktyw ność. To jego m a teria ln y w kład w e w łasn y p ro ces zm iany. U zyskuje n ależn e m u praw o do sta w ian ia w ym agań za usługę, za k tó rą zapłacił, jako klien t. C o ach w ykonuje pracę, za k tó rą o trzy m u je h o n o ra riu m . To ró w n ież o k reśla relację. Jest to relacja w yłącz­ n ic zaw odow a, w p rzeciw ieństw ie d o tow arzyskiej, p rzyjacielskiej, p rzy p ad k o w ej, luźnej znajom ości itp. P ozbaw iając się tego elem en tu , w p ew ie n szczególny sp o só b u n ie w a ż n ia ­ m y znaczen ie co ach in g u i tym sam ym osobistego zaan g ażo w an ia k lie n ta w' p ro ces zm iany i wdasnego rozw'oju. P row okuje to u ru c h o m ie n ie silnego stereo ty p u : coś, co je st b ez p ła tn e lub n isko w ycenione, jest m ało wra rte albo n aw et zb yteczne, d lateg o rozdaje się to b e z p ła t­ nie. Koszt co a ch in g u jest trad y c y jn ie um ow ny. W arto je d n ak p am iętać o ty m , że o k reślen ie ceny co a ch in g u to p o śre d n io o k reśle n ie w artości u sługi, a tym sam ym usługodaw cy, czyli coacha. Istn ie je już po jęcie ceny rynkow ej co ach in g u . W arto je d n a k p am iętać , żc zawsze jest to p rze d zia ł o d - d o , w k tórym p lasując się jako co ach , o k reślasz ró w n ież jak o ść i n ie p o ­ w tarz aln o ść sw'oich k o m p e ten c ji, a także w pew nym sen sie w łasn ą sam o o ce n ę tych k o m p e ­ tencji i u m ie ję tn o ści.

45

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

DEFINICJE COACHINGU I SESOA KONTRAKTOWA

Ćwiczenie 2. Raport z sesji kontraktowej Tabela 1. Raport z sesji kontraktowej

Wstęp i informacje organizacyjne 1

Data rozpoczęcia

2

Ustalenia: czas sesji. liczba sesji. inne

3

Klient

4

Coach

Sesja 1. Ustalenie celó w globalnych dotyczących całego procesu coachingu. Zasady etyki coachingow ej i założenia dotyczące m odelu pracy coachingow ej Sesja kontraktowa, na której przedstawiony zostaje sposób pracy i m etody używane w modelu NBA. Kluczowe założenia coachingowe NBA oraz Kodu Etycznego EMCC: • Mamy wszystkie zasoby potrzebne do skutecznego działania, coaching partnerski je uruchamia. • Skuteczność potrzebuje energii osobistej, coaching partnerski odnajduje jej źródła. • Zmiana dokonuje się bez ocen i wartościowania ze strony coacha. • Zmiana dokonuje się zgodnie z celami, które aprobuje osoba coachowana. • Zm iana dokonuje się szybko i trwale, na podstawie wyłącznie wewnętrznych motywacji, wartości i przekonań osoby coachowanej. • Coach towarzyszy, inspiruje, zachęca, przekiorowuje uwagę klienta, jednak bez interpretacji i dyrektywo ości. • Generalnym celem coachingu jest zwiększenie dobrostanu i satysfakcji klienta w oparciu o wewnętrzną spójność.

46

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

DEFINICJE COACHINGU I SESJA KONTRAKTOWA

Ponadto coacha obowiązuje: 1. Tajemnica i poufność dotycząca przebiegu coachingu a. Pisem ny raport [jeśli jest oczekiwany przez płatnika] w ym aga akceptacji klienta, za­ nim trafi do płatnika lub zwierzchnika. b. Lojalność wobec klienta coachingu bez względu na własny kodeks wartości [z wyjątkiem sytuacji naruszenia prawa]. 2. Realizowanie standardów NBA i EMCC, w tym m odelu pracy coachingowej opartej na ce­ lach, efektach i prom ow aniu zm iany przy użyciu technik i ćwiczeń inspirujących. 3. Szacunek dla klienta w yrażony postaw ą zdystansow anego p artn era o em patycznym , tow a­ rzyszącym nastawieniu, pozbaw ionym ocen. 4. Udzielanie i otrzym yw anie konstruktyw nych inform acji zwrotnych odniesionych wyłącznie do obserwowanych „tu i teraz" zachowań, sytuacji i zjawisk.

Przedstawione zostają cele coachingu stawiane przed klientem24 przez płatnika2S lu­ b/i przełożonego klienta

Cele26 z pozycji płatnika i/lub zwierzchnika [prawidłowo postaw ione i zwymiarowan e lub przeformułowane]

Cele postaw ione przez sam ego klienta [prawidłowo postaw ione i zwymiarowane]

Spodziewane efekty [w kategoriach potrzeb i korzyści do osiągnięcia]

Prezentowane na sesji kontraktowej zasady etyczne, a przede w szystkim rozwojowe dotyczące coachingu będą sukcesywnie om aw iane w dalszych częściach książki, np. to, że m am y wszystkie potrzebne zasoby, żeby skutecznie działać i inne. Tym samym prezentujący je coach wobec klienta

" K lo - f o o o ch in g u - o s e ta o o a c h m a n a , o s o b a , k tó ra o d b y w a co a cH rtg . * P tiir ik o o ttM n u u « o t » Z i m M i . * * » o c v v .N f*) d l j m e ne d że ra M > in n e g o p ra co w n ica 2 ram ienia o rg a n to e ji. « ftótó w na |: C2CS£ I. C d o . ctcM y.

47

CO A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

DEFINICJE COACHINGU I SESJA KONTRAKTOWA i płatnika będzie posiadał potrzebną wiedzę i właściwe argum enty do uzasadnienia poszczegól­ nych tez wynikających z przebiegu całego kursu zawartego w niniejszej książce. Raport ma charakter otwarty. Może służyć do celów sprawozdawczych lub kontrolnych dla płat­ nika albo jako pom oc dla samego coacha. Wystarczy prowadzić trzy relacje coachingowe, by ilość informacji, em ocji, ćwiczeń była tak ogrom na, że bez notatek nie sposób ogarnąć całości i pamiętać wszelkie szczegół)' poszczególnych procesów coachingowych lub mentoringowych. Raport w pre­ zentowanym formacie znakomicie nadaje się na notatnik coacha. Może być również pom ocny dla coachce jako znakom ite narzędzie podsumowujące, jako podstawa Icedbacku lub jako świadectwo prześledzenia etapów zmiany, celów cząstkowych itd. Raport może mieć również formę czysto tech­ niczną, czyli być zapisem głównych wątków, użytych narzędzi i reakcji/odkryć/efektów' klienta. R aport m oże być stopniow o uzupełniany przez coacha w następnych dniach po sesji, ujawniając uwagi coacha na tem at klienta i zm ian, jakim podlega. W arto rów nież zaproponować klientowi w spólne w ypełnianie go jako odrębne ćwiczenie introspekcyjne, podsum ow ujące lub uzupełnia­ jące zasadnicze działania. Zdarzają się sytuacje, w których użyteczne dla cochec i procesu zmian będzie prow adzenie podw ójnego raportu. Jeden w ypełnia coach, drugi klient. W dow olnym m o ­ m encie m ożna wym ienić się raportam i, by potem je omówić.

Ćwiczenie 3. Raporty z kolejnych sesji

Tabela 2. Raporty z kolejnych sesji

Sesja 2. Data, głów ny tem at sesji 1

Cele na konkretną sesję

2

Zastosowane ćw iczenia i techniki

3

Kluczowe wnioski i odkrycia klienta

4

Uzyskane um iejętności lub konkretne efekty [w kategoriach potrzeb i korzyści]

5

Zadanie dom ow e

48

CO A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

CO A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

DEFINICJE COACHINGU I SESJA KONTRAKTOWA

CZĘSC I. CELE I EFEKTY

Sesja 3. i kolejne: Data, głów ny tem at sesji 1

Cele na konkretną sesję

2

O m ówienie zadań dom ow ych

3

Zastosowane ćw iczenia i techniki

4

Kluczowe wnioski i odkrycia klienta

5

Obserwowana zm iana

6

Uzyskane um iejętności lub konkretne efekty [w kategońach potrzeb i korzyści)

7

Zadanie dom ow e

R aport z sesji trzeciej i kolejnych nie różnią się od siebie. In n y jest jed y n ie rap o rt z sesji kontraktow ej i z sesji drugiej. Sesja trzecia i kolejne zaw ierają opis om ów ienia zadaii d o m o ­ wych [p. 2]. W cześniej zazwyczaj nic m a zadań dom ow ych. Pam iętajm y przy ty m , że zadania dom ow e, inaczej n iż w klasycznej edukacji, nie m uszą być p rzez k lien ta wy konane, są jed y n ie pretekstem do osobistych odk ry ć [będzie o tym m ow a dalej]. W arto je d n a k zw rócić uw agę na rezultat w ykonanego lub nie zadania i w nioski klienta z tego faktu. K olejnym now ym ele­ m entem - począw szy o d sesji trzeciej - jest O bserw ow ana zm ian a [p. 5]. W każdej pozycji rap o rtu użyteczne jest w pisyw anie krótkich zdań lub rów now ażników zdań. Zwięźle, tre śc i­ wie, lapidarnie, lecz z użyciem słów kluczy, czyli stw ierd zeń , idiom ów i sfo rm u ło w ań użytych p rzez sam ego klienta. To pom aga później odczytać i zro zu m ieć dy n am ik ę p roblem ów klienta, sposób przeżyw ania i rozu m ien ia p rzez niego spraw , a także pozw ala śledzić zm ian y w jego postaw ie. D obrą p rak ty k ą jest w y konyw anie ra p o rtu tuż po o dbytej sesji. U pływ ający czas zaciera w rażen ia, zw łaszcza k o n k re tn e sfo rm u ło w an ia k lien ta, a tym sam ym u p raszcza lub z n ie ­ kształca w arto ść poznaw czą ra p o rtu i jego w iary g o d n o ść.

49

C O A C H IN G I M ENTO RIN G W PI

CZĘSC I CELE I EFEKTY

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY Sesja pierwsza Mapa to nie teren Mapa to tylko fragment opisu terenu - wykonany zazwyczaj bardzo niestarannie. Te­ ren nieustannie się zmienia. Każda, nawet najdokładniejsza, mapa się dezaktualizuje. Nasz rodak hrabia Alfred Habdang Korzybski, twórca nowej dyscypliny naukowej, semantyki ogól­ nej1, naukowiec i badacz zjawisk kulturotwórczych, który większość życia spędził w USA, jest autorem powyższego stwierdzenia. W latach siedemdziesiątych XX wieku zarówno samą tezę, jak i odkrycia se­ mantyki przypisało sobie wielu trenerów, zwłaszcza znany z zapożyczeń Richard Bandler. O tóż jednym z bazowych twierdzeń Korzybskiego jest rozwinięcie właśnie lego cytowanego zdania. Po raz pierw ­ szy w historii pozwoliło ono postawić tezę, że wszystko, co wiemy na temat siebie i otaczającego nas świata, to mapy, czyli zapis, odzwierciedlenie, hipoteza. Korzybski słynął z wielokrotnie powtarzanego eksperymentu. Prowadząc wykład dla studentów, wyjmował puszkę z ekskluzywnymi holenderskimi ciastkami, które otrzymał od przyjaciół, i zajadał się nimi. Po chwili, reagując na łakome spojrzenia nie­ których uczestników wykładu, szczodrze częstował ciasteczkami, komentując ich wyśmienity smak. Kiedy poczęstowani zaczęli je z apetytem zajadać, chwaląc europejski wypiek, Korzybski oznajmiał, że ciasteczka to karma dla psów z amerykańskiego hipermarketu. Ponoć zdarzyło się, że kilka osób na tę wieść zwymiotowało. Wówczas profesor, nadal zajadając się smakołykami, zmieniał wersję, mówiąc, że to jednak prawdziwe ciasteczka, z tym że nie holenderskie, lecz upieczone przez jego żonę.

Mapa to obraz sytuacji, jaką tworzymy sobie w głowie pod wpływem sugestii, bodźca zewnętrz­ nego czy też na skutek wzorca lub nawyku. Znaczącą cześć map od dawna umieściliśmy w bibliotece naszego umysłu lub, co trafniejsze, umieszczono nam. Tymi, którzy nam je umieścili, byli nasi rodzice, rodzina, środowisko wychowawcze, opiekunki, nauczyciele, wychowawcy, księża, znajomi, wrreszcie przypadkowe osoby. Nowe mapy są dodawane lub uzupełniają stare, istniejące. Korzybski mawiał, że menu w restauracji to nie to samo, co danie. Menu budzi skojarzenia, uruchamia wizualizację dania lub wrażenia smakowe, węchowre, a nawet dźwiękowe, co również jest możliwe w przypadku jedzenia [np. skwierczenie tłuszczu na patelni], wreszcie wywoła nieświadomy efekt ślinienia, soki trawienne zaczną być wydzielane, pojawi się apetyt. Danie może nas niemile zaskoczyć: będzie zupełnie inne od jego mapy w głowie, trochę inne lub tylko w części sprosta wyobrażeniu. Może nas również mile zaskoczyć, nawet przewyższając spodziewany efekt. Jednak zawsze mapa jest czymś zasadniczo róż­ nym od dania. Zapis w' bibliotece naszych myśli jest jedynie wyrywkowym lub uogólnionym, lub też nadm iernie uszczegółowionym obrazem sytuacji. Jest wyłącznie fragmentem opisu terenu. Co więcej, nasze środowisko wychowawcze nie tylko było autorem większości naszych map, zwłaszcza tych p o d ­ stawowych dotyczących opisu świata [jedzenia, własnego ciała, seksualności, wypoczynku, pracy, tego, kim są ludzie i społeczność, jaki jest świat itd.], ale nauczyło nas, jak tworzyć mapy. Sem antyfca cgtM na. k o n c a p c p tia z o fic z ro -s o c ja ta g c z ru . która m z w n li s n o d W d w id a e s ty c h XX w e k u : g ó r n y m n -rte m p | z a n te rc e a tw iń byt p rz e d e w s z y s tk rn » p tfv r .ozyka n a ¿ A iid e m c fó lu dzką o raz rroUwość p rz E k s z ta k » ria tcęyi w o s lig « ¡m a n tyle o g ó ła c j u ze to w e n ie je żyka m o że b y ć S rw W e m d o iiz r fr c w e r ia r ó w ic ? ft w ila . szerzej I f p . v *\w m iiJ « > v y .p V e n ^ W o c * y l.v S rm v ,Z yka_og% C3% B3kva (ts ris ja w d r t u 6 i p c a SWOI ż o b ic z l.* ż e . K c rz y tis * A ., & r i i y An fi.fiW iucA d i. to Ato» >AAstOiftfe»' >S yste m s a r W G ei «w rfS e m w i¿es. tnefltute o t G en e ral S o tru n tó s , 1994 K orzybski A .. M a r t oor.1o ' M m v . t r / . tn s tltiio cf G en a ra S e m m fic s , 1950. p o C w r a j rtiw n e ż : e n p . W M K g e n e ra lse m a n fc 8 .a rg (e rris ja w d n iu 06.07.20101.

51

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY Jesteśmy ssakami, które nauczyły się narracji, kreowania opowieści o sobie i otaczającym święcie. Nie tylko opowieść decyduje o tym, jak postrzegamy, zapamiętujemy i rozumiemy [interpretujemy] rzeczywistość i siebie samych. Istotny jest również sposób jej powstawania i przechowywania, a potem przywoływania z biblioteki pamięci. Częścią mapy są także jej zniekształcenia, pomyłki i przekłamania wynikające tak z czynników obiektywnych [hałas, oświetlenie, pośpiech itd.], jak i obiektywnych [zmę­ czenie, okulary, aparat słuchowy, przeziębienie itd.]. Każda mapa jest fragmentaryczna. Wystarcza chwila nieuwagi, spojrzenie na ekran komórki, by utracić dane. które ktoś inny w tym samym miejscu i czasie spostrzegł i utrwalił w pamięci. Każda mapa tej samej sytuacji stworzona przez innych ludzi jest inna. Zawiera inne szczegóły, inne fragmenty, a jeszcze inne pominęła lub zniekształciła. W zależności od tego, jak zostaliśmy nauczeni budowania map i jak jesteśmy wyposażeni biologicznie [np. wady wzroku, słuchu itp.; tendencja do częstszego operowania słuchem albo wzrokiem przy odbieraniu bodźców; wyćwiczona koncentrac­ ja na szczegółach lub jej brak itd.], taką budujemy mapę. Inna powstanie w głowie kucharza, który' przygotowuje potrawę po raz setny', inna w głowie kelnera, jeszcze inna u klientów w zależności od upodobali kulinarnych. Ktoś, widząc danie z móżdżku cielęcego, pomyśli: co za pyszności, inny poczu­ je obrzydzenie, a jeszcze inny współczucie dla zwierząt lub nawet złość. Doświadczenie pokazuje, że większość ludzi uznaje swoje mapy za obiektywne - lub co najmniej dające się zobiektywizować - i podzielane przez ogół rozsądnych, racjonalnych ludzi. Sądzą, że ich poglądy to jedynie prawdziwe, lustrzane odbicia rzeczywistości. Nie podejrzewają nawet, że ich mapy są zlepkiem przypadkowych obrazów, dźwięków i odczuć, chwilowej uwagi, zakłóconego i zniekształ­ conego odbioru, iluzji i oderwanych fragmentów, z których ich mózgi stworzyły ciągłość, nadając im uzasadniony', logiczny i racjonalny kształt, wymiar, obraz. Nasze mózgi pracują nad stałym budowa­ niem ciągłości, z tych urywków tworzymy całe rozbudowane historie o sobie i świecie [narracje], p o ­ przez które nadajemy sens i znaczenie pojedynczym mapom zarchiwizowanym w naszych głowach. Ta wr istocie interpretacyjna praca mózgu, która odbywa się nieustannie, jest zaw-sze opóźniona w sto ­ sunku do bodźca, a ponadto zawsze jest postinterpretacją mapy, czyli postracjonalizacją:, wtórnym nadaniem znaczenia temu, co układ nerwowy poprzez ciało odebrał, a czemu mózg nadał znaczenie, chroniąc spójność narracji. Spójna narracja, w której nowe bodźce, a tym samym nowe mapy są doda­ wane do starych, tworzy nasze ukryte wzorce, a przez nic zręby osobowości. Mapa jednak to nie teren. Rzeczywistość zawsze jest inna niż jej fotografia i różni się od interpretacji tejże fotografii. Ponadto teren stale się zmienia. Żyjemy w dynamicznym otoczeniu, sami podlegając dynamicznym zm ianom fizycznym, biologicznym, emocjonalnym i psychologicznym. W zasadzie ł

S tratą ko m fo rtu w fp o r .i p o s tra c jc n a liz a ^ Ł To r r a iM n c m . daą ło v.;irz.v:z t . R j r ie b ył t w n p n łra & n y . że m m y ju ż w s z a le p c r itó n y żplty kraw at, a " z e d koro r łe t sztu ćcó w n i n p s ą m m n p p rz yd a • tan p o b a lm y z n a te tt p o l . * c e ¿ lo s la lo e z m ile ó ć a rg u m e n tó w U h w ym ó w e k n i potw ierd ze n ie s l i s 2n ofc:i w lis r e id e c y z j. ta is z trrrysł n e lu bi czu ż d y s - z y r tn a i i ł-usarasjl z p o w o d u p r.p em n e yr.h przez s e r ie r / n ir w . (csz z rn n ć w szystko , c o trz e b i, ZEby .ro z w u ć w ą tp iw o ć d ' I za tu szo w a ć btądy, 2m -ic|8Z>P p o c zu cia w n y . D la te g o c b ą rtie s li r b . i p o r a ł posłniĄ O n d iz a c ji; D c r n c w c z M . Coachżt*}, czy* ra s is u a c j» o sobw oścj. W arszaw a 2008. W jw m t ic w o G t J. p a s z ł.*tżo - h ttp ć o a c h n g .lo c u & r ł 201002 t^ c z a s n a z . T i. r . y {e m is ji w d f iiu 0 e 0 ż 2 0 ''0 l

52

C O A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY wszelkie mapy, czyli zapamiętane i przetworzone oraz zarchiwizowane informacje, już w momencie ich zapamiętywania są nieaktualne. Nie tylko z racji zniekształceń, o których mowa była wcześniej, ale również z powodu zmieniającego się otoczenia. Budowa naszego układu nerwowego, który w y­ tworzył zdolność dokonywania złożonych opisów, decyduje o tym, że rzutujemy przeszłe, nieaktualne mapy na nowy, zmieniony teren. Im bardziej ten mechanizm jest sztywny, pozbawiony elastyczności, tym częściej nieaktualne, fragmentaryczne mapy mają być przewodnikami po zmienionym otoczeniu. Niechybnie grozi to katastrofą. To jeden z punktów wyjściowych coachingu. To także jedna z przyczyn klęsk i niepowodzeń konserwatystów poznawczych.

Ćwiczenie 4. Szuflada 1. Wybierz szufladę w biurze lub w domu, która posłuż)' do ćwiczeń, ale na razie do niej nie zaglądaj. Wybierz taką, w której znajduje się sporo różnych przedmiotów (ponad 20]. Możesz szufladę zastą­ pić skrzynką z narzędziami albo pudłem ze szpargałami. 2. Teraz ustaw zegarek na 15 sekund i kiedy będziesz gotów, przejrzyj dokładnie zawartość szuflady. 3. Po upływie 15 sekund zamknij szufladę i zapisz, co zapamiętałaś z jej zawartości. 4. Następnie otwórz szufladę i zapisz obok pominięte rzeczy. 5. Teraz zaproponuj zabawę z szufladą co najmniej pięciu osobom. Każda po kolei niech wykonuje ćwiczenie według punktów 1-4. 6. Porównajcie rezultaty. Każdy z uczestników z pewitością zapamiętał nieco inny zestaw przedmiotów. Niektóre został)' pominięte. Jedni zapamiętywali więcej, inni tylko kilka. Niektóre osoby układał)' przedmioty w pewien system, inne zapamiętał)’jedynie te leżące na wierzchu albo najbliżej. Omówcie wnioski. Mapa w głowie to nie teren. W głowach pojawiają się różne mapy terenu. Teren też nie jest stabilny. Każde trzaśnięcie szufladą nwże zmienić jego konfigurację. Wyciągnijcie wnioski Im więcej ich zauwużysz, tym więcej dowiesz się na temat zdolności percepcyjnych ludzi i swoich własnych.

Ćwiczenie 5. Mapa miasta 1. Wybierz znane miejsce w twoim mieście lub okolicy [rynek, główny plac, miejsce spotkań]. 2. Zaproś do ćwiczenia jak największą liczbę uczestników [przyjaciele, rodzina, w spółpracow ­ nicy]. W ystarczą już trzy osoby, żeby św ietnie się bawić, jednak efekt jest większy, im większa liczba uczestników' bierze udział w ćwiczeniu.

53

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC L CELE I EFEKTY 3. Wszyscy jednocześnie narysujcie wytypowane przez ciebie miejsce na komendę: „Narysuj, z naj­ większą ilością szczegółów (na przykład), rynek Starego Miasta, tak jak go zapamiętałeś”. 4. Porównajcie rezultaty. Szukajcie wniosków. Im więcej wniosków' zauważysz, tym więcej d o ­ wiesz się na tem at zdolności percepcyjnych ludzi i swroich własnych. 5. Każdy element rzeczywistości zauważony, zapam iętany i włączony do Twojego Systemu Rze­ czywistości - uznawanej dotąd za obiektywną - podlega zniekształceniom i wybiórczości. Może pojawić się percepcja tunelowa1, w której tylko pewien typ informacji został zapisany, możesz zauważyć generalizacje i tylko ogólny obraz sytuacji, pozbawiony szczegółów. Pojawi się em ocjonalny stosunek do zapamiętanych faktów albo całkowicie techniczny. Im więcej map porównasz w tej zabawie, tym dobitniej przekonasz się, że nie powtórzą się dwie identyczne. Przeprowadzałem ten eksperym ent setki razy w różnych grupach, z tym samym punktem od ­ niesienia. Przez pewien czas archiwizowałem mapy narysowane w czasie eksperym entu. Nigdy nic powtórzył)' się mapy tego samego terenu, które miałyby choćby 10 elementów identycz­ nych. Każda sytuacja, każdy fakt czy też przeżycie podlega m niej więcej tym samym regułom, co w' naszym eksperymencie. Dodajmy, że silne em ocje wyostrzają wszystkie mechanizmy, któ­ re odkryłaś w' czasie ćwiczenia. Mapa w' głowie to nie teren. Mapy dwóch ludzi odnoszące się do tego samego wydarzenia zawrsze się różnią, tak co do zapamiętanej treści, jak i funkcji, które pełni zapam iętana „rzecz” w całym systemie stworzonym w mapie danego człowieka.

Ćwiczenie 6 W drodze do zm iany 1. Rozejrzyj się wrokół siebie. Zwróć uwagę na przedmioty, potraw)', książki, osoby, krótkie wspo­ mnienia przeżytych niedawno sytuacji itp. 2. Dokonaj oceny dziesięciu takich elementów, zaczynając od słów': „To jest...” lub „To był..." Na przykład: „To jest mdłe jabłko, z pomarszczoną skórką, smakuje trochę jak gruszka, trochę jak karton”; albo „To był koszmarny wieczór, uciekł m i autobus do dom u. a profesor na wykładzie strasznie nudził” itp. Wszystkie oceny zapisz. ‘ W .,1zcne im e to w B {ftm naf rfs x *i) - te rm o le n m a d w a ja kie z rw -z n o c , w p ierw szym o k ra d a stan , w k k t y n w id z o n e o rw o d a w e irtv> a znacz­ n e j ro d ..k q i u h za n ikow i (w idzialny p o z e s ta p ty k o o cra z p ro je kto w a n y n a centralna c a q ś ć a a ło ó w k i). K im n san p s t używ any ¡ M r u k rów nież w maczBnki m a ta icryczn ym , kie d y o p s u ja d a s n y d o g m a tyc zn y sp o só b m yśle n ia, R c b c r A S , R cfccr E S , S & m t>* p s y c to to jtr, W arszaw a 2U08. S C H O LA R , s. 818. b liskie znaczenie z p o łc ie m » u re n m a i w r i n to r: toro w an ia r o z u m a m ¡ e s ja ko wprowadzEne s u g e s ti. wyzw.a. r « o kre ś la n ych w s p ry m ie ń ta p o m o c ą o k re ś b n y th w ska zó w e k, o d b y w a się c n o p o z a tw fM o m c & Ń !; M dtaołm G iadw d w sw e io kff.ąźo e BtysM Potąga p a e a u a a cp i& a l B adania j r m a B argha, kJCxe d otyczyły w L iź n e te ro w an ia fp n m n g i. n.a U niw ersytecie w N o w ym J a k u p rz e p ro w a d zo n o e k s p e ry m c -t cfco k g a b n e tu B a rg lu ; b a d a n y m byty d w ia g ru p y studentów; kaórym rozda n a te k s ty z ZBSSawami w yrazów, s tu d e n c i z p ierw szej g iu p y otrzym ali te st. w którym im c s z c z n - n w yra zy .a g re s y w n e ", . n a p r z e m y " . .ś m ia ty". .z ć M ó c a i": ssu d e rw z d ru g ie j g re p y o trzym a * jg s I z w yra za m i .s z a c u n e k ", .ta k s o w y ', .c e n ć ’ . . d r r p r w c ': p o z a k e ric z e n u tBSlu B łu d a n d m ie l p rz e jś ć kcryiarzG m d o o s o b y o d p o w to d d d n e j t a e ksp e rym en t p c p ró ś k i 0 n .ts ło m e Ł i . l i r i . r eksp e rym en t z o s ta łZ rrQ .n izrsv .irry la k. a b y s łu d e n o z .i każd ym ra z e m m is ie l czskaC n a n a s tę p n e z a d a n e . za k a ż d y m r.ize m B arg h b ył zajęty ro z m o w ą zo swo,.a a systen tką I . n o m ia ł c z a s u ", a b y p-zck-azac ko le jn e z a d a n e stud e nto w i: w y « e ksp e rym en tu byty za ska ku ją ce , o k a z a ło tv, b ow ie m . iz stud e nci, którzy rozw iązyw ali .u p r z o jm / o s i. d a r p łw ie s M i p o d d rzw iam i, czekają.-, z u s m o c h o m . a ż kto ś ich p rzy.m ic: z k d d stud e nci z p ie rw s z y g tu p y h y i d u ż o b a rd z ie j .asertywni, o dw a żn i, klce rw . G ttd w tJ I M , Btysk' P W rjsp p rzo c zu cw , K ra k ó w 2037. Znak. s iii-k k i.

54

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC L CELE I EFEKTY 3. Wyobraź sobie, żc jesteś antropologiem, badaczem, który zamiast oceniać stara się jak najwięcej dowiedzieć. Nie włącza osobistych kryteriów, gdyż wtedy zaciemni obraz i niczego się nie dowie. Przeciwnie, podchodzi do zagadnienia, jakby nic o nim nie wiedział. Teraz przy każdym ocenio­ nym elemencie zapisz pytania: Jakie to jest? Co z tego wynika? O czym mnie informuje? 4. Możesz też wyobrazić sobie, żc stawiasz pytania z pasją i energią poznawczą dziecka, które potrafi zasypywać dorosłych setkami pytań. 5. Postaraj się opisać każdy element z listy, odpowiadając na pytania, tak jakby przedstawił to obiek­ tywny antropolog kulturowy. 6. Kiedy lista będzie już kompletna, zadaj sobie pytanie: jaka jest różnica pomiędzy oceną a opisem? Co odkrywasz, dając sobie szansę na „antropologiczny opis" zamiast oceny?

Część druga ćw iczenia 1. Teraz pomyśl o pięciu osobach, które poznałeś w ostatnim czasie. 2. Zapisz swoją ocenę tych osób. 3. Teraz zadaj sobie kolejne pytania, odnosząc je do konkretnych osób: a. W jaki sposób oceniłem tę osobę? Zwróć uwagę na kryteria i przymiotniki, którymi się posłużyłeś. b. Czego mógłbym się dowiedzieć o tym człowieku, gdybym zamiast oceny uruchomił postawę antropologa? c. Teraz do tych samych osób zastosuj opis odniesiony do faktów: Ocena = Nie podoba mi się głupawy uśmiech na tej pucułowatej gębie i to, jak ostenta­ cyjnie wpatruje się we m nie ten natrętny facet. Opis odniesiony do faktów - Ten człowiek lekko się uśmiecha. Nie znam powodu tego uśmiechu i dlatego jestem zaniepokojony. Człowiek ma okrągłą twarz i uważnie się we mnie wpatrywał przez moment. d. Czego nauczyło m nie spotkanie z tym konkretnym człowiekiem? Swoje odkrycia zapisz.

Ćwiczenie 7 Przyjaciel/nauczyciel 1. Załóż n o tatn ik d o ćw iczeń, m oże to być zwykł)' zeszyt, i podziel stronę na trzy kolum ny/ rubryki: O soba, Przyjaciel i Nauczyciel. 2. O d dziś przez tydzień spotykając się z ludźm i [zarów no znanym i, jak i obcym i], zadawaj sobie pytanie:

55

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY a. W jaki sposób dana osoba m ogłaby być lub była m oim nauczycielem? - odpow iedź zapisz. b. W jaki sposób d an a osoba m ogła być lub była m oim przyjacielem ? odpow iedź zapisz. 3. Każdy dzień podsum uj refleksją. 4. Kiedy częściej zaczniesz się interesować ludźm i, poznawać ich, opisywać ich zachowania, niż ich oceniać, wtedy rozpocznie się prawdziwa coachingow a zm iana - m oje gratulacje! Stopniowo ludzie staną się twoimi sojusznikam i, a ty ich prawdziwym znawcą i przyjacielem. 5. Kolejny krok będzie jeszcze bardziej rozw ojom '. Przestaniesz oceniać zw ierzęta, p rze d ­ mioty, w ydarzenia, sytuacje, a zaczniesz być z nim i w relacji. Staniesz się antropologiem w łasnego życia i sm akoszem każdej chw ili, a w tedy okaże się to bardzo łatwe na co dzień. M echanizm b u d o w an ia m ap, a z nich całych opisów i złożonych n arracji [in te rp reta cji] jest specyficzną ludzką cechą. Jako je d y n e ssaki m am y sa m o św iad o m o ść i stru k tu rę o so b o ­ w ości, a m ózg jest je d y n y m org an em w e w szechśw iecie, k tó ry p ró b u je zro z u m ieć i p o zn ać sam siebie. Jednak n ie k tó re m ózgi u tk n ę ły p o m ię d zy w łasnym i o p isam i rzeczyw istości, w ciąż kultyw ując n ie a k tu a ln e mapy. D latego je d n o ze stw ie rd z eń przypisyw anych M ilto ­ now i H. E ricksonow i m ów i, że o naszej sk uteczn o ści d ecy d u je n ie n ajb ard ziej sztyw ny, k o n se rw aty w n y elem en t osobow ości, ale najbardziej elastyczny.

Pamiętaj o tym, że: • M apa to je d y n ie o p is rzeczyw istości zg o d n y z w ew n ętrz n ą k o n cep cją św iata o d zw ie r­ cied lo n ą w p am ięci d anej osoby. • W iększość ludzi w ierzy w o b iek ty w n o ść m apy i naw et nie przy p u szcza, że zapis w m a ­ pie ich um ysłu jest tylko złu d ze n iem i w yborem przypad k o w y ch elem entów . • M apa to nic teren. • M apa jest zaw sze zw iązana z rolą. W zależności od tego, czy ja d ą c na p rzy k ład ulicą Stalow ą w W arszaw ie, byłeś ta k só w k arzem , pasażerem czy p rze w o d n ik iem po m ieście, inaczej zap am iętasz w szelkie szczegóły, inaczej, jeśli d o jd ziesz n a S talow ą n a p iech o tę, a jeszcze inaczej w tedy, gdy p rzyjedziesz tram w ajem . In aczej, gdy zm ierzasz d o b an k u , żeby w ypłacić p ie n iąd z e na w ym arzony sa m o ch ó d , inaczej, żeby spłacić d łu g i. Rola zm ie n i tw oją p erc ep cję dość radykalnie. • Mapy w ew nętrzne w spierają się, uzupełniają, ryw alizują lub są w konflikcie. Jeśli jesteś ta k ­ sów karzem jadącym na Stalową [pierw sza ro la|, koncentrujesz uwagę na spraw nej jeździe przez m iasto i om inięciu korków, sym patycznej obsłudze klienta i bezpiecznej jeździe. Jeśli jednak wieziesz zapalonego kibica i sam jesteś kibicem piłkarskim [druga rola], włączą się in n e obszary do rozmowy. D roga straci na znaczeniu, na plan pierw szy w ysunie się piłka nożna. Jeśli jed n ak twój pasażer kibicuje innej drużynie, tw oje role taksów karza i kibica znajdą się w konflikcie. Jedna każe ci być uprzejm ym , druga okazać niechęć i rywalizować z kibicem wrogiej drużyny. Ten konflikt zm ieni budow anie m apy sytuacji. Z aczniesz jechać ostrzej, być m oże trąbić na innych kierowców, m ożesz być bardziej opryskliw y dla pasażera

56

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY i w efekcie nic w ydać m u drobnych po skończonym kursie. W innym w ypadku rola kibica, który w iezie fana tego sam ego klubu, m oże w spierać rolę taksów karza. W tedy zaparkujesz w dogodnym dla klienta miejscu, dasz m u rabat, a twoje w ew nętrzne zadow olenie w zro­ śnie. Podobnie jest z każdą in n ą sytuacją życiową lub zawodową. To konflikt lub wsparcie ról, które przeżyw asz, decyduje o tw oim zachow aniu i d o brostanie lub jego braku, n iek o ­ niecznie zaś ludzie, z. którym i się spotykasz. Ty definiujesz siebie w sytuacji, w m niejszym stopniu sytuacje definiują ciebie, tak było w dzieciństw ie, ale ten etap m asz już za sobą. • M apy są tylko zn iek ształco n y m i fra g m en tam i o p isu teren u .

Pamiętaj rów nież, że twój klient m a niem al zawsze odm ienną m apę od twojej. Zgadzają się co najwyżej szczegół)' i ta zgoda początkowo jest w ynikiem kom pletnego przypadku. W czasie sesji coachingowej wchodzisz w świat narracji i m ap twojego klienta. Pamiętaj: • M apa to opis JEGO rzeczywistości, czyli twojego klienta. • Drugi człowiek w ierzy w obiektyw ność własnej m apy i nawet nie przypuszcza, że m apa jest niepow tarzalną iluzją w ytw orzoną w jego głowie oraz że ludzie m ają różne mapy. • M apa jest zawsze związana z rolą. G dy klient zm ienia rolę lub ją inaczej definiuje, zm ienia się jego mapa. Inaczej widzi proces produkcji operator maszyny, a inaczej ten sam operator, który został brygadzistą. • Mapy dwóch osób wspierają się, uzupełniają, rywalizują lub są w konflikcie. Kibice tej samej drużyny m ogą na podobieństw ie m ap zbudować całkiem niezłą relację. W ich m apach to W is­ ła Kraków albo FC Barcelona są najlepszymi drużynam i. Jednak, gdy na terenie zawodowym ci sam i ludzie różnią się rolami, jeden jest na przykład kontrolerem jakości, a drugi o perato­ rem maszyny, ten sam proces produkcyjny będą postrzegali zupełnie inaczej. Może dojść do konfliktu na tem at przyczyn pogorszenia jakości w czasie produkcji. • Mapy są tylko fragm entam i opisu terenu, z którego różne osoby wyławiają do pam ięci różne, często przypadkowe fragmenty. • Teren się ustaw icznie zm ienia. Stabilność jest potrzebą naszego um ysłu, ale fikcją, jeśli ch o ­ dzi o otaczający nas św iat, który'jest w stałym , dynam icznym ruchu. Sztyw ność m ap często nie pozw ala zauważyć, że okoliczności zewmętrzne dotyczące faktów i ludzkich zachow ań daw no uległy zmianie. Zatem z uwagi na predyspozycje osobiste spostrzegamy te same fakty i wydarzenia inaczej. Już w la­ tach pięćdziesiątych dwudziestego wieku w USA przeprowadzono słynne badania nad zapamiętywa­ niem 1. Okazało się, że przeważająca większość ludzi zniekształca percepcyjnie oczywiste fakty, i to do tego stopnia, że świadkowie wypadków samochodowych pytani o kolor samochodu sprawcy, np. żółty, już po jednej godzinie podawali zielony, czerwony lub granatowy. Nie pamiętali ani koloru aut. ani nawet liczby samochodów uczestniczących w zdarzeniu. Chciałoby się rzec: „'Po niemożliwe!”, a jed* /n ff c a z i.itr c n .i ■M u c y r w r ie r r ix > i by£ w y n to o m s in e g o .10 z a n n e m r .iy w J n n g o ¡»v>wonnago sze se m . te ka m . b ra kie m s n u j. tafcie , n y n o s p o s tr z n a r u ' sta n a w ia cie ka w y p m b o T t. p o n o w a z s a m o s p o s ira o e riD w yd a je s ą p or.ho.1ac z .w n ę trza g ta w y '. a n o z o tc c z r m . R ober A .S .. fie fte r £ S , S to u n * p s > c ta t y n . W ,irsz.w M 2006. S C H O LA R , s 732—733: p a trz M ^żc h ttp .v c h rw in i.p d ity k a .p t' art k3o-co-p*> rrie sa < ho c-n io-fM m o ta .4 2 S 79 S .H rT l ( o r r is n w d r iiu Cfc 0 8 2 0 t0 i

57

C O A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚCI CELE I EFEKTY nak zniekształcenia pcrcepcyjne, czyli przeinaczenia zapamiętanych informacji i obrazów, są faktem. Daniel J. Simons z Uniwersytetu Illinois’ w 1999 roku przeprowadził słynny już eksperyment z dwoma zespołami grającymi w piłkę. Szokującą osobliwością, której ponad 85% badanych nie rozpoznawało przy pierwszym obejrzeniu eksperymentu, było nagłe pojawienie się wśród graczy postaci przebranej za goryla, co wskazuje na wszechobecność zjawiska częściowej percepcji, zniekształceń, usunięć, wi­ dzenia peryferyjnego i tunelowego. Innym zjawiskiem z tego obszaru, odkrytym przez Irvina Rocka, jest ślepota nieuwagowa*, zwana też ślepotą na zmiany. Polega na niezdolności dostrzeżenia krótkiego bodźca w sytuacji, gdy uwaga skupiona jest na innym bodźcu. W jednym z eksperymentów badacz prosił osoby badane o policzenie obiektów na prezentowanym kilkusekundowym filmie. W tym czasie za ich plecami badacz bezszelestnie zamieniał się ze swoim kolegą. Po chwili pytanie o ilość obiektów zadawał już inny naukowiec. Podmiana postaci przechodziła niezauważona, nawet jeśli dwaj mężczyź­ ni znacząco różnili się kolorem skóry i wyglądem. U ponad 75% badanych potwierdzone tego rodzaju zjawisko. Dodajmy, że ślepota na zmiany ma tendencję do narastania wraz ze zmęczeniem osoby ba­ danej. Wówczas bodźce trwające dłużej również są niezauważane. Podobnie znakomite eksperymenty programuje również Richard Wiseman, publikując je na sw'ojej stronie oraz w' licznych publikacjach . Tego rodzaju doświadczenia znane są w psychologii eksperymentalnej od dziesięcioleci, jednak w na­ szym codziennym funkcjonowaniu pozostają niezauważone, a często nawet przez specjalistów igno­ rowane. Świadomość ich występowania ma kolosalne znaczenie dla uważności na drugiego człowieka. Spójrzmy na kilka klasycznych efektów wizualnych. Rysunek 2. Z łu d zen ie Z an fo rlin a

Z łu d z en ie Z an fo rlin a - o k reślen ie p o ch o d zi o d nazw iska w łoskiego p sychologa M ario Z an fo rlin a, k tó ry ja k o pierw szy o p isa ł je w 1967 r. - je st blisko zw iązane ze złu d zen iem B aldw ina i p ra w d o p o d o b n ie także ze złu d ze n iem M iillera-Lycra*. K tóry o d cin ek jest dłuższy: A czy B? O czyw iście oba są rów nej d łu g o ści, choć w pierw szej chw ili m o żem y m ieć silne w rażen ie, że o d cin ek A jest krótszy. '• r p w w w .y c w tifc e c c m v a i IcK > ,'- vJGE?36U2AA/r>, ht-p w v w y o tfU b a c a r r tw a lc h T v - P>\feUr R * n rM E ( c m ts v u v o tiu a > 0 8 2010.i * p O tfW ttjR e b e r A .S ., Ftetwr E S.. S2 fratoeclPeicepKH), C .im rn .-p je 1997. MIT Press. ftx d A u a j M 2 h ttp V w A .q u irk o fc j& io o m (a m tó la w d r ilii 06X 182010) o r.i2 W ls im m R.. O zito )»io g rti. W a rsza w a 2010. W y d tw a a w o W A B cr.az segaz 69 £ a
58

C O A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC I CELE I EFEKTY R ysunek 3. Z łu d z en ie kw adratów

Z łudzenie pustych kw adratów (hollow squares illusion), tzw. złu d zen ie T aylora-W oodhousc o p isane p o raz pierw szy w 1980 roku p rzez brytyjskich optom etrów , S to ep h en e P hilipa Tay­ lora i Joy M argaret W oodhouse”. N ieo d p a rcie nasuw a się w rażen ie, że kw ad raty zw ężają się w p raw ą stro n ę, a p rzecież są k w ad ratam i, czyli m ają rów ne boki. Rysunek 4. Z łu d z en ie P onza

/ Z łu d z en ie P onza - nazw a p o ch o d zi od nazw iska w łoskiego p sychologa M ario P onza, k tó ry ja k o pierw szy o p isał je w 1913 ro k u 10. Tutaj n ato m iast m am y w rażenie, że p o zio m a linia zn ajd u jąca się wyżej jest d łu ższa, m im o żc o b ie są rów ne. * Tam że, 8 .9 2 7 . l) Tamże, s 926.

59

C O A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC T. CELE I EFEKTY R ysunek S. Z łu d z en ie k o ry tarza ( co rń d o r iü u sio n )"

O sta tn i żo łn ierz w ydaje się najwyższy, a pierw szy najniższy. O czyw iście w szystkie trzy p o staci są tej sam ej w ielkości. Rysunek 6. Z łu d z en ie M idler-L yera

Z łu d z en ie M idler-L yera - opub lik o w an e w p ię tn a s tu w ersjach w b iu lety n ie „Z e itsc h rift fü r Psychologie" p rze z n iem ieckiego socjo lo g a F ranza C a rla M üller-L yera (1889 r.)IJ. 'l-nan. &.921. ,J t m ż B , s 923

60

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY K tóry odcinek jest dłuższy? Pojaw ia się w rażenie, że odcinek A jest dłuższy od B, tym czasem daszek strzałki A otw iera w zrok na przestrzeń, co daje złudzenie długości, daszek zam knięty ogranicza przestrzeń, co prow okuje w zrok do zam ykania pola i daje złudzenie ograniczenia, krótkości. Zatem pow tórzym y: odm ienność percepcyjna, różnice w zapam iętyw aniu, a następnie in ­ terpretow aniu taktów nic w ynikają na ogół ze złej woli odbiorcy, ale z ograniczenia ludzkiego um ysłu, którem u podlegam y wszyscy w m niejszym lub większym stopniu. O d m ien n o ść p o ­ strzegania długości, form geom etrycznych, a także sm aków lub kolorów to jedynie czubek G óry lodowej. Ktoś w idzi kolor łososiow y i taką nadaje m u nazwę, ktoś inny powie, że to ciepły kolor różowy, a trzeci, że krem ow y pom arańcz. Kiedy ktoś w tw oim tow arzystw ie pow ołuje się na znakom ity, „najlepszy w świecie sm ak” zupy pom idorow ej swojej mamy, mówi w gru n cie rze­ czy: „M oje kubki sm akow e i odpow iednie stru k tu ry pam ięci zw iązane ze sm akiem , kolorem i węchem zapam iętały inne b odźce1' niż ty. Bodźce zapam iętane i pow tarzane przez lata przy okazji jedzenia zupy m am y tak bardzo m i się utrwaliły, że są dla m n ie w zorcem najsm aczniej­ szej zupy pom idorow ej”. Nie m a tam nic innego, jak tylko pam ięć bodźców i silnie utrw alony w zorzec, nie m a lepszej lub gorszej zupy, jest twoja percepcja tej zupy. W bardziej skom plikow anych sytuacjach, złożonych z wielu bodźców i faktów, usuw am y szczegóły, zm ieniam y i przekształcam y inform acje, zapisując je we „własnych system ach in fo r­ m acyjnych”, które nie zawsze bywają czytelne dla innych osób. W ystarczy sekunda d ek o n c en tra­ cji lub zamyślenia, by stracić w ażne dla innych inform acje. N am sam ym m oże się wydawać, że mów im y, piszemy, kom unikujem y zrozum iale i jasno, że zapam iętaliśm y np. kolor pom arańczow y sam ochodu, ale nasz rozm ów ca m oże zapam iętać: żółty, beżow y albo jasny. Mógł też nie zw rócić w ogóle uwagi na kolor, jeżeli skoncentrow any był na dźw ięku albo na dow olnym innym bodźcu.

Znaczenie temu, co powiedziałeś, zapisałeś, zrobiłeś, nadaje odpowiedź, jaką uzys­ kałeś od rozmówcy. Znaczeniem tw ojego komunikatu jest odpow iedź. W id o czn ie ro zm ów ca w taki w łaśnie sp o só b o d eb ra ł i za p am iętał tw oją w ypow iedź. Jeśli nie zo stałeś zro zum iany, w idocznie byłeś „zbyt m ało czytelny”, n ie za d b ałeś o jasn o ść k o m u n ik a tu , być m oże ró w n ież p o słu g u jecie się o d m ie n n y m i softw aram i, inaczej in te rp re tu je c ie te sam e kolory, bard ziej zło żo n e fakty i w ieloelem entow e sytuacje. Jako coach p o trze b u jesz zad b ać o to, żeby ro zu m ieć to, co m ów i m apa k lien ta, a tak że o to, by sam em u być ro zu m ian y m . U m iejętność ro zu m ien ia cudzych m ap nazyw am y em p atią. E m p atia d ecy d u je o n a s ta ­ w ien iu d o d ru g iej osoby. To zd olność do w n ik an ia, o d czu w an ia i p ełn eg o zro z u m ien ia p rzeżyć d an e g o człow ieka, jego uczuć, o raz k o m u n ik o w a n ia m u (sło w n ie i p o zaw erb aln ie) o ty m , w jak i sp o só b je odebraliśm y. W Ir c r .iltrz c fxxtiv,c s ę bófctzn w d e definicji w < p f i r m - u , c lo k ik .i p -z y H a d c w b o d z ie c to c o ś ¡tzn jóM cś zdarzenie. p c r .w e n c a p lifc z r r i im jik te jś rz e c z y s p o s fz e z w iie tu b p o ję cie , w ew nę trzne W ) z e w ę lrz n e ), c o w y w r r a n p t,v r r y j o r t y r iz m , s p r.w r.ij.ic , i e z . v b r w . v ie o rganO m u ukK }.i m o d y tlu c |i w n e w e n d i j i c y s o O r o s ić sposC b. r r .d z o c »0. k.izdt* z d e rz e n e lu b z m .> /u . ktń-.i p o b u d z a {s iy m J u .e i crO anłam; b o d z ie c p s i ( b u b ia i d e fin n w a rry s y g m l d o d z ia ła n o , czy m i*. n e jiją c y d z ia la n e , R ener A .S .. l i r ę « E S.. S fc M n fip s y c i.o O y i, W a rs za w a 2038. SCH O LA R , ł IC O -IO I.

61

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY Em patia jest jednym z ważniejszych w arunków przyjm ow ania „perspektyw y drugiej osoby", budow ania kom unikacji m iędzyludzkiej na zasadach świadomej w ym iany i w spółdziałania, gdy obie strony relacji szanują w łasne granice i poglądy. Brak em patii w relacjach form alnych skutkuje ich usztyw nieniem , a w efekcie pogorszeniem jakości kom unikacji. Jak zatem rozpoznaw ać m apę drugiego człowieka? G regory Balcson, am erykański antropolog i psycholog działający na Uniwersytecie Kalifor­ nijskim w Santa C ruz, zaproponow ał w latach siedem dziesiątych XX wieku [choć podstaw y tej koncepcji pow stały ok. 1954 roku] model poziom ów logicznych, poprzez które m ożna opisać funkcjonow anie społeczne i psychologiczne człowieka. Jego uczeń Robert D ilts przy w spółpracy z innym w ybitnym naukow cem , profesorem Tym othy Learym z U niw ersytetu H arvarda, d ram a­ tyczną postacią am erykańskiej psychologii'4, dopracow ał model Batesona. Na tej bazie w N orm an Benctt Academy pow stał Model G óry lodowej opisany przeze m nie szczegółowo w moich książ­ kach Coaching, czyli restauracja osobowości'5 oraz Coaching, czyli przebudzacz neuronów Jest to ćwiczenie pozwalające klientowi na introspekcję i osobisty wgląd w rolę, także um ożli­ wiające coachowi zrozum ieć param etry roli, a tym samym m apy klienta. Pamiętaj o tym , żeby nie sugerować odpow iedzi, gdyż wtedy narzucasz swoją mapę, zam iast wsłuchiwać się i w patryw ać w m apę klienta. Każda odpow iedź jest dobra i ważna. Każda odpow iedź klienta jest odpow iednia, gdyż to jest jego mapa. Zadaniem coacha jest właściwie poprow adzić proces ćwiczenia, zaczyna­ jąc od środowiska, a kończąc na duchow ości/w izji poprzez zadawanie pytań, a czasem również notow anie odpow iedzi klienta. Zaczynam y od poziom ów najbardziej oczywistych: środowiska i zachowania. O ne są łatwo dostępne i najbardziej oczywiste dla klienta i jego otoczenia. Stanowią czubek G óry lodowej. To paradoks, że czubek brany jest bardzo często za całość postawy. Kim jesteś? Tym, co robię, odpow ie wielu. Tymczasem o sile, energii i motywacji do podejm ow ania działań decydują poziom y głębsze i osobisty kontakt z nimi. Brak kontaktu naraża nas na odcięcie o d sił witalnych i głębszych motywracji, niejako spłycając m echanizm y wpływające na działania, decyzje i wybory. Już dzięki tem u ćw iczeniu klienci odnajdują swoje motywacje i głębsze pow ody takich, a nie innych w yborów życiowych i zaw-odowych. Każde działanie ludzkie ma sw oją głębię motywacyjną. Nie zawsze i nie w każdej sytuacji coachingowej w arto dokonywać zm ian na pozio• L a r y Tłm othy |1 9 2 0 -1 9 ;» | r / o I t o s M Y s y l c ł u H .ifY .Y iU p r c w r la l t u r U r t a n a d . a r t n r n r y n s i . i a m ń » v .Y fco r.ćo p/zy ii 2> o u lo ;.H n figa M ta c z a s w U S A IS O r tiw c ty M il eto p c r z , / x m i k r n r tc m - .s r w i s c h r /iu to w ko ,.rz cn y.-ti z zyr.n m r e ta b ia h m e rfu i rraaazczaństofa. kryty­ kow ał cńraalrry syste m .TTn-ykarełó. w ty -n r r > ,\n rs dyskryT n a a cji; r .is r r « i i pdityfog zagra n iczn ą USA f t t o r li r r / n s tr .iz y a m « z a A -c z c łi p /ze z Ś tv to v /s k a kn n se rw a ty w ie . i.s in 13ty z ic z r ir i. a a i s t r ^ r i c Ścigany: o s - id o in / i u .w jz n r y z vvyrJ<>rm ctożyAO Iriciąn w o o o t . i (W u ria c z c c 1 p o jn u r iu d r z y m f w yre k 100 l . r w ¡ a s n . i w za kła dzie k a n ty n r u s r . n o z . in s t v r n , m tynerze N o a p d .T n y y k irtfió e o o ffc n C tito u c o d z e s t p u latach zyyoW c/ry 2 w tęaania. D o k r A u 2,0 .1 a k ty w ,y a i..k r> .\o 1 ?*0/C2O. r J e s t , m ia o b arw n a p o s ta ć kto) f i r . r u hlpteow skiego. W c fc k rc tn o L o o k a l z w t p e n o . S a g a n y p/zetz tam a sJietTy USA. ZapfzyyaZnony z tz to m a rty s ta /n . (ak AJkin G n s ta rg . W J k im S. B u rra ig k s . J s h n L c n r o r c z y K to K c s c y w - n z T r w o cyto w a n e j pcznz F to b s ru A r t c n i W ls c n s w je g o ksią żce K b snrcz*.y spvst. T im a h y Loary z chara M e rystyczb } d l i iie fc ie p o z n a w cz ą n ta u r W c a 1 p o c ilO c m h ir m n i p O d S u n w w ije te n okres s»vr,jw}0 ź y ri.i A h u c z y lw n •;«* S /X W <» poWyJcr s s * U t M o m i s if pozostoć 5tx‘x j iv k o r A tkto a 1! z SpnwittKwośa. .‘v . w r , i ,-v,.«rfcc(ykcv/,rr. W l C M . W safher lA /J W y ro !.! *1. (¿yetsiem At hM>. K M u /m y i> w c v iv kAkfa ws?)/ ghM&cb, str&Htom w A jafenriyroi) ¡*A m v.»łifo1nych a it 'Jiipabffu t o lta t. y a te y o - y n jp /e IM 1s t u * . B/sctme A t,yskm . JOL. c z a r y s j' muzulmanacJ». m a # rereteykarstory 1 sycyĄskże/ . h \ r iw r e , czy ¡es! Jak' drugi psichofaj sp o to czr.y A fc y by m » 1 pole. d o fa tfo r i t t m w / c h ■w i t/nv rp v i t / s v t w v ; x rta % ;y rrV zabić w jfc d L n y c to M t,< ftif tytko o fo fo s z stiibaść Bj/fo to

dOś*Kidb*t/M* iv mcire f a iu [Wlsro A R, tfosm ńo.y sp/.tst. W.-rsi.wa ?C0 4, W yrtmnctun Oolturd. s *)]. • M.idC( Ba-mwcz. C o cfa y, czyO /e s te /s t# , eso te n o to /, W irszawi SOOe. Wyeli»vnictwo G 1 J. s 44. 47-49. 1 M ia c t B o -rrr.y c z . C o s c /tn y , czyli yfz*bi*)Zi*Ji / .a j.ro ’,0//. W arszaw a ZO W . W y d i c / i r h « G ł J . s . 1 70.

62

C O A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY m ic misji i wizji, jednak zawsze ten poziom występuje, nawet jeśli jest ukryty. N iekiedy wystarczy, aby dla popraw y jakości pracy pracow nicy przestawili biurka (środow isko], a czasem potrzeba zm iany ich nastaw ienia do odm iennych opinii [przekonania], innym razem niezbędne będzie o d ­ nalezienie sensu pracy (misja). Za każdym razem coach podąży za swoim klientem . Początkiem jest poznaw anie mapy. Podsum ow ując ćwiczenie, w arto przytoczyć całość odpow iedzi, znów zaczynając od środow is­ ka, i zakończyć ćw iczenie pytaniem : Jakich odkryć dokonał klient na tem at swojej roli, a być może także sytuacji, z którą rola jest związana?

W aiiwści

Jlli
MUja Wi/jil/duchowosć

C« hh

u ui u •hctj’

'

Jliilllll« Kł,'

G ó ra lodow a ok reśla rów nież po zio m y m otyw acy jn e [p atrz rys. 8.] N ajpłytszy z nich d o ­ tyczy trzech pierw szych p o zio m ó w [środow isko, zach o w an ie, u m ie ję tn o ści]. Tutaj n a s tę ­ p u je zm ian a najm niej trw a ła i zazw yczaj m a przejściow y, o k reso w y ch arak ter. R o b e rt D ilts nazyw a ten o b szar oddziały w ań w pracy z k lie n te m co a ch in g iem p rzez m ałe c. G łębiej zn ajd u je się o b sz ar co a ch in g u p rzez duże C 17, zw iązany z trw ałą, g łęb o k ą zm ian ą, która sięgać m oże ró w n ież tożsam ości, kiedy to k lient na p rzy k ład z byłego p alacza staje się e k o ­ lo g iem , człow iekiem zdrow ego stylu życia, tym sam ym zm ien ia sw oje p rz e k o n a n ia i w ar­ to ści w sp o só b trw-ały. N ajgłębszy po zio m zm iany, gdzie m e to d y p rac y o k reśla n e są p rzez

D IIS R . O /fy z e iv o rt.tte r
63

CO A C H IN G I M ENTO RIN G W PRAKTYCE

CZĘSC T. CELE I EFEKTY D iltsa ja k o sp o n so rin g zm iany, ja zaś nazyw am co a ch in g iem T a o 1*, p rzy n o sić m oże zm ian ę o so b istą n ie k ied y tożsam ą ze zm ian ą osobow ości lub p o staw y życiow ej. Rysunek 8. G ó ra lodow a

m otyw acje

Zmiana pouienchowna. odwracalna.

Ś ro d o n itfci)'

C o * rh in j: pr/e/ rn n łc c

Ć w ic z e n ie 8 Góra lodow a P rzyjrzym y się klientow i co ach in g u , k tó ry jako k iero w n ik sto isk a, p racu je z za m iło w a­ niem w h ip e rm ark ec ie. K lient m a na im ię M arian. Spytajm y go o p o zio m y G ó ry lodow ej w jego pracy. O czyw iście najłatw iej nam p ó jd zie z p o zio m am i, k tó re są na po w ierzch n i góry. Z ałóżm y je d n a k , żc nasz kiero w n ik jest b ard zo św iad o m y m k lien tem , k tó ry w y konał p o p rz e d n ie ćw iczenia. • BcnnoMCzM.,Coactóg^.Warsz^M 2010, WydawtówoG0,8.49,97,121-122.16J. i8i-ifi2,2CU.

64

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY P rzebieg tego ćw iczenia m ógłby być n astępujący: - M a ria n ie , pow iedz, proszę: K iedy? G dzie? Z kim ? W ja k im o to c ze n iu w y k o n u jesz sw oje obow iązki zaw odow e. [Środowisko) - W całej hali sprzedaży, ale p rze d e w szystkim w sto isk u z ch em ią g o sp o d arczą, za k tó ­ re o d p o w iad a m . N ajczęściej je d n a k przebyw am w k an to rz e na zapleczu, w p o k o ju do sp o tk a ń z dostaw cam i i w m agazynie w części n ied o stęp n ej d la k lien tó w na zapleczu. - Jak się zachow ujesz ja k o kierow nik? Jak to robisz? Po czym m ożna ro zp o zn ać, żc w łaś­ nie w ykonujesz sw oje obow iązki? [Zachowania) Biegam lub szybko chodzę, czasam i p rze k lin am (śmiech). W ręku trzy m am u rząd zen ie do sczytyw ania kodów i stan ó w m agazynow ych. P rzen o szę d an e d o p ro g ra m u , sp ra w ­ dzam w k o m p u te rze zam ów ienia, faktury, w ysokość stoków m agazynow ych. Z now u biegam . Spraw dzam zatow arow anie na p ó łk a ch . U staw iam p ro m o cje, sp raw d zam z a ­ k o n trak to w a n e akcje reklam ow e, p o d p isu ję now e. C zasam i krzyczę, w ydaję p o lecen ia. R ozm aw iam , biorę ud ział w n ara d ach k ierow nik ó w z dyrekcją. Tak o to zstępujem y w głąb G ó ry lodow ej, b adając, czy k lie n t ro zp o z n aje głębsze u w a ru n ­ kow anie swojej roli, a tym sam ym m apę roli i m ap ę sy tu acji zaw odow ej, w k tórej jest k ie­ ro w nikiem . To ćw iczenie pozw ala coachow i p o zn ać i zro z u m ieć m apę k lien ta, ale p rzede w szystkim in tro sp e k cy jn ie daje w gląd sam em u zain tereso w an em u . K olejny p oziom z n a jd u ­ je się na tyle głęboko, żc często je st już p oniżej linii wody, czyli poza b arie rą św iadom ości. To p o zio m um iejętn o ści. - A co trzeb a u m ieć, żeby p ełn ić funkcję kiero w n ik a stoiska ch em iczn eg o w w aszym h i­ p erm ark ecie? [Umiejętności) M uszę znać b ran ż ę i w iedzieć, na co p o d p isa n e są z n ią um ow y. N iek tó re p o d p isu ję sa m , in n e w ynegocjow ała cała sieć. W iem , z k im proszki do p ran ia , p łyn d o p łu k a n ia, płyn d o naczyń, a z kim d e z o d o ra n ty i p asty do zębów i tak dalej. M uszę u m ieć z a ­ p lanow ać, a p o tem o d p o w ie d n io o d n aw ia ć zapasy, tak żeby to w ar sch o d ził na bieżąco i żeby nie zalegał na półkach m agazynow ych, bo to kosztuje. O czyw iście u m ie m p o ­ sługiw ać się E xcelem oraz sieciow ym p ro g ra m em m agazynow ym , a także p ro g ram em p la n o w a n ia sp rze d aż y dla kierow ników . [M arian m ógłby jeszcze d łu g o w yliczać, gdyż jest w iele u m ie ję tn o ści, k tó re w y korzystuje w swojej roli. K olejne p y ta n ia o d sła n ia ją głębsze p o k ła d y u m ie ję tn o ści zw iązane z rolą kierow niczą: k o n tro lo w an ie procesów sp rzedażow ych i m agazynow ych, u m ie ję tn o ść u sta la n ia i egzekw ow ania zad ań , ro zw ią­ zyw anie konfliktów itd.]. - C o m yślisz o swojej p racy i o k lien tach , któ rzy p rzy ch o d zą zro b ić zakupy w w aszym sklepie, a tak że o tych, któ rzy sp rzed ają w am tow ary? C o jest n ajw ażniejsze w tw ojej p racy ? C o jest tru d n e ? [Przekonania) - N ajw ażniejsze jest d o k ła d n ie w ysłuchać, czego ludzie chcą, na czym im zależy. - M arian zaczął m ów ić o sw oich pracow nikach i o m arch an d iserach z firm zew nętrznych, na k tó ­ rych się w ścieka, bo m u robią chlew n a półkach. O zadow olonych klientach i tych, którzy

65

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC T. CELE I EFEKTY składali reklam acje, o dostaw cach i tru d n y ch negocjacjach z lideram i na rynku. S poro też p ow iedział o tru d n o ściac h i przeszkodach, zw łaszcza latem , gdy o b ro ty są spore, ale ludzi d o p racy m niej, a dodatkow o w hali m agazynow ej p anuje straszn y upał. P rz ek o n a n ia to nasze softw are, to o p ro g ra m o w an ia , k tó re reg u lu ją wyższe poziom y, czyli u m ie ję tn o ści i zachow ania. To o n e są b u d u lc em i straż n ik ie m w zorca. Jasne p rze k o n an ia , czyli w spierające, o tw ie ra ją d rogę do głębi, m otyw ują i rozśw ietlają (w zm acniają] poziom y płytsze. Jeśli są ciem n e, zakładają b lo k ad ę p o m ię d zy p o zio m am i, n ie m a w tedy przepływ u. Z am iast w spierającej sp ó jn o ści pojaw iają się w ew n ętrzn e blokady. - C o jest w ażne w tw ojej pracy? Po co to robisz? (Wartości] - Po pierw sze, bo to sta b iln a praca. Z aczynałem ja k o zw ykły han d lo w iec i m arch an d iser, ale firm a w e m n ie zainw estow ała i od roku jestem k iero w n ik iem . Lubię kierow ać tym p rzedsięw zięciem , kiedy tow ar rotuje, czyli lepiej się sp rzed aje dzięki m oim d ecyzjom , czuję w ted y sw ój w pływ i efekt swojej pracy. Z w iększyłem sp rze d aż o 25% p rzy m n ie j­ szej obsadzie. To je st niezły rezu ltat. N ieźle też zarab iam , a to w ażne, bo d o ro b iłe m się ju ż d ru g ieg o m aleństw a. Synek m a te ra z sześć m iesięcy, a có rk a p raw ie trzy latka. N o cóż, z łatw ością d o strze że m y głów ne w arto śc i M arian a. P oczucie w pływ u. D um a z przebytej d ro g i i w łasnego działan ia. S tabilność pracy i zaro b k i p o w iązan e z ro d zin ą , czyli z k o lejną rolą M ariana, rolą ojca, k tó ry d b a o d o b ro stan m aterialny. - G dybyś m ia ł obrazow o określić swój zaw ód, to kim jesteś, p e łn ią c rolę kierow nika?

(Tożsamość) - Mogę pow iedzieć, że na branży chem iczno-kosm etycznej nieźle się znam i jestem kim ś w rodzaju eksperta. Z nam się też na sprzedaży, więc chyba jestem d obrym sprzedaw cą albo liderem sprzedawców, gdyż potrafię tą sprzedażą pokierow ać, ustawić tak spraw y w m aga­ zynie, w sklepie, w prom ocjach, z dostaw cam i, że w szystko gra i chodzi jak w zegarku. - C zy w p racy tow arzyszy ci ja k ieś m o tto , m oże o so b ista m isja? Na czym o na polega?

(Misja] - M am tak ie m o tto . Tak pracow ać, żeby każdego d n ia kłaść się spać i b u d zić sp o k o jn ie, z p o czu ciem , że w szystkie zad an ia są w łaściw ie ro zd an e i n ie b ęd zie żadnych niem iłych n iesp o d zian ek . - A spró b u j to sform ułow ać pozytyw nie. Z am iast b rak u p ro b lem ó w i u n ik n ię cia „ n ie m i­ łych n ie sp o d zian ek ” co chciałbyś m ieć w zam ian? - S praw ną m aszynę, w której tylko czasem m uszę ja k iś try b k i naoliw ić. - W takim razie ja k ą m asz w izję przyszłości d la siebie w tym zaw odzie? Jaki jeszcze sens m a tw oja rola kierow nika? Po co to w szystko robisz? (Duchowość/Wizja] - Z jed n ej strony dla dzieci i żony, a z drugiej, b o u m iem i lubię to robić. W ychodzi m i ta ro b o ta, więc nie szukam innej. Poza tym ludzie m uszą przecież w czym ś prać (uśm iech). T eraz kolej na ciebie. Pow iedz, co je st dla ciebie w ażne, i nazw ij ro lę, k tó ra d efin iu je tw oją postaw ę w d anej sytuacji. N ie m a znaczenia, czy d efin icja lub nazw a roli p o k ry w a się z przy jętym i te o riam i socjologicznym i na te m a t ról. Jak ty ją nazw iesz, a p o tem tw ój klien t.

66

C O A C H IN G I M ENTO RIN G W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY

N

UF

gdy będziesz z nim w ykonyw ał to ćw iczenie, tak będzie tra fn ie i w łaściw ie. O so b ą d e fin iu ­ jącą rolę jest sam zainteresow any. N astęp n ie udziel sobie o d p o w ied zi i zapisz je, p o ru szając się o d środow iska w głąb G ó ry lodow ej. P otem w ykonaj ćw iczenie ze sw oim coachee.

Jak przyjmować perspektywę drugiej osoby?

• • • • • • • • • • • • •

W czasie co a ch in g u zaw sze jesteś w obręb ie m apy d ru g iej osoby. Uważaj - tam obow iązują JKJ reguły. Tw oja m apa m a znaczen ie d ru g o p lan o w e lub nie m a go wcale. Z ad an iem co ach in g u je st p o sz erze n ie m ap y D ru g iej Osoby. Jeśli nie d o ch o d z i do p o sz erze n ia m apy - w ynik relacji to czysty p rzy p ad ek . R ek onfiguracja m apy zw iązanej z je d n a rolą w pływ a na in n e m apy i w efekcie n a system w zorców i p rz e k o n ań , k tó ry m p o słu g u je się człow iek. W yłącz w łasn ą m apę sytuacji. Używaj różnych kanałów kom u n ik acji d o p rze k aza n ia jed n ej in fo rm ac ji (n ap isz, w yjaś­ nij słow am i, n arysuj schem at itd.). B ędzie o tym m ow a jeszcze w dalszej części. U zyskuj in fo rm ac ję zw ro tn ą (o dpow iedź, ja k zo stałeś zro zu m ian y ). U dzielaj in fo rm ac ji zw rotnej. Rozm aw iaj i k o n k rety z u j (u o g ó ln ie n ia to najczęstsze źró d ło n ie p o ro z u m ie ń ). Bądź em p atyczny i d o strajaj się d o rozm ów cy. S pójrz o cz am i rozm ów cy, w y o b rażając sobie, ja k p a trz y na św iat, „wejdź, w jego m apę”.

Ćwiczenie 9 Subiektywna Mapa Sytuacji SMS] P om ysłodaw cam i tego p o d ejścia są m iędzy in n y m T ony Buzan i V era l:. B irk en b ih l1*. Z ad a n ie polega na stw o rzen iu mapy, dzięki której zo b razu jem y w łasne myśli i skojarzenia zw iązane z danym celem , dylem atem lub zagad n ien iem . 1 B rta rfc M V.F. l M v x t i fenW M ricgo «oowjíSftwmw p/vbkxnéw . W rod.7*' 2004. W yrfassricvío Astrum . r c t f w v j j tojact Trening sutaesrr. Wret í i w 1930. W ye;w nfcl\vo A s lrim , e r a r Bur.m T„ Mapy tw o ć h mySIr. Ł ó rti 2 0 0 4 W y ri;» n c t*v o Rím.

67

C O A C H IN G I M ENTO RIN G W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY W a rto zacząć od jed n eg o , kluczow ego słow a, któ re je st ty tu łem alb o hasłem najlepiej o p isującym w danym m o m e n cie tw ój tem at. N a przy k ład m yśląc o swojej now ej roli zaw o­ dow ej, m ożesz zacząć o d słow a: coach. P otem rozw iń sw oje sk o jarzen ia, ro zp o czy n ając od każdej kolejnej lite ry w yrazu. N iech now e słow a sk o jarzo n e z g łów nym tem atem zaczynają się o d kolejnej litery.

R ysunek 9. S ubiektyw na M apa Sytuacji

CEL

AKTYWNOŚĆ

HUMOR

COACH ODPOWIEDŹ

CZAS

T eraz rozw iń sw oje sk o jarzen ia jeszcze o po zio m dalej, tym razem b u d u jąc sk o jarzen ia d o całych w yrazów , na przy k ład w yrazu: cel, zapisując słow a zaczy n ające się na literę „c” tak d ługo, ja k sk o jarzen ia b ęd ą się pojaw iać. A n astęp n ie p rzejd ź d o kolejnego w y razu i tak aż do o statniego.

68

CO A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC T. CELE I EFEKTY Rysunek 10 S ubiektyw na M apa S ytuacji - ro zw in ięcie

CIERPLIWOŚĆ CHARYZMA A CIEKAWOŚĆ 4

CEL

AKTYWNOŚĆ

HUMOR

COACH ODPOWIEDŹ

/

CZAS

I \

ODKRYCIE OBAWA ODWAGA Z am iast słów m ożesz także rysow ać sy m b o le albo rysuneczki. M ożesz ró w n ież p o w y­ p ró b o w a n iu pow yższego m od elu w ym yślić sw ój w łasny, na p rzy k ład u tru d n ia ją c sobie lub u stalając całkiem now e reguły. C ho ćb y w tak i sposób: sk o jarzen iem d o pierw szej literki słow a: co ach , je st słow o: cel. Z atem kolejny po zio m sk o jarzeń zn o w u b u d u jem y d o k o lej­ nych liter słow a: cel, o so b n o dla „c”, „e”, „1”. E k sp ery m e n tu j, p ró b u j now ych rozw iązań lub p o sługuj się zapro p o n o w an y m m odelem .

69

C O A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY Rysunek 11. S ubiektyw na M apa Sytuacji - ro zw in ięcie g raficzn e

CIERPLIWOŚĆ CHARYZMA CIEKAWOŚĆ

¿ 5 5 > -i-

F t

|

/

AKTYWNOŚĆ

HUMOR

COACH ODPOWIEDŹ 7

■ 'r e ODKRYCIE

I

CZAS

X

^

o ra xa / a ▼ OBAWA ODWAGA

W ażne, żeby trzy m ać się u stalonych reguł i k olejn e m apy rysow ać w ed łu g tych sam ych u staleń . W ynika to głów nie z p o trz e b i fu n k cji k o n tro ln y c h lewej p ó łk u li m ó zg u , k tó ra zajm uje się logiką, p o rzą d k o w a n iem , analizą i słow am i. W tedy p ó łk u la praw a, o d któ rej z a ­ leży nasza k reatyw ność i pom ysłow ość, a tak że w id z e n ie całości, zajm ie się sk o jarzen iam i. W ty m ćw iczeniu w ażne je st rów nież, by dojść d o trzecieg o p o zio m u sk o ja rz eń , k tó ry częs­ to n ie w ym aga już żelaznych reguł, w ystarczy p o p ro stu zapisyw ać sw oje dalsze aso cjacje o raz pom ysły.

70

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY K iedy m am y ro zry so w an ą całą m apę, trzeb a przy jrzeć się całości sw ojej p rac y i zadać sobie pytania: • C zy teraz, kiedy szerzej w idzę sw ój tem at, m oje początkow e zało żen ia się zm ieniają? • C zy te ra z inaczej ująłbym p roblem , dylem at, cel? • C o się zm ieniło? • C o odkryw am ? O dpow iedzi na te p y tan ia n an ieś na m apę. W arto też om ów ić m ap ę ze sw oim p a rtn e re m tren in g o w y m , w ykonyw ać m apy kolejnych etapów lub celów co ach in g o w y ch i stw orzyć z nich sw oisty p a m ię tn ik pro cesu coachingow ego łub realizacji celu. P rzed staw io n y w ćw iczeniu spo só b m oże być ró w n ież w yko rzy sty w an y jak o n ielin io w a m e to d a sp o rzą d za n ia n o tatek , zapis sesji k reaty w n ej, p ro ces b u d o w an ia w niosków , tw o ­ rzen ie m od elu in stru k cji p o le ce n ia albo p rocesu decyzyjnego. Z astan ó w się, w jaki jeszcze sp o só b m ożna w ykorzystać ten rodzaj b u d o w an ia m ap m yśli, jak n a z w a je Tony Buzan.

Zadania dom ow e Już od sam ego p o cz ątk u p rocesu coachingow ego w arto p ro p o n o w ać klientow i zad an ia dom ow e. Ich sens dotyczy p rocesu in k u b acji, o k tó ry m m ow a b ęd zie szerzej w sesji d w u ­ nastej „M odelow anie”. Z ad an iem p ro ce su pobud zająceg o rozw ój o so b isty jest in sp iro w an ie k lien ta d o zm iany, k tó ra w p rze w id y w aln ie k ró tk im czasie pozw oli m u o siąg n ąć sukcesy zaw odow e lu b o so b iste i d o prow adzi do realizacji celów w za m ie rz o n y sp o só b , p rzy n o szący sp o d ziew ane rezultaty. O d pierw szej sesji treningow ej zachęcam stu d e n tó w i ad ep tó w co a ch in g u d o w y z n a ­ czan ia so b ie zad ań . W arto, żeby była w nich siła k reaty w n o ści, elem en t zaskoczenia, lecz ró w n ież naw iązanie lu b k o n ty n u a cja tem atów z sesji. P rzy w y zn aczan iu zad ań isto tn e jest zach ow anie sta n d ard ó w etycznych. M ożna ich w ym ien ić w iele, b ard z o szczegółow ych. Z o ­ stały p recyzyjnie w y m ie n io n e i o p isa n e w części d efin icy jn e j i w szystkie o n e o d n o sz ą się ró w n ież d o zadań dom ow ych. Jest je d n a zasada, k tó ra p ozw ala w sp o só b etyczny i ek o lo ­ giczny, d la d o b ra k lienta, zastosow ać dow olny pom y sł, naw et tak i, k tó ry pojaw i się a d hoc na sesji. Z astan ó w się, co ach u lub m e n to rze, czy ty sam w roli k lie n ta byłbyś gotów przyjąć i w ykonać d an e zadanie. Ten p ro sty test pozw ala u n ik n ą ć sy tu a cji, w k tórej zasu g ero w ali­ byśm y klientow i pom ysł, być m oże in te resu ją cy i b ard z o kreatyw ny, je d n a k tak o b cy naszej m apie, że narażający k lie n ta na niew ygody, być m oże śm ieszność lub d y sk o m fo rt. Jeśli sam czegoś nie byłbyś w sta n ie zrobić, nie p ro p o n u j tego klientow i. K lient nie m usi od razu odg ad n ąć znaczenia i u k ry teg o zam ysłu lub sensu ćw iczenia. Pow i­ n ien je je d n ak w stępnie zaakceptow ać. O czyw iście nie m usi go w ykonyw ać. N iezrealizow anie

71

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

CZĘSC T. CELE I EFEKTY ćw iczenia to rów nież interesująca inform acja dla sam ego klienta. C o spow odow ało jego n ie­ chęć d o zadania? Z jakiego pow odu nie w ykonał ćw iczenia, chociaż się n a nie zgodził? Jaki m a sto su n ek do zadań w spierających jego rozwój? C o o d k ry w a w zw iązku z tem atem sesji, sw oją osobą, stylem pracy w kontekście niew ykonanego zadania? Z ad a n ia dom ow e to nie tylko in sp iracja, ale ró w n ież m o b ilizo w an ie k lie n ta d o p o d e j­ m o w ania działań zw iązanych z celam i o raz p o b u d z a n ie jego św iadom ej i nieśw iadom ej ak tyw ności w zw iązku ze zm ian a m i, celam i lub d ąż en iam i, o k tó ry ch m ow a była na sesji. W każdej in stru k c ji dotyczącej sesji treningow ych su g eru ję, ja k ie ćw iczenie w arto zlecić klien tow i ja k o zad an ie dom ow e. N ie m niej u żyteczn e m o że być o d sam ego p o czątk u , od pierw szych chw il tre n o w a n ia u m ie ję tn o ści coachingow ych i m en to rin g o w y ch w ym yślanie, tw o rzen ie i p ro p o n o w a n ie sw oich w łasnych zadań p rzez k lien ta. N ajlepiej, jeśli są b e z p o ­ śre d n io zw iązane z te m atam i, celam i i d ylem atam i p o ru szan y m i p rzez n iego [lub jego p a r t­ n era w tre n in g u coach in g o w y m ].

P oniżej kilka w ażnych założeń i zasad dotyczących zad ań dom ow ych. 1. C elem zad an ia d om ow ego jest m iędzy innym i: • In sp iro w a n ie k lie n ta d o now ych o d k ry ć: na sw ój tem at lub spraw , celów, środków , d z ia ­ ła ń , m otyw acji o to c ze n ia, in n y ch ludzi itd. - zw iązanych z jego sytuacją • P o szerzenie w iedzy z jak ieś d zied z in iy • Z dobycie dośw iad czen ia • W z m o c n ien ie now ego w zorca [m echanizm u] zach o w an ia b ard ziej u ży tecznego dla k lienta • Z dobycie d o św iad czen ia korygującego, zm ieniająceg o d o ty ch czaso w e naw yki i s te re o ­ typy • Z m ia n a postaw y lub p rz e k o n an ia w ja k iejś spraw ie [np. zdobycie d o św iad czen ia w d b a ­ niu o sw oje zdrow ie] • Z m ian a w arto ści lub tożsam ości [np. w zm o cn ien ie p o staw y ekologicznej w obec sw ego środow iska - d b ało ść o d o b ro stan otoczenia] • S kłonienie do in tro sp ek cji i w glądu w e w łasne, n ie rz ad k o u k ry te m otyw acje • P o szerzenie re p e rtu a ru zachow ań i o b sz aru m ożliw ości • Z w iększenie kreatyw ności • O k re śle n ie g ran ic , k tó ry ch k lie n t nie chce przekroczyć • U stanow ienie życiow ych rekordów , p rze su n ięc ie g ran ic • O k re śle n ie strateg ii porażk i lub n iekorzystnych naw yków • O k re śla n ie lub o d n alez ien ie strateg ii sukcesu. 2. Skuteczna jest praktyczna strona zadań. W arto zatem , żeby były zw iązane z aktywnością, podjęciem działania oraz użyciem w ielu zasobów i w szechstronnych um iejętności klienta.

72

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

CZĘSC T. CELE I EFEKTY 3. M ocną slro n ą zadań m oże być ek sp e ry m e n t, czyli zap ro p o n o w a n ie klientow i ak ty w ­ ności z u p e łn ie różnej od jego naw yków , w zorców i stan d ard o w y ch zach o w ań , k tó reg o re ­ zultat b ęd z ie tru d n y do p rze w id zen ia, zaskakujący lub w y k raczający p o za dotychczasow e d o św ia d cz en ia w d an y m obszarze. 4. W arto, żeby się o d n o siły d o w y d arzeń , celów lub d y lem ató w p o ru sza n y ch na sesji. 5. M ogą być k o n ty n u a cją tem atów lub ćw iczeń po d jęty ch w trak cie sesji lub zapow iedzią kolejnych aspektów zw iązanych z celam i k lie n ta lub kolejnych ćw iczeń zaplanow anych na n astęp n e sesje. 6. Z ad a n ie m oże p ełn ić co najm n iej trzy funkcje: • Jawną, oczyw istą d la k lienta, na przykład w y k o n an ie z a d a n ia zg o d n ie z in stru k c ją [p rzeczy tan ie tekstu z książki] • U k ry tą, w której coach lub m e n to r zaw rą in sp iru ją ce d o św iad czan ie i p ew n ą in ten cję [Sugerow any tekst to bajka; m a o n a zainspirow ać k lien ta, k tó ry w czasie sesji m ów ił o b ra k u kreatyw ności] • O ra z trzecią, w p o staci przypadkow ego rez u ltatu . K lient o d k ry je, że m oże czytać bajki razem ze sw oim i dziećm i, któ ry m chciał pośw ięcać w ięcej czasu, lu b n apisze w łasną bajkę dla dzieci, lub o d n ajd zie m etafo ry czn e p rze słan ie d o tyczące k reatyw ności itd. 7. Każde dośw iadczenie, zachow anie, działanie ludzkie m oże stać się zadaniem coachiligo­ wym. 8. Funkcją zadań dom ow ych jest poszerzenie m apy percepcyjnej klienta i w skazanie, że ist­ nieje niepoliczalna ilość rozw iązań jego dylem atów, oraz wiele sposobów osiągania celów. 9. Zadanie domowe stanowi łącznik intelektualny, psychologiczny i praktyczny pomiędzy sesjami. 10. Inspiruje, uruchamia, rozwija i podtrzymuje proces zmiany.

W czasie sesji treningowej w parach: 1. Zaproponuj ćw iczenie 4. Szuflada lub 5. M apa m iasta [jeśli pracujesz w grupie], lub film Daniela 0. Sim onsa albo Richarda Wisemana. Warto przed em isją filmu utrzymać treść w tajemnicy, n iech będzie zaskoczeniem dla odbiorcy. Skieruj u w agę klienta lub grupy na liczenie podań pom iędzy członkam i białego zespołu lub kart, w przypadku drugiego filmu. Efekt percepcyjny będzie w ów czas silniej­ szy i bardziej nieoczekiwany.

73

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC L CELE I EFEKTY

2. O m ów ćwiczenie, podsum uj wnioski klienta dotyczące map, percepcji, zapa­ m iętywania oraz wszystkie inne, które przyjdą klientowi do głowy. 3. Ustal tem at lub cel pracy w czasie sesji: a. Niech klient określi, zdefiniuje rolę lub role, w jakich występuje w sytuacji, o której m ówi w związku z celem. 4. Zaproponuj ćw iczenie 8. Córa lodow a w odniesieniu do roli klienta. 5. Jako zadanie dom ow e zaproponuj wykonanie ćw iczenia 6. W d rodze d o z m ia n y lub 7. P rzyjaciel/nauczyciel 6. Załóż notatnik, w którym będziesz rysował kolejne mapy w edług ćw iczenia 9. S u b iektyw n a M apy Sytuacji. 7. Zaproponuj klientowi w łasne zadanie dom ow e, wynikające z tem atów porusza­ nych na sesji. W kolejnych sesjach również proponuj w łasne zadania. 8. Narysuj własną SMS [Subiektyw ną M apę Sytuacji1, opisując dotychczasow y etap pracy coachingow ej - odkrycia, pomysły, refleksje dotyczące osob istego proce­ su zmiany. 9. Sporządź raport.

74

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

CZĘSC T. CELE I EFEKTY

Sesja druga Cel i efekt Efekt różni się od celu, tak jak zamiar, od k ońcow ego rezultatu. Wyznaczenie celu to jedno z podstawowych zadań coachingu i mentoringu. Czym jest cel?20 Jest wewnętrzną właściwością działania polegającą na ukierunkowaniu i na osiągnięciu określonego skutku; jest też przyczyną działania jako jego motyw. Zatem cel sam w sobie daje napęd do działania, uruchamia naszą aktywność i pozwala odblokowywać motywację, czyli chęć do działania. Pewnego razu w głębi króliczej nory Alicja spotkała kota zChcshirc i taką odbyła z nim rozmowę21: - Czy mógłbyś mi łaskawie powiedzieć, w którą stronę mam pójść? - Zależ)' to w dużym stopniu od tego, w' którą stronę zechcesz pójść - powiedział kot. Nie zależ)- mi na tym, w którą powiedziała Alicja. Więc nie ma znaczenia, w którą stronę pójdziesz powiedział kot. Otóż to. Brak celu to jak błądzenie we mgle. Dopiero ukierunkowanie poprzez cel nadaje naszym myślom, pragnieniom i planom aktywność niezbędną do wyjścia ze Stanu lub wzorca. Czym jest wzorzec? Wzorzec to utrwalony, automatyczny mechanizm reagowania, który u ru ­ chamia zarówno sposób działania, jak i określa to, co jest możliwe lub niemożliwa, słuszne lub zakaza­ ne dla osoby stosującej wzorzec. Jest wiele zachowań i reakcji, do których zastaliśmy uwarunkowani. Odkrycie Iwana Pawłowa22 jest już powszechnie znane. Dwie początkowo niezależne sytuacje, dwa bodźce został)' skojarzone ze sobą. Moje koty na dźw'ięk otwieranego zamrażalnika bądź przesypy­ wania chrupek w słoju przybiegają z najdalszego miejsca w domu. Skojarzył)- to zjedzeniem jak pies 1’aw'łowa jedzenie z dzwonkiem, a potem ślinienie z dzwonkiem. Im popularniejszy i bardziej powszechny jest wzorzec jakiegoś zachowania, tym bardziej bezkry­ tycznie i ufnie gotowi jesteśmy go realizować w swoim życiu. We wzorcu zło i dobro staje się całkowicie P i ę c i e c e lu z .v o w to w p e y c h o lo g i. i w p azoetałycto m i k a c h sp cto czn > ch icsł raz p a k y w an a w różnych a s p e k ta c h . Ftodstawow e z n a c z o n e l E f n n u oel (yce»') r ie w e t e nózn- s ię o d definicji p o d a w a n y c h w zwykłych s ło w ik a c h zazwycz-T p o jęc ia to r c e i m a n e ¡ e s p k o p e w ie n kerteow y rezulw i lifc przedm ie* 8yw u c z a s e m tik , Ze z a c ie ra » a ę g r a f ic e p o m ię d z y rzeczywistym , o tieto y w n y m o tfe m .1 p ew nym s ta n e m m otyw a­ cyjnym |V-V«y p s i s ł . r i y n w ew nętrznym , sitoieklywnym ). O c z y w ó c c r i e m i ceł u b e z p e w n e g o S io n i m ctyw acyjregO b niem niej j e d n i k c o (purpose) m i ch arak ter wewnętrzny, n a to m ia st ce l (
" N a p o c zą tku XX w « k u p ro fe s o r M o n Pawtow, r c tt ls ta w d a a d z in ie medycyn.'/. o p u M k o w a l sw o.e p ra ce d otyczą ce iz jd o g ll traw ienia. M o,.> ko e le k te m u b o cz n y m ,ogo p ra : z za kre su tiz p to g i ty to o dkry.d c w a iu rtk o w a ria W a syczro g o. k to te m u poświęcał k d p n e 3 6 la l zyaa a z d o s m e r d w 1926 reku. B ad a jąc ‘ z jd o g ię traw ienia u psów . stw ierdził, ż c p s y w yd zie la ją ś in q n is ty k o w tra kcie posiłku, a le także w reakcy n a b c d z o c , k to ty p o e te k pop rze d za ! P sy byty ka rm ion e n i syg n a ł dzw o nka lito la m pki. Je d ze nie . kK Pc p c w x k ) « a )o ś l n c r i c n a z w a n o p t r t w r - . y m b o ć tto e m W ic z o w y rrt a d z w o n e k b ą d ź to m p ktj b o d ź c e m o b o jiy n y m . N a sku tek w ie k-krotne g o p o w ta rz a n a e ksp e ry m e n tu p s y skojarzyły ze s o b ą o b a b o d źc e , a tym sa m ym d a w n y b o d z ie c o bo ję tn y, c z y i d zw o n e k kto S w un o la m pki, p rz e k s z ta łc i s « w e w tó rn y h o d z o c kluczow y. W ro d zo n y o d tu c h bazw atu nko w y - s l n o - c rva w vtak je d z e n a - p o w ią za n y z im , m b o d ź c e m stoi stq b o d ź c o m w a iu r k o r ^ m . n a ktery m o żn a byka w p ły w a ć K o n ty n u jyą c b a d a n ia . P a w io w o k re ś li p od sta w o w e p ra w a n a b yw a n ia o d ru a h ó w w aru n ko w ych , w E>.cyMcp«AH fts y c lw b g T , S zow czuk W . (ro d .l. W .rs z a w a 1998. W SS E i F undacja kw o w a c ja . s 92S . o ra z P c p t ^ t r a E /ty k to p e d » A w s z e c b n a . W arszaw a - K ra kó w 2003. W yd a w n ictw o G m p i W yd a w n icz a B e r le ls m im M edia, 0 * c y r v i W y d a w rtc Ł i Fogra. 1 .12. $. 6 2

75

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚCI CELE I EFEKTY '¿relatywizowane. Choćby „obiektywne" dane, czyli w tym wypadku dowody naukowe, mówiły nam, że dobrze jest dbać o zdrowie, ponieważ to wydłuża nam życie i eliminuje ryzyko strasznych mąk z po­ wodu możliwych chorób, które mogą się pojawić w wyniku niedbania o zdrowie, to jeśli powszechny wzorzec mówi: pal papieros}', to i tak większość będzie palić. Potęga postracjonalizacji. Nie ma takiej bzdury, takiego zła lub kłamstwa, którego nie bylibyśmy w stanie sobie uzasadnić, wytłumaczyć, um o­ tywować, jeśli wcześniej zinternalizowaliśmy wzorzec. Jeszcze silniejszy jest mechanizm wdrukowania. To bardzo silne utrwalenie wzorców polegające na utożsamieniu ze sobą dwóch, często niezależnych logicznie faktów, wartości, zdarzeń lub obiektów. Odbywa się bez udziału świadomości i często jest wytworem przypadku. Wdrukowania to jeden z naj­ silniejszych, oprócz genetyki, regulatorów ludzkich zachowali. Kiedy powstają łańcuchy uwarunkowali, wtedy jeden bodziec pociąga za sobą lawinę myśli i me­ chanicznych zachowali. Te ciągi uruchamiających się reakcji jak w klockach dom ina wyzwalają lawinę zachowań i skutków. Jeden klocek uderza w drugi i kolejne. Według niektórych badacz}' wdrukowania są nieusuwalne. W drukowanie może nastąpić w chwili, gdy jesteśmy poddani silnemu stresowi, skraj­ nym emocjom pozytywnym lub negatywnym, kiedy jesteśmy bezbronni lub zdani na okoliczności. W takich chwilach nasze własne zachowania i to, co spotyka nas od innych ludzi, zostaje bardzo m oc­ no utrwalone. Oczywiście najsilniej takie proces}' zachodzą, kiedy jesteśmy bardzo małymi dziećmi. Jednak mogą wystąpić w każdym wieku. Młodzi mężczyźni w wielu krajach w czasie kontaktu z armią są poddawani procesowi usuwania starych wdruków*9 i instalowania nowych, bardziej użytecznych z punktu widzenia armii. Podobne mechanizmy prania mózgu, oparte na technikach wpływu społecznego: 1i kontroli, stosują sekty i wszelkie zamknięte społeczności. Efektem takich oddziaływań jest właśnie wdrukowanie nowych wartości i zachowań, a co ważniej­ sze, uznanie ich za autentyczne, osobiste, prawdziwe wartości. Swoistą sektą każdego z nas jest rodzina. To w niej tworzą się wszelkie struktur}' osobiste, zręby naszej osobowości i wreszcie nasze wartości, a potem przekonania. We wzorcu lub wdrukowaniu nie ma nic złego, dopóki dany wzorzec lub sieć wzorców i wdruków porządkuje życie danej osoby i pozwala jej skutecznie realizować cele w sposób przyjęty przez daną kulturę i nieraniący innych. Coaching nie zajmuje się oceną ludzkich wzorców i mechanizmów' ich działania. Z punktu widzenia coachingu istotna jest użyteczność. Czy wzorce i wdruki, które posiadasz, pozwalają ci sprawnie, szybko i efektywnie zmierzać tam, dokąd chcesz dotrzeć, i osiągać to, co chcesz " Wdrukowanie, ¡ra c z ą naznaczanie, wpajanie. v n p â tin g [a n g ], Fb raz pierwszy w ró c ił r»j » z jw is k o uwagę Douglas A. S pa M n g [1872],

,i crrilrdo g O s fc r H onrełh (1910 r.) n tĄ w a ł je piętnem. J & łró k rezprepogowal i szczeodhw oopisał len m e c łw to n zn»ny e flW b p Konrad Lorenz. ktachartzm Imprinflngu peloga r u utrwaleniu w śaH a c k /c ito - y n m am enco lir , m em entach (m oment krytyczny] wzorca swo.cgn ro c la rj, ro dzafelw a oraz typowych d a gatunku zaefaw aft. U noktćrych galunkdw, np. gęsa. kaZdy p rz e to c e l i i t dow olny poruszający sn o p e k t lub orgamzm mnae zostać uznany za rodzica. Podobne zjaw sko lio żsa m ia ria wyssqpujB także u ludzi, tocz jos: hardziej ro zciąg nę» w czasie Momentami krytycznymi. zwęks&ającyrni po d a lrc e ć r a vsvdruki, reegg b y ć rów nez sytuacja z późniejszego okresu życia czrówicka, np. b a r d » siny s *c s . w £>*,y«tyw rfo PyctiO lO ijû. S z e w c a * W. (red.). Warszawa 1998. W5SE i F ir t . liq a Innowacja, s. 675. K b K Z le i Lorenz K.. Regres czftM wczartsftv». Ł A tż 1986. l’ r.v. * W pływ spcnaczrty {soefel u.rtrencei — w pływ s K « czynów. a iak2e sa m ą cb ecn oâd m y c h na m sze myća, uczucia, pceławy i zachowa­ n a ; Aroneon E.. W ilson ID .. A k rrt R M.. PsycJtO tyt* spctsczria. Fbzrań 2006. s. 464 wg Stow ihs psycJialogii » każdy proces, w ktô’ym postawy, przBkcnama. o p n ie , zachowana danej osoby sg z m c n a n c Uh kcnlrctow aneprznz lerm ę k o m n k a c ji społecznej. Obejmuje: k rrv formizm, uległość. polaryzacje g x p o w g . w pływ m niejszości, pceJusze^shvo, perswazję i wpływ nerm społecznych, C dm an A.M.. SferwaV psyc/iotogii, Warszawa 2009. PWN, s 846

76

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚCI CELE I EFEKTY osiągnąć? Czy dzięki wzorcom jesteś w stanie skutecznie planowrać(+>oją przyszłość i widzieć własne cele? Czy wzorce pomagają ci unikać trudności i rozwiązywaćJVmflikty? Czy twoje wzorce pomagają ci osiągnąć spodziewane efekty w tempie, jakie jest dla ciebie satysfakcjonujące, a potem z powodzeniem je konsumować? Jednym z najważniejszych zagrożeń jest wówczas stan, w którym potencjalny klient w ogóle nie widzi celów, nie potrafi ich wyartykułować, nie wie, co chciałby uzyskać jutro lub pojutrze. Całą przestrzeń poznawczą zabrał)' wzorce. O ne perfekcyjnie regulują wszelkie poczynania obecne i przyszłe. Zamiast wyboru poszukiwania lepszych rozwiązań, usuwania starych mechanizmów poja­ wił się robot, który zanim podjął działania, już wie, jak m a działać, bez względu na to, czy planowane działanie wcześniej okazało się skuteczne i czy pozwalało doprowadzić do szczęśliwego finału. Jeśli odpowiedź na choćby jedno powy-ższe pytanie brzmi: nie, to pojawia się dogodna okazja do coachingu. To oznacza również trw anie w strefie komfortu, czyli chęć utrzymywania dotychczasowrych wzorców, nawet za cenę dyskomfortu: jeśli strefa komfortu przeważa, staje się wyborem, wówczas nie ma zmiany. Mowa była już o tym w poprzednim rozdziale. Zatem cele zaczynają być możliwe do zreali­ zowania tylko wtedy, kiedy klient jest gotów porzucić strefę komfortu na rzecz nieznanych, możliwych, potencjalnych rozwiązali w zamian za obietnicę polepszenia obecnego stanu, w którym znajduje się dzięki starymi wzorcom. Kolejnym ważnym elementem w pracy z celami jest efekt, czyli rezultat. Bywa, że oba te poziomy nie są należycie rozróżniane. Wtedy pojawia się sytuacja, w której co prawda dokądś zmierzamy, co prawda założyliśmy sobie jakieś kierunki rozwoju i czegoś się spodziewamy, ale bardzo często osiągamy poło­ wiczne rezultaty lub okazuje się, że m ożna było łatwiejszą drogą dotrzeć do mety. Cel nadaje kierunek, efekt zaś określa potrzeby i stany psychofizyczne, które spodziewamy się uzyskać w wyniku podążania za celem. To fundamentalne rozróżnienie. Jeżeli słyszysz, że twój znajomy, powiedzmy Witek, planuje zjeść obiad w małej, sympatycznej restauracji włoskiej na rogu ulicy; słyszysz o jego celach. Zamierza zamówić lekkie jedzenie włoskie. Może makaron z warzywami? Może lekką sałatkę? Na pewno na deser będzie pyszna kawa espresso i być może najlepsze w okolicy tiramisu. Obiad ma być jutro pomiędzy godziną 13.00 a 14.30. Chce się spotkać z Marią i Jerzym i omówić najnowszy' kontrakt, który będzie realizować z ich firmą, zamierza również ustalić cenę dla klienta i prowizję dla obu firm. Chce też porozmawiać o wyprawie na żagle do Chorwacji w sezonie letnim. Ma nadzieję, że Maria zgodzi się na wyjazd, tym bardziej że Witek trochę się w Marii podkochuje i liczy' na jej wzajemność, a być może coś poważniejsze­ go niż tyi ko sympatię. Jerzy' to zapalony żeglarz, na niejednej wyprawie byii już razem. Mija dzień. S u ­ szysz od Witolda, że jego cele zostały zrealizowane w następujący sposób. Zjadł obiad w biurze. Zamówił w' barze chińskim jedzenie na wynos. Sajgonki, surówka, woda mineralna. Niestety ciepłe danie zupełnie wystygło, gdyż czekało na Witolda w recepcji. Asystentka wyszła na pocztę i zapomniała uprzedzić o tym. Jerzy wyjechał do Łodzi. Awaria sytemu, trzeba było pilnie interweniować. Krótko rozmawiali przez tele­ fon, ustalając najważniejsze sprawy związane z prowizją. Następnie rozmawiał z Marią. Odwołała obiad z powodu nieobecności Jerzego. Cenę ustalili przez telefon, urnowa poszła mailem do zaakceptowania przez prawników; Sajgonki trochę zaszkodziły' Witkowi. Czy' zrealizował swój cel? Ktoś może powiedzieć: tak, połowicznie. Ktoś inny: nie, gdyż nie wszystkie zamierzenia zostały osiągnięte. Ktoś inny powie, żc te najważniejsze biznesowe cele zrealizował. Cena ustalona, umowa do podpisu.

77

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚCI CELE I EFEKTY O tóż jest to dość typowa sytuacja, nagm inna w coachingu. Cel sobie, a realizacja sobie. Cel jest nawet precyzyjnie określony, ale efekt zupełnie bądź częściowo inny od spodziewanego. O tóż to. Brak powiązania celu ze spodziewanym efektem już na etapie planowania zazwyczaj rodzi taki skutek. Co innego zamierzanie, a co innego realizacja. Cel bez efektu jest tylko określeniem kierunku dążenia. Poczytajmy ten dialog i wsłuchajmy się w niego: - Dokąd jedziesz na wakacje? - Jeszcze nic wiem, ale chyba do Egiptu. - Z jakiego powodu właśnie tam? 2ona jeszcze nigdy tam nie była i chyba najłatwiej o ofert}- last minutę. Najwięcej biur ma oferty właśnie do Egiptu. - A jak zamierzasz tam wypoczywać? - l eż jeszcze nie wiem. Chcę wypocząć w spokoju i przy okazji coś zwiedzić, ale bez wielkiego wysiłku i napinania się jak na wycieczce objazdowej: prędzej, szy bko spójrz w lewo, teraz w prawo i biegiem do autobusu. Po tym krótkim dialogu możemy stwierdzić, że mamy do czynienia z celem, który nadał kierunek pla­ nom wakacyjnym. Jest jednak kilka zaprzeczeń: bez wielkiego wysiłku oraz bez napinania się. To sprawa, którą należy zająć się w dalszej części rozmowy, pytając: Co chcesz zamiast wysiłku? Jak możesz pozytyw'nie sformułować brak napinania? Czego chcesz zamiast biegu do autobusu? Wciąż nie wiemy, co mają dać te wczasy, jaki ma być ich efekt. Spokój, ale bez wysiłku to za mało, żeby być pewnym, czego się chce i dokąd się zmierza. Zbyt mało także, żeby określić rezultat. Czytajmy zatem dalej: - Jak lubisz spędzać czas? [lub pytania alteritatywne: Jak najlepiej byś wypoczął? Jakie potrzeby chcesz zrealizować ty, a jakie twoja żona?] Chcę się wyspać, a najchętniej łowiłbym ryby i jeździł po lesie na rowerze. Żona natomiast lubi po ­ czytać. Uwielbia spacery po łąkach i pływanie łódką. - Zdaje się, że w Egipcie nie ma lasów' ani łąk. - O tóż to, mówiłem o Mazurach. Tam najlepiej od lat wypoczywamy. Wynajmujemy domek, jesteśmy razem, całą rodzinką, każdy robi, co chce. L>zieciaki mogą się bezpiecznie pluskać przy brzegu albo przy pomoście, bo jest długa płycizna. Znamy okolicę, znamy nawet sąsiadów, którzy jak my rok w rok przy­ jeżdżają w to samo miejsce, razem grillujemy. Łowimy rybki albo wylegujemy się na pomoście. Super. W pobliżu las z jagodami i grzybami. - Więc dlaczego chcesz jechać do Egiptu? - W pracy żony wszystkie koleżanki już gdzieś był)' za granicą, tylko ona nie. Zatem w trakcie dialogu pojawia się w-ażna informacja. Co prawda cel został określony: Egipt, jednak efekt nie. Najlepsze wczasy spełniające oczekiwania tak rodziny, jak i rozmówrcy to Mazury. Można zreali­ zować w ten sposób postawiony cel, jednak brak powiązania z efektem prowadzi rozmówce w ślepą ulicz­ kę. Po kolejnej chwili rozmowy, gdyż jest to fragment jednej z moich sesji coachingowych. klient wyznał, że najchętniej w ogóle nie pojechałby do Egiptu. Zbyt gorąco, nudy, pustynia, zamknięty teren hotelu. Skąd więc taki cel? Żeby żona mogła poczuć się lepiej w swoim środowisku pracy, a mój klient jako dobry, wspierający mąż zdccydowrał poprzeć pragnienia żony, choć ona także wolałaby Mazury. Zatem zaczęli realizować cel wbrew' sobie, w imię zupełnie innych potrzeb niż te związane z wypoczynkiem. Potrzeba

78

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY dodania sobie prestiżu, a także swoistego współuczestniczenia w modelu spędzania wakacji ulubionym przez koleżanki, pchnęła ich ku Egiptowi. Potrzeba dobrego wypoczynku mogła zostać zagrożona lub niezrealizowana. Użyteczne było zadanie pytania: C o będzie dla ciebie dowodem, że dobrze wypocząłeś? Po czym poznasz, że zrealizowałeś plany urlopowe swoje i rodziny? Pod koniec sesji klient doszedł do wniosku, że jeśli pojadą do Egiptu, nie wypoczną tak dobrze, jakby chcieli. Ich strefa komfortu była związana z Mazurami i dalej spełniała swoją funkcję. Wciąż bez rozwią­ zania pozostawała kwestia relacji żony z koleżankami. Tak bywa często i w życiu, i te coachingu. Obieramy cele, które nie prowadzą nas do spodziewanych efektów, często używamy nieadekwatnych zasobów i umiejętności do osiągania celów', a osiągnięte cele nas nie cieszą, gdyż uzyskaliśmy zupełnie inne od spodziewanych efekt)'. len dylemat i jedno z częstych nieporozumień w coachingu rozwiązuje poniższe ćwiczenie.

Ćwiczenie 1 0 . Cel/efekt R ysunek 12. Cci i efekt E lek t /spodziew any c z a so s ią g n ię c ia rezultatuI.

la k ic potrzeby uczestników tego projektu /o s ta n ą zrealizow ane? lak ie korzyści <*iqgnic»r.?

2

Jaki skutek osiągniesz? P o czy n i g o rozpoznasz?

3

Jaki stan - psychofizyczny - chcesz u zy sk ać? P o czy m g o rozpozn asz ?

B PVirt docelowy Stan pożądany Z. Środki do celu/ Zasoby, których uty)«x. np samolot A. Port wyficlcrwy stan obecny

C c i/d a U dzisiejsza: 1.

Jaki m asz c c i? C o chcesz osiągnąć?

2.

C o zrobisz?

3.

IXskąd to pro w ad zi?

79

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

CZĘSC T. CELE I EFEKTY P racując z klien tem , u łó ż rekw izyty lub kartki na stole, lub co skuteczniejsze, zastosuj k o t­ w ice1'p rz e s trz e n n e na p o d ło d ze w taki sposób, żebyś razem z klientem m ógł się p oruszać sw o b o d n ie po całym pom ieszczeniu. Tu także w ystarczą k artki. 1. Zacznij o d pozycji: Cel. Przygotuj kartkę z napisem „cel” i zadaj trzy kolejne pytania. Z a­ pisz odpow iedzi klienta lub niech on sam je zapisze. 2. N astępnie przejdź do pozycji A. Podobnie za kotwicę niech posłuży kartka. Zadaj pytanie: Co klient ma jako wyposażenie, potencjał, zasób już na początku drogi? O d czego zaczyna? Często posługuję się tutaj m etaforą p o rtu lotniczego: W yobraź sobie, że w łaśnie starujesz z lotniska na O kęciu w Warszawie, co m asz u progu podróży, co zbliża cię do efektu/rezultatu, który chcesz osiągnąć po wylądowaniu? Oczywiście dogodna jest każda inna m etafora, choćby: startu, z pytaniem : C o m asz na star­ cie? W co jesteś wyposażony przed ruszeniem w podróż? Klienci często nie uświadamiają sobie, jak wielkim potencjałem dysponują przed rozpoczęciem działania. Ta sekw encja p o ­ zwala im zauważyć i docenić ten potencjał. 3. N astępnie zaproś klienta do sym bolicznej podróży do efektu, do osiągnięcia celu. W prow adź go w pozycję B. Port docelowy. Zadaj pytanie: Jaki jest p o rt docelowy? Jaki jest stan pożą­ dany? Zapisz odpow iedź. Tutaj wrażne jest stw ierdzenie, że sam o w ykonanie zadania, skoń­ czenie projektu, przybycie do p o rtu docelowego nie jest tożsam e z osiągnięciem pożądanego rezultatu. Tutaj lądujemy. Samo przybycie na lotnisko nic oznacza zrealizow ania planów. D opiero uśw iadom ienie sobie, co będzie rezultatem w kategoriach zrealizow anych potrzeb i uzyskanych korzyści, uśw iadom i klientowi, dokąd zm ierza. 4. Teraz zaproś klienta do pozycji: Efekt. Zadaj kolejne trzy pytania i zapisz odpow iedzi. Zachęć też klienta, żeby zw izualizow ał sobie, czyli w yobraził, stan psychofizyczny w chwili uzys­ kania pożądanego rezultatu. Nie śpiesz się. Pozwról klientowi w zm ocnić doznanie. Zadbaj, aby mówił, unikając zaprzeczeń, a zaprzeczone wypowiedzi natychm iast przeram uj [będzie jeszcze o tym mowa]. 5. Piąty krok to pozycja Z. Zasoby. Zadaj pytanie: Dzięki którym głów nym zasobom klient m oże dotrzeć do celu? W przypadku prawdziwego lotu jest to sam olot. Jakie głów ne środki doprow adzą do p o rtu docelowego? Zapisz odpowiedź. 6. Zadaj pytanie zamykające ćwiczenie: a. O d czego zaczniesz, żeby skutecznie dotrzeć od celu do efektu? b. Co możesz zrobić już dziś, żeby w przewidywanym czasie uzyskać najlepszy rezultat? 7. W kolejnym etapie pracy możesz zachęcić klienta do zaplanowania celów cząstkowych, które doprow adzą go od celu do efektu. P y tania w punkcie 6 pozw alają na uśw iadom ienie sobie kolejnego w ażnego aspektu. Już w chw ili, kiedy m yślim y o celu, zaczynam y proces jego realizacji. Podjęcie ćw iczenia cel/efekt ten proces dynam icznie urucham ia. Rzeczy wielkie stają się w kolejnych m in u tach życia. M yś■' K R łn fczR rie {*ccJ.owm ;} p r io & i m ty m . t e d e c y z p jm p c K t f ir m o n c (M p tte Z o d w o ła n e s ię ¿In p k ie g c £ p tft k lu o d n ie s ie ń .i P W * r A S , R eher E-S., S tó w * * p s y r .to to y ł. S C K X A R . W arszaw a 2 00 8 . s . 3 4 3 ik w o n y fra g m e n t ja kieg o ś d o S w a d c z e n a rr« 2 e zo sta ć w yh w zys fa ny yt. W >\3aw nctw o H d » ro , s. 142.

80

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

CZĘSC T. CELE I EFEKTY lenie, planow anie, poszukiw anie inform acji to także działanie dla osiągnięcia celu. W ażne jest rów nież zadbanie o to, żeby klient osadził w czasie swój projekt. Z atem w pozycji cel w p i­ sujem y datę dzisiejszą, w pozycji efekt - spodziew aną datę osiągnięcia rezu ltatu najlepszego z m ożliw ych. Po w ykonaniu ćw iczenia cel/efekt pozostaje nam spraw dzić ekologiczność celu, a także go zw ym iarow ać. Cele bez odpow iednich rzetelnych m iar i w skaźników są w pew ien sposób m ar­ twe. M ożemy się spodziew ać wszystkiego i niczego. Jeśli nie w iem y lub nic potrafim y sobie w y­ obrazić, jaki będzie efekt i po czym go rozpoznam y - co zarów no w obszarze weryfikowalnych faktów, jak i bardzo subiektyw nych em ocji i stanów psychofizycznych będzie dla nas samych dow odem , że osiągnęliśm y zam ierzony rezultat to nasz cel jest już na starcie narażony na niepow odzenie. D obre zw ym iarow anie celu połączonego z efektem decyduje o jego większej skuteczności, a co rów nic ważne, pozw ala nam w trakcie realizacji uzyskiwać potw ierdzenie, czy zm ierzam y we właściwym kierunku. Zyskujem y bow iem w skaźniki pozw alające nam to pom ierzyć i o d ­ nieść się do spodziew anych kryteriów.

Ćwiczenie 11. Miary celów Etap pierwszy. P rzedstaw klientow i obszary, w k tó ry ch w arto u stalić w skaźniki i sp raw ­ dzić cel. Rozłóż k artk i na stole lub na p o d ło d ze.

81

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY

Etap drugi. Rozłóż kotw ice przestrzenne i zaproś klienta do p o d ró ży /sp aceru po kotw icach/ kartkach, podczas której/którego udzieli sobie odpow iedzi na kluczowe pytania dotyczące re­ alizacji i założeń leżących u podstaw celu. O dpow iedzi zapisz lub niech klient je zapisze. Każdą sekwencję pytań zamykaj pytaniem : C o będzie w skaźnikiem /w skaźnikam i kontroli, lub co b ę­ dzie w skaźnikiem realizm u? itd. Jeśli w którym ś obszarze odpow iedzi są sform ułow ane w za­ przeczeniu, niepełne, nazbyt ogólne lub nie przekonują sam ego klienta, w tedy zadaj pytanie: O co potrzebujesz zadbać, żeby cel był np. ekologiczny lub precyzyjny itd.? Rysunek 14. P ytan ia d o tyczące m iar

Czy > zainteresowani w iedzą o celu? Skąd wiedzą? Czy akceptują . cel’ /

ne cz a tu zajmie osiągniecie rezułtatu’ Kiedy? . Wymień argumenty, które świadczą o realizmie cetu

Jak i kiedy kontroluję działania zmierzające do rezultatu?

Bez zaprzeczeń Pozytywnie określony Czego chcę? Czego chcą? ,

Czy cel służy’ Komu to służy? Czy niczego nie niszczy? Jak służy’ ,

Czy nie ma ogólników? Czy są konkrety?

82

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY

W czasie sesji treningowej w parach: 1. Podsumuj zadanie lub zadania dom ow e klienta. 2. Ustal tem at lub cel sesji albo kontynuuj poprzedni, jeśli klient tak zdecyduje. 3. Zaproponuj i wykonaj ćw iczenie 10. C el/efekt a. O m ów ćw iczenie z klientem b. Podsumuj, zachęć do wyciągania wniosków. 4. Zaproponuj i wykonaj ćw iczenie 11. M iary c e ló w dla celu, nad którym pracujecie a. O m ów ćw iczenie z klientem b. Podsumuj, zachęć do w yciągania wniosków. 5. Jeśli n ie wykorzystałeś ćwiczeń: 6. W d ro d ze d o z m ia n y i 7. Przyjaciel/nauczy­ ciel - zaproponuj je teraz jako pracę dom ową. 6. Wykonaj Subiektywną Mapę Sytuacji [SMS] w edług wzoru z ćw iczenia 9. doty­ czącą o b ecn ego etapu pracy treningowej. Zilustruj w łasne odkrycia, pomysły, refleksje dotyczące osob istego procesu zmiany. 7. Sporządź raport z sesji z klientem.

83

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY Sesja trzecia Komunikacja zewnętrzna w coachingu Znaczenie tw ojego komunikatu to odpow iedź, jaką uzyskujesz. Jedna z definicji k o m u n ik a c ji36 m ów i o tym , że p ro ces k o m u n ik a cji to sta łe u d zielan ie so b ie feedbacku celem u su n ię cie błędów i n ie p o ro z u m ie ń o raz n a d in te rp re ta c ji. Podczas co a ch in g u k o m u n ik a cja to je d n o z podstaw ow ych n arzęd zi zm iany. C o a ch in g ro d zi się w p rze strzen i k o m u n ik a cji p o m ię d zy klien tem i co ach em , staje się relacją, k tórej częścią jest d o k o n y w an ie korzystnych dla k lie n ta zm ian . Z n an y i św ietn ie ro zp o zn aw aln y jest p o ­ d ział na k o m u n ik ację w erbalną i niew erb aln ą. B ędziem y o niej m ów ić. Jednak z p u n k tu w id zenia p ro ce su co achingow ego ciekaw sze w ydaje się ro z ró ż n ie n ie n a k o m u n ik a cję w e­ w n ętrz n ą, czyli z so b ą sam ym , i k o m u n ik a cję zew n ętrzn ą , czyli z o to czen iem . K o m unikuję się na zew n ątrz, kiedy sta ra m się przekazać słow em , g estem , p ism em , o b razem lub in n y m i zn ak am i pew ne treści, począw szy o d n ajprostszych , jak p ro śb a o sól, po b a rd z o sk o m p lik o ­ w ane, jak in stru k c ja u żytkow ania rozdzielacza trójfazow ego. K o m u n ik u ję się ze sobą, m yś­ ląc, p o d ając w ew n ętrzn e ciche in stru k c je, czasem m o n o lo g u jąc w głow ie, złoszcząc się lub ciesząc się skrycie, czasam i w yobrażając sobie ró żn e o b razy lub sytuacje. O b a m ech an izm y o raz o b sz ary k o m u n ik a cy jn e m ają b ez p o śred n i d y n am icz n y w pływ na p rzeb ieg procesu co a ch in g u i u k lien ta, i u coacha. O ba m ogą odbyw ać się w p rz e strz e n i w erb aln ej i n iew er­ b alnej za ró w n o u k lien ta, jak i coacha.

Pętla indukcyjna od nadawcy do odbiorcy M odalności N adaw ca, czyli każdy z nas, chcąc w ysłać, czyli przek azać, d o w o ln ą in fo rm ację, np. podaj m i sól, d o d ru g iej osoby lu b osób, używ a o d p o w ied n ieg o języka. M oże to być język z b u d o ­ w an y ze słów, czyli w erbalny, w naszym p rzy p a d k u je st to język p olski, a tak że język gestów alb o znaków graficznych. Z atem nadaw ca m oże po p ro stu pow iedzieć: p o d aj m i sól, m oże ró w nież w ykonać gest ręką, jakby solił po traw ę, m oże ró w n ież w skazać p alcem na solniczkę sto jącą na d ru g im stoliku. K anał kom unikacyjny, k tó ry m p rze k aże sw ój k o m u n ik a t, m oże być ściśle pow iązany z językiem . W czasie uroczystego b an k ietu , żeby nie zakłócać p rzem ó w ien ia, nadaw ca m o że napisać sw oją pro śb ę d o sąsiada lub kelnera na serw etce; użyje w ów czas języka p isan eg o i k anału w zrokow ego, m oże ró w n ież narysow ać solniczkę, czyli użyć języ k a znaków i k an a łu w z ro ­ kowego. M oże p o trze ć p alcam i, jak b y solił po traw ę, w skazując k eln ero w i, czego m u p o trz e ­ ba. W tedy użyje kanału k inestetyczncgo [poprzez ru ch i w rażenie]. - Z t o m r e m k o m u rtk a c p łc o m rru i.ic s W jr.) z itf.i2.w y c p p s i M ? d * > w e k ! p o jg ć . u k ic h |ak: sym to de . m o w a , ra a im e ru o , p ro c e s , tra n s m s ja . kanał, ir e e r e n , z n a c a n e sytuacja te m in k a ć ja r a z u n a n a p s i m p rtz y n n y tm jako p o a c s a r ^ r a o w a n . i w ia d o m o ści w e d u stw c ra c n a zn a sza n ia . KtanBate S.P. S rilz tw io B h . R r f l c J K . r r ^ ir / S tiżrr\’ M cry> v*,n y .y r te i • /.T7\r,*;ii ośc«. W irs z -w w 2008. PW N , e . 3 1 . W w .r t- ic m k c n o c z n y m k o m u n k /iz j p s i p o s ia d a n e w s p ó ln e g o t a A i p /zo z < v t> z fc ę i a b y p rzekazyw ane r k r n w e jo i z m c a w m o g ły łjy ć t» z W (*1 rie a n ifiip /c ło w a re (rozszyfrow ane), P fcbrr A S , R ober E S .. SIo m M psychOtojN, W .r s z . w . 2008. r> 327.

85

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY Trzy pod staw o w e kanały p rzek azu in fo rm ac ji to oczyw iście w zrok [o d b ió r o b razó w ], słuch [m ów ienie i słu ch an ie] o raz kin estety k a [o d b ió r w ęchem , sm ak iem , d o ty k iem , ale także w rażliw ość na ru ch i em ocje]. K anały przek azu i p erc ep cji, czyli o d b io ru i ro z u m ie ­ nia, n azyw ane są ró w n ież m o d a ln o śc iam i. K ażda z trzech głów nych m o d a ln o śc i m a sw oje su b m o d a ln o śc i, czyli pod k ateg o rie. I tak m o d a ln o ść [kanał] w zrokow a m a m iędzy in n y m i tak ie su b m o d aln o ści: k o lo r lub brak k o lo ru [czarn c-sza re -b iałe ], w ielkość, ru ch o b razu lub staty czn o ść, o d leg ło ść od o b ­ se rw ato ra itd. K anał słuchow y: szybkość, in te n sy w n o ść, w ysokość d źw ięk u , in to n a cja w p rzy p ad k u m ow y, barw a i te m b r głosu, ry tm itd. K anał kin estety czn y m a liczne su b m o d a ln o śc i, o d n asilen ia em ocji p o p rzez su b te ln e o d ­ czucia sm akow e, aż p o ró żn e ro d zaje d o ty k u lub gestu. C zy telnik sam m oże być b adaczem lub ek sp ery m en tato rem i rozszerzyć listę su b m o d a l­ ności, o d kryw ając w łasne, su b te ln e ró żn ice w p o strz e g a n iu obrazów , o d b io rze dźw ięków , o d cz u w an iu k in e stety k i, a tak że kiedy sam staje się nadaw cą. C o zm ien ia się, gdy m ów ię szybko lub gdy przestaję gestykulow ać, lu b przeciw n ie ru ch y stają się szybkie i u ry w an e. A lbo kiedy w b iu rze pojaw ia się n ie p rz y jem n y zapach śro d k a d o czyszczenia w y k ład zin , alb o gdy rozm ow ie tow arzyszy łag o d n y sm ak h e rb a ty jaśm in o w ej. Rysunek 15. K om unikacja, czyli gra pom yłek

Komunikacja czyli gra pomyłek NADAWCA

ł

K O t ; < P zum y 1 czyli język w którym się porozum iewam y i

KANAŁY KOMUNIKACJI

< c szum y

czyli m etoda porozum iewania I

^

< szumy

DEKODOWANIE '

,

<

S zum y-

ODBIORCA 86

^MPv?FTi

TO EM

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY Zatem nadawca dokonał wyboru języka, zdecydował, jaki kanał [modalność] wykorzysta do zbudo­ wania przekazu. użył też submodalirości. \Vyobraź sobie, że narysował na serwetce solniczkę [modalność wzrokowa], rysunek był dość mały i biał(KCz(+y [submodalności], i uniósł ją dyskretnie, pokazując kel­ nerowi. Rysunek jednak był niezbyt wyrauffy ifla-kcłncra krótkowidza. Odbiorca, żeby zrozumieć komu­ nikat, musi znać język i mieć waninki lub umiejętności dekodowania, inaczej mówiąc, kanał wzrokowy może być trudny do wykorzystania dla krótkowidza, podobnie jak słuchowy dla osoby ze słuchawkami na uszach, niedosłyszącej łub zajętej rozmową. Tam gdzie panuje hałas, kanał słuchowy zawiedzie; wtedy powiemy o szumach. Szum może pojawić się w dowolnym miejscu w każdym momencie przekazu i może być nim jakikolwiek destruktor, rozpraszać/, bodziec odwracając)' uwagę. Szum osobisty może wynikać zarówno z wady w7roku [odbiorca nie widzi szczegółów rysunku, jego submodalności są za mało wyraź­ ne], jak i z osobistych wzorców i przekonań [odwracam wzrok jako kelner, gdyż nie lubię, kiedy goście zawracają mi głowrę głupimi prośbami, gdy ja roznoszę deser], zmęczenia, rozproszenia uwagi itd. Powróćmy zatem do naszej scenki. Kelner nie zrozumiał rysunku nadawcy. Schyla się uprzejmie i wtedy słyszy, jak nadawca mówi szeptem: Podaj mi sól. Wreszcie /dekodował informację, czyli zrozu­ miał przekaz nadawrcy. Jednak wzrusza ramionami i pokazuje głową na stół, na którym przed nadawcą stoi deser truskawkowy z bitą śmietaną. Ta faza to lecdback. Odbiorca zrozumiał wreszcie przekaz nadawcy, a ścisłej mówiąc, zrozumiał treść, ale nie rozumie intencji. Jego zdaniem deseru truskawko­ wego z bitą śmietaną nie należy solić. To kluczowy m oment w komunikacyjnej pętli. W komunikacji i wrjej skuteczności chodzi bowiem o pętlę. Odbiorca właśnie informuje swego nadawcę, że tak właśnie zrozumiał jego informację. W tym wypadku rozumie ją co do treści, jednak nie co do intencji [truska­ wek się przecież nie soli]. Rozpoczyna się najciekawsza i najważniejsza część komunikacji: feedback do feedbacku. Nadawca odwraca się i mówi [modalność słuchowa] szeptem [submodalność]: Nie chodzi mi o truskawki, chodzi o krawat. W skazuje palcom na plamkę [modalność wzrokowa i kinestctyczna]. Kelner kłania się uprzejmie i po chwili wrraca, lecz nie z solą, ale z odplamiaczem w' sztyfcie i z eleganc­ kim ukłonem podaje go na tacy nadaw qr. Komunikacja to gra polegająca na wyzwalaniu się z pomyłek i uściślaniu znaczeń. Tak cię zrozumiałem. Nie, nie to miałem na myśli. C o więc miałeś na myśli? Kra­ wat, sól i odplamianie. Ach, więc to właśnie miałeś na myśli. 'lak, miałem na myśli krawat i odplamianie. Zatem potrzebujesz odplamiacza. Mam taki, skuteczniejszy niż sól. lak oto moglibyśmy odtworzyć dialog nadawcy i odbiorcy, gdyby cały czas używali modalności słuch - mowa i języka polskiego.

Ćwiczenie 12. M odalności W ykonaj krótki poniższy test, odpow iadając na pytania pierw szym skojarzeniem , jakie pojawi się w twojej głowie. Jeśli w czasie czytania danej pozycji pojawią się także inne, silne skojarzenie, również je zaznacz, odpow iedzi może być kilka przy każdym pytaniu.

87

CO A C H IN G I M ENTO RIN G W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY

Tabela 3. K rótki test m o d aln o ści

1

K ied y w y o b ra ż a m so b ie p o r a n n ą kaw ę, ja k o p ie rw sz y p o ja w ia się

A

K olor p ły n u lub u lu b io n a filiżanka, kubek

B

W idok k u ch n i lub m iejsca, w k tó ry m piję kawę

C

O b raz osoby lub osób, w k tórych tow arzystw ie często piję kawę

D

C h a ra k te ry sty cz n y sm ak lub zapach

E

D źw ięk ekspresu, m ły n k a lu b czajn ik a, stu k po rcelan y , sztućców

2

K ied y m yślę o o s ta tn ic h w ak a c ja c h , n a jp rz y je m n ie j w sp o m in a m

A

U czucie o d p rężen ia, relaksu i w ypoczynku

B

W idoki i k rajo b raz, za chody i w schody sło ń ca, w id o k zw iedzanych m iejsc

C

Rozmowy, m uzykę, szum fal lub uspokajającą ciszę

D

Z n ak o m ite potraw y, w ina lub ow oce

E

E kscytujące przeżycie lub d o zn a n ie

3

N a m yśl o m o im p rz y ja c ie lu lu b p rz y ja c ió łc e

A

Pojaw ia m i się w uszach jej lub jego głos

B

W idzę oczam i w yobraźni je j/je g o po stać lub tw arz

C

C zuję p rzy je m n o ść , m iłe uczucia, m am chęć się spotkać

D

P rz y p o m in a m sobie je j/je g o p erfu m y lu b w od ę po g oleniu

E

W yobrażam sobie m iejsce o sta tn ie g o sp o tk a n ia

88

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY

4

K iedy p rz y p o m in a m so b ie w czesn e d z ie c iń s tw o

A

Pojaw iają się o b razy przeżyć i w sp o m n ie ń , g ra w piłkę, d om ro d zin n y , ogród

B

P rz y p o m in a m sobie głosy, u ryw ki w ypow iedzi, m uzykę lub słow a bliskiej osoby

C

O czam i w y o b ra źn i w idzę swój pokój, zabaw ki, rów ieśników

D

O dczuw am em o cje p o d o b n e do tych w dzieciństw ie, czuję się d o b rz e lub źle ze w sp o m n ien iam i

E

Pojaw iają się sm a k i i zapachy ulubionych po traw

5

N a m yśl o p r a n iu

A

C zuję n ie p rz y jem n y zapach b ru d n e j bielizny lu b p ro szk u i p ły n u d o p łu k a n ia

B

W idzę sw oją pralkę, łazienkę

C

Słyszę o d g ło s w irow ania

D

P rzy p o m in am sobie rozw ieszanie bielizny

E

Słychać o d g ło sy w ody, plusk, ch lap an ie

6

W c z asie u p a ln e g o la ta

A

C zuję p ro m ie n ie sło n eczn e i m iłe ciep ło na skórze

B

N ajprzyjem niej je st pływ ać w jezio rze, w b asen ie lub łó d k ą albo upraw iać jeszcze in n y sp o rt

C

R ano słychać p tak i, a nocą św ierszcze

D

Lubię przypatryw ać się zieleni, rozkwitającej naturze, m am piękny widok z okna

E

Przy o tw arty ch oknach słychać szum ru c h u m iejskiego: sam ochodów , tram w ajów , au to b u só w

89

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY

7

K ied y id ę d o r e s ta u r a c ji

A

W ażny je st dla m n ie w ystrój w n ętrz a, estety czn y w ygląd m iejsca

B

Lubię m iłą m uzykę w tle albo u lu b io n ą stację radiow ą

C

K o n cen tru ję się na sm aku potraw

D

N iew ażne, ja k p o traw a w ygląda, w ażne, ja k sm akuje

E

N ajisto tn iejsze je st to w arzystw o i m ila rozm ow a

8

K iedy k to ś in n ie p y ta o m ó j u lu b io n y z e sp ó ł

A

P am iętam o k ład k ę o sta tn ie j płyty

B

W głow ie b rzm i m ó j u lu b io n y utw ór, refre n alb o r if f g itarow y

C

M ogę zanucić je d e n z ich kaw ałków

D

P am iętam słow a utw orów , m ogę zacytow ać frag m en t

E

P rz y p o m in a m sobie ich o sta tn i k o n ce rt w telew izji alb o na żyw o

9

K iedy c z y ta m słow o „ tra m w a j” - p ie rw sz e , co się p o ja w ia , to:

A

K olor w ozu

B

Z grzyt i pisk m etalow ych kół

C

U czucie tłoku i ścisku w zatłoczonym tram w aju

D

N u m er linii

E

Szum u licznego ru c h u i ch a rak te ry sty cz n y dzw onek tram w aju

90

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY

10

Z im ą

A

Słychać w ycie w iatru

B

Jest n ie p rz y jem n ie zim no

C

św iat zm ien ia swój w ygląd, jest b iało i szaro

D

W ra d iu pojaw iają się ch arak te ry sty cz n e, św iąteczn e p io sen k i, a p o te m kolędy

Teraz p rze n ieś zaznaczo n e od p o w ied zi do tabelki p o n iżej. Jak łatw o się d o m y ślić, p ie rw ­ sza k o lu m n a o zn acza m o d a ln o ść w zrokow ą, d ru g a słuchow ą, a trzecia k in estety czn ą [z u w zg lęd n ien iem także w ęchu, sm ak u i o d cz u w an ia sta n ó w em o cjo n aln y ch ]. Zlicz w yniki [liczbę zaznaczeń dla każdej m o d aln o ści]. T abela 4. W yniki testu m odalności w la lb lc 2b 3b 3e 4a Ac 5b 6
K

S le 2c 3a 4b 5c 6c 6e 7b 7e 8b 8c 8d 9b 9e lOa lOd

id 2a 2d 2e 3c 3d 4d 4e 5a 5d 6a 6b 7c 7d 9c lOb

Jeśli d la d anej m o d a ln o śc i pojaw ił się w ynik w przed ziale: 16 > 11, w ted y m ożem y p o w ie­ d zieć, że jest to te n d en c ja w io d ąca, czyli b ard zo ak ty w n y k an a ł p ercep cji. Jeśli w ynik p lasuje się w p rze d zia le 10 > 6, w ów czas m o żem y sądzić, iż je st to d o ść ak ty w ­ ny kanał, zazw yczaj w spierający m o d a ln o ść do m in u jącą. Jeśli w y n ik p lasuje się w p rzed ziale 5 >, zazw yczaj m am y d o cz y n ie n ia z m ało ak ty w n ą m o d aln o ścią.

91

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

CZĘSC T. CELE I EFEKTY W p rzy p ad k u m o d a ln o śc i k incstctyczncj sam m ożesz p rzy jrzeć się, k tó ry z k an ałó w m asz n a co d zień aktyw ny, a k tó ry w yłączony lub p rzy tłu m io n y : w ęch, sm ak , o d cz u w an ie ru ch u , p rzeży w an ie sta n ó w em o cjo n aln y ch , odczuć? To sa m o ćw iczenie m o żn a w ykonać z klien tem co ach in g u , by zap o zn ać go z jeg o te n d e n ­ cjam i i uw rażliw ić na o d b ió r i n ad a w an ie in fo rm ac ji w ielom a kan ałam i. Ideałem byłoby w yćw iczenie w szystkich m odalności w taki sposób, żeby u m ieć używ ać ich na przem ian lub naw et jednocześnie, w dow olnych sytuacjach lub p o p ro stu na co dzień. W ielcy geniusze, L eonardo da Y inci27 czy A lbert E instein 2*, p o trafili korzystać jed n o cześn ie z w ielu m odalności i używ ać różnych m odalności i sub m o d aln o ści, przekazując inform acje.

Kluczowe zasady komunikacji zewnętrznej to: 1. Zdolność dososlosow ania się do m odalności klienta/odbiorcy, która w danym m om encie jest aktyw na. N ajłatwiej rozpoznać to po rodzaju dobieranych słów kluczy w czasie ro zm o ­ wy, zwłaszcza czasowników. a. Dla m odalności w zrokowej będą to: w idzę, że się rozum iem y. M am tego jasny obraz, proszę m i pokazać rozw iązanie itp. b. Dla m odalności słuchowej: z tego, co słyszę, nie brzm i m i to dobrze, proszę pow ie­ dzieć, jaki jest cel, porozm aw iajm y o ... itp. c. Dla m odalności kinestetycznej: nie czuję tego, zróbm y to w spólnie, na m ój nos, źle mi to p ac h n ie ... itd. 2. U m iejętność przekazyw ania inform acji w ielom a m odalnościam i naraz. N arysuj, powiedz, zaproś do ćw iczenia z w ykorzystaniem ruchu i przestrzeni. W tedy nie tylko dotrzesz do aktyw nych stru k tu r o d b io ru u twego klienta, lecz rów nież urozm aicisz przekaz. U ruchom także subm odalności. Zaw ężanie się w coachingu tylko do jednego kanału percepcji, np. d o rozmowy, to spory błąd, który z góry ogranicza klienta i ham uje jego możliwości. P o d o b n ie je st z m e ch a n izm em in fo rm ac ji zw rotny ch . D ając feedback, użyj w ielu k a n a ­ łów p rzekazu. P rzekazuj in fo rm ac je, ilekroć m asz choćby n ajm n ie jszą w ątpliw ość, czy w ła ­ ściw ie rozum iesz i czy w łaściw ie zostałeś zrozum iany. Jeśli nic d o chodzi d o pętli inform acji zw rotnych, zro zu m ien ie i p o ro zu m ien ie jest tylko kw estią p rzy p ad k u i dokonyw anych założeń, czyli n ad in terp reta cji lub przedw czesnych in ­ te rp retac ji, lub ślepego trafu. N a d i n t e r p r e t a c j a zach o d zi, gdy m am y zbyt m ało szczegółów lub d anych i na ich podstaw ie d o k o n u je m y założeń [soli używ a się d o p otraw ] zgodnych z naszą m apą, ignorując m apę klienta. D ruga z nich - przedw czesna interpretacja - zdarza się, gdy nadaw ca jeszcze nie sk o ń ­ czył przekazyw ać nam sw ego kom unikatu, jeszcze nie d o szed ł d o sed n a, słow em , gdy m am y r G e h W. J „ M yife ć ,v»>i Ł o w is rtto i Wi c i. PoznaA '¿fXh. 0 ~ m W y ć w i c z y fte b ® •’ T h c rp e S . M y & ń f * E»isk*.'. R M * * ZOO». D « rW y d a w n e z y FfchR

92

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY zbyt m ało inform acji lub tylko szczątkow e, a już do konujem y in terp retacji i „wiemy lepiej". Ten m echanizm przydarza się dość często w relacjach z dziećm i, których naw et nie staram y się do końca w ysłuchać. Jest rów nież pow szechny w dużych firm ach , gdzie b rakuje tradycji lub p ro ce d u ry udzielania sobie feedbacku. Jak p o b u d za ć w ielokanałow ą percepcję? W ykonaj p ro ste ćw iczenie.

Ćwiczenie 13 Cytryna 1. Z adbaj o chw ilę spokoju. B ądź sam w p o m ieszczen iu . W eź do ręki c y try n ę lub inny ch a rak te ry sty cz n y ow oc, m oże ja b łk o albo śliwkę, czereśn ię alb o b an a n . 2. Z am k n ij oczy i zacznij w ąchać ow oc. Staraj się ro zró żn ić i nazw ać w szystkie o d czu cia zapachow e. Z apam iętaj je. N arusz p azn o k ciem sk ó rk ę i p oszukaj ró żn ic w zapachu. T eraz zró b to sam o z m iąższem . 3. O tw ó rz oczy i ze znanym ci nastaw ieniem a n tro p o lo g a b ard z o d o k ła d n ie obejrzyj ow oc, jakbyś go pierw szy raz w życiu w idział. Z badaj w szelkie za ła m an ia i n ie ró w ­ n ości, obejrzyj z każdej strony, o d n a jd ź n ie zn a n e ci faktury. Bądź u w ażny i dokładny. Z ap am iętaj w rażenia. 4. T eraz spraw dź dźw ięki. P oruszaj ow ocem , d elik atn ie p o cieraj go p alcem , lekko poskrob. U w ażnie słuchaj. M ożesz ow ocem p o stuk ać o stół, p o trzeć o blat, p o tu rla ć , lekko go p o d rzu c ić. Słuchaj. N aru sz skórkę, p o ru sz ogonek. Z nów nazw ij i zap am iętaj sw oje w ra że n ia i odczucia. 5. P onow nie zam k n ij oczy i zacznij jeść ow oc. Powoli przeżuw aj. C iesz się sm ak iem . N aw et w p rzy p a d k u b an a n a lu b c y try n y spróbuj, ja k sm a k u je skórka, a d o p ie ro p o tem m iąższ. N adgryź też pestkę, jeśli ow oc ją m a, a zęby b ez p ro b lem u jej p o d o łają. N azw ij i zapam iętaj sw oje o d czucia. 6. M ożesz sw oje o d czu cia zapisać. G dy kolejnego d n ia po w tó rzy sz ten ek sp e ry m e n t z in ­ nym ow ocem , a naw et p rz e d m io te m , znów zapisz sw oje w rażen ia i p o ró w n aj je z p o ­ p rz e d n im i. W ystarczy kilka p o w tó rze ń , by uw rażliw ić m ózg na w ielokanałow y o d b ió r i nadaw anie. Także sw ojem u klientow i m ożesz zap ro p o n o w ać to ćw iczen ie - je st z n a ­ k om itym w stępem do m ed y tacji [zw anej czasem k o n tem p lacją z p rz e d m io te m | i do lepszego za rząd zan ia k o m u n ik a cją w ew n ętrz n ą, o k tórej b ęd zie jeszcze m ow a. O w oce m o żn a z czasem zastąpić dow olnym p rze d m io te m lub w ytw orem otaczającej nas n a tu ­ ry lu b p o p ro stu zastanej rzeczyw istości.

93

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

CZĘSC T. CELE I EFEKTY Lubię loly m ałym i sa m o lo ta m i ja k Cessna, od pew n eg o czasu ró w n ież jestem skoczkiem sp ad o ch ro n o w y m . P ilotom i skoczkom nie trz e b a tłu m aczy ć, jak isto tn y je st pow yższy w y­ kres i p rak ty k a jego stosow ania. K ażdy d ialo g p ilo tó w z w ieżą k o n tro ln ą lu b skoczków m ię ­ dzy so b ą i pilotem w ygląda m niej w ięcej tak: Pilot: Tu T ango H otel Bravo, w chodzę na tysiąc pięćset m etrów . P racow nik k o n tro li lotów : - T u W arszaw a. D obrze cię słyszę. T ango H otel Bravo, /.ro z u ­ m iałem , w chodzisz na tysiąc pięćset m etrów . U trzym aj tę w ysokość, aż p rze jm ie cię M odlin. Pilot: - Z ro z u m ia łe m , W arszaw a. Lecę na w ysokości tysiąc p ięćset w k ie ru n k u M o d lin a, aż do k o n ta k tu radiow ego z w ieżą M odlin, b ez o d b io ru . Pilot, p o chw ili: - Tu Tango H otel Bravo, zbliżam się do ciebie, M o d lin , p ro szę o zgodę na w ejście na cztery tysiące m etrów . P racow nik k o n tro li lotów M odlin: - TU w ieża M o d lin , w idzę cię Tango H otel Bravo. M o­ żesz wejść n a cztery tysiące. Pilot: - T ango H otel Bravo, zro z u m iałem , w chodzę na cztery tysiące. P ra co w n ik k o n tro li lotów M odlin: - Tango H otel Bravo, tu w ieża M o d lin . Czy b ędziesz u nas lądow ał? Pilot: Tango H otel Bravo, p roszę o zgodę na d o k o n a n ie n aw ro tu n ad W isłą i p o w ró t w k ie ru n k u lo tn isk a Babice. U trzym uję w ysokość c z te ry tysiące m etrów . P racow nik k o n tro li lotów M odlin: - T ango H otel Bravo, zro z u m iałem , m ożesz d o k o n ać n aw ro tu w k ie ru n k u Babic, u trzy m aj w ysokość c z te ry tysiące, kieruj się n ad W isłę. Pilot: - T ango H otel Bravo, zro z u m iałem , M odlin. D o k o n u ję zw ro tu w k ie ru n k u Babic na w ysokości c z te ry tysiące, u trzy m u ję kurs nad W isłą, b ez o d b io ru . Ten dialog z pozoru w yda się bezsensow y i pracochłonny. Ktoś m ógłby rzec, że to strata czasu. Jednak gdyby stosować tego rodzaju kom unikację przynajm niej w istotnych sprawach organizacyjnych lub projektowych, ilość nieporozum ień byłaby m inim alna. N iestety m enedże­ rowie i coachee często lekceważą ten skuteczny, prosty m echanizm i dlatego efekt kom unikacji bywa nieprzew idyw alny. Piloci i skoczkow ie doskonale o tym wiedzą, inform acje zw rotne to podstaw a dobrej kom unikacji. N a wysokości kilku kilom etrów nie ma żartów, chodzi o życic. Jeden błąd, jed n o niezrozum ienie m oże sporo kosztować, a błędu skoczka lub pilota często nie da się już naprawić. Przyjrzyjm y się uw ażniej m etodzie dialogu w pow ietrzu. P o c o w ciąż pow tarzać: Tango Hotel Bravo? G dyż skrót T H B oraz inne słowa m ogą być zagłuszone, źle zrozum iane. Rozwinięcie pierw szej litery skrótu, i to jeszcze z użyciem słów brzm iących p o d o b n ie w różnych językach, jak: bravo, hotel, delta itp., pozw ala uniknąć domysłów. W ieża kontroli lotów i piloci doskonale w iedzą o szum ach, w kabinie jest hałas, na łączach trzaski, pilot jest zajęty przyrządam i. Iło co pow tarzać polecenia? G dyż tylko po pow tórzeniu polecania i uzyskaniu zgody m ożna w yko­ nyw ać m anew r. To podstawowy' elem ent bezpieczeństw a. Nie robię czegoś, jeśli nie m am na to zgody'. Potw ierdzam polecenie lub prośbę, gdyż tylko w tedy wiem , czy ten sam m anew r m am y na myśli. Żadnych założeń, zero domysłów, każdy p aram etr zostaje pow tórzony przez obie strony. To w ieża w ydaje zgodę na m anew ry w pow ietrzu: kierunek, wysokość lotu, lądowanie,

94

C O A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

CZĘSC L CELE I EFEKTY kołow anie na pasie. To pilot podejm uje wszystkie decyzje w czasie lotu zw iązane z maszyną. Inform acje płyną w obie strony. Proste. Pod w arunkiem , że obie strony: nadaw ca i odbiorca, bezw zględnie respektują zasady feedbacku. Ze skoczkam i spadochronow ym i jest podobnie. Tu­ taj w grę w chodzą gesty, czyli m odalność kinestetyczna. W czasie sp ad an ia w d ó ł z prędkością 215-230 km /h nie m ożna ze sobą porozm aw iać. G est in stru k to ra oznacza konieczność n atych­ miastow ego potw ierdzenia gestem przez m łodszego skoczka, że zrozum iał polecenie, i w yko­ nanie komendy. Każdy gest, pozycję ciała pow tarza się kilkakrotnie, na ziem i, w sam olocie, a potem w ykonuje bezdyskusyjnie w pow ietrzu. To p ętla in d u k c y jn a, na której jest zb u d o w a n a relacja co ach in g o w a. jak o co ach p o trz e ­ bujesz zgody k lienta. M ałe zgody b u d u ją w ielki sukces. Z apytaj. P osłuchaj o d p o w ied zi. D o ­ sto su j się, pow iedz. Z now u zapytaj. Coach: - Mam dla ciebie krótką informację zw rotną na tem at ćwiczenia. Czy masz ochotę posłu­ chać? Klient: - Potrzebuję jeszcze chwili, żeby zebrać myśli. Coach: Czy przyda ci się krótka przerwra? Klient: - lak, możemy nawet wywietrzyć pokój. Coach: - Znakomicie. Otworzę okno. Klient, po chwili: - Chętnie posłucham twojej informacji. Coach: - W czasie ćwiczenia kilka razy powtarzałeś stwierdzenie: Muszę to zrobić, mówiąc o pla­ nowanym wypoczynku w weekend. Co o tym sądzisz?

Błędy percepcyjne Żeby wyrobić w sobie wrażliwość na mechanizmy komunikacyjne, raz jeszcze nazwijmy błędy wy­ nikające z przyjęcia postawy oceniającej, bo one zaburzają porozumienie w coachingu. Polegają, jak wiemy, na różnicach w postrzeganiu, na percepcyjnych i pamięciowych zniekształceniach w budow a­ niu map. To naturalne zjawisko psychologiczne powoduje, że odbiór rzeczywistości jest uwarunkowa­ ny indywidualnie, a zatem jest subiektywny. Mówiliśmy o tym w poprzednich rozdziałach. Tym razem skupimy jednak uwagę na mechanizmach komunikacyjnych. Użyteczne wydaje się określenie również zniekształceń w procesie komunikacyjnym i wynikających z tego potencjalnych •zagrożeń. O to niektóre z nich; mogą one wystąpić w czasie sesji coachingowych pomiędzy klientem a coach cm.

M echanizm projekcji i atrybucji29 W przypadku projekcji podśw iadom ie przenosim y cechy w łasne na rozmówców, a w p rzy­ p adku atrybucji przenosim y na nich cechy osób trzecich blisko z nim i związanych. Jest to oce­ nianie przez pryzm at w łasnych w artości. O ceniający przyznaje ocenę d o b rą lub złą za sam fakt, ” P crcw -Y i R cł:< r A S .. P c r c * E.S.. S io w xkpsfcłtologii. W arszaw a 2003. S C H O L A R s. G83

95

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY że w jego opinii drugi człow iek m a bądź nic m a cechy uznaw anej za wartościow ą. Jeśli cenisz (przede w szystkim u siebie sam ego) punktualność, wyżej ocenisz osoby bardzo p u n k tu aln e niż te niezbyt punktualne.

Błąd aktora/obserwatora50 Polega na odmiennym interpretowaniu zjawisk w zależności od tego, czy się w nich uczestniczy, czy się je tylko obsens-uje. Istotny jest tu mechanizm dysocjacji i asocacji, o którym jeszcze powiemy.

Efekt pierw szego wrażenia (efekt halo)” To uogólniona ocena ludzi po kilku pierwszych sekundach spotkania. Polega na tym, iż ocena jed­ nej cechy, na którą przypadkowo zwraca się uwagę (interpretowana skrajnie pozytywnie lub negatyw­ nie), rzutuje na pozostałe cechy. Pojawia się wtedy skłonność do całościowej oceny drugiego człowieka przez pryzmat jednej cechy - zinterpretowanej pozytywnie bądź negatywnie. Taką cechą często jest budzenie sympatii, czyli miłe doznania w kontakcie. Nasze doświadczenia z pracy coachingowych w organizacjach dowodzą, że nawet słaby merytorycznie pracowrnik, jeśli jest sympatyczny będzie do­ brze oceniony. Mechanizm ten polega na ocenie drugiego człowieka na podstawie własnego wzorca, a następnie na zgeneralizowaniu jednego zachowania. Jeżeli jakaś jedna z cech osoby ocenianej zyskała opinię pozytywną, mamy skłonność do przypisania tej osobie wielu innych cech pozytywnych, o któ­ rych tak naprawdę z braku informacji nie powinniśmy wnioskować. Z efektem halo związane są:

• Efekt aureoli“ Jeśli ktoś spostrzegany jest w pewnej dziedzinie pozytywnie, ulegamy pokusie, by przypisywać mu pozytywne cechy również w innych obszarach działalności. Gdy zatem człowiek robi wrażenie zdyscyplinowanego, ludzie przypiszą m u zapewne również kompetencję, dobrą wolę, sumienność i uczciwość, a nawet rozszerzą pozytywne cechy na jego otoczenie, rodzinę, sąsiedztwo i szeroko pojęty styl życia. Miły człowiek mieszka przecież w sympatycznej dzielnicy i musi mieć uroczą żonę, słodkie dzieci i zabawnego, dobrze ułożonego psa.

• Transfer stereotypu estetycznego” Szczególnie skuteczną aureolę uruchamia atrakcyjność fizyczna, zwiększając szanse na zatrudnienie, awans lub powodzenie społeczne. Osobom atrakcyjnym chętniej przypisujemy serdeczność, wrażli­ wość, walory towarzyskie, a także inteligencję.

• Efekt diabolo14 C zarną w ersją m echanizm u aureoli jest efekt diabolo. K oncentracja choćby na jednej n ieak ­ ceptow anej cesze spraw ia, że m ożem y ocenianej osobie dopisać inne, tym razem negatyw ne M f t x c w v ij ta tó e - r e p

)p o s lrro ^3 n tB -s p o łE C z n 3 .C T T ^ fc « z > b b d ¿ M o ra - c f c s c m i l o "

( c r i s j a w d n iu 2 9 OB 2 0 1 0 ;

*•' f t a f o w u ji . * » A S B sh w E .S SV3*wvfc psyciiOtoflv. W jis łw o 2008. SC H01AR & 52 6. C d m jn A M S ta>uV p s tr M O iji W .:vsłiv*12CCH. IW 4 . fi. 172. a PfctówTYii t.*2 o . Coknan A M ., tam2e, s. 159. M f t a o w u j u* 2 b : Wi d : h i t a z n M ^ p r a c o d J ii^ T y f t M b te d /o o B n r p r a a o w n k c iw ( a n s i a w d n u 2 9 G e 2 0 1 0 ,

84 f t r e w u j M ż c C o łr w i A .M .. S te g n y p s y c ta fc g p , s. 159

96

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY właściwości. Jeśli ktoś krzyw o się uśm iecha, to na pew no jest niesym patyczny, ktoś niesym ­ patyczny z pew nością jest też nieuczciwy, a ktoś taki m usi m ieć w red n e otoczenie, brzydkie m ieszkanie, niem iłą żonę i w rednego psa.

Efekt Mateusza35 To m echanizm opisany p rzez znanego socjologa am erykańskiego R oberta K. M erto n a (M atthew Effect). M ertona zainspirow ał fragm ent ew angelii o nierów ności p o siad an ia. Ten w y b itny naukow iec, przez lata obracający się w kręgach uniw ersyteckich, zauw ażył w pływ feudalnej, jak to określił, stru k tu ry św iata uczonych, zbudow anej p o d o b n ie jak sieć relacji na d w orach średniow iecznych władców, na jakość recenzji d o k o n ań naukow ych, len rodzaj n ie ­ św iadom ego w pływ u m iał zdaniem uczonego b ez p o śred n ie przeło żen ie na rodzaj recenzji, nie zaś na jakość konk retn ej pracy naukow ej. Ta sam a p raca p o d p isa n a nazw iskiem ce n io n e ­ go badacza uzyskiw ała uderzająco wyższą ocenę od tej, gdy au to rem m iał być nieznany n a ­ ukow iec. „Efekt M ateusza" jest silnie w ykorzystyw any o b ecnie w reklam ie. O d w o łan ie się do au to ry tetu m a stanow ić dow ód w ysokiej jakości i skuteczności p ro d u k tu . M echanizm ten d o ­ tyczy rów nież coachingu i sam ego coacha. M łody w iekiem i dośw iadczeniem coach m oże być postrzegany jako gorszy i słabszy niż osoba starsza, pow ołująca się na sw oje dośw iadczenie. I o d w ro tn ie - klient coachingu o w ysokiej pozycji zaw odowej m oże w ydaw ać się tru d n iejszy albo bardziej w ym agający niż ktoś stojący niżej w hierarchii. O czyw iście oba założenia są błędnym uproszczeniem .

Efekt czynników ekstremalnych Polega na k o n centrow aniu się na kilku w ybranych k ry teriach oceny d ru g iej osoby, co sp ra ­ wia, żc w ypada ona w yjątkow o pozytyw nie lub negatyw nie. Z tym m ech an izm em m am y często d o czynienia w coachingu businessow ym , gdy p raco w n ik trafia na co ach in g w łaśnie w w yn ik u oceny pracow niczej lub subiektyw nej oceny przełożonego. P och o d n e zjaw iska to:

. Efekt kontekstu36 In fo rm acja, na której o rg an izacja lu b p rzeło żo n y k o n c e n tru ją uw agę, n ab iera innego, często negatyw nego za b arw ien ia po d w pływ em pew nych czy n n ik ó w w niej zaw arty ch . Na przy k ład p raco w n ik św ietnie w ykonuje sw oje zad an ia, ale w o sta tn im m iesiącu d w u ­ k ro tn ie m iał stłuczki służbow ym sam o ch o d e m . To p o w o d u je zm ian ę o p in ii o nim jak o o p raco w n ik u , choć przecież kw estia dotyczy roli kierow cy lu b p rzy p ad k o w eg o zbiegu n ie fo rtu n n y c h okoliczności.

• Efekt kontrastu37 To kierow anie uwagi na inform acje bardziej w yraziste, w yróżniające się na tle rów nie w aż­ nych albo naw et istotniejszych szczegółów, je d n ak m niej w yrazistych. Na tle rozdyskuto*

M e r t c n . R . K . . 7) « n w rc w l p #

*

M s f f / e w E t f e a id S i a t c e , . S c t a n o s " , 1 5 9 . 1 9 6 8 . s . & & - O J . p a r t w n a j t d k ż a : w t p : v w v w . g a f 1i a b J i t r a i y . i ł M n n . e i J i * m a r t o n

( e m is ja w d n iu 2 9 . 0 8 2 0 1 O l

P c r c w n ij t . + z c

C d m a n A M . . S t o w < 6 p s y c h o lo g « , W a r s z a w a 2 0 0 J . F W N . s 1 0 8 .

r ftKfcwwj i.*A Http Ffc«ythsplf>S*dSłecrły-r&kl4KFlraslu(emsp w dniu2908.2010)

97

C O A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY w anej grupy słychać tych, którzy się śm ieją. W rozm ow ie w ybija się o statn i błąd, n atom iast n ik n ą p o p rze d n ie liczne sukcesy. N iebezpieczny m ech an izm , k tó ry m oże w sp ó łto w arzy ­ szyć, to kon cen tracja uw agi na negatyw nych elem entach, choćby m iały drug o p lan o w e z n a ­ czenie albo nie m iały żadnego w pływ u na głów ny tem at rozm ow y, jakość p racy lub zam ie­ rzenia klienta.

Błędy wynikające z postaw y i przekonań coacha lub oceniającego przedstawiciela firmy, która skierowała klienta na coaching Okulary Freuda2,9 Jest to mechanizm oparty na sugerowaniu się własnymi sympatiami, zasłyszanymi wcześniej opi­ niami. dokonywaniu założeń lub poleganiu na zdaniu większości lub na obowiązujących poglądach zamiast na analizowaniu realnych faktów i rozumieniu mapy pracownika. O kulary Freuda to sym­ bol przyglądania się rzeczywistości z perspektywy jednej szkoły teoretycznej, jednego podejścia, które koncentruje uwagę tylko na pewnych aspektach, ignoruje zaś inne ważne szczegóły.

Efekt uczuć ojcowskich (przeniesienie i przeciwprzeraesienieF Pracow nik lub klient coachingu jest oceniany łagodniej, poniew aż oceniający czuje się związa­ ny z nim psychicznie [np. gdy coach lub m enedżer decydow ał o przyjęciu do pracy, przeszkoleniu pracow nika lub osobiście w prow adzał zagadnienia m erytoryczne itp.]. Zjawisko to jest opisy­ wane rów nież jako elekt przeciw przcnicsicnia w odpow iedzi na przeniesienie4*'. Inaczej mówiąc, klient coachingu chce widzieć w sw oim coachu (lub zwierzchniku] kogoś w rodzaju ojca lub m atki i sym bolicznie realizować swoje potrzeby. Coach reaguje na te zachow ania i odw zajem nia je (przeciw-przenosi uczucia i potrzeby ojca lub m atki na symboliczne dziecko]. M echanizm ten może być źródłem pow ażnych zakłóceń, a nawet nieporozum ień w relacji, w której zamiast reali­ zować cele i zadania, uczestnicy relacji będą sobie okazywać „rodzinne” uczucia, które przecież nic m ogą zostać spełnione.

Efekt Fhgmaliona lub samospełniające się proroctwo41 Nazwa zastała zaczerpnięta z mitu o Pigmalionie, który zakochał się w Galatei, rzeźbie, którą własno­ ręcznie stworzył, a potem poprosił bogów, aby tchnęli w nią ż>’cie. To mechanizm modelowania, kształ­ towania postaw' pracowniczych lub coachingowych zgodnie z systemem wartości coacha lub menedżera, * R r o w n ij t
98

CO A C H IN G I M ENTO RIN G W PRAKTYCE

CZĘSC T. CELE I EFEKTY skryte lub jawne narzucanie swoich poglądów, stylu pracy, a co gorsza wartości. Mechanizm niebezpiecz­ ny, zwłaszcza dla młodych pracowników. W coachingu to poważny błąd, gdyż zamiast pomagać w roz­ woju niezależnych poglądów' i poszukiwaniu osobistych rozwiązań, buduje kalkę osobistych przekonań lub co gorsza ograniczeń i fobii.

Ukryte teorie osob ow ości - stereotypy42 O p in ia na tem at d ru g ieg o człow ieka lub jego zach o w an ia zo staje sfo rm u ło w an a na p o d ­ staw ie ste re o ty p ó w w iążących cechy ze w n ętrzn e z osobow'ościowrym i lub u o g ó ln ień z b u d o ­ w anych na podstaw ie szczegółow ych, m arg in aln y ch cech (n p . m ło d y = n ied o św iad czo n y ; ru d y = fałszyw y; o k u la rn ik = in telek tu alista; g ru b y = śm ieszn y fajtłapa).

Efekt przypodobania się Z jaw isko to zachodzi w ów czas, gdy ob ie stro n y są ze so b ą p o w iązan e tow arzysko, ro d z in ­ nie lub w ystępuje zależność służbow-a. W tedy w celu u trz y m a n ia relacji n ie fo rm a ln ej stan ą się w zajem n ie pobłażliw e albo jeśli zależy im na sobie, b ęd ą b ard ziej d b ały o sy m p aty czn ą atm o sferę niż na przy k ład o aserty w n y feedback.

Dostrojenie i aktywne słuchanie Znakom itym narzędziem pracy coachingowej, którego tw órcą jest Carl Rogers'0, są tak zwane techniki aktyw-nego słuchania i budow anie raportu psychologicznego. To dość znane i pow szech­ nie używane metody, dlatego skupim y się tylko na kilku najbardziej użytecznych. Pierwszą jest parafraza lub redagow anie. Jest to sekwencja kilku zachowań, dzięki którym klient m oże poczuć się słuchany i rozumiany, a jednocześnie dostaje szansę na udzielenie feedbacku, jeśli jest rozum iany źle lub niedokładnie. • Powtórz w łasnym i słowami znaczące fragm enty wypowiedzi klienta, tak by oddać ich sens. • Wychwyć słowa klucze, czyli takie zwroty, czasowniki, rzeczowniki, a także przym iotniki, które klient szczególnie akcentował, pow tórzył kilkakrotnie lub w inny sposób podkreślił. • W ypowiedz się krótko. • W ypow iedź twoja niech dotyczy zarówmo treści, jak i em ocji, które w yraził klient. • Nie dyskutuj, nawet jeśli klient sprostuje swoją wypow iedź lub skoryguje twoją. O to przecież chodziło, żeby sam siebie lepiej usłyszał, zrozum iał św iadom ie czy też nieświadom ie. Efektem parafrazy jest zatem lepsze zrozum ienie klienta, uruchom ienie pętli feedbacku, a także sygnał dostrojenia ze strony coacha [uważnie cię słucham , wyciągam wmioski, podążam za twoim tokiem myślenia]. “

f t x c w v ij M ż e

1 .5 / t e c .

s.

705

*s C ł ł M O J C . C 7 > T v i i J r / w p s y c f j O f l W t f M . W .rs w w .r ?0 0 0 . PW N. s . 3 8 -4 9 . p r e f e r u j l , * » M cDw m eł? I.. J a jjo W ..M U? fc«y»»A vW ote c r ti ckm . G d a ń s k 2006. G dartstoe W ydaw nictw o P sy tłicto g lcz n e , s . 21.

99

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

CZĘSC T. CELE I EFEKTY Innym narzędziem stosowanym przez Rogersa jest echo. To dosłow ne pow tórzenie jednego słowa, kilku słów lub całego zdania. Dłuższej wypowiedzi zazwyczaj nie. Dzięki echu klient może jak poprzednio usłyszeć siebie, skonfrontować się z w łasną wypowiedzią, poszukać właściwszego słowa. Echo to dodanie intonacyjnego znaku zapytania przy pow tórzeniu słowa klienta: Klient: - Chw ilam i czuję się jak skończony głupiec. Coach: - Głupiec? Umożliwia to klientowi zyskanie dystansu, coachowi zaś przeram ow anie, czyli zm ianę znacze­ nia słowa [będzie jeszcze o tym m ow a dalej]. Klient: - Mam na myśli to, że popełniam błędy i w tedy jestem na siebie wściekły, zwłaszcza gdy błąd jest karygodny. Coach: - Karygodny błąd? Jeśli dodam y do echa zaimek pytający: jak, gdzie, kiedy itp., to wówczas pojawia się interesująca zachęta do przeram ow ania w rozwiązanie: Klient: - lak, błędy są czasami niewybaczalne. W tedy czuję się beznadziejnie. Coach: - Jaki błąd jest niewybaczalny, a jaki wybaczalny?

Lub inaczej: Klient: Tak, błędy są czasami niewybaczalne. W tedy czuję się beznadziejnie. Coach: - Kiedy czułeś się beznadziejnie? O czywiście następnie coach zapyta o to, co klient chce uzyskać zam iast stanu beznadziejności, co nazywa błędem , a co sukcesem itd.; m oże również eksplorować tem at w ybaczania błędów itd. Echo bądź echo zam ienione na pytanie będzie skutecznym elem entem nieinwazyjnego udzielenia feedbacku, zatrzym aniem klienta na istotnym elemencie, zaw róceniem ze ślepej drogi, na której klient byłby skłonny pogłębiać negatywny stan emocjonalny, zam iast szukać rozwiązań. Kolejną techniką, której autorstwo przypisuje się C. Rogersowi, jest dostrajanie się, czyli bu­ dowanie raportu psychologicznego. Jeśli w przestrzeni werbalnej możemy używać podsumowań, parafrazy i echa, to od samego początku warto, żeby naszej relacji towarzyszyło odwzorowanie także niewerbalnych zachowań klienta. Ważna jest pozycja ciała i tem po mówienia, gestykulacji oraz ru ­ chów całego tułowia, istotny jest oddech, ale również rytm wypowiedzi, poruszania się, reakcji. Warto świadomie skalibrować klienta, czyli uważnie przyjrzeć się postawie jego ciała, mikrogestom i mikroruchom, a także mimice, następnie temu, w jaki sposób patrzy, napina mięśnie, odwraca wzrok lub koncentruje uwagę. Każdy człowiek ma inny kod m echanizm u ekspresji. Nie przypadkiem mówi się, że członkowie jednej rodziny, jednej drużyny lub zgranego działu poruszają się podobnie, mają zbliżoną mimikę, gestykulację, ruchy, uśmiechają się w podobny sposób, w tych samych sytuacjach.

100

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY

Jeśli potrafim y w yłączyć m echanizm y stereotypow e, o których wcześniej była m ow a, o d su ­ nąć sw oją m apę. by św iadom ie przyjrzeć się m ikrosy g n ało m w ysyłanym przez klienta, w tedy odbyw a się skalibrow anie i dostrojenie. Inaczej m ów iąc, na poziom ie m ik ro ru ch ó w ro z p o ­ znaję, kiedy klient jest napięty, a kiedy zdenerw ow any, kiedy odczuw a p rzy jem n o ść, a kiedy w yobraża sobie m iłe przeżycia. Dzięki d o stro je n iu i skalibrow aniu klienta pozbyw am y się ró w nież naiw nych założeń, nierzad k o prezentow anych w p o rad n ik a ch , że na przykład sk rzy ­ żow anie nóg to postaw a o b ro n n a, a splecenie ram io n to gotow ość do ataku. Każdy człow iek w w yniku w ielu dośw iadczeń życiow ych stw orzył swrój w łasny u n ik aln y kod niew erbalny. Jeśli go rozpoznam y [skalibrujem y] i d o stro im y się do niego, w w c z a s pogłębiam y relację na poziom ie niew erbalnym . To rów nież u ru ch am ia pozytyw ne naśladow nictw o em o cji44 i ich o d czuw anie na po zio m ie ciała. W efekcie u ru ch am iają się stru k tu ry nazw ane n eu ro n am i lu ­ strzanym i45 i coś, co w ydaw ało się tylko pod o b n y m sposobem sied zen ia, odw zorow aniem tem p a m ów ienia, w słuchiw aniem się w odd ech , stało się w spólnym ry tm em . O tó ż to! Skalibruj sw ego klienta, upodobnij swłoją postaw ę, sposób siedzenia, ry tm m ow y i ruchów', ge­ stykulację, zauw aż m odalności, jakich używ a klient: jest w zrokow cem , słuchow cem czy r a ­ czej kinestetykiem w trakcie rozm ow y, d o strze ż także in n e su b m o d aln o ści, a naw et odd ech , a wówczas rozm ow a będzie nie tylko skuteczniejsza i bardziej elastyczna, ale od n iesiesz równ ież w rażenie, że jesteś z klientem połączony. Ten m echanizm połączenia i przyłączenia się do klienta p rezen to w ał rów nież w swojej p racy genialny p sychiatra i h ip n o te rap eu ta am erykański M ilton H. E rick so n ,ft. M aw iał, że skuteczną pracę z k lientem zapoczątkuje przyłączenie się d o wrzorca zachow ania, k tó ry p re ­ zentuje. N ie w iedział jeszcze w tedy o neuro n ach lustrzanych i naśladow nictw ie, a je d n ak był n iesłychanie sk uteczny w sw oich interw encjach. John G ottm an4", naukow iec z Uniw ersytetu W aszyngtońskiego, na drodze eksperym entalnej, analizując i rejestrując rozm ow y małżeńskie na tem aty sporne, choć niezbyt wielkiego kalibru, stw orzył kod em ocji SPAFF (Specyfic Affect). Analizował w raz z zespołem gesty, ruchy i m im ikę oraz w yrażone poprzez m ikrokom unikację em ocje. N astępnie określając pew ne grupy ruchów, m in, gestów, a także słów -kluczy oraz. intonacji, stw orzył ów kod (m ożna kupić pełną licencję na jego używ anie za sporą kwrotę dolarów ]. Zespół G ottm an a ustalił, że jeśli pojawią się w relacji cztery charakterystyczne rodzaje zachow ań i towarzyszących im em ocji, to relacja będzie zm ie­ rzać do zerw ania. Nazwał je C zterem a Jeźdźcami Apokalipsy. Zawsze należy skalibrować sw oje­ go rozmówcę, rozpoznać jego osobnicze, unikalne m echanizm y zachow ania i ekspresji. Przyglą­ ** a .w w e l W . Hysfc.' P otęgo ( / M i t o , K ra kó w 2001, Z rvfc. s. 1 8 J -1 9 0 . 48 N e uro n y l.,fir z .ir n to g u r u p e w n yc h kc m iiro k rm v c w y c h . M ir o u a k ty A rią ą s o p o d c z a s w y k o n y w a n ia r m n e t c z y m o t o lu B o b s e rw e w u n a r r ry c h oso bn ikó w . N ourcrry lu & z a ie z c e ł.iiy r v k r y lc m p o c z g & u lat drrM 'Q Ó lZK E i.Ttych 'W U rrv e rs ta c b ^ i S tu li d i P .irrm w e W o s z o c h przez z tw p ó l w g ttv te iR G O m r r o R iz m lilti, . « o w i ) F rv jis s i í V iv e n ę >ilr*se, S 2 rr« :j 7 » v *ir.« *$ r urrysh, ,.Ó*vU W n W . p rró w ry ij le í t t l p .0 W ww.fi Ą k . i .irrt*. f i -g o s m r n t r w in y i h tm ( f / n is jj w d n u 2 8 0 9 2 0 1 0 ). * Zot) J K . M i / i m W M .. łAtcnH . £ndcsa»v. G d a f t k 2006 G d a te h c Wydawrtetwo PĄchdoglczns; H.Uny J M azvtyfó f e ' . * , * fectortt teapeutyczne tM anaH . firó te o re . SO tíegczria taXkoermriCMs. G d ś t t 1899. GWP Etćkaon M it . R rea E.L.. Ł u tM y czkawek Stieiagiczns >rr,<;n MrkftoUBiTiwt»«. G d a is k 1996. G AP. Zog J K . Sfcufcvtt» z AfezwyAiy cztowsK oiszwy
*■ Gladwel M .fit/s W Potęga pcoczw c». Kraków2007, Zrefc.s. 31-35.

101

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY dając się odkryciom G ottm ana, jesteśm y bardziej wrażliwi i św iadom i pew nych g ru p zachowań i sprzężonych z nim i em ocji. Łatwiej będziem y m ogli budow ać rap o rt o party na rozum ieniu głębi ludzkich zachow ań oraz przewidywać napięcia lub niekorzystne zm iany dynam iki w czasie trw ania relacji. • Pierwszym z Czterech Jeźdźców jest o b r o n a . To moment, kiedy jedna z osób w relacji zaczyna komunikować poprzez mikroruchy, minę lub słowa, lub wszystkie te elementy jednocześnie, żc przyjęła właśnie pozycję obronną, unikającą lub wycofującą na skutek min, gestów albo argum en­ tów drugiej. > Charakterystyczne sygnały niewerbalne to między innymi: • O dsuw anie się i odw racanie głowy • Zerw anie kontaktu wzrokowego, zerkanie z ukosa • M ikroruchy rąk i nóg, dotykanie palców u rąk • Kręcenie się, popraw ianie na krześle • Wypowiedzi: „tak, ale" • Form ułowanie kontrw ypow iedzi i małych oskarżeń krótkim i, urywanym i w ypowie­ dziam i • Długie wypow iedzi, rozwlekłe, wielowątkowe • Kolejnym zespołem zachowań jest b lo k o w a n ie . Częściej występuje u mężczyzn. Będą to sygna­ ły' oznaczające zamknięcie tematu, niechęć do kontynuowania wątku, odcinanie się od emocji, a także argumentów drugiej strony. > Charakterystyczne sygnały niewerbalne to między innymi: • Znaki symbolizujące dystans, odsuwanie rękami, odsuwanie całego ciała, krzesła • Krótkie wypowiedzi z odwracaniem wzroku lub/i głowy • Wstawanie i siadanie lub ruchy świadczące o takim zamiarze • Zmiana tem pa rozmowy • Zmiana tematu • K ry ty k ą częściej posługują się kobiety', by zasygnalizować swoją niechęć i negatywną ocenę. O d ­ ciąć się od kontaktu na znak dominacji. > Charakterystyczne sygnały niewerbalne to między innymi: • Sekwencja ostrych ruchów ciała i następujących zwolnień ruchów i wygaszania, i ponowne­ go wzbudzania • Zaciskanie ust i szczęki • Urywana, dynamiczna gestykulacja • Zmienna modulacja głosu i zm ienny rytm, zawieszanie głosu, wyczekujące pauzy' • Unoszenie głowy i ramion • Wpatrywanie się, wyczekiwanie, utrata kontaktu i ponowne wpatrywanie • Pozycja stojąca lub odwrócenie się bokiem • Stukanie czymś lub mikroruchy świadczące o takim zamiarze. • O statnim bardzo silnym zespołem zachow ań i em ocji jest p o g a r d a prow adząca do o b r z y d z e n i a . Jeśli już na sam ym początku rozm ow y pojawiają się tak skrajne sygnały, jak

102

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY niechęć i obrzydzenie, relacja będzie zdaniem J. G o ttm a n a zerw ana rychło i dynam icznie. W w ypadku w ystąpienia w szystkich czterech m echanizm ów jednocześnie istnieją nikłe szanse przetrw ania relacji w dłuższej perspektyw ie czasowej. > C harakterystyczne sygnał)' niew erbalne to między innymi: • Utrata kontaktu wzrokowego • W odzenie wzrokiem poza sylwetką rozmówcy • Przerywanie, ironizowanie, popędzanie, w yśm iewanie • Parsknięcia, prychnięcia, w ydym anie ust • Bawienie się przedm iotam i w czasie rozmowy • Pociąganie nosem , pocieranie ust, czoła, dłoni • O dsuw anie się całym ciałem , utrzym ywanie większego dystansu. W czasie pracy coachingow ej zw róć uwagę, w których m om entach klient prezentuje zbliżone sekw encje zachow ań. Sprawdź, co się za nim i kryje, skalibruj jego zachow ania. Pytaj. Uważaj na sytuacje, w których jedna ze stru k tu r Czterech Jeźdźców G o ttm an a pojawi się w czasie sesji coachingowej. Uw'ażaj zwłaszcza wtedy, kiedy pojawi się ich kilka, być m oże jest to sygnał, że relacja, o której m ów i klient, jest szczególnie w ażna, boleśnie się zm ienia, przeżyw ane em ocje uwierają lub są dom inujące. Na pew no w arto się tym zająć, jeśli któryś z elem entów SPAFF zaczniesz odczuw ać lub rozpoznasz go u klienta w reakcji na twoje zachow anie w czasie relacji coachingow ej, udaj się niezw łocznie do coacha lub superw izora coachingu. D otyczy to rów nież innych sytuacji życiowych lub zaw odowych - wrówczas rów nież w arto zasięgnąć rady lub p o ­ szukać w sparcia u innego coacha.

Zasady sk u teczn ego feedbacku w coach in gu - p o d su m ow an ie klu czow ych aspektów • Oczywista i znana zasada m ów i o udzielaniu inform acji zwrotnych w cztery oczy. Ten elem ent gw arantuje etyka coachingu [tajność raportu i poufność sesji] oraz przebieg i o k o ­ liczności sesji. Jeśli inform acje zw rotne udzielane są w grupie [coaching grupowy), koniecz­ ne jest uzyskanie zgody wszystkich oraz sym etryczność. Oznacza to możliwość dawania i odebrania inform acji przez wszystkich uczestników grupy. Jeśli szef udziela inform acji, rów nież je uzyskuje w form ie bezpiecznej dla niego oraz dla uczestników. Jeśli inform acje przekazywane są anonim ow o - wszyscy się do tego stosują. • Inform acja zw rotna jest tylko propozycją z drugiej mapy. Nie jest ani lepsza, ani gor­ sza od innych map, innych punktów' widzenia. Należy ją traktować jako propozycję. M ożna z niej wrziąć wszystko, coś, trochę, kilka inform acji lub nic. Decyzję podejm uje ten, kto o d ­ biera inform ację. • Należy zapytać, czy klient ma ochotę w danym m om encie i w związku z om aw ianą sytuacją lub tem atem wysłuchać inform acji zw rotnej. Ta m ała zgoda daje istotną dla procesu infor­ m ow ania uważność. Małe zgody na wysłuchanie odm iennego p unktu widzenia dają dużą zgodę na osobiste zmiany.

103

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY ♦ Jeśli wcześniej wyraziło się zgodę na przyjęcie feedbacku, należy g o w ysłuchać. Wszelkie zagadywanie, polem izow anie i w trącanie własnych interpretacji w czasie feedbacku oznacza brak u ważności i włączenie m echanizm ów obronny ch '’, czyli zachow ań mających na celu osłabienie bodźców odbieranych przez słuchacza, po to by odsunąć od siebie zarówno samą inform ację, jak i jej skutek emocjonalny. Jednym z zadań coachingu jest nauczenie klienta słuchania inform acji zwrotnych i akceptowania ich treści - jako poszerzających perspektyw ę [mapę], jednak w yłącznie jako propozycji do rozważenia, nie zaś bezwyjątkowych dyrektyw koniecznych do zaakceptowania. ♦ W arto przekazywać inform acje zw ięźle, odnosząc je do obserw ow anych, m ierzalnych fak­ tów, w kategoriach opisu. W arto też zaznaczać, że to „mój osobisty pogląd”, „m oja mapa”, że „ja to tak widzę”. Podkreślenie subiektyw ności budzi zaufanie, jeśli w dalszej części w ypo­ wiedzi będzie to opis, a nie kategoryczne stw ierdzenia. W szelkie sugestie, interpretacje, a co gorsza oceny odniosą przeciw ny do pożądanego skutek, rodząc nieufność i pow odując utratę zaufania, a co najm niej odrzucenie tego rodzaju przekłam anej inform acji. ♦ Skuteczne jest zadanie pytania lub serii pytań [będzie jeszcze o tym mowa] zam iast roz­ wijania skomplikowanych wypowiedzi i zdań w ielokrotnie złożonych. Ważne jest jednak, by klient m iał czas i przestrzeń do udzielania odpow iedzi lub zastanow ienia się nad pytaniam i. Z arzucenie go pytaniam i byłoby błędem. ♦ N ierzadko bardzo pom ocne jest zastosow anie m etafory, czyli opowieści. W znaczeniu coachingow ym będzie to każde porów nanie; krótka opowieść; seria skojarzeń; cytat: filmowy, teatralny, literacki; przytoczenie cudzej opowieści, historii, fragm entu biografii lub w łasnego przeżycia. Każda opowieść zbudow ana z narracji, perypetii, zw rotów akcji, choć niekoniecznie zakończona edukacyjną pointą. Ważne, żeby klient sam wyciągnął wnioski z opowieści i odniósł je do swojej sytuacji. Jak to zrobi? - to jego sprawa. Istotne jest jednak dom knięcie tego rodzaju inform acji pytaniem zadanym przez, coacha: C o klient sobie wziął z tej historii? Jeśli tak się nie stanie, m oże zabraknąć św iadom ej refleksji klienta nad tym, co usłyszał, gdyż w tedy szybko zapom ni o historii, stanie się o na jed n ą z w ielu usłyszanych anegdot. W gląd natom iast m oże uczynić ją wyjątkową. ♦ Każdy rodzaj feedbacku w arto zakończyć pytaniem skierowanym do świadom ości klienta i pobudzającym go do autorefleksji. Wówczas inform acja zw rotna spełnia swoje zadania. ♦ Skuteczne jest też szybkie udzielanie inform acji, zaraz po zaobserwowanym zachowaniu, zjawisku, wydarzeniu. Dotyczy to zwłaszcza najwyższych poziom ów G óry lodowej. Lepsze jest skoncentrow anie uwagi na jednym aspekcie wówczas, kiedy klient odczuwa jego skutki i reakcję em ocjonalną, niż kum ulow anie inform acji. W tedy m ogą być odebrane jako lista zarzutów. ♦ W arto również traktować feedback jako m etodę p od su m ow yw ania wydarzeń, etapów, se­ sji. W tedy jednak użyteczniejszy jest plan bardziej ogólny, odniesienie do niższych poziom ów G óry lodowej, takich jak wartości, tożsam ość i misja. P s y T J i O t i & a . P o < s.v. c z / A srtartamtcfc), to m l . W a rsz a w a 2008. P»VN, s. 6 1 0 -6 1 7 . rro z ł\a n z rr.y o f i- o m o 02 a iC 2 .iy i rty.tn.1y radzenia s o h o z w e w n ę trz n ,™ k o r e k ta m i, MOre m n fją s o u a k ly w w i [r.ęrzcz d zia ła n ia z a w n ę irzn ych b o d ź c ó w : por. toz: fte b e r S A . P ertor S E . S to w u k p s y a '.c ic y v . W a rsza w a 2O0e. SCH O LA R , s J tfJ C o lo n m c c h a n z rró w c *x c n n y c h je st cfcrona ś w a d c m iś d p rzód tr o s d .m w b o d z a ją c y r r i n k tp c ło ij.

** Strel.ui J . (red.),

104

C O A C H IN G I M E N T O R IN G W P R A K T Y C E

CZĘSC I. CELE I EFEKTY • W p o d s u m o w a n ia c h fe e d b a c k p o w in ie n b y ć p re cy zy jn y , cz a se m n aw et p o p a r ty n o ta tk a m i [d o te g o słu ż y m ię d z y in n y m i ra p o rt). • C o a c h lu b m e n to r m o ż e m ó w ić o uczuciach w czasie fe e d b a c k u , je d n a k zaw sze w o d n ie s ie n iu d o sw o je g o p rz e ż y c ia lu b u c z u c ia w y w o ła n e g o n a se sji, lu b w z w ią z k u z jej p rz e b ie g ie m , z z a c h o w a n ie m zasad e k o lo g ic z n o ś c i i e ty k i. In n y m i słow y, n ie w o ln o zaw sty d zać, b u d z ić z a ż e n o w a n ia , w s p ó łc z u c ia a n i in n y c h siln y ch u c z u ć , ja k m iło ś ć , g n iew , z a z d ro ś ć itp. S taw iać k lie n ta w o b ec tr u d n e g o e m o c jo n a ln ie w y b o r u lu b c z y n ić o d p o w ie d z ia ln y m za u czu c ia c o a c h a . M ó w ią c o u c z u c ia c h , u ży w aj k o m u n ik a tu „ja". [P a trz n iżej). • Z a d b a j, ja k o c o a c h lu b m e n to r , żeb y klient miał dość przestrzeni i o k azji d o u d z ie la n ia fe e d b a c k u z w ią z a n e g o z ć w ic z e n ia m i, sy tu a c ją n a sesji o ra z o s o b ą sw e g o c o a c h a , a ta k ż e je g o p o sta w ą , p re z e n to w a n y m i m a p a m i u w a ru n k o w a ń , s p o s o b e m p r o w a d z e n ia sesji itd. • U d zielaj in fo rm a c ji z w ro tn e j ta k c zęsto , ja k b ę d z ie tr z e b a , i o d b ie r a j ta k często , ja k t o m ożJi w e z p o w o d u d y n a m ik i sesji. • Z d a n ie m w ie lu a u to ró w isto tą c o a c h in g u i m e n to r in g u je s t p rz e k a z y w a n ie in fo rm a c ji z w ro t n y c h . O n e b o w ie m p o z w a la ją k lie n to w i d o s trz e c n ie w id o c z n e d o tą d a s p e k t)' i z d y s ta n so w a ć s ię w o b ec sw o ic h sp raw , sk o ry g o w a ć b łę d y i w y c ią g n ą ć z n ic h w n io s k i, p o sz e rz y ć r e p e r tu a r ro z w ią z a ń i m a p ę sy tu a c ji i w re sz c ie u sły szeć fakt)', k tó re m o g ą g o w z m o c n ić , re z o n u ją c w je g o o s o b is ty m św ie cie w y o b ra ż e ń , w a rto śc i i p rz e k o n a ń . • D zięk i in fo rm a c jo m z w ro tn y m ro d z i się k o m u n ik a c ja z e w n ę trz n a .

Jak budować skuteczny komunikat? A lfred K orzybski w 1933 ro k u w p racy Science a n d S a n ity za p ro p o n o w a ł w y elim in o w an ie w pracach n au k o w y ch czaso w n ik a „być” w e w szelkich fo rm ach g ram aty czn y ch . N asz ro d a k d o sz ed ł d o w n io s ku, że k ażd e stw ie rd zen ie zaczynające się o d słów : to jest, b yło lu b będzie, stanow i sw oiste nadużycie n au k o w e, gdyż p o p rz e z s a m ą fo rm ę g ra m a ty c z n ą o zn ajm ia fakt. W św iecie n a u k o w y m , a zw łaszcza w o b szarze naszej percep cji, m a m y d o c z y n ien ia w yłącznie z h ip o tezam i, św iat jest subiektyw ny, b o s u b ie k t)w n ie g o odb ieram y, in te rp re tu je m y i d ośw iadczm y. M o ż em y c o najw yżej m ów ić o ty m , że d la m n ie to jest a lb o d la n ieg o to jest. P rz y p o m n ijm y so b ie raz jeszcze a n eg d o tę o w y k ład ach K orzybskiego, n a k tó ry ch p o jaw iał się z p u szk ą h o len d ersk ich ciasteczek. Z d a rz a ło się, że n iek tó re o so b y p o zjedzeniu ciastk a o ra z in fo rm a cji, że sk o n su m o w ały k a rm ę d la psów , w ybiegały d o łazienki. Po ich p o w ro cie K orzybski o zn ajm iał, że e k s p e ry m e n t trw a n ad al, gdyż ciasteczk a c o p ra w d a n ie są ho len d ersk ie, lecz am ery k aiisk ie, d o m o w ego w y p iek u je g o przem iłej sąsiadki. Jednak c h ętn y ch d o dalszego k o n su m o w a n ia ciastek ubyw ało. P ierw sze w rażen ie b a rd z o siln ie o d b ijało się w w yobraźni studentów . Rzeczyw istość n ie d o ść, że jest taka, jak a w ierzysz, że jest, to jeszcze b a rd z o rzadko d a się o niej p o w iedzieć, że jest tak a, n ie inna. D o idei K orzybskiego w 1949 ro k u naw iązał D. D avid B o u rlan d Jr.1' ' O n ró w n ież z ap ro p o n o w ał zniesienie w szelkich form czasow nika „być”. Jego propozycję o k reślan o m ian em * W J s m R.A , W.t s ł w .i 20C& Wyrlavin»ct\»n 0«xil».irn. s. 100 120; pxarâwiaj też: hnp/iVratylwrrripress. etTnttOOâCânf/b-iezyfcu-e-pnme/ (errisja w dniu 20 00010}

105

103

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY języka E-Prime, od słów oznaczających czas w języku angielskim English-Prime. Niewielu naukow­ ców ośmieliło się pisać w języku E-Prime, przede wszystkim dr Albert Ellis i d r E.W. Kellogg III. Jednak użyteczność tego języka w sposób perfekcyjny wykorzystał w praktyce hipnoterapeuty Mil­ ton H. Erickson. Możesz powiedzieć do klienta: - To, co w tej chwili przeżywasz, to jest bardzo silna emocja. Możesz powiedzieć również: - Być może to, co przeżywasz, to silna emocja. Już rozumiesz, jaka to ważna różnica dla języka coachingu? Pierwsza wypowiedź jest stwierdzeniem, które brzmi jak bezwzględna prawda, niemal rozkaz, oznajmia, a nawet sugeruje lub poleca, jak klient ma się czuć. Być może jednak się mylimy? Efektem takiej wypowiedzi może być zarówno opór klienta, jak i wycofanie, zamknięcie, zaprzeczanie albo p o ­ głębianie stanu, który przeżywa. Twoja wypowiedź może być również odebrana jako sugestia lub nawet nieświadomie zakodowany rozkaz. Możesz być przecież odbierany jako znaczący autorytet. Druga wypowiedź daje klientowi szanse na zastanowienie się, zostawia przestrzeń i powietrze. To klient decyduje, czy zgadza się z twoją interpretacją. Możesz powiedzieć do klienta: Wykonamy teraz ćwiczenie, które będzie bardzo pom ocne w twojej sytuacji. Możesz powiedzieć również: - Proponuję ćwiczenie, które być może będzie dla ciebie użyteczne. Pierwsza wypowiedź ponownie jest rozkazem, w dodatku sugeruje, że coach ma właściwe rozwią­ zanie sytuacji, którą już ocenił jako sytuację wymagającą pomocy. Druga wypowiedź używa języka E-prime. Jest propozycją. Odwołuje się do użyteczności, daje klientowi zarówno poczucie wyboru, jak i unika ukrytej oceny. Klient decyduje się na rozwiązanie albo nie, a o to przecież chodzi w coachingu. Użycie języka E-prime w coachingu oparte jest na unikaniu stwierdzeń w trybie rozkazującym, for­ sowaniu wszelkich ocen i bezwyjątkowych orzeczeń, sugerowaniu lub stwierdzaniu tak zwanych nie­ zbitych faktów i oczywistych oczywistości. Język coachingowy idzie jeszcze dalej niż Bourland Jr, p o ­ stulując usunięcie czasownika: być. Proponujemy używanie formuły Ericksonowskiej, która mogłaby brzmieć tak: Możesz teraz wykonać ćwiczenie, które prawdopodobnie okaże się użyteczne, jeśli zechcesz się w nie zaangażować. Może się jednak okazać również, że znakomicie rozumiesz zasady języka E-prime i od dawna stosujesz je w swoim życiu i pracy. Wtedy ćwiczenie m oże sprawić ci dodatkową przyjemność, jeśli zechcesz.

106

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY

Ćwiczenie 14. E-prime Z am ień p o n iższe zd a n ia na E -prim e Tabela S. E -p rim c

1.

Zapraszam teraz do ćwiczenia, dzięki któremu nauczysz się stosow ania języka E-prime.

2.

Ćwiczenia są bardzo w ażne dla procesu uczenia się now ych um iejętności.

3.

Sądząc po długości tego ćwiczenia, m ożna je od razu szybko wykonać.

4.

Poprzedni rozdział był trudny i wym agał u w ażn ego czytania.

5.

Nie m a trudnych rozdziałów, są tylko oporni czytelnicy.

[Po w y k o n an iu zad an ia porów naj rozw iązanie w A neksie]

Komunikat „ja" K om unikaty „ja” to kolejn y w ażny elem en t k o m u n ik a cji z k lien tem . Ich celem jest b u ­ d o w anie osobistej o d p o w ied z ia ln o ści za w ypow iedź i k ry jące się za n ią em o cje, zaró w n o u k lien ta, jak i u coacha. M ożna p o w iedzieć o kim ś lu b d o kogoś: • Jesteś spóźnialski... • G adasz jak nakręcony... • Nie m asz racji... M ylisz się... • C iągle m i p rzeryw asz...

107

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY M ożna ró w n ież użyć form uły k o m u n ik a tu „ ja”: • D en e rw u ję się, gdy nie p rzychodzisz na czas. • G u b ię się, kiedy słyszę tyle in fo rm ac ji naraz. • Inaczej to w idzę... M am in n e zdanie... • P rzeszkadza m i w rozm ow ie, gdy nie m ogę skończyć sw ojej w ypow iedzi.

M odel k o m u n ik a tu „ja” m ógłby zatem w yglądać w n astęp u jący sposób:

1. Czuję się ...(w y ra ź sw oje uczucia, em ocje) 2. kiedy Ty ...(z ach o w a n ie, które m i nie o d p o w iad a alb o d o k tó reg o się o d n o szę) 3. poniew aż ...(o p is z konsekw encje lub fakty d o strze g aln e p rze z obie stro n y lub też w ła­ sne sam o p o czu cie, w ybór, p o trze b ę, chęć) 4. wolałbym ...(p ro p o z y c ja zm iany). M ogę pow iedzieć: - Lekcew ażysz m nie, kiedy w czasie ćw iczen ia kolejny raz o d b ie ra sz esem esa. To jest sk an d aliczn e zachow anie. M ogę też pow iedzieć: Czuję się lekceważony, kiedy przeryw asz ćw iczenie kolejny raz. Być m oże inform acja m ogłaby poczekać? W olałbym , abyś w yłączył telefon alb o esem esow ał na przerw ie. K om unikaty „ja” w zm acniają zatem nic tylko intencję o tw arto ści i w y b o ru , zaw artą w języ­ ku E -prim e, pozw alają rów nież na k o m unikow anie ekologiczne. D bam y w nim o w yrażenie w łasnych em ocji, p o trze b lub uczuć, a także w łasny opis sytuacji [m apę sytuacji] w p rze­ ciw ieństw ie d o n arzucania w łasnej m apy lub o ce n ia n ia w spółrozm ów cy. M odel p otoczny k o m unikacji łatw o m oże przesuw ać się w k ie ru n k u oceny, d o rad zan ia, in stru o w an ia, a także w chodzenia na tery to riu m psychologiczne d rugiego człow ieka [ty zawsze, jesteś jak, u ciebie nigdy, m ógłbyś inaczej, p o w inieneś to zrobić itp.]. Z dania oceniające w ypow iedziane na te ry ­ to riu m psychologicznym d rugiego człow ieka najczęściej sk u tk u ją o p o rem i u ru ch o m ien iem m echanizm ów obronnych osobowości'*1, a w ów czas zam iast rozm ow y m am y sytuację k o n ­ fliktu lub u aktyw nienie C zterech Jeźdźców G ottm ana.

■'ł M c c h a n z rry c fc rc e rc c e o b o w ś o (na zyw an e » ż n w c h jr iz m a r r i cfcren o yin i e g o j - tc r n - r to n sa o so w ary je s t d o o k n s ie m i s p o so b ó w , p k ć s.1 w y k e c z y s iy w n e d o o b ro n y e g o . J e s to w ze n te e ic z u ć , n-rygi lił> z/K h o w urt. M A y p c j. m ii ś ę w o d p o w e d r i n i za g ro że n ie p sycnfczoe n e t t u o s o b a roo2o u r ik m ć a łto d a m o S c l h o n tlM ii teb w y w o lija c y c b tek k io c z y p ra a n e rt, C d rr u n A M .. S fcw u
108

C O A C H IN G I M F.NTORING W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY Rysunek 16. O b szar Reakcji N ieśw iadom ych (O R N )

P row adzenie rozm ow y z użyciem k om unikatów „ja" i języka E -p rim e sprzyja u ak ty w n ia­ niu m yślenia analitycznego. M oże być o no zaktyw izow ane w naszym m ózgu tylko wtedy, gdy Obszar Reakcji N ieśw iadom ych [O R N ]'1jest m ało aktyw ny lub gdy p o b u d zan e są obszary o d ­ p ow iedzialne za przyjem ność i d o b ro stan ; w tedy pojaw ia się subiektyw ne o d czucie „o ch o ty ”. Jeśli je d n ak w form ie lub treści w ypow iedzi pojaw i się ocena, presja lub atak, lub też je d n a ze s tru k tu r SPAFF o pisana wyżej, wówczas uaktyw ni się O RN odpow ied zialn y za reakcje nega­ tywne. M yślenic analityczne zostanie wyłączone. Pow stanie kryzys. M ózg uaktyw ni reakcje o b ro ny lub ataku, s tru k tu ry osobow ości szereg ob ro n [m echanizm y o b ro n n e osobow ości], a w efekcie zniekształceń percepcyjnych. W takim m om encie n ie m a już m ow y an i o ro zsąd ­ nej arg u m en tacji, ani o em patycznym zrozum ieniu. W fazie kryzysu rozum racjonalny śpi, d ziałają m echanizm y o dpow iedzialne najpierw za w zbudzenie reakcji negatyw nej, a n astęp ­ nie za jej kosztow ne, energetyczne w ygaszanie. Rysunek 17. O b szar Reakcji N ieśw iadom ych - kryzys

W coachingu jednym z najistotniejszych elementów obok wycofania własnej mapy jest dostrojenie, czyli połączenie z klientem, dzięki czemu budujemy dobry raport. Ten mechanizm, zwany niekiedy 11 B rk cn riH V F . Kcm urtitac?« w tirb a b » P sy ch o to g i* cnj>wKte»v.vt r.n g o cftc ji, W c d w 1897. ttfy& iM ncM n A s łn rr

109

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY [z języka angielskiego] pacingicm , podążaniem za klientem, to ważny krok do zrozumienia mapy klienta i jednocześnie wykorzystania jego potencjału do uzyskania pożądanej zmiany. W ym ienione tu błędy i pułapki mają na ogół podłoże psychologiczne, dlatego tru d n o je wyeli­ minować bez świadomej pracy i zm iany postawy komunikacyjnej. Zaproponow ane narzędzia po ­ zwalają ich uniknąć albo kontrolować tendencje do stosowania ocen i stereotypów. Niewątpliwie najlepsze na trwałą zm ianę postawy komunikacyjnej jest ćwiczenie rozmów coachingowych, a także doskonalenie technik wyłączania własnej m apy i powstrzymywanie się od chęci oceniania, która u wielu osób pojawia się niemal automatycznie. Jedną z takich technik jest Generator Spójności. Najpierw jednak baczniej przyjrzyjmy się, czym jest i jakimi prawami rządzi się komunikacja wewnętrzna.

W czasie sesji treningow ej w parach: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Podsumuj zadanie lub zadania d om ow e klienta. Ustal tem at lub cel sesji albo kontynuuj poprzedni, jeśli klient tak zdecyduje. Zwróć uw agę na swój sp osób komunikacji z klientem. Zwróć uw agę na m od alności i subm odalności klienta i własne. Wykonaj św iadom y p acing [dostrojenie i podążanie za klientem) na w szyst­ kich poznanych p oziom ach [m odalności, subm odalności, techniki rogersow skie). Zastosuj św iadom ie język E-prime i komunikaty „ja", dostosuj w ypow iedzi [zwłaszcza czasowniki i przymiotniki] do m odalności klienta. Jeśli to będzie użyteczne, wykonaj z klientem Ć w iczenie 12. M odalności. Jako zadanie d om ow e m ożesz zaproponow ać Ć w iczenie 13. C ytryna lub Ć w iczenie 14. E-prime. Narysuj w łasną SMS (ćw iczenie 9. S u b ie k ty w n a Mapa Sytuacji], ilustrując ko­ lejny etap pracy coachin gow ej - odkrycia, pomysły, refleksje dotyczące o so ­ b isteg o p rocesu zmiany. Napisz raport z sesji ze sw oim klientem.

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

CZĘSC T. CELE I EFEKTY

Sesja czwarta Komunikacja wewnętrzna w coachingu Jeśli jesteś skoncentrowany na sobie, w minimalnym stopniu dostrzegasz świat i ludzi w okół siebie. Im bard ziej sk u p ie n i jesteśm y na komunikacji wewnętrznej lub n ieśw iad o m ie re a liz u ­ jem y w d ru k o w a n ia i w zorce, tym m niej jesteśm y w stan ie zauw ażyć, usłyszeć lub d o strzec z komunikacji zewnętrznej, z tego, co nam k o m u n ik u ją p oszczególni ludzie, o to czen ie, zesp ó ł ludzi lu b p o p ro stu o taczająca rzeczyw istość. K o m u n ik acja w ew n ętrz n a m oże z a g łu ­ szać k o m u n ik a cję zew n ętrzn ą . Zajęci sobą nie usłyszym y an i n ie zobaczym y, a tym b ardziej n ie odczujem y, co d zieje się na zew n ątrz nas, także z in n y m i, naw et b lisk im i lu d źm i. Jeden o b szar tłu m i d ru g i. C oach zajęty sobą zajm uje się sw oim w n ętrz em , m yślam i, o b razam i, o d czu ciam i i traci z oczu k lienta, p rzestaje go słyszeć, a o d o stro je n iu n ie m a m ow y. C o a c h in g co praw da trw a, ale nie zachodzi zw iązek kom unikacyjny, stro n y n ie w y m ien iają się ak ty w n ie in fo r­ m acjam i, co najw yżej tow arzyszą sobie tro c h ę ja k statyści. U żyte w ów czas te c h n ik i lub ćw i­ czenia trafią d o k lien ta na zasadzie p rzy p a d k u lub nie d ad z ą sp o d ziew an eg o rez u ltatu , gdyż b ęd ą tylko regułą na ślep o zastosow aną p rzez zajętego sw oim i m yślam i, lękam i, obaw am i coacha. W co a ch in g u p o trz e b n y jest praw dziw y k o n ta k t, k tó ry coach św iad o m ie naw iąże ze sw oim k lientem . Ś w iadom y coach zastosuje w tym celu tech n ik i ro gersow skie, sięgnie po p acin g , zada w łaściw e p y tan ia, je d n a k w aru n k ie m k o n ieczn y m , w stępnym je st w yłączenie k o m u n ik a cji w ew n ętrzn ej. O sku teczn o ści relacji co achingow ej w dużej m ierze d ecy d u je w ygaszenie kom u n ik acji ze sobą w p rzy p a d k u co ach a i o tw arcie n a k o m u n ik a ty k lien ta, na to, co on m ów i, p rzekazuje i po k azu je w k o m u n ik a ta ch n iew erb aln y ch i m ik ro g esty k u lacji, co u jaw nia p o p rzez sw oją k in estety k ę i ro zliczne su b m o d a ln o śc i, a także co k lien t w yraża w form ie przek azu oraz. w jego treści. S kalibrow anie i d o stro je n ie się d o k lie n ta staje się m ożliw e ty lk o o tyle, o ile co ach jest w ew n ętrz n ie scentrow any, czyli o d czuw a k o m fo rt psychofizyczny, jest k o m u n ik a cy jn ie w y ­ ciszony, czyli w yłączył lub zn aczn ie o g ran iczy ł w ew n ętrz n e d ialo g i, obrazy, w y o b rażen ie i silne, d o m in u jąc e odczucia. Każdy człow iek używa tych sam ych m odalności i su b m o d aln o ści zarów no w kontakcie z o to czeniem , jak i z sobą sam ym . Ć w iczenie 12. Modaltiościy choć m iało p o m ó c w w ychw y­ cen iu tendencji m odalnych, w istocie u ru ch a m iało także kom u n ik ację z so b ą sam ym . Kie­ dy coś sobie przypom inam y, kiedy zastanaw iam y się nad przeszłością lub przyszłością, ile­ kroć p odejm ujem y decyzję lub planujem y w ypicie herbaty, albo naw et rzecz tak oczyw istą i zw iązaną z fizjologią, jak w izyta w toalecie - jesteśm y w obszarze k o m unikacji w ew nętrznej,

111

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

CZĘSC T. CELE I EFEKTY k o n taktujem y się ze sobą. M ów im y do siebie, czasem prow adzim y niem y dialog z w łasnym alter ego albo z członkiem rodziny, którego uw ew nętrzn io n y głos odzyw a się jak o przestroga, o strzeżenie, czasam i zachęta. O czam i w yobraźni w idzim y krajobrazy, tw arze, m in io n e, a n a ­ w et przyszłe w ydarzenia, p o trafim y rów nież przyw ołać sm aki lub uczucia tak realistycznie, że chw ilam i zaciera się różnica pom iędzy jaw ą a snem , w yobraźnią i praw dą. D oznanie w czasie o g ląd ania film u m oże być rów nie silne jak praw dziw e przeżycie, a przy w o łan ie w myślach o b razu z h o rro ru - zburzyć spokój, i odw ro tn ie, w sp o m n ien ie radosnego u rlo p u p otrafi p o ­ praw ić nastrój w czasie jesiennej słoty niem al z taką sam ą siłą jak rzeczyw isty p o b y t nad m o ­ rzem dw a m iesiące w cześniej. N asze zach o w an ia, decyzje, a n ie rz ad k o p o w strzy m a n ie się o d decyzji są sk u tk iem aso­ cjacji i dysocjacji w kom u n ik acji w ew n ętrzn ej. U p raw o m o cn io n e w ydaje się stw ierd zen ie, że nasze p o w o d zen ie życiow e i zaw odow e w dużym sto p n iu w y n ik a w łaśn ie z tych su b te l­ nych, w ew n ętrzn y ch m echanizm ów . Inaczej m ów iąc, zależy od tego, z czym w d an ej chwili się asocjujem y lu b dysocjujem y. D ziałanie tych m ech an izm ó w n ajsk u teczn iej p rzy b liży k o ­ lejne ćw iczenie.

Ćwiczenie 15. Asocjacja/dysocjacja Ćwiczenie to wykonuj sekwencyjnie, najpierw punkt 1, polem kolejne. W przeciwnym wypadku stracisz pewien zaskakując)1; przyjemny elekt. Podobnie kiedy będziesz to ćwiczenie przeprowadzać z innymi osobami, zachowanie sekwencyjnej kolejności jest koniecznym elementem pow'odzenia. Czytaj najpierw punkt pierwszy, potem wykonaj część ćwiczenia, następnie punkt drugi - refleksja, i punkt trzeci kolejny etap ćwiczenia. Usiądź wygodnie. Weź oddech i rozluźnij się. Kiedy przeczytasz poniższy tekst, zamknij oczy i wy­ obraź sobie po kolei cały opis ze szczegółami. 1. W yobraź sobie, że do twoich uszu dochodzi dźwięk charakterystycznej muzyki katarynkowej, śmiechy dzieci, gwar otoczenia, szum jakichś urządzeń. Jesteś w wesołym miasteczku. Czujesz zapach, a może nawret smak waty cukrowej i popcornu, lemoniady, a może lodów. W ręku trzy­ masz bilet do najwyższego w okolicy diabelskiego młyna. Sytuacja jest absolutnie bezpieczna i komfortowa dla ciebie, nawet jeśli nie lubisz tego typu zabaw', tym razem w drodze ekspe­ rym entu doświadczenie okaże się całkowicie komfortowa, a przeżycie ciekawe i ekscytujące. Zbliżasz się do podestu diabelskiego młyna. To wielkie koło sterczące pionowro ku niebu. Za

112

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY chwilę wsiądziesz do wagonika. M łody człowiek niezawodnie zam knie zabezpieczenie. Młyn rusza w górę w dobrym dla ciebie tempie. Możesz teraz zobaczyć, jak maleją postaci ludzkie, z wysokości w idać inne urządzenia wesołego miasteczka, kolorowe światła, a teraz dachy d o ­ mów' i nawet rozległą dzielnicę miasta. Powolny ruch unosi cię w górę. W dobrym spokojnym tempie wyżej i wyżej. Za chwilę twój wagonik znajdzie się na szczycie koła i powoli, w dobrym dla ciebie tempie, zacznie opadać. Możesz teraz obejrzeć miasto i wesołe miasteczko z jeszcze innej perspektywy. To miłe uczucie. Możesz także usłyszeć dźwięki, które brzmią nieco inaczej, bo dochodzą z dołu. Pojawia się lekki powiew wiatru na lw'arzy. Teraz koło diabelskie zwalnia i za chwilę twrój wagonik zatrzyma się na podeście. M łody człowiek otwiera zabezpieczenie. W ychodzisz na podest, możesz teraz spojrzeć w górę. 2. Otwórz oczy. Uchwyć swoje wrażenia, odczucia i uczucia, możesz je zapisać. Najprawdopodob­ niej już po przeczytaniu tekstu wyobraziłeś sobie jazdę w wagoniku. Osoby, które nie lubią tego rodzaju doświadczeń i z zasady unikają wesołych miasteczek, odczuwają w czasie tego ćwiczenia lekkie napięcie, a nawet dyskomfort. Sugestie, które mówią o dobrym tempie poruszania się wagonika, łagodzą to uczucie, i kolejne indukcje o miłym uczuciu i bezpieczeństwie eliminują ewentualny dyskomfort. Inaczej jest z osobami, które bardzo lubią jazdę na karuzeli i na d ia­ belskim młynie, u nich często pojawia się żal, a nawet rozczarowanie, gdy koło się zatrzymuje i trzeba wysiadać. Stan, w którym doświadczamy wyobrażeń i wrażeń tak realistycznych, jakbyś­ my przeżywali je naprawdę, będąc w centrum danego obrazu, przeżycia, jest właśnie asocjacją. Nasz mózg może przywołać całe bogate doświadczenie wraz z towarzyszącymi mu emocjami, uczuciami i submodalnościami [dźwiękiem, smakiem, zapachem itd.] tak realistycznie, że nie odczuwamy różnicy pomiędzy wyobrażeniem a rzeczywistością. Mózg może rówmież skonstru­ ować takie przeżycie, nawet jeśli w całości go nie doświadczyliśmy nigdy wcześniej [na przykład nigdy wcześniej nie jechaliśmy na diabelskim młynie]. Doświadczenie takie zostanie zlepione, zrekonstruowane z innych pojedynczych doświadczeń, które został)' kiedyś zapisane w pamięci zarówno poprzez bezpośrednie doświadczenie własne, jak i zaobserwowane choćby u innych lu­ dzi lub nawet wr telewizji, na przykład: jedzenie lodów', wirowanie koła w parku rozrywki, zapach popcornu, dachy i światła miasta widziane z wysokości. Stan taki to asocjacja. 3. Znów usiądź wygodnie. Po przeczytaniu tego fragmentu ponowmie zamknij oczy i wyobraź sobie wszystko, co przeczytałeś. Stoisz na podeście pod wielkim diabelskim młynem. Za chwilę znowu ruszy ku górze, lecz z innym i pasażerami w wagonikach. Schodzisz z podestu i ruszasz alejką wydłuż innych atrakcji wesołego miasteczka. Z boku, kątem oka widzisz wirujący młyn. Słychać piski dzieci, śmiechy i muzykę festynową. Ktoś przez megafon zaprasza do kolejnej zabawy. W pow ietrzu unosi się zapach popcornu i słodyczy. Przed oczami migają zabawki, karuzele, kolorowe postaci, klowni, sam ochody elektryczne, kolejki, strzelnice z papierowymi kwiatami. Zbliżasz się do ogrodzenia wesołego miasteczka. Za chwilę wyjdziesz na zewnątrz. Słychać gwrar ulicy, ruch miejski. Krajobraz się zmienia. Z oddali wciąż widzisz koło diabel­ skiego młyna, ale już z dystansu wydaje się mniejsze, odległe, zmalało. Ruszasz ulicą. Teraz absorbują cię inne widoki, okna wystawowe i ludzie, choć wciąż kątem oka możesz dojrzeć dia-

113

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY bełskie koło, lecz jedynie jego szczyt z kolorowymi światłami na czubku. Katarynkowej muzyki już prawie nie słychać. Za chwile skręcisz za róg i cały obraz zniknie, a z nim dźwięki i wszelkie wrażenia związane z wesołym miasteczkiem.

4. O twórz oczy. Zdystansowanie się do przeżycia na diabelskim młynie to stan dysocjacji, oderw a­ nia od emocji, obrazów, dźwięków, odczuć i całego pakietu przeżyć. Odczuwanie submodalności słabnie. Bardzo często miłośnicy wesołych miasteczek doznają w tym momencie jeszcze silniej­ szego uczucia żalu, nawet poirytowania skończoną zabawą i obietnicą dalszych uciech. Osoby, które nie gustują w wesołych miasteczkach, odczuwają natomiast na końcu tego ćwiczenia zazwy­ czaj ulgę albo delikatną obojętność. O tóż ten etap ćwiczenia to dysocjacja w stosunku do wcześ­ niejszych przeżyć i odczuć podczas jazdy na karuzeli. 5. Teraz zapisz swoje wnioski. Czego nauczyłeś się z tego ćwiczenia? 6. Możesz je również z powodzeniem wykonać z klientem. W tedy po prostu czytasz w dobrym , sp o ­ kojnym tempie najpierw' pierwszą część instrukcji, potem po otwarciu oczu i omówieniu wrażeń czytasz trzecią część instrukcji i znów omawiasz wrażenia. Pamiętaj, by koniecznie dawać sugestie: bezpiecznie, w dobrym tempie, tak jak lubisz i temu podobne. Te słowa oczywiście nie są przy­ padkowe. Już wiesz, jak działa asocjacja i dysocjacja. Łatwo jest wywołać nieprzyjemne wrażenia [a nawet stracić klienta], dając m u sugestie asocjacyjne, których on nie lubi lub ich nie akceptuje, na przykład: koło szybko wiruje, gdy klient nie gustuje w diabelskich młynach, lub obawia się tego rodzaju doświadczeń. Wtedy tylko raz ci zaufa i nigdy więcej nie zaakceptuje ćwiczenia rekom en­ dowanego przez ciebie. Rzecz w tym, że spora część ludzi asocjuje się z obrazami ze w spom nień, uczuciami i wrażeniami, a także z głosami swoich dawnych wychowawców, rodziców i znajomych, czyli z dośw iadczenia­ mi w różnych modalnościach, nierzadko wyobrażonymi ze szczegółami w sposób zupełnie bez­ krytyczny i nieświadomy. Mało tego, zdarza nam się, że asocjujemy się z przeżyciami lub obawami 0 charakterze negatywnym, a dysocjujemy się do pozytywnych. Jeśli cel wyrażający nasze marzenia 1 kryjące się pod nimi potrzeby i pragnienia będzie w stałej dysocjacji, praw dopodobnie nigdy go nie osiągniemy. Jeśli asocjujemy się ze spodziewanymi przeszkodami, obawami i ograniczeniem również. Będziemy wówczas wyczekiwać na niemiłe niespodzianki i raczej szukać „okopów”, obron i uników niż zasobów' do skutecznego działania. Osoby zasocjowrane do walki zaczną walczyć n a­ wet wtedy, gdy nie będzie zagrożenia, osoby zasocjowane do podejścia koncyliacyjnego, budow a­ nia porozum ienia - będą go szukać, nawet jeśli sygnał)' otoczenia będą początkowo nieprzychylne. I odw rotnie, dysocjacja wywoła dystans, nieufność, rezerwę, nawret jeśli otoczenie będzie wysyłać sygnały pozytywne.

Zatem jednym z celów coachingu jest doprowadzenie do sytuacji, w której klient będzie się asocjował ze swoim i celam i i zasobam i oraz strategiami sukcesu, dyso­ cjował zaś do ograniczeń, negatyw nych w zorów i nierealistycznych obaw lub fobii.

114

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY Za poważny błąd coacha uznamy takie poprowadzenie sesji, w której nie nastąpi asocjacja z zasoba­ mi i potrzebami klienta, a zwłaszcza gdy klient zacznie się dysocjować do sytuacji, do której wcześniej był zmotywowany, miał potrzebne zasoby i określił ekologię zmiany jako służącą jem u i jego otoczeniu. Teraz w pełni odczytujesz, drogi czytelniku, ukrytą intencję ćwiczenia cel/efekt. Jednym z jego skutków jest zasocjowanie klienta z jego potrzebami i wyobrażeniami na temat własnych pragnień i potrzeb w sposób, który automatycznie wzmacnia motywację, gdyż przynosi niesłychanie realistyczne wyobra­ żenie [a przez to dla mózgu doświadczenie] związane ze stanem psychofizycznym, jaki klient spodziiN wa się osiągnąć w wyniku realizacji celu. ^ Dodajmy, że naszemu mózgowi jest wszystko jedno, czy doświadcza tak zwranej rzeczywistości, czy też ją sobie tylko bardzo dokładnie wyobraża, odtwarza lub rekonstruujes:. Przeżycie na filmie może być silniejsze niż codzienne doświadczenie, wspomnienie tego filmu może być wyrazistsze niż wydarzenia z rzeczywistości. Fantazje na temat bohaterów filmu mogą być przyjemniejsze, mocniejsze i bardziej wyraziste od doznań realnych. Mózg poprzez mechanizm asocjacji może siebie samego przestraszyć, „zdołować" wycofać z działania, zdemotywować albo przeciwnie: ucieszyć, zrelaksować, popchnąć do działania, sprawić sobie przyjemność, zmotywować i ustalić strategię sukcesu. Jeśli coach, rozpoczynając sesję, jest silnie zasocjowany z własnymi obawami, zajęty negatywnym myśleniem, czuje się niepewny i twórz.)1obraz)' tej niepewności lub negatywnych przeżyć, lub w innej modalności pojawiają się struktury lub konstrukcje ograniczające, hamujące albo destrukcyjne - wte­ dy zajęty komunikowaniem się ze sobą samym i własnymi urazami nie może być skuteczny w rela­ cji z klientem. Powiedzielibyśmy potocznie - po prostu jest zanadto pogrążony we własnym świecie. I odwrotnie, jeśli coach jest nazbyt zdysocjowany do przeżyć klienta, wtedy trudno m u uruchomić empatię, czyli współodczuwanie [możliwe tylko o tyle. o ile potrafimy się zasocjować z cudzymi prze­ życiami]. Coach w' silnej dysocjacji może nawret klienta nie widzieć, skoncentrowany na procedurze, poprawnym przebiegu ćwiczenia lub na czasie sesji. Mentalnie odepchnie przeżycia i wewnętrzne re­ akcje na przeżycia, które komunikuje mu klient. Zatem powtórzymy raz jeszcze: twoje pow od zen ie życiow e i zaw odow e w dużej m ie­ rze zależy od tego, z czym się asocjujesz lub dysocjujesz. Podobnie jest z powodzeniem sesji coachinowych tak ze strony klienta, jak i coacha. Rzec można, że skuteczna sesja coachingowa to umiejętne zarządzanie obom a stanami i wywoływanie lub gaszenie obu mechanizmów w zależności od celów i spodziewanych efektów u klienta. Mechanizmy, o których mówimy w tym rozdziale, wiodą nas do ważnego rozróżnienia. W kontakcie zewnętrznym mamy do czynienia z Rzeczywistością Pierwszego Stopnia \ To obszar, w którym u Andreas C . to .te .is 5 . Sert*orrrysiu,G dartsk 1995.G d a ta k ie W y d in ric lw o R -^ rłic łn jc z n e .s . 11 '4, '3 & -1 4 0 Andreas Ai Ysy.u-c $Mr. Zspis se$y ¡afiapetĄrJiĄ z fcerr.tVifarzivr>, Gdaósk 2001. G A ite to o W > o .ł*n c fw o Psycrr.kx]K2 nc. s. 32-JS. “ !V2C»1 W )fcor.ham w i n y *wtaaowE| S ysoną .p ra w o * o l in o w a li g c rą c z k a z io u . O U cze ęn c p a l a . za n im D sa izn w y fc u ftla , d la c z e g o n o p ovXćrz>la lo s c w a m a ły ta fe to s j ga-aczło 2k r a ? S ia k i a ą ta k m q o z y r n , m 2 p c w o d .j b łę d n o c c o n c n c i rzo czy/asłoS a . ftc z a lk o w o w s z y s k o Z J p c M w d ito h o c r r Ptttcki p ^ z y rr.s iy sp e ry i/c fc c k złefta. d la te g o łe z o sa d n ic y zofcr.ti p o n z a tk rw i z a d y jc a n c y kapitał. G d y jo c K ik g w a te w rir. p rz y s z li z rrv i, w ra z z k e r o e r r września, zaczęto b ra ko w a ć o p a lu i pożyw ienia.

O k rtć r; zamieszkiwali koczowniczy Ketonie 2 lu lu Czukczów (Svw:ln i ry iw ry. polr.aln w ykcrzySltó tetódy e te n tn l ro S in n cto i każ­ d y .d a /' zwierząt). fticząSM w o zachowywali a ę w obec zbrcr.aczy ztota p rzyrżn ie , a r u w tt m d wyr.12 90 S a rn o , f k n i s t.w l.ird y h.ite go cztoweka. O orow ul od zcn c. a d iro n c n o , opal. Ju ż po totku tygodniach, m srazaza stawata s o z m i m n n i byto epafcj. Czukczo«® zaczął

115

C O A C H iN C I M E N T O R ! N G W PR A K T Y C E

CZĘSC I. CELE I EFEKTY sta ra m y się obiektyw izow ać i o d nosić nasze spostrzeganie taktów d o w spólnych społecznych i kultu ro w ych ustaleń, k tó re w ypracow aliśm y w naszej zbiorow ości, cyw ilizacji lub środow isku lokalnym . P o w szech n ie u zn ajem y z ło to za najbardziej w a rto śc io w y kruszec, c h o ć ró w n ież w o lfram , kobalt lu b p laty n a m ają u n ik aln e, z n a k o m ite w łaściw ości i należą d o d ro g ic h pierw iastków . U stalam y m ia ry i w agi. W całej E u ro p ie m e tr o zn acz a m n ie j w ięcej tyle sam o, p o d o b n ie jest z sy stem em d ziesiętn y m , c h o ć ju ż w W ielkiej B rytam i p o d tym w zględem jest inaczej. W k rajach należących d o d a w n eg o ZSRR język rosyjski jest b ard ziej p o p u la rn y n iż w E uropie angielski. R zeczyw istość P ierw szego S to p n ia to u stalen ia, n a k tó re w szyscy się zgadzam y, ale ró w n ież są to regulacje p raw n e, religijne, u trw a lo n y zw y C2aj a lb o w szystkie te rzecz)' n araz. N iedziela ch o ć w w ielu krajach straciła sw ój c h a ra k te r sakralny, w ciąż jest d n ie m św iątecznym , p o d o b n ie jak n ie z m ie n n y i p o w szech n y jest u sta lo n y w naszy m p a ra d y g m a c ie '1 n au k o w y m ciężar w łaściw y zło ta i w zó r ch e m ic z n y w ody. R ów nie d o b rz e m o g lib y śm y so b ie w yobrazić, że w o d ó r nie m a o z n acz en ia H , tylko V Y 6, a tlen n a p rzy k ład YY1. Je d n ak sta ło się inaczej i n ik t n ie zam ierza an i teg o zm ien iać, an i n a d ty m dyskutow ać. D ru g im w ażn y m o b szarem d la n aszeg o fu n k c jo n o w a n ia jest Rzeczywistość Drugiego Stop­ n asz su b ie k ty w n y sto su n e k d o w szelkich zjaw isk. K ażda in d y w id u a ln a m a p a człow ieka stw o rz o n a d o o k reślo n y ch sy tu acji zaw iera d a n e z o b u rzeczyw istości, je d n a k z p rzew ag ą rzeczyw istości su b iek tyw n ej. D la jed n ej o so b y z ło to b ę d zie sy m b o le m luksusu, a d la d ru g iej zb y teczn ą błyskotką, c h o ć d la o b u b ę d zie m ia ło te n sa m ciężar właściwy. D la jed n ej o so b y c h e m ia b ęd zie w s p an iałą n au k ą, a d la d ru g ie j zn ien aw id zo n y m p rz e d m io te m [dw ie ró żn e R zeczyw istości D ru g ie g o S topnia], ch o ciaż d la o b u b ęd zie to d y sc y p lin a n au k i b ad ająca n a tu rę substancji i p rz e m ia n y zach o d z ące p o m ię d z y n im i [R zeczyw istość P ierw szeg o Stopnia).

nia. T o

W o b sz arz e k o m u n ik acy jn y m i p ercep cy jn y m p ojaw ia się stan poza uwagą, w k tó ry m d a n a oso b a an i n ie u św ia d am ia so b ie p ro cesó w k o m u n ik acy jn y ch , n ie ro zró ż n ia su b ie k ty w n eg o o d obiektyw n eg o p o z io m u in terp retacji zjaw isk, a także n ie d o strzeg a r ó żn icy p o m ię d z y k o m u n ik a c ją w e w n ętrzn ą i zew n ę trzn ą. O s o b a ty ją c a p o z a uw agą realizuje naw et b a rd z o zło żo n e p o trz e b y i z a d a n ia społeczne, jest a k ty w n y m u czestn ik iem życia sw ojej zbiorow ości, je d n a k bez refleksji. W ierzen ia, przesądy, re

'«yrazre ozn-w vrr.Q:,V) Wrogceó ra b yła tym em ejeza. im zfcra c h a * tnall c r - łu ZO&acaa byt 93:cm w reezae ctp Od rzeczyw tstoid a stop rta należy n a ta rła ś ! n a s stosuie k d o 2t r a O a Europejczyka W o to symbol bogaciwa. dla Czi kczy p o M id bezpoS rofttogozagrożenia. Bem ewtóz M . Coactting, czyi«ste w a^a csoS cw o S ci.W a rsza w a 20C6. W y ta w ic tw o G*-J. s 265 267 porównał taksa YlfctzJawtck P, J te i ¡myjage cfChangs: EOmects c.
M a e ęiaoć za kawałek suszonego n»$sa. deskę czy

116

118

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PRAKTYCE

żyje, podejmuje decyzje, jednak bez kontaktu tak z głębszymi poziomami Góry lodowej, jak i własny­ m i motywacjami. Istnieje ciekawa hipoteza odnotow ana w książce Rhondy Byrne Sekret ', że nasi pradziadowie trak­ towali elementy komunikacji wewnętrznej, takie jak: głosy wewnętrzne, dialogi z własnym alter ego lub uwewnętrznione głosy matki, ojca, wychowawcy, autorytetu, jako podszept)' zewnętrzne, magiczne jak głos szatana lub głos)' anielskie, nie rozróżniając w istocie mechanizmów, które dla współczesnego człowieka, nawet pozbawionego wiedzy psychologicznej, są oczywiste. Podobna hipoteza mówi o tymi, iż pierwsi Indianie obserwujący okręty Krzysztofa Kolumba zbliżające się do brzegu, nie potrafili ich zobaczyć, gdyż nie umieli ich zinterpretować. Mózg może zinterpretować lub nauczyć się nowej umie­ jętności wyłącznie na podstawie zapamiętanych i przetworzonych wcześniej, przynajmniej wstępnie, zjawisk lub bodźców, wykorzystując to, co już zna56, jeśli spojrzymy na fotografie poniżej, łatwo zrozu­ miemy, jak widok okrętu Santa Maria, którym podróżował Kolumb do wybrzeży Kuby, mógł oddziały­ wać na wyobraźnię mieszkańców prekolumbijskiej Ameryki. Czym mógł być dla nich ów okręt? Skałą, która wyłoniła się z wody? Być może drzewem, które wyrzucił sztorm, albo po prostu złudzeniem, ruchem fal? Dopiero zjawisko Pierwszej Uwagi [U l] pozwala nam zauważać i rozróżniać mechanizmy komunikacyjne, zacząć być świadomym uczestnikiem komunikacji. W tedy rodzi się pierwsza posta­ wa komunikacyjna, a w nas zdolność do introspekcji (wrglądu i rozumienia własnych mechanizmów komunikacyjnych] i odróżniania ich od bodźców' zewnętrznych. Rzec można: nabywamy zdolności jednoczesnego dostrzegania Rzeczywistości Pierwszego i Drugiego Stopnia. Powstaje Pierwsza Uwaga.

Zdjęcie I. Kopia Santa Marii w ypływa z portu Funchal na M aderze [fot. autora] •• B y n " R „ SeteW. W .v s n » v .i 2007, W y ć lł* n £ tw o M m li Prcca; p o fń w ru i IM B r.rte n G-. U a H sw a »*» w a ty. B ia łysto k £ 01 0 . S łu S o A strcf.sy-

chotogi. “ B rk c n riN V E , S w -o w :iita r a ? N o m 1, K reftów 200U. W y c t .w ć t w o Kos

117

C O A C H IN G I MF.NTOR1NG W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY

Z djęcie 2. K opia S anta M arii przy b rzeg u S anta C ru z [fot. au to ra]

Z djęcie 3. K opia S anta M arii u p o d n ó ż a klifu C ab o G iräo n a M aderze (589 m n .p.m .) [fot. autora]

118

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

CZĘSC T. CELE I EFEKTY

Pierwsza Uwaga [Ul] zatem to: • Świadomość w ystępowania kom unikacji werbalnej i niew erbalnej zarówno u N adaw ­ cy, jak i O dbiorcy • Świadomość zn aczen ia kom unikatu W kontekście kulturow ym [wiem, rozum iem , w jaki sposób inne osoby z danej kultury lub środow iska m ogą rozum ieć dany kom unikat: na przykład podniesienie w górę śro d ­ kowego palca to symbol obelgi, ale już kciuka to symbol pow odzenia, życzenie sukcesu] - W kontekście własnej m apy [wiem, rozum iem , jestem samoświadom y, że moja m apa rożni się od m ap innych ludzi, na przykład: lubię m ałże jedzone w'prost z muszli, lecz zdaję sobie sprawę, że w m oim otoczeniu to jest rzadka potraw a, a nawet budząca obrzydzenie] « U m iejętność docierania do zn a czeń w m apie klienta [jego mapa] - Potrafię dowiedzieć się, jakie mój rozm ówca nadaje znaczenie danej kwestii, bodźco­ wi lub w ydarzeniu, potrafię uruchom ić pętlę indukcyjną w zajem nego feedbacku. Dzięki tem u dow iaduję się więcej o m apie klienta - Potrafię św iadom ie zastosować narzędzia kom unikacyjne, m .in. pacing - sprzężenie kom unikacyjne, dostrojenie, aktywme słuchanie, pytania itd., gdyż w iem , że dzięki tem u lepiej zrozum iem m apę klienta i zostanę lepiej zrozumiany. Tymczasem Druga U w aga [U2] kieruje nas ku jeszcze głębszemu i szerszemu rozum ieniu m echanizmów, od których zależy ludzka percepcja. Z mvagi na ich subiektywność, czyli pow ią­ zanie z Rzeczywistością D rugiego Stopnia, będą to zjawiska bardzo subtelnej natury, w ym aga­ jące z jednej strony wysokiej św iadom ości, lecz rów nież pewnej wiedzy na tem at zjawisk psy­ chologicznych, a także uw ażności, czyli wyłączenia kom unikacji w ew nętrznej [o czym pisaliśmy wcześniej], i koncentracji uwagi na przekazie płynącym z zew nątrz do nas. P onadto ten przekaz, strum ień inform acji, nie zawsze jest celowy i św iadom ie kierowany w naszą stronę. Tym większej w ymaga otwartości. P am iętam czasy m łodości, kiedy ze szkolnym przyjacielem chodziłem po podm iejskich lasach otaczających szerokim płaszczem m oje rodzinne m iasto. Krzysiek w ychow yw ał się w okolicy, o d m ałego z m am ą i tatą przem ierzał leśne ścieżki i knieje, ja byłem typow ym m ieszczuchem przyzwyczajonym raczej do betonow ych podwrórek i asfaltu i co najwyżej wrątłych m iejskich parków' w mojej dzielnicy. Krzysiek dosłow nie spod nóg w yjm ow ał mi grzyby, jagody i dzikie zioła, z których potem jego m am a robiła herbatki i nalew ki. Potrafił znaleźć kurki, gdy m iał o chotę na kurki, i krzewy jeżyn, gdy była jesień. N igdy w lesie się nie zgubił, gdy ja p o dziesięciu m inutach m arszu nie potrafiłbym odnaleźć poprzedniej ścieżki, nie m ów iąc o perfekcyjnym przew idyw aniu pogody o każdej porze roku, odnajdyw aniu śladów zw ierząt i polany z dziką m iętą. Krzysiek był po prostu znacznie uw ażniejszy o de m nie. M iał w yćw iczoną D rugą Uwagę o tw artą na świat przyrody.

119

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY Ś w iadom ość w ystępow ania terenu Terenem w tym szczególnym rozum ieniu jest wszystko, czego doświadczamy na zewnątrz siebie, a zatem bodźce i ich źródła, inni ludzie, ich komunikaty, przedmioty i świat natury, słowem wszystko, co stanowi tak zwaną rzeczywistość. Kiedy mówię o świadomości występowania terenu, mam na myśli aktywną refleksję nad tym, że jesteśmy otoczeni tysiącami bodźców, które wpływają na nasze zachowa­ nia, nastrój, a tym samym przebieg relacji, a także jej percepcje. Mając aktywną drugą uwagę, jestem świadom sygnałów różnego opisu terenu (a tym samym o d ­ mienność map]. To coś więcej niż tylko stwierdzenie, że ludzie są różni, to świadomość, że różnie odbierają, przetwarzają i interpretują te same bodźce [np. ktoś patrząc i słuchając, jak wielki kafar w'bija pal w ziemię, powie: co za potworny hałas i jaki straszny kurz, kiedy oni wreszcie przestaną, ktoś inny natomiast: jakie wspaniałe urządzenie, cud technologii, jak znakomicie zostało skonstruowane].

Ś w iadom ość w ystępow ania różnych pól Pole relacji to cała sieć kom unikacyjna, która wwstępuje pom iędzy osobami będącym i w k o n ­ takcie. To um iejętność dostrzegania i reagowania na zjawiska, poprzez które uczestnicy relacji wpływają na siebie. W zajem ne oddziaływ anie zachodzi na poziom ie św iadom ym [odbieram ges­ ty, uśmiechy, słowa drugiej osoby i dokonuję ich błyskawicznej interpretacji, reaguję na nic, o d ­ wzajem niam je, unikam ich lub atakuje]. Zachodzi również na poziom ie nieśw iadom ym . Dociera do m nie więcej inform acji, niż jestem w stanie aktywnie przetworzyć. O ba obszary stają się m oż­ liwe do zrozum ienia oraz interpretacji zarówno w sposób świadomy i jawny, jak i nieświadom y i nierzadko skryw any w relacji. Na przykład: rozmówca obawia się opinii drugiej osoby', dlatego ukryw a swój lęk i niepew ­ ność to uczucie jest niedostępne świadomej percepcji, jednak wpfywra na relację. Uczestnik relacji m oże jednak o sobie powiedzieć: jestem świadom, że w podobnej sytuacji różnie reaguję na różnych ludzi i oni na m nie, a tym samym tworzymy różne pola relacji, czyli różne związki.

Sytuacja przestrzenna to świadomie lub przypadkowo współtowarzyszące relacji rekwizyty, syg­ nały, przedm ioty i wszelkie bodźce płynące z otoczenia. Inaczej potoczy się rozmowa z tą samą osobą na przykład na temat wspólnych planów na weekend, spędzenia czasu nad wodą. przy współnyrm grillowaniu, gdy będziemy rozmawiali w tłoku w czasie jazdy autobusem, inaczej w czasie porannej kawy wypitej w ogródku ulubionej kawiarni, inaczej gdy wspomniany kafar będzie uderzał rytmicznie w zie­ mię opodal. Do sytuacji przestrzennej zaliczymy również ustawienie mebli, aranżację biura, mieszka­ nia, miejsca spotkań. Odmawiam konsekwentnie odbywania sesji coachingowych w pomieszczeniach bez okien, nierzadkich w biurowcach korporacyjnych. Ten ważny element sytuacji przestrzennej potę­ guje wrażenie zamknięcia, niekiedy optycznie przytłacza oraz izoluje, niemal uniemożliwia budowanie wizualizacji przez klienta i asocjowanie się z pozytywnymi obrazami. W bunkrze nieświadomie zmie­ nia się nam zarówno kinestetyka [pojawia się uczucie ciężaru, zamknięcia, przytłoczenia, kiaustrofbbii], jak i modalność wizualna [szaro, smutno, światło jarzeniowe]. Słowem, to ważne, czy prowadzisz coaching na tarasie z widokiem na Barcelonę w czasie zachodu słońca; w zamkniętym, dusznym poko­ iku korporacyjnym ze sztucznymi światłem; w biurze z przeszklonymi ścianami, do którego co chwila

120

c o a c h :n g i m e n t o k n g w

pr a k ty c e

CZĘSC I. CELE I EFEKTY k to ś zagląda; czy w sali k o m in k o w ej d aw n eg o p a łacu m ag n ack ieg o n a Śląsku. T o ró w n ież isto tn a d la ciebie ja k o c o a c h a in fo rm acja, cz y gab in et klien ta to zag raco n a, zaw alona p a p ieram i i częściam i k om p u te ro w y m i p a k a m e ra n a tyłach je g o firm y, czy też n a p rzy k ład o b sz ern y gab in et z ascetycznym biur k iem i d w o m a fotelikam i d la in teresan tó w u sta w io n y m i zn aczn ie niżej niż fotel go sp o d a rza .

Przestrzeń społeczna b a r d z o siln ie w p ły w a n a n a s z ą k o m u n ik a c ję . Ł a tw o so b ie u p rz y to m n ic , ja k z m ie n ia się n a s z a p e r c e p c ja zjaw isk [m ap a] n aw et b a r d z o o d le g ły c h lu b te ż o so b is ty c h p rzeży ć, e m o c ji, a n a w e t p o trz e b , g d y n a p rz y k ła d p o ls k i z n a n y sp o rto w ie c o d n o s i su k c e s m ię d z y n a ro d o w y , g d y o d b y w a ją się w y b o ry p a r la m e n ta rn e , g d y k ra j p rz e ż y w a k lęsk ę p o w o d z i a lb o w y ją tk o w y u ro d z a j. M ó w ią c p ro śc ie j, w sz e lk ie z ja w isk a ze sfe ry s p o łe c z n o e k o n o m ic z o p o lity c z n ej w p ły w a ją n a p rz e ż y w a n ie n a w e t b a r d z o o s o b is ty c h e m o c ji, w o d n ie s ie n iu d o k o n k re tn y c h o s o b is ty c h sy tu a c ji i sp raw . N a d a m y im z u p e łn ie in n e z n a c z e n ie w czasie o b fity c h o p a d ó w śn ie g u , a z u p e łn ie in n e w c z a s ie u p a ln e g o la ta . S iln y m e le m e n te m w p ły w u są w s p ó łc z e sn e m e d ia o ra z I n te rn e t, n a d a ją c e w y d ź w ię k w ielu z ja w isk o m lu b k re u ją c e te zjaw isk a ja k o zn a c z ą c e . N ie je s te śm y w o b e c n ic h o b o ję tn i. W ch w ili g d y p isz ę te sło w a , n a F a c e b o o k u z a ło g o w an y c h je s t p o n a d d ziesięć i p ó ł m ilio n a p rz y ja c ió ł p r e z y d e n ta O b a m y , a z n a n a p io s e n k a rk a p o p L ad y G a g a m a ich je d e n a ś c ie m ilio n ó w s ie d e m se t tysięcy. M e cz o p ie rw sz e m ie jsc e w m is trz o s tw a c h św ia ta w p iłce n o ż n e j w RPA w lip c u 2 0 1 0 o g lą d a ło p o n a d s ie d e m s e t p ię ć d z ie s ią t m ilio n ó w lu d zi. M e d ia ln y i ś ro d o w is k o w y k o n te k s t n aszy ch z a m ia ró w i d z ia ła ń p r z e n ik a d o n ie ś w ia d o m o śc i, a ty m s a m y m u ja w n ia się w p ro c e sie ro z w o ju o s o b is te g o lu b z a h a m o w a ń w ty m p ro cesie. Przestrzeń kulturowa - archetypowa P o jęcie a r c h e ty p u w p ro w a d z ił d o p sy c h o lo g ii C a rl G u s ta w J u n g 57. W n a sz y m r o z u m ie n iu b ę d ą to w sz y stk ie zjaw isk a, k tó re z n ie ś w ia d o m o ś c i z b io ro w e j p rz e n ik a ją d o n ie ś w ia d o m o ś c i in d y w i d u a ln e j i z o s ta ją w y ra ż o n e sy m b o lic z n ie . T a k im i sy m b o la m i p o w s z e c h n ie ro z u m ia n y m i i ro z p o zn a w a n y m i w d a n e j k u ltu rz e s ą n a p rz y k ła d : o jc o s tw o i m a c ie rz y ń stw o , ale ró w n ie ż ich c z a rn e [n e g a ty w n e ] asp ek ty , o jc z y m c z y m a c o c h a . N ie m a l k a ż d a fu n k c ja i z aw ó d m a ją sw o je z n a c z e n ie a u to m a ty c z n e , p o d z ie la n e p rz e z z b io ro w o ść w b a r d z o z b liż o n y sp o só b . A rc h e ty p y m o g ą ta k ż e d o ty c z y ć p rz e d m io tó w i sy tu a c ji, a le te ż m e c h a n iz m ó w sp o łe c z n y c h i p sy c h o lo g ic z n y c h . Ich n o ś n ik z n a cz en io w y , czyli p rz y p isy w a n e im fu n k c je i tre śc i, o r a z p o w s z e c h n e in te r p re ta cje, o c zy w iste a u to m a ty c z n e o c z e k iw a n ia k s z ta łtu ją n asze p o s ta w y i w p o s ta w a c h s ą w y k o rz y sty w a n e i e k s p lo ro w a n e . K ied y k to ś p o d e jm u je się roli c o a c h a , je d n o c z e ś n ie n a p e w n y m p o z io m ie [p o c z ą tk o w o b ę d z ie to p ra w d o p o d o b n ie p o z io m n ie ś w ia d o m y ] z m ie rz a się z ta k im i a rc h e ty p a m i jak : n au czy c ie l, u z d ro w ic ie l, p r z e w o d n ik lu b m ę d rz e c , a le ró w n ie ż z ich n e g a ty w n y m i fo rm a m i: sz a rla ta n e m , ilu z jo n is tą cz y z n a c h o re m . K toś, k o m u ro d z i się d zieck o , k o n fro n tu je się z o so b is ty m i e m o c ja m i, p ra g n ie n ia m i i o b a w a m i w ro li o jca, a le ró w n ie ż z a rc h e ty p e m o jc a , k tó r y w y ra ż a Cart a n j (1875 1961) "«torca pe>ęłiclc0 l arw itysznet P sal w e te na raM et e f n * y ¡afc k r ( -y z * ie rlr>v. m rclr< ja . r e tjia , ’ « ¿ p a s p r y tiłie in j&y: r a a r is t a r f ć w m M ą z a ¿»3 >50ra k z w p # > tiv m a i3 e , kMre U a d o r w M t t f t l nacek na r c ł j se ks u i seksuslr y 3 i m c U W * > p c re w n a n u z p o l e r e m T euS ow stan). ifc u p H fts 9szne| r łe S w A ir r c s e i 3 > c « r * ¥ i z |e) u n to ie rs a n y łrl irW y n k ir, r.lrizm . c z y i a rcte typ a rrt; R e r^ r A S . R t i w E S .. S t a w * Warszawa 2008. S C H O .A R . s 309 r c ro * r« ( « z Jung G C , ABr., A zyczynA i eto ą r r , i» * i JażM w O ziae t. 1 . Warszawa 1997. W ydaw w fnw ) W rora craz ;eę>az Arct*
1s y ró a e . ftsT.a

Warszawa 1976. C z/sfrifc

121

119

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

CZĘSC T. CELE I EFEKTY w naszej kulturze takie cechy i zachowania jak: opiekuńczość, odpow iedzialność, bycie głową ro ­ dziny, lecz rów nież z ich negatywnym, tłum ionym aspektem , jakim jest bycie ojczym em , czyli złym ojcem. Reprezentacjami treściowym i archetypu ojczyma będą: agresja, pijaństwo, porzuce­ nie rodziny, w yrządzanie krzywdy, ranienie, egoizm, obojętność, lenistwo itd.

Oto kilka przykładów ról archetypalnych: T abela 6. W ybrane arc h ety p y p ostaci

Jasne (nośnik znaczeniow y pozytywny)

Ciemne (nośnik znaczeniow y negatywny]

Główne, m.in.: Matka Ojciec Dziewica Syn Dziecko Brat/przyjaciel

Macocha/zła wiedźma Ojczym Nierządnica/prostytutka Syn marnotrawny Bękart Judasz/zdrajca

Poboczne, m.in.: Lekarz/uzdrowiciel Rycerz Anioł Policjant Święty Błazen Mędrzec Król

Szarlatan/czarodziej Rozbójnik Diabeł Złodziej tajdak/kłamca Wariat/szaleniec Głupek/mędrek Biedak/prostak/ żebrak

Archetypy przedm iotów Zwróć uwagę na wieloznaczność i potężny ładunek symboliczny kryjący się pod każdym z przedm iotów. O to kilka przykładów:

122

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY • Krzyż [rdigia, męczeństwo, Chrystus, znak wiary, znak Kościoła, błogosławieństwo, ostrzeżenie itd.] • W oda [oczyszczenie, przepływ, zmiana, źródło życia, pragnienie, zagrożenie, groźny żywioł, urodzaj, cierpliwość itd.| • Stół [rodzina, pojednanie, wspólnota, dom. obfitość, naturalność, święto itd.] • Drzewo [życie, witalność, rozwój, wzrost, pokusa, raj, początek, urodzaj, płodność, Ziemia, siła, historia, tradycja] • Broda - owłosienie na brodzie [męskość, dojrzałość, mądrość, rycerskość, siła, dominacja, kon­ templacja, szlacheckość, zaniedbanie, pożądliwość, starość itp.] • Skrzydła [anielskość, kreatywność, nietuzinkowość, wyzwanie, dobroć, wzlot)', siła, odporność, odwraga, upadek, ból itp.].

Archetypy sytuacji • Wyprowadzenie się z domu i każdy wyjazd z domu [opuszczenie, dorosłość, przekroczenie grani­ cy, ryzyko, obawa, podróż w' nieznane itd.] • Zakupy [bogactwo, dominacja, powodzenie, siła, zdolność do negocjowania, należenie do elity, duma, pycha, ryzyko, zagrożenie, nieodpowiedzialność, rozrzutność, płytkość itd.] • Sen [kraina tajemnic, mała śmierć, czyli odejście do nieznanej krainy, niepokój, sekret, zmęczenie, odpoczynek, ulga, ucieczka, zdrowie, regeneracja sił, ulga w cierpieniu itd.] • Latanie [odwaga, przekraczanie granic, tęsknota, wyzwolenie, wolność, erotyzm, poszukiwanie, dystans, niebezpieczeitstwo, nieunikniony upadek itd.] • Łowienie ryb [wyczekiwanie, bierne łowy, szansa, zwątpienie i nadzieja, wróżba, spokój, równowa­ ga, doświadczenie, skuteczność, metoda, obfitość itd.] • Uczenie się [lęk, obawa, ocena, bycie dzieckiem, autorytet, walka z autorytetem, brak odpowie­ dzialności, głupota, mądrość, zdobywanie wiedz)1, zaszczyt, duma, droga do sukcesu itd.].

Archetypy m echanizm ów i zachowań • Bicie kogoś [kara sprawiedliwa lub niesprawiedliwa, złość, bezradność, walka, surowość, osąd, sa­ mosąd, poniżenie, nauka itd.] • Picie alkoholu [radość, święto, uczta, uroczystość, uroczysta okazja, upadek, pijaństwo, powrolna śmierć, utrata wiaty, poddanie się, wstyd itd.] • Podawanie ręki [otwartość, przyjaźń, pozdrowienie, szacunek, konwencja, pomoc, ratunek, zdra­ da, bycie oszukanym] • Kłanianie się [pozdrowienie, pokłon, uniżenie, oddanie czci, bałwochwalstwo, konwencjonalność, mieszczaństwo] • Śmiech w miejscu publicznym [entuzjazm, zaangażowanie, spontaniczność, młodość, głupota, brak szacunku, zagrożenie, brak dyscypliny] • Taniec [erotyzm, sprawność, piękno, stan transu, zabawa, obyczaj weselny, wyzwolenie, odreago­ wanie, uwodzenie, nicprzyzwoitość, pokusa].

123

CO A C H IN G I MF.NTOR1NG W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY

Ćwiczenie 16. Archetypy W ym ień kilka archetypów związanych z rolą coacha, które b ezpośrednio ciebie dotyczą w czasie poznaw ania tego zaw odu lub w ykonyw ania działań coachingow ych. N astępnie określ uniw ersalny nośnik znaczeniow y pozytyw ny i negatywny, o którym m ożesz pow iedzieć, że w ie­ le osób w tw oim środow isku, a także literatura, prasa, telewizja i inne m edia m ogłyby podobnie zinterpretow ać lub wiesz [m asz dow ody na to], że lak w łaśnie interpretują.

Tabela 7. Z n aczen ie archetypów

Lp. Archetyp

Kulturowy nośnik znaczeniow y pozytywny

Kulturowy nośnik znaczeniow y negatywny

1.

2.

10.

124

Znaczenie, jakie osobiście nadajesz archetypowi, niezależnie czy zgadza się, czy n ie z nośnikiem kulturowym [twoja mapa)

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

CZĘSC T. CELE I EFEKTY

Świadom ość relacji z polem /polam i To, inaczej m ów iąc, zrozum ienie, że w chodząc w dow olną relację, a więc rów nież w relację coachingow ą z konkretnym człow iekiem , w chodzim y w relację z wielom a polam i. Zbigniew Lew-Starowicz pow iedział kiedyś, że w łóżku m łodej p ary kochanków leży często sześć osób. To m atka i ojciec kobiety oraz m atka i ojciec mężczyzny, a dopiero na końcu oni sami. Łatwo je d ­ nak w yobrazić sobie, że w łóżku znajdują się sym bolicznie jeszcze inne osoby tw orzące niezły tłum ek, być m oże daw ni p artnerzy i partnerki, a także ksiądz spow iednik, najlepsi przyjaciele i przyjaciółki, daw na m iłość z dzieciństw a itd. P odobnie jest z każdą in n ą relacją i sytuacją. W raz ze w spom nieniem znaczących postaci urucham ia się nowa przestrzeń skojarzeń i z n a ­ czeń. Jeśli rozpoczynam y coaching z kim ś sobie wcześniej znanym [przyjacielem lub kolegą], oprócz „oficjalnego" pola relacji coachingow ej urucho m i się rów nież pole relacji przyjacielskiej. Jeżeli tem atem rozm ow y będzie praca, uruchom i się pole zw iązane z pracą, organizacją, a jeśli praca dotyczy branży farm aceutycznej, to uruchom i się też pole dotyczące zdrow ia coacha, klienta, ich rodzin, a także ogólnej sytuacji zdrow otnej w kraju. Używając U2, jesteśm y zatem sam ośw iadom i w ystępow ania różnych pól, które m ogą w yrażać różne, nawet sprzeczne in tere­ sy, m ogą się w spierać, ograniczać, ham ow ać itd. Jednak najważniejsze z p u n k tu w idzenia coachingu będzie zauw ażenie dom inujących pól i odczytanie m echanizm u oddziaływ ania tak na postaw ę coacha, jak i klienta.

Modalności Drugiej Uwagi Jak k ażdy m e ch a n izm k o m u n ik a cy jn y ró w n ież D ru g a U w aga m a sw oje m o d aln o ści. Z w racając na nie uw agę, d o strze g am y p rze d e w szystkim w sk aźn ik i, d zięk i k tó ry m m o ż e ­ m y zaobserw ow ać zarów no, kto [p ełn iąc ja k ą rolę] z n am i się k o m u n ik u je, w jak i sp o só b [jakich używ a kodów , języków i kanałów ] i co chce w y razić w sw oim k o m u n ik a cie. D ru g a U w aga m a to d o siebie, że w yraża najczęściej n ieśw iad o m e in te n cje za ró w n o p o jed y n czeg o nadaw cy, jak i całej grupy, n ie rz a d k o ró w n ież jest to k o m u n ik a cja ciągła, n ie p rz erw an a, czasem h isto ry c zn a , z szerokim o to c z e n ie m , w k tó ry m żyje, d ziała i fu n k cjo n u je na co d zień tw ój klient, a także ty ja k o co ach [i p rze d e w szystkim ja k o zw ykły człow iek po za p e łn io n ą rolą]. Na przykład ciągle do nas przem aw ia stalinow skie, socrealistyczne b u d o w n ictw o , zw łasz­ cza w W arszawie, ale rów nież w innych m iastach. N ieukończona k ated ra w Barcelonie La Sagrada Fam ilia projektu A ntonia G audiego w ciąż jest w budow ie i p o p rzez ten fakt rów ­ nież przekazuje kom unikat. Jeden z najbardziej znanych kościołów na św iccie form alnie nic istnieje jako budynek! Jego budow ę rozpoczęto w roku 1882, m a zostać u k o ń czo n a d o p iero w 2026, w 144 lata po w kopaniu k am ienia w ęgielnego, choć w d obie kryzysu m ów i się, że te r­ m in nie zostanie dotrzym any. To rów nież w ażny kom u n ik at, przy n ajm n iej dla K atalończyka. P rzem aw iają d o nas też in n e m o d a ln o śc i. P am iętam szkolenie, k tó re zaczęło się od s p o ­ rego napięcia w g ru p ie m ięd zy u cz estn ik am i, ten sta n u trzy m y w ał się, d o p ó k i p rzez taras

125

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY n ic w szedł m ały kot, k tó ry p o sta n o w ił łasić się d o każdego u cz estn ik a po kolei. N apięcie zn ik n ęło i naw et u m ia rk o w a n i m iło śn ic y kotów zm ien ili sw e n astaw ien ie n ajp ierw do ła ­ szącego się zw ierzątka, p o tem do siebie i w reszcie do sam eg o szkolenia.

M odalności U2 m ożem y zatem podzielić w edług ich siły oddziaływania na: M odalności ciężkie • U l. W szystko, co zo stało zarejestro w an e w P ierw szej U w adze. • Przestrzeń. W tym a ra n żac ja p rz e strz e n i, św iatło, m eble, o k n a, ro ślin n o ść lub jej b rak itd. O to cz en ie m iejsca, w k tó ry m toczy się relacja: m iasto , o g ró d , teren fabryczny, góry, p ark itd. • Przedmioty. Zw łaszcza rzeczy o so b iste k lien ta, te, k tó ry ch używ a, k tó ry m i baw i się w czasie rozm ow y, a także m ające znaczący w pływ na aran żację, w ygląd, w ygodę lub b rak w ygody w otoczeniu. • Pogoda. M ów iliśm y ju ż o tym w cześniej, p o g o d a je st isto tn y m czy n n ik iem w p ły w u na nasze sam opoczucie. • Ludzie. To w ażna m o d a ln o ść , w arto w ziąć p od uw agę zaró w n o przy p ad k o w e sp o tk a n ia i p rzypadkow ych u czestników relacji, u czestników p o śre d n io lub b ez p o śre d n io w pły­ w ających na przebieg relacji: asy sten tk i, se k re tark i, czło n k ó w ro d zin y ; ja k i o so b y c y to ­ w ane p rze z klienta. N ie cho d zi tu ta j tylko o relacje z o so b am i b ędącym i tem atem sesji co achingow cj, w yzw aniem lub dylem atem k lien ta, ale ró w n ież o o so b y tła, p o z o rn ie b ez p o śre d n io nieu czestn iczące w relacji, a naw et n iem ające z n ią zw iązku. • Zwierzęta. Tutaj p o d o b n ie ja k w o d n ie sie n iu do ludzi i przedm iotów . • G ru p a . To k olejna w ażn a p rz e strz e ń o d d ziały w a ń . G ru p a je st często p o strze g an a jak o całość, o so b n y p o d m io t. M oże pojaw iać się w in d y w id u aln ej sesji co achingow ej jak o te ­ m at, ja k o tło żywej relacji, gdy na przy k ład u czestn iczy m y jak o co ach e w ja k ich ś d z ia ła ­ niach grupow ych lub podejm o w an y ch w obec g ru p y razem z k lien tem . W ażne są ró w n ież opisy, b o d źce i sygnały g ru p o w e cytow ane p rzez k lien ta, a tak że p ew ien oczyw isty, choć n ie rz ad k o p rze m ilc za n y k o n te k st grupow y. G dy n a p rzy k ład k lien t zam ierza zm ienić p racę i p rzen ieść się do in n eg o m iasta, pow staje p y ta n ie, co na to jeg o ro d z in a i p rz y ja ­ ciele? /. jakiego p o w odu ten fakt przem ilcza? Lub in n a sytuacja, gdy k lien t m ieszkający w m ałej m iejscow ości zam ierza zre stru k tu ry z o w ać sw oją ro d z in n ą c u k ie rn ię i p o d ją ł decyzję o zw o ln ien iu kilku osób, w tym członków dalszej rodziny. C o na to jeg o s p o ­ łeczność? Czy p rze w id zia ł konsekw encje, ew e n tu aln e an im o zje, a naw et b o jk o t jego w yrobów ? Lub jeszcze in n a sytuacja, gdy k lie n t zam ierza zm ien ić swój styl zarząd zan ia. W ażną in fo rm ac ją jest sposób, w jak i zarządza zesp o łem , o raz to, jak zespół reag u je na niego. Być m oże p o m o c n e w osiąg n ięciu celu b ęd zie u czestn iczen ie co ach a w ja k ich ś p racach i d ziałan iach zw iązanych z grupą?. • Historia globalna. O czyw iście cho d zi o zjaw iska h isto ry c zn e , k tó re m ogą m ieć jaw ne lu b niejaw ne znaczen ie dla celów co a ch in g u i przeb ieg u relacji. O d b ard zo ogólnych a r­ chetypów , ja k p o strze g an ie w ład zy p rze z d an ą osobę, g ru p ę i sp o łeczn o ść, m a rty ro lo g ii

126

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY n aro d o w ej, św iąt i ro cz n ic, o raz globalnych sym boli i zjaw isk, aż p o p rze z k o m e n ta rz do rocznic, w sp o m n ie ń i obchodów . N a przy k ład d la m ojej rodziny, a w ięc i m ego ś ro d o ­ w iska w ychow aw czego, z racji d o św iadczeń osob isty ch jej czło n k ó w o g ro m n e zn aczen ie m iała II w ojna św iatow a i w iele szczegółow ych faktów i w y d arzeń zw iązanych z jej p rz e ­ biegiem . W znaczn y m sto p n iu m oje postaw y, a tak że obaw y w czesn o d ziecięce, a p o tem m ło d zień cze były zd e te rm in o w a n e p rzez ten h isto ry c zn y rys ro d zin n y , co u św ia d o m i­ łem so b ie m iędzy innym i w w yniku p óźniejszych coachingów . • Historia lokalna. P o d o b n e znaczen ie m oże m ieć h isto ria lo k aln a zw iązan a z siln ie o d ­ d ziału jący m i w y d arze n iam i z przeszłości. M ogą o n e dotyczyć zarów no h isto rii ro d z in ­ nej, znanej je d y n ie klientow i lu b zw iązanej z szerszą sp o łeczn o ścią. C zęsto d o h isto rii lokalnej zalicza się takie w y d arze n ia jak: b u d o w ę m o stu , d ro g i, k o ścio ła; zn iszczen ie jakieg o ś obiek tu , b u d y n k u ; katastro fę lokalną; o d w ied zin y zn an ej o so b isto ści; k ręcen ie film u p rzez zn a n eg o reżysera; ale ró w n ież p o ło ż en ie now ego d ac h u na d o m u ro d z in ­ nym , u ro d zin y b liźniaków w ro d zin ie, pierw szy w yjazd do USA itd. Każde w y d arzen ie, k tó rem u społeczność lo k aln a lu b g ru p a o d n ie sie n ia, w k tórej fu n k cjo n u je lub fu n k c jo ­ now ał k lie n t, w istocie św iadom ie lub nie decy d u je o zn aczen iu , ja k ie p rzy p isze ja k ie ­ m u ś w y d arze n iu lub ciągow i w ydarzeń. W ów czas p rze n ik a o n o z w iększą lu b m niejszą siłą d o n ieśw iadom ości zbiorow ej, a n astęp n ie in d y w id u aln ej klienta. M o d a ln o ś c i le k k ie • Nastrój. K lienta, a także coacha lub ogólny n astró j grupy, a naw et całej społeczności. O czyw iście in n y b ęd z ie n astró j sp o łeczn y w chw ili po k atastro fie sm o leń sk iej, w okresie zw olnień pracow niczych w firm ie lub też w czasie w akacji alb o zn ak o m itej k o n iu n k tu ­ ry na d an e pro d u k ty , in n y w okresie plan o w an eg o ślu b u k lien ta, a in n y w p rzed d zień aw ansu. • Emocje w komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej. C h o d z i tu o sygnały w k o m u n i­ kacji ze w n ętrzn ej, czyli o trzy m y w an e i d o b ie ra n e p rze z k lien ta lub co ach a z zew n ątrz ja k o bo d ziec. M ogą to być ró w n ież przeżycia w ażnych osób cytow anych p rzez k lien ta o raz w jak iś spo só b u czestniczących w relacji. A także em o cje k ie ro w a n e na zew n ątrz, czyli przeżyw ane, okazyw ane lu b tłu m io n e p rzez k lien ta lub coacha. • Archetypy kontekstu. To arc h ety p y d o o k reślające sy tu ację lub w y n ik ające z o k o licz­ ności. Na p rzy k ła d sied zen ie o só b doro sły ch w ław kach w czasie w y k ład u lub szkole­ n ia nada now y arch ely p iczn y ko n tek st sytuacji zw iązany z klasą szk o ln ą, a p o p rz e z to z id en ty fik o w an iem się uczestn ik ó w z rolą u czn ia, sp o strz eg a n iem osoby prow adzącej ja k nauczyciela, sp o d ziew an iem się oceny, p o d p o rzą d k o w a n iem lub o p o rem w obec p r o ­ w adzącego. Innym przy k ład em m ogą być w szelkie sp o tk a n ia , narady, szkolenia, z e b ra ­ n ia itp. odbyw ające się w okresie Bożego N aro d zen ia. B liskość tego św ięta w pływ a nie tylko na w ystrój o to c ze n ia, ale rów nież na zach o w an ia lu d zi, w zajem n e o czekiw ania, w iększą o tw arto ść i przyjacielskość zachow ań, w y ro zu m iało ść i łag o d n o ść, a naw et o b ­ d arow yw anie się, sk ład an ie sobie życzeń z lu d źm i, w obec k tó ry ch w in n y ch sy tu acjach tak byśm y się nie zachow yw ali.

127

C O A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY • Symbole indywidualne. To u m o w n ie w y rażone zn ak i lub m etafory, k tó ry m i p o słu g u je się k lie n t i o to c ze n ie, zn an e w łaściw ie ty lk o jem u . M ogą być to b a rd z o o so b iste gesty, słow a, p rzedm ioty, a naw et neologizm y'*, n iem al każdy przejaw k o m u n ik a cji, ro z p o ­ zn aw alny w yłącznie w w ąskim środow isku sym bol, k tó reg o zn aczen ia p o w szech n ie nie rozum iem y. N ajczęściej m ają zw iązek albo z h isto rią lo k aln ą, alb o o so b istą k lien ta. Na p rzy k ład pew ien m ój co ach ee m ów ił z najw iększą czu ło ścią w głosie o sw oim synku: B rudasek. Słow o p o ch o d z iło z a n e g d o ty dotyczącej pierw szych słów, ja k ich m alu ch n a ­ uczył się rok w cześniej. In n y k lient używ ał sform u ło w an ia: dręczyć sierściu ch a, gdy z czu ło ścią szczotkow ał sw oją u lu b io n ą klacz w stajni. Jeszcze in n y nazyw ał sw oją r o ­ d zin ę b rygadą, a w yjazdy na w czasy m a z u rz e n ie m , b o na u k o ch a n e M azu ry ro k ro c zn ie jeździli na w ypoczynek. • Symbole lokalne. P o d o b n ie jak wyżej. • Synchroniczności. Są zjaw iskiem o pisanym i b ad an y m p rzez C a rla G u staw a Junga, k tó ry w raz z w yb itn y m fizykiem W olfgangiem P au lim o p u b lik o w ał p racę S yn ch ro n icz­ ność ja k o zasada pozaprzyczynow ych koincydencji (1952). N astęp n ie jego b a d a n ia k o n ­ ty nu o w ała u czen n ica Junga, M arie von F ranz59, a w sp ó łcześn ie ich n astęp ca A rn o ld M in d ell61'. S y n ch ro n iczn o ść to zw iązek m iędzy stan em psych iczn y m je d n o stk i i zd a rz e ­ n iam i p o z o rn ie ze w n ętrzn y m i w obec odczuw ającej je d n o stk i. Z n an a je st o p o w ieść Ju n ­ ga o b ard z o racjo n aln ej pacjentce, z zablokow anym i p rzeży ciam i em o cjo n a ln y m i, k tó ra w czasie sesji o p o w iad a ła o niep o k o jący m ją śn ie o złotym żuku. W czasie opow ieści Jung sp o strz eg ł, że do g ab in etu p ró b u je w lecieć id e n ty czn y zło ty żuk, egipski sym bol in tu icji i sam o św iad o m o ści. P acjentka była m iłośn iczk ą m itologii egipskiej, co zd an iem Junga d o m y k ało kontekst tej koincydencji zjaw isk. Był to sygnał d la p ac je n tk i, aby z a ­ ufała sw ojej intuicji i em o cjo n aln o ści. Na gruncie paradygmatu nauki zachodniej jedynym uprawomocnionym dowodem jest oparcie wniosku na zasadzie przyczynowości i obserwowalności zjawisk. Jedyny dowód naukowy to taki, który udaje się wywieść z eksperymentu, o przewidywalnych i powtarzalnych parametrach, który za każdym razem przyniesie taki sam mierzalny efekt, 'tymczasem Jung sądził, że zbiegi okoliczności nic zawsze są wynikiem przypadku, lecz niektóre z nich to wyraz działania sił natury, które wiążą ze sobą wydarzenia pozornie niezależne przyczynowo lub wcześniej niezwiązane. Współcześnie dość łatwo jest zauważyć ów mechanizm na gruncie przyczynowości. Jednym z nich jest rozchodzenie się plotki, oraz mechanizm mobbingu. a także rozprzestrzenianie się zachowań agresywnych w spo­ łeczeństwie. Każdy z tych procesów przynajmniej na początku odbywa się nieświadomie, a tym samym jest poza percepcją ogółu, a nawet bezpośrednio zainteresowanych. Skutki tych procesów mogą być zaskakujące, początkowo zupełnie nieprzewidywalne, lecz niespodziewanie zgodne z su“ Necfcgtzrn (zgr. ;.ocs - n o w y . fcyos - wjffaz) - rew outw orzona słowo. związek w yra zó w a b o n o w a zm czE no nadaneistno.-pen-uw yrazow i lubzw iązków w ,r.izcw . G d man A M ,. S to w rA p s ą c ta b jA , Warszawa 2UW. PWN. s. 431, porównaj tez N eotojizm : wyraz. z w o i ta tr» zr» czenfe wyrazu / Minden A ., ft a c a i>mS samym s e t ¡q. W arszaw n 1995. N..rt M aglque: M indell A , O istoc# s « b v . P s y tfto O ^ c z n s 1 ducHM* x ä etfxe h t# stów , K ra kó w 2037. W y d a w n c łw o Kos: M a t o ł A . A s y c ta fe y e 1 sza m b o m , Kavowvte 2032. W y i i w i c i w o Kos.

12«

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY bicktywnymi stanami emocjonalnymi jednostki. W środowisku zawodowym na przykład, w któ­ rym jest silna presja wyników i karier)1; niejasne warunki osiągania sukcesu, słabo określona ścieżka kariery, nieufność i przewaga komunikacji nieformalnej, nowe osoby mogą stanowić zagrożenie dla starszych. W niewerbalnej przestrzeni kom unikacyjną, a także przestrzeni plotki i niedomówień mogą pojawić się takie sygnał)', zachowania i zdarzenia bezpośrednio uderzające w mobbingowaną osobę, jak: zaginięcie dokumentów, plotki natury obyczajowo-seksualnej, zadrapanie samochodu i inne feralne zbieżności będące odbiciem złego samopoczucia prześladowanej jednostki, ale przede wszystkim złego nastawienia społeczności. Podobnym zjawiskiem jest rozprzestrzenianie się agresji. W środowisku zawodowym lub rodzin­ nym osoba prowokująca i wysyłająca otoczeniu komunikaty agresywne o silnym podłożu oceniają­ cym wcześniej czy później otrzymuje agresywny zwrot czy to w postaci swoistego sabotażu, jej p o ­ lecenia są sabotowane, efekty działań gorsze niż założone - lub podobnie jak w mobbingu, staje się ofiarą pozornie przypadkowych zdarzeń, plotek, zaniechali lub działań o charakterze agresywnym. Innym ważnym elementem związanym z synchronicznością jest subiektywne przypisanie znacze­ nia jakiemuś niezależnemu wydarzeniu przez samego klienta i odniesienie go do jego planów, zamie­ rzeń lub obaw. Może to dotyczyć sfery myślenia magicznego, gdy klient odbiera jako złą lub dobrą wróżbę widok czarnego kota, listonosza, zakonnicy, jakiś num er lub inny symbol. Może również do­ tyczyć myślenia religijnego. To klient decyduje o przypisanym znaczeniu i odczytaniu synchronicz­ ności. Z punktu widzenia coachingu jedynym istotnym pytaniem dotyczącym tego rodzaju zjawisk jest nie tyle ich prawdziwość, czy obiektywność, ile użyteczność z punktu widzenia celów klienta. • Ś n ie n ie /tr a n s . Podobnie jak w przypadku synchroniczności decydującym elementem jest su­ biektywność i użyteczność tego rodzaju stanów i zdolność coacha oraz klienta do ich utylizacji, czyli twórczego i pożytecznego wykorzystania dla dobra klienta. Treść snów oraz przeżyć natury transowej oraz ich interpretacja z punktu widzenia coachingu nie ma znaczenia, o ile nie nada go lub nie zmieni na bardziej funkcjonalne sam klient, z udziałem lub bez udziału coacha. Uświadamiając sobie m echanizm y kom unikacyjne, ich siłę oddziaływ ania i znaczenie d la p ro ­ cesu coachingowego, m ożem y powiedzieć, iż jednym z najważniejszych zadań coacha w czasie co ­ achingu jest uważność. Siedzenie przejawów kom unikacji w pierwsze i drugiej uwadze [U l i U2] zależy od skoncentrow ania coacha, jego otw artości i spójności. Oczywiście pom aga w tym trening uważności. Jednak najskuteczniejszy jest m echanizm spójności o party na szczególnym rodzaju pustki. Pustka to w ew nętrzny spokój i wyciszenie. Brak znaczącej kom unikacji z samym sobą. Brak ocen, w ew nętrznych dialogów lub monologów, silnych em ocji lub sugestywnych obrazów. M edytacyjna równowaga i kontem placyjna koncentracja na otoczeniu i kliencie. N ajpierw pojawia się kom unikat w drugiej uwadze, a kiedy zostaje dostrzeżony i zin terp reto ­ wany, w tedy ujawnia się w pierwszej uwadze. M oże zostać św iadom ie rozpoznany, dośw iadczony i w ykorzystany jako cenna inform acja o procesie i przebiegu relacji. Pierwsza uw aga m a zazwy­ czaj charakter bardziej tunelow y [por. J. B arth], druga - panoram iczny. Sygnały z U2 jako subtel­ niejsze ujaw niają się jako pierw sze [np. m ikrokom unikacja], zaś spostrzegane są jako d rugie d o ­ piero wówczas, gdy uzyskają bardzo silny w yraz lub kiedy są pow tórzone kilkakrotnie [np. ból].

129

C O A C H IN G I M F.NTORING W PRAKTYCE

CZĘSC I. CELE I EFEKTY Rysunek 18. P ierw sza i D ru g a U w aga

K iedyś pew ien u czestn ik naszej szkoły co a ch in g u sp y tał m n ie, czy tak w y raźn e d o św ia d ­ czan ie pierw szej i d ru g iej uw agi oraz w szystkich w ielo stro n n y ch m o d aln o ści n ie będzie zbyt uciążliw e, nic sta n ie się chaosem ja k przeżycia o só b autystycznych zm uszonych u n ik ać n a d m ia ru bodźców ? O tó ż nie. O tw a rto ść na w rażen ia i b o d źce k o m u n ik acy jn e tak z m ie ­ nia p ercep cję rzeczyw istości, ja k o g ląd an ie interesu jąceg o film u na szero k im 48-calow ym e k ra n ie ty p u fuli H D 3D, w p o ró w n a n iu z b ia ło -cza rn y m telew izo rem o p rze k ątn e j 14 cali. P osłu g ując się jeszcze in n y m p rzy k ład em m ożem y z p o w o d zen iem kierow ać sa m o c h o ­ d em m arki Żuk, k tó ry m a n ie cz y n n e w szystkie zegary, u ch y lo n e o k n a w upał, ale w ciąż spraw ną k iero w n icę i trzybiegow ą skrzynię biegów. 'Pak w y p o sażo n y m au tem w k o ń cu d o ­ trzem y d o celu. M ożem y ró w n ież je c h a ć najnow szej g eneracji n iem ieck im cu d em m o to ry ­ zacji z k lim atyzacją i n iezliczoną ilością zegarów i funkcji, w p o d ło k ie tn ik a c h , d rzw iach , n a k o nsoli i na p an e lu kierow nicy. Pew nie z p o cz ątk u n ie b ęd z ie łatw o, je d n a k ju ż po kilku k ilo m etrac h n auczym y się korzystać z cz u jn ik ó w park o w an ia, regulow anych sied zeń i d o ­ c en im y cztero strefo w ą k lim atyzację o raz zn a k o m ite au d io . R óżnica p olega tylko na tym , że na b m w lub au d i trze b a w ydać fo rtu n ę , p o trz e b n e zaś d o k o m fo rto w eg o o d b io ru i n a d a ­ w an ia w pierw szej i d ru g iej uw adze zasoby i kw alifikacje m a każdy z nas. W ystarczy je w zm o cnić i przećw iczyć. Z n ak o m itą tego m ożliw ość d aje zap o w iad an e ju ż w p o p rz e d n im ro zd ziale ćw iczenie.

130

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY

Ćwiczenie 17 G e n e r a to r S p ó jn o ś c i 1. U siądź w ygodnie. O d p rę ż się. Z am k n ij oczy. N iech tw oje m yśli p ły n ą sw o b o d n ie. P o ­ m yśl: jestem n ieb em , a m oje m yśli są ch m u ra m i, k tó re m ogą przep ły w ać sw o b o d n ie. Poczuj, ja k tw oje ciało się o d p ręża, a u m y sł staje się czysty, jasn y i klarow ny. 2. Pozwól sobie na kilka m in u t takiego relaksu i o d p rężen ie. Skup uw agę na o d d ech u . Z adbaj, żeby tw ój um ysł był skupiony, a ciało o d p rężo n e. R ozpocznij w izualizacje:

Zielone światło a. Pom yśl o sy tu acjach , gdy w iedziałeś, co zrobić, i tak p o stą p iłe ś, i o k azało się to sk u tecz­ ne, trafn e, w łaściw e. W ybierz je d n ą z nich. M oże to być sy tu acja d o w o ln eg o rodzaju. Z akup, p ro sta decyzja, w ybór. W ażne, żeby p o d leg ała k ry te riu m p ew n o ści i sukcesu. Spraw dź, w jaki spo só b odczuw asz te n stan. • G dzie on się lokalizuje? • W jakiej części ciała odczu w asz go najsilniej, z k tó rą jest ściśle zw iązany? • Jaki szczególny o b raz w m yślach, głos w ew n ętrzn y alb o in n e d o z n a n ie tow arzyszy tem u dośw iadczeniu? • C o p o p rze d za te n stan: jaki sygnał, o d czucie, w rażen ie, m yśl, dźw ięk? • C zy jest to o d czucie, o b raz czy też głos lub dźw ięk, a m oże k o lo r lub in ten sy w n y zapach albo naw et sm ak? b. Z najd ź o so b isty sym bol, m ikrogest, k tó ry b ęd z ie sym bolem , p rz y p o m n ie n ie m , k o tw i­ cą tego stanu. c. To jest tw oje z ie lo n e ś w ia tło , on o p o d p o w iad a : d ziałaj, d ro g a w olna. d. W yobraź sobie, że w swojej w y obraźni m in im alizu jesz o tw a rte o k n o z tym p rzeżyciem , p o d o b n ie jak to czynisz n a ek ra n ie k o m p u tera.

Czerwone światło a.

Pomyśl o sytuacjach, kiedy w yraźnie czułeś: „to nie jest dla m nie dobre”, „nie rób tego, „nie podejm uj tej decyzji" i posłuchałeś tego głosu, a decyzja okazała się słuszna i trafna. W ybierz je d n ą sytuację dow olnego rodzaju. Sprawdź, w jaki sposób odczuw asz ten stan. • G dzie on się lokalizuje? • W jakiej części ciała odczuw asz go najsilniej, z k tó rą jest ściśle zw iązany? • Jaki szczególny o b raz w m yślach, głos w ew n ętrz n y alb o in n e d o z n a n ie tow arzyszy tem u dośw iadczeniu?

131

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY • Co poprzedza ten stan: jaki sygnał, odczucie, wrażenie, myśl, dźwięk? • Czy jest to odczucie, obraz czy też głos lub dźwięk, a może kolor lub intensywny zapach albo nawet smak? b. Znajdź osobisty symbol, mikrogest, który będzie symbolem, przypomnieniem, kotwicą tego stanu. c. To jest twoje c z e r w o n e ś w ia tło , ono podpowiada: zatrzymaj się, nie idź dalej, hamuj. d. Wyobraź sobie, że w swojej wyobraźni minimalizujesz otwarte okno z tym przeżyciem, podobnie jak to czynisz na ekranie komputera.

Żółte światło a. Pomyśl o sytuacjach, w których bardzo wyraźnie czułeś, co należy zrobić, i postąpiłeś wbrew in­ tuicji - i potem żałowałeś swojej decyzji, oceniając skutki, gdyż pierwsza intuicja była właściwa. Wybierz jedną taką sytuację dowolnego rodzaju i na niej skoncentruj teraz swoją uwagę. Sprawdź, w jaki sposób odczuwasz ten stan. • Gdzie on się lokalizuje? • W jakiej części ciała odczuwasz go najsilniej, z którą jest ściśle związany? • Jaki szczególny obraz w myślach, głos wewnętrzny albo inne doznanie towarzyszy temu do­ świadczeniu? • Co poprzedza ten stan: jaki sygnał, odczucie, wrażenie, myśl, dźwięk? • Czy jest to odczucie, obraz czy też głos lub dźwięk, a może kolor lub intensywny zapach albo nawet smak? b. Znajdź osobisty symbol, mikrogest, który będzie symbolem, przypomnieniem, kotwicą tego stanu. c. To jest twoje ż ó łte ś w ia tło , ono podpowiada: zatrzymaj się, uważaj, właśnie utraciłeś swoją spójność. c. Wyobraź sobie, że w swojej wyobraźni minimalizujesz otwarte okno z tym przeżyciem, podobnie jak to czynisz na ekranie komputera.

Żółte i czerw one światło a. Pomyśl o sytuacjach, gdy bardzo wyraźnie czułeś: „nie rób tego” „nie idź”, „nie podejmuj tej decy­ zji”, a m im o to ją podjąłeś, wykonałeś działanie i okazało się to fiaskiem, błędem, nieporozumie­ niem. Wybierz, jedną sytuację dowolnego rodzaju. Sprawdź, w jaki sposób odczuwasz ten stan. • Gdzie on się lokalizuje? • W jakiej części ciała odczuwasz go najsilniej, z którą jest ściśle związany? • Jaki szczególny obraz w myślach, głos wewnętrzny albo inne doznanie towarzyszy temu do­ świadczeniu? • Co poprzedza ten stan: jaki sygnał, odczucie, wrażenie, myśl. dźwięk? • Czy jest to odczucie, obraz, czy też. głos lub dźwięk, a może kolor lub intensywny zapach lub nawet smak? b. Znajdź osobisty symbol, mikrogest, który będzie symbolem, przypomnieniem, kotwicą tego stanu.

132

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY c. To jest twoje żółte i czerw one światło, ono podpowiada: zatrzymaj się, uważaj, właśnie utra­ ciłeś swoją spójność, nie posłuchałeś ostrzeżenia. d. Wyobraź sobie, że w swojej wyobraźni minimalizujesz otwarte okno z tym przeżyciem, podobnie jak to czynisz na ekranie komputera. 3. Teraz po kolei przywróć z wirtualnego paska narzędzi wszystkie cztery stany-obrazy i wykonaj mikrogest, odpal kotwicę symbolizującą po kolei każde ze świateł w twojej wewnętrznej sygnalizacji. Właśnie nauczyłeś się spójności i wsłuchiwania się w głos swojej intuicji. Spójność to zgodność we­ wnętrznej komunikacji i wartości z własnymi zachowaniami i czynam i Spójność nigdy nie jest agre­ sywna ani raniąca. Nie wyrządza też krzywdy ani szkody. Jest ścieżką wewnętrznej i zewnętrznej zgody. Dlatego zawsze jest najlepszą drogą, chociaż wcale nie najłatwiejszą. Wymaga bowiem czasami prze­ ciwstawienia się opiniom zewnętrznym, sądom innych ludzi, nawet tradycji czy po prostu naciskom. Wymaga również stawienia oporu myśleniu tunelowemu charakterystycznemu dla prostych bodźców i automatyzmów w działaniu. Spójność potrafi też znaleźć najskuteczniejsze zachow ania do wyrażenia twojego w nętrza w d a­ nej, nawet najbardziej niesprzyjającej sytuacji. To m echanizm , który zawsze działał, choć został stłum iony lub uśpiony. To zdolność w ychwytywania sygnałów z U2 i transferow ania ich do Ul oraz kom unikacji w ewnętrznej i zew nętrznej, a także nieśw iadom ych, a jednak zapam iętanych dośw iadczeń, przeżyć i doznań. Gdy jesteś bardzo głodny i właśnie robisz zakupy, łakom ie przy­ glądasz się stercie ciastek, kolorowych i zachęcających. Już zdecydowałeś się złożyć zamówienie, gdy tw oja spójność [U2 oraz wcześniej zapam iętane dośw iadczenia, na przykład: niestraw ność, wymioty, zgaga| przesyła ci inform ację do U l. Już poprosiłeś ekspedientkę o podanie pysznego ciastka, gdy dostrzegasz m uchy w chłodni, w yw inięte koniuszki suchego biszkopta i lekko roz­ puszczoną galaretkę na brzegach. To m em ent decyzji. Rezygnujesz. Spójność dała ci dobrą radę, uratow ała twój żołądek, a może naw et zaplanowany m iło wieczór.

Ć w ic z e n ie 18. Od U2 do U l i w drugą stronę Pom yśl o zaw odzie coacha i p o d ręc zn ik u , k tó ry m asz p rzed sobą, lub jeśli w olisz, zajm ij się in n y m , być m oże o so b isty m celem . W ciągu najbliższego d n ia [ćw iczenie m o żesz do w o ln ie p rzed łu ży ć alb o w ykonyw ać cy­ klicznie p rze z całe życie w w ażnych dla siebie spraw 'achj n o tu j w szelkie sygnały i sy m p to m y

133

C O A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC T. CELE I EFEKTY p ły n ące z U2 m ające zw iązek z tw oim celem . N ie d yskutuj z w łasną in tu ic ją i pierw szym w rażen iem . Z apisz k ażdy naw et najbardziej dziw ny lub z p o z o ru a b su rd a ln y k o m u n ik at. N otuj w edług określonej p oniżej zasady.

1'abela 8. M odalności lekkie i ciężkie

Twój cel/ tem at lub dylemat: M odalności

Opis m odalności

Twój wniosek/

M odalności

Opis

Twój wniosek/

ciężkie U2

Co się wydarzyło?

interpretacja

lekkie U2

m odalności Co się wydarzyło?

interpretacja

Przestrzeń

Twój nastrój

Przedm ioty

Nastrój bliskiego otoczenia

P o ęcd a

Tw oje em ocje w ew nętrzne

Ludzie

Em ocje odbierane

przypadkowi

7. zew nątrz

Ludzie św iadom i relacji z tobą

Archetypy wynikające z kontekstu

Sygnały

Twoje

od grupy

sym bole indyw idualne

Histeria i w ydarzenia

Inne sym bole

globalne

lokalne

Historia i w ydarzenia lokalne

Synchroniczność.

134

C O A C H IN G 1 M F.NTORING W PI

CZĘSC I. CELE I EFEKTY

N astęp n ie p o d koniec d n ia , lub w do g o d n ej chw ili p o d su m o w a n ia, zapisz sw oje w nioski i in te rp re ta c je d o tyczące każdego w ydarzen ia, w każdej z m o d aln o ści. Z adaj sobie za k aż­ d ym razem pytania: 1. C zego m n ie uczy ten k o m u n ik at? C o w nosi now ego? 2. Jaką daje korzyść? O jakiej p o trz e b ie m n ie inform uje? 3. P rzed czym ostrzega? Ć w iczenie p o d su m u j coachingow ym w n ioskiem : C o o d k ry w a m now ego, ja k ie now e in ­ fo rm acje zostały przed e m ną ujaw nione? Jak zm ien ia się m ój p o g ląd w d an ej spraw ie? C o w zw iązku z tym zam ierzam zrobić, a czego nie zam ierzam robić?

W czasie sesji treningowej w parach: Podsumuj zadanie lub zadania d om ow e klienta. 1. Ustal tem at lub cel sesji albo kontynuuj poprzedni, jeśli klient tak zdecyduje. 2. Wykonaj z klientem ćw iczenie 15. Asocjacja i dysocjacja. 3. O m ów wnioski i przeżycia klienta, odnieś je do celu klienta poruszanego w dzi­ siejszej sesji. Z jakimi aspektami danej sprawy jest zasocjowany, a d o jakich się dysocjuje? Co jest dla n iego użyteczne? 4. Zaproponuj wykonanie Generatora Sp ó jn o ści [ćwiczenie 17]. 5. Ponow nie om ów wnioski i przeżycia klienta, odnieś je d o celu klienta. Co pod­ powiada m u spójność? Czy przeżywał już kiedyś p odobne dylematy? Co wtedy wybrał? Czym się kierował? 6. Zaproponuj, aby klient n astępnego ranka, a także w następnych dniach notow ał wszystkie, naw et z pozoru najdziwniejsze komunikaty, bodźce, wydarzenie, któ­ re kojarzą m u się z jego sprawą, wydają się m ieć z nią związek lub są wskazów ­ ką, odwołują się do spójności, są przekazem z U2? 7. O m ów je na następnej sesji. 8. Narysuj własną SMS [ćw iczenie 9. Su b iektyw n a M apa Sytuacji], ilustrując kolej­ ny etap pracy coachingow ej - odkrycia, pomysły, refleksje dotyczące osobiste­ g o procesu zmiany. 9. Napisz raport z sesji z klientem.

C O A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

CZĘSC II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA

C O A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA

Sesja piąta Metaprogramy jako software naszej osobow ości To, co robisz, być m oże robi za ciebie maszyna, której decyzjom wtórnie nadałeś uzasadnienie. Gdyby nie ten m echanizm , być m oże wybrałbyś inaczej.

Ćwiczenie 19 Metaprogramy i lingwistyka wypowiedzi Ten m oduł zaczynamy, jednocześnie łącząc w iedzę z ćw iczeniem . Zatem poznając kolejne m echanizm y, będziesz m iał okazję, drogi czytelniku, do jednoczesnego trenow ania swoich n o ­ wych um iejętności łub utrw alania już posiadanych. M e tap ro g ram y 1 to n ieśw iadom e filtry, które d ziałają w ten sp o só b , że um o żliw iają a u to ­ m atyczne o d rz u c a n ie je d n y c h in fo rm ac ji, a p rzysw ajan ie i o b ró b k ę in n y ch . O b ró b k a p o le ­ ga na p rzy p isa n iu faktom znaczenia, p o d d a n iu ich in te rp re ta c ji i p rzy p o rzą d k o w a n iu do g ru p i kategorii w naszej pam ięci. Dzięki sto so w an iu m e tap ro g ram ó w każdy fakt, myśl, zd arzenie, za chow anie tra fia w naszym system ie poznaw czym d o o d p o w ied n iej szuflady. System poznaw czy to inaczej ciąg w ydarzeń, odbyw ających się w naszym m ózgu, p o le g ają­ cy na: sp o strz eg a n iu - m yśleniu - ro zp o zn aw an iu - in te rp re ta c ji - zap am ięty w an iu , k tó ry um o żliw ia nam ro zu m ien ie. N a przykład, d la je d n ej o so b y je d ze n ie zu p y w arzyw nej na śn ia d an ie jest zachow aniem c o d z ie n n y m , typow ym , n atu ra ln y m , p rzy jem n y m , d la d rugiej: czym ś dziw n y m , nie d o przyjęcia, n ie p rz y jem n y m , o b cy m . K toś tra k tu je s p ó ź n ia n ie się ja k o przejaw luzu, sp o n ta n ic zn o śc i, n a tu ra ln o śc i, kto ś in n y - ja k o lek cew ażenie, aro g an cję, b rak dyscypliny. Za odbiór każdego z tych zachowań odpow iedzialne są metaprogramy. Są nabyte i utrw alone w dzieciństwie, związane z cechami naszej osobowości i dość trw ałe (raczej niezm ienne w cią­ gu życia). Jeśli m etaprogram jest, jak sama nazwa w\skazuje, program em , czyli zbiorem procesów umożliwiających kodow anie i dekodow anie komunikatów, a także ich porządkow anie w bibliotece pamięci, to ich operacyjną, m otoryczną treść wypełniają wzorce i w druki [o których była mowa wcześniej]. To one wsparte na wartościach i przekonaniach w końcu stworzą sieć, z której wyło­ nią się nasze role społeczne. Ten proces stabilizuje się w okresie dzieciństwa włczesnoszkolnego. B .v .1 ln r R „ G n rv fc r J.. Sm.An.vs

KszSafamn» lu d zką ps}U.\to. cz>iVwięcĄ1/.tz fo lp , G lw c c 2003. Wydawriciwo H e le n , s . 4 1 -4 8 .

ei-tó.

137

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA a następnie zostaje uzupełniony przez doświadczenia socjalizacji1. W efekcie powstaje nasza oso­ bow ość' przejawiająca się w postaw ach4, czyli ustosunkow aniu się do różnych aspektów rzeczywi­ stości. To m etaprogram y są odpow iedzialne za nasze motywacje. Poniżej przedstawiam wiodące m etaprogram y w interpretacji wynikającej z m oich osobistych i firmowych dośw iadczeń w pracy coachingowej i szkoleniowej z ludźm i różnych profesji i doświadczeń.

Postawa o d - d o [dążenie - unikanie] Dotyczy nastawienia zwłaszcza wobec ludzi, ale także wobec nowości i zmian. Osoby z nastawie­ niem „do" chętnie nawiązują nowe relacje, są otwarte, łatwo zaprzyjaźniają się i wręcz poszukują kon­ taktu. Dotyczy to również nowych doświadczeń i wrażeń, którym one chętnie się poddają. To z zasady ludzie proaktywni, którzy zazwyczaj dążą do działania. Charakterystyczne dla tego rodzaju postawy jest dążenie do czegoś, motywacja do zdobywania, doświadczania i poznawania; wyraża ją pytanie w rodzaju: Ciekawe, co tam jest, Zobaczmy, co się wydarzy, Sprawdźmy, jak to działa. Przeciwieństwem tego typu ludzi są osoby o postawie „od” czyli wycofane, izolujące się i zawsze nie­ co z boku. To urodzeni kontestatorzy. Ludzie, którzy „nie zgadzają się”, „nie lubią", których nieustannie coś denerwuje, drażni, prowokuje, a ich funkcjonowanie obfituje w zderzenia w sensie dosłownym i wr przenośni. Nazwiemy ich kontrsugestywnymi, czyli im bardziej ich się przekonuje, tym silniejszy stawiają opór. Osoby kontrsugestywne w pewnym sensie żywią się argumentami, które mają ich prze­ konać do zmiany postawy albo przyjęcia innej opcji. W zmacniają w ten sposób własną motywację do utrzymywania starych wzorców i strefy komfortu. Im bardziej będą nakłaniane, przekonywane, m obi­ lizowane, tym silniej zadziała ich wewnętrzny krytyk, który stawi opór namowom. Jednak przekonane czy to poprzez mechanizmy wpływu, czy też długotrwałym procesem argumentacji i wielokrotnymi powtórzeniami, staną się późnymi naśladowcami innowacji lub zmiany i w efekcie wiernymi wyznaw­ cami nowych zasad. Mechanizm pacingu [podążania za] oraz dostrajania w komunikacji, o którym już pisaliśmy, w wy­ padku wyraźnie zaznaczonych tendencji będzie polegał na maksymalnym dostosowaniu się i wyko­ rzystaniu mechanizmu, który automatycznie uaktywnia metaprogram. Osoba z metaprogramem „do” najpewniej nie usłyszy, nie poczuje i nie dostrzeże argumentacji, która trafi do osoby „od". Przyjrzyjmy się, z jakiego powrodu.

Jak za ch ęcić d o wizyty w kinie osobę o nietaprogram ie „do”? To proste. „Słyszałem od ko­ legów' w pracy, że grają świetny film. Recenzja w radiu XX leż była intrygująca, zwłaszcza w kwestii zakończenia. Gwarantowana świetna zabawa! Grają to w kilku kinach, m ożna więc wybrać seans. Na którą godzinę idziemy?" * S co /ilM cju t. w s w a e r iu szem krn, p s i procesem przyswĄW»*« praez jednostkę wiedzy, systemu wartoSci. im r ję r K if c i społecznych i spo tocznej w ra2tao4d: pozwala to ssce antegrować a ę zc. speleczeAsiwem ■z a c h o w a ć a ę przystasowawczo; w szerakm 2n.v.zr!nu k x ;> T iłią .i o d io a s ę eto pzeoesew. Vxxc. w y s tę p u j m c z cate życia; w znaczonu węzszym * r m n ten odnoei a ą d o uzzanta daaCka ró społecznych craz wpajania m i społecznych wartości uznanych p-zoz ogól: Refcor A S .. R « x r E.S.. S ttm itsp s/clto lo g ii. W arszawa 200e. SCHOLAR, S 718-719. 5 Osefcewe^ć (¡MMsoruiAyt jest C d k m il.i s u rn i cKrdklerystyfc b n h iw n r.fn y c h i pSyCłieznycb wvnWr»,i>ąc>*łi c t in i yM ncelkę C o łm jn A VI., Stawi*ps)«;fz m o ż n i m o ć jakaś postawę w obec czegoś. n o ma/y.-. n a w « o kazj. aby ią okazać sweun zakrawaniem . C dm an A.M.. S ta w i* p sfiM o ji. s. £44

138

CO A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA

Jak zachęcić d o wizyty w kinie osobę o metaprogram ie „od”? Potrzebne będzie wykorzystanie jej tendencji do unikania i przeżywania ulgi z powodu uniknięcia obaw. potencjalnych zagrożeń lub wad, których się spodziewa. „Słyszałem od kolegów, że grają świetny film. Możesz znakomicie odpocząć od pracy i wszystkich obowiązków. Na pewno nie spotkasz tam nikogo z twojej firmy, bo grają to w wielu kinach. U nik­ niesz spędzenia wieczoru samotnie. Możesz oderw ać się od myślenia o bieżących sprawach. I na pew no od tłoku, będzie tam mało ludzi. W ybrałem kino z daleka od centrum i przyjadę po ciebie dość wcześnie, żeby uniknąć problem ów z parkow aniem ...”

Konieczność - m ożliwość, czyli procedury i opcje Osoby wybierające m etaprogram „m ożliwości” widzą w każdym nowym zdarzeniu szansę. Zmiany, propozycje, spotkania stanowią dla nich inspirujące wyzwanie. Z rzeczywistości wyłonią te fakty, które przyniosą im nowe doznania, inspirujące i zaciekawiające jednocześnie. Przeciwna postawa jest związana z. postrzeganiem „konieczności” Dla jej reprezentantów to, co nie jest ko­ niecznością, bywa spostrzegane jako m ało istotne lub nie jest brane pod uwagę w ogóle. Istnieje bowiem tylko konieczność, ona mobilizuje, nawet jeśli jest nieprzyjem na. To, co jest konieczne, zawsze jest priorytetow e. Osoby wierzące w konieczność są zazwyczaj zdyscyplinowane i św ietnie wywiązują się ze swoich obowiązków.

Jak zachęcić do wizyty w kinie osobę „procedur”, czyli konieczności? „Słyszałem od kolegów w pracy, że grają świetny film. Musisz to zobaczyć. Powinieneś posłuchać recenzji w radiu XX. Mówili o tym, że każdy inteligentny człowiek ma obowiązek zastanowić się nad kwestią zakończenia. Ponadto obowiązkowa św ietna zabawa! Grają to w kilku kinach, jest jednak konieczność wcześniejszego w yboru seansu, gdyż w kinach jest ograniczona ilość miejsc. Musisz zdecydować, na którą godzinę idziemy”.

______

Jak zachęcić do wizyty w kinie osobę metaprogramu „opcje”? Tym razem zaproponuj wypowiedź samodzielnie, biorąc pod uwagę, że motywująca jest dla tych osób szansa, możliwość rozum iana jako pewien nowy obszar do wykorzystania, najlepiej taki, k tó ­ rego jeszcze nie znają.

Koncentracja uwagi: ja - inni „Ja" to m etap ro g ram , w k tórym w c e n tru m uw agi staw ian e są p rzez d an ą o so b ę p rzed e w szystkim w łasne przeżycia, uczucia, p o trz e b y i lęki. W każdej sytuacji, naw et sp o łeczn ej, n astęp u je k o n c e n tra c ja najp ierw na sobie, a d o p ie ro p o te m na o to czen iu , ale zawrsze w p o ­ staci tła w łasnych przeżyć. Tego ty p u ludzie często ro zp o czy n ają sw oją w ypow iedź o d słow a „ja”.

139

---------

CO A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA P rzeciw ieństw em tej postaw y jest au to m aty cz n e k o n c e n tro w a n ie się na lu d ziach , z k tó ry ­ mi d a n a o so b a się k o n tak tu je. W c e n tru m uw agi zn ajd u ją się w ów czas zach o w an ia, p o trz e ­ by i em o cje in n y ch , a tłem są em o cje i p o trze b y w łasne.

Jak zachęcić do wizyty w kinie o so b ę m e ta p ro g ra m u „ja”? „Słyszałem od kolegów w pracy, i e grają św ietny film . O d razu pom yślałem , żc to coś dla ciebie. Jesteś znaw cą tego g atunku i z osób, które znam , ty najlepiej p o trafisz go ocenić. Jes­ tem ciekaw twojej opinii, zw łaszcza w spraw ie zakończenia, k tó re jest p o n o ć kontrow ersyjne. Nie ufam jed n ak zby tn io recenzjom , zwłaszcza radiow ym , za to tw oja o p in ia zawsze na m n ie robi w rażenie itd.”

Jak zachęcić do wizyty w kinie o so b ę m e tap ro g ram u „ in n i”? I tym razem zaproponuj w ypow iedź sam odzielnie. Znajom ość m etaprogram ów to kwestia ćw iczenia zarówno własnej uw ażności, jak i spraw noś­ ci językowej, a także argum entacji, dostrajania i pacingu. Weź p o d uwagę, że osoba z postawą „inni” postrzega ludzi jako ważny punkt odniesienia. G ru p a jest pew ną oczyw istą zbiorowością, w której dana osoba osadza wszelkie w ydarzenia i fakty. To ludzie są interesującym polem relacji, d o którego dopiero w drugiej kolejności przyłącza się jej pole potrzeb, spodziew anych korzyści, osobistych priorytetów i nastaw ień. To nie znaczy, że taka osoba nie ma osobistego poglądu. D ostrzeże go jednak raczej w kontekście grupy, porów nując do grupy lub pytając ją o zdanie.

Porządkowanie według: podobieństw - różnic, czyli znane i now e W m ctap ro g ram ic „różnic" n astęp u je k o n ce n trac ja na p o sz u k iw an iu o d stęp stw , n ie zg o d ­ ności, o d m ie n n o śc i. D zieje się to tro c h ę p o d o b n ie ja k w obrazkow ej zabaw ie d la dzieci p t. „zn ajd ź elem enty, k tó ry m i różnią się dw a o b raz k i”. C złow iek z tak im m e tap ro g ram e m m a sk ło n n o ść do b ez b łę d n eg o analizow ania faktów w łaśn ie p o d k ątem ró żn ic. C zęsto ro z ­ p o czyna stw ie rd z en ia od słów : „u nas jest in aczej”, a gdy w iększość ludzi d o strze że p o ­ d o b ień stw a, pow ie: „jednak jest kilka istotnych ró żn ic”. Rzeczy id e n ty cz n e d la osoby w y­ p o sażonej w taki m ech an izm to klony, p rz e d m io ty z je d n ej linii p ro d u k cy jn e j, choć i tak sk rzętniej od reszty po p u lacji d o strze że o d m ie n n e detale. To o so b a, k tó ra w ybierze rzeczy zn an e, dla niej ro zp o z n aw aln e i p o d o b n e do tych, któ re ju ż kiedyś w ybrała. D ru g i biegun tego m e tap ro g ram u to postaw a, k tó ra często przejaw ia się w sp o n ta n ic z ­ nym zaw ołaniu: „to p o d o b n ie jak w zeszłym tygodniu ...” „to m i p rzy p o m in a...” lub „to p rz e ­ cież identy czn ie jak...” O soby sk ło n n e d o szu k an ia p o d o b ie ń stw p o strzeg ają rzeczyw istość p o p rze z g ru p o w a n ie faktów, cech i p a ra m e tró w w id en ty czn e, ich zd a n ie m , koszyki, g rupy i p o rz ą d k i. D o kategorii k o lo r czerw ony zaliczą zaró w n o k a rm in , ja k i o ran ż , karm azy n i p u rp u rę , cy n o b e r i ru b in , ale ró w n ież ciem n o ło so sio w y i ja sn y szk arłat. D zięki łatw ości

140

CO A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA o rg an iz o w an ia p rz e strz e n i i p am ięci w okół p o d o b ie ń stw ch ętn iej sięgną p o rzeczy now e. D o strzegą w nich w iele cech w spólnych do tych. k tó re ju ż znają, p o n a d to sk u p ią uw agę na d u ży ch g ru p ac h cech bardziej ogólnych. N a w głębian ie się w szczegóły, ich zd a n ie m , p rzy j­ dzie czas później. Z atem now ość nie b ędzie ani straszn a , ani tak całk iem now a. bo przecież: „Po W arszaw ie jeździ się p o d o b n ie ja k p o K atow icach, a p o za tym te ra z w szystkie m ia sta są zak o rkow ane, w ięc nie m a się co obaw iać W rocław ia. Z atem je d ziem y tam sam o ch o d e m ”.

Jak zachęcić d o wizyty w kinie o so b ę m e tap ro g ram u „now e”, czyli p o d o b ień stw ? „Słyszałem o d kolegów w pracy, że grają św ietny film . O d razu p o m y ślałem , że to co ś dla cieb ie supernow ość! Już m ów ią, że to rew olucja w k inie, p o d o b n ie ja k o A vatarze. I nie chodzi tylko o efekty specjalne, to też, je d n a k za koń czen ie po p ro stu zw ala z nóg, zw łaszcza że p rzew yższa w szystkie ek sp ery m en ty , które d o tą d p o jaw iały się w kin ie św iatow ym . Do tego grają to w now ym m ultipleksie na p rzed m ieściu . Jeszcze tam n ie byliśm y... itd.”

Jak zachęcić d o wizyty w kinie osobę m e tap ro g ram u „znane", czyli różnic? „Słyszałem o d kolegów w pracy, że grają św ietny film . S cenariusz jest p o d o b n y d o film u, k tó ry tak ci się p o d o b ał. W idzieliśm y go w zeszłym m iesiącu w naszym u lu b io n y m kinie. T utaj dod atk o w y m atu te m je st obsada. Aż dw óch tw oich ulu b io n y ch ak to ró w g ra głów ne role. Idziem y n a tę sam ą g o d zin ę co zw ykle?... itd.”

Preferowana wielkość kroków: m ałe - duże Jeden biegun tej p ostaw y to m ałe d ziała n ia , k ró tk ie d y stan se, u m iark o w an e p opraw ki - słow em , d o celu p row adzą tysiące n iew ielkich w ysiłków i d ro b n y ch decyzji. P rz ed sta w i­ ciel tej opcji raczej p lan u je i p rze w id u je liniow o, na p o d sta w ie h arm o n o g ram ó w g o d z in ­ nych, a p otem tygodniow ych. Łatw o m u osadzić w czasie d an e p rzed sięw zięcie, o ile jest o k reślo n e co d o szczegółów i w pisuje się w całość p o zo stały ch p lan ó w d n ia lub ty g o d n ia. D rugim bieg u n em jest sk ło n n o ść d o radykalnych zm ian , zryw ów , rew olucyjnych d ecy ­ zji, g eneralnych porządków . M ilow e kroki to zazw yczaj g lo b aln e, często n ied o p ra co w an e w szczegółach wizje i w y obrażenia. O kreślają o n e p rz e strz e ń w ielu m iesięcy, a n aw et lat. Przed pójściem d o k in a o so b a tej opcji b ędzie m iała w y o b rażen ie siebie św ietn ie baw iącej się w czasie seansu, w p rzeciw ieństw ie do osoby o m ałych k ro k ach , k tó ra p lan o w an ie w izy ­ ty w k in ie ro zp o c zn ie o d pytania: w co m a się ubrać, jak a jest p o g o d a, czym m oże d ojechać itd. Jedna p lan u jąc rem o n t d o m u , u tk n ie w szczegółach i sk o n c e n tru je uw agę na jednym etap ie i jego szczegółow ym zaplanow aniu, na przy k ład m alo w an iu , d o b o rz e farb, wałków, o d c ie n i, p o łączeń to n aln y ch itd. D ru g a ujrzy oczam i w y o b raźn i cały d om w yrem o n to w an y i ro zp o c zn ie kilka czynności rem ontow ych je d n o cz eśn ie , n iekiedy ze so b ą kolidujących.

141

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA

Jak zachęcić do wizyty w kinie oso b ę z m e ta p ro g ra m e m „kroki m ałe”? „Słyszałem od kolegów w pracy, że grają św ietny film. Spytałem już c z te ry osoby, k tó re były na nim , i opinie w szystkich są pow yżej czw órki w skali sześciostopniow ej. Spraw dziłem też w In ternecie i tam na dw óch po rtalach śred n ia w ychodzi 4,78, bez ocen negatyw nych. Dzisiaj grają ten film w sześciu kinach. N ajbliżej jest m etrem d o m ultipleksu na godzinę 17.00, 18.30 i 19.00. W stępnie zarezerw ow ałem już b ilety na dw a p ó źniejsze seanse. W ystarczy odebrać p rzed seansem . T rzeba się cieplej ubrać. W ieczorem m oże być ch ło d n o w m etrze. Z acznij się już pow oli ubierać i najlepiej załóż ten szary sweter. Jest ciepły... itd.”

Jak zachęcić do wizyty w kinie o so b ę m e tap ro g ram u „k ro k i duże"? I tym razem zaproponuj w ypow iedź sam odzielnie. W eź p o d uw agę, że m otyw ujące są dla niej cele globalne. Spostrzega ona w ielkie kaw ałki rzeczyw istości i raczej sk ończone zadania, o siąg nięte cele i wizje w łasnych, zrealizow anych potrzeb. Szczegóły m ogą ją zn udzić i raczej są k ło potem n iż w yzw aniem .

Orientacja: w czasie - poprzez czas M etaprogram działający „w czasie” k o n cen tru je uwagę osoby na tym , co dzieje się tu i teraz. T ru d n o ścią jest dla niej przew idyw anie, plan o w an ie - stąd zasadnicze kłopoty z określaniem strategii i celów długofalow ych, zarów no w życiu zaw odow ym , jak i p ryw atnym . Przejaw ia się to tru d n o śc ią rów nież w oszczędzaniu zasobów i przew idyw aniu skutków d ziałań na rzecz znakom itego w ykorzystyw ania bieżących okoliczności i szans, jak ie stw arza co d zien n o ść. Przeszłość pozostaje za plecam i tej osoby, a przyszłość in try g u je już w każdej następnej chwili od teraz. W przestrzen i m entalnej to, co było, jest m niej interesujące i często lokuje się poza w yobrażeniem . Z ostaje usytuow ane z tyłu lub poza g ranicam i p rzestrzen i m entalnej. N ie­ św iadom ie w izualizujem y sw oje przeżycia osad zo n e w czasie i od sposobu i autom atycznego p o rząd k o w an ia zależy także um iejętność planow ania, o rganizow ania, przew idyw ania. Jeśli, jak osoba „w czasie”, nie w idzisz obrazów w czorajszego d n ia - ich znaczenie b led n ie - n a to ­ m iast z och o tą przeżyw asz swoje „tu i te ra z”, z zaciekaw ieniem w yczekując kolejnego w y d a­ rzenia, to um iejętność liniow ego planow ania z w yprzedzeniem będzie d la ciebie tru d n o ścią. O rientacja „poprzez czas” pozw ala na znakom ite planowanie, na przew idyw anie działań i skutków tych działań, a tym samym na kontrolow anie w łasnego życia, jednak za cenę m niej­ szej spontaniczności, czasem niewielkiej kreatyw ności i m inim alnej zdolności do eksperym en­ tow ania. O soba z takim m etaprogram em postrzega w łasną linię czasu w przestrzeni m entalnej oczam i w yobraźni zazwyczaj przed sobą, poziom o, jak w kalendarzu. Zm ierza od p u n k tu A do p unktu B. Przeszłość i przyszłość sytuuje po bokach, na peryferiach obrazu, w cen tru m dostrze­ ga, w izualizuje i przeżyw a w łasną teraźniejszość. Cały czas kontaktuje się z m inionym i dośw iad­ czeniam i, zastanawiając się nad przyszłym rozwojem w ydarzeń. Zauważa rów nież liniową ciąg­ łość wydarzeń. Lepiej pam ięta daty, zdarzenia, im ieniny, rocznice w przeciw ieństw ie do osoby „w czasie”, która nie m a do tego głowy.

142

CO A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA

Jak zachęcić do wizyty w kinie o so b ę m e ta p ro g ra m u „p o p rz ez czas”? „Słyszałem od kolegów w pracy, że grają św ietny film . To k in o przyszłości. Rew elacyjne rozw iązania, które ju tro staną się k anonem , bo dziś to już jest rew olucja w k in e m ato g ra­ fii. Film toczy się błyskaw icznie i najciekaw sze jest zakończenie, które p o noć jest in try g u ją­ cym początkiem dalszej części, już planują sequel. Jeśli się pospieszym y, to zdążym y na seans 0 19.00. Jutro zdaje się w stajesz d o p iero o ósm ej rano, więc się w yśpisz...¡td.”

Jak zachęcić do wizyty w kinie o so b ę m e ta p ro g ra m u „w czasie”? Z aproponuj w ypow iedź sam odzielnie. W eź p o d uw agę jej sk ło n n o ść do przeżyć „tu i teraz” 1 niekiedy do całkow itego o d d an ia się chwili.

Autorytet wewnętrzny lub zewnętrzny N akierow anie na au to ry tet w ew nętrzny oznacza w ybór w łasnych zasad i w artości. Ci, k tó ­ rzy kierują się takim m echanizm em , p rezentują w iększą pew ność siebie i p rzek o n an ie co do swoich racji. N apotykając now ą sytuację, próbują n aty ch m iast w yrobić sobie o p in ię n a jej tem at. M ają zdolność d o asym ilow ania now ych faktów, zd arzeń i w artości o raz u znaw ania ich za sw oje d o p iero p o przefiltrow aniu p rze z w łasny kodeks w ew nętrzny, lub o d rzu c an ia jako niezgodnych. O czyw iście osoby z tym n ietaprogram em korzystają z cudzej w iedzy i n ie rz ad ­ ko pow ołują się na dośw iadczenia innych osób, je d n ak zawsze określając swój sto su n ek do danej osoby lub kw estii o raz podkreślając w łasny w ybór. To oni św iadom ie u zn ali kogoś za au to ry tet, k tó ry będzie dla nich osobistym oparciem . N atom iast osoby zorientow ane na au to ry tety zew n ętrzn e po szu k u ją w zm o cn ien ia w łasnych przek o n ań u silnych indyw idualności. Są niejako przyłączone do środow iska danego au to ry tetu i albo go cytują, albo poszukują b ezpośred n iej o p in ii, rady, w sparcia lub wytyczenia drogi postępow ania. C zęsto ulegają w pływ ow i autorytetów , odw zorow ując i kopiując ich postaw y, naw et jeśli ulegają w pływ om sprzecznym , np. p o p u listy czn em u politykow i o lewicow ych p o glądach, m uzykow i p ropagującem u p o p k u ltu rę i katolickiem u księdzu konserw atyście. P oszukują w zm ocnień zew nętrznych i nierzad k o akceptują sugestie i w artości zew nętrzne, nie dostrzegając d y so n an su m iędzy nim i.

Jak zachęcić do wizyty w kinie o so b ę o a u to ry tecie w ew n ętrzn y m i zew n ętrzn y m ? Z aproponuj obie w ypow iedzi sam odzielnie. Zw róć uw agę na m echanizm au to ry tetu w obu przypadkach: ja k o sugestię zew nętrzną, której z zasady się nie kw estionuje, albo jako w ybór osobisty, k tó ry m usi być słuszny, gdyż jest w łaśnie „m ój”. [porów naj rozw iązanie ćw iczenia w Aneksie, na końcu książki]

143

:

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA Pacing i d o stro je n ie w yrażone słow am i, czyli stru k tu ra m i lingw istycznym i, są jednym z najskuteczniejszych działań przystosow aw czych d o klienta. U w zględniam y p rzy tym jego sposób b u d o w an ia mapy. To, co zostanie w niej zaw arte, jest w istocie p o c h o d n ą za sto so w a­ nego nieśw iadom ie m etap ro g ram u . O dczytyw anie p rzez rozm ów cę zg o d n o ści m e ta p ro g ra ­ m ów w yw ołuje w n im poczucie zro zu m ien ia i akceptacji, gdyż p o ru szając się: p o pierw sze, w tej sam ej przestrzen i m odalnej (kanał)' percepcyjn e], a p o d ru g ie, w tych sam ych m etap ro g ra m ac h , dajem y m u sygnał d o stro je n ia, a w tedy k lien t w ogóle m oże nas zauważyć. Dla osoby m ającej softw are: „od” i „konieczności", a także „m ałych kro k ó w ” i „ja", zachęta w rodzaju: „W yjedźm y razem na w eekend, będzie w sp an iała paczka ludzi, z k tó rą u rządzim y sobie zabawę nad w odą" - będzie propozycją, której naw et nie rozw aży, gdyż jej św iadom ie n ie usłyszy. Jeśli zm ienisz język przekazu, być m oże w tedy z to b ą pojedzie. M oże zam iast kinestetyki trzeb a u ru ch a m iać jego słuch, a zam iast ak cen to w an ia ludzi i zabawy, pozw olić m u zobaczyć szczegóły, jego w łasne potrzeby, o raz k o n ieczn o ść w y p o czy n k u i sk orzystania z pięknej pogo d y p o całym ty godniu pracy, co pozw oli m u u n ik n ą ć sk u tk ó w p rzem ęczen ia i u p ału w m ieście. Czy m ożliw e, żeby to b y ło aż tak pro ste? Ile razy zd arzało ci się b ezsk u teczn ie p rze k o n y ­ w ać bliską o so b ę lub w sp ó łp raco w n ik a? Im w ięcej stosow ałeś arg u m en tó w , im d łużej p rz e ­ konyw ałeś, tym o p ó r był w iększy? T eraz ju ż w iesz, dlaczego tak się d ziało . Ile razy zd arzy ło ci się pow oływ ać w ro zm o w ie na zn an e au to ry tety , a ro zm ó w ca w zru szał ram io n am i? Jak często p ró b o w ałeś przekonyw ać kogoś do szybkiego, zd ecy d o w an eg o d ziała n ia , a on lub o n a tym bard ziej je opóźniali? P ow tórzm y zatem raz jeszcze. K ażdy człow iek w różnych sy tu acjach stosuje m e tap ro g ram y ja k o sw oisty softw are. Ó w softw are jest w znacznej m ierze w y uczony i ch o ć m a z n a m io ­ na dużej trw ało śc i, m oże ulegać zm ianie, ila rd w a re m je st m ózg, jeg o zd o ln o ści p e rc e p c y j­ ne, p am ięciow e, a także cechy o d zied z icz o n e p o p rz o d k a c h , jak p łe ć, typ te m p cram cn taln y , zdrow ie, fizjologia. K ażdy z nas tw o rzy specyficzną dla siebie k o n fig u rację m e tap ro g ram ó w . Nie m a p o d ziału na stro n ę lewą i praw ą, słuszną i niesłu szn ą. P ow tórzm y raz jeszcze, że n ie m a złych lub d o b ­ rych m etaprogram ów . O so b a będ ąca z zaw odu księgow ą zn a k o m ic ie w ykorzysta m etap ro g ram m ałych kroków i podo b ień stw , ch o ć m ogą być p rze szk o d ą w czasie n ietu zin k o w y ch p rzy g ó d n a w akacjach w In d o n ez ji, gdy trze b a b ędzie im prow izow ać. D la zaw odow ego p ił­ k arza softw are a u to ry te tu ze w n ętrzn eg o b ęd z ie p o m o c n y w grze d ru ży n o w ej, p o d o b n ie jak m e tap ro g ram in n i; być m oże sta n ie się je d n a k przeszk o d ą w relacjach z d zieck iem , które w sw oim procesie rozw oju b ędzie o czekiw ało w yraźn eg o stan o w isk a ze stro n y ojca. P rzyglądając się naszym znajom ym , p rac o w n ik o m , b liskim , z d u ży m p ra w d o p o d o b ie ń ­ stw em jesteśm y w sta n ie określić, ja k ą k o n fig u racją p o słu g u ją się oni w co d zien n y m opisie rzeczyw istości. O d k ry c ie tej k o n fig u ra cji pozw ala zro zu m ieć p ow ody w ielu lu dzkich za-

144

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA chow ań, a także m o ty w acje, k tó ry m i się k ie ru ją in n i, d o k o n u ją c tak ich , a nic in n y ch w y b o ­ rów, n ie k ied y op arty ch na rezygnacji. S pecjalista, m en ed żer, h an d lo w iec, każdy z nas dzięki u m ie ję tn o ści ro zp o z n aw an ia m e tap ro g ram ó w u sw oich w sp ó łp raco w n ik ó w , pracow ników , zn ajom ych, b lisk ich m oże lepiej nim i zarządzać, sk u teczn iej się z n im i k o m u n ik o w ać, s to ­ sując d o p aso w an e do m e tap ro g ram ó w narzęd zia m o ty w acy jn e i u n ik ając n io ty w ato ró w z u ­ p ełn ie n ieskutecznych b ąd ź takich, które m uszą być o d rzu c o n e. Dla zaw odow ego co ach a to je d n o z p o tężn y ch , podstaw ow ych n arzędzi p ac in g u i d o stro je n ia. K ażdy z nas m a p rzy n a jm n ie j kilka stałych m e tap ro g ram ó w i co n ajm n iej je d e n d o m in u ­ jący. M ogą się zm ien iać i przyjm ow ać ró żn e k o n fig u ra cje, ch o ć n ie k tó re zach o w u ją trw ałą te n d e n c ję i zn a cz n ą sztyw ność. Teraz, kiedy już p o zn a łe ś ich specyfikę, m ożesz je zacząć zm ieniać u siebie, jeśli blokują tw ój rozw ój lub po p ro stu są n ieu ży teczn e, m ożesz rów nież d ostosow yw ać się d o m e tap ro g ram ó w innych osób, a także na n ie w pływ ać. Są co p ra w ­ da m e ch a n izm am i naw ykow ym i, ich silnie zau to m aty zo w an e d z ia ła n ie w ym yka się naszej k o n tro li, d latego najsk u teczn iejszą m e to d ą p rac y nad z m ia n ą n ieu ży teczn y ch naw yków je st ich p rze p ro g ram o w an ie. P odejście b eh a w io raln o -p o zn a w c ze w p sychologii, n ajsilniej s p o ­ w in ow acone ze w spółczesnym co a ch in g iem , za ró w n o co d o m etody, jak i filozofii zm iany, p ro p o n u je szereg te ch n ik , które p rez en tu je m y w niniejszej p u b lik acji. Już w iesz, jak z nich korzystać.

Ćwiczenie 20. Określ m etaprogramy

=

N a p o d sta w ie poniższy ch o pisów określ i uzasad n ij m e tap ro g ram y zaprezentow anych

Ania Ariańska w róciła w łaśnie z „n u rk ó w ” w H urgadzie. Egipt lubi chyba najbardziej, je ­ śli chodzi o n u rk o w an ie w „tej okolicy”, je d n ak ciągle na pierw szym m iejscu jej listy p o d w o d ­ nych pejzaży jest Indonezja, a zw łaszcza w yspa K om odo. N a K om odo n u rkow ała w zeszłym roku p rzez p ełne trzy tygodnie. N a w yjazd do Egiptu zdecydow ała się w o statn iej chw ili, gdy zadzw oniła do niej kum pelka z poprzedniej firm y. Z decydow ała się w godzinę. Mieli z Jurkiem , jej obecnym -byłym facetem jechać za m iesiąc d o Peru, ale w łaśnie w d n iu , kiedy zadzw oniła kum pela, w ykopała faceta z m ieszkania. M am a Ani tw ierdzi, że Jurek to d o b ry chłopak, lecz m am a m ów i tak zawsze, przy okazji każdego now ego faceta. To m iłe z jej strony, A nia je d n ak czuje, że jeszcze nie jest gotow a na stały, n u d n y zw iązek, dzieci, d o m , o b ia d ­ ki i w szystkie te b eznadziejne i udupiające m łodą kobietę rzeczy. A Jurek był inspirujący.

145

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA m im o i e sm ędził coś o stabilizacji, m ałżeństw ie, chociaż sam nic w tym k ie ru n k u n ie robił. C hciał m ieć dom ek, ale już d o zarobienia na ten dom ek m iał dw ie lewe ręce. D enerw ow ało ją, że m usi go utrzym yw ać, zw łaszcza teraz, kiedy d ob rze zarabia. Faceci to w łaściw ie tem at poboczny. Praw dziw a pasja A ni to nurkow anie, w ypraw y w ysokogórskie i teraz praca. Już w h arcerstw ie, w czasach licealnych A nka zaliczyła w szystkie polskie góry. Potem był krótki ep izod z jeździectw em . N a koniach po zn ała sw oją najw iększą m iłość - G rzegorza; to z jego ekipą w ybrała się pierw szy raz w w ysokie Alpy. W d ro d z e p o w ro tn ej rozstali się, ale pasja do w spinaczki na lodow cach została. W pracy je st sp o ro now ych w yzw ań. F irm a po fuzji staje się z lokalnej h u rto w n i częścią dużej sieci dy stry b u cy jn ej. A nia m a św iadom ość, że dzięki sw ojem u zaang ażo w an iu w o k re ­ sie fuzji d o stała n o m in a cję na szefa m a rk e tin g u połączo n y ch firm i to w reszcie jest skala zadań dla niej. N ow e w yzw anie, budo w an ie strategii, szybkie zm ian y dostosow aw cze. Z aczy­ n ała jako sam odzielny specjalista; na początku ż m u d n a p rac a nad m ateriałam i rek lam o w y ­ m i, k ontakty z d ru k a rn ia m i, p rojektow anie beznadziejnych ulotek - to w szystko ją nudziło. P racow ała w firm ie w yłącznie dla pensji, dla sam ej pracy i p o to, by m óc w yjeżdżać. W ta m ­ tym okresie była z Jackiem , zw ariow anym etn o lo g iem -fo to g rafik iem . O b jechali razem całą Azję P o łu d n io w o -W sch o d n ią, ale przy planach w yjazdu d o K anady rozstali się, bo Jacek p o stan o w ił na dłużej zostać w S tanach. M iała jechać razem z n im , lecz w tedy zaczynała się fuzja firm i prezes p ostaw ił przed nią now e zadania. Z aryzykow ała, w ciągnęła się, p o k ie ro ­ w ała po raz pierw szy w życiu w ielkim pro jek tem i... o d n io sła sukces, i to jaki! Z a realizację p o d o b n y ch zadań firm y ze w n ętrzn e żądały kroci. A nka w ykonała p racę dw a razy szybciej, system y zarządzania m ark etin g iem dw óch firm zintegrow ały się, w d ro ż o n o now e p ro ce d u ry i pow stał zespół. D zięki tem u w ypracow ała sobie także niezłą p rem ię i m ogła zaciąg n ąć pożyczkę w b an k u na m ieszkanie, do którego w prow adziła się m iesiąc tem u. W łaściw ie w p ro w ad ziła się do gołych ścian i p o d łó g i zaraz w yjechała d o Egiptu. P o trzeb u je tego. M oże h aro w ać ja k w ół, ale m usi po d ró żo w ać, dośw iadczać. W E gipcie p o z n a ła now ych ludzi i jeśli ty lk o spraw y w firm ie pozw olą, w yskoczy z n im i na dw a ty g o d n ie , p o d k oniec k w arta łu , d o T anzanii na K ilim andżaro. N a m iejscu m ają się w spinać z ekipą film ow ą N atio n al G eo g rap h ic, k tó ra m a zarejestrow ać zm ian y zacho d zące w ekosystem ach u p o d n ó ż a g ó ry i na lodow cu w w y so ­ kich p artiach , /.d o b y cie tej góry to jej w ielkie m arzenie. Jest te ra z w św ietn ej fo rm ie fizycz­ nej i m ogłaby ru szać choćby ju tro . Tym bardziej że jej now i p rzy jaciele to św ietn i ludzie, k tórzy uw ielbiają p o d ejście ekologiczne. A nia ju ż daw n o p lan o w ała zaangażow ać się w tego typu w ypraw )', a te ra z n ad arzy ła się zn a k o m ita o kazja i zg ran y zespół d o b ry ch p rzyjaciół, z k tó ry m i aż chce się angażow ać. M usi je d n a k przean alizo w ać, jak b ard z o taki w y jazd jest n iebezpieczny, nie m oże sobie teraz pozw olić na zaw alenie term in ó w . C z te rn a ście d n i to cz te rn a ście d n i i ani m in u ty dłużej. Jest te ra z szefow ą i o d p o w iad a za lu d zi, ludzie jej p o ­ trzeb u ją, a p rze d e w szystkim sz ef jej zaufał. T anzania to stab iln y kraj i trze b a w y k o n ać tylko p o d staw ow e szczepienia. N ie b ędzie też d łu g o przebyw ać w strefie m alarycznej. Jednak p ro b lem em m oże być p o w ró t, bo o d p lanow anego zejścia z g ó ry d o o d lo tu ze stolicy w Dod o m ie b ęd ą m ieli tylko trzy d n i. Ale jest jeszcze m ożliw ość d o ta rc ia d o N airobi w Kenii,

146

CO A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA alb o p o w ró t p rze z U gandę, w ięc A nia nic p rzejm u je się ty m n a d m ie rn ie . Z d ecyduje o wyjeżd zie po za m k n ię ciu p ro g ra m ó w m iesięcznych.

Adam Adamczewski dw a lata tem u skończył p o litec h n ik ę: sp ecjaln o ść p o d w o zia sa­ m o chodow e, i od razu d o sta ł stałą p rac ę jako hand lo w iec w firm ie ro zprow adzającej oleje i sm a ry silnikow e. O jca b rat, w ujek Rysio, m iał w tej firm ie kolegę jeszcze z w ojska. P oje­ chali we tró jk ę i po p ó łg o d z in ie m iał ro b o tę. P racow ał tam k ró tk o , c h o c ia ż ro b o tę lubił. Ludzie w firm ie byli przy jaźn i, a kolega w ujka o d d ał m u sw ój teren . A dam szybko się d o ­ gadyw ał z k lie n ta m i, b o byli to najczęściej w łaściciele m ałych w arsztató w sam o ch o d o w y ch , w ięc k o n ta k t łapał od razu. N auczył się tego jeszcze na stu d iach w klubie w ysokogórskim . G ó ry to jego pasja. T rzeba ro zu m ieć ludzi, um ieć się staw iać w ich sytuacji, zaufać im , bo ty lk o tak m o żn a zdobyć się na odw agę i przypiąć się z kolegą d o je d n ej liny. S ystem atycz­ ności nauczyła go p o litec h n ik a i ojciec. A dam w olał być na w szystkich ćw iczen iach , niż m obilizow ać się w o sta tn ie j chw ili p rze d egzam inem i biegać za asy sten tem z p ro śb ą o z a ­ liczenie. D latego skończył stu d ia w te rm in ie. O jciec, ch ło p z d z ia d a p ra d z ia d a , w iedział, co to praca, i tego uczył syna. N ajgorszy jest b ałag an tw ierd ził ojciec. T rzeba n ajp ierw naw ieźć, zaorać, zasiać i zab ro n o w ać, i nie da się inaczej. W iele o só b w ro d z in ie A dam a p ro w ad ziło m ałe ro d z in n e interesy, d lateg o zdaw ał sobie spraw ę, ja k ciężko je st w iązać koniec z końcem i że z m ia n a d o staw cy to d u że ryzyko. Jed­ nak w chw ili, kiedy „staw ał po stro n ie ” sw oich klientów , n aty ch m iast zjednyw ał ich sobie. Z d an ie, k tó re w ypow iadał często: „to ta k ja k u m n ie na g o sp o d a rstw ie”, b u d ziło zaufanie, zw łaszcza kiedy o p o w iad a ł o m aszynach, w jak ie ojciec zainw estow ał, i o p ro b lem ach ek s­ p lo atacyjnych. To był jego ów czesny k ap itał d o św iad czen ia, w iększy n iż stu d ia. W iad o m o , że w takiej firm ie liczy się każdy grosz, n iskie cen y na usługi i elasty czn o ść, p o d o b n ie jak w g o sp o d a rstw ie rodziców . D o b ry olej w dobrej ce n ie to je d n o , a zau fan ie d o h andlow ca to d ru g ie. Szybko uzyskał d o b ry po zio m sprzedaży, klienci chcieli być o b słu g iw an i tylko p rze z niego. O jciec z m atk ą nam ów ili go je d n a k , żeby ze stry je m założyć p u n k t sk u p u p alet i m ały barek d la kierow ców tirów . G o sp o d arstw o rodzicó w leży p rzy trasie krajow ej. C e n y b u raków cukrow ych, k tó re upraw iali p rzez o sta tn ie trz y lata, b ard zo spadły, w ięc ojciec sz u k ał alternatyw y. Jednak in teres nie szedł d obrze. N ie zainw estow ali dużo, w ystarczyła ad ap tacja sta ry c h pom ieszczeń gospod arczy ch , ale zysk na je d n o stk o w ej p alecie i na kilku po siłk ach d z ie n n ie sprzedaw anych w b arze był niew ielki, a o b ró t p rze z p ierw sze trzy m iesiące słaby. D latego szukali czegoś dalej. S tado stru si daw ało w iększy zysk z w ycieczek, n iż z m ięsa i jaj, na k tó re nie było pop y tu . A dam w ym yślił, żeby iść w stro n ę ag ro tu ry sty k i i raczej dzieci ściągać d o g o sp o d a rstw a , niż kierow ców i palety. O jciec, p rzy o kazji im ien in , o g ło sił r o ­ d z in n ą narad ę, a ja k to byw a w d zień im ien in taty, byli w szyscy, naw et czło n k o w ie dalszej ro d zin y z Przasnysza i G rójca. Pod w ieczó r w sp ó ln ie u rad zili, że najlepsze b ęd zie w d a l­ szym ciągu inw estow anie w b ran ż y sam ochodow ej. W ujek M arian p ro w ad ził n ieźle p ro sp e ­ rujący, au to ry zo w an y w arsztat la k iern ic zy i p o trze b o w ał zm ian y au to ry z ac ji, bo k o reań sk a

147

■ ■ ■

---------

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA m ark a była w odw ro cie. W ujek Rysio m iał stację paliw ow ą ze sk lep em i b arem , a trzech m ło d szych, w tym A dam , d o b re w ykształcen ie sam o ch o d o w e. Jurek, syn sio stry ojca, cioci Lusi, p raco w ał od kilk u ty g o d n i u now ego d ile ra w D aw id o ­ w ie P o d g ó rn y m . S zukali ludzi na różne stan o w isk a i ta k A dam zn o w u zo stał h an d lo w cem . W pierw szym kw artale sp rze d ał w ro d zin ie i znajom ym szesnaście różnych m o d eli, a p o tem zaczął w ykorzystyw ać sw oje k o n ta k ty z ubiegłego roku, z firm y olejarskiej. Z n ał w szystkie w arsztaty w w ojew ództw ie na pam ięć, więc zacz-ął p ro p o n o w a ć m a łe d o staw czak i, na które był sto su n k o w o m ały p o p y t. Inni han d lo w cy siedzieli i czekali, aż klienci p rzy jd ą d o salo n u , A dam szybko d o g ad ał się z szefem i jeźd ził do klientów . W ciągnął też w taki m odel p racy sw ojego ciotecznego b ra ta Jurka i sto p n io w o zaczęli d o cierać do co ra z w iększej liczby firm . Jechali w trasę d ostaw czakiem z now ej linii, k tó ry o d razu na m iejscu m o żn a było pokazać. S zef ze starej firm y olejarskiej m iał początkow o p rete n sje , że to jak aś „krecia ro b o ta”, ale pojechali d o niego z w ujkiem Rysiem i z Jurkiem , z p o rzą d n y m k o n iak iem , i d o g ad ali się, że sp rze d aż sam o ch o d ó w dla w łaścicieli w arsztató w to p rzecież ża d n a k o n k u ren c ja. K lientom nadal m o żn a oferow ać olej am ery k ań sk i, a w łaściciele m ogą p rzecież b rać w leasing s a m o ­ ch o d y fran cu sk ie. D iler z D aw idow a sp rzed aje przecież now e au ta, a nie oleje.

Tamara Tomańska zajm uje się tłu m ac ze n iam i m a teriałó w b iznesow ych, um ów , d o k u ­ m en tów praw nych dla zn anego k o n ce rn u sam ochodo w eg o . O d kilku m iesięcy m a w reszcie ten k o m fo rt, że p rac u je głów nie w d o m u . M ąż d łu b a ł i g rzeb ał się latam i, jak to on - p o w o l­ ny i niezdecydow any, ale tej jesieni zakończył rem o n t p o d d asza i u rząd ził jej m ały, p rz y ­ tu ln y gabinecik. P odłączenie stałej linii intern eto w ej d o p e łn iło reszty. T am ara nie m usi się już m ordow ać co d z ie n n y m i d o ja zd a m i, tłu m e m w kolejce p o d m iejsk iej, a p o te m kolejnym tłu m em w au to b u sie i tram w aju. Nie m usi tracić w ielu go d zin na dojazdy. Z sa m o ch o d u ju ż w cześniej zrezygnow ała, bo p o w ró t do d o m u w iązał się ze ślęczeniem w k orkach - co d o ­ p ro w ad zało ja do furii. Po stłu czce i straszn e j aw an tu rze z k iero w cą-id io tą, k tó ry w n ią u d e ­ rzył, a p o te m z ró w n ic n ic ro z g arn ię ly m i p o lic ja n ta m i, p rze rz u ciła się na p ociąg. O d stacji PKP do ich d o m u na p rze d m ieściu m a jeszcze d o p rzejścia o k o ło 1800 m etró w p rzez p ark , w ięc p rzy n a jm n ie j to było d o b re - spacer, w yciszenie, p o d o b n e ja k w g ó rach . T am ara kocha góry. Tak n apraw dę tylko tam czuje się d obrze. He razy m oże sobie na to pozw olić, sta ra się w yjeżdżać na w spinaczkę, cho ćb y w Alpy, z g ru p ą w y p ró b o w an y ch o d lat przyjaciół. N ie lubi m iasta, najch ętn iej n ie jeźd ziłab y tam w ogóle. D zieci i m ąż tro c h ę się n aśm ie­ w ają z jej n ieu fn eg o p o d ejścia d o now ości, d o k o n ta k tu z o bcym i lu d źm i, a zw łaszcza z jej n iechęci do w yjazdów do c e n tru m . K rąg jej znajom ych to p ię ć -sz e ść osó b , ciągle ci sam i lu d zie, najczęściej zw iązani, jeszcze na stu d iach , z alp in isty k ą. Złości się, k iedy słyszy od dzieci te p rz e m ą d rz a łe uw agi, p o d sy can e zw łaszcza p rzez m ęża, że jest Yeti. T am ara nie lubi g w aru, ścisku, hałasu , s m ro d u tej całej ludzkiej p rzep y ch an k i. I m a św iętą rację jeśli w szystkie spraw u n k i, zakupy m oże załatw ić w sklepie u Z osi, 25 m etró w od d o m u , a resztę na p o czcie 50 m etró w od d o m u , to m iasto nie je st jej p o trz e b n e d o szczęścia. P raca w d o m u m a też d o b re stro n y po d tym w zględem , że n ic m usi w idyw ać tego g b u ­ ra, now ego szefa m a rk e tin g u , tego od k o n ta k tó w praw nych z zag ran icą i z ce n tralą . Facet

148

VJ

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

CZĘSC II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA m ą d rz y się i w szystkich p oucza. Z darzyło się, żc n aw et d o jej tłu m ac ze n ia się przy czep ił, do dw óch słów, k tórych znaczen ia nie ro zu m iał. Poszła z a w a n tu rą do p rezesa Jeżewskiego i zażądała oficjalnych p rze p ro sin . P rezes próbow ał łagodzić, ale o n a u p a rła się, że p rz e p ro ­ sin y m ają być zaraz, p rzy w szystkich p raco w n ik ach k an celarii zarząd u , alb o się zw alnia. Z n a pięć języków biegle. O d sied m iu lat p rac u je d la k o n ce rn u i o so b iście d la p rezesa Je­ żew skiego. P racow ała p rzy tłu m ac ze n iu ustaw unijnych d o tyczących k o m u n ik a cji i ry n k u sam ochodow ego. C z te ry lata tłum aczy ła sy m u ltan iczn ie na żyw o o b rad y biznesow e w m i­ n isterstw ie g o sp o d ark i. T łu m aczy d o k u m e n ty p raw n e d la sp ó łek am ery k ań sk ich i k an ad y j­ skich, a tak że dla am b asad y kanad y jsk iej, fran cu sk iej, belgijskiej i h o len d ersk iej. Z n a sw oją w arto ść i byle in ż y n ierek z licen cjatem z m a rk e tin g u , w m iesiąc po aw ansie, n ie b ęd z ie jej p o u czał. Jeżeli o d d aje jakiś d o k u m e n t ja k o ukończony, to je st bezbłędny. Z aw dzięcza to swojej m e to d zie „k ro k p o k ro k u ” i w ielo k ro tn em u sp raw d zan iu szczegółów . W ykrzyczała to w szystko, p o czym p rze p ro sin y odbyły się w taki sposób, jak tego zażąd ała, i z za p ew n ie­ niem , żc nigdy nic p o d o b n eg o się nie pow tórzy. Pani T am ara lubi sw ój zaw ód i je st tłu m a ­ czem w yb itn y m , jeśli ch o d zi o p racę n ad d o k u m e n ta m i. W sp o só b ścisły m oże zaplanow ać p racę nad d o k u m e n tem , nie w ybiegać gdzieś n ap rz ó d , w szystko m oże sk o n tro lo w ać i w iele razy spraw dzić. N ie lubiła p rac y tłu m acza sy m u ltan iczn eg o , choć fra n c u sk i to jej d ru g i język n aturalny. Takie tłu m ac ze n ie zm uszało ją do po śp iech u , w szystko było zaskakujące i k ażda rozm ow a, p rzem ó w ien ie było z u p e łn ie inne. Jeszcze ci p o lity cy d o p ełn iali reszty m ów iący o k ro p n y m i d ialek tam i, ze złym ak cen tem , p o p e łn ia ją c y b łędy językow e, aroganci i cham y. N a początku, kiedy zaczęła pracow ać w d om u, o d etch n ęła z ulgą z p ow odu dojazdów . U rządziła sobie swoje b iu rk o zgodnie z w ypróbow anym przez lata system em - z lewej stro n y p ółka ze słow nikam i, z prawrej jej w łasne skrypty z id io m am i b ranżow ym i, św iatło z góry, m ała lam pka, zakreślacze i m nóstw o drobiazgów , bez których pracow ać po p ro stu nie p o trafi, z m ałym radyjkiem nastaw ionym na Radio Klasyka w łącznie. N ajtru d n iej było jej opanow ać pracę na kom puterze, korzystanie z In tern etu i słow ników , które zainstalow ał jej syn. Ale podeszła do tego system atycznie. N awet w ściekła się p o czątkow a na syna, że w-szystko jej przew raca d o góry nogam i, ale w końcu sam a sobie pow iedziała, że jest p rzecież o so b ą zdolną, in teligentną, o w ybitnych um iejętnościach i jeżeli 10-letnie dzieci radzą sobie z k o m p u terem , to o na tego też się nauczy. I krok p o kroku, błąd po błędzie nauczyła się, najpierw In tern etu , a p o tem naw et używ ania słowników'. 'Trwało to trzy m iesiące, ale Tamara co d zien n ie ap lik o ­ w ała sobie porcyjkę w iedzy kom puterow ej i system atycznie uczyła się now ych u m iejętności. C o praw da d om ow nicy cierpieli na tym , bo Tam ara chodziła cały czas w ściekła i p o iry to w a­ na, krzyczała z byle pow 'odu, zw łaszcza kiedy zapisane zm ian y zn ik ały z dysku albo w ^konyw'ała operacje, p o których kom p u ter się zaw ieszał, lecz sto p n io w o sy tu acja się stabilizow a­ ła. W reszcie Tam ara zaczęła na powrrót gotowrać obiady, gdyż na czas „walki z k o m p u terem ” zaw iesiła te obow iązki. Istniała wwż.sza konieczność - „pokonać to bydlę”, jak m ów iła czule o sw oim PC-cie. [p orów naj ro zw iązanie ćw iczenia w A neksie, na k o ń cu książki]

149

---------

C O A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA

Ćwiczenie 21. Moje metaprogramy Z astan ó w się, ja k ie są tw oje m ataprogram y. Z n ajd ź kilk a arg u m en tó w , „d o w o d ó w ”, które ciebie sam ego przek o n ają, że d an y m e tap ro g ram o zn acza tw oją życiow ą te n d en c ję, czyli jest d ość ch a rak te ry sty cz n y i raczej niezm ienny. C a ło ść zapisz. P rzedyskutuj sw oje w y b o ry z o sobą, która zna ciebie i m oże udzielić ci k o n stru k ty w n eg o feedbacku.

Ćwiczenie 22. Aktywna odpow iedź na metaprogramy i m odalności klienta P rzeczytaj p o n iższe m aile. Z decyduj, jak ich m o d a ln o śc i używ a a u to r m aila o raz jakie m e tap ro g ram y ujaw niają się najw yraźniej w p rezento w an ej treści. P am iętaj, że w czasie d o ­ stro je n ia w ażniejsza je st form a niż treść. Treść m oże nas zm ylić, zw łaszcza k iedy zaczniem y przypisyw ać jej sw oje znaczen ia i in te rp re ta c je , form a zaś najłatw iej u jaw n ia u k ry ty m o ­ del k o m u n ik acy jn y k lienta. S k oncentruj uw agę na głów nych słow ach. W y n o tu j m o d aln o ści o raz w szystkie w io d ące m etaprogram y, które z całą p ew n o ścią zauw ażysz w tekście. W y­ konaj pacin g i o d p o w ied z na m aila, używ ając tych sam ych m o d a ln o śc i, zareaguj na m e ta ­ p ro g ram y a u to ra i słow a klucze, dzięki k tó ry m p rze k ład a m yśli na zd an ia. Pisząc, w eź pod uw agę, że nieśw iadom e o d k ry w a n ie p o d o b ie ń stw k o m u n ik acy jn y ch przez k lie n ta w k o n ­ takcie z co achem spraw ia, że czuje się zro z u m ian y i szybko b u d u je p o czu cie d o b rej relacji. Po w ykonaniu ćw iczenia porów naj sw oje o dpow iedzi z naszą prop o zy cją.

1. Mail asystentki Dzień dobry, /. tej strony Maja Mirecka, asystentka dyrektora generalnego Adama Marka. D ostałam od Adama zadanie ustalenia term inów szkoleń. Słyszę, że wrzesień jest już zajęty. W pierw szej fazie u staleń u d ało mi się zarezerw ow ać w stęp n ie n astęp u jące term in y : GRUPA 1 - 17-1 8 /1 0

ISO

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

CZĘSC II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA GRUPA 2 - 2 4 -2 5 /1 0 GRUPA 3 - 9 - 1 0 / 1 0 M ichał B ednarczyk i M agda P otulicka 26-27/11 z dużym zn ak iem zap y tan ia, ale te rm in , tak czy inaczej je st um ów iony. M ichał o dezw ie się n ajp ó źn ie j d o p rzyszłego w to rk u . C zy o d p o w iad a ją P anu te term iny? C zy w razie zm ian sp o k o jn ie m ogę „w kroczyć” z p lan o w an iem w listopad? P ozdraw iam , M aja M irccka A systentka D y re k to ra G en eraln eg o

2.

Mail d o przyjaciela

D rogi P anie Prezesie, S zanow ny W itoldzie!!! D ziękuję za k ró tk ą, ale jak zaw sze m iłą rozm ow ę. Jak w idzisz, n astąp iła zm ian a w m oim dotychczaso w y m m yśleniu na tem at pracy, a ściś­ lej m ów iąc, na te m a t m ojego przy w iązan ia d o ob ecn eg o pracodaw cy. U św iadom iłem sobie, że p rz e d łu ż a n ie tego n ierów n eg o u k ła d u jest z m ojego p u n k tu w i­ d ze n ia , d elik atn ie m ów iąc, niero zsąd n e! Pow iedziałem sobie: czas najw yższy p o słu ch ać sw ego serd eczn eg o p rzy jaciela i rozw ażyć sk ład an ą m i propozycję. W ciąż uw ażam , że najw ażniejszą spraw ą w życiu jest h a rm o n ia , i n ic u k ry w am , u z n a n ie w pracy, w ięc - pom yślałem - nie m a co zw lekać, tylko zad b ać w reszcie o siebie... Z ew sząd m ów ią m i, że p raca w po lity ce nie je s t b ezp ieczn a, ja je d n a k w idzę w tym sw oją szansę. To co, że u k ład p o trafi się zm ien iać , to co z tego, że u rząd, ch o ć z p o z o ru apolityczny, w istocie nie jest apolityczny? P ostanow iłem w słu ch ać się w Tw oje rady, d ro g i p rz y ja ­ cielu, u słu c h ać tego, co mi w ielo k ro tn ie p o w tarz ałe ś i p o d ją ć decyzję. Z atem o d pow iem : Tak - o d ch o d z ę z m ojej firmy. I po d ru g ie: Tak p rzy jm u ję propozycję. I p o trzecie: 'lak - jestem d o dyspozycji P ana, P anie Prezesie. P roszę o w yznaczenie m i te rm in u sp o tk a n ia (najlep iej, jeśli to byłby w torek p o p o łu d n iu , bądź śro d a, o p ty m a ln e g o dziny po 17.00 w te d n i, p rze p ra sza m za to su g ero w an ie te rm i­ nów, je d n a k p o zo stałe d n i m am zajęte z p o w odu w cześniejszych zo b o w iązań rad co w sk ich .

1S1

______

■

---------

CO A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA je d n a k jeśli trzeb a b ędzie, to się d o sto su ję w każdym p rzy p a d k u najlepszy b ęd zie krótki sygnał telefonem S erdecznie tym czasem p o zd ra w iam , d o usłyszenia Mec. W ojciech Figowski tel. kom . 602 XXX XXX

3. Mail do przedstawicielki współpracującej firmy Beatko, B ardzo dziękuję za zapro szen ie, z p rzy je m n o śc ią w p ad n ie m y razem z W ojtkiem i Jasią w o d w ied zin y d o W aszej firm y. P ro p o n u ję najbliższy te rm in , aby n ie o d k ła d ać na d alszy © , m oże ju tro ? Jak tam czuje się W asz Jureczek? Jeśli W am ró w n ież odpow iada, m oglibyśm y być o ko ło 12 13.00, a p o tem z przyjem nością w ybierzem y się na lunch do pobliskiej w łoskiej?? C o za sm aki !!!!! Szczególnie ravioli!!!!! C o do rozliczen ia z G D I), dziękuję za zestaw ienie, im p o n u jąc e rzeczyw iście!!!!!!!!!!© Tak ja k rozm aw iałyśm y p rze z telefon, dołączam się do pro p o zy cji zm ian y zasad ro zli­ czania p o m ię d zy FC i RD w sp raw ie G D D i nie tylko, p o czy n ając o d u stalen ia p rze z FC p row izji od now ych (15%) A udyty p ro p o n u jem y zlecić M irkow i z T M . M irek to b ard zo lubi (p o zn aliście go w c z e rw ­ cu na szko len iu z AYAP). Jedzenie w ted y b y ło pyszne, jak zawsze u M aced o ń czy k ó w .© © © Raz jeszcze zatem p o d trz y m u ję naszą w spólną p rop o zy cję u sta le n ia now ych zasad p o cz y ­ nając od najbliższych rozliczeń dotyczących now ych klientów , tj. 15% tylko od pierw szego p ro jek tu dla now ego k lienta, pow yżej o b ro tu 1000 €, a p o tem już b ezp ro w izy jn ie - taką sa m ą zasad ę m am y w ram ach CVJ, tyle że staw k a w ynosi 20%. O czyw iście zasad a obow iązuje FC i RD w obydw ie strony. Proszę p o tw ierd źcie, czy tak a zasada W am też o d p o w iad a, po w tó rzę 15 od now ego, a p o te m bez. C o d o firm y TM i au d y tu p ro p o n u jem y staw ki zw yczajow e. M irek to u ro czy ch ło p ak i taki zdolny c h ę tn ie to d la W as zrobi. S potkałam go o sta tn io w górach. C zekam y w takim razie na p o tw ie rd z e n ie co d o ju trz ejsz eg o te rm in u . P yszności !!!!! P o zdraw iam serdecznie, (B uziaczki dla Jureczka i Rysia ;) ) M isia

152

CO A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA

M aria K am ieńska M an ag in g D irecto r XXXXXX XXXXXX XXXXX Plaza Red Biznes C e n tru m XXXX Ul xxxxxxxxx 222 A, XX- XXX W arszaw a tel.: [+ 48 22] XXX XX XX fax: [+ 48 22] XXX XX XX m obile: [+ 4 8 ] 601 XX X X X X e -m ail: XXXX«* XXXXX.pl w ebsite: HY PERLIN K “http://w w w .xxxxxxxxxxx.com .p l/”w w w .xxxxxxxxxxx.com .pi in te rn a tio n a l: HYPERLINK “h ttp ://w w w .irc-re cru itm en t.co m /V w w .x x x x x x x x x .c o m [porów naj ro zw iązanie ćw iczenia u

W czasie sesji: 1. Podsumuj zadanie lub zadania dom ow e klienta. 2. Ustal tem at lub cel sesji albo kontynuuj poprzedni, jeśli klient tak zdecyduje. 3. Zaproponuj partnerowi ćw iczenie 21. M oje m etaprogram y, ustalając je g o m etaprogramy. Niech to będzie najpierw osobista refleksja klienta, a p otem dyskusja, w której jako coach określisz metaprogramy partnera i podasz argumenty św iadczące o twoim wyborze. W ymień spostrzeżenia. 4. O m ów ćw iczenie. Zastanów się z klientem, w jaki sposób jego metaprogramy wpływają na sposób realizacji celów postaw ionych na początku sesji. W jakich sytuacjach są pom ocne, a kiedy ograniczają. Co dzięki tem u odkrywa? Czego jest świadom w związku z podjętymi zamierzeniami? 5. Zaproponuj zadanie zbliżone do ćw iczenia 21. do wykonania w dom u. Niech klient określi w iodące metaprogramy i m odalności osób bezpośrednio i pośred­ nio zaangażow anych w realizację celu, o którym była m ow a na sesji. 6. Narysuj własną SMS [ćwiczenie 9. Subiektyw na Mapa Sytuacji], opisując kolejny etap pracy coachingow ej - odkrycia, pomysły, refleksje dotyczące osob istego procesu zmiany. 7. Sporządź raport.

1S3

s____

C O A C H IN G I M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA

C O A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA

Sesja szósta Przekonania, czyli nieśw iadom e programy operacyjne Kiedy słyszysz zdanie zaczynające się od słów: „To jest" albo: „Ja jestem" m asz do czynienia z przekonaniem. Z czym? Z hipotezą, której ktoś nadał specjalne znaczenie i uwierzył, że to absolutna prawda. Przekonanie to przeświadczenie lub poczucie, że coś, o czym mówimy, jest prawdą. O czywiś­ cie zakładamy, że jest to praw da obiektyw na, absolutna i niepodważalna. Tak już po prostu jest, że ludzie są fałszywi, koty to dranie, najlepsze na świecie sam ochody robią Niemcy, a sprzęt AGD Japończycy. Zaraz! A nic jest przypadkiem odw rotnie? Ludzie to dranie, koty są fałszywe, a naj­ lepsze sam ochody robią Japończycy? O tóż to. W łaśnie m am y do czynienia z przekonaniam i, które objawiają nam prawdy, za które niektórzy gotowi są toczyć zacięte spory. Robert Dilts5 pisze, że jeśli masz do czynienia ze stw ierdzeniem , które uogólnia, generalizu­ je, ocenia, zniekształca rzeczywistość lub usuwa istotne szczegół)', a zaczyna się od stwierdzeń w rodzaju: „Ja zawsze”, „Oni nigdy”. „Każdy człowiek”, „To trudne”, „To niemożliwe”, „ Na pew no będzie” ilp. - wtedy m am y do czynienia z przekonaniem . Dotarcie do poziom u przekonań jest bardzo często elem entem decydującym o pow odzeniu coachingu. Jak pisałem wcześniej, możemy dokonywać małych zm ian na poziom ie środowiska, zachow ań klienta lub jego um iejętności. Na przykład klient naucz}' się wykorzystywać jeden rodzaj um iejętności do tej pory stosowany przez niego w sporcie i rekreacji jnp. m ałe kroki, konsekw entne postępy] do zarządzania zespołem. I odniesienie sukces. Ten rodzaj oddziaływ ania coachingowego wystarczy. Jednak rów nie dobrze m oże się okazać, że trzeba oddziaływać na głębsze poziom y [patrz rys. 7. G óra lodowa]. Tam znajduje się struktura przekonań decydująca często o naszym poglądzie na dan ą kwestię. Bez dodarcia do tego poziom u lub głębszych, zm iana m oże nie nastąpić.

______

P rz ek o n a n ia m ożem y określić ró w n ież jako:

• Fragmenty narracji opisujące subiektyw ny pogląd na siebie i otaczający świat. Już wiemy, że zobiektywizowany świat jest raczej społeczno-kulturową umową niż realnym bytem, który rządzi się raz na zawsze ustalonymi regułami. W ierzenia przednaukowe, dotyczące rzec żywi stości, zm ieniały całe pokolenia uczonych od Kopernika, Galileusza czy Keplera do Newtona, które­ go paradygmat naukowy zm ienił Einstein, aż po odkrycia fizyki kwantowej, które z kolei zmieniły ustalenia Einsteina. Tym samym to, co opisujemy poprzez m echanizm y naszego układu nerwowego jako zauważone, ważne, istniejące, staje się dla nas podmiotowe, istniejące. Na bazie tych obserwacji, fragmentów, często przypadkowych szczegółów tworzymy obraz świata; przeżywany jako realność. Jesteśmy kimś w rodzaju opowiadaczy świata, te obrazy, słowa i odczucia przekazujemy następnie swoim dzieciom, i dodatkowo uczymy ich sposobu opowiadania, techniki narracji. Nie tylko prze­ kazujemy im system wartości i przekonań, w pajamy im coś bardziej „technologicznego", a m iano■ J D ifs P , S f iilh S . M n lb o m T , P / Z R k o J W M i Ś co żto d o zd v >w a / d o b m b y c » , W to c& m 2 0 0 5 Viydavm icrw o METAjncrfcea, s 2 4 . 2 8 - 2 0 ,5 1 -O J

155

jj ---------

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSCII. OPROGRAMOWANIE KLIENTA wicie przepis, jak budować obraz rzeczywistości, w* jaki sposób go sklejać i tworzyć z niego pewna logiczną całość. Cegły owej budowli, czyli pojedyncze przeżycia, są indywidualnym doświadcze­ niem. M etoda budow ania jest odziedziczona i wyuczona. Często dzieci i wychowankowie odrzucają lub zmieniają wzorce i m etody narracji wbrew' naszym rodzicielskim oczekiwaniom, eksperym en­ tując, poszukując własnej drogi, popełniając błędy, odnosząc sukcesy początkowo na oślep, nieja­ ko przypadkowo. Wówczas wychowawczy nacisk kładziony jest na utrzym anie podopiecznych we wzorcu, wywiera się presję, by podporządkować zbuntowane dziecko przyjętym w artościom i prze­ konaniom. Środowisko wychowawcze broni swego systemu narracji, bo model interpretacji zjawisk stanowi jego najpotężniejszy mechanizm socjalizacyjny. O n czyni człowieka podobnym , przewidy­ walnym, przystosowanym, posłusznym wyznawanym lokalnie wartościom i zasadom.

• System w zorców i wdruków tworzący przyczynow o-skutkow e całości. W spo­ m nianą cegłą, podstawowym elementem jest zarówno konkretne wydarzenie lub przeżycie, jak i określony wzorzec, który urucham ia się na skutek bodźca lub nawet wyobrażenia o bodźcu. Każdy autom atyzm działający na skutek zewnętrznego bodźca jest przyporządkowywany większej całości, którą jest przekonanie. Na widok młodej kobiet)' u młodego mężczyzny pojawia się szereg wzorców (chęć przypodobania się, wycofania, elementy uwodzenia lub tłum ienia zachowań seksualnych itd.), które tworzą całości, zwarte struktury, wyrażone najczęściej myślą nadającą tym wzorcom kształt, uzasadnienie i kierunek. • To funkcjonalności tw ojego software, dzięki którym wydaje ci się, że jesteś istotą ciągłą, przewidywalną i racjonalną. Wiemy już o tym, że nasza percepcja to percepcja map. W zależności od nawyków, mechanizmów fizjologicznych, odziedziczonych skłonności, a także w y­ uczonych mechanizmów narracji, wybieramy te lub inne fragmenty rzeczywistości, które stają się budulcem naszych przeżyć, wspomnień, a nawet przewidywalnej osobowości i społecznego przysto­ sowania. Jednak począwszy od oka, które jest przecież niedoskonałym obiektywem, poprzez neuro­ fizjologiczne mechanizmy zapisu obrazu w naszymi mózgu i jeszcze dalej - odczytywanie kształtów, ruchu, koloru i dalej - nadawanie zrozumiałych znaczeń, interpretacji, pojawiają się dziesiątki znie­ kształceń. Wynikają one z osobniczych, indywidualnych różnic. Co więcej, w tej samej sytuacji, o czym już mówiliśmy, dwie osoby zwrócą uwagę na różne bodźce, różne przedmioty, odm ienne kanał)’ prze­ kazu itd. Dwieście osób stworzy dwieście map tej samej, nierzadko prostej informacji. Przekonania pozwalają nam zatem, po pierwsze, tworzyć zwartą, logiczną ciągłość, po drugie, umożliwiają wtórne uzasadnianie podjętych wyborów, dokonanych interpretacji w chwili, gdy zadziałał wzorzec. Po trze­ cie, z urwanych, często przypadkowych szczegółów', fragmentów, oderwanych bodźców umożliwiają stworzenie zrozumiałej całości, która wkomponowuje się w już istniejące systemy, czyli połączenia neuronalne. Im częściej stymulujemy pewne ścieżki neuronalne wr mózgu, tym są one silniejsze, bar­ dziej gotowe do aktywności“. Na tym polega między innymi mechanizm heurystyki dostępności psy­ chologicznej", i głębiej neuronalny konserwatyzm. Mózg najbardziej lubi wykorzystywać stare ścieżki, * D tim js io A .R . E f fe fn ró a ¿ w ń d b m o & i C«»V> i f f i w ą s iwwcJom oSć, R o r w ń 2 0 0 0 . O w i W ydaw niczy Refeis. s 1 6 ? . 1 9 0 -1 9 2 . Het r y z y k a jest l o m e to d a o r ie y w a n ii, p to o e d i r a m n u ip y w sy tia p fcb le m ó w . tec h n ik a t o j d i e a r y ir a jr ta e m N w Y czego t o m t i k w r i a m yśli, R a b « A .S ., B e fc e r E .S .. S t e w . * p s ic A c to fiń . W a rsz a w a 2 0 0 6 . SCHOLAR, s . 2 6 0 . h e u r y s iy k ą d o s tę p n o ś c i n a z y w a s o ta k ą n o i r y s t / t ą p o

1S6

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA gdyż z punktu widzenia jego „interesów ekonomicznych” to jest najmniej energochłonne. Automa­ tyzm wykorzystuje stare ścieżki i utarte wzorce. Każda zmiana oznacza wysiłek, a tym samym stratę energii. To w pewnym sensie biologiczny, ukryty imperatyw oszczędności.

• To system su gestii posthipnotycznych w pojonych od dzieciństw a d o dziś. Czę­ sto, zwłaszcza w dzieciństwie, przeżywamy stany kontuzji, zdziwienia lub transu. Jesteśmy lak za­ absorbowani wydarzeniam i, że gubimy z oczu nawet własne potrzeby fizjologiczne, jak pragnienie, głód czy potrzebę oddania moczu. Ileż to godzin potrafimy się wtedy bawić w piekącym słońcu, wskakując do wody, baraszkując w falach lub zimą zjeżdżając na sankach, obrzucając się śnież­ kami. Zapom inam y w tedy o otaczającym nas świecie. W dodatku jesteśmy niesłychanie podatni jako dzieci, sugestywni, skłonni wierzyć i ufać autorytetom , naszym liderem może stać się starszy o rok kolega z podwórka, a także piłkarz, piosenkarz, nie mówiąc o wszechwładnej i znaczącej roli, jaką odgrywają rodzice, wychowawcy, księża, trenerzy sportowi itd. Ich słowa, w zm ocnienie lub kary działają jak trwałe instalacje. W istocie są nimi zwłaszcza w chwilach, gdy dziecko znajduje się w podwyższonych stanach świadomości. Wystarczy zdziwienie, przestrach, silne emocje, pozytyw­ ne lub negatywne, podniecenie lub kontuzja, żeby dziecko przyjęło sugestie bezkrytycznie, z tego powodu, jak pamiętamy, może stać się ona w drukow aniem i pozostać z nim na wiele lat. Dziecko taką pojedynczą instalację natychmiast w komponowuje w całość swojej narracji. Włącza w system przekonań. Mówimy czasami o dziecięcym fantazjowaniu i wyobraźni. Niczym się ona nic różni od naszego dorosłego fantazjowania i wyobraźni, jedyna różnica polega na tym, żc w przestrzeni psychicznej dorosłego znajduje się więcej tak zwanych racjonalnych przekonań. O soba dorosła jest bardziej uspołeczniona, a zatem jej wyobrażenia lepiej pasują do społecznych i kulturowych w yobra­ żeń, oczekiwań i wykreowanych światów. Ponadto dorosły silniej wykształcił w sobie mechanizm y autokontroli i wewnętrznego krytyka, dlatego szybciej i sprawniej niż dziecko sam siebie cenzuruje. Wielu moich klientów w spom inało tego rodzaju sugestie posthipnotyczne z dzieciństwa jako wydarzenia o długotrwałych reperkusjach, właśnie poprzez zbudowane na ich podstawie przekonania. Pewien nauczyciel wychowania fizycznego powiedział do chłopca, który przebierał się w szatni, podekscytowany i zmęczony meczem, że ma tak pulchny brzuch, że pew nie nie znajdzie swrojego penisa w fałdach tłuszczu. Koledzy oczywiście parsknęli śmiechem. Łatwro się domyślić, jakie przezwisko przylgnęło do chłopca, który od tego czasu w brew nam owom m am y zaczął odmawiać zjadania domowych pyszności, ponadto rozbierać się na plaży nawet w największy upał. Wychowania fizycznego także zaczął unikać, szukając najróżniejszych pretekstów zdrowotnych. Klient mój przez całe lata był przekonany, żc nadwaga oznacza mały penis, a to z kolei czyni go gorszym mężczyzną. M im o że był wysportowanym człowiekiem, obsesyjnie obawiał się nadwagi i choćby śladu brzucha. zn.TACzij. w ktćroj c z ę s lo s o . a v « x . prawiopaiolńofetwo z d a rz e n ia , jest o c c n a n a n o r o d E ło w ; liczby jc ę o i s y s f .p « ^ oraz p p c i d o s tę p ­ n o śc i w p i ł r t i y j . m n ż e p r z e z In (X M e rim » ić m ylne i tA jrtic c s .|d y n p lu d zie w w f t w . l«s e a j i e f c j w y sk jp u H z s h ć js tw i n i / s a m o ti6 ^ iv u i ty k o d l.to fio . 20 m o d n praofcdzuią isięcei w W d c m c ś d o tycłi p ic r a s Ą c r i z d a rz a r ia c h , s l ą i w y tią e się, z n z a b ó js tw a &ą p r w s a e c ł r io s z n ,

C cłT t.Y i A U , S Y łw . * psycholog*. W .y s z .łA ii 20C9. P W N . s. 247-2 Z 8 , p e rtta n a j I.* 2 e : P s y ć /ta to y w F&Yęcz/Dk .ifc ,rA v n ł> ./, J . SlroŁm ircd .). G d a ń s k 2 00 7 , G d .Y tfłó o W y d a w to w o P sycb o fcę iczn o . s. ,304. l- rrjT r rocte A cm n a r y s ty k i p o zna w czej p s i ta t r y s ly t a re p rc z c ffa ly u m o ś d .z a p o m c c i M ń ro j 0 6 0 tv i akm śfci p c w d o p o d c fc e ń a w o , ż c A w y. w w tó s ii} z (J fc o nateźy «doi a krn S o n e j kło sy B . p rz e z ccett} stop n ia, w ..k im A je s l re p re z e n u ty w n e c z y ly p a t e «Ho B, m a » p rc w .M zki ło «1o sadOw, 20. wzgaędii rv i Ig n o ro w a nie p c i*d n p ty fc £ « G ń s to a .i pean, i m o zn ?>m s .y n ,m sp -.łro c , ze tv)«l2e p o p e łn ia n y b łąd , p o le g a ją cy r u ig no ro w an iu p ra » d o p a ic £ ie ń s tw a bezw aru n ko w eg o , C o Itu - i AM, SIo m M psycJdot,*, s. 24e . p o rO w ru; U -.20 Tyszka I , A s jc ń o t y ic z * « p uW A » o c € v i» i« i p o tiffn m a * decyzp. G d a ń sk 13 « . G d a te k łB w y .-V M n e * e P sych o log iczn e . 8.1 2 8-1 23 .

157

j j j ; :

---------

j

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSCII. OPROGRAMOWANIE KLIENTA Inna moja klientka, jako dziecko układając z koleżanką puzzle, co było jej pasją, usły szała od ojca, że spodziewał się po niej inteligentniejszej zabawy niż układanie głupich obrazków. Dziewczynka od tego dnia przestała w ogóle się bawić, choć m iała dopiero dziewięć lat, i dopiero po trzydziestce zorientowała się, że w swoim życiu całkowicie wyeliminowała zabawę, czyli wszystko, co mogło świadczyć, że jest nieinteligentna. O tóż tak działa m echanizm przekonań. Jest automatyczny, a my często wobec niego stajemy się bezkrytyczni i bezrefleksyjni. Zabawa równa się brak inteligencji, co więcej - zawód sprawiany autorytetowi. Penis i nadwaga to atuty męskości, natom iast delikatność, czułość, opiekuńczość są świadectwem słabości.

• To kom pilacja fragm entów op ow ieści, czyli m etafor i założeń, których cię n a­ u czo n o , które traktujesz jak niezbite fakty. Pisałem ju ż o tym wcześniej. Całość dośw iad­ czeń komunikacyjnych układa się w przewidywalne i rozpoznawalne struktury. C o do m echani­ zm u są to w yu czon e sp osob y narracji, czyli metaprogram y, c o d o funkcjonalności

i treści są to przekonania. Pojedyncze struktury, urucham iające się autom atyzm y — to w zorce, n ieśw iad om e zaś w zorce, silnie zakorzenione jako autom atycz­ n y nawyk — to wdruki. • Wszystkie pow yższe stwierdzenia oraz zw łaszcza te z użyciem czasownika być, są przekonaniami na tem at przekonań. Jak zatem rozpoznać, że w w ypow iedzi drugiej osob y m am y do czynienia z prze­ konaniem ? Na przykład, gdy obserwujemy zaangażowanie, a nawet zacietrzewienie em ocjonalne w kwestii, która obiektywnie może mieć różne znaczenie. Wychodząc od zacytowanego na początku rozdziału przekonania: „Tak już po prostu jest, że ludzie są fałszywi, koty to dranie, najlepsze na świę­ cie sam ochody robią Niemcy, a sprzęt AGD Japończycy” możemy powiedzieć, że z całą pewnością zdarzają się koty fałszyw-e i ludzie fałszywi, jak również ludzie lojalni i szczerzy, a koty oddane swoim właścicielom. Jeśli przekonania wspierają rozwój osobisty człowieka w społeczeństwie oraz pozwalają mu osiągać ekologiczne cele (przekonania wspierające) - chwała tym przekonaniom . Jeśli są nato­ m iast źródłem stresu, niepow odzeń, konfliktów lub porażek (przekonania ograniczające) - należy je wr coachingu rozpoznać, czasami rozbić, a czasami zmniejszyć ich siłę oddziaływ ania i zm ienić na wspierające. Richard Bandler i John Grinder, obserwując i rejestrując prace genialnego hipnoterapeuty Mil­ tona U. Ericksona z pacjentam i, stworzyli tak zwany model Miltona*, czyli wzorzec opisujący m e­ chanizm y charakterystyczne dla ludzkiej komunikacji, wyrażający przekonania na tem at własnego życia, świata i natury zjawisk. • B i n t o R„ Afeyi» ty 5*S»* M .P K t jn it b H i k S **, Gliwice 2008. W>«.iwrtfcl»K> Hel ton. s 245-252 p cm fen tj U k ie R.. Grtnder j „ 2 żab w tó ę a ic a ft, GAiiYJ*. 2001. O iltfs to e W y iiiu r tc M » r-s^hntogc.zne D lls R.. B w l r r R., G rtnler J.. D o c to r J.. A li/’ Sn> fń.TTi s n u i*.iy su S łi*iy /.łi)t2 i c ta im * * .» !) . G lw r-c 2006. W y iiw n c łw n H elen.

158

CO A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA • Generalizacje to inaczej u ogólnienia. Polegają na p rzy p isa n iu w szystkim zjaw iskom ja k iejś k ategorii, je d n ej w yjątkow ej cechy lub gru p y cech. M echanizm ten tw o rzy fałszyw ą zależność p o m ię d zy ja k im ś w y d arzen iem , przeżyciem lub d o św iad czen iem je d n o s tk o ­ wym a spodziew anym , uznaw anym za ab so lu tn ie pew ny, ro d zajem innych zjaw isk, k tó re m uszą n astąp ić, jako skutek, zdaniem a u to ra tak ieg o p rze k o n an ia . C h a ra k te ry sty cz n e są tu stw ierdzenia: zaw sze, w szystko, każdy, za każdym razem , nigdy itp. P rzykłady: - W Polsce w lecie jest zaw sze kiepska pogoda, d la teg o ... - Bogaty, w ięc nieźle kom binuje. - W szyscy m ężczyźni m yślą tylko o je d n y m . - D o serca m ężczyzny trafisz p rze z żołądek. - D obrze w ychow ani lu d zie nie zachow ują się agresyw nie. R ozw ażm y o sta tn i przykład. Istn ieje kategoria „d o b rze w ychow anych lu d zi”, nie wiem y, ja k ie k ry te ria o tym decydują, je d n a k jest to generalizacja zakładająca, że d o b re w y ch o w a­ n ie w yklucza agresyw ność. P o d o b n ie jest z ag resyw n o ścią, n ic m am y d efin icji tego po jęcia, zatem nie w iem y, co rozm ów ca m a n a m yśli. To ch a rak te ry sty cz n y p rzy k ła d m yślenia w k a ­ teg o riach „W szyscy jacyś są zawsze ja cy ś”.

• Zniekształcenia polegają na zbu d o w an iu fałszyw ej zależn o ści, p o m in ię c iu in n y ch , często ró w n ie istotnych zależności i w prow adzen iu w ich m iejsce now ej zbitki p o jęcio wej, która m a tłum aczyć tę now ą zależność. Z dan iem o so b y ujaw niającej to p rz e k o n a n ie b ędzie to w y jaśn ien ie lepsze, p ełniejsze, bliższe p raw d y lub je d y n ie słu szn e. P rzykłady: - Bez gw aranto w anej p o g o d y n ie m a w ak a cji... - G dyby uczciw ie m o żn a było się d o ro b ić, to każdy byłby bogaty. - N a p e w n o m yślisz o m nie, żc je ste m ... - Z ap o m n iałe ś o naszej rocznicy, ju ż m n ie nie kochasz. - D obrze w ychow ani lu d zie nie zachow ują się w ten sposób. R ozw ażm y znow u o sta tn i przy k ład . N ie w iem y ani kim są d o b rze w ychow ani ludzie, ja ­ k ie czynniki decydują o d o b ry m w ychow aniu, nie w iem y rów nież, co zn aczy zach o w an ie „w te n spo só b ” o raz ja k je d n o w ynika z drugiego. Sugestia je d n a k jest tak zb u d o w an a, że p o stu lu je, iż ktoś, o kim się m ów i, zachow ał się n ie d o b rz e, niew łaściw ie, być m oże naw et k a ry g o d n ie [nie w iem y ja k ], nie jest d o b rze w ychow any [nie w iem y, co to znaczy ], p o w i­ n ien poczuć się skarco n y [nie w iem y za co] lub w in n y [nie w iem y czego] o raz zm ien ić z a ­ ch o w an ie lub p o rzu cić dotychczasow e [nie w iem y jak ie o raz co zam ien iać na co].

159

______ :

CO A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA

• Usunięcia elim in u ją w ażne szczegóły lub in n e asp ek ty zw iązan e z d a n ą sytuacją oraz w szelkie m ożliw e w yjątki zaprzeczające now ej regule. U sunięte zostają ró w n ież w szelkie szczegóły, p ara m etry , w ątpliw ości na rzecz p rze k o n an ia , k tó re d ziała ja k zaklejający p laster pojęciow y, z któ ry m naw et tr u d n o p olem izow ać, gdyż b rak u je konkretów . -

N ic lubię ryzykow ać z p o g o d ą ... B iednem u zaw sze w iatr w oczy. Czy ty w ogóle m yślisz? To m n ie męczy. O sta tn io byłeś milszy. - G dybyś był d o b rz e w ychow any, tobyś tak nie p o stąp ił. I znow u zajm ijm y się ostatnim przykładem . C o zostało w nim usunięte? Już wiemy, że za­ rów no pojęcie dobrego w ychow ania nie m a definicji, jak rów nież cała sekwencja skutku jest u sunięta, a przez to niedookreślona. C o to znaczy postąpić „w ten sposób”? N ie wiemy. Czy będzie chodziło o em ocje, czy też o konkretny gest, brak czegoś lub nadm iar, a m oże jeszcze coś innego? Z m uszeni jesteśm y się dom yślać, czym jest owo „tak nie p o stąp ił”. Z budow ano zależ­ ność, w której nie w iadom o, co z czego w ynika. N ieznany jest też kierunek zależności. Jednak ponow nie odbieram y oskarżycielski ton. N ie wiemy jed n ak , o co został oskarżony człowiek, do którego skierow ano pow yższe stw ierdzenie, co jest pow odem oskarżenia, jakie są kryteria. Nie m ów iąc już o skutkach, których nie znam y, ani o przedm iocie [treści] przeżycia. U sunięto z a ­ tem wszelkie wyjątki, w yjaśnienia i argum enty oraz drogę prow adzącą do wniosków. Pozostała tylko nieupraw om ocniona przyczyna w świetle w yciągniętego w niosku.

Te trzy m echanizm y znakom icie opisują sposób bud o w an ia p rzek o n ań , w których alb o zo ­ stały w yciągnięte w nioski na podstaw ce szczegółu, dotyczące całego św iata, alb o zgeneralizow ane założenie o d n iesio n e jest do konk retn ej sytuacji, lub też m am y do czy n ien ia z u su n ię ­ ciem w ażnych inform acji, ew entualnie ich zniekształceniem , św iadom ą lub nie m anipulacją albo n adinterpretacją.

Metody zm iany przekonań Przeramowania R ozbicie p rzek o n a n ia to w prow adzenie klienta co ach in g u w stan k o n tu zji, dzięki czem u o d k ry je on, że p rze k o n an ie jest w yłącznie tw o rem jego myśli i założeń. Jest u m o w ­ ną s tru k tu rą , k tó ra nie tylko nie zawsze jest praw dziw a, ale także o g ranicza, u k ie ru n k o ­ w uje lub zam yka go na in n e alternatyw y, jeśli przyjm u je o n swroje p rze k o n an ie za pew nik.

160

C O A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA P rzek o n an ie najczęściej zw iązane jest z uczuciem pew ności. M a ch a rak te r bezrefleksyjny, choć czasem spraw ia w rażenie refleksji nad ja k im ś aspektem rzeczyw istości. P rzeram ow anie lub rozbicie to je d n a z najczęściej stosow anych m e to d w co ach in g u . Bywa sk u teczn a, jeśli p rzek o n an ie nie jest b ard zo m o cn o u g ru n to w an e w p rze strzen i w arto ści i tożsam ości klienta lub pow iązane z innym i przek o n an iam i w p ak iet. Rozbicie, jak sam a nazw a w skazuje, jest tech n ik ą d ość radykalną, p o p rzez którą zm ierzam y d o tego, aby klient p o rzu c ił o g ran ic za­ jące go przek o n an ia. N ależy oczyw iście zadbać, żeby p raca nad o graniczającym i funkcjam i p rze k o n an ia dotyczyła „ham ulców " w rozw oju klienta, n ic zaś w ynikała z in te rp re tac ji coacha. Pam iętajm y, że to klient, nie coach d o ch o d zi do w n io sk u w trak cie sesji, że w ierząc w to, w co wierzy, i pow tarzając sobie tego rod zaju zd a n ia i frazy, w istocie u tru d n ia sw oją d ro g ę d o celu lub sam orealizacji. Tu po raz kolejny spraw dza się n o rm a u żyteczności i p o d ­ staw ow e w tej kw estii pytanie: C zy to jest dla ciebie użyteczne? C zy to ci służy? Czy to, w co w ierzysz na dan y tem at, pozw ala ci się czuć tak, jak chciałbyś się czuć?

P rzekonania o g ra n icza ją ce najłatw iej rozpoznać po gw ałtow nie zm ieniającej się kinestetyce i pogorszeniu stan u psychofizycznego k lienta [np. po w ypow iedzeniu pew nej kw estii gw ałtow nie w zdycha lub oddycha, nerw ow o się ożyw ia lub gaśnie, sm utnieje itd.]. Kolejnym dość w yrazistym sygnałem u ru ch o m ien ia przez klienta przek o n ań ograniczających jest o c e ­ nianie. Jeśli d an a w ypow iedź lub myśl zaw iera kategoryczne stw ierd zen ia na tem at sam ego zainteresow anego w form ie ocen, czyli bezw arunkow ych stw ierdzeń kategoryzujących [zro ­ biłem to beznadziejnie], lub innych uczestników ' sytuacji [oni to robią bezn ad ziejn ie], lub też sam ej sytuacji [to jest b eznadziejna spraw a], to najpew niej m am y do czy n ien ia z o g ra ­ n iczeniem w sferze przekonań. W ażne jest, by coach zauwrażał, z jak głębokiego poziom u pada w ypow iedź k lienta na tem at danej kw estii. Inaczej m ów iąc, czy będzie to rep rez en ta­ cja u gru n to w an a tylko w zachow aniach, czyli dość płytko, łatw o w tedy zm ienić p rzekonanie i zachow anie, czy też bardzo głęboko, na przykład z poziom u m isji, w tedy zm iana jest nieco tru d n ie jsza i w ym aga zaproponow ania klientow i innych tech n ik i zadań. K iedy klient m ów i lub myśli: „zrobiłem to beznadziejnie", m am y d o czynienia z p rzek o n an iem dotyczącym p o ­ ziom u zachow ania, lecz kiedy pow ie: „m oje życie jest b ezn ad ziejn e” o d n o si się do bardzo głębokiego poziom u, najpew niej m isji lub duchow ości. K lient dośw iadcza ograniczającego p rzekonania dotyczącego poczucia sensu w łasnego istn ien ia. Aby łatw iej zrozum ieć ten m echanizm , prześledźm y poniższą tabelkę. U żyto w niej cza­ su teraźniejszego, lecz klient w sw oich w ypow iedziach często używ a dow olnego czasu albo „prorokuje", czym zam yka sobie d rogę rozw oju [to będzie b ezn ad ziejn a spraw a], albo w yciąga o graniczające w nioski z przeszłości [to było beznad ziejn ie zro b io n e], lub też określa sw oje o b ecne nastaw ienie [robię to beznadziejnie]. D odaje też często określenia, które w prow adzają uo g ólnienia, usunięcia lub zniekształcenia [była o tym m ow a pow yżej].

161

C O A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

CZĘSC II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA Tabela 9. P rz ek o n a n ia ograniczające Poziomy

Przekonania

Przekonania

Przekonania

Góry

o g raniczające

ograniczające

ograniczające

Lodowej

d otyczące siebie

dotyczące innych

dotyczące sytuacji

Środow isko

Mam beznadziejne

Oni maja beznadziejny

Ten sprzęt Jest

narzędzia

sprzęt

beznadziejny

Robię to beznadziejnie

Oni robią to

To jest beznadziejnie

beznadziejnie

robione

Nie umiem tego robić.

Oni nie potrafią tego

Nie ma na to sposobu.

Mam beznadziejne

zrobić. Mają beznadziejne

To jest nie do nauczenia.

umiejętności

umiejętności. Nie umieją

Zachow anie

Um iejętności

Nie można się tego nauczyć

Zawsze wychodzi mi to

Oni zawsze robią to

beznadziejnie. Taki się

beznadziejnie. Niektórzy

beznadziejnie.

urodziłem

tacy się rodzą

Trzeba się z tym urodzić

To beznadziejne, ze mam

To beznadziejnie, że oni

To zły wynik.

taki wynik.

myślą w ten sposób.

Beznadziejnie to

Nie powinienem tak

Oni nie mają wartości.

wychodzi.

myśleć.

Podjęli złe decyzje,

To jest bez wartości

To żle, że tak myślę

dlatego wynik Jest

Tożsam ość

Jestem beznadziejny

Oni są beznadziejni.

To jest beznadziejne

Misja

Moje życie jest

Ich życie jest

Ta sprawa jest

beznadziejne

beznadziejne.

beznadziejna.

Ich sprawy są

Ta sytuacja jest

beznadziejne

beznadziejna.

Przekonania

W artości

To zawsze wychodzi

beznadziejny

To nie ma sensu. Życie Jest beznadziejne W izja

Nie mam pomysłu w tej

Nie ma dla nich nadziei.

Wszystko wychodzi

sprawie.

To są beznadziejni ludzie

beznadziejnie.

Nie mam nadziei.

Nie ma nadziei.

Beznadziejnie o tym

To beznadziejna wizja

myślę 162

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

CZĘSC II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA Już sam o o d czy tan ie tylu p ow tórzeń o rzekom ej „bezn ad ziejn o ści” spraw ia przy k ro ść czy­ telnikow i, naw et jeśli nie m a podanej treści ani o d n ie sie n ia do k o n k retu . Sam a form a s p ra ­ w ia czasem niem al ból fizyczny. O tó ż to! Jeśli czytelnik w sytuacji całkow icie zdysocjow anej i anonim ow ej m oże odczuć dyskom fort, to co d o p ie ro k o n k retn y człow iek, k tó ry w ypow iada na tem at w łasnych spraw tego rodzaju oceny, nierzad k o b ard zo u g ru n to w an e w naw ykach m yślowych, którym i się kieruje w życiu, w d o d atk u zasocjow ane.

Przeramowanie zatem je st obow iązkow ym zad an iem co ach a w sytuacji, gdy p o d ejm u je się p rac y z o g ran ic ze n iam i k lienta. Z a b łąd należy u zn a ć sam o fru stro w an ie k lien ta lub p o d w ażen ie jego sy stem u m yślenia o sobie, św iecie i lu d ziach , jeśli zam iast n ieu ży teczn eg o m yślenia nie pojaw i się tak ie, które sp ełn ia w a ru n k i ek o lo g iczn o ści i je d n o cz eśn ie służy sam em u klientow i lepiej niż p o p rze d n ie. Jeśli w ięc k lien t w y p o w iad a nasze przy k ład o w e zg en eralizow ane zdanie: „ro b ię to b ez n ad z ie jn ie”, stru k tu ra p rze ra m o w an ia p rzy jm ie p ro ­ stą i sku teczn ą form ułę. K lient: - Robię to beznadziejnie? [poziom zachow ania] C oach: A ja k chcesz to robić? [pierwszy krok przeramowania, pytanie sform ułowa­

n e na tym sam ym poziom ie) K: - N o w łaśn ie nic chcę tego robić w sp o só b b ezn ad ziejn y ! [zaprzeczenie przekona­ nia w zasadzie nic nie zm ien ia w p ercep cji k lie n ta , choć je st d e k la ra c ją zm iany, n a tym bazujem y] C: Z n ak o m icie , sfo rm u łu j to w ta k im razie po zy ty w n ie, b ez zaprzeczeń: co chcesz w z a ­ m ian? (drugi krok przeramowania] K: - C hcę to robić spraw nie. C: - W takim razie czego p o trze b u jesz się nauczyć [lub: co chcesz u m ie ć], żeby d ziałać spraw niej? [pytanie z poziom u niżej, czyli z p rze strzen i u m iejętn o ści]. P od k reślm y raz jeszcze zm ian a nie nastąpi, jeśli elem en t m o ty w acy jn y p o ch o d zi z pozio m u płytszego niż z a k o rzen io n e p rz e k o n an ie na jakiś tem at, a często ró w nież gdy p o ch o d zi z tego sam ego po zio m u . S praw ne p rze ra m o w an ie m usi sięgać głębiej. C zasem o b n iż e n ie o je d en po zio m nic w ystarcza, w ted y sk u te cz n e m o że się okazać zejście jeszcze sto p ień lub dw a głębiej, ale zaw sze w tedy, kiedy spraw dziliśm y, że p y ta n ie p rzeram o w u jące z po zio m u płytszego nie o d n io sło sp o d ziew an eg o sk u tk u . S k uteczne jest je d n a k staw ian ie n ajp ierw p y tan ia z po zio m u , na k tó ry m k lie n t o sad ził sw oje o g ran ic ze n ie. W arto ró w n ież u n ik ać zbyt głębokiej rozp ięto ści p o m ię d zy p o zio m em dylem atu lub o g ran ic ze n ia a zad an y m p y ta ­ niem p rze ram o w u jący m . Na przy k ład k lie n t m ów i: „R obię to b ez n ad z ie jn ie”, a coach na to: „Kim chcesz być, żeby to sk u teczn ie robić?" M am y w ów czas o d leg ło ść czterech p o ziom ów od za chow ania do tożsam ości i k lient m oże p o cz u ć, że p y tan ie jest k o m p le tn ie n ie ad e k w a t­ ne. Jem u zależy na now ych narzęd ziach , a coach p y ta go o tożsam ość! C o za dziw actw o! - pom yśli klient. Iłrześledżm y zatem kolejną tabelk ę, k tó ra ilu stru je p y tan ia p rz e ra m o w u ­ jące w p o w iązan iu z p o zio m am i G ó ry lodow ej.

163

■

1 j ---------

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA Tabela 10. P y ta n ia p rze ra m o w u jąc e a po zio m y G ó ry lodow ej

Poziomy

P rz e k o n a n ia

Góry

o g ra n ic z a ją c e

Lodowej

d o ty c z ą c e siebie

Ś rod ow isk o

Mam beznadziejne

Jak ich p o trz e b u je s z n arz ę d z i?

narzędzia

Ja k ie c h c e s z m ieć n a r z ę d z ia ?

Z a ch o w a n ie

Robię to beznadziejnie

J a k c h c e s z to robić?

U m iejętn ości

Nie umiem tego robić.

Czego c h c e s z s ię w ta k im ra z ie nauczyć?

P rz e k o n a n ia

P ytania p r z e r a m o w u ją c e

Mam beznadziejne

Co c h c e s z u m ie ć ?

um iejętności

Jak ich u m ie ję tn o ś c i p o tr z e b u je s z ?

Zaw sze wychodzi mi

W co p o tr z e b u je s z w ierzy ć ż e by ci to

to beznadziejnie. Taki

w ychodziło?

się urodziłem

Co c h c e s z m y śleć na s w ó j t e m a t ż e by to n a czym ci z ależy s ta ł o się m ożliwe? W co w a r to w ie rz y ć na s w ó j t e m a t ż e b y to na czym ci z ależy s ta ło się m ożliw e?

W artości

T o ż sam o ść

To beznadziejne, że

Jaki c h c e s z m ieć wynik?

mam taki w ynik. Nie

Jaki w ynik b ę d z ie dobry?

powinienem tak

J a k w a r t o o ty m m yśleć?

m yśleć. To źle, że tak

Ja k ie m y śle n ie o te j s p r a w ie będ zie

m yślę

d o b re ?

Jestem beznadziejny

Jaki ch c e s z być? Kim c h c e s z być w zw ią zk u z t ą s p r a w ą ?

Misja

Moje życie je s t

Ja k ie c h c e s z m ieć życie?

beznadziejne

Ja k ie życie b ę d z ie p e łn e nadziei?

Nie m am nadziei.

S k ąd m o ż e sz c z e r p a ć n a d z ie ję ?

Beznadziejnie o tym

Ja k ie myśli p rz y n io s ą n a d z ie ję ?

m yślę

W co p o tr z e b u je s z w ie rz y ć ż e b y m ieć

Co s p r a w i, że t w o j e życie b ę d z ie d o b re ? Wizja

n a d zie ję ?

164

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSCII. OPROGRAMOWANIE KLIENTA Raz jeszcze p o dkreślm y, że zaczynam y p y ta n ie m z tego sam ego p o zio m u i sch o d zim y niżej, początkow o nie głębiej niż je d e n , dw a poziom y. Jeśli k lie n t w sw oich kolejnych w y­ p o w ied ziach ujaw ni głębsze poziom y - zn a k o m icie. P o d ążam y za n im aż do chw ili, k ie­ dy d o trz e do o d p o w ied n ieg o p o zio m u m o tyw acyjn eg o i za k o m u n ik u je o sw oim o d k ry ciu . S kutecznym sp o so b em d o m y k a n ia p rzeram ow ującej s tru k tu ry jest p y ta n ie zam y k ające. K lient: - Jeśli nau czę się cierpliw ości i sy stem atyczn o ści, to w ted y o siąg n ę swój cci [klient tra k tu je te dw ie cechy ja k o um iejętności, k tórych m o żn a się n auczyć, znakom icie] C: - O d czego zaczniesz?

(pytanie og ó ln e nakierowujące na podjęcie zobowiązania] K: Pom yślę o liście zad ań d o w y k o n an ia w tej spraw ie. C: - C o w takim razie m ożesz zrobić ju ż dziś? (pytanie nakierowujące na poziom działania i sugerujące, że naw et najw iększe zadanie sp ełn ia się w m ałych, codziennych aktyw nościach. P ytan ie to p o n ad to zachęca do zadeklarow ania ćw iczeń w obszarze cierpliw ości i system atyczności, o której m ów i klient] K: - Już d ziś m ogę p rze jrz eć stare pom ysły i zaplanow ać p ierw szy krok.

Pakietowość przekonań m a dw ie isto tn e im plikacje. P ierw szą z nich jest w łaśn ie owo p o w iązan ie w system , w któ ry m nie w szystkie p rz e k o n a n ia z p o zo ru h am u jące m ogą m ieć zły lub ogran iczający w pływ na życie klienta. C oś, co nas o g ran icza, je st p o w iązan e z in n ą s tru k tu rą , k tó ra m oże nas w spierać. To efekt o s o b is te g o relatywizmu przekonań. Z a ­ tem nie zaw sze „ro z b ijan ie” lub k w estionow anie p rze k o n ań m oże okazać się słuszne. R ozw ażm y p rzy p a d ek syna, k tó ry w w ieku c z te rn a stu lat o stro sp rzeciw ia się a u to ry te to ­ wi ojca, p o d o b n ie w alczy z nauczycielam i i k o n fro n tu je ich w ypow iedzi z p rezen to w an y m i p rze z nich postaw am i. O sta tn io ojcu, nauczycielow i biologii i h arcm istrzo w i w sw oim h u f­ cu, dość arog an ck o w ytyka p alen ie ty to n iu ja k o za ch o w an ie sp rzeczn e z p rezen to w an y m i w arto ściam i. C h ło p a k m a p rze k o n an ie , że a u to ry te ty n ie sp ó jn e i n ie w iary g o d n e n ie m ają praw a n arzucać n ik o m u sw oich poglądów , zw łaszcza jeśli sam e się do nich nie sto su ją. 1'akie p se u d o au to ry te ty , jego zd a n ie m , o g ran ic za ją jego w olność i p raw o d o sta n o w ien ia o sobie, p o n a d to nie m ają m o raln eg o praw a w yznaczać m u jak ich k o lw iek stan d ard ó w . Jeśli się p o d p o rzą d k o w u je, to tylko w w yn ik u siły i presji o raz zależn o ści, w jak ich się znalazł dlatego, że p rzez system je st trak to w a n y jak dziecko. To p rz e k o n an ie jest w sp arte kolejnym , że je st ju ż d o ro sły i sam odzielny. W p rzy p a d k u relacji szkolnych i ro d zin n y ch p rz e k o n a ­ n ia, o k tó ry ch m ow a, m ogą n astrę cz ać ch ło p cu , jeg o ro d z in ie o raz w ychow aw com sp o ro problem ów . N ie sp o só b też nie przyznać c h ło p c u racji, choć my, d o ro śli, n au czy liśm y się r e la tw iz o w a ć w łasn e p rze k o n an ia , często też jesteśm y b ard ziej w y ro zu m iali d la ludzkiej n ie sp ó jn o śc i i łatw iej godzim y się na d ro b n e kłam stw a. [O czyw iście stw ierd zen ie pow yższe jest p rze k o n an ie m na tem at n a tu ry p rze k o n ań i postaw d o ro sły ch ].

16S

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA To, co je d n a k w skazuje na relatyw izm p rze k o n ań , to now a sy tu acja, w której ch ło p ak - n am aw iany p rze z starszych kolegów d o sp ró b o w a n ia alk o h o lu - o d m ó w i, sprzeciw iając się także ich au to ry teto w i, gdyż jego zd a n ie m h arc erz nie p ije i n ie pali. W zm o c n io n y p rz e ­ k o n an iem o spójności w łasnej p ostaw y i uczciw ości b ęd zie też p rezen to w ał w obec ro d z i­ ców p ostaw ę p raw dom ów ną, gdyż h arc erz m ów i praw dę. Tym sam ym z je d n ej s tro n y ojciec i w ychow aw cy w raz z ch ło p cem b ęd ą p o n o sić k oszty jego w alki z o to c ze n iem , z d ru g iej zaś będą m ogli polegać na ch ło p cu , k tó ry je st uczciw y i p raw dom ów ny, i chce brać na siebie o d p o w ied zialn o ść. D ru g im aspektem p ak ietu p rz e k o n ań je st kontekstow ość p rze k o n an ia . Jego siła z m ie ­ n ia się w zależności od okoliczności, które m u tow arzyszą i w pew ien sp o só b d o p ełn iają jeg o znaczen ie, użyteczność lu b jej brak. W yobraźm y sobie człow ieka, k tó ry m a siln e p rz e ­ k o n an ie, że pew na ekskluzyw na m arka sam o ch o d ó w n iem ieck ich to je d y n a m arka, k tó ra sp ełn ia jego o czekiw ania i zarazem potrzeby, nazw ijm y ją m ark ą Q. D o d atk o w o tw ierdzi o n , że ża d n a z m arek do stęp n y ch n a ry n k u nie sp e łn ia s ta n d a rd ó w tech n iczn y ch Q, i tylko sa m o ch ó d tej m ark i, zw łaszcza z serii zz 10 pozw oli m u cieszyć się lu k su sem , n ie za w o d n o ś­ cią i sp e łn ie n iem p rag n ie ń . W reszcie, w zm o c n io n y sw oim i silnym i p rze k o n an ia m i w p ie ra ­ jący m i ten cel, uzyskuje efekt, nabyw a sa m o ch ó d Q w w ersji zz 10 w kolo rze g rafitow ym , o ja k im m arzył, z dod atk o w y m w y p o sażen iem , szy b erd ach en i i alufelgam i, system em a u ­ d io i ak ty w n y m p ark o w an iem , o raz setką innych gadżetów . Skalkulow ał o d p o w ied n io ratę k red y tu , cieszy się św ietnym p o ja zd e m , sk rzy n ią biegów i d y n am iczn y m siln ik iem . Z n a ­ kom icie, je d n a k już po m iesiącu , gdy n ad c h o d zi je sie ń , o k azuje się, że m usi k upić o p o n y zim ow e. Alufelgi nie n adają się do tego rod zaju o p o n , tym b ardziej że letn ie m ia ły sp e cja l­ ny o b n iż o n y profil b ieżnika. M usi kupić now e, stalow e, oczyw iście w raz z o p o n am i. C en a je d n ej o p o n y p rzek racza je d n a k 1500 złotych, nie m ów iąc o feldze. Słow em , całość usługi to d w u k ro tn o ść jego m iesięcznej pensji. P rzek o n an ie o n iezaw o d n o ści i ekskluzyw ności m arki Q zm ien iło sw ój kontekst. N adal, zd an iem k lien ta, jest to n iezaw o d n a i ekskluzyw na m ark a, choć n iesłychanie d ro g a, n aw et ja k na jego sta n d a rd y ekskluzyw ności. G o tó w był p łacić ratę k red y tu , je d n a k p rze k o n an ie nie u w zględn iło k osztów eksp lo atacy jn y ch . K olejny raz zm ien ił się k o n tek st, gdy p osiadaczow i m arki Q p rzy szło ubezpieczyć sa m o ch ó d , gdyż p ó łro cz n y o kres d arm o w y d o d a n y w pakiecie szybko się skończył. Boleśnie te ra z d o św ia d ­ cza, że p rz e k o n an ie co praw da w sp ierało jego m a rzen ia d o ty czące roli kierow cy, w łaściciela cu d o w nej m arki Q, ale o g ran icza in n e o b sz ary życia o raz in n e p o trze b y realizo w an e dzięki p ie n iąd z o m . P osiadając dro g ie w eksploatacji auto, nic m oże sobie p o zw o lić na ża d n e in n e p rzy je m n o śc i, ba, zm u szo n y je st ogran iczy ć rów nież w ak acy jn e plany, a có rk a zam iast do p ry w atn eg o p rzedszkola, m u si pójść d o publicznego, w k tó ry m liczba m iejsc jest o g ra ­ n iczo n a, p o n a d to trzeb a odłożyć zakup now ego au ta d la żony, tym sam ym serw iso w an ie sie d m io letn ieg o o pla staje się kolejnym kosztem itd.

166

COACHING1 MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA Rodzaje pytań rozkruszających Biorąc po d uwagę, że w każdym przekonaniu zaw arta jest nieupraw om ocniona teza o p arta na gcncralizacji, usunięciu lub zniekształceniu rzeczyw istości, zadanie pytania m a na celu wy­ w ołanie rysy w m onolicie przekonań ograniczających. Klient m a p oddać się refleksji, dzięki której sam dojdzie do w niosku, że przekonanie, na które się pow ołał, często w sparte u krytą w artością [która działa, choć jest nieuśw iadam iana, a czasem naw et sprzeczna z innym i w arto ś­ ciam i klienta], jest tylko jego subiektyw nym poglądem , nieużytecznym z p u n k tu w idzenia jego celów i zam ierzeń. Innym efektem m oże być zrelatyw izow anie poglądów klienta, który wcześ­ niej uznaw ał je za obiektyw ne, absolutne prawdy, a teraz dzięki pytaniom poszerza rep ertu ar m ożliwych odpow iedzi, w ariantów , a tym sam ym rozw iązań życiowych. To wystarczy, by ów b etonow y blok przestał działać jako zapora przed innym , skuteczniejszym pu n k tem widzenia.

Pytania pozwalające rozkruszać ograniczające przekonanie P osłużm y się n astępującym p rze k o n an ie m : „L udzie są z n a tu ry fałszyw i i d lateg o n ik o m u n ic m ożna ufać”.

1. Skąd wiesz? Pytanie wprost. P y tan ie o d o św ia d cz en ie i jego źró d ło zachęca d o precyzyjnego p o s z u ­ k an ia o d p o w ied z i, które ew en tu aln ie u p raw o m o c n ią ta k ie tw ierd zen ie. N ajczęściej klient p od aje je d en , dw a przykłady, a tym sam ym ujaw nia, że tw ierd zen ie je st o p a rte n a słabych p rzesłan k ach lub w yjątkow ych szczegółach.

2. W jaki sposób fałsz wpływa na zaufanie? Pytanie o zależn ość. Pytanie to ujawnia m echanizm fałszywej zależności, która powstała w głowie klienta. Oczywiście nie m a uniwersalnej zależności pom iędzy fałszywością a zaufaniem , tym bardziej że nie wiemy, co klient rozum ie pod obu pojęciam i, co ważniejsze on sam m oże tego nie rozum ieć. Łatwo sobie wyobrazić kogoś, kto jest skłonny obmawiać jakąś osobę za jej plecami [jedna z możliwych koncepcji fałszu], którą jednak obdarzam y zaufaniem przy m alow aniu mieszkania, doradzaniu przy zakupach odzieżowych albo bezpiecznym prowadzęniu sam ochodu [jedna z możliwych definicji zaufania],

3. Ilu znasz ludzi? Szerokie p ytanie badacza. Cofa generalizację, czyli fałszywą regułę o p artą na uogólnieniu: Jeśli M arian jest człowiekiem i raz okazał się m oim zdaniem fałszywy, gdyż skłam ał w sprawie ulubionej potraw y i zmuszając się na przykład, zjadł grzyby, których nie lubi, to oznacza, że każdy człowiek jest fałszywy i nie m ożna m u ufać. Ilu znasz ludzi, by wnioskować o fałszywości wszystkich ludzi? Ilu w ogóle znasz ludzi? Każda generalizacja na tem at ludzkich cech i m oty­ wów zachowań jest nieprawdziwa, a ponadto niemożliwa do udow odnienia. Nazywam je sze­ rokim pytaniem badacza, gdyż wprow adza zasadę, którą znają wszyscy badacze i socjologowie: na podstaw ie ilu dośw iadczeń budujesz swoje wnioski?

167

■

CO A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA

4. Ru dokładnie? Pytanie badacza. To pytanie podobnie jak poprzednie cofa generałizację, odw ołując się do liczby, jako wskaźnika uszczegółowiającego. Implikuje także dalszą sekwencję pytań. Ilu w ogó­ le znasz ludzi? Ilu z nich znasz na tyle, by wyrazić ogólny sąd na ich tem at? Jak wielu ludzi nie znasz? Ilu spośród nieznanych ci ludzi m oże zachowywać się, myśleć i działać inaczej, niż za­ kładasz?

5. Ilu znasz ludzi fałszywych? Pytanie badacza. Kolejne z tej serii pytanie cofa uogólnienie, czyli fałszywe przypisanie ce­ chy wszystkim, odwołując się do konkretnej właściwości. Nazywamy je pytaniem badacza, gdyż rzetelny badacz buduje generalizację jedynie na podstawie wielu popraw nie zaprogramowanych eksperym entów i doświadczeń, jednak nawet wówczas, gdy taką generalną zależność uchwyci, odw ołuje się do szczegółowych, konkretnych warunków' powstawania danego zjawiska. C o waż­ ne, nie dyskutujem y z klientem na tem at jego definicji zaufania. Tutaj bowiem to on m a rację, gdyż jego pojęcie w jego świecie [mapie] będzie zawsze prawdziwe, bo powstało na skutek jego osobistych dośw iadczeń, przemyśleń, w druków itd. W tym sensie jest jego definicyjną w łasnoś­ cią, określającą znaczenie, jakie nadał w kontekście własnego życia. Istotą trafnie zadanego py­ tania jest wskazanie klientowi nieprawdziwości generalizacji, w której w cytowanym przykładzie uznał ludzi za fałszywych i niegodnych zaufania na podstaw ie kilku wyjątkowych sytuacji, które nie są praw dą o całej populacji ludzkiej, a tym sam ym także o nim samym.

6. Ile razy człowiek fałszywy musi być fałszywy, żeby uznać g o za zawsze fałszywego? Pytanie o w ielok rotn ość zależności. Pytanie badacza. Pytanie to ujawnia zniekształ­ cenie. Posługując się liczebnikiem , wskazujemy, że zarów no zależność pom iędzy zaufaniem a fałszywością nie jest co do zasady zawsze prawdziwa, a p onadto w skazujem y na zniekształ­ cony m echanizm w ynikania. Jeśli Marian raz skłam ał w sprawie grzybów, czy to oznacza, że również w innych sprawach zawsze kłamie? Ile razy musi zaistnieć wskazywana przez przeko­ nanie zależność, żeby m óc z całą pewmością powiedzieć, że zawsze zachodzi zależność, która nas poucza, że ludziom nie należy ufać?

7. Ilu dokładnie ludziom zaufałeś? Pytanie o liczb ę dośw iadczeń . Pytanie badacza. Cofa usunięcie wyjątków i szczegó­ łów. Ponadto odw raca kategoryczną zależność. Kolejne pytanie badacza, gdyż wskazuje na ilość dośw iadczeń, jako decydującą o upraw om ocnieniu jakiegoś ogólnego sądu. Sugeruje też klien­ towi, że istnieją pew ne w arunki, w których ufa ludziom. Może pozwolić rów nież na ujawmienie innych pakietowych przekonań, poprzez które obraz relacji z ludźm i został przez klienta znie­ kształcony, a wyjątki i wrażne szczegóły usunięte.

8. Ilu dokładnie ludziom n ie ufasz? Pytanie odw racające regułę. Również użyteczne pytanie, które jest odw róceniem p o ­ przedniego. Podobnie cofa usunięcie wyjątków i szczegółów poprzez odwrołanie do konkretnej liczby doświadczeń.

168

C O A C H IN G 1 M ENTORING W PRAKTYCE

CZĘSCII. OPROGRAMOWANIE KLIENTA 9. Czy Zulusowi Nande Makabu też nie ufasz? P ytanie paradoksalne. Pytanie m etaforyczne i jednocześnie uszczegóławiające cofa usu­ nięcie wyjątków i szczegółów. Przywołanie konkretnej postaci, w yim aginow anej lub praw ­ dziwej, w skazuje żartobliw ie i sym bolicznie, żc ani nic znam y w szystkich, ani o tak zwanych wszystkich nie m ożem y prezentow ać praw dziw ych lub choćby przybliżonych tw ierdzeń. Ktoś, kto jest Zulusem i nazyw a się w sposób kulturow o odległy, jest nieznany, a czasem zupełnie obcy klientow i, m im o że w chodzi w zakres pojęcia „wszyscy” i „ludzie”. Poprzez pytanie paradoksalne klient uśw iadam ia sobie m echanizm , w k tórym na podstaw ie je d n o st­ kowego dośw iadczenia zam knął się na m ożliw e inne alternatyw y. Zazwyczaj tego rodzaju py­ tania św ietnie spraw dzają się w w ypadku osób inteligentnych o zdolności do abstrahow ania, z poczuciem hum o ru , potrafiących szybko uzyskać dystans wobec własnej osoby. W w ypad­ ku osób o mniejszej elastyczności m oże być odebrane jako niezrozum iały atak.

10. Jak w takim razie pozyskujesz cod zien n e pożywienie? Pytanie paradoksalne. Paradoks odniesiony do codziennych dośw iadczeń klienta o sta­ tecznie cofa przekonanie, ujawniając konieczne odstępstw a od przekonania. Pytanie to ujaw­ nia zniekształcenie rzeczywistości przez fałszywe przekonanie, które jeśli byłoby prawdziwe, to uniem ożliw iałoby funkcjonow anie klienta w innych obszarach rzeczyw istości. Jeśli b o ­ w iem ludzie są z natu ry fałszywi i dlatego nikom u nie m ożna ufać - to jeśli jest to praw da, zakup żyw ności m usi być perm an en tn y m zagrożeniem życia. Pytanie to m a b ard zo silny ła­ d unek prowokatyw ny, a zatem pow inno być używ ane um iejętnie i jak p o przednie w arto je skierow ać do osób bardziej elastycznych, w yposażonych w p o n ad przeciętne poczucie h u m o ­ ru i dystans w obec sam ych siebie.

11. Twórz w ła sn e pytania. K w estionow anie p rzekonań daje skutek odw rotny.

j

C hcesz pozbyć się przekonania - zadaj pytanie. Często w ystarcza zadać tylko jed n o z listy, by pow stała konieczna rysa. Nie przekonuj. Po reakcji rozpoznasz, że przekonanie zostało rozbite. Użyj aktyw nie Pierw szej Uwagi. Jaka to m oże być reakcja?

Praca z przekonaniami na podstaw ie m odelu Byron Katie9 Byron Katie nazyw a swój m odel w spółdziałania z klientem pracą [work). Jako tren erk a rozw oju osobistego w zasadzie stosuje tylko tę m etodę, co p o tw ierd za w ielką skuteczność i użyteczność w oddziaływ aniu na p rzekonania i postaw y klienta. Jeśli bow iem d o trzem y do s tru k tu ry przekonań decydującej o em ocjach, obaw ach, zaham ow aniach itd., czyli d o s tru k ­ tu r rozstrzygających o tym , żc k lient coś robi lub czegoś nic robi w sw oim życiu, to d o cieram y d o często podstaw ow ych o p eratorów m otyw acyjnych. Jeśli w coś wierzym y, coś nas popycha w o kreśloną stro n ę lub pow strzym uje od działania, przyspiesza lub o p ó źn ia, to w ów czas u r u ­ cham ia się m echanizm zw any potocznie: sam ospełniającą się w różbą. * P iT » M U | B yron K .. M itc te l S .. KaJ.n', c o masz! C z K f / p f i m n k ia v zmw.y-, twojg ą o p . W .y s łw m 2CT0. W y c ł.w ic V rt> 6 * J; B yron K., M ro h o l S . f t t dość fc e tffy o U n h Ji* r o s łjy r t łć w ew rię fizi l / w n c <ę. Wirsz,T>v.i ZOCfc!. W y c tiw ric łw o G t J

169

■------

CO A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA

Jest to je d en z kluczow ych dla zm iany osobistej m echanizm ów , k tó ry m o żn a określić stw ierdzeniem : energia podąża za uw agą. Jeśli jest to energia ro zp ro szo n a, negatyw na, h am ująca, ale także wtedy, kiedy jest tw órcza, proakty w n a i zachęcająca. Jak działa ów m e­ chanizm ? Posłużm y się w ypow iedzią jednej z w ażnych postaci z m ojej książki Coaching Tao T ry n id ad G om cz-G rabow skicj: M nisi buddyjscy tw ierdzą [...], że jeśli w jakim ś otoczeniu jest brudno, brzydko i w d o d a t­ ku zachw iana jest ekologia i sporo zanieczyszczeń, to jest to efekt obleśnych myśli i uczynków bardzo wielu osób w danej okolicy. Brzmi to jak niedorzeczność. Lubieżne myśli i zachow ania wpływają na wygląd otoczenia i stan przyrody. A jednak pomyśl o tym. To intencja, która m ogła być czułością i delikatnością, która buduje związek dwojga ludzi, z której w ywodzi się opieka, troska i szacunek dla drugiej osoby, a także postrzeganie piękna, cudow ność drugiej istoty zu ­ pełnie niezależna od mody. Intencja, na której potem buduje się piękno zew nętrzne, czystość i schludność oraz troskę o piękny w ym iar życia w każdym przejaw ie, w każdej relacji. Energia ta stała się nagle czymś sprośnym . (...) Mogła być ładem i czystością, a stałe się tym. A co to jest sprośność, w yuzdanie? Czym to jest? Jakie pociąga za sobą skutki? Jak myśli i funkcjonuje czło­ wiek, który zachow uje się lubieżnie? Jest impulsywny, płytki, nie dba o relację m iłosną, traktuje ją m echanicznie, a drugą osobę przedm iotow o. Sprowadza m iłość do odreagow ania, a nierzadko dom inacji i agresji. Często nie interesuje go trw ałość związków miłosnych. To przypadkowe, gw ałtowne kontakty nastaw ione na kontrolę i zredukow anie napięcia, czasem związane z różny­ mi uzależnieniam i, od nikotyny, alkoholu, narkotyków. Jak zatem człowiek zaburzony w d o zn a­ w aniu i przeżyw aniu miłości kształtuje swoje otoczenie, relacje, znajom ych, środow isko? Jeśli miłość traktuje instrum entalnie i przedm iotow o, to z łatwością swój w ładczy m echanizm może przenosić na wszystko inne, znacznie mniej ważne od miłości. Zatem jego otoczenie zbrzydnie po d wypływem działań i zaniechań jego i jem u podobnych. Na brzydkim zachow aniu w yrośnie brzydota fizyczna, na braku czułości i troski w yrośnie zaniedbanie i bałagan, na fizycznym o d re­ agow aniu w yrośnie fizyczna eksploatacja środow iska. Jeżeli takich jak on albo ona będzie w d a ­ nym środow isku więcej, łatwo sobie wyobrazić, jak będzie w yglądało ich otoczenie, ich domy, przyroda, miejsca pracy, ulice. Prawo karm y działa zawsze. Jest proste i oczywiste. W pływamy na swoje losy myślami, ł.atwo je zauważyć, bo niem al zawsze jesteśm y sprawcami w łasnego życia zarówno wtedy, kiedy przeżyw am y siebie jako ofiary, jak i spraw ców "10. O tó ż to zw ykliśm y p otocznie nazyw ać praw em karmy, używ ając naszej, zachodniej k o n ce p ­ cji losu lub przypadku albo sam ospełniającej się wróżby. Tym czasem chodzi tu o energię, k tó ­ ra u ru ch o m io n a przez uwagę skupioną na danym fragm encie rzeczyw istości w ew nętrznej lub zew nętrznej, potrafi uruchom ić nasze zasoby lub je pow strzym ać, przenieść je w strefę d zia­ łania lub je zablokow ać, zastosow ać strategie sukcesu lub z lęku, obaw y albo innych negatyw ­ nych em ocji włączyć strategie porażki. Myśl staje się p rzek o n an iem , czyli prześw iadczeniem , ' 8 c m w ir . z M ., C o s o W .y Tao. W arszaw a 2 01 0 . W jO a w ic tw o 6 1 J. s . 142 -1 4J.

170

C O A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA pew nością, stanow iskiem , postaw ą, by użyć kilku synonim ów , a tym sam ym w praw ia w ruch, w prow adza do działania naszą aktyw ność lub zaniechanie aktyw ności. N aw et w kwestii tak banalnej i w zasadzie zautom atyzow anej przez w zorce i w d ru k i, jak w ybór dyw anu, pieczywa na kolację, p rogram u TV, decydują przekonania, gdyż to one skupiają uwagę na poszczegól­ nych aspektach rzeczyw istości, na jej szczegółach. Ich śladem p o d ąża energia urucham iająca działania, środki i k o n k retn e zasoby lub je w yham ow uje, lub nadaje im inny bieg. N a podstaw ie w ieloaspektow ego rozu m ien ia zasady „E nergia p o d ąża za uwagą", Byron Katie stw orzyła swój system rozw oju, którego celem jest z jednej stro n y u w olnienie o d cierp ie­ nia, ograniczeń i zm artw ień, z d rugiej zaś w yzw olenie człow ieka do sam orozw oju poprzez akceptację rzeczyw istości. O kazało się, że m odel „pracy” znakom icie w k om ponow uje się w p o dejście coachingow e. Z anim bow iem podążym y z klientem o d jego celów do sp o d ziew a­ nych efektów p o trze b n e jest nierzadko u sunięcie w ew nętrznych b arier i w zbudzenie now ych, w spierających przekonań, n a których podb u d o w ie osiągnie sp odziew any rezultat. N a bazie dośw iadczeń trenerskich, w arsztatów ' o raz książek Byron Katie zbudow aliśm y w N o rm an Ben ett A cadem y dostosow any do realiów' polskich m odel czterech p ytań zm ierzających do przeram ow ania ograniczających przek o n ań klienta. P icrw szym krokiem jest oczyw iście w yłow ienie z w ypow iedzi klienta p rzek o n an ia lub k il­ ku przekonań w pakiecie, które bardzo silnie oddziału ją z jego celam i i zam ierzeniam i. K olej­ nym elem entem m oże być zadanie kilku pytań z listy jed en astu p ytań rozkruszających. C zęsto okazuje się, że ten etap albo otw iera k lienta na tyle, że jest w stanie sam o d zieln ie powTołać do życia p rzekonanie w spierające, na którym oprze dalszą aktyw ność. Jednak zdarza się, że p rze­ ko n anie jest silniej ugru n to w an e lub po zarysow aniu m o n o litu jed n eg o u ru ch a m ia się inne, silniejsze, decydujące o całym system ie pow iązanych przek o n ań na tem at danej kw estii, sie ­ bie sam ego, innych ludzi lub św iata i jego m echanizm ów . W tedy p racu jem y dalej z w ykorzys­ taniem poniższego w aorca. P raktyka pokazuje, iż p y tan ia należy zadać d o k ła d n ie w za p ro p o ­ now anej kolejności. M odel wrtedy się sp raw cza i pozw ala klientow i o d n ieść korzyść. C oach jest o tw arty na w szystkie w ypow iedzi klienta. M oże zadaw ać k ilk ak ro tn ie p y tan ie z danego poziom u, by d otrzeć do różnych treści, które ujaw ni klient. C zęsto w kolejnych fazach p racy klient ujaw nia coraz bardziej znaczące i kluczow e dla siebie p rzekonania. Byron Katie ma w zwyczaju w daw ać się w długie dyskusje z klientem , czasam i przyjm uje pozycję nauczyciela lub doradcy. W prezentow anym m odelu coachingow ym jest to n iep o trzeb n e, a naw et zaciem ­ n ia obraz i pozycje ról, gdyż w prezentow anym m odelu k lien t jest odpow ied zialn y za zm ianę, coach zaś za proces. P ytan ia zadane w odpow iedniej sekw encji pozwralają precyzyjnie d zia­ łać i rozw iązyw ać wrraz z k lientem zagadki jego myśli.

1. Pytanie otwierające • Czy twoje przekonanie [stwierdzenie lub myśl] jest zaw sze prawdziwe? U żyw am y dow olnego sform ułow ania lub syno n im u dotyczącego p rzek o n an ia. Z ależy nam na uchw yceniu przez k lienta generalizacji, u su n ięć lub zniekształceń. M ożem y py­

171

C O A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA tan ie otw ierające w esprzeć stw ierdzeniem : Czy w każdym bez wyjątku w ypadku jest to praw da? lub: Czy istnieje choć je d n a sytuacja, która przeczy tem u p rzek o n an iu lub daje in n y w ynik? Czy choć raz zdarzyło się lub m ogło się zdarzyć inaczej? O czyw iście pytanie to o d n iesio n e do sytuacji klienta m a rozbić m onolityczność tego tw ierd zen ia jako n iem o ż­ liwą do utrzy m an ia na gru n cie zdrow ego rozsądku i szerszych d ośw iadczeń klienta. G dy pada odpow iedź: lak, m oje przek o n an ie jest zawsze praw dziw e, m ożem y zastosow ać je d n o z p y tań pow yżej: p y tan ie badacza, p arad o k saln e albo inne. D opiero gdy klient przyzna, iż w jego m apie m ożliw e jest odstępstw o od sztyw nej reguły w yrażonej w p rzek o n an iu , a tym sam ym , że nie jest zaw sze praw dziw e, przechodzim y do kolejnego kroku.

2. Pytanie o em ocje • Jak się czujesz, kiedy w to wierzysz? [kiedy to m yślisz, kiedy to przychodzi ci do głowy, kiedy o tym jesteś przekonany) N ajczęstszą reakcją klientów jest w ym ienienie listy negatyw nych, n ieprzyjem nych em ocji lub stanów . To bardzo sp ry tn e i korzystne posunięcie, gdy przez m o m en t k lien t zatrzym uje się na tym , co go uw iera, co jest niekorzystne. W ielu o so b o m , zw łaszcza o m etaprogram ach „o d ” i „p ro c ed u r”, jest znacznie łatw iej pow iedzieć o ogran iczen iach , negatyw nych stanach niż o pozytyw nych. Zwłaszcza wtedy, gdy m ów im y o p rzek o n an iu niekorzystnym w zw iązku z tru d n ą sytuacją, która pow strzym uje k lien ta w d ro d ze do celu. W tym m o m e n ­ cie w ystarczy zastosow ać p rosty m ech an izm echa lub w ylistow ania (w ym ienienia) em ocji, które w ym ienił klient. N astępny krok pow in ien nastąpić szybko z uwagi na to, by n ie u trz y ­ m yw ać k lienta zbyt d ługo w asocjacji z negatyw nym i em ocjam i, lecz tylko by zbudow ać płaszczyznę, do zn an ie, o d którego będzie chciał się uw olnić.

3. Pytanie o stan pożądany • Jak byś się czuł, gdyby taka myśl [przekonanie, wiara, przeświadczenie itp.) nigdy się nie pojawiła? [nigdy byś o tym nie pomyślał] To m o m e n t, kied y p y ta n ie m zach ęcam y d o u ja w n ie n ia sta n u p sy chofizycznego, jaki sp o d ziew a się lu b m ógłby o d czuw ać k lie n t w chw ili, gdyby był w olny od n eg aty w n eg o lu b o g ran iczająceg o m yślenia. To p ię k n y i kluczow y m o m e n t, w czasie k tó reg o d ru g a o so b a do św iad cza negatyw nej siły p o w strzy m u jąc ej jej rozw ój, a je d n o c z e śn ie d o s trz e ­ ga m ożliw ość u zy sk an ia z u p e łn ie in n eg o sta n u . N a razie je d n a k przeżyw a sy m b o liczn e u w o ln ie n ie od tego, co jej ciążyło, blokow ało ją lub o g ran ic za ło . Po w y m ie n ien iu s p o ­ d ziew anego sta n u , czasem nazyw a się go je d n y m , d w o m a sło w am i, w a rto zn o w u z a sto ­ sow ać te c h n ik ę ech o lub w ylistow ać em o cje, k tó ry ch d o św ia d cz a klien t. Jeśli na tym lub na in n y m etapie pojaw i się sta n negatyw ny, za k tó ry m id zie k o lejn e o g ran ic za jąc e p rz e ­ k o n an ie, w racam y d o p u n k tu pierw szego. D alsza p rac a, w chw ili gdy k lie n t jest w ciąż p rze k o n an y o p raw dziw ości i ob iek ty w n o ści sw oich p rze k o n ań , n ie m a sen su , o d n ie sie je d y n ie o d w ro tn y sk u tek i m oże zam ien ić się w w alkę z co ach cm , w któ rej k lien t b ęd zie za m ie rz ał u d o w o d n ić sw oją rację lub b rak racji coach a. Jeśli p o jaw ia się p o zy ty w n y sta n , p rze ch o d zim y d o kolejnego kroku.

172

C O A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA

4. Odwrócenia • Odwróć swoje początkow e przekonanie [m yśl stwierdzenie) na trzy sposoby: - co do siebie sam ego - co do treści przekonania - i co do innych osób • Zamiast się zastanawiać p o prostu dokonaj odwrócenia. Tak jak białe jest o d ­ w róceniem czarnego, jak lew y jest odw róceniem prawego, a p ółnoc odw róceniem południa. Na tym etapie w ażne jest b ard zo w ie rn e zastosow anie zacytow anej pow yżej form uły. Taka form a najzw yczajniej działa sk utecznie u bard zo licznych klientów . Jest trafn a i sk u ­ teczna. W iele osób w pierw szej chw ili z p o zo ru nie w ic, co m a zrobić. W ażne jest, by dać u n iw ersalny przykład: „O dw róć tak, jak szybki jest o d w ró cen iem wolnego", lub „O dw róć do siebie oznacza to, ja k ą rolę, cechę lub znaczenie przy p isałeś sobie w d an ej sytuacji: jestem blon d y n em , ale m ogę być ró w n ież b ru n e te m , jeśli p rzefarb u ję w łosy" itp. W ażne jest rów nież, by nie w yręczać k lien ta w o d w ra ca n iu p rzek o n an ia. To by zep su ło p rze ra m ow ujący efekt, było zew nętrznym narzu cen iem p rze k o n an ia , w istocie p o ra d ą zam iast w sparciem dla k lienta w jego d o ch o d z en iu do rozw iązań. Byłby to oczyw isty błąd coacha, który rozw iązuje zad an ia lub o d p o w iad a za k lien ta zn iecierp liw io n y jeg o m ilczeniem . Na tym etapie ćw iczenia z klientem należy być w yro zu m iały m , dać m u sp o ro czasu, cierpliw ie pow tórzyć in stru k c ję, jeśli ta k a b ędzie p o trze b a, p o d ać kilk a now ych, o b o jętn y ch w obec tem atu rozm ow y przykładów odw ró ceń . Nie zdarzyło m i się jeszcze, żeby nie n astąp iło sk uteczne dla k lienta o dw rócenie. M oże pojaw ić się ich kilka. To d o b rze. W arto zad b ać, aby nic były zaprzeczeniam i i nakierow ały k lie n ta n a now e m ożliw ości. I znów jeśli pojaw i się o g raniczenie, w racam y d o p u n k tu pierw szego. P rześled źm y cały p ro ces na k o n k re tn y m przykładzie. Klientka: - Potrafiłabym czerpać przyjem ność ze sportów , ale moi przyjaciele w ymyślają coraz bardziej ekstrem alne zabawy i paraliżuje m nie strach. Coach: - A jeśli poprzestaniesz na sportach m niej ekstrem alnych? K: - M am w rażenie, że coś stracę. O ni się tak św ietnie bawią, a m n ie łapie cykor. To irracjo ­ nalne, chciałabym się tego pozbyć i bawić się tak jak oni. C: C o cię w takim razie pow strzym uje? K: - No chyba to, że jestem tchórzem . Strach. Boję się, ale coś m n ie ciągnie do nowych d o ­ znań. Jestem jakaś rozm em łana. C: - Słyszę tu kilka stw ierdzeń, które być m oże są kluczem do rozw ikłania tw ojego dylem atu. Mówisz: m am w rażenie, że coś stracę; a także, że to irracjo n aln e i chciałabyś się tego pozbyć i bawić jak inni o raz że jesteś tchórzem i że jesteś jakaś rozm em łana. Które z tych stw ierdzeń jest najsilniejsze? K: - C hyba to, że jestem tchórzem notorycznym .

173

______ :

(+ )

^

C O A C H 1N G I M ENTO RIN G W PRAKTYCE

CZĘSC II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA

C: Czy m asz ochotę zająć się tą myślą? (co a ch zak oń czył przygotow anie] K: - Tak, oczywiście, teraz przyszło m i do głowy, że często tak o sobie myślę, porów nując się z innym i ludźm i i zazwyczaj w ypadam blado. C: - Czy tw oja myśl: jestem tchórzem notorycznym , jest zawsze praw dziw a? (pytanie

otw ierające] K: - Jak to zawsze? C: M am na myśli, czy w każdej sytuacji życiowej lub zawodowej m ożesz tak o sobie pow ie­ dzieć, czy też bywają takie, w których m ów isz inaczej?

(d o p recyzow an ie pytania otw ierającego] K: - W życiu wiele razy byłam odw ażna, ale m nie chodzi o sp o rty ekstrem alne, na przykład o skoki ze spadochronem . W tej kwestii odpow iem lak, to jest zawsze praw da, boję się jak ch o ­ lera. C: - Czy skakałaś już ze spadochronem ? K: ■ Tak, oczywiście. C: I uznałabyś to za akt odw agi czy raczej tchórzostw a? K: - Oczywiście, że odwagi. M nie jednak chodzi o to, żeby to robić z przyjem nością. Chcę skakać za każdym razem z dziką przyjem nością! (ujawnia się n o w e przekon an ie klientki] C: - W takim razie odpow iedz, czy myśl, że skakanie za każdym razem będzie odbyw ać się z dziką przyjem nością, jest zawsze praw dziwa? (pow rót do początku z n ow ym przeko­

naniem ] K: No nie. Mogą być gorsze dni, m niejsza ochota. Zwłaszcza na początku, kiedy jest m n iej­ sze dośw iadczenie, to pew nie frajda jest m niejsza. C: - Jak się czujesz, kiedy mówisz sobie: za każdym razem m uszę skakać z dziką przy jem n o ­ ścią, a jeśli tego nie robię, to jestem rozm em łana? (pytanie o em ocje] K: - N o w łaśnie o k ro p n ie się czuję, pod presją, zm uszana. Chyba o to mi chodzi, że gdyby nie ta presja, to m iałabym więcej przyjem ności, więcej czasu, żeby się przygotow ać, m oże d ziałała­ bym wolniej, w sw oim tempie. C: ■ A jak byś się czuła, gdyby ta myśl, że za każdym razem skaczesz z dziką przyjem nością, a jak nie m a tej „dzikiej przyjem ności”, to czujesz się rozm em łana, w ogóle się nie pojawiła,

(pytanie o stan pożądany] K: - Pew nie pojaw iłaby się in n a myśl, że m ogę skakać wtedy, kiedy chcę, ile razy chcę albo kiedy m am na to ochotę, albo wcale nie skakać. C: - A jak byś się czuła, gdyby ta myśl się nie pojawiła? K: Spokojna, a przede w szystkim w olna. Może troch ę pod n ieco n a now ym w yzw aniem , ale spokojnie, z poczuciem możliw ości w yboru, bez presji. C: - Jak m ożesz sform ułow ać to stw ierdzenie: bez presji, w sposób pozytywny? K: - N o w łaśnie jako możliwość w yboru, poczucie swobody. C: - W takim razie odw róć sw oje początkow e przekonanie na trzy sposoby: co do siebie samej, co do treści przekonania i co d o innych osób. Z am iast długo się zastanaw iać, po prostu dokonaj odw rócenia. Tak jak białe jest odw róceniem czarnego, jak lewy jest odw róceniem p ra ­ wego, a północ odw róceniem południa, (od w rócen ie]

174

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

CZĘSC II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA K: - Po p rostu m am odw rócić to stw ierdzenie, a co to da? C: - Zgadza się. O dw róć to stw ierdzenie na początek na trzy różne sposoby. A co to da, p rze­ konam y się, jak to zrobisz? K: W takim razie po pierw sze, odw rócę swoje zdanie w stosunku do treści. Wcale nie m uszę skakać za każdym razem z dziką przyjem nością. W ogóle nie m uszę skakać. Kiedy skaczę i zm u ­ szam się do przyjem ności, to mi ten „m us” przyjem ność zabiera. A teraz pom yślałam sobie, że m oże zachow anie moich przyjaciół biorę za dziką przyjem ność, a oni tylko udają, tak jak ja robią dobrą m inę do złej gry, a ja, głupia, w yrzucam sobie, że nic nadążam ? C: - To ciekawe odkrycia, za jed n y m razem odw róciłaś swoją myśl także w stosunku do in ­ nych ludzi, do swoich przyjaciół. K: Pow iem ci więcej. Przyszło mi do głowy, że wcale nie m uszę spełniać ich oczekiwań. Jeśli mi coś nie pasuje, m ogę tego nie robić. O baw iam się, że oni m n ie nazw ą cykorem , ale jed n o cze­ śnie teraz czuję, że m am praw o się bać czegoś nowego, zwłaszcza jeśli to jest tak ekstrem alne, jak skok zc spadochronem . To przecież naturalne. O ni pew nie też się boją, ale kilka osób n ak rę­ ca taką atm osferę w naszej paczce, ryzykow nych zachow ań, rywalizacji, tro ch ę w yśm iew ania, w ięc pew nie inni tak jak ja podporządkow ują się w m ilczeniu. To nie jest dobre ani d la m nie, ani dla naszej paczki. C: - W takim razie co chcesz, zrobić? Jak postąpisz? [pytanie p o d su m o w u ją ce i nakie-

row ujące na rozw iązanie) K: - Z adam sobie pytanie, czy w ogóle m am ochotę na jakieś bungee jam p in g albo sp ad o ­ chron? Tego d nia albo w ogóle. Po drugie, pow iem o tym głośno. Tak albo nie, lub że potrzebuję więcej czasu. Może w tedy także inni się odważą. G dy o statn io byliśm y na M azurach, ktoś rzucił hasło o nartach w odnych i jeden z kolegów bardzo nadw erężył sobie kręgosłup. C h ło p cy zaczęli się popisywać. Próbow ali robić salta i skończyło się upadkiem . Już nie było tak zabaw nie. Teraz to widzę. C: - O d czego w takim razie zaczniesz? [pytanie konkretyzujące) K: - O d pytania, czy m am ochotę na jakieś ekstrem alne wyczyny, a w zasadzie czy jakaś dyscyplina bardziej mi leży, czy chodzi tylko o wyścig, udow adnianie sobie? Już w iem , d en erw u je m nie w tych naszych zabawach w łaśnie wyścig, presja, rywalizacja, popisyw anie się. Każda zabawa: spadochron czy narty, m oże być fajna, jeśli nie będzie w tym presji, popisyw ania się. W zasadzie nigdy się nie zastanaw iałam , czy ja to lubię, czy nie. C zułam , że pow innam lubić, bo inni okazują takie wielkie zadow olenie. Teraz zapytam siebie, czy ja to napraw dę lubię robić? C: - I jak brzm i odpow iedź? K: - W spraw ie skoków? C: - Z aczynaliśm y rozm ow ę od bardziej ogólnego tem atu - sportów ekstrem alnych, potem pojawiły się skoki i narty. K: Nie lubię wyścigu za coraz to nowymi przeżyciem . C hcę coś w ybrać, co da m i przyjem ­ ność, i chyba to będą skoki, jed n ak bez obecności całej naszej grupy. To dziw ne. M ówię tyle 0 tym , że nasza paczka wyw iera presję, a teraz nagle chcę skakać sam a i m am w nosie, czy oni się dobrze baw ią, czy nic. Ja chcę się bawić dobrze, bez porów nań i ciągłego n ak ręcania siebie 1 innych.

17S

■

:

---------

C O A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

CZĘSC II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA

Praca z przekonaniami na podbudow ie m odelu RTZ [Racjonalna Terapia Zacho­ w ań Maxi C. Maultsby'ego]u Maxi C. M aultsby na podstaw ie wieloletnich badań klinicznych zaproponow ał rewolucyjne w swojej skuteczności podejście do pracy z przekonaniam i. Z pow odzeniem jego zespół i liczni kontynuatorzy stosują je w terapii, jednak uniw ersalny charakter m etody znajduje znakom ite za­ stosowanie również w coachingu. W sytuacjach, gdy klient boryka się z silnymi ograniczeniam i w sferze przekonań, które nie pozwalają m u realizować celów lub posunąć się dalej w obszarze rozwoju, RTZ okazuje się skutecznym narzędziem . W ykorzystanie podejścia RTZ-owskiego p o ­ zwoli spraw nem u coachowi dopom óc w przeram ow aniu dylem atu klienta, spraw ność zaś pojawia się po wielokrotnym przeprow adzeniu konkretnych ćwiczeń. Podejście M aultsby'ego, podobnie jak Byron Katie czy M .H .Ericksona i ich kontynuatorów, bazuje na odkryciu, żc o naszych nega­ tywnych stanach i w efekcie, rezultatach działań decydują myśli, czyli m echanizm y poznawcze p o ­ zwalające nam zinterpretow ać dane w ydarzenie, pragnienie lub sytuację zgodnie z wyuczonymi wzorcami, których reprezentacją są właśnie myśli wyrażające przekonanie na dany tem at. Kiedy nadajem y znaczenie, nie tyle pow iązane z sytuacją, ile raczej z naszym nawykiem do oceniania i interpretow ania w ydarzeń w określony sposób [czyli wzorcem lub w drukow aniem ], pojawiają się em ocje, które w prowadzają nas w określony stan. Oczywiście w przypadku odczuwanych silnych negatywnych emocji będą to stany dysfunkcjonalne, które przełożą się na negatywne, niesku­ teczne działania, czasami pełne wrogości, a nawet agresji lub przeciw nie - uległości, wycofania. Skutkiem będzie uczucie krzyw dy lub winy, przegranej lub narastającego problem u. I na odwTÓt myśli wspierające, o pozytywnej dynam ice, interpretujące rzeczywistość jako sprzyjającą, a sie­ bie samego jako osobę zachowującą się adekw atnie do sytuacji, w zbudzają em ocje pozytywne, a tym samym struktury działań o charakterze konstruktyw nym , twórczym, wspierającym. Na potrzeby coachingu najskuteczniejsze wydają się dwa narzędzia. Pierwsze z nich um ow nie nazywamy „skanow aniem przekonania'. Pozwala ono klientowi sprawdzić użyteczność wiasnego poglądu, a także przekonać się sam em u, czy jest on zdrowy i wspiera jego cele, lub czy służy jako wsparcie przy rozstrzyganiu dylematów. Przejdźm y zatem od razu do ćwiczenia.

Skanowanie przekonania

Ćwiczenie 23. Pytania d o skanera przekonań Z acznij jak p o p rz e d n io od w yłow ienia z w ypow iedzi k lie n ta n ajb ard ziej d y n am iczn eg o p rze k o n an ia , k tó re n ie je d n o k ro tn ie „trzym a" cały p ak iet p o m n iejszy ch p rze k o n ań . C zęsto » A iJ is b y f. M .C ., fa ty o s A r e f c s p w Z*c/«cmwv&. Zn n 2006. W jO a w w a w o VAifcyi p n y w sp ó łp ra c y Towarzystwa P s y c h d o ^ i B e h a w w raln tł.

176

C O A C H IN G 1 M ENTO RIN G W PRAKTYCE

CZĘSC II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA klient o pow iadając o sw oim d ylem acie lub tem acie sesji, a tak że p la n u jąc p rzyszłe d ziałan ia lub zam iary, ujaw nia w iele p rz e k o n ań , które b ęd ą p rzy n ajm n iej w stęp n ie sp e łn ia ły k ry te ­ ria o graniczające. P rzy p o m n ijm y je raz jeszcze. Będą to: zm ian a k in estety k i na b ardziej e m o cjo n a ln ą lub przeciw n ie ap aty czn ą [albo in n a w y ra źn a zm ian a w p o ró w n a n iu do p o ­ p rze d n ieg o sta n u j, m ik ro k o m u n ik acja [su b n io d ałn o ści] św iadcząca o o ce n ia n iu , o p o rze, d yskom forcie; treść p rze k azu zaw ierająca w iele ocen , zw łaszcza negatyw nych i k ateg o ry cz­ nych; u p ie ra n ie się przy d an y m tw ierd zen iu ; używ anie sfo rm u ło w ań p o d k reślający ch siłę p rze k o n an ia , jak: na pew no; to oczyw iste; zaw sze tak było; to je st; n ie m a na to rad y itp.; p o czu cie z d e te rm in o w a n ia w łaśnie o zn a jm io n ą „praw d ą” o d an ej sy tu acji, św iecie lub sobie sam ym . W ypisz w szystkie przekonania. Pokaż i przeczytaj je klientow i. Spytaj, k tó re z nich ab so r­ buje najwięcej jego energii; w ydaje się najsilniejsze, najw ażniejsze, po p ro stu d o m inuje? O d niego zacznij. M ożesz używ ać dłoni. To znak o m ita kotw ica-sym bol, który klientow i pozw oli jeszcze lepiej zapam iętać m echanizm skanow ania. Ten pom ysł w ykorzystuje w swojej pracy terapeutycznej A ndrzej S etm an 12. N ajlepiej narysuj dło ń . Lub w ypunktuj poszczególne p y ta­ nia, zadając je zawsze w określonej, tej sam ej kolejności. 1. K ciuk - realizm C zy tw oje p rz e k o n an ie [m yśl, stw ierdzenie] jest zaw sze praw dziw e? C zekasz na o d p o w ied ź k lienta. N ie bój się pauzy. O d p o w ied ź p o w in n a paść: tak lub nie. Jeśli istn ieje w św iecie [m apie] k lien ta choć je d e n m o żliw y p rzy p ad ek , w k tó ry m jest inaczej, niż sądzi, w łaściw a o d p o w ied ź b rzm i: nie. O d p o w ied ź zapisz. 2. Palec w skazujący = cele C zy tw oje p rz e k o n an ie pozw ala ci realizow ać cele bliższe lub dalsze? Z nów czekasz na odpow iedź klienta. Jeśli pauza się przedłuża lub klient dopytuje, jak ma rozum ieć pytanie, m ożesz uszczegółow ić, na przykład dodając kolejne pytanie: Czy w ierząc w to, co nazw ałeś przed chw ilą, m ożesz skutecznie realizow ać sw oje cele? Czekaj na odpow iedź: tak lub nie. W arto to klientow i zasugerow ać, gdyż w ahanie oznacza u k ry te „nie”. C zasem klientow i w pierw szej chw ili tru d n o d o tego się przyznać. O d p o w ied ź zapisz. 3. Palec śro d k o w y = błęd y i konflikty C zy tw oje p rz e k o n an ie pozw ala ci unik ać błędó w te ra z i na p rzyszłość lu b rozw iązyw ać k o n flik ty bieżące lub dalsze? Z nów czekasz n a odpow iedź klienta. Jeśli p au za się p rzed łu ża lub klient dopytuje, jak ma rozum ieć pytanie, m ożesz uszczegółow ić, na przykład dodając kolejne pytanie: Czy w ie11 PorćW Y), n flp w w w .E ttrru a p J S to y p ły iftz l.p ii ¡e n -is p w d n iu 0 1 . 12 .2Q10 i

177

---------

CO A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA rząc w to, co nazw ałeś p rzed chw ilą [w yraziłeś w p rze k o n an iu ], m ożesz skutecznie u nikać błędów lub rozw iązyw ać konflikty? O dp o w ied ź zapisz. 4. Palec se rd e cz n y = em o cje C z y tw o je p rzeko n anie pozw ala ci się czu ć ta k, ja k ch cia łb y ś się czuć?

P onow nie czekasz na odpow iedź klienta. N a tym etapie nie zdarzyło m i się jeszcze d o ­ św iadczyć zaw ahania klienta. Zazwyczaj kiedy udzieli sam sobie p o p rzed n ich trzech o d ­ pow iedzi, czw arta dotycząca em ocji przychodzi z łatw ością. P onow nie zapisz odpow iedź w kategoriach: tak lub nie. 5. M a ły palec = życie i zd row ie

Czy tw oje p rz e k o n an ie c h ro n i tw oje życic i zdrow ie? [Czy kiedy m yślisz w ten spo só b , tw oje życie i zd ro w ie je st ch ronione?] P onow nie poczekaj na o d p o w ied ź i zapisz ją. M aultsby podaje, że jeśli klient trzy k ro tn ie odpow ie „nie”, w ów czas m am y do czynienia z p rzekonaniem niezdrow ym , ograniczającym , którego skutki m ogą oddziaływ ać negatyw nie na cały ustrój psychofizyczny człow ieka, przyczyniając się do pogorszenia jego stan u psy ch o ­ fizycznego. W pracy coachingow ej tego rodzaju trzy k ro tn e „nie" stanow i skuteczną zaporę do dalszego działania. K lient po p ro stu nie po d ejm ie działania, w które nic wierzy, lub p o d ejm ie takie, które w efekcie potw ierdzi jego przekonanie. W czasie pracy z przekonaniam i najważniejsze jest pow strzym anie się coacha od choćby naj m niejszego sugerow ania alternatyw bądź ujaw niania w łasnych przekonań lub w artości. To siła techniki m a klientow i unaocznić potencjalne i już istniejące skutki jego myślenia. Sugestia, podprow adzenie, a zwłaszcza ironizow anie m ogą spow odow ać o p ó r i w rezultacie w zm ocnić niekorzystną siłę przekonania. Klient m a sam się przekonać, czy dana myśl jest dla niego w d a ­ nej sytuacji użyteczna i w spierająca, czy też go ogranicza i pow strzym uje. W każdej sytuacji finalnym , podsum ow ującym pytaniem jest: C o ty na to? C o ty na to, drogi kliencie, że d o k o n a­ łeś now ego odkrycia na swój tem at? C o w takim razie zam ierzasz? C o chcesz zrobić, skoro już wiesz, że te myśli cię ograniczają? A m oże czasam i w spierają? Na czym polega różnica? Powyższe ćw iczenie należ}' w ykonać w czasie sesji treningow ej z p artn erem w czasie nauki coachingu i zawsze wtedy, kiedy w ym aga tego sytuacja klienta, zwłaszcza w m om entach silnego o p o ru ujaw nianego w jego wypow iedziach. Raz nauczyw szy klienta m etody skanow ania, w arto to narzędzie stosow ać, ilekroć pojawi się choćby cień w ątpliwość w stosunku do ujawnianych w czasie sesji myśli [przekonań]. W arto też zaproponow ać klientow i coachingu, aby sam , ile­ kroć zechce, używał tej m etody w dow olnych m om entach, kiedy pojawia się podejrzenie, że jego w łasna myśl m u nie służy, ale raczej go ogranicza i zamyka. Kolejnym etapem jest wrzorzec ćw iczenia, które M aultsby nazw ał um ow nie ABCD em ocji.

178

CO A C H IN G I MF.NTOR1NG W PRAKTYCE

C Z Ę S C II. O PROG RAM OW A NIE KLIENTA

Ćwiczenie 2A ABCD doświadczenia Etap I Korzystając z tego narzędzia, zawsze odnoś uogólnione przekonanie klienta do konkretnej sy­ tuacji. M amy w zwyczaju mówić, stosując nieśw iadom ie mechanizmy, które już znasz: usunięcia, generalizacje, zniekształcenia. Sform ułow ania typu: zawsze, nigdy, za każdym razem, ilekroć itp., są nieom ylnym sygnałem , który inform uje coacha, że klient zam ierza właśnie w ypowiedzieć kilka ogólnych stw ierdzeń, które w jego m apie są dow odem na uniw ersalność jego przekonań, dow o­ dem na to. że coś może lub nie m oże się wydarzyć, zostać zrobione lub nie itd. O dniesienie do konkretu pozwala prześledzić sam em u zainteresow anem u, jak buduje osobisty proces reakcji na dane w ydarzenie, a zwłaszcza to, że reakcja, działanie, decyzja są skutkiem su ­ biektywnego stosunku do danej sytuacji, są w ynikiem poznawczej obróbki danego przeżycia, nie zaś zobiektywizowanym, zew nętrznym faktem, na który wszyscy ludzie zareagowaliby podobnie. G dybyśm y reagowali identycznie lub choćby podobnie na te sam e zjawiska, to wszystkich je d n a ­ kowo sm uciłby deszcz i cieszyłoby słońce, a tak przecież nie jest. I. Poproś o przedstaw ienie d okładnego opisu w ydarzenia z uw zględnieniem szczegółów. Już w trakcie początkow ej w ypow iedzi k lienta m ożliw e jest w ychw ytyw anie jego przekonań, które w arto w tym m o m e n cie zapisać wc w łaściw ym m iejscu w tabelce 1 1 [patrz poniżej]. C zęsto rów nież na tym etapie klienci ujaw niają sw oje em ocje - także w arto je odnotow ać. E m ocje1' ro zu m iem y tutaj jako reakcję p o b u d zen ia w ynikającą z danej myśli. U czucie14 zaś będzie rozum iane p o d o b n ie jak p rzek o n an ie jak o u stosunkow anie się d o faktów, w ydarzeń lub bodźców , odzw ierciedlające stosunek człow ieka d o rzeczyw istości. N ajpierw pojaw ia się stosunek do rzeczyw istości, czyli jej in terp retacja, d o p iero potem , kiedy już „wiemy”, czym to jest i jakie to jest, pojaw i się em o cja, czyli p o b u d zen ie ja k o skutek tej wiedzy. Klienci nierzadko m ylą em ocje, myśli, uczucia i p rze k o n an ia - nie szkodzi. Twoim zadaniem jako coacha jest d o k o n an ie w stępnego ro zró żn ien ia, a n astęp ­ nie zapisanie w łaściw ych s tru k tu r we w łaściw ych m iejscach w tabelce. N ie m a je d n ak p o ­ w odu. by klient przesadnie d ługo rozw odził się nad sytuacją. G dy tak w łaśnie postępuje, od razu w arto przejść d o kro k u a. " t o n « '.ikry w yw olutą oasze ale nas2e p - z c ta w r ia o ty c h i i k t . m W e to o s ć b m z ró z n n tytoo pozytyw ne ■n e g a ty u n e cm -.c.e . im .v za>ąz, za n eutralne o t o ; , o o z n a z z a ^ e h tr a k . C o w ażno. p rz D O M u ci& w a n a m o c ,o i\Y rtB g o n o s z c z ą S c u n o ice t o m o q c n a lre sacaąście. s z rrz c i M a uttsb y r VI. C .ftłp fW ia O » J tN ćya a Z a c to w a i:« . Z n n 2 00 6 , W y d w r ó t w o W ulkan, p cw ó w n ij ta tó e : M u i t s t y r M .C .. H e rc JrksA .. ABC twarJt w nocj, Zrin 1992, W yd a w n ictw o W iik a n , s. 127. • . . * iz e p c ę a s t swoje « e te r e m yS i, p rz e k o n tn ia i p o s ta w y tw o v ą . u trz y m iM • r t m n .j.5 w szystkie sw o je o d c z u c ia e r o t io a - in e . ie ‘ zwyM e o z n a c za w yra z a s o b s ty c h p rz a k e m A . a n e o d c z u ć , p e r o r u j ; M .uiE sC y /. M .C ., fte g O n a tr» fe/śyas

179

: ■ _

---------

COACI1ING I M CN TüRIN G W P R A K T Y (T

CZĘSCII. OPROGRAMOWANIE KLIENTA a. P oproś, żeby k lie n t p rze d staw ił tę sam ą sy tu acją, tak jakby zarejestro w ała ją k am e­ ra z m ik ro fo n em . To w ażny etap, gdyż w pro w ad za d ysocjację d o przeżycia k lien ta i już p o p rze z sam d y sta n s pozw ala klientow i zro z u m ieć m e ch an izm , d o strze c p r a ­ w idłow ość w łasnego zachow ania, a także p ro ces b u d o w an ia sw ojego przeżycia. 2. T eraz czas na o m ó w ien ie m yśli, czyli p rze k o n ań , k tó re tow arzyszyły klientow i w danej sytuacji lub tu ż p o jej zak o ń czen iu . Jeśli k lient n ie zna jeszcze p o jęcia „p rz ek o n an ie”, sy n o n im em m oże być tutaj słow o: „myśl". Z adajm y zatem p ytanie: C o sobie m yślałeś? Lub w fo rm ie d o k o n an ej: C o sobie pom yślałeś, gdy „to” się działo? Lub: Jakie m iałeś m yśli, ja k ie p rz e k o n an ia ci tow arzyszyły w chw ili, gdy to się działo? O d p o w ied ź z a p i­ sujem y. 3. K olejne p y ta n ie d o ty czy em ocji: C o czułeś? Jakie m iałeś em ocje? Jakie em o cje ci to w a­ rzyszył)'? O dp o w ied z zapisujem y. 4. O sta tn i krok na tym etapie p racy to p y tan ie d o ty czące akcji, czyli po d jęty ch d ziałań , u z e w n ętrzn io n ej p rzez k lie n ta reakcji lub b rak u reakcji: C o w tak im razie zrobiłeś? Jakie p o d ją łeś działan ia? Jak się zachow ałeś? O d p o w ied ź zapisujem y. W każdej podjętej pracy z k lientem , zw łaszcza zaś p rzy ćw iczeniach dotyczących p rzek o ­ nań, w ażne jest zanotow anie dosłow nych sform ułow ań klienta. Przypom nij raz jeszcze każde przeżycie, a potem w ypow iedzi klienta, które został)' zapisane w jego pam ięci w ch a rak te ry s­ tyczny dla niego sposób. To jego m apa, na którą zw ykł reagow ać w szczególny, osobisty sp o ­ sób. A rb itraln a zm ian a w ypow iedzi klienta lub zniek ształcen ie jego myśli nie tylko zm ieni sens tego, co chciał w yrazić, lecz w efekcie m oże u tru d n ić p race n ad danym zagadnieniem . Tabela 11. R acjo n aln a T erapia Z achow ań 1 E ta p l

Krok w p o stę p o w a n iu

A

Sytuacja • Konkretne w ydarzente • O p s sytuacji w d zian y o k e m kam ery

B

Przekonania • Myśli, które towarzyszyły sytuacji

P ytania

C o Sie konkretnie wydarzyło? C o zarejestrow ałaby kam era z m ikrofonem ? C o sobie pom yślałeś? Jakie tow arzyszyły ci p rzekonania’

C

Emocje • O dczucia. stan i w rażenie

C o w tedy czułeś?

D

Działania

C o zrobiłeś’ .lak się zachow yw ałeś’

• Podjęta akcja lub jej hrak

180

Zapis w ypow iedzi klienta

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA Już s a m o p rz y jrz e n ie się pow yższej tab elce m o ż e p rzy n ie ść z n a k o m ite efekty. Zaw sze w a rto p o d s u m o w a ć te n e ta p p y ta n ie m s k ie ro w a n y m d o k lienta: C o o d k ry w a s z ? lub: Czego jesteś te ra z św iad o m ?

Etap II T eraz kolej n a użycie s k a n e ra p rz e k o n a ń . 1. P o d o b n ie ja k p rzy u ż y c iu sa m e g o s k a n e ra n ależy z ad a ć k lien to w i p ytanie: Które z jego p r z e k o n a ń [myśli] o d g r y w a ły najw iększą rolę w d an ej sytuacji, przyciągają lub p r z y ­ ciągały jego uw agę, w yd ają się najw ażniejsze? O d p o w ie d ź zakreślam y. 2. D o k o n u je m y s k a n o w a n ia w y b ra n e j p rz e z k lien ta myśli z u ż y c ie m m o d e lu p r e z e n to w a ­ nego w ć w icz en iu 20 [Po kolei zad a jem y p y ta n ia, d zięki k tó r y m k lie n t m o ż e ustalić, c z y je g o p rz e k o n a n ie je st w sp ierają ce i zd ro w e, czy też nie?]. a. Tutaj tak że p y ta n ie m p o d s u m o w u ją c y m ten k r o k jest: C o ty na to? C o o d k ry w asz? C zego jesteś teraz św iadom y? b. C zasem n a ty m etap ie ć w icz en ia k lienci u ja w n iają k o lejn e silne p rz e k o n a n ia , k tó ­ re tk w iły głębiej, u k r y te p o d p o w ie rz c h o w n y m i m yślam i. Z n a k o m ic ie , w ów czas d o k o n u je m y s k a n o w a n ia ró w n ie ż tych p rz e k o n a ń . c. P o d k re ś la m y n ie u ż y te c z n o ść lub naw et szk o d liw o ść p rz e k o n a ń , w p r z y p a d k u k tó ­ ry ch o d p o w ie d ź n a pięć p y ta ń s k a n e ra b rz m ia ła co n a jm n ie j trz y razy „n ie”. d. K rok ten często byw a k r o k ie m ko n fu zji, a n aw et szoku p o zn aw czego . W k o ń ­ cu to, co było d o ty c h c z a s o w ą w iarą klienta, jego n ie z ło m n y m p rz e ś w ia d c z e n ie m , o k aza ło się relaty w ne, b e zu ż y tecz n e, a cza se m szkodliw e. To zn a k o m ic ie . Będzie te ra z m ó g ł w y p osażyć siebie w now e p rz e k o n a n ia , b ard ziej dla n ie g o użyteczne. K o lejnym k r o k ie m je st z a p ro s z e n ie d o p rz e r a m o w a n ia z p o m o c ą now ej sekw encji 3. K rok trz e c i i c z w a rty m a ją w p r e z e n to w a n y m m o d e lu ćw icz en ia d e c y d u ją c e zn aczen ie, gdyż n ie tylko u trw a la ją n o w y w zorzec, ale je d n o c z e ś n ie u ja w n iają p r z e d k lie n te m now e s p o strz e ż e n ie , że to o n sam m o ż e z m ie n ia ć swój stan i s a m o p o c z u c ie , ś w ia d o m ie k s z ta łtu ją c z a ró w n o w łasn e e m o cje, ja k i p o staw ę p o zn aw czą , czyli p r z e k o n a n ia . Z a d a je m y zatem p ytanie: Jak chciałb yś się cz u ć w opisyw anej p rz e z ciebie sytuacji? Co chciałb yś czuć p o m i m o o ko liczn ości, k tó re opisałeś? [C bis] P am iętajm y rów nież, że w co ac h in g u cały czas obo w iązuje zasada ekologiczności, o k tó ­ rej m ow a była wcześniej. Z atem jeśli klient k o n c e n tru je swoją uw agę n a u czuciach n e g a ­ tyw nych, k o n ie czn e jest zadania py ta n ia o ekologiczność. Brak ekologiczności lub silne negatyw ne uczucia, zwłaszcza skierow ane n a zew n ątrz lub przeciw ko in n y m o s o b o m lub sobie, p rzy n io są efekt o d w ro tn y d o spodziew anego. Z a m ia s t rozw iązania dy lem atu, nastąpi eskalacja. Z atem d o p ó k i klient nie udzieli o d p o w ied zi ekologicznej, określając swoje e m o ­ cje w katego riach pozytyw nych, d o p ó ty ź ró d łe m takiego stan u rzeczy są najpew niej uk ryte

181

■

■ ----------

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA p rz e k o n a n ia ograniczające. W tej fazie p racy zazwyczaj dość szybko zostają u ja w n io n e po w p ły w em p y tan ia o ekologiczność. M ożem y w ówczas w ró cić d o k ro k u d ru g ieg o i d o k o ­ nać sp raw d zen ia [skanow ania] kolejnej ujaw nionej myśli. P otem k o n ty n u u je m y k ro k trzeci i p o n o w n ie w racam y d o p y tan ia o em ocje. O d p o w ie d ź zapisujem y w tabeli poniżej. Tabela 12. R a c jo n a ln a Terapia Z a c h o w a ń 2 E tap

Kolejność

I

A

Zap is

E ta p

Kolejność

Druga se kw en cja

Z ap is

zadaw ania

w ypowiedzi

II

zadaw ania

pytań

w ypowiedzi

pytań

klienta

1

Krok

Sytu a cja

p ytań A *„

4

[\

klienta C zy w takim razie , je ś li będziesz m yślał in a c ze j, a z tego powodu czuł i działał in a c ze j, c zy zm ieni się k o le jn a , podobna sytu a c ja ?

B

2

Przekonania

B b,i

2

W co po trzeb ujesz w ie rzyć żeb y móc się czuć w podobnej s y tu a c ji, tak ja k b y ś chciał się czu ć? Ja kie ch ce sz m ieć przeko n anie, żeby móc się czuć w podobnej sytu a c ji, tak ja k to n azw ałeś?

C

3

Em ocje

c -

1

Ja k chciałbyś się czuć? Co chciałb yś czu ć?

D

4

Działania

D bi,

3

Co w takim razie zro b isz, ja k zaczn iesz działać w podobnej s y tu a c ji, w yposażony w nowe przekonanie?

182

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA 4. K olejny k ro k to p y ta n ie bazujące na e m o c ja c h , kluczow e dla p ro c e s u p r z e ra m o w a n ia . S k u tec zn ie zad z iała w ów czas, k ie d y w p o p r z e d n i m k ro k u w y ra ź n ie klien t o kreślił stan e m o c jo n a ln y , k tó r y ch ciałb y o d c z u w a ć z a m ia s t p o p rz e d n ie g o , n ie k o rz y stn eg o . Z a d a je m y p ytanie: W co p o trz e b u je s z w ierzyć, żeby m ó c się czu ć w p o d o b n e j s y tu ­ acji, ta k ja k ch ciałb y ś się czuć? Lub: Jakie chcesz m ie ć p r z e k o n a n ie , żeby m ó c się czuć w p o d o b n e j sytuacji, ta k ja k to nazw ałeś? [Bbis] O d p o w ie d ź , k tó ra p a d a , zazwyczaj m a c h a r a k te r h eu ry sty cz n y , ja k nagłe, fa s c y n u ją ­ ce o d k ry cie . C zęsto k lienci o d c z u w a ją w ty m m o m e n c ie ra d o ś ć lub p rz y p ły w energii. O d p o w ie d ź zapisz. Jeśli w w y p o w ie d z i k lie n ta pojaw iają się s f o rm u ło w a n ia n iejasne, s tw ie rd z e n ia z a p rz e c z o n e lub n eg aty w n e, zadbaj o to, żeby z b u d o w a n e n o w e p r z e k o ­ n a n ie było użyteczne, w y p o w ie d z ia n e z w iarą i energ ią. C zasem r ó w n ie ż n a ty m etapie po ja w ia się o p ó r, co o zn a c z a , że najw y raź n iej jeszcze ja k iś ele m e n t p ak ieto w eg o sys­ te m u p r z e k o n a ń n ie zo stał ujaw niony. Jeśli w tej fazie u ja w n i się ko lejne p rz e k o n a n ie og ran ic zają ce, p o n o w n ie w ró ć d o s k a n e ra i p o w tó rz całą p ro c e d u rę . 5. Teraz kolej na pytanie dotyczące działania, czyli ob szaru akcji [Dbis]: Co w takim razie zro ­ bisz, jak zaczniesz działać w p o dob nej sytuacji, w yposażony w now e przekonanie? C z a s a m i w ty m o b s z a rz e nie z a c h o d z i z m ia n a w d z ia ła n iu , n a to m ia s t sa m a z m ia n a e m o ­ cji i p rz e k o n a n ia uw aln ia k lie n ta o d p o c z u c ia presji, ciężaru alb o fru stracji. 6. Z a k o ń c z e n ie m p ra c y w ty m m o d e lu je st py tanie: W ta k im razie, jeśli b ęd ziesz m yślał inaczej, a z tego p o w o d u c z u ł i d ziałał inaczej, czy z m ie n i się [lub: j a k z m ie n i się] k o ­ lejna, p o d o b n a sytuacja? [Abis]

P o n o w n ie p rz e ś le d ź m y p rz e b ie g ćw iczenia n a k o n k r e tn y m przy kładzie. Klient: - Ilekroć zab ieram się do realizacji now ego po m y słu , zawsze w yskakują jakieś nieoczek iw an e przeszkody. C oś k o m u ś nie pasuje, ktoś jest zajęty albo m a in n e zdanie, a p o te m naw et p roste rzeczy stają się p ro b le m e m . I dlatego się zn iechęcam , a p o te m w szystko idzie jak p o grudzie. I zac zy n am siebie obw iniać, a p o te m w szystkich w koło. Bez sensu. C o ach : - To, co m ów isz, jest b a rd z o ogólne. C zy m ó g łb y ś p o d a ć k o n k r e tn y p rz y k ła d sytuacji, w której zab ierasz się d o realizacji czegoś now ego. [Uszczegółowienie, zachęta do

odniesienia do konkretnej sytuacji] K: - Tak, o s ta tn io ta k się w y darzyło, k ie d y w p a d łe m n a p o m y s ł w p r o w a d z e n ia h asła r e k la m o w eg o p rzy okazji p r o m o c ji now ego p r o d u k tu . N a ry n e k w c h o d z iły w łaśn ie nasze ciasteczka z n a d z ie n ie m o w o c o w y m , w w ersji m in i. D o tej p o r y z n a n e były c h a r a k te r y ­ sty czne o p a k o w a n ia z d u ż y m i h e r b a tn ik a m i z n a d z ie n ie m . N o w y p r o d u k t m ia ł być i d e n ­ tyczny, naw et o zbliżo nej g r a m a tu r z e w c a ły m o p a k o w a n iu , ale p o je d y n c z e ciasteczko było m n iejsze, n a j e d e n chaps. I taki m ia łe m p o m y s ł na hasło: N a je d e n chap s. Ale zaczęło się k ry ty k o w a n ie , n a rz e k a n ie , że sło w o je st m a ło z r o z u m ia łe i k o ja rz y się a n a c h ro n ic z n ie , oldskulow o, n o i p rz e p a d ło . P o te m ju ż ż a d n e g o h asła n ie m o g łe m ułożyć i cały z esp ó ł p o p a d ł w m a ra z m . O d e c h c ia ło m i się, ta k ja k zawsze. I k a m p a n ia p o szła bez hasła. C ałość m a rk e -

183

■

:

i-------

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA tin g o w o -r e k la m o w a o k aza ła się b e z n a d z ie jn a i p r o d u k t w ogóle się n ie przy ją ł n a ry n k u . O czyw iście część w in y s p ad ła n a m ój zespół. Klapa. C: - M a m d la ciebie p ro p o zy cję ćw iczenia. M oże ci p o m ó c z r o z u m ie ć m e c h a n iz m , jaki u r u c h a m ia s z w p o d o b n y c h sytuacjach. K: - O kej, ch ętn ie. C: - O p o w ie d z , pro szę, całe to w y d a rz e n ie tak, ja k b y zare jestro w ała je k a m e ra z m i k r o ­ fo nem . K: - Facet, k ie ro w n ik d z iału , m a p o m y s ł n a h asło i naw et n a całą k a m p a n ię rek la m o w ą now eg o p r o d u k tu . C: - K am era tego nie m o ż e zobaczyć, to k o m e n ta rz . P ostaraj się opisać tylko to, co m o ­ głaby z a re jestro w ać k a m e ra . To p o m o ż e ci uch w ycić ró ż n ic ę p o m ię d z y ty m , co d zia ło się na z e w n ą trz , ja k reagow ali in n i, a ty m , co m yślałeś i czułeś tylko ty. [Zachęcenie do dyso-

cjacji i krótkie wyjaśnienie znaczenia tego elementu] K: - O kej. w ta k im razie w id z im y c z te ro o s o b o w y zesp ół, k tó ry te stu je n o w y p r o d u k t. Je­ dzą ciasteczka, o glądają, ro zła m u ją , w y d łu b u ją p a lc e m n ad z ie n ie . Śmiechy, d o b r a zabawa. O g ląd ają też p ró b k i m a te r ia łu n a o p a k o w a n ie i k o m e n tu ją n a głos s m a k n a d z ie n ia i w ygląd ciasteczek. Jedni o c e n ia ją ciastka, in n i o p a k o w a n ie . Jest tr o c h ę ch ao su . R o zm ow a d o ty ­ czy ciasteczek, lecz tak że folii, n a d r u k u , now ej nazwy. P re z e n to w a n e są k olejne p ro p o zy cje o p a k o w a ń p r z e d s ta w io n e p rzez s tu d io g raficzne. N ad al p a n u je ch ao s, ale szef zesp o łu , c h y ­ b a to jest szef, gdyż ja k o je d y n y stoi i cza sa m i p ró b u je k o n tro lo w a ć r o z m o w ę ... C: - N a czym po le g a k o n tr o lo w a n ie rozm o w y ? [Zapisuje wypowiedź klienta w tabe­

li 11RTZ1] K: - P rzery w a, ale n iezb y t często, żeby nie psu ć d y n a m ik i w y pow ied zi. Z ap isu je ciekawe p o m y s ły n a tablicy. P o d r z u c a n ow e z d a n ia i w te d y w łaśn ie p r z y c h o d z i m u d o głow y g e­ n ia ln y p o m y s ł... Sorki, ale tego n ie w idzi k a m e ra (śm iech). W k a ż d y m razie p o ły k a ciastk o i m ów i, że to n a je d e n ch ap s, i klapie szczęką. A p o te m d o d aje, że d o z n a k o m ity p o m y s ł na hasło. W ted y je d n a z dziew czy n m ó w i, że nie wie, co to zn ac zy chaps. I zac zy n a się jałow a, k ilk u m in u to w a dyskusja, że to p rzec ież o czyw iste słowo, ja k m o ż n a n ie w iedzieć, co to ch ap s, a in n i, że to old sk u l i te m a t z m u z e u m , a nie h asło rek la m o w e, że n ik t tego nie z r o z u ­ mie. D y sk usja siada i s zef p rz e ry w a dalsze dyw agacje. R ozdaje z a d a n ia lu d z io m . Ty hasło, m ó w i d o dziew czyny, ty zajm ij się o p a k o w a n ie m i ta k dalej. W rac a d o sw ojego p o k o ju , jest wściekły. C: - Po czym to w idać? K: - Trzaska d rz w ia m i, ko ń czy ro zm o w ę d o ść k a te g o ry c z n y m ro z d a n ie m z ad a ń . Rwie i w y rz u c a k a rtk ę z flip c h a rtu z p ie rw s z y m i p o m y sła m i. C: - I co dzieje się dalej, w n a s tę p n e d n i w czasie p ra c y n a d p o m y sła m i? K: - Już nie m a pracy. P om ysły są b e z n a d z ie jn e . R o b io n e nie n a czas, bez k reaty w n o ści, na odw al. C: - C o w idzi kam era? K: - Ludzie są s m u tn i. Szef p o k rz y k u je i cza sa m i w ygłasza iro n ic z n e uw agi. S am nie zgłasza n o w y ch pom ysłów . P om ysły są żenu jące, w stylu: To ci n a p ra w d ę p o s m a k u je . Wy-

184

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA b ó r o p a k o w a n ia ru tyn ow y, najtańszy. Foliowe, z g rz e w a n e o p a k o w a n ie ja k d o chipsów . Na o g ó ln y m z e b ra n iu je d e n z p r a c o w n ik ó w p rz e d sta w ia w y n ik p ra c y zesp o łu . Robi to źle, bez p r z e k o n a n ia , i k o n c e p c ja o tr z y m u je z asłu ż en ie złą ocen ę. C o w idzi k am era? S m u tn e g o fa­ ceta, k tó r y coś d u k a , p o k a z u je dw a slajdy. Szef spu szcza głow ę. Reakcje d e z a p ro b a ty w śró d z eb ra n y ch , ale sy tu ację ra tu je m a g ic z n e słowo: koszty. P ro p o z y c ja je st b e z n a d z ie jn a , ale za to tania. C: - [Chociaż klient niekiedy wychodził z roli narratora, który opisuje fakty z po­

zycji kamery, efekt został osiągnięty; teraz coach odczytuje kluczowe stwierdzenia z wypowiedzi klienta, stosuje technikę echo i zadaje pytanie z pozycji B - Tab. 11 RTZ 1]. M a m y w zasadzie trz y o d s ło n y tej sytuacji. P ierw sze s p o tk a n ie , dalszą p ra c ę n ad p o m y s ła m i i w reszcie p re z e n ta c ję efektów. C o sobie m yślałeś w czasie tych w y d arzeń ? Jakie p o ja w iały się myśli na k a ż d y m z tych etapów ? K: - C h o d z i ci o zespół czy o efekty? C: - O n ajw aż n iejsze myśli, k tó re tow arzyszy ły ci w tra k c ie całego w y d a rz e n ia o d p ie r w ­ szej d o o sta tn ie j chwili. K: - P rzed e w sz y stk im , że sp ie p rz y liśm y ro b o tę , p o z a ty m , że m i w styd z czy m ś ta k im iść n a s p o tk a n ie z d y r e k to ra m i i p re z e n to w a ć tak i ch ła m . M y ślałem też, że n ie p o w in ie n e m w i­ k łać się w u ta rc zk i sło w ne z R enatą. Raczej n ależało p rz e fo rs o w a ć sw oje z d a n ie , jeśli by łem d o n ie g o przek o n a n y . Że zaw aliłem , że nie u m ie m n im i p o k ie ro w ać . M ia łe m g o n itw ę myśli. Ale n ajb ard ziej d o s k w ie ra ło m i p o c z u c ie , że zn o w u się z n ie c h ę c iłe m n a sam y m p o c z ą tk u i n ie m ia łe m ju ż serca d o tego p ro jek tu , dlateg o była klapa. C: - K tóra z tych m yśli była alb o n a d a l je st n ajb ard ziej d o m in u ją c a , p rz y k u w a najwięcej twojej uw agi? [Ćoach zapisał wymienione przekonania klienta w pozycji B - Tab. 11

RTZ 1 i pokazuje je klientowi)

=

K: - C h o d z i m i o to, że b ra k u je m i k o n se k w e n c ji i z a m ia s t b r o n ić sw oich pom ysłów , p o d w y p ły w em pierw szej k ry ty k i w ycofuję się, a p o te m o b ra ż a m i nic z ty m dalej nie robię. C: - C o czułeś, m ając ta k ie w ła ś n ie m yśli? K: - C z u łe m się o k ro p n ie, n a jp ie rw w ściekły n a Renatę i n a chłopaków , że m n ie nie p oparli. P o te m z n u d z o n y i k ry ty c z n ie n a s ta w io n y d o ich pom ysłów , a p o te m jeszcze gorzej, jako m a r n y szef, k tó r y n ie p o tra f i w y k rzesać isk ry bożej z ludzi. Zły, s fru stro w an y , gorszy. No, b e z n a d zieja. N aw et teraz, gdy o ty m m ów ię, to aż m n i e m dli. C: - [C oach zap isu je o d p o w ied ź w pozycji C - T a b .ll RTZ 1 i zad aje kolejne p y tan ie z pozycji D] W ta k im razie ja k ie p o d ją łe ś d z ia ła n ia , co zrobiłeś, m a ją c w łaśn ie ta k ie m yśli i tego ro d z a ju em ocje? K: - S p iep rzy łem ro b o tę. W o sta tn ie j chw ili z eb ra liśm y d o kupy, d o s ło w n ie n a kolanie, coś z u p e łn ie ru ty n o w e g o , w d o d a tk u w y zn aczy łem n a jm ło d s z e g o i n a jm n ie j d o ś w ia d c z o ­ nego p ra c o w n ik a d o p reze n tacji, bo in n i się w stydzili. W ś c ie k łe m się na R en atę i o s tro jej p rz y g a d a łe m , aż się p o p ła k a ła . A n a z e b ra n iu dy rek toró w , kie d y ju ż w id a ć było k o m p le tn ą klapę, sk ła m a łe m , że o cz e k iw a n ia z a rz ą d u d otyczyły re d u k c ji kosztów, dla teg o n asza p r o ­ p o zycja je st r u ty n o w a i p rz e w id y w a ln a , c h o ć ta k ieg o p o le c e n ia w cale nie d o s ta łe m , ale o czyw iście n ik t z ta k im k ła m s tw e m nie dysk utow ał.

■

185

■

■

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA C: - [Coach zapisuje odpowiedź klienta i przechodzi do Etapu II] Spójrzm y, jakie tw oje myśli, ja k ie g o ro d z a ju p rz e k o n a n ia z d e c y d o w ały o ta k im o b ro c ie spraw y? P o w ie d z ia ­ łeś, że n ajw aż n iejsze je st to, że b ra k u je ci k o n se k w e n c ji i z a m ia s t b ro n ić sw oich pom ysłów , p o d w y p ły w em p ierw szej k ry ty k i w ycofujesz się, a p o te m o b ra ż a sz i nic dalej z ty m nie robisz. C zy w tej chw ili k tó ra ś z tw o ic h m yśli w yd aje ci się ró w n ie w ażn a lub w ażniejsza? K: - Tak, c h o d z i m i o to, że k toś ta k i ja k R en ata łatw o m n ie m o ż e zgasić. Daję zgasić swój e n tu z ja z m ja k dziecko. A p o te m nie p o tra fię być k o n s tr u k ty w n y i twórczy. C: - C zy w ta k im razie m o ż e m y się przy jrz eć n a p o c z ą te k ty m d w ó m p rz e k o n a n io m : „B rak u je m i k o n se k w e n c ji i z a m ia s t b r o n ić sw oich pom ysłów , p o d w y p ły w em pierw szej k ry ty k i w y cofuję się, a p o te m o b r a ż a m i nic dalej z ty m nie ro b ię” oraz „D aję zgasić swój e n tu z ja z m ja k dziecko. A p o te m nie p o tra fię być k o n s tr u k ty w n y i tw ó rc z y ”? K: - W zasadzie n a jb ard ziej c h o d z i m i o to o s ta tn ie stw ierd ze n ie. Daję zgasić swój e n t u ­ z jazm ja k dziecko. A p o te m nie p o tra fię być k o n s tr u k ty w n y i twórczy.

[Coach proponuje w tym m om encie przeskanowanie przekonania z użyciem ko­ lejnych pytań z Ćwiczenia 23. Pytania do skanera przekonań. Odpowiedź klienta to: pięć razy „nie". Okazało się, że stwierdzenie nie jest ani bezwzględną prawdą o klien­ cie, ani w żaden inny sposób nie wspiera jego celów, emocji, zdrowia ani życia. Nie pozwala też unikać problemów ani rozwiązywać konfliktów. Przeciwnie, generuje raczej kłopoty. Jest zatem niezdrowe i ograniczające]. C: - O d k ry łe ś , że tw oje p rz e k o n a n ie jest n ie z d ro w e i ogran iczające. O d p o w ie d z , jak ch ciałby ś się czuć w p o d o b n e j sytuacji. Pojaw ia się p ro jek t. W p e w n y m m o m e n c ie r z u ­ casz pom ysł. M asz e n tu z ja z m i p rz e k o n a n ie , że je st dobry. W ted y ktoś, n a p rz y k ła d R enata z tw o jego zesp o łu , k ry ty k u je tw ój p o m y s ł alb o w y raża o n im n ie d o b r ą o pinię. Jak chciałbyś się czuć? [Coach zadaje pytanie z pozycji Cbis Tab. 12 RTZ 2] K: - P rzed e w sz y stk im ch c ia łb y m się nie przejm o w ać. C: - S fo rm u łu j, p ro szę, to s tw ie rd z e n ie p o zy ty w n ie, b ez zaprz eczeń . [Coach dba o prze-

ramowanie, którego dokonuje klient, aby było sform ułowane pozytywnie i zawie­ rało dążenie zam iast ograniczenia] K: - D ob rze, w ta k im razie chciałby m czuć spokój, luz. Pomyśleć sobie: to tylko tw oja o p i­ nia. W tedy łatwiej by m i było wziąć ją p o d uwagę. C: - C o jeszcze chciałbyś czuć? [Coach zachęca do wymienienia większej ilości em o­

cji, żeby wzmocnić pozytywny stan klienta, zwłaszcza że zaczął on już budować nowe przekonanie; zapisuje odpowiedź jak poprzednio w pozycji C bis] K: - Spokój w ew nętrzny, ko m fo rt, b rak obawy, czyli pozytyw n ie m ó g łb y m to określić jak o p ew ność. T a k je st, c h o d z i o s p o k o jn ą p e w n o ś ć siebie. D z ię k i niej m o g ę się n a w e t w y c o ­ fać z p o p r z e d n i e g o p o m y s łu , je śli z o s ta n ę p r z e k o n a n y , z a m ia s t u p ie r a ć się w ciszy p rz y s w o im i o b r a ż a ć n a z e s p ó ł. W id z is z , to w y n ik a z teg o, że ja d o m a r k e t i n g u i re k la m y p r z y s z e d ł e m z z e w n ą tr z , b e z d o ś w ia d c z e ń . C a ły m ó j z e s p ó ł p r z y s z e d ł d o f ir m y z D o m ó w M e d io w y c h i a g en c ji reklam y . Z je d li n a t y m zęby, a ja je s t e m z p r o d u k c ji. Jestem c ien k i.

186

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

k

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KUENTA

P r o s ty c h ł o p a k z p r o d u k c ji. N ic n ie w ie m o w ie lk im św ie c ie m e d ió w . N ie z n a m się n a r e k la m ie . C: - Z tego, co m ów isz, słyszę ko lejne p rz e k o n a n ie , k tó re n a p ie rw szy rz u t oka b rz m i o g ran ic zają co . Z a jm ijm y się n im , z a n im zro b im y ko lejn y k ro k w ćw iczeniu.

[To ważny m om ent. Klient na etapie przeramowania ujawnia kolejne ogranicza­ jące przekonanie. Jeśli ten fakt zignorujemy, dalszy proces może tylko połowicznie pom óc klientowi w znalezieniu nowego sposobu myślenia. Jest to m om ent, w któ­ rym wracamy do wcześniejszego kroku i ponownie stosujemy ćwiczenie 23. Skaner przekonań w stosunku do myśli wyrażonej przez klienta: „Jestem cienki. Prosty chło­ pak z produkcji. Nic nie wiem o wielkim świecie mediów. Nie znam się na reklamie". Jak poprzednio, odpowiedź klienta po wykonaniu skanowania brzmi: pięć razy „nie". Odnosił już sukcesy w reklamie, ponadto myśl nie wspiera go ani nie pom aga roz­ wiązywać konfliktów, ani też unikać błędów.] C: - O d k r y łe ś w łaśnie, że tw oje p rz e k o n a n ia n a w ła s n y te m a t są o gran ic zają ce. W cześniej p o w ied ziałe ś, że chciałby ś czu ć w p o d o b n e j sytuacji: sp o k o jn ą p e w n o ś ć siebie, k o m fo rt i lu z ... K: - i p ro fe s jo n a liz m , to ta k a zaw o d o w a p e w n o ś ć siebie (śm iech ). W iem , co robię, czuję się ja k zaw odow iec. C: - Z n a k o m ic ie . P o w iedz w ta k im razie, w co p o trz e b u je s z w ierzyć n a swój te m a t, żeby czuć się tak, ja k ch cesz się czuć w p o d o b n y c h sytuacjach? [Coach zadaje pytanie przera-

mowujące z pozycji Bbis, dzięki któremu może powstać nowe przekonanie wspiera-

_____

K: - C h c ę w ierzyć, że m o im a tu te m je st k re a ty w n o ś ć , a p o trz e c h la tach p ra c y w b ra n ż y rek lam ow ej je ste m z n a k o m ity m p ro fesjo n alistą, k tó ry w d o d a t k u z n a się na p r o d u k c ji tego, co rek la m u je . P ow iem inaczej: je s te m k re a ty w n y m p ro fesjo n alistą. K oniec k r o p k a (śm iech).

■ ■

[Coach podaje rękę klientowi i tym samym zakotwicza nowe przekonanie klienta wypowiedziane z entuzjazmem. Po pauzie zadaje pytanie dotyczące kolejnego kroku, domykając sekwencję całego ćwiczenia]

; =

C: - C o w ta k im razie zrobisz, ja k zaczn iesz d ziałać w p o d o b n e j sytu acji, w y p o sa ż o n y w now e p rz e k o n a n ie ? [Sekwencja Dbis] K: - O czyw iście zm ie n ię swoje zachow anie. P rzed e w szystkim zacznę o d tego, że jeśli je ste ­ śm y w fazie kreatyw nej ja k o zespół, to nie w o lno krytyk ow ać cu d zy c h pom ysłów . W yłącznie je rozwijamy, aż d o g ranic ab su rd u . Takie są zasady b u rzy mózgów. D o tej p o r y to sobie o d ­ p u szczałem . D o p iero na n astęp n y m s p o tk a n iu b ęd ziem y o ceniać i d o k o n y w ać selekcji p o m y ­ słów. Teraz to dla m n ie jasne. Zaw sze o ty m w iedziałem , ale nie stoso w ałem tych zasad. C: - C zy w ta k im razie, jeśli będ ziesz m yślał inaczej, a z tego p o w o d u czuł i d ziałał in a ­ czej, czy z m ie n i się kolejna, p o d o b n a sytuacja? [Sekwencja Abis]

187

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA K: - Jestem tego pewien. Poinformuję zespół, a raczej przypom nę o zasadach burzy mózgów, i od tego zaczniemy. Wcześniej rozdzielę role. Jedna osoba zajmie się hasłami, a inna opakowaniami, zasadami promocji i tak dalej. I dopiero po wstępnej analizie spotkamy się razem na burzę mózgów. Wtedy niech będzie chaos, pod w arunkiem trzym ania się zasad. Uporządkuję to, zanim zaczniemy kolejny projekt. Prace z RTZ możemy rozłożyć na dwa cykle. Pierwszy z nich dotyczy procesu skanowania myśli wyrażonej w przekonaniu i jest zbliżony do modelu Byron Katie [ćwiczenie 23. Pytania do skanera przekonań]. Warto nauczyć klienta tej m etody i zachęcić do stosowania we wszelkich sytuacjach, kiedy spostrzega własne ograniczenia, gdy orientuje się, że opór przed określonym zachowaniem, sztywna postawa, negatywnie emocje itd. wynikają z jego nastawienia, nie zaś z „obiektywnych” re­ aliów'. Narzędzie jest skuteczne również wledy, gdy po prostu odczuwamy wrątpliwrości. Drugi cykl z wykorzystaniem RTZ to praca z coachem, gdy stosowane są oba narzędzia [ćwicze­ nie 23. Pytania do skanera przekonań i 24. A B C D doświadczenia]. Wówczas ćwiczenie 23 stosowrane jest jako narzędzie pomocnicze w dłuższym procesie przeramowrania, którym kieruje coach. Ćwi­ czenie to kontynuujemy - jako proces, który najczęściej zajmuje całą sesję - aż do m om entu, kiedy klient będzie gotówr wykreować nowre, wspierające przekonanie, które będzie mógł odnieść do sytu­ acji wyjściowej i podobnych. Powadzenie tej skutecznej techniki zależy w* główmej mierze od tego, czy zdoła wyłączyć u siebie komunikację wewmętrzną i skupi uwragę na komunikacji zewmętrznej, czyli na tym, co przekazuje klient. Uwrażność ta pozwroli przy użyciu prezentowanego schematu bar­ dzo szybko porządkować myślenie i emocje klienta, zauwrażać istotne różnice pomiędzy strukturam i i wTeszcie pokierować procesem przeramowrania w najbardziej użyteczny dla klienta sposób.

Praca z przekonaniami z użyciem podejścia prowokatywnegols P o dejście prow okatyw m e, za k tó reg o twrórcę u w a ż a się F ra n k a F a rre lly 'e g o , to m o d e l o d ­ d z ia ły w a n ia odw Totny d o p re z e n to w a n e g o pow yżej. M o im z d a n ie m w y m ag a szczególnej w’rażliwrości etycznej i wr w y k o n a n iu n ie d o św ia d c z o n e g o c o a c h a lub m e n to r a m o ż e o d n ie ś ć s k u tek p rz e c iw n y d o sp o d z ie w a n e g o . Jeśli b o w ie m w cześniejsze m o d e le p r a c y z p r z e k o n a ­ n ia m i o p a rte były n a p o d ą ż a n iu za k lie n te m , d o s tro je n iu się d o niego, by w m ięk k i s p o ­ só b zac h ęcić d o z m ia n y p rz e k o n a n ia , lub co najwyżej p ro w o k o w a ły m a łą rysę w z w a rty m s y stem ie m y ślen ia o świecie, to m e to d a prowro k a ty w n a je st wr swej istocie k o n fro n ta c y jn a , a n ie rz a d k o siłowra. Bywrają je d n a k sy tu acje i klienci, k tó rz y lubią w ten s p o s ó b p raco w ać, i n ie k ie d y ten rod zaj k o n fr o n to w a n ia i prowrokowra n ia n ie tylko im o d p o w ia d a , lecz o k azu je się s k u te c z ­ niejszy niż in n e m etody. Istn ieje bo daj je d e n w a ru n e k , zresztą o c h a ra k te rz e u n iw e rs a ln y m , k tó reg o s p e łn ie n ie daje gwra ra n c ję ety cznego i e k o lo g iczn e g o użycia n a rz ę d z i prowro katyw nych w c o a c h in g u , z p o ż y tk ie m d la klienta. Bez jeg o s p e łn ie n ia cały p ro c e s m o ż e stać się tylko p o p is e m eru d y c ji c o a c h a i służyć raczej jego s a m o z a d o w o le n iu , n ie zaś klientow i. ,s Porów na;. F a rre iy F, B ran ds m a J,. Terapia prowofcarywna, W ro c la w 2C04, M E T A m cdoza; H o llan der J,. W ijrb o rg J,. C o a c h in g prow okatywny. N o w e p o d e ś c ie oia coachćw . re/ąocotów . d o ra d c ó w . W ro c la w 20C8. M E T A m crfoza.

188

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA Z a te m co ach, z a n im zastosu je te c h n ik i p ro w o a k ty w n e , p o w in ie n u trz y m a ć w r ó w n o w a ­ dze trz y zasoby: • Siłę, r o z u m ia n ą ja k o p o c z u c ie w e w n ę trz n e j m o c y i energii • E m p a tię ja k o z d o ln o ść w s p ó ło d c z u w a n ia z d r u g im czło w iek ie m i o tw a rto ś ć n a jego odm ien n ości • R adość ja k o s p o n ta n ic z n e p o c z u c ie h u m o r u , n a tu r a ln ą w esoło ść i zac h w y t dziecka. M o żem y n auczyć się u trz y m y w a ć k o n ta k t z ty m i tr z e m a z a s o b a m i ta k często, ja k tego p o ­ trzebu jem y. W ty m celu w a r to w y k o n a ć p o n iż sz e ćw iczen ie, je st o n o ró w n ie ż k o n ie c z n y m e le m e n te m p rz y g o to w aw czy m d o dalszej p ra c y z u ż y c ie m m e to d y p ro w o k aty w n ej.

Ćwiczenie 25 Trzy zasoby 1. U siąd ź w y g o d n ie. W eź p r z e p o n o w y o d d e c h . R ozluźnij się. N iech tw oje ciało o d p rę ż y się o d stóp, p o p r z e z łydki, aż d o p asa m ie d n ic z n e g o , a p o te m wyżej, p rzez b rz u c h , r a ­ m io n a , szyję d o głowy. Z ad b a j o p e łn e ro z lu ź n ie n ie i h a r m o n ijn y o d d e c h . 2. Z a m k n ij oczy. Przyw ołaj w p a m ię c i, w p r z e s trz e n i m e n ta ln e j u m y s łu o b r a z siebie, w s p o m n ie n ie sytuacji, w której d o ś w ia d c z a łe ś siły, p o c z u c ia m o c y i n ae n e rg e ty z o w a nia. N ie m u si to być w ielkie w y d arzen ie. W ystarczy, że sp ełn ia d a n e k ry te ria . Z aso cju j się z ty m o b ra z e m . U r u c h o m w szystkie m o d a ln o ś c i. Poczuj w y ra ź n ie stan siły, w zm ó cnij go. W d o g o d n y m m o m e n c ie z m in im a liz u j o b r a z siebie silnego, ta k ja k robi się to z o k n a m i w system ie W in d o w s n a k o m p u te rz e . 3. Przyw ołaj w p a m ię c i, w p r z e s trz e n i m e n ta ln e j u m y s łu o b ra z siebie, w s p o m n ie n ie sytuacji, w której d o św iad cza łeś e m p atii, czyli z d o ln o śc i d o w s p ó ło d c z u w a n ia z d r u g im czło w iek ie m i o tw a r to ś c i n a jego o d m ie n n o ś c i. N ie m u si to być w ielkie w y d arzen ie. W ystarczy, że s p e łn ia d a n e k ry te ria . Z asocju j się z ty m o b ra z e m . U r u c h o m w sz y st­ kie m o d a ln o ś c i. Poczuj w y ra ź n ie stan e m p a tii, w z m o c n ij go. W d o g o d n y m m o m e n c ie z m in im a liz u j o b r a z siebie em p a ty c z n e g o , ta k ja k ro bi się to z o k n a m i w system ie W i n ­ dow s n a k o m p u te rz e . 4. Przyw ołaj w p a m ię c i, w p r z e s trz e n i m e n ta ln e j u m y s łu o b ra z siebie, w s p o m n ie n ie sy­ tuacji, w której d o ś w ia d c z a łe ś rad o ści, s p o n ta n ic z n e g o p o c z u c ia h u m o r u , odczu w ałeś n a t u r a ln ą w eso ło ść i zachw yt dziecka. N ie m u si to być w ielkie w y d arzen ie. W ystarczy, że s p e łn ia d a n e k ry te ria . Z aso cjuj się z ty m o b ra z e m . U r u c h o m w szystk ie m o d a ln o ś c i. Poczuj w y ra ź n ie s ta n rad o ści, w z m o c n ij go. W d o g o d n y m m o m e n c ie z m in im a liz u j o b ­ raz siebie ra d o s n e g o , ta k ja k ro bi się to z o k n a m i w system ie W in d o w s n a k o m p u te rz e .

189

■ ■

: ----------

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA 5. T eraz je d n o c z e ś n ie ro zw iń w szystkie trzy o k n a z w ir tu a ln e g o pask a n a rz ę d z i w swej w y o b raźn i: siłę, e m p a tię i rado ść. M ożesz zabieg zw ijania i ro zw ija n ia k ilk a k ro tn ie po w tó rzy ć, aż d o m o m e n tu , kiedy o d czu jesz ró w n o w ag ę w szy stk ich trz e c h zasobów. Tak p rz y g o to w a n y m ożesz p rz y stą p ić d o p r a c y co ac h in g o w ej n ie tylko w m o d e lu pro w o k a ty w n y m , ale w k a ż d y m in n y m .

Kluczowe zasady podejścia prowokatywnego 1. K lient, u d ając się n a te ra p ię lub c o a c h in g [pod ejście p r o w o k a ty w n e w y w o d z i się z p s y ­ c h o te ra p ii i k lin iczn y c h d o ś w ia d c z e ń F arrelly’ego], sp o d z ie w a się, że b ędzie n a m a w ia ­ ny d o z m ia n y sw oich p rz e k o n a ń , a n aw et w arto ści, gdyż in n e osoby, a u to ry te ty i in s ty ­ tu c je często p o s tę p o w a ły w te n sp o só b w obec niego. Z tego p o w o d u ju ż s a m a sytuacja co a c h in g o w a m o ż e b u d z ić w n im opór. S p o d zie w a się, że b ęd zie pou czan y, n a m a w ia n y lub sterow any, zatem u r u c h a m ia ś ro d k i o b r o n y n a w szelki w y p ad ek , u o d p a r n ia ją c się n a sytuację zm iany. 2. K lient o d n o s i szereg w tó rn y c h korzyści z ok o liczn o ści, k tó re w ydają się d la niego n ie ­ k o rz y s tn e lub nie zd ro w e . N a p rz y k ła d c h o r o b a daje z w o ln ie n ie z obow iązk ów , szcze­ gó ln e przyw ileje, m o b iliz u je najbliższych d o specja ln ej opieki. P alenie ty to n iu p o m a g a w n a w ią z y w a n iu relacji to w arzy skich . Z a c h o w a n ia a g resy w n e p o c z ą tk o w o d ają efekt uleg ło ści itp. K lient dzięki sw oim p r o b le m o m , o b ja w o m , n a w y k o m m o ż ^ ) y ć z w o ln io n y z o d p o w ie ­ dzialn o ści. M a u z a s a d n ie n ie d la sw oich p o ra ż e k , k o n s e rw a ty z m u , b ra k u w yników . 3. System p o zn aw czy n ie k tó ry c h ludzi, z b u d o w a n y i u m a c n ia n y p rzez wiele lat, u o d p o r ­ n ił się na z m ian ę. W y g en e ro w ał ró w n ie ż m e c h a n iz m y o b r o n n e , k tó re służą stabilizacji, ale je d n o c z e ś n ie h a m u ją z m ia n ę , n aw et za ce n ę ok reso w eg o p o g o rs z e n ia ja k o śc i życia. D o m inujące w systemie poznaw czym człowieka postracjonalizacje [była już o tym mowa] dają w iary go dne i logiczne uzasadnienie każd em u w yborowi, nawet jeśli jest o n n iesku ­ teczny, a naw et szkodliwy dla zainteresow anego [palenie tytoniu, picie alkoholu itp.]. 4. N iektórzy ludzie d o k o n u ją zm ian p ozornych. M iędzy in ny m i z tego p o w o d u nieskuteczne są p o d e jm o w a n e w obec nic h od działyw ania terapeutyczne, coachingow e, lecznicze, ro z­ wojowe i inne. U kryw ają bow iem praw dziw e intencje i m o ty w y swoich zachow ań, m iędzy in nym i z p o w o d u silnie od czuw anej p o trze b y bycia łu b ian ym i akceptow anym . Wówczas p o z o rn y skutek o d n o si rów n ież odd ziaływ an ie coachingow e. Klienci uzyskują zaintereso ­ w anie coacha i substytut opieki, gotow i są realizować każde zadanie, ja k najlepsi u c z n io ­ wie. W istocie je d n a k zm ian a nie zachodzi, gdyż poprzez coachin g realizują swoją p o trz e ­ bę afiliacji [uczestnictw a i aprobaty], nie zaś zm ian ę pro w ad zącą d o lepszych rezultatów. 5. Ludzie z m ie n ia ją się w o d p o w ie d z i n a w yzw anie. Z a te m k o n f r o n to w a n ie z rzec zy w i­ stością, u w y d a tn ia n ie pro b lem ó w , ja sn e , o stre k o m u n ik a ty m o b iliz u ją k lie n ta d o p o ­ s z u k iw a n ia k o n s tr u k ty w n y c h ro zw iązań . K lient p ro w o k o w a n y p rzez c o a c h a „ s ta n ie po

190

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA

6.

7.

8.

9.

10.

swojej s tro n ie ”, zacznie b ro n ić p ro sp o łecz n y ch i użytecznych dla siebie rozw iązań p rz e ­ ciw ko m ito m , objaw om i d e s tru k c jo m , któ re ad ap tacy jn ie tw orzył w sw oim życiu jako sp o só b n a p rzystosow anie się. P ro w o k o w an ie, a n aw et „ u m ia r k o w a n y sa d y z m ”, ja k s tw ierd za F r a n k Farrelly, u r u c h a ­ m iają w kliencie rodzaj au to z ło śc i sk ierow anej d o siebie sam ego. K lient o d m ó w i sobie ko le jn eg o p o b ła ż a n ia i folgow ania, m o b iliz u jąc się d o now ej postaw y. Jeśli n aw et nie wie, ja k p o stą p ić , s k ło n n y b ęd zie p o d ją ć e k s p e ry m e n t. W w y n ik u presji i p ro w o k a c ji k lien t z d ec y d u je się n a w y b ó r osobisty: „Już ta k dalej n ie m o g ę ”, ty m s a m y m w eźm ie o d p o w ie d z ia ln o ś ć za z m ia n y i ich sk utki, co stan ie się p ie rw s z y m k r o k ie m d o rad y k aln ej p o p r a w y ja k o ści życia. O p r z e się n a n o w y m , g e n e ­ ra ln y m p r z e k o n a n io m typu : „Tak źle p rzec ież ze m n ą nie je s t”. S ugestia o p sy cholog icznej k r u c h o ś c i człow ieka je st p r z e s a d ą w y m y ślo n ą p rz e z p s y ­ chologów , często b e z r a d n y c h w o b ec p o s ta w y klienta. W iększo ść lu d zi w yk azu je z n a k o ­ m ite z d o ln o śc i a d a p ta c y jn e i rozw ojow e. M a m y też z d o ln o ś ć d o p o r z u c a n ia zac h o w ań d y sfu n k c y jn y c h lub p ato lo g icz n y ch , jeśli zy sk am y now ą, w e w n ę tr z n ą m oty w ację. Bieżące d o ś w ia d c z e n ia są d la człow ieka ró w n ie w a ż n e ja k d o ś w ia d c z e n ia z d zieciń stw a. Z a te m n a p o ty k a ją c n ow e sytuacje, a często n o w y typ relacji [p ro w o k aty w n ej, ostrej, k o n fro n tu ją c e j], klien t p o d e jm ie w y zw anie, z m ie n ia ją c d o ty c h c z a s o w y m o d e l f u n k c jo ­ n o w a n ia . P o rzu ci d o ty c h c z a s o w y m e c h a n iz m p o b ła ż a n ia sobie i u le g an ia w z o rc o m na rzecz no w y ch , atra k cy jn iejszy ch m e c h a n iz m ó w p o s tę p o w a n ia i k o n k r e tn y c h d ziałań p ro w a d z ą c y c h d o celu. Szczere o d r z u c e n ie nieefektyw n ej p o s ta w y p re z e n to w a n e j p rzez k lie n ta je st lepsze, z d a n ie m F arrelly’ego, n iż fałszyw a, c u k ie rk o w a akceptacja. W sytuacji terapii lub coach in gu ludzie pow tarzają swoje nawyki, w zorce i typowe zacho­ wania, zatem korektyw ne, niespodziew ane, o d m ie n n e o d stereotypowego zachow anie coacha m oże w istotny sposób modyfikować zachow ania klienta, który now e dośw iadczenie naty ch m iast włączy d o m od elu swoich zachowań, a głębiej do autom otyw acji.

U p od ło ż a podejścia prow okatyw n ego pojawiają się dw a kluczowe założenia, p o w tarza n e p o te m i w ykorzystyw ane przez tw órców i p ro p ag ato ró w NLP, zwłaszcza Richarda Bandlera. Z d a n ie m Farrelly’ego klient będzie się skłaniał d o p o d ąże n ia w o d w ro tn y m k ie ru n k u niż zap reze n to w an a przez coacha lub te ra p eu tę skrajna i p rzesad na definicja jego osoby łub jego zachow ań i przekon ań. D rug ie zaś założenie m ów i, że klient zaskoczony i sprow okow any n ie sta n d a rd o w y m zachow aniem coacha w obec jego po staw y w istocie zostanie zachęcony do w spierania po staw y przeciw nej - rozwojowej, bardziej pro ak ty w nej i lepiej służącej jego dobrostanow i. Jakkolw iek k o n tro w e rs y jn e w y dają się p o g lą d y tw ó rc y p o d e jśc ia i przeb ieg sesji czasam i reje stro w a n y c h n a w id e o lub z n a n y c h z z ap isó w b ą d ź p u b lic z n y c h w y stą p ie ń F arrelly’e go i je g o k o n ty n u a to ró w , m e to d a o d n o s i w n ie k tó ry c h p rz y p a d k a c h s p o d z ie w a n y efekt. U suw a b lo k a d y i p rz e k o n a n ia og ran ic zają ce, m o b iliz u jąc k lie n ta d o w y tw o rz e n ia n o w y ch , bardziej

191

■

_ : ----------

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA w sp ierają cy ch i u ż y te c z n y c h d o w łasn eg o rozw oju. To, co często byw a k r y ty k o w a n e w p o ­ d ejściu prow okatyw nyTn, to n ie z n a jo m o ś ć p rz e z c o a c h a szerszego k o n te k stu p ro b le m ó w klienta. N ie rz a d k o o n s a m je st dla c o a c h a a n o n im o w y , z a te m in te rw e n c ja byw a p o w ie r z ­ c h o w n a i m o ż e być ra n ią c a , n ie sk u te c z n a , a n aw et szkodliw a. C o a c h ig n o ru je m a p ę k lienta i p rz e z to efekty d z ia ła ń m o g ą być p o z o rn e , a naw et w y w o łu jące uraz. D o d a tk o w y m e le m e n te m k o n tro w e rs y jn y m , z d a n ie m k ry ty k ó w m etody , je st n ie re p re z e n ta ty w n o ś ć o d d z ia ły w a ń p u b liczn y ch , p o d c z a s k tó ry c h w id o w n ię stan o w i często k ilk a ­ d ziesiąt osób. C z y n n ik ie m in te r w e n iu ją c y m je st w ów czas z a ró w n o presja o to c z e n ia , jak i sytuacja ek spozycji spo łecz n ej w y w ierają ca w p ły w n a k lien ta, k tó ry „w ystępuje” w obec szerokiej w id o w n i k o le ż a n e k i kolegów oraz in n y c h u c z e stn ik ó w szkolenia. O c h o tn i k zgła­ szający się d o ćw ic z e n ia m u s i z a te m s p e łn ić o cze k iw an ia, d o b rz e w ypaść, p o d d a ć się i n ­ te rw e n c ji, o d n ie ś ć sukces, u d o w o d n ić ró w n ie ż sobie, że s p ro sta ł sytuacji. N ie m a naw et m iejsca an i m o ż liw o ści p o d z ie le n ia się w ątp liw o ściam i. S am o p o d e jśc ie tr a k tu je przecież w ątp liw ości k lie n ta ja k o w y raz o p o r u i m o ż e zo stać zaatak o w an e. M oje zd an ie na te m a t p re z e n to w a n y c h tu z ało żeń p ro w o k a ty w n y c h i ich z a sto so w an ia w c o a c h in g u , w y n ik ające z w ielu lat p rak ty k i, je st je d n o z n a c z n e . Jako n a rz ę d z ie u m ie ję tn ie z as to s o w a n e w o b ec klien ta, z k tó r y m co ach ju ż n a w iąz ał relację, w w y b ra n y c h sytuacjach, z w cześniej p rz y g o to w a n y m c o a c h e m [na p rz y k ła d p o p rz e z ćw icz en ie 22], p o d e jśc ie p row o k a ty w n e m o ż e być sk u teczn e. Jako w y łącz n a m e to d a p r a c y coac h in g o w ej: nie. M oje d o ­ ś w iad cze n ie p o d p o w ia d a m i, że my, Polacy, o b d a r z e n i je ste śm y szczeg ólny m p o c z u c ie m o so bistej g o d n o ści. C h ę tn ie p o d d a je m y się a u to ry te to m , lecz r z a d k o rez y g n u je m y z p o ­ czucia w łasnej w a rto ś c i w y rażan ej w in d y w id u a liz m ie i w rażliw ości n a s p o s ó b tra k to w a n ia w relacji z o s o b a m i d o m in u ją c y m i. Łatw o n aru szy ć g ra n ic ę , p o p r z e k r o c z e n iu której u r a ­ ż o n a d u m a n ie p o zw o li n a k o n ty n u o w a n ie relacji. M ło d y m , p o c z ą tk u ją c y m c o a c h o m o d r a d z a m sto so w a n ie tego ro d z a ju m e to d . P o d o b n ie k o le ż a n k o m i k o lego m z w ięk szy m d o ś w ia d c z e n ie m p o d c z a s p ie rw szy ch sesji z k lie n te m lub w sytuacji, k ie d y m o g ą zasto so w ać z p o w o d z e n ie m in n e n a rz ę d z ia d o p r a c y z p r z e k o n a ­ n ia m i. Fałszyw y r u c h , n ie sp ó jn y k o m u n ik a t, sugestia, k tó ra m o ż e o zn ac zać d o m in a c ję albo być o d e b r a n a ja k o p o g a rd a dla k lien ta, n a zaw sze m o ż e zniszczyć relację co a c h in g o w ą , a co g o rsza o d e b r a ć zau fan ie d o c o a c h in g u i m e n to r in g u w ogóle. W y p o sa ż e n i w szczeg ólną u w a ż n o ś ć p rz y jrz y m y się, ja k m o ż n a sto so w a ć m o d e l pro w o k a ty w n y w p ra c y z p r z e k o n a n ia m i. Jeśli w d o ty c h c z a so w y c h ćw icz en iac h i sto so w a n y ch te c h n ik a c h m ó w iliś m y raczej o „ z n ik a ją c y m c o a c h u ”, k tó re g o a k ty w n o ś ć je st m n ie js z a niż k lie n ta i k o n c e n tr u je się raczej na p ro c e s ie i k o m u n ik a c ji zew n ętrzej, to w w y p a d k u tego p o d e jśc ia jest inaczej. C o a c h je st aktywny, c h w ilam i p rz e s a d n ie aktyw ny, d u ż o m ów i. D o ­ m in u je , cza se m m o ż e n ie d o p u s z c z a ć k lie n ta d o głosu, wie lepiej, je g o w y p o w ie d z i są w ie ­ lo w ątkow e, d o ra d z a , p o u c z a , o cen ia, a n a w e t w y śm iew a - słow em , p ro w o k u je. P rześled ź m y n ajb ard ziej c h a ra k te ry s ty c z n e d la tej m e to d y tech niki.

192

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA 1. Wzmocnij przekonanie ograniczające, które wypowiada klient. Bądź rz e c z n ik ie m jeg o p r z e k o n a n ia . N aw et jeśli k lien t w y p o w ia d a w ie r u tn ą b z d u rę lub n o n s e n s n a swój te m a t, o k o liczn o ści lub in n y c h ludzi, ty m b ard ziej w spieraj i utw ie rd z aj go w p r z e k o n a n iu , aż uzyskasz efekt sufitowy. W socjo log ii to m a k s y m a ln e w ysycenie d an ej z m ie n n e j, to stan , w k tó r y m ju ż dalej d a n a cecha nie m o ż e się ro z w in ą ć an i istnieć. D o sz liśm y d o g ran ic , często w m e to d z ie p ro w o k a ty w n e j je st to g ra n ic a a b s u rd u , ś m ie s z ­ n o ści, z d ro w eg o ro zsąd k u . P rzy k ład (\> Klient: - Ż o n a ch ce w ró cić d o pracy. Nie p o tr a fię się d o tego p rz e k o n a ć . K obieta p o ­ w in n a w y ch o w y w ać d ziecko co n a jm n ie j d o czasu, kie d y m a lu c h m o ż e p ó jść d o p r z e d ­ szkola. A ż o n a tw ie rd z i, że p ó ł ro k u n ie m o ż e w y trz y m a ć w d o m u . C o za m a tk a? W d o m u m a m piekło. C o ach : - M asz rację. To n ie je s t m a tk a. To b a rd z o źle o niej świadczy. P raw dziw a m a tk a p o w in n a siedzieć w d o m u i zajm o w a ć się d zieck ie m ta k dłu g o , ja k m ą ż u z n a to za sto s o w ­ ne. A ta k ie z n u d z e n ie się p o p ó ł ro k u to sk a n d a l, to p ra w d z iw a g ra n d a . N ic dziw n eg o , że w d o m u m a sz piekło. Ta k o b ie ta to p raw d ziw e piekło.

2. Szukaj wszelkich możliwych argum entów utwierdzających klienta w słuszności. D o sta rc z ich p r z e s a d n ie wiele i w n ajb ard ziej skrajnej p o staci. D zięki te m u klien t m oże s p o strz e c , że liczba a r g u m e n tó w i p o s tra c jo n a liz a c ji je st n ie m a l n ie s k o ń c z o n a i ty m s a ­ m y m jego tw ie rd z e ń w ż a d e n sp o só b nie m o ż n a p o tw ie rd z ić an i im zaprzeczyć. J e d n o ­ cześnie usłyszy takie u z a s a d n ie n ie swojej tezy, k tó re m u nie p asu je alb o p rzeczy in n y m jego w a rto ś c io m . O tó ż to, ta k w łaśn ie m ogę być o d b ie ra n y i ro z u m ia n y p rz e z in n y c h m o ż e p o m y śle ć klient. Iry tu jąc się na co ac h a, w istocie ziry tu je się n a siebie.

Klient: - Z a s ta n a w ia m się, czy nie rzucić k o rp o ra c ji. C o p ra w d a płacą nieźle i zawsze n a czas, ale trz e b a być p o s łu s z n y m , siedzieć o d g w izd k a d o g w iz d k a i cza se m ro b ić d o b r ą m in ę d o złej gry. C o ach : - D o k ła d n ie je st tak, ja k m ów isz. Trzeba słu ch ać ludzi cza sa m i gorzej w y k ształcony ch o d ciebie i realizow ać ich w id zim isię , naw et gdy n ie m a ją racji. A d o d aj d o tego p o le cen ia , ro z p o rz ą d z e n ia , ok ó ln ik i, decyzje z a rz ą d u , r a d y n ad zo rc zej, cały ten system , k tó ry tylko to b ą rządzi, k o n tro lu je cię, zniew ala. M usisz o d b ija ć k a rtę i s p o w ia d a ć się z k ażd eg o w yjścia z b iu ra. Nie m a m o w y o s p ó ź n ie n ia c h , n ie o b e c n o ś c i. Z e ro luzu. Sztyw ­ n a u m o w a o pracę, której m u sisz p rzestrz eg ać. Po p r o s tu trz y m a ją cię n a uw ięzi. D o rw ali cię. Jesteś bez szans. A p o n a d t o cały czas m u sisz u d aw ać, p o d liz y w a ć się, z a k ła d a ć m askę, w dzięczyć się, um izg iw ać. To o k ro p n e . To w zasadzie w ięzienie.

193

■

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA 3. Obróć w żart jego przekonanie. Wykaż jego śmieszność, traktując je dosłownie. P okaż k lien to w i, co m o g ło b y się zdarzy ć, g dyb y p re z e n to w a n e p rz e k o n a n ia b e z w z g lę d ­ n ie w p ro w a d z a ł w życie, gdyby stosow ał je ja k o zasad ę b ezw y ją tk o w ą d o każdej o k o lic z ­ ności. W yk aż h u m o r sy tu a c y jn y i a b s u r d a ln o ś ć jego p rz e k o n a ń . W p ro w a d ź je g o i siebie w d o b r y n astró j. Potęguj k o m ic z n o ś ć aż d o m o m e n tu , k ie d y k lie n t sam zaczn ie się śm iać z w łasn eg o s p o s o b u m yślenia. P rzykład Klient: - N ie p o tra fię szybko się uczyć. C o ach : - W iesz co, ja k się ta k to b ie p rz y g lą d a m , to chyba rzeczyw iście m asz rację. P o ­ w ie d z b a rd z o szybko: N o cóż, że ze Szwecji. Klient: - N o czuz, że że... {śm iech, p lą c ze m u się ję z y k ). C o ach : - Jest tak, ja k m ów isz. Nie p o tra fisz się szybko uczyć (g ro m k i śm iech o b yd w u ).

4. Podejmij dyskusję na serio. P rzyjm ij p o staw ę rzeteln eg o, k o n k re tn e g o bad ac za, n au k o w ca, k tó ry z całą pow agą tr a k tu je d e k la ra c je i w y z n a n ia k lienta. Z aczn ij p o w a ż n ą d eb atę n aw et n a rz u c o n e ot tak s tw ie rd z e n ia , k tó ry c h głębsze tło w istocie z d ra d z a p rz e k o n a n ia klienta. Bądź f o r m a l­ n y m , z u p e łn ie p o w a ż n y m r e p r e z e n ta n te m tez, o c e n i stw ie rd z e ń k lien ta, ja k o bardziej r a d y k a ln y i n ie p rz e je d n a n y z w o le n n ik je g o w łasn y ch poglądów . U trz y m u j pow agę. Eskaluj k a te g o ry c z n o ś ć o p in ii. O ceniaj s u ro w o o d m i e n n e poglądy. Bądź k ry ty c z n y w o b ec n a j­ m n iejszy ch o d s tę p s tw o d p r z e k o n a ń klienta. P rzykład: Klient: - N ie w iem , skąd w ezm ę d o b r y c h ludzi d o swojej firm y? O s ta tn io szu k aliśm y szefa sp rz e d a ż y i n a re k ru ta c ję p rz y c h o d z ili d o s ło w n ie chłopcy, d ziecia k i z d w u le tn im d o ś w ia d c z e n ie m , i to w d o s ta tk u sp rz e d a w c y ja k ic h ś p r z y p ra w albo w o d y m in eraln e j. Zgłaszali się d o m n ie , d o b ra n ż y IT. C o o n i sobie w y obrażają? Sam i głupcy. C o ach : - M o im z d a n ie m p o w in ie n e ś ju ż n a etap ie s k ła d a n ia listu m o ty w a c y jn e g o i cv zażąd ać w p ła ty kaucji o d k a n d y d a ta ja k o o d s z k o d o w a n ia za stratę tw ojego c e n n e g o czasu z p o w o d u b r a k u n ależy teg o p rz y g o to w a n ia k a n d y d a ta d o re k ru ta c ji, a tak że b ra k u w y m a ­ gany ch k o m p e te n c ji. Klient: - Nie, to chyba nie przejdzie. W ezm ą iKoją spółkę za oszustów, którzy w yłudzają pieniądze, ja k niektóre fikcyjne firm y za p o ś re d n ic tw o p rzy z ałatw ia n iu p racy za granicą. C o ach : - Ale gdzież ta m , jeśli p o r a d z is z się p ra w n ik a , u n ik n ie s z tego ro d z a ju zarzutów . S k o n s tru u je o d p o w ie d n ią um o w ę, k tó ra b ęd zie cię ch ro n ić , „ c h ło p c ó w ” o d sieje, a resztę zdyscyplinuje. Klient: - Tylko w ted y n ik t się d o m n ie n ie zgłosi. Ludzie b ę d ą się p u k a ć w czoło. N ikt n a r y n k u n ie robi tego ro d z a ju zapisów. C o ach : - M ożesz być pierw szy. P o d k reślisz p restiż firmy. To b ęd zie d o d a tk o w a z a p o ra n a w ejściu. O to ci p rzec ież c h o d zi, żeby nie tra c ić czasu n a ro z m o w y z głu p c am i.

194

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA Klient: - Tak, ale n ie ty m i m e to d a m i, raczej m u sz ę zao strz y ć k ry te ria . N ie w iem , co się dzieje n a r y n k u pracy. N iby je st b e z ro b o c ie , a zgłaszają się s a m i słabi k an d ydaci. C o ach : - O czyw iście z a o s trz k ry te ria . Z ażąd aj w y łącz n ie zgłoszeń kan d y d ató w , k tó rzy m a ją u d o k u m e n to w a n e d o ś w ia d c z e n ie w twojej branży. P ostaw n a ludzi, k tó rz y m ieli ś w ietn e w y n ik i sp rz e d a ż y u k o n k u re n c ji Klient: - Ale w te d y b ę d ę im m u s ia ł sło n o zapłacić, a n ie stać m nie. C o ach : - Rób swoje, nie pękaj, sa m e tw a rd e k ry te ria . Poczekaj, p rzy jd z ie ko lejny k r y ­ zys i sam i d o ciebie p rzy jd ą , i jeszcze b ę d ą się p ro sić o pracę. No, chyba że tw oja firm a n ie p rz e trw a .

5. Rozpuść przekonanie w trosce, słodyczy i przesadnej empatii. Jeśli klien t jest ostrożny, w z m o c n ij ten stan. Jeśli u s k a rż a się, w sp ó łczu j, p o ta k u j, r o z ­ paczaj. Jeśli nie w idzi ro zw iąz an ia, potęg uj stan b e z ra d n o śc i. Użal się n a d n im , p o ta k u j, w spieraj, d ek laru j ro z u m ie n ie jego tr u d n e j sytuacji i szczególnego s ta n u , w ja k im się znalazł. Bądź p r z e s a d n ie miły, u w a ż n y i troskliw y. C z a s e m napięcie w ta k p o p r o w a d z o ­ nej ro z m o w ie u ra s ta d o ta k ie g o sto p n ia , że e le m e n te m r o z ła d o w u ją c y m je st g w a łto w n y w y b u c h śmiechu.^* P rzykład Klient: - N a serio m yślę o ro zw odzie, ale to m n ie p rz e ra s ta . N ie m a m sił an i n a trw a n ie w ty m zw iązku, ani n a ro zstan ie. Tyle lat z m a rn o w a n y c h , a je d n a k tyle lat ra z e m n a d o b re i n a złe. C o ach : - Tyle lat z m a rn o w a n y c h . A je d n a k bycie raze m p rz e z tyle lat coś znaczy. Tyle d o b ry c h chwil. Boże, ja k ie to tr u d n e . Tyle złych chwil. B ardzo m i ciebie żal. Tyle lat razem . R o z u m ie m , że n ie wiesz, co zrobić. Jak m o ż n a to w iedzieć? R ozstać się czy zostać? To n ie d o ro z strzy g n ięcia . Być n a d o b r e i n a złe i nagle się rozstać. A lbo zo stać i m ęczyć się p rz e z ko le jn e lata. I nic nie m o ż n a zrobić. P ew nie b a rd z o cierpisz. Klient: - C ie r p ie n ie to c h y b a p rz e s a d a , raczej m ę czę się i m a m w ątpliw ości. C o ach : - D o sk o n a le r o z u m ie m , ja k b a rd z o się m ęczysz. C ałe życie. Tyle lat z m a rn o w a nych i tyle lat n a d o b r e i na złe. To m o ż e p rz e ra s ta ć człow ieka. N a p e w n o p rzerasta. To sy tu acja bez wyjścia. Klient: - N ie przesad zajm y, p rzec ież w iele o s ó b się ro z w o d z i alb o kryzys m ija i w k o ń ­ cu ja k o ś im się u k ła d a. C o ach : - C zasam i ta k je st, ale z a n im się to sta n ie , jest kryzys. P o czucie b e z ra d n o śc i. To p rz e ra s ta , to czasam i m o ż e tr w a ć b a rd z o d łu g o i bo leśn ie. C a ły m i la tam i nie zn ajd o w ać ro z w ią z a n ia i tr w a ć w zaw ieszen iu , b ez w yjścia. Boże, ja k ie to tr u d n e . D o sk o n a le to r o z u ­ m iem . Ta b e z r a d n o ś ć , ta sy tu acja b ez w yjścia. Z u p e łn ie b e z n a d z ie jn a . Tak m i ciebie żal.

6. Bądź wyrazistym alter ego. Stań się rzec zn ik ie m d y lem ató w i p rz e k o n a ń klienta. M ożesz naw et m ó w ić ze swojego p u n k tu w idzenia, potw ierd zając i zwiększając w szelkie w ątpliw ości klienta, ja k b y były two-

195

■ ■

■

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA im i w ątpliw ościam i. Stań się n im i w ielo k ro tn ie to w zm ocnij. O d w ró ć role, dom agając się rad y ze stro n y klienta, a je d n o c z e ś n ie b ro ń p rzek o n a n ia, ja k b y było tw o im pog ląd em .

(\.

P rzykład Klient: - P o w in ie n e m być b ard ziej as e rty w n y w o b ec szefa. P ro sto z m o s tu m ów ić, co myślę, ale o b a w ia m się, że w y jdę na d u r n ia , k ie d y sam je d e n w cały m zesp ole nagle z a ­ cznę się sp rzeciw iać szefowi. C o ach : - D o sk o n a le cię ro z u m ie m . Ja też m a m szefa i n ie ra z p rz y d a ło b y m u się p o ­ w iedzieć, co o n im myślę, ale o g a rn ia m n i e n ie p e w n o ś ć . M oże tego nie p rz e m y śla łe m , a m o ż e ja k o je d y n y w yjdę p r z e d szereg? A p o te m szczerze m ów iąc, p o ja w ia się strach. M a m słabą p ozycję w zespole, w zasadzie n ik t m n ie n ie lubi, n ik t też nie liczy się z m o im z d a n ie m . Jak się w ychylę, to sam siebie ośm ieszę. A w zasadzie a s e rty w n o ś ć to tylko m o d n e słowo. N a s łu c h a łe m się, n a c z y ta łe m o a s e rty w n o ś c i, a w te o rii łatw o p o w ied zieć „ b ą d ź a s e rty w n y ”, w p ra k ty c e je d n a k s zef m a zaw sze rację. Klient: - Mój szef na p e w n o n ie zaw sze m a rację. Z d a rz y ło m u się ju ż p rz y z n a ć do p o m y łk i. C o ach : - Ja ju ż w olę myśleć, że m ój szef zaw sze m a rację, i m ie ć św ięty spokój. A m oże to ja n ie m a m racji i ty lk o w yjdę n a g łu p k a, ja k zac zn ę pyskow ać. Lepiej sied zieć cicho, a co najw ażniejsze, n ie być zbyt m ą d r y m . I nie w ychylać się p rz e d ork iestrę. P o k o rn e b y ­ dlę d w ie m a tk i ssie. Tisze jedziesz, d alsze b u d z ie sz - ja k m ó w ią Rosjanie.

7. Udziel rad. Pokieruj sprawami klienta. O c e ń sytuację. Z a p r o p o n u j a r b itr a ln e ro z w ią z a n ia ja k o je d y n e s łu szn e, ro z s ą d n e i p rzem y ślan e. Z a rz u ć k lie n ta p ro p o z y c ja m i w fo rm ie n ak azo w ej, używ ając s tw ie rd z e ń w ro dzaju: w szyscy ta k robią, to słuszne, p o w in ie n e ś ta k po stąp ić, m u sisz to zrobić. Jeśli się nie zgadza, forsuj k o lejn e „ c u d o w n e r e c e p ty ”. P rzykład Klient: - C h c ia ła b y m , żeby m o je d ziecko było szczęśliwe, ale kie d y p a trz ę n a dzisiejsze czasy p e łn e przem o cy , na te b e z n a d z ie jn e szkoły, n ie d o u c z o n y c h nauczycieli, agresy w ne dzieciaki, hałas, p o p y c h a n ie , p rz e m o c , to je ste m p r z e r a ż o n y n a sam ą myśl, co będzie, jak m a ła d o r o ś n ie i b ęd zie m ia ła iść d o szkoły. C o ach : - D o sk o n a le cię ro z u m ie m . W ta k im razie ju ż o d te ra z zacznij załatw ia ć zw o l­ n ie n ie z o b o w ią z k u n a u k i d la c ó rk i i zg o d ę na n a u c z a n ie w d o m u . M asz jeszcze s p o ro czasu, a tak ie p re c e d e n s y w Polsce się zdarzają, najczęściej n ie ste ty z p o w o d ó w z d r o w o t­ nych. A lb o je st in n e ro zw iązanie. Z a p lan u j p rz e n ie s ie n ie się d o USA, ta m b ez p ro b le m u , w n ie k tó ry c h s ta n a c h , m o ż n a zad e k laro w ać, że d zieck o b ęd zie uczył je d e n z ro d z ic ó w osobiście, w d o m u . W ted y p o ja w ia się o d czasu d o czasu k o m isja z o p ie k i społecznej. O n i ta m opiekę s p o łe c z n ą tr a k tu ją b a rd z o serio. W ystarczy zdać relację z po stępów . Postaraj się o w izę alb o n aw et p o je d ź n a czarno. N ielegaln i e m ig ra n c i ty m b ard ziej nie m u s z ą się n ik o m u o p o w ia d a ć . To chyba najlep szy po m y sł. Są jeszcze am isze, o n i m a ją b a rd z o po-

196

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA d o b n e p o g l ą i ^ na w sp ó łc z e s n o ś ć d o tw oich, dlatego p o d o b n ie ja k ty nie w ysyłają sw oich dzieci d o szkoły. S łyszałem , że n aw et w Polsce pojaw ili się m isjo n a rz e am iszów , to też jest ja k aś szansa. K lientka: - Ty ch y b a d rw isz ze m n ie? C o ach : - S zu k am ro z w ią z a n ia i d o p ie ro się ro zk ręca m . M usisz m ieć w yb ór, p ó k i je s z ­ cze je st czas n a decyzję, żeby p o te m nie było za p ó ź n o . Już w iem ! A m o ż e ja k o ś w p ły n ą ć n a ... p r z e m o c w szk o łac h alb o założyć w łasn ą szkołę, albo zo stać d y r e k to re m szkoły. No tak, ale to k o s z to w n e i m o ż esz nie zdążyć, p o z a ty m p o p o d s ta w ó w c e je st g im n a z ju m , a p o te m liceu m , s tu d ia i w szędzie m o ż e być ta k sam o. C o tu zrobić, żeby d zieck o o d iz o ­ low ać o d rzeczyw istości, o d rów ieśników , o d w szelkich g łu p ic h nauczycieli, o d k o n f r o n ­ tacji z realiam i, k tó re o d b io r ą m u szczęście? C o tu zrobić? K lientka: - P roszę, p rz e s ta ń , ju ż w iem , co ch ce sz m i p o w iedzieć. Jestem w błęd zie, tak? Nie m o ż n a oczekiw ać, że rzeczy w isto ść się zm ie n i. C zy o to chodzi? C o ach : - P rz y n a jm n ie j d o p ó k i zaraz nie z n a jd z ie m y najlep szego ro zw ią z a n ia , k tó re u c z y n i tw oje d zieck o szczęśliw ym i je d n o c z e ś n ie o b r o n i je p rz e d św ia te m p e łn y m p r z e ­ m ocy. Poczekaj, tro c h ę cierpliw o ści, d o p ie ro się ro z k rę c a m z m o im i p o m y sła m i. P ro w o k a ty w n o ść ja k o m e to d a je s t w g r u n c ie rzeczy te c h n ik ą czy też sty lem p racy o g r o m n ie in tu ic y jn y m . Jak byw a n ie m a l z k a ż d ą m e to d ą a u to rsk ą, m is trz e m w jej s to s o ­ w a n iu je st jej - a u to r F ra n k Farrelly, cieszący się sław ą o s o b y k o n tro w e rs y jn e j, ale zawsze skorej udzielić k lien to w i lub p a c je n to w i p o m o c y i w sp a rc ia w fo rm ie n ie rz a d k o ostrej pro w o k acji, lecz zawsze m ob iliz u jące j d o z d ro w ia i p o zy ty w n ej zm iany. Jeśli c h o d z i o m e to d y B yron Katie czy RTZ, d ziała sa m a p ro c e d u ra ; gdy p o p r a w n ie się ją w y k o n a , je st n ie sły ch an ie p o m o c n a i s k u tecz n a. W w y p a d k u te c h n ik p ro w o k a ty w n y c h , ro z k ru s z a n ia p r z e k o n a ń i z a d a w a n ia p y ta ń , k o n ie c z n e je st w yczucie, całk o w ita s p ó jn o ś ć c o ac h a i z n a k o m ite w y czucie d y le m atu , n a s tro ju i en e rg ii klienta.

W czasie sesji treningowej w parach: 1. Podsumuj zadanie lub zadania domowe klienta. 2. Ustal tem at lub cel sesji albo kontynuuj poprzedni, jeśli klient tak zdecyduje. 3. Reaguj świadomie na przekonania klienta. Zauważ sformułowania, które m ogą mieć charakter ograniczający. Ustal, z jakiego poziomu Góry lodowej klient ko­ munikuje dane przekonanie. 4. Zastosuj w czasie sesji ćwiczenie 23. Pytania do skanera przekonań lub model Byron Katie w kwestii, która dotyczy celu klienta.

■

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA 5. Omów ćwiczenie i uzyskane rezultaty. 6. Zaproponuj jako zadanie domowe samodzielne wykonanie pierwszego etapu ćwiczenia 24. ABCD doświadczenia Tab. 11 RTZ 1 z wykorzystaniem sytuacji, w której klient doświadczył swoich ograniczeń. Drugi etap wykonacie razem na kolejnej seNi. 7. Jako dodatkowe zadanie domowe zaproponuj partnerowi wynotowanie kilku przypadkowych wypowiedzi przypadkowych osób, w których zawarte są prze­ konania ograniczające. Niech w formie pisemnej zastosuje różne techniki prowokatywne do każdego z wynotowanych przekonań. 8. Narysuj własną SMS [ćwiczenie 9. Subiektywna Mapa SytuacjiI, opisując kolejny etap pracy coachingowej - odkrycia, pomysły, refleksje dotyczące osobistego procesu zmiany. 9. Sporządź raport.

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA Sesja siódma Sprzężenie zwrotne i jego skutki dla naszych działań Świat jest taki, jaki wierzysz, że jest. Nadałeś m u znaczenie poprzez własną per­ cepcję oraz interpretacje. Dlatego to, co wysyłasz na zewnątrz, to do ciebie wraca. Między innymi dlatego, że tylko to dostrzegasz. Sprzężenie zwrotne do przeszłości16 je st m e c h a n iz m e m o p is a n y m i z b a d a n y m p rzez S tevena A n d r e a s a 17, a także in n y c h b a d a c z y naszej p e r c e p c ji18. To n a tu r a ln y m e c h a n iz m zw iązany z n a sz y m i w s p o m n ie n ia m i, szczegó ln ie silnie ro z w in ię ty u o s ó b z m e ta p r o g r a m a m i p ro c e d u r, n as ta w io n y c h n a u n ik a n ie , k o n trs u g e s ty w n y c h . P o d d a n i te m u m e c h a n iz m o ­ wi, k tó ry n a sk u tek b o d ź c a u r u c h a m ia się a u to m a ty c z n ie ja k w ięk szo ść sy stem ó w re g u lu ­ ją cy ch nasze p ro c e s y p o zn aw cze , k o n c e n tr u je m y uw agę na m in io n y c h sy tu acjach . Z je d n e j s tro n y p o z o s ta je m y w o c z e k iw a n iu , że m iłe, p rz y je m n e , s y m p a ty c z n e w y d a rz e n ia , k tó ry c h dośw iadczyliśm y, p o w tó rz ą się w p o d o b n y lub n aw et id e n ty c z n y s p o s ó b w przyszłości. Z d ru g ie j zaś, i je st to te n d e n c ja silniejsza, p o z o s ta je m y w s ta n ie obawy, aby n ie p rz y je m n e d o ś w ia d c z e n ia , p o rażk i, n eg aty w n e sytuacje się n ie pow tórzyły. M e c h a n iz m ten n ie tylko do ty c zy sp raw zn ac zący ch , u ja w n ia się zw łaszcza p rzy c o d z ie n n y m p o d e jm o w a n iu m ałych decyzji. U r u c h a m ia dalsze a k ty w n o ś c i b ą d ź p o w o d u je ich z a n ie c h a n ie , w raz z m e ta p r o g r a m a m i reg u lu je p ro cesy naszeg o p o s trz e g a n ia z a ró w n o m o żliw ości, ja k i o g ra n ic z e ń . A z j a ­ kiego p o w o d u w ażn y je st tutaj p r z y m io tn ik : zw rotne? O tó ż s p rzężen ie z w ro tn e d o p rzeszło ści to n ie tylko o czekiw anie, że m in io n e d o z n a n ia p o w tó r z ą się w p o d o b n ie k o rzy stn ej fo rm ie lub też, że u n ik n ie m y kolejny ch p o d o b n y c h n ie p o w o d z e ń i błędów* w przyszłości. D zięki te m u m e c h a n iz m o w i u czy m y się, w yciągam y w niosk i, p o tr a f im y p rz e d s ię b ra ć d z ia ła n ia zaradcze. Jesteśm y p e łn i n ad ziei, że w czo rajsza w s p a n ia ła k o la cja z p rz y ja c ió łm i, wr n o w o o d k r y ­ tej, sy m p a ty c z n e j re s ta u ra c ji p o w tó r z y się r ó w n ie ż z k o le jn y m i z a p r o s z o n y m i g ośćm i. Kel­ n e r ja k p o p r z e d n i o d o r a d z i w y b ó r d a n ia główmego, k u c h a r z o so b iście p rz y n ie s ie s k w ie r­ czącą p o tr a w ę d o sto lik a, w in o b ę d z ie ś w ie tn ie d o b r a n e , a przyjaciele u ro c z y i ro zb aw ie n i. Bcnnowicz M., Coaching, czyli restauracja osobow ości. Warszawa 2008. Wydawnictwo G + J. s. 72-73. 17 Andreas S.. Ja k pracovrala Virginia Satir. Zapis se sji terapeutycznej z komentarzem. Gdańsk 2001. Gdańskie Wydawnictwo Psycholo­ giczno. s. 16-19. 50-51. Andreas C.. Androas S.. S e rc e umysłu, Gdańsk 1995, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczno, s. 227 251. 18 Percepcja - czynność, proces lub produkt porcypowania. możliwość lub zdolność spostrzogania albo określony sposób spo­ strzegania. W psychologii tradycyjnie wprowadza się rozróżnienie między wrażeniom, subioktywnym doświadczoniem lub odczu­ ciom wynikającym z pobudzenia receptorów zmysłowych a percepcją, doświadczeniom zmysłowym, któro zostało zintorprotowano z uwzględnioniom przypuszczalnego bodźca zewnętrznogo (obioktu lub zdarzenia), który je wywołał. Jako piorwszy rozróżnionia takiogo dokonał Thomas Roid w 1785 roku (twórca szkockiej szkoły filozofii psychologicznej). Zauważył on, że przyjemny zapach różany jost zalodwio wrażoniom, skoro może być doświadczany bez myślenia o róży albo o innym obiekcie, podczas gdy porcopcja róży zawsze odnosi się do zewnętrznogo obioktu, który jost joj przyczyną, Colman A.M.. Słownik psychologii. Warszawa 2009, PWN. s. 509 510, porównaj także. Lindsay PH.. Norman D.A.. P ro cesy przetwarzania informacji u człowieka, Warszawa 1984, PWN, Tomaszowski T. (rod ). Percepcja, myślenie, decyzje. Warszawa 1995, PWN, s. 11-34; Gregory R., Colman A.M. (red.), C zucie i per­ cep cja . Poznań 2002, Wydawnictwo Zysk i S-ka.

199

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA I zazw yczaj m a m y rację. Tego r o d z a ju p r o g n o z y p o tw ie rd z a ją się, gdy p la n u je m y w a k a ­ cje, w y b ie ra m y w a rs z ta t s a m o c h o d o w y lub re s ta u ra c ję , m ię d z y in n y m i z p o w o d u t r w a ­ łości lu d z k ic h za c h o w a ń i postaw . N a p o d s ta w ie tego m e c h a n iz m u n ie ty lk o u c z y m y się, ale ró w n ie ż p la n u jem y , b u d u je m y p o c z u c ie s u k cesu i w ra ż e n ie w p ły w u n a rzeczy w isto ść, w z m a c n ia m y swoje p o c z u c ie k o n tro li, a św iat w y d a je n a m się przew id y w aln y . J e d n a k z d a ­ rza się, że chęć p o w tó r z e n ia kolacji, p o n o w n a w izy ta w w a rs z ta c ie s a m o c h o d o w y m , w y b ó r tej sam ej p o tr a w y lub b iu ra tu r y s ty c z n e g o itp., czyli d ecy z ja o p a r ta n a s p r z ę ż e n iu z m i ­ n io n y m d o ś w ia d c z e n ie m , p rz y n o s i u c z u c ie za w o d u . Sukces n ie z o s ta ł p o w tó rz o n y . N asze p r z e w id y w a n ia co d o s p o s o b u o b słu g i, w y g lą d u h o te lu , a p rz e d e w sz y stk im z a c h o w a n ia in n y c h lu d zi n ie p o tw ie rd z iły się. P ow staje u c z u c ie z a w o d u , ro z c z a ro w a n ie . To n a t u r a ln y m e c h a n iz m . Jak zw y kle j e d n a k c h o d z i o p r o p o r c je , o n a tę ż e n ie , o siłę i skalę o d d z ia ły w a ­ nia n a nasze decyzje. Jeśli s p rz ę ż e n ie z p rzeszło śc ią to r ó w n ie ż ch ę ć u n ik n ię c ia w czorajszej obawy, m in io n e g o lęku, n ie p rz y je m n e g o w s k u tk a c h w y d a rz e n ia , to myśl, k tó ra k o n c e n tr u je się n a obaw ie, h a ­ m u je sk u te c z n o ść w p o d e jm o w a n iu n o w y ch decyzji. Kiedy m y ślim y na p rz y k ła d o sytuacji biznesow ej, w y rażając to p r z e k o n a n ie m : „Z n im i są zaw sze t r u d n e negocjacje. O s ta tn im ra z e m p raw ie z e rw a liś m y r o z m o w y ”, to c h o ciaż s tw ie rd z e n ie to m o ż e o d d a w a ć część p r a w ­ d y o sytuacji, to je d n a k u r u c h a m ia stan psy ch o fizy czn y blo k u jący sk u tecz n o ść , h a m u ją c y k re a ty w n o ś ć i p o tę g u ją c y obawy. Efektem d o d a tk o w y m m o ż e być p o c z u c ie krzywdy, któ re p o w sta ło z a n im p rzy stąp iliśm y d o d z ia ła n ia zak w alifik o w an eg o ja k o tr u d n e . P rz e k o n a n ie w y w ie d z io n e z przeszły ch d o ś w ia d c z e ń ró w n ie ż ty m ra z e m stało się „w różbą s a m o s p e łn ia ją cą”, ty m sam y m sp rzęgło nasze d o ś w ia d c z e n ia przeszłe z o b e c n y m i. Jeśli ta k w y p o sa ż e n i ru s z y m y d o n eg ocjacji z w y jątk o w o „ tru d n y m ” k lie n te m , łatw o p rz e w id z ie ć ich przebieg. Z a n i m w eszliśm y d o sali o b ra d , w szelkie m e c h a n iz m y o b r o n n e i o d zw ie rc ie d la ją c e je z a ­ c h o w a n ia n ie w e rb a ln e zo stały u ru c h o m i o n e . M ecz zo stał p rz e g ra n y ju ż w szatni, ja k m ów ią sportow cy. Z n o w u p o w tó rz y ło się to, co jeszcze chw ilę te m u było o baw ą, lękiem . W tedy m o ż e p o w sta ć p o c z u c ie winy. „P rzecież m o ż n a było p rzew id z ieć, że to b ęd zie tr u d n y klient i w ym ag ające negocjacje, trz e b a się było lepiej p rz y g o to w a ć ”. S p rzęże n ie tego ro d z a ju s ta ­ now i zalążek now ego, n ie k o rz y stn e g o w zo rca lub u trw a la stary. C o gorsza, m o ż e w ystąpić też zw iązek o b u u c z u ć je d n o c z e ś n ie , czyli s y n d r o m krzy w d o -w in y . „Z n im i ta k zawsze. Kolejny raz okazali się tr u d n y m i n e g o c ja to ra m i. C h y b a n ie ch c ą się d o g a d a ć ” - p o czu c ie krzyw dy. „M o g liśm y to p rzew id z ieć i lepiej się p rzy g o to w ać , bardziej naciskać, alb o p r z e ­ ciw n ie szybciej się w ycofać, a w efekcie s c h rz a n iliś m y całe n eg o cjacje” - p o c z u c ie winy. Ten splo t u c z u ć tw o rzy m e c h a n iz m silny ja k w ęzeł gordyjski. N ie m a l ż a d e n r u c h n ie je st w ła ś c i­ wy, k a ż d a ko le jn a decyzja g ro zi w p a d a n ie m ze sk rajn o ści w sk rajn o ść. M yślenie an ality c zn e nie f u n k c jo n u je należycie.

200

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA C z a s a m i s y n d r o m k r z y w d o - w in y u r u c h a m i a się n ie ty lk o w p o d o b n y c h sy tu a c ja c h , lecz w s t o s u n k u do tej sam ej osoby. „ P o w in ie n e m z a d z w o n ić d o m am y, ale o n a m n ie w y p y tu je o w sz y stk ie szczegóły, w tr ą c a się, ciągle d o r a d z a , p o u cza , a p o te m n a r z e k a n a m n ie i na c a ły świat. N ie lubię d o niej d z w o n ić ” (k rzy w da). „ M a m a jest ta k a s a m o tn a , nie d ość, że m a r t w i się o m n ie , to s p ę d z a całe d n i, czekając n a syg nał o d e m n ie , a ja n aw et n ie m a m o c h o ty jej w y słu ch ać. P o te m płacze p rzez e m n i e ” (wina). Tak u m a c n ia się m e c h a n iz m u z a le ż n ie n ia . C ią g ły p o w r ó t d o e m o c jo n a ln e j przeszłości, o d której chce się uciec, je d n o c z e ś n ie ją p rz y w o łu je ja k o p u n k t o d n ie sie n ia . Ten p u n k t o d n ie s ie n ia byw a p o z y ty w n y - ja k o chęć p o w tó r z e n ia w czorajszego su k cesu albo co gorsza n e g a ty w n y - ja k o chęć u n ik n i ę c ia w czorajszego p ro b le m u . Jeśli p rzy szło ść m a być tylko k o p ią p rzeszło ści lub u n i k a n i e m tego, co było n ie p rz y je m n e , to cała en erg ia o so by (lub s y te m u , ja k im m o ż e być n a p r z y k ła d r o d z in a , g r u p a p rzyjaciół, d z ia ł lub o rg an iz acja ) k o n ­ c e n tru je się n a u tr z y m a n iu strefy k o m f o r tu , p o w tó r z e n iu w czorajszych z a c h o w a ń i u n i k ­ n ięciu n ie p o w o d z e ń . O z n a c z a to, że istn iejące sta tu s q u o je st o p is y w a n e i p r z e ż y w a n e ja k o o p ty m a ln e , najlepsze z m o ż liw y ch , n ie z a s tą p io n e , a w n a jg o rs z y m razie lepsze n iż p rz y ­ szłość, k tó ra m o ż e p rz y n ie ść p o d o b n e nieszczęścia lub o d e b r a ć n a m nagro dy . To, czego się sp o d z ie w a m y , to c tó ia jw y ż e j u n ik n ię c ie k ło p o tó w i p o w tó r z e n ie sp ra w d z o n y c h , czyli b ezp ieczn y c h d o św iad cze ń . Stąd d ą ż e n ie do n ie z m ie n n o śc i, z a c h o w a n ia s z ty w n o ś c i u k ła d u , k o m f o r tu , k tó r y w y n ik a z p o d o b ie ń s tw i n ie z m ie n n o ś c i sy stem u . W te d y ja k o g łó w n a a k ty w n o ś ć pojaw ia się tro s k a o to, aby żad e n z elem entów , z k tó ry c h z b u d o w a n a je st sy tu acja, n ie u leg ł z m ia n ie , nie e w o ­ luow ał, a d o ś w ia d c z e n ia , przeżycia, zasoby, s y tu a c je p o w ta r z a ły się zaw sze w n ie z m ie n io nej fo rm ie, w p o d o b n e j k o n fig u ra c ji i w te n s a m sposób , co do szczegółów. W m e c h a n iz m ie s p rz ę ż e n ia z w r o tn e g o d o p rzeszło ści tk w i p r z e m o ż n a p o tr z e b a u trzy m a n ia z n an e j strefy k o m f o r tu . S potykając ta k ą p ostaw ę u coachee, b ę d z ie m y m ieli d o czyn ie n ia z a k ty w n o ś c ią sk ie ro w a n ą n a z a c h o w a n ie s p ra w d z o n y c h m o d e li d z ia ła ń , gotow ość d o p o d e jm o w a n ia raczej m a ły c h k ro k ó w słu żąc y ch z a c h o w a n iu s tre fy k o m f o r tu , d ą ż e n ie zaś do z m ia n y b ęd zie częściej o c z e k iw a n ie m ad a p ta c ji n o w y ch ro z w ią z a ń n iż rew olucyjn y m sk o k iem do p rz o d u .

201

■ ■

■ ---------

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA R y sunek 19. S p rzęże n ie z w ro tn e

SPRZĘŻENIE ZWROTNE

SP RZĘŻĘ N E ZWROTNE

DO PRZESZŁO ŚCI

DO PRZYSZŁO ŚCI

Wspierające

Wspierające

Uczenie się n o w y c h

Poczucie wpływu Poczucie odpowiedzialności

zachowań

Kreatywność

Wnioskrwyciągane z błędów

Zmiana

Unikanie niebezpieczeństw

Wychodzenie ze strefy komfortu

Powtarzanie s u kc es ów

Generowanie zasobów Planowanie

Ograniczające

Ograniczające

Poczucie winy

Chwilowa utrata

Poczucie krzywdy

bezpieczeństwa

Poczucie krzywdwiny

Poczucie ryzyka

Inercja, czyli

O b aw a przez nieznanym

zachowawczość

Pochopność decyzji

Trwanie w strefie komfortu Brak zmiany Generowanie porażki Frustracja z powodu nieoczekiwanej zmiany

Rcata)a zvmtfa

W silnie w y rażo n ej te n d e n c ji ja k o efekty s p rz ę ż e n ia z w ro tn e g o d o po jaw ić się n a s tę p u ją c e zjawiska:

202

przeszłości m o gą

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA Tabela 13. S p rzęże n ie z w r o tn e d o p rzeszło śc i - czy n n ik i

Przeszłość

Czynniki wspierające

Czynniki ograniczające

1

Uczenie się nowych zachowań

Poczucie winy

Wyciąganie wniosków z błędów i porażek

Poczucie krzywdy

Unikanie niebezpieczeństw i zagrożeń

Poczucie krzywdo-winy

Zdolność do powtarzania sukcesów

Inercja i zachowawczość

3 4 5

Rozpoznawanie skutecznych zachowań

Trwanie w strefie komfortu

6

Brak zmiany konserwatyzm

7

Nieświadoma strategia porażki

8

Inne negatywne emocje

9

Frustracja z powodu zmiany okoliczności zewnętrznych

Jeżeli d o m in o w a ć b ę d ą zjaw iska zw iązan e z o g r a n ic z e n ia m i, sprzężenie do przeszłości w y h a m u je z m ia n y i b ęd zie działać n a rzecz stabilizacji n aw et za cenę d y s k o m f o r tu i p o g o r ­ s z o n eg o s a m o p o c z u c ia . Inaczej je st z o s o b a m i, u k tó ry c h d o m in u je s p rz ę ż e n ie z w ro tn e d o przy szło ści. Częściej po ja w ia się u nic h k o n c e n tr a c ja uw agi n a przy szłych ro z w ią z a n ia c h , na realizacji p o trz e b lub m a rz e ń , n a celach i z a m ie rz e n ia c h . N a tu r a ln y m m e c h a n iz m e m je st w te d y p o d ą ż a n ie d o ro z w ią z a n ia i d o s p o d z ie w a n e g o efektu. W raz z p la n o w a n ie m przy szło ści albo ch o ćb y fa n ta z jo w a n ie m na jej te m a t p o ja w ia się p o c z u c ie w pływ u. „Jeśli m a rz ę o ciepłej plaży zim ą i o d r o b in ie słońca, to m o g ę c h o ć b y o d n ie c h c e n ia p rzejrzeć oferty b iu r p o d r o ż y ”. P oczucie

203

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA w p ły w u w iąże się z p o c z u c ie m o d p o w ie d z ia ln o ś c i. O so b a p o d e jm u ją c a m y ślen ie w k a te g o ­ riac h przyszło ści d ecydu je, w ja k i s p o s ó b b ęd zie realizow ała cel. K iedy w p o p rz e d n ie j t e n ­ d en c ji s p rz ę g a n ie doty c zy ło obaw y: „Z n im i są zawsze t r u d n e n egocjacje. O s t a tn i m raze m p raw ie z e rw a liś m y r o z m o w y ” to s p rzężen ie d o przy szło ści u r u c h o m i p rz e k o n a n ie w s p ie r a ­ jące: „W arto się d o b rz e p rzy g o to w ać d o n egocjacji, żeby p o d p is a ć k o n tr a k t”. Ten ro dzaj m yślenia p o ciąg a za so bą n ie tylko o d p o w ie d z ia ln o ś ć i p o c z u c ie w pływ u , ale g e n e ru je n a ty c h m ia s t sk u tecz n y r e p e r t u a r ro zw iąz ań („ P rz e m y ślm y raz jeszcze n asze atu ty i p o s z u k a jm y n o w y c h ”). S p rzęże n ie d o przy szłości p rzy b liża d o sp o d z ie w a n e g o re z u lta tu i o tw ie ra na n o w e m ożliw ości. O z n a c z a w yjście ze strefy d o ty c h czaso w y ch ro zw iązań, k o m ­ fo rtu p o w ta rz a ln y c h z a c h o w a ń , k tó re u tr z y m u ją się w b rew ich n ie sk u te c z n o ś c i, w łaśnie z p o w o d u e m o c jo n a ln e j k o n c e n tra c ji na tym , czego p r a g n ie m y u n ik n ą ć lub co p ró b u je m y po w tó rzy ć. W s p rz ę ż e n iu d o przyszłości o p c je są zawsze o tw a rte , gdyż d o m in u ją c y jest cel, czyli s p o d z ie w a n y rezu ltat, a ty m s a m y m e m o cje, k tó re ch ce m y p o c z u ć w zw iązku z o d n i e ­ s io n y m su k c e se m w nego cjacjach . E m o c jo n a ln a decyzja: ja k chcę się cz u ć i czego chcę d o św iad czy ć w przyszłości?, d e te r ­ m in u je ko lejne zac h o w an ia, k tó re są p o łą c z o n e z n a s ta w ie n ie m na osiąg n ięcie re z u lta tu (w p rze c iw ie ń s tw ie d o u n ik a n ia lub p o w ta rz a n ia ). D odajm y, że p a r a d o k s e m u n ik a n ia jest b a rd z o silna k o n c e n tr a c ja n a n ie p o ż ą d a n y m zjawisku. W ted y tra c i się z o c z u in n e m o ż liw o ś ­ ci, co w efekcie zbliża d o p o w ta rz a n ia tych sam y ch błędów , często w y n ik ający ch z w y u c z o ­ nego zac h o w a n ia . Tego ro d z a ju w zo rz e c je st najłatw iej p o w tó rz y ć n aw et za cenę po rażki. W stab iln y m system ie o to w łaśn ie c h o d zi, o p rz e w id y w a ln o ść , zatem p o w ta r z a n ie w ydaje się g w a ra n te m k o n tro li, często stając się p rzy cz y n ą p o ra ż k i lub naw et strategii p o n o s z e n ia ko lejnych p o raże k . T y m czasem w yjście ze strefy k o m f o r tu , czyli z ro b ie n ie czegoś inaczej za cenę e k s p e r y m e n tu , daje w ięcej szans n a o siąg n ięcie n o w eg o rezu ltatu . Jeśli zaw sze robisz - to zaw sze robiłeś, zaw sze b ęd ziesz d o s ta w a ć - to zaw sze d o staw ałeś, aż d o m o m e n tu , k ie ­ d y sy tu acja z m ie n i się bez tw ego u d ziału . W ted y pojaw i się kolejne n ie p rz y je m n e d o ś w ia d ­ czen ie zw iązane ze s p rz ę ż e n ie m d o p rzeszło ści - a m ia n o w ic ie p rzeżycie utraty. U tra ta to stan , kie d y w b re w o czek iw an ej stabilizacji i p o ż ą d a n e j trw a ło ś c i sy tu a c ja z m ie ­ nia się b ez n aszeg o ś w ia d o m e g o u działu. W p r z y p a d k u s p rzężen ia d o przy szłości k o n c e n tr u je m y się n a o cze k iw an y m s ta n ie e m o ­ c jo n a ln y m . W ted y u r u c h a m ia m y w sob ie elasty czn o ść, k tó ra p o zw o li w czasie p r z y k ła d o ­ w ych n ego cjacji d o s to s o w a ć się d o k lien ta, z r o z u m ie ć jego p o tr z e b y lub w y k reo w a ć w z a ­ je m n ie k o rz y s tn e ro zw iązan ie. Z a m ia fe chęci p o w tó r z e n ia d o ś w ia d c z e ń , e m o c ji i zac h o w ań zy sk u jem y g o to w o ść p rz e ż y w a n ia n o w y ch em o cji i z ac h o w ań . U ru c h o m ie n ie k re a ty w n o śc i k ie ru je a k ty w n o ś ć ku z m ian ie . J ed n o cze śn ie nie tr a c im y k ie ru n k u , gdyż n a d r z ę d n a staje się p o trz e b a , k tó ra ro z p ra s z a m g łę p o zn aw czą , w to m iejsce dając e m o c jo n a ln y , atra k cy jn y stan , jeszcze z a n im cel zo stał osiągnięty.

204

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA W o d w r o tn y m p r z y p a d k u , k ie d y k o n c e n tra c ja do ty c zy u n ik a n ia , m e c h a n iz m y z p o z io ­ m u zac h o w ań realizują o d w ró t. N a stę p u je p o ró w n y w a n ie , czy to, co się zd arz a, n ie p r z y ­ p o m i n a sytuacji, której c h c e m y u n ik n ą ć . Jeśli n a to m ia s t z a m ie r z a m y d o k ła d n ie p o w tó rzy ć p o p r z e d n ie d o ś w ia d c z e n ie , m e c h a n iz m y realizacy jn e sk u p iają się na d o k ła d n y m o d w z o r o ­ w y w a n iu sytuacji i tu z n o w u n astę p u je p o ró w n y w a n ie i s p ra w d z a n ie szczegółów. Brak p o ­ d o b ie ń s tw a ro d zi n ie p o k ó j i fru strację. Z a m ia s t u tr w a le n ia sta tu s quo, p o w r o tu d o sukcesu po ja w ia się p rz y m u s o w e w y trą c e n ie ze strefy k o m fo rtu . Z g o d a na e k s p e r y m e n t w d ro d z e d o zrea lizo w an ia w łasnej potrzeb y, czyli z g o d a n a w yjście ze strefy k o m f o r tu , w efekcie daje z m ian ę, o tw ie ra n a k re a ty w n e ro zw iąz an ia, d o s to s o w u je m e c h a n iz m y d o realizow anej potrzeb y, a nie o d w r o tn ie . T e n d e n c ja s p rz ę g a n ia się d o przyszłości p rz y n o s i efekty, k tó re z a m ie rz a m y w procesie c o a c h in g u u czy n ić ś w ia d o m y m w y b o re m k lie n ta w d r o d z e d o jego celów. Są to m ięd zy innym i:

Tabela 14. S przężen ie z w ro tn e d o przy szło ści - czy n n ik i

Przyszłość

Czynniki wspierające

Czynniki ograniczające

1

Poczucie wpływu

Utrata bezpieczeństwa wyjście z komfortu

2

Poczucie odpowiedzialności

Poczucie ryzyka

3

Kreatywność

Obawa przez nieznanym

4

Eksperyment, zmiana, nowa jakość

Pochopność decyzji

5

Poszukiwanie nowych zasobów

6

Lepsze wykorzystanie starych zasobów

7

Dobre samopoczucie, pozytywne emocje

8

Nowe bodźce - stymulacja

205

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA

Rozpoznanie obu tendencji i wskazanie potencjalnych zagrożeń oraz czynników wspierających m a decydujące znaczenie dla procesu coachingu. Rzec można, że ideą nadrzędną coachingu jest wykorzystywanie w pracy z klientem elementów wspierających w obu tendencjach i utrzymanie energii klienta po stronie sprzężenia zwrotnego do przyszłości. Przyszłość jest określona celami i efektami - które świa­ domie konstruuje klient - zwymiarowana, poddana kontroli i ekologicznie osadzo­ na w realiach życia klienta. Z a te m z a d a n ie m c o a c h a je st u r u c h o m i e n ie pętli, w której en e rg ia k lie n ta m ia ła b y n a s tę ­ p u ją cą cyrkulację: R ysunek 20. Pętla p rz e r a m o w a n ia d o przyszłości Przeszłość Czynniki wspierające

Przyszłość Czynniki wspierające

1

Uczenie się nowych zachowań

Poczucie wpływu

2

Wyciąganie wniosków z błędów i porażek

Poczucie odpowiedzialności

3

Unikanie niebezpieczeństw i zagrożeń

Kreatywność

4

Zdolność do powtarzania sukcesów

Eksperyment, zmiana, nowa jakość

5

Rozpoznawanie skutecznych zachowań

Poszukiwanie nowych zasobów

6

Uczenie się nowych zachowań

Lepsze wykorzystanie starych zasobów

7

Wyciąganie wniosków z błędów i porażek

Dobre samopoczucie, pozytywne emocje

8

Unikanie niebezpieczeństw i zagrożeń

Nowe bodźce - stymulacja

Zauważam czynniki wspierające w przeszłym doświadczeniu

W szelkie po d ję te p rzez coacha działania, z a p ro p o n o w a n e ćw iczenia, zad a n e py ta n ia mają n a celu u r u c h o m ie n ie pętli sprzęgania d o przyszłości. N ierza d k o klienci b u d u ją swoje w y p o ­ w iedzi p o p rz e z nego w an ie lub zaprzeczanie [nie chciałby m , żeby to się więcej pow tórzyło] albo zaczynają o rganizow ać swoje cele p o p rz e z u n ik a n ie [zależy m i n a tym , żeby nie pogor-

206

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA szyły się płace]. Z a d a n ie m coach a jest takie p o k ie ro w an ie rozm o w ą i taka interakcja z k lie n ­ tem , dzięki której ju ż na p o zio m ie w erb aln y m , k o n s tru u ją c swoją w ypow iedź, będzie potrafił u r u c h o m ić sprzężenie z w ro tn e d o przyszłości.

Ćwiczenie 26 Werbalne przejawy sprzężenia Zaznacz, które z poniższych wypowiedzi sygnalizują, że klient sprzęga się do przeszłości, a któ­ re, że do przyszłości. Wynotuj krótkie uzasadnienie: Jakie wskaźniki świadczą o jednej lub drugiej tendencji? Porównaj swój w ynik z pracą p artn e ra w czasie wspólnych ćwiczeń. a. Chciałbym nie przejmow ać się tak bardzo opiniam i innych ludzi na tem at mojego hobby. W iem, że to dziwmie wygląda: mężczyzna, który zajmuje się hafciarstwem. Jednak od sześciu lat wyszywam tylko godła i herby wrojskowfe, uwielbiam to, ale tego ju ż nikt nie zauważa. O d razu pojawia się śmiech na sam o słowo „haft”. n b. Lubię mieć wszystko przygotowane, zanim zacznę pracę. Każde narzędzie m a m na swoim miejscu, p o d ręką. Wtedy nie muszę niczego szukać ani specjalnie wychodzić z kanału, gdy trzeba w ym ienić głupią uszczelkę. Podstawra to planowanie i przewidywanie. c. Zastanaw iam się, czy w M ontrealu jest metro. Muszę to sprawdzić, bo jeśli tak, to kłopot z głowy. Wszędzie sprawnie i szybko nim d o je d z ie m y . d. O d roku nie przeczytałem żadnej książki. Trochę m i wstyd wrobec córki, która studiuje na polonistyce i pochłania cale tomy. Możesz mi coś polecić na urlop, żebym mógł z nią złapać w spólny język. Nie wiem, co teraz m łodzi czytają. e. Jedenaście lat pracuję w szkole i nigdy nie widziałem tak zdolnego ucznia. Jednak m arnuje swroje talenty. Zam iast rozwijać się matematycznie, przystąpić d o olimpiady, on to olewra. Tak mi powiedział. Woli te swoje beznadziejne gry. Mógłby całymi godzinam i klikać i klikać. Najgorsze, że jego rodzice też to olewrają. „Karolek sam decyduje”, stwierdziła ostatnim razem jego m am uśka. I co ty na to? f. Jeszcze nie byłem w now ym kinie. Słyszałem, że nie tylko jest rewelacyjny dźwięk, ale też ma ekran, jakiego nie powstydziłaby się naw*et Warszawa. Jutro się wybieram. Nie wiesz, co fajnego teraz grają? g. Tylko raz spróbuję i jeśli ty m razem mi nie wyjdzie, d am sobie spokój. Zrobię to po swojemu, ale dopiero za tydzień. h. Pojutrze, drogi panie, pojutrze. Dzisiaj m am y cały grafik zawralony i nie damy rady. Jeśli bardzo panu zależy, jedyne, co mogę obiecać, to proszę o telefon około siódmej. Wtedy niektórzy rezyg­ nują i może się coś wciśnie. Trudno mi przewidzieć, jak będzie, czasami są dwra wolne miejsca, a czasem przez tydzień nie m a żadnego, dzień pod dniu. Przykro mi, taka praca. Jesteśmy obłożeni.

207

■ ■

: i---------

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA i. Nalegam. Napraw dę będzie mi bardzo miło, jeśli razem zjemy obiad. Z n am to miejsce i tu za­ wsze m ożna coś dobrego wybrać. Kucharz jest znakomity. A dzisiaj nawet zaeksperymentuję i w ezm ę w ciem no danie dnia. j. Może i koty są nieprzewidywalne, ale jak się dogadasz z kotem, to dogadasz się także z każ­ dym człowiekiem. Mówię serio. Psa łatwro sobie zjednać, to potrafi niemal każdy. Psy są tak przyjacielskie, jeśli nie naiwne, że wystarczy w miarę przyzwoite traktowanie, a czasem nawet i tego nie potrzeba, żeby pies ślepo zaufał człowiekowi. Z kotem to nie przejdzie. Wobec kota musisz się postarać. k. Szukam właściwego koloru. Nawet przejrzałem kilka poradników'. Jednak zauważyłem, że moje m ieszk an[j zm ienia się o każdej porze dnia. Wcześniej widziałem tylko beton i ściany, ale teraz, kiedy spędziłem tam kilka dni od rana do wieczora, widzę, że ono pulsuje światłem, matowieje albo gaśnie, rozbłyska i świeci. Stąd nagle zrozum iałem , jak wrażny jest kolor. 1. Mój ulubiony film to Siedem lat w Tybecie, chociaż lubię również M ałego Buddę. Nie chodzi mi o Tybet ani nawet o buddyzm , choć kiedyś na pewmo tam pojadę. Pociąga m nie rola auto­ rytetu w rozwcju człowieka, dlatego w ybieram się na operę. Tak jest, na operę, nie lubię tego gatunku, ale to Faust Charles’a G ou nod a, więc sam rozumiesz, mój temat.

[porówmaj ro zw iąz an ie ćw iczenia w A neksie, n a k o ń c u książki]

Ć w iczenie 27. S przężen ie d o przyszłości Część 1. 1. O pisz, ja k w y g lą d a ł tw ój w czo rajszy dzień? W y m ie ń n a jw aż n iejsze fakty, w y d a rz e n ia , sytuacje, decyzje. 2. Wypisz dziesięć stanów* em ocjonalnych, które najlepiej charakteryzują wydarzenia w czoraj­ szego dnia, zapisane przez ciebie. Wykorzystaj listę określeń [poniżej] lub nazwtj je włas­ nym i słowami. M ożesz rów nież oszacować natężenie danej em ocji w skali o d 0 do 5. 3. Rzeczowmiki odczasow m ikow e ok reślają n e g a ty w n ą lub pozytywmą siłę sp rz ę g a n ia się z d n ie m w czo rajszy m , czyli twroją przeszłością. Są też o k re ś le n ia o k o n o ta c ji n e u tra ln e j lub n ie je d n o z n a c z n e j. P o d e k s c y to w a n ie m o ż e być s ta n e m p rz y je m n y m lub nie, zależeć to b ęd zie o d k o n te k s tu i p u n k tu o d n ie sie n ia , w k tó r y m po jaw i się ów stan . Z decyduj. N adaj z n a k sw c im e m o c jo m . a. Im włęcej e m o c ji n eg aty w n y c h z n alazło się n a twrojej liście, ty m silniejsza m oże być presja, żeby nie p o w tó rz y ły się w czorajsze w y d arzen ia.

208

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA b. Im w ięcej e m o c ji p o zy ty w n y ch , ty m silniejsza ch ę ć p o w ta rz a n ia w czorajszy ch d o ­ św iad cze ń i ty m s a m y m p o z o s ta w a n ia w strefie k o m fo rtu . c. To d o b r y m o m e n t, żeby zad ać sobie p ytanie: C zego m n ie uczy d o ś w ia d c z e n ie w czorajszeg o d n ia ? C o ch c ia łb y m zachow ać? C zego c h c ia łb y m u n ik n ą ć ? Część 2. 1. T eraz z m ie ń sp o só b d ziałan ia. W yb ierz z listy o k re śle n ia stanów , k tó re ch ce sz czu ć i p rzeż y w ać ju tro . K iedy ju ż e m o c je zostały w y b ra n e i zap isane, o d p o w ie d z sobie, ró w ­ nież n a p iśm ie, n a pytanie: a. C o ch cę ro bić ju tro ? b. Jak chcę się zachow yw ać? c. Jakie chcę p o d e jm o w a ć decyzje, żeby czu ć 10 w y m ie n io n y c h p rz e z siebie em o cji p rz e z cały dzień? 2. W ła ś n ie teraz, k ie d y o d c z y tu je s z sw oją o d p o w ie d ź , sprzęgasz się d o p rzy szło ści, w y ­ w o łu ją c stan p o zy ty w n ej m o ty w a cji i o d p o w ie d z ia ln o ś c i za p o k ie ro w a n ie ju trz e js z y m i w y d a rz e n ia m i.

Tabela 15. Lista p o m o c n ic z a rz e c z o w n ik ó w o d c z a so w n ik o w y c h [N iektóre o k re śle n ia zac h o w ań i s ta n ó w e m o c jo n a ln y c h ]

Negatywne

Pozytywne

Wieloznaczne

Wściekłość Smutek Lęk Uraza Złość Frustracja Zagniewanie Rozczarowanie Odrzucenie Gniew Niesmak Zawstydzenie Zagrożenie Ból Głupota Zmartwienie Zwątpienie Egoizm

Szacunek Chęć tworzenia Radość Cierpliwość Bezpieczeństwo Miłość Sympatia Beztroska Entuzjazm Optymizm Wrażliwość Radość Satysfakcja Podziw Sympatia Dobroć Piękno Energia

Pokora Spryt Upór Oziębłość Nieśmiałość Odwaga Niepokój Niedowartościowanie Zadziwienie Roztrzęsienie Osądzanie przez innych Posiadanie tajemnicy Fascynacja Świadomość własnych uczu Zadziwienie Determinacja Bycie częścią zespołu Dystans

209

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA

Irytacja Wyczerpanie Poczucie choroby Zażenowanie Szaleństwo Zakłopotanie Nienawiść Wstręl|> Przygnębienie Niepewność Cierpienie Przykrość Wykluczenie Skrępowanie Przytłoczenie Zdenerwowanie Brak poczucia wpływu Depresja Zazdrość Udręczenie Beznadziejność Pośpiech Odraza Pozbawienie miłości Krzywda Wina Obawa Zmęczenie Rozpacz Nuda Pustka Izolacja Zdrada Przymus Krytyka Fałsz Lenistwo Przerażenie Wyrachowanie Chamstwo Manipulacja

Ufność Bycie ważnym dla innych Ciekawość Śmiałość Życzliwość Bycie akceptowanym Wiara w umiejętności Dowartościowanie Ekscytacja Siła Szczęście Zadowolenie Duma Spokój Wolność Lojalność Zaufanie Pomocność Wzruszenie Poczucie sukcesu Rozbawienie Uważność Delikatność Troska Odpowiedzialność Poczucie wpływu Wyciszenie Witalność Wdzięczność Dbałość o siebie Spełnienie Wnoszenie wkładu w... Przebaczenie Zachwyt Zaufanie Wyróżnienie Wyjątkowość Akceptacja Atrakcyjność Zainteresowanie Odprężenie

210

Zrozumienie Oczekiwanie Gotowość na... Napięcie Wątpliwości Dziwaczność Nadzieja Kokieteria Uwodzenie Posłuszeństwo Uwielbienie Wyjątkowość Szaleństwo Asekuracja Drwina Rozleniwienie Powolność Prostota Poprawność Skromność Powściągliwość Szał Zniecierpliwienie Pobudzenie Ekstaza Błyskotliwość Poczucie dystansu

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA Zażenowanie Agresja Obłuda Pogarda Śmieszność Wstyd Bezradność Osłupienie Odrętwienie

Spóiność Szczodrość Cierpliwość Współczucie Pracowitość Mądrość Etyczność Koncentracja Prawdomówność

Ćwiczenie 28 Planowanie emocjonalnej przyszłości Przeczytaj p oniższą listę stan ó w em ocjo n aln y ch . Listę em o cji ustalił w czasie e k s p e ry ­ m e n tó w z m o ty w o w a n ie m [w ykorzystując m e c h a n iz m sp rzęgania d o przyszłości] zarów n o S. A ndreas, ja k i A. R o b b in s 19. Każda z em ocji, n a bazie której b u d o w a n o w łasne, przyszłe cele, w zm ac n iała sku teczność w realizacji przyszłych planów. O kazało się, że jest rów nież o d w ro tn ie . O siągane sukcesy zaw ierały w sobie p o tę żn y ła d u n e k e m o c jo n a ln y zb u do w any z m o c n y ch u czuć z poniższej listy.

Dziesięć emocji/stanów najsilniej sprzęgających do przyszłości 1. Miłość 2. Zapał 3. Ciekawość 4. Radość 5. Wdzięczność 6. Determinacja 7. Zaufanie 8. Pewność 9. Równowaga 10. Elastyczność Ard'oas C. Andreas S.. Serce umysłu, Gdańsk 1995. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, s 188-2C0. porównaj także Pcfcbins A.. Nasza moc bez granic, Konstanc a Jeziorna 1996, Medium; Pcfcbins A.. Cbudż w sobie olbrzyma. Warszawa 2002. Studio Emka; zobacz też. http./Zdotsub conyv.Qw/9&3cc667-7o78-41e7-83dd-1bbdD3c374c0 (emisjawdniu 19 C92010).

211

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA O p isz trz y sy tu acje, w k tó ry c h chciałb yś b ra ć u d z ia ł jaw ić się in te n s y w n e uczucia. Z a p lan u j ta k ie przeżycie, liczba em o cji z p o w y ższy ch dziesięciu. N a s tę p n ie zadaj m o ja p rzy szło ść o b fito w ała w e m o c je z listy? U dziel ja k

w przyszłości, w k tó ry c h m o g ą p o ­ w k tó r y m pojaw i się ja k najw iększa sobie p y ta n ie: C o m og ę robić, żeby n ajb ard ziej k o n k r e tn e j o d p o w ied zi.

W czasie sesji w parze treningowej: 1. Podsumuj zadanie lub zadania domowe klienta. 2. Przeprowadź z klientem Etap II ćwiczenia Tab. 12 RTZ.2 na podbudowie jego pracy domowej. 3. Omów ćwiczenie i uzyskane rezultaty. 4. Ustal tem at lub cel sesji albo kontynuuj poprzedni, jeśli klient tak zdecyduje. 5. Świadomie stosuj wszelkie poznane umiejętności. 6. Zaproponuj, jako zadanie domowe, wykonanie ćwiczenia 27. Sprzężenie do przyszłości lub ćwiczenie 28. Planowanie em ocjonalnej przyszłości, lub obu]. 7. Narysuj własną SMS [ćwiczenie 9. Subiektywna Mapa Sytuacji ], opisując kolejny etap pracy coachingowej - odkrycia, pomysły, refleksje dotyczące osobistego procesu zmiany. 8. Sporządź raport.

&

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA Sesja ósma Pułapki i pożytki w stosowaniu lingwistyki Słowa leczą, słowa kaleczą. Nawet z pozom błahe stwierdzenie może zaboleć lub poprawić nam nastrój, zwłaszcza gdy wypowiada je ważny dla nas człowiek. Instalacje W yob raź sob ie ta k ą scenę. Pew ien w n u czek , lat o k o ło trze ch , w siad a z b ab cią d o a u t o b u ­ su. Jest tr o c h ę m a r k o t n y i n ie w h u m o r z e . W ierci się n a sied ze n iu . Babcia ju ż n a p r z y s ta n ­ ku stro fu je c h ło p c a i do ść m o c n o szarp ie za rękę. Ta m e to d a sk u tk u je tylko n a chwilę. Po chw ili w n u c z e k zn o w u się w iw c i, tr o c h ę w y ry w a i co n ajgo rsze zad aje p y ta n ia. W a u to b u sie sy tu acja się p o w ta rz a , c h o ć w n u c z e k u w ięzio n y n a s ie d z e n iu m ię d z y ścian ą a r a m ie n ie m b ab ci w y ry w ać się ju ż n ie m oże, zac zy n a je d n a k p o d sk ak iw ać. W ted y b ab cia b a rd z o p o i r y ­ to w a n y m gło sem o zn ajm ia : „Jak się n ie u sp o k o isz, to b ab cia cię tu zostaw i i sam a w y siądzie na n a s tę p n y m p r z y s ta n k u ”. W n u c z e k g w a łto w n ie z m ie n ia m in ę n a p łaczliw ą i n a m o m e n t się u sp o k aja, by z n ó w po chw ili zacząć p o d s k a k iw a ć i pytać. W ted y b ab cia eskaluje swoje g ro źb y i p o w tarza : „M ów ię ci, usp o k ó j się, b o inaczej b ab cia cię tutaj zostaw i, a ten p a n [tu w sk azu je n a najbliższego pasaże ra ] zabierze cię ze sobą. Z obaczysz. Z o sta w ię cię w ty m a u to b u sie i p ó jd z ie sz z tym p a n e m ”. W n u c z e k p rz e z chw ilę przy g lą d a się o b c e m u p a n u i w ryk. To klasy czna in stalacja w e rb a ln a , ja k ic h o d b y w a ją się setki w n a sz y m życiu. C o z o s ta ło z a ­ in sta lo w an e? P rzed e w sz y stk im p o c z u c ie zag ro ż en ia, lęk z p o w o d u o p u s z c z e n ia p rzez bliską o so b ę i w reszcie s k azan ie d zieck a n a bycie z a b ra n y m p rz e z obcego, jeśli nie p o w s tr z y m a swojej ekspresji i ciekaw ości. Z n u d z e n ie d łu g im o c z e k iw a n ie m n a a u to b u s zo stało surow o u k a ra n e . Z b u d o w a n a p o p rz e z in stalację fałszyw a zależn o ść staje się p ra w d ą o rzeczy w istości d la m a łeg o c h ło p c a . Jeśli n ie p o d p o r z ą d k u je się o c z e k iw a n io m babci, n astąp i p o rz u c e n ie , i w reszcie „ p a n cię z ab ierze”. O w o „ z a b r a n ie ” m o ż e zo stać d o in te r p r e to w a n e p rz e z m a ica w d o w o ln y spo sób , lecz ju ż sa m a g ro ź b a w n im z aw arta i n a tu r a ln a u m a łeg o d ziecka n ie ś m ia ło ś ć i n ie p e w n o ś ć w obec o b cy ch d o m k n ie w zorzec. Pojaw ia się r ó w n ie ż m a g ic z n e słow o „ g rz e c z n y ”, k tó re w u s ta c h d o ro s ły c h m o ż e oznaczać: posłu szn y, p o d p o rz ą d k o w a n y , uległy, bierny, n ie zain tereso w a n y , sp ełn iając y ocze k iw an ia, po tu ln y, p o d d a ją c y się k o n tro li, z d y s c y p lin o w a n y itp. M iejm y nadzieję, że b ab cia r z a d k o zajm u je się w n u k ie m , a ch ło p c z y k je st n a tyle u o d p o r ­ n io n y n a jej zac h o w a n ia , że szybko z a p o m n i tr a u m a ty c z n ą instalację. Jeśli je d n a k d o ś w ia d ­ czen ie z a p a d n ie m u w p a m ię ć , stan w y m u s z o n e g o p o d p o r z ą d k o w a n ia z p o w o d u lęku p rz e d p o r z u c e n ie m m o ż e u tr w a lić się, n aw et ja k o w zo rzec lub w d r u k o w a n ie lęku. W sk rajn y ch w y p a d k a c h m o ż e się objaw ić n ie c h ę c ią d o k o n ta k tó w z babcią, d o ja z d y a u to b u s e m lub też p r z e s a d n ą ule g ło ścią w sytuacji, gdy kto ś d o m in u ją c y w y su w a groźby, c h o ć b y n ajb ard ziej od leg łe i a b s u rd a ln e .

213

■ ■

: i---------

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA Z całą pew nością instalacje p o d o b n e do tych, których doświadczył w nu czek w autobusie, są i n a m znane. D aw ny autorytet, rodzic, nauczyciel, krew ny przy p ad k iem lub z braku wiedzy, w* dobrej intencji lub ze złości albo z bezradn ości zainstalow ał n a m niepraw dopodobieństw o, które do dziś przeżyw am y jak o prawdę. Również m y sami, często nieśw iadom ie, instalowaliśm y naszym bądź cudzym dzieciom, po d w ład n y m , w spó łp raco w niko m , k re w n y m jakieś ogran icza­ jące przek onania i trau m atyczne sugestie, przekonani, że postępujem y właściwie. Słowo stało się instalacją. Są tysiące słów, o p isó w zjawisk, sytuacji, ludzi i rzeczy, o k tó ry ch ci p o w ied zian o i bez sło­ wa sprzeciw u, bez dystansu czy refleksji - uw ierzyłeś, że to praw da. R ów nież nasze zdolności, um iejętn o ści, p o trz e b y p o d d a w a n e są stałej presji ocen. O cen a, zwłaszcza sp rzęg nięta z sil­ ny m i em o cjam i, zam y ka świat, zam yka m ożliw ość e k sp e ry m e n to w a n ia , p o zn aw an ia. Piętnuje i często raz n a zawsze d o o k reśla zn aczen ie tego, co zrobiliśmy, co u m ie m y i kim jesteśmy. Ileż o cen o trzy m y w a liśm y p rzez całe dzieciństw o? Ileż razy cu d z a o p in ia decydo w ała o naszym sam o p o cz u ciu , a w efekcie o naszej przyszłości? Pew nie zd arzało się, że m ó w io n o n a m o ce­ lach, ale n ie o p a trz n ie p o w iąza n e o n e zostały z presją, obaw ą, lękiem. Z d arz ało się rów nież, że staw iane p rzed n am i cele były n a m obce, n arzu c o n e, raczej spełniały p o trze b y doro słych niż nasze skryte m arzenia. Była ju ż o ty m m ow a przy okazji o m a w ia n ia wzorców* i wdrukow*ań. Tym razem je d n a k zajm iem y się n o ś n ik ie m instalacji, czyli p rzek a zem słow nym . Instalacje mają ty m wriększą siłę, im dobitniej są przekazywane i im częściej są powtarzane.

Pierwszy poziom instalacji to słowa „klucze". Zawrarte w zdaniach wywołują p o d p o rz ą d ­ kowanie n o rm o m . To autom atyczna część procesu socjalizacji, przyuczenie do n o rm i w*artości, ucywilizowanie małego egoisty, z którego zam ierzam y zrobić ucznia, a potem obywatela i pracowrnika. To naturalny proces. Kiedy słyszymy stw ierdzenia w rodzaju: „Jesteś zdolna, ale leniwa”, „N ie n u d ź i nie zawracaj mi głowy g łu p o ta m i”, „Nie dasz rady tego zrobić, daj sobie spokój”, „Dlaczego tylko czwórka, przecież m ogła być piątka”, „Czemu tak słabo, mogłaś się lepiej postarać”, „Nie rób tak, co inni o tobie pom yślą” - stanow ią one karę w erbalną. Jeśli kara jest rów*nowrażona n ag rod ą w erb al­ ną, na przykład: „Wspaniale to zrobiłaś”, „Jestem z ciebie d u m n y ”, „Zawsze w ciebie w ierzyłem” itp., w iedy powrstaje pew ien stan rów,now,agi. D obrze, jeśli w procesie w ychow aw czym p o ja­ wia się przewraga instalacji pozytywnych. Brak rów*now*agi z dom inacją w* k ie ru n k u wyrażanej presji, niezadow olenia i negatywmych ocen skutkuje u trw a la n ie m ograniczających przekonań, a w efekcie gorszym przystosow aniem do zadań dorosłego człowieka. Z d a n ie m D o r o th y L eeds20, zn an ej tr e n e r k i m o ty w a cy jn ej, k tó ra w sw*ojej p ra k ty c e m a tysiące w y stąp ień p u b lic z n y c h i ró żn y ch fo rm o d d z ia ły w a ń m o ty w a cy jn y ch , istn ieje lista słów* kluczowych, k tó re zw iększają z a a n g a ż o w a n ie o d b io r c y lub odbiorców ' n ie zale żn ie od tego, w* ja k im ję zy k u i w* jakiej k u ltu rz e są w y p o w ia d a n e . Zawrarcie ich w* w y p o w ie d z i jest x Zobacz. Loods D..T h e 7 Pervers of Questions. Secrets îo Successful Communication in Life and at Y/crk. New York 2C00; Loeds D.. Smart Questions. The Essential Strategy fer Su ccessf jl Managers. Berkeley 2COO.

214

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA ró w n ie ż s y g n a łe m w ysokiej m o ty w a c ji o soby przek a zu jąc ej in fo rm a c ję . Ich ła d u n e k z n a ­ cze n io w y to ru je d ro g ę p o z y ty w n y m s k o ja rz e n io m , a w efekcie e m o c jo m , k tó re tow arzyszyć b ę d ą o p isy w an ej spraw ie.

Jest ich dwanaście: 1. Odkrycie 2. Nowy 3. Rezultat 4. Łatwo 5. Zdrowy 6. Oszczędny 7. Udowodniony 8. Gwarancje 9. Bezpiecznie 10. Pieniądze 11. Uczucie (\. 12. Ty Drugi poziom instalacji to cele lub normy wyrażane w postaci ocen i nakazów lub zakazów, które z czasem stają się naszymi przekonaniami lub wartościami. „G rzeczne d ziew c zy n k i p o w in n y p iln ie się uczyć”; „D zieck o z d o b re g o d o m u p o w in n o coś o siąg n ąć w życiu”; „ D o b r a m a tk a d b a o swoje d ziecko w n ależyty sp o só b i n ie daje m u k a n a p e k z a m ia s t o b ia d u ”; „ D o b re dzieci n ie sprzeciw iają się s w o im r o d z ic o m ”. Tak ko ns tr u u je się nasz świat. Pow staje „ m a p a d ro g o w a ” z arz ąd zająca n a sz y m i d ecy zjam i. O czyw iście nie zd a je m y sobie sprawy, że słowa, zw łaszcza gdy je ste śm y d ziećm i, m a ją d la n a s w a lo r sugestii, instalacji. In stalu ją n a m w a rto ś c i, cele, a w efekcie p o c z u c ie winy, lęk, b e z ra d n o ść . O czyw iście w z m a c n ia ją c e słowra w y w o łu ją efekt p ozytyw ny, m otyw ujący , k s z ta łtu ją c y odwragę, a co najw ażniejsze, s k u te c z n e p o s ta w y w o b ec in n y c h lu d z i i d o ro sły ch zad a ń . D ają n a m silę i w yczucie k ie ru n k u . Jed n y m z celów c o a c h in g u , ja k wiem y, a je d n o c z e śn ie g e n ia ln y m s p o s o b e m n a z m ia n ę ja k o ści życia, je st w łaśn ie z m ia n a p r z e k o n a ń z o g ra n ic z a ją c y c h na w spierające. M o ż e m y jej d o k o n y w a ć w n ajb ard ziej d o s tę p n y sposób , p o p r z e z k a n a ł w erbaln y, u żyw ając słów.

Zadaniem coacha jest świadome używanie słów jako nośników znaczeń, które w niesłychanie silny sposób m ogą instalować klientowi zarówno stany emocjonalne, jak i przekonania, m ogą również daw ne instalacje uruchamiać. Ważne jest również śledzenie i spostrzeganie kluczowych dla logiki wypowiedzi słów, zdań i sformuło­ w ań klienta, a także podążenie za ich subiektywnym [utrwalonym w mapie klienta] znaczeniem.

215

■ ■

■ ----------

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA Instalacje m ają to do siebie, że oddziałują nie tylko na przestrzeń psychiczną. Pewnie wiele razy słyszałeś, czytelniku, skierowane do siebie: „M arnie dziś wyglądasz, może coś ci jest”. Jeśli stwier­ dzenie to pada z ust osoby znanej ci z w ypow iadania tego rodzaju „troskliwych” ocen raczej na wyrost, zignorujesz jej słowra. Jeśli je d n a k powie to lekarz, autorytet, osoba, do której opinii masz zaufanie, zaczniesz świadomie lub nieświadom ie sprawdzać wysłany do ciebie komunikat. R ysunek 21. In stalacja o s k u tk a c h neg aty w n y c h r ¿nsi «uje kiMTUiintó i gpiawdzś potercjBrte u jro le r e ' t e rzeczywISclB coi ml tesli

r Wag wysyła sygrai> co cow«tcv.
Mamie dziś wyglądasz, może coś ci jest?

*

/

1-----

i r S. k tu cm reateppc-'.cioii'vurcih łiriy.

Kl

Z' ust

Wzbudzona zoŁlaja raalcja lętorna

ibniatrc

ctarakis-sytycjia o i stan. zagnania. Rn-', ii-łicMiiwii« krwi. Mirr:-! nir./« przyspfcszyC, znisnla s * C lar s Inaiiiw.liY,'

ciśnienia Ijb wystąpienie sotć* Pzeczyx sd e c rf tt! Jest Zacnrś-n ź * ivygfcflic. Irs-.aiacja sala się prawd) o mnie!

v: Sylftm zaczyna rfiagnwaft r.n naakr^ę lękową iak na niebezpieczeństwo. Na arzyktod cbnlża c śnienie cr.vt. regt jje nc-mcny itp.

Bardzo p o d o b n y m e c h a n iz m psychologiczny i neurofizjolog iczny ja k n a ry s u n k u 21 działa rów nież wr w y p a d k u stw ierdzeń pozytyw n ych, k om p lem entów , zwiaszcza jeśli zo stan ą z in te r­ pre to w a n e jak o prawrdziwra lub p o p ro s tu życzliwa inform acja. W o d b io rc y takiego k o m u n i­ katu zachod zi z m ia n a n eurofizjologiczna, n a skutek prosteg o k o m u n ik a tu m o ż e się p o p raw ić nastrój, ob niżyć te m p e ra tu ra , a naw et u r u c h o m ić proces z d ro w ie n ia 21. D latego słowa to nie tylko n o śn ik i p rzek azu p ew n y ch treści. Słowa, także te w y po w iadan e przy padk ow o, bezw iednie, w ykazują zn aczen ie p o d o b n e d o m o c n y ch bodźców , w reakcji na któ re m o gą zacho dzić daleko idące z m ian y p o stro nie o d b io rc y przekazu. 21 Szerzej. Wirga M . Zwyciężyć chorobę, Katowice 2002. Wydawnictwo Kos. Simonton O.C.. Matthows-Simonton S.. Creighton J.L.. Triami życia. Możesz mieć przewagę nad rakiem, Łódź 2005. Wydawnictwo Ravi.

216

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA Znaczenie formuł lingwistycznych Przyjrzyj się i w słuchaj w trzy klasy czn e w y pow ied zi. • B ardzo cię lubię,

ale m asz kłopoty.

Z d a n ie na p ie rw szy rz u t ok a w y daje się oczyw iste. To p ro ste s tw ierd ze n ie. Jed n ak słow o „ale” n ad aje szczeg ólne zn aczen ie. G d y przy jrz eć się u w a ż n ie b u d o w ie z d a n ia , stw ierd ze n ie p o w yższe niesie m n iej więcej tak i przekaz: „N ie lubię ciebie, bo m a sz k ło p o ty ”. K łopo ty są w ażniejsze. D ecy d u ją o z n a c z e n iu k o m u n ik a tu . Z a te m w s p o só b p o d s k ó r n y p rz e k a z a n a treść niesie z u p e łn ie p rz e c iw n ą d o p o czą tk o w ej deklarację. P ierw szy człon z d a n ia , p rz e d s p ó jn ik ie m w s p ó łr z ę d n y m p rz e c iw sta w n y m , ja k im w z n a c z e n iu g ra m a ty c z n y m je st słow o „ale”, został skasowany. S p ó jrzm y na ko lejn e zdanie: • B ardzo cię lubię

i m a sz kłopoty.

W y ra ź n ie o d c z y tu je m y z m ia n ę znac zen io w ą. To ju ż z u p e łn ie in n e stw ie rd z e n ie . Być m o ż e n astąp i tu ja k iś ciąg dalszy. K olejne z d a n ie coś w yjaśni. Nie m a tej je d n o z n a c z n o ś c i, co p r z e d chw ilą. C z e k a m y na p o in tę. Tutaj p o ja w ia się ró w n o w a ż n o ść . O b a cz ło n y zd an ia w y dają się ró w n ie silne. „I” je st s p ó jn ik ie m łą c z n y m i ja k sa m a n azw a w skazuje, łączy dw a czło n y z d a n ia ró w n ie ż w sp o só b nieśw iadom y , z a n im z d o ła m y p rz e a n a liz o w a ć b u d o w ę w y ­ p o w ied zi. K olejne z d a n ie p rzy n ie sie je & c z e in n y przekaz. • B ardzo cię lubię,

chociaż m a sz kłopoty.

W y ra ź n ie w id ać, że k o le jn a m o d y fik a c ja z m ie n iła sens w yp ow ied zi. O d b ió r je st inny. Co się zm ien iło ? O tó ż p ie rw szy człon zo stał w y ró żn io n y , d r u g i zaś skasow any. S ens m o ż n a o d c z y ta ć m n iej w ięcej tak: „B ard zo cię lubię, n ic in n e g o się nie liczy”. S p ó jn ik „c h o c ia ż ”, zw an y p o d r z ę d n y m , czyni ze z d a n ia z d a n ie z ło żo n e, jeg o d r u g ą część zaś z d a n ie m p o d rz ę d n y m lub ró w n o w a ż n ik ie m z d an ia. Ten m o rfolo giczn y, z p u n k tu w id z e n ia g ra m a ty k i, op is p rz e k ła d a się je d n a k w p ro s t na znaczenie. O tó ż słow a znaczą, słow a r a n ią i słow a b u d u ją , naw et jeśli są to słow a ta k z p o z o r u n ie ­ z n a c z n e i k ró tk ie ja k s p ó jn ik i. Siła instalacji m o ż e p rzejaw iać się ró w n ie ż w ta k m in im a listycznej form ie. G d y je ste ś m y d ziećm i, z ależn y m i, o tw a r ty m i na n ow e d o z n a n ia , słow a in s ta lu ją n a m s ta ­ ny psychofizy czn e, w zo rce i p r z e k o n a n ia . M e c h a n iz m ten n ie c o słab n ie, gdy stajem y się d o rośli, lecz kie d y sty k a m y się z a u to ry te ta m i lub gdy je ste ś m y b ardziej n iż zw ykle z m ę ­ czeni, zestre so w a n i, ro z e m o c jo n o w a n i, gdy w zrasta zn ac z e n ie naszy ch d z ia ła ń lub decyzji, p o d a t n o ś ć n a instalacje w e rb a ln e tak że rośnie.

217

■

:

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA

Im jesteśmy silniejsi, bardziej asertywni i spójni, tym bardziej słowami budujemy przekonania wspierające i jawne wartości, które mają m oc tworzenia pozytywnych faktów oraz zmiany jakości naszego i cudzego życia. To jedna z zasadniczych funkcji relacji coachingowej.

N a p o c z ą te k w yk on aj p ro s te d o ś w ia d c z e n ie z je d n y m z w ażn y ch w n a sz y m ję z y k u słów. W sen sie g ra m a ty c z n y m [m o rfo lo g ic z n y m ] to p a r ty k u ła przec ząca, słow o n ie o d m ie n n e , k tó re d o p ie ro w o b e c n o ś c i rzeczow ników , p rz y m io tn ik ó w ’ lub przysłów ków ' p r z y m i o tn i­ ko w ych n a d a je im nowre zn aczen ie. W p o łą c z e n iu zaś z czasow m ikam i je st z a p rz e c z e n ie m ja k iejś czy n n o ści. Jedn o z najczęściej używranych słówr wr języ k u p o ls k im , k tó reg o zn ac z e n ia n a jp ra w d o p o d o b n ie j d o tą d d o s ta te c z n ie nie d o c en iałe ś. To p a r ty k u ła „nie". Za chw ilę w eźm iesz u d z ia ł wr n ie z w y k ły m e k s p e ry m e n c ie , a n aw et jeśli jest ci ju ż z n a n y i ta k zad ziała z całą swoją m o c ą. Przeczytaj p o n iż sz y tekst: • N ie myśl w tej chwili o kolorze cytryny. • N ie czuj także ch ara k terysty czn eg o sm ak u cy try n y n a języku. • N ie poczuj zapachu ro ztartej skórki cytrynow ej. Już wuesz, co się w yd arzyło? M ożesz jeszcze p rz e z chw ilę k o n ty n u o w ać: • • • • •

N ie N ie N ie N ie N ie

p rz y p o m in aj sobie im ien ia swego ojca. myśl o dźw ięku kościelnego dzw onu. p rz y p o m in aj sobie daty bitw y p o d G ru n w a ld e m . myśl o zap achu parzo nej kawy. myśl o d o ty k u pluszowej zabawrki.

No cóż, eksperym ent znakom icie się powiódł. O brazy pojawiały się - choćby na m i k r o s e k u n d ^ Przed oczam i stawrała cytryna, w ustach i na języku pojawiał się kwaśny sm ak i reakcja ślinianek, która może trwrać nawret do teraz. Nie byłeś w stanie nie - myśleć, nie - przypom inać sobie. Ile razy słyszeliśmy: „K ochanie, tylko się nie denerw ruj, to naprawrdę d ro b ia z g ”, a w naszych żyłach n a ty ch m ia st krążyła szybciej krew; ile razy ktoś m ówił: „N ie myśl o tym ” lub „Nie płacz”, i jed y n ie w zbu dzał n o w ą falę żalu lub tr u d n y c h myśli. N asz nieśw iadom y, ataw istyczny m ó zg najpierw’ o d b ie ra obraz lub w rażenie, p rzyw ołuje je z biblioteki naszej pam ięci, a n a ­ stępn ie m ó zg logiczny wysyła sygnał o zap rzeczeniu, którego m o c jest ju ż w ów czas niewielka lub żadna. C y try n a jest w głowie, z a n im pojawi się „nie” - ja k g u m k a , k tó ra bezskutecznie zm azu je ślad w o d o o d p o rn e g o m arkera. Jeśli nie słyszymy „nie”, to ty m sam ym , gdy wydaje n a m się, że w y p o w iad am y negację, w istocie dajem y sugestię do działania. „N ie m a rtw się” to skierow ana do p o d ś w ia d o m o ś c i k o m e n d a „M a rtw się dalej”.

218

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA Jeszcze je d e n k ró tk i e k s p e r y m e n t. P rzeczytaj p o n iż sz e z d a n ie w n o r m a l n y m tem pie: • P roszę m i n ie p r z y p o m in a ć o tym , że n ie w ie m , że p ie rw szy m aja n ie je st św iętem K o n sty tu cji 3 m aja, a ty m b ard ziej że trzeci m aja n ie je st Ś w iętem Pracy. Jest o d w r o tn ie i nie z a p o m n ę , że ta k n ie je st, n ie m u sisz m i p r z y p o m in a ć , n ig d y ta k n ie sąd ziłem . Nie w iem , skąd te n p o m y sł, że nie w iem , że trzeci m a ja to n ie Św ięto Pracy. C ó ż te ra z się dzieje? N asz m ó z g m ia ł te n d e n c ję d o w y rz u c a n ia w szy stkich „n ie”. W ie lo ­ k r o tn o ś ć zap rz e c z e ń s p o w o d o w a ła ich u s u w a n ie i tylko w te d y m o g liś m y z ro z u m ie ć sens w yp o w ied zi, k ie d y u s u n ę liśm y w szelkie zaprzeczenia. Z a te m g d y b y śm y chcieli w yg ło sić serię k o m e n d , p ró ś b lub p o le c e ń w rodzaju: • • • •

N ie N ie N ie N ie

zap om nij zgasić światła. obgryzaj paznokci. pracuj tyle nad n ie isto tn y m i szczegółam i rap o rtu . krytykuj p o d w ła d n y c h w o b ecn o ści kolegów.

Skutek będzie o d w r o tn y n iż zak ład an y, k a ż d a z pow y ższych k o m e n d s ta n ie się p o d ś w ia ­ d o m ą su gestią d o w y k o n y w a n ia „za k azy w an y ch ” d ziałań . Ileż to razy m ó w iliś m y wówczas: „Tej o so b ie m o ż n a p o w ta rz a ć w kółko, a o n a i ta k nic n ie r o z u m ie ”. O tó ż to! P o d ś w ia d o m ie w y sy łaliśm y k o m u n ik a ty , k tó ry c h treść raczej zach ęcała d o ak ty w n o ści, a f o rm a g r a m a ty c z ­ na m ia ła te m u zaprzeczyć Spójrzm y, o ileż s k u tecz n iejsz e b ęd zie w y p o w ie d z e n ie n a s tę p u ją c y c h sugestii: • • • •

P am iętaj o zgaszeniu światła, gdy skończysz prace. D o ść o b g ry zan ia paznokci! P racując n a d ra p o rte m , p o m iń d r u g o r z ę d n e szczegóły. B łędem jest k ry ty k o w an ie p o d w ła d n y c h w o b ecn o ści kolegów.

K ażde z w y p o w ie d z ia n y c h z d a ń daje szansę n a z n a c z n ie sku tecz n iejsz e o d d z ia ły w a n ie n a o d b io rc ę n iż ig n o ro w a n e p rzez ataw isty czny m ó z g zap rz eczen ie. S k u tec zn o ść lin g w i­ sty czna i p e rsw a z y jn a to n ie tylko u n ik a n ie słow a „nie”. U m ie ję tn e użycie słow a „ n ie ” p o ­ trafi d ać z n a k o m ity skutek, jeśli tego c h c e m y i jeżeli p o tr a f im y w y p o w ie d ź zap lanow ać, a u m ie ję tn o ś c i przećw iczyć, n a przy kład: • Czyż nie chcielibyście pań stw o szybko i spraw nie zarobić m ożliwie dużo pieniędzy? Nie w arto zatem być p rzesadn ie drobiazgow ym i, trzeba skupić się tylko na ważnych szczegó­ łach. Sprawy, które nie b ęd ą dla was od razu oczywiste, zo stan ą w yjaśnione w pierwszej kolejności. Nie chcecie przecież pośw ięcać na zdobyw anie tej w iedzy zbyt wiele czasu. Nie zależy w a m rów nież na utracie spodziew anych zysków. Niskie m arże nie m otyw ują, zatem p o m ó w m y o d razu o wysokich prow izjach, o dużych zarobkach. Nie trać m y czasu.

219

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA G d y p rzec zy tasz p ow yższe z d a n ie u w ażn ie , p rz e k o n a s z się, że p o d ś w ia d o m e sugestie w n im zaw arte p o p y c h a ją u m y s ł o d b io rc y z a ró w n o d o szy bkiego i s p ra w n e g o d ziałan ia, ja k i „zaszczepiają” u m y s ł n a dość szczegółow y zak res wiedzy, k tó rą trz e b a zdobyć, o raz na szybkie u p o r a n ie się z o czy w isty m i k w estiam i. D r u g a zaś część p o n o w n ie zachęca do m y śle n ia o zyskach i m o b iliz u je d o szybkiego p rz y s tą p ie n ia d o d ziałan ia. Jest ta m ró w n ież na k o ń c u w y ra ź n a sugestia o p o ś w ię c e n iu czasu n a zd o b y w a n ie w iedzy, a n a s tę p n ie p ie ­ niędzy. Te sam e in te n c je w y p o w ie d z ia n e w p ro st, s ta n o w c z y m to n e m , m o g ły b y w zb u d z ić o pór. Powyższe z d a n ie je st d o ść c h a ra k te ry s ty c z n y m p r z y k ła d e m m a n ip u la c ji w erbaln ej. M ó zg z m ę c z o n y śle d z e n ie m zaw iłych g ra m a ty c z n ie fo rm sk upi się na d ru g iej w arstw ie w y ­ p o w ied zi, w któ rej d e c y d u ją c e stają się słow a klucze, rzeczow n iki: p ie n ią d z e , w iedza, zyski, zaro b k i, o ra z cz a so w n ik i i p rz y m io tn ik i: sku pić się, oczyw iste, w y jaśn io n e, w ysokie.

Kolejne słowa o znaczeniu osłabiającym siłę przekazu lub kasującym treść całej wypowiedzianej frazy to: „Spróbuj" - „S próbu j zdążyć n a czas z r a p o r te m ” su g e ru je n ie ś w ia d o m ie m o ż liw o ść n ie ­ p o w o d z e n ia , p r ó b a b o w ie m m o ż e skończyć się klęską lub tylko częścio w y m p o w o d z e n ie m , o p ró c z tego m o ż e być w ielo k ro tn a. „Ale" - „Ś w ietnie dzisiaj w y g a d a s z , ale m o g łab y ś coś zro b ić z w ło s a m i” w istocie zabija siłę p o c z ą tk o w ą k o m p le m e n tu , gdyż k o n c e n tr u je uw agę n a n ie d o s k o n a ły c h e le m e n ta c h , z d a n ie m rozm ów cy, np. w łosach. J e d n a k p o d o b n ie ja k ze ś w ia d o m y m i c e lo w y m u ż y w a n ie m „ n ie ” o b a słow a m o ż n a s to ­ s o w a ć w sp o só b tw órczy, w y w o łu ją c u ro z m ó w c y określon y, z g ó ry p r z e w id z ia n y stan, np.: „To p ra w d a , p r ó b u je p a n p rz y s p ie s z a ć p o s z u k iw a n ia d o k u m e n ta c ji, ale s k o ro ju ż r o z ­ m aw iam y, p ro s z ę m i p rz y n ie ść f a k tu ry d o ty c z ą c e z a k u p u s p rz ę tu k o m p u te r o w e g o w p ie r w ­ szy m k w a rta le ”. Lub in n y p rzy k ła d : „Tak, w iem , chciałby ś się te ra z s p ró b o w a ć p o b aw ić, sy n k u , ale skoro ju ż o p o w ia d a s z m i o lekcjach, to n ie m yśl o ty m , ja k d u ż o będ ziesz m ia ł czasu n a grę k o m ­ p u te ro w ą , kie d y ju ż skoń czysz lekcje, gdy za chw ilę się d o n ich zab ierzesz”. O s ta tn ie z d a n ie w y k o rzy stu je w szystkie o p is a n e wyżej słow a w sp o só b sk łan iając y syna d o w y b o r u najlepszej opcji. Będzie tylko „ p r ó b o w a ł” się baw ić, gdyż „ale” za chw ilę skasuje całk ow icie tę o ch o tę, by ro zto czy ć p o d ś w ia d o m ie wizję zabawy, gdy ju ż lekcje b ę d ą z r o b io ­ ne, ale tylko wtedy!!! R ó w n ie ż s tw ie r d z a n ia : c h c ia łb y m ; zob ac zę, co d a się zro b ić ; lu b w czasie p rzeszły m : u d a ł o się; ja k o ś to w yszło ; d a łe m r a d ę itp. są o s ła b ie n ia m i, k tó r e d a ją w a ż n ą w sk a z ó w k ę o n a s ta w ie n iu r o z m ó w c y d o o m a w ia n e j sy tu acji lu b o s ó b w niej u c z e s tn ic z ą c y c h . Z a ­ d a n i e m c o a c h a je s t n ie ty lk o w y k a z a ć się u w a ż n o ś c ią n a p r z e k a z w e r b a ln y k lie n ta , ale r ó w n ie ż n a f o rm ę w ła s n y c h w y p o w ie d z i. Im m n ie j s p ó jn o ś c i p o s tr o n ie c o a c h a i w ięk sza c h ę ć w p ły w a n ia , m a n ip u lo w a n ia lu b u k r y w a n ia p r a w d z iw y c h in te n c ji, lu b n a s ta w ie n ia

220

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA w o b e c k lie n ta , ty m silniej m o ż e u w y d a tn i ć się m e c h a n iz m ling w istyczn y. Inaczej m ó w ią c , m ię d z y w ie r s z a m i p o ja w i się p ra w d z iw y p rz e k a z , k tó r y z p e w n o ś c ią k lie n t o d c z y ta ś w ia ­ d o m i e lub nie. M is trz e m w u ż y w a n iu f o r m u ł lin g w isty czn y ch i zawiłej g ra m a ty k i w k o n ta k c ie z p a c j e n ­ ta m i był M .H . E ric k so n , i to je m u zaw d zięczam y o p is a n e p ó ź n ie j p rzez B an d lera i G r in d e r a m e c h a n iz m y językow e. V irg in ia Satir czy F ritz Perls, te ra p e u c i o d n o s z ą c y su k cesy w XX w ieku, m ię d z y in n y m i s k u te c z n o ść sw ych m e to d zaw dzięczali u m ie ję tn e m u b u d o w a n iu p y ­ ta ń i całych fraz s k iero w an y ch d o pacjen tó w . K lienci o b e c n i n a ich sesjach za in sp iro w a n i cza se m je d n y m tr a f n y m s f o r m u ło w a n ie m p o tra fili d o k o n y w a ć o d k r y ć n a m ia rę zm ia n y życiowej. W s p ó łc z e ś n ie m o d e le zręc zn o śc i językow ej z p o w o d z e n ie m stosuje R o b e rt Dilts, k o n ty n u a to r tra d y c ji E ric k so n a i B andlera.

Pytania O p y ta n iach ju ż sp o ro p ow iedzieliśm y w p o p rz e d n ic h rozdziałach. Z d a n ie m wielu autorów i p rak ty k ó w to je d e n z kluczow ych ele m e n tó w b u d o w a n ia relacji coachingow ej. Nie b ęd ę tu o m a w iał szerzej zn an eg o i dość oczyw istego p o d z ia łu n a p y ta n ia o tw a rte i zam k nięte. P r z y p o m n ę tylko p o k ró tc e , że celem z a d a w a n ia pytań otwartych jest m ię d z y inny m i: • zd o b y w a n ie n o w y ch in fo rm a c ji, czyli p o s z e rz a n ie w ied zy n a te m a t s p ra w k lie n ta o raz jego m o d e lu k o m u n ik a c ji ^ • b u d o w a n ie dob rej a tm o s f e r y relacji, to k lie n t d ecy d u je o d y n a m ic e w y po w iedzi • d a w a n ie p r z e s tr z e n i rozm ów cy, dzięki której zy sk u jem y p ełn iejszy o b r a z sytuacji. Pytania otw arte pozwalają ustalić związki przyczynowe i zaczynają się o d następujących za­ imków, przysłów ków i okoliczników: kto, co, a także ile, jaki, który, czyj, oraz jak, kiedy, gdzie, skąd, którędy, dokąd, kiedy, od kiedy, do kiedy, jak długo, w jaki sposób itd. N a przy kład: • Kto d ecy d u je o efek tach tw ojej pracy? • Jaki b ędzie twój n a s tę p n y k ro k d o celu? • D o k ą d p r o w a d z ą tw oje o d k r y c ia coaching ow e? • W jaki s p o só b zbierzesz in fo rm a c je zw ro tn e? • Jak d łu g o b ędzie realizo w an y o b e c n y etap pro jektu?

P ytania zam k n ięte realizują n ieco in n e cele: • • • •

p o tw ie rd z e n ie u z g o d n ie ń , g o to w o ści d o p o d ję c ia ćw iczeń , d o p re c y z o w a n ie p o z n a n ie decyzji, w n io sk ó w d o p y ta n ie o szczegół, w y jaśn ien ie nie jasn y ch s fo rm u ło w a ń , p ro śb y p o d s u m o w a n ie u s ta le ń , stw ierd ze ń , o d k ry ć k lien ta

221

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA Z b u d o w a n e są z p a r ty k u ły pytającej:

czy

N a przykład: • C zy d a n e dla księgow ości d o s ta n ę o d ciebie dzisiaj d o g o d z in y szesnastej? • C zy m o ż esz m i p o m ó c ? • C zy w olisz s p o tk a ć się we w to re k ran o , czy w c z w a rte k p o p o łu d n iu ? • Kawa czy h erb ata? • W olisz teraz o m ó w ić ćw icz en ie czy d o p ie ro n a z a k o ń c z e n ie sesji? Z p u n k tu w id z e n ia relacji co ac h in g o w ej w arto ś c io w e je st p o s łu g iw a n ie się jeszcze in n ą k ateg o rią p y ta ń , k tó re n a z w ie m y pytaniami mocnymi. C h a r a k te r y z u ją się o n e s tr u k tu r ą , k tó ra p ro w o k u je o k re ś lo n e stan y e m o c jo n a ln e i w efekcie p o b u d z a a k ty w n o ś ć klienta. M ię ­ d zy in n y m i: ^

• Angażują, n a p rzy k ła d : C o w ta k im razie zrobisz? Jakie będzie rozw iązanie? C o cię m o ty w u je? Jaki b ęd zie finał? C o będ zie n ag ro d ą?

Aktywizują D zięki c z e m u o d n ie sie s z sukces? Kto jeszcze z to b ą w spó łd ziała? C o d o tej p o r y o k aza ło się sku teczne? Jakiej a k ty w n o ś c i p o trz e b u je s z więcej? C o lubisz robić?

Zachęcają do działania Jakie d z ia ła n ia w a rto podjąć? Jakich za s o b ó w użyjesz? Jakie d z ia ła n ia lubisz? O d czego zaczniesz? K iedy zaczniesz? C o m o ż esz z ro b ić ju ż dziś, żeby o d n ie ś ć sukces ju tro ?

Nakierowują na cel Jaki ch ce sz o s ią g n ą ć rezultat? Po czy m ro z p o z n a sz , że je steś u celu? Z ja k ie g o p o w o d u ch ce sz zrealizo w ać swój cel? Jaki b ęd zie efekt? Kiedy to się stanie?

Uruchamiają sprzężenie zwrotne do przyszłości C o chcesz w zam ian ? Kiedy to zrobisz?

222

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA ♦ Jak szybko to osiągniesz? ♦ C o chcesz uzyskać? ♦ Z k im p o d z ie lisz się radością?

• Zachęcają do odpowiedzialności ♦ ♦ ♦ ♦ ♦

Które c z y n n ik i zależą p rz e d e w sz y stk im o d ciebie? O czym decydujesz? N a co m asz w ypływ? C zego n a jb ard ziej chcesz? Za co w eźm iesz o d p o w ie d z ia ln o ś ć ?

Interesująca jest również sekwencja m ocnych pytań, dzięki której m ożna przeprowadzić zda­ niem Johna W h itm o re’a22 całą sesję coachingu lub m entoringu, opierając się na kolejnych py­ taniach i odpowiedziach. Z godnie z W hitm orow skim znanym m odelem G R O W w czasie sesji p o w inny być om ów ione po kolei:

1. Generalny cel [goal], czyli dokąd zmierza klient, co chce osiągnąć? 2. Rzeczywistość [reality], czyli stan początkowy i realia, w których klient rozpocznie reali­ zację celu.

3. O pcje/szanse [oportunities], czyli inaczej mówiąc, możliwości, jakie istnieją wr kontekście planowanej zm iany i branych p o d uwragę realiówr. W kroku czw artym zajmujemy się wnioskam i i zachętą do działania. 4. Wnioski [wrap up]. W języku angielskim słowro to jest wieloznaczne. W intencji W hitm ore’a oznacza „końcow a p o d su m o w an ie” lub „ostateczny rap o rt skłaniający do działania”. Potocznie oznacza „w górę”, czyli stw ierdzenie zbliżone do polskiego: „działaj”. Na ty m etapie wrarto zadać sekwrencję m ocnych pytań, w* zaproponow anej tó lejności, które w* istocie d o m k n ą sesję z klientem , w yczerpując większość obszarówr istotnych dla skutecznego działania: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

C o w zw iązku z ty m zrobisz? Kiedy to zrobisz? C zy to ro z w ią z a n ie u m o ż liw i zrea lizo w an ie celu? Jakie p rz e s z k o d y m ożesz n a p o tk a ć ? Jak m o ż esz je przezw yciężyć? Kogo trz e b a p o in fo rm o w a ć ? Jakiego w sp a rc ia p o trze b u jesz? Jak, k ie d y i o d kog o m o ż esz d o s ta ć to wrsparcie? C zy je st coś jeszcze, co p o trz e b u je s z rozważyć? O c e ń p e w n o ś ć , że zrealizujesz swój cel wr skali 1 -10. a. Jeśli n ie w y b rałeś 10, to co cię p o w strz y m u je ?

S p raw n o ść języ k o w a co ac h a n ie m o ż e być je d n a k s z tu cz n a. E ric k so n ja k o a u to r lin g w is ­ ty czn y ch fo rm u ł p o s łu g iw a ł się n ią n a tu r a ln ie z w ielką swro b o d ą i eleg a n c ją 23. W szelka sz tu c z n o ść lub p o p isy e ru d y c y jn o -lin g w is ty c z n e działają przeciwrko k lien to w i i służą jedy59 W h tm o re J.. Coachmg for Perform ance, L cndon 2002. M Zoig J.K.. M u ricn W. V I, Milion H. Erickson, G d a ń sk 2005. G dańskie Wydawni ctwo P sy ch e logiczno, s. 57. 9 0-94.

223

■

:

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA nie s a m o z a d o w o le n iu co ac h a. W ów czas efekt naw et n ajb ard ziej w y m y śln y ch w zo ró w lin g ­ w istyczny ch b ęd zie o d w r o tn y d o założonego , a d ziw ac zn o ść w y p o w ie d z i c o a c h a zniech ęci k lie n ta i w z b u d z i jego n ie u fn o ś ć . Jak zaw sze w roli co ac h a p o z y s k a n ą w ied zę m o ż e m y w y ­ k o rz y s ta ć co n a jm n ie j n a dw a sposoby. Z w o le n n ic y lin g w isty czn y ch m a n ip u la c ji p r z e c e n ia ­ ją p o d a tn o ś ć lu d z i n a tego ro d z a ju te c h n ik i, a s k o n c e n tro w a n i n a sw oich u m ie ję tn o ś c ia c h nie d o c e n ia ją in fo rm a c ji - zaw arty ch w fo rm ie p rz e k a z u - s k iero w an y ch d o n ich o d klienta. C zęsto spo só b, w jak i m ó w i k lien t, i to, co p rze k a z u je , nie tyle w sam ej treści, ile w łaśn ie w fo rm ie i s tr u k tu r z e w y p o w ied zi, p rz y n o s i wiele cen n y c h in fo rm a c ji o ty m , w ja k i s p o só b k lien t b u d u je °t>r | g świata.

Powtórzmy raz jeszcze: po pierwsze, możemy zwiększyć uważność wobec klienta, lepiej rozumiejąc jego przekaz, po drugie, możemy sami być uważnymi i świado­ mymi partneram i komunikacji, którzy biorą odpowiedzialność za wypowiedziane słowa, używając ich świadomie i celowo z pożytkiem dla klienta. Nominalizacje Są rz e c z o w n ik a m i, k tó re kiedyś m ia ły fo rm ę cza so w n ik a [rzecz o w n ik i o d c za so w n ik o w e] lub ich ź r ó d łe m je st c z a so w n ik n a d a l fu n k c jo n u ją c y w języku. N a d a ją n azw ę p r o c e s o m lub zjaw isko m , ta k im jak: m iłość, p ro fe s jo n a liz m , szczęście, w o ln o ść, rad o ść, s u b te ln o ść itp., k tó re c h o ć o p isu ją zło żo n e zjawiska, m o g ą być w sensie fo r m a ln y m tr a k to w a n e ja k rzecz. N ie m o ż n a ich je d n a k an i zw y m iaro w a ć, an i o p isać ję z y k ie m p rzy cz y n o w o -sk u tk o w ej z a ­ leżności, ja k c z y n im y to z r z e c z o w n ik a m i o p is u ją c y m i n a p rz y k ła d p rz e d m io ty , a naw et role sp o łecz n e czy zjaw iska p rz y ro d n ic z e . N ie s p o s ó b p o d d a ć n o m in a liz a c je analizie lub ok reślić p a ra m e try , ja k m o ż e m y to zro b ić n a p rz y k ła d z k rzesłe m , h e rb a tą , s a m o c h o d e m , szp ita le m , szu flad ą , ję z y k ie m p o ls k im lub sto m ato lo g ią. Językiem n o m in a ty w n y m p rz e s ią k n ię te są k o r p o r a c y jn e m aile, wiele w y stą p ie ń p u b lic z ­ nych, a często r ó w n ie ż w y p o w ie d z i oficjalne, p ra c e n au k o w e, język m e d y c z n y i in n e języki lub slangi bran żo w e. Jed n y m z w y tłu m a c z e ń ta k ieg o s ta n u rzeczy jest ch ęć u k ry c ia p r a w ­ dziw ych in ten cji, a cza sa m i z b u d o w a n ie w r a ż e n ia w y jątko w ych k o m p e te n c ji, szczególnej wiedzy, u n ik a ln y c h k o m p e te n c ji, gdy ję z y k jest tr u d n y i zawiły, h e rm e ty c z n y i n ie z r o z u ­ miały, a p rz e z to n ie d o s tę p n y i w y m ag ający w ysiłku. P rzy jrzyjm y się n a p rz y k ła d takiej w y pow iedzi: „ P ro fe s jo n a liz m w d r o d z e d o o sią g a n ia p o n a d p r z e c ię tn y c h re z u lta tó w je st je d n y m z k lu ­ czo w ych z a d a ń naszej o rg an iz acji, dzięki b o w ie m zestaw ow i u n ik a ln y c h k o m p e te n c ji tw o ­ rzących sy stem zarz ąd czy w o b szarze naszej s t r u k tu r y m o ż e m y poszczycić się w yjątk o w y m i re z u lta ta m i p ro c e s ó w p e r s o n a ln y c h ”.

224

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA N aw et p o d w u k r o tn y m p rz e c z y ta n iu tego z d a n ia b a rd z o t r u d n o p o w ied zieć, czy m w ła ś­ ciwie m o ż e poszczy cić się org an iz acja , o k tórej m ow a. C zy m je st p ro fesjo n alizm ? T r u d n o b ez szczegółow ej d efin icji o d p o w ie d z ie ć n a to p y tan ie. A p rzec ież k ażd y m o ż e to słow o i n ­ te rp r e to w a ć inaczej. N a czym po leg a p o n a d p r z e c ię tn y rezultat? C zy m je st u n ik a ln o ś ć k o m ­ p eten cji? R ów nie t r u d n o o d p o w ie d z ie ć , p o d o b n ie ja k o k re śle n ie w y m ie n io n y c h cech lub m e c h a n iz m ó w s fo rm u ło w a n ie m i: p ro c e s y p e rs o n a ln e . S p ó jrzm y n a jeszcze in n y frag m e n t: „P aradygm at naukowy, k tóry dookreśla u w aru n k o w a n ia m etod y badawczej, pozw ala n a m jednak, w obrębie dostępnych m etod, opartych choćby n a introspekcji, interpretow ać takie zja­ wiska jak szczęście, lub m ów iąc konkretnie: tęsknota d o szczęścia, lub jeszcze inaczej: ludzki w ym iar tęsknoty za od n ajd y w an iem lekkości dośw iadczenia intrapsychicznego, które nie może być redu ko w an e jedynie d o jedno stko w ego przeżycia, ale uogólnia się na całą sferę zjawisk i procesów, takich jak: poczucie dobrodziejstw a lub dob ro stanu ; przychylność losu: stan b ło ­ gosławieństwa; uw znioślenie; ekstaza; entuzjastyczność; spełnienie; spójność; h a rm o n ijn o ś ć ”. N asycen ie n o m in a liz a c ji w ty m je d n y m d łu g im z d a n iu je st o g r o m n e . O b a p rz y to c z o n e te k sty w y dają się je d n a k zn ajo m e. W y b ra n e p rz y k ła d y są w y raziste , a je d n a k n ie b a rd z o p rz e s a d z o n e . W ystarczy z e rk n ą ć d o n aszych c o d z ie n n y c h s p o s o b ó w k o m u n ik o w a n ia się i w te d y okaże się, że naw et p ro s ta in s tr u k c ja d o łą c z o n a d o m yszki k o m p u te ro w e j, k o m u ­ n ik a t w s p ó ln o ty m ieszk an iow ej, p is m o z e le k tro w n i lub p o u c z e n ie n a bilecie ko le jo w y m n a p isa n e są p o d o b n y m języ k iem . W y k o n ajm y zatem ćw iczenie.

Ćwiczenie 29. Pułapka nominalizacji U w a żn ie p rzeczy taj p o n iż sz y tekst: „Zw iększenie efektyw ności p rezentacji realizow anej w p ro g ra m ie Pow er Point, ta k aby le­ piej służyła o b ra n y m celom , polega przed e w szystkim na p rzestrz eg an iu i p rak ty c zn y m reali­ zo w an iu kilku kluczow ych zasad. Z asad y te pozw alają na zw iększenie d y n a m ic z n o śc i p rocesu p rezentacji oraz u atra k cy jn ien ie przekazu. U w zględnić należy takie ele m e n ty tra n sfe ru in fo r­ m acji jak: intensyw n ość i rodzaj z a b a rw ien ia slajdów, ilość zn ak ó w graficznych u m ie s z c z o ­ nych na slajdzie, rodzaj opisów tabel, liczb, w y kresó w i w sp ó łrzęd n y ch , a także rodzaj w iz u ­ alnych relacji elem en tó w w zględem siebie n a p o je d y n c z y m slajdzie. P rzede w szystk im należy

225

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA respektow ać psycholog iczn ą k on ie czn o ść zw iązaną ze sk uteczn ym z a p a m ię ty w a n ie m m a k ­ sy m aln ie pięciu ele m e n tó w znaczeniow ych o raz trzech barw, p am iętając o zasadzie k o n tr a ­ stu sym ultanicznego. Funkcja k o n tra s tu sy m ultanicznego, ja k w iad om o , wyzw ala u o d b io rcy w z m o c n ie n ie tła, przy je d n o c z e s n y m nasileniu b a rw y pierw szego planu, działając najsilniej w zestaw ieniu barw, takich jak: b łę k it/o ra n ż o raz zieleń/czerw ień , a także żó łcień /fio let”.

Zadanie do wykonania: 1. Z m ie ń tekst w taki sposób,raby stał się z r o z u m ia ły i czytelny w o d b io rze . 2. N o m in a liz a c je zastą p p rzy k ła d am i. 3. Użyj z d a ń z a a d re so w a n y c h d o ró żn y ch m o d a ln o ś c i [k a n a łó w p erce p cy jn y ch ]. 4. Użyj p y tań , k tó re w y w o łu ją o b ra z y i zak ty w izu ją słuchaczy. 5. Użyj k ró tk ic h zd ań. 6. Z a p lan u j p reze n tację, k tó ra b ęd zie w y k o rzy sty w ać trzy p o d s ta w o w e m o d a ln o ś c i. [Po p rz e c z y ta n iu dalszych ro z d z ia łó w p o ró w n a j z ć w ic z e n ie m 32. Z n a jd ź presupozycje] Po w y k o n a n iu ćw ic z e n ia i s k o n fr o n to w a n iu je g o re z u lta tó w z p a r tn e r e m c o a c h in g u lub g ru p ą , łatw o b ęd zie o d p o w ie d z ie ć n a p y ta n ie, jak unikać pułapki nominalizacji we włas­

nych wypowiedziach? Podsumujmy: • • • • • • • •

Używaj p rz y k ła d ó w zam iast defin icji [n om inalizacji] N ajp ro stsza m e ta fo ra je st lepsza o d p o p is u eru d y c ji S łow am i b u d u j o b razy U żywaj z d a ń o d n o s z ą c y c h się d o trz e c h klu c zo w y c h m o d a ln o ś c i: w zro k u , s łu c h u i kinestetyki Z achęcaj d o d z ia ła n ia Z adaw aj py tan ia P roś o p y ta n ia M ó w krótko .

Język n o m in a liz a c ji je st b a rd z o często o b e c n y w w y p o w ie d z ia c h k lie n tó w w czasie sesji. Zw łaszcza wtedy, kie d y co ac h ee re la cjo n u je w łasn e p rzeżycia lub o cze k iw an ia, o b aw y lub tęskno ty, b ęd zie w n a tu r a ln y sp o só b używ ał n o m in a liz a c ji d o o k re ś le n ia stanów , procesów , a czasem zło żo n y ch em o cji. C z a s e m też u żyw a neo lo g izm ó w , czyli słów s z tu cz n ie u tw o r z o ­ nych, ża rg o n u , slangu, a czasem s fo rm u ło w a ń w c h a ra k te ry s ty c z n y m dla siebie zn ac zen iu , n ie rz a d k o o d m i e n n y m o d po w sz ech n eg o . Jed n y m z z a d a ń c o a c h a jest zau w a ż e n ie tych n o m in a liz a c ji o ra z n e o lo g iz m ó w i p o s łu g i­ w an ie się n im i w ro z m o w ie z k lien tem . Będzie to d la k lien ta sy gnał d o s tro je n ia n a p o z io m ie w e rb a ln y m , k tó ry d a m u p o c z u c ie z ro z u m ie n ia i bycia w y słu ch an y m .

226

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA M o żem y je d n a k b ard ziej ak ty w n ie p ra c o w a ć z ję z y k ie m n o m in a ty w n y m klienta. Zasto­ sujemy wtedy przeramowanie znaczenia z zużyciem nominalizacji i neologizmów.

Prześledźmy to na przykładzie. K lientka: - Ilekro ć z a m ie rz a m efektyw niej p raco w ać, to zawsze po ja w ia się ja k aś p rz e c iw ­ no ść, rodzaj n ie p o w o d z e n ia , a naw et serii n ie p o w o d z e ń , k tó re ro zb ijają m o ją k o n cen trację . N aw et n ie są to rzeczy w ielkiego k a lib ru , cza se m p rz e sz k a d z a jk i albo d u p erele. J ed n ak m oja k o n c e n tr a c ja bierze w łeb, efek ty w n o ść ro z p ra s z a się, r o z m ie n ia n a d ro b n e . C o ach : - C o nazyw asz efek ty w n o ścią, k o n c e n tra c ją , k tó ra r o z m ie n ia się n a d ro b n e ? O p is z stan bycia efek ty w n y m . [Pytanie o definicję kluczowej nominalizacji klienta] K: - N ie c h o d z i o e fek ty w n o ść w ogóle, ale w łaśn ie o pracę. Jak w iesz, p ra c u ję w d o m u , m a m b iu ro na p o d d a s z u i ta m robię swoje projekty. B iuro to za d u ż o p o w ie d z ia n e , raczej b iu rk o , d w a k o m p u te ry , p o r z ą d n a d r u k a r k a , stół kreślarski. N a co d z ie ń w bieżących s p r a ­ w ach też je s te m efek tyw na. Jestem d o b rz e z o rg a n iz o w a n ą k o b ie tą p r a c u ją c ą (śm iech). C: - Pow iedz, proszę, czy m ró żn i się d o b re zo rg a n iz o w a n ie w c o d z ie n n y c h sp raw ach od e fek ty w n o ści w pracy? [Pytanie o definicję różnicującą dwa rodzaje aktywności, które

pojawiają się w wypowiedzi, m a na celu doprecyzowanie przez klientkę sedna pro­ blemu] K: - U w a żam , ż e j e s t e m d o b rz e z o rg a n iz o w a n a . D w ójk a dzieci, mycie, p a k o w a n ie ich do szkoły, ś n ia d a n ia , p r z e d s z k o le i szk oła, d o w o ż e n ie dzieci, zakupy, cały te n c o d z ie n n y cykl je st n a m ojej głowie. M ąż albo je st w d o m u , albo go nie m a , b o a k u ra t m a lot atlantycki, w ięc z defin icji ja się ty m zajm uję. C h o d z i m i o m o m e n t, kie d y m a m kilka g o d z in spokoju. S iad a m p rz e d k o m p u te r e m , z ac zy n am coś szkicow ać dla k lie n ta i nagle b ach, p rzeszk ad z ajka n u m e r je d e n : b o jler nie grzeje, b ach, p rz e sz k a d z a jk a dwa: pies rzyga, p rz e sz k a d z a jk a n u m e r trzy: d z w o n i m a m a , czy p rz y jd z ie m y n a obiad. To są b a n a ln e , c o d z ie n n e rzeczy, d ro b iaz g i, k tó r y m i trz e b a się zająć. C: - D laczego zatem n azyw asz je p rz e s z k a d z a jk a m i, jeśli są n a tu ra ln e i trz e b a się n im i zająć? [Użycie kolejnego kluczowego słowa, neologizmu w zestawieniu z definicją

klientki, celem unaocznienia zależności, którą fałszywie buduje klientka] K: - Bo o d r y w a ją m n ie o d pracy? C: - C o zatem p o z w o liło b y ci n a efek tyw ne w y k o rz y s ta n ie k ilku g o d z in s p o k o ju n a p r a ­ cę? [Mocne pytanie o sformułowany zamiar z przytoczeniem słów klientki] K: - C hcesz p o w ied zieć, że p o tr z e b u ję b iu ra p o z a d o m e m ? Nie, ja p rzec ież m a rz y ła m o ty m , żeby p ra c o w a ć w d o m u . Poza ty m z d efin icji d o m i dzieci są n a m ojej głow ie, a w te d y zaw sze lepiej być blisko. Boże, to by d o p ie ro było, g d y b y m m u sia ła p ęd zić z W arszaw y na łeb n a szyję, gdy N a tk a m a g o rączk ę albo K arolek coś zbroi na p rzerw ie! C: - W iesz d o b rz e , że n iczeg o ci nie d o r a d z a m w c o a c h in g u . P ow iedz raczej, co m asz na myśli, m ó w ią c p o raz d r u g i, że z defin icji m asz dzieci i d o m n a głowie? [Przywołanie

zasad kontraktu coachingowego i pytanie dotyczące przekonania klientki z przyto­ czeniem jej określenia]

227

■ ■

■

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA K: - I tu m n ie m asz. Ja rzeczyw iście u w a ż a m , że p ie rw s z e ń s tw o m a d o m i dzieci i że to m ó j o b o w iąze k , b o p rzec ież Ł u kasz lata. A m o je projekty, m o ja u k o c h a n a p ra c a zawsze m o ż e po cze k ać, ba, n aw et m u s i p o c z e k a ć i z ro b ić m iejsce psu, bojlerow i, liston oszow i, m a m ie. C: - Ł ukaszow i, d z ie c io m i d o m o w i? [Pytanie uwzględnia logikę wcześniejszej wypo­

wiedzi klientki i prowokująco wzmacnia jej odkrycie] K: - Tak, ch y b a ta k w ła ś n ie jest, w szystko, co dla m n ie w ażn e, n a d r u g im alb o n aw et na trz e c im m iejscu , n aw et za listo n o sz e m (śm iech). C: - C o w ta k im razie po zw o li ci u trz y m a ć to, co d la ciebie w ażn e, n a le p szy m m iejscu, a m o ż e p rz y n a jm n ie j ex a e q u o z p rz e s z k a d z a jk a m i w rod zaju: listo n o sz i bojler? [Pytanie

wykorzystujące logikę wypowiedzi klientki] K: - To, że b o jler m o ż e p oczek ać? (śm iech ) D zieci u m y ją się w zim n ej w odzie? C: - P o w iedziałaś, że b o jle r to spraw a, k tó rą należy załatw ić. Jak w ta k im razie chcesz p o ­ godzić: to, co m asz z d efin icji n a głow ie, z p rz e s z k a d z a jk a m i i efek ty w n ą p racą? [W p y ta n iu u w y p u k le n ie d y le m a tu k lie n tk i z u ży ciem jej stw ierd zeń ] K: - Tego się nie d a w tak i sp o só b p o g o d zić. C: - Jak sądzisz, czy je s t ja k iś in n y sp o só b ? [Po odkryciu klientki, że jej sposób myś­

lenia i przekonania w istocie stawiają ją w sytuacji patowej, pytanie rozszerzające mapę, przeramowujące do przyszłości, wskazujące możliwość innych rozwiązań dy­ lematu] K: - M a m nadzieję. M ia ła m nad zieję, p rz e n o s z ą c sw oje b iu ro na p o d d a s z e , ale te ra z w i­ dzę, że w y g ry w a bieżączka, p rz y g n ę b ia ją c a szarość d u p e re li, k tó ra o d b ie ra m i ra d o ś ć pracy, naw et coś więcej: u ś m ie c h lostf, ta k ie o g ó ln e s p e łn ie n ie w r o d z in ie i w pracy. C: - W ja k i sp o só b m o g łab y ś lepiej p ołączy ć szczęście r o d z in n e z ra d o ś c ią z pracy?

[Klientka sprzęga się z negatywnym i doświadczeniam i z przeszłości, dlatego coach w prow adza now e nominalizacje jako alternatyw ę dla wypowiedzi klientki, przeramowuje jej uw agę w stronę przyszłości] K: - M ogę? C: - Powiedziałaś przed chwilą, że jesteś dobrze zorganizow aną kobietą pracującą i jeszcze coś takiego, z m o c ą w głosie: „Uważam, że jestem dobrze zorganizow ana”, więc pew nie nie tylko możesz, ale rów nież potrafisz to zrobić lepiej? [Tym razem coach wykorzystuje cytaty z wy­

powiedzi klientki i jednocześnie przeramowuje „mogę" klientki na „potrafię to zrobić lepiej", nadając inne znaczenie jej wypowiedzi wcześniejszej i tej, która nastąpi]. Metafora Język m e ta fo ry p o raz p ie rw szy z o stał o p isan y w o d n ie s ie n iu d o p o m o c y p sy cho lo giczn ej p rz e z B ru n o B e ttelh eim a w książce C u d o w n e i p o żytec zn e . O zn a czen ia ch i w artościach baśn i2i. Język m e ta f o r y w y k o rzy sty w ał z n a k o m ic ie ró w n ie ż C arl G u staw Jung, a tak że w ieloBottolhoim B.. C u d o w n e / pożyteczne. O z n a c ze n ia ch i w arto ścia ch b a śn i. W arsza w a 1996, PIW.

228

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA k r o tn ie cy to w a n i M ilto n E rick so n o ra z A r n o ld M in dell. O d b a d a n ia ję zy k a s n ó w swoją r e ­ w olucję p s y c h o a n a lity c z n ą zac zy n ał Z y g m u n t F reud , p o s z u k u ją c w m e tafo ry czn e j w arstw ie s n ó w i ob jaw ów z n a c z e ń p o zw alających u z d ro w ić p acjen ta . N ad m e ta fo ry c z n y m i tre ś c ia m i z a w a rty m i w języ k u p ra c o w a ł r ó w n ie ż Jacques L ac an 25, by w y m ie n ić tylko kilka z n a m ie n i­ tych postaci.

Metaforą w coachingu nazwiemy każdą opowieść, cytat lub przykład, a także serię lub cykl narracji, w której zaproponujem y klientowi nowe, rozszerzające jego m apę [przekonania lub poglądy] widzenie świata, rozwiązanie dylematu lub po prostu nową treść przeżycia zbliżonego do przeżyć lub doświadczeń klienta. M etafora okazuje się tak skutecznym narzędziem w ko m un ik acji m iedzy inny m i dlatego, że: • Jest kulturow o skojarzona z m ądrością, począwszy od m ądrości ludowej, poprzez d o św iad ­ czenia starszych, zacnych, łubianych osób, aż do literatury, czy skojarzeń archetypalnych [mędrzec, znachor, szam an, uzdrowicielka, czarodziejka]. • Poszerza m apę, daje n ow ą »szerszą wizję danej spraw y lub dylematu. • Jest zawsze prawdziwa, z p o w o d u możliwej, dowolnej interpretacji przekazywanej treści. • Nie wywołuje o p o ru , m iędzy in n y m i dlatego, że nie zawiera zaw artych w prost treści d y d ak ­ tycznych, a dop ow iedzen ia znaczeń oraz interpretacji każdy d okonuje sam. • M a charakter ró w norzędnej kom unikacji. O d biorca z definicji traktow any jest jak p o d m io t, klient, który uczestniczy w procesie skierow anym w łaśnie do niego, jest usługobiorcą, który decyduje o tym , co bierze, a czego nie bierze z dan ego przekazu. • Pozwala bezpiecznie rozm aw iać na tru d n e tematy. • Pozwala ekologicznie poszerzyć mapę. Nie m a tutaj tak charakterystycznego dla potocznych ro zm ó w dorad zan ia, sugerow ania, oceniania. Przekaz jest fabularny, narracyjny, a zatem: • D aje w y b ó r o dbiorcy . O n d ecy d u je, k tó ra z p rz ek a zy w a n y ch treści je st d la n iego praw dziw a, n ad aje n ow e z n a c z e n ie jeg o w ła s n y m m yślom . • Rezonuje w mapie klienta, czyli uruchamia specyficzną indywidualna reakcję dzięki identyfikacji klienta z postaciami, wydarzeniami lub emocjami przytoczonymi w opt^rieści. W czasie sto s o w a n ia te c h n ik i z m e ta fo rą u r u c h a m ia m y b a rd z o w ażn y p ro ces, z je d n e j s tro n y o k a z u je m y e m p a tię i z a in te re s o w a n ie , z d ru g ie j d zie lim y się ży w y m p rz y k ła d e m [o p o w ieścią], p o d s u m o w a n ie m zaś je st reakcja klienta. Jed n y m ze szczegó ln ie istotnych e le m e n tó w d o m y k a ją c y c h p ra c ę z m e ta fo rą jest z ac h ęcen ie k lie n ta d o in fo rm a c ji zw ro tnej. U zy sku jem y ją dzięki p y ta n iu : C o sobie w ziąłeś z tej o p ow ieści? Bez tego w a ż n e g o p y ta n ia w istocie n ie d o m y k a się p ro c e s coachingo w y, b ra k u je ś w ia d o m e j refleksji, a p rz e z to w z ię ­ cia o d p o w ie d z ia ln o ś c i p rzez k lie n ta za słow a, d o z n a n ia i o so b iste o d k ry c ia . P o zo stajem y

* Porów naj. R o u d m csco E.. J a c q u e s Lacan. Jo g o życie i m yśl, W arszaw a 2005. W ydaw nictw o KR. c r a z L acan J .. Funkcja i p o le m ó w c n ia i m o w y w psychoanaSizie, W arszaw a 1995, W ydawnictwo KR

229

■ ■ = :

=

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA w p r z e s tr z e n i relacji, w której p o p ro s tu o p o w ia d a m y sobie ja k ieś h isto rie, ja k to bywa w n ie fo rm a ln y c h , p o to c z n y c h ro z m o w a c h , gdy m ó w i się o p rz y p a d k o w y c h rzec zach p o z o ­ stających w lu ź n y m zw iązk u z sy tuacją i r o z m a w ia ją c y m i o so b am i.

Ćwiczenie 30 Technika wszystkich technik N ie rz a d k o oso b y p o c z ą tk u ją c e w zaw od zie co ac h a, m e n to r a lub nauczyciela przeżyw ają tr u d n o ś ć w o p a n o w a n iu n ow y ch te c h n ik i ćw iczeń , a co za ty m idzie w ich p ły n n y m p r z e ­ p ro w a d z a n iu z k lie n ta m i. Z d a rz a się ró w n ież, że p o s łu g u ją się tylko k ilk o m a u lu b io n y m i te c h n ik a m i, cierp ią na o g ra n ic z o n y d o p ły w now ych , s p ra w d z o n y c h ćw iczeń lub p o p ro s tu b o ry k a ją się z p o c z u c ie m b ra k u w łasnej k reaty w n o ści. N iek ied y z m a r tw ie n ie m tre n e ró w i c o a c h ó w je s t ró w n ie ż o b aw a, że n o w o p o z n a n a te c h n ik a n ie sp raw d zi się lub p rzy b ra k u w p raw y w jej s to s o w a n iu p rz e b ie g n ie w n ie p rz e w id z ia n y sposób. W ów czas p o c z u ją się niek o m fo rto w o , z ask o cz en i sytuacją i w łasn ą b e z r a d n o ś c ią w obec n ie ty p o w e g o p rz e b ie g u ć w i­ czenia. Z d a rz a się ró w n ież, że tw ó rc y no w ych z a d a ń tre n in g o w y c h tr a k tu ją je ja k b e z c e n n ą w a rto ś ć i strzeg ą ja k o k a w głow ie, w o b aw ie, że u p o w s z e c h n io n e stracą swój u n ik a ln y walor. T y m czasem p r e z e n to w a n a p ro p o zy cja, w y k o rzy stu jąc a języ k i siłę m etafo ry , p o zw ala zaw sze m ieć p o d ręką n ie w y c z e rp a n y z b ió r ćw iczeń na k a ż d ą okazję, i to bez p o tr z e b y u ż y ­ w a n ia rekw izytów , w y d ru k o w a n y c h p y ta ń , tabel lub wykresów. Zacznij o d w ejścia w ta k zw any z a so b n y stan , czyli s k o n c e n tru j się. W ty m celu m o żesz w y k o n a ć lub p o w tó rz y ć ć w icz en ie 25. T rzy zasoby, lub 17. G enerator Spójności lub p o p r o s ­ tu w yciszyć się p rz e z chwilę. N a p o c z ą te k m o ż esz p rz e p ro w a d z ić to ćw iczen ie w g ro n ie p rzy ja ció ł lub w czasie tr e n i n g u co a c h in g o w e g o ze s w o im p a r tn e r e m .

Część pierwsza Kiedy k lie n t o p o w ia d a o sw oim p ro b le m ie , d y le m acie lub p o trz e b ie , b ą d ź sc e n tro w a n y i w e w n ę tr z n ie pusty. Z a m ia s t reag o w ać s z tu cz n ie, używ ając in telek tu aln e j o d p o w ie d z i, p o ­ p raw n ej f o rm u ły lin gw istyczn ej lub zasta n aw iają c się n a d sk u te c z n y m p r z e ra m o w a n ie m , zauw aż, ja k ie sk o jarze n ia w yw ołu je w to b ie o p o w ieść klien ta. Bądź e m p a ty c z n y i o tw a rty na pom ysły. Spytaj, czy k lie n t m a o c h o tę u słyszeć k r ó tk ą h is to rię alb o m etaforę? Jeśli u z y s­ kasz zgodę, w eź d o ręki p rz y p a d k o w y p r z e d m io t, k tó ry leży n a stole, lub p o p ro s tu białą k a rtk ę p a p ie ru . Kiedy p r z e d m io t lub k a rtk a w y w oła tw oje sk o jarze n ia, s tw ó rz z n ic h k ró tk ą o p o w ieść lub m e tafo rę, zaczynając o d słów: „Twój d y le m a t je st ja k k a r tk a p a p ie ru , dlatego, ż e ...” U nikaj d y d a k ty czn ej po inty. Twoja o p o w ie ś ć w cale n ie m u si kończyć się szczegól­ nie tr a f n ą k o n k lu z ją an i m o r a liz a to r s k im p o d s u m o w a n ie m . Raczej m a być p ra w d z iw y m o d n ie s ie n ie m d o tw o ic h sk o ja rz e ń , p ra w d ą o tw o ic h e m o c ja c h , w p e w ie n sp o só b d a r e m

230

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA czło w ieka d la człow ieka. Im w ięcej zaw rzesz w niej n a tu ra ln o ś c i i p ra w d y o sobie, tym lepszy u zyskasz efekt. P am iętaj o n a d r z ę d n y m z a d a n iu co ac h a, o sp rz ę ż e n iu d o przyszłości i p r z e r a m o w a n iu d o celu. P o słu żm y się p rzy k ła d am i: Klient: - M a m k ło p o t z p u n k tu a ln o ś c ią , b a rd z o często s p ó ź n ia m się n a s p o tk a n ia do klienta. C o ach : - M asz o c h o tę p o s łu c h a ć k ró tk iej m e tafo ry ? Twój p r o b le m je st ja k biała k a rtk a p a p ie ru . C zas je st niero z ciąg liw y ja k ta k a rtk a , m o ż n a zm ieścić na niej w iele słów, zależy ja k ją z a g o s p o d a ru je s z . M o g ą to być b a rd z o w a ż n e słowa, m o g ą z m ie n ić k o m u ś życie, jak w y z n a n ie m iło śc i alb o rezy g n acja z pracy, g en ialn y p o m y s ł alb o te s ta m e n t. N a k artc e m o ż ­ n a też g ry z m o lić , zalać ją kaw ą alb o z m ią ć i w y rzucić. Jak czas, jest z p o z o r u n ie w a ż n a , ale je d n a k k a ż d a k a r tk a je st a b s o lu tn ie u n ik a ln a . C o bierzesz d la siebie z tej historii? K lient 2: - M a rtw ię się w y n ik a m i syna. Z ta k im o c e n a m i d o s ta n ie się je d y n ie d o k ie p ­ skiego liceum . C o ach : - M asz o c h o tę p o s łu c h a ć k ró tk iej m e tafo ry ? Twój p r o b le m je st ja k biała k a rtk a p a p ie ru . Takich k a rte k w każdej szkole są s etk i tysięcy. Zalegają archiw a, szafy i piw nice. K iedyś były białe i czyste, te ra z w id n ie ją na n ich p a s ó w k i , oceny, spraw d zian y, rap orty , d z ie n n ik i. Pożółkły. P ew nie są ró w n ie ż tak ie, n a k tó ry c h w id n ie je tw oje nazw isko. Jakie m a ją dla ciebie te ra z zn ac zen ie ? C o sobie bierzesz z tej historii? K lient 3:— Z re z y g n o w a łe m z k a r ie r y m uzyczn ej. To naw et zbyt w ielkie słowo. Skończyłe m szkołę, g r a łe m nieźle n a g ita rz e i n a sk rzy p cach , g r a łe m n aw et w rockow ej kapeli p rz e z s ezo n lub dw a i nic. T eraz żałuję, ale je st ju ż za p ó ź n o . C o ach : - M asz o c h o tę p o s łu c h a ć k ró tk iej m e tafory? Twój p r o b le m jest ja k biała k artk a . M o ż n a p o w ied zieć o niej, że je st sk o ń c z o n a , z a m k n ię ta i o g ra n ic z o n a . Nie trafiła an i do z n an e j książki, an i n ie za p isa n o n a niej w ażn y ch in fo rm a c ji, a je d n a k istnieje, w tej chwili służy n a m ja k o e le m e n t ćw iczenia. M o ż n a ją w y k o rzy stać taką, ja k a je st, d o b a rd z o w ażn y ch rzeczy, m o ż n a też z m a rn o w a ć . O d nas zależy, jaki zro b im y z niej użytek, ja k w y k o rzy sta m y jej m o żliw ości. C o sobie bierzesz z tej historii? M e ta fo ra to szczególny ro dzaj feed backu. Nic n ie je st d o p o w ie d z ia n e an i o sta te c z n ie d o ­ m k n ię te . O p raw d ziw o ści d e c y d u ją sk o jarze n ia, k tó re k lie n t u z n a za p raw d ziw e w swojej sytuacji.

Część druga • W ysłuchaj o p o w ieści klienta. • Pozw ól so bie n a sk o jarze n ia, n iech o p o w ieść z a re z o n u je w tobie.

231

■ ■ ■

: ----------

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA • P rz y p o m n ij sob ie sytuację, w której zostałeś z m o ty w o w a n y lub rozw iązałeś p o d o b n y d y le m a t lub ktoś, o k im słyszałeś, z n a la z ł się w p o d o b n y c h o k o liczn o ścia ch , działał, p o d e jm o w a ł decyzje. • P am iętaj o s p rz ę ż e n iu d o przy szło ści i p rz e r a m o w a n iu d o celu. • Pamiętaj o tym , że historie m ogą pochod zić z drugiej ręki26. M ożesz w ykorzystać scenę z filmu, fragm ent książki, bajkę, o po w iedzianą kiedyś przygodę, cytat, usłyszany wiersz itp. • Z r ó b z tego h is to rię i o p o w ie d z ją d ru g ie j osobie. • Z a p a m ię ta j jej reakcję, w y c iąg n ięte w n io sk i, być m o ż e o p o w ie d z ia n y ciąg dalszy, o s o ­ biste sk o jarze n ia. • Z r ó b z tego h is to rię i o p o w ie d z ją kolejnej osobie, d o d a ją c now e sk o jarze n ia i o d k r y c ia p o p rz e d n ie j o s o b y oraz w łasn ą refleksję. • Z a p a m ię ta j jej reakcję na tw oją o p ow ieść i zró b z tego h is to rię ...

Presupozycje To inaczej sugestie zawarte w wypowiedzi lub ukryte znaczenia. To sąd, opinia, przypuszczenie powzięte z góry lub też założenie. Postulat wymagający spełnienia jakiegoś wrarunku. Poprzez tego rodzaju formy, podobnie jak w poprzednich omawianych strukturach, możemy uzyskiwać określony skutek, instalować sens, który nie jest oczywisty przy pierwszym powierzchownym odczytaniu treści. A utorem tych struktur, spisanych później przez Bandlera i G rindera i powszechnie wykorzys­ tywanych przez ruch N LP27 i licznych naśladowców Bandlera, był genialny terapeuta M ilton H. Erickson. Wykorzystywał je do pracy transow ej28 z klientami, jako narzędzia p o m ocne zarówno w budow aniu metafor, do których przemycał pozytywne, motywujące instalacje, jak i do tw orze­ nia narracji, dzięki której klient poszerzał swoją mapę możliwości. Język transu pozwalał również Ericksonowi pracować na głębszych pokładach nieświadomości i wr sposób ekologiczny zapraszać pacjentów do rozwiązywania własnych dylematów. Tym sam ym odwieczny problem terapeutów, jakim był o p ó r klienta wobec sytuacji terapeutycznej, z m i a n ^ a także obcej ingerencji [o czym pi­ sałem obszerniej przy okazji pracy prowokatywnej] lub zm iana pozorna w terapii ericksonowskiej niemal nie występowały. Między innym i posługiwanie się presupozycjami umożliwiało formę * B 'kenbihl V.F., Siano w g lcw ie? N ow e!, Kraków 2009, W ydawnictwo Kcs. i7 Nourolingwistyczno p ro g 'am o w an ie {Neurcloguistic Program ming NLP) jest tochniką o p ra c o w a n ą w colu m odyfikow ana i w pływania na z a ­ chow ania i p rzekonania jednostki. Technika ta o p ie-a się na założonym ( a e w z a s a d z ie n eu dow ocnionym ) z esp o le zależności m iędzy form am i językowymi, u lo ż o n e m i rucham i oczu i c a la o raz pam ięcią. S to so w an a początkow o w yłącznie jako ferm a terapii, o b e c n e p ro p ag o w an a jest tak że w reklamie, zarządzaniu i edukacji. R ober A S . R eoor E S.. SlOivnikpsychologii, s 430; S am B a n d e r i G rinder o pisują NLP jako m odel: „Teraz ( .) m a s z przed s e b ą p ise m n ą prozontac.ę m odelu zw an e g o NLP Ś w a d o m ie wybieram określenie -m odel-, przeciw staw iając je -te o ­ rii-. Model tc tylko o p s , w jaki s p o s ó b c o ś d z a la , b e z zobo w iązania d o w y .a ś n o n a przyczyn ta k e g o a nie innego s p o s o b u działania. O d teorii o czekuje się. ze wyjaśni, c a c z o g o różne m odele w ydają s<ę d obrze opisyw ać rzeczyw istość. Dilts R. B a n d e r R . Grinder J,. Dolozior J.. NLP Studium struktury subiekt/,vrrych dośw iadczeń, Gliwice 2C06. Helion, s. 19 po-ów naj także. B andler R.. M agia w działaniu. S o sie NLP Richarda Bandlera. Gliw.ce 2008. Helion, s 10-13; B andler R.. G rinder J,. Struktura magii. Ksztattcr>vanie ludzkiej psychiki, czyli w ięc ej niż NLP (część I i 2). Gliwice 2C08. Helion. M cDerm ott I.. J a g o W.. NLP Terapia krótkoterminowa, G d ań sk 2C06. G dańskie W ydawnictwo Psychologiczne. M Trans, stan, w którym św iad o m o ść jest ograniczona lub w zaniku, dzia'ania św iadom e, kontrolow ane przez racjonalno m echanizm y przyczyno­ wo-skutkow e w ystępują w niewielkim stepm u lub wcale, czynności życiowe m o g ą być zredukow ano d o ta k e g o ste p n ia . ze neurofizjolog e z n e funkcje m ózgu z b iż o n e s ą d o sta n u snu. p d n a k re a k e p fizyczne m o g ą p rzebiegać z b ardzo silnym p obudzeniem i charakteryzow ać s>ę o d ­ p o rn o ścią n a ból, zm ęczenie oraz inne b o d źce zew nętrzne; wodtug b a d a ń ok. 7% populacji ludzkiej jest o d p o rn a n a stany transow c; porównaj; R ober S A i R eber S E Stownrk psych,olegii. s. 809 a także. Haloy J., N iem ykla terapia. Techniki terapeutyczne Milton,a H. Ericksona. Strategiczna tera p a krótkoterminowa, G d ań sk 1999, G dańskie W ydawnictwo Psychologiczne; c ra z C opelan R.. Podręcznik hipnozy. W iedza i praktyka. War­ szaw a 2C03. Bauer-Weltbild M edia KDC. a także. Kratcchvil S.. Hipnoza. P odejście eksperymentalnie W a'szaw a 1996, W ydawnictwo KR

232

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA kontaktu na co najmniej dw óch poziom ach jednocześnie: jawnym, oczywistym i form alnym oraz na poziomie nieśw iadom ym , gdzie zawarte zostały sugestie stanowiące sedno i cel kom unikatu. W istocie każde w ypow iedziane zdanie m a swój oczywisty n o śn ik znaczeniowy, który łatwo rozkodow ać. Jest jaw ny i w ściśle określonym kontekście łatwy do zdeko do w ania i zin terp re­ towania. Niesie ja w n ą supozycję, czyli założenie, hipotezę, dom ysł [supponere z łaciny oznacza p o d k ład ać, podstaw iać). Jednak w w arstwie ukrytej pojawia się presupozycja, czyli przed-zn aczenie, osąd lub opinia narzucająca z góry założenie interpretacyjne. Posłużm y się przykład em zdania: • M ario lk a szybko p o lu b iła swoje now e zajęcie. Przez chwilę zasta n ó w m y się, jakie skojarzenia przy ch o d z ą n a m do głow y p o p rzeczy taniu pow yższego zdania. M ożem y fantazjow ać n a wiele sposobów. Jawmy p o zio m znaczeniow y z d ra d z a n a m jedy nie, że jest jakaś p o stać o im ien iu M ariola, która po lu biła coś, czym się zajmuje. Zajęcie należy d o jej działań. W iem y, że stało się to szybko i że dla p o d m io tu , czyli M ariolki, jest to zajęcie nowe. Z au w aż am y tak że zd ro b n ie n ie, k tóre m o ż e sugerow ać, że jest to o so ba płci żeńskiej i d o tego m ło d a. O tó ż nie! Na p o dstaw ie z d ro b n ie n ia nie m oż em y w nioskow ać o w ieku p o d m io tu . Czego zatem nie wiem y? M iędzy innym i: • K im je st M ariolka? • C o robi? • C o o z n a c z a szybko? W ja k im ko ntekście? Jakie m ia r y czasu są o d n ie s ie n ie m ? • N a czym p olega try b d o k o n a n y „ p o lu b iła ”? • N ie wiem y, w ja k im sensie zajęcie je st jej o b s z a re m działań? C o z m ie n i się, gdy w z d a n iu d o d a m y szerszy k o n te k st? C zy po ja w ią się nowre zn ac z e n ia o ra z in te rp re ta c je ? • M r u g n ę ła d o m ężczy zn y stojącego w d rzw iac h . M ario lk a szybko p o lu b iła swoje now e zajęcie. O d w ró c iła się w jeg o stro n ę , fig larn ie p rzek rzy w ia jąc głowę. C h o ć p rz y c h o d z ą n a m na myśl n ajró ż n iejsz e in te r p r e ta c je i o d n o s im y w ra ż e n ie , że p o ja w ie n ie się m ężczyzny, o tw a rty c h d rzw i o ra z figlarn ego p rz e k rz y w ie n ia g ło w y w iele n a m w yjaśnia, a n a w e t p r e s u p o n u je o d p o w ie d ź , w istocie n a d a l n ie w iem y: • • • • •

K im je st M ariolka? C o robi? C o o z n a c z a szybko? W ja k im ko ntekście? Jakie m ia r y czasu są o d n ie s ie n ie m ? N a czym p olega try b d o k o n a n y „ p o lu b iła ”? N ie wiem y, w ja k im sensie zajęcie je s t jej o b s z a re m d ziałań ?

U

P o n a d to ró w n ie ż m a m y listę p y ta ń d o m ęskiej p o staci, roli, ja k ą g ra w danej sytuacji, relacji, ja k a za c h o d z i m ię d z y n im a M a rio lk ą, a tak że z n a c z e n ia p rz e k rz y w io n e j głowy. P o ­ szerzy m y z a te m jeszcze tr o c h ę k o n te k s t p ierw szeg o zd an ia.

233

■ ■

■

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA • M ru g n ęła do mężczyzny stojącego w drzw iach. M ariolka szybko polubiła swoje nowe zaję­ cie. O dw róciła się w jego stronę, figlarnie przekrzywiając głowę. Była ju ż starą papugą, ale jak na swój wiek, bardzo szybko nauczyła się śpiewać fragm ent piosenki Edith Piaf La vie en rose. Na w ido k b o sm a n a zaczęła m elodyjnie skrzeczeć: Je vois la vie en rose, Je vois la vie en rose, Je vois la vie en rose. Bosm an wyjął zza pleców jej ulubiony smakołyk. Powyższy przykład znakom icie obrazuje m echanizm y interpretacji i nadinterpretacji oraz te n ­ dencje do fantazjowania i nadaw ania znaczeń, których wr przekazie nie ma. Pozwrala n a m rówmież prześledzić złudną wrarstwę treści. Dlatego podkreślamy, że wr coachingu i m entoringu treść ma mniejsze znaczenie niż forma, ukryte zaś w* formie sugestie często zawierają istotę bądź głębszy sens kom unikatu. Ważne jest, żeby zarówmo um ieć odczytywać, jak i um iejętnie używać s tru k tu r lingwistycznych w coachingu. Wydaje się jednak, że z p u n k tu widzenia celówr relacji coachingow’ej ważniejsze jest odczytywanie i analiza s tru k tu ry wypowiedzi klienta, przynajm niej na początku pracy w roli coacha, niż m echaniczne stosowanie tych modeli. Rozumiejąc klienta, poprzez o d ­ czytywanie znaczeń przede wszystkim w formie wypowiedzi, nie zaś wr treści, jak postępowaliśmy dotąd, m ożem y skuteczniej dostosować dalsze działania do jego potrzeb. Jak już powiedziałem, klienci coachingu i m entoringu są świadom ym i uczestnikam i procesu. Wszelkie działania, które m ają choćby znam iona manipulacji, zaszkodzą przede wszystkim sam em u coachowi. Zauwrażmy, jak m o ż n a zbudowrać k o m u n ik aty m anipulacyjne z w ykorzystaniem presupozycji, ty m sam y m tw orząc negatywme instalacje.

• Jak na twoje możliwości to naw et punktualnie. Zdanie to sugeruje, że możliwości podm iotu są mizerne, a zasada punktualności ledwie dotrzymana lub naruszona. Ogólna sugestia dotyczy podm iotu i jego zgeneralizowanej mniejszej wrartości. • No proszę, naw et Rafał się odezwał. Po

nie jak w poprzednim zdaniu sugestia d o ­ tyczy podm iotu - Rafała i niskiej oceny jego osoby. W dodatku jeśli odbiorcami wypowiedzi są rówmież inne postaci, to porówmanie ich do Rafała jest też obniżeniem ich wartości. Jeśli nawet Rafał się odezwrał, to może znaczyć, że temat, wr którym zabrał głos, jest przesadnie wrażny albo nadzwyczaj łatwy, albo szczególnie dotyczy Rafała itd.

• Nie martw się swoimi wynikami, to pewnie nic poważnego. Pojawia się negacja z użyciem partykuły przeczącej „nie”, która nie jest słyszana przez nasz mózg. To sprawria, że wy­ dźwięk tego zdania jest sugestią przeciwną: Wyniki to coś poważnego. Zmartwienie jest uzasadnione. • Nie płacz, bo jeszcze cię rozboli głowa. Podobnie jak wr poprzednim przykładzie zda­ nie jest wr istocie instalacją, sugestią bólu głowy, jako konsekwrencj płaczu.

• Mateuszku, nie biegaj, bo się spocisz i rozchorujesz, i w poniedziałek nie pój­ dziesz do szkoły, a w tedy m am a się zdenerwuje. Zdanie jest nie tylko instalacją suge­ rującą pewien stan fizyczny, jest także zbudow aniem fałszywej zależności i materiałem na nowre przekonanie Mateuszka, a nawret wrzorzec, który może wyglądać następująco: bieganie = choro­ ba = zdenerwrowranie m atki [jako koszt]; absencja w szkole = nagroda i gratyfikacja. Czy wrarto zapłacić taki koszt za taką gratyfikację? - Mateuszek może stanąć nieświadomie przed takim właśnie dylematem. 234

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA P rz e jd ź m y d o ćw icz en ia, k tó re p ozw oli n a m ro z p o z n a ć i o p a n o w a ć w zo rce eric k so n o w skie w k o m u n ik a c ji.

Ćwiczenie 31. Wzorce ericksonowskie P osłuż się p rz y k ła d a m i w p is a n y m i d o ra m k i, k tó re d o tyczą ró żn y ch p rz y p a d k o w y c h te ­ m atów. W pustej ra m c e [ n r l ] lub w n o ta tn ik u zapisz z n a c z e n ie sugestii u k ry ty c h [p resu p o zycji] w p rz y k ła d o w y c h z d a n ia c h , czyli m o żliw ą in te rp re ta c ję , k tó ra je d n o c z e ś n ie instaluje p e w n e zac h o w an ie. Jak o d b io rc a sugestii w pisan ej pow yżej m o ż e z in te r p re to w a ć n ie ś w ia ­ d o m ie z aw arty w niej k o m u n ik a t? N a s tę p n ie z a p ro p o n u j użycie p oszcze g ó ln y ch g r u p w zo rcó w lin gw isty czny ch, tw o rząc n ow e z d a n ia w taki sp o só b , żeby p rz e k o n a ć fik cy jn ą o s o b ę d o sk u te c z n o śc i c o a c h in g u lub m e n to r in g u [ra m k a 2].

Tabela 16. Trzy słowa

TRZY SŁOWA „Tak, lubię, jak śpiewasz, córeczko, ale mi przeszkadzasz". „Tak, lubię, jak śpiewasz, córeczko, i mi przeszkadzasz". „Tak lubię, jak śpiewasz, córeczko, pom im o że mi przeszkadzasz". 1 2

Ale I Pomimo że...

235

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA Tabela 17. Implikowana jednoczesność

IMPLIKOWANA JEDNOCZESNOŚĆ_______________________ „Podczas kontroli zacznie pan coraz bardziej doceniać możliwość uczenia się na własnych błędach i każda następna kontrola będzie juz przyjem nością^ 1 2

Podczas... W trakfee... Im... tym

Tabela 18. Implikowany skutek

IMPLIKOWANY SKUTEK Wspólny udział w pisaniu całości raportu spowoduje, że efekt naszej pracy będzie spójny, a przez to lepiej oceniony przez kierownictwo. 1 2

Wywołuje Pozwoli Sprawia Spowoduje

236

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA Tabela 19. Presupozycje 1

PRESUPOZYCJE_______________________________________ Czy nadal jest pan zainteresowany szybkim skończeniem pracy nad tym zagadnieniem?_________________________________

1 2

Zacząć Przestać Nadal Jeszcze

Tabela 20. Presupozycje 2

PRESUPOZYCJE 2 Co będziemy jeść podczas kolacji, kiedy już wrócimy z kina? W aki sposób będziesz mi pomagał w czasie pracy? 1 2

Przed Zanim W czasie Kiedy

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA Tabela 21. Presupozycje 3

PRESUPOZYCJE 3 Mam wrażenie, że nawet pan sobie nie uświadamia, jak bardzo mi pan pomaga? Czy już wiesz, jak mi pomóc? Pewnie nie wiesz jeszcze, jak mi pomóc?________ 1 2

Wiedzieć Zdawać sobie sprawę Zauważać Uświadamiać sobie

Tabela 22. Presupozycje 4

PRESUPOZYCJE - 4______________________________________________________ Na pew no nie jest pan świadomy, jak bard zo mi pan pom aga swoją term ino­ wością? Czy w pełni zdajesz sobie sprawę z wagi tego dokumentu? 1 2

W pełni... Do końca... Jak...

238

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA Tabela 23. Presupozycje 5

PRESUPOZYCJE 5____________________________________ Czy rozwiałem już pańskie ostatnie wątpliwości? Dziękuję, to pierwsza przysługa, jaką dla mnie dzisiaj zrobiłeś? 1 2

Pierwszy Kolejny fe>statni

[porównaj rozwiązanie ćwiczenia w Aneksie na końcu książki]

Treść wypowiedzi może mieć mniejsze znaczenie w coachingu niż jej forma. Zwyk­ liśmy mówić to, co inni chcą usłyszeć. Społecznie kreujemy role, które wynikają z sy­ tuacji. Trafniejsza zatem wydaje się forma. W niej znacznie trudniej dokonać prze­ kłamań lub ukryć prawdziwe intencje. Forma prawie nigdy nie kłamie. Druga Uwaga w warstwie słownej będzie dotyczyć obserwacji takich wskaźników zawartych w wypowiedzi klienta jak: 1. U kryte zało żen ie lub su g estie.

= ■ :

B ędziem y je zauw ażać w:

a. Strukturze wypowiedzi [n o m in alizacje , p resu p o zy cje o raz gen eralizacje, u s u n ię c ie i z n iek sz tałcen ia ]

b. Dominujących modalnościach [słuch, w z ro k i k inestetyka] c. Słowach kluczach [m .in. n o m in a liz a c je , słow a najczęściej p o w ta rz a n e , o n a jsiln ie j­ szym ła d u n k u e m o c jo n a ln y m , w y p o w ia d a n e w sp ecja ln y sposób, np. głośniej lub ciszej, ze szczeg ó ln y m a k c e n te m , w o lniej lub szybciej, z z a w a h a n ie m , ze szczególną p e w n o ś c ią itp.].

239

---------

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA 2. Czasowniki a. Dokonane - np. n auczy ć się, „ P o trafię C^auczyć się n ow eg o p r o g r a m u k o m p u to w e g o w j e d e n w ie c z ó r”. „ Z ro z u m ia łe m tw o ją w y p o w ie d ź ”. „ D o je c h a łe m n a czas”. Jak łatw o zauw ażyć, ta fo rm a o zn a c z a ć będzie a k ty w n o ś ć i p o c z u c ie w p ły w u o sob y k o ­ m u n ik u jące j.

b. Niedokonane - uczyć się „ M o ż n a się tego uczyć cały w ie c z ó r ”. „S ta ra m się ro z u m ie ć , co d o m n ie m ó w is z ”. „ M a m d o je c h a ć n a czas”. Tym ra z e m f o rm a o k reśla p o c z u c ie b ra k u w p ły w u lub o g ra n ic z o n y w p ły w i z d y s ta n s o w a ­ nie o d o m a w ia n e j czynn ości.

c. Imiesłów przymiotnikowy bierny [np. zbu d o w an y , zrobiony, nau cz o n y ] „ Z o s ta łe m n a u c z o n y o r to g r a f ii”. „Ten r a p o r t je st p o p r a w n ie z ro b io n y ”. „ D o m został z b u d o w a n y dw a lata te m u ”. P o d o b n ie ja k w p o p r z e d n i m p rz y k ła d z ie f o rm a z u ży ciem tego ro d z a ju im iesłow ów , z g o d n ie z ich n azw ą p o tę g u je, w ra ż e n ie b ie rn o śc i. Taki k o m u n ik a t najczęściej o zn ac za zdyso c jo w a n ie a u to ra w y p o w ie d z i d o treści lub p o c z u c ie b r a k u w p ły w u na p ro ces lub w y d a ­ rzenie, o k tó r y m m ów i.

d. Imiesłów przymiotnikowy czynny [czytający, aktyw ny, działający] „To działający s a m o c h ó d ”. „Ten czytający czło w iek je st chyba b a rd z o z a in te re s o w a n y treścią”. „K iedy czy tam a n g aż u jącą po w ieść, n ie z a s ta n a w ia m się n a d u p ły w e m c z a su ”. N a p o d s ta w ie p rz y k ła d ó w m o ż n a d o s trz e c zak ty w izo w an ie, z a a n g a ż o w a n ie p o d m i o tu lub n a r r a to r a sytuacji. P re z e n to w a n a fo rm a o zn ac za najczęściej za s o c jo w a n ie z te m a te m . e. Forma bierna [zo stałem zro z u m ia n y , je ste m o b serw o w an y ] „ M a m w rażen ie, że z o s ta łe m źle z r o z u m ia n y i je s te m o d b ie ra n y p rz e c iw n ie d o m o ich in te n c ji”. „W łaściw ie ro z u m ia n y p r a c o w n ik nie m a p r o b le m ó w z p rz e ło ż o n y m i”. „O b s e rw o w a n y przeze m n ie czło w iek o d w ró c ił się w m o ją s tro n ę ”. I w ty m p rz y k ła d z ie fo rm a b ie rn a w p rak ty c e zo staje u ż y ta najczyściej z p o w o d u b ie r n o ­ ści p o d m i o tu , k tó ry re la cjo n u je w y d arzen ie. D o m in u je p o c z u c ie d y s ta n s u lub chęć u z y s­ k a n ia d y s ta n s u w o b ec p re z e n to w a n y c h treści. O b r a n a fo rm a su g e ru je d y s ta n s i ko ntro lę. O p is y w a n e w y d a rz e n ia są e m o c jo n a ln ie odległe.

240

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA 3. Formy bezosobowe lub osobowe U jaw n iają stan e m o c jo n a ln y i s to s u n e k d o o m a w ia n y c h za g a d n ie ń . F o rm y o s o b o w e s u ­ g e ru ją z a a n g ażo w an ie, wagę p rz y k ła d a n ą d o w y d a rz e ń , siłę em o cji. B ezosobo w e - raczej d y stan s, k o n tro lę, z d y so cjo w an ie, b ra k en ergii, o b o ję tn o ś ć lub tł u m io n ą złość [lub in n e silne u czucia].

4. Wypowiedzi z zaprzeczenia lub proaktywne D o w iem y się dzięki n im , ja k ie g o ro d z a ju s p rz ę ż e n ie je st u r u c h a m ia n e p rzez k lienta w k o n te k ście o m a w ia n e j sp ra w y - z p rzeszło śc ią czy z przyszłością.

Ćwiczenie 32 Znajdź presupozycje P rzeczytaj p o n iż sz y tekst. „K iedy p a trz y sz n a p re z e n to w a n e slajdy, pom yśl, co m o ż esz zrobić, żeby tra fiły d o o d ­ biorców . W y o b raź sobie, ja k ie p o w in n y być, żeby p rz e m ó w iłb y d o ciebie? Jest kilka zasad, k tó re w a rto p o z n a ć . P ierw sza z n ich do ty c zy kolorów , tego, ja k ic h b a r w użyjesz. G d y z o b a ­ czysz nie b iesk ie tło, a n a n im u m ie s z c z o n ą p o m a ra ń c z ę , w ó w czas ob a k o lo ry zdają się k rz y ­ czeć swoją in te n s y w n o ś c ią . P o d o b n ie b ęd zie z so czy sto zielo n y m o b r u s e m i p o m id o r e m , k tó r y n a n im leży. R ów nie m o c n y efekt w yw o ła c y try n a na tle fioletow ej ściany. Z jaw isko to nazy w a się k o n tr a s te m je d n o c z e s n y m . A te ra z p o m y śl o ch lebie i o kiełbasie w iejskiej. Stosując k o lo ry p o d o b n e d o siebie, ja k b rą z o w y i beżowy, m o żesz ła go dzić ten efekt. P am iętaj je d n a k , że więcej n iż trzy k o lo ry n a je d n y m slajdzie m o g ą w y w o łać u o d b io r c y zgrzyt lub m g łę p rz e d oczam i. C zy m o ż esz p r z y p o m n ie ć sobie d o w o ln ą reklam ę? Jeśli policzysz teraz, ile e le m e n tó w z niej zap a m ię ta łe ś, to o każe się, że je st ich najwyżej kilka. O d n o s z ą c się z a te m d o slajdów, k o rz y s tn e będ zie, kie d y użyjesz najw yżej pięciu z d a ń lub s y m b o li n a je d n y m slajdzie. In aczej je st z ta b e lk a m i lub w y k resam i. N ary su j tabelk i w y raźn e, d u ż e i ty lk o z n a jw a ż n ie jsz y ­ m i o p isam i. N iech tw oja ta b elk a w y g ląd a tak, żeby o d b io rc a , o m ia ta ją c ją w z ro k ie m , po je d n y m razie czu ł się o d k ry w c ą i m ó g ł o p o w ied zieć, o co w łaściw ie c h o d z i”. Tekst te n je st ró w n ie ż p ro p o z y c ją ro z w ią z a n ia ć w icz en ia 29. P u ła p ka n o m in a liza c ji. Przyjrzyj się teraz, w jaki sp o só b w y k o rz y s ta n o w n im sugestie, m o d a ln o ś c i oraz p la sty c z ­ ność p rz y k ła d ó w i s fo rm u ło w a ń .

241

■ ■

; i--------

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC II. OPROGRAMOWANIE KLIENTA Z a d a n ie d o w y k o n an ia: 1. Znajdź wszystkie sugestie (presupozycje), które u ru cham iają obrazy, dźwięki i odczucia u odbiorcy tego tekstu. 2. Znajdź wszystkie sugestie, które zachęcają odbiorcę do działania. 3. Znajdź wszystkie zwroty metaforyczne. 4. Znajdź skuteczny sposób wyjaśnienia siedmiolatkowi, czym są presupozycje. 5. O dpow iedzi zapisz i o m ó w ze swoim p artnerem coachingu.

W czasie sesji w parach treningowych: 1. Podsumuj zadanie lub zadania domowe klienta. 2. Ustal tem at lub cel sesji albo kontynuuj poprzedni, jeśli klient tak zdecyduje. 3. Zastosuj pełny m odel Johna Whitemore a wraz z pytaniami. 4. W czasie sesji wynotuj wzorce lingwistyczne, których używa twój partner. 5. Udzielaj m u krótkich informacji zwrotnych z użyciem słów kluczy [neologiz­ mów, nominalizacji i presupozycji], którymi klient się posługiwał. 6. Zaproponuj, jako zdanie domowe, ćwiczenie 29. Pułapka nom inalizacji lub ćwi­ czenie 31. Wzorce ericksonow skie, lub ćwiczenie 32. Znajdź presupozyjce. 7. Podsumuj sesję metaforą. 8. Narysuj własną SMS [ćwiczenie 9. Subiektywna Mapa Sytuacji I, opisując kolejny etap pracy coachingowej - odkrycia, pomysły, refleksje dotyczące osobistego procesu zmiany. 9. Sporządź raport.

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC III. PRACA Z RELACJAMI Sesja dziewiąta Udziałowcy projektu Jeśli nie zadbasz o przychylność lub przynajmniej o neutralność różnych osób związanych z twoim projektem, to nawet drugoplanowa postać może go zabloko­ wać w najbardziej nieoczekiwanym momencie. U d ziało w c y p ro je k tu lub re a lizo w an eg o celu to w szystkie osoby, k tó re m a ją ja k ik o lw iek zw iązek z jego p rzeb ieg iem . To in sty tu cje , fo rm a ln e lub n ie fo rm a ln e , a ta k że o rg an iz acje lub s t r u k t u r y sp o łeczn e, ja k r o d z in a , przyjaciele, ko le d zy z firm y itd., fo rm a ln e , jak: dział, k o rp o ra c ja , u r z ą d p a ń s tw o w y itp., sło w em , w szystkie p o d m io ty , k tó re ś w ia d o m ie b ą d ź n ie ­ św ia d o m ie ucze stn iczą , lub b ę d ą uczestniczy ć, alb o w c h o d z ą w in n ą zależn o ść p o d c z a s realizacji ja k ie g o k o lw ie k o b s z a ru d ziałań lub e le m e n tu zw iązanego z p o d ję ty m p ro cesem . M o g ą być o d b io r c a m i tego p ro c e s u , in icjo w ać go lub go p o w strz y m y w a ć , m o g ą być s t r a ż n i­ k a m i fo rm y lub p ro c e d u ry , lub też w y k o n y w a ć z a d a n ia , p o d e jm o w a ć decyzje, p raco w ać na rzecz całości albo f r a g m e n tu działań . P ro je k te m w c o a c h in g u n a z w ie m y k a ż d e z ap lan o w an e, n ie s ta n d a r d o w e d z ia ła n ie z m ie ­ rzające d o o siąg n ięcia o k re ś lo n y c h celów i u z g o d n io n e g o rezu ltatu . P rzy jrzyjm y się sytuacji, w któ rej p e w n a osoba, p o w ie d z m y A licja, z a m ie rz a p rz e d zim ą o d n o w ić swoje 4 5 - m e tr o w e m ieszk an ie , k tó re s k ład a się z d w ó c h po k o i, ła zien k i i ku ch n i. C h c e też w p ro w a d z ić kilka d r o b n y c h zm ia n . Pojaw ią się n o w e m e b le w k u c h n i, n o w y sedes i u m y w a lk a w łazience. M ieszk an ie z n a jd u je się w b lo k u z b u d o w a n y m w latach o s ie m d z ie ­ siątych XX w ieku n a je d e n a s ty m , o s ta t n im piętrze. Kto b ęd zie ś w ia d o m y m u d z ia ło w c e m p ro je k tu ? O czyw iście r o d z in a Alicji, czyli m ą ż i o ś m io le tn i syn, ale także m a m a , k tó ra często o d w ie d z a A licję i zajm u je się w n u k ie m , gdy te n w ra c a ze szkoły. Kto jeszcze? Ekipa p a n a Ryśka, a więc o p ró c z szefa d w ó c h ludzi, którzy p r z e p r o w a d z ą r e m o n t w ciągu p ięciu d ni, ta k ą złożyli o b ie tn icę . P ani K rysia, k tó ra o b ie ­ cała p o m o c Alicji w s p rz ą ta n iu p o re m o n c ie , sąsiedzi z d ziesiąte g o p ię tra, k tó ry c h Alicja u p rz e d z iła o m o żliw ych h a ła sa c h , a d m in is tr a to r, z k tó r y m A licja załatw iła o k le jen ie w in d y folią na czas w y w o ż e n ia śm ieci. A d m in i s t r a to r w ziął ró w n ie ż na siebie „ za łatw ien ie” ze śm ie c ia rz a m i w y w ózki n ie ty p o w eg o g ru z u . Jego z d a n ie m nie trz e b a załatw iać d o d a tk o w e go k o n te n e r a . Śm ieci b ęd zie tyle, ile ze s k ro b a n ia ścian z w ie lo le tn ic h w a rstw farby, puszki, folie, resztki ze ś c ia n k i d ziałow ej, p a ra p e ty i kilka szafek z k u c h n i. To chyba w szy scy ja w n i udziało w cy, czyli ci, k tó rz y p o w in n i w iedzieć o p la n o w a n y m re m o n c ie - sąd zi Alicja.

b

Kto je st z a te m n ie św ia d o m y m , n ie ja w n y m u c z e s tn ik ie m p ro je k tu , a je d n a k w ażn y m z p u n k tu w id zen ia zap la n o w a n y c h d ziałań? In n i sąsiedzi z klatki, bo w szyscy b ę d ą n a ra ż e n i na hałasy. R ów n ież s p rz e d a w c y farb, m ebli, n arzę d zi. Kto jeszcze? C h y b a ju ż n ik t - o d p o ­ wie z a p y tan a Alicja.

243

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC III. PRACA Z RELACJAMI Tym czasem ju ż pierw szego d n ia re m o n tu sąsiad z drugiej klatki zgłosił d o a d m in is tra c ­ ji skargę, że zwykłe p o je m n ik i na śm ieci n a p ełn ian e są gruzem , co jest w brew re g u la m in o ­ wi w sp ó ln o ty i u m o w ie z firm ą śm ieciarską. S tary zaw ór przy dem o n to w an ej um yw alce pękł i w oda załała sąsiadów w całym pionie. K onieczne było w ezw anie ubezpieczycieli, i to z dw óch firm , tej, k tó ra ubezpieczała m ieszkanie Alicji, i firm y rem ontow ej. W ezw ano hydraulika zajm ującego się serw isem w bloku, gdyż za aw arie o dpo w ied zialn a była sk o ro d o w a n a rura, nie tylko zawór. Trzeciego dn ia okazało się, że trzeba d o k o n ać przeglądu dachu, gdyż zaciek w k u ch n i nie p o c h o d z i od okapu, ja k sądzono, ale z sufitu, wyżej jest je d y n ie d ach wieżowca. A d m in istracja wezwała eksperta, a następn ie firm ę dekarską, która je d n a k nie po djęła się n a ­ p raw y dachu, gdyż prace te były objęte gw arancją inneg o wykonawcy. W międzyczasie d zie­ ciaki zerw ały fołię w w indzie i kolejny sąsiad złożył skargę na d ew astow anie m ien ia wspólnoty. W trzech sklepach z rzędu okazało się, że nikt ju ż nie p ro d u k u je tego rodzaju sedesów, jaki był zam o n to w an y w łazience trzydzieści lat tem u. Z atem trzeba będzie przerabiać odpływ. Ko­ nieczne było wzięcie u rlo p u z p racy zarów no przez Alicję, jak i jej m ęża, gdyż niektóre sprawy trzeba było załatwiać d o p o łu d n ia. M ożna by tę opow ieść k o n ty nuo w ać, aż do szczęśliwego zakończenia, k tóre nastąpiło tfey ty god nie później p o p rzek ro cz en iu rów n ież budżetu. Z p u n k tu w id z e n ia c o a c h in g u is to tn e je st n ie ty lk o s tw o rz e n ie p la n ó w aw ary jn y c h i u m i e ­ ję tn o ś c i p rz e w id y w a n ia za k łó c e ń , będzie o ty m jeszcze m ow a. W aż n e je st u w z g lę d n ie n ie o b e c n o ś c i o ra z m o ty w a c ji ró żn y ch udziałow ców ’ naszego p rzed się w zięcia, nawret takich , k tó rz y z p o z o r u w y d ają się n ie w aż n i, niezain tereso w ’an i sprawrą lub p rz y p a d k o w i. W h is ­ to rii r e m o n t u u Alicji ja k o początkowo nieprzewidziani udziałowcy w y stąpili p o n a d to po z o s ta li sąsiedzi, firm y u b ezp ie c z e n io w a , dekarze, h y d ra u lik , sprzedaw cy, ś ro d o w isk o z a ­ w o d o w e Alicji i jej m ęża, a d m in is tr a c ja b u d y n k u i jeszcze wiele in n y c h p o d m io tó w . Kiedy z d ro g im b iletem wr kieszeni, p r z e w o d n ik ie m i z n a k o m ity m n a s tr o je m ud ajesz się na lo tn is k o w’ p o d r ó ż m a rz e ń , n ie św ia d o m y m , b a rd z o w a ż n y m u c z e s tn ik ie m tw ojego p r o ­ je k tu je st ta k só w k a rz , p a n i te lefo n istk a , k tó ra p rz y jm u je zgło szenie, pracow m ik ek ip y d r o ­ gowej, re m o n tu ją c e j ulicę n a lotnisko. S p ó ź n ie n ie m o ż e zniw eczyć, a p rz y n a jm n ie j u t r u d ­ nić w a k a c y jn ą przygodę. Kiedy dop ełn iw rszy wńelu fo rm a ln o śc i, u d ajesz się d o u rz ę d u , by z g o d n ie z p ra w e m u z y s­ kać d o w ó d reje stra c y jn y d la swego s a m o c h o d u , u rz ę d n ic z k a , k tó ra d o tą d naw et nie w ie ­ działa o tw o im is tn ie n iu , b ę d ą c z p o z o r u n ie w a ż n y m , p r o c e d u r a ln y m o g n iw e m całego fo rm a ln e g o p o s tę p o w a n ia , m o ż e u t r u d n i ć tw ej p ro jek t, jeśli n a p rz y k ła d z o s ta n ie p rzez ciebie źle p o tra k to w a n a . D o k u m e n t zn ajdzie się na sp o d z ie w ielkiej sterty alb o o każe się, że zaśw ia d c z e n ie z b a n k u b u d z i w’ątpliwrości. M oże rówmież o kazać się n ie sły c h a n ie p o m o c n a i wry jaśn ić zawiłe d o tą d kw estie, c h o ć nie m u s ia ła b y tego robić. Kiedy wry b ie ra sz się n a eg zoty czne wczasy, r e n o m o w a n e b iu ro z a p e w n ia ci p o c z u c ie k o m ­ fo rtu i bezp iecze ń stw a . D o m u i psa p iln u je s e rd e c z n a z n a jo m a , a w p ra c y spraw y zo stały

244

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC III. PRACA Z RELACJAMI zap ięte na o s ta tn i guzik. J ed n ak to, co się w y d a rz y w czasie p o b y tu w ho telu , b ęd zie zależało o d p rz y p a d k o w y c h ludzi: p ilo ta w ycieczki, rece p cjo n isty , kelnerów , kucharzy, m asażystów . Jeśli chcesz być szczegó ln ie tr a k to w a n y i d o b rz e obsługiw any, w a r to p o m yśleć, że z a p e w ­ n ie n ia p r a c o w n ik a b iu ra tu ry s ty c z n e g o o dległego o pięć g o d z in lo tu m o g ą n ie w ystarczyć. M asaży sta i k e ln e r są u d z ia ło w c a m i tw o jego p ro jek tu , trz e b a ich d o tego p ro je k tu zjednać, a p rz y n a jm n ie j o ty m , że w n im u cze stn iczą - p o w ia d o m ić . Tw oja g o to w o ść n a n ie p rz e w i­ d z ia n e u c z e s tn ic tw o w pro jek c ie o r a z n a s ta w ie n ie d o osób, k tó re p o ja w ią się w n im nagle, w s p o s ó b n ie p rz e w id z ia n y lub w w y n ik u aw arii, d ecy d u je o p rzeb ieg u relacji, a w efekcie 0 p o w o d z e n iu całego p ro c e s u . S praw dza się w ó w czas c o a c h in g o w a zasada: N iczego n ie z a ­ kładaj, w szystk ieg o się spo dziew aj, b ą d ź u w a ż n y i g o to w y n a n ow e sy tuacje i relacje. W o g r o m n e j w iększości życiow ych p ro c e s ó w u fa m y n ie ś w ia d o m y m u c z e s tn ik o m , że w y ­ k o n u ją sw oją p ra c ę najlepiej ja k u m ie ją , d o k o n u ją najlepszych, d o s tę p n y c h im w yborów . W s p ó łc z e s n e życie, c h o ć często p e łn e n a rz e k a ń i k ry ty k i, u ty sk iw ań i w ątp liw ości co do p o s ta w y in n y c h , je st w g r u n c ie rzeczy p ro c e s e m p e r m a n e n tn e g o zau fa n ia d o setek u r z ę ­ dów, służb, usłu god aw ców , sprzedaw ców , lekarzy, n auczycieli i d zie sią tk ó w in n y c h ludzi p e łn ią c y c h swoje role, dzięki k tó r y m ś w ia d o m ie i n ie św ia d o m ie stają się u c z e s tn ik a m i n a ­ szego życia. W czasie c o a c h in g u i m e n to r in g u , w k tó ry c h b ie rz e m y o d p o w ie d z ia ln o ś ć za realizo w an e cele i projekty, a istotą naszy ch d z ia ła ń m a być ściśle o k re ś lo n y rezu ltat, p ro cesy zw iązane z is tn ie n ie m u d z ia ło w c ó w p o w in n y być b r a n e p o d uw agę o d sam eg o p o czą tk u . R o b e rt D ilts tw ie r d z i1, że jeśli u d z ia ło w c y re a lizo w an eg o p ro jek tu , z a ró w n o ci n ie ś w ia ­ d o m i, ja k i ś w ia d o m i, nie są p rzy ch y ln i lub p rz y n a jm n ie j n e u t r a ln i w o b ec n aszych z a m ie ­ rzeń , to w te d y p ro je k t m o ż e zo stać zab lo k o w a n y lub d z ia ła n ia n a p o tk a ją o g ra n ic z e n ia lub przeszko dy, k tó re u t r u d n i ą albo u n ie m o ż liw ią je g o osiągn ięcie. P rzy jrzy m y się kilku c h a ra k te ry s ty c z n y m ro lo m , ja k ie grają udziałow cy. N a p o c z ą te k roli sponsora. To p o s ta ć lub in sty tu cja , k tó ra d ecy d u je o p o d ję c iu p ro je k tu lub realizacji celu. Jest ja k p r o d u c e n t filmowy. D ecy d u je o r o z p o c z ę c iu i z a k o ń c z e n iu i najczęściej o b u d ż e ­ cie p rzed sięw zięcia, a także n a jw aż n iejszy c h e le m e n ta c h sk ład o w y ch d zia ła n ia , o zaso b ac h u ży w an y ch d o realizacji. W realiach firm o w y c h jest to szef, ta k zw any w łaściciel p ro cesu w o rg an iz acji, c z a sa m i ja k a ś s łu żb a p ra c o w n ic z a . S p o n s o r zam aw ia c o a c h in g o rg a n iz a c y jn y 1 za niego płaci, używ ając d o tego fo rm a ln y c h n a rz ę d z i i p r o c e d u r (n a p rz y k ła d p r z e t a r ­ gow ych). N a jeg o zlecenie o d b y w a się r e k r u ta c ja c o a c h ó w i u sta la n e są cele, o cze k iw an ia i w a r u n k i w stę p n e c o a c h in g u . K olejnym w a ż n y m u d z ia ło w c e m je st kierownik projektu. W c o a c h in g u najczęściej jest to sam zainteresow an y, czyli coach ee. To o n k ie ru je b o w ie m p r o je k ta m i p ro w a d z ą c y m i do realizacji jego celów o so b isty c h b ą d ź o rg an iz acy jn y c h , w k tó re je st zaangażow any. O d niego zależą w szelkie d ecy zje zw iązan e z celam i i za s o b a m i, a ta k że p o z y sk iw a n ie ich, z a g o s p o d a 1 Dilts R., M etaprzyw ództw o, n a g 'a n ie DVD. NLP Nouroeajkacja sz k o lo n o odbyło sx} w driach 26 28.02 2 0 0 7 roku w Lublinie.

245

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI ro w yw anie, w s p ó łp ra c a z lu d ź m i, in fo rm o w a n ie o celach i e ta p a c h pro jek tu . Będą też koor­ dynatorzy p o szcze g ó ln y ch e ta p ó w b ą d ź z a k re só w d ziałań , w p rz y p a d k u r e m o n tu u Alicji p a n Rysiek - szef ekipy, a d m in is tr a t o r i e k s p e rt d ekarski. Zwykli członkowie to najczęściej u d z ia ło w c y p ro je k tu , k tó rzy w y k o n u ją p o je d y n c z e d z ia ła n ia lub fu n k cje u słu g o w e na rzecz pro jek tu . Będzie to ta k só w k a rz w d r o d z e n a lotnisko , p ra c o w n ic a p o r t u lo tn iczego , oficer służby g ra n ic z n e j, stew ard esa i p ilo t w ycieczki. Jak zauw ażyliśm y, nie m a n ie w aż n y ch ról i fu n k cji m a rg in a ln y c h tte le k c e w a ż e n ie n aw et ep izo d y czn ej roli w pro jek c ie m o ż e skończyć się p o ra ż k ą . I s to tn y m i u d z ia ło w c a m i z p u n k tu w id z e n ia o rg an iz acy jn y c h , a tak że p r y w a t­ nych celów są klienci. Kto b ęd zie klientem wewnętrznym w projekcie Alicji? Jej synek, m ąż, m a tk a , w p e w n y m sensie m ie s z k a ń c y bloku , z k tó ry m i z a m ie rz a w spó łży ć p rz e z n a j­ bliższe lata, o ra z o n a sam a. Kto b ęd zie klientem zewnętrznym Alicji? P ew n ie g r o n o jej p rzy ja ció ł i rodziny, k tó re zap ro si d o w y r e m o n to w a n e g o m ieszk an ia , a w n ied alek iej p r z y ­ szłości być m o ż e oso ba, k tó ra w y n a jm ie m ieszk an ie . Z a m ie rz a ją b o w ie m z m ę ż e m n a jakiś czas p r z e n ie ś ć się d o in n e g o m iasta, gdzie m ą ż d o s ta ł n o w ą p ra c ę p o aw ansie. Poniższa tabelka jest jedn o cześn ie narzędziem , dzięki któ rem u m ożem y ustalić najważniejsze role w p o d ejm o w an y m projekcie i do k o n ać analizy potrzeb, które m ogą m ieć istotne znaczenie dla poszczególnych udziałowców, a także korzyści, jakie spodziewają się czerpać z u działu w n a ­ szym przedsięwzięciu. Wcześniejsze przeanalizow anie, a naw et zaplanow anie obu elem entów pozw oli nie tylko przew idzieć potencjalne koszty m aterialne, psychologiczne lub symboliczne, które m o ż em y ponieść w toku realizacji projektu, lecz rów nież zaplanow ać strategię p o stęp o w a­ nia uw zględniającą interesy i oczekiwania udziałowców. Procesy, zw iązane z udziałow cam i, o których mówimy, to potrzeby i interesy. P otrzebę2b ę ­ dziem y rozum ieli w kontekście coachingu jako stan napięcia, niespełnienia w oczekiw aniu na realizację, która um ożliw i zaspokojenie braku, ale rów nież u św iadam iany lub nieuśw iad am ian y przez p o d m io t stan, k tó ry w ym aga zasilenia w dobra m aterialne, energię, uczucia, em ocje lub inne zasoby, dzięki k tó ry m ów stan będzie osiągnięty, utrzym any, w z m o cn io n y lub też wyeli­ minowany.

Potrzeba m erytoryczna fw tabelce M] będzie dotyczyła spraw, relacji, oczekiw ań, p a r a ­ metrów, cech osadzon ych w realiach dan eg o działania i odn iesiony ch d o m ierzalnych, w ery ­ fikowalnych i porów nyw alnych kryteriów, które jaw n ie k o m u n ik u je zainteresow any p o d m io t lub które w ynikają ze stan d ard o w eg o przebiegu procesu. Będą to: cena, term in ow ość, g w a­ rancja zg o d n a z um o w ą, sp raw n ość p ro d u k tu , w y ko nan ie usługi zg odnie z zasadam i sztuki lub k o n k re tn e cechy: so k z nap isem „bez c u k r u ” rzeczywiście nie m a cu k ru , nauczyciel fizyki potrafiący p rzepro w ad zać e k s p e ry m e n ty fizyczne, s a m o c h ó d spełniający osiągi p o d a n e przez pro d u cen ta.

ł

P o trzeb a (need) - brak c z e g o ś, c o jest n iezb ęd n o d o przeżycia P ojecie to rów rioż o z n a c z a etan zm otyw ow ania wynikający z braku czeg o ś, czeg o o rg a n z m w y m ag a lub p r a g n ę , inaczej p o p ę d , C olm an A M, S lw r ik p s y c h o lo g ii, W arszaw a 2C09, PWN, s. 548. porów naj także. Ro­ b er A S . R ober E S , Słownik psychologii, W arszaw a 2008. SCHOLAR, s. 560.

246

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI Tabela 24. Role u d z ia ło w c ó w w pro jek c ie b iz n eso w y m R O LE U D ZIA ŁO W CÓ W

LP.

OSOBY

POTRZEBY

KORZYŚCI

W P R O JEK C IE M

1

Sponsor •

Członek zarządu

•

O p i e k u n klienta

•

Dyrektor

1 2

3

2

K ie r o w n ik p r o je k t u

4

3

K o o rd y n a to rz y

S

•

Logistyka

•

Dyrektor 1

•

Dyrektor 2

N

1/tf

6

7

4

C z ło n e k z e s p o łu

8

p r o je k t o w e g o

9

5

Podw ykonaw ca

10

11

6

K lie n t p o ś r e d n i •

Pr a c o w n i k innego działu

•

12

13

Dyrektor innego działu

7

K lie n t o s t a t e c z n y •

Odbiorcy

■

Klienci klienta

14

15

16

247

P

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI Potrzeba psychologiczna [w tabelce P] natom iast będzie dotyczyła stanów em o cjo n al­ nych i psychofizycznych zrealizowanych p o śred n io lub b ezp o śred n io przez czynniki m e ry to ­ ryczne, ale także poprzez form ę relacji, dośw iadczaną usługę lub obsługę, a nawet elem enty sym boliczne lub estetyczne, czasem tylko p o śred n io zw iązane z sytuacją. Zazwyczaj m ają one ch arak ter całkowicie subiektywny i zindywidualizowany. M ogą to być: odczucie szacunku w kontakcie; w rażenie uw ażności i em patii; sympatyczne, opiekuńcze zachowanie; dbałość o at­ mosferę relacji; sposób pow itania; um iejętno ść słuchania ze strony odbiorcy; wystrój w nętrza; zapach; m uzyka itp. Interesem 3 zaś nazwiemy [świadomą lub nie] korzyść, jaką dany podm iot spodziewa się czer­ pać w wyniku n a w i a n i a relacji lub toczącej się sprawy, w której jest udziałowcem. Korzyść może przybierać różne formy, od materialnej i finansowej poprzez psychologiczną, a nawet całkowicie um ow n ą i symboliczną. Warto przypomnieć w tym miejscu, że korzyści, podobnie jak potrzeby, są silnie zindywiduali­ zowane, zatem trafność naszych prognoz przy planowaniu strategii skutecznej realizacji celu będzie zależała od wychwycenia tych indywidualnych oczekiwań, a także dopasowania zarówno środków, jak i argumentów. Skuteczność oczywiście wynika z procesów komunikacyjnych, o których była m ow a wcześniej. To zasada dostrojenia i pacingu, dzięki której m ożem y szybko, wiarygodnie i trafnie dostosować się do drugiej osoby. N iezbędnym elem entem jest leading, sposób przedstawiania korzyści i o d ­ pow iednie użycie argumentów, dzięki któ ry m należycie uwzględnimy interesy i potrzeby udzia­ łowców. Warto zatem używać argumentów, świadomie wykorzystując wcześniejszą wiedzę o komunikacji i percepcji. • A rgum ent racjonalny posługuje się cechami, p a ram etram i, atry butam i, które m ożna zmierzyć, p o ró w n ać lub p o d d a ć ocenie. A rg u m e n ty tego rodzaju łatwiej niż in n e obiekty­ wizuje się w p o ró w n an iu z in n y m i p o d o b n y m i w skaźnikam i. C oś jest szybsze albo w olniej­ sze o d czegoś innego. Jakiś p rzed m io t jest tańszy niż inny o zbliżonych param etrach . Tym sam ym będzie to a rg u m e n t od niesio ny d o po trze b m erytorycznych. Z łatwością, odnosząc się do części pierwszej po dręcznika, gdzie była m ow a m iędzy innym i o m etap ro g ram ach i m od alnościach, od pow iem y na pytanie, d o jakiego typu p ostaw trafią tego rodzaju arg u ­ menty. • „Ten proszek skutecznie usuwa zabrudzenia w tem peraturze 30 stopni, znacznie niższej od konkurencyjnych proszków”. • „Kolega z pracy jest najlepiej wykształcony w całym dziale. Jako jedyny m a dwa fakultety z dyplom em magistra i MBA na M IT w M assachusetts”. 5 Intoros (z n o m . Intcresse. z tac. interesie = b rać udział) - o z n a c z a sp raw ą )ub o m ó w io n o spraw y, zysk. pożytek, korzyść z c z e g o ś, rzecz opłacalna; przeds.ąw zięcie przynoszące korzyść m aterialną, tr a n s a k c a handlow a. Tokarski J. (red ). Stowntfc wyrazów o b c y c h , W arszaw a 1980 PWN. s. 310. Porów na; też. Ury W.. O d c h o d z ą c o d nie W arszaw a 1991. PWE, oraz te g o ż D o ch o d zą c d o tak. PWE W arszaw a 2007

248

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI • „Znaleźliśmy firmę z certyfikatem znanej korporacji niemieckiej, która daje gwarancję trzyletnią na wszystkie swoje usługi i pięcioletnią na urządzenia. O p rócz tego wieczysta gwarancja dotyczy ru r i złączy wykonanych z miedzi. To najdalej idąca oferta na rynku, choć najdroższa”. •

A rgum ent em ocjonalny posługuje się kategoriami wrażeniowymi, m a wzbudzić emocje i stany em ocjonalne, których odczuw anie będzie do w od em lub wskazówką dla odbiorcy k o ­ m unikatu. • „Poczujesz ulgę, gdy szybko odpowiesz na moje pytanie, bo to już ostatnie moje pytanie C^f tej sprawie”. • „Zobacz, jak miły w dotyku jest ten materiał. Śpiąc w takiej pościeli, poczujesz się o d p rę­ żona i zrelaksowana”. • „Ten sok m a aksam itny smak, jak greckie słońce o zm ierzchu”.

• Argument jednostronny jest sugestią popierającą dany wybór, potrzebę, cechę lub param etr dotyczący człowieka, jego działań, sytuacji lub przedmiotu. Jest jak komplement, który wyróżnia i podbudowaije pozytywnie, dając wzmocnienie grupie cech lub wybranej szczegółowej funkcji. • „Nasz hotel m a najpiękniejsze płożenie wr okolicy. Nigdzie nie zaznasz tak profesjonalnej obsługi, delikatnej elegancji wmętrz i takiego kom fortu w ypoczynku, jak u nas”. • „ Tylko soki ze świeżo wyciskanych owoców’ ukoją twroje pragnienie”. • „Gdyby nie pani p o m o c i uprzejmość, nigdy bym tej sprawy nie załatwił”. •

A rgum ent dw ustronny zauważa potencjalne wątpliwości, pojedynczy param etr, który z p unk tu widzenia klienta może być niekorzystny lub dyskusyjny, jed n ak kolejny p aram etr wielokrotnie przewyższa ewentualne niedogodności wynikające z pierwszego. Jest to rodzaj argum entacji skierowany do osób bardziej krytycznych, wnikliwie nastawionych do rzeczy­ wistości. Łatwo m ożn a sobie wyobrazić profil osoby, do której dwrustron na argum entacja trafi szybciej niż jednostronna. • „Co prawrda ten m odel sam ochodu nie ma dodatkowego w yposażenia w* standardzie, za to m a bardzo przystępną cenę”. • „To jest seria biżuterii z bursztynu, w którym występują delikatne skazy, lecz dla wielu koneserów' te drobne m inerały stanowią o dodatkowej atrakcyjności, chociaż wyrób jest sporo tańszy od czystego bursztynu”. • „W pierwszej chwili zdenerwrowrałem się tym, co m i pani powiedziała o raporcie, ale teraz widzę, że dobrze się stało i m ożem y razem usunąć tych kilka błędów, a przy okazji nauczymy się, jak to robić”.

P a ra m e tr lub cecha sa m a w sobie nie jest interesująca. P o d o b n ie ja k arg u m e n t, k tó ry trafia o b o k odbiorcy, udziało w ca p ro jek tu lub klienta coach in gu. U m iejętno ści, o których m ów im y w tym rozdziale, m o g ą służyć klientow i co ach in g u , gdy b u d u je swój pro jekt i drog ę do celu. W ted y wra rto skutecznie p o ro z u m ie w a ć się z ud ziałow cam i. M ożem y p o s ta ra ć się o d o sto so -

249

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI w a n e arg u m e n to w an ie, gdy p e łn im y rolę co ach a i n aszym zad a n iem jest zbu d o w ać skuteczny i trafn y p rzekaz skierow any do klienta. Kiedy m ó w im y o interesie, czyli korzyści, m o ż em y rozw ażać z aró w n o sp o d ziew an y po żytek dla udziałow ca, k tó ry u czestniczy w naszych d ziała­ niach p row adzących do celu, ja k i korzyści k ie ro w n ik a projektu, w o d p o w ied zi n a pytanie: Po co to robisz?, a także coachee, k tó ry p racu je z n a m i w relacji coachingow ej. W k ażdy m z p rz y p a d k ó w i w każdej z ról w arto u w zg lędn ić p o n iższy m o d e l argum entacji:

R y sunek 22. C ech a - k orzyść - w y o b ra ż e n ie k _______________________________

Wymień parametr lub cechę, do której chcesz przekonać rozmówcę

Opisz korzyść, jaka jest interesem odbiorcy; coś, na co czeka, co spełni jego potrzeby merytoryczne lub psychologiczne

Użyj metafory albo przykładu lub zwizualizuj sytuację, w której odbiorca realizuje swoją potrzebę, uzyskuje korzyść, doświadcza spodziewanego stanu psychofizycznego

250

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI R ysunek 23. C ech a - korzyść - w y o b rażen ie. P rzykład

Szefowi zależy na szybkim przedstawieniu raportu sprzedaży nowych produktów. Chce na zebraniu dyrektorów zaprezentować skuteczność nowej promocji.

[param etr = szybkość oraz potrzeba szefa]

Jeśli pomożesz mi w zestawieniach z salonów w firmowych, to nie tylko obaj damy dowód naszego zaangażowania, ale również lojalności wobec szefa, a to się u niego najbardziej liczy

[k orzyść = dowód zaangażowania; lojalność oznacza wdzięczność szefa]

Jesteś w zespole nowy. Ja szefa znam od trzech lat i jeśli ktoś dostaje bonusy, szkolenia albo choćby specjalne fory przy rozdzielaniu drobnych przywilejów, na przykład nowy telefon, to zawsze są to ludzie, którzy sami się angażowali, kiedy to było najbardziej potrzebne.

251

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI P o słu g u jąc się ju ż u z y s k a n ą w ied zą i u m ie ję tn o ś c ią efektyw nej k o m u n ik a c ji, a tak że te c h ­ n ik a m i z a d a w a n ia p y ta ń i b u d o w a n ia a d e k w a tn y c h a r g u m e n tó w z u w z g lę d n ie n ie m języka korzyści, p rzy stąp d o kole jn eg o ćw iczenia.

Ćwiczenie 33. Alpinista P rzeczytaj p o n iż sz ą k r ó tk ą historię. Z e s p ó ł a lp in is tó w z a m ie rz a zdoby ć n ie d o s tę p n y szczyt h im alajsk i K9. W yruszyli z b azy 5 d n i te m u . C zekają ich k o lejn e 4 d n i d ro g i, ale ju ż m a ją 2 d n i o p ó ź ­ n ie n ia z p o w o d u pogody. W szy stk ie o d c in k i były p la n o w a n e o p ty m a ln ie n a 9 d n i, lecz to o p ó ź n ie n ie i z a p o w ie d zi dalszej z m ia n y p o g o d y n a g orsze w y m u szają n a alp in is ta c h s z y b ­ sze i b ard ziej m ę czące te m p o . P o m im o je sie n i p o g o d a je st w d z ie ń d o b ra , n a to m ia s t n o c ą z n a c z n ie s p a d a te m p e r a tu r a . Z bliża się zim a, p o ra z m ie n n y c h w a r u n k ó w p o g o d o w y c h , więc alp in iści m u sieli z ab ra ć d o ­ d a tk o w y b agaż (m .in . z ciepłą o d z ie ż ą ), z k o szem je d z e n ia , w o d y p itn ej i in n y c h n ie z b ę d ­ nych rzeczy. Wszyscy, czyli 10 osób, m im o o g r o m n e g o d o ś w ia d c z e n ia , d o b rej k o n d y cji fizycznej i d u ­ żej o d p o r n o ś c i p sy ch icz n ej, ju ż zaczyn ają czu ć z m ę czen ie, a m o m e n ta m i n aw et z n ie c h ę c e ­ nie. Jest p ó ź n e p o p o łu d n i e piątego d n ia w spinaczki. Każdy w c h o d z i p o je d y n czo , ub ezpiecza tego po n iż ej siebie, a sam je st u b e z p ie c z a n y p rzez kolegę pow yżej. N a jtru d n ie js z e z a d a n ie m a je d n a k p ie rw szy alp in ista , k tó r y a s e k u ru je całą g ru p ę , zak ład a pu n k ty , s zu k a o d p o w ie d n ie j d ro g i - bezp ieczn e j d la w szystk ich, a z a ra z e m najprostszej. Z aw sze p rz e d sn e m , d łu g o w nocy, p la n u je trasę n a n a s tę p n y d zień , s p raw d za sprzęt, zapasy itp. P o m im o u s ta lo n e g o c o d z ie n n e g o p la n u w ę d ró w k i m u si na bieżąco z m ie n ia ć lub d o p a ­ sow yw ać trasę d o s ta n u o b ra n e j ścieżki. C zuje się o b c ią ż o n y p sy ch icz n ie o d p o w ie d z ia ln o ś ­ cią za p o z o s ta ły c h to w arzy szy i za siebie. Jako lid e r m u si w sp ierać k o m p a n ó w i starać się ich w sp o m ag ać, troszczy ć o n ic h , m o ty w o w a ć d o dalszej w ęd ró w k i, a je d n o c z e ś n ie znaleźć w e w n ę trz n e siły d o z m a g a n ia się z w ła s n y m z m ę c z e n ie m , w y c z e rp a n ie m i z n ie c h ę c e n ie m . Dziś p rzeż y w a kryzys. Z n o w u się n ie w yspał. M ia ł o c h o tę z a trz y m a ć się i n ie ru s z a ć się z m iejsca. R esztką sił w sp iął się na p ó łk ę skalną, na któ rej założyli obóz. Z m ę c z o n y p a d ł n a po słan ie. W yczerpany, d łu g o nie m ó g ł zasnąć. Z n ie p o k o je m m yślał o k o le jn y m d n iu . Dziś zob aczył swoją słabość, której n ie m o ż e p o k a z a ć in n y m , aby ich nie zniechęcić.

252

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI Z a s ta n a w ia ł się, co robić. Już nie m a ja sn eg o , k la ro w n e g o p o m y s łu n a w ła s n ą m o b iliz a ­ cję, ja k na p o c z ą tk u w ypraw y, a p rzec ież w ejście n a K9 to w ielka n ad zieja dla p o zo stały ch c z ło n k ó w grupy. D w ó c h z nich, z p o w o d u w ieku, idzie n a sw oją o s ta tn ią w sp inaczkę. Z e ­ s p ó ł je st w do brej fo rm ie, ale w szyscy są w p a tr z e n i w niego. K9 je st w zasięgu ręki, d o p ó k i je st jeszcze d o b ra p o g o d a .

Wyobraź sobie, że alpinista, lider wyprawy, to twój najlepszy przyjaciel. Znasz go bardzo dobrze, może naw et lepiej niż on sam siebie. Właśnie nawiązał kontakt ra­ diowy z bazą i chce z tobą rozmawiać. Nie m a zbyt wiele czasu, wobec tego zadaj m u tylko trzy krótkie pytania, które wskażą mu, skąd m a czerpać siły, zmotywują go. Wyobraź sobie, że tym alpinistą, do którego za chwilę się zwrócisz, jest: Ania Ariańska Adam Adamczewski Tamara Tomańska - postaci z ćwiczenia 20. Określ metaprogramy. Sporządź zatem trzy wersje pytań i argum entów skierowane do trzech różnych osób. Swoje propozycje omów z partnerem coachingu i uzasadnij. [p o ró w n aj ro zw iąz an ie ćw iczenia w A neksie, n a k o ń c u książki]

Jak łatw o zauw ażyć, w a ż n y m u d z ia ło w c e m realizo w an y ch celów jest sam coac h ee, czy­ li o s o b a d ec y d u ją c a o n ajw aż n iejszy c h e le m e n ta c h p ro je k tu lub d zia ła n ia . U w z g lęd n ie n ie p rz e d e w sz y stk im p o trz e b i s p o d z ie w a n y c h ko rzyści p o s tr o n ie tw ó rcy b ą d ź g łó w n e g o r e ­ a lizato ra z a m ie rz o n y c h celów to is to tn e z a d a n ie c o a c h in g u , była ju ż o ty m m o w a w części pierw szej. K olejne ć w icz en ie zap ra sza d o całościow ego o p r a c o w a n ia strateg ii, u w z g lę d n ia ­ jącej p o tr z e b y i in teresy w szystkich fakty cznych i p o te n c ja ln y c h udziałow ców . To w ażny e ta p p ra c y co ach in g o w ej, p o zw ala jący u w z g lę d n ić p e rs p e k ty w ę d o tą d n ie ro z w a ż a n ą przy o m a w ia n iu celów. W y k o n u je m y kolejny k ro k coach ing ow y , k tó ry pozw ala n a u ch w y cen ie klu c zo w y c h a s p ek tó w m o ty w a c y jn y c h zw iązany ch z lu d ź m i ja k o tw ó r c a m i i o d b io rc a m i naszych z a m ie rz e ń i działań .

253

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI

Ćwiczenie 34. Proces relacji coachingowej z uwzględnieniem udziałowców 1. Opisz swój dylemat, cel lub temat, którym chcesz się zająć N ary su j m a p ę sy tu acji S u b ie k ty w n a M apa S ytu a cji w e d łu g ćw ic z e n ia 9. P ok aż m a p ę sw o jem u p a r tn e r o w i w c o a c h in g u , o m ó w jej p o szcze g ó ln e elem enty.

2. Odpowiedz: Czego potrzebuję, żeby zrealizować swój cel? N a p o z io m ie p sy c h o lo g ic z n y m [Jakie są m o je m o ty w y ? C o m n ą k ieruje? Po co to robię? Jaki stan psycho fizyczn y chcę osiągnąć?]. N a p o z io m ie m e ry to r y c z n y m [Jakie z a d a n ia m a m zrealizow ać? C o u le g n ie zm ian ie? Jakie p a ra m e try , cechy, fu n k cje zw iązane ze spraw ą u le g n ą zm ian ie?].

3. Co się stanie, gdy osiągnę efekt? [najlepszy, oczekiwany rezultat] N a p o z io m ie p sy c h o lo g ic z n y m [Jakie p o tr z e b y zrealizuję?] N a p o z io m ie m e ry to r y c z n y m [Jakie fakty b ę d ą m ia ły m iejsce? C o się w ydarzy?]

4. Kim są „oni" [udziałowcy projektu]? Wymień udziałowców, przypisując ich do właściwych kategorii Ś w iad o m i K luczow i W s p o m a g a ją c y N ie ś w ia d o m i K ry ty czn i z p u n k tu w id z e n ia su k cesu, czyli ich o p ó r, n ie p rz y c h y ln o ś ć , n ie ­ o b e c n o ś ć lub niew łaściw e w y k o n a n ie z a d a n ia s p o w o d u je zak łó cen ie, o p ó ź ­ nienie, z m ia n ę p a r a m e tr ó w lub n ie w y k o n a n ie e ta p u lub części zad a n ia.

5. Odpowiedz, uwzględniając kategorie udziałowców: Czego oni potrzebują? [Zre­ alizowania jakich potrzeb oczekują? Jaki mają interes? Jakich spodziewają się korzyści?] N a p o z io m ie p sy c h o lo g ic z n y m [Jakie ko rzyści p s y ^ o l o g i c z n e ? Jak ch c ą się poczuć?] N a p o z io m ie m e ry to r y c z n y m [Czego b ę d ą w ym agać?]

6. Odpowiedz: a. C o zrob ić, żeby zrealizow ać swoje po trzeby? b. C o zrobić, żeby zrealizow ać ich po trzeby? c. Jak p o g o d z ić p u n k ty 5 i 6?

7. Zatem wziąwszy to wszystko pod uwagę, co zrobisz, od czego zaczniesz?

254

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI

Ćwiczenie 35 Sześć filarów projektu Ć w iczenie to je st b a rd z o zb liżone d o p o p rz e d n ie g o . M a j e d n a k c h a r a k te r b ardziej b iz ­ nesowy. W p ro w a d z a dw ie now e kategorie: odbiorców, r o z u m ia n y c h tu taj ja k o z e w n ę trz n i klienci, k tó rzy b ę d ą o s ta te c z n y m i k o n s u m e n t a m i [b e n e fic je n ta m i] n aszych d ziałań , o ra z k ateg o rię o rg an iz acji i systemu, ja k o s t r u k tu r y regulującej n ajw aż n iejsze p ro cesy z w iąz a­ ne z naszą pracą. Pojawi się zatem p o trz e b a o rganizacji, czyli m e c h a n iz m y , k tó ra system p o w o łu je , by zasp o k o ić w s p o s ó b o k reślo n y m e to d a m i k o n tr o ln y m i b iz n eso w e cele będące p o w o d e m jego istn ien ia . O czyw iście p o c h o d n y m i celów s tric te b iz n e so w y c h są n ie rz a d k o cele a d m in is tr a c y jn e , zarz ąd cze, spraw ozd aw cze, k o n tr o ln e i dziesiątk i in n y c h p o ś re d n ic h , w sp o m a g a ją c y c h lub n aw et h a m u ją c y c h p ro c e s y bizneso w e, ja k ie zaistn iały w to k u rozw oju o rg an iz acji, jej h isto rii, o g ra n ic z e ń i naw yków . W szy stk ie on e m o g ą być u ja w n io n e w to k u ćw iczenia. U św ia d o m ie n ie ich sobie, w zięcie p o d uw agę p rzy d a lsz y m p la n o w a n iu m oże z d e c y d o w a ć o p o w o d z e n iu lub nie p la n o w a n y c h z a m ie rz e ń coach ee. N asu w a się pytanie: Jakie p o tr z e b y ch c e zrealizow ać o rg a n iz a c ja p o p r z e z d a n y projekt? K olejnym w a ż n y m e le m e n te m tego ć w icz en ia jest zac h ęcen ie c o a c h e e d o p ra c y k in e stetycznej, w y k o rz y sta n ie k o tw ic p r z e s trz e n n y c h , k tó re b ę d ą sy m b o lizo w ały p ozycje 1, 2 itd. o ra z k o n k r e tn e p o tr z e b y i k orzyści po szcze g ó ln y ch g ru p lub o s ó b u c z e stn ic z ą c y c h w p r o ­ jekcie. O czyw iście p o s łu g u je m y się tu ró w n ie ż k a te g o ria m i p o tr z e b m e ry to ry c z n y c h i p s y ­ ch o lo g iczn y c h , a ta k że in te re s ó w ro z u m ia n y c h ja k o korzyści. C ałe ć w icz en ie lub r u n d ę z a ­ d a w a n ia p y ta ń z każdej po zycji w a rto p o w tó rzy ć n aw et k ilk a k ro tn ie , p o ru s z a ją c się zg o d n ie z r u c h e m w sk azó w ek zegara. P rzejście z pozycji 6 d o 1 b a rd z o często z m ie n ia , u z u p e łn ia , ro zszerza lub zaw ęża cele. K olejne zaś p rzejśc ia p rz e z p ozycje u jaw n iają now e, w a ż n e ele­ m enty. O d p o w ie d z i za k a ż d y m ra z e m zapisujemy. P o d s u m o w a n ie m ć w icz en ia je st p y ta n ie z pozycji 7: Z a te m w ziąw szy to w szystko p o d uw agę, co zrobisz, o d czego zaczniesz? W arto je u z u p e łn ić p y ta n ie m : C zy i w ja k i s p o só b tw oje cele w y m ag ają u z u p e łn ie n ia , d o p re c y z o w a n ia lub zm ian y ? C o trz e b a d o d a ć , ująć albo zm ienić?

255

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI R y sunek 24. Sześć filarów p ro je k tu

1. Zwymiarowane cele

2. Moje potrzeby

6. Działania, które zainicjuję

3. Potrzeby odbiorców i uczestników projektu

5. Korzyści: - Odbiorców zewnętrznych - Uczestników - Organizacji - Moje własne

4. Potrzeby organizacji i system u

Druga wersja ćwiczenia 35. [Cztery filary] Jest to skrócony wariant ćwiczenia i m a podobny przebieg, lecz mniej pozycji percepcyjnych. Jest skuteczny, zwłaszcza gdy uczestników danego projektu jest mniej, cel zaś bardziej skonkretyzowany i w większym zakresie kontrolowany przez klienta. Także w tym ćwiczeniu koncentrujem y uwagę na potrzebach i perspektywie korzyści. Poruszamy się zgodnie ze wskazówkami zegara i jak w p o ­ przedniej wersji, warto wykorzystać kotwice przestrzenne, czyli przeprowadzić ćwiczenie, zm ienia­ jąc miejsce i zapisując poszczególne odkrycia klienta. Kończymy ćwiczenie, wprowadzając klienta w Metapozycję jako krok piąty wspólnej pracy i miej­ sce, w którym zachęcamy klienta do: • Dysocjacji do zapisanych treści we wszystkich czterech pozycjach, symbolizujących nastawienie klienta do omawianych kwestii. • Wyciągnięcia generalnych wniosków z wszystkich odkryć dokonanych w czasie ćwiczenia. • Syntezy wszystkich dokonanych odkryć i wyodrębnienia głównych elementów dalszej strategii. • Z m ia n , u z u p e łn ie ń , u ściśleń w sam ej p ro p o z y c ji celu.

256

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI Ćwiczenie to spraw dza się zarów no przy m ałych projektach, na przykład planow aniu w y­ jazd u w eekendowego, jak i w w ypadku poważniejszych, d łu g o term in ow y ch decyzji w rodzaju: w yb ór pracodawcy, zm iana miejsca zam ieszkania albo w yb ór oferty mieszkaniowej itp. R y sunek 25. C z te ry filary p ro je k tu

1.

Mój punkt widzenia

2. Potrzeby udziałowców

\

MCTADD7VPIA

V

4.

Działania, które zainicjuję

3. Korzyści dla udziałowców

W czasie sesji w parach treningowych: 1. Podsumuj zadanie lub zadania domowe klienta. 2. Ustal tem at lub cel sesji albo kontynuuj poprzedni, jeśli klient tak zdecyduje. 3. Wykonaj ćwiczenie 34. Proces relacji coachin gow ej z uwzględnieniem udzia­ łowców w odniesieniu do celu klienta lub ćwiczenie 35. Sześć filarów projektu - dłuższą wersję, z użyciem pracy z kotwicami przestrzennymi. 4. Jako pracę domową zaproponuj ćwiczenie 33. Alpinista. 5. Narysuj własną SMS [ćwiczenie 9. Subiektywna Mapa Sytuacji ], opisując kolejny etap pracy coachingowej - odkrycia, pomysły, refleksje dotyczące osobistego procesu zmiany. 6. Sporządź raport.

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI Sesja dziesiąta Buduj mosty, zamiast negocjować konflikty Kiedy koncentrujesz uwagę na konflikcie, znikają wszystkie możliwe rozwiązania. Liczy się tylko walka i jej skutki, naw et jeśli pełnisz rolę sanitariusza. Większość naszych zawodowych i życiowych spraw przeżywam y w kontaktach z ludźmi. To, co nas najbardziej zajmuje, to przekonywanie innych do naszych poglądów, a także pozytyw ­ ne nastawienie ludzi do naszych celów i zamiarów. Potrzebujemy w spółdziałania dobrej woli ze strony uczestników' relacji, umiejętności, zdolności. Zajmuje nas m otywacja oraz zaangażowanie. Żyjemy wr grupie, działamy dla grupy i często dzięki jej aprobacie. Bywa, że relacja indywidualna z ko nkretną osobą lub nawet instytucją uzyskuje centralne znaczenie dla naszych planów lub ja ­ kości życia. C oaching zajmuje się wszystkimi aspektam i funkcjonow ania człowieka w środow is­ ku, a także w relacjach jednostkowych. Z tego też p o w o d u częstym te m ate m w co ach in gu oraz m e n to rin g u są konflikty w relacjach. Bywa, że klient docho dzi do satysfakcjonujących rozstrzygnięć i rozw iązań w w yniku pracy n ad p rzek o n a n iam i lub wrtedy, kiedy lepiej zrozum ie potrzeby lub intencje swrego rozmówrcy, p artn e ra, w spółpracow nika, podw ładnego. W p racy coachingowrej z relacjami skuteczne o k a ­ zują się m e to d y i narzędzia zaprezentow ane w p o p rzed n ich rozdziałach. Jednak niekiedy w arto sięgnąć p o re p e rtu a r ćwiczeń i zestaw narzędzi przeznaczonych specjalnie do pracy z relacjami, a zwłaszcza relacjami tru dn ym i. Relacją4 w kontekście zadań coachin gu i m e n to rin g u nazw iem y każdą zależność występującą w kontakcie z d ru g ą osobą, bądź o sob am i lub też instytucjam i, p o d m io ta m i, obiektam i, które w* istotny, uśw iadam iany przez klienta coach in gu sposób wrpływrają lub m o gą w pływ ać n a p rze­ bieg istotnych dla klienta procesów. Ważne je d n a k w przebiegu coachin gu jest założenie, że to jedynie klient, czyli p o d m io t świa­ dom ej relacji coachingowej lub m entoringow rej, jest odp ow iedzialny za ustalone cele, decyzje, d o b ra n e środki i podjęte działania wr kontekście zawro dow ym lub osobistym , nawret jeśli m ow a jest o celach stawianych przez organizację lub in n e podm ioty. D ziała tu zasada p o ife b n a ja k w ob ec obywatela, którego o b o w iązk iem jest przestrzeg anie praw a. N iezn a jo m o ść prawra lub ob ow iązujących p rzep isó w nie zw alnia z ich p rzestrzegan ia i o d p o w ied zialn o ści wrobec szczegółowrych p o stan o w ień . T łum aczenie: „N ie w iedziałem , że tutaj je st o g ran iczen ie p rę d k o ś c i”, nie o b ro n i k ierow cy p rzed zap łacen iem m a n d a tu , p o d o b ­ nie ja k n ie św iad o m a n ad p łata p o d a tk u p o w o d u je autom atyczny, z g o d n y z p rzep isa m i zw rot nadpłaty.

R elacja (związek) - w zn acz en iu ogólnym ¡ost to z w ą z e k /ro la c a m iędzy d w o m a lub w ięcej zd a'zoniam i, obiektam i, c c c b a m , n a tura związku m o że b y ć w .cloraka; R ober A S .. R o b e ' E S .. Słownik psychologii, W arszaw a 2C08, SCHOLAR, s 939

259

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI Wiele osób rozpoczynających coaching m a tendencję do przerzucania odpowiedzialności na zewnątrz i ustawiania celów poza swoim w pływ em i kontrolą. O dbyw a się to nierzadko w sferze głębokich przekonań. Przyjrzyjmy się kilku charakterystycznym przykładom. • „Gdybyśmy mieli lepsze, niższe od konkurencji ceny i reklamę w telewizji, byłaby lepsza sprzedaż” - to słowa bardzo wielu handlow ców w niezliczonych branżach i działach dystry­ bucji. M ożna usłyszeć p o d o b n e stwierdzenia w czasie coachingów, spotkań i szkoleń zarówno od sprzedawców w branży farmaceutycznej, jak i spożywczej, dystrybutorów wody, m ateria­ łów budowlanych, usług bankowych i telekomunikacyjnych. Poznałem w swojej pracy wielu handlow ców i dziesiątki branż, i niem al w każdej zdarzało się słyszeć p od obn e przekona­ nia. Gdyby były one prawdziwe, procesy sprzedaży nie mogłyby funkcjonow ać na zasadach opłacalności ekonomicznej. W kapitalizmie, który oferuje niezliczone ilości konkurencyjnych prod uktów i usług, zawsze znajdzie się tow ar lub firma, która sprzedaje taniej, lepiej, szybciej, lepsze p o d jakim iś w zględami produkty. Na tym polega m echanizm konkurencji w o ln o ry n ­ kowej. Istotą zaś powyższego przekonania, jego ukrytą treścią jest przeświadczenie: „Nie m o ­ żem y tego robić lepiej, nic nie m ożem y zrobić, nie m am y wpływu na poziom sprzedaży”. • „Gdyby mój mąż był inny, to wtedy nasze małżeństwo byłoby lepsze” - może powiedzieć klientka na początku life coachingu. Oczywiście słowo: „mąż” m ożna zastąpić dowolnym innym p o d m io ­ tem lub nazwą roli: szef, rada nadzorcza, brygadzista, brat, żona, dyrektor itd., zaś przymiotnik „lepszy” zamienić na dowolny przym iotnik w rodzaju: szczęśliwszy, dokładniejszy, mądrzejszy, uczciwszy, piękniejszy, wspanialszy, bardziej wyrozumiały itp., a rzeczownik „małżeństwo” sło­ wem: praca, projekt, dział, rodzina, rząd, prawro itd. Jako coache zdajemy sobie sprawę, że ję­ zyk przymiotników’ i nominalizacji to wyraz subiektywnego stosunku do rzeczywistości. Jednak stwierdzenia przerzucające odpowiedzialność poza obszar psychologicznego i merytorycznego wrpływu podm iotu, który je wypowiada, ruruchamiają najczęściej poczucie krzywdy, winy lub krzywdo-winy, a efektem takiego zabiegu^ est brak poczucia wpływu, bezradność i u m ocnie­ nie konserwatywnego poglądu. Ukrytym przeświadczeniem jest wówczas myśl: „Nic nie mogę zdziałać wr naszym małżeństwie, to wyłącznie jego wina”. • „W Warszawie są tak koszmarne korki i tyle robót na drodze, że nie sposób gdziekolwiek doje­ chać na czas” - możemy usłyszeć niemal co dzień z ust wielu znajomych, krewnych lub współ­ pracowników’. Tymczasem setki tysięcy ludzi w tym samym mieście lub innych zakorkowanych miastach docierają na czas.

Coach zatem zachęca klienta do odpowiedzialności i natychmiast przeramowuje stwierdzenia ograniczające, będące wyrazem bierności lub bezradności, sprzęgając je do przyszłości. Nawet w bardzo niekorzystnych realiach, jak korki uliczne, remonty lub wysokie w porównaniu z konkurencją ceny, kryzys małżeński albo ekonomiczny, istnieje strefa wpływu, o której decyduje klient coachingu, obszar będący pod jego kontrolą i tylko nim możemy się w relacji coachingowej lub mentoringowej zajmować.

260

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI Pierwsze z ćwiczeń wykorzystuje wzorzec zbliżony d o drugiej wersji ćwiczenia 35. [Cztery filary], opierając się na klasycznych pozycjach percepcyjnych. Autorem jednej z wersji tego ćwiczenia jest Joseph O’C o n n o r5, prezentowana zaś tu wersja została zmodyfikowana i wielokrotnie przetestowana przeze mnie i m oich współpracowników.

Pozycje percepcyjne to inaczej mówiąc sposób organizacji, rozumienia oraz interpretowania rzeczywistości związany przede wszystkim z wyobraźnią [zdolnością do wizualizacji i postrzegania zmysłowego poprzez trzy modalności] oraz inteligencją, czyli zdolnością do świadomej obróbki o b ­ serwowanych informacji lub bodźców. Pozycja, jaką zajmujemy, to najczęściej stan asocjacji z dany­ mi zjawiskami, nazywana przez J. O’C on no ra i R. Diltsa pozycją „ja" lub „pierwszą pozycją"6. To mój pu nk t widzenia na daną kwestię. Moje przekonania i wartości, które ujawniam w stosunku do obiektu lub podm iotu, lecz również wszystkie poziomy G óry lodowej, które uaktywniają się świado­ mie lub nieświadomie w chwili przeżywania, planowania lub wspom inania danej relacji.

Druga pozycja to perspektywa drugiej osoby, uczestnika relacji, adwersarza lub rozmów­ cy. Czasami spontanicznie zdarza nam się przyjąć punkt widzenia innej osoby. Zadaniem klienta w pracy nad relacją jest świadome wejście w rolę drugiego człowieka lub podm iotu, odczytanie jego ustosunkowania się do danej sytuacji lub relacji, przyjęcie jego punktu widzenia. To stan e m ­ patii, w którym dysocjujemy się do własnej mapy, osobistego stosunku do wydarzeń lub bodźców i podążamy za kom unikatam i drugiej osoby, sygnalizowanymi przez nią przekonaniami, emocjami, a także potrzebami i spodziewanymi korzyściami. To pozycja „ty”. Trzecia jest pozycja obserwatora. To postawa najbardziej zdysocjowana. Klient dokonuje wglądu7 i obejmuje analizą wnioski oraz introspekcje dokonane zarówno w pierwszej, jak i drugiej pozycji. W istocie w czasie ćwiczenia będzie to w dalszym ciągu samoobserwacja, jednak zabieg z rolą obserwatora umożliwia najdalej idące zdystansowanie się. Obraz mentalny [wyobrażony] jest wówczas najbardziej oddalony, widziany z odległości, obserwowany z zewnątrz. W pozycji „ja” oraz „ty” w czasie ćwiczenia zmierzamy do asocjacji, obrazy mentalne są wówczas wyraziste, większe, a nierzadko stanowią panoram ę lub przestrzeń, wewnątrz której wirtualnie znajduje się podmiot. Na co dzień często nieświadomie przyjmujemy pierwszą lub drugą pozycję, a zjawiska tem u towa­ rzyszące przechodzą niezauważenie i są wyzwalane automatycznie. W przypadku zachęty podczas ćwiczenia do świadomego przyjęcia drugiej pozycji, reprezentują­ cej adwersarza, z którym klient coachingu nierzadko jest skonfliktowany lub słabo rozpranaje jego przekonania, wartości lub potrzeby, klienci czasem odczuwają trudność w* asocjacji. To naturalne zjawisko. Zadaniem coacha jest zachęcenie klienta do „wejścia w skórę” drugiej osoby na tyle, na ile Porów naj. O 'C o m o r J„ S eym our J . NLP W prow adzenie d o program owania neuroliogM Styczncgo , P oznań 2C08, W ydawnictwo Zysk i S-ka; o -az O 'C onnor 1 , N LP dla liderów: U m iejętności n ie z b ę d n e d o kierowania ludźm i i vrywicrania wpfyw . P o zn ań 2C07, W ydaw nictw o Zysk i S-ka. Dilts R.. O d przev/odnika d o inspiratora. C oaching p r z e z d u ż e „ C ”. PINLp W arszaw a 2C06. s. 116-120; Dilts R . M odelow anie z NLP, PINLR W arszaw a 2C09, s 9 2-95. W gląd - k aro w n e i g 'g b o k o zrozum ienie; p rcoos w którym zn aczen ie relacji lub istotność jakiegoś zjaw iska nagle sta je s g jasna, św iad o m e z ro z u m o n o nieśw iadom ych pow odów jakiegoś d z a la n ia Iló pow strzym ania Gig o d działania, zrozum ienie lub rozp o zn ań o motywów, potrzeb lub złożonych u zasad n ień W a s ra g o lub cu d z e g o p ostępow ania, porów naj. C olm an M A , Slowruk psychologii W arszaw a 2C09. PWN. s. 833.

261

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI wydaje m u się to możliwe. Już sam zabieg przyjęcia roli, fizycznego i symbolicznego zajęcia miejsca drugiej osoby, daje efekt percepcyjnej szansy na spotkanie. Mózg, choćby na chwilę, otwiera drzwi do empatii i świata innej osoby, pozwala na dostrzeżenie jej odmiennej mapy rzeczywistości. Nawet jeżeli w czasie ćwiczenia klient wychodzi z roli, gubi asocjację w pozycji „ty”, to i tak zadanie zostało wykonane. W tym fragmencie ćwiczenia rówmież odbywa się saomobserwracja, jednak dzięki zabie­ gowi z drugą pozycją mogą się pojawić nowre przekonania, dzięki którym zmieni się też stosunek emocjonalny klienta do partnera relacji, a tym samym do przeżywania trudności, konfliktu lub nie­ porozumienia. Jedn[^z ważnych założeń mówi, że istotą większości konfliktów’ zewnętrznych z osobami lub p o d ­ miotam i jest problem wr komunikacji i konflikt wewnętrzny samego podm iotu, który relację ocenia, interpretuje i przeżywa. Może być zatem tak, że klient nie rozumie przekazu komunikacyjnego d r u ­ giej strony, a poprzez to kryjących się za kom unikatam i uzasadnień, argum entów i potrzeb. Często wynika to z braku dostatecznej ilości informacji i dokonywania nadinterpretacji, (była już o tym mowra), lub mechanizmu: jeśli czegoś nie rozumiem, gdyż jest to dla m nie „obce”, dlatego to o d ­ rzucam. Innym uzasadnieniem jest konflikt w’ew’nętrzny, sytuacja, w’ której p odm iot wydarzeń jest niespójny, przeżywa wrahania, tak co do wrartości, jak i własnych potrzeb, lub konflikt między rolami, które pełni. Efektem może być przerzucenie wewnętrznego konfliktu na zewmętrzną relację po to, by symbolicznie, a następnie faktycznie uczynić odpowiedzialnym drugą stronę. Pozycją nowrą, do daną przez 0 ’Connora, z której aspektami pracowaliśmy przy okazji ćwiczeń z udziałowcami, jest pozycja czwarta - systemu. System jest kolejnym, ważnym podm iotem relacji, czasem o charakterze zbiorowym, a czasem będącym procedurą, instytucją, systemem prawrnym itd. Podobnie jak indywidualny podm iot twrorzy potrzeby, nakierowuje się na korzyści, określa i ujawnia swroje przekonania, wartości, a jego funkcjonowanie m ożna opisać przy użyciu poziomów’ G óry lodowej. System nadaje również kontekst naszym działaniom i zmienia wskaźniki pozostałych ról biorących udział w sytuacji. Systemem dla danej relacji bądź sytuacji może być: rodzina, k o rp o ­ racja, szkoła, urząd, kodeks administracyjny, restauracja, kościół, parafia, klasa szkolna, regulamin biblioteki itp. Oczywiście to klient decyduje o tym, w jaki sposób zdefiniuje poszczególne pozycje, także tę systemowy. W czwartej pozycji klient może przeżywać zarówno stan dysocjacji, kiedy cele sytemu są m u odległe i słabo się z nim i utożsamia, jak i stan asocjacji, gdy są m u bliskie i identyfikuje się z nimi. Zadaniem coacha tym razem jest zachęcić do asocjacji, gdy klient nadm iernie dystansuje się w’ tej pozycji, gdy na przykład za system uznał korporację, w której pracuje. Coach zachęca do dy­ socjacji, gdy klient nie zachow’uje dystansu, na przykład gdy za system w odniesieniu do omawianej relacji uznał rodzinę, z którą silnie się utożsamia. Seria ćwiczeń w’ tej części nie tylko cofa m echanizm przerzucania odpowiedzialności na zewmątrz, czynienia innych odpowiedzialnymi za powadzenie lub niepowodzenie podm iotu, ale przede wszystkim w’ sposób ekologiczny przeramowuje dylematy klienta, nakierowując jego uwagę na o b ­ szary, w których jako uczestnik i współtwórca relacji może mieć wrpływ na jej dalszy przebieg.

262

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI

Ćwiczenie 36. Czwarta pozycja R y sunek 26. Pozycje p e rc e p c y jn e w relacji

1. Ja

2. Ty

[petna asocjacja]

[asocjacja i dysocjacja]

Metametapozycja, podwóma dysocjacja, synteza w dysocjacji

4. System

3. Obserwator

[asocjacja i dsysocjacja]

[pełna dysocjacja]

V P ra c u je m y z g o d n ie ze w sk a z ó w k a m i zegara. P y ta m y k lie n ta o ro dzaj relacji, a także o tr u d n o ś ć , te m a t b ą d ź d y le m a t w a ż n y z jeg o p u n k tu w id zen ia, k tó ry m ch ciałb y się zająć w czasie ćw iczenia. O k re ś la m y p o d s ta w o w e e le m e n ty sk ład ające się n a relację, takie jak: s p o s ó b k o m u n ik o w a n ia , rodzaj ko n ta k tó w , f o rm a ln y p o w ó d is tn ie n ia relacji [na p rz y k ła d zależn o ść słu żb ow a] o ra z n ie fo rm a ln ą p r z e s trz e ń relacji [na p rz y k ła d z n a jo m o ś ć , p r z y ­ ja źń ]. U stalm y p raw d ziw e lub, jeśli życzy so bie tego k lient, sy m b o lic z n e im ię lub nazw ę dla pozycji d ru g ie j - „ty”. W aż n e je st r ó w n ie ż p y ta n ie otw ierające: Jaki efekt k lie n t ch ciałb y uzyskać w w y n ik u p ra c y n a d relacją? O czyw iście d b am y o ekologiczność o dp o w ied zi, sprzężenie z w ro tn e d o przyszłości i p o d e j­ ście p roaktyw ne. Już n a tym etapie zach ęcam y d o o d p o w ied zialn o ści i zajm ow ania się tylko

263

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI ty m i obszaram i, p rz e k o n a n ia m i, em o cjam i, na k tó re klient m oże m ieć wpływ, m ając je ró w ­ nocześn ie p o d ko ntro lą. P rz e ra m o w u je m y ograniczające stw ierd zen ia i p rzek o n an ia.

Przy zast{jow aniu technik bardziej złożonych możemy mieć do czynienia z tech­ niką w technice lub poprzedzać na przykład pracę z relacją ćwiczeniem dotyczącym przekonań. Słowem, wykonujemy takie zadania i ćwiczenia, które w danym m om en­ cie będą najbardziej pom ocne i użyteczne dla klienta, wcześnie zauważając jego ko­ munikaty i ich znaczenie oraz adekwatnie reagując na jego zachowania [pacing]. 1. R o zsta w iam y krzesła lub k a rtk i s y m b o lizu ją ce pozycje. Z a p ra sz a m y k lie n ta d o zajęcia m iejsca n a po zycji p ierw szej. D la ja śniejszego p rz e ś le d z e n ia p ro c e s u u ży jm y im io n . K lient, czyli n asz coac h ee, m a n a im ię R om ek, a jego a d w e rs a rz e m , p o s ta c ią w d ru g iej pozycji je st Zosia. Rozpoczynamy od pozycji pierwszej „ja" sugestią: „Wyobraź sobie, że o so b a w drugiej pozycji, Z osia, stoi p rz e d to bą. W y o b raź sob ie jej u b ra n ie , zac h o w an ie, gesty ku lację”.

Potem, po krótkiej pauzie, zadajemy sekwencję następujących pytań: • C o w idzisz, co słyszysz, czego d o ś w ia d c z a sz w relacji z Z osią, o s o b ą w d ru g iej p o ­ zycji? • Kogo w idzisz? • C o je st s e d n e m tej relacji? Jakie p o tr z e b y o raz in teresy d o ty czą tej relacji? • C o m ó g łb y ś robić inaczej, R o m k u , czego w ięcej lub m n ie j, żeby było tak , ja k chcesz, żeby było w tej relacji? Każdą o d p o w ie d ź notujem y. 2. N a s tę p n ie z a p ra sz a m y R o m k a d o zajęcia m iejsca w drugiej pozycji „ty". P o w tarzam y k ró tk ą sugestię: Stań się n a chw ilę Z osią, o s o b ą w d ru g iej pozycji, tw o im ad w e rsa rz e m . D o sło w n ie w ejd ź w jej skórę. [W ty m m o m e n c ie u ż y te c z n a je st p a u z a i n ie rz a d k o z a ­ chęta c o a c h a d o p o d ję cia roli p rz e z klienta]. K o n ty n u u je m y ćw iczenie: „W yobraź sobie, że R om ek, o so b a w pierw szej pozycji, stoi p r z e d tobą. W y o b raź sobie ta k że je g o u b ra n ie , zac h o w an ie, g esty kulację”.

Zadajemy podobną sekwencję pytań: • C o w idzisz, co słyszysz, czego d o ś w ia d c z a sz w relacji z R o m k ie m , o s o b ą w p ie rw ­ szej pozycji? • Kogo w idzisz? • C o je st s e d n e m tej relacji? Jakie p o tr z e b y o raz in teresy d o ty czą tej relacji? • C o R o m e k m ó g łb y ro bić inaczej, czego więcej lub m n ie j, żeby było tak, ja k chce, żeby było w tej relacji? N o tu je m y o d p o w ie d z i. O s ta tn ie p y ta n ie b ę d z ie m y p o w ta rz a ć jeszcze d w u k r o tn ie . C ały sens tego ćw ic z e n ia o p ie ra się n a d y n a m ic e w ła ś n ie tego p y ta n ia. P am iętajm y, że je g o b łę d ­ ne s fo rm u ło w a n ie u t r u d n i lub zn iw eczy do jście d o ro z w ią z a n ia lub w zięcia o d p o w ie d z ia l-

264

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI no ści p rz e z k lie n ta za przeb ieg relacji. G d y b y śm y n ie o p a c z n ie zadali p y ta n ie, k ie d y klient stoi w d ru g iej pozycji i w y o b ra ż a sobie, że je st Z osią, z k tó rą przeż y w a kon flik t, w b r z m i e ­ niu: „Co Z o sia m o g łab y ro b ić inaczej, czego w ięcej lub m n ie j, żeby było tak , ja k chce R o ­ m e k ? ”. N asz c o a c h e e R o m e k p e w n ie z c h ęc ią od p o w ie. Jed n ak n a ty c h m ia s t ty m zab iegiem zw olni się z o d p o w ie d z ia ln o ś c i i p o c z u c ia w p ły w u n a relację. M ó g łb y jeszcze b a rd z o d łu g o fan ta zjo w ać n a te m a t tego, co p o w in n a robić, czuć, m yśleć i ja k działać Z o sia, jego p a r t n e r ­ ka w relacji, co w ż a d e n s p o só b n ie zm ie n i, an i n a k rz ty n ę , p ro b le m u , z k tó r y m przyszedł. Za tego ro d z a ju b łąd w ty m lub p o d o b n y m ć w icz en iu u c z e stn ic y naszych szkoleń c o a c h in gow ych ob lew ają e g z a m in praktyczny. 3. Teraz kolej n a pozycję obserwatora. P o n o w n ie za p ra sz a m y k lie n ta d o zajęcia m iejsca i p o p r z e d z a m y d z ia ła n ie sugestią: „W yobraź sobie, że jesteś z e w n ę tr z n y m , z d y s ta n s o ­ w a n y m o b s e rw a to re m . P rzy g ląd asz się Zosi, oso bie w d ru g iej pozycji. Z o sia stoi p rz e d tobą. Przyw ołaj jej w ygląd, u b ra n ie , zac h o w an ie, g estykulację. W idzisz ró w n ie ż R o m ­ ka, o so b ę w p ierw szej pozycji. Przyw ołaj jego w ygląd, u b ra n ie , zac h o w an ie, g e s ty k u la ­ cję. W y o b raź so bie, że o b o je sto ją p rz e d to b ą ”.

Zadajemy podobną^ekw encję pytań: • • • •

C o w idzisz, co słyszysz, czego dośw iad cza sz, o b s e rw u ją c relację Z osi i R om ka? Kogo w idzisz? C o je st s e d n e m tej relacji? Jakie p o trz e b y oraz in teresy d o ty czą tej relacji? C o R o m e k m ó g łb y ro bić inaczej, czego więcej lub m n ie j, żeby było tak , ja k chce, żeby było w tej relacji? O s ta tn ie p y ta n ie zad a jem y b ez zm iany. P o n o w n ie m a w y w ołać efekt o d p o w ie d z ia ln o ś c i i u ś w ia d o m ie n ia sobie p rzez k lie n ta z po zycji dy so cjo w an ej sens i zn ac z e n ie w łasn y ch p r o ­ blem ów . M a d o p o m ó c ró w n ie ż w o k re ś le n iu s p o s o b ó w ich ro z w ią z a n ia w id o c z n y c h te ra z z now ej perspektyw y. 4. Kolej n a k ro k d o pozycji: system. Z a p ra sz a m y k lie n ta d o zajęcia m iejsca w kolejnej k o tw ic y p rz e s trz e n n e j. Z a d a je m y p y ta n ie p o p rzed z ając e: „ R o m k u , co n azw iesz syste­ m e m , k tó ry s ta n o w i k o n te k s t o m a w ia n e j relacji?” S ugerujem y, żeby c o a c h e e w y o b raził sobie, że p rz y jm u je p ozycję i p o staw ę sy te m u w o b ec relacji, m o ż e ją ja k p o p r z e d n io o d e g ra ć , p o c z u ć w ciele, u p o zo ro w ać.

Ponownie zadajemy pytania: • • • •

C o w idzisz, co słyszysz, czego dośw iad cza sz, o b s e rw u ją c relację Z osi i R om ka? Kogo w idzisz? C o je st s e d n e m tej relacji? Jakie p o trz e b y oraz in teresy d o ty czą tej relacji? Jakie p o tr z e b y o r a z in teresy są is to tn e d la s y stem u w zw iązku z o b s e rw o w a n ą relacją? • C o R o m e k m ó g łb y ro bić inaczej, czego więcej lub m n ie j, żeby było tak , ja k chce, żeby było w tej relacji?

265

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI Jedyną is to tn ą ró ż n ic ą w tej sekw encji je st p y ta n ie: „Jakie p o tr z e b y o ra z in teresy są is to t­ ne dla sy ste m u w zw iąz k u z o b s e rw o w a n ą relacją?”. P y ta n ie to u ja w n ia p rz e k o n a n ia i p o ­ glądy k lie n ta d otyczące tego, ja k ą presję w yw iera, czego o c ze k u je o d nie g o system , czyli s t r u k tu r a n a d a ją c a k o n te k s t i zn ac z e n ie jego relacji. O s ta tn ie p y ta n ie ko lejny raz o d w o łu je się d o o b s z a ru w p ły w u R o m k a , n aszego klien ta, do o cze k iw ań , k tó re jeg o z d a n ie m p re z e n tu je s tr u k tu r a , czyli n a p rz y k ła d firm a, sy stem p r a w ­ ny, ro d z in a itp. Ten etap p ra c y w ć w ic z e n iu m a z n a c z e n ie u realn iające. Jeśli b o w ie m Z o ­ sia m o ż e zw racać się d o R o m k a z n a jró ż n ie jsz y m i e m o c ja m i i p o trz e b a m i, k tó ry c h o n nie ro z p o z n a je , nie chce realizow ać lub n ie u m ie , to system , p o w ie d z m y org an iz acja , p o p rz e z o d p o w ie d n ie m e c h a n iz m y zarządcze, p ro c e d u ry , o s o b y k ie ru ją c e „w yraża o cz e k iw a n ie ” d o ­ tyczące n a p rzy k ła d : w yników , w sp ó łp racy , d ia lo g u , zatem często p ra g m a ty c z n e j w arstw y sk iero w an ej na d z ia ła n ie i ściśle o k reślo n y rezultat. O d p o w ie d z i zapisujem y. 5. O s ta tn im k r o k ie m je st M e ta m e ta p o z y c ja lub inaczej p o d w ó jn a dysocjacja. N a z y w a ­ m y to m iejsce p r z e s tr z e n ią d y s ta n s u w o b ec w sz y stk ich w cześn iejszy ch pozycji, in te r e ­ sów i p o trze b . K lient d yso cjuje się ró w n ie ż d o w cześniejszych dysocjacji, ty m sam y m w c h o d z i w rolę p o d w ó jn e g o o b s e rw a to ra . Zw iększa d y s ta n s r ó w n ie ż w p rz e s trz e n i m e n ta ln e j. B ezpiecznie, z dużej, s y m b o liczn ej o d le g ło ści lu s tru je o p is a n ą p rz e z siebie sytuację. Z a c h ę c a m y k lien ta, by p o przy jęciu M e ta m e ta p o z y c ji p o d s u m o w a ł w szystkie ze b ra n e w n io s k i i o d p o w ie d z i na p y ta n ia. C y tu je m y w cześniejsze w y p o w ie d z i k lie n ­ ta w po szcze g ó ln y ch p ozy cjach. N a s tę p n ie za c h ę c a m y d o syntezy, z e b ra n ia w cało ść w szy stkich w n io s k ó w i o d k ry ć . D b a m y o ek ologiczne, p ro a k ty w n e , s p rz ę ż o n e d o p r z y ­ szłości o d p o w ie d z i p o z o s ta ją c e w sferze k o n tro li i w p ły w u klienta. O d p o w ie d z i z a p is u ­ jemy. Z a m y k a m y ć w icz en ie p y ta n ia m i sp rzęg ający m i d o p rzy szło ści i ak tyw izującym i: O d czego zaczniesz? C o m ożesz zro b ić ju ż dziś, żeby było tak, ja k chcesz, żeby było?

Ćwiczenie 37. Most wartości. Ćwiczenie 38. Most przekonań A u to r e m p ie r w o w z o r u k o le jn e g o ć w ic z e n ia je s t R o b e rt D ilts8. N a z w a ł je M o s te m r e ­ lacji. P o d o b n e m o d e le s to s u ją w swojej p r a c y J u d ith d e Lozier, J o h n G r i n d e r i R ic h ard B a n d l e r 9, z a c z e r p n ię te z p o d e jś c ia b e h a w io r a ln o - p o z n a w c z e g o w p s y c h o te r a p ii10. Jak w p o p r z e d n i m ć w ic z e n iu , p r e z e n to w a n a w ersja o d b ie g a o d o r y g in a łu , je s t e fe k te m w ielu ć w ic z e ń a u t o ra i je g o z e s p o łu w ra z z p o ls k im co a c h e e . Tutaj ró w n ie ż o p e r u je m y p o ję cia4 Dilts R.. Metaprzywództwo, n a g 'a n ie DVD. NLP N o u ro e a jk a c ja sz k o lo n o odbyło sx} w d ria c h 26 28 02 2 0 0 7 w Lublin o 4 Grir.cor J.. Dilts R.. B andler R . Dolozior J,. NLP Studiom Struktury Subiektywnych Doś^viadczeń, Gliw.ce 2C06, W ydaw nictw o Helion. 10 Porów naj M c ody P. Frounclich S.L., Droga do bliskości, W arsz aw a 2010. W ydaw nictw o C z a rn a C w c a o -az tojzo. Toksyczna miłość. W ar­ sz a w a 2 0 1 0 , W ydaw nictw o C z a rn a C w c a

266

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI m i p ozycji, j e d n a k z a w ę ż a m y p o le d z i a ła n ia d o d w ó c h w y jścio w y ch pozycji: p ie rw s z e j „ja” i d ru g ie j - „ ty ”. Jak p o p r z e d n io , p y ta m y k lie n ta o ro dzaj relacji, a także o t r u d n o ś ć , te m a t b ą d ź d y le m at, k tó r y m ch ciałb y się zająć w czasie ćw iczenia. O k re ś la m y p o d s ta w o w e e le m e n ty s k ła d a ­ jące się na relację, ta k ie jak: sp o só b k o m u n ik o w a n ia , rodzaj ko n ta k tó w , f o rm a ln y p o w ó d is tn ie n ia relacji [^ia p rz y k ła d zależn o ść służbow a] o ra z n ie fo r m a ln ą p rz e s trz e ń relacji [na p rz y k ła d z n a jo m o ś ć , p rzy ja źń ]. U stalam y p raw d ziw e lub, jeśli życzy sobie tego klien t, s y m ­ b o liczn e im ię lub n azw ę d la p ozycji d ru g ie j - „ ty ”. W ażne jest ró w n ie ż p y ta n ie otw ierające: C o klien t ch ciałb y uzyskać w w y n ik u p ra c y n a d relacją? O czyw iście d b am y o ekologiczność o dp o w ied zi, sprzężenie z w ro tn e d o przyszłości i p o d e j­ ście p roaktyw ne. Już n a tym etapie zach ęcam y d o o d p o w ied zialn o ści i zajm ow ania się tylko ty m i obszaram i, p rz e k o n a n ia m i, em o cjam i, na które klient m oże m ieć wpływ, zachow ując je ró w n o cześn ie p o d kon trolą. P rzeram o w u jem y o graniczające stw ierd zen ia i p rzek o n an ia. 1. N a p o d ło d z e ro z k ła d a m y k artk i sym bolizujące dw ie pozycje: pierw szą i drug ą. N iech klient zdecyduje, jaka sym b oliczna o dległość dzieli go o d drugiej osoby. Jeśli będzie n a ­ zbyt m ała, k artk i zn ajd ą się b ard zo blisko siebie, co u t r u d n i pracę - za zg o d ą klienta ro zsu w am y kartki. Jeśli będzie zbyt d u ża (na p rzy k ła d w y kroczy p o za pom ieszczenie, w k tó ry m ćw iczym y) - zsuw am y kartki. Z ap ra sz am y k lienta d o zajęcia m iejsca n a p o ­ zycji pierwszej. Dla jaśniejszego prześled zenia p ro cesu użyjm y przyk łado w ych, now ych im ion. K lient, czyli nasz coachee, m a na im ię Jan, a jego ad w ersarzem , p o stacią w drugiej pozycji jest Wojtek. M ożem y po służyć się w ty m m o m e n c ie m e tafo rą rzeki i m o s tu oraz dw óch brzegów, na k tó rych po jednej s tro n ie stoi Jan, a p o drugiej Wojtek. Kiedy k lie n t zajm ie pozycję pierw szą, z ad a jem y p ie rw sze pytanie: a. „Janie, ja k a w a rto ś ć je st dla ciebie w a ż n a w tej relacji?” b. W a rto ść z a p isu jem y n a p o je d y n czej, czystej kartce. S tan ow ić b ęd zie p ie rw szy filar w b u d o w a n y m m oście. K ład ziem y ją blisko k a r tk i z p ozycją „ja”, z w ró c o n ą w s t r o ­ nę pozycji „ ty ”. P y tam y Jana: „Jak zd efin iu je sz tę w a rto ś ć ? ” N a jp ra w d o p o d o b n ie j b ęd zie to n o m in a liz a c ja , ty m sam y m n a d a je m y jej zn aczen ie. K lient sam d la siebie defin iu je jej sens w k o n te k śc ie relacji. c. Z a d a je m y n a s tę p n e py tanie: „Jaka w e d łu g ciebie ko le jn a w a rto ś ć zn ajd u je się blisko tej p o p r z e d n ie j? ” d. Także n o w ą w arto ść z a p isu jem y i d e fin iu je m y n a kartce. K artkę, ja k o kolejny filar, p o n o w n ie u k ła d a m y w s tro n ę pozycji „ty”. e. Zadajem y trzecie, a czasem czwarte pytanie d ok ła d n ie w tak im sam ym brzm ieniu: „Jaka kolejna w artość znajduje się blisko tej po przedniej?” N astępnie pow tarzam y całą se­ kw encję z p u n k tu 1 b. W efekcie powstają trzy lub cztery filary sym bolicznego mostu. 2. Zapraszamy klienta na drugą stronę rzeki, do pozycji drugiej, gdzie znajduje się Wojtek. a. R zu ca m y k ró tk ą sugestię: „S tań się na chw ilę W o jtk iem , o s o b ą w d ru g ie j pozycji,

267

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI tw o im a d w e rs a rz e m . D o sło w n ie w ejdź w jej skó rę”. [W ty m m o m e n c ie u ż y te c z n a jest p a u z a i n ie rz a d k o zac h ęta co ac h a d o p o d ję c ia roli p rz e z k lien ta]. „W yobraź sobie, że Jan, o s o b a w pierw szej pozycji, stoi p r z e d tobą. W y o b raź sobie jego u b ra n ie , z a c h o ­ w anie, gestykulację”. b. Z a d a je m y p ytanie: „W ojtku, ja k a w a rto ś ć je st d la ciebie w a ż n a w tej relacji?” c. W artość zapisujem y na pojedynczej, czystej kartce. Stanow ić będzie pierw szy filar od stro n y drugiej pozycji w b u d o w a n y m moście. K ładziem y ją blisko k artk i z pozycją „ty”, skierow aną w stro n ę pozycji „ja”. P y tam y klienta grającego rolę W ojtka o definicję tej w artości. N a jp ra w d o p o d o b n ie j będzie to n o m in alizacja, ty m sam y m n ad a je m y jej z n a ­ czenie. K lient w roli W ojtka sam dla siebie defin iuje jej sens w k ontekście relacji. d. Z a d a je m y n a s tę p n e pytanie: „Jaka k o lejn a w a rto ś ć z n a jd u je się blisko tej p o p r z e d n ie j? ” e. P o w ta rz a m y zap isy w an ie i d e fin io w a n ie. P o n o w n ie u k ła d a m y k artk ę , ja k o kolejny filar, w s tro n ę pozycji „ja”. f. Z a d a je m y trzecie, a czasem czw arte p y ta n ie d o k ła d n ie w ta k im s a m y m b rz m ie n iu : „Jaka k o le jn a w a rto ś ć zn ajd u je się blisko tej p o p r z e d n ie j? ” N a s tę p n ie p o w ta rz a m y całą sekw encję z p u n k tu 1 b. W te n sp o só b p o w stają trz y lub cz te ry filary s y m b o lic z ­ n eg o m o stu . 3. D z iałan ia z p u n k tu 1 i 2 p o w ta rz a m y d w u -, tr z y k r o tn ie . Raz zap raszając k lie n ta do pierw szej pozycji, n a s tę p n ie d o pozycji d ru g ie j. Z a k a ż d y m ra z e m d b a m y o id e n ty fi­ kację z rolą w d ru g iej pozycji [z W o jtk iem z naszeg o p rz y k ła d u ].

P o stęp u je m y ta k aż d o m o m e n tu , kie d y k a rtk i z w y p is a n y m i w a rto ś c ia m i stw o rzą m o st p o m ię d z y d w o m a pozycjam i. a. Z a p ra sz a m y k lie n ta d o przejścia p o m o ście i o d c z y ta n ia p o kolei poszcze g ó ln y ch w a r ­ tości, a jeśli je st taka p o trz e b a , r ó w n ie ż ich k r ó tk ic h definicji. N iech k lie n t p o p ro s tu p o s u w a się do przodu, sprawdzając, jak reaguje kinestetycznie, co sygnalizuje jego ciało, jakie wówczas pojawiają się myśli i emocje. b. Zawsze zaczynam y przejście o d pozycji pierwszej - „ja”. Ten zabieg m a w ym iar sym bolicz­ ny, w z m o cn io n y reakcją kinestetyczną. Klient zgodnie z regułą odpow iedzialności i p o c z u ­ cia w pływ u m a d otrzeć d o swego adwersarza, Jan do Wojtka, a nie odw rotnie. c. Jeśli przejście po moście o d pozycji pierwszej d o drugiej jest możliwe, w tedy zachęcam y rów nież do w ędrów ki w przeciw ną stronę. W raz z klientem spraw dzam y kinestetykę i eko­ logię każdego kroku. Jeśli w ędrów ka p o m oście przychodzi klientowi łatwo, bez o p o ru i m oże ją n aw et kilkakrotnie pow tórzyć od pozycji „ja” do „ty” i z po w ro tem , to m ożem y uznać ćwiczenie za zakończone. d. P od sum ow ujem y je klasycznym i py taniam i sprzęgającym i do przyszłości i aktywizujący­ mi: „Od czego zaczniesz? C o m ożesz zrobić ju ż dziś, żeby było tak, jak chcesz, żeby było w tej relacji?”

268

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI R y sunek 27. K roki w b u d o w a n iu m o s tu w arto ści 1 a, b, c, d, e

2 a, b, c, d, e , f

i*

JA eo rfci*

e o rrc M P K R V K Z A

p e» v u a

WARTOŚĆ

WARTOŚĆ

1

I

WARTOŚĆ

WARTOŚĆ

2

2

WARTOŚĆ

WARTOŚĆ

3

3

WARTOŚĆ

2 b is

WARTOŚĆ 1 b is

TY

TY

SO T fC JA M K S*

tOIYCJACRJGA

Dbamy, aby odpowiedzi klienta były ekologiczne, proaktywne, sprzężone do przyszłości i pozosta­ wały w sferze jego kontroli i wpływu. Odpowiedzi zapisujemy. Bywa, że w tym ćwiczeniu pytanie za­ mykające nie jest potrzebne, bo zmiana dokonuje się już podczas chodzenia po symbolicznym moście. Zadawanie dodatkowych pytań mogłoby jedynie „zagadać”, a tym samym zakłócić efekt. Finał tego ćwiczenia zależy od reakcji klienta i wyczucia [dostrojenia i pacingu] coacha.

269

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI 5. Jeśli klient w czasie próby przejścia p o moście sygnalizuje opór, pojawiają się nieprzyjem ne odczucia kinestetyczne lub nieprzyjem ne emocje, albo ekologia zm iany jest zachwiana, p ro ­ ponujem y inny w ariant ćwiczenia. Będzie to wówczas ćwiczenie w ćwiczeniu. Ćwiczenie 38. M o st przekonań m oże być również osobną, niezależnie stosowaną techniką. N iezbędny m w a ru n k ie m p ow od zenia tej techniki jest zachow anie prop ono w an ej kolej­ ności dalszego postępow ania. Jej przebieg i w a ru n k i skuteczności okażą się dla czytelnika z pew nością jasne. W ykonyw ałem je w ielokrotnie i zawsze z sukcesem. O d w ró cen ie kolej­ ności po stęp ow ania zakłóca proces i m oże nie zapew nić klientowi spodziew anego pożytku. Tego rodzaju błąd, p o d o b n ie jak w ćwiczeniu 34, dyskwalifikuje coacha w czasie egzam inu, gdyż jest św iadectw em nieznajom ości procesu i d y n am ik i ćwiczenia, a także jego skutków dla klienta. U w ażność na proces i tren in g to kluczowy elem ent po w odzen ia w tym niesłychanie prostym i skutecznym działaniu. a. P ro pon ujem y coachee cofnięcie się na p o p rzed n ią kartkę - w artość, na której odczuw ał jeszcze p rzed chwilą pozytyw ne emocje. b. Prosimy, żeby zbliżył się d o kartki z zapisaną w artością leżącą przed nim , na której poczuł o p ó r lub negatywne odczucie. N iech ten o p ó r zwizualizuje w postaci: m u ru , ściany, p rze­ szkody, żywopłotu, szyby, czegokolwiek, co przyjdzie m u na myśl. Niech w yobrazi sobie tę przeszkodę fizycznie przed sobą. Zachęcamy, by spróbow ał wyobrazić sobie, że dotyka przeszkody, napiera na nią, m ocuje się z nią. To ważny m o m en t, gdyż kinestetyczne re­ akcje pom agają klientowi przywołać przekonania, które decydują o zaham ow aniu i o p o ­ rze w związku z d an ą wartością, a ty m sam ym są szczególnym, new ralgicznym p u n k ­ tem w omawianej relacji. Cała sekwencja pow inn a odbywać się dynam icznie, najpierw w przestrzeni wyobraźni, kinestetyki i zm agań klienta z w łasną w yobrażoną przeszkodą. c. G d y klient napiera na u m o w n ą przeszkodę, zadajem y pytanie: „Jaka myśl, jakie p rze­ kon anie pojawia się w twojej głowie, gdy napierasz na przeszkodę?” Lub p o prostu: „Co myślisz, kiedy napierasz na przeszkodę?” d. Po nazw aniu przez klienta i p o w tórzeniu przez coacha [np. z użyciem techniki echo] przek onania lub kilku przek o n a ń ograniczających sugerujemy, aby klient cofnął się do poprzedniej wartości. W tym m iejscu w ykonujem y ćwiczenie 25. Trzy zasoby polegające na scentrowraniu i uzyskaniu do stępu do wrewrnętrznych zasobów. e. G d y klient znajduje się już wr zasobnym , scentrow anym stanie, form u łujem y kluczowre dla procesu pytanie o raz sugestię: „Jakiego przekon ania potrzebujesz lub wr co p o trz e b u ­ jesz wierzyć, żeby p o k o n ać przeszkodę, o m in ą ć ją, przejść p o n a d nią, o b o k niej? Znajdź sposób na om inięcie przeszkody”. f. Zachęcamy, by klient w ypow iedział głośno i w yraźnie przekon anie wspierające i „za­ grał” sposób om inięcia przeszkody, fizycznie doświadczył pokonyw ania bariery. Ten etap ćw iczenia polega na kinestetycznym w y k onaniu zadania, jakby przeszkoda rzeczywiście nam acaln ie zagradzała klientowi drogę, a on znajdow ał sposób na jej pokonanie. g. Proces kon ty nuu jem y aż d o m o m en tu , gdy coachee bez oporówr ruszy do kolejnych w ar­ tości.

270

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI R y sunek 28. P roces p o k o n y w a n ia m u r u sy m b o lizu ją ceg o p rz e k o n a n ia o g ran ic zają ce

Należy tutaj w yjaśnić kilka spraw. Po pierw sze, trzeba p am iętać, że rozbijanie p rzek o n a n ia og raniczającego lub stosow anie inny ch m e to d siłowych, ja k p ro w ok atyw no ść, czasem s k u t­ kują w z m o c n ie n ie m 11 p rzek o n a n ia, a n aw et jego u trw ale n iem ; p isałem ju ż o ty m w rozdziale p o św ięco n y m p rz e k o n a n io m . Z a te m sugestia dotycząca o m in ięcia przeszk o d y sprzyja o d n a j­ d y w an iu rozw iązań. P rzek o n an ie m oże być przecież u żyteczne w in n y m kontekście, w nowej sytuacji, jest pak ieto w o p o w iąza n e z cały m system em . Z a m ia s t w zm o cn ić opór, u r u c h o m ić w ew n ę trz n y alarm ko n serw aty w n y ch sił naszego um ysłu , p rz ed sta w iam y m u p rop ozycję b a r­ dziej eko lo giczną - o m in ięcie przeszkody. 11 P orów naj. S m o n to n O C . M a tth e w s-S im o n to n S . C reig hto n J.L.. T riu m f ż y c ia . M o ż e s z m ie ć p r z e w a g ę n a d r a k ie m , Ł ó d ź 2005, W y d a w n ictw o Ravi. S im en ton O .C ., H o n cc n R.. J a k ż y ć z r a k ie m i g o p o k o n a ć , Łó d ź 2006. W y daw n ictw o Ravi, W irg a M , Z v s /c iq ż y ć c h o r o b ę . K atcw .cc 2004. W y daw n ictw o K o g .

271

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI N a to m ia s t z a p ro s z e n ie d o d ziałan ia, m o d a ln o ś c i k in e stety cz n ej, u r u c h a m ia te w arstw y p ra w o p ó łk u lo w e j reakcji, dzięki której u m y s ł analityczny, re p re z e n to w a n y p rz e z w e w n ę tr z ­ neg o k ry ty k a , zam iast pojaw ić się n a p o c z ą tk u sytuacji ja k o in s ta n c ja o cen iają ca, p ojaw ia się d o p ie ro wtedy, k ie d y m a określić i n azw ać p rz e k o n a n ie . O d c z u w a n ie i em o cje, czyli s t r u k tu r a k in e stety cz n a, dają zn a ć o sobie pierw sze, n ie zale żn ie o d o b ró b k i in telektu aln ej. W ć w icz en iu z m ie rz a m y o d reakcji ciała d o in te rp re ta c ji poznaw czej. N asze ciało, o czym była m o w a w ro zd ziale o in sta lacjach , p o d o b n ie ja k u m y sł ś w ia d o m y i nieśw iad om y, z a ­ p a m ię tu je w zorce. P rz y p o m in a ją c so bie sytuacje lękowe lub ra d o s n e , o d c z u w a m y reakcję fizyczną, w m o d a ln o ś c i k ineN ety czn ej, czasem silniej n iż s a m w zorzec, w p o s ta c i myśli, o b r a z u lub w s p o m n ie n ia słów. P ra c u ją c z m o s te m p rz e k o n a ń , w y k o rz y s tu je m y te n m e c h a ­ n iz m d o p r z e ra m o w a n ia , k tó re o d b y w a się ty m ra z e m n ie tylko w w arstw ie poznaw czej i in te lek tu aln e j, gdy z m ie n ia m y m yśli i słow a, lecz ró w n ie ż n a p o z io m ie k in e stety cz n y m . T ym s a m y m p rz e r a m o w a n ie o d b y w a się cały czas w e w szy stkich trz e c h m o d a ln o ś c ia c h n a ­ raz, w pływ ając n a z m ia n ę z a p a m ię ta n y c h i o d g ry w a n y c h w ie lo k ro tn ie w zorców , ró w n ie ż na p o z io m ie ciała. W ten s p o s ó b tw o rz y m y n o w y w zorzec. T ec h n ik a p o w y ższa p r z y p o m in a zajęcia ze s p o rto w c e m w sali tren in g o w e j, gdy słyszy on z ac h ęty tr e n e r a , u r u c h a m ia w łasn e m o ty w a cje, a je d n o c z e ś n ie fizycznie w y k o n u je zestaw ćw iczeń , dzięki k tó r y m p o w staje silny n a w y k i p o łą c z e n ie w szystkich m o d a ln o ś c i. Z g o d n ie ze w z o rc a m i z a c h o w u je m y się, złoszcząc, sm u cąc , m a jąc d o kogoś żal lub cie­ sząc się n a p o w ita n ie. To w zorce, ja k o stałe d e t e r m in a n ty naszego zac h o w a n ia , to w arzy szą w iększości naszych reakcji. Ć w icze n ie z m ie n ia je, p r o p o n u ją c n o w y w z ó r k in e ste ty c z n y n a ­ ty c h m ia s t p o w ią z a n y z n o w y m , w sp ie ra ją c y m p rz e k o n a n ie m . S tąd s k u te c z n o ść i trw a ło ś ć z m ia n y w w y n ik u p rz e p r o w a d z e n ia tego ćw iczenia. Jeśli klien t w k o le jn y m k ro k u o d c z u w a o p ó r lub u ja w n ia kolejne p rz e k o n a n ia h a m u ją c e lub og ran ic zają ce, p o w ta r z a m y całą sekw encję d ziałań z p u n k tu 5 ta k dłu g o , aż przejśc ie po m o ście lub p o k o n a n ie b a r ie ry b ęd zie możliwe. Ć w iczenie 38. M o st p rze k o n a ń m o ż n a z a p ro p o n o w a ć k lien to w i ró w n ie ż ja k o sp o só b na p ra c ę z s a m y m p r z e k o n a n ie m o g ra n ic z a ją c y m , niezale żn ie o d tego, czy po ja w ia się w k o n ­ tekście p r a c y z relacją. Jako ćw iczenie s a m o d z ie ln e k o ń c z y m y p roces s p r a w d z e n ie m ekologii z m ia n y [w yraźna z m ia n a k in e ste ty k i k lie n ta n a ak ty w n ą, d y n a m ic z n ą , ra d o s n ą ] o ra z n a w e t k ilk a k r o tn y m p o w tó r z e n ie m now ego p rz e k o n a n ia , d zięk i k tó r e m u b a rie ra zo stała p o k o n a n a .

272

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI Ćwiczenie 39. Dokańczanie wzorca symptomu

A rno ld M indell, tw órca process work, w ybitny terap eu ta i psycholog, zauważył, że niekiedy nasze przeko nan ia m ają związek z s y m p to m a m i12. Jak opisaliśm y to wcześniej, każdy wzorzec jest zarów no myślą [przekonaniem ], ja k i odpow iadającą jej em ocją, przejawia się też w k o m u ­ nikacji w ew nętrznej, jak o cały pakiet obrazów, słów, odczuć, stanów psychofizycznych. W z o ­ rzec uw idacznia się zatem w ciele i jego reakcjach o raz niekiedy w nieśw iadom ie wyrażanych sym ptom ach . Ciało reaguje na stan, sprzęga się z reakcją m entalną. Tak więc sym ptom , czy to w postaci doraźnej, fizycznej reakcji, na przykład zaciśnięcie pięści i szczęk, czy też w p o s ta ­ ci przewlekłej, jako objaw, na p r i^ k ła d k o m p u lsy w n e13 najadanie się, jest reakcją na bodziec w postaci utrw alo neg o wzorca, lecz reakcją niedokończoną. Sym ptom to przerw any wzorzec, k tóry zm ierza do zakończenia, do rozwiązania, je d n a k nie m oże być zam knięty, gdyż brakuje m u dalszej struktury. Będzie zatem p ow tarzany w ielokrotnie jako jedyny, znany po d m io to w i m e c h a n iz m reakcji na bodziec, sytuację lub wydarzenie, czyli jako kinestetyczna o dpo w iedź na własne, stereotypowe myśli, które uru ch am iają cały ciąg w ydarzeń. Sym ptom m oże być ró w ­ nież myślą, na przykład w form ie powracającego obsesyjnego prześw iadczenia lub przekonania, lub też jego szczątkowej postaci - obrazu, w rażenia, autosugestii. Na przykład gdy ktoś n a p o ­ tyka sytuację lub choćby zapow iedź w ystąpienia publicznego i odczuw a gw ałtow ne napięcie, a w przestrzeni m entalnej pojawia się w yobrażona scena śmiejącej się publiczności. Ktoś inny na skutek rozm ow y o pieniądzach i płatności reaguje gw ałtow nym p o b u d zen iem , wstaje, zaczy­ na chodzić i przez krótką chwilę odczuw a swędzenie ram ion, p rz e d ra m io n i dłoni. Jeszcze inna osoba p o d w pływ em przygotow ań d o wyjazdu na w idok walizki odczuw a napięcie, a następnie m dłości, w ielokrotnie w czasie pakow ania siada, powtarzając: „Czy na p ew n o o niczym nie za­ p o m n ia ła m ”. Przykłady p o d o bny ch sy m p to m ó w m ożna by m nożyć w nieskończoność. M echanizm uaktyw n iania się s y m p to m u n a skutek b odźca [w tym w ypadku w sp om nien ia lub przekonania] w ykorzystuje niniejsze ćwiczenie do jego zm iany i eliminacji, także z w yko ­ rzystaniem przeram o w an ia lub zm iany przekonania. D okańczanie wzorca sym p to m u będzie jedn ocześnie w yjściem poza w zorzec do now ych możliw ości i zdrow szych lub użyteczniejszych myśli i reakcji, p o d o b n ie jak to m iało miejsce w RTZ i inny ch technikach. Zastosuj om aw iane ćwiczenie: ' 3 H p c tc z a sym p to m u - s y m b o lu { s y m p to m - s y m b o l h y p o th e s is ) - hipoteza. w o d te g której konkretny c b ,a w (sym p tom ) m o żn a traktow ać jako sym bol konkretn eg o, le żą ce g o u p c o teza togo o b ja w u , konfliktu p s yc h o lo g ic zn e g o , h pcte za ta je st p o w sz e c h n a w śró d A v o le n n iko w p s yc h o ­ analizy. ocz klinicyści innych orientacji uw a ża ją ją z a b a rd z o w ątp liw ą . R o b o ' A S.. R ober E S.. S ło w n ik p s y c h o lo g ii, W a'sza w a 20C3, S C B O _AR. s 761. po ró w n a j z M indell A .. T h e q u a n t u m m in d a n d h e a tin g : h o w t o lis te n a n d r e s p o n d to y o u r b o d y 's s y m p to m s . C harlottesville 2004. 13 K c m p u ls yw n o ść { c c m p u ls w c n e s s ) - p o cz ą tk o w o term in te n określa ł p e w n ą te n d e n c y d o po w tarzania s p e cyficzn e j czynności m o tcryczn ej. w zn a cze n iu o g ó ln ym k o m p u s yw n .cś cią nazyw a sią k a żd ą te n d e n c ją d o w ykon yw an ia z a ch o w a n ia p o w ta rz a n e g o , za ró w n o efektyw ne go , p o zn a w cz e g o , ja k i m o tc ry c z n c g o ; R ober A S.. R ober E S. S /o m ik p s y c h o lo g ii, s. 326 p o ró w n a j także. C olm an A M . S ło w n ik p s y c h o lo g ii, W arszaw a 2009. PW N . s. 428.

273

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI 1. G dy zauważasz przeko nan ie ograniczające w w ypow iedziach klienta lub sy m p to m w p o ­ staci nagłej zm iany kinestetyki na bardziej nerw ową, p ełną niepokoju lub przeciw nie - w y­ cofania, o p o ru , zasm ucenia, zaproponuj ćwiczenie. 2. Po uzyskaniu zgody oznacz na p o d ło d z e w raz z coachee miejsce początku ćw iczenia sy m ­ bolizujące „tu teraz” [pierwsza kotwica przestrzenna], a następnie miejsce rezultatu, czyli stanu, których klient zam ierza [lub chciałby] osiągnąć [kotwica efektu]. Zadbaj, żeby przes­ trzeń p om ięd zy kotw icam i była n a tyle duża, żeby um ożliw iła krótki spacer p o pokoju. 3. N astępnie zaproponuj coachee, żeby w yruszył w p o d ró ż do efektu. N iech to będzie krótki spacer w stronę drugiej kotwicy. Z ad a n iem klienta jest utrzym yw anie ko ntaktu z własną kinestetyką, reagowanie na najm niejsze reakcje ciała. G d y wyczuje m o m e n t op oru , zaw a­ hanie lub sym boliczną barierę, lub gdy gw ałtow nie zm ien i się jego stan, p rosim y o zatrzy­ m anie się. O kreślm y to miejsce jako miejsce progu, przerw anego sym ptom u. a. Zachęcamy, by klient u św iadom ił sobie ten o p ó r i odczytał, w postaci jakiego sym ptom u, jakiej reakcji przejawia się w jego ciele. Czy jest napięciem , czy raczej chęcią wycofania, tendencją do opuszczenia rąk czy raczej do położenia się na pod ło d z e itd. To w ażny m o m en t, gdyż kinestetyczne reakcje pom agają klientowi zrozum ieć w ła­ sny sy m p to m oraz to, w jaki sposób przejawia się w jego ciele sprzężony z myślam i i em ocjam i. W arto dać klientowi in ty m n ą przestrzeń do w glądu i dialogu z w łasnym i reakcjam i psychofizycznymi. Czasam i wystarczy kilkadziesiąt sekund, a czasem nieco więcej. Zachęcamy, by w m iejscu sym bolicznego progu w ykonał to, co p o dp ow iada m u ciało: gest, ruch, przyjęcie szczególnej postawy, ułożenie dłoni, kołysanie itd. b. G d y klient zatrzym any na p ro gu p od d aje się reakcji, m o gą pojawić się myśli lub p rze­ konania sprzężone z reakcją fizyczną. Nie jest je d n a k konieczne, by klient na ty m etapie p racy zwerbalizował swoje doznania. M oże po prostu opisać słow am i to, czego d o św iad ­ cza fizycznie w danej chwili. c. Po dośw iadczeniu p racy z sy m p to m em zachęcamy, aby klient cofnął się o je d e n krok i w ty m miejscu, p o d o b n ie jak w p o p rz e d n im ćw iczeniu 37. M ost przekon ań [i 38. M ost wartości] cen tru jem y klienta za p o m o c ą ćwiczenia 25. Trzy zasoby. d. Po uzyskaniu d o stępu d o zasobów w ew nętrznych klienta, spraw dzam y jego ekologię i stan. Jeśli klient jest scentrowany, zapraszam y go, by pow tórzył gest lub zachow anie charakterystyczne dla progu i d okończył wzór. Ważne jest w ty m m om encie, by coach w ypowiedział kró tk ą m etaforę i zakończył ją sugestą, żeby klient wiedział, co m oże dalej nastąpić: „D oszedłeś do progu, do pewnej granicy. Tutaj pojawia się reakcja, sym ptom , k tóry cię ograniczał i pow strzym yw ał. Teraz w yobraź sobie, co będzie dalej, co jest d o ­ k o ńczeniem w zoru i jedn ocześnie wyjściem poza schem at. G dy będziesz gotów, po p r o ­ stu fizycznie zrób to i rusz dalej, w d o b ry m dla siebie tem pie”. e. Ta swoista p sy ch o d ram a z progiem m oże być p o w tó rzona dw u-, trzykrotnie, żeby now y wzorzec się utrwalił. M ożna rów nież zachęcić klienta d o nazw ania słow ami swojego przeżycia, ale nie jest to konieczne. W ażne jest spraw dzenie, a p o te m u trw alenie p ozy­ tywnej, kinestetycznej zmiany.

274

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI R ysunek 29. D o k a ń c z a n ie w zo rca s y m p to m u

">okońc z o n ie w z o rc a

W czasie sesji: 1. Podsumuj zadanie lub zadania domowe klienta. 2. Ustal tem at lub cel sesji albo kontynuuj poprzedni, jeśli klient tak zdecyduje. 3. Wykonaj Ćwiczenie 36. Czwarta pozycja lub ćwiczenie 37. M ost wartości i 38. M ost przekonań w zależności od potrzeb klienta. Pracując w parze treningowej, zadbaj o wykonanie wszystkich ćwiczeń w czasie sesji, wymieniając się rolami. 3. Jako pracę domową zaproponuj ćwiczenie 39. Dokańczanie wzorca symptomu, niech klient wykona je samodzielnie, zgodnie z instrukcją. 4. Narysuj własną SMS [ćwiczenie 9. Subiektywna Mapa Sytuacji ], opisując kolejny etap pracy coachingowej - odkrycia, pomysły, refleksje dotyczące osobistego procesu zmiany. 5. Sporządź raport.

275

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI Sesja jedenasta Integracja zasobów Zanim osiągniesz cel, musisz go najpierw zobaczyć w głowie. P rak ty cy i te o re ty c y c o a c h in g u i m e n to r in g u re p re z e n tu ją d w a p o d e jśc ia d o ty c zące p o ­ staw y co ach a. P ierw sze z nich, re p r e z e n to w a n e p rz e z Jo se p h a O ’C o n n o r a i jeg o z w o r n i ­ ków je st z a s a d n ic z o p r o c e d u r a l n e i m ó w i o k o n ie c z n o ś c i zd y s ta n s o w a n ia się co ac h a lub m e n to r a w o b ec spraw, d y le m a tó w i te m a tó w p o d e jm o w a n y c h p rzez klienta. W arstw a e m o ­ c jo n a ln a p o w in n a być p o d d a n a k o n tro li i je st raczej w p ro cesie c o a c h in g o w y m ig n o ro w a n a , ta k p rzez k lien ta, ja k i co ac h a. W z a je m n a in terak cja to system o d d z ia ły w a ń o p a r ty n a dość ściśle p rz e s trz e g a n e j p ro c e d u rz e . S kuteczn e, p o tw ie rd z o n e n a dużej p o p u la c ji i p o w ta r z a l­ ne m e to d y o ra z te c h n ik i m a ją z a p e w n ić o siąg n ięcie z a ło żo n eg o celu. P odejście to je st blis­ kie m o d e lo w i p ro je k to w e m u , w k tó ry m n a r z ę d z ia p o p ro s tu m a ją d ziałać, dając p r z e w i­ d y w a ln e i p o w ta rz a ln e p o m iary , analizy i rezultaty. R ó w n ież w Polsce te n s k o d y fik o w an y i p r o c e d u r a ln y m o d e l m a sw oich zw o lenn ik ów . Efekty c o a c h in g u p o w in n y być m ie rz o n e n a rz ę d z ia m i staty sty czn y m i i zaw sze o d n ie s io n e d o m ie rz a ln y c h w y n ik ó w b iz n eso w y ch [na p rz y k ła d sprzedaży, ja k o ści p r o d u k c ji lub usłu g, w z ro s tu w y d ajn o ści itd.]. M o d el te n o b f i­ tuje w p o s ta w y d y rek ty w n e, a o so b iste e m o c je co ac h a m o g ą raczej p rzeszk ad z ać, n iż p o m a ­ gać w procesie. F eed b ac k d o ty c z y zatem zawsze p o z io m u faktów i o b s e rw o w a n y c h zjawisk i p o s tę p ó w klienta. P rzed staw ic ielem d r u g ie g o p o d e jśc ia je st R o b e rt D ilts, k tó ry zac h ęca c o ac h a d o e m o c jo ­ naln ej postaw y, gdyż tylko o n a , je g o z d a n ie m , daje r e z u lta t w p o s ta c i em p atii. Z d o ln o ść do w s p ó ło d c z u w a n ia m o ż e być, z d a n ie m D iltsa, a tu te m , b o dzięki e m p a tii co ac h lub m e n to r nie tylko lepiej ro z u m ie d y le m a ty k lien ta, lecz ró w n ie ż dzieląc się w ła s n y m d o ś w ia d c z e ­ n ie m na p o z io m ie e m o c ji i d o ś w ia d c z e ń , staje się b ard ziej lu dzk i, p rzez to p o m o c n y . Jeśli ś w ia d o m ie za rz ą d z a o b s z a re m d o z n a ń e m p a ty c z n y c h w relacji z k lie n te m , ty m w ia r y g o d ­ niej i sk u tecz n iej m o ż e to d o ś w ia d c z e n ie w łączyć w p ro ces c o ac h in g u . Jeszcze dalej id ą S te p h e n G illig an i A r n o ld M in d e ll. P ie rw s z y z n ic h u z n a je w rę c z za w a r u n e k sin e q u a n o n s k u te c z n e j relacji c o a c h in g u lu b m e n t o r i n g u p o łą c z e n ie e m o c j o ­ n a ln e z k lie n te m . M in d e ll zaś ze w s p ó łu c z e s tn ic z e n ia n a p o z io m ie w s p ó ln e g o p ro c e s u , k tó r y je s t p o le m w sp ó łz a le ż n e j relacji p o m i ę d z y d w ie m a o s o b a m i: c o a c h e m [lub t e r a p e u ­ tą] i k lie n te m , czy n i m e to d ę . Pole tw o rz y o d r ę b n ą ja k o ść , je st w y ż s z y m p o r z ą d k i e m , n i e ­ rz a d k o o d m i e n n y m o d je g o sk ła d o w y c h , to je s t z a c h o w a ń , p o s ta w i e m o c ji u c z e s tn ik ó w relacji. P odejście w p e w ie n sp o só b w y p o ś r o d k o w a n e i s y n k re ty c z n e re p re z e n tu je D av id C lu tterb u ck, k tó ry n ie s tro n i o d d y re k ty w n o śc i, a n aw et p o r a d i sugestii k ie ro w an y c h w p ro s t do k lien ta, n ie k ie d y nazyw ając relację c o a c h in g u lub m e n to r in g u także u c z e n ie m , lecz p o d ­ kreśla ró w n ie ż zn ac z e n ie o so b isteg o d o ś w ia d c z e n ia c o ac h a lub m e n to r a w p ra c y z coachee.

277

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI P r o p o n o w a n e p o n iż e j ćw icz en ie jest w y ra z e m m e to d y i p o d e jśc ia p re z e n to w a n e g o p rzez R o b e rta Diltsa. M e to d a in teg racji za s o b ó w to p r z e m y śla n e i sp ra w d z o n e ćw iczenie, z a jm u ­ jące n ie k ied y naw et trzy sesje, k tó re scala kluczow e zało ż e n ia c o a c h in g u p rz e d s ta w ia n e g o w n in iejszej książce. Jest o p a r te n a s z ta n d a ro w y c h p rz e s ła n k a c h d iltso w sk ic h . W y m ie ń m y je tutaj p o k ró tce : • Klient m a w szystkie sku teczn e zasoby, żeby osiągać życiowe sukcesy i rozw iązyw ać p r o b ­ lemy. Jed n ak m ó g ł o n ich z a p o m n ie ć lub nie p o tra fi ich zasto so w ać w s p o s ó b u n iw e r ­ salny w sy tu acjach , w k tó ry c h ich w y k o rz y s ta n ie by ło by s k u te c z n e i użyteczne. • Jeśli klien t p o tr a f i ro z p o z n a ć , a n a s tę p n ie p rzy w o łać z a o b s e rw o w a n e w c u d z y m d o ­ ś w ia d c z a n iu s k u te c z n e strateg ie d zia ła n ia , to p o tra fi je n a ślad o w ać , i z co n a jm n ie j r ó w n y m p o w o d z e n ie m p ow tórzyć. • M echanizm y, ta k ie ja k aso cjacja i dyso cjacja, n a tu r a ln e d la ludzkiej p erce p cji, o raz z d o ln o ść d o w iz u a liz o w a n ia , m o ż n a tw ó rc z o w y k o rzy stać d o z m ia n y d o ś w ia d c z e n ia klienta. W ted y z m ia n a tre n in g o w a p rz e k s z ta łc a się n a ty c h m ia s t w z m ia n ę realn ą. Siła tego d o ś w ia d c z e n ia o ra z ilość p o w tó rz e ń d ecy d u ją o trw a ło ś c i zm iany. • M ózgowi jest wszystko jedn o, czy dośw iadcza bodźca w postaci dośw iadczenia czy też w sp o m n ien ia lub kreacji. W szystkie trak tuje pod obn ie. D ośw iadczenie tren ing ow e jest tak sam o ważne, a przez to znaczące i trw ałe jak dośw iadczenie spo ntan iczne w realnym życiu. O p ie ra ją c się n a po w y ższy m r o z u m ie n iu m e c h a n iz m ó w zm iany, m o ż e m y w raz z k lie n ­ te m przejść p ro ces in teg racji za s o b ó w p o trz e b n y c h d o ro z w ią z a n ia jeg o d y le m a tu lub o siąg ­ nięcia ja k ieg o ś n ow ego celu, k tó r y klien t w y a rty k u łu je w p ro c e s ie w glądu.

Ćwiczenie 40 Metoda integracji zasobów P o d o b n ie ja k w y m ie n io n e w cześniej ćw iczenia, p o n iż sz e zo stało o p a r te na m o d e lu dilts ow skim , je d n a k o p r a c o w a n e i d o s to s o w a n e w fo rm ie d o realiów tre n in g o w y c h z p o lsk im i k lien tam i. P oszczegó ln e etap y m o g ą s ta n o w ić n ie zale żn e n arz ę d z ia . Jeśli w w y n ik u z a sto so w an ia p ie rw szeg o z n ic h d o c h o d z i d o satysfak cjo nu jącej zm iany, nie m a p o trz e b y w p ro w a d z a n ia kolejnego, w o d n ie s ie n iu d o tego sa m e g o celu lub dy le m atu . M o ż n a p o p r z e s ta ć n a je d n y m , d w ó c h k ro k a c h lub trz e c h - p rz e p ro w a d z a ją c k o m p le tn e ćw iczenie. W ażne je d n a k , by nie z m ie n ia ć ich k o lejn ości an i n ie p o m ija ć ż a d n e g o z etapów. Jeśli z a c z n ie m y o d k r o k u d r u g ie g o lub trze cieg o z p o m in ię c ie m w cześniejszych, p r e z e n ­ to w a n y m o d e l m o ż e w ów czas n ie w y w o łać sp o d z ie w a n e g o , k o rz y s tn e g o d la k lie n ta skutku. Z d a rz y ć się m o ż e ta k z k ilku pow od ów . Krok pierwszy, w k tó r y m k o n c e n tr u je m y się na f eed b a ck u , o k a z a n iu e m p a tii i s fo r m u ło w a n iu m e ta f o r y n a u ż y te k k lien ta, m a n a celu po-

278

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI s zerzen ie mapy, u n a o c z n ie n ie , że istn ieje w iele ro zw iąz ań , k tó ry c h k lie n t jeszcze n ie widzi, ale m o ż e m ie ć d o nic h d o stęp , m ie d z y in n y m i dzięki sk o rz y s ta n iu z d o ś w ia d c z e n ia in n y c h ludzi. Ten pierw szy, o tw ie ra ją c y n o w ą p e rs p e k ty w ę k ro k w n ie z n a n e m a ró w n ie ż w zb u d z ić w rażliw o ść co ac h ee n a szerszą p ersp ek ty w ę. Jest w istocie zab iegiem e r ic k so n o w s k im , d z ię ­ ki k tó re m u klien t „wie” coś now ego, z a n im ś w ia d o m ie zaczyn a o ty m w iedzieć. To now e oznacza: „Są ro zw ią z a n ia , tylko być m o ż e ty ich jeszcze nie w idzisz, lecz to tylko kw estia czasu, kie d y je z o b a c z y tó ’.

Krok drugi u m o ż liw ia k lien to w i n a z w a n ie zasobów , a bardziej szczegółow o: u m i e ję t n o ś ­ ci, p r z e k o n a ń , w arto ści, a cza se m naw et k o n k r e tn y c h z a c h o w a ń lub ź ró d e ł m a te ria ln y c h p o m o c n y c h d o o siąg n ięcia su kcesu. N a z w a n ie za s o b ó w jest w g ru n c ie rzeczy p rz y w o ła n ie m z b ib lio te k i p a m ię c i ta k ic h n o m in a liz a c ji, za k tó r y m i k ry ją się k o n k r e tn e d o ś w iad cze n ia. Inaczej m ó w ią c, jeśli p o tra fię n azw ać szczęście i cierpliw ość, ja k o zasoby p o tr z e b n e do z b u d o w a n ie u d a n e g o zw iązku, to m a m ja k ie ś w y o b ra ż e n ie , a ty m sam y m d o ś w ia d c z e n ie zw iąz an e ze szczęściem i cierp liw ością. O b a stan y są m i zn an e . Być m o ż e „z d ru g ie j ręk i”, lecz w łaśn ie n a ty m po le g a tw o rz e n ie z rę b ó w naszej o so b o w o ści, a p o te m d o ś w ia d c z e n ia i s a m o ś w ia d o m o ś c i. Z b u d o w a n i je ste śm y z zap o ż y czeń i n a ś la d o w n ic tw a . N ie w szystko, czy m jesteśm y, było n a sz y m b e z p o ś r e d n im d o ś w ia d c z e n ie m . Jeśli p rz y k ła d o w e szczęście i cierp liw ość istnieje w m ojej m a p ie pojęciow ej, to istnieje ró w n ie ż dla m n ie. Z a te m m ogę z n iego sko rzystać. D o d a tk o w y m e le m e n te m n a ty m etapie ć w icz en ia je st p rz y w o ła n ie c a ­ łościow ej s trateg ii d zia ła n ia , k tó ra p rz y n o s i p o ż ą d a n y efekt. N ie m a m y w ięc d o c z y n ien ia tylko z p o je d y n c z y m i k o m p e te n c ja m i, u m ie ję tn o ś c ia m i lub m a te r ia ln y m z a s o b e m w p o s t a ­ ci p ieniędzy, lecz z m e c h a n iz m e m , k tó r y p o d p o w ia d a , ja k p rz y k ła d o w e p ie n ią d z e zarobić. Trzeci krok to d o ta rc ie d o w łasn eg o d o ś w ia d c z e n ia , czyli d o w s p o m n ie ń o sobie sam y m w y p o s a ż o n y m w o d p o w ie d n ie k o m p e te n c je , n a rz ę d z ia i stra te g ie u m o ż liw iające o d n o s z e n ie su kcesu. Z a m ia s t zas ta n a w ia ć się n a d p o d o b ie ń s tw e m sytuacji i d o ś w ia d c z e ń , o d w ra c a m y sy tu ację, szu kając z aso b ó w i sku tecz n y ch strategii. Czyli z am iast pytać: „K iedy jeszcze w y ­ d a rz y ło ci się coś p o d o b n e g o d o w czorajszej k łó tn i? Z a s ta n ó w się, ja k w ta k ic h sytu acjach d ziałałeś” itd., p y ta m y o zasoby: „ Z a s ta n ó w się, ja k ie zasoby, u m ie ję tn o ś c i, k o m p e te n c je w y k o rzy sty w ałeś w tych s y tu acjach , k tó re k oń czy ły się su k cesem ”. Jak w idać, k lie n t m o ż e uzy skać d o s tę p d o trzecieg o p o z io m u - n a k tó r y m d o św ia d c z a siły w łasnej s trateg ii - tylko wtedy, kie d y w cześniej sam siebie nie zab lo k u je m y śle n iem tu n e lo w y m lub s te re o ty p e m b ę d ą c y m o d b ic ie m p rz e k o n a n ia og ran ic zają ceg o . D ro g a od m e ta fo ry poszerzającej m a p ę d o d o ś w ia d c z e n ia in n y c h lu d z i i w k o ń c u w łasnego została w s p o s ó b tr w a ły o tw arta . G dybyśm y je d n a k od razu zaczęli zachęcać klienta do znalezienia analogii w jego w łasnym życiu i p o n a d to sugerowali, że z pew nością wcześniej ju ż znakom icie sobie po rad ził w p o d o b ­ nych sytuacjach, reakcją byłby opór, a n ierzad ko stwierdzenie: „G dybym u m ia ł rozwiązać ten problem , to przecież bym go rozwiązał i nie przychodził na coach in g”. I w p ew n y m sensie klient m a rację. Jego skuteczne strategie zostały ukry te przed n im sam ym , m iędzy inn ym i poprzez

279

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI m e c h a n iz m przypisania d o wzorców, są z n im i „sklejone”, a przez to nie m ogą być uniw ersalne, do pó ki klient nie od kry je takiej możliwości. W wielu sytuacjach n a tym w łaśnie polega zadanie coacha, na p racy i czuw aniu nad procesem , dzięki k tó rem u klient jak molierow ski m ieszczanin odkryje, że m ów i prozą. W każdym z opisanych etap ów podążaj za klientem , wystrzegaj się sugerow ania oraz in ter­ pretacji. Uważnie słuchaj. W zm acniaj pozytyw ne rozwiązania, które generuje rozm ów ca, a w te­ dy coachee uzyska dobry, skuteczny i trw ały efekt. Tabela 25. M e to d a in teg racji zaso b ó w - e m p a tia i m a p a sytuacji KROK PIERWSZY - E ^ A T IA I MAPA SYTUACJI Lp.

Pytania d o ro zm ó w cy

O m ó w ien ie od d ziaływ ań i ich skutków

1.

U sta l n a czym p o le g a problem , d ylem at lub tru d n ość klienta. Określ tem a t ćw iczen ia.

Zapisz.

2.

3.

• Z ach ęć d o p o zy ty w n eg o sform u łow an ia tem atu ćw iczen ia zm ierzającego d o efektu, d o k on stru k tyw n ego rozw iązania. • Jeśli c o a c h e e pow tarza sw ój d ylem at w zap rzeczen iu , zadaj pytanie: C zeg o c h c e sz zam iast tej sytuacji? Określ c e l zm iany. • Zadbaj o ek o lo g ię i p o zy ty w n e określen ie c e lu i je g o miary. Zadaj pytanie: Skąd b ęd z ie sz w iedział, ż e o sią g n ą łe ś zam ierzon y efekt? • A ktyw nie słuchaj, buduj raport p sych ologiczn y, dostrój się d o klienta. • O każ em ocje, którym i naturalnie reagu jesz n a sytuację.

Zapisz. M ożesz także rysow ać m ap ę sytuacji op isyw an ej p rzez co a c h e e , w e d łu g m o d e lu SMS. Rysuj m ap ę. N otuj sło w a k lu czow e, u ży w a n e przykłady i porów n an ia. Zapisuj m o c n e stw ierd zen ia i k lu czo w e p o sta ci oraz sp o d z ie w a n e kierunki rozw oju. Rysuj sym b ole. Mapa p ow in n a o d c h o d z ić o d zapisu lin ea rn eg o n a rzecz

280

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI rysunku p rzestrzen n ego, jak w ćw ic zen iu 9. S u b ie k ty w n a M apa S ytu a c ji [SMS]. 4.

5.

• Opisz, jak rozu m iesz problem . Daj konstruktyw ny feedback, u żyw ając technik: e c h o i parafraza. • Poszukaj an alogii lub p od ob n ej sytuacji w e w łasn ym życiu. • Jeśli n ie m a an alogii osob istej, poszukaj m etafory, o p o w ieści iterackiej lub użyj cu d zej historii jak w ćw ic zen iu 30. T echnika w szystk ich technik.

P rzedstaw sw ój rysu n ek m ap y sytuacji. O p o w ied z o a n alogiach , jakie pow stały, a także o tym , jakie zn alazłeś rozw iązan ia w p od ob n ej sy tu a cji lub p o słu ż się przykładem p o sta ci praw dziw ej lub fikcyjnej, której d otyczyła tw oja narracja. O każ p ozytyw n e em ocje.

• Spytaj o odkrycia i zm ia n ę pun k tu w idzenia. • Poproś o feed b ack dla twojej historii pytaniem : Co so b ie b ierzesz z m ojej op ow ieści? • Aktyw nie słuchaj. Unikaj p olem izow an ia.

Zapisz refleksje odbiorcy. Skrzętnie zanotuj p o d o b ień stw a i różnice, które zau w ażył c o a c h e e . W ypunktuj odkrycia i zm ian ę perspektyw y. O m ów , nazw ij odkrycia klienta. Z akończ etap lu b całą sesję, jeśli klient u zn ał jej rezultat za w ystarczający.

281

P oprzez inform ację zw rotną i o p o w ie ść klient otrzym uje d w a istotn e n a tym etap ie sygnały. Pierw szym z n ich jest em patia coach a, który okazuje zro­ zu m ien ie, używ ając od pow iedn iej metafory, sa m o zaś jej zastosow an ie chroni o d doradza­ nia, p ou czan ia lub p od su w an ia rozwiązań. J est w ym ian ą inform acji która p oszerza m ap ę. I to jest ó w drugi efekt. Jeśli klient rozpoczynał sesję, koncentrując się n a prob­ lem ie, to p op rzez n o w ą o p o w ieść lub m eta ­ forę uzyskuje n o w ą perspektyw ę, której w cześn iej się n ie spodziew ał. „Jeśli in n e osob y znajdow ały rozw iązanie w podobnej sytuacji i jeśli jest ich w iele, to p ew n ie istnieje rów nież rozw iązanie dla mnie".

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI Tabela 26. M e to d a in teg racji zaso b ó w - m o d e lo w a n ie KROK DRUGI - MODELOWANIE Z WYKORZYSTANIEM AUTORYTETU Lp.

Pytania d o ro zm ó w cy

O m ó w ien ie od d ziaływ ań i ich skutków

1.

• U sta l w jaki sp o só b teraz w idziany jest Cel i efekt, który b ęd zie rozw iązaniem p ierw otn ego problem u. Zapisz n a n o w ej kartce.

2.

• Spytaj o zasoby, u m ie ję tn o śc i przekonania itd., które są potrzebne d o p om yśln ego rozwiązania problemu. • Zmierzaj d o s z c z e g ó ło w e g o ok reślen ia tych zasob ów . Zapisz najbardziej precyzyjną od p o w ied ź.

3.

• Spytaj o o s o b ę lu b p o sta ć zn an ą rozm ów cy, która p osiad a lu b p osiad ała d an y zasób i potrafiła lub n adal potrafi g o w ykorzystyw ać. • Spytaj, w jaki sp o só b d a n a o so b a działa (działała), używ ając d a n e g o zasob u . • Popytaj i ujawnij strategię su k cesu danej osoby. • Spytaj, w jaki sp o só b dana o so b a o sią g n ę ła b y cel i efekt rozm ów cy: Co zrobiłby X na tw o im m iejscu? • Jeśli c o a c h e e n ie znajduje konkretnej osob y, d o której m ó g łb y się od w ołać, zaproponuj, żeby w ym yślił lub stworzył, jak robi to scen arzysta film owy, p o sta ć w y p o sa żo n ą w e w szystkie w y m ie n io n e zasoby. N iech n a d a jej im ię, atrybuty, w ygląd itd.

Zapisz, kim jest dana osob a. Określ ścieżkę - od zasob u d o rozwiązania, tak jak ją przedstaw ił rozm ów ca. W jaki sp osób u życie zasob u (zasobów ) w pływ a n a strategię sukcesu, a tym sam ym n a p ożądany rezultat. Zaproponuj k lie n to w i żeby w yobraził so b ie na drugim krześle [w pozycji drugiej „ty") postać, o której m ow a, sw ój autorytet, p od ob n ie jak to m iało m iejsce w ćw iczen iu 37. M o st w a rto ści i 38. M o st p rze k o n a ń . U łóż n a krześle kartkę z w ym ien ion ym i zasob am i i strategią sukcesu. Zasugeruj k lie n to w i żeby w yobraził sobie, że je g o autorytet w staje z krzesła i n a m om en t u życza m u w szystkich zasob ów , a także ścieżek d o stęp u d o strategii. Zaproponuj, żeby w dobrym dla siebie tem p ie co a c h e e w stał i u siadł n a krześle autorytetu. Będzie to kotw ica zm iany. W ów czas spytaj, jakiej rady udzieliłby osob ie, która jeszcze ch w ilę tem u siedziała n a krześle w pozycji pierwszej - „ja", czyli sam em u sobie. Kolejny raz d och od zi tutaj d o wykorzystania podw ójnej dysocjacji i jed n o cześn ie asocjacji.

282

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI Klient dystansuje się o d sw ojej sytuacji [w pozycji pierw szej], asocjuje zaś d o zaso b ó w i strategii autorytetu [pozycja druga]. Jeśli był w stan ie je n azw ać, przyw ołać i określić, to m a d o n ich d ostęp . I o to ch od zi w tym etapie ćw iczen ia. 4.

Spytaj o odkrycia rozm ów cy n a tym etapie. Spytaj, w jaki sp osób zm ienił się cel i strategia je g o osiągania? Zadaj pytan ia zam ykające: Od c z e g o zaczn iesz? C o m o ż esz zrobić ju ż dziś, żeb y o sią g n ą ć efekt?

Zapisz odkrycie rozm ów cy. D opiero k iedy klient w y g ło si sw oją radę lub su gestię z pozycji drugiej [autorytetu], zap roś g o d o p ow rotu d o pozycji pierw szej, n a p op rzed n ie m iejsce. Z akończ etap lu b całą sesję, jeśli klient u zn ał jej rezultat za w ystarczający.

Tabela 27. M e to d a in teg racji zaso b ó w - a u to a u to ry te t KROK TRZECI - ODWOŁANIE DO WŁASNYCH ZASOBÓW - AUTOAUTORYTET Lp. 1.

2.

Pytania d o rozm ów cy

D ziałania i feedback

• Ustal, w jaki sp o só b teraz w id zian y jest cel, który b ęd zie rozw iązan iem p ie rw o tn e g o problem u.

Zapisz zm ian y n a n o w ej kartce.

Spytaj, w jakiej sytuacji twój ro zm ó w ca użył podobnych

zasobów oraz strategii sukcesu jak op isan y w c ześn iej autorytet X? Kiedy, w jakiej sytuacji zach o w y w a ł się p o d o b n ie sk utecznie? 3.

• Poproś, że b y ro zm ó w ca dokładnie o p isał sytu ację i stan em ocjon alny, jaki m u w ó w c za s tow arzyszył. • Poproś, że b y ro zm ó w ca w yraźnie

zobaczył siebie w tej sytuacji.

283

Zapisz tę sytuację. W jaki sp o só b b u d o w a ł sw oją strategię sukcesu? C o b y ło p od ob n ie, c o b yło inaczej n iż u au torytetu X?

Zapisz g łó w n e, p o zy ty w n e em ocje, które t o ­ w arzyszyły danej sytuacji. Zaproponuj klientow i, że b y w yobraził sob ie n a trzecim k rześle [w pozycji pierwszej™]

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI sieb ie z ta m teg o , w sp o m n ia n e g o okresu lub w ydarzenia. U łóż n a krześle kartkę z w y m ie ­ n ion ym i za so b a m i i strategią su kcesu . Zasugeruj klientow i, żeb y w yobraził sob ie, że je g o p o sta ć z p rzeszłości w staje z krzesła i n a m o m e n t u ży cza m u w szystk ich zasob ów , a tak że ścieżek d o stęp u d o strategii. Zapro­ p onu j, żeb y w dobrym dla sieb ie tem p ie c o a c h e e w sta ł i u siad ł n a krześle au toau tory­ tetu, w pozycji p ierw szejms. B ęd zie to druga k otw ica zm iany. Spytaj, jakiej rady udzieliłb y so b ie sa m e m u tu i teraz, o so b ie, która je sz c z e ch w ilę tem u sied ziała n a krześle w pozycji p ierw szej - „ja". Kolejny raz d o ch o d z i tutaj d o w ykorzystania p od w ójn ej d ysocjacji i je d n o c z e śn ie a so cja ­ cji. Klient d ystan su je się o d sw ojej sytuacji [w pozycji pierw szej], asocju je za ś d o z a ­ so b ó w i strategii au toau torytetu , czyli m o m e n tu w p rzeszłości, kiedy m iał d o stęp d o p otrzeb n ych z a so b ó w i potrafił z n ie g o skorzystać [pozycja p ierw sza645]. J eśli w te d y potrafił za sto so w a ć sk u teczn ą strategię, to rów nie d obrze m o ż e to zrobić dzisiaj. I o to ch o d zi w tym eta p ie ćw iczen ia. Spytaj o odkrycia rozm ów cy n a tym etapie. Spytaj, w jaki sp o só b zm ien ił się cel i strategia je g o osiągania?

Zapisz „odkrycie rozmówcy". D opiero k iedy klient w y g ło si sw oją radę lub su g e stię z pozycji pierwszej™ [autoautorytetu], zaproś g o d o p ow rotu d o pozycji pierw szej, n a p op rzed n ie m iejsce.

Zadaj pytan ia zam ykające: Od c z e g o zaczn iesz? Co m o ż e s z zrobić ju ż dziś, że b y o sią g n ą ć efekt?

Zanotuj o d p o w ie d ź rozm ów cy. Z akończ całą sesję.

284

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI

W czasie sesji: 1. Podsum uj zadanie lub zad an ia dom ow e klienta. 2. Ustal tem at lub cel sesji albo kontynuuj poprzedni, jeśli klient tak zdecyduje. 3. Wykonaj ćw iczenie 40. M etoda in teg ra cji z a so b ó w w odniesieniu do te m a ­ tu sesji, w całości lub początkow e etapy, w zależności od potrzeb klienta. 4. Jako pracę dom ow ą zaproponuj ćw iczenie 39. D okańczanie w zorca sy m p ­ tom u, jeśli w cześniej nie zostało w ykorzystane, lub zaproponuj klientowi napisanie w łasnej m etafory dotyczącej jego problem u z początku sesji. Niech m a form ę opow iadania zajm ującego m inim um je d n ą stronę A4. 5. Narysuj w łasną SMS [ćwiczenie 9. Su biektyw na M apa S ytu a cji ], opisując kolejny etap pracy coachingow ej - odkrycia, pomysły, refleksje dotyczące osobistego procesu zmiany. 6. Sporządź raport.

&

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI Sesja dw unasta Modelowanie Jeśli zawsze będziesz robić to, co zawsze robiłeś, to zawsze będziesz dostawać to, co zawsze dostawałeś, dopóki okoliczności się nie zmienią, niezależnie od ciebie. Modelowanie14, jako element uczenia się w sytuacjach społecznych, oznacza proces obserwacji, a następnie naśladowanie i ma ścisły związek z pojęciem zaproponowanym przez Alberta Bandurę15. Zdaniem Bandury proces ten składa się z czterech etapów: 1. Zwrócenia uwagi na zjawisko, zachowanie lub umiejętność, której m am y się nauczyć. 2. Zapamiętania głównych składowych decydujących o tym, że dany proces przebiega tak, jak przebiega. 3. Powtórzenia, a najlepiej samodzielnego wykonania kluczowych etapówr naśladowanego procesu. 4. Chęci i motywacji do powtórzenia, najlepiej wielokrotnego powtarzania. Modelujemy jakiś aspekt rzeczywistości, szukając prostych rozwiązań, jasnych zasad, podgląda­ jąc, jak to robią najlepsi fachowcy w danej dziedzinie lub ci, którzy działają blisko nas, łątwo dostęp­ ni. Często korzystamy z rozwiązań, które m am y pod ręką. W istocie zarówno struktury neuronów' lustrzanych, które aktywują się na skutek interferencji z drugą osobą, oraz m echanizm budow a­ nia wzorców poprzez warunkowanie, o czym już mówiliśmy, stwarzają naszą osobowrość, nawyki i przekonania. Byty one nieświadomym procesem modelowania. Zadaniem coachingu i mentoringu jest uczynić modelowanie świadomym aktem, podczas którego zdobywamy najlepsze z możliwych praktyki biznesowa, uczymy się najskuteczniejszych dla danej branży strategii sukcesu, naśladujemy najlepszych uczniów’ i mistrzów wr danej dziedzinie. Ściąganie i podpowiadanie, a naw’et zadawanie pytań to często tępione przez nauczycieli zachowania uczniów, odbierane jako łamanie zasad, tym ­ czasem gdy wszystkie trzy uczynić elementami procesu uczenia się, przynoszą nadspodziewanie dobry efekt. Zamiast utrwralać popełniane błędy, przez ich wzmacnianie negatywną oceną, może­ my dokonywać korekt natychmiast, podpowiadając prawidłowe rozwiązania. Zamiast oczekiwać, że najsłabszy uczeń będzie „doganiał” najlepszego, lub co gorsza równać poziom do najsłabszych albo najmniej zdolnych, możemy modelować najlepszych, zachęcając do naśladowania, ściągania, a nawret dokładnego powiarzania konkretnych zachowań. Zamiast utrwalać normę, która niekiedy mówi, że pytają ci, którzy nie wiedzą, czyli głupi, lub że pytania przeszkadzają wr zaplanowanym procesie uczenia, m ożna z pytań uczynić element rozwoju. Kto pyta, nie błądzi, kto pyta, ten uzys­ kuje natychmiast korekty, odpowiedzi i nie traci czasu na eliminowanie negatywnych przekonań lub nawyków16. 14 W ed łu g R B an dlera m o d e lo w a n e {modelir.g) to tw o rz o n o w z o rcó w o p is u ją cy ch d a n y system ; B andlor R.. La Vallo J.. A 'c h e m a manipulacji.

G liw ice 20C6. O ne Press, s 26. M o d e lo w a n ie (rnoofe/) to też rep rezentow an ie c ze g o ś lu b pro ce s p rz e d s ta w a r a c z e g o ś ; np. m a p a . O be j­ m u je on trzy uniw ersalne p ro ce sy - u o g ó ln io n a , zniekształcenia, p o m in ą ć a ; B a n d e r R,, G r.ndor A . Struktura magii. Ksztatto>vanie iudzkicj psychiki, czyn w ięcej niż NLP, G liw ice 2C08. W y daw n ictw o H e le n , s 332. Z kole= m o d e lo w a n ie w g R. D iltsa d o ty cz y określa nia i an alizo w a­ n ia p rz yk ła d ó w udanych d z ia ła ń (rodzaj p C ą c z o n a . z n ajdow a n a p u n k tó w o d n ie sie n ia lu b kryteriów , n ie k edy przez d o k o n y w a n o p o rów na ń z n ieu dan ym i działaniam i). C o a c h n g i m o d e lo w a n ie s ą w ą c d w o m a za sa d n iczym i i u z u p e łń ającym i sią p ro ce sa m i c s ą g a n ia o p ty m a ln e g o dzia łan ia w każdoj dziedzinie, tw orzen iem pątS m ią d zy d z ia ła n io m i s p o s o b o m w ykonania, D ilts R.. O d przew odnika d o inspiratora. C oaching p r z e z d u że . C . W arsza w a 2006. PINLR s. )Ó(IV-XXV P orów naj także. D ilts R . B an dler R.. G rind er J .. D elo zier J .. NLP Studium struktury su ­ biektyw nych d o św ia d cze ń . G liw ice 2C06, W y d a w n ictw o H e le n . s. 2 3 -4 7 ; D ilts R.. M odelow anie z NLP. W arszaw a 20C9, PINLR s 2 9 -3 2 . B a n d u ra A .. Tccria s p o łe c zn e g o uczenia się . W arsza w a 2007. PW N. 16 P o ró w n a . B irkenbihl V.F.. Siano w głow ic? N ew e!. K raków 2039, W y d a w n c tw o Kos

287

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI Nowe instrukcje oraz tematy, egzaminy, polecenia menedżerów wydawane po raz pierwszy, inno­ wacyjne zadania, nieznane dokumenty, po raz pierwszy podjęte działania itp. bywają skomplikowane, często są źródłem potężnego stresu. Jeżeli jedna osoba potrafi coś zrobić, druga może się tego nauczyć. Pod warunkiem, że będzie się uczyć we właściwy sposób, właściwej metody od mistrza w* danej dzie­ dzinie. Brak spełnienia tych w*arunków* zdemotywuje nawet najbardziej zaangażowanego ucznia. Do kogo zgłosisz się p o naukę przyrządzania w yśm ienitej sałatki, która ci sm akow ała? Z p ew ­ nością d o osoby, k tó ra ją przygotowała. O d kogo zechcesz się uczyć języka obcego? O d osoby, k tóra świetnie go zna i szybko uczy innych, w dobrej atmosferze. Kto będzie dla ciebie w zorem d o naśladow ania, gdy pomyślisz o zarabianiu pieniędzy? Oszczędny, sam o tn y ciułacz, skąpy n a ­ wet w czasie świąt, jak E benezer Scrooge z Opowieści wigilijnej, czy zamożny, radosny, szczodry biznesm en, któ ry od n ió sł sukces w kilku branżach, jak A m artya K u m ar Sen, laureat N agrody N obla w* dziedzinie ekonom ii, który stworzył system tanich kredytów* dla o sób biednych? Nasuwająca się o dp ow ied ź wydaje się b an alnie oczywista. Jednak życie wielu osób dow*odzi, że nierzadko jest od w rotnie. Naszymi au torytetam i, m o delow any m i m istrzam i są częstokroć nieskuteczni w obec życiowych problemów* rodzice, bezrad ni biznesow o szefowie, kontrsugestyw ni liderzy, wątpliwi etycznie moralizatorzy, nieznający się na m ałżeństw ie i rodzinie d u c h o ­ wi p rzew o d n ic y żyjący samotnie. Oczywiście, jako coache zdajem y sobie sprawę z m e c h a n iz m u takich antym odeli, ich tr w a ­ łości p o m im o braku użyteczności oraz skuteczności w naszym życiu. Nawyk, czyli bezkrytycz­ nie po w tarzany w*zorzec, i wrszelkie p o c h o d n e mechanizm y, a zwłaszcza przekonania, decydują 0 utrzy m y w a n iu się ludzkich strategii porażki. N iejedn okrotnie obecne są w* naszej kulturze i obyczaju, u trw alo n e przez literaturę, politykę 1 historyczne doświadczenia, przek on ania o słuszności po stronie słabszych; o racji p o stronie ofiary; o zadośćuczynieniu sprawiedliwości, ja k nie w tym , to w* przyszłym życiu; o m oralnej przewradze osób słabszych; o uległości jako przejawowi cnoty itp. W przęgnięte w* system osobis­ tych przeko nań lub nadające im społecznie u zasadniony kontekst, pow odują, że życie i podjęte działania dają efekt zgodny z p rzek o n an iam i i całym system em społecznego wsparcia, je d n a k m izerny jako rezultat spełniający osobiste i społeczne potrzeby. Destrukcyjne znaczenie autorytetu obszernie zilustrował M alcom Gladw*ell17, opisując kulturow*e i etniczne podłoże katastrof lotniczych. Podporządkow*anie autorytetowi zwierzchnika było jedną z głów*nych przyczyn licznych w*ypadków, m iędzy innym i w narodow*ych liniach lotniczych Korei Południowej. Po analizie nagrań zarejestrowanych w* kokpitach samolotów* wyciągnięto je d ­ nak wnioski i w*prow*adzono zm iany m odelu kształcenia i trenow*ania załóg. Obyczajem o wielosetletniej tradycyji było niedyskutow*anie ze zwierzchnikiem. O soba wyższa w hierarchii, w* tym przypadku kapitan samolotu, nie mogła usłyszeć informacji zw*rotnej, gdyż pod w iad ny nigdy pierwszy nie zwraca się do przełożonego. Szef nie popełnia też błędów, za to odpowiedzialni są jego ludzie. O bowiązuje ślepe wykonywanie poleceń, jak się okazało naw*et za cenę życia. Ewo­ lucja m odelu szkoleniowego i coaching załóg przyniosły skuteczny rezultat. O becnie narodow*y przew oźnik koreański uchodzi za jedn ą z najbezpieczniejszych linii lotniczych. Sze-zej. G ladw oll W.. Poza s che m a tem . Sekrety lu d z i sukcesu, K raków 2C09, Znak.

288

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI T em pie G r a n d i n 20, w y b itn a d o k to r n a u k zoo lo g iczn y ch , m a g is te r psy cho logii, z n a k o ­ m icie p o d w z g lę d e m sp o łe c z n y m i n a u k o w y m fu n k c jo n u ją c a o so b a z a u ty z m e m , opisuje p ro ces m o d e lo w a n ia ja k o n a rz ę d z ie w y zw alan ia się z o g ra n ic z e ń choroby, a także w p r z e ­ biegu ro z p o z n a w a n ia zac h o w ań zw ierząt. G r a n d in je st k o n s u lta n te m p rz e m y s łu h o d o w la ­ nego i m ię s n e g o w USA, p rz e z co realizuje swoją m isję z m n ie js z a n ia c ie r p ie n ia u zw ierząt h o d o w la n y c h , s e le k c jo n o w an y ch , p rz e w o ż o n y c h i zab ijany ch m e to d a m i p rzem y sło w y m i. W istocie d o k o n a ła m o d e lo w a n ia w łasn ych z a c h o w a ń ja k o o s o b y autystyczn ej, n a d m i e r ­ nie reagującej na b o d źce , a tak że za c h o w a ń zw ierząt, p o r ó w n u ją c o b a m o d e le i w yciągając w nio sk i. Z a u ty z m u u czy n iła atut. D zięki w y k o rz y s ta n iu m o d e lo w a n ia i szczególnej z d o l­ no ści d o e m p a tii m ię d z y g a tu n k o w e j z a p r o p o n o w a ła s k u te c z n e r o z w ią z a n ia dla farm e ró w i rzeźni, je d n o c z e ś n ie ła go dząc c ie rp ie n ia zw ierząt. Jed n y m z jej p o m y s łó w jest „ścisk acz”, d zięk i k tó re m u p o b u d z o n e w lęku zw ierzę u sp o k a ja się. Z m o d e lo w a ć m o ż n a k ażde sk u tecz n e d z ia ła n ie i k a ż d ą stra te g ię su kcesu. P ow tórzm y, je ś ­ li j e d n a o so b a coś u m ie zrobić, d r u g a m o ż e się tego nauczyć. P o dejście c o a c h in g o w e z a ­ chęca: to, czy w d an ej d z ie d z in ie ch ce sz zo stać m is tr z e m , czy tylko r z e m ie ś ln ik ie m - zależy w y łączn ie o d twojej decyzji. P ostaw y T em pie G r a n d in , K arola Bieleckiego, szczypiornisty, k tó ry u tra c ił o k o w czasie m e czu , Jana Meli, p o lskiego p o la rn ik a , k tó r y s tał się n a jm ło d s z y m na św iecie zdob yw cą o b u b ie g u n ó w p o m i m o u tr a ty n o g i i ręki, to je d n e z w ielu p ra k ty c z n y c h zasto so w ań m o ­ d e lo w a n ia w e k s tre m a ln y c h sy tu acjach zd ro w o tn y c h . P rz y k ła d e m m o ż e być ró w n ie ż Lance A r m s t r o n g 21, m is trz k o la rstw a szosow ego, k tó ry w tej d y scy p lin ie o s ią g n ą ł najlepsze na świecie w y n ik i, m o d e lu ją c w cześniejszych m istrzów . N a s tę p n ie z m o d e lo w a ł p ro ces z d r o ­ w ie n ia i p o w r ó t d o m istrz o s tw a p o ciężkiej ch o ro b ie . 1^

Zatem aby skutecznie dokonać modelowania: • Z n a jd ź najlepszy m o d e l (m e to d ę ) d z ia ła n ia w d an ej d zied zin ie. • Rozłóż m o d e l n a c z y n n ik i pierw sze, p o d s ta w o w e e le m e n ty składow e. • P rześledź jego b u d o w ę o d n ajm n iejszeg o d e ta lu d o wizji całości. Przyjrzyj się m e c h a ­ n iz m o w i d z ia ła n ia o d sy gn ału ro z p o c z ę c ia d o k o ń co w eg o re z u lta tu . Tak ja k b y to był m o d e l zabawki. • Ustal, ja k to d ziała i d laczeg o działa? • Użyj obrazów , słów i p ra k ty c z n y c h d z ia ła ń (trz e c h k a n a łó w k o m u n ik a c ji) d o s tw o rzen ia in stru k c ji. • U p ro ść d o m i n i m u m w szystkie e le m e n ty in s tru k c ji, ta k żeby była czytelna d la laika. • P rzećw ic z s a m o d z ie ln ie . S praw dź, czy a lg o ry tm jest jasny, p ro s ty i skuteczny. N an ieś korekty. x S ze-zej. G rand in T.. M yślenie obrazam i oraz inne rotacje z m o je g o ż y d a z a u tyzm em . W arszaw a 2C06, W y d a w n ictw o Fraczka Edukacyjna. G 'a n d in T . B yłam d zie c k ie m autystycznym , W arszaw a 1995, PW N 21 P orów naj: A rm s tro n g L . Jonkin s S.. M ój pow rót d o życia. N ie tytko o kolarstwie, W arszaw a 2001. S tu dio Em ka.

290

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI P rzećw ic z z in n y m i o s o b a m i. N an ieś korekty. D ziałaj z g o d n ie z w ła s n ą in stru k c ją .

Kreatywność jako elem ent składowy coachingu i m entoringu M e c h a n iz m m o d e lo w a n ia je s t f u n d a m e n te m k reaty w n o ści, z a a n g a ż o w a n ie zaś to n ie ty l­ ko je d e n z e le m e n tó w m o d e lo w a n ia , ale r ó w n ie ż w a r u n e k sk u tecz n eg o c o a c h in g u i sze­ rzej - rozw o ju o sobistego. O z n a c z a ta k że in s p iro w a n ie siebie i sw ojego o to c z e n ia w sposób, k tó r y u w a ln ia k re a ty w n o ś ć i z d o ln o ść d o zabawy. P roces o so b iste g o rozw oju nie m u si, a n aw et nie p o w in ie n być „ ś m ie r te ln ie ” p o w a ż n y m u c z e n ie m się p o d presją, n u d n y m w y k o n y w a n ie m ćw iczeń w d r o d z e d o rezultatów , k tóre są p rz e w id y w a ln e i tu z in k o w e. Im w ięcej zaw iera d o ś w ia d c z e ń zw iązanych z e k s p e r y m e n ­ to w a n ie m , s w o b o d ą , r a d o s n y m p rz e k ro c z e n ie m w łasny ch oporów , ty m częściej p rzy n o si ro zw iąz an ie w y k raczające p o za sc h e m a t, n o w a to rs k ie i sa m e w sobie p r z y je m n e 22. M yślenie k re a ty w n e m o ż n a ok reślić ja k o k o ja rz e n ie rzeczy lub idei, m ię d z y k tó r y m i w cześniej nie d o s trz e g a n o zw iązku. Łączy o n o ry g o ry s ty c z n e p o d e jśc ie an ality c zn e z i n t u ­ icją i w y o b ra ź n ią . C elem je st o d k ry c ie lub o p ra c o w a n ie czegoś now ego. Ż a d n e ro zw iązan ie nie je st p rz y jm o w a n e za o czyw isty p e w n ik , nie d o zastą p ien ia. H is to ria n a u k i i biznesu p e łn a jest p rz y k ła d ó w o d k r y ć w y n ik ający ch z k re a ty w n e g o m y ślenia. M e c h a n iz m z a rz ą ­ d z a n ia w m o d e lu k re a ty w n y m je st je d n o c z e ś n ie w y p r ó b o w a n y m s p o s o b e m m o ty w o w a n ia p raco w n ik ó w . W y k o n y w a n ie z a d a ń a m b itn y c h i m o b iliz o w a n ie z e sp o łu d o p o r z u c a n ia r u ­ ty n y i p o s z u k iw a n ia n o w y ch ro z w ią z a ń to je d e n z najsilniej m o ty w u ją c y c h m e c h a n iz m ó w w p ły w u . Z a te m jeśli w cześniej o m a w ia liś m y n a rz ę d z ia i m e c h a n iz m y o d p o w ie d n ie raczej d o p ra c y in d y w id u a ln e j, to p ra c a k re a ty w n a w c o a c h in g u tw ó rc z y m daje z n a k o m ite efekty ró w n ie ż w p r a c y z g ru p ą . Z m ia n a p o p rz e z d o ś w ia d c z e n ie k re a ty w n o ś c i i p rz y je m n o ś c i c z e rp a n e j z e k s p e r y m e n ­ tów, n a p o d s ta w ie m o d e lo w a n ia n ajlepszych w zorców , je st n a tu ra ln y m c z y n n ik ie m u m o ż li­ w iający m u zy sk iw an ie p o n a d p rz e c ię tn y c h rezultatów . W czorajszy silnik sp a lin o w y n ie m a racji bytu. Nie m a ju ż b o w ie m p aliw a o ło w io w eg o w sprzedaży, nie m ó w ią c o częściach z a m ie n n y c h . P ro ces k re a ty w n y je st stały m u d o s k o n a la n ie m , o s ią g a n ie m re z u lta tó w jeszcze w czoraj u z n a w a n y c h za n ie re a ln e lub n ie m o żliw e z p o w o d ó w te c h n ic z n y c h lub fizycznych, p r z e k r o c z e n ie m g ranic. K o m p u te r o so b isty z k o ń c a lat o s iem d ziesią ty ch , p o p u la r n y IBM PC/X T, był w y p o sa ż o n y w p a m ię ć 256 kB p a m ię c i RAM , k tó r ą p o te m p o d w y ż s z o n o do n ie w y o b ra ż a ln y c h w te d y 640 Kb. D ziś śred n iej ja k o ści la p to p w y p o sa ż o n y je st w 3 GB p a ­ m ięci RAM . Dla p o r ó w n a n ia je d e n kB, czyli kilo bajt to 10 3= 1000' j e d e n zaś g ig abajt [GB] to 109= 1 0 0 0 3. Inaczej m ów iąc, je d e n GB to 1024 p o m n o ż o n e p rz e z 1024 kB. » P orów naj. B jz a n T., M a py tw o ic h m yśli, Lódż2O 07, W y daw n ictw o R a v i.s . 1 4 7 -1 5 4 .2 0 7 -2 1 8 B irk o n b iN V F.SÂano w g ło w ic ? N o w e !, K raków 20Û9. W y daw n ictw o Koc; N ocka E . P sychologia M ó r c z o id , G d a ń s k 2C03. G da ńskie W y daw n ictw o P sycholog c z rc s. 23.

291

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

k

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI G regg B r a d e n 23 pisze, że p rz e z sto lat nie zo stał p o b ity re k o rd u s ta n o w io n y p rz e z C h arlesa W esth alla w biegu n a j e d n ą m ilę [1609,34 m e tra ], 26 lipca 1852 roku; przeb ieg ł o n ten d y s ­ ta n s w czasie 4 m i n u t 28 s e k u n d . Przez p o n a d sto lat w ierzo n o , że człow iek n ie jest w stanie fizycznie p o k o n a ć g ra n ic y 4 m i n u t n a ty m d ystansie. A ż d o ro k u 1954, k ie d y to 6 m a ja R o ­ ger B a n n iste r p rz e k ro c z y ł „ m a g ic z n ą ” g ra n ic ę czterech m in u t, osiągając r e z u lta t 3 m i n u t 59 s e k u n d i 4 setnych. W osiem ty g o d n i p ó źn iej Jo hn L a n d y p o b ił re k o rd B an n istera. O d tego czasu re k o rd ten z o stał p o b ity o s ie m n a s to k r o tn ie ! M a ro k a ń c z y k H ic h a m El G u e r r o u j s ie d ­ m io k r o tn ie p o b ił re k o rd w biegu n a ty m d y stansie, o s ta tn io w 1999 w Rzym ie, u zy sku jąc n ie w y o b ra ż a ln y czas 3 m i n u ty 43 s e k u n d y i 13 setn ych. Z n ó w m in ę ła p o n a d d e k a d a , o d k ą d to u ta le n to w a n y M a ro k a ń c z y k p o z o sta je lid e re m n a ty m d ystan sie. C zy m ożliw ie je st p r z e ­ b ie g n ięcie tego d y s ta n s u p o n iż ej 3 m i n u t 30 s e k u n d ? Pew nie tak, być m o ż e m in ie n a s tę p n e sto lat, z a n im k o le jn a g ra n ic a lu d z k ic h m o ż liw o ści zo sta n ie p rz e s u n ię ta . U św ia d am ia n a p o trz e b a staje się n a p ę d e m z m ian y i m o ty w a to re m d o w y c h o d zen ia poza u ta rte schematy. To, co m o ty w u je d o działania, to z jedn ej stro n y p o trzeba, z drugiej zaś w iara w m ożliw ość jej zrealizow ania. Bez tego kluczow ego p rzek o n a n ia m o d e lo w an ie i e k s­ p e ry m e n to w a n ie nie p rzy n io są rezultatu, najczęściej z tego p o w o d u , że nie zo stan ą p odjęte lub p o w ta rz a n ie e k s p e ry m e n tó w i p o s zu k iw ań zostanie szybko zarzucone. Roger B annister precyzyjnie określił swój cel, każdego d n ia tre n in g u były to 3 m in u ty 58 sek und . Z a w o d n ik ten m iał zwyczaj w kładać d o b u tó w karteczki z zap isan ym w y n ik ie m 3:58. Z n a k o m ite w y ­ k o rzy stanie k reaty w n o ści i w izualizacji, w czasach gdy Tony Buzan m ia ł 12 lat, a profesor E d w ard N ęcka je d e n rok. Kiedy najszybszym człow iekiem na ty m dystansie został H ich am El G u erro u j, jego w y zw an iem okazało się p rzek ro cz en ie kolejnej granicy: pobiec poniżej trzech m i n u t pięćdziesięciu seku nd. O p o n a d p ó ł m in u ty szybciej o d rek o rd u Bannistera! W czasie sesji m o ż e m y inspirować kreatywne ro zw iąz an ia, używ ając sekw encji pytań: • Z ad aj k lien to w i p ie rw sze p y ta n ia [faza analizy]: • C o d ziała źle? • Jaki je s t dy lem at? • C o sp raw ia k ło p o t? • Z ad aj ko lejn e p y ta n ie p rz e ra m o w u ją c e : C o chcesz w zam ian ? • Z ac h ęć d o z m ia n y p o p rz e z u s ta le n ie celu i efektu oraz n a d a n ie k ie r u n k u d z ia ła n io m . • Z ad baj o p o z y ty w n e s fo rm u ło w a n ie o d p o w ie d z i, ek o lo g iczn o ść celu, s p o d z ie w a n y r e ­ zu lta t o ra z je g o z w y m ia ro w a n ie [po czym ro zp o zn a sz, że z m ia n a zaszła, a cel zo stał osiągnięty?] W ów czas klien t, p rz y g o to w a n y d o p o d ję c ia ak ty w n o śc i, g o tó w b ędzie u r u c h o m i ć p roces m o d e lo w a n ia i k reaty w n o ści. Z adaj ko le jn ą sek w en cję pytań: • C o zrobisz, żeby o s ią g n ą ć o c z e k iw an y rezultat? • W ja k i sp o só b m ożesz z ad b a ć o in k u b a c ję , czyli d o jrz e w a n ie pom ysłó w ? • W jaki sp o só b m o ż esz p o b u d z ić k re a ty w n o ś ć i w p ro w a d z ić a tm o s fe rę zabaw y przy tw o rz e n iu n o w y ch pom ysłó w ? 53 Bradon G . Uzdrawianie w

ia ty

B ia łysto k 2010. S tu d o A strc p s yc h o lo g ii. s. 238-239.

292

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI • D zięki jakiej m e to d z ie o s ią g n ie s z najlepsze ro zw iązan ie? P ołączysz n ajb ard ziej d o s tę p ­ n e zasoby z n ajb ard ziej k re a ty w n y m i ro z w ią z a n ia m i, k tó re n ajsk u teczn iej p o s łu ż ą do realizacji celu? Używaj m o c n y ch pytań. Z adb aj, aby były po zytyw n ie sfo rm u ło w a n e i skłaniały d o d z ia ­ łania t^ip. Co zrobisz, żeby osiągnąć cel?]. Jeśli chcesz, żeby zadziałały - w arto, żeby były k ró tk ie i ja sn e [Kiedy zaczniesz?]. O czyw iście m o c n e py tan ie zawsze doty czy s ed n a spraw y [np. Jaki rezu ltat chcesz uzyskać?]. P y tania p o w in n y m ieć c h ara k ter otw arty, a p rzed e w szyst­ k im w zbudzić pozytywny, energ etyzujący stan [np. Kiedy? O d czego zaczniesz?]. U nikaj n a to m ia s t p o u cze ń i ocen , nie używaj zaprzeczeń, n aw et w obec najbardziej n ie d o ­ rzecznych p o m y słó w klienta, gdyż zam iast angażow ać, sp o w o d u jesz opór, a n aw et urazę. Jeśli o d n o sisz w rażenie, że kreaty w ne rozw iązanie m o ż e klientow i zaszkodzić, zan a d to p o niosła go fantazja lub nierealistycznie o cenia swoje m ożliw ości, z ap ro p o n u j ek s p e ry m e n t, zadanie d o m o w e, które p o m o ż e klientow i znaleźć d y stan s lub rozw iać wątpliwości. Z a n im p rzy stąp im y d o ćw iczeń kreatyw ny ch, istotn e jest respektow anie czterech głów nych zasad m yślenia kreatyw nego:

Zawieszenie osądu to p o w s trz y m a n ie się o d p rzed w cze sn e j k ry ty k i pom ysłów . Jeśli p o ja w ia się te n d e n c ja d o oceny, z a n im w y g e n e ru je m y ro z w ią z a n ia n a p ra w d ę tw órcze, o p o n a d p r z e c ię tn y c h m o ż liw o ściac h , to s k u tk ie m b ęd zie z a h a m o w a n ie całego p ro cesu k reaty w n e g o . Spontaniczność ozn acza, że im b ard ziej szalo ne p o m y s ły p o w s ta n ą w fazie g e n e r o ­ w an ia ro z w ią z a ń , ty m lepsze w y n ik i o s ią g n ie m y w fazie realizacji. Z ja k ie g o p o w o d u ? O tó ż k ie d y p o m y s ły p rze k ra c z a ją b a r ie r y k o n s e rw a ty w n y c h w zorców , o k tó ry c h w ie ­ lo k r o tn ie była m o w a, w ów czas m o g ą się zm ierzy ć z p o n a d p r z e c ię tn y m i re zu ltatam i. W in n y m w y p a d k u b ę d ą je d y n ie m o d y fik a c ją istn ieją cy ch wzorców. Rość je st zasadą: im w ięcej pom ysłów , ty m lepiej. N a g r o m a d z e n ie sk o ja rz e ń , jak w ć w ic z e n iu 9. S u b iek ty w n a M a p a Sytuacji, p o zw ala b u d o w a ć szero k ą p a n o r a m ę m o ż ­ liwości, uch w y cić w ielo asp e k to w o ść , a dzięki te m u p o d ą ż y ć śc ie ż k a m i d a le k im i o d ste ­ re o ty p u i k lasycznego w zorca. Wzajemne ulepszenia po leg ają na łą czen iu i w z b o g a c a n iu p o m y s łó w in n y c h o sób lub w łasny ch p o m y s łó w w cześniej z a rz u c o n y c h lub p o z o r n ie n ie atrak cy jn y ch . W realiach biznesow ych i prak ty c e zarząd zania n ie rz ad k o m a m y d o czynien ia z k o n ie c z n o ­ ścią p o k o n y w a n ia p rzeszk ód n a d ro d z e do k reaty w neg o myślenia. W iększość ludzi je st p rz y ­ zw yczajona i n au cz o n a m yśleć w spo só b analityczny, a u m ie ję tn o ś c ią k reatyw neg o m yślenia po słu g u ją się tylko je d n o stk i. Istnieje ró w n ież szereg inny ch o g raniczeń . Najczęściej w y n i­ kają z w arstw y p rz e k o n a ń osobistych, nie św iad o m ie sobie n arzu can ych, z a n im k reatyw ne m yślenie w ogóle się pojawi. C zęsto dzieje się tak w p rocesie generalizacji, że p rzy ro zstrzy g a­ niu d y le m ató w istnieje tylko je d n a w łaściw a od pow ied ź. O g ra n ic z e n ie m bywa ró w n ież k o n ­ fo rm izm lub u dzielanie takiej odp ow iedzi, jakiej się o d nas oczekuje. Brak chęci i odw agi do staw ian ia w yzw ań spraw om zd efin io w an y m jako oczyw iste i niero zstrzy galn e, ja k na p rz y ­ kład g ran ice lud zkich m ożliw ości fizycznych czy tech nolo gicznych . Rów nież te n d e n c ja do p o c h o p n y c h o sąd ó w i o baw a p rzed o śm ie sz en iem h a m u ją p roces kreatyw nej zmiany.

293

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI Jednak św iadom ość istnienia przeszkód w kreatyw nym myśleniu i czynienie wysiłków w kie­ r u n k u ich przełam ania w sytuacji wymagającej kreatyw ności otw ierają nieograniczone m o żli­ wości pow staw ania now ych koncepcji i podejścia d o problem u. W strzy m an ie się z o sąd em jest szczególnie adek w atny m przykładem na to, w jaki spo só b ro zum ien ie procesu myślenia k re­ atyw nego p o m a g a pełniej w ykorzystać kreatyw ne możliwości szukania rozwiązań skom pliko­ w anych pro blem ów sfery zarządzania, technologii, a także zm iany osobistej. To m iędzy innym i je d e n z po w o d ó w zajm ow ania się kreatyw nością w końcowej fazie coachingu lub m entoring u, a nie n a sam ym początku, kiedy w przeko nan iach klienta i jego naw ykach funkcjonują ciągle jeszcze stare wzorce i stereotypy myślenia. Szacunek dla autorytetu jest przeszkodą, którą bard zo tr u d n o pokonać. Naw et jeżeli osoba p o strzegana jako autorytet [menedżer, głów ny projektant, konsultant, autor, osoba starsza] nie w ym aga w sposób je d n o zn aczn y k o n fo rm izm u i zachęca w spó łp raco w nikó w do poszukiw ania now ych pomysłów, podw ażenie jej opinii m oże okazać się tru d n e , a nawet niem ożliwe w w ie­ lu organizacjach czy kulturach narodow ych. Jest to je d e n z głów nych powodów, dla których m enedżerow ie działający na terenie organizacji p ow inn i pow strzym ać się p rzed w yrażaniem preferencji dla jakiegoś rozwiązania, jeżeli poszukiw anie najlepszego rozw iązania wciąż trwa. Ten elem ent rów nież dotyczy postaw y coacha lub m entora. C zasem je d n a p o ra d a lub sugestia dotycząca w y b o ru rozw iązania m oże zniweczyć w ieloetapow y proces kreatyw ny coaching u lub m entorin gu. P odkreślm y to raz jeszcze: zadan iem coacha i m en edżera jest zarządzenie p ro ce­ sem zmiany, nie zaś d o rad za n ie lub o cenianie samych szczegółowych rozwiązań, na których wcale nie m usi się znać. P odobnie jak tre n e r piłkarski nie zastępuje b ram karza w czasie meczu ani nie strzela karnych. Nie m usi być rów nież piłkarzem . Sukces organizacji, m ierzon y bezw zględnym i w ynikam i, a także sukces osobisty rów nież m oże stanowić przeszkodę dla kreatywności i spodziew anej zmiany. W przedsiębiorstw ie o dn o szący m sukcesy kierow nictw o nierzadko ogranicza działania tylko d o m e to d i praktyk, które stanow ią m o c n e strony firmy, a więc do wzorców, konserw atyw nych m eto d, starzejących się p ro d u k tó w i usług. W tedy pojawia się opinia: Po co zm ieniać coś, co do brze funkcjonuje? D o b ry m przy kładem jest tutaj stara, d o b ra edisonow ska żarówka, o p a te n ­ tow ana w 1879, ów cu d technologiczny służący n a m o d dziesięcioleci, który w 2012 roku ma, zg odnie z dyrektyw ą Unii Europejskiej, zniknąć z produkcji na rzecz oświetlenia en ergo osz­ czędnego. Żarów ka w sensie technologicznym świetnie się m a, p o co ją zmieniać? Ten zachowawczy m echan izm ham uje innowacyjność, pow oduje niechętne odnoszenie się do koniecznych w okresie p rosperity zm ian, które m ogą przygotować firmę i jej załogę na okres d e­ koniunktury. Podobnie dzieje się na polu kariery osobistej. Kiedy o d nosim y sukces, tru d n o nam uwierzyć, że być m oże w jego m echanizm ie kryje się wiele niebezpieczeństw i osobista kariera spow oduje zastój w dążeniach do ulepszeń lub sprowokuje „spoczęcie na laurach”. Wiele karier we współczesnym biznesie i popk ultu rze charakteryzuje się tego rodzaju dynam iką. Tak szybko jak wzrosły, tak szybko znikają, zaś ich skutkiem bywają często osobiste tragedie gwiazd. W tym sensie przesadny indyw idualizm i brak um iejętności pracy w zespole stanowią kolejną istotną przeszkodę, tak w procesie coachingu, jak i w osiąganiu ponadprzeciętnych rezultatów.

294

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI Jeżeli ludzie pracujący w zespole analizują skom plikow any prob lem z różnych p u n k tó w w i­ dzenia, now a koncepcja p rzedstaw iona przez je d n ą osobę p o m a g a zwykle in n y m członkom zespołu poszerzyć lub zm odyfikować swój pogląd na sprawę i wymyślić now e koncepcje. C złonkow ie g rupy m og ą sobie nie tylko pom agać, ale stym ulow ać się w zajem nie d o działań p o d w aru n k iem , że stw orzym y im taką m ożliw ość i zadb am y o o d p o w ied n ie w a ru n k i brzegowe [zasady] dla kreatyw nych m e to d w coachingu. ^ Przyjrzyjmy się pokrótce etap o m , które p o w in n y zaistnieć w ta k im procesie, op ró cz w ym ie­ nionych już wcześniej dotyczących coachingu i m e n to rin g u jako całości.

Etapy twórczego myślenia Proces kreatywnego myślenia i działania m ożna podzielić na pięć etapów. Aby osiągnąć najlepsze rezultaty, każdy z nich należy traktować z jednakową uwagą.

1. Przygotowanie Polega na uzyskaniu dostępu do wszelkich faktów, które dotyczą danej kwestii. Przydatne jest wówczas zastosowanie myślenia analitycznego i sekwencji pytań w fazie analizy, przez co zachęcamy do definiowania problemu na wiele różnych sposobów, czyli różnorakie interpretowanie problemu, a skutkiem tego etapu jest wstępne wytyczenie celów

2. Wysiłek Oznacza wielopłaszczyznowe myślenie, które zaowocuje powstaniem różnorodnych koncepcji, pomysłów i sposobów podejścia do problemu. Doprowadzi ono albo do generowania szeregu m oż­ liwych rozwiązań, albo do frustracji. Frustracja jest istotnym elementem etapu wysiłku i całego p ro ­ cesu myślenia kreatywnego. Częstym następstwem frustracji są paradoksalnie najlepsze pomysły.

3. Inkubacja Jest stanem odsunięcia problemu na plan dalszy, do podświadomości, podczas wykonywania in­ nych czynności. Etap ten pozwrala na zyskanie czasu, w którym znikną zbędne zahamowania i bloka­ dy emocjonalne wobec niektórych pomysłów’ i pow itanie szansa pojawienia się nowych konceptów’ na podstawie uzyskanych do tej por)’ informacji.

4. Objawienie To przebłysk, który pozw’ala na znalezienie odpowiedzi i prow’adzi do rozwiązania problemu.

5. Ocena Wreszcie ostatni etap, który wrarto omówić wrraz z klientem coachingu, to przeanalizowanie wszystkich pomysłów’ powstałych w' trakcie trzech poprzednich etapów' w celu znalezienia właści­ wego rozwiązania. To również m o m en t na znalezienie i zintegrowanie potrzebnych zasobów’ do skutecznego działania.

295

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI Dwa spośród tych etapów - przygotowanie i ocena - wymagają myślenia analitycznego. Trzy eta­ py środkowre - wysiłek, inkubacja i objawienie - wymagają zawieszenia osądów i puszczenia wrodzy wyobraźni. Celowo zachęcamy klienta lub grupę do gromadzenia wszystkich spontanicznych p o ­ mysłów, ponieważ celem jest ilość, a nie jakość. Uzyskujemy wówczas dużą liczbę pomysłów’ i wciąż powstają nowe na bazie starych. Kluczem do myślenia kreatywnego jest świadome i przemyślane oddzielenie tworzenia idei od ich oceny.

Lista O sborna Pom ocnym , klasycznym narzędziem kreatywnym jest lista O sborna. Alex O sb orn jako m e n e­ dżer zasłynął stosowaniem m etod kreatywnych w’ procesie zarządzania. Założył własną fundację rozwoju kreatywności, był autorem książek i powszechnie uznaw anym twórcą m etody zwanej burzą mózgów. Lista, którą zaproponow ał i z pow odzeniem stosował wr pracy grupowej oraz in ­ dywidualnej, może służyć do definiowania pomysłów. Listy m ogą być charakterystyczne dla danej dziedziny [np. marketing, projektowanie nowrego p roduktu, sprzedaż, planow anie wrakacji] lub bardziej ogólne, a także dotyczyć konkretnych obszarówr natury osobistej [np. zwiększenie satys­ fakcji ze spędzanych z rodziną weekerjHpw, wykorzystanie oszczędności, sposoby na zwiększenie zarobków]. Za każdym razem nasz cel, dylemat lub temat procesu rozwrojowrego poddajem y serii skojarzeń zainspirowanych pytaniami. O gólna lista kontrolna stw orzona przez O sborna jest sze­ roko znana i zawriera następujące główne koncepcje w yrażone pytaniami:

1. Inaczej Jak m ożna d an ą rzecz [sprawrę, przedm iot, potrzebę, temat, cel itd.] zastosować, użyć w inny sposób lub inaczej spożytkować?

2. Adaptacja W jaki sposób m ożna dopasować nasz tem at [rzecz, sprawrę itd.] do czegoś innego lub coś in n e­ go dopasow ać do naszej kw’estii?

3. Modyfikowanie Co m ożem y zmienić, ulepszyć, uprościć, unowocześnić? Jaką część lub element pod dać redefi­ nicji, uzupełnieniu, rozszerzeniu?

4. Minimalizowanie Co i jak m ożem y zmniejszyć? [Rozpoczynając na przykład o d kosztów’, a kończąc na cechach fizycznych].

5. Zastępow anie Co i jak oraz czym m ożem y zastąpić?

6. Reorganizacja Czemu, jakiej części i w jaki sposób m ożem y zm ienić działanie, zarządzanie, całość lub frag­ m ent procesu?

7. O dwrócenie Co i wr jaki sposób może zostać odw’rôcone lub zam ienione miejscami, kolejnością lub funkcją?

7. Połączenie Co z czym może zostać połączone?

296

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI

Ćwiczenie 41 Lista O sbom a Z astosuj p y ta n ia z listy O s b o m a d o tw o jego celu, te m a tu lub d y le m a tu . W y zn a cz sobie trz y etapy p ra c y z p y ta n ia m i. Na p rz y k ła d trzy razy p o 15 m i n u t z p r z e r w a m i w ciągu j e d n e g o p o p o łu d n i a . N otu j w szystkie m ożliw e p o m y s ły z g o d n ie z o p is a n y m i wyżej z a s a ­ d a m i. Jeśli te m a t je st o d p o w ie d n i, w łącz d o zabaw y dzieci, r o d z in ę lub w s p ó łp r a c o w n i­ ków. W czasie ć w k & n i a b aw się d o b rze. M o żesz ta k że w czasie g e n e ro w a n ia p o m y s łó w i o d p o w ie d z i stw orzyć S u b iek ty w n ą M a p ę Sytuacji w e d łu g z n a n e g o ci m o d e lu . Z ró b d zień p r z e r w y i d o p ie ro w te d y o c e ń w szystkie z e b ra n e p o m y s ły w e d łu g n a s tę p u ją c e g o k ry te riu m : • Pomysły zim ne czyli wymagające niezaplanowanych nakładów finansowych, zgody osób trzecich i długiego czasu realizacji, który przekracza typowre w tym zakresie działania. • Pomysły letnie, w ym ag ające n a k ła d u p ra c y lub z a a n g a ż o w a n ia twrojego lub in n y c h o s ó b o r a z z m ia n y d o ty c h czaso w eg o m o d e lu d ziałan ia. N ie m o g ą być z powrodówr o b ie k ­ ty w n y ch z rea lizo w an e o d razu , w y m ag ają p rz y g o to w a ń i u staleń . • Pomysły gorące, k tó re m o ż esz p ra k ty c z n ie bez żad n y c h nakładów* zrealizo w ać o d z a ­ raz, w y łączn ie z m ien ia jąc swroje p r z e k o n a n ia , w zo rzec lub styl d ziałan ia.

Ćwiczenie 42. Inwentarz zasobów. Matryca aktywności To ćw icz en ie stanowfi z n a k o m itą bazę d o z a sto so w a n ia dalszych ć w icz eń kreatywmych d o p re c y z o w u ją c y c h r o z w ią z a n ia lub g e n e ru ją c y c h n o w e pom ysły. S tanow i f u n d a m e n t, d zięk i k tó re m u k lie n t m o ż e zarówmo d o k o n a ć występnej analizy swroich zasobów , ja k i r o ­ d zaju a k ty w n o ści, k tó ra d o m in u je w* zw iązku z te m a te m , k tó r y p o d ją ł. Ć w iczen ie ja k wńele p o p r z e d n ic h wra rto w y k o n a ć z uży ciem ko tw ic p rz e s tr z e n n y c h lub p rz y n a jm n ie j zapisyw ać p o szcze g ó ln e o d k r y c ia w w id o c z n y d la k lien ta sposób, w y ra ź n ie , n a dużej kartce.

Etap I Poprawmie sfo rm u łu j te m a t lub cel ćw iczen ia. N a s tę p n ie b ą d ź p r z e w o d n ik ie m swrojego k lie n ta p o p oszcze g ó ln y ch p o la c h m atrycy, p o ru s z a ją c się z g o d n ie ze w'skazówrk am i zegara,

297

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI p o czą w szy o d pola: C h c ę i m a m . Z ap isuj o d p o w ie d z i w tak i sp o só b , żeby k lie n t m ó g ł zająć się a n a liz o w a n ie m i k re a ty w n y m m y ś le n ie m w czasie, gdy ty, ja k o co ac h , k ie ru je s z p r o c e ­ sem . R ysunek 30. M a try c a a k ty w n o ś c i - e ta p I ta

CHCĘ

NIE CHCĘ

1.

2.

4.

3.

MAM

NIE MAM

• K rok p ie rw szy r o z p o c z y n a m y w p o lu n r 1 [C hcę i m a m ] . P y tam y klienta, ja k ie zasoby ju ż m a w zw iązk u z p la n o w a n y m celem lub te m a te m . W aż n e je st użycie ogólnej n o m inalizacji, w łaśn ie słowa: zasoby, by n ie zam y k ać k lien ta w w ąskiej p rz e s trz e n i sugestii. Jego z a d a n ie m jest w y m ie n ie n ie ja k najszerzej ro z u m ia n y c h zaso bów : u m ie ję tn o ś c i, m o ż e ta k że relacji, d ó b r m a te ria ln y c h , p rz e k o n a ń , k reaty w n y c h p o m y s łó w itd. O d p o ­ w ied ź z a p isu jem y w p o s ta c i słów kluczy. Jeśli k lie n t n ie r o z u m ie za d a n ia , gdyż jeszcze n ie p o d ją ł te m a tu , lub z in n y c h p o w o d ó w nie p o tra fi, lub n ie chce a b s tra h o w a ć , m o ż ­ n a p o słu ży ć się p rz y k ła d e m , lecz w a r u n k ie m k o n ie c z n y m , z p o w o d u u n ik a n ia s u g e ­ stii, je st p rz y k ła d b a rd z o o d le g ły o d spraw klienta. N a p rzy k ła d : „W yobraź sobie, że k toś z a m ie rz a s p rz e d a ć u ż y w a n y s a m o c h ó d . C o m o ż e »chcieć« i je d n o c z e ś n ie »mieć« w zw iązku z ty m celem ? M a p ra w n y ty tu ł d o p o ja zd u , m a o p ró c z tego p rz y n a jm n ie j o g ó ln ą w iedzę, w jaki s p o só b go sp rzedaw ać. C zy to p o p rz e z kom is, o g ło sz e n ie w p r a ­ sie czy w I n te rn e c ie itd.” • K rok d r u g i to ć w ia rtk a n r 2 [N ie chcę, lecz m a m ). P y tam y k lie n ta o to, co ju ż m a w zw iązku z celem lub te m a te m , ale tego n ie ch ce m ieć. Po p rzejśc iu p ie rw szeg o pola

298

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI z a d a n ie dla k lie n ta je st ju ż n a tyle ja sn e , że nie p o trz e b a dalszych p rzykład ów . Jeśli je d n a k w ciąż syg nalizuje tr u d n o ś ć , zn o w u p o d a je m y p rz y k ła d odległy. „K toś z a m ierza w y ru sz y ć w rejs p o M o rz u Ś ró d z ie m n y m w ielk im s ta tk ie m p a s a ż e rs k im . P lan u je zw ie­ dzać porty , je d n a k n ie chce m ieć lęku p r z e d c h o r o b ą m o rs k ą , a także boi się zbyt u c ią ż ­ liwego d o ja z d u d o p o r t u w yjściow ego”. M ogą to być ró w n ież o g ra n ic z e n ia w p o staci b ra k u pieniędzy, k o n k r e tn y c h u m ie ję tn o ś c i lub p rz y d z ie lo n e g o u r lo p u itd. C o k o lw ie k w sk aże k lient, je st to o d p o w ie d ź w ażn a d la re z u lta tu ćw iczenia. • Kolejny krok to pole n r 3 [Nie chcę i nie m a m ]. P y tam y w niej o rzeczy, zjawiska, zasoby itd., o k tó l^ c h istnieniu klient słyszał, wie, że w iążą się z jego celem, lecz ich nie m a i nie chce mieć. • O sta tn i k ro k w iedzie nas d o ćw iartk i n r 4 [Nie m a m , lecz chcę mieć]. To o bszar rozw oju i zmiany, tutaj pojaw ią się zasoby, stan y lub uczucia, które klient zam ierza osiągnąć. Po zap isa n iu w szy stkich o d p o w ie d z i, m o ż e m y raz jeszcze p rzejrzeć z k lie n te m w sz y st­ kie zasoby, p o c z y n a ją c o d p o la n r 1. P y tam y o p ie rw sze refleksje i o d k ry c ia p o z e b ra n iu w szy stkich o d p o w ie d z i, p o d o b n ie ja k p o s tę p o w a liś m y p rzy in n y c h ć w icz en iac h . D op iero, gdy k lien t p o d zieli się sw oim i refleksjam i, u ja w n ia m y ko le jn e z n a c z e n ie m atrycy. R y sunek 31. M a try c a a k ty w n o ś c i - e ta p II

CHCĘ

NIE CHCĘ

1. Stoję

2. Hamuję

MAM

/ 4. Idę

3. Unikam

NIE MAM

299

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI

Etap II Nie podajem y, rzecz jasna, żadnych interpretacji ani sugestii, jed y n ie u jaw niam y rodzaje aktyw ności, do który ch o d n o s z ą się zapisane w polach zasoby. In fo rm u je m y jednocześnie, że każda z tych aktyw ności m oże m ieć zarów no p o zy tyw ne oddziaływ anie, jak i o g ran ic za­ jące z p u n k tu w idzenia zam ierzon ego celu. M o żn a stać lub d rep tać w m iejscu, m o ż n a b ez­ piecznie h a m o w a ć przed p rzeszko dą lub nazbyt gw ałtownie, m o ż n a u n ik a ć niebezpieczeństw b ąd ź rezygnow a& z aktyw ności, m o ż n a także p oru szać się d o p rz o d u lub „pędzić n a złam anie k ark u ”. Każda z ak ty w no ści spełnia określon ą funkcję. Jeśli d o m in u je stro n a praw a [ham uję i u n ik a m ], realizacja celu będzie sp o w o ln io n a lub w ogóle niem ożliw a d o osiągnięcia. Jeśli d o m in u ją c a będzie stro n a lewa [stoję i idę], z w ygaszoną stro ną praw ą, cel będzie p o d d a n y w y sokiem u ryzyku. W arto prześledzić z klien tem każdą m ożliw ą zależność, d o m in a c ję lub w ygaszenie każdego z pól n a odd ziały w an ie n a całość procesu. Ten etap ró w nież koń czym y p y ta n iem o odczucia, refleksje i o dk rycia klienta, a także o to, czy wziąwszy p o d uw agę w szyst­ ko, co d o tej p o ry o d k ry ł, m a p otrze b ę zm odyfikow ania lub z m ian y swojego celu? O d p o w ied ź p o n o w n ie zapisujemy.

Etap III U jaw niam y klientowi kolejny pakiet inform acji dotyczących procesu w ty m ćwiczeniu. Trzeci po ziom interpretacyjny inform uje nas, że pole n r 1 określa rów nież nasze zasoby po trze b n e do uzyskania rezultatu. Pole n r 2 przekonania ograniczające bądź wspierające, u jaw nione z za­ przeczenia. Pole n r 3 w ym ienia nasze w artości, pop rzez to, czego nie chcem y i nie mamy. Pole n r 4 - cele i spodziew ane efekty. To jed en z nielicznych przykładów w p rezentow anym m o d e ­ lu rozw oju osobistego, w k tó ry m stosuje się pytanie z zaprzeczenia po to, by w ydobyć aktywne określenie dw óch ważnych poziom ów : p rzek o n a ń i w artości, a także m e ch an iz m u h am ow ania i unikania. Jak łatwo się domyślić, to jeden z p o w o d ó w skuteczności tego ćw iczenia w w y p a d ­ ku osób raczej kontrsugestyw nych. O so b o m p ro aktyw n ym m oże posłużyć jako elem ent, który zwróci ich uwagę na p otencjalne zagrożenia w realizacji celu, których wcześniej, sk o n cen tro w a­ ne na dążeniu, m ogły nie dostrzec.

P o d s u m o w a n ie m ćw iczenia, w zależności o d jego przebiegu, m oże być z a d a n ie klasycznych pytań: • C o klient o d k ry w a now ego w zw iązku ze sw oim celem lub te m a te m sesji? • Czego jest św iadom ? • C zy m a o ch o tę zred efin iow ać swój p oczą tk o w y cel? M o ż n a też zadać p y ta n ia zachęcające d o aktyw ności: • O d czego zacznie? • C o m oże zrobić ju ż dziś, żeby aktyw n ości i zasoby ro złożone w m a try c y jeszcze skutecz­ niej sprzyjały realizacji jego celu?

300

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI R ysunek 32. M a try c a a k ty w n o ś c i - e ta p III

MAM

CHCĘ

NIE CHCĘ

1. Stoję

2. Hamuję

Zasoby

Przekonania U

4. Idę

NIE MAM

3. Unikam

Cele

Wartości

Ćwiczenie 43. Zalety wad To ko lejne ćw iczenie, w k tó r y m z k lie n te m a k c e p tu ją c y m zasad y o d p o w ie d z ia ln o ś c i za w ła s n ą z m ia n ę i n ieco ju ż d o ś w ia d c z o n y m w c o a c h in g u lub m e n to r in g u m o ż e m y p o d ją ć p ra c ę n a d o g r a n ic z e n ia m i, w stę p n ie ich nie p rz e ra m o w u ją c . P re z e n to w a n y m o d e l daje k lie n to w i u n iw e r s a ln e n arz ę d z ie , d zięk i k tó r e m u b ędzie m ó g ł d o k o n y w a ć p rz e r a m o w a n ia s a m o d z ie ln ie , ilek roć u z n a to za uży teczn e. Ć w iczen ie w a rto w y k o n ać, zap isując je n a p r z y ­ k ład n a dużej k a rtc e lub tablicy, gdyż dzięki te m u u r u c h o m i m y d o d a tk o w ą m o d a ln o ś ć . W ypisz w ad y lub o b aw y zw iązane z sy tu a c ją lub p o d ję ty m te m a te m , n a s tę p n ie , kiedy w y p i­ szesz w szystkie, k tó re przyszły k lien to w i d o głowy, zadaj p o kolei d o k ażd e g o z n ic h cztery p y ta n ia. Przy każdej kolejnej ob aw ie p o w tó r z te sam e p y ta n ia, a o d p o w ie d z i zapisz. P o d ­ s u m u j ćw iczen ie p y ta n ia m i o o d k r y c ia i w n io sk i. M ożesz ró w n ież d o p y ta ć , czy w ziąw szy swoje o d k ry c ia p o d uw agę, k lie n t m a o c h o tę z m ie n ić swój cel lub p o d ję ty sp o só b działan ia?

301

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI Tabela 28. Z alety w ad

tavada lub obawa

Pytania kontrolne

1.

Czego cię uczy? Przed czym ostrzega? Co wnosi nowego? Jaką daje korzyść?

2.

Czego cię uczy? Przed czym ostrzega? Co wnosi nowego? Jaką daje korzyść?

... 8 . itd.

Czego cię uczy? Przed czym ostrzega? Co wnosi nowego? Jaką daje korzyść?

Odpowiedź

Ćwiczenie 44. Metoda Walta Disneya24 A u to rstw o tego z n a n e g o i c e n io n e g o ć w icz en ia je s t p rz y p isy w a n e W altow i D isneyow i. Jego w s p ó łp ra c o w n ic y i b io g rafo w ie rela cjo n u ją, że D isn ey m ia ł zwyczaj p ra c o w a ć z u ż y ­ ciem pozycji p e rc e p c y jn y c h i sk o ja rz e ń i c h o ć n ie n az y w a ł ich w ten sp o só b , efekty tego ro d z a ju in d y w id u a ln e j b ą d ź zesp ołow ej p r a c y były z n a k o m ite . D isn ey o trz y m a ł łącznie 26 n a g r ó d A m e ry k a ń s k ie j A k a d e m ii F ilm ow ej [tzw. O scarów ] i 46 n o m in a c ji. M ięd zy i n ­ n y m i były to n a g r o d y za stw o rz e n ie p o staci M yszki M ik i w 1931 ro k u oraz za p ro d u k c ję K ró lew n y Ś nieżki i s ie d m iu k ra s n o lu d k ó w w 1937 ro k u [ n a g ro d a w 1938]. Ten p ie rw szy p e łn o m e tra ż o w y , k o lo ro w y i u d ź w ię k o w io n y film był rew o lu cją w ów czesnej k i n e m a to ­ grafii i p o d o b n ie ja k in n e r e k o rd y i p o n a d p r z e c ię tn e o siąg n ięcia człow ieka p o c z ą tk o w o '* C a p o d a g li B.. J a c k s o n L , M eto d a D isn e ya . J a k s k u te c z n ie w y k o rzy sty w a ć ta je m n ic e za rzą d za n ia D isn e ya . W a rs z a w a 2 0 0 2 . W y d aw ­ n ictw o K.E. Liber.

302

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI nie zyskiw ał p o p a rc ia , zw łaszcza banków , k tó re m ia ły sfin an so w ać p ro d u k c ję . D isn ey w raz z b r a te m Royem i s w o im k sięgo w ym w łaśn ie z z a s to s o w a n ie m te c h n ik i n azy w an ej teraz jego im ie n ie m p rz y g o to w y w a ł się d o k olejnych ro z m ó w z b a n k a m i. Ó w c z e śn ie p a n o w a ło p o w sz e c h n e p r z e k o n a n ie , że film ry s u n k o w y w w y m ia rz e p e łn o m e tr a ż o w y m n ie p rz y c ią g ­ nie w id z a d o k in a , b ęd zie je d y n ie k o szto w n ą, n ie re n to w n ą realizacją idée f i x e D isneya. P rz y g o to w a n e a r g u m e n ty p o zw o liły je d n a k sk u te c z n ie p o zy sk ać ś ro d k i w nieb o ty czn ej w ów czas w ysok ości p raw ie p ó łto r a m ilio n a d o la ró w n a d o k o ń c z e n ie p ra c y i ja k wiemy, film p o w stał i zyskał w ielkie p o w o d z e n ie frek w en cy jn e i ek o n o m ic z n e . Istnieje w iele w ersji tego ćw iczenia, je g o m u ta c ją i ro z s z e rz e n ie m jest c h o ć b y sły nne ćw icz en ie E d w ard a de B ono „Sześć m yślących k a p e lu sz y ”25. P o daję w niniejszej p ub likacji, p o d o b n ie ja k w in n y c h p r z y p a d k a c h tak i m o d e l M e to d y W alta D isneya, k tó r y w ie lo k ro tn ie w raz z z e s p o łe m s p ra w d z iłe m w p ra k ty c e ze s w o im i k lie n ta m i. O k reśl ja k zaw sze te m a t lub cel d o zrea lizo w an ia w czasie sesji. W ty m ć w icz en iu m o ż e być s fo rm u ło w a n y w p o staci p y ta n ia. W p r z y p a d k u p ra c y n a d fin a n s o w a n ie m K ró lew n y Ś nieżki i s ie d m iu k r a s n o lu d k ó w były to w e d łu g b io g rafó w n a s tę p u ją c e p ytania: • W ja k i sp o só b zd o b y ć p ie n ią d z e na p r o d u k c ję film u, w k tó reg o p o w o d z e n ie w ierzę tylko ja s a m i część m ego zespołu? • Jak p rz e k o n a ć s p o n s o r ó w d o inw estycji? • W ja k i sp o só b u w y d a tn ić atra k c y jn o ś ć tego film u? • Jakie d o w o d y św iadczą o ty m , że su k ces je s t m ożliw y? Pozycje p e rc e p c y jn e są tu n a z w a n e n ieco inaczej. P racuj z w y k o rz y s ta n ie m ko tw ic p r z e ­ s trz e n n y c h . Z ad baj o o d p o w ie d n ią , a d e k w a tn ą k in e stety k ę w każdej z kotw ic. D o g o d n e jest m ie rz e n ie czasu i zało żen ie, że p ie rw sza r u n d a p olegająca n a p r z e s u w a n iu się p o m ię d z y po{\, zycjam i b ęd zie tr w a ła n a p rz y k ła d p o 10 m i n u t w każdej pozycji. To w ażn e dla za c h o w a n ia p ro p o r c ji i ró w n o w ag i p o m ię d z y pozycjam i.

P ierw sza z n ic h to p ozycja marzyciel. U siądź w y g o d n ie , jeśli w y k o n u jesz to ćw iczenie na w łasny użytek, lub też zap ro ś sw ego k lie n ta alb o całą g ru p ę , jeśli p ra c u je sz z w ielo m a u c z e s tn ik a m i, d o zajęcia zrelaksow anej pozycji. M ożesz się n aw et po łożyć, ro zlu ź n ić, zdjąć buty. Z acznij m a rz y ć o n a jlep szy m z m o ż liw y ch s c e n a riu sz y dalszych w y d a rz e ń zw iązan ych z tw o im te m a te m lub celem . Z apisuj go lub n ag ryw aj na d y k ta fo n . Jeśli p ra c u je cała g ru p a , m a r z e n ia p o w in n y być w y p o w ia d a n e n a głos i zap isy w an e p rz e z w y b ra n e g o sek reta rza. O czyw iście o b o w ią z u ją zasad y o p is a n e pow yżej: n ie w o ln o k ry ty k o w a ć an i o c e n ia ć w y p o ­ w iedzi in n y c h , za to w arto ś c io w e je st p o d c h w y ty w a n ie , rozw ijanie, u z u p e łn ia n ie cu d zy ch pom ysłów . W aż n a je st ró w n ie ż d u ż a ilość p o m y s łó w oraz ich a b s tra k c y jn o ś ć , n ie tu z in k o w ość, w y k ra c z a n ie p o z a p rzy ję te g ra n ic e i stereotypy.

x Szerzej D e B o ro E .. S z e ś ć kąociuszy, czyi/ s z e ś ć s p o s o b ó w rr/yślerua W arszaw a 1997 W ydawnictwo M edium; htip/A w .‘.v p c d a g o g ik a u m k . pl/ZGuipp/cdLusyprojckty/pr06,'motcdyA'ilesAapoli£ZQ h:m (em isja w d r u 26 C9.2010).

303

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI R y sunek 33. M e to d a W alta D isneya

W d r u g im k ro k u p rzy jm u jem y pozycję krytyka. Zajmij miejsce, usiądź, stań w taki s p o ­ sób, w jaki zw ykłeś to robić w chw ilach, kiedy oceniasz, analizujesz, w ytykasz e w e n tu a ln e sła­ be s tro n y i wady. To jest m o m e n t na w y p o w iad an ie w szelkich m ożliw ych obaw, ogran iczeń, wątpliw ości, zastrzeżeń, a n aw et o cen dotyczących te m a tu lub celu. W reszcie p rz e jd ź d o pozycji trzeciej - realisty. To m iejsce m a służyć o k reśleniu reali­ stycznych, czyli o d n ie sio n y c h d o m ożliw ości i rzeczyw istości w a r u n k ó w brzegow ych, jak ie n a rz u c a n a m czas, p rz e s trz e ń , oto czenie, n o r m y praw n e, z g ro m a d z o n e zasob y itd. Słowem, o s a d z a m y nasz p ro jek t w realiach, w o k re ś lo n y m k o n te k ście ludzi, zjaw isk i m e ch an iz m ó w , k tó re m o g ą n a ń w pływ ać. Tutaj ró w n ie ż sz u k a m y s p o so b ó w u rzec z y w istn ie n ia tego, co było m a rz e n ie m .

304

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI O sta tn ią pozycją, p o d o b n ie ja k w ćw iczeniach ju ż p reze n to w an y ch , jest m e ta m e ta p o z y cja. Tutaj g ru p a b ą d ź sam klien t co a c h in g u lub też w y ty p o w an e o so by p o d e jm u ją z a d a n ie scalenia w szystkich o d k ry ć , w y ciąg nięcia kluczow ych w n io sk ó w lub też d o k o n a n ia synergii. P o d o b n ie ja k w p o p r z e d n ic h ćw icz en iac h u ży teczn e m o ż e być z a d a n ie sekw encji pytań: • C o klien t o d k r y w a now ego w zw iązku ze s w o im celem lub te m a te m sesji? • Czego jest św iadom ? • C zy m a o c h o tę zred e fin io w ać swój p o c z ą tk o w y cel? M o ż n a też zadać p y ta n ia zachęcające d o aktyw ności: • O d czego zacznie? • C o m o ż e zrobić ju ż dziś, w ziąw szy p o d uw agę w szystko, co zostało p o w ie d z ia n e w c z a ­ sie ćw iczen ia, żeby sku tecz n ie zrealizow ać swój cel?

Ćwiczenie 45. Przemowa zapałkowa Jedn ym z k reaty w n y c h n arzę d zi pozw alających z n a k o m ic ie w y k o rzy stać an alo gie i s k o j a ^ rżen ia, a je d n o c z e ś n ie znaleźć dy stan s w o b ec w łasny ch kreacyjny ch pom ysłów , jest b u d o ­ w an ie sko jarzeń w zw iązku z p rz e d m io te m . To ćw iczenie m o ż n a z n a k o m ic ie stosow ać jak o p ra c ę s a m o d z ie ln ą w c o a c h in g u lub z a d a n ie d o m o w e. P o trz e b n e b ędzie p u d e łk o zapałek, a jeśli go nie m asz p rz y sobie, d o k ła d n ie w y o b raź sobie, ja k wygląda. Z b u d u j zw ięzłą p reze n tację sw ojego p ro jek tu , celu lub p ro b le m u , ro zp o cz y n ając o d o k re ś ­ lenia cech p u d e łk a zapałek, a n a s tę p n ie z n ajd u jąc an alogie m ię d z y n im a w ła sn y m p ro jektem . P u d e łk o b ęd zie d la ciebie d ro g o w sk a zem i m o d e le m pozw ala jący m trafn ie, szybko i k ró tk o o p o w ied zieć o projekcie, u w zg lęd n ić w szystkie kluczow e aspek ty oraz znaleźć dy stan s od jego e le m e n tó w skład ow y ch , ta k by zobaczyć w szystko w in n y m kontekście. M ożesz w ten sp o só b p rzy g o to w ać d o w o ln ą p reze n tację b iznesow ą, uchw ycić s e d n o p r o ­ b le m u lub p rzy jrz eć się bliżej danej sytuacji, której m e c h a n iz m y do ty chczas były n ie d o s tr z e ­ gane, n ie d o c e n ia n e albo w w y n ik u ćw iczenia zn ajd ą swoje w łaściw e rozw iązanie. Ć w iczenie to je st ró w n ie ż z n a k o m ity m n a rz ę d z ie m w c o a c h in g u g r u p o w y m , k ie d y ró żn e p o d g r u p y przy g o to w u ją swój w a ria n t p rz e m o w y zapałkow ej d o ty czący tego sa m e g o zag a d ­ nien ia, a n a s tę p n ie w sp ó ln ie p re z e n tu ją i o m a w iają w yniki.

305

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI Posłużmy się przykładem: Tabela 29. P rz e m o w a zapałk ow a PROJEKT, CEL LUB PROBLEM

Z a k u p s a m o c h o d u w k o m i s ie u a u t o r y z o w a n e g o d e a l e r a , z g w a r a n c j ą w p r z e d z i a l e 3 - 5 la t e k s p l o a t a c j i , z siln ik ie m b e n z y n o w y m o p r z e b i e g u n ie w ię k s z y m niż 1 0 0 ty s . km

P u d e łk o z a p a ł e k z b u d o w a n e j e s t z:

Mój p r o j e k t a n a l o g i c z n i e z b u d o w a n y j e s t z ( c e c h y o g ó ln e , c e le ) :

T e k tu ry

Mój p ro je kt je s t ja k te ktu ra pudełka za p ałe k, dlatego że m a w id oczne o czyw iste k ry te ria , ja k : c e n a , rocznik, przebieg, g w a ra n c ja . T e k tu rą je s t rów n ież w ygląd ze w n ę trzn y sam ochodu, nie m ożna dać się zw ie ść pozorom .

Drew na

D rew nem w m oim p ro jekcie s ą główne e le m e n ty skła d o w e ; pieniądze, g w a ra n c ja , za u fa n y d e ale r i sam sam o chó d.

Farby

F a rb ą je s t w ygląd sam ochodu i jeg o kolor - ch ce , żeb y mi się podobał.

S ia rki

S ia r k ą je s t s iln ik . Ma być sp ra w n y , se rw iso w a n y, ben zyn o w y z m o żliw o ścią przerobienia na gaz

Fosforu

Fosforem je s t g a z. N ajlepiej gdyb y in sta la c ja gazowa była ju ż zam o n to w a n a .

Celulozy

Itd .

Kleju Itd .

P u d e łk o z a p a ł e k s k ł a d a się z:

Mój p r o j e k t a n a l o g i c z n i e s k ł a d a s i ę z ( c e c h y s z c z e g ó ł o w e , d z ia ła n ia ) :

Sze ściu śc ia n , kie d y je s t za m kn ię te

Mam do w yko n an ia sz e ś ć w ażn ych rze c zy w zw iązku z p ro je kte m : • • • • • •

Z n a le źć dealera W yb rać sposób finanso w an ia W y szu k a ć o ferty W yb rać sam ochód Pogodzić p rzyje m n o ść , kom fort i cenę Dokonać zakupu

306

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI cd. tab eli 29

D ziew ięciu śc ia n , kie d y je s t o tw arte

D odatkow e trzy czynn o ści to: • Z a re je stro w a n ie pojazdu • U bezpieczenie

S tro n y reklam o w ej D rew n ianych trzo nkó w zap ałe k Z a p ałe k z głów kam i D raski S tro n y z o pisem producenta L ite r i c y fr In fo rm a cji T e kstu Kodu kreskow ego Itd .

Powyżej z a p re z e n to w a łe m u m o w n y p rzy k ła d . O czy w iście to tw ój k lien t lub ty sa m , jeśli w y k o n u jesz ćw iczenie dla w łasnych celów, d ecy d u jesz o ro d z a ju sk o jarze ń , ich złożo no ści, sile ab stra k c ji itd. P u d e łk o z ap a łek je st tylko p re te k s te m , m a p o b u d z ić w y o b raźn ię . Rodzaj sk o ja rz e ń n ie je st w ż a d e n sp o só b n arzu c o n y , a naw et p rzy ję te k ry te ria , ja k te k tu r a , fosfor itp., to je d y n ie p ro p o zy cja. Im w ięcej je d n a k zo sta n ie z b u d o w a n y c h asocjacji, ty m p e łn ie j­ szy i ciekaw szy o b r a z sytuacji z o s ta n ie uchw ycony. N ie należy się p rz e jm o w a ć b r a k ie m sk o ­ ja rz e ń . Jeśli ustalisz sw oją w ła s n ą listę cech lub p o słu ży sz się p r o p o n o w a n ą pow yżej, a sk o ­ ja rz e n ia się n ie po jaw iają, w ró ć d o z a d a n ia p o chw ili, za g o d zin ę, n a s tę p n e g o d n ia . P racuj n a d te m a te m i baw się n im dop óty, d o p ó k i n ie stw orzysz o b sz e rn e g o , ciekaw ego ob razu . Jeśli p rz y g o to w u je sz się d o p re z e n ta c ji sw ojego p o m y s łu lub idei alb o m a sz z a m ia r kogoś zje d n a ć lub p r z e k o n a ć d o niego, w ów czas n a p o d s ta w ie zeb ra n y ch d a n y c h o w ła sn y m p r o ­ jekcie lub p ro b le m ie napisz p rz e m o w ę z a p a łk o w ą k la ro w n ie o p isu ją cą twój p ro jek t w s p o ­ sób, k tó ry sk u te c z n ie p o zw o li ci p rz e d s ta w ić go in n y m o s o b o m w a ż n y m z p u n k tu w id zen ia p ro je k tu , np. k lientow i, w s p ó łp ra c o w n ik o w i lub w sp ółw yk onaw cy. Użyj n ie więcej n iż 150 słów. Jeśli p o trz e b u je s z o d p o w ie d z i tylko n a w łasn e potrzeb y, p o p ro s tu o d p o w ie d z n a p o ­ niższe p ytan ia.

307

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI Tabela 30. C ele p ro je k tu

Cel mojego projektu, czyli czego będzie więcej, lepiej, taniej, szybciej w wyniku realizacji projektu lub rozwiązania problemu Celem moim jest: . b Więcej Lepiej Taniej Szybciej Na czym polega rewolucyjność/nowatorstwo tego projektu? Najważniejsze czynniki Kiedy i w jaki sposób się zakończy?

Ćwiczenie 46 Technika Beniamina Franklina A u to rstw o tego ćw iczen ia jest p rzy p isy w an e z n a n e m u a m e ry k a ń s k ie m u prezyd ento w i. Z n a k o m ic ie n adaje się d o p ra c y w łasnej, m o ż n a je d n a k w y k o n a ć je ra z e m z k lie n te m w c z a ­ sie sesji. W ted y oczyw iście coach jest o so b ą zarząd zającą p ro c e s e m , a klien t treścią. P re z y d e n t m ia ł w zw yczaju w s w o im n o ta tn ik u zapisyw ać w szelkie spraw y, p y ta n ia i w ątp liw o ści. N a s tę p n ie w sp ra w a c h , w k tó ry c h się w ah ał, gdy z d a n ia były p o d z ie lo n e lub

308

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI o p c je n ie je d n o z n a c z n e , p o s tę p o w a ł w o p is a n y p o n iż e j sp o só b . D la n aszy ch p o tr z e b m o ż n a to ująć tak: 1. W k o lu m n a c h w n a g łó w k u w pisz rod zaj p r o b le m u lub kw estię, k tó rą chcesz rozw iązać. 2. W ciągu d n ia w pisuj c z y n n ik i lub cech y c h a ra k te ry z u ją c e k a ż d ą z opcji. 3. W p isy w a n ie cech m o ż e trw a ć n a w e t k ilk a d n i, j e d n a k n ie d łu żej n iż ty d z ie ń o d r o z p o ­ częcia z a d a n ia i nie k ró cej n iż d w a d ni. U w ag a - c z y n n ik i p o w in n y p o c h o d z ić z r ó ż ­ nych k ate g o rii [e m o c jo n a ln e , ra c jo n a ln e , m e r y t o r y c z n e itd .j. W y m ie s z a n ie k ate g o rii jest w sk a zan e. W p isu je m y n a w e t te, k tó r e w y d ają się w d an ej chw ili p rz y p a d k o w e lub m a ło znaczące. 4. K iedy u z n a s z listę za z a m k n ię tą , k a ż d e m u z cz y n n ik ó w p rzy pisz w agę liczbow ą o d p o w ia ­ dającą jego z n a c z e n iu d la p o w o d z e n ia d a n e g o p rzed się w zięcia lub o d p o w ia d a ją c ą tw o im lub tw ojego k lie n ta p o tr z e b o m , p re fe re n c jo m , ko rzy ścio m . Użyj n a p rz y k ła d skali sze­ ścio sto p n io w e j [5 = b a rd z o w a ż n y czy n n ik , 4 = ważny, 3 = raczej ważny, 2 = raczej n ie ­ ważny, 1 = m a ło ważny, 0 = p raw ie n ieisto tn y]. 5. Teraz zacznij skreślać w lewej i w praw ej k o lu m n ie c z y n n ik i ró w n o w a ż n e , ro z p o c z y n a ­ jąc o d najw yższy ch w arto ści. Jeśli p o lewej c z y n n ik „ g w a r a n to w a n a p o g o d a ” r ó w n y jest 5 p u n k to m , to p o p ra w e jfjtro n ie sk reślam y n ajbliższy c z y n n ik ró w n ie ż o w a rto ś c i 5 itd. 6. K o lu m n a , w której p o z o s ta n ą p u n k ty d o d a tn ie , to rezu ltat i w sk a zó w k a d o w y b o ru opcji, d o p o d ję c ia decyzji. 7. M o ż n a ró w n ie ż p o p r o s tu zliczyć p u n k ta c ję i p o ró w n a ć punkty. Po p o d lic z e n iu p u n k tó w w a rto u w z g lę d n ić g łó w n e p rz e s ła n k i lub c z y n n ik i k o n ie c z n e do u w z g lę d n ie n ia p rzy p o d ję c iu o stateczn ej decyzji. K oń czym y ćw icz en ie klasyczną, c o a c h in gow ą sek w en cją pytań: • • • • •

C o k lie n t o d k r y w a no w ego w zw iązku ze s w o im celem lub te m a te m sesji? C zego je st św iad o m ? C zy m a o c h o tę z red e fin io w ać swój p o c z ą tk o w y cel? C zy inaczej te ra z w idzi swój d ylem at? M o że istn ieją jeszcze in n e op cje, d ro g i lub w y bory?

M o ż n a też zadać p y ta n ia zachęcające d o ak ty w n o śc i, jeśli klien t w sp o só b zd ec y d o w an y o k reślił swój w y b ó r: • O d czego zacznie? • C o m o ż e zro b ić ju ż dziś, w ziąw szy p o d uw agę w szystko, co zo stało p o w ie d z ia n e w c z a ­ sie ćw iczen ia, żeby sk u tecz n ie zrealizow ać swój cel?

309

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI Przykład: Tabela 31 T ec h n ik a B e n ia m in a F ra n k lin a

OPCJA PIERW SZA

OPCJA DRUGA

W yjechać na Cypr na 2 tyg.

Pozostać w domu/ urlop na działce

C ZYN N IKI/ CECHY Gwarantowana

1.

Waga 7.

Wag a 3. Wag a 4.

Waga 5. Wag a 5.

Waga 7. Waga

Oszczędność pieniędzy

5

4

Ciepłe morze

Warzywnik nie zwiędnie

5

3

Piaszczyste plaże

Na działce - j||iih ni i fi 1

3

5

Rekomendacja kuzyna

Można wymalować mieszkanie i zamieszkać na działce

4

3

Jeszcze nie byliśmy na Cyprze

Można zabrać psa

1

5

Jedzenie całodzienne w cenie

To samo, co zawsze/nuda

3

4

Lęk przed lataniem

Łatwy dojazd

4

3

------ '

Suma punktów po skreśleniu

310

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI

W czasie sesji: 1. Podsumuj zadanie lub zadania domowe klienta. 2. Ustal tem at lub cel sesji albo kontynuuj poprzedni, jeśli klient tak zdecyduje. 3. Wykcfjaj z klientem ćwiczenie 42. Inw entarz zasobów. Matryca aktywności, uwzględniając tem at sesji. 4. Jeśli zajdzie taka potrzeba, zaproponuj klientowi w czasie sesji inne ćwiczenie zaprezentowane powyżej w tej sesji. 5. Jako pracę domową zaproponuj ćwiczenie 46. Technika Beniamina Franklina, jeśli klient w aha się pomiędzy wyborami, lub ćwiczenie 45. Przemowa zapałkowa, jeśli cel jest określony, a klient potrzebuje doprecyzować środki, metody i zasoby lub znaleźć kreatywne rozwiązania. 6. Narysuj własną SMS [ćwiczenie 9. Subiektywna Mapa Sytuacji], opisując kolejny etap pracy coachingowej - odkrycia, pomysły, refleksje dotyczące osobistego procesu zmiany. 7. Sporządź raport.

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI Sesja trzynasta W drodze do szczęścia Jeśli poczucie szczęścia jest uzależnione od czynników zewnętrznych, niemal za­ wsze jest rezultatem przypadku. Jedynie własny, świadomy wpływ na stan szczęścia może przypadek zmienić w osiągany rezultat. Wielu autorów, naukowców różnych dziedzin, aktywnie działających psychologów zarówno w dziedzi­ nie terapii, jak i rozlicznych form pomocy i rozwoju osobistego zastanawiało się nad tematyką szczęścia. To również domena filozofów i teologów. Kluczowe pytanie, które pojawia się w różnych kontekstach związanych z tym tematem brzmi: Czy człowiek może mieć wpływ na swoje szczęście, a jeśli tak, to w jaki sposób i w jakim zakresie? Według reprezentantów psychologii pozytywnej, a także nurtów behawioralno-poznawczych jed­ nym z celów rozwoju osobistego, a tym samym zadań coachingu lub mentoringu jest pomoc klientowi w procesie zmierzania do szczęścia. Czym ono jest i jakie warunki należy spełnić, to również przedmiot poważnych badań naukowych i eksperymentów’ przeprowadzanych zarówno na polu oddziaływań spo­ łecznych, jak i psychologii jednostki. Michael Argyle26 pisze, że szczęście można rozumieć jako odzwierciedlanie zadowolenia z życia oraz częstotliwości i jakości pozytywnych emocji. Szczęście nie jest prostym odwrróceniem nieszczęścia. To wrażne rozróżnienie. Nie wystarczy nie być nieszczpliwym, aby doświadczać szczęścia. Składowre szczęścia to zadowolenie w jego różnych aspektach, odczuwanie radości oraz wyeliminowanie stresu lub niski jego poziom. Ważnym elementem jest też zdrowie. Będziemy je tutaj rozumieli, podobnie jak M.C. Maultsby, twórca RTZ, jako czynnik współzależny i skutek odczuwania dobrostanu w takich sferach jak: poczucie wpływu na własne cele, realizacja zamierzeń, usuwanie ograniczeń psychologicz­ nych, poczucie sensu własnych działań, odnoszenie sukcesów’. Czym jest szczęście? Czy to wyłącznie subiektywny stan lub odczucie? Czy istnieje jakaś uniwersalna zasada lub definicja pozwalająca określić nam ów stan? Które z doświadczeń lub zachowań są złudne i krótkotrwałe i tylko z pozoru przynoszą stan jedynie zbliżony do szczęścia, które zaś pozwalają czerpać pełnię doznań związanych ze szczęściem? Czy można nauczyć się szczęścia lub zbudować strategię suk­ cesu, dzięki której uzyskamy i utrzymamy ów stan w sposób długotrwały? W ślad za profesorami Tal Ben-Shaharenr7 z Uniwersytetu Harvarda i Mihalym Csikszentmihalyim 28 z Uniwersytetu Chicagowskiego oraz Malcomem Gladwellem29, badaczem zjawisk psychologicz­ nych, kulturowych i społecznych - możemy powiedzieć, że znamy odpowiedź i sposoby jej realizacji. Możemy również określić uniwersalne kroki milowe, które pozwalają najpierw’ na opisanie i zdefinio­ wanie szczęścia, a następnie na jego osiągnięcie. Wymienieni profesorowie reprezentują nurt zwany psychologią pozytywną. Zarówmo harw’ardzkie seminarium Tal Ben-Shahara, jak i działalność badaw­ cza i eksperymentalna M. Csikszentmihalyiego zyskały sobie wielu naśladoweów i propagatorów’. Pro­ ponowany na podbudowie ich doświadczeń model okazuje się niesłychanie skuteczny i nośny w czasie pracy coachingowej. Wielokrotnie stosowałem z m oim klientami opracowane poniżej techniki jako v Argylo M.. Psychologia sz c z ę ś c ia . W rocław 2004 W ydawnictwo Actrum. s. 21. " B on-S hahar T , W stronę sz c z ę ś c ia , P oznań 2009. D om W ydawniczy Robie A C sikszentm ihślyi M .. Przcptyw. T aszów 20C 5, Modorator. Porównaj. Gladwoll M . Punkt przełom owy, W arszaw a 2C05. Świat Książki, G ladwdl M., Poza sc h em a tem . Sekioiy ludzi su k cesu , Kraków 2009. Znak

313

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI osobny cykl sesji coachingowych, jako swoistą drogę do szczęścia, a także uzupełnienie innych modeli pracy i narzędzi już prezentowanych w tej książce. U ruchomione w ten sposób zasoby przynosiły nierzadko pozytywny, dynamiczny skutek w postaci poprawy jakości życia lub wybranej sfery życia, lub co najmniej motywowały do dalszych poszukiwań, dając silny impuls do zmian. Coaching jako jedna z unikalnych metod zachęca sw*oich klientów do de­ finiowania zmiany i precyzyjnego określania, czym jest ów* „lepszy”, korzystniejszy stan lub efekt, który m a nastąpić w w^jHjku zmiany. Wówczas proces porzucania starych w*zorców nie tylko określa zakres zmiany, stanowi również przemyślany proces dochodzenia do zwymiarow*anych rezultatów; pozwala na eksperymentowanie, czyli świadomy wybór opcji. Profesor Tal Ben-Shahar zebrał i przestudiował wrszelkie dostępne wyniki badań i teorie dotyczące procesów' związanych ze szczęściem i z jego osiąganiem. Na podbudowie tego materiału zbudował seminarium przyciągające ogromne rzesze studentów. Na kanwie seminarium powstał model uzupeł­ niony wieloletnimi badaniami M. Csikszentmihalyiego oraz dziesiątków naukowców30, którzy badali poszczególne aspekty funkcjonowania człowieka w drodze do spełnienia. Ostatnio również do tego grona dołączył profesor Richrad Wiseman31, projektując badania i eksperymenty dotyczące szczęścia, motywacji i atrakcyjności. Zespół, którym kieruję w* N orm an Benett Group, wykorzystując współ­ czesną wiedzę na temat szczęścia, opracował i przetestował zestaw* ćwiczeń coachingowych, który w* realiach polskiej obyczajowości przynosi znakomite efekty w* budowaniu osobistego powodzenia coachee. Przyjrzyjmy się temu szczegółowo.

Pierwszy filar w drodze do szczęścia. Model hamburgerowy. Jednym z elementów’ pozwalających zdefiniować to zjawisko jest gratyfikacja, czyli nagroda, jakiej się spodziewamy i jaką możemy uzyskać w wyniku podjętej aktywności, a szerzej postawy, która skut­ kuje konkretnymi działaniami. Posługując się metaforą jedzenia, Tal Ben-Shahar nazwał ów* mecha­ nizm modelem hamburgerowym, do prześledzenia istotnych zależności. Większość ludzi podejmując życiowo wybory, działając i przyjmując określone postawy, spodziewa się nagród zarówmo merytorycznych, osadzonych w* świecie materialnym, jak i spełnienia potrzeb psy­ chologicznych, natury emocjonalnej, a także ich pochodnych, odnoszących się do tycia społecznego i uczestnictwa w* zbiorowości. Pierwsza możliwra do przyjęcia postawa to hedonizm, przyrównywany przez profesora do niezdrowego hamburgera, który m a w* sobie wiele tłuszczu, ogrom ną porcję białka zwierzęcego, wolnych rodników* w* wyniku przesmażania na ogniu, ponadto w* bułce znajduje się wysoko prze­ tworzona mąka, szkodliwy majonez zawierający cukier, konserw*anty, sztuczne aromaty itd. Jednak posiłek jest bardzo smaczny. Jeśli popijemy go silnie osłodzonym napojem, wrażenia smakowe będą znakomite, bodziec bardzo przyjemny, lecz długotrw*ałe efekty tego rodzaju odżywiania niestety zgubne. O d prostej niestrawności, przy jednorazow ym posiłku, po otyłość, choroby serca, w*ątroby, trzustki i nerek, zagrożenie cukrzycą. Oczywiście, jeśli będziemy tego rodzaju posiłki jadać często 30 Porów na;. Argylo W!.. P sychologia sz częścia, W roclaw 2C04. W ydawnictwo Astrum; N icholas White, Filozofia szc zę śc ia . O d Platona d o Skinnera. Kraków 2C08. WAM a także; Linley PA.. J o s e p h S. (red.). P sychologia pozytyw na w praktyce. W arszaw a 2C07, PWN oraz H o g g ard L.. J a k b y ć szczęśliw ym , P oznań 2010, D om W ydaw n czy Robis; a także Krum boltz D.J.. Lov n S.L.. S zczęście fo nie przypadek. G d ań sk 2009. G d ań sk ie W ydaw nictw o P sychologiczne. 31 W isem an R.. Dzivmologia. W arszaw a 2010, W ydaw nictw o W A .3 . o raz tegoż. 59 se k u n d , s. 9 -9 0 o raz 121-150, W arszaw a 2010, W ydaw ­ nictwo W A B .

314

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI lub wyłącznie wredług modelu: smacznie, ale niezdrowo, dostarczamy sobie doraźnej gratyfikacji, lecz w długotrwałej perspektywie przeradza się to wręcz w szkodę, utratę, wysoki koszt. Utrwalenie tego mechanizmu może w sposób trwały, nawykowy odsuwać od gratyfikacji i satysfakcji bardziej złożonych na rzecz jednorazowego nawyku, doraźnego dostarczenia krótkotrwałej przyjemności. W tego rodzaju automatyzmie leży ryzyko uzależniania się od prostego bodźca: kanapki, papierosa, alkoho­ lu, narkotyku, a nawet słodycz); seksu, szybkiej jazdy samochodem i setek innych zachowrań ludzkich. Każde zachowanie ludzkie może stać się zautomatyzowaną gratyfikacją, od której podmiot się uzależ­ ni. Kłopot w tym, że utrwalenie tego rodzaju mechanizmu może człowieka w sposób stały odizolować od przyjemności i szczęścia opartego na bardziej złożonych relacjach. Na przykład przypadkowy seks z wieloma osobami lub stałe korzystanie z płatnych usług seksualnych może wpłynąć na zmniejszenie lub nawet brak zdolności do budowanie satysfakcjonującej więzi i długotrwałej relacji. Podobnie rzecz się m a z używkami mibstancjami psychoaktywnymi i alkoholem. Gdy stają się podstawowym lub jedynym sposobem nagradzania, jednocześnie stają się jedyną metodą doświadczania krótkotrwałej przyjemności, interpretowanej jako chwila szczęścia. Niestety pochodną takiej sytuacji jest równie szybka utrata zdol­ ności zdobywania przyjemności złożonych, długotrwałych, wynikających z relacji, realizacji potrzeb psy­ chologicznych i społecznych. Efektem może być psychologiczna, a z czasem również fizyczna degradacja. Jeśli ktoś nagradza się „zautomatyzowanym” kupowaniem mleka ciągle tej samej firmy, proszku do prania lub zjadaniem szarlotki upieczonej wyłącznie ze świeżych antonówek przez babcię, nie ma w tym zagrożenia dopóty, dopóki istnieją inne gratyfikacje lub te ulubione można zastąpić bez uczucia bólu, lęku albo dotkliwego dyskomfortu. Dopóki brak w ten sposób uzyskiwanej gratyfikacji lub jej osiąganie nie zakłóci ogólnego funkcjonowrania, czyli nie przerodzi się w zachowania natrętne32, których powtarzanie staje się bolesnym przymusem, przynoszącym jedynie chwilową ulgę. R y sunek 34. G raty fik a cje w o d n ie s ie n iu d o czasu P r 7 y s 7 łn < i

«ci^ytć

O d ro c z o n a £ r . t t y f ik . iq . i Tu i t is r ił

Tu i t e r a ?

Strał*

Kc 2r*c N ih iliz m

H e d o n lz m

PiaysaroiC

Sl.lM N atręctw o, w ew nętrzny przym us w ykonyw ania p o w tarzająceg o się w zom a z a c h o w a n a (n a p'zyk‘a d rrrycio rąk. sp rzątan ie czy spraw dzanie) lub aktywności um ysłow ej (n a przykład m odlenie się. leżen ie, c ic h e cytow anie wyrazów lub zd ań ), działania teg o rodzaju p o d lo g a.ą sztyw ­ nym z a s a d o m i rytuałom, a ch oclom jest uw olnonie się o d lęku, uniknięcie b u d zący c h p rz c 'a ż e n ie k o n se k w en cji lub rozładow anie napięcia, czynność: to lub myśli n o tylko s ą nadm ierne, a le b ardzo c z ę s to nie m o g ą o d s u n ą ć ani zniw elow ać spod ziew an y ch skutków lub n astęp stw jakichś z a ch o w ań i najczęściej nie m ają z nimi logicznego pow iązania (na przykład siad an ie p rzed p o c -ó ż ą w celu unikn ę c o nieb ezp ie­ czeń stw lub kilkukrotne całow anie krzyżyka) porów naj. C olm an M A. S ło w o * psychologii. W arszaw a 2C09. PWN. s 428.

315

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSCIH. PRACA Z RELACJAMI D ru g a m o ż liw a p o s ta w a to nihilizm. P o słu g u jąc się w d alszy m ciągu m e ta fo rą „ h a m b u r ­ gerow ą”, byłoby to je d z e n ie z a ró w n o n ie z d ro w e , ja k i n ie sm a c z n e , tylko w celu z a s p o k o je ­ nia d o r a ź n e g o g ło d u . C hw ila, kie d y k to ś stoi w o tw a rty c h d rz w ia c h lo d ó w k i i n ap y ch a się, czy m p o p a d n ie . W sytu acjach b ard ziej zło żo n y ch to stan apatii, a jeśli ów stan się u trz y m u je b ą d ź je st r o z c ią g n ię ty w czasie, m o ż e być ź ró d łe m w y p a le n ia zaw o dow eg o, z o b o ję tn ie n ia , depresji. P ersp ek ty w a d łu g o te r m in o w a o r a z d o r a ź n a je st s k rajn ie n ie k o rz y stn a . O so b a , k tó ­ ra z n a jd u je się w p o d o b n e j sytuacji, n ie sp o d z ie w a się an i gratyfik acji n a ty c h m ia sto w y c h , an i o d d a lo n y c h w czasie. O d p o w ia d a te m u sy tu acja uw ięzien ia , p rz y m u s u , p o c z u c ie bycia sk a z a n y m n a d a n y los lub ok oliczności. Trzecia m o ż liw o ść to odroczona gratyfikacja. Jest ja k je d z e n ie w eg eta riań sk iej ż y w n o ­ ści, n ie sm a c z n e j, lecz zd ro w ej, b ez przypraw , bez p r z y je m n o ś c i, za to g w a ra n tu ją c e j z ró w ­ n o w a ż o n ą d ie tę - tw ie rd z i p ro fe s o r Tal B en-S hah ar. P ew n ie niew iele wie o w e g e ta ria n iz m ie , gdyż p o tr a w y tej k u c h n i byw ają ca łk ie m sm aczne. C h o d z i tutaj je d n a k o sytuację, w której s k ła d a n a je st n a m p e w n a o b ie tn ic a . N a g ro d a w p o s ta c i z d ro w ia i n a p rz y k ła d o b n iż o n e g o p o z io m u szk o d liw eg o ch o lestero lu , u tr a ty nad w ag i, p o p r a w y s a m o p o c z u c ia p o ja w i się jakiś czas p o ty m , gdy k o n s e k w e n tn ie zja d a m y zdrow sze, aczko lw iek n ie k o n ie c z n ie sm aczne, po siłki. N ie d ość, że p o tr z e b n a je s t tu taj k o n sek w en cja i d łu g o tr w a łe p o w ta r z a n ie o k r e ś lo ­ nego z a c h o w a n ia , to jeszcze s p o d z ie w a n a n a g r o d a albo ro z k ła d a się w czasie, albo po jaw ia się o w iele p ó ź n ie j n iż m o m e n t, w k tó r y m p o n ie śliś m y koszty. B e n -S h a h a r stw ie rd z a , że w sp ó łczesn y system e d u k a c y jn y o p a r ty je st w łaśn ie n a tej zasadzie, a n ie jak o w n a stęp stw ie tego zjaw iska ró w n ie ż m o d e l m o ty w o w a n ia w k o rp o r a c ja c h . S p ołeczeństw o, w ty m także ro d z in y i ś ro d o w isk a w y chow aw cze, staw ia sobie za cel p rz e s u n ię c ie dzieci z ć w ia rtk i h e d o ­ nisty cznej, w której o b o w iązu je zasada: „W szystkiego, co p rzy k re, u n ik a ć za w szelką cenę, a d o p rz y je m n e g o dążyć tu i te ra z ”, d o b ard ziej dojrza łej i p ro s p o łe c z n e j postaw y, w której w ysiłek m a być n a g ra d z a n y w o d le g ły m czasie. C zęsto n a g r o d a je st w y z n a c z a n a a rb itr a ln ie p rz e z tych, k tó rz y m a ją ty tu ł b ą d ź spo łecz n ą le g itym izację d o p r z y z n a w a n ia n a g ró d . Z b u d o w a n e n a ty m m e c h a n iz m ie sp o łe c z e ń stw o oczyw iście tw o rz y p ro c e d u ry , elity, sy stem y i szczegółow e sp o so b y p rz y d z ie la n ia n a g ró d , p o siłk u ją c się w w ielu w y p a d k a c h n a g r o d a m i s y m b o lic z n y m i o p a r ty m i n a p o trz e b ie afi­ liacji [a p ro b aty in n y c h i p rz y n a le ż n o ś c i d o g ru p y ], prestiżu , s z a c u n k u lub p o p r o s tu s t a n ­ d a ry z u je oceny. W ów czas każd y u c z e stn ik zb ioro w ości, k tó r y o trz y m a ł w ja k iejś katego rii o cen ę , p o tra fi ją p o ró w n a ć z in n y m i o c e n a m i i s ta n o w i o n a d la nie g o n ie tylko p u n k t o d ­ nie sien ia, ale n a g r o d ę sa m ą w sobie. C zęsto nie k ry je się za n ią n ic p o z a d o ś w ia d c z e n ie m p r z y je m n o ś c i i czysto s y m b o lic z n y m s p e łn ie n ie m . O tr z y m a n ą szó stk ą z fizyki lub p o c h w a ­ łą szefa m o ż n a się cieszyć, w z m a c n ia ć swoje p o c z u c ie w arto ści, p o d b u d o w y w a ć m o ty w a cję z e w n ę tr z n ą , nie m o ż n a je d n a k jej w ż a d e n sp o só b zm a te ria liz o w a ć , p rzek a zać w s p a d k u ani p rz e n ie ś ć n a in n ą osobę. W mojej p ra k ty c e c o a c h a zd a rz y ło m i się s p o ty k a ć osoby, k tó re w d z ie c iń s tw ie były p rzez ro d z ic ó w lub w y ch o w aw c ó w s tra s z o n e p e rs p e k ty w ą d o ro s ło ś c i ro z u m ia n e j ja k o p e r m a ­ n e n tn y stan o d ro c z o n e j gratyfikacji w ta k ic h d z ia ła n ia c h ja k oszczę d zan ie , b u d o w a n ie ka-

316

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSCIH. PRACA Z RELACJAMI riery, p o s łu s z e ń s tw o a u to ry te to w i itd. „Poczekaj, aż d o ro ś n ie s z , a w te d y p rz e k o n a sz się, co to zn aczy o d p o w ie d z ia ln o ś ć ” - to j e d n o z k lasycznych p rz e k o n a ń , k tó reg o n iezliczone w ersje p o w ta r z a n e są p rz e z d o ro sły ch p o d o p ie c z n y m . W iem y, że d zieciń stw o to „ k u ź n ia ” naszych w zo rcó w i p rz e k o n a ń . M e c h a n iz m w ielu sp o łecz n y ch in sty tu cji i g r u p o p a r ty jest na p r o m o w a n iu o d ro c z o n e j gratyfikacji. T y m czasem p ie rw sz y m k ro k ie m d o szczęścia, je d n o c z e ś n ie d e fin iu ją c y m ów stan p o d w zg lęd e m d w ó c h w ażn y ch p a ra m e tró w , ja k im i są czas i n a g ro d a , to m ożliw o ść c z e r p a ­ nia gratyfikacji tu i teraz, czyli bieżące n a g r a d z a n ie lub u zy sk iw an ie n a g r ó d ad h o c o ra z p e w n o ś ć , p o tw ie rd z o n a stylem życia lub pracy, p o d ję ty m i z a d a n ia m i lub z g r o m a d z o n y m i z a s o b a m i m a te r ia ln y m i i n ie m a te ria ln y m i, że graty fik acje p o ja w ią się ró w n ie ż jutro. To ró w n ie ż m o ż liw o ść w p ły w u n a p o z io m n a g ró d , ich ro d zaj, c zę sto tliw o ść i ro z ło ż e n ie w c z a ­ sie. Inaczej m ó w iąc, b li z ^ są ci z nas szczęścia, k tó rz y p o tr a fią c z e rp a ć g raty fik acje z danej chw ili i je d n o c z e ś n ie są p e w n i graty fik acji w p rzy szło ści lub zn ają sp o so b y na to, by sięgn ąć p o n ie w d o w o ln y m , o d le g ły m te rm in ie . To ja k ź r ó d ło zaso b ó w o d n a w ia ln y c h . W o d n i e ­ s ien iu d o ży w ien ia to i zd ro w e, i s m a c z n e potraw y. D b ało ść o obie p e rs p e k ty w y n araz. To c zw arty o b s z a r i je d n o c z e ś n ie d u ży k ro k d o szczęścia. Ci z nas, k tó rz y p o tr a fią cze rp ać z o b ecnej chw ili, a k tu a ln y c h zajęć, pracy, ak ty w n o śc i, p rz eż y w an y c h s ta n ó w p sy ch o fizy c z­ nych w ysoką, n a g ra d z a ją c ą p r z y je m n o ś ć i w y tw o rzy li m e to d y i m e c h a n iz m y w ie lo k ro tn e g o p o w ta rz a n ia tych stanów , z p o c z u c ie m trw a ło ś c i, o ra z d o s tę p u d o p o tr z e b n y c h z aso b ó w ci o pisują swoje życie ja k o szczęśliwe. P o niższe ć w icz en ie p o z w a la ś w ia d o m ie b u d o w a ć tę is to tn ą zależność.

Ćwiczenie 47. Od „tu i teraz" do przyszłości P r e z e n to w a n e ćw icz en ie p o z w a la p o łą czy ć stan satysfakcji o d c z u w a n y w d an ej chwili z p e rs p e k ty w ą odleglejszej gratyfikacji. U czym y się łączyć o b a d o ś w ia d c z e n ia , w y c h w y tu ­ jąc z o b e c n e g o s a m o p o c z u c ia e le m e n ty n ajb ard ziej k o n s tr u k ty w n e i b u d u ją c e , n a k tó ry c h go to w i b ę d z ie m y tw o rzy ć przyszłe, zad o w alając e sytu acje, w y k o rzy stu jąc w czorajszy d o b ro s ta n . P o słu ży m y się p ię c io m a k ry te ria m i:

1. Atrakcyjność b ę d z ie m y r o z u m ie li z a ró w n o ja k o a sp ek t z a d o w o le n ia ze sw ojego w y ­ g lądu, u b ra n ia , s a m o p o c z u c ia , ja k i z tego, k im jesteśm y, czyli p o z io m u to ż sam o ści. Tym s a m y m o d p o w ia d a m y n a p ytanie, ja k b a rd z o ciekaw ą, in sp iru jącą, in teresu jąc ą, zabaw ną,

317

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC III. PRACA Z RELACJAMI w a ż n ą o so b ą je ste m sam d la siebie. Jeszcze łatwiej m o ż n a z ro z u m ie ć to k r y te r iu m w c h w i­ lach s a m o tn o ś c i, gdy p o z o s ta je m y w d o m u , w pracy, w e w ła s n y m p o k o ju sam i. C zy w te ­ d y je ste m sam dla siebie w y starczająco in te re s u ją c y m p o d m i o te m , żeby zająć się czym ś w ażn y m , m iły m , ciekaw y m , p rz y je m n y m , czy też je st o d w ro tn ie ? P o trz e b u ję n a ty c h m ia st z a d z w o n ić d o kogoś, w łączyć telew izor, n a p ić się alk o h o lu , zgubić się w tłu m ie itd., żeby zagłuszyć n ie p o k ó j w sobie.

2. W ewnętrzna siła to stan , w k tó r y m o d c z u w a m y energię, z m o b iliz o w a n ie o ra z g o to ­ w o ść d o p o d ję c ia d z ia ła n ia lub z a a n g a ż o w a n ia się w ja k iś proces. To ró w n ie ż szczególne p o c z u c ie k u m u la c ji energii, m o ty w a c ji i chęci d o d zia ła n ia . S ku teczne są tutaj pytania: Jak d łu g o b ę d ę w s ta n ie p raco w ać, d ziałać, u trz y m y w a ć uw agę n a p o d o b n y m p o z io m ie ? Jaki m a m zapas sił? Jak b a rd z o je ste m silny? Ile m a m energii? Skąd c ze rp ię energię? 3. Spokój o z n a c z a stan ró w n o w ag i i w yciszenia. Bywa o k re ś la n y ja k o h a r m o n i a i r ó w n o ­ waga. C h a ra k te r y z u je się nisk ą re a k ty w n o ś c ią n a b o d ź c e , czyli tr u d n ie j nas sp ro w o k o w ać, w y trącić z ró w n o w ag i. W y stęp u je m n ie js z a d ra ż liw o ść lub jej b rak , a więc i w iększa to le ­ ra n c ja n a b od źce. P y tam y wówczas: W ja k im s to p n iu czuję się spoko jn y? Jak dalece je ste m zró w n o w a ż o n y i w yciszony? 4. K olejny e le m e n t o k reśla szczególny a sp ek t atra k c y jn o śc i, czyli przyjemność czer­ paną z własnych doznań o ra z św iad o m ej autorefleksji i o b e c n o ś c i w d a n y m d o z n a n iu . C zy i ja k b a r d z o lubię siebie? W ja k im s to p n iu je st m i p rz y je m n ie z so b ą sam y m ? Czego d o ś w ia d c z a m w po staci: uczucia, myśli, s ta n u psy ch ofizycznego, zac h o w an ia, d ziałan ia, a także ja k czuję się z rek w iz y ta m i z e w n ę trz n y m i, w y g lą d e m , u b io re m o ra z w jak i s p o só b w y k o rzy stu ję swoje o to c z e n ie , z a g o s p o d a ro w u ję p rz e s trz e ń : b iu rk o , k o m p u te r, n o ta tn ik itd. w k o n te k śc ie p rzy je m n o ści?

5. P iąty a sp ek t doty c zy doznań płynących z zewnątrz, p o cząw szy o d pogody, a s k o ń ­ czyw szy n a z a d a n ia c h d o w y k o n a n ia , p ro jek cie, w k tó r y m u cze stn iczę , relacjach w gru p ie, w której w łaśn ie p rz e b y w a m , o c z e k iw a n ia c h jej członków , a n aw et m u zyce, k tó rą słyszę, i je d z e n iu , k tó re w ła ś n ie s m a k u ję itd. W y k o n u jąc ćw iczenie s a m o d z ie ln ie lub z k lie n te m w roli coach a, s k o n c e n tru j uw agę na n ajb ard ziej a k tu a ln y c h d o z n a n ia c h . O d n ie ś się d o tej w łaśn ie chw ili, w k tó re p o s ta n o w iłe ś w y k o n a ć ćw iczenie. Z apisz, co spraw ia, że czujesz c h o ć b y w m i n im a ln y m s to p n iu d an y s tan lub od czucie. N a s tę p n ie z u ż y c ie m skali d ziesięcio sto p n io w ej określ p o z io m swojej a k tra k c y jn o ś c i, siły itd. - łącznie dla całego k r y te r iu m . Z a k a ż d y m ra z e m p o słu g u j się i n t u ­ icyjn ym o d c z u c ie m , p ie rw s z y m i sk o jarze n iam i.

318

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC III. PRACA Z RELACJAMI C o „tu i te ra z ” w łaśnie w tej chw ili spraw ia, że czuję: Tabela 32. Tu i teraz

1

Własną atrakcyjność

^ 2

3

4

W jakim stopniu

1 - 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 - 8 - 9 - 1 0

W jakim stopniu

1 - 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 - 8 - 9 - 1 0

W jakim stopniu

1 - 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 - 8 - 9 - 1 0

Wewnętrzną siłę

Spokój

Jest mi przyjemnie ze sobą W jakim stopniu

5

1 - 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 - 8 - 9 - 1 0

Jest mi przyjemnie z tym czego doświadczam W jakim stopniu

1 - 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 - 8 - 9 - 1 0

Po w y k o n a n iu p ierw szej części ć w icz en ia i w y sk a lo w a n iu w szy stk ich w y m ie n io n y c h c z y n n ik ó w u ś re d n ij swój w y n ik d la każdej kategorii. T eraz z a s ta n ó w się: C o m o g ę zrobić, żeby w ten s p o s ó b czu ć się ju tro ? Istotna jest tu sfera działania, czyli p o m o c n e będzie pytanie: Jakiego rodzaju działania mogę podjąć, by w każdej z kategorii utrzym ać taki satysfakcjonujący stan, jaki odczuw am w tej chwili, lub co mogę zrobić, by go w zmocnić? Ważne jest jednak, by planowane w zm ocnienie określić w swojej subiektywnej skali co najwyżej o jeden, dwa stopnie powyżej już osiągniętej. Jeśli na przy­ kład oceniam mój stan atrakcyjności w danej chwili na trzy, to planuję w zm ocnienie na cztery, co najwyżej pięć punktów. Zabieg ten chroni nas lub klienta przed nierealistyczym forsowaniem oczekiwań wrobec siebie lub otoczenia. W punkcie piątym: [Przyjemność czerpana z okoliczności zewnętrznych] oczywiście obowiązuje zasada realizmu, odpowiedzialności i możliwości relanego wpływu. Często nie mogę zm ienić okoliczności zewnętrznych, na przykład tego, że w restauracji z kuchnią polską większość dań jest przyrządzana z mięsa. Mogę natom iast zm ienić restaurację, jeśli nie lubię dań mięsnych i chcę mieć większy w ybór innego rodzaju potraw.

319

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC III. PRACA Z RELACJAMI Tabela 33. Jutro

1

Własna atrakcyjność

Utrzymać lub Wzmocnić 2

Wewnętrzna siła

Utrzymać lub Wzmocnić 3

Spokój

Utrzymać lub Wzmocnić 4

Przyjemność czerpana z własnej obecności

Utrzymać lub Wzmocnić 5

Przyjemność czerpana z okoliczności zewnętrznych

Utrzymać lub Wzmocnić Dla p o d su m o w an ia tego ćwiczenia po trze b n a jest sugestia zamykająca: Po prostu zrób to, co zaplanow ałeś zrobić, i p o now n ie oszacuj swój stan i w ynik w p odany ch powyżej kryteriach! K o rzystnie je st, aby to ćw icz en ie p o w ta r z a ć m i n i m u m p rz e z s ied em d n i. Poniżej p o d a ­ ję w ersję s k ró c o n ą , k tó rą m o ż n a w y k on yw ać w m n iej sprzyjających o k o liczn o ścia ch , gdy tr u d n o n a m n o to w ać, a tak że n a chw ilę p rz e d z a ś n ię c ie m lub ran o , z a n im p o d e jm ie m y z a d a n ia kolejnego dnia. W ersję s k r ó c o n ą ró w n ie ż w a rto p o w ta r z a ć w ielo k ro tn ie.

Ćwiczenie 48 Teraz i jutro W y m ie ń trzy elem en ty , cechy, d o z n a n ia lub e m o cje, k tó re są w tej chwili n a jp rz y je m n ie j­ sze dla ciebie i d zięk i k tó r y m czujesz się d o b rz e . [N aw et w k ie p sk im d n iu , p rzy złej p o g o ­ dzie i słab ym n a s tro ju je st kilka rzeczy p rz y je m n y c h albo p o zy ty w n y ch ]. 320

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC III. PRACA Z RELACJAMI W ypisz je n a k a rtc e i przyklej d o e k ra n u k o m p u te r a , d rzw i lub d o lu stra alb o p o p ro s tu w y p o w ie d z n a głos. Zacznij ju trz e jsz y d z ie ń o d tych trz e c h elem entów . Z ad aj so bie p y ta nieWD co p o tr z e b u ję zadb ać, ja k m og ę przeżyć ten d z ie ń , żeby p rz e z cały czas u trz y m y w a ć w sob ie w y p isan e na k a rtc e p o z y ty w n e d o z n a n ia lub em o cje? Ć w iczenie p o w tó r z w ie c z o re m i także n a s tę p n e g o r a n k a zadaj sob ie p ow yższe pytanie. M ożesz je p o w ta r z a ć w ie lo k ro tn ie p rz e z całe życie. Isto tą szczęścia, je d n y m z jeg o filarów, je st u m ie ję tn o ś ć u trz y m y w a n ia te ra z i w przyszło ści p o z y ty w n y c h s ta n ó w e m o c jo n a ln y c h , o trz y m y w a n ia gratyfikacji, czyli n a g ró d , p o z y ty w n y c h em o cji, w z m o c n ie ń z a ró w n o dziś, ja k i ju tro . Ci z nas, k tó rz y u m ie ją się d o b rz e baw ić, cieszyć, o trz y m y w a ć n a g r o d y tu i teraz, a tak że p o tra fią d b a ć o p o d o b n y stan w przy szło ści, realizują w p ra k ty c e pierw szy, w ażn y k ro k wr m o d e lu szczęśliw ego życia.

Drugi filar w drodze do szczęścia: przepływ Przepływ , p o an gielsku flow, je st s ta n e m p o d w y ż sz o n e j w rażliw o ści n a bo dźce. C zęsto t o ­ w arzyszą m u s k rajn ie p rz y je m n e d o z n a n ia . M. C s ik s z e n tm ih a ly i d o k ła d n ie z b a d a ł zjaw isko p rz e p ły w u , w y o d rę b n ia ją c i an alizu jąc w szelkie jeg o sk łado w e oraz w a r u n k i brzegow e. Sytuacje flo w m a ją n ie rz a d k o zw iązek z o b sesy jn y m u tr w a le n ie m n ow eg o z a c h o w a n ia lub całego p a k ie tu z a c h o w a ń tow arzy sząc y ch n a p rz y k ła d g r o m h a z a r d o w y m lub k o m p u t e r o ­ w y m , ry z y k o w n y m z a c h o w a n io m , s p o r to m e k s tr e m a ln y m - słow em , s y tu a c jo m o b fitu ją ­ c y m w silne b o d źce , w y so ki p o z io m p o b u d z e n ia , ró w n ie ż n a p o z io m ie h o r m o n a l n y m , o ra z g raty fik acje z w iąz an e z g w a łto w n y m r o z ła d o w a n ie m napięcia. Tego r o d z a ju u w o ln ie n ie od p o b u d z e n ia i g w a łto w n y w y rz u t h o r m o n ó w n a s tę p u je n ie m a l zaw sze w s p o rc ie w chwili zw ycięstw a lub u k o ń c z e n ia k o n k u r e n c ji, często gdy losy gry, w której u czestniczym y , p r z e ­ chylają się n a j e d n ą s tro n ę, ale też p o d c z a s o g lą d a n ia im p re z sp o rto w y c h , m u z y czn y ch lub c h o ć b y film ó w z d u ż ą d a w k ą sugestii i o b ra z ó w p ro w o k u ją c y c h silne em ocje. P rzep ły w to p rz e d e w sz y stk im te w łasn e d ziałan ia, w w y n ik u k tó ry c h czu jem y się lepiej n iż zwykle, d o starcz ając sobie w yjątkow ej p rz y je m n o ś c i zw iązanej ze ściśle zap la n o w a n ą i k o n tr o lo w a n ą p rz y je m n o ś c ią , k tó rą b ę d z ie m y w stan ie p o w tó rzy ć. W ty m z n a c z e n iu r ó w ­ n ież im p re z a pijacka m o ż e być bliska stan o w i flo w . N a m je d n a k c h o d z i o stan flo w , k tó r y je st przyjem ny , lecz ró w n ie ż w p e łn i ekolog iczny i ty m sam y m nie n a ru s z a d o b r o s ta n u w łasnego an i cudzego. B ęd ziem y m og li go z w y m ia ro w ać i sp raw d zić, w ja k im s to p n iu służy n a m w p e rs p e k ty w ie „tu te ra z ” i w dalszej od leg ło ści czasow ej o ra z w jak i s p o s ó b w sp iera i czy n ie z ak łó ca in n y c h , w ażn y ch d la naszego życia o b s z a ró w w p ły w ając y ch na o g ó ln y d o b r o s ta n psychofizyczny, relacje s p o łe c z n e i p o d ję te zo b o w iąz an ia. W y o d r ę b n io n o dziesięć k r y te r ió w p o zw alający ch stw ierd zić, czy d a n e p rz y je m n e p rz e ż y ­ cie lub d o z n a n ie m o ż n a zaliczyć d o k ateg o rii p rzep ły w u . 1. Czas zwolnił lub jednocześnie przyspieszył. O z n a c z a to sp ecy fic zn y stan, w k tó ry m na p rz y k ła d ta n c e rz , k o szy k arz alb o k ie ro w ca ra jd o w y p a m ię ta n ie m a l każd y ru c h . M oże

321

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC III. PRACA Z RELACJAMI z a trz y m a ć ó w gest, ru c h , p ozycję w p am ię c i i p o w ta rz a ć w z w o ln io n y m te m p ie, a j e d n o ­ c ześn ie d o ś w ia d c z a w ra ż e n ia , że cały ta n iec, m e cz lub w yścig tr w a ł n ie sk o ń c z e n ie długo. To chw ila, kie d y skok s p a d o c h r o n o w y z w ysok ości 4 tysięcy m e tr ó w n a jp ie rw o d b y w a się w fazie s w o b o d n e g o s p a d a n ia z z a m k n ię ty m s p a d o c h r o n e m i trw a m n iej więcej 60 sek u n d ; w ów czas skoczek d o k o n u je szeregu ew o lucji n ie rz a d k o w g ru p ie. D ru g a zaś faza p o o tw a r ­ ciu czaszy trw a o d 7 d o 10 m in u t. W ów czas, p a r a d o k s a ln ie , z a d a ń i ew olucji je st m niej niż w czasie s w o b o d n e g o s p a d a n ia . W ięk sz o ść sk o czk ó w p a m ię ta , a n alizu je i o pisuje k ażdą ew o lucję z ajm u ją cą p o kilka s e k u n d , zw łaszcza w k ró ts z y m czasie lotu. W p e rc e p c ji c z ło ­ w ieka czas zw o ln ił i je d n o c z e ś n ie się w ydłużył. 2. PrzyjerC^ność trw a nieprzerwanie przez cały czas działania. Ten a sp ek t nie w y m ag a szczegó lnego k o m e n ta rz a . C h o d z i tu o s ta n satysfakcji zw iązany z ró ż n y m i e ta p a m i d z i a ­ łania. Są o czyw iście m o m e n ty b ard ziej lub m n iej p rz y je m n e , je d n a k zaa n g ażo w an eg o n a r ­ ciarza lub k u c h a rz a nie m ę czy p rz y g o to w a n ie lub s e rw is o w a n ie sp rzętu , w ręcz przeciw n ie. Etap p rz y g o to w a n ia n a p rz y k ła d s a m o c h o d u d o ra jd u lub s p a d o c h r o n u p rz e d sk o k ie m jest p o d o b n ie zajm u ją cy ja k sam wyścig, g o to w a n ie lub jazd a. 3. Interesujące jest bardziej sam o działanie niż jego efekt. O s o b a zn ajd u ją c a się we fi o w lubi to robić, lubi p rzeb y w ać w stan ie p rzep ły w u . M iło i p rz y je m n ie je st o d n o s ić s u k ­ cesy i w y gry w ać, lecz to n ie sam a n a g ro d a je s t m o ty w a to re m . N a g r o d ą jest ak t tw o rzen ia, d ziałan ie, u c z e stn ic z e n ie , bycie w d an ej sytuacji, n ie zaś p rz e d e w sz y stk im graty fikacja s p o d z ie w a n a n a k o ń c u ja k o u w ieńczenie. 4. Potrafisz to powtarzać bez znudzenia przy kolejnych powtórzeniach. To ró w n ież d o ść o czyw iste k r y te r iu m . W in n y c h s p raw ach m o ż e się p o ja w ić z n u d z e n ie , je d n a k p a ­ s jo n at ta ń c a to w arzy skieg o, k in a lub cy to w an y c h ju ż s p a d o c h r o n ó w p rzy d w u ty się c z n y m p o w tó r z e n iu baw i się ta k s a m o do b rze, a naw et lepiej n iż za p ie rw sz y m raze m . Stan eufo rii, p o c z u c ie satysfakcji i gratyfik acji często ro ś n ie w raz z k o le jn y m p o w tó rz e n ie m . 5. Trudność działania w zrasta proporcjonalnie do w zrostu um iejętności. To k r y te r i u m d o ty c z y n a tu r a ln e g o d ą ż e n ia d o w y k o n y w a n ia z a d a ń c o ra z b ard ziej s k o m p li­ k o w an y ch , w y m a g a ją c y c h c o ra z w ięk szy ch , w y sp e c ja liz o w a n y c h u m ie ję tn o ś c i. Jeśli w y k o ­ n u je m y ja k ie ś z a d a n ie , lecz b r a k u je n a m u m ie ję tn o ś c i, m o ż e p o ja w ić się z n ie c ie rp liw ie n ie p r o w a d z ą c e naw et d o agresji. W p r z e c iw n y m w y p a d k u , g d y r o s n ą nasze u m ie ję tn o ś c i, lecz z a d a n ia p o z o s ta ją n a ty m s a m y m p o z io m ie , m o ż e p o ja w ić się fr u s tra c ja i zn ie c h ę c e n ie . E fektem o b u tych s ta n ó w b ęd zie p o g o r s z e n ie ja k o ś c i w y k o n y w a n y c h zad a ń . T ym s a m y m fl o w p o ja w ia się ta m , gdzie r o s n ą o b a e le m e n ty : t r u d n o ś ć z a d a n ia i w y sp e c ja liz o w a n e u m ie ję tn o ś c i. 6. Możesz to działanie inicjować samodzielnie. N ie m a m y tu na m yśli tych zad a ń , k tó re m o ż n a w y k o n y w a ć w y łączn ie s a m e m u , s a m o d z ie ln ie , ja k m o d e la rs tw o , n ie k tó re g ry k o m p u te r o w e czy p isan ie wierszy. C h o d z i o m o m e n t ro z p o c z ę c ia z a d a n ia lub działan ia. S am z a in te re s o w a n y je st in ic ja to re m sytuacji p rzep ły w u . Z d ą ż a d o siłow ni, gdzie sp o ty k a in n y c h u p ra w ia ją c y c h ć w icz en ia in d y w id u a ln e alb o fitness, u m a w ia się n a to rze w y śc ig o ­ w y m z całą ek ipą, zbiera zn a jo m y c h n a grę w te n isa. P o d m io t p o d ą ż a za b o d ź c e m , in icjując lub ś w ia d o m ie o rg a n iz u ją c w a r u n k i jego p o w staw an ia.

322

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC III. PRACA Z RELACJAMI Z Oceny osób trzecich są ci obojętne. W a ru n e k ten o z n a c z a u w o ln ie n ie się o d w y niko w ości i o c e n u sta la n y c h p rz e z o so by z z e w n ą trz , in sty tu cje , n o r m y s p o łe c z n e lub k ry te ria w y z n a c z o n e p ro c e d u ra ln ie , ja k n ag ro dy, k o n k u rsy , plebiscy ty itp. Jak w s ły n n y m p o w ie d z e ­ n iu S tanisław a T ym a, k tó ry k o m e n tu ją c swoją grę na gitarze, m ów ił: „N ie b a rd z o u m ie m , ale b a rd z o lubię”. O tó ż w ta k im s ta n ie z a a n g a ż o w a n ia jeśli naw et sk o czek s p a d o c h r o n o ­ wy rezy g n u je z n ie k tó ry c h ew olucji, dzięki k tó r y m u zy sk ałby w iększy prestiż, a z a m iło w a ­ ny k u c h a r z z g o to w a n ia p ro fe s jo n a ln e g o n a ocenę, jeszcze in n y p a s jo n a t z w y stę p o w a n ia w k o n k u r s ie itd., je d n a k i ta k b ęd zie k o n ty n u o w a ł w łasn e d ziałan ia. O c e n a , s ta n d a r d , w y ­ nik, r a n k in g itp. o d g ry w a ją m a rg in a ln ą rolę lub nie m a ją z n a c z e n ia w ogóle. 8. Lubisz siebie bardziej niż zwykle. Bawisz się z n ak o m icie. Z a a n g a ż o w a n ie w u lu b io n ą d z ie d z in ę , za c h o w a n ie lub d z ia ła n ie sp raw ia ci w iększą p rz y je m n o ś ć niż w p o ró w n y w a ln e sy tu acje e m o c jo n a ln ie o b o ję tn e. Nic ta k b a rd z o cię nie cieszy, ż a d n e d z ia ła n ie n ie spraw ia, że czujesz się ta k w y jątk ow o d o b rz e , ja k p o d c z a s z a a n g a ż o w a n ia w u lu b io n ą ak tyw n ość. S tan ak ce p tacji i a tra k c y jn o ś c i sam eg o siebie g w a łto w n ie w z ra s ta w raz z p o c z u c ie m z a a n ­ g ażow ania, d u m y i w z ro s tu p o c z u c ia w artości. 9. Opór materii lub ludzi motywuje cię jeszcze bardziej. P rzeciw n o ści w w ielu s y tu ­ acjach w y w o łu ją irytację, s p a d e k m o ty w a cji, a n aw et p o r z u c e n ie p o c z ą tk o w y c h planów. W s ta n ie fl o w je d n a k k a ż d a t r u d n o ś ć stan o w i m iłe, p o u c z a ją c e w y zw anie, k tó reg o r o z w ią ­ zan ie lub p o k o n a n ie p rz e n o s i za in te re s o w a n e g o n a w yższy p o z io m satysfakcji. C z ę s to k ro ć k r y te r iu m to w iąże się z p o p r z e d n i m , gdy zbyt łatw o o z n a c z a zbyt pro sto , a p o p r z e z to zbyt m a ło p rzy je m n ie . 10. Będziesz to robić naw et po siedem dziesiątce. N ie o g ra n ic z a m y się je d y n ie do d z ia ła ń m o żliw ych d o w y k o n y w a n ia w w iek u d o jrz a ły m z uw agi na k o n d y c ję o ra z in n e u w a r u n k o w a n ia p sychofizyczne. N ie c h o d z i tutaj o szachy lub o g lą d a n ie telew izji, lecz o zaa n g a ż o w a n ie , k tó reg o n aw et słabsza n a sta ro ść ko n d y cja nie je st w s ta n ie zm niejszyć. P iłk a rz p o zejściu z b o isk a staje się tr e n e r e m i d z ia ła c z e m fu tb o lo w y m , sk o czek s p a d o c h r o ­ no w y skacze n aw et p o sześćdziesiątce, a p o te m zo staje in s tr u k t o r e m lub a u to re m ćw iczeń, w czo rajsza m o d e lk a dzisiaj je st p r o je k ta n tk ą m ody, a k to r zaś re ży serem i p r o d u c e n t e m fil­ m o w y m . W y ra ż o n y w k r y te r iu m d z ie sią ty m stan p rz y w ią z a n ia d o u lu b io n e j ak ty w n o ści, d zięk i której o d c z u w a m y flo w , je s t ta k silny, że gotow i je ste ś m y d ek laro w a ć zw iązek n a całe życie. Jak p o w ie d z ie liś m y w cześn ie j, fl o w ja k o e l e m e n t d r o g i d o szczęścia m u s i być s ta n e m e k o lo g ic z n y m , to w a r u n e k k o n ie czn y . N ie m o ż e być o p a r t y n a u ż y w a n iu lu b z a ż y w a n iu s u b s ta n c ji lu b ś r o d k ó w e u f o ry z u ją c y c h , a lk o h o lu , n ik o ty n y lu b n a rk o ty k ó w , gdyż w d o ­ z n a n e j p r z y je m n o ś c i p o d m i o t n ie m a ż a d n e j zasłu g i, a efekt d łu g o t r w a ł y je st opłakany. Flow w sp ie ra ją c e s ta n szczęścia p o ja w ia się, g d y o s o b a p rz e ż y w a ją c a ó w s ta n p o d e j m u je ś w ia d o m e i celow e d z ia ła n ia . P o trafi je k re o w a ć , a ta k ż e m o d y fik o w a ć , u le p s z a ć i r o z ­ w ijać, by m ó c z a rz ą d z a ć s ta n e m p rz e p ły w u , z a c h o w u ją c n a d n im k o n tr o lę . D z ia ła n ia , k tó r e s k u tk u ją u z a le ż n i e n ie m , p r z y n o s z ą o d c ię c ie się o d s p o s o b ó w u z y s k iw a n ia g r a ty f i­ kacji z ło ż o n y c h . W e f lo w c h o d z i o to, żeb y s a m e m u d łu g o o k r e s o w o in ic jo w a ć p o z y ty w n e

323

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSCIH. PRACA Z RELACJAMI sy tu acje. S tan z d ro w e g o p rz e p ły w u n ie je s t też z w ią z a n y z d o z n a n i a m i p r z y je m n o ś c i c z y ­ s to fizjo lo g iczn ej, j a k s e k s u a ln e ro z ła d o w a n ie , je d z e n ie czy s p a n ie . C h o d z i o w y k s z ta łc o ­ ne w p r o c e s ie s o cjaliza cji z a c h o w a n ia i d z i a ła n ia s p o łe c z n e , k tó r e c z y n ią n a s tw ó r c a m i w ła s n e g o szczęścia i p r z y je m n o ś c i. To j a k r ó ż n ic a p o m i ę d z y p r z y je m n o ś c ią ze z je d z e n ia c u k r u a p r z y je m n o ś c ią z u ż y w a n ia c u k r u d o w y k o n y w a n ia w y p ie k ó w i d e s e r ó w n a ś w ią ­ te c z n y stół. P oniższe ćw iczen ie p ozw ala n a m p rześle d zić i je d n o c z e ś n ie w y o d rę b n ić te sytuacje, które sp e łn ia ją k r y te ria zw iąz an e z p rzep ły w e m .

Ćwiczenie 49 Przepływ W yno tuj kilka sytuacji, z k tó ry c h p rz e ż y w a n ia czerp iesz w yjątk ow ą p rz y je m n o ś ć , m og ą to być bardziej zło żo n e ak ty w n o śc i, ja k n a p rzy k ła d : ja zd a n a row erze, p ie czen ie ciast, t a ­ niec to w arzy sk i lub c z y tan ie książek itp. W arto w racać d o tego ć w icz en ia i r ó w n ie ż in n e sy tu acje z w iąz an e z p rz y je m n o ś c ią s p raw d zić za p o m o c ą p o n iż sz y c h pytań. s. 1 = sy tu acja p ie rw s z a itd.

Tabela 34. P rz y je m n e sytu acje

s. 1 s. 2 s. 3

Porównaj powyższe dośw iadczenia z pytaniam i poniżej, umieszczając je n a skali: nigdy = 1; rzadko = 2; czasami = 3; nie w iem = 0; często = 4; bardzo często = 5; zawsze = 6

324

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC III. PRACA Z RELACJAMI

Doświadczasz przepływu [flow], jeżeli: T ^ e l a 35. P y ta n ia o flo w

s .l

1. C zas zw oln ił lu b /i je d n o c z e śn ie przyspieszył.

2. P rzyjem ność trw a n ieprzerw an ie p rzez ca ły czas działania.

3. Interesujące jest bardziej sa m o d ziałanie n iż je g o efekt.

4. Potrafisz to p ow tarzać b ez zn u d zen ia przy kolejnych p ow tórzen iach .

5. Trudność działania wzrasta proporcjonalnie d o w zrostu um iejętności.

6. M ożesz to d ziałanie in icjow ać sam od zieln ie.

7. O cen y o s ó b trzecich są ci ob ojętn e.

8. Lubisz sieb ie bardziej n iż zw ykle. B aw isz się zn ak om icie.

9. O pór m aterii lub ludzi m o ty w u je cię je sz c z e bardziej.

10. B ęd ziesz to robić n a w et p o sied em d ziesiątce.

su m a

325

punkty s. 2 s. 3

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

C Z ĘSC in. PRACA Z RELACJAMI U m ie ść swój w y n ik d la trz e c h sytuacji n a w y k resie p on iżej. D o św ia d czasz flo w , jeżeli p r z e k r o c z o n a zo stała w a rto ś ć 35 p unk tó w .

Tabela 36. W y n ik dla p rz y je m n y c h sytuacji

CA ¿A '¿A ■>A _ 1fi

sytuacja l

sytuacja 2

sytuacja 3

Z a m y k a m y ć w icz en ie sek w en cją p ytań: Jak ch ce sz myśleć? W co p o trz e b u je s z wierzyć? C o m o ż esz zrobić? Ż eby w kluczow ych dla siebie s p raw ach i z a d a n ia c h życiow ych p rzeż y w ać s ta n atra k cy jn o ści. Lub też: W ja k i sp o só b , b io rąc p o d u w agę sytuacje, w k tó ry c h odczuw[\£z flo w , m o żesz z b u d o w a ć swój ogólny, także m aterialn y, d o b r o s ta n życiow y i zaw odow y?

Sens, talent i przyjemność Z d a n ie m p ro fe so ra B e n -S h a h a ra p o łą c z e n ie tych trz e c h o b s z a ró w daje trzeci k ro k w d r o ­ d ze d o szczęścia. O d p o w ia d a m y so bie w ów czas n a p y ta n ie, ja k ie g o ro d z a ju ak ty w n o ść, d z ia ła ln o ść lub s ta n p sy ch o fizy czn y łączy w sobie nasze w arto ści, k tó re n a d a ją sen s p o d ­ ję ty m celo m i je d n o c z e ś n ie k tó re z nic h p rz y n o s z ą n a m p r z y je m n o ś ć [najlepiej w stanie flo w ] , a tak że d o k tó ry c h m a m y predy spo zy cje. Stan p red y sp o zy cji często byw a o k re ś la n y s y n o n im a m i: ta len t, u z d o ln ie n ie , p o w o łan ie, w yjątkow e z d o ln o śc i - w szystkie o n e d o ść d o b rz e o pisują n a t u r a ln e s k ło n n o ś c i, najczęściej

326

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC III. PRACA Z RELACJAMI w z m o c n io n e w o k resie d z ieciń stw a, d o w y k o n y w a n ia z a d a ń , m yślenia, d z ia ła n ia z a ró w n o na p o z io m ie ś ro d o w isk a i z a c h o w a ń , j a k i n a p o z io m ie u m ie ję tn o ś c i. N ie rz a d k o się zdarza, że ig n o r u je m y u z d o ln ie n ia , gdyż głębszy p o z io m w m o d e lu G ó r y lodow ej, p o z io m p r z e k o ­ n a ń , zab lo k o w a ł m o ż liw o ść k o rz y s ta n ia z tego, co ta k n a tu ra ln ie p o tr a fim y robić. W ła śn ie ow a n a tu ra ln a łatw ość cza sa m i bywa p rz e s z k o d ą w rozw o ju talentów , gdyż d o ść p o w s z e c h ­ ne p rz e k o n a n ie m ów i, że łatw ych i p rz y je m n y c h rzeczy n ie należy cenić. Łatw o przyszło, łatw o p o szło - b rz m i j e d n o z o b ieg ow y ch p o rz e k a d e ł. W a rto ść zw y kło się p rzy p isy w ać w ysiłkow i, w y rz e c z e n io m , z n a c z ą c y m n a k ła d o m pracy. P o łączen ie p rz y je m n o ś c i, łatw ości i ta le n tu o z n a c z a p o to c z n ie r l|k k o m y ś ln o ś ć , zabaw ę i n ie p e w n o ś ć . N a ty m nie m o ż n a n ic z e ­ go b u d o w a ć , to n ie sta b iln y k a p ry s , być m o ż e hobby, lecz n a p e w n o p o d s ta w a d o b e z p ie c z ­ nego życia lub o d p o w ie d z ia ln e j pracy. P rz e c iw s ta w ie n ie m je st tr u d , w ysiłek, z m a g a n ie się z p rz e c iw n o śc ia m i s k o ja rz o n e z f u n d a m e n te m , b e z p ie c z e ń stw e m i p ew n o ścią. T y m czasem z a o p a trz e n ie ta le n tu i p rz y je m n o ś c i w p o c z u c ie sensu, czyli o d n ie s ie n ie d o w arto ści, p o ­ zw ala n a z b u d o w a n ie stan u , w k tó r y m w e d łu g b a d a ń lu dzie o d c z u w a ją szczęście. Jeśli d o ­ d a tk o w o z n a jd u ją się w n im k o m p o n e n ta fl o w o ra z graty fik acje z a ró w n o n a ty c h m ia sto w e , ja k i o d ro c z o n e , to je ste ś m y o k ro k o d z d o ln o śc i d o b u d o w a n ie w łasn eg o życia w s p o só b p rz y n o s z ą c y trw a le szczęście.

R ysunek 35. Sens - ta le n t - p rz y je m n o ś ć

przyjem ność

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

C Z ĘSC in. PRACA Z RELACJAMI R y sunek 36. P o łączen ie p o m ię d z y ró ż n y m i a s p e k ta m i w p ły w a ją c y m i n a szczęście

328

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC III. PRACA Z RELACJAMI R ysunek 37. Synteza asp ek tó w

Ćwiczenie 50. Sens - talent - przyjemność Ć w iczenie to m o ż e m y w y k o n y w a ć s a m o d z ie ln ie lub ra z e m z k lie n te m c o a c h in g u . M oże być u ży teczn e w o b szarze celów b a rd z o o g ó ln y c h , ja k p o c z u c ie s e n s u w życiu, w y b ó r d ro gi zaw odow ej lub k ie r u n k u dalszego k sz ta łc e n ia itp. P rz y n o si ró w n ie ż z n a k o m ite efekty, kiedy w y k o n u je m y je w o d n ie s ie n iu d o celów b ard ziej szczegółow ych, d o ty c zący ch k o n k r e tn e g o za d a n ia , p ro je k tu lub o b s z a ru obow iązków .

329

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSCIH. PRACA Z RELACJAMI 1. Sens W ypisz n a jw aż n iejsze sprawy, d zia ła n ia , za d a n ia , k tó re s ta n o w ią dla ciebie w a rto ś ć , c z e r­ piesz z n ic h p o c z u c ie sensu. C o to zn aczy p o c z u c ie sensu? To ta k ie p rzeżycia, a k ty w n o ś c i i sytuacje, w k tó ry c h re a li­ zujesz o so b iste w arto ści, coś, w co w ierzysz. W iesz, że to, co robisz, je st w a ż n e i w y n ik a z tego ja k iś p o z y ty w n y efekt w przy szło ści d la ciebie b ą d ź d la tw ojeg o o to c z e n ia , a j e d n o ­ cześnie je st w ty m głębsza p o d b u d o w a i s p o d z ie w a n y d alek o siężn y rezultat.

2. Talent Teraz o kreśl n ajw aż n iejsze u m ie ję tn o ś c i, d o k tó ry c h m asz u z d o ln ie n ie , ta le n t, p r z y c h o ­ d zą ci z łatw ością. W ypisz naw et te, k tó ry c h być m o ż e nie d o c e n ia s z , ale in n i je zauw ażają i k o m u n ik u ją ci, że jesteś w ty m do bry, u ta len to w an y , m a sz predy spo zy cje.

3. P rzyjem ność W trz e c im p o lu w ypisz w szystkie sy tuacje, z k tó ry c h p rz e ż y w a n ia czerpiesz p r z y je m ­ n ość. N ajlepiej, jeśli ju ż w cześniej sp raw dziłeś, że są to sy tu acje p rz e p ły w u [flow].

4. P ołączenie Kolejność p o łą czeń nie m a znaczenia. W ażne by d o k o n a ć p o łą czeń trzech elem en tó w w sze­ ściu k on figuracjach, by p ow stały trzy now e pola: A, B, C. W ybierz te sp o śró d aktyw ności, któ re je d n o c z e ś n ie m ożesz zaliczyć d o g ru p y najbardziej sensow n ych , czyli w artościow ych, i tych, d o któ ry ch m asz talent. Z n a jd ź elem en ty w spólne. To m oże być słowo, zdanie, myśl, obraz. Zdaj się na intuicję i p ierw sze skojarzenia. W szystk o zanotuj. C okolw iek się pojawi. Połącz o b s z a r ta le n tu o r a z p rz y je m n o ś c i i p o n o w n ie zan o tu j o d p o w ied ź. W k o le jn y m k r o k u d o k o n aj p o łą c z e n ia p rz y je m n o ś c i i sen su , p o n o w n ie zano tuj. [P o ró w ­ naj rys. 36. P o łączen ie p o m ię d z y ró ż n y m i a s p e k ta m i w p ły w a ją c y m i n a szczęście]. 5. W o s ta tn im k ro k u dokonaj syntezy wszystkich trzech połączeń: A, B i C. Być m oże przy kolejnych p ró b a c h syntezy o d p o w ie d ź będzie się pojaw iać w confe bardziej k o n k r e t­ nej, uszczegółow ionej postaci. U żyteczny jest p o w ró t d o tego ćw iczenia p o krótkiej p rz e ­ rw ie i kolejne przetesto w an ie tego sam eg o te m a tu lub zagadnienia. C zasem przy kolejnym zasto sow aniu ćw iczenia, w pierw szej fazie b ęd ę pojaw iać się n ow e elem enty, czasem p o ­ w stan ą ró w n ież n ow e połączenia, niekiedy całkowicie now a, zaskakująca synteza. C zęsto ­ kroć p o trz e b n y jest ró w n ież czas na in k u b a cję [patrz rys. 37. Synteza aspektów ]. 6. O b s z a r syntezy o k reśla terytorium, którym w arto się zajmować w życiu. iMogą to być b a rd z o p ra k ty c z n e z a g a d n ie n ia lub o g ó ln e w sk azó w k i d o ty czące tw ojej przyszłości, d o ść często je d n a k pojaw iają się k o n k r e tn e o d p o w ie d z i, k tó ry c h u d zielam y sam i sobie. C z y n n ik ie m , k tó ry p ozw o li n a m w p ro w a d z ić je w życie, byw a z m ia n a p r z e k o n a ń lub o d w o ła n ie się d o p r z e k o n a ń w spierających. To o n e b lo k u ją b o w ie m realizację tego, co w w y ra ź n y s p o s ó b m o ż e n a d a ć n a s z e m u życiu in n y bieg, lub m o b iliz u ją i o tw ie ra ją m e n ­ ta ln ą d ro g ę d o realnej zm ia n y stylu fu n k c jo n o w a n ia .

330

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC III. PRACA Z RELACJAMI W ie lo k ro tn ie w tra k c ie c o a c h in g u lub m e n to r in g u z d arz a m i się s p o ty k a ć klientów , k tó ­ rzy dość ja s n o p o tra fią ok reślić o b s z a r p o łą c z e n ia sensu , ta le n tu i p rz y je m n o ś c i, je d n a k z p o w o d u u tr w a lo n y c h p r z e k o n a ń i w ie lo le tn ic h n aw y k ó w realizu ją swoje życie w m o d e lu p rz y m u s u , o b o w ią z k u i p o w in n o ś c i. P a ra d o k s p o le g a n a ty m , że u w ielu z n ich n a p r z y ­ k ład b e z p ie c z n a sy tu a c ja za w o d o w a k o ja rz y się z p r z y m u s e m , uleg ło ścią, d y s k o m fo rte m , k o n ie c z n o ś c ią , a także w y rz e c z e n ia m i i stresem . T rak tu ją n e g a ty w n e stan y i o d c z u c ia jako k o n ie c z n y koszt stabilizacji, com iesięc zn ej p en sji itd. J ed n o cze śn ie p o m y sł, by b u d o w a ć sw oją a k ty w n o ś ć z aw o d o w ą n a s ta n a c h flo w , w ybierając p o łą c z e n ie oso b isty ch w arto ści, p r z y je m n o ś c i i ta le n tu , w y d aje się m r z o n k ą , bo p rzec ież w cześniej u z n a li p o łą c z e n ie w y sił­ ku i p r z y m u s u za k o n ie c z n y e le m e n t w b u d o w a n iu b e z p ie c z e ń stw a i kariery. K olejny ele m e n t b u d u ją c y d ro g ę d o szczęścia to siła motywacji w ew nętrznej w y ra ­ ż o n a s tr u k tu r a m i lin g w isty czn y m i. P rz e jd ź m y o d razu d o za d a n ia , k tó re zo b raz u je n a m m e c h a n iz m w pły w ając y n a m o ty w a c je osob iste. O m a w ia liś m y j u ż szerzej ten w ażn y aspekt w sesji p o św ięco n ej lin gw istyce o ra z p r z e k o n a n io m i in s ta la c jo m w e rb a ln y m . Ć w iczenie p o n iż sz e m o ż n a sto so w a ć ja k o k o n ty n u a c ję p o p r z e d n ic h trz e c h lub też jako z a d a n ie n ie zale żn e d otyczące k o n k r e tn e j sprawy, z a d a n ia lub celu, a także w p r z y p a d k u sil­ nych p rz e k o n a ń , k tó re m o g ą o g ra n ic z a ć d z ia ła n ia k lienta. M o ż n a je w y k o n a ć s a m o d z ie ln ie lub z k lien tem .

Ćwiczenie 51 Powinienem i chcę 1. Pom yśl o z a d a n ia c h d o ty c zący ch ju trz e js z e g o d n ia . W ypisz je, tw o rz ą c listę. D o k a ż d e ­ go z z a d a ń d o d a j literkę: P - jeśli z a d a n ie powinno być w y k o n a n e M - gdy musisz je w y k o n ać W - gdy jeg o w y k o n a n ie zależy o d tw ego wyboru Mg - gdy możesz je w yk o n ać, jeśli ta k zdec y d u jesz C - gdy chcesz je w y k o n ać BC - gdy bardzo chcesz i czujesz, że ci n a n im zależy. T eraz p rzypisz każdej z p ozycji n a liście w a rto ś ć w skali: 1 = b a rd z o m a łe zn aczen ie, 2 = m a łe z n ac zen ie , 3 = p rz e c ię tn e z n ac zen ie , 4 = d u że z n ac zen ie , 5 = b a rd z o d u ż e znaczenie. P u n k ty dla każdej k ateg o rii zsu m u j, o s o b n o dla p o w in ie n e m , m u s z ę itd.

331

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC III. PRACA Z RELACJAMI Jeśli tw oja p ir a m id a z a d a ń i a k ty w n o ś c i w y g ląd a m n ie j w ięcej p o d o b n ie d o tej n a r y s u n ­ ku 38, to w trak c ie ju trz e js z e g o d n ia z a m ierza sz p o d d a ć się silnej presji. Żyjesz w świecie p rz y m u s u i p e w n ie w m aw iasz sobie, że je st to p rz y m u s konieczny, o b ie k ty w n y i z e w n ę tr z ­ nie narzucony . Nic b ard ziej m ylącego. To być m o ż e je d n o z najw iększy ch k łam stw , k tó reg o cię n a u c z o ­ no. Jedyne, co b ezw z g lę d n ie p o w in n iś m y i m usim y, dy k tu je nasza fizjologia. Z d a n ie m Tal B e n -S h a h a ra i cyto w an y c h p rzez niego in n y c h b a d a c z y - to, co m u sisz, u z n a łe ś za o b szar a b so lu tn e j k o n ie c z n o ś c i ja k o b ezw y jątk ow e praw o. Być m o ż e je st tak, że is to tn e sk ładow e sw ojego życia o p a rłe ś n a w m a w ia n iu sobie, że św iat to p rz y m u s. W cale nie m usisz ju tro w k ła d a ć g a r n it u r u . N aw et jeśli tak i je st obyczaj. S praw dź, n a p e w n o w tw o im g ro n ie ktoś ju t r o po jaw i się w u b r a n iu s p o r to w y m i naw et nie w z b u d z i szczegó ln ego z ain tereso w an ia . M usisz p o z m y w a ć n aczyn ia? O tó ż nie. To twój w ybór. M ożesz jeść, używ ając n acz y ń p a p ie ­ row ych. D o k o n u je s z w yborów . W c h o d z isz w ciąg zależn o ści i zawsze ty decyd ujesz. Z a te m zadaj sob ie k lu c zo w e py tania: • W co m o ż esz w ierzyć, co m o ż esz m yśleć, co m o ż esz zro bić, żeby sp raw y z katego rii p o w in ie n e m lub m u sz ę p rz e s u n ę ły się d o k ateg o rii w y b ie ra m i mogę? R ysunek 38. O d p o w in ie n e m d o b a r d z o chcę

powinienem 70%

muszę 20%

&

332

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC III. PRACA Z RELACJAMI 2. N a ty m etap ie ćw ic z e n ia w y pisz w szystkie sprawy, za d a n ia , d z ia ła n ia zw iązan e z tw o im celem lub w y n ik ie m ćw iczen ia 50. S ens - ta len t - p rzy jem n o ść, k tó re zaliczysz d o p o s z c z e ­ gólny ch kategorii: p o w in ie n e m , m u szę itd. Jak p o p r z e d n i o stw ó rz listę, jak p o p r z e d n io przy p isz im o k re śle n ia k ateg o rii [P, M , W itd.] oraz o cen y w a ż n o ś c i w skali o d 1 d o 5. 3. Teraz sp ó jrz na r y s u n e k 39. W co m o żesz w ierzyć, co m o ż esz myśleć, co m ożesz zrobić, żeby tw o ja p ir a m id a m o ty w a cji była bliska tej p o d s p o d e m ? R ysunek 39. D o m in a c ja chęci

ppfonue /

nerr 2%

\

mus?«?

3%

4. Jak m o ż esz dalej p o s tę p o w a ć w życiu lub w k o n k r e tn y m z a d a n iu , żeby w ięk szo ść tw o ­ jej a k ty w n o ś c i [zaw odow ej lub osobistej] u k ła d a ła się w e d łu g o s ta tn ie g o ry s u n k u ? O co p o trz e b u je s z zad b a ć, w co m o ż esz w ierzyć, ja k działać? R ysunek 40. E lim in a c ja presji

333

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC III. PRACA Z RELACJAMI D ecy du jące w ty m ć w ic z e n iu je st u ch w y cen ie p ro c e s u , w k tó ry m siła m o ty w a c ji zależy o d lin g w isty k i w y p o w ie d z i i w p e w n y m sensie o d w ro tn ie , m ó w iliś m y ju ż o ty m w cześniej. Jeżeli zaliczam ja k iś ro dzaj a k ty w n o ś c i d o p r z e s tr z e n i p o w in ie n e m , a u to m a ty c z n ie p o d d a ję się presji, u r u c h a m ia m m o ty w a c je od, a p o c h o d n ą są p o s tra c jo n a liz a c je . Z d a rz a się słyszeć: „P rzec ież to oczyw iste, że p o w in ie n e m resp ek to w ać p rz e p isy r u c h u d ro g o w eg o ”. O tó ż nie. To tw ój w ybór. M ożesz re s p e k to w a n ie p rz e p isó w p rz e n ie ś ć na k ie ro w cę a u to b u s u lub m o ­ to rn ic z e g o m e tra , k tó reg o w czasie p ra c y te n rod zaj p rz e p isó w w o góle n ie dotyczy. K iero ­ w an ie s a m o c h o d e m niesie za so b ą p a k ie t u w a r u n k o w a ń i w ty m z n a c z e n iu w p a k iecie jest serw is, ta n k o w a n ie p o ja zd u , p rzep isy r u c h u d ro g o w eg o i p ła tn e p a rk in g i, u b e z p ie c z e n ia i k o rk i n a d ro g a c h itd. Istotą siły m o ty w a cji w e w n ę trz n e j, lin g w isty czn eg o k r o k u w d ro d z e d o szczęścia, je st z ro z u m ie n ie , że w ybierając j e d n ą rzecz, je d e n rodzaj p o s ta w y lub a k ty w ­ ności, d e c y d u je m y się n a cały p a k iet, a n ie rz a d k o n a system . To e le m e n t z a ró w n o c o a c h in gowej o d p o w ie d z ia ln o ś c i i d b a n ia o o so b istą strefę w p ły w u , ja k i zac h ęta d o k o n s tr u o w a n ia w łasn eg o życia na w y b o ra c h , k tó ry c h d o k o n u je m y ś w ia d o m ie , a k c e p tu ją c i resp ek tu jąc p o ­ c h o d n e zależn o ści i u w a ru n k o w a n ia . M ó w iąc m e ta fo ry c z n ie , kie d y w y b ierasz się n a s p o tk a n ie bizneso w e, to nie g a r n itu r w łd a d a ciebie, n ie o k o liczn o ści z m u sz a ją cię d o w ło żen ia g a r n itu r u , lecz ty sam d e c y d u ­ jesz o p rzy ję ciu k o n w en cji, w któ rej g a r n it u r odgryw ra wraż n ą rolę. W cześniej zd ec y d o w ałeś o o b r a n iu pewmej d ro g i życiowej, której ko£jek w ren cją je st g a rn itu r. Jeśli j e d n a ze s k ła d o ­ w ych, ja k ą jest słu żb o w y k o s tiu m , wr p e w łe n sp o só b cię uw łera, istn ieje d u ż e p r a w d o p o d o ­ b ieństw o , że u w ie ra ją cię rówmież inne, w sp ó łz a le ż n e z g a r n it u r e m c z y n n ik i. Stąd pytanie: W co p o trz e b u je s z w ierzy ć lub co z m ie n ić , żeby n o s z e n ie g a r n it u r u p rz e s u n ę ło się d o o b ­ szaru: m o g ę lub w y b ie ra m ? I n n ą altern aty w y je s t zdjęcie g a r n it u r u i z a d a n ie sobie pytania: C zy chcę się u b ie ra ć wr p ra c y w łaśn ie w taki sp o só b ? Jaki strój pozwroli m i o d p o w łed zieć: to je st zajęcie, k tó re lubię, w ty m u b r a n iu czuję się z n ak o m icie. K olejn ym p y ta n ie m będzie: Jaka p ra c a u m o ż liw i m i n o s z e n ie u b r a ń , ja k ie lubię nosić? D o p ó k i p o s tr z e g a m y swro ją rz e c z y w isto ś ć w k a t e g o r ia c h i w a g a c h z b liż o n y c h d o r y ­ s u n k u 38, d o p ó t y n a s z e p o c z u c ie saty sfak cji z życia i d o ś w i a d c z e n ie szczę ścia b ę d z ie n ie p e łn e . Z d a n i e m c y to w a n y c h wr tej części autorów* p o łą czen ie: • graty fik acji d o r a ź n e j i o d ro c z o n e j ze s ta n e m flo w , • w y o d r ę b n ie n ie i re a liz o w a n ie d z ia ła ń w* o b s z a ra c h , k tó r y m n a d a je m y is to tn ą wrarto ść, • p o d ję c ie a k ty w n o ś c i spraw iającej n a m p r z y je m n o ś ć wr o p a r c iu o nasze talenty, • o ra z g d y p o tr a f im y tego r o d z a ju a k ty w n o ś c i zaliczyć d o k a te g o rii p r z e d s ta w io n y c h na r y s u n k u 39 lub 40, • u m o ż liw ia n a m p ra k ty c z n e re a liz o w a n ie i d o ś w ia d c z a n ie szczęścia ab so lu tn eg o .

334

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSCIH. PRACA Z RELACJAMI Tym s a m y m p rz e d s ta w ia n a tu k o n c e p c ja szczęścia u jm u je tę n o m in a liz a c ję ja k o a k ty w ­ ność, stan z a ró w n o tw ó rcze g o d ziałan ia, ja k i o d p o w ie d z ia ln o ś c i za w łasn e losy o ra z p o ­ d e jm o w a n e decyzje. Jest a k ty w n o ś c ią w y n ik ającą z p o d ję ty c h decyzji, z b u d o w a n ą n a p o ­ w tarza ln ej i u g r u n to w a n e j p rz y je m n o ś c i, której in ic ja to re m m o ż e być sam zainteresow any. To z a p ro s z e n ie d o życia o p a r te g o n a p re d y sp o z y c ja c h , r a d o ś c i i ta le n c ie o ra z o d r z u c e n iu k o n w e n a n s u , k tó r y często n ak az u je, z m u sza i tw o rz y s tr u k tu r ę p o w in n o ś c i, o c e n , a w efek­ cie presji. Jest ró w n ie ż o d r z u c e n ie m p rz e k o n a ń , k tó re b lo k u ją o s o b is ty rozw ój o p a r ty na w y b o rz e m o c n y c h s tr o n , w p rzec iw ień stw ie d o o b ie tn ic y rozw oju o ferow anej n a m p rzez sy stem y z e w n ę tr z n e p o d w a r u n k ie m p o s łu s z e ń s tw a i p o d p o rz ą d k o w a n ia . D ro g a d o szczęś­ cia p ro w a d z i zatem p rz e z in d y w id u a liz m , n ie rz a d k o w b re w ż y c z e n io m o to c z e n ia i presji śro d o w isk a . Sugeruje: w y b ierz swój w łasn y sp o só b ro zw oju o p a r ty n a ty m , czego ch cesz i ja k b a rd z o tego chcesz. P otrafisz s a m siebie uszczęśliw ić p o d w a r u n k ie m , że w y b ierzesz siebie.

W czasie sesji w parach treningowych: 1. PodsumJ^ zadanie lub zadania domowe klienta. 2. Ustal tem at lub cel sesji albo kontynuuj poprzedni, jeśli klient tak zdecyduje. 3. Wykonaj z klientem wszystkie ćwiczenia [Ck] z tej sesji w zaproponowanej ko­ lejności. 4. Jako pracę domową zaproponuj dalsze stosowanie ćwiczenia 48. Teraz i ju tro oraz powrót do ćwiczenia 50. Sens-talent-przyjem ność, jeśli zajdzie potrzeba kolejnych uzupełnień oraz dłuższej inkubacji. 5. Narysuj własną SMS [ćwiczenie 9. Subiektywna Mapa Sytuacji J, opisując kolejny etap pracy coachingowej - odkrycia, pomysły, refleksje dotyczące osobistego procesu zmiany. 6. Sporządź raport.

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC III. PRACA Z RELACJAMI Sesja czternasta Plan akcji Czasem najbardziej skomplikowane działanie wygrywa z najprostszym myśle­ niem. Natomiast skuteczne działanie jest dopełnieniem planowania, planowanie zaś dopełnieniem myślenia. Elem entem coachingu lub m entoringu, który towarzyszy n a m niemal w każdej sesji lub jest uw ieńczeniem pracy nad celami i spodziew anym i efektami w dłuższym procesie, jest zaplanowa­ nie działań. Z nakom ity p u n k t odniesienia stanowi ćwiczenie 10. Cel/efekt. Przypom nijm y sobie pokrótce to ćwiczenie. Zaczynamy pracę od pozycji cel. O n a określa kie­ ru n ek działań i najbardziej ogólne zamierzenia. Po wyznaczeniu celu i określeniu potrzeb klienta oraz stanu psychofizycznego w pozycji efekt, czyli spodziewanego rezultatu, a następnie głów­ nej osi będącej wspólnym m ianow nikiem lub transferem energii, lub zasobów o d celu do efektu, m ożem y przystąpić do bardziej szczegółowego planowania. Jeśli w kolejnym kroku dokonaliśmy zwymiarowania celów [ćwiczenie 11], to dalsze planowanie jest upraw om ocnione, gdyż opiera się na m ocnych wskaźnikach. Wówczas sięgamy do kolejnego narzędzia. Skutecznym in stru m en tem w coachingu i m e n to rin ­ gu jest nowatorskie wykorzystanie zm odyfikowanego diagram u Kaoru Ishikawy33. Pierwotnie n a ­ rzędzie to powstało jako diagram pozwalający szacować błędy jakościowe w ciągach technologicz­ nych, aby szybciej spostrzegać zależności i miejsca szczególnie newralgiczne w poszczególnych procesach. Dzięki obserwacji zjawisk przyczyniających się do spadku jakości lub awarii powstało pojęcie, a z czasem skuteczny m odel technologiczny zapewniania jakości w przeciwieństwie do przeciwdziałania spadkom jakości. Zapew nienie zaczęło oznaczać taki m odel pracy, w którym każdy pracow nik na swoim stanowisku był odpow iedzialny za kontrolę jakości, nie zaś jak w tra­ dycyjnych m odelach dział, kom órka lub stanowisko na końcu etapu lub całego ciągu technolo­ gicznego, sprawdzające jakość finalną. Wypracowywane w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku w Japonii m odele jakoś­ ciowe dziś są powszechnie stosowane w firmach produkcyjnych, a na kanwie ówczesnych osiągnięć wzrosła współczesna wysoka efektywność i wydajność produkcyjna. Przeniesienie odpowiedzial­ ności na każdego członka procesu, a także umiejętność wychwytywania słabych ogniw lub miejsc w procesach szczególnie podatnych na błędy, awrarie lub niedoskonałości pozwroliły szybciej reago­ wać i lepiej przewidywać. Skupiono uwragę na m echanizm ach szczegółowych i tych stanowiskach pracy, z pozycji których lepiej widać nawret mikrozagrożenia technologiczne, wcześniej całkowicie niedostrzegane przez menedżerów^. Z czasem koncepcja m odeli jakościowych dotycząca zmiany perspektywy, odpowiedzialności za wykonywany element bądź etap procesu oraz umiejętność przewidywania zostały upow szechnione i w drożone w różnych dziedzinach zarządzania. 53 K ao ru Is h k a w a (19 15 -193 9) - te oretyk z a rzą d z a n a , p ro fe so r na U niw e rsytecie Tokijskim , Jako pierw szy na św ię c ie w sk a z a ł na b a rd z o istot­ no różnico p o m ię d z y kU tu rą ja p o ń sk ą i zach od nią . Jego n a jw ę k s z y m o s ią g n ą ć a m i je s t s tw o rz o n o k ó l ,akości i d a g ra m u Ishikawy. które w ykorzystyw a no s ą o b e c n ie na c a ły m ś w o c io S zc'zo j: B ank J,. Z arządzanie p rze z ja ko ść. W arsza w a 1997. G eb eth ner i S-ka, U rb a n a k M , Zarządzanie ja ko ścią - Teoria i praktyka W arszaw a 2004. D ifin. K ara szcw ski R . TQM - teoria ¡praktyka. Toruń 2C 01, Tow arzystw o N a u ko w e O rganizacji K ie row nictw a . D o m O rg a n iz a to ra ’ .

337

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC III. PRACA Z RELACJAMI Model Ishikawy powszechnie jest nazywany diagram em ryby, gdyż graficzny układ elementów przyp om ina szkielet ryby. Przeniesienie metodologii Ishikawy do obszaru rozwoju osobistego pozwala w p od ob nie sku­ teczny sposób planować, a następnie m oderow ać i kontrolować rozwój własnych projektów. Przejdźmy do ćwiczenia, które pozwoli n am prześledzić, jak w praktyce, w odniesieniu do dow ol­ nej kategorii celów, planować i kontrolować działania z zachowaniem niezbędnej elastyczności.

Ćwiczenie 52 Plan akcji R ozpoczn ij ćw icz en ie p o d o b n ie ja k ćw iczenie 10. C el/efekt. Z w y m ia ru j cel i u stal p o d s t a ­ w ow e k ry te ria . Zacznij o d celu - to o g o n ry b y w d ia g ra m ie d ający n a p ę d w sz elk im d z ia ła ­ nio m ; u stal efekt - głow ę ryby, czyli potrzeb y, k tó re m a ją być zasp o k o jo n e ; o ra z stan p s y ­ chofizyczny, k tó r y b ęd zie u rz e c z y w is tn ie n ie m ty chże p o trz e b . P o tem o kreśl g łó w n e zasoby lub ś ro d k i, k tó re p o z w o lą przeb y ć d ro g ę o d celu d o efektu. R y sunek 41. D ia g ra m ryby. Cel i efekt

Ś ro dk i d o c»iu/g#«3vvn« M i o b y , których u t j y x

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSCIH. PRACA Z RELACJAMI Teraz n a n ie ś n a d ia g ra m ości tw o rząc e szkielet pro jek tu . M o ż e m y p rzyjąć ró ż n e k ry te ria , w zależn o ści o d p o trze b , zak re su p ro je k tu , je g o sk ład o w y ch lub fu n k cji, k tó re z a m ie rz a m y brać p o d u w agę w czasie p la n o w an ia. N ajb ardziej oczyw iste je st u w z g lę d n ie n ie etap ó w n a s tę p u ją c y c h k o le jn o p o sobie, p o ­ cząw szy o d d a ty z w y m ia ro w a n ia celu. E ta p o m m o ż e m y n a d a ć nazw y i ok reślić ich h o r y z o n t czasowy. R y sunek 42. P lan o w an ie na bazie d ia g ra m u ryb y

N a s tę p n ie d o d aj m n iejsze ości o z n ac zają ce p o szcze g ó ln e kroki, z k tó ry c h s k ład a się d an y etap, a n a s tę p n ie d o łą c z z a d a n ia [z] k ażd e g o k r o k u lub p o d e ta p u . N a p rz y k ła d jeśli celem b ędzie w yjazd n a u rlo p w o kresie św iątec zn y m , a efek tem d o ­ św iad cze n ie p rz y je m n e g o o d p o c z y n k u w h o te lu w ysokiej klasy i n acieszen ie się latem w ś ro d k u zimy, to je d n y m z p ie rw szy ch e ta p ó w m o ż e być p o z y sk a n ie ś ro d k ó w m a te r ia l­ nych, k o le jn y m w y b ó r b iu ra tu ry sty c zn eg o , o fe rty p re z e n to w a n e w w y b ra n y m b iu rze, d a l­ szym - p a k o w a n ie itd.

339

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSCin. PRACA Z RELACJAMI R ysunek 43. R o z b u d o w a n ie d ia g ra m u o ko le jn e ości, sk łado w e p ro jek tu

Załóżm y, że w etap ie II, k tó r e m u n a d a n o n azw ę „w ybór b iu ra tu ry s ty c z n e g o ”, je d e n z w y ­ zn a c z o n y c h k ro k ó w to „ o ferty in te rn e to w e ”, w ów czas je d n y m z z a d a ń m o ż e być p rz e ś le d z e ­ nie p o s tó w n a w y b ra n y c h fo rach i o d s z u k a n ie re k o m e n d a c ji. W k o n se k w e n c ji nasza ry b a ro z ro ś n ie się i b ęd zie m iała w iele ości, ty m s a m y m p o w sta n ie d ia g ra m w sp ó łzale żn o ści, n ieco p o d o b n y d o d rz e w e k w y n ik a n ia w p o d e jśc iu p ro je k to w y m . Każdej z ości m o ż em y ró w n ie ż p rzy p isać d a tę ro z p o c z ę c ia i zako ń c zen ia . Z a ry s o w a n y ja k n a ry s u n k u 43 zak res d z ia ła ń ro zło ż o n y ch w czasie p o z w a la m ieć jasny p la n akcji. Przy k olejny ch p o d e jśc ia c h d o tego ćw icz en ia m o ż e m y ro z b u d o w y w a ć p o s z c z e ­ gó ln e ości, u w z g lę d n ia ć p o m in ię te as p e k ty i w ażn e ok o liczn o ści, a tak że n a n o s ić korekty, d o d a w a ć lub u s u w a ć elem enty. I n n ą k o rzyścią w y n ik ającą z tego n a rz ę d z ia je st ja sn e o s a ­ d z e n ie całości p ro je k tu o r a z poszcze g ó ln y ch eta p ó w w czasie. D zięki te m u m o ż e m y u r e a l­ niać p o tr z e b n y d o realizacji czas, o b s e rw u ją c w sp ó łzale żn o ści, n a p rz y k ła d ja k iś k ro k X lub z a d a n ie Y e ta p u II m o ż e być r ó w n o c z e ś n ie zain icjo w a n e z in n y m z a d a n ie m X2 w etap ie IV, p o n a d t o ja k ieś d z ia ła n ie z w cześniejszych etapów, na p rz y k ła d Q, m o ż e jeszcze trw a ć , gdy ko lejn e o n azw ie Z ro zp o cz y n am y . W n ie k tó ry c h p rz y p a d k a c h k o n k r e tn y k ro k lub etap m u si być zakończon y, żeby n a s tę p n e d z ia ła n ie m o g ło być p o d ję te. N a d ia g ra m ie p re c y z y j­ nie w id a ć tego rodzaj zależności.

340

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC III. PRACA Z RELACJAMI R ysunek 44. R o z b u d o w a n y d ia g ra m

Zasoby lub funkcje w projekcie M o żem y d ia g ra m zb u d o w a ć w e d łu g in n y c h k ry terió w , z astę p u jąc o s a d z o n e w czasie e ta ­ py n a p rz y k ła d z a s o b a m i lub fu n k c ja m i. P rzy jrzy jm y się te m u bliżej. Zasoby w d ia g ra m ie b ę d ą o zn a c z a ć ró ż n e g o ro d z a ju ś ro d k i, a także w ied zę i u m i e ję t n o ś ­ ci o ra z ludzi, k tó rzy w e z m ą u d z ia ł w projekcie. W arto p o d zielić zasoby na materialne, na p rzy k ła d : p ie n ią d z e , u rz ą d z e n ia , ś ro d k i tr a n s p o r tu , m aszyny, k o m p u t e r y itd.; niematerial­ ne: w iedza, u m ie ję tn o ś c i te c h n ic z n e , p red yspozycje; o ra z zasoby ludzkie: sp ecjaliści w y ­ p o s a ż e n i w o d p o w ie d n ie u m ie ję tn o ś c i i d o ś w ia d c z e n ie , m e n e d ż e ro w ie ró żn y ch szczebli lub szefow ie po szcze g ó ln y ch p ro je k tó w tw o rz ą c y c h całość d z ia ła n ia itd. W ów czas w d ia g ra m ie ry b y u w z g lę d n im y p o szcze g ó ln e g r u p y zasobów , n a to m ia s t o ś ć m i m n iejszy m i, n a p o z io m ie d r u g im i trz e c im , b ę d ą s k ład o w e tych zasobów . N a p rz y k ła d sk ładow ą z aso b u „ t r a n s p o r t” b ę d ą k o n k r e tn e ś ro d k i t r a n s p o r tu , je d n y m z n ich b ę d ą s a m o c h o d y , a n a s tę p n ie [jako p o je ­ d y n cza ość d ia g ra m u ] k o n k r e tn y p ojazd, a także paliw o, opłaty, u b e z p ie c z e n ia itd. Łatwo w ów czas zau w aży ć p o w ią z a n ia z z a s o b a m i lu d z k im i. P o w iązan y m i z a s o b a m i będą: k ie ro w ­ cy, dyspo zytorzy , m e c h a n ic y itd.

341

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSCIH. PRACA Z RELACJAMI Jeśli z a s o b e m m a te r ia ln y m b ę d ą p ie n ią d z e , to m n ie js z ą ością, czyli p o d k a te g o rią , b ęd ą p o szcze g ó ln e k o n ta , lub ź ró d ła f in a n s o w a n ia p ro je k tu , m a ły m i o ś ć m i zaś n a p o z io m ie t r z e ­ c im [zadań] k o n k r e tn e s u m y i ich p o c h o d z e n ie , a naw et fa k tu r y lub przelewy. I n n y m m o ż liw y m p o d e jś c ie m je s t z a s to s o w a n ie ja k o g łów n ych ości funkcji. W ów czas ró w n ie ż re z y g n u je m y z o s a d z e n ia p oszcze g ó ln y ch ości w czasie n a rzecz u c h w y c e n ia g łó w ­ nych fu n k c jo n a ln o ś c i, czyli ro d z a jó w a k ty w n o ś c i n ie z b ę d n y c h d o zrea lizo w an ia p ro je k tu lub celu. N a p rz y k ła d o d n o s z ą c się d o celu, ja k im je st w s p o m n ia n y w y jazd na w akacje, w a ż n y m i fu n k c ja m i sk ła d o w y m i tego p ro je k tu b ę d ą m ię d z y in n y m i: s ta n d a r d w y p o c z y n k u , s p o s ó b d o ja z d u , rodzaj w y p o c z y n k u , rod zaj i s ta n d a r d w y ży w ien ia , d o d a tk o w e atra k cje itd. Tym sam y m k o lejn e p o z io m y s k ład o w e d ia g ra m u [d ru g i i trzeci] b ę d ą o kreślały p r e c y ­ zyjnie sk ładow e każdej z fu nk cji. N a p rz y k ła d jeśli p ie rw szą fu n k c ją b ęd zie s ta n d a r d w y ­ p o c z y n k u , to jej g łó w n y m i sk ła d o w y m i m o g ą być: ja k o ść ho telu , ja k o ść p o k o ju , d o d a tk o w e w y p o sa ż e n ie p o k o ju , e le m e n ty w lic zo n e w cenę itd. W y b o r u m e to d y w p la n o w a n iu d o k o n u je oczyw iście sam klient. M ożliw e i n ie k ie d y b a r ­ dzo użytefftne je s t w y k o n a n ie ró żn y ch d iagram ów , b u d o w a n y c h p o d r ó ż n y m k ątem , a n a ­ stę p n ie ich p o łą czen ie. W p raktyce, p rzy w iększych p ro je k ta c h , ja k na p rz y k ła d b u d o w a d o m u lub z m ia n a pracy, o ra z w p ro je k ta c h ty p o w o b iz n eso w y ch u ż y te c z n e je st b u d o w a ­ nie o so b n y c h d ia g ra m ó w dla każdej głów nej ości. W ted y ry b a całego p ro je k tu je s t złożon a z m n iejszy ch ry b tw o rz o n y c h dla p o je d y n c z e g o eta p u lub zasobu.

B ardzo p o m o c n e jest ró w n ie ż g rafic zn e o k re ś le n ie s to p n ia z a a w a n s o w a n ia p ro je k tu z u ży ciem p ro s ty c h i czy telnych sy m bo li. W a rto zad b a ć, aby s p o s ó b o z n a k o w a ń w d ia g ra ­ m ie był czytelny dla w szystk ich za in te re so w a n y c h o ra z św iad o m y ch u c z e stn ik ó w p ro jek tu . S p raw d zo n y sp o só b to: □

= d z ia ła n ie ro z p o c z ę te = d z ia ła n ie z a a w a n s o w a n e p rz y n a jm n ie j w p o ło w ie

^

= d z ia ła n ie u k o ń c z o n e

In n y m u ż y te c z n y m o z n a k o w a n ie m jest u s ta w ie n ie ety k ietk i z n a z w isk ie m , m o n o g r a m e m lub im ie n ie m o sob y o d p o w ie d z ia ln e j za d a n y etap realizacji p ro je k tu ''w '*

RT

342

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC III. PRACA Z RELACJAMI R ysunek 45. D ia g ra m zło ż o n y z w ielu ryb

W reszcie, c ze rp iąc z d o ś w ia d c z e n ia , sam eg o p rzeb ieg u te c h n o lo g ii lub z n a jo m o ś c i m e ­ ch an izm ów ’ itd., m o ż e m y o znaczy ć s p o d z ie w a n e ryzyka, k tó re m o g ą w ystąpić, n a d ając im je d n o c z e ś n ie wragi w p o s ta c i liczbow ej, określające n ie b e z p ie c z e ń s tw a w y stą p ie n ia d a n e g o ryzyka, w pły w ające na p o w o d z e n ie całego p ro je k tu . W p rz y p a d k u w y ja z d u tu ry s ty c z n e g o ta k im ry zy k ie m m o ż e być ta n ia o ferta w n ie z n a n y m b iu rz e tu ry s ty c z n y m , p o g o rs z e n ie p o ­ gody, w yjazd z n o w y m i p rzy ja ció łm i, k tó ry c h n a w y k ó w n ie znamy. Sym bol graficzny ok reślający wra rto ś ć w y g ląd a następ u jąco :

343

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSCin. PRACA Z RELACJAMI R y sunek 46. N a d a w a n ie kolejny ch , p o rz ą d k u ją c y c h o z n a c z e ń

Skuteczne jest om ów ienie diagram u z coachem lub ze św iadom ym i uczestnikam i projektu, lub też z grupą, w której działamy. Rysunek projektu m ożem y modyfikować, to wręcz wskazane dzia­ łanie. Ma być in stru m en tem „żywej”, aktywnej w ym iany i komunikacji projektowej. Warto, żeby diagram był narzędziem sporządzonym na dobrej jakości kartonie w dużym formacie. Symbole m o żna dopisywać lub naklejać, pomyłki, zm iany lub zam knięte etapy zaklejać. Skuteczne jest też tw orzenie kolejnych wersji i odnotow yw anie zm ian i popraw ek na jed nym zbiorczym diagramie. W arto też przy działaniach zbiorowych w grupie projektowej ustalić, kto jest właścicielem dia­ gramu. Najlepiej, jeśli jest to szef projektu lub sponsor w przypadku projektów formalnych lub instytucjonalnych, klient coachingu zaś w przypadku celów osobistych. W arunek ten jasno okreś­ la, kto m a praw o nanosić zm iany na diagramie. Udostępnienie go wszystkim może spowodować dow olność w nanoszeniu popraw ek i zm ian i w efekcie wzbudzić chaos. Dlatego dobrze jest ustalić wspólny kod znaczeniowy i konsekw entnie respektować poszcze­ gólne zapisy i symbole. M uszą one być czytelne dla wszystkich zainteresowanych, powtarzalne i przewidywalne, a także precyzyjnie określające najważniejsze informacje, bez konieczności d o ­ pytywania. Każda kolejna wersja diagram u dotycząca tej samej sprawy m usi być również om ó w io ­ na i przedstawiona wszystkim uczestnikom.

344

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC III. PRACA Z RELACJAMI Planowanie wsteczne Skuteczne jest również planowanie wsteczne. Tę formę ćwiczenia m ożna zastosować przy b u ­ dowie diagram u z wykorzystaniem etapów, gdy szkielet ryby jest jednocześnie osią czasu. Po wy­ konaniu pierwszego diagramu, począwszy od z w ym iarow ania celu i ustalenia efektu, następnie naniesieniu głównych ości/etapów, m ożem y zaprosić klienta do pozycji efekt i cofając go do p o ­ szczególnych etapów; ty m razem od efektu do celu, sprawrdzać: 1. Czy przewidziany czas na realizację etapu został właściwie oszacowany [niezbyt krótki, nie­ zbyt długi j? 2. Czy nie pom inięto ważnych wydarzeń, które muszą poprzedzać wcześniejszy etap? 3. Czy zaplanow ano wszystkie działania, które muszą się wydarzyć, żeby m ogło nastąpić działanie kolejne? 4. Jakiego rodzaju zasoby, środki techniczne lub inne zm ienne m uszą wystąpić na etapie wcześ­ niejszym, by kolejny odbył się sprawnie? 5. Jakie są powdązane projekty, działania, zasoby współzależne z danym etapem? R ysunek 47. P lanow anie^w steczne

W a ż n y m e le m e n te m w czasie p la n o w a n ia w steczn e g o je st r ó w n ie ż z a p la n o w a n ie n a g ró d lub świąt. O z n a c z a m y taki m o m e n t n a d ia g ra m ie n a p rz y k ła d s y m b o le m

345

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSC III. PRACA Z RELACJAMI C zęsto z ap o m in am y , że z a ró w n o m y sam i, ja k i zespół p ro je k to w y lub u d z ia ło w c y d a n e g o przed się w zięcia, jeśli m a ją z a c h o w ać w ysok i p o z io m z a a n g a ż o w a n ia i m o ty w a cji w e w n ę tr z ­ nej, p o tr z e b u ją d o ś w ia d c z a ć graty fik acji tu i teraz. To w a ż n y asp ek t, k tó ry w łą c z a m y w p r o ­ je k t lub realizację celu o d sam eg o p o c z ą tk u . G raty fik a cją o d r o c z o n ą b ędzie u zy sk an y efekt, zazwyczaj je st to m o m e n t, w k tó r y m z ac zy n am y cieszyć się su k c e se m i k o n s u m o w a ć jego rezultaty. J ed n ak z g o d n ie z k o n c e p c ją szczęścia, o której m o w a była w cześniej, p o t r z e b u ­ je m y p o łą czy ć g raty fik acje a d h o c, u zy sk iw an e w d r o d z e d o celu, z tą g e n e ra ln ą , n ie rz a d k o b a rd z o o d r o c z o n ą w czasie. Taką fu n k cję łączącą g ra ty fik a c y jn ie cel z efektem sp ełn iają na p rz y k ła d k u ltu r o w o u m o c o w a n e obyczaje: w ieszan ie w iech y na d a c h u w czasie b u d o w y d o m u , gdy cieśle z b u d u ję d r e w n ia n ą p o w ałę, św ięcen ie hal p r o d u k c y jn y c h , z a n im w y sta r­ tują m aszyny, lub też w szelkiego ro d z a ju in a u g u ra c je , eventy, im p re z y z a p o c zątk o w u ją ce now e projekty. U ży teczn e je st p o d s u m o w y w a n ie ćw ic z e n ia z d ia g ra m e m ry b y p la n o w a n ie m w steczn y m o ra z w w y p a d k u celów k r ó tk o te r m in o w y c h albo z m a łą liczbą z a d a ń z a m y k a n ie ćw iczenia z n a n ą sek w encją m o c n y c h p y ta ń o c h a ra k te rz e in tro s p e k c y jn y m i ak tyw izu jącym : • C o k lien t o d k r y w a no w eg o w zw iąz k u ze sw o im celem lub te m a te m sesji? • C zego je st św iad o m ? • C zy m a o c h o tę zre d e fin io w a ć swój p o c z ą tk o w y cel? Lub też: • O d czego zacznie? • C o m o ż e zro b ić ju ż dziś, żeby uzyskać p la n o w a n y rezu ltat w p rz e w id z ia n y m czasie?

W czasie sesji w parach treningowych: 1. Podsumuj zadanie lub zadania domowe klienta. 2. Ustal tem at lub cel sesji albo kontynuuj poprzedni, jeśli klient tak zdecyduje. 3. Wykonaj z klientem ćwiczenie 52. Plan akcji. 4. Jako pracę domową zaproponuj dalsze rozwinięcie ćwiczenia w zależności od tematyki i rozległości projektu. 5. Poproś o udzielenie informacji zwrotnej dotyczącej całości pracy w czasie czternastu sesji. a. Udziel informacji zwrotnych. Podsumuj waszą relację coachingow ą [trening wzajemny]. b. W czasie w zajem nego udzielania informacji, gdy jesteś odbiorcą - możesz robić notatki, jednak przez cały czas milcz.

346

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘSCIH. PRACA Z RELACJAMI

c. Weź sobie wszystko, trochę lub nic. Pamiętaj, kiedy mówisz w czasie, gdy tobie są udzielane informacje - przestajesz słuchać, włącza się kom unika­ cja w ew nętrzna i m echanizm y obronne. Zadbaj, by twój partner w trenin­ gu również respektował zasady milczenia i słuchania. Informacje zwrotne potraktuj jako mapę, punkt widzenia, który może, ale nie musi, poszerzać punkt widzenia drugiej osoby. 6. Narysuj w łasną SMS [ćwiczenie 9], opisując kolejny etap pracy coachingowej odkrycia, pomysły, refleksje dotyczące osobistego procesu zmiany. a. Po zakończeniu sesji czternastej przejrzyj wszystkie czternaście subiektyw­ nych m ap [SMS]. Podsumuj wszystkie, szukając w spólnego mianownika, łą­ czącego tytułu, umiejętnej syntezy. Wyraź to jednym zdaniem, rysunkiem albo nazwą. b. Zadaj sobie pytania: Co odkrywasz? Czego doświadczyłeś w czasie czterna­ stu sesji? Co się zmieniło? c. Zachęć swego partnera treningow ego do w ykonania tego sam ego ćwiczenia podsum owującego. 7. Sporządź ostatni raport.

&

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

ZAKOŃCZENIE C zy m o ż n a zo stać c o a c h e m s a m o u k ie m ? Z p e w n o ś c ią w ielu czy teln ik ó w p e łn i tę rolę i n ­ tu ic y jn ie p o p r z e z zajęcia lub role s p o łecz n e, ro d z in n e , a ta k że w sw oim ś ro d o w isk u pracy. C o ra z częściej m ó w i się, że sk u tecz n y m e n e d ż e r z a ró w n o n a s ta n o w is k a c h lin io w ych, p r o d u k c y jn y c h , ja k i s zef sprzedaży, m a rk e tin g o w ie c lub re d a k to r naczelny, d o w ó d c a s t r a ­ ży p o ż a rn e j albo szef k a te d r y u n iw ersy tec k iej b ą d ź c z ło n e k zarz ąd u , to p rz e d e w szy stk im u m ie ję tn y co ac h lub m e n to r. C złow iek, k tó ry p o tra fi być w sp ierają cy m a u to ry te te m , k tó ry raczej p o b u d z a , a n g aż u je i m o ty w u je , n iż uczy, w y m ag a i k o n tro lu je. We w sp ó łczesn y ch ś ro d o w isk a c h biznesow 'ych aż się roi o d sp ra w d z o n y c h program ó w ' e d u k a c y jn y c h , c o ra z częściej d b a się o k u ltu rę o rg a n iz a c y jn ą , w której kluczowrą rolę o d g ry w’a u c z e n ie się lu d z i i o rg a n iz a c ji ja k o całości, a ta k ie p ojęcia ja k m isja p rze d się b io rstw a , rozw ój talentów ' i k re a ty w n o ś ć p rz e s ta ły być je d y n ie p u s ty m i te r m i n a m i s p e łn ia ją c y m i w y ­ m o g i k o rp o ra c y jn e . P rzy w o łajm y n a k o n ie c s tw ie rd z e n ie prof. D av id a C lu tte rb u c k a , k tó ry p o w ie d z ia ł na k o n fe re n c ji z o rg an izo w an ej p rz e z E M C C P o lan d w W arszaw ie w ro k u 2009, że jeśli b r a ­ kuje w' n a sz y m ś ro d o w isk u lub n ajb liższy m o to c z e n iu osób, k tó re p o tra fią zad ać n a m w ażne p y ta n ia d o ty czące naszej przy szłości, p o d ję ty c h d z ia ła ń lub stylu f u n k c jo n o w a n ia , to nasza p rzy szło ść je st z ag ro ż o n a. I n n y m ra z e m p o w ied ział, że c o a c h in g je st m e to d ą starą ja k świat. L u d zk o ść zaw’sze uczyła się p o p rz e z m o d e lo w a n ie n ajsk u teczn iejszy ch postaw' i n a ś la d o w n ic tw a p o d k ie r u n k ie m liderów', k tó rz y p o tra fili być zarówmo p rz e w o d n ik a m i, ja k i n a u cz y cielam i o raz m is tr z a m i rozw’oju. D a w n i co ac h e byli m a js tr a m i w s w o im zaw’odzie, n a u cz y cielam i d u c h o w y m i ,S z a m a n a m i , w o jo w n ik a m i, z n a c h o r a m i, rzem ieśln ik am i. Pełnili te w szystkie fu nkcje, k tó re w silnie z in sty tu c jo n a liz o w a n y m , z ró ż n ic o w a n y m s p o ­ łe czeń stw ie p e łn ią ro zliczn i specjaliści. S p ołeczności były ze so b ą silniej zw iązane, żyły na m n iejszy ch te ry to r ia c h w o p a rc iu o s iln ą s t r u k tu r ę relacji, a p rz e z to silniej o d d z ia ły w a ły na je d n o s tk i, d e te r m in u ją c ich o so b isty rozwój. W s p ó łc z e s n y system e d u k a c y jn y w dużej m ie rz e o p a r ty je st n a d o s ta rc z a n iu wiedzy, o cz e k iw a n ia s p o łe c z n e zo stały zaś o k re ś lo n e n o r m a m i, w a r to ś c ia m i i p r o c e d u r a m i, k tó ­ re n ie rz a d k o u t r u d n i a ją rozw’ój in d y w id u a ln y je d n o s te k . D o b rz e p rz y s to s o w a n i u cze stn icy zb io ro w o ści to często n a d m ie r n ie p rz y s to s o w a n i, d o b rz e w y p e łn ia ją c y sw oje role i zad a n ia, p rz e w id y w a ln i i n ie je d n o k r o tn ie silnie z z e w n ą trz s te ro w a n i czło n k o w ie system u, a j e d n o ­ c ześn ie p rz y m u s z e n i d o w'yhamowra n ia in d y w id u a ln o ś c i i k reaty w n o ści, k tó ra n ie rz a d k o byw a p rz e s z k o d ą w u tr z y m a n iu sp o łecz n eg o sta tu s quo. Jed n o stk i p o n a d p rz e c ię tn e , wryjątkow'e in d y w id u a ln o ś c i, silne o so bow ości to ludzie o b ie ­ rający sw'oje w iasn e dro gi. Ich celem je st ro z u m ie n ie , o siąg an ie i d z ia ła n ie w sposób , k tó ry p rzy n ie sie sukces i p o n a d p r z e c ię tn e rezu ltaty w' p rzew id y w aln ie k r ó tk im czasie. C o a c h in g i m e n to r in g stały się n ie tylko d y scy p lin am i w y rażający m i p o tr z e b y ro zw o jo w a w s p ó ł­ czesnego człow ieka, wry p e łn iają też lukę w' d o s ta rc z a n iu z in d y w id u a liz o w a n e g o w sp arcia w rozw’oju je d n o s te k p o szu k u jąc y ch z m ia n y i bardziej n iezależnych. Lukę tę w n ie z n a c z n y m s to p n iu wry p e łn iają tra d y c y jn e insty tucje sk u p io n e raczej na m e c h a n iz m a c h un ifik acji niż

349

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

in dy w idualizacji. M e to d y rozw oju osob isteg o o d p o w ia d a ją ró w n ie ż n a tę sk n o tę w sp ó łczes­ nego człow ieka, w y ra ż o n ą w p o s z u k iw a n ia c h sen su i celu w łasnych d ziałań , a także w p r a g ­ n ie n iu w pływ u na w łasny d o b r o s ta n . T rady cyjne m o d e le w ty m o b szarze c o ra z rzadziej udzielają o d p o w ie d z i satysfakcjonującej w sp ó łczesn eg o człowieka. T y m czasem cała w iedza, k tó rą z g ro m a d z iła lu dzk ość, w e d łu g m a te m a ty k ó w i f u tu r o l o ­ gów, p o 2020 ro k u b ęd zie się p o d w a ja ć co dw a lata. W cześniej p ro c e s ten zab ierał lu d z k o ś ­ ci tysiąclecia. Czas w sensie te c h n o lo g ic z n y m szaleń czo przyspieszył, p ociąg ając za sobą z ró ż n ic o w a n ie p o tr z e b i w y m a g a ń . W s p ó łc z e s n y czło w iek s tara się za ty m i p ro c e s a m i n a ­ dążyć, c o ra z częściej zadając so bie p y ta n ia n ie tylko o sw oją rolę w p rz y ro d z ie , eko sy stem ie, s p o łe c z e ń s tw ie i g o s p o d a rc e , ale o d n o s i te p y ta n ia d o swego in d y w id u a ln e g o rozw oju jako osoby. Z ad a je sobie p y ta n ie o sens w łasnej p ra c y i o b r a n e g o k ie r u n k u k a r ie ry zaw odow ej, w reszcie m o d e lu rodziny, stylu życia, realizo w an y ch celów i w artości. C o ra z częściej też in sty tu cje , o rg an iz acje i p rz e d s ię b io rs tw a zdają sobie spraw ę, że lepsze w y n ik i ściśle zależą o d k o n k re tn y c h ludzi realizu jących zad a n ia. Rozwój o so b isty oraz p o s z u k iw a n ie in d y w id u a ln y c h ścieżek ro zw o ju p rz e s ta ł być d o m e ­ ną szale ń có w bo żych, o dszczepień có w , o d iz o lo w a n y c h w la b o ra to r ia c h n a u k o w y c h n o b lis ­ tów, s tał się p o trz e b ą z a ró w n o o d n ie s io n ą d o n aszych ról zaw o d o w y ch , ja k i osobistych. W k ap ita liz m ie w y n a jm u je m y s a m o c h o d y , m ie s z k a n ia , lekarzy i a rc h ite k tó w w n ę trz . C o ­ d z ie n n e p o tr z e b y realizu jem y dzięki ty sią co m w y sp e cjalizo w an y ch u s łu g o d a w c ó w p rą d u , gazu, k o m u n ik a c ji, in fo rm a c ji, p o ż y w ie n ia i bezp iecze ń stw a . System w y m u s z a n a nas d eleg o w a n ie s p ecja listó w n aw et d o ta k ic h p o tr z e b i z a d a ń jak op iek a n a d d ziećm i, sta rs z y m i o s o b a m i, a n aw et w ystró j m ie s z k a n ia i p la n o w a n ie u rlo p u . W p e w n y m sensie je ste ś m y s e rw is o w a n i p o d o b n ie ja k s a m o c h ó d lub pralka. W tej p r z e s tr z e n i c o a c h in g lub m e n to r in g stały się ró w n ie ż „ s e rw is a m i d o w y najęcia”, je d n a k c h a r a k te r o fero w anej u słu gi je st z a s a d n ic z o o d m ie n n y , naw et o d tra d y c y jn y c h te ­ rapii lub u s łu g psy ch o lo g iczn y ch . O fe ru je b o w ie m in d y w id u a liz m w d r o d z e d o osobistej zm iany, k tó r y p rz y n o s i szczęście z d e fin io w a n e p rz e z sa m ą z a in te re s o w a n ą osobę. W sk azu je na n a r z ę d z ia w p ły w u w p ro cesie zam iany, p r o p o n u je p o d e jśc ie p ro je k to w e n a s ta w io n e na w y nik. Tym s a m y m c o a c h in g i m e n to r in g stają się m e c h a n iz m a m i k u ltu ro tw ó rc z y m i. P rzez Polskę p rz e z o s ta tn ie d w ad zie śc ia lat p rz e to c z y ła się la w in a szkoleń, z m ien ia jąc r a d y k a l­ nie oblicze naszej g o s p o d a rk i. Z n ie w y d o ln e g o g o s p o d a r c z o k raju w ciągu d w ó c h d e k a d staliśm y się k ra je m n ie tylko p rz o d u ją c y m we w z ro s ta c h g o s p o d a rc z y c h , lecz ró w n ie ż w y ­ p o s a ż o n y m w n o w o c z e s n e kad ry , d o ró w n u ją c e lub przew yższające k o m p e te n c y jn ie k a d r y s ta ry c h k rajó w u n ijn y ch . P rzez Polskę p rz e ta c z a się w o sta tn ie j d e k a d z ie k o le jn a fala ty m ra z e m c o a c h in g ó w i m e n to r in g ó w s k iero w an y ch d o tysięcy m e n e d ż e r ó w i specjalistów , k tó ry c h s a m o ś w ia d o m o ś ć ró w n ie law inow o w zrasta. Każdy z nas, coachów , a także c zy teln icy n in iejszeg o p o d r ę c z n ik a m o g ą w ziąć czy n n y u d z ia ł w o w y m p o k o le n io w y m p ro cesie zm iany. L ek tu ra tej książki oczyw iście nie czyni jeszcze n ik o g o z a w o d o w y m c o a c h e m . Jak p o w ie d z ia ł kiedy ś w y b itn y p rzed sta w iciel p s y ­

350

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

ch o lo g ii p o z y ty w n ej, u cze ń M ilto n a H. E rick so n a , S tep h e n G illigan, j e d n a o so b a uzyskuje w ysokie k o m p e te n c je i ró w n ie w y so k ą sk u te c z n o ść w zaw odzie c o a c h a w ciągu sied m iu m iesięcy, in n a p o trz e b u je s ie d m iu lat, jeszcze in n e j nie w y starczy an i s ie d e m n a ś c ie m ie s ię ­ cy, an i s ie d e m n a ś c ie lat. C zęste p y ta n ie, k tó re słyszę, b rzm i: C zy k ażd y m o ż e zo stać c o ac h em ? Jak w p rz y g o to w a n iu d o w ielu zaw o d ó w n a w stępie p o tr z e b n e je s t w y k sz tałc en ie, s ta b il­ no ść e m o c jo n a ln a , d o ś w ia d c z e n ie w p ra c y z lu d ź m i itd. Jeśli p rzeczytałeś, czy teln ik u , te n p o d r ę c z n ik , w y k o n ałeś je d e n w a ż n y k rok. Jeśli p r z e r o ­ biłeś w iększość ćw icz eń , u cz y n iłe ś d ru g i w ażn y kro k. Jeśli p rz e p ro w a d z a łe ś ćw iczenia w p a ­ rze z d r u g ą o so b ą, był to k ro k d o realn y ch k o m p e te n c ji i p raw d ziw y ch u m ie ję tn o ś c i. M o żn a jeszcze w y m ie n ić co n a jm n ie j kilka kluczow y ch d ziałań , o d k ry ć , k o m p e te n c ji w d ro d z e do z a w o d u c o ac h a lub m e n to ra , k a ż d e z n ich pozw ala lepiej o d p o w ie d z ie ć n a py tan ie: czy się d o tego n ad aję? Jest je d n a k , m o im z d a n ie m , je d e n w a r u n e k konieczn y, z a ró w n o na p o c z ą t­ ku d ro g i w ty m zaw odzie, ja k i w trak c ie jego w y k o n y w a n ia - trz e b a lubić ludzi.

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

ANEKS ĆWICZEŃ Poniżej zam ieszczam p ro pozycje rozw iązań n ie k tó ry ch ćw iczeń. O czyw iście czytelnik m oże dojść d o w łasnych, ró żniących się o d tych propozycji, in terp reta cji i odpow iedzi. W co a c h in g u ch o d zi o m e to d ę i m odel. Z a te m niek tóre z pro pozycji m og ą się okazać p o ­ m o c n e o raz inspirujące w p o sz u k iw a n iu w łasnych odp ow iedzi. Jak k ażd a teoria, rów nież ta zaw arta w p ro p o n o w a n y c h ćw iczeniach sp raw d zi się ostateczn ie w żyw ym , praw d ziw ym i s p ó jn y m kontakcie z k lien tam i o raz w czasie sesji tren in g o w y c h z p a r tn e r a m i w sesjach, stu d e n ta m i co ac h in g u i m e n to rin g u . Um ieszczone poniżej przykłady są odpow iedzią na opisane w ćw iczeniach sytuacje uję­ te bez szerszeg (\k ontekstu , który z łatwością zauw ażam y i ro zu m iem y w realnym kontakcie z d ru g im człowiekiem. Ćwiczenia m ają na celu skupienie uwagi na elem entach, które m ożem y rzeczywiście zauważyć w tekście, jako fakty językowe i sem antyczne, i do nich odnieść nasze próby. Nie należy się zrażać, jeśli nasze propozycje różnią się o d twoich, czytelniku. Każde ćw i­ czenie jest zachętą do p o d ejm o w an ia sam odzielnych prób, sprawdzianów, ek sp erym en tó w i p o ­ w tórzeń w realnych sytuacjach treningow ych lub pierw szych pró bach coach in gu z klientam i.

Ćw iczenie 14. E-prim e Z am ie ń pon iższe zdania n a E -p rim e Tabela 5. E -p rim e

1

Zapraszam teraz do ćwiczenia, dzięki któ­ rem u nauczysz się stosow ania języka E-pri­ me. Z apraszam do ćw iczenia, być m oże dzięki n iem u zaczniesz poznaw ać zastosow anie języka E-prim e i być m oże także nauczysz się go używać.

2

Ćwiczenia są bardzo w ażne dla procesu uczenia się now ych umiejętności. N iektóre ćw iczenia m o g ą być przydatne w p rocesie u czen ia się.

3

Sądząc po długości tego ćwiczenia, m ożna je od razu szybko wykonać.

353

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

Być m oże niezbyt d u ża ilość przykładów spow oduje szybkie w ykonanie ćw icze­ nia. 4

Poprzedni rozdział był trudny i wymagał uw ażnego czytania. Być m oże niektórym o so b o m po p rzedni rozdział m ógł w ydać się trudny, i z teg o p o w o d u m ógł w ym agać niekiedy w ięk­ szej, niż zazw yczaj, uw ażności w czy ta­ niu.

5

Nie m a trudnych rozdziałów, są tylko oporni czytelnicy. N iektórzy ludzie sądzą, że nie m a tru d ­ nych rozdziałów . Być m oże to dla nich praw da. Sądzą rów nież, że to czytelnicy są oporni. Być m oże niekiedy to rów nież praw da o n iek tó ry ch czytelnikach.

Ćw iczenie 19. M etaprogram y i lingw istyka w ypow iedzi Jak zachęcić do wizyty w kinie o so b ę m etap ro g ram u „opcje"? Propozycja: Słyszałem, że w kinie w yśw ietlają w tym ty g o d n iu trzy św ietne filmy, w szystkie z za sto so ­ w a n ie m tech n ik i 3D. Byłeś ju ż na ta k im seansie? F o rm a t 3D grają o d 13.00 aż do 22.00. W szystkie trzy m o ż n a o bejrzeć z n ap isam i b ąd ź z d u b b in g iem . P o d o b n o u ru c h o m ili też salę ze sp ecjaln y m sy stem e m dźw iękow ym , spraw iającym w rażenie, jakbyś był „w film ie”. Idziemy?

Jak zachęcić do wizyty w kinie o so b ę m etap ro g ram u „inni"? Propozycja:

354

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

R ozm aw ialiśm y o s ta tn io z c h ło p a k a m i, że d aw n o nie byliśm y razem w kinie na d o b ry m ho rro rze. A d a m p rzy zn a ł sie, że to najbardziej w yczekiw any przez niego film w ty m roku. W szyscy chcą pójść i św ietn ie się bawić. N a p e w n o każdy się ucieszy, jeśli d o n as dołączysz. Idziem y całą ekipą.

Jak zachęcić do wizyty w kinie o so b ę m etap ro g ram u „kroki duże"? Propozycja: P o d o b n o ten film trzeba zobaczyć. O trz y m a ł n ag ro d y na kilku festiwalach filmow ych. |\, Kino p rzez d u że K, w d o d a tk u św ietna zabawa. M asz o ch o tę pójść? To m oże być bard zo m iły wieczór.

Jak zachęcić do wizyty w kinie o so b ę m etap ro g ram u „w czasie"? Propozycja: Słyszałem, że w kinie grają św ietny film. G atu n ek , jaki lubisz. Skoro je steśm y w pobliżu, to m oże p ó jd z iem y n a najbliższy seans. G rają za 30 m inu t.

Jak zachęcić do wizyty w kinie o so b ę o au to ry tecie w ew nętrznym i zew nętrznym ? Propozycja (a u to ry te t w ew nętrzny): Słyszałem, że w kinie grają d o b r y film. P o w inien ci się sp o d o b ać, bo przecież uwielbiasz czarne, klasyczne dram aty. Recenzję m ożesz znaleźć na p o rta lu film ow ym , n ie m al id e n ­ tyczne p o g lą d y ja k tw oja w yp ow iedź z czw artku, na blogu. Jakby ciebie cytowali. Bardzo p o ch leb n ie w ypo w iedział się T arantino, którego tak sobie cenisz. Co myślisz? W arto pójść? Propozycja (a u to ry te t zew nętrzny): Słyszałem, że grają św ietny film. Myślę, że p o w in n iś m y pójść. Twój u lu b io n y a k to r stw ier­ dził, że jest to jego najlepsza rola. P o n ad to słyszałem o d naszych kum p li, że jest to je d n a z najciekaw szych p ro d u k c ji tego rok u i nie w y p a d a tego przegapić. C h ło p a k i c h o d zą do k in a co tydzień, więc w iedzą, co m ów ią. I naw et w telewizji w w iad o m o ściach chwalili. Trzeba iść.

Ćw iczenie 20. Określ m etap ro g ram y M etaprogram y Ani Ariańskiej:

355

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

1. Do - A n ia m a łatwość n aw iązyw ania relacji, jest o tw a rta na zmiany, p o szuku je bodźców, k o n ta k tu ; p racu je dla pieniędzy, za które m oże w yjechać za granicę i realizow ać swoje m a rz en ia, p o d ą ż a za celem. 2. O pcje - n ie p lan o w an y w yjazd d o Egiptu, now e w yzw anie w p racy - szef m a rketing u. 3. J a - A nia zw raca uwagę n a przed e w szystkim w łasne potrzeby. 4. Różnice/nowe - A n ia lubi góry, n u rk o w an ie, zm ien ia otoczenie, e k sp ery m e n tu je , o d ­ daje się pasjom , które dostarczają jej b ard zo zm ien n y ch n ow ych w ra ż e ń i b o d ź c ó w [n u r ­ kow anie, wycieczki w góry, egzotyczne p o d ró że]. 5. Kroki duże - w yjazd d o Egiptu, zdobycie K ilim an dżaro , n ow e w yzw ania w pracy, ro z­ stan ia z m ężczyznam i, spostrzeg a swoje życie w kategoriach w ielkich projektów. 6. W czasie - ten m e ta p ro g ra m się nieco m o d y fik u je p o d w pły w em zadań zaw odow ych; daw niej A nia żyła w yłącznie d n ie m dzisiejszym , teraz zaczyna p la n o w ać i przew idyw ać, staje się o d p o w ied zialn y m za w yniki m e n e d ż e re m , k tó ry osadza swe działania w p rz e ­ w idyw aln ym czasie. 7. A utorytet w ew nętrzny - A nia sam a czuje, co jest dla niej najlepsze, m a nie tylko sp recyzow ane p rz e k o n a n ia i w artości, ale ró w nież u g r u n to w a n e p o g lą d y n a ró żn e te m a ­ ty, jest asertyw na, nie w aha się p o d e jm o w a ć radykalnych, sam od zielny ch decyzji.

M etaprogram y A(j^ m a A dam czew skiego: 1. Do - A d am m a łatwość n aw iązyw ania now ych relacji, jest otw arty, p o s zu k u je k o n ta k tu z lu dźm i, szuk a szans, zm ierza d o celu. 2. O pcje - A d am je st pomysłow y, w ykorzystuje atu ty i k reaty w ne rozw iązania, zm ienia zainteresow an ia i raczej szuka możliwości. 3. Inni - A dam zw raca uwagę na ludzi, staw ia się w ich sytuacji, ro zu m ie p o trze b y i p u n k t w id zen ia innych, id entyfikuje się z ro dzin ą. 4. Podobieństwa/stare - A d a m p o trafi w ykazać analogie, p o d o b ie ń stw a , o p ie ra się na w yp ró b o w an y c h w zorcach ro d zin n y c h , w skazuje k lien to m analogie p o m ię d z y sw oim i d o św iad cze n iam i życiow ym i a sytuacją klientów, p rzestrzega zasad w p o jony ch przez ojca, n a w czorajszym sukcesie b u d u je jutrzejszą strategię. 6. Kroki m ałe - A d a m precyzyjnie planuje z m ian y w sw oim życiu, jest system atyczny i przew idyw alny, spostrzeg a z a d a n ia w m ały ch o d stę p a c h czasow ych, p la n u je kolejne precyzyjne działania. 7. Poprzez czas - planuje, przew iduje, przygotow uje się d o zadań , n ajp ra w d o p o d o b n iej w izualizuje swoje spraw y na osi czasu o d przeszłości d o przyszłości, przew iduje, d o s tr z e ­ ga następstw a. 8. Autorytet zew nętrzny - chętnie współpracuje z innym i ludźmi, żyje w edług rodzinnych zasad, które w poił m u ojciec, otworzył p u n k t skupu palet i barek dla kierowców za nam ową matki i ojca, odwołuje się do rodzinnych i firmowych autorytetów, szanuje tradycję.

356

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

Metaprogramy Tamary Tomańskiej: 1. Od - ucieczka o d c o d z ien n y ch dojazdów, tłu m ó w w kolejce p odm iejskiej, autobusie, tram w a ju , o d k o rkó w ulicznych, ucieczka o d co d zien n o ści w góry, raczej u n ik a p ro b le ­ mów, tłu m u , nieko rzystny ch dla siebie sytuacji. 2. P rocedury - T am ara jest system atyczna, p rzestrzega zasad, działa w ed łu g w ieloletnich spraw d zo n y ch systemów, jest sztyw n a w swoich poglądach. 3. J a - zw raca uwagę na swoje sam o p o cz u cie, db a o w łasny ko m fo rt, sa m a wie najlepiej, co jest dla niej dobre, czego chce, co jest słuszne, jest dla siebie samej najsilniejszym p u n k te m odniesienia. 4. P odo b ień stw a/stare - czuje się d o b rze w system ie p o w tarza ln y m , kiedy wie, w jaki s p o só b działać, nie lubi i u n ik a zm ian , p o trze b u je dłu giego ok resu adap tacji w edług sta ­ rego system u, żeby włączyć d o działan ia rzeczy nowe. 5. Kroki m ałe - T am ara precyzyjnie p lanuje swoją pracę, p racu je m e to d ą „ k ro k p o k r o ­ k u ”, przew idu je i precyzyjnie planuje szczegóły w łasnych działań, nie lubi przypadków , duże z ad a n ia rozkład a na m ałe etapy. 6. Poprzez czas - planuje, przew iduje, ja sn o spostrzega, co z czego w ynika, czas te ra ź ­ niejszy i bieżące z ad a n ia są sk u tk ie m jej w cześniejszych przyg otow ań, to, co będzie, j u t ­ ro w y n ik a z dzisiejszych m ałych kroków, czas m a w y m ia r liniow y o d - do. 7. A utorytet w ew nętrzny - kieru je się w łasn y m z d a n ie m i p rz e k o n a n ia m i oraz w ar­ tościam i, zna swoją w artość, u m ie zad bać o siebie (np. a w a n tu ra z szefem m a rk e tin g u i jego p rzep rosin y), jest do m inujący, zn a swoją w artość, o d w o łu je się d o w łasnych p o ­ gląd ów i proced ur.

Ćw iczenie 22 Aktywna odpow iedź n a m etap ro g ram y i m o d aln o ści klienta 1. M ail asystentki D zień d o ^ y , Z tej strony M aja M irecka, asystentka dyrektora generalnego A d a m a M arka. D ostałam od A d a m a za d a n ie ustalenia term in ó w szkoleń. Słyszę, że w rzesień je s t j u ż zajęty. W pierw szej fa zie ustaleń u dało m i się zarezerw ow ać w stępnie następujące term iny: GRUPA 1 - 1 7 -1 8 /1 0 GRUPA 2 - 2 4 - 2 5 / 1 0 GRUPA 3 - 9 - 1 0 / 1 0 M ich a ł B ednarczyk i M agda Potulicka 2 6 -2 7 /1 1 z d u ż y m zn a kiem za p yta n ia , ale term in, tak czy inaczej je st um ów iony. M ich a ł o d ezw ie się na jp ó źn iej do przyszłego w torku.

357

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

C zy odpow iadają Panu te te rm in y ? C zy w razie zm ia n spokojnie m ogę y,w kroczyć” z p la n o w a n iem w listopad? Pozdraw iam , M aja M i recka A systen tka D yrektora G eneralnego

Główne m odalności: • • • • •

słyszę - słuchow a u m ó w io n y - słuchow a odezw ie się - słuchow a o d p o w iad ają - słuchow a w kroczyć - k in estetyczna

M etaprogram y: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Do P ro c e d u ry In ni P o d o b ień stw a/ró żn ice ? M ałe kroki Poprzez czas A u to ry tet w ew n ętrzn y

Odpow iedź: D zień dobry, z tej strony M a teu sz Rybicki - A systen t ds. O rganizacji Szkoleń. Jak dobrze Pani usłyszała, cały w rzesień m a m y j u ż zajęty. Słyszę, że z Pani strony wszystko j u ż rozplanow ane krok po kroku. Term iny n a m odpowiadają. Po rozm ow ie ze szkoleniow cem m ogę pow iedzieć, iż szkolenia będą m o g ły odbyć się w u m ó ­ wionych p r ze z Panią term inach. P otw ierdzam term iny: GRUPA 1 - 1 7 -1 8 /1 0 GRUPA 2 - 2 4 - 2 5 / 1 0 GRUPA 3 - 9 - 1 0 / 1 0 C zekam na o d zew ze strony Pana M ichała.

358

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

M oże Patii spokojnie „w kroczyć” z p la n o w a n iem w listopad. P ozdraw iam , odezw ę się niebaw em w spraw ie Pana M ichała M a teu sz Rybicki A systen t ds. O rganizacji Szkoleń

Mail do przyjaciela D rogi Panie Prezesie, S za n o w n y W itoldzie!!! D ziękuję za krótką, ale ja k za w sze m iłą rozm ow ę. Jak w idzisz, nastąpiła zm ia n a w m o im do tych cza so w ym m yśleniu na te m a t pracy, a ściślej m ów iąc na te m a t m ojego p rzy w ią za n ia do obecnego pracodawcy. U św iadom iłem so&/e, że p rze d łu ża n ie tego nierów nego u kła d u je st z m ojego p u n k tu w id ze­ nia, delikatnie m ów iąc, nierozsądne! P ow iedziałem sobie: czas n a jw y ższy posłuchać swego serdecznego przyjaciela i rozw ażyć składaną m i propozycję. W ciąż uw aża m , że n a jw a żn iejszą spraw ą w życiu je st ha rm o n ia , i nie u kryw a m , u zn a n ie w pracy, więc - p o m yśla łem - nie m a co zw lekać, tylko za d b a ć wreszcie o siebie... Z ew szą d m ów ią m i, że praca w polityce nie je s t bezpieczna, ja je d n a k w id zę w ty m swoją szansę. To co, że u k ła d p o tra fi się zm ien ia ć, to co z tego, że urząd, choć z p o zo ru apolityczny, w istocie nie je st apolityczny? P ostanow iłem w słuchać się w Twoje rady, drogi przyjacielu, u słu ­ chać tego, co m i, w ielokrotnie p o w ta rza łeś i p o d ją ć decyzję. Z a tem odpow iem : Tak - odchodzę z m ojej firm y . I p o drugie: Tak - p rzy jm u ję propozycję. I p o trzecie: Tak - jestem do dyspozycji Pana, Panie Prezesie. Proszę o w yzn a czen ie m i te rm in u spotkania (najlepiej je śli to byłby w torek p o p o łu d n iu bądź środa, o p tym a ln e g o d zin y p o 17.00 w te dni, p rzep ra sza m za to sugerow anie term inów , je d n a k pozostałe dn i m a m zajęte z p o w o d u w cześniejszych zo b o w ią za ń radcowskich, je d n a k jeśli trzeba będzie, to się dostosuję w k a żd y m p rzy p a d k u ) najlepszy będzie kró tki syg n a ł telefonem . Serdecznie tym cza sem p o zd ra w ia m , do usłyszenia Mec. Wojciech Figowski teł. kom . 602 X X X X X X

359

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

Główne m odalności: przywiązanie - kinestetyka harmonia - słuchow a w idzisz - w zrokow a mówiąc - słuchow a p u n k t w idzen ia - w zro kow a po słu ch ać - słuchow a mówią mi - słuchow a w idzę - w zrokow a w słuchać - słuchow a usłuchać - słuchow a pow tarzałeś - słuchow a od p o w iad ają - słuchow a sygnał telefonem - słuchow a do usłyszenia - słuchow a

M etaprogram y: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Do O pcje Ja R óżnice . M ałe kroki Poprzez czas A u to ry tet w ew n ętrzn y

O dpow iedź: W itam , S za n o w n y M ecenasie Figowski! Ja rów nież d zięku ję za m iłą rozm ow ę na w a żn e dla nas obu tem aty. U cieszył m nie n iezm iern ie w id o k m aila o d Ciebie, drogi przyjacielu. C ieszy m n ie fa k t, iż w idzę różnicę w sposobie Twojego m yślenia. Tak ja k Ci m ó w iłem , p a ­ trząc z Twojego p u n k tu w id zen ia praca w tej fir m ie była nierozsądna i cieszę się, że w ko ń cu to dostrzegłeś. Słyszę, że się rozum iem y. Potrzeba h a rm o n ii i ładu je s t m i rów nie bliska ja k Tobie. D źw ięczy m i je szcze to zd a n ie p a m iętn e, które w yp ow iedziałeś na koniec naszego spotkania: że trzeba słuchać głosu w ew nętrznego.

360

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

M iło usłyszeć, iż od ch o d zisz z fir m y i p rzy ch o d zisz do nas. Z m iłą chęcią zobaczę Cię w n a ­ szej firm ie . P rzed Tobą wiele now ych m ożliw ości, o czym u słyszysz ode m n ie po d cza s naszej rozm ow y. Proponuję środę - godz. 18.00 (ja ró w n ież m a m sporo zajęć i to je d y n y w olny term in). Z a ­ d zw o n ię we w torek o 18.00, aby p o tw ierd zić term in spotkania i zobaczyć, czy d a sz radę. Pozdraw iam Cię serdecznie! Do usłyszenia! Prezes W itold B abiński

Mail do przedstaw icielki w spółpracującej firmy Beatko, B ardzo d zięku ję za zaproszenie, z p rzyjem n o ścią w p a d n iem y razem z W ojtkiem i Jasią z o d ­ w ie d zin a m i do W aszej firm y . Proponuję n a jb liższy term in , aby nie o d kła d a ć na d a lszy © , m oże ju tr o ? Jak tam czuje się W asz Jureczek? Jeśli W am ró w n ież odpow iada, m oglibyśm y być około 12-13.00, a p o tem z p rzyjem n o ścią w yb ierzem y się na lunch do pobliskiej w łoskiej ?? Co za s m a k i!!!!! Szczególnie r a v io li!!!!! Co do rozliczenia z GDD, d zięku ję za zestaw ienie, im ponujące rzeczyw iście. !!!!!!!!!! © Tak ja k ro zm a w ia łyśm y p r ze z telefon, d ołączam się do propozycji z m ia n y za sa d rozliczania p o m ię d zy FC i RD w spraw ie GDD i nie tylko, p o czyn a ją c od ustalenia p r ze z FC p ro w izji od now ych (15%) A u d y ty p ro p o n u jem y zlecić M irko w i z TM . M irek to bardzo lubi (poznaliście go w czerw cu na szkoleniu z A Y A P ) © Jedzenie w tedy było p yszne, ja k za w sze u M acedończyków .© © © R a z je szcze za tem p o d trzy m u ję naszą wspólną propozycję ustalenia now ych zasad, p o c z y n a ­ ją c od najbliższych rozliczeń dotyczących now ych klientów , tj. 15% tylko o d pierw szego pro jektu dla nowego klienta, p o w yżej obrotu 1000 €, a p o te m j u ż bezp ro w izyjn ie - taką sa m ą zasadę m a m y w ram ach CVJ, tyle że staw ka w ynosi 20%. O czyw iście zasa d a ob o w ią zu je FC i RD w obydw ie strony. Proszę potw ierdźcie, czy taka z a ­ sada W am też odpow iada, p o w tó rzę - 15 od nowego, a p o te m bez.

361

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

Co do fir m y T M i a u d y tu - p ro p o n u jem y staw ki zw yczajow e. M irek to uroczy chłopak i taki zd o ln y © chętnie to dla W as zrobi. Sp o tka ła m go ostatnio w górach. C zeka m y w ta k im razie na potw ierd zen ie, co do ju trzejszeg o term in u . P y s z n o ś c i!!!!! P ozdraw iam serdecznie, (B u zia czki dla Jureczka i Rysia ;) ) M isia

M aria K am ieńska M anaging D irector XXXXXX XXXXXX X X X X X Plaza R ed B iznes C en tru m X X X X Ul x x x x x x x x x 222 A , X X - X X X W arszaw a tel.: [+ 48 22] X X X X X X X fa x : (+ 48 22] X X X X X X X m obile: [+ 48] 601 X X X X X X e-m ail: X X X X @ X X X X X . p l website: H Y P E R L IN K „http:!Zw w w .x x x x x x x x x x x . c o m .p l/”w w w. x x x x x x x x x x x . com .pi international: H Y P E R L IN K „h ttp ://w w w .irc-recru itm e n t.co m /"w w w .xxxxx xxxx.co m

Główne m odalności: ^ • • • • • • • • • •

o d p o w ia d a - słuchow a o d k ła d ać - k inestetyczna w p a d n ie m y - kinestetyczna b ard zo lubi - kinestetyczna czuje - k in estetyczna sm aki - kinestetyczna pyszne je d zen ie - k in estetyczna p o d trz y m u je - kinestetyczna sp o tk ałam - k in estetyczna pyszności - k in estetyczna

M etaprogram y: 1. 2. 3. 4. 5.

Do O pcje Inn i P o dob ieństw a M ałe kroki

362

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

6. W czasie 7. A u to ry tet zew n ętrzn y

O dpowiedź: K ochana M ary, za p ra sza m y serdecznie do nas ju tr o na 12.00. B ęd ziem y ju tro wszyscy. Jureczek w rócił w czo­ raj do pracy po przerw ie. C zuje się j u ż dobrze - zresztą ju tro go spotkacie ©. Z a rezerw u ję stolik dla w szystkich na 14.00. W p ro w a d zili ostatnio do m en u carpaccio z je s io t­ ra!!! Pychota!!! Z estaw ienie rozliczeń z GDD - to była dla m nie przyjem ność!!!! W iesz, że uw ielbiam to robić. M a m y w p la n ie rozm ow ę nt. propozycji z m ia n y za sa d rozliczania p o m ię d zy FC i R D w spraw ie GDD. U stalenia FC p ro w izji now ych (15% ) też jutro. Jeśli chodzi o audyty, M irek m o że być. Też o nim słyszeliśm y sam o dobre. P am iętasz w ieczory w knajpkach u Greków. Chyba w tedy go p o zn a ły śm y © © © P otw ierdzam w spólną p r o p ^ y c ję ustalenia now ych zasad, p o czyn a ją c od najbliższych roz­ liczeń dotyczących now ych klientów , tj. 15% tylko o d pierw szego p ro jektu dla nowego klienta, p o w yżej obrotu 1000 €, a p o te m j u ż b ezp ro w izyjn ie - taką sam ą za sa d ę m a m y w ram ach CVJ, tyle że staw ka w ynosi 20%. FC i RD w obydw ie strony. Z a sa d a ja k na jb a rd ziej n a m odpow iada. T M i a u d y t - ta k ja k zw ykle. Jesteśm y z M irka bardzo za d o w o len i© . Z a p ra sza m y raz je szcze na ju tr o na 12.00! P ozdraw iam serdeczenie! C a łu sy (C hłopaki dzięku ją i ściskają m ocno ;) !) Bet i Beata M azurska Business C lient M anager X X X X X W iśniow a C enter Park bis X X X X Ul. W iśniow a 23, X X - X X X Poznań

363

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

te l: {+ 48 22] X X X X X X X mobile: [+ 48] 601 X X X X X X e-m ail: X X X X @ X X X X X . p l H Y P E R L I N K „h ttp ://w w w .x x x x x x x x x x x .c o m .p l / nw w w .x x x x x x x x x x x .com .pl

Ćw iczenie 26 W erbalne przejaw y sprzężenia Z aznacz, które z p on iższych w ypo w ied zi sygnalizują, że klient sprzęga się d o przeszłości, a które, że d o przyszłości. W ynotuj k ró tk ie uzasadn ien ie: jakie w skaźniki św iadczą o jednej lub drugiej tendencji? Porów naj swój w y n ik z p racą p a r tn e r a w czasie w sp óln ych ćwiczeń.

v

a. C h ciałb y m nie p rzejm ow ać się tak b a rd z o o p in ia m i inny ch ludzi na te m at m ojego hobby. W iem , że to dziw nie wygląda: m ężczyzna, k tó ry zajm uje się hafciarstw em . Jednak od sześciu lat w yszyw am tylko g o d ła i herb y wojskowe, u w ielbiam to, ale tego ju ż nikt nie zauważa. O d razu pojaw ia się ś m ie ch na sam o słowo: haft.

Sprzężenie zw rotne do przeszłości - p o czucie krzywdy, ko n serw aty zm , s f o r m u ło ­ w an ia z zaprzeczenia, w ypo w iedź o p a rta na o c en a ch i obaw ach w obec o p in ii in n y c h ludzi. b. Lubię m ieć w szystko przygotow ane, z an im zacznę pracę. Każde n arzęd zie m a m n a sw o ­ im m iejscu, p o d ręką. W ted y nie m uszę niczego szukać ani specjalnie w ychod zić z k a ­ nału, gdy trzeba w y m ie n ić głupią uszczelkę. Podstaw a to pla n o w an ie i przew idyw anie.

Sprzężenie zw rotne do przeszłości - s fo rm u ło w an ia z zaprzeczenia, plan ow anie o p a rte na w czorajszych d ośw iad cze n iach i w y p ró b o w an y c h w zorcach. U tarty m e c h a n iz m p o stę p o w a n ia n a bazie dośw iadczenia. c. Z astan aw iam się, czy w M o n trealu je st m etro. M uszę to spraw dzić, bo jeśli tak, to kło pot z głowy. W szęd zie sp raw n ie i szybko n im dojedziem y.

Sprzężenie zw rotne do przyszłości - p o czu c ie w pływ u, p o szu k iw an ie rozw iązania, p ro ak ty w n o ść, sfo rm u ło w a n ia aktyw ne: „czy jest”, „jeśli tak”, „wszędzie d o je d ziem y ”.

d. O d rok u nie przeczytałem żadnej książki. T rochę m i w styd w obec córki, k tó ra studiuje na po lo nistyce i p o c h ła n ia całe tomy. M ożesz m i coś polecić n a urlop , żebym m ó gł z nią złapać w sp ólny język. Nie w iem , co teraz m ło d zi czytają.

364

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

Sprzężenie zw rotne do przeszłości - p o czu cie winy, w yciąganie w n io sk ó w z b łędów i po rażek, p o szu k iw an ie skutecznych ro zw iąz ań na p o d staw ie analizy przeszłości, chęć n a ­ praw ien ia przeszłych „błęd ó w ” w relacji. e. Jedenaście lat p racu ję w szkole i nigdy nie w działem tak zd oln eg o ucznia. Jed nak m a r n u ­ je swoje talenty. Z am iast rozwijać się m a tem a ty czn ie, przystąpić d o olim piady, o n to o le­ wa. Tak m i pow iedział. Woli te swoje bezn a d ziejn e gry. M ógłby cały m i g o d z in a m i klikać i klikać. Najgorsze, że jego rodzice też to olewają. „K arolek sam d ecyd uje”, stw ierdziła o s ta tn im raze m jego m a m u śk a . I co ty na to?

Sprzężenie zw rotne do przeszłości - k o n c e n tra c ja na przeszłości, analizow anie, o c e ­ n ianie sytuacji w kateg oriach przeszłych, p oczu cie krzyw do-w iny, obw inianie, p rzerzu c an ie od p o w ied zialn o ści n a zew nątrz.

f. Jeszcze nie byłem w no w y m kinie. Słyszałem, że nie tylko jest rew elacyjny dźw ięk, ale też m a ek ran , jakiego nie po w stydziłaby się naw et Warszawa. Jutro się w ybieram . Nie wiesz, co fajnego teraz grają?

Sprzężenie zw rotne do przyszłości - z m ian a, ek sp e ry m e n t, now a jako ść, em ocje p o zytyw ne, p o szu k iw an ie now ych zasobów, p o d ą ż a n ie „za”.

g. Tylko raz sp ró b u ję i jeśli ty m raze m m i nie w yjdzie, d a m sobie spokój. Z ro b ię to p o sw o ­ je m u , ale d o p ie ro za tydzień.

Sprzężenie zw rotne do przeszłości - n ie u św ia d o m io n a strategia p orażki, inercja i zachow aw czość, em o cje negatyw ne, obaw a i o strożność. h. Pojutrze, drogi panie, poju trze. Dzisiaj m a m y cały grafik zaw alony i nie d am y rady. Jeśli b a rd z o p a n u zależy, jed yn e, co m og ę obiecać, to proszę o telefon o k o ło siódm ej. W tedy niek tórzy rezygnują i m oże się coś wciśnie. T ru d n o m i przew idzieć, ja k będzie, czasam i są dw a w olne miejsca, a czasem przez ty dzień nie m a żadnego, d zień p o d d n iu . P rzykro m i, taka praca. Jesteśmy obłożeni.

Sprzężenie zw rotne do przeszłości - trw a n ie w strefie k o m fo rtu , b rak zm ian , k o n ­ serw atyzm , n ie św iad o m a strategia po rażki, k o n c e n tra c ja na przeszłości i po w tarza ln y ch m e ­ c h an izm ach .

365

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

i. N alegam . N ap raw d ę będzie m i b ard zo m iło, jeśli raze m zjemy obiad. Z n a m to m iejsce i tu zawsze m o ż n a coś d ob rego w ybrać. K ucharz jest znakom ity. A dzisiaj naw et zaeksperym e n tu ję i w ezm ę w c ie m n o d a n ie dnia.

Sprzężenie zw rotne do przeszłości - p o zytyw n e em o cje o p a rte n a w czorajszych d o ­ św iadczen iach i ro z p o z n a w a n iu sytuacji; z m ian a, e k s p e ry m e n t ja k o bezpieczne rozszerzenie w zorca w zn an y m , p rzew id y w aln y m te ry to riu m . j. M oże i koty są n iep rzew idyw aln e, ale ja k się d og adasz z kotem , to d og ad asz się także z k ażd ym człow iekiem . M ówię serio. Psa łatwo sobie zjednać, to p o trafi n ie m a l każdy. Psy są ta k przyjacielskie, jeśli nie naiw ne, że w ystarczy w m iarę przyzw oite trak to w an ie, a czasem naw et i tego nie p o trzeb a, żeby pies ślepo zaufał człowiekowi. Z k o te m to nie przejdzie. W obec kota m usisz się postarać.

Sprzężenie zw rotne do przeszłości - u n ik a n ie n ie b ezp ie czeń stw i zagrożeń na b a ­ zie u g ru n to w a n y c h d ośw iad czeń, w yciąganie w n io sk ó w z m in io n y c h w y darzeń, uo gólnianie; uczenie się na p o d staw ie do św iad czeń, w yciąganie w n io sk ó w z błędów* i po rażek, trwranie w* strefie k o m fo rtu ; p rzew idy w aln ość; kon serw atyj^ n poglądów*. k. S zukam w łaściw ego kolo ru. Nawret przejrzałe m kilka poradników*. Jed nak zauw ażyłem , że m oje m ieszkanie zm ien ia się o każdej p o rze dn ia. W cześniej w id z ia łe m tylko beto n i ściany, ale teraz, k iedy s p ęd ziłem ta m kilka d n i o d ran a do w ieczora, widzę, że o n o pulsuje św iatłem , m atow ieje albo gaśnie, rozbłyska i świeci. Stąd nagle z ro zu m iałem , jak wrażny jest kolor.

Sprzężenie zw rotne do przyszłości - p oczucie w pływ u, p o czu cie od pow iedzialn ości, p o szu k iw an ie now ych zasobów, kreatywmość, zm iana. 1. M ój u lu b io n y film to Siedem lat w Tybecie, c h o c ia ż lubię rówmież M ałego B uddę. Nie c h o d z i m i o Tybet an i naw et o b u d d y z m , c h o ć kiedyś n a pewmo ta m pojadę. Pociąga m n i e rola a u to ry te tu w* rozwroju człow ieka, d latego w y b ie ra m się n a operę. Tak jest, na o p erę, nie lubię tego g a tu n k u , ale to F aust C h a r le s a G o u n o d a , więc sam ro zu m iesz, mój tem at.

Sprzężenie zw rotne do przyszłości - eksp lorow anie now ych w*ątkówr i możliw ości, pla n o w an ie przyszłości; proaktyw m ość wrobec w łasnych planów.

366

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

Ćw iczenie 31. W zorce ericksonow skie TRZY SŁOWA Tak, lubię, jak śpiew asz, córeczko, ale mi przeszkadzasz. Tak, lubię, jak śpiew asz, córeczko, i m i przeszkadzasz. Tak lubię, jak śpiew asz, córeczko, pom im o że mi przeszkadzasz. 1.

2.

Nie lubię, jak śpiewasz, córeczko, bo mi przeszkadzasz. Lubię, jak śpiewasz, córeczko, teraz mi przeszkadzasz. Rób to w innym miejscu. Lubię, gdy śpiewasz, córeczko, nawet gdy m i przeszkadzasz.

Ale

W iem , że byw asz zapracowany, ale je d y n ie coa c h in g p o m o ż e ci rozw iązać tw oje problemy.

I

P am iętam , że zawsze twój rozwój jest dla ciebie najw ażniejszy i co ac h in g jest d o tego św ietnym narzęd ziem .

Pomimo że...

P o m im o że do tej p o r y m iałeś złe d ośw iad cze n ia z tzw. szkoleniam i rozw ojow ym i, co ach in g jest z u p ełn ie in n ą jak ością pracy, k tó ra n ap raw d ę jest skuteczna.


2.

K iedy ju ż p rzejd zie p a n k o n tro lę i p o p e łn i szereg błędów , w szystko in n e w yda się p rzy je m n o ścią .

Podczas...

Podczas sesji co aching ow y ch o d p o w ied zialn o ść spoczyw a na kliencie, dzięki te m u osiąga on je s z ­ cze lepsze efekty.

W trakcie...

W trakcie w yk o n y w an ia ćw iczeń coaching ow y ch o d k ry w asz swoje największe zasoby, które m o ­ żesz w ykorzystać d o dalszego rozwoju.

Im... tym

Im pilniejszy będzie twój udział w coachingu, tym większe zobaczysz jego efekty.

367

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

IMPLIKOWANY SKUTEK W sp ó ln y u dział w p isan iu całości ra p o r tu spow oduje, że efekt naszej p racy będzie s p ó j­ ny, a p rzez to lepiej o ce n io n y przez kierow nictw o. 1.

Zaangażuj się w pisanie raportu. Jeśli razem napiszemy raport, wszyscy będziemy z tego czerpać korzyści.

2.

Wywołuje

Coaching wywołuje pozytywne efekty u osób, które chcą je uzyskać.

Pozwoli

Systematyczne odrabianie prac domowych zadanych przez coacha pozwrala zbliżyć się do wyznaczonego wcześniej celu.

Sprawia

Coaching sprawia, że życie staje się prost­ sze, jaśniejsze, dużo bardziej kolorowo i so­ czyste, jeśli tylko tego będzie chciał klient.

Spowoduje

Jeśli tylko będziesz chciał, coaching spowo­ duje, że twoje życie zyska nową jakość.

PRESUPOZYCJE Czy n ad al jest pan zainteresow any szyb kim s k o ń czen iem p racy n a d ty m zagadnien iem ? 1. 2.

Chcę się upewnić, że będzie pan szybko pracowrał?

Zacząć

Przestać

Kiedy zaczynasz pracę z coachem, tak na­ prawdę zaczynasz pracę przede wszystkim z samym sobą.

^

Żeby zacząć zmieniać swoje życie, trzeba przestać szukać winnych wokół siebie. Co­ aching pomaga wr tej kwestii.

Nadal

Jeśli nadal jesteś zainteresowany, żeby nadać nowy większy sens swojemu życiu, sprawdź, jaka jest skuteczność sesji coachingowych.

Jeszcze

Dzięki coachingowri możesz osiągnąć jeszcze wrięcej niż do tej pory. 368

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

PRESUPOZYCJE 2 Co będziem y jeść p o d czas kolacji, kiedy ju ż w ró cim y z kina? W jaki s p o só b będziesz m i p o m a g a ł w czasie pracy? 1.

Liczę na zaproszenie. Pójdziem y d o kina. C h cę m ieć p ew n o ść, że zaprosisz m n ie ró w nież n a kolację. N ak ła n ia m cię d o w spólnej pracy. A peluję o p o m o c . P o m o c y się nie odm aw ia.

2.

Przed

P rzed p o c h o p n y m w n io sk ie m w arto spraw dzić w szystkie za i przeciw coachingow i.

Zanim

Z a n im w ypow iesz neg atyw n e zdanie, przekonaj się sam o skuteczn ości coachingu.

W czasie

W czasie sesji coach ingo w ych m ożesz o d k ry ć now e ciekawe in fo rm acje na swój tem at, które p o m o g ą ci w dalszym ro z­ woju.

Kiedy

Kiedy reg u la rn ie ćwiczysz zad ane przez co acha zadania, w idzisz lepszy efekt i szybciej d o c h o d z isz d o w yznaczonego celu.

369

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

PRESUPOZYCJE 3 Mam w rażenie, że naw et p a n sobie nie uśw iadam ia, jak b ard zo m i p an pom aga. Czy ju ż wiesz, ja k m i p o m ó c ? Pew nie nie w iesz jeszcze, ja k m i pom ó c? 1.

2.

Pomagasz mi i chętnie przyjmę więcej zaangażowania i pomocy. Pomożesz mi. Zastanów się, w jaki konkretnie sposób m i pomożesz?

Wiedzieć

Wiedzieć na czym polega coaching w teorii to jedno, a przeżyć to wszystko na sobie, to zupełnie inne doświadczenie.

Zdawać sobie sprawę

Jeśli zdajesz sobie sprawę ze swoich za­ sobów, które coaching wydobywa na p o ­ wierzchnię świadomości, lepiej i łatwiej osiągasz zam ierzony efekt.

Zauważać

D użo łatwiej zauważysz swoją zm ianę i rozwój, jeśli w drodze będzie ci towarzy­ szyć coach.

Uświadamiać sobie

Coaching pom aga ci w uśw iadam ianiu so­ bie nie tylko swoich zasobów, ale i swojej misji.

PRESUPOZYCJE 4 Na pew no nie jest pan świadomy, jak bardzo mi pan pom aga swoją terminowością? Czy w pełni zdajesz sobie sprawę z wagi tego dokum entu? 1.

2.

Pana term inow ość jest dla m nie bardzo potrzebna i ważna. Ten dok u m e n t jest bardzo ważny. Skoncentruj się.

W pełni...

W pełni świadomy coach jest najlepszym przew odnikiem w podróży d o zmiany.

Do końca...

Coach do końca pracy jest w sparciem dla klienta.

Jak...

O d tego, jak bardzo klient jest zaangażowa­ ny, zależą wyniki sesji.

370

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

PRESUPOZYCJE 5 Czy rozwiałem już pańskie ostatnie wątpliwości? Dziękuję, to pierw sza przysługa, jaką dla m nie dzisiaj zrobiłeś? 1.

2.

Czy wszystko jest ju ż dla p an a jasne i klarowne? Nie chcę więcej tłum aczyć. To ostatnia od pow iedź na p an a pytania. Dziękuję za pom oc. Będę cię jeszcze o nią dzisiaj prosił kilka razy.

Pierwszy

D obrze określony kontrakt na sesji coachingu to pierwszy krok do zbudowania dobrej relacji z klientem .

Kolejny

Zw ym iarow an y i d o b rze określo ny cel co a c h in g u to kolejny elem en t skutecznej pracy.

Ostatni

A m b itn e i ciekawe zadanie d o m o w e to o s ta tn i etap każdej sesji coachingow ej.

Ćwiczenie 33. Alpinista W yobraź sobie, że alpinista, lider wyprawy, to twój najlepszy przyjaciel. Znasz go bardzo dobrze, m oże nawet lepiej niż o n sam siebie. W łaśnie nawiązał kontakt radiow y z bazą i chce z to b ą rozm awiać. Nie m a zbyt wiele czasu, wobec tego zadaj m u tylko trzy krótkie pytania, które wskażą m u, skąd m a czerpać siły, które zm otyw ują go. W yobraź sobie, że tym alpinistą, do którego za chwilę się zwrócisz, są po kolei postaci z ćwiczenia 20. O kreśl m etaprogram y: A nia A riań sk a A dam A dam czew ski T am ara Tom ańska

Pytania do Ani Ariańsiej: Co uzyskasz dzięki w ejściu na K9? Jak chcesz się czuć, gdy zd obędziesz szczyt? Pew nie d o sko nale wiesz, ja k wiele od ciebie zależy, jesteś przecież liderem tej w yprawy?

371

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

Pytania do Adama Adamczewskiego: W j a k i s p o s ó b m o ż e s z w y k o r z y s ta ć d o ś w i a d c z e n ie in n y c h u c z e s tn ik ó w ? C o p o w ie tw ój ojciec, g d y d o p r o w a d z is z g r u p ę n a szczyt? Jaki k r o k m o ż e zbliżyć g r u p ę d o z w ycięstw a?

Pytania do Tamary Tomańskiej: Jak d o tej p o r y ra d z iła ś s o b ie w p o d o b n y c h s y tu a c ja c h ? C o m o ż e s z z ro b ić , a b y u s tr z e c się o d n ie b e z p ie c z e ń s tw ? Kto, jeśli n ie ty, o s o b a t a k d o ś w i a d c z o n a , w y p r o w a d z i ich z o p resji?

372

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

SPIS ĆWICZEŃ DEFINICJE Ć w iczenie 1. M atryca oddziaływ ań edukacyjnych Ć w iczenie 2. R aport z sesji kontraktow ej Ć w iczenie 3. R aporty z kolejnych sesji

Część I. CELE I EFEKTY Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie

4. Szuflada 5. M apa m iasta 6. W d ro d z e d o zm iany 7. Przyjaciel/nauczyciel 8. G ó ra lodow a 9. S ubiektyw na M apa Sytuacji [SMS] 10. C el/efekt 11. M iary celów 12. M odalności 13. C ytryna 14. E -prim e 15. A socjacja/dysocjacja 16. A rchetypy 17. G e n erato r Spójności 18. O d U2 d o U l i w d ru g ą stronę

Część II OPRO G RA M O W A N IE KLIENTA Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie

19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32.

M etaprogram y i lingw istyka w ypow iedzi O kreśl m etaprogram y M oje m etaprogram y A ktyw na odpow iedź na m etaprogram y i m odalności klienta P ytania do skanera przekonań ABCD dośw iadczenia Trzy zasoby W erbalne przejaw y sprzężenia Sprzężenie do przyszłości Planow anie em ocjonalnej przyszłości Pułapka nom inalizacji T echnika w szystkich tech n ik W zorce ericksonow skie Z n ajd ź presupozycje

Część III. PRACA Z RELACJAMI Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie

33. 34. 35. 36.

A lpinista Proces relacji coachingow ej z uw zględnieniem udziałow ców Sześć filarów projektu C zw arta pozycja

373

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie Ć w iczenie

37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52.

M ost w artości. M ost przekonań D okańczanie w zorca sym ptom u M etoda integracji zasobów Lista O sb o rn a Inw entarz zasobów M atryca aktyw ności Z alety wad M etoda W alta D isneya P rzem ow a zapałkow a T echnika B eniam ina Franklina O d „tu i teraz” d o przyszłości Teraz i ju tro Przepływ Sens - talent - przyjem ność P ow inienem i chcę Plan akcji

SPIS TABEL D E F IN IC JE I SESJA K O N T R A K T O W A T ab ela 1. R a p o rt z sesji k o n tra k to w e j T ab ela 2. R a p o rty z k o le jn y c h sesji

Część I. CELE I EFEKTY T ab ela T ab ela T ab ela T ab ela T ab ela T ab ela

3. 4. 5. 6. 7. 8.

K ró tk i te st m o d a ln o ś c i W y n ik i te stu m o d a ln o ś c i E -p rim e W y b ra n e a rc h e ty p y p o s ta c i Z n a c z e n ie a rc h e ty p ó w M o d a ln o ś c i lek k ie i cięż k ie

Część II. O P R O G R A M O W A N IE KLIENTA T ab ela 9. P rz e k o n a n ia o g ra n ic z a ją c e T ab ela 10. P y ta n ia p rz e ra m o w u ją c e a p o z io m y G ó ry lodow ej T ab ela 11. R a c jo n a ln a T erap ia Z a c h o w a ń 1 T ab ela 12. R a c jo n a ln a T erap ia Z a c h o w a ń 2 T ab ela 13. S p rz ę ż e n ie z w ro tn e d o p rz e sz ło śc i - c z y n n ik i T ab ela 14. S p rz ę ż e n ie z w ro tn e d o p rz y sz ło śc i - c z y n n ik i T ab ela 15. L ista p o m o c n ic z a p rz y m io tn ik ó w [N ie k tó re o k re śle n ia z a c h o w a ń i s ta n ó w e m o c jo n a ln y c h ] T ab ela 16. T rzy słow a T ab ela 17. Im p lik o w a n a je d n o c z e s n o ś ć T ab ela 18. Im p lik o w a n y sk u te k T ab ela 19. P re su p o z y c je 1 T ab ela 20. P re su p o z y c je 2 T ab ela 21. P re su p o z y c je 3 374

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

T ab ela 22. P re su p o z y c je 4 T ab ela 23. P re su p o z y c je 5

Część III. PR A C A Z RELACJAMI T ab ela T ab ela T ab ela T ab ela T ab ela T ab ela T ab ela T ab ela T ab ela T ab ela T ab ela T ab ela T ab ela

24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36.

R ole u d z ia ło w c ó w w p ro je k c ie b iz n e so w y m M e to d a in te g ra c ji z a so b ó w - e m p a tia i m a p a sy tu acji M e to d a in te g ra c ji z a so b ó w - m o d e lo w a n ie M e to d a in te g ra c ji z a so b ó w - a u to a u to r y te t Z a le ty w ad P rz e m o w a za p ałk o w a C ele p ro je k tu T ec h n ik a B e n ia m in a F ra n k lin a Tu i te ra z Ju tro P rz y je m n e sy tu acje P y ta n ia o flo w W y n ik d la p rz y je m n y c h sy tu acji

SPIS RYSUNKÓW DEFINICJE CO A C H IN G U I SESJA KONTRAKTOWA R ysunek 1. M atryca oddziaływ ań edukacyjnych

Część I. CELE I EFEKTY R ysunek 2. Z łu d zen ie Z anforlina Rysunew3. Z łu d zen ie kw adratów R ysunek 4. Z łu d zen ie Ponza R ysunek 5. Z łu d zen ie k o ry tarza (corridor illusion ) R ysunek 6. Z łu d zen ie M uller-Lyera R ysunek 7 G ó ra lodow a R ysunek 8. G ó ra lodow a - m otyw acje R ysunek 9. S ubiektyw na M apa Sytuacji R ysunek 10. S ubiektyw na M apa Sytuacji - rozw inięcie R ysunek 11. S ubiektyw na M apa Sytuacji - rozw inięcie graficzne R ysunek 12. C el i efekt R ysunek 13. M iary celów R ysunek 14. P ytania dotyczące m iar R ysunek 15. K om unikacja, czyli gra pom yłek R ysunek 16. O bszar Reakcji N ieśw iadom ych R ysunek 17. O bszar Reakcji N ieśw iadom ych - kryzys R ysunek 18. Pierw sza i D ruga Uwaga

CZĘŚĆ II. OPRO G RA M O W A N IE KLIENTA R ysunek 19. S przężenie zw rotne R ysunek 20. Pętla p rzeram ow ania do przyszłości R ysunek 21. Instalacja o skutkach negatyw nych 375

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

CZĘŚĆ III. PRACA Z RELACJAMI R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek R ysunek

22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47.

C echa - korzyść - w yobrażenie C echa - korzyść - w yobrażenie. Przykład Sześć filarów projektu C ztery filary projektu Pozycje percepcyjne w relacji K roki w b udow aniu m ostu wrartości Proces pokonyw ania m u ru sym bolizującego p rzekonania ograniczające D okańczanie wrzorca sym ptom u M atryca aktyw ności - etap I M atryca aktyw ności - etap II M atryca aktyw ności - etap III M etoda W alta D isneya G ratyfikacje w o d n iesien iu d o czasu Sens - talent - przyjem ność Połączenie pom iędzy różnym i aspektam i w pływ ającym i na szczęście Synteza aspektów' O d pow inienem d o b ardzo chcę D o m in acja chęci E lim inacja presji D iagram ryby. Cel i efekt Planow anie na bazie diagram u ryby R ozbudow anie d iag ram u o kolejne ości, składowre projektu R ozbudow any diagram D iagram złożony z wielu ryb N adaw anie kolejnych, porządkujących oznaczeń Planow anie wrsteczne

SPIS CZĘŚĆ I. CELE I EFEKTY Z djęcie 1. Kopia Santa M arii wrypływra z p o rtu Funchal N a M aderze Z djęcie 2. Kopia Santa M arii przy brzegu Santa C ruz Z djęcie 3. Kopia Santa M arii u p o d n ó ża klifu C abo G iräo na M aderze (589 m n.p.m .)

376

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

BIBLIOGRAFIA

A ndreas C., A ndreas S., Serce um ysłu, G dansk 1995, G dańskie W ydawnictwo Psychologiczne. A ndreas S., Jak pracowała Virginia Satir. Zapis sesji terapeutycznej z kom entarzem , G dańsk 2001, G dańskie W ydawnictwo Psychologiczne. Argyle M., Psychologia szczęścia, Wrocław 2004, W ydawnictwo Astrum. A rm stro ng L., Jenkins S., M ój pow rót cło życia. N ie tylko o kolarstwie, Warszawa 2001, Studio Emka. Aij^ison E., Wilson T.D., Akert R.M., Psychologia społeczna, Poznań 2006, Wydawnictwo Zysk i S-ka. Bandler R., G rinder J., Struktura magii. K ształtow anie ludzkiej psychiki, czyli więcej n iż NLP, Gli­ wice 2008, W ydawnictwo Helion. Bandler R., G rinder J., Z żab w księżniczki, G dańsk 2001, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Bandler R., Magia w działaniu. Sesje N LP Richarda Bandlera, Gliwice 2008, W ydawnictwo Helion. Bandler R., La Valle J., Alchem ia m anipulacji, Gliwice 2006, O n e Press. Bandura A., Teoria społecznego uczenia się, Warszawa 2007, PW N . Bank ]., Zarządzanie p rzez jakość, Warszawa 1997, G ebeth ner i S-ka. Bennewicz M., Coaching Tao, Warszawa 2010, W ydawnictwo G+J. Bennewicz M., Coaching, czyli przebudzacz neuronów, Warszawa 2009, W ydawnictwo G+J. Bennewicz M., Coaching, czyli restauracja osobowości, Warszawa 2008, W ydawnictwo G+J. Ben-Shahar T., W stronę szczęścia, Poznań 2009, D o m Wydawniczy Rebis. Bettelheim B., C udow ne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, Warszawa 1996, PIW. Birkenbihl V.F., Siano w głowie?, Nowe!, Kraków 2009, W ydawnictwo Kos. Birkenbihl V.F., K om unikacja werbalna. Psychologia prow adzenia negocjacji, Wrocław 1997, Wy­ daw nictwo A strum. Birkenbihl V.F., Techniki kreatywnego rozw iązyw ania problemów, Wrocław 2004, W ydawnictwo A strum. Birkenbihl V.F., Trening sukcesu, Wrocław 1996, W ydawnictwo A strum.

377

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

Braden G., Uzdrawianie w iary, Białystok 2010, Studio Astropsychologii. Buzan T., M apy twoich myśli, Łódź 2003, W ydawnictwo Ravi. Byrne R., Sekret, Warszawa 2007, W ydawnictwo Nowa Proza. Byron K., Mitchell S., Kochaj, co m asz! C ztery pytania, które zm ienią twoje życie, Warszawa 2010, W ydawnictwo G+J. Byron K., Mitchell S., Radość każdego dnia. Jak osiągnąć w ew nętrzną harm onię, Warszawa 2008, W ydawnictwo G+J. Capodagli B., Jackson L., M etoda Disneya. Jak skutecznie w ykorzystyw ać tajem nice zarządzania Disneya, Warszawa 2002, W ydawnictwo K.E. Liber. Carroll L., Alicja w Krainie Czarów, Warszawa 1975. Clutterbuck D., Coaching zespołowy, Poznań 2009, D o m Wydawniczy Rebis. Clutterbuck D., K ażdy potrzebuje mentora. Jak kierować talentam i, Warszawa 2002, W ydawnictwo Petit. C o lm an A.M., Słow nik psychologii, Warszawa 2009, PW N. C opelan R., Podręcznik hipnozy. W iedza i p raktyka, Warszawa 2000, Bauer-Weltbild Media KDC. Csikszentmihâlyi M., Przepływ, Taszów 2005, Moderator. Czabała J.C., C zynniki leczące w psychoterapii, Warszawa 2002, PW N. D amasio R.A., Tajemnica świadomości. Ciało i emocje współtworzą świadomość, Poznań 2000, D o m Wydawniczy Rebis. D amasio R.A., B łąd Kartezjusza, Poznań 2002, D o m Wydawniczy Rebis. D amasio R.A., Tajemnica świadomości. Jak ciało i emocje współtworzą świadomość, Poznań 2000, D o m Wydawniczy Rebis. D amasio R.A., W poszukiw aniu Spinozy, Radość, sm utek i czujący m ózg, Poznań 2005, D o m Wy­ dawniczy Rebis. De Bono E., Sześć kapeluszy, czyli sześć sposobów myślenia, Warszawa 1997, W ydawnictwo M e­ dium . Dilts R., M odelowanie z NLP, Warszawa 2009, PINLP. Dilts R., O d przew odnika do inspiratora. Coaching p rzez duże „C”, Warszawa 2006, PINLP.

378

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

Dilts R., Bandler R., G rinder J., Delozier J., N LP Studium stru ktu ry subiektyw nych doświadczeń, Gliwice 2006, W ydawnictwo Helion. Dilts R., Smith S., H allbom T., Przekonania. Ścieżki do zdrow ia i dobrobycia, Wrocław' 2005, W y­ daw nictw o M ETAmorfoza. Dilts R., M etaprzyw ództw o, nagranie DVD, NLP N euroedukacja. Encyklopedia Blackwella. Psychologia społeczna, Czapliński J. (red. w ydania polskiego), W arsza­ wa 1996, W ydaw nictw o Jacek Santorski & Co. Encyklopedia psychologii, Szewczuk W. (red.), Warszawa 1998, W ydaw nictw o WSSE i Fundacja Innowacja. Erickson M.H., Rossi E. L., Lutow y człowiek. Strategiczna terapia krótkoterm inow a, G dańsk 1996, G dańskie W ydawnictwo Psychologiczne. Farrelly F., B randsm a J., Terapia prow okatyw na, W rocław 2004, W ydawnictwo METAmorfoza. Franz von M.L., Ścieżki snów, Warszawa 2007, Wydaw’nictw'o J. Santorski 8t Co. Gallwey T., Tenis - w ew nętrzna gra, Pszczyna 2007, W ydawnictwo ParaFraza. Gelb M. J., Myśleć ja k Leonardo da Vinci, Poznań 2005, D om Wydawniczy Rebis. Ginger S., Terapia Gestalt. S ztu ka kontaktu, Warszawa 2004, W ydawnictwo Jacek Santorski & Co. Gladwell M., Błysk! Potęga przeczucia, Kraków 2007, Znak. Gladwell M., Poza schem atem . Sekrety ludzi sukcesu, Kraków 2009, Znak. Gladwell M., P u n kt przełom ow y, Warszawa 2008, Świat Książki. G rand in T., Byłam dzieckiem autystycznym , Warszawa 1995, PW N. G rand in T., M yślenie obrazam i oraz inne relacje z mojego życia z a u tyzm em , Warszawa 2006, Wy­ daw nictwo Fraszka Edukacyjna. G regory R., C olm an A.M. (red.), Czucie i percepcja, Poznań 2002, W ydawnictwo Zysk i S-ka. G rin d er J., Dilts R., Bandler R., Delozier J., N LP Studium S tru ktu ry Subiektyw nych Doświadczeń, Gliwice 2006, W ydawnictwo Helion. G rzesiuk L. (red.), Psychoterapia - szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy, Warszawa 1995, PW N . Haley J., N iezw ykła terapia. Techniki terapeutyczne M iltona H. Ericksona. Strategiczna terapia krót­ koterm inow a, G dańsk 1999, Gdańskie W ydawnictwo Psychologiczne.

379

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

Hoggard L., Jak być szczęśliwym , Poznań 2010, D o m Wydawniczy Rebis. H ollander J., W ijnberg J., Coaching prowokatywny. N owe podejście dla coachów, terapeutów, dorad­ ców, Wrocław 2008, W ydaw nictw o METAmorfoza. Houston G., Gestalt. Terapia krótkoterminowa, Gdańsk 2006, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Jung G. C., Archetypy i symbole. Pisma wybrane, Warszawa 1976, Czytelnik. Jung G.C., Aion. Przyczynki do symboliki Jaźni, w: Dzieła, 1.1, Warszawa 1997, Wydawnictwo Wrota. Karaszewski R., T Q M - teoria i praktyka, Toruń 2001, Towarzystwo N aukowe Organizacji Kie­ rownictwa „D o m O rganizatora”. Korzybski A., M anhood o f H um anity, Institute o f G eneral Semantics, 1950. Korzybski A., Science and Sanity A n Introduction to Non-Aristotelian Systems and General Sem an­ tics, Institute o f G eneral Semantics, 1994. Kratochvil S., H ipnoza. Podejście eksperym entalne, Warszawa 1996, W ydawnictwo KR. K rum boltz D.J., Levin S.L., Szczęście to nie przypadek, G dańsk 2009, Gdańskie W ydawnictwo Psy­ chologiczne. Lacan J., Funkcja i pole m ów ienia i m ow y w psychoanalizie, Warszawa 1995, W ydawnictwo KR. Leeds D., Sm art Questions. The Essential Strategy fo r Successful Managers, Berkley 2000. Leeds D., The 7 Powers o f Questions. Secrets to Successful C om m unication in Life and a t Work, New York 2000. ' ^ Lindsay P.A., N o rm an D.A., Procesy przetw arzania inform acji u człowieka. W prow adzenie do psy­ chologii, Warszawa 1984, PW N. Linley P.A, Joseph S. (red.), Psychologia p o zytyw n a w praktyce, Warszawa 2007, PW N. Lorenz K., Regres człowieczeństwa, Łódź 1986, PIW. M aultsby jr. C.M., Racjonalna Terapia Zachowania. Podręcznik terapii poznawczo-behawioralnej, Ż n in 2008, W ydawnictwo W ulkan przy współpracy Towarzystwa Psychologii Behawioralnej. M aultsby M., H endriks C.A., A B C twoich emocji, Ż nin 1992, W ydawnictwo Wulkan. M cD erm o tt I., Jago W , N LP Terapia krótkoterm inow a, G dańsk 2006, G dańskie W ydawnictwo Psychologiczne. Mellody P., Freundlich S.L., Droga do bliskości, Warszawa 2010, W ydawnictwo C zarna Owca.

380

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

Mellody P., Toksyczna miłość, Warszawa 2010, W ydawnictwo C zarna Owca. M erton, R.K., The M a tth ew Ejfect in Science, „Science”, 159, 1968. M indell A., O istocie snów. Psychologiczna i duchowa interpretacja snów, Kraków 2007, Wydaw­ nictwo Kos. M indell A., Praca nad sam ym sobą, Warszawa 1995, Nuit Magique. M indell A., Psychologia i szam anizm , Katowice 2002, W ydawnictwo Kos. M indell A., The q u antum m in d a n d healing: how to listen and respond to yo u r bodyś sym ptom s, Charlottesville 2004. M orreale S.P., Spitzberg B.H., Barge J.K., K om unikacja m iędzy ludźm i. M otywacja, w iedza i um ie­ jętności, Warszawa 2008, PW N. Nęcka E., Psychologia twórczości, G dańsk 2003, Gdańskie W ydawnictwo Psychologiczne. O ’C o n n o r J., Seym our J., NLP. W prow adzenie do program owania neurolingwistycznego, Poznań 2008, W ydawnictwo Zysk i S-ka. O ’C o n n o r J., N LP dla liderów: Umiejętności niezbędne do kierowania lu d źm i i wywierania w pływ u, Poznań 2007, W ydawnictwo Zysk i S-ka. O ’Neil B.M., Coaching dla kadry menedżerskiej. Siła i wrażliwość coacha w system ow ym podejściu do problem ów zarządzania, Poznań 2005, D o m W ydawniczy Rebis. Peltier B., Psychologia coachingu kadry m enedżerskiej. Teoria i zastosowanie, Poznań 2005, D om Wydawniczy Rebis. Popularna Encyklopedia Powszechna; W arszaw a-K raków 200rL W ydaw nictw o G ru pa W ydaw ni­ cza Bertelsm ann Media, Oficyna Wydawnicza Fogra. ^ Psychologia. Podręcznik akadem icki, Strelau J. (red.), G dańsk 2007, Gdańskie W ydawnictwo Psy­ chologiczne. Reber S.A., Reber S.E., Słow nik psychologii, Warszawa 2008, SCHOLAR. Robbins A., O budź w sobie olbrzym a, Warszawa 2002, Studio Emka. Rock I., Indirect Perception, C am bridge 1997, M IT Press. Rock I., The Logic o f Perception, C am bridge 1983, M IT Press. Roudinesco E., Jacąues Lacan. Jego życie i myśl, Warszawa 2005, W ydawnictwo KR.

381

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

Sidor-Rzadkowska M. (red.), Coaching. Teoria, praktyka, studia przypadków , Warszawa 2009, Wy­ daw nictw o Wolters Kluwer. Sim onton O.C., H enson R., Jak żyć z rakiem i go pokonać, Łódź 2006, W ydawnictwo Ravi. Sim onton O.C., M atthew s-Sim onton S., C reighton J.L., T riu m f życia. M ożesz mieć przew agę nad rakiem, Łódź 2005, W ydawnictwo Ravi. Słow nik ję zyk a polskiego, Szymczak M. (red.), Warszawa 1979, PW N. Słow nik w yrazów obcych, Tokarski J. (red.), Warszawa 1980, PW N. Starr J., Coaching, Warszawa 2005, Polskie W ydawnictwo Ekonomiczne. Tyszka T., Psychologiczne pułapki oceniania i podejm ow ania decyzji, G dańsk 1999, G dańskie Wy­ daw nictwo Psychologiczne. T horpe S., Clifford J., Podręcznik coachingu. Podręcznik szkolenia. N iezbędnik dla instruktorów i m enedżerów, Poznań 2007, D om W ydawniczy Rebis T horpe S., Myśleć ja k Einstein, Poznań 2004, D o m Wydawniczy Rebis. Tomaszewski T. (red.), Percepcja, myślenie, decyzje, Warszawa 1995, PW N. U rbaniak M., Z arządzanie jakością - Teoria i praktyka, Warszawa 2004, Difin. U ry W , D ochodząc do tak, Warszawa 2007, PWE. U ry W., O dchodząc od nie, Warszawa 1991, PWE. Watzlawick P., W eakland J., Fish R., Change: Principles o f Problem Form ation and Problem Resolu­ tion, N ew York 1974. Watzlawick P., The Language o f Change: Eléments ofTherapeutic C om m unication, New York 1978. W hite N., Filozofia szczęścia. O d Platona do Skinnera, Kraków 2008, WAM. W h itm o re J., Coaching fo r Performance, London 2002. Wilson R.A. K osm iczny spust, Warszawa 2004, W ydawnictwo Okultura. Wilson R.A., Psychologia kw antow a, Warszawa 2008, W ydawnictwo Okultura. Wirga M., Zwyciężyć chorobę, Katowice 2002, W ydawnictwo Kos. W isem an R., D ziwnologia, Warszawa 2010, W ydawnictwo W.A.B. W ism an R., 59 sekund, Warszawa 2010, W ydawnictwo W.A.B.

382

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

Witkowski T., Psychomanipulacje, Taszów 2006, W ydawnictwo Moderator. Zeig J. K., M u n io n W.M., M ilton H. Erickson, G dańsk 2005, G dańskie W ydawnictwo Psycholog ig n e . Zeig J.K., Spotkania z Ericksonern. N iezw ykły człowiek, niezw ykła terapia, G dańsk 1997, Gdańskie W ydawnictwo Psychologiczne. Zwierciadła um ysłu, „Świat Nauki”, grudzień 2006.

Strony internetow e

h t t p :// w w w .p e d a g o g ik a .u m k .p l/z e u ip p /e d u u s t /p r o je k t y /p r 0 6 /m e to d y / f ile s / k a p e lu s z e .h tm (emisja w d n iu 26.09.2010). http://dotsub.com /view/983ec667-7e78-41e7-88dd-lbbd03c374c0 (emisja w dniu 19.09.2010) http://w w w .garfield.library.upenn.edu/m erton/m atthew l.pdf (emisja w d n iu 29.08.2010). http://jejpsyche.pl/podstepny-efekt-kontrastu (emisja w dniu 29.08.2010). http://w w w .fizyka.um k.pl/~gos/m irrorneuron.htm (emisja w d n iu 28.09.2010). http ://w w w .setm an.p l/sk rypty/rtzl.pdf (emisja w dniu 01.12.2010). http://hrbiznes.pl/pracodaw ca/tytul/bledy-oceny-pracow nikow / (emisja w d n iu 29.08.2010). http://www.quirkology.com/ (emisja w d niu 06.08.2010). http://coaching.focus.pl/2010/03/19/czas-na-zm iany/ (emisja w d niu 08.07.2010). http://www.generalsemantics.org/ (emisja w dniu 06.07.2010). http://kadry.nf.pl/A rtykul/8137/C oaching-jako-narzedzie-rozw oju-kom petencji-przyw odczychm enedzera/coach-coaching-szkolenia-trening/ (emisja w d niu 12.03.2010). http://w w w .theexecutivecoachingforum .com /m anuals/EC H andbook4thEdition032009.pdf s. 19 (emisja w d n iu 06.07.2010). http://docs.google.com /view er?a=v& q=cache:bO L W H pyldeE J:w w w .serw ishr.pl/att/W yw iady/ Wywiad_z_Frankiem_Pedersenem” http://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:bOLWHpyldeEJ:www.serwishr.pl/att/Wywiady/Wywiad_z_Frankiem_Pedersenem.

383

COACHING I MENTORING W PRAKTYCE

http://hrstandard.pl/2009/10/07/10-trendow-w-rozwoju-pracownikow-wedlug-house-of-skills-sa-relacja” http://hrstandard.pl/2009/10/07/10-trendow-w-rozwoju-pracownikow-wedlug-house-ofskills-s-a-relacja. http://new s.m oney.pl/artykul/zaloga;forda;zgadza;sie;na;ciecia;plac,228,0>433 380 .htm l (e m i­ sja w d n iu 17.09.2010). h ttp ://w w w .e m c c o u n c il.o rg /file a d m in /d o c u m e n ts /c o u n trie s /e u /E M C C _ C o d e _ o f_ E th ic s .p d f (emisja w d n iu 12.03.2010). http://ww w .youtube.com /w atch?v=vJG 698U2M vo, http://w w w .youtube.com /w atch?v=PW eU hRXohM E (emisja w d n iu 06.08.2010). http://motyl.wordpress.com/2009/06/17/o-jezyku-e-prime/ (emisja w dniu 28.09.2010). http://emccpoland.com/misja.php, http://emccpoland.com/index.php,http://www.downloadit.org/ free_files/filePages% 20from% 20Chapter% 205.% 20The% 20European% 20Quality% 20Award.pdf (emisja w dniu 06.07.2010) http://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:bOLWHpyldeEJ:www.serwishr.pl/att/Wywiady/Wywiad_z_Frankiem_Pedersenem.pdf+trendy+w+rozwoju+coachingu&hl=pl&gl=pl&pid=bl&srcid=ADG EESjDc63FW JD07qFuzfd6bAlKhDhzdlaWwE9jg_RNoPVlDAYp0htVEbUrgZo_kqJulcmqnmM pYAz4omcM8HmoT8v9aNLOOYhgn 1uw_enIH2BpZc2uGZ96Py-4Wz3de 1LZVfgAb 1ds&sig=AHIEt bTDxwupqIfpgqwk_-gt^ExoMwzPwQ http://www.naukowy.pl/encyklopedia/Semantyka_og%C3%B31na (emisja w dniu 06.07 2010); http://archiw um .polityka.pl/art/kto-co-pam ieta-chocnie-pam ieta,426795.htm l (emisja w dniu 06.08.2010)

384