Biologia - Arkusz maturalny 1 ze schematem oceniania

Arkusze maturalne

Arkusz maturalny 1 Zadanie 1. (0–3) Na schemacie przedstawiono przebieg reakcji zachodzących z udziałem NADP+ / NADPH + H+.

NADP+

substrat A reakcja X

produkt B reakcja Y

NADPH + H +

produkt A

substrat B

a) Określ, jakiemu procesowi (utleniania czy redukcji) uległ substrat A. Odpowiedź uzasadnij.

b) Określ, który typ reakcji (X czy Y) zachodzi podczas fotosyntezy, w fazie zależnej od światła. Podaj nazwę substratu oraz produktu tej fazy (nie uwzględniaj NADPH + H+). Arkusz maturalny 1

Typ reakcji: Substrat: Produkt:

A

B

wielkość cząstek pokarmowych

II. A

B

ilość pokarmu

I.

ilość pokarmu

ilość pokarmu

Zadanie 2. (0–4) Na wykresach przedstawiono wpływ długotrwałej konkurencji między gatunkami A i B na ilość oraz wielkość zjadanych przez nie cząstek pokarmowych. A

wielkość cząstek pokarmowych

III.

B

wielkość cząstek pokarmowych

a) Na podstawie wykresów sformułuj wniosek dotyczący wpływu konkurencji między gatunkami A i B na wielkość zjadanych przez nie cząstek pokarmowych. b) Podaj numer wykresu przedstawiającego sytuację, w której pomiędzy gatunkami A i B występuje najsilniejsza konkurencja. Odpowiedź uzasadnij.

c) Podaj dwie konsekwencje długotrwałej konkurencji międzygatunkowej. 1. 2. 1

Arkusze maturalne

Zadanie 3. (0–2) Poniżej przedstawiono wzór strukturalny pewnego związku organicznego. H

O HO

C

C CH2

H N H

CH2 CH2 CH2 NH2

a) Zaznacz właściwe dokończenie zdania (A–E) oraz jego uzasadnienie (1–5). Związek ten jest A. białkiem, 1. zawiera grupę ketonową. B. monosacharydem, 2. zawiera dwie grupy aminowe. C. aminokwasem, ponieważ 3. jest niepolarny. D. kwasem tłuszczowym, 4. składa się z aminokwasów. E. monomerem chityny, 5. zawiera grupę karboksylową i aminową. Arkusz maturalny 1

b) Podaj nazwę biopolimerów, które powstają w wyniku kondensacji cząsteczek chemicznych o budo­ wie określonej podanym wzorem strukturalnym.

Zadanie 4. (0–4) Poniżej przedstawiono schemat powstawania nasienia u roślin okrytonasiennych. 1

2 komórka jajowa 3 komórka centralna 5

łupina nasienna 4 6

7

a) Przyporządkuj odpowiednie nazwy (A–G) strukturom oznaczonym na schemacie numerami 1–7. A – zalążek, B – bielmo wtórne, C – zygota, D – nasienie, E – komórka macierzysta bielma, F – zarodek, G – osłonki zalążka 1–

,2–

,3–

,4–

,5–

,6–

,7–

b) Wpisz na schemacie literę Z nad strzałkami oznaczającymi zapłodnienie. c) Określ ploidalność komórek zarodka oraz bielma wtórnego. Zarodek: Bielmo wtórne: d) Uzasadnij, że sposób formowania się bielma wtórnego u roślin okrytonasiennych jest korzystniej­ szy pod względem fizjologicznym niż sposób formowania się bielma pierwotnego u roślin nago­ nasiennych.

2

Arkusze maturalne

Zadanie 5. (0–5) Cechą charakterystyczną genomów prokariotycznych jest obecność operonów. Operon to grupa genów kodujących białka określonego szlaku metabolicznego. Geny te podlegają wspólnej regulacji ekspresji. W wyniku transkrypcji powstaje jedna cząsteczka mRNA, zawierająca kopie wszystkich genów danego operonu. Typowym przykładem operonu jest operon laktozowy u E. coli, w którego skład wchodzą trzy geny odpowiedzialne za metabolizm laktozy. Operon laktozowy podlega regulacji negatywnej, wtedy gdy transkrypcja jest blokowana przez białkowy represor, oraz regulacji pozytywnej, wtedy gdy transkrypcja zachodzi w obecności białkowego aktywatora. W regulacji pozytywnej uczestniczy białkowy aktywator CAP wiążący się z DNA w obecności cAMP i aktywujący transkrypcję genów operonu laktozowego. Stężenie cAMP w komórce jest odwrotnie proporcjonalne do stężenia glukozy. Schemat przedstawia regulację negatywną operonu laktozowego u E. coli. gen kodujący represor

operator

DNA

geny struktury

gen A

mRNA

laktoza

gen B

gen C transkrypcja

polimeraza RNA

mRNA translacja

nieaktywny represor

enzym A

enzym B

Arkusz maturalny 1

aktywny represor

enzym C

a) Podaj nazwę grupy węglowodanów, do której należy laktoza. b) Wyjaśnij, jakie są konsekwencje wspólnej regulacji ekspresji genów operonu.

c) Określ, czy białko represorowe bezpośrednio po powstaniu jest aktywnym czy nieaktywnym repre­ sorem operonu laktozowego. Odpowiedź uzasadnij.

d) Wyjaśnij, jakie są konsekwencje pozytywnej regulacji genów operonu laktozowego dla metaboli­ zmu cukrów w komórce E. coli, i określ, jaką korzyść czerpie komórka z takiego rozwiązania.

3

Arkusze maturalne

Zadanie 6. (0–3) Tabela przedstawia zawartość wybranych substancji we krwi u osób będących na diecie tradycyjnej (mięsnej) i diecie wegetariańskiej. Stężenie substancji we krwi

Osoba na diecie tradycyjnej

Osoba na diecie wegetariańskiej

Cholesterol całkowity (mg/dl)

336

253

Cholesterol związany z LDL (mg/dl)

230

161

Cholesterol związany z HDL (mg/dl)

56

48

Triacyloglicerole (g/dl)

247

215

Arkusz maturalny 1

a) Na podstawie tabeli skonstruuj wykres słupkowy (kolumnowy) przedstawiający zawartość choleste­ rolu związanego z LDL i HDL we krwi osoby na diecie tradycyjnej i osoby na diecie wegetariańskiej. Dla każdego rodzaju diety narysuj jeden słupek.

b) Określ, który rodzaj diety w większym stopniu sprzyja rozwojowi miażdżycy. Odpowiedź uzasadnij.

Zadanie 7. (0–2) Rysunek przedstawia jeden z etapów procesu zachodzącego w mitochondriach. zewnętrzna błona mitochondrialna –– ++

–– ++ ––– +++

–– ++

H+

wewnętrzna błona mitochondrialna – + – – ++

przestrzeń międzybłonowa matrix

a) Podaj nazwę procesu zachodzącego w mitochondriach oraz nazwę etapu przedstawionego na rysunku. Proces: Etap: b) Określ, do czego jest wykorzystywana różnica stężeń jonów H+ po obu stronach wewnętrznej błony mitochondrialnej, i podaj nazwę enzymu błonowego odpowiedzialnego za wyrównywanie tej różnicy.

4

Arkusze maturalne

Zadanie 8. (0–4) Geotropizm jest reakcją roślin na przyspieszenie ziemskie. Korzenie roślin wykazują zazwyczaj geo­tropizm dodatni, natomiast pędy nadziemne – geotropizm ujemny.

a) Zaproponuj próbę badawczą oraz próbę kontrolną do doświadczenia mającego na celu wykazanie, że korzeń fasoli wykazuje geotropizm dodatni, a łodyga – geotropizm ujemny. Próba badawcza: Próba kontrolna: b) Określ, czy organy rośliny hodowanej w  warunkach nieważkości będą wykazywały reakcję geo­ tropiczną. Odpowiedź uzasadnij.

c) Oceń poprawność poniższych stwierdzeń dotyczących ruchów roślin. Wpisz znak X w odpowiednie miejsca tabeli. PRAWDA Geotropizm dodatni jest to ruch organów roślinnych zgodny z kierunkiem działania siły grawitacji.

2.

Geotropizm należy do ruchów turgorowych o charakterze przejściowym i odwracalnym.

3.

Ruchy geotropiczne są związane z nierównomiernym rozmieszczeniem auksyn po przeciwnych stronach organu rośliny.

Arkusz maturalny 1

1.

FAŁSZ

Zadanie 9. (0–5) Dwie grupy niespokrewnionych bliżej zwierząt – owady drewnożerne i  przeżuwacze – wykształciły na drodze ewolucji zdolność do odżywiania się pokarmem o dużej zawartości celulozy.

a) Wyjaśnij, dlaczego pokarm o dużej zawartości celulozy jest dla większości zwierząt trudny do stra­ wienia.

b) Podaj po jednym przykładzie zwierzęcia należącego do każdej z wymienionych grup. c) Określ, jaka zależność ekologiczna pozwala korzystać wymienionym zwierzętom z  celulozy jako wartościowego pokarmu, i wyjaśnij, na czym ta zależność polega.

d) Określ, co jest głównym źródłem białka dla przeżuwaczy i owadów drewnożernych.

5

Arkusze maturalne

Zadanie 10. (0–4) Na schemacie przedstawiono fragment sieci pokarmowej rafy koralowej. ślimaki Charonia tritonis 

małże

fitoplankton

rozgwiazda korona cierniowa

zooplankton

polipy koralowców

a) Na podstawie przedstawionej sieci pokarmowej podaj nazwy wszystkich organizmów, które mogą być zarówno konsumentami I, jak i II rzędu.

Arkusz maturalny 1

b) Wykaż związek pomiędzy zmniejszającą się liczebnością ślimaków a zamieraniem raf koralowych.

c) Podaj dwa argumenty uzasadniające konieczność ochrony raf koralowych. 1. 2. Zadanie 11. (0–3) Układ AB0 jest najważniejszym układem grupowym krwi występującym u człowieka. O grupie krwi decydują dwa rodzaje antygenów – A i B – występujące na powierzchni erytrocytów. Antygeny tego układu mają charakter oligosacharydów. Rodzaj antygenów jest uzależniony od obecności określonych enzymów – transferaz, przenoszących odpowiednie reszty cukrowe tak, że stają się one antygenami powierzchniowymi erytrocytów. Grupy krwi A, B i AB są dziedziczone jako cechy dominujące, a grupa 0 – jako cecha recesywna. Gen układu AB0 jest zlokalizowany na chromosomie 9.

a) Oceń prawdziwość twierdzenia: Allele odpowiedzialne za dziedziczenie grup krwi A, B i AB zawierają informacje o budowie odpowiednich antygenów. Odpowiedź uzasadnij.

b) Na podstawie analizy tekstu określ, czy dziedziczenie grup krwi jest u człowieka sprzężone z płcią. Odpowiedź uzasadnij.

c) Podaj genotyp dziecka z trisomią chromosomu 9, mającego grupę krwi A. Ojciec tego dziecka ma grupę krwi AB, a matka – grupę krwi 0. Stwierdzono, że mutacja wystąpiła podczas oogenezy.

6

Arkusze maturalne

Zadanie 12. (0–2) Poniżej wymieniono składniki uczestniczące w metabolizmie komórki. polimerazy (1), cząsteczki mRNA (2), glukoza (3), histony (4), cząsteczki tRNA (5), peptydazy (6), małe podjednostki rybosomów (7), ligazy (8), cząsteczki rRNA (9), duże podjednostki rybosomów (10), trifosfodeoksyrybonukleozydy (11), nukleazy (12), trifosforybonukleozydy (13), fosforany (14)

a) Wypisz numery odpowiadające składnikom komórki przenikającym z cytozolu do karioplazmy. b) Wypisz numery odpowiadające składnikom komórki przenikającym z karioplazmy do cytozolu. Zadanie 13. (0–4) Na rysunkach A i B przedstawiono pewną strukturę występującą u grzybów.

A.

B.

Arkusz maturalny 1

a) Podaj nazwę struktury przedstawionej na rysunkach. b) Podaj, która grupa systematyczna grzybów wytwarza strukturę przedstawioną na rysunku A, a któ­ ra – strukturę przedstawioną na rysunku B. A: B: c) Określ rodzaj, liczbę i kolejność podziałów, które prowadzą do powstania z diploidalnej komórki macierzystej komórek przedstawionych na rysunkach A i B. A: B: d) Uporządkuj w odpowiedniej kolejności procesy oraz fazy cyklu rozwojowego grzybów, które zacho­ dzą po wykiełkowaniu komórek przedstawionych na rysunkach. 1. Plazmogamia. 2. Kariogamia. 3. Grzybnia monokariotyczna (haploidalna). 4. Komórka diploidalna. 5. Grzybnia dikariotyczna. Prawidłowa kolejność:

7

Arkusze maturalne

Zadanie 14. (0–2) Na roślinie dnia krótkiego zaszczepiono roślinę dnia długiego. Roślinę otrzymaną w wyniku szczepienia poddano działaniu warunków dnia krótkiego. Na rysunku przedstawiono wyniki doświadczenia. 24 godziny

miejsce szczepienia

roślina dnia długiego

roślina dnia krótkiego

Arkusz maturalny 1

a) Zaplanuj próbę kontrolną do przedstawionej próby badawczej.

b) Na podstawie przedstawionych wyników sformułuj wniosek z doświadczenia.

Zadanie 15. (0–3) W tabeli podano nazwy łacińskie i polskie trzech gatunków gryzoni. Gatunek nr

Nazwa łacińska

Nazwa polska

1

Mus musculus

mysz domowa

2

Apodemus flavicollis

mysz leśna

3

Apodemus agrarius

mysz polna

a) Podaj epitet gatunkowy gatunku nr 3 wyrażony w języku łacińskim. b) Podaj numery dwóch gatunków, które należą do jednego rodzaju. c) Na podstawie podanych gatunków określ, które nazwy (łacińskie czy polskie) lepiej odzwierciedlają pokrewieństwo między organizmami. Odpowiedź uzasadnij.

8

Arkusze maturalne

Zadanie 16. (0–1) Na rysunkach (A–C) przedstawiono trzy typy sieci włosowatych naczyń krwionośnych. A. tętniczka

żyłka

C.

B. tętniczka

tętniczka

żyła

Oceń poprawność poniższych stwierdzeń dotyczących włosowatych naczyń krwionośnych. Wpisz znak X w odpowiednie miejsca tabeli. PRAWDA Schemat A przedstawia zwykłą sieć kapilarną, dzięki której zachodzi wymiana substancji między tkankami a krwią.

2.

Schemat B przedstawia sieć dziwną, występującą m.in. w kłębuszku nerkowym, w której tętniczki rozdzielają się na szereg drobnych naczyń włosowatych, łączących się ponownie w tętniczki.

3.

Schemat C przedstawia krążenie wrotne, w którym krew żylna z jelit płynie żyłą wątrobową do wątroby.

4.

Jednowarstwowe ściany naczyń włosowatych są cienkie, co ułatwia sprawną wymianę substancji między krwią a tkankami.

Arkusz maturalny 1

1.

FAŁSZ

Zadanie 17. (1–2) Schemat przedstawia budowę i sposób działania pobudzającej synapsy chemicznej. szczelina synaptyczna pęcherzyki synaptyczne z neuroprzekaźnikiem

błona presynaptyczna

receptory błony postsynaptycznej

błona postsynaptyczna

a) Oceń poprawność poniższych stwierdzeń dotyczących budowy i  sposobu działania synapsy che­ micznej. Wpisz znak X w odpowiednie miejsca tabeli. PRAWDA 1.

Potencjał spoczynkowy powoduje wydzielanie neuroprzekaźnika do szczeliny synaptycznej.

2.

Egzocytoza neuroprzekaźnika do szczeliny synaptycznej następuje po zespoleniu błony pęcherzyka synaptycznego z błoną presynaptyczną.

3.

Informacja o impulsie, w postaci potencjału czynnościowego, przechodzi przez szczelinę synaptyczną.

4.

Mechanizm przekazywania informacji w synapsie chemicznej polega na dwukrotnej zmianie charakteru sygnału: z elektrycznego na chemiczny i z chemicznego na elektryczny.

5.

Połączenie neuroprzekaźnika z receptorami błony postsynaptycznej powoduje otwarcie kanałów jonowych i depolaryzację błony dendrytu.

FAŁSZ

b) Oceń prawdziwość stwierdzenia: Przekazywanie informacji o impulsach nerwowych przez synapsę chemiczną odbywa się zawsze w jednym kierunku. Odpowiedź uzasadnij.

9

Arkusze maturalne

Zadanie 18. (0–3) Insulina jest wydzielana przede wszystkim w  odpowiedzi na podwyższenie poziomu glukozy we krwi. Glukagon działa antagonistycznie w stosunku do insuliny.

a) Wyjaśnij, dlaczego wydzielanie insuliny – w przeciwieństwie do wydzielania wielu innych hormo­ nów w organizmie człowieka – nie podlega kontroli hormonu tropowego przysadki.

b) Wyjaśnij, dlaczego glukagon jest jednym z czynników wyzwalających wydzielanie insuliny.

c) Zaznacz prawidłowe opisy cukrzycy typu I. A. Jest to choroba autoimmunizacyjna. B. Jest to choroba wywołana przede wszystkim niewłaściwą dietą i otyłością. C. W przebiegu tej choroby obserwuje się znaczny spadek poziomu insuliny we krwi. D. W przebiegu tej choroby nie występuje znaczny spadek poziomu insuliny we krwi. E. Pierwsze objawy tej choroby pojawiają się zazwyczaj do 30. roku życia. F. Pierwsze objawy tej choroby pojawiają się zazwyczaj po 30. roku życia. Arkusz maturalny 1

Zadanie 19. (0–2) Schematy przedstawiają prawidłowy zapis badania EKG oraz fazy pracy serca (A–C). R

T

P

Q

A.

rozkurczenie mięśni komór

S

B.

C.

skurcz mięśni przedsionków

skurcz mięśni komór

a) Przyporządkuj fazom EKG (P, QRS, T) odpowiednie fazy pracy serca (A–C). Faza EKG

Faza pracy serca

P QRS T

b) Uzasadnij, że EKG jest ważnym badaniem w profilaktyce chorób serca.

10

Arkusze maturalne

Zadanie 19. (0–2) Na rysunku przedstawiono fragment mięśnia poprzecznie prążkowanego szkieletowego. błona komórkowa miofibryla

kanalik T

siateczka sarkoplazmatyczna

a) Wyjaśnij, jaką rolę odgrywają kanaliki T podczas skurczu włókna mięśniowego. Arkusz maturalny 1

b) Wyjaśnij, jaką funkcję pełnią jony wapnia w mechanizmie skurczu włókna mięśniowego.

11

Lp.

Schemat punktowania

Rozwiązanie

Odniesienie do podręczników z serii Biologia na czasie – zakres rozszerzony

1.a)

Substrat A uległ utlenieniu, ponieważ przekazał swoje elektrony (i proton) na NADP+, co spowodowało powstanie NADPH+ + H+.

1 pkt za poprawne określenie procesu oraz poprawne uzasadnienie

cz. 2, przebieg reakcji redoks z udziałem NADP+, s. 9

1.b)

Typ reakcji: X Substrat: woda / H2O Produkt: tlen / O2

2 pkt za poprawne podanie typu przemiany oraz poprawne podanie nazw substratu i produktu 1 pkt za poprawne podanie typu przemiany lub podanie nazw substratu i produktu

cz. 2, faza jasna fotosyntezy, s. 26

2.a)

Przykładowe odpowiedzi: •W   wyniku konkurencji gatunki A i B wykształciły odrębne preferencje pokarmowe w zakresie wielkości zjadanych cząstek. •W   wyniku konkurencji zmieniła się / zawęziła się baza pokarmowa obu gatunków.

1 pkt za poprawnie sformułowany wniosek

cz. 3, konkurencja, s. 176–178

Arkusze maturalne

2.b)Zadanie Schemat 3. (0–2) I, ponieważ gatunki A i B mają najbardziej Poniżej przedstawiono wzór strukturalny pewnego związku podobne wymagania w stosunku do organicznego. wielkości cząstek pokarmu / ponieważ wymagania gatunków H O H dotyczące wielkości cząstek C C Npokarmu pokrywają się H w dużym stopniu, co HO jest przyczyną silnej konkurenCH cji między gatunkami o pokarm średniej wielkości. CH

1 pkt za poprawne podanie numeru schematu oraz poprawne uzasadnienie

cz. 3, konkurencja, s. 176–178

Przykładowe odpowiedzi: CH CH  ozdzielenie / Zawężenie nisz ekologicznych •R NH gatunków. •Z  awężenie zakresów tolerancji w stosunku do a) Zaznacz właściwe dokończenie zdania (A–E) oraz jego uzasadnienie (1–5). określonego czynnika. Związek ten jest Wyparcie jednego gatunku1.przez drugi. A.•białkiem, zawiera grupę ketonową.

2 pkt za poprawne podanie dwóch konsekwencji 1 pkt za poprawne podanie jednej konsekwencji

cz. 3, konkurencja, s. 176–178

2

2

2.c)

2

2

2

3a.

B. monosacharydem, –5 C. C aminokwasem, D. kwasem tłuszczowym, E. monomerem chityny,

ponieważ

2. zawiera dwie grupy aminowe. 1 pkt za prawidłowe do3. jest niepolarny. 4. składa się z aminokwasów. kończenie zdania oraz jego 5. zawiera grupę karboksylową i aminową.

uzasadnienie

b) Podaj nazwę biopolimerów, które powstają w wyniku kondensacji cząsteczek chemicznych o budo3b. wiebiałka 1 pkt za podanie określonej podanym wzorem strukturalnym.

poprawnej

nazwy

1 – A, 2 – G, 3 – C, 4 – F, 5 – E, 6 – B, 7 – D

Zadanie 4. (0–4) Poniżej przedstawiono schemat powstawania nasienia u roślin okrytonasiennych.

4.b) 1

2 komórka jajowa komórka centralna

Z Z

łupina nasienna 4 6

3 5

7

cz. 1, przebieg i efekty podwójnego zapłodnienia, s. 210

1 pkt za poprawne wpisanie obu liter

cz. 1, przebieg i efekty podwójnego zapłodnienia, s. 210

4.c)a) Przyporządkuj Zarodek:litery 2n odpowiadające strukturom oznaczonym na schemacie numerami 1 pkt za poprawne podanie 1–7. Bielmo wtórne: 3n B – bielmo wtórne, C – zygota, D – nasienie, ploidalności obu komórek A – zalążek, E – komórka macierzysta bielma, F – zarodek, G – osłonki zalążka

4.d)

1 –Przykładowe ,2– , 3 – odpowiedzi: ,4– ,5–

,6–

,7–

b) Wpisz schemacie literę Zu roślin nad strzałkami oznaczającymi zapłodnienie.  na ielmo wtórne okrytonasiennych powstaje •B

cz. 1, aminokwasy, s. 35

1 pkt za poprawne przyporządkowanie wszystkich liter Arkusz 1

4.a)

cz. 1, aminokwasy, s. 35

1 pkt za poprawne uzasadnienie

tylko w tych zalążkach, w których doszło c) Określ ploidalność komórek zarodka oraz bielma wtórnego.

do zapłodnienia / rozwinie się zarodek. Bielmo pierwotZarodek: ne u roślin nagonasiennych powstaje we wszystBielmo wtórne: kich zalążkach. W przypadku braku zapłodnienia d) Uzasadnij, że sposób formowania się bielma wtórnego u roślin okrytonasiennych jest korzystniejtakie bielmo zanika. niż sposób formowania się bielma pierwotnego u roślin nagonaszy pod względem fizjologicznym siennych.  ielmo wtórne u roślin okrytonasiennych jest •B triploidalne, co pozwala na intensywniejszą syntezę materiałów zapasowych niż w haploidalnym bielmie pierwotnym roślin nagonasiennych. 191

cz. 1, przebieg i efekty podwójnego zapłodnienia, s. 210

Arkusz maturalny 1

Arkusz maturalny 1

Lp.

Rozwiązanie

Schemat punktowania

Odniesienie do podręczników z serii Biologia na czasie – zakres rozszerzony

5.a)

dwucukry / disacharydy

1 pkt za poprawne podanie nazwy

cz. 1, dwucukry, s. 28

5.b)

Dzięki wspólnej regulacji ekspresji genów operonu laktozowego wszystkie trzy enzymy szlaku metabolizmu laktozy powstają jednocześnie.

1 pkt za poprawną odpowiedź, uwzględniającą fakt kodowania przez geny operonu enzymów jednego szlaku metabolicznego

cz. 3, operon laktozowy, s. 40, 41

5.c)

Białko jest po powstaniu aktywnym represorem, który łącząc się z operatorem, blokuje transkrypcję / ekspresję genów operonu laktozowego.

1 pkt za poprawne określenie oraz poprawne uzasadnienie

cz. 3, operon laktozowy, s. 40, 41

5.d)

Wysokie stężenie glukozy skutkuje niskim poziomem cAMP, a w konsekwencji – niskim stężeniem kompleksu CAP-cAMP, w wyniku czego operon laktozowy pozostaje nieaktywny transkrypcyjnie nawet w obecności laktozy. Dzięki temu komórka korzysta w pierwszej kolejności z podstawowego źródła energii, jakim jest glukoza, a dopiero kiedy brakuje glukozy, zaczyna korzystać z innych źródeł (wymagających syntezy dodatkowych enzymów), np. z laktozy.

2 pkt za podanie konsekwencji dla metabolizmu cukrów oraz korzyści dla bakterii 1 pkt za podanie tylko konsekwencji

cz. 3, operon laktozowy, s. 40, 41

6.a)

zawartość cholesterolu [mg/dl]

Arkusz maturalny 1

Odpowiedzi do arkuszy maturalnych

2 pkt za poprawne wyskalowanie osi X i Y, opisy obu osi oraz narysowanie wykresu 1 pkt za poprawne wyskalowanie osi X i Y, opisy obu osi lub za narysowanie diagramu

300 250 200 150 100 50 0

dieta tradycyjna

dieta wegetariańska

cholesterol w HDL cholesterol w LDL

6.b)

1 pkt za poprawne określenie Rozwojowi miażdżycy w większym stopniu sprzyja dieta tradycyjna, ponieważ wyższa zawartość chole- rodzaju diety oraz poprawne sterolu LDL powoduje odkładanie się go w ścianach uzasadnienie naczyń krwionośnych, co stanowi początek zmian miażdżycowych.

7.a)

Proces: oddychanie wewnątrzkomórkowe (tlenowe) Etap: łańcuch oddechowy

1 pkt za poprawne podanie obu nazw

cz. 2, oddychanie tlenowe, s. 40, 41

7.b)

Wykorzystywana jest do syntezy ATP (z ADP i Pi) dzięki pracy enzymu błonowego – syntazy ATP.

1 pkt za poprawne określenie oraz poprawne podanie nazwy

cz. 2, oddychanie tlenowe, s. 40, 41

8.a)

Przykładowa odpowiedź: Próba badawcza: pojemnik z wodą, w którym na zanurzonej częściowo gazie znajduje się kilka nasion fasoli z wierzchołkiem wzrostu skierowanym do góry oraz kilka nasion fasoli z wierzchołkiem wzrostu skierowanym w bok. Próba kontrolna: pojemnik z wodą, w którym na zanurzonej częściowo gazie znajduje się kilka nasion fasoli z wierzchołkiem wzrostu skierowanym do dołu.

2 pkt za poprawne określenie obu prób 1 pkt za poprawne określenie jednej próby

cz. 1, metodyka badań biologicznych, s. 6, 7

8.b)

Przykładowa odpowiedź: Nie będą wykazywały reakcji geotropicznej, ponieważ w stanie nieważkości nie ma bodźca kierunkowego w postaci przyspieszenia ziemskiego / grawitacyjnego / siły grawitacji / siły ciążenia.

1 pkt za poprawną odpowiedź oraz poprawne uzasadnienie

cz. 1, geotropizm, s. 244, 245

Odpowiedzi do arkuszy maturalnych

Rozwiązanie

Schemat punktowania

8.c)

1. – P, 2. – F, 3. – P

1 pkt za podanie wszystkich poprawnych ocen

cz. 1, geotropizm, s. 244, 245

9.a)

W celulozie występują wiązania b-glikozydowe rozrywane przez enzym celulazę. Większość zwierząt nie wytwarza tego enzymu.

1 pkt za poprawne wyjaśnienie

cz. 1, mikroorganizmy w przewodzie pokarmowym, s. 424

9.b)

Przykładowa odpowiedź: Owad drewnożerny: termit Przeżuwacz: krowa

1 pkt za poprawne podanie dwóch przykładów

cz. 1, mikroorganizmy w przewodzie pokarmowym, s. 424

9.c)

Symbioza / Mutualizm obligatoryjny polega na współżyciu zwierzęcia z mikroorganizmami / bakteriami lub protistami, które rozkładają celulozę na składniki przyswajalne dla siebie i dla swoich gospodarzy.

cz. 1, mikroorgani2 pkt za podanie nazwy zależności oraz wyjaśnienie, na zmy w przewodzie pokarmowym, s. 424 czym ona polega 1 pkt za podanie nazwy zależności lub wyjaśnienie, na czym ona polega

9.d)

Głównym źródłem białka dla przeżuwaczy i owadów drewnożernych są symbiotyczne bakterie i protisty zasiedlające ich przewód pokarmowy

1 pkt za poprawne określenie źródła białka

cz. 1, mikroorganizmy w przewodzie pokarmowym, s. 424

10.a)

małże, polipy koralowców

1 pkt za poprawne podanie nazw dwóch organizmów

cz. 3, sieć troficzna ekosystemu, s. 198, 199

10.b)

Zmniejszanie się liczebności ślimaków powoduje zwiększanie się liczebności rozgwiazd, które żywią się polipami tworzącymi rafy koralowe. Pozbawione polipów rafy koralowe obumierają i kruszą się.

cz. 3, sieć troficzna 1 pkt za wykazanie zależnoekosystemu, s. 198, ści między zmniejszaniem liczebności ślimaków a zamie- 199 raniem raf koralowych

10.c)

Przykładowe odpowiedzi:  afa koralowa jest miejscem zdobywania •R pokarmu / rozrodu / schronienia dla wielu gatunków zwierząt i glonów.  afy koralowe chronią wybrzeże przed niszczący•R mi / gwałtownymi falami sztormowymi. •C  hroniąc rafy koralowe, chronimy także wiele gatunków zwierząt.

2 pkt za poprawne podanie dwóch argumentów 1 pkt za poprawne podanie jednego argumentu

11.a)

Stwierdzenie jest nieprawdziwe, ponieważ informacja genetyczna zawarta w DNA dotyczy tylko budowy białek, a antygeny odpowiedzialne za grupy krwi są oligosacharydami.

1 pkt za poprawną ocenę oraz jej poprawne uzasadnienie

cz. 3, dziedziczenie grup krwi, s. 74

11.b)

Dziedziczenie grup krwi nie jest sprzężone z płcią, 1 pkt za poprawne określeponieważ gen układu AB0 jest zlokalizowany w autonie typu dziedziczenia oraz somie / chromosomie 9, a nie w chromosomie płci / X. poprawne uzasadnienie

cz. 3, dziedziczenie grup krwi, s. 74

11.c)

iiIA / aaA

1 pkt za poprawne podanie genotypu

cz. 3, dziedziczenie grup krwi, s. 74, mutacje chromosomowe liczbowe, s. 89, 90

12.a)

1, 4, 8, 11, 13

1 pkt za poprawne wypisanie wszystkich składników

12.b)

2, 5, 7, 10, 14

1 pkt za poprawne wypisanie wszystkich składników

13.a)

zarodnia

1 pkt za poprawne podanie nazwy

cz. 1, cykle rozwojowe workowców i podstawczaków, s. 136, 137

13.b)

A: workowce B: podstawczaki

1 pkt za poprawne podanie obu grup systematycznych

cz. 1, cykle rozwojowe workowców i podstawczaków, s. 136, 137

Arkusz maturalny 1

Lp.

Odniesienie do podręczników z serii Biologia na czasie – zakres rozszerzony

Arkusz maturalny 1

Odpowiedzi do arkuszy maturalnych

Schemat punktowania

Odniesienie do podręczników z serii Biologia na czasie – zakres rozszerzony

Lp.

Rozwiązanie

13.c)

A: jedna mejoza i jedna mitoza / jedna mejoza i cztery mitozy (po jednej na każdą komórkę powstałą po mejozie) B: jedna mejoza

1 pkt za poprawne określenie rodzaju, liczby i kolejności podziałów

cz. 1, cykle rozwojowe workowców i podstawczaków, s. 136, 137

13.d)

Prawidłowa kolejność: 3, 1, 5, 2, 4

1 pkt za poprawne uporządkowanie

cz. 1, cykle rozwojowe workowców i podstawczaków, s. 136, 137

14.a)

Przykładowe odpowiedzi: • Roślina dnia krótkiego (tego samego gatunku co w próbie doświadczalnej) posadzona w doniczce i przebywająca w identycznych warunkach długości dnia i nocy jak w próbie badawczej. • Roślina dnia długiego (tego samego gatunku co roślina szczepiona w próbie doświadczalnej) posadzona w doniczce i przebywająca w identycznych warunkach długości dnia i nocy jak w próbie badawczej.

1 pkt za poprawne zaplanowanie próby kontrolnej

cz. 1, metodyka badań biologicznych, s. 6, 7

14.b)

Induktor kwitnienia / Fitohormon kwitnienia jest przekazywany w wyniku szczepienia (z rośliny dnia krótkiego do rośliny dnia długiego) i powoduje kwitnienie rośliny dnia długiego.

1 pkt za poprawne sformułowanie wniosku

15.a)

agrarius

1 pkt za poprawne podanie epitetu gatunkowego

15.b)

2 i 3

1 pkt za poprawne podanie dwóch gatunków

15.c)

W podanych przykładach nazwy łacińskie pokazują, że gatunek nr 1 należy do innego rodzaju niż pozostałe dwa gatunki. Nie można tego odczytać z nazw podanych w języku polskim, ponieważ wszystkie trzy gatunki mają nazwę rodzajową „mysz”.

1 pkt za poprawne uzasadnienie

1. – P, 2. – P, 3. – F, 4. – P

1 pkt za podanie wszystkich poprawnych ocen

cz. 2, sieci naczyń włosowatych, s. 190

17.a)

1. – F, 2. – P, 3. – F, 4. – P, 5. – P

1 pkt za podanie wszystkich poprawnych ocen

cz. 2, synapsy, s. 257

17.b)

1 pkt za poprawną ocenę Przekazywanie informacji o impulsach nerwowych przez synapsy chemiczne odbywa się zawsze w jed- oraz jej poprawne uzasadnym kierunku, ponieważ neuroprzekaźniki uwalniane nienie są z kolbek synaptycznych tylko na końcach aksonu.

18.a)

Insulina musi być wydzielana natychmiast, gdy poziom cukru we krwi się podniesie. Regulacja za pośrednictwem hormonu tropowego zajmowałaby zbyt dużo czasu, co mogłoby mieć nieodwracalne / negatywne skutki dla organizmu, wywołane podwyższeniem poziomu glukozy we krwi.

1 pkt za poprawne wyjaśnienie

18.b)

Glukagon wywołuje efekt przeciwny do insuliny – podniesienie poziomu cukru we krwi. Aby wahania poziomu glukozy były jak najmniejsze, glukagon pobudza wydzielanie insuliny, która (po chwili) obniża poziom cukru.

1 pkt za poprawne wyjaśnienie

18.c)

A, C, E

1 pkt za poprawne zaznaczenie trzech opisów

cz. 2, cukrzyca, s. 324, 325

19.a)

P – B, QRS – C, T – A

1 pkt za trzy poprawne przyporządkowania

cz. 2, diagnostyka pracy serca, s. 196

16.

cz. 2, rodzaje neuroprzekaźników, s. 260

Odpowiedzi do arkuszy maturalnych

Rozwiązanie

19.b)

Badanie EKG pozwala na wczesne wykrycie nieprawidłowości pracy serca (np. rytmu, częstości pracy serca), dzięki czemu szybciej można podjąć leczenie i zapobiec rozwojowi choroby.

1 pkt za poprawne uzasadnienie

20.a)

Kanaliki T, będące wpukleniami błony sarkoplazmatycznej, wprowadzają w głąb włókna stan pobudzenia / depolaryzacji, który przenosi się na błony retikulum sarkoplazmatycznego i otwiera w nich kanały wapniowe.

1 pkt za poprawne wyjaśnienie

20.b)

Jony wapnia uwolnione z retikulum sarkoplazmatycznego do sarkoplazmy ułatwiają odsłonięcie na aktynie / miofilamentach cienkich miejsc wiązania / główek miozyny / miofilamentów grubych, co umożliwia przyłączenie aktyny do miozyny.

1 pkt za poprawne wyjaśnienie

cz. 2, diagnostyka pracy serca, s. 196

cz. 2, mechanizm skurczu mięśnia, s. 104

Arkusz maturalny 1

Schemat punktowania

Lp.

Odniesienie do podręczników z serii Biologia na czasie – zakres rozszerzony