Biologia - Arkusz maturalny 3 ze schematem oceniania.pdf

Arkusze maturalne

Arkusz maturalny 3 Zadanie 1. (0–3) Wykres przedstawia zależność szybkości reakcji enzymatycznej od stężenia substratu.

M

Arkusz maturalny 3

a) Na podstawie analizy schematu wyjaśnij, czym jest KM, czyli stała Michaelisa.

b) Określ zależność pomiędzy wartością KM a powinowactwem enzymu do substratu.

c) Wyjaśnij, dlaczego szybkość reakcji enzymatycznej nie wzrasta wprost proporcjonalnie do wzrostu stężenia substratu, tylko wraz ze zwiększaniem stężenia substratu obserwuje się stopniowe spowol­ nienie wzrostu szybkości reakcji.

Zadanie 2. (0–4) Owoce dzikich gatunków bananów nie nadają się do jedzenia, ponieważ całe są wypełnione dużymi i twardymi nasionami. Z tego względu od tysięcy lat w uprawie bananów jest stosowane rozmnażanie wegetatywne wybranych osobników, których owoce są beznasienne, duże i smaczne. Obecnie większość bananów uprawianych w monokulturach wywodzi się od jednej odmiany, tzw. Cavendis. Jej owoce odznaczają się dużymi walorami smakowymi, są także odporne na transport i duże dawki pestycydów oraz dają większe plony. Światowa Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i  Rolnictwa (FAO) ostrzega, że banany już niedługo mogą zniknąć z powierzchni Ziemi, ponieważ ich plantacje są zagrożone epidemiami chorób zakaźnych wywoływanych przede wszystkim przez wirusy i grzyby, np. Mycosphaerella fijiensis. Naukowcy twierdzą, że ratunek dla bananów kryje się w DNA dzikich odmian, który zawiera ok. 36,5 tys. genów.

1

Arkusze maturalne

a) Określ, czy banany rozmnażane w opisany sposób można nazwać klonami. Odpowiedź uzasadnij.

b) Podaj dwie wady stosowanego sposobu uprawy bananów. 1. 2. c) Uzasadnij konieczność zachowania dzikich odmian bananów dla ratowania przed wyginięciem odmian hodowlanych.

Arkusz maturalny 3

Zadanie 3. (0–4) Schemat przedstawia mechanizm regulacji aktywności enzymu fosforylazy w  metabolizmie glikogenu (n – liczba reszt glukozy).

a) Podaj przykłady narządów człowieka, w których zachodzi proces przedstawiony na schemacie. 1.

2.

b) Wyjaśnij, jaką funkcję pełni kinaza białkowa w metabolizmie glikogenu.

c) Spośród wymienionych hormonów wybierz i podkreśl te, które pobudzają rozkład glikogenu. insulina glukagon kalcytonina adrenalina parathormon

2

Arkusze maturalne

Zadanie 4. (0–3) Na schemacie przedstawiono rodowód dziedziczenia choroby genetycznej w pewnej rodzinie.

a) Na podstawie analizy rodowodu określ, czy jest to choroba uwarunkowana mutacją recesywną czy mutacją dominującą. Odpowiedź uzasadnij.

Arkusz maturalny 3

b) Na podstawie analizy rodowodu określ, czy jest to choroba sprzężona z  płcią czy choroba auto­ somalna. Odpowiedź uzasadnij.

c) Określ prawdopodobieństwo wystąpienia choroby u kolejnego dziecka rodziców A.

Zadanie 5. (0–4) Wśród grup krwi wyróżnia się m.in. grupy układu AB0 oraz czynnik Rh.

a) Podaj elementy morfotyczne krwi, na których znajdują się cząsteczki warunkujące grupy układu AB0 oraz czynnik Rh. b) Określ, które komórki organizmu kobiety wytwarzają przeciwciała wiążące się z antygenami krwi­ nek płodu w przypadku konfliktu serologicznego. c) Określ, jakie jest prawdopodobieństwo urodzenia dziecka o  grupie krwi A  Rh+, jeśli matka ma grupę krwi AB Rh+, babcia (matka matki) miała grupę A Rh–, a ojciec – grupę 0 Rh–. W tym celu skonstruuj krzyżówkę genetyczną.

3

Arkusze maturalne

Arkusz maturalny 3

Zadanie 6. (0–4) Rysunek przedstawia cykl namnażania HIV – wirusa wywołującego AIDS.

a) Wyjaśnij, jakie znaczenie w cyklu infekcyjnym wirusa ma integracja jego materiału genetycznego z materiałem genetycznym komórki gospodarza.

b) W terapii zakażeń HIV stosuje się m.in. leki będące inhibitorami enzymów wirusowych. Podaj nu­ mery etapów cyklu namnażania HIV, na których działają podane poniżej leki. Inhibitor odwrotnej transkryptazy: Inhibitor proteazy: c) Podaj, który z oznaczonych na schemacie elementów decyduje o wnikaniu wirusów do limfocytów T pomocniczych (Th). Uzasadnij swój wybór.

d) W przebiegu zakażenia HIV dochodzi do stopniowego spadku liczby limfocytów Th w organizmie, co w konsekwencji prowadzi do niemal całkowitego zaniku odporności. Określ, jaki mechanizm immunologiczny jest odpowiedzialny za opisany proces.

4

Arkusze maturalne

Zadanie 7. (0–4) Na grupie 60 ochotników o różnych odcieniach skóry testowano właściwości ochronne pasty cynkowej. Fragment skóry na ramieniu pokrywano warstwą pasty, a następnie poddawano naświetlaniu lampami solaryjnymi o widmie światła podobnym do widma światła słonecznego. Po 5 godz. od zakończenia naświetlania obserwowano, czy na skórze w miejscu naświetlania pojawił się rumień słoneczny. Tabela przedstawia wyniki doświadczenia. Kolor skóry badanych osób Odsetek osób, u których rozwinął się rumień

bardzo jasny

jasny

oliwkowy

90%

40%

10%

a) Sformułuj problem badawczy do przedstawionego doświadczenia.

b) Opisz skład grupy kontrolnej, która powinna zostać uwzględniona w tym doświadczeniu.

c) Podaj nazwy dwóch procesów odpowiedzialnych za ciemnienie skóry podczas opalania się, w któ­ rych udział biorą melanocyty (komórki barwnikowe). Arkusz maturalny 3

1. 2. Zadanie 8. (0–2) Na schematach przedstawiono wyniki doświadczenia badającego wpływ ciśnienia osmotycznego płynu zewnątrzkomórkowego na znajdujące się w nim komórki: erytrocyty i komórki roślinne. Numery oznaczają kolejność wykonywanych prób.

a) Podaj numery prób kontrolnych. b) Zaznacz stwierdzenie prawdziwe, odnoszące się do przedstawionego doświadczenia. A. W środowisku hipoosmotycznym komórki tracą wodę w wyniku osmozy. B. Plazmoliza zachodzi wyłącznie w komórkach roślinnych. C. W środowisku hiperosmotycznym komórka zwierzęca traci, a roślinna – pobiera wodę. D. Osmoza zachodzi spontanicznie, woda przenika z roztworu o wyższym ciśnieniu osmotycznym do roztworu o niższym ciśnieniu osmotycznym. 5

Arkusze maturalne

Zadanie 9. (0–3) Ekosystem jest układem otwartym, przez który przepływa energia. Na każdym wyższym poziomie troficznym łączna ilość energii, którą dysponują organizmy, jest ok. 10-krotnie niższa niż na wcześniejszym poziomie. W związku z tym łączna masa organizmów danego poziomu troficznego jest zazwyczaj mniejsza od łącznej masy organizmów poziomu niższego, ale jednocześnie większa od masy organizmów poziomu wyższego.

a) Podaj dwie przyczyny, dla których organizmy wyższego poziomu troficznego dysponują mniejszą ilością energii od organizmów niższego poziomu. 1. 2.

Arkusz maturalny 3

b) Określ, czy człowiek w przypadku niedoborów żywności powinien wykorzystać dostępny ograni­ czony żyzny obszar jako pole uprawne czy jako pastwisko. Odpowiedź uzasadnij.

Zadanie 10. (0–3) Atmosfera Ziemi zawiera ok. 78% azotu. Azot występujący w atmosferze jest jednak niedostępny dla roślin. Zdolność wiązania azotu atmosferycznego i przekształcania go w związki azotowe przyswajalne dla roślin mają niektóre bakterie. Wśród nich są formy wolnożyjące w glebie i formy żyjące w symbiozie z roślinami. Poniższe równanie obrazuje proces przekształcania azotu atmosferycznego (N2) do jonów amonowych (NH4+) – formy przyswajalnej przez rośliny.

N2 + 8e- + 8H+ + 16 ATP ®2NH4+ + 16ADP + 16Pi a) Spośród wymienionych poniżej procesów wybierz i podkreśl dwa odnoszące się do przekształcenia wolnego azotu do jonów amonowych. Uzasadnij wybór każdego z nich. utlenianie redukcja nitryfikacja anabolizm katabolizm

b) Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń dotyczących bakterii wiążących azot atmosferyczny. Wpisz znak X w odpowiednie miejsca tabeli. PRAWDA

6

1.

Proces wiązania wolnego azotu przez bakterie Rhizobium wymaga dużej ilości energii, którą bakterie pozyskują od roślin w postaci węglowodanów.

2.

Wśród bakterii wiążących wolny azot występują bakterie odżywiające się fotosyntetycznie, chemosyntetycznie lub cudzożywnie.

3.

Wszystkie bakterie wiążące wolny azot przyspieszają obieg tego pierwiastka w przyrodzie.

FAŁSZ

Arkusze maturalne

Zadanie 11. (0–2) Wybrane fragmenty cząsteczek DNA człowieka można namnażać w bakteriach po wprowadzeniu do nich odpowiednich wektorów zawierających te fragmenty lub powielać je metodą łańcuchowej reakcji polimerazy (PCR).

Podaj dwa argumenty świadczące o tym, że PCR jest lepszą metodą do uzyskiwania kopii wybranych fragmentów DNA człowieka niż namnażanie DNA w bakteriach. 1. 2. Zadanie 12. (0–2) Przodkowie roślin lądowych, opuszczając pierwotne środowisko wodne, narażeni byli na negatywne oddziaływanie wielu czynników, wynikających z odmiennych właściwości fizycznych ośrodka, w którym się znaleźli, oraz bardzo mocno obniżonego dostępu do wody.

a) Wskaż dwa powody, dla których opuszczenie środowiska wodnego było korzystne dla przodków roślin lądowych. 1. 2. Arkusz maturalny 3

b) Podaj po jednym przystosowaniu przodków roślin lądowych do wymienionych poniżej warunków środowiska lądowego, umożliwiającym im opanowanie tego środowiska. Gęstość powietrza mniejsza od gęstości wody: Mniejsza dostępność wody w porównaniu ze środowiskiem wodnym: Zadanie 13. (0–2) U kręgowców występują narządy wymiany gazowej w postaci skrzeli lub płuc, odznaczające się jednokierunkowym lub dwukierunkowym przepływem wody albo powietrza.

a) Przy każdej kategorii narządów wymiany gazowej (1 lub 2) wymień wszystkie gromady kręgowców, u których opisane narządy występują u osobników dorosłych. 1. Narządy wymiany gazowej, dla których charakterystyczny jest jednokierunkowy przepływ wody lub powietrza: 2. Narządy wymiany gazowej, dla których charakterystyczny jest dwukierunkowy przepływ wody lub powietrza: b) Uzupełnij schemat, dorysowując dolnym liniom groty strzałek tak, aby przedstawić mechanizm działania przeciwprądów, wykorzystywany m.in. w narządach wymiany gazowej kręgowców. Wyja­ śnij, na czym ten mechanizm polega.

7

Arkusze maturalne

Zadanie 14. (0–2) Rysunek przedstawia przekrój podłużny cebuli jadalnej.

a) Podaj nazwy struktur oznaczonych na rysunku numerami: 1. 2. 3. b) Podaj dwie cechy widoczne na rysunku, pozwalające zaliczyć cebulę jadalną do roślin jednoliściennych. 1.

2.

Arkusz maturalny 3

Zadanie 15. (0–2) Grzyby wchodzą w związki o charakterze mutualistycznym z innymi organizmami, np. z roślinami oraz z glonami lub sinicami, z którymi tworzą porosty.

Podaj dwa podobieństwa i dwie różnice dotyczące przedstawionych przykładów mutualizmu. Podobieństwa: 1. 2. Różnice: 1. 2.

Zadanie 16. (0–2) W  okresie płodowym w  układzie krwionośnym występuje przewód tętniczy (Botalla) i  otwór owalny. Przewód tętniczy stanowi połączenie pomiędzy pniem płucnym a aortą, przez które krew preferencyjnie przepływa z pnia płucnego do aorty. Otwór owalny znajduje się w przegrodzie międzyprzedsionkowej. Przez otwór owalny krew przepływa z przedsionka prawego do przedsionka lewego. Oba otwory zarastają niedługo po narodzinach.

a) Określ, jaka jest różnica w przepływie krwi w małym obiegu u płodu i niemowlęcia. b) Wyjaśnij, jaką funkcję fizjologiczną pełnią otwór owalny i przewód tętniczy.

8

Arkusze maturalne

Zadanie 17. (0–1) Woda jest głównym składnikiem środowiska wewnętrznego wszystkich komórek. W przypadku odwodnienia niektóre komórki mają zdolność przechodzenia w stan anabiozy, w postaci zarodników lub przetrwalników.

Wyjaśnij, dlaczego komórki muszą być odwodnione, aby mogły wejść w stan anabiozy.

Zadanie 18. (0–1) Z korzenia buraka ćwikłowego wycięto dwie jednakowej wielkości kostki. Jedną z tych kostek umieszczono w chłodnej wodzie wodociągowej (z kranu), a drugą w gotującej się wodzie. W żadnej z przeprowadzonych prób nie doszło do pęknięcia kostki z buraka, a zabarwienie wody pojawiło się tylko w tej próbie, w której użyto gotującej się wody.

Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń dotyczących interpretacji wyników przedstawionego do­ świadczenia. Wpisz znak X w odpowiednie miejsca tabeli. PRAWDA Komórki korzenia buraka oddawały wodę do środowiska zgodnie z różnicą stężeń, dlatego nie doszło do uszkodzenia ścian komórkowych oraz pęknięcia kostek.

2.

Gotująca się woda zniszczyła błony komórkowe, co spowodowało wydostanie się antocyjanów z wakuoli do środowiska zewnętrznego.

3.

W obu próbach woda wpływała do wnętrza komórek buraka, ale ściany komórkowe nie uległy uszkodzeniu i dlatego kostki nie pękły.

FAŁSZ

Arkusz maturalny 3

1.

Zadanie 19. (0–4) Na rysunkach przedstawiono budowę wora powłokowo-mięśniowego płazińców wolno żyjących (A) oraz płazińców pasożytniczych (B). A. A.

B. B.

a) Podaj dwie różnice w budowie wora powłokowo-mięśniowego płazińców wolno żyjących i płaziń­ ców pasożytniczych oraz wyjaśnij przyczyny występowania tych różnic. 1.

2.

9

Arkusze maturalne

b) Określ, czym różnią się cykle rozwojowe płazińców wolno żyjących i  płazińców pasożytniczych oraz wyjaśnij przyczynę tej różnicy.

Zadanie 20. (0–2) Wirusy, większość bakterii oraz niektóre protisty to patogeny wywołujące wiele groźnych chorób.

Uzupełnij tabelę dotyczącą różnych rodzajów chorób. Wstaw znak X w odpowiednich miejscach tabeli. Patogeny Choroba

wirusy

bakterie

Droga wnikania do organizmu człowieka protisty

układ pokarmowy

układ oddechowy

naruszenie ciągłości skóry

Arkusz maturalny 3

Odra Malaria WZW typu B Borelioza Tężec

Zadanie 21. (0–3) Drzewa rosnące w pobliżu nieszczelnych gazociągów wcześnie tracą liście. Wiadomo także, że jeśli umieścimy w papierowej torbie niedojrzałą gruszkę razem z dojrzałym pomidorem, to gruszka szybciej zmięknie. Substancja odpowiedzialna za opisane zjawiska powstaje naturalnie w roślinie, ale nie w owocach, tylko w innych jej organach. Do owoców dostarczana jest w postaci ACC – swego nieaktywnego prekursora, który jest rozpuszczalny w wodzie.

a) Wymień nazwę substancji, która jest odpowiedzialna za występowanie opisanych zjawisk. b) Wyjaśnij, dlaczego roślina transportuje opisaną substancję w postaci prekursora.

c) Podaj przykład praktycznego wykorzystania opisanego zjawiska.

10

Arkusze maturalne

Zadanie 22. (0–3) Oporność na antybiotyki  jest coraz częściej występującą cechą u  szczepów  bakteryjnych. Bakterie stają się oporne na działanie antybiotyków na skutek nabycia genów oporności od innych bakterii lub spontanicznych mutacji. Naukowcy uważają, że coraz powszechniej występująca wśród bakterii lekooporność jest związana ze zbyt dużym, nieracjonalnym stosowaniem antybiotyków w leczeniu ludzi i zwierząt (np. bydła, trzody chlewnej).

a) Wyjaśnij, w jaki sposób nadużywanie antybiotyków skutkuje zwiększaniem się liczby szczepów bak­ terii opornych na te antybiotyki.

b) Określ, który z przedstawionych na wykresach rodzajów doboru naturalnego (A–C) jest związany z nabywaniem przez bakterie oporności na antybiotyki. Uzasadnij swoją odpowiedź. A.

B.

C.

Arkusz maturalny 3

c) Spośród wymienionych procesów zaznacz ten, dzięki któremu bakterie nabywają geny oporności na antybiotyki od innych bakterii, oraz wyjaśnij, na czym ten proces polega. A. Koniugacja. B. Endocytoza. C. Crossing-over. D. Replikacja.

11

Lp.

Rozwiązanie

Schemat punktowania

Odniesienie do podręczników z serii Biologia na czasie – zakres rozszerzony

1.a)

Stała Michaelisa (KM) określa takie stężenie substra- 1 pkt za poprawne wyjaśnietu, przy którym szybkość zachodzenia reakcji osiąga nie połowę swojej maksymalnej wartości.

1.b)

Przykładowe odpowiedzi: • Im większa wartość KM, tym mniejsze powinowactwo enzymu do substratu. • Im mniejsza wartość KM, tym większe powinowactwo enzymu do substratu.

1 pkt za poprawne określenie stopnia powinowactwa enzymu do substratu oraz podanie poprawnego uzasadnienia

cz. 2, powinowactwo enzymu do substratu, s. 13

1.c)

Ponieważ następuje wysycenie centrów aktywnych enzymu / połączenie wszystkich (lub prawie wszystkich) cząsteczek enzymu z substratem i dalszy wzrost stężenia substratu nie wpływa na przyspieszenie reakcji / nie przyspiesza reakcji.

1 pkt za poprawne wyjaśnienie uwzględniające wysycenie enzymu substratem

cz. 2, wysycenie enzymu substratem, s. 13

2.a)

1 pkt za poprawne określenie Tak rozmnażane banany można nazwać klonami, ponieważ osobniki potomne powstają w wyniku roz- oraz poprawne uzasadnienie mnażania wegetatywnego i mają identyczny materiał odpowiedzi genetyczny jak osobniki rodzicielskie.

cz. 3, naturalne klony, s. 133

2.b)

Przykładowe odpowiedzi: • Uprawa w monokulturach sprzyja rozprzestrzenianiu się chorób wywoływanych przez wirusy i grzyby. • Ponieważ uprawy bananów są bardziej narażone na choroby, do ich zwalczania stosuje się więcej pestycydów, które zanieczyszczają środowisko / mogą negatywnie wpływać na inne organizmy / zwiększają koszty uprawy. • Rozmnażanie wegetatywne sprzyja małej różnorodności / zmienności genetycznej roślin / zmniejsza pulę genową populacji, przez co są one bardziej narażone na choroby wywoływane przez wirusy i grzyby

2 pkt za poprawne podanie dwóch wad 1 pkt za poprawne podanie jednej wady

cz. 3, ochrona dawnych odmian i ras zwierząt, s. 232; monokultury, s. 236

2.c)

Przykładowe odpowiedzi: • DNA dzikich odmian bananów może zawierać wersje genów / allele warunkujące odporność na zagrażające uprawom choroby. Przeniesienie takich wersji genów / alleli do odmian uprawnych mogłoby przyczynić się do ocalenia zagrożonych odmian bananów. • W puli genowej populacji odmian dzikich mogą znajdować się allele warunkujące odporność na choroby, których brak w puli genowej populacji odmian hodowlanych. Krzyżowanie odmian hodowlanych z odmianami dzikimi może skutkować wzbogaceniem o te allele puli genowej populacji odmian hodowlanych.

1 pkt za poprawne uzasadnienie z uwzględnieniem możliwość występowania alleli / wersji genów warunkujących odporność na choroby w odmianach dzikich

cz. 3, pula genowa populacji, s. 274; ochrona dawnych odmian i ras zwierząt, s. 232

3.a)

mięśnie szkieletowe, wątroba

2 pkt za poprawne podanie dwóch narządów 1 pkt za poprawne podanie jednego narządu

cz. 2, źródła energii skurczu mięśnia, s. 106; antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu, s. 326

3.b)

Kinaza białkowa katalizuje proces przyłączenia gru- 1 pkt za poprawne wyjaśnienie z  uwzględnieniem py fosforanowej do fosforylazy, dzięki czemu staje się ona aktywna i powoduje odłączanie od glikogenu aktywacji fosforylazy cząsteczek glukozy.

cz. 2, fosforylacja i defosforylacja, s. 17

3.c)

glukagon, adrenalina

cz. 2, antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu, s. 326; adrenalina, s. 323

1 pkt za poprawne wskazanie dwóch hormonów

cz. 2, stała Michaelisa, s. 13

Arkusz maturalny 3

Arkusz maturalny 3

Arkusz maturalny 3

Odpowiedzi do arkuszy maturalnych

Lp.

Rozwiązanie

Schemat punktowania

Odniesienie do podręczników z serii Biologia na czasie – zakres rozszerzony

4.a)

1 pkt za poprawne określenie Jest to choroba uwarunkowana mutacją dominującą, ponieważ w przypadku mutacji recesywnej cho- rodzaju mutacji oraz poprawrzy rodzice z pokolenia II nie mogliby mieć zdrowego ne uzasadnienie odpowiedzi dziecka / zdrowej córki.

4.b)

Jest to choroba autosomalna, ponieważ w przypad- 1 pkt za poprawne określenie cz. 3, analiza rodoku dziedziczenia sprzężonego z płcią (choroby uwa- rodzaju choroby oraz popraw- wodów, s. 99 runkowanej mutacją dominującą) chory mężczyzna z ne uzasadnienie odpowiedzi pokolenia I nie mógłby mieć zdrowej córki.

4.c)

50%

1 pkt za poprawne określenie prawdopodobieństwa

cz. 3, analiza rodowodów, s. 99

5.a)

Erytrocyty / krwinki czerwone

1 pkt za poprawne podanie elementów morfotycznych krwi

cz. 1, grupy krwi, s. 188, 189; cz. 3, allele wielokrotne, s. 74

5.b)

Komórki plazmatyczne / plazmocyty / limfocyty B

1 pkt za poprawne określenie komórek

cz. 2, limfocyty B, s. 214; humoralna odpowiedź immunologiczna, s. 218, 219

5.c)

P: F:

2 pkt za poprawny zapis genotypów rodziców, za poprawne rozwiązanie krzyżówki oraz poprawne podanie prawdopodobieństwa 1 pkt za poprawny zapis genotypów rodziców, ale niepoprawne rozwiązanie krzyżówki lub niepoprawne podanie prawdopodobieństwa

cz. 3, prawdopodobieństwo wystąpienia danego fenotypu w przypadku dziedziczenia dwóch cech, s. 57; dziedziczenie grup krwi, s. 73, 74

IAIBRr x iirr ir

grupa krwi dziecka

I AR

IAiRr

A Rh+

I Ar

IAirr

A Rh–

I BR

IBiRr

B Rh+

I r

I irr

B Rh–

B

B

cz. 3, analiza rodowodów, s. 99

Prawdopodobieństwo urodzenia dziecka o grupie A Rh+ wynosi 25%. Uwaga: w zapisie genotypu dopuszczalne jest użycie litery D zamiast litery R w oznaczeniu allelu warunkującego grupę Rh+. 6.a)

Przykładowe odpowiedzi: • Integracja umożliwia replikację własnego materiału genetycznego wraz z replikacją materiału genetycznego gospodarza. • Zmniejsza jego ekspozycję na mechanizmy odpornościowe zainfekowanego organizmu (np. nukleazy / restryktazy / enzymy restrykcyjne).

1 pkt za poprawne wyjaśnienie

cz. 1, cykl wirusa HIV, s. 106; cz. 3, enzymy restrykcyjne, s. 115

6.b)

Inhibitor odwrotnej transkryptazy – 2 Inhibitor proteazy – 5

1 pkt za poprawne przyporządkowanie etapów cyklu do obu leków

cz. 2, proteasomy, s. 18; cz. 3, odwrotna transkrypcja, s. 31

6.c)

Jest to receptor CD4, ponieważ do niego przyłączają się białka / glikoproteiny znajdujące się na powierzchni wirusa, dzięki czemu może on wniknąć do komórki (na drodze endocytozy).

1 pkt za podanie poprawnego elementu oraz podanie poprawnego uzasadnienia

cz. 1, cykl wirusa HIV, s. 106

6.d)

Przykładowe odpowiedzi: • Mechanizmem odpowiedzialnym za ten proces jest komórkowa odpowiedź immunologiczna. • Zakażone HIV limfocyty T pomocnicze są rozpoznawane i zabijane / pobudzane do apoptozy (przez limfocyty T cytotoksyczne).

1 pkt za poprawne określenie mechanizmu

cz. 2, komórkowa odpowiedź immunologiczna, s. 218

Odpowiedzi do arkuszy maturalnych

Rozwiązanie

Schemat punktowania

7.a)

1 pkt za poprawnie sformułoPrzykładowe odpowiedzi: • Wpływ pasty cynkowej na pojawianie się rumienia wany wniosek słonecznego (u osób o różnej karnacji / różnym kolorze skóry). • Czy pasta cynkowa chroni przed pojawieniem się rumienia słonecznego (u osób o różnej karnacji / różnym kolorze skóry)? • Czy pasta cynkowa chroni przed promieniowaniem słonecznym? • Czy właściwości ochronne pasty cynkowej zależą od karnacji / koloru skóry?

cz. 1, formułowanie wniosku, s. 7

7.b)

Przykładowe odpowiedzi: • Powinna to być grupa osób o trzech kolorach skóry (takich jak w próbach badawczych), których skóra nie zostałaby posmarowana pastą cynkową, a następnie poddano by je naświetlaniu. • Po 20 osób o różnych kolorach skóry, nieposmarowanych pastą i poddanych naświetlaniu lampą solaryjną.

1 pkt za poprawne opisanie składu grupy kontrolnej

cz. 1, próba kontrolna, s. 7

7.c)

1. rozpraszanie melaniny 2. przekazywanie ziaren melaniny do sąsiadujących komórek oraz synteza (nowej) melaniny

2 pkt za poprawne podanie dwóch procesów 1 pkt za poprawne podanie jednego procesu

cz. 2, komórki barwnikowe, s. 69; wpływ promieniowania słonecznego na skórę, s. 75

8.a)

2, 6

1 pkt za poprawne podanie dwóch numerów prób kontrolnych

cz. 1, próba kontrolna, s. 7

8.b)

B

1 pkt za poprawne zaznaczenie stwierdzenia

cz. 1, osmoza w komórkach zwierzęcych i roślinnych, s. 62

9.a)

1. Organizmy danego poziomu troficznego zużywają część energii na własne potrzeby. 2. Nie wszystkie organizmy są zjadane / nie cała biomasa organizmów danego poziomu troficznego jest zjadana przez organizmy z wyższego poziomu.

2 pkt za podanie dwóch poprawnych przyczyn 1 pkt za podanie jednej poprawnej przyczyny

cz. 3, przepływ energii w ekosystemie, s. 199, 200

9.b)

Właściwe będzie wykorzystanie tego obszaru jako pola uprawnego, ponieważ człowiek jako konsument I rzędu będzie dysponował znacznie większymi zasobami energii / będzie można wyżywić więcej ludzi (niż w przypadku pastwiska, gdy człowiek byłby konsumentem II rzędu).

1 pkt za poprawne określenie oraz poprawne uzasadnienie

cz. 3, przepływ energii w ekosystemie, s. 199, 200

10.a)

1. Redukcja, ponieważ do N2 przyłączane są elektrony i protony (wodorowe). 2. Anabolizm, ponieważ przekształcenie N2 do formy NH4+ przyswajalnej przez rośliny wymaga nakładu energii.

2 pkt za poprawne podkreślenie dwóch nazw procesów oraz poprawne uzasadnienie 1 pkt za poprawne podkreślenie jednej nazwy procesu oraz poprawne uzasadnienie

cz. 3, obieg azotu w przyrodzie, s. 205

10.b)

1. – P, 2. – F, 3. – P

1 pkt za podanie wszystkich poprawnych ocen

cz. 3, mutualizm obligatoryjny między korzeniami roślin motylkowatych a bakteriami z rodzaju Rhizobium, s. 188; obieg azotu w przyrodzie, s. 205

Arkusz maturalny 3

Lp.

Odniesienie do podręczników z serii Biologia na czasie – zakres rozszerzony

Arkusz maturalny 3

Odpowiedzi do arkuszy maturalnych

Schemat punktowania

Odniesienie do podręczników z serii Biologia na czasie – zakres rozszerzony

Lp.

Rozwiązanie

11.

Przykładowe odpowiedzi: • W metodzie PCR DNA jest powielany poza organizmami żywymi, co uniezależnia proces od hodowli bakterii (łatwiej go przeprowadzić). • W metodzie PCR każda nowo uzyskana cząsteczka DNA staje się matrycą w kolejnym cyklu powielania, co bardzo przyspiesza proces w porównaniu z namnażaniem DNA w bakteriach, gdzie jego prędkość zależy od natężenia metabolizmu tych organizmów. • W metodzie PCR powielać można fragmenty DNA różnej długości, natomiast do plazmidu włączyć można fragment DNA o niewielkiej długości. • W odróżnieniu od powielania DNA w bakteriach do PCR można użyć nawet niewielkie ilości DNA, które mogą być zanieczyszczone

2 pkt za poprawne podanie dwóch argumentów 1 pkt za poprawne podanie jednego argumentu

cz. 3, PCR, 119; klonowanie DNA, s. 221, 222

12.a)

1. łatwa dostępność światła 2. brak konkurencji

1 pkt za poprawne podanie dwóch powodów

cz. 1, wyjście roślin na ląd, s. 157

12.b)

Gęstość powietrza mniejsza od gęstości wody: wykształcenie tkanki wzmacniającej Mniejsza dostępność wody w porównaniu ze środowiskiem wodnym: wykształcenie wiązek przewodzących / wykształcenie skórki pokrytej (woskową) kutykulą, ograniczającej parowanie / wykształcenie struktur pobierających wodę z podłoża / wykształcenie aparatów szparkowych, regulujących parowanie

1 pkt za poprawne podanie po cz. 1, adaptacje roślin do życia jednym przystosowaniu do każdego z wymienionych wa- na lądzie, s. 158 runków środowiska lądowego

13.a)

1. Narządy wymiany gazowej, dla których charakterystyczny jest jednokierunkowy przepływ wody lub powietrza: krągłouste / kręgouste / bezżuchwowce, ryby, ptaki 2. Narządy wymiany gazowej, dla których charakterystyczny jest dwukierunkowy przepływ wody lub powietrza (ślepo zakończone): płazy, gady, ssaki

1 pkt za poprawne wymienienie wszystkich gromad kręgowców do każdej z dwóch kategorii

cz. 1, krągłouste, s. 348; ryby, s. 351; płazy, s. 361; gady, s. 370; ptaki, s. 380; ssaki, s. 393

1 pkt za poprawne dorysowanie grotów liniom oraz poprawne wyjaśnienie

cz. 1, zasada przeciwprądów, s. 429

13.b)

Zasada przeciwprądów polega na tym, że w przylegających do siebie przestrzeniach / naczyniach / przewodach dwa ośrodki / płyny / gazy / gaz i płyn poruszają się w przeciwnych kierunkach, co zwiększa wydajność wymiany pomiędzy nimi substancji / ciepła. 14.a)

1 – liście asymilacyjne (odżywcze) 2 – liście spichrzowe 3 – (skrócona) łodyga / piętka

1 pkt za poprawne podanie trzech nazw struktur

cz. 1, budowa i funkcje łodygi, s. 174; modyfikacje budowy i funkcji liści, s. 182, 183

14.b)

Przykładowe odpowiedzi: • wiązkowy system korzeniowy (w osi rośliny) • liście siedzące (bez ogonków) • obecność cebuli (jako organu przetrwalnikowego i służącego do rozrodu wegetatywnego)

1 pkt za poprawne podanie dwóch cech

cz. 1, jednoliścienne, s. 213; porównanie roślin dwuliściennych z jednoliściennymi, s. 215

Odpowiedzi do arkuszy maturalnych

Lp.

Rozwiązanie

15.

Przykładowe odpowiedzi: Podobieństwa: • W obu przypadkach grzyb dostarcza drugiemu organizmowi wodę i związki mineralne. • W obu związkach partner grzyba / drugi organizm jest samożywny. • W obu przypadkach grzyb chroni drugi organizm przed infekcjami. Różnice: • W mikoryzie partnerem grzyba / drugim organizmem jest roślina okrytonasienna / drzewo, a w organizmie porostu glon / zielenica / sinica. • Grzyb wraz z glonem tworzą nową strukturę – porost, w którym nie można makroskopowo odróżnić elementów budowy grzyba i glonu, natomiast w mikoryzie grzyb pozostaje strukturą odrębną od rośliny. • Grzyby mikoryzowe znajdują się w glebie / pod powierzchnią gleby, natomiast grzyby tworzące porost znajdują się nad ziemią. • W organizmie porostu grzyb dominuje nad drugim organizmem, w mikoryzie nie ma takiej dominacji.

2 pkt za poprawne podanie dwóch podobieństw i dwóch różnic 1 pkt za poprawne podanie przynajmniej po jednym podobieństwie i różnicy lub podanie dwóch podobieństw albo dwóch różnic

cz. 1, porosty, s. 141, 142; cz. 3, mikoryza, s. 189

16.a)

U płodu przez mały obieg przepływa mniej krwi niż u niemowlęcia.

1 pkt za poprawne określenie różnicy w przepływach krwi w małym obiegu u płodu i niemowlęcia

cz. 2, krążenie krwi, s. 193

16.b)

Funkcją otworu owalnego oraz przewodu tętniczego jest zmniejszenie przepływu krwi przez płuca, które w okresie płodowym nie pełnią swojej funkcji / nie funkcjonują.

1 pkt za poprawne wyjaśnienie funkcji otworu owalnego oraz przewodu tętniczego

cz. 2, budowa serca, s. 195; rozwój prenatalny, s. 354, 355

17.

Przykładowe odpowiedzi: • Odwodnienie komórki zmniejsza jej metabolizm, ponieważ cytoplazma ulega zagęszczeniu i w ośrodku o zwiększonej gęstości wolniej zachodzą reakcje chemiczne. • Odwodnienie komórki obniża aktywność enzymów, prowadzących jej procesy metaboliczne, a wymagających środowiska wodnego dla swego działania.

1 pkt za poprawne wyjaśnienie

cz. 1, właściwości wody, s. 23, 24

18.

1. – F; 2. – P; 3. – P

1 pkt za podanie wszystkich poprawnych ocen

cz. 1, właściwości błon biologicznych, s. 58; osmoza, s. 62; składniki wakuoli, s. 75

1. Ciało płazińców wolno żyjących pokrywa nabłonek orzęsiony, ułatwiający im lokomocję, a ciało płazińców pasożytniczych – oskórek chroniący przed strawieniem przez żywiciela. 2. Płazińce wolno żyjące w powłoce ciała mają rozbudowane mięśnie ułatwiające lokomocję, a płazińce pasożytnicze mają mięśnie zredukowane, ponieważ niemal nie poruszają się w ciele żywiciela.

2 pkt za poprawne podanie i wyjaśnienie dwóch różnic 1 pkt za poprawne podanie i wyjaśnienie jednej różnicy

cz. 1, pokrycie ciała płazińców, s. 281

19.a)

Arkusz maturalny 3

Schemat punktowania

Odniesienie do podręczników z serii Biologia na czasie – zakres rozszerzony

Arkusz maturalny 3

Odpowiedzi do arkuszy maturalnych

Lp.

19.b)

Schemat punktowania

Rozwiązanie

Cykle rozwojowe płazińców wolno żyjących są zazwyczaj proste, bez postaci larwalnych, natomiast płazińców pasożytniczych są złożone, często z więcej niż jedną postacią larwalną. Cykle złożone u płazińców pasożytniczych stanowią przystosowanie do pasożytnictwa, ponieważ niektóre larwy rozmnażają się bezpłciowo, co ułatwia pasożytom zakażenie większej liczby żywicieli na różnych etapach rozwoju.

20.

Droga wnikania do organizmu człowieka

Patogeny Choroba

Odra

naruukład układ szewiru- bak- proti- po- odde- nie sy terie sty kar- cho- ciąmowy wy głości skóry x

2 pkt za poprawne określenie różnicy oraz poprawne wyjaśnienie 1 pkt za poprawne określenie różnicy ale niepoprawne wyjaśnienie

cz. 1, rozmnażanie i rozwój, s. 283

2 pkt za poprawne wypełnienie pięciu wierszy tabeli 1 pkt za poprawne wypełnienie czterech wierszy tabeli

cz. 1, wybrane choroby wirusowe człowieka, s. 108; wybrane choroby bakteryjne człowieka, s. 117; choroby człowieka wywoływane przez protisty, s. 130

x

Malaria WZW typu A

Odniesienie do podręczników z serii Biologia na czasie – zakres rozszerzony

x x

x x

Borelioza

x

x

Tężec

x

x

21.a)

Etylen

1 pkt za poprawne podanie nazwy substancji

cz. 1, etylen, s. 243

21.b)

Substancja ta (etylen) działa w miejscu wydzielania. Dostarczanie w postaci prekursora / związku rozpuszczalnego w wodzie umożliwia uwolnienie gazu i jego działanie w miejscu docelowym.

1 pkt za poprawne wyjaśnienie, odnoszące się do zależności między stanem skupienia a aktywnością związku

cz. 1, etylen, s. 243

21.c)

Przykładowe odpowiedzi: • Do przyspieszenia opadania owoców, w celu jednoczesnego zbioru. • Do szybszego dojrzewania owoców.

1 pkt za poprawne podanie przykładu

cz. 1, etylen, s. 243

22.a)

Nadużywanie antybiotyków prowadzi do selekcji, w której wyniku przeżywają tylko formy oporne na ich działanie, co powoduje utrwalenie się tej cechy i rozwój szczepów bakterii opornych na antybiotyki.

1 pkt za poprawne wyjaśnienie uwzględniające selektywne działanie antybiotyku

cz. 3, antybiotykooporność, s. 255

22.b)

B, ponieważ eliminowane są bakterie wrażliwe na antybiotyk, a przeżywają i przekazują swoje geny (cechy) tylko bakterie oporne na antybiotyki.

1 pkt za poprawne określenie rodzaju doboru oraz poprawne uzasadnienie

cz. 3, rodzaje doboru naturalnego, s. 268

22.c)

A, jest to proces płciowy, który polega na okresowym połączeniu się dwóch komórek bakterii i bezpośrednim przekazywaniu DNA z komórki dawcy do komórki biorcy.

1 pkt za poprawne zaznaczenie nazwy procesu oraz poprawne wyjaśnienie

cz. 1, przebieg koniugacji, s. 114