1 Arkuszmaturalny Arkusz maturalny Zadanie 1. (0–2) Celuloza jest polisacharydem nierozpuszczalnym w wodzie, występującym powszechnie w komórkach rośl...
132 downloads
369 Views
1MB Size
Arkusz maturalny Zadanie 1. (0–2) Celuloza jest polisacharydem nierozpuszczalnym w wodzie, występującym powszechnie w komórkach roślinnych. Łańcuchy celulozy nie występują pojedynczo, lecz łączą się ze sobą wiązaniami wodorowymi. Tworzą w ten sposób uporządkowane struktury krystaliczne, poprzedzielane rejonami o mniejszym stopniu uporządkowania.
a) Podaj nazwę monosacharydu budującego celulozę oraz nazwę wiązania, które występuje między monomerami. Nazwa monosacharydu: Nazwa wiązania: b) Wykaż związek między właściwościami celulozy a jej funkcją w komórkach roślinnych.
Arkusz maturalny
Zadanie 2. (0–2) Do najważniejszych szlaków metabolicznych należą: fotosynteza, oddychanie, glukoneogeneza, rozkład i synteza kwasów tłuszczowych oraz cykl mocznikowy.
a) Przyporządkuj szlakom metabolicznym (A–D) odpowiednie substraty (1–5). A. Cykl mocznikowy. B. Glikoliza. C. Glukoneogeneza. D. Cykl Krebsa. A.
, B.
1. Acetylo-CoA. 2. Glukagon. 3. Glukoza. 4. Mleczan. 5. Amoniak. , C.
, D.
b) Wyjaśnij różnicę między szlakiem metabolicznym liniowym a szlakiem metabolicznym cyklicznym.
Zadanie 3. (0–3) Karoten to związek naturalnie występujący w komórkach roślinnych. Jest on również niezbędnym elementem diety człowieka, ponieważ jest prekursorem witaminy A, która uczestniczy w odbieraniu bodźców wzrokowych w siatkówce oka. W pręcikach pochodna tej witaminy łączy się z białkiem – opsyną – tworząc światłoczuły barwnik – rodopsynę.
a) Wymień jedną funkcję, jaką pełni karoten w komórkach roślinnych. b) Podaj nazwę struktury komórkowej, w której karoten występuje w komórkach roślinnych. c) Określ, czy brak karotenu w diecie upośledza widzenie nocne, czy widzenie dzienne. Odpowiedź uzasadnij.
1
Arkusz maturalny
[mg CO2 x dm –2 x godz.–1 ]
Zadanie 4. (0–3) Wykres przedstawia zależność natężenia fotosyntezy i oddychania od temperatury u dwóch ekotypów klimatycznych szczawióra alpejskiego: a – ekotypu arktycznego z terytorium Jukon w Kanadzie oraz b – ekotypu wysokogórskiego ze stanu Kolorado, wyrażoną w ilości CO2 pobranego w czasie fotosyntezy lub wydzielonego w czasie oddychania. Punkt przecięcia krzywej fotosyntezy przez krzywą oddychania to punkt kompensacji.
5 4 B
fotosynteza
3
A
2 1
oddychanie
0
10
20
30
40 [ºC]
Źródło: J. Kornaś, A. Medwecka-Kornaś, Geografia roślin, Warszawa 2002, s. 77.
Arkusz maturalny
a) Sformułuj wniosek dotyczący temperatur, w jakich występuje punkt kompensacji u poszczególnych ekotypów szczawióra alpejskiego.
b) Na podstawie wykresu określ, w jaki sposób temperatura wpływa na fotosyntezę i oddychanie u szczawióra alpejskiego.
c) Wymień dwa (inne niż temperatura) czynniki wpływające na intensywność fotosyntezy. 1. 2. Zadanie 5. (0–1) Infekcjom górnych dróg oddechowych towarzyszy często wirusowe lub bakteryjne zapalenie ucha środkowego. Zakażenie przechodzi najczęściej do jamy bębenkowej z gardła.
Wyjaśnij, dlaczego infekcjom gardła towarzyszą stany zapalne ucha środkowego.
2
Arkusz maturalny
Zadanie 6. (0–2) Schemat przedstawia transport jonów przez białka transportujące.
K+
ATP
Na+
Na+-K+-ATP-aza
lizosom H+
ADP + Pi Na+ H+-ATP-aza ATP
H+
ADP + Pi
a) Wyjaśnij, na podstawie schematu, dlaczego transport jonów Na+ z cytozolu na zewnątrz komórki wymaga dostarczenia energii.
Arkusz maturalny
b) Wyjaśnij, w jakim celu jony H+ są transportowane z cytozolu do lizosomu.
Zadanie 7. (0–4) Transport wody z korzeni do liści jest napędzany siłą ssącą, która powstaje w wyniku transpiracji. Wielkość transpiracji jest regulowana za pomocą aparatów szparkowych, które – w zależności od panujących warunków – mogą się otwierać lub zamykać. Na schematach przedstawiono mechanizm otwierania (A) i zamykania się (B) aparatów szparkowych.
K+
K+
H2O
H2O
A.
K+
K+
H2O
H 2O
B.
a) Określ, które z wymienionych warunków powodują otwieranie się aparatów szparkowych, a które – ich zamykanie się. Wstaw X w odpowiednie miejsca tabeli. Otwieranie się aparatów szparkowych
3
1.
Niedobór wody glebowej.
2.
Niedobór dwutlenku węgla.
3.
Wysoka temperatura.
Zamykanie się aparatów szparkowych
Arkusz maturalny
b) Skonstruuj tabelę, w której porównasz aparaty szparkowe podczas otwierania się i zamykania. Uwzględnij turgor komórek i kierunek przemieszczania się jonów potasu oraz wody przez błonę komórkową.
c) Określ, która cecha budowy komórek szparkowych pozwala na otwieranie i zamykanie się aparatów szparkowych.
Arkusz maturalny
d) Zaznacz, które z poniższych przystosowań organów roślinnych nie ogranicza transpiracji. A. Woskowy nalot na liściach. B. Kutnerowate włoski na liściach. C. Występowanie przetchlinek na łodydze. D. Przekształcenie liści w ciernie. Zadanie 8. (0–2) Na rysunku przedstawiono pokrój polipa parzydełkowców.
a) Uzasadnij, że symetria promienista ciała polipa stanowi przystosowanie do osiadłego trybu życia.
b) Oceń poprawność poniższych stwierdzeń dotyczących budowy ciała parzydełkowców. Wpisz znak X w odpowiednie miejsca tabeli.
1.
Tkanki budujące ciało parzydełkowców wywodzą się z trzech listków zarodkowych – epidermy, mezoglei i endodermy.
2.
Mezoglea wypełnia wnętrze jamy gastralnej.
3.
Komórki parzydełkowe występują w epidermie.
PRAWDA
FAŁSZ
4
Arkusz maturalny
Zadanie 9 . (0–3) Poniższy schemat przedstawia cykl rozwojowy pewnego grzyba.
A.
Arkusz maturalny
plemnia lęgnia
a) Wpisz na schemacie symbol R! w miejscu zachodzenia mejozy. b) Uzupełnij zdania tak, aby zawierały prawdziwe informacje. Podkreśl właściwe wyrazy. Schemat przedstawia cykl rozwojowy grzyba należącego do sprzężniowców / workowców / podstawczaków. Dominującą fazą cyklu jest faza haploidalna / diploidalna / dikariotyczna. Grzyb ten rozmnaża się bezpłciowo przez zarodniki oraz płciowo na drodze gametangiogamii / izogamii / anizogamii. c) Z aznacz poprawne dokończenie zdania. Literą A na schemacie oznaczono zarodniki A. workowe. B. podstawkowe. C. konidialne. D. sporangialne.
5
Arkusz maturalny
Zadanie 10. (0–4) „Kilka rodzajów ryb, płazów i gadów rozmnaża się wyłącznie poprzez skomplikowany rodzaj partenogenezy, w której następuje podwojenie chromosomów po mejozie i wydanie [na świat – red.] diploidalnego potomstwa. Na przykład 15 gatunków jaszczurek z rodzaju Aspidoscelis rozmnaża się wyłącznie par tenogenetycznie, gdyż u tych jaszczurek nie występują osobniki męskie. W czasie skojarzeń między parami samic, z których jedna naśladuje samca, występują formy godowe typowe dla form płciowych. […] Samice każdej pary zamieniają się rolami dwu- lub trzykrotnie w ciągu jednego sezonu rozrodczego. […] prawdopodobieństwo owulacji jest wyższe, gdy w decydującym okresie cyklu dochodzi do pseudokopulacji. Izolowane jaszczurki składają niewiele jaj w porównaniu z osobnikami, które tworzą pary.”
stężenie hormonu
wielkość jajników
Źródło: N.A. Campbell i in. (red.), Biologia, Poznań 2013, s. 999.
owulacja
owulacja progesteron estradiol
Arkusz maturalny
typ zachowania
czas jak samica
jak samiec
jak samica
jak samiec
a) Oceń poprawność poniższych stwierdzeń. Wpisz znak X w odpowiednie miejsca tabeli.
1.
Samice jaszczurek z rodzaju Aspidoscelis zaczynają się zachowywać jak samce, ponieważ estradiol osiągnął u nich maksymalne stężenie.
2.
Samice jaszczurek z rodzaju Aspidoscelis w kopulującej parze mają przesunięte względem siebie cykle zmian hormonalnych.
3.
Sukces rozrodczy jaszczurek z rodzaju Aspidoscelis zależy od bodźców seksualnych.
PRAWDA
FAŁSZ
b) Określ, czy potomstwo partenogenetycznie rozmnażających się jaszczurek z rodzaju Aspidoscelis jest identyczne pod względem genetycznym z organizmem matczynym. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem.
c) Na podstawie wykresu sformułuj wniosek dotyczący zależności między wielkością jajników jasz czurek z rodzaju Aspidoscelis a stężeniem estradiolu.
d) Estradiol i progesteron są hormonami regulującymi także cykl płciowy człowieka. Podaj najważ niejsze miejsce syntezy tych hormonów w ciele kobiety. 6
Arkusz maturalny
Zadanie 11. (0–3) Schemat przedstawia cykl rozwojowy bruzdogłowca szerokiego.
jajo dorosła postać bruzdogłowca
koracidium oczlik plerocerkoid
onkosfera
procerkoid
a) Podaj nazwę organizmu, który jest pierwszym żywicielem pośrednim bruzdogłowca szerokiego.
Arkusz maturalny
b) Wyjaśnij, dlaczego w rozwoju wielu pasożytów, w tym bruzdogłowca szerokiego, występują liczne postacie larwalne.
c) Oceń, czy stwierdzenie: Obojnactwo stanowi przystosowanie do pasożytnictwa jest prawdziwe. Uza sadnij swoją odpowiedź.
Zadanie 12. (0–2) Serce przeznaczone do przeszczepu umieszcza się w płynie fizjologicznym, czyli w roztworze chlorku sodu o odpowiednim stężeniu. Podczas przewożenia serca od dawcy do biorcy nadal wykonuje ono rytmiczne skurcze.
a) Wyjaśnij, dlaczego serce, po wyjęciu z ustroju, nadal wykonuje rytmiczne skurcze.
b) Podaj dwie różnice w budowie tkanki mięśniowej serca i tkanki mięśniowej mięśnia szkieletowego. 1. 2.
7
Arkusz maturalny
Zadanie 13. (0–4) Na schemacie pokazano rolę nadnerczy w reakcji na stres.
sygnały nerwowe
STRES
komórka nerwowa hormony uwalniające
rdzeń kręgowy
podwzgórze
przedni płat przysadki komórka nerwowa
naczynie krwionośne
ACTH
ACTH Rdzeń nadnerczy wydziela adrenalinę i noradrenalinę. Kora nadnerczy wydziela mineralokortykoidy i glikokortykoidy.
Arkusz maturalny
a) Wyjaśnij, dlaczego długotrwały stres powoduje obniżenie odporności organizmu.
b) Wyjaśnij, jaka jest różnica w sposobach pobudzania rdzenia nadnerczy i kory nadnerczy przez podwzgórze.
c) Określ, czy receptory hormonów kory nadnerczy znajdują się w błonie komórkowej, czy w cytozolu komórek docelowych. Odpowiedź uzasadnij.
d) Zaznacz dwa efekty stresu krótkotrwałego. A. Spadek ciśnienia krwi. B. Rozkład glikogenu do glukozy. C. Rozszerzenie skórnych naczyń krwionośnych. D. Spadek tempa metabolizmu. E. Rozszerzenie się oskrzeli.
8
Arkusz maturalny
Zadanie 14. (0–3) Na rysunkach przedstawiono schematy uzębienia mlecznego (A) oraz uzębienia stałego (B).
A.
B.
a) Podaj możliwy skutek zbyt wczesnego wypadania zębów mlecznych.
b) Określ, jaki rodzaj zębów występuje w uzębieniu stałym człowieka, a nie występuje w uzębieniu mlecznym.
Arkusz maturalny
c) Podaj nazwę okresu w ontogenezie człowieka, w którym pojawiają się pierwsze zęby mleczne, oraz nazwę okresu, w którym wypadają ostatnie zęby mleczne. Okres, w którym pojawiają się pierwsze zęby mleczne: Okres, w którym wypadają ostatnie zęby mleczne: Zadanie 15. (0–4) Schemat przedstawia krwiotwórczą komórkę macierzystą oraz powstające z niej komórki potomne.
komórka macierzysta hemopoetyczna
erytrocyt
bazofil megakariocyt
neutrofil monocyt
płytki krwi
9
makrofag osteoklast
eozynofil limfocyt B limfocyt T
Arkusz maturalny
a) Podaj dwie cechy komórek macierzystych, dzięki którym są one wykorzystywane w transplantologii. 1. 2. b) Podaj przykład struktury występującej w organizmie człowieka, z której są pozyskiwane krwio twórcze komórki macierzyste. c) Podaj po jednej funkcji osteoklastów i makrofagów. Funkcja osteoklastów: Funkcja makrofagów:
Zadanie 16. (0–4) U pewnej rośliny geny decydujące o długości pędu oraz o pozycji kwiatu względem pędu są segregowane niezależnie, a dziedziczenie tych cech odbywa się w sposób dominujący zupełny. Długość pędu jest warunkowana parą alleli T i t, a cechą dominującą jest występowanie pędu długiego. Ułożenie kwiatu na pędzie warunkują allele A i a, przy czym boczne ułożenie kwiatu na pędzie dominuje nad ułożeniem szczytowym. W kwiecie rośliny heterozygotycznej pod względem obu cech doszło do samozapylenia. Arkusz maturalny
a) Określ prawdopodobieństwo wystąpienia w pokoleniu F1 roślin homozygotycznych pod względem obu cech oraz roślin o długim pędzie i szczytowym ułożeniu kwiatów. W tym celu zapisz odpowied nią krzyżówkę genetyczną.
Prawdopodobieństwo wystąpienia w pokoleniu F1 roślin homozygotycznych: Prawdopodobieństwo wystąpienia w pokoleniu F1 roślin o długim pędzie i szczytowym ułożeniu kwiatów: b) Wyjaśnij, dlaczego samozapylenie jest dla roślin zjawiskiem niekorzystnym.
c) Wymień dwa mechanizmy, które zapobiegają samozapyleniu. 1. 2. 10
Arkusz maturalny
Zadanie 17. (0–2) Schemat przedstawia kolejne procesy prowadzące do syntezy białka u pewnego organizmu.
introny
eksony
5' 3'
DNA inicjacja transkrypcji
czapeczka
elongacja terminacja synteza czapeczki poliadenylacja
ogon poli(A) AAAAA
składanie RNA AAAAA
mRNA
rozkład mRNA synteza białka
Arkusz maturalny
AAAAA
a) Określ, czy przedstawione na schemacie etapy prowadzące do syntezy białka są typowe dla organi zmu prokariotycznego czy eukariotycznego. Odpowiedź uzasadnij.
b) Określ, jaką rolę odgrywa ogon poli(A) w procesie biosyntezy białka.
Zadanie 18. (0–2) Łańcuchowa reakcja polimerazy (PCR) jest techniką inżynierii genetycznej służącą do powielania łańcuchów DNA. Składa się z wielokrotnie powtarzanych trzech etapów: denaturacji DNA, przyłączenia starterów i syntezy komplementarnych nici DNA. Do syntezy DNA podczas PCR używa się termostabilnej polimerazy, np. polimerazy Taq wyizolowanej z żyjącej w gorących źródłach bakterii Thermus aquaticus.
a) Wyjaśnij, dlaczego w PCR używa się termostabilnej polimerazy.
b) Określ, ile dwuniciowych cząsteczek DNA powstanie z jednej wyjściowej dwuniciowej cząsteczki po 5 cyklach PCR, zakładając, że wydajność każdego cyklu wynosi 100%.
11
Arkusz maturalny
Zadanie 19. (0–3) „[…] biolodzy pracujący w Mpala Research Center w Kenii zainicjowali wielkoskalowy eksperyment mający na celu poznanie znaczenia różnorodności biologicznej. Badacze podzielili powierzchnię centrum na liczące 10 akrów fragmenty i modyfikowali skład gatunkowy żyjących na nich zwierząt. Na niektórych usunęli wszystkie duże zwierzęta, takie jak żyrafy i zebry, pozostawiając wyłącznie ssaki o masie ciała mniejszej niż 16 kg. Co roku naukowcy rejestrowali dane o składzie gatunkowym organizmów zamieszkujących każdy z fragmentów sawanny. Wykorzystując te dane, Hillary S. Young, ekolog z University of California w Santa Barbara, porównała liczebność gryzoni na powierzchniach pozbawionych dużych ssaków z tymi, gdzie mogły się one swobodnie pojawiać. Wraz ze swoimi współpracownikami odkryła, że środowiska pozbawione dużych ssaków zamieszkiwało dwukrotnie więcej gryzoni niż tereny, do których wielkie zwierzęta miały nieograniczony dostęp. […] Spośród 11 gatunków ssaków obecnych na powierzchniach pozbawionych megafauny, najliczniejsza była mysz Saccostomus mearnsi, stanowiąca 75% wszystkich ssaków. Tak jak oczekiwano, prawdopodobieństwo znalezienia pcheł będących nosicielami bakterii z rodzaju Bartonella dwukrotnie wzrosło. Bartonella zaraża ssaki, w tym ludzi, i może powodować poważne uszkodzenia organów wewnętrznych.” Źródło: J.G. Goldman, Odgórna kontrola, „Świat Nauki” 2014, 9 (277), s. 13.
a) Sformułuj problem badawczy do przedstawionego doświadczenia.
Arkusz maturalny
b) Oceń poprawność poniższych stwierdzeń. Wpisz znak X w odpowiednie miejsca tabeli.
PRAWDA
1.
Pchły będące nosicielami bakterii Bartonella występowały tylko na terenach pozbawionych dużych zwierząt.
2.
Terenami kontrolnymi w doświadczeniu były powierzchnie pozbawione dużych zwierząt.
3.
Opisany w tekście przykład pokazuje, że ochrona różnorodności biologicznej może mieć pozytywny wpływ na stan zdrowotny populacji ludzkiej.
FAŁSZ
c) Podaj nazwę oddziaływania występującego między żyjącymi na sawannie gryzoniami a dużymi ssa kami oraz określ, czy należy ono do oddziaływań antagonistycznych, czy nieantagonistycznych.
Zadanie 20. (0–3) W tabeli przedstawiono dane dotyczące średniej produkcji pierwotnej netto różnych typów ekosystemów naturalnych. Średnia produkcja pierwotna netto [g × m-2 × rok-1]
Typ ekosystemu Otwarty ocean
125
Szelfy kontynentalne (wody płytkich mórz)
360
Rafy koralowe, glonorośla
2500
Pustynie i lodowce
3
Tundra borealna i alpejska
140
Stepy strefy umiarkowanej
600
Tajga
800
Lasy liściaste strefy umiarkowanej
1200
Równikowy las deszczowy
2200 Na podstawie: J. Weiner, Życie i ewolucja biosfery. Podręcznik ekologii ogólnej, Warszawa 2012, s. 118. 12
Arkusz maturalny
a) Narysuj diagram słupkowy przedstawiający różnice w średniej produkcji pierwotnej netto ekosys temów leśnych.
b) Wyjaśnij, dlaczego (mimo podobnych temperatur panujących w okresie wegetacyjnym) średnia produkcja pierwotna lasów liściastych strefy umiarkowanej jest większa niż średnia produkcja ste pów strefy umiarkowanej.
Arkusz maturalny
c) Określ, w którym spośród wymienionych w tabeli ekosystemów jest szczególnie dużo epifitów. Zadanie 21. (0–1) Poniższe mapy przedstawiają zasięg preriokura dwuczubego (ptaka z rodziny kurowatych) w stanie Illinois w USA w 1820 r. (A), gdy obszary trawiaste obejmowały większą część stanu, i w 1993 r. (B), gdy obszary trawiaste obejmowały ok. 1% terytorium stanu.
A.
obszary występowania preriokura dwuczubego w 1820 r.
B.
stanowiska występowania preriokura dwuczubego w 1993 r.
zasięg preriokura dwuczubego Źródło: N.A. Campbell i in. (red.), Biologia, Poznań 2013, s. 477.
Podaj nazwę mechanizmu ewolucji, który mógł zadziałać w populacji preriokura dwuczubego w Illinois oraz określ wpływ, jaki mógł on mieć na zróżnicowanie alleli w tej populacji.
13
Arkusz maturalny
Zadanie 22. (0–2) Zaobserwowano, że u człowieka istnieje korelacja między masą noworodków a ich śmiertelnością. Najmniejsze prawdopodobieństwo śmierci występuje w grupie noworodków o masie około 3,5 kg, natomiast im bardziej masa noworodków odbiega od tej wartości, tym większe jest prawdopodobieństwo śmierci okołoporodowej.
a) Określ, który z wykresów (A–C) przedstawia rodzaj doboru naturalnego działającego na masę noworodków. Odpowiedź uzasadnij. A.
B.
C.
Wykres: Arkusz maturalny
b) Wyjaśnij, dlaczego dobór eliminuje noworodki o masie znacznie większej niż 3,5 kg.
14
Lp.
Rozwiązanie
Arkusz maturalny. Odpowiedzi
Arkusz maturalny Schemat punktowania
1.a)
Nazwa monosacharydu: glukoza Nazwa wiązania: wiązanie glikozydowe / O-glikozydowe / b -1,4-glikozydowe
1 pkt za podanie poprawnej nazwy monosacharydu oraz poprawnej nazwy wiązania
Vademecum, celuloza, s. 30
1.b)
Celuloza nie rozpuszcza się w wodzie i tworzy uporządkowane, stabilne struktury, co umożliwia jej pełnienie funkcji ochronnej w komórkach roślinnych (jest składnikiem ściany komórkowej).
1 pkt za poprawne wykazanie związku między właściwościami celulozy a jej funkcją
Vademecum, celuloza, s. 30
2.a)
A – 5, B – 3, C – 4, D – 1
1 pkt za poprawne przyporządkowanie wszystkich punktów
Vademecum, glikoliza, s. 84, 85; cykl Krebsa, s. 86, 87; glukoneogeneza, s. 90; cykl mocznikowy, s. 92
2.b)
1 pkt za poprawne wyjaśnienie Przykładowe odpowiedzi: • Szlaki metaboliczne liniowe przebiegają w jednym kierunku: prowadzą do syntezy lub rozkładu związków chemicznych, natomiast w szlakach metabolicznych cyklicznych występuje faza regeneracyjna, w której odtwarzany jest związek przyłączający substrat cyklu. • Szlaki metaboliczne liniowe przebiegają tylko w jednym kierunku, prowadząc do syntezy lub rozkładu związków chemicznych, natomiast w szlakach metabolicznych cyklicznych część produktów końcowych staje się substratem dla pierwszej reakcji cyklu.
3.a)
Przykładowe odpowiedzi: • Karoten jest barwnikiem pomocniczym w procesie fotosyntezy (ponieważ pochłania światło w innym zakresie barw niż chlorofile / ma inne maksimum absorpcji niż chlorofile). • Karoten w komórkach roślinnych pełni funkcję przeciwutleniacza / chroni przed promieniowaniem ultrafioletowym / chroni aparat fotosyntetyczny przed nadmiernym natężeniem światła.
1 pkt za poprawne określenie funkcji karotenu
Vademecum, karotenoidy, s. 33, 75
3.b)
chloroplast / chromoplast / plastyd
1 pkt za podanie poprawnej nazwy struktury komórkowej
Vademecum, charakterystyka plastydów, s. 51
3.c)
Przykładowe odpowiedzi: • Brak karotenu upośledza widzenie nocne, ponieważ barwnik ten jest niezbędny do produkcji rodopsyny – związku występującego w pręcikach, czyli fotoreceptorach odpowiedzialnych za widzenie nocne. • Brak karotenu upośledza widzenie nocne, ponieważ barwnik ten jest niezbędny do prawidłowego działania pręcików, czyli receptorów, które są odpowiedzialne za widzenie przy słabym natężeniu światła.
1 pkt za poprawne określenie typu widzenia oraz poprawne uzasadnienie
Vademecum, karotenoidy, s. 33; retinol, s. 279; porównanie komórek światłoczułych, s. 337
4.a)
Punkt kompensacji ekotypu wysokogórskiego (ze stanu Kolorado) występuje w wyższej temperaturze niż u ekotypu arktycznego (z terytorium Jukon w Kanadzie).
1 pkt za poprawne sformułowanie wniosku
4.b)
Przykładowe odpowiedzi: • Wraz ze wzrostem temperatury rośnie natężenie oddychania, natomiast natężenie fotosyntezy od pewnej wartości temperatury zaczyna maleć. • Od temperatury około / powyżej 20°C natężenie fotosyntezy maleje, natomiast im wyższa temperatura, tym wyższe natężenie oddychania.
1 pkt za poprawne określenie wpływu temperatury na procesy fotosyntezy i oddychania u szczawióra alpejskiego
Vademecum, rodzaje szlaków metabolicznych, s. 63
15
Arkusz maturalny. Odpowiedzi
Lp.
Schemat punktowania
Rozwiązanie
Przykładowe odpowiedzi: 1 pkt za wymienienie dwóch • woda / dostępność wody czynników wpływających na • CO2 / ilość CO2 / stężenie CO2 fotosyntezę • światło / ilość dostępnego światła / natężenie światła
Vademecum, czynniki wpływające na intensywność fotosyntezy, s. 79
Ponieważ gardło i ucho środkowe są połączone trąbką słuchową / Eustachiusza i patogeny mogą się łatwo przenosić z gardła do ucha środkowego.
1 pkt za poprawne wyjaśnienie
Vademecum, budowa narządu słuchu, s. 341
6.a)
Ponieważ odbywa się wbrew gradientowi stężeń. / Ponieważ stężenie jonów sodu / Na+ na zewnątrz komórki jest większe niż w cytozolu.
1 pkt za poprawne wyjaśnienie
Vademecum, transport przez błony biologiczne, s. 45; lizosomy, s. 53
6.b)
Ponieważ są one niezbędne do utrzymania niskiego pH / kwaśnego odczynu umożliwiającego działanie enzymów hydrolitycznych znajdujących się wewnątrz lizosomu.
1 pkt za poprawne wyjaśnienie
Vademecum, lizosomy, s. 53
7.a)
Otwieranie Zamykanie się aparatów się aparatów szparkowych szparkowych
1 pkt za poprawne wypełnienie całej tabeli
Vademecum, mechanizm otwierania i zamykania aparatów szparkowych, s. 166, 167
1 pkt za poprawne skonstruowanie tabeli
Vademecum, mechanizm otwierania i zamykania aparatów szparkowych, s. 166, 167
4.c)
5.
1.
Niedobór wody glebowej.
2.
Niedobór dwutlenku węgla.
X X
3. Wysoka temperatura. 7.b)
Porównywana cecha Turgor komórek szparkowych
X Aparaty szpar- Aparaty szparkowe otwiera- kowe zamykające się jące się niski / maleje / zmniejsza się
wysoki / rośnie / zwiększa się
Kierunek przedo wnętrza komórek szparmieszczania się jonów potasu / K+ kowych
na zewnątrz komórek szparkowych
do wnętrza komórek szparkowych
na zewnątrz komórek szparkowych
Kierunek przemieszczania się wody 7.c)
Zgrubienia ścian komórkowych znajdujące się w częściach komórek szparkowych graniczących ze szparką.
1 pkt za poprawne określenie cechy budowy komórek szparkowych umożliwiającej otwieranie i zamykanie się aparatów szparkowych
Vademecum, aparaty szparkowe, s. 127; mechanizm otwierania i zamykania aparatów szparkowych, s. 166, 167
7.d)
C
1 pkt za zaznaczenie poprawnej odpowiedzi
Vademecum, przetchlinka, s. 127
8.a)
Promieniście ułożone struktury umożliwiają odbiór bodźców docierających ze wszystkich kierunków.
1 pkt za poprawne uzasadnienie
Vademecum, symetria ciała zwierząt, s. 180
8.b)
1. – F, 2. – F, 3. – P
1 pkt za podanie wszystkich poprawnych ocen
Vademecum, parzydełkowce, s. 189–191
1 pkt za poprawne zaznaczenie miejsca zachodzenia mejozy
Vademecum, cykl rozwojowy workowców, s. 118
9.a) R!
16
Arkusz maturalny. Odpowiedzi
Schemat punktowania
Lp.
Rozwiązanie
9.b)
Schemat przedstawia cykl rozwojowy grzyba należącego do sprzężniowców / workowców / podstawczaków. Dominującą fazą cyklu jest faza haploidalna / diploidalna / dikariotyczna. Grzyb ten rozmnaża się bezpłciowo przez zarodniki oraz płciowo na drodze (gametangiogamii / izogamii / anizogamii).
1 pkt za poprawne podkreślenie wszystkich wyrazów
Vademecum, cykl rozwojowy workowców, s. 118
9.c)
C
1 pkt za poprawną odpowiedź
Vademecum, cykl rozwojowy workowców, s. 118
10.a)
1. – F, 2. – P, 3. – P
1 pkt za podanie wszystkich poprawnych ocen
10.b)
Przykładowe odpowiedzi: • Nie jest identyczne genetycznie z organizmem matczynym, ponieważ rozwija się z komórek, które przeszły mejozę, a w jej trakcie zachodzi proces crossing-over / wymiana odcinków między chromosomami homologicznymi. • Nie jest identyczne genetycznie z organizmem matczynym, ponieważ rozwija się z komórek po podziale mejotycznym, w którym dochodzi do niezależnej segregacji chromosomów.
1 pkt za poprawne określenie, czy potomstwo jaszczurek jest identyczne genetycznie z organizmem matczynym oraz za poprawne uzasadnienie
10.c)
Przykładowe odpowiedzi: • Im wyższe jest stężenie estradiolu, tym jajniki jaszczurek z rodzaju Aspidoscelis są większe. • Wraz ze wzrostem stężenia estradiolu rośnie wielkość jajników jaszczurek z rodzaju Aspidoscelis.
1 pkt za poprawne sformułowanie wniosku
10.d)
jajniki
1 pkt za poprawne podanie miejsca syntezy hormonów
Vademecum, hormony wydzielane przez jajniki, s. 350; estradiol, s. 364
11.a)
oczlik
1 pkt za poprawną odpowiedź
Vademecum, bruzdo głowiec szeroki, s. 195
11.b)
Przykładowe odpowiedzi: • Ponieważ dzięki temu zwiększają się szanse na zakażenie żywiciela ostatecznego. • Ponieważ dzięki larwom pasożyt może wykorzystywać jako pokarm żywicieli pośrednich.
1 pkt za poprawne wyjaśnienie
Vademecum, cykle rozwojowe płazińców pasożytniczych, s. 193
11.c)
Stwierdzenie jest prawdziwe, ponieważ nawet jeśli w żywicielu ostatecznym / w organizmie żywicielskim będzie tylko jeden osobnik pasożyta, będzie się on mógł rozmnożyć (i infekować kolejne osobniki).
1 pkt za poprawną ocenę stwierdzenia oraz poprawne uzasadnienie
Vademecum, przystosowania tasiemca do pasożytnictwa, s. 193
12.a)
Ponieważ ma ono układ przewodzący / układ bodźcotwórczy, którego praca powoduje samo pobudzenie serca / który jest zdolny do wytwarzania bodźców wywołujących skurcze i rozkurcze serca / wytwarzania i rozprowadzania impulsów pobudzających serce do pracy (niezależnych od układu nerwowego).
1 pkt za poprawne wyjaśnienie
Vademecum, przewodzenie impulsu w sercu, s. 308
12.b)
Przykładowe odpowiedzi: • Tkanka mięśniowa serca składa się z rozgałęzionych komórek, natomiast komórki mięśni szkieletowych są nierozgałęzione. • Komórki tkanki mięśniowej serca mają jedno lub dwa jądra komórkowe, natomiast komórki mięśni szkieletowych mają ich wiele / są komórczakami. • Jądra komórkowe w komórkach tkanki mięśniowej serca są ułożone centralnie, natomiast w komórkach mięśni szkieletowych – peryferycznie.
1 pkt za podanie dwóch poprawnych różnic
Vademecum, charakterystyka rodzajów tkanki mięśniowej, s. 186
13.a)
Ponieważ wydzielane w czasie stresu glikokortykoidy (kortyzol) powodują hamowanie reakcji odpornościowych / działają supresyjnie na układ odpornościowy / hamują syntezę białek, w tym przeciwciał.
1 pkt za poprawne wyjaśnienie
Vademecum, stres, s. 335
17
Arkusz maturalny. Odpowiedzi
Schemat punktowania
Lp.
Rozwiązanie
13.b)
Rdzeń nadnerczy jest pobudzany na drodze nerwowej / za pomocą neuronów, natomiast kora nadnerczy jest pobudzana na drodze hormonalnej / przez hormony podwzgórza.
1 pkt za poprawne podanie różnicy
Vademecum, stres, s. 335
13.c)
Receptory dla hormonów nadnerczy znajdują się w cytozolu komórek docelowych, ponieważ hormony produkowane przez nadnercza są hormonami steroidowymi.
1 pkt za poprawne określenie umiejscowienia receptorów oraz poprawne uzasadnienie
Vademecum, hormony steroidowe, s. 345; mechanizm działania hormonów, s. 346, 347
13.d)
B, E
1 pkt za poprawne zaznaczenie dwóch efektów stresu
Vademecum, stres, s. 335
14.a)
Przykładowe odpowiedzi: • Powstanie / nasilenie wady zgryzu. • Nieprawidłowy rozwój stawu skroniowo-żuchwowego.
1 pkt za poprawne podanie skutku
Vademecum, uzębienie, s. 282
14.b)
przedtrzonowe / zęby przedtrzonowe
1 pkt za poprawne określenie rodzaju zębów
Vademecum, uzębienie, s. 282
14.c)
Okres, w którym pojawiają się pierwsze zęby mleczne: okres niemowlęcy. Okres, w którym wypadają ostatnie zęby mleczne: okres dojrzewania.
1 pkt za podanie poprawnych nazw obu okresów
15.a)
1. Mają zdolność do nieograniczonej liczby podziałów. / Nieograniczona aktywność podziałowa. 2. Mogą różnicować się w inne typy komórek.
1 pkt za poprawne podanie dwóch cech komórek macierzystych
Vademecum, komórki macierzyste, s. 443
15.b)
Przykładowe odpowiedzi: • szpik (kostny) • krew pępowinowa • krew obwodowa
1 pkt za poprawną odpowiedź
Vademecum, komórki źródła komórek macierzystych, s. 443
15.c)
Przykładowe odpowiedzi: Funkcja osteoklastów: • niszczą / rozkładają martwą / zbędną tkankę kostną • biorą udział w modelowaniu i przebudowie kości Funkcja makrofagów: • biorą udział w reakcjach odpornościowych organizmu • fagocytują bakterie • w ydzielają związki biorące udział w procesach odpornościowych (np. interferon / interleukiny) • biorą udział w procesach zapalnych • biorą udział w gojeniu się ran • biorą udział w usuwaniu martwych składników tkanek
2 pkt za poprawne podanie po jednej funkcji obu typów komórek 1 pkt za poprawne podanie funkcji jednego typu komórek
Vademecum, komórki kościogubne (osteoklasty), s. 184; funkcje makro fagów, s. 314
2 pkt za poprawne zapisanie krzyżówki genetycznej oraz poprawne określenie prawdopodobieństwa wystąpienia w pokoleniu F1 roślin homo zygotycznych pod względem obu cech oraz roślin o długim pędzie i szczytowym ułożeniu kwiatów 1 pkt za poprawne zapisanie krzyżówki genetycznej i poprawne określenie prawdopodobieństwa wystąpienia w pokoleniu F1 roślin homo zygotycznych pod względem obu cech lub roślin o długim pędzie i szczytowym ułożeniu kwiatów
Vademecum, II prawo Mendla, s. 400
16.a)
♀
TA
Ta
tA
ta
TA
TTAA
TTAa
TtAA
TtAa
Ta
TTAa
TTaa
TtAa
Ttaa
tA
TtAA
TtAa
ttAA
ttAa
ta
TtAa
Ttaa
ttAa
ttaa
♂
Prawdopodobieństwo wystąpienia w pokoleniu F1 2 roślin homozygotycznych: 16 / 0,125 Prawdopodobieństwo wystąpienia w pokoleniu F1 roślin o długim pędzie i szczytowym ułożeniu kwia3 tów: 16 / 0,1875 18
Rozwiązanie
Schemat punktowania
16.b)
Ponieważ ogranicza możliwość rekombinacji genów.
1 pkt za poprawne wyjaśnienie
Vademecum, samozapylenie, s. 158
16.c)
Przykładowe odpowiedzi: • przedprątność / protoandria • przedsłupność / protogynia • dwupienność / dioecja • różnosłupkowość / heterostylia • samopłonność / samosterylność
1 pkt za wymienienie dwóch mechanizmów zapobiegających samozapyleniu
Vademecum, mechanizmy ochrony roślin przed samozapyleniem, s. 158
17.a)
Przykładowe odpowiedzi: • Przedstawione na schemacie etapy wiodące do syntezy białka są typowe dla organizmu eukariotycznego, ponieważ dochodzi w nich do składania RNA / splicingu, czyli wycinania intronów / odcinków niekodujących, które występują tylko w materiale genetycznym Eucaryota. • Schemat przedstawia etapy syntezy białka w komórkach eukariotycznych, ponieważ materiał genetyczny zawiera typowe dla nich eksony / odcinki kodujące i introny / odcinki niekodujące. • Na schemacie pokazane są etapy syntezy białka w organizmach eukariotycznych, ponieważ gen kodujący białko ma budowę nieciągłą.
1 pkt za poprawne określenie oraz uzasadnienie
Vademecum, ekspresja genów, s. 386–392
17.b)
Przykładowe odpowiedzi: • Chroni mRNA przed rozkładem / degradacją (przez enzymy lityczne / nukleazy). • Ułatwia inicjację translacji / przyłączanie się rybosomów do mRNA.
1 pkt za poprawne określenie roli ogona poli(A)
Vademecum, modyfikacje potranskrypcyjne pre-mRNA, s. 389
18.a)
1 pkt za poprawne wyjaśnienie Niektóre etapy PCR (denaturacja) przebiegają w wysokich temperaturach. Dzięki temu, że używana polimeraza jest termostabilna, wysokie temperatury nie powodują jej denaturacji (nie trzeba dodawać polimerazy w każdym cyklu).
Vademecum, łańcuchowa reakcja polimerazy – PCR, s. 429
18.b)
Po pięciu cyklach PCR z jednej wyjściowej cząstecz- 1 pkt za poprawne określenie ki powstaną 32 (dwuniciowe) cząsteczki DNA. liczby cząsteczek DNA
Vademecum, łańcuchowa reakcja polimerazy – PCR, s. 429
19.a)
Przykładowe odpowiedzi: • Wpływ obecności dużych ssaków (na sawannie) na liczebność gryzoni. • Czy na liczebność gryzoni (na sawannie) wpływa obecność (lub brak) megafauny / ssaków ważących powyżej 16 kg? • Wpływ obecności dużych ssaków (na sawannie) na liczebność / występowanie pcheł będących nosicielami bakterii z rodzaju Bartonella. • Czy liczebność gryzoni (na sawannie) wpływa na liczebność / występowanie pcheł będących nosicielami bakterii z rodzaju Bartonella?
1 pkt za poprawne sformułowanie problemu badawczego
19.b)
1. – F, 2. – F, 3. – P
1 pkt za podanie wszystkich poprawnych ocen
19.c)
Konkurencja (międzygatunkowa) – jest to oddziaływanie antagonistyczne.
1 pkt za podanie poprawnej nazwy oddziaływania oraz zaliczenie go do oddziaływań antagonistycznych
Arkusz maturalny. Odpowiedzi
Lp.
Vademecum, problem badawczy, s. 20
Vademecum, oddziaływania między organizmami, s. 463–467
19
Arkusz maturalny. Odpowiedzi
20.a)
20
Rozwiązanie średnia produkcja pierwotna netto [g x m-2 x rok-1]
Lp.
Schemat punktowania 1 pkt za poprawne narysowanie wykresu
2400 2000 1600 1200 800 400 0
tajga
lasy równikowy liściaste las strefy deszczowy umiarkowanej
20.b)
Przykładowe odpowiedzi: • Ponieważ na stepach występują mniejsze opady niż w lasach liściastych. • Ponieważ w lasach liściastych występują obfite opady, a na stepach opady są niewielkie.
1 pkt za poprawne wyjaśnienie
Vademecum, produktywność ekosystemów, s. 470, 471
20.c)
równikowy las deszczowy
1 pkt za poprawne określenie ekosystemu
Vademecum, wilgotny las równikowy, s. 476
21.
Dryf genetyczny / efekt wąskiego gardła / efekt szyjki butelki – mógł spowodować zmniejszenie się zróżnicowania alleli w populacji preriokura dwuczubego.
1 pkt za podanie poprawnej nazwy mechanizmu oraz określenie jego wpływu na zróżnicowanie alleli
Vademecum, dryf genetyczny, s. 499
22.a)
Przykładowe odpowiedzi: • A , ponieważ średnia wartość cechy / masy noworodków jest preferowana przez dobór naturalny. • A , ponieważ dobór naturalny eliminuje skrajne wartości cechy / masy noworodków.
1 pkt za poprawne określenie rodzaju doboru oraz poprawne uzasadnienie dokonanego wyboru
Vademecum, rodzaje doboru naturalnego, s. 496
22.b)
Przykładowe odpowiedzi: • Ponieważ podczas (naturalnego) porodu mają one problem z przejściem przez drogi rodne kobiety, co może powodować komplikacje okołoporodowe. • Ponieważ w czasie ciąży organizm matki ponosi większe koszty energetyczne na utrzymanie dużego / ciężkiego płodu niż płodu o średniej masie / wielkości.
1 pkt za poprawne wyjaśnienie
Vademecum, rodzaje doboru naturalnego, s. 496
