Ceny akcji - Wiktor Moskalewicz full

Copyright by Złote Myśli & Wiktor Moskalewicz, rok 2011 Autor: Wiktor Moskalewicz Tytuł: Ceny akcji - Wersja elektroniczna (PDF) Nr zamówienia: 1126458-20110818 Nr Klienta: 305004 Data realizacji: 18.08.2011 Zapłacono: 27,90 zł Wydanie: I Data: 10.05.2011 ISBN: 978-83-7701-217-8 Złote Myśli Sp. z o.o. ul. Toszecka 102 44-117 Gliwice www.zlotemysli.pl email: [email protected] Autor oraz Wydawnictwo Złote Myśli dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz Wydawnictwo Złote Myśli nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania informacji zawartych w książce. Niniejsza publikacja, ani żadna jej część, nie może być kopiowana, ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana, powielana, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji. Wszelkie prawa zastrzeżone. All rights reserved.

Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

Spis treści 1. Wprowadzenie............................................................................... 5 2. Co to jest inwestowanie?........................................................... 9 3. Obrót akcjami...............................................................................13 4. Zarządzanie kapitałem.............................................................19 5. Dynamika ceny............................................................................27 5.1. Baza.........................................................................................30 5.2. Faza szybkich wzrostów..................................................35 5.3. Wykupienie techniczne fali wzrostowej ...................37 5.4. Korekta i konsolidacja......................................................40 Korekta prosta.....................................................................40 Korekta płaska.....................................................................41 Korekta złożona..................................................................42 6. Kilka wartościowych wskaźników.........................................45 6.1. Histogram MACD...............................................................45 6.2. Średnie kroczące i ich prawdziwe wykorzystanie..47 6.3. Wolumen...............................................................................50 7. Warunki początkowe transakcji . ..........................................53 7.1. Typowe sygnały transakcyjne........................................55 7.2. Opór jako opór i opór jako pretekst do zajęcia pozycji....................................................................................60 7.3. Nowe maksimum...............................................................62 8. Jak wybrać najlepszą spółkę pod zakup akcji?...................67 9. Zarządzanie pozycją..................................................................71

10. Lokalizowanie pozycji innych inwestorów......................79 11. Wykorzystanie sygnału technicznego..............................85 12. Rodzaje trendów wzrostowych...........................................91 12.1. Trend paraboliczny.........................................................91 12.2. Trend słabnący.................................................................92 12.3. Baza — zwyżka — baza................................................94 12.4. Trend nieregularny..........................................................95 13. Eliminowanie słabych z gry..................................................97 14. Daytrading — sposób na szybki zarobek......................101 15. Cykle koniunkturalne i dywersyfikacja w czasie.........105 16. Inne spojrzenie na ryzyko...................................................113 17. Jak wyeliminować złe emocje z gry?...............................115 18. Analiza błędów i prowadzenie dziennika......................119 19. Zakończenie.............................................................................123 Załącznik. Opis dziennika inwestora......................................125

1. Wprowadzenie

Cieszę się, że zdecydowałeś się na zakup niniejszej książki i dałeś sobie szansę na poszerzenie spojrzenia na alternatywne źródła dochodów, jakimi z pewnością będą inwestycje poczynione po lekturze. Rozdziały zaplanowałem tak, aby zarówno osoby początkujące, jak i zaznajomione z  tematem mogły znaleźć dla siebie odpowiednie informacje i porady. Pisząc, starałem się nie przytaczać zbyt wielu ogólnych wiadomości, dostępnych w  internecie lub w  innych książkach o  giełdzie i  inwestowaniu, a  skoncentrować się na osobistych doświadczeniach i  wyciągniętych wnioskach z kilku moich ostatnich lat obecności na rynku. W  książce tej pokażę Ci, czym sugerowali się gracze uczestniczący w najwyższych poziomach hossy rozpoczętej na początku 2009 roku, tak abyś i  Ty następnym razem, gdy wystąpi sposobność do zarobienia pieniędzy, podążał za zawodowcami i  był stale na bieżąco z  głównymi

5

Wiktor Moskalewicz

kierunkami poruszania się rynku. Przykłady moich inwestycji z  polskiego parkietu unaocznią Ci tok myślenia profesjonalnych inwestorów giełdowych, obracających milionowymi kwotami. Pokażę Ci również sposób, w jaki podejmuję na co dzień decyzje inwestycyjne, a ponadto dowiesz się, co zrobić, żeby nie zbankrutować i nigdy nie inwestować w czasie bessy. Zachęcam tym samym do zainteresowania się rynkami kapitałowymi, gdyż ich znajomość i doświadczenie z  nimi związane wiążą się z  wielkimi korzyściami, m.in. są okazją do legalnego zarobienia sporej gotówki w krótkim czasie, bez większego wysiłku, alternatywą dla kupowania jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych — w ten sposób oszczędzasz na kosztach i  prowizjach od zarządzania Twoimi środkami — mnóstwem satysfakcji płynącej z odkrywania innych, bardziej zaawansowanych instrumentów finansowych i fascynującego świata finansów. Po zakończeniu lektury powinieneś być zdolny do samodzielnego wyboru akcji, kupna walorów w odpowiednim momencie po odpowiedniej cenie oraz samodzielnie decydować o horyzoncie trwania inwestycji, czyli o  chwili, kiedy posiadane akcje należy spieniężyć, a wolną gotówkę przekierować na akcje o  większym potencjale 6

1. Wprowadzenie

wzrostu. Wszystkiego tego nauczysz się podczas czytania poniższych rozdziałów, jednak musisz pamiętać, że doświadczenie jest najlepszym nauczycielem, dlatego zachęcam Cię do aktywnej nauki przy pomocy prowadzenia nierzeczywistego portfela akcji lub zaangażowania na początek środków, których strata nie będzie wpływała na Twoje finanse. Do książki dołączony jest dziennik inwestora w postaci arkusza służącego do śledzenia coraz to lepszych wyników finansowych i zdobywania doświadczenia, które będzie rosło wraz z każdą dokonywaną przez Ciebie transakcją. Zapraszam gorąco do lektury. Link do pobrania arkusza: http://www.zlotemysli.pl/c/get/idFile/3615.html.

2. Co to jest inwestowanie?

Inwestowanie to proces podejmowania i  dokonywania decyzji kupna lub sprzedaży określonych instrumentów finansowych (w  tym wypadku akcji) na podstawie przeprowadzonej profesjonalnej analizy prawdopodobieństwa wzrostu lub spadku wartości cen tychże instrumentów, z  możliwie najdokładniejszym określeniem czasu nastania zmiany tej wartości i czerpanie w wyniku tego zysków pieniężnych. Sztukę inwestowania powinno się traktować jako dźwignię zarobkową, tak jak samochód traktujemy jako dźwignię prędkości przemieszczania się. Osoba, która nigdy nie prowadziła samochodu, mająca za zadanie jechać z  prędkością 150 km/godz., stawia siebie w  bardzo niebezpiecznej sytuacji. Podobnie jest z  osobą niedoświadczoną w  inwestycjach, wchodzącą na parkiet giełdy z dużą częścią swoich oszczędności. Inwestowanie to jednak najszybsza droga do osiągnięcia finansowego sukcesu. To tak

9

Wiktor Moskalewicz

jak nauczyć się prowadzić auto i  bezpiecznie, znacznie szybciej dojechać do celu. Dlatego namawiam Cię do praktyki i oswojenia się z rynkami kapitałowymi. Gra giełdowa jest to umiejętność jak każda inna, jej udoskonalenie zależy od jakości źródła wiedzy, czasu spędzonego na przyswajanie jej, konfrontowania zdobytej wiedzy z  warunkami rzeczywistymi, nieustannej chęci do skrupulatnego analizowania swoich sukcesów i  porażek, a także wypracowywania własnego modelu inwestycyjnego dopasowanego do osobistych preferencji. Obrót akcjami jest niemal w 100% bezpieczny, o ile robimy to z odpowiednią wiedzą i praktyką, przestrzegamy zdroworozsądkowych zasad zarządzania kapitałem i  jesteśmy skłonni do poświęcenia chociaż kilku godzin miesięcznie na doglądanie naszych pozycji i  środków na koncie. Dlaczego umiejętność obrotu papierami wartościowymi jest ważna? 75% spółek na giełdzie zwiększa swoją wartość podczas dobrej koniunktury (hossy). Z  całą pewnością możemy wykorzystywać ten fenomen i zarabiać w łatwy sposób uczciwe pieniądze.

10

2. Co to jest inwestowanie?

Szanse na udane inwestycje zależą w dużej mierze od koniunktury. Kiedy przyjdzie bessa (zła koniunktura), oczywiście nie należy inwestować, ale powinniśmy mieć świadomość tego, iż mniej więcej co kilka lat pojawiają się na rynku świetne okazje inwestycyjne, więc z  wiadomości zawartych w tej książce może Ci przyjść skorzystać dopiero za kilka lat, jeżeli czytasz ją w czasie trwania bessy. Jednak jestem pewien, że kiedyś przyjdą dobre czasy, Ty będziesz już na to przygotowany i zgarniesz ze stołu to, co Ci się należy.

3. Obrót akcjami

Akcja to papier wartościowy, dokument emitowany przez spółki akcyjne w celu pozyskania kapitału na rozwój przedsiębiorstwa. W zamian za zakup akcji akcjonariusz nabywa prawo współwłasności spółki w stopniu odpowiednim do liczby posiadanych akcji. Właścicielami akcji możemy być nawet przez całe życie, ponieważ dopóki akcje notowane są na parkiecie (giełdzie), możemy je posiadać. W wypadku bankructwa przedsiębiorstwa, akcje są jeszcze notowane przez pewien czas, lecz ich wartość staje się praktycznie zerowa. O tym, czy bankructwo grozi spółce, możemy się dowiedzieć, przeglądając bilans zysków i  strat, poziom dochodów operacyjnych, wartość aktywów spółki itd. Giełda może również zawiesić obrót akcjami ze względu na zbliżający się termin fuzji przedsiębiorstw lub kiedy istnieje podejrzenie o nasileniu działań spekulacyjnych wobec kursu noto13

Wiktor Moskalewicz

wań spółki i  gdy cena akcji charakteryzuje się nieuzasadnionymi skokami wartości. Operacji handlu papierami wartościowymi, w  naszym przypadku polskimi akcjami, dokonuje się na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. Dla klientów indywidualnych dostęp do obrotu jest dokonywany za pośrednictwem biura maklerskiego, które to pobiera od nas prowizję w wysokości ok. 0,4% od wartości zlecenia, choć są prowizje jeszcze mniejsze. Większość dużych banków w  Polsce posiada swoje biura maklerskie, np. Bank PKO BP, Bank Zachodni WBK. Możemy także mieć dostęp do składania zleceń na giełdzie poprzez inne podmioty gospodarcze, np. niezależnych brokerów jak X-Trade Brokers. W biurze maklerskim pośrednik otwiera na nasze nazwisko dwa rachunki:  Jeden rachunek do przechowywania środków finansowych. Posłuży on do zakupu papierów wartościowych oraz do przyjmowania gotówki w  wypadku sprzedaży akcji. Jeżeli chcemy przelać środki zdeponowane u pośrednika, to dokonujemy przelewu właśnie z tego rachunku na nasz rachunek bankowy gotówkowy i  już możemy dowolnie nimi dysponować.

14

3. Obrót akcjami

 Drugi rachunek, na którym są przechowywane wyłącznie akcje. Mają one oczywiście formę elektroniczną. Sam handel jest bardzo prosty, widać to na następującym przykładzie. Kiedy kupujemy akcje za kwotę 800 zł, a  ich cena wzrośnie w  ciągu tygodnia do 850 zł, i  jeżeli zamkniemy pozycje, tzn. spieniężymy akcje w  tym momencie, to zarobimy 50 zł. Od wartości należy odjąć prowizję ok. 0,3% od ceny zakupu i ceny sprzedaży, tj. 2,40 zł od ceny kupna i 2,55 zł od ceny sprzedaży. Ostateczny wynik wynosi więc 50 zł – 2,40  zł – 2,55 zł = 45,05 zł. Pozyskane przychody trafią na nasze konto w ciągu 3 dni roboczych po rozliczeniu transakcji przez Komisję Nadzoru Finansowego. Od otrzymanego zysku wymagana jest zapłata podatku, obecnie w wysokości 19% za zyski osiągnięte w poprzednim roku kalendarzowym. Akcje są jednymi z najprostszych, najtańszych w handlu, z uwagi na niskie prowizje, papierami wartościowymi. Z  łatwością można znaleźć pośrednika niebiorącego żadnych dodatkowych opłat, takich jak opłata za prowadzenie rachunku lub przelewy.

15

Wiktor Moskalewicz

Akcjami mogą obracać inwestorzy indywidualni, instytucje finansowe, wiele grup funduszy, m.in. emerytalne, hedgingowe, inwestycyjne, a  także inwestorzy zagraniczni. Są oni określani łącznie jako uczestnicy rynku, a wypadkowa siła ich zleceń kupna bądź sprzedaży determinuje ogólny obraz koniunktury na rynku akcji. Praca zawodowego inwestora polega na mistrzowskiej ocenie prawdopodobieństwa zmian w  dynamice tejże koniunktury i  wykorzystywaniu różnic kursowych, by w  efekcie konsekwentnie podwyższać poziom inwestowanych środków pieniężnych. Profesjonalny gracz powinien odznaczać się umiejętnością obiektywnego spojrzenia na rynek w taki sposób, by nie pozostawać w konflikcie z samym sobą co do podejmowanych decyzji i zachować dystans do opinii innych analityków i ekonomistów. Poniżej znajdują się ważne etapy rozwoju inwestora: 1. zdobywanie wiedzy teoretycznej, 2. zdobywanie wiedzy praktycznej, 3. minimalizacja kosztów transakcyjnych i liczby stratnych pozycji, 4. osiąganie periodycznych zysków,

16

3. Obrót akcjami

5. wypracowanie osobistego systemu inwestycyjnego przynoszącego konsekwentnie zyski, 6. maksymalizacja tych zysków, 7. zwiększenie kapitału obrotowego przy zachowaniu niezmienionej strategii.

4. Zarządzanie kapitałem

Jest to jeden z  najważniejszych elementów skutecznej sztuki inwestycyjnej i  mówi nam, jaki procent środków inwestycyjnych należy zaangażować w pojedynczą transakcję oraz jak daleko od poziomu wejścia możemy umieścić zlecenie obronne, czyli sprzedać akcje, gdyby ich cena zaczęła spadać wbrew naszym oczekiwaniom. Zlecenie obronne (stop loss) po prostu sprzedaje nam akcje, kiedy ich wartość osiągnie pewien poziom poniżej ceny kupna i  ochrania nas przed dalszymi spadkami. Sposób zarządzania decyduje o wyglądzie krzywej kapitału, innymi słowy, o tym, czy wycena wartości naszego konta będzie się zmieniała szybko czy powoli. Zbyt szybkie zmiany są ryzykowne, prowadzą bowiem do możliwości nagłej redukcji kapitału, a  w  ekstremalnej formie do bankructwa lub na tyle dużego obsunięcia kapitału, że odrobienie strat staje się wręcz nie-

19

Wiktor Moskalewicz

możliwe. Zbyt wolne zmiany nie pozwalają natomiast na wystarczająco szybkie zarobki. Przykładowo, jeżeli posiadamy w portfelu akcje tylko jednej spółki kupione za wszystkie pieniądze na koncie, to wartość portfela akcji będzie wprost proporcjonalna do ceny waloru (papieru wartościowego), co stanowi bardzo niebezpieczną sytuację, ponieważ gdy cena akcji spadnie o 50%, np. z 12 zł do 6 zł, dzieje się to samo z  naszym kapitałem — ubywa połowa tego, co mieliśmy przed zakupem. Poniżej znajdują się przykłady dobrej i złej strategii zarządzania wielkością pozycji. Każde załamanie przebiegu krzywej to wynik danej inwestycji. Załamanie w górę — pozycji zyskownej, a w dół — stratnej.

Rysunek 1. Poprawne zarządzanie kapitałem, krzywa kapitału jest stabilna 20

4. Zarządzanie kapitałem

Rysunek 2. Błędne zarządzanie kapitałem, zbyt gwałtowne zmiany poziomu środków i możliwość szybkiego bankructwa

Dlatego też należy mieć przynajmniej kilka spółek, a osobiście uważam, że od 8 do 12 jest najlepszą liczbą. Dalsza dywersyfikacja (urozmaicenie zawartości portfela) nie ochroni nas przed zmiennością, a  wręcz zaszkodzi nam, sprawiając, iż w  dużym stopniu potencjalne zyski pojedynczych transakcji staną się mniejsze w stosunku do posiadanego kapitału, gdyż sama pozycja jest stosunkowo niewielka. Zatem wniosek płynie z  tego taki, że posiadanie więcej niż ok. 10% kapitału inwestycyjnego w jednej pozycji zacznie się istotnie przekładać na większą zmienność poziomu kapitału. Nie znaczy to, że osoby doświadczone nie powinny tego robić, jednak to już kwestia znajomości spółek, rynku, wyczucia koniunktury itd.

21

Wiktor Moskalewicz

Zmienność tę warto dopasować do osobistej tolerancji, zanim złożymy pierwsze zlecenia kupna. Otwieranie pozycji zbyt małych, z reguły poniżej 1000 zł, nie jest efektywne, gdyż możemy płacić za duże prowizje. Kiedy prowizja od obrotu papierami wynosi 0,25% od wartości operacji, nie mniej jednak niż 3 zł, to jeśli kupimy jedną akcję po 100 zł, to koszty zakupu wyniosą właśnie 3 zł, a to aż 3% ze 100 zł i spółka będzie musiała zdrożeć aż o  3%, aby zwrócił nam się koszt zakupu. Aby skorzystać z  małej prowizji (0,25%), należy kupić przynajmniej 12 akcji, wtedy cena zakupu wyniesie 1200 zł, przy czym również zapłacimy 3 zł prowizji (prawdziwe 0,25%). Wyższe kwoty transakcji będą już obciążone faktyczną prowizją 0,25%. Zatem przy dywersyfikacji 1/10 portfela na walor (papier wartościowy) powinniśmy posiadać minimum 12 000 zł kapitału inwestycyjnego, by nie przepłacać na prowizji i  zachować zdrowe zasady zarządzania wielkością pozycji. Ekspozycja na ryzyko (oddalenie stop loss od ceny wejścia na rynek) nie powinna wynieść więcej niż 1% całości kapitału w jednej pozycji i około 10% wartości zlecenia.

22

4. Zarządzanie kapitałem

Przykład 1. Kupujemy 1000 akcji po 2 zł, płacimy 2000 zł, nie licząc prowizji. Nasz całkowity kapitał to 30 000 zł, więc nie możemy stracić więcej niż 300 zł (1%) całości kapitału na tej transakcji.

Mamy do wyboru dwa dobre poziomy do umieszczenia zlecenia stop loss:  Na poziomie 1,70 zł możemy stracić 2 zł – 1,70 zł = 30 gr na akcji (300 zł na transakcji); odległość w procentach — 15%.  Na poziomie 1,50 zł możemy stracić 2 zł — 1,50 zł = 50 gr na akcji (aż 500 zł na transakcji); odległość w procentach — 25%. Widać, że opcja a) jest bezpieczniejsza i jej powinniśmy się trzymać, jednak jeśli pomimo wszystko jesteśmy przekonani, że dalszy poziom stop loss będzie lepszym rozwiązaniem, możemy zmniejszyć wartość transakcji do 1200  zł, kupując tylko 600 akcji. Wtedy 50 gr potencjalnej straty × 600 akcji da nam tylko 300 zł — 1% maksymalnej straty (ryzyka) na transakcji. Przykład 2. Umieszczamy ciasny stop loss, ale angażujemy dużą kwotę na zakup walorów, ponieważ jesteśmy przekonani o  nadchodzącym szybkim ruchu ceny w  górę. Jest to ciekawa strategia dla graczy jednosesyjnych. Daytrading omówiony jest w dalszej części książki. 23

Wiktor Moskalewicz

Inwestujemy 7000 zł, kupując 1000 akcji po 7 zł, ustawiamy zlecenie obronne na poziomie 6,80 zł, ryzykując 20 gr na akcji z całkowitym ryzykiem na pozycji równym 200 zł. Ryzyko straty w  pozycji to jedynie 2,9% (ciasny stop loss) i nieco ponad 0,6% całości kapitału, więc mieścimy się w  bezpiecznym marginesie. Ideą tego zabiegu jest angażowanie większych kwot kapitału w szybkich ruchach, kosztem konieczności złożenia ciaśniejszego zlecenia stop loss. Odwrotną strategią jest umieszczanie odległych zleceń obronnych, ale inwestowanie przy tym mniejszych środków, tak by nie wystawiać więcej niż 1% kapitału na ryzyko straty. Jest to przydatne przy zakupie akcji o  niskich cenach obrotu, poniżej 1 zł, podczas gdy zmuszeni jesteśmy do umieszczenia zlecenia obronnego na logicznym poziomie kilkudziesięciu procent poniżej ceny zakupu.

*** Dzielenie pakietu akcji na dwie transze jest dobrym sposobem na minimalizowanie ryzyka. Założenie jest takie: jeśli siła wzrostów jest tym większa, im w  mniejszej odległości od wystąpienia sygnału znajduje się aktualna cena, to szansa na wzrosty jest największa w pierwszych dniach po wystąpieniu danego sygnału inwesty24

4. Zarządzanie kapitałem

cyjnego i jeżeli gramy z myślą o trzymaniu akcji kilka tygodni (bo na tyle wyceniamy siłę układu technicznego), możemy w  tym samym czasie z  powodzeniem inwestować krótkoterminowo i  sprzedać połowę zakupionych akcji po kilku procentach wzrostu lub kiedy zaobserwujemy pierwsze oznaki słabości ceny i  moment na pierwszą korektę po wybiciu danego poziomu. Wtedy potencjalne straty spowodowane wybiciem pierwotnego zlecenia stop loss będą amortyzowane zyskami pochodzącymi z zamknięcia pierwszej transzy akcji. Przykład 3. Kupno po przebiciu 9,50 zł po cenie 9,51 zł i sprzedaż połowy posiadanych akcji po cenie 11,43 zł, z których zarobek wynosi 200 zł — równowartość kwoty wystawionej na ryzyko w drugiej połowie pozycji. Gdyby cena zawróciła i przebiła poziom 7,60 zł, sprzedajemy pozostałe akcje po cenie 7,59 zł i realizujemy stratę w wysokości 200 zł. Przykład ten widoczny jest na wykresie na następnej stronie.

25

Wiktor Moskalewicz

Rysunek 3. Wykres jednodniowy, 11 Bit Studios

5. Dynamika ceny

Dynamika ceny zajmuje się identyfikacją ruchu ceny akcji na wykresie lub określa sposób, w jaki cena zmienia swą wartość, a dokładniej kierunek i prędkość tych zmian. Jeśli dominująca grupa inwestorów jest zdecydowana i jednomyślna w stosunku do kupna lub sprzedaży papierów danej spółki, dynamika jest wysoka, a  cena szybko zmienia swoją wartość. W  wypadku wzrostu jest to wspaniała okazja do szybkiego zarobku. Przeciwną sytuacją jest konsolidacja, w  której inwestorzy czekają na dalszy rozwój wydarzeń lub panują podzielone zdania na temat ceny akcji, a  na rynku widać niepewność. Sytuacja ta może prowadzić m.in. do:  znudzenia inwestorów spółką i  spadku obrotów,  wymuszenia od najbardziej niecierpliwych graczy zakupu akcji w  nadziei na kontynuację wzrostów, po czym inni w obawie przed 27

Wiktor Moskalewicz

przegapieniem momentu wejścia mogą zacząć kupować i kolejna fala wzrostu staje się rzeczywistością. Do oceny dynamiki najczęściej stosowane są wykresy świecowe, gdyż zawierają w odróżnieniu od wykresów liniowych ceny otwarcia, zamknięcia oraz maksima danej jednostki czasowej, w naszym wypadku dnia lub tygodnia. Świeczka poniżej ukazuje cztery istotne wartości ceny w  ciągu dnia: poziom otwarcia, zamknięcia, maksimum oraz minimum.

Rysunek 4. Przykładowa zmiana ceny na wykresie intraday (dokładny wykres przebiegu sesji)

Powyżej znajduje się świeczka biała — wzrostowa; w  świeczce spadkowej kolor korpusu jest czarny oraz ceny otwarcia i zamknięcia leżą po przeciwnej stronie. Im dłuższa świeczka, tym bardziej dynamiczny ruch ceny się za nią kryje.

28

5. Dynamika ceny

Poprawna analiza ma zwiększyć prawdopodobieństwo przewidzenia dynamiki i  kierunku dalszego ruchu ceny. Odpowiedni wolumen, czyli wartość wszystkich transakcji na papierze, jest konieczny, aby analiza była wiarygodna. Jeżeli spółka nie jest płynna (niewielu graczy handluje akcjami), to cała analiza techniczna jest poważnie utrudniona, ceny zamknięcia, otwarcia oraz maksima dnia są częściej przypadkowe i  operacje zamożniejszego inwestora mogą doprowadzić do szybkich, nieprzewidywalnych ruchów. Dobrze jest, gdy inwestujemy w  zgodności z  kierunkiem ruchu największej puli kapitału (z  dominującą grupą inwestorów). Dominująca grupa inwestorów to wypadkowa siła podaży i popytu wszystkich zleceń inwestorów wpływających na giełdę. Siła zlecenia zależy od kwoty, na jaką opiewa. Z tego wynika, że grupę dominującą może stanowić jeden inwestor kupujący akcje danej spółki za 1 000 000 zł, aby spowodować popyt na te akcje i wzrost waloru pomimo obecności zleceń sprzedaży kilku graczy na kwotę 300 000 zł. Nie respektując kierunku poruszania się grupy dominującej, będziemy w mniejszym czy większym stopniu tracić pieniądze. Dlatego też powinniśmy się do niej przyłączyć, by nie znajdo29

Wiktor Moskalewicz

wać się „po złej stronie rynku”, czyli być dawcą kapitału. Analiza dynamiki ma zatem za zadanie zlokalizować tę grupę i  odpowiedzieć na pytanie, kiedy należy się spodziewać szybkich wzrostów, spadków, a kiedy konsolidacji. Dynamika spadków jest większa niż wzrostów, ponieważ jest napędzana przez strach. Inwestorzy silniej reagują na możliwość straty niż na sposobność zarobku. Taka jest po prostu natura ludzkiej psychiki. Sprawia to, że w  okresie hossy cena rośnie powoli, ale przez dłuższy okres, a w bessie spada szybko i gwałtownie. Dlatego też trendy spadkowe, zwłaszcza w  bessie, charakteryzują się mniej skomplikowanym układem i  są łatwiejsze w analizie. Najważniejsze układy techniczne to: baza, faza szybkich wzrostów, wykupienie techniczne fali wzrostowej, konsolidacja oraz korekta.

5.1. Baza Baza to formacja cenowa, często prostokąt, trójkąt, głowa z ramionami, zapowiadająca zmianę trendu spadkowego lub kontynuację trendu wzrostowego. Sama nomenklatura nie jest ważna, a  poprawne zakwalifikowanie układu ceny do formacji też nie jest konieczne, często nawet 30

5. Dynamika ceny

nie można tego wykonać. Pomimo to cena wysyła nam bardzo wartościowe sygnały. Im dłuższa w  czasie i  płytsza jest baza, tym większy potencjał wzrostowy się w niej kryje. Ta przedłużająca się niepewność wskazuje na niechęć graczy do dalszej wyprzedaży akcji i skutkuje pojawieniem się inwestorów zaczynających wykupywać papiery w nadziei na wczesne zajęcie pozycji na dnie trendu spadkowego. Długość formacji może jednak nie być spowodowana wewnętrzną walką byków i niedźwiedzi, lecz małą płynnością i  brakiem zainteresowania spółką, a takich akcji należy unikać. O tym, iż wewnątrz bazy toczy się zacięta walka popytu i  podaży, świadczy okresowo zwiększający się wolumen oraz gwałtowniejsze wzrosty, zakończone jednak spadkami i powrotem do konsolidacji, jak widać na rysunku 5. Linia pozioma pokazuje górne ograniczenie bazy, a  strzałka poprawny moment zakupu. Elipsy wskazują na wzmożoną aktywność graczy, podczas gdy spółka wychodzi na nowe lokalne maksima. Dolne ograniczenie bazy nie jest tak istotne jak górne, które ukazuje, w jaki sposób spółka będzie wychodziła z bazy. Kąt nachylenia linii górnego ograniczenia bazy jest bardzo ważny.

31

Wiktor Moskalewicz

Rysunek 5. Wykres tygodniowy, Wojas

Najlepiej jest, kiedy jest on niewielki lub zerowy. Im większy kąt, tym mniejszy potencjał wzrostowy wynikający z formacji.

Rysunek 6. Wykres tygodniowy, GTC

32

5. Dynamika ceny

Na rysunku 6 moment wyjścia ceny z bazy, zaznaczony elipsą lub przebicie lokalnego szczytu zaznaczonego linią poziomą nie jest dobrym momentem na inwestycje, gdyż kąt nachylenia bazy wskazuje na słabą siłę popytu w ubiegłych miesiącach.

Rysunek 7. Wykres jednodniowy, Euroimplant

Ostatni etap formowania się bazy może charakteryzować się wzmożonymi obrotami, gdyż nawet najmniejszy sygnał techniczny do kupna jest wykorzystywany przez inwestorów próbujących wejść w spółkę jak najszybciej przed dużymi wzrostami po wybiciu ceny z bazy. Czasami takie przedwczesne inwestowanie może zepsuć cały obraz techniczny spółki i skłonić do wycofania się inwestorów, wzmacniając podaż, kolokwialnym językiem mówiąc — jest to falstart. 33

Wiktor Moskalewicz

Więcej o tym zjawisku przeczytasz w rozdziale „Wykorzystanie sygnału technicznego”. Wysoki wolumen zaznaczony elipsą wskazuje udział dużych inwestorów w czasie wybicia lokalnego maksimum (czarna strzałka) na dwa dni przed faktycznym wyjściem ceny z bazy.

Rysunek 8. Wykres tygodniowy, Redan

Wykres powyżej ukazuje bazę o niezachęcającej wymowie. Głównymi negatywnymi cechami są: 1. formowanie się bazy zajęło zbyt mało czasu w  stosunku do uprzednich dynamicznych spadków; 2. swingi (krótkie, zdecydowane ruchy) wewnątrz bazy zbyt nerwowe i wysokie względem długości formacji; 34

5. Dynamika ceny

3. górne ograniczenie formacji (pozioma linia) stanowi zbyt mocny opór; świadczą o  tym silne odrzucenia tego poziomu (zaznaczone strzałkami) i  świece o  długich górnych cieniach zaznaczone elipsą; 4. średnie kroczące skierowane w dół w niekorzystnym układzie; 5. brak bezpośredniej konsolidacji przed momentem wyjścia ceny z  bazy, tym samym zachęty do inwestowania dla inwestorów krótko- i średnioterminowych i wzmożenia popytu na wybiciu. Konsolidacja taka występuje np. na rysunku 5. Proszę porównać ten układ z bazą wyrysowaną dwa lata później na tej samej spółce — rysunek 9 i rysunek 5.

5.2. Faza szybkich wzrostów Po zdecydowanym wyjściu ceny poza wielotygodniową lub miesięczną bazę, podaż akcji radykalnie spada, a  cena właściwie codziennie odnotowuje nowe maksima. Aby ta faza była kontynuowana, ważne jest, aby inwestorzy przyłączali się do trendu systematycznie i z umiarkowanym, równo rozłożonym kapitałem w czasie jego trwania. Bardzo duży wzrost ceny w krótkim czasie może zachęcić graczy do 35

Wiktor Moskalewicz

realizowania zysków i  zapoczątkować korektę, a to zmienia dynamikę wzrostów — przykład na rysunku 5. Najlepiej jest, by na tym etapie popyt lekko przeważał nad podażą, wtedy gracze posiadający akcje cierpliwie czekają, aż cena wyjdzie na wyższe poziomy, a kupujący nie widzą zagrożenia rychłą korektą. Taka sytuacja może się utrzymać dość długo. Na poniższym wykresie widać falę silnych wzrostów po wyjściu ceny z bazy. Moment ten wskazuje strzałka. Często towarzyszą temu wzmożone obroty — obecność inwestorów zawodowych.

Rysunek 9. Wykres tygodniowy, Redan

36

5. Dynamika ceny

5.3. Wykupienie techniczne fali wzrostowej Do wykupienia fali wzrostowej dochodzi w momencie, kiedy dalsza zwyżka instrumentu wydaje się mało prawdopodobna, a gracze giełdowi zaczynają realizować osiągnięte zyski. Często charakteryzuje się wybiciem poprzedniego dołka i  wejściem ceny w  konsolidację lub korektę, z  możliwością rozpoczęcia nowego trendu spadkowego. Na tym etapie notowań instrumentu następuje wymiana papierów. Różne grupy inwestorów mające odmienne horyzonty inwestycyjne zaczynają wykazywać swoją aktywność. Średnioterminowi realizują zyski, co prowadzi do korekty, długoterminowi mogą uzupełniać po niższych cenach portfel, a  krótkoterminowi grają w konsolidacji na swingach. Po takiej korekcie spółka traci swój pierwotny potencjał do wzrostów i  sytuacja musi się wyklarować. Od początku pojawia się niepewność, zdania są podzielone i to jest naturalna kolej rzeczy, gdyż jest to smutne, ale prawdziwe, że nie wszyscy mogą zarobić i  muszą się znaleźć inwestorzy, którzy pomylą się w prognozach. W zgodzie z psychologią reagowania na zaistniałe bodźce, człowiek — inwestor tym słabiej 37

Wiktor Moskalewicz

reaguje na wydarzenie, im dalej w czasie miało ono miejsce — w naszym wypadku pierwsza silna korekta prosta (na wykresie zaznaczona strzałką nr 1). Powstała przecena istotnie wpływa na dalsze losy notowań z  racji tego, iż każda reakcja wywołuje kontrreakcję, ale o  słabszym już efekcie, co prowadzi do wzajemnego odreagowania impulsu pierwotnego i  stabilizacji stanu emocjonalnego uczestników rynku.

Rysunek 10. Wykres jednodniowy, Amica

Na diagramie powyżej widzimy wyrównanie siły popytowo-podażowej wraz z  czasem trwania konsolidacji. Gdy cena wyrysowała wyraźną linię oporu (linia pozioma), po której świeczka zamknęła się powyżej 39 zł (strzałka nr 2), był to sygnał dla inwestorów, iż trend wzrostowy 38

5. Dynamika ceny

prawdopodobnie będzie kontynuowany. Wzrastające obroty potwierdzają naszą analizę. Był to dopiero pierwszy rzetelny impuls do kupna spółki po zakończeniu dynamicznych wzrostów widocznych po lewej stronie wykresu. Analogiczny wykres akcji Banku BPH silnie przemawia za tym, iż ludzka psychika, a co za tym idzie, sposób reagowania inwestorów, nie zmienia się, jeśli chodzi o poszczególne formacje na rynku. Będąc dokładnymi badaczami rynku, z łatwością możemy przewidzieć najbardziej prawdopodobny scenariusz dalszych wartości kursów notowanych instrumentów.

Rysunek 11. Wykres jednodniowy, Bank BPH

39

Wiktor Moskalewicz

5.4. Korekta i konsolidacja Korekta to po prostu ruch przeciwny względem ruchu ceny poprzedzającego ostatnią falę wzrostową lub spadkową. Grając „na wzrosty”, będziemy się interesować tylko korektami spadkowymi, aby ocenić ich siłę i dynamikę. Pomoże nam to w szacowaniu mocy dalszych wzrostów lub spadków. Najważniejsze rodzaje korekt to: korekta prosta, korekta płaska oraz korekta złożona. Korekta prosta

Rysunek 12. Wykres jednodniowy, KGHM Polska Miedź

Na wykresie widzimy, jak cena cofa się nieznacznie względem poprzedniego ruchu wzrostowego, po czym szybko osiąga nowe maksima 40

5. Dynamika ceny

i  następuje kontynuacja trendu. Korekty tego typu nie są wskazówkami do sprzedaży i niepokoju. Są one bowiem obrazem nasilenia podaży wywołanej aktywnością inwestorów krótkoterminowych realizujących swoje zyski. Zwyżki poprzedzające korekty proste nie były gwałtowne, stąd i korekty miały umiarkowaną siłę. Korekta płaska

Rysunek 13. Wykres jednodniowy, Silvano

Jest to konsolidacja powstała po fali wzrostowej. Świadczy o zrównoważeniu siły byków i niedźwiedzi, a  przeważenie jej w  stronę wzrostów (wyjście ceny poza konsolidację lub zamknięcie się świeczki ponad jej górnym ograniczeniem) często zapowiada kontynuację trendu wzrostowego. Wymowa tej formacji jest silniejsza od 41

Wiktor Moskalewicz

korekty prostej, bo na rynku brakuje chętnych do sprzedaży, rynek jest silny, a gracze przygotowują się do dalszych zakupów. Taka korekta jest tylko przystankiem na drodze do dalszych wzrostów. Korekta złożona Korekta złożona jest w swojej wymowie niejednoznaczna. W czasie takiej formacji inwestorzy często zmieniają zdanie na temat wyceny akcji, panuje nerwowa atmosfera, a w dłuższym czasie spółka traci na zainteresowaniu i cenę ciężko zanalizować.

Rysunek 14. Wykres jednodniowy, Echo Investment

Po wystąpieniu tego etapu — konsolidacji lub korekty — przeprowadzamy analizę od nowa, czyli od uformowania bazy do wykupienia technicznego 42

5. Dynamika ceny

i korekty, po czym szacujemy siłę nowego układu bazy, czyli zasięg wynikających z niego zwyżek. Im silniejszy układ, tym większy zasięg ruchu i lepsza okazja do zarobku. Należy mieć świadomość, iż baza może być utworzona wewnątrz trendu wzrostowego, nie tylko na dnie trendu spadkowego. Klasyczna gra w konsolidacji, czyli kupowanie na dnie i sprzedaż na szczycie, nie jest dobrym rozwiązaniem, gdyż takie zachowanie ceny jest tylko przejściowym stanem obrazującym ogólną niepewność co do dalszego jej ruchu i daje złudzenie, że cena porusza się raz w dół, raz w górę pomiędzy danymi wartościami na wykresie. Z chwilą wystąpienia prawdziwie czytelnej konsolidacji z dającymi się blisko określić ograniczeniami inwestorzy mający sprzedać akcje właśnie spadające do dolnej krawędzi formacji przestają oddawać „dobre” akcje. Natomiast gracze widzący ceny swoich akcji zmierzające do górnego ograniczenia będą szybciej sprzedawać, bo wiedzą, że gdy cena tam dojdzie, to wystąpi na tych poziomach wzmożona presja podażowa. Zatem koncepcja i struktura gry staje się coraz bardziej zaburzona, a wycena akcji spółki zaczyna być naprawdę przypadkowa, co nie jest oczywiście dobrym polem do gry dla inwestora, którego celem jest poprawna analiza jej prawdopodobieństwa ruchu. Z pewnością można znaleźć konsolidacje, które trwają dłuższy czas 43

Wiktor Moskalewicz

i respektują poziomy ograniczeń, jednak rzadko się to zdarza i dlatego nie zachęcam do stosowania takiej strategii inwestycyjnej. Struktury konsolidacji pozostające przez dłuższy czas w niezmienionej formie są często wykresami spółek o małej płynności lub wycenianych poniżej 1 zł. Same te cechy nie powinny zachęcać do inwestycji, co więcej, zajęcie pozycji długiej (kupna) na dnie takiej konsolidacji jest utrudnione z  powodu kolejki inwestorów w  arkuszu zleceń giełdy, którzy również chcieliby wykorzystać tę stabilną formację. Wreszcie po udanym zakupie kolejnym problemem są trudności w sprzedaży akcji na szczycie konsolidacji — poziomie, gdzie występuje wysoka podaż. Przykład takiej struktury widzimy na diagramie poniżej.

Rysunek 15. Wykres jednodniowy, Próchnik

6. Kilka wartościowych wskaźników

Znajomość tych kilku prostych wskaźników zaprezentowanych poniżej i  zrozumienie rozkładu sił na rynku (dynamiki ceny) w zupełności wystarczy, by skutecznie analizować układ techniczny akcji. Większa liczba wskaźników doprowadza do generowania nadmiernej liczby sygnałów, z których wiele jest ze sobą sprzecznych.

6.1. Histogram MACD Jest to rodzaj oscylatora (wskaźnika analizy technicznej pokazującego ogólne wykupienie lub wyprzedanie rynku) widocznego zazwyczaj w  postaci pionowych słupków na dole programu do analizy technicznej. Pomaga określić lokalne wykupienie i  wyprzedanie rynku oraz wskazuje dywergencje (czyli brak zgodności pomiędzy siłą byków na histogramie a realnym położeniem ceny na wykresie, należy jednak stosować go raczej intuicyjnie, niż reagować 45

Wiktor Moskalewicz

bezwzględnie na generowane sygnały. Słabnący histogram zaznaczony strzałką nr 1 oraz wzmacniający się zaznaczony strzałkami nr 2 i 3 oznaczają odpowiednio słabnącą i nasilającą się siłę kupujących. Moment przecięcia się linii zero (zaznaczony pionowymi liniami) przez niektórych autorów uważany jest za decydującą chwilę objęcia kontroli na rynku przez byki lub niedźwiedzie.

Rysunek 16. Wykres jednodniowy, Krezus NFI

Dywergencje również powinny służyć jedynie jako pomoc w podejmowaniu decyzji i nie powinno się ich traktować jako autonomicznego sygnału kupna. Przykładowa dywergencja poniżej ukazuje zwodniczą naturę tego typu analizy. Pomimo wystąpienia dywergencji, długoterminowy trend spadkowy dalej postępował, 46

6. Kilka wartościowych wskaźników

doszło jedynie do wyrysowania kilkutygodniowej korekty.

Rysunek 17. Wykres jednodniowy, Bytom

6.2. Średnie kroczące i ich prawdziwe wykorzystanie Średnie kroczące nie są zwykle doceniane przez początkujących graczy, ponieważ bezpośrednio nie generują dobrych sygnałów wejścia i wyjścia z  pozycji. Niezastąpione są za to, jeśli chodzi o ocenę dynamiki ceny. Średnie służą do określania prędkości trendu, siły wybicia z konsolidacji i  kierunku trendu, jaki panuje. Najlepiej wybrać sobie dwie lub trzy długości średnich i nauczyć się je stosować w praktyce. Popularne są 50-, 100- i 200-dniowe proste średnie kro47

Wiktor Moskalewicz

czące. Najważniejsze zastosowania to określenie: kierunku średnich, wzajemnego położenia, położenia względem ceny, zagęszczenia średnich, rozstawu średnich oraz wykorzystanie średnich jako dynamicznych linii trendu, czyli funkcji oporu i wsparcia. W  niniejszej książce długości średnich odpowiadają następującym oznaczeniom:  Prosta średnia krocząca 50-dniowa — linia cienka.  Prosta średnia krocząca 100-dniowa — linia grubsza.  Prosta średnia krocząca 200-dniowa — linia najgrubsza złożona z iksów. Jeżeli średnie są skierowane do góry w  kolejności: u  góry 50MA, pod nią 100MA, na dole 200MA, jest to znak, że trend wzrostowy jest silny i  powinniśmy czym prędzej wyszukiwać okazje do zajęcia pozycji na rynku. Odwrotny układ oczywiście oznacza silny trend spadkowy i  rezygnację z  rozważań zakupu. Dodatkowym znakiem trendu wzrostowego jest położenie średnich poniżej wykresu ceny. Zagęszczone średnie, leżące blisko siebie, świadczą o wysokim stopniu konsolidacji i możliwości wystąpienia szybkiego ruchu w jednym z dwóch kierunków. 48

6. Kilka wartościowych wskaźników

Rozszerzający się rozstaw pomiędzy średnimi informuje nas o  przyspieszeniu ceny, zaś zwężający o wyhamowaniu i wykupieniu technicznym papierów wartościowych. Obrazuje to poniższy wykres z  przyśpieszającym trendem zwyżkującym.

Rysunek 18. Wykres jednodniowy, Beefsan

Mam sceptyczne podejście do średnich stosowanych jako linie wsparcia i oporu. Są one skuteczne tylko wtedy, kiedy dominująca grupa graczy sugeruje się ich sygnałami, jednak problem jest związany z tym, iż nie wiemy, z jakich długości średnich korzystać. Możemy wymienić przynajmniej kilka najczęściej stosowanych długości, ale liczbę tę należy pomnożyć przez różne rodzaje średnich, takich jak: proste, wykładnicze, ważone, co potraja liczbę wskaźni49

Wiktor Moskalewicz

ków. Sama średnia jest tak skonstruowana, że wciąż znajduje się w  bliższej lub dalszej odległości od ceny, a  to stwarza niezliczoną liczbę przypadkowych przebić lub odrzuceń od sporej liczby potencjalnie stosowanych średnich. Natomiast tradycyjna linia trendu nie stwarza takich problemów, ponieważ albo cena wysyła sygnał inwestycyjny po zamknięciu się świeczki po drugiej stronie linii trendu, albo nie wysyła sygnału w przypadku odrzucenia.

6.3. Wolumen Wolumen jest drugim po samej cenie najcenniejszym wskaźnikiem, ponieważ informuje nas, na jak duże kwoty były zawierane transakcje w danym dniu. Są to bardzo ważne dane, gdyż mówią, na jakich poziomach inwestorzy zaczynają kupować lub sprzedawać akcje oraz na jakiego rodzaju informacje fundamentalne reagują. Poziom obrotów widoczny jest zazwyczaj w postaci słupków w dolnej części platformy analitycznej. Spółki o niskich obrotach nie są najlepszą opcją, gdyż obraz techniczny jest wtedy silnie zaburzony. Dni wzrostowe o dużym wolumenie świadczą ponadto o  metodach wchodzenia na rynek dużych graczy (i  skutecznych, gdyż jeśli nie byliby skuteczni, zbankrutowaliby lub przestali wysta-

50

6. Kilka wartościowych wskaźników

wiać na ryzyko duże kwoty w obawie o ich stratę), dlatego należy podążać ich tropem i zidentyfikować tok myślenia profesjonalnych graczy obecnych na giełdzie. Jeżeli konsekwentnie wchodzisz na rynek w dniu o małych obrotach, znaczy to, że jesteś outsiderem, jeśli chodzi o strategię zajmowania pozycji. Nie można stwierdzić, że jest to niesłuszna strategia, ale na pewno tracisz możliwość wykorzystania silnego momentum (rozpędu trendu), grając równolegle z innymi graczami. Za przykład mogą posłużyć notowania akcji Graal. Na rysunku 19 widoczne są zwiększone obroty podczas ucieczki inwestorów ze spółki po wygenerowaniu sygnału sprzedaży na formacji flaga.

Rysunek 19.Wykres jednodniowy, Graal

7. Warunki początkowe transakcji

Warunki początkowe transakcji, inaczej mówiąc, tak zwane sygnały lub pretekst do zajęcia pozycji inwestycyjnej, to jasno dająca się określić sytuacja mówiąca, iż teraz właśnie jest najlepszy moment do zakupu akcji. Sygnałów takich jest mnóstwo i każda strategia może mieć inne. Najbardziej powszechnym są fundamentalne i techniczne sygnały wejścia. Fundamentalne mają to do siebie, iż żeby z nich skorzystać, trzeba śledzić to, co dzieje się w firmie, czytając raporty i komunikaty spółek. Często takie informacje są dyskontowane wcześniej lub zaraz po ogłoszeniu wiadomości. Poza tym zasięg takich sygnałów jest dość krótki, zazwyczaj do kilku dni. Przeważnie jednak, jeśli spółka znajdowała się w trendzie spadkowym przed ogłoszeniem dobrych wieści, to po kilku dniach wzrostu powraca do dalszych spadków lub wchodzi w  konsolidację. Inną sprawą jest, kiedy informacje fundamentalne dotyczące rozwoju spółki pojawiają się okresowo i są na tyle obiecujące, 53

Wiktor Moskalewicz

że rynek będzie to stopniowo dyskontował (reagował na niezaszłe jeszcze wydarzenia) i trend wzrostowy zacznie być tym kształtowany. Wprawdzie jedynym racjonalnym powodem powinny być dane fundamentalne, jednak sama informacja o  tym, czego inni inwestorzy się spodziewają na rynku np. ze względu na analizę techniczną, nierzadko bywa silniejszym impulsem i potrafi decydować o dalszych losach ceny na giełdzie. Jeżeli chcemy być na rynku przynajmniej kilka lat, a najlepiej do końca życia, gdyż zawsze mamy szansę znaleźć okazje inwestycyjne i zarobić, musimy posługiwać się jakimś zbiorem zasad postępowania lub systemem, który będzie wymuszał od nas pewne zachowanie w obliczu danej sytuacji na rynku. Prowadzi to do uzyskania obiektywnego spojrzenia na rynek i  eliminuje niepewność i niepokój związany z zawieranymi pozycjami. Jeżeli będziemy postępować zawsze w ten sam sposób, ukaże nam to obraz naszego stylu inwestycyjnego i przekonamy się, czy w dłuższym czasie zarabiamy, czy tracimy na rynku i  czy nasz system jest efektywny. Ważne jest również, aby zawsze używać tych samych wskaźni-

54

7. Warunki początkowe transakcji

ków i poznać ich wskazania w różnych trendach i konsolidacjach. Jednym z istotniejszych elementów tego etapu jest wstrzymywanie się od zawierania transakcji bezsensownych, na chybił trafił, niegenerowanych przez warunki początkowe naszej strategii. Jeśli nie trzymamy się naszego z góry opracowanego planu, to narażamy się na walkę z  emocjami, hazardem, nadzieją na szybki zarobek, czyli na wewnętrzny konflikt z  samym sobą. Po serii zyskownych transakcji wydaje nam się, że panujemy nad rynkiem i przestajemy być ostrożni. Jest to właśnie chwila, kiedy zaczynamy tracić pieniądze. Uważam, że sukces giełdowy tkwi w nas samych i w tej płaszczyźnie powinniśmy się doskonalić, nie zaś wyszukiwać coraz to bardziej skomplikowane wskaźniki i metody pochodzące z niepewnych źródeł wiedzy.

7.1. Typowe sygnały transakcyjne  Sygnały fundamentalne — na podstawie informacji wypuszczonych przez spółkę. Przykład akcji Internet Group SA pokazuje skalę wpływu komunikatów zawierających ważne treści na notowania waloru. 6.08.2010 r. poniższy komunikat spowodował falę wyprzedaży: 55

Wiktor Moskalewicz

Rysunek 20. Wykres jednodniowy, Internet Group

Zarząd Internet Group SA […] informuje, że w dniu 5 sierpnia 2010 r. do Spółki wpłynęło pismo z BRE Bank SA informujące o ocenie Planu restrukturyzacji finansowej Grupy Kapitałowej Internet Group SA. Komitet Kredytowy Zarządu Banku nie zaakceptował przedstawionego przez Spółkę Planu oraz postanowił o  wypowiedzeniu Umowy Kredytowej oraz doprowadzeniu do postawienia w  stan wymagalności Obligacji i  w  przypadku braku spłaty — przejęcia części spółek zależnych, na których udziałach lub akcjach Bank jest zabezpieczony. Ponadto w  dniu 5 sierpnia 2010 r. do Spółki wpłynęło Wypowiedzenie Umowy Kredytowej zawartej pomiędzy Spółką a BRE Bank SA. BRE Bank SA wypowiedział umowę z zachowaniem 7-dniowego okresu wypowie56

7. Warunki początkowe transakcji

dzenia, liczonego od dnia 5 sierpnia 2010 r. Jednocześnie wraz z  Wypowiedzeniem Umowy Kredytowej BRE Bank SA wezwał Spółkę do przekazania kwoty 76 841 739,93 PLN […], która obejmuje zobowiązania Spółki wobec BRE Banku z tytułu kredytu1. Analogiczny przykład o przeciwnej wymowie informacji zawartych w komunikacie spółki Petrolinvest z dnia 10.03.2010 r. ukazuje rysunek 20. Fragment komunikatu znajduje się poniżej. Zarząd PETROLINVEST SA […] podaje do publicznej wiadomości, że w dniu 9 marca 2010 r. otrzymał informację o  podjęciu przez Zarząd Europejskiego Banku Odbudowy i  Rozwoju […] uchwały w  sprawie zatwierdzenia udzielenia przez Bank finansowania działalności Spółki w kwocie 50 mln USD w formie pożyczki zamiennej na akcje. Zarząd Spółki zwraca uwagę na fakt, że podjęta przez Bank decyzja poprzedzona była wielomiesięcznym due diligence, obejmującym zagadnienia geologiczne, techniczne, ekologiczne, ekonomiczno-finansowe i prawne. W związku z podjęciem przez Zarząd Banku uchwały w  sprawie zatwierdzenia finansowania, umowa z Bankiem, poza zapewnieniem Spółce finansowania działalności inwestycyjnej w Kazachstanie, będzie obej1 

Źródło cytatu: Internet Group SA.

57

Wiktor Moskalewicz

mować między innymi podjęcie przez Spółkę, uzgodnionych z  Bankiem, działań w  zakresie podniesienia standardów Corporate Governance Spółki […]2.

Rysunek 21.Wykres jednodniowy, Petrolinvest

Na wykresie widzimy silną falę popytu spowodowaną ukazaniem się dobrych wieści w  dniu oznaczonym strzałką. W  dłuższym okresie nie pomogło to jednak zmienić panującego od kilku lat trendu spadkowego.  Sygnały techniczne — na podstawie ruchu ceny lub wskazań wybranych wskaźników analizy technicznej.  Sygnały wynikające z innej metody doboru akcji do portfela, np. strategia „kup i  trzy2 

Źródło cytatu: PETROLINVEST SA.

58

7. Warunki początkowe transakcji

maj’’ może generować moment zakupu akcji za określoną kwotę co miesiąc, bez względu na sytuację rynkową. W dalszej części rozdziału skoncentruję się na technicznych układach wskazujących na nadchodzącą zwyżkę. Najbardziej można zarobić na wzroście cen walorów. Grając na spadki, sprzedając krótko, także mamy możliwość zarobku, ale jest to niepraktyczne, gdyż zyski rzędu 100% można uzyskać jedynie kiedy spółka zbankrutuje, a to się zdarza raczej sporadycznie. Dodatkowo historyczne dane mówią, że hossa trwa dłużej od bessy i historyczny kierunek indeksów jest skierowany w górę. Według mnie poziom ceny i  odpowiednie do niej zachowanie wolumenu, czyli wartość obrotów, jest najważniejsze, ponieważ pokazuje, jakie są nastroje grupy dominującej i  ukazuje sposób jej działania oraz podejmowania decyzji. Rynek idzie w tę stronę, w którą gra dominująca grupa inwestorów, a  raczej w  którą skierowana jest największa pula kapitału. Dlatego jeśli nie będziemy grać w zgodzie z tym kierunkiem, będziemy tracić pieniądze. Wyjątkiem jest inna rama czasowa inwestycji, np. jednodniowa. Nadal bowiem można zarabiać, choć to niezwykle trudne, na dziennych lub kilkudniowych korek59

Wiktor Moskalewicz

tach wzrostowych. Jednak jest to wybitnie niepraktyczne, kiedy na rynku panuje bessa i stanowimy opozycję do ruchów zawodowców. Jednymi z  lepszych chwil do składania zleceń kupna są: wystąpienie formacji bazy omówionej w rozdziale 5., oporu jako pretekstu do zajęcia pozycji oraz pojawienie się nowego maksimum.

7.2. Opór jako opór i opór jako pretekst do zajęcia pozycji Dobry inwestor powinien odróżniać linię oporu, która jest tylko przystankiem na drodze do dalszych wzrostów, od oporu, który może zapoczątkować głębszą korektę lub trend spadkowy. Cena akcji spółki Synthos na rysunku 22 od wielu miesięcy pozostawała w  silnym trendzie wzrostowym. Zakończenie zwyżki na tak ukształtowanym oporze jest mało prawdopodobne, z  pewnością po wybiciu takiej konsolidacji znajdą się gracze wchodzący na rynek, wypychając cenę jeszcze wyżej. Płaska konsolidacja wskazuje na silną moc następnego ruchu w wypadku wybicia ceny 3,19 zł.

60

7. Warunki początkowe transakcji

Rysunek 22. Wykres jednodniowy, Synthos

Zgoła innym przykładem jest wystąpienie linii oporu na spółce Rubicon — rysunek na następnej stronie. Opór wystąpił na poziomie 1,25 zł i jest to prawdziwy opór, gdyż cena daje oznaki słabości i ma trudności w jego pokonaniu. Silna zwyżka zaznaczona strzałką nr 1 widocznie wyczerpała potencjał na szybkie wzrosty. Poza tym dwie korekty proste (strzałki nr 2 i  3) są zbyt głębokie i pojawiła się świeca odrzucenia (pinbar) zaznaczona elipsą. Wszystko to odstrasza inwestorów przed umieszczaniem zleceń kupna. W  wyniku tego trend wzrostowy wszedł w fazę korekty złożonej, a gracze oczekują nadejścia nowych sygnałów, podobnie jak to miało miejsce w wypadku akcji Amica (rysunek 10) i Banku BPH (rysunek 11).

61

Wiktor Moskalewicz

Rysunek 23. Wykres jednodniowy, Rubicon

7.3. Nowe maksimum Strategia ta najlepiej sprawdza się podczas gry w trendzie parabolicznym. Można wtedy kupować akcje, których cena przebiła ostatni lokalny bądź historyczny szczyt. Aby tego dokonać, należy wziąć pod uwagę dynamikę ceny w  poprzednich tygodniach, ocenić odległość od poprzedniego maksimum oraz upewnić się, czy na pewno panuje trend wzrostowy. Zbyt daleka odległość od ostatniego szczytu jest niekorzystna, gdyż wskazuje na niepewność graczy i słabnące momentum. Zasada ta może być nieprawdziwa w trendach nieregularnych i w spółkach o małej płynności, które mogą zmieniać wycenę akcji bardzo gwałtownie. Najłatwiej zrozumieć oma62

7. Warunki początkowe transakcji

wiane zagadnienie, spoglądając na poniższe wykresy. Przykład spółki Polnord dokładnie ilustruje to zjawisko. Po wyrysowaniu się świeczki z  23.09.2010 r. (pionowa linia) potencjał na wzrosty dramatycznie zmalał, a poprzednie maksimum stało się zbyt oddalone, by składać zlecenie kupna powyżej wartości 40,40 zł.

Rysunek 24.Wykres jednodniowy, Polnord

Na następnym wykresie pokazana jest odpowiednia odległość i  stosunkowo słaby dynamizm korekt prostych. Na wykresie zaznaczone są szczyty i poziomy, po których przebiciu można kupować akcje. Inni inwestorzy też tak uważają — świadczy o  tym zwiększony wolumen w dniu przebicia.

63

Wiktor Moskalewicz

Rysunek 25. Wykres jednodniowy, Amica

W czasie hossy, najlepszym czasie do inwestycji, powinniśmy się skupiać na oporach, a  pokonanie linii oporu winno być sygnałem do rozpoczęcia trendu wzrostowego lub jego kontynuacji. Po zaistnieniu takiej sytuacji cena notuje coraz wyższe lokalne szczyty i małe grono inwestorów (poza krótkoterminowymi) myśli o sprzedaży. My też powinniśmy się z nimi trzymać. Paradoksalnie kupowanie akcji w okolicy technicznych poziomów wsparcia daje mierne rezultaty, a wręcz jest niebezpieczne. Pokonanie takiego poziomu może powodować gwałtowną falę wyprzedaży i przynieść znaczne straty. Dodatkową korzyścią w grze na „wybicie poziomu” jest to, że w  wypadku zmiany trendu lub nadejścia bessy nasze zlecenia kupna pozosta-

64

7. Warunki początkowe transakcji

ną po prostu niewypełnione, pieniądze będą bezpieczne na naszym rachunku pieniężnym, a w samej bessie nie będą po prostu generowane sygnały kupna do czasu, kiedy koniunktura na rynku się nie zmieni. Jest to komfortowa strategia dla graczy giełdowych, nie są bowiem narażeni na zachłanność, zachęcającą do gry w niekorzystnym trendzie. Inwestowanie zatem w zgodzie z dynamiką ceny, czyli kupowanie spółek silnych i ich sprzedaż po osłabieniu się ich potencjału wzrostowego, jest świetnym sposobem na unikanie strat giełdowych oraz praktycznie eliminuje możliwość bycia na rynku w czasie głębszych korekt podczas hossy. Trzyma nas też z dala od akcji w czasie rynku niedźwiedzia. Bessa nam nie grozi. Dobrze by było, aby po zrealizowaniu się naszego scenariusza, cena, wzrastając, natrafiała na dalsze okazje do kupna. Wtedy inni inwestorzy, reagując na nie, będą podnosić notowania waloru. Gdyby ich nie było, może zabraknąć i kupujących, a  co za tym idzie, notowania zaczną spadać. Musimy do tego mieć zdolność zobaczenia oczyma wyobraźni, jak będzie wyglądał wykres i układ techniczny po urzeczywistnieniu się naszej prognozy. Wymaga to nieco praktyki, ale nie jest trudne.

65

Wiktor Moskalewicz

Kupujący gracze na wybiciu małego trójkąta zaznaczonego elipsą mogą sugerować się także możliwością wyjścia ceny w  przyszłości z  trójkąta dużego, którego ograniczenia wypełniają cały widoczny wykres.

Rysunek 26. Wykres jednodniowy, TVN

Należy przyjąć taki sam tok myślenia, jeśli chodzi o spadki, i umieszczać zlecenia obronne na takich poziomach, po których wystąpieniu obraz techniczny zdecydowanie nie będzie faworyzować wzrostów.

8. Jak wybrać najlepszą spółkę pod zakup akcji?

Dobrym pomysłem na ten cel jest dokładniejsze zbadanie kilku układów technicznych, które poprzedzały silne wzrosty, i określenie wspólnych cech tych spółek. Następnym razem przed podjęciem decyzji kupna możemy skonfrontować notowania wybranego waloru z wypracowanymi modelami dynamiki i analizować akcje, posiłkując się wyselekcjonowanymi cechami. Idealnym zbiorem takich cech wydaje się być spółka Beefsan. Spójrzmy więc, czym charakteryzowały się jej akcje przed rozpoczęciem wielkich wzrostów:  wystąpienie płaskiej, rozległej bazy;  prawe ramię formacji bazy jest długie i płaskie, co ukazuje zrównoważenie siły byków i  niedźwiedzi i  możliwość zdecydowanego przeważenia nastrojów w  jednym z  dwóch kierunków;

67

Wiktor Moskalewicz

Rysunek 27. Wykres tygodniowy, Beefsan

 cena jest stabilna w  swoim kierunku: zdecydowanie spada po lewej stronie wykresu, wykazuje małą zmienność w czasie tworzenia bazy;  po wyjściu z bazy cena zaczęła systematycznie, ale wolno wzrastać, budując trend paraboliczny;  w  okresie kilku ostatnich tygodni przed szybką zwyżką histogram MACD zaczął delikatnie się unosić;  brak linii oporu na poziomach od 53 gr do 1,43 zł, dlatego podczas wzrostów, po prawej stronie wykresu, akcje równie szybko rosły, jak spadały między tymi samymi poziomami po lewej stronie wykresu. Następnie pomiędzy silniejszymi poziomami 68

8. Jak wybrać najlepszą spółkę pod zakup akcji?

1,43  zł i  1,96  zł notowania weszły w  kilkutygodniową konsolidację. Im więcej zatem linii wsparć i oporów z przeszłości cena ma do pokonania na swojej drodze, tym większą podaż prawdopodobnie napotka;  okresowo podnoszące się obroty podczas wzrostów mówią nam, że spółką interesują się duzi gracze. Dodatkowo spółka ta cechowała się małą kapitalizacją i  mogła w  krótkim czasie zmieniać swoją wycenę akcji i  przyciągać spekulantów wykorzystujących pozytywne formacje techniczne. Pojawiające się komunikaty o  uruchomieniu drugiego profilu działalności pomogły zapewne wynieść walor na wyższe poziomy. Na wykresie jednodniowym widzimy kolejne przesłanki do inwestycji. Są to m.in.:  wystąpienie formacji kontynuacji trendu w postaci trójkąta;  wystąpienie klarownej linii oporu i konsolidacji (elipsa);  duże obroty w najlepszym według nas dniu do zakupu (wskazanym strzałką) potwierdzają nasz punkt widzenia;  przed samym wybiciem średnie kroczące znajdowały się w  dobrym wzrastającym układzie pod wykresem ceny. 69

Wiktor Moskalewicz

Rysunek 28. Wykres jednodniowy, Beefsan

Im więcej z  wyżej wymienionych wytycznych posiadają akcje, tym lepszą stanowią opcję do inwestycji, według koncepcji opisanej w niniejszej książce.

9. Zarządzanie pozycją

Sposób zarządzania pozycją mówi nam, kiedy i  na jakim poziomie należy umieścić zlecenie stop loss pomiędzy ceną aktualną a  poprzednim poziomem stop loss. Etap ten pojawia się, gdy zlecenie obronne przesuwamy powyżej linii wejścia i  jesteśmy zabezpieczeni od strat. Dalej decydujemy tylko o wzięciu pewnego zysku lub ryzykujemy utratę jego części dla możliwości dalszych wzrostów. Kiedyś wreszcie trend się skończy i będzie trzeba podjąć decyzję o zamknięciu transakcji. Od samodzielnej sprzedaży PCR (po cenie rynkowej) lepsze jest zamknięcie pozycji przez zlecenie stop loss. Daje nam to szansę na jeszcze większe zyski, ale nie pozwala na spadek wartości inwestycji poniżej określonego poziomu. Rodzaj przyjętej w  tym celu strategii będzie decydował o wyglądzie naszej krzywej kapitału, czyli bezpośrednio przełoży się na poziom naszej gotówki.

71

Wiktor Moskalewicz

Gdy wchodzimy na rynek (dokonujemy zakupu), powinniśmy mieć opracowaną już strategię wyjścia i wiedzieć, co mamy zamiar zrobić z pozycją, czyli jak długo trzymać akcje i kiedy wyjść z rynku oraz po jakiej cenie, w wypadku gdyby nasza analiza okazała się błędna. Po ustaleniu takiego planu i złożeniu zleceń nie powinno się tego modyfikować w reakcji na przelotne zmiany nastawienia do rynku. Pierwsze zlecenie stop powinno być w  chwili otwarcia transakcji ustawione z  technicznego punktu widzenia na dobrym poziomie. Cena musi zasugerować sama, po zarejestrowaniu pewnego poziomu, w  którą stronę prawdopodobnie zmierzy, a  zlecenie aktywacji powinno dokonywać kupna dopiero po zaistnieniu konkretnego układu technicznego. Tak samo w przypadku aktywacji naszego zlecenia obronnego cena powinna znajdować się na poziomach technicznych, po których zarejestrowaniu szansa na dalsze wzrosty dramatycznie spada. Taką sytuacją może być między innymi zejście ceny poniżej ostatni lokalny dołek. Postępowanie według powyższego założenia i  oczekiwanie, aby cena sama ukazała nastroje inwestorów co do spadków lub wzrostów eliminuje pokusę wielokrotnego otwierania pozycji i  upierania się przy swojej racji, która zresztą w dłuższym 72

9. Zarządzanie pozycją

czasie może być słuszna i zapewne ochroni nas przed związaną z tym frustracją. Dlatego też na wejście na rynek należy cierpliwie czekać i wypatrywać odpowiedniego momentu zakupu. Po wyrysowaniu się i  zakończeniu pierwszej korekty możemy rozważać przesunięcie zlecenia stop loss. Oto kilka podstawowych modeli zarządzania otwartą pozycją i  ich wpływ na krzywą kapitału: a) Gdy pozycja zaczyna przynosić zysk, przenosimy zlecenie stop loss na breakeven point — na poziom kupna — tak że eliminujemy ryzyko strat. Następnie pozostawiamy pozycje na długi okres, dopóki nie wystąpi możliwość podniesienia stop loss pod dołek dużej korekty lub konsolidacji. W tym modelu liczba transakcji zyskownych radykalnie spada i powoduje to bardzo długie serie strat lub wyników zerowych, ale też wysokie, rzadkie wygrane. Ważne jest, żeby mieć odpowiednią zasobność portfela i doczekać się pierwszych zysków, zanim dojdzie do bankructwa.

73

Wiktor Moskalewicz

Rysunek 29. Krzywa kapitału dla modelu a)

b) Stop loss przesuwamy na wyższe poziomy po wyrysowaniu się mniejszych korekt, czego wynikiem są częściej zamykane zyskowne pozycje, lecz zyski owe są mniejsze niż w modelu a).

Rysunek 30. Krzywa kapitału dla modelu b)

Oba modele mogą dawać podobne rezultaty w dłuższym horyzoncie czasowym. Wiele transakcji o  zerowej wygranej na wykresie a) było przez pewien czas zyskownych, jednak ostatecznie rynek zawrócił. Te same sytuacje w sys-

74

9. Zarządzanie pozycją

temie b) służyły do przyjęcia drobnych zysków kosztem braku możliwości dalszego zarobku. c) Innym modelem jest gra na „szybkie zyski”. Bierzemy pewne kilkuprocentowe zyski kosztem możliwości dalszego uczestniczenia w  zwyżce. Wadą modelu są periodyczne gwałtowniejsze spadki kapitału związane z  wybiciem pierwotnego zlecenia stop loss oraz większa liczba transakcji, co przekłada się na ilość poświęconego czasu i  powiększone koszty obrotu.

Rysunek 31. Krzywa kapitału dla modelu c)

Najrozsądniejszym wyborem wydaje się model b). Daje on systematyczne zyski oraz pozwala im rosnąć. Przykład praktyczny tego modelu widzimy na rysunku 32. Na wykresie widoczne są dwa wygenerowane momenty zakupu akcji. Pierwszy pojawia się, gdy sesja zamyka się na poziomie 75

Wiktor Moskalewicz

powyżej konsolidacji zaznaczonej płaską elipsą. Proszę zwrócić uwagę na analogiczny układ zaznaczony strzałką nr 1. Drugi sygnał pojawia się, kiedy cena wybija lokalne maksimum zaznaczone strzałką nr 2. Krótkie czarne linie poziome wskazują na prawdopodobne poziomy pierwotnych zleceń obronnych:  dla graczy długoterminowych na samym dole,  dla graczy średnioterminowych pośrodku,  dla graczy krótkoterminowych pod samą świecą wybijającą.

Rysunek 32. Wykres jednodniowy, Mirbud (część 1.)

76

9. Zarządzanie pozycją

Na kolejnym wykresie widzimy silny trend zwyżkujący, podczas którego spółka wychodzi na nowe maksima, w  chwili gdy poprzednie szczyty, zaznaczone strzałkami, są pokonywane. Zgodnie z teorią Dowa są to świetne chwile na podniesienie zleceń obronnych tuż pod ostatni dołek. Linie poziome o numerach 1, 2, 3 wskazują kolejne poziomy obronne. Alternatywny poziom nr 4 z pewnością może być wykorzystany przez bardziej ostrożnych inwestorów. Taka strategia zarządzania otwartą pozycją pozwoli nam na osiąganie wysokich stóp zwrotu i zawsze obroni nas przed zmianą trendu, głębszą korektą lub korektą złożoną, która może trwać niekiedy całymi miesiącami, powodując zablokowanie kapitału inwestycyjnego.

Rysunek 33. Wykres jednodniowy, Mirbud (część 2.)

10. Lokalizowanie pozycji innych inwestorów

Tego, gdzie znaczący inwestorzy weszli na rynek i gdzie mają umieszczone zlecenia stop loss, dokładnie nigdy się nie dowiemy, ale możemy zakładać, zgodnie z teorią Dowa, że wyjście ceny poza ostatni znaczący dołek wskaże na zmianę koncepcji inwestycyjnej wielu graczy. Dlatego w tym celu należy zbadać, jakie sygnały wejścia pojawiały się na wykresie w  ostatnich miesiącach i  pozaznaczać odpowiednie dla hipotetycznych pozycji poziomy obrony, zakładając, iż na nich właśnie wystąpi wzmożona sprzedaż akcji. Inną możliwością wykorzystania tej informacji jest złożenie zlecenia „kupna limit” po cenie, na jakiej wystąpił sygnał inwestycyjny, o  ile w  międzyczasie nie zaistniał sygnał sprzedaży. Daje to szansę na zajęcie pozycji po takiej samej cenie, w jakiej zapłacilibyśmy, wykorzystując pierwotny sygnał, a  często kupno jeszcze taniej, jakby „w  promocji”. Jest to bardzo 79

Wiktor Moskalewicz

korzystna sytuacja, gdyż możemy w  ten sposób ograniczać procent kapitału wystawianego na ryzyko, np. kupując przed samym dołkiem i sprzedając w wypadku jego przebicia. Minusem takiego postępowania jest to, że cena może już nigdy nie spaść do takich niskich poziomów i nie będziemy uczestniczyć w zwyżkach naszej wybranej spółki.

Rysunek 34. Wykres jednodniowy, Armatura

Na rysunku 34 widzimy dwa dobre momenty do zajęcia długiej pozycji:  wyjście ceny z trójkąta na poziomie 2,95 zł (dolne ograniczenie trójkąta nie jest zaznaczone);  wybicie lokalnego szczytu zaznaczone strzałką nr 1 na poziomie 2,85 zł. 80

10. Lokalizowanie pozycji innych inwestorów

Po zaistnieniu tych sygnałów wystąpiła tylko nagła korekta prosta, którą możemy wykorzystać do wejścia w pozycję długą na poziomach o wiele niższych, np. po cenie 2,82 zł, niż gracze wywołujący te ruchy wzrostowe. Do czasu pojawienia się świecy z 14.01.2011 r. z długim dolnym cieniem (strzałka nr 2) nie wystąpił żaden układ techniczny mogący służyć do podniesienia zleceń stop loss inwestorów dokonujących zakupów w wyżej wymienionych chwilach. Ale po świeczce z 14 stycznia część graczy mogła już przenieść pod nią zlecenia obronne. My również możemy to zrobić, narażając jednak o wiele mniej kapitału na stratę w wypadku wybicia tego poziomu. Inaczej jest, gdy układ techniczny zachęca do podniesienia zlecenia obronnego, tak jak to miało miejsce w  sytuacji odzwierciedlonej na wykresie na następnej stronie. Osoby, które przegapiły wybicie ceny z  chorągiewki 21.09.2010 r. (zaznaczone strzałką nr 1) i mają zamiar wykorzystać silną przecenę z dnia 23.11.2010 r. (strzałka nr 2), powinny być świadome, że inwestorzy kupujący na chorągiewce są już prawdopodobnie zabezpieczeni zleceniem obronnym na poziomie poniżej 4,84 zł (linia pozioma). Dlatego część graczy kupujących na chorągiewce na pewno wyszła z  rynku po 81

Wiktor Moskalewicz

przebiciu tego poziomu, my natomiast weszliśmy na rynek.

Rysunek 35. Wykres jednodniowy, Bank Millenium

Jest to zatem sprzeczna pozycja względem inwestorów profesjonalnych zajmujących pozycje 21.09.2010 r. Wartość wolumenu tego dnia świadczy o uczestnictwie zawodowych inwestorów. O wzrostach mogło dodatkowo decydować niedawne wyjście ceny z bazy w formie formacji głowy z ramionami widocznej na kolejnym wykresie. Kąt nachylenia bazy był jednak na tyle duży, że spółka w  krótkim czasie straciła momentum potrzebne do silnych wzrostów.

82

10. Lokalizowanie pozycji innych inwestorów

Rysunek 36. Wykres jednodniowy, Bank Millenium

11. Wykorzystanie sygnału technicznego

Niektóre sygnały w zależności od tego, co działo się z wykresem w przeszłości, możemy interpretować jako krótko- lub długoterminowe. Często dobry sygnał wejścia jest wykorzystywany przez zbyt dużą liczbę inwestorów i  koncepcja dalszych wzrostów jest tak jakby „spalona’’, ponieważ wszyscy gracze chętni do zakupu akcji już tego dokonali i brak następnej fali kupujących sprawia, że spółka po prostu spada pod własnym ciężarem. Następuje to zwykle w bardzo jednoznacznych sytuacjach. Dlatego niepewność z lekką przewagą optymizmu jest tak bardzo ważna. Jest to najlepsza sytuacja, gdyż wraz z  biegiem czasu kolejni inwestorzy przekonują się o korzyści z zakupu akcji i  wypychają cenę na coraz wyższe poziomy, budując trend paraboliczny, aż do poziomu technicznego wykupienia. Na rysunku 37 widać kilka dobrych impulsów do kupna akcji, dlatego też wiele grup inwestorów 85

Wiktor Moskalewicz

reagowało na nie, o  czym świadczą duże obroty w chwili ich wygenerowania. Są to m.in.:  wybicie głowy z ramionami o spłaszczonym prawym ramieniu lub zależnie od interpretacji, linii trendu spadkowego (ukośna linia oznaczona nr 1);  negacja kolejnej formacji głowy z ramionami przez wybicie prawego ramienia wskazanego strzałką;  wyjście spółki z  kilkudniowej konsolidacji (linia pozioma na poziomie 2,59 zł);  wybicie popularnych prostych średnich kroczących 100- i 200-dniowych;  wyjście ceny z trójkąta (linie zwężające się, tworzące trójkąt).

Rysunek 37. Wykres jednodniowy, Vistula

86

11. Wykorzystanie sygnału technicznego

Wysoka biała świeczka widoczna w  elipsie nie wystarczyła jednak, by zmienić średnioterminowy trend boczny. Następnego dnia widzimy silną falę przeceny i długą czarną świecę o cenie zamknięcia dużo niższej od wartości otwarcia. Informuje nas to, że wszyscy inwestorzy interesujący się akcjami dokonali już zakupów i brakuje kolejnej fali kupujących, spółka w następnych dniach kompletnie straciła potencjał do wzrostów. Aby ułatwić ocenę szansy zwyżki, należy postawić siebie w sytuacji innych graczy i  stwierdzić, czy kupno waloru po zaistniałej formacji jest dobrą okazją. Zdecydowanie nie, kupno jest bardzo ryzykowne, dlatego inni gracze z rezerwą będą podchodzić do zakupów. Kolejnym niepokojącym aspektem są zlecenia obronne graczy, którzy wchodzili w  spółkę na podstawie wyżej wymienionych sygnałów. Po silnych wzrostach istnieje pokusa, by podnieść zlecenia stop loss lub umieścić je na poziomie breakeven point lub pod samą świecą wybijającą. Bliska odległość ceny od tych wartości stwarza swoiste niebezpieczeństwo uruchomienia lawiny aktywujących się zleceń obronnych i  wzmocnienia siły podażowej. Dodatkowo układ średnich jest niekorzystny, co czyni spółkę nieprzydatną do długoterminowego trzymania jej w portfelu. 87

Wiktor Moskalewicz

Rysunek 38. Wykres tygodniowy, Pepees

Podobny przykład stanowi wykres notowań akcji Pepees widoczny na rysunku 38. Kąt nachylenia bazy nie był optymalny do angażowania kapitału w to przedsiębiorstwo. Mimo wszystko, jeżeli ktoś zdecydował się na zakup w momencie oznaczonym strzałką, po spojrzeniu na wykres jednodniowy (rysunek 39), powinien się szybko wycofać z rynku, sprzedając akcje. Wolumen również w tym wypadku wskazuje na zbytni optymizm. Następnego dnia widzimy silną wyprzedaż dyskwalifikującą spółkę z dalszej zwyżki w najbliższym czasie. Wzrosty w  dalszej części wykresu były spowodowane oczywiście zamknięciem się ceny w sesji z  12.01.2011 r. (zaznaczona elipsą) powyżej ograniczenia konsolidacji (linia pozioma). Do88

11. Wykorzystanie sygnału technicznego

póki to się jednak nie zdarzyło, nie było podstaw technicznych do nabycia akcji Pepees.

Rysunek 39. Wykres jednodniowy, Pepees

12. Rodzaje trendów wzrostowych

12.1. Trend paraboliczny Trend paraboliczny jest jedną z lepszych okazji do dużego zarobku. Cena w czasie jego trwania często wzrasta nawet o kilkaset procent, a z tygodnia na tydzień byki są coraz bardziej zachłanne, aż dochodzi do wystąpienia na rynku stanu euforii. Kiedy wszyscy gracze interesujący się akcjami wejdą w spółkę i ich zyski zaczynają być naprawdę imponujące, stają się ostrożni i wypatrują najmniejszych oznak słabości. Kiedy takie wystąpią, natychmiast sprzedają akcje, by zainkasować jak najwięcej wypracowanego zysku, doprowadzając do wykupienia technicznego. Trend paraboliczny na rysunku 40 znajduje się pomiędzy pionowymi liniami. Zachowanie ceny w  kolejnych tygodniach po wykończeniu trendu świecą pinbar powinno zniechęcić dojrzałych inwestorów do angażowania środków pieniężnych. Pomimo iż spółka w  następnych 91

Wiktor Moskalewicz

miesiącach nieznacznie, względem poprzedniej dynamicznej zwyżki, odnotowywała jeszcze wyższe poziomy, to wysokie swingi (wskazane strzałkami) informują nas o  dużych różnicach pomiędzy prognozami graczy co do dalszych losów notowań akcji i wskazują na wytracenie momentum.

Rysunek 40. Wykres tygodniowy, Dębica

12.2. Trend słabnący Ten rodzaj trendu wraz z  biegiem czasu traci swój rozpęd i  charakteryzuje się ujemnym współczynnikiem przyspieszenia, czyli spowalniającym popytem na akcje, a  nasilającą się podażą. Jest on trudny w  analizie i  ma często zwodnicze oblicze. Formacja przypominająca 92

12. Rodzaje trendów wzrostowych

trójkąt na ostatnim etapie trendu może zachęcać graczy do kupna akcji, czego skutkiem są częste wypchnięcia notowań spółki na wyższe poziomy, jednak dynamizm tych wzrostów pozostawia wiele do życzenia, a akcje po kilku tygodniach nierzadko zaczynają spadać.

Rysunek 41. Wykres tygodniowy, Erbud

Zdecydowanie odradzam uczestnictwo w  tego typu układach. Klasyczna gra na wybicie konsolidacji/bazy powinna uwzględniać słabą dynamikę takiego trendu oraz podwyższone ryzyko inwestycji. Oczywiście możemy znaleźć wiele przykładów, kiedy spółka odzyskała wigor, a nawet powstał trend paraboliczny, po wystąpieniu trendu słabnącego, ale to już temat na odrębną analizę specyficznych wykresów spółek. Na wykresie przebicie poziomu 56 zł jest teore93

Wiktor Moskalewicz

tycznym sygnałem do kontynuacji trendu, lecz z praktycznego punktu widzenia spółka wydaje się kiepską inwestycją.

12.3. Baza — zwyżka — baza Trend tego typu charakteryzuje się wystąpieniem w przeszłości silnej zwyżki właściwie bez żadnej znaczącej korekty. Notowania po kilku tygodniach takich wzrostów nadal pozostają silne, lecz cena akcji zaczyna oscylować wokół konkretnych wartości i pozostaje na ogół w długiej konsolidacji. Zaletą takiego układu jest stosunkowo łatwa do zidentyfikowania faza rozwoju trendu i  możliwość uczestniczenia w  rynku tylko w wybranych, najkorzystniejszych dla danej strategii inwestycyjnej momentach.

Rysunek 42. Wykres tygodniowy, Energopol 94

12. Rodzaje trendów wzrostowych

Na wykresie 42 widzimy, jak cena po zdecydowanych ruchach wzrostowych wchodziła w dość płaskie korekty, tworząc setup, czyli układ techniczny ceny, do kolejnych szybkich zwyżek.

12.4. Trend nieregularny Trend nieregularny jest trudny w analizie. Uczestnicy rynku często zmieniają nastroje, a  trend swoją wymowę. Tworzy dobre układy dla graczy krótkoterminowych z  uwagi na występowanie w nim szybkich ruchów i charakteru konsolidacyjnego. Trend ten może przekształcić się w dowolny rodzaj trendu wzrostowego, konsolidację lub trend spadkowy. Poniżej znajduje się lista sygnałów krótkoterminowych, generowanych po przebiciu kluczowych wartości oznaczonych poziomymi liniami. 1. Formacja głowy z ramionami. 2. Flaga. 3. Tygodniowa konsolidacja z  podwójnie testowaną linią oporu. 4. Mały trójkąt. 5. Duży trójkąt.

95

Wiktor Moskalewicz

Rysunek 43. Wykres jednodniowy, Hawe

13. Eliminowanie słabych z gry

Wyrzucić z rynku może nas tylko realizacja zlecenia stop loss. Czy zatem nie należy się bronić? Oczywiście trzeba, ale w rozsądny sposób. Niektóre akcje spółek charakteryzują się dość dużą zmiennością ceny podczas sesji, przy czym wartość obrotów nie jest na nich zbyt imponująca. Powoduje to, że mogą występować na nich tak zwane fałszywe wybicia. Z kolei ceny zamknięcia dnia nie zmieniają się tak znacznie, więc posiadanie akcji bez zlecenia obronnego wydaje się dobrym wyjściem. Drugą stroną tej strategii jest to, że co kilka dni trzeba kontrolować sytuację na papierze i w razie wystąpienia rzeczywistej przeceny reagować w  odpowiedni sposób, np. zamykając pozycje zleceniem sprzedaż PKC (po każdej cenie). Na wykresie poniżej widzimy dużą liczbę fałszywych wybić w postaci długich cieni (oznaczone strzałkami). Cień świecy zaznaczonej strzałką nr 1 mógł niepotrzebnie usunąć z rynku graczy

97

Wiktor Moskalewicz

poprawnie prognozujących wzrost akcji, których zlecenia obronne były umieszczone na poziomach krótkich czarnych linii poziomych.

Rysunek 44. Wykres jednodniowy, Alchemia

Ciekawym przykładem podobnej sytuacji są akcje węgierskiej spółki Warimpex. Cień świecy oznaczonej strzałką (sesja z 22.12.2010 r.) wybił dwa ważne dołki, słabi gracze oddali papiery bardziej doświadczonym. Świeca ta udowodniła także, że znalazła się duża liczba inwestorów chcących sprzedać akcje (spory wolumen) po wybiciu ważnych poziomów. Pomimo wszystko, silniejszy okazał się popyt na nie i dzień zakończył się kilkuprocentową zwyżką. Sugeruje to, iż ktokolwiek miał zamiar sprzedać walor, już by to zrobił właśnie tego dnia, więc tym bardziej

98

13. Eliminowanie słabych z gry

podaż będzie hamowana w  kolejnych dniach, kiedy cena będzie rosła. Wiedząc to, mogliśmy kupić akcje po pierwszym wiarygodnym sygnale. Wystąpił taki już po trzech dniach, kiedy cena wyszła poza linię poziomą na wysokości 9,47 zł wskazującą lokalne maksimum zbudowane z podwójnego szczytu na wykresie intraday (zaznaczone elipsą). Proszę zwrócić uwagę, jak histogram MACD zaczyna się wznosić w czasie omawianych dni, sygnalizując wzmagającą się siłę byków.

Rysunek 45. Wykres jednodniowy, Warimpex

14. Daytrading — sposób na szybki zarobek

Daytrading, czyli wykorzystywanie zmian wartości ceny instrumentu finansowego do otwarcia i  zamknięcia pozycji w  czasie jednej sesji, na podstawie wykresu dziennego, może okazać się ciekawą alternatywą do osiągania szybkich, choć małych zarobków. Kupujemy na podstawie klasycznych sygnałów kupna omawianych we wcześniejszych rozdziałach, lecz nie trzymamy pozycji dłużej niż jeden dzień.

Rysunek 46. Wykres jednodniowy, Polskie Jadło 101

Wiktor Moskalewicz

Na wykresie powyżej wszystkie średnie są skierowane w  dół w  kolejności świadczącej o  zaawansowanym trendzie spadkowym. Nie ma powodów do dłuższego trzymania akcji w portfelu, ponieważ spółka jest niejako „skazana na spadki”. Nie świadczy to jednak o  braku możliwości inwestycji jednosesyjnej. Chwila zaznaczona strzałką, wybicie ceny z małego trójkąta, została w  świetny sposób spożytkowana przez graczy krótkoterminowych do osiągnięcia kilkuprocentowych zysków, rozpoczynając tym samym korektę ceny w trendzie spadkowym.

Rysunek 47. Wykres jednodniowy, BBIZENNFI

Kolejny przykład okazji do gry jednosesyjnej prezentuje rysunek 47. Spółka napotkała falę popytu, kiedy jej akcje przebiły poziom 1,09 zł po wyjściu z  kilkudniowej konsolidacji. Tuż 102

14. Daytrading — sposób na szybki zarobek

przed tym zdarzeniem histogram MACD osiągnął poziom linii zero — byki zaczęły przejmować kontrolę na rynku. Mimo to silna korekta prosta sprzed kilku tygodni wystraszyła innych graczy i  zapobiegła zajmowaniu długich pozycji. Akcje zaczęły spadać.

*** Zgodnie z  potencjałem siły notowanych papierów, oszacowanym na podstawie dynamiki w  poprzednich tygodniach, należy rozważyć, czy angażowanie środków choćby na kilka godzin przyniesie oczekiwane rezultaty, czy będzie stanowić zagrożenie dla poziomu naszego kapitału.

15. Cykle koniunkturalne i dywersyfikacja w czasie

Psychika i emocje kierujące zachowaniem uczestników rynku pozostają niezmienne we wszystkich ramach czasowych. Tak jak analizujemy wykresy jednodniowe, tak też możemy badać rynki w  układzie tygodniowym. Indeksy znowu obrazują siłę danego sektora gospodarczego lub grup akcji zgrupowanych ze względu na wielkość kapitału spółki. Zatem badanie cykli gospodarczych za pomocą wykresów indeksów w  skali tygodniowej możemy przyrównać do śledzenia poczynań byków i  niedźwiedzi przy użyciu klasycznej metody identyfikowania trendów i konsolidacji akcji pojedynczych przedsiębiorstw, a  hossę i  bessę traktować jako trend rosnący i spadkowy. Mimo wszystko, korzystając z tego typu założenia, ograniczyłbym się do określania koniunktury za pomocą klasycznej teorii Dowa. Stan gospodarki i wpływ indeksów światowych na polską giełdę jest tak złożony i wielowymia-

105

Wiktor Moskalewicz

rowy, że nawet najlepsi ekonomiści i  znawcy rynków mają kłopoty w  prognozach kierunku indeksów. Dlatego nie powinniśmy być naiwni, sugerując się wskazaniami technicznych indykatorów. Teoria Dowa głosi, iż trend wzrostowy stanowi minimum dwa kolejne po sobie wyższe dołki i dwa kolejne po sobie wyższe szczyty. Dopóki utrzymuje się sekwencja coraz wyższych dołków i  szczytów na indeksach, w  skład których wchodzą nasze spółki portfelowe, możemy spać spokojnie i szukać kolejnych okazji do zarobku. Inwestowanie w hossie rozpoczętej w 2009 r. powinniśmy zacząć zatem dopiero po przebiciu 32 362 punktów, jak widać na wykresie poniżej.

Rysunek 48. Wykres tygodniowy, indeks WIG

106

15. Cykle koniunkturalne i dywersyfikacja w czasie

Kolejny wykres przedstawia moment, w którym powinniśmy się wstrzymać od inwestycji, do czasu polepszenia się koniunktury na rynku; chwila ta zaznaczona jest strzałką nr 1. Pokonanie poziomu 14 551 punktów rzeczywiście okazało się znakiem dla byków, by być znacznie ostrożniejszymi przy składaniu zleceń kupna. Kolejny znak lepszych czasów dla graczy giełdowych przyszedł trzy miesiące później wraz z wybiciem poziomu 13 220 punktów (strzałka nr 2).

Rysunek 49. Wykres tygodniowy, indeks WIG

Należy zdawać sobie sprawę, czym właściwie jest rynek papierów wartościowych i  co kryje się za zmianami wartości notowanych akcji. Rynek to strach przed stratami i pokusa zarobku. Rynki rosną tylko z powodu nadziei, że wartość walorów będzie w  przyszłości jeszcze większa 107

Wiktor Moskalewicz

i  znajdą się osoby chętne do zakupu po wyższych cenach. Jeśli z  jakichś powodów inwestorzy uznają, że to już koniec zwyżek, w krótkim czasie realizuje się to i  następuje bessa. A w bessie z kolei doświadczeni inwestorzy nie wchodzą na rynek, nie powodując wzmożenia popytu i koło się zamyka. Sytuacja zmienia się, kiedy inwestorzy wciąż posiadający akcje uznają, że cena jest tak niska, że sprzedaż będzie z ich punktu widzenia nieopłacalna. Powoduje to wyhamowanie spadków i formowanie bazy, co z kolei zachęca innych graczy do coraz większej aktywności. Przedstawiony wyżej wewnętrzny schemat cykli jest wszechobecny w  każdej ramie czasowej i powoduje, że rynki poruszają się w specyficzny sposób, raz do góry, raz w dół.

*** Dywersyfikując w  czasie moment doboru akcji do portfela inwestycyjnego, ochraniamy się przed ewentualną zmianą koniunktury rynkowej, przeprowadzeniem zbyt wielu stratnych transakcji i  angażowaniem dużego kapitału w  krótkim czasie przed wystąpieniem nagłych spadków. Innymi słowy, chodzi o  zróżnicowanie czasu zakupu poszczególnych papierów wartościowych, aby nie dopuścić do nadmiernej ekspozycji na ryzyko, związanej z  cyklami

108

15. Cykle koniunkturalne i dywersyfikacja w czasie

gospodarczymi i inwestowaniem sporych środków na szczycie fali wzrostowej. Zasada ta mówi nam, aby nie kupować akcji za większy odsetek kapitału niż ustalony na podstawie osobistej tolerancji na ryzyko, np. 20% kapitału w czasie dwóch miesięcy. Jak to zastosować, widać na wykresie. Każda strzałka odpowiada chwili, kiedy następne 20% środków, w wypadku uprzedniego wykorzystania całości dozwolonego kapitału, zostaje udostępnione na inwestycje. Strzałka nr 5 wskazuje moment, w którym inwestorzy stosujący podany model dywersyfikacji w  czasie, powinni się wstrzymać z  dalszym angażowaniem środków z powodu obecności trendu spadkowego.

Rysunek 50. Wykres jednodniowy, indeks WIG

109

Wiktor Moskalewicz

Doświadczeni inwestorzy uważają, iż nie da się przewidzieć, gdzie pójdzie cena w  dalszym terminie. Nawet analitycy z  kilkudziesięcioletnim doświadczeniem mają z  tym problemy. Powodem tego może być fakt, że przyszłe kursy instrumentów finansowych zależą od decyzji dominującej grupy, opartych na „jutrzejszych” wiadomościach makroekonomicznych i  indywidualnej wycenie akcji, która może się zmieniać z dnia na dzień. W jaki sposób można wystawiać analizę na cały tydzień lub miesiąc? Dlatego też uważam, iż zawsze jest dobry czas na inwestycje, bo nigdy nie wiemy, co będzie się działo w  następnym miesiącu. Jedynym okresem, kiedy kupno akcji nie jest zalecane, jest zaawansowana bessa — czas po wybiciu drugiego dołka na wykresie tygodniowym, jak stwierdzono na początku rozdziału. Wszelkie inne rozważania i  wypatrywanie korekty lub początku bessy są skazane z  natury rzeczy na porażkę. Bessa kiedyś się pojawi, ale szanse na poprawną prognozę tej chwili są bliskie zeru. W  innym wypadku w ostatnim tygodniu hossy nikt nie inwestowałby milionów złotych, tak jak to ma zazwyczaj miejsce. Zwykle nadejście bessy jest zaskoczeniem dla wszystkich uczestników rynku, a jeśli ktoś rzeczywiście przewidział załamanie nastrojów i spadki notowań, to po pro110

15. Cykle koniunkturalne i dywersyfikacja w czasie

stu miał szczęście lub jest geniuszem i niedługo powinien zostać milionerem. Postępując w inny sposób, możemy narazić się na tok myślenia wyznawany zwłaszcza przez osoby początkujące. Martwią się one, że wzrosty na początku hossy są tylko korektą długiej bessy. W czasie hossy nowi inwestorzy martwią się, że zaraz rozpocznie się korekta, ona jednak nie ma miejsca, i żałują, że nie inwestowali wcześniej. W  końcu, jak widzą wciąż rosnące indeksy, zabierają się do zakupów, a  korekta rzeczywiście przychodzi i  amatorzy narzekają, że znajdują się cały czas po złej stronie rynku i systematycznie tracą pieniądze. Dochodzą oni wtedy do wniosku, że giełda nie jest tak łatwym miejscem do zarabiania, jak im się wydawało. Z  kolei w  czasie zaawansowanej hossy osoby początkujące nierzadko mają wrażenie nadejścia rychłej bessy, co powstrzymuje ich od inwestycji. Ostatecznie, gdy pojawiają się długoterminowe spadki, osoby te czekają na hossę i cykl się zamyka. Zrozumienie treści zawartych w tym rozdziale z pewnością oszczędzi początkującym inwestorom wielu frustracji.

16. Inne spojrzenie na ryzyko

Ryzyko możemy określić jako stosunek prawdopodobieństwa spadku do wzrostu ceny. Są to sprzeczne sytuacje i  tylko jedna może mieć miejsce. Jeśli prawdopodobieństwo wzrostów, sądząc po naszej analizie i znajomości statystyki, jest duże, to automatycznie szanse na spadek są małe. Ryzyko zatem można wyrazić za pomocą skali i wartości. Dlatego też możliwość zarobienia większych pieniędzy nie jest wprost proporcjonalna do konieczności ponoszenia większego ryzyka w zamian za wyższe zyski. Niektórzy autorzy podają, iż wzrost zmienności ceny akcji daje okazję do wysokich zysków w  zamian za podwyższone ryzyko. Zmienność ta jednak jest bezkierunkowa. Sama wysoka zmienność nie faworyzuje ani spadków, ani wzrostów, więc ostateczny wynik może być dokładnie taki sam jak wartość początkowa inwestycji. Myślę więc, że podczas płaskiego rynku, kiedy panuje trend boczny, gdyby odliczyć prowizje,

113

Wiktor Moskalewicz

spekulacja na nim odznacza się takim samym współczynnikiem ryzyka jak trzymanie pieniędzy na koncie w banku, gdyż prawdopodobieństwo wystąpienia wzrostów i spadków jest jednakowe. Kupując jednak podczas hossy akcje przypadkowej spółki, mamy już większe prawdopodobieństwo zarobku niż strat. Ryzyko poniesienia strat możemy dodatkowo ograniczyć, przeprowadzając przed inwestycją selekcję spółek — wybierając przedsiębiorstwa o  solidnych podstawach fundamentalnych i  akcje znajdujące się w trendzie wzrostowym. Kolejnym elementem rozsądnej strategii jest uczestniczenie na rynku tylko w  najdynamiczniejszych ruchach ceny i  stosowanie odpowiednich zasad dywersyfikacji. W obliczu powyższego, na podstawie statystyki i  rachunku prawdopodobieństwa, ostateczny wynik działalności spekulacyjnej na giełdzie powinien być dodatni a  w  dłuższej perspektywie czasowej strategia powinna przynosić zyski. Wyciągając wniosek z powyższego, możemy stwierdzić więc, że gra giełdowa nie jest niebezpieczna, a  posiadanie wiedzy inwestycyjnej stanowi wielką zaletę.

17. Jak wyeliminować złe emocje z gry?

Odpowiedź na powyższe pytanie jest zaskakująco prosta: po prostu zbudować dobry system i  konsekwentnie zarabiać uczciwe pieniądze. Wszystkie emocje obecne podczas gry na giełdzie są uzasadnione i  tak naprawdę nie powinno się ich eliminować. Odczuwamy strach, niepewność i żal, kiedy tracimy pieniądze, oraz radość i  satysfakcję, kiedy mamy coraz więcej środków na koncie. Wszystkie te stany są naturalnymi elementami ludzkiej psychiki. Jeśli zauważymy, że nasza krzywa kapitału w dłuższym okresie rośnie, pojedyncze stratne transakcje przestaną wywoływać u  nas negatywne emocje i zaczniemy je traktować jako stały element gry giełdowej; jako sprawę codzienną. Innymi słowy, jeżeli znamy naszą historię transakcji i  wiemy, czego możemy oczekiwać od naszego systemu w  przyszłości, stajemy się coraz bardziej chłodni w  stosunku do jednorazowych inwestycji, co z kolei prowadzi do

115

Wiktor Moskalewicz

dystansowania emocjonalnego. Na tym etapie rozwoju inwestora giełdę zaczynamy traktować jak każdy inny biznes, emocje samoistnie odchodzą, a sama gra staje się mniej ekscytująca niż to zwykle bywa w początkowym okresie. Powinniśmy żyć z przekonaniem, że wszystko, co się dzieje na rynku, ma swoje uzasadnienie, i nie upierać się przy swoich racjach, gdyż może nas to dużo kosztować. Jeśli nasze akcje spadają, to widocznie nie występują sygnały kupna dla innych inwestorów i nie wystawiają oni kapitału na ryzyko. Wiedzą bowiem, że pewnie doszłoby do strat. My też wtedy nie powinniśmy inwestować i  pozwolić naszym zleceniom obronnym sprzedać posiadane akcje, nie wykazując przy tym ani nadziei na wzrosty, ani zawzięcie prorokować krachu. Dojrzały inwestor powinien pozostawać niewzruszony podczas dowolnego cyklu gospodarczego, gdyż wchodząc na rynek, określa z góry wszystkie możliwe warianty zmiany ceny. Nigdy nie miej przekonań na temat rynku i  spółek. Opinie w  stylu: „Wydaje mi się, że spółka wzrośnie, ponieważ kilka lat temu cena była o wiele wyższa, niż jest w obecnej chwili’’, nic dobrego przeważnie nie dają. Przeciwnie, mogą przynieść utratę środków i  niespełnione nadzieje. Takiego rodzaju myślenia należy się 116

17. Jak wyeliminować złe emocje z gry?

jak najszybciej pozbyć. Inny przykład: „Cena wydaje się bardzo wysoka, gdyż szybko wzrosła w ostatnich tygodniach, należy sprzedać posiadane akcje” — to również nie jest dobre założenie. To, że cena szybko wzrosła w krótkim czasie, nie znaczy, że za dwa lata walor nie zdrożeje o następne kilkaset procent. Emocje to wspaniała rzecz i  nie powinniśmy ich w  żadnym wypadku wykluczać z  naszego życia. Należy się przejmować oraz stresować, kiedy w dłuższej perspektywie tracimy kapitał. Ochroni nas to i  wstrzyma przed dalszą jego utratą, i zmusi do poprawy strategii inwestycyjnej. Dzięki temu będziemy lepszymi inwestorami, dlatego nie popieram zachowywania zimnej krwi, kiedy systematycznie z  miesiąca na miesiąc tracimy pieniądze na rynku. Zyskowne zaksięgowane transakcje powinny nam dawać zadowolenie i napawać radością z osiągniętych rezultatów. Warto część zysków przeznaczyć bezpośrednio na różnego rodzaju przyjemności. W końcu inwestowanie jest to także rodzaj wykonywanej pracy, przy czym praca ta uważana jest za jedną z najtrudniejszych i niestabilnych profesji, więc tym bardziej po dobrych wynikach należy się nam nagroda. Będzie nas to dodatkowo motywować do dalszej nauki i rozwoju sztuki inwestycyjnej.

18. Analiza błędów i prowadzenie dziennika

Dziennik transakcji jest bardzo istotnym elementem w  procesie stawania się dojrzałym inwestorem. Powinien on zawierać minimum: datę wejścia, wyjścia z  pozycji, powód i  cenę wejścia oraz wyjścia z pozycji, odpowiedni komentarz po zakończeniu inwestycji, a także rejestrować zmianę wyceny rachunku w  czasie. Zaistniałe błędy wynikające z  niestosowania się do zasad powinny być wypisane i przeanalizowane, i więcej już niepopełnione. Jeżeli ktoś w pełni zrozumiał powód nieudanej transakcji, a mimo to świadomie popełnia te same błędy, oznacza to, iż dana osoba ma całkiem poważny problem natury psychologicznej. Paradoksalnie rzecz ujmując, im więcej porażek inwestor poniósł w swojej karierze, tym szybciej ma szansę wyciągnąć wnioski i  wejść na drogę profesjonalizmu. Nie zapisując okoliczności swoich transakcji i stanu emocjonalnego podczas składania zleceń, szybko zapomnimy wiele istotnych szczegółów z tym związanych. Dlatego też 119

Wiktor Moskalewicz

w wypadku popełnionych błędów nie będziemy mieli okazji do skorygowania swej strategii. Zawodowi inwestorzy doskonale zdają sobie sprawę, że na dłuższą metę jednorazowe straty lub zyski niewiele mają wspólnego z powodzeniem na giełdzie. Dlatego też, jeśli ktoś traktuje spekulację jako sposób na życie lub dodatkowe źródło utrzymania (w  wieloletniej perspektywie), musi dążyć do niskiego obsunięcia względnego kapitału (maksymalnej zarejestrowanej straty środków na koncie liczonej od najwyższego zarejestrowanego poziomu kapitału) oraz systematyczności osiąganych wyników prezentowanej za pomocą stabilnie rosnącej krzywej posiadanych środków. Wszystkie te parametry powinien zawierać dziennik, a  osoba go prowadząca powinna należycie podsumowywać co pewien czas swą dotychczasową działalność. W  tym biznesie pozostanie obiektywnym wobec rynku, konsekwentne realizowanie własnego planu inwestycyjnego, trzymanie się swojej strategii i  zachowanie swojego toku myślenia bez względu na plotki i komentarze innych graczy, jest kluczowe, by w dłuższym czasie pozostać na parkiecie i  systematycznie powiększać swój kapitał. Należy więc w  sposób nieugięty reagować na sygnały, jakie wysyła nam rynek i  pozostawać niezmiennym w  swoich zamie120

18. Analiza błędów i prowadzenie dziennika

rzeniach. To, że nasze postępowanie zaczyna wymykać się z wcześniej ustalonego planu, będzie łatwo zarejestrowane w naszym dzienniku. Częstymi błędami są:  niestosowanie się do zasad zarządzania kapitałem,  zła dywersyfikacja w czasie,  zmiana horyzontu czasowego pod wpływem stanu emocjonalnego — przedwczesne lub zbyt późne wyjście z rynku,  gra w trendzie spadkowym. Brak dyscypliny takiego rodzaju szybko zauważymy, prowadząc dziennik, toteż mamy szansę wkrótce zrozumieć swoje słabości i zacząć nad nimi pracować. Jak w  każdym innym rodzaju przedsięwzięć, i  tu zdarzają się bankructwa, upadłości, zmiany strategii lub branży. Jeśli nie udaje nam się, pomimo szczerych chęci, zarabiać na rynku, powinniśmy ocenić dotychczasowe dokonania i określić nasze słabe ogniwo, walczyć z nim lub ostatecznie zrezygnować z inwestycji.

19. Zakończenie

Szczerze zachęcam Was do prawdziwej analizy rynku i śledzenia ruchów dużych i mądrych graczy, zamiast stosować bez większego przemyślenia wskaźniki generujące często bezsensowne sygnały lub reagowanie na formacje klasycznej analizy technicznej bez względu na wymowę i siłę poszczególnych papierów. Jeżeli nie posiłkowałeś się w  swoich inwestycjach podobnym tokiem myślenia, jak tutaj zaprezentowanym, a  jesteś niezadowolony z  osiąganych wyników, jestem pewien, że Twoje zarobki zwiększą się i osiągniesz pełną satysfakcję z gry giełdowej, gdy zaczniesz stosować w praktyce omówione w tej książce zagadnienia. Mam również nadzieję, że nauczyłeś się z  niej czegoś nowego i nie żałujesz czasu poświęconego na tę lekturę oraz kwoty, jaką włożyłeś w jej zakup.

123

Załącznik. Opis dziennika inwestora

Komórka A2

Wpisz cenę, po jakiej chcesz dokonać zakupu

Komórka A4

Wpisz cenę, na jakiej umieścisz zlecenie stop loss

Komórka A8

Wpisz kwotę, jaką masz zamiar przeznaczyć na inwestycję

125

Wiktor Moskalewicz

Komórki A6 i A10

Pokazują procentowe ryzyko transakcji. Gdy procent środków wystawionych na ryzyko przewyższy 1% całości kapitału, komórka A10, ostrzegając nas, zakoloruje się na czerwono. Tolerancję na ryzyko, czyli próg procentowy, jaki zakoloruje komórkę, można zmodyfikować w  opcji „warunkowe formatowanie” komórki

Komórka A12

Wpisz datę rozpoczęcia stosowania strategii inwestycyjnej, według podanego formatu

Komórka A16

Automatycznie podaje liczbę dni od stosowania strategii

Komórka A20

Wpisz początkową wartość portfela

126

Załącznik. Opis dziennika inwestora

Komórka B14

Wpisz procent zysku w  skali dziennej osiąganego z  instrumentów depozytowych, np.  najlepszej dostępnej na rynku lokaty

Komórka B16

Pokazuje, ile razy szybciej zarabiasz, inwestując w  akcję, niż gdybyś trzymał pieniądze na najkorzystniejszym instrumencie pozbawionym ryzyka (z komórki B14). W przypadku strat wartość będzie ujemna. Pozostałe komórki samodzielnie obliczają potrzebne wartości do wyceny portfela

Kolumna E

Wpisz tu całkowitą kwotę pojedynczej inwestycji, uwzględniając zapłaconą prowizję

Kolumna F

Wpisz tu kwotę, jaką otrzymałeś po zamknięciu pozycji po odjęciu prowizji

Do czasu wpisania wyniku transakcji w kolumnie F arkusz traktuje pozycje jako potencjalną stratę 100% z inwestycji, dlatego wpływa to na 127

Wiktor Moskalewicz

wycenę portfela. Aby to wyeliminować, wystarczy przeciągnąć kwotę wejścia z kolumny E do sąsiedniej komórki po prawej stronie w kolumnie F. Następnie po rzeczywistym zamknięciu pozycji należy zmienić kwotę wyjścia.

Kolumny G, H, I 

Obliczają odpowiednio: kwotę zysków/strat, procent zysków/ strat i  wartość portfela po transakcji — ta kolumna służy, jako dane do wykresu krzywej kapitału. Straty automatycznie kolorują się na czerwono, a zyski na zielono — podobnie jak komórka B10 pokazująca procentowy zysk/stratę netto całości portfela

Wykres słupkowy prezentuje graficznie kolumnę H. Pozwala to na szybką wizualną ocenę trafności systemu. Im więcej słupków znajduję się nad linią zero i im wyższe one są względem słupków znajdujących się pod linią zero, tym system jest bardziej skuteczny. Wprowadzone przykładowe spółki i  wartości oczywiście należy usunąć i zastąpić własnymi.

Spis rysunków

Rysunek 1. Poprawne zarządzanie kapitałem, krzywa kapitału jest stabilna................. 20 Rysunek 2. Błędne zarządzanie kapitałem, zbyt gwałtowne zmiany poziomu środków i możliwość szybkiego bankructwa................... 21 Rysunek 3. Wykres jednodniowy, 11 Bit Studios......26 Rysunek 4. Przykładowa zmiana ceny na wykresie intraday (dokładny wykres przebiegu sesji).......................................................28 Rysunek 5. Wykres tygodniowy, Wojas....................32 Rysunek 6. Wykres tygodniowy, GTC.......................32 Rysunek 7. Wykres jednodniowy, Euroimplant.......33 Rysunek 8. Wykres tygodniowy, Redan....................34 Rysunek 9. Wykres tygodniowy, Redan....................36 Rysunek 10. Wykres jednodniowy, Amica................38

129

Wiktor Moskalewicz Rysunek 11. Wykres jednodniowy, Bank BPH..........39 Rysunek 12. Wykres jednodniowy, KGHM Polska Miedź..............................40 Rysunek 13. Wykres jednodniowy, Silvano.............. 41 Rysunek 14. Wykres jednodniowy, Echo Investment...................................42 Rysunek 15. Wykres jednodniowy, Próchnik............44 Rysunek 16. Wykres jednodniowy, Krezus NFI........46 Rysunek 17. Wykres jednodniowy, Bytom................47 Rysunek 18. Wykres jednodniowy, Beefsan..............49 Rysunek 19.Wykres jednodniowy, Graal.................. 51 Rysunek 20. Wykres jednodniowy, Internet Group.56 Rysunek 21.Wykres jednodniowy, Petrolinvest .......58 Rysunek 22. Wykres jednodniowy, Synthos............. 61 Rysunek 23. Wykres jednodniowy, Rubicon............62 Rysunek 24.Wykres jednodniowy, Polnord..............63 Rysunek 25. Wykres jednodniowy, Amica................64 Rysunek 26. Wykres jednodniowy, TVN..................66 Rysunek 27. Wykres tygodniowy, Beefsan................68

130

Załącznik. Opis dziennika inwestora Rysunek 28. Wykres jednodniowy, Beefsan.............70 Rysunek 29. Krzywa kapitału dla modelu a).............74 Rysunek 30. Krzywa kapitału dla modelu b)............74 Rysunek 31. Krzywa kapitału dla modelu c)............. 75 Rysunek 32. Wykres jednodniowy, Mirbud (część 1.)..................................76 Rysunek 33. Wykres jednodniowy, Mirbud (część 2.).................................. 77 Rysunek 34. Wykres jednodniowy, Armatura......... 80 Rysunek 35. Wykres jednodniowy, Bank Millenium....................................82 Rysunek 36. Wykres jednodniowy, Bank Millenium....................................83 Rysunek 37. Wykres jednodniowy, Vistula...............86 Rysunek 38. Wykres tygodniowy, Pepees................ 88 Rysunek 39. Wykres jednodniowy, Pepees...............89 Rysunek 40. Wykres tygodniowy, Dębica ................92 Rysunek 41. Wykres tygodniowy, Erbud..................93 Rysunek 42. Wykres tygodniowy, Energopol...........94 Rysunek 43. Wykres jednodniowy, Hawe.................96 131

Wiktor Moskalewicz Rysunek 44. Wykres jednodniowy, Alchemia...........98 Rysunek 45. Wykres jednodniowy, Warimpex.........99 Rysunek 46. Wykres jednodniowy, Polskie Jadło.. 101 Rysunek 47. Wykres jednodniowy, BBIZENNFI....102 Rysunek 48. Wykres tygodniowy, indeks WIG ......106 Rysunek 49. Wykres tygodniowy, indeks WIG....... 107 Rysunek 50. Wykres jednodniowy, indeks WIG.....109

132

Czas na giełdę Daniel Sokołowski Gdy słyszysz o  zarabianiu na giełdzie, rynkach kapitałowych czy zbijaniu fortuny na handlu ropą, złotem i walutach, to czy coś nie podpowiada Ci, że warto byłoby się tym zająć? Być może jedyną blokadą jest brak wiedzy na temat mechanizmów rządzących akacjami. Jeżeli tak jest, to właśnie masz przed sobą książkę, która rozwiąże ten problem, prowadząc Cię za rączkę do pierwszych zysków na giełdzie. Napisana prostym językiem, specjalnie dla osób, które chcą osiągnąć niezależność finansową na GPW, ale kompletnie nie wiedzą, jak się do tego zabrać. Z książki dowiesz się m.in.: Czym tak naprawdę jest giełda i  jak zarabiają na niej najwięksi. Bez mitów, niedopowiedzeń i  przekłamanych informacji. Jak funkcjonuje giełda: od podszewki i z najmniejszymi detalami. Jak wybrać najwłaściwszy dla Ciebie dom maklerski. Zdecyduj TERAZ i zdobądź wiedzę, która otworzy Ci drogę do zarabiania na giełdzie.

)) )) ))

Książkę zamówisz na stronie wydawnictwa Złote Myśli: http://czas-na-gielde.zlotemysli.pl

GWP w praktyce Marcin Krzywda Czy inwestowanie na Giełdzie Papierów Wartościowych jest proste? Gdyby tak było, każdy z  nas bez wysiłku inwestowałby, zarabiając pokaźne pieniądze. Zatem nie. Inwestowanie jednak staje się banalnie łatwym i przyjemnym zajęciem, jeśli wiesz, jak to robić. Zatem jeśli potraktujesz grę na giełdzie nie jak ruletkę, ale jak biznes, i rozpoczniesz od gruntownego przygotowania i  zdobycia potrzebnej wiedzy, odpowiedź na powyższe pytanie brzmieć będzie: TAK, inwestowanie na GPW jest proste. Z serii GPW dowiesz się: dlaczego warto, a nawet trzeba inwestować? w jakie papiery wartościowe możesz inwestować, jakie są podstawowe strategie inwestycyjne, jak grać, by wygrać. Czas, który poświęcisz na czytanie tej książki, będzie Twoją pierwszą inwestycją na drodze do sukcesu.

)) )) )) ))

Książkę zamówisz na stronie wydawnictwa Złote Myśli: http://gpw.zlotemysli.pl

Produkty strukturyzowane w praktyce Marcin Krzywda Czy chcesz inwestować i  zarabiać na rynkach, które dotychczas nie były dostępne dla przeciętnych inwestorów? Już za chwilę poznasz produkt finansowy, który łączy bezpieczeństwo inwestycji z  gwarantowanym zyskiem. Produkty strukturyzowane to wciąż nowość na polskim rynku finansowym, a  książka, którą trzymasz w  ręku, jest jak na razie jedynym poradnikiem, który mówi o tym, jak zarabiać, wykorzystując siłę tego produktu. Dzięki tej publikacji: dowiesz się, jak produkty strukturyzowane mają się do praktycznych realiów polskiego rynku finansowego, poznasz dwa typy produktów strukturyzowanych, którymi można handlować na giełdzie, zapoznasz się z  opcjami, a  w  szczególności poznasz opcje egzotyczne — instrument finansowy, bez którego nie byłoby struktur, poznasz szczegółowe opisy różnych form produktów strukturyzowanych. Książkę zamówisz na stronie wydawnictwa Złote Myśli: http://produkty-strukturyzowane.zlotemysli.pl

)) )) )) ))