© Copyright for Polish edition by ZloteMysli.pl Data: 11.05.2008 Tytuł: Choroby cywilizacyjne Autor: Jacek Roik Wydanie III ISBN: 978-83-7582-468-1 Projekt okładki: Marzena Osuchowicz Korekta: Sylwia Fortuna Skład: Anna Grabka Internetowe Wydawnictwo Złote Myśli Sp. z o.o. ul. Daszyńskiego 5 44-100 Gliwice WWW: www.ZloteMysli.pl EMAIL:
[email protected]
Wszelkie prawa zastrzeżone. All rights reserved.
SPIS TREŚCI ♦ OD AUTORA...................................................................................6 ♦ MIĘDZY DUSZĄ A CIAŁEM............................................................8 Czy cierpienie psychiczne może wywołać chorobę?...........................................9 Dlaczego stres jest groźny?................................................................................10 ● Wskazania ładu i współistnienia:...............................................................13 Prawidłowe oddychanie a samopoczucie..........................................................16 O czym świadczy irytacja?..................................................................................17 ♦ POKARM MOŻE BYĆ LEKARSTWEM..........................................20 10 zasad żywienia profilaktycznego..................................................................23 Witaminy przedłużają życie..............................................................................25 ● Witamina E................................................................................................25 ● Witamina A................................................................................................29 ● Witamina C................................................................................................33 Zapotrzebowanie na witaminy..........................................................................38 Odpowiednie gotowanie to więcej witamin......................................................39 Witaminy dla urody...........................................................................................42 ● Witamina A................................................................................................42 ● Witamina B2..............................................................................................43 ● Witamina B6..............................................................................................43 ● Kwas pantotenowy.....................................................................................44 Bezcenne makro- i mikroelementy...................................................................44 ● Gdy brak żelaza..........................................................................................45 ● Wapń zapobiega miażdżycy.......................................................................50 ● Czy miedź chroni przed rakiem?...............................................................53 ● Fluor niebezpieczny i niezbędny...............................................................55 ● Niedoceniany selen ...................................................................................58 ● Jod i choroby tarczycy...............................................................................60 ● Chrom potrzebny seniorom.......................................................................61 ● Niedobór magnezu łatwo stwierdzić.........................................................64 ● Lit zapobiega depresjom............................................................................67 ● Cynk „uruchamia” witaminę A..................................................................69 To warto zapamiętać..........................................................................................71 Produkty spożywcze niedoceniane....................................................................74 ● Soja - roślina wielkich nadziei...................................................................74 ● Czerwone buraki wskazane dla wszystkich...............................................79 ● Złociste ziarnko pszenicy...........................................................................81 ● Otręby pszenne i inne źródła błonnika.....................................................84 ● Zarodki pszenne.........................................................................................90 ● Chleb pracą nabyty bywa smaczny i syty..................................................93 ● Garniec miodu zastąpi aptekę...................................................................97 ● Pierzga......................................................................................................106 ● Propolis - naturalny antybiotyk...............................................................108 ● Mleczko pszczele dobre na wszystko? .....................................................113
● Inne produkty pszczele.............................................................................115 ● Jego wysokość czosnek............................................................................120 ● Aronia - bogactwo witamin......................................................................122 ● Oliwa z oliwek...........................................................................................125 ● Ryby..........................................................................................................128 ♦ POKARM MOŻE BYĆ TRUCIZNĄ................................................131 ... a do tego alkohol….......................................................................................135 …i papierosy.....................................................................................................138 ● Etyczne aspekty palenia...........................................................................142 ● W obecnych czasach zapanowała moda na niepalenie! .........................144 ♦ CZY MOŻNA USTRZEC SIĘ NOWOTWORÓW?...........................145 Najważniejsza odporność................................................................................146 Typ osobowości a podatność na nowotwory...................................................148 Zabójczy stres...................................................................................................149 Rola prawidłowego odżywiania.......................................................................150 Witaminy chronią przed rakiem......................................................................153 Dieta bogatoresztkowa.....................................................................................156 Tłuszcze a nowotwory......................................................................................157 Rak sutka..........................................................................................................158 ● Czynniki sprzyjające rozwojowi raka sutka.............................................159 ● Profilaktyka domowa................................................................................161 ♦ Gdy serce zaczyna chorować.......................................................163 Ostatni przystanek przed zawałem.................................................................166 Kilka rad dla osób cierpiących na chorobę niedokrwienną serca..................169 ● Zioła w chorobie niedokrwiennej............................................................170 Miażdżyca niebezpieczną anomalią.................................................................172 Cholesterol a miażdżyca...................................................................................175 Lepiej zapobiegać niż leczyć............................................................................179 Zioła w profilaktyce miażdżycy.......................................................................186 Zawał serca.......................................................................................................188 Seks po zawale.................................................................................................194 ♦ PRAWIE WSZYSTKO O CIŚNIENIU KRWI.................................196 Nadciśnienie tętnicze.......................................................................................196 ● Zioła zalecane w nadciśnieniu.................................................................199 Niedociśnienie tętnicze....................................................................................201 ● Zioła zalecane w niedociśnieniu..............................................................202 ● Nim sięgniesz po małą czarną.................................................................203 ♦ CUKRZYCA - PROBLEM LUDZKOŚCI........................................207 Przyczyna nie jest znana.................................................................................207 Wielką rolę odgrywa dieta...............................................................................210 Cukrzyca a zioła................................................................................................213 ♦ PRZEWÓD POKARMOWY LUBI SPOKÓJ...................................215 Nieżyt żołądka..................................................................................................217
● Zalecane zioła...........................................................................................218 Zespół jelita nadwrażliwego............................................................................223 Zaparcia stolca.................................................................................................225 ● Zalecane zioła...........................................................................................227 ● Kilka rad...................................................................................................228 Choroba wrzodowa..........................................................................................229 ● Czy potrzebna dieta?................................................................................234 ● Na wrzody dobre zioła.............................................................................236 Nadkwaśność i niedokwaśność.......................................................................238 ♦ SKĄD TE KAMIENIE?.................................................................241 Kamica moczowa.............................................................................................241 ● Zioła mogą pomóc....................................................................................241 Kamica pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych.........................................244 ● Nie obejdzie się bez diety.........................................................................246 ● Zalecane zioła...........................................................................................248 ● Kuracja oliwna i inne................................................................................251 ♦ WĄTROBA NIE JEST Z ŻELAZA.................................................253 Co lubi wątroba?..............................................................................................256 ♦ OSTEOPOROZA, czyli złodziej naszych kości..............................261 ♦ ŻYWIENIE W RÓŻNYCH GRUPACH WIEKOWYCH..................266 Żywienie kobiet w ciąży i w okresie karmienia piersią..................................266 Zaczyna się od dzieciństwa..............................................................................272 Zdrowy uczeń lepiej się uczy...........................................................................276 Odżywianie w trzecim wieku..........................................................................280 ♦ PORY ROKU W ŻYWIENIU.........................................................291 Wiosna..............................................................................................................291 Lato..................................................................................................................292 Jesień...............................................................................................................293 Zima.................................................................................................................294 ♦ CHOROBY METEOROTROPOWE...............................................296 ♦ NATURALNE METODY LECZENIA.............................................301 Homeopatia – podobne leczy podobne..........................................................301 Ekstrakt Ginkgo Biloba pomocny w różnych schorzeniach...........................303 Ziółka z lipy, kąpiel tymiankowa – dobre na przeziębienie...........................306 ♦ DIETA + RUCH – TO ZDROWIE!................................................308 Niedzielna dawka ruchu.................................................................................308 Zioła odchudzają..............................................................................................310 ● Jak schudnąć i nie tyć?.............................................................................313 ♦ PIŚMIENNICTWO......................................................................322
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ OD AUTORA
●
str. 6
♦ OD AUTORA Współczesny człowiek nie troszczy się należycie o swoje zdrowie. Postępuje tak, jakby wierzył, że dzięki osiągnięciom i możliwościom medycyny, w razie potrzeby lekarz wymieni mu serce, nerkę, czy wątrobę. A statystyki mówią co innego! W naszym kraju choroby cywilizacyjne: choroba niedokrwienna serca, zawały mięśnia sercowego, choroba nadciśnieniowa, udary mózgu, cukrzyca, nadwaga i otyłość, alergie i nowotwory - zbierają obfite żniwo. Zapamiętałem na całe życie słowa Mojego Mistrza i Nauczyciela prof. Juliana Aleksandrowicza (1908 - 1988) z Krakowa, który mówił: za swe powołanie jako lekarz uważam nie tylko leczenie ludzi chorych i niesienie im ulgi w cierpieniu, ale przede wszystkim zapobieganie chorobom. W przypadku chorób cywilizacyjnych jest to niezbędne i zupełnie realne, na dodatek skuteczniejsze i tańsze niż samo leczenie. Wiele chorób cywilizacyjnych ma wspólne praźródło i możliwe jest równoczesne zapobieganie im wszystkim... Dlatego szerzę wiedzę na temat profilaktyki chorób cywilizacyjnych, zdrowego stylu życia, zdrowej żywności i zdrowego odżywiania. W tej książce Czytelnik znajdzie wiele takich informacji, rad i wskazówek. Stąd też książka dedykowana wszystkim, którzy nie chcą biernie czekać, aż dopadnie ich jedna z chorób cywilizacyjnych.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
●
♦ OD AUTORA
str. 7
Gdyby chociaż jedna Osoba po przeczytaniu tej książki przedłużyła swoje życie to byłbym szczęśliwy! Chciałem podziękować Moim Dzieciom: synowi Markowi i synowej Danucie - Absolwentom Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Warszawie za pomoc w redagowaniu książki.
Jacek Roik
www.jroik.manpol.net e-mail:
[email protected] tel. 0-14 621-53-48
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ MIĘDZY DUSZĄ A CIAŁEM
●
str. 8
♦ MIĘDZY DUSZĄ A CIAŁEM Według
Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zdrowie to
stan pełnego dobrego samopoczucia fizycznego i psychicznego. Szerszą, powszechnie uznaną i bardziej zrozumiałą definicję zdrowia zaproponował profesor Marcin Kacprzak (1888-1968) - lekarz higienista, po II wojnie światowej uczestnik prac WHO: „Zdrowiem nazywamy nie tylko brak choroby czy niedomagania, ale i dobre samopoczucie oraz taki stopień przystosowania się biologicznego, psychicznego i społecznego, jaki jest osiągalny dla danej jednostki w najkorzystniejszych warunkach”. Oznacza to, że sprawność organizmu ludzkiego jest uzależniona od stale na niego wpływających bodźców środowiska zewnętrznego. Zdrowie to nic stałego, niezmiennego. Zdrowie fizyczne i psychiczne jest stanem chwiejnej równowagi organizmu, zależnym od zmiennych i różnorodnych bodźców otoczenia. Do zachwiania tej równowagi dochodzi wtedy, gdy czynniki wpływające na ustrój z zewnątrz, nie odpowiadają cechom fizjologicznym i potrzebom organizmu, mają właściwości trujące lub uszkadzające, są zbyt silne lub działają zbyt długo.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
●
Czy cierpienie psychiczne może wywołać chorobę?
str. 9
Czy cierpienie psychiczne może wywołać chorobę? W swojej praktyce lekarskiej spotykam pacjentów, których dolegliwości poprzedziły przykre przejścia, nieszczęścia czy urazy psychiczne. Czy zdajemy sobie sprawę, że choroba bliskiej osoby, alkoholizm męża, kłopoty w pracy czy kłótnie rodzinne - mają wpływ na funkcjonowanie organów wewnętrznych w naszym organizmie? We współczesnej medycynie wyodrębnia się kategorię chorób, w etiologii których podejrzewa się udział czynników psychologicznych. Podstawową koncepcją w medycynie psychosomatycznej jest ścisły wzajemny związek pomiędzy procesami psychicznymi i funkcjami fizjologicznymi ustroju. Szczególna rola przypada emocjom. Ich znaczenie jest związane z pełnieniem przez nie czynności regulacyjnych wobec czynności fizjologicznych i zachowania człowieka. Emocje mogą nie tylko mieć znaczenie w regulowaniu funkcji fizjologicznych, ale w określonych przypadkach (np. długotrwałych sytuacjach konfliktowych) wpływać na rozregulowanie czynności organizmu, co może prowadzić do zmian chorobowych. W niektórych zaburzeniach rola emocji w powstawaniu dolegliwości fizycznych wydaje się być decydująca. Odnosi się to do wymiotów czynnościowych,
stanów
skurczowo-wydzielniczych
jelita
grubego,
jadłowstrętu psychicznego, bólów głowy napięciowych. W innych zaburzeniach, jak: choroba wrzodowa, nadciśnienie tętnicze, astma, zapalenie wrzodziejące jelita grubego, emocje odgrywają rolę istotną, ale nie jedyną.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Czy cierpienie psychiczne może wywołać chorobę?
● str. 10
W wielu schorzeniach czynniki psychiczne nie mają uchwytnego znaczenia, co odnosi się do chorób z niedoboru czy ostrych chorób zakaźnych. Jedna z hipotez głosi, że specyficzne przyczyny psychologiczne wywołują określone choroby somatyczne. Według poglądów niektórych naukowców, np. zahamowany gniew ma związek z układem krążenia i powoduje nadciśnienie tętnicze; poczucie zależności i brak uznania wpływają niekorzystnie na przewód pokarmowy, doprowadzając do wrzodów żołądka i dwunastnicy, natomiast konflikty między seksualnymi tendencjami a możliwościami realizacji pragnień przejawiają się zaburzeniami w układzie oddechowym, a więc astmą. Migracje z jednego kraju do drugiego, a szczególnie do obcych kultur, zdają się być również czynnikiem wpływającym na wzrost występowania chorób somatycznych. Stwierdzono nagromadzenie rozmaitych chorób i zaburzeń u przybyszów ze Wschodu do Europy Zachodniej. Częste występowanie zaburzeń zdrowia psychicznego zaobserwowano także u imigrantów fińskich w bliskiej geograficznie Szwecji. Utrata bliskiej osoby jest formą stresu, z jaką często stykają się lekarze. Wiele badań wskazuje, że takie wydarzenia prowadzą do wzrostu chorób i umieralności. Najwięcej zgonów zanotowano wśród wdowców i wdów.
Dlaczego stres jest groźny? Światowa Organizacja Zdrowia określiła stres jako „chorobę stulecia”. Naukowcy twierdzą, że istnieje związek pomiędzy stresem a chorobami nowotworowymi. Podobnie w innych jeszcze schorzeniach, jak: choroby tarczycy, nadciśnienie, cukrzyca, otyłość, astma Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Dlaczego stres jest groźny?
● str. 11
oskrzelowa, stwardnienie rozsiane, nerwice, alergie, schorzenia kręgosłupa - upatruje się w stresach jednej z wielu przyczyn ich powstawania. Nie na darmo wśród czynników zagrożenia miażdżycą jest wymieniana sylwetka psychiczna człowieka (jest to mówiąc inaczej próba oceny człowieka pod względem jego reakcji na stres). Słowo „stres” związane jest z nazwiskiem Hansa Selyego, profesora Instytutu Medycyny i Chirurgii Eksperymentalnej Uniwersytetu w Montrealu. Pracował on przez 40 lat nad zagadnieniem stresu. Zauważył, że chorzy, którzy leczyli się z powodu różnych dolegliwości, mieli pewne objawy wspólne, niezależnie od tego, jaka była ich zasadnicza choroba. Nasunęło mu to myśl, że obok swoistego czynnika, wywołującego określoną chorobę, musi istnieć inny, który wyzwala nieswoiste reakcje, wspólne wszystkim chorym. Stres wyzwala mechanizm mobilizujący drzemiącą w organizmie energię obronną - w chwili, gdy jest on poddany jakiemuś obciążeniu, bez względu na to, czy jest ono fizyczne czy psychiczne i czy jest przyjemne czy przykre. Każde obciążenie wywołuje w organizmie alarm, który jest natychmiast rejestrowany przez narządy zmysłów i przekazywany do podwzgórza i do przysadki mózgowej. Podwzgórze to część naszego mózgu zawierająca ważne ośrodki uczestniczące w kierowaniu pracą autonomicznego, czyli wegetatywnego (niezależnego od naszej woli) układu nerwowego, jak: regulacją temperatury ciała, gospodarką wodną organizmu, czynnością gruczołów wydzielania wewnętrznego (tarczyca, grasica, trzustka, jądra, jajniki, przytarczyce, nadnercza, szyszynka), pobieraniem pokarmu, czynnościami seksualnymi oraz reakcjami emocjonalnymi. Czynność podwzgórza jest ściśle związana z czynnością przysadki mózgowej; bodziec nerwowy przenosi się za pomocą podwzgórza i przysadki mózgowej na
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Dlaczego stres jest groźny?
● str. 12
nerwowy układ autonomiczny. Gruczoły wydzielania wewnętrznego otrzymują sygnał do natychmiastowego działania. W następstwie podwyższa się ciśnienie krwi, serce bije szybciej, wątroba wyrzuca zapasy cukru i tłuszczów, zasilając mięśnie w dodatkowe rezerwy energii, zwiększa się krzepliwość krwi, jako zabezpieczenie przed wykrwawieniem się po ewentualnym zranieniu. Człowiek gotów jest sprostać nieoczekiwanej sytuacji. Taki model alarmowej reakcji działał już u naszych przodków. Miał charakter obronny i dawał szansę utrzymania się przy życiu. Pobudzał do błyskawicznej ucieczki lub walki w obliczu grożących niebezpieczeństw. Obecnie żyjemy w innych czasach. Inne grożą nam niebezpieczeństwa. Skala szkodliwych bodźców znacznie się zwiększyła. Wymienić należy: hałas, pośpiech, tłok, nieżyczliwość, przemęczenie, strach, niemożność sprostania stawianym wymaganiom. Nie możemy podołać reakcjom stresowym. Mechanizm pierwotnie obronny staje się obecnie mechanizmem zagłady. Wyrzucane przez wątrobę podczas stresu kwasy tłuszczowe zamieniają się w cholesterol i odkładają się w tętnicach, powodując miażdżycę. Zwiększona krzepliwość krwi sprzyja powstawaniu zakrzepów w naczyniach mózgu, serca, płuc lub kończyn. Stres sprzyja infekcjom poprzez osłabienie obrony immunologicznej. Gdy mamy zmartwienie, nie dziwmy się, że np. w okresie epidemii grypy szybciej zachorujemy i dłużej będziemy wracać do zdrowia. Wyeliminowanie strachu przed operacją, jak dowodzą badania, przez odpowiednią psychoterapię powoduje w okresie pooperacyjnym zmniejszenie ilości zakrzepów w naczyniach krwionośnych i wrzodów żołądka. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Dlaczego stres jest groźny?
● str. 13
Selye podkreśla, że stres jest normalną biologiczną reakcją każdego żywego organizmu - fizjologicznym zjawiskiem związanym z procesami życia. Obrona przed stresem jest indywidualną właściwością każdego z nas. Nie ma na to recepty. Musimy ciągle poszukiwać takiego sposobu odprężania się, który dla nas będzie właściwy. Jedni potrzebują dla rekreacji muzyki, ruchu i zabawy. Inni przeciwnie - tylko cisza daje im równowagę psychiczną.
Im dłużej jestem lekarzem... Im dłużej jestem lekarzem, tym bardziej wierzę, że sposób myślenia współczesnego człowieka i jego styl życia, mają decydujący wpływ na zdrowie. W tym miejscu przytoczę dziesięć zasad wietnamskiego nauczyciela zen Thieh Nhat Hanha. Autor nazwał je wskazaniami ładu i współistnienia.
● WSKAZANIA ŁADU I WSPÓŁISTNIENIA: 1. Nie przywiązuj się bałwochwalczo do żadnej doktryny, teorii czy ideologii. Wszystkie systemy teoretyczne są jedynie drogowskazami, żaden nie objawia prawdy absolutnej. Unikaj ciasnego myślenia. Ucz się nie przywiązywać do aktualnie wyznawanych poglądów, abyś mógł zachować otwartość wobec cudzego punktu widzenia. Prawda tkwi w życiu, nie w doktrynach. Bądź gotów uczyć się przez całe życie, stale obserwując rzeczywistość w sobie i otaczającym cię świecie.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Dlaczego stres jest groźny?
● str. 14
2. Nie zmuszaj nikogo - także i dzieci - do wyznawania twoich poglądów. Nie posługuj się w tym celu groźbą, pieniędzmi, propagandą ani wychowawczym autorytetem. Poprzez współczujący dialog pomagaj innym odrzucać fanatyzm i ciasnotę poglądów. 3. Nie unikaj kontaktu z cierpieniem. Niech nie opuszcza cię świadomość, jak wiele cierpienia istnieje na świecie. Staraj się docierać do cierpiących na wszelkie możliwe sposoby - poprzez kontakty osobiste, odwiedziny, działania na rzecz innych. Nie trzeba daleko szukać... 4. Nie gromadź bogactw ponad miarę, gdy miliony głodują. Nie rób ze sławy, zysku, zamożności czy przyjemności zmysłowych głównego celu życia. Żyj prosto, dzieląc czas, energię i dobra materialne z tymi, którzy są w potrzebie. 5. Nie podsycaj gniewu i nienawiści. Naucz się wykrywać i transformować złe uczucia, póki są tylko ziarnem w twojej świadomości, zanim wykiełkują. Gdy czujesz pierwsze oznaki nienawiści lub złości, skupiaj uwagę na oddechu, aby postrzec i pojąć naturę tych uczuć oraz uwarunkowania osób, które je wywołały. 6. Nie rozpraszaj się. Obserwuj uważnie swoje oddychanie, aby stale powracać do tego, co się dzieje w chwili obecnej. Bądź w kontakcie ze wszystkim, co jest cudowne, odradzające i uzdrawiające w tobie samym i wokół ciebie. Zasiewaj w sobie ziarno radości, pokoju i zrozumienia, które sprzyja zachodzącym w głębi twojej świadomości procesom transformacji. 7. Nie mów rzeczy niezgodnych z prawdą ani dla osobistych korzyści, ani po to, by wywrzeć wrażenie na słuchaczach. Nie wypoCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 15
Dlaczego stres jest groźny?
wiadaj słów, które wywołują konflikty i nienawiść. Nie rozpowszechniaj nie sprawdzonych wiadomości. Zawsze wypowiadaj się uczciwie i konstruktywnie. Miej odwagę zabrać głos, gdy dostrzegasz niesprawiedliwość, nawet wtedy, gdy może się to dla ciebie okazać niebezpieczne. 8. Nie wykonuj takiego zawodu, którego efekty są szkodliwe dla ludzkości bądź przyrody. Nie inwestuj w towarzystwa i spółki pozbawiające innych szansy na życie. Wybierz sobie zajęcie, które pomoże ci wyrazić twoją troskę o innych. 9. Nie przywłaszczaj sobie rzeczy, które powinny należeć do kogoś innego. Szanuj cudzą własność, jednak nie dopuszczaj, by inni ludzie bogacili się na ludzkim cierpieniu czy cierpieniu jakichkolwiek istot. 10. Szanuj własne ciało i obchodź się z nim jak najlepiej. Gromadź energię życiową dla realizacji swoich ideałów. Nie podejmuj życia płciowego bez miłości i płynących z niej zobowiązań. Wkraczając w związki seksualne, bądź świadom przyszłych cierpień, jakie możesz spowodować. Bądź w pełni świadom odpowiedzialności związanej z powołaniem nowego istnienia. Medytuj nad kształtem świata, do którego powołujesz nowe życie. Wśród tych wywołujących zadumę i budzących refleksje zaleceń, jest mowa o kontrolowanym oddychaniu. Dla ludzi Wschodu
prawidłowe
oddychanie
to
jeden
z podstawowych
warunków harmonii ciała i duszy. Nic nie stoi na przeszkodzie, by każdy z nas sprawdził, czy oddychając świadomie, wpłynie na swoje zdrowie i samopoczucie.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Prawidłowe oddychanie a samopoczucie
● str. 16
Prawidłowe oddychanie a samopoczucie Obliczono, że w ciągu dnia każdy z nas wykonuje ok. 20 tysięcy wdechów i wydechów, przeciętnie 15-16 razy na minutę. Nieznajomość fizjologii i utrwalone przez lata złe nawyki powodują, że większość z nas oddycha nieprawidłowo, wykorzystując część możliwości płuc. Nieprawidłowa technika oddychania bywa często przyczyną zmęczenia, bólów głowy, mięśni brzucha i innych dolegliwości. Chociaż oddychanie związane jest głównie z funkcją ośrodka oddechowego, który działa automatycznie, odruchowo i zależy od nadrzędnego wpływu mózgu, kierując się wolą, można je do pewnych granic modyfikować. Jest to ważne także w usprawnieniu oddychania. Aby w pełni wykorzystać możliwości płuc, trzeba wprawiać w ruch całą klatkę piersiową. Oczywiście dbać musimy także o to, aby w miarę możliwości dostarczane powietrze było jak najbardziej czyste. Najprostszym ćwiczeniem pomagającym w tzw. pełnym oddychaniu jest częste ,,wciąganie” brzucha. Wydech jest prawidłowy, kiedy ma się uczucie, że w płucach nie ma już powietrza. Dopiero wówczas nabieramy go ponownie, zachowując pomiędzy wdechem a wydechem krótką przerwę. Wydech powinien trwać dwa razy dłużej niż wdech. Ważne jest, aby powietrze pobierać nosem, by w drodze do płuc zdążyło się ogrzać do odpowiedniej temperatury, zaś kurz i inne zanieczyszczenia nie trafiły do nich bezpośrednio. Oto prawidłowy oddech: • Stojąc lub siedząc (w pozycji wyprostowanej) spokojnie wciągamy powietrze przez nos (przepona wykonuje ruch w dół). Musimy mieć wrażenie, że powietrze zostało wtłoczone do brzucha. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Prawidłowe oddychanie a samopoczucie
● str. 17
• Kiedy dolna część płuc zostaje wypełniona powietrzem, „rozwieramy” klatkę piersiową, pozwalając, by powietrze napłynęło do środkowej i częściowo górnej połowy płuc. • Wysuwając górną część klatki piersiowej, dotleniamy górną część płuc, a przez lekkie uniesienie ramion ich wierzchołki. Ćwiczenia te na początku mogą sprawić nieco kłopotu, dlatego przez pierwsze 3-4 dni prób, trzeba starać się opanować wszystkie trzy fazy oddychania - dolną, środkową i górną - nie zwracając specjalnej uwagi na płynność. Ćwiczenia wykonujemy dokładnie, faza po fazie, kilka razy dziennie po pięć minut. Przez następne 3 - 4 dni czas ćwiczeń zwiększamy dwukrotnie, starając się, by fazy oddechu coraz płynniej przechodziły jedna w drugą. Gdy prawidłowe oddychanie będzie przychodziło już bez trudu, próbujemy coraz częściej oddychać tylko w ten sposób. Podobno na dobroczynne skutki pełnego oddychania nie trzeba długo czekać. Staniemy się spokojniejsi, lepiej funkcjonować będzie układ krążenia i trawienia. Pełniejszemu spalaniu ulegną zalegające w komórkach różne produkty przemiany materii, a natlenione płuca i cały system oddechowy nie poddadzą się łatwo przeziębieniom.
O czym świadczy irytacja? Udowodniono, że osoby, które potrafią się opanować i o byle głupstwo nie irytują się, żyją dłużej. Natomiast osobnicy, którzy żyją w ciągłym napięciu psychicznym, wpadając czasem we wściekłość, bardzo często narażają się na zawał serca.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 18
O czym świadczy irytacja?
Każde zdenerwowanie i sytuacja stresowa pozostawiają po sobie
jakiś
ślad
w organizmie.
Przy
silnym
podnieceniu,
zdenerwowaniu i irytacji następują gwałtowne zaburzenia w krążeniu. Często serce ma przyspieszony rytm z powodu zwężania się naczyń krwionośnych. Zdarza się, że przy gwałtownych irytacjach następuje pęknięcie naczyń krwionośnych. Pękają one w miejscach niebezpiecznych dla życia, właśnie tam, gdzie są najdrobniejsze i najmniejsze, czyli w mózgu. Dlatego ciągła irytacja i podenerwowanie prowadzą do wylewów lub w najlepszym razie do zaburzeń krążenia. Irytacje i ciągłe zdenerwowania bardzo niekorzystnie wpływają na serce, gdyż jego mięsień pracuje zmiennie i serce bije nieregularnie. Mięsień podlega osłabieniu, co czasem prowadzi do zawału serca. Im częściej i dłużej utrzymuje się stan napięcia nerwowego, tym większe stanowi obciążenie dla serca i niebezpieczeństwo dla osoby, która nie potrafi panować nad swoimi nerwami. Przy irytacjach, zdenerwowaniach i napięciach doznaje szkody także przewód pokarmowy. Stąd też problemy z wrzodami żołądka oraz dwunastnicy. Ludzie zbyt nerwowi bardzo często odczuwają bóle żołądka, a czasami dolegliwości spowodowane zaciskaniem się lub skręcaniem jelita cienkiego. Brak umiejętności kontrolowania emocji, relaksowania się, zachowania spokoju w sytuacjach, które z perspektywy naszego życia, zdrowia czy szczęścia nie są istotne, jest sygnałem zakłócenia harmonii organizmu, a zatem sygnałem niedostatku zdrowia. Przyczyn tego stanu rzeczy może być wiele, ale jakże często odnajdujemy je w nieprawidłowym odżywianiu się. Nadmierna drażliwość i nerwowość może być spowodowana niedostatkiem Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik O czym świadczy irytacja?
● str. 19
poszczególnych składników pokarmowych (np. magnezu, litu czy witamin z grupy B), a także ich nadmiarem (np. fluoru, który przechwytuje magnez z surowicy krwi, czy witaminy A, przy nierozsądnym zażywaniu zawierających ją syntetycznych specyfików aptecznych). Zajmiemy się tymi zagadnieniami w kolejnych rozdziałach tej książki.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ POKARM MOŻE BYĆ LEKARSTWEM
● str. 20
♦ POKARM MOŻE BYĆ LEKARSTWEM
Według opinii Światowej Organizacji Zdrowia edukacja w zakresie żywienia jest jednym z ważnych punktów programu zmierzającego do poprawy życia ludzkości. Niedostateczna wiedza o żywieniu dotyczy nie tylko grup ludności o niższej kulturze i zamożności. Można żywić się drogo i źle, jak również tanio i zdrowo. Akcja propagowania zasad racjonalnego odżywiania nie spełni zadania, jeżeli na naszych stołach zabraknie produktów zaliczanych do „zdrowej żywności”. Warto więc, abyśmy wszyscy wiedzieli, w jaki sposób możemy sobie pomóc, jakie składniki są niezbędne dla naszego organizmu, a czego winniśmy się wystrzegać. Mieszkańcy krajów uprzemysłowionych żywią się nadmiernie ze wszystkimi ujemnymi tego konsekwencjami. Kraje zapóźnione ekonomicznie mają zgoła odmienne kłopoty. Narasta zjawisko głodu i niedożywienia. Na sześciu mieszkańców Ziemi przypada jeden człowiek niedożywiony. Co roku ok. 100 tysięcy dzieci traci wzrok wskutek niedoboru witaminy A. W 15 krajach Ameryki Południowej niedożywienie jest przyczyną aż 57% zgonów dzieci. Niedożywienie w pierwszym okresie życia dziecka wyciska swe piętno na dorosłym człowieku w formie już nieodwracalnego niedorozwoju fizycznego i umysłowego. W Ameryce Północnej żywieniowcy i lekarze już dawno zaczęli bić na alarm i ostrzegać przed niewłaściwym sposobem odżywiania. Na 10 zgonów w Stanach Zjednoczonych 6 było związanych z tym czynnikiem. Nadmierne, a tym samym wadliwe żywienie, powoduje Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 21
♦ POKARM MOŻE BYĆ LEKARSTWEM
większą liczbę zgonów niż jakakolwiek inna przyczyna z wyjątkiem naturalnej, tj. starości. Na początku 1977 r. został opracowany przez Komitet Żywienia i Potrzeb Człowieka Senatu Stanów Zjednoczonych Ameryki pod przewodnictwem senatora George'a Mc Governa słynny raport pt. „Cele żywnościowe Stanów Zjednoczonych”. Jego zadaniem było zwrócenie uwagi społeczeństwa amerykańskiego na to, że sposób odżywiania się doszedł już do momentu krytycznego. Raport informował, że w USA spożywa się nadmierne ilości mięsa zawierającego szkodliwe tłuszcze, tłuszczów, cukru i jaj, a zbyt mało owoców, warzyw, przetworów zbożowych, drobiu i ryb. W raporcie zwrócono uwagę, że problem właściwego żywienia społeczeństwa to nie tylko sprawa służby zdrowia, ale całej gospodarki żywnościowej, która wymaga znacznych reform i badań naukowych, zwłaszcza w dziedzinie
produkcji,
przetwórstwa
i użytkowania
żywności.
Raport postuluje m.in. zwiększenie spożycia węglowodanów przy jednoczesnym zmniejszeniu konsumpcji cukru o ok. 40%. Wskazuje też na potrzebę takiego zredukowania spożycia tłuszczu, aby zamiast 40% energii dostarczał on tylko 30% oraz obniżenia używania soli kuchennej aż o 85%, tj. do 3 g dziennie. To było przed ponad dwudziestu laty. W tym czasie nauki żywieniowe uczyniły olbrzymi postęp. Przybyło wiele dowodów na to, że znając zasady racjonalnego odżywiania i właściwie zestawiając odpowiednie produkty spożywcze, można zahamować rozwój miażdżycy. Amerykańska Fundacja Zdrowia opublikowała dane skłaniające do przypuszczenia, że co najmniej 50% nowotworów u kobiet i ok. 35% u mężczyzn ma związek z żywieniem.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 22
♦ POKARM MOŻE BYĆ LEKARSTWEM
Pod koniec lat sześćdziesiątych zgromadzono dowody na to, że choroby, których powstawania nie wiązano dotychczas z nieprawidłowym żywieniem, są również tego samego pochodzenia. Dotyczy to w szczególności chorób układu krążenia powstających na tle miażdżycy. W krajach ekonomicznie rozwiniętych choroby tego układu są przyczyną ok. 50% wszystkich zgonów. W wyniku licznych prac epidemiologicznych, doświadczalnych i klinicznych zdano sobie sprawę, że żywienie może wywierać wpływ na czynniki ryzyka i prowadzić do takich schorzeń, jak: choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, a także kamica żółciowa i rak jelita grubego. Ich częste występowanie, określane mianem epidemii, dowody
potwierdzające
jakkolwiek
przyczynowy
niekompletne,
są
dla
wielu
związek
z żywieniem,
organów
rządowych
w różnych krajach wystarczająco przekonujące do podejmowania wysiłków na rzecz zmiany modelu żywienia społeczeństw. Medycyna profilaktyczna, która jest najważniejszym zadaniem lekarzy, nabrała dziś szczególnego znaczenia. Opanowanie epidemii chorób cywilizacyjnych w oparciu o medycynę kliniczną jest prawie niemożliwe,
bowiem
wymaga
astronomicznych
nakładów
finansowych. Zapobieganie jest znacznie tańsze, a ponadto daje dodatnie efekty długofalowe. W wielu krajach opracowano narodowe programy żywienia, których celem jest utrzymanie dobrego stanu zdrowia populacji oraz zapobieganie chorobom cywilizacyjnym rozwijającym się na tle wad w żywieniu.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 23
10 zasad żywienia profilaktycznego
10 zasad żywienia profilaktycznego Warto się zapoznać z 10 zasadami żywienia profilaktycznego opracowanymi w Instytucie Żywności i Żywienia w Warszawie. Oto one: • Bezpieczeństwo dla zdrowia tkwi w rozmaitości spożywanych produktów. Nie ma produktu spożywczego, który by zawierał wszystkie niezbędne składniki pokarmowe w dużych ilościach, dlatego mało urozmaicone pożywienie może powodować niedobory niektórych składników. • Utrzymanie należnej wagi ciała chroni przed chorobami przemiany
materii.
U otyłych
częściej
występują:
miażdżyca,
cukrzyca, dna, nadciśnienie tętnicze, kamica żółciowa i inne choroby. • Ciemne pieczywo jest bogatsze w witaminy, składniki mineralne i błonnik niż chleb biały. Codzienne spożywanie pieczywa razowego reguluje pracę przewodu pokarmowego, zapobiega zaparciom i ułatwia utrzymanie należnej wagi ciała. •
Dwie
szklanki
chudego
mleka
dziennie
zapewniają
wystarczającą ilość wapnia. Mleko jest również dobrym źródłem wysokowartościowego białka i witaminy B2. Tłuszcz mleczny, znajdujący się również w tłustych serach, sprzyja rozwojowi miażdżycy tętnic. • Ryba jest zdrowszym źródłem białka niż mięso. Spożywanie ryby co najmniej dwa razy w tygodniu należy do zasad profilaktyki choroby wieńcowej. Nasiona roślin strączkowych (groch, fasola,
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 24
10 zasad żywienia profilaktycznego
soja), będące również dobrym źródłem białka, mają także znaczenie w profilaktyce miażdżycy. • Duża ilość warzyw i owoców zapewnia organizmowi wystarczającą
ilość
witamin
i beta-karotenu,
składników
mineralnych i błonnika. Witaminy zawarte w warzywach i owocach mają
właściwości
przeciwmiażdżycowe
i przeciwnowotworowe.
Potas obniża ciśnienie krwi. Błonnik warzyw i owoców reguluje pracę przewodu pokarmowego, zapobiega zaparciom i obniża poziom cholesterolu w surowicy krwi. • Ograniczanie spożycia tłuszczów zwierzęcych i produktów obfitych w cholesterol jest nieodzownym warunkiem profilaktyki zawału serca. Tłuszcze zwierzęce podnoszą stężenie cholesterolu w surowicy krwi i zwiększają jej krzepliwość. Produkty obfitujące w cholesterol (przede wszystkim podroby i jaja) również zwiększają poziom cholesterolu. • Unikanie słodyczy chroni zęby przed próchnicą, i ułatwia utrzymanie należnej wagi ciała. Cukier nie dostarcza żadnych niezbędnych składników odżywczych, a jako bogate źródło energii wypiera z żywienia produkty zawierające te składniki. • Mniej soli - to mniejsze zagrożenie nadciśnieniem. Sól podnosi ciśnienie krwi u wielu ludzi. Ograniczać spożycie soli powinny w szczególności osoby z rodzin, w których występuje nadciśnienie. • Niepicie alkoholu jest rozsądniejsze od umiaru w spożyciu. Nadużywanie rujnuje zdrowie. W zdrowym żywieniu nie ma miejsca na alkohol. Jest on bogatym źródłem energii i nie zawiera żadnych Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 25
10 zasad żywienia profilaktycznego
składników pokarmowych. Wywiera natomiast działanie toksyczne. Jest szczególnie szkodliwy przy zwyczajnym spożywaniu więcej niż 2 „drinków” dziennie. Nikt rozsądny nie będzie kwestionował tych prostych, jasno sformułowanych, przekonujących zasad. Warto jednak zapoznać się z innymi oryginalnymi teoriami żywieniowymi, które wyrosły na gruncie odległych i mało nam znanych kultur, zwłaszcza, że na świecie zdobywają one coraz większą popularność.
Witaminy przedłużają życie Witaminy są tymi składnikami w codziennej diecie, które przedłużają życie i pozwalają zachować zdrowie. Są to niezbędne dla ustroju związki organiczne, występujące w bardzo małych stężeniach w naturalnych produktach żywnościowych, konieczne do prawidłowego przebiegu czynności życiowych komórek i tkanek. Nazwę „witamina” wprowadził do nauki biochemik amerykański polskiego pochodzenia Kazimierz Funk. Słowo witamina pochodzi z języka łacińskiego i oznacza ,,vita” - życie i ,,amina” - rodzaj związku chemicznego.
● WITAMINA E Omawianie
znaczenia
witamin
dla
naszego
organizmu
rozpocznę od witaminy E, o której coraz bardziej głośno. Słyszy się o jej „cudownych” właściwościach. Ma przedłużać młodość, łagodzić
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 26
Witaminy przedłużają życie
objawy okresu przejściowego u kobiet, chronić serce przed zawałami. Jak jest naprawdę? Nazwą witamina E określa się grupę ośmiu związków, zwanych tokoferolami, o zbliżonej budowie chemicznej i podobnym działaniu biologicznym, lecz o różnej aktywności. Rozpuszczają się one w tłuszczach, nie rozpuszczają się w wodzie. Pierwsze przypadkowo
objawy podczas
niedoboru
witaminy
E
badań
szczurach
laboratoryjnych.
na
stwierdzono
Karmiono je specjalną dietą mleczną. Stwierdzono podczas tego eksperymentu zaburzenia w rozmnażaniu się gryzoni. Eksperymentowano dalej: jednej grupie podawano dietę niepełnowartościową, drugiej z dodatkiem świeżych liści sałaty. W grupie samic nie otrzymujących liści sałaty dochodziło do resorpcji płodów lub martwych urodzeń. Natomiast u zwierząt, którym
dodawano
do
pokarmów
świeżych
liści
sałaty
nie
stwierdzono żadnych zaburzeń. Barnet Sure nadał temu czynnikowi zapobiegającemu bezpłodności nazwę witamina E. Niedobory witaminy E wywołują nie tylko bezpłodność u samic szczurów, ale także u samców. U człowieka dorosłego niezwykle trudno jest wywołać objawy niedoboru tej witaminy. Natomiast łatwo jest zaobserwować niedobory witaminy E u noworodków wcześniaków, które karmiono sztucznymi metodami. Występowały u takich dzieci następujące objawy: zwiększona wrażliwość, zaburzenia oddychania, zaburzenia snu, obrzęk twarzy, większa wrażliwość czerwonych ciałek krwi na działanie czynników chemicznych, przez co dochodzi do rozpadu
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 27
Witaminy przedłużają życie
erytrocytów. Podanie leczniczych dawek witaminy E szybko powodowało ustępowanie tych zmian. Człowiek dorosły dysponuje dużymi zapasami witaminy E, bardzo powoli ją traci podczas wywoływanych sztucznie dla celów naukowych jej niedoborów. Witamina E jest mało wrażliwa na gotowanie; nawet po 1 - 2 godzinach obróbki termicznej dochodzi do niewielkich strat, ale przechowywanie produktów zawierających witaminę E na słońcu powoduje bardzo szybkie jej niszczenie. Dlatego oleje roślinne należy przechowywać w butelkach z ciemnego szkła lub w odpowiednich opakowaniach plastikowych. Z tego też względu kapsułki witaminy E pakuje się w czerwoną otoczkę i przechowuje
w
opakowaniu
z ciemnego
szkła.
Natomiast
zamrożenie produktu żywnościowego lub jego puszkowanie nie zapobiega stratom witaminy E. Świeży groszek zielony zawiera w 100g produktu 0,11mg witaminy E, mrożony - 0,05, a puszkowany zaledwie 0,02mg. Osoby leczące się preparatami żelaza powinny pamiętać, że nie należy równocześnie przyjmować witaminy E. Żelazo unieczynnia witaminę E. Jeżeli zachodzi taka potrzeba, to trzeba przestrzegać 8 12 godzin przerwy po podaniu preparatów żelaza. W warunkach naturalnych witamina E występuje głównie w świecie roślinnym. Najlepszym jej dostawcą są oleje z kiełków różnych nasion, a przede wszystkim
pszenicy,
jadalne
oleje
roślinne,
a
zwłaszcza
słonecznikowy i oliwa z oliwek. Naturalnym źródłem witaminy E są także ziarna zbóż i zielone warzywa liściaste, jak np. sałata oraz groszek zielony lub dojrzały, kukurydza, pietruszka. W produktach zbożowych w zbyt oczyszczonych ziarnach - jak przy produkcji białych mąk - zawartość witaminy E jest niewielka. Dlatego wciąż
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 28
Witaminy przedłużają życie
przypominam o konieczności spożywania ciemnego pieczywa i otrąb pszennych. Doskonałym źródłem witaminy E są zarodki pszenne. Z produktów pochodzenia zwierzęcego, największe ilości tej witaminy zawierają jaja, mleko i masło. Jednak nie są to tak dobre źródła, jak produkty roślinne. Oto zawartość witaminy E w niektórych produktach: Produkt
Zawartość witaminy E w 100 g
olej słonecznikowy
50 mg
olej sojowy
10-15 mg
kiełki pszenicy
27 mg
zarodki pszenne
25 mg
kukurydza
10 mg
warzywa i owoce
0,5-1,5 mg
sałata
8 mg
groch dojrzały
8 mg
groszek zielony
6 mg
pietruszka
5,5 mg
sery
0,3-0,6 mg
masło
0,6-2,1 mg
smalec
1,2 mg
wątroba
2,0 mg
drożdże
0
Największe zapasy witaminy E organizm gromadzi w wątrobie, tkance tłuszczowej, jądrach i łożysku. Istnieje współzależność między zawartością witaminy E w pożywieniu i stopniem wykorzystania przez ustrój karotenu Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 29
Witaminy przedłużają życie
(związek, z którego w organizmie powstaje witamina A). Są doniesienia o stosowaniu dużych dawek witaminy E z dobrymi rezultatami w takich schorzeniach, jak: choroba niedokrwienia serca, ostre zapalenie zakrzepowe żył, żylakowate owrzodzenie podudzi, ciężkie oparzenia, zapalenie nerek, zarostowe zapalenie tętnic, nocne kurcze mięśni podudzi, grzybice skóry. Wykazano również duże podobieństwo w działaniu witaminy E i pierwiastka śladowego selenu. Witaminy E i C mają zapobiegać procesowi starzenia się człowieka.
Podkreśla
się
działanie
ochronne
witaminy
E
w powstawaniu nowotworów. Ryzyku wystąpienia raka żołądka sprzyja niedostateczne spożycie witamin C, E oraz A.
● WITAMINA A Następna jest witamina A, zaliczana do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Stanowi ona jeden z ponad tysiąca związków określanych wspólną nazwą retinoidów, z których większość jest otrzymywana syntetycznie. W pokarmach witamina A występuje jako retinol, zawarty głównie w maśle, mięsie, mleku i jajach, oraz jako beta-karoten, znajdujący się w żółtych owocach i zielonych warzywach. Stopień wykorzystania karotenu jest znacznie mniejszy niż retinolu. W roku 1967 Nagrodę Nobla otrzymał amerykański biochemik i fizjolog prof. George Wald za wyjaśnienie roli witaminy A w procesach widzenia. Jest ona istotnym składnikiem barwnika wzrokowego
(czerwieni
wzrokowej
w
pręcikach
i
czopkach
siatkówki). Jej niedobór prowadzi u człowieka do wystąpienia tzw. kurzej ślepoty, która jest zaburzeniem widzenia pręcikowego. Przyczyną niedoboru witaminy może być nie tylko niewystarczające Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 30
Witaminy przedłużają życie
jej spożywanie, lecz także upośledzenie wchłaniania w jelicie oraz niedostateczna
przemiana
prowitaminy
A,
która
zdarza
się
w chorobach wątroby. Z badań naukowych wynika, że do utrzymania prawidłowego poziomu witaminy A we krwi niezbędny jest cynk. Jest on potrzebny do procesów uwalniania witaminy A z wątroby. U chorych cierpiących z powodu marskości wątroby stężenie cynku we krwi jest zmniejszone, ich stan (wraz z upośledzonym widzeniem w ciemności) nie poprawia się po leczeniu witaminą A. Fakty te potwierdzają przypuszczenie, że niedobór cynku może niepomyślnie oddziaływać na metabolizm witaminy A. W Polsce rzadko spotyka się objawy niedoboru tej witaminy. Natomiast w krajach południowej Azji notuje się rocznie 500000 nowych przypadków owrzodzeń rogówki i 20000 przypadków utraty wzroku. Przyczyną tych chorób jest niedobór lub brak witaminy A, który towarzyszy ogólnemu niedożywieniu, zakażeniom pasożytniczym i chorobom biegunkowym. W procesach wchłaniania witaminy A z przewodu pokarmowego uczestniczą kwasy żółciowe oraz witamina E (tokoferol). Oprócz wcześniej wymienionej, funkcje witaminy A w organizmie są rozliczne. Jest potrzebna do prawidłowego funkcjonowania ucha wewnętrznego, bierze udział w procesach odpornościowych (immunologicznych), ma wpływ na różnicowanie się tkanki nabłonkowej. Niedobór witaminy A może wywołać nadmierne rogowacenie i suchość skóry, wysychanie błon śluzowych ze zmniejszeniem przewodu
odporności
pokarmowego
górnych na
dróg
czynniki
oddechowych
zakaźne,
oraz
upośledzenie
wytwarzania zębów, opóźnienie wzrostu i zaburzenia reprodukcji. Nadmiar witaminy A prowadzi do hiperwitaminozy, której objawami Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 31
Witaminy przedłużają życie
są między innymi brak apetytu, łatwe męczenie się, nadmierna drażliwość, bóle stawów, zmiany skórne (nadmierna pigmentacja, świąd),
wypadanie
włosów
oraz
bóle
głowy.
W
wyniku
przedawkowania witaminy A może nawet dojść do uszkodzenia wątroby. Nie należy więc nadużywać kapsułek z witaminą A. Dobowe zapotrzebowanie
na
witaminę
A
wynosi
5000
jednostek
międzynarodowych lub 1000 równoważników retinolu. Dlatego mogą być wyłącznie ordynowane przez lekarza po zbadaniu chorego i nie mogą być nadużywane! Większość organizmów wyższych, a więc i człowiek, nie jest w stanie syntetyzować witaminy A. Musi być ona dostarczana w pożywieniu jako gotowy produkt lub w postaci bezpośredniego prekursora, czyli karotenu. Magazynowanie witaminy A odbywa się w wątrobie, dlatego musimy
oszczędzać
ten
narząd.
Gdy
wejdziemy
z
jasnego
pomieszczenia do ciemnego i długo trwa przyzwyczajenie wzroku do widzenia w ciemności - ponad 7 - 8 sekund - to znaczy, że mamy niedobory witaminy A. Jeżeli ten czas przedłuża się do kilkunastu sekund, to jest to ostrzegawczy sygnał, aby jak najszybciej udać się po pomoc do lekarza. Zleci nam wtedy na pewno pigułki i odpowiednią dietę, aby jak najszybciej organizm uzyskał równowagę. Ale nie tylko od lekarzy należy oczekiwać pomocy. Nasze zdrowie jest również w rękach rolników. Produkty pochodzenia zwierzęcego, zwłaszcza pełnotłuste mleko i masło, są najbogatszymi źródłami witaminy A i jej prowitamin. Zależy to jednak od sposobu żywienia zwierząt i przechowywania gotowych produktów. Aby nie dopuścić do niedoborów lub braku witaminy A powinniśmy wiedzieć, w jakich produktach ona się znajduje:
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 32
Witaminy przedłużają życie
Produkt tran wątroba wołowa wątroba wieprzowa wątroba cielęca masło kiszka pasztetowa ser fermentowany tłusty i nerki ser biały pełnotłusty śmietana twaróg śledź mleko
Zawartość witaminy A w l00 g 60000 j.m. 15000 j.m. 5000 j.m. 4000 j.m. 2000 j.m. 2000 j.m. 1000 j.m. 800 j.m. 700 j.m. 130 j.m. 110 j.m. 90 j.m.
Karoten, czyli prowitamina A, znajduje się w następujących ilościach
w
100
g
produktu
w
przeliczeniu
na
jednostki
międzynarodowe: Zawartość prowitaminy A w 100 g 15000 j.m.
Produkt marchew natka pietruszki, szczaw, jarzębina
13000 j.m.
szpinak
10000 j.m.
kapusta włoska
5 600 j.m.
rzeżucha
4250 j.m.
sałata
3200 j.m.
śliwki suszone
2000 j.m.
dynia
1600 j.m.
pomidory
850 j.m.
groch i grzyby kurki
800 j.m.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 33
Witaminy przedłużają życie
brzoskwinie
750 j.m.
morele
700 j.m.
kapusta biała
630 j.m.
fasola szparagowa, zielona
450 j.m.
śliwki świeże
370 j.m.
jeżyny
300 j.m.
groszek zielony
200 j.m.
● WITAMINA C Najbardziej popularna jest witamina C. Kwas askorbinowy, bo taką nazwę chemiczną ona nosi, należy do grupy witamin bardzo łatwo rozpuszczalnych w wodzie i jednocześnie łatwo rozkładających się. Głównym źródłem pokarmowym witaminy C są świeże warzywa i owoce. Po spożyciu produktów zawierających witaminę C jest ona łatwo wchłaniana w całym jelicie cienkim do krwi, a stamtąd do tkanek. Okres połowicznego rozkładu ogólnoustrojowej puli kwasu askorbinowego wynosi 16 tygodni. To dobrze tłumaczy fakt pojawienia się szkorbutu, czyli gnilca dopiero po 3-4 miesiącach niespożywania witaminy C. Czasy to zamierzchłe, gdy brakowało witaminy C w pożywieniu. Dotyczyło to zwłaszcza marynarzy oraz mieszkańców oblężonych miast. Dzisiaj schorzenie to jest rzadko spotykane. Sporadycznie zdarza się wśród osób spożywających jedynie pokarmy gotowane, bez jarzyn i owoców. U dzieci awitaminoza C występuje najczęściej w niemowlęctwie pomiędzy 6 a 12 miesiącem życia, jeśli są karmione jedynie mlekiem gotowanym. Mleko nie zawiera witaminy C, a procesy termiczne niszczą jej resztki.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 34
Witaminy przedłużają życie
Jakie są objawy szkorbutu? Najczęstsze to: krwawienie z błon śluzowych, do jam stawów i mięśni, z obrzękiem, zmianami zapalnomartwiczymi
dziąseł,
wypadaniem
zębów,
niedokrwistością,
zmniejszeniem masy ciała i osłabieniem ogólnej odporności ustroju. Początkowe objawy niedoboru witaminy C są często niecharakterystyczne: utrata łaknienia, łatwe męczenie się, bóle stawowomięśniowe oraz krwawienie z dziąseł. Z dotychczasowych badań wynika, że stosowanie dużych dawek witaminy C nie wywołuje jej przedawkowania; nadmiar witaminy jest wydalany z organizmu. Rola witaminy C jest wieloraka i przejawia się w udziale tego związku w różnych przemianach ustrojowych. Prawidłowy proces tworzenia tkanek: łącznej, chrzęstnej i kostnej nie może się odbywać bez udziału witaminy C. Tworzy ona układ oksydacyjno-redukcyjny, odgrywający istotną rolę w oddychaniu tkankowym oraz warunkuje prawidłowy przebieg wielu procesów metabolicznych (synteza hormonów kory nadnercza, insuliny, hemoglobiny). Zapewnia prawidłowe gojenie się ran. Ułatwia redukcję żelaza trójwartościowego
do
dwuwartościowego
w przewodzie
pokarmowym,
zwiększając przyswajanie tego pierwiastka z produktów żywnościowych, co ma również znaczenie przy leczeniu niedokrwistości z niedoboru żelaza. Bierze również udział w procesach krwiotwórczych. Jest aktywatorem różnych układów enzymatycznych, ma działanie zwiększające odporność ustroju, np. przy przeziębieniach. Tak twierdzi amerykański uczony, dwukrotny laureat nagrody Nobla, prof. Linus Cari Pauling. Zaleca on w profilaktyce przeziębień lub ich zahamowaniu dawki dzienne witaminy C od 1000 do 5000mg. Podawanie tak dużych dawek witaminy C u wielu lekarzy
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Witaminy przedłużają życie
● str. 35
budzi pewne zastrzeżenia. Warto nadmienić, że u osób szczególnie podatnych może dojść do powstawania kamieni moczowych na skutek dłuższego przyjmowania bardzo dużych dawek witaminy C. Zdaniem innych uczonych nadmiar witaminy C jest wydalany przez nerki z moczem, co stawia pod znakiem zapytania celowość stosowania dużych jej dawek. Przenieśmy się teraz na chwilę do kuchni, od której zależy, ile witaminy C znajdzie się na talerzu. Noże, skrobaczki lub tarki muszą być ze stali nierdzewnej, gdyż rdzewne żeliwo jest katalizatorem procesu utleniania witaminy C, czyli przyspiesza jej rozkład. Dalszym stratom witaminy C można zapobiec nie dopuszczając do więdnięcia produktów, obierając je w ostatniej chwili, tuż przed przyrządzaniem, nie przetrzymując obranych w wodzie, wkładając do wrzącej wody warzywa i owoce przeznaczone do gotowania, wykorzystując płyn pozostały po ugotowaniu tych pierwszych do przyrządzania zup lub sosów. Zatrzymam się jeszcze przy ziemniakach, które w naszej diecie odgrywają znaczną rolę jako źródło witaminy C. Nie dlatego, że jej zawierają dużo - w 100 g produktu zaledwie 12 mg witaminy C - ale dlatego, że są spożywane codziennie w dużych ilościach. Musimy jednak pamiętać, że po 3 miesiącach przechowywania ziemniaki mają o 50% mniej witaminy C, a po 6 miesiącach aż o 75% mniej. Dlatego, aby jeszcze zachować jej resztki, musimy należycie obchodzić się z ziemniakami. Tuż pod skórką znajdują się najcenniejsze składniki, m.in. witamina C. Ziemniaki stare należy obierać cienko, a młode skrobać. Przy ręcznym oczyszczaniu ziemniaków otrzymuje się średnio 35-50% obierzyn, w zależności od ich jakości i pory roku. Straty witaminy C przy obieraniu wynoszą
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 36
Witaminy przedłużają życie
średnio
22%.
A
może
nauczymy
się
gotować
ziemniaki
„w mundurkach”? Mógłby
ktoś
zapytać,
ile
witaminy
C
znajduje
się
w mrożonkach. Proces zamrażania nie ma zasadniczego wpływu na zawartość witamin. Stwierdzono natomiast rozkład witaminy C podczas przechowywania zamrożonych owoców i warzyw. Wielkość strat
jest
wprost
proporcjonalna
do
czasu
i
temperatury
przechowywania artykułów zamrożonych. Mimo pewnych strat witaminy C, zawartość jej w zamrożonych owocach i warzywach jest przeciętnie większa niż w produktach utrwalonych w inny sposób. Na przykład suszenie niszczy ją w 70-80% początkowej zawartości, wyjaławianie - w 35-55%, a zamrażanie - 20-30%. Owoce i warzywa zamrożone bezpośrednio po zbiorze zawierają więcej witaminy C niż te same produkty w tzw. stanie świeżym, po dostarczeniu ich do sklepów lub stołówek po upływie kilku godzin od zbioru. Zimą mrożone owoce i warzywa są ważnym źródłem witaminy C. Ideałem jest i będzie spożywanie surówek. Koniecznie należy pamiętać o kiszonej kapuście, która może być prawie codziennym dodatkiem do drugich dań. Dzienne zapotrzebowanie na witaminę C wynosi: Ilość witaminy C 35-75 mg
dzieci
młodzież w wieku 16-20 lat dziewczęta
80 mg
młodzież w wieku 16-20 lat chłopcy
100 mg
kobiety ciężarne
70-90 mg
kobiety karmiące
100 mg
mężczyźni - zajęcia siedzące
75 mg
umiarkowana praca
75 mg
ciężka praca
75 mg Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 37
Witaminy przedłużają życie
bardzo ciężka praca
100 mg
osoby powyżej 65 lat
75 mg
W powszechnym mniemaniu dużo witaminy C ma się znajdować w owocach cytrusowych. Czy tak jest naprawdę? W owocach świeżych w 100g znajduje się jej: w cytrynie - 31mg, grapefruicie - 26 mg, w pomarańczy - 35mg. Oto dla porównania ilość witaminy C w 100 g następujących produktów: Produkt
Zawartość witaminy C w 100 g
pietruszka liście
178 mg
koperek zielony
75 mg
brukselka
71 mg
szczypiorek
60 mg
szpinak
64 mg
porzeczki czarne
177 mg
truskawki
63 mg
poziomki
60 mg
jabłka
7 mg
kapusta kiszona
16 mg
ogórki kwaszone
4 mg
Największym skarbem naturalnej witaminy C w przyrodzie jest owoc róży. Temu symbolowi młodości od wieków przypisywano znakomite właściwości lecznicze. Wyhodowane przez polskiego badacza, Jana Milewskiego, gatunki wysokowitaminowe zawierają aż 15 razy tyle witaminy C co czarne porzeczki lub nać pietruszki, a 100 razy więcej niż miąższ pomarańcz, cytryn lub grapefruitów. Tylko Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Witaminy przedłużają życie
● str. 38
1/4 szklanki soku (wyciągu) ze świeżych owoców róży polskiej wypitego przez dzieci, a 1/2 szklanki konsumowane przez osobę dorosłą uzupełnia całkowicie naszą codzienną dietę w naturalną witaminę C.
Zapotrzebowanie na witaminy Zapotrzebowanie na witaminy przez organizm człowieka nie jest wartością stałą, lecz zależy od wieku, aktywności fizycznej, stanów fizjologicznych (ciąża, laktacja), rodzaju diety, nasilenia przemiany materii, stopnia wchłaniania w przewodzie pokarmowym, zużytkowania oraz wydalania witamin. Niedobór witamin powstaje najczęściej w wyniku stosowania niewłaściwej diety, zaburzonego ich wchłaniania z przewodu pokarmowego (wymioty, biegunki) lub zwiększonego zapotrzebowania (ciąża, laktacja, okres wzrostu, nadczynność tarczycy). Pierwsze objawy niedoboru witamin są bardzo trudne do wykrycia i mają charakter niespecyficzny. W praktyce bardzo rzadko występują tylko stany chorobowe uwarunkowane niedoborem jednej witaminy. Obowiązuje reguła podawania preparatów wielowitaminowych w leczeniu niedoborów. Podaż tylko jednej witaminy może być przyczyną pogorszenia się stanu chorobowego. Leczenie awitaminozy (choroby wywołanej brakiem witamin) polega na stosowaniu pełnowartościowej diety zaspokajającej bieżące zapotrzebowanie na poszczególne składniki pokarmowe, uzupełnione brakującymi witaminami. Dawka tych ostatnich powinna być 5-10-krotnie większa od dziennego zapotrzebowania. Musimy jednak pamiętać, że podaż dużych ilości witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D i K) może wywołać toksyczne objawy przedawkowania, ponieważ nie są wydalane przez nerki. Natomiast mniejsze niebezpieczeństwo Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 39
Zapotrzebowanie na witaminy
przedawkowania i zatrucia istnieje przy podawaniu wysokich dawek witamin rozpuszczalnych w wodzie (C, B1, B2, B12, B6, PP, H, kwas foliowy). Są one z łatwością wydalane przez nerki. Najlepszym sposobem zapobiegania awitaminozom jest stosowanie bardzo urozmaiconej diety, do czego zachęcam od dawna. Oprócz tego, gdy zajdzie potrzeba, lekarz musi pomóc przy zwalczaniu chorób upośledzających wchłanianie witamin lub wywołujących zwiększone zapotrzebowanie.
Odpowiednie gotowanie to więcej witamin Wiele witamin ulega rozkładowi w wyniku nieodpowiedniego przygotowywania
posiłków.
Na
przykład
pewne
witaminy,
rozpuszczalne w wodzie, ulegają rozkładowi podczas gotowania. Długie gotowanie mięsa powoduje także utratę witamin. Szczególnie wrażliwa i nietrwała na gotowanie jest witamina C. Dostarczenie wystarczającej ilości witaminy C jest ściśle uzależnione od spożycia każdego
dnia
pewnej
ilości
świeżych
owoców
i
warzyw.
Uszlachetnianiu (oczyszczaniu) ziarna towarzyszy utrata witamin grupy B. Obecnie wzbogaca się produkty żywnościowe w witaminy B1 i B2 oraz niacynę, czyli czynnik przeciwko pelagrze (PP). Inne pokarmy są również wzbogacane przez dodatki witamin, np. witaminy D do mleka oraz witaminy A do margaryny. Należy pamiętać, że witaminy rozpuszczalne w tłuszczach nie ulegają zniszczeniu przy mechanicznej i termicznej obróbce produktów żywnościowych oraz, że są magazynowane w ustroju. Natomiast ulegają
zniszczeniu
tłuszczowych.
w
Wchłanianie
czasie ich
jełczenia w jelicie
rozpuszczalników cienkim
upośledza
jednoczesne podawanie olejów mineralnych. Odwrotnie zachowują Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 40
Odpowiednie gotowanie to więcej witamin
się witaminy rozpuszczalne w wodzie - łatwo ulegają zniszczeniu w czasie obróbki mechanicznej i cieplnej i na ogół nie są magazynowane w ustroju. Myślę, że panie domu nie obrażą się, że przypomnę sposoby zapobiegające utracie witamin przy obróbce cieplnej warzyw i owoców. Ziemniaki
w
naszych
warunkach
klimatycznych
są
codziennym składnikiem pożywienia i ważnym źródłem witaminy C. Aby wszystkie wartości w jak największym stopniu zachować, należy: obierać
je
cienko
i to
na
krótko
przed
gotowaniem,
nie
przechowywać w wodzie, wkładać do wrzącej wody, gotować w małej jej ilości, jednorazowo gotować tyle, ile trzeba zużyć, nie przetrzymywać ugotowanych zbyt długo, wykorzystywać wywar po ugotowaniu. Marchew - najcenniejszym jej składnikiem jest karoten, będący prowitaminą A. Ma szerokie zastosowanie w żywieniu. Należy ją gotować w małej ilości wody pod przykryciem, wkładać do wrzącej wody, do zagotowania ogrzewać na silnym ogniu, gotować na słabszym, gotować w całości (następnie rozdrabniać). Jeżeli to tylko możliwe, gotować marchew nie obieraną. Do gotowania warzyw karotenowych należy zawsze dodawać tłuszczu. Warzywa zielone - np. szpinak, aby uchronić przed stratami wartościowych dla człowieka substancji, w tym witamin z grupy B oraz witaminy C, należy gotować w małej ilości wody, wkładać na wrzącą, lekko osoloną wodę, aby skrócić czas gotowania. Należy gotować w naczyniu odkrytym.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 41
Odpowiednie gotowanie to więcej witamin
Do warzyw kapustnych należą: jarmuż, brukselka, kapusta włoska, głowiasta biała, głowiasta czerwona, kalarepa, kalafior, brokuły. Zawierają prowitaminę A, witaminę B1 oraz witaminę C przy czym liście mają mniej tego składnika niż głąb. Barwa, smak, zapach i wartości odżywcze ugotowanej kapusty zależą od ilości wody użytej do gotowania (im mniej tym lepiej), odkrycia naczynia, dzięki czemu piekące i gorzkie olejki eteryczne ulatniają się wraz z parą, czasu gotowania (wkładać do wrzącej wody, do zagotowania ogrzewać pod przykryciem, następnie odkryć). Warzywa
strączkowe,
które
występują
w
naszych
jadłospisach, dzielimy na dwie grupy: świeże strączkowe w stanie niedojrzałym, jak: fasola szparagowa żółta, zielona, groszek zielony, bób, oraz suche strączkowe, które są spożywane po dojrzeniu i wyłuskaniu ze strąka. Do nich należą: fasola biała i kolorowa, perłowa, groch, soczewica, soja. Warzywa
strączkowe
pierwszej
grupy
są
zbliżone
pod
względem wartości odżywczych do warzyw zielonych. Ich obróbka cieplna jest taka sama jak warzyw zielonych. Są bardzo dobrym źródłem witamin z grupy B. Warzywa strączkowe drugiej grupy wymagają innej obróbki cieplnej. Należy je namoczyć poprzedniego dnia w wodzie zmiękczonej przez gotowanie, gotować w wodzie, w której były moczone,
po
zagotowaniu
gotować
na
wolnym
ogniu
pod
przykryciem, solić pod koniec gotowania, używać 3-5 objętości wody na jedną objętość warzywa. Przy obróbce wstępnej i cieplnej owoców świeżych i suszonych należy pamiętać, że trzeba je myć dokładnie i obierać tuż przed Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Odpowiednie gotowanie to więcej witamin
● str. 42
przyrządzaniem potrawy oraz zapobiegać utlenianiu się witaminy C następującymi metodami: przez dodanie cukru, syropu lub śmietany do rozdrobnionych owoców; gotowanie w syropie; zakwaszanie kwasami naturalnymi. Susze owocowe przed moczeniem w letniej przegotowanej wodzie należy bardzo dokładnie umyć, a wodę z moczenia wykorzystać do syropu.
Witaminy dla urody Odpowiednia podaż witamin decyduje nie tylko o zdrowiu fizycznym i psychicznym, ale również o naszym wyglądzie. Kosmetycznymi objawami wadliwego odżywiania - i tym samym niedoboru witamin - mogą być na przykład cienkie, matowe, przerzedzone, źle układające się włosy, łojotok w fałdach nosowopoliczkowych, zapalenie powiek i kącików ust, suchość skóry i inne. Objawy niedoborów pokarmowych nie występują nagle, lecz mają dość długi czas utajenia, który może trwać wiele miesięcy. Zapamiętajmy więc, na jakie witaminy należy zwrócić uwagę i jakie produkty uwzględnić w jadłospisie, aby uniknąć przykrej niespodzianki przed lustrem.
● WITAMINA A Przy niedoborze tej witaminy skóra staje się szorstka, wysuszona. Następuje zgrubienie i rogowacenie naskórka. Cera staje się szara, często na udach i ramionach pojawia się „gęsia skórka”. Włosy tracą połysk, kruszą się i wypadają. Łamią się paznokcie. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 43
Witaminy dla urody
Witamina A reguluje czynności gruczołów łojowych. Przy jej niedoborze może nastąpić nasilenie łojotoku. Znajduje się ona w mleku, maśle, żółtku jaj, poza tym w marchwi, zielonej sałacie, owocu dzikiej róży, w wątrobie.
● WITAMINA B2 Przy
niedoborze
tej
witaminy
występuje
przekrwienie,
łuszczenie i pękanie warg w kącikach ust, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, język staje się ciemnowiśniowo czerwony. Skóra jest mało elastyczna i przybiera starczy wygląd. Powstają drobne zmarszczki, promieniście rozchodzące się nad ustami, szczególnie nad górną wargą. Przy dużym niedoborze witaminy B2 nasila się łojotok i powstają plamy barwnikowe. Witamina występuje w serze, mleku, jajach, drożdżach „Lewitan”, kaszy gryczanej, kiełkach i otrębach
zbóż,
szpinaku,
pomidorach,
zielonym
groszku
i szczypiorku.
● WITAMINA B6 Pomaga nastolatkom w leczeniu trądziku młodzieńczego. Bardzo ważne jest także jej działanie w łojotoku spowodowanym nadmiernym wydzielaniem gruczołów łojowych. U osób, które nie mogą zeszczupleć mimo kuracji odchudzającej, stwierdza się często niedobór tej właśnie witaminy. Witamina B6 występuje w całych ziarnach zbóż, w warzywach strączkowych, w nasionach kukurydzy i słonecznika, w wątrobie i jajach.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 44
Witaminy dla urody
● KWAS PANTOTENOWY Witamina ta leczy pewne alergie, a także pomaga rosnąć włosom i likwidować wiele skórnych niedomagań. Występuje w drożdżach, wątrobie, pszenicy, otrębach oraz grochu. Tabletki z witaminą
B-compositum
też
na
ogół
zawierają
związki
pantotenowe.
Bezcenne makro- i mikroelementy Organizm człowieka zawiera ok. 30 pierwiastków, tworzących niezliczone ilości połączeń i wspólnie ze sobą reagujących. Składniki mineralne, podobnie jak witaminy, nie dostarczają ustrojowi
energii,
ale
są
niezbędne
do
jego
prawidłowego
funkcjonowania. Zachodzi w nim stała wymiana składników mineralnych. W ciągu 24 godzin dorosły człowiek wydala z moczem ok. 25 gramów soli mineralnych, zaś część związków z kałem. Dlatego należy codziennie dostarczać organizmowi odpowiednich ilości makro- i mikroelementów. Pierwiastki śladowe biorą udział we wszystkich podstawowych czynnościach organizmu człowieka, w procesach wzrostu, rozwoju, przemiany materii i czynności krwiotwórczej. Sztuczne sposoby otrzymywania
soli
mineralnych
nie
zapewniają
pierwiastków, które znajdujemy w naturze.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
połączeń
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 45
Bezcenne makro- i mikroelementy
● GDY BRAK ŻELAZA Organizm człowieka nie wytwarza żelaza. Najlepiej, jeżeli otrzymuje ten mikropierwiastek z pożywieniem. Jeżeli go zabraknie w pożywieniu, dochodzi do wyczerpania zapasów w organizmie. Tym samym nie wytworzy
się
hemoglobina.
Nie
będzie
środka
transportującego tlen, zmniejszy się liczba czerwonych krwinek. Dochodzi do anemii, czyli niedokrwistości z niedoboru żelaza. Życiodajny płyn nie dotrze w dostatecznej ilości do tkanek i narządów. Stąd zaburzenia funkcji całego organizmu. Człowiek odczuwa różne dolegliwości imitujące przeróżne schorzenia. Serce, otrzymując mało tlenu, zaczyna źle funkcjonować. Nie pomagają leki rozszerzające naczynia wieńcowe. Może pomóc dowartościowanie krwi, między innymi poprzez odpowiednie odżywianie. Lekarz nie zawsze musi zapisywać nitroglicerynę. Czasem wystarczy skierować pacjenta do pracowni analitycznej w celu zbadania poziomu żelaza we krwi. Służby zdrowia wielu wysoko rozwiniętych krajów sygnalizują stale obniżanie się poziomu żelaza w organizmie człowieka. Mamy coraz apetyczniej wyglądającą żywność, zawierającą skondensowane kalorie,
w coraz
wymyślniejszych
kolorowych
opakowaniach,
zachęcających do kupna, a... coraz częściej narzekamy na nasze zdrowie. Mamy coraz gorsze samopoczucie i coraz więcej chorób atakuje nasz organizm, m.in. niedobór żelaza. Skorupa ziemska zawiera 4,5% żelaza. Metal ten jest niezbędny w naszym pożywieniu. Dzienne zapotrzebowanie na żelazo waha się u mężczyzn i nie miesiączkujących kobiet od 0,5 do 1,0 mg/dobę, u kobiet miesiączkujących 0,7 do 2,0 mg/dobę, u młodzieży 1,0-2,0 mg/dobę, dzieci 0,4-1,0 mg/dobę, niemowląt 0,5-1,5 mg/dobę, Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 46
Bezcenne makro- i mikroelementy
u najwięcej
potrzebujących
żelaza
kobiet
ciężarnych
2,0-4,8
mg/dobę. Nie są to duże ilości, ale trzeba mieć na uwadze, że z diety wchłania się zaledwie 10% żelaza. Według zapotrzebowania naszego organizmu na żelazo dzieli się składniki mineralne na makroi mikroelementy. Pierwsze są to pierwiastki, których organizm potrzebuje
więcej
niż
żelaza,
drugie
to
takie,
na
które
zapotrzebowanie organizmu jest takie jak na żelazo lub mniejsze. Aby omówić role żelaza w naszym organizmie, musimy się zastanowić, jaką rolę spełnia żelazo w glebie. Rośliny to podstawowe ogniwo w łańcuchu pokarmowym. Duży wpływ na dostępność żelaza dla roślin ma pH gleby. Im odczyn gleby bardziej kwaśny, tym dostępność żelaza jest większa. Gdy pH gleby jest wyższe od 6, dostępność żelaza dla roślin maleje, a jego pobieranie jest utrudnione. Nadmiar fosforu w glebie prowadzi do wytrącania się trudno rozpuszczalnych fosforanów
żelaza,
co może
być
przyczyną
wystąpienia jego niedoborów w roślinie, a tym samym u zwierzęcia i u człowieka. Niedokrwistość z niedoboru żelaza ma wiele przyczyn i manifestuje się wieloma objawami. Zdarza się nieporównanie częściej u kobiet niż u mężczyzn. U kobiet prowadzą do niej: przewlekłe utraty krwi, najczęściej przy nadmiernie obfitych krwawieniach miesięcznych i innych krwawieniach z dróg rodnych; utrata żelaza w ciąży i w czasie karmienia. U wszystkich do niedoboru
żelaza
mogą
prowadzić
przewlekłe
z przewodu pokarmowego i dróg moczowych.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
krwawienia
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 47
Bezcenne makro- i mikroelementy
Powstawaniu
niedoborów
żelaza
sprzyja
upośledzone
wchłanianie w jelitach, niedokwaśność lub bezkwas żołądkowy oraz zmniejszony
dowóz
żelaza
z pożywieniem,
np.
z
powodu
jednostronnej diety, stosowanej przez ludzi zdrowych i chorych prowadzonej latami. Proces wchłaniania żelaza z przewodu pokarmowego przebiega w kilku etapach i do końca nie jest jeszcze zbadany.
W
środowisku
kwaśnego
soku
żołądkowego
trójwartościowe żelazo zostaje uwolnione z pokarmów, a następnie pod wpływem takich czynników jak kwas askorbinowy (wit. C), cysteina,
glutation,
zostaje
zredukowane
do
żelaza
dwuwartościowego. Ten wstępny okres ma podstawowe znaczenie dla dalszych etapów wchłaniania żelaza, bowiem w dwunastnicy i początkowej części jelita cienkiego tylko w takiej postaci żelazo może być przyswajane. Wchłanianie żelaza może być upośledzone w chorobach trzustki i ogólnych chorobach jelit. Zarobaczenie przewodu pokarmowego również prowadzi do niedoborów żelaza w organizmie. U osesków i w wieku dziecięcym niedobory żelaza zdarzają się przy nieprawidłowym karmieniu; gdy matki karmią swoje pociechy wyłącznie mlekiem krowim lub, co zdarza się coraz rzadziej, mlekiem kozim. Niebagatelne znaczenie ma również to, czy organizm dziecka został wyposażony w żelazo przez matkę. Niedobór żelaza u kobiety w ciąży to niedostateczna ilość żelaza u potomka. Zwykła dieta nie pokrywa zapotrzebowania na żelazo kobiet ciężarnych i karmiących, niemowląt (zwłaszcza wcześniaków, dzieci z ciąż bliźniaczych oraz urodzonych cięciem cesarskim), a także młodzieży w okresie intensywnego rozwoju.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Bezcenne makro- i mikroelementy
● str. 48
Przy niedoborach żelaza istnieje cały wachlarz objawów, które sprowadzają pacjenta do lekarza. Może to być sucha, popękana skóra, zaburzenia wzrostu włosów i paznokci. Paznokcie są łamliwe, spłaszczone i wykazują podłużne i poprzeczne bruzdy. W ciężkich stanach występują zagłębienia. W kącikach ust powstają stany zapalne. Dochodzi do zaniku błony śluzowej jamy ustnej i języka, co wywołuje pieczenie w tych miejscach. Typowe są również zmiany zapalne błony śluzowej przełyku, powodujące bóle zamostkowe, niekiedy fałszywie brane za bóle pochodzenia sercowego. Oczywiście do fachowej oceny tych dolegliwości powołany jest lekarz! Niekiedy u osób z niedoborem żelaza występuje zjawisko przejawiające się osobliwościami smakowymi, jak jedzenie ziemi, wapna, zdrapywanego tynku. Zanik błony śluzowej nosa może prowadzić do cuchnących owrzodzeń nosa. Łatwo wypadające włosy są łamliwe, kruche i wykazują skłonność do przedwczesnego siwienia. W przebiegu ciężkich niedokrwistości może wystąpić podwyższenie temperatury ciała bez współistnienia zakażenia. Często jedynym objawem niedoboru żelaza może być nerwica wegetatywna. Jak nie dopuścić do niedoboru żelaza w organizmie i tym samym uniknąć wielu dolegliwości i stosowania leków? Bogatym źródłem żelaza pochodzenia roślinnego są suche nasiona roślin strączkowych (fasola, groch, bob, soja) oraz zielone warzywa, takie jak: szczypiorek, brukselka, jarmuż, kapusta włoska, czerwona i biała, natka pietruszki, szczaw i szpinak. Wchłanianie żelaza z produktów roślinnych, np. pszenicy, kukurydzy, bobu, sałaty i szpinaku, wynosi średnio ok. 4,5%. Żelazo Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Bezcenne makro- i mikroelementy
● str. 49
z produktów pochodzenia zwierzęcego, z wyjątkiem jaj, jest lepiej przyswajalne niż z produktów roślinnych. Badania produktów zdrowych osób wykazały przyswajanie żelaza z kurcząt, ryb, cielęciny, wieprzowiny i wątroby na poziomie ok. 28%. Korzystny wpływ na wchłanianie żelaza ma obecność aminokwasów, białek pochodzenia zwierzęcego, fruktozy, miedzi, niektórych witamin, głównie witaminy C. Jak się ostatnio okazało, właściwości obniżające wykorzystanie żelaza zawartego w pożywieniu ma herbata i kawa. Stwierdzono zmniejszenie wchłaniania żelaza z posiłku zawierającego herbatę o 39%, a kawę aż o 72-84%, w stosunku do tego samego posiłku bez dodatku wymienionych używek. Doskonałym źródłem żelaza jest pieczywo razowe; 1 kg mąki razowej z pełnego ziarna pszenicy zawiera ok. 30 mg żelaza, 1 kg mąki z oczyszczonego ziarna 8,2 mg żelaza. Konsumujmy jak najwięcej chleba razowego, pamiętajmy również o otrębach pszennych. Opisywano także przypadki, gdy zjadanie codziennie pęczka natki pietruszki już po 2 tygodniach dało poprawę w leczeniu niedokrwistości spowodowanej niedoborem żelaza. Nać pietruszki może dostarczyć w 100 g od 3 do 19 mg żelaza i to stosunkowo łatwo przyswajalnego. Zimą szczególnie należy ją dodawać do zup, ziemniaków oraz prawie wszystkich drugich dań. Są trzy najważniejsze sposoby zaspokojenia zapotrzebowania organizmu na żelazo:
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 50
Bezcenne makro- i mikroelementy
•
jeść
żywność
naturalną,
nie
poddawaną
procesom
technologicznym, poprawiającym jej wygląd i ewentualnie smak; • konsumować to, co obficie zawiera żelazo; • pamiętać o witaminie C, która czyni żelazo bardziej przyswajalnym.
Oto zawartość żelaza w 100 g produktów: Produkt
Zawartość żelaza w 100g
wątroba wołowa
0,30mg
szpinak
0,20mg
nać buraków
0,20mg
chleb z pełnego ziarna
0,20mg
ziemniaki
0,10mg
jaja
0,10mg
wołowina
0,10mg
groszek zielony
0,10mg
marchew
0,10mg
kapusta
0,06mg
chleb biały
0,06mg
buraki
0,05mg
twaróg
0,03mg
● WAPŃ ZAPOBIEGA MIAŻDŻYCY W organizmie dorosłego człowieka znajduje się ok. 1000g wapnia. Noworodek, przychodząc na świat, dysponuje tylko 20g tego Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 51
Bezcenne makro- i mikroelementy
pierwiastka zaliczanego do makroelementów. Wiemy, że 99% wapnia znajduje się w naszym organizmie w kościach i zębach. Pozostałe 1% krąży we krwi - jest to wielkość stała. Gdy nie dostarczamy codziennie wapnia w pożywieniu w wymaganych ilościach, to organizm „wypożycza” go sobie z własnego kośćca. Wapń spełnia w ustroju człowieka i zwierząt rozliczne funkcje. Wchodząc w skład kośćca, zapewnia utrzymanie struktury ustroju. Sole wapnia powodują twardość zębów. Węglan wapniowy wchodzi w skład kamyczków błędnikowych, biorąc tym samym udział w utrzymywaniu równowagi ciała. Jony wapniowe uczestniczą w utrzymywaniu
pobudliwości
tkanek,
przewodnictwie
tkanki
nerwowej i kurczliwości tkanki mięśniowej. Wapń jest również aktywatorem lub inhibitorem różnych reakcji enzymatycznych. Ma wpływ na utrzymywanie równowagi kwasowo-zasadowej oraz wykorzystywanie przez organizm żelaza w procesie krwiotworzenia. Wzmaga krzepnięcie krwi. Podtrzymuje rytm zdrowego serca. Ostatnie badania naukowe dowodzą, że istnieje związek pomiędzy częstością występowania chorób układu krążenia a piciem wody o określonych właściwościach. Gdzie jest woda ,,twarda” (ma więcej wapnia, magnezu i litu), tam o wiele mniej ludzi umiera na serce
niż
w miejscowościach
zasobnych
w
wodę ,,miękką” (o wysokiej koncentracji sodu). Woda „twarda” jest o wiele smaczniejsza i zdrowsza niż woda ,,miękka”. Wapń i magnez z wody twardej łączą się w jelitach z tłuszczami nasyconymi pochodzącymi ze spożytego pożywienia tworząc nic innego jak... mydło. Nie jest ono przyswajane przez organizm, a tylko wydalane. Dzięki
temu
człowiek
pijący
twardą
wodę
pozbywa
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
się
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 52
Bezcenne makro- i mikroelementy
niepotrzebnych dla niego tłuszczów, a jego organizm nie wytwarza nadmiaru cholesterolu. Co więc robić, gdy mamy wodę miękką? Należy spożywać codziennie 60mg magnezu i 100mg wapnia. Taki dodatek odpowiada wypiciu 2 litrów twardej wody. Cytuję tu radę dr Dawsona odradzającego picie napojów gazowanych, w których jest fosfor, gdyż wiąże on wapń, nie pozwalając jelitom na „produkcję” mydła. W ciągu 10 lat takiej profilaktyki mogłoby być o 100 śmiertelnych ataków serca mniej na każde 100 000 osób. Do prawidłowej gospodarki wapniem w ustroju człowieka potrzebna jest witamina D. Jedząc płatki owsiane musimy pamiętać o uzupełnianiu w diecie niedoborów wapnia (płatki owsiane kradną wapń) przez spożywanie produktów bogatych w ten pierwiastek (mleko). Często w starszym wieku dochodzi do samoistnego złamania kości. Następuje to w wyniku powolnego procesu, podczas którego kości tracą wapń, czyli rzeszotowieją. Można temu zapobiec, przyjmując dodatkowe ilości wapnia i witaminy D. Oto zawartość wapnia w 100 g produktów: Produkt
Zawartość wapnia w 100g
mleko w proszku odtłuszczone
1277 mg
mleko pełne w proszku
956 mg
ser edamski tłusty (48%)
899 mg
bryndza
532 mg
mleko zagęszczone słodzone
293 mg
mleko zagęszczone nie słodzone
240 mg
jogurt
147 mg
mleko krowie (3,5%)
118 mg
mleko krowie znormalizowane (2%)
118 mg
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 53
Bezcenne makro- i mikroelementy
mleko kwaśne
118 mg
kefir półtłusty
118 mg
maślanka
118 mg
ser twarogowy homogenizowany
98 mg
ser twarogowy chudy
96 mg
jaja świeże całe (ok. 2 sztuki)
48 mg
chleb graham
26 mg
natka pietruszki
193 mg
marchew
45 mg
czosnek
85 mg
kukurydza
97 mg
szproty
1003 mg
Żywieniowcy zalecają spożywanie ryb w przetworach razem z ośćmi. Najbogatsze źródło wapnia łatwo przyswajalnego to mleko w każdej formie i sery twarogowe. Gdzie jest niskie spożycie mleka i przetworów mlecznych, tam zawsze można podejrzewać niedobory wapniowe. Szczególnie u dzieci i młodzieży wapń jest potrzebny do prawidłowego wzrostu.
● CZY MIEDŹ CHRONI PRZED RAKIEM? Miedź jest mikroelementem, którego przemiana w ustroju jest ściśle związana z przemianą żelaza. W jej obecności organizm lepiej przyswaja żelazo. W ustroju człowieka o wadze 70kg zawartość miedzi ocenia się na ok. 80mg. Związki miedzi są szybko wydalane z kałem i z moczem. Organizm wykorzystuje zaledwie od 10 do 20%
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Bezcenne makro- i mikroelementy
● str. 54
miedzi spożytej z pokarmem. Gromadzi się ona w wątrobie, mózgu i kościach. Zwiększa ona odporność na niektóre choroby zakaźne oraz według medycyny ludowej ma działanie przeciwnowotworowe. Zaobserwowano, że robotnicy pracujący w kopalniach miedzi nie umierają na raka. Zapotrzebowanie dobowe na ten pierwiastek u dorosłego człowieka wynosi 1-3mg. Większe zapotrzebowanie wykazują dzieci oraz kobiety w ciąży. Gdy odżywiamy się różnorodnie, dzienna racja pokarmowa zawiera dostateczną ilość miedzi. Oto średnia zawartość miedzi w niektórych produktach spożywczych: - masło, ser, cukier, miód, margaryna - 0,05 mg/kg, - świeże owoce, większość warzyw, chleb, ryby, mięso, jaja 0,5-2,0 mg/kg, - groch, fasola, grzyby, cynaderki, bekon - 2,0-10,0 mg/kg. Najlepszym źródłem miedzi jest wątroba jagniąt i cieląt oraz drożdże. Działanie stresów psychicznych powoduje zmniejszenie ilości miedzi w wątrobie. Wzrost poziomu miedzi we krwi występuje w chorobach zakaźnych, białaczce i nowotworach płuc. W zaburzeniach żołądkowo-jelitowych i podczas biegunki dochodzi do spadku poziomu miedzi we krwi. Niedobór miedzi może także wystąpić u ludzi odżywiających się głównie produktami mlecznymi. Molibden i siarka utrudniają przyswajanie tego pierwiastka.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 55
Bezcenne makro- i mikroelementy
Nadmiar miedzi jest niepożądany i może wywołać objawy toksyczne. Znane są przypadki zatrucia miedzią u dzieci, które piły dłuższy czas wodę zawierającą ten pierwiastek w nadmiarze. Miedź
odgrywa
ważną
role
w
powstawaniu
krwinek
czerwonych. W miarę starzenia się ustroju zmniejsza się jej zawartość we włosach. Doświadczalnie stwierdzono, że miedź ratuje przed wrzodem żołądka osoby nadużywające aspiryny. Produkuje się więc aspirynę „miedziowaną”. Wiele procesów kulinarnych oraz sposobów przetwarzania żywności doprowadza do znacznego zubożenia produktu pod względem
zawartości
ziemniaków
powoduje
pierwiastków straty
miedzi
śladowych. o ok.
14%.
Gotowanie Wskutek
intensywnego nawożenia mineralnego gleby stwierdzono zubożenie produktów naturalnych pod względem zawartości mikroelementów, np. obniżenie zawartości miedzi w ziarnie zbóż.
● FLUOR NIEBEZPIECZNY I NIEZBĘDNY Fluor jest jednym z najbardziej aktywnych chemicznie pierwiastków, reaguje bezpośrednio ze wszystkimi pierwiastkami z wyjątkiem tlenu, azotu, chloru i gazów szlachetnych. Jest to gaz trujący, działa drażniąco na błony śluzowe. W stanie wolnym nie występuje. W postaci minerałów jest spotykany na Dolnym Śląsku. Występuje w ustroju w niewielkiej ilości, ok. 3 mg/kg masy ciała. Rola fluoru w organizmie nie została jeszcze dokładnie wyjaśniona. Istnieją pewne dane świadczące o jego znaczeniu w tworzeniu szkliwa zębów, a tym samym w zapobieganiu próchnicy. Oprócz tego fluor znajduje się w kościach. Ze względu na małą rozpiętość między Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 56
Bezcenne makro- i mikroelementy
korzystną a szkodliwą dawką fluoru dla naszego organizmu, są duże trudności z dodawaniem tego pierwiastka do wody. Przedawkowanie fluoru powoduje objawy toksyczne i prowadzi do fluorozy. Nadmiar fluoru czyni spustoszenie w organizmie człowieka. Wychwytuje on wapń z kości, co w konsekwencji prowadzi do ich odwapnienia. Przechwytuje magnez z surowicy krwi, doprowadzając do niedoboru tego najważniejszego pierwiastka życia. Zmiany kierunku wzrostu, kształtu zębów oraz ich barwy, zgrubienia, zesztywnienia stawów, tworzenie się narośli kostnych na stopach, to kolejne następstwa nadmiaru fluoru w organizmie. Szybki rozwój przemysłu spowodował, że fluor jest obecny w glebie, wodzie i powietrzu. Ludzie i zwierzęta są nim systematycznie zatruwani. Fluor wydalają w powietrze fabryki superfosfatów, huty żelaza, miedzi, cynku, stali i aluminium, a także przemysł ceramiczny, cegielnie, emaliernie i huty szkła oraz przemysł naftowy. Jak możemy się bronić przed szkodliwym działaniem fluoru? Dodając do gleby soli glinu lub wapnia można zmniejszyć jego toksyczne działanie. Wodę odfluoryzowuje się za pomocą filtrów z fosforanu żelazowo-glinowego. Specjalne urządzenia pozwalają hamować emisje pyłowe już w przewodach kominowych fabryk. Mimo
tylu
niebezpieczeństw
wynikających
z
łatwego
przedawkowania fluoru w wodzie, w niektórych okolicach naszego kraju dodaje się fluoru do sieci wodociągowej. W ten sposób chroni się dzieci, młodzież i dorosłych przed próchnicą. W jaki sposób możemy się zorientować, że mamy nadmiar fluoru w organizmie? Sygnalizują o tym malutkie plamy-cętki na Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 57
Bezcenne makro- i mikroelementy
emalii zębów. Początkowo mogą być one szare lub bielsze od tła, ale w miarę wzrostu zatrucia, stają się brązowe i aż czerwone. Zęby są wówczas bardzo łamliwe, trudno je plombować. Fluor znajdujący się w powietrzu dochodzi do naszych płuc. Podobnie proces ten przebiega u zwierząt. Rośliny pobierają fluor z wodą za pomocą liści z powietrza i kumulują go w owocach. Bogata we fluor jest herbata. Ilość fluoru w tym napoju warunkuje sposób jego przyrządzania. Gotowanie tzw. esencji powoduje wzrost ilości fluoru i zmianę smaku. Gdy herbata „naciąga” 5 minut osiąga zazwyczaj najlepszy aromat i smak. 1 szklanka tego aromatycznego napoju zawiera ok. 0,2mg fluoru. Musimy uważać i nie pić zbyt mocnej herbaty. W 100g suchych listków takich gatunków, jak: Assam, Darjeeling i Ceylon znajduje się od 10,25 do 5,25mg fluoru. Przeciętne pożywienie dostarcza człowiekowi 0,8 mg fluoru dziennie. Oto zawartość fluoru w 100 g niektórych produktów: Produkt
Zawartość fluoru w 100g
śledź wędzony (pikling)
0,80 mg
orzechy włoskie
0,69 mg
dorsz wędzony
0,60 mg
mąka żytnia
0,27 mg
płatki owsiane
0,17 mg
kurze jaja świeże białko
0,10 mg
żółtko
0,10 mg
rzepakowy miód pszczeli
0,10 mg
cielęcina chuda
0,09 mg
pomidory i ogórki
0,03 mg
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 58
Bezcenne makro- i mikroelementy
kapusta biała i sałata
0,02 mg
● NIEDOCENIANY SELEN Do niedawna sądzono, że selen również jest trucizną. Rzeczywiście tak może być, ale wówczas, gdy dostanie się on do organizmu w nieodpowiednich dawkach. Dzienne zapotrzebowanie wynosi dla człowieka zaledwie 0,0001g. W całym organizmie mamy selenu 0,2ppm (part per milion - ang. jedna część na milion). Selen jest pierwiastkiem chemicznym zaliczanym do tlenowców i najczęściej występuje w przyrodzie towarzysząc siarce i jej związkom. Od ponad dwudziestu lat rozlegają się coraz liczniejsze głosy zachwytu naukowców podkreślających rolę selenu w organizmie człowieka. Twierdzą oni, że bez selenu nie ma zdrowia. Selen chroni nas przed nowotworami! Wraz z witaminą E ratuje serce. Ma przedłużać młodość. Pomimo, że dla naszego zdrowia potrzebne są znikome ilości selenu, jego zasoby w glebie z roku na rok się kurczą. Wypłukuje go woda, wywiewa wiatr. Im staranniejsze uprawy, tym większa jego strata w ziemi. W
rejonach,
gdzie
w
glebie
jest
zbyt
mało
selenu,
zaobserwowano więcej chorób na tle krążeniowym. Ale także zbadano, że jeżeli tego mikroelementu jest zbyt dużo, to ludzie częściej chorują na nadciśnienie i miażdżyce. Zespół
Ekologicznej
Profilaktyki
w
Krakowie
stwierdził
w badaniach doświadczalnych na zwierzętach, że selen opóźnia rozwój raka lub nie dopuszcza do jego powstania. W Klinice Hematologicznej w Krakowie wykazano również w doświadczeniach na myszach, że selen zmusza organizm do wytwarzania ciał Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 59
Bezcenne makro- i mikroelementy
odpornościowych
niezbędnych
do
zwalczania
infekcji.
Udowodniono, że spożywanie żywności skażonej pleśniami może się stać groźne dla ludzi i zwierząt. Selen unieszkodliwia aflatoksyny (specyficzny metabolit toksyczny wytwarzany przez kropidlaki, działający
rakotwórczo
na
wątrobę).
Aflatoksyna
może
być
niebezpieczna dla człowieka wówczas, gdy przez dłuższy czas dostaje się do pożywienia (np. przez zakażenie grzybami mąki, pieczywa). W jaki sposób się odżywiać, aby codziennie selen był dostarczany do organizmu w optymalnych dawkach, tzn. nie było go ani za wiele, ani za mało? Dużo selenu możemy znaleźć w żywności pochodzącej z pełnego przemiału ziarna, nie oczyszczonej, nie rafinowanej i nie słodzonej, a przede wszystkim w soli kopalnianej (wielickiej, bocheńskiej i kłodawskiej). Największym wrogiem selenu są węglowodany. Słodycze niszczą selen w całości lub w części. Zyskać selen możemy przez unikanie cukru! Dużo selenu znajduje się w śledziach, w nerkach wieprzowych, wołowych i cielęcych oraz wątrobie i sercu. Sporo jest go w jajach. Skarby selenowe są w otrębach pszennych, kiełkach pszenicy, ziarnach kukurydzy, pomidorach, drożdżach, grzybach, czosnku i pieczywie razowym. Kukurydziane płatki śniadaniowe zawierają 4,6 ppm selenu. Najbogatszym źródłem selenu są drożdże, zwłaszcza piwne (dzienna dawka 2g). Można spożywać również drożdże piekarskie. Drożdże przed spożyciem trzeba „zabić”. Wystarczy w tym celu zalać je wrzątkiem.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 60
Bezcenne makro- i mikroelementy
● JOD I CHOROBY TARCZYCY Kolejnym pierwiastkiem zaliczanym do mikroelementów niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu jest jod. Jest
on
szarym
i charakterystycznej
ciałem
stałym
o metalicznym
połysku
woni, trudno rozpuszczalnym w wodzie.
Niektóre wodorosty mają zdolność gromadzenia w sobie jodu z wody. Jod występuje w ustroju człowieka w minimalnych ilościach nie przekraczających 25mg. W tarczycy znajduje się ok. 60% jodu zgromadzonego w ustroju. I właśnie z tym gruczołem jest on najbardziej powiązany. Jedyną poznaną czynnością jodu jest jego udział w biosyntezie hormonów tarczycy. Niedobór jodu może wywołać wole, czyli zgrubienie szyi, świadczące o nieprawidłowej pracy gruczołu tarczycowego a u dzieci może prowadzić do karłowatego wzrostu. Zaburzenia te częściej występują u kobiet niż u mężczyzn. Do niedawna na Podkarpaciu stwierdzano dużo przypadków wola. Dlaczego? Otóż związki jodu są łatwo rozpuszczalne w wodzie (i po prostu w okolicach górskich, na terenach skalistych wypłukuje je woda z potoków). Gdy poznano związek pomiędzy brakiem jodu w glebie i pożywieniu a chorobami tarczycy, uzyskano możliwość profilaktyki. W tych okolicach jod musi być dodawany do wody pitnej lub stosuje się jodowanie soli kuchennej. Człowiek nie potrzebuje dużo jodu. Wystarcza 2-4mcg na 1kg wagi ciała, czyli dla dorosłego mężczyzny 150-300mcg na dobę. Jod jest wchłaniany z przewodu pokarmowego w postaci nieorganicznych jodków. Wydala się z moczem, a także przez płuca i skórę. Większych
ilości
jodu
potrzebuje
młodzież
w
okresie
dojrzewania, a także kobiety w ciąży i karmiące matki. Roczne Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 61
Bezcenne makro- i mikroelementy
zapotrzebowanie na jod dla człowieka dorosłego to w przybliżeniu 60mg, zaś przeciętne spożycie soli kuchennej w roku wynosi 5kg. Zatem sól jodowana dostarcza człowiekowi ok. 30mg jodu rocznie. Resztę jodu organizm otrzymuje z wody i pożywienia. Najwięcej jodu znajduje się w rybach - w 1kg od 100 do 200mcg; w 1kg serów, jaj, tłuszczów zwierzęcych ok. 35mcg; w 1g mleka również 35mcg jodu. 1kg zbóż zawiera ok. 50 mcg jodu, natomiast w warzywach w 1kg jest go 20-30mcg. W USA np. stężenie jodku potasowego dodawanego do soli wynosi 1:100000, w Nowej Zelandii 1:20000, w Anglii 1:50000, a Szwajcarii 1:100000, w Polsce nawet 1:200000, czyli 100mcg jodu w 20g soli. Najbogatszym źródłem jodu jest woda. W wodach polskich najmniej jest go na Podkarpaciu, podczas gdy w innych okolicach kraju znajduje się przeciętnie od 1 do 2mcg jodu w 1 litrze. Bałtyk należy do mórz bogatych w ten pierwiastek. Ludziom chorującym z powodu niedoboru jodu dobrze robi spacer wzdłuż brzegu podczas wiatrów wiejących od morza. Również pobyt w Ciechocinku i oddychanie pod tężniami wprowadza jod do płuc.
● CHROM POTRZEBNY SENIOROM Znaczenie
chromu
w
żywieniu
człowieka
jest
nadal
przedmiotem intensywnych badań. Chrom jest srebrzystobiałym metalem
o
odcieniu
niebieskawym.
Głównym
minerałem
zawierającym chrom występującym w przyrodzie jest chromit, rzadziej występuje krokoit. W Polsce chrom spotykamy w małych ilościach na Dolnym Śląsku.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 62
Bezcenne makro- i mikroelementy
Nadmiar
chromu
może
szkodzić
zdrowiu.
Aktywność
biologiczną wykazują trójwartościowe jony chromu i w takiej formie występuje on w żywności. Chromu potrzebujemy ok. 150mg w dawce dobowej. Ostatnio w USA prowadzi się na szeroką skalę badania nad zawartością chromu w tkankach człowieka w różnym wieku. Zawartość
chromu
we
włosach
wynosi
średnio
150mcg/kg,
a w moczu 4-7mcg/1litr. Ustalenie zapotrzebowania na chrom opiera się na znajomości jego dobowych strat w moczu. W ciągu doby ustrój człowieka traci średnio przy wydalaniu z moczem 5-10mcg chromu. Wynikałoby z tego, że przynajmniej takie same ilości chromu należy spożywać. Chrom jest szczególnie potrzebny osobom w podeszłym wieku, dlatego duże zainteresowanie nim przejawiają gerontologowie. U osób
starszych
organizm
gorzej
przyswaja
węglowodany.
Z doświadczeń przeprowadzonych na zwierzętach wynika, że niedobór chromu prowadzi do zaburzeń przemiany glukozy, co jest wywołane zmniejszeniem wrażliwości obwodowych tkanek na insulinę. Dlatego niedobór chromu w pożywieniu prowadzi do podwyższenia poziomu cukru we krwi, a także cukrzycy, cukromoczu i zahamowania wzrostu u zwierząt. To samo można powiedzieć o organizmie człowieka. Zauważono, że spożywanie większych ilości cukru wpływa na zmniejszenie wykorzystania chromu przez ustrój. Dochodzi przy tym do ucieczki chromu z moczem. Dlatego ludziom chorym na cukrzycę jest bardzo potrzebny w pożywieniu chrom, który współdziała z insuliną w regulacji poziomu cukru we krwi. W badaniach doświadczalnych na szczurach stwierdzono, że jeżeli w pożywieniu brakowało chromu, podnosił się poziom cholesterolu i cukru we krwi, a ponadto substancje tłuszczowe odkładały się
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Bezcenne makro- i mikroelementy
● str. 63
w tętnicy głównej, czyli aorcie. Kiedy dodano do jedzenia chromu, poziom cukru i cholesterolu obniżył się. Najbogatszym źródłem chromu są drożdże. Inne produkty, które zawierają biologicznie czynny chrom to czarny pieprz, wątroba cielęca i kiełki pszenicy. Oto źródła chromu dla osób, które mają go zbyt mało (wg książki „Kuchnia i medycyna” autorstwa J.Aleksandrowicza i I. Gumowskiej): - źródła doskonałe: drożdże piwne, wątroba; - źródła dobre: ziemniaki ze skórką, wołowina, świeże warzywa, chleb razowy, sery, nogi kurcząt, świeże owoce, pierś kurcząt, ryby; - źródła ubogie: makarony, płatki kukurydziane, mleko zbierane, masło, margaryna, cukier. Uzupełniać dietę w chrom powinni: - chorzy na cukrzycę, - kobiety w ciąży, - matki karmiące, - alkoholicy, - osoby powyżej 45 roku życia, - rekonwalescenci po złamaniach i operacjach.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Bezcenne makro- i mikroelementy
● str. 64
● NIEDOBÓR MAGNEZU ŁATWO STWIERDZIĆ Objawy niedoboru magnezu są tak charakterystyczne, że wielu Czytelników rozpozna je u siebie bez trudu. Wyliczam niektóre z nich za prof. Julianem Aleksandrowiczem: nagłe zawroty głowy, drgania powiek, drętwienie i „mrówki” w kończynach, skurcze, wypadanie włosów, próchnica zębów, wrażliwość na zmiany pogody, na zimno i wilgoć, nieraz przejawiające się różnymi bólami (zębów, dziąseł, stawów), kołatanie serca, arytmia połączona często z silnym przeszywającym bólem w klatce piersiowej, bezsenność, poranne zmęczenie nawet po wielu godzinach snu, ostre skurczowe bóle żołądka, czasem połączone z biegunką, spazmofilia, czyli skurcz mięśni przy opukiwaniu młoteczkiem pnia nerwu twarzowego. Gdzie szukać magnezu? W ziemi jest go pod dostatkiem. Nasza planeta zawiera 2,3% magnezu. Wchodzi on w skład ponad 200 minerałów. Znajduje się w wapieniach dolomitowych (duże zasoby tego surowca są na Kielecczyźnie). Niewyczerpanym źródłem magnezu może być woda morska. Niestety przy tym teoretycznym dostatku istnieje globalny niedobór magnezu w glebie, wodzie pitnej, roślinach i w organizmach zwierzęcych. Według badań Polskiej Akademii Nauk obecnie 44% gleb cierpi na brak magnezu, a za mało znajduje się go w dalszych 33%. Intensywne nawożenie gleb, zwłaszcza nawozami mineralnymi, potasowo-azotowymi pogłębia deficyt magnezu. Resztę dokonują deszcze wypłukujące magnez do głębszych warstw ziemi. Troszcząc się o wygody życia, zapomnieliśmy o naturalnym środowisku. W rolnictwie nawozy sztuczne, zastępując nawożenie naturalne, miały przynieść pomnożenie plonów. I tak się stało, lecz to była „pułapka”. Potas coraz bardziej wypiera magnez. Rocznie 1 ha gleby Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Bezcenne makro- i mikroelementy
● str. 65
traci 40 kg magnezu. Ta sama powierzchnia dostaje z powrotem zaledwie 6-7 kg rocznie tego pierwiastka. Niedobory magnezu na polach są widoczne gołym okiem: żółknięcie zbóż już wiosną, paciorkowatość liści, opóźnienie dojrzewania i wzrostu, a nawet ginięcie roślin. Niedobór magnezu w glebie powoduje choroby zwierząt i ludzi. U bydła występuje tężyczka pastwiskowa, niepłodność, poronienia, łamikost, białaczka i nowotwory. U ludzi - nerwowość, depresyjność, bóle i zawroty głowy, lęki, zaburzenia koncentracji, epilepsja, niekiedy utrata przytomności, choroby sercowo-naczyniowe, miażdżyca, nowotwory, białaczki, zawały mięśnia sercowego, kamica nerkowa... Deficyt magnezu - zdaniem wybitnego uczonego prof. Juliana Aleksandrowicza przejawia się również w cukrzycy, w zaburzeniach miesiączkowania, w nadczynności tarczycy, w krzywicy, w nagłych zgonach u niemowląt. Magnez to również wróg ołowiu - broni nasz mózg przed jego toksycznym działaniem. Według najnowszych danych, ponad 75% dorosłej populacji w krajach wysoko rozwiniętych nie spożywa dostatecznej ilości magnezu. Ocenia się, że ponad 70% Amerykanów otrzymuje codziennie w pożywieniu zbyt mało magnezu. W Polsce z uwagi na duże zanieczyszczenie środowiska sytuacja jest jeszcze bardziej alarmująca. Na szczęście medycyna zna proste i skuteczne sposoby zapobiegania niedoborom magnezu. W aptece lub w sklepie ze zdrową żywnością można się zaopatrzyć w jeden z kilku powszechnie już dziś dostępnych preparatów magnezowych. Jak zawsze, tak i w tym przypadku namawiam Czytelników do zasięgnięcia opinii lekarza przed zakupem i stosowaniem preparatów magnezowych!
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 66
Bezcenne makro- i mikroelementy
Dorosły człowiek potrzebuje 10 mg magnezu, dziecko 12 mg, a kobieta ciężarna nawet 18 mg magnezu w przeliczeniu na 1 kg wagi ciała. W 1g dolomitu spożywczego znajduje się ok. 131 mg magnezu; w małej, płaskiej łyżeczce od herbaty ok. 6 g dolomitu, a w przeliczeniu na magnez znajduje się ok. 780 mg tego pierwiastka. Jest to dawka dzienna dla mężczyzny lub kobiety o wadze ciała wynoszącej 78 kg. Przeciwwskazaniem do zażywania dolomitu jest niewydolność nerek. Zawartość magnezu w 100g produktów spożywczych: Produkt
Zawartość magnezu w 100g
zarodki kukurydziane
672 mg
kakao
420 mg
zarodki pszenne
275 mg
kasza gryczana prażona cała
218 mg
soja
195 mg
fasola biała
169 mg
mleko w proszku odtłuszczone instant
143 mg
płatki owsiane
129 mg
groch (całe ziarna)
124 mg
jabłka ze skórką, suszone
103 mg
chleb chrupki
100 mg
orzechy laskowe
70 mg
chleb graham
57 mg
orzechy włoskie
44 mg
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 67
Bezcenne makro- i mikroelementy
Dzienne zapotrzebowanie na magnez: Ilość magnezu dzieci od 1 do 12 lat
150-300 mg
dziewczęta od 13 do 20 lat
350 mg
chłopcy od 13 do 20 lat
400 mg
kobiety
300-400 mg
mężczyźni
350-400 mg
osoby starsze ponad 65 lat
350 mg
● LIT ZAPOBIEGA DEPRESJOM Minęło 50 lat od zastosowania przez Australijczyka F. J. Cade litu w medycynie, a właściwie w psychiatrii przy leczeniu depresji. Depresja jest źródłem cierpienia wielu milionów ludzi na całym świecie. Obok lęku jest najczęstszym zjawiskiem psychopatologicznym, którym zajmuje się psychiatria. Stanowi również najważniejszą i najczęstszą przyczynę samobójstw. Szczegółowe badania związku pomiędzy zawartością litu w wodzie pitnej a chorobami psychicznymi zostały przeprowadzone w USA w stanie Teksas. Gdy poziom litu w wodzie pitnej wynosił powyżej 70 mcg w 1 litrze, przyjmowanie pacjentów do szpitali psychiatrycznych wyraźnie spadało. Natomiast w okresie intensywnych deszczów, gdy poziom litu w wodach gruntowych się obniżał, zwiększała się liczba pacjentów w poradniach zdrowia psychicznego. Udowodniono również, że na terenach, gdzie stężenie litu w wodzie pitnej jest wystarczające, nie tylko wskaźnik zachorowalności na choroby psychiczne jest wielokrotnie niższy, ale i ludzie żyjący na tych obszarach charakteryzują się pogodnym usposobieniem, Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Bezcenne makro- i mikroelementy
● str. 68
większą serdecznością oraz wyraźnie mniejszą skłonnością do picia alkoholu i używania narkotyków. Wykazano więc uspokajające działanie litu na ośrodkowy układ nerwowy. Gdzie szukać litu? Uwzględniając role tego pierwiastka w ustroju człowieka, prof. J. Aleksandrowicz wspólnie z prof. J. Poborskim z AGH opracowali możliwość wykorzystania złóż soli kopalnianej jako źródła litu. Zawartość litu i innych pierwiastków śladowych w soli kopalnianej warunkuje bezpieczeństwo stosowania tej formy profilaktyki zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego. Bogata w lit jest woda mineralna „Zuber II”. Są dowody epidemiologiczne sugerujące, że lit ogranicza występowanie miażdżycy naczyń wieńcowych. Stwierdzono współdziałanie litu z magnezem w jego działaniu przeciwmiażdżycowym. Coraz częściej słyszy się, że lit jest tym minimetalem, który w pewnym stopniu zapobiega cukrzycy oraz nadciśnieniu. Lit znajduje się również w roślinach, ale stężenie w nich wszelkich mikroelementów zależy nie tylko od gatunku, anatomicznej części rośliny, ale i od pory dnia czy nocy, od warunków zbioru i pogody, od własności geochemicznych terenu itp. Naukowcy z Instytutu Geochemii Akademii Nauk w Moskwie stwierdzili, że więcej litu znajduje się w częściach nadziemnych niż w korzeniach. Nasz ziemniak i pomidor zawierają przeciętnie 1,9 mg litu na 1 kg suchej masy. Prace naukowe nad poznawaniem właściwości litu nadal trwają. Każdy dzień może przynieść dalsze rozwiązania zagadki „pokojowego” działania tego pierwiastka na nasz mózg. Gdybyśmy poznali tę tajemnice, może inny byłby nasz świat?
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Bezcenne makro- i mikroelementy
● str. 69
● CYNK „URUCHAMIA” WITAMINĘ A Uważa się, że cynk jest niezbędny do prawidłowego rozwoju większości organizmów. Określono, że człowiek dziennie potrzebuje 10-20 mg cynku. W organizmie mamy ok. 20 g cynku, który koncentruje się głównie w gruczole krokowym u mężczyzn oraz w nerkach, wątrobie i mięśniach. Sporo cynku jest w skórze i to dało początek badaniom mającym na celu określenie, jaką role odgrywa on w procesie gojenia się ran. Naszym kościom cynk jest niezbędnie potrzebny, zwłaszcza we wczesnym okresie rozwoju i wzrostu. Kanadyjscy badacze twierdzą, że padaczka jest jedną z chorób powstających z nieodpowiedniego odżywiania, a szczególnie z niedoboru cynku. Podstawą uruchamiania witaminy A w naszym organizmie jest cynk - jego brak powoduje, ze witamina ta nie może się uwolnić z wątroby i dotrzeć wraz z krwią do skóry, do chorych tkanek, czy np. do oczu. Czasem rodzice skarżą się, że ich pociechy mają słaby apetyt, mało rosną i wykazują chęć zjadania lub lizania dziwnych przedmiotów. Może to świadczyć o niedoborze cynku w pożywieniu, mimo na pozór dobrego odżywiania. Picie alkoholu powoduje stałe obniżanie poziomu tego pierwiastka we krwi. Badano wpływ makroelementów (tlen, wodór, węgiel, azot, wapń, fosfor, potas, siarka, chlor, sód, magnez stanowią 79 % ciężaru ciała człowieka) i mikroelementów (żelazo, miedź, mangan, jod, kobalt, cynk, fluor i inne - stanowią ok. 0,8 % ciężaru ciała człowieka) na wirusy powodujące katar i przeziębienia. Stwierdzono, że tylko cynk ma właściwości antywirusowe i antyCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 70
Bezcenne makro- i mikroelementy
toksyczne. Istnieje związek między zdolnościami umysłowymi i fizycznymi a zawartością m.in. cynku w organizmie. Średnia zawartość cynku w 1 kg produktów wynosi: Zawartość cynku
Produkt
w 1 kg
jabłka, wszelkie owoce miąższowe, warzywa zielone, wody mineralne
ok. 0,25 mg
miód
0,31 mg
maliny, czarne jagody, większość warzyw, większość ryb morskich, chuda wołowina, mleko, ryż łuskany, buraki ćwikłowe, buraki cukrowe, szparagi, marchew, selery, pomidory, ziemniaki, rzodkiew, kawa, biała mąka i chleb
ok.2-8 mg
niektóre zboża, drożdże, cebula, czosnek, ryż nie łuskany, jaja, konserwy rybne i mięsne
ok. 8-20 mg
mąka pszenna razowa (i chleb z niej), mąka owsiana, mąka jęczmienna, kakao, melasa, żółtka jaj, mięso królików i kurcząt, orzechy, groch, fasola, soczewica, herbata, suszone drożdże
ok. 20-50 mg
wątroba wołowa oraz niektóre z ryb
ok. 30-85 mg
większość grzybów
ok. 75-140 mg
otręby pszenne i kiełki pszenicy, nasiona dyni i słonecznika
ok. 130-202 mg
ostrygi
ok. 270-600 mg a nawet do 840 mg
Drogocenny ten pierwiastek ma jeszcze wielorakie znaczenie. Pomaga w likwidacji uporczywego trądziku, poprawia zmysł węchu i smaku, przyczynia się do szybszego gojenia oparzeń, pomaga w leczeniu niedokrwistości, reumatyzmu, wrzodów żołądka i przerostu gruczołu krokowego u mężczyzn. W stanach stresowych, o które dziś tak łatwo, cynk jest szybko eliminowany z mięśni i kości. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 71
Bezcenne makro- i mikroelementy
U cukrzyków obserwuje się obniżony jego poziom w organizmie. W przypadkach wypadania włosów czy łysienia, cynk też może być pomocny. Próby leczenia nim miażdżycy są obiecujące. Cynk zawarty w żywności wchłaniany jest z przewodu pokarmowego głównie w dwunastnicy oraz w mniejszym stopniu w dalszych odcinkach jelita cienkiego. Z produktów roślinnych jest gorzej przyswajalny niż podany w diecie o przewadze produktów pochodzenia zwierzęcego. Cynk jest wydalany z organizmu głównie z kałem, a w znikomych ilościach z moczem. Obecnie ludzkość cierpi na niedobór cynku. Odpowiednie wyrównanie jego niedoboru w glebie i wodzie spowodowałoby większą zawartość tego pierwiastka w roślinności.
To warto zapamiętać Witamina lub minerał
Możliwe objawy niedoboru
Tzw. kurza ślepota, suchość oczu, sucha, szorstka, swędząca skóra, tzw. gęsia A skórka, możliwość chorób akseroftol dróg oddechowych.
B1 tiamina
Słaba pamięć, trudności w koncentracji myśli, brak apetytu, brak koordynacji ruchów, słabe mięśnie oczne.
Źródła występowania Warzywa pomarańczowe i żółte oraz ciemnozielone, np. marchew, pomidory, brukselka, szpinak, rzeżucha sałata, śliwki suszone, tran, wątroba, masło, sery tłuste. Drożdże piwne, piekarskie, kiełki i zarodki pszenne, otręby, wątroba, fasola, groch, soja, podroby wieprzowe, kasza gryczana, pszenna płatki owsiane, mięso baranie.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 72
To warto zapamiętać
B2 ryboflawi na
Wit. PP niacyna
B6 pirydoksy na
B12 kobaloam nia Kwas foliowy
C kwas askorbino wy
E tokoferol
D kalcyferol Wapń
Purpurowoczerwony język, anemia zajady, swędzenie oczu, łuszcząca się skóra, promieniste zmarszczki nad górną wargą.
Drożdże suszone i świeże, mleko w proszku, makrele, ser biały, jaja, twaróg, baranina i in.
Bezsenność, bóle głowy, biegunki, zapalenie skóry, demencja.
Drożdże, wątroba, tuńczyk, nasiona słonecznika, pełne ziarno zbóż, zarodki pszenne, ziarno fasoli, grochu, soja.
Depresja, zatrzymywanie wody w organizmie, duża nerwowość, obrażenia skórne, letarg, trudność w odchudzaniu się.
Drożdże, wątroba, kiełki, zarodki pszenne, pełne ziarno zbóż, wieprzowina, jaja, kapusta, marchew, sucha fasola, orzechy, nasiona słonecznika, kasza gryczana, otręby, kurczęta i ryby.
Anemia ,,złośliwa”, bolesny język, Osłabienie ogólne, utrata wagi.
Flora bakteryjna, drożdże.
Anemia z zawrotami głowy, zmęczenie, biegunki.
Zieleniny: natka, sałata, warzywa kapustne, buraki, ogórki, wszelkie grochy i fasole, soczewica, soja, pomarańcze.
Łatwo o sińce, krwawienie dziąseł, zmęczenie, kłopoty z zębami, wolne gojenie, apatia
Owoce róży, owoce rokitnika, truskawki, porzeczki, papryka natka pietruszki, rzeżucha, chrzan, cytrusy.
Degeneracja mięśni, anemia, Olej kukurydziany, sojowy, dysfunkcja nerwów, kurcze oliwa z oliwek, zarodki mięśni, np. nocą łydek, brak pszenne. żywotności i „sex appealu”. Rozmiękczenie kości (osteomalacja), bóle w kościach, łatwość złamań, tracenie zębów.
Tran, pasztety rybne, żółtka wiosną, naświetlanie promieniami ultrafioletowymi.
Rzeszotowienie kości
Mleko w proszku
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 73
To warto zapamiętać
Ca
Żelazo Fe
Cynk Zn
Magnez Mg
Selen Se Jod I Fluor F Kobalt Co Miedź
(osteoporoza), łatwość złamań, choroby zębów i ich utrata, bóle w kościach.
odtłuszczone, ser szproty, sardynki, jarmuż, mleko.
Anemia, osłabienie, zmęczenie, bóle głowy, kołatanie serca, bolesne usta.
Melasa, wątroba, sok ze śliwek, suszone morele, nasiona dyni i słonecznika, rodzynki, pełne ziarno zbóż (razowy chleb) drożdże piwne, piekarskie.
Powolne gojenie się, kłopoty ze skórą, włosami, paznokciami, mała odporność na zakażenia, tzw. prostata, niski wzrost.
Nasiona dyni i słonecznika, otręby zarodki pszenne, większość grzybów, orzechy, czosnek, cebula, melasa, żółtka, płatki owsiane.
Kurcze w nogach, drganie powieki, słabe mięśnie, nieregularny puls.
Ziarno gryki, świeży groszek, kukurydza, soja, kakao, zarodki pszenne, kiełki pszenicy i in., zależnie od gleby.
Łatwość zapadania na nowotwory, łysienie, chore paznokcie, wypadanie zębów, zapalenia skóry.
Kukurydza, czosnek, drożdże, ryby, otręby pszenne, grzyby, razowy chleb.
Zaburzenia tarczycy, wole, niedorozwój umysłowy.
Ryby morskie, sól jodowana, rzeżucha.
Łatwość powstawania próchnicy.
Herbata, szczególnie chińska, makrele, sardynka, kiełki pszenicy.
Niedobory wit. B12 i ich skutki, np. łysienie.
Wątroba, nerki.
Niedokrwistość i jej skutki.
Zieleniny.
Bez niego nie działa tiamina. Różne związki mogą być toksyczne.
Herbata i żurawiny, pieprz, mąka sojowa.
Cu Mangan Mn
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 74
To warto zapamiętać
Krzem Si
Chrom Cr
Wypadanie włosów, Ziele skrzypu (wyciąg). kruchość paznokci, krwotoki, odleżyny, grzybice, trądzik różowaty, stany za palne, brak jędrności skóry i cery. Konieczny dla trzustki. Zaburzenia gospodarki węglowodanowej.
Melasa, mąka kukurydziana, mleko, chleb razowy, otręby pszenne.
Produkty spożywcze niedoceniane ● SOJA - ROŚLINA WIELKICH NADZIEI W naszym kraju obserwuje się ciągły spadek spożycia roślin strączkowych. W okresie powojennym spożywaliśmy ich ok. 6 kg na osobę rocznie, w latach pięćdziesiątych odpowiednio 3-4 kg, zaś obecnie spożycie to wynosi zaledwie 1 kg. Jest to bardzo niekorzystne, zważywszy na wartość odżywczą tych produktów. Według zalecanych racji pokarmowych spożycie nasion roślin strączkowych powinno wynosić 10-12 g na osobę (dorosłą) w ciągu doby, tj. ok. 4 kg na osobę w roku. Specjaliści od żywienia szczególnie zalecają dziś soję. Ta mało u nas znana roślina na pierwszy rzut oka przypomina fasolę o drobnych strąkach. Pochodzi z południowo-wschodniej Azji, gdzie jest uprawiana od niepamiętnych czasów. Obecnie uprawia się ją w wielu krajach o różnych warunkach klimatycznych, a w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, obok kukurydzy i pszenicy, stanowi jedną z głównych roślin uprawowych i jest eksportowana. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Produkty spożywcze niedoceniane
● str. 75
Dużo soi uprawia się także w Brazylii, Chinach i na terenach byłego ZSRR. W Europie na największą skalę uprawia się ją w Rumunii. Ostatnio zainteresowały się nią także inne kraje. Wzrost zainteresowania uprawą soi i wykorzystaniem jej w żywieniu człowieka nastąpił w okresie II wojny światowej. Prognozy na przyszłość dla soi są w dalszym ciągu dobre. Nauki żywieniowe zalecają w codziennym żywieniu 1 g białka na 1 kg wagi ciała z zastrzeżeniem, że połowa tej ilości musi być pochodzenia roślinnego. Soja jest rośliną ciepłolubną i dnia krótkiego. Dlatego warunki klimatyczne w Polsce nie są dla niej sprzyjające. Najbardziej odpowiednie rejony pod jej uprawę znajdują się w południowowschodniej części kraju. Soja różni się od innych roślin motylkowatych cennymi właściwościami odżywczymi. Można je zobrazować, porównując jej wartość do zalecanych norm żywieniowych. Jak przedstawia się zaspokojenie dziennej normy dorosłego mężczyzny na energię i wybrane składniki odżywcze przy spożyciu 100 g nasion soi? Zapotrzebowanie energetyczne jest pokryte w ok. 18%, fosfor w 100%, białko w 40%, tłuszcze w 20%, wapń w 18%, żelazo w 85%, magnez w 65%, witamina B1 w 60%, B2 w 20%, B6 w 25%. Żaden produkt nie może się pod względem zawartości białka równać z soją: chude mięso wołowe ma ok. 2% białka, jajko - 12%, a pełnotłuste mleko zawiera 13 razy mniej białka niż nasiona soi. Białko to jest bardzo cenne dla osób chorych. Jeszcze przed II wojną światową
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 76
Produkty spożywcze niedoceniane
w Niemczech sporządzano dla ludzi chorych na cukrzycę sucharki z mąki sojowej. Białko
zawarte
w
soi
zawiera
komplet
aminokwasów
egzogennych, czyli tych, które muszą być dostarczane wraz z pokarmem, ponieważ nie są wytwarzane przez organizm. W porównaniu z białkiem pochodzenia zwierzęcego białko sojowe ma niedobór aminokwasów siarczkowych, co powinno być kompensowane
równoczesnym
spożywaniem
przetworów
zbożowych (ciemnego pieczywa, kasz, brązowego ryżu). Tłuszcz sojowy dostarcza dużej ilości NNKT, czyli niezbędnych nienasyconych linolowego.
kwasów
Substancje
tłuszczowych, te
są
a
szczególnie
odpowiedzialne
za
kwasu
obniżanie
niebezpiecznie wysokiego poziomu cholesterolu oraz są ważne dla dobrej kondycji naczyń krwionośnych. Soja zawiera również związki pomagające w zapobieganiu niektórym chorobom: - lecytynę - wzmacniającą układ krwionośny i układ nerwowy - genisteinę - zapobiegającą nowotworom - fitoestrogeny - roślinne hormony, łagodzące zaburzenia hormonalne u kobiet w okresie przekwitania oraz pomagające w profilaktyce chorób nowotworowych i krążenia Soja zawiera także specjalne substancje przeciwdziałające utlenianiu, co zapobiega jełczeniu tłuszczu w nasionach i w surowym oleju, dlatego nadaje się do dłuższego przechowywania. Olej sojowy
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 77
Produkty spożywcze niedoceniane
charakteryzuje się łagodnym smakiem i zapachem, zawiera dużo niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Jest zalecany w diecie przeciwmiażdżycowej, gdyż obniża poziom cholesterolu we krwi. Olej sojowy jest odpowiedni nie tylko do smażenia, ale również do przyrządzania majonezów, sałatek i surówek. Specjaliści od żywienia w swoich prognozach przewidują, że w przyszłości ludzkość będzie mogła się wyżywić tylko dzięki uprawie soi. Białko jej jest znacznie tańsze od białka zwierzęcego. Wydajność z hektara w przeliczeniu na czyste białko wynosi dla soi prawie 20 kg, dla grochu i fasoli - 14 i 10 kg, dla pszenicy - 5,5 kg, a dla mleka i mięsa zaledwie 1,7 i 1,1 kg. W wielu krajach produkuje się napoje z soi o większej zawartości białka niż w mleku. Udało się nawet otrzymać namiastkę mięsa o smaku baraniny. Z przetworów sojowych można robić kostki o małej zawartości wody, których trwałość jest bardzo duża, a wartość białkowa dochodzi do 70%. Taki sprasowany produkt wystarczy moczyć w wodzie ok. 20 minut dla uzyskania wyglądu mięsa, a następnie lekko podsmażyć i kotlet lub befsztyk jest gotowy. Jak gotować soję? Nasiona soi moczy się podobnie jak groch i fasolę, dzięki czemu znacznie skraca się czas ich gotowania, a także poprawia smak przez wypłukanie części substancji nadających im niekorzystny,
gorzki
smak.
Soja
jest
dobrą
pożywką
dla
drobnoustrojów, dlatego należy przestrzegać czasu moczenia nasion. Moczyć w miarę możliwości w wodzie o temperaturze chłodniczej. Czas moczenia nasion nie odtłuszczonych jest kilkakrotnie dłuższy niż odtłuszczonych.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 78
Produkty spożywcze niedoceniane
Przygotowanie nasion soi różni się od obróbki grochu czy fasoli koniecznością odlewania wody, w której były moczone (woda ma nieprzyjemny posmak). Soję moczy się od 10 do 18 godzin i gotuje, zalewając zimną wodą. Czas gotowania 60-120 minut, w zależności od przeznaczenia. Po szybkim zagotowaniu i tzw. zszumowaniu, gotowanie odbywa się na małym ogniu (trzeba unikać zbyt gwałtownego wrzenia). Soję soli się na ok. 10-15 minut przed końcem gotowania. Zmniejsza to straty substancji białkowych przechodzących
do
wywaru,
który
zazwyczaj
nie
jest
wykorzystywany. Dodatek soli zależy od tego, czy soja jest przeznaczona do potraw słonych czy słodkich i wynosi od 0,5 do 2%. Soję przeznaczoną do potraw słodkich (ciasta, desery i niektóre potrawy mączne) soli się bardzo umiarkowanie. Soję dodawaną w całości do zup, potraw warzywnych i warzywno- mięsnych gotuje się przez 60-90 minut (wcześniej musi być oczywiście moczona). Soję przeznaczoną do sałatek gotuje się krócej: 45-60 minut, zwracając uwagę na to, by była miękka oraz jędrna bez smaku surowizny. Do potraw mącznych, past, zup przecieranych,
kotletów,
ciast
i
deserów
stosuje
się
soję
rozdrobnioną, a wtedy gotuje się ją dłużej - od 75 do 120 minut. Soję rozdrabnia się na gorąco, tj. zaraz po jej odcedzeniu. Nasiona rozdrobnione na zimno mają kaszkowatą strukturę, co wpływa niekorzystnie na konsystencję potraw.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Produkty spożywcze niedoceniane
● str. 79
● CZERWONE BURAKI WSKAZANE DLA WSZYSTKICH Czerwony burak to bardzo popularne warzywo, które przeżywa prawdziwy renesans. Jego walory zdrowotne w pełni to uzasadniają. Powinien gościć na naszych stołach jak najczęściej. Zawiera oprócz witaminy C i B1 wiele makro- i mikroelementów, jest w nim dużo wapnia, magnezu, sodu, potasu oraz dwa rzadkie metale: rubid i cez. Ten skład chemiczny buraka ma bardzo duże znaczenie w zwalczaniu nowotworów. Picie surowego soku z buraków jest wskazane dla wszystkich, bowiem ma on właściwości oczyszczające krew i pomagające w wydalaniu kwasu moczowego z organizmu. Pobudza też krążenie i bardzo pomaga przy złej przemianie materii. Możemy sami się o tym przekonać, pijąc dwa razy dziennie przed posiłkami ok. pół szklanki soku rozcieńczonego zimną wodą. Z kolei dla osób cierpiących na nadciśnienie krwi poleca się picie surowego soku z buraków zmieszanego w proporcji pół na pół z miodem. Zjadanie czerwonych buraków w postaci jarzynki ma działanie lecznicze w otyłości, przy zaparciach stolca, chorobach wątroby i nerek. Buraki pomagają też bardzo przy leczeniu anginy, grypy i wszelkich przeziębień. W przypadku tych chorób bardzo pomocny jest sok ze świeżych warzyw, który przygotowujemy w proporcji: 2 części marchwi, 12 części buraków i część selera. Sok ten po zmieszaniu należy rozcieńczyć wodą w stosunku 1:1 i pić bardzo powoli.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Produkty spożywcze niedoceniane
● str. 80
Z uwagi na swój skład chemiczny buraki są bardzo silnie zasadotwórcze. Dlatego dla osób zjadających dużo mięsa, ciasta, pieczywa o charakterze kwasotwórczym wręcz konieczne jest spożywanie buraków pod różną postacią po to, aby doprowadzić w organizmie do równowagi kwaso-zasadowej, która jest warunkiem zdrowia. Czerwony barszczyk jest doskonałym środkiem na wszelkiego rodzaju „pieczenia w dołku”, „zgagi” i „kwasy”. Wypicie filiżanki gorącego barszczyku, ale bez octu (!) powinno postawić nas na nogi. Najlepszy jest barszcz kiszony. Oto przepis na jego sporządzenie a także kilka innych przepisów na potrawy z czerwonych buraków ćwikłowych. Barszcz kiszony: 1 kg buraków wyszorować, wymyć, obrać i pokroić w plastry, włożyć do kamiennego garnka lub słoja ze szkła i zalać przegotowaną ciepłą wodą (ok. 2 l), a następnie dodać 5 dag skórki z razowego chleba i trzymać w cieple. Po kilku dniach zlać do butelki i szczelnie zakorkować. Pozostałe buraki można ponownie zalać wodą. Taki barszczyk po podgrzaniu i przyprawieniu pieprzem, solą, listkiem laurowym jest doskonały na różne okazje. Buraki tarte z jabłkami: 60 dag buraków, 20 dag jabłek, 2 dag mąki, 2 dag tłuszczu, 1/8 litra śmietany, cukier, sól, cytryna lub kwasek cytrynowy. Buraki zetrzeć na tarce o dużych otworach i zalać niewielką ilością wrzącej wody, dodać sól, cukier, tłuszcz, ugotować pod przykryciem. Gdy
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 81
Produkty spożywcze niedoceniane
będą miękkie, dodać mąkę rozmieszaną z 3 łyżkami zimnego wywaru, zagotować, przyprawić do smaku kwaskiem cytrynowym. Śmietanę i starte jabłka dodać do buraków. Wszystkie składniki wymieszać. Napój mleczno-buraczany: 2 szklanki zsiadłego mleka, 2 szklanki kwasu buraczanego. Składniki miksujemy lub ubijamy trzepaczką. Na koniec dodajemy 2 łyżki posiekanej pietruszki i doprawiamy do smaku solą, cukrem i pieprzem.
● ZŁOCISTE ZIARNKO PSZENICY Ile ludzkość ma tej roślinie do zawdzięczenia? Jest najstarszym zbożem chlebowym, została rozpowszechniona na wszystkich kontynentach. Obecnie w świecie uprawia się około 3000 odmian pszenicy. Ziarno pszenicy można wykorzystać w żywieniu człowieka w postaci mąki, kaszy, otrąb, zarodków i kiełków. Aby podkreślić walory zdrowotne tych ostatnich, musimy się zapoznać z budową ziarna pszenicy. Większą ilość ziarniaków zbóż rolnicy określają zbiorową nazwą: ziarno. Ziarniak składa się z zarodka, bielma i okrywy owocowo-nasiennej. Okrywa ziarniaka zapewnia dobrą ochronę zarodkowi i bielmu nasienia. Bielmo wypełniając wnętrze ziarenka, stanowi 70-80 % masy owocu. Zewnętrzna warstwa komórek bielma, przylegająca do okrywy ziarniaka,
wypełniona
jest
obficie
zapasowym
białkiem
aleuronowym. Pozostałe komórki bielma zawierają skrobię. Dzięki tarczce, zarodek zrasta się z bielmem i może z niego czerpać Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 82
Produkty spożywcze niedoceniane
materiały pokarmowe. Podczas kiełkowania nasienia, komórki skórki okrywającej tarczkę wrastają w głąb bielma, wydzielają enzymy hydrolityczne i wchłaniają z bielma materiały odżywcze, które tarczka przeprowadza do zarodka. Od wielu lat namawiam do spożywania kiełków pszenicy. Są one najbogatsze we wszystkie cenne składniki. Cynku jest w kiełkach ponad cztery razy więcej niż w mące razowej, a witaminy E - 8 razy. Bardzo cenny jest właśnie tokoferol, czyli witamina E. Daje żywotność, wspomaga pracę serca i krążenie, usuwa bolesne nocne skurcze w łydkach, jest antyutleniaczem, czyli broni nas przed czynnikami rakotwórczymi. Białko pszenicy jest bliskie pod względem składu białku zwierzęcemu. W kiełku pszenicy znajduje się biologicznie aktywny tłuszcz, jakże cenny w świetle aktualnych badań naukowych, wedle których tzw. niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) w nim zawarte odgrywają dużą rolę w profilaktyce miażdżycy. Aby jednak przekonać się do codziennego spożywania kiełków wróćmy jeszcze do kiełkowania ziarna pszenicy. Zjawiska, które w tym czasie zachodzą w nasieniu można zdefiniować jako zespół reakcji
przygotowujących
zarodek
do
normalnej
wegetacji.
Rozpoczyna się wszystko pęcznieniem polegającym na imbibicyjnym ssaniu wody, które powoduje zwiększenie masy i objętości nasion. Suche nasiona chłoną wodę z siłą dochodzącą początkowo nawet do 1000 atmosfer! W efekcie pęcznienia dochodzi do pękania łupiny a pierwszym makroskopowym objawem zmian morfologicznych zachodzących podczas kiełkowania jest ukazanie się korzonka zarodkowego.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 83
Produkty spożywcze niedoceniane
W czasie kiełkowania dochodzi do wzrostu aktywności enzymów i związanej z tym zmiany składu chemicznego ziarna. M.in. wzrasta zawartość związków prostych, rozpuszczalnych. Ze skrobi tworzą się dekstryny, maltoza i glukoza. Białka podlegają hydrolizie do
peptydów
rozpadowi
do
i ewentualnie kwasów
aminokwasów.
tłuszczowych
i
Tłuszcze glicerolu.
ulegają Według
piśmiennictwa, kiełkowanie ziarna powoduje rozluźnienie struktury komórkowej, pęcznienie i kleikowanie skrobi. Sprzyja to penetracji enzymów trawiennych i zwiększa to ich strawność. Wyroby zbożowe, w tym kiełki pszenicy, spełniają ważną rolę w dostarczaniu wielu składników mineralnych, szczególnie produkty uzyskane z pełnego ziarna odznaczają się ich naturalną zawartością. Oznaczona zawartość witamin z grupy B w kiełkach pszenicy wskazuje, że proces technologiczny nie powoduje ich straty w stosunku do poziomu w surowcu (ziarno pszenicy). W żywieniu człowieka źródłem błonnika są przede wszystkim produkty zbożowe, zwłaszcza z pełnego ziarna. Wobec znacznego zmniejszenia spożycia błonnika w codziennej diecie, kiełki mogą stanowić cenne jego uzupełnienie, a tym samym mieć znaczenie w profilaktyce chorób cywilizacyjnych. Musimy inaczej patrzeć na pożywienie. Ziarno pszenicy powinno przypominać o tym, że pokarm łączy człowieka ze słońcem. Jaka siła witalna musi tkwić w kiełkach pszenicy skoro przebijają się one przez warstwę ziemi? Zrozumieli to już dawno sportowcy w innych krajach, którzy spożywają je na co dzień. W Polsce jako pierwszy uczynił to światowej sławy himalaista - Jerzy Kukuczka. Wprawdzie tylko nielicznym jest dane sięgać tak wysoko, ale dla każdego takim ośmiotysięcznikiem powinno być zdrowie. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 84
Produkty spożywcze niedoceniane
Kolejnym sposobem osiągnięcia tego celu powinno być wprowadzenie do diety kiełków.
● OTRĘBY PSZENNE I INNE ŹRÓDŁA BŁONNIKA Nie
wszystkie
produkty,
które
spożywamy,
mogą
być
w przewodzie pokarmowym rozkładane na składniki przyswajalne i wykorzystywane przez organizm jako materiał energetyczny. Istnieją w przyrodzie związki o charakterze cukrowców, które nie mogą być strawione i wykorzystane przez człowieka. W tej grupie najważniejsza jest celuloza. Jest to cukier rozpowszechniony w świecie roślinnym - pełni rolę budulca. Błony komórek
są
zbudowane
głównie
z
celulozy,
nadającej
im
wytrzymałość na działanie mechaniczne. Charakteryzują się tym młode komórki, ale w tkankach starych roślin obok celulozy są również inne związki: hemicelulozy, pektyny itp. W języku potocznym wszystkie te związki określa się terminem - błonnik. Do niedawna nie zwracano uwagi na zawartość w pożywieniu błonnika pokarmowego. Sądzono, że jest to substancja balastowa, niepotrzebna w produktach spożywczych. Dzisiaj nakazuje się zwracać uwagę na liczbę spożywanych kalorii oraz - obok składników pokarmowych: białka, węglowodanów, tłuszczu, witamin i soli mineralnych - ilość błonnika pokarmowego. Błonnik to część materiału roślinnego oporna na działanie enzymów w przewodzie pokarmowym człowieka. Może on jednak ulegać częściowo trawieniu przez bakterie w końcowej części przewodu pokarmowego - jelicie grubym. Pod wpływem błonnika Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 85
Produkty spożywcze niedoceniane
obserwuje się przyspieszenie ruchliwości jelita oraz zwiększa się objętość stolca. Dlatego błonnik zapobiega zaparciom. Udowodniono, że niedobór błonnika w pożywieniu jest powodem większości różnych dolegliwości i chorób przewodu pokarmowego. Aby mieć zdrowy przewód pokarmowy i bronić się przed chorobami, trzeba organizmowi dostarczać ok. 25-30 g błonnika dziennie. Oto zawartość błonnika w 100 g produktów: Zawartość błonnika w 100 g
Produkt
Zawartość błonnika w 100 g
30-45 g
groszek zielony
1,2 g
mąka razowa
2,1 g
buraki, kapusta i seler
1,09 g
płatki owsiane
1,9 g
marchew
0,9 g
kasza gryczana
1,7 g
owoce świeże:
kasza pęczak
1,4 g
• porzeczki białe
6,0 g
mąka żytnia
1,4 g
• maliny
5,9 g
chleb graham
1,2 g
• porzeczki czerwone
4,2 g
chleb żytni razowy
1,1 g
• agrest
2,7 g
mąka pszenna
1,0 g
• borówki
2,1 g
brukselka
1,9 g
owoce suszone:
pietruszka
1,7 g
• gruszki
5,8 g
fasola szparagowa
1,5 g
• jabłka
4,2 g
• śliwki
1,4 g
Produkt
otręby pszenne
Dodajmy jeszcze, że kiełki pszenicy - bogate źródło witaminy E - zawierają 2,5 g błonnika w 100 g. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Produkty spożywcze niedoceniane
● str. 86
Celem łatwiejszego przeliczenia podam, że w ciągu dnia 10 g błonnika dostarczają: 100 g chleba graham, 50 g chleba razowego żytniego, 600 g warzyw, 200 g owoców, 25 g śliwek suszonych. Obserwuje się w krajach o wysokim rozwoju gospodarczym, że mieszkańcy cierpią na zaparcia stolca. W krajach Europy Zachodniej i Ameryki Północnej pasaż pokarmu u ich mieszkańców od jamy ustnej do odbytu trwa przeciętnie 72 godziny, a w krajach tzw. trzeciego świata połowę tego czasu. Średnia masa stolca u ludzi z zaparciami wynosi dziennie 80-120 g, a u tych, którzy spożywają pokarmy obfitujące w błonnik od 300 do 500 g. Błonnik zwiększa masę stolca dzięki wiązaniu wody, pobudzaniu wzrostu bakterii, które stanowią aż 30-40% suchej masy kału, oraz zdolności gazotwórczej. A teraz uwaga praktyczna: im dłuższy pasaż i im mniejsza masa stolca, tym więcej należy zastosować błonnika w diecie. Prawidłowo człowiek wydala stolec pod ciśnieniem 10 mm słupa rtęci. Brak lub niedobór błonnika w pożywieniu powoduje wzrost ciśnienia do 90 mm słupa rtęci, co w konsekwencji może prowadzić do powstawania uchyłków i polipów jelit. W Afryce operacja wyrostka robaczkowego jest ewenementem. Zapytajmy zaś chirurgów w jakimkolwiek szpitalu, ile takich operacji wykonują dziennie. Uważa się, że rak jelita grubego u człowieka jest ściśle związany z rozwojem ekonomicznym. Nowotwór ten względnie rzadko występuje w Azji, Afryce, krajach Ameryki Środkowej i Południowej, a także u wegetarian. Japońscy emigranci w USA często umierają na raka jelita grubego. W ich ojczyźnie choroba ta występuje rzadko. Z tego wyciągnięto słuszny wniosek, że czynniki środowiskowe, Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 87
Produkty spożywcze niedoceniane
a w szczególności sposób odżywiania, muszą mieć ważne znaczenie w powstawaniu tej choroby. O roli profilaktycznej błonnika przy raku jelita grubego w oparciu o wyniki badań eksperymentalnych świadczą następujące mechanizmy: - rozcieńcza stężenie czynników rakotwórczych w stolcu przez zwiększenie jego objętości, - zmniejsza powierzchnię kontaktu pomiędzy czynnikami rakotwórczymi i błoną śluzową jelit poprzez skrócenie czasu pasażu stolca. Pasaż twardego kału w małej ilości jest przyczyną - jak się sądzi - żylaków odbytu. Pęka błona śluzowa jelita grubego oraz wypadają na zewnątrz odbytu tzw. poduszeczki naczyniowe, co dzieje się na skutek
zaburzeń
zwieracza
odbytu.
Stąd
ważna
rola
diety
bogatobłonnikowej w leczeniu tego schorzenia. Obserwuje się coraz większą liczbę zachorowań z powodu kamicy woreczka żółciowego. Badania epidemiologiczne wskazują, że kamienie żółciowe powstają częściej u ludzi spożywających mało błonnika, a dużo wysoko rafinowanych węglowodanów (cukier i jego przetwory). Profilaktyka kamicy żółciowej winna polegać na stosowaniu
diety
bogatoresztkowej
i
niskocukrowej.
Nie
przeprowadzono badań nad wpływem błonnika na rozpuszczalność kamieni. Obserwowano natomiast poprawę składu żółci w wyniku przyjmowania otrąb lub pektyn. Spożywając otręby nie liczymy, że kamienie się rozpuszczą! Możemy natomiast spodziewać się, że ich liczba w pęcherzyku żółciowym nie będzie wzrastać.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 88
Produkty spożywcze niedoceniane
W Polsce głównym źródłem błonnika jest zboże. Niedostatek pieczywa
razowego
w naszej
diecie
winniśmy
uzupełniać
spożywaniem otrąb. Zewnętrzne warstwy ziarna pszenicy, czyli otręby, zawierają najcenniejsze substancje potrzebne dla rozwoju zarodka, z którego ma powstać nowa roślina. W ich skład wchodzą: białko, tłuszcze, skrobia, błonnik, woda, sole mineralne (fosfor, magnez, potas, wapń, żelazo, mangan i miedź), witaminy z grupy B oraz PP i witamina E. Dlaczego mamy spożywać otręby? Błonnik otrąb powoduje, że produkty przemiany materii są szybciej usuwane z naszego organizmu, co stwarza warunki utrudniające powstawanie nowotworów przewodu pokarmowego (zwłaszcza jelita grubego). Otręby chronią przed hemoroidami. 100 g otrąb pszennych wiąże 450 g wody - w ten sposób pokarm zostaje „rozmiękczony” w żołądku i jelitach. Możemy uniknąć choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Błonnik zawarty w otrębach nie tylko chroni przed nowotworami oraz wieloma chorobami przewodu pokarmowego, ale także - usuwając nadmiar cholesterolu - ratuje od sklerozy i schorzeń serca. Broni nasz organizm przed kamieniami w pęcherzyku żółciowym, a nieraz i w nerkach, przed cukrzycą, nieżytami żołądka z zarzucaniem żółcią. Otręby odchudzają. Wypełniają żołądek, a nie tuczą. Dają uczucie sytości, nie powodując odkładania się tłuszczu. Aby nie tyć, trzeba spożywać otręby przed jedzeniem. Otręby stosuje się przy leczeniu zaparć i biegunek. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Produkty spożywcze niedoceniane
● str. 89
Ile otrąb spożywać dziennie? Otręby nie mogą zaszkodzić. Trzeba wykorzystać wszystkie codzienne okazje do ich spożywania. Otrębami posypujemy chleb z masłem, dodajemy je do zup, do sałatek z pomidorów i ogórków, do słodkiego mleka, jogurtu i mleka kwaśnego. Ważne jest tylko, aby otręby spożywać codziennie. Nie traktować ich jako lekarstwo, ale jako normalną żywność. Otręby pszenne zastosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego przebiegających z zaburzeniami w oddawaniu stolca są skutecznym i całkowicie bezpiecznym lekarstwem. Należy rozszerzyć stosowanie otrąb pszennych u chorych z miażdżycą i cukrzycą. Nasze doświadczenia są zbyt skąpe, ale przekonują doniesienia w literaturze światowej. Istnieją udokumentowane sygnały udziału diety bogatoresztkowej w skutecznej profilaktyce raka okrężnicy i sutka. Czytelnikom, którzy przekonali się o zaletach otrąb pszennych i zechcą je stosować, przypomnę, że 1 łyżka stołowa mieści ok. 5 g produktu. Kurację otrębową należy zaczynać od małych dawek i zwiększać stopniowo o 5 g na tydzień. W ten sposób zmniejszymy chwilowe, ale nieprzyjemne sensacje związane z powstawaniem nadmiernych ilości gazów jelitowych.
● ZARODKI PSZENNE W poszukiwaniu nowych naturalnych produktów wzbogacających żywność, zwrócono uwagę na zarodki pszenne. Dotychczas Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Produkty spożywcze niedoceniane
● str. 90
większość zarodków pszennych w kraju była użytkowana na paszę, a tylko w niewielkim stopniu jako dodatek do chleba. Obecnie przewiduje się ich szersze wykorzystanie, przede wszystkim w przemyśle spożywczym. Podczas przemiału ziarna pszenicy zarodki zostają oddzielone od bielma mącznego i duża ich ilość przechodzi do otrąb, stanowiąc wartościowy ich składnik. Zarodek jest odrębną i samodzielną częścią ziarna pszenicy. Młyn pszenny uzyskuje ich niewiele. Przy zastosowaniu specjalnych urządzeń, można otrzymać co najmniej 1% zarodków. Zarodek znajduje się w dolnej części ziarna pszenicy. W jego obrębie można rozróżnić część embrionalną oraz tak zwaną tarczkę, która odgrywa szczególną rolę w ziarnie, gdyż są w niej gromadzone różne substancje niezbędne w procesie kiełkowania. Są to m.in. witaminy i różne układy enzymatyczne. W 100 g zarodków pszennych znajduje się: 11,7 g wody, 26,6 g białka, 9,2 g tłuszczu, 4,2 g składników mineralnych, 2,3 g włókna surowego i 46 g pozostałych węglowodanów (głównie sacharozy). Czyste zarodki są wolne od skrobi. W skład białka zarodków wchodzą albuminy, globuliny, w niewielkim procencie gliadyny oraz białka nierozpuszczalne. Pozbawione są one białka glutenowego, które występuje wyłącznie w bielmie. Spośród produktów zbożowych zarodki wyróżniają się wysoką zawartością tłuszczu (10%). Tłuszcz ten ma bardzo korzystny skład kwasów tłuszczowych. Wysoka zawartość NNKT jest niezwykle cenna dla organizmu ludzkiego, bowiem udowodniono przyczynowy związek między niską zawartością NNKT w spożywanej diecie
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 91
Produkty spożywcze niedoceniane
a występowaniem
chorób
cywilizacyjnych.
Wśród
składników
mineralnych obecnych w zarodku zidentyfikowano 21 pierwiastków. 100 g zarodków zawiera 1100 mg fosforu, 837 mg potasu, 275 mg magnezu, 60 mg wapnia, 14,4 mg manganu, 8 mg żelaza. Występuje również selen i kobalt, którym przypisuje się ważną rolę w procesach przemiany materii. Zarodki pszenne są przede wszystkim bogate w witaminy. 100 g zarodków zawiera następujące ilości witamin rozpuszczalnych w wodzie: - 10 mg witaminy B1 (tiaminy), - 0,8 mg witaminy B2 (ryboflawiny), - 4 mg witaminy PP (niacyny), - 0,7 mg witaminy B9 (pirydoksyny), - 1 mg kwasu pantotenowego, - 700 mg kwasu foliowego, - 0,8 mg inozytolu - oraz biotynę i kwas paraaminobenzoesowy. Z witamin rozpuszczalnych w tłuszczach w 100 g zarodków znajduje się: - 25 mg witaminy E (tokoferol), - 650 jednostek międzynarodowych prowitaminy A, - prowitamina D2 (ergosterol),
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 92
Produkty spożywcze niedoceniane
- witamina K. Brak natomiast witaminy C. 50 g zarodków pszennych zaspokaja dzienne zapotrzebowanie człowieka na witaminę B1. Są więc one koncentratem multiwitaminowym i z uwagi na to oraz wysoką zawartość innych cennych składników odżywczych powinny być wykorzystywane do wzbogacenia żywności. Celem przedłużenia trwałości zarodków (ze względu na wysoką zawartość NNKT są bardzo nietrwałe) podejmowane są liczne próby ich utrwalania. Zarodki stabilizowane mają trwałość od 1 miesiąca do około 2 lat. Dodatek surowych zarodków pszennych do chleba w ilości 10% powoduje 2-3-krotne zwiększenie w nim zawartości witaminy B1. Za granicą zarodki pszenne są szerzej wykorzystywane przez przemysł spożywczy, farmaceutyczny i kosmetyczny. W wielu krajach produkuje się je do bezpośredniego spożycia. Są one stosowane także jako
dodatki
wzbogacające
do
różnych
potraw
i
napojów
spożywanych na zimno i gorąco, np. do mleka, śmietany, jogurtu, past do kanapek, kleików, zup, surówek warzywnych, potraw słodkich z kasz, deserów, koktajli, mas do tortów i ciastek. Zarodki pszenne są szczególnie polecane w żywieniu dietetycznym dla osób ze schorzeniami układu krążenia (w profilaktyce miażdżycy), w chorobach skóry i układu nerwowego, celem wzmocnienia organizmu
przy
rekonwalescentów.
dużych Są
napięciach idealne
jako
psychicznych dieta
lekko
w schorzeniach przewodu pokarmowego.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
oraz
dla
strawna
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 93
Produkty spożywcze niedoceniane
Zalecana do spożycia dawka dzienna zarodków pszennych dla dorosłych wynosi 1-5 łyżek stołowych, dla dzieci do 2 łyżek stołowych. Opakowanie należy przechowywać w ciemnym, suchym i chłodnym miejscu.
● CHLEB PRACĄ NABYTY BYWA SMACZNY I SYTY Tak głosi jedno ze staropolskich przysłów. W naszym kręgu kulturowym chleb jest podstawą wyżywienia. Wynaleźli go starożytni Egipcjanie przed około 6000 laty. Egipski sposób wypiekania chleba z zakwaszonego ciasta przyjął się dość szybko w starożytnym świecie i znacznie ulepszony przetrwał do dziś. Do końca ubiegłego wieku powszechnie spożywano chleb i przetwory zbożowe przygotowywane z mąki razowej. W miarę rozwoju techniki w przemyśle młynarskim zaczęto produkować mąki jasne, które stały się poszukiwane na rynku. Nie przewidywano tylko tego, że te mąki doprowadzą do wystąpienia chorób cywilizacyjnych, które są plagą naszych czasów. Ich występowanie łączy się m. in. ze zniknięciem z naszych stołów pieczywa razowego. Chleb nie jest pokarmem kompletnym. Nie może być przez dłuższy
czas
pożywieniem
wyłącznym,
zawiera
bowiem
niepełnowartościowe białko i brak w nim niektórych niezbędnych dla organizmu składników. Ale jako pożywienie uzupełniające jest niezastąpiony. Najmniej wartościowe dla organizmu jest pieczywo białe i nieuchronnie prowadzi do niedoboru wapnia i witamin B. Chleb ciemny jest bogaty w witaminy i składniki mineralne, dzięki Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 94
Produkty spożywcze niedoceniane
zawartości błonnika skutecznie zapobiega też zaparciom. Pieczywo czerstwe jest znacznie lżej strawne od świeżego i ciepłego. Skórka chleba jest również łatwiej strawna niż miękisz świeżego chleba. W Polsce na głowę mieszkańca przypada rocznie 127 kg przetworów zbożowych, w tym prawie 100 kg chleba, 20 kg mąki, 1,6 kg makaronu oraz 6,5 kg różnych wyrobów mącznych i kasz. Z tego wynika, że przeciętny Polak konsumuje dziennie 300 g pieczywa i w ten sposób chleb pokrywając w 1/3 zapotrzebowanie kaloryczne dostarcza również organizmowi 30 proc. potrzebnego białka, 22-38 proc. witamin z grupy B. Zapotrzebowanie organizmu na witaminy B2 i B6 można pokryć spożywając mleko i mięso, ale aby dostarczyć organizmowi witaminę B1 niezbędne są już produkty zbożowe. Urozmaicając
potrawy
spożywane
przez
nas
dostarczamy
organizmowi pełnowartościowe białko (białko zbóż jest z punktu widzenia dietetyków niepełnowartościowe) i lepiej wykorzystujemy białka pochodzące ze zbóż. Jaka jest rola chleba w diecie człowieka chorego? ◦ Chleb w diecie przeciwcukrzycowej
Pieczywo dla chorych na cukrzyce powinno zawierać mniej skrobi, niż produkty przeznaczone dla ludzi zdrowych. Powinno natomiast zawierać więcej białka i błonnika (dodatek otrąb).
◦ Chleb w diecie przeciw otyłości
Tuczy nie chleb, ale to, co spożywamy razem z nim. Sam chleb należy do żywności objętościowej i jest prawie wolny od tłuszczu.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 95
Produkty spożywcze niedoceniane
Uważajmy na dodatki do chleba, aby były niskokaloryczne – pożądany chudy twarożek lub twaróg. Zalecane są częste posiłki, ale w niewielkich ilościach. Najodpowiedniejsze pieczywo dla ludzi z nadwagą to chleb razowy w różnej postaci (zawiera dużo substancji balastowych
nieprzyswajalnych
przez
organizm,
czyli
nie
dostarczających kalorii). Takie pieczywo daje długo uczucie sytości i pobudza perystaltykę jelit, zapobiegając zaparciom.
◦ Chleb w diecie przeciwmiażdżycowej
Wiele dowodów przemawia za tym, że dieta uboga w tłuszcze, wraz z ograniczeniem cukrów, ma duże znaczenie w profilaktyce miażdżycy. Należy ograniczyć spożycie tłuszczów zwierzęcych (nasyconych), a dieta powinna być bogatsza w nienasycone tłuszcze, które obniżają poziom cholesterolu. Produkty zbożowe mają wielką rolę do odegrania w tej diecie. Mówimy tu o wpływie pośrednim. Przy większej konsumpcji chleba zapobiega się niedoborowi witaminy B1, która ma pewien wpływ na powstawanie miażdżycy a tym samym choroby wieńcowej i zawału mięśnia sercowego. Następuje obniżenie kaloryczności pokarmów przez zmniejszenie spożycia tłuszczów. Zwykły chleb razowy, a jeszcze lepiej pieczywo z wysokim dodatkiem otrąb i tłuszczów roślinnych bogatych w wielonienasycone kwasy tłuszczowe (zwane potocznie witaminą F), należy uznać za odpowiednie w stosowaniu takiej diety. Taki rodzaj chleba, obok ziemniaków, owoców i warzyw, to produkt zawierający dużo substancji balastowych, którym przypisuje się hamujący wpływ na powstawanie miażdżycy oraz zmniejszenie występowania chorób nowotworowych przewodu pokarmowego.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Produkty spożywcze niedoceniane
● str. 96
◦ Chleb w diecie bezsolnej
Jest kilka jednostek chorobowych, w których obowiązuje dieta bezsolna. Mam tu na myśli niewydolność krążenia, nadciśnienie tętnicze czy niektóre choroby nerek. Polega na ograniczeniu podaży soli kuchennej, a ściślej mówiąc zawartego w niej jonu sodu. Do produkcji zwykłego chleba dodaje się ok. 1,5 proc. soli, a przy dodatku np. tylko 1 proc. soli występują techniczne trudności w przygotowaniu chleba o poprawnej jakości. Chleb bezsolny można przygotować dodając serwatkę zamiast wody albo zastępując chlorek sodu solami potasowymi kwasu mlekowego czy cytrynowego.
◦ Chleb w diecie bezglutenowej
Choroba trzewna występuje u dzieci. Wykazują one wrażliwość na obecność w diecie produktów przemiału pszenicy i żyta a także jęczmienia i owsa. Należy spożywać pieczywo sporządzone z samej skrobi. Może być stosowana skrobia pszenna, kukurydziana, ziemniaczana lub z tapioki.
◦ Chleb w diecie stosowanej w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy
Po zakończeniu stanu ostrego choroby, należy najpierw stosować stopniowo: najpierw czerstwe bułki i suchary, następnie chleb pszenny, ale również czerstwy. Później można jeść inne pieczywo, takie jak np. chleb chrupki. Chleb w Polsce był w ogromnym poszanowaniu. A dziś? Szanowanych gości wita się u nas chlebem i solą. Już coraz rzadziej
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 97
Produkty spożywcze niedoceniane
na stole wiejskim można spotkać pachnący, upieczony na liściu chrzanu lub kapusty bochen chleba. Spójrzmy inaczej na nasz chleb powszedni! Możemy przecież wywierać wpływ na producentów chleba. Domagajmy się w szerszym asortymencie produktów z mąki razowej.
● GARNIEC MIODU ZASTĄPI APTEKĘ Hipokrates leczył miodem rany i polecał go do robienia maści, podawał w chorobach wątroby i przy stanach gorączkowych. Pozostawił po sobie aż 300 recept miodowych. Anakreont - liryk grecki z Teos - oraz Demokryt - filozof grecki - jak twierdził Hipokrates - dożyli późnej starości, ponieważ stale odżywiali się miodem. Atleci rzymscy zjadali przed występem na arenie dużą porcję miodu. Mahomet zalecał swoim uczniom miód, a zakazał picia wina. Egipska królowa Kleopatra, słynąca z urody, zażywała kąpieli w oślim mleku i miodzie. W medycynie ludowej wszystkich narodów miód znany i używany jest od dawna. Przeróżne recepty i przepisy na leki z dodatkiem miodu, przekazywane z pokolenia na pokolenie, przetrwały do dzisiaj, chociaż są obciążone balastem różnych zabobonów. Dzisiaj medycyna na nowo odkrywa miód jako cenny środek leczniczy. W klinikach różnych krajów podaje się miód w leczeniu chorób wątroby. Jako centralne laboratorium - bo taką rolę w naszym organizmie
spełnia
wątroba
-
potrzebuje
ona
glukozy
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
do
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Produkty spożywcze niedoceniane
● str. 98
prawidłowego funkcjonowania. I to tej „lepszej”, znajdującej się w miodzie. Zaleca się picie małej filiżanki herbaty z miodem albo picie miodu z sokiem z cytryny i oliwą, a potem leżenie na prawym boku przez 25-30 minut. U dzieci chorych na odrę i świnkę, które spożywały miód, zauważono, że znosiły te choroby lżej i bez powikłań. Chorzy z powodu niedokrwistości spowodowanej niedoborem żelaza, winni spożywać systematycznie miód. Badania wykazały, że żelazo z miodu jest przyswajalne przez nasz organizm w 62,5%. Ze źródeł roślinnych przyswajamy w 10-15%, ze źródeł zwierzęcych w 20-25%. Chociaż w miodzie żelaza nie jest za dużo, bo w 100 g ok. 0,9 mg, to ze względu na procent wchłanialności, są to ilości znaczne. Cierpiący na bezsenność winni przed udaniem się na spoczynek regularnie spożywać 1-2 łyżeczki miodu. Kobiety ciężarne, dla uniknięcia przewlekłego zaparcia stolca, nie powinny zapominać o spożywaniu miodu. Rewelacyjne recepty w leczeniu miodem poleca dr Jarvis. Twierdzi, że miód niszczy bakterie i wirusy. Katar - według niego można wyleczyć w ciągu... 5 minut. Trzeba tylko żuć jak gumę kawałek plastra miodu. A jeżeli są zaatakowane zatoki oboczne nosa, to takie żucie trzeba powtarzać co godzinę i żuć przez 15 minut. Na katar sienny - chociaż wiadomo, że jest pochodzenia alergicznego należy żuć profilaktycznie kawałki plastra miodu 1-2 razy dziennie, na 2 miesiące przed spodziewanym pojawieniem się uciążliwego schorzenia. Wtedy katar albo nie wystąpi, albo będzie miał łagodniejszy przebieg. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 99
Produkty spożywcze niedoceniane
Uczeni we Francji, Szwecji, Belgii i Hiszpanii twierdzą, że miód jest
ważnym
czynnikiem
w
regeneracji
sił
psychicznych.
W przypadkach apatii, otępienia i wyczerpania stosuje się kurację miodową. Na początek małe dawki miodu, aby po czasie zalecać 250-300 g miodu dziennie. Miód leczy i czyści brudne rany, zapobiegając ich ropieniu. Przy bólach stawowych stosuje się okłady z płótna nasmarowanego miodem. Przy zastarzałych zapaleniach oskrzeli poleca się picie herbatki z kwiatów koniczyny czerwonej z miodem. W chorobach nerek, dróg moczowych i pęcherza miód ma również zastosowanie. Część procesu bezpośredniego wchłaniania cukrów prostych z miodu odbywa się w górnej części przewodu pokarmowego (od jamy ustnej do żołądka), dlatego miód powinno się spożywać w połączeniu z innymi produktami (pieczywo), aby jak najdłużej był przetrzymywany w górnych odcinkach przewodu pokarmowego. Porównanie czasu trawienia miodu z czasem trawienia innych produktów w godzinach przedstawia się następująco: - miód, soki owocowe poniżej 2, - kawa, herbata, mleko ok. 2, - ziemniaki i pieczone kurczę 3-4, - szynka ok. 4, - wędzone mięso 4-5, - tłuste mięso ponad 5. Gdy jemy miód, nasz organizm nie musi uruchamiać reakcji enzymatycznych, aby rozkładać sacharozę w takim stopniu jak przy cukrze buraczanym. To jest jedna korzyść. Kolejna różnica pomiędzy cukrem a miodem, to wartość kaloryczna: 100 g cukru daje wartość Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Produkty spożywcze niedoceniane
● str. 100
energetyczną równą 400 kcal, a taka sama ilość miodu 320 kcal. 100 g cukru to 100 g węglowodanów, 100 g miodu to tylko 80 g węglowodanów. Spróbujmy zatem przestawić się na spożywanie miodu. Zamiast 4 łyżeczek cukru dziennie proponuję 2 łyżeczki miodu. Jedną łyżeczkę miodu na wieczór dodajemy do 1/2 szklanki letniej przegotowanej wody, którą np. wypijamy nazajutrz do śniadania, a drugą dysponujemy w ciągu dnia, smarując delikatnie kromkę chleba i popijając mlekiem. Gdy po przebytej chorobie czujemy się wyczerpani, kiedy przygotowujemy się do psychicznego wysiłku i gdy po stresie odczuwamy potrzebę odprężenia, polecam taki oto napój: 500 g kefiru zmieszać z jedną łyżką stołową miodu i 2 łyżkami płatków owsianych. Dodawać soku cytrynowego, stale mieszając, aż się płatki owsiane rozpłyną. Przy chrypce ma pomagać następujący napój: w szklance ciepłego mleka wymieszać dwie łyżeczki miodu i dodać masła na końcu ostrza noża. Pleśniawki w ustach niemowląt można zlikwidować pędzlując jamę ustną roztworem miodu przygotowanym w stosunku: 1:1, używając w tym celu ciepłej wody. Do niedawna pszczelarstwo kojarzono głównie z miodem. Obecnie miód jest jednym z wielu celów produkcji pasiecznej, obok pyłku i pierzgi, mleczka pszczelego czy propolisu. W chwili obecnej na świecie, pyłek kwiatowy zebrany przez pszczoły, jako odżywka cieszy się bardzo dużym zainteresowaniem. Aby lepiej zrozumieć dlaczego warto korzystać z pyłku pszczelego, musimy poznać sposób jego uzyskiwania. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Produkty spożywcze niedoceniane
● str. 101
Rośliny produkujące pyłek w botanice dzieli się na dwie zasadnicze grupy: wiatropylne i owadopylne. Pierwsze to: sosna, świerk, jodła, duża grupa roślin drzewiastych i zielnych takich jak: brzoza, olcha, topola, leszczyna, kukurydza, burak, do których zalicza się rośliny zbożowe. Głównym jednak dostarczycielem pyłku dla pszczół są rośliny owadopylne. Przykładowo kwiat jabłoni produkuje od 70 tys. do 100 tys. ziaren pyłku. Wydajność pyłkowa gryki waha się od 178 do 394 kg z ha plantacji. Najwięcej roślin pyłkowych zakwita w maju i w czerwcu. Pszczoły wykazują tak jak i inne owady dużą wrażliwość na zapach. Pyłek tworzy roślina w pylnikach, czyli w męskich organach rozrodczych kwiatu. Ziarna pyłku roślin owadopylnych nie unoszą się w powietrzu jak u roślin wiatropylnych, ale pozostają w kwiecie do chwili zebrania ich przez owady. Rozmiary ziarenek pyłkowych są różne: od 6 mikronów średnicy z niezapominajek do 140 mikronów średnicy z dyni. Kolor i kształt ziarenek pyłkowych jest różnorodny. Pszczoła żuwaczkami przegryza pylniki kwiatu, języczkiem zlizuje go, dodaje śliny i nektaru, przez co staje się on wilgotny tak, aby mogła uformować kulki, które umieszcza w koszyczkach trzeciej pary nóg, Przymieszanie do pyłku miodu czy nektaru czyni go o wiele bardziej wartościowym. Do uformowania jednego ładunku obnóży pszczoła musi odwiedzić od 7 do 120 kwiatów! Aby zebrać 1kg pyłu pszczoły muszą dokonać około 66 tysięcy lotów! Zakładając, że pszczoła jedną parą obnóży zbiera około 20 minut i może w ciągu dnia wykonać 20 lotów, do zebrania wyżej wymienionej ilości pyłku musi być zatrudnionych 3300 pszczół. Pszczoły w odległości do 500 metrów od pasieki oblatują rośliny w 100 procentach, odległe do
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 102
Produkty spożywcze niedoceniane
1000 metrów w 30-40 procentach, a do 1500 metrów w 10 procentach. Ma to również znaczenie dla rolnictwa, Najwięcej pyłku zbierają pszczoły w słoneczną pogodę po dniach deszczowych. Bodźcem do zwiększenia ilości lotów po pyłek jest przede wszystkim czerwienie matki. Im matka składa więcej jaj, tym większe jest zapotrzebowanie na pyłek. Larwy wydzielają specjalne feromony (substancje zapachowe), które stanowią dla pszczół bodziec do zwiększania ilości lotów, bowiem świadczą o wzroście zapotrzebowania na pyłek do karmienia. Pszczołyzbieraczki same znoszą przyniesione obnóże na miejsce jego przeznaczenia i tam zrzucają do komórki w plastrze. Przeróbką obnóża i jego dostosowaniem do potrzeb i konserwacją zajmują się pszczoły ulowe. Rozdrabniają kuleczki obnóża, dokładnie mieszają dodając około 25 procent miodu oraz ślinę (a tym samym enzymy i inne składniki produkowane przez ich gruczoły wydzielania wewnętrznego).
Następnie
ubijają
masę
pyłkową
główkami
i powlekają cienką warstwą miodu. Tak przygotowana masa pyłkowa podlega procesowi fermentacji kwasu mlekowego. Gotowy, ukiszony pyłek
jest
powlekany
cienką
warstwą
kitu
(propolisu)
dla
zapobieżenia wchłanianiu wilgotności. Jeśli pyłek jest przeznaczony na zapasy zimowe, zostaje zalany miodem i zasklepiony. Zapasy pyłku złożone w komórkach nazywamy pierzgą. Pyłek może być przychylnym
środowiskiem,
w
którym
przeżywają
zarodniki
niebezpiecznych dla pszczół bakterii i pleśni. Tym samym może być niebezpieczny i dla człowieka. Dlatego nie należy kupować pyłku od pszczelarzy bez stwierdzenia zdrowotności pszczół, wystawionego po okresowym badaniu weterynaryjnym.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Produkty spożywcze niedoceniane
● str. 103
Pyłek kwiatowy dla pszczół jest przede wszystkim pokarmem białkowym, podstawowym, potrzebnym do budowy organizmu młodego pokolenia. Spożywany przez pszczoły służy im do wytwarzania enzymów potrzebnych do przeróbki nektaru na miód i syropu cukrowego na pokarm zimowy. Jest również podstawowym produktem przy wytwarzaniu przez pszczoły hormonów i feromonów. Zjadany jesienią przez pszczoły przygotowujące się do zimy, służy im do wytwarzania ciała tłuszczowego, zapewniającego im dobre przezimowanie oraz zwalczanie chorób groźnych w czasie zimy i na przedwiośniu. O walorach pyłku kwiatowego zbieranego przez pszczoły najlepiej świadczy eksperyment przeprowadzony w jednym z francuskich laboratoriów, w czasie którego kilku pracowników przeżyło 6 miesięcy nie pobierając innych pokarmów oprócz wyliczonej dziennej racji pyłku. Mimo to po później przeprowadzonych badaniach lekarskich, stan ich zdrowia nie budził żadnych zastrzeżeń. Trudno znaleźć w przyrodzie równie bogaty w różne składniki produkt jak pyłek kwiatowy. Wykryto w nim około 250 różnych składników! Skład chemiczny pyłku jest następujący: woda stanowi 12-25 proc., węglowodany - 25-48 proc., tłuszcze - 2-4 proc., białka średnio 25 procent, w tym znajduje się 12 procent aminokwasów egzogennych, tych najmniejszych cegiełek, których organizm nie potrafi sam wytworzyć, a muszą być dostarczone z zewnątrz, składniki mineralne stanowią 3-5 procent suchej masy i stwierdzono aż 36 pierwiastków w tym: potas, wapń, magnez, siarka, krzem, żelazo, złoto, lit, cynk, chrom, selen, miedź, jod i inne. Najwięcej składników mineralnych zawiera pyłek kwiatowy ze śliwy, pałki,
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 104
Produkty spożywcze niedoceniane
orzecha włoskiego i dziurawca. Ponadto pyłek to koncentrat 17 witamin. Zawiera m.in. B1, B2, B6” A, E, C, D i kwas foliowy. To jeszcze nie wszystko co można znaleźć w pyłku! Stwierdzono rutynę, olejki eteryczne (działanie antybakteryjne i ochronne), fitoncydy (ciała lotne mające właściwości zabijania lub hamowania rozwoju drobnoustrojów), antybiotyki - najwięcej w pyłku kukurydzy, kasztana, mniszka i nieśmiertelników, hormony, enzymy (fermenty), a wśród nich amylazę, inwertazę, fosfatazę i peroksydazę, ogółem stwierdzono 42 fermenty, kwasy organiczne: jabłkowy, mlekowy, cytrynowy,
winowy,
szczawiowy,
bursztynowy
i
inne
oraz
stymulatory wzrostu. Do dzisiaj nie jest wyjaśniony proces trawienia pyłku w organizmie człowieka. Praktyka wykazuje, że skuteczność działania pyłku z obnóża pszczoły jest o wiele mniejsza niż pierzgi. Ale ilość pierzgi jest ograniczona. Natomiast rezerwy w poszukiwaniu pyłku są w Polsce dalekie od pełnego wykorzystania. Przy najskromniejszych obliczeniach, że z każdego ula pszczelarz pozyska tylko 0,5 kg pyłku, można zebrać w roku 1100 ton! We Francji uzyskuje się po 12-15 kg, na Węgrzech po 8-10 kg. A możliwości naszych pasiek, jak wykazuje praktyka, łatwo osiągają 5-6 kg od jednej rodziny pszczelej. Ogromne rezerwy! Ilu ludzi byłoby zdrowszych, gdyby wiedziało o pyłku i mogło go stosować w celach leczniczych. Francuscy w naturalnej
propagatorzy
postaci
w
pyłku
formie
zalecają
suszonych
spożywanie kuleczek
go
obnóża
zmieszanego z masłem, mlekiem czy konfiturami: dla wzmocnienia jednorazowo 20 g dziennie, a uderzeniowo łącznie 32 g w dwóch lub trzech dawkach przed jedzeniem. Dla dzieci dawki są mniejsze: od 3-5 lat -12 g dziennie, a 12-16 lat - 16 g dziennie. Skuteczność
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 105
Produkty spożywcze niedoceniane
działania pyłku jest niekiedy zadziwiająca. U jednego z moich pacjentów po zażywaniu pyłku w miodzie ustąpił uporczywy kaszel, niewrażliwy na przeróżne leki, u drugiego zaś poprawiło się samopoczucie oraz ustąpiła bezsenność. Różnorodność składników zawartych w pyłku stanowi o sile jego działania. W jakich przypadkach lekarz może go polecić? Przy braku apetytu już po kilku dniach przyjmowania obserwuje się znaczną poprawę u dzieci i starszych. Stosuje się także pyłek przy niedowadze. W schorzeniach przewodu pokarmowego: zaparciach, długotrwałych biegunkach, owrzodzeniach jelit, przy zaburzeniach flory jelitowej również zaleca się pyłek kwiatowy pszczeli. Duże znaczenie, szczególnie w naszych czasach, ma zastosowanie pyłku kwiatowego przy zmęczeniu psychicznym, gdy nasze samopoczucie jest złe. Zgłaszamy się do lekarza, wykonane badania nie wykazują odchyleń od normy, odczuwamy przeróżne dolegliwości, brak nam ochoty do pracy, gorzej z naszą pamięcią, nie możemy się należycie skoncentrować, sięgamy po kolejnego papierosa, czy wypijamy następną filiżankę kawy mając nadzieję, że to wpłynie na poprawę samopoczucia! A tu nic z tego! Natomiast pyłek może nam szybko i skutecznie
pomóc.
Przywraca
równowagę
psychiczną,
daje
optymizm i chęć do życia, chociaż nie jest „narkotykiem”. U dzieci z zahamowaniem wzrostu i anemią można zastosować pyłek pod nadzorem pediatry. Bardzo często (w 30 procentach) u mężczyzn po 45 roku życia dochodzi do zaburzeń czynności gruczołu krokowego. Regularne spożywanie pyłku, zdaniem uczonych szwedzkich, daje w niektórych przypadkach rewelacyjną poprawę. U osób starszych obserwuje się niekiedy po kilku tygodniach zażywania pyłku, powrót sił i energii
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Produkty spożywcze niedoceniane
● str. 106
życiowej. Pyłek może poprawić wzrok, wzmacnia włosy, zapobiegając ich wypadaniu. Niektóre firmy kosmetyczne stosują wyciągi z pyłku do kremów. Sięgają po niego sportowcy i kosmonauci. Tym ostatnim pomaga on w znoszeniu stanów nieważkości. Obecnie pyłek jest ceniony jako odżywka, prognozy na przyszłość są jeszcze bardziej śmiałe. Może on stać się podstawowym produktem regulującym działalność organizmu człowieka od urodzenia aż do późnego okresu życia. Za pomocą pyłku lekarz będzie mógł zapobiegać wielu schorzeniom i utrzymać człowieka w doskonałej dyspozycji psychicznej i fizycznej. Wiele osób jest uczulonych na pyłki wdychane z otaczającego powietrza. Doniesienia naukowe mówią, że alergiczne schorzenia wywołują pyłki roznoszone przez wiatr, natomiast pyłek zebrany przez pszczoły jest przez nie przetworzony. Dodając do niego miodu i śliny, pszczoły rozkładają alergeny zawarte w pyłku.
● PIERZGA Zapasy pyłku złożone przez pszczoły w komórkach, wcześniej odpowiednio przetworzone nazywamy pierzgą. Dzięki niej rodzina pszczela może przetrwać zimę i na wiosnę, gdy nastaną odpowiednie warunki atmosferyczne mieć wystarczające siły do rozpoczęcia jakże pożytecznego dla człowieka życia. Pozyskaną przez wyłuskiwanie z plastrów pierzgę, pszczelarze winni przeznaczyć do użytku dla ludzi. Grudki pierzgi należy poddać zmiażdżeniu (ucieraniu lub mieleniu w maszynce do mięsa, nie wolno pierzgi miażdżyć Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 107
Produkty spożywcze niedoceniane
w mikserze!). Mielenie lub ucieranie może być ułatwione przez dodanie do 1 kg pierzgi około 0,25 do 0,5 kg płynnego miodu. Mieszankę czystej pierzgi z miodem sporządza się w następujących stężeniach: 20-procentowe - 1 kg wyłuskanej pierzgi i 4 kg miodu, 25-procentowe - 1 kg wyłuskanej pierzgi i 3 kg miodu, 33procentowe - 1 kg wyłuskanej pierzgi i 2 kg miodu. W czasie fermentacji mlekowej w komórkach plastrów pyłek jest wzbogacany w aminokwasy, tłuszcze, witaminy oraz w składniki wydzielane przez organizmy pszczół, które proces dojrzewania pierzgi przeprowadzają. Tym samym następuje zwiększenie stopnia strawności pyłku zawartego w pierzdze dla organizmu człowieka. Posiada ona właściwości odżywcze, reguluje pracę narządów wewnętrznych ustroju, jest katalizatorem i stymulatorem dla gruczołów
wydzielania
wewnętrznego,
przyspiesza
odbudowę
komórek organizmu. Jest to naturalny koncentrat wielowitaminowy powiązany z wieloma składnikami zawartymi w pyłku. Dostarczanie zespołów witamin, mikro- i makroelementów poprzez wzajemne uzupełnianie i powiązanie z innymi składnikami pierzgi potęguje swoje korzystne działanie na organizm człowieka. Tego nie da się porównać do wytworzonych w laboratoriach chemicznych płynów zawierających nawet wszystkie pierwiastki z tablicy Mendelejewa. Produkt pszczeli działa znacznie korzystniej! Pierzga w miodzie spadziowym, to prawdziwy rarytas! Jak ją spożywać? 1 łyżeczka takiej mieszanki rozpuszczona w 1/2 szklanki letniej wody spożyta na czczo działa wzmacniająco. Dawki uderzeniowe przewidują 3 takie porcje przed jedzeniem. Dla dzieci wystarcza połówka porcji przewidywanych dla dorosłych osób. Tak jak zawsze apeluję do Czytelników o wcześniejszą konsultację
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 108
Produkty spożywcze niedoceniane
z lekarzem
przed
przystąpieniem
do
jakiejkolwiek
kuracji.
Ostrożność nigdy nie zaszkodzi.
● PROPOLIS - NATURALNY ANTYBIOTYK Już przed przeszło dwoma tysiącami lat Hipokrates używał propolisu, czyli kitu pszczelego do leczenia niektórych schorzeń, np. owrzodzeń na ciele i stanów zapalnych. Również w starożytnym Egipcie wierzono, że zażywanie propolisu przez człowieka może zapewnić mu długowieczność i życie bez cierpień. Kit pszczeli jest to żywiczna substancja produkowana przez pszczoły i używana przez nie w gnieździe. Głównym składnikiem propolisu są żywice z pąków roślin. W trakcie obróbki pszczoły dodają do nich wydzieliny gruczołów żuwaczkowych i gardzielowych. Mieszają je też z pewną ilością wosku oraz pyłku. Według niektórych teorii powstawania propolisu, w jego skład wchodzi również balsam, pochodzący z otoczki pyłku kwiatowego, uwalniany w trakcie trawienia. Źródłem surowca do produkcji propolisu są drzewa: brzoza, topola, olcha, czereśnia, śliwa, świerk, sosna, jodła oraz niektóre rośliny zielne (słonecznik i inne). Skład chemiczny propolisu nie był znany przez długie lata. Dopiero w 1910 roku uczony niemiecki Kustenmacher opublikował następujący skład propolisu: 23,7 procent woski, 51,4 procent żywice, 2,3 procent garbniki, 7,3 procent olejki eteryczne i 15,3 procent inne ciała stałe. Propolis zawiera 50-80 procent żywic, 8-30 procent wosku, około 10 procent olejków eterycznych i 5 procent Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 109
Produkty spożywcze niedoceniane
pyłku. W temperaturze gniazda propolis jest miękki i lepki, przy około 65° Celsjusza topi się, a w niskiej temperaturze twardnieje i staje się łamliwy. Barwa propolisu z różnych krajów jest odmienna. Propolis pochodzący z regionów o klimacie umiarkowanym jest mniej lub bardziej brunatny, z Australii i stref tropikalnych - czarny, z Finlandii - pomarańczowy, a z Kuby ciemnofioletowy. Jak powstaje propolis? Pszczoła zbiera żuwaczkami żywicę z roślin i po uformowaniu przenosi ładunek do ula. Tam czekają już pszczoły robotnice, specjalizujące się w kitowaniu gniazda. Zbiór propolisu odbywa się w najcieplejszych godzinach dnia, kiedy substancje żywiczne są dostatecznie miękkie. Czasem się zdarza, że pszczoły kitują gniazdo innymi substancjami: asfaltem, smołą, minią lub farbami olejnymi. Takie przypadki zdarzają się niezmiernie rzadko i łatwe są do wykrycia, gdyż substancje te różnią się od propolisu aromatem, barwą, a często także konsystencją. Do czego służy propolis pszczołom? Pszczoły zasklepiają propolisem wszelkie otwory o szerokości mniejszej niż 4,5 milimetra oraz zmniejszają wielkość otworu wylotowego z ula w okresach chłodów (głównie przed zimą) - czynności te mają na celu ochronę gniazda przed zimnem, wiatrem i przeciągami. Propolis zabezpiecza też gniazdo przed intruzami, mogącymi wtargnąć do niego przez małe szpary i służy impregnacji ścian. Ale prawdopodobnie nie to zwróciło uwagę człowieka na wykorzystanie kitu pszczelego. Innym, nie
mniej
ważnym
zadaniem
propolisu
jest
zabezpieczenie
środowiska wewnętrznego w ulu. Hamuje on rozwój bakterii, pleśni, wirusów, a więc spełnia rolę środka dezynfekcyjnego. W przeciwnym wypadku w ulu zaistniałyby warunki do rozwoju mikroorganizmów. Przed wejściem do ula każda pszczoła korzysta z „wycieraczki”
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Produkty spożywcze niedoceniane
● str. 110
propolisowej. Również przed złożeniem nowych jaj komórki są starannie czyszczone i polerowane cienką warstwą propolisu. Lotne jego składniki odkażają całe wnętrze ula, gdzie panuje idealna czystość. Znane powszechnie zjawisko mumifikacji przy pomocy kitu wrogów rodziny pszczelej -
owadów, czy gryzoni - świadczy
o właściwościach przeciwgnilnych propolisu. W chwili obecnej, gdy tak wartościowe są wszystkie produkty pszczele, ani jeden gram propolisu nie powinien być zmarnowany. Zeskrobuje się propolis ze wszystkich miejsc w ulu, gdzie pszczoły złożyły jego grubszą warstwę. Oczyszcza się przy tym nie tylko elementy ruchome po wyjęciu ich z gniazda, ale również rozbiera się gniazdo i skrobie ramki, ściany, dno i wylotek ula zasiedlonego przez pszczoły. Jakość pozyskanego tą drogą propolisu jest niska ze względu na dużą ilość zanieczyszczeń (kawałki drewna i wosku), a jego ilość rocznie nie przekracza zwykle 30 gramów z jednej rodziny. Ten sposób pozyskiwania kitu jest bardzo pracochłonny zeskrobanie 1 kg produktu zajmuje około 21 godzin. Intensywne metody uzyskiwania propolisu za pomocą tzw. powałek pozwalają pszczelarzom otrzymać w ciągu sezonu około 80 g kitu z jednej rodziny, przy znacznie mniejszej ilości godzin pracy w porównaniu do metod ekstensywnych. Pozyskany propolis należy oczyścić, odrzucając kawałki słomy, drewna, wosku, martwe pszczoły i inne zanieczyszczenia. Nie wolno go przy tym oczyszczać płukaniem w wodzie, ani podgrzewać i zbijać w zwarte, mocno sklejone kulki. Taki propolis nie jest przyjmowany przez punkty skupu. Również zapleśnienie produktu oraz obecność larw mola woskowego czy innych szkodników dyskwalifikuje propolis.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 111
Produkty spożywcze niedoceniane
Zachowanie dobrej jakości surowca, to przede wszystkim utrzymanie jego aktywności biologicznej. Trudności ze standaryzacją propolisu powstają dlatego, że istnieje bogactwo źródeł jego pozyskiwania przez pszczoły, zaś właściwości lecznicze nawet dobrego propolisu zależą od wielu czynników. Gwoli prawdy przytoczę badania prof. Artura Stójko ze Śląskiej Akademii Medycznej, który badał 91 propolisów pochodzących z różnych lat zbioru i geograficznie różnych okolic. Tylko 41 procent tego surowca wykazało zdolność hamowania wzrostu standardowego szczepu bakterii.
Około
nieaktywnych.
45
procent
Aktywność
próbek
okazało
biologicznie
się
całkowicie
czynnych
substancji
zawartych w propolisie zależy od warunków klimatycznych w danym roku i od pożytków, z których pszczoły zbierają materiał wyjściowy. Nawet czysty propolis o wysokiej aktywności antybakteryjnej nie działa na wszystkie rodzaje bakterii i musi być przygotowany precyzyjnie.
Wysoka
temperatura
i
środowisko
zasadowe
unieczynnia jego właściwości biologiczne. Dlatego każdą partię propolisu należałoby testować zanim lekarz podejmie decyzję o zastosowaniu w konkretnym przypadku. Nadzór lekarza jest potrzebny przy stosowaniu propolisu w postaci maści, tabletek, emulsji, roztworów alkoholowych, w przypadku oparzeń, ropni, powikłanych ran pooperacyjnych oraz pourazowych. Dobre wyniki uzyskuje się w leczeniu stanów zapalnych błon śluzowych jamy ustnej, odleżyn i schorzeń skóry w miejscu żylaków. Badania naukowe potwierdziły znieczulające właściwości propolisu. Sugeruje się, że takie działanie mają olejki eteryczne zawarte w propolisie.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 112
Produkty spożywcze niedoceniane
Dlatego znajduje on zastosowanie w stanach zapalnych dziąseł, łagodzi ból przy oparzeniach, skaleczeniach czy innych urazach. Lekarz musi zachować ostrożność przy stosowaniu propolisu w chorobie wrzodowej żołądka, przy schorzeniach jelitowych oraz jako środka poprawiającego stan ogólny chorego. Duża koncentracja takich składników, jak: substancje żywiczne, olejki eteryczne, wosk, które są niestrawne, może wywołać niepożądane skutki uboczne: biegunki, wymioty, podrażnienie błon śluzowych żołądka i jelit czy zaostrzenie chorób wątroby. U ludzi z katarem siennym i uczulonych na składniki roślinne, propolis może powodować uczulenie. Cytowany już wcześniej prof. Artur Stójko, zastosował propolis zmieszany z miodem u górników na terenie Śląska jako „odtrutkę” wobec ekotoksyn. Miód z propolisem w ilości 40-50 gramów dziennie stosowany przez dłuższy czas spowodował zmniejszenie zawartości ołowiu w organizmach badanych górników. Propolis w tabletkach stosuje się także w niektórych schorzeniach reumatycznych. Ogranicza on proces zapalny, co potwierdzone
zostało
w badaniach
klinicznych.
Niszczy
florę
bakteryjną w jamie nosowej u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów, może być stosowany w stanach zapalnych pęcherza moczowego, miedniczek nerkowych lub woreczka żółciowego. Przy paradontozie (przyzębica - schorzenie prowadzące do wypadania zębów, przyczyny upatruje się w zaburzeniach ogólnoustrojowych), dobrze jest przecierać dziąsła 3 razy dziennie tamponem, a nawet czystym palcem maczanym w alkoholowym roztworze propolisu. Przy katarze pomaga wtarcie odrobiny maści propolisowej małym palcem do nozdrzy po wewnętrznej ich stronie. Przy grypie i anginie
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Produkty spożywcze niedoceniane
● str. 113
inhalacja lub po prostu głębokie wdychanie zapachu propolisu przynosi ulgę. W Niemczech wykorzystano doświadczenia włoskie w stosowaniu propolisu do zwalczania grzybów i szkodników owadzich atakujących sady, ziemniaki i fasolę. Zwalcza się tam również propolisem parch drzew owocowych, głównie grusz. Dobrze byłoby, gdyby nasi sadownicy zechcieli skorzystać z tych doświadczeń, to wtedy i my, konsumenci, z mniejszą obawą będziemy brać owoce do ust.
● MLECZKO PSZCZELE DOBRE NA WSZYSTKO? Do niedawna reklamowano mleczko pszczele jako produkt dobry na wszystko. Przypisywano mu właściwości uniwersalnego środka leczniczego. Odkrył je i zapewnił mu szeroki rozgłos agronom i pszczelarz francuski dr Caillas z Orleanu, wydając broszurkę pt. „Pszczoły źródłem młodości i witalności”. Opisał on próby wstrzykiwania mleczka kurom, które dzięki temu zabiegowi miały zwiększyć niośność, a stare odzyskiwały zdolność znoszenia jaj. Autor cytowanej broszurki był również zdania, że mleczko pszczele ma dodatni wpływ na organizm ludzki, regenerując siły, wzmagając energię i przywracając dobre samopoczucie. Czym był spowodowany taki entuzjazm? Mleczko pszczele jest wydzieliną gruczołów gardzielowych pszczoły mieszczących się w przedniej części głowy. Karmione są nim larwy robotnic i trutni przez pierwsze 3-4 dni życia oraz matka pszczela w ciągu całego stadium larwalnego i w okresie czerwienia. Okazało się, że na to, czy z zapłodnienia jaja wylęgnie się matka czy pszczoła robotnica, ma wybitny wpływ właśnie mleczko. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 114
Produkty spożywcze niedoceniane
Fascynujące obserwacje pszczelarzy zaintrygowały naukowców. Analizy chemiczne mleczka pszczelego wykazały w jego składzie następujące składniki: białka: albuminy i globuliny w stosunku 2:1 (są one ważnymi składnikami krwi), 19 aminokwasów, witaminy B1, B2, B6, PP, kwas pantotenowy, kwas foliowy, składniki mineralne: sód, potas, mangan, cynk, żelazo, magnez, krzem, chrom, kobalt, wapń, miedź, siarkę, złoto i inne oraz enzymy i hormony. Gdy zastosowano mleczko pszczele u wcześniaków - osiągnięto zwiększenie ciężaru ciała. U starszych dzieci zaobserwowano nawrót apetytu i również przybór na wadze. Podawane obok innych leków w leczeniu choroby wrzodowej dwunastnicy powodowało poprawę stanu
zdrowia
szczególnie
u
osób,
które
miały
niedobory
witaminowe. Liofilizowane mleczko pszczele (proces ten polega na zamrożeniu mleczka w temp. minus 40 stopni C i wysuszeniu go) zmieszane z miodem, podawano pacjentom w leczeniu napięć nerwowych, uzyskując ogólną poprawę, jak również przyrost na wadze
i
lepsze
wyniki
w
fizycznej
i intelektualnej
pracy.
W przypadkach niedokrwistości u osób starszych, powodowało wzrost liczby czerwonych krwinek i poprawę bilansu żelaza. Stosowane w postaci kremu, wygładzało skórę ciała, odmładzając naskórek. U chorych na miażdżycę wpłynęło na zwiększenie elastyczności tętnic. U osób z niskim ciśnieniem krwi zauważono polepszenie stanu ogólnego i uregulowanie ciśnienia. Przypisuje się również mleczku właściwości rozszerzające naczynia krwionośne - badano w tym kierunku chorych po zawale i z chorobą
wieńcową.
Obecnie
sława
mleczka
pszczelego
przebrzmiała. Starajmy się w tym i innych przypadkach zachować
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Produkty spożywcze niedoceniane
● str. 115
umiar. Przecież nie każdy lek, tak jak i nie każdy produkt pszczeli musi wszystkim pomóc. Byłoby to zbyt łatwe i proste.
● INNE PRODUKTY PSZCZELE Jad pszczeli Jest jeszcze jeden produkt pszczeli, który być może w przyszłości będzie miał coraz szersze zastosowanie w leczeniu. Mowa o jadzie pszczelim. Żądło pszczoły jest zaopatrzone w pewną porcję jadu. Ilość jadu wprowadzona do ciała człowieka przez pszczołę w czasie użądlenia wynosi ok. 0,012 mg. Jego minimalna dawka wystarcza do wywołania reakcji bardzo przykrych dla organizmu ludzkiego. Najsilniejszą opuchliznę wywołuje użądlenie w okolicy oka, w usta oraz wewnątrz jamy ustnej. To ostatnie może zagrażać życiu. 500 użądleń powoduje z reguły śmierć wskutek ogólnego zatrucia organizmu. Jad pszczeli ma właściwość niszczenia krwinek czerwonych, a więc wykazuje działanie hemolityczne. Jak postępować w razie użądlenia przez pszczołę? Przede wszystkim nie należy dopuścić, aby cała porcja jadu. zawarta w pęcherzyku jadowym wlała się do ranki i dlatego trzeba jak najszybciej aparat żądłowy usunąć przez wyskrobanie go po prostu paznokciem lub ostrzem scyzoryka. Nie należy go chwytać palcami, gdyż w ten sposób powoduje się wyciskanie dalszych porcji jadu z pęcherzyka jadowego. W razie silnego zatrucia jadem należy bezzwłocznie udać się do lekarza. Jad pszczeli wszedł jako jedyny produkt pszczeli do zestawu lekarstw oficjalnie uznawanych przez medycynę na całym świecie. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Produkty spożywcze niedoceniane
● str. 116
Posiada właściwości bakteriobójcze. Jego skład chemiczny jest niedostatecznie zbadany. Wiadomo, że zawiera wapń, magnez, fosfor, czysty węgiel, wodór, azot i siarkę. 57 proc. suchej masy stanowią białka. Można go przechowywać bez szkody w temp. do 100 stopni C. Leczenie jadem może odbywać się wyłącznie pod nadzorem lekarza specjalisty. Stosuje się go w formie maści, zastrzyków a także bezpośrednich iniekcji żądłami pszczół, uważanych za najskuteczniejsze. Stosowanie jadu pszczelego u chorych na serce, wątrobę, nerki i trzustkę nie jest wskazane. Nie można stosować go przy cukrzycy, przy wycieńczeniu organizmu, w gruźlicy, schorzeniach ośrodkowego układu nerwowego i przy wszelkich chorobach zakaźnych. Ankieta rozpisana wśród pszczelarzy całego świata na temat leczenia jadem pszczelim wykazała, że 58 proc. pszczelarzy wyleczyło się całkowicie z reumatyzmu dzięki pracy w pasiece, 29 proc. doznało znacznej poprawy zdrowia. Badania w tym zakresie trwają. Medycyna ludowa traktowała jad pszczeli jako skuteczny środek leczniczy w różnych postaciach reumatyzmu. Uczeni zaobserwowali działanie jadu pszczelego na wzmożone wytwarzanie hemoglobiny we krwi, na rozszerzanie się małych arterii i naczyń włosowatych, obniżanie się ciśnienia i regulację przemiany materii. W krajach zachodnich (Francja, Szwajcaria, Niemcy) od 30 lat produkowane są preparaty jadowe w zastrzykach i do wcierania. Wosk Na zakończenie omawiania produktów pszczelich wspomnę tylko w kilku zdaniach o wosku. Głównym surowcem, z którego pszczoły wytwarzają wosk są cukry. Jedna łuseczka woskowa waży
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 117
Produkty spożywcze niedoceniane
przeciętnie od 0,0008 do 0,002 g. Na jeden kilogram wosku potrzeba około l miliona łuseczek. Wosk jest najrzadziej ze wszystkich produktów pszczelich stosowany w lecznictwie. Przemysł farmaceutyczny używa go bowiem tylko jako dodatku do wyrobu maści, pomad i plastrów. W medycynie ludowej zaleca się żucie pustych plastrów przy chorobach górnych dróg oddechowych (1 łyżeczkę
plastra
miodu
dziennie).
Oczywiście
wosk
jako
niestrawny należy wypluć. Przy skłonności do uczuleń żucie plastrów miodu działa antyalergicznie. Ziołomiody Prowadzi się też prace badawcze nad wykorzystaniem mikroatmosfery panującej w ulu. W sklepach ze zdrową żywnością powszechnie dostępne są tzw. ziołomiody. Historia
ziołomiodów
sięga
czasów
przedwojennych.
Możliwość wytwarzania ziołomiodu z dowolnej rośliny, a nawet z dowolnej jej części, od dawna frapowała pszczelarzy. Przewaga ziołomiodów
nad
miodami
pod
względem
zawartości
mikroelementów jest duża, gdyż w procesie przygotowywania pożywki na ziołomiody następuje pełna ekstrakcja soku roślinnego. Ekstrakcja może być całkowicie sterowana przez człowieka, co umożliwia uzyskanie zamierzonego składu ziołomiodu. W badaniach przeprowadzonych przez doc. dr. hab. Jana Dobrowolskiego w 1985 roku na zawartość makro- i mikroelementów w miodach i ziołomiodach, wykazano następujące różnice. Składniki mineralne oznaczono metodą spektrochromatograficzną w ppm (jedna część na milion):
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 118
Produkty spożywcze niedoceniane
Wapń
Magnez
Żelazo
w ziołomiodzie pokrzywowym
158,1
w miodzie spadziowym
7,24
w miodzie nektarowym
2,25
w ziołomiodzie pokrzywowym
55,11
w miodzie spadziowym
6,03
w miodzie nektarowym
3,63
w ziołomiodzie pokrzywowym
4,7
w miodzie spadziowym
3,16
w miodzie nektarowym
ślad
w ziołomiodzie świerkowym Mangan
6,25
w miodzie nektarowym i spadziowym
Cynk
Miedź
0,48
w ziołomiodzie świerkowym
2,11
w miodzie nektarowym i spadziowym
obecność niewykrywalna
w ziołomiodach pokrzywowym, tymiankowym, świerkowym, rumiankowym i z czarnego bzu
0,2
w miodzie spadziowym i nektarowym
obecność niewykrywalna
W czasach, gdy spożywamy codziennie pokarmy prawie pozbawione
witamin,
enzymów
i
składników
mineralnych,
zastosowanie w diecie odżywki ziołomiodowej, np. z dodatkiem pyłku, ma dla zdrowia duże znaczenie. Możemy wprowadzić znaczące substancje biologicznie czynne, takie jak: lecytyna, substancje aktywizujące oddychanie komórkowe, np. flawony, kwercytynę, rutynę, czy uszkadzane w czasie gotowania enzymy biorące udział w procesie oddychania, jak cytochromy, katalazę,
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 119
Produkty spożywcze niedoceniane
koenzym A oraz ważne enzymy, które uczestniczą w pośredniej przemianie materii w komórce i których brakuje w pokarmie.
◦ Jak powstają ziołomiody?
Do ekstrakcji wybiera się rośliny z terenów nie skażonych chemicznie i dodatkowo są one płukane, co nie jest możliwe w procesie powstawania naturalnych miodów. Mając „dobry” ekstrakt, można przystąpić do produkcji tzw. pożywki, którą później podaje się pszczołom. Pożywka powstaje z wymieszania ekstraktu, wody i sacharozy (cukru buraczanego). Pszczoły wybierają pożywkę i przystępują
do
jej
przetwarzania
na
ziołomiód.
Jest
to
skomplikowany proces biologiczny, taki sam jak przy przetwarzaniu nektaru. Pszczoły dodają substancje pochodzące z ich gruczołów: kwasy, enzymy, inhibinę. Liczba diastazowa, czyli miara ilości enzymów w ziołomiodach, oscyluje wokół wartości 10 (niektóre mają ponad 13). Dobre miody zaczynają się od liczby 8,3. Ilość naturalnego antybiotyku pszczelego (inhibiny) jest proporcjonalna do ilości enzymów, a więc liczba diastazowa jest miarą wartości bakteriobójczej. Według badań prof. Marty Doleżalowej, największą aktywność inhibinową w stosunku do gronkowca złocistego, pałeczki okrężnicy, a także wobec grzybów pleśniowych: kropidlaka i pędzlaka wykazały ziołomiody świerkowy i rumiankowy. Ziołomiody w tym przypadku przewyższają swoją aktywnością miody. Doc. dr medycyny Jerzy Caban z Kliniki Chorób Zakaźnych Akademii Medycznej w Krakowie przeprowadził badania kliniczne ziołomiodów u ozdrowieńców po wirusowym zapaleniu wątroby i innych schorzeniach wątroby oraz
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 120
Produkty spożywcze niedoceniane
po infekcyjnych zapaleniach górnych dróg oddechowych, osiągając zachęcające rezultaty. Leżakowanie
ziołomiodów
powoduje
znaczny
spadek
sacharozy, np. w ziołomiodzie świerkowym po 6 miesiącach zawartość sacharozy wynosiła zaledwie 1,5%. Nadal trwają prace zmierzające do ulepszenia technologii tak, aby ilość sacharozy w ziołomiodach świeżych była minimalna.
● JEGO WYSOKOŚĆ CZOSNEK Czosnek, dzięki zawartości ogromnej ilości soli mineralnych, fitoncydów i witamin ma bardzo duże właściwości lecznicze i profilaktyczne. Już
w
niewielkich
ilościach
działa
bakteriobójczo,
przeciwgrzybiczo, żółciopędnie, przeciwmiażdżycowo, poprawiając trawienie, obniżając poziom cholesterolu i ciśnienie krwi. Zapobiega zarobaczeniu przewodu pokarmowego i tworzeniu się nowotworów, usuwa zmęczenie. Inhalacje
z
czosnku
zapobiegają
schorzeniom
dróg
oddechowych. Najprościej można to zrobić zakładając na noc „korale” z czosnku: kilka ząbków pokroić, ułożyć na brzegu szerokiego bandaża, zwinąć w rulon i zawiesić sobie na szyi na noc. Inhalacja trwa całą noc. Sok z czosnku konserwowany spirytusem w proporcji 350 g soku + 30 g 96-procentowego spirytusu leczy skutecznie miażdżycę, rozpuszcza skrzepliny w naczyniach krwionośnych oraz zapobiega
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 121
Produkty spożywcze niedoceniane
tworzeniu się nowych skrzepów. Nalewka z czosnku oczyszcza organizm z osadów wapniowych, poprawia przemianę materii, zwiększa elastyczność naczyń krwionośnych, zapobiega zawałom, miażdżycy, apopleksji, tworzeniu wrzodów, poprawia wzrok. Oto przepis na sporządzenie nalewki według starożytnej metody chińskiej: 35 dag czosnku dokładnie oczyścić, posiekać i rozgnieść wałkiem. Do miazgi dodać 3 ml 96-procentowego spirytusu, wymieszać i trzymać przez 10 dni w ciemnym, chłodnym miejscu. Potem wycisnąć przez grube płótno, płyn przelać do butelki, najlepiej z kroplomierzem. Po 2-3 dniach rozpocząć kurację. Leku używać z mlekiem o temperaturze pokojowej, przed jedzeniem, dawkując bardzo dokładnie. Dzień kuracji 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Liczba kropli Śniadanie Obiad 1 2 4 5 7 8 10 11 13 14 15 14 12 11 9 8 6 5 3 2 25 25 25 25 aż do wyczerpania nalewki
Kolacja 3 6 9 12 15 13 10 7 4 1 25 25
Pełnego sukcesu mogą spodziewać się osoby nie palące tytoniu. Kurację można powtarzać co pół roku.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 122
Produkty spożywcze niedoceniane
Przy grypie i kaszlu można 1 średnią cebulę lub 3-4 ząbki czosnku pokroić, zmiażdżyć w kubeczku, dodać łyżkę miodu, wymieszać, przykryć, postawić na około 3 godziny. Obierać czosnek powinno się w gumowych rękawiczkach, gdyż sok może powodować dotkliwe oparzenia skóry. Kolor soku powinien zachować barwę surowego czosnku. Zielone zabarwienie soku oznacza, że został on nieprawidłowo przygotowany. Czosnek, podobnie jak cebula, leczy odciski i modzele stóp. W czasie leczenia należy stale chronić zdrową skórę przed poparzeniem. Najlepiej wyciąć otwór w przylepcu. Na wystający przez
niego
odcisk
nałożyć
plasterek
świeżego
czosnku
i przytwierdzić go drugim przylepcem. Zabieg należy powtarzać codziennie przez kilka dni, po czym zdjąć przylepce i chorą nogę wymoczyć w gorących mydlinach z szarego mydła. W czasie moczenia starać się usunąć zrogowaciałe części odcisku. Jeśli odcisk nie został całkowicie usunięty, zabieg należy powtarzać.
● ARONIA - BOGACTWO WITAMIN Zainteresowanie walorami zdrowotnymi aronii rozpoczęło się na początku lat osiemdziesiątych. Wymagania glebowe tej rośliny nie są duże, do uprawy nie nadają się jedynie ziemie żwirowe, bagienne i kamieniste. Dość duża tolerancja na warunki glebowe (płytki system korzeniowy) pozwala sadzić aronię tam gdzie inne krzewy sadownicze nie mogą być uprawiane z powodu stosunkowo wysokiego poziomu wody gruntowej. Krzewy aronii czarnej (w naszym kraju znane są jeszcze dwa gatunki: czerwona i siwolistna) są dosyć oporne na szkodniki, o czym Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 123
Produkty spożywcze niedoceniane
świadczy fakt, że w ciągu 9-letniej obserwacji w Albigowej nie było żadnej epidemii chorób, a także nie zachodziła w tym czasie potrzeba intensywnego zwalczania szkodników. W świeżej masie dojrzałych owoców znajduje się 74-83 procent wody i 17-26 procent suchej masy. Cukry stanowią 6,2-10,8 procent świeżej masy owoców, natomiast kwasy 0,7-1,3 procent w przeliczeniu na kwas jabłkowy. Ponadto stwierdzono obecność garbników, pektyn, barwników oraz licznych składników mineralnych, jak rad, molibden, żelazo i jod. Substancje garbnikowe (zawartość 0,35-0,6 procent suchej masy), nadają owocom cierpki smak, stąd rzadko nadają się do bezpośredniej konsumpcji. Najcenniejszą zaletą aronii jest bogactwo witamin, zwłaszcza występujących w śladowych ilościach w innych owocach i warzywach. Owoce te mogą być wykorzystywane w przemyśle farmaceutycznym. Owoce aronii czarnej, a także sok z nich można polecać w profilaktyce i leczeniu nadciśnienia krwi, arteriosklerozie, katarze żołądka oraz żylaków odbytu. Owoce aronii zawierają od 1200 do 5000 mg procent witaminy P, podczas gdy w owocach uprawianych tradycyjnie w naszym kraju zawartość tej witaminy nie przekracza kilkudziesięciu mg procent. Zaznaczyć należy, że w sokach i mrożonkach witamina ta prawie w zachowuje swoją aktywność. Z owoców aronii można przygotować soki, dżemy, powidła, galaretki, marmolady. Sok z aronii może być używany do barwienia innych soków. Bardzo cennym surowcem jest susz z owoców. Po zalaniu wrzątkiem daje napar o pięknym rubinowym kolorze, co świadczy
o zachowaniu
aktywnej
witaminy
P.
Dzięki
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
dużej
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Produkty spożywcze niedoceniane
● str. 124
zawartości antocyjanów sok z aronii może zastąpić w przemyśle spożywczym barwniki sztuczne. Rozcieńczony 100 razy ma jeszcze intensywnie różową barwę. W gospodarstwie domowym można z aronii otrzymać następujące przetwory: Sok Najprościej i najszybciej uzyskuje się bogaty w witaminy sok aroniowy w sokowniku – parowniku. Owoce aronii zmieszane z cukrem poddane działaniu gorącej pary wodnej dają znakomity w smaku sok o barwie prawie czarnej. Aby poprawić jego walory smakowe można dodać do niego soku z jarząbu słodkiego jadalnego lub innych bardziej kwaśnych soków. Nie należy uzyskiwać soku przez zasypywanie owoców cukrem w słoju, gdyż efekty będą o wiele gorsze. Konfitury Należy je smażyć niezbyt długo. Dla poprawy smaku można dodać soku z cytryny, czarnej porzeczki, kwaśnych odmian jabłek lub kwasku cytrynowego. Przecier Owoce przeciera się z cukrem, dodając na 1 kg aronii 1 kg cukru. Przecier należy podgrzać do temperatury 60-70 stopni C stale mieszając, następnie umieścić w gorących sterylizowanych słojach lub puszkach (w produkcji przemysłowej).
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 125
Produkty spożywcze niedoceniane
Owoce aronii konserwowane na gorąco Owoce aronii wsypane do cedzaka należy zanurzyć na 2 minuty we wrzącej wodzie. Następnie wkłada się je do misy i zasypuje cukrem kryształem (0,5 kg cukru na 1 kg owoców). Owoce z cukrem podgrzewamy do temperatury 90 stopni C ciągle mieszając i natychmiast rozlewamy do gorących, suchych słojów, które następnie szczelnie zamykamy. Przy dobrej organizacji konserwacja 2 kg owoców trwa 10-15 minut. Aronia w soku własnym Owoce należy wsypać do słojów, zalać gorącym sokiem z aronii i pasteryzować. Myślę, że gdy teraz zobaczymy na targu lub w sklepie owoce aronii, będziemy pamiętać, że warto mieć w spiżarni domowej jej przetwory. Walory zdrowotne przemawiają za tym, by gospodynie domowe zainteresowały się tym jeszcze niezbyt znanym owocem.
● OLIWA Z OLIWEK Wiadomo od dawna, że mieszkańcy takich krajów jak: Grecja, Włochy czy Hiszpania umierają znacznie rzadziej na choroby serca, niż mieszkańcy krajów położonych bardziej na północ. Pojęcie diety śródziemnomorskiej po raz pierwszy pojawiło się dopiero
w
1977
roku
w
trakcie
obrad
komisji
amerykańskiego senatu.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
zdrowia
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Produkty spożywcze niedoceniane
● str. 126
W tej chwili Światowa Organizacja Zdrowia zaleca ten sposób odżywiania jako zbawienny dla ludzkiego organizmu. W śródziemnomorskim menu dominują warzywa, owoce morza, ryby, pełnoziarniste pieczywo, sery. Niewiele jest natomiast czerwonego mięsa. Jednak największą jej zaletą, jak twierdzą dietetycy jest oliwa z oliwek. Już przez Homera zwana była złotym płynem. Obecnie produkuje się na świecie ok. 1,742 mln litrów oliwy z oliwek rocznie z czego 30 % produkują Hiszpanie, a 24 % Włosi. Pozostali producenci to: Grecja, Francja, Tunezja, Maroko i Portugalia. Oliwki rosną na wiecznie zielonych drzewach, osiągających wysokość 10 20 metrów. Drzewo rośnie powoli, zaczyna owocować po ok. 10 latach, ale z a to może żyć aż 2000 lat! Oliwki mają wielkość 2-3 cm, są kuliste lub o kształcie elipsy. Zawierają około 40 - 60 % cennego tłuszczu. Dlatego też są przede wszystkim przerabiane (wraz z pestką) na oliwę. Tylko 10 % zebranych oliwek przeznacza się bezpośrednio do zjedzenia. Są bogate w związki mineralne, przede wszystkim fosfor, potas i żelazo, a także witaminy z grupy B, prowitaminę A oraz witaminę C i E. Jedna mała oliwka (ok. 3 g) to 3 - 4 kcal. Można się spotkać z różnymi podziałami oliwy z oliwek. Szukajmy na półkach sklepowych najlepiej oliwy z oliwek oznaczonej: Virgin olive oil extra (np.firmy Ballester) - jest uzyskiwana z oliwek w sposób nie zmieniający podstawowych ich własności. Taką oliwę uzyskuje się podczas pierwszego tłoczenia na
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 127
Produkty spożywcze niedoceniane
zimno. Cały proces trwa ok. 1 godziny. Z 500 kg oliwek uzyskuje się ok. 57 litrów oliwy extra virgine. Oliwa z oliwek jest bogata w jednonienasycone kwasy tłuszczowe, zawartych
które w
w przeciwieństwie
tłuszczach
zwierzęcych
do
kwasów
wywierają
nasyconych dobroczynne
działanie na organizm ludzki. Nasycone kwasy tłuszczowe powodują wzrost stężenia złego cholesterolu - LDL (przeciwieństwo dobrego cholesterolu HDL) we krwi (powodującego miażdżycę, natomiast kwasy
jednonienasycone
powodują
obniżenie
poziomu
tego
cholesterolu). Oliwa z oliwek zawiera też kwas oleinowy, a podejrzewa się, że kwas ten w przeciwieństwie do kwasu linoleinowego powoduje spadek zachorowań na astmę i alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa. Stąd obserwuje się niższą zachorowalność na te choroby wśród mieszkańców
Basenu
Morza
Śródziemnego,
którzy
właśnie
spożywają duże ilości oliwy z oliwek. Ponadto oliwa ta pomaga przy stwardnieniu tętnic, kamicy żółciowej, nieżycie i owrzodzeniu żołądka oraz w zaparciach. Oliwa z oliwek nie zawiera soli, jest produktem bezglutenowym. Oliwa z oliwek jest wspaniałym dodatkiem do sałatek, dań z makaronem, ryżem, a także owocami morza. Można jej używać do pieczenia i smażenia jako substytut masła i margaryny. Jeżeli chcemy użyć oliwy z oliwek do smażenia, należy pamiętać o używaniu umiarkowanej temperatury smażenia (nie używać dużego ognia, odpada też głębokie smażenie), bowiem oliwa
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Produkty spożywcze niedoceniane
● str. 128
ta pali się w niższych niż inne oleje temperaturach (ma niższą temperaturę dymienia - wynosi ona 225 stopni C). Oliwa z oliwek nie wymaga przechowywania w lodówce, w niskiej temperaturze ulega zmrożeniu, nie wpływa to jednak na jakość produktu. Powinna znaleźć czołowe miejsce w zdrowej i nowoczesnej kuchni. Jest to prawdziwa kulinarna przyjemność i skarb dla naszego zdrowia!
● RYBY W polskiej diecie nadal się sądzi, że najlepszym źródłem białka jest mięso! A wcale, zdaniem dietetyków, tak nie jest! Aby nasza dieta stała się zdrowsza najlepszym naszym wyborem byłyby ryby jako produkty dostarczające do organizmu ten składnik pokarmowy. Dla zdrowia należy zrezygnować z mięsa tłustego. O rybach się dużo mówi i pisze. Ale spożycie w Polsce ryb jest nadal małe w skali roku. Bardzo dużo brakuje nam do czołówki światowej. Statystyki mówią, że Polacy spożywają zaledwie 6,5 kg ryb na osobę rocznie. Daleko nam do innych krajów europejskich gdzie podobna średnia roczna wynosi 20 kg. A do Japończyków nam bardzo daleko, Azjaci jedzą średnio 40 kg ryb rocznie. W naszym kraju ryby nigdy nie były daniem popularnym. Jadano je okazjonalnie, zgodnie z tradycją religijną w okresach
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Produkty spożywcze niedoceniane
● str. 129
postu. Niestety jest tak i obecnie. W polskich domach jada się ryby w Wigilię Bożego Narodzenia i może w niektóre postne piątki. Jak piszą na łamach „Żyjmy dłużej” mgr Magdalena Makarewicz - Wujec i dr n. med. Małgorzata KozłowskaWojciechowska z Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie - ze względu na ogromną wartość odżywczą, ryby powinny być przynajmniej 2-3 razy w tygodniu spożywane zamiast mięsa w daniach obiadowych. Białko ryb jest równie wartościowe jak zwierzęce, jego ilość zaś waha się od 6 do 19 g /100g w zależności od gatunku. W jego skład wchodzą wszystkie aminokwasy egzogenne, które są niezbędne do budowy tkanek. Przyswajalność białka ryb wynosi aż 97 %. W naszej tradycji kulinarnej pamiętamy o karpiu i śledziach! Wiem, że nawyki żywieniowe są najtrudniejsze do zmiany. Trzeba jednak wiedzieć, że na naszych stołach powinny gościć nade wszystko ryby morskie. Mam tu na myśli: łososie, tuńczyki, dorsze, sole, halibuty, mintaje, okonie, sardynki czy morszczuki. Wprawdzie zawierają w swoim składzie znacznie więcej tłuszczu niż ryby słodkowodne, ale jest to korzystne dla naszego organizmu. Dlaczego ryby są zdrowsze niż mięso? Zawierają znacznie mniej nasyconych kwasów tłuszczowych podwyższających poziom cholesterolu we krwi. Tłuszcz z ryb morskich to unikalne nienasycone kwasy tłuszczowe omega -3, które chronią przed miażdżycą i wykazują działanie obniżające nadciśnienie. Również zmniejszają krzepliwość krwi. Należy podkreślić, że źródłem tych kwasów są tylko ryby morskie, nie znajdziemy ich w żadnych innych produktach! Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Produkty spożywcze niedoceniane
● str. 130
Ryby morskie zawierają jeszcze inne cenne składniki takie jak fosfor, selen, magnez, wapń (jedzone z ośćmi) oraz witaminę D. Szczególnie korzystnym składnikiem mineralnym jest jod konieczny do prawidłowej funkcji tarczycy oraz selen, który wykazuje działanie przeciwmiażdżycowe i przeciw-nowotworowe. Jako dodatków do potraw z ryb mieszkańcy Basenu Morza Śródziemnego używają: oliwy z oliwek, wina, czosnku oraz wszelkiego rodzaju warzyw. Dania te przyprawia się najróżniejszymi ziołami. W czym tkwi nasza niechęć do spożywania ryb morskich? Chyba nie cena tych produktów jest tego głównym powodem! Pamiętajmy ile zdrowia mogą nam przysporzyć dania z ryb morskich i to jest przeważający argument, by zwiększyć ich spożycie. Na zakończenie ujawnię Czytelnikom swoje ulubione danie: sola gotowana w wodzie bez dodatku soli, ryż brązowy oraz brokuły gotowane w wodzie również bez dodatku soli kuchennej. Solę polewam sosem koperkowo-ziołowym, do ryżu dodaję sos grecki a brokuły ugotowane (krótko!) polewam oliwą z oliwek tłoczoną na zimno. Palce lizać! Czyż nie warto przejąć do naszych jadłospisów smakowite i zdrowe dania z ryb morskich?
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 131
♦ POKARM MOŻE BYĆ TRUCIZNĄ
♦ POKARM MOŻE BYĆ TRUCIZNĄ Działacze
z „Green-Peace” organizacji działającej na rzecz
ochrony środowiska, wywiesili na jednym z kominów fabrycznych w Hamburgu transparent o następującej treści: „Dopiero kiedy zostanie wykarczowane ostatnie drzewo, zatruta ostatnia rzeka, złowiona ostatnia ryba, stwierdzicie, że pieniędzy nie można jeść”. Ta sentencja powinna zmusić do głębokiej refleksji każdego z nas i zachęcić
do
działania
na
rzecz
odwrócenia
narastającego
zanieczyszczenia środowiska. Jest to bowiem w obecnej chwili „być albo nie być” zarówno dla nas, jak i dla przyszłych pokoleń. Wystarczy przytoczyć kilka alarmujących danych dotyczących wody, powietrza i gleby w naszym kraju. Najbardziej uciążliwe dla środowiska są ścieki przemysłowe. Zawierają one substancje toksyczne nie poddające się procesom unieszkodliwiania oraz nie ulegające biodegradacji. Brak oczyszczalni ścieków oraz nadmierne zużycie wody przez przemysł ogałaca całe regiony Polski z dobrej, zdrowej wody pitnej. Poziom zasolenia wody w okolicach Krakowa przekroczył poziom zasolenia Bałtyku! Analiza zdjęć satelitarnych wskazuje, że nad obszarem Polski, w porównaniu z innymi krajami Europy, występują największe smugi dymów. Do gleby wnikają pyły i gazy, najpierw przedostające się do atmosfery, a później opadające na ziemię. Deszcz, tak czasem oczekiwany przez rolników, w połączeniu ze związkami siarki
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 132
♦ POKARM MOŻE BYĆ TRUCIZNĄ
prowadzi do zakwaszenia gleby. Zanieczyszczona ziemia nie może rodzić zdrowej żywności. Oblicza się, że jedna czwarta produktów żywnościowych wytwarzanych w Polsce nie odpowiada wymaganiom sanitarnym. Według definicji prof. dr hab. Henryka Gertiga pod pojęciem „skażenia
żywności”
należy
rozumieć
obecność
w
żywności
niepożądanych składników chemicznych, fizycznych lub biologicznych o natężeniu bądź w ilościach zagrażających zdrowiu człowieka. Ta
sama
wykładnia
może
dotyczyć
pasz
wykorzystywanych
w żywieniu zwierząt. Do czynników chemicznych profesor zalicza środki ochrony roślin oraz stosowane w zabiegach sanitarnych związki o znaczeniu technologicznym (polichlorowane bifenyle i trifenyle, substancje migrujące z opakowań do żywności), metale ciężkie i inne pierwiastki (rtęć, ołów, kadm, arsen, antymon, miedź, cynk, cyna, mangan, nikiel, chrom, selen, fluor, bór, kobalt, żelazo i inne), azotany, azotyny i N-nitrozoaminy, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, antybiotyki i pozostałości innych leków stosowanych w medycynie weterynaryjnej. Czynniki fizyczne to skażenia radioaktywne. Czynniki biologiczne to skażenia spowodowane pleśniami (mykotoksyny). Skażenie żywności wymienionymi czynnikami warunkowane jest
w głównej
mierze
skażeniem
i
degradacją
naturalnego
środowiska oraz chemizacją rolnictwa i przetwórstwa. Dodatkowo do skażenia żywności przyczynia się niedostateczne przestrzeganie Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 133
♦ POKARM MOŻE BYĆ TRUCIZNĄ
zasad
dobrej
praktyki
rolniczej,
hodowlanej,
przetwórstwa
spożywczego, dystrybucji czy żywienia zbiorowego. Dopóki środowisko, w którym żyje współczesny człowiek, nie będzie wolne od czynników skażających, dopóty jakość zdrowotna żywności będzie budzić wiele zastrzeżeń. Rejony o najbardziej skoncentrowanych źródłach zanieczyszczeń to okręgi Górnośląski, Rybnicki, Krakowski, Legnicko-Głogowski oraz Gdański. Praktycznie te obszary nie nadają się do produkcji żywności i winny być zaopatrywane z innych rejonów kraju. Najlepszym wskaźnikiem jakości zdrowotnej żywności jest przyjęte
przez
Światową
Organizację
Zdrowia
tymczasowe
tolerowane tygodniowe pobranie (TTTP) określonej substancji chemicznej przez dorosłego człowieka lub wartość ADI, czyli dopuszczalne dzienne pobranie. Obydwa te określenia dotyczą pobrania ze wszystkich źródeł, a więc nie tylko z żywności, ale i z wypitej wody czy powietrza zużytego do oddychania. Najlepiej zbadanymi czynnikami skażającymi żywność spośród środków ochrony roślin są: DDT, jego metabolity, lindan oraz jego izomery,
metoksychlor
oraz
bromek
metylu.
Podstawowymi
nośnikami tych związków są produkty pochodzenia zwierzęcego (mięso, smalec), drugorzędną rolę odgrywają warzywa, mleko i pieczywo. Z punktu oceny jakości zdrowotnej żywności, istotną rolę odgrywają metale: rtęć, ołów, kadm i arsen. Pozostałe pierwiastki w świetle aktualnych badań w pewnych ilościach mogą być niezbędne
dla
ustroju
człowieka,
aczkolwiek
dokładniejsze
określenie ich roli oraz optymalnych stężeń nie zawsze jest ścisłe. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ POKARM MOŻE BYĆ TRUCIZNĄ
● str. 134
Niepokój musi budzić skażenie żywności rtęcią i kadmem. Wykazano m.in., że w dietach dzieci i młodzieży dość często występował ołów i kadm w ilościach, których spożycie przekraczało dawki tolerowane przez człowieka. Stan ten powodowały emisje zanieczyszczeń przemysłowych oraz uprawy zlokalizowane w pobliżu autostrad. W przypadku rtęci głównym jej nośnikiem jest mięso, a następnie ziemniaki i pieczywo. Głównym źródłem ołowiu jest również mięso, a potem pieczywo i ziemniaki. Inaczej jest w przypadku kadmu, którym najbardziej obciążone jest pieczywo i ziemniaki. Przekroczenie limitu chromu stwierdzono w niektórych przetworach owocowowarzywnych i pieczywie. Skażenie żywności azotanami i azotynami uwarunkowane jest z jednej strony względami technologicznymi, bo związki występują jako pochodne związków używanych do konserwowania produktów mięsnych (peklowanie), a z drugiej jako wynik zwiększonego nawożenia gleby. Dla warzyw brak jest jakichkolwiek ustaleń normujących dopuszczalny poziom azotanów, mimo że niektóre z nich, jak np. marchew, ogórki, szpinak, rzodkiewki i inne wykazują szczególną zdolność wychwytywania azotanów z gleby. Azotany obecne w żywności blokują fizjologiczne funkcje hemoglobiny i są prekursorami związków rakotwórczych. Szerokie zastosowanie antybiotyków i leków weterynaryjnych stwarza zagrożenie dla zdrowia człowieka wynikające z ich pozostałości w produktach pochodzenia zwierzęcego. Obecność tych substancji w żywności powoduje alergie, rozwój grzybic, a przede wszystkim w przypadku antybiotyków wzrasta odporność drobnoustrojów wykluczająca skuteczne działanie leków.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 135
♦ POKARM MOŻE BYĆ TRUCIZNĄ
Mykotoksyny pojawiają się w żywności w wyniku rozwoju niektórych pleśni. Ze względu na szkodliwe działanie na zdrowie człowieka,
na
szczególną
uwagę
zasługuje
aflatoksyna
B1,
występująca głównie w skażonych pleśniami paszach (np. wytłoki arachidowe) oraz jej metabolity pojawiające się w mleku od krów karmionych taką paszą. Ponadto w zbożach występować może achratoksyna A, natomiast w sokach jabłkowych - patulina. Jakość zdrowotna żywności z punktu widzenia skażeń mikrobiologicznych budzi coraz więcej zastrzeżeń. 30% próbek mleka zakwalifikowanych do przetwórstwa na mleko w proszku dla niemowląt, zanieczyszczonych było gronkowcami chorobotwórczymi, w 66% próbek wykryto bakterie z grupy coli, które są wskaźnikami stanu sanitarnego mleka, 43,6% próbek mleka pochodziło od krów podejrzanych o zapalenie wymion. Nie najlepiej jest z przetworami mlecznymi… Również badania mikrobiologiczne konserw warzywnych, warzywno-mięsnych, przetworów mięsnych wskazują na występowanie w nich drobnoustrojów, często chorobotwórczych.
... a do tego alkohol… Najstarszą i niezmiernie szeroko rozpowszechnioną używką ludzkości jest alkohol. Dzisiaj nałóg ten przybrał zastraszające rozmiary. Spożycie alkoholu mierzy się w litrach stuprocentowego spirytusu na głowę ludności.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 136
... a do tego alkohol…
W roku 1984 spożycie alkoholu przekroczyło prawdopodobnie 14 litrów na głowę statystycznego Polaka i to w przeliczeniu na czysty spirytus. Piszę „prawdopodobnie”, bo nikt nie może podać wiarygodnych danych dotyczących ilości wypijanego bimbru. W latach 1989-1992 spożycie osiągnęło poziom 10-11 litrów 100% alkoholu na jednego mieszkańca, pod koniec lat 90 jak szacuje Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych zmniejszyła się do 7-8 litrów. Obserwuje się również pozytywne zmiany w strukturze spożycia
na
rzecz
wzrostu
udziału
procentowego
napojów
niskoprocentowych. Niepokojącym zjawiskiem jest natomiast wzrost spożycia wśród kobiet i młodzieży. Próby picia ma za sobą 90 % pierwszoklasistów i 96,9 % trzecioklasistów (co wiąże się z wchodzeniem w okres dojrzałości). Alkohol etylowy, bo taki jest spożywany, wchłania się bardzo szybko z żołądka, jelita cienkiego i grubego. Najszybsze wchłanianie występuje w jelicie cienkim. Szybkość wchłaniania alkoholu zależy od obecności pokarmu w żołądku, który bardzo silnie hamuje ten proces, oraz od szybkości opróżniania żołądka. Spośród pokarmów mleko najskuteczniej hamuje wchłanianie alkoholu. Alkohol wypity w ilości 100 g dostarcza 700 kcal energii. Ale to są tzw. puste kalorie, bo alkohol nie zawiera żadnych witamin, soli mineralnych czy aminokwasów potrzebnych organizmowi do wytwarzania białka. Alkohol etylowy działa przede wszystkim na ośrodkowy układ nerwowy (mózg) w sposób depresyjny. Zaburzeniu ulega uwaga, myślenie i pamięć, procesy kojarzenia, szczególnie zaś zdolność do pracy wymagającej bardziej złożonych czynności. Oprócz działania na mózg człowieka, alkohol wpływa na czynności wielu innych narządów. Działa na układ krążenia, zwiększając
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 137
... a do tego alkohol…
nieznacznie ciśnienie krwi oraz przyspiesza akcję serca. Wyraźnie rozszerza naczynia krwionośne skóry, powoduje uczucie gorąca, choć w rzeczywistości następuje szybsza utrata ciepła (w zimie częste są wypadki zamarzania osób będących pod wpływem upojenia alkoholowego). Działanie przeciwbólowe alkoholu w chorobie wieńcowej jest spowodowane jego działaniem odśrodkowym i może dawać choremu fałszywe poczucie poprawy w przebiegu choroby. W małym stężeniu alkohol bardzo silnie zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, w stężeniu powyżej 20% hamuje wydzielanie żołądkowe
i drażni
Wywołuje
również
błony
śluzowe
gromadzenie
się
przewodu tłuszczu
pokarmowego. w
komórkach
wątrobowych, a przy dużym spożywaniu alkoholu dochodzi do marskości wątroby. Główne skutki zaburzeń przemiany materii wywołane przez alkohol to obniżanie poziomu cukru we krwi, zmniejszanie ilości glikogenu w wątrobie oraz zwiększanie poziomu tłuszczów w surowicy krwi. Jest bezwzględnie przeciwwskazany przy leczeniu cukrzycy, choroby wieńcowej, nadciśnienia, choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, chorób psychicznych oraz chorób wątroby i nerek. Ponadto
alkohol
zwiększa
toksyczność
zanieczyszczeń
środowiskowych, indukując ich metabolizm, nasila ryzyko tworzenia się z nich związków rakotwórczych. Ciekawą koncepcję wysunął prof. Julian
Aleksandrowicz:
dodawanie
magnezu
do
napojów
alkoholowych neutralizuje uboczne skutki działania alkoholu na organizm. Oczywiście najlepiej byłoby przestać pić alkohol.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 138
…i papierosy
…i papierosy Przeciętny
palacz,
wypalając
dziennie
jedną
paczkę
papierosów, zaciąga się w ciągu roku od 50 do 70 tysięcy razy, wchłaniając
przy
tym
4 tysiące
różnego
rodzaju
substancji
chemicznych. Szczegółowe analizy dymu tytoniowego pozwoliły na zidentyfikowanie wśród nich silnie toksycznych związków, z których blisko 60 posiada działanie rakotwórcze. Jednym z głównych czynników powstawania tytoniozależnych chorób nowotworowych, są ciała smołowate, obecne w cząsteczkowej fazie dymu tytoniowego. Istnieje wiele badań epidemiologicznych dowodzących, iż obniżenie poziomu ciał smołowatych w papierosach zmniejsza wskaźniki umieralności na nowotwory złośliwe płuc. W Polsce tytoniozależne lokalizacje nowotworów złośliwych stanowiły w 1996 roku u mężczyzn ok. 40 % wszystkich lokalizacji nowotworowych. Szacuje się, że 100 tys. zgonów w Polsce ma bezpośredni związek z paleniem. Rak płuc jest najczęstszym nowotworem złośliwym u mężczyzn (w Polsce prawie 34.4% wszystkich zachorowań). U kobiet rak płuc znajduje się na drugim miejscu(10.1 % wszystkich zachorowań). Schorzenie to cechuje duża umieralność. W 1974 roku paliło w Polsce 2,29 miliona kobiet i 7,02 miliona mężczyzn, w roku 1984 3,76 miliona kobiet i 7,18 miliona mężczyzn. W roku 1985 wzrosła intensywność palenia: zaznaczył się spadek umiarkowanie palących i wzrost palących intensywnie. Wzrosła gwałtownie liczba wypalanych papierosów przez kobiety! Te dane są szczególnie alarmujące!
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 139
…i papierosy
W chwili obecnej pali ok.10 mln (regularnie 15 – 20 sztuk papierosów dziennie), czyli rzeczywista liczba dodając palących nieregularnie jest znacznie wyższa. Dwa elementy związane z paleniem papierosów wywierają szkodliwy wpływ na układ sercowo-naczyniowy. Są to nikotyna i tlenek węgla. Nikotyna pobudliwość
stymuluje i
czynność
wydzielanie serca,
katecholamin,
powoduje
zwiększa
skurcz
naczyń
i przemijający wzrost ciśnienia tętniczego oraz nasila przyleganie płytek krwi do ściany naczyniowej. Wzrost stężenia tlenku węgla zmniejsza zdolność krwi do przenoszenia tlenu. Powoduje to niedotlenienie tkanek, w tym mięśnia serca. Te efekty łącznie z ostrym wzrostem poziomu kwasów tłuszczowych w osoczu mogą przyspieszyć w przyszłości zawał serca lub nagły zgon z powodu zaburzeń rytmu serca. Palenie papierosów może odgrywać również rolę w rozwoju miażdżycy, poprzez wywoływanie
przewlekłego
niedotlenienia
śródbłonka
naczyń
i zmianę funkcji płytek krwi. Prawidłowy śródbłonek naczyń, stanowi barierę kontrolującą przenikanie do ściany tętnicy substancji transportowanych
przez
osocze.
Wśród
wielu
czynników
uszkadzających śródbłonek - co częściowo być może tłumaczy tak powszechne występowanie miażdżycy - wymienia się również tlenek węgla. Miażdżyca cechuje się powolnym rozwojem. Zaczyna się w dzieciństwie, intensywniej rozwija w młodości, a w wieku średnim, Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik …i papierosy
● str. 140
podeszłym lub starczym prowadzi do groźnych dla życia powikłań narządowych (niewydolność wieńcowa, zawał serca, niedokrwienie i zgorzel kończyn dolnych, udar mózgu, otępienie starcze i inne). Nikotyna jest jadem zatruwającym komórki nerwowe (neurony). Mogą one znajdować się w mózgu lub poza obrębem ośrodkowego układu nerwowego (w sercu lub w naczyniach krwionośnych). Nikotyna działa również pobudzająco na rdzeń nadnerczy (gruczoł wydzielania wewnętrznego), co prowadzić może do wydzielania adrenaliny (jest to katecholamina). U początkowych palaczy nikotyna powoduje, działając na mózg, zawroty głowy. Gdyby człowiek zaczynający palenie przestraszył się tego objawu, może liczba osób palących byłaby dużo mniejsza? Później palacz odczuwa „przyjemniejsze objawy”: miłe pobudzenie lub uspokojenie, zależne od indywidualnych skłonności i stanów emocjonalnych. I jak wtedy lekarz, tłumacząc pacjentowi szkodliwe działanie nikotyny na organizm człowieka, może osiągnąć cel? Nikotyna powoduje spustoszenie w układzie sercowo-naczyniowym. Serce bije szybko i nierówno, co przy skurczu naczyń wieńcowych prowadzi do widocznego elektrokardiograficznie niedotlenienia mięśnia sercowego. Częstoskurczowi i zwężeniu naczyń wieńcowych towarzyszy paradoksalne wzmożenie zapotrzebowania serca na tlen. Dzieje się tak za sprawą hormonu kory nadnercza - adrenaliny, która jest uwalniania pod wpływem nikotyny do krwi. Serce prowokowane przez adrenalinę chce żyć „ponad stan”, a jednocześnie skurczowe działanie nikotyny na naczynia wieńcowe uniemożliwia zaspokojenie zapotrzebowania na tlen. Prof. prof. Ryszard Gryglewski i Andrzej Szczeklik z Collegium Medicum UJ w Krakowie, wykazali w doświadczeniach na zwierzętach, że taka sytuacja prowadzi do mikromartwic mięśnia sercowego u szczura.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 141
…i papierosy
Przypuszczają, że nałogowe palenie tytoniu może prowadzić do podobnych zmian w sercu człowieka. Oprócz wyżej omówionych objawów, adrenalina powoduje także uwolnienie wolnych kwasów tłuszczowych do krwi. Nadtlenki tych kwasów zakłócają wytwarzanie prostacykliny w ścianie tętnic, a także w płucach. Prostacyklina ma działanie przeciwmiażdżycowe. Zapewne większość palaczy nie zdaje sobie sprawy, że w ich płucach, gdzie powinno dochodzić do wymiany gazów pomiędzy powietrzem a krwią, w czasie palenia dochodzi do zakłócenia podstawowych funkcji tego narządu. Niekorzystny wpływ palenia papierosów w czasie ciąży na jej przebieg oraz na masę noworodka, jest już udokumentowany licznymi badaniami. Badania potwierdziły generalnie negatywny wpływ palenia, ujawniający się przede wszystkim w większej częstości
poronień
samoistnych,
wczesnych
krwawień,
ciąż
krótkotrwałych oraz niskiej masy noworodka. Udowodniono również częstsze występowanie astmy u dzieci matek, które paliły w czasie ciąży. Częstość występowania zawałów serca u mężczyzn wzrosła w Polsce w latach 1970-1979 o ponad 70%, a częstość zachorowań na raka płuc wzrasta najszybciej w Europie (ponad 8% rocznie, dwukrotnie szybciej niż w jakimkolwiek innym kraju). Polska z kraju najmniejszego ryzyka w końcu lat pięćdziesiątych stała się krajem największego ryzyka w latach osiemdziesiątych. Utrzymywanie się obecnych wzorów konsumpcji tytoniu w latach dziewięćdziesiątych doprowadzi Polskę do zajęcia pierwszego miejsca na świecie w częstości występowania raka płuc i zawałów mięśnia sercowego. Polska znajduje się w czołówce europejskiej, jeśli chodzi o palenie Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik …i papierosy
● str. 142
przez młodzież, kobiety w ciąży, i żenująco duży odsetek palących lekarzy i pracowników służby zdrowia. Niepokojącym zjawiskiem jest lekceważący stosunek osób palących do niepalącego otoczenia, co prowadzi do konsekwencji wynikających z „biernego palenia”.
● ETYCZNE ASPEKTY PALENIA Znany jest na ogół i dobrze udokumentowany szkodliwy wpływ palenia papierosów na organizm ludzki. Natomiast niewiele jest doniesień, opracowań dotyczących etyczno-moralnej problematyki palenia. Zachowanie się palacza uzależnione jest od zmienionej psychiki podporządkowanej zaspokojeniu głodu nikotynowego. Prowadzi to do podświadomych i świadomych przekroczeń norm etyczno-moralnych, podobnie jak w niektórych rodzajach narkomanii. Na ogół uzależnienie powoduje stan psychiczny, w którym palacz dostrzega walory palenia, a minimalizuje lub wręcz lekceważy stan zagrożenia, co pozwala mu uzyskać pewien komfort psychiczny i obojętność do tego zagrożenia, mimo wiedzy o szkodliwości palenia. Obojętność ta przerywana często niepokojem u palaczy bardziej świadomych wywołuje konflikt wewnętrzny palacza, co może prowadzić do zaburzeń nerwicowych. W tej sytuacji problemy etyczne pojawiające się w czasie palenia są minimalizowane. Powstają one w różnych sytuacjach i mają inny charakter w przypadku pojedynczego człowieka niż grupy palaczy. Odróżniamy etykę pojedynczego palacza i etykę grupową. Wśród tych dwóch grup mamy do czynienia z palaczami, którzy są świadomi przekraczania norm etycznych i palaczami, u których ta świadomość jest znikoma. Przekraczanie norm etycznomoralnych, jakim jest stale nasilające się szkodzenie swemu Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 143
…i papierosy
zdrowiu, jest coraz częściej oceniane negatywnie. Palacz uznający te normy etyczne nie zawsze jest świadomy ich naruszania, zwłaszcza w naszym społeczeństwie. Zazwyczaj minimalizuje to zagrożenie. Postawa taka utrudnia walkę z tym nałogiem. Powszechna jest obojętność palaczy wobec osób niepalących przebywających z nim w jednym pomieszczeniu. Obojętność ta przybiera szczególnie szkodliwy charakter, jeżeli dotyczy dzieci, które są bezbronne, narażone na wszystkie nam znane skutki biernego palenia oraz podatne na uzależnienia. W tym ostatnim przypadku przykład dorosłych ma decydujące znaczenie. Najgroźniejsza społecznie i etycznie jest jednak obojętność, jaką przejawia matka paląca w czasie
ciąży.
Obojętność
palacza
wobec
osób
niepalących
zmuszanych do biernego palenia ma również wpływ na ogólną postawę etyczną palacza. Często obojętność wobec osób niepalących przybiera formy pozornie kulturalne tzw. przyjętych dobrych manier. Palacz przekraczając próg mieszkania gospodarza często zadaje w jego mniemaniu właściwe pytanie „czy można zapalić?” Pytanie to uważa za właściwą i grzeczną formę swego zachowania. W rzeczywistości pytanie to jest wysoce niekulturalne i w dodatku bezmyślne. Nie można bowiem tak pytać w domu, w którym się nie pali. To tak jakby zapytać się gospodarzy „czy można państwa podtruć?”. Należy również stwierdzić, że w takiej sytuacji niepalący gospodarze często zezwalają na palenie. Narażając nie tylko siebie i innych na bierne palenie, ale stwarzają klimat utwierdzający palacza w jego zachowaniu za normalne.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik …i papierosy
● str. 144
● W OBECNYCH CZASACH ZAPANOWAŁA MODA NA NIEPALENIE! Jak wobec tego odzwyczaić się od palenia? Praktycznie rzecz biorąc, nałóg palenia jest uwarunkowany bardziej emocjonalnie niż fizycznie. Nie ma sensu domagać się od lekarza skutecznych środków farmakologicznych, których i tak nie ma. Wystarczy apel do zdrowego rozsądku - jest to najskuteczniejsza metoda. Potrzebna jest kilkudniowa koncentracja. Należy przetrwać chwilowe rozdrażnienie. Taka jest cena zaprzestania palenia. O wiele wyższą cenę trzeba zapłacić za kontynuowanie nałogu. A zdrowie jest przecież wartością bezcenną!
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ CZY MOŻNA USTRZEC SIĘ NOWOTWORÓW?
● str. 145
♦ CZY MOŻNA USTRZEC SIĘ NOWOTWORÓW? Po chorobach serca i naczyń nowotwory są w Polsce drugą co do częstości przyczyną zgonów. Co piąty Polak umiera z powodu nowotworu złośliwego! Ale ponad 20 000 chorych na nowotwory złośliwe jest co roku trwale wyleczonych! Wzrost zachorowań na nowotwory w ostatnich 100 latach ukształtował pogląd o bezsilności w ich zwalczaniu. Ale to jest nieprawda! Są już dowody, że w społeczeństwach, w których prowadzi się długotrwałe i konsekwentne działania zapobiegawcze, zmniejszyła się liczba zachorowań na nowotwory złośliwe. Nowotwór charakteryzuje się nie kontrolowanym wzrostem nieprawidłowych komórek, które nękają okoliczne tkanki, przenoszą się naczyniami krwionośnymi lub limfatycznymi, dając przerzuty. Dawniej wszystkie nowotwory utożsamiano z rakiem. Obecnie rozróżnia się ok. 200 jednostek chorobowych różniących się przebiegiem, umiejscowieniem itd. Rak stanowi tylko ich część, ok. 50%. O ile bowiem nowotwory mogą wywodzić się z każdej tkanki krwi, limfy, mięśni - o tyle rak powstaje z tkanki nabłonkowej. Zadania tkanki nabłonkowej w ustroju są następujące: ochrona głębiej leżących tkanek przed czynnikami szkodliwymi, czynności wydzielnicze i wchłaniające oraz udział w czynnościach narządów zmysłów.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Najważniejsza odporność
● str. 146
Najważniejsza odporność Obronę przed nowotworami stanowi prawidłowo funkcjonujący układ immunologiczny. Jest on tarczą ochronną organizmu, a zarazem łącznikiem pomiędzy światem zewnętrznym, skąd grozi tyle niebezpieczeństw, a wnętrzem ustroju. Od jego sprawności zależy w dużej mierze, czy będziemy zdrowi. Wnikające do wnętrza organizmu czynniki, takie jak: bakterie i ich toksyny, wirusy, obce białka, pyłki kwiatowe i pyły organiczne, produkty rozpadu komórek własnych i obcych, leki itd. powinny być rozpoznane i unieczynnione. Kto to ma uczynić? Właśnie układ immunologiczny, w którego skład wchodzą: grasica, szpik, węzły chłonne, śledziona, migdałki oraz utkanie limfatyczne rozsiane wzdłuż układu pokarmowego. Obrót komórek w układzie immunologicznym jest ogromny. Jak się ocenia w ciągu jednej minuty ginie ich i jest uzupełniane 107. Fascynujące są możliwości działania organizmu wobec „inwazji wroga zewnętrznego i wewnętrznego”. Po wtargnięciu wcześniej wymienionych czynników, które nazywamy antygenami, reagują specjalne układy komórkowe obdarzone zdolnością rozpoznawania szkodliwego czynnika. Jest to początek łańcucha reakcji immunologicznych. Pierwszy typ reakcji nosi nazwę odporności humoralnej, której wykładnikiem jest stężenie przeciwciał we krwi lub innych płynach ustrojowych. W drugiej, nazywanej komórkową, wykładnikiem jest liczba i czynność limfocytów o określonych własnościach odpornościowych. Przeciwciała mają podstawowe znaczenie dla zwalczania takich typowych zakażeń bakteryjnych, jak na przykład: dur brzuszny, infekcje ropne, bakteryjne zapalenie płuc i układu moczowego. Nie wystarczają, gdy dochodzi do zakażenia drobnoustrojami, które mają właściwości wnikania do wnętrza komórek. Dzieje się tak za sprawą wirusów, pierwotniaków i grzybów chorobotwórczych. Nie są więc skuteczną broCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Najważniejsza odporność
● str. 147
nią naszego organizmu przeciw nowotworom. W tym przypadku niezbędna jest reakcja typu komórkowego. Odporność humoralna musi być sterowana przez układ odporności komórkowej. Podstawowymi komórkami biorącymi udział w reakcjach odpornościowych obu typów są limfocyty i makrofagi. Grasica jest narządem, któremu w immunologii poświęca się dużo miejsca. Jest to narząd parzysty, składający się z dwóch płatów. Leży w klatce piersiowej, w górnej części śródpiersia, bezpośrednio za mostkiem. Okres maksymalnego jej rozwoju przypada na wiek dziecięcy. Między jedenastym a piętnastym rokiem życia osiąga grasica swoją największą wagę, po czym zaczyna zanikać z rozpoczynającym się okresem dojrzewania płciowego. W tym okresie tkankę grasiczą zastępuje tkanka tłuszczowa. Niedożywienie, głód, promienie Roentgena mogą wywołać inwolucję grasicy. W każdym razie grasica stanowi w ustroju poważne źródło limfocytów, co wobec ich roli w procesach odpornościowych ma wielkie znaczenie dla zdrowia. Niektórzy badacze raka twierdzą, że komórki rakowe pojawiają się w ludzkim organizmie nader powszechnie, tylko u większości ludzi są one szybko niszczone przez system odpornościowy organizmu. Przypuszczają oni, że dopiero wtedy, gdy system immunologiczny zaczyna szwankować, rak staje się wykrywalny dla lekarzy. Naukowcy idą jeszcze dalej. Dopatrują się analogii między układem immunologicznym a nerwowym. Powstała nowa gałąź medycyny: psychoneuroimmunologia, która bada związki między mózgiem, emocjami a ciałem, zwłaszcza tkankami i komórkami.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 148
Typ osobowości a podatność na nowotwory
Typ osobowości a podatność na nowotwory Od dawna są znane spostrzeżenia, że takie choroby jak zawał serca, wrzody żołądka i dwunastnicy, astma, artretyzm atakują ludzi o pewnym typie osobowości. Zaobserwowano również, że na raka zapadają częściej osoby o usposobieniu depresyjnym. W tej chwili mówi się głośno, że istnieje tzw. czerwona nić biegnąca od mózgu do układu immunologicznego, a następnie do chorego organu. A właśnie lęk przed nowotworem może powodować osłabienie wzajemnej relacji mózg - układ odpornościowy. Taki stan może być wstępem do zachwiania równowagi wewnętrznej, co zdaniem jednych nie ma znaczenia dla powstawania chorób, ale inni (w tym Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne) twierdzą, że stan emocjonalny człowieka przyczynia się do powstania choroby i determinuje jej przebieg. Naukowcy próbujący wyjaśnić, czy istnieje typ osobowości podatny na zachorowanie na nowotwory złośliwe - co byłoby niesłychanie ważne przy opiece nad chorymi - poczynili następujące spostrzeżenia. Wśród chorych na nowotwory przeważają osoby: • niezdolne do odreagowania długotrwałego wewnętrznego stresu (stanu zestresowania), • niezdolne do przezwyciężania nawarstwiającego się stresu, • unikające gwałtownego wybuchów gniewu,
wyzwalania
uczuć,
zwłaszcza
• ukrywające emocje, • przejawiające rezygnację w postaci dłuższych depresji. Jak z tego jasno wynika, w profilaktyce chorób nowotworowych ogromnie ważna jest dbałość o higienę psychiczną. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 149
Zabójczy stres
Zabójczy stres Amerykańska NASA stwierdziła, że astronauci po powrocie na Ziemię wykazują zmniejszoną odporność własną. Być może jako skutek stresu. Osłabienie odporności przejawia się mniejszą gotowością do działania limfocytów, które m.in. odpowiadają za obronę organizmu przed komórkami nowotworowymi. Udowodnienie zależności między zmniejszoną odpornością po przebytym stresie a pojawieniem się nowotworu złośliwego oraz przebiegiem zdrowienia po schorzeniach nowotworowych nie jest łatwe, zwłaszcza że zazwyczaj choroba ta ujawnia się po latach rozwoju utajonego. Z drugiej strony, każdy z nas wie z własnego doświadczenia, że nasz ustrój pod wpływem silnego obciążenia psychicznego słabo się broni nawet przed banalnym katarem i innymi skutkami przeziębienia. Badania przeprowadzone u 3 par bliźniąt, z których jedno chorowało na białaczkę, wykazały, że przed wybuchem choroby przeżyło ono silny wstrząs psychiczny. Za taki silny wstrząs uważa się na ogół utratę kogoś bliskiego lub rozstanie z nim. Badaniami objęto również inną grupę osób z psychicznie uwarunkowanym stresem i stwierdzono zmniejszenie funkcjonalnej gotowości limfocytów T wobec grupy kontrolnej (w walce obronnej przeciwko komórkom nowotworowym limfocyty T odgrywają główną rolę).
Grupę
stresową
stanowiły
osoby
zdrowe,
których
współmałżonek był w stanie umierającym bądź też zmarł na krótko przedtem. Zmniejszona gotowość obronna utrzymywała się jeszcze w ciągu 6 tygodni po wydarzeniu, które wywołało stres.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zabójczy stres
● str. 150
Stres może ingerować w ważne czynności ustroju. W warunkach stresu mogą być w organizmie uwalniane hormony, które działają bezpośrednio na komórki obronne. Na przykład hormony kory nadnerczy wywierają hamujące działanie na limfocyty obronne. Ponadto za pomocą skomplikowanych metod badawczych stwierdzono na limfocytach punkty zaczepienia dla hormonu adrenaliny uwalnianej w ustroju w sytuacjach stresowych. Przypuszczenie, że w zachowaniu obronnym ustroju, a więc możliwe, że i w rozwoju nowotworu złośliwego, bierze udział komponent psychiczny, dzięki tym badaniom uzyskuje jakby „uzasadnienie biochemiczne”. Stresu nie da się uniknąć! Ale każdy z nas może się zastanowić, jak go ograniczyć. To byłaby obrona przed wieloma chorobami, w tym i rakiem.
Rola prawidłowego odżywiania Do dzisiaj nie ustalono ponad wszelką wątpliwość przyczyn powstawania raka. Możemy według aktualnego stanu wiedzy mówić o czynnikach sprzyjających jego powstawaniu. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia wśród czynników rakotwórczych na pierwszym miejscu znajdują się czynniki żywieniowe - 35%, na drugim miejscu - dym papierosowy, co dotyczy również tzw. biernych palaczy - 30%, czynniki zawodowe - 4%, alkohol - 3%, czynniki geograficzne - 3%, produkty przemysłowe - 1%, leki i działania medyczne - 1%, inne nie rozróżnione szczegółowo przyczyny - 13%.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 151
Rola prawidłowego odżywiania
Chemizacja rolnictwa, skażenia przemysłowe i motoryzacja, wzrost zużycia leków, dodawanie do żywności substancji obcych oraz niektóre termiczne procesy stosowane w technologii żywności przyczyniają się do rozprzestrzeniania związków rakotwórczych. Współczesny człowiek reagujący szczególnym lękiem na samo słowo „rak” nie chce uwierzyć, że niektórym schorzeniom nowotworowym można przeciwdziałać poprzez znajomość zasad prawidłowego odżywiania. Dzisiaj nauka dostrzega związek przyczynowy pomiędzy złymi nawykami żywieniowymi a rakiem jelita grubego i rakiem sutka u kobiet. Zbyt obfite spożywanie białka pochodzenia zwierzęcego, a szczególnie mięsa, i nadmierne spożywanie tłuszczów zwierzęcych, daleko posunięty proces oczyszczania cukru i zbyt mała zawartość w pożywieniu błonnika w wyniku wieloletnich błędów żywieniowych sprzyjają wyżej wymienionym schorzeniom nowotworowym. Na szczęście w żywności znajduje się także szereg substancji hamujących procesy rakotwórcze. Są to naturalne przeciwutleniacze, jak witamina C, witamina E oraz selen. Wiele się też mówi o profilaktycznej roli magnezu i witaminy A. (W dalszej części rozdziału przyjrzymy się tym zagadnieniom nieco dokładniej). Producenci żywności muszą dbać, aby nie przyczyniać się do powstawania związków rakotwórczych. Ma to miejsce np. przy smażeniu mięsa pod wpływem wysokiej temperatury (400 °C). Nitrozwiązki, które odgrywają rolę przy powstawaniu raka szczególnie
żołądka
-
występują
w wyrobach
wędliniarskich
i mięsnych konserwowanych saletrą, a w małych ilościach w serze żółtym, mące i grzybach. Azotany i azotyny - z których tworzą się związki rakotwórcze - znajdują się w dużych ilościach w wodzie Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 152
Rola prawidłowego odżywiania
pitnej i warzywach, zwłaszcza liściastych. Gdy zamiast w lodówce, ugotowane
ziemniaki
przechowujemy
przez
dłuższy
czas
w temperaturze pokojowej, może dojść pod wpływem bakterii do przekształcenia azotanów w azotyny. Musimy więc pamiętać, że najzdrowiej jest spożywać potrawy bezpośrednio po ugotowaniu! Osobnym zagadnieniem jest działanie rakotwórcze tłuszczów ogrzewanych, zwłaszcza używanych wielokrotnie do smażenia, co ma miejsce np. w smażalniach ryb lub podczas smażenia pączków. Zjełczałe, nieświeże produkty spożywcze, jak np. oleje rybne, oleje roślinne, ryby, różne rodzaje mięsa (głównie wołowe) oraz pewne gatunki pleśni (grzybów) wytwarzają mykotoksyny, jak np. aflatoksynę o niezwykle silnym działaniu rakotwórczym w stosunku do tkanki wątrobowej. Nadmiar kalorii w naszym pożywieniu, przy braku aktywności fizycznej, objawiający się otyłością jest również związany ze zwiększonym ryzykiem raka. Najsilniejsza współzależność istnieje w przypadku raka narządu rodnego u kobiet. Rak pęcherzyka żółciowego występuje częściej u otyłych - niewykluczone, że jest to związane z częstym występowaniem kamicy żółciowej u tych osób. Rola prawidłowego odżywiania w świetle statystyki WHO ma ogromne znaczenie! Gdyby tak niektórzy Czytelnicy zechcieli rzucić jeszcze nałóg palenia, wtedy 65% czynników zagrożenia rakiem uległoby zlikwidowaniu! Jest więc o co zabiegać! Zmniejszenie ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe można osiągnąć poprzez prawidłowe proporcje poszczególnych składników w diecie tj. białek, tłuszczów, węglowodanów, witamin i soli mineralnych. Szczególnie niekorzystny jest nadmiar tłuszczów i węglowodanów Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 153
Rola prawidłowego odżywiania
przy diecie ubogiej w substancje resztkowe z małą zawartością witamin. Obok wielu już znanych funkcji witamin w organizmie, ostatnio
niektórzy
uczeni
dopatrują
się
w
nich
działania
przeciwnowotworowego!
Witaminy chronią przed rakiem Dotychczasowe
doświadczenia
i
studia
wykazały
już
jednoznacznie, że 7 witamin odznacza się silnym działaniem przeciwnowotworowym. Jakie to są witaminy? Nadzieje na przyszłość rokują: A, B2, B6, kwas foliowy, E, D oraz C. Do tej pory było dużo doniesień naukowych o możliwości ich wykorzystania w przeciwdziałaniu nowotworom. Być może zestaw siedmiu witamin okaże się szczęśliwy! • Witamina A chronić ma przed rakiem płuc, piersi, macicy, pęcherza moczowego i skóry. Prawdopodobnie jednak przeciwstawia się ona wszelkim rodzajom nowotworów. Jedno jest pewne - ma dwukrotnie zwiększyć osłabioną odporność na raka. Komórki rakowe dzięki witaminie A łatwiej są niszczone przez system obronny organizmu i rzadziej dochodzi do nowotworów. Oprócz tego zapobiega ona przekształcaniu się zdrowych komórek w rakowe. Jeśli inne środki antyrakowe hamują rozwój chorych komórek lub je niszczą, to witamina A powoduje, że komórki chore przekształcają się w zdrowe. Jeszcze bardziej zaskakujące jest odkrycie, że prekursor witaminy A - beta-karoten jeszcze lepiej zapobiega rakowi niż witamina A, 100 g marchwi może zawierać od 10 do 20 razy więcej karotenu niż wynosi dzienne zapotrzebowanie człowieka.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Witaminy chronią przed rakiem
● str. 154
Najlepiej używać marchwi tartej, ponieważ najwięcej karotenu zawiera jej sok. • Witamina B6 prawdopodobnie zapobiega rakowi pęcherza. Profesor Paul Madson z Wisconsin stwierdził, że u pacjentów po operacji pęcherza, którym podawano dużo witaminy B6, rzadziej dochodziło do nawrotów choroby. Dwie czubate łyżki niełuskanego ryżu zaspokajają dzienne zapotrzebowanie organizmu na tę witaminę. Podobne działanie ma 100 g zielonej fasoli. Ponadto bogate w witaminę B6 są: nasiona słonecznika, chleb razowy, wątroba, szpinak i ziemniaki. • Witamina B2, czyli ryboflawina zapobiega nowotworom przewodu pokarmowego. Zdaniem naukowców z Instytutu Badań Raka w Rzymie witamina ta prawdopodobnie neutralizuje trucizny wywołujące raka. Najwięcej witaminy B2 zawierają suszone drożdże. Dwie łyżki drożdży lub 150 g ryby lub mięsa wystarczy do zaspokojenia dziennego zapotrzebowania organizmu. • Kwas foliowy należy do grupy witamin B. Ma chronić przed rakiem macicy. Ale jak stwierdzić początek schorzenia? Największą gwarancję daje przestrzeganie badań profilaktycznych u ginekologa. Stwierdzono również, że kwas foliowy, oprócz innych zwykle stosowanych leków przy leczeniu różnych rodzajów nowotworów, powoduje lepszy efekt końcowy. Drożdże zawierają dużo tej witaminy. Bogate w kwas foliowy są ponadto buraki, pszenny chleb razowy, fasola zielona, szpinak, marchew, wątroba i mięso wieprzowe.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Witaminy chronią przed rakiem
● str. 155
• Witamina E - podobnie jak witamina C - hamuje tworzenie się nitrozoaminy, związku chemicznego znanego z potężnego działania rakotwórczego. W badaniach prowadzonych przez zespół naukowców pod kierunkiem prof. Juliana Aleksandrowicza nad składem chemicznym wody ze studni, z których korzystali ludzie chorzy na raka żołądka, wykazano szczególnie wysoki poziom azotanów i azotynów, które pod wpływem różnych czynników przechodzą w nitrozoaminy. Obok tych właściwości, witamina E chroni też prawdopodobnie przed rakiem płuc. Eksperymenty w różnych ośrodkach badań raka wykazały, że witamina E może działać skutecznie przeciw wszystkim odmianom raka i przeciwdziała starzeniu się komórek. W ogóle starzenie się komórek uważane jest za jedną z ważniejszych przyczyn powstawania raka. Wraz z karotenem i witaminą C, można zaliczyć witaminę E do najskuteczniejszych środków zapobiegawczych rakowi. Witamina E występuje obficie w pszenicy, zwłaszcza w kiełkach pszenicy, a także w olejach roślinnych. • Witamina D chroni prawdopodobnie przed rakiem jelit. Dowodzą tego liczne eksperymenty. Powstaje ona w skórze człowieka pod wpływem promieni słonecznych. Ale gdy tylko dojdzie do lekkiego „przypieczenia” skóry, witamina D przestaje się tworzyć i istnieje ryzyko raka skóry. Stąd apele dermatologów o umiarkowane korzystanie z kąpieli słonecznych od najwcześniejszych lat życia. Opalanie się na „raka” jest niezdrowe i niemodne. Lecznicze działanie słońca przynosi efekty tylko przy umiarkowanym opalaniu. Kto chce zregenerować zasoby witaminy D bez pomocy słońca, może zastosować kurację tranową. Dwie łyżki wypijane dziennie przez cztery tygodnie, wzbogacą nasze zapasy na parę miesięcy.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Witaminy chronią przed rakiem
● str. 156
• Witamina C - zapobiega tworzeniu się w żołądku nitrozoaminy, trucizny wywołującej raka, która powstaje ze środków spożywczych zawierających azotany, zwłaszcza z jarzyn z terenów zbyt obficie nawożonych nawozami sztucznymi i konserwowanego mięsa. Dlatego lekarze zalecają po posiłkach picie świeżych soków z owoców zawierających witaminę C. Naturalny napój pitny typu nektar pasteryzowany i nieklarowany wyciąg z owoców i płatków róży może zapewnić nam dostatek witaminy C. Witamina C ma zapobiegać tworzeniu się raka macicy. Kobiety, które zażywają dziennie poniżej 300 g witaminy konserwowanego, siedem razy częściej podlegają ryzyku zachorowania na raka. W witaminę C są bogate owoce i jarzyny. Te ostatnie należy jednak gotować szybko i krótko na silnym ogniu, tak aby długotrwałe ogrzewanie nie zniszczyło zawartej w nich witaminy. Więcej spożywajmy na co dzień brukselki, kapusty białej i kalafiorów (na surowo!)
Dieta bogatoresztkowa Nie sposób po raz wtóry nie podkreślić znaczenia diety bogatoresztkowej. Jest to najskuteczniejszy i najtańszy sposób obrony przed nowotworami. Do pokarmów bogatych we włókno roślinne, poza odpowiednio wykorzystanym ziarnem zbóż (jak ciemny chleb, chleb pełnoziarnisty, niełuskany ryż), należą wszystkie owoce i warzywa oraz otręby pszenne. Przypominam, że dobowa podaż otrąb pszennych powinna wynosić 15-20 g (3-4 łyżki). Wiadomo, że od ilości i jakości substancji resztkowych w jelicie grubym, zależy ilość wiązanej wody, a także wielkość przemian mikrobiologicznych. Spożycie 100 g ziemniaków powoduje wiązanie w jelicie 40 g wody, 100 g marchwi lub jabłek wiąże 200 g wody, Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Dieta bogatoresztkowa
● str. 157
a spożycie 100 g otrąb pszennych powoduje wiązanie aż 450 g wody. Nic więc dziwnego, że ilość dzienna stolca u ludności afrykańskiej wynosi ok. 500 g, a ludności środkowoeuropejskiej odżywiającej się dietą ubogoresztkową zaledwie 100 g. Dlatego nowotwory jelita grubego w Europie są 15 razy częstsze niż w Afryce. Błonnik, który nie jest wchłaniany, warunkuje objętość masy kałowej. A więc u osób spożywających duże ilości pokarmów wysokokalorycznych bez błonnika związki rakotwórcze są skoncentrowane. Natomiast u osób, które spożywają duże ilości pokarmów roślinnych, jakże bogatych we włókna, następuje dzięki zatrzymaniu wody w jelicie grubym „rozcieńczenie” związków rakotwórczych.
Tłuszcze a nowotwory W społeczeństwach zamożnych spożywa się dużo tłuszczów, zwłaszcza zwierzęcych, na niekorzyść olejów roślinnych. Istnieją pewne dowody, że dieta obfita w tłuszcze, zwiększa ryzyko raka jelita grubego. Oskarża się je również o przedwczesne wywoływanie raka sutka u kobiet. W krajach „trzeciego świata” spożycie tłuszczów jest niewielkie i występowanie nowotworów piersi u kobiet jest 5 razy rzadsze niż w USA i Europie Zachodniej. W badaniach na zwierzętach wykazano, że podawanie diety bogatotłuszczowej ułatwia występowanie nowotworu jelita grubego. Dzieje się tak dlatego, że kwasy tłuszczowe i cholesterol (obficie występujące w pokarmach o dużej zawartości tłuszczu) działają pośrednio, stymulując wydzielanie kwasów żółciowych. Te ostatnie powstają w wątrobie i występują obficie w żółci. Emulgują tłuszcze, co ma podstawowe znaczenie dla ich wchłaniania w przewodzie Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Tłuszcze a nowotwory
● str. 158
pokarmowym. Nadmiar kwasów żółciowych w jelitach stanowi czynnik wzmagający efekt działania związków rakotwórczych. Działanie rakotwórcze tłuszczów w przypadku nowotworu sutka u kobiet tłumaczy się tym, że pod wpływem diety bogatotłuszczowej dochodzi do zmian profilu produkcji hormonów płciowych.
Rak sutka W ostatnim 20-leciu obserwuje się w świecie stały wzrost zachorowań na raka sutka, co ma mieć związek ze zmianami zachodzącymi w rozrodczości i stanie hormonalnym u kobiet oraz w sposobie odżywiania się, sprzyjającym otyłości. W Polsce również obserwuje się wzrost zachorowań na raka sutka, a od początku lat 80. stał się on najczęstszym nowotworem złośliwym i najczęstszą przyczyną zgonów z tego powodu u kobiet. Współczynnik zachorowalności na raka sutka, niski u kobiet młodych, zaczyna znacznie wzrastać w 4 dekadzie życia, osiągając pierwszy szczyt w przedziale wiekowym 45-49 lat i drugi bardzo wysoki po przekroczeniu 60 roku. Rak sutka charakteryzuje się dużą złośliwością, skłonnością do przerzutów i małym odsetkiem wyleczeń, jeżeli nowotwór jest bardzo późno rozpoznany. Z kinetyki rozwoju raka sutka wynika, że podwojenie liczby komórek następuje średnio co 100 dni, zatem dla powstania guza o średnicy 10 mm, który składa się z ok. miliarda komórek, potrzeba ok. 10 lat. W tym schorzeniu olbrzymiej wagi nabiera profilaktyka. Amerykańskie Towarzystwo Nowotworowe i Narodowy Instytut Nowotworowy w programie wczesnego wykrywania raka sutka,
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 159
Rak sutka
ustaliły następujący sposób postępowania: u kobiet w wieku powyżej 20 lat bez jakichkolwiek objawów klinicznych comiesięczne samobadanie piersi jako rutynowy schemat postępowania. Ponadto profilaktyczne badanie sutków przez lekarza co 3 lata u kobiet w wieku 20-40 lat i co roku u kobiet po 40 roku życia. Wykonanie wyjściowej mammografii (badanie radiologiczne przy użyciu małej dawki promieni) u kobiet w wieku 35-39 lat, a następnie co 1-2 lata pomiędzy 40-49 rokiem, w zależności od znalezisk badania fizykalnego i mammograficznego, jak również innych czynników ryzyka, i badanie coroczne u kobiet po 50 roku życia. Najtańszym sposobem zapobiegania temu nowotworowi jest rozwój oświaty zdrowotnej, nie doceniany na co dzień przez potencjalne pacjentki i lekarzy!
● CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE ROZWOJOWI RAKA SUTKA Wśród
czynników
sprzyjających
rozwojowi
raka
sutka
wymienić należy: • rodzinne występowanie raka sutka (czynniki zdeterminowane genetycznie) - zagrożone są kobiety, których matki, siostry, ciotki lub babki chorowały na raka sutka, szczególnie jeśli to miało miejsce przed 50 rokiem życia; • czynniki zdeterminowane hormonalnie: wczesne rozpoczęcie miesiączkowania i późne pojawienie się menopauzy (definitywne ustąpienie miesiączkowania), niska rozrodczość, niepłodność związana z owulacją i późne przebycie pierwszego porodu - po 30 roku życia, staropanieństwo, znaczna liczba poronień, otyłość; Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Rak sutka
● str. 160
• dieta wysokotłuszczowa; • wiek pacjentek powyżej 50 lat; • wyższy standard społeczno-ekonomiczny; • niedoczynność tarczycy; • obecność lub przebycie innych nowotworów złośliwych. Zapobieganie obejmuje przede wszystkim wykrywanie zmian określanych jako stany przedrakowe i ich usuwanie. Zaliczamy do nich zwyrodnienie włóknisto-torbielowate (tzw. mastopatia) - jej rozpoznanie opiera się na stwierdzeniu licznych, zwykle niewielkich guzków w obrębie jednego lub obu sutków, którym często towarzyszą dolegliwości bólowe piersi. Bóle te często nasilają się w drugiej połowie cyklu miesiączkowego, a zmniejszają się lub całkowicie ustępują po miesiączce. Drugim stanem są mnogie brodawczaki wewnątrzprzewodowe sutka. Typowym objawem tego schorzenia jest stwierdzenie wydzieliny krwistej z brodawki, przy czym nie zawsze towarzyszy temu obecność guzka wyczuwalnego w sutku. W obu sytuacjach nie wystarczy ocena charakteru guzka poczyniona wyłącznie na podstawie ww. objawów. Decydującą rolę odgrywa badanie mikroskopowe usuniętego guzka lub zrazika gruczołowego. Głównym zadaniem profilaktyki pozostaje wykrywanie stanów przedrakowych wszelkimi dostępnymi metodami, przy czym szczególnie odnosi się to do kobiet obarczonych tzw. czynnikami ryzyka. Dotyczy to kobiet w wieku okołomenopauzalnym, długotrwale przyjmujących leki hormonalne (estrogeny), nie mających dzieci, skarżących się na cykliczne bóle piersi, „obciążonych” dziedzicznie. Uwaga powinna być zwrócona na kobiety, u których w przeszłości stwierdzono mastopatię lub brodawczaki, czy też jakikolwiek inny niezłośliwy proces występujący w gruczole sutkowym.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 161
Rak sutka
Łatwo
dostępnym
i
skutecznym
sposobem
wczesnego
wykrywania wszelkich zmian chorobowych piersi jest metoda samokontroli, popularna wśród kobiet wielu krajów. Jak twierdzą lekarze, pozwala ona wykryć objawy raka sutka niedostrzegalne jeszcze w inny sposób. A im wcześniej wykryty, tym łatwiej jest uleczalny. Jeszcze 50 lat temu dane statystyczne, które określają zachorowalność na raka były równe wskaźnikom umieralności z powodu tej choroby. Między faktem zachorowania a zgonem można było wówczas postawić znak równości. Obecnie wskaźniki te istotnie się różnią. Przy odpowiednio wczesnym rozpoznaniu można skutecznie wyleczyć 3 z 4 kobiet z rakiem sutka.
● PROFILAKTYKA DOMOWA Wracając do metody samokontroli piersi, należy zaznaczyć, że takie badania kobieta powinna przeprowadzić przynajmniej raz w miesiącu, najlepiej po miesiączkowaniu, gdy piersi są miękkie. Oto kolejne czynności przy badaniu • Usiąść lub stanąć przed lustrem z ramionami luźno zwieszonymi po bokach ciała. Obejrzeć dokładnie piersi, szukając ewentualnych zmian w wielkości i kształcie oraz dołeczków i przymarszczeń. • Unieść obie ręce nad głowę i ustawiając się pod różnym kątem przyjrzeć się piersiom jeszcze raz. Zbadać brodawki - czy któraś z nich nie uległa zmniejszeniu. Potem ucisnąć - czy nie wydziela się z nich krew lub jakakolwiek inna wydzielina. • Położyć się równo z głową na poduszce; złożony ręcznik lub jasiek podłożyć pod lewy bark, zaś lewą rękę założyć pod głowę. PrzyCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Rak sutka
● str. 162
stępujemy do badania lewej piersi prawą ręką. Palce powinny być połączone, aby wykonywać badanie płaską powierzchnią palców, nie ich czubkami. Zakładamy, że pierś ma cztery sektory (ćwiartki). • Zaczynamy od sektora górnego wewnętrznego, posuwając palce od mostka ku brodawce. Uciskać dość mocno, wykonując małe koliste ruchy, szukać guzków, zgrubień lub czegokolwiek, co wydaje się niepokojące. Na koniec badamy dokładnie powierzchnię wokół brodawki. • Teraz badamy sektor dolny wewnętrzny - prowadząc rękę od mostka i żeber poniżej piersi ku brodawce. • Zabrać spod głowy lewe ramię i położyć wzdłuż ciała. Badamy sektor dolny zewnętrzny piersi - poczynając od żeber i z boku piersi ku brodawce. • Tak samo badamy sektor górny zewnętrzny. • Płaską powierzchnią palców obejmujemy całą pachę, szukając guzków i obrzmienia. • Badanie prawej piersi - analogicznie jak lewej. Złożony ręcznik wkładamy pod prawy bark, podkładamy prawą rękę pod głowę i lewą zaczynamy od sektora górnego wewnętrznego. Przed badaniem zewnętrznej połowy piersi wyjmujemy rękę spod głowy i układamy ją wzdłuż ciała. Statystyki zachodnie informują, że ok. 70% zmian w piersiach nie jest rakiem, niemniej jednak niektóre z nich mogą ulec zezłośliwieniu, czyli może się wywiązać proces nowotworowy. Dlatego domowa profilaktyka ma tak ogromne znaczenie. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 163
♦ Gdy serce zaczyna chorować
♦ Gdy serce zaczyna chorować Zegar biologiczny człowieka jest nastawiony przeciętnie na 113 lat. Nie brakuje w literaturze światowej przykładów ludzi, którzy dożyli 140 lat, wykazując przy tym niezwykłą sprawność fizyczną i umysłową. W wykazie ludzi długowiecznych jest nawet 5 osób, które dożyły 16 dekady i jedna, która dożyła 19 dekady życia. Pomijając jednak te skrajne przypadki długowieczności, wiadomo, że są społeczeństwa, jak np. plemię Hunzów żyjących w Himalajach, w których 120-140-letni starcy jeszcze pracują, są zadziwiająco sprawni fizycznie i psychicznie, odbywają dalekie wysokogórskie wędrówki. Wiadomo, że ludzie ci spożywają mało soli, dużo owoców, nie używają alkoholu. Warto o tym przypomnieć, bo przecież nie wystarczy tylko żyć, gdy można dożyć do późnej starości w zdrowiu i w pełni władz umysłowych. Nie wolno bezmyślnie marnować szans, jakie życie nam daje, nie wolno uszkadzać i zatruwać serca lub naczyń krwionośnych wspomagających jego pracę - np. paląc papierosy lub pijąc alkohol oraz
prowadząc
niehigieniczny
tryb
życia.
Musimy
sobie
uświadomić, że żadna maszyneria, żaden silnik nie wytrzymałby takiego obciążenia, jakie wytrzymuje serce, bijące bez przerwy przez całe życie. Średnia praca serca to 72 uderzenia na minutę, czyli kurczy się ono 38 milionów razy w roku. W czasie spoczynku każda z komór wytłacza ok. 2,5 litra krwi na minutę, lecz podczas wysiłku serce może przepompowywać do tętnic 28 litrów krwi. Organizm nie ma
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ Gdy serce zaczyna chorować
● str. 164
wprawdzie takiej ilości krwi, lecz serce osiąga tę niezwykłą wydajność, obracając szybciej tym samym zapasem krwi. Krew opuszcza lewą komorę serca przez tętnicę główną zwaną aortą, naczynie o średnicy 2,5 cm. Co sekundę dostaje się do aorty mniej więcej 100 ml krwi, rozprowadzanej po całym organizmie przez odgałęziające się od tętnicy głównej naczynia tętnicze. Najdrobniejsze z nich, zwane tętniczkami, rozgałęziają się na olbrzymią ilość mikroskopijnych naczyń tworzących we wszystkich częściach ciała sieć włośniczek. Naczynia włosowate tak są rozprzestrzenione w całym organizmie, że - gdyby je ułożyć w jednej linii - ich długość wynosiłaby ok. 70 000 kilometrów. Zawrotna ich ilość jest dlatego potrzebna, że każda z setek milionów komórek ustroju musi otrzymać pożywienie za ich pośrednictwem. Naczynia włosowate nie są czynne bez przerwy. Gdyby tak było, nie starczyłoby krwi do wypełnienia całego układu krwionośnego i do utrzymania ciągłości krążenia. Podczas poważnego wysiłku fizycznego mięśnie otrzymują osiemnaście razy więcej krwi, choć wzrost wydajności serca jest tylko pięciokrotny. Jest to skutek pozbawienia krwi innych narządów. Należą do nich np. nerki, których zaopatrzenie spada do 25%, przewód pokarmowy w takich stanach otrzymuje tylko 20% normalnej krwi. Serce będące również mięśniem i z pewnością pracujące ciężej, otrzymuje podczas wysiłku ok. 4 razy więcej krwi. Na mózg nie mają wpływu wszelkie wysiłki i zmiany, tak samo dostaje swoje 750 ml na minutę w spoczynku, jak i przy najbardziej męczącym wysiłku. Dodatkowe obciążenie serca wywołane jest np., gdy człowiek zmienia położenie poziome na pionowe. Dzieje się tak, gdy rano szybko zrywa się z łóżka. Wtedy serce musi nagle tłoczyć
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 165
♦ Gdy serce zaczyna chorować
krew w kierunku głowy, zamiast, jak przedtem, poziomo, co jest połączone z dodatkowym wysiłkiem. Odczuwamy wtedy zawroty głowy. Następnym razem należy chwilę posiedzieć na łóżku, zanim przyjmiemy pozycję pionową. Ale zajmijmy się siecią naczyń włosowatych. To, co w niej zachodzi, jest ostatecznym i głównym celem krążenia. Ściany są na tyle przepuszczalne, że pozwalają na przenikanie z nich na zewnątrz tlenu i substancji odżywczych przenoszonych przez krew. Dwutlenek węgla i inne substancje resztkowe,
powstające w procesach
przemiany materii odbywają drogę odwrotną. Po przejściu przez włośniczki, krew mająca odmienną barwę - ciemnowiśniową w porównaniu do krwi tętniczej (ta jest jasna), zbiera się w drobnych żyłkach. Poprzez większe żyły trafia do prawego przedsionka serca. Stamtąd, pozbawiona tlenu, płynie przez zastawkę trójdzielną do prawej komory. Dalej tętnicą płucną, dzielącą się na coraz mniejsze gałęzie, do płuc, gdzie zostaje uzupełniony zapas tlenu. Żyłami płucnymi krew utleniona dostaje się poprzez lewy przedsionek i zastawkę dwudzielną do lewej komory serca. W tym miejscu - można powiedzieć - rozpoczyna się i kończy duży i mały (płucny) krwiobieg. Krew wtłaczana przez lewą komorę serca do aorty, zawiera odświeżony zapas tlenu, pierwiastka najniezbędniejszego dla życia. Domagają się go wszystkie tkanki ustroju. Natura tak doskonale wyposażyła nasz organizm, że serce jest zaopatrywane w tlen przez tętnice odchodzące w miejscu, gdzie krew zawiera największe ilości życiodajnego pierwiastka. Bezpośrednio poza zastawkami półksiężycowatymi aorty, prawie na granicy lewej komory tętnicy głównej, odchodzą dwie tętnice wieńcowe, z których Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ Gdy serce zaczyna chorować
● str. 166
każda zaopatruje w krew połowę mięśnia sercowego. Poprzez krążenie wieńcowe do serca dostarczane są, podobnie jak do innych tkanek, wszystkie substancje potrzebne do wykonywania sprawnej pracy. Jako naczynia średniej wielkości, tętnice wieńcowe mają dobrze umięśnione ściany. Jest to niesłychanie ważna ich cecha, gdyż w czasie skurczów serca tętnice te ulegają bez przerwy zaginaniu to w jedną, to w drugą stronę. Gdy dojdzie do tego, że średnica naczyń wieńcowych ulegnie zmniejszeniu, a dzieje się to najczęściej za sprawą powstających w nich blaszek miażdżycowych, serce zaczyna chorować.
Ostatni przystanek przed zawałem Choroba wieńcowa, zwana też niewydolnością wieńcową lub chorobą niedokrwienną serca, powoduje zaburzenia równowagi między zapotrzebowaniem w danej chwili na tlen przez pracujący mięsień sercowy, a jego ilością dostarczaną w danych warunkach. Jest więc zachwianiem równowagi między podażą a popytem na tlen w mięśniu sercowym. Jako pierwszy, w sposób niezwykle sugestywny opisał ból dławicowy angielski lekarz William Heberden (1710-1801) w swoim dziele „Commentarii de Morborum Historia et Curatione”: „Nad wyraz przykry ból w piersiach chwyta pacjenta dotkniętego tym cierpieniem, gdy ten idzie, zwłaszcza pod górę, niedługo po jedzeniu. Wydaje się, że ból ten doprowadzi do śmierci, jeżeli będzie nasilał się lub trwał dalej. Jednakże w chwili, gdy chory przystaje, dolegliwości znikają. Ból umiejscawia się niekiedy w górnej części mostka, niekiedy w części środkowej lub dolnej i często rozchodzi się bardziej Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 167
Ostatni przystanek przed zawałem
ku stronie lewej niż ku prawej. Często też ból promieniuje od piersi do połowy lewego ramienia.” Jego nasilenie następuje w ścisłym związku z wysiłkiem fizycznym. Oznacza to, że każde zwiększenie wysiłku fizycznego nasila stopień odczuwanego bólu, a każde zmniejszenie lub zaprzestanie wysiłku zmniejsza lub powoduje zanik jego odczuwania. Choroba
ta
jest
zazwyczaj
następstwem
nadmiernego
obciążenia organizmu pod względem zarówno psychicznym, jak i fizycznym. Liczne napięcia, stresy, konflikty, brak aktywności fizycznej, nieregularny tryb życia, otyłość, nadmierne palenie papierosów
–
to
czynniki
przyspieszające
rozwój
choroby
niedokrwiennej serca. W początkowym okresie jest ona przejawem trwania mniej lub intensywnych i zmiennych w czasie skurczów naczyń wieńcowych, które stopniowo stają się coraz częstsze i długotrwałe. Z biegiem lat dołącza się do nich przyspieszony rozwój miażdżycy i tzw. organiczne, czyli anatomiczne zwężenie światła naczyń wieńcowych oraz trwałe upośledzenie dopływu krwi do mięśnia sercowego. W ponad
90%
przypadków
główną
przyczyną
choroby
niedokrwiennej serca jest miażdżyca. Zatem, zastanawiając się nad przyczynami zawału i choroby niedokrwiennej serca, pytamy pośrednio o przyczyny miażdżycy. Medycyna nie jest w stanie na razie dać wyczerpującej odpowiedzi na to pytanie. Wskazuje się tzw. czynniki, które sprzyjają powstawaniu i rozwojowi tej choroby. Najważniejsze czynniki ryzyka choroby niedokrwiennej serca określone przez Komisję Profilaktyki Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego to:
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Ostatni przystanek przed zawałem
● str. 168
Styl życia - dieta obfitująca w tłuszcze nasycone, cholesterol i kalorie; - palenie tytoniu; - nadmierne spożycie alkoholu; - mała aktywność fizyczna. Cechy biochemiczne i fizjologiczne (poddające się modyfikacji) - zwiększone stężenie cholesterolu (frakcji LDL); - zwiększone stężenie trójglicerydów; - małe stężenie cholesterolu frakcji HDL; - podwyższone ciśnienie tętnicze; - otyłość; - hiperglikemia (zwiększone stężenie cukru we krwi) i cukrzyca; - czynniki trombogenne (prowadzące do powstawania zakrzepów); - zwiększone stężenie homocysteiny. Cechy indywidualne (niepoddające się modyfikacji) - wiek: mężczyzna > 45lat, kobieta > 55lat; - przedwczesna menopauza; - wczesne występowanie w rodzinie choroby niedokrwiennej serca lub chorób innych tętnic na tle miażdżycy ( u mężczyzn przed 55rż., u kobiet przed 65rż.); - istniejąca choroba niedokrwienna serca lub choroba innych tętnic na tle miażdżycy. Wymieniona kolejność nie ma żadnego znaczenia. Ważne jest natomiast, czy dana osoba ma tylko jeden czy więcej czynników Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 169
Ostatni przystanek przed zawałem
ryzyka. Im większa jest liczba szkodliwych czynników obciążających człowieka, tym większe jest niebezpieczeństwo wystąpienia zawału serca. Trzeba też wiedzieć, że zmiany miażdżycowe w naczyniach wieńcowych dokonują się powoli, przez wiele miesięcy, nawet lat.
Kilka rad dla osób cierpiących na chorobę niedokrwienną serca Niedotlenienie mięśnia sercowego występuje częściej podczas pracy przy użyciu rąk, zwłaszcza nad poziomem ramion, lub związanej z wysiłkiem statycznym niż podczas np. marszu, mimo jednakowego w obu sytuacjach zapotrzebowania organizmu na tlen. Stwierdzono większe zmiany niedokrwienne u ludzi po zawale serca podejmujących wysiłki statyczne, np. przewożenie piasku na taczkach, niż podczas szybkiego marszu, mimo że pochłanianie tlenu było w obu sytuacjach takie samo. Zmiany niedokrwienne u ludzi z tą chorobą szybciej występują, gdyż noszą oni ciężary (np. teczkę lub siatkę z zakupami) w lewej ręce. Najlepiej rozłożyć ciężar równomiernie na obie ręce. Tego rodzaju proste modyfikacje sposobu pokonywania wysiłku przez ludzi z chorobami układu krążenia, pomagają im przy wykonywaniu
czynności
codziennych
bez
uciekania
zwiększania dawek leków.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
się
do
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Kilka rad dla osób cierpiących na chorobę niedokrwienną serca
● str. 170
● ZIOŁA W CHOROBIE NIEDOKRWIENNEJ Rozpoznanie choroby niedokrwiennej należy do lekarza, który stosuje leczenie farmakologiczne. W porozumieniu z lekarzem, można stosować wspomagającą kurację ziołami. MIESZANKA I kwiatostan głogu - 30g owoc głogu - 30g owoc kopru ogrodowego - 30g ziele dziurawca - 20g ziele jemioły - 20g ziele marzanki - 20g 1 łyżkę stołową ziół zalać l szklanką wrzącej wody, nakryć, gotować 3 minuty, odstawić na 10 minut, przecedzić, pić ciepły napój rano i wieczorem, 15 minut po jedzeniu (leczenie trwa ok. l miesiąca). MIESZANKA II kwiatostan głogu - 30g ziele serdecznika - 30g korzeń kozłka - 30g owoc marchwi - 20g liść ruty - 20g Przygotowanie i stosowanie jak wyżej.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Kilka rad dla osób cierpiących na chorobę niedokrwienną serca
● str. 171
MIESZANKA III stabilizowany wyciąg ze świeżego kwiatostanu głogu - 10g stabilizowany wyciąg ze świeżego ziela jemioły - 10g nalewka z owoców aminka egipskiego - 10g stabilizowany wyciąg ze świeżych liści ruty - 10g stabilizowany wyciąg ze świeżego ziela dziurawca - 10g Zmieszać, pić 30-40 kropli z 1/4 szklanki przegotowanej letniej wody, 3 razy dziennie, 20 minut po jedzeniu.
MIESZANKA IV stabilizowany wyciąg ze świeżych kwiatostanów głogu - 40 g stabilizowany wyciąg ze świeżych nasion kasztanowca - 20g stabilizowany wyciąg ze świeżych korzeni kozłka - 20g Zmieszać, pić po 1/2 łyżeczki do herbaty z 1/4 szklanki przegotowanej letniej wody, 3 razy dziennie, 15 minut po jedzeniu.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Miażdżyca niebezpieczną anomalią
● str. 172
Miażdżyca niebezpieczną anomalią Miażdżyca jest chorobą tętnic dużego i średniego kalibru, polegającą na odkładaniu się w ich błonie wewnętrznej lipidów, włóknika, mukopolisacharydów i soli wapnia oraz na rozroście tkanki łącznej, co w konsekwencji prowadzi do zwężenia lub zamknięcia światła naczynia, a także może być powodem tworzenia się zakrzepów wewnątrznaczyniowych, prowadzących w efekcie do zamknięcia przepływu krwi przez tętnice. W przypadku serca jest to równoznaczne z wystąpieniem zawału. Gdy światło tętnic wieńcowych jest jeszcze drożne, gdy tylko uległo zwężeniu, mniej krwi dopływa do mięśnia sercowego i tym samym maleją dostawy tlenu. Wtedy mówimy, że mięsień sercowy jest niedotleniony. Taki stan rodzi ból występujący przy wysiłku fizycznym, czyli przy zwiększonym zapotrzebowaniu na tlen. Czasem wystarcza odpoczynek, aby przywrócić równowagę tlenową. Ból mija. W bardziej zaawansowanych stanach zwężenia naczyń wieńcowych na tle miażdżycowym odpoczynek nie wystarcza. Potrzebna wtedy jest nitrogliceryna - szybko działający lek powodujący rozszerzenie naczyń wieńcowych. Ale do najniebezpieczniejszej sytuacji dochodzi wtedy, gdy tętnica wieńcowa zostanie zaczopowana przez zakrzep, czyli wtedy, gdy na drodze przepływu krwi pojawi się przeszkoda nie do pokonania. Część mięśnia sercowego, w obszarze odpowiedzialnym za ukrwienie przez tętnicę wieńcową, w której doszło do katastrofy, zostaje odcięta od dopływu krwi. Ta część serca „umiera”, gdyż dopływ tlenu został gwałtownie przerwany. Dochodzi do powstania zawału.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 173
Miażdżyca niebezpieczną anomalią
Na szczęście od ponad 100 lat znane jest korzystne działanie związków azotowych pod postacią takich leków, jak nitrogliceryna, dających ulgę w bólu serca. Dlatego ludzie cierpiący na chorobę niedokrwienną serca, powinni nosić przy sobie te preparaty. Zwłaszcza w pośpiechu, podczas niesienia paczki, przy zimnej, wietrznej pogodzie może wystąpić ból „wieńcowy”. Nitrogliceryna użyta pod językiem działać zaczyna po 2 minutach, utrzymując działanie do 60 minut. Jest metabolizowana w wątrobie, a wydalana przez nerki. Używamy jej zawsze podjęzykowo (do ssania lub żucia), gdyż (z wyjątkiem specjalnych preparatów o przedłużonym działaniu) nie działa ona po połknięciu. Nitrogliceryna pozostaje lekiem oddającym duże usługi w zapobieganiu atakom bólu, oczywiście nie możemy zapominać przyjmować leków z innych grup. Leki przywracające równowagę między zapotrzebowaniem mięśnia sercowego na tlen a jego podażą, mogą powodować objawy uboczne, wywołujące niepokój u osób, które stosują je po raz pierwszy. Ból głowy jest najsilniejszy na początku leczenia i ustępuje zwykle po kilku dniach. Rzadziej występują zawroty głowy, osłabienie i inne objawy związane ze spadkiem ciśnienia krwi. Używanie związkami
alkoholu
w
azotowymi,
ogóle,
a zwłaszcza
jest
bezwzględnie
w okresie
leczenia
przeciwwskazane.
Nieprzestrzeganie tych zaleceń w czasie zażywania leków, może doprowadzić do niebezpiecznego spadku ciśnienia krwi. Przy jaskrze tylko przy odpowiedniej opiece okulistycznej dozwolone jest zażywanie leków tej grupy. Rozwój miażdżycy jest powolny i długo nie powoduje wyraźnych objawów. Wczesne zmiany miażdżycowe występują już w pierwszych latach życia. Badania pośmiertne dzieci zmarłych
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 174
Miażdżyca niebezpieczną anomalią
w pierwszej dekadzie wykazują obecność zmian w dużych tętnicach, określanych jako wczesne zaburzenia miażdżycowe. W drugiej dekadzie życia zmiany w tętnicach są bardziej nasilone i przekształcają się w typowe blaszki miażdżycowe. Stwierdza się je już w ok. 10% przypadków. W trzeciej dekadzie dochodzi do szybkiego przekształcenia się wczesnych zmian miażdżycowych w typowe blaszki. Do klinicznego ujawnienia miażdżycy dochodzi najczęściej w piątej i szóstej dekadzie życia, gdyż wtedy występują zmiany w obrębie blaszek miażdżycowych (owrzodzenie, krwotok czy zakrzep). Prowadzą one do upośledzenia przepływu krwi przez odpowiednie narządy lub do zamknięcia światła naczynia. Do tej pory ogłoszono różne teorie powstawania miażdżycy. Teoria infiltracyjna zakłada, że tłuszcze, a głównie cholesterol i kwasy tłuszczowe krążące we krwi, wnikają do ściany tętnicy, wywołując w niej odczyn zapalny i zmiany przerostowe, objawiające się ostatecznie jako blaszka miażdżycowa. Wszystkie doniesienia naukowe tłumaczące powstawanie miażdżycy, budzą uzasadnione nadzieje. Kolejną falę nadziei może wzbudzić fakt przyznania Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny dwóm amerykańskim genetykom z Uniwersytetu Teksas: Michaelowi S. Brownowi i Josephowi L. Goldsteinowi. Uczeni ci nie chcieli się pogodzić z faktem, można rzec z mitem, który do tej pory obowiązywał w medycynie, że miażdżyca jest nieuchronnym zjawiskiem, objawem starzenia się biologicznego organizmu. Postanowili
wykazać,
że
w
większości
wypadków
jest
ona
niebezpieczną anomalią, czymś nabytym. Uznali, że najważniejszym ogniwem jest tu cholesterol.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 175
Cholesterol a miażdżyca
Cholesterol a miażdżyca Cholesterol jest białą substancją tłuszczową wytwarzaną głównie przez wątrobę, (75% cholesterolu wewnątrzpochodnego). Ponadto w wątrobie ulega przemianom cholesterol zewnątrzpochodny oraz pochodzący z innych tkanek organizmu. Organizm nie może funkcjonować prawidłowo bez cholesterolu, który bierze udział w tworzeniu witaminy D i niektórych hormonów. Stanowi on ważny składnik błon komórkowych. Krew przenosi cholesterol do tkanek i odprowadza go na powrót do wątroby. Cholesterol nie krąży we krwi w postaci wolnej, lecz w połączeniu z białkami, tworząc tzw. lipoproteiny. Ich stężenie u zdrowego człowieka utrzymuje się w określonych granicach. Tkanki
człowieka
nie
potrafią
rozkładać
cholesterolu.
Jego
degradacja zachodzi dopiero w świetle jelita pod wpływem bakterii. Zanim to jednak nastąpi, większość cholesterolu przemieniona zostaje w wątrobie w kwasy żółciowe. Odpływają one wraz z żółcią (zawierającą także wolny cholesterol) do przewodu pokarmowego, gdzie po części ponownie zostają wchłonięte do krwi, po części zaś rozłożone przez bakterie jelitowe i wydalone na zewnątrz. O cholesterolu mówi się na ulicy, w autobusie i pociągu. W środkach masowego przekazu problem cholesterolu jest często tematem dyżurnym! Poziom cholesterolu we krwi bada się bezpłatnie na ulicach miast. Rzeczywiście istotną cechą miażdżycy jest gromadzenie się w ścianie tętnic cholesterolu pochodzącego z krwi krążącej. Większość osób orientuje się, że LDL to tzw. „zły cholesterol” a HDL to tzw. „dobry cholesterol”. Cholesterol oraz tłuszcz (trójglicerydy ) Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 176
Cholesterol a miażdżyca
nie rozpuszczają się w wodzie , dlatego związki te transportowane są przez krew po uprzednim połączeniu się z białkiem, które łatwo łączy się z wodą. Takie związki białka z cholesterolem i trójglicerydami nazywane są lipoproteinami. Miażdżycę
wywołują
najłatwiej
lipoproteiny
oznaczone
symbolem LDL. Zdecydowana większość cholesterolu we krwi znajduje się właśnie w tych lipoproteinach. Są to małe cząsteczki i z tego powodu łatwo przenikają do ściany tętnicy. Stężenie cholesterolu LDL we krwi podnosi się przy diecie zawierającej dużo tłuszczu zwierzęcego i cholesterolu. Na miażdżycę i zawały serca chorują przede wszystkim ludzie, u których stwierdza się zwiększone ilości cholesterolu LDL we krwi. Od 20 do 25 % cholesterolu we krwi znajduje się w innych jeszcze lipoproteinach oznaczonych w badaniach analitycznych symbolem
HDL.
Te
najmniejsze
lipoproteiny
transportują
cholesterol ze ściany tętnicy do wątroby, chroniąc do pewnego stopnia tętnicę przed gromadzeniem się w niej cholesterolu. Wykazują więc działanie przeciwmiażdżycowe. Z tego wypływa wniosek praktyczny, musimy się starać, aby w naszej krwi krążyło jak najwięcej „dobrego cholesterolu”. A teraz kilka cyfr: pożądane stężenie LDL we krwi to wartości poniżej 130mg/dl. Odpowiada to stężeniu cholesterolu całkowitego poniżej 200 mg/dl. Jednak w stosunku do chorych na chorobę niedokrwienną serca (pacjenci po zawale serca, po angioplastyce, popularnie
zwanej
balonikowaniem,
czy
po
wszczepieniu
„bypassów”) wymagania są większe. Powinni oni osiągnąć, w wyniku leczenia, stężenie cholesterolu LDL poniżej 100mg/dl przy pomocy diety i odpowiednich leków. Takie same wartości są zalecane dla Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Cholesterol a miażdżyca
● str. 177
chorych z powodu cukrzycy, nawet jeśli jeszcze nie mają choroby niedokrwiennej serca. Małe ryzyko choroby wieńcowej występuje u kobiet ze stężeniem cholesterolu HDL wyższym niż 65 mg/dl oraz u mężczyzn - z wyższym niż 55 mg/dl. Duże zagrożenie chorobą wieńcową u kobiet występuje wtedy, kiedy stężenie cholesterolu HDL jest mniejsze niż 45 mg/dl, a u mężczyzn mniejsze niż 35 mg/dl. Warto wiedzieć, że mniejsze jest stężenie tych lipoprotein u palaczy papierosów oraz, że systematyczne uprawianie ćwiczeń fizycznych mogą podwyższyć poziom HDL. Jeszcze o pożądanych poziomach trójglicerydów we krwi dla wszystkich to wartości poniżej 180 mg/dl, a dla chorych na cukrzycę poniżej 150 mg/dl. Ich stężenie zwiększa się w otyłości, cukrzycy oraz pod wpływem spożywania alkoholu i cukru. Ludzie z większymi stężeniami trójglicerydów powinni odchudzić się, jeśli mają nadwagę lub otyłość, unikać alkoholu pod każdą postacią (w tym wina i piwa) oraz ograniczyć spożycie cukru i słodyczy. Podkreśleniu wymaga także, że otyłość brzuszna jest znacznie silniejszym czynnikiem ryzyka miażdżycy niż pośladkowo-udowa. Na obecność nadmiaru tłuszczu w jamie brzusznej wskazuje obwód brzucha na poziomie talii. Zagrożenie miażdżycą jest zwiększone u mężczyzn z obwodem brzucha równym i powyżej 94 cm, a u kobiety równym i powyżej 80 cm. Obwód w talii u mężczyzn równy i powyżej 102 cm, a u kobiety równy i powyżej 88 cm stanowi duże ryzyko. Od kilkudziesięciu już lat we Framingham w USA prowadzi się długofalowe badania mieszkańców pod kątem oceny ryzyka chorób Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Cholesterol a miażdżyca
● str. 178
sercowo naczyniowych. Najnowsze wyniki uzyskane w badaniu Framingham sugerują, że zaszeregowanie pacjenta do grupy ryzyka jest znacznie precyzyjniejsze, gdy jednocześnie oznacza się LDL cholesterol i HDL - cholesterol. Zauważono, że podwyższone stężenie LDL (nawet ok. 220 mg/dl) nie muszą koniecznie wiązać się ze wzrostem ryzyka wystąpienia zdarzenia wieńcowego, jeśli towarzyszy im wysoki poziom HDL. I odwrotnie, nawet niskie stężenia LDL (120 - 130 mg/dl) nie gwarantują niskiego ryzyka, jeśli poziom HDL jest niski. Wyniki badań Framingham sugerują, że cennym narzędziem w szacowaniu ryzyka choroby niedokrwiennej serca może być wyznaczenie stosunku LDL : HDL. Wzrost ryzyka wystąpienia zdarzenia wykazywał liniową zależność od wartości LDL : HDL znajdujących się w przedziale 3 - 4,99. Przekroczenie wartości LDL : HDL powyżej 5 wiązało się z gwałtownym wzrostem ryzyka wieńcowego. Wykazano również w badaniach, że wskaźnik LDL : HDL rośnie wraz z wiekiem i przyjmuje wyższe wartości u mężczyzn niż u kobiet bez względu na wiek. Dodatkową, ważną obserwacją tego badania było wykazanie, że poziom trójglicerydów większy niż 200 mg / dl powoduje silny wzrost ryzyka wieńcowego u osób z LDL:HDL powyżej 5. Wtedy w trybie pilnym trzeba się porozumieć ze swoim lekarzem pierwszego kontaktu. Nadchodzi czas, abyśmy wszyscy oznaczali w celach profilaktycznych poziom cholesterolu we krwi, podobnie jak oznaczamy grupy krwi. Może powstaną specjalne punkty oznaczania poziomu cholesterolu oraz jego frakcji HDL (czyli „dobry” cholesterol), mającej znaczenie ochronne w profilaktyce przeciwmiażdżycowej i LDL (czyli szkodliwy cholesterol), sprzyjającej miażdżycy.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 179
Lepiej zapobiegać niż leczyć
Lepiej zapobiegać niż leczyć Aby zachęcić wszystkich do rozpoczęcia starań profilaktycznych, posłużę się przykładem Murzynów afrykańskich, wśród których miażdżyca jest niezwykłą rzadkością. Stwierdzono, że u tych plemion dodatkową rolę ochronną może odgrywać odżywianie. Dieta czarnych Afrykanów, w przeciwieństwie do naszej, zawiera dużo włókien roślinnych typu: celulozy, hemicelulozy, ligniny, pektyn itp. Jedna z teorii na temat profilaktyki miażdżycy głosi, że składniki te, ogólnie nazywane błonnikiem, zapobiegają miażdżycy. Błonnik nie ulega strawieniu ani nie dostarcza organizmowi energii. Wzmaga natomiast
ruchy
robaczkowe
jelit
i powoduje
przyspieszone
wydalanie z przewodu pokarmowego kwasów żółciowych i innych elementów biorących udział w przemianie cholesterolu. Według tej teorii, miażdżyca byłaby chorobą z niedoboru, wywoływałby ją brak roślinnych włókien w pokarmach. Masajowie w Afryce mają prawie stały poziom cholesterolu we krwi niezależnie od wieku, tj. średnio 135 mg%. Badacze twierdzą, że główną przyczyną takiego stanu jest picie przez Masajów dużych ilości zsiadłego mleka (ok. 4 litrów dziennie). Kefir lub maślanka z dodatkiem otrąb pszennych lub płatków kukurydzianych pite codziennie mogą przyczynić się do obniżenia cholesterolu we krwi. Ale
wróćmy
Wspomniani kontrolowanie
już
do
teorii
genetycy
masy
ciała,
uhonorowanej
Nagrodą
Nobla.
z Uniwersytetu
Teksas,
zalecili
uprawianie
ćwiczeń
fizycznych,
wyeliminowanie produktów spożywczych zawierających nasycone kwasy tłuszczowe (masło, tłuste mięso, żółtka jaj, czekolada), wprowadzenie
produktów
zawierających
nienasycone
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
kwasy
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Lepiej zapobiegać niż leczyć
● str. 180
tłuszczowe (oliwa z oliwek, masło roślinne, olej słonecznikowy, chude mleko) oraz systematyczne jedzenie owoców. Warunkiem opanowania epidemii chorób krążenia jest zmiana struktury spożycia w skali całego społeczeństwa. Konieczne zmiany to: - wzrost spożycia produktów zbożowych o 69%; - wzrost spożycia warzyw i owoców o 25%; - wzrost spożycia nasion roślin strączkowych o 21%; - wzrost spożycia mleka odtłuszczonego o 10%; - ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych i wzrost spożycia naturalnych olejów roślinnych; - ograniczenie spożycia mięsa, drobiu i ryb o 25%; - ograniczenie spożycia jaj o 24%; - ograniczenie spożycia cukru i słodyczy o 59%.
Współczesny człowiek ma coraz mniej okazji do wydatkowania energii pochodzącej z pokarmu. Zmniejszonemu wysiłkowi fizycznemu nie odpowiada zmiana zwyczajów żywieniowych. Wzrostowi dobrobytu towarzyszy równolegle zwiększone spożycie mięsa i jego przetworów, masła, tłuszczów zwierzęcych oraz cukru i jego przetworów: słodyczy, ciastek, dżemów i marmolad. Natomiast przetworów zbożowych, warzyw i owoców zawierających korzystne dla zdrowia węglowodany złożone (skrobia) spożywamy coraz mniej. W racjonalnym odżywianiu zaleca się ograniczenie cholesterolu w diecie do 300 mg dziennie. Jak sprostać tym rygorom, gdy produkty zawierające cholesterol są przez nas bardzo lubiane?
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Lepiej zapobiegać niż leczyć
● str. 181
Najbogatszym jego źródłem są jajka oraz produkty przygotowywane z ich udziałem. Ponadto cholesterol w stosunkowo dużych ilościach występuje w maśle, lodach, pełnym mleku, żółtych serach, mięsie, a szczególnie w wątrobie. Co uczynić, aby zmieścić się w zalecanych normach? Zamienić masło zwierzęce na roślinne, mleko pełne na chude, sery żółte na chudy twaróg. Tu tkwią olbrzymie rezerwy, a gdy zmniejszymy także spożycie żółtek jaj, wtedy w bilansie dziennym zmieścimy się w normie. Obecnie uważa się, że jeden z aminokwasów siarkowych homocysteina - gdy dostarczana jest w nadmiarze do organizmu z białkiem zwierzęcym przy jednoczesnym braku witaminy B12 i kwasu foliowego - może uszkadzać śródbłonek naczyniowy tętnic. W tych miejscach gromadzi się cholesterol. Homocysteina zwiększa również zdolność płytek krwi do tworzenia zakrzepów. Białko roślinne nie mające jej w swoim składzie nie wpływa na rozwój miażdżycy. Dlatego białko soi tak jest zalecane w profilaktyce miażdżycy. Wprawdzie wyniki badań nad wpływem przeciwmiażdżycowym witaminy C do dzisiaj nie są jednoznaczne, ale dobrze wiemy, że jest ona niezbędna w uszczelnianiu śródbłonka naczyń oraz przeciwdziała procesowi utleniania w organizmie. Rozwojowi miażdżycy sprzyja nie tylko niedobór witamin związanych z przemianami homocysteiny, lecz także niedobór witamin przeciwutleniających (oprócz wymienionej wyżej witaminy C, również E i karotenoidy) oraz związków zwanych flawonoidami. Najlepszym źródłem witamin przeciwutleniających, kwasu foliowego i flawonidów jest żywność roślinna – warzywa i owoce. Duże ilości flawonoidów znajdują się m. in. w soku Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Lepiej zapobiegać niż leczyć
● str. 182
z czarnej porzeczki, z aronii, z żurawin, z czerwonych winogron, truskawek, malin, jeżyn, jagód, wiśni i jabłek. Zarówno wymienione witaminy oraz związki chronią cząsteczki LDL przed uszkodzeniem na skutek oksydacji (utlenieniem). Tak zmienione cząsteczki LDL przyczyniają się do szybszego rozwoju miażdżycy. Oksydację LDL powodują tzw. wolne rodniki zawierające tlen, powstające w przemianie materii. Wysiłek fizyczny - uprawianie sportu, praca w ogrodzie, systematyczne spacery - w przeciwieństwie do siedzącego trybu życia mają wpływ na zmniejszenie ilości cholesterolu w surowicy krwi. Regulujący wpływ na poziom cholesterolu ma ośrodkowy układ nerwowy. U studentów w okresie sesji egzaminacyjnej pod wpływem stresu, dochodzi do jego podwyższenia; podobnie dzieje się u księgowych w czasie sporządzania bilansów, jak również u osób o niezrównoważonej sylwetce psychicznej podejmujących się zadań przekraczających ich możliwości. Udowodniono również, że spożywanie posiłków 4-5 razy dziennie jest korzystniejsze niż jedzenie tylko raz lub dwa razy dziennie. Drugi sposób jedzenia sprzyja wysokiemu poziomowi cholesterolu. Na koniec wypada stwierdzić, że naukowe wnioski wynikające z wieloletnich badań można przełożyć na język bardzo prostych wskazówek. Jeśli chcesz uniknąć miażdżycy: • Utrzymuj właściwą wagę ciała - jeżeli masz nadwagę, postaraj się o jej spadek w tempie 4 kg w ciągu miesiąca poprzez zmianę Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Lepiej zapobiegać niż leczyć
● str. 183
dotychczasowych nawyków żywieniowych i zwiększenie aktywności fizycznej. Trzeba to robić pod nadzorem lekarza! • Ogranicz spożywanie tłuszczów - szczególnie zwierzęcych: masła, smalcu, słoniny, boczku i łoju. Ograniczyć trzeba równocześnie spożywanie produktów zasobnych w cholesterol. • Stosuj oleje roślinne: oliwę z oliwek, olej słonecznikowy, sojowy lub kukurydziany ze względu na zawartość niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), które mają znaczenie w profilaktyce miażdżycy. • Używaj masła roślinnego. • Włącz do diety produkty bogate w błonnik (ciemne pieczywo, płatki owsiane, jarzyny, owoce) oraz skrobię (ziarna zbóż, ziemniaki oraz wiele warzyw okopowych). • Pamiętaj, że cholesterol obecny w pożywieniu i składnikach pochodzenia zwierzęcego jest jedynie jednym z czynników wpływających na jego poziom we krwi. Głównym czynnikiem jest tłuszcz! • Już dzisiaj zastanów się, co jesz. Okaże się, że można dużo zmienić w codziennym jadłospisie. • Zawsze oddzielaj tłuszcz od mięsa! • Kupuj mięso z jak najmniejszą ilością tłuszczu śródtkankowego! • Zawsze odrzucaj tłuszcz i skórę z kurczaków! • Kupuj produkty o niskiej zawartości tłuszczu! • Włącz do jadłospisu co najmniej jeden posiłek bezmięsny w tygodniu, bazując na suszonej fasoli, grochu lub soi. • Unikaj dobrze usmażonych potraw! Spróbuj przygotować dodatki i sosy o niskiej zawartości tłuszczu! • Jedz częściej razowy chleb! Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 184
Lepiej zapobiegać niż leczyć
• Ogranicz spożywanie produktów zawierających duże ilości cholesterolu: żółtka jaj, podroby, masło, mleko i sery tłuste, śmietanę. • Unikaj przegryzania wyrobów cukierniczych.
pomiędzy
posiłkami,
szczególnie
• Zwiększ ilość spożywanych warzyw i owoców surowych! • Pij wody zmineralizowane! • Zwiększ aktywność fizyczną - wysiadaj na początek jeden przystanek wcześniej, chodź pieszo do i z pracy, pływaj, biegaj, idź pieszo do sklepu zamiast jechać samochodem, idź po schodach zamiast jechać windą itd.
Polskie zwyczaje żywieniowe są dalekie od ideału. W naszym kraju notuje się poprawę od 1992 roku, ale w niewystarczającym stopniu! Nadal za dużo ludzi choruje i umiera z powodu choroby niedokrwiennej serca i udarów mózgu! Dlatego popularyzacja zasad zdrowego
żywienia
jako
najważniejszej
metody
profilaktyki
miażdżycy jest nakazem chwili. W chwili obecnej sposób odżywiania się przez mieszkańców Basenu Morza Śródziemnego uważany jest za wzorcowy jako dieta przeciwmiażdżycowa. Wszyscy możemy uzyskać duże korzyści dla własnego zdrowia zapoznając się z jej zasadami i adaptując je do naszej kuchni. Co charakteryzuje dietę śródziemnomorską? Posłużę się w tym miejscu wiadomościami zawartymi w książce pt. „Zdrowa dieta śródziemnomorska„ autorstwa naukowców z Instytutu Żywności i Żywienia z Warszawy: prof. dr. hab. n. med. Wiktora B. Szostaka,
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Lepiej zapobiegać niż leczyć
● str. 185
mgr Aleksandry Cichockiej oraz prof. dr hab. n. med. Barbary Cybulskiej. W tej diecie nr 1 na świecie spożywa się dużo warzyw (włączając w to nasiona roślin strączkowych), ziemniaków, produktów zbożowych (pieczywa, makaronów, kasz, ryżu), świeżych owoców, dużo ryb, jogurtu, sera i orzechów, a małym mięsa, jaj, cukru. Dominującym tłuszczem była i jest nadal oliwa z oliwek. Nie ma zwyczaju smarowania pieczywa. Prawie nieznane są zasmażki z mąki czy dodatek śmietany do zupy. Zupy zagęszcza się chlebem lub mielonymi migdałami. Produkty spożywcze są świeże i przyprawione dużą ilością czosnku i ziół. Do popołudniowych i wieczornych posiłków pija się młode czerwone wino. W diecie tej jest dużo produktów roślinnych, a mało tłuszczów zwierzęcych. Po raz pierwszy dobroczynny wpływ takiej diety stwierdził amerykański lekarz Ancel Keys wraz ze współpracownikami w Badaniu Siedmiu Krajów (Japonii, Grecji, dawnej Jugosławii, Włoch, Stanów Zjednoczonych i Finlandii). Stwierdził on zależność między spożywaniem określonych pokarmów a zwiększeniem umieralności na zawał serca. Dotyczyło to głównie Finlandii, Stanów Zjednoczonych, i Holandii. Natomiast w Grecji i we Włoszech zawały serca były rzadkością. Lekarz ów całe swoje życie poświęcił badaniu i popularyzacji diety śródziemnomorskiej. Często wyraża on opinię, że ta dieta powinna być wdrożona w USA i krajach północnej Europy. Stosowanie diety śródziemnomorskiej ma polegać nie na tym, że od jutra wszyscy będziemy spożywać posiłki w restauracji włoskiej, greckiej, francuskiej czy hiszpańskiej, lecz na wykorzystaniu rodzimych potraw i produktów we właściwych proporcjach. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 186
Lepiej zapobiegać niż leczyć
Dieta śródziemnomorska nie jest jeszcze jedną dietą do stosowania przez jakiś czas. Jest natomiast sposobem żywienia na całe życie!
Zioła w profilaktyce miażdżycy Głóg z racji leczniczego działania w chorobach serca jest nazywany „walerianą serca”. Działa rozkurczająco, nasercowo, moczopędnie i uspokajająco. Preparaty z głogu są szczególnie polecane osobom w podeszłym wieku przy „kołataniu” serca, jego starczych zmianach, przedwczesnych skurczach. Jest jednym z najcenniejszych leków stosowanych w chorobach serca. Nalewka spirytusowa z głogu rozszerza naczynia krwionośne, chroni przed atakami dusznicy bolesnej. Należy ją stosować ściśle wg wskazówek lekarza. Odwar przygotowuje się zalewając łyżeczkę ziół połową szklanki wody o temperaturze pokojowej i ogrzewając pod przykryciem przez pół godziny (nie dopuszczając do wrzenia). Po odcedzeniu należy pić 2 razy dziennie po szklance odwaru. Najlepiej jednak stosować gotowe preparaty z głogu. Ruta - liść tego ziela jest stosowany m.in. w zaburzeniach krążenia
u osób
starszych
(miażdżyca)
oraz
jako
środek
uszczelniający ściany naczyń krwionośnych, zapobiegający ich kruchości i łamliwości. Napar sporządza się zalewając łyżeczkę ziela szklanką wrzątku zostawiając pod przykryciem przez 20 minut. Należy pić 2 razy dziennie po szklance płynu.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 187
Zioła w profilaktyce miażdżycy
Uwaga! Ruta stosowana w dużych dawkach może być toksyczna! Jemioła - jej działanie polega na rozszerzaniu naczyń krwionośnych, wskutek czego obniża się nieznacznie ciśnienie krwi. Działa również przeciwskurczowo, przeciwkrwotocznie i nasercowo oraz
wpływa
na
przemianę
materii.
Stosuje
się
ją
m.in.
w nadciśnieniu, miażdżycy, zawrotach głowy, przyspieszonym biciu serca, uderzeniach krwi do głowy. Odwar z jemioły przygotowuje się zalewając 2 łyżki stołowe ziela 2 szklankami wody o temperaturze pokojowej i ogrzewając pod przykryciem przez pół godziny, nie dopuszczając do wrzenia. Pije się 3 razy dziennie po ćwierć szklanki odwaru. Można też przyrządzić wino, zalewając 40 g świeżych liści 1 litrem białego wina słodkiego. Po 10 dniach pić 1 szklankę dziennie w dwóch porcjach - przed jedzeniem. Kurację taką można stosować przez 15 dni. Uwaga! Jemioła jest środkiem silnie działającym, może wywołać wymioty, kolki, a nawet majaczenia i drgawki. Stosować ją jedynie według wskazań lekarza! Cebula w medycynie ludowej najczęściej jest stosowana przy owrzodzeniach i trudno gojących się ranach. Obecnie w wielu krajach zalecana jest jako lek dietetyczny w cukrzycy, np. w postaci zup i sosów we Francji. W Związku Radzieckim w okresie drugiej wojny światowej była wprowadzona do oficjalnej medycyny (w szpitalach wojskowych miazgą ze świeżej cebuli odkażano ropiejące rany). Jest bogatym źródłem witamin, szczególnie z grupy Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zioła w profilaktyce miażdżycy
● str. 188
B, E, K, PP oraz prowitaminy A. Jest bardzo dobra na obniżenie ciśnienia krwi. Cebula jest również cennym lekiem w schorzeniach dróg oddechowych oraz zaburzeniach przewodu pokarmowego.
Zawał serca Zawał serca dla większości osób jest dramatem. Pierwsze bóle są często mylnie interpretowane i bagatelizowane przez chorego. Jeśli jest to ból w okolicach mostka, to kojarzony jest z przeziębieniem, jeśli w nadbrzuszu, to cierpiący podejrzewa niedyspozycję żołądkową. Błędne interpretacje objawów chorobowych powodują często, że chory zamiast szukać pomocy lekarza, leczy się sam. Bóle odczuwane przez chorego są niczym innym jak wołaniem o tlen, wówczas gdy serce jest niedotlenione. W momencie całkowitego zamknięcia którejś z gałęzi tętnicy wieńcowej ustaje dopływ krwi do części mięśnia sercowego i powstaje martwica. Sytuację taką określa się jako zawał serca. • Pierwszą reakcją na ból wieńcowy powinno być zaprzestanie wysiłku fizycznego. • Należy usiąść, a najlepiej położyć się i wykonywać spokojne, głębokie oddechy. Jeśli nastąpiło to w pomieszczeniu, trzeba otworzyć okno • Jeśli w ciągu kilkudziesięciu sekund ból nie ustąpi ani się nie zmniejszy, należy wsunąć pod język i ssać tabletkę nitrogliceryny. • Jeżeli ból ustąpi przed całkowitym rozpuszczeniem się tabletki, resztę trzeba wypluć. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zawał serca
● str. 189
• Jeżeli ból trwa, należy wziąć drugą tabletkę leku. • Jeżeli mimo to ból nie ustępuje, trzeba zażyć trzecią tabletkę i szybko wezwać pogotowie ratunkowe.
Czy jesteś kandydatem do zawału? W książeczce pt. „Jak ustrzec się choroby wieńcowej i zawału?”, napisanej przez prof. prof. Dymitra Aleksandrowa i Aleksandra Michajlika znalazłem interesujący test do którego rozwiązania namawiam Czytelników. Czy jesteś kandydatem do zawału serca? 1. Czy jesteś otyły lub masz nadwagę? 2. Czy palisz papierosy? 3. Czy masz podwyższony poziom cholesterolu we krwi? 4. Czy prowadzisz siedzący, mało ruchliwy tryb życia? 5. Czy masz podwyższone ciśnienie krwi? 6. Czy jadasz dużo tłustych potraw? 7. Czy zawsze się spieszysz, masz dużo różnych obowiązków i brak ci czasu na ich wykonanie? 8. Czy charakteryzuje cię zespół cech określany jako typ A?
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 190
Zawał serca
9. Czy masz budowę ciała określaną jako typ mezomorficzny? 10. Czy chorujesz na cukrzycę? Czy ojciec lub matka chorowali na cukrzycę?
Zanim przystąpimy do rozwiązywania testu, wstawiając odpowiedź twierdzącą lub negatywną w odpowiednią rubrykę, proponujemy krótki komentarz do poszczególnych pytań. PYTANIE l - Otyłość usposabia do nadciśnienia, cukrzycy, podwyższonego stężenia cholesterolu we krwi, które przyczyniają się do choroby wieńcowej, zwanej obecnie chorobą niedokrwienną serca, będącą ostatnim przystankiem przed zawałem serca. Jedni ludzie są otyli od dziecka, drudzy zaczynają przybierać na wadze dopiero w wieku średnim. Gorsza jest ta druga otyłość. PYTANIE 2 - Palenie papierosów stanowi jeden z głównych czynników ryzyka choroby wieńcowej i zawału. Ryzyko to jest wprost proporcjonalne substancją
do
liczby
powodującą
wypalanych niedokrwienie
papierosów. mięśnia
Główną sercowego
powstającą przy paleniu jest tlenek węgla. Trwale wiąże się on z czerwonym barwnikiem krwi - hemoglobiną - która jest głównym przenośnikiem tlenu z płuc do tkanek. Hemoglobina związana z tlenkiem węgla jest niedostępna dla tlenu, zablokowana i nie może pełnić funkcji przenośnika tlenu. Do serca dociera mniej tlenu w jednostce
czasu.
Substancje
szkodliwe
zawarte
w
dymie
papierosowym uszkadzają również śródbłonek naczyń wieńcowych co powoduje przyspieszony rozwój miażdżycy
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 191
Zawał serca
PYTANIE
3
-
Cholesterol
jest
złożonym
związkiem
chemicznym. Długo sądzono, że jest on niepotrzebnym składnikiem przemiany materii, wydalanym przez ustrój razem z żółcią, z której często się wytrąca, tworząc kamienie żółciowe. Na początku naszego stulecia przekonano się, że cholesterol jest ważnym składnikiem strukturalnym wszystkich komórek zwierzęcych, a przede wszystkim niezbędnym składnikiem błon komórkowych. Cholesterol jest także materiałem wyjściowym, z którego ustrój wytwarza bardzo ważne hormony płciowe i nadnerczowe, a także kwasy żółciowe. Pojawia się we krwi głównie z wątroby, która ma dużą zdolność syntezy tego związku, oraz z jelita cienkiego, w którym odbywa się wchłanianie cholesterolu pokarmowego. Stwierdza się, że stres psychiczny, stany lękowe
i wzmożone
napięcie
nerwowe
podwyższają
stężenie
cholesterolu we krwi. Prawidłowe stężenie cholesterolu w populacji polskiej nie przekracza 200 mg%. PYTANIE 4 - Wszelkie udogodnienia cywilizacyjne zmniejszają do
minimum
wysiłek
fizyczny
współczesnego
człowieka.
Upowszechnił się na skałę masową bierny sposób spędzania wolnego czasu. Jest to nieszczęście dla nas wszystkich! Korzystny jest dowolny rodzaj aktywności fizycznej, zwłaszcza takiej, która sprawia przyjemność i daje zadowolenie. Wysiłek fizyczny prowadzi do obniżenia stężenia cholesterolu i wzrostu zawartości lipoproteidów o wysokiej gęstości (cholesterol HDL) uznawanych za „wskaźnik długowieczności”. PYTANIE 5 - Nadciśnienie tętnicze jest jednym z głównych czynników przyspieszających miażdżycę. Według zaleceń Światowej Organizacji
Zdrowia
oraz
Międzynarodowego
Towarzystwa
Nadciśnienia wskazane byłoby uzyskanie optymalnych (poniżej Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 192
Zawał serca
120/80 mmHg) lub prawidłowych (130/85 mmHg) wartości ciśnienia tętniczego u osób młodych lub w średnim w wieku oraz u pacjentów z cukrzycą. U osób starszych wartości „wysokich prawidłowych” tzn. poniżej 140/90 mmHg. PYTANIE 6 - Dane kliniczne, epidemiologiczne i eksperymentalne wskazują, że dieta bogatoenergetyczna, obfitująca w tłuszcze zwierzęce, prowadzi stopniowo do wzrostu stężenia cholesterolu we krwi. W tłuszczach zwierzęcych (słonina, smalec, śmietana, masło, łój) występują kwasy tłuszczowe nasycone i cholesterol. Oba rodzaje związków
podnoszą
stężenie
cholesterolu
we
krwi,
działają
miażdżycorodnie. PYTANIE 7 - Bez komentarza. PYTANIE 8 - Dwaj badacze amerykańscy Friedman i Rosenman podali następującą charakterystykę osobowości typu A. Osobnicy obdarzeni osobowością typu A zapadają częściej na chorobę wieńcową, zawał, prawdopodobnie dlatego, że w większym stopniu są narażeni na przewlekle działający stres, związany z nieodpartym „dążeniem do celu” i wynikającym stąd jednostronnym przeciążeniem pracą umysłową, pozostawaniem w ciągłej pozycji startowej do coraz to nowych przedsięwzięć, przeżywaniem trosk zawodowych w czasie przeznaczonym na odpoczynek. PYTANIE 9 - Typ mezomorficzny odznacza się silnie rozwiniętym umięśnieniem, grubymi kośćmi, kanciastymi kształtami ciała. Kąt między podbródkiem a szyją jest ostry, barki szerokie, biodra wąskie, a dłonie szerokie, grube.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zawał serca
● str. 193
PYTANIE 10 - Cukrzyca to czynnik niezwykle przyspieszający miażdżycę, to choroba bardzo rozpowszechniona, która ujawnia się często dość późno, bo po 40 roku życia. Jednakże wiele osób, zwłaszcza obciążonych dziedzicznie ze strony jednego z rodziców, ma nierzadko cukrzycę utajoną lub upośledzoną tolerancję glukozy.
Teraz możemy przystąpić do rozwiązania testu. Jeżeli odpowiesz twierdząco na większość powyższych pytań, prawdopodobieństwo zachorowania na chorobę wieńcową będzie 10-20 razy większe niż osoby wolnej od wymienionych czynników. Ale nie można popadać w panikę. Na wiele czynników mamy wpływ i są one całkowicie lub przynajmniej w znacznym stopniu od nas zależne. Dieta, zwiększenie aktywności fizycznej i niepalenie tytoniu zależą od naszej wiedzy, decyzji i silnej woli. W Polsce według szacunkowych obliczeń roczna zachorowalność mężczyzn na zawał serca wynosi 311 na 100 tyś. ludności i jest najwyższa w wieku 55 lat. U kobiet odpowiednia liczba wynosi 169. Co roku zapada więc na zawał ponad 80 tyś. osób. 26% z nich umiera w ciągu kilku godzin od wystąpienia objawów, często przed przyjęciem do szpitala, 45% chorych nie przeżywa 12 miesięcy od wystąpienia zawału. Zwiększone ryzyko śmierci (według niektórych statystyk nawet czterokrotnie) utrzymuje się po przebytym zawale wiele lat. Szacuje się, że w naszym kraju ponad trzy miliony osób ma podwyższone ciśnienie krwi (z tego zaledwie 30% jest leczonych), 1 milion cierpi na chorobę niedokrwienną serca. Trudno dziś nawet przewidzieć skalę klęski społecznej pod koniec XX wieku, gdyby nie powstrzymało się narastania tych wskaźników.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zawał serca
● str. 194
Nawet wzrost liczby lekarzy i wybudowanie nowych szpitali nie przyczynią się do zmniejszenia liczby chorych, jeżeli poziom oświaty zdrowotnej w społeczeństwie nie ulegnie poprawie. Miażdżyca zaczyna się już w łonie matki. Od sposobu jej odżywiania zależy zdrowie jeszcze nie narodzonego dziecka. Racjonalne odżywianie nie przynosi efektów natychmiast - daje ono rezultaty dopiero po 3 miesiącach. Należy pamiętać, że obniżenie poziomu cholesterolu we krwi o 1% oznacza 2% spadek ryzyka wystąpienia choroby niedokrwiennej serca. A więc jest o co zabiegać!
Seks po zawale To, że stan zdrowia po zawale mięśnia sercowego nie sprzyja życiu seksualnemu, jest zupełnie zrozumiałe. Seks po zawale stanowi najczęściej tabu i praktycznie nie rozmawia się na ten temat. Warto posłuchać, co na ten temat ma do powiedzenia brytyjski seksuolog R. E. Goodman z Hoppe Hospital w Salford (Wielka Brytania). Do głównych problemów pacjenta po przebytej chorobie należy dusznica bolesna, a przede wszystkim strach przed powtórzeniem się zawału i to w czasie stosunku płciowego. Na równi występuje lęk przed niesprawdzeniem się w łóżku. Dwóch pacjentów na trzech czuje się niedostatecznie poinformowanych przez lekarzy. Tylko jedna osoba na trzy po przebytym zawale powraca do poprzedniej aktywności seksualnej. Reszta ogranicza ją lub powstrzymuje się zupełnie od życia seksualnego. Dane dotyczące kobiet są jeszcze
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Seks po zawale
● str. 195
bardziej deprymujące. Zaledwie jedna czwarta kobiet po zawale serca wraca do wcześniejszych przyzwyczajeń seksualnych. Jak wyczerpujący jest seks? Z przeprowadzonych badań wynika, że u zdrowych, młodych mężczyzn stosunek płciowy i orgazm prowadzą do przyspieszenia rytmu pracy serca i oddechu, a także podnoszą ciśnienie krwi. Nie ma wątpliwości, że jest to niemały wysiłek. W czasie orgazmu serce wykonuje przeciętnie 117,4 uderzeń na minutę, tyle samo, co przy wchodzeniu po stromych schodach na 2 piętro. Nie dorównuje to jednak wysiłkowi serca w czasie ostrej sprzeczki albo liczbie uderzeń serca przy oglądaniu filmu kryminalnego w telewizji. W jakiej pozycji grozi tzw. słodka śmierć? Takie śmiertelne wypadki zdarzają się i to wcale nie tak rzadko (jeden na 200 nagłych zgonów w wyniku choroby serca). Dotyczy to szczególnie mężczyzn, którzy są dużo starsi od swoich partnerek, a ponadto w momencie stosunku są pod wpływem alkoholu. Niektórzy badacze twierdzą nawet, że 2,5% wszystkich nagłych zgonów sercowych ma wiązek ze stosunkiem płciowym. Na szczęście nie wszystkie pozycje w stosunku płciowym są jednakowo ryzykowne. Nie zaleca się w każdym razie pozycji, w której mężczyzna leży na partnerce, ponieważ przy podpieraniu się na rękach i ramionach dochodzi do dodatkowych izometrycznych obciążeń mięśni, co przy maksymalnym zagrożeniu chorobą wieńcową oznaczać może niebezpieczeństwo dla serca. Mężczyzna po zawale podczas stosunku powinien zajmować pozycję pod partnerką. Dr R. E. Goodman uważa, że osimiotygodniowy okres wstrzemięźliwości po przebytym zawale serca jest na ogół wystarczający.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 196
♦ PRAWIE WSZYSTKO O CIŚNIENIU KRWI
♦ PRAWIE WSZYSTKO O CIŚNIENIU KRWI
Nadciśnienie tętnicze Jedną
z najbardziej rozpowszechnionych chorób układu
krążenia jest nadciśnienie tętnicze. Oblicza się, że w Polsce 3,5 miliona osób choruje na nadciśnienie. Jakie są normy ciśnienia krwi u osoby dorosłej? Obecnie kryteria są inne niż przed kilku laty. Światowa Organizacja Zdrowia i naukowe organizacje kardiologiczne na podstawie statystycznej oceny rozkładu ciśnienia w populacjach i czynników zagrożenia chorób układu krążenia ustaliły nową klasyfikacje: Skurczowe
Rozkurczowe
(mmHg)
(mmHg)
Optymalne
<120
<80
Prawidłowe
<130
<85
Wysokie normalne
130-139
85-89
Stopień 1 nadciśnienia tętniczego (łagodne)
140-159
140-159
Podgrupa: graniczne
140-149
90-94
Klasyfikacja
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Nadciśnienie tętnicze
● str. 197
Stopień 2 nadciśnienia tętniczego (umiarkowane)
160-179
100-109
Stopień 3 nadciśnienia tętniczego (ciężkie)
≥180
≥110
Izolowane nadciśnienie skurczowe
≥ 140
<90
140-149
<90
Podgrupa: graniczne
Dane: WHO/ISH 1999 r. Prawidłowy pomiar ciśnienia tętniczego wygląda następująco: • W cichym pomieszczeniu, w pozycji leżącej lub siedzącej, co najmniej dwukrotny pomiar. Pomiar najlepiej wykonywać za pomocą sfingomanometru rtęciowego lub aparatu innego typu (dokładność aparatu musi być okresowo kontrolowana). • Pierwszy pomiar powinien być wykonany na obu kończynach górnych, a w trakcie następnych wizyt na kończynie, na której stwierdzono wyższe ciśnienie. • Ramię, na którym mierzy się ciśnienie powinno znajdować się na wysokości serca. • Mankiet z poduszką gumową o szerokości 12-13 cm i długości 35 cm, u osób otyłych jak i dzieci powinno się stosować odpowiedni dla nich wymiar. • Za ciśnienie skurczowe przyjmuje się pierwszy słyszalny ton. • Za ciśnienie rozkurczowe przyjmuje się obecnie zniknięcie tonów. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Nadciśnienie tętnicze
● str. 198
Jakie są przyczyny nadciśnienia? Przy obecnym stanie wiedzy zaledwie u 10-20% chorych można wykryć przyczynę nadciśnienia, określonego w tych przypadkach mianem wtórnego albo objawowego. U pozostałych 80-90% chorych przyczyna nadciśnienia nie jest znana. Określamy je jako nadciśnienie pierwotne lub samoistne. Ale to nie jest wyrok dla chorego! Przy obecnej liczbie leków obniżających ciśnienie jest duża szansa jego normalizacji. Rozpowszechnienie nadciśnienia w populacji jest znaczne, a zachorowalność i śmiertelność, wynikająca z powikłań z nim związanych - bardzo wysoka. Dlatego nadciśnienie tętnicze zostało uznane za chorobę społeczną. Ponadto nadciśnienie tętnicze powoduje powikłania w obrębie serca, nerek i mózgu. Leczenie nadciśnienia jest kuracją wieloletnią, trwającą w zasadzie przez całe życie pacjenta. Najczęstszym błędem popełnianym przez chorych jest odstawianie leków, gdy dojdzie do normalizacji ciśnienia. Nie wolno tego robić! W porozumieniu z lekarzem można zmienić sposób dawkowania leków, ale nigdy nie wolno zaprzestać leczenia! W zapobieganiu i leczeniu choroby nadciśnieniowej podstawową rolę odgrywa racjonalne odżywianie. Do najważniejszych należy prawidłowe spożywanie soli kuchennej. Zgodnie ze współczesnym stanem wiedzy, człowiek dorosły o średniej aktywności fizycznej i żyjący w klimacie umiarkowanym nie powinien spożywać więcej niż 6-7 gramów soli kuchennej na dobę, podczas gdy często ta ilość dochodzi do 17-20 gramów. W naszych warunkach uważa się, że 3-4 gramy zupełnie wystarczają. Przy nadciśnieniu musimy ograniczyć ilość spożywanej soli do 1-2 gramów na dobę.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Nadciśnienie tętnicze
● str. 199
Udowodniono, że spożywanie tłuszczów roślinnych obniża nadciśnienie. Przy leczeniu nadciśnienia środkami moczopędnymi musimy pamiętać w diecie o produktach zawierających potas. Poleca się zatem większe ilości warzyw i owoców oraz chleb razowy typu graham i kasze gruboziarniste. Te ostatnie produkty zawierają większe ilości magnezu i błonnika, które powodują obniżanie nadmiernego ciśnienia tętniczego krwi. Należy wspomnieć, że żywienie chorych z nadciśnieniem powinno zawierać niezbędne witaminy, a zwłaszcza C. Osoby z nadciśnieniem powinny przestrzegać spokojnego trybu życia z umiarkowaną aktywnością fizyczną, np. w postaci dłuższych spacerów lub uprawiania niezbyt męczących sportów w zależności od wieku i stanu zdrowia oraz nasilenia choroby. Nie można palić papierosów, pić mocnej kawy i herbaty oraz należy ograniczyć do minimum spożycie alkoholu. Są to podstawowe zasady, których lekarz musi wymagać od chorego. Dla jego dobra!
● ZIOŁA ZALECANE W NADCIŚNIENIU W leczeniu nadciśnienia tętniczego można uzupełnić leczenie farmakologiczne jednym z podanych zestawów ziół: MIESZANKA I ziele glistnika 15 g ziele jemioły 30 g owoc głogu 30 g ziele skrzypu 30 g
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
●str. 200
Nadciśnienie tętnicze
1 łyżkę stołową ziół zalać l szklanką wrzącej wody, zamieszać, przykryć, odstawić na 15 minut, przecedzić, pić letni napój 3 razy dziennie, 10 minut przed jedzeniem.
MIESZANKA II owoc głogu 30 g korzeń kozika 30 g kwiatostan głogu 30 g owoc róży 50 g ziele jemioły 50 g Przygotowanie i stosowanie jak wyżej.
MIESZANKA III ziele jemioły 30 g kwiatostan głogu 30 g owoc głogu 30 g korzeń kozika 30 g koszyczek rumianku 30 g 2 łyżki stołowe ziół zalać l szklanką wody, przykryć, gotować 2 minuty, odstawić na 10 minut, przecedzić, pić ciepły napój 3 razy dziennie,
10
minut
przed
jedzeniem.
Za
każdym
przygotowywać świeżą porcję. Leczenie trwa ok. 1,5 miesiąca.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
razem
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Nadciśnienie tętnicze
● str. 201
MIESZANKA IV nalewka z kwiatostanów głogu - 20 g stabilizowany wyciąg ze świeżych korzeni kozłka - 20 g stabilizowany wyciąg ze świeżych kwiatów grzybienia - 10 g Zmieszać, pić po 30 kropli z l łyżką przegotowanej letniej wody, 3-4 razy dziennie, 15 minut po jedzeniu.
MIESZANKA V nalewka z cebuli, czosnku - 10 g stabilizowany wyciąg ze świeżego ziela jemioły - 10 g nalewka z kwiatostanów głogu - 20 g Zmieszać, pić po 30 kropli z l łyżką stołową przegotowanej letniej wody 3-4 razy dziennie, 15 minut po jedzeniu.
Spośród krajowych preparatów „Herbapolu” przydatnych we wspomagającym leczeniu początkowych okresów nadciśnienia na polecenie zasługują: Alliofil, Kelicardina, Neocardina, Neospasmina, Passispasmina, Rutisol.
Niedociśnienie tętnicze Jest to dosyć często spotykany stan przewlekłego utrzymywania się skurczowego ciśnienia tętniczego krwi poniżej 100 mm słupa rtęci i rozkurczowego ok. 50-60 mm słupa rtęci. Osoby z niedociśnie-
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Niedociśnienie tętnicze
● str. 202
niem tętniczym odczuwają zazwyczaj przewlekłe ogólne znużenie, ociężałość, apatię, senność, bóle głowy o charakterze rozlanego ucisku, zwłaszcza w okolicy czołowej i skroniowej, nudności, niekiedy wymioty, senność, a nawet skłonność do omdleń. W większości przypadków niedociśnienie tętnicze krwi może nie dawać żadnych niepokojących objawów. W praktyce leczniczej stosuje się różne mieszanki ziołowe i gotowe wyciągi roślinne, które można nabyć w aptekach.
● ZIOŁA ZALECANE W NIEDOCIŚNIENIU MIESZANKA I nalewka z zarodków koła - 10g nalewka z kwiatostanów głogu - 10g nalewka z ziela konwalii - 10g; Zmieszać, pić 20-25 kropli z l łyżką stołową przegotowanej letniej wody, 3-4 razy dziennie, 10 minut przed jedzeniem.
MIESZANKA II nalewka z zarodków koła 10g nalewka z korzenia goryczki - 7g stabilizowany wyciąg ze świeżego ziela dziurawca - 7g Zmieszać, pić 25-35 kropli z 1 łyżką stołową przegotowanej letniej wody, 3-4 razy dziennie, 10 minut przed jedzeniem.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Niedociśnienie tętnicze
● str. 203
MIESZANKA III nalewka z ziela konwalii - 10g nalewka z nasion kulczyby - 10g nalewka z korzenia goryczki - 10 g Zmieszać, pić 15-20 kropli z 1 łyżką stołową przegotowanej letniej wody, 3 razy dziennie, 15 minut przed jedzeniem. Spośród gotowych ziołowych preparatów krajowych polecany jest Cardiol C.
● NIM SIĘGNIESZ PO MAŁĄ CZARNĄ Po filiżankę kawy sięgamy coraz częściej i nie tylko wtedy, gdy jesteśmy zmęczeni czy przepracowani. Po wypiciu tego aromatycznego napoju ma się uczucie pewnego komfortu psychicznego. Nic dziwnego, bowiem zawarta w kawie kofeina działa stymulująco na ośrodkowy układ nerwowy, sprawia, że znika senność i uczucie zmęczenia. Są to zalety szczególnie cenione przez ludzi z niedociśnieniem. Kawa bywała stosowana w medycynie jako środek pobudzający pracę serca i ośrodek oddechowy oraz jako lek moczopędny. Jest nadal zalecana przez lekarzy w niektórych typach bólów głowy, np. migrenie. Najwięcej kawy piją Skandynawowie - 13 kg na jedną osobę rocznie, Amerykanie - 4,8 kg, Brazylijczycy - 3,5 kg, a Polacy - 0,8 kg rocznie.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
●str. 204
Niedociśnienie tętnicze
Poza zaletami, chociaż bardzo często przecenianymi, kawa wywołuje także skutki uboczne, powodując ryzyko dla zdrowia. Przede
wszystkim,
podobnie
jak
inne
narkotyki,
powoduje
uzależnienie. Dlatego wielu z nas nie potrafi rozpocząć dnia bez filiżanki kawy. Osoby uzależnione od kofeiny, jeśli nie wypiją kawy, to po kilkunastu godzinach skarżą się na złe samopoczucie, bóle głowy, senność, zmęczenie, łatwo wpadają w irytację. Warto jednak wiedzieć, że objawy te są przejściowe i ustępują samoistnie bez leczenia po 10-14 dniach. Smakosze kawy winni wiedzieć, że w organizmie powstaje tolerancja na kofeinę. Oznacza to, że w miarę upływu czasu potrzebne są wciąż większe ilości kofeiny, aby osiągnąć ten sam efekt. Nadużywanie kawy może powodować liczne dolegliwości kofeina wywołuje u niektórych osób męczące sny, przyspieszenie tętna, a nawet zaburzenia rytmu serca, odczuwane jako kołatanie oraz dolegliwości przewodu pokarmowego. Większe zagrożenia dla zdrowia stanowią odległe następstwa długotrwałego nadużywania kofeiny. Okazuje się, że istnieje związek między piciem kawy i zwiększonym ryzykiem zawału serca. Wiadomo bowiem, że kofeina wpływa na podwyższenie poziomu cholesterolu we krwi i ciśnienia tętniczego. Na pytanie, czy kofeina sprzyja rozwojowi nowotworów, nie ma jednoznacznej odpowiedzi! Oto zawartość kofeiny w niektórych napojach (1 filiżanka = 3/4 szklanki): kawa - 80-100 mg, herbata - 50 mg, czekolada - 50-70 mg, coca-cola 120 mg (butelka litrowa), tabletka od bólu głowy - 50 mg. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 205
Niedociśnienie tętnicze
Zdaniem amerykańskich lekarzy dzienne spożycie kofeiny nie powinno przekraczać 200 mg, to jest 1-2 filiżanek. Jest to ilość za duża dla osób: • cierpiących na nadciśnienie tętnicze; • z podwyższonym poziomem cholesterolu we krwi; • ze schorzeniami przewodu pokarmowego, a zwłaszcza z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy oraz schorzeniami nerek; • kobiet w ciąży - badania wykazały, że spożywanie znacznych ilości kofeiny może prowadzić do poronień i przedwczesnych porodów; • matek karmiących piersią - kofeina bardzo szybko przechodzi do mleka i utrzymuje się w nim kilka godzin. W organizmie dziecka jest wolno metabolizowana i niekorzystnie wpływa na jego stan zdrowia. Dla
tych
osób
najlepszym
wyjściem
byłaby
całkowita
rezygnacja z napojów zawierających kofeinę, a zwłaszcza kawy. Ostatnio zwraca się uwagę na szkodliwość innych związków chemicznych znajdujących się w kawie. Są to kwasy chloragenowy i kawowy, hamujące przyswajanie i gromadzenie tiaminy (witamina B1) w wątrobie oraz zwiększające wydalanie wapnia z organizmu. Niekorzystne efekty działania kawy łagodzi dodatek mleka. Białko mleka wiąże ok. 70% zawartej w niej kofeiny. Na koniec ciekawostka. Z obserwacji własnych wiem, iż kawę doskonale zastępuje propolis w miodzie. Stosowany u osób z niskim
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Niedociśnienie tętnicze
●str. 206
ciśnieniem (a także u palaczy papierosów i niepoprawnych zwolenników wielu małych czarnych), przynosi doskonałe rezultaty. Pacjenci donoszą, że propolis (ma właściwość podnoszenia ciśnienia, dlatego nie może być stosowany u osób z nadciśnieniem) zastępuje im papierosy i kawę oraz poprawia samopoczucie. Może więc warto spróbować?
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ CUKRZYCA - PROBLEM LUDZKOŚCI
● str. 207
♦ CUKRZYCA - PROBLEM LUDZKOŚCI Cukrzyca to olbrzymi problem współczesnej ludzkości, W społeczeństwach wysoko rozwiniętych zachorowalność na cukrzycę w ostatnich 30 latach narasta lawinowo. Prognozy na przyszłość są jeszcze gorsze. Przypuszcza się, że 10% ludności może być dotknięte tym schorzeniem. Cukrzycę obwinia się o przyspieszenie występowania choroby niedokrwiennej serca; jest ona jedną z głównych przyczyn amputacji kończyn, udarów mózgowych, ślepoty oraz niezapalnych chorób nerek; powoduje zmiany prawie we wszystkich narządach. Nie rozpoznana lub nie leczona skraca średni okres życia – w przypadku zachorowania w młodości o połowę, w przypadku zachorowania w wieku dojrzałym o jedną trzecią. Wymieniam niebezpieczeństwa wynikające z tego schorzenia zaliczanego do chorób cywilizacyjnych po to, aby ludzi dotkniętych tym nieszczęściem zachęcić do codziennej walki o zdrowie. Nie wolno im utracić wiary i nadziei w słuszność poczynań. Główny ciężar leczenia spoczywa na chorych, ich rodzinach oraz lekarzach. Ważne znaczenie dla losów tej grupy ludzi ma fakt powstania Stowarzyszenia Chorych na Cukrzycę.
Przyczyna nie jest znana Cukrzyca należy do chorób przemiany materii. Dochodzi w tym schorzeniu do zaburzeń użytkowania cukrów. Cukrowce dostarczane do ustroju w posiłkach pod wpływem enzymów trawiennych Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
●str. 208
Przyczyna nie jest znana
rozkładają się w przewodzie pokarmowym na małe cząsteczki, które nazywamy jednocukrami. Należy do nich glukoza. Przedostaje się ona przez ścianę jelita do krwi, a z nią do narządów, które ją wychwytują i zużywają, gromadząc
jako materiał zapasowy
(glikogen) lub też od razu spalają. Narządami wykorzystującymi glukozę są wątroba, mięśnie, układ nerwowy i tkanka tłuszczowa. Wychwytywanie glukozy z krwi i użytkowanie jej przez komórki zależy od insuliny - hormonu wydzielanego do krwi przez trzustkę. Cukrzyca powstaje wówczas, gdy w ustroju jest zbyt mało insuliny lub jej nie ma wcale albo też, jeśli insulina nie działa właściwie. W tych warunkach komórki tkanek i narządów ustroju nie wykorzystują glukozy, jej poziom we krwi podnosi się, a przy pełnej wartości stężenia glukoza przedostaje się przez nerki do moczu i zamiast być użytkowana przez komórki, jest tracona z moczem. Podstawą rozpoznania cukrzycy jest wykrycie glukozy w moczu i podwyższonego poziomu glukozy we krwi. Objawy sugerujące podejrzenie cukrzycy to: - zwiększenie pragnienia, - zwiększone oddawanie moczu, - zwiększenie apetytu bez przybywania na wadze, - osłabienie ogólne, uczucie stałego zmęczenia psychicznego i fizycznego nie wywołane zwykłymi przyczynami, - zaburzenia widzenia, - pojawienie się dodatkowych chorób: przyzębicy, grzybicy, czyraczności.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
●str. 209
Przyczyna nie jest znana
Lepiej zapobiegać niż leczyć - to naczelne hasło od zarania medycyny. Ale aby zapobiegać, należy znać przyczynę. W przypadku cukrzycy sprawa nie jest prosta. Przypuszcza się, że do powstania choroby przyczyniają się uwarunkowania genetyczne, zakażenia wirusowe
i osłabienie
układu
odpornościowego,
ale
pytanie
o podstawową przyczynę ciągle pozostaje bez odpowiedzi. Jako choroba przewlekła, cukrzyca wymaga długich lat aktywnego leczenia i stałego kontaktu z lekarzem. I w tym jest olbrzymia trudność. Wielu chorych załamuje się, przerywa leczenie, nie przestrzega zaleceń. Cukrzycy zapominają, że ich choroba leczona w sposób nieprawidłowy działa podstępnie. Dochodzi do uszkodzenia wzroku, nerek, układu nerwowego, zwiększa się podatność na choroby serca, udary i zgorzele. Przed 80 laty - bowiem tyle lat upłynęło od chwili, gdy Bantingowi i Bestowi udało się uzyskać wyciąg z trzustki (nazywany później insuliną) skuteczny w leczeniu cukrzycy - los niektórych chorych
był
tragiczny.
Insulina
ma
wpływ
na
przemianę
węglowodanów, tłuszczów i białek. Obniża poziom glukozy we krwi. Dziś w leczeniu cukrzycy stosuje się odpowiednią dietę, leki doustne obniżające poziom cukru we krwi oraz wspomnianą wcześniej insulinę. Insulina jest cennym preparatem, którego źródła były ograniczone! Chory zużywający codziennie około 30 jednostek insuliny potrzebuje rocznie ok. 0,5 g tego leku. Tę ilość można uzyskać z 7 kg trzustki. Dla 100 tysięcy chorych leczonych insuliną trzeba przerobić w czasie roku ok. 700 ton trzustki. Ilość ta pochodzi od 5 min sztuk bydła lub od ok. 10 min sztuk trzody chlewnej! Obecnie dzięki rozwojowi inżynierii genetycznej, otrzymujemy wystarczające ilości insuliny ludzkiej. Jej dodatkową zaletą jest to, że Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Przyczyna nie jest znana
● str. 210
nie zawiera zanieczyszczeń w postaci białka wołowego czy wieprzowego, które powodowało powstawanie przeciwciał przeciw insulinowych i zmniejszało jej skuteczność.
Wielką rolę odgrywa dieta Prawidłowe żywienie w chorobach metabolicznych, a do takich zaliczamy cukrzycę, to szansa na ich opanowanie. Dietę - indywidualnie dla każdego chorego - powinien określić lekarz. Należy wiedzieć, że dla chorych z cukrzycą typu II (nie wymagającej stosowania insuliny) dieta jest często jedynym, wystarczającym środkiem leczniczym, natomiast w przypadku chorych z cukrzycą insulinozależną (typu I) - odgrywa rolę równorzędną z lekiem. Przyjrzyjmy się pewnym ogólnym ustaleniom dotyczącym żywienia dietetycznego w cukrzycy. W niewielu chorobach dieta odgrywa tak wielką rolę. Powinna ona w zasadzie spełniać wszystkie warunki prawidłowego żywienia człowieka zdrowego. Należy przestrzegać niezbędnych zasad w odżywianiu, zależnych od płci, wieku, masy ciała, rodzaju wykonywanej pracy. Ograniczenia dietetyczne sprowadzają się do pewnych różnic jakościowych, do zależnego od rodzaju leczenia rozkładu posiłków w ciągu dnia i regularności odżywiania. Ale te zasady muszą być ustalone w sposób indywidualny przez lekarza. Jakie są elementy składowe diety cukrzycowej? Węglowodany są niezbędnym źródłem energii, a także elementem biostrukturalnym. Niedobór węglowodanów w diecie powoduje zwiększenie zuży-
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Wielką rolę odgrywa dieta
● str. 211
cia białek (aminokwasów) i tłuszczów (kwasów tłuszczowych i glicerolu) na cele energetyczne. Zmniejsza to ilość białka dostępną do odnowy komórek. Ponieważ w cukrzycy dochodzi do zaburzenia przemiany materii, polegającego na niemożności wykorzystania nadmiaru węglowodanów, właściwa dieta musi uwzględniać tę nieprawidłowość. U chorych na cukrzycę zapotrzebowanie energetyczne powinno być zaspokajane: z węglowodanów w 50-60%, z tłuszczów w 30%, a z białka w ok. 20%. Glukoza i inne jednocukry oraz sacharoza (dwucukier składający się z glukozy i fruktozy) powodują szybkie i duże zwyżki poziomu cukru we krwi, są bowiem bardzo szybko wchłaniane z przewodu pokarmowego. Jest to zjawisko niekorzystne dla organizmu. Lepiej więc podać tę samą ilość węglowodanów w formie skrobi, która nie wywołuje tak gwałtownych zwyżek poziomu cukru we krwi. W warunkach doświadczalnych udowodniono, że podanie w znacznej ilości glukozy lub sacharozy powoduje podwyższenie poziomu trójglicerydów, które uważane są za jeden z czynników ryzyka miażdżycy. Tak się dzieje w organizmie zdrowym. Dlatego specjaliści wyrażają pogląd, że należy w diecie cukrzyków ograniczyć lub lepiej zupełnie z niej usunąć węglowodany szybko przyswajalne, jak cukier spożywczy (sacharoza) i przetwory zawierające dużo cukru (dżem, marmolada, miód, ciasta, słodzone napoje, czekolada i słodycze, syropy). Ilość białka w diecie chorego na cukrzycę powinna być równa, a w przypadku cukrzycy insulinozależnej nieco wyższa aniżeli optimum dla człowieka zdrowego. Białko zwierzęce powinno stanowić co najmniej połowę ogólnej jego ilości.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 212
Wielką rolę odgrywa dieta
Należy
ograniczyć
tłuszcze
pochodzenia
zwierzęcego.
Najbardziej pożądane są tłuszcze pochodzenia roślinnego - oliwa z oliwek, oleje sojowy i słonecznikowy. Wykazują one właściwość zmniejszania stężenia cholesterolu we krwi. Warzywa dzielimy ze względu na zawartość w nich węglowodanów na trzy grupy: • o zawartości 3% - szparagi, kapusta słodka, kapusta kwaszona, kapusta włoska, kalafior, seler, cykoria, botwina, ogórki, szpinak, mlecz jadalny, dynia, brokuły, sałata, grzyby, papryka, rzodkiewka, rabarbar, pomidory, pory; • o zawartości 6% - marchew, cebula, rzepa, brukiew i brukselka (warzyw z tych dwóch grup nie ogranicza się w diecie cukrzycowej); • o zawartości 20% węglowodanów - ziemniaki, suchy groch i kukurydza. Także owoce zawierają różne ilości węglowodanów. Ile należy spożywać owoców, aby dostarczyć ustrojowi 10 g węglowodanów? - 80 g brzoskwiń, malin i śliwek, 70 g jabłek i melonów, 60 g wiśni, 150 g poziomek, grapefruitów, 120 g czarnych porzeczek, 90 g gruszek. Przy cukrzycy należy spożywać co najmniej 400-500 g warzyw dziennie. Stwierdzono, że dieta bogata w elementy „włókniste”: celulozę, hemicelulozę, pektyny i błonnik (otręby) - niestrawne dla człowieka złożone węglowodany - wyraźnie zwalnia wchłanianie glukozy z jelit. Dlatego należy ją zdecydowanie zalecać chorym na cukrzycę. Dietę
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 213
Wielką rolę odgrywa dieta
należy rozłożyć na co najmniej 5 posiłków i przestrzegać tych samych godzin ich spożywania.
Cukrzyca a zioła Zioła tylko w niewielkim stopniu zmniejszają stężenie cukru we krwi. Mają one w leczeniu cukrzycy raczej znaczenie pomocnicze obok stosowanej diety i leków przeciwcukrzycowych. Zioła tylko wyjątkowo mogą być wyłącznym środkiem leczniczym w cukrzycy. Nie wolno ich stosować zamiast doustnych leków przeciwcukrzycowych, a tym bardziej zamiast insuliny. Spośród znanych i dostępnych ziół szczególnym działaniem przeciwcukrzycowym odznacza się ziele rutwicy lekarskiej oraz owocnia fasoli pospolitej. Zioła te w połączeniu z liśćmi pokrzywy mającymi
działanie
moczopędne,
liśćmi
borówki
czarnej
-
odznaczającymi się zdolnością obniżania poziomu cukru we krwi, liśćmi szałwi o działaniu rozkurczowym i przeciwzapalnym oraz korzeniem mniszka wpływającym korzystnie na przemianę materii i żółciopędnie są polecane w cukrzycy. MIESZANKA (Diabetosan) ziele rutwicy lekarskiej 25 g strączki fasoli pospolitej 25 g liście pokrzywy 20 g liście borówki czarnej 20 g liście szałwii 5 g korzeń mniszka 5 g
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 214
Cukrzyca a zioła
Z dwóch łyżek w takiej proporcji dobranych ziół sporządza się l szklankę odwaru. Należy ją wypić przed każdym posiłkiem. Poza
działaniem
przeciwcukrzycowym,
omówione
zioła
korzystnie zapobiegają częstym u chorych na cukrzycę zakażeniom dróg moczowych i zaparciom stolca.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ PRZEWÓD POKARMOWY LUBI SPOKÓJ
● str. 215
♦ PRZEWÓD POKARMOWY LUBI SPOKÓJ Żaden inny układ naszego ciała nie reaguje tak czule na pobudzenie psychiczne jak przewód pokarmowy. Nawet gdy jest zupełnie zdrowy, nie pracuje tak, jak powinien, jeśli zakłóca mu się spokój. Część pacjentów zareaguje bólami brzucha, część wymiotami, inni rozwolnieniem. W ściankach żołądka znajduje się delikatna siatka nerwów, które licznymi przewodami mają połączenie z rdzeniem, a dzięki temu - z mózgiem. W nim znajdują się komórki, które można sobie wyobrazić jako spoiwo między przeżywanymi uczuciami a reakcjami organizmu. Z komórkami tymi, tworzącymi cały system, związany jest wegetatywny układ nerwowy, który kieruje funkcjami organizmu bez naszej woli i świadomości. Reguluje również pracę żołądka podczas trawienia i wydzielania soku żołądkowego. Jeśli w żołądku zaczęło „gnieść”, to niewątpliwie parę chwil temu zdarzyło się coś, co wywołało reakcję łańcuchową: irytacja sprawiła, że za pośrednictwem wegetatywnego systemu nerwowego doszło do pobudzenia żołądka, a w konsekwencji do silnego wytwarzania kwasów albo do intensywnych skurczów. Aby to lepiej wyjaśnić, muszę zapoznać Czytelników z podstawowymi wiadomościami dotyczącymi autonomicznego (wegetatywnego) układu nerwowego. Reguluje on czynności życiowe niezależnie od naszej woli (układ nerwowy mimowolny), takie jak: oddychanie, trawienie, krążenie krwi, przemiana materii, temperatura ciała, czynność gruczołów wydzielania wewnętrznego i inne. AutonomiczCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ PRZEWÓD POKARMOWY LUBI SPOKÓJ
● str. 216
ny układ nerwowy dzieli się na dwie części: współczulną i przywspółczulną. Obie wpływają na ogół w sposób przeciwstawny na czynność narządów wewnętrznych. Układ współczulny jest wprawiany w stan pobudzenia w przypadku wzmożenia aktywności fizjologicznej ustroju, np. przygotowywania do walki lub obrony. Układ przywspółczulny zyskuje przewagę w okresie snu, trawienia, odpoczynku. Pobudzenie układu współczulnego daje obraz przypominający człowieka gotowego do podjęcia walki, którego ustrój przygotowuje reakcje obronne. Wzrasta częstotliwość i siła skurczów mięśnia sercowego oraz ciśnienia krwi, kurczą się naczynia skórne, rozszerzają się naczynia wieńcowe serca i naczynia mięśni szkieletowych, rozszerzają się źrenice i oskrzela, pogłębia się oddech, występuje silne pocenie się, umożliwiające szybką utratę w nadmiarze wytworzonego ciepła, jeżą się włosy, ustaje ruch robaczkowy i wydzielanie soków trawiennych, wzrasta we krwi poziom glukozy i wolnych kwasów tłuszczowych dostarczających materiału pędnego do tych narządów, które go będą potrzebować, przewagę zyskuje tlenowy tor metabolizmu. Objawy wzmożonego napięcia układu przywspółczulnego przypominają trochę starszego człowieka, który zapadł w poobiednią drzemkę. Wolna czynność serca, wąskie źrenice, skurcz oskrzelików powodujący chrapliwy oddech, ślinienie, żywa perystaltyka jelit - to charakterystyczne cechy takiego stanu. Gęstość unerwienia współczulnego nie jest jednakowa w różnych narządach. Na przykład przewód pokarmowy jest pod przemożnym wpływem układu przywspółczulnego, natomiast serce i naczynia krwionośne są oplecione gęściej nerwami współczulnymi niż przywspółczulnymi. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ PRZEWÓD POKARMOWY LUBI SPOKÓJ
● str. 217
Tak naprawdę przewód pokarmowy ciągle jeszcze jest dla lekarzy zagadką. Znaczny procent wrzodów w nim umiejscowionych ulega samowyleczeniu. Ma to zapewne związek z układem psychowegetatywnym. Gdy człowiek uwolni się od trapiących go trosk, złej, denerwującej pracy, zmartwień - przewód pokarmowy dość szybko dochodzi do równowagi. Dwaj australijscy badacze Marshall i Waren zaskoczyli zarówno gastrologów, jak i psychoterapeutów. Odkryli bakterie: Helicobacter pylori które są odpowiedzialne za nieżyt i wrzody żołądka i dwunastnicy. Dotychczas panowała opinia, że w zawierającym kwas solny soku żołądkowym żadna bakteria nie utrzyma się przy życiu. Tymczasem nowo odkryte bakterie mogą bytować w górnej warstwie błony śluzowej żołądka, ale jakby pod delikatną błoną, która je przykrywa i chroni przed działaniem kwasu. Obecność tych bakterii ustalona została u 80% pacjentów z nieżytem i u 70% z wrzodem żołądka. Znaleziono je także u osób zdrowych. Czy i kiedy zaczną one atakować ich błonę śluzową - nie wiadomo.
Nieżyt żołądka Przyczyny występowania tego schorzenia nie są dokładnie znane. Ostatnio dużą wagę przypisuje się przewlekłym zakażeniom bakteryjnym, ale nie bez znaczenia są też inne czynniki: nieprawidłowy skład diety z nadmiarem używek (w tym alkoholu) i przypraw drażniących, uszkodzenia polekowe, zwłaszcza po powszechnie używanych lekach przeciwbólowych i przeciwzapalnych (aspiryna, ibuprofen.), bodźce termiczne, toksyczne i chemiczne (np. środki ochrony roślin). Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Nieżyt żołądka
● str. 218
Objawy kliniczne przewlekłych nieżytów żołądka są zmienne i niecharakterystyczne. Dominuje uczucie zalegania pokarmów w żołądku, pieczenie, pobolewania, odbijania, niekiedy nudności i wymioty. Często występuje brak apetytu. Dolegliwości nasilają się prawie natychmiast po jedzeniu lub w czasie jego trwania.
● ZALECANE ZIOŁA Oprócz innych zaleceń lekarskich warto zastosować zioła. W przypadku nieżytu żołądka mieszanki ziołowe są skuteczniejsze niż klasyczne leki farmakologiczne. Nie mają one co prawda wpływu przyczynowego, ale przez łagodne działanie ściągające, przeciwzapalne, rozkurczowe i kojące łagodzą objawy kliniczne choroby. Jednakże dobór i czas stosowania niżej przedstawionych mieszanek należy powierzyć lekarzowi. MIESZANKA I korzeń omanu - 20 g ziele rzepiku pospolitego - 20 g ziele piołunu - 20 g ziele skrzypu polnego - 20 g ziele tysiącznika - 20 g ziele krwawnika - 20 g kłącze turzycy piaskowej - 20 g liść podbiału po - 20 g 1 łyżkę stołową ziół zalać 1 szklanką wrzącej wody, przykryć, odstawić na 10-15 minut. Pić ciepłe 2-3 razy dziennie, 1/2-1 szklanki przed posiłkami (ok. 20 minut). Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Nieżyt żołądka
● str. 219
MIESZANKA II korzeń arcydzięgla - 20 g korzeń kozika lekarskiego - 20 g korzeń prawoślazu - 20 g ziele drapacza lekarskiego - 20 g ziele dziurawca - 20 g ziele pięciornika gęsiego - 20 g 1 łyżkę stołową mieszanki zalać 1 szklanką wrzącej wody, zaparzać przez 10 minut pod przykryciem. Pić ciepłe 2-3 razy dziennie. MIESZANKA III siemię lniane - 30 g korzeń lukrecji - 30 g liść mięty pieprzowej - 30 g owoc kopru włoskiego - 30 g 1 łyżkę stołową ziół zalać 1 szklanką wrzącej wody i zaparzać pod przykryciem przez 10 minut. Pić ciepły odwar 4 razy dziennie przed jedzeniem UWAGA! Mieszanka ta jest niewskazana dla ludzi starszych, z niedomaganiami krążenia i nadciśnieniem tętniczym oraz upośledzoną czynnością nerek. MIESZANKA IV nalewka z aloesu - 10 g nalewka z liści pokrzyku - 10 g Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Nieżyt żołądka
● str. 220
nalewka z kłączy tataraku - 10 g nalewka z liści mięty pieprzowej - 10 g wyciąg z dziurawca - 10 g Mieszankę tych nalewek pić 4 razy dziennie przed posiłkami, po 15-20 kropli na wodę. MIESZANKA V porost islandzki - 50 g liść melisy - 25 g koszyczek rumianku - 25 g 1 łyżkę stołową ziół zalać 1 szklanką wrzącej wody, gotować 3-5 minut, nie dopuszczając do wrzenia. Odcedzić. Pić ciepły odwar 3-5 razy dziennie, 1/2 szklanki między posiłkami. Mieszankę tę stosuje się w przypadkach nieżytu żołądka z towarzyszącym zrzucaniem żółci do żołądka. MIESZANKA VI korzeń prawoślazu - 30 g liść podbiału - 30 g korzeń arcydzięgla - 30 g korzeń omanu - 30 g ziele tysiącznika - 30 g ziele pięciornika gęsiego - 30 g ziele tymianku - 30 g liść szałwi! - 30 g liść melisy - 30 g liść mięty pieprzowej - 30 g Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Nieżyt żołądka
● str. 221
korzeń kozika lekarskiego - 30 g 1 łyżkę stołową mieszanki zalać 1 szklanką wrzącej wody, pozostawić pod przykryciem do wystygnięcia. Pić ciepłe 3 razy dziennie, 20 minut przed posiłkami, 1/2 do l szklanki. MIESZANKA VII liść bobrka trójlistnego - 30 g ziele świetlika - 30 g ziele nostrzyka - 30 g ziele dziurawca - 30 g kwiat bzu czarnego - 30 g liść szałwi! - 30 g liść mięty pieprzowej - 30 g korzeń arcydzięgla - 30 g kłącze tataraku - 30 g owoc kopru włoskiego - 30 g ziele piołunu - 30 g Sposób przygotowania jak wyżej. Stosuje się ją w przypadkach nieżytu żołądka przebiegających z niedokwaśnością. MIESZANKA VIII korzeń kozłka lekarskiego korzeń lubczyka - 30 g korzeń arcydzięgla liść melisy - 30 g liść mięty pieprzowej - 30 g kłącze tataraku - 30 g liść ruty - 30 g ziele rdestu ptasiego - 30 g Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Nieżyt żołądka
● str. 222
ziele nostrzyka - 30 g koszyczek rumianku - 30 g Odwar podgrzewamy pod przykryciem przez ok. 5 minut, nie dopuszczając do zagotowania, po zalaniu 1 łyżki stołowej mieszanki ziół 1 szklanką wrzącej wody. Pić 2-3 razy dziennie po 1/2 szklanki małymi łykami, przez kilkanaście minut na 30 minut przed jedzeniem. W nieżycie żołądka skuteczne są także gotowe mieszanki ziołowe produkowane przez „Herbapol”: Normosan, Digestosan, Nervosan po 100 g. Gotowe zioła dokładnie wymieszać. Stosować 1 łyżkę stołową na 1 szklankę wrzącej wody, zaparzać pod przykryciem przez 10 minut. Pić ciepłe 2-3 razy dziennie przed posiłkami. Korzystnym uzupełnieniem w leczeniu przewlekłych nieżytów żołądka jest okresowe przeprowadzanie kuracji pitnych. Skuteczne są mineralne wody lecznicze, zwłaszcza szczawy wapniowo-magnezowe. W niedokwaśności towarzyszącej nieżytom żołądka np. Kryniczanka, przy nadkwaśności - Zuber w proporcji 1:3 z Janem. Wody mineralne należy pić podgrzane, przed posiłkami, małymi łykami, chodząc.
Zespół jelita nadwrażliwego Ta przypadłość jelita grubego to - jak wykazują statystyki jedno z najczęstszych schorzeń przewodu pokarmowego. Choroba
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zespół jelita nadwrażliwego
● str. 223
najczęściej rozpoczyna się między 30 a 40 rokiem życia, ma przebieg przewlekły i nawracający. Główną rolę w powstawaniu zespołu jelita nadwrażliwego grają czynniki emocjonalne. Chorują głównie osoby o labilnej psychice, przede wszystkim kobiety. Przeciążenie układu nerwowego, długotrwałe stany napięcia, lęk, uczucie frustracji, nadmierne palenie papierosów, nieregularne i nieprawidłowe odżywianie mogą wywołać dolegliwości ze strony jelita grubego. Rola jakości pokarmu również nie budzi wątpliwości. Dieta ubogoresztkowa (brak błonnika), potrawy ostre, wzdymające, zimne napoje, alkohol oraz używki powodują zaostrzenie objawów. Jakie to są objawy? Bóle brzucha, zaburzenie trawienia (ucisk, wzdęcia, nietolerancja pokarmów, czkawka), objawy dyspeptyczne (zgaga, bóle w dołku sercowym, nudności, kwaśne odbijanie), zaburzenia pasażu jelitowego (zaparcia na przemian z rozwolnieniami stolca) oraz wiele objawów nerwicowych. Zespół jelita nadwrażliwego jest chorobą o charakterze czynnościowym, tzn. lekarz za pomocą badań dodatkowych nie wykrywa odchyleń od normy. I wtedy dochodzi do najtrudniejszego momentu we współpracy pacjenta i lekarza. Pacjent zgłasza wiele dolegliwości, lekarz tłumaczy mu, że wyniki, wszystkie badania, łącznie z badaniem lekarskim, które wykonał, nie odbiegają od normy. Jeżeli lekarz zyskał zaufanie swojego pacjenta, to może rozwiać jego wątpliwości. Natomiast, gdy pacjent jest nieufny, będzie podejrzewał u siebie wszystko co najgorsze, włącznie z nowotworem. Schorzenia, których podłożem są zaburzenia w sferze psychicznej, dają różne dolegliwości. U niektórych osób właśnie jelito grube może być miejscem zmniejszonej odporności na sytuacje stresowe. U innych osób takim Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zespół jelita nadwrażliwego
● str. 224
miejscem jest serce, pęcherzyk żółciowy czy skóra. Nerw błędny jest nerwem mieszanym z przewagą włókien przywspółczulnych i on właśnie jest głównym nerwem przewodu pokarmowego. Jego dominacja zwiększa napięcie mięśni przewodu pokarmowego oraz pobudza wydzielanie gruczołów trawiennych i gruczołów ślinowych. Może to prowadzić do dolegliwości związanych z czynnością jelita grubego: bólów w okolicy podbrzusza po stronie lewej, wzdęć, zaparć, bezbolesnej biegunki itp. Leczenie zespołu jelita nadwrażliwego musi uwzględniać trzy elementy: postępowanie dietetyczne, farmakoterapię i psychoterapię. Leki pozostawmy lekarzowi, do którego udaje się pacjent ze swoimi skargami. Bardzo dużo zależy od psychoterapii, od talentu i daru przekonywania ze strony lekarza. Postępowanie dietetyczne w ciągu ostatnich lat uległo zmianie. Do niedawna we wszystkich podręcznikach lekarskich zalecano, aby dieta była małoobjętościowa i niskobłonnikowa. Najnowsze doniesienia w sprawie postępowania dietetycznego w zespole jelita nadwrażliwego mówią, że dieta powinna się opierać przede wszystkim na stosowaniu pożywienia bogatoresztkowego. W powszechnym stosowaniu znajdują się np. otręby pszenne, najczęściej w dawce 20-30 g dziennie. Niewskazane są potrawy ostre, wzdymające i ciężkostrawne. Bardzo niekorzystnie w tym schorzeniu działają tłuszcze.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zaparcia stolca
● str. 225
Zaparcia stolca W każdym przypadku dłużej trwającej trudności w oddawaniu stolca powinniśmy się skonsultować z lekarzem, który po przeprowadzeniu wywiadu i badaniu może najlepiej ocenić chorobę i wskazać metody jej leczenia. Zaparcia przy wieloletnim trwaniu mogą doprowadzić do wystąpienia raka jelita grubego. Stąd ważnym zagadnieniem jest profilaktyka. Od najmłodszych już lat rodzice winni zwracać uwagę na występowanie tej dolegliwości u swoich dzieci. Chcąc mówić o zaparciu, należy wspomnieć o prawidłowym wydalaniu kału. Około 75% populacji oddaje stolec 5-7 razy w tygodniu, a ok. 25% 1-3 razy dziennie. Stwierdzenie oddawania prawidłowego stolca bez dolegliwości od 3 do 4 razy w tygodniu nie daje podstaw do niepokoju i do stosowania często nadużywanych środków przeczyszczających. Czas pasażu jelitowego kału może u zdrowego człowieka trwać do 6 dni, a najczęściej od 2 do 3 dni. Niestrawione resztki pokarmu zostają przesunięte do jelita grubego, w którym dochodzi do wchłaniania wody. Na dobę do odbytnicy dostaje się 600 ml płynu, a ok. 100 ml wydala się z kałem - 500 ml ulega zwrotnemu wchłonięciu. Jelito grube potrafi wchłonąć prawie pięciokrotnie więcej płynów. Z tego wniosek, że do biegunki dochodzi, gdy do jelita grubego wlewa się z jelita cienkiego ponad 2000 ml płynu. W tym miejscu wchłaniają się witaminy, elektrolity, aminokwasy, odbywa się zagęszczanie kału i występują procesy gnilne. Różnica konsystencji między stolcem prawidłowym a zapartym oraz związane z tym trudności w oddawaniu kału zależą od ilości wody w nim zawartej. Stolec prawidłowy zawiera ok. 75% wody.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zaparcia stolca
● str. 226
Warunki współczesnego życia sprzyjają zaparciom: stały pośpiech, napięcie nerwowe, siedzący tryb życia, a przede wszystkim nieprawidłowe odżywianie się. Nieuwzględnianie w wyżywieniu produktów bogatych w części niestrawne (błonniki, które zwiększają objętość stolca i pobudzają perystaltykę jelit przez drażnienie mechaniczne), doprowadza do zaparcia. Sprzyja temu również mała ilość wypijanych płynów. Zjadamy dziennie przeciętnie tylko 3 g błonnika, podczas gdy norma wynosi ok. 15 g na dzień. Stąd uparcie staram się uzmysłowić Czytelnikom, jaką wartość zdrowotną mają otręby pszenne, stosowane na co dzień, dodawane do różnych potraw i produktów. Cały czas zalecam dietę urozmaiconą! Musimy pamiętać o surowych owocach, także w postaci surówek. Pieczywo razowe żytnie i pszenne (graham), grube kasze: jęczmienna, pęczak, gryczana i owoce suszone (gruszki, śliwki i jabłka) to dalsze produkty zapobiegające zaparciom. Nikomu obiecać nie mogę poprawy stanu zdrowia po stosowaniu się do zaleceń lekarskich przez tydzień, ale po roku można już oczekiwać wyników. Najlepiej dbać o dietę w sposób systematyczny i konsekwentny; to jedyny sposób na uniknięcie dolegliwości. Wypicie bezpośrednio po porannym przebudzeniu szklanki letniej wody, a następnie zjedzenie pełnowartościowego śniadania, jest w stanie przy odpowiedniej cierpliwości przy takim postępowaniu, wzbudzić perystaltykę jelitową i przywrócić prawidłowy odruch defekacyjny. Pomocne może okazać się podawanie siemienia lnianego w naturalnej postaci trzy razy dziennie po łyżeczce do herbaty.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zaparcia stolca
● str. 227
Używki: alkohol i papierosy również prowadzą do zaparć. Często się zdarza, że zaparcia stolca towarzyszą schorzeniom innym niż jelitowe: chorobom wrzodowym żołądka i dwunastnicy, kamicom żółciowym, przewlekłym zapaleniom pęcherzyka żółciowego, przewlekłym zapaleniom trzustki, zmianom w okolicy odbytu, np. guzom krwawniczym (hemoroidom). W takich przypadkach nie możemy obejść się bez konsultacji z lekarzem. Chciałbym zasygnalizować sprawę nadużywania środków przeczyszczających. Leki takie winne być stosowane celem usunięcia przyczyn choroby. Jeżeli decydujemy się na zażywanie środków przeczyszczających bez porady lekarskiej, to musimy wiedzieć o niebezpieczeństwach wynikających z takich decyzji. Stan ten prowadzi do bólów brzucha, zgagi, wodnistych stolców, utraty sodu i potasu. Utrata wapnia również pogłębia zaparcie.
● ZALECANE ZIOŁA Zaparcia dzielimy na przypadkowe, przewlekłe i nawykowe. Zioła mogą okazać się szczególnie przydatne w leczeniu zaparć nawykowych. MIESZANKA I kwiat rumianku 100 g ziele dziurawca 50 g kora kruszyny 50 g korzeń lukrecji 50 g korzeń prawoślazu 50 g Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zaparcia stolca
● str. 228
liść mięty pieprzowej 50 g ziele krwawnika 50 g owoc anyżu 50 g Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrzątku, naparzać pod przykryciem pół godziny, przecedzić. Pić rano i przed spaniem, gorące. MIESZANKA II liść melisy 50 g kłącze perzu 50 g kłącze tataraku 50 g morszczyn 50 g korzeń mniszka 50 g ziele krwawnika 50 g kwiat rumianku 50 g Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wody, gotować 3-4 minuty, odstawić na 10 minut, przecedzić. Pić gorące 2 razy dziennie, po jedzeniu. Mieszanka działa leczniczo i regulująco.
● KILKA RAD Dobre na zaparcia są owoce kwaśne: żurawiny, czerwone porzeczki, wiśnie, kwaskowate jabłka (spożywane z łupinami); warzywa: pomidory, kiszona kapusta, ogórki. Przeczyszczająco działają ostre przyprawy: pieprz, musztarda, ostre sosy, mocna kawa. Należy jeść potrawy bogate w błonnik, a więc chleb razowy, zwłaszcza żytni, kasze gruboziarniste, otręby, kiełki, zarodki. Pożądany jest spory doCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zaparcia stolca
● str. 229
datek oliwy z oliwek do surówek. W zmaganiach z zaparciem odgrywają rolę witaminy z grupy B w postaci naturalnej i w tabletkach. Dobrym sposobem jest wypicie co rano, tuż po wstaniu, szklanki chłodnej wody przegotowanej, w której wieczorem namoczono kilka suszonych śliwek. Wodę przegotowaną warto w ogóle popijać często w czasie posiłków i w przerwach między nimi. Rozwalniająco działa świeże mleko zsiadłe lub młody kefir.
Choroba wrzodowa Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy jest zaliczana do tzw. chorób cywilizacyjnych. Przyjmuje się, że co 10 dorosły człowiek ma w swym życiu okres, w którym cierpi na tę chorobę. Stosunek liczby mężczyzn do kobiet kształtuje się w tej chorobie 3:1. Występuje ona wśród dzieci i młodzieży oraz osób starszych, główne jednak jej nasilenie przypada w okresie największych zdolności produkcyjnych człowieka, czyli między 20 a 40 rokiem życia. W naszych warunkach wrzody występują trzy razy częściej w dwunastnicy niż w żołądku. Wrzód żołądka lub dwunastnicy był prawie nieznany wśród żołnierzy w czasie I wojny światowej. Podczas II wojny światowej stanowił już główną przyczynę niedomagań i niezdolności bojowej. Wrzód żołądka uważano do niedawna za schorzenie ludzi o niższym standardzie życiowym, odżywiających się nieregularnie i niehigienicznie, często pokarmami nieodpowiednio przygotowanymi, drażniącymi i ciężko strawnymi, a ponadto stosujących używki w postaci alkoholu, mocnej kawy, herbaty, papierosów i niektórych leków. Wrzód dwunastnicy uważano za schorzenie osób o wyższym standardzie życiowym, prowadzących nieregularny tryb życia, obciąCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Choroba wrzodowa
● str. 230
żonych odpowiedzialnością zawodową, konfliktami psychicznymi itp. Z własnego doświadczenia wiem, że powyższy podział zaciera się coraz bardziej. Moim zdaniem, osoby, które nie potrafią się dostosować do tempa życia, niezależnie od stanowiska i wykonywanego zawodu są narażone na chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy. Obecne tendencje w nauce nakazują rozpatrywać łącznie występowanie wrzodów w żołądku lub dwunastnicy. Istnieje współzależność żołądka i dwunastnicy między sobą i innymi narządami tworzącymi przewód pokarmowy. Choroba wrzodowa została tak nazwana dla podkreślenia, że nie chodzi o pojedynczy wrzód, którego taką czy inną przyczynę możemy odgadnąć, ani o to, czy występuje on w żołądku czy w dwunastnicy, ale żeby podkreślić jej różnorodną etiologię oraz ciągłość, niezależną od aktualnie istniejącego wrzodu, która odznacza się wiosenno-jesiennymi nawrotami, występowaniem dolegliwości także bez występowania wrzodu lub na odwrót - istnieniem przewlekłych wrzodów bez równoczesnych dolegliwości. Dlatego wrzód jest tylko epizodem choroby, której istotą jest zespół czynników powodujących nawroty lub kontynuację choroby. Przyczyny powstawania choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy są wielorakie. Według obecnych doniesień naukowych, główną przyczyną wrzodów trawiennych jest zakażenie bakterią – Helicobacter pylori. Tylko nieliczne wrzody dwunastnicy (ok. 10 %) i około30 % wrzodów żołądka powstają bez udziału infekcji tym drobnoustrojem. Jedną z nich jest rodzinne występowanie choroby. Występuje ona ok. 10 razy częściej u osób, których oboje rodzice byli dotknięci tą chorobą niż w całej populacji. Obserwuje się również częstsze jej występowanie u osób posiadających grupę krwi O i nie wydzielających w soku żołądkowym substancji grupowych. Na te czyn-
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Choroba wrzodowa
● str. 231
niki w obecnej chwili człowiek ma jeszcze niewielki wpływ. Powstawanie ubytku tkankowego zwanego niszą wrzodową musi być zawsze wynikiem zaburzenia naturalnej równowagi pomiędzy siłami agresywnymi i obronnymi. Równowagę zapewnić może nam regularne spożywanie posiłków, dzięki czemu żołądek nie jest pozostawiany zbyt długo na czczo. Nie należy nadużywać pokarmów sokopędnych, kawy, alkoholu, rosołu i wyciągów mięsnych, potraw smażonych i przypraw. Cukry proste (cukier rafinowany i jego pochodne) powodują zwiększenie nadkwaśności. Palenie tytoniu uniemożliwia właściwą neutralizację soku żołądkowego sokiem trzustkowym w dwunastnicy. Najważniejszym być może czynnikiem sprzyjającym powstawaniu choroby wrzodowej jest nie dający się zmierzyć ani obliczyć stan przeciążenia niezwykle subtelnego i wymagającego oszczędzania systemu nerwowego. Jak spowodować, aby drugi człowiek czuł się przy mnie bezpieczny i spokojny? Jak postępować, aby drugiemu człowiekowi „nie szarpać nerwów”? Niby to takie proste, wszyscy o tym wiemy. A rzeczywistość jest tak brutalna. Objawy choroby wrzodowej są w zasadzie dość znamienne. Zdarzają się jednak przypadki przebiegające zupełnie bezobjawowo i niekiedy, w sytuacjach dramatycznych, dochodzi do ujawnienia się schorzenia. Ból wrzodowy wykazuje charakterystyczną zależność od pory dnia i przyjmowania posiłków, czyli rytmiczność dobową. W przypadku wrzodu żołądka ból występuje w 30-60 minut po posiłku (kiedy jest opróżniany żołądek i kwas solny styka się bezpośrednio ze ścianą żołądka). Rano, bezpośrednio po wstaniu z łóżka, chory z wrzodem trawiennym prawie nigdy nie odczuwa dolegliwości, chyba że dołączą Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Choroba wrzodowa
● str. 232
się inne powikłania. Dolegliwości przy wrzodzie dwunastnicy pojawiają się zwykle 2-3 godziny po śniadaniu i znikają samoistnie albo po spożyciu środków alkalizujących, albo drugiego śniadania czy obiadu. Nawrót bólów występuje w 2-3 godziny po obiedzie, i ustępuje po kolacji lub zażyciu alkaliów. Typowy ból wrzodowy pojawia się znowu w nocy, zwykle w godzinę lub dwie po północy i znika w godzinach rannych. Bóle przy wrzodzie żołądka nie wykazują tak typowej rytmiczności. Innymi objawami mogą być również: nudności, wymioty, odbijanie, zgaga, biegunka. Trudno też jest określić rodzaje pokarmów, po których one się zaostrzają. Z wypowiedzi chorych wynika, że czasem pogorszenie dolegliwości występuje po mocnej kawie lub herbacie, sokach owocowych, napojach alkoholowych i posiłkach oraz niektórych lekach używanych wbrew zakazom lekarskim, takich jak: niesteroidowe leki przeciwzapalne (ibuprofen, aspiryna, itp.) Należy jednak podkreślić, że zaostrzenie lub występowanie bólu po spożyciu pokarmu jest rzadkim zjawiskiem we wrzodzie dwunastnicy. Niekiedy przy wrzodzie żołądka występuje zaostrzenie dolegliwości bezpośrednio po posiłku, a potem wyraźna ulga. Nawroty choroby wrzodowej obserwuje się głównie w porze jesiennej i wiosennej. Najmniej nawrotów i powikłań przypada na okres letni, tj. od kwietnia do lipca. Pozostawmy na boku sprawę leczenia farmakologicznego choroby wrzodowej, niech to zostanie domeną lekarzy. Oderwanie się od trosk dnia codziennego i zajęć zawodowych, położenie się do łóżka oraz spokój wewnętrzny - w bardzo krótkim czasie uwalniają od dolegliwości, co jest równoznaczne z wygojeniem wrzodu. Likwidacja stresów w życiu jest bezwzględnym warunkiem powodzenia w dalCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Choroba wrzodowa
● str. 233
szym leczeniu, podczas którego obowiązuje zakaz picia alkoholu i palenia papierosów. O szkodliwości alkoholu bezpośrednio drażniącego zmienioną, najczęściej zapalnie, śluzówkę żołądka i niszę wrzodową, a w dodatku wchłaniającego się w żołądku, nie ma potrzeby dłużej przekonywać. Palenie tytoniu jest również zakazane. U palaczy następuje zahamowanie wydzielania soku trzustkowego i jego wodorowęglanów, co ma bardzo istotne znaczenie dla wrzodotwórczej roli kwaśnej treści żołądkowej w dwunastnicy. Choroba wrzodowa u palaczy w porównaniu do osób niepalących jest 2,5 razy częstsza. Absencja z powodu choroby wrzodowej jest u palaczy o 70% większa niż u osób niepalących. Naukowcy nie są pewni w jaki sposób dochodzi do infekcji Helicobacter pylori w przypadku wrzodów żołądka i dwunastnicy. Najprawdopodobniej bakteria przenosi się bezpośrednio z człowieka na człowieka oraz z zanieczyszczoną żywnością i wodą. Dla pewności więc warto myć ręce przed każdym posiłkiem. Odkryto również w ślinie zakażonych osób Helicobacter pylori, a zatem nie można wykluczyć, że do infekcji dochodzi drogą pocałunku. Bakteria ta jako jedna z nielicznych może przeżyć w warunkach bardzo trudnych, narażona na ciągłe działanie kwasu solnego. Helicobacter pylori można wykryć, wykonując badanie krwi, test oddechowy lub test tkankowy. Przestrzeganie zaleconej przez lekarza kuracji tygodniowej (dwa antybiotyki plus jeden lek zmniejszający wydzielanie kwasu solnego) gwarantuje powodzenie i pełny powrót do zdrowia!
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Choroba wrzodowa
● str. 234
Prawidłowo przeprowadzona kuracja - przypominam - daje ponad 90 procent wyleczeń. Każda następna kuracja jest mniej skuteczna. Warto więc przestrzegać zaleceń już przy pierwszym leczeniu!
● CZY POTRZEBNA DIETA? Obecnie w świetle prac doświadczalnych i obserwacji klinicznych pacjentów nie ma uzasadnienia stosowania przez dłuższy czas w chorobie wrzodowej specjalnej diety. Oczywiście, że musimy ją stosować w okresie zaostrzenia, ale po jego ustąpieniu należy polecać dietę zbliżoną do normalnej. Niektórzy żywieniowcy twierdzą, że w okresie nasilonych dolegliwości wrzodowych należy unikać podawania kapusty, warzyw strączkowych, surowych owoców oraz tłustego mięsa i smażonych potraw, a także przypraw zwiększających wydzielanie kwasu solnego (czosnku, papryki, musztardy). W Klinice Gastroenterologicznej w Poznaniu obserwowano grupę chorych z chorobą wrzodową pod kątem tolerancji posiłków. Nie stwierdzono statystycznych różnic pomiędzy chorymi z wrzodem żołądka i dwunastnicy. 19% nie tolerowało mleka, natomiast 81% osób nie wyobrażało sobie żywienia bez jego łagodzącego dolegliwości wpływu. 23% chorych było zdania, że nie ma potrzeby spożywać więcej posiłków niż 3 dziennie, jednak 77% badanych spożywało pięć i więcej posiłków dziennie i ta grupa informowała o lepszym samopoczuciu po posiłkach częstszych, ale zmniejszonych objętościowo, 30% chorych stosowało mały posiłek nocny, 62% badanych unikało ostrych przypraw, a 38% nie miało żadnych dolegliwości po ich systematycznym używaniu. U 45% ankietowanych nie występowały dolegliwości po filiżance kawy, zwłaszcza z mlekiem lub śmietanką. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Choroba wrzodowa
● str. 235
Poglądy na żywienie w chorobie wrzodowej są różne i bardzo często przeciwstawne. Dzisiaj znaczna grupa badaczy uważa, że przestrzeganie diety nie ma większego wpływu na gojenie się niszy wrzodowej. Powinno się jednak szerzej uwzględniać stan ogólny chorego i w większym stopniu stosować żywienie indywidualne. Celem diety w chorobie wrzodowej jest zneutralizowanie kwasu solnego, a w następstwie tego - usunięcie lub zmniejszenie dolegliwości bólowych, obniżenie wydzielania soku żołądkowego przez wyłączenie z diety produktów drażniących błonę śluzową chemicznie, mechanicznie lub termicznie i w ten sposób pobudzających czynność wydzielniczą żołądka. Do potraw działających jako bodźce chemiczne należą: pieczywo razowe, zupy na wywarach mięsnych, kostnych, grzybowych, potrawy smażone i odsmażane, potrawy tłuste, zbyt kwaśne i słone, sosy pikantne i mocno przyprawione, konserwy mięsne i rybne, marynaty warzywne i owocowe, soki owocowo-warzywne (kwaśne), używki - alkohol, kawa naturalna, mocna herbata. Mechanicznie działają: potrawy spożywane w dużych objętościach, niedostatecznie rozdrobnione, z dużą zawartością błonnika i smażone. Jako bodźce termiczne działają potrawy i napoje zimne z lodówki, lody, desery chłodzone oraz potrawy bardzo gorące. Przygotowując potrawy należy stosować następujące technologie: gotowanie w wodzie, na parze, pod ciśnieniem, pieczenie w pergaminie, pieczenie w folii. Zupy i sosy należy podprawiać zawiesiną z mąki i chleba lub słodkiej śmietanki, masło dodawać na surowo. Jarzyny powinny być podprawiane zaprawą zacieraną z mąki i masła lub zawiesiną z mąki i mleka. Podawać należy posiłki o temperaturze umiarkowanej. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Choroba wrzodowa
● str. 236
● NA WRZODY DOBRE ZIOŁA Ziołowa formuła stosowana przy leczeniu pomocniczym wrzodów dwunastnicy została sporządzona przez słynnego lekarza brytyjskiego kpt. Franka Robertsa z Bristolu. Tysiące ludzi cierpiących z powodu bolesnych wrzodów dwunastnicy zostało wyleczonych za pomocą ziołowego specyfiku, przy jednoczesnym przestrzeganiu zasad diety. Środek ten składa się z następujących ekstraktów ziołowych: gorzknik 3 i 1/2 uncji (1) echinacea 3 i 1/2 uncji bodziszek 3 i 1/2 uncji korzeń szkarłatnik 3 i 1/2 uncji prawoślaz lekarski 3 i 1/2 uncji Owe 17 1/2 uncji wystarczy na całą kurację, która trwać będzie od 3 do 4 miesięcy. Wszystkie składniki należy zmieszać w jednej butelce. Dawkowanie: 30 kropli na duży kieliszek wody, 3 razy dziennie między posiłkami oraz w dwie godziny po śniadaniu, obiedzie i kolacji. PIERWSZY I DRUGI TYDZIEŃ. Należy przestrzegać diety w ciągu pierwszych 14 dni. W tym czasie należy unikać mięsa i ryb. Inne potrawy są dozwolone. Kpt. Roberts zaleca częste, niewielkie przekąski. Należy raczej unikać dużych, ciężkich dań. Alkoholu we wszelkiej formie należy unikać. Palenie ograniczyć do minimum. TRZECI I CZWARTY TYDZIEŃ. Trzeba zwiększać różnorodność i liczbę posiłków, ograniczyć jednocześnie tzw. przekąski. 1
Jednostki aptekarskie: 1 uncja = 31,1 g; 1 funt = 12 uncji. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Choroba wrzodowa
● str. 237
PIĄTY TYDZIEŃ. Normalne posiłki o zwykłej porze dnia. Stanowczo nie należy się przejadać. W tym okresie pacjenci nie odczuwają bólu i mają duży apetyt. Gojenie się wrzodów następuje zwykle w drugim miesiącu. Niekiedy w tym okresie dochodzi do nawrotu tzw. pseudosymptomów, co spowodowane jest ściągającym działaniem korzenia bodziszka, a czasami powoduje to napięcie błony dwunastnicy. Często pacjenci są bardzo rozczarowani w takim przypadku i uważają, iż problem w dalszym ciągu istnieje. Jest to sygnał, że należy przestać przyjmować lek na okres 48 godzin, aby napięcie mogło się zmniejszyć. Lek należy następnie przyjmować w ilości pół dawki, 3 razy dziennie, aż do zupełnego wyczerpania. Można jeszcze przyrządzać napar z następujących ziół: korzeń lukrecji 50 g liść babki lancetowatej 50 g owocnia fasoli 50 g ziele krwawnika 50 g ziele dziurawca 50 g liść poziomki 50 g liść borówki czarnej 50 g liść podbiału 50 g Zioła wymieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrzątku, naparzać pod przykryciem 30 minut, przecedzić. Pić gorące 2 razy dziennie przed jedzeniem.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Nadkwaśność i niedokwaśność
● str. 238
Nadkwaśność i niedokwaśność Nadkwaśność to choroba, która często prowadzi do owrzodzenia żołądka i dwunastnicy. Powstaje z powodu nadmiernego wydzielania kwasu solnego przez żołądek drażniony papierosami, nieracjonalnym odżywianiem, nadużywaniem alkoholu, skąpym wydzielaniem żółci i złą przemianą materii. Jest również następstwem innych schorzeń żołądka. Towarzyszą jej zaparcia i zgagi. Leczenie może być zapobiegawcze i polega na przyjmowaniu preparatów zobojętniających sok żołądkowy. Zioła mają korzystne działanie wspomagające i osłaniające, głównie dzięki zawartości w nich śluzów roślinnych, chroniących błonę śluzową przed szkodliwym wpływem soku żołądkowego. Polecam następującą mieszankę ziołową: korzeń prawoślazu 100 g kwiat lipy 100 g ziele krwawnika 50 g kłącze perzu 50 g ziele szanty 50 g ziele dziurawca 50 g korzeń lukrecji 50 g ziele tysiącznika 20 g Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrzątku, naparzać pod przykryciem pół godziny, przecedzić. Pić gorące 2 razy dziennie między posiłkami.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Nadkwaśność i niedokwaśność
● str. 239
Przy nadkwaśności należy: • unikać cukru, miodu, tortów i słodkich ciast; • nie jeść tłustego mięsa, sosów, pokarmów smażonych; • jeść pieczywo pszenne czerstwe i razowe, suchary i bułkę wodną; • nie palić papierosów i nie pić alkoholu; • przyjmować przez 5-6 dni po łyżeczce nasiona lnu w ½ szklanki wody (zagotować i odstawić na noc), wypijać ciepłe rano na czczo. Po 10 dniach powtórzyć taką samą porcję; • jeść powoli co godzinę, długo przeżuwając kawałek suchara, by kwaśny sok żołądkowy atakował papkę suchara, a nie śluzówkę żołądka. Brak kwasów w żołądku to schorzenie zwane także bezsocznością żołądka. Może być spowodowane gruźlicą, nieżytem żołądka, chorobami zakaźnymi, mało urozmaiconym, monotonnym żywieniem bez surówek i owoców, niekiedy zatruciem polekowym, szczególnie po antybiotykach i tabletkach zażywanych w dużej ilości. Najczęściej ma to związek ze złym trawieniem. Dolegliwość ta charakteryzuje się często biegunkami, brakiem apetytu, odbijaniem po jedzeniu, uczuciem pełności. Leczenie jest zachowawcze. Należy usunąć przyczynę powstawania dolegliwości. Pożądany skutek może dać stosowanie ziół. Polecam następującą mieszankę ziołową: ziele dziurawca 100 g ziele podróżnika 50 g korzeń arcydzięgla 50 g
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Nadkwaśność i niedokwaśność
●str. 240
ziele krwawnika 50 g liść mięty pieprzowej 50 g owoc kminku 50 g ziele tysiącznika 20 g ziele bobrka 20 g Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wody, ogrzać do wrzenia (nie gotować), odstawić na 10 minut pod przykryciem, przecedzić. Pić gorące, na godzinę przed jedzeniem. Przy niedokwaśności należy: • jeść pokarmy świeże, urozmaicone, gotowane, czyste, dużo surówek; • unikać zatruć chemicznych, powodowanych pokarmami starymi i konserwami rybnymi; • dodawać przyprawy ziołowe do zup, kminek do barszczu i żurków; • jeść dość często na kolację kwaśne mleko z kaszą gryczaną.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ SKĄD TE KAMIENIE?
● str. 241
♦ SKĄD TE KAMIENIE?
Kamica moczowa Istotna
przyczyna tego schorzenia nie jest wyjaśniona, nato-
miast znamy wiele czynników sprzyjających oraz utrudniających powstawaniu kamieni w drogach moczowych. Duże znaczenie ma nieprawidłowa gospodarka mineralna ustroju, co objawia się zwiększeniem w moczu liczby jonów wapnia i fosforu, związanych w postaci szczawianów, moczanów, fosforanów, węglanów i soli fosforoamonowych. Stan taki może trwać wiele lat. W surowicy krwi osób z wadliwą gospodarką mineralną stwierdza się podwyższony poziom wymienionych związków, natomiast w moczu obecność soli mineralnych.
● ZIOŁA MOGĄ POMÓC Ziołolecznictwo dysponuje wieloma preparatami i ziołami, które skutecznie działają we wstępnym okresie choroby i mogą spowodować cofnięcie się jej objawów. Stosowane są zioła o łagodnym działaniu moczopędnym i sodopędnym, rozkurczowym, przeciwzapalnym oraz wzmacniającym ściany włośniczek oraz drobnych naczyń krwionośnych. Zacznijmy od stosowania następującej mieszanki ziołowej:
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Kamica moczowa
● str. 242
kwiat rumianku 100 g liść brzozy 50 g kłącze perzu 50 g ziele skrzypu 50 g owoc róży drążony 50 g ziele macierzanki 50 g kwiat bzu czarnego 20 g liść pokrzywy 20 g Zioła należy zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrzątku, naparzać pod przykryciem 20-30 minut i przecedzić. Pić gorące po jedzeniu przez 10-12 dni, przerwać na 5 dni i ponownie pić przez 10 dni. Można słodzić sokiem malinowym. Jeżeli po pewnym czasie skuteczność tej mieszanki będzie się zmniejszać, wówczas należy rozpocząć kurację innym zestawem ziół: liść mącznicy 100 g ziele rdestu ptasiego 100 g kwiat lipy 100 g liść poziomki 100 g ziele nawłoci 50 g liść brzozy 50 g kwiat wrzosu 50 g kwiat rumianku 50 g strączki fasoli 50 g kwiat bławatu 20 g ziele konwalii 20 g
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Kamica moczowa
● str. 243
Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrzątku i naparzać pod przykryciem 20 minut. Pić 3-4 razy dziennie po jedzeniu. Można osłodzić 1-2 łyżeczkami soku malinowego. ● OTO INNE ZALECENIA: • Nie pić twardej i zimnej wody, najlepiej ją gotować. • Unikać tłuszczów zwierzęcych i tłustego mięsa. • Używać dużo witaminy C oraz pić sok z cytryny. • Jeść dużo owoców, w szczególności winogron i natkę pietruszki. • Pić odwar z pietruszki raz na 5 dni (nie częściej) przed południem. • Jeść dużo ryb, chude mięso, zupy jarzynowe. • Unikać alkoholu, zimnego piwa, mocnej kawy i herbaty (można wypić szklankę grzanego piwa z sokiem malinowym po jedzeniu - dorośli). • Nie używać rabarbaru, szczawiu, szpinaku. Nie pić za dużo mleka i nie jeść sera (zawierającego dużo wapnia). • Jeść często owsiankę, kukurydziankę, kaszę gryczaną. • Uregulować wypróżnienia (przynajmniej raz na dobę). • Uprawiać gimnastykę, wieczorem chodzić na spacery. • Unikać przeziębień, szczególnie dbać o nogi. • Unikać zdenerwowań, napięć, stresów i zmartwień.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Kamica moczowa
● str. 244
Można stosować 15- 20-minutowe kąpiele ziołowe co 3-4 dni: po 10 g macierzanki, lipy, pokrzywy, krwawnika, korzenia łopianu i babki lancetowatej zmieszać i gotować w 4-5 litrach wody przez 5-6 minut. Po 10 minutach przecedzić do wanny, a przez pozostałe na sicie zioła, przepuścić gorącą wodę z kranu, aby je dobrze wypłukać. Zmierzyć termometrem temperaturę wody - nie powinna przekraczać 38-39°C.
Kamica pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych Jedną z chorób przewodu pokarmowego jest kamica żółciowa, schorzenie polegające na tworzeniu się najczęściej w pęcherzyku żółciowym, jak również w drogach żółciowych, złogów zbudowanych z cholesterolu, barwników żółciowych i soli wapnia. Kamienie żółciowe stanowią wytrącone z żółci, nierozpuszczalne w wodzie składniki. Czyste kamienie cholesterolowe zawierają ponad 90% cholesterolu. Zwykle są pojedyncze, owalne lub okrągłe, o powierzchni gładkiej, barwy szarej. Ich średnica może przekraczać 5 cm. Zdarza się, że przechodzą do dróg żółciowych. Kamienie barwnikowe są zwykle mnogie, małe, o średnicy od 2 do 15 mm barwy czarnej lub ciemnobrązowej, mają szorstką powierzchnię. Cholesterol może stanowić 2-7% ich masy. Wykazują dużą skłonność do przemieszczania się do dróg żółciowych. Kamienie mieszane zbudowane są z cholesterolu, barwników żółciowych i soli wapniowych, zawierają mniej niż 70% cholesterolu. Występują prawie wyłącznie w pęcherzyku żółciowym, są przeważnie Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Kamica pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych
● str. 245
mnogie, o średnicy rzadko przekraczającej 2 cm. Odznaczają się dość znaczną skłonnością do przemieszczania się do dróg żółciowych. Przy dużej zawartości soli wapniowych kamienie żółciowe uwidaczniają się na przeglądowych zdjęciach rentgenowskich i w badaniu USG. Leczenie kamicy żółciowej i jej powikłań jest zasadniczo domeną chirurgów. Pozostaje jednak to, co jest najważniejszym zadaniem medycyny od zarania dziejów: profilaktyka i to od najmłodszych lat życia! Przy kamicy żółciowej - można to stwierdzić, na podstawie licznych badań epidemiologicznych, eksperymentalnych i klinicznych należy wprowadzić dietę profilaktyczną, polegającą na stosowaniu większej ilości włókna roślinnego (błonnika) oraz wyrównanych jakościowo i ilościowo tłuszczów i węglowodanów. Ponieważ w skład kamieni żółciowych w mniejszym lub większym procencie wchodzi cholesterol, nasuwa się logiczny wniosek, że dieta przeciwmiażdżycowa, zalecana od najmłodszych lat (np. w USA od 2 roku życia), ma również znaczenie w zapobieganiu tworzenia się kamieni żółciowych. Dietę tę, upraszczając nieco, można nazwać antycholesterolową; przewiduje ona spożywanie w codziennej racji pokarmowej najwyżej 300 mg cholesterolu, pochodzącego ze wszystkich produktów konsumowanych w ciągu dnia. Przypomnę, że 1 żółtko jaja zawiera aż 250 mg cholesterolu, mleko odtłuszczone (1 filiżanka ok. 245 g) - 5 mg, a mleko pełne (1 filiżanka- 244 g) - 34 mg cholesterolu, 100 g masła - 338 mg cholesterolu, smalec - 1 łyżka (13 g) - 12 mg cholesterolu, lody (ok. 10% tłusz-
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Kamica pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych
● str. 246
czu) - porcja 66,5 g - 26 mg cholesterolu, a płuca surowe - 100 g ponad 2000 mg cholesterolu! Najbogatszym źródłem błonnika są otręby pszenne, ale należy również spożywać produkty obfitujące w ten składnik, a mianowicie: razowe pieczywo, gruboziarniste kasze, warzywa, groch, fasolę, soję i owoce. Spożycie błonnika w diecie przeciętnego Polaka jest bardzo małe! Kuchnia polska charakteryzuje się spożywaniem nadmiernych ilości tłuszczów, zwłaszcza pochodzenia zwierzęcego. Ma to związek z chorobami pęcherzyka żółciowego. Węglowodany, czyli cukry, uzupełniają ogólną wartość energetyczną pożywienia. Najkorzystniejsze dla organizmu są wielocukry typu skrobia pochodzące z ziaren zbóż i ziemniaków. A my spożywamy coraz większe ilości cukru rafinowanego i jego przetworów.
● NIE OBEJDZIE SIĘ BEZ DIETY U większości osób konieczne jest stosowanie bardzo ostrej diety w ostrej fazie choroby, zaostrzonej - w fazie podostrej, a później w fazie przewlekłej - rozszerzonej diety podstawowej, aż do normalnego żywienia po ustąpieniu objawów chorobowych. Za prof dr. med. Janem Hasikiem z Akademii Medycznej w Poznaniu przedstawię produkty, które wybitnie wzmagają czynność ruchową pęcherzyka żółciowego (dróg żółciowych). A więc są przeciwwskazane: • Kasza gryczana, gruba kasza jęczmienna, pieczywo z mąki razowej, pieczywo cukiernicze (ciastka deserowe, torty), śmietana, śmietanka, sery podpuszczkowe, sery topione, żółtka jaj. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Kamica pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych
● str. 247
• Tłuszcze: łój, smalec i oleje (zabronione w kamicy pęcherzyka żółciowego, dozwolone w ograniczonych ilościach w przewlekłych zapaleniach pęcherzyka żółciowego bez kamicy i w zapaleniach przewlekłych trzustki i jelit). • Warzywa: kapusta, cebula, brukiew, pory, ogórki, rzodkiew. • Owoce: porzeczki, śliwy, gruszki, agrest, jeżyny, czereśnie, morele, brzoskwinie, winogrona ze skórkami, niedojrzałe jabłka oraz wszystkie owoce suszone (figi, daktyle). • Strączkowe suche: groch, fasola, soja, soczewica, cukier i słodycze, takie jak: chałwa i czekolada. • Używki: kakao, kawa, alkohol. • Przyprawy: musztarda, ocet, pieprz. Jeszcze kilka rad przydatnych dla chorych przy sporządzaniu jadłospisu, jakie znalazłem w artykule Heleny Szczygłowej, zamieszczonym w miesięczniku „Pielęgniarka i Położna”. Posiłki winny być częste, spożywane w mniejszych ilościach na raz, aby w ten sposób unikać napadów bólu. Nie wolno spożywać potraw ani zbyt gorących, ani zbyt zimnych. Potrawy winny być przygotowywane ze świeżych produktów i spożywane zaraz po ich sporządzeniu; nie wolno przetrzymywać ich z dnia na dzień, nawet w lodówce. Winny być gotowane, duszone bez uprzedniego obsmażania, ewentualnie pieczone w folii lub pergaminie. Nie należy stosować potraw smażonych ani zasmażek do zup i sosów. Do zagęszczania potraw stosuje się zawiesinę mąki w wodzie, mleku lub śmietance (jeżeli jest tolerowana). Niewielką ilość tłuszczu należy dodawać do potraw już gotowych, aby uniknąć nadmiernego przegrzewania tłuszczów. Smak potraw powinien być łagodny.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Kamica pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych
● str. 248
Ponieważ coraz więcej pacjentów jest zmuszonych poddać się operacji kamieni znajdujących się w pęcherzyku żółciowym, coraz więcej osób zgłasza się do gabinetów lekarskich z dolegliwościami z powodu przewlekłego żółciowego nieżytu błony śluzowej żołądka, takich jak: zgaga, gorzkie odbijania, obfite wymioty treścią żółciową, brak apetytu i utrata masy ciała. Leczenie w takich przypadkach jest trudne i długotrwałe. Oprócz leków, po pewnym czasie, jaki upłynie od chwili operacji, należy pamiętać o stosowaniu otrąb pszennych, które mogą neutralizować większość wymienionych dolegliwości; niekiedy osiąga się w ten sposób lepsze wyniki niż stosowaniem leków farmakologicznych.
● ZALECANE ZIOŁA Mieszanki ziołowe mogą być podawane dopiero po ustąpieniu ostrych objawów bólowych, po uprzednim badaniu lekarskim. MIESZANKA I ziele glistnika - 20 g koszyczek rumianku - 20 g liść melisy - 20 g Po ustąpieniu ostrych napadów bólowych świeży, słaby napar z 1 łyżeczki od herbaty ziół zalanych 1 szklanką wrzącej wody. Zaparzać pod przykryciem przez ok. 3 minuty, odcedzić, w miarę potrzeby dodatkowo rozcieńczyć; pić ciepłe, na przemian z innymi płynami, małymi łykami, 1/2 szklanki kilka razy dziennie. W okresach między napadami i po operacji usunięcia pęcherzyka wskazane jest stosowanie następujących mieszanek: Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Kamica pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych
● str. 249
MIESZANKA II kwiatostan kocanki piaskowej 20 g liść bobrka trójlistnego 15 g liść mięty pieprzowej 40 g owoc kolendry 25 g owoc aminka egipskiego 10 g 1 łyżkę stołową ziół zalać 1 szklanką wrzącej wody, zaparzać pod przykryciem przez 10 minut, pić ciepłe 10-15 minut przed posiłkami, 3-4 razy dziennie po 1/2 szklanki. MIESZANKA III kora kruszyny - 20 g liść mięty pieprzowej - 20 g owoc kolendry - 15 g ziele glistnika - 15 g ziele dziurawca - 30 g ziele ruty - 10 g 1 łyżkę stołową ziół zalać 1 szklanką wody, zagotować. Pić 3 razy dziennie przed jedzeniem. MIESZANKA IV liść mięty pieprzowej - 5 g koszyczek rumianku - 10 g koszyczek krwawnika - 10 g ziele glistnika - 10 g ziele rdestu ptasiego - 30 g
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Kamica pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych
● str. 250
korzeń mniszka lekarskiego - 30 g 1 łyżkę stołową ziół zalać 1 szklanką wody, zagotować. Pić ciepłe 2 razy dziennie przed posiłkami. MIESZANKA V ziele fiołka trójbarwnego - 20 g ziele glistnika - 20 g ziele drapacza lekarskiego - 20 g ziele krwawnika - 20 g znamiona kukurydzy - 20 g liść mięty pieprzowej - 20 g kora kruszyny - 20 g 2 łyżki stołowe mieszanki zalać wieczorem 1/2 litra dobrej jakościowo lub przegotowanej zimnej wody. Rano zagotować pod przykryciem. Po odcedzeniu wlać do termosu, wypijać łykami w cią-gu dnia. MIESZANKA VI kwiatostan kocanki piaskowej - 30 g ziele rdestu ptasiego - 30 g ziele bobrka trójlistnego - 30 g liść mięty pieprzowej - 30 g ziele dziurawca - 30 g ziele krwawnika - 30 g ziele glistnika - 30 g korzeń mniszka lekarskiego - 30 g kora kruszyny - 30 g kłącze perzu - 30 g Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Kamica pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych
● str. 251
ziele drapacza lekarskiego - 30 g 1 łyżkę stołową ziół zalać 1 szklanką wrzącej wody, zaparzać przez 5 minut. Pić 3 razy dziennie przed posiłkami, 1/2 - 2/3 szklanki. Unikać pokarmów wzdymających (warzywa strączkowe) i tłuszczów zwierzęcych. Poza ziołami korzystne działanie między napadami kamicy żółciowej mają wody mineralne, zwłaszcza alkaliczne szczawy wapniowo-magnezowe (np. krynickie Jan, Tadeusz w mieszankach z Zuberem i Janem). Wody te powinny być wypijane w objętości 1/2 do 2/3 szklanki o temperaturze ciała, 1/2 godziny przed jedzeniem. Należy je pić małymi łykami, chodząc.
● KURACJA OLIWNA I INNE Jednym ze sposobów na „wypędzenie” mniejszych kamieni lub piasku z pęcherzyka żółciowego jest picie na czczo 100-200 ml oliwy z oliwek przez 3 dni. Kuracja nie może być stosowana przy ostrych stanach zapalnych. Poleca się również następującą MIKSTURĘ: utrzeć żółtko z łyżeczką cukru, łyżeczką soku cytrynowego i łyżeczką koniaku. Dodać stopniowo 150 ml oliwy z oliwek. Miksturę wypić małymi łykami w ciągu pół godziny. Następnie położyć się na ok. godzinę na prawy bok. Kamienie powinny odchodzić bezboleśnie do przewodu trawiennego i być wydalane z kałem. Kuracji tej nie wolno przeprowadzać bez wiedzy lekarza i przy ostrym zapaleniu pęcherzyka żółciowego.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Kamica pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych
● str. 252
A oto przepis na NALEWKĘ pomocną w kolce wątrobowej i kamieniach żółciowych, tzw. wino ziołowe. Przygotować mieszankę z następujących ziół, biorąc wszystkich po 20 g: biedrzeniec mniejszy bluszcz chmiel mięta piołun rzepik pospolity Trzy łyżeczki ziół zalać 1 litrem wina lub moszczu jabłkowego. Podgrzać do wrzenia i wlać do termosu. Zażywać 8-9 razy w ciągu dnia 1 łyżkę stołową ciepłego płynu. Jako środek żółciopędny i rozpuszczający kamienie żółciowe (nie wszystkie - niektórych można się pozbyć tylko w drodze operacji) stosuje się często KURACJĘ SOKIEM Z CZARNEJ RZODKWI, znanej w medycynie ludowej i od dawna stosowanej. Sześciotygodniową kurację rozpoczyna się, wypijając rano na czczo 100 ml soku. Zwiększając w ciągu trzech tygodni dawki dochodzi się do 400 ml dziennie. W ciągu trzech następnych tygodni zmniejsza się je do wyjściowej ilości 100 ml. Skutecznym środkiem jest tzw. KURACJA OLIWNA. Przyspiesza ona rozkruszanie kamieni w pęcherzyku żółciowym. Codziennie przed snem należy wypić łyżkę surowej oliwy z oliwek i zaraz potem sok z całej cytryny zmieszany z oliwą. Podczas kuracji, która powinna trwać 7-9 dni, należy zachować ścisłą dietę, wyłączając z jadłospisu używki, mięsa, jaja oraz pokarmy wywołujące wzdęcia. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ WĄTROBA NIE JEST Z ŻELAZA
● str. 253
♦ WĄTROBA NIE JEST Z ŻELAZA Ból zlokalizowany w prawym podżebrzu, brak łaknienia, którego nie usuwają nawet środki pobudzające apetyt, postępujące chudnięcie, uczucie goryczy w ustach, wzdęcia w jamie brzusznej (zwłaszcza po jedzeniu), nieprzyjemna woń z ust, świąd skóry, zaburzenia nerwowe i psychiczne, stany depresji, rozdrażnienie, drżenie rąk, zaburzenia snu - oto niektóre tylko skargi chorych, mogące sugerować lekarzowi zmiany chorobowe wątroby. Najczęstszym jednak objawem jest słabość ogólna. Jest to objaw uznawany za najistotniejszy u chorych cierpiących na przewlekłe choroby miąższu wątroby. Wątroba jest największym narządem miąższowym człowieka. Jej masa wynosi od 1400 do 1700 g. Jest bogato unaczyniona. W ciągu godziny przepływa przez nią ok. 90 litrów krwi. Umożliwia to wykonywanie rozlicznych czynności i dlatego nie bez powodu wątrobę nazwano „centralnym laboratorium” organizmu. Wątroba posiada olbrzymie rezerwy funkcjonalne - wystarczy mniej niż 1/4 czynnego miąższu wątroby, aby prawidłowy metabolizm był zachowany. Mimo to nie możemy jej niszczyć w nieskończoność. Po strawieniu pokarmu w górnych odcinkach przewodu pokarmowego na substancje proste, energetyczne i budulcowe, takie jak węglowodany, tłuszcze i białka, miazga pokarmowa przechodzi do jelita cienkiego. Wymienione wyżej składniki pokarmowe przechodzą poprzez ścianę jelita cienkiego do łożyska naczyniowego i są transportowane do wątroby, która podejmuje dalsze czynności związane z ich przemianą.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 254
♦ WĄTROBA NIE JEST Z ŻELAZA
Jaką rolę spełnia wątroba w stosunku do węglowodanów? Glukoza, bo w takiej postaci docierają węglowodany do wątroby, za pomocą hormonu - insuliny, zostaje przetworzona w glikogen, który zostaje odłożony w komórkach wątrobowych. Normalne zapasy glikogenu w wątrobie wynoszą zaledwie ok. 70 g i wyczerpują się w ciągu jednodobowego głodzenia. Wątroba reguluje przemianę węglowodanów. Gdy stężenie glukozy we krwi spada (bardzo czuły na jej spadek jest centralny system nerwowy, czyli mózg), wątroba zaczyna uwalniać glukozę do krwi z własnych zapasów. Jeżeli natomiast stężenie glukozy we krwi jest wyższe od normy, wątroba pobiera jej nadmiar do komórek wątrobowych, gdzie przerabiana jest na glikogen i kwasy tłuszczowe odkładane w narządach i tkance tłuszczowej w postaci trójglicerydów. Jest to zjawisko wielce niekorzystne. Równie ważną rolę odgrywa wątroba w przemianie tłuszczów. Około 5% masy wątrobowej stanowią tłuszcze. Część kwasów tłuszczowych powstaje z pośredniej przemiany węglowodanów. Niektóre nie mogą w ten sposób powstać. Są to tzw. niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), do których zaliczamy kwas linolowy i linolenowy. Zapotrzebowanie na nie musi być pokrywane z zewnątrz, za pomocą odpowiedniej diety. Stąd duże znaczenie oliwy z oliwek i olejów
roślinnych
(sojowy,
słonecznikowy
i
kukurydziany).
Codziennie powinno się dostarczać dwie łyżki stołowe tych olejów do organizmu, wykorzystując w tym celu różne produkty. Jak sądzi się obecnie - cholesterol może być produkowany na drodze enzymatycznej syntezy przez prawie wszystkie rodzaje komórek, jednakże głównym miejscem jego produkcji jest wątroba. Narząd ten jest również podstawowym miejscem rozkładu cholesterolu, który ulega przemianie do kwasów żółciowych.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ WĄTROBA NIE JEST Z ŻELAZA
● str. 255
Najważniejszą funkcję metaboliczną wątroby jest jej udział w przemianach białek. Do wątroby dostają się aminokwasy, a z nich wytwarzane są podstawowe białka krwi: albuminy, globuliny oraz białkowe czynniki krzepnięcia krwi. Przy niedoborze białka w diecie spada ich wytwarzanie w wątrobie, bo nie ma materiału budulcowego. Stąd przeróżne konsekwencje zdrowotne wynikające z nieprawidłowego odżywiania, nie uwzględniającego w diecie zasady: 1 g białka na 1 kg masy ciała dziennie, przy spożywaniu w równej ilości białka zwierzęcego i roślinnego. Wątroba jest również magazynem witamin. Zapasy witaminy A wystarczają na pokrycie zapotrzebowania ustroju przez 1-2 lata, a witamin D i B12- przez 3-12 miesięcy. W wątrobie są magazynowane ponadto witaminy E, K oraz niektóre witaminy z grupy B. Podczas choroby ilość zmagazynowanych witamin ulega zmniejszeniu, co powoduje niedobory ogólnoustrojowe. Bardzo ważną czynnością wątroby jest jej funkcja odtruwająca. Człowiek jest pod stałym działaniem wielu czynników toksycznych. Zwrócę uwagę na kilka. Wypity alkohol tylko w małej ilości jest wydalany przez płuca i nerki. Musi on być spalony i nie może być magazynowany tak, jak inne paliwa ustrojowe (tłuszcze i węglowodany), a jedynym organem dysponującym odpowiednim zestawem enzymów potrzebnych w tym celu jest wątroba. Procesy spalania alkoholu blokują w tym czasie inne pożyteczniejsze reakcje chemiczne. Dochodzi do zaburzenia przemiany kwasów tłuszczowych, stłuszczenia komórek wątrobowych. Można wyliczyć, że 80 g alkoholu dziennie musi doprowadzić do stłuszczenia wątroby po kilku dniach picia. Odpowiednikiem tej ilości jest 0,25 l wódki, litr wina lub 2,5 litra piwa dziennie. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ WĄTROBA NIE JEST Z ŻELAZA
● str. 256
Groźne dla wątroby są także zanieczyszczenia chemiczne występujące w żywności, które nie powodują szybkich i gwałtownych objawów chorobowych. Ołów, rtęć i kadm przedostające się ze środowiska do żywności, pozostałości po pestycydach: mykotoksyny wytwarzane przez niektóre grzyby (pleśnie), azotany i azotyny, pozostałości po lekach weterynaryjnych i antybiotyki w żywności pochodzenia zwierzęcego to tylko część związków toksycznych, z którymi musi sobie dać radę wątroba. Ale jak długo jest w stanie chronić nasz organizm?
Co lubi wątroba? Oset jest jednym z najlepszych ziół regenerujących komórki wątroby. Szwajcarski lekarz, dr M. Furlenmaier pisze, że oset ma „specyficzne właściwości jeśli chodzi o wątrobę” i jeśli używa się go w prawidłowy sposób wykazuje ogromną moc uzdrawiania tego organu. Najważniejszą substancją czynną ostu jest sylimaryna, o której wiadomo, że chroni komórki wątroby przed inwazją toksyn. Badania uczonych zachodnioniemieckich wskazują, że sylimaryna może wchodzić w reakcję z truciznami, nawet śmiertelnymi i całkowicie obronić przed nimi organizm, jeżeli zostanie podana nie później niż 6 godzin od momentu dostania się ich do organizmu. Nie dopuszcza ona do wniknięcia toksyn przez błonę do jądra komórki. Doniesienia niemieckich lekarzy podkreślają, że preparaty uzyskane z ostu mogą pomagać w wielu schorzeniach wątroby, wspomagając działanie leków.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Co lubi wątroba?
● str. 257
A oto przepis na HERBATĘ Z OSTU: wsypać jedną łyżeczkę od herbaty owoców ostu do 2 filiżanek gotującej wody i zaparzać 10-20 minut. Po odcedzeniu pić małymi porcjami przez cały dzień, jako środek profilaktyczny. Dr Furlenmaier radzi, aby pacjenci cierpiący na dolegliwości wątroby pili 1 filiżankę naparu przed każdym posiłkiem plus filiżankę naparu z ostu zmieszanego z herbatą miętową przed snem. Natomiast buraki i czarna rzodkiew to popularne warzywa odmładzające wątrobę. Osoby, które zażywają regularnie leki, powinny stosować raz w tygodniu buraki jako środek „oczyszczający” organizm. Zjedz 3-4 buraki na jeden posiłek. Jeśli wątroba i reszta przewodu pokarmowego działają sprawnie, kał zabarwi się na kolor czerwony po 12-18 godzinach. Jeśli organizm potrzebował na tę pracę więcej niż 24 godzin, oznacza to, że oczekuje pomocy. Zdecyduj się wówczas na monodietę, jedząc tylko buraki przez jeden dzień, oraz obserwuj, co się stanie. Jeśli przygotowujesz buraki tradycyjną metodą, nie wylewaj bogatej w substancje odżywcze wody z ich gotowania. Wypij ją lub zmieszaj z innymi sokami albo dodaj do zupy. Bardzo dobrze zrobi to drogom moczowym. Możesz stosować taką monodietę 2 lub 3 razy w tygodniu. Kiedy zawartość włóknika w twoim organizmie wzrośnie do pewnego poziomu (należy jeść dużo buraków), niebawem zauważysz poprawę w wypróżnieniach. Wątroba zostanie oczyszczona z toksyn, poprawi się produkcja enzymów oraz wzrośnie poziom substancji odżywczych, a tym samym będziesz czuć się odmłodzony.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Co lubi wątroba?
● str. 258
Mniszek lekarski - jego korzenie i liście zaliczane są do surowców tonizujących i żółciopędnych. Mówi się o mniszku jako o najlepszym ziele żółciopędnym. Jego działanie może doprowadzić do cofnięcia się marskości wątroby w jej pierwszych stadiach. Napar ze świeżych korzeni jest szczególnie pomocny w kamicy żółciowej, żółtaczce i uważany jest za niezastąpiony we wszelkich dolegliwościach wątroby. Fitoterapeuci europejscy polecają świeży sok z wiosennych korzeni na wszelkie dolegliwości wątrobowe, zaburzenia trawienne, takie jak: wzdęcia, zaparcia, bóle głowy połączone z gorzkim smakiem w ustach, cierpienia reumatyczne, hemoroidy. Maceraty ze świeżych liści i korzeni używane są podobnie, lecz głównie zalecane dla wiosennego „oczyszczenia krwi”. Aby przygotować taki MACERAT, należy 2 łyżki stołowe liści i korzeni wsypać do 2 szklanek zimnej wody. Moczyć przez 8 godzin lub pozostawić na noc, następnie przecedzić i popijać w ciągu dnia małymi łykami. HERBATA Z MNISZKA LEKARSKIEGO: 1-2 łyżeczki suszonych lub świeżych liści i pokrojonych korzeni mniszka wsypać do 1 filiżanki wody. Doprowadzić do wrzenia, zdjąć z ognia i pozostawić na 20 minut. Odcedzić i pić po 1 filiżance rano przez 6-8 tygodni. Herbata poprawi funkcję wątroby, przewodu pokarmowego i moczowego oraz doprowadzi do oczyszczenia organizmu. Mięta to inne szeroko dostępne ziele wzmagające wydzielanie żółci. Składnik czynny - mentol - uaktywnia funkcje wątroby i pęcherzyka żółciowego, dziewięciokrotnie zwiększa wydzielanie żółci. Szczególnie cenna jest dla pacjentów z usuniętym pęcherzykiem żółCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Co lubi wątroba?
● str. 259
ciowym. Pije się ją podczas posiłków lub po nich. Dlatego pacjenci po operacjach pęcherzyka żółciowego powinni zawsze w czasie posiłków popijać herbatę miętową, unikać zaś picia w ich trakcie wody lub innych napojów. Herbata miętowa pobudza i wspomaga funkcje wątroby, pomaga w trawieniu tłuszczów, umożliwia przyswajanie rozpuszczalnych w tłuszczach witamin. Rzepik to jeszcze jedno ziele sklasyfikowane jako żółciopędne. Uchodzi za roślinę leczącą żółtaczkę i inne schorzenia wątroby. Dr M. Furlenmaier pisze, że rzepik wywiera dobroczynny wpływ na wątrobę i śledzionę oraz reguluje wytwarzanie żółci. Stosowany jest w marskości wątroby oraz w gojeniu ran. HERBATA RZEPIKOWA: wsypać 1 łyżeczkę kwitnącego ziela do filiżanki zimnej wody i doprowadzić do wrzenia, następnie gotować na wolnym ogniu przez 10 minut. Odcedzić i pić po filiżance rano i wieczorem. Jest bardzo wiele innych ziół i owoców, które stymulują działalność wątroby oraz wydzielanie żółci. Oto niektóre z nich. Jabłka - spożywanie ich uaktywnia słabo pracującą wątrobę. Mogą być stosowane podobnie jak buraki, do monodiet odtruwających organizm. Sok z cytryny powoduje większe wydzielanie żółci. Należy pić rozcieńczony wodą. Łopian - w zasadzie jego liście nie są używane w medycynie, lecz według wierzeń ludowych mają one być pomocne w zapaleniu
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Co lubi wątroba?
●str. 260
wątroby, jeśli robi się z nich gorące okłady w miejscu objętym stanem chorobowym. Wymienione zioła poprawiają funkcjonowanie wątroby, jeśli jednak nie będziemy przestrzegać odpowiednich diet, to one nie będą w stanie nas wyleczyć. Leki ziołowe ułatwiają odtruwanie wątroby, mają właściwości moczopędne, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe. Wzmagają przepływ żółci, znoszą stany skurczowe w obrębie dróg żółciowych, zwiększają wytwarzanie żółci w wątrobie, pobudzają czynność trawienną, gdyż regulują ilość soku żołądkowego, ułatwiają prawidłową perystaltykę jelit oraz dopływ soku żółciowo-trzustkowego. Na zakończenie pragnę podkreślić, że wyniki laboratoryjne oceniające funkcje biochemiczne wątroby mogą wskazywać na stan „w normie” - mimo subiektywnie odczuwanych dolegliwości. Ale to nie znaczy, że wątroby nie trzeba leczyć i jej pomagać. Kiedy wyniki badań będą złe, może to świadczyć o tym, że ostatnie rezerwy wątroby są na wyczerpaniu. I nie zapominajmy, że najlepsze efekty w leczeniu chorej wątroby osiągniemy wtedy, gdy wyeliminujemy czynniki dla niej szkodliwe.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ OSTEOPOROZA, czyli złodziej naszych kości
● str. 261
♦ OSTEOPOROZA, czyli złodziej naszych kości Osteoporoza jest chorobą, o której ostatnio wiele się mówi. Nie jest jednak ona chorobą nową ani nowo odkrytą. Zawsze była i jest związana z procesem starzenia się organizmu, a ponieważ długość życia ludzkiego wydłuża się, osteoporoza występuje teraz częściej. Termin osteoporoza pojawił się po raz pierwszy w XIX wieku we Francji i w Niemczech i oznaczał zmiany w kościach obserwowane pod mikroskopem polegające na zwiększonej porowatości, zrzeszotnieniu kości. Później terminem tym zaczęto określać zmniejszoną, w stosunku do prawidłowej, gęstość kości. Taka definicja, czyli ilościowe obniżenie gęstości kości, obowiązuje obecnie. Gęstość kości można zbadać nieinwazyjnie (nie obciążając w żaden sposób naszego organizmu), za pomocą badania o nazwie densytometria. Jest to badanie wykorzystujące lampę rentgenowską, a ilość promieniowania jest minimalna - jedno badanie odpowiada normalnemu promieniowaniu kosmicznemu na jakie narażeni jesteśmy codziennie – i nie wymaga stosowania zasad rutynowej osłony radiologicznej zarówno pacjenta jak i personelu. Zbadaną gęstość kości porównuje się do średniej szczytowej gęstości kości w grupie młodych osób tej samej płci. Jeżeli zbadana gęstość naszych kości w niewielkim stopniu odbiega od tej średniej mówimy o OSTEOPENII, jeżeli różnica ta jest większa oznacza to, że dotknęła nas osteoporoza.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ OSTEOPOROZA, czyli złodziej naszych kości
● str. 262
Jednak nie badanie jest w tej chorobie ważne. Istotą osteoporozy jest to, że zmniejszeniu masy kostnej towarzyszy zwiększona kruchość i podatność kości na złamania. Złamania osteoporotyczne występują najczęściej w trzonach kręgów, w obrębie kości udowej i kości promieniowej (jednej z kości przedramienia). Roczna liczba tych złamań w USA prawie trzykrotnie przekracza liczbę zawałów serca. Druga bardzo ważna rzecz - w tej chorobie kluczową rolę odgrywa profilaktyka. Masa naszych kości zwiększa się w dzieciństwie i w czasie dojrzewania, osiągając szczyt między 20 a 30 rokiem życia. Po osiągnięciu szczytowej masy kostnej dochodzi do jej utraty. Postępująca utrata masy kostnej wynika z fizjologicznego procesu przemian, jakie zachodzą w kościach. Kości bowiem, wbrew temu iż przyzwyczailiśmy się je traktować jako coś stałego, podlegają nieustannym przemianom. Ta przebudowa pozwala kościom przystosować się do zmieniającego się obciążenia, zminimalizować ich uszkodzenia, a także uwalniać do krążenia wapń, skąd może on być wykorzystany do innych. W wyniku opisanych przemian w ciągu całego życia dochodzi do zmniejszenia masy kostnej o 0,3-0,5% rocznie. Tryb życia i czynniki genetyczne przyspieszają ten postępujący z biegiem czasu ubytek kości. Na tempo przebudowy kośćca wpływają: płeć, rasa, czynniki dziedziczne, wiek, sposób odżywiania, hormony, aktywność fizyczna, przyjmowane leki, alkohol i palenie tytoniu, oraz niektóre choroby. Osteoporoza w większym stopniu zagraża kobietom niż mężczyznom. Statystyki mówią, że jest ona rozpoznawana u ok. 40-50% kobiet rasy białej (ta rasa jest bardziej narażona na osteoporozę niż Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ OSTEOPOROZA, czyli złodziej naszych kości
● str. 263
inne) po 80 roku życia. Jeżeli chodzi o mężczyzn to, według publikowanych ostatnio badań, odnotowuje się u nich coraz większą liczbę osteoporotycznych złamań kośćca. Z informacji podanych powyżej wiemy już, że z wiekiem tracimy masę kostną, w miarę starzenia się wzrasta więc zagrożenie osteoporozą. Mężczyźni tracą masę kostną w tempie 0,2-0,5% rocznie, natomiast u kobiet proces ten przebiega szybciej, zwłaszcza w okresie menopauzy. W pierwszych pięciu latach po menopauzie kobieta traci od 1 do 5 procent masy kostnej. Wiąże się to ze zmniejszeniem ochronnego działania estrogenów na tkankę kostną. Układ kostny jest magazynem gromadzącym wapń i fosfor, z którego uzupełniane są ich niedobory. Zmniejszona podaż wapnia wiąże się ze zwiększonym ryzykiem osteoporozy i złamań. W tworzeniu masy kostnej rolę odgrywają również niektóre witaminy (C, D i K) oraz substancje mineralne (miedź, mangan i cynk). Niektórzy badacze twierdzą, że zmniejszanie masy kostnej spowodowane jest faktem, iż z upływem lat nasila się tendencja do siedzącego trybu życia. Wiadomo, że długotrwałe zmniejszenie obciążenia kości, np. wskutek unieruchomienia, po urazie rdzenia kręgowego, czy u kosmonautów w czasie lotów kosmicznych, prowadzi do znacznego ubytku masy kostnej. Z drugiej jednak strony obserwuje się osteoporozę u lekkoatletek, która jest wynikiem przetrenowania, niedoborów energetycznych i zmian hormonalnych. Należy więc znaleźć złoty środek! Badania dowiodły, że palacze tytoniu, zarówno kobiety jak i mężczyźni, mają znacząco zwiększone ryzyko złamań szyjki kości udowej w porównaniu do osób niepalących. Również nadużywaniu Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ OSTEOPOROZA, czyli złodziej naszych kości
● str. 264
alkoholu może towarzyszyć podwyższenie ryzyka złamań, tłumaczy się to zaburzeniem procesu tworzenia kości, ponieważ etanol hamuje podziały komórek kościotwórczych. Podsumowując – czynnikami ryzyka rozwoju osteoporozy, w wyniku zmniejszania się masy kostnej są: zaawansowany wiek, niskie spożycie wapnia, złamania osteoporotyczne w rodzinie oraz używki takie jak tytoń i alkohol. Wszyscy specjaliści od osteoporozy są zgodni co do jednej rzeczy – najskuteczniejszą metodą postępowania jest zapobieganie. Kości najlepiej reagują na wszelkie bodźce w okresie wzrostu organizmu, zanim osiągną szczytową masę. Dlatego już wtedy należy zapewniać im odpowiednią ilość wapnia w spożywanych pokarmach, świeże powietrze, aby promienie słoneczne mogły zapoczątkować syntezę witaminy D, oraz ruch – dynamiczne gry i zabawy, zapewniające obciążenie układu kostnego. Dotyczy to nie tylko osób młodych. U osób starszych do wymienionych powyżej działań należy dołączyć zerwanie z nałogiem palenia tytoniu i picia alkoholu oraz zapobieganie upadkom. Spożycie wapnia na odpowiednim poziomie zapobiega zmniejszeniu jego magazynów kostnych. Niestety przeciętny Polak, podobnie jak Amerykanin spożywa dziennie mniej niż 500 mg wapnia, przy zapotrzebowaniu średnio ok. 1000 mg na dobę. Najbogatszym źródłem wapnia jest mleko. Jest to prawda, lecz w wyniku procesów technologicznych, jakim jest ono obecnie poddawane, zwiększa się jego kwaśność i wapń w nim zawarty jest gorzej wchłaniany, poza tym mleko krowie powoduje u coraz większej grupy osób nietolerancję czy uczulenia. Obecnie przeważa pogląd, iż wapń np. z soku poCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ OSTEOPOROZA, czyli złodziej naszych kości
● str. 265
marańczowego jest lepiej wchłaniany. Na rynku pojawia się też coraz więcej produktów wzbogaconych w wapń. Jeżeli zawartość wapnia w spożywanych przez nas produktach jest mniejsza od zalecanej, można ją uzupełnić szeroko dostępnymi preparatami wapniowymi. Jest to szczególnie zalecane kobietom w okresie menopauzy i karmiącym, u których zapotrzebowanie na wapń wynosi 1500 mg. Nie ma jednego programu ćwiczeń, który byłby odpowiedni dla wszystkich. Młodsi, zdrowi ludzie mogą wykonywać ćwiczenia związane z większym obciążeniem, jak bieganie, skakanie na skakance, wchodzenie po schodach i aerobik oraz ćwiczenia siłowe górnej połowy ciała. Starsze osoby ze znacznie osłabionym układem kostnym powinny zwiększać aktywność fizyczną obciążając układ kostny przez mniej intensywne ćwiczenia, jak chodzenie i ćwiczenia oporowe górnej i dolnej połowy ciała. Chodzenie samo w sobie nie zwiększa masy kostnej, zwiększa jednak poczucie równowagi zmniejszając ryzyko upadków a tym samym złamań. Wchodzenie na wzniesienia i schodzenie, oraz wchodzenie i schodzenie po schodach bardziej obciąża układ kostny niż chodzenie po płaskim terenie. Według przewidywań osteoporoza w połowie XXI wieku stanie się zjawiskiem alarmującym. Najbardziej obiecującym sposobem zmniejszenia częstości złamań związanych z osteoporozą jest zapobieganie utracie tkanki kostnej dzięki zdrowemu stylowi życia.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ ŻYWIENIE W RÓŻNYCH GRUPACH WIEKOWYCH
● str. 266
♦ ŻYWIENIE W RÓŻNYCH GRUPACH WIEKOWYCH
Żywienie kobiet w ciąży i w okresie karmienia piersią Dziecko
nowo narodzone jest w rodzinie największym szczę-
ściem. Każda matka i ojciec chcą, aby ich potomstwo było najpiękniejsze, najmądrzejsze i najzdrowsze. Aby tak się stało do rodzicielstwa obie strony powinny przygotować się wcześniej. Wśród wielu czynników wpływających na zdrowie matki i dziecka w czasie ciąży szczególną rolę odgrywa odżywianie. W okresie tym w organizmie kobiety przeważają procesy odnowy i wzrostu (anabolizm) nad procesami rozpadu (katabolizm). Wymaga to dostarczenia dodatkowej ilości energii, białka i innych składników odżywczych, szczególnie zaś witamin i soli mineralnych. Dawniej głoszono konieczność nadmiernego odżywiania się kobiet w ciąży, co w świetle aktualnych zaleceń nauk żywieniowych jest niesłuszne, a nawet szkodliwe. Podobnie jest z poglądem zalecającym kobietom ciężarnym ograniczenia kaloryczne i białkowe w racjach żywieniowych. Liczne badania wykazały, że nieprawidłowe, ograniczone odżywianie w okresie ciąży prowadzi do wielu zaburzeń ustrojowych, a przede wszystkim do zakłócenia jej przebiegu, łącznie z przedwczesnymi porodami i zwiększoną śmiertelnością noworod-
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Żywienie kobiet w ciąży i w okresie karmienia piersią
● str. 267
ków. Wzrasta częstotliwość powstawania wad rozwojowych oraz nieprawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego dzieci. Niewskazane jest także nadmierne odżywianie, gdyż najczęściej prowadzi ono do powstania otyłości zarówno u matki jak u dziecka. W świetle najnowszych poglądów na temat powstawania miażdżycy, procesy te zaczynają się już w łonie matki. Jej odżywianie rzutuje więc na przyszłe zdrowie dziecka. Przyrost wagi ciała kobiety ciężarnej powinien wynosić od 8-12 kg. W I trymestrze o 1 kg, w II o 3-5 kg, a w III o 5-6 kg. Sposób żywienia kobiety ciężarnej powinien odpowiadać zarówno potrzebom matki jak i płodu. Wzrost tego ostatniego oraz rozwój tkanek związanych z ciążą wymagają przede wszystkim dodatkowych ilości energii. Obliczono, że średnio w okresie ciąży należy dostarczyć dodatkowo kobiecie 80000 kcal, co wynosi około 300 kcal dziennie, a w rozbiciu na kwartały - 150 kcal dziennie w I kwartale i 350 kcal w II i III kwartale. Kobiety otyłe lub gdy przyrost ich wagi jest nadmierny w pierwszym okresie ciąży, powinny nieco ograniczyć ilość energii (od 1600 do 1800 kcal na dobę), przy czym nie zmniejsza się ogólnej ilości białka oraz witamin i soli mineralnych. Zapotrzebowanie na energię w drugiej połowie ciąży należy zaspokoić zwiększoną podażą węglowodanów, a nie tłuszczów. Należy uwzględnić w jadłospisie tłuszcze roślinne, które powinny stanowić nie mniej niż 30 proc. ilości spożywanych tłuszczów. Spożycie węglowodanów powinno wynikać ze zwiększenia w jadłospisie ilości owoców i warzyw, co gwarantuje zapewnienie odpowiedniej ilości witamin i soli mineralnych.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Żywienie kobiet w ciąży i w okresie karmienia piersią
● str. 268
Normy żywienia przewidują dobowe spożycie witamin w następujących ilościach: witamina A - 6000-8000 j.m.; witamina B1 – 1,9 - 2,2 mg; B2, - 2,4-2,6 mg, B6 -6 mg; PP – 16-20 mg; C – 80-100 mg; E – 12-14 mg. Zwiększone zapotrzebowanie na białko występuje szczególnie w drugiej połowie ciąży, co wiąże się ze wzrostem płodu, macicy, błon płodowych i łożyska, a także zwiększeniem objętości krwi. W tym okresie kobieta powinna spożywać 95-105 g białka na dobę. Zwiększoną podaż białka uzyskuje się przez spożywanie mleka lub jego przetworów, chudego mięsa, ryb i jaj. Biały ser i mleko zaspokajają zwiększone zapotrzebowanie na wapń, które wynosi 1,5 g na dobę. Zapotrzebowanie na fosfor, magnez i żelazo uzupełniamy zwiększoną ilością mięsa, jaj, razowego chleba i owoców, zapobiegając w ten sposób mogącej wystąpić niedokrwistości (anemii). Zalecana norma żelaza wynosi od 15 do 18 mg na dobę. W drugiej połowie ciąży, zwłaszcza przy powstawaniu obrzęków, należy - oprócz zgłoszenia się do swojego ginekologa - zmniejszyć spożycie soli kuchennej. Źródłem poszczególnych składników odżywczych w okresie ciąży są m.in. następujące produkty:
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Żywienie kobiet w ciąży i w okresie karmienia piersią
● str. 269
- białko zwierzęce jest pełnowartościowe i wchodzi w skład mleka w każdej postaci (słodkie, zsiadłe, kefir, jogurt), serów, jaj, wędlin, podrobów, ryb; - białko roślinne ma niższą wartość biologiczną dlatego korzystne dla organizmu jest łączenie ze sobą różnych białek, zawierają je: chleb, kasza, mąka, ziemniaki, warzywa; - tłuszcze występują w mleku, serach, mięsie, śmietanie i rybach. Najwartościowszy tłuszcz zwierzęcy to masło, które zawiera witaminy A i D. Tłuszcze roślinne to wszystkie oleje (sojowy, słonecznikowy czy kukurydziany i oliwę z oliwek) spożywane przede wszystkim na surowo, jako dodatek do surówek, sałatek itp. W ciąży nie należy jeść: tłustego boczku, tłustych ryb oraz wędlin, smalcu i słoniny; - węglowodany znajdują się w produktach mącznych (mąka, kasza, pieczywo, makaron) ziemniakach i suchych warzywach strączkowych. Cukry w postaci glukozy i fruktozy występują w owocach, warzywach i miodzie. Cukier rafinowany, czyli sacharozę należy ograniczyć do minimum; - sole mineralne: wapń - znajduje się w mleku, serach, serwatkach, jajach, szprotach; fosfor - w mleku i produktach mlecznych, w podrobach, mięsie, jajach; żelazo - w żółtkach jaj, wątrobie, mięsie, owocach i zielonych warzywach; magnez - w mięsie wołowym i wieprzowym, żółtych serach,
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Żywienie kobiet w ciąży i w okresie karmienia piersią
● str. 270
mleku, szpinaku, szczypiorku, w korzeniach pietruszki, kakao, kaszy gryczanej. Mówiąc o żywieniu nie można pominąć używek. Kobieta ciężarna powinna całkowicie wykluczyć picie jakiegokolwiek alkoholu (także piwa), gdyż nawet małe ich dawki działają szkodliwie na płód. Podobnie jest z paleniem papierosów. Papieros może być przyczyną uszkodzenia płodu, jego niskiej wagi urodzeniowej, braku odporności na zakażenia, przyczyną poronień, porodów przedwczesnych i urodzeń. Przyszłe matki powinny wiedzieć, że w czasie ciąży i laktacji należy korzystać z produktów spożywczych należących do tzw. „zdrowej żywności” i w zdrowych proporcjach. Mleko matki jest pokarmem o właściwym składzie, tanim, prostym, łatwo dostępnym, o właściwej temperaturze, zawiera niektóre przeciwciała, dzięki czemu współdziała w zapobieganiu różnym chorobom np. przeziębieniu, utrwala więzy między matką a dzieckiem. Pokarm jest prawie sterylny i rzadko bywa przyczyną nieżytu jelit, karmienie piersią powoduje mniejsze drażnienie okolicy odbytu dziecka, nawet jeśli stolce są bardziej luźne. Pokarm matki zaspokaja prawie całkowicie potrzeby niemowlęcia w ciągu pierwszych 4-5 miesięcy życia i jest najlepiej dostosowany do właściwości przewodu pokarmowego. Wraz z nim otrzymuje dziecko wiele substancji biologicznych, które zwiększają jego odporność na zakażenia oraz przyczyniają się do złagodzenia chorób zakaźnych.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Żywienie kobiet w ciąży i w okresie karmienia piersią
● str. 271
Mleko kobiece zawiera: 1,2 proc. białka, 4-5 proc. tłuszczu, 7 proc. cukru, 0,2 proc. soli mineralnych, 86,2 proc. wody oraz witaminy, głównie A, B, C, enzymy i przeciwciała. Ilość białka w mleku kobiecym jest mniejsza niż w mleku krowim, jednak skład aminokwasów w pokarmie kobiecym zaspokaja całkowicie zapotrzebowanie ustroju dziecięcego. Matce trzeba zapewnić odpowiednie odżywianie w okresie karmienia, gdyż od tego zależy racjonalne żywienie niemowlęcia. Należy zwiększyć kaloryczność racji pokarmowych oraz zawartość poszczególnych składników. W czasie karmienia piersią najłatwiej jest zrzucić zbędne kilogramy nagromadzone w czasie ciąży pod warunkiem jednak nie przekraczania zaleceń kalorycznych. Gruczoły mleczne matki wytwarzają przeciętnie wciągu doby 850 ml mleka. Na wytworzenie 1 ml mleka ustrój zużywa, około 1 kcal, czyli należy dostarczyć dodatkowo około 850 kcal energii. Należy również zwiększyć spożycie białka. Na wytworzenie 850 ml mleka ustrój kobiety potrzebuje dodatkowo 45-50 g białka. Całkowita ilość białka w racji pokarmowej powinna wynosić 110-120 g w tym 50-75 proc. białka pochodzenia zwierzęcego. Niektóre normy przewidują około 2 g białka na 1 kg należnego ciężaru ciała. Ilość tłuszczu ulega również zwiększeniu do 95-120 g na dobę. Należy w tym uwzględnić 30-50 proc. tłuszczów roślinnych. Ilość węglowodanów wynosi około 420 g na dobę. Zwiększa się też zapotrzebowanie ustroju na witaminy i sole mineralne. Zapotrzebowanie na wapń wynosi około 2 g na dzień, a na żelazo 18 mg. Mleka i produktów mlecznych kobieta w tym okresie powinna spożywać od 1700 do 1750 ml dziennie (oczywiście, jeśli nie ma alergii i dziecko nie reaguje niepokojem, wysypką czy kolka jelitową na dietę mamy), ziemniaków - 300-350 g, warzyw obfitujących w witaminę C - 280-320 g, strączkowych suchych - 3-7 g, masła - 40-50 g,
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Żywienie kobiet w ciąży i w okresie karmienia piersią
● str. 272
w ciągu doby. Liczbę posiłków należy zwiększyć do 5-6 w ciągu dnia, tak aby objętość poszczególnych posiłków nie obciążała nadmiernie żołądka. W okresie karmienia piersią, kobieta nie powinna stosować ostrych przypraw, gdyż mogą one przechodzić do mleka i działać drażniąco na przewód pokarmowy niemowlęcia. Można zastąpić je ziołami czy pietruszką, koperkiem, kwaskiem cytrynowym. Wzbronione jest picie alkoholu oraz palenie papierosów. Powinno unikać się również stosowania używek takich jak kawa czy herbata.
Zaczyna się od dzieciństwa Jest to rozdział o sposobie odżywiania najzdrowszym, najnaturalniejszym, ekologicznym, bardzo praktycznym, łatwym w przygotowaniu, tanim a jednocześnie odgrywającym wielką rolę w profilaktyce wielu chorób i mającym niebagatelny wpływ na całe przyszłe życie. Jednym słowem (a tak naprawdę dwoma) jest to rozdział o karmieniu piersią. Pokarm dla dziecka, które dopiero pojawiło się na tym świecie, powinien być łatwo przyswajalny dla jego organizmu, idealnie czysty, o odpowiedniej temperaturze i powinien zawierać wszystkie składniki, z których zbudowane są komórki i tkanki ustroju ludzkiego. Są to cechy tzw. idealnego pokarmu, które posiada właśnie mleko matki. Naukowcy donoszą, iż mimo wysiłków mających na celu upodobnienie mleka krowiego do pokarmu kobiecego, żywienie sztuczne mieszankami produkowanymi z mleka krowiego wiąże się z częstszym występowaniem alergii, zakażeń przewodu pokarmowego i oddecho-
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zaczyna się od dzieciństwa
● str. 273
wego oraz późniejszymi problemami z miażdżycą, nadwagą i nadciśnieniem. Pokarm kobiecy wytwarzany przez zdrową, dobrze odżywioną matkę w pełni pokrywa zapotrzebowanie noworodka a później niemowlęcia na wszystkie niezbędne składniki odżywcze i zapewnia mu prawidłowy rozwój w pierwszym półroczu życia. W praktyce oznacza to, iż przez pierwsze sześć miesięcy życia dziecko może być karmione wyłącznie piersią, oczywiście na żądanie. Nie musi być dodatkowo dokarmiane i dopajane, nawet w upały. Skład pokarmu kobiecego dostosowuje się do potrzeb dziecka. I tak w pierwszych dobach życia dziecko potrzebuje ochrony przed zarazkami czyhającymi na nie w środowisku zewnętrznym. Zapewnia mu to siara, czyli pokarm matki produkowany przez pierwszych kilka dni zawierający przeciwciała, które chronią maleństwo, oraz dużo łatwo przyswajalnego białka. Dlatego tak ważne jest jak najwcześniejsze rozpoczęcie karmienia. Pokarm kobiecy zmienia się również w zależności od fazy karmienia – na początku faza wodna, później tłuszczowa, pory dnia – w nocy w mleku jest więcej tłuszczu, a także czasu trwania ciąży – matki wcześniaków produkują pokarm o wyższym stężeniu białka. Każda matka może karmić swoje dziecko piersią. Istnieje jedynie tylko kilka ściśle medycznych przeciwwskazań do karmienia piersią. Ze strony matki jest to zakażenie wirusem HIV (tylko w krajach rozwiniętych, w krajach rozwijających się stwierdzono, że ryzyko zakażenia wirusem HIV tą drogą jest minimalne i nie przeważa nad zaletami karmienia piersią), ze strony dziecka są to choroby metaboliczne – galaktozemia, fenyloketonuria i wrodzona nietolerancja laktozy. Wiele leków, które matka musi przyjmować w czasie karmienia
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zaczyna się od dzieciństwa
● str. 274
piersią jest nieszkodliwych dla dziecka, lub można je zastąpić preparatami dozwolonymi w czasie karmienia. Oczywiście każdy początek jest trudny, lecz warto podjąć ten trud, bo jego rezultatów nie można przecenić! Bardzo ważne jest wsparcie początkującej matki, która chce karmić piersią. Obecnie w wielu krajach, również w Polsce prowadzone są akcje promujące naturalne żywienie niemowląt. Powstają rankingi szpitali położniczych przyjaznych matce i dziecku. Wiele już się zmieniło, są wspaniałe miejsca, gdzie młoda matka znajdzie pomoc ze strony personelu, lecz wiele stereotypów pokutuje jeszcze również wśród służby zdrowia. Jak już było wspomniane wyżej, bardzo ważne jest jak najwcześniejsze rozpoczęcie karmienia. Tutaj właśnie dużą rolę odgrywa personel oddziałów położniczych. Jeżeli jednak, z różnych przyczyn, dziecko nie zostanie od razu po porodzie przystawione do piersi, nie przekreśla to udanego karmienia! Są dzieci, które od razu potrafią ssać pierś, jak również takie, które muszą się tego nauczyć. Wymaga to ogromnej cierpliwości i pracy ze strony matki. Jeszcze raz podkreślam – każda matka może wykarmić swoje dziecko piersią. Nie zależy to od rozmiaru piersi i wielkości brodawek, raczej od psychicznego nastawienia i determinacji. Wielkość piersi zależy od ilości tkanki tłuszczowej, natomiast mleko produkowane jest przez gruczoł, który w czasie ciąży pod wpływem hormonów powiększa się. Mleko jest wytwarzane podczas ssania, które pobudza wydzielanie do krwi hormonu odpowiadającego za laktację, czyli prolaktyny. Im częściej dziecko ssie, tym więcej mleka wytwarza Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 275
Zaczyna się od dzieciństwa
pierś. Również wielkość brodawek nie ma wpływu na karmienie. Aby uzyskać pokarm, dziecko musi objąć ustami nie tylko brodawkę lecz również jej otoczkę, pod którą znajdują się zatoki mleczne z których podczas
ssania
wypływa
mleko.
Dlatego
nie
ma
potrzeby
przygotowywania brodawek do karmienia przed porodem, a warunkiem udanego karmienia jest prawidłowe i częste przystawianie dziecka do piersi. Piersi przed karmieniem nie trzeba również myć. Może to jedynie spowodować wysuszanie i pękanie brodawek, co bardzo boli i nie zachęca do karmienia. Nie należy również odciągać mleka, jeżeli dziecko ssie prawidłowo i piersi po karmieniu są miękkie. Odciąganie spowoduje nadmierną produkcję pokarmu, którego dziecko nie będzie w stanie zjeść, co może prowadzić do zastoju. Karmić można jedną lub obiema piersiami przy każdym karmieniu, zależy to od apetytu dziecka. Ważne jest, aby po karmieniu przynajmniej jedna pierś była opróżniona do końca, wtedy następne karmienie należy zacząć od tej drugiej. Jeżeli dojdzie do powstania zastoju, czy nawet zapalenia i powstanie ropień w gruczole sutkowym, karmienia nie należy przerywać. Podstawą wyleczenia jest dokładne opróżnianie piersi, co dziecko robi najlepiej. Bakterie powodujące zapalenie są dla dziecka nieszkodliwe, dlatego mleka nie trzeba przegotowywać przed podaniem dziecku. Korzyści z karmienia piersią czerpie nie tylko dziecko. Ma ono również niebagatelny wpływ na zdrowie matki. Dzięki wydzielanej w czasie karmienia oksytocynie przyspiesza obkurczanie macicy po porodzie i zmniejsza ryzyko krwotoków poporodowych. Karmienie sprzyja spaleniu nagromadzonej podczas ciąży nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej, oczywiście pod warunkiem stosowania rozsądnej
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zaczyna się od dzieciństwa
● str. 276
diety, zapobiega również otyłości. Chroni przed niektórymi nowotworami (rak sutka i jajnika) i osteoporozą. Poza tym jest bardzo wygodne, praktyczne i tanie. Na zakończenie nie można nie wspomnieć o silnej więzi emocjonalnej, jaka powstaje między matką i dzieckiem karmionym piersią, co procentuje później w postaci lepszego rozwoju dziecka. Dzieci karmione piersią, dzięki częstemu kontaktowi z matką, mają zapewnione poczucie bezpieczeństwa, są chronione przed stresami, wcześniej zaczynają mówić i osiągają wyższy iloraz inteligencji. Jest to niezaprzeczalnie niezły start w późniejsze życie!
Zdrowy uczeń lepiej się uczy Intensywny wzrost i rozwój organizmu dziecięcego wymaga zwiększonych ilości składników budulcowych i regulujących. Sposób żywienia w dzieciństwie i okresie młodzieńczym ma wpływ nie tylko na rozwój fizyczny, ale także na umysłowy. Zlekceważenie żywienia w tym tak bardzo ważnym okresie, może okazać się w przyszłości nie do nadrobienia. Badania naukowe wykazały, że dzieci i młodzież nieprawidłowo żywione mają zmniejszoną zdolność koncentracji uwagi, co z kolei wpływa na obniżenie wyników w nauce. W okresie noworodkowym, niemowlęcym i może jeszcze przedszkolnym matki wielką wagę przykładają do spraw żywienia swoich pociech. Gdy dziecko rozpoczyna naukę w szkole podstawowej troska ta jakby się zmniejsza. W tym przypadku nadmierna samodzielność dziecka może być niewskazana. Licząc na to, że dziecko zrobi sobie
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zdrowy uczeń lepiej się uczy
● str. 277
samo kanapkę, lub wręczając mu pieniądze na zakup bułki w drodze do szkoły - często nie osiągamy właściwego efektu. Niezmiernie ważną sprawą w żywieniu jest rozkład i ilość posiłków. Dzieciom i młodzieży powinno się podawać 4 a nawet 5 posiłków w ciągu dnia. Trzy posiłki powinno się traktować jako podstawowe (pierwsze śniadanie, obiad i kolacja) a dwa posiłki jako małe (drugie śniadanie i podwieczorek). W wielu domach nie docenia się roli pierwszego śniadania. Przypominam, że jest to jeden z trzech podstawowych posiłków w ciągu dnia. Jego pominięcie odbija się fatalnie na zdrowiu i samopoczuciu, szczególnie u dzieci w wieku szkolnym. Po długiej przerwie nocnej dochodzi do obniżenia poziomu cukru (glukozy) we krwi, w wyniku czego dziecko odczuwa zmęczenie, jest podenerwowane, nie ma humoru, wykazuje niechęć do nauki. Dlatego też istnieje fizjologiczna potrzeba zjedzenia obfitego śniadania. Gdy dziecko nie zje pierwszego śniadania w domu, to już na pierwszej godzinie lekcyjnej odczuwa głód, który rozprasza jego myśli, osłabia uwagę i zainteresowanie przedmiotem. Podstawą pierwszego śniadania powinno być mleko w każdej postaci (także z kawą, herbatą tzw. bawarka, kakao czy jako zupa lub uwielbiane przez dzieci chrupiące płatki z mlekiem) i pieczywo mieszane z masłem i serem, jajkiem czy wędliną. Nie należy zapomnieć o dodatkach w postaci owoców czy warzyw. Dodatek owocowo-warzywny pobudza apetyt oraz urozmaica posiłek. Niepokojącym zjawiskiem jest unikanie przez dzieci picia mleka i jego przetworów. A niczym go nie można zastąpić w wieku rozwojowym. Napój ten zawiera wysokowartościowe białko i wapń Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zdrowy uczeń lepiej się uczy
● str. 278
(podstawowy składnik budulcowy układu kostnego). Uczeń po spożyciu prawidłowego śniadania w radosnym nastroju udaje się do szkoły. Ten nastrój musi trwać jak najdłużej. Dziecko po 2-3 lekcjach musi coś zjeść dla wyrównania strat energii, by z należytą uwagą mogło przyswajać sobie dalsze wiadomości. Czeka go jeszcze kilka godzin pobytu w szkole. Około godziny 10.30 w czasie dużej przerwy ma zjeść drugie śniadanie przyniesione z domu. I w tym momencie wielką rolę ma do spełnienia nauczyciel. Powinien zainteresować się, czy rzeczywiście uczniowie mają posiłek. Drugie śniadanie jest posiłkiem mniejszym. Podstawą powinno być pieczywo mieszane (bułka, chleb pytlowy, razowy) z dodatkiem masła lub innego tłuszczu i produktu zawierającego pełnowartościowe białko (ser, jaja, mięso, wędliny, ryba) oraz owoce lub niektóre warzywa (np. pomidor, ogórek, rzodkiewka, marchew, liście sałaty, cykoria, papryka lub kalarepa) i coś do picia. Często pora obiadowa zastaje ucznia jeszcze w szkole. W szkołach, które mają lepsze warunki lokalowe powinny być wydawane pełne obiady. Taki posiłek pokrywa jedną trzecią zapotrzebowania dziecka na energię i składniki odżywcze. Gdy nie ma na to warunków powinno się zrobić wszystko, aby dzieci otrzymywały chociaż jednodaniowy posiłek (zupę z tzw. wkładką mięsną lub gorące danie). Obowiązkowo powinny otrzymywać posiłki dzieci mające kłopoty ze zdrowiem, niedobory wzrostu, cierpiące na niedokrwistość, pochodzące z rodzin żyjących w trudnych warunkach materialnych. Dzieci, które nie korzystają z obiadów w szkole, powinny po przyjściu do domu zjeść gorący obiad. Te, które zjadły obiad w szkole, chętnie w godzinach popołudniowych skonsumują jeszcze drugie danie obiadowe w domu lub też podwieczorek składający się np. z pieczywa
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zdrowy uczeń lepiej się uczy
● str. 279
z dodatkiem wędliny, sera oraz warzyw i owoców, napojów z owoców, z domowym ciastem (sernik, biszkopt, ciasto drożdżowe). Kolacja dla dzieci i młodzieży w większości dni tygodnia powinna składać się z dań gorących. Mogą to być pierogi leniwe, naleśnik z nadzieniem mięsnym lub z serem, omlet z warzywami, knedle z nadzieniem mięsnym, risotto z kaszy lub ryżu z mięsem i warzywami, ryba w warzywach, ziemniaki z zsiadłym mlekiem (z dodatkiem warzyw gotowanych lub w postaci surówek), a także napoje owocowe lub owocowo-warzywne. Dla starszej młodzieży należy uwzględnić jeszcze dodatek pieczywa z masłem, dżemem czy miodem. Profesor Wiktor B. Szostak z Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie w pracy „Wyżywienie a zdrowie społeczeństwa” napisał: „Dziś obowiązuje pogląd, że żywienie prawidłowe musi zabezpieczać człowieka zarówno przed niedoborami jak i nadmiarami, a polityka wyżywienia powinna sprzyjać sytuacji, w której odsetek ludzi niedożywionych i żywionych nadmiernie powinien być możliwie najmniejszy.” Dotyczy to zarówno żywienia dorosłych jak i dzieci. Złe nawyki żywieniowe wyniesione przez dziecko z domu rodzinnego są bardzo trudne do zmienienia. Organizm dziecka jest czuły jak barometr na nieprawidłowe odżywianie. W żywieniu dzieci musimy zwracać uwagę na prawidłowe spożycie białka, tłuszczów, węglowodanów, witamin, składników mineralnych oraz błonnika. Ucząc dzieci, oczywiście na własnym przykładzie, jak zdrowo się odżywiać, dajemy im bardzo cenny prezent na przyszłość – szansę na życie długie i nie zagrożone chorobami cywilizacyjnymi takimi jak: otyłość, cukrzyca, miażdżyca czy nadciśnienie. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Odżywianie w trzecim wieku
●str. 280
Odżywianie w trzecim wieku Odwiecznym pragnieniem ludzkości jest żyć jak najdłużej, bez zmartwień i cierpień. Symbolem długowieczności, na który często się powołujemy jest biblijny Matuzalem, który żył 969 lat. W najbliższym czasie nie zanosi się abyśmy mogli marzyć o tak długim życiu. Nieśmiało mówi się, że według teoretycznych dociekań przy sprzyjających okolicznościach ludzie XXI wieku mogą dożywać 120 lat. Statystyki wykazują, że człowiek jaskiniowy żył średnio 18 lat, obywatel starożytnej Grecji - 20 lat, Rzymianin - 22, mieszkaniec średniowiecznej Europy - 30 lat, Amerykanin w 1900 roku - 49,2 lat a w 1975 roku - 76,5 lat. Ciekawie wygląda porównanie przyczyn zgonów z ubiegłego wieku, na początku XX wieku oraz z roku 1970. W 1860-roku ludzie umierali najczęściej z powodu: gruźlicy (ok. 20 procent), biegunek i nieżytów jelit, cholery, zapaleń płuc i nieżytów oskrzeli. W 1900 roku zapalenie płuc i nieżyty oskrzeli wraz z grypą stanowiły 14,4 procentu przyczyn zgonów, gruźlica 11,3 procentu, a następnie biegunki i nieżyty jelit. Statystyki przyczyn zgonów z roku 1970 wyglądały następująco: na pierwszym miejscu choroby serca - 38,3 procent, nowotwory 17,2 procent, zaburzenia mózgowo-naczyniowe i dalej zapalenia płuc, nieżyty oskrzeli, wypadki (bez wypadków drogowych), wypadki drogowe (2,8 procent), choroby wieku niemowlęcego, arterioskleroza oraz marskość wątroby (rezultat wzrostu spożycia alkoholu). Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 281
Odżywianie w trzecim wieku
Obecnie średni wiek, który osiąga mieszkaniec Europy, wynosi 73 lata. Populacja osób w wieku 80 i więcej lat znacznie się zwiększyła. Stanowią oni dziś ok. 2,5 % ludności Polski. Według prognoz GUS z 1996 roku w roku 2010 ma być około 1 170 000 starców (w tym 40 % 85- letnich), zaś w 2020 prawie 1 340 000. Warto przytoczyć prognozy ONZ, które szacują, że w roku 2040 będzie w Polsce 2,5 miliona ludzi bardzo starych. Fakt, że tak bardzo wydłużyło się ludzkie życie jest niezaprzeczalnym osiągnięciem medycyny. Przedłużenie średniej życia i wzrost liczby osób w wieku podeszłym, zwłaszcza w krajach gospodarczo rozwiniętych, zawdzięczamy przede wszystkim postępowi w zwalczaniu
wielkich
epidemii
oraz
skrajnych
niedoborów
żywieniowych. Na długość życia człowieka wpływa wiele czynników wewnątrz- oraz zewnątrz-pochodnych. Do pierwszych należy zaliczyć przede wszystkim czynniki genetyczne. Mogą one w pełni zadziałać dopiero wówczas, gdy zaistnieją ku temu odpowiednie warunki wynikające ze środowiska, czyli zespół czynników zewnątrzpochodnych. Do nich zaliczamy głównie klimat, warunki bytowe tj. socjalno-ekonomiczne, sanitarno-higieniczne oraz tryb życia człowieka. Podstawowym czynnikiem zewnątrz-pochodnym jest sposób odżywiania się i to już od najwcześniejszych dni życia a nawet jeszcze w łonie matki. W wioskach nepalskich na zboczach Himalajów żyje wielu ludzi osiągających sędziwy wiek. Wszyscy pracują ciężko, aby móc żyć wśród skalistych gór, są pełni wigoru, zręcznie wspinają się i poruszają po urwistych zboczach. Oznaczono ich dzienne racje pokarmowe i porównano do zaleceń obowiązujących w krajach wysoko uprzemysłowionych. Okazało się, że dostarczają dziennie organizmowi ok. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Odżywianie w trzecim wieku
● str. 282
2000 kalorii, czyli o połowę mniej niż w racjach dziennych w krajach najbardziej uprzemysłowionych. Światowa Organizacja Zdrowia przyjmuje następujące granice wieku podeszłego: 60-75 lat człowiek starszy, 75-90 lat człowiek stary, ponad 90 lat - człowiek bardzo stary. Granica starości jest trudna do ustalenia. Wiek kalendarzowy człowieka nie zawsze pokrywa się z wiekiem biologicznym. Proces starzenia się ustroju rozpoczyna się właściwie od urodzenia i trwa do śmierci. Istnieje niezliczona ilość teorii na temat starzenia się organizmu ludzkiego. Żadna z nich nie gwarantuje w praktyce wszystkim ludziom radosnej, spokojnej i długiej starości. Nie możemy kojarzyć starości li tylko z zewnętrznymi oznakami takimi jak siwe włosy, czy zmarszczki na twarzy. Biologiczne procesy starzenia rozpoczynają się znacznie wcześniej. Sprawność ucha zaczyna maleć ok. 15 - 18 roku życia. Mięśnie wiotczeją od 25 roku życia. Wzrok słabnie po czterdziestce. Po 50 roku życia zaczyna zanikać zmysł smaku, po 60 - powonienia. Począwszy od 30 roku życia prawdopodobieństwo śmierci zwiększa się dwukrotnie co 8 lat. Nasz mózg także się starzeje np. w wieku lat 70 każdego dnia tracimy 100 tysięcy neuronów, które są podstawowymi jednostkami morfologicznymi i czynnościowymi centralnego układu nerwowego. Nie bójmy się jednak, że wszystkie neurony zanikną. Nie jest to możliwe! Musielibyśmy żyć aż 200 lat. Od urodzenia w naszym mózgu znajduje się astronomiczna liczba 14 miliardów neuronów! Zwrócono uwagę, że procesy starzenia się organizmu mogą mieć związek z układem immunologicznym. Istnieje koncepcja mówiąca, że starzejący się układ odpornościowy, traci zdolności odróżnienia tego, co „własne” od tego, co „obce” i zaczyna działać przeciwko sobie. Odporność na Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Odżywianie w trzecim wieku
● str. 283
choroby jest największa w dzieciństwie, później systematycznie maleje. Dlatego między innymi stary organizm jest bardziej podatny na nowotwory i zakażenia. Ponieważ w najbliższej przyszłości nie zanosi się na wynalezienie cudownej pigułki, zapewniającej każdemu człowiekowi wieczną młodość, ludzie starsi muszą zwrócić szczególną uwagę na dostępne i znane sposoby gwarantujące im w tym okresie komfort życia. Obok znajomości zasad racjonalnego odżywiania, których można się nauczyć w każdym wieku i które należy zacząć stosować w praktyce jak najwcześniej, trudną kwestią jest odosobnienie tej grupy ludzi w społeczeństwie. Problemów tych - nie dających się rozwiązać zarządzeniami administracyjnymi, a doprowadzających często do powstania poczucia osierocenia, gorszej wartości i przydatności społecznej często nie doceniamy. Jakże prosta jest na to rada: okazać serce drugiemu człowiekowi. W naszych czasach szczególnie oczekują tego osoby starsze, a przeważnie jest to też skuteczniejsze niż leki! Obecnie przyjmuje się pogląd, że zapotrzebowanie człowieka w wieku podeszłym na składniki pokarmowe (białka, węglowodany, tłuszcze, witaminy, sole mineralne oraz błonnik) nie różni się zasadniczo od zapotrzebowania ludzi młodych, dorosłych lub w wieku średnim, z jednym wyjątkiem: zapotrzebowanie na energię jest przeciętnie znacznie niższe. Wynika to zazwyczaj ze zmniejszenia się podstawowej przemiany materii oraz ogólnej aktywności fizycznej. Nieznajomość zasad racjonalnego żywienia jest dla ludzi starych szczególnie niebezpieczna. Panuje do dzisiaj błędna opinia mówiąca, że powinni oni spożywać tylko kleiki i papki, gdyż normalnie przyrządzone jedzenie może im zaszkodzić jako ciężkostrawne. Taki sposób odżywiania doprowadzić może do dużych niedoborów pokarmo-
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Odżywianie w trzecim wieku
● str. 284
wych. Szczególnie samotni starsi mężczyźni, którzy sami gotują i których sytuacja zmusza do przyrządzania posiłków „na zapas” zapominają, że w ten sposób spożywają dania pozbawione cennych składników pokarmowych. Niedobory pokarmowe u ludzi starszych powstają również w przypadkach chorób układu kostnego, uniemożliwiających im dokonywania zakupów i przygotowywania posiłków. Zmiany w centralnym systemie nerwowym powodujące apatię i depresję psychiczną oraz brak zainteresowania otoczeniem i sprawami właściwego odżywiania powodują „błędne koło”: niedobory pokarmowe jeszcze bardziej pogłębiają istniejące zmiany psychiczne. Często przez niewłaściwe zrozumienie zaleceń lekarskich osoby starsze stosują zbyt długo zalecenia dietetyczne (kleiki). Obserwowano wiele przypadków niedoboru witaminy C u osób, którym zalecono długotrwałe diety w chorobie wrzodowej żołądka lub dwunastnicy. Również podawanie przez dłuższy czas pewnych leków może doprowadzić do poważnych niedoborów niektórych składników pokarmowych (stosowanie niektórych leków uspakajających, przeciwdrgawkowych doprowadza do niedoboru kwasu foliowego). Zażywanie antybiotyków niszczących florę bakteryjną jelita grubego powoduje braki witamin z grupy B. W wieku podeszłym może dojść także do samoistnej utraty apetytu, co bywa wynikiem fizjologicznego procesu starzenia się i zaniku normalnej wrażliwości komórek odbierających bodźce smakowe i zapachowe, szczególnie po infekcjach górnych dróg oddechowych. Dlatego osobom starszym zaleca się stosowanie większej ilości przypraw, zwłaszcza korzennych, w celu pobudzenia apetytu. U osób unieruchomionych przez dłuższy czas np. po złamaniach lub przy dużej utracie białka ustrojowego w procesach zapalnych może wystąpić ujemny bilans azotowy i rozpad białka tkanko-
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 285
Odżywianie w trzecim wieku
wego. Spośród składników mineralnych często stwierdza się niedobory wapnia, co prowadzi do demineralizacji układu kostnego. Proces ten bardziej nasila się u kobiet aniżeli u mężczyzn. Oprócz witaminy C często brakuje witaminy D. Jest to nie tylko skutek niedostatecznego jej spożycia, lecz także braku promieni słonecznych oraz występowania zespołu złego wchłaniania, wywołanego często niedokrwieniem jelita cienkiego, resekcją żołądka, stanami zapalnymi błony śluzowej przewodu pokarmowego, a także schorzeniami dróg żółciowych lub nerek. U ludzi starych szczególnie istotne zmiany zachodzą w układzie pokarmowym. Wpływają one na procesy przyjmowania pożywienia, wchłaniania i przyswajania składników pokarmowych. Do czynników niedocenianych przez osoby starsze, a mających olbrzymi wpływ na zakłócenia w przyjmowaniu pokarmów, należą braki w uzębieniu. Prowadzą one do zaburzeń w żuciu pokarmów. Źle rozdrobnione kęsy połykanego pokarmu wywołują zaburzenia w trawieniu i wchłanianiu. To z kolei powoduje uczucie pełności i wzdęć w nadbrzuszu, niesmak w ustach, zwłaszcza po obfitym posiłku i zdenerwowaniu. Sensacje żołądkowe sprawiają, że osoby starsze
ograniczają
pełnowartościowych
w
tych
potraw,
co
przypadkach daje
początek
spożywanie niedoborom
pokarmowym, pogłębiającym i przyspieszającym procesy starzenia się ustroju. W miarę starzenia się organizmu dochodzi do zmian zanikowych w przewodzie pokarmowym, zarówno błon śluzowych jak i gruczołów wydzielniczych oraz mięśniówki ściany przełyku, żołądka i jelit. Zmiany te spowodowane są przede wszystkim zaburzeniami w ukrwieniu na tle miażdżycowym. U ludzi starszych dochodzi często do rozszerzenia i wydłużenia przełyku i jelit. Utrata elastyczności
wiązadeł
i
osłabienie
mięśni
powoduje
często
powstawanie przepukliny, opuszczenie żołądka i jelit. Na tle zmian zanikowych mięśni gładkich przewodu pokarmowego dochodzi Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Odżywianie w trzecim wieku
● str. 286
również do zaburzeń w czynności motorycznej jelit - zwolnienia perystaltyki i napięcia mięśni. To prowadzi do zalegania treści pokarmowej w danym odcinku przewodu pokarmowego. W jelicie grubym zmiany zanikowe ściany jelita powodują powstawanie uchyłkowatości, co może być przyczyną zaparcia, bądź na przemian biegunki i zaparcia. Gruczoły ślinowe ulegają stopniowo zanikowi. Zmniejsza się wydzielanie śliny oraz zawartości enzymów trawiennych, co prowadzi do dalszych zaburzeń w procesach trawiennych, zwłaszcza przy połykaniu pokarmów suchych, wskazane jest więc częste popijanie w czasie posiłków. Zmiany zanikowe błony śluzowej żołądka powodują zmniejszenie wydzielania soku żołądkowego. Niedostatek kwasu solnego zmniejsza rolę bakteriostatyczną i bakteriobójczą soku żołądkowego, w wyniku czego dochodzi do rozwoju flory bakteryjnej, często chorobotwórczej. W wieku starszym następuje zanik wątroby i trzustki. Pęcherzyk żółciowy ulega stopniowemu zwłóknieniu - powstają w nim kamienie, nawet bez wyraźnych objawów klinicznych, zmniejsza się ilość komórek beta w trzustce, co prowadzi do zredukowania wydzielania insuliny. Biorąc pod uwagę wszystkie wymienione zmiany, należy przyjąć, że ustrój człowieka w starszym wieku często niewłaściwie wykorzystuje składniki pokarmowe. Pokarm niestrawiony w górnych odcinkach przewodu pokarmowego dostaje się do dalszych odcinków, w których wchłanianie składników także jest zmniejszone, co z kolei prowadzi do znacznych niedoborów pokarmowych i dużego ubytku ciężaru ciała. Ludzie starzy, nie wiedząc o zmianach morfologiczno- czynnościowych zachodzących w organizmie, często szukają przyczyn w czynnikach zewnętrznych, takich jak: spożywanie ciężkostrawnych
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Odżywianie w trzecim wieku
● str. 287
pokarmów, nadmierne przeładowanie żołądka, drażniące czynniki chemiczne: alkohol, tytoń, nieświeże potrawy, zjełczały tłuszcz, przyprawy korzenne, mocna herbata czy kawa. W wieku starszym wskazane jest spożywanie posiłków częstych i o mniejszej objętości. Zbyt obfite posiłki mogą spowodować zaburzenia krążenia i oddychania, gdyż przeładowany żołądek uciska na przeponę. Najbardziej korzystne jest rozłożenie ogólnej wartości kalorycznej dziennego pożywienia na 4 lub 5 posiłków. Przy 5-posiłkowym rozkładzie należy ogólną kaloryczność racji pokarmowych rozłożyć w procentach następująco: I śniadanie - 20, II śniadanie - 10, obiad - 30, podwieczorek - 20 i kolacja 20. Kolacji nie należy jadać zbyt późno. Przed udaniem się na nocny odpoczynek powinno upłynąć 1,5-2 godzin od momentu zjedzenia kolacji. Przyjmuje się zasadę, że każdy posiłek powinien zawierać wszystkie potrzebne składniki odżywcze: białko, węglowodany, tłuszcze, witaminy, sole mineralne. Dla zachowania prawidłowego przebiegu większości procesów przemiany materii, konieczne jest środowisko słabo zasadowe. Dlatego osoby zajmujące się żywieniem muszą pamiętać, że takie produkty zwierzęce jak: mięso, ryby, jaja oraz produkty zbożowe mają właściwości kwasotwórcze tj. zakwaszają ustrój. Owoce, warzywa, ziemniaki, nasiona roślin strączkowych (groch, fasola, bób i soja) oraz mleko wykazują właściwości zasadotwórcze tj. alkalizujące ustrój. Zestawiając posiłki musimy dążyć do minimalnej przewagi w diecie produktów dających odczyn zasadowy. Tak jest korzystnie dla organizmu - normalnie pH krwi waha się od 7,35 do 7,45. Również składniki mineralne oddziaływują na organizm w sposób
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
●str. 288
Odżywianie w trzecim wieku
zakwaszający lub alkalizujący. Do pierwszej grupy należą: chlor, fosfor, siarka. Do drugiej: wapń, sód, potas i magnez. Śniadanie ma szczególne znaczenie - musi być pełnowartościowe i nie może ograniczać się tylko do spożycia np. szklanki herbaty słodzonej i bułki z masłem i dżemem. Posiłek ten powinien zawierać odpowiednią ilość białka (wędlina, ser, mleko, ryby, mięso itp.). Ze względu na duże braki w uzębieniu, potrawy powinny być tak przygotowane, aby rozdrabnianie ich w jamie ustnej nie wymagało większego wysiłku. Na przykład mięso powinno być mielone i dobrze ugotowane, warzywa i ziemniaki miękkie lub przetarte. Należy w miarę możliwości unikać sporządzania dań w postaci mało apetycznych papek lub kleików. Zaleca się stosowanie bardzo często przypraw korzennych, które są nośnikami zapachu i smaku. Przyczyniają się tym samym do zwiększenia ilości śliny, pobudzają także wydzielanie soku żołądkowego, a nawet perystaltykę jelit i wydzielanie żółci. Starsi ludzie powinni być raczej szczupli niż otyli i ograniczać
jedzenie,
zwłaszcza
przy
istniejącej
nadwadze.
W związku ze zmniejszeniem się podstawowej przemiany materii w wieku podeszłym ogólna ilość kalorii powinna być mniejsza. Jeżeli jednak człowiek starszy jest nadal aktywny fizycznie (pracownicy rolni, osoby uprawiające sport w celach rekreacyjnych) należy mu zapewnić ilość kalorii zgodną z jego wydatkami energetycznymi. Człowiek w wieku podeszłym powinien utrzymywać ciężar ciała na poziomie z okresu swej młodości. Źródłem białka zwierzęcego w pożywieniu osób starszych powinno być głównie chude mleko (!) i jego przetwory: chude twarogi, chude sery (zawierające także dużo wapnia), oraz chude mięso i ryby. Szczególnie należy polecać chude ryby ze względu na dobrą ja-
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Odżywianie w trzecim wieku
● str. 289
kość białka oraz zawartość wapnia i fosforu. Część białka powinna pochodzić z roślin (produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych). Całkowita ilość tłuszczów (widocznych i niewidocznych) w dziennej racji pokarmowej nie może być większa niż 70-75 gramów. Należy przy tym pamiętać, aby co najmniej 50 procent tłuszczu było pochodzenia roślinnego. Zaleca się więc stosowanie w pożywieniu olejów roślinnych. Szczególnie polecam oliwę z oliwek np. firmy „Ballester”. Do chleba można stosować niewielkie ilości masła oraz masło roślinne. Należy unikać węglowodanów rafinowanych w postaci cukru, ciastek, czekolad i wszelkich wyrobów cukierniczych. Korzystniejsze są produkty zawierające węglowodany złożone w naturalnej postaci tj. ciemny chleb, grube kasze, ziemniaki gotowane, groch, fasola. Nie zapominajmy o miodzie - napój z 2 małych łyżeczek miodu dodanych do szklanki letniej przegotowanej wody stawiamy na wieczór i wypijamy na drugi dzień rano, na czczo. Witaminy i sole mineralne powinny być podawane w postaci naturalnej. Należy więc spożywać duże ilości jarzyn i owoców. Do zup należy używać wyłącznie wywarów z jarzyn. Trzeba wyłączyć z jadłospisu rosoły, gdyż podczas gotowania mięsa przechodzą do wody niepożądane związki, zwłaszcza purynowe. Ludziom starszym zaleca się ograniczenie spożywania soli kuchennej. Nie należy przekraczać 2-3g soli kuchennej na dobę. Gdy nie ma niedoborów ciężaru ciała można pod kontrolą lekarską np. raz w tygodniu pić tylko mleko, soki owocowe lub owocowo-jarzynowe. Należy unikać picia mocnej herbaty lub kawy, zwłaszcza po południu - może to być przyczyną bezsenności, szczególnie u osób ze zwiększoną pobudliwością.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Odżywianie w trzecim wieku
●str. 290
Czynnik żywieniowy jest bardzo ważny w jak najdłuższym zachowaniu zdrowia. Ale nie jedyny. Nie wolno zapominać o odpowiedniej do wieku aktywności fizycznej. Ludzie w wieku podeszłym, którzy prowadzą siedzący tryb życia, starzeją się szybciej. Brak zainteresowań czyni to samo. Ludzie starsi są bardziej wrażliwi na działanie stresów psychicznych i łatwiej psychicznie się załamują. Muszą o tym pamiętać ich opiekunowie. Dlatego dla zachowania dobrego zdrowia szczególne znaczenie posiada higiena psychiczna, wiara w celowość i sens życia, a także stworzenie takich warunków, w których człowiek stary czułby się w społeczeństwie potrzebny.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ PORY ROKU W ŻYWIENIU
● str. 291
♦ PORY ROKU W ŻYWIENIU
Wiosna O tej porze roku przyroda budzi się do życia, a organizm człowieka sygnalizuje różne dolegliwości. Jesteśmy osłabieni, bardziej skłonni do przeziębień, odczuwamy bóle w stawach kończyn i w kręgosłupie, może wystąpić krwawienie z dziąseł, samoistne lub w czasie mycia zębów, zdarza się, że gorzej widzimy o zmroku. Jak zatem żywić się wiosną, aby dobrze się czuć oraz mieć energię do pracy i nauki w szkole? Warzywa i owoce są jedyną grupą produktów, zawierającą witaminę C i prowitaminy A, których niedobór nasz organizm szczególnie dotkliwie odczuwa na wiosnę. Ważnym i zawsze dostępnym źródłem witaminy C są wszystkie warzywa kapustne, a więc kapusta biała, włoska, czerwona, brukselka, także kalafiory, brokuły oraz pomidory, papryka, wszystkie zieleniny jak koperek, zielona pietruszka. Bogatym źródłem karotenu, czyli prowitaminy A jest zawsze dostępna marchew, a także sałata, szpinak, zielony groszek, fasolka szparagowa oraz szczypiorek i zielona pietruszka. Należy zaznaczyć, że warzywa przy swoich dużych walorach odżywczych i smakowych są niskoenergetyczne. Nie tuczą! Ale na wiosnę wartość odżywcza warzyw i owoców jest obniżona na skutek długiego przechowywania. W ziemniakach, które w kuchni polskiej są istotnym źródłem witaminy C, straty jej dochodzą do 70 procent, a w kapuście do około 40 procent. W tym okresie dobrym źródłem Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 292
Wiosna
witaminy C może być sok z kwaszonej kapusty, którym z powodzeniem można zakwaszać surówki. Pamiętajmy o posiadaniu w domu rzeżuchy, i stosujmy ją jako zielony dodatek do kanapek. Cennym i koniecznym uzupełnieniem posiłków są przetwory owocowe i warzywne, a także różnorodne mrożonki. Te ostatnie zachowują wysoką zawartość witamin. Pamiętajmy jednak o tym, że nasz organizm niezależnie od pory roku wymaga różnorodności pokarmów.
Lato Jest najkorzystniejszą dla naszego odżywiania porą roku, występuje wtedy wielka obfitość owoców i warzyw. Szkoda, że organizm nie posiada możliwości magazynowania na cały rok wszystkich witamin i soli mineralnych. Królują owoce: agrest, porzeczki, maliny i poziomki, a do tego dochodzą czarne jagody w lasach. Mamy dostęp do młodych warzyw: szczypiorku, cebuli, rzodkiewki, młodych buraków, młodych ziemniaków oraz pierwszych gruntowych kalafiorów i marchwi. Musimy dokonać zmiany w codziennym żywieniu. Wraz ze
wzrostem
temperatury
otoczenia
zmniejsza
się
nieco
zapotrzebowanie energetyczne ustroju. Mleko i przetwory mleczne mają szczególną wartość odżywczą w tym okresie. Krowy są karmione zielonymi paszami, a reszty dokonują promienie słońca na pastwiskach. Zsiadłe mleko, kefir, jogurt, chłodzone napoje mlecznoowocowe, chłodniki ze zsiadłego mleka z dodatkiem botwiny lub truskawek nie znudzą się nam na pewno! Do tego dochodzą chude twarożki z rzodkiewką i szczypiorkiem lub z owocami jako dodatki do pierwszych i drugich śniadań oraz kolacji. W okresie letnim powinno się chętnie spożywać zupy z warzyw. Błędny jest pogląd wyrażany często przez panie, że zupy tuczą. Warzywa i jarzyny są Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 293
Lato
niskokaloryczne, zatem zupa z tych produktów jest również niskokaloryczna.
Chyba,
że
zawiera
niepotrzebne
dodatki
wysokokaloryczne takie jak znaczne ilości tłuszczów czy klusek oraz śmietany.
Jesień Jest to czas gromadzenia zapasów. W spiżami - a nie w organizmie pod postacią tkanki tłuszczowej! Powinniśmy utrzymywać masę swego ciała na przewidywanym dla wzrostu i typu budowy poziomie. Nadwaga oraz otyłość to wróg nr 1 współczesnego człowieka. Wróciliśmy z urlopów i wracamy do normalnych codziennych obowiązków. Większa ruchliwość spowodowała, że przemiana materii była intensywniejsza a tym samym straciliśmy nadmiar tkanki tłuszczowej. Nie wracajmy więc do starych nawyków: słodyczy, tłustych i mącznych potraw i prowadzenia siedzącego trybu życia. W okresie jesiennym mamy możliwość korzystania z różnorodnych warzyw i owoców. Dostarczają one naszemu zdrowiu bezcenne wartości: witaminy i składniki mineralne oraz są bogatym źródłem błonnika. Rezygnując codziennie przez miesiąc z ciastka z kremem lub porcji tłustego kremu, a zamiast tego spożywając porcję owoców lub warzyw mamy szansę stracić w tym czasie ponad 1,5 kg zbędnej tkanki tłuszczowej. Owoce są najsmaczniejsze na surowo po dokładnym opłukaniu, bez dodatku cukru. Warzywa spożywajmy również w miarę możliwości w formie surowej w postaci sałatek z dodatkiem oleju roślinnego, oliwy z oliwek i przypraw ziołowych, a także gotowane do obiadów i kolacji. Spożywajmy więcej serów białych chudych kosztem serów żółtych, które są bardziej kaloryczne. Przypominam również o tym, abyśmy w przeważającej części Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Jesień
● str. 294
spożywali pieczywo razowe zamiast jasnego. W jesieni musimy gromadzić zapasy w postaci przetworów z owoców i warzyw, aby na naszych stołach nie zabrakło witamin podczas nadchodzącej zimy oraz na przedwiośniu. Najcenniejsze są przetwory z owoców i warzyw bogatych w witaminę A i C, bo właśnie ich będzie nam najwięcej brakować, aby przetrwać w zdrowiu do wiosny.
Zima To najtrudniejszy okres w realizowaniu zasad racjonalnego odżywiania. Nasze żywienie jest monotonne, z przewagą potraw mięsnych, często tłustych z wyraźnym ograniczeniem owoców i warzyw. Ale czy tak być musi? Nasz układ immunologiczny, czyli odpornościowy, chroniący nas przed zagrożeniami środowiska, w którym żyjemy, będzie osłabiony. Nie ma leku lepiej wzmacniającego odporność organizmu jak pokarm. W naszym kraju istnieją duże wahania sezonowe w spożyciu warzyw i owoców - latem i jesienią wynosi ona 75 procent ogólnej ilości ich rocznego spożycia, wiosną zaledwie 5 procent a w zimie 20 procent. Wymagania organizmu nie zależą od pory roku. Stale są takie same. Zwiększona kaloryczność posiłków w zimie wynika z większego zapotrzebowania organizmu na energię, która potrzebna jest dodatkowo do rekompensowania przez organizm strat ciepła. Ale potrzebne dodatkowo kalorie nie mogą pochodzić tylko ze zwiększenia w zimie spożycia pieczywa, mąki, makaronów, kasz i tłuszczów. Największą trudność sprawiają nam w żywieniu sposoby uzupełniania posiłków w świeże warzywa i owoce. Przechowywanie ich od wczesnej jesieni powoduje straty wartości odżywczych a zwłaszcza witaCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zima
● str. 295
miny C, która jest tak bardzo potrzebna, aby się nie przeziębiać, nie mieć kataru czy nie zachorować na grypę. Musimy koniecznie sięgnąć do domowej spiżarni. Najwięcej witaminy C zawiera kapusta kwaszona, soki pomidorowe, pomidory pasteryzowane, kompoty, soki i przeciery - głównie z owoców jagodowych. Najmniej wartościowe są dżemy, powidła i marmolady - zawartość w nich witamin jest znikoma, a ponadto duży dodatek cukru ogranicza ich zastosowanie. Brukselka, brukiew, rzepa, jarmuż, cykoria i skorzonera powinny uzupełniać braki witaminy C i być spożywane w postaci surówek, których nie powinno zabraknąć przy żadnym posiłku. Najwyższą wartość odżywczą ze wszystkich utrwalanych warzyw i owoców mają mrożonki. Z żywności mrożonej można przygotować takie same potrawy jak ze świeżej. Szczególną uwagę w zimie należy zwrócić na śniadania. Wychodzenie ranne bez posiłków zwłaszcza w chłodne zimowe dni powoduje osłabienie odporności organizmu. Rozpoczynanie pracy czy nauki bez zjedzenia pełnowartościowego śniadania odbija się natychmiast na procesach myślenia i wydolności fizycznej organizmu. Szybkie zmęczenie, znużenie i zdenerwowanie są tego efektem!
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ CHOROBY METEOROTROPOWE
● str. 296
♦ CHOROBY METEOROTROPOWE
Jak informuje Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej dziś w kraju będzie zachmurzenie duże z większymi przejaśnieniami i lokalnymi rozpogodzeniami głównie na południu... Komunikaty o pogodzie zamieszcza codzienna prasa. Czytamy je chętnie. Ale czy potrafimy skorzystać z tych źródeł, jeżeli chodzi o zdrowie i odpowiednie postępowanie w chorobie? Bodźce meteorologiczne oddziałują na człowieka najczęściej przez skórę, drogi oddechowe narządy zmysłów. Gdy panuje niż atmosferyczny z ciągłymi opadami deszczu, przekonujemy się „na własnej skórze”, iż w tych dniach mamy nie najlepszy nastrój, czujemy się osłabieni, odczuwamy zmniejszoną aktywność fizyczną i psychiczną. Współczesna medycyna zna pojęcie chorób meteorotropowych. Są to schorzenia lub zespoły chorobowe mające związek pomiędzy pojawianiem się i znikaniem niektórych objawów a czynnikami meteorologicznymi. Zaliczane są do nich: choroby gośćcowe, choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, choroba wrzodowa i inne. Choroby gośćcowe najczęściej mają związek z pogodą. Stwierdzono, że bóle stawów nasilały się ze spadkiem ciśnienia atmosferycznego u 72 proc. chorych, u 21 proc. osób w czasie sztormów. Nasilenie bólów w stawach występuje zazwyczaj 2-4 godziny przed naCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ CHOROBY METEOROTROPOWE
● str. 297
dejściem ciepłego frontu oraz 5-10 godzin przed chłodnym frontem atmosferycznym. W mechanizmie patofizjologicznym powstawania dolegliwości meteorotropowych stwierdza się przede wszystkim upośledzenie termoregulacji ustroju polegające głównie na zaburzeniach w grze naczyniowej, to jest opóźnionym i nie dostatecznym zwężaniu tętniczek obwodowych, a często ich rozszerzeniu pod wpływem ochłodzenia. Zjawisko to występuje w schorzeniach reumatycznych. Dlatego chorzy ci są bardziej wrażliwi na oziębienie. W środowisku o niskiej temperaturze największemu oziębieniu podlegają stawy i kości, gdyż tkanka kostna ma trzykrotnie mniejszą pojemność cieplną niż krew, a więc szybciej się nagrzewa i stygnie. Oziębienie powoduje też zwiększenie lepkości płynów tkankowych, które opóźnia wydalanie szkodliwych produktów przemiany materii. Ponadto zimno hamuje działanie enzymów, co ma szczególne znaczenie w przemianie materii w mięśniach szkieletowych. Najważniejszym jednak czynnikiem nasilającym dolegliwości stawowe u tych chorych jest ochłodzenie. Zaobserwowano zbieżność występowania zawałów serca wraz z przejściem frontów chłodnych i ciepłych. Przy nagłych zmianach pogody częściej występują dolegliwości bólowe u chorych, zwłaszcza w okresie poprzedzającym nadejście frontów atmosferycznych. Częściej słyszymy wtedy na ulicach karetki pogotowia zdążające do szpitala. Podczas przechodzenia zimnych frontów atmosferycznych zachodzą też zmiany fizykochemiczne krwi - zwiększa się jej lepkość, czas krzepnięcia skraca się. Zmiany te wraz z współistniejącymi czynnikami ryzyka w tętnicach wieńcowych serca, sprzyjają powstawaniu zawału serca. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ CHOROBY METEOROTROPOWE
● str. 298
W astmie oskrzelowej stwierdzono wzrost częstotliwości napadów duszności wraz z nagłym napływem zimnego powietrza, natomiast stopniowy spadek temperatury nie powoduje wzrostu częstotliwości ataków astmy. Nieżyt nosa, gardła, krtani i tchawicy - częstotliwość występowania tych schorzeń ma związek ze zmianami pogody. Oziębiony organizm reaguje zwężeniem naczyń, co powoduje zmniejszone ukrwienie tych części ciała. W czasie odwilży, której towarzyszy ocieplenie, zwiększa się liczba chorych na grypę i zapalenie dróg oddechowych. Prawdopodobnie przyczyną jest zbyt ciepły ubiór w czasie ocieplenia z następowym intensywnym i nierównym ochładzaniem organizmu. Obserwacje wykazują, że najrzadziej chorują na „przeziębienia” ludzie o prawidłowej budowie ciała, którzy mają prawidłowy stosunek ciała do jego wagi. Ludzie szczupli i wysocy mają dużą powierzchnię do wagi ciała i są bardziej podatni na oziębienie, częściej mają katar, szczególnie wiosną. Otyli mają wprawdzie mniejszą powierzchnie do wagi ciała, ale bardziej się pocą, jeżeli następuje niewłaściwe ochładzanie, mają również często katar, z tym że częściej zimą. Grypa – to choroba wirusowa. W Europie największa liczba zachorowań przypada na koniec stycznia i początek lutego. Wirus grypy łatwiej przenosi się w powietrzu wilgotnym niż suchym. Większą zachorowalność na grypę notowano przy nagłym spadku ciśnienia atmosferycznego, z nadejściem chłodnych frontów, z napływem polarnego powietrza i przy silnym wietrze. Podczas niżowej pogody maleje odporność organizmu na wszelkie zakażenia, a wirusy wykazują większą aktywność. Ludzie zahartowani rzadziej chorują na grypę, gdyż posiadają sprawniejsze mechanizmy termoregulacyjne.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ CHOROBY METEOROTROPOWE
● str. 299
Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy narasta w listopadzie, grudniu, styczniu i lutym. Powikłanie choroby w postaci krwawień występują najczęściej podczas ciepłych frontów atmosferycznych. Choroby psychiczne – wykazują szczególną wrażliwość na zmiany warunków atmosferycznych. Okresy pobudzenia u chorych na schizofrenię są znacznie częstsze przy zmianach ciśnienia atmosferycznego niezależnie od ich kierunku. Stwierdzono również zwiększenie częstości napadów drgawkowych u chorych z padaczką tuż po przejściu zimnych frontów atmosferycznych. Wykazano zależność między napadami kolki wątrobowej i nerkowej, jaskry i migreny, występowaniem krwotoków w narządach, a pojawieniem się aktywnych meteorotropowych sytuacji pogodowych. Jak zapobiegać objawom i chorobom meteorotropowym? Przed zbliżającym się frontem chłodnym, osoby ze schorzeniami reumatycznymi powinny unikać oziębienia ciała, zakładając ciepłe ubranie. Chorym z chorobą niedokrwienną serca przed spodziewanymi zmianami frontów, zaleca się przyjmowanie leków uspakajających lub środków rozszerzających naczynia wieńcowe serca, unikanie większych wysiłków fizycznych i stresów. Stosowanie odpowiedniego ubioru ze szczególnym uwzględnieniem nieprzegrzewania organizmu w czasie nagłego ocieplenia pogody jest ważnym momentem w zapobieganiu powstawania grypy i nieżytów górnych dróg oddechowych.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
●str. 300
♦ CHOROBY METEOROTROPOWE
Najważniejsze jest jednak stosowanie zabiegów hartujących, takie jak: natryski, polewanie, kąpiele. Muszą one być systematyczne i ze wzrastającym stopniowaniem natężenia bodźców. Profilaktycznym
zabiegiem
hartującym
jest
też
kąpiel
powietrzna połączona z ćwiczeniami ruchowymi. Jeśli długo przebywamy w mieszkaniach, biurach, halach fabrycznych, klasach szkolnych, samochodzie czy wagonie kolejowym to nie dziwmy się, że coraz bardziej odczuwamy zmiany pogody w postaci różnych dolegliwości. Aby uniezależnić się od zmian pogodowych należy jak najwięcej przebywać na wolnym powietrzu. Człowiek współczesny tak jakby o tym zapomniał!
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ NATURALNE METODY LECZENIA
● str. 301
♦ NATURALNE METODY LECZENIA
Homeopatia – podobne leczy podobne „Nie chorobę należy leczyć lecz chorego” - tak powiedział w 1796 roku Samuel Christian Hahnemann. Wypowiedź ta i data jest szczególna, od niej możemy mówić o powstaniu i rozwoju bardzo ciekawej metody leczniczej zwanej homeopatią. W odróżnieniu od krajów Europy Zachodniej, w Polsce leczenie z zastosowaniem leków homeopatycznych nie jest szerzej stosowane i w zasadzie mało znane. A szkoda! Jednak w ostatnich latach obserwuje się zwiększone zainteresowanie homeopatią. Termin homeopatia powstał z kombinacji słów greckich: „HOMOION”, czyli podobny i ”PATHOS” – choroba, cierpienie. Nazwa ta wyraża również fundamentalną zasadę sformułowaną przez jego twórcę, ujęte w słowa pochodzące z języka łacińskiego: „similla similibus curantur” – PODOBNE LECZY PODOBNE. Daleko wcześniej przed Hahnemannem byli już wielcy lekarze, którzy leczyli chorych zgodnie z zasadami homeopatii. Mowa tu o Hipokratesie (460 - 359 p.n.e.) i Paracelsusie (1493 -1541). Ale to pierwszy Hahnemann założył szkołę homeopatii i od tego czasu jest możliwe nauczanie metod leczenia homeopatycznego. „Ojciec” homeopatii tłumaczył książkę angielskiego uczonego Cullena, który utrzymywał, że kora chinowa jest lekiem przeciw zimnicy. Hahnemann uważał to twierdzenie za nieprawidłowe i aby móc je obalić Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 302
Homeopatia – podobne leczy podobne
zdecydował się na wielokrotne wypróbowanie tego surowca na sobie samym.
Przyjmował
korę
chinową
w
dużych
dawkach,
co
powodowało 2 - 3 godzinne napady zmiennej temperatury, objawów zwykle występujących przy zimnicy, to jest gorączki i dreszczy. Napady te powtarzały się tylko w tedy, gdy Hahnemann powtarzał dawkę leku. Genialny badacz rozpoznał w tym potwierdzenie „simillia similibus curentur. Hahnemann słusznie wnioskował, że np. kora chinowa może leczyć zimnicę - chorobę, której objawy odczuł na własnym ciele. Nauka Hahnemanna rozpowszechniła się na cały świat. Homeopatia polega na przywróceniu równowagi w organizmie za pomocą leków, do których przyrządzania używa się prawie wyłącznie surowców pochodzenia naturalnego, z czego ponad 80 % jest uzyskiwanych z roślin. Bardzo wiele z nich zostało wprowadzonych przez samego Hahnemanna. Środki pochodzenia zwierzęcego to przede wszystkim jady gadów i owadów. Część leków uzyskiwana jest z minerałów lub ich roztworów. Jeszcze jedna grupa pochodzi z chorobowo zmienionych wydzielin ludzkich. Lek homeopatyczny działa na cały organizm. Sporządzenie leku jest żmudne i czasochłonne. Siłę danego leku uzyskuje się przez potencjonowanie i dynamizację (np. leki te rozcieńcza się lub rozciera). Hahnemann wymyślił sposób otrzymywania leku przez kilkakrotne wstrząsanie jego każdego kolejnego rozcieńczania. Produktem wyjściowym jest pranalewka, uzyskiwana z alkoholowego wyciągu roślinnego lub innych substancji rozpuszczalnych w alkoholu lub przez rozdrobnienie w przypadku substancji stałych, np. minerałów. Jedną dawkę pranalewki dodajemy do dziewięciu dawek rozpuszczalnika i dziesięciokrotnie wstrząsamy (lub
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Homeopatia – podobne leczy podobne
● str. 303
gdy jest to substancja stała to ją rozcieramy) i uzyskujemy pierwszą potencję, którą oznaczamy symbolem D1. Następnie jedną porcję potencji D1 dodajemy
do dziewięciu porcji rozpuszczalnika
i otrzymujemy potencje D2. W analogiczny sposób postępujemy uzyskując coraz wyższe potencje. Dawki stosowane w homeopatii są „podprogowe”, co oznacza, że tracą one swoje szkodliwe właściwości a zyskują działanie stymulujące układ immunologiczny. Mamy do wyboru dwa rodzaje leków: jednoskładnikowe i kompleksowe. Produkowane są pod różnymi postaciami: jako płyny, proszki, małe tabletki lub granulki. Zaletą stosowania leków homeopatycznych jest brak szkodliwego działania na organizm, są one dobrze tolerowane, w większości mogą być stosowane przez kobiety w ciąży i dzieci. Homeopatia to nie panaceum na wszystkie choroby. Jednakże poprzez poznanie tej metody leczniczej, lekarz poszerza swoje możliwości lecznicze, a pacjent otrzymuje szersze i skuteczniejsze możliwości terapeutyczne. Warto więc spróbować!
Ekstrakt Ginkgo Biloba pomocny w różnych schorzeniach Ginkgo jest najstarszym chyba żyjącym gatunkiem drzewa. Uważa się, że rosło na naszej planecie ponad dwieście milionów lat temu. Drzewo to omal zupełnie nie wyginęło podczas ery lodowcowej, lecz na szczęście przeżyło na pewnych terenach Chin.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Ekstrakt Ginkgo Biloba pomocny w różnych schorzeniach
● str. 304
Wykazuje niezwykłą wytrzymałość i odporność na owady, choroby i zanieczyszczenia. Zastosowanie medyczne drzewa koncentruje się wokół liści, które zawierają pewne składniki bardzo pomocne w zwalczaniu różnych zaburzeń i dolegliwości. Ekstrakt Ginkgo Biloba pochodzi z liści drzewa i wykazuje działanie farmakologiczne na różne części układu krążenia i układu nerwowego. W badaniach klinicznych pacjenci z przewlekłą niewydolnością tętniczo-mózgową i niewydolnością krążenia obwodowego, dość dobrze reagowali na ekstrakt z liści Ginkgo Biloba. Ponieważ ekstrakt ten poprawia pewne aspekty funkcjonowania układu nerwowego (przewodnictwo neuronów), to może okazać się on skuteczny w niektórych przypadkach chorób wieku starczego (np. choroba Alzheimera). W badaniach naukowych przeprowadzonych na większą skalę obejmujących 112 pacjentów geriatrycznych z przewlekłą niewydolnością mózgowo-naczyniową, którym podano ekstrakt Ginkgo Biloba, nastąpiło znaczne ustąpienie głównych dolegliwości m. in. chwilowych utrat przytomności, zawrotów głowy, bólów głowy, dzwonienia w uszach, braku czujności i depresji. Objawy te wywołane zmniejszonym dopływem krwi do mózgu występują niezwykle często u osób starszych i powodowane są chorobą miażdżycową mózgowych naczyń krwionośnych. Ustępowanie tych dolegliwości w znacznym stopniu pod wpływem działania ekstraktu sugeruje, że to właśnie niewydolność naczyniowa może być głównym czynnikiem tzw. „wie-
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Ekstrakt Ginkgo Biloba pomocny w różnych schorzeniach
● str. 305
kowych zaburzeń mózgowych”, w przeciwieństwie do prawdziwego procesu degeneracyjnego. Z badań in vitro wynika, że ekstrakt Ginkgo Biloba zwiększa szybkość przekazywania informacji do komórek nerwowych. To samo zademonstrowano w badaniach klinicznych. W podwójnych kontrolowanych badaniach z placebo czas reakcji młodej, zdrowej kobiety poddanej testowi na pamięć poprawił się znacznie po podaniu ekstraktu z Ginkgo Biloba. W innych podwójnych badaniach kontrolnych, ekstrakt spowodował przywrócenie czujności do normalnego poziomu i poprawił aktywność umysłową u osób starszych. Wyniki te zostały potwierdzone przez badania encefalograficzne (badanie czynności mózgu) i obserwacje zachowania. Ekstrakt Ginkgo Biloba wykazał również działanie usuwające wolne rodniki. To, w połączeniu ze zdolnością oddziaływania na naczynia krwionośne i zwiększania tempa procesów metabolicznych w czasie zmniejszonego dopływu krwi, może sugerować, iż ekstrakt ten jest klinicznie skuteczny w przypadku niewydolności tętniczej. W badaniach klinicznych z zastosowaniem ekstraktu Ginkgo Biloba przeciw placebo, w dwóch równoległych grupach pacjentów z niewydolnością krążenia obwodowego nóg, ekstrakt okazał się skuteczniejszy od placebo. Pomiary wykazały zwiększony przepływ krwi przez chorą kończynę przy mniej bolesnym chodzeniu i maksymalnej odległości pokonanego dystansu. Rehabilitacja mięśniowa w połączeniu z wyeliminowaniem czynników ryzyka selektywnego (np. palenie, redukcja wagi) pozostają standardowym środkiem leczniczym dla ludzi z niewydolnością krążenia obwodowego. Ekstrakt Ginkgo Biloba może być stosowany w cukrzycowej chorobie naczyń obwodowych, chorobie Reynaulda czy zapaleniu żył. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Ziółka z lipy, kąpiel tymiankowa – dobre na przeziębienie
● str. 306
Ziółka z lipy, kąpiel tymiankowa – dobre na przeziębienie Kwiaty lipy i bzu czarnego prawie zawsze stosuje się razem. Są one doskonałym środkiem leczniczym w przypadku chorób przeziębieniowych. Zwiększają odporność organizmu i pobudzają wydzielanie potu. Opisywano doświadczenie przeprowadzone przez dwóch lekarzy pediatrów z Chicago, dr Taismana i dr Hardyego: 55 dzieci z objawami grypy pozostawało w łóżku, piło ziółka z kwiatów lipy i zażywało dodatkowo najwyżej dwie tabletki aspiryny. 37 dzieci oprócz wymienionych środków dostawało sulfonamidy, 67 dzieci – tylko antybiotyki. Okazało się, ku zdumieniu lekarzy, że dzieci pozostające w łóżku i pijące ziółka z kwiatów lipowego wyzdrowiały szybciej i miały najmniej takich komplikacji jak zapalenie ucha środkowego. Przy stosowaniu chemioterapii i antybiotyków dzieci potrzebowały więcej czasu na przezwyciężenie infekcji, a komplikacje były częstsze. Autorzy wydali ostateczny werdykt: 10:1 dla ziółek z kwiatów lipy. Ziółka z kwiatów lipy i bzu czarnego należy pić możliwie najgorętsze. Dopiero po 2-3 filiżankach występuje działanie napotne. Smaczne, osłodzone miodem ziółka są szczególnie odpowiednie dla małych dzieci i osesków. Tymianek pospolity – jego działanie odflegmiające i wykrztuśne przy kaszlu i zapaleniu oskrzeli zostało dowiedzione według kryteriów dzisiejszej nauki. Łagodzi również odruch kaszlowy oraz
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Ziółka z lipy, kąpiel tymiankowa – dobre na przeziębienie
● str. 307
działa rozkurczowo nawet przy krztuśćcu. Użyty do kąpieli wzmacnia układ nerwowy i działa leczniczo na zmiany skórne. Kąpiel tymiankowa jest wypróbowanym sposobem do opanowania przeziębienia w stadium początkowym. Do przygotowania takiej kąpieli używa się bądź gotowego wyciągu tymiankowego, bądź sporządza się mocny napar z dwóch filiżanek suszonego ziela i dwóch litrów wody, pozostawiając go pod przykryciem przez 10 min. Po przecedzeniu napar wlewa się do wanny i – dodając ciepłej wody – doprowadza się do temperatury ciała. Po kąpieli nie należy się wycierać, lecz po założeniu płaszcza kąpielowego, lub owinięciu się ręcznikiem pójść do łóżka i dobrze się przykryć. Przez pół godziny do jednej godziny trzeba leżeć spokojnie i wypocić się. Jest to bardzo ważne. Bez odpoczynku kąpiel nie ma sensu. Ponieważ tymianek przyspiesza obieg krwi, można mieć trudności z zaśnięciem zaraz po kąpieli. Nie należy brać kąpieli częściej niż raz dziennie. Podczas kąpieli tymiankowej, olejki eteryczne uwalniające się pod wpływem gorącej wody, wchłaniane są przez wszystkie pory skóry. Jednocześnie lecznicze pary dostają się do zaognionych błon śluzowych nosa i gardła i działają tam przeciwbakteryjnie. Łagodzą również ostry katar nosa. Przy kaszlu i zapaleniu oskrzeli kąpiel działa odflegmiająco i rozkurczowo. Organizm pobiera związki czynne nie przez narządy trawienne, lecz wchłania je całą powierzchnią skóry.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ DIETA + RUCH – TO ZDROWIE!
●str. 308
♦ DIETA + RUCH – TO ZDROWIE!
Niedzielna dawka ruchu Doceniamy znaczenie ruchu dla dzieci i młodzieży, chociaż nasze pociechy nie wszystkie potrafią biegać, pływać i unikają zajęć wychowania fizycznego w szkole. Nie mają nawyków do spędzania wolnego czasu na powietrzu. Zupełnie źle jest pod tym względem u osób w wieku średnim i starszym. Fotelowy tryb życia jest dzisiaj u ludzi po czterdziestce czymś normalnym. Można się spierać o formy i dawki aktywności ruchowej, ale ponad wszelką wątpliwość udowodniono korzystny wpływ zwiększonego ruchu na zdrowie i przeciwdziałanie w ten sposób przedwczesnej starości. Sport, ruch na świeżym powietrzu - to dobre antidotum na choroby układu krążenia. Pod wpływem systematycznie uprawianych ćwiczeń zachodzi w naszym organizmie wiele korzystnych zmian. Uzyskujemy dużą pojemność płuc, znacznie wolniej bije nam serce w czasie spoczynku, zwiększa się pojemność wyrzutowa i minutowa serca, co prowadzi do polepszenia krążenia wieńcowego, obniża się poziom cholesterolu w krwi, rzadziej występuje nadciśnienie tętnicze. U osób uprawiających sport obserwuje się lepsze wykorzystanie tlenu oraz zwiększoną ogólną wydolność organizmu. Uczeni amerykańscy stwierdzili również, że po wysiłku fizycznym palacze dwa razy rzadziej sięgają po papierosa niż ci, którzy nie spacerują.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Niedzielna dawka ruchu
● str. 309
W licznych badaniach medycznych różnych grup ludności wykazano też ogromną przydatność i wpływ treningu ruchowego na zwolnienie postępujących ujemnych zmian w układzie krążenia. Z badań tych wynika, że wydolność serca może pozostać prawie bez zmian pomiędzy 30 a 60 rokiem życia o ile człowiek uprawia sport lub różne formy relaksu fizycznego i nie podlega innym schorzeniom. Decydujące znaczenie ma wczesne rozpoczęcie treningów tzn. już w młodości, ze względu na to, że zmiany miażdżycowe postępują i każdy zmarnowany pod względem ruchu rok zmniejsza nasze szanse odroczenia zachorowania na tę chorobę. Nie liczmy na cudowne pigułki farmakologiczne, które uchronią nas przed zawałem, gdyż takich chyba nigdy nie będzie. Wykorzystajmy ruch jako najprostszy i najskuteczniejszy sposób zapobiegania niedokrwieniu serca. Przygotowania do zwiększonego wysiłku fizycznego powinniśmy rozpocząć od wizyty u lekarza w celu określenia stopnia naszej wydolności. Jeśli nie ma przeciwwskazań, możemy od razu przystąpić do „działania”. Pierwszy miesiąc poświęćmy na spokojne spacery do 2 km dziennie, pamiętając o zasadzie stopniowania wysiłku fizycznego. W drugim miesiącu możemy rozpocząć marszobiegi, przeznaczając na ten cel godzinę dziennie. Rozdzielmy ten wysiłek - np. 500 m marszu potem 500 m biegu i ponownie marsz. Trzeci miesiąc to biegi terenowe o większym natężeniu od 2 do 4 km. W następnych miesiącach zależnie od indywidualnych możliwości, należy stopniowo zwiększać przebyte odcinki tras oraz stosować oprócz marszobiegu inne formy aktywności fizycznej takie jak np., pływanie, gry zespołowe itp. Niedzielna dawka ruchu, czas zacząć...
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zioła odchudzają
● str. 310
Zioła odchudzają Jak wyliczono 70-letni człowiek spędza za stołem około 6 lat życia. W tym czasie zajada około 8 ton produktów zbożowych, 11 ton ziemniaków, 5-6 ton mięsa i ryb, prawie 10 tys. jaj, a wypija 10 tysięcy litrów mleka. W sumie spożywa 100 ton artykułów spożywczych. Niewiarygodne, ale jednak prawdziwe! Naturalnym bodźcem skłaniającym człowieka do jedzenia jest uczucie głodu. W mózgu, w podwzgórzu znajduje się prawdopodobnie ośrodek kontroli apetytu. Nie bardzo wiadomo, jak on działa i czym się kieruje, bo przecież waga ludzi jest różna. Niektórzy jedzą dużo i pozostają szczupli, inni jedzą mało, a tyją. Organizm większość pożywienia przeznacza na wytworzenie energii potrzebnej do procesów życiowych. Niewielka tylko część pokarmów zużywana jest na wzrost oraz naprawę i wymianę tkanek. Gdy w organizmie pokarmu jest za dużo, magazynuje on rezerwy. A najtrwalej odkładają się tłuszcze. Zapasy te przydają się w okresie niedoboru żywności. Wtedy organizm stara się „nakarmić” narządy, przynajmniej te najważniejsze dla życia, kosztem tkanek zapasowych i narządów mniej ważnych. Najpierw zostają zużyte zapasy węglowodanów, potem organizm zaczyna się odżywiać własnym tłuszczem. Białko czerpie z mięśni i narządów wewnętrznych. Najdłużej organizm oszczędza mózg i serce. Otyłość jest zaburzeniem przemiany materii, powodującym nadmierny wzrost ciężaru ciała wskutek gromadzenia tłuszczu w organizmie. Może pojawić się w każdym okresie. Duże znaczenie w jej powstawaniu przypisuje się przekarmianiu we wczesnym dzieciń-
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zioła odchudzają
● str. 311
stwie, natomiast rzadziej zaburzeniom, które sprzyjają zwiększaniu się tłuszczu w organizmie. Następstwami otyłości mogą być: - cukrzyca, - nadciśnienie tętnicze, - zawał serca, żylaki, - choroby stawów. Leczenie otyłości jest długotrwałe i polega na stosowaniu odpowiedniej diety. Pomocne mogą być natomiast zioła. Polecam następującą mieszankę ziołową: • Morszczyn - 100g • Ziele skrzypu - 50g • Ziele dziurawca - 50g • Ziele krwawnika - 50g • Kwiat rumianku - 50g • Korzeń mniszka - 50g • Kłącze perzu - 50g • Liść melisy - 50g Należy je zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrzątku i naparzać pod przykryciem pół godziny.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zioła odchudzają
● str. 312
Przecedzić, pić dwa razy dziennie po jedzeniu. Ponadto należy: 1. Jeść mało potraw mącznych, pieczywa, cukru, czekolady, sosów. 2. Spożywać kolacje wcześnie i niezbyt obfite. 3. Jeść mięso chude, gotowane. 4. Unikać tłustych zup, pić na czczo kawę zbożową. 5. Jeść 4-5 razy dziennie pokarmy wartości 300 - 350 kalorii, ale nigdy do syta. 6. Być pod kontrolą lekarza dietetyka, otyłości nie lekceważyć. 7. Nie stosować samemu diet, które często zawodzą i szkodzą. 8. Dieta powinna być ubogokaloryczna z dużą ilością białka i jarzyn, z małą – tłuszczów. 9. Odchudzanie powinno być stopniowe, zbyt szybkie szkodzi zdrowiu. 10. Chodzić codziennie wieczorem na przechadzki, zażywać dużo ruchu, po powrocie nie zaglądać do lodówki. 11. Nie przekarmiać dzieci, nie pozwalać im zasypiać z cukierkiem w buzi. Oprócz wymienionych w mieszance ziół pamiętajmy, że działanie poprawiające przemianę materii mają także: aloes, brzoza, jemioła, jeżyna, kminek, lipa, łopian, pokrzywa, rdest, róża, cebula, czosnek, marchew.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zioła odchudzają
● str. 313
Polecam jeszcze jedną mieszankę ziołową zmniejszającą apetyt: wziąć po łyżce: ziela skrzypu, kory kruszyny, pączków brzozy, korzenia lubczyka, ziela krwawnika, ziela dziurawca, ziela pokrzywy, liści jeżyny, owocu jałowca. Dobrze wymieszać. Łyżkę mieszanki zalać szklanką wrzątku. Trzymać 10 minut pod przykryciem. Pić po szklance naparu rano i wieczorem. Życzę wytrwałości w podjętej kuracji!!
● JAK SCHUDNĄĆ I NIE TYĆ? Rozpowszechnienie otyłości staje się niepokojące. Ponieważ względny dobrobyt ekonomiczny pozwala na życie w sytości, a rozwój nowoczesnej techniki zwolnił człowieka od wykonywania intensywnej pracy fizycznej, więc wszyscy wykonujemy mniejszy wysiłek fizyczny, a zjadamy coraz więcej. Nie mamy zatem możliwości wydatkowania nadmiaru spożywanych kalorii. Zbędne kalorie, za każdym razem, gdy zjemy obfity posiłek, odkładają się w postaci tłuszczu. Nagromadzenie tłuszczu w organizmie nazywamy otyłością. Wyobrażenie o tuszy bywało różne. W czasach odległych istniał kult otyłości, była ona przedmiotem dumy, budziła uznanie i stanowiła dowód zamożności i pozycji społecznej. W kulturze greckiej i rzymskiej zmieniły się normy etyczne i obyczajowe, a wraz z nimi pojawiła się niechęć do otyłości. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zioła odchudzają
● str. 314
Z badań przeprowadzonych w Polsce wynika, że nadwaga i otyłość dotyczy 65 % mężczyzn i kobiet w wieku 35 - 65 lat. Jest zatem istotnym zagrożeniem zdrowotnym i społecznym. W tej sytuacji profilaktyka i leczenie otyłości nabrały szczególnego znaczenia. Otyłość staje się osobistym dramatem współczesnego człowieka. Otyłość w znacznym stopniu upośledza kondycję zdrowotną i wiąże się ze zwiększonym zagrożeniem występowania: chorób serca, nadciśnienia tętniczego, miażdżycy, cukrzycy, kamicy żółciowej, zespołu „bezdechu” podczas snu, a także niektórych nowotworów (jajników, endometrium, piersi, okrężnicy). Otyłość doprowadza do zmian zwyrodnieniowych układu kostno-stawowego, osteoporozy, dny moczanowej (podwyższony poziom kwasu moczowego we krwi). Z badań epidemiologicznych i klinicznych wynika, że osoby otyłe narażone są na częste występowania kamicy pęcherzyka żółciowego. Wraz z rozwojem otyłości wzrasta endogenna synteza cholesterolu przez wątrobę i inne tkanki, co w konsekwencji zwiększa wydzielanie cholesterolu z żółcią i tłumaczy częstsze występowanie kamicy (szczególnie narażone są kobiety określane skrótem „4 P” - płeć piękna, po czterdziestce, płodne, puszyste). A i względy estetyczne nie są bez znaczenia! Ile wywołują kompleksów i zahamowań u człowieka otyłego, narażonego często na uśmieszki i docinki. Z wieloletnich obserwacji wynika, że ryzyko choroby wieńcowej, a także umieralność z jej powodu wzrasta wraz z przyrostem masy ciała. Szczególne ryzyko choroby wieńcowej występuje u młodych mężczyzn z nadwagą i palących papierosy. Z badań we Framingham (miasto w USA, położone blisko Bostonu, gdzie prowadzi się od wielu lat masowe badania porównawcze) wynika, że przyrost masy ciała o 10 % zwiększa ryzyko tych chorób o 38 %, a przyrost masy ciała o 20 % - odpowiednio o 86%. Efektywność leczenia nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, zaburzeń gospodarki lipidowej zależy od redukcji masy ciała. U zdrowych mężCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zioła odchudzają
● str. 315
czyzn tkanka tłuszczowa stanowi 10-15 % masy ciała, u kobiet sięga 20 %. Miernikiem nadwagi i otyłości jest tzw. wskaźnik masy ciała (BMI), który oblicza się, dzieląc aktualną masę ciała w kg przez kwadrat wzrostu w metrach. BMI w granicach 20,0-24,9 oznacza masę ciała prawidłową, 25-29,9 nadwagę, 30-39,9 otyłość i ≥40 kg/m2 ciężką otyłość. W ocenie otyłości lekarz bierze pod uwagę zarówno stopień otyłości jak i typ otyłości. Wartości współczynników wskazujące na otyłość brzuszną oznaczają szczególne zagrożenie dla zdrowia. W poniższej tabeli podano wartości masy ciała w kg według podziału na masę prawidłową, nadwagę i otyłość. Do oceny otyłości brzusznej służy wskaźnik talia/biodra (waist/hip ratio, WHR). Aby obliczyć WHR należy zmierzyć obwód pacjenta na poziomie talii oraz na poziomie krętarzy kości udowej. Otyłość brzuszna występuje wówczas, gdy WHR u mężczyzn przekracza 1,0 a u kobiet jest wyższy niż 0,85. Na obecność nadmiaru tłuszczu w jamie brzusznej, z podobną dokładnością jak WHR, wskazuje obwód brzucha w okolicy talii. Na podstawie tego określa się czy ryzyko powikłań metabolicznych otyłości jest zwiększone (BMI <25 kg/m2, obwód w talii u mężczyzny <94 cm, a u kobiety <80 cm), czy duże (BMI <30 kg/m2, obwód w talii u mężczyzny <102 cm, a u kobiety 88 cm). Tabela. Zakresy należnej masy ciała, nadwagi i otyłości dla mężczyzn i kobiet
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 316
Zioła odchudzają
Wzrost
Należna masa ciała
Nadwaga
Otyłość
cm
kg
kg
kg
145
42-52,9
53-62,9
>=63
148
44-54,9
55-65,9
>=66
150
45-55,9
56-67,9
>=68
152
46-57,9
58-68,9
>=69
154
47-58,9
59-70,9
>=71
156
49-60,9
61-72,9
>=73
158
50-61,9
62-74,9
>=75
160
51-63,9
64-76,9
>=77
162
53-65,9
66-78,9
>=79
164
54-66,9
67-80,9
>=81
166
55-68,9
69-82,9
>=83
168
56-70,9
71-84,9
>=85
170
58-71,9
72-86,9
>=87
172
59-73,9
74-88,9
>=89
174
61-75,9
76-90,9
>=91
176
62-76,9
77-92,9
>=93
178
63-78,9
79-94,9
>=95
180
65-80,9
81-96,9
>=97
182
66-82,9
83-98,9
>=99
184
68-84,9
85-101,9
>=102
186
69-85,9
86-103,9
>=104
188
71-87,9
88-105,9
>=106
190
72-89,9
90-107,9
>=108
192
74-91,9
92-110,9
>=111
Pomiar wzrostu bez butów, pomiar masy ciała bez ubrania. (wg. Rekomendacji opracowanych przez Komisję Profilaktyki Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego).
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zioła odchudzają
● str. 317
Należy podkreślić, że te metaboliczne zaburzenia takie jak zwiększone stężenie trójglicerydów, zmniejszone stężenie cholesterolu HDL, wzrost cholesterolu LDL dotyczą otyłości brzusznej (wisceralnej), charakteryzującej się nadmiernym nagromadzeniem tkanki tłuszczowej wewnątrz jamy brzusznej i mogą zależeć od zwiększonego poziomu insuliny we krwi i zwiększonej oporności tkanek na insulinę. Warto również pamiętać, że w otyłości brzusznej jest zwiększona tendencja do tworzenia się zakrzepu, (co wiąże się z szybszym rozwojem choroby niedokrwiennej serca, zawału i udaru mózgu). Omawiając problem otyłości nie wolno pominąć dzieci. Nadwaga u niemowląt i dzieci stanowi zapowiedź zwiększonego ryzyka wystąpienia tego stanu u dorosłych, nawet gdy odchudzą się w wieku młodzieńczym. Zapobieganie otyłości poprzez wprowadzenie właściwej diety i zwiększenie aktywności fizycznej należy stosować jak najwcześniej. Dotyczy to zwłaszcza dzieci rodziców z nadwagą. Profilaktyką powinny być objęte również kobiety ciężarne z nadwagą. Ogólnie przyjęte jest, że przyrost masy ciała w ciąży powinien wynosić od 8 do 12 kg. U dzieci podczas odchudzania należy ograniczyć przede wszystkim spożycie cukru i tłuszczów. Węglowodanów złożonych (obficie występujących w produktach zbożowych i ziemniakach) nie powinno się nadmiernie ograniczać, gdyż stanowią istotne źródło błonnika. Programem dietetycznym powinny być objęte całe rodziny, aby dzieci nie czuły się pokrzywdzone. Pozwoli to na wykształcenie prawidłowych nawyków żywieniowych u dziecka. Profilaktyka otyłości w społeczeństwie wymaga, aby zarówno dzieci, młodzież jak i dorośli, uprawiali aktywnie wysiłek fizyczny. Wychowanie fizyczne jest traktowane jako przysłowiowe „piąte koło u wozu” w większości naszych szkół. Są tu olbrzymie rezerwy zdrowia. Zwolennicy racjonal-
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zioła odchudzają
● str. 318
nego odżywiania powinni pierwsi dać przykład udowadniający, że ruch fizyczny + odpowiednia dieta może przynosić właściwe efekty. Jak schudnąć i nie tyć? Cudownych metod i kuracji jak dotąd nie wymyślono. Nie będę również polecał wynalazku w postaci specjalnych okularów, które po założeniu zmieniają wygląd potraw na nieapetyczne. Nie tędy droga! W leczeniu otyłości główną rolę odgrywa stosowanie diet niskoenergetycznych oraz zwiększenie wysiłku fizycznego. Każda otyłość wymaga leczenia. Podstawą postępowania jest zmniejszenie ilości spożywanych kalorii, czyli leczenie dietetyczne, a następnie zmiana stylu życia i żywienia. Odchudzanie zdrowe, bezpieczne i skuteczne wymaga dokonania wyboru właściwej diety, czyli diety zbilansowanej zapewniającej prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Wszystkie diety niekompletne, jednoskładnikowe są szczególnym zagrożeniem, powodują powstawanie niedoborów ważnych składników, jednocześnie ograniczając prawidłowe funkcjonowanie organizmu, a odnotowany ubytek masy ciała dotyczy w znacznym stopniu masy mięśniowej a nie tłuszczowej. Najczęściej polecaną metodą leczenia otyłości jest dieta ubogokaloryczna dostarczająca - 1000 kcal dziennie, skomponowana z dostępnych produktów spożywczych w skojarzeniu ze zwiększonym wysiłkiem fizycznym. Czasem zachodzi potrzeba zastosowania diety o bardzo małej zawartości energii, dostarczającej dziennie ok. 500 kcal. Dieta bardzo niskokaloryczna jest zalecana również w przypadku wymagającym szybkiego odchudzania i u pacjentów z powtarzającym się efektem „jo-jo”, (czyli powrotu do masy ciała przed podjęciem leczenia). Dietą bardzo niskokaloryczną jest np. DIETA CAMCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik Zioła odchudzają
● str. 319
BRIDGE. Jest przygotowana przemysłowo i zapewnia wystarczającą ilość niezbędnych składników w dziennej porcji (białko, węglowodany, śladowe ilości tłuszczu, błonnik, witaminy i substancje mineralne). DIETA CAMBRIDGE może stanowić wyłączne źródło odżywiania lub może być łączona z określonym posiłkiem konwencjonalnym. Rodzaj diety dyktowany jest stanem zdrowia. Stosowana jest pod fachowym nadzorem lekarza. Efekty uzyskiwane w czasie stosowania diety to średni spadek wagi - 2,5 kg tygodniowo. Ocena kliniczna DIETY CAMBRIDGE przeprowadzona przez Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie potwierdziła zarówno bezpieczeństwo, skuteczność jak i dobrą tolerancję w czasie leczenia. Podkreślono ponadto dodatnie skutki leczenia (oprócz spadku wagi): - stosunkowo szybkie zniesienie uczucia głodu, - preferencyjną utratę tłuszczu brzusznego, co należy uznać za wysoce korzystne, (bowiem zwiększone zagrożenie miażdżycą i cukrzycą związane jest z nadmiarem tłuszczu w obrębie jamy brzusznej), - odnotowano ponadto obniżenie podwyższonych wartości ciśnienia tętniczego, poziomu glukozy, trójglicerydów i „złego” cholesterolu (LDL). Do bardzo ważnych zagadnień wiążących się ze stosowaniem diet o bardzo małej zawartości energii, jest umiejętne wycofywanie się z diety, czyli przechodzenie do żywienia normalnego. Pierwszym etapem jest włączenie jednego posiłku konwencjonalnego białkowowarzywnego. W następnych etapach ograniczamy posiłki DIETY CAMBRIDGE a rozszerzamy liczbę posiłków konwencjonalnych aż do przejścia na dietę około 1000 kcal.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 320
Zioła odchudzają
Dalsze zwiększenie dziennej wartości energetycznej odbywać się powinno stopniowo z jednoczesną kontrolą masy ciała. Ale najważniejszym sukcesem po kuracji jest zmiana stylu życia i żywienia! Lekarstwo możemy zastąpić ruchem, ale ruchu nie zastąpi żadne lekarstwo. Aby stracić kilogram trzeba uszczuplić zaopatrywanie organizmu o 8000 kalorii. Jeśli więc dziennie spożywamy np. 4000 kalorii - to, aby się pozbyć kilograma w ciągu 15-20 dni, trzeba ilość kalorii zmniejszyć do 2800 dziennie. Ważne jest również spożywanie nie 3 obfitych ale 5 mniejszych posiłków dziennie w godzinach od 7 do 19. Podjęcie decyzji o zwalczaniu nadwagi, wymaga silnej woli. Jest to sprawa trudna, wymagająca systematyczności i konsekwencji. Ale trud się opłaci. Wystarczy zjadać dziennie jedną łyżeczkę cukru w nadmiarze (40 kalorii), aby po 10 latach dorobić się 10 kilogramów. Stracić kalorie jest bardzo trudno - przy normalnych czynnościach domowych spalamy zaledwie: ścieląc łóżka - 3.9 kal na minutę, obierając ziemniaki - 2.9, polerując meble - 2.4, zmywając naczynia - 2.5 kal na minutę. Dokonywanie bilansu w codziennym wyżywieniu każdego z nas jest możliwe, ponieważ większość producentów podaje wartość energetyczną na 100 g produktu. Określę jeszcze wartości kaloryczne niektórych produktów i potraw: PRODUKT
WARTOŚĆ KALORYCZNA
Ogórek średni
10 kcal
Pęczek rzodkiewki
10 kcal
Twaróg chudy ze szczypiorkiem
50 kcal
Jabłko lub gruszka
100 kcal
50 kcal
Parówki Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 321
Zioła odchudzają
Śledź z cebulą i octem
100 kcal
Ciastko (tortowe z kremem lub rurka z kremem)
230 kcal
Kajzerka
240 kcal
Baton czekoladowy lub garść cukierków
280 kcal
Kotlet schabowy z porcją frytek lub porcja bigosu z ziemniakami
750 kcal
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ PIŚMIENNICTWO
● str. 322
♦ PIŚMIENNICTWO J. Aleksandrowicz, Nie ma nieuleczalnie chorych, Warszawa 1982. J. Aleksandrowicz, Studia medyczne a etos zawodu lekarza, Kraków 1985. J. Aleksandrowicz, Sumienie ekologiczne, Warszawa 1979. J. Aleksandrowicz, I. Gumowska, Kuchnia i medycyna, Warszawa 1979. I. Gumowska, Bądź zdrów – smacznego! Warszawa 1985. R. Gryglewski, A. Szczeklik, Sercu na ratunek, Warszawa 1985. H. Seyle, Stres okiełznany, tłum. T. Zalewski, Warszawa 1978. M. Lemnis, H. Vitry, Iskier przewodnik sztuki kulinarnej, Warszawa 1979. B. Rensberger, H. Bush, G. Blonston, Rak – nowa synteza, tłum. B. Jeznach, Warszawa 1985. Choroby wewnętrzne, red. A. Wojtczak, Warszawa 1981. S. Ziemlański, Fizjologia żywienia ludzi w wieku podeszłym, Wrocław 1980. Soja – uprawa i wykorzystanie w żywieniu człowieka. Instrukcja wdrożeniowa, Instytut Hodowli i aklimatyzacji Roślin SGGW, Warszawa 1986. J. Rogala, Narkotyki, Warszawa 1983. J. Lisiewicz, P. Moszczyński, Rak a palenie tytoniu, Kraków 1084. J. Piotrowski, J. Lisiewicz, palenie tytoniu. Matka – ciąża – dziecko, Kraków 1983. Smith, Ciało, tłum. H. Wasylkiewicz, Warszawa 1983.
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik ♦ PIŚMIENNICTWO
● str. 323
K. C. Hutchin, Nie zabijaj siebie samego, tłum. L. Gramada, Warszawa 1976. Metaboliczne choroby cywilizacyjne, red. W. B. Szostak, B. Cybulska, Warszawa 1985. Zastosowanie dolomitu w gospodarce narodowej oraz profilaktyce chorób cywilizacyjnych – materiały z konferencji, Gliwice 1984. H. Sadowska, Bezpieczna żywność i żywienie, Warszawa 1985. W. B. Szostak, B. Cybulska, Diety, czyli Jedz na zdrowie, Warszawa 1986. Kierebiński, Z. Godlewska, Zywienie a zdrowie, Warszawa 1986. F. Jośko, Produkty pszczele i ich zastosowanie w lecznictwie, mała poligrafia w Kamiannej 1985. W. Baraboj, Słoneczny promień, tłum. M. Kucharski, Warszawa 1983. Dietetyka, red. J. Hasik, Warszawa 1983. J. Piekarska, A. Szczygieł, M. Łoś-Kuczera, popularne tabele wartości odżywczych żywności, Warszawa 1983. J. Tatoń, Otyłość: patofizjologia, diagnostyka, leczenie, Warszawa 1985. Dietetyczna książka kucharska, red. E. Wieczorek-Chełmińska, Warszawa 1984. A.E. Bender, Człowiek i żywność tłum. T. Różniatowski, Warszawa 1980 J.Tombacher, Prawie wszystko o ziołomiodach – informacja dla konsumenta, Regionalne Zrzeszenie Pszczelarzy „Apipol” w Krakowie, 1985 I.Gumowska , Pszczoły i ludzie, Warszawa 1983 A.Grabowski, Spacerkiem po Oikosie czyli co to jest ekologia, Warszawa 1985 Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
CHOROBY CYWILIZACYJNE – Jacek Roik
● str. 324
♦ PIŚMIENNICTWO
J.Roik, Poradnik zdrowego żywienia, Radom 1986 J.Roik, Jak zdrowo żyć?, Poznań 1987 J.Roik, Jak zdrowo żyć?, Epoka - Warszawa 1990 J.Roik, Z.Koper, Vademecum zdrowej żywności, Wydawnictwo Spar - Warszawa 1992 J.Roik, Poradnik lekarza naturalisty, Comes - Warszawa 1994 M. Tendera, J. Skrzypek-Wańha, Co należy wiedzieć o chorobie niedokrwiennej serca, Katowice 1999. L. Szponar, H. Mojska, Żywność, żywienie, zdrowie w okresie dzieciństwa, Warszawa 1998. M. Wiesenauer, Homeopatyczne surowce lecznicze, Warszawa 1991. M. Stubler, Leki homeopatyczne. Łagodne sposoby leczenia chorób, Warszawa1991. M. Nehring-Gugulska, Warto karmić piersią, Warszawa 1999. W.B. Szostak, A. Cichocka, śródziemnomorska, Comes 2001.
B.
Cybulska,
Zdrowa
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Jacek Roik
dieta
