Tłumaczenie Grzegorz Dąbkowski Unia Europejska • • organ1zacJa i funkcjonowanie Redakcja naukowa Michelle Cini Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Warszaw...
Prezentacja Unii Europejskiej .................................. . Formułowanie polityki w Unii Europejskiej ........................ . Struktura książki ............................................. .
22 27
Część
29
I. Kontekst historyczny ............................... .
Rozdział
ISBN 83-208-1637-8 ISBN 978-83-208- ł 637-2 Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne S.A. ul. Canalcttu 4, 00w099 Warszawa tel. (ccntrnla) (0-22) 827 80 Ol, foks (0-22) 827 55 67 c-mail: [email protected]ł http://www/pwc.com.pl Skład
i łamanie F
ABEDIK
Poznań
2. Wspólnota Europejska -
lata 1945-1985 .............. .
Wprowadzenie .............................................. Pierwsze kroki .............................................. Idea wspólnoty .............................................. Rzym i ostudzone ambicje ..................................... Pierwsze spotkania na szczycie .................................. ZakoI1czenie ................................................
19
3I
. . . . . .
31 32 37 42
3. Jednolity rynek ................................... .
53
Wprowadzenie .............................................. . Integracja rynkowa w ujęciu historycznym ......................... . Harmonizacja - polityka interwencji ............................ . Arbiter wolnego handlu - Europejski T1ybunal Sprawiedliwości i aktywizm sędziowski ................................................. . Tworzenie rynku - polityka neoliberalna ......................... . Program z I 992 roku - plan działania ........................... .
53 54
Rozdział
46 50
58
60 62 65
6
Spis
Spis
treści
Podtrzymywanie i korygowanie rynku ............................ . Teorie na temat jednolitego rynku ............................... . Zakoi'1czenie ................................................ .
68
Rozdział
77
4. '" kierunku unii europeJskiej
....................... .
72
74
Wprowadzenie .............................................. . Unia Europejska jako unia europejska ............................ . Przegląd Unii konferencja międzyrządowa z 1996 roku i traktat amsterdainski .................................................... . Konferencja międzyrządowa w 2000 roku i traktat nicejski ......... : .. . Zakoi1czcnie -- proces postniccjski .............................. .
84 88 94
Część
99
li. Teorie i podejścia teoretyczne ... ................... .
Rozdział
Część
189
Ili. Instytucje i podmioty . ............................ . 9. Komisja Europejska ............................... .
Wprowadzenie .............................................. Funkcje Komisji ............................................ Wpływy Komisji ............................................ Przewodniczący i członkowie Komisji ............................ Gabinety komisarzy .......................................... Służby Komisji ............................................. System komitetów ........................................... Zakończenie ...............................................
Wprowadzenie .............................................. Cenlrum procesu decyzyjnego UE ............................... Jak działa Rada? ............................................ Poziomy decyzyjne Rady ...................................... Instytucjonalna ewolucja Rady .................................. Zakoilczenie - narodowa, ponadnarodowa, czy jedno i drugie? ........
136
Rozdział
139
Wprowadzenie .............................................. Początki i rozwój Parlamentu Europejskiego ....................... Kompetencje i wpływy Izby ................................... Wewnętrzna polityka Parlamentu Europejskiego .................... Wybory a spoleczeilstwo ...................................... Zakoilczenie ...............................................
Wprowadzenie .............................................. Czym jest neofunkcjonalizm? .................................. Przegląd historii neofunkcjonalizmu ............................. Podejście ponadnarodowe a spillover ............................. Krytyka neofunkcjonaljzmu .................................... Odrodzenie neofunkcjonalizmu ................................. Zakoi'1czenic ...............................................
Rozdzial 7.
Pocie.iście mięclzyrz~1clowe
. . . . . . .
........................... .
111 116
139 140 144 148 152 159
integrnc.ii europejskiej ................... .
162
Wprowadzenie ............................. „ ................ .
162
8. Nowe
teoł"ie
. . . . . . . .
182 186
191 191 192 196 198 201 203 209 211
I 18
. . . . . .
Wprowadzenie .............................................. Czym jest podejście międzyrządowe? ............................ Hoffmann i jego krytycy ...................................... Modyfikacje podejścia międzyrządowego ......................... Liberalne podejście międzyrządowe i jego krytycy .... : ............. Zakoi1czcnie - przyszłość podejścia międzyrządowego .............. Rozdział
164 168 174 177 179
Rozdział
108
7
Granice klasycznej debaty ..................................... . Instytucjonalizm a UE ........................................ . Teorie procesu decyzyjnego a UE .......................... '. .... . Wielopoziomowy system zarządzania ............................ . Unia Europejska z perspektywy społecznego konstruktywizmu ......... . Nowe spojrzenie na stosunki międzynarodowe i międzynarodową ekonomię polityczną ................................................. . Zak011czenie ............................................... .
Wprowadzenie .............................................. Federalizm, federacja i integracja europejska ....................... Różnorodność modeli federacyjnych ............................. Koncepcja Europy Monneta i jej polityczne następstwa ............... Znaczenie federacyjnej Europy ................................. Zakoi1czcnic - od ilości do jakości .............................. Rozdział
77 78
treści
Rozdział
Rozdział
10. Rada Unii Europe_jskiej ........................... . 213 . . . . . .
termin modny, ale czy przydatny? . . granice „Europy" . . . . . . . . . . . . . . . Rozwój instytucji na szczeblu europejskim . . . . . . . . Rozprzestrzenianie się instytucji europejskich . . . . . . Polityczna unifikacja Europy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wplyw instytucji europejskich na kraje członkowskie Zakollczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zmieniające się
. . . . . . .
.. .. .. .. .. .. ..
... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
.... .... .... .... .... .... ....
22. Wdrażanie polityki europejskiej .................... \Vprowadzenie .............................................. Trzy koncepcje wdrażania ..................................... Teorie wdrażania ............................................ Deficyt wdrażania - przyczyny i ograniczenia ..................... Wdrażanie „wchodzi w dorosłość" ............................... Zakoilczcnie ............................................... Rozdział
Przedmowa Zgodnie z pie1wotnym założeniem książka ta miała być przystępnym, a zarazem ambitnym podręcznikiem wprowadzającym w zagadnienia polityki UE studentów stykających się z tym przedmiotem po raz pierwszy. Uwzględni<~jąc w 25 rozdziałach tego pokaźnego tomu liczne tematy omawiane zazwyczaj na kursach poświęconych polityce UE, chcieliśmy, by każdy znalazł w nim coś dla siebie. Założyliśmy, że naucży ciele wybiorą rozdziały, które najlepiej pasują do prowadzonego przez nich przedmiotu. Nie spodziewam się więc, że książka będzie czytana „od deski do deski", choć w praktyce pewna zm~omość europejskich instytucji i procesu legislacyjnego ułatwi łaby niewątpliwie zrozumienie rozdziałów zawartych w częściach czwartej i piątej. Autorami są pracownicy naukowi, którzy prowadzili łub prowadzą badania związane z opisywanymi przez nich tematami. Książka została podzielona na pięć części. Po krótkim wstępie, w którym przedstawiono podstawowe informacje (zwła szcza o instytucjach i procedurach decyzyjnych), omówiono kolejno historię procesu integracji europejskiej, teorie integracji europejskiej, instytucje europejskie oraz niektóre obszary polityki europejskiej (wybrane tak, aby uwydatnić różnice w sposobie formułowania i wdrażania polityki europejskiej). W ostatniej część książki, obejmującej rozdziały 21-25, poruszono kwestie istotne dla badai'i nad polityką UE, które dotyczą wielu wcześniejszych rozdziałów. Uwypuklono w niej niektóre kwestie będące obecnie przedmiotem dyskusji wśród badaczy i praktyków zaangażowa nych w sprawy europejskie. Treści zawarte w tej części są w większym stopniu ukierunkowane na badania (i w niektórych przypadkach mogą się okazać bardziej wymagające dla studentów). Nawet przy 25 rozdziałach konieczne bylo niestety pominięcie niektórych tematów. Przypuszczam, że już po wstępnym przejrzeniu spisu treści wszyscy nauczyciele akademiccy (choć może nie wszyscy studenci) będą w stanie przedstawić listę sugestii, co powinno się bylo znaleźć w niniejszej książce. Wystarczy wspomnieć, że moja pierwotna lista potencjalnych rozdziałów liczyła aż 40 pozycji!
~,,..--&'.
12
Przedmowa
Wreszcie, co najważniejsze, muszę podziękować osobom, dzięki którym pota książka. Przede wszystkim dziękuję Angeli Griffin z OUP za zaproponowanie tego doniosłego projektu oraz za jego skuteczne rozpoczęcie w latach 2000-200 I, a także Sue Dempsey z OUP, która z powodzeniem przejęła zadania Angeli i doprowadziła projekt cło k011ca. Także Bernardo Ivo Cruz, doktorant i asystent na Wydziale Nauk Politycznych University of Bristol, bardzo sprawnie i sumiennie pomagał mi w gromadzeniu materiałów, za co mu dziękuję. Muszę również podziękować licznym studentom, którzy uczestniczyli w moich zajęciach od wczesnych lat 90. XX wieku, a zwłaszcza studentom politologii z Bristolu, którzy wybrali mój przedmiot na ostatnim roku studiów. Jeśli wnieśliście jakiś wkład w moje seminarium i oddawaliście prace w terminach, niniejsza książka dedykowana jest również Wam.
\
wstała
Michelle Cini
Wykaz skrótów AER AFSJ AHIG AKP AmCham
AoA APEC ARNE ASEAN
BEUC BUAV CDU CEEP CEFIC CEN CENELEC CGS
Zgromadzenie Regionów Europy (As. obszar wolności, bezpiecze11stwa i spn. (Area of Freedom, Security, and Jus tice) Doraźna Grnpa ds. Imigracji (Ad Hoc Gro. kraje Afryki, Karaibów i Pacyfiku (Afi·ican, Caribbean, Pacific countries - ACt Amerykańska Izba Handlowa (American C/wmL Porozumienie w sprawie rolnictwa (Agreement or. Współpraca Gospodarcza A7Ji i Pacyfiku (Asia Pacific Economic Co-operation) Antyrasistowska Sieć na rzecz Równości w Europie (Antiracist Network.for Equali~y in Europe) Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (Association of Southeast Asian Nations) Europejska Organizacja Konsumentów (European Cons111nen·' Bure, Brytyjska Unia na rzecz Zakazu Wiwisekcji (British Union jor the Abolition of Vivisection) Unia Chrześcijai'lsko-Demokratyczna (Niemcy) (Christian Democratic Union) Europejska Organizacja Pracodawców Sektora Publicznego (Centre Europeen des Entreprises Publics) Europejskie Stowarzyszenie Przemysłu Chemicznego (European Chemical Association) Europejski Komitet Normalizacyjny (European Committee jor Standardization) Europejski Komitet Normalizacyjny Elektrotechniki (European Commitlee jor E/ectro-technical Standardization) Sekretariat Generalny Rady Unii Europejskiej (Council General Secretariat)
'I 2
Przedmowa
Wreszcie, co najważniejsze, muszę podziękować osobom, dzięki którym powstała ta książka. Przede wszystkim dziękuję Angeli Griffin z OUP za zaproponowanie tego doniosłego projektu oraz za jego skuteczne rozpoczęcie w latach 2000-200 I, a także Sue Dempsey z OUP, która z powodzeniem przejęła zadania Angeli i doprowadziła projekt do koi1ca. Także Bernardo Ivo Cruz, doktorant i asystent na Wydziale Nauk Politycznych University of Bristol, bardzo sprawnie i sumiennie pomagał mi w gromadzeniu materiałów, za co mu dziękuję. Muszę również podziękować licznym studentom, którzy uczestniczyli w moich ząjęciach od wczesnych lat 90. XX wicku, a zwłaszcza studentom politologii z Bristolu, którzy wybrali mój przedmiot na ostatnim roku studiów. Jeśli wnieśliście jakiś wkład w moje seminarium i oddawaliście prace w terminach, niniejsza książka dedykowana jest również Wam. Michelle Cini
Wykaz skrótów AER AFSJ AHIG
AKP AmCham
AoA APEC ARNE ASEAN BEUC BUAV
CDU CEEP
CEFIC CEN CENELEC
CGS
Zgromadzenie Regionów Europy (Assembly of European Regiom·) obszar wolności, bezpiecze11stwa i sprawiedliwości (Area of Freedom, Security, and Justice) Doraźna Grupa ds. Imigracji (Ad Hoc Group 011 Jmmigration) kraje Afryki, Karaibów i Pacyfiku (Afi·ican, Caribbean, PacĘ/ic countries - ACP) A;nerykat'lska Izba Handlowa (American Cham ber of Commerce) Porozumienie w sprawie rolnictwa (Agreement on Agriculture) Współpraca Gospodarcza Azji i Pacyfiku (Asia PacĘfic Economic Co-operation) Antyrasistowska Sieć na rzecz Równości w Europie (Antiracist Networkfor Equality in Europe) Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (Association ofSoutheast Asian Natiom') Europejska Organizacja Konsumentów (European Co11swne1:1-' B11reau) Brytyjska Unia na rzecz Zakazu Wiwisekcji (British Union for the Abolition of Vivisection) Unia Chrześcijai1sko-Demokratyczna (Niemcy) (Christian Democratic Union) Europejska Organizacja Pracodawców Sektora Publicznego (Centre Europeen des Entreprises Publics) Europejskie Stowarzyszenie Przemysłu Chemicznego (European Chemical Association) Europejski Komitet Normalizacyjny (European Committee for Standardization) Europejski Komitet Normalizacyjny.Elektrotechniki (European Committee .for Electro-teclmical Standardization) Sekretariat Generalny Rady Unii Europejskiej (Council General Secretariat)
16
GAC GAERC GATT
GRWS IGC ISPA JAC JAE )RE KES
KR LUM
NAFTA NATO NKS OflWE OECD OEEC
oow OWP PE PES PHARE
PNV PSC
PS iW SM
Wykaz skrótów
Wykaz skrótów
Rada ds. Ogólnych (General ,:Ufóirs Council) Rada ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych (General Ajfairs and Externaf Relations Council) Układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu (General Agreement on Tar[ff.\· and Trade) Grupa Robocza Wysokiego Szczebla ds. Azylu i Imigracji (High Level Wórking Group on A.sJ!fum and Immigration - HLWG) konferencja międzyrządowa (Jntergovermnental Conjerence) Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej (Instrument jhr Structural Policies jhr Pre-accession) Chrześcijailskie Stowarzyszenie Mlodzieży Wiejskiej (Jeunesse Agricole Chretienne) .Jednolity Akt Europejski (Single European Act - SEA) jednolity rynek europejski (Single European Market - SEM) Komitet Ekonomiczno-Społeczny (Economic and Social Committee ·-ESC) Komitet Regionów (Committee ąlthe Regions - CoR) laci11ska unia monetarna (Latin /\llonetaty Union - LMU) Północnoamerykailski Układ o Wolnym Handlu (Nort/1 Atlantic Free Trade Agreement) Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (North Atlantic Treaty Organization) Naukowy Komitet Sterujący (Scienf!fic Steering Commillee - SSC) Organizacja Bezpiecze11stwa i Współpracy w Europie ( Organization for Security and Co-operation in Europe -- OSCE) Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju ( Organization jór Economic Co-operation and Development) Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej ( Organization for European Economic Co-operation) optymalny obszar walutowy (Optimum Currency Area - OCA) Organizacja Wyzwolenia Palestyny (Palestine Libercition Organization - PLO) Parlament Europejski (European Par/iament - EP) Partia Europejskich Socjalistów (Party of European Socialists) Polska i Węgry - Pomoc w restrukturyzacji gospodarek (Poland and Hungary Aidjhr Economic Reconstruction) Baskijska Partia Nacjonalistyczna (Ef Partido Nacionalist Vasco) Komitet Polityczny i Bezpiecze11stwa (Political and Security Committee) Pakt Stabilności i Wzrostu (Stability and Growth Paci - SGP) Porozumienie o stabilizacji i stowarzyszeniu (Stabili~)I and Association Agreement)
SAPARD
SPI SSHRC
SWH TACIS
TUE TWE UC UE UEAPME
UGBL UGW UNICE
UZE
VAT
voc WE WOR
WPiSSK WPR WPZill WR
WSiSW WSZ
WTO YES
17
Dzialania Przedakcesyjne na rzecz Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich (Special Accession Programme.fór Agriculture and Rura/ Development) Sąd Pierwszej Instancji (Court of First lnstance - CFI) Rada ds. Badań Naukowych w dziedzinie Nauk Społecznych i Humanistycznych (Kanada) (Social Sciences and H11manities Research Council) strefa wolnego handlu (Free Trade Area - FTA) Program Pomocy Technicznej dla Niepodległych Paóstw Byłego Związku Radzieckiego i Mongolii (Programmefor Technical Assistance to the Independent State.1· of' the Former Soviet Union and Mongolia) Traktat o Unii Europejskiej (Treaty on European Union - TEU) Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (Treaty on the European Community - TEC) unia celna ( C11sto111s Union - CU) Unia Europejska (European Union - EU) , Europejska Unia Rzemieślników oraz Małych i Srednich Przedsiębiorstw (European Association of' Crąfi, Small, and Medium-sized Enterprises) Unia Gospodarcza Belgii i Luksemburga (Belgiwn Luxembourg Economic Union - BLEU) unia gospodarcza i walutowa (Economic and /\lloneta1J' Union - EMU) Zrzeszenie Konfederacji Przemysłu i Pracodawców Europy (European Conjederation o/National Employers' Associations) Unia Zachodnioeuropejska (Western European Union - WEU) podatek od wartości dodanej (Value Added 1l:tx) lotne związki organiczne ( Volatile Organie Com[HJ1111d1·) Wspólnota Europejska (European Community - EC) wspólna organizacja tynku (Common Market Organization - CMO) współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych (Police and JudiciaZ Co-operation in Criminal Matters - PJCCM) wspólna polityka rolna (Common Agric11/t11ral Policy - CAP) wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeóstwa (Common Foreign and Security Policy- CFSP) wspólny rynek (Common Market - CM) wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne (Justice and Home Ajfairs - JHA) wielopoziomowy system zarządzania (Jv!ulti-level Governance ·- MLG) Światowa Organizacja Handlu (World Trade Organization) Program Wymiany Młodych Pracowników (Young Workers' l!,„'.xchange Scheme)
Wprowadzenie Michelle Cini
Prezentacja Unii Europejskiej Ponad 50 lat temu, po zakm'lczeniu lI wojny światowej, która pozostawiła w ruinach Europy, mała grupa wpływowych polityków sformułowała plan, którego punktem kulminacyjnym stało się utworzenie Unii Europejskiej (UE) w 1993 roku. Ich plan wiązał się z przekazaniem pewnych aspektów suwerenności pai1stw członkowskich instytucjom wspólnym, niezależnym i ponadnarodowym. Instytucje te miały reprezentować interes wspólny lub ogólnoeuropejski, nic zaś interes któregokolwiek z krajów europejskich. Traktaty zatwierdzone przez sześć pm'lstw założycieli, traktat paryski z 1951 roku oraz traktat rzymski z 1957 roku, nadały kierunek procesowi integracji europejskiej. Jednak nikt w latach 50. XX wieku nic mógł przewidzieć, jaki dokładnie kształt przyjmie Unia. W procesie tworzenia UE uczestniczyli przede wszystkim przedstawiciele rządów pm1stw członkowskich - obecnie dwudziestu pięciu (zob. ramka I. I), oraz postaci związane z instytucjami europejskimi - Komisją, Parlamentem, Radą i Trybunałami (zob. ramka 1.2). Nie oznacza to jednak, że UE jest już projektem zamkniętym. Proces jej formowania trwa nadal. Chociaż proces integracji europejskiej zmienia się nieustannie (zob. ramka 1.3), to jednak trwa on już od ponad półwiecza, a mimo to nadal nie jest zbyt dobrze rozumiany. Przyczyna leży być może w fakcie, że UE nic przystaje do naszych tradycyjnych wyobrażc11 o organizacji życia politycznego. Mówi się często, że UE nie jest ani tradycyjną organizacją międzynarodową, ani stowarzyszeniem pailstw (narodowych), chociaż wiele osób przyznaje obecnie, że Unię można traktować jako system polityczny lub ustrój sam w sobie. Nic zatem dziwnego, że UE bywa czę sto definiowana jako instytucja unikalna lub hybrydowa. Tym, co najbardziej odróżnia Unię Europejską od innych form organizacji międzynarodowych, sąjcj cechy ponadnarodowe . .Jednak nazywając UE instytucją ponadnarodową, pomijalibyśmy zasadniczą rolę, jaką w polityce europejskiej nadal znaczną część
20
Wprowadzenie
Ramka 1.2. FAKTY
Instytucje europejskie Ramka 1:I. FAKTY
Kraje czlonkowsl
Malta Niemcy Polska Portugalia Słowacja Słowenia
Szwecja Węgry
Wielka Brytania Włochy
Kraje
kandydujące/ubiegające się
Bułgaria
Chorwacja Rumunia Turcja
Bulgaria i Rumunia najprawdopodobniej dolqczą do UE na pocz
rozpoczęły
Termin „instytucje europejsk~e" odnosi się zazwy~~aj do c~ter:ch głównych organów UE, le zależy to w dużym stopniu od kontekstu. Tymi insLytuqam1 są: : Komisja Europejska (lub po prostu „Komisja"): władza wykonawcza i siła napędowa Unii. • Parlament Europejski (lub po prostu „Parlament" albo PE): reprezentuje narody Unii. • Rada Unii Europejskiej („Rada UE", „Rada" lub „Rada Ministrów"): ma uprawnienia ustawodawcze i wykonawcze (wspólnie z innymi instytucjami); składa się z przedstawicieli rządów państw członkowskich UE. • Trybunał Sprawiedli~o~ci" (zwany_ często „Europejskim Trybu~ałen: Sprawiedliwości", Trybunałem Europe1sk1m lub El S): czuwa nad przestrzeganiem 1 spójnością prawa
~uropejskiego.
Aby uzyskać więcej informacji na temat tych instytucji, zob. rozdziały 9-·12. Oto kolejne instytucje UE: • Trybunał Obrachunkowy: czuwający nad tym, by sposób zarządzania budżetem europejskim był zgodny z prawem. • Komitet Ekonomiczno-Społeczny (l
odgrywają pai1stwa, a ściślej biorąc ich rządy. Użycie terminu „ponadnarodowy" (w znaczeniu „ponad szczeblem narodowym") jest bardziej odpowiednie w odniesieniu nie do UE jako całości, ale do konkretnych instytucji UE (Komisji) oraz obszarów polityki europejskiej, które „uwspólnotowiono", czyli tych, gdzie szczególnie ważna jest rola instytucji ponadnarodowych, takich jak polityka rolna i polityka konkurencji. Tak więc ponadnarodowe cechy UE kontrastują z jej aspektami mię dzyrządowymi, w któ1ych większą rolę odgrywa współpraca, a mniejszą - Komisja, Parlament i Trybunał Europejski. Pytania o to, jak zdefiniować Unię Europejską lub wyjaśnić jej rolę są ponieważ zwracają naszą uwagę na wyróżniki UE. Musimy jednak również świadomość tego, że UE ma wiele cech wspólnych z paóstwami narodowymi i mię-. dzynarodowymi organizacjami. Możemy się zatem dużo nauczyć, porównując UE do innych systemów i organizacji po)itycznych (Sbragia, I 992). Innymi słowy, na-. wel jeśli uznamy, że Unia Europejska ma odmienny i unikalny charakter, badanie jej za pomocą metod komparatywnych może się okazać pouczające. Podejście komparatywne znajduje odzwierciedlenie w niektórych z nowszych teorii integracji europejskiej (zob. rozdział 8). Przez długi czas teoretycy starali się
hllp://europa.eu.inl/abc-en.htm.
Ramka 1.3. FAKTY
Teoretyczne
podejścia
do
badań
nad
Unią Europejską
Obecnie w odniesieniu cło Unii Europejskiej stosuje się wiele różnych podejść teoretycznych. Najbardziej znane to: • neofunkcjonalizm oraz • podejście międzyrządowe. Niektórzy zaliczają do tej grupy również federalizm. Wśród nowości w teoretycznym arsenale studiów naci UE można wymienić: • teorie zarządzania wielopoziomowego oraz • teorie instytucjonalne UE (,,nowy instytucjonalizm"). Więcej infonnacji o teoriach integracji europejskiej 1nożna znaleźć w rozdzialach 5-B.
22
Wprowadzenie
Wprowadzenie
opisać i wyjaśnić, a w niektórych przypadkach przewidzieć przebieg europejskiej (zob. ramka 1.3 ). Ostatnio jednak coraz większa część uczonych na się koncentrować na poszczególnych cechach systemu UE. Innymi słowy, miast próbować wyjaśnić proces integracji, wolą badać politykę Unii Europejskiej, czyli to "jak flmkc:jonuje dzisiejsza UE" (Hix, 1999), zadając takie same pytania, jakie mogliby zadać badacze systemów politycznych Wielkiej Brytanii, Niemiec Stanów Zjednoczonych. To stosunkowo nowe podejście do baclail nad UE znajduje odbicie w wielu dalszych rozdziałach tej książki.
Formułowanie
polityki w Unii Europejskiej
Tytułem wstępu do dalszych rozdziałów, w tym podrozdziale przyjrzymy się pokrótce procesowi formułowania polityki w Unii Europejskiej (wdrażanie polityki zostanie omówione w rozdziale 22). Chociaż formułowanie polityki europejskiej - a ściślej, proces decyzyjny lub proces ustawodawczy w UE - jest integralną częścią samej polityki, a zatem stanowi przedmiot części czwartej niniejszej książ ki, to już na tym wstępnym etapie przydatne może się okazać przedstawienie niektórych najogólniejszych cech procesu kreowania polityki europejskiej. Da to czytelnilrnwi podstawowy zestaw narzędzi pozwalających zrozumieć odniesienia do, na przykład, filarów i procedur, które w innym przypadku mogłyby być niezrozumiałe.
Ramka 1.5. FAl
Trzy filary Unii Europejskiej Traktat o Unii Europejskiej podpisany w Maastricht w 1992 roku (wszedł w życie w listopadzie 1993 roku) dał podstawy do utworzeniil Unii Europejskiej. Wspólnota Europejska (WE) nie została po 1993 roku rozwiązana, ale stała się częścią szerszej Unii Europejskiej. Unia Europejska ma trzy filary: • Pierwszy filar (lub „filar I") jest nową ulepszoną wersją Wspólnoty Europejskiej; jest również nazywany „filarem Wspólnoty". Wiele rodzajów polityki europejskiej (np. UGW) zawiera się w tym filarze. • Drugi filar (lub „filar 11") obejmuje wspólną politykę zagraniczną i bezpiecze1'1stwa (WPZiB}. • Trzeci filar (lub „filar Ili") dotyczył pierwotnie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Z<1wartość filaru zmieniła się jednak w ·1999 roku po wejściu w życie traktatu amsterdamskiego, w związku z czym jest on obecnie określany jako współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych (WPiSSI(). Na rysunkach 4.1 i 4.2 w rozdziale 4 zilustrowano filary UE po podpisaniu traktatu z Maastricht.
Formułowanie
polityki w Unii Europejskiej odbywa się na wicie sposobów. metod w poszczególnych obszarach polityki stała się ważnym tematem w badaniach nad polityką Unii Europejskiej, tym bardziej że zwiększyla się ona jeszcze po 1985 roku w wyniku rewizji traktatów (zob. ramka 1.4). Dokonywanie pewnych uogólnieó w odniesieniu do europejskiego procesu decyzyjnego jest jednak nadal możliwe, poci warunkiem że będziemy się wystrzegać przyjmowania pochopnych założei'1 na temat konkretnych sektorów polityki oraz odpowiadających im procedur. Najważniejsze rozróżnienie, którego należy dokonać, to podział na trzy filary Unii Europejskiej (zob. ramka 1.5). Kolejne paragrafy będą dotyczyć filaru pierwszego, czyli filaru Wspólnoty Europejskiej, nie zaś filarów drugiego (wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeóstwa) i trzeciego (współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych), ponieważ tymi ostatnimi zajmiemy się w rozdziałach 15 i 19. W pierwszych podręcznikach na temat Wspólnoty Europejskiej często padało stwierdzenie, że „Komisja proponuje, a Rada realizuje". Taki pogląd na ogólny opis procesu ustawodawczego w UE jest obecnie nieaktualny. Jest oczywiście prawdą, że Komisja wciąż proponuje nowe akty prawne w ramach filaru WE (ale już w przypadku filarów II i III nie jest to prawdą). W filarze I Komisja rzeczywiście może projektować ustawy. Jak się jednak wkrótce przekonamy, w europejskim procesie ustawodawczym rolę współustawodawcy odgrywa w coraz większym stopniu Parlament. Można powiedzieć, że w przypadku filmu WE polityka jest wynikiem interakcji między wieloma podmiotami i instytucjami. Pie1wszoplanową rolą odgrywa Różnorodność
Ramka ·1.4. FAKTY
Rewizje traktatów Traktat paryski ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS) został pocłpis<1ny I B kwietnia 195 ·1 roku i wszedl w życie w 1952 roku. Pięćdziesięcioletni okres jego obowi;vywania zako11czyl się w 2002 roku. Trakt;it rzymski ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom) został podpisany 25 marca ·1957 roku i wszedl w życie ·1 stycznia l 95B roku. Od lal 50. XX wieku traktaty poddano wielu noweliz<1cjmn. Najważniejsze z nich mi;iły miejsce od polowy lat BO. XX wieku: •Jednolity Akt Europejski (JAE lub po prostu „Jednolity Akt"): podpisany w 19136 roku wszerll w życie w lipcu ·19137 roku. o Traktat z Maastricht (Traktat o Unii Europejskiej, lub TUE): podpisany w lutym ·1992 roku - wszedl w życie w listopadzie ·1993 roku. o Traktat amsterdamski (dokonuj;1cy rewizji traktatów): podpisany w 1997 roku - wszedl w życie w ·19
lI
i .~
23
24
Wprowadzenie
Wprowadzenie
wśród
nich tak zwany trójkąt instytucjonalny, tzn. Komisja Europejska, Europejski i Rada Unii Europejskiej. Jednak w procesie formułowania polityki europejskiej ważną rolę odgrywa również wiele innych organów europejskich, narodowych i niższego rzędu, w tym grup interesów. Funkcje, obowiązki i zobowią zania podmiotów oraz instytucji zależą od konkretnych zasad obowiązujących w przypadku danej polityki. Funkcjonowanie filaru WE w dużej części wiąże się z przedstawionym dalej procesem ustawodawczym, choć trzeba pamiętać że w odniesieniu do decyzji budżetowych, porozumiei'1 międzynarodowych oraz unii gospodarczej i walutowej stosuje się nieco inne zasady. Sposób tworzenia polityki określają trzy procedmy ustawodawcze (zob. ramka 1.6). Są to procedura współdecydowania, procedura zgody i procedura konsultacji. Czwarta procedura ustawodawcza, procedura współpracy, wprowadzona w połowie lat 80. XX wieku, jest obecnie rzadko stosowana. O wyborze procedmy decyduje tak zwana podstawa prawna danej polityki. Odnosi się to do określonego postanowienia traktatu. O podstawie prawnej decyduje Komisja, jednak jej decyzja musi się opierać na obiektywnych kryteriach, lak aby można ją było zakwestionować w sądach, jeśli zaistnieje taka potrzeba. W przypadku obszarów niejasnych wybór podstawy prawnej (a więc i procedmy ustawodawczej) często jest przedmiotem burzliwych sporów. Wynika to z faktu, że poszczególne procedury dają prawo głosu w procesie decyzyjnym różnym konfiguracjom podmiotów i instytucji. Ma to szczególne znaczenie dla ustalenia względnej ważności Rady i Parlamentu w europejskim procesie ustawodawczym i wpływa w istotny sposób na ostateczne rozwiązania polityczne.
Ramka 1.6. FAKTY
25
Rysunek ·1.1. Etapy procedury współdecydowania Propozycja Komisji skierowana do Parlamentu Europejskiego i Rady
Rada akceptuje wszystkie poprawki Parlamentu i przyjmuje ustawę
Parlament akceptuje Rada może
propozycję.
przyjąć ustawę
Rada określa wspólne stanowisko kwalifikowaną większością głosów
Parlament rozważa wspólne stanowisko Rady
Parlament akceptuje wspólne stanowisko lub nie podejmuje dzialań
Ustawa zostaje
przyjęta
Parlament odrzuca wspólne stanowisko Rady absolutną większością głosów.
Parlament proponuje poprawki absolutną większością glosów
Ustawa nie zostaje przyjęta Rada nie akceptuje wszystkich poprawek Parlamentu. Przewodniczący Rady wspólnie z przewodniczącym Parlamentu Europejskiego zwolują Komitet Pojednawczy. Komisja bierze udział w pracach
Rada akceptuje wszystkie poprawki Parlamentu. Ustawa zostaje przyjęta
Procedury ustawodawcze Począwszy
od traktatu z Maastricht z 1992 roku, w I filarze Unii Europejskiej procedury ustawodawcze: • procedura współdecydowania, • procedura zgody, • procedura konsultacji.
istnieją
trzy
główne
Procedura współdecydowania (zob. rysunek 1.1) została wprowadzona w 1993 roku, na mocy traktatu z Maastricht. Sposób jej funkcjonowania przed· stawiono w artykule 251 (Traktat o Unii Europejskiej). Postanowienie to zostało zrewidowane przez traktat amsterdamski z 1997 roku. Współdecydowanie daje zarówno Parlamentowi, jak i Radzie, jako instytucjom dzielącym uprawnienia ustawodawcze, dwa kolejne czytania propozycji legislacyjnych wysuniętych przez Ko· misję. Jeśli proces ten nie prowadzi do porozumienia między dwiema instytucjami,
Komitet Pojednawczy osiąga porozumienie. Parlament i Rada przyjmują ustawę absolutną i kwalifikowaną większością glosów. Ustawa nie zostaje przyjęta, jeśli nie zgodzą się na to obydwie Instytucje lub jedna z nich
Komitet Pojednawczy nie osiąga porozumienia. Ustawa nie zostaje przyjęta
zostaje powołany Komitet Pojednawczy. Biorą w nim udział wybrani członkowie Rady i Parlamentu (wraz z reprezentantami Komisji), którzy wspólnie próbują wynegocjować porozumienie. Jeśli wspólne stanowisko zostanie uzgodnione, przekazuje się je do rozpatrzenia z powrotem Radzie i Parlamentowi w ich pełnym skła-
26
Wprowadzenie~
Wprowadzenie
trzecie czytanie. Współdecydowanie jest obecnie najczęściej w pierwszym filarze UE. Procedura zgody została wprowadzona przez Jednolity Akt Europejski z 1986 roku. Stosując l<; procedurę, Rada musi uzyskać akceptację (czyli „zgodę") Parlamentu Europejskiego przed podjęciem decyzji w kwestii określonej polityki. W ramach tej procedury Parlament może zaakceptować lub odrzucić propozycję, ale nic może proponować jakichkolwiek poprawek. Procedura zgody jest wykorzystywana w nielicznych obszarach polityki, takich jak rozszerzenie UE i porozumienia międzynarodowe. Procedura konsultacji, trzecia z procedur ustawodawczych, była pierwotną procedurą decyzyjną WE, przedstawioną w traktacie rzymskim. Procedura ta pozwala Parlamentowi Europejskiemu na wydanie opinii na lemat propozycji Komisji, zanim Rada podejmie swoją decyzję. Po przedstawieniu opinii przez Parlament Komisja może, jeśli uzna to za stosowne, wprowadzić poprawki do swojej propozycji, zanim zostanie ona rozpatrzona przez Radę. Rada może następnie przyjąć lub zmodyfikować propozycję. Jeżeli zdecyduje się ją odrzucić, musi to uczynić jednogłośnie (zob. ramka 1.7). W przypadku wielu procedur z I filaru podczas głosowail w Radzie UE stosuje się obecnie glosowanie większości:l kwalifikowaml. Wymóg jednomyślności jest zareze1wowany dla wyjątkowo delikatnych kwestii politycznych lub konstytucyjnych. Obowiązuje on jednak powszechnie (z kilkoma drobnymi wyjątkami) w filarach drugim i trzecim. Procedura współpracy została wprowadzona na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego. Umożliwia ona Parlamentowi zmianę propozycji legislacyjnej zgłoszonej dzic -
czemu
służy
stosowaną procedurą ustawodawczą
Ramka 1.7. FAKTY
Obszary polityki objęte zwykłą
procedurą
konsultacji
•Współpraca policyjna i sądowa (Ili filar). • Rewizja traktatów. • Inicjowanie zwiększonej współpracy. • Dyskryminacja ze względu na pleć, rasę, pochodzenie elniczne, religię, przekonania polityczne, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. • Zasady wdrażania nowego prawa w odniesieniu do obywatelstwa UE. • Rolnictwo. • Polityka wizowa, azylowa i imigracyjna oraz inne rodzaje polityki dotyczące swobodnego przepływu osób. • Niektóre aspekty polityki transportowej. • Zasady konkurencji. • Przepisy podatkowe. • Polityka gospodarcza.
Źr ód I o: http://europa.eu.inl/.
27
Komisję, jakkolwiek głos decydujący ma Rada. Znaczenie tej procedury zoistotnie ograniczone na mocy traktatu amsterdamskiego i obecnie jest ona stosowana w zasadzie jedynie do aktów prawnych odnoszących się do unii gospodarczej i walutowej. Procedury decyzyjne w drugim i trzecim filarze Unii, dotyczące odpowiednio wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczer'lstwa (WPZiB) oraz współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych (WPiSSK), są w istocie międzyrządowe, chociaż również instytucje WE odgrywają w nich pewną drugoplanową rolę. Procesem legislacyjnym w tych obszarach zajmiemy się odpowiednio w rozdziałach 15 i 19.
prtez
stało
Struktura książki książka obszerna, bo złożona z 25 rozdziałów, już na wst<;:pie mutrudne clccyz,je, co należy w niej uwzględnić, a co trzeba pominąć. Wyzwanie było szczególnie duże w przypadku części czwartej dotyczącej polityki Unii Europejskiej. Nie jest to z pewnością pełna prezentacja polityki UE; mamy jednak nadzieję, że stanie się użytecznym wprowadzeniem w zagadnienia UE dla osób, dla których są one całkiem lub częściowo nowe. Każdy z rozdziałów wyszedł spod pióra naukowca specjalizującego się w danej tematyce. Każdy z rozdziałów stanowi doskonały punkt wyjścia dalszych studiów nad Unią Europejską. Książka dzieli się na pięć części. Część pierwsza dotyczy hislo1yczncj ewolucji Unii i Wspólnoty Europejskiej. W rozdziale 2 omówiono początki i wczesne lata procesu integracji. W rozdziale 3 skoncentrowano się na jednolitym rynku, rozumianym zarówno jako „wydarzenie" historyczne, jak i „polityka". W rozdziale 4 opisano okres od Maastricht (początek lat 90. XX wieku) cło Konwentu o Przyszłości Europy rozpoczętego w 2002 roku. Część druga została poświęcona teoriom integrac:ji europc:jskiej oraz różnym podejściom teoretycznym stosownym przez nauczycieli akademickich podczas wyjaśniania zagadnieil związanych z integracją europejską i polityką Unii Europejskiej. W rozdziale 5 skupiono się na federalizmie i federacji, w rozdziale 6 na neoli.mkcjonalizmic, w rozdziale 7 zaś na podejściu międzyrządowym. Wszystkie le teorie i podejścia wiążą się już od dawna z projektem integracji europejskiej. W rozdziale 8 przedstawiono teorie i podejścia teoretyczne, od niedawna stosowane w badaniach nad Unią Europejską i procesem integracji europejskiej. W części trzeciej książki omówiono największe i najważniejsze instytucje europejskie: Komisję Europejską, Radę Unii Europejskiej, Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości i sądy Wspólnoty (rozdziały 9-12). Skoncentrowano się lulaj na organizacji i zadaniach tych instytucji oraz postawiono ważne pytania dotyczące ich przyszłości. Znalazł się lu również rozdział poświęcony roli grup interesów w Unii Europejskiej (rozdział 13). W części czwartej omówiono następujące obszary polityki Unii Europejskiej: rozszerzenie Unii, relacje zewnętrzne (polityka zagraniczna), rolnictwo, polityka spo-
Mimo
iż
jest to
sieliśmy podjąć
28
Wprowadzenie
leczna, polityka regionalna, polityka sprawiedliwości i spraw wewnętrznych oraz polityka gospodarczo-walutowa (rozdziały 14-20). W ostatniej, piątej, części książki znalazło się pięć rozdziałów, z których każ dy przedstawia zagadnienia kontrowersyjne łub tematy nieomówione szerszej we wcześniejszych częściach, a są to: europeizacja, wdrażanie, deficyt demokracji, zróżnicowanie i obywatelstwo (rozdziały 21-25). Chociaż ostatnia część książki może się okazać bardziej wymagająca dla studentów stawiających pierwsze kroki w studiach nad integracją europejską, to jednak poruszone tam tematy wskazują kierunek najnowszych badai'1 nad polityką UE. Po zapoznaniu się z tymi ko11cowymi rozdziałami czytelnik powinien mieć dobrą orientację w najważniejszych problemach nurtujących obecnie decydentów UE oraz badaczy tego obszaru polityki europejskiej.
Część
I
Kontekst historyczny
-
Rozdział 2
Wspólnota Europejska - lata 1945-1985 Derek W. Urwin
W części pierwszej niniejszej książki omówiono historyczną ewolucję procesu integracji europejskiej od lat 40. ubiegłego wieku do 2002 roku. W rozdziale 2 Derek W. Urwin wyjaśnia, w jaki sposób w latach 50. doszło do utworzenia Wspólnoty Europejskiej. Przedstawia wczesne lata Wspólnoty aż do epoki „eurosklerozy" lat 70. W rozdziale 3 Michelle Egan kontynuuje omawianie historii integracji. Przyjęto tu bardziej tematyczne podejście do zagadnienia jednolitego rynku, nie tylko wyjaśniając najważniejsze wydarzenia z ko11ca lat 80., lecz także analizując kontekst i implikacje wysiłków czynionych w tym okresie w celu rewitalizacji procesu integracji europejskiej. Podejście tematyczne przyjął również David Phinnemore w rozdziale 4, koncentrując się na idei „unii europejskiej". Zadał on przy tej okazji pytanie, co oznacza obecnie unia krajów Europy dla Unii Europejskiej. Rozdział obejmuje okres od posiedzenia Rady Europejskiej w Maastricht w ·199·1 roku do Konwentu o Przyszłości Europy z 2002 roku. Poddano tu również analizie nowelizacje traktatów dokonane w Amsterdamie i Nicei.
Zarys
rozdziału
W tym rozdziale dokonamy przeglądu najważniejszych wydarzeń w procesie integracji europejskiej od końca drugiej wojny światowej do połowy lat 80. XX wieku. Chociaż historia idei i argumentów na rzecz jedności europejskiej jest znacznie dłuższa, to wojna i jej następstwa stworzyły nowy kontekst dla tego zagadnienia i uzmysłowiły, jak ta jedność jest pilnie potrzebna. Decyzje podjęte przez Wspólnotę Europejską w polowie lat 80. XX wieku wprowadziły ją na ścieżkę intensywnej integracji politycznej, gospodarczej i walutowej. Ani poparcie dla integracji, ani instytucjonalne czy strukturalne formy, które przybrała, nie były z gó1y przesądzone. Nie obeszło się też bez sprzeciwów. Tempo i kierunek integracji zależały od zmieniającej się konstelacji różnorakich sił: rodzaju interakcji występujących między ideami federalistycznymi i ich zwolennikami, rządów pa11stw i ich oceny własnych interesów narodowych oraz od szerszego kontekstu mię dzynarodowego. Koncentrując się na tych parametrach, w rozdziale przedstawiono powstanie organizacji międzynarodowych w Europie Zachodniej w latach 40. XX wieku, kształtowanie się idei Wspólnoty, pocz<1wszy od planu Schumana, a sko11czywszy na traktacie rzymskim, oraz czynniki, które złożyły się na nierówne tempo, w jakim Wspólnota Europejska zmierzała do unii po ·1953 roku.
Wprowadzenie Instytucjonalna struktura i funkcjonowanie Unii Europejskiej wywodzą si« w prostej linii od Europe_jskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS). Pomimo wiciu korekt, jakich dokonano w ubieglych Jatach, ogólny zarys i zasady integracji euro-
.I
1
32
Kontekst historyczny
Wspólnota Europejska - lata 1945-'JlJBS
33
pejskiej pozostają niezmienne od 1951 roku. Jednak rodowód idei i marzeń o polity znalazły szerokie uznanie w kręgach rozmaitych narodowych ruchów oporu. Jedmik tycznie zintegrowanej Europie jest znacznie dłuższy. Już od wieków liczni intelekdla nowych rządów europejskich, koncentrujących się na gospodarczej odbudowie tualiści i przywódcy polityczni zabiegali słowem i czynem o porządek i jedność własnych krajów, jedność europejska nie była rzeczą pierwszoplanową. Mimo to z kilw rozdrobnionej mozaice politycznej kontynentu europejskiego. Częścią tego ku powodów idei fcdcrnłizmu udało się pozyskać większą niż w okresie międzywo odwiecznego marzenia była ożywiona agitacja intelektualna na rzecz jedności eurojennym liczbę zwolenników, co pozwoliło przetrwać marzeniu o unii w europejskich pejskiej, która miała miejsce w Europie XIX wieku. Była ona jednak prowadzona niemal wyłącznie przez ludzi znajdujących się w najlepszym razie na obrzeżach po-:1)$ litycznych centrów decyzyjnych. Ich argumenty i propozycje nie przemawiały do,~' Ramka 2.1. KWESTIE SPORNE I DEBATY ~rzywódcó;v politycznych. Mi1~10 to pojawiła si~, większ~ świadomo~ć, że )~kaŚ'll Wczesne lata integracji europejskiej forma wspołpracy gospodarczej mogłaby stanow1c dla panstw potencjalne zrodlom;' korzyści !Jolitycz1iych. Projekty te nie osiągały jednak fazy realizacji, były krótko-~łl. · ·• Przyczyny zapoczątkowania integracji europejskiej oraz powody, dla których jej przebieg byl trwale lub, jak Zołlverein ustanowiona między pallstwami niemieckimi, ograniczo-'J~ taki, a nie inny, są przedmiotem szerokiej debaty. Istnieje tendencja ·- zwlaszczo wśród ne do wąskiego obszaru i protekcjonistyczne w wymiarze zewnętrznym. ~)~ zwolenników Europy federacyjnej - do postrzegonio integracji jako postępującej, jeśli nie Proces pokojowy po pierwszej wojnie światowej, kładący nacisk na narodo-:1~~ plynnie, to w każdym razie nieuchronnie po jednej ścieżce w kierunku z góry ustolonego cewe samostanowienie, jeszcze bardziej skomplikował polityczną mozaikę kontynen-:"~1~ lu. Jednak historia integracji, począwszy od utworzenia EWWiS w 195·1 roku, wcale takiej tu, czyniąc współpracę bardziej nagląc~\, lecz zarazem trudniejszą. Po roku 19181~: percepcji nie potwierdza. Tempo procesu integracyjnego nie bylo stabilne, natomiast nadzieje pokładane w Lidze Narod{)W, jako organizacji międzynarodowej promu-:~~{ wszystkie argumenty za dalszym postępem napotykały silny opór. Również ścieżka strukturalna obrana w ·1950 roku nie była czymś z gó1y przesądzonym, podobnie jak fakt, że przyJ.ącej pokojową współpracę, szybko się rozwiały w napiętej atmosferze gospodar-~,J,{:,.. szle wydarzenia będą się skupiać głównie wokół osi francusko-niemieckiej. Wprawdzie tak cze_1· nie1)ewności i zadawnionych anty1)atii 1)olitycznych. Próby ws1Jółpracy gospo-~~.:·.:.• I · · II ~··· wtedy, ja< i późnieJ ist111a <0nsensus co do samej zasady i potrzeby zjednoczonej Europy, darczej krajów Beneluksu i krajów nordyckich nie przyniosły znaczących rezulta-i~.~ jednak zabrakło go niemal wszędzie indziej. Jak zauważył Robert Schuman, minister spraw tów. Idea politycznej integracji zostala podniesiona przez kilku polityków, a godny~l~ zagranicznych Francji, prezentując w maju ·1950 roku swój plan połączenia zasobów węgla uwagi był tu szczególnie głos Aristide'a Brianda, ministra spraw zagranicznych';iJ; i stali, „Europa nie zostanie stworzona od razu ani.według jednego planu". Francji. Jednak w konkretnym wymiarze sprawa nie wyszła poza memorandum:l!; W rzeczywistości historia integracji jest złożona, obfituje w wątki poboczne, zmieniające się Brianda z 1930 roku, będące ogólnikową propozycją międzyrządowej unii z wlasną;l!~ strategie i odmienne ambicje. Tak jak tego pragnęli federaliści, idee i przekonania zawsze ;•· odgrywoły w procesie integracji rolę centralną. Jednak również w obozie federalistów po. d infrastrukturą instytucjonalną w ramach Ligi Narodów. Poza kręgami wla zy było 11\.'.;;. • jawialy się rozbieżności co do strategii, którą należy przyjąć. Upraszczając nieco historyczaż nadto stowarzysze11 snujących plany współpracy i integracji, jednak nie ud al o im iii/ ne wątki, można stwierdzić, że zawsze istniały dwie konkurencyjne strategie. z jednej strosię uzyskać żadnych konkretnych rezultatów. W latach 30. XX wieku depresja i kry-;'łzi ny można wymienić zwolenników idei przypominających poglądy Altiero Spinellego, który zys gospodarczy oraz rozwój faszyzmu skłaniały kraje do skoncentrowania się na~~ w Monifeście z Ventolene (1940) oraz w późniejszych pismach i dziołaniach nawoływał do własnt:i obronie. Wybuch wojny w 1939 roku potwierdził tylko brak jakiejkolwiek;~~· jednorazowego i nieodwracalnego kroku na kształt kosmicznego „wielkiego wybuchu", do radykalnej zmiany w europejskim systemie pai'istw. Tak więc historia integracji euro-)~ • natychmiastowej i wszechogarniaj;jcej transformacji krajów europejskich w jedno pa1'lslwo · 1 się · Ją · cIz1s1aJ · · · rozumie, · rozpoczyna się · w 1945 ro Irn. W nmieJszym · · · (1 federacyjne. Po drugiej stronie znojdowała się dużo ostrożnie1'sza i bardzie)· 1)ragmatyczna pejskiej, tak Ja< roz- ...;.~,;' ·ffi strategia sformułowana w wystąpieniach takich osób, jak Jean Monnet i Robert Schuman, dziale prześledzimy tę historię, koncentrując się na okresie od 1945 do 1985 roku. J~l; która przewidywała wolniejszy, stopniowy proces złożony z serii ograniczonych działań i in-
·:1lt
Pierwsze kroki
i~!; k? omz stopień postrzegania pi opozycji integracyjnych jako odpowiodające, a przynajmniej Druga wojna światowa stała się katalizatorem powrotu do idei jedności europejskiej.·~~[ . nieza?rażające interesom narodowym państwa. Tak więc przebieg procesu integracyjnego Nadala większą wagę argumentacji, że nacjonalizm i nacjonalistyczna rywalizacja, pro-;;~ti; w ubie~łyi~ półwiec~u jest produktem złożonej interakcji sil dośrodkowych i odśrodko wadząc do wojen, zdyskredytowały niezależne pm'istwojako podstawę organizacji po~:}~ , wych, idei, zasad 1 sceptycyzm.u spod znaku realpolitik. Zaś cały ten skompli. . . . , . k ć"11i·:--,,;; . kowany proces odbywał się w zlozonym i nieustannie ewoluujqcym międzynarodowym htyczneJ 1 porządku .m1ędzynarodowego, a. alternatywy dla panstwa nalezy szu a .•. .:.·A·''.;."'· środowi"sl< 1 i·ty . 1 któ ó · · t - · „ . , /ei~' . L po 1 czno-gospoc arczym, re r w111ez, czasem pozy yw111e, 111e1
. . .,·
. ,
,·
, .
,, ,
. . .„ ,
34
l
programach politycznych (zob. ramka 2.1 ). W ramce 2.2 przedstawiono najważnicjsz daty w procesie integracji europejskiej w okresie od 1947 do 1957 roku. Jednym z ważnych czynników był coraz chłodniejszy klimat polityki międz narodowej. Podział Europy na W schód i Zachód po 1945 roku, a następnie zim1 wojna między dwoma światowymi supermocarstwami, USA i ZSRR, podsyca niepokój Europy Zachodniej o swój kruchy system obronny w obliczu teryt rialnych zakusów, o które podejrzewano ZSRR. Doprowadziło to do głębokieg zaangażowania USA w sprawy europejskie w ko11cu lat 40. XX wieku. Z kolei sp wodowana tym polaryzacja ideologiczna pomogła pchnąć Europę Zachodnią w ki runku zdefiniowania samej siebie jako jedności mającej wspólne interesy. Tej zmia
Ramka 2.2. WAŻNE DATY Integracja europejska I: 1947-1957 1947 marzec
Ogłoszenie
doktryny Trumana przez USA. Podpisanie traktatu z Dunkierki przez Francję i Wielką Brytanię czerwiec Ogłoszenie planu Marshalla przez USA "194{1 stycze11 Poczi)tek Unii Celnej Beneluksu marzec Podpisanie traktatu brukselskiego przez Wielką Brytanię, Francję i Beneluks kwiecień Utworzenie Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC) przez 16 państw europejskich, USA i Kanadę maj Zjazd federalistycznego l
Wspólnota Europejska - lata ·1945-1985
35
nie nastrojów sprzyjał również ogólny niepokój o stan. go~podarek 1~ar~dowych, nic~ okój, którego owocem było powszechne przekonamc, ze uzdrow1e111e gospodarki ~ dzie wymagać zarówno zewnętrznej pomocy ze strony USA, jak i współpracy ę akresie rozwoju i handlu między pm'istwami zachodnioeuropejskimi. w z w całej Europie Zachodniej powszechnie zakładano, że ze względu na rolę, jaką odegrała w czasie wojny Wielka Brytania, to właśnie ona jako pierwsza pod~jmie kroki w kierunku ściślejszej współpracy oraz że przy gospodarczej ruinie Niemiec i ich wojskowej okupacji przez aliantów rdzeniem organizacji Europy stanic się przymierze brytyjsko-francuskie. Jednak wstępne posunięcia rządów mające na celu zacieśnienie współpracy były ograniczone, a podjęta jeszcze w czasie wojny dccyZ:ia emigracyjnych rządów Holandii, Belgii i Luksemburga o utworzeniu unii celnej krajów Beneluksu pozostała wyjątkiem. Rządy, zai11teresowane przede wszystkim zapewnieniem bezpieczcl'is~wa ze.wnętrznego, nie wyl~raczały daleko poz~ n'.~jbar~lzi~j tradycyjne umowy o wzaJemncJ pomocy. Jedynym formalnym porozm111e111em, pk1c podpisano w 194 7 roku, był traktat z Dunkierki zawarty między Wielką Brytanią a Francją oraz jego rozszerzenie w I 948 roku w postaci zawartego na okres pięćdzie sięciu lat traktatu brukselskiego (Układu o Współpracy Gospodarczej, Spolccznej i Kulturalnej oraz Zbiorowej Samoobronie), którego sygnatariuszami były również kraje Beneluksu, a który miał późnit:i posłużyć za podstawę Unii ZachodniocuroJlCjskicj (UZE). Chociaż wśród celów tych traktatów znalazły się współpraca gospodarcza i kulturalna, były to przede wszystkim dwustronne układy gwarantujące wzajemną pomoc wojskową, zwłaszcza w celu obrony przed ewentualną agresją ze strony Niemiec. Podczas gdy zarówno inne kraje, jak i federaliści oczekiwali od Wielkiej Brytanii przejęcia inicjatywy, brytyjski stosunek do wszystkiego, co wykraczało poza współpracę między niezależnymi pai'istwami, był konsekwentnie negatywny - w najlepszym razie sceptyczny, a w najgorszym - całkowicie wrogi. Do roku 1948 zimna wojna rozpętała się już na dobre. Duże zaniepokojenie wydarzeniami w Europie Środkowo-Wschodniej pomogło w ostatecznym zbliżeniu Europy Zachodniej i USA poprzez utworzenie Organizacji Paktu Pólnocnoatlantyckiego (NATO) w 1949 roku. NATO było dopełnieniem programu ametykat'lskiej pomocy zaiysowancgo po raz pierwszy w dokllynic Trumana z marca 194 7 roku, która oferowała amerykal'iską pomoc „wolnym narodom opierającym się próbom ujarzmienia". Stalo się ono parasolem ochronnym, pod któ1ym Europa Zachodnia mogla swobodnie rozważać oraz rozwijać swoje możliwości polityczne i gospodarcze, nic b(1xląc zmuszona do wykorzystania niewielkich zasobów surowcowych na rzecz obronności. Również USA, będąc fodcracją, nic widziały nic niewłaściwego w integracji Europy .Zachodniej. Wręcz przeciwnie: częściowo także we własnym interesie strategicznym, · USA po 1947 roku popierały propozycje intcnsywniejsz~j wspólpracy. Amcrykailskic "zaangażowanie spotkało się z bardzo życzliwym przyjęciem ze strony dwóch czolo;wych pal'istw europejskich, Wielkiej Brytanii i Francji. Jednak kraje te, a oczekiwano od nich, że poprowadzą Europę ku wspólnej przyszłości, nic planowały żadnej radykalnej zmiany w swojej polityce. We francuskiej polityce curopcjski~j dominowalo
'I
li
36
Wspólnota Europejska - lata ·1945_·19135
Kontekst historyczny
cy gospodarczej dla Europy. Amerykanie postawili jednak warunek, że zata ,pdzanie programem pomocy będzie wspólne. Ponadto USA nalegały, by to sami r~~estnicy programu zdecydowali, w jaki sposób rozdzielić dostępną pomoc. Zadauia te stały się podstawowymi celami Organizacji Europejskiej Współpracy Gospo~arczej (OEEC) utworzonej w kwietn~u 1948 roku. Organizacja ta zajmowala się Jównie współpracą i koordynacją na płaszczyźnie makroekonomicznej. Podobnie ~ak Rada Europy, OEEC miała charakter międzyrządowy i nie mogla podejmować Jdecyzji bez pełnej zgody wszystkich swoich członków. Jednak aby móc właściwie spełniać powierzone funkc}e'. obie ~rganizacje potrzebow~ły stałych instytucji: Choć ograniczone w zakresie 1 zobowiązane do przestrzegama zasady dobrowolnej współpracy, organizacje te były odzwierciedleniem rosnącego w krajach Europy Zachodniej poczucia wzajemnej współzależności oraz świadomości, że zwłaszcza w.warunkach zimnej wojny dobrobyt lub klęska będą ich wspólnym udziałem. Oba te czynniki znacznie przyspieszyły proces uczenia się współpracy przez pm1stwa członkowskie. Niemniej jednak, jeśli chodzi o stopiei1 integracji oraz ograniczenie suwerenności narodowej, obie organizacje fimkcjonowaly przy najniższym wspólnym mianowniku, jakim była współpraca międzyrządowa. Sytuacja taka, całkowi cie odpowiadająca potrzebom niektórych par'istw i rządów, nie mogla jednocześnie zadowolić tych, które były przekonane o konieczności unii (Hogan, 1987).
dążenie
do utrwalenia słabości Niemiec i kontrolowania ich w przyszłości, cze1 miała służyć również militarna okupacja tego kraju po 1945 roku. Wielka B1ytania b la podejrzliwa w kwestii wszelkich inicjatyw wykraczających poza bliską współpr, cę, które mogłyby ograniczyć jej suwerenność i swobodę niezależnego działania. W takich właśnie okolicznościach protagoniści federacyjnej Europy zaczę mimo wszystko otrzymywać poparcie coraz liczniejszej grupy znaczących polit ków z kilku krajów europejskich (zob. rozdział 5). Wkrótce podstawowym pyt niem stało się nie to, czy powinno dojść do integra~ji, ale jaką formę powinna przyjąć. Rządy i partie polityczne zajmowały stanowiska w dyskusji, czy powi to być jedynie intensywna współpraca międzyrządowa sformalizowana w oficja nych traktatach i porozumieniach, czy też jakiś głębszy związek o wymiarze pona1 narodowym, implikujący ograniczenie narodowej suwerenności. Dylemat ten centralnym punktem debaty toczącej się na Kongresie Europy w 1948 roku, kt' doprowadziła do ustanowienia w 1949 roku Rady Europy (zob. ramka 2.3). Wydarzeniom politycznym towarzyszyło wprowadzenie Europejskiego Pr gram u Odbudowy lub inaczej planu Marshalla. Istotą planu była amerykar'iska ofe
01110
Ramka 2.3. STUDIUM PRZYPADKU Ustanowienie Rady Europy W maju ·19413 roku odbył się w Hadze Kongres Europy, zgromadzenie ponad 7QO delegatów i reprezentantów prointegracyjnych i federalistycznych organizacji z 16 krajów, a także obserwatorów z l
:ł7
~ajwazniejsze
punkty
~Druga
wojna światowa przyczyniła się do wzrostu zainteresowania ideą jedności , europejskiej. •.Pierwsze powojenne rządy interesowały się raczej kwestiami gospodarczymi niż integracją europejską.
•.Federaliści
.gi na
i zwolennicy integracji oczekiwali, że to Wielka Brytania - z uwapodczas wojny - przejmie inicjatywę w reorganizacji
rolę, jaką odegrała
Europy. • Okres zimnej wojny zwiększył obawy Europy Zachodniej o własne bezpiecze11);1stwo i doprowadził do głębokiego politycznego i gospodarczego zaangażowania . ~.USA w sprawy europejskie. :!.')Vszystkie międzynarodowe organizacje europejskie powstałe w późnych latach • /40. XX wieku miały charakter międzyrządowy. i
li politycznym celem miała być unia, należało szukać innej ścieżki, a foderaliści ieli się pogodzić z faktem, że tylko niektóre kraje będą mogły ją zaakceptować. zupełnie nowy tor skierował wysiłki integracyjne Robert Schuman, ówczesny _inister spraw zagranicznych Francji, który w maju 1950 roku zaproponował połą ~ęnie zasobów węgla i stali. Plan Schumana był zalążkiem EWWiS, ustanowionej
:I :t
'F
'\!
: !
I
.,
'lt~ '
:1. 1,
'\t !
3B
Wspólnota Europejska - lata 1945-1985
l
z
formalnie w kwietniu 1951 roku, która jako pierwsza organizacja w Europie chodnic.i wymagała zrzeczenia się jakiejś części suwerenności paóstwowej na rzc władzy ponadnarodowej (Diebold, 1959). Fakt, że zaistniała możliwość stworzenia, zaproponowania i realizacji takie, projektu, wynikał z kilku czynników. Miał on konkretny, jasno zdefiniowany cel, c czyniło go w oczach wysoko postawionych polityków znacznie atrakcyjniejszy niż natychmiastowa fodcracyjna transformacja, niezależnie od stopnia, w jakim p picrali oni natychmiastową integrację. Autorem planu był .Jean Monnet, który 0 powiad<~jąc za centralne planowanie gospodarcze we Francji po 1945 roku był pr konany, że dobrobyt łatwiej jest osiągnąć na poziomie europejskim niż narodowy i w związku z tym droga do integracji politycznej jest długa i wiedzie nieuchrom przez ekonomię. Co równie ważne, Monnet podkreślał stale, że pokój i stabiln Europy mogą zostać osiągnięte jedynie poprzez zbliżenie odwiecznych ryw, Francji i Niemiec. Według niego kraje te musiały się stać trzonem integracyjne przedsięwzięcia. Pod tymi poglądami podpisywał się również Schuman. To, że b do nich w stanic przekonać swoich kolegów z rządu w Paryżu, było wynikiem d szych zmian w sytuacji międzynarodowej. W roku 1948 stosunki między Wschodem i Zachodem osiągnęły przyslowio dno . .Jedną z konsekwencji lego była decyzja USA, poparta przez Wielką l31ytm i niechętną Francję, o utworzeniu z zachodnich stref okupacyjnych nowego pallst niemieckiego. Ta decyzja oraz powstanie w 1949 roku niezależnej Republiki Feder ncj Niemiec zniszczyly za jednym zamachem podstawy powojennej polityki europe skicj Francji. Co więcej, mająca skompensować to posunięcie decyzja o utworzen w kwietniu ł 949 roku Międzynarodowego Zarządu Zagłębia Ruiny do sprawowa nadzoru nad produkcją węgla i stali w głównym okręgu przemysłowym Niemiec zadowoliła żadnej ze stron. W roku 1950, w świetle rosnącej nieskuteczności Zar du Zagłębia Ruhry, idee Monneta wskazały Francji strategię pozwalającą wyjść z go trudnego położenia i jednocześnie zachować wpływ na nowe, wciąż slabc polity nic, Niemcy Zachodnie. Propozycja Schumana okazała się równic atrakcyjna przywódcy Niemiec Zachodnich, Konrada Adenauera, któ1y uznał ją za cenny c mcnt swojej polityki ścisłego politycznego, gospodarczego i militarnego powiąza Republiki Federalnej z Europą Zachodnią. Miał on nadzieję, że pclnc zaangażowa kraju w europejskie przedsięwzięcie przekona sąsiadów, że Niemcy Zachodnie po city swój dawny agresywny nacjonalizm. Nie bez znaczenia był fakt, że obwicsz nic Schumana dotyczyło organizacji umożliwiającej połączenie francuskich i chodnionicmicckich zasobów węgla i stali, do której mogły, jeśli chciały, doląc~ inne pm'lstwa. Schuman stwierdził ponadto jednoznacznie, że nowa organizacja wstanie, nawet jeśli nic przyłączą się do niej inne paf1stwa: ,,jeśli to konieczne, będz my kontynuować z jedynie dwoma [krąjami)". Tak czy inaczej, nic ukrywano, w planie Schumana chodzi o dużo więcej niż węgiel i stal: Schuman podkreś że plan stworzy „wspólne podstawy rozwoju gospodarczego jako pierwszy krolc fodcracyjnqj Europy".
39
Tak więc utworzenie EWWiS było rezultatem połączenia idei integracyjnych, . teresów narodowych oraz okoliczności międzynarodowych. EWWiS, okrzyknięta 111 . • cl . . „ rzez Jeana Monneta „pierwszym przejawem ro ząccJ się Europy , zapoczątkowafa narastającą falę, która czterdzieści lat później doprowadziła do powstania Unii Europejskiej. Chociaż zaproszenie do nowej organizacji skierowano do wszystkich aiistw Zachodniej Europy, zwłaszcza do Wielkiej Brytanii, tylko Belgia, Wiochy, Euksemburg i Holandia - były w stanic zaakceptować ponadnarodową zasadę EWWiS. Instytucjonalna struktura przyjęta przez EWWiS, w której znalazła się najwyższa władza są~owni~z~, miała się stać ~z~r~m dla wszystkich późniejszych rozwiązaii. Cechą najbardziej nowatorską (pozmcJ często krytykowaną) było rozdzicleniC struktur wykonawczych i decyzyjnych na Wysoką Władzę, mającą znaczne moż,liwości reprezentowania i obrony zasady ponadnarodowej, oraz Radę Ministrów, której zadaniami były reprezentowanie i obrona interesów rządów pailstw ·członkowskich (Poidevin, Spicrenburg, 1994). Ale jeśli EWWiS miała być jedynie pierwszym krokiem do pełnej unii, to na.leżało zrobić więcej. Sam Monnet uważ.ał EWWiS za wstępną fazę procesu integracjiscktorowc,j. Unia polityczna, ostateczny ceł tego procesu, miała być odległą wczasie wypadkową systematycznych wysiłków integracyjnych oraz rosnącego zaufania i zasobu doświadczc11 będących wynikiem łączenia poszczególnych sektoi działm1 gospodarczych, które doprowadzą ostatecznie do powstania wspólnego rynku (zob. rozdział 6). Niemal natychmiast rozpoczęła się dyskusja naci tym, ja.ki obszar - na przykład transport czy rolnictwo - powinien się stać przedmiotem kólejnego (po węglu i stali) kroku w sektorowej integracji gospodarczej. Europejska Wspólnota Węgla i Stali przetrwała jako osobna jednostka do .1~67 roku, kiedy to dokonano fuzji organów tej Wspólnoty oraz organów EWG ii.~uratomu. Osiągnięcia gospodarcze EWWiS były niewielkie. Wysoka Władza, pód przewodnictwem .Jeana Monneta, nic zdołała w pełni sobie podporządkować 11~r.odowej polityki w zakresie węgła i stali, a jej wpływ na inne sekt01y gospodarcze był znikomy łub żaden. Już same te fakty mogły w swoim czasie wymusić przc\yartościowanic strategii inlcgracj i sektorowej. Kierunek, jaki ostatecznie przybrała, o.kazał się całkiem zaskakujący. Decydującym czynnikiem był tu klimat międzyna rcipowy, który po raz kolejny zmienił się na gorsze, kiedy podczas negocjacji nad . 1 ll~\1{orzeniem EWWiS wybuchł konflikt zbrojny w Korci. USA, obawiając się, że .; .. {wojna w Azji może się stać preludium do wojny w Europie, wezwały do wzmocnic,l}ilrNATO, podkreślając jednoznacznie, że ze względu na swoją globalną rolę i zoi~b~~iązania, Amc1yka nic jest w stanie dostarczyć niezbędnych dodatkowych środ ~~ na obronę. Na protesty europejskich członków NATO, że ich gospodarki są Xl słabe, aby udźwignąć znaczny wzrost wydatków obronnych, USA odpowic,1ały propozycją wojskowego udziału w NATO Niemiec Zachodnich. Idca niemieckiej armii, zaledwie kilka lat po zwycięstwie nad nazizmem, zapokoiła sąsiadów Niemiec. Możliwość remilitaryzacji Niemiec Zachodnich grażała fundamentom francuskiej polityki europejskiej. Jednak, za radą Jeana
rów
40
Wspólnota Europejska -
Kontekst historyczny
Ramka 2.4. STUDIUM PRZYPADKU Europejska Wspólnota Obronna Według planów Europejskiej Wspólnoty Obronnej jednostki niemieckie miały być częścią
armii europejskiej i w całości podlegać zintegrowanemu dowództwu europejskiemu, ni~ dowództwu niemieckiemu. W przypadku innych państw członkowsk· w strukturach EWO miała się znajdować jedynie część ich sił zbrojnych. Federaliści - i tylko - natychmiast dostrzegli w propozycji EWO ważny drugi krok w kierunku integracji. Jednak pytanie o potrzebę i formę politycznej kontroli naci EWO doprowadziło wkrótce cl pojawienia się propozycji utworzenia Europejskiej Wspólnoty Politycznej (EWP), organiza cji, która niejako przeskoczyłaby integrację sektorową, stanowiąc bezpośredni krok w kie runku szeroko zakrojonej federacji. Minister spraw zagranicznych Holandii, Johan Wille 13eyen, posunął argumentację o krok naprzód, sugeruj<1c w 1952 roku wzbogacenie proce su integracji gospodarczej o dodatkową siłę napędową. Twierdząc, że sama integracja sek' torowa nie wystarczy do osi<1gnięcia rozwoju i jedności gospodarczej, Beyen proponował rozszerzenie tandemu EWO/EWP o unię celną i wspólny rynek (zob. rozdział 3). Jedynie kraje EWWiS były zainteresowane nowymi propozycjami. Wielka Brytania nie przy. jęła bezpośredniego zaproszenia do EWO, jednak pragnąc wzmocnienia NATO, wyraziła poparcie dla armii europejskiej z udziałem Niemiec. Idea EWP pozostała w stadium projektów, natomiast większość pomysłów Beyena odłożono na później, ponieważ było oczywiste, że postęp zależy tu od ratyfikacji EWO przez parlamenty narodowe zainteresowanych krajów. Paradoksalnie główną przeszkodą okazała się Francja, gdzie idea remilitaryzacji Niemiec, na · w strukturach EWO, wywoływała nadal głęboki niepokój. Pomimo znanej powszechnie brytyjskiej niechęci do wszystkiego, co ponadnarodowe, Francja miała nadzieję, a może również przewidywała, że Wielka Bf)(tania przystąpi do nowej organizacji, stając się dodatkową gwarancją przeciw ewentualnemu odrodzeniu niemieckiego militaryzmu. W pewnym sensie fran~· cuska propozycja EWO była dla wielu tamtejszych polityków grą na zwłokę. Może nawet spodziewali się, że tak szokująco śmiała idea będzie przez cale łata przedmiotem debat i sporów. Pozytywne przyjęcie pomysłu przez kraje EWWiS, a także szybki postęp w późniejszych rozmowach postawiły przed dylematem kolejne francuskie ekipy rządowe, słabe, nietrwal i zajęte raczej walką o przetrwanie niż poparciem dla nowych propozycji. W obliczu politycz nej opozycji i niechęci społeczeństwa nie były one w stanie łub nie chciały podejmować wy siłków w celu uzyskania większości parlamentarnej dla ratyfikacji EWO (Aron, Lerner, 1957). W roku 1954, po ponad czterech łatach impasu, Francja odrzuciła EWO, posługując się fo malnym wybiegiem (glosowanie nie dotyczyło tego, czy należy zatwierdzić postanowieni Układu o EWO, ale tego, czy parlament chce o nim dyskutować). W ten sposób upadł nadzieje na EWP. Glosowanie nie zamknęło kwestii remilitaryzacji Niemiec. Gorączk starania, by uratować choć resztki projektu, doprowadziły do porozumienia w sprawie b tyjskiej propozycji zmodyfikowania traktatu brukselskiego z 1984 roku przez objęcie ni wszystkich niedoszłych członków EWO. Utworzono w ten ;;posób Unię Zachodnioe ropejską (UZE) ł<1cz<1cą Wielką Brytanię oraz kraje EWWiS we wspólnych struktura obronnych, w których miała się również dokonać remilitaryzacja Niemiec Zachodni W rzeczywistości UZE pozostała w praktycznie agonalnym stanie aż do lat 80. XX wiek natomiast zremilitaryzowane Niemcy Zachodnie weszły do NATO jako pełny i równopra ny członek. Ostateczny wynik był więc dokładnie taki, jakiego usiłowała uniknąć Francj proponując ideę EWO. zaś niezależnemu
bta ·1945_·1935
41
Monneta, który widział roz~i<~~nie dy~ematu w integra.cji ~ektorowej, rząd fra~1cu1c· wysunął ideę Europejskiej Wspolnoty Obronnej (EWO), wzorowanej na ~~WiS, która utworzyłaby armię zachodnioeuropejską złożoną z jednostek wojk wych wszystkich państw członkowskich, w tym także Niemit:c Zachodnich. · ~o~ysł upadł, gdy Francuskie Zgromadzenie Narodowe odrzuciło postanowie. Układu o EWO w 1954 roku (zob. ramka 2.4). n'.a Konsekwencje niepowodzenia EWO dla integracji wydawały się poważne. Wyznaczyło ono granicę możłiwośc~ sektoro~ego podejścia do integra~ji. Jedynie EWWiS przetrwała regres procesu mtegracyjnego, a były obawy, że 1 ona może upaść. Rozczarowany rozwojem wypadków Jean Monnet ogłosił, że rezygnuje zubiegania się o kolejną kadencję na stanowisku przewodniczącego Wysokiej Wła dzy EWWiS i będzi~ ';~pie_rać integrację jak,o zwyk~y obyw~teł. Nada.I jed~1ak w całej Europie ZachodmeJ 1stmała znaczna wspolpraca mstytUCJOnalna os1ąg111ęta w poprzednich dekadach w ramach: NATO, OEEC, Rady Europy i oczywiście EWWiS. w obrębie tych struktur w „małej Europie" złożonej z szóstki państw EWWiS przetrwało głębokie przekonanie o konieczności dalszej integracji. W czerwcu 1955 roku na spotkaniu ministrów spraw zagranicznych sześciu członków EWWiS w Messynie na Sycylii dokonano kolejnego postępu w tym kierunku. Wzorując się na holenderskiej propozycji z 1952 roku dotyczącej zniesienia kontyngentów i cel wobrębie Wspólnoty oraz wprowadzenia wspólnych cel zewnętrznych, ministrowie spraw zagranicznych zgodzili się na „nowy krok w kierunku jednoczenia Europy". Obcyzja ta była początkiem planów powołania unii celnej i wspólnego 1·ynku, które osiągnęły swój punkt kulminacyjny w traktacie rzymskim z marca 1957 roku, oraz utworzenia Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG). Jednak również i'tym razem na krok w nieznane, którego wymagał traktat rzymski, zgodziło się jedynie sześciu członków EWWiS.
Najważniejsze
punkty
~Wian Schumana oferował zarówno możliwość pojednania Francji i Niemiec ~i:zachodnich, jak i projekt integracji wykraczającej poza współpracę między
i' rządową.
}Europejska Wspólnota Węgla i Stali była pierwszym etapem w przewidywa;: \lnym procesie sektorowej integracji gospodarczej. Objęła sześć krajów, które ')zgodziły się przekazać niektóre aspekty swojej suwerenności władzy ponadarodowej. rancuska wrogość wobec planów utworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej raz ich ostateczne odrzucenie doprowadziły do zrezygnowania z tej inicjatywy. 'rażka EWO przyczyniła się do dysluedytacji strategii sektorowej oraz zagrozizniweczeniem całego procesu integracji. 'roku 1955 kraje EWWiS postanowiły zmienić ten trend i zobowiązały się do alstej integracji, podpisując, dwa lata nóźniej, traktat rzymski.
42
Wspólnota Europejska -
l
Rzym i ostudzone ambicje Ponieważ zakres działalności nowej organizacji miał być bardzo szeroki, postan wienia traktatu rzymskiego były niezwykle zlożone. Chociaż preambula traktatu b la mniej normatywna niż w przypadku EWWiS, to jednak zawarte w niej sformuł wania o woli „stworzenia fundamentów coraz ściślejszej unii między narod Europy" miały znacznie bardziej dalekosiężne uwarunkowania. Traktat zlecał bow swoim sygnatariuszom, między innymi, misję stworzenia wspólnego rynku, zdc niowanego jako swobodny przepływ dóbr, osób, usług i kapitału, zbliżenia polity gospodarczej krajów członkowskich oraz wypracowania wspólnych zasad w polit ce rolnej. Chociaż cele traktatu wyrażono w kategoriach gospodarczych, to z prean buły wynikało, że kryje się za nimi cel polityczny. Dążąc do stworzenia czeg więcej niż wspólnego rynku, w traktacie kladziono nacisk na zasadę, że proble1 jednego kraju członkowskiego jest problemem wszystkich pozostałych. W raq ce 2.5 zaprezentowano najważniejsze daty w procesie integracji europejskiej w okr sie od 1958 do 1985 roku. Strukturę instytucjonalną EWG wzorowano na EWWiS. Siłą napędową i tegracji miała być Komisja Europejska, organ quasi-wykonawczy i ponaclnar dowy. Przeciwwagą dla jej kompetencji była Rada Ministrów reprezentują pailstwa czlonkowskic. Uprawnienia decyzyjne trzeciego z organów EW zwanego Zgromadzeniem, były dość niewielkie. Zgromadzenie, które szyb zmieniło swą nazwę na Parlament Europejski, już wkrótce podjęło wal o zwiększenie wlasnych uprawniel'l, w tym również o realizację postanowieni traktatu dotyczącego bezpośrednich wyborów. Ostatnią instytucją EWG był E ropejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS), który stał się szybko jedną z główny sil integracyjnych, zwłaszcza że zgodnie z jego orzeczeniem prawo EWG mi pierwszc11stwo przed prawem krajowym. Nowa EWG dzieliła swoje zgrm clzenie i trybunał z EWWiS oraz mniej ważną Europejską Wspólnotą Encr Atomowej (Euratom), założoną również w 1957 roku na mocy drugiego trakta rzymskiego w celu wspierania współpracy i rozwoju w zakresie wykorzystan energii nuklearnej dla celów pokojowych. Trzy Wspólnoty zachowały ocldzieh struktury wykonawcze aż do 1967 roku, kiedy to połączyły się we Wspólnotę · ropejską (WE). W traktacie rzymskim zostały ustalone terminy osiągnięcia wyznaczon celów. Pełne wdrożenie unii celne.i, a następnie wspólnego rynku miało się konać w określonych granicach czasowych w trzyetapowym procesie. Progn były początkowo optymistyczne. Pod przywództwem energicznej Rady pos w kierunku określonych w Rzymie celów odbywał się w zadowalającym tem Do roku 1961 udało się znacznie zmniejszyć wewnętrzne bariery celne E oraz niemal wyeliminować kwotowe ograniczenia w handlu produktami prze1~ slowymi. Pod koniec dekady EWG mogla już z ciumą obwieścić przedterminó realizację założcI'l unii celnej. Na obszarze EWG kwitła wymiana handlowa, t
![Antczak Zbigniew, Wirtualnosc i organizacja wirtualna [art]](https://docer.tips/img/300x300/antczak-zbigniew-wirtualnosc-i-organizacja-wirtual_5a92fed3d64ab2feb59df661.jpg)
![Antczak Zbigniew, Organizacja sieciowo-wirtualna a wirtualizacja funkcji personalnej [art]](https://docer.tips/img/300x300/antczak-zbigniew-organizacja-sieciowo-wirtualna-a-_5a62c7a6d64ab2768c1091a4.jpg)