Davidson Andrew - Gargulec

Andrew Davidson

GARGULEC przełożyła Magdalena Moltzan-Małkowska

Tytuł oryginału: Gargoyle Copyright © 2008 by Andrew Davidson Media, Inc. All rights reserved. Copyright © for the Polish edition by Wydawnictwo W.A.B., 2009 Copyright © for the Polish translation by Wydawnictwo W.A.B., 2009 Wydanie I Warszawa 2009

„Die Liebe ist stark wie der Tod, hart wie die Holle”. Der Tod scheidet die Seele vom Leibe, die Liebe aber scheidet alle Dinge von der Seele... MEISTER ECKHART, DEUTSCHER MYSTIKER Predigt Éwige Gerburt

* „Miłość jest silna jak śmierć, twarda jak Piekło”. Śmierć oddziela duszę od ciała, ale miłość oddziela od duszy wszystko inne. MISTRZ ECKHART, MISTYK NIEMIECKI

Kazanie Wieczne Narodziny

I Wypadki zdarzają się w zgolą nieoczekiwanym momencie, tak jak miłość. Był Wielki Piątek, na niebie szarzała zapowiedź świtu. Siedziałem za kierownicą, z przyzwyczajenia wodząc palcami po bliźnie na piersi. Powieki ciążyły mi jak ołów, nie mogłem skupić wzroku; nic dziwnego, w końcu spędziłem noc pochylony nad lustrem, wciągając do nosa kreski białego proszku, które więziły moje odbicie. Byłem pewien, że panuję nad swoimi odruchami. Myliłem się. Po jednej stronie krętej szosy opadała urwista skarpa, po drugiej ciemniał las. Usiłowałem nie odrywać wzroku od drogi, lecz towarzyszyło mi przemożne uczucie, że coś czai się za drzewami, na przykład oddział najemników. Ot, paranoja po prochach. Serce waliło mi w piersi i mocniej zacisnąłem ręce na kierownicy, czując, jak poci mi się kark. Między nogami trzymałem butelkę burbona; sięgnąłem po nią, by pociągnąć kolejny łyk. Butelka wyślizgnęła mi się z ręki, oblewając kolana, po czym sturlała się na podłogę. Schyliłem się, żeby ją podnieść i ocalić resztkę zawartości, a kiedy znów uniosłem wzrok, miałem wizję, niedorzeczną wizję, która wprawiła wszystko w ruch. Z lasu wystrzelił grad płonących strzał, kierujących się prosto w mój samochód. Instynkt wziął górę nad rozsądkiem i szarpnąłem kierownicą, byle dalej od niewidzialnych napastników. 7

Samochód wpadł z impetem na barierkę dzielącą mnie od urwiska. Rozległ się zgrzyt metalu o metal i drzwi pasażera otarły się o druty, łomocząc o drewniane słupki, każdy wstrząs był jak wyładowanie defibrylatora. Wykręciłem w przeciwną stronę, cudem unikając kolizji z półciężarówką. Ponownie odbiłem w prawo, na barierkę: pęknięte druty wystrzeliły we wszystkich kierunkach, jak macki rannej ośmiornicy. Jeden roztrzaskał przednią szybę; a gdy samochód wysuwał się z objęć wstrząsanego konwulsjami potwora, ogarnęła mnie chwilowa ulga, że nie zostałem trafiony. Chwila nieważkości, kiedy pojazd zawisł w powietrzu między ziemią a niebem. Dziwne, pomyślałem, zupełnie jak wówczas, gdy dryfujemy między jawą a snem, gdy wszystko wydaje się cudownie surrealistyczne, świat zatraca rzeczywiste wymiary, a spełnienie znajduje się na wyciągnięcie ręki. Ale jak to często bywa, również i ta chwila nad krawędzią zakończyła się brutalnym powrotem do rzeczywistości. Wypadek samochodowy zdaje się trwać całą wieczność i zawsze następuje moment, kiedy wierzysz, że jeszcze możesz naprawić błąd. Tak, myślisz, to prawda, że spadam jak kamień w samochodzie ważącym jakieś półtorej tony. To prawda, że od dna przepaści dzieli mnie trzydzieści metrów. Lecz jeśli z całej siły wykręcę kierownicę, na bank wszystko dobrze się skończy. I gdy stwierdzasz, że twój manewr się nie powiódł, pozostaje ci tylko jedna myśl: Psiakrew. Na jedną cudowną chwilę osiągasz stan błogiej pustki, będącej ideałem życiowym filozofów Wschodu. Jednakże po owym momencie transcendencji twój mózg staje się superkomputerem zdolnym zestawić liczbę obrotów samochodu, prędkość spadania oraz kąt nachylenia, co na mocy zasady bezwładności prowadzi do przykrej konkluzji: zaboli jak cholera. Samochód spada coraz szybciej, podskakując na zboczu. Twoja hipoteza okazuje się bezbłędna: rzeczywiście, boli jak cholera. 8

Mózg rejestruje szereg bodźców: pojazd wiruje jak bąk i potęgując twoją dezorientację, z jękiem demonstruje kolejne karkołomne asany. Szczękowi metalu towarzyszy wzmożony nacisk na żebra. Czarci chichot świdruje w uszach, czujesz widły w tyłku i posmak siarki w ustach. Nie ulega wątpliwości, że Drań kręci się gdzieś w pobliżu. Pamiętam srebrny błysk, kiedy płyta podłogowa pozbawiła mnie wszystkich palców u lewej stopy. Pamiętam, jak kolumna kierownicy przeleciała mi nad ramieniem. Pamiętam pękanie szkła, które jakby otaczało mnie ze wszystkich stron. Kiedy samochód wreszcie znieruchomiał, zawisłem głową w dół, przypięty pasami do siedzenia. Słyszałem syk gazów ulatniających się z silnika i szmer wciąż obracających się kół. Kolejny zgrzyt i pojazd przestał się kołysać, bezbronny żółw przewrócony na wznak. W chwili gdy zaczynałem tracić przytomność, rozległa się eksplozja. Nie żadna tam detonacja jak w filmie akcji, ale prawdziwa eksplozja, niczym wybuch niezadowolonego piecyka gazowego, który chowa urazę do właściciela. Na suficie, w bok od mojego bezwładnego ciała, zatańczył błękitny płomień. Spojrzałem w dół: kropla krwi wypłynęła mi z nosa i skapnęła ochoczo w buzujący ogień. Swąd palonych włosów połaskotał mnie w nozdrza. Zacząłem się przypiekać niczym ochłap mięsa rzucony na grill, usłyszałem skwierczenie palącej się skóry. Nie mogłem sięgnąć do włosów, żeby zdusić ogień. Ręce odmówiły mi posłuszeństwa. Domyślam się, drogi Czytelniku, że masz pewne doświadczenie z wysoką temperaturą. Być może wylałeś sobie kawę na kolana, odjeżdżając od okienka McDonalda, lub krzywo postawiłeś czajnik i para zdradziecko wpełzła ci do rękawa. Albo niechcący napełniłeś wannę wrzątkiem i miast przezornie zamoczyć palec bezmyślnie zanurzyłeś całą stopę. Jeżeli zdarzyły ci się tylko równie błahe incydenty, wyobraź sobie coś zupełnie 9

nowego. Wyobraź sobie, że włączasz kuchenkę, powiedzmy: elektryczną, z czterema czarnymi spiralami grzejnymi. Nie nastawiaj wody: ona tylko pochłania ciepło, które doprowadza ją do wrzenia. Jeśli coś ci wcześniej wykipiało, znad plamy wzbija się cienka strużka dymu. Wśród spiral wykwita sina poświata, która następnie zyskuje fioletowy odcień, przywodzący na myśl niedojrzałe jeżyny. Powoli staje się pomarańczowa, by wreszcie - wreszcie! - przybrać kolor soczystej czerwieni. Całkiem ładna, prawda? Teraz opuść głowę na wysokość kuchenki i spójrz na pulsujący wewnątrz żar. Przypomnij sobie stare filmy, gdzie oczom przemierzającego pustynię strudzonego wędrowca nieoczekiwanie ukazuje się oaza. Delikatnie muśnij opuszkami palców wnętrze prawej dłoni i zwróć uwagę, jaka jest czuła na dotyk. Gdyby zrobił to ktoś inny, mógłbyś nawet odczuć podniecenie. A teraz opuść tę wrażliwą, czułą na bodźce dłoń na rozżarzoną spiralę. I przytrzymaj. Przytrzymaj, dopóki dziewięć kręgów Dantego nie odciśnie się na dobre, na zawsze pozostawiając w zagłębieniu dłoni mapę piekła. Niech żar wryje się w skórę, w mięśnie, w ścięgna, niech przeniknie aż do kości. Zaczekaj, aż wedrze się tak głęboko, że cofnięcie ręki stanie się już nie do pomyślenia. Nie minie wiele czasu, gdy smród palonego ciała wzbije się do góry i uwięźnie ci w nosie. Smród twojego palonego ciała. Masz policzyć do sześćdziesięciu. Tylko bez szachrajstwa. Missisipi jeden, Missisipi dwa, Missisipi trzy... Przy Missisipi sześćdziesiąt twoja ręka zleje się ze spiralą w jedną całość. A teraz ją oderwij. Kolejne zadanie: pochyl się, obróć głowę i przyciśnij do spirali dowolny policzek. Pozostawiam ci wybór. I znów sześćdziesiąt Missisipi, nie oszukuj! Przynajmniej teraz twoje ucho bezbłędnie chwyta wszelkie niuanse skwierczenia. Dzięki powyższym ćwiczeniom poznasz namiastkę tego, co przeżyłem w samochodzie, przykuty do fotela i zmuszony rejestrować etapy procesu 10

poprzedzające utratę przytomności. Było kilka krótkich, litościwych chwil, podczas których nie czułem zupełnie nic, ale słyszałem wszystko, docierały do mnie zapachy i zachowałem całkowitą jasność umysłu. Dlaczego już nie boli? Pamiętam, że zamknąłem oczy, marząc o totalnej, błogiej nicości. Pożałowałem wtedy, że nie żyłem jako wegetarianin. Naraz samochód ponownie zmienił położenie i zsunął się do strumienia, na którego brzegu zawisł po upadku z urwiska. Żółw odzyskał grunt pod nogami i ruszył do najbliższego wodopoju. To zdarzenie ocaliło mi życie, ogień zgasł, a moje świeżo podpieczone ciało zostało ochłodzone.

* „Wypadki zdarzają się w zgoła nieoczekiwanym momencie, tak jak miłość”. Nie mam pojęcia, czy rozpoczęcie od opisu wypadku było najlepszym pomysłem, nigdy przedtem nie pisałem książki. Prawdę powiedziawszy, zacząłem właśnie od tego, ponieważ chciałem wzbudzić waszą ciekawość i skłonić do dalszej lektury. Skoro jeszcze nie rzuciliście książki w kąt, chyba mi się udało. Odkrywam, iż najtrudniejszym aspektem pisania bynajmniej nie jest sama czynność konstruowania zdań. Sęk w tym, co należy w nich zawrzeć, a co pominąć. Łatwo mądrzyć się potem. Postawiłem na wypadek, ale równie dobrze mogłem zacząć od jakiegokolwiek epizodu z poprzedzających go trzydziestu pięciu lat mojego życia. Na przykład: „Urodziłem się w roku tysiąc dziewięćset..., w mieście...” prawda? No tak, ale dlaczego miałbym ograniczać początek do ram czasowych swojego życiorysu? Mógłbym przecież cofnąć się do początku trzynastego 11

stulecia, kiedy to pewna niewiasta o nader niefortunnym nazwisku Adelheid Rotter - postanowiła wyrzec się grzesznego, jak uważała, życia i zostać beginką, czyli jedną z kobiet, które, choć niezwiązane oficjalnie z Kościołem, głosiły ideał ubóstwa, naśladując Chrystusa. Stopniowo dołączało do niej coraz więcej naśladowczyń, które w 1240 roku zamieszkały na mlecznej farmie w Engelschalksdorf nieopodal Świnach, gdzie ich dobroczyńca, niejaki Ulrich II von Königstein, przygarnął je w zamian za opiekę nad gospodarstwem. Kobiety wybudowały tam swoją siedzibę, a w 1244 roku założyły klasztor i wybrały pierwszą przeoryszę. Kiedy Ulrich zmarł, nie doczekawszy się męskiego dziedzica, zgodnie z jego wolą cały majątek przypadł beginkom. W ramach wdzięczności za hojny dar miały zapewnić jego krewnym pochówek na terenie klasztoru i po wsze czasy modlić się za rodzinę Königsteinów. Całkiem dorzecznie Ulrich rozkazał nazwać to miejsce Engelthal, czyli „Dolina Aniołów”, zamiast Swinach, czyli „Zaułek Świń”. Jednakże to jego ostatnia decyzja wywarła na moje życie największy wpływ: Ulrich zażyczył sobie przed śmiercią, aby w klasztorze powstało skryptorium.

* Otwieram oczy; miganie czerwonych i niebieskich świateł, kakofonia podniesionych głosów, ogólny zgiełk. Metalowe wiertło dźga bok samochodu, drzwi stają otworem. Mundury. „Boże, jestem w piekle i diabły noszą mundury”. Ktoś krzyczy. Ktoś inny mówi kojąco: „Spokojna głowa, wydostaniemy cię”. Nosi opaskę na ramieniu. „Do wesela się zagoi” mamrocze przez gęstwinę wąsów. „Jak się nazywasz?” „A cholera wie”. Inny ratownik wrzeszczy coś do osoby, której nie widzę. Wzdryga się na mój widok. Czy to aby nie wbrew przepisom? Ciemność. 12

Otwieram oczy. Jestem przypięty do noszy. Jakiś glos mówi: „Raz, dwa, trzy, do góry”. Niebo napiera, by zaraz cofnąć się w popłochu. „Do środka”, komenderuje ten sam głos. Metalowe kliknięcie, kiedy nosze lądują na swoim miejscu. Trumna, ale dlaczego bez wieka? Zbyt higienicznie jak na piekło; czy to możliwe, że w niebie mają sklepienie z szarego metalu? Ciemność. Otwieram oczy. Znowu stan nieważkości. Charon ma na sobie niebieską szatę z bawełny i poliestru. Wycie karetki odbija się echem od betonowego Acherontu. Czuję igły wbite... wszędzie? Jestem otulony kocem termoizolacyjnym. Mokro, wszędzie mokro. Ciemność. Otwieram oczy. Koła łoskoczą na betonie jak wózek w supermarkecie. Jakiś cholerny głos woła: „Szybciej!” Niebo łypie szyderczo, a następnie znika mi z oczu, wyparte przez gipsowy sufit. Podwójne drzwi rozsuwają się na boki. „Na salę operacyjną!” Ciemność. Otwieram oczy. Rozdziawiony pysk węża zanosi się śmiechem. NADmówi. Lada chwila połknie moją twarz. Zaraz, to nie wąż, tylko maska tlenowa. I NIC NIE MOŻESZ NA TO PORADZIĆ. Z maską tlenową na ustach i nosie tonę w ciemności. CHODZĘ...

Zasłona opada z oczu. Poparzone ręce i nogi, wszędzie dokoła ogień, lecz ja tkwię pośród śnieżnej zamieci. Niemiecki las, w pobliżu rzeka. Kobieta z kuszą na przełęczy. Czuję przenikliwy ból w piersi i słyszę syk, kiedy serce odmawia mi posłuszeństwa. Próbuję coś powiedzieć, ale z moich ust dobywa się charkot. „Cii - mówi pielęgniarka. - Wszystko będzie dobrze”. Ciemność. Głos dryfuje mi nad głową. „Śpij” mówi. „Śpij”. 13

* Po wypadku spuchłem jak świeżo upieczony befsztyk, skóra popękała pod naporem pęczniejącego mięsa. Lekarze, uzbrojeni w wygłodniałe skalpele, przyspieszyli proces paroma fachowymi cięciami. Owa czynność nosi nazwę escharotomii, dzięki niej napęczniała tkanka ma możliwość swobodnej ekspansji. Zupełnie jakby uśpiona dotąd wewnętrzna istota wszczęła bunt i za wszelką cenę pchała się na wolność. Lekarze sądzili, że przyspieszą proces gojenia, lecz w istocie tylko uwolnili potwora: twór powstały z krwawego, soczystego kawałka pieczeni. Podczas gdy w wyniku małego oparzenia powstaje tylko pęcherz wypełniony limfą, poparzenia takie jak moje powodują utratę wielkich ilości płynów ustrojowych. W czasie pierwszej doby w szpitalu wpompowano we mnie dwadzieścia siedem litrów płynu izotonicznego. Pławiłem się w nim cały, kiedy moje podpieczone ciało wydalało go pędem, przypominając pustynię dotkniętą klęską powodzi błyskawicznej. Przyspieszona wymiana płynów spowodowała zachwianie biochemii krwi oraz całego układu immunologicznego, co z kolei mogło stać się problemem w ciągu kolejnych tygodni, kiedy główne zagrożenie dla życia stanowiła posocznica. Powrót do zdrowia bywa pozorny; wystarczy byle infekcja i ofiara poparzenia wypada z gry. Układ odpornościowy goni w piętkę, chociaż powinien stanąć na wysokości zadania. Zewnętrzne warstwy mojego znękanego ciała pokrywał krwawy strup zwęglonej tkanki, istna Hiroszima. Tak jak nie nazwiesz budynkiem kupy cegieł, tak moja zewnętrzna powłoka po wypadku nie zasługiwała na miano skóry. Byłem obrazem nędzy i rozpaczy, pokrytym patyną jonów srebra i sulfadiazyny pod warstwą bandaży. 14

Nie miałem o tym pojęcia. Leżałem w śpiączce, a maszyna odmierzała niemrawy rytm mojego serca. Płyny, elektrolity, antybiotyki i morfinę podawano mi przez rurki. (Czego tam nie było! Rurki dożylne, doodbytnicze, intubacyjne, nosowo-gardłowe, cewniki: serio, miałem rurki na każdą okazję!) Maszyna dbała o odpowiednią temperaturę ciała, maszyna odwalała za mnie oddychanie i miałem tyle transfuzji, że Keith Richards mógłby się schować. Lekarze oczyścili moją spustoszoną powłokę z tkanek martwiczych, zeskrobując zwęglone mięso. Przynieśli zbiorniki z ciekłym azotem, zawierające skórę z ostatniego urobku. Rozmrozili je w wodzie, a następnie obłożyli nimi moje plecy, kawałek po kawałku. Owinęli mnie trupim całunem tak, jakby okładali darnią wyłysiały trawnik za altanką. Mimo ciągłego mycia moje ciało wzbraniało się przed przyjęciem intruza; kontakt z bliźnimi zawsze sprawiał mi sporo kłopotów. Wtedy znowu mnie owinięto, kolejny i jeszcze jeden raz. I tak leżałem, zakuty w makabryczną zbroję do walki ze śmiercią.

* Pierwsze sześć lat mojego życia. Ojciec ulotnił się jeszcze przed moim narodzeniem. Ot, brat łata, wesoły Romek, uwinął się, szast-prast, i dał dyla. Matka, porzucona przez bezimiennego donżuana z bożej łaski, zmarła w czasie porodu, gdy wychynąłem na świat niesiony rwącym nurtem jej krwi. Pielęgniarka niosąca moje oślizgłe ciałko, wychodząc z pokoju, poślizgnęła się w kałuży krwi, przynajmniej tak mi mówiono. I tak objawiłem się babce: w ramionach osoby odzianej w kitel, z zakrwawionym testem Rorschacha. Ja też dostałem za swoje. Nie wiem dokładnie, co się stało, w każdym razie rozcięto mnie od brzucha aż po klatkę piersiową, pozostawiając 15

na ciele długą bliznę. Zapewne to sprawka zabłąkanego skalpela, którym usiłowano ratować moją matkę, trudno powiedzieć. Kiedy rosłem, blizna pozostawała tej samej wielkości, i tak po lewej stronie, gdzie romantyk mógłby narysować serce, widnieje kreska długości zaledwie kilku cali. Do szóstego roku życia mieszkałem z babką, która zawsze winiła mnie za śmierć swojej córki. Nie była złym człowiekiem, raczej osobą, która nie spodziewała się przeżyć własnego dziecka i zostać na stare lata z niemowlęciem na głowie. Nigdy mnie nie biła, karmiła jak należy, pilnowała terminów szczepień, ale nie potrafiła mnie polubić. Umarła w jeden z owych rzadkich dni, kiedy poszliśmy razem na plac zabaw. Postanowiła, że pobuja mnie na huśtawce. Pożeglowałem do góry, celując nogami w niebo, po czym opadłem z powrotem w dół, przekonany, że po drodze napotkam jej ręce. Minąłem ciało, zgięte wpół jak scyzoryk, a gdy ponownie śmignąłem w górę, babka opadła na łokcie i legła twarzą w piasku. Pobiegłem po pomoc, a następnie siadłem na drabince, czekając na długo nieprzyjeżdżającą karetkę. Kiedy podnosili babkę, jej pulchne ramiona zakołysały się na wietrze jak skrzydła wiatraka.

* Od chwili przybycia do szpitala przestałem być człowiekiem, w zamian stając się kartą choroby. Najpierw mnie zważono, a następnie lekarze wyjęli kalkulatory, by oszacować zakres moich oparzeń i określić moje szanse. Jak się okazało, rokowania nie były pomyślne. Jak oni to zrobili? Tak jak w każdej porządnej bajce, również i tu mamy do czynienia z jakimś hokus-pokus, czyli w tym wypadku z „regułą dziewiątek”. Ocenę rozległości oparzeń rozpisuje się na mapie ludzkiego 16

ciała, którego poszczególne części stanowią wielokrotność cyfry dziewięć. Powierzchnia każdej z rąk jest „warta” 9 procent całkowitej powierzchni ciała, głowa to też 9 procent, każda z nóg odpowiada 18 procent, tułów zaś to 36 procent. Stąd regula dziewiątek. Oczywiście istnieją też inne kryteria. Na przykład wiek. Osoby starsze i dzieci mają najmniejszą szansę na przeżycie, jednak w wypadku tych drugich zdolność regeneracji jest większa. Punkt dla nich. To się nazywa mieć szczęście. Trzeba również wziąć pod uwagę typy oparzeń: oparzenia gorącym płynem, oparzenia elektryczne oraz chemiczne, kwasowe lub zasadowe. Ja wybrałem z karty oparzenia termiczne, których źródłem był ogień. Zastanawiacie się pewnie, co się dzieje z ciałem w płomieniach. Komórki składają się w większości z płynu, który pod wpływem wrzenia rozpiera ścianki, co nie wróży nic dobrego. W innej wersji białka komórkowe ścinają się jak jajko na patelni, przybierając postać białej, glutowatej substancji. W takim wypadku ustaje wszelka aktywność metaboliczna uszkodzonej komórki. Czyli nawet jeśli żar nie wykończy jej od razu, brak dopływu tlenu i tak niebawem doprowadza do obumarcia tkanki. Różnica polega więc na tym, że jest to powolna kapitulacja, a nie natychmiastowe unicestwienie.

* Po śmierci babci zamieszkałem z Debi i Dwayne'em Michaelem Grace'ami - ciotką i wujem, ćpunami, którym od początku działałem na nerwy. Lubili jednak rządowe czeki przysyłane na moje utrzymanie. Dzięki nim towar mieli, kiedy chcieli. Życie z tymi Grace'ami bez gracji polegało na ciągłych przenosinach z jednego kempingu na drugi, przynajmniej do czasu, gdy załapali się na całonocną imprezę, która zamieniła się w trzyletni festiwal metamfetaminy. 17

Można ich nazwać prekursorami: kryształ nie był wówczas tak popularny jak dzisiaj. Jeśli pod ręką nie było fajki, używali wydrążonej żarówki. Czasem popyt na żarówki był taki, że robiliśmy wszystko po omacku. Za to drągów nigdy nie brakowało. Grace'owie o wyszczerbionych uśmiechach, przypominających zmasakrowaną klawiaturę, oddawali każdy grosz dilerowi. Jedna z naszych sąsiadek kupczyła własną córką, dziewczynką kilka lat młodszą ode mnie, w zamian za narkotyki. Jeśli chcecie wiedzieć, uliczna wartość ośmiolatki to trzydzieści pięć dolców, przynajmniej w czasach mojego dzieciństwa. Gdy oczy matki zasnuwały się mgłą, mała wypłakiwała się w mojej klitce, przeczuwając rychłą transakcję. Podobno matka poszła na odwyk, skończyła z narkotykami i odnalazła Boga. Podobno jej (obecnie dorosła) córka skończyła z brzuchem na ulicy i odnalazła sens życia w heroinie. Nie miałem lekkiego dzieciństwa, ale nigdy nie służyłem opiekunom jako towar zamienny. Dobre i to. Jedynym sposobem na przetrwanie zasranego świata było przenieść się do innego, dlatego też czytałem wszystko, co tylko wpadło mi w ręce. Mając niewiele ponad dziesięć lat, przesiadywałem w bibliotece tyle godzin, że bibliotekarki przynosiły mi kanapki. Zachowałem ciepłe wspomnienia o tych kobietach, które zawsze służyły mi radą i długo rozmawiały ze mną o tym, czego się nauczyłem. Zanim odkryłem w sobie upodobanie do narkotyków, które miały zdominować moje późniejsze życie, miałem dość kompulsywną naturę, a pierwszym i najtrwalszym nałogiem było obsesyjne zgłębianie zagadnień, które rozbudziły moją ciekawość. Nie przepadałem za szkolą, co nie wynikało bynajmniej z niechęci do zdobywania wiedzy. Wręcz przeciwnie; problem polegał na tym, że szkoła nie potrafiła mnie zainteresować. Celem lekcji było przekazywanie informacji praktycznych; te w lot chwytałem i przez resztę czasu nudziłem 18

się jak mops. Najbardziej ciekawiła mnie ezoteryka przypisów i dygresji wykładowców. Na przykład, jeżeli nauczyciel geometrii wspomniał coś o wykładach Galileusza na temat fizycznej struktury piekła, to później, gdy wrócił do tematu równoległoboku, ja już nie mogłem się na tym skupić. Trzy kolejne lekcje poszły na wizytę w bibliotece i przeczytanie wszystkiego, co mieli o Galileuszu. A na sprawdzianie z matmy oberwałem dwóję, bo nie było żadnych pytań dotyczących inkwizycji. Jak widać po drobiazgowych opisach mojego leczenia, owa pasja do nauki zrobiła swoje. Kwestia o tak doniosłym znaczeniu dla mojego życia wymagała gruntownego zgłębienia tematu. Na tym bynajmniej nie poprzestałem: moje badania nad klasztorem w Engelthal też pochłonęły mnóstwo czasu, jak sami będziecie mieli okazję się przekonać. I choć nie ulega wątpliwości, że poza biblioteką wiodłem parszywe życie, w duchu pozostałem wierny nauce tak jak święty Pismu.

* Klasyfikację oparzeń przeprowadza się także na podstawie ich głębokości. Oparzenia powierzchowne (pierwszego stopnia) obejmują tylko wierzchnią warstwę, czyli naskórek. Oparzenia powierzchowne drugiego stopnia obejmują naskórek oraz część skóry właściwej, a oparzenia drugiego stopnia głębokie sięgają do warstwy korowej, a to już nie przelewki. Istnieją też oparzenia trzeciego stopnia, obejmujące pełną grubość skóry i pozostawiające widoczne blizny. W ciężkich wypadkach, vide moja skromna osoba, zwykle mamy do czynienia z pomieszaniem poszczególnych typów, bo w końcu nikt nie obracał rożna, aby mięso przypiekło się równomiernie. Na przykład moja prawa ręka praktycznie nie ucierpiała. Skończyło się na lekkim 19

poparzeniu, któremu zaradziła odrobina zwykłego balsamu. Oparzenie drugiego stopnia objęło dolną część nóg, obszar pod kolanami i okolice pośladków. Skóra zmarszczyła się jak spalony pergamin i zagoiła dopiero po kilku miesiącach. Obecnie jej wygląd pozostawia nieco do życzenia, ale - kurde! - nie jest źle: nie ma to jak czuć przy siadaniu własną dupę. Oparzenia trzeciego stopnia przywodzą na myśl zapomniany stek na grillu. Tu już nie ma odwrotu, uszkodzona tkanka nigdy się nie zagoi. Blizna jest biała, czarna albo czerwona, skóra robi się twarda i sucha, a do tego na zawsze pozostaje bezwłosa, gdyż mieszki włosowe spiekły się na amen. Co dziwne, trzeci stopień ma nad drugim tę przewagę, że ze względu na zniszczenie zakończeń nerwowych rany nie bolą. Oparzenia rąk, karku, głowy, klatki piersiowej, uszu, twarzy, stóp i krocza wymagają szczególnej uwagi. Te rejony wiodą prym w regule dziewiątek: cal poparzonej głowy przebija cal poparzonych pleców. Niestety, tak się niefortunnie złożyło, że w tych miejscach ucierpiałem najdotkliwiej, czyli jednak rozdanie okazało się nie najlepsze. Łapiduchy wiodą spory, czy w ogóle istnieje coś takiego jak oparzenie czwartego stopnia, ale to tylko naukowe pierdoły o semantyce. Owe oparzenia czwartego stopnia, jeśli przyjmiemy taką nomenklaturę, sięgają mięśni i kości. Takich oparzeń też mi nie oszczędzono, a jakże: nie dość, że straciłem palce lewej stopy, to jeszcze tak zwane oparzenie czwartego stopnia pochłonęło trzy prawej, a także palec i połowę lewej ręki. No i coś jeszcze. Pamiętacie, że tuż przed wypadkiem, w najmniej odpowiednim momencie, wylałem sobie na nogi burbona. Łatwo przewidzieć skutki obecności substancji łatwopalnej na spodniach. Mój penis zapłonął jak świeca i został z niego tylko zwęglony knot. Jego los był przesądzony: 20

usunięto mi go tuż po przyjeździe do szpitala podczas zabiegu o nazwie penektomia. Na moje pytanie, co się stało z jego resztkami, pielęgniarka odparła, że zakwalifikowano je jako odpady medyczne. I dodała na pocieszenie, że lekarze zostawili mi mosznę i jądra. Fakt, po co zaprzątać sobie głowę całym majdanem.

* Dziewięć lat po tym, jak zawitałem do ich przyczepy, Debi i Dwayne pożegnali się z życiem wskutek wybuchu w domowym laboratorium. Też mi niespodzianka: gdy ćpuny robią kompot w jakiejś zamkniętej przestrzeni ze składników typu nafta, rozpuszczalnik i spirytus salicylowy, rezultaty są łatwe do przewidzenia. Niespecjalnie wziąłem to sobie do serca. W dzień pogrzebu poszedłem do biblioteki, gdzie porozmawiałem z bibliotekarkami o przeczytanej niedawno biografii Galileusza. Jak widzicie, nauczyciel geometrii poważnie rozbudził moją ciekawość. Każde dziecko wie o prześladowaniach Galileo Galilei przez Świętą Inkwizycję, jednak prawda była daleko bardziej skomplikowana. Uczony nigdy nie zamierzał być „złym” katolikiem, a gdy zabroniono mu głoszenia idei heliocentrycznej budowy świata, Galileusz na wiele lat posłusznie nabrał wody w usta. Jego starsza córka Virginia wstąpiła do zakonu pod prześlicznym imieniem Maria Celeste, z kolei młodsza Livia wdziała habit pod nie mniej wdzięcznym przydomkiem siostry Arcangeli. Jest w tym zaiste poetycka celowość, gdyż choć nazwisko Galileusza często jest symbolem konfliktu nauki z religią, obie te sfery były w jego życiu nierozerwalnie ze sobą złączone. Podobno gdy młody dominikanin Tommaso Caccini jako pierwszy publicznie oskarżył Galileusza o wyznawanie teorii kopernikańskiej, zakończył swe kazanie słowami z Dziejów Apostolskich: 21

„Mężowie z Galilei, dlaczego stoicie i wpatrujecie się w niebo?” Caccini nie wziął jednak pod uwagę, iż pochłonięty tą czynnością Galileusz mógł zarówno wznosić modły, jak i śledzić ruchy gwiazd. W wieku dwudziestu czterech lat Galileo zgłosił swoją kandydaturę na stanowisko uniwersyteckie, wygłaszając dwa wykłady na temat fizyki w Piekle Dantego. Wielu współczesnych uczonych uznałoby je za przejaw jakiejś fanaberii, lecz w czasach Galileusza dociekania na temat kosmografii Dantego budziły ogromne zainteresowanie. (Nieprzypadkowo jego wykłady odbyły się w Akademii Florenckiej, w rodzinnym mieście poety.) Wykłady te były wielkim sukcesem i pomogły Galileuszowi zdobyć posadę wykładowcy matematyki na uniwersytecie w Pizie. Dopiero po latach Galileo zrozumiał, że tezy postawione w tamtych wykładach są z gruntu błędne. A zatem założenie, iż stożkowatej struktury piekła nie dotyczy problem skalowania - mogłoby ono zwiększyć rozmiar bez uszczerbku dla swoich właściwości fizycznych - było nieprawdziwe. Gdyby piekło faktycznie kryło się we wnętrzu Ziemi, gigantyczne rozmiary doprowadziłyby do jego zapadnięcia, chyba że ściany były grubsze, aniżeli pierwotnie założył. Galileusz przystąpił do pracy nad prawem skalowania, a następnie opublikował swoje odkrycia w dziele pod tytułem Dwie nowe nauki, które stało się podwaliną nowożytnej fizyki, dziedziny, którą po części zawdzięczamy pomyłce Galileo i jego błędnemu zastosowaniu praw natury do świata nadprzyrodzonego. Jeśli jednak piekło naprawdę istnieje, Debi i Dwayne Michael Grace'owie smażą się w nim na bank.

* Przez prawie siedem tygodni nie odzyskałem przytomności, moja martwa skóra była jak pokrowiec na zwłoki. Moją śpiączkę wywołał 22

wstrząs oparzeniowy, a podtrzymywali lekarze, którzy postanowili mnie unieruchomić na początek procesu gojenia. Nie musiałem zaprzątać sobie głowy niedokrwieniem czy niewydolnością nerek. Nie miałem zielonego pojęcia o ustaniu pracy jelit. Nie wiedziałem nic o wrzodach, które sprawiały, że rzygałem krwią, ani o zmaganiach pielęgniarek, które robiły wszystko, żebym się nie udusił. Nikt nie raczył mnie poinformować o nieodwracalnym zniszczeniu mieszków włosowych i gruczołów łojowych. Nie obudziłem się nawet wtedy, kiedy wysysali mi sadzę z płuc, która to czynność nosi zresztą nazwę „toalety drzewa oskrzelowego”. Jak się okazało, moja prawa noga była paskudnie połamana. Kiedy mój stan w miarę się ustabilizował, przeprowadzono kilka operacji celem odbudowania strzaskanej kości udowej i pogruchotanego kolana. Moje struny głosowe poważnie ucierpiały od dymu, ale tu niewiele dało się zrobić, nie licząc tracheotomii, dzięki której krtań mogła zacząć się goić bez udziału wciśniętej w nią rurki. Utrzymanie mnie przy życiu stało się ważniejsze niż aksamitny głos i dziarski krok. W czasie śpiączki nie dało się uniknąć atrofii mięśni. Leżałem jak kłoda, pozbawiony znacznych ochłapów ciała, które zaczęło zjadać samo siebie. Pochłaniało zapasy białek, trwoniąc gigantyczne ilości energii na utrzymanie temperatury. Osłona termiczna nie działała, toteż krew przestała być transportowana do kończyn. Grunt to centrum, chrzanić przedmieścia. Zostałem Swym własnym pasożytem, w dosłownym tego słowa znaczeniu. Przestałem produkować mocz i stałem się toksyczny. I gdy moje ciało zaczęło się kurczyć, serce uczyniło coś przeciwnego, pęczniejąc nie tyle z miłości, co od morderczego wysiłku. Pokryłem się larwami - ostatnio modnymi w medycynie, kiedyś stosowanymi przez lekarzy dużo częściej - które żerowały na obumarłej 13

tkance, wykazując kompletny brak zainteresowania dla zdrowych partii ciała i tucząc się na moim rozkładzie. Lekarze zaszyli mi powieki, żeby uchronić oczy, brakowało tylko, aby ktoś położył na nich monety. Wówczas stałbym się kompletny.

* Zachowałem jedno szczęśliwe wspomnienie z pobytu u wujostwa, szczęśliwe, a przy tym wiążące się z pewnym niecodziennym zdarzeniem. Na pobliskim lotnisku zorganizowano pokaz lotniczy. Samoloty kompletnie mnie nie ruszały, ale ci podniebni nurkowie, te czasze spadochronów i ciągnące się za nimi smugi kolorowego dymu! Upadek Hefajstosa, spowolniony furkoczącą płachtą jedwabiu, jawił mi się niczym cud. Skoczkowie fantastycznie sterowali w powietrzu, zataczając kręgi ponad namalowanymi tarczami i bezbłędnie spadając w sam środek. Była to najbardziej niezwykła rzecz, jaką kiedykolwiek widziałem. W pewnej chwili za moimi plecami stanęła jakaś Azjatka. Poczułem to, zanim jeszcze ją zobaczyłem, i ciarki przebiegły mi po plecach. Odwróciłem się gwałtownie: stała za mną, z lekkim uśmiechem na ustach. Byłem mały i nie miałem pojęcia, czy widzę przed sobą Chinkę, Japonkę, czy Wietnamkę. Ujrzałem po prostu żółtą skórę i skośne oczy, nie była wyższa ode mnie, wówczas dziesięcioletniego. Miała na sobie szatę z prostego materiału, co nasunęło mi myśl, że kobieta z pewnością należy do jakiejś sekty. Jednym słowem, wyglądała jak z innego świata, ale nikt w tłumie nie zwracał na to uwagi. I była jeszcze całkowicie łysa. Usiłowałem skupić wzrok na podniebnych nurkach, ale nie mogłem, za bardzo mnie rozpraszała. Minęło kilka chwil i znów spojrzałem na nią 24

mimowolnie. Wszyscy stali wpatrzeni w niebo, ale ona patrzyła prosto na mnie. - Czego pani chce? - zapytałem spokojnie, zaciekawiony jej dziwnym zachowaniem. Nie odpowiedziała nic, tylko dalej się uśmiechała. - Nie umie pani mówić? Potrząsnęła głową i podała mi jakąś kartkę. Wziąłem ją po chwili wahania. I przeczytałem: „Nigdy się nie zastanawiałeś, skąd naprawdę wzięła się twoja blizna?” Kiedy podniosłem wzrok, już jej nie było. Zobaczyłem tylko morze uniesionych głów. Z niedowierzaniem jeszcze raz przeczytałem tekst - skąd mogła wiedzieć o mojej bliźnie? Blizna widniała na mojej piersi, schowana pod koszulą, a poza tym widziałem tę kobietę po raz pierwszy w życiu. Nawet jeśli jakimś cudem zapomniałem o wcześniejszym spotkaniu z filigranową, łysą Azjatką, w żadnym wypadku nie pokazałem jej mojej blizny. Zacząłem lustrować wzrokiem tłum, szukając drobnej, łysej postaci w powłóczystej szacie, ale kobieta dosłownie rozpłynęła się w powietrzu. Wcisnąłem kartkę do kieszeni, po czym wyjmowałem ją kilkakrotnie w ciągu dnia, aby się upewnić, że mi się nie przywidziało. W przypływie niecodziennej szczodrości Dwayne Michael Grace zafundował mi watę cukrową, a Debi przytuliła do piersi i poczułem się prawie tak, jakbyśmy byli rodziną. Po skończonym pokazie poszliśmy obejrzeć zapalone latarnie z papieru, puszczane na pobliskiej rzece. Nigdy nie widziałem czegoś równie pięknego. Gdy późnym wieczorem wróciliśmy do domu, w mojej kieszeni nie było kartki; a tak jej pilnowałem. 25

* Pogrążony w śpiączce, śniłem bezustannie. Obrazy nachodziły jeden na drugi, walcząc o prymat na środku areny. Śniłem o chłopce podgrzewającej wodę na kąpiel. Śniłem o krwi z matczynego łona. Śniłem o zwiotczałych ramionach konającej babki, które wypychały mnie ku niebu. Śniłem o buddyjskich świątyniach nad szemrzącymi strumieniami. O dziewczynce sprzedanej przez matkę za kryształ. O buchającym piecu wewnątrz strzaskanej karoserii. O statkach wikingów i o kowadle. O dłoniach pełnego zapału rzeźbiarza, krzesających dłutem iskry podczas pracy w kamieniu. O szkle, które rozprysło się na cztery strony świata. I o obłąkanym aniele, skutym lodem pośrodku jeziora. Przede wszystkim jednak śniłem o gargulcach czekających na swe narodziny.

* Po incydencie na lotnisku głaskanie blizny stało się moim nawykiem. Sam nigdy nie byłem tego świadomy, ale inni owszem, i niektórych doprowadzało to do białej gorączki. Dwayne zawsze dawał mi po łapach, mówiąc, abym przestał się ze sobą „zabawiać”. A potem sięgał po dragi i znów trudno było traktować go poważnie. Wraz ze śmiercią wujostwa nie miałem już krewnych, przynajmniej ze strony matki; ci ze strony ojca byli zawsze jak znak zapytania. Umieszczono mnie w instytucji o nazwie Dom Drugiej Szansy, choć po dziś dzień nie mam pojęcia, co stało się z pierwszą. Miałem już piętnaście lat, ale dopiero wtedy dano mi okazję, by nadrobić braki w wykształceniu. Zacząłem w miarę regularnie uczęszczać do szkoły, nudnej jak flaki z olejem, i opanowałem podstawy nauk ścisłych. Godziny 26

spędzone w bibliotece nie poszły na marne. Wiedziałem, jak się uczyć, na długo, zanim spróbowano wbić mi coś do głowy. Pod fachowym okiem rówieśników z Drugiej Szansy zacząłem eksperymentować z narkotykami. Gardziłem białym proszkiem, ale haszysz i marihuana naprawdę mnie pociągały. Ciotka i wuj, rozkosznie nieświadomi faktu, że człowiek może funkcjonować bez wspomagaczy chemicznych, za życia często zachwalali ich walory, próbując mnie uchronić przed towarem grubszego kalibru. Obok książek i narkotyków odkryłem również trzecią rzecz, a mianowicie: cud dymanka. Zaczęło się od tego, że ja i mój nowy kumpel Eddie na próbę zaczęliśmy jeden drugiemu obciągać. Łatwo to sobie wyobrazić: jeden chłopiec namawia drugiego, żeby go „tam” pocałował, a potem nazywa go pedałem. Następnej nocy znów to samo. Polubiłem seks, ale homoseksualizm mnie nie pociągał, i dlatego wkrótce zainteresowałem się koleżankami. Zwłaszcza jedną, o zgoła niefortunnym imieniu Chastity, wcale nie niewinną. Miała blade pojęcie nie tylko o jego znaczeniu, ale i o wielu innych sprawach. Kiedy po raz pierwszy usłyszała termin „seks oralny”, myślała, że ma on jakiś związek z uchem. Zapewne pomyliła go z seksem auralnym. W wieku lat siedemnastu jąłem zaspokajać swą ciekawość seksualną za pośrednictwem kuratorek. Bycie kuratorką to ciężki kawałek chleba. Sarah miała czterdziestkę na karku, niewiernego męża i początki kryzysu wieku średniego. Ja dostarczyłem jej pociechy i wrażeń, ona dała mi seks. Fakt, że z pucołowatego aniołka wyrosłem na przystojniaka, też zrobił swoje. Moje rysy nabrały subtelności, miałem kędzierzawe włosy i muskularne ciało. Kiedy jako osiemnastolatek opuszczałem przybytek Drugiej Szansy, w dwóch dziedzinach byłem prawdziwym wirtuozem. Jedną było palenie trawki, drugą - dmuchanie kuratorki. Nie pozostawało mi nic innego, 27

jak zrobić z nich pożytek, który mógłby mi zapewnić dach nad głową. Trudno się utrzymać z palenia trawki, ale że na świecie nie brakuje facetów, którzy za kasę chętnie popatrzą na młodego siusiaka, zacząłem za pięćdziesiąt dolców pozować na golasa. Kategorie moralne dla mnie nie istniały, grunt, że mi starczało na hamburgery. Przy łóżkowych sesjach fotograficznych moja stawka wzrosła do stu pięćdziesięciu. Wkrótce poszedłem po rozum do głowy i uznałem, że po co trwonić energię na zdjęcia, skoro za filmik mogę wyciągnąć dwa lub trzy razy tyle. Zresztą kto by nie chciał zostać gwiazdą filmową? Każde przedsięwzięcie trwało góra parę dni, choć przeważnie uwijaliśmy się w kilka godzin. Jak na osiemnastolatka bez żadnego fachu nie miałem powodu do narzekań, i w ten oto prosty sposób rozpoczęła się moja kariera w przemyśle pornograficznym.

II Światło wpełzło mi pod powieki i ocknąłem się, czując, jak żmija połyka mój rdzeń kręgowy i z wolna sunie coraz wyżej, ku górze. Usłyszałem cichy trzepot rozwidlonego języka, gdy wysyczała NADCHODZĘ I NIC NIE MOŻESZ NA TO PORADZIĆ. Głos był kobiecy, celowo używam rodzaju żeńskiego. Żmija prześlizgnęła się ku podstawie czaszki, łaskocząc językiem każdy krąg, a następnie obróciła parę razy, dając mi do zrozumienia, że zagnieździła się na dobre. Jej łuski drażniły moje narządy wewnętrzne, a poruszający się od niechcenia ogon kaleczył wątrobę. Miałem pod sobą materac przeciwodleżynowy, który redukował tarcie i wzmagał proces gojenia. Po obu stronach znajdowały się pomalowane na biało barierki, żebym nie spadł ani nie próbował wstać. Nazywałem to łóżko szkieletem i tkwiłem w przeciągu między jego żebrami, których sklepienie uniemożliwiało mi wyprawę na poszukiwanie nowego cmentarza. Kiedy się obudziłem, byłem już odłączony od respiratora; gąszcz sterczących rurek nadawał mi wygląd jeżozwierza. Rurki tworzyły zwoje i pomyślałem o Minosie, który stał u wrót piekła i owijał ogonem biodra grzeszników, wyznaczając im odpowiednie kary. Im więcej zwojów, tym głębiej w czeluść. Dlatego wiedziony czystą ciekawością policzyłem wszystkie rurki: dokąd to mnie pośle ów posępny, niewzruszony sędzia? 29

* Pielęgniarka chyba się ucieszyła, widząc mnie przytomnego. - Doktor Edwards kazała zmienić leki, żeby cię wybudzić. Zaraz ją zawołam. Chciałem coś powiedzieć, ale miałem wrażenie, jakby ktoś wepchnął mi do gardła butelkę coli, a następnie ją rozdeptał; w miejscu strun głosowych znajdowały się okruchy szkła. Pielęgniarka uciszyła mnie gestem, uprzedzając moje pytanie. Jestem w szpitalu, na oddziale oparzeniowym, tak oznajmiła. Zdarzył się wypadek, ale miałem szczęście, lekarze zrobili, co w ich mocy etc., etc., etc. - Jak... długo? - wykrztusiłem wreszcie. - Prawie dwa miesiące. - Posłała mi współczujący uśmiech, po czym odwróciła się na pięcie, by sprowadzić lekarkę. Popatrzyłem na żebra szkieletu. Farba odprysnęła w kilku miejscach, żłobiona dotykiem niestrudzonych palców. Barierki pomalowano na nowo, lecz rowki były nadal widoczne. Zamyśliłem się nad tymi warstwami farby. Jak często malują łóżka? Po każdym pacjencie? Co sześciu, a może co dwunastu? Ilu leżało tu przede mną? Zbierało mi się na płacz, lecz ogień strawił wszystkie łzy.

* Z braku lepszego zajęcia na przemian traciłem i odzyskiwałem przytomność. Morfina sączyła się do żyły, a żmija okupowała każdy cal kręgosłupa, z uporem drażniąc językiem podstawę czaszki. Kap, kap, kap, kapała kroplówka, syk, syk, syk, syczała żmija. Świszczące utyskiwania nad stanem mojej grzesznej duszy zdawały się nie mieć końca. Tupot stóp w korytarzu rozbrzmiewał bez przerwy, tysiące pielgrzymów spieszyły oddawać cześć konającym. Sale dudniły echem telewizyjnych 30

seriali, a zatroskane rodziny szeptały o tym, co najgorsze. Powaga mojej sytuacji jeszcze nie zaczęła do mnie docierać; zastanawiałem się tylko, kiedy będę mógł wrócić do pracy i ile ta wycieczka będzie mnie kosztować. Jeszcze nie wiedziałem, że powrót nie wchodzi w rachubę, a wycieczka będzie mnie kosztować wszystko. Dopiero w ciągu kolejnych tygodni, kiedy lekarze przedstawili mi drastyczne szczegóły tego, co zdarzyło się i zdarzy z moim ciałem, zrozumiałem swoje położenie. Przestałem puchnąć i moja głowa niemalże odzyskała ludzkie proporcje. Moja własna twarz badana palcami zdrowej ręki budziła nieodparty wstręt. Moje nogi uniesiono i przypięto do podpórek, opatrunki krępowały ruchy, żebym nie dotykał miejsca przeszczepu. Popatrzyłem na strzaskaną prawą nogę i ujrzałem imponującą kolekcję drutów wbitych w ciało. W wypadku ofiar poparzeń należy unikać opatrunków z włókna szklanego - mogą powodować podrażnienia - i dlatego wyrastały ze mnie mechaniczne pająki. Na oddziale oparzeni owym pracowały trzy pielęgniarki: Connie, Maddy i Beth. One stanowiły skład podstawowy. Nie tylko opiekowały się chorymi, ale również wygłaszały pocieszające tyrady, które z założenia miały podreperować moje morale. Dam głowę, że Connie święcie wierzyła w bzdury płynące z jej ust, widziałem jednak, że Maddy i Beth przypominają raczej ekspedientki z odwiecznym „miłego dnia” i plastikowym uśmiechem przylepionym do ust. Zmieniały się co osiem godzin, w sumie dawało to dobę. Beth przychodziła na popołudnia i serwowała mi codziennie porcję masażu, polegającego na ostrożnym rozciąganiu stawów i rozcieraniu mięśni. Pomimo morfiny nawet te delikatne zabiegi sprawiały mi dotkliwy ból. - Muszę, inaczej zesztywniejesz i w ogóle nie będziesz mógł się ruszać. Robiłam to, kiedy byłeś w śpiączce. - Te wyjaśnienia bynajmniej 31

niczego nie zmieniły. - Przykurcz to poważny problem. Masz unieruchomione palce u stóp. Spróbuj odepchnąć moją rękę. Spróbowałem - nie mam pojęcia, z jakim skutkiem - uczucie to, a raczej jego brak, kompletnie zbiło mnie z tropu. Nie potrafiłem określić granic własnego ciała. Opiekująca się mną doktor Nan Edwards, ordynator oddziału oparzeniowego, w czasie śpiączki regularnie poddawała mnie zabiegom polegającym na usuwaniu martwicy i uzupełnianiu ubytków w skórze. Oprócz ludzkich homograftów miałem na sobie autografty, czyli przeszczepy własnej skóry, i wieprzowe heterografty - skórę pochodzącą ze świń. Ciekawe, czy w wypadku żydów i muzułmanów zastosowano by identyczną metodę. - Ze względu na stan twoich płuc sytuacja była naprawdę krytyczna. Musieliśmy podwyższać poziom tlenu w respiratorze, co nigdy nie wróży nic dobrego - dodała doktor Edwards. – Ale wytrzymałeś. Widocznie masz po co żyć. Co za kretynka. Nie walczyłem o życie, nie wiedziałem, że jestem w śpiączce, i na pewno nie starałem się z niej wyjść. Nigdy ani na chwilę nie zaświtała mi myśl, że muszę wrócić do świata. - Gdyby nie postępy w leczeniu oparzeń, poczynione w czasie wojny w Wietnamie... - Znacząco zawiesiła głos, żebym sam dokończył zdanie i zrozumiał, jaki ze mnie farciarz, że przyszło mi żyć w takich, a nie innych czasach. Żałowałem, że straciłem głos. Inaczej powiedziałbym jej do słuchu. Jaka szkoda, iż rzecz nie miała miejsca w XIV wieku, kiedy nie byłoby dla mnie ratunku.

* Rozpocząłem karierę jako aktor porno specjalizujący się w heteroseksualnym seksie z wieloma partnerkami w krótkim czasie, bez 32

przerwy mający erekcję. Wąski zakres specjalizacji, powiecie, ale nic bardziej mylnego: jako artysta zawsze szukałem nowych wyzwań. Niezmordowanie poszerzałem wiedzę i wkrótce moje portfolio obejmowało cunnilingus, annilingus, trójkąty, czworokąty oraz wielokąty. Seks z mężczyznami nigdy mnie nie kręcił, lecz podziwiałem facetów, którzy działali na dwa fronty. Nie pociągał mnie też sadomasochizm, choć w kilku moich filmach pojawił się motyw więzów. Stroniłem natomiast od produkcji mających na celu promowanie skłonności pedofilskich. Ohyda, choć muszę przyznać, że Humbert Humbert bawi mnie do łez. Skatologia również nie wchodziła w rachubę, albowiem nie zdołałbym wykrzesać z siebie chęci nasrania komuś na głowę, a jeszcze mniej uśmiechałoby mi się posłużyć komuś za nocnik. Jeśli zaś uznacie mnie za snoba, ponieważ dla zasady nie występowałem w filmach z udziałem zwierząt, niech wam będzie: jestem snobem.

* Leżałem na szpitalnym łóżku, dotkliwie świadomy procesu oddychania. W porównaniu z tym, jak oddychałem przed wypadkiem, owa czynność przychodziła mi... jak by to powiedzieć? „Z trudem” to chyba niewłaściwe określenie. „W bólach” brzmi znacznie lepiej i adekwatnie do sytuacji. Przypisywałem to po części zniekształconej twarzy, po części rurkom wepchniętym do gardła, po części zaś masce z bandaży. Niekiedy odnosiłem wrażenie, jakby powietrze bało się wkroczyć do moich płuc. Zajrzałem pod bandaże, ciekawy, co też ze mnie zostało. Blizna nad sercem przestała być osamotniona. Ba, prawie nie mogłem jej dojrzeć, ginęła bowiem na zmasakrowanej piersi. Zastępy terapeutów, lekarzy i pielęgniarek napływały codziennie do mojej sali, uzbrojone w maści i balsamy, i wcierały je metodycznie w rozognioną połać skóry. 33

„Rozciąganie bierne”, powtarzali. „To bardzo ważne”. Rozciąganie bierne, myślałem sobie, boli jak diabli. Ciągle wzywałem pielęgniarkę i błagałem o dodatkową morfinę, aby zagłuszyć żmiję, i co rusz słyszałem, że jeszcze nie czas. Prosiłem, groziłem, krzyczałem i szlochałem, na co zapewniała mnie niezmiennie (niech ją szlag), że ma na względzie tylko moje dobro. Zbyt duża dawka zakłóci pracę narządów wewnętrznych. Zbyt duża dawka pogorszy sprawę. Zagnieździła się we mnie żmija. Tkwiłem w okowach klatki piersiowej i wychodziło na to, że wojna w Wietnamie wybuchła na mój użytek. Straciłem palce dłoni i stóp, a rekonstrukcja penisa przy użyciu tkanki z ręki lub nogi wchodziła wprawdzie w rachubę, ale i tak mogłem zapomnieć o erekcji. Jakim cudem, pytam, morfina miała coś pogorszyć?

* Zmęczone moją natarczywością, pielęgniarki wezwały psychiatrę. Przyszedł, trzepocząc nogawkami brązowych sztruksów, a niebieski fartuch, założony specjalnie na tę okazję, wisiał na nim jak na strachu na wróble. Facet łysiał, nosił niechlujną bródkę, która w zamyśle miała zakryć podwójny podbródek, a jego nalana gęba świadczyła, że żywi się żarciem z automatów. Jego zwierzęcym odpowiednikiem byłaby wiewiórka ziemna z problemem tarczycowym. Poufale wyciągnął łapę, jakbym był jego nowym kumplem. - Nazywam się Gregor Hnatiuk. - Nie, dziękuję. Gregor uśmiechnął się szeroko. - Nawet nie dasz mi szansy? Poleciłem mu wypełnić formularz wedle jego uznania, dla zachowania pozorów obopólnej dobrej woli. W normalnych warunkach 34

zabawiłbym się jego kosztem, mówiąc na przykład, że zbyt długo byłem karmiony piersią albo wierzyłem, że porwali mnie kosmici, lecz moje gardło nie wypuściłoby tylu słów na raz. Zresztą i tak dałem mu do zrozumienia, gdzie mam jego misję. Gregor usiadł, zakrywając notatnikiem krocze jak uczniak erekcję, po czym zapewnił, że on tylko chce pomóc i wcale nie zamierza (tu nakreślił w powietrzu cudzysłów) włazić mi do głowy. W dzieciństwie chuligani z sąsiedztwa na pewno tłukli go na kwaśne jabłko. Ja mu na to, że potrzebuję tylko więcej morfiny. Odpowiedział, że nie może spełnić mojej prośby, więc kazałem mu spadać. Zapewnił, że jeśli nie chcę, wcale nie muszę z nim rozmawiać, ale chętnie zapozna mnie z metodami kreatywnej wizualizacji, mogącej uśmierzyć ból. Idąc w myśl jego rad, kreatywnie zwizualizowałem sobie, jak opuszcza salę. - Zamknij oczy i wyobraź sobie miejsce, w którym chciałbyś się teraz znaleźć - powiedział. - To może być miejsce z twoich wspomnień albo takie, które chciałbyś odwiedzić w przyszłości. Miejsce, gdzie czujesz się szczęśliwy. O Jezu.

* Doktor Edwards ostrzegła, że podczas pierwszej „świadomej” sesji debridementu, czyli usuwania tkanki martwiczej, ból może się okazać nie do zniesienia. Byłem pewien, że dramatyzuje, i w duchu cieszyłem się na dodatkową porcję morfiny. Connie zaaplikowała mi pierwszą podwójną dawkę tuż przed przeniesieniem do sali zabiegowej. Dryfując na boskim haju, bezbłędnie rozpoznałem na korytarzu kroki doktor Edwards, która drobiła w swoich półbutach. 35

Była osobą wyjątkowo przeciętnej urody. Ani ładna, ani brzydka, pewnie nadrobiłaby braki makijażem, lecz rzadko zawracała sobie tym głowę. Jej włosy zyskałyby na objętości, gdyby co rano porządnie je szczotkowała, ale przeważnie nosiła je ciasno upięte z tyłu. Zapewne ze względów praktycznych, ponieważ włosy w ranach oparzeniowych są raczej niewskazane. Miała lekką nadwagę, może w jakimś momencie odpuściła sobie liczenie kalorii. Wyglądała tak, jak gdyby zrosła się ze swoją przeciętnością i przeszła nad nią do porządku dziennego albo zwyczajnie doszła do wniosku, że nadmierna dbałość o wygląd wśród pacjentów po oparzeniach zakrawałaby na arogancję. Na znak doktor Edwards potężny sanitariusz o ogorzałej twarzy wyciągnął ręce; zobaczyłem, jak drgają mu mięśnie. Wspólnymi siłami przetransportowali mnie z łóżka na nosze. Niekontrolowany odgłos, jaki wyrwał się z mojego gardła, uświadomił mi w jednej chwili, że moje ciało pogodziło się z bezruchem. Oddział oparzeniowy przeważnie znajduje się w najdalszym skrzydle szpitala, gdyż nasza podatność na infekcje wyklucza kontakt z innymi pacjentami. Co być może istotniejsze, w ten sposób zmniejsza się ryzyko, że ktoś z odwiedzających natknie się na Kentucky Fried Human. Zauważyłem, że sala zabiegowa leży na samym końcu oddziału, a po zabiegu zrozumiałem, iż dzieje się tak dlatego, by pozostali pacjenci nie słyszeli krzyków. Sanitariusz ułożył mnie na pochyłym, metalowym stole, po którego blacie spływała ciepła woda (wzbogacona w substancje mające utrzymywać moją równowagę chemiczną). Doktor Edwards zdjęła bandaże, odkrywając krwawą miazgę mojego ciała. Opatrunki lądowały z hukiem w blaszanym wiadrze. Kiedy mnie myła, wygięte kąciki ust zdradzały odrazę, a koniuszki palców bezbrzeżny smutek. Woda zabarwiła się na różowo. Stopniowo stawała się ciemniejsza, by wreszcie zyskać odcień głębokiej czerwieni. Zmętniała ciecz obmywała moje szczątki, które 36

wyglądały jak rybie wnętrzności na desce do krojenia. Jak się okazało, było to zaledwie preludium. Debridement polega na szatkowaniu człowieka, a ściślej rzecz biorąc: na odkrawaniu wszystkiego, co się da. Teoretycznie chodzi o usunięcie martwej lub zanieczyszczonej tkanki, by okaleczone miejsce mogło obrosnąć zdrową skórą. Samo słowo pochodzi od francuskiego rzeczownika debridement, który dosłownie znaczy „rozkiełznać”. Nietrudno rozgryźć jego etymologię: usunięcie martwej, skażonej tkanki przywodzi na myśl zdejmowanie koniowi wędzidła, które trzyma ciało w ryzach. Jakkolwiek by na to patrzeć, delikwent zostaje uwolniony od tego, co go krępuje. Niektóre obszary mojego ciała były tak zwęglone, iż praktycznie należało zeskrobać wszystko. Krew tryskała na fartuch doktor Edwards, która metodycznie pozbawiała mnie kolejnych płatów skóry tak, jakby obierała marchewkę. Doktor Edwards wykonywała... nie, to brzmi zbyt oficjalnie. Nasze położenie zbliżyło nas bardziej aniżeli najokrutniejszych kochanków, dlaczegóż więc miałbym nie nazywać jej po imieniu? Nan wykonywała posuwiste cięcia na moich plecach. Słyszałem, jak ostrze prześlizguje się po ciele, oddzielając skórę. Jedynym sposobem, by stwierdzić, że dotarło się do zdrowej tkanki, było zanurzenie w niej skalpela. Jeśli krzyczałem z bólu, był to znak, że doktor Edwards natrafiła na zakończenia nerwowe. Parafrazując Blake'a z Zaślubin nieba i piekła: nigdy nie wiesz, co to dość, jeżeli nie wiesz, co więcej niż dość. Nan umieszczała kolejne płaty ciała w metalowym wiadrze obok brudnych bandaży. Było tak, jakbym obserwował znikanie samego siebie, jakby kolejne aspekty mojej egzystencji przestawały istnieć, milimetr po milimetrze. W połączeniu z morfiną ból nasuwał mi zgoła intrygujące wizje: senator McCarthy wrzeszczący better dead than red, 37

stolarz heblujący krzyże, na których zawisną skazańcy, sekcja na lekcji biologii i skalpele zatapiane w żabich brzuchach. Kiedy oczyszczanie dobiegło końca, obnażone miejsca należało pokryć allograftami ze zwłok albo świni. Nie miało to dla mnie większego znaczenia, moje ciało odrzucało je bez względu na ich pochodzenie. Nie było w tym nic dziwnego: miały pozostawać tylko przez jakiś czas, by przede wszystkim zapobiegać infekcji. W czasie pobytu w szpitalu raz po raz obdzierano mnie ze skóry. Pod wieloma względami debridement był gorszy niż samo poparzenie, gdyż w przeciwieństwie do wypadku, zawsze wiedziałem, kiedy się go spodziewać. Tkwiłem w jamie szkieletu i drżałem przed każdym kolejnym cięciem, po stokroć przeżywając je w myślach na długo, zanim miało nastąpić. Pozwolono mi dozować sobie dawki morfiny; jak szaleniec wciskałem guzik, ale blokada skutecznie hamowała moje zapędy. I to by było na tyle, jeśli chodzi o samodzielność.

* Przed ukończeniem dwudziestego trzeciego roku życia zagrałem w ponad stu pornosach różnego kalibru. Większość wczesnych przedsięwzięć jest żenująca, lecz kilka produkcji z lat późniejszych to kawał dobrej roboty. Pornografia jest jak każda praca: zaczynasz od najniższego szczebla kariery i stopniowo pniesz się w górę. Na początku pracowałem z reżyserami prawie amatorami, ale to samo mogę powiedzieć o sobie, no bo skąd mogłem niby wiedzieć, że seks, na planie i w życiu, to coś więcej aniżeli zwykła pogoń za orgazmem? Nauczyłem się go jak każdy, w praktyce; ten jeden raz wiedza książkowa i teoria okazały się nieprzydatne. To właśnie dzięki doświadczeniu zrozumiałem, że gdy prędko zmierza się do orgazmu, zawsze sprawia się 38

zawód widzom, ale zarazem nie można dymać w nieskończoność, bez ocierania się o nudę, czyli grunt to zachowanie równowagi. Zrozumiałem też, że standardowy zakres chwytów nie istnieje, a wszelkie poprawki należy wprowadzać pod dyktando ciała drugiej strony. Nie chcę się przechwalać, lecz tempo, w jakim wzniosłem się na wyżyny tej sztuki, było doprawdy imponujące. I przyniosło też efekty: wzrósł popyt na moje usługi, moi reżyserzy zyskali pewne uznanie, dawano mi zdolniejsze partnerki i zwiększono gażę. Moja praca została doceniona zarówno przez widzów, jak i przedstawicieli branży. Wreszcie granie roli przed kamerą przestało mnie zadowalać i poprosiłem o zwiększenie zakresu obowiązków. Przeciążone ekipy nie dały się długo prosić: pomagałem przy ustawianiu oświetlenia, wypytując przy okazji operatorów o pracę ze światłem. Patrzyłem, jak reżyserzy kręcą sceny, i od czasu do czasu dorzucałem swoje trzy grosze. A gdy producent stawał w obliczu kłopotów - aktorka zawaliła w ostatniej chwili albo szlag trafił kamerę - miałem tyle znajomości, że zwykle wystarczyło kilka telefonów i wszystko znów szło jak po maśle. Nie minęło wiele czasu, jak zostałem scenarzystą, o ile w wypadku filmów pornograficznych może być mowa o scenariuszu. Scenarzysta szkicuje zarys sytuacji, lecz gdy przychodzi do akcji, zwykle ogranicza się do słów „scena erotyczna”. Aktorzy jednak nie są wszechstronni: jeden nie robi analu, niektóre laski nie będą się zabawiać z dziewczyną, itp., a ponieważ nigdy nie wiadomo, który aktor zagra jaką scenę, lepiej nie wdawać się w szczegóły. Ostateczne decyzje zawsze podejmowane są na planie. I choć witałem każdy dzionek megadawką koki na poprawę humoru, bynajmniej nie byłem tępym młokosem. Profity nie pozostawiały wątpliwości - bez względu na sytuację ekonomiczną popyt był niezmienny 39

- ale nie chodziło wyłącznie o to. Lubiłem pisać i grać, a praca zaspokajała zarówno moje ambicje artystyczne, jak i potrzeby finansowe. Po wyreżyserowaniu paru filmów zrozumiałem, że klucz do sukcesu tkwi nie w graniu w cudzych filmach, lecz w pozyskiwaniu aktorów do własnych produkcji. Dlatego w stosunkowo młodym wieku założyłem własną firmę i zostałem „dobrze zapowiadającym się producentem filmowym”. Odkryłem, iż brzmi to o niebo lepiej aniżeli „gwiazda porno”.

* Oczywiście nie byłem jedynym pacjentem na oddziale oparzeniowym. Ofiar nie brakowało. Niektórzy kończyli terapię i wychodzili, inni umierali. Weźmy taką na przykład Thérèse, małą blondynkę o szafirowych oczach. Na pierwszy rzut oka Thérèse wyglądała całkiem normalnie: w przeciwieństwie do większości z nas, nosiła destrukcję ukrytą głęboko. Wskutek podania antybiotyków mających złagodzić ataki astmy doznała reakcji alergicznej - czegoś jak pożar płuc: cytując jednego z lekarzy, stało się tak, jakby wzięła potężny łyk lizolu. Matka Thérèse znosiła do szpitala misterne kompozycje z plastikowych kwiatów. (Prawdziwe kwiaty, będące siedliskami bakterii, mogą być dla nas zabójcze.) Była dewotką i bez przerwy powtarzała dziewczynce, że wszystko, co dzieje się na ziemi, stanowi część boskiego planu. - Nie wiemy, dlaczego tak jest, ale każdemu z nas Bóg przygotował wielki plan. Nie rozumiemy jego zamiarów, lecz one zawsze są sprawiedliwe. Osobiście uważam, że to kiepski pomysł wmawiać siedmiolatce, że w ramach swego wspaniałego planu Bóg postanowił rozwalić jej płuca. 40

Był też Howard. Wylądował na oddziale na długo przede mną, po pożarze wznieconym przez jego dotkniętą alzheimerem babkę, która zasnęła z papierosem. Babcia nie przeżyła, ale Howard owszem, i teraz bardzo przykładał się do rehabilitacji. Wytrwale dreptał z balkonikiem, katował ciężarki i przechodził jednego dnia dziesięć kroków, by drugiego dobić do dwunastu. Cieszył się z każdego osiągnięcia i zapewniał, że „wygra” i „powróci do życia”. Deklaracje te były jeszcze poważniejsze po tym, jak narzeczona poinformowała go o zerwaniu. Ostatniego dnia w szpitalu na oddziale zjawiła się cała rodzina Howarda oraz tuzin przyjaciół (wraz z byłą narzeczoną). Przyszli świętować. Przynieśli tort i prześcigali się w zapewnieniach, że wygląda fantastycznie i jacy to są z niego dumni. Howard mówił, że to pierwszy dzień reszty jego życia. Ze wszystkiego zrobili pierdolony show, nawet z pakowania jego bambetli. Howard przykuśtykał do mojego łóżka i wziął mnie za zdrową rękę. - Przecież mówiłem, że wygram. Mówiłem ci to nie raz. Tobie też się uda! - Mrugnął krzepiąco, a pomarszczona skóra wokół jego oczu sprawiła, że pomyślałem, iż wygląda jak mucha, która próbuje wydostać się z sedesu. Kiedy wychodził z sali prowadzony przez rodziców, ani razu nie obejrzał się na miejsce, które od wielu miesięcy było dla niego jak dom. Zrozumiałem, że powziął solenne postanowienie, aby nigdy nie patrzeć wstecz. Oto, jak przypuszczam, krzepiące świadectwo triumfu człowieka, opowieść o jego determinacji, wsparciu rodziny i przyjaciół, mocy pozytywnego myślenia! Lecz spójrzmy na to inaczej: kogo on próbował nabrać? Narzeczona podała tyły i trudno jej się dziwić, któż bowiem chciałby (mógłby) pokochać gorgonę? Czy Howard kiedykolwiek będzie w stanie uprawiać seks? Czy może jest skazany na życie dwulatka, uczepionego maminej spódnicy, która go chroni przed upadkiem? 41

Co to za zwycięstwo, pytam? Nie zamierzałem męczyć się tak jak on. W nieskończoność wysłuchiwałem jego afirmacji. Słuchałem, jak inni chwalą jego wygląd, choć tak naprawdę przypominał potwora, na którego widok każdy normalny człowiek czmychnąłby na drugą stronę ulicy. A kiedy wziął mnie za rękę, chciało mi się wyć, bo nawet ja brzydziłem się jego dotyku. Bracia moi, ten człowiek, to monstrum, budził we mnie tylko odrazę. Mój stosunek do jego osoby tak naprawdę nie miał z nim nic wspólnego; po prostu uświadomiłem sobie, że choćbym stanął na głowie, nigdy nie będę taki jak on. Mogę wypruwać sobie flaki podczas rehabilitacji, poddać się niezliczonym operacjom, a i tak będę wrakiem człowieka. Na to nie ma lekarstwa. Wyczyn Howarda pokazał mi to jak na dłoni. Tyle zrozumiałem, leżąc wewnątrz szkieletu, z wężem połykającym mój kręgosłup. JEST TAKI SAM JAK TY syczał ALE MA LEPSZĄ DUSZĘ. Najgorsza w tym wszystkim była myśl: o ileż lepiej przedstawiałaby się moja sytuacja, gdyby pozwolono mi wrócić do czasów sprzed wypadku. Owszem, byłem przystojny. Fakt, miałem pieniądze i karierę, ale szczerze mówiąc - byłem tylko zaćpanym królem pornosów. Przyjaciele, którzy rechotali z moich dowcipów i dawali w żyłę nad moim basenem, przyszli, kiedy leżałem w śpiączce, po upływie niespełna minuty zmyli się jak niepyszni i tyle. Wystarczyło jedno spojrzenie, by zrozumieli raz na zawsze, że czasy wspólnego wciągania koki minęły bezpowrotnie. Jedyną osobą, która wykazała cień dobrej woli, była Landryna, urocza osóbka, która wylądowała w pornobiznesie, bo świat został tak parszywie urządzony. W wieku siedemnastu lat miała już dość gwałcącego ją ojczyma i postanowiła za wszelką cenę się od niego wyzwolić. Jak pomyślała, tak zrobiła. Powinna jednak była zamieszkać na farmie i 41

wyjść za jakiegoś poczciwego Jacka, Paula lub Billa zamiast zarabiać na życie obciąganiem przed kamerą. Przyszła kilka razy z drobnymi upominkami i zapewniała mnie na pocieszenie, jakie to mam szczęście, że żyję, ale przeważnie tylko płakała. Po części z powodu mojego wyglądu, lecz chyba głównie nad własnym życiem. Po trzech wizytach kazałem jej przysiąc, że już nie będzie mnie odwiedzać. Dotrzymała słowa i więcej jej nie zobaczyłem. Zabawne: znałem Landrynę ponad pięć lat, pieprzyłem ją i wysłuchiwałem opowiastek o niedobrym ojczymie, a nie miałem pojęcia, jak ona naprawdę się nazywa. Widać, rozpoczynając nowe życie, pewne rzeczy pozostawiamy za sobą. Kiedy Howard i jego rodzice zniknęli za drzwiami, wiedziałem, że dłużej nie wytrzymam. Poczułem, jak gniew i żal nad sobą podchodzą mi do gardła, jakbym miał rzygnąć, a z poszatkowanej krtani dobywa się świszczący, urywany oddech. Wtedy przyszła do mnie mała Thérèse. Musiał to być dla niej morderczy wysiłek, słyszałem, jak grzechocze jej w płucach. Kiedy stanęła przy moim łóżku, zdawała się być u kresu sił. Usiadła na materacu i wzięła mnie za rękę. Nie za prawą, zdrową, tylko za poparzoną, z brakującymi palcami. Trzymała ją jak gdyby nigdy nic. Mimo bólu ogarnęła mnie wdzięczność. W miejscach, gdzie jeszcze były zakończenia nerwów, czułem, jak jej jasne włosy dotykają mojej skóry. Poprosiłem, żeby już sobie poszła. - Nie - odpowiedziała. Z mojej piersi wciąż dobywał się urywany oddech. - Nie widzisz, jaki jestem? - Widzę - odparła. - Jesteś taki jak ja. Przepełnione bólem niebieskie oczy błądziły po mojej zniekształconej twarzy. - Odejdź - rozkazałem. Powiedziała, że najpierw musi chwilę odpocząć. 43

- W oczach Boga jesteś piękny, wiesz? - dodała. Opadły jej powieki i patrzyłem, jak wyczerpana zapada w sen. Po chwili ja też zasnąłem. Wkrótce obudziły mnie pielęgniarki. Thérèse leżała na moim łóżku, wciąż trzymając mnie za rękę. Nie oddychała. Wystarczy chwila.

* W porządku, przyznaję: spróbowałem kreatywnej wizualizacji, zalecanej przez Gregora. Skoncentrowałem się na oddechu i wyobraziłem sobie, że moje ciało staje się ciężkie. Zacząłem od dwóch ocalałych palców u stóp, ciężkie, coraz cięższe. Dalej przyszła kolej na stopy, a potem kostki. Następnie pomyślałem o ciężkich łydkach, ciężkich kolanach, ciężkich udach. I do góry, tors, klatka piersiowa, szyja, głowa... cały czas pilnowałem oddechu: wdech, wydech, wdech, wydech, powoli, miarowo... Właśnie wtedy zacząłem myśleć o pochwach. To chyba naturalne, w końcu zaliczyłem ich setki. Niektórzy faceci będą ci wmawiać, że każda babka jest w tym miejscu taka sama, ale widocznie nie mają wielkiego doświadczenia. Każda pochwa ma własną strukturę, głębię i wilgotność: każda ma osobowość. Taka jest prawda. W seksie nie miałem sobie równych. Traktowałem go nie tylko jako zawód, ale i hobby. Poza godzinami pracy z pasją wynajdowałem kobiety będące przeciwieństwem tych, które filmowałem. Czy pracując we francuskiej restauracji, często masz ochotę na ślimaki? Nie sądzę. Wolisz zajrzeć do baru mlecznego. Pracując w telewizji, wieczorami sięgasz po książki. Jako zawodowy jebca silikonowych panienek ja też wolałem zakosztować czegoś innego. Za pomocą starannie dobranych, acz niekoniecznie szczerych słów fachowo zarzucałem przynętę. Z takim darem 44

wymowy zdobyłem tysiąc i jedną kobietę, począwszy od Szeherezady, a skończywszy na Ziucie z przedmieścia. Seks przed kamerą nie daje satysfakcji: wszystko jest starannie zaaranżowane, dostajesz okrągłą sumkę i gdzie tu miejsce na romans? Ale uczucie płynące z brania, ze zdobywania kobiet spoza branży, to coś zupełnie innego. Najwięcej frajdy sprawiały mi gospodynie domowe, policjantki i sekretarki. Redaktorki. Kowbojki. Lekkoatletki, ogrodniczki, pisarki feministyczne, zapaśniczki, artystki, kelnerki, księgowe, katechetki, krawcowe i urzędniczki. Twoja matka, siostra, dziewczyna. Plotłem, co mi ślina na język przyniosła, byle tylko zdobyć kobietę, choćby na godzinę. Podawałem się za lewicowca, prawicowca, artystę, macho, zakompleksionego wrażliwca, despotę, bogacza, biedaka, katolika, muzułmanina (tylko raz), zwolennika wolnego wyboru, obrońcę życia, homofoba, geja (ciotolubki były wniebowzięte), cynika, niepoprawnego optymistę, buddyjskiego mnicha i ewangelickiego pastora. Zależnie od okoliczności. Pamiętam kobietę o imieniu Michelle. W mojej nieustannej pogoni za stosunkiem idealnym seks z nią znajdował się na pierwszym miejscu. Była roztaczającą dokoła lekką woń smażonych jajek i sosu kelnerką z nieco wydatnym brzuchem, z blizną po usunięciu wyrostka. Zobaczyłem, jak kłóci się z mężem przed speluną, w której pracowała. Wreszcie mąż sobie poszedł, a ona usiadła na parkowej ławce i przełykała łzy. Usiadłem obok, zaczęliśmy rozmawiać; Michelle wkrótce się rozchmurzyła i ani się obejrzeliśmy, jak wylądowaliśmy u mnie. Wciągnęliśmy trochę koki, Michelle rozchmurzyła się jeszcze bardziej, po czym zaczęliśmy żartobliwie trącać się łokciami. Wreszcie zaczęliśmy się pieprzyć, najpierw pospiesznie, potem ze zdziwieniem, że może być tak dobrze, a na koniec był już tylko krzyk. Michelle znowu zaczęła się śmiać, a ja jej 45

zawtórowałem, potem ona się rozpłakała, i płakała aż do końca, nie ze smutku, tylko z wielkiej ulgi. I tak godzinami. Było tak, jakbyśmy przekroczyli magiczną granicę, za którą czuły jest każdy nerw. Opowiedziała mi o wszystkim, co działo się w jej małżeńskim łożu (i poza nim). Opowiedziała mi o fascynacji siostrą męża i o tym, jak kradnie drobiazgi z osiedlowego sklepiku, bo to ją kręci. O swojej obawie, że chyba nigdy nie kochała męża. O tym, że wierzy w Boga i lubi sobie wyobrażać, że On na nią patrzy, kiedy robi te rzeczy. Odparłem jej, że ma bogate życie. Ani na chwilę nie przerywaliśmy seksu; było to tak czyste i pierwotne, że w końcu ja też zacząłem płakać. Moja skóra już nigdy nie będzie tak świadoma drugiej osoby, że przestaną istnieć granice między ciałami. Nigdy. Już nigdy nie stanie się medium między dwojgiem ludzi; ogień odebrał mi zdolność zatracenia się w drugim człowieku. Mimo to bardzo się cieszę, że odnalazłem ten wymiar bliskości fizycznej, szkoda tylko, że zaznałem jej z osobą, która znikła z mojego życia. Popełniłem grzech rozwiązłości, powiecie. Ale czy aby na pewno? Weźcie pod uwagę, że wiele smutnych kobiet zaznało przy mnie ukojenia. Czy to ważne, że Wanda Jakaśtam uwierzyła, że jestem niedocenionym malarzem świeżo po rozwodzie? Mąż wolał iść z kolegami na piwo zamiast zabrać ją na tańce, toteż seks z nieznajomym musiał być dla niej jak wygrana na loterii. Kluczem do całego przedsięwzięcia była moja umiejętność bezbłędnego wpasowania się w fantazje kobiety. Rozszyfrowanie drugiej osoby, mające na celu zaspokojenie jej potrzeb oraz pragnień, to prawdziwa sztuka, a ja byłem w tej dziedzinie wirtuozem. Kobiety nie chciały mojego „ja” i nie szukały miłości: pragnęły soczystej gadki, od której zrobi im się ciepło między nogami, w sam raz na wieczorek brydżowy. Ja byłem tylko atrakcyjnym ciałem, za pośrednictwem którego mogły spełnić swe najskrytsze marzenia. 46

Taka jest prawda: pragniemy zdobyć to, co najpiękniejsze, dla potwierdzenia własnej wartości. My, mężczyźni, chcemy wziąć w posiadanie urodę kobiety, z którą idziemy do łóżka. Chcemy chwycić piękno zachłannymi palcami i uczynić własnym, przez całą drogę do orgazmu. Oto perfekcja w najczystszej postaci. Trudno, żebym wypowiadał się za kobiety, ale wyobrażam sobie, że one pragną tego samego: posiąść chropawy czar mężczyzny, choćby na parę chwil. Czy moje łgarstwa coś w ogóle znaczyły? Nie miałem AIDS, syfilisu ani opryszczki, tylko tyłek pokłuty igłą? No cóż. Odrobina penicyliny jeszcze nikomu nie zaszkodziła. Jak tu zresztą nie wspominać z rozrzewnieniem drobnej infekcji narządów płciowych, kiedy straciłeś penisa. Kreatywna wizualizacja to chyba jednak nie dla mnie.

* Connie z porannej zmiany była najmłodszą i najładniejszą z moich trzech pielęgniarek, a do tego miała najjaśniejsze włosy. Kiedy się budziłem, zawsze sprawdzała mi opatrunki. Była może nieco zbyt fertyczna jak na mój gust, ale miała piękny uśmiech i demonstrując trochę krzywe zęby, witała mnie serdecznym „dzień dobry!”. Kiedy zapytałem, czemu jest taka cholernie miła, odpowiedziała, że „nie chciała być nieuprzejma”. Najbardziej urzekło mnie to, że nie miała zielonego pojęcia, po co w ogóle wyjeżdżam z takim pytaniem. Niezawodnie pełna życzliwości, niemal zawsze przychodziła na oddział z jakimś małym prezentem: puszką coli, którą trzymała mi pod nosem, kiedy piłem przez słomkę, albo artykułem prasowym, który czytała mi na głos, ponieważ doszła do wniosku, że jego treść może mnie zainteresować. Popołudniami masowała mnie Beth, dużo starsza od pozostałych. Była stanowczo za chuda i traktowała wszystko ze śmiertelną powagą. Miała 47

czasem lekko zmierzwione włosy, ale każdy przejaw samowoli był tłumiony w zarodku. Widać lata spędzone na oddziale oparzeniowym zrobiły swoje, w każdym razie szorstkość nie opuszczała jej ani na chwilę. Z kolei Maddy z nocnego dyżuru stanowczo minęła się z powołaniem. Typ hożej barmanki, kokieterię miała we krwi i nawet doglądając pacjentów, kusząco kołysała biodrami pod białą spódnicą. Bez dwu zdań, za takim tyłkiem poszedłbym jak w dym. Tak, Maddy była bardzo, bardzo niegrzeczną dziewczynką i nieraz przychodziło mi do głowy, że wybrała pracę w szpitalu, gdyż lubiła się przebierać za pielęgniarkę. Raz poczuła, że się na nią gapię i powiedziała: „Musiałeś być przed wypadkiem niezłym numerantem, co?” Było to bardziej stwierdzenie niż pytanie, a Maddy wydawała się raczej rozbawiona niż zła.

* Po kilku dniach matka Thérèse przyszła po jej rzeczy. Opowiedziała mi o pogrzebie, podobno burmistrz przysłał „cudny bukiet lilii”, a wszyscy śpiewali pieśni religijne „głosami niosącymi się aż do nieba”. Po chwili straciła wątek i wyjrzała tęsknie przez okno wychodzące na park, z którego dobiegały okrzyki dzieci grających w baseball. W mgnieniu oka postarzała się o kilkanaście lat, a gdy się ocknęła, sprawiała wrażenie dziwnie zakłopotanej, jakbym przyłapał ją na czymś niestosownym. - Czy Thér... - zaczęła. - Podobno moja córka umarła na pańskim łóżku. Czy ona... - Nie - odpowiedziałem. - Nie cierpiała. - Po co w ogóle... przyszła? - Nie wiem, powiedziała mi tylko, że w oczach Boga jestem piękny. 48

Matka zmarłej skinęła głową, po czym z jej gardła wyrwał się stłumiony szloch. - Była takim kochanym dzieckiem. Zasługiwała... Urwała, nie mogąc mówić. Stanęła do mnie plecami, lecz im bardziej próbowała się uspokoić, tym mocniej się trzęsła. Wreszcie odwróciła się i spojrzała na mnie z powagą. - Dobry Bóg nigdy nie obarcza nas ciężarem ponad siły - powiedziała. - Wyjdziesz z tego. Ruszyła ku drzwiom, ale na progu przystanęła i znów spojrzała na mnie. - Czyż nie jest on głownią wyrwaną z ognia? - Wyprostowała zgarbione plecy. - Zachariasz 3,2*. Świat jest dobry. Po czym wsunęła plastikowe kwiaty pod pachę i wyszła. * Por.: „Izali ten nie jest jako głownia wyrwana z ognia?”, Biblia Gdańska; wszystkie przypisy pochodzą od tłumaczki.

* Każdy, kto długo przebywał w szpitalu, dobrze wie, że zapach amoniaku przytępia węch. Podczas jednego z zabiegów zapytałem Nan, jak pachnę. Otarła białym rękawem pot z czoła i widziałem, że waha się między szczerością a uprzejmością. Nauczony doświadczeniem, byłem pewien, że jak zawsze wybierze prawdę. - W sumie nie najgorzej. Pachniesz... pachniesz starością i stęchlizną, jak dom, którego długo nie wietrzono. I wróciła do pracy, skrobiąc ściany rudery dawno opuszczonej przez właściciela. Miałem ochotę jej powiedzieć, żeby sobie dała spokój, wiedziałem jednak, że tylko zaciśnie zęby i nie przerwie roboty. 49

* Twoja niemoc sprawia, że jesteś bezustannie osaczony przez obcych: żywcem obdzierają cię ze skóry; nacierają balsamami, które mają zahamować swędzenie; uparcie nazywają cię „skarbem” lub „kochaniem”, chociaż daleko ci i do jednego, i do drugiego; i jeszcze nie wiedzieć czemu zakładają, że drętwy uśmiech na ich gębach poprawi ci humor. Zwracają się do ciebie, jakby twój mózg był bardziej zjarany niż karoseria, dla poprawy swego samopoczucia działają na rzecz „pokrzywdzonych przez los” płaczą, ponieważ mają oczy, albo chcą płakać, ale nie potrafią uronić łzy, i ta bezsilność przeraża ich bardziej niż spalony ty. Nie mogąc już znieść telewizji, zacząłem liczyć dziurki na perforowanym suficie, po czym dla pewności przeliczyłem je raz jeszcze. Nauczyłem się na pamięć ulotnej gry cieni, pełzających po ścianach o zachodzie słońca, i bezbłędnie rozpoznawałem po krokach, czy pielęgniarka ma dobry lub zły dzień. Nuda zagościła w moim łóżku na stałe, a wąż ani myślał opuszczać zacisznego miejsca pod czaszką. NADCHODZĘ. Biel napierała ze wszystkich stron, lizol zapierał dech w piersiach. Miałem ochotę wpełznąć do cewnika i utopić się we własnych szczynach. Jakby tego było mało, Nan nie omieszkała mnie poinformować, że po wyjściu ze szpitala - czyli po upływie wielu miesięcy - zostanę umieszczony w domu opieki, który umożliwi mi „reintegrację” ze społeczeństwem. Dzięki temu, jak dodała, nauczę się zaspokajać własne potrzeby i zamieszkam sam. Siedemnaście lat po wypisce z państwowego ośrodka wyląduję w kolejnym. Jako gówniarz bez grosza przy duszy miałem przynajmniej przed sobą całe życie, a teraz, w wieku lat trzydziestu pięciu, byłem wypaloną zapałką, do niczego niepotrzebną. 50

Słuchałem lekarzy i tępo kiwałem głową na wieść o kolejnych operacjach, choć równie dobrze mogliby mi mówić o wyprawie do mojego miasta nad brzegiem morza. Podpisywałem niezliczone upoważnienia, patrząc, jak mój dom i cały dobytek idą w diabły. W wypadku takich urazów jak moje koszt leczenia może z łatwością osiągnąć pięćset tysięcy dolarów i ani się obejrzysz, jak dobije do okrągłego miliona. Przyszedł mój prawnik, wbity w swój gajerek. W przeciwieństwie do pozostałych gości, postanowił założyć również maskę chirurgiczną; chętnie pomyślałbym, iż uczynił to dla mojego bezpieczeństwa, podejrzewam jednak, że dureń bal się panicznie, że coś złapie. Tak czy inaczej, uznałem to za nader adekwatne: widok jego zamaskowanej twarzy nieodparcie bowiem kojarzył mi się z bandytą, który przyszedł mnie okraść. Bąknął, że bardzo mu przykro z powodu mojego wypadku. Po formalnościach przyszła pora na opis kłopotów, w obliczu których stanęła moja firma. Podstawowy problem wynikał z niedotrzymanych zobowiązań: praca na planie została przerwana, gdy wylądowałem w szpitalu, choć umowy były już zawarte. Przedstawił mi szereg propozycji, ale że nigdy nie wyznaczyłem nikogo, kto w razie czego mógłby przejąć moje obowiązki, w grę wchodził tylko jeden scenariusz: bankructwo. Prawnik wyjaśnił, że nie chce zawracać mi głowy w tym „trudnym okresie”, toteż zawczasu przygotował dokumenty upoważniające wierzycieli do przejęcia i upłynnienia moich zasobów. Rzecz jasna nie omieszkał dopilnować, by koszta sądowe zostały pokryte z góry. Podpisałem wszystko, co mi podetknął, byle tylko znikł mi z oczu. Co za ironia: zbiłem majątek na handlu ciałem i właśnie pozbawiłem się wszystkiego, aby odzyskać jego namiastkę. Moja firma w jednej chwili straciła rację bytu, a prawnikowi nie pozostawało nic innego, jak ponownie 51

wyrazić ubolewanie z powodu zaistniałej sytuacji i ulotnić się czym prędzej. Tak płynęło moje życie. Kiedy lekarze oznajmili, że wszystko zmierza ku lepszemu, wysiliłem się na uśmiech. Pielęgniarki nie kryły dumy, kiedy poparzoną ręką ściskałem piłeczkę. Myślały, że chcę nabrać sił, ale ja marzyłem tylko o tym, żeby zamknąć im usta. Miałem dosyć kokieterii Maddy, powagi Beth i optymizmu Connie. Cierpliwie dawałem sobie wcierać maści, marząc skrycie o ucieczce. W którymś momencie Nan oświadczyła swobodnie, że moje rany to dla lekarza „klasyczne wyzwanie”. Zauważyłem, że nie jestem problemem do rozwiązania. Zamilkła, wyraźnie zakłopotana. - Ależ ja nie... Ja tylko... Masz rację. Wybacz, przeholowałam. Poczułem cień triumfu, ale w duchu musiałem przyznać jej rację: stanowiłem problem do rozwiązania, chociaż oboje patrzeliśmy na to z innej perspektywy. Dla niej moje bandaże były kokonem larwy, z którego miałem się na nowo odrodzić, a dla mnie niczym więcej jak całunem. Żmija z kręgosłupa dalej pieściła ogonem moje trzewia, powtarzając jak nakręcona: NADCHODZĘ I NIC NIE MOŻESZ NA TO PORADZIĆ. Miałem to gdzieś. Nadchodzi. I co z tego? Kolejny z niekończącego się pasma problemów. Na plan pierwszy wysuwało się Dachau mojej twarzy. I moje ciało, uosobienie Piekła Dantego, w każdej chwili grożące zawaleniem. Baldachim skóry rozpostarty nad wydrążonym piekłem duszy opadał pod własnym ciężarem, moja konstrukcja wisiała na włosku. Na wieść o utracie penisa jeden z lekarzy przyszedł opowiedzieć mi o osiągnięciach współczesnej protetyki, gdybym zamarzył o rekonstrukcji. Dawniej w grę wchodził kijek na zawiasach umożliwiających penisowi erekcję bądź swobodny zwis, teraz z kolei istniała możliwość zainstalowania skomplikowanych systemów hydraulicznych. 52

Też mi pociecha dla faceta, który uprawiał kiedyś stanie na zawołanie, i to przez nieograniczony czas. Prawdziwy upadek! Wyzdrowieję, aby odzyskać wolność, i zanim upłyną dwadzieścia cztery godziny od opuszczenia szpitala, będę martwy. Poprzysiągłem to sobie, i dzięki temu mogłem wytrwać.

* Jestem ateistą. Nie wierzę, że istnieje Bóg, który ukarze mnie za samobójstwo. Z braku wiary nigdy nie uznałem mojego wypadku za przejaw Bożej interwencji tudzież kary za „niemoralne” czyny. Wiem doskonale, jak do niego doszło. Byłem na haju, ujrzałem grad lecących na mnie strzał i chcąc uniknąć rzekomego ataku, skręciłem i runąłem z najprawdziwszego urwiska. Benzyna w baku zachowała się jak benzyna i zapaliła się od iskry, a gdy płomienie ogarnęły moje ciało, w ruch poszły prawa termodynamiki i biologii. I tyle, żadnych metafizycznych podtekstów. O ile mi wiadomo, niektórzy odnajdują Boga w nieszczęściu, co głupotą bije na głowę odnalezienie Go w sytuacji odwrotnej. „Poniosłem klęskę! Bóg z pewnością mnie kocha!” To tak, jakby wzbraniać się przed zaangażowaniem uczuciowym, dopóki przedstawiciel płci przeciwnej nie da ci w mordę. Moje rzekomo cudowne ocalenie bynajmniej nie zmieni mojego poglądu na niebo, będące od początku do końca wymysłem człowieka, który próbuje dzięki niemu pogodzić się z faktem, że życie na ziemi jest bezlitośnie krótkie i paradoksalnie - o wiele za długie. Idąc za ciosem, powinienem ujawnić coś, co wielu teistów uznałoby za bezpośrednią przyczynę tak zagorzałego ateizmu. Zapewne wysunęliby 53

oni tezę, iż neguję istnienie nieba, gdyż w przeciwnym razie musiałbym przyznać, że jestem skazany na piekło. Albowiem zabiłem człowieka.

* Ciche westchnienie spływa jak jedwabny woal na duszę, która godzi się z nadchodzącą śmiercią. Ot, bańka powietrza w wirze codziennego życia. Jedwab trzepocze - nie, to zbyt dynamiczne określenie - otula cię, jakby od zarania spływał ku ziemi i wreszcie osiągnął swój cel. Biała flaga zostaje litościwie ukryta i strata staje się mniej dotkliwa. Klęska zostaje pokonana przyjęciem klęski, zwycięstwo pochłania śmierć. Syk węża cichnie i śmierć wyciąga rękę, czule, władczo: jest panem, który głaszcze psa, rodzicem, który pociesza płaczące dziecko. Płyną godziny i zaciera się granica między nocą a dniem. Ciemność nabrzmiewa jak wyciszone tsunami, a ciało domaga się kołysanek i pożegnalnych pieśni. Oświadczam stanowczo, że nic nie może się równać z decyzją o śmierci. Miałem wyborny plan i uśmiechnąłem się w duchu. Świat od razu zyskał jaśniejsze barwy. Byłem niekochanym potworem. Nikt nie będzie po mnie płakał: dla świata już dawno przestałem istnieć. Któż miałby za mną tęsknić, lekarze, którzy udawali zainteresowanie? Nan mówiła, że w porządku, i robiła dobrą minę do złej gry, ale starczało jej przyzwoitości, żeby nie kłamać. Za to ja kłamałem jak z nut, manifestując wolę powrotu do zdrowia. Dopieszczałem plan, podczas gdy pielęgnowano moje ohydne rany, a dłonie sióstr muskały okaleczone ciało jak owady siadające na fekaliach. Samobójstwo to coś, czego wolisz nie schrzanić. Zwłaszcza jeśli tak jak ja stoisz wobec perspektywy życia z gębą jak siedem nieszczęść. 54

W najgorszym razie mógłbyś skończyć jako warzywo albo wylądować na wózku. Dlatego podkreślam raz jeszcze: samobójstwo to coś, czego wolisz nie schrzanić. Mój plan miał się urzeczywistnić wraz z opuszczeniem szpitala, na oddziale byłem za bardzo pilnowany. W domu opieki nie będzie zamków ani ochroniarzy, bo i po co? Podobne instytucje mają na celu ułatwić człowiekowi powrót na łono społeczeństwa, a nie odwrotnie. Miałem jeszcze parę tysiączków zachomikowanych na koncie na fałszywe nazwisko, starczy aż nadto. Wyjdę z ośrodka, pokuśtykam ulicą, znajdę bank i wypłacę pieniądze. W sklepie odzieżowym kupię długi płaszcz z kapturem, aby bez przeszkód funkcjonować w świecie śmiertelników. I wyruszę na łowy. Zakup dubeltówki to bułka z masłem. Postanowiłem uderzyć do Toda „Śmiecia” Whitea, który za dolca opyliłby własną babkę. Już widzę ten jego parszywy uśmiech na zadowolonej ospowatej gębie. Kto wie, może nawet dorzuci naboje na koszt firmy. Zdobycie pozostałych rekwizytów okaże się jeszcze łatwiejsze. Żyletki dostanę w pierwszej lepszej drogerii, a sznur w byle jakim sklepie z narzędziami. Po tabletki nasenne pójdę do apteki, a po szkocką do alkoholi. Po zgromadzeniu tego wszystkiego wynajmę pokój w hotelu. Z chwilą gdy znajdę się w numerze, zażyję kilka tabletek antyhistaminowych, bynajmniej nie na alergię. Obejrzę parę pornosów na zakodowanym kanale, na pamiątkę dawnych czasów. Kto wie, może na ekranie pojawię się nawet ja sam, w ramach pożegnalnego występu. Siedząc przed telewizorem, załaduję do magazynka dubeltówki dwa naboje. Następnie zrobię pętlę, zwracając szczególną uwagę na węzeł. Sęk w tym, aby się nie udusić, tylko złamać kark: duży, mocny węzeł załatwi sprawę. Kiedy już moja piękna pętla będzie gotowa, z dumą 55

obejrzę ją ze wszystkich stron, w końcu każdy facet ma słabość do węzłów. Potem wyjdę na balkon, zabrawszy dubeltówkę i sznur. Zachód słońca. Wciągnę w płuca wieczorne powietrze. Rozpostartymi ramionami ogarnę miasto, a następnie dwukrotnie walnę się pięściami w pierś. Pokrzepiony świadomością swojej sity i męskości, przywiążę sznur do balustrady i opuszczę go na zewnątrz, pozostawiając nieco zapasu, tak by zakończony satysfakcjonującym szarpnięciem lot nie okazał się zbyt krótki. I z powrotem wciągnę sznur, żałując, że nie mogę postąpić tak samo ze żmiją oplatającą mój kręgosłup. Wyjmę z pudełka pięć tabletek nasennych i popiję je szklanką whisky, po czym kilkakrotnie powtórzę całą procedurę od nowa. Nie ma to jak drink o zachodzie słońca. Delektując się orzeźwiającą zawartością szklanki, wyciągnę żyletkę i zrobię nacięcie na sznurze. Operacja ta będzie wymagała rozwagi i dokładności, tak aby sznur nie zerwał się wskutek szarpnięcia. Ma mnie utrzymać, przynajmniej do czasu, kiedy na nim zawisnę. Wychylę kolejną szklankę szkockiej i zażyję kolejne pięć tabletek nasennych. Oto, dlaczego wcześniej wziąłem lek antyhistaminowy: nadmiar tabletek nasennych może powodować wymioty, antyhistamina zapobiega takiej reakcji, sprawiając, że tabletki zostają tam, gdzie ich miejsce. Niegłupie, co? Następnie za pomocą tygodniowego przydziału morfiny zagłuszę węża i uzupełnię toksyczny koktajl resztą tabletek oraz ostatnim łykiem szkockiej. Czy moja dbałość o szczegóły nie robi na was wrażenia? Szybko zakładam sobie pętlę na szyję, nie ma czasu do stracenia, bo zaczyna mi się kręcić w głowie ciała ozdobie. Sięgam po kolejną żyletkę. Proszę, połyskuje w świetle niczym oko zmyślonego boga! Jednym zręcznym ruchem przecinam prawy nadgarstek, pewnie i głęboko, to samo robię z drugą ręką. Ważne: przecinam wzdłuż, nie w poprzek żyły. 56

Ludzie, którzy tną w poprzek, albo wcale nie chcą umrzeć, albo są za głupi, by osiągnąć taki cel. Siadam na krawędzi balkonu. Krwawiącymi rękami podnoszę załadowaną pukawkę i wkładam lufę do ust. Starannie kieruję ją pod takim kątem, aby kula przeleciała przez podniebienie prosto do mięsistej sieczki mózgu. Dubeltówka ma nad pistoletem miażdżącą przewagę: w sumie nieważne, jak wycelujesz, ponieważ śrut momentalnie rozpiździ ci łeb na kawałki. To jest dopiero coś. Stoję plecami do miasta; siła wybuchu odrzuci mnie w tył i runę z balkonu. Ale nie zapominajmy o sznurze, który zatrzyma mnie jednym mocnym szarpnięciem i zawisnę, podrygując jak marionetka. Może dostanę drgawek, trudno powiedzieć. Nadgarstki będą broczyć krwią, a mój mózg zamieni się w szarobure bryzgi, jak na najgorszym obrazie Picassa. Jego resztki rozpoczną desperacką walkę o tlen. Mieszanka szkockiej i tabletek nasennych wzbierze w żołądku, a żyły wypompują ukojoną morfiną krew przez wyrwy w nadgarstkach. Jeżeli odpowiednio naciąłem sznur, włókna zaczną puszczać, jedno po drugim. W ciągu kilku minut moja uprząż pęknie i spadnę z dwudziestego piętra na biegnący w dole chodnik. Nazwijmy to kropką nad i. To dopiero samobójstwo, o ileż lepsze aniżeli wołanie o pomoc. Taki przynajmniej miałem plan. Żaden człowiek nie czekał nigdy na śmierć z takim utęsknieniem jak ja.

III Pozwólcie, że zacznę od opisu jej włosów, zresztą trudno byłoby zacząć od czegokolwiek innego. Jej włosy były jak winorośl Tartaru, która pnie się pośród nocy, wczepiona korzeniami tam, gdzie słońce jest legendą. Wiły się na wszystkie strony kaskadami kędziorów tak gęstych, że gdybyś kiedykolwiek mógł zanurzyć w nich rękę, ani chybi zatonęłaby w nich cała. Miała ona tak nieziemskie włosy, że nawet teraz, po latach, ulegam pokusie bzdurnych metafor, choć wiem, że rano będę tego żałował. Przez jej oczy też zapewne wyjdę na idiotę. Płonęły bowiem niczym zielone serca zazdrosnych kochanków, którzy o północy obrzucają się oskarżeniami. Nie, mylę się, nie były zielone, tylko niebieskie. Fale oceanu obmywały źrenice jak nagły sztorm gotów zabrać żonie męża żeglarza. Nie, zaraz... może jednak były zielone, a może zmieniały się jak pierścień z drogim kamieniem oglądany z różnych stron. Stanęła w drzwiach ubrana w zieloną szpitalną koszulę, z zagadkowymi oczami i z istną burzą włosów na głowie. Czekałem na nieuniknione westchnienie, jakim ludzie zwykle witali mnie po raz pierwszy. Czekałem, aż zasłoni ręką usta, wstrząśnięta i zdegustowana. Ku mojemu rozczarowaniu tylko się uśmiechnęła. - Poparzyłeś się. Znowu. 58

Przeważnie ignoruję dziwaczne komentarze nieznajomych, ale w tym wypadku powstrzymałem się od odpowiedzi, żeby nie usłyszała mojego głosu, skrzypiącego jak stara furtka. Gardło goiło się wprawdzie, ale ucho (to zdrowe) nie zdążyło przywyknąć do chropowatego brzmienia głosu. Pragnąłem, aby znała tylko ten dawny, którym wabiłem kobiety do łóżka. Nie doczekawszy się odpowiedzi, spróbowała ponownie. - To już trzeci raz. Zebrałem się na odwagę, żeby wyprowadzić ją z błędu. - Pierwszy. Na jej twarzy odmalowała się niepewność. - Może to jednak nie ty. Podeszła bliżej, nie odrywając spojrzenia od moich oczu. Zawisła o kilka cali nad moją twarzą i przyglądała mi się uważnie. Nigdy w życiu nikt tak na mnie nie patrzył, ani przed, ani na pewno po wypadku. Pod jej oczami, roztańczonymi między zielenią a błękitem, widniały ciemne podkówki, jakby nie spała od tygodni. Kiedy jej usta prawie musnęły moje, wyszeptała: - Engelthal. Drogi czytelniku, w którymś momencie swego życia niewątpliwie stanąłeś oko w oko z szaleńcem. Wyczuwasz go natychmiast, często zanim zdąży coś powiedzieć, ale ja zaskoczyłem dopiero na dźwięk owej dziwnej nazwy. Spotkanie wariata to w sumie nic szczególnego, dokoła jest ich na pęczki, toteż najbardziej zaintrygowała mnie moja reakcja. Zwykle w takich wypadkach wolimy się jak najszybciej ulotnić. Na ulicy odwracamy wzrok i przyspieszamy kroku, jednak w moim położeniu mogłem tylko wcisnąć guzik, by wezwać pielęgniarkę. Ale tego nie zrobiłem. Jedyną reakcją na potencjalnie niebezpieczną sytuację był całkowity brak reakcji. Pytanie tylko, kto z nas był mniej rozsądny, rozczochrana kobieta czy ja? Cofnęła się o krok. 59

- Nie pamiętasz. - Nie. - Nie miałem zielonego pojęcia, o co jej chodzi, ale na pewno była to właściwa odpowiedź. - No to będzie jeszcze ciekawiej - zawyrokowała. - Czy wiesz, że oni próbują zatruć moje serca? - Nie - powtórzyłem, zaintrygowany, dokąd zmierza ta rozmowa. Naprawdę? - Tak. Nie mogę do tego dopuścić, jeszcze nie odbyłam całej pokuty. - Rozejrzała się, jakby w obawie, że ktoś może podsłuchiwać. - Jak tym razem doszło do poparzenia? Potrafiłem zbudować parę krótkich zdań, o ile tylko pamiętałem o przerwie na oddech, toteż przedstawiłem jej ogólny zarys sytuacji: co, gdzie, kiedy, i spytałem, jak się nazywa. - Przecież wiesz. - Odruchowo podnosiła rękę do piersi, jakby spodziewała się znaleźć coś, czego siłą rzeczy nie było. W podobny sposób dotykałem kiedyś blizny. - Co robisz? - spytałem. - Zabrali mój naszyjnik. Mówili, że komuś mogłaby się stać krzywda - odpowiedziała. - Niedawno umarła tu dziewczynka. Pomyślałem o Thérèse. - Skąd wiesz? - Och, coś tam wiem o zmarłych. - Roześmiała się. - Ale chyba mamy szczęście. - Jak to? - Przeżyliśmy siedmiolatkę. I to stukrotnie. - Nie mam pojęcia, o czym mówisz. - Mam psa, który się wabi Bougatsa. - Poruszyła palcami, jej ręce wisiały swobodnie wzdłuż tułowia. - Polubi cię. - Nie lubię psów. - To się zmieni. - One mnie też nie lubią. 60

- Aha. Bo jesteś taki twardy i niegodziwy tak? Czy ona naprawdę natrząsa się z kaleki? - Co to niby znaczy? - zapytałem. - Bougatsa? - Tradycyjne ciasto greckie, ma dokładnie odcień jego nadzienia. Może następnym razem go przyprowadzę. - Tu nie wolno wprowadzać psów. Nawet kwiaty mogłyby mnie zabić. - Ha! Tylko nie udawaj. Sam wiesz, że masz większe powody do strachu niż psy. - Delikatnie oparła mi rękę na piersi. Zadrżałem, nie tylko za sprawą dotyku, ale również błysku w jej oczach. - Bardzo chcesz się zabić i trudno mi cię za to winić. Ale to nie czas i miejsce na takie rzeczy. Dlaczego to powiedziała? Musiałem zmienić temat. - Nieźle się trzymasz jak na siedemsetlatkę. - A ty nie - odparła, mierząc mnie wzrokiem. Po raz pierwszy ktoś zakpił z moich oparzeń. - Czyli twoim zdaniem co powinnam zrobić z moimi sercami? - Myślę... - Urwałem na chwilę, aby pokazać, że poważnie się nad tym zastanawiam. - Myślę, że powinnaś je oddać prawowitym właścicielom. Otworzyła szeroko oczy, jakbym obrócił klucz w sekretnym zamku; przestraszyłem się, że może niechcący doprowadzę do wybuchu szaleństwa. Lecz jej zmieszanie szybko ustąpiło miejsca podejrzliwości. Stanęła w kącie sali i zaintonowała w obcym języku: Jube, Domine benedicere. Łacina? Potem nastąpiło coś na kształt krótkiej wymiany zdań: mówiła coś w przestrzeń w nieznanym mi języku, czekając na odpowiedzi niesłyszalne dla moich uszu. Po zakończonej rozmowie skłoniła się głęboko i przeszła w drugi kąt, powtarzając całe przedstawienie. I jeszcze zrobiła to samo po raz trzeci. Wszystkie rozmowy kończyła słowami, którymi je rozpoczynała: Jube, Domine benedicere, po czym uspokojona wróciła do mojego łóżka. 61

- Moi Trzej Mistrzowie potwierdzili, że to naprawdę ty. To dla ciebie doskonalę ostatnie serce. Dwa słowa kończące zdanie bardzo ją poruszyły; bliska płaczu dodała: - Tak długo czekałam. W tej samej chwili do sali weszła Beth. Obecność niespodziewanego gościa wyraźnie zbiła ją z tropu, a na widok niezdrowej radości w oczach kobiety zdumiona Beth zaniepokoiła się. Szpitalna koszula w odcieniu jasnej zieleni i charakterystyczna opaska na ręku upewniły ją, że ma przed sobą pacjentkę z oddziału psychiatrycznego. Profesjonalna w każdym calu, pielęgniarka zachowała zimną krew, ale było jasne, że nie zamierza ruszyć się z sali choćby na krok. Natychmiast wezwała sanitariusza i kazała mu „odeskortować” kobietę na jej oddział. Nie czułem, żeby mi cokolwiek groziło; ba, ów powiew szaleństwa w skądinąd sterylnej atmosferze sprawił mi pewną przyjemność. Czekając na sanitariusza, spokojnie kontynuowaliśmy naszą rozmowę pod czujnym okiem Beth. Kobieta zniżyła głos do szeptu. - Mamy wspólną znajomą. - Wątpię. - Widziałeś ją tylko raz, w tłumie. Ona nie mówi - dodała, nachylając się bliżej. - Ale dała ci wskazówkę. - Wskazówkę? - „Nigdy się nie zastanawiałeś, skąd naprawdę wzięła się twoja blizna?” Uniosła rękę do piersi i pomyślałem, że chce wskazać miejsce z blizną, ale ona sięgała tylko do wyimaginowanego naszyjnika. Jakim cudem wiedziała o kartce, którą dostałem przed laty na pokazie? No nie, jestem przecież racjonalistą, to na pewno czysty przypadek, nic więcej. 62

- Całe moje ciało to blizna - odrzekłem wymijająco. - Nie mówię o oparzeniach, tylko o bliźnie, z którą przyszedłeś na świat, tej nad sercem. Wtedy przyszedł sanitariusz i zaczął nakłaniać ją do opuszczenia sali. Beth przyszła mu z pomocą, delikatnie popychając kobietę w kierunku wyjścia. Z trudem podniosłem głos. - Skąd wiedziałaś? Odwróciła się do mnie, nie zwracając uwagi na ręce trzymające jej łokcie. - Nasz problem polega na tym, że nie umieramy jak należy. I dała się wyprowadzić.

* Na wszystko istnieje logiczne wytłumaczenie; a zatem z jakichś logicznych przyczyn ta kobieta musiała wiedzieć o bliźnie. Pierwsza możliwość: ślepy traf. Druga możliwość: ktoś z przyjaciół nabijał mnie w butelkę, podsyłając mi aktorkę, która przekonująco zagrała rolę psychopatki, mającej szczegółową wiedzę o moim życiu. Sęk w tym, że nigdy nie opowiadałem przyjaciołom o incydencie na pokazie lotniczym, a poza tym nie miałem już przyjaciół, którzy mogliby nabijać mnie w butelkę. Trzecia możliwość: laska uwielbiała filmy pornograficzne i wiedziała o bliźnie na piersi. Jakkolwiek by na to patrzeć, blizna została wielokrotnie udokumentowana, zwłaszcza że nigdy nie zawracałem sobie głowy retuszem (i tak spłynąłby z potem, którego w mojej branży nie brakowało). Ale przecież w szpitalu podałem nie mój pseudonim „artystyczny”, tylko prawdziwe nazwisko; zresztą i tak nikt nie rozpoznałby we mnie faceta, którym byłem dawniej. 63

Ostatnia możliwość: laska uwielbiała moje filmy pornograficzne i była nawiedzoną groupie, która wytropiła moją nieistniejącą już firmę. Ktoś, zapewne ten bydlak, mój prawnik, poinformował wariatkę o wypadku i oddziale oparzeniowym, gdzie leżałem. Skoro jednak należała do grona moich fanek, to dlaczego nie pisnęła słówkiem o mojej dawnej karierze? A skoro trafiła do szpitala w pogoni za ulubionym aktorem, to dlaczego okazała na mój widok tak niekłamaną radość? Ale jednak mimo jej dziwnego zachowania nic nie wskazywało na to, że mam przed sobą amatorkę pornoli. Wierzcie mi na słowo, naoglądałem się w życiu tylu zboczeńców, że wyczuwam ich na kilometr. Wyglądało na to, że przyjdzie mi poczekać, aż sama udzieli odpowiedzi na wszystkie pytania; czułem, że niebawem będzie miała ku temu okazję. Gdy oznajmiłem pielęgniarkom, że odwiedziny kobiety z psychiatryka są bardzo mile widziane, wszystkie dziwnie się uśmiechnęły. Bynajmniej mnie to nie zraziło i nawet poprosiłem Beth o podanie nazwiska pacjentki. Kiedy odmówiła, nie pozostawało mi nic innego jak zwrócić się do Connie, która powiedziała, że przekazywanie danych osobowych pacjentów stanowi naruszenie regulaminu. Na to odparłem, że to „bardzo, bardzo niegrzeczne” ukrywać informacje o osobie, która jako jedyna od bardzo dawna przyszła mnie odwiedzić. A że powołaniem Connie była życzliwość, wkrótce dostałem to, o co prosiłem. Kobieta nazywała się Marianne Engel.

* Przed wypadkiem byłem wyższy, pod wpływem ognia skurczyłem się jak plaster wołowiny podczas wędzenia. Kiedyś byłem smukły i ponętny jak grecki młodzian z czasów starożytności, z pośladkami jędrnymi jak soczyste połówki melona, za które japoński biznesmen zapłaciłby pokaźną 64

sumkę. Moja skóra miała śmietankową gładkość, na brzuchu widniały idealnie symetryczne żłobienia, a ramion nie powstydziłby się żaden olimpijczyk. Lecz moją prawdziwą chlubą była twarz. Miałem kości policzkowe rodem z mokrych snów Verlaine'a i przepastne oczy, będące gratką dla grotołazów, którzy urządziliby w nich sobie całodzienną ekspedycję. Pewien gej wyznał mi kiedyś, że pragnie oprzeć swojego penisa w zagłębieniu poniżej mojej dolnej wargi. Zbyłem go śmiechem, ale w duchu uznałem to za wspaniały komplement. Od czasu wypadku usiłuję wyzbyć się próżności, lecz nie zawsze mi to wychodzi. Pamiętam przeszłość, gdy moja twarz miała idealne rysy, a rozwiane wiatrem włosy wyglądały jak miękkie upierzenie ptasiego skrzydła. Pamiętam, jak kobiety z uśmiechem oglądały się za mną na ulicy, marząc, by choć na chwilkę posiąść moje piękno. Jeżeli godzicie się z opisem potwora, jakim się stałem, powinniście również poznać prawdę o mojej dawnej urodzie. Kiedy bowiem poznałem Marianne Engel, ogrom poniesionych strat - zwłaszcza pustka w kroczu - stał się dla mnie o wiele bardziej dotkliwy.

* Zaszczyciła mnie ponownie jakieś dziesięć dni później, ubrana w pelerynę o średniowiecznym kroju. Nie, wcale się nie nabijam: naprawdę przyszła tak ubrana. Jej oczy świeciły spod kaptura jak akwamaryny. Ostrzegawczo położyła palec na ustach i podkradła się do mojego łóżka. Rozśmieszyło mnie to, ale widziałem, że nie żartuje. Niezwłocznie zaciągnęła zasłony, co nie było konieczne, ponieważ jeden z dwóch pozostałych pacjentów akurat wyszedł na ćwiczenia rehabilitacyjne, a drugi chrapał. Kiedy znalazła się za plastikową kurtyną, zsunęła kaptur - nie całkiem, tylko trochę - i zobaczyłem, że worki pod oczami znikły całkowicie. 65

Wyglądała znacznie lepiej niż podczas pierwszej wizyty i roztaczała dokoła silną woń tytoniu. Byłem ciekaw, czy rzeczywiście przekradła się obok dyżurki, czy też pielęgniarki pozwoliły jej przejść. Nie miała na sobie „wizytowego” fartucha, czyli pewnie weszła bez ich wiedzy. Cały czas trzymała ręce na brzeżkach kaptura, gotowa w każdej chwili nasunąć go z powrotem na głowę. - Nie mogą wiedzieć, że tu jestem. - Lekarze? Marianne Engel skinęła głową. Odpowiedziałem, że nie ma powodów do obaw, lekarze to dobrzy ludzie. - Niewiele o nich wiesz. - Sięgnęła za dekolt i zobaczyłem rzemień, na którym wisiał grot strzały. - Patrz, odzyskałam naszyjnik. - Zdjęła go przez głowę i przytrzymała nad moją piersią, z grotem celującym prosto w serce. - Mogę? Nie wiedziałem, o co jej chodzi, ale kiwnąłem głową. Marianne Engel opuściła rękę i grot spoczął na mojej piersi. - I co? - zapytała. - Pasuje jak ulał. - Nie inaczej. - Skąd wiedziałaś o mojej bliźnie? - Powoli. Dowiesz się wszystkiego w swoim czasie. - Uniosła rzemień i ponownie zawiesiła sobie grot na szyi. - Może najpierw opowiem ci o smoku?

* Dawno, dawno temu w pobliżu Sekwany żył pewien smok o imieniu La Gargouille. La Gargouille był takim sobie zwykłym smokiem, pokrytym zieloną łuską, miał długą szyję, ostre pazury i małe skrzydła, które o dziwo utrzymywały go w powietrzu. Podobnie jak inne smoki, potrafił 66

ziać ogniem, chlustać galonami wody i powalać drzewa jednym machnięciem ogona. Mieszkańcy pobliskiego miasteczka, Rouen, nienawidzili smoka i żyli w ciągłym strachu. Ale cóż mieli począć? Był znacznie silniejszy niż oni. Dlatego rok w rok składali ofiarę, żeby go udobruchać. La Gargouille tradycyjnie lubował się w dziewicach, ale mieszkańcy Rouen niezmiennie dawali mu przestępców. Tak czy inaczej ginęli ludzie, czyli sytuacja była niewesoła. Trwało to przez wiele dziesięcioleci. Wreszcie około 600 roku naszej ery do miasteczka przybył ksiądz o imieniu Romanus. Usłyszał o smoku i postanowił spróbować szczęścia. W zamian za wybudowanie kościoła i przyjęcie chrztu obiecał mieszkańcom, że wyzwoli ich spod smoczej tyranii. Ci, jako że nie byli w ciemię bici, uznali to za uczciwą propozycję. W końcu nie mieli nic do stracenia - oprócz smoka, ma się rozumieć. I tak Romanus udał się nad Sekwanę, zabierając ze sobą Pismo Święte, świecę, dzwonek oraz krzyż. Zapaliwszy świecę, postawił ją na ziemi, a następnie otworzył Biblię i wezwał La Gargouillea, który zjawił się jak gdyby nigdy nic. W końcu był smokiem, cóż mógł mu zrobić jakiś człowieczek? Najwyżej dostarczy mu świeżego mięsa. Na widok smoka Romanus użył dzwonka - jakby obwieszczał śmierć i zaczął czytać na głos słowo Pańskie. Słysząc to, rozbawiony potwór wypuścił nosem parę małych kłębów dymu, po czym zrozumiał, że nie może ziać ogniem, nawet gdyby chciał. Jego płuca trawił straszliwy ból i po chwili zabrakło mu tchu. Widząc, że nie pokona księdza ogniem, La Gargouille rzucił się w jego kierunku. Romanus uniósł krzyż, odgradzając się nim od bestii, która stanęła jak wryta, jak gdyby niewidzialna siła zatrzymała ją w miejscu. Próbowała rozmaitych uników, ale krzyż podążał za nią krok w krok i za 67

nic nie mogła podejść do swego prześladowcy. Z krzyżem w jednej i Biblią w drugiej ręce Romanus czytał pełen wiary. Każdy wers był jak strzała trafiająca pod łuski smoka, a każdy rozdział niczym kopia w jego boku. La Gargouille nigdy nie doświadczył czegoś podobnego i przystąpił do odwrotu. Próbował umknąć na bok, lecz Romanus swym krzyżem zapędził go z powrotem do jaskini i dalej czytał słowo Pańskie, dopóki pokonana bestia nie padła na kolana. Wreszcie Romanus zamknął Biblię i zdmuchnął świecę: ceremonia dopełniła się i smok poniósł klęskę. La Gargouille z rezygnacją zwiesił głowę, pozwalając zarzucić sobie ornat na szyję. Używszy krzyża, ksiądz zacisnął węzeł i zaprowadził bestię do miasta jak na smyczy. Jedynym sposobem, by zabić smoka, jest jego spalenie. Tak też zrobiono. La Gargouille ryczał w agonii, co w uszach mieszkańców brzmiało jak najpiękniejsza muzyka. Trwało to aż do końca, ponieważ głowa smoka była odporna na działanie płomieni. Wreszcie jednak potwór skonał i mieszkańcy zostali uwolnieni od bestii. Dotrzymali słowa i wywiązali się ze swojej części umowy. Wszyscy przyjęli chrzest i wybudowali kościół. Głowa La Gargouillea zawisła na dachu i przez kolejne wieki stanowiła wzór dla chimer i gargulców.

* Marianne Engel była tak pochłonięta swoją opowieścią, że wreszcie mogłem jej się bliżej przyjrzeć. Oczy jej (tego dnia niebieskie) przestały nerwowo błądzić po sali w poszukiwaniu lekarzy. Świdrowała mnie tak bacznym, nieruchomym spojrzeniem, że poczułem się trochę nieswojo. Było to zmysłowe, a zarazem bardzo krępujące. 68

Raczej nikt nie nazwałby jej klasyczną pięknością. Miała może nieco zbyt drobne zęby, choć osobiście zawsze uważałem mikrodoncję za nader pociągającą. Niektórzy mężczyźni zapewne uznaliby jej brwi za zbyt krzaczaste, ale - bądźmy szczerzy - ci mężczyźni to skończeni durnie. Najbardziej wątpliwym elementem jej twarzy był nos, wprawdzie niezbyt duży, lecz z całą pewnością niezasługujący na miano subtelnego. Mały guzek u nasady świadczył o niegdysiejszym złamaniu, choć moim zdaniem dodawał jej charakteru. Można by się upierać, że jej nozdrza są nieco zbyt rozdęte, ale każdy rozsądny sędzia rozstrzygnąłby tę kwestię jednym uderzeniem młotka. Miała bladą skórę, jakby rzadko przebywała na słońcu. Wydawała się raczej szczupła, choć peleryna skutecznie maskowała jej kształty. Przewyższała wzrostem większość kobiet, lecz nie na tyle, by wykraczać poza ogólną normę. Powiedzmy, że była dość wysoka. Ile miała lat? Trudno powiedzieć, na oko zbliżała się do czterdziestki. Pochłonięty obserwacją, dopiero po dłuższej chwili spostrzegłem, że opowieść dobiegła końca i Marianne Engel patrzy na mnie z uśmiechem, wcale nie urażona. - Sama to wymyśliłaś? - zapytałem, bo nic innego nie przyszło mi do głowy. - Nie, to stara legenda. - Marianne się roześmiała. - Nie mam talentu do wymyślania, ale znam historię. Czy wiedziałeś na przykład, że Joanna d’Arc została spalona w Rouen i jej prochy wrzucono do Sekwany? - Nie. - Lubię myśleć, że jej ciało wciąż jest częścią wody. Rozmawialiśmy jeszcze trochę o różnych rzeczach. Potem zjawiła się doktor Edwards, która właśnie robiła obchód. - Ach - powiedziała, zdziwiona na widok gościa. – Przyszłam nie w porę? 69

Marianne Engel nasunęła kaptur na czoło i wybiegła z pokoju. - Sza! - rzuciła na odchodnym.

* Zaraz po wizycie Marianne Engel Nan zaczęła używać dermatomu elektrycznego, którym zdejmowała zdrową skórę i przenosiła ją na uszkodzone miejsca. Zapewniała, że to krok naprzód w mojej terapii, ale trudno było przyznać jej rację. Zdrowe rejony skóry wciąż posiadały zakończenia nerwowe, toteż każde kolejne żniwo pozbawiało moje ciało warstwy ochronnej, pozostawiając za sobą otwarte rany. Regeneracja takiego miejsca trwała około dwóch tygodni i wtedy przychodziła kolej na powtórkę. Hodowałem nową skórę po to, by mi ją usunięto; byłem żywą farmą dermy, a dermatom pełnił funkcję młockarni. Po każdych zbiorach smarowano mnie kremami i luźno owijano bandażem. Po kilku dniach jedna z pielęgniarek (zwykle Beth) przystępowała do pierwszej zmiany opatrunku. Nan przyglądała się z boku, analizując procent wszczepienia, od którego wysokości zależał sukces bądź fiasko transplantacji. Poniżej wyniku osiemdziesięciopięcioprocentowego Nan psykała z niezadowoleniem. Mniej niż sześćdziesiąt procent oznaczało powtórzenie całej procedury od nowa. Nawet jeśli skóra się przyjęła, brak gruczołów łojowych w przeszczepionej tkance powodował okropną suchość. Mrówki pod skórą - jak to się banalnie mówi - bynajmniej nie oddają całej sfery doznań towarzyszących owemu zjawisku. Rozszalałe termity wywijające piłami łańcuchowymi, to byłoby nieco bliższe prawdy, podobnie jak kraby we włosiennicach i butach z włókna szklanego albo legion małych szczurów ciągnących za sobą brony najeżone drutem kolczastym. Stepujące podskórne karaluchy w korkach z ostrogami? Być może. 70

* Czekałem na powtórną wizytę Marianne Engel przez wiele dni. Za dużo o niej myślałem, trwoniąc tym samym cenny czas, który mogłem poświęcić na strach przed kolejnym debridementem lub planowanie samobójstwa. Kiedy rozbolał mnie brzuch, zastanawiałem się, czy aby nie brakuje mi kobiety, którą ledwie przecież znałem. Czy to rzeczywiście była tęsknota? Prawdę mówiąc, sam nie byłem pewien; czegoś na kształt tego uczucia doznałem jedynie wówczas, gdy wysechł lokalny rurociąg kokainy. Jak się okazało, moje sensacje żołądkowe nie miały nic wspólnego z tęsknotą. Wirujące w oszalałym flamenco trzewia wkrótce zaczęły skręcać się z bólu, a rozgrzane do czerwoności jelito grube strzelało kastanietami. Nan obmacała mi brzuch i zapytała, czy boli. Odpowiedziałem, że moje bebechy urządziły sobie pierdzieloną hiszpańską wojnę domową. Niebawem do sali napłynęli kolejni lekarze, formując nad moim łóżkiem rzędy białych fartuchów, które nasunęły mi skojarzenie z polami Flandrii. Robili mi tomografię i badania rentgenowskie, po czym mamrotali pod nosem „ciekawe” i „hm”. (Nawet jeśli trafi na interesujący przypadek, lekarz nigdy, przenigdy, nie powinien w obecności pacjenta mówić „ciekawe” lub „hm”) Niebawem z owego murmuranda wynikło, że cierpię na ostre zapalenie trzustki, w którego wyniku doszło do obumarcia większości tkanki. Martwicze zakażenie trzustki występuje w dwóch postaciach, sterylnej i zakażonej. Ja miałem tę drugą. Bez natychmiastowej operacji istniało ryzyko, że długo nie pożyję. Lekarze oznajmili, że nie ma rady, muszę się jak najszybciej pozbyć sporego kawałka trzustki. Czemu nie, wzruszyłem ramionami. Minęło pięć godzin od diagnozy i zawieziono mnie na salę operacyjną, gdzie anestezjolog kazał mi liczyć wstecz od dziesięciu. Dobiłem tylko do sześciu. 71

W wypadku pacjentów po oparzeniach nie stosuje się narkozy zwykłej, tylko ketaminową, która często powoduje halucynacje. Moje były bardzo przyjemne i stanowiły nieoczekiwanie jasny punkt tego skądinąd przykrego doświadczenia. Patrzyłem na ocean, z prześliczną Angielką u boku. Czyż ofiara poparzenia mogłaby wymarzyć sobie coś lepszego aniżeli sen o wodzie?

* Kiedy się obudziłem, połowa mojej trzustki była już wspomnieniem. Korzystając z okazji, chirurg wyciął znaczną połać uszkodzonej tkanki okołotrzustkowej. Pewnie uznał, że skoro już jest w pobliżu, capnie, co się da. Kawałek po kawałku stawałem się odpadem medycznym. Kto wie, może któregoś dnia lekarze rzeźnicy obrócą mnie w nicość? Marianne Engel siedziała w rogu na krześle i czytała, ubrana w coś szarego, tym razem o zdecydowanie współczesnym fasonie. Widząc, że odzyskałem przytomność, wstała i podeszła bliżej. Tytuł na okładce głosił Non Omnis Moriar. - Po co tu przyszłaś? - Liczyłem na odpowiedź, która połechta moje rozdęte ego. - Popatrzeć, jak cierpisz. - Słucham? - Zazdroszczę ci tego. Do diabła z chorobą psychiczną: żadna ofiara poparzenia nie będzie tolerować osoby, która zazdrości jej cierpienia. Mimo pooperacyjnego mętliku w głowie dałem dość ostry wyraz swemu oburzeniu. Już nie pamiętam, co dokładnie powiedziałem, ale nie było to szczególnie miłe. Gdy zrozumiała, jak obraźliwe były jej słowa, próbowała się wytłumaczyć. 72

- Zazdroszczę ci twojego cierpienia, gdyż jest ono konieczne do uzyskania duchowego piękna. Przybliża cię do Chrystusa. Cierpiący są wybrańcami Boga. - To się podpal - odparłem wściekły. - Zobaczymy, jaka będziesz piękna. - Jestem na to o wiele za słaba - odrzekła, nie zważając na mój sarkazm. - Boję się nie tylko ognia, ale i tego, że umrę, zanim moje cierpienie się wypełni. Zamroczony lekami ponownie osunąłem się w ciemność i na szczęście rozmowa się skończyła.

* Wciąż nie miałem pojęcia, na czym polega przypadłość Marianne Engel, kiedy jednak wspomniała, że „cierpiący są wybrańcami Boga”, zacząłem podejrzewać, że cierpi na schizofrenię. Kwestie wiary są dla schizofreników twardym orzechem do zgryzienia. Część lekarzy sądzi, iż ma to ścisły związek z okresem wystąpienia pierwszych symptomów. Około siedemdziesiąt pięć procent schizofreników zapada na tę chorobę między siedemnastym a dwudziestym piątym rokiem życia, czyli wtedy, gdy wiele osób po raz pierwszy zadaje sobie pytania natury religijnej. Schizofrenicy miewają okresy wzmożonej świadomości - lub też po prostu halucynacje, takie jak omamy słuchowe - które w ich własnym mniemaniu nadają im status wybrańców bożych. Co gorsza, często nie rozumieją, że symbolika religijna ma czysto metaforyczny sens. Chrześcijaństwo opiera się na idei, że Jezus umarł za grzechy ludzkości; aby nas zbawić, został zdradzony, ubiczowany i przybity do krzyża. Próbując zrozumieć tę historię, schizofrenik dochodzi do następującego wniosku: Jezus, umiłowany Syn Boży, doświadczył niewyobrażalnego 73

cierpienia, toteż ci, którzy doznają podobnych katuszy, są ulubieńcami Boga. Istnieje długa tradycja pobożnych chrześcijan, którzy uważają, że cierpienie przybliża ich do Zbawiciela, ale zamiast mówić o ogólnej teorii lepiej wspomnieć o konkretnym człowieku. I dlatego pozwolę sobie przybliżyć wam sylwetkę Henryka Suza*, niemieckiego mistyka religijnego. Urodzony w 1295 roku, Suzo stał się jednym z najważniejszych niemieckich teologów epoki, choć najsławniejszym z nich był zapewne jego nauczyciel Mistrz Eckhart. Z powodu swoich pism poetyckich Suzo zasłynął wśród mistyków jako Minnesanger, „piewca dworskiej miłości”. * Henryk Suzo (Suzon), Heinrich Seuse (1295-1366).

W wieku trzynastu lat wstąpił do klasztoru Dominikanów w Konstancji i - według jego własnej relacji - przez pierwszych pięć lat życia zakonnego właściwie niczym się nie wyróżniał. Jednakże w wieku lat osiemnastu nieoczekiwanie doznał objawienia. Uznał to wydarzenie za tak istotne, że postanowił uczynić je punktem wyjścia dla swej autobiografii pod tytułem Życie**. ** Vita lub Leben Seuses.

Niektórzy badacze utrzymują, iż Życie jest pierwszą autobiografią w języku niemieckim, podczas gdy inni twierdzą, że to wcale nie jest autobiografia. Wszystko wskazuje na to, iż książka jest w dużej mierze dziełem Elsbeth Stagel, młodej mniszki z zakonu w Toss, ulubionej duchowej córy Suza. Dziewczyna sporządziła najwyraźniej bez jego wiedzy zapis wielu rozmów, które stały się podstawą Życia. Dowiedziawszy się o tym, Suzo spalił część manuskryptu, po czym „głos z Nieba” kazał mu zachować resztę. Nikt nie wie na pewno, która część Życia wyszła spod ręki Stagel, a którą napisał sam Suzo. Życie to fascynująca lektura. Otrzymujemy szczegółowy opis wizji, jakich mistyk doświadczał w ciągu całego życia: Bóg ukazał mu obraz nieba, 74

piekła oraz czyśćca, a dusze zmarłych opowiadały mu o życiu po śmierci. Niezłe, a do tego obłędnie dramatyczne! Jednakże najbardziej pasjonujący element Życia stanowią jego (lub jej) opisy tortur zadawanych własnemu ciału. Suzo gorąco wierzył, że wygody cielesne prowadzą do osłabienia ducha. I dlatego przez dwadzieścia pięć lat nie przestąpił progu ogrzewanego pomieszczenia. Odmawiał sobie wody dopóty, dopóki wyschnięty język nie zaczął mu pękać - potem goił się przez cały rok. Miał wizję, w której jego apetyt na jabłko przewyższył żądzę Przedwiecznej Mądrości, po czym w ramach kary przez dwa lata powstrzymywał się od spożywania jakichkolwiek owoców. (Ciekawe, czemu nie poszedł po rozum do głowy i nie ograniczył owego zakazu tylko do „zakazanego owocu”.) Spodnia część garderoby Suza składała się z włosiennicy, wyposażonej dodatkowo w sto pięćdziesiąt haczyków, które boleśnie wrzynały mu się w skórę. Aby umartwić górną część ciała, Suzo nosił włosiennicę z żelaznym łańcuchem, a pod nią drewniany krzyż długości ramienia, nabity trzydziestoma gwoździami. Umieścił go sobie między łopatkami i przy każdym ruchu, zwłaszcza podczas klękania do modlitwy, gwoździe wbijały mu się w ciało. Później nacierał swe rany octem. Nosił ów krzyż przez osiem lat, aż Bóg - który objawił mu się w wizji kazał mu tego zaprzestać. Nosił to wszystko nawet podczas snu, a spał na starych drzwiach. Kładąc się, krępował ręce skórzanymi pasami, inaczej bowiem oganiałby się od szczurów, które podgryzały go nocą. Bywało, że podczas snu oswabadzał się z pęt, toteż zaczął nosić skórzane rękawice zaopatrzone w dodatkowe haczyki, które obcierały mu dłonie, jak tarka do sera. Praktykował to przez szesnaście lat, dopóki wiedziony boskim nakazem, nie wrzucił owych gwarantów zdrowego snu do pobliskiej rzeki. 75

Zamiast przynieść mu spodziewaną ulgę boskie nakazy ogromnie doskwierały Suzowi. Kiedy jedna z zakonnic zapytała go o samopoczucie, wyznał strapiony, że od miesiąca nie czuł bólu i lęka się, że Bóg o nim zapomniał. Suzo zrozumiał, iż te ograniczenia to dopiero początek, albowiem nie stanowią namacalnego świadectwa jego miłości dla Pana. I aby jakoś temu zaradzić, któregoś wieczoru rozchylił szatę i rylcem wyciął sobie na piersi litery IHS. (Jeśli to dla was czarna magia, spieszę wyjaśnić, że IHS to monogram Jezusa w języku greckim.) Krew lała się z rany, wszelako jego ekstaza była tak wielka, że właściwie nie czuł bólu. Litery nie znikły i Suzo skrycie cieszył się ze swej blizny do końca życia. Podobno świadomość, że imię Chrystusa porusza się w rytm bicia jego serca, dodawała mu otuchy w trudnych chwilach. Suzo zmarł w 1366 roku po długim życiu, które - jak możemy domniemywać - musiało się wydawać znacznie dłuższe niż w rzeczywistości. Ciekawe, że doznał swojego „objawienia” akurat w wieku osiemnastu lat, czyli wtedy, gdy schizofrenia najczęściej po raz pierwszy się pojawia. Schizofrenicy mogliby żyć w czternastowiecznych Niemczech jak w prawdziwym raju. W epoce mistycyzmu ich wizje nie budziłyby lęku, lecz nabożny szacunek. Gdyby biczowali się do utraty przytomności, nikt nie zarzucałby im skłonności autodestrukcyjnych, bo gorliwie naśladowali Chrystusa, a przemawiające do nich „głosy” świadczyły o bezpośrednim kontakcie z Bogiem. Z tą historią wiąże się pewne zdarzenie, które bardzo mnie zainteresowało, chociaż nie potrafiłbym go potwierdzić dzięki moim lekturom bibliotecznym: Marianne Engel utrzymywała z całą stanowczością, że poznała Henryka Suza osobiście. 76

* Kiedy się znów obudziłem, Marianne Engel nie było. Wyszła, pozostawiając na szafce prezent, małego kamiennego gargulca. Obróciłem potworka w rękach. Mierzący około sześciu cali gargulec przypominał kluskę o na poły ludzkich kształtach, wygotowaną i mającą kolor smętnej chmury deszczowej. Wydatny brzuch opadał mu na skrzyżowane nogi, łokcie opierały się na kolanach, a podbródek spoczywał na zakończonych trzema palcami dłoniach. Z pleców wyrastały grube skrzydełka, raczej dekoracyjne aniżeli funkcjonalne. Kanciasta głowa przycupnęła na skulonych ramionach jak głaz mogący w każdej chwili spaść z klifu. Pod neandertalską brwią widniały wielkie oczyska, a z ust wystawały nierówne zęby. Gargulec sprawiał wrażenie, jakby chciał łypnąć groźnie, ale nie całkiem mu to wychodziło. Na jego obliczu malował się ckliwy, smutny i niemal zbyt ludzki wyraz, jak ten na twarzy zgnębionego człowieka, który przez całe życie brnął od jednego wypadku do drugiego dopóty, dopóki ich ciężar nie przytłoczył go masą uwięzłych w gardle słów. Po operacji mój stan uległ znaczącej poprawie. Wymieciona łupina mojego żołądka ponownie nauczyła się żeglować, choć z banderą opuszczoną do połowy masztu. Prawa noga, z poszatkowanym kolanem i strzaskanym biodrem, powoli zaczynała się goić i lekarze obiecywali, że niedługo zdejmą mechaniczne rusztowanie. Wydawało się, że z każdym dniem leżenie na łóżku szkielecie staje się nieco znośniejsze. Nan dźgała mnie palcem i zapisywała krótkie informacje na mojej karcie. Zawsze zachowywała się profesjonalnie, lecz mimo to częściej zwracałem się do niej per „Nan” aniżeli „doktor Edwards”. Nie wiem, czy raziła ją ta poufałość, ale nigdy nie zwróciła mi uwagi. Ośmielony tym, w przypływie ciekawości zapytałem, czy jest mężatką. Zawahała się, by w końcu uchylić się od odpowiedzi. 77

* Nie licząc odwiedzin pielęgniarek i Nan, nikt do mnie nie zaglądał. Pierwszy dzień bez Marianne stał się drugim dniem bez Marianne, drugi trzecim, czwarty piątym, i tak minął mi bez Marianne cały tydzień. Chciałem porozmawiać z nią o gargulcu, spytać o powód tak dziwnego prezentu. Dużo czytałem, głównie kryminały sądowe, za którymi w sumie nie przepadałem. Chcąc znaleźć coś innego, poprosiłem Nan o książki na temat zaburzeń psychicznych. - Na pewno macie tu tego mnóstwo. Schizofrenia, depresja maniakalna, choroba dwubiegunowa i takie tam. - To nie moja działka - odpowiedziała. - Poza tym powinieneś raczej czytać o oparzeniach. Zdążyła mi już przynieść kilka pozycji z tej dziedziny, które leżały nietknięte na stoliku przy łóżku. Nie czytałem ich, ponieważ powinienem był to robić. Zawarliśmy umowę: za każdą książkę na temat psychologii, którą mi dostarczy, przeczytam jedną o oparzeniach. Nan uznała to za swoje zwycięstwo i nalegała, żebym najpierw sięgnął po jedną z jej książek. Kiedy to zrobiłem, Gregor, w nieśmiertelnych sztruksach, pojawił się w moim pokoju i przyniósł mi tekst psychologiczny. Wyjaśnił, że doktor Edwards poprosiła go o wybranie czegoś z prywatnego księgozbioru w gabinecie. - Można tu dostać świra, co? Z jego zadowolonego chichotu wywnioskowałem, że obmyślał tę kwestię przez całą drogę z oddziału psychiatrycznego. Gdy zapytałem, czy psychiatrom wypada używać w obecności pacjentów słowa „świr”, otarł kraciastą chustką pot z czoła i nic nie odpowiedział. Spytał tylko, skąd to moje nagłe zainteresowanie schizofrenią i depresją maniakalną. 78

- Nie twoja sprawa - burknąłem. Gregor otworzył usta, jakby chciał coś dodać, ale tylko uśmiechnął się i puknął gargulca palcem w głowę. - Ładny - oznajmił i polazł w swoich mokasynach z chwościkiem.

* Następnego dnia do mojej sali weszła filigranowa Azjatka, która na pierwszy rzut oka przypominała raczej lalkę niż człowieka. Proszę, nie wyciągajcie pochopnych wniosków: nie mam zamiaru umacniać stereotypu, że wszystkie Azjatki przypominają figurki z porcelany. Nie o taką figurkę mi chodzi. Ta kobieta miała szeroką twarz, płaski nos i niesamowity uśmiech. (Zawsze nie znosiłem ludzi, którzy potrafią się szeroko uśmiechać, nie wyglądając przy tym jak kretyni.) Jej policzki przypominały dojrzałe jabłka, co w połączeniu z pasiastą koszulą i ogrodniczkami pod białym fartuchem nasuwało nieodparte skojarzenie z rozczochraną lalką szmacianką w wydaniu orientalnym. - Cześć! Nazywam się Sayuri Mizumoto. Miło mi cię poznać. Uścisnęła serdecznie moją rękę. I choć nie będę o tym pisał za każdym razem, przyjmijmy, że każdą wypowiedź okraszała szerokim uśmiechem. - Co to za imię, Sayuri? - Piękne - odparła z cieniem australijskiego akcentu. - Usiądź. Zapytałem, jak mam to niby zrobić. - Jestem twoją nową fizjoterapeutką i mówię ci, że masz usiąść. - Nie wiesz nawet... - Rozmawiałam z doktor Edwards, dasz radę! - Pomyślałby kto, że mnie dopinguje. „Dam radę”, dobre sobie. Podparła mnie rękami pod 79

plecy i stanęła w rozkroku. Uprzedziła, że zakręci mi się w głowie, na co zapytałem, czy to aby dobry pomysł. - Jasne - zapewniła. - Trzy, dwa, jeden, hop! Hop i do góry; była całkiem silna jak na lalkę. Przez chwilę nie odczuwałem żadnej różnicy, po czym krew uderzyła mi do głowy i pokój zawirował przed moimi oczami. Sayuri przeniosła rękę z pleców na tył głowy, która niebezpiecznie zakolebała się na boki. - Świetnie ci idzie! Spokojnie. - I opuszczając mnie z powrotem w dół, dodała: - Nie było tak źle, co? - Chujowo - odpowiedziałem. - Szok! - W udawanym przerażeniu zasłoniła ręką usta. - Naprawdę jesteś taki, jak opowiadają. Nikt ci nie mówił, że usta są bramą nieszczęścia?

* Kiedy otworzyłem oczy po popołudniowej drzemce, stała nade mną Marianne Engel; zdążyła już zaciągnąć zasłony. Na krześle przy łóżku wisiał fartuch dla gości; później odkryłem, że założyła go, by udobruchać pielęgniarkę, która ją przyłapała. Oczywiście w pokoju od razu wylądował na krześle. Miała na sobie zwykłe ubranie, zwiewną białą bluzkę wepchniętą w spłowiałe dżinsy z paskiem z małych srebrnych krążków. Włosy spływały jej swobodnie na plecy. Na jej twarzy malował się wyraz spokoju, oczy miała roziskrzone - zielone, zdecydowanie zielone. Prawą nogawkę spodni zamieszkiwał wyhaftowany smok. Wreszcie się dowiedziałem, że moje przypuszczenia co do kształtnej figury Marianne Engel okazały się ze wszech miar słuszne. Smok chyba podzielał moje zdanie, gdyż pełzł od kostki w kierunku biodra, pieszczotliwie oplatając jej udo. Rolę łusek odgrywały kolorowe cekiny, w miejscu oczu przytwierdzono duże, rubinowe kryształy. Wysunięty język 80

muskał figlarnie pośladki, a pazury, zrobione z czarnych szwów, wpijały się w zgrabną nogę. - Ładne spodnie - zauważyłem. - Gdzie się podziewałaś? - Byłam zajęta - odpowiedziała. - Dostałam je w prezencie. - Czym? Od kogo? - Pracowałam, a potem byłam trochę chora. - Przysunęła krzesło do łóżka i usiadła. - Jack lubi mi robić prezenty. - Przykro mi to słyszeć. Kto to jest Jack? - Już mi lepiej. Zazdrosny? - Miło mi to słyszeć. Nie chowasz się dziś przed lekarzami? - Ano nie. Zazdrosny? - O Jacka? - Spojrzałem pogardliwie. - Czyli jednak się z nimi dogadujesz? - To za dużo powiedziane. Wolę o tym nie rozmawiać. - O lekarzach czy o Jacku? - O lekarzach - odpowiedziała. - Chcesz usłyszeć, kim jest Jack? - Ależ skąd. To twoja osobista sprawa, nie? - Łączą nas skomplikowane relacje. - Ciebie i Jacka? - Mnie i lekarzy. - Marianne Engel zabębniła palcami w rubinowe oczy smoka. - Ale doktor Edwards chyba jest w porządku. -- Owszem. Więc powiadasz, że wyzdrowiałaś z tej tam choroby? - Byłam przemęczona. - Przechyliła głowę na bok. - Opowiedz mi o swoim wypadku. - Byłem nawalony i zjechałem z klifu. - Kto je ogień, iskrami sra. Wskazałem na figurkę przy łóżku. - Podoba mi się twój gargulec. - To nie gargulec, tylko chimera. - Ja mówię ziemniak, ty kartofel. 81

- Lubię kartofle - odparła Marianne Engel - co nie zmienia faktu, że to chimera. Określenie „gargulec” odnosi się do rzygaczy. - Wszyscy mówią na to gargulec. - I są w błędzie. - Wyjęła z paczki papierosa i zaczęła go obracać pomiędzy kciukiem i palcem wskazującym. - Gargulce odprowadzają wodę z dala od murów katedr, żeby nie niszczyła fundamentów. Niemcy mówią na nie Wasserspeier. Pamiętasz? - Co? - „Plujący wodą”. To dosłowne tłumaczenie. - Skąd tyle o nich wiesz? - O chimerach czy o językach? - Jednych i drugich. - Chimery to moja specjalność - wyjaśniła Marianne Engel. - A języki to hobby. - Jak to „specjalność”? - Rzeźbię. - Wskazała podbródkiem na potworka, którego wciąż trzymałem w ręku. - Ja ją zrobiłam. - Mój psychiatra był pod wrażeniem. - Który? - Doktor Hnatiuk. - Jest lepszy niż większość pozostałych. - Znasz go? - zdziwiłem się. - Znam prawie wszystkich. - Opowiedz mi o rzeźbieniu. - Zainteresowałam się nim dawno temu, obserwując cię przy pracy. - Bawiła się zawieszonym na szyi grotem strzały. - Ja nie rzeźbię. - Ale rzeźbiłeś. - Nie, nigdy tego nie robiłem - odparłem z naciskiem. - Powiedz, dlaczego lubisz rzeźbić? 82

- Ta czynność polega na działaniu wstecz: na końcu masz mniej niż w punkcie wyjścia. - Urwała. - Szkoda, że nie pamiętasz. Mam jeszcze coś, co zrobiłeś. - Co? - Mój Morgengabe*. - Marianne Engel popatrzyła na mnie uważnie, jakby czekała, aż nieistniejące wspomnienie znajdzie drogę do mojego umysłu. Widząc, że to na nic, wzruszyła ramionami i odchyliła się na krześle. - Jack to mój menadżer. * Morgengabe, dosł. „dar poranny”; w tradycji słowiańskiej tzw. wieniec, czyli rekompensata za utraconą cnotę.

Czyli znajomość na gruncie zawodowym. Świetnie. - Opowiedz mi o nim. - Wolę potrzymać cię w niepewności. - Najwyraźniej dobrze się bawiła. - Co powiesz na kolejną opowieść? - O czym tym razem? - O mnie.

IV Dokładna data moich narodzin nie ma w tej chwili znaczenia, lecz o ile mi wiadomo, był to rok 1300. Nigdy nie poznałam moich biologicznych rodziców, którzy w połowie kwietnia, gdy miałam zaledwie kilka dni, zostawili mnie przed furtą klasztoru Engelthal. W normalnej sytuacji nikt nie przygarnąłby tam porzuconego dziecka, w końcu nie był to sierociniec, jednakowoż los chciał, że tego samego wieczoru siostra Christine Ebner i ojciec Friedrich Sunder debatowali, na czym polega znak od Boga. I to oni mnie znaleźli. Siostra Christine wstąpiła do zakonu w wieku dwunastu lat i dwa lata później zaczęła mieć wizje. Kiedy mnie znalazła, miała niewiele ponad dwadzieścia lat i zdążyła już zasłynąć jako mistyczka. Blisko pięćdziesięcioletni ojciec Sunder był miejscowym kapelanem, który rozpoczął życie religijne znacznie później aniżeli większość ludzi. Od dwudziestu lat pełnił funkcję spowiednika zakonnic z Engelthal. To wszystko właściwie jest bez znaczenia, chcę jedynie nakreślić zarys postaci. Gdyby osoby te nie okazały mi wówczas litości, wszystko potoczyłoby się zupełnie inaczej. W moim koszyku znajdowały się dwa listy. Jeden napisano po łacinie, drugi po niemiecku, ale ich treść była jednakowa. „Naznaczone dziesiąte dziecię z zacnej rodziny, ofiarowane jako dar dla naszego Zbawiciela Jezusa Chrystusa i klasztoru Engelthal. Postąpcie z nią, jako życzy sobie nasz Pan”. W owych czasach wśród gminu ze świecą trzeba 84

by szukać człowieka, który umiał pisać w jednym, a co dopiero w dwóch językach, toteż chyba sama obecność listów świadczyła, że istotnie pochodzę z zacnej rodziny. O ile wiem, siostra Christine i ojciec Sunder uznali zgodnie, iż pojawienie się dziecka akurat wtedy nie może być dziełem przypadku. I tak się składało, że siostra Christine sama była dziesiątym dzieckiem. Kiedy zanieśli mnie do przeoryszy, nie pozostawało jej nic innego, jak bezradnie rozłożyć ręce. Czyż mogła zignorować możliwość, że moja obecność przy furcie wynikła z nakazu z góry? Kiedy w grę wchodzą znaki Pańskie, nadmiar ostrożności nie zawadzi. Większość sióstr podzielała tę opinię, chociaż znalazła się jedna, która gorąco opowiadała się za usunięciem mnie z klasztoru. Była to siostra Gertrud, armarius, czyli główny skryba klasztornego skryptorium. Zapamiętaj to imię, tak samo jak imię jej pomocnicy, siostry Agletrudis. Obie odegrają istotną, acz niezbyt pozytywną rolę w moim życiu. Engelthal uważano za jeden z najważniejszych ośrodków duchowych w Niemczech. Można by pomyśleć, iż to wymarzone miejsce, aby zatruć komuś dzieciństwo, ale wszystko potoczyło się zupełnie inaczej. Zakonnice traktowały mnie bardzo dobrze, może dlatego, że mogły oderwać się od codziennych zajęć. Lubiłam rozśmieszać je i patrzeć, jak zaraz przywołują się do porządku. Czułam wtedy, że robię coś niestosownego. Siostra Christine i ojciec Sunder zawsze byli mi najbliżsi i stali się kimś w rodzaju zastępczych rodziców; świadczyło też o tym to, jak zwracałam się do Sundera. Dla ścisłości: należało zwracać się do niego „księże”, lecz w swej pokorze zawsze kazał mówić do siebie „bracie”. I stąd dla wszystkich był „bratem”, ale ja nazywałam go „ojcem”. Myślę, że pozwalał na to, gdyż poznałam tę część jego osobowości, której nie ujawniał przed nikim prócz brata Heinricha - mieszkali razem w małej 85

chatce na skraju lasu. Tak czy inaczej, słyszałam śmiech ojca Sundera, podczas gdy innym dane było widzieć tylko jego żarliwość. Żadna z zakonnic nie spędziła dzieciństwa w klasztorze, dorastały gdzie indziej, nie tak jak ja, która wymówiłam pierwsze słowo w obecności ojca Sundera. Gott. Boże, cóż za chwalebne wprowadzenie do nauki języka. Jak zatem mógł nosić przy mnie maskę gorliwej pobożności, którą pokazywał innym? Nie pasowała do jego oblicza podczas zabaw z niemowlęciem, a kiedy się zreflektował, było już za późno. Lecz nawet jako dziecko rozumiałam, że musi pozostać wierny pewnemu wizerunkowi, toteż skrzętnie dochowałam tajemnicy. Ojciec Sunder zawsze nosił włosiennicę i nieustannie miał sobie coś za złe, nazywając siebie grzesznikiem - głównie za „występki młodości”, jakiekolwiek by one były - i modląc się o miłosierdzie. Uważał, iż jest „skażony” tym, co zwykł czynić przed wstąpieniem na drogę wiary. Nieczęsto zapuszczał się w te rejony w mojej obecności, lecz gdy to miało miejsce, brat Heinrich bez słowa stał w kącie i przewracał oczami. Mimo iż tak surowy dla siebie, zawsze chętnie wybaczał innym. I ten jego głos, najsłodszy, jaki można sobie wyobrazić. Kiedy mówił, wierzyłeś, że kocha cię nie tylko on, ale i sam Bóg. Siostra Christine... nawet nie wiem, od czego zacząć. Była niezwykłą kobietą. Przyszła na świat w Wielki Piątek, co stanowiło pierwszą zapowiedź łaski, jaka miała spłynąć na nią w latach późniejszych. Mówiono, że spośród bożych wybrańców na ziemi ona należała do piętnastu najbardziej uświęconych. W dzieciństwie ani przez chwilę nie wątpiłam w prawdę tych słów i dopiero po wielu latach zadałam sobie pytanie o ewentualne kryterium. Wizje i uzdolnienia literackie siostry Christine przyniosły klasztorowi wielką sławę. Bez przerwy coś pisała, była autorką dwóch dzieł, Objawienia oraz Księgi sióstr klasztoru Engelthal, czyli 86

historii zakonnic, które przebywały tu przed nami. Jej praca stała się źródłem natchnienia dla pozostałych sióstr. Na przykład Gertrud ze skryptorium napisała z pomocą brata Heinricha i brata Cunrata Życie siostry Gertrud z Engelthal. Prawdę mówiąc, zawsze uważałam tę książkę za próbę stworzenia własnej legendy. Gertrud miała dziwny zwyczaj wciągania głośno powietrza. Było to bardzo widoczne i nadzwyczaj denerwujące. Podobno jej matka najpierw w bólach wydała na świat ośmiu chłopców, a z kolei narodziny Gertrud przebiegły bez żadnych komplikacji. Mógłbyś spytać, co to ma do rzeczy, lecz fakt ów od początku stawiał ją na równi z Dzieciątkiem Jezus, które - jak wieść niesie - również narodziło się bez bólu: poród był równie niepokalany jak poczęcie. Ludzie mówili, że Gertrud nigdy nie ssała matczynej piersi, wolała łykać powietrze, jakby czerpała z niego boską słodycz. Zawsze podejrzewałam, że robi to wyłącznie w celu potwierdzenia tej fantastycznej opowieści. Spośród wszystkich dzieł powstałych w owej natchnionej epoce najbardziej lubię księgę Gnaden-vita Friedricha Sundera, kapelana Engelthal. Powtarzam, bardzo ją lubię, ale nie podoba mi się, co z nią zrobiono. Po śmierci ojca Sundera została ocenzurowana i usunięto z niej między innymi wszystkie wzmianki na mój temat. Nie żeby urażono moją próżność, ale zabolało mnie - i nadal boli - takie rozprawienie się z dziełami bliskiego mi człowieka. Tak czy inaczej, to byli ludzie, wśród których przyszło mi dorastać. Gdy zapytałam kiedyś siostrę Christine, kiedy zamieszkam w świecie poza murami klasztoru, odpowiedziała, że nigdy, ale nie był to powód do żalu, tylko dar, który należało celebrować. Bóg w swej nieskończonej łaskawości ujawnił plan wobec mojej osoby, począwszy od chwili narodzenia, umieszczając mnie w Engelthal. Żadnej z pozostałych zakonnic, 87

nawet samej Christine, nie było dane spędzić całego życia w chwale służby Bogu. „Szczęściara z ciebie”, mówiła, ucinając pytania. Oczekiwano, że gdy stanę się kobietą, również przywdzieję habit. Te oczekiwania przybrały na sile, kiedy bardzo wcześnie nauczyłam się mówić i opanowałam łacinę równie łatwo jak język ojczysty. Oczywiście tego nie pamiętam, lecz podobno nie zawracałam sobie głowy pojedynczymi słowami, tylko od razu układałam je w zdania. Musisz wiedzieć, że w tamtych czasach dzieci były kimś w rodzaju niepełnych dorosłych. Ich natura nie podlegała zmianie, ponieważ była z góry dana, toteż dzieciństwo stanowiło czas objawienia, a nie rozwoju. Wierzono, że mój talent językowy był we mnie od zawsze za sprawą Boga i tylko czekał, żeby się ujawnić. Uwielbiałam gości, którzy przybywali do Engelthal. Miejscowi leczyli się w naszej infirmerii; była to między nami jedyna forma kontaktu, co stanowiło nie tylko przejaw miłosierdzia, ale i roztropnej polityki. Dzięki ziemi wokoło, ofiarowywanej przez szlachtę, klasztor rozrastał się w szybkim tempie, otrzymując zarazem na własność zamieszkujących ją chłopów. Byli też inni goście, podróżujący duchowni, którzy prosili o nocleg albo chcieli tylko zobaczyć klasztor. Ciekawili mnie zarówno chorzy rolnicy, jak i przedstawiciele wyższego stanu, albowiem każdy z nich przynosił opowieści ze świata spoza murów klasztoru. Siostra Christine pozwalała mi siadać w kącie, skąd bacznie przysłuchiwałam się rozmowie, ćwicząc się w sztuce niewidzialności. Naturalnie Gertrud otwarcie dawała wyraz swemu niezadowoleniu, zezując na mnie ponad czubkiem długiego, cienkiego nosa. Powoli zaczynała tracić wzrok, toteż owa czynność kosztowała ją niemało wysiłku. Gertrud uważała przybyszów za intruzów, którzy odrywali ją od pracy, ponieważ jako armarius musiała czasem tłumaczyć. Nie była w tym najlepsza - jej znajomość włoskiego i francuskiego pozostawiała dużo 88

do życzenia - jednak obowiązek to obowiązek. Większość naszych gości znała łacinę lub niemiecki, lecz ja najbardziej lubiłam tych, którzy wnosili w nasze progi egzotyczną mowę. To dzięki tym rozmowom wyostrzyłam swój zmysł słuchu. Trudność stanowiły nie tylko obco brzmiące słowa, ale także ich kontekst. Na przykład wiedziałam, że papież Klemens przeniósł rezydencję papieży do Awinionu, ale gdzież znajdowało się to miasto? I jak wyglądało? Któregoś wieczoru po raz pierwszy stałam się świadkiem ostrej wymiany zdań. Jeden z zagranicznych gości ośmielił się zakwestionować świętość zmarłego papieża Bonifacego i Gertrud gwałtownie stanęła w obronie Jego Świątobliwości. Dla małej dziewczynki był to niemały wstrząs. Dokładnie pamiętam wieczór, kiedy objawił się mój talent. Był wśród nas gość z dalekich stron i Gertrud jak zwykle męczyła się z tłumaczeniem. Mnie to nigdy nie dotyczyło, ponieważ zawsze rozumiałam każde słowo. Bez względu na język, po prostu rozumiałam i już. Tego wieczoru gościłyśmy Włocha, ubogiego, obdartego starca. Wszyscy widzieli, że staruszek jest już u kresu sił i za wszelką cenę usiłuje nam coś przekazać. Gertrud z odrazą wyrzuciła do góry ręce i oznajmiła, że nie sposób rozszyfrować równie plugawej mowy. Być może sprawiła to kruchość starca, jego świszczący oddech lub wylewność, z jaką dziękował zakonnicom za każdą łyżkę owsianki, nie wypowiadając przy tym ani jednego szpetnego słowa. A może przeczucie, że jeśli ktoś dziś z nim nie porozmawia, nie będzie to już dane nikomu. Tak czy inaczej złamałam nakaz milczenia i wyszłam z kąta. - Jak się nazywasz? - zapytałam w jego dialekcie. Pełen radosnego zdumienia, starzec podniósł wzrok znad miski. - Paolo - odpowiedział, a następnie spytał, jakim cudem znam jego język. Odrzekłam, iż nie umiem odpowiedzieć na to pytanie. Powiedziałam, 89

że często przysłuchuję się wędrowcom, a potem przed snem odtwarzam w myślach zasłyszane rozmowy. Paolo uznał to za niezwykłe. Gdy zapytałam o jego pochodzenie, odparł, że spędził większość życia we Florencji, ale urodził się na dalekim południu, w regionie słynącym z chropawego dialektu. Jego własna mowa, wyjaśnił, stanowi okropny zlepek obu języków. Zaśmiał się przy tym, i ten śmiech sprawił, że siostra Christine otrząsnęła się ze zdumienia. Zasypała mnie pytaniami, po części po to, by wybadać moje umiejętności, a po części, aby dowiedzieć się czegoś o starcu. Oto jego historia, opowiedziana moimi ustami. Paolo był przez wiele lat mężem kobiety, którą kochał nad życie. Niedawno umarła, a on czuł, że wkrótce do niej dołączy. Wybrał się więc w podróż, ponieważ nigdy nie widział innych krajów poza ojczyzną i nie chciał umrzeć, nie wiedząc nic o świecie. Nie bał się śmierci, był dobrym chrześcijaninem i wierzył, że Bóg będzie dla niego miłosierny. Zapytał, czy mógłby spędzić noc w klasztorze i rankiem ruszyć w dalszą drogę. W imieniu przeoryszy siostra Christine udzieliła mu pozwolenia i Paolo podziękował jej za życzliwość. A ja po raz pierwszy w życiu poczułam się naprawdę ważna. Paolo wyjął z węzełka książkę i wyciągnął ją w moim kierunku. Było jasne, że chce mi ją podarować. - Niedługo nie będzie mi już potrzebna. Siostra Christine w moim imieniu pokręciła głową. - Powiedz mu, że nie możemy mu odbierać tego, co ma, zwłaszcza że posiada tak niewiele. Ale podziękuj. - Przetłumaczyłam jej słowa i Paolo skinął głową, że rozumie. Raz jeszcze podziękował zakonnicom i udał się na spoczynek. Siostra Christine powiedziała, że następnego dnia po nabożeństwie maryjnym mam spotkać się z nią i przeoryszą w sali kapitulnej. Zapytałam, czy będę miała kłopoty z powodu zabrania głosu, lecz siostra Christine zapewniła mnie, że skądże znowu. 90

Gdy rankiem przybyłam na wyznaczone miejsce, przeorysza siedziała przy stoliku do pisania, a siostra Christine stała za jej plecami. Gertrud zajęła miejsce z boku, jakby sprawa jej nie dotyczyła. Przeorysza była poczciwą kobietą, lecz budziła we mnie przemożny strach. Była stara, jej pomarszczone policzki wisiały jak u brytana. - Wedle zapewnień siostry Christine w naszym klasztorze doszło wczoraj do objawienia - rzekła burkliwym głosem. - Nie masz absolutnie żadnych podstaw do tego, aby znać włoski, córko Marianne. Jakim sposobem opanowałaś tę sztukę? Siostra Christine skinęła krzepiąco głową, co dodało mi odwagi. - Gdy słyszę obce języki, rozumiem każde słowo - odpowiedziałam. Myślałam, że wszyscy to potrafią. - Czyli znasz nie tylko włoski? To doprawdy wielkie osiągnięcie. - Jeśli wolno mi coś powiedzieć... - Gertrud zawiesiła głos. Stara kiwnęła głową. - Z twoich słów płynie prawdziwa mądrość, matko przełożona. Jak zawsze. Myślę jednak, że warto postawić sobie pytanie o źródło podobnych umiejętności. Nalegam, abyśmy miały się na baczności, zwłaszcza że tak niewiele wiemy o pochodzeniu tego dziecka. Jakże możemy mieć pewność, że jego dar pochodzi od Boga, a nie od... kogoś innego? Moja sytuacja nie pozwalała mi zakwestionować stanowiska Gertrud, ale siostra Christine niezwłocznie przyszła mi w sukurs. - A od kogo twoim zdaniem miałaby pochodzić, siostro Gertrud? - Lepiej nie wymawiać głośno jego imienia, jednak wszystkie wiemy o istnieniu sił, przed którymi winny się strzec prawe dusze. Nie twierdzę, że mamy tu do czynienia z podobnym przypadkiem, pozwoliłam sobie tylko dodać, iż roztropnie byłoby rozważyć wszystkie możliwości. Przeorysza postanowiła odeprzeć zarzut. 91

- Dopóki nie zaistnieją przesłanki, by wierzyć, że jest inaczej, przyjmiemy, iż jest to dar od Pana, a nie diabelskie sztuczki. Widziałam, że Gertrud chce coś dodać, ale ugryzła się w język. - Tak, matko przełożona. Naturalnie. - Proponuję, byśmy uznały to nie tylko za objawienie, ale i świadectwo powołania - podjęła przeorysza. - Czy wszyscy władają wieloma językami? Czy wszyscy potrafią tłumaczyć? Nie. Naszym obowiązkiem jest dopilnować, ażeby ów dar znalazł użytek na chwałę Pana. Zgadzasz się ze mną na pewno, siostro Gertrud? - Tak, matko przełożona, uważam, że wszyscy, co do jednego, winniśmy działać na Jego chwałę. - Gertrud wydusiła te słowa tak, jak skąpiec wyciąga monety z sakiewki. - Milo mi to słyszeć - ciągnęła przeorysza - gdyż postanowiłam, że zabierzesz to dziecię do skryptorium. Nie ulega wątpliwości, iż jego dar dotyczy sfery języka, przeto niezwłocznie musi przystąpić do nauki. Poczułam, jak serce podchodzi mi do gardła. Gdybym wiedziała, że trafię pod skrzydła Gertrud, siedziałabym cicho. To, co przeorysza uważała za moją „nagrodę”, było w gruncie rzeczy najgorszą z możliwych kar. Jestem pewna, że oburzenie Gertrud przerosło nawet moje własne. Przynajmniej byłyśmy zgodne co do jednego: to był pomysł nie z tej ziemi. - Przecież Marianne to jeszcze dziecko - zaoponowała Gertrud. - Nie jest jeszcze gotowa na podjęcie takich obowiązków. Istotnie, wykazała pewne elementarne umiejętności, wszelako trzeba do tego również innych cech. Na przykład cierpliwości i dokładności, które rzadko bywają udziałem dzieci. - Nauczy się tego - odparła przeorysza - idąc za twoim przykładem. - Proszę, byśmy to jeszcze rozważyły. Rozumiem, ale... Przeorysza przerwała jej w pół słowa. 92

- Cieszę się, że rozumiesz. Chyba nie chcesz, abym działała wbrew woli Najwyższego, prawda, siostro Gertrud? - Oczywiście, że nie, matko przełożona. - Gertrud trzymała ręce za plecami, ale usłyszałam, jak wbija paznokcie w habit. Siostra Christine podeszła bliżej i kładąc mi rękę na ramieniu, zapytała, czy przeorysza udzieli nam zgody na krótką rozmowę w cztery oczy. Staruszka przystała na tę prośbę i wyszła. Gertrud podążyła za nią, ze złością wciągając powietrze i usiłując nie trzasnąć drzwiami. To ostatnie nie bardzo jej wyszło. - Znam twoje zdanie - zaczęła siostra Christine - ale głęboko wierzę, że siostra Gertrud jest zacną i świątobliwą kobietą, od której możesz się wiele nauczyć. I chociaż trudno ci to teraz pojąć, twój dar jest równie nieoczekiwany, co wyjątkowy. Wszystko wskazuje na to, że nasz Pan ma wobec ciebie wspaniałe plany, dlatego w swym sumieniu nie mogłam siedzieć z założonymi rękami. Musimy z wiarą poddać się woli Najwyższego, pamiętając, że nic nie dzieje się przypadkiem. Możesz sobie wyobrazić, jak dziecko zareagowałoby na takie słowa, bez względu na to, czy zostało wychowane w klasztorze, czy nie. Czemu to Boży plan miał obejmować naukę pod okiem Gertrud? Płakałam, aż poczerwieniały mi policzki, a łzy lały mi się po twarzy strumieniami. Siostra Christine milczała, nawet gdy okładałam ją pięściami. Ale kopać się nie pozwoliła, czyli jej skłonność do poświęceń miała jednak swoje granice. Kiedy bez sił opadłam na podłogę, usiadła obok mnie. Krzyknęłam, że jej nienawidzę, ale obie wiedziałyśmy, że to nieprawda. Głaskała mnie po włosach i szeptała, że wszystko się ułoży, jeśli tylko zawierzymy Bogu. A potem spomiędzy fałd habitu wyjęła książkę, którą schowała tam potajemnie. - Kiedy poszłam rano obudzić Paola, zobaczyłam, że umarł we śnie. 93

Myślę, że odszedł bez bólu, gdyż na jego twarzy malował się błogi wyraz. Bardzo mu zależało, aby ci ją ofiarować, dlatego teraz spełniam jego ostatnie życzenie. Podała mi włoski modlitewnik, pierwszą książkę, którą mogłam nazwać swoją własną, a następnie zabrała mnie do skryptorium, gdzie miałam odtąd służyć Panu.

V W jaki sposób najlepiej przedstawić rzekomo średniowieczny życiorys Marianne Engel, skoro żadne z nas nie żyło przecież w XIV wieku? Trudność polega nie tylko na fikcyjnym charakterze opowieści, ale również na tym, że nie mogę już mówić wyłącznie własnym głosem: muszę uwzględnić jej głos. Próbuję odtworzyć opowieść z Engelthal tak, jak została opowiedziana. Jeśli jednak owoc moich wysiłków ma pewne skazy, wybaczcie. Robię, co w mojej mocy. Historia Marianne Engel nasunęła mi również pytanie o stopień jej niepoczytalności. Czy naprawdę wierzyła, że wychowano ją w średniowiecznym klasztorze, czy próbowała tylko dostarczyć pacjentowi rozrywki? Gdy starałem się zmusić ją, by powiedziała mi prawdę, popatrzyła na mnie jak na idiotę, a że zależało mi na jej wizytach, dałem za wygraną. Koniec końców uznałem, że pozwolę jej opowiadać, dopóki sama nie zapłacze się w zeznaniach. Jak się okazało, nie tylko ja martwiłem się jej stanem psychicznym. Podczas jednego z obchodów doktor Edwards wprost wyraziła swoją obawę. Zaczęła od ostrzeżenia przed potencjalnym ryzykiem fizycznym. Marianne Engel przychodziła bez wiedzy pielęgniarek, nie zawracając sobie głowy fartuchem: kto wie, jakich naznosi mi tu zarazków. Przyznałem jej rację, po czym odparłem argument stwierdzeniem, że oczekiwanie 95

na coś - na kogoś - ma chyba dobry wpływ na moją rekonwalescencję. - Możliwe, ale powinieneś się skupić na leczeniu, a nie... – Nan urwała, próbując dyplomatycznie wybrnąć z sytuacji - ...innych sprawach, które nie mają z nim nic wspólnego. Cóż za rozeznanie w kwestii moich potrzeb, zauważyłem. - Siedzę w tym od dawna i wiem, do czego może doprowadzić u pacjenta dodatkowy stres. Zapytałem, czy jej troska nie wynika aby z faktu, że mój gość leczy się psychiatrycznie, a Nan przyznała, że istotnie nie przemawia to na korzyść Marianne Engel. Dodała jednak pospiesznie, iż nie wpłynie to na jej izolowanie: uznano ją za zdolną do życia w społeczeństwie, czyli może również odwiedzać szpital. Mimo to przeczuwałem, że Nan wykorzysta swoje wpływy, aby jej to maksymalnie utrudnić. - Wiesz co - zaproponowałem - jeśli pozwolisz jej przychodzić, bardziej przyłożę się do ćwiczeń z Sayuri. - I tak powinieneś się przykładać. - Ale się nie przykładam - odparłem. - Umowa stoi? Widocznie uznała, że nic więcej nie wskóra, ponieważ przyjęła moją propozycję. - Ale wcale nie musi mi się to podobać - dodała dla formalności. - Nie musi - przyznałem. - Wystarczy tylko, jeśli dasz jej spokój.

* Niebawem zjawiła się Connie z sanitariuszem, żeby zabrać mnie do prywatnego pokoju, z dala od pozostałych pacjentów. Zapytałem, o co chodzi, bo na pewno zaszła jakaś pomyłka. Ale jak zapewniła mnie Connie, z polecenia doktor Edwards miałem otrzymać własny pokój, choć ona 96

sama nie wie dlaczego. Poradziła, bym cieszył się prywatnością póki czas, bo jeśli istotnie zaszła pomyłka, wkrótce zostanie wyjaśniona. I nie wyciągając mnie z łóżka, powieźli całą konstrukcję do mniejszego, acz cudownie pustego pomieszczenia. Pustego, dopóki nie zjawiła się Sayuri, aby zademonstrować mi ćwiczenie, które odtąd miałem wykonywać codziennie. - Podobno mam ci przykręcić śrubę - oznajmiła, kładąc w poprzek mojego łóżka deskę i podpierając ją z jednej strony. Wzdłuż deski biegło środkiem wyżłobienie, w którym położyła ważącą kilogram srebrną kulę. Moim zadaniem było popychać kulę pod górkę aż do końca, a następnie podtrzymywać ją delikatnie, gdy turlała się w dół. I jeszcze raz. Taszczyłem niegdyś po sypialniach tony sprzętu filmowego, a teraz miałem... toczyć kulkę po desce. Co gorsza, to, wydawałoby się, banalne zadanie wymagało ode mnie stuprocentowej koncentracji. Widziałem w wypukłym srebrze odbicie swej obandażowanej twarzy; im bardziej odpychałem kulę, tym bardziej ono się oddalało. Sayuri chwaliła każdą udaną próbę. „Doskonale!” Po skończonym ćwiczeniu bez wysiłku podnosiła kulę, jakby ta była piłeczką. Cóż, filigranowa Japonka najpierw wkurzała mnie tym, że jest silniejsza ode mnie, by zaraz jeszcze bardziej mnie wkurzyć lekkim ukłonem, z którym zawsze opuszczała salę.

* Podczas kolejnej wizyty doktor Edwards zapytałem o tajemnicę mojej przeprowadzki. Czym zasłużyłem sobie na taką ekstrawagancję? Bo chyba nie dobrym sprawowaniem ani większą ostatnio ochotą do ćwiczeń. Jak się okazało, Nan prowadziła badania, których wyniki miała nadzieję opublikować, na temat roli prywatnych i wspólnych sal w leczeniu 97

pacjentów z ranami oparzeniowymi. Liczyła, że mój przypadek rzuci na sprawę nowe światło. Spytałem, czy w związku z tym mogę się spodziewać powrotu do wspólnej sali. Odpowiedziała, że jeszcze tego nie wie. Zapewniłem, że z radością posłużę jej za odizolowanego królika doświadczalnego tak długo, jak jej się żywnie podoba. - Na pewno nie chodzi o nic więcej? - upewniłem się na wszelki wypadek. Po chwili namysłu Nan postanowiła uchylić rąbka tajemnicy, co potwierdziło moje wcześniejsze przypuszczenia. - Możesz przyjmować wizyty pani Engel, ale nie widzę powodu, by narażać na nie pozostałych pacjentów. Odparłem, że doceniam jej troskę o innych, i Nan pokiwała głową. Żadne z nas nie miało nic więcej do dodania, a więc ponownie skinęła głową i wyszła. Odwiedziny Marianne Engel stały się jeszcze przyjemniejsze. Nie musieliśmy się odgradzać zasłonami, a lekarze przestali wreszcie zawracać jej głowę fartuchem. Moje rany zaczęły się goić i niebezpieczeństwo zakażenia minęło, poza tym chyba mieli już dosyć jej oślego uporu. Nie do końca pochwalali jej wizyty, ale zabiegałem o nie tak zaciekle, że pewnie doszli do wniosku, iż narażam się na własne ryzyko. Za sprawą większej prywatności nasze pogaduszki stały się bardziej urozmaicone: rozmawialiśmy o tym, jak przyrządzić wegetariańską lazanię; o karnawałowych zabawach w Hamburgu; o cudownej melancholii koncertu d-moll na obój Marcellego; o osadniczych zwyczajach Indian Zachodniego Wybrzeża; o tym, dlaczego ludzie śpiewają w kapelach rockowych; o wyższości literatury kanadyjskiej nad rosyjską; o tym, jak surowe zimy kształtują osobowość; o historii europejskiej prostytucji; o 98

tym, dlaczego mężczyzn fascynuje zjawisko „Czempiona Wagi Ciężkiej!”; o hipotetycznej rozmowie świadka Jehowy z jej córką archeolożką oraz o tym, jak długo guma do żucia zachowuje świeżość w ustach. Godziny spędzone w czytelni nie poszły na marne. Poprosiłem, aby opowiedziała mi o swoich Trzech Mistrzach, dopytując żartobliwie, czy opiekunowie tego typu byli dla średniowiecznych zakonnic czymś zwyczajnym. Odparła z powagą, że nie, ale na przykład Henryk Suzo również miał Trzech Mistrzów, których pytał o zgodę (za pomocą tej samej łacińskiej modlitwy co ona), kiedy chciał coś powiedzieć. Moje następne pytanie było oczywiste. - Tych samych, co ty? - Nie - odparła i przypomniała mi, że pierwszym mistrzem Suza był święty Dominik, założyciel zakonu dominikanów, który pozwalał mu mówić tylko w odpowiednim czasie i miejscu. Drugi mistrz, święty Arseniusz, dopuszczał rozmowę jedynie wówczas, jeśli nie dotyczyła spraw materialnych. Trzeci zaś, święty Bernard z Clairvaux, udzielał Suzowi zgody na zabranie głosu tylko wtedy, gdy słowa nie burzyły jego równowagi duchowej. - A twoi? Odpowiedziała, że są to: Mistrz Eckhart, słynny teolog, którego główna działalność przypadła na czasy jej młodości, Mechtylda z Magdeburga, duchowa przywódczyni beginek, i ojciec Sunder, o którym już była mowa. Kiedy nasza rozmowa zeszła wreszcie na moją karierę w przemyśle pornograficznym, bynajmniej nie był to jakiś egzotyczny temat, a jedynie kolejny element długiej rozmowy o wszystkim. Marianne Engel nie kryła zainteresowania zajęciem i zadawała mnóstwo pytań, na które starałem się odpowiedzieć najlepiej jak umiałem. Na koniec zapytałem, czy ma coś przeciwko temu. 99

- Ależ skąd - odpowiedziała, przypominając, że nawet święty Augustyn wiódł rozpustny żywot, prosząc Pana, by pozwolił zachować mu czystość, ale „jeszcze nie teraz”. Zauważyłem, że różnica polega na tym, iż rezultatem mojej przeszłości nie będzie odnalezienie wiary. Marianne Engel obojętnie wzruszyła ramionami. Nie wiedziałem, czy jej zdaniem mylę się i spotkam na swojej drodze Boga, czy po prostu ma to w nosie. Nowy temat w rozmowie dotknął również kwestii czystości i zapytałem ostrożnie, czy wie, co się stało z moim penisem w ogniu. - Słyszałam od personelu - odpowiedziała - że go straciłeś. Czyli wie, ale co o tym sądzi? - I?... - I szkoda. Fakt, naprawdę szkoda. - Myślałem, że nie lubisz rozmawiać z lekarzami. - Chcąc dowiedzieć się czegoś o twoich obrażeniach, nie mogłam tego uniknąć. Był to koniec naszej rozmowy o moim penisie, więcej zresztą na ten temat nie miałem do powiedzenia. Za każdym razem Marianne Engel przychodziła coraz strojniej ubrana, rozkwitając w nową kobietę. Na jej nadgarstkach pobrzękiwały bransolety z całego świata - Azteków, Majów i Odżibwejów - oraz jarmarczne paciorki. Na palcach miała plastikowe pierścienie z żółtymi słoniami o imionach Duke Elliphant i Ellaphant Gerald, a cekiny na jej tenisówkach nasuwały mi skojarzenie z ławicą tropikalnych ryb. Wychodząc na papierosa, unosiła rąbek fioletowej sukienki i dygała. Gdy zapytałem, co wpłynęło na zmianę stylu, odparła, że skoro wszyscy mają ją za wariatkę, równie dobrze może się ubierać jak wariatka. Ciekawe: był to jej pierwszy żartobliwy komentarz na temat własnego stanu psychicznego. Korzystając z okazji, spytałem, jaką chorobę u niej 100

wykryto. Ucięła temat stwierdzeniem, że lekarze nie znają się na jej, Marianne Engel, specyficznym wdzięku. Sięgnęła do plecaka i wyjęła małą książkę w skórzanej oprawie. Powiedziała, że chce mi ją poczytać. Piekło Dantego. Lektura w sam raz na oddział oparzeniowy, zauważyłem, dodając, że mimo swej miłości do literatury, tej klasyki nigdy nie czytałem. Uśmiechnęła się, jakby z góry znała odpowiedź. Odparła, że ma mocne przeczucie, iż historia ta nie tylko przypadnie mi do gustu, ale i zabrzmi bardzo znajomo.

* Marianne Engel opowiadała mi historię swego życia, sięgającą XIV wieku. Skoro ona robi coś takiego, ja nie będę gorszy, i dlatego teraz przedstawię fakty z życia Sayuri, których nie znałem podczas mojej rekonwalescencji w szpitalu. Na usprawiedliwienie owego gwałtu na chronologii dodam, że pani Mizumoto zdradziła mi te szczegóły w trakcie naszej późniejszej znajomości - i są one całkowicie zgodne z prawdą. Sayuri przyszła na świat jako trzecie dziecko i druga córka Toshiakiego i Ayako Mizumoto, co było nader niefortunnym zrządzeniem losu, ponieważ oznaczało, że co wieczór kąpała się jako piąta. W Japonii zgodnie z tradycją wszyscy członkowie rodziny kąpią się w tej samej wodzie, która - choć opłukują się przed wejściem do wanny - po każdej kolejnej osobie robi się coraz ciemniejsza. Najpierw bierze kąpiel ojciec, a następnie pozostali mężczyźni, od najstarszego do najmłodszego. Dopiero potem myją się kobiety, i znów obowiązuje kolejność według wieku. Ojciec, starszy brat, matka i starsza siostra: wszyscy kąpali się przed Sayuri. Przez całe dzieciństwo musiała co wieczór moczyć się w brudach całej rodziny. 101

Związek Toshiakiego i Ayako był wynikiem omiai, czyli aranżowanego spotkania potencjalnych narzeczonych. Nie był może oparty na wielkim uczuciu, ale przynajmniej spełnił swoją funkcję, o czym świadczyło pojawienie się trójki dzieci. Toshiaki do późna siedział w biurze, a potem szedł na kielicha i karaoke; Ayako prowadziła dom, zarządzała pieniędzmi i pilnowała, by na pijanego i zachrypniętego męża zawsze czekał w domu ciepły posiłek. Krótko mówiąc, robili wszystko, by uchodzić za zwykłą japońską rodzinę. Jedynym marzeniem Toshiakiego i Ayako było to, aby ich dzieci poszły tą samą drogą. Ich pierwszy syn, Ichiro - jego imię skądinąd oznacza „pierworodny” - studiował na dobrym uniwersytecie. Po ukończeniu studiów dostał dobrze płatną dobrą pracę w dobrej firmie; tak to właśnie działa. Ba, Ichiro nie musiał nawet przykładać się do nauki, albowiem liczył się sam fakt, że studiował na odpowiedniej uczelni, sama nauka odgrywała tu mniejszą rolę. Przepracował kilka lat i ożenił się z dobrą japońską dziewczyną z dobrej rodziny, w dobrym wieku. Tak się składa, że dobry wiek dla młodej Japonki wynosi mniej niż dwadzieścia pięć lat, ponieważ później zamienia się ona w „świąteczny placek”. Wszyscy wiedzą, że świąteczny placek jest bardzo smaczny przed 25 grudnia, po czym szybko traci świeżość i zostaje odłożony na półkę. Żona Ichiro liczyła sobie dwadzieścia trzy lata, czyli do upłynięcia terminu przydatności miała jeszcze trochę czasu. Toshiaki i Ayako nie kryli zadowolenia: Ichiro odziedziczy dom rodzinny i w przyszłości będzie opiekował się grobami rodziców. Siostra Sayuri, Chinatsu - prześliczne imię oznaczające „tysiąc letnich pór roku” - też poszła na dobry uniwersytet, przez kilka lat pracowała jako urzędniczka i wyszła za mąż, mając dwadzieścia cztery i pół roku. Czyli w samą porę. Rzuciła pracę i z zapałem oddała się prokreacji. Rodzice znowu mieli powody do zadowolenia. 102

Wreszcie przyszła kolej na najmłodszą córkę, nieco kłopotliwą Sayuri. (Jej imię oznacza „lilijka”. Co jak co, ale Japończycy znają się na imionach.) Sayuri była kilka lat młodsza od Chinatsu. Rodzice nigdy wprawdzie nie nazwali jej „wpadką”, ale kilkakrotnie wymknęło im się, że nie była „planowana”. Przyznawali niekiedy, iż rzeczy nieplanowane bywają kłopotliwe, choć przecież skoro dwójka dzieci jest dobra, trzecie musi być o jedną trzecią lepsze. Niepodobna więc mówić, że rodzice Sayuri żałowali czegoś. Sayuri była jednak na tyle biegła w matematyce, by wiedzieć, że dodanie jednego do dwóch zwiększa sumę o połowę, a nie o jedną trzecią. Ichiro i Chinatsu podążali przez życie wyznaczoną ścieżką i robili to, co do nich należało. Wzór był z góry ustalony, schludnie złożony w kostkę i przechowywany jak drogocenne kimono; jasny model postępowania stanowił dziedzictwo przekazywane z pokolenia na pokolenie. By kontynuować doskonałe życie rodziców, Sayuri musiała tylko pójść w ślady starszego rodzeństwa. Niestety, ani jej to było w głowie. Wymyśliła sobie, że jeśli to zrobi, będzie się pławić w brudach rodziny aż do końca życia. Problem polegał na tym, że Sayuri wcale nie była pewna, czego naprawdę chce, i dlatego trzymała buzię na kłódkę, czekając na odpowiednią chwilę. W liceum pilnie ślęczała nad książkami i w sekrecie przed rodzicami wkuwała angielski. We wtorkowe wieczory, kiedy Toshiaki i Ayako myśleli, że jest na treningu siatkówki, miała lekcje u Australijki o imieniu Maggie. Co sobotę chodziła też do kina, ale nie dla przyjemności, lecz by uczyć się mówić jak Jodie Foster, Susan Sarandon i (niestety) Woody Allen. W niedzielne popołudnia odwiedzała miejscowe muzeum i polowała na amerykańskich turystów, do których zagadywała, aby szlifować swój angielski. Oczywiście zawsze zgadzali się z nią rozmawiać, no bo któż odmówiłby w obliczu tak wzruszającego entuzjazmu! Sayuri 103

skrupulatnie wypełniła i złożyła papiery do odpowiednich japońskich uczelni i została przyjęta na jedną z nich. Rodzice byli uszczęśliwieni. Teraz miała tylko skończyć studia, odbębnić parę lat w biurze i nie stracić terminu przydatności. Tuż po skończeniu liceum Sayuri wybrała się wraz z Maggie do ambasady australijskiej i wystarała się o wizę z pozwoleniem na pracę. Tydzień później zadzwoniła do rodziców z lotniska w Sydney. Nietrudno zgadnąć, że nie byli zadowoleni, nie tylko z powodu jej pochopnej i samowolnej decyzji, ale i tchórzostwa, które nie pozwoliło jej pożegnać się przed wyjazdem. Prawda wyglądała tak, że to nie brak odwagi był przyczyną, lecz jej nadmiar. Gdyby Sayuri próbowała przekonywać rodziców, nigdy by jej nie puścili. Byłaby z góry skazana na porażkę - co absolutnie nie wchodziło w grę - toteż po prostu zrobiła, co musiała, by rozpocząć nowe życie, na własnych warunkach. Rodzice początkowo myśleli, że Sayuri żartuje: przecież to niemożliwe, że dzwoni do nich z Australii, prawda? Niemożliwe, że planuje tam zostać... Kiedy prawda wreszcie do nich dotarła, zaczęli prosić i grozić. Sayuri odłożyła słuchawkę, ponieważ dalsza rozmowa nie miała sensu. Spędziła rok w Australii, chwytając się różnych zajęć: pracowała jako kelnerka, malarka, zbieraczka owoców, nauczycielka japońskiego i tak dalej. Jej skóra ogorzała od słońca, uśmiech stał się jeszcze szerszy, a angielszczyzna znacznie się polepszyła. Największy problem polegał na tym, że Sayuri często musiała kupować ubrania w sklepach dla dzieci, ponieważ była bardzo drobna, nawet jak na Japonkę. (Poza granicami swej ojczyzny wyglądała jak lalka.) Raz w miesiącu dzwoniła do rodziców - zawsze z innego aparatu - aby poinformować, że ma się dobrze i grzecznie wysłuchać zaklęć mających nakłonić ją do powrotu. Ichiro czasem chwytał za słuchawkę, by mocą autorytetu starszego brata przemówić siostrze do rozumu. Jego przykazania też puszczała mimo uszu. 104

Kiedy jej wiza straciła ważność, Sayuri wróciła do Japonii. Matka płakała, a ojciec wrzeszczał, choć w głębi serca darzył najmłodszą córkę szczerym podziwem. Sayuri poinformowała rodziców, że zamierza podjąć studia na amerykańskim uniwersytecie i uzyskać dyplom lekarza medycyny. Przez kolejne dwanaście miesięcy ciągnęła trzy prace na pół etatu, zdała wymagane egzaminy z angielskiego i została przyjęta na Wydział Fizjoterapii Uniwersytetu Michigan. Kiedy nadeszła pora wyjazdu, jej matka wylała morze łez, ojciec jednak pogodził się z niedorzecznymi pomysłami najmłodszej córki. Kiedy Toshiaki zaproponował, że pokryje część opłat za studia, Sayuri rzuciła mu się na szyję. Nie bardzo wiedział, jak się zachować, więc stał nieruchomo, wyprostowany jak struna. Sayuri ukończyła studia z wyróżnieniem i podjęła pracę w szpitalu, gdzie miała mnie poznać. Na długo przed moim przybyciem spłaciła co do jena pożyczkę zaciągniętą u ojca.

* Doktor Hnatiuk odwiedzał mnie co kilka dni z nową książką o psychologii. Zaczynałem go lubić. Trudno wskazać konkretny moment zwrotu w naszych stosunkach, bo nie wykrzyknąłem przecież w chwili olśnienia: „Hej, wiewióra nie jest w sumie taki zły!” Stopniowo przełamywaliśmy lody. Najważniejsze było to, że przestał traktować mnie tylko jako pacjenta i nasze rozmowy toczyły się swobodnie. Nie bez znaczenia był również fakt, że podobała mu się podarowana mi przez Marianne Engel figurka gargulca, którą Beth nazywała „straszydełkiem”. Ostatecznie Gregor podbił mnie jednak swym ogromnym zaangażowaniem w pracę i nie zwracałem już uwagi na jego cokolwiek wątpliwą aparycję. Któregoś popołudnia wygłosił płomienną mowę o tym, jak to jego zdaniem prawnicy od blisko półwiecza stanowią największą zmorę lecznictwa 105

psychiatrycznego. Opowiadał mi, że walczą o prawa pacjenta - co samo w sobie nie jest złe - do tego stopnia, że człowieka, który zjada własne ekskrementy, nie można już zatrzymać na obserwacji. „Dla prawników nawet gówno może być jadalne”. W ciągu kilku kolejnych tygodni zaobserwowałem w Gregorze znaczącą zmianę. Porzucił mokasyny z chwościkami i koszmarne sztruksy na rzecz odzieży, która leżała na nim prawie jak ulał. Nawet jeśli nie zasługiwała na miano „stylowej”, była przynajmniej porządna. Zaczął się gimnastykować, w wyniku czego przestał się czerwienić po wejściu schodami jak po zbyt szybkiej wspinaczce i zrzucił trochę brzucha. Nigdy nie zapytał o przyczynę mojego zainteresowania psychologią, ale chętnie odpowiadał na każde pytanie na temat schizofrenii. Chociaż podczas żadnej z naszych rozmów nie padło jej imię, któregoś dnia napomknąłem (nie całkiem przypadkowo), że moje badania wynikają z obawy o przyjaciółkę, ONA NIE JEST TWOJĄ PRZYJACIÓŁKĄ, która zdradza objawy tej choroby. TO WARIATKA. - Wiem - odpowiedział Gregor. - Marianne Engel. Gregor uśmiechnął się z wyższością, zadowolony, że mnie zaskoczył, domyśliłem się jednak, że pewnie naradzano się z nim w kwestii jej wizyt. Dodał, że kilkakrotnie miał z nią do czynienia; ostatnim razem trafiła do szpitala, gdyż „rozmawiała z duchami” w miejscach publicznych. WIDZISZ? Spytałem, dlaczego nigdy nie puścił pary z ust. Zasłonił się przysięgą Hipokratesa, dodając, że nie piśnie ani słowa więcej ponad to, co już zostało powiedziane. - A poza tym - dodał - nie zaprzeczę ani nie potwierdzę twoich przypuszczeń co do schizofrenii. Zaznaczył też, że nigdy nie opowiadał nikomu o naszych rozmowach. Odpowiedziałem, że może sobie mówić, co chce, w końcu nie jestem jego 106

pacjentem, na co odparł, że bądź co bądź znajdujemy się w szpitalu, gdzie ja jestem pacjentem, a on lekarzem, co samo w sobie zobowiązuje go do dyskrecji. Nie omieszkałem wygłosić opinii, że psychiatrzy są z zasady bezużyteczni i mam gdzieś ich (czyli jego) zdanie na mój temat. - Fakt, że wielu z nas mogłoby się lepiej starać – ustąpił Gregor - ale miewamy przebłyski rozsądku. Na przykład, spośród twoich licznych wad mogę rozpoznać największą. - Czyli? - Uważasz się za mądrzejszego od wszystkich.

* Wyłączając okresy, kiedy znikała na prawie tydzień, Marianne Engel odwiedzała mnie niemal codziennie. Zaczęła też brać udział w mojej rehabilitacji, kładąc mi dłonie pod stopą (nie połamanej nogi), odpychała ją lekko, gdy robiłem jednostronny „rowerek”. - Rozmawiałam z doktor Edwards - powiedziała. - Pozwoliła, by przynosić ci jedzenie. Skoro rozmawiała z moim lekarzem, zapytałem, czy mogę omówić jej przypadek z jednym z prowadzących ją psychiatrów. Konkretnie z doktorem Hnatiukiem. Odparła, iż nie życzy sobie żadnych rozmów na swój temat, i była urażona już samym pytaniem. Spośród wszystkich ludzi, dorzuciła, chociaż ja jeden powinienem pamiętać, że jest normalna. Zapadła chwila krępującej ciszy między nami. Pierwsza przerwała ją Marianne Engel. - Wiesz, Paracelsus podał przepis na specyfik na oparzenia, w którego skład wchodził tłuszcz knura, robaki z czaszki wisielca oraz fragment mumii. Wszystkie ingrediencje należało zapiec i powstawała maść. 107

Następnie zaznajomiła mnie z historią przeszczepów skóry począwszy od metod starożytnych Hindusów aż do teraźniejszości. Odsunąłem bandaże na nogach, żeby jej pokazać swój najnowszy nabytek, w tym skórę Murzyna. W celu zwiększenia dostępnej powierzchni do przeszczepu zastosowano przeszczep siatkowy, w wyniku czego powstały wzór przypominał dziwaczną szachownicę. - Gdybyś był rasistą - powiedziała, wodząc palcami po planszy mojego ciała - niewątpliwie miałbyś problem. Jej palce delikatnie błądziły po jałowej ziemi. Przesunęły się na tors, w kierunku szyi i spoczęły na barkach, obrysowując ich kontur. - Jak to jest, nosić skórę drugiego człowieka? - Nie wiem, co ci odpowiedzieć - odparłem. - To boli. - Pamiętasz ich historie? Czujesz miłość, którą oni czuli? Czasami trudno było się połapać, czy Marianne Engel naprawdę pyta, czy tylko się ze mną droczy. - Pytasz serio? - To mi przypomina naszą sytuację - odpowiedziała. - I sprawia, że chciałabym stopić się z tobą w jedno. Odchrząknąłem. - Czy wiedziałeś - spytała - że moje ciało też jest naznaczone? Domyśliłem się, co ma na myśli. Kiedy nosiła T-shirty, trudno było nie zauważyć oplatających jej przedramiona łacińskich sentencji. Na lewym widniało zdanie Certum est, quia impossibile est. Kiedy zapytałem, co to znaczy, odrzekła, że można to przetłumaczyć tak: „Jest pewne, ponieważ jest niemożliwe”. Wokół prawego przedramienia biegło zdanie Quod me nutrii, me destruit, co z kolei oznaczało: „Co mnie żywi, niszczy mnie”. - Nie rozumiem - przyznałem. - Cóż - Marianne Engel roześmiała się. - Jeszcze nie widziałeś, jak rzeźbię. 108

I zrobiła pewną drobną rzecz. Dotknęła mojej twarzy. Wydawałoby się, że to błahostka, prawda? Pomyślcie jednak o poparzonych i niekochanych potworach świata. Pomyślcie o ludziach, których skóra nie pamięta czułości. Palce Marianne Engel błądziły na pobojowisku. Delikatnie wsunęła je pod bandaże, aby dotknąć resztek mojej twarzy. Musnęły czule obandażowany policzek i powędrowały ku wargom, gdzie spoczęły na krótką chwilę. Przymknąłem zwęglone powieki, łącząc je w miejscach, gdzie przed paroma tygodniami zostały zaszyte. Serce zatłukło się w czeluściach piersi, a zasklepione pory, pracujące bez ustanku, nie uroniły ani kropli potu. - I jak wygląda moja twarz? - Jak pustynia po burzy piaskowej. Naszła mnie nieodparta pokusa, aby jej powiedzieć, że przed wypadkiem byłem piękny; ale nie zrobiłem tego. Zrozumiałem, że nie miałoby to sensu. A potem uniosłem zdrową rękę i dotknąłem jej policzka. Nie cofnęła się, o nie. Ani o milimetr. - Dzieją się dobre rzeczy - wyszeptała Marianne Engel, po czym wstała, aby przejść w kąt sali i porozmawiać z Trzema Mistrzami. I choć mówiła po łacinie, wiedziałem, że prosi o pozwolenie. - Jube, Domine benedicere. Gdy podeszła z powrotem do łóżka, z jej uśmiechu wywnioskowałem, że prośba została spełniona. - Chciałbyś zobaczyć pozostałe tatuaże? Skinąłem głową. Najpierw uniosła zmierzwione włosy, odsłaniając kark. Ujrzałem mały krzyż, utworzony z trzech splecionych lin bez początku i końca. Poprosiła, żebym go dotknął. Powiodłem palcem pionowo, a następnie poziomo, czyniąc tym samym znak krzyża. Zdjęła buty. Dokoła lewej kostki widniał różaniec, wytatuowany tak, że krzyż spoczywał na wierzchu stopy. W sam raz na wypadek nagłej 109

pokuty, jak wyjaśniła. Uśmiechnęła się przy tym i wiedziałem, że nie powiedziała tego zbyt serio. Potem ściągnęła spodnie, czego się nie spodziewałem, gdyż filmy utwierdziły mnie w przekonaniu, że kobiety zawsze zdejmują najpierw górę. Nie miała na sobie bielizny, toteż została tylko w białym T-shircie z Beethovenem pijącym pod stołem. (Podpis? „Dziewiąta Beethovena”.) Na całej długości prawej nogi, dokładnie tam, gdzie kiedyś widziałem wyhaftowanego smoka, wił się wąż. Oplatał nogę niczym drzewo poznania dobra i zła, żywcem wyjęty z biblijnej ryciny. Marianne Engel stała twarzą do mnie; ciało węża pojawiało się na wysokości kolana i pełzło ku górze, dwukrotnie oplatając udo, a diamentowa głowa spoczywała na miednicy, celując w pochwę. Nie spuszczała ze mnie wzroku. Zdjęła podkoszulek z Beethovenem przez głowę, przez chwilę mocując się z włosami, po czym stanęła na środku kompletnie naga, jeśli nie liczyć grotu na szyi. Od chwili przybycia do szpitala bywałem lekko pobudzony; Maddy nieodmiennie kręciła mi przed nosem krągłym tyłeczkiem, kilka razy nawet odwróciła głowę, żeby sprawdzić moją reakcję. Teraz jednak odczułem falę silnego podniecenia seksualnego, przynajmniej w sensie mentalnym: nadal produkowałem hormony odpowiedzialne za ruch krwi wywołujący erekcję, sęk w tym, że krew nie miała gdzie popłynąć. I wyobraziłem sobie, jak moje krocze oblewa się pąsem. Na jej brzuchu znajdował się kolejny krzyż, znacznie większy od tego na karku. Nieomal celtycki w kształcie, z czterema ramionami łączącymi się w okręgu. Całość była wpisana w pionowy owal, pokrywając obszar od miednicy aż do dolnych żeber. Powyżej wytatuowano trzy wielkie litery: IHS. 110

Na lewej piersi widniał duży tatuaż Najświętszego Serca, jaskrawoczerwony i opasany koroną cierniową. Z serca wychodziły żółte płomienie, sięgające barku. Podeszła do łóżka, bym nie przeoczył żadnego szczegółu na jej wytatuowanym ciele, i kazała mi dotknąć imienia Chrystusa. Spełniłem jej prośbę, czując, jak zdrowa ręka pokrywa mi się gęsią skórką. Odwróciwszy się, przysiadła na skraju łóżka, plecami do mnie. Anielskie skrzydła biegły od łopatek aż do pośladków, na których opierały się zwężone końce. Pokrywały całą powierzchnię pleców. Mimowolnie uniosłem rękę, tak, jakbym miał prawo dotknąć jej skóry, jakby stanowiła moją własność. Ale zaraz przywołałem się do porządku i dłoń zawisła w pół drogi. - Chcę, żebyś mnie dotknął - powiedziała Marianne Engel, wciąż odwrócona do mnie tyłem. Dłoń przebyła ostatni odcinek drogi i powiodłem palcami po zarysie atramentowego upierzenia. Stanowiło połączenie śmiałych, a zarazem niesłychanie delikatnych pociągnięć, dopracowanych z taką starannością, że sprawiały wrażenie prawdziwego puchu. Skóra na jej plecach zadrżała i moje serce poszło w jej ślady. Po chwili spojrzała nieśmiało przez ramię. Uśmiechnęła się nerwowo, z podnieceniem, i cofnąłem rękę. Wstała i zebrała rozrzuconą odzież. Żadne z nas nie odezwało się ani słowem. Ubrała się i wyszła z sali.

* Nikt przekonująco nie wykazał, jaki jest najlepszy moment na zdjęcie gipsu u pacjentów po oparzeniach, zwłaszcza że zanik mięśni dodatkowo komplikuje sprawę. I dlatego chcąc uwolnić mnie z objęć mechanicznego pająka, doktor Edwards musiała polegać wyłącznie na swojej intuicji. 111

Jej decyzja sprawiła wielką frajdę Sayuri, która aż paliła się do wyciągnięcia mnie z łóżka. - Czy jesteś gotowy? - zawołała, teatralnie klaszcząc. - Czy jesteś genki? Już czas! Maddy i Beth też przyszły pomóc, ubrane w niebieskie fartuchy i wielkie, żółte rękawice. Przez kilka minut rozciągały mi mięśnie, a potem rozruszały stopy, by zredukować sztywność kończyn. Następnie podparły mnie z obu stron i dźwignęły do pozycji stojącej, czekając, aż miną pierwsze zawroty głowy. Powoli rozluźniły ucisk i stanąłem samodzielnie. Po raz pierwszy od wypadku stałem o własnych siłach. Sayuri trochę za głośno odliczała mijające sekundy - ...sześć ...siedem ...osiem! - po czym moje nogi zamieniły się w miękkie kluski. W jednej chwili krew spłynęła w dół, jakby przypomniała sobie o grawitacji, trysnęła z miejsc biorczych i bandaże na nogach pokryły się rumieńcem, zawstydzone własną nieskutecznością. I wtedy straciłem przytomność. Kobiety, ciesząc się z mojego sukcesu, ułożyły mnie z powrotem na łóżku. Kiedy mój umysł otrząsnął się z szoku wywołanego ustawieniem do pionu, zobaczyłem, że doktor Edwards stoi w drzwiach z anielskim uśmiechem. Przed podjęciem tej próby powiedziałbym - na swój najbardziej zblazowany, nonszalancki sposób - że jej wynik nie ma większego znaczenia. Wstać z łóżka, też mi osiągnięcie. Jeśli pozwolisz sobie na samozadowolenie, kto wie, co jeszcze ci się zamarzy. I choć starałem się jak mogłem ignorować radość pielęgniarek, wydawała mi się autentyczna. Te kobiety były ze mnie naprawdę dumne i ja też mimo wszystko odczułem przypływ dumy. I zamiast skwitować swój wyczyn lekceważącym machnięciem ręki, wyszczerzyłem się jak głupi do sera. Podziękowałem wszystkim za pomoc, żałując tylko, że zabrakło wśród nich Marianne Engel. 112

* Spodziewałem się, że tego wieczoru zasnę spokojnie, lecz tak się nie stało. Wraz ze snem nadeszły koszmary. Śniło mi się, że Sayuri postawiła mnie na nogi, a potem raptownie puściła. Zgiąłem się jak scyzoryk, czując, jak żmija z kręgosłupa wije się na wszystkie strony. MYŚLISZ, ŻE USTOISZ BEZ NICZYJEJ POMOCY? Nan ciskała w moje bezbronne ciało rzutkami, a pielęgniarki przybijały piątkę, uradowane moją klęską. Zajrzałem pod szkieletowe łóżko. Zobaczyłem płomienie, tysiące świec. Chciałem wyciągnąć rękę, by je zgasić, lecz czułem się tak, jakby ktoś rozłączył mięśnie w moich rękach, czyniąc ze mnie bezwładną marionetkę. Płomienie krzywiły się w złośliwych uśmiechach, a ich iskrzące języki lizały pościel, zamieniając ją w płonący całun. Kości rozsypywały się dokoła mnie z ogłuszającym hukiem, jak burzony szafot. Kobiety dalej zaśmiewały się do łez. Jedna z nich powiedziała chropowatym głosem: Jak widać w snach jestem poliglotą, tak samo jak Marianne Engel w prawdziwym życiu: „Wszystko plonie, jeśli ogień jest wystarczająco gorący. Świat nie jest niczym innym jak tyglem”. Byłem uwięziony pod rumowiskiem kości, a całun dalej płonął. Twarze w płomieniach uśmiechały się szyderczo, ich zdradzieckie języki lizały, lizały, lizały. Wąż syczał. NADCHODZĘ I NIC NA TO NIE MOŻESZ PORADZIĆ. Usłyszałem świst strzał. Poczułem, jak trafiają w moje ręce, a potem w stopy. Długo, długo śnił mi się ogień, a gdy się wreszcie obudziłem, zmyliło mnie kołysanie materaca. Minęło kilka chwil, nim zrozumiałem, po której stronie świadomości się znajduję. 113

* Opowiedziałem Marianne Engel o tym, jak pierwszego dnia udało mi się ustać na nogach osiem sekund, a drugiego dwanaście. Wprawdzie wyraziła podziw dla mojego wyczynu, ale widziałem, że myśli o czymś innym. - Co się stało? - Hm? Nie, nie, nic. - Powiodła palcami po sporym wybrzuszeniu na moim barku, które z każdym dniem stawało się coraz większe. - Co to takiego? - Rozprężanie tkanek. Wyjaśniłem, że pod skórą znajduje się mały silikonowy balonik, do którego lekarze codziennie wstrzykują trochę roztworu soli fizjologicznej. Skóra rozciąga się wraz z powiększającym się balonem, dokładnie tak jak wówczas, gdy ktoś przybiera na wadze. W końcu balonik zostanie opróżniony, a ja zostanę z kawałkiem luźnej skóry, która będzie przeszczepiona z barku na uszkodzony fragment szyi. - Fascynujące. Szkoda, że nie mogłam tego dla ciebie zrobić za pierwszym razem. - Słucham? - Nieważne. - Ponownie dotknęła wybrzuszenia i się uśmiechnęła. Wiesz co, kojarzy mi się z obrzękiem powodowanym przez Czarną Śmierć. - Że co? - Mam przyjaciela... - Urwała i pogrążyła się w głębokiej zadumie. Przez kilka minut siedziała, zapatrzona w przestrzeń, ale jej ręce zdawały się bardziej ruchliwe niż wtedy, gdy wymachiwała niezapalonym papierosem lub dotykała swego wisiorka. Wyglądały tak, jakby chciały uwolnić opowieść, którą Marianne Engel trzymała przede mną w ukryciu. 114

Wreszcie wskazała na szafkę przy łóżku, pełną książek z dziedziny psychologii, na które zwykle ostentacyjnie nie patrzyła. - Szukasz informacji na mój temat. Czy ja powinnam wypożyczyć jeden z twoich filmów, żeby cię lepiej zrozumieć? Było to coś, czego, miałem nadzieję, nigdy nie zrobi, choć raczej nie zdradziłem się z tym pragnieniem. Fakt, że wyczuła moją obawę, świadczył o tym, że zdążyła poznać mnie na wylot. Kazałem jej przysiąc, że nigdy, przenigdy nie obejrzy żadnego z moich filmów. - Powiedziałam ci, że nic mnie to nie obchodzi. Wstydzisz się tego? Zapewniłem ją, że bynajmniej, nie chciałem po prostu, żeby je oglądała. Była to jedynie część prawdy: w istocie nie mogłem znieść myśli, że zobaczy moje ciało w dawnej postaci i porówna z tym, czym się stało. Nie chciałem, by zobaczyła moją urodę, gładką skórę, muskularne ciało, a następnie patrzyła na potwora na łóżku. Czułem, że to bez sensu, przecież zdawała sobie sprawę, że kiedyś wyglądałem inaczej, ale świadomość to jedno, a namacalny dowód to coś zupełnie innego. Może akceptowała mnie w obecnej postaci, ponieważ nie znała mnie innego. Marianne Engel podeszła do okna i wyglądała przez moment, po czym odwróciła się w moją stronę. - Nienawidzę cię zostawiać - wybuchła. - Chciałabym być przy tobie bez przerwy. Musisz zrozumieć, że gdy dostaję instrukcje, przestaję być panią samej siebie. Była to jedna z owych rzadkich chwil, gdy doskonale czułem, co przeżywa: miała tajemnicę, którą pragnęła się podzielić, świadoma, że większość ludzi nie okaże jej zrozumienia. Chciała wypowiedzieć ją na głos, lecz obawiała się, że zabrzmi ona niedorzecznie. Na przykład jak opowieść o wężu zamieszkującym kręgosłup. - Zanim przystąpię do pracy, śpię na kamieniu - zaczęła Marianne 115

Engel, biorąc głęboki oddech. - Co najmniej dwanaście godzin, ale przeważnie dłużej. Na tym polega moje przygotowanie. Leżąc na kamieniu, czuję go. Czuję go całego, łącznie z tym, co ma w środku. Jest... ciepły. Moje ciało wtapia się w kontury i osiągam stan nieważkości, jakbym unosiła się w powietrzu. W pewnym sensie tracę zdolność ruchu. Ale jest to cudowne uczucie, coś na kształt przeciwieństwa drętwoty. Zmysły wyostrzają mi się do tego stopnia, że nie mogę się ruszyć, ponieważ ta świadomość przytłacza mnie bez reszty. - Co masz na myśli, mówiąc, że czujesz, co ma w środku? - zapytałem. - Pochłaniam jego sny, a ukryte wewnątrz gargulce mówią mi, co mam zrobić, aby je uwolnić. Odsłaniają swoje twarze i widzę, co należy usunąć, by osiągnęły pełnię. Po uzyskaniu wystarczających informacji przystępuję do pracy. Moje ciało budzi się ze snu, lecz tracę poczucie czasu, istnieje tylko praca. Dopiero po kilku dniach spostrzegam, że nie spałam i nic prawie nie brałam do ust. Zupełnie jakbym wykopywała kogoś spod lawiny czasu, który nagromadził się przez wieki, by wreszcie zsunąć się z góry. Gargulce tkwiły w kamieniu od zawsze, lecz oto nie mogą pozostać w nim ani chwili dłużej. Hibernowały w zimie skały, a wiosna kryje się w moim dłucie. Jeśli odłupię to, co należy, gargulec wyłoni się jak kwiat ze skalnego podłoża. Tylko ja mogę to uczynić, ponieważ znam ich języki i jako jedyna mogę ofiarować im serca konieczne do rozpoczęcia nowego życia. Spojrzała na mnie wyczekująco, ale cóż mogłem powiedzieć? - Bardzo, hm... twórcze - skwitowałem to wszystko. - Nie, wręcz przeciwnie. Jestem naczyniem napełnianym wodą, która następnie trafia gdzie indziej. To krąg, płynny krąg między Bogiem, gargulcami i mną, albowiem tym właśnie jest Bóg: kręgiem, którego środek znajduje się wszędzie, a obwód nigdzie. Kiedy rzeźbię, głos gargulca staje się coraz bardziej donośny. Pracuję tak szybko, jak mogę, 116

ponieważ chcę go uciszyć, a on mnie ponagla, żądając, bym pomogła mu osiągnąć wolność. Milknie dopiero, kiedy kończę; jestem wówczas tak wyczerpana, że przychodzi moja kolej, by zapaść w sen. To dlatego znikam na pięć, sześć dni. Tyle czasu potrzeba, aby uwolnić gargulca i wrócić do siebie. Nie do mnie należy decyzja o zakończeniu pracy i nie mogę odmówić. Wybacz mi zatem moją nieobecność i wiedz, że nie mam wyboru.

* Jasne, w porządku. Dowiedziałem się przynajmniej, jaki los czeka serca rzekomo kryjące się w piersi Marianne Engel. Trafiały do rzeźb, które wychodziły spod jej dłuta. Początkowo byłem przekonany, że Marianne Engel cierpi na schizofrenię, jednak opis jej obyczajów skłonił mnie ku tezie, że to chyba jednak psychoza maniakalno-depresyjna. Wszystko zdawało się to potwierdzać: kiedy się poznaliśmy, była znużona i obleczona w ponure barwy, teraz zaś rozkwitła, zarówno jeśli chodzi o strój, jak i osobowość. Schizofrenicy są raczej spokojni i małomówni, nieraz całymi godzinami milczą, a Marianne Engel - wręcz przeciwnie. Do tego dochodził charakter jej pracy. Wiele osób chorujących na depresję maniakalną zdobywa sławę w dziedzinie sztuki, ponieważ ich stan generuje zapał konieczny do tworzenia monumentalnych dzieł. Dokładnie to robiła Marianne Engel: tworzyła monumenty. Jeżeli opis jej szału twórczego nie był dowodem psychozy, sam nie wiem, o czym innym mógłby świadczyć. Wiele symptomów przemawiało jednak za schizofrenią. Marianne Engel opisała głosy, które dochodziły z kamienia, udzielając jej wskazówek. Uważała się za boskie medium, a swoją pracę za kolisty akt komunikacji między Bogiem, gargulcami i nią samą. Całości obrazu dopełniała 117

jej „przeszłość” w Engelthal oraz przekonanie, że Piekło to odpowiednia lektura na oddziale oparzeniowym. Krótko mówiąc, większość elementów jej życia w jakiś sposób wiązała się z chrześcijaństwem, dla schizofreników zaś - jak już wspominałem - religia odgrywa bardzo istotną rolę. Na podstawie statystyk trudno wysnuć jednoznaczne wnioski. Schizofrenia częściej dotyka mężczyzn niż kobiety, jednak ponad osiemdziesiąt procent schizofreników to nałogowi palacze - Marianne Engel co rusz wybiegała z sali na dymka. Podczas rozmowy zawsze świdrowała mnie nieruchomym spojrzeniem: w jednej z książek Gregora wyczytałem, że schizofrenicy rzadko mrugają powiekami. Odmowa przyjmowania leków występuje w obu wypadkach, choć z innych powodów. Osoba cierpiąca na psychozę maniakalno-depresyjną wierzy, iż jej wzmożona aktywność będzie trwać wiecznie, bądź też po prostu nie wyobraża sobie życia bez euforycznych wzlotów. Schizofrenicy zaś odmawiają leczenia z obawy, że ktoś ich truje - Marianne Engel wyraziła taki pogląd więcej niż raz. Jednakże większość lekarzy obecnie skłania się ku koncepcji, że obydwie choroby koegzystują częściej, aniżeli zwykło się powszechnie uważać, zatem być może Marianne Engel stanowiła jeden z takich przypadków. Podczas godzin poświęconych lekturze na temat zdrowia psychicznego, dzięki czemu miałem lepiej zrozumieć Marianne Engel, zaczynałem rozumieć również siebie. To, czego się dowiedziałem, niespecjalnie przypadło mi do gustu. Wiecznie porównywałem jej cierpienie z własnym, przekonany, że nie może pojąć moich męczarni fizycznych, podczas gdy ja sam doskonale rozumiałem naturę męki umysłu. I choć wiele chorób psychicznych można wyleczyć odpowiednimi lekami, żadna tabletka nie zrobiłaby ze 118

mnie człowieka o zdrowych zmysłach. Nafaszerowany lekami czubek bez problemu wtopi się w tłum, lecz ja zawsze będę odcinać się szramą na gębie ludzkości, co dawało mi poczucie zwycięstwa w konkursie, którego w istocie nikt nawet nie ogłosił.

* Następnego dnia Marianne Engel zjawiła się w prostej, białej sukience i sandałach bez palców, co nadało jej wygląd mieszkanki nadmorskiej wioski rejonu Morza Śródziemnego. Przyniosła dwa koszyki, biały i niebieski; szła, uginając się pod ich ciężarem, a grot wisiorka kołysał się nad spiczastym dekoltem sukni jak przynęta na żyłce. - Teraz spełnię obietnicę i cię nakarmię. Należy tu wyjaśnić, dlaczego doktor Edwards pozwalała gościom wnosić żywność na oddział oparzeniowy. Obok psychologicznych korzyści urządzenia uczty istniał też niebagatelny bonus fizyczny. Procesowi rekonwalescencji towarzyszył stan znany pod nazwą hipermetabolizmu: ciało, które normalnie potrzebuje dwóch tysięcy kalorii dziennie, po dotkliwym poparzeniu może pochłonąć siedem. Mimo cewnika nosowożołądkowego, który stale dostarczał mi pożywienie prosto do brzucha, potrzebowałem znacznie więcej, w związku z czym pozwalano mi - ba, zachęcano mnie do tego - spożywać dodatkowe ilości pokarmu. Marianne Engel przynosiła mi już różne smakołyki, ale okazało się, że tym razem to grubsza sprawa. Otworzyła kosze - jeden z potrawami na gorąco, drugi z tymi na zimno - i zaczęła wykładać jedzenie. Była tam świeżo upieczona focaccia, jeszcze pachnąca dymem, oraz butelki z oliwą i octem balsamicznym. Marianne Engel ochlapała złoto kleksem 119

czerni i zamoczyła w cętkowanej cieczy kawałek placka. Przed włożeniem mi kęsa do ust odmówiła znajomą modlitwę. Jube, Domine benedicere. Przyniosła również sery: camembert, goudę, lazur oraz irański kozi ser. Spytała o mój ulubiony, a gdy wskazałem na kozi, uśmiechnęła się szeroko. Następnie wyjęła parujące ruloniki podobne do naleśników, pachnące dość nieprzyjemnie. Naleśniki z gorgonzolą nie są dla każdego, jak wyjaśniła, ale liczyła, że mi zasmakują. I słusznie. Były też kulki kantalupy zawinięte w proscutto, oranż wyzierający z różowej osłonki. Dalej opróżniała koszyki. W żółtej misce pyszniły się obscenicznie pulchne zielone oliwki z paprykowym nadzieniem, a pomidory pławiły się w czarnym occie, oproszonym wiórkami bocconcini. Grube kromki pity oraz miseczki z humusem i tzaziki. Ostrygi, kraby i małże rozkosznie tonące w zalewie i łódeczki cytryny, które balansowały na skraju talerza jak koła ratunkowe w oczekiwaniu, aż ktoś rzuci je za burtę. Wieprzowe kiełbaski w skorupce z pieprzu. Buńczuczne dolmathes w zielonych garniturach, głęboko pachnące słodkim czerwonym winem. Grube krążki kalmarów. Souvlaki nadziane na szpikulce wraz ze słodką cebulką w maśle i duszonymi paprykami. Był tam również udziec jagnięcy, tak kruchy, że rozpadał się na sam widok widelca, otoczony szczęśliwą rodzinką pieczonych ziemniaków. Siedziałem przygnieciony tą kulinarną lawiną i niezdolny kiwnąć palcem w obawie przed wywróceniem talerza. - Przecież my tego wszystkiego nie zjemy. - A kto powiedział, że musimy? - Wyjęła butelkę z kosza z zimnym prowiantem. - Jestem pewna, że pielęgniarki z ochotą zajmą się resztą. Tylko ani słówka, że piłam alkohol, dobrze? Lubię retsinę, ma smak ziemi. Pielęgniarki zawisły na progu jak stadko wygłodniałych mew. Poczułem przypływ męskiej dumy, jak zawsze, gdy ktoś widzi nas na randce 120

z piękną kobietą. Pielęgniarki, chichocząc, wymieniły jakieś uwagi i wróciły do swoich zajęć. Marianne Engel wkładała mi kolejne kąski do ust. - Spróbuj... Zobacz, jakie pyszne... Jeszcze. Robiliśmy, co w naszej mocy, ale było jasne, że nie damy rady wszystkim smakołykom. Kiedy skapitulowaliśmy, Marianne Engel wyjęła smukły metalowy termos i nalała grecką kawę do dwóch małych filiżanek. Napój był tak gęsty, że trwało to co najmniej trzydzieści sekund. Potem przyszła kolej na deser: bakławę pełną miodu jak ul. Trzykolorową galaretkę, zieloną, białą i czerwoną. I oczywiście bougatsę, imiennika psa Marianne Engel, jasno-brązowe ciasto z kremem. - Chcesz posłuchać opowieści? - zapytała Marianne Engel. - O prawdziwej miłości, braterskim oddaniu i strzałach, które trafiają prosto w cel? - Znowu o tobie? - Nie, o moim przyjacielu Francescu Corsellinim.

VI To, że jej ukochany Francesco jest zacnym człowiekiem, było jedną z rzeczy, które Graziana wiedziała na pewno. Pracował jako kowal w ich rodzinnej Florencji i harował w pocie czoła, nieustannie starając się wykuć lepszą podkowę lub mocniejszy miecz. Czasami tracił poczucie czasu i przerywał pracę dopiero wówczas, gdy Graziana stawała na progu kuźni, prosząc, by miast troszczyć się o ogień skupił się na małżonce. Żartowała, że w przeszłości musiał coś przeskrobać, skoro tak gorliwie sposobi się do piekła. Francesco wybuchał śmiechem i obiecywał, że wnet do niej przyjdzie, i Graziana też się śmiała. Wiedziała, że piekło to ostatnie miejsce, w którym mógłby się znaleźć jej mąż. Francesco wiedział, że nigdy nie zasłynie jako „największy płatnerz w Italii” ani „najwspanialszy ślusarz we Florencji”, ale nic go to nie obchodziło. Pragnął być dobrym rzemieślnikiem, solidnym kowalem, który oferuje uczciwe ceny, ale nade wszystko marzył, aby być dobrym mężem. W swojej kuźni wyczarowywał dla Graziany najwspanialsze prezenty: sztućce, świeczniki oraz wykwintną biżuterię. Zawsze powtarzał, że jego największym osiągnięciem było wykucie obrączek dla siebie i Graziany. W jednej z izb znajdowały się metalowe zabawki dla dziecka, o które się starali. Francesco marzył o dniu, kiedy stanie się kochającym ojcem. 122

Podobnie jak jego żona, Francesco Corsellini nie był szczególnie urokliwy. Nieco zbyt owłosiony, miał stalowe ramiona, które wyrastały z ciała utuczonego na piwie i makaronie. Graziana nazywała go L'Orsacciotto, czyli Niedźwiedź, i kłuła go palcem w brzuch, na co Francesco odpowiadał: „Należy mi się! To tylko nadpaskowe mięśnie!” Graziana miała gęste włosy i ciemne oczy, ale nie wyróżniała się niczym szczególnym. Lecz gdy Francesco zapewniał, że jest najpiękniejszą kobietą w całej Italii, święcie wierzył we własne słowa. Od dzieciństwa darzyli się wielką miłością: nie pamiętali dnia, który spędziliby osobno, i mieli nadzieję, że tak już zostanie. Żyli szczęśliwie. Ona była dobra, on wierny. Czy można dodać coś więcej? Niestety, można. Był rok 1347 i z Chin dotarła nowa choroba, najpotworniejsza, jaką widział świat. Przekradła się z portów do miast i na prowincję, zabijając ludzi tak, jak pożar niszczy las. W miastach dzwony kościelne bez przerwy biły larum, ponieważ wierzono, że ich dźwięk odstrasza zarazę. Ludzie myśleli, że zapach zmarłych rozprzestrzenia chorobę i nosili na twarzach perfumowane chusteczki. Wszędzie paliły się kadzidła, a ich woń mieszała się z odorem śmierci... Któregoś popołudnia Graziana dostała gorączki i poszła się zdrzemnąć. Kiedy się obudziła wieczorem, odkryła w pachwinie czyrak wielkości kurzego jaja i obrzęk pod pachami. Zrozumiała, że Czarna Śmierć upomniała się o swoje. Francesco przygotowywał w kuchni kolację. Krzyknęła, żeby niezwłocznie opuścił dom, ponieważ jest chora. Gavoccioli, tak wrzasnęła, co oznaczało „bąble”. Błagała, by ratował własne życie, bo wszyscy wiedzieli, że nie ma lekarstwa ani nadziei. „Odejdź!”, prosiła. „Odejdź natychmiast!” 123

Z kuchni nie dobiegł żaden dźwięk. Graziana leżała w łóżku, nasłuchując ciszy, która wypełniała przestrzeń między nią i mężem. Wreszcie usłyszała, jak Francesco zaczyna z trzaskiem przestawiać garnki i rondle, żeby nie usłyszała jego płaczu. Trwało to przez jakiś czas, po czym w sieni zabrzmiały jego kroki. Krzyczała i przeklinała, błagając, by się nie zbliżał, on jednak był już na progu z tacą, na której stały talerze z makaronem oraz wino. - Zjedz, to się lepiej poczujesz. Chociaż trochę - powiedział. Wszedł do izby, postawił tacę i usiadł obok żony. A potem nachylił lsię, żeby ją pocałować. Graziana próbowała się wyrwać. Był to pierwszy i jedyny raz, gdy chciała odtrącić męża, ale Francesco unieruchomił ją siłą swych żelaznych ramion i stłumił protesty pocałunkiem. Po chwili zrozumiała, że dalszy opór nie ma sensu. Stało się. Trochę zjedli i położyli się do łóżka. Przez okno zaglądała ku nim okrągła twarz księżyca. La luna è tenera, powiedział Francesco. „Księżyc jest czuły”. Zamknął oczy i mocniej przytulił żonę. Ostatnią rzeczą, którą Graziana zobaczyła tamtej nocy, była jego śpiąca twarz. Była też pierwszą, którą ujrzała rankiem. Miała wysoką gorączkę i galopujące tętno, na jej ciele perliły się krople potu. - Patrz - powiedział łagodnie Francesco. - Masz ciemne plamy na ciele. - Graziana zaczęła płakać, ale mąż z uśmiechem pogładził ją po włosach. - Nie płacz. Nie mamy czasu na łzy. Cieszmy się naszą miłością, dopóki jeszcze możemy. Tego samego dnia po południu choroba Graziany weszła w najgorszą fazę. Przez trzy dni leżeli obok siebie. Przez trzy dni Graziana umierała w męczarniach w ramionach męża, który opowiadał jej o łabędziach, cudach i wielkich historiach miłosnych. Trzeciego dnia o północy obudził go jej chrapliwy oddech. Obróciła ku niemu twarz. - To już koniec. - Niedługo się zobaczymy - odparł. 124

Francesco po raz ostatni ucałował żonę, chłonąc jej ostatnie tchnienie. Ti amo, powiedział. „Kocham cię”. Kiedy umarła, Francesco zsunął z jej palca obrączkę. Sam był już wówczas bardzo chory, ale resztką sił zwlókł się z łóżka. Ledwie mógł ustać na nogach, osłabiony mdłościami i gorączką, ale dokuśtykał do kuźni. Czekało go ostatnie zadanie. Rozpalił ogień. Stopił obie obrączki, odlał z nich grot strzały i umocował go na drzewcu. Dokładnie obejrzał strzałę, sprawdzając, czy jest równie prosta i doskonała jak te, które wykonywał do tej pory. Zdjął kuszę umieszczoną na ścianie. Należała do jego ojca, wielkiego kusznika, który zginął w bitwie, gdy Francesco i jego brat Bernardo byli jeszcze małymi dziećmi. Przywieziona do Florencji przez innego łucznika, stanowiła dla Francesca jedyną pamiątkę po ojcu, którego nawet nie pamiętał. Wrócił do izby sypialnej, gdzie spoczywało ciało Graziany. Wystawił kuszę i strzałę przez otwarte okno. Świtało; Francesco poprosił przechodzącego opodal chłopca o przekazanie pewnej wiadomości bratu, który mieszkał w innej części miasta. Nie minęła godzina, jak za oknem stanął Bernardo. Francesco poprosił brata, by nie podchodził bliżej, w obawie, że go zarazi. I poprosił o ostatnią przysługę. - Cokolwiek - odpowiedział Bernardo. - Cokolwiek zechcesz! Francesco wypowiedział swe życzenie i usiadł na łóżku twarzą do okna. Trzęsąc się od płaczu, Bernardo uniósł kuszę i naciągnął cięciwę. Zaczerpnął tchu i napiął mięśnie, prosząc ducha ojca, by poprowadził strzałę do celu. I strzelił. Strzał był celny i śmierć nastąpiła natychmiast. Francesco upadł na plecy obok Graziany, z grotem odlanym ze ślubnych obrączek głęboko w sercu. Umarł, tak jak żył, w miłości.

VII Nigdy nie byłem nadmiernie sentymentalny. Kiedy opowieść Marianne Engel dobiegła końca, moje pierwsze słowa brzmiały: - Czy to nie przygnębiające, że oboje umarli na zarazę? Sami wyobraźcie sobie jej ton, kiedy odparła, że nie, że bynajmniej nie uważa tej historii za „przygnębiającą”. Po jej wyjściu przemyślałem opowieść na wszystkie sposoby. Typowo donkiszotowski kawałek prozy: dawna Italia, ofiara, przywiązanie oraz grot z obrączek w Sercu Idealnego Męża. Na zdrowy rozum cały wic pewnie polegał na tym, że nie chodziło o śmierć od zarazy, tylko o głębsze znaczenie czynów Francesca. Tak czy inaczej, gdybym to ja w kuchni gotował kluski, a żona zaczęłaby coś krzyczeć o bąblach, tyle by mnie widzieli.

* Przez kilka dni czekałem na powrót Marianne Engel, gotów ze skruchą przyznać, że Francesco nie był jednak skończonym durniem. Chciałem jej pokazać, że robię postępy jako człowiek - miała je śledzić na bieżąco. Gdy nie przyszła, zastanawiałem się, czy przypisywać to gargulcom, czy może zepsułem wszystko moją cyniczną uwagą. I wreszcie mój ptasi móżdżek doznał olśnienia: że niby co zepsułem? Jak mogłem 126

chociaż przez chwilę łudzić się myślą, że coś nas łączy? KRETYN Do pokoju przyszła Beth z przesyłką doręczoną przez kuriera. Wewnątrz znalazłem liścik na brązowym pergaminie. Tekst wyglądał tak, jakby został napisany gęsim piórem, setki lat temu, a litery wykaligrafowano w sposób, jakiego nikt już nigdzie nie nauczał.

Czyli kolejna sesja artystyczna. Przyznam, że sprawiło mi to wielką ulgę. W telewizji puszczali operę mydlaną. Edward znów stracił pamięć, a dawno niewidziana siostra Pameli wróciła z misji w Afryce. Niemrawo toczyłem kulę po desce, patrząc, jak moje srebrne odbicie odsuwa się coraz dalej. Robiłem rowerki. Przeszczepiono mi kolejne poletka skóry. Morfina rytmicznie odmierzała swoje kap, kap, a żmija dalej lizała mi podstawę czaszki. NADCHODZĘ I NIC NIE MOŻESZ NA TO PORADZIĆ. Słyszałem jeszcze: FRAJER. PALANT. JĘCZYBUŁA. ĆPUN. POTWÓR. DIABEŁ. ODMIENIEC. ZWIERZĘ. GOBLIN. BYŁY I ZAPRZESZŁY. NIEKOCHANY. NIE DO POKOCHANIA. NIECZŁOWIEK. Wredny gad, niech spierdala. Marianne Engel napisała do mnie „kochany”. Rozmyślałem o Francescu pracującym w ukropie. Rozmyślałem o Grazianie jedzącej makaron na morowym łóżku, chociaż trochę, żeby 127

poczuła się lepiej. Rozmyślałem o kochankach u kresu życia. Próbowałem sobie wyobrazić, jak to jest być gotowym umrzeć w imię miłości, dla drugiego człowieka, skoro ja nie czułem się na siłach, aby żyć dla siebie samego. A potem spróbowałem wyobrazić sobie życie po wyjściu ze szpitala oraz zmianę, której uległyby moje stosunki z Marianne Engel. Szpital stanowił zamknięte środowisko, w którym jej dziwactwa wydawały mi się ze wszech miar intrygujące; ich potencjalnie szkodliwy wpływ na moje codzienne życie równał się praktycznie zeru. Tkwiłem pod szklanym kloszem swego harmonogramu, a personel przymykał oko na wizyty Marianne Engel, gdyż prócz niej (i może Gregora) nie miałem żadnych innych przyjaciół. I z uwagi na dość specyficzne warunki, w jakich przyszło nam rozwijać naszą znajomość, zachodziłem w głowę, czy ekstrawagancja Marianne Engel w świecie - na zewnątrz - była podobna. Kiedy mówiła o „sercach” w swojej piersi bądź o siedemsetletniej egzystencji, stanowiło to miłe urozmaicenie monotonii życia szpitalnego. Bywało, że czułem się trochę nieswojo, przeważnie jednak owa „magiczna więź” z moją osobą budziła we mnie sekretny dreszczyk emocji. Lecz jak zareagowałbym na Marianne Engel przed wypadkiem? Ani chybi machnąłbym ręką i poszedł swoją drogą. Kolejna wariatka. W szpitalu oczywiście nie mogłem nigdzie odejść. Przyjdzie jednak czas, że będę mógł, jeśli tylko zechcę.

* Mniszka Marianne Engel, którą poznaliśmy jako dziecko w czternastym stuleciu, miała rozpocząć naukę w skryptorium klasztoru Engelthal. Podobne instytucje istniały już od kilkuset lat, odkąd Karol Wielki nakazał stworzenie sal do kopiowania, mających na celu zachowanie 128

najważniejszych dzieł w formie pisanej. Początkowo naturalnie ograniczano się niemal wyłącznie do uwieczniania Słowa Bożego. Zadanie skryby nie było łatwe. Miał - albo jak w wypadku Engelthal: miała - do użytku proste narzędzia: noże, kałamarze z rogu, kredę, nożyki, gąbki, ołowiane rysiki, liniały oraz szydła. Ze względów bezpieczeństwa do skryptoriów nie było wolno wnosić świec. Gdy nadchodziła chłodna pora roku, kopistka nie mogła nawet ogrzać rąk. Wartość ksiąg była taka, że pracownie tworzono czasami na szczycie warownych wież, a same księgi opatrywano inskrypcjami na temat konsekwencji kradzieży lub zniszczenia. Ich treść sprowadzała się przeważnie do gróźb, że złodziej zapadnie na straszliwą chorobę, strawi go gorączka, zostanie połamany kołem i powieszony. Nie jedno nieszczęście, lecz wszystkie po kolei. Było ciężko, lecz skryba mógł dodawać sobie otuchy myślą, iż każde przepisane słowo będzie zarówno kartą przetargową na Sądzie Ostatecznym, jak i bronią przeciwko Szatanowi. Jednakże Arcywróg zawsze odpłaca pięknym za nadobne. I w akcie zemsty Szatan wysłał Titivilla, czarta, patrona kaligrafii. Titivillus wykazywał się nie lada przebiegłością i sprytem. Bez względu na jak najlepsze chęci skryby samo zajęcie było nudne i monotonne, myśli odpływały daleko i błąd za błędem się pojawiał. Zadanie Titivilla polegało na tym, by każdego dnia napełnić sakwę tysiącem owych pomyłek, a następnie posłać ją do piekła, gdzie uwieczniano każdą z nich w Księdze Błędów i przechowywano w oczekiwaniu na Sąd Boży, aby świadczyły na niekorzyść skrybów. Tym sposobem kopiowanie stawało się czymś w rodzaju broni obosiecznej: bezbłędnie przepisane wyrazy poczytywano za dobre uczynki, a te z błędami - za grzech śmiertelny. Lecz Szatan przeliczył się w swoich rachubach. Widmo Titivilla motywowało kopistów do wzmożonego wysiłku i uwagi. Wreszcie jego 129

sakwa zaświeciła pustką i został zdegradowany do błąkania się po kościołach i spisywania nazwisk niewiast plotkujących w czasie mszy. Tak czy inaczej, typowym pismem średniowiecznych manuskryptów była tak zwana gotycka minuskuła, będąca, co ciekawe, czcionką stosowaną na co dzień przez Marianne Engel. To być może bez znaczenia, ale ów fakt wydał mi się godny odnotowania.

* Sześć dni, odkąd Marianne Engel przysłała liścik. Pięć dni od momentu, gdy ostatni fragment skóry zmienił położenie na moim ciele. Cztery, odkąd ustałem samodzielnie przez trzydzieści siedem sekund. Trzy od ostatniej rozmowy z Gregorem. Dwa, odkąd ustałem przez czterdzieści sześć sekund, podparty przez niezmordowaną Sayuri Mizumoto. Jeden, odkąd wznowiłem zwyczaj ciągłego rozmyślania o samobójstwie. Zauważyłem, że Gregor wciąż dba o kondycję, lecz ani rusz nie może się pozbyć podwójnego podbródka. Świeżo zapuszczony zarost skutecznie maskował ten defekt, toteż pochwaliłem jego starania, pytając o imię szczęśliwej wybranki. Odparł szybko, że nie ma żadnej „wybranki”. Nawet trochę zbyt szybko. Czując, że się zdemaskował, zmienił taktykę i próbował obrócić wszystko w żart, ale poczucie winy miał wypisane na twarzy. Oto dość osobliwa, acz typowa cecha osób, które uważają się za nieatrakcyjne. Czują się niegodne niczyjej uwagi i za nic w świecie nie chcą przyznać, że ktoś wpadł im w oko. Nie byliśmy na tyle blisko, bym mógł pozwolić sobie na wścibstwo, toteż gdy spróbował zmienić temat, nie oponowałem.

* 130

Sayuri wbiegła w podskokach do sali. - Dzień dobry! - przemówiła z naciskiem. - Masz chwilę, żeby porozmawiać o swoim leczeniu? Burknąłem, że nie. Mój głos zabrzmiał jak głuchy dźwięk o metalicznej barwie - taki, jaki robi strącona taca ze sztućcami. Dokładnie o ten efekt mi chodziło. - Szok! - wykrzyknęła Sayuri, zasłaniając usta ręką, przy czym nie omieszkała mnie zapewnić, że śmiech to istotnie najlepsze lekarstwo. Następnie oznajmiła, że przeprowadzi parę testów, by sprawdzić moją siłę i sprawność. Moje funkcje motoryczne, jak wyjaśniła, „wciąż stoją pod znakiem zapytania”. Za pomocą urządzenia o nazwie goniometr przystąpiła do zbadania moich stawów. Ujęła moje ręce i zgięła je w łokciach, zapisując wynik w notesie. Potem zbadała moje nogi, odkrywając, że sprawność prawego kolana (czyli tego, które uległo poważnemu uszkodzeniu) jest bardzo ograniczona. To również skrzętnie zanotowała. „Mały problem”. Wreszcie, chcąc zbadać reakcje poszczególnych części ciała, zaczęła mnie dźgać jakimś cholernym szpikulcem i zapytała, jakie to uczucie. Odparłem, że takie, jakby dźgała mnie cholernym szpikulcem. Śmiała się do rozpuku, ale byłem zabawny, no, no. Wcisnęła mi ołówek do zdrowej ręki, prosząc, abym napisał coś w jej notesiku. Napisałem chwiejnie: „Gdzie ona jest?” (Oto kolejny przykład mojego życiowego fartu: ogień oszczędził mi prawą rękę, ale urodziłem się mańkutem!) Sayuri nie zwróciła najmniejszej uwagi na treść zdania, interesowała ją wyłącznie moja sprawność. Przełożyła ołówek do mojej lewej dłoni, tam, gdzie brakowało półtora palca, i powtórzyła swoją prośbę. Udało mi się nabazgrać: „Pierdolę”. Spojrzała krytycznie na moje wypociny i zawyrokowała, że przynajmniej można się czegoś doczytać. Na koniec oznajmiła, że wkrótce otrzymam swój własny program ćwiczeń i że to bardzo ekscytujące! 131

- Ani się obejrzysz, jak zaczniesz nam tu spacerować. Odparłem, że przecież umiem chodzić, więc czym tu się podniecać? Sayuri taktownie zauważyła, że choć umiałem chodzić w dawnym ciele, w nowym będę zmuszony nauczyć się tej czynności od początku. Na moje pytanie, czy kiedykolwiek będę chodził jak normalny człowiek, odparła, że być może traktuję ów proces w niewłaściwy sposób i że powinienem raczej skupić się na pierwszych krokach, a nie na całej podróży. - Nie potrzebuję tych twoich tanich orientalnych mądrości. Chyba zrozumiała, że szukam zaczepki, i zbliżyła się o krok. Oznajmiła, że wynik leczenia zależy od wielu rzeczy, lecz przede wszystkim od mojej gotowości do współpracy. - Twój los leży w twoich rękach. Wyraziłem powątpiewanie, czy rzeczywiście obchodzą ją moje postępy, przecież i tak dostanie wypłatę. - Jesteś niesprawiedliwy - zaoponowała. Tylko na to czekałem. Już ja jej pokażę, co to znaczy „niesprawiedliwość”. Niesprawiedliwe było to, że podczas gdy ona pójdzie wieczorem do domu, żeby zjeść sushi i obejrzeć sobie Godzillę w kinie nocnym, ja zostanę w szpitalu z rurką w dupie. To dopiero jest niesprawiedliwe! Sayuri spostrzegła, że dalsza rozmowa nie ma sensu, ale nie straciła zimnej krwi. - Boisz się, to zrozumiałe. Wiem, że to trudne, chciałbyś przewidzieć koniec, a nie możesz sobie nawet wyobrazić początku. Ale będzie dobrze. Na wszystko potrzeba czasu. - Daruj sobie ten protekcjonalny ton, skośnooka dziwko.

* 132

Następnego dnia przy moim łóżku stanęła Marianne Engel i wcisnęła mi do rąk niewielką kartkę papieru. - Na pamięć - zakomenderowała i powtarzała ze mną tekst, dopóki nie wykułem go na blachę. Godzinę później do sali weszła Sayuri Mizumoto z głową uniesioną wysoko do góry. Zerknęła na Marianne Engel, po czym utkwiła wzrok we mnie. - Pielęgniarki mówiły, że chcesz się ze mną zobaczyć. Spróbowałem się ukłonić, co w moim położeniu nie było łatwe. I wygłosiłem wyuczony tekst: Mizumoto san, konoaidawa hidoi kotoba o tsukatte hontouni gomenasai. Yurushite kudasai. (Z grubsza można to przetłumaczyć jako: „Przepraszam za moje karygodne słowa. Proszę cię o wybaczenie”.) Było oczywiste, że tego się nie spodziewała. - Przyjmuję twoje przeprosiny - odpowiedziała. - Jak się tego nauczyłeś? - To moja... przyjaciółka, Marianne. Ona mnie nauczyła. - Co było szczerą prawdą, aczkolwiek wcale nie wyjaśniało jej znajomości japońskiego. Oczywiście zapytałem, skąd zna ten język, lecz przez ostatnią godzinę koncentrowała się wyłącznie na mojej kiepskiej wymowie. Nie wiedziałem też, jakim cudem mimo tygodniowej nieobecności dowiedziała się o incydencie z Sayuri. Pewnie powiedziała jej któraś z pielęgniarek albo doktor Edwards. Traf chciał, że było to pierwsze spotkanie obu kobiet. Marianne Engel zbliżyła się o krok do Sayuri i skłoniła się głęboko. Oczy Sayuro rozszerzyły się w zachwycie. Odwzajemniła ukłon.

Marianne Engel kiwnęła głową. 133

- Uśmiechnęła się Sayuri. - Marianne Engel potrząsnęła przecząco głową. Marianne Engel skłoniła się ponownie.

Sayuri stłumiła śmiech dłonią uniesioną do ust. Sayuri sprawiała wrażenie szczerze ucieszonej tym, że mój wczorajszy popis zaowocował tak nieoczekiwanym spotkaniem. Pożegnała się z szerokim uśmiechem, skłoniwszy się Marianne Engel. Marianne Engel nachyliła się do mojego ucha i wyszeptała: - Nie chcę więcej słyszeć, że obrażasz Mizumoto san. Plugawe słowa nie uśmierzą twojego bólu. Musisz otworzyć serce i zaufać mi bezgranicznie. Wierz mi, zmierzamy ku wolności, ale sama nie zdołam tego osiągnąć. Odeszła od łóżka i sięgnęła po ustawione w rogu krzesło. Usiadła na nim ciężko ze znużoną miną żony zawiedzionej porażką męża. Jej przedziwna tyrada dodała mi odwagi. - Czego ode mnie chcesz? - To pytanie od dawna chodziło mi po głowie, lecz obawiałem się je zadać. - Niczego - odpowiedziała. - Właśnie to masz dla mnie zrobić: nic. - Jak to? - spytałem. - Co to ma znaczyć? - Tylko w ten sposób udowodnisz swoją miłość. - Nie rozumiem. 134

- Zrozumiesz - zapewniła. - Przyrzekam. Marianne Engel przestała mówić o tym, co się stanie w przyszłości, i powróciła do wydarzeń sprzed wielu lat. I choć nie wierzyłem w ani jedno słowo (bo niby jak?), to inaczej niż nasza rozmowa, jej opowieść nie wprawiła mnie w odrętwienie.

VIII Podczas dzieciństwa w Engelthal najwięcej wysiłku kosztowało mnie zachowanie ciszy. Rozumiałam, że milczenie to integralna część równowagi duchowej, lecz i tak wielokrotnie ganiono mnie za „nadmierną wylewność”. Cóż, zachowywałam się jak najzwyczajniejsze dziecko, to wszystko. W Engelthal tłumiono nie tylko dźwięki. Wszystkie aspekty naszego życia podlegały regule zakonnej, dokumentowi tak drobiazgowemu, że aż pięć rozdziałów poświęcono wyłącznie sprawom ubioru i mycia. Nawet otaczające nas mury nie mogły cieszyć oka swym urokiem, by nie zaszkodzić naszym duszom. Siadałyśmy przy stole w refektarzu zgodnie z porządkiem, w jakim zasiadałyśmy w chórze. Podczas posiłku czytano głośno, ażeby zadbać również o naszą strawę duchową. Słuchałyśmy fragmentów z Biblii, urywków ze świętego Augustyna, a czasami Pieśni córy Syjonu, Złotej Legendy lub Das St. Trudperter Hohelied. Owe „czytania” odwracały przynajmniej naszą uwagę od jedzenia, które zupełnie nie miało smaku: przyprawy były zakazane, a mięsa nie mogłyśmy jeść bez specjalnego pozwolenia, udzielanego wyłącznie z przyczyn zdrowotnych. Nie licząc mszy, które odbywały się w głównej kaplicy, cały czas spędzałam w skryptorium. Gertrud od początku dawała mi do zrozumienia, że nie jestem mile widziana. Wszelako piastując stanowisko armariusa, nie mogła sobie pozwolić na jawne okazywanie niechęci. Ale miała za to 136

pod ręką swoją pomagierkę, siostrę Agletrudis. Agletrudis była małą, krągłą planetą krążącą wokół Gertrud, największej gwiazdy skryptorium; z premedytacją dręczyła mnie na każdym kroku, by sprawić przyjemność swojej pani. Jej jedynym celem życiowym było przejąć skryptorium po śmierci Gertrud. Kimże byłam, jeśli nie przeszkodą na drodze do realizacji tego celu? Na długo przed moim przybyciem do skryptorium wkradł się duch przedsiębiorczości. Zapanował zwyczaj przepisywania ksiąg dla bogatych obywateli, często w zamian za grunty, które z chwilą ich śmierci przejdą na własność klasztoru. Gertrud, pierwsza samozwańcza świętoszka klasztoru, nigdy nie gardziła ekonomicznymi korzyściami wynikającymi z takiego układu, choć nie znosiła sprzedawania ksiąg. Działo się tak, ponieważ proceder ten ograniczał pracę skryptorium na rzecz jej własnego celu. Na początku swej kariery klasztornej Gertrud postanowiła bowiem, że stworzy dzieło, które przysporzy jej wiecznej chwały, a mianowicie: pełne niemieckojęzyczne tłumaczenie Biblii. I chociaż nigdy nie przyznała tego głośno, jestem pewna, iż chciała, by zasłynęło jako Die Gertrud Bibel. Na tym właśnie polegał zasadniczy problem związany z moją osobą: byłam dziewczynką, niepełnym dorosłym, który miał kraść jej cenny czas przeznaczony na pracę. Pamiętam słowa Gertrud, z jakimi powierzyła mnie opiece Agletrudis: - Matka przełożona wierzy, że to dziecko może się na coś przydać. Naucz ją podstawowych rzeczy, najlepiej w drugim końcu pracowni, ale nie wolno jej niczego dotykać. Te tłuste paluszki nie będą kalać bożych instrumentów. Nade wszystko zaś trzymaj ją z dala od mojej Biblii. Zatem na początku mogłam tylko patrzeć. Myślisz pewnie, że dla dziecka musiało to być śmiertelnie nudne, ale nie - dla mnie było fascynujące. Większość dotychczasowego życia spędziłam, trawiąc w milczeniu 137

informacje w kącie izby, toteż owa zmiana w gruncie rzeczy nie wniosła nic nowego. Patrzyłam urzeczona, jak pióra stają się przedłużeniem palców skryby. Nauczyłam się przepisu na inkaust oraz tego, jak za pomocą cynobru bądź cynamonu zabarwić go na czerwono. Patrzyłam, jak zakonnice ostrzą nożykami pióra, gdy litery niebezpiecznie zatracały ostrość. I od razu zrozumiałam, że znajduję się we właściwym miejscu. Rzeczy, które dziś przyjmujemy jako coś oczywistego, wówczas miały charakter niezwykłych. Weźmy na przykład papier. Same nie zajmowałyśmy się jego wyrabianiem, ale przyjmowałyśmy dostawy od lokalnego pergaministy. Następnie należało przygotować go do użycia. Zakonnice nakłuwały cyrklem małe dziurki, aby zaznaczyć interlinie, a czasami Gertrud prosiła o dodanie koloru, dla „odrobiny dramatyzmu”. Na jedną księgę zużywano kilkaset skór zwierzęcych. Czy mogłam odnieść się do tego obojętnie? Mogę krytykować Gertrud za wiele rzeczy, lecz nie za jej oddanie sprawie. Gdy w grę wchodziło tłumaczenie, dyskusje nad jednym zdaniem trwały niekiedy ponad godzinę. Pomimo narzekań na dyktatorskie zapędy Gertrud żadna z zakonnic w pracowni nie miała najmniejszych wątpliwości co do tego, że wypełnia zadanie powierzone jej przez Boga. Siostry pracowały niezmordowanie, nawet podczas największej harówki nad Die Gertrud Bibel. Niektóre zakonnice zastanawiały się czasem, z czyjego upoważnienia podjęto pracę nad tak wielkim dziełem i czy aby nie jest to bluźnierstwem, ale miały dość oleju w głowie, by nie przeciwstawiać się armariusowi, albo zwyczajnie wolały położyć uszy po sobie. Dlatego nie utyskiwały, czerpiąc otuchę z chwil, gdy nieliczne karty znajdowały aprobatę Gertrud. Przekład był wprawdzie ich wspólnym dziełem, ale to Gertrud miała zawsze ostatnie słowo. Tylko najzdolniejsze kaligrafia miały do dyspozycji najdoskonalszy welin. Gertrud stała im nad głową, wyciągając żylastą szyję w obawie, że 138

któraś zgubi literkę lub rozmaże inkaust. Gdy stawiano kropkę w ostatnim zdaniu na stronie, jej barki opadały i wszyscy słyszeli, jak trzymane w płucach powietrze z ulgą wydostaje się na wolność. A potem znów głośno brała oddech. Owe chwile wytchnienia nigdy nie trwały długo. Gertrud zanosiła kartę do rubrykatora, który zaznaczał pierwsze litery oraz tytuły rozdziałów, a iluminator wypełniał puste miejsca tuzinem próbnych ozdób. Gdy zapadła ostateczna decyzja, powstawały malowane ornamenty. Ukończone karty wprost zapierały dech w piersi. Gertrud ślęczała bitą godzinę nad każdą z nich, po czym odkładała ją i zlecała wykonanie kolejnej. Karta po karcie rodziła się księga, ale należało również dopilnować innych rzeczy. I tak, gdy nawarstwiały się zlecenia wielmożów, Gertrud spoglądała tęsknie w kierunku swej pierwszej miłości. Lecz podobnie jak wszystkich, również i ją obowiązywało posłuszeństwo wobec matki przełożonej. Przeorysza dowiedziała się jakimś sposobem, że nie wolno mi właściwie uczestniczyć w życiu skryptorium. Podejrzewam, że to była sprawka siostry Christine. Z głębokim westchnieniem rezygnacji oraz litanią argumentów przeciwko takiej decyzji Gertrud raczyła mnie poinformować: „Na mocy postanowienia przeoryszy muszę znaleźć zajęcie dla twoich głupich rączek”. Wręczyła mi stary, upstrzony błędami skrawek pergaminu i kazała ćwiczyć. Oddałam się tej czynności bez reszty. Wykorzystywałam wszystkie niepotrzebne kawałki pergaminu i pochłaniałam setki tekstów, gdy podszkoliłam się w dziedzinie translacji. Znałam już niemiecki, łacinę, włoski z modlitewnika Paola oraz podstawy francuskiego. Moje postępy wprawiały zakonnice nieustannie w zdumienie, chociaż Gertrud nigdy nie pochwaliła mnie nawet słówkiem, a siostra Agletrudis z lubością wytykała mi każde uchybienie. Wystarczyło, że odwróciłam wzrok, a moje kałamarze przewracały się w tajemniczy sposób, księgi zapadały 139

się pod ziemię, a pióra łamały na pół. Kiedy wspominałam Gertrud o tych „wypadkach”, uśmiechała się tylko pod nosem i zapewniała o nieposzlakowanej opinii siostry Agletrudis. Koniec końców jednak Gertrud i jej zausznica nie mogły dłużej ignorować mojego talentu. Stawałam się najbieglejszą z tłumaczek, a przy tym najszybszą i najdokładniejszą z nich. Irytacja Agletrudis nie była już zwykłą niechęcią i przerodziła się w zazdrość i poczucie zagrożenia. Z niepewnych spojrzeń Gertrud wniosłam, że chyba jednak okażę się użyteczna. Cóż, nie była już młoda, a jeśli Die Gertrud Bibel miała zostać ukończona za jej życia, należało niezwłocznie przyspieszyć z robotą. I dlatego Gertrud dopuściła mnie do pracy nad swoim dziełem. Istniało również życie poza ścianami skryptorium. Kiedy trochę urosłam, nauczyłam się przesadzać furtę i wypuszczałam się do świata zewnętrznego. Nie szukałam guza, chciałam jedynie sprawdzić, co kryje się poza granicami klasztoru. Tym sposobem natrafiłam na chatkę ojca Sundera i brata Heinricha. Gdy zjawiłam się tam po raz pierwszy, ojciec Sunder złajał mnie okropnie. Groził, że zaciągnie mnie z powrotem do klasztoru i naskarży matce przełożonej, ale koniec końców poczęstował mnie nawet kubkiem soku. Potem coś przekąsiliśmy i Sunder ani się obejrzał, jak minęło tyle czasu, że musiałby się gęsto tłumaczyć, dlaczego od razu nie odprowadził mnie do klasztoru. Toteż gdy obiecałam, że się więcej nie zjawię, brat Heinrich i ojciec Sunder pozwolili mi wrócić chyłkiem. Następnego wieczoru ponownie zapukałam do ich drzwi. Znów musiałam się nasłuchać połajanek, ale potem zasiedliśmy do kolacji. Przez kilka tygodni powtarzała się ta sama scenka, po czym zarzuciliśmy naszą grę pozorów i moje wizyty stały się codziennością. Biegłam do nich jak na skrzydłach. Ich chatka stała się dla mnie drugim, sekretnym domem. W letnie wieczory bawiliśmy się czasem w lesie 140

w chowanego. Były to dla mnie najpiękniejsze chwile, gdy spoglądałam spomiędzy zarośli na dwóch pięćdziesięciolatków udających, że nie mogą mnie znaleźć. Engelthal stanowiło małą społeczność, toteż było nieuniknione, że siostry dowiedzą się o moich potajemnych wizytach. Pewnie nie zobaczyłyby w nich nic złego. I choć wśród zakonnic była to tajemnica poliszynela, myślę, że Gertrud, Agletrudis i przeorysza nigdy się o niczym nie dowiedziały. W przeciwnym razie rychło położono by temu kres ze względów przyzwoitości. Matka przełożona umarła pewnej nocy, gdy miałam kilkanaście lat. Śmierć przyszła do niej we śnie. W takiej sytuacji niezwłocznie powołano nową przeoryszę. Klasztory dominikańskie były instytucjami demokratycznymi i siostra Christine, która kończyła właśnie pracę nad Księgą sióstr Engelthal i zaczynała swoje Objawienia, została wybrana niemal jednogłośnie. Przyjęła tytuł matki Christine, jakby to była najoczywistsza rzecz pod słońcem. Naturalnie ucieszyłam się z takiego obrotu sprawy, ale dla siostry Agletrudis i jej ambicji był to wielki cios. Z dnia na dzień jej plany objęcia posady armariusa wzięły - by tak rzec - w łeb. Nie dość, że w skryptorium rozpanoszyło się cudowne dziecko, to na dodatek było ono jeszcze protegowaną nowej przeoryszy! Moje śluby, które odbyły się tuż po wyborze matki Christine, niewątpliwie przelały czarę goryczy. Ślubując posłuszeństwo aż do śmierci błogosławionemu Dominikowi oraz wszystkim przyszłym matkom przełożonym, czułam na plecach jej nienawistne spojrzenie. Wszelako z oczu pozostałych sióstr wyzierały sympatia i aprobata. Myślały zapewne, że wszystkie elementy mojego życia układają się w logiczną całość, co było zresztą całkowicie przeciwne temu, jak się czułam. A czułam się jak intruz w domu Pana. Wyrosłam w atmosferze żarliwej pobożności, ale sama bynajmniej nie czułam się święta. Wiele moich towarzyszek, w tym Gertrud i Agletrudis, 141

doznawało mistycznych wizji, ale nie ja, co budziło we mnie silne poczucie wyłączenia. Owszem, miałam talent do języków, lecz był on jedynie talentem, a nie darem czy objawieniem. Nie tylko brak komunikacji z Bogiem sprawiał, że czułam się niegodna. Reszta zakonnic wydawała się pewna swej drogi, a ja błądziłam we mgle. Czułam zamęt w sercu i duszy, brakowało mi pewności będącej udziałem pozostałych sióstr. Matka Christine zapewniała, że brak wizji nie powinien mi spędzać snu z powiek. Każda z sióstr otrzymuje wiadomość tylko wówczas, kiedy jest na to gotowa, tak mi powiedziała; nie polega to na wzywaniu do siebie Pana, ale na nieustannym oczyszczaniu swojej duszy, aby Pan sam zechciał do nas przyjść. Odpowiedziałam, że nie wiem, cóż jeszcze mogłabym uczynić, żeby się oczyścić, na co matka Christine poradziła, bym przygotowała się na spotkanie z Bogiem, wyzwalając swą duszę z pokus cielesnych. Kiwnęłam głową, jakby te słowa tłumaczyły wszystko, ale po prawdzie nie byłam ani trochę mądrzejsza. Zgłębiałam owe idee od urodzenia, wszelako nie były one dla mnie niczym więcej jak tylko koncepcjami, pojęciami, mglistymi ogólnikami. Matka Christine musiała to wyczytać z mojej twarzy, gdyż nie omieszkała mi przypomnieć, że moje niewyjaśnione zdolności językowe, czymkolwiek by były, czynią mnie jedyną w swoim rodzaju. I nie ulega wątpliwości, podkreśliła, że Bóg ma wobec mnie wspaniały plan. Po cóż obsypałby mnie takimi darami? Obiecałam, że zastosuję się do jej rad, skrycie żywiąc nadzieję, iż wiara, jaką we mnie pokłada, stanie się kiedyś również moim udziałem. Tuż po tym, jak skończyłam dwadzieścia lat, poznałam Henryka Suza. Było to zarazem nasze pierwsze i ostatnie spotkanie. Podróżował ze Strasburga do Kolonii, gdzie miał pobierać nauki w studium generale u Mistrza Eckharta. I choć nasz klasztor nie był mu po drodze, gorąco 142

pragnął odwiedzić słynne Engelthal. Tak właśnie powiedział. Nie ulegało wątpliwości, że potrafi oczarować matkę Christine, ale z Gertrud nie poszło mu tak łatwo. Gdy tylko się dowiedziała, że Suzo ma zostać uczniem Eckharta, odmówiła spotkania. Kwestia Eckharta była bardzo drażliwa. Zyskał on popularność jako autor łacińskich tekstów teologicznych, a największą sławę, a ściśle rzecz biorąc: niesławę, przyniosły mu kazania wygłaszane w dialekcie niemieckim. Gdy przemawiał o metafizycznej jedności łączącej boską naturę z duszą człowieka, jego koncepcje rozmijały się z ortodoksyjnymi poglądami, co w owych czasach nie wróżyło najlepiej. Wśród zakonów i duchowieństwa i tak panował zamęt spowodowany przeniesieniem papieskiej siedziby do Awinionu. Kiedyś natknęłam się na jego nazwisko w jednym z tekstów i gdy chciałam porozmawiać o tym z Gertrud, zareagowała nader gwałtownie. I choć przyznała, że nie czytała żadnego z jego dzieł, oznajmiła z mocą, że wcale nie zamierza tego robić. Słyszała dość o jego plugawych wymysłach, by unikać go jak zarazy. Wypluła jego nazwisko jak zgniły owoc. „Dobrze się zapowiadał, ale zszedł na psy. Uznają go za heretyka, wspomnisz moje słowa. Nie chce nawet przyznać, że Bóg jest dobry”. Tak się osobliwie złożyło, że skorzystałam na nieugiętej postawie Gertrud. Z powodu jej odmowy poznania Suza to właśnie mnie przypadła rola jego przewodniczki po skryptorium. Wygląd mistyka przyprawił mnie o wstrząs. Był kruchy, aż dziw brał, że jego kości nie pękają pod ciężarem ciała, nawet tak niepozornego. Miał pożółkłą, ziemistą skórę, z siateczką żył biegnących tuż pod powierzchnią, i ciemne worki pod oczami, jakby nigdy nie zaznał snu. Jego pokryte zawsze rozdrapanymi strupami dłonie przypominały rękawiczki wypełnione luźno złączonymi kostkami. 143

Pomyślisz, że musiał budzić odrazę, ale wcale tak nie było. Jego cienka skóra zdawała się promieniować wewnętrznym blaskiem duszy. Sposób, w jaki przebierał smukłymi palcami, nasuwał skojarzenie z drzewkami chwiejącymi się na wietrze, a słuchając jego słów, nabierało się pewności, że nie potrzebuje snu, skoro nadzwyczaj ważne wizje pochłaniają całą jego uwagę. I choć dzieliło nas zaledwie kilka lat, czułam, że zna tajemnice, których mnie nigdy nie będzie dane dostąpić. Oprowadziłam go po skryptorium, a następnie po okolicznych gruntach należących do Engelthal. Gdy znaleźliśmy się z dala od niepowołanych uszu, podjęłam temat Mistrza Eckharta i oczy Suza zaświeciły, jakbym wręczyła mu klucze do nieba bram. Gorliwie podzielił się ze mną wszystkim, co wiedział o swoim nauczycielu. Nigdy nie słyszałam równie potoczystej wymowy, głos mistyka wprost kipiał religijnym uniesieniem. Zapytałam, dlaczego zdaniem siostry Gertrud Mistrz Eckhart nie chce przyznać, że Bóg jest dobry. Suzo wyjaśnił, iż stanowisko mistrza opiera się na przekonaniu, że to, co jest dobre, może stać się lepsze, a to, co może stać się lepsze, może stać się najlepsze. Boga owe określenia nie dotyczą, ponieważ znajduje się ponad wszystkimi kategoriami. Twierdząc, że Bóg jest mądry, człowiek mija się z prawdą, gdyż to, co mądre, może stać się mądrzejsze. Wszystko, co człowiek mówi o Bogu, jest z natury błędne, nawet Jego imię. Bóg to „czysta nicość” i „transcendentny Byt”, dodał Suzo, poza wszelkimi słowami i rozumieniem. Człowiekowi nie pozostaje nic innego jak zachować milczenie, albowiem swą paplaniną o Bogu popełnia grzech kłamstwa. Prawdziwy mistrz wie, że gdyby miał Boga, którego mógłby ogarnąć umysłem, nigdy nie uznałby go za Boga prawdziwego. Tamtego popołudnia mój umysł otworzył się na nowe możliwości, a serce na nowe interpretacje. Nie mogłam pojąć, dlaczego Gertrud tak 144

zaciekle wzbrania się przed włączeniem pism Eckharta do naszego księgozbioru. To, co dla niektórych było herezją, dla mnie stanowiło sensowną analizę boskiej natury. Rozmowa z Suzem wzbudziła we mnie przekonanie, że nauki mojej młodości były bardzo ograniczone. Skoro zatajano przede mną poglądy Eckharta, co jeszcze nie dotarło do moich uszu? Jak powiedział Suzo z błyskiem w oku: „To, co bolesne, wyostrza naszą miłość”. W przypływie szczerości wyznałam Suzowi, że bardzo chciałabym przeczytać któreś z dzieł Eckharta. Uśmiechnął się figlarnie, ale nic nie powiedział. Zastanawiałam się, czy to moja samowola tak go rozbawiła, lecz wkrótce porzuciłam tę myśl i przypomniałam sobie o tym dopiero po kilku dniach, kiedy nas opuszczał. Zależało mi na tym, aby spędzić z nim więcej czasu, ale Gertrud przezornie dopilnowała, by nie zabrakło mi obowiązków. Pozwolono mi go pożegnać przy bramie, kiedy wyruszał w kierunku Kolonii. Upewniwszy się, że nikt nie widzi, wsunął mi między fałdy habitu niedużą książkę.

IX Odkąd napisałem te słowa, prześladują mnie bez przerwy. „Daruj sobie ten protekcjonalny ton, skośnooka dziwko”. Zawsze nas korci, by retuszować wczorajsze płótno pędzlem dnia dzisiejszego. Chciałbym umniejszać sprawy, które budzą we mnie poczucie winy. Tak bardzo pragnę je usunąć, że po prostu muszą zostać. Sayuri Mizumoto nie jest dziwką i bynajmniej nie siliła się na protekcjonalny ton. To akurat powinno być oczywiste. Wypowiedziałem te okropne słowa ze złości na przedłużającą się nieobecność Marianne Engel. Wstydzę się tego, jak potraktowałem Sayuri, i nie chcę przez to jedno zdanie wyjść na rasistę. No bo wyszedłem na rasistę, nie? Mimo to zapewniam was, że wybrałem określenie „skośnooka” wyłącznie po to, by uderzyć w czuły punkt. Użyłem tego słowa nie dlatego, że uważam Japończyków za gorszych od siebie, ale w oparciu o przekonanie, że to Sayuri czuje się gorsza jako Japonka w kulturze zachodniej. (Poznawszy ją lepiej, odkryłem zresztą, że jest absolutnie wolna od etnicznego kompleksu niższości.) I tak jak określenie „skośnooka” świadczy o rasizmie, tak słowo „dziwka” świadczy o mizoginizmie. Ale prawda jest taka, że nie lubię większości mężczyzn, podobnie jak nie znoszę większości kobiet; jeśli już, mogę raczej uchodzić za mizantropijnego zwolennika równych szans. 146

Ściśle rzecz biorąc: mogłem. Wierzę, że od czasu ataku na Sayuri bardzo się zmieniłem. I choć nie twierdzę, że darzę wielką miłością cały rodzaj ludzki, mogę oświadczyć z całą pewnością, że nienawidzę mniej osób niż kiedyś. Pewnie słaby to argument na poparcie czyjegoś rozwoju duchowego, ale takie rzeczy czasem lepiej oceniać z pewnej perspektywy aniżeli na gorąco.

* Zdjęty świętym oburzeniem, doktor Gregor Hnatiuk stanowił zaiste piękny obrazek. Wpadł do mojej sali jak burza, żądając, abym niezwłocznie przeprosił panią Mizumoto. Jak widać, nie był na bieżąco: usłyszał o moim popisie, lecz akt skruchy musiał umknąć jego uwagi. Jednakże widok jego zroszonego potem czoła, kiedy tak zawzięcie bronił honoru nadobnej damy, zapierał wprost dech w piersi. I wtedy zrozumiałem, kto jest obiektem jego westchnień. Wyjaśniłem, że wszystkie szkody zostały naprawione, i dodałem, że Sayuri znalazła przy okazji osobę, z którą może konwersować po japońsku. Ta informacja udobruchała nieco Gregora, ale nie omieszkał na koniec wetknąć mi szpilki. - Kiedyś przekonasz się na własnej skórze, że twoja niewyparzona gęba jest bramą nieszczęścia. - Tak, Gregor, już to słyszałem - odparłem. - Od Sayuri. Jego wiewiórcze policzki spłonęły purpurą. Wystarczył sam dźwięk jej imienia, żeby zbić go z tropu, a sposób, w jaki rzucił się do wyjścia, tylko potwierdził moje przypuszczenia. W drzwiach stanął jak wryty i obrócił się na pięcie. - Marianne mówi po japońsku?

* 147

Oto tłumaczenie rozmowy między Marianne Engel i Sayuri Mizumoto. Marianne Engel: Pani Mizumoto. Miło mi panią poznać. Nazywam się Marianne Engel. Sayuri Mizumoto: Ach! Mnie też bardzo miło. Moje uszanowanie. Mówi pani po japońsku? Marianne Engel: Trochę. Przez kilka lat mieszkałam na farmie lawendy na Hokkaido. Jeśli mogę spytać, czy pani imię oznacza „lilijka”? Sayuri Mizumoto: Owszem. Pani znajomość japońskiego jest doprawdy niezwykła. Marianne Engel: Bynajmniej. A pani nazwisko można przetłumaczyć jako „źródło”, prawda? Sayuri Mizumoto: Tak jest. Marianne Engel: To dobrze wróży mojemu przyjacielowi. Proszę się nim opiekować. I niech mu pani wybaczy fatalne maniery. Sayuri Mizumoto: Dobrze, postaram się. Pytanie: jak mogę zamieszczać tłumaczenie rozmowy, z której nie zrozumiałem ani słowa? Odpowiedź: dzięki Sayuri. Zapewnia, że jest ono wierne oryginałowi, a mnie nie pozostaje nic innego, jak jej zaufać. I ufam, choć nadal dręczy mnie obawa, że ów zapis jest jednym wielkim błędem, który Titivillus wrzuciłby do swej sakwy i zaniósł Szatanowi, i z którego jeszcze przyjdzie mi się gęsto tłumaczyć. Ale muszę zaryzykować. Z radością donoszę, że moje paskudne słowa nie wpłynęły na nasze stosunki, które z czasem przerodziły się w przyjaźń. W ciągu wielu spędzonych razem godzin dowiedziałem się prawdy o dzieciństwie Sayuri, a przynajmniej poznałem jej wersję, którą zdążyłem już przytoczyć. 148

Ale w ciągu minionych lat dowiedziałem się jednak, że Sayuri Mizumoto to kobieta wyjątkowa. No bo jak inaczej określić osobę gotową pomóc w pracy nad książką, w której nazwano ją „skośnooką dziwką”?

* Sayuri i Marianne Engel postanowiły wspólnie pomagać mi przy rehabilitacji. Doktor Edwards początkowo kręciła nosem na takie rozwiązanie, ale ustąpiła za namową Sayuri, która argumentowała, że udział dodatkowej osoby ułatwi i umili mi ćwiczenia. Stałem, a nawet zrobiłem kilka kroków, ale Sayuri chciała, żebym zaczął chodzić, co bynajmniej nie oznaczało, że wyskoczę z łóżka i dziarsko ruszę korytarzem. Przyniosła specjalne krzesło, na którym nie dotykałem stopami podłogi, po czym siadała na wprost mnie i pomagała mi robić rowerki. Na zmianę z Marianne Engel podpierały dłońmi moje stopy tak, jakbym stąpał po ziemi, a ja miałem je odpychać. Wydawałoby się, że to dziecinnie proste, ale nic bardziej mylnego. Pod koniec każdych ćwiczeń Sayuri kazała mi jak najdłużej stać o własnych siłach. Nigdy nie trwało to zbyt długo, ale ona krzyczała: „Walcz! Walcz! Walcz!”, dodając mi otuchy. Kiedy już nie mogłem wytrzymać, kładły mnie do łóżka i omawialiśmy wspólnie dotychczasowe postępy. Czasami Marianne Engel brała mnie za rękę i nie mogłem się skupić na tym, co mówiła Sayuri.

* Marianne Engel przyszła w tak zakurzonym ubraniu, że aż dziw brał, że w ogóle ją wpuścili. Pewnie przekradła się obok dyżurki, choć nie 149

wiem jakim cudem - w końcu przytaszczyła jeszcze z sobą dwa kosze. Gdy przykucnęła, żeby je rozpakować, z jej nogawek wzbiła się chmura pyłu. - Zastanawiałem się nad opowieścią o Francescu i Graziarne - wypaliłem, pomny, że jeszcze nie miałem okazji powiadomić Marianne Engel o moich postępach. - Jest bardzo romantyczna. Ze śmiechem wyjęła kilka butelek szkockiej z koszyka z zimnym prowiantem. - To dla doktor Edwards, Mizumoto i pielęgniarek. Wolałabym, żebyś nie kłamał, ale może dzisiejsza opowieść bardziej ci się spodoba. Gdy wyciągała talerze, dostrzegłem krew zaschniętą wzdłuż krawędzi połamanych paznokci. Ryba z frytkami, kiełbaski z tłuczonymi kartoflami. Żeberka z przysadzistym puddingiem z Yorkshire. Koreczki, szynka z jajkiem, warzywa i ser. Bułeczki z dżemem truskawkowym. Kajzerki. Czosnkowe i cebulowe bajgle. Kremowy ser z ziołami. Niemiecki ser maślany, ser szwajcarski, gouda, wędzony gruyère i ementaler. Sałatka ze świeżych ogórków z sosem jogurtowym w uroczej salaterce z podobiznami Jasia i Małgosi. Wielkie, pokrojone na ćwiartki czerwone ziemniaki, białe w środku, soczyste łodygi ociekających masłem szparagów, brzemienny nadzieniem brzuch bakłażana. Plastry tłustej baraniny, spiętrzone ku chwale miażdżycy. Osamotniona kupka kiszonej kapusty, najwyraźniej dodana w ostatniej chwili, bo komuś przyszło do głowy, że jest za mało warzyw. Pieczone jajka... kto u licha je pieczone jajka? Wreszcie kulinarny ukłon w stronę Rosji: warieniki (czyli po prostu pierogi) przystrojone szklistymi plastrami cebuli i holubsti (napęczniałe ryżem ruloniki kapusty) w kwaskowatym sosie pomidorowym. Marianne Engel wepchnęła do ust całe jajko, jakby nie jadła od kilku 150

dni, i pochłonęła je w niemal zwierzęcy sposób. Jak to możliwe, że ktoś tak wygłodzony nie podjadał podczas przygotowywania posiłku? Gdy zaspokoiła pierwszy głód, powiedziała: - W opowieści o Vicky Wennington jest potężny sztorm, niezachwiane uczucie i śmierć w morskiej wodzie! Zaintrygowany, poprawiłem się na poduszce, biorąc do ust kolejny kawałek holubsti.

X W świecie londyńskiej socjety nie liczyło się nic prócz nazwiska, a Victoria D'Arbanville miała szczęście przyjść na świat w jednym z najstarszych i najbardziej szanowanych rodów Anglii. W dzieciństwie zadbano o jej gruntowne wykształcenie: nauczono ją angielskiego, francuskiego, włoskiego, niemieckiego, łaciny oraz podstaw rosyjskiego; potrafiła omawiać myśl Darwina bez podnoszenia kwestii pokrewieństwa ludzi i małp oraz zaśpiewać najpiękniejsze dzieła Monteverdiego, chociaż wolała Cavallego. Jej rodziców nie obchodziły preferencje muzyczne córki, zależało im wyłącznie na tym, by poślubiła dżentelmena, bo przecież na tym polegała rola panienek w wiktoriańskiej Anglii. Victoria nie miała wątpliwości, że tak właśnie uczyni, dopóki nie poznała Toma Wenningtona. Nie żadnego tam Thomasa, gdyż ów młodzieniec był Tomem w każdym calu. Poznali się na oficjalnej kolacji, podczas której Tom - w niedopasowanym surducie - towarzyszył swemu londyńskiemu przyjacielowi. Po skończonym posiłku mężczyźni przeszli do salonu, gdzie dyskutowano o parlamencie i Biblii. Tom nie miał tu zbyt wiele do powiedzenia, acz, przyparty do muru, mógł dorzucić swoje trzy grosze na temat ziemi. Był gospodarzem z krwi i kości, podobnie jak jego przodkowie. Tom nie przypominał młodych ludzi, z którymi Victoria zwykle miała do czynienia, lecz gdy w ciągu kolejnych tygodni rozmyślnie wpadała na 152

niego przy różnych okazjach, była wprost wniebowzięta. Co do Toma, zabawił on w Londynie o miesiąc dłużej, aniżeli pierwotnie planował, i bohatersko znosił bankiety, podwieczorki oraz wieczory w operze, których normalnie by nie zdzierżył - byle tylko zobaczyć Victorie. Zapas surdutów pożyczanych od majętnego i wspaniałomyślnego przyjaciela wyczerpywał się nieubłaganie. Świadomy, że jego pola same się nie obsieją, Tom stanął w obliczu poważnej decyzji: wróci do domu lub napnie cięciwę odwagi*. Nawiasem mówiąc, ostatniego cytatu nauczyła go właśnie Victoria. * Makbet, akt i, scena 7, przekład Stanisława Barańczaka.

D'Arbanville'owie nie kryli wzburzenia: jak to możliwe, że ich córka zainteresowała się tym, tym ...rolnikiem! Lecz sprawy zaszły już zbyt daleko. Victoria nie tylko cytowała lady Makbet, lecz wykazała się iście szekspirowskim sprytem przy realizacji swego chytrego planu. A gdy stało się jasne, że Tom nie rozumie języka kwiatów, wybrała się na prywatną wycieczkę po największej londyńskiej fabryce produkującej napędzane parą maszyny rolnicze. Tom podjął żeglugę po obcych wodach Londynu z uwagi na zauroczenie Victoria, ale nie zapomniał, że nie wie ona o jego życiu zupełnie nic. Dzięki tej wycieczce zrozumiał, że dziewczyna pragnie poznać tajniki rolnictwa, a jej pytania pod adresem brygadzisty świadczyły o gruntownym przygotowaniu się do tematu, co ostatecznie utwierdziło go w przekonaniu, że jego wybór padł na właściwą kobietę. Gdy Tom poprosił ją o rękę, wiedziała, że dni w salonie dobiegły końca. Tak, odpowiedziała bez wahania, nie bawiąc się w ceregiele. Przestała być Victoria i gotowa była rozpocząć nowe życie jako jego ukochana Vicky. Opór jej rodziców osłabł znacznie na wieść o powierzchni ziemi należącej do Toma i młodzi pobrali się z pompą cokolwiek przesądną jak na 153

gust pana młodego. Vicky przeniosła się do wielkiego domu Wenningtonów, którego okna z jednej strony wychodziły na pola, a z drugiej na Morze Północne. Była to dość dziwna lokalizacja jak na budynek mieszkalny, wszelako życzeniem prababki Toma było zamieszkać tam, gdzie „ziemia wpada do morza”. Vicky strofowała męża, gdy ten zapominał się ogolić, Tom zaś wyśmiewał żonę, że jej obcasy są za wysokie jak na małżonkę rolnika, przy czym ona ubóstwiała skrycie zarys jego zarośniętego podbródka, a on dostawał gęsiej skórki na widok jej kołyszących się bioder. Zapach potu męża przyprawiał ją o rozkoszny zawrót głowy, Tom zaś, czując jej perfumy, ocierał kark przybrudzoną chustką do nosa. Tłumiona w Londynie, na farmie cielesność wybuchła ze zdwojoną siłą. Vicky rozpalała ogień i grzała mężowi wodę na kąpiel; spocona i szczęśliwa naciskała miech, wyobrażając sobie, co Tom poczuje pod jej dotykiem. To podczas owych wieczornych kąpieli Vicky pokochała swoje ręce. I gdy szorowała nimi plecy męża, lekcje gry na fortepianie szły w niepamięć. Gdy nadeszła pora żniw, Vicky poczęła. Zaokrągliła się zimą, a wiosną urodziła. Nazwała chłopca Alexander, Tom mówił na niego Al. Wiejskie powietrze stało się jeszcze słodsze niż przedtem. Rankiem stawali na klifie z dzieckiem w ramionach, patrząc, jak rybacy wypływają w morze i wracają do brzegu. Robili tak na początku małżeństwa i pierwsze lato z synem nie przyniosło w ich życiu większych zmian. Tom zamykał oczy i wyobrażał sobie, że to on znajduje się na wodzie. Marzył niegdyś, że zaciągnie się do Marynarki Królewskiej, lecz porzucił te marzenia po śmierci ojca, który pozostawił mu w spadku gospodarstwo. Miał jednak niewielką łódź, którą lubił wypływać w niedzielne poranki. W jedną z takich zwyczajnych niedziel na początku listopada poprosił Vicky, aby mu towarzyszyła. Niedawno zebrali plony i mieli teraz 154

trochę czasu dla siebie. Odrzekła, że źle się czuje i woli zostać z dzieckiem. „Ale ty idź - powiedziała. - Baw się dobrze”. Vicky z Alexandrem na rękach patrzyła z klifu, jak Tom opuszcza przystań i kieruje się na otwarte morze. Robił się coraz mniejszy, aż wreszcie znikł jej z oczu. Szczelniej otuliła się płaszczem i nakryła dziecko kocykiem. Nadciągał zimny wiatr; biegnąc z powrotem do domu, czuła go w kościach. W końcu mamy listopad, pomyślała. Nie ma co się dziwić. Lodowaty oddech wiatru przywiał burzę, gwałtowną i nieoczekiwaną. W zaciszu domu Vicky z synkiem przytulonym do piersi odsypiała ból głowy. Przewracała się z boku na bok, gdy naraz obudził ich potężny huk grzmotu gdzieś w pobliżu. Vicky usiadła gwałtownie na łóżku, a mały Alexander wybuchnął płaczem. Ubrała się pospiesznie i pobiegła na skraj klifu, zostawiwszy dziecko pod opieką służącej. Omiotła spojrzeniem horyzont, wypatrując łódeczki męża. Ale jej wzrok napotkał tylko szare gniewne morze. Wkrótce jeden z parobków przybiegł po Vicky w obawie, że wiatr zdmuchnie ją z klifu. W dole były skały, na których człowiek roztrzaskałby się na strzępy. Vicky wróciła do domu, wysłuchując krzepiących zapewnień parobka. „Tom to wytrawny żeglarz. Znajdzie schronienie w zatoczce i przeczeka burzę w bezpiecznym miejscu. Wróci, jak tylko się rozpogodzi”. Vicky z roztargnieniem kiwnęła głową. Bardzo chciała w to wierzyć. Burza, jakiej nie pamiętali najstarsi mieszkańcy, szalała przez trzy długie dni. Vicky krążyła od domu do klifu, gdzie stała dopóty, dopóki ktoś nie przybiegał z wieścią, że Alexander płaczem domaga się obecności matki. Wreszcie sztorm ucichł. Ciemne niebo rozwarło się z ociąganiem, wypuszczając przez szczeliny w chmurach promienie słońca. Vicky ponownie zajęła miejsce na szczycie klifu. Stała tam przez cały dzień, 155

wyczekując powrotu męża. Ale Tom się nie pojawił. Następnego dnia skrzyknęła ekipę poszukiwawczą. Tom cieszył się wśród okolicznych mieszkańców wielką sympatią, toteż nie zabrakło ludzi, którzy na łodziach uważnie przeczesywali wybrzeże. Tom zniknął bez śladu. Nie znaleziono zupełnie nic. Jak okiem sięgnąć, widać było tylko bezkresne, puste połacie wody. Tak jakby morze wymazało wszelkie dowody jego istnienia. Po trzech dniach poszukiwań rybacy ze smutkiem rozeszli się do domów - mieli własne rodziny do wykarmienia. Obiecali Vicky, że będą mieć oczy i uszy otwarte. Vicky nie chciała - i nie mogła - łatwo dać za wygraną. Wynajęła żeglarza z łodzią i spędzili kolejne sześć tygodni na poszukiwaniach. Wkrótce znała na pamięć wszystkie skaliste miejsca na wybrzeżu. Ale w połowie grudnia mroźne wiatry zapędziły Vicky i jej pomocnika na ląd. Nadeszła pora, aby przerwać poszukiwania zaginionych i zająć się żywymi. Mały Alexander potrzebował matki. Parobcy podjęli swoje obowiązki, lecz nieobecność Toma, mądrego i doświadczonego, doskwierała im raz po raz. Dziękowali Bogu, że plony zostały zebrane przed sztormem. Nadeszły smutne święta, podczas których zabrakło choinki oraz indyka. Rok, który zaczął się tak obiecująco wiosennymi narodzinami Alexandra, kończył się smutno. Vicky stopniowo wracała do życia, ale nadal ubierała się na czarno. Miejscowi nazwali ją „Wdową Wennington”. Dostała kilka przyzwoitych ofert, ale postanowiła nie sprzedawać gospodarstwa; nie mogła tak łatwo rzucić ziemi, która od pokoleń należała do rodziny Toma. Przede wszystkim zaś nie chciała opuścić domu, w którym kochała i była kochana. Zresztą wśród londyńskiej socjety i tak nie było już dla niej miejsca. Vicky miała za dużo brudu za paznokciami. 156

Ziemia stanowiła dla Alexandra jedyną pamiątkę po ojcu. Była Tomem. I podczas pierwszej samotnej zimy Vicky od podstaw uczyła się gospodarowania przez wzgląd na zaginionego męża i malutkiego syna. Musiała coś robić, cokolwiek, byle tylko odsunąć od siebie myśl o mężu, bezprawnie zagarniętym przez morze. Ale każdego ranka o wschodzie słońca przez godzinę stała na szczycie klifu. „Tom nie żyje - mówili wszyscy naokoło. - Dlaczego nie może się z tym pogodzić? Biedaczka!” Wraz z nadejściem wiosny Vicky przeprowadziła pełną mobilizację. Początkowo pracownicy niechętnie słuchali jej poleceń, lecz gdy wyszło na jaw, że zna się na rzeczy, przestali sarkać. Uznali, że pieniądze Wenningtonów są dobre bez względu na to, z czyjej ręki pochodzą. Vicky wzięła się do pracy, ażeby zamknąć im usta, i choć plony okazały się gorsze aniżeli w roku ubiegłym, nie było powodów do narzekania. W pierwszą rocznicę zaginięcia Toma Vicky zdjęła żałobę, ale wciąż każdy dzień witała na klifie. Nie potrafiła tego wyjaśnić, czuła jednak, jakby odpływ zanosił jej miłość do męża, gdziekolwiek ten się znajduje. W ciągu kolejnych lat gospodarstwo rozkwitło. Vicky zasłynęła jako przedsiębiorcza i zaradna gospodyni. Miała najlepszych pracowników, ponieważ nie żałowała pieniędzy na wynagrodzenie. A mogła to robić, ponieważ jej gospodarstwo przynosiło największe zyski. Zaczęła też skupować okoliczne grunty, za uczciwą cenę, a gdy ziemia przechodziła na jej własność, z miejsca zaczynała dawać lepsze plony. Przez dwadzieścia dwa lata Vicky pracowała w pocie czoła. Stała się największą właścicielką ziemską w okolicy, a jej syn wyrósł na zacnego, zdrowego młodzieńca, silnego tak ciałem, jak i duchem. Któregoś dnia poznał mądrą, pełną energii dziewczynę z pobliskiego miasteczka. Zakochał się, poprosił ją o rękę i został przyjęty. Vicky wiedziała, że jej syn będzie szczęśliwy. 157

Przez dwadzieścia dwa lata każdego ranka spędzała godzinę na klifie, spoglądając na krzywe palce fal, kiwające na nią z oddali. Trzysta sześćdziesiąt pięć dni w roku. Wszyscy wiedzieli, że czeka na męża. Osiem tysięcy dni. Deszcz, wiatr, zamieć, słońce: nic nie było straszne Wdowie Wennington. Osiem tysięcy godzin. Nigdy nie opuściła posterunku na krańcu świata, tam, gdzie ziemia wpadała do morza. Jesienią po ślubie Alexandra rozszalał się straszny sztorm. Był to najgorszy sztorm od czasów burzy, która zabrała Toma. Co jeszcze dziwniejsze, miał on miejsce w ten sam weekend na początku listopada, w który Vicky straciła męża. Hulał wiatr, ale nawet taki żywioł nie utrzymał jej z dala od klifu. Prawdę mówiąc, takie dni lubiła najbardziej; sprawiały, że czuła się bliżej utraconego męża. Stanęła z wyciągniętymi ramionami, ogarniając nimi deszcz, który chłostał jej twarz. Szeptała jego imię: „Tom, Tom, Tom, Tom...”, a wiatr targał jej włosy. Wreszcie krzyknęła ile sił w płucach: „Kocham cię, kocham, kocham. Zawsze będę cię kochać”. Alexander patrzył na to przez okno, urzeczony i struchlały. Przez te lata traktował matczyny rytuał jako coś oczywistego, ale tym razem było inaczej. Zwykle stała spokojnie, pogrążona w myślach, dziś jednak miotała się na boki niczym marionetka w szponach wichury. Alexander wybiegł z domu. - Mamo! Nigdy cię o to nie prosiłem, ale musisz się schować, to niebezpieczne! - Nie! - wrzasnęła, przekrzykując nawałnicę. Alexander walczył z napierającym wiatrem. Walczył z matką. - Przecież to nieważne, ile będziesz tu stała! Vicky potrząsnęła głową. - Jak to nie? Alexander owinął się szczelniej peleryną. - Nikt nie wątpi w twoją miłość - krzyknął spod żółtego gumowego kaptura. 158

Vicky zwróciła twarz z powrotem ku morzu. Przemówiła cicho, zbyt cicho, żeby mógł dosłyszeć. - Chcę go tylko pamiętać. Deszcz utworzył rynny wokół jej stóp. Alexander poczuł, jak ziemia przesuwa mu się pod stopami. Między matką a synem utworzyła się szczelina: dwadzieścia dwa lata stania w jednym miejscu osłabiły strukturę klifu. Z oczami rozszerzonymi strachem Alexander postąpił ku matce, krzycząc, by złapała go za rękę. Vicky posłusznie wyciągnęła dłoń, po czym zastygła w pół kroku. Strach opuścił ją w jednej chwili i na jej twarzy pojawił się uśmiech. Opuściła rękę. - Na miłość boską, matko!... Słowa uwięzły mu w gardle. Jego matka stała pośród szalejącej wichury, ale nigdy nie widział jej tak spokojnej i pięknej. Zupełnie jakby wreszcie nadeszła jej kolej, to, na co czekała od tylu lat. Ziemia ustąpiła jej spod nóg i Alexander ujrzał, jak matka osuwa się w przepaść. Nigdy nie odnaleziono jej ciała. Okoliczni mieszkańcy mówili, że dołączyła do ukochanego Toma, głęboko na dnie oceanu.

XI Gdy obudziłem się następnego dnia po usłyszeniu historii Vicky, na stoliku przy łóżku znalazłem szklaną lilię. Nie miałem pojęcia, skąd się wzięła, Marianne Engel wyszła na długo przed moim zaśnięciem. Gdy zapytałem pielęgniarki, czy któraś z nich zostawiła lilię, przecząco pokręciły głowami. Co więcej, Maddy twierdziła stanowczo, że nocą nikt nie przechodził obok dyżurki. Co mogło oznaczać, że albo pielęgniarki kłamały, albo Marianne Engel pod osłoną ciemności przekradła się do mojej sali. Następne pytanie, które nasuwał widok szklanej lilii, brzmiało: co takiego miała symbolizować? Dlaczego, zapytacie, moim zdaniem w ogóle miała coś symbolizować? W końcu niektóre przedmioty, jak na przykład wydmuchane ze szkła ozdoby, mają po prostu służyć miłym wrażeniom estetycznym. (Chyba nie muszę wam przypominać, że prawdziwe kwiaty były na naszym oddziale zakazane!) Tak czy inaczej, byłem pewien, że lilia musi coś oznaczać; im więcej czasu spędzałem z Marianne Engel, tym bardziej utwierdzałem się w przekonaniu, że wszystko jest ze sobą w niewyjaśniony sposób powiązane. - Cóż - zawyrokowała doktor Edwards. - Odrobina tajemnicy nie zaszkodzi. Pomaga człowiekowi zachować wiarę. - Tylko mi nie mów, że jesteś religijna, Nan. Tego bym nie zniósł. 160

- Moja wiara albo jej brak to nie twoja sprawa. Ty masz swoje życie, tak jak wczorajsza uczta, a ja swoje. - W jej głosie pobrzmiewał cień... zazdrości, irytacji, pogardy? Sam nie wiem. Dziwne: czyżby miała żal o posiłek, na który sama wyraziła zgodę? Jako wieczny oportunista dostrzegłem w tej sytuacji okazję do zadania nurtującego mnie od jakiegoś czasu pytania: owszem, wiedziałem, że hipermetabolizm potężnie zwiększa moje zapotrzebowanie na kalorie, ale co naprawdę skłoniło Nan do łaskawości wobec Marianne Engel? - Wszyscy muszą jeść - odrzekła po prostu. Też mi odpowiedź. Ponowiłem swoje pytanie. Nan tradycyjnie rozważyła plusy i minusy prawdomówności. Lubiłem, kiedy to robiła. Zgodnie z moimi przewidywaniami nie uciekła się do kłamstwa. - Pozwoliłam na to z różnych powodów. Po pierwsze, naprawdę musisz dużo jeść. Robię to również ze względu na pielęgniarki, gdyż po wizytach pani Engel stajesz się uprzejmiejszy. Przede wszystkim jednak robię to dlatego, ponieważ nigdy nie widziałam człowieka, który potrzebowałby przyjaciela bardziej niż ty. Ostatnie słowa musiały jej sprawić wielką ulgę. Zapytałem, co sądzi o tym, że Marianne Engel pomaga przy mojej fizjoterapii. I jak można się było spodziewać, Nan przyznała, że nie bardzo jej się to podoba. - Martwisz się, że stanę się od niej zależny – podpowiedziałem - i że mnie zawiedzie. - A ty nie? - Też - odpowiedziałem. Skoro Nan powiedziała mi prawdę, musiałem zdobyć się na to samo.

* 161

Wszystko z grubsza zdawało się toczyć w wyznaczonym kierunku. Z chwilą gdy naszła mnie chęć poprawienia swego stanu zdrowia i poczyniłem w tej mierze pewne konkretne kroki, poczułem, jak wracają mi siły. CZY ABY NA PEWNO? Lecz sposobienie się do życia w prawdziwym świecie wiązało się nie tylko z kwestiami czysto fizycznymi. Maddy zapakowała mnie do wózka inwalidzkiego i zawiozła do sali wspólnej, gdzie siedzieli już inni pacjenci. Gościł u nas Lance Whitmore, dawny pacjent, którego oparzenia były niemal (ale niezupełnie) tak dotkliwe jak moje. Były mniej widoczne - na pierwszy rzut oka ucierpiała jedynie prawa strona szczęki i szyja - ale podobno miał też rozległe blizny keloidowe na piersi. Dodał, że chętnie zademonstruje je pod koniec spotkania, jeśli chcemy sprawdzić, czego możemy się spodziewać za parę lat. Ja nie chciałem: konieczność mierzenia się z teraźniejszością wystarczała mi aż nadto. Obecność Lancea miała posłużyć jako źródło informacji oraz inspiracji; od trzech lat przebywał poza kliniką i gotów był podzielić się z nami paroma cennymi wskazówkami, zupełnie jak na spotkaniu AA. - Sprawdźcie w słowniku znaczenie słowa „uraz” - zaczął Lance - a znajdziecie kilka definicji. W sensie medycznym nawiązuje ono do uszkodzenia ciała wskutek działania czynnika zewnętrznego, jakim w naszym wypadku był ogień. Oczywiście istnieje również znaczenie potoczne: nie ulega wątpliwości, że po wyjściu ze szpitala wielokrotnie poczujecie się urażeni, czy to w wyniku działań celowych, czy też nieumyślnych. Tak się składa, że ludzie nie do końca wiedzą, co o nas sądzić. Przemowa Lancea nie wniosła w sumie nic nowego: mówił o „szansach i wyzwaniach”, z którymi przyszło mu się mierzyć, i o tym, jak krok po kroku powracał do normalności. Na koniec zachęcił zgromadzonych do udziału w dyskusji. 162

Pierwsze pytanie padło z ust kobiety, która drapała się przez całe spotkanie. Chciała wiedzieć, czy jej „cholerne miejsca pobrania” zawsze będą tak „cholernie swędzieć”. - Swędzenie w końcu minie, słowo honoru. - Wśród zebranych przetoczył się chóralny pomruk zadowolenia. Nawet ja, który solennie poprzysiągłem sobie nie odezwać się ani słowem, westchnąłem z ulgą. - Po prostu trzeba je przeczekać. Warto tu przytoczyć słowa Winstona Churchilla. - Że nigdy się nie poddamy? - podsunęła swędząca niewiasta. - No, to też. - Lance się roześmiał. - Chociaż miałem na myśli raczej: „Jeśli idziesz przez piekło... to się nie zatrzymuj”. - Jak to jest, kiedy wychodzisz do ludzi? - zapytał inny pacjent. - Ciężko, zwłaszcza na początku. Większość ludzi udaje, że cię nie widzi, ale szepczą. Niektórzy wyśmiewają cię otwarcie, zwłaszcza młodzi mężczyźni. Najciekawsze jest to, że mnóstwo osób wychodzi z założenia, że skoro się poparzyłeś, musiałeś sobie na to zasłużyć. Stara mądrość, co? Ogień jako przejaw boskiego wymiaru sprawiedliwości. Trudno pogodzić się z czymś tak nielogicznym jak my, spaleni, a jednak żywi. W mniemaniu innych musieliśmy zrobić coś złego, inaczej stanęliby wobec konieczności przyjęcia faktu, że ich może spotkać to samo. - Urwał. - Kto z obecnych uważa, że poparzenie stanowi rodzaj kary? Spojrzeliśmy po sobie, wreszcie jeden z pacjentów z ociąganiem podniósł rękę, to samo uczynił drugi. Nie miałem zamiaru się wychylać, choćby Lance czekał w nieskończoność. - To zupełnie normalne - zapewnił. - Dlaczego ja? Codziennie stawiałem sobie to pytanie, ale nigdy nie doczekałem się odpowiedzi. Wiodłem spokojne życie. Chodziłem do kościoła, płaciłem podatki, w weekendy udzielałem się w klubie dla młodzieży. Byłem i jestem dobrym człowiekiem. Zatem dlaczego ja? - Cisza. - Bez żadnego konkretnego 163

powodu. Chwilowy pech, z konsekwencjami na resztę życia. - Czy ludzie pytają o twoje blizny? - zapytał inny pacjent. - Dzieci tak, ponieważ jeszcze nie nauczyły się taktu. I niektórzy dorośli, co prawdę mówiąc, bardzo doceniam. Każda osoba, która odtąd stanie na twojej drodze, będzie snuć domysły, dlatego czasem najlepiej sobie od razu wszystko wyjaśnić, żeby potem mieć to z głowy. Ktoś nieśmiało podniósł rękę. - A seks? - Lubię. - Odpowiedź Lancea wzbudziła pewną wesołość, a ja odgadłem, że wygłasza swoje pogadanki na tyle często, by perfekcyjnie dopracować odpowiedzi na nieuniknione pytania. – To sprawa indywidualna. Nasza skóra odgrywała w tej dziedzinie niesamowitą rolę, prawda? Największy organ ciała o powierzchni około trzech metrów kwadratowych daje niebagatelne pole do popisu. A tu, proszę, utraciliśmy mnóstwo naszych zakończeń nerwowych i kicha. Pacjent, który zadał to pytanie, westchnął ciężko, ale Lance podniósł rękę na znak, że jeszcze nie skończył. - Skóra stanowi granicę pomiędzy ludźmi, miejsce, gdzie nasze ciało dobiega końca i zaczynają się inni. Ale w seksie wszystko się zmienia. Jeśli skóra jest płotem oddzielającym ludzi, to seks pełni rolę bramy, która otwiera twoje ciało na drugą osobę. Nigdy nie zaznam już tej opcji, z nikim. Z Marianne Engel też nie. Lance odchrząknął. - Ja miałem szczęście, żona mnie nie opuściła. Powiem więcej, poparzenia zbliżyły nas emocjonalnie, co przełożyło się też na nasze kontakty seksualne, a mnie zmobilizowało do bycia lepszym kochankiem, ponieważ musiałem stać się bardziej, hm, kreatywny. Tylko tyle mogę wam powiedzieć. 164

- Co było dla ciebie najtrudniejsze po wyjściu ze szpitala? - Niełatwe pytanie, myślę jednak, że konieczność noszenia opatrunku uciskowego przez dwadzieścia trzy godziny na dobę. Odgrywa fantastyczną rolę w powstrzymywaniu bliznowacenia, ale... Jezus Maria! Człowiek czuje się jak żywcem pogrzebany. I czeka na kąpiel, jakkolwiek bolesna by była, byle tylko wydostać się z tego świństwa. - Lance na chwilę wytrzymał mój wzrok, jakby kierował te słowa bezpośrednio pod moim adresem. - Nosiłem opatrunek uciskowy przez pierwsze dziesięć miesięcy po wyjściu ze szpitala, lecz dla niektórych z was potrwa to rok albo i dłużej. - Dopiero po wyjściu ze szpitala - podjął - wreszcie dociera do was świadomość, że poparzenie trwa wiecznie. Ma charakter ciągły, żeby nie powiedzieć: cykliczny. Zaliczycie niewiarygodne wzloty, kiedy będziecie cieszyć się życiem, a potem upadki, podczas których przyjdzie wam żałować, że nie umarliście. A gdy zaczniecie myśleć, że pogodziliście się z tym, kim jesteście, to też ulegnie zmianie. Bo to, kim jesteście, nie jest stałe. Lance zrobił zakłopotaną minę, jakby zapędził się w rejony, których nie planował zgłębiać. Potoczył wzrokiem po sali, spoglądając na wszystkich, po czym przystąpił do wielkiego finału. - Współczesne leczenie oparzeń jest na bardzo zaawansowanym poziomie, lekarze są wspaniali, a ja cieszę się, że żyję. Ale to nie wszystko. Wasza skóra była emblematem waszej tożsamości, waszym wizerunkiem dla świata. Ale nigdy nie była tym, kim jesteście naprawdę. Bycie poparzonym nie czyni was mniej czy bardziej ludzkimi. Czyni was tylko poparzonymi. Dlatego macie niepowtarzalną okazję, by zrozumieć to, czego nie rozumie większość ludzi, a mianowicie: że skóra to jedynie powłoka, a nie esencja człowieka. Zewsząd płyną puste słowa, że charakter jest ważniejszy od urody, ale któż wie o tym lepiej niż my? 165

- Któregoś dnia - dodał Lance - opuścicie szpital i będziecie musieli zdecydować, co począć ze swoim życiem. Czy staniecie się tacy, jak widzą was inni, czy pójdziecie za głosem swojej duszy? ALE WYMYŚLIŁ

* Gregor przyniósł mi różne drobiazgi z okazji Halloween. Jak na prawdziwych mężczyzn przystało, pominęliśmy milczeniem naszą ostatnią wymianę zdań, a Gregor zaproponował pojednawczo, byśmy wrócili do punktu wyjścia sprzed kłótni. Gdyby nie okoliczności, na bank przytargałby sześciopak browaru. Ów wieczór okazał się dla naszej przyjaźni przełomowy. Gregor poczęstował mnie cokolwiek krępującą opowiastką o swoim najgorszym Halloween, kiedy to (wiedziony desperacką chęcią zaimponowania pewnej studentce medycyny) przebrał się za wątrobę. Nie szczędził starań, by uczynić kostium możliwie realistycznym, nie zabrakło nawet gumowej rurki umieszczonej w torebce z wódką, sprytnie ukrytej w lewym płacie narządu. Chodziło o to, aby od czasu do czasu łyknąć sobie dla kurażu, gdy zdenerwowanie weźmie górę nad elokwencją. (Być może po raz pierwszy w historii człowiek dozował sobie alkohol z wątroby do ust.) Niestety, nieśmiałość Gregora okazała się tak wielka, że niebawem urżnął się jak świnia. Późnym wieczorem on i jego towarzyszka znaleźli się w pracowni artysty, który zarabiał na życie kopiowaniem prac Jacksona Pollocka. A wszystko skończyło się tym, że musiał zapłacić malarzowi siedemset dolarów za obrzyganie jednego z płócien, chociaż jak sądzę, jego wyskok nie sprawił nikomu większej różnicy. Próbowałem go przebić swą najbardziej krępującą opowiastką świąteczną, czyli nieudaną próbą poderwania sklepowego elfa, który 166

okazał się żoną naładowanego sterydami Świętego Mikołaja. Gregor nie pozostał mi dłużny, przytaczając własną opowieść wigilijną, w której niechcący postrzelił własną matkę z wiatrówki, otrzymanej kilka miesięcy po tym, jak poprzysiągł być dalekim od „wszelkiego uszkodzenia i krzywdy wszelkiej”. Koniec końców postanowiliśmy podzielić się wspomnieniami swego najgłupszego wyskoku z dzieciństwa, bez względu na okazję. Ja zacząłem. Jako młody, zdrowy chłopiec szybko uświadomiłem sobie rozkosz płynącą z głaskania własnego penisa w stanie wzwodu. Nie przykładałem do tego wielkiej wagi, aż do tej potwornej, a zarazem cudownej chwili, gdy po raz pierwszy doznałem wytrysku. A że mieszkałem wówczas z uzależnioną ciotką i wujem, nie bardzo było z kim o mym najnowszym biologicznym odkryciu pogadać. W oparciu o szczątkowe informacje podsłuchane u wiecznie nawalonych dorosłych wywnioskowałem, że istnieje coś takiego jak choroby weneryczne. Należało ich unikać jak ognia, ponieważ można sobie zrobić kuku i uszkodzić pindorka. (Gdy pojawiał się wstydliwy temat mojego penisa, ciotka Debi posiłkowała się właśnie określeniem „pindorek”.) Wiedziałem ponadto, że choroby weneryczne są przenoszone za pośrednictwem płynów uwalnianych podczas stosunku płciowego. Zapewne mogłem pokusić się o własne badania, ale za dobrze znalem bibliotekarki, by ryzykować przyłapanie na lekturze fachowej literatury. Poza tym sprawa była relatywnie prosta: skoro choroby weneryczne znajdują się w spermie, a ja posiadłem właśnie zdolność wytrysku, muszę zastosować wzmożone środki ostrożności, by nie dopuścić do kontaktu cieczy ze swoim ciałem. I wziąłem pod uwagę wszelkie możliwe opcje. Mogłem zaprzestać masturbacji. Ba, kiedy to było takie przyjemne! Mogłem zakryć brzuch ręcznikiem, który posłuży jako parasol. 167

Niestety, rozmiary ręczników nie pozwalały na ich ukrycie, a dyskretne przywrócenie im stanu świeżości wymagałoby zbyt wiele zachodu. Mogłem masturbować się do skarpetki. Niestety, wszystkie moje skarpetki charakteryzowały się luźnym splotem, co groziło przeciekiem oraz kontaktem spermy z dłonią. Mogłem onanizować się do torebek. Była to metoda poprawna z medycznego punktu widzenia, a przy tym niebywale wygodna. Wybór nasunął się sam. Nie minęło wiele czasu, jak pod moim łóżkiem uzbierała się pokaźna kolekcja wypełnionych po brzegi woreczków strunowych. Nie mogłem tak po prostu wyrzucić ich do śmieci, przecież ktoś mógłby je zobaczyć. Strach pomyśleć, co by było, gdyby jakiś wścibski pies rozwlókł je na trawniku. Koniec końców postanowiłem wyrzucić je do cudzego śmietnika, im dalej od naszej przyczepy, tym lepiej. Bogata dzielnica miasta nadawała się do tego celu znakomicie, albowiem od naszej przyczepy dzieliły ją zarówno kilometry, jak i bariera społeczna. W swej naiwności nie wziąłem jednak pod uwagę, że dziani goście nie lubią, jak im gnojki grzebią w śmieciach. I ani się obejrzałem, jak stanąłem przed srogim obliczem dwóch policjantów, którzy kategorycznie domagali się podania przyczyn moich zagadkowych poczynań. Desperacko usiłowałem zataić prawdziwy cel misji, lecz policjanci zażądali okazania reklamówki. Błagałem, żeby mnie puścili, zapewniając, iż mam w niej tylko „drugie śniadanie”. Moje tłumaczenia nie trafiły im do przekonania. Wreszcie siłą odebrali mi reklamówkę i widząc w niej czterdzieści torebek z niezidentyfikowaną białawą substancją, zapytali, jakim to rodzajem płynnych narkotyków handluję. Przerażony, że zaprowadzą mnie na komisariat, gdzie zostanę przesłuchany, a mleczna zawartość torebek poddana analizie chemicznej, 168

wyznałem, że paraduję z torebkami wypełnionymi własną spermą. Policjanci początkowo mi nie uwierzyli, a gdy prawda wreszcie do nich dotarła, zastygli w osłupieniu, by zaraz ryknąć homeryckim śmiechem. Ich reakcja na mój kryzys zdrowotny nie wywarła na mnie najmniejszego wrażenia. Uspokoiwszy się nieco, wrzucili reklamówkę do najbliższego pojemnika ze śmieciami i odwieźli mnie do domu. Na fali świeżo zadzierzgniętej komitywy Gregor oznajmił chełpliwie, że ma w zanadrzu historię, która śmiało dorównuje mojej, a właściwie bije ją na głowę. Jako dorastający chłopiec Gregor był równie niezorientowany w temacie jak ja, chociaż muszę mu oddać, że nigdy nie wierzył w toksyczną moc spermy. Kiedy odkrył uroki onanizmu, jego myśli podążyły z grubsza następującym tokiem: skoro masturbowanie suchą dłonią jest takie przyjemne, ciekawe, jak by było przy użyciu czegoś, co bardziej przypomina pochwę? I dlatego młody Gregor przystąpił do eksperymentów. Wypróbował żel pod prysznic i odkrył brutalną prawdę o szczypiących właściwościach mydła. Jego następny wybór padł na krem do rąk, ale metoda sprawdzała się jedynie do czasu, gdy ojciec zainteresował się jego nagłym upodobaniem do gładkiej skóry. Wreszcie Gregor, obdarzony twórczym umysłem i mający pod ręką miskę pełną owoców, począł rozważać przydatność skórki od banana. Bo czyż nie mieściła w sobie zawartości określonego kształtu? Skórka miała przykrą tendencję do rozpadania się podczas wiadomej czynności, lecz niezrażony Gregor okiełznał tę naturalną przeciwność losu za pomocą taśmy klejącej. Jak się okazało, trafił w dziesiątkę, wówczas jednak stanął wobec dylematu, który spędzał sen z powiek również mnie - jak pozbyć się dowodu przestępstwa. 169

Postanowił wrzucać skórki do sedesu, ale czwarta skórka zatkała rurę. Wkrótce jego ojciec odkrył usterkę i niezwłocznie przystąpił do przepychania rury. Gregor ukrył się w swoim pokoju, żarliwie prosząc Boga, by miast wrócić na górę skórki spłynęły w dół. Jeśli mi pomożesz, o Panie, już nigdy się nie spuszczę do skórek po owocach. Kiedy wysiłki ojca spełzły na niczym, posłano po miejscowego hydraulika, który zjawił się uzbrojony w przepychacz do kibla; groźba katastrofy wcale się nie oddaliła. Bóg wysłuchał modlitw Gregora. Obciążające dowody trafiły do ścieków, a hydraulik ograniczył się do komentarza, że należy wzbogacić rodzinną dietę o więcej błonnika. Gregor dotrzymał złożonej Panu obietnicy, na zawsze porzucając molestowanie owoców, o czym mnie solennie zapewnił, siedząc u wezgłowia mego łóżka. Kiedy śmialiśmy się z siebie, obiecując, że dochowamy naszych wstydliwych sekretów, na progu stanęła Marianne Engel w przebraniu mumii, z niebieskimi/zielonymi oczami, lśniącymi zza bandaży skrywających twarz, oraz kaskadą ciemnych włosów na plecach. Najwyraźniej nie spodziewała się zastać u mnie psychiatry, a już na pewno nie tego, który ją kiedyś leczył. W jednej chwili zesztywniała na całym ciele, tak jakby trzy tysiące (lub siedemset) lat rigor mortis wreszcie zrobiły swoje. Rozpoznawszy jej charakterystyczne oczy i włosy, Gregor pierwszy przerwał ciszę. - Miło cię znowu widzieć, Marianne. Co u ciebie? - W porządku - padła lakoniczna odpowiedź. Być może Marianne Engel drżała, że z powodu kostiumu znów zostanie uznana za wariatkę, zwłaszcza że paradowanie po oddziale oparzeniowym w bandażach mogło w najlepszym razie uchodzić za wyjątkową fanaberię, a w najgorszym za kiepski żart. Gregor próbował ją uspokoić. - Halloween to moje ulubione święto, wyprzedza nawet Boże Narodzenie. Świetny kostium. - Zamilkł, by dać jej czas na odpowiedź, ale się 170

nie doczekał, więc dodał po chwili: - Wiecie, dla psychiatrów to niezła zabawa. Zobaczyć czyjś kostium to jak wejrzeć w jego najgłębsze fantazje. Ja mam zamiar się przebrać za krwiożerczego bolszewika. Marianne Engel nerwowo skubała okręcone wokół talii bandaże. Widząc, że jego wysiłki idą na marne, Gregor pożegnał się uprzejmie i wyszedł. Odprężyła się wyraźnie i karmiąc mnie batonikami, poczęła snuć opowieści o duchach, tym razem tradycyjne, bez udziału znanych jej osób. Opowiedziała mi słynną historię o dwójce nastolatków, którzy słysząc w radiu informację o zbiegu z pobliskiego psychiatryka, z hakiem zamiast ręki, uciekli ze Ścieżki Zakochanych do domu i zobaczyli oderwany hak zawieszony na klamce. Była też opowieść o młodej autostopowiczce, która zapomniała w samochodzie swego płaszcza, a gdy uprzejmy kierowca odwiózł go po kilku dniach, powiedziano mu, że dziewczyna zginęła przed dziesięcioma laty w tym samym miejscu, skąd ją zabrał; i o człowieku, który układa przy stole układankę, a gotowy obrazek ukazuje jego samego pochłoniętego tą samą czynnością, ale zza okna wyziera czyjaś potworna twarz; i o młodej niani, do której ktoś wydzwania z ostrzeżeniem o niebezpieczeństwie grożącym dziecku, a kiedy dziewczyna dzwoni do centrali z prośbą o ustalenie numeru, okazuje się, że telefony pochodzą z domu, w którym sama się znajduje, i tak dalej. Dla większego efektu Marianne Engel zarzuciła sobie na głowę jeszcze jedno prześcieradło i podświetliła od dołu twarz latarką pożyczoną od pielęgniarek. Było to tak niedorzeczne, że aż czarujące. Dawno minęła pora wizyt (w wypadku Marianne Engel pielęgniarki odpuściły sobie egzekwowanie szpitalnego regulaminu), a o północy Marianne Engel okazała pewne zdziwienie faktem, iż nie ma zegara, który wybiłby tuzin (a może trzynaście) razy. 171

Kiedy wychodziła przed świtem, jej ostatnie słowa brzmiały: „Tylko poczekaj do następnego Halloween. Ale będzie zabawa...”

* Od jakiegoś czasu rzadziej przeszczepiano mi skórę. Zabiegi wciąż wyznaczały upływ kolejnych dni, co było łatwe do przewidzenia, lecz samobójcze myśli opuściły mnie niemal zupełnie i stałem się ulubionym podopiecznym Sayuri. Mógłbym skłamać i powiedzieć, że to zasługa mojej silnej woli i że postanowiłem dotrzymać umowy zawartej z Nan. Mógłbym skłamać i powiedzieć, że robiłem to dla siebie. Albo że ujrzałem światło. Ale przede wszystkim robiłem to, by zaimponować Marianne Engel. UROCZE Wąż zastrzygł ogonem i językiem, frywolnie łaskocząc mnie z obu stron. CIEKAWE, JAK TO BĘDZIE, GDY WYJDZIESZ ZE SZPITALA? Mój postęp rehabilitacyjny oznaczał już kilka kroków w aluminiowym balkoniku. Czułem się jak idiota, ale Sayuri zapewniła, że niebawem zacznę chodzić o kulach. Niezmiernie pomocne okazały się buty ortopedyczne, zaprojektowane specjalnie dla mnie. Od pierwszych rozbolały mnie stopy, toteż technik wyszykował kolejną parę, która rozwiązała sprawę. Największa zaleta butów miała przede wszystkim sens psychologiczny: buty to najlepsza kompensacja dla kogoś, kto stracił palce, są bowiem jak skórzane tarcze, skutecznie nadające okaleczonym stopom normalny wygląd. Musiałem przyznać, że Sayuri doskonale zna się na rzeczy. Na początku moje ćwiczenia polegały głównie na rozciąganiu, mającym na celu podreperowanie moich zdolności motorycznych. Następnie przyszła kolej na elastyczne pasy dla wzmocnienia oporu, a potem na podnoszenie ciężarków. Z każdym tygodniem stawały się coraz cięższe, a czasem 172.

nawet pytałem Sayuri, czy mogę wycisnąć więcej, aniżeli wymagał tego mój program. Skoro mogłem już dreptać przy łóżku, zacząłem regularnie korzystać z toalety. Można by to uznać za milowy krok w drodze ku samodzielności, gdyby nie wstrząsające odkrycie, że nie mogę już sikać na stojąco, co stanowiło dla mnie przejaw wybitnego zniewieścienia.

* Zbliżał się ósmy miesiąc mojego pobytu w szpitalu. Nadchodziło Boże Narodzenie. Marianne Engel uwijała się jak w ukropie, rozwieszając wieńce, puszczając Haendla i ubolewając nad faktem, że nie wolno jej zapalić adwentowych świec. Wieczorem 6 grudnia Marianne Engel postawiła moje nowe ortopedyczne buty na parapecie, tłumacząc, że tej nocy Święty Mikołaj zostawia dzieciom w bucikach prezenty. Na wieść, że nigdy nie praktykowaliśmy tego w przyczepie, przypomniała, że świat nie zaczyna się ani nie kończy na moich osobistych doświadczeniach. Co prawda, to prawda. A gdy zaoponowałem, że przecież nie jestem już dzieckiem, kazała mi siedzieć cicho. „W oczach Boga wszyscy jesteśmy dziećmi”. Gdy Connie zjawiła się rankiem, żeby zdjąć buty z parapetu - „A cóż to niby ma znaczyć?” - były wypchane banknotami stu-dolarowymi. Ów incydent wzruszył mnie bardziej, niż się mogłem spodziewać. Nie chodziło o same pieniądze, ile o troskliwość Marianne Engel. Perspektywa nadchodzących świąt postawiła przede mną pytanie o to, jak zapłacę za ewentualne prezenty. Dysponowałem wprawdzie niewielką kwotą na rachunku założonym na fałszywe nazwisko, ale nie było jak do niej 173

dotrzeć. Prawdę mówiąc, w ogóle straciłem nadzieję na jej odzyskanie, ponieważ zdjęcie w podrobionym dokumencie przestało pasować do mojej twarzy. Marianne Engel odgadła, czego mi trzeba, i nie czekając, aż poproszę ją o gotówkę bądź postanowię zrezygnować z kupowania prezentów, znalazła uroczy sposób na rozwiązanie mojego problemu. Podarunek! Od Świętego Mikołaja! Jednym słowem, miałem kłopot z głowy. Prawie. Musiałem jeszcze znaleźć sposób na przetransportowanie upominków ze sklepu do mojego łóżka, ale miałem już pewien plan. Poprosiłem Gregora, aby zajrzał do mnie pod koniec zajęć z Sayuri. Kiedy oboje spojrzeli na mnie wyczekująco, wyłożyłem kawę na ławę. - Możecie odmówić, ale bardzo potrzebuję waszej pomocy. Chciałbym, żebyście kupili dla mnie parę drobiazgów. Gregor zapytał, po co mi do tego dwie osoby. Wyjaśniłem, że każdemu z nich chcę zrobić prezent, a przecież nie wypada prosić, żeby ktoś kupował prezenty sam dla siebie. Sayuri kupi w moim imieniu upominek dla Gregora, a Gregor wyręczy mnie w sprawie upominku dla Sayuri. Podarunki dla pozostałych mogą kupić razem. - Spokojna głowa - zapewniła Sayuri. - Uwielbiam świąteczne zakupy. Słysząc to, Gregor pospiesznie wyraził zgodę. Wręczyłem każdemu z nich kopertę ze wskazówkami odnośnie prezentów, a Gregor na odchodnym obdarzył mnie zagadkowym uśmieszkiem.

* Marianne Engel nie skończyła mi jeszcze czytać Piekła. Szło nam tak wolno po części dlatego, że nigdy nie czytała dużo na raz, rozkoszując się pięknem dzieła, a poza tym często odruchowo przechodziła na włoski. 174

Była tak pochłonięta lekturą, że nie miałem serca jej przerywać, a do tego język włoski brzmiał w jej ustach nader pięknie. Pod koniec pieśni delikatnie dawałem jej do zrozumienia, że nie zrozumiałem ani słowa, toteż następnego dnia odczytywała fragment na nowo, zwykle poprzestając na wersji angielskiej. Wolter pisał, że Dante był szaleńcem, który miał wielu komentatorów, a swą reputację zawdzięczał w dużej mierze temu, że mało kto czyta Boską komedię. Moim zdaniem tak niewielu ludzi czyta Dantego, ponieważ w sumie nie muszą tego robić. Obowiązująca w świecie zachodnim wizja piekła odpowiada wizji dantejskiej i tylko Biblia plasuje się głębiej w świadomości zbiorowej. - A wiedziałeś - zagaiła Marianne Engel - że Dante wzorował Piekło na Strumieniu światła boskości Mechtyldy z Magdeburga? - To jedna z twoich Trzech Mistrzów, prawda? - Tak - odpowiedziała. Jak się łatwo domyślić, musiałem przyznać, że moja wiedza o wspomnianej osobie jest szczątkowa (żeby nie powiedzieć: zerowa), toteż Marianne Engel pospieszyła z wyjaśnieniami. Mechtylda urodziła się w Saksonii na początku XIII wieku i w dzieciństwie dzień w dzień odwiedzał ją Duch Święty we własnej osobie. W wieku lat dwudziestu została beginką w Magdeburgu, gdzie wiodła pobożne życie wypełnione modlitwą i ascezą; co ciekawe, jej wizje były tym częstsze, im bardziej się umartwiała. Kiedy przedstawiła je swemu spowiednikowi, duchowny nie miał wątpliwości co do ich boskiego pochodzenia i namówił Mechtyldę, by uwieczniła je na papierze. Tekst jak brzmi tytuł niemiecki, zainspirował wielu późniejszych pisarzy, w tym Mistrza Eckharta i Christine Ebner. Wiadomo też, że Dante Alighieri czytał łacińskie tłumaczenie tego dzieła, a wielu badaczy jest przekonanych, że wykorzystał zawarty w nim porządek życia po śmierci jako schemat Boskiej komedii: niebo 175

na górze, czyściec tuż poniżej, a piekło na dole. W przepaści piekła Mechtyldy Szatan spętany jest własnymi grzechami, a strach, klęska i zaraza płyną z jego płonącego serca i ust. Brzmi to podejrzanie podobnie do opisu Lucyfera przedstawionego u Dantego jako potwór o trzech twarzach, uwięziony w bryle lodu na samym dnie piekła, przeżuwający trio grzeszników (Judasza, Kasjusza i Brutusa) i plwający krwawą śliną po wsze czasy. - Niektórzy sądzą - dodała Marianne Engel - że Matylda napotkana w Czyśćcu przez Dantego to w gruncie rzeczy Mechtylda. - A ty co myślisz? - zapytałem. - Ja to wierzę - odpowiedziała z lekkim uśmiechem - że Dante często umieszczał w swoich dziełach osoby, które wywarły na niego wpływ. Opis podróży Dantego wydał mi się nader znajomy i urzekający pomimo (a może z powodu?) mojego położenia. Sama lektura, a także sposób, w jaki Marianne Engel wsuwała w jej trakcie palce w moją dłoń, miały w sobie coś nadzwyczaj krzepiącego. Zdumiewałem się plątaniną naszych jakże różnych rąk, pragnąc, by ta opowieść nigdy nie dobiegła końca. Bałem się chyba, że jeśli to nastąpi, Marianne Engel puści moją rękę i zostanę sam w drodze przez własne piekło. Kiedy przedstawiłem jej moją teorię, że nie trzeba czytać Inferna, aby znać ukazany tam obraz piekła, natychmiast wyprowadziła mnie z błędu. - Zapewne dotyczy to większości ludzi, ale ty znasz go na wylot, ponieważ czytałam ci moje niemieckie tłumaczenie. - Aaach. - Tego się nie spodziewałem. - Kiedy je zrobiłaś? - Jakieś dziesięć, dwadzieścia lat po powstaniu oryginału. Trochę czasu mi to zajęło. Jestem prawie pewna, że byłam pierwszą tłumaczką Inferna, chociaż w takich wypadkach nigdy nie można mieć stuprocentowej pewności. 176

- A kiedy mi je czytałaś? - spytałem. - Gdy dochodziłeś do siebie po pierwszym poparzeniu.

* Piekło po raz pierwszy ukazało się w 1314 roku. Zakładając, że Marianne Engel uporała się z tłumaczeniem dwadzieścia lat później, było to w roku 1334. Skoro więc rzekomo przyszła na świat w roku 1300, miałaby wówczas trzydzieści parę lat. Robiąc te wyliczenia, nie zapominam bynajmniej, że całe te domysły są z gruntu niedorzeczne, a powyższe wydarzenia absolutnie nie mogły mieć miejsca. Chodzi mi tylko o pokazanie, iż rzeczy niemożliwe działy się w realnym wymiarze czasowym. Właśnie to zdumiewało mnie w Marianne Engel najbardziej: sposób, w jaki jej wymysły trzymały się kupy za sprawą pewnej wewnętrznej logiki. Jako że nie żyłem w średniowieczu, podczas pisania niniejszej książki musiałem poszperać tu i ówdzie, aby skonfrontować opowieści Marianne Engel lub to, co z nich zapamiętałem, z faktami historycznymi. I najciekawsze jest to, iż rzekomo prawdziwe wydarzenia naprawdę mogły mieć miejsce, gdyby nie opisywała ich w pierwszej osobie. Pozostające pod kontrolą Kościoła Engelthal było instytucją demokratyczną, w której o wyborze przeoryszy decydowały zakonnice. Wszystkie codzienne czynności opisano w regule zakonu. Opisy szczegółów architektonicznych, modlitw, ksiąg i rytuałów obowiązujących w refektarzu zgadzały się co do joty. Christine Ebner należała do tego zakonu i rzeczywiście napisała Księgę sióstr Engelthal i Objawienia. Friedrich Sunder był miejscowym księdzem, spowiednikiem mniszek i autorem Gnaden-vita. Naprawdę istniała książka pod tytułem Życie siostry Gertrud z Engelthal, napisana z pomocą brata Heinricha i Cunrata Fridricha. 177

I chociaż nie ma żadnej informacji o wizycie Henryka Suza w Engelthal, w żaden sposób nie możemy jej wykluczyć. Wspomniana przez Marianne Engel data 1320 pokrywa się z datą jego podróży ze Strasburga do Kolonii, gdzie miał pobierać nauki u Mistrza Eckharta. Dlaczego nie miałby zajrzeć po drodze do klasztoru uznawanego za ośrodek niemieckiego mistycyzmu? No tak. Mniejsza zresztą o drobiazgową chronologię i gruntowną znajomość niemieckich mistyków - Marianne Engel była schizofreniczką lub cierpiała na psychozę maniakalno-depresyjną, albo jedno i drugie. Nie wolno mi o tym zapomnieć. Tworzenie wyimaginowanych wszechświatów i władanie nimi to domena takich ludzi: rola ta pochłania ich bez reszty. Poza tym w jej opowieści można znaleźć pewne istotne luki, na przykład żaden z wyczerpujących materiałów na temat Engelthal nie zawiera wzmianki ani o siostrze Marianne, ani o Die Gertrud Bibel. Nie omieszkałem jej o tym wspomnieć w nadziei, że tym samym skłonię ją do wyznania prawdy. - Odrobiliśmy lekcje, co? - powiedziała. - Nic się nie martw, są powody, dla których nie znalazłeś nic o mnie i o Biblii Gertrud. Poznasz je w swoim czasie, obiecuję.

* Kolędnicy z wolontariatu przyszli zaśpiewać o cichej nocy, świętej nocy. Pani Mikołajowa Sally Ann przyniosła ciasteczka i książki. Na korytarzu porozwieszano dekoracje. Przygotowania do świąt wzbudziły we mnie mieszane uczucia. Zwykle nienawidziłem Bożego Narodzenia, zawsze zostawiało mi w ustach posmak spleśniałego placka świątecznego. (I bynajmniej nie mam tu na myśli japońskiej starej panny.) W dzieciństwie doświadczyłem świąt, kiedy Graceowie wydawali na dragi pieniądze pierwotnie przeznaczone 178

na prezenty dla mnie, a gdy dorosłem, okres kolędowania oznaczał seks z babką w czerwonym filcowym kapeluszu. Miałem swoje sesje ćwiczeń oraz rutynowe zabiegi, lecz najciekawszym wydarzeniem miało być spotkanie najważniejszych kobiet mojego życia: Nan, Sayuri i Marianne Engel. Nie byłem świadomy jego celu i rzecz dziwna, nikt nie zamierzał mnie oświecić. Ubrdałem sobie w mym egocentrycznym serduszku, że na bank chodzi o przyjęcie niespodziankę. Jak się okazało, trafiłem kulą w płot. Sayuri zjawiła się pierwsza. Już wspominałem, że jej filigranowe ciało zawsze zdawało się podążać o krok za szerokim uśmiechem, tym razem jednak przybyło w pojedynkę. Na moje pytanie, czy wszystko gra, odrzekła bez przekonania, że jak najbardziej. Nie chcąc drążyć tematu, zapytałem, czy zakupiła już prezent ode mnie dla Gregora. Odpowiedziała, że tak, i tym razem odpowiedź zabrzmiała wiarygodnie. Chciałem spytać o coś jeszcze, ale Marianne Engel i Nan wpadły do sali jak burza. Marianne Engel od razu spojrzała na mnie i wypaliła bez ogródek: - Po wyjściu ze szpitala zamieszkasz u mnie. - Nie tak szybko - rzuciła ostro Nan i też utkwiła we mnie wzrok. Jak wiesz, za kilka miesięcy opuścisz szpital... - ...i zamieszkasz u mnie. - Zniecierpliwienie w głosie Marianne Engel świadczyło dobitnie, że jej zdaniem całe to spotkanie nie ma sensu. - Spokojnie. - Nan uniosła rękę, rzucając Marianne Engel poirytowane spojrzenie. - To nie pani decyzja. - On nie ma dokąd pójść. - Załatwiłam mu miejsce w Phoenix Hall - odparła stanowczo Nan. - Kiedy on nie chce tam mieszkać. - Rzeczywiście nie chciałem, ale doktor Edwards od dawna polecała mi to miejsce z uwagi na wysoko 179

wyspecjalizowaną kadrę, pomoc w późniejszym znalezieniu pracy oraz zaplecze medyczne. Ponadto nie brakowało tam terapeutów oraz innych pacjentów z podobnymi problemami. - Pracuję z pacjentami w Phoenix - wtrąciła Sayuri. - Jeśli tam pójdziesz, będziemy kontynuować nasz program. - Zatrudnię cię - oznajmiła Marianne Engel. - Pieniądze to żaden problem. Możecie ćwiczyć u mnie w domu. Sayuri popatrzyła niepewnie na doktor Edwards. - Nie jestem pewna procedury... Nan odpowiedziała, że bez względu na procedurę Phoenix Hall ma sztab specjalistów gotowych w każdej chwili służyć pomocą i doświadczeniem. W odpowiedzi Marianne Engel oświadczyła, że niczego mi u niej nie zabraknie. - Jeśli Mizumoto san ma za dużo pracy, zatrudnimy kogoś innego. Ale wolelibyśmy Sayuri, bo bardzo ją polubiliśmy. Obróciła się w stronę łóżka i wreszcie raczyła mnie spytać o zdanie. - Chcesz zamieszkać w tym Phoenix? - Nie. - Wolisz iść do mnie? - Tak. Marianne Engel z powrotem przeniosła wzrok na doktor Edwards. - No proszę. Koniec dyskusji. Może miało sens zaznaczyć, że potrzebuję czasu do namysłu. W końcu opowiedziałem się po stronie Marianne Engel kosztem lekarki, która od miesięcy otaczała mnie fachową opieką. Moja pospieszna decyzja była, delikatnie rzecz ujmując, nielogiczna. Ale jednego mogłem być pewien na sto procent, a mianowicie tego, że wszystkie trzy miały na uwadze moje dobro. Nie wiedziałem, że Marianne Engel i Nan od wielu tygodni toczą zawzięty spór o moją przyszłość, a 180

widywałem je niemal codziennie; pewnie chciały mi oszczędzić niepotrzebnych nerwów. - Zostało jeszcze mnóstwo czasu na podjęcie mądrej decyzji - skwitowała Nan tonem wróżącym rychły powrót do tematu. Sposób, w jaki zaakcentowała przedostatnie słowo, był jasny dla wszystkich.

* Perspektywa zamieszkania u Marianne Engel wiązała się z pewnymi kwestiami praktycznymi, których żadną miarą nie mogłem zignorować. Po pierwsze, pomimo deklarowanej zamożności najprawdopodobniej nie było jej stać na moje utrzymanie. Życie z pacjentem po oparzeniu oznacza nieprawdopodobne wydatki. Do kosztów leczenia - honorarium Sayuri, sprzęt rehabilitacyjny i lekarstwa - dochodziły koszty zwykłego utrzymania. Wyżywienie. Odzież. Rozrywka. Artykuły pierwszej potrzeby. Marianne Engel miałaby na karku nie tylko pacjenta, ale i mężczyznę. I choć zapewne istniały programy rządowe lub instytucje charytatywne skłonne dofinansować moją rehabilitację, Marianne Engel raczej nie skorzystałaby z ich pomocy; z jej usposobienia wynikało, że duma, niechęć do biurokracji oraz prywatne życie wezmą górę. Twierdziła, że dysponuje środkami na moje utrzymanie, ale jakoś nie chciało mi się w to wierzyć: wypchany setkami but to za mało, żeby mnie przekonać. Czy to możliwe, że pieniądze stanowiły kolejny ze zmyślonych elementów jej życia? Miałem uwierzyć, że ciuła grosz do grosza od siedmiuset lat? Życie z nią byłoby nie tylko dwuznaczne, jeśli chodzi o pieniądze, ale i moralnie podejrzane. Zważywszy, że u podstaw wielkodusznej propozycji tkwiło niezbite przekonanie o należącym do mnie „ostatnim sercu”, przyjęcie jej oznaczałoby ewidentne wykorzystywanie kobiety o 181

cokolwiek chwiejnej psychice. Jako osoba o zdrowym umyśle wiedziałem przecież, jak było naprawdę, i musiałem polegać na faktach, które znałem lepiej. Tak czy inaczej, jakże mógłbym zdać się na łaskę kobiety chorej psychicznie, której w dodatku prawie nie znam? Mimo całkowitej zmiany warunków życiowych i częściowej utraty sprawności od osiemnastego roku życia przywykłem do samodzielności, której właściwie zaznałem już wcześniej, gdyż moich „opiekunów” interesowały wyłącznie prochy. Jakkolwiek by na to patrzeć, od szóstego roku życia byłem zdany tylko na siebie. Zatem popełniłem błąd, przyjmując propozycję Marianne Engel, Nan miała rację. Odwołam swą pochopną decyzję i zamieszkam jednak w Phoenix Hall. Gregor przyszedł po południu z prezentem dla Sayuri i pogratulował mi decyzji o przeprowadzce do Marianne Engel. Na wieść o tym, że zmieniłem zdanie, wycofał się rakiem, zapewniając, że z logicznego punktu widzenia właśnie tak należało postąpić. - Myślę, że pod kierunkiem doktor Edwards zrobiłeś niesamowite postępy. Mam o niej jak najlepsze zdanie. Za dobrze go znałem, by nie wiedzieć, że coś ukrywa. Była to jedna z takich chwil. - Ale?... Gregor czujnie rozejrzał się, by się upewnić, że nikt nie podsłuchuje. - Ale nawet małpy spadają z drzew. Nie miałem pojęcia, o co mu chodzi, toteż wyjaśnił, że nawet eksperci popełniają błędy. - Doktor Edwards jest twoim lekarzem i wybitnym specjalistą, ale nie zapominaj o roli, jaką odegrała Marianne. Przychodzi codziennie, pomaga ci w ćwiczeniach i bardzo jej na tobie zależy, to jasne jak słońce. Bóg jeden wie dlaczego. Sam przecież widzisz, jak jest. 182

MYŚLI, ŻE TWOJA STUKNIĘTA NARZECZONA TRAKTUJE CIĘ POWAŻNIE Przymknij się, gnoju. - Ona ma nie po kolei w głowie - sprecyzowałem. - Możesz sobie mówić, co chcesz - odparł Gregor. - Ale to oczywiste. UROCZE Nie czułem się na siłach, żeby się kłócić. - Co zrobiłbyś na moim miejscu? - Również niepokoiłbym się o życie z Marianne - odpowiedział. - Ale ty też nie masz najłatwiejszego charakteru. Jeśli ze sobą wytrzymacie, moim zdaniem warto spróbować. - Nawet jeśli mnie lubi, a wcale nie twierdzę, że tak jest, nie potrafię określić swoich uczuć. - Urwałem. - Sam nie wiem. - Jeżeli nie przyjmiesz jej zaproszenia, będziesz największym durniem, jakiego w życiu spotkałem - oznajmił Gregor. - A do tego parszywym kłamcą. Gdy się leży przez długi czas w szpitalu, kataloguje się w myślach wszelkie formy kontaktu z drugim człowiekiem. Dotknąłem ręki Gregora, co nigdy wcześniej nie miało miejsca. - Dzięki za przyniesienie prezentu dla Sayuri. WZRUSZAJĄCA CHWILA... Zawołałem pielęgniarkę, żeby poprosić o więcej morfiny. ...MIĘDZY FRAJERAMI

* W świąteczny poranek Marianne Engel zjawiła się w mojej sali z workiem pełnym prezentów i srebrną walizką, którą od razu wsunęła pod łóżko. Jak zwykle spędziliśmy kilka godzin na rozmowach o wszystkim i o niczym, podczas których karmiła mnie mandarynkami i marcepanem. 183

Tradycyjnie co jakiś czas wychodziła na papierosa, zauważyłem jednak, że niekiedy wracała bez charakterystycznego zapachu tytoniu na ubraniu. Kiedy zapytałem, co knuje, tylko potrząsnęła głową, ale jej uśmiech mówił sam za siebie. Wczesnym popołudniem przyszli Sayuri i Gregor, a po nich Connie, która właśnie skończyła dyżur. Doktor Edwards nigdy nie pracowała w pierwszy dzień świąt, a Maddy i Beth wzięły wolne, by spędzić czas z rodziną. Skoro byliśmy już w komplecie, Marianne Engel wyciągnęła z kąta worek i przystąpiliśmy do wręczania prezentów. Pielęgniarki zrzuciły się dla mnie na książki o tematyce, która ostatnio bardzo mnie interesowała, a mianowicie: o życiu codziennym w średniowiecznych niemieckich klasztorach oraz pismach Henryka Suza i Mistrza Eckharta. - Niełatwo ci kupić prezent, o nie. Musiałam wybrać się do trzech różnych księgarni - powiedziała Connie. I żeby to nie zabrzmiało jak skarga, dodała pospiesznie: - Ale to żaden problem! Gregor podarował mi zestaw piśmienniczy, bo zdradziłem mu niedawno, że od paru tygodni próbuję coś pisać, a od Sayuri dostałem lody lawendowe, którymi ochoczo podzieliłem się ze wszystkimi. Chyba najbardziej smakowały Marianne Engel, szczerze rozbawionej tym, że zabarwiły jej język na fioletowo. Dla pielęgniarek kupiłem płyty z ich ulubioną muzyką. Był to może dość konwencjonalny prezent, ale w końcu niewiele wiedziałem o ich pozaszpitalnym życiu. Sayuri dostała upominek zakupiony w moim imieniu przez Gregora: dwa bilety na festiwal filmów Akiro Kurosawy. - Doktor Hnatiuk podsunął mi ten pomysł. Wiesz, on uwielbia Kurosawę. 184

Marianne Engel zerknęła na mnie oskarżycielsko spod uniesionych brwi, no bo co jak co, ale subtelnością to ja nie grzeszę. Potem przyszła kolej na mój podarunek dla Gregora, zakupiony przez Sayuri: kupon na kolację dla dwojga w rosyjskiej restauracji o mało oryginalnej nazwie „Rasputin”. Zapytałem Sayuri, czy próbowała kiedyś kuchni rosyjskiej, i odpowiedziała, że nie. Tym razem to ja spojrzałem spod oka na Gregora. Kiedy dziękowali za prezenty, mruknąłem, że „Boże Narodzenie nie byłoby Bożym Narodzeniem bez pieprzonych prezentów”. Nikt nie zrozumiał, o co mi chodzi, co potwierdza moją teorię, że stanowczo zbyt mało osób sięga dziś po książki Louisy May Alcott. Po mnie pałeczkę przejęła Marianne Engel. Pielęgniarki dostały kupony na SPA, które Connie schowała razem z płytami. Sayuri otrzymała misterną świątynię buddyjską z dmuchanego szkła, a Gregor dwa świeczniki z kutego żeliwa. Oboje zachwycili się kunsztem, z jakim wykonano te ozdobne przedmioty, a Marianne Engel nie omieszkała się pochwalić, że są one dziełem jej bliskich przyjaciół. Co do Marianne Engel i mnie, ustaliliśmy wcześniej, że wręczymy sobie prezenty na osobności. Być może tylko ja zwróciłem na to uwagę, ale Sayuri i Gregor postanowili to samo. - Gotowi na ciąg dalszy? - spytał po jakimś czasie Gregor. Wszyscy popatrzyli na Marianne Engel, która skinęła głową. Boże Narodzenie to zaiste czas cudów, skoro personel medyczny działa pod przewodem schizofreniczki. Sayuri pomogła mi usiąść na wózku inwalidzkim, a Gregor wyprowadził go na korytarz. Kiedy zapytałem, dokąd idziemy, wszyscy odpowiadali wymijająco. Wkrótce zrozumiałem, że zmierzamy w stronę kafeterii. Pewnie jakaś świąteczna uroczystość, wynajęty Mikołaj albo kolędnicy z wolontariatu, choć dziwne, że nic o tym nie wiedziałem. Po tylu miesiącach w szpitalu niewiele umykało mojej uwagi. 185

Gdy drzwi do kafeterii stanęły otworem, ze środka buchnęła woń wszystkich potraw świata. Pod ścianą naprzeciw wejścia przy suto zastawionych stołach uwijało się stadko kelnerów. Pod czerwonymi dekoracjami z krepiny gęsto zawieszonymi u sufitu zobaczyłem grupę trzydziestu, czterdziestu osób, kilka wskazało w naszą stronę. Początkowo myślałem, że wytykają mnie palcami, lecz gdy kelnerzy zamachali do Marianne Engel, zrozumiałem, że to ona znajduje się w centrum uwagi, a nie ja. Pacjenci ruszyli do nas: kaszlący staruszek, kędzierzawa kobieta z bandażami na rękach, przystojny chłopak utykający na nogę. Pochód zamykała łysa dziewczynka z pękiem balonów, otoczona wianuszkiem roześmianych krewnych. Wszyscy podziękowali Marianne Engel za to, co zrobiła, a ja dalej nic nie rozumiałem. Gregor zawiózł mnie do stołu i pomagając mi wstać z wózka, wyjaśnił, że to właśnie ona zorganizowała i sfinansowała przyjęcie. Jej niezwykły brak umiaru ponownie dał o sobie znać. I chociaż wiedziałem już, czym są jej „pikniki”, ogrom potraw przeszedł moje najśmielsze wyobrażenia. Indyk, szynka, pieczona gęś, kurczak, ravioli, mięso kozie w curry, wieprzowina, dziczyzna, pieczeń, karp (karp? kto jada karpia?), pstrąg, łupacz, lutfisk*, ostrygi, wędliny, tuzin przeróżnych kiełbasek, pieczone jajka, zupa z ogona, bulion mięsny, zupa cebulowa, więcej serów, niż się śniło mleczarzowi, fasola brązowa, indyjska nikła, cebule, korniszony, brukiew, marchewki, ziemniaki, słodkie ziemniaki, ziemniaki jeszcze słodsze i najsłodsze, kapusta, rzepa, kabaczek, dynia, ryż basmati, ryż biały, brązowy, dziki i uprawiany, antipasta, farsz, mnóstwo rodzajów pieczywa, bajgle, drożdżówki i bułki serowe, zielona sałata, sałatka cesarska, sałatka fasolowa, makaronowa, sałatka z galaretką, sałatka z bitą śmietaną i jabłkami, spaghetti, fettuccini, macaroni, rigatoni, cannelloni, * Lutfisk - tradycyjna świąteczna potrawa szwedzka, suszona ryba moczona w wodzie z ługiem.

186

tortellini, guglielmo marconi (sprawdzam, czy jeszcze czytacie), banany, jabłka, pomarańcze, ananasy, truskawki, jagody, mieszanki orzechów, pasztety, bożonarodzeniowy pudding, keks, ciasto kokosowe, placek orzechowy, czekoladki, czekoladowe ciasta i żaby, Owocowe Żelki o Wszystkich Smakach Bertiego Borta, ciągutki, pierniki i lukrowane koniki, wieniec orzechowy, tarta z owocami, ciasteczkowe ludziki, Torte Vigilia di Natale, z cukru był król, z piernika paź, królewna z marcepana, poncz żurawinowy, grzaniec, mleko, sok winogronowy i pomarańczowy, oranżada, kawa, herbata, sok pomidorowy i woda mineralna. Wszyscy zebrani nałożyli sobie raz, drugi i trzeci, a Marianne Engel czarowała gości swym wdziękiem i ekscentrycznością. Jakby tego było malo, miała na sobie strój elfa i wyglądała urzekająco. Grała muzyka, ludzie rozmawiali wesoło i wszystkim udzielił się świąteczny nastrój. Pacjenci, którzy w innych okolicznościach nigdy by się nie spotkali, toczyli długie rozmowy, zapewne wymieniając informacje o swych dolegliwościach. Śmiech zagłuszał ataki kaszlu, a dzieci piszczały z zachwytu, wyciągając spod plastikowej choinki przygotowane dla nich prezenty. Najwyraźniej Marianne Engel nie dostała pozwolenia na żywe drzewko, ale i tak wszyscy byli zadowoleni. Skoro kwiaty mogą zabić człowieka, strach pomyśleć, co zrobiłby świerk. Na jedno popołudnie stałem się szpitalną gwiazdą, gdyż szybko rozniosła się wieść, że przyjęcie jest dziełem mojej przyjaciółki. Podszedł do mnie staruszek z szerokim uśmiechem na twarzy, zgoła niepasującym do informacji o niedawnej śmierci żony, z którą spędził sześćdziesiąt lat życia. Kiedy złożyłem mu kondolencje, potrząsnął głową i położył rękę na moim ramieniu. - Nic mi po twoim współczuciu, mały. Już ja ci mówię, mam za co Bogu dziękować. Łap tę kobietę i nie puszczaj, i nie waż się pytać, czym 187

sobie na nią zasłużyłeś. Módl się, żeby nie poszła po rozum do głowy i nie zmieniła zdania. Podczas przyjęcia ogarnęła mnie dziwna ulga. Od naszego poznania Marianne Engel darzyła mnie uczuciem tak irracjonalnym, że w każdej chwili spodziewałem się zwrotu o sto osiemdziesiąt stopni. Związki się rozpadają, taka już ich natura. Oglądaliśmy to tysiąc razy, nawet w wypadku par, co do których byliśmy pewni, że im „się uda”. Znałem kiedyś kobietę, która wyobrażała sobie miłość pod postacią dużego psa, który zawsze leciał za patykiem i grzecznie przynosił go z powrotem, a uszy wesoło podskakiwały mu na głowie. Ślepo wierny i totalnie bezwarunkowy. Śmiałem się z niej, ponieważ nawet ja wiedziałem, że miłość to zupełnie co innego. Miłość to kruchy bibelot, na który trzeba chuchać i dmuchać. Miłość nie jest krzykliwa i napastliwa. Kruszy się pod naporem ostrych słów i ginie za sprawą bezmyślnych czynów. Miłość to wcale nie wierny pies, przypomina raczej lemura. Otóż to, dokładnie taka jest miłość: to mały, rozdygotany ssak z oczami permanentnie wytrzeszczonymi w strachu. Ci z was, którzy nie bardzo wiedzą, jak wygląda lemur, niech wyobrażą sobie miniaturowego Dona Knottsa albo Steve'a Buscemiego w futrze. Wyobraźcie sobie najsłodszego zwierzaka, jaki przychodzi wam na myśl, którego ktoś ścisnął za mocno, wpychając mu całą zawartość tułowia do przerośniętej głowy, i któremu oczy wyłażą z orbit. Lemur wydaje się tak bezbronny, jakby lada chwila miał paść ofiarą bezwzględnego drapieżnika. Aż żal serce ściska. Miłość Marianne Engel zdawała się wzniesiona na tak kruchych podstawach, iż drżałem, że rozpadnie się, gdy znajdziemy się za drzwiami szpitala. Jakim cudem uczucie oparte na zmyślonej przeszłości mogło się przenieść na rzeczywistą przyszłość? Niemożliwe. Taka miłość musiała polec w starciu z żelaznym uściskiem prawdziwego życia. 188

Tego się obawiałem, lecz tamten pierwszy dzień świąt uświadomił mi jasno, że uczucie Marianne Engel bynajmniej nie jest wątłe. Było strzeliste, muskularne, ogromne. Mogło wypełnić nie tylko oddział, ale i cały budynek szpitala. Co więcej, nie było zarezerwowane tylko dla mnie, lecz hojnie spływało na obcych, na ludzi, których nie znała z czasów XIV wieku. Przez całe życie wysłuchiwałem głupich historyjek o miłości, typu: im więcej dajesz, tym więcej masz. W moim mniemaniu było to pogwałcenie podstawowych praw matematyki. Jednakże widok Marianne Engel, tak szczodrze szafującej swoim uczuciem, rozbudził we mnie najdziwniejsze z romantycznych uczuć: przeciwieństwo zazdrości. Świadomość, że miłość stanowi naturalny stan jej duszy, a nie aberrację opartą na wymysłach, nie wiedzieć czemu dodała mi otuchy. Miłość Marianne Engel nie była lemurem, zawdzięczającym swoją nazwę portugalskim badaczom na Madagaskarze, którzy siedząc dokoła ogniska, ujrzeli wielkie, lśniące oczy wyglądające na nich zza drzew. Przekonani, iż muszą one należeć do duchów ich nieżyjących towarzyszy, ochrzcili zwierzęta łacińskim słowem oznaczającym „dusze zmarłych”.

* Kiedy ostatnie indycze udko zostało zjedzone, Marianne Engel podziękowała kelnerom i rozdała im koperty ze „skromnymi wyrazami wdzięczności za pracę w święta”. Pchając mój wózek korytarzem, oznajmiła, że było to najwspanialsze Boże Narodzenie w jej życiu. Pozwoliłem sobie zauważyć, że to nie byle co, skoro zaliczyła ich siedemset. Pomogła mi się położyć, po czym ciężko usiadła na łóżku. Powiedziałem, że zorganizowanie przyjęcia musiało kosztować majątek, ale tylko 189

machnęła ręką i wyjęła spod łóżka srebrną walizkę. - Otwórz. Walizka była wypełniona po brzegi banknotami, pięćdziesięcio- i studolarowymi. W czasach pornografii i narkotyków widywałem czasem torby z gotówką, ale żadna z nich nie mogła się równać z walizką Marianne Engel. Usiłowałem z grubsza oszacować kwotę, lecz oszołomiony widokiem pieniędzy nie mogłem zebrać myśli. Marianne Engel oszczędziła mi trudu. - Dwieście tysięcy. Dwieście tysięcy dolarów. Które zostawiła pod łóżkiem na cały dzień. I które ktoś w każdej chwili mógł wynieść. Wymownie postukałem się w czoło, na co odparła, że wobec głupoty nawet bogowie bezradnie rozkładają ręce. Poza tym, dodała, kto szukałby w Boże Narodzenie pieniędzy pod szpitalnym łóżkiem? - Myślisz, że mnie nie stać na twoje utrzymanie. – Oznajmiła to tak, jakby możliwość pomyłki nie wchodziła w grę. I nie wchodziła. Kiedy skinąłem głową, dodała: - Mogę sobie pozwolić na taki prezent. W ciągu ostatnich tygodni ułożyłem niezliczone wersje swojej przemowy, jak licealista, który chce poprosić dziewczynę do tańca, ale gdy przyszło co do czego, czułem tylko niepewność. Wstyd. Zakłopotanie. Chciałem być uroczy, jak rzeczony licealista, ale język stanął mi kołkiem. Było za późno na ucieczkę, wiedziałem też, że moje prezenty - wszystkie trzy - są zbyt osobiste. Zbyt niedorzeczne. Wielogodzinne starania spełzły na niczym: jakież to krótkowzroczne mrzonki nasunęły mi taki wybór? Pewnie uzna to za dziecinadę, pomyśli, że jestem bezczelny albo wręcz przeciwnie: niewydarzony. Pragnąłem, żeby piorun trzasnął w moją salę i trafił w szafkę, w której szufladzie ukryłem swoje żenujące wypociny. 190

Napisałem dla niej trzy wiersze. Wąż zaniósł się śmiechem, rozbawiony nadzwyczajną głupotą moich starań. Przez całe życie pisałem wiersze, ale nigdy ich nikomu nie pokazałem. Chowałem je głęboko, tak jak chowałem siebie w zapisanych słowach, bo tylko człowiek nie radzący sobie z prawdziwym światem tworzy zastępczy, który służy mu za schronienie. Gdy uświadamiam sobie, że nie mogłem zaprzestać pisania, nawet kiedy bardzo tego chciałem, czuję gwałtowny przypływ skrępowania, jak wówczas, gdy ktoś staje za blisko mnie w publicznej toalecie. Czasem odnoszę wrażenie, że każdy rodzaj pisarstwa kryje w sobie coś wybitnie niemęskiego, ale poezja jest najgorsza. Owładnięty ko kainową paranoją, wrzucałem zeszyty z wierszami do ognia i patrzyłem, jak kartki kurczą się jedna po drugiej, a płomienie wypluwają szare strzępy mojej twórczości. I gdy spopielałe słowa wirowały w górze, myślałem z ulgą, że moje wewnętrzne „ja” jest znowu bezpieczne i nawet zespół najlepszych detektywów sądowych FBI nie zdoła poskładać moich emocji z powrotem w całość. Prawdziwe piękno ukrywania uczuć w wierszach polegało na tym, że w jednej chwili mogłem obrócić je w perzynę. Wabienie kobiety do łóżka nie stanowiło żadnego zagrożenia, ponieważ słowa ginęły wraz z oddechem; napisanie dla niej wiersza równało się stworzeniu broni, którą mogła później obrócić przeciw mnie. Ofiarowanie komuś swej twórczości oznaczało, iż na zawsze zawiśnie ona we wszechświecie, gotowa w każdej chwili wziąć odwet. Jednym słowem: nawaliłem na całej linii. Był pierwszy dzień świąt, a ja leżałem na łóżku jak długi, bez prezentu jak należy. Miałem tylko dziecinne bazgrały, brukające czystą biel kartki. Moje słowa były egipskimi hieroglifami przed odkryciem Kamienia z Rosetty i rannymi żołnierzami, którzy kuśtykają do domu po bitwie przegranej z kretesem. 191

Moje słowa były rybami bez wody, które trzepoczą histerycznie w sieci i spływają na pokład kutra, tworząc śliską stertę. Moje słowa były, i są, niegodne Marianne Engel. Ale nie miałem wyboru, więc sięgnąłem do szuflady i FRAJER napiąłem wątłą cięciwę swej odwagi. Wyjąwszy trzy pojedyncze kartki papieru, przymknąłem oczy i podałem je Marianne Engel w nadziei, że nie zgniją w moich rękach. - Przeczytaj - poprosiła. Odparłem, że nie mogę. To były wiersze, a mój głos brzmiał tak, jakby mi urągał. Ognisty cerber splądrował moje gardło, pozostawiając w nim zdezelowaną gitarę o zardzewiałych strunach. Mój głos był - jest - całkowicie nieprzystosowany do poezji. - Przeczytaj. Od tamtej pory minęły lata. Trzymacie w rękach tę książkę, czyli jednak przezwyciężyłem strach przed rozpowszechnianiem swojej pisaniny. Ale trzy wiersze, które przeczytałem Marianne Engel w pierwszy dzień świąt, nie znajdą się na kartach tej powieści. Zebraliście już wystarczająco dużo dowodów przeciwko mnie. Kiedy skończyłem, wsunęła się do łóżka. - To było cudowne. Dziękuję. A teraz opowiem ci o naszym pierwszym spotkaniu.

XII Kiedy przystąpiłam do lektury pism Mistrza Eckharta, mój sposób myślenia uległ zmianie. Nie była to zmiana wielka, ale znacząca, i dzięki niej zaczęłam wreszcie rozumieć wspomniany przez matkę Christine sens uwolnienia swej duszy od cielesności w celu lepszego zbliżenia się do Boga. Ale książkę trzymałam w ukryciu, ponieważ zakonnice pokroju siostry Gertrud uznałyby co bardziej radykalne idee Eckharta za obrazoburcze. I choć właśnie Eckhart odegrał rolę katalizatora, tak naprawdę to nie on rozbudził moją ciekawość. Po śmierci jednej ze starszych zakonnic Gertrud przydzieliła mi jej obowiązki, do których należały kontakty z kupcem dostarczającym nam pergamin. W przeciwieństwie do mężczyzn, z którymi zwykle miałam do czynienia, pergaminista był człowiekiem grubo ciosanym, ale ku mojemu zdziwieniu nawiązała się między nami nić prawdziwego porozumienia. Na wstępie poprosił mnie, żebym się za niego modliła. Wyjaśnił, iż był to zwyczaj mojej poprzedniczki. W taki oto sposób nauczyłam się, że ręka rękę myje, obiecał bowiem, że jeśli to uczynię, klasztor dostanie upust na oferowane przezeń wyroby. Przyznał też, że zgrzeszył, ale zaraz dodał z chytrym uśmiechem, że nie zgrzeszył tak, by „folgować słabościom”. Chętnie rozprawiał o wszystkim; byłam pod wrażeniem jego znajomości polityki zapewne dlatego, że nie zdawałam sobie sprawy, iż 193

podobne utyskiwania rozlegały się w każdej oberży pod koniec dnia. Podczas naszych comiesięcznych spotkań dowiedziałam się sporo o Niemczech poza murami klasztoru. Papież Jan zaangażował się w konflikt z Ludwikiem Bawarskim. Wybuchały wojny, a lokalni wielmoże poczęli zatrudniać najemników znanych jako condotta; drzemiący we mnie lingwista natychmiast zwietrzył włoskie słowo. Śmierć sprzedawano z zyskiem, bez żadnej ideologii. Na samą myśl o tym przewracało mi się w żołądku. Nie mogłam pojąć, jak ludzie mogą posuwać się do takich czynów, ale pergaminista tylko wzruszył ramionami, zapewniając, że podobne sytuacje mają miejsce dosłownie wszędzie. W skryptorium pracowałyśmy całymi dniami nad Die Gertrud Bibel i nasze starania zaczęły przynosić widoczne efekty. Mimo drobiazgowości Gertrud oraz nadmiaru innych zajęć widziałam, że od zakończenia pracy dzieli nas tylko parę lat. Gertrud była już w podeszłym wieku, czułam jednak, że postanowiła za wszelką cenę wytrwać do końca. Mimo swej manifestowanej pobożności targowałaby się z samym Chrystusem, gdyby miał czelność powołać ją do siebie przed ukończeniem dzieła. Któregoś dnia, w późnych godzinach wieczornych, jedna z zakonnic zjawiła się w skryptorium z wieścią, że do klasztoru przybyli dwaj mężczyźni, z których jeden był tak dotkliwie poparzony, jakby „zmagał się z samym diabłem!” Brzmiało to nader intrygująco, lecz obowiązki nie pozwoliły mi odejść od pulpitu. Następnego ranka siostra Mathildis, jedna z naszych pielęgniarek, obudziła mnie w mojej celi i powiedziała, że matka Christine chce mnie widzieć w infirmerii. Pospiesznie narzuciłam pelerynę, a gdy podążałyśmy razem przez ogród, dowiedziałam się, że siostra Mathildis wraz z pozostałymi dwiema pielęgniarkami, siostrą Elisabeth i Constantią, przez całą noc czuwały nad poparzonym. Wszyscy dziwili się, że jeszcze żyje. 194

Matka Christine czekała na nas na progu infirmerii. W drugim końcu pomieszczenia ojciec Sunder i pielęgniarki pochylali się nad mężczyzną przykrytym białym prześcieradłem. Wyczerpany żołnierz w poszarpanej odzieży zgarbiony siedział w kącie. Na mój widok zerwał się z miejsca. - Czy może siostra mu pomóc? - Siostro Marianne, to Brandeis, który sprowadził do nas poparzonego. Zaglądaliśmy do pism medycznych... - matka Christine wskazała na otwarte księgi - ...ale nie znaleźliśmy nic, co pomogłoby wyleczyć takie rany. Nie wiedziałam, czego ode mnie oczekuje. - A Szpital Świętego Ducha w Moguncji? Podobno to jeden z najlepszych. Ojciec Sunder podszedł bliżej. - Oczywiście, braliśmy go pod uwagę, wszelako stan chorego nie pozwala na podróż. Jeżeli mamy mu pomóc, musimy to zrobić tutaj. - Jesteś jedyną osobą, która zna skryptorium jak własną kieszeń powiedziała matka Christine. I dodała dyplomatycznie: - Naturalnie oprócz siostry Gertrud, która jednak ma teraz na głowie pilniejsze zajęcia. Dlatego proszę, abyś sama poszukała informacji, które mogą okazać się użyteczne. Od razu zrozumiałam dwie rzeczy. Po pierwsze, prośba matki Christine przede wszystkim miała uspokoić drugiego żołnierza, Brandeisa: prawdopodobieństwo, że któraś z naszych ksiąg kryje odpowiedzi na powyższe pytania, równało się praktycznie zeru. Po drugie, matka Christine nie wierzyła w dobrą wolę Gertrud. I choć szanse na odnalezienie czegokolwiek były znikome, nikła nadzieja jest lepsza niż żadna i matka Christine uznała widocznie, iż życie człowieka liczy się bardziej aniżeli duma Gertrud. Co - muszę przyznać - bardzo mnie ucieszyło. A że nie 195

mogłam jawnie okazać radości, skłoniłam się pokornie, obiecując, że zrobię co w mojej mocy. Poprosiłam tylko, by pozwolono mi obejrzeć rany żołnierza, żebym wiedziała, jakiego lekarstwa szukać. Zbliżywszy się do stołu, po raz pierwszy ujrzałam twoją twarz. Była poparzona, chociaż nie tak dotkliwie jak teraz, a na prześcieradle, na wysokości piersi widniała ogromna plama krwi. Jej widok nasunął mi skojarzenie z różą rozkwitającą na śniegu. Już wówczas wiedziałam, że to bardzo niestosowna myśl. Ojciec Sunder popatrzył na matkę Christine, a gdy skinęła głową, delikatnie odsunął prześcieradło. Zakrwawiony materiał oderwał się od rany z cichym plaskiem. Moja reakcja wprawiła mnie w najwyższe zdumienie. Patrzyłam jak urzeczona, bez cienia odrazy. I gdy pozostali, nawet Brandeis, cofnęli się o krok, ja postąpiłam do przodu. Ujrzałam spaloną skórę, twoje ciało wydzielało więcej płynów, aniżeli mogły wchłonąć bandaże. Poprosiłam o ścierkę, żeby cię wytrzeć. Czerwień, szarość i czerń mieszały się ze sobą, lecz po otarciu wierzchniej warstwy dokonałam niezwykłego odkrycia. Na twojej piersi widniał prostokąt nietkniętej ogniem skóry. Znajdował się po lewej stronie, tuż nad sercem, odcinając się wyraźnie od pogorzeliska dokoła. Dokładnie pośrodku prostokąta zobaczyłam szramę, powstałą za sprawą jakiegoś ostrego narzędzia, Na moje pytanie Brandeis oznajmił, że zostałeś trafiony strzałą. Rana była jednak powierzchowna, to ogień wyrządził najwięcej szkód. Poprosiłam go, żeby opisał, co dokładnie się zdarzyło. Twarz mu się wydłużyła, ponieważ opowiedział to już pielęgniarkom i nie uśmiechało mu się powtarzać wszystkiego kolejny raz. Westchnął jednak i zaczął mówić. Ty i Brandeis byliście najemnymi kusznikami i należeliście do condotty. Brandeis wbił oczy w podłogę, jakby wstydził się przyznać do swej profesji w domu Pana. Poprzedniego dnia braliście udział w potyczce. 196

Staliście ramię w ramię ze swymi kuszami, gdy naraz zostałeś trafiony płonącą strzałą. Brandeis natychmiast rzucił się na pomoc, lecz ogień rozprzestrzeniał się błyskawicznie. Drzewce sterczało ci z klatki piersiowej, przez co nie mogłeś rzucić się na ziemię, by zdusić płomienie, toteż Brandeis ułamał strzałę tuż nad grotem. Na potwierdzenie swych słów przerwał opowieść i pokazał swe własne ciężko poparzone ręce. Zdarł z ciebie płonącą odzież, ale było już za późno. Rany okazały się bardzo dotkliwe. Przez całą bitwę trwał u twojego boku, kładąc z kuszy napastników, którzy odważyli się podejść zbyt blisko. Wreszcie szala zwycięstwa przechyliła się na stronę waszego oddziału i walka dobiegła końca. Kiedy przeciwnicy przystąpili do odwrotu, wasi towarzysze jęli przeczesywać pobojowisko w poszukiwaniu ocalonych. Zasady były jasne. Jeśli znaleziono rannego przeciwnika, dobijano go na miejscu. Jeżeli ranny należał do waszego oddziału, a jego stan dawał nadzieję na wyleczenie, opatrywano jego rany. Jeśli jednak jego stan nie rokował pomyślnie, on również musiał zginąć. Uważano to zarówno za akt miłosierdzia, jak i pewien pragmatyzm. Nie godziło się skazywać dobrego żołnierza na powolną śmierć, po cóż jednak było marnować leki na kogoś, kto w walce był już bezużyteczny? W twoim wypadku decyzja była jednogłośna. Twój stan wydawał się beznadziejny i należało skrócić ci mękę. Twoim towarzyszom również. Młody żołnierz o imieniu Kuonrat wystąpił naprzód ze słowami, iż gotów jest podjąć się tego niewdzięcznego zadania osobiście. Nie myśl jednak, że zrobił to niechętnie. Kuonrat był pozbawionym sumienia, ambitnym i żądnym krwi młodzieńcem, który marzył, by dowodzić oddziałem; twoja śmierć oznaczałaby dlań o jednego rywala mniej w drodze do stanowiska condottiere, czyli dowódcy najemników. 197

Wszelako to Herwald pełnił jeszcze funkcję dowódcy, a tak się złożyło, że wy dwaj znaliście się od bardzo dawna. To właśnie on ściągnął cię do oddziału, kiedy miałeś zaledwie kilkanaście lat. Byłeś jednym z żołnierzy, którzy najdłużej służyli pod jego dowództwem, i w ciągu minionych lat zaskarbiłeś sobie jego wielki szacunek. Nie kwapił się wydać rozkazu egzekucji, wiedział jednak, iż nie powierzy tego zadania człowiekowi pokroju Kuonrata. W pierwszej kolejności zwrócił się do Brandeisa, twojego najbliższego przyjaciela. Jeśli Brandeis odmówi, Herwald podejmie się tego osobiście. Brandeis nawet nie chciał o tym słyszeć. Wyprostował się i dobył miecza. - Zabiję każdego, kto ośmieli się podejść bliżej. Mój przyjaciel nie zginie jak okulały koń. Dlaczego nie mógł zabrać cię gdzieś, gdzie otrzymasz pomoc? Przyczyna tkwiła w pierwszej zasadzie condotty Z chwilą wstąpienia do oddziału najemnik zawierał umowę na całe życie. Tak było, jest i będzie. Musiał wiedzieć, że może liczyć na każdego ze swoich towarzyszy i że żaden z nich nie opuści placu boju. I dlatego bezwzględnie tropiono i zabijano każdego, kto dopuścił się dezercji. Ta zasada obowiązywała wszystkich bez wyjątku. Jeśli zatem Brandeis zostawi oddział, żeby się tobą opiekować, tylko patrzeć, jak inni zażądają, by ich puszczono. Brandeis stał nad tobą z mieczem skierowanym przeciwko towarzyszom oraz rzucał wyzwanie tradycji, której nie należało łamać. Był to przejaw niespotykanej odwagi i równie niesłychanej głupoty. Być może jednak pozostali żołnierze poczuli respekt wobec osoby, która w obronie przyjaciela gotowa była ryzykować życie. Wszystko zależało od następnego kroku Brandeisa, który po raz kolejny dał dowód swego rozsądku. Pamiętał, że walka rozegrała się opodal Engelthal, wiedział też, że cuda są w owym klasztorze na porządku dziennym. Przysiągł na honor, 198

że dołączy do towarzyszy przed kolejną bitwą, jeśli tylko zdoła powierzyć cię opiece zakonnic. Skoro twoje godziny są policzone, dodał, niechaj będzie ci dane oddać ducha w świętym przybytku. Herwald przystał na tę propozycję, co było z jego strony rzadkim ustępstwem. Była to przebiegła decyzja, zarówno w sensie osobistym, jak i dyplomatycznym. Dowódca pokazał, że wierni żołnierze zostaną nagrodzeni, a zarazem uniknął wydania rozkazu egzekucji starego przyjaciela. I nikt nie mógł mu zarzucić, że pozwala najemnikowi opuścić szeregi, ponieważ Brandeis obiecał rychło wrócić. Kuonrat Ambitny miał za dużo oleju w głowie, by otwarcie sprzeciwić się Herwaldowi w atmosferze powszechnej aprobaty dla jego decyzji, wszelako szeptał każdemu, kto gotów był słuchać, że oto pogwałcono rzekomo niewzruszone prawo condotty. - Czy nikt nie pamięta włoskiego kusznika Benedetta? Pozwoliliśmy mu bezkarnie uciec, nie wysyłając za nim pościgu. Herwald po raz kolejny okazał słabość. Jak długo będziemy na takie zdrady przymykać oczy? Zaledwie garstka była skłonna go wysłuchać. Większość przyznała, że po tylu latach wiernej służby zasługujesz na to, by umrzeć blisko Boga, pod opieką sióstr z Engelthal. Brandeis zakończył swą opowieść i otarł znużoną twarz. Wydało mi się, że widzę łzę, ale mogły to być jedynie krople potu. W ten oto sposób trafiłeś do klasztoru. I do mnie. Wszyscy słuchali opowieści Brandeisa jak zaczarowani, nawet ci, którym było dane wysłuchać jej kolejny raz. Ojciec Sunder przerwał wreszcie ciszę, chwaląc Brandeisa za to, co zrobił. Matka Christine dodała, że wprawdzie nie popiera najemników, wszelako umie docenić braterską miłość. Po raz kolejny zapewniła Brandeisa, że zrobimy wszystko, co w naszej mocy, a pielęgniarki pokiwały głowami na poparcie jej słów. Miały jak najlepsze chęci, lecz na ich twarzach malowała się litość. Wszyscy myśleli, że twój los jest przesądzony. 199

Wszyscy oprócz mnie. Pragnęłam dotykać palcami twoich ran, poczuć na sobie twoją krew. I gdzie wszyscy widzieli umierającego, ja widziałam człowieka oczekującego zmartwychwstania. Twój widok przywodził na myśl rany Chrystusa w godzinie męki. Brandeis wyprostował plecy, jak zwykli czynić mężczyźni, kiedy wierzą, iż doda im to sił. Skłoniwszy się sztywno, oznajmił, że musi dotrzymać słowa i wrócić do towarzyszy. Dodał, iż wierzy w nasze umiejętności i miłosierdzie Najwyższego. W progu obejrzał się przez ramię, by spojrzeć na ciebie ostatni raz. Po jego odejściu spędziłam cały dzień w skryptorium, szukając księgi, która pomogłaby nam cię wyleczyć. Lecz mimo powagi zadania nie mogłam się skupić. Próbowałam wyobrazić sobie was na placu boju, ale na próżno. Brandeis ze swą troską o przyjaciela zupełnie nie pasował do roli mordercy, a wspomnienie twojej spokojnej twarzy, kiedy leżałeś bezwładnie na stole, nie dawało mi spokoju. Nie zdawałam sobie sprawy, że jesteś w szoku, i wierzyłam, że twoja dusza „z ciała uleciała”. Dla zakonnicy było to nie byle jakie przeżycie. Na domiar wszystkiego nie zapytałam Brandeisa, jakim cudem prostokątny skrawek nad twoim sercem oparł się działaniu ognia, który strawił resztę ciała. Jednym słowem, nie było mi łatwo zebrać myśli. Nasze księgi nie zawierały wskazówek co do postępowania w razie równie dotkliwych oparzeń. Żaden promień nie oświetlił przez okno stosownego fragmentu, a podmuch wiatru nie zaszeleścił kartami księgi, otwierając ją na właściwej stronie. Wieczorem nie pozostawało mi nic innego jak wrócić do infirmerii z pustymi rękami. Zastałam tu zgoła inną scenę aniżeli ta, którą widziałam na odchodnym. Krzyczałeś ogarnięty furią, jakiej nigdy dotąd nie byłam świadkiem. Od lat nawykła do klasztornej ciszy, nie podejrzewałam, iż ludzkie ciało może wydawać takie dźwięki. Zakonnice na próżno usiłowały cię unieruchomić. Gdy zaproponowałam siostrze Elisabeth, że ją 200

zastąpię, nie dała się długo namawiać. Byłeś cały w płynie sączącym się z ran i obłąkańczo rozglądałeś się na boki, jakbyś śledził wzrokiem demona, którego widziałeś jedynie ty sam. Objęłam cię rękami za głowę, lecz wciąż się rzucałeś. Gładziłam cię po włosach, przemawiając kojącymi słowy, podczas gdy inni polewali cię wodą. Przy każdym kontakcie z lodowatą cieczą twoim ciałem wstrząsał gwałtowny dreszcz. Ja również chwyciłam dzban, próbując cię skłonić, byś napił się wody. Gdy wreszcie otworzyłeś usta, twoje powieki zatrzepotały, po czym opadły i znieruchomiały. Nastała chwila głuchej ciszy i widząc spojrzenia zebranych, zrozumiałam, że uważają cię za nieboszczyka. Pielęgniarki padły na krzesła, wyczerpane szamotaniną. Naraz ocknąłeś się, nabrałeś powietrza w płuca i spojrzałeś z takim przerażeniem, jakbyś poznał wszystkie tajemnice śmierci. Znów zacząłeś krzyczeć, i dlatego niewiele myśląc, uderzyłam cię w twarz i potrząsnęłam za ramiona, ale ty wciąż szukałeś swego demona. Złapałam cię więc, jak się odważyłam najmocniej, i krzycząc, nachyliłam się nad twoją twarzą. I kiedy twoje spojrzenie wreszcie spoczęło na mnie, stało się tak, jak gdyby strach opuścił cię w jednej chwili. Ujrzałam w twoich oczach dziwny wyraz, jakbyś mnie rozpoznał. Wymieniliśmy spojrzenia. Nie wiem, ile to trwało. Chciałeś coś powiedzieć, ale słowa zabrzmiały tak cicho, że chyba tylko mi się zdawało, że coś słyszę. Przysunęłam ucho do twoich ust. Pozostałe zakonnice cofnęły się o krok, toteż nie usłyszały, że wyszeptałeś zdławionym głosem kilka słów. - Moje serce... Zamknięte... Klucz. Potem zamknąłeś oczy i ponownie straciłeś przytomność. Nie miałam pojęcia, co mają oznaczać twoje słowa, wszelako utwierdziły mnie w przekonaniu, że muszę ci pomóc. Żadna zakonnica nie pogodzi się z myślą o zamkniętym sercu, zwłaszcza jeśli należy ono do 201

człowieka, który niebawem może się znaleźć u wrót nieba lub - chociaż bałam się to przyznać sama przed sobą - piekła. Przeznaczenie najemnika nie pozostawia wiele miejsca na domysły. Spędziłam przy tobie całą noc, zbierając płyn sączący się z twojej piersi. Starałam się być bardzo delikatna, ale twoje ciało wciąż wzdragało się, gdy je dotykałam. Mimo bólu, jaki sprawiał mi widok twojego cierpienia, po raz pierwszy w życiu ogarnęła mnie niezbita pewność, że znajduję się we właściwym miejscu. Mój brak wizji i nierozumienie boskich spraw stały się zupełnie nieistotne. Następnego ranka w drodze do celi spotkałam Gertrud. Zapytała fałszywie słodkim głosem, czy w wolnej chwili raczę odejść od „mordercy” i podjąć swoje obowiązki w skryptorium. Odpowiedziałam, że matka Christine osobiście wyznaczyła mnie do opieki nad chorym i jest to w tej chwili sprawa wagi nadrzędnej. I dodałam niby to mimochodem, że zdaniem matki Christine to właśnie ja nadaję się najlepiej do znalezienia stosownych informacji w naszym skryptorium. Po twarzy Gertrud przemknął cień gniewu, ale opanowała się w jednej chwili. - To bardzo miło, że matka Christine nie szczędzi trudu, by pomóc temu człowiekowi - odparła. - Wszelako racz pamiętać, że tylko Bóg może go ocalić. Podrzucony pod drzwiami bękart niewiele tu wskóra. Były to najgorsze słowa, jakie kiedykolwiek skierowała pod moim adresem. Wstrząsnęło to mną, lecz zapewniłam ją pospiesznie, że oczywiście ma rację. Dodałam też, że muszę ją opuścić, ażeby odmówić modlitwę i udać się na spoczynek, w razie gdyby nasz Pan umyślił sobie przeznaczyć takiego bękarta jak ja do zaszczytnego udzielenia pomocy komuś w potrzebie. Gdy tego samego dnia wróciłam później do infirmerii, odkryłam, że pod moją nieobecność twój stan znowu się pogorszył. Majaczyłeś i rzucałeś się 202

niespokojnie. Zastałam na miejscu matkę Christine i ojca Sundera, którzy naradzali się z pielęgniarkami, ale nikt nie wiedział, co robić. Naraz bez ostrzeżenia uniosłeś rękę i pokazałeś na mnie. Majaczenie ustało i zawołałeś głośno i wyraźnie: - Ona. Zebrani oniemieli. Nie licząc kilku wypowiedzianych wcześniej słów, odezwałeś się po raz pierwszy. W pomieszczeniu zrobiło się cicho jak makiem zasiał, a ty dodałeś: - Miałem wizję. Zakonnice głośno wciągnęły powietrze, a matka Christine odruchowo zmówiła modlitwę o wsparcie. Żołnierz z wizją: zaprawdę Engelthal było mistycznym i cudownym miejscem! Ale nie chciało mi się w to wierzyć. Przebywałeś w klasztorze od niedawna, lecz jakimś cudem zdążyłeś się zorientować, że objawienia stanowią tu jedyną cenioną walutę. Matka Christine z wahaniem postąpiła krok naprzód. - Jaką wizję? Ponownie wskazałeś na mnie. - Bóg mówił, że ona mnie wyleczy. - Powiedziałeś to szeptem. Matka Christine kurczowo chwyciła się ramienia ojca Sundera. - Jesteś pewny? Prawie niedostrzegalnie kiwnąłeś głową i przymknąłeś oczy jak zakonnica, która chce pokazać, że pogrąża się w kontemplacji. Zdjęte nabożnym lękiem, zakonnice klasnęły w ręce i padły na kolana, a ojciec Sunder i matka Christine stanęli w kącie, żeby się naradzić. Nie minęło wiele czasu, jak matka Christine ujęła mnie za ręce. - To bardzo dziwne, siostro Marianne, ale musimy mu wierzyć na słowo. Czyż nie mówiłam, że skrywasz coś więcej aniżeli widać gołym okiem? 203

Być może matka Christine, zacna dusza, spodziewała się nowego, cudownego rozdziału w kronikach Engelthal. Nie mogłam sprawić jej zawodu. Skinęłam głową, rola uzdrowicielki spadła na barki pospolitej zakonnicy, takiej jak ja, ale dla dobra klasztoru postanowiłam dźwigać ów ciężar. Za plecami matki Christine zobaczyłam, że po raz kolejny straciłeś przytomność, ale na twoich wargach błąkał się lekki uśmiech. Z powodu twego objawienia praktycznie dostałam w infirmerii wolną rękę. Pozostałe zakonnice zapewne nie chciały, by ich przyziemne sposoby bezcześciły boskie metody leczenia. Obmyłam twoje rany zimną wodą i zmieniłam bandaże, a także przystąpiłam do wycinania spalonych fragmentów skóry, co wzbudziło ogólny protest, któremu szczęśliwie położyłam kres, wspominając o twojej wizji. Może zakonnice nie mogły na to patrzeć, a może wychodziły z założenia, iż nie godzi się profanować ciała stworzonego na wzór i podobieństwo Boga, w każdym razie w takich chwilach zawsze się oddalały. Dlaczego uznałam, iż właśnie tak należało postąpić, nie wiem. Od urodzenia wbijano mi do głowy, że należy oddzielać dobro od zła, toteż być może sprowadziłam ową antynomię do najbardziej dosłownego sensu. Nie wiem też, dlaczego mi na to pozwoliłeś, ale tak się stało. Krzyczałeś, na przemian tracąc i odzyskując przytomność, ale nigdy nie kazałeś mi odłożyć noża. Twoja odwaga wprawiła mnie w najwyższe zdumienie. W pierwszym tygodniu majaczyłeś, dręczony gorączką. Siódmego dnia gorączka wreszcie ustąpiła, a ty obudziłeś się dla świata. Ocierałam ci pot z czoła, gdy naraz uniosłeś wzrok i zaśpiewałeś słabym głosem: Dû bist min, ich bin din: des soit dû gewis sin; 204

dû bist beslozzen in mînem herzen, verlorn ist daz sluzzelîn: dû muost och immer darinne sin. Nieważne, że w trakcie złapał cię potworny kaszel. Pieśń wydobywająca się z ust ozdrowieńca wydała mi się piękniejsza aniżeli hymny śpiewane przez zakonnice na cześć Pana. Wieść o twym wyzdrowieniu obiegła Engelthal lotem błyskawicy: „Istny cud dokonany przez siostrę Marianne!” Myślałam, że rozsądek weźmie górę, ale trudno się kłócić z tłumem podnieconych zakonnic. Nawet Gertrud i Agletrudis przestały szeptać matce Christine, że powinnam wrócić do swych obowiązków w skryptorium.

XIII O czym była ta piosenka? - Dziwne, że nie pamiętasz ojczystego języka – zadumała się Marianne Engel. - „Tyś jest moja, jam jest twój, możesz być tego pewna. W mym sercu tkwisz zamknięta, klucz leży gdzieś w odmętach, na zawsze zostaniesz tu”. To tradycyjna pieśń miłosna. - Dlaczego akurat ta? - zapytałem. - Byłeś żołnierzem, a nie minstrelem. Może innej nie znałeś. Rozmawialiśmy jeszcze przez jakiś czas i Marianne Engel przedstawiła mi zarys tradycji Minnelieder, średniowiecznej pieśni miłosnej. Wreszcie nadeszła chwila pożegnania i Marianne Engel pozbierała swoje rzeczy, a następnie poprosiła, żebym zamknął oczy. Kiedy posłusznie zacisnąłem powieki, wsunęła mi do ręki cienki rzemyk z monetą zamiast wisiorka. - Nazywa się „anioł”. Wybijano je w Anglii w XVI wieku. Przyjmij ją ode mnie w prezencie. Po jednej stronie monety widniała postać zabijająca smoka. - To Michał Archanioł z Apokalipsy - wyjaśniła Marianne Engel. - W niebie wybuchła wojna: Michał i jego aniołowie walczyli ze smokiem... I bestia została pokonana. - Dziękuję - powiedziałem. 206

- Przyjdzie czas, że będziesz wiedział, co z nią zrobić. Podobne uwagi, w najgorszym razie bezsensowne, w najlepszym zagadkowe, padały z jej ust tak często, że przestałem pytać o ich znaczenie. Jakiekolwiek próby nakłonienia jej do wyjaśnień skutecznie ucinały nasze rozmowy i nigdy nie byłem mądrzejszy niż na początku. Marianne Engel oznajmiła, że wróci dopiero po Nowym Roku, ponieważ w piwnicy czekało na nią stadko zaniedbanych gargulców. Idąc w stronę drzwi, poklepała walizkę z dwustoma kawałkami. - Nie zapominaj, że masz u mnie zamieszkać.

* NAPRAWDĘ MYŚLISZ, ŻE BĘDZIE CI OPRÓŻNIAĆ WOREK DO ODPROWADZANIA ODCHODÓW.

Skupiłem się na pustce panującej w sali. Nie pozwolę żmii, żeby dopięła swego. CIEKAWE, CZY PRZYPROWADZI DO DOMU FACETÓW Z PENISAMI? Zasadniczy pożytek płynący z zażywania narkotyków polegał na tym, że dni rozpływały się w nicość. Tęskniłem za ukojeniem osiąganym dzięki kokainie i innym dragom. KOBIETY MAJĄ POTRZEBY, KTÓRYM NIE POTRAFISZ SPROSTAĆ. Weszła doktor Edwards w czerwonym, eleganckim swetrze. Dotąd oglądałem ją tylko w fartuchu. - Podobno przyjęcie się udało. Ucieszyłem się na jej widok; wizyta Nan oznaczała, że żmija ucichnie. Lubiła grać mi na nosie, gdy zostawaliśmy sami. - Szkoda, że cię nie było. Sprawdziła moją kartę. 207

- Może w przyszłym roku. - Miałaś z tym coś wspólnego? - zapytałem. - Pewnie było przy tym mnóstwo papierkowej roboty. Dokumenty prawne, zrzeczenie się odpowiedzialności i takie tam. - Szpital musiał określić swoje stanowisko - przyznała Nan - i zażądać pewnych gwarancji w wielu sprawach. A gdyby ktoś się zatruł? - Jakoś nie mogę uwierzyć, że Marianne sama odwaliła całą biurokrację. - Działałam jako pośrednik między nią a zarządem – odrzekła Nan. - Uznałam, że wyjdzie to na dobre wszystkim pacjentom. Nie tylko tobie. - Dziękuję. Wiem, że za nią nie przepadasz. Doktor Edwards wyprostowała się nieznacznie. - Jest dobrym człowiekiem. - Ale masz do niej zastrzeżenia jako opiekunki. - Moja opinia nie ma tu większego znaczenia. - Ależ ma - zapewniłem. - Podoba mi się twój sweter. Idziesz do miasta? Spojrzała po sobie, jakby zapomniała o jego istnieniu, ale nie dałem się nabrać. - Niech moje sprawy osobiste takimi pozostaną. - Jak uważasz. Dlaczego zostałaś lekarzem? - To pytanie osobiste. - Nie. Raczej zawodowe - uściśliłem. Przechyliła głowę na bok. - Chyba z tego samego powodu, co wszyscy. Żeby pomagać ludziom. - No popatrz, a ja myślałem, że niektórzy lekarze robią to dla pieniędzy - odparłem. - Dlaczego akurat oddział oparzeniowy? W szpitalu jest wiele przyjemniejszych miejsc. - Podoba mi się tu. 208

- Dlaczego? - Kiedy pacjenci wychodzą, następuje... - Urwała, zastanawiając się nad odpowiednim sformułowaniem. - Gdy byłam na stażu, nauczono mnie uważać wszystkich nowych pacjentów za martwych. Sęk w tym, że wielu z nich rzeczywiście umiera w ciągu kilku dni. Jeśli jednak traktujesz kogoś jak nieboszczyka, a jemu jakimś cudem udaje się przeżyć... - Dzięki temu dochodzisz do wniosku, że ratujesz ludzi, nie tracąc przy tym żadnego z nich - powiedziałem. - To działa? - Mam czasem wszystkiego dość. - Ja też. - Chciałem wziąć ją za rękę, ale na szczęście się powstrzymałem, mówiąc tylko: - Myślę, że jesteś wspaniałym lekarzem. - Jestem samolubna. Zależy mi tylko na uczuciu, którego doznaję, gdy pacjent opuszcza szpital. - Oderwała wzrok od swoich butów i popatrzyła mi w oczy. - Czy ktoś ci kiedyś mówił, że w trakcie pierwszych operacji twoje serce dwukrotnie przestało bić? - Nie. Chyba mogę bezpiecznie założyć, że znowu zaczęło. - Nie zawsze tak bywa. - Zamieszkam z Marianne. - Nie chcę tylko, żebyś popełnił błąd po tym, jak zaszedłeś tak daleko. - Jeśli tego nie zrobię, nie wiem, po co ratowałaś mi życie. Nan zastanowiła się nad moimi słowami. - Wszystkich nie uratuję. W najlepszym razie mogę tylko pomóc garstce nie odejść zbyt szybko, a i to rzadko mi się udaje. - Cóż - odpowiedziałem. - Jeszcze tu jestem. - Zgadza się. - Wzięła mnie za rękę, ale tylko na chwilę. Następnie odwróciła się, żeby wyjść, ale przystanęła w drzwiach i dodała jakby bezwiednie: - Umówiłam się z byłym mężem na kieliszek brandy. Dlatego włożyłam ten sweter. 209

- Nie wiedziałem, że byłaś mężatką. - Byłam, ale już nie jestem. - Kilkakrotnie nacisnęła klamkę. - Jest dobrym człowiekiem, ale kompletnie do siebie nie pasowaliśmy. Bywa.

* Po Nowym Roku Marianne Engel zaczęła aktywniej uczestniczyć w moich sesjach fizjoterapeutycznych. Nabierałem szlifów w sztuce mycia zębów, zapinania guzików oraz używania sztućców, ćwicząc CDC - czynności dnia codziennego - a konto życia poza szpitalem. Sayuri ganiła mnie za używanie zdrowej ręki; twierdziła, że na krótką metę może i będzie mi łatwiej, ale uszkodzona dłoń stanie się kompletnie bezużyteczna. Nawet tak proste czynności były „ćwiczeniem”. Wyznaczono mi również kilka lekcji kąpania się: tego też musiałem się nauczyć od nowa i wzdrygałem się na myśl o obecności Marianne Engel. Poznała wprawdzie większość rzeczy dotyczących mojej rehabilitacji, lecz nigdy dotąd nie widziała mnie zupełnie bez bandaży. Wiedziała, że nie mam penisa, ale jeszcze nie widziała tego na własne oczy. Gdy zamieszkam w jej domu, to właśnie ona będzie pomagać mi przy kąpieli, i wtedy siłą rzeczy będę musiał przy niej się rozbierać. Mimo to jeszcze nie czułem się na siłach, by wyeksponować przed nią ów namacalny brak w mojej konstytucji. Poszliśmy na kompromis. I choć Sayuri uważała, że Marianne Engel powinna uczestniczyć w procedurze od początku, kilka pierwszych kąpieli miało się odbyć bez niej, a ja tym samym zyskam czas, aby oswoić się z całą sytuacją.

* 210

Gregor nie kryl zachwytu wieczorem z Akiro Kurosawa i Sayuri Mizumoto. Uraczył mnie opowieściami o tym, co kupili w sklepiku (popcorn + anyżowe żelki), o niechęci Sayuri do anyżu (to zapewne zjawisko kulturowe; większość Japończyków jest zdania, że anyż przypomina w smaku chińskie lekarstwo), o tym, jak ich palce zetknęły się przypadkowo, gdy jednocześnie sięgali po popcorn, i o tym, jak później trzymali się za ręce, a Gregor mógł myśleć tylko o swoich zatłuszczonych łapskach i w duchu prosił Boga, żeby Sayuri nie wzięła tłuszczu za pot. O tym, jak doprowadzony do ostateczności wytarł rękę w spodnie i spędził resztę wieczoru z czterema tłustymi śladami na nogawce, przekonany, że Sayuri weźmie je za dowód jego fatalnej higieny osobistej, itp., itd. Było to przeurocze. Podał mi wszystkie szczegóły oprócz tytułu filmu, będącego zapewne najmniej istotnym elementem wieczoru. Przy pożegnaniu umówili się na przyszły tydzień w Rasputinie.

* Marianne Engel wprowadziła mój wózek do pomieszczenia, gdzie czekała spora grupa studentów medycyny. Sayuri przedstawiła mnie zgromadzonym, a następnie zadała pozornie niewinne pytanie: - Na czym polega moja praca? Studenci popatrzyli po sobie, węsząc podstęp. Młodzieniec z tyłu stwierdził rzecz oczywistą, mówiąc, że Sayuri jest fizjoterapeutką. Potrząsnęła głową i uśmiechnęła się od ucha do ucha. - Dzisiaj jestem krawcową i wezmę miarę. Jest to bardzo ważne, ponieważ strój, który tu zaraz wyszykujemy, będzie noszony dwadzieścia cztery godziny na dobę przez okrągły rok. 211

Wyjęła miarkę i zapytała, kto chce pomóc. Dwóch studentów zgłosiło się na ochotnika i zaczęło rozkładać kawałki materiału, z którego wykonuje się opatrunki uciskowe, wzdłuż konturów mojego ciała. Trwało to dłużej, niż się spodziewałem, gdyż postępowali nadzwyczaj ostrożnie. Sayuri cierpliwie odpowiadała na wszystkie pytania; była nie tylko dobrą nauczycielką, ale i wyśmienicie się przy tym wszystkim bawiła. Gdy branie miary dobiegło końca, oznajmiła z wypiekami na twarzy, że kolejne zadanie, a mianowicie: wykonanie odlewu maski z pleksi, będzie znacznie trudniejsze. - Wykonano już większość zabiegów chirurgicznych i obrzęk twarzy zmalał, dlatego głównym zadaniem maski jest zminimalizowanie bliznowacenia. Na czym polega pierwsza czynność? - Na zrobieniu lustrzanego odlewu twarzy - podsunął jeden ze studentów. - A nie - odpowiedziała Sayuri, wyciągając aparat fotograficzny. Najpierw zrobimy zdjęcia, pomogą nam przy dopracowywaniu szczegółów strony wewnętrznej. Chciałbyś przez rok nosić maskę, która nie pasuje jak ulał? Sayuri własnoręcznie zrobiła zdjęcia, pstrykając pod różnym kątem, by uchwycić szczegóły mojej twarzy. Nie podobało mi się, że uwiecznia to, jak wyglądam. Wreszcie odłożyła aparat. - Teraz pora na odlew - powiedziała. - Co robimy najpierw? Przynajmniej jeden student przeczytał odnośny rozdział w podręczniku. - Nakładamy na twarz masę wyciskową, a potem gips. - Świetnie. Chodź, pomożesz. - Sayuri zdjęła ze stolika białe płótno, odsłaniając ukryte pod nim przyrządy. Moje powieki osłonięto krążkami z materiału, a do nosa włożono mi rurki, żebym mógł oddychać. Studenci rozrobili nieco masy wyciskowej i jeden z nich zaczął rozsmarowywać ją na mojej twarzy. - To ta sama substancja, której używa się do odlewów 212

dentystycznych. Warto o tym pamiętać, bo nikt jej nie lubi. Musicie postępować bardzo delikatnie. W porównaniu z palcami Sayuri, dłonie studenta zdawały się cokolwiek błądzić, ale nauczycielka i tak nie szczędziła pochwał. Podziękowała mu i poprosiła następnych, żeby podeszli i też spróbowali swoich sił. Dotyk tak wielu rąk był wprost nie do opisania. Sayuri przez cały czas udzielała wskazówek. - Ważne, by uzyskać naturalny kształt głowy, kości policzkowych i oczodołów... Tylko delikatnie, pamiętajcie... Po masie wyciskowej przyszła kolej na kołnierz usztywniający, żebym leżał nieruchomo podczas nakładania gipsu. Sayuri pilnowała kąta nałożenia i z rzadka wygładzała niedoróbki, ale jej rola ograniczała się głównie do próśb o zachowanie ostrożności. - To nie tylko skóra, to poparzona skóra. Pamiętajcie o tym. Kiedy gips znalazł się na swoim miejscu, musieliśmy poczekać, aż stężeje. Wówczas Sayuri odpowiadała na pytania dotyczące mojego leczenia; z głową oblepioną gipsem miałem nikły wkład w dyskusję. Nie chcąc przeszkadzać studentom, Marianne Engel zaproponowała szeptem, że przeczyta mi ostatnią pieśń z Piekła. Bardzo mnie to ucieszyło, chciałem usłyszeć w ciemności jej głos. Zaczęła: Vexilla regis prodeunt inferni... Patrz i uważaj - Przewodnik mój rzecze Czy w dalekościj uż On się nie czerni* * Przekład Edwarda Porębowicza.

Szatan, Król Piekła, uwięziony w bryle lodu w trzewiach Infernum: cóż za adekwatny obrazek, myślałem sobie, leżąc w bryle gipsu. Przewodnikiem Dantego był Wergiliusz, który prowadził go naprzód, a moim 213

Marianne Engel. Dwukrotnie przeskoczyła na włoski, po czym zreflektowała się i ze śmiechem wróciła na angielski. W tle rozbrzmiewały stłumione głosy studentów, którzy wciąż przyswajali wiedzę na temat męczarni leczenia oparzeń. Kiedy Sayuri uznała, że pora zdjąć maskę, poczułem, jak jej palce odrywają gips. Gdy powracałem do światła, Marianne Engel wyszeptała mi do ucha ostatni wers: Tędyśmy na świat wyszli, witać gwiazdy...

* - Noś tylko białe, bawełniane koszule z krótkim rękawem - instruowała doktor Edwards. - I stosuj dodatkowe pranie, tylko bez proszku. Detergenty mają fatalny wpływ na gojenie. Nadszedł ostatni dzień mojego pobytu w szpitalu; zrobiłem takie postępy, że wypuszczono mnie w połowie lutego, prawie dwa miesiące przed wyznaczonym terminem. Nan wskazała na grubą książkę na temat procesu rehabilitacji, spoczywającą w rękach Marianne Engel. - Przed każdą kąpielą wannę należy odkazić i dodać do wody odpowiednie substancje chemiczne. Ich listę znajdziecie w książce. Dajemy wam zapas na pierwszy tydzień, ale potem będziecie musieli je kupić we własnym zakresie. Jest też lista odpowiednich mydeł. Nie zapomnijcie o smarowaniu maścią po kąpieli i nakładaniu świeżych bandaży. Opatrunek uciskowy będzie gotowy za jakiś miesiąc, na razie trzeba bandażować. Aha, jeśli przed wypadkiem używałeś wody kolońskiej albo dezodorantów, teraz masz to sobie wybić z głowy. - Coś jeszcze? - zapytała Marianne Engel. Nan zastanowiła się przez chwilę. 214

- Uważajcie na owady. Ugryzienie może wywołać paskudną infekcję. W twoim domu nie ma owadów, prawda? - Oczywiście, że nie - odpowiedziała Marianne Engel i dodała: Jedna z moich przyjaciółek została kiedyś użądlona przez osę i omyłkowo wzięto ją za zmarłą. To było straszne. Zapadła cisza, podczas której doktor Edwards i ja główkowaliśmy zawzięcie, co też nasza rozmówczyni miała na myśli. Świadomi, że zadawanie pytań nie ma sensu, bez słowa wymieniliśmy spojrzenia i Nan oświadczyła po prostu, że szok anafilaktyczny występuje w podobnych wypadkach bardzo często, po czym wróciła do wskazówek co do mojego leczenia. Przypomniała, żebym zwracał uwagę zarówno na urazy oczywiste, jak i ukryte. Skóra jest organem regulującym temperaturę ciała za pomocą potu, który w upalny dzień lub podczas ćwiczeń parując, zabiera z organizmu nadwyżkę ciepła. Moje ciało utraciło znaczną część tej zdolności. Z powodu poważnych uszkodzeń gruczołów potowych i porów skóry ośrodek termoregulacji w moim mózgu miał twardy orzech do zgryzienia. Teoretycznie moje ciało mogło się zbuntować i usmażyć od środka; chwila nieuwagi i mógł we mnie nastąpić samozapłon. - W sali miałeś zapewnioną odpowiednią temperaturę - ciągnęła doktor Edwards - ale w warunkach domowych pewnie będziesz musiał pobawić się klimatyzacją. Masz oczywiście klimatyzację, Marianne? - Niezwłocznie każę ją zainstalować. - To dobrze. Jeszcze jakieś pytania? Zapytałem, ile dostanę morfiny. (Byłem pewien, że żmija nie wypełznie z mojego kręgosłupa, gdy opuszczę szpital.) - Masz zapas na miesiąc - odpowiedziała Nan. - Ale uważaj. Lepiej teraz trochę pocierpieć niż spędzić resztę życia jako narkoman. Czy wyrażam się dostatecznie jasno? 215

- Oczywiście - zapewniłem. Ale na myśl o kolejnej pysznej dawce ogarniało mnie przemożne PRAGNIENIE. Kiedy otrzymaliśmy instrukcje dotyczące dalszego leczenia, zgodnie z procedurą zostałem posadzony na wózku i Nan pchnęła go do frontowych drzwi. Marianne Engel nie próbowała oponować, pewnie doszła do wniosku, że właśnie na tym polega pożegnalny rytuał doktor Edwards. Przy drzwiach wstałem z wózka. - Ludzie mylnie sądzą, że gdy pacjent po oparzeniu wraca do domu, najgorsze ma już za sobą - ostrzegła na koniec Nan. – Tak naprawdę pozbywasz się szpitalnego systemu wsparcia. Ale nadal tu jesteśmy, w razie czego zawsze możesz zadzwonić. W przeciwieństwie do Howarda nie opuszczałem szpitala w asyście przyjaciół, krewnych i byłych narzeczonych. Ale nie mogłem narzekać: i tak miałem więcej szczęścia niż Thérèse. Marianne Engel wymieniła z personelem serdeczne „dziękuję” i „powodzenia”. Connie przytuliła mnie na do widzenia, a Beth mocno uścisnęła mi rękę. Maddy nie było, ale jestem pewien, że na bank zakołysałaby biodrami. Sayuri obiecała zjawić się niebawem na ćwiczenia i przeprosiła w imieniu Gregora, że nie mógł mnie pożegnać. Nagły przypadek, tak powiedziała. Spodziewałem się, że Nan poda mi rękę, ale nie. Objęła Marianne Engel z prośbą, żeby dobrze się mną opiekowała, a potem pocałowała mnie w policzek i przykazała, bym czuwał nad Marianne Engel.

* To schizofrenicy mogą prowadzić? Na to wygląda. Marianne Engel była posiadaczką muscle cara z lat siedemdziesiątych, który pasował do niej jak pięść do nosa, i pewnie dlatego był fantastyczny. 216

Pochwaliła się, że należał kiedyś do zwyciężczyni konkursu piękności w Medicine Hat A.D. 1967. NIE MOŻESZ NAWET WSIĄŚĆ Z NIĄ DO SAMOCHODU Tuż przed wylądowaniem w szpitalu smażyłem się we wraku zwęglonego pojazdu. Chwilę po jego opuszczeniu znów miałem znaleźć się w samochodzie. Wiedziałem, że nie mogę iść pieszo, żałowałem jednak, że nie mamy innego środka transportu. ...ŻEBY NIE MYŚLEĆ, CZY POWINNA PROWADZIĆ Silnik zamruczał jak niedźwiedź wyrwany ze snu zimowego. Wiekowy 8-track okazał się zepsuty, toteż by umilić sobie jazdę, Marianne Engel śpiewała na całe gardło. Najpierw poczęstowała mnie rozedrganym trelem Edith Piaf, a potem zanuciła sobie So Long, Marianne Cohena. Na światłach stanęliśmy obok starej półciężarówki marki Ford. Kobieta na siedzeniu pasażera omiotła mnie wzrokiem - byłem jeszcze w bandażach - i wydała z siebie zduszony okrzyk, po czym pospiesznie odwróciła głowę, udając, że nic się nie stało. Spojrzała na nas i w jej oczach to Marianne Engel była normalna. ŻADNE Z WAS NIE JEST NORMALNE Tak to miało wyglądać. Chyba powinienem był być przygotowany. Ale nie byłem.

XIV W sumie nie powinienem się dziwić, że pierwszym budynkiem, jaki zobaczyłem, gdy skręciliśmy w Lemuria Drive, był kościół. Masywna budowla pod wezwaniem świętego Romana z Condat usilnie starała się robić wrażenie bardziej dostojnej; wyglądała na mocno zniszczoną, nie w wyniku zaniedbania, tylko z braku środków. Straszyła łuszczącą się farbą i wyszczerbionymi cegłami, pęknięte szyby sklejono prowizorycznie przezroczystą taśmą. Tablica umieszczona przy betonowym chodniku prowadzącym prosto do drzwi świątyni krzyczała czarnymi literami, że ojciec Shanahan zaprasza wszystkich na niedzielną mszę. Za Świętym Romanem znajdował się zrujnowany cmentarz z rzędami szarych, spłowiałych obelisków, wystających z ziemi jak połówki alkaselzer. Zbrązowiała trawa przypominała dawno niestrzyżone włosy, na grobach gniły wieńce. Na kilku większych nagrobkach widniały anioły unoszące zmarłych do nieba. Zapytałem Marianne Engel, czy to ona je wyrzeźbiła. Nie, zaprzeczyła i powiedziała, że to nie jej broszka. Jej dom, bezpośrednio sąsiadujący ze Świętym Romanem, przypominał raczej fortecę aniżeli budynek mieszkalny: była to wielka, kamienna warownia, zdolna chyba wytrzymać oblężenie Hunów. Widząc, że z wrażenia zapomniałem języka w gębie, Marianne Engel wyjaśniła, że nie mogłaby mieszkać w budynku, który nie oparłby się upływowi czasu. 218

Kiedy pomogła mi wysiąść z samochodu, zapytałem, czy nie przeszkadza jej bliskość cmentarza. W odpowiedzi tylko wzruszyła ramionami i uprzedziła, żebym uważał na brukowanej ścieżce, bo niektóre kostki mogą się chwiać. Nad taczką pełniącą funkcję donicy, z zardzewiałym kołem tkwiącym głęboko w ziemi, górowała sękata karykatura drzewa. Zobaczyłem też oryginalną skrzynkę na listy: pocztę umieszczało się w rozwartej paszczy smoka. Z boku budynku widniały wielkie, dwuskrzydłowe drzwi z dębowego drewna, które prowadziły do pracowni znajdującej się w piwnicy; tamtędy dostarczano kamienne bloki. - Wiele renowacji można odpisać od podatku. Tak przynajmniej twierdzi Jack. NIE ZAPOMNIALES O JACKU, PRAWDA ? Na podwórko wypadł jasnobrązowy pies, słynny Bougatsa. Marianne Engel nachyliła się i poczochrała jego wielki, głupi łeb, a następnie wytarmosiła go za uszy. „Boogie!” Kundel w mgnieniu oka utwierdził mnie w niechęci do psów. Namolny do granic wytrzymałości, z zaślinionym ozorem kręcącym młynka oraz głową, która kiwała się na boki jak plastikowa tancerka na desce rozdzielczej samochodu alfonsa. DAM GŁOWĘ, ŻE JACK JEST NORMALNYM FACETEM I MA WIELE DO ZAOFEROWANIA

- Może zaśpiewamy coś temu miłemu panu? - Marianne Engel wydała z siebie ochrypły, małpi jęk, a Bougatsa gorliwie się przyłączył, próbując ją naśladować. Wiedziałem już, że umie ładnie śpiewać, toteż od razu zrozumiałem, że tylko się wygłupia. Moje uszy przypominają obecnie mięsiste wypustki, coś na kształt suszonych moreli przytwierdzonych do zaciśniętej pięści czaszki. Prawe jest niemal głuche, za to lewe bezbłędnie odebrało wydawane przez nich okropne dźwięki. Wyli z głowami uniesionymi do góry, wpatrzeni zapewne w błąkające się tam wysokie dźwięki, które z utęsknieniem czekały na swoją kolej. Ale się nie 219

doczekały. Nic dziwnego, że Marianne Engel mieszkała obok cmentarza: kto prócz zmarłych zniósłby taki zgiełk? NA PRZYKŁAD PRACĘ Wstrętna gadzina. ALBO PRZYSZŁOŚĆ Podczas gdy upiorna pieśń trwała w najlepsze, ja chłonąłem wzrokiem niezwykłe obejście. Parapety wykonano z ciężkiego drewna, a szyby z tak pancernego szkła, że zabłąkana piłka baseballowa odbiłaby się od nich, nie robiąc szkody. Kamienne bloki nasuwały myśl o brzuchatych siłaczach z owłosionymi ramionami, którzy przytargali je na miejsce, a następnie wbili w ziemię za pomocą wielkich kafarów. Po ścianach pięły się zielone macki bluszczu, sunące ku najbardziej niezwykłym elementom budynku: rzeźbionym gargulcom zdobiącym rynny. Chcąc uciszyć Marianne Engel, zauważyłem głośno, że tego typu detale to w posiadłościach prywatnych rzadki widok. - Owszem, inaczej byłabym bogata. To dobra reklama, dzięki nim napisano o mnie w gazecie. Zresztą mam ich tyle, że nie wiem, co z nimi robić. Potworki spoglądały w dół, wybałuszając na mnie wielkie oczyska, gdziekolwiek bym stanął. Zaskakiwały hipnotyzującą brzydotą: tułów mężczyzny przechodził w rybi ogon, niezupełnie jednak upodabniając go do syreny; tors małpy wyskakiwał z końskiego zadu, a głowa byka sterczała z ciała skrzydlatego lwa. Wąż wyrastał z nietoperza. Usta kobiety wypluwały stado żab. Każde ciało więziło odrębne istnienia i nie sposób było stwierdzić, gdzie kończy się jedno, a zaczyna następne, ani które bądź jego część - należy do świata dobra, a które do zła. - Są nam potrzebne - oznajmiła Marianne Engel. - Po co? - Żeby odstraszać złe duchy. - Wzięła mnie za rękę i zaprowadziła do frontowych drzwi. Zapytałem, dlaczego nie wybudowała sobie fosy i mostu 220

zwodzonego. Przepisy dotyczące zagospodarowania przestrzennego, jak to wyjaśniła. Wewnątrz spodziewałem się ujrzeć tron i aksamitne gobeliny, lecz moje oczy napotkały pustą przestrzeń. Prostopadłościenne kolumny z drewna podtrzymywały sufit, a podłogę wyłożono deskami. Marianne Engel powiesiła płaszcz na żelaznym wieszaku tuż za drzwiami. - Kolumny z cedru, a krokwie z jodły - powiedziała, dostrzegając moje zainteresowanie. Oglądanie rozpoczęliśmy od salonu, pomalowanego na jaskrawą czerwień. Był tam ogromny kominek obramowany kamiennymi płaskorzeźbami z wizerunkami aniołów i demonów. Dwa fotele z przepysznym dywanem pośrodku zdawały się oczekiwać regentów, którzy zasiądą na nich lada chwila i będą wieść poważne dysputy. Ściany jadalni ozdobiono wielkimi malowidłami, przedstawiającymi głównie plamy koloru na tle dryfujących kształtów. Były bardziej abstrakcyjne, niż się spodziewałem; gdybym miał zgadywać, stawiałbym raczej na obrazy o tematyce religijnej. Ale nie. Na środku ustawiono wielki stół z wazonem świeżych fioletowych kwiatów, po którego obu stronach stały świece w żelaznych świecznikach. - Francesco wykuł je własnoręcznie. Zrobił praktycznie wszystkie metalowe przedmioty w tym domu. Kiwnąłem głową. Jasne, czemu nie? Czyż większości domów nie urządzają duchy włoskich kowali? W kuchni zobaczyłem srebrny, opasły piec, wiekową lodówkę oraz rzędy miedzianych rondli, zwisających z sufitu. Na półkach stały szklane słoje z makaronem i przyprawami, a słonecznikowy kolor ścian dodawał całemu pomieszczeniu niesamowitej energii. Wszędzie panował idealny ład, nie licząc pobojowiska w popielniczce. Dom Marianne Engel ponownie wprawił mnie w zdumienie: nie za sprawą popielniczki, tylko porządku. 221

W gabinecie królowało wielkie, drewniane biurko, ponoć należące niegdyś do króla Hiszpanii. Ponownie skinąłem głową. Jakże by inaczej! Duchy włoskich kowali nie podołałyby wszystkiemu w pojedynkę. Przy biurku stało solidne krzesło, a po prawej stronie zobaczyłem skórzaną kozetkę, jakby przed chwilą zabraną z gabinetu doktora Freuda. Wzdłuż trzech ścian biegły półki zapełnione poważnymi tomami. Spenser, Milton, Donne, Blake i Beda Czcigodny reprezentowali literaturę angielską. Wśród pisarzy niemieckich znaleźli się Hartmann von Aue, Wolfram von Eschenbach, Ulrich von Türheim, Walther von der Vogelweide i Patrick Süskind. Z książek rosyjskich zauważyłem Żywot protopopa Awwakuma, Demona Michała Lermontowa oraz Martwe dusze Mikołaja Gogola. Hiszpania dostarczyła dzieła świętej Teresy z Ávila: Twierdzę wewnętrzną i Drogę doskonałości. Grecy też nie dali o sobie zapomnieć: Homer, Platon, Arystoteles, Eurypides i Sofokles zajmowali lwią część dolnej półki, tak jakby dawno temu uznali, że księgozbiór nie byłby kompletny, gdyby pozostali nie spoczywali na ich barkach. Pół ściany zajmowały dzieła łacińskie, ale zwróciłem uwagę tylko na Sen Scypiona Cycerona i Metamorfozy Owidiusza. Książki z Azji nieco odstawały od reszty, ale też nie dały się zepchnąć na margines literatury światowej. Nie odróżniałem alfabetu chińskiego od japońskiego, często też nawet angielski tytuł nie zdradzał pochodzenia danego dzieła. Nie zabrakło również najważniejszych tekstów religijnych: Biblii, Talmudu, Koranu, czterech Wed i innych. Najbardziej uderzyło mnie to, że na półkach stały po dwa egzemplarze danego dzieła, oryginał i tłumaczenie. Oczywiście zapytałem o to Marianne Engel. - Wersje angielskie są dla ciebie - powiedziała. - Dzięki temu będziemy mogli dzisiaj rozmawiać. - A oryginały? 222

- Po co miałabym czytać przekłady? Zdjęła z półki dwie książki napisane odręcznie na zszytych nierówno grubych kartkach. Rozpoznałem jej charakter pisma, teksty na szczęście były w języku angielskim. Objawienia Christine Ebner oraz Gnadenvita Friedricha Sundera. - Pomyślałam, że chętnie się z nimi zapoznasz - oznajmiła. - Dlatego je przetłumaczyłam. Mój wzrok padł na kolejny intrygujący przedmiot, małego kamiennego anioła ze skrzydłami wzniesionymi ku niebu. Zapytałem, czy sama go wyrzeźbiła, i moje pozornie niewinne pytanie sprawiło jej wyraźną przykrość. Zamrugała kilka razy, jakby chciała powstrzymać łzy, po czym zacisnęła usta, abym nie dostrzegł drżenia dolnej wargi. - Ty go dla mnie zrobiłeś - odrzekła łamiącym się głosem. – To kmój Morgengabe. Na tym zakończyliśmy oglądanie parteru. Pracownia mieściła się w piwnicy, ale nie miałem siły zejść po schodach. Pierwszy dzień poza szpitalem okazał się bardzo długi i prawdę mówiąc, ta wolność była obezwładniająca. Przyzwyczaiłem się, że znam każdy cal otoczenia i każdą minutę rozkładu dnia, teraz zaś byłem zewsząd atakowany przez niezliczone bodźce. Resztę popołudnia spędziliśmy w salonie, rozmawiając, ale Marianne Engel nie odzyskała humoru po moim niefortunnym pytaniu o kamiennego anioła. WIESZ, ŻE TO NIE POTRWA DŁUGO Żmija omiotła ogonem moje trzewia. ZMIAŻDŻYSZ JĄ SWOJĄ GRUBOSKÓRNOŚCIĄ Wczesnym wieczorem udaliśmy się na górę; Marianne Engel szła za mną po schodach, żeby mnie ubezpieczać. Marzyłem o działce morfiny, która zagłuszy węża. Dostałem do wyboru dwa pokoje: gościnny, przygotowany na moje przybycie, i coś w rodzaju alkowy na poddaszu, z widokiem na cmentarz za Świętym Romanem. 223

Marianne Engel miała wątpliwości, czy dziwny kształt pomieszczenia wciśniętego w narożnik dachu nie okaże się zbyt przytłaczający po wielomiesięcznym pobycie w szpitalu, lecz pokój od razu przypadł mi do gustu. - Przypomina dzwonnicę. Idealny. Dała mi zastrzyk morfiny, słodszej aniżeli deszcz na pustyni, i wąż cichutko zwinął się w kłębek. Miałem nadzieję, że będę spać do rana, ale niestety się przeliczyłem. Był luty i na zewnątrz panował chłód, lecz z niewyjaśnionych powodów upał w pokoju okazał się nie do wytrzymania. Być może wynikało to po części z przyczyn psychicznych, a ściślej: stresu spowodowanego nocowaniem w nowym miejscu po raz pierwszy od dziesięciu miesięcy. Moja nieoddychająca skóra rozszalała się w wysokiej temperaturze i śniłem o obozach koncentracyjnych, piecach krematoryjnych i więźniach wyglądających jak zapałki, którym głód odbierał niemal wszelkie cechy ludzkie. Wytrzeszczone oczy patrzyły oskarżycielsko, ich wzrok mnie prześladował. Ktoś powiedział po niemiecku: „Wszystko płonie, jeśli ogień jest wystarczająco gorący. Świat nie jest niczym innym jak tyglem”. Było to identyczne zdanie jak to, które słyszałem w szpitalnym koszmarze z łóżkiem stającym w płomieniach. Usiadłem z rozmachem w cienkiej pościeli, żałując, że nie mogę się pocić. Usłyszałem, jak żmija skanduje: HOLOCAUST, HOLOKAUST, HOLOCAUST Podobno wyraz ten oznacza dosłownie „spalić wszystko”. Mało się nie ugotowałem w tej dzwonnicy; doktor Edwards miała rację, klimatyzacja potrzebna od zaraz. NADCHODZE I NIC NIE MOZESZ NA TO PORADZIC Uparta bestia, zupełnie jakby w moim kręgosłupie zamieszkał świadek Jehowy. NADCHODZE I NIC NIE MOZESZ NA TO PORADZIC 224

Popatrzyłem na leżącą na stoliku nocnym Gnaden-vita (co oznacza „Życie miłosierdzia”). Uznałem, że nie starczy mi sił na lekturę, zwłaszcza tak ambitną. Stanąłem niepewnie i przy odrobinie łagodnej perswazji udało mi się skierować kroki w stronę głównej sypialni, gdzie - ku swemu zdziwieniu - nie zastałem Marianne Engel. Wsłuchałem się w dom. Z dołu dochodziły dźwięki muzyki klasycznej; melodia była mi nieznana, lecz nie wiedzieć czemu nasunęła mi myśl o rolnikach. Mozolnie zlazłem na dół, najpierw z dzwonnicy na parter, a następnie z parteru do pracowni. W pomieszczeniu paliło się sto świec, sto ogników rozpraszających ciemność. Bardzo mi się to nie spodobało. Wartkie potoki czerwonego wosku spływały po żeliwnych świecznikach; podłoga usiana była niezliczonymi kleksami, niczym odwrócony baldachim rubinowych gwiazd. Na jednej ze ścian dostrzegłem zarys dębowych drzwi, a przy drugiej pokaźnych rozmiarów drewniany stół. Narzędzia wisiały na hakach, a ekspres do kawy stał na półce obok wieży, z której dobiegała muzyka. Miotła opierała się o ścianę tuż obok sterty niedbale zamiecionych drobin. Lecz były to tylko nieistotne szczegóły. Wszędzie stały niedokończone gargulce. Obróbki wymagała zwykle tylko dolna ich część, jak gdyby chochlikowa mafia zafundowała im jakieś cementowe buty. Półskończona upiorna syrena trzepotała na powierzchni oceanu granitu. Tułów przerażonej małpy wystrzeliwał z lwa bez nóg. Ptasia głowa spoczywała na barkach człowieka, którego pierś ginęła w nietkniętym marmurze. Migotliwy blask świec podkreślał groteskowe rysy istot. Pracownia była symfonią niekompletności, z potworami uwięzionymi między byciem a nicością. Nie sposób było określić, czy są melancholijne, czy pełne ekstazy, przepełnione lękiem czy nieustraszone, z duszą czy bez duszy, być może same jeszcze tego nie wiedziały. W słabym świetle nie było nawet wiadomo, czy są piękne, czy odrażające. A pośród 225

owych siermiężnych istot Marianne Engel spała na kamiennym bloku, kompletnie naga, jeśli nie liczyć grotu zastygłego w kotlinie między piersiami, wędrującego na przemian w górę i w dół, w rytm jej oddechu. Tutaj była u siebie, tu światło i cień muskały jej skórę w pieszczotliwym tańcu, a włosy oplatały ciało jak skrzydła utkane z czarnej przędzy. Przywarła do skały jak mech w oczekiwaniu na deszcz. Nie mogłem od niej oderwać oczu. Nie chciałem się gapić, ale to było silniejsze ode mnie. Czułem, że naruszam nadzwyczaj intymną sferę, intymną nie tylko z powodu jej nagości. Ogarnęło mnie nieodparte wrażenie, że zakłócam prywatną rozmowę, i zrozumiałem, że muszę natychmiast stamtąd wyjść. Wróciłem na górę i postanowiłem położyć się w gabinecie, ponieważ było tam chłodniej niż w dzwonnicy. Rozłożyłem ręczniki na skórzanej kozetce - wciąż się łuszczyłem - i zaaplikowałem sobie kolejną hojną dawkę morfiny, bo co dla jednego jest trucizną, dla drugiego ciepłym mlekiem. Tej nocy nie miałem już żadnych snów o holokauście.

* Kiedy się obudziłem, Marianne Engel stała nade mną w białym szlafroku. Rozmawialiśmy przez chwilę, po czym zapędziła mnie do łazienki, gdzie czekała już kąpiel z nieodzowną dawką chemii i termometrem zawieszonym na skraju wanny. - Rozbieraj się. Przebiegłością i fartem wykręciłem się od szpitalnych kąpieli z jej udziałem, lecz oto szczęście przestało mi sprzyjać. Moja dobrodziejka zażądała, bym się przed nią obnażył, toteż zagrałem ostatnią kartą: oznajmiłem, że wstyd nie pozwala mi się rozebrać i zapytałem, czy to 226

rozumie. Odpowiedziała, że owszem, co nie zmienia faktu, że muszę się umyć. Oświadczyłem, że powinna uszanować moją prywatność. W odpowiedzi zaśmiała się i opowiedziała mi swój nader realistyczny sen, w którym stoję na środku pracowni i spoglądam na jej nagie ciało. Wyglądało na to, że się nie wymigam. W najlepszym razie mogłem tylko wymusić na niej kolejny układ: pozwolę się wykąpać, jeśli najpierw da mi więcej morfiny. Umowę zawarliśmy. Ani się obejrzałem, jak stałem nagi, trzęsąc się jak galareta, a Marianne Engel przetrząsała moje ohydne ciało w poszukiwaniu szczególnie wygłodniałej żyły. TERAZ WIDZI, ILE JESTEŚ NIEWART Oparła dłoń na moim biodrze i wyciągnąłem ku niej lewą rękę, przyciskając strategicznie prawą do krocza. Przygotowała igłę, przystawiła ją w wybranym miejscu i zapytała, czy tutaj. MOŻE WEJŚĆ W CIEBIE Kiwnąłem głową. Igła wsunęła się w ciało, ale ja nie myślałem nawet o morfinie, myślałem tylko... ALE TY NIE MOŻESZ WEJŚĆ W NIĄ... żeby nie poruszyć prawą ręką. - Do wanny - zakomenderowała. Ale nie mogłem spełnić polecenia bez użycia prawej ręki. I dalej stałem bez ruchu, zasłaniając pustą przestrzeń w kroku. - Przecież codziennie będę ci pomagać - powiedziała łagodnie. - Nie możesz wiecznie tego ukrywać. Nie ma czego ukrywać, tak pomyślałem. - Wiem, że go nie ma. Nie odpowiedziałem. - Myślisz, że poczuję obrzydzenie - ciągnęła Marianne Engel. - Albo że to wpłynie na moje uczucia. - Tak - odparłem wreszcie. - Mylisz się. 227

Opuściłem rękę, jakbym chciał sprowokować Marianne Engel, pokazać, że to ja miałem rację. Chciałem, żeby wzdrygnęła się na widok blizny, która wyglądała tak, jakby rozcięto skórę, wepchnięto penis do środka i zaszyto na amen. Chciałem, żeby wzdrygnęła się na widok samotnej moszny, która wyglądała jak kępa trawy na pustej ulicy widmowego miasta. Ale nie, ona uklękła przede mną i pochyliła się. Kiedy jej głowa znalazła się na wysokości mojego krocza, Marianne Engel zmrużyła oczy, badając ślady po dawno zdjętych szwach, zasklepioną przestrzeń, gdzie kiedyś znajdował się mój penis. Uniosła rękę i zaraz ją cofnęła, ale nie ze wstrętem: po prostu uświadomiła sobie, że ciało, którego niegdyś mogła dotykać, nie stanowi już jej własności, przynajmniej nie w tym stuleciu. Uniosła wzrok i zapytała o pozwolenie. Chrząknąłem, raz, potem drugi, by wreszcie skinąć głową. Marianne Engel ponownie wyciągnęła rękę i tym razem jej palce musnęły pomarszczoną ziemię jałową. Nic nie poczułem, blizny były zbyt zwarte, zbyt stwardniałe, ujrzałem jednak, jak palce spoczęły na skórze. - Przestań - powiedziałem. - Boli? - Nie. - Trzecie chrząknięcie. - Nie dosyć już widziałaś? NIE WIDZIAŁA NIC Cofnęła palce i wstała. Popatrzyła na mnie swymi teraz zielonymi oczami, które jak to często bywało, kompletnie zbiły mnie z tropu. - Nie chcę, żebyś przeze mnie czuł się skrępowany. - Ale się czuję - odparłem. - Czasami. - Czy naprawdę uważasz - spytała - że kiedykolwiek kochałam cię z powodu twojego ciała? - Ja nie... - Czwarte, piąte, cholerne gardło. - Chyba nie. - I na potwierdzenie swych słów bez dalszych ceregieli wlazłem do wanny. 228

Była ogromna i wsparta na lwich łapach. Marianne Engel przystąpiła do ścierania martwych warstw mojego naskórka. Był to bolesny proces, więc by odwrócić moją uwagę, zapytała, dlaczego nie mogłem spać. Wyjaśniłem, że upał dał mi się we znaki, powodując złe sny. Zapytałem, dlaczego spała na kamieniu: - Czy otrzymałaś instrukcje? - Myślałam, że gargulec jest już gotowy - przyznała. - Ale się myliłam. - Powiedziałaś mi kiedyś, że pracujesz najszybciej, jak możesz, by wydobyć gargulce z kamienia, ale piwnica jest pełna niedokończonych rzeźb. - Czasami w połowie dochodzą do wniosku, że jeszcze nie są gotowe. Dlatego robimy sobie małą przerwę. - Nabrała wody w złączone dłonie i polała mi głowę. - Dokończę je, kiedy znów mnie wezwą. - A gdybyś odmówiła? - zapytałem. - Nie mogę. Moja praca cieszy Boga. - Skąd wiesz? Mocniej przycisnęła gąbką oporne miejsce. - Ponieważ dał mi uszy, które słyszą wołanie kamienia. - Na czym to właściwie polega? Niepewnie dobierała słowa; mimo swych zdolności językowych nie była pewna, jak to wyrazić. - Staję się pusta. Kiedyś tak usilnie wytężałam słuch na głos Boga, że nijak nie mogłam go usłyszeć. Teraz oczyszczam się i wtedy gargulce mogą do mnie przemówić. Jeśli nie jestem pusta, polegam na własnych myślach, które niezmiennie wiodą mnie na manowce. Widzisz, gargulcom jest łatwiej, one oczyszczały się przez milion lat. Pan wstąpił w nie i natchnął w skale, a teraz one przekazują mi Jego plan. Muszę... - Urwała i milczała przez dobre pięć sekund. – Muszę całkowicie wyzbyć się woli zbliżenia się do czystego aktu. Albowiem tylko Bóg jest czystym aktem. 229

Nie będę udawał, że to zrozumiałem, lecz oto moja najlepsza interpretacja: Bóg działał na „pogrzebane gargulce” (czyli gargulce ukryte w kamieniu), informując je, jaki powinny przybrać kształt. Gargulce z kolei wywierały wpływ na Marianne Engel, pouczając ją, jak wydobyć ów kształt. Wówczas uzbrojona w dłuto Marianne Engel stawała się podmiotem działania, umożliwiając w ten sposób gargulcom osiągnięcie kształtów przeznaczonych im przez Boga. Uwolnione gargulce (gotowe rzeźby) były zatem spełnieniem woli Boga. Nie stanowiły dzieł Marianne Engel, ponieważ to nie ona była rzeźbiarzem, tylko Bóg. Ona odgrywała tylko rolę narzędzia w Jego ręku. Mówiła, nie przestając mnie szorować. Kiedy skończyła, widziałem dryfujące w wodzie płaty mojej skóry.

* Niebawem przyjechała ekipa do montażu klimatyzacji i odtąd spędzałem noce w dzwonnicy. Powiesiłem w pokoju kilka półek, w tym jedną na książki, a drugą na kamiennego gargulca i szklaną lilię, które dostałem w szpitalu. W rogu stało biurko, na którym ułożyłem zestaw piśmienniczy od Gregora. W drugim rogu znajdowały się telewizor i odtwarzacz wideo, zakupione przez Marianne Engel mimo jej awersji do nowoczesnych wynalazków. Scena w piwnicy więcej się nie powtórzyła, przynajmniej na razie, i wkrótce wypracowaliśmy sobie stały rytm dnia. Kiedy się budziłem, Marianne Engel najpierw podawała mi morfinę, a potem szorowała mnie w wannie. Następnie przychodziła kolej na zalecane przez Sayuri ćwiczenia. Po południu ucinałem sobie drzemkę, a Marianne Engel jechała na zakupy bądź zabierała Bougatsę na spacer. Wczesnym wieczorem znowu wstawałem i graliśmy w karty albo piliśmy kawę i rozmawialiśmy. Czasami, kiedy była zajęta, dzwoniłem do Gregora i gadaliśmy 230

parę minut przez telefon. Odkryłem, że brakuje mi jego szpitalnych odwiedzin, toteż zwykle kończyliśmy rozmowę zapowiedzią rychłego spotkania. Nie było to jednak takie proste, gdyż miał pełne ręce roboty, a każdą wolną chwilę spędzał najwyraźniej z Sayuri. Wieczorami Marianne Engel zwykle kładła się spać przede mną, a ja czytałem ojca Sundera albo siostrę Christine. Gnaden-vita okazało się fascynującą lekturą, choć z nieznanych mi przyczyn w tekście kilkakrotnie następowała zmiana płci narratora. Sunder raz pisał jako mężczyzna, a potem, szast-prast, stawał się kobietą. Owe błędy mogły wynikać z niedopatrzenia kobiet, które redagowały tekst pod śmierci Friedricha bądź przepisywały go któryś raz z kolei, a nawet z nieuwagi samej Marianne Engel, która przełożyła go na angielski. (Wyobraźcie sobie tylko błysk radości w oku Titivilla!) Jednakże miałem wątpliwości co do słuszności tej teorii, ponieważ owe żeńskie „wstawki” nie były pomyłkami o czysto typograficznym charakterze, lecz stanowiły integralny element całości. Najbardziej rażącym przykładem jest fragment, w którym ojciec Sunder opisuje swoje zaślubiny z Chrystusem. Idea podobnego związku wydaje się - jak na mój współczesny gust - cokolwiek dziwna, najwidoczniej jednak „zaślubiny” z Chrystusem były dla mężczyzn w sytuacji Friedricha na porządku dziennym. Nie sposób pominąć jednak wybitnie erotycznego charakteru symboliki ślubnej. Małżeństwo zostaje skonsumowane na zdobionym łożu usłanym kwiatami, w otoczeniu świty i w obecności świętych, w tym Matki Boskiej. Sunder opisuje, że Chrystus tuli go i całuje, a potem dają sobie nawzajem rozkosz. (W rzeczy samej.) Gdy Jezus kończy z Friedrichem, rozkazuje aniołom sięgnąć po instrumenty i zagrać na nich z taką samą przyjemnością, z jaką On grał przed chwilą na swej ukochanej oblubienicy. I dodaje, iż za sprawą owego 231

zbliżenia wiele dusz zostaje uwolnionych z czyśćca, co naprawdę świadczy o tym, że noc poślubna nie miała sobie równych. Przeszło mi przez myśl, że Marianne Engel dodała ten fragment, żeby zabawić się moim kosztem. Przecież - dajcie spokój! - podobny epizod nie mógł się znaleźć w oryginalnym tekście Sundera, prawda? Ale potem sprawdziłem to w innych źródłach i wszystko się zgadzało. To wszystko było bardzo ciekawe, lecz najbardziej uderzył mnie brak jakiejkolwiek wzmianki na temat siostry Marianne, podrzuconej w niemowlęctwie pod bramę klasztoru. Kiedy wspomniałem o tym Marianne Engel, zapewniła, że dowiem się prawdy, nim jej opowieść o naszym wspólnym życiu dobiegnie końca.

* - Wiem, że nie lubisz wychodzić - powiedziała. - Ale chodźmy teraz, kiedy jest ciemno. Opierałem się trochę dla zasady, ale byłem ciekaw, co też kryje w sobie perspektywa nocnej wycieczki z Marianne Engel (i Bougatsą). Niebawem znaleźliśmy się w samochodzie i pojechaliśmy na plażę, która jakoś nigdy nie zwróciła mojej szczególnej uwagi. Zastanawiałem się, czy będzie tam ktoś jeszcze prócz nas, i uznałem, że zimna lutowa noc raczej wyklucza taką możliwość. Ale nie miałem racji. Piaszczysta linia wybrzeża usiana była małymi ogniskami, przy których nastolatki popijały piwo. Ogniska płonęły w pewnej odległości od siebie, umożliwiając wszystkim zachowanie anonimowości. Bardzo mi się to spodobało. Marianne Engel rozłożyła koc. Miałem ochotę zdjąć zapiaszczone buty, ale nawet po ciemku wstydziłem się brakujących palców. Żałowała, że nie mogę z nią popływać lub choćby zamoczyć nóg, nie wiedziała jednak, jak słona woda może wpłynąć na moją skórę. Coś mi mówiło, że nie 232

najlepiej. Zresztą to i tak było bez sensu, ponieważ w dzieciństwie nie nauczyłem się pływać. - Szkoda - skwitowała. - Kocham wodę. Oparłem głowę na jej kolanach, a ona opowiedziała mi o wielkim wilku o imieniu Skòll, który codziennie goni Słońce, usiłując je pożreć. Podobno w Ragnaròk wreszcie dopnie swego, a jego brat Hati zje Księżyc i gwiazdy znikną z nieba. Opowiedziała mi też o strasznych trzęsieniach ziemi, które rozedrą ją na kawałki, gdy Miôgarôsormur, czyli Wąż Midgardu, obróci się w oceanie, powodując gigantyczne fale przypływu. Wszyscy bogowie włączą się w straszliwą walkę i wszystko ogarnie ogień. Świat, ciągnęła Marianne Engel, spłonie, zanim jego zwęglone szczątki zatoną w oceanie. - Tak przynajmniej uważa mój przyjaciel Sigurðr. Zeszła z koca i zaczęła się rozbierać. - Idę popływać. Zwykle akceptowałem jej dziwactwa, ale tym razem przesadziła. To było zbyt niebezpieczne. Oznajmiłem, że woda jest stanowczo za zimna na kąpiel. - Wcale nie - odparła. - Ludzie robią to cały czas, no wiesz, morsy i tacy tam. Słyszałem o czymś podobnym: ludzie wskakiwali do wody na parę minut, zwykle podczas imprez, lecz zawsze towarzyszył im wianuszek gapiów, o lekarzach nie wspominając. Któryś ze stu widzów mógł w każdej chwili wyciągnąć delikwenta z wody, a tutaj byłbym zdany na siebie. - Miło, że tak się o mnie martwisz - powiedziała. - Ale robiłam to setki razy. - Tak? - spytałem wyzywająco. - Kiedy? Gdzie? - W Finlandii. Serio. W Finlandii. 233

- Co nie znaczy, że to dobry pomysł. - Nie jesteśmy w Finlandii. - Słodki jesteś. Parę minut, tylko tam, gdzie mam grunt. Ubranie leżało już na kupce, a ja jeszcze raz poprosiłem, żeby tego nie robiła. - Parę minut. Nie wejdę głęboko. WSZYSTKO BĘDZIE DOBRZE - Twoja troska jest wzruszająca - dodała. - Ale nie masz powodów do obaw. Spokojnie ruszyła w stronę oceanu. Księżycowa poświata kładła się na falach poszarpaną łuną. Marianne Engel nie przystanęła, nie zadrżała ani nie ochlapała się wodą, by przyzwyczaić ciało do temperatury. Nie, szła prosto przed siebie, dopóki woda nie sięgnęła jej do piersi, po czym zanurzyła się PO SZYJĘ i popłynęła. Usłyszałem śmiech nastolatków, rozbawionych faktem, że ktoś okazał się na tyle głupi, by ryzykować w tak BARDZO ZIMNA porę roku. Patrzyłem, jak Marianne Engel zostawia za sobą ślad i odpływa coraz dalej ode mnie, posuwając się równolegle do brzegu. Przynajmniej dotrzymała słowa i nie weszła głębiej. Śledziłem ją wzrokiem, kuśtykając wzdłuż brzegu, chociaż sam nie wiedziałem, co zrobiłbym w razie niebezpieczeństwa. POMACHAŁBYŚ NA POŻEGNANIE Pewnie wołałbym o pomoc; moje ciało nie zniosłoby kontaktu z lodowatą wodą. Gładko pruła powierzchnię; choć paliła, była świetną pływaczką, a wysiłek fizyczny, jakiego wymagało rzeźbienie, dał jej ciału wytrzymałość i kondycję. Czasem patrzyła w moją stronę. Odnosiłem wrażenie, że się uśmiecha, ale nie byłem pewien. Nerwowo ściskałem zawieszoną na szyi monetę, dopóki nie zobaczyłem, jak zawraca w kierunku miejsca, gdzie weszła do wody. Kiedy wróciła na brzeg - ku mojej uldze zaledwie po kilku minutach wyszła z wody dokładnie tak samo, jak do niej weszła. Nie spieszyła się 234

ani nie otrząsnęła z wody. Po prostu wyłoniła się z oceanu i ruszyła w moją stronę, drżąc z zimna, ale nie tak mocno, jak się spodziewałem. - Wiesz, co w tym pływaniu było najlepsze? - Nie. - Świadomość, że czekasz na mnie na brzegu. - Wycisnęła wło sy w ręcznik, co było nie lada wyzwaniem, możecie mi wierzyć. Na stępnie włożyła ubranie, które cisnąłem w jej kierunku, i zapaliwszy papierosa, oznajmiła, że pora na dalszy ciąg naszej opowieści. Za każdym razem, gdy robiła przerwę, zapewne dla większego efektu, nerwowo brałem to za spóźnione oznaki hipotermii.

XV Kiedy najgorsze miałeś już za sobą, z każdym dniem czułeś się coraz lepiej. Proces gojenia miał jeszcze potrwać bardzo długo, ale wychodząc z izby, nie musiałam się bać, że po powrocie zastanę cię martwego. Od razu zaznaczyłeś, że nie chcesz mówić o swoim życiu. Nie wiedziałam, czy wstydzisz się swego fachu, czy może ostatnia potyczka jest jeszcze zbyt bolesnym wspomnieniem. Skoro jednak nie mogliśmy rozmawiać o twoim życiu, skupiliśmy się na moim. Zdawało się budzić w tobie fascynację, podobnie zresztą jak moja osoba, co zupełnie nie mieściło mi się w głowie. Cóż mogło być ciekawego w życiu klasztornym? Ale widziałam, jak z błyskiem w oku słuchasz opowieści o moich obowiązkach w skryptorium. Podekscytowany zapytałeś o swoją odzież. Wyjęłam ją z kredensu, gdzie została schowana. Była cała w strzępach, ale zakonnice nie śmiały wyrzucić nic, co nie stanowiło ich własności. Strzała przebiła twoją kolczugę, paląc znaczną część tkaniny, w wewnętrznej kieszeni wyczułam jednak jakiś ciężki, kanciasty przedmiot. Wyjąłeś go, był owinięty materiałem. Na wierzchu wciąż widniał złamany grot, którego koniuszek przechodził aż na drugą stronę. Kilkakrotnie obróciłeś przedmiot w rękach, zdumiony, że dzięki niemu strzała nie zatopiła się głębiej w piersi. Następnie wyjąłeś grot i wcisnąłeś go do 236

mojej ręki, ze słowami, że mam z nim postąpić wedle własnego uznania. Odrzekłam bez zastanowienia, że wiem, co należy uczynić. - Cóż takiego? - Dostaniesz go z powrotem - odpowiedziałam - jak ojciec Sunder go pobłogosławi. Wówczas stanie się dla ciebie nie zagrożeniem, ale tarczą. - Będę czekał - powiedziałeś, podając mi zawiniątko. - Dostałem ją od człowieka, którego nie ma już wśród nas. Odsunęłam tkaninę i moim oczom ukazała się ręcznie przepisana książka o nadpalonych brzegach, które ubrudziły mi palce. Jakim cudem, pomyślałam, oparła się działaniu ognia? Przyłożyłam ją do twojej piersi: pasowała do oparzeń jak ulał. Prostokąt skóry pozostał nietknięty za sprawą ukrytej pod pazuchą książki, co tłumaczyło również draśnięcie pośrodku. Przekartkowałam książkę i zobaczyłam, że dziura stopniowo robi się coraz mniejsza. Zapytałam o dawnego właściciela. - Mieliśmy wśród nas dwóch Włochów - odpowiedziałeś. - Je den zginął w walce, był to zacny człek o imieniu Niccolò. Książka należała do niego. Cudzoziemcy często walczyli w condottach, o ile posiadali szczególne zdolności. W twoim oddziale znaleźli się włoscy kusznicy, dzięki którym zyskał on taką, a nie inną nazwę; condotta to po włosku właśnie „najemnicy”, i żołnierzom spodobało się to słowo. Włosi byli jednymi z najlepszych kuszników, z jakimi kiedykolwiek miałeś do czynienia; wraz z tobą i Brandeisem stanowili zgrany zespół. Nie znałeś ich języka, ale zarówno Benedetto - tak miał na imię ten drugi - jak i Niccolò umieli w zasadzie porozumieć się po niemiecku. W ciągu spędzonych wspólnie lat nauczyliście się wzajemnie szanować jako towarzysze broni i przyjaciele. Ufaliście sobie do tego stopnia, że otwarcie 237

mówiliście, iż powoli zaczynacie mieć dosyć żołnierskiej tułaczki. Po śmierci Niccola Benedetto stwierdził, że miarka się przebrała. Skoro dzień w dzień ryzykował życie na polu walki, równie dobrze może to zrobić w czasie ucieczki. Strach przed dalszą walką koniec końców wziął górę nad strachem przed pościgiem. Nie chcąc odejść bez słowa, Benedetto zaproponował tobie i Brandeisowi, byście się do niego przyłączyli. Po namyśle postanowiliście zostać. Herwald mógł przymknąć oko na ucieczkę jednego, lecz gdyby trzech kuszników znikło na raz, zemsta byłaby sroga i nieunikniona. Poza tym żaden z was dwóch nie podzielał odczuć Benedetta i wciąż bardziej niż wroga baliście się własnych towarzyszy. Dlatego podziwialiście go za odwagę i zdecydowaliście się mu pomóc, po części w imię łączącej was przyjaźni, a po części, by choć trochę zasmakować dreszczyku emocji. Benedetto czuł się w obowiązku zabrać co się da dla żony i dwóch synów Niccola, którzy mieszkali we Florencji. - Chłopcy powinni mieć po ojcu pamiątkę, gdy dorosną. I pod osłoną nocy przejrzeliście drobiazgi należące do zmarłego kusznika. Była tam sakiewka z pieniędzmi, jego ubranie i buty, książka oraz kusza. Z myślą o żonie Niccola Benedetto wybrał sakiewkę, a kuszę postanowić zanieść chłopcom, jako godny podarunek dla synów żołnierza. Chociaż książka wcale nie była ci potrzebna, wcisnąłeś za nią Włochowi do ręki parę miedziaków. - Rodzinie bez ojca potrzeba czegoś więcej niźli słów. Benedetto przyznał ci rację; nie wiedział, po co Niccolò w ogóle ją trzymał. - Podobno wyszła spod pióra wielkiego florenckiego poety, ale zawsze droczyłem się o nią z Niccolem. Co takim jak my po poezji? 238

Następnego ranka ty i Brandeis musieliście udawać, że jesteście równie zdumieni zniknięciem Benedetta jak pozostali. Kuonrat Ambitny toczył pianę z ust, żądając niezwłocznego wysłania pościgu, by „odnaleźć i zabić zdrajcę”. Herwald okazał większą powściągliwość. Postanowił wysłać niewielką grupę zwiadowców; jeśli wkrótce nie natrafią na ślad uciekiniera, mają zaprzestać poszukiwań i dołączyć z powrotem. - Włoch na pewno kieruje się w stronę ojczyzny - przekonywał. - Pozwólmy mu odejść. Nie jest Niemcem, nie jest jednym z nas. Ale nie bierzcie tego za zmianę naszych reguł. Jeżeli któryś z naszych ziomków dopuści się podobnego czynu, nie spoczniemy, dopóki nie zostanie schwytany i zabity. Choćby to miało trwać lata. Jego słowa uspokoiły żołnierzy, których większość i tak patrzyła na obcokrajowców niechętnym okiem. Grunt, że mieli z głowy obydwu Włochów, bez względu na okoliczności ich zniknięcia. Kuonrat Ambitny wciąż nie krył oburzenia ucieczką Benedetta, wszelako zapowiedź zemsty, jaka spadnie na dezerterów, wywołała uśmiech na jego twarzy. Ale nie przepuścił okazji, by rozpocząć kampanię cichych oszczerstw. - Stary Herwald nie jest już tak twardy jak kiedyś. W tym momencie gwałtownie przerwałeś opowieść i z takim zakłopotaniem wbiłeś oczy w podłogę infirmerii, że musiałam spytać, o co chodzi. - Ta książka - powiedziałeś - ma w sobie coś dziwnego. Kiedy ją zobaczyłem, poczułem, że mnie przyzywa. Tak jakby chciała, żebym ją wziął. - Nie ma w tym nic dziwnego. Ja często mam podobne odczucia. - Ale siostro Marianne - zaoponowałeś - ja nie umiem czytać. Nie wiem, na jakiej podstawie założyłeś, że myślę inaczej. Byłam doskonale świadoma, że moje zdolności są raczej wyjątkiem aniżeli regułą. 239

- Gdybyś nie wziął książki - zauważyłam - strzała przebiłaby ci serce i zginąłbyś na miejscu. - I dodałam: - Przez co okazała się cenniejsza od jakiejkolwiek książki, po którą kiedykolwiek przyjdzie mi sięgnąć. Wiedziałeś, a raczej domyślałeś się, że napisano ją po włosku, nie po niemiecku. Potwierdziłam twoje przypuszczenia, po czym zaproponowałam, że mogłabym ją przetłumaczyć. Nie kryłeś podziwu, ponieważ nie znałeś nikogo, kto potrafiłaby czytać, i to w dwóch językach. Obiecałam rzucić na nią okiem w swojej celi i opowiedzieć ci, czego dotyczy jej treść. Ucieszyłeś się, ale poprosiłeś o jeszcze jedną przysługę. - Pomódl się, proszę, za mojego przyjaciela Niccola oraz jego żonę i dzieci. I za Brandeisa. Sam bym to zrobił, lecz moje modlitwy nie są warte tyle, co twoje. Zapewniłam, że wszystkie modlitwy są warte tyle samo, o ile płyną ze szczerego serca, ale naturalnie spełnię tę prośbę. Tego samego wieczoru przystąpiłam do pracy nad tłumaczeniem. Książka zawierała wiele odniesień do tematyki religijnej, toteż modlitewnik Paola okazał się bardzo pomocny, napisano ją jednak w osobliwym dialekcie, który nastręczał mi niemało trudności. Od początku było jasne, że tekst nie przypomina niczego, z czym kiedykolwiek się zetknęłam. Kolejna książka, którą musiałam skrywać przed badawczym wzrokiem innych zakonnic. Inferno, jak głosił tytuł na okładce, autorstwa Dantego Alighieri. Nie ulegało wątpliwości, że Dante jest człowiekiem głęboko religijnym, wszelako rzucało się w oczy, że codzienność życia Kościoła budzi jego wielką dezaprobatę. Wzmianka o kręgu piekła, który przeznaczył dla heretyckich papieży, wprost zaparła mi dech w piersi. Jednym z tych papieży był Bonifacy, pełniący ową funkcję za mojego życia. Gertrud i matka Christine wyrażały się o nim z wielkim uznaniem. 240

Nocą pracowałam jak szalona, w dzień opiekowałam się tobą. Kiedy pielęgniarki wychodziły na modlitwę, czytałam ci świeżo przetłumaczone fragmenty. Było tak, jakbyśmy uczestniczyli w zakazanym, a zarazem słodkim obrzędzie. Opowieść otworzyła nam obojgu drzwi do dwóch zupełnie odrębnych światów. Chropawy język i surowe obrazy przybliżyły mnie do twojej rzeczywistości, z kolei motywy religijne umożliwiły ci wgląd w mój świat duchowości. I spotykaliśmy się pośrodku. Zawsze uczono mnie, że znajdę Boga wszędzie dokoła, w każdym przejawie stworzenia, lecz tak naprawdę nigdy mi się to nie udawało. Mówiono mi, że skoro nie znajduję Boga, muszę się modlić o większe wsparcie duchowe bądź dążyć do samooczyszczenia, aby Pan raczył mi się objawić. Dlatego wyobraź sobie moje zdumienie, kiedy zaczęłam pojmować istotę boskości pod wpływem głosu Dantego i po latach nurzania się w Słowie wreszcie zrozumiałam Boga dzięki wizji piekła. Nasze chwile na osobności nigdy nie trwały długo. Siostry wracały do infirmerii i musieliśmy zmieniać temat rozmowy. Z czasem odstąpiłeś nieco od swego zamiaru i opowiedziałeś mi o życiu w condotcie. Twoje opowieści były dla mnie fascynujące, w tym również ta, jak zostałeś najemnikiem. W dzieciństwie wierzyłeś, że pójdziesz w ślady ojca i zostaniesz kamieniarzem. Pod jego okiem uczyłeś się fachu i twoje życie biegło wyznaczonym torem do chwili, gdy mając zaledwie kilkanaście lat, straciłeś ojca, który zmarł nagle podczas pracy, a twoja matka zapadła krótko potem na chorobę, której nikt nie umiał nazwać, a co dopiero wyleczyć. I tak z dziecka mającego zacną rodzinę w jednej chwili zostałeś sierotą. Miasto przejęło twój dom, a że nie miałeś żadnych krewnych, zamieszkałeś na ulicy. Drobne kradzieże nie wydawały się grzechem, zwłaszcza gdy w grę nie wchodziło nic innego. 241

Któregoś dnia próbowałeś ukraść kilka monet z sakiewki Herwalda, który przyjechał do miasta, by zakupić prowiant. Przyłapał cię na gorącym uczynku, lecz bardziej uderzyła go twoja odwaga aniżeli zuchwałość. Zaproponował, żebyś dołączył do jego oddziału, a ty nie widziałeś powodu, by odmówić. Awanturnicza żyłka wzięła górę, a poza tym nie wierzyłeś, by życie kryło dla ciebie w zanadrzu coś lepszego. Wybór nie był zły, tak się przynajmniej zdawało. Walka o wpływy pomiędzy papieżem i cesarzem Ludwikiem zasiała zamęt w całym państwie. Gdy wyczerpały się niemieckie siły, możni zaczęli tworzyć własne armie. Sytuacja była tak skomplikowana, iż często nie odróżniano wroga od sprzymierzeńca, najemnicy zaś zawsze mogli liczyć na zatrudnienie. Na moje pytanie, po czyjej jesteś stronie, papieża Jana czy cesarza, odpowiedziałeś, że gdy człowiek opowiada się po którejś ze stron, zawsze wybiera tę niewłaściwą. - Historia sprowadza się do tego, że jeden próbuje odebrać drugiemu coś, co zwykle nie należy do żadnego z nich. Owa postawa tłumaczy, jak udawało ci się żyć z dnia na dzień z kuszą w ręku. Była to jedynie kwestia życiowej praktyczności. Nigdy nie słyszałam, aby ktoś przemawiał tak otwarcie jak ty, nawet pergaminista, nikt też nie zwracał się nigdy do mnie tak jak ty. Nienawidziłam myśli, iż budzi to moją euforię, ale nic nie mogłam na to poradzić. Zawsze zadowalałam się obrazem żołnierzy jako maszyn do zabijania, lecz ty wyprowadziłeś mnie z błędu. Po latach ślęczenia nad książkami uważałam się trochę za snobkę, wszelako musiałam przyznać, że w wielu dziedzinach moja wiedza pozostaje za twoją daleko w tyle. Skóra na twojej piersi kurczyła się w miarę gojenia. Prosiłeś, żebym ją nacinała, by mogła się rozszerzać. Nie chciałam tego robić, a na widok cierpienia, jakie zadawał ci nóż w moich rękach, ogarniała mnie czarna rozpacz. Było inaczej niż wówczas, gdy usuwałam zwęglone fragmenty 242

ciała, albowiem wtedy umiałam jeszcze nie zwracać uwagi na swoje emocje. Ale ty nalegałeś. Twierdziłeś, iż właśnie tak należy postąpić, mówił ci to ból przy podnoszeniu rąk, I co kilka dni przygryzałeś zębami kłębek tkaniny, a ja rysowałam nożem na twojej piersi kolejne szramy. To było straszne i musiałam odwracać wzrok, lecz twój tłumiony krzyk i tak docierał do moich uszu. Nie masz pojęcia, jak podziwiałam twoją odwagę. Metoda okazała się skuteczna: w końcu zacząłeś wychodzić na krótkie spacery i czasem nasze ręce stykały się przypadkowo. W Engelthal pojawiły się nieuniknione pogłoski. Powracające z modlitwy siostry przerywały nam lekturę Inferna dostatecznie często, by zrozumieć, że łączy nas jakaś tajemnica. A nasze spojrzenia nie pozostawiały wątpliwości, iż więź między nami wykracza poza zwykłą relację między pielęgniarką a jej pacjentem. Spędzanego wspólnie czasu nie dalo się już tłumaczyć jako konieczności wynikającej z kuracji. Byłam przekonana, że to Gertrud i Agletrudis stały za pogłoskami na nasz temat. „Najemnik deprawuje naszą słodką siostrę Marianne”. Pewnie było w tym trochę racji, ponieważ dowiedziałam się, że można kochać nie tylko Boga. Ba, dowiedziałam się, że jest to nawet wskazane. To musiało się zdarzyć. Matka Christine postanowiła usunąć cię z klasztoru, ale że nie byłeś jeszcze całkiem zdrów, wysłała cię do domu ojca Sundera i brata Heinricha. Żeby ułatwić ci powrót do świata, jak dodała tytułem wyjaśnienia. Jej decyzja była nieodwołalna. Nie miałam nic do powiedzenia, w końcu ślubowałam bezwzględne posłuszeństwo. Zabrałeś swoje rzeczy i podziękowałeś nam wszystkim, mnie i pozostałym pielęgniarkom, za troskliwą opiekę. Twój oficjalny ton dotknął mnie do żywego, lecz zapewne najbardziej zaprawieni w 243

bojach żołnierze wiedzą, kiedy złożyć broń. W jednej chwili zostałeś usunięty z mojego życia i powierzony opiece innych. Wmawiałam sobie, że tak będzie najlepiej, i nawet byłam skłonna w to uwierzyć. Musiałam jakoś żyć dalej. Bóg nie obdarzył mnie talentem literackim, bym tłumaczyła bluźnierczych poetów włoskich, toteż schowałam Inferno do swego kufra. Mówiłam sobie, że moje uczucia wobec twojej osoby miały jedynie poddać mnie próbie, bym poskromiła swe ziemskie pragnienia i mogła odtąd lepiej służyć Panu. Pilnie uczestniczyłam w modlitwach i do późna pracowałam w skryptorium, skupiona całkowicie na Die Gertrud Bibel. Gertrud zaczęła projektować oprawę i czasami zastanawiała się głośno, czy wysadzana klejnotami nie będzie aby przesadą. Zapewniałam ją, że nic, co służy chwale Bożej, nie ma w sobie ani trochę ekstrawagancji. Po tygodniu doznałam olśnienia. Przecież nie mogłam chować Inferna w kufrze, ponieważ nie było moją własnością. Musiałam niezwłocznie zwrócić książkę prawowitemu właścicielowi. Tak jak zakonnice nie miały prawa zniszczyć twojego ubrania, tak ja nie mogłam zatrzymać książki. Byłaby to kradzież, a Bóg nie chciał przecież, żebym była złodziejką. Postanowiłam wymknąć się do ojca Sundera, czemuż by nie? W końcu nocne wizyty w jego domu nie raz, nie dwa składałam, a twoja obecność nie powinna robić żadnej różnicy, prawda? Rezygnacja z dotychczasowych zwyczajów oznaczałaby ni mniej, ni więcej, że pozwalam, aby twoja obecność wpłynęła na zmianę mojego trybu życia, a przecież byłoby to wbrew woli przeoryszy. Klamka zapadła. Jedynym sposobem, byś nie wpływał już na moje życie, było zakraść się do domu, w którym przebywałeś. Ojciec Sunder otworzył drzwi, po czym wskazał na kąt, gdzie siedziałeś. 244

- Ten tam - powiedział - od tygodnia próbuje nie wymawiać twojego imienia. Odkąd widziałam cię po raz ostatni, twoje policzki nabrały rumieńców, a gdy wstałeś, zobaczyłam, że poruszasz się sprawniej. Wkrótce odejdziesz, zrozumiałam, i na tę myśl serce mało nie stanęło mi w piersi. W przypływie paniki spojrzałam na ojca Sundera. - Co mam robić? - zapytałam. Popatrzył na brata Heinricha; wymienili spojrzenia, a może jakieś wspomnienie, po czym ponownie utkwił we mnie wzrok i odezwał się słodkim głosem: - Siostro Marianne, oczywiście musisz opuścić Engelthal. Odkąd sięgałam pamięcią, ojciec Sunder ubolewał nad grzechami młodości, teraz zaś radził, bym uciekła z klasztoru do tego samego grzesznego świata? Była to ostatnia rzecz, jaką spodziewałam się usłyszeć, i odpowiedziałam cichutko: - Dlaczego? - Byłem z matką Christine, kiedy znaleziono cię pod bramą klasztoru - odrzekł ojciec Sunder również szeptem - i twierdziłem, że twoje przybycie jest znakiem od Boga. Wierzyłem, że Pan ma wobec ciebie szczególne plany, i nadal w to wierzę. Ale już nie jestem pewien, czy masz je spełnić w Engelthal. Jego słowa nie trafiły mi do przekonania i poprosiłam, by objaśnił to wszystko dokładniej. - Kiedy ten człowiek zjawił się w klasztorze, byłem przy tym obecny. Jego stan nie rokował nadziei na przeżycie, a jednak pacjent nie umarł. Nikt nie ma wątpliwości, że to twoja zasługa. Nie mogę oprzeć się myśli, że wasza wspólna podróż nie dobiegła jeszcze końca i że Pan spogląda na nią przychylnie. - Ale złamanie ślubów to grzech. - Nie uwierzyłbym w Boga, dla którego miłość jest grzechem - odpowiedział szeptem ojciec Sunder. 245

Na takie przyzwolenie czekałam i wprost zabrakło mi słów, żeby wyrazić wdzięczność. Zarzuciłam mu ręce na szyję i ścisnęłam tak mocno, że musiał błagać, abym go puściła. Wróciłam do celi i spakowałam rzeczy na drogę. Kilka szat, najlepsze buty i modlitewnik Paola, resztę zostawiłam. Kiedy ruszyłam z powrotem przez ogród w kierunku chaty ojca Sundera, rozpadał się deszcz. Zwyczajem sióstr idących tą ścieżką zmówiłam Miserere za dusze zmarłych zakonnic, wszelako myśl o przyszłości przyprawiała mnie o dreszcz lęku i podniecenia. Deszcz to dobry znak, pomyślałam. Niech obmyje klasztor ze śladów mojej obecności. - Ciężki tobołek dźwigasz, siostro Marianne. - Był to głos Agletrudis. - A pożegnałaś się chociaż ze swą protektorką, przeoryszą? Cios był celny. Nie obchodziło mnie zdanie Gertrud i Agletrudis, w głębi serca czułam jednak, że dopuszczam się zdrady wobec matki Christine. Ale cóż miałam jej powiedzieć? Nie wiem, jak zniosłabym zawód w jej oczach. Zawsze wierzyła we mnie, nawet gdy sama nie byłam do tego zdolna, i na pewno nie przewidziała takiego obrotu sprawy. Minęłam ją bez słowa, lecz Agletrudis nie dała za wygraną. - Nie martw się o matkę Christine. Już ja dopilnuję, żeby cię nigdy nie zapomniała. O mało nie zawróciłam, żeby spytać, co ma na myśli, ale na cóż by się to zdało? Dlatego poszłam przed siebie. Wiedziałam, że Agletrudis nie podniesie alarmu: dzięki mojej ucieczce odzyska wszak utraconą pozycję przyszłego armariusa. Kiedy dotarłam do domu ojca Sundera, nie myślałam już ani o Gertrud, ani o Agletrudis. Tylko wspomnienie matki Christine wciąż nie dawało mi spokoju. Brat Heinrich spakował prowiant, a ojciec Sunder, mimo że w podeszłym wieku, uparł się odprowadzić nas kawałek. Zaoponowałam z uwagi na deszcz, ale on tylko narzucił nieszpornik i wyruszyliśmy. 246

Gdy wędrowaliśmy przed siebie, z ojcem Sunderem pośrodku, myślałam nie o tym, co przede mną, lecz o tym, co pozostawiam. Mimo krzepiących słów ojca Sundera nie ulegało wątpliwości, że złamanie ślubów to grzech śmiertelny. Próbowałam dojść z tym do ładu i po wielkim wysiłku wymyśliłam historię, skądinąd niezbyt wiarygodną. Spośród wszystkich zakonnic w Engelthal byłam jedyną, która nie podjęła świadomie decyzji o wstąpieniu do zakonu. Nawet jeśli siostry trafiły tu jako młode dziewczęta, zdążyły poznać życie poza murami klasztoru, żyły w świeckim świecie i wiedziały, co tracą z chwilą jego opuszczenia. Mnie nigdy nie dano takiej możliwości. Dlatego jeśli wraz z tobą opuszczę Engelthal, by potem tu powrócić, życie w duchu religii nabierze wartości. To ja dokonam wyboru, a nie rodzice, którzy zostawili mnie pod furtą, i chcąc sprawdzić, czy moim przeznaczeniem jest życie w klasztorze, muszę go opuścić. Kiedy pokonaliśmy jakąś milę, zobaczyłam, że jesteś zmęczony. Nic dziwnego, twoje rany nie zdążyły się porządnie zagoić i odwykłeś od wysiłku, postanowiłeś jednak za wszelką cenę nie okazywać słabości czy przede mną, czy przed samym sobą, tego nie byłam pewna. Ale to ojciec Sunder, znużony uciążliwym marszem, zatrzymał się pierwszy. Chwyciwszy cię za ramię, przykazał ci, żebyś kochał mnie całym sercem, a następnie wziął mnie na bok, byśmy zamienili parę słów na osobności. Wyjął naszyjnik, skrywany dotąd w fałdach nieszpornika, i wcisnął go do moich rąk. Rolę wisiora pełnił grot wyjęty z Inferna. - Zrobiłem to, o co prosiłaś, siostro Marianne, i go pobłogosławiłem. Zaczęłam mu dziękować, lecz uciszył mnie ruchem ręki. - Mam dla ciebie coś jeszcze. - Ponownie sięgnął między fałdy habitu i wyjął jakiś papier. - Matka Christine nie jest ani ślepa, ani głupia. 247

Nie sądziła, że odejdziesz, ale brała to pod uwagę. Prosiła, żebym przechował to na wszelki wypadek. I podał mi kartki pozostawione w koszyku przez moich rodziców. Na nich po łacinie i niemiecku napisano słowa, które przybyły ze mną do Engelthal. „Naznaczone dziesiąte dziecię z zacnej rodziny, ofiarowane jako dar dla naszego Zbawiciela Jezusa Chrystusa i klasztoru Engelthal. Postąpcie z nią, jako życzy sobie nasz Pan”. Nie mogłam dłużej powstrzymać łez, które połykałam od chwili podjęcia decyzji. W przypływie zwątpienia zapytałam ojca Sundera, czy naprawdę wierzy, że dokonałam właściwego wyboru. - Marianne, moje najdroższe dziecko - odpowiedział. - Wierzę, że jeśli nie posłuchasz swego serca, będziesz tego żałować do końca życia.

XVI Mając w perspektywie samotne popołudnie, gdyż Marianne Engel wybrała się na zakupy, postanowiłem spędzić je w towarzystwie Gnaden-vity. Siedziałem w kuchni, pogrążony w lekturze, gdy naraz usłyszałem, jak ktoś wpada frontowymi drzwiami fortecy, tupiąc jak wściekły nosorożec. - Marianne? - Kobiecy głos wypluł sylaby jak karabin maszynowy. Stając w drzwiach, na mój widok kobieta cofnęła się odruchowo. - A więc to ty? Jezus Maria! Jest gorzej, niż myślałam. Była niska, ale energiczna, z tych, co to stają na palcach, by dodać sobie parę centymetrów. Gruba, przypominała balon wypełniony wodą, napakowana do granic wytrzymałości i krągła, jakby ją zaraz miało rozsadzić. Wiek? Hm, pięćdziesiąt parę? Trudno powiedzieć, ale bardzo możliwe. Okrągła twarz bez śladu zmarszczek. Krótko obcięte włosy, nadmiar różu na policzkach, ciemny biurowy kostium z białą koszulą pod spodem, wybłyszczone buty i ręce na biodrach. Patrzyła wyzywająco, jakby się prosiła o lewy sierpowy. - Ale wyglądasz - powiedziała. - Kim pani jest? - Mam na imię Jack - padła odpowiedź. Staję wreszcie oko w oko z mężczyzną, który mi spędza sen z powiek, a ten okazuje się kobietą. Niezupełnie: Jack Meredith przypominała raczej karykaturę kobiety, która żałuje, że nie urodziła się facetem. 249

- Agentka Marianne, tak? - Nie dostaniesz nawet złamanego szeląga. - Jedną ręką nalała sobie kawy, podczas gdy druga celowała we mnie oskarżycielskim palcem. Będziesz z nią mieszkał? - Jack najwyraźniej z góry znała odpowiedź, ponieważ nie dopuściła mnie do głosu. - Jak ona się będzie tobą opiekować, pytam? No? - Nie musi się mną opiekować - odparłem. - I mam w nosie jej pieniądze. - O co zatem chodzi? O seks? - Wypluła ostatnie słowo z takim obrzydzeniem, jakby seks był jedynie brudną rozgrywką między dwoma ciałami. - Nie mam penisa. - Chwała Najwyższemu. - Oparzyła się pierwszym łykiem kawy. - A niech to! Chwyciła garść chusteczek, by wytrzeć brodę, a następnie przyjrzała mi się z pogardą i zaciekawieniem. - Co ci się właściwie stało? - Zostałem poparzony. - Chyba widzę, nie? Masz mnie za idiotkę? - Zwinęła chusteczki w kulkę i cisnęła w stronę kosza na śmieci. Chybiła, po czym zła na siebie podniosła je i wrzuciła do śmietnika. - Poparzony, co? To ci dopiero cholerny pech. - Zawsze wchodzisz tu bez pukania? - Wchodziłam, kiedy jeszcze miałeś mleko pod nosem - warknęła Jack. - I nie podoba mi się, że tu jesteś. Masz fajkę? - Nie palę. Sięgnęła po paczkę, którą Marianne Engel zostawiła na blacie. - Biorąc pod uwagę twój stan, pewnie masz rację. - Czyli jesteś szpiegiem Marianne? - Za pierwszym razem wykręciła się od odpowiedzi. 250

- I nie tylko, młody, więc lepiej miej się na baczności. – Jack zaciągnęła się głęboko i ostrzegawczo wycelowała we mnie papierosem. - To całe, nie wiem, jak to nazwać, wspólne mieszkanie to chujowy pomysł. Już ja wybiję jej to z głowy, potworku. Jak się domyślacie, Jack Meredith z miejsca przypadła mi do gustu. Trzeba jej oddać, że była jedyną osobą, której słowa docierały do mnie już za pierwszym razem. Najbardziej ujęła mnie jednak jej wybujała osobowość: przypominała antropomorficznego indyka, obsadzonego jako główny bohater powieści Raymonda Chandlera. Do tego wprost emanowała współczuciem dla ofiary pożaru. Przez dłuższą chwilę mierzyliśmy się wzrokiem nad blatem stołu. Wreszcie wyzywająco zmrużyła oczy i obracając papierosa między kciukiem a palcem wskazującym, burknęła: - I na co się gapisz, zwęglaku?

* Kilka dni później Marianne Engel i ja siedzieliśmy na tyłach domu, czekając na dostawę kamiennych bloków. Powiedziała, że poprosiła Jack o kartę kredytową na moje nazwisko. Kiedy stwierdziłem, że Jack nie jest pewnie z tego powodu uszczęśliwiona, Marianne odrzekła: - Nie ma nic do powiedzenia. Robi dużo hałasu, ale jest nieszkodliwa. WIEM, CO MOŻEMY ZROBIĆ Z KARTĄ Rozmawialiśmy o tym i owym, po czym zadałem pytanie, które nasunęło mi się podczas ostatniej opowieści: co to jest nieszpornik? Marianne Engel wyjaśniła, że to rodzaj płaszcza ozdobionego motywami z Nowego Testamentu. Zapytałem, czy szata ojca Sundera też miała podobne ozdoby. Marianne Engel potwierdziła, a następnie dodała wesoło: 251

- Później opiszę ci ją dokładniej. Na widok nadjeżdżającej ciężarówki klasnęła w ręce jak dziecko na przedstawieniu i pobiegła do drzwi, by przekręcić ciężki klucz w wielkim zamku. Przesunęła żeliwne rolki, służące do opuszczania bloków w głąb domu. Widok kamienia znikającego w otworze nasunął mi skojarzenia z parafianinem czekającym niecierpliwie na komunię. Marianne Engel stanęła z boku, prosząc dostawców, by delikatnie obchodzili się z jej przyjaciółmi. Mężczyźni spojrzeli na nią, jakby miała nierówno pod sufitem, ale nie przerwali pracy. Gdy już ich nie było, rozebrała się i zapaliła świece. Następnie puściła płytę z chorałami gregoriańskimi, wyciągnęła się na jednym z nowych bloków i zapadła w głęboki sen, który trwał aż do następnego dnia. Rano z szerokim uśmiechem wkroczyła do mojej sypialni i oznajmiła, że otrzymała cudowne wskazówki i przystąpi do pracy zaraz po mojej kąpieli. Kiedy mnie szorowała, czułem, że robi to bez zapału i tylko z poczucia obowiązku: jej palce pragnęły dotyku kamienia, nie ciała. Po wyjściu z łazienki natychmiast pognała do piwnicy, a ja zostałem w salonie na parterze i próbowałem czytać, ale stukot kamieniarskiego młotka nie pozwolił mi się skupić. Poszedłem więc na górę do swojej dzwonnicy, by zająć się czymś innym - oglądaniem filmów na wideo, czytaniem i zabawą z Bougatsą, który ochoczo ganiał za ręcznikiem na sznurku - ale po kilku godzinach ciekawość wzięła górę. Podkradłem się do drzwi piwnicy i po cichutku zszedłem kilka stopni w dół, aby podejrzeć Marianne Engel. Owe środki ostrożności okazały się zbyteczne, gdyż była tak pochłonięta pracą, że kompletnie nie zwracała uwagi na to, co działo się wokół niej. Ku mojemu zdumieniu rzeźbiła nago, co w zestawieniu z ostrymi narzędziami stanowiło dość wstrząsający widok. Narzędzia dosłownie śmigały w powietrzu, ale każdy ruch cechowała wręcz 252

zegarmistrzowska precyzja, toteż usiadłem zahipnotyzowany owym tańcem metalu, kamienia i ciała. Nie wystarczy powiedzieć, że Marianne Engel „rzeźbiła”, to było coś dużo więcej. Pieściła kamień dopóty, dopóki doprowadzony do ostateczności nie uwalniał skrywanego wewnątrz gargulca. Pochlebstwem wywabiała poczwary z kamiennych czeluści. Miłością nadawała im kształt. W ciągu wielu godzin, które spędziłem przykuty do schodów, byłem pod wrażeniem jej niespożytej energii. Pracowała, kiedy kładłem się spać, w nocy też. Kolejny dzień i noc wyglądały tak samo. W sumie harowała ponad siedemdziesiąt godzin, wypijając hektolitry kawy i wypalając setki papierosów. Było dokładnie tak, jak opowiadała mi w szpitalu - czyli rzeźbiła nieprzerwanie przez kilka dni z rzędu - a ja nigdy do końca jej nie wierzyłem. Brałem jej słowa za cokolwiek przesadną i chełpliwą wizję rzekomej dyscypliny artystycznej, która nie miała nic wspólnego z rzeczywistością. Jak się okazało, niesłusznie. Sceptyk pomyślałby pewnie, że chyłkiem zakradała się do łóżka, kiedy spałem, ale nocą budziło mnie stukanie. Pierwszego ranka oderwała się od pracy, żeby mnie umyć, ale widziałem - i czułem - że robi to niechętnie. Kiedy przesuwała gąbką po moim ciele, w jej oczach malował się niepokój i ledwie skrywane szaleństwo. Gdzieś koło sześćdziesiątej godziny poprosiła, żebym zamówił dwie duże pizze wegetariańskie. Zwykle nie wzbraniała się przed spożywaniem mięsa, lecz wkrótce miałem się przekonać, że podczas pracy czuła do niego obsesyjną awersję. „Żadnego mięsa! Żadnych zwierząt!” Kiedy przyniosłem pizze, najpierw stanęła kolejno w trzech kątach pomieszczenia, prosząc o pozwolenie swoich Trzech Mistrzów - Jube, Domine benedicere - i przystąpiła do posiłku, dopiero takowe otrzymawszy. Przycupnęła nerwowo na jednym z kamiennych spadów i jadła jak zwierzę, zupełnie nie zwracając uwagi na moją obecność. Nitka stopionego 253

sera zwisała jej z ust, sięgając koniuszka lewej piersi, i miałem ochotę spuścić się po niej jak alpinista po linie, na sam sutek. Blask świec podkreślał kredową bladość skóry, a strużki potu żłobiły koryta w warstwie pyłu pokrywającej anielskie skrzydła. Połączenie tatuaży i ekstatycznego uniesienia upodabniało Marianne Engel po części do Hildegardy z Bingen, a po części do członka yakuzy. Z wieży kolejno leciały dzieła Carla Orffa, Symfonia Fantastyczna Berlioza, dziewięć symfonii Beethovena, Poe (piosenkarki, nie pisarza), pierwszy album Milli Jovovich, cała dyskografia Doorsów, nagrania Roberta Johnsona, Cheap Thrills Big Brother & The Holding Company (cztery razy z rzędu) oraz kawałki Bessie Smith, Howlin' Wolf i Son House. W miarę upływu czasu muzyka dudniła coraz głośniej, a głosy wokalistów brzmiały coraz bardziej gardłowo. Mimo częściowej głuchoty musiałem się ratować zatyczkami do uszu i ucieczką do dzwonnicy. Kiedy skończyła, ledwie mogła ustać na nogach. Gotowe monstrum miało ludzką głowę z rogami, osadzoną na ciele klękającego smoka. Ucałowała jego kamienne usta, a następnie oblepiona potem i kurzem, poczłapała schodami na górę, by walnąć się do łóżka.

* - No cóż, depresja maniakalna rzeczywiście występuje wśród artystów dość często - oznajmił Gregor, nalewając do kieliszków burbona, którego przyniósł w prezencie. Siedzieliśmy na tyłach domu, podziwiając zachód słońca; Marianne Engel jeszcze odsypiała swój morderczy wysiłek. Potwierdziwszy, że nie może nawiązać do szczegółów jej wcześniejszego leczenia, Gregor obiecał udzielić odpowiedzi na pytania ogólne. 254

- Po lekturze twoich książek - powiedziałem - doszedłem do wniosku, że jej symptomy odpowiadają raczej schizofrenii niż psychozie maniakalno-depresyjnej. - Możliwe. Jedno nie wyklucza drugiego - odparł Gregor. - Co jeszcze o niczym nie świadczy. Sam nie wiem. Może to zespół obsesyjnokompulsywny. Nie mówiła, dlaczego pracuje tak intensywnie? - Twierdzi, że wypełnia Boże instrukcje. I że oddaje serca, które nosi we własnej piersi. - Hm, dziwne. - Gregor upił łyk z kieliszka. - To jest świetne. Naprawdę nie mam pojęcia, co dolega Marianne. - Nie powinieneś się aby na tym znać? Gregor wzruszył ramionami. - To, czego nie wiem, wypełniłoby całą bibliotekę. Bierze leki? - Nie. Nienawidzi tabletek jeszcze bardziej niż lekarzy. Ale spokój. Zapytałem, czy można ją zmusić, na przykład prawnym nakazem, do zażywania leków. Gregor wyjaśnił, że tylko kurator mógłby podjąć takie kroki. Zaproponowałem Jack, która - jak dowiedziałem się niedawno była nie tylko agentką, ale i pełnomocnikiem Marianne Engel, ale Gregor stwierdził, że pełnomocnik sprawuje kontrolę jedynie nad majątkiem pacjenta, a nie nad jego osobistymi decyzjami. Nikomu nie wolno zmusić chorego do pobytu w szpitalu, poza sędzią, który może go tam skierować tylko na parę dni. Powiedziałem, że nie chcę ubezwłasnowolnić Marianne Engel, zależy mi tylko, żeby przyjmowała lekarstwa. Gregor odparł, że nie pozostaje mi nic innego, jak grzecznie ją o to poprosić. Następnie spytał, czy możemy zmienić temat: czuł, że wprawdzie nie zdradził jeszcze tajemnicy lekarskiej, ale niebezpiecznie się do tego zbliżył. Nie ciągnęliśmy sprawy dalej. Zapytałem go o Sayuri; odparł, że widują się częściej. Gwoli ścisłości tego wieczoru też byli umówieni. 255

Zbeształ mnie, że zawsze wypytuję go o życie intymne, nie mówiąc ani słowa na temat swojego. Zbyłem go śmiechem, „Jakie znowu życie intymne?”, ale nie dał za wygraną. - Nikogo nie nabierzesz. Zapadło milczenie, ale nie nazwałbym go krępującym. Gregor wypił kolejny łyk burbona i obaj spojrzeliśmy na zachodzące słońce. - Ładny wieczór - powiedział. - Dotknęła mnie - wypaliłem. Tego się nie spodziewał. - Co masz na myśli? - Kąpała mnie pierwszy raz i zobaczyła... moje krocze. – Gregor wiedział o amputacji. - Obejrzała je z bliska. Dotknęła blizny. - I co powiedziała? - Że stan mojego ciała nie ma dla niej żadnego znaczenia. - Wierzysz jej? - zapytał. - Nie wiem. - Potrząsnąłem burbonem w szklance. - Jasne, że ma. Zwłaszcza w takiej sytuacji. Gregor zmarszczył brwi. - Jestem zawiedziony. Tym razem to ja się zdziwiłem. - Czym? - Twoją odpowiedzią. Bo ja jej wierzę, i ty też powinieneś. Kolejna chwila milczenia. Odezwałem się pierwszy. - Ładny wieczór, prawda? Kiwnął głową. Nie wspomniałem, że raczyliśmy się takim samym burbonem, jaki wylałem sobie na spodnie, co kosztowało mnie utratę rzeczonej części ciała. Gregor miał dobre chęci, po co psuć mu humor? Myślałem, że burbon będzie smakował jak gorzkie wspomnienie, ale smakował tylko jak dobry alkohol. Cóż za miła odmiana: Marianne Engel twardo obstawała przy wersji, że wódka kłóci się z morfiną, ale 256

Gregor chciał mi pokazać, że stać go na odrobinę szaleństwa, skoro pozwala mi na jedną czy dwie szklanki.

* Po kilku dniach, kiedy Marianne Engel doszła do siebie, zapytałem o powód ciągłego pogłaśniania muzyki. Przypomniała, że w miarę postępów w pracy krzyki rzeźb rozbrzmiewają coraz donośniej, a muzyka służy do ich zagłuszania. Wyjaśniła, że kując kamień w poszukiwaniu właściwej formy gargulca, musi zatopić dłuto w jego ciele. Okrzyk bólu świadczył, że podąża właściwym tropem. Zapytałem, czy nie boi się, że zagłuszy ważną informację od Boga. W odpowiedzi zapewniła mnie z rozbawieniem, że jak świat długi i szeroki nie ma muzyki zdolnej to spowodować.

* Największą bolączką ofiar poparzeń jest to, że tylko jeden jobst jest refundowany z ubezpieczenia, chociaż kosztuje mnóstwo dolarów i trzeba go nosić codziennie przez dwadzieścia trzy godziny na dobę. Dwudziestą czwartą godzinę należy przeznaczyć na gruntowne umycie pacjenta, ale skoro opiekun pomaga przy kąpieli, to kto umyje opatrunek? Do tego konieczne są co najmniej dwie osoby. «Ale jakie to koszty!”, krzyczą firmy ubezpieczeniowe, odmawiając refundacji. Co gorsza, nawet przy właściwym użytkowaniu jeden opatrunek starcza zaledwie na trzy miesiące. Firmy ubezpieczeniowe miałem z głowy, gdyż koszty mojego opatrunku pokrywała w całości Marianne Engel. Nie mogłem się jednak opędzić od pytania, jakim cudem - bez względu na ukrytą pod łóżkiem walizkę z gotówką - może sobie na to pozwolić? Zapewniała, że jej profesja zapewnia godziwe profity i że na nic innego nie przeznaczyłaby 257

chętniej pieniędzy. Jakoś mnie to nie przekonywało, lecz w sumie, jakie miałem argumenty. Że odmówię leczenia? Moje opatrunki uciskowe i maska wreszcie były gotowe w połowie marca. Z miejsca doceniłem pracę włożoną w ich wykonanie. Wewnętrzną część maski wypolerowano, by idealnie przylegała do konturów twarzy. Sayuri powiedziała, że studenci uwzględnili nawet nierówności blizn, dopasowując plastik do moich potrzeb. - To również się przyda. - Sayuri podała mi urządzenie ze sprężyną. Oparzenia twarzy pozostawiły w okolicy ust szereg blizn, które niezagojone, w przyszłości utrudniłyby mi mówienie i spożywanie pokarmów. Umieściwszy retraktor w ustach, założyłem maskę. Wyjąwszy kąpiel i zabiegi kosmetyczne, miałem ją nosić bez przerwy, nawet podczas snu. Zapytałem Marianne Engel, jak wyglądam (odkrywając przy tym, że mój i tak zniekształcony głos brzmi przez retraktor jeszcze gorzej), a ona odpowiedziała, że wyglądam jak człowiek, który ma przed sobą wiele lat życia. Spojrzałem w lustro. Jakby mało było bliznowatej topografii, moja facjata została spłaszczona plastikiem. Zazwyczaj czerwone miejsca zbielały pod naciskiem, a retraktor rozciągał usta w groteskowym grymasie. Każda skaza została boleśnie uwypuklona i wyglądałem jak bękart Hannibala Lectera i upiora z opery w żeńskim wydaniu. Sayuri zapewniła, że początkowy wstrząs jest całkowicie normalnym zjawiskiem, u mnie także, ponieważ wszyscy pacjenci - mimo że zostali poinformowani - są święcie przekonani, że maska zasłoni im twarz. Ale nie zasłoniła. Nie odgrodziła mnie od ludzi i nie ułatwiła życia: była szkiełkiem nakrywkowym pod mikroskopem świata. Sayuri objaśniła kolejność nakładania opatrunków i pokazała Marianne Engel, jak zapinać umieszczone z tyłu paski. Podczas gdy one zajęły się stroną techniczną, ja doświadczyłem uczucia, jakbym się 258

znalazł w zaciśniętej pięści rozgniewanego Boga. To tylko tworzywo, myślałem. To nie jestem ja. Ale i tak ciarki przeszły mi po plecach. PRZYJEMNE CO? JAKBY CIĘ GRZEBAŁY ŻYWCEM Żmija uwielbiała się ze mnie naigrawać. NADCHODZĘ

* Zastałem Marianne Engel w jadalni, ubraną w jedwabne kimono. Widniał na nim misterny haft przedstawiający dwoje kochanków pod drzewkiem wiśni, opodal strumienia pełnego ryb. Księżyc spoglądał na nich z rozgwieżdżonego nieba, jakby stanowił nie tylko źródło światła, ale i czuwał nad łączącym ich uczuciem. Zapytała, czy jestem gotowy, aby coś zjeść. Odpowiedziałem, że tak. Spytałem sprytnie, czy zaserwuje coś z kuchni japońskiej. - So desu ne. Mei jesteś przenikliwy - odrzekła z lekkim ukłonem. Haftowany strumień ginął pod niebieskim obi, zawiązanym z tyłu na kokardę. - Czytałam Makura no Sōshi. - Aha, widziałem ją na półce. Zapiski, czy coś w tym stylu, tak? - Zapiski spod wezgłowia* Sei Shōnagon. Słynny japoński tekst z X wieku, pierwsza powieść. Tak przynajmniej mówią, ale któż to wie na pewno? Pomyślałam, że muszę coś z nim zrobić. Zdziwiłbyś się, ile japońskich dzieł nie ma porządnych łacińskich przekładów. * The Pillow Book of Sei Shōnagon. - Wcale bym się nie zdziwił. Marianne Engel podreptała drobnymi kroczkami do kuchni: zgodnie z tradycją miała na nogach geta, sandały na drewnianych klockach. Po chwili wróciła, niosąc wielobarwne tace z sushi: plastry białej (oraz pomarańczowej i srebrnej) ryby leżały na kobiercach ściśniętego ryżu, 259

paciorkowaty czerwony kawior przybrał nonszalancką pozę na wyściółce z alg, a krewetki wtuliły się w siebie, opłakując ostatnie chwile życia. Nie zabrakło też inarizushi, kostek ryżu owiniętych cienkimi płatami złocistego tofu. Gyoza, pierożki z nadzieniem z wołowiny lub wieprzowiny, pławiły się w pikantnym czarnym sosie. Zobaczyłem yakitori, opiekane szaszłyki z wołowiny lub kurczaka, nadziane na drewniane patyczki. Były tam również onigiri, trójkąciki z ryżu, owinięte płatami nori; Marianne Engel wyjaśniła, że każdy zawiera inny przysmak, śliwki, kawior, kurczaka, tuńczyka bądź krewetki. Umyliśmy ręce za pomocą o-shibori, parujących serwetek, po czym Marianne Engel złożyła ręce. Itadakimas!, powiedziała (to japońskie błogosławieństwo przed posiłkiem), a następnie zmówiła znajomą modlitwę po łacinie. Pokazała mi, jak należy wymieszać zupę miso pałeczkami, informując, że makaron ramen trzeba jeść z głośnym siorbaniem, ponieważ dzięki temu nie tylko nie parzy w usta, ale i lepiej smakuje. Sama popijała sake, podczas gdy ja musiałem zadowolić się herbatą ulung; w dalszym ciągu Marianne Engel uparcie wyznawała bzdurną teorię o nie łączeniu alkoholu z morfiną. Gdy w mojej filiżance zostawała niespełna połowa zawartości, Marianne Engel napełniała ją z lekkim, acz pełnym szacunku ukłonem. Kiedy wbiłem pałeczki w ryż i wyglądały jak dwa drzewa rosnące na zaśnieżonym pagórku, wyjęła je natychmiast. - To brak szacunku dla zmarłych - powiedziała. Po skończonym posiłku radośnie zatarła ręce. - Dziś usłyszysz historię o innej kobiecie imieniem Sei, która urodziła się setki lat po powstaniu Zapisków.

XVII Dawno temu w starej Japonii dmuchaczowi szkła o imieniu Yakichi urodziła się córka Sei. Początkowo ojciec nie krył rozczarowania, że nie przyszła na świat jako chłopiec, ale jego rozczarowanie minęło, gdy wziął ją na ręce. Od tej pory darzył ją wielką miłością i przywiązaniem, podobnie jak ona jego. Yakichi patrzył z dumą, jak Sei z rozbrykanego dziecka staje się mądrą młodą kobietą. Jej uroda nie pozostawiała najmniejszych wątpliwości; w oczach i kształcie kości policzkowych córki Yakichi widział swoją zmarłą żonę. Matka Sei umarła, kiedy dziewczynka była mała, co jeszcze bardziej zbliżyło do siebie ojca i córkę. Będąc u progu dorosłości, Sei postanowiła pójść w ślady ojca. Yakichi radował się decyzją córki, a jego szczęście nie miało granic: myśl, że jego wiedza nie odejdzie wraz z nim, sprawiła mu wielką ulgę. Sei uzyskała tytuł czeladnika i robiła błyskawiczne postępy. Miała rękę do szkła, a przede wszystkim potrafiła wyobrazić sobie przedmiot, zanim powstał. Yakichi wiedział, że techniki można się nauczyć, ale Sei przyszła na świat z darem wizji. Dostrzegała piękno tam, gdzie inni widzieli tylko pustą przestrzeń. Sei pilnie uczyła się fachu pod okiem ojca; wiedziała, jak rozpalać ogień i z jaką siłą dmuchać. Nauczyła się czytać w jaskrawym blasku rozpalonego szkła. Nauczyła się panować nad oddechem, bo tylko dzięki niemu mogła stworzyć świat. Wyobrażała sobie, jak napełnia szkło 261

życiem, i z każdym mijającym tygodniem coraz lepiej odtwarzała piękne przedmioty, które powstawały w jej wyobraźni. Yakichi zaczął ją zabierać na miejscowy targ, gdzie na straganie sprzedawali swoje wyroby. Wkrótce zaroiło się od mężczyzn. Twierdzili, że chcą obejrzeć towar, lecz tak naprawdę przychodzili nasycić oczy widokiem prześlicznej dziewczyny. „Sama jesteś jak szkło”, wymamrotał pewien starzec, po czym uciekł jak krab na plaży, kiedy słowa bezwiednie wyrwały się z jego szczypców. Nie minęło wiele czasu, jak zaczęli wyprzedawać wszystko przed obiadem. Większość przedmiotów kupowali mężczyźni, często nawet w prezencie dla żon, albowiem pragnęli posiąść na własność naczynie z oddechem Sei. Radość Yakichiego nie znała granic. Interesy szły bardzo dobrze, pieniędzy nie brakowało, a Sei stała się znakomitym dmuchaczem szkła. Do pełni szczęścia brakowało mu tylko męża dla córki. Był troskliwym ojcem, pragnął jednak, aby Sei zaznała wszystkiego, co życie miało do zaoferowania. I uznał, że „korzystne” małżeństwo umożliwi córce awans społeczny. Zaczął się baczniej przyglądać kawalerom, którzy zaglądali do ich straganu. Byli wśród nich rzemieślnicy, właściciele ziemscy, rybacy i rolnicy, żołnierze i samuraje. Na pewno nie zabraknie kandydatów do ręki jego ukochanej córki, tak sobie rozmyślał z uśmiechem. Bądź co bądź Sei była hożą dziewczyną o dobrym zdrowiu i miłym usposobieniu, o urodzie i talencie nie wspominając. Będzie dobrą żoną i matką, każdy to widział, toteż zaaranżowanie dobrego związku było kwestią czasu. Gdy wspomniał córce o planach dotyczących małżeństwa, Sei nie kryła oburzenia. - Wiem, że taka jest tradycja - zawołała - ale nie spodziewałam się, że mnie o to zagadniesz. Wyjdę za mąż z miłości, i tylko z miłości. 262

Determinacja córki bardzo zdziwiła Yakichiego, nigdy nie zdarzyło się bowiem, by Sei sprzeciwiła się woli ojca. Małżeństwo miało poprawić sytuację rodziny, jak myślał starzec; uczucia schodziły na dalszy plan. Ale Sei była nieugięta i kochający ojciec dał za wygraną. Martwił się jednak, ponieważ serce córki wciąż było wolne. Lecz jak to zwykle bywa, Sei poznała wkrótce młodzieńca i zakochała się w nim. Początkowo Yakichi był niezadowolony, gdyż Sei wybrała Heisaku, syna prostego rolnika, bez majątku i perspektyw. Chłopiec jednak miał czyste, szlachetne serce. Więc może... Yakichi przypomniał sobie zmarłą żonę. Ich małżeństwo zostało wprawdzie zaaranżowane, los się jednak do nich uśmiechnął i Sei została poczęta z miłości. Pokrzepiony wspomnieniem własnego szczęścia, uznał, że nie może odmówić córce prawa do tego samego. I udzielił młodym błogosławieństwa. Mniej więcej w tym samym czasie jedno z najbardziej udanych dzieł Sei - szklany kwiat - trafiło w ręce daimyo, lokalnego feudała, który otrzymał je w prezencie od jednego ze swoich sług. Daimyo, znany ze swego brutalnego usposobienia, budził powszechną pogardę i strach. Szklane kwiaty uważał za stratę czasu, toteż spytał gniewnie, co to ma znaczyć. Sługa, zawsze gotów przymilać się władcy, odpowiedział: - Zapewne chciałbyś wiedzieć, panie, że ten szklany kwiat jest dziełem najpiękniejszej dziewczyny w okolicy. - A gdy daimyo zastrzygł uszami, dodał: - Jest niezamężna. Sługa podsłuchał bowiem onegdaj, że daimyo nosi się z zamiarem spłodzenia potomka. Feudal twierdził też, że w tym celu pragnie posiąść jedynie najzdolniejszą i najpiękniejszą kobietę. Daimyo błyskawicznie obmyślił plan działania. Wysłał wiadomość, że chce zlecić wykonanie wielkiego posągu ze szkła i słyszał, iż Sei i jej ojciec to najzdolniejsi dmuchacze w całej Japonii. Dlatego mają niezwłocznie stawić się przed jego obliczem. 263

Oczywiście wykonanie szklanego posągu nie interesowało daimyo bardziej niż zbudowanie drabiny do nieba. Myślał tylko o tym, by posiąść ziemię, pałace, bydło oraz pola ryżowe. No i piękną kobietę. O tak, to interesowało go najbardziej. Ale Sei i Yakichi nie mieli o tym pojęcia i bardzo się ucieszyli. Wierzyli, iż będzie to pierwsza z wielu ważnych prac, czyli - krótko mówiąc - spełnienie ich marzeń. Tak więc ojciec z córką spakowali wózek i ruszyli do posiadłości daimyo. Wprowadzono ich do wielkiej sali, gdzie czekał daimyo, który na widok Sei uniósł wysoko brwi. Jego spojrzenie błądziło za nią po całym pomieszczeniu i Sei miała wrażenie, jakby karaluchy chodziły jej po skórze. Widząc, jak daimyo obraca w grubych palcach jeden z jej szklanych kwiatów, od razu zrozumiała, że ma przed sobą złego człowieka. Ale upomniała się w duchu: nie o uczucia tutaj chodziło. Pokazali daimyo swe najpiękniejsze dzieła i opisali je szczegółowo. Sei zaprezentowała kryształowe żurawie i rozdymki o przejrzystej skórze. Czarki do sake z barwionego szkła oraz wielkie puchary. Zademonstrowała talerze, koniki i dzwonki wietrzne, które przy najlżejszym podmuchu wiatru radowały uszy czystym dźwiękiem. Kiedy skończyli, przed daimyo spoczywała mieniąca się tęcza szklanych cudów. Naturalnie daimyo był pełen podziwu, lecz dla artystki, a nie jej dzieł. Sei była najpiękniejszą dziewczyną, jaką w życiu widział. Kiedy Sei i Yakichi skłonili się głęboko, klasnął w dłonie. - Już postanowiłem - oznajmił. Ojciec i córka wstrzymali oddech, rzecz niecodzienna u dmuchaczy szkła. Czekali z nadzieją, ale nie padły słowa, których oczekiwali z taką niecierpliwością. - Sei nadaje się na żonę i matkę moich dzieci - oświadczył daimyo, bawiąc się szklanym kwiatem. - To dla niej prawdziwy uśmiech losu. 264

Sei wiedziała, że stoi przed wielkim panem, któremu nie godzi się sprzeciwiać. Jednak nie mogła się powstrzymać i powiedziała: - Ale ja kocham innego. Yakichi natychmiast przeprosił za pochopne słowa córki, wszelako przyparty do muru, potwierdził ich prawdziwość. Daimyo nie posiadał się ze złości i odruchowo zacisnął pięść, krusząc szklany kwiat na drobne kawałki. Któż mógł się równać z panem? Zapytał, kim jest ten „inny”. - To prosty chłopiec, panie - odparła Sei - ale kocham go całym sercem. - Jak się nazywa? - spytał daimyo. Sei obawiała się, że jeśli zdradzi imię ukochanego, Heisaku zostanie schwytany i zabity. Spoglądała chwilę na swoje stopy, po czym uniosła wzrok. - Cóż znaczy imię prostego wieśniaka w obliczu twego majestatu, panie? Daimyo nie krył oburzenia zuchwałością dziewczyny. Nagle roześmiał się, zbyt głośno, zbyt pogardliwie. - Wieśniak? Masz czelność stawiać nade mną zwykłego wieśniaka? I do tego zatajać jego imię? - Spojrzawszy na swoją rękę, zobaczył, że krwawi, skaleczona jednym z okruchów szkła. I przypomniał sobie, kim jest. - Nie poślubisz tego chłopaka - oznajmił z niezachwianą pewnością. - I jeszcze mi podziękujesz, że cię uchroniłem przed tak nierozważnym krokiem. Zostaniesz moją żoną. - Nie zostanę - oznajmiła równie kategorycznie Sei. - Poślubię wieśniaka albo nikogo. Odpowiedź daimyo była szybka i bezlitosna. - Niech tak będzie. Zrób, jak uważasz. Poślubisz wieśniaka, a ja każę stracić twojego ojca. Poślubisz mnie, a twój ojciec przeżyje. 265

Sei oniemiała, albowiem nie spodziewała się takiego obrotu sprawy. Nie wiedziała, że są na świecie tacy ludzie. Tymczasem daimyo mówił dalej: - Za tydzień przyjdziesz do mojego pałacu i powiesz jedno słowo. „Tak” będzie oznaczać, że zostaniesz moją żoną i ocalisz życie ojca. „Nie” będzie oznaczać, że odrzucasz oświadczyny, skazując ojca na śmierć. Jedno, jedyne słowo. Przemyśl to dobrze, Sei. - Z tymi słowy rzucił jej pod nogi okruchy szklanego kwiatu i poszedł. Ojciec i córka wrócili do domu, by zastanowić się nad odpowiedzią. Nie mieli gdzie się ukryć, nie mogli tak po prostu spakować dobytku i przenieść się w inne miejsce, gdyż daimyo kazałby ich tropić dniem i nocą. Yakichi błagał, by Sei powiedziała „nie”. Tłumaczył, że jest stary, a ona ma przed sobą całe życie. Gotów był się poświęcić, by nie skazywać córki na życie pełne zgryzoty. Sei nie chciała o tym słyszeć. Odmówiła podjęcia decyzji, która doprowadzi do śmierci jej ojca. Ale wiedziała też, jakim pasmem udręki stałoby się życie u boku niegodziwego daimyo. W nocy nie mogła zmrużyć oka. Przewracała się z boku na bok, rozważając rzecz z każdej strony, lecz sprawa wydawała się beznadziejna. Nagle, tuż przed świtem, spłynęło na nią olśnienie i już wiedziała, co musi zrobić. Kiedy Yakichi się obudził, córki nie było; zostawiła tylko list z informacją, że za tydzień stawi się przed obliczem daimyo. Najpierw pobiegła do ukochanego i opowiedziała mu, co się stało. Powiedziała Heisaku, że jest jej jedyną prawdziwą miłością, ale już nigdy nie będzie mogła się do niego odezwać. Jej ostatnie słowa brzmiały: „Jeśli wsłuchasz się w wiatr, usłyszysz, jak szeptem wyznaję ci moją miłość”. I już jej nie było. Mijały dni i Yakichi zaczął myśleć, że córka uciekła. Żałował, że nawet się nie pożegnali, ale myśl, że uniknie smutnego losu, dodawała mu otuchy. Po upływie tygodnia udał się do daimyo, aby powiedzieć, że Sei 266

znikła, a on z radością odda za nią swoje życie. Daimyo już miał wydać rozkaz egzekucji, gdy naraz na dziedzińcu zjawiły się dwie kobiety w prostych szatach i z ogolonymi głowami. Dopiero po chwili Yakichi rozpoznał w młodszej rodzoną córkę. I zapłakał na myśl, że Sei zostanie jednak żoną niegodziwca. - Co to ma znaczyć? - zapytał daimyo. - Dlaczego zgoliłaś włosy? Kim jest ta kobieta? Ale żadna z nich nie odezwała się ani słowem. - Cóż za zuchwałość! - rozsierdził się daimyo. - Rozkazuję ci przemówić! Sei i druga kobieta milczały. - Jak brzmi twoja odpowiedź? Zostaniesz moją żoną i ocalisz życie ojca czy mam go zabić przez twoje samolubstwo? Odpowiedz, tak czy nie? Wyjdziesz za mnie? Sei i starsza kobieta dalej milczały jak zaklęte. Daimyo splunął na ziemię. - Zabić starego! - rozkazał. Wówczas jednak Sei uniosła rękę, by powstrzymać dwóch żołnierzy, którzy ruszyli w stronę jej ojca. Podeszła do daimyo i podała mu kartkę papieru. Feudal skinął na jednego z dworzan, żeby wziął kartkę, sam nie mógł się przecież do tego zniżyć. - Czytaj na głos - warknął. - Niech wszyscy usłyszą, co ta zuchwała dziewczyna ma do powiedzenia! Dworzanin zerknął na list i odchrząknął. Nie miał ochoty go czytać, ale nie pozostawało mu nic innego jak wypełnić rozkaz. „Tydzień temu poprosiłeś, bym została twoją żoną. Słowo «tak» oznaczałoby moją zgodę, podczas gdy «nie» skazałoby mojego ojca na śmierć. Dlatego nie powiem nic, albowiem jestem teraz mugon no gyo no ama-san”. 267

Ostatnie słowa uwięzły dworzaninowi w gardle. Wiedział, że jego pan nie będzie zadowolony, ponieważ mugon no gyo znaczyło „związana ślubem milczenia”, ama-san zaś - „mniszka”. Mężczyzna odchrząknął po raz drugi i czytał dalej: „Złożyłam śluby ubóstwa i milczenia i na potwierdzenie mojej decyzji ogoliłam głowę. Przeniosłam się do świątyni na najwyższej górze, w miejscu, gdzie czujemy się najbliżej Buddy. Nie mogę zostać twoją żoną, ponieważ jestem teraz oblubienicą wszechświata. Nie mogę też odpowiedzieć na twoje pytanie, ponieważ nie pozwala mi na to przysięga milczenia. Dlatego wypuść mojego ojca, a ja powrócę do świątyni, by spędzić resztę życia na modlitwie i medytacji”. Tego daimyo się nie spodziewał. Mimo swej potęgi nawet on nie ośmieliłby się przeciwstawić Wielkiemu Buddzie. Długo namyślał się nad odpowiedzią. - Jestem pod ogromnym wrażeniem twojej determinacji - powiedział wreszcie. - Ani myślę bronić ci powrotu do świątyni. Droga wolna. Sei skłoniła głowę, żeby nie dostrzegł jej triumfalnego uśmiechu. - Ale zanim pozwolę ci odejść - ciągnął daimyo - chcę, byś jeszcze raz potwierdziła obietnicę wiecznego milczenia. Na potwierdzenie skinęła głową. - Dobrze - oznajmił daimyo. - Jeśli kiedykolwiek przemówisz, możesz być pewna jednego: twój ojciec zginie, a ty zostaniesz moją żoną. Jeśli zaś twój wieśniak kiedykolwiek odwiedzi cię w świątyni, zabiję ich obu i wezmę cię za żonę. Czy to jasne? Daimyo dla większego efektu zawiesił głos. - Czy mam twoje słowo, twoją Świętą Obietnicę, że będziesz milczeć na wieki i nie zobaczysz więcej ukochanego? 268

Przez chwilę Sei stała nieruchomo, a następnie kiwnęła głową. - Zatem niech tak będzie - powiedział daimyo. Wychodząc z pałacu, Sei dostrzegła Heisaku, który krył się wśród drzew. Jakże musiał ją kochać, skoro zdecydował się na tak niebezpieczny krok. Heisaku spuścił, zasmucony, oczy, albowiem dopiero wtedy uświadomił sobie powagę sytuacji. Sei wyszeptała bezgłośnie Aishiteru, „Kocham cię”. Potężny oddech dmuchacza szkła poniósł słowa prosto do uszu chłopca i stało się tak, jak obiecała Sei: Heisaku wytężył słuch i usłyszał na wietrze jej szept. Yakichi i Sei zostali odprowadzeni pod eskortą uzbrojonych żołnierzy do górskiej świątyni. Ojciec pożegnał się, ale Sei oczywiście nie mogła wypowiedzieć ani słowa. Roniła tylko bezgłośnie łzy, a Yakichi obiecał, że wkrótce przyśle jej podarunek. I poszedł. Niebawem dostarczono prezent, był to zestaw przyrządów do dmuchania szkła. Pozostałe ama-san nie oponowały: same wielbiły piękno, a kunszt Sei stanowił dla nich wyraz czci dla Buddy. Poza tym pieniądze ze sprzedaży rękodzieł stałyby się dla nich źródłem dochodu, koniecznego na pokrycie skromnych potrzeb. Na-wet mniszki wiedzą przecież, że ubóstwo jest wprawdzie cnotą, ale bywa okropnie uciążliwe. Sei dostała do dyspozycji puste pomieszczenie w świątyni i codziennie wyczarowywała w nim rozmaite przedmioty, począwszy od naczyń, na cudnych drobiazgach skończywszy. Dni zamieniły się w tygodnie, a tygodnie w miesiące. W miarę jak Sei doskonaliła swoją technikę, jej dzieła stawały się coraz piękniejsze. Równocześnie tworzyła też najważniejsze dzieło, a mianowicie szklany posąg Heisaku. Przystępowała do pracy, gdy czuła potrzebę mówienia; był to dla niej sposób wyrażania miłości. Co oznaczało, że pracowała nad nim codziennie. Tworzyła go z czułością, po kawałku. Zaczęła od przedniej części prawej stopy. Następnie zajęła się piętą, a potem palcami. W każdą 269

kolejną partię ciała - kostkę, goleń, łydkę, kolano - wpadał szept. Aishiteru. Słowo uwięzione w szklanej bańce. Aishi-teru. „Kocham cię”. Oddalony o wiele mil, Heisaku słyszał w uszach ten szept. Słowa płynęły po kręgosłupie, prosto do serca. Porzucał pług i kierował wzrok ku dalekiej górze. Trwało to latami. Za każdym razem, gdy Sei czuła potrzebę wyrażenia swej miłości, tworzyła część posągu, dmąc w biodro Heisaku, jego palec, bark, ucho... Aishiteru, aishiteru, aishiteru. Praca nad posągiem ukochanego dobiegła końca, ale miłość nie. Sei wymyśliła więc dla niego otoczenie, zaczynając od pola szklanych lilii, na którym stał. Później, kiedy lilie będą gotowe, przyjdzie pora na coś innego. A może, myślała sobie, zrobię ukochanemu drzewo, pod którym mógłby stać... Same liście zapewnią mi dość zajęcia, by uczynić znośnym moje życie. I tak płynął czas, aż do pewnego ranka, takiego jak wszystkie inne, kiedy Sei poszła się wykąpać w górskim strumieniu. Zimna woda sprawiła jej przyjemność, jednak myjąc włosy, poczuła bolesne ukłucie na karku. I nim zdążyła coś zrobić, zesztywniały jej ramiona i ręce. Sei wielokrotnie została ugryziona przez owady, lecz ów gatunek osy użądlił ją pierwszy raz i los chciał, że doznała poważnego wstrząsu alergicznego. Gardło jej się zacisnęło, ciało zaś odmówiło posłuszeństwa i nie mogła się ruszyć. Woda poniosła ją w dół strumienia, gdzie Sei zatrzymała się na kamieniu przy brzegu. Leżała tak przez dwie godziny, a zimno sączyło się w każdy zakamarek jej ciała. Znalazła ją w końcu któraś ama-san i wydobyła na brzeg. Źrenice Sei nie reagowały na światło, a puls stał się niewyczuwalny po kilku godzinach w lodowatej wodzie. Przybiegły inne ama-san, ale żadna z nich nie stwierdziła u Sei oznak życia. I pomimo ślubów milczenia górską ciszę przerwał chór płaczu i zawodzenia. 270

Paraliż objął całe ciało Sei, ale widziała wszystko aż do chwili, kiedy mniszki z szacunkiem zamknęły jej powieki, uznając ją za zmarłą. Nawet gdy jej ciało rozgrzało się z lekka, trucizna wciąż paraliżowała członki. Przez trzy dni ama-san modliły się nad nią w milczeniu. Wezwano Yakichiego, aby pochował córkę, która poświęciła własne szczęście, by ocalić go od śmierci. Przybył również daimyo, chcąc przekonać się na własne oczy, czy nikt nie próbuje zrobić z niego głupca. Usłyszał, że Sei ma zostać pochowana, co wzbudziło jego podejrzenia, ponieważ wszyscy wiedzą, że po śmierci ciała buddystów są palone, by płomienie oczyściły duszę, w przeciwnym bowiem razie tęskniłaby za ziemskim życiem i czułaby się w niebie nieszczęśliwa. Wszelako zgodnie z jej oświadczeniem na piśmie Sei, młoda mniszka, miała być pochowana, gdyż pragnęła na zawsze stać się częścią ziemi, którą uprawiał Heisaku. Yakichi przyprowadził ze sobą ukochanego córki, lecz w obawie przed zemstą daimyo przedstawił go jako swego nowego czeladnika. Kto wie, do czego posunąłby się władca, wiedząc, że ma przed sobą młodzieńca, z którym przegrał w walce o miłość Sei? Upewniwszy się, że dziewczyna naprawdę nie żyje, daimyo zatrzasnął wieko trumny. Unieruchomiona Sei usłyszała jego wstrętny głos. „Tak, jestem zadowolony. Rzeczywiście jest martwa”. Cieszyła się, że ma zamknięte oczy, jakże bowiem byłoby okropnie pożegnać świat, gdy widzi się twarz niegodziwca. Usłyszała, jak na sznurach opuszczają trumnę, powierzając ziemi jej ciało. Yakichi rzucił pierwszą garść piasku, Heisaku kolejną. Sei słuchała, jak grudki uderzają o wieko. I nagle zdarzył się cud. Poczuła, jak trucizna rozrzedza się w żyłach, przywracając jej władzę w członkach. Otworzyła oczy, lecz zobaczyła tylko mrok. Mogła poruszyć palcami rąk i nóg, ale nie czuła się na siłach, by załomotać w wieko. Wiedziała jednak, że jeśli krzyknie, żałobnicy na 271

pewno ją usłyszą. Poczuła, jak wraca jej głos i ogarnęła ją radość, że jednak nie umrze. Musiała tylko krzyknąć... Nagle przypomniała sobie o swej obietnicy. Jeśli przemówi choćby jedno słowo, nawet dla ratowania życia, będzie musiała zostać żoną daimyo. Jej ojciec zostanie zgładzony, Heisaku też. Daimyo stał tuż obok nich, od razu by wiedział, że złamała obietnicę. Domyśliłby się też prawdziwej tożsamości „czeladnika”.. Sei zamknęła usta i pozwoliła, aby pochowano ją żywcem. Słyszała szmer ziemi sypanej do grobu, z każdą chwilą coraz bardziej stłumiony. Wreszcie ucichł i Sei zrozumiała, że grób został zasypany. Tymczasem na górze Yakichi i Heisaku płakali nad niesprawiedliwością życia Sei. Tak wiele poświęciła, by ratować najbliższych, i oto, jak została nagrodzona. Co się tyczy daimyo, los zmarłej był mu obojętny; cieszył się tylko, że nie okpiła go po raz kolejny. Jako że nigdy nie był w świątyni i nic nie wskazywało na to, by miał zawitać tu po raz wtóry, daimyo postanowił rozejrzeć się po okolicy. Ama-san próbowały nie dopuścić go do pracowni Sei, ale na próżno. Otworzywszy drzwi, ze zdumieniem ujrzał szklaną podobiznę nowego „czeladnika” Yakichiego, ustawioną w na pół wykończonym polu lilii. Daimyo nie był głupcem: od razu zrozumiał, że ma przed sobą posąg ukochanego Sei, który ukradkiem zjawił się na jej pogrzebie. Słoneczny blask wślizgnął się przez okna i oświetlił posąg. Jego piękno oraz przepych misternie skomponowanych detali zdawały się szydzić z majestatu władcy. Daimyo sięgnął po kij leżący na stole i poprzysiągł, iż najpierw zniszczy posąg, a potem jego pierwowzór. Następnie rzucił się naprzód, tnąc szklane lilie kijem jak kosą. Włożył w to tyle siły, że za jednym zamachem ściął ich kilkadziesiąt. Szklane płatki i łodygi wystrzeliły na wszystkie strony, uwalniając potężną falę dźwięku. Szepty miłości zaklęte w kwiatach w jednej chwili wydostały się na wolność. Ich siła była tak wielka, że okruchy rozprysły 272

się jak na skrzydłach huraganu, kalecząc ręce i twarz daimyo. Huk odebrał mu słuch, a jego włosy osiwiały w mgnieniu oka. Dźwięk opuścił pracownię i ogarnął niebo nad Japonią. Dotarł do uszu ludzi w najodleglejszych zakątkach państwa i później powiadali oni, że była to najpiękniejsza rzecz, jaką słyszeli. Brzmiała jak miłość w najczystszej postaci. Daimyo przeżył, ale jako wrak człowieka, smutny i okaleczony. Padł ofiarą własnego gniewu i zazdrości. Odeszła mu ochota, by szkodzić bliźnim, i nigdy nie skrzywdził Heisaku i Yakichiego. Heisaku i Yakichi zapakowali posąg na wózek i zawieźli go do swojej wioski. Heisaku zamieszkał w domu staruszka, zastępując mu syna, którego Yakichi nigdy nie miał, i żyli odtąd w wielkiej przyjaźni. Bądź co bądź połączyła ich miłość kobiety, którą obaj stracili. Szklany posąg ustawili pośrodku izby. Heisaku czuł się nieswojo, spoglądając co dzień na swoją podobiznę, wszelako odgrywała ona ważną rolę. Kiedy tęsknota za Sei stawała się nie do wytrzymania, Heisaku i Yakichi odłamywali kawałeczek posągu: paznokieć, kosmyk włosów, płatek ocalałej lilii. Aishiteru, aishiteru, aishiteru. Głos Sei płynął z każdego ubytku, kojąc smutek.

XVIII Marianne Engel spytała z wielkim namaszczeniem, jaki dzisiaj dzień, chociaż z góry znała odpowiedź. - Wielki Piątek - powiedziałem. - Jedziemy. - Wsiedliśmy do samochodu i po upływie niespełna półgodziny zorientowałem się, dokąd zmierzamy: jechaliśmy w kierunku wzgórz, gdzie się rozbiłem. Kiedy dotarliśmy na miejsce, nic nie wskazywało na to, że kiedykolwiek zdarzył się tu wypadek. Drzewa nie straszyły groźbą czających się najemników, wysłanych, aby mnie zniszczyć. Drewniane słupy zastąpiono innymi i złączono na nowo drutem; wysmagane deszczem i wiatrem, nie różniły się od pozostałych. Nie było śladów opon ani zrytej ziemi; ot, zakręt jak każdy inny. Na moje pytanie, skąd zna to miejsce, Marianne Engel uśmiechnęła się tylko i wypuściła Bougatsę z samochodu. Przejęty skakał wokoło, aż musiała go łajać, gdy niebezpiecznie zbliżał się do urwiska. Wyjęła z bagażnika niedużą skórzaną torbę i podprowadziła mnie za rękę do pasa między szosą a klifem. Dopiero tu zobaczyłem pierwsze dowody na to, że mój wypadek jednak miał miejsce. Na dnie wąwozu, tuż obok strumienia, który uratował mi życie, widniał wypalony krąg, podobny do kropki, jaką znajdziecie na końcu tego zdania. Kierowcy mijali nas pędem, pewnie zachodząc w głowę, na co się tak gapimy. 274

- Zejdźmy na dół - zaproponowała, prowadząc mnie między nowymi słupami. Bougatsa wyprzedził nas o kilka kroków, z radością odnajdując ścieżkę, która prowadziła w dół wąwozu. Na jej skraju dostrzegłem ułamany kawałek czerwonego plastiku z kierunkowskazu. To z mojego samochodu. Ścisnęło mnie w żołądku. Po drodze mijaliśmy dziesiątki występów skalnych, na których mogłem oprzeć ortopedyczne buty, jednak z trudem zachowywałem równowagę. Próbowałem zmusić moje nogi do współpracy, jak w czasach przed wypadkiem, ale moje zrekonstruowane kolano odmówiło posłuszeństwa. Oznajmiłem, że nie dam rady zejść na dół, ale Marianne Engel nawet nie chciała o tym słyszeć. Zaczęła iść tuż przede mną, mocno wspierając stopy o skałę, abym mógł oprzeć ręce na jej plecach, co znacznie ułatwiło mi zadanie. Kiedy dotarliśmy do wypalonego miejsca, zobaczyłem, że pośrodku okręgu zaczynają kiełkować kępki trawy. Kiedyś ponownie się zazieleni, pomyślałem. - O co chodzi? - zapytała. - O nic - odpowiedziałem. - Po prostu nie sądziłem, że kiedykolwiek tu wrócę, i tyle. - Dobrze jest wracać do miejsc, gdzie zaznaliśmy cierpienia. - Nieprawda. - Przypomniałem sobie wszystko: erupcję szkła, kolumnę kierownicy, przelatującą centymetry od mojej głowy, syk silnika, szmer coraz wolniej obracających się kół, smugę błękitnego ognia idącą w poprzek dachu, widok budzących się płomieni, smród palących się włosów oraz bulgot opiekanego ciała. Pamiętałem wszystko, co sprawiło, że z mężczyzny stałem się tym, czym byłem teraz. - Nieważne, czy przyznasz mi rację. Nie sposób stać się całością, wypierając własne nieszczęścia. - Marianne Engel otworzyła skórzaną torbę, wyjęła żelazny świecznik rzekomo wykonany przez Francesca i 275

wpakowała mu świecę w otwarte usta. Podała mi pudełko zapałek i poprosiła, żebym ją zapalił. - Trzeba jednak uczcić rok, który dane ci było przeżyć. Zauważyłem, że to wcale nie okrągła rocznica: wypadek istotnie miał miejsce w Wielki Piątek, ale przecież święto wypada co roku w inny dzień. - Nie powinieneś traktować czasu tak dosłownie - stwierdziła Marianne Engel, cmokając mnie w policzek z pleksiglasu. - Cóż znaczy jeden dzień wobec wieczności? - Myślałem, że liczy się każdy dzień - odparłem. - Zwłaszcza ten, kiedy prawie umarliśmy. Zabrzmiałoby to bardziej dramatycznie, gdyby nie Bougatsa, który akurat uznał za stosowne wszcząć dziką pogoń za muchą. - „Prawie” robi różnicę - skwitowała Marianne Engel. - Powiedz, czy twoje życie przed wypadkiem było dobre? - Nie bardzo. - Zatem rozpoczęcie wszystkiego od nowa to dar, który należy cenić. Ona naprawdę wierzyła, że zaczynałem wszystko od nowa, i chyba po części miała rację. Po części. Ogarnął mnie wstyd na myśl o tym, co robiłem z pieniędzmi z karty kredytowej załatwionej przez Jack.

* Kilka dni później, kiedy Marianne Engel wyszła na spacer z Bougatsa, postanowiłem udać się na sekretną misję. Ukryłem opatrunek uciskowy pod długim, szarym prochowcem, po czym wbrew zaleceniom lekarzy zdjąłem maskę i retraktor. Włożyłem kapelusz i okulary słoneczne, bandycko urękawiczonymi dłońmi postawiłem kołnierz, a następnie przejrzałem się w lustrze, skąd popatrzyła na mnie karykatura seksualnego 276

dewianta. Jeśli wziąć pod uwagę cel mojej misji, przebranie było jak znalazł. - Do najbliższego sex shopu. - Na dźwięk głosu warczącego jak stary silnik, taksówkarz spojrzał na mnie podejrzliwie we wstecznym lusterku. Najwyraźniej bił się z myślami, czy zabrać niewidzialnego na wycieczkę, lecz widok karty kredytowej rozwiał jego wątpliwości. Zapuścił silnik i po chwili minęliśmy Świętego Romana, gdzie ojciec Shanahan zastępował właśnie starą tablicę nową z napisem: „Czy Twój Wielki Piątek był tak wielki, jak powinien?” Kiedy stanęliśmy u wrót Aksamitnego Pałacu XXX, poprosiłem taksówkarza, żeby zaczekał. Kiwnął głową; widział wcześniej, jak kuśtykam do samochodu, co utwierdziło go w przekonaniu, że w razie czego nie zdołam daleko uciec. Wejście do sklepu przypominało powrót do domu. Zewsząd napływały swojskie zapachy lateksu, skóry i lubrykantów. Po prawej stronie zobaczyłem kolekcję dild analnych oraz wielkich, gumowych penisów, po lewej wisiały stroje francuskich pokojówek i japońskich uczennic. Pisma tłoczyły się na półkach pod ścianą, ale mnie interesowały głównie kasety wideo, zgrupowane z tyłu pomieszczenia. Obejrzałem okładki i moją uwagę wkrótce przykuł znajomy tytuł: Doktor Dymago. (Zawsze uważałem to za jeden z moich najzabawniejszych pomysłów.) Położyłem kasetę pod nosem łysiejącego okularnika za ladą. - Doskonały wybór - oznajmił bez cienia entuzjazmu. Po powrocie do dzwonnicy wsunąłem kasetę do odtwarzacza. Błękitne światło telewizora ustąpiło miejsca logo mojej dawnej firmy. Fabuła, podobnie jak w większości pornoli, pozostawiała wiele do życzenia; nawet ja sam - scenarzysta, aktor, reżyser i producent w jednej osobie uznałem ją za cokolwiek zagmatwaną. Początkowa scena przedstawia niejaką Annie, która zjawia się w szpitalu na badania. Włożenie szpitalnej koszuli sprawia jej pewne trudności, toteż woła na pomoc pielęgniarkę, co (jak to często w takich wypadkach bywa) kończy się ostrym 277

lesbijskim numerkiem. Mimowolnym świadkiem owych wygibasów staje się tytułowy lekarz (czyli ja), który nie bacząc na widmo chorób wenerycznych tudzież pogwałcenie etyki, postanawia poddać Annie kuracji wstrząsowej w postaci analu bez zabezpieczenia. Przypomniałem sobie, jak to kręciliśmy. Żarcie przywieziono z pobliskiej chińskiej restauracji Sun Lee, oczywiście z opóźnieniem. Boyce Burgess obsługiwał kamerę, a Irdman Dickson był odpowiedzialny za dźwięk, i choć dochodziła dopiero pierwsza po południu, już był skuty jak świnia. Jako reżyser powinienem był go ochrzanić, ale sam też jechałem na kokainie. Jeśli przyjrzycie się uważniej, zobaczycie zawieszoną na mojej szyi małą, złotą łyżeczkę, która podskakuje mi na fartuchu, kiedy posuwam Annie od tyłu na stole do badań. Z powodu opilstwa Irdmana dźwięk jest wyjątkowo kiepski i chwilami nie można rozróżnić słów. Czasem słychać, jak bełkoczę coś o mierzeniu temperatury Annie „moim wielkim, grubym termometrem”. Chyba dobrze się stało, że większość dialogów przepadła. Pierwsza scena to, niestety, najlepsza część filmu. Dalej z minuty na minutę robi się coraz bardziej kretyńsko. Jedną z moich kochanek jest pani psychiatra, która bezustannie nadaje o mojej wrogości do kobiet, kiedy daję jej klapsa. Tymczasem Annie staje się hipochondryczką/nimfomanką, według której niezawodnym lekarstwem na alergię na koty są końskie dawki spermy. Wszystko to byłoby śmiechu warte, gdyby nie mój wygląd. Bujne włosy podskakiwały z każdym ruchem bioder, a skóra lśniła ponętnie, kiedy pot spływał mi po szyi na klatkę piersiową. Bicepsy napinały się kusząco, gdy dawałem w tyłek komicznie napuszonej pani doktor, na przemian przyciągając i odsuwając ją od siebie. Uśmiech błądził po nieskazitelnej linii warg, a twarz tężała w rozkosznym oczekiwaniu na zbliżający się orgazm. 278

Musiałem wyłączyć film: w zestawieniu z potworem, jakim się stałem, widok książątka na ekranie przyprawił mnie o mdłości, podobnie jak utrwalony na taśmie widok potu na gładkiej skórze. Mnie, który nie mogłem się pocić. Czyżby tak czuł się Fred Astaire, kiedy już nie mógł hulać na parkiecie? Zapis jurnej młodości bywa na starość przekleństwem; jak się okazuje, spadło ono na nas obu. Wcisnąłem guzik pilota i kaseta wysunęła się ze zgrzytem, jakby pokazując mi szyderczo język. Zaniosłem ją do kominka w salonie i położyłem na stosie podartych gazet. Następnie podpaliłem zapałką i patrzyłem, jak płomienie ogarniają plastik. Był to ostatni raz, kiedy obejrzałem któryś ze swoich dawnych filmów.

* Sayuri przychodziła raz albo dwa razy w tygodniu, niezmiennie z uśmiechem poddając mnie coraz wymyślniejszym torturom. Efekty nie budziły wątpliwości: skurczone mięśnie wreszcie dawały za wygraną, a znak zapytania pleców stopniowo zamieniał się w wykrzyknik. Zasadniczy cel terapii polegał na zwalczeniu naturalnej skłonności ciała do pójścia po linii najmniejszego oporu i korzystania z najsilniejszych mięśni zamiast tych, z których należy. Sayuri pilnowała, bym stosował odpowiednią technikę poruszania się, trzymała mnie pod boki i pokrzykiwała, żebym nie opuszczał głowy. Korygowała wahadłowy ruch moich rąk, co znacznie poprawiło równowagę, i przypominała mi bez przerwy, bym kładł identyczny nacisk na obie stopy. To nie było łatwe, zwłaszcza podczas wchodzenia i schodzenia po schodach. Po opanowaniu podstaw kinetyki przyszła pora na spacery w szybszym tempie i na dłuższe dystanse. Bougatsa towarzyszył nam uparcie, biegając dokoła i ujadając radośnie. Sayuri rzucała mu piłkę, głównie po 279

to, żeby nie właził pod nogi i nie przeszkadzał. Po powrocie do domu ćwiczyliśmy na sprzęcie zakupionym przez Marianne Engel. Były to ławka treningowa, „wioślarz” i rowerek na poprawę kondycji. Sayuri skrzętnie włączyła cały sprzęt do mojego programu rehabilitacyjnego. Podczas każdej wizyty sprawdzała mój opatrunek i czasem znajdowała coś, co wymagało poprawienia. Blizny na twarzy goiły się pod ciągłym naciskiem, toteż maska również wymagała przeszlifowywania. Sayuri robiła to na miejscu, a kilka razy zabrała ją nawet do szpitala, by nadano jej odpowiedni kształt. Kiedyś zrobiono to niedokładnie i na moją skargę Sayuri mruknęła pod nosem: Saru mo ki kara ochiru. Na pytanie, co to znaczy, odpowiedziała: - „Nawet małpy spadają z drzew”. Czyli... Przerwałem jej w pół słowa. - ...nawet eksperci popełniają błędy. Wiem, słyszałem. Kiedy spytała gdzie, odpowiedziałem, żeby zapytała swojego chłopaka. Daję słowo, chyba w życiu nie spotkałem osoby, która oblewała się rumieńcem równie wdzięcznie jak Sayuri.

* Jedna rzecz w średniowiecznej opowieści szczególnie nie dawała mi spokoju, a mianowicie to, jakoby Gertrud pracowała nad niemiecką wersją Biblii. Pamiętajcie: dzieje się to bite dwieście lat, zanim Marcin Luter przystąpił do pracy nad swoim słynnym przekładem. Kościół stanowczo potępiał przedsięwzięcie Lutra, jakim cudem więc Gertrud mogła liczyć na aprobatę zwierzchników? Potraktowałem ten problem jako kolejne wyzwanie naukowe i niespodzianka czekała mnie już na samym początku. Odkryłem bowiem, że w chwili ukazania się Die Luther Bibel istniał szereg niemieckich 280

przekładów; tekst Lutra był po prostu pierwszym, który powstał z myślą o przeciętnym zjadaczu chleba. Poprzednie wersje napisano językiem sztucznym, pełnym neologizmów i zapożyczeń, zrozumiałym wyłącznie dla czytelnika ze znajomością łaciny. Najwcześniejszą germańską wersją Biblii był gocki przekład autorstwa Wulfili z IV wieku, który wyprzedził łacińską Wulgatę o kilka dekad. Wulfila, człowiek ze wszech miar niezwykły, musiał dla potrzeb owego zadania stworzyć alfabet i przyczynił się do powstania lwiej części funkcjonującej do dziś niemieckiej terminologii biblijnej. Zachowała się część manuskryptu z tym tłumaczeniem, znana jako Codex Argentas, czyli Srebrna Biblia, przechowywana w bibliotece uniwersytetu w Uppsali. Następnie możemy wymienić rękopis z Fuldy z IX wieku, zawierający starowysokoniemiecki przekład pierwszych czterech ksiąg Nowego Testamentu, no i wzmiankę o pełniejszych, acz nieuznawanych przez Kościół tłumaczeniach z około 1260 roku. Niektóre fragmenty z Biblii, jak na przykład Modlitwa Pańska, istniały w języku germańskim dużo wcześniej, ale brak przekonujących dowodów na powstanie pełnej niemieckiej wersji Biblii w czasach, kiedy rzekomo pracowała nad nią Gertrud. Niemniej podobno niedługo potem, w 1350 roku, w Augsburgu pojawił się kompletny przekład Nowego Testamentu. Niby wszystko się zgadza: początek XIV wieku zdaje się wymarzoną porą na rozpoczęcie pracy nad tak doniosłym przedsięwzięciem, dlaczegóż więc nie miałaby się go podjąć siostra Gertrud z Engelthal? Właściwie istnieje ku temu szereg powodów, lecz najbardziej intrygującym z nich jest rzekoma gorliwa pobożność Gertrud, a przynajmniej aura świętości, jaką mniszka z lubością się otaczała. Na pewno nie życzyłaby sobie, aby jej działania poczytano za świętokradztwo, a niewiele było wykroczeń większych niż samowolne przekładanie Biblii. Przystępując do 281

tak poważnego zadania, Gertrud potrzebowałaby zgody wyższej instancji, a uzyskanie tego było prawie niemożliwe. No właśnie, „prawie”. Matką przełożoną była wówczas starsza kobieta: czyżby podeszły wiek sprawił, iż lekkomyślnie pozwoliła na coś, czego nie zaakceptowałaby osoba o sprawniejszym umyśle? W końcu historia odnotowała dziwniejsze przypadki. Oznaczałoby to jednak, iż cała sprawa rozegrała się w obrębie Engelthal, co niekoniecznie miało miejsce. Być może Gertrud wyjrzała poza mury klasztoru, szukając wsparcia osoby, która kierowała się sobie tylko znanym zamysłem; warto pamiętać, że Kościół był wówczas areną wielu zakulisowych rozgrywek. Ktoś z wyższych rangą duchownych mógł zaaprobować działania Gertrud jako część większego planu, ona zaś pogodziła się z rolą pionka za zgodę na realizację swego projektu. Byłby to nader dwuznaczny układ, ale zawsze łatwiej omijać zasadę, mając na to pozwolenie zwierzchnika. Naturalnie to tylko domysły. Pytanie o przyczynę śmiałych poczynań Gertrud pozostaje bez jasnej odpowiedzi, ale tu nasuwa mi się kolejne przypuszczenie: może zwyczajnie nie doceniłem jej żądzy chwały? Próżność motywuje do działania, a zarazem potrafi zawieść na manowce; bywa, że myśl o nieśmiertelnej sławie pcha do lekkomyślnych czynów najostrożniejszych z nas. Kto wie, może Gertrud wmówiła sobie, że nie robi nic złego, pal sześć dezaprobatę przełożonych. Bądź co bądź opierała się na Wulgacie, a niezachwiana wiara w doskonałość własnego przekładu pozwoliła jej mniemać, że Biblia olśni wszystkich, odsuwając tym samym groźbę kary. Zapewne wierzyła, że sam fakt powstania Die Gertrud Bibel przyćmi cokolwiek podejrzaną genezę przedsięwzięcia, a że miała przed sobą już niewiele życia, postawiła wszystko na jedną kartę. Jaka bowiem kara mogła spotkać starą kobietę, która święcie wierzyła, że ma zapewnione miejsce w niebie? 282

Kiedy wreszcie zapytałem Marianne Engel o to, kto udzielił zgody na powstanie Die Gertrud Bibel, liczyłem na konkretną odpowiedź bądź całkowite obalenie mojej teorii. Ale srodze się zawiodłem. - Byłam za młoda, żeby pytać, a Gertrud nigdy nie poruszała tego tematu. Zawsze była bardzo tajemnicza, a zakonnice poza skryptorium miały zakaz rozmawiania o swej pracy. - A nie zbuntowałyby się, wiedząc, że lamie zasady? - Może przyjdzie im odpowiedzieć za to w niebie - odpowiedziała ale tu, na ziemi, strach przed Gertrud i Agletrudis zrobił swoje. Marianne Engel wydawała się zadowolona, że tak uważnie analizuję wszystkie szczegóły opowieści. Zapytała, czy chcę usłyszeć dalszy ciąg. - Jasne - odpowiedziałem.

XIX Za mną pozostało jedyne życie, jakie znałam, a przede mną rozciągała się rzeczywistość, o której nie miałam pojęcia. Obejrzawszy się przez ramię, zobaczyłam, że sylwetka ojca Sundera znika w mroku. Towarzyszył mi, odkąd sięgałam pamięcią, a teraz odszedł. Dopiero wtedy zrozumiałam, że oboje nie wiemy, dokąd zmierzamy. Prowadziłeś, udając, że znasz drogę jak własną kieszeń. Odległość między nami a Engelthal zwiększała się z każdą chwilą. Nie sądzę, aby myśl o pogoni spędzała ci sen z powiek; martwiłeś się raczej, czy nie zabraknie mi odwagi i nie zawrócę. Dlatego mimo bólu parłeś naprzód i z trudem dotrzymywałam ci kroku. Moje stopy ślizgały się w błocie, ale postanowiłam za wszelką cenę wytrzymać. Było to dla mnie tym bardziej istotne, że sama nie miałam pewności, czy aby na pewno dam radę. Widziałam, że wojenna tułaczka nauczyła cię zapominać o fizycznym bólu i podążać naprzód samą siłą woli. Pielęgnowałam cię w chorobie i wiedziałam, że od chwili przybycia do Engelthal nie musiałeś podejmować tak morderczego wysiłku. Twoja wytrwałość budziła mój najgłębszy podziw, gdy naraz, w jednej chwili, twoje ciało odmówiło posłuszeństwa. Poślizgnąłeś się w błocie i upadłeś. Próbowałeś natychmiast się podnieść, ale na próżno: gdy tylko stanąłeś na nogach, ponownie straciłeś 284

równowagę. Tym razem próbowałeś podeprzeć się rękami, ale rany na piersi odezwały się i krzyknąłeś z bólu. Odruchowo cofnąłeś ręce i padłeś twarzą w błoto. Pospieszyłam na pomoc, lecz odepchnąłeś mnie natychmiast. Zaraz jednak oprzytomniałeś: przecież aby razem iść dalej, musieliśmy się wzajem wspierać, dlatego pozwoliłeś, bym pomogła ci wstać. Próbowałeś obrócić wszystko w żart. - Chyba diabeł mnie wywrócił - powiedziałeś. Po chwili poczułeś się lepiej i mogliśmy przejść pod pobliskie drzewo. Usiedliśmy, ubłoceni jak nieboskie stworzenia. Lało jak z cebra. Siedzieliśmy blisko siebie, żeby się nawzajem ogrzać: w życiu nie znalazłam się tak blisko drugiego człowieka, a co dopiero mężczyzny; było to uczucie nie do opisania. Zdawałam sobie sprawę, że to nieuniknione, lecz zamiast dreszczyku emocji towarzyszył mi tylko przemożny strach, czy ucieczka z Engelthal nie była aby największym błędem mojego życia. Tak wyglądał początek naszej wspólnej drogi: zziębnięci i niezdolni do dalszej wędrówki, wyczekiwaliśmy świtu, który może - może! - wraz ze słońcem przyniesie nam odrobinę ciepła. Może, myślałam, to znak, bym zawróciła. Mogłam cichcem zakraść się z powrotem do celi i udawać chorobę. Za dzień lub dwa podjęłabym swoje obowiązki i życie toczyłoby się jak przedtem. Ale nie. Agletrudis dopilnuje, by wszyscy dowiedzieli się o moim „występku”, poza tym nie mogłam zostawić na drodze chorego, za którego w dodatku czułam się odpowiedzialna. Wszelako pogrążony w ciszy klasztor i moje w nim miejsce nie pozwalały o sobie zapomnieć. W skryptorium, wśród książek, czułam się jak w domu. Lecz oto tkwiłam pośród burzy, pod drzewem, w towarzystwie człowieka, którego ledwie znałam, a mimo to powierzyłam mu swój los: do czegóż to mogło prowadzić? Nie pozostawało nam nic innego, jak przeczekać noc. 285

Gdy nastał szary poranek, deszcz zelżał, ale nie ustał. Ponownie ruszyliśmy przed siebie, lecz nie manifestowałeś już animuszu. Niepewnie stawiałeś nogi i każdy twój krok był jak zwycięstwo. Szłam obok, mocno podpierając cię ramieniem, pełna lęku, że jeśli znów upadniesz, nie dasz rady się podnieść. Nagle pierwszy raz los okazał się dla nas łaskawy i zesłał nam wóz zaprzężony w konia. Pomachaliśmy do woźnicy, żeby się zatrzymał. Zapytaliśmy, dokąd jedzie; odpowiedział, że do Norymbergi, na targ, ale gdy poprosiłeś, by zabrał nas ze sobą, odmówił. - Nie ma miejsca - burknął, wskazując na podróżujące z tyłu świnie. - Ile za dwa zwierzaki? - spytałeś. Wieśniak podał cenę, a wtedy ty odliczyłeś monety i z wysiłkiem wszedłeś na wóz. Próbowałeś podnieść jedną świnię, ale nie dałeś rady i zawołałeś, żebym ci pomogła. Razem jakoś nam się to udało. Czując ziemię pod racicami, świnia z kwikiem umknęła do lasu, następna poszła w jej ślady. Wówczas zwróciłeś się do zdumionego woźnicy. - Teraz jest miejsce - powiedziałeś. Mężczyzna przytaknął z ociąganiem. Widać było, że nie kwapi się nas zabrać, ale czuł chyba, że inaczej nie pozwolisz mu odjechać. A że dostał pieniądze, chcąc nie chcąc, dał za wygraną. Przez całą drogę świnie wierciły się okropnie, trącając nas i obwąchując z zaciekawieniem. Początkowo próbowałam je odpędzać, ale z uwagi na ciasnotę moje wysiłki spełzały na niczym, bowiem kiedy odpychałam jedną, na jej miejscu pojawiała się kolejna. Bez przerwy kwiczały przeraźliwie, lecz hałas był niczym w porównaniu ze smrodem, toteż gdy zajechaliśmy wreszcie na obrzeża Norymbergi, byłam pewna, że Bóg zesłał mi znak w postaci świńskich ekskrementów. Wieśniak wysadził nas przed oberżą, której właściciela, jak mniemam, nie darzył szczególną sympatią. Musieliśmy stanowić osobliwy 286

widok, o zapachu nie wspominając. Poprosiliśmy o pokój, lecz oberżysta mierzył nas podejrzliwym spojrzeniem, niepewny, co myśleć o poparzonym i zakonnicy, którzy podróżowali z trzodą chlewną, a do tego mieli zamiar wspólnie zamieszkać. Ale wsunąłeś mu do ręki parę monet, a ja obiecałam pomodlić się o błogosławieństwo dlań, zapewniając przy tym solennie, że Bóg wysłucha modlitwy bez względu na mój żałosny wygląd. Niechętnie wskazał nam pokój na samym końcu korytarza, z dala od jego własnej izby, i polecił, byśmy najpierw obmyli się w pobliskim strumieniu. W pokoju stało tylko jedno łóżko i moje obawy wróciły na nowo. Od początku łączyła nas pewna zmysłowość; wiedziałam, że nie będę żyć z tobą jak siostra, ale nie miałam pojęcia o żadnych szczegółach. Musiałeś wyczytać to w mojej twarzy. Stanąłeś na środku izby i rozkładając derkę, oznajmiłeś, że przywykłeś do spania na podłodze. Kiedy ściągałam mokry habit, by wślizgnąć się do łóżka, dyskretnie odwróciłeś wzrok, za co będę ci wdzięczna do końca życia. Mimo zmęczenia nie mogłam zasnąć. Może usłyszałeś, jak się kręcę, a może poznałeś po moim oddechu, w każdym razie po chwili znowu się odezwałeś. - Marianne? Bałam się odpowiedzieć, ale przemogłam strach. - Słucham? - Nie było łatwo, ale zawsze to jakiś początek - powiedziałeś. Obiecuję, że będzie lepiej. A teraz śpij i wiedz, że jesteś bezpieczna. Nawet sobie nie wyobrażasz, jak bardzo te słowa podniosły mnie na duchu. W odpowiedzi zrobiłam jedyną rzecz, jaka przyszła mi do głowy. Podałam ci naszyjnik z grotem strzały (zabrakło mi odwagi, by założyć ci go na szyję) i powiedziałam, że ojciec Sunder pobłogosławił go, zanosząc prośbę o twoje bezpieczeństwo. - Będę go nosił z dumą - odpowiedziałeś. - Dziękuję. 287

Obudziliśmy się wcześnie rano i postanowiliśmy zostać w Norymberdze jeszcze jeden dzień, żeby nabrać sił. Nie zdecydowaliśmy, dokąd pójdziemy, co też nie dawało mi spokoju, albowiem odtąd mieliśmy być kowalami własnego losu. Ty nie zaznałeś wolności od chwili wstąpienia do condotty, a i ja niewielkie miałam o niej pojęcie. Oberżysta podał nam obiad i zdumiałam się wybornym smakiem jedzenia. Pamiętaj, mniszki zawsze mierzyły swą pokorę jałowością strawy. Podczas posiłku rozmawialiśmy. Oboje chcieliśmy zamieszkać w dużym mieście i wtopić się w tłum, z oczywistych powodów. Dwoma dużymi miastami w regionie były Norymberga, na której obrzeżach stała oberża, i Moguncja, gdzie powstawało wówczas wiele nowych budowli, zwłaszcza kościołów. To przesądziło o wyborze. Prócz kusznictwa znałeś się bowiem na kamieniarstwie i postanowiłeś spróbować szczęścia w tym fachu. Przeczuwałeś trudności - w końcu od dziesięciu lat imałeś się czego innego - ale nie miałeś wyboru. Zaoszczędziłeś nieco z żołdu, a brat Heinrich wcisnął nam na pożegnanie trochę grosza, co miało wystarczyć na początek. Istniał jeszcze jeden powód, dla którego wybraliśmy Moguncję, a mianowicie: równowaga między światem świeckim i religijnym. Tamtejsi mieszkańcy wywalczyli sobie prawo samodzielnego wybierania władz miejskich i sami zarządzali finansami, nie powierzając ich Kościołowi. Moja pozycja w Engelthal była wprawdzie mało istotna, lecz perspektywa pobytu w mieście, które do pewnego stopnia uniezależniło się od Kościoła, znacznie poprawiła mi samopoczucie. Norymberga leżała zbyt blisko Engelthal zarówno pod względem geograficznym, jak i historycznym: bądź co bądź stamtąd właśnie pochodziły beginki, które pod przewodnictwem Adelheit Rotter założyły klasztor. Skoro już wybraliśmy Moguncję, musieliśmy się tam dostać. Nie mogłam dłużej podróżować w habicie, ponieważ czułabym się jak oszustka. 288

Jeszcze nie miałam pojęcia, kim jestem, ale na pewno nie byłam już zakonnicą. Znaleźliśmy kram z odzieżą, i to było nader pouczającym doświadczeniem. Przymierzyłam opończę z wielkimi otworami na ramiona, zwanymi w klasztorze „oknami piekła”, ponieważ kusiły mężczyzn, by wkładali ręce do środka. Nie mogłam czegoś takiego założyć. Ostatecznie zdecydowałam się na sukienne pończochy i prostą tunikę. Habit spakowałam do węzełka: nawet gdybym chciała, nie miałabym serca go wyrzucić. Dotarliśmy do Moguncji od wschodu, przez bramę wychodzącą na Ren. Nie masz pojęcia, jakie to było dla mnie fascynujące. Zobaczyłam tłum rozkrzyczanych ludzi! Wiem, że to nic wielkiego, ale pamiętaj, że od urodzenia mieszkałam w klasztorze. Przepychaliśmy się przez ciżbę oblegającą stragany z jedzeniem, między opilcami, którzy zataczali się na progach szynków. Nikt nie schylił głowy w ukłonie jak wówczas, gdy nosiłam habit. Nagle stałam się częścią tłumu. W poszukiwaniu taniego lokum skierowaliśmy się ku biedniejszym dzielnicom miasta. Wreszcie znaleźliśmy przyzwoity pokój w części żydowskiej, za sklepem prowadzonym przez starsze małżeństwo. Zdziwili się, dlaczego chcemy u nich zamieszkać, ponieważ kobieta z miejsca rozpoznała we mnie chrześcijankę. Zapewniłam ich, że nie mam zamiaru nikogo nawracać, i to wystarczyło. Przekonani o naszej szczerości, chyba ujrzeli w nas po prostu dwoje zakochanych, szukających dachu nad głową. Czy mieli rację, to zupełnie inna historia - sama miałam co do tego wątpliwości - lecz nasza gospodyni najwyraźniej wiedziała swoje. Zapłaciliśmy za kilka miesięcy z góry i dostaliśmy nawet chleb na powitanie. Daliśmy sobie trochę czasu na poznanie miasta, gdyż nie byłeś gotów od razu rzucić się w wir poszukiwania pracy. Przez pierwszy tydzień trzymałam kciuki, byśmy polubili Moguncję i, co najważniejsze, nie stracili sympatii dla siebie nawzajem. Miasto miało zaledwie kilometr 289

lub dwa średnicy czyli nie było bardzo duże, liczyło jednak co najmniej dwadzieścia tysięcy mieszkańców, więc jak na tamte czasy mogło uchodzić niemal za metropolię. W północno--wschodniej części mieścił się rynek, gdzie podczas pierwszej wizyty obejrzeliśmy kolorową paradę. Stał tam również ratusz oraz szpital pod wezwaniem Ducha Świętego; to właśnie o nim wspomniałam, gdy ciężko poparzony, trafiłeś do Engelthal. Po zachodniej stronie znajdował się sad oraz świńska farma antonianów. Z niejasnych powodów wychodzili oni z założenia, iż hodowla świń doskonale uzupełnia ich pierwsze powołanie, a mianowicie: opiekę nad chorymi. Liczba zakonów w Moguncji zaiste budziła podziw. Byli tam franciszkanie, augustianie, krzyżowcy, kartuzi, siostry magdalenki... sama nie wiem, nie sposób wszystkich spamiętać. Ale najbardziej interesowały mnie beginki, czyli najogólniej rzecz biorąc: mniszki bez ślubów zakonnych. Zważywszy na moją sytuację, nietrudno zgadnąć, że czułam z nimi szczególną więź: niby nie były częścią Kościoła, a jednak nie należały do świata świeckiego. Wszędzie było ich pełno i ta świadomość dodawała mi otuchy. Porzuciłam wprawdzie Engelthal, ale nie zamierzałam porzucić Boga. Ponad wszystkimi kościołami w mieście górowała katedra Świętego Marcina. Powstała za sprawą arcybiskupa Willigisa około roku 1000; koronacje władców Rzeszy wymagały przecież należytej oprawy. Jednakże w przeddzień uroczystej konsekracji w kościele wybuchł pożar. Wygląda na to, że Marcin rozsmakował się w ogniu, gdyż do naszego przyjazdu płonął jeszcze dwukrotnie. Zawsze uważałam, iż była w tym jakaś teleologia. Spalony trzykrotnie, trzykrotnie przywrócony do życia. Święty Marcin zaiste zapierał dech w piersi. Były tam drzwi z brązu, Udenheimer Kreuz, czyli płaskorzeźba ze sceną Ukrzyżowania, oraz przepiękne maswerkowe okna, które w słoneczne dni zalewały nawę tęczowym blaskiem. Za transeptem znajdował się chór główny; po stronie 290

wschodniej wmurowano płyty nagrobne niektórych biskupów, o ile pamiętam, Zygfryda von Epstein oraz Petera von Aspelt. Za naszego pobytu doszedł nagrobek arcybiskupa Buchecka. Oddech historii czuło się tam na każdym kroku. Kiedy już poznaliśmy miasto, zacząłeś rozglądać się za pracą. Wiedziałeś, że nie będzie łatwo, wierzyłeś jednak, że twoja sumienność zapowiada szczęśliwe rozwiązanie. Każdego ranka zrywałeś się skoro świt i obchodziłeś kościoły w trakcie budowy, ale każdego dnia odsyłano cię z kwitkiem. Zacząłeś więc odwiedzać prywatne domy, budynki miejskie oraz drogi, ale i tam nikt cię nie chciał. Wszędzie uważano cię za intruza i nikt, bez względu na to, jak się starałeś, nie chciał cię zatrudnić. Twój największy problem polegał na tym, że nie chciałeś kłamać. Na pytanie o twoje doświadczenie odpowiadałeś prosto z mostu, że ostatnimi czasy nie zajmowałeś się kamieniarstwem. Kiedy pytano, co robiłeś, mówiłeś, że byłeś żołnierzem. A gdy naciskano jakiego rodzaju żołnierzem, milczałeś jak zaklęty. Wszelako prawdziwym powodem, dla którego cię odprawiano, były twoje oparzenia. Wprawdzie nie przypominały obecnych, pomyśl jednak, ile wówczas było ciemnoty i zabobonów. Któż mógł wiedzieć, czym parał się poparzony, zwłaszcza jeśli nie kwapił się zdradzać szczegółów? Na pewno przydarzyło mu się coś bardzo podejrzanego. Co wieczór wlokłeś się z powrotem do domu, ale przed drzwiami przystawałeś. Wygładzałeś odzież, po czym na przemian zaciskałeś i rozwierałeś pięści, by wreszcie przywołać na twarz wymuszony uśmiech. Wiem, ponieważ podglądałam cię przez okienko. Zanim zdążyłeś wejść, pospiesznie siadałam na krześle, żebyś się niczego nie domyślił. Moje trudności u progu nowego życia polegały na czymś zgoła innym. Czułam się wprost przytłoczona wolnością. Pozbawiona stałego rytmu modlitw, zaglądałam do kościołów o każdej porze, lecz dobrowolna 291

modlitwa miała zupełnie odmienny charakter. Zaczęłam się uczyć trudnej sztuki gotowania, której nie było mi dane poznać w klasztorze. Zrazu polegałam na świeżych owocach i warzywach, uważając je za niezastąpione, po kilku tygodniach jednak poprosiłeś o coś „konkretnego”. Konkretnego, czyli przyrządzonego na ciepło, najlepiej z dodatkiem mięsa. Rozgotowywałam, niedogotowywałam, źle dobierałam składniki: psułam dosłownie wszystko, co trafiało do mojego garnka. Robiłeś dobrą minę do złej gry, upychałeś niestrawne kęsy po kieszeniach i przekonywałeś niezmiennie, że z każdym dniem idzie mi coraz lepiej. Kolejny przejaw wielkoduszności. Wreszcie nasza gospodyni, nie mogąc dłużej znieść woni napływających z naszej kuchni, nauczyła mnie kilku niezawodnych sztuczek i zaczęłam sobie radzić. Lecz gotowanie było proste, zwłaszcza w porównaniu z rolą kochanki. Mój Boże, to dopiero było zatrważające! Ale i tu wykazałeś cierpliwość, na jaką nie liczyłam nawet w najśmielszych snach. Być może po części sprawiły to twoje oparzenia; bywały noce, kiedy wzdragałeś się przed jakimkolwiek dotykiem. Sam nie byłeś pod tym względem nowicjuszem i byłoby naiwnością z mojej strony mniemać inaczej, ale nigdy nie okazałeś skruchy za to, że nie jestem pierwsza. Przeszłość dzieliła się na czas przed i po naszym spotkaniu, nie było na to rady. Ja też zostawiłam za sobą dawne życie i musiałam pogodzić się z faktem, że ty zrobiłeś to samo. Tak też się stało, czasami jednak, kiedy nie patrzyłeś, z zazdrości bezsilnie biłam pięścią w poduszkę. W kwestii miłości fizycznej twoje doświadczenie okazało się atutem. Paradoksalnie tak samo rzecz się miała z moim odwiecznym, acz nierealnym pragnieniem spełnienia w miłości duchowej. Nigdy nie musiałam czuwać nad wszystkim, musiałam tylko brać. Odkryłeś we mnie zmysłowość, o której istnieniu nawet mi się nie śniło. Odkryłam, że... Spójrz na mnie, mimo upływu lat wciąż się rumienię. I wciąż nie potrafię o tym 292

mówić. Powiem tylko, że przestrzegałam swoich ślubów, lecz po kilku miesiącach z tobą zrozumiałam, iż życie w czystości nie zasługuje na miano życia. Tak czy inaczej, przywykłam do świata poza klasztorem. Nadal odwiedzałam Świętego Marcina, lecz niebawem zaczęłam się modlić o twoje zdrowie i powodzenie w szukaniu pracy, czyli formułowałam życzenia miast dziękować Panu za to, czym obdarzał nas w swej łaskawości. Po wyjściu z kościoła rozmawiałam na ulicy z beginkami i zaprzyjaźniłam się z kilkoma z nich. Kościół nie lubił, by amatorzy mieszali się w sprawy boskie, ale ja patrzyłam na to inaczej. Beginki pracowały na ulicach i sumiennie przestrzegały ślubów ubóstwa, stanowiąc tym samym przeciwieństwo większości duchowieństwa, które - jak odkrywałam ze zgrozą - było nieprzygotowane do swej roli, a nawet zepsute. Utrzymywały się z drobnego rzemiosła i opieki nad chorymi, a zamiast wymagać obowiązkowej zapłaty liczyły raczej na dobrowolną jałmużnę. Co wieczór wracały do swych beginaży, by rano rozpocząć wszystko od nowa, a ich żarliwość nie budziła najmniejszych wątpliwości. Niebawem doszłam do wniosku, że Kościół neguje działalność beginek, ponieważ owe „amatorki” stawiają go w nader niekorzystnym świetle. Beginki z kolei zupełnie nie wiedziały, co o mnie sądzić. Umiałam dyskutować o Biblii oraz czytać po niemiecku i łacinie. Znałam wszystkich mistrzów i teologów. Słyszałam też o Mechtyldzie z Magdeburga, ich wielkiej mistyczce, oraz jej Strumieniu światła boskości. Wiedziałam to wszystko, a jednak nie mogłam - nie chciałam - powiedzieć skąd. Budziłam podziw, a zarazem niepokój. Najbardziej zaciekawiła je wszelako moja wiedza o tworzeniu książek. Znałam się na tym lepiej aniżeli ich eksperci, autorzy Biblii dla ubogich, rozdawanej na ulicach. Zima nadchodziła wielkimi krokami; ty wciąż nie miałeś pracy i powszechna niechęć dawała ci się we znaki. Twoje ciągłe wizyty budziły na 293

budowach coraz większe niezadowolenie, toteż z każdym dniem wlokłeś się do domu coraz wolniejszym krokiem. Jąłeś łajać sam siebie, żeś „niezdolny sprostać obowiązkom mężczyzny”. W ten oto sposób poznałam kolejną prawdę o świecie, prawdę o męskiej dumie. Chciałam ci pomóc, ale wszelkie sugestie z mojej strony napotykały nieprzejednany opór i gniew. Cóż z tego, że powodem twojej złości byłeś ty sam, skoro okropnie się tym zadręczałam. Kolejną poważną przeszkodą w znalezieniu pracy był brak papierów czeladniczych, które powinien posiadać każdy pracownik w twoim wieku. Nieważne, że nijak tu nie zawiniłeś, nie planowałeś przecież stracić rodziców w tak młodym wieku. Lecz fakt pozostawał faktem. Cech kamieniarzy kierował się twardymi zasadami, a ty nie spełniałeś jego wymagań. Należało niezwłocznie coś z tym zrobić, gdyż nasze oszczędności kurczyły się w zastraszającym tempie. Dlatego podjęłam dwie decyzje i nie powiedziałam ci o żadnej z nich. Po pierwsze, zaoferowałam swe usługi beginkom. Nie jako członkini, ale jako wolny strzelec. Przygotowanie Biblii dla ubogich nie było skomplikowanym procesem; ot, odbite na kartkach ryte w drewnie rysunki i tekst, ale i tak byłam pod wrażeniem. Niewielu ludzi umiało wówczas czytać i obraz był jedynym sposobem, aby przybliżyć im Pismo. Opowieści ze Starego i Nowego Testamentu zestawiono obok siebie w celu uświadomienia odbiorcy ich wzajemnych powiązań: beginki nie lekceważyły „czytelnika”, usiłowały jedynie skłonić go do refleksji. Wiedziałam jednak, że mogłabym poprawić jakość liter i zaproponować lepsze sekwencje rycin. Moje argumenty zrazu nie trafiły im do przekonania, lecz na widok kilku próbek musiały przyznać mi rację. A gdy wciąż wzbraniały się przed pomocą osoby z zewnątrz, uznałam, że najwyższy czas opowiedzieć im o moim życiu w klasztorze. 294

Ich entuzjastyczna reakcja przeszła moje najśmielsze oczekiwania. Oczywiście nie przyznawały tego głośno, czułam jednak, że wraz z moją osobą dostają jakąś cząstkę Engelthal. Nie miały pieniędzy, żeby mi płacić, ale nie żałowały rzepy i pieczywa, co znacznie ułatwiało mi zadanie: kiedy wracałeś do domu po całym dniu bezowocnych poszukiwań, mogłam z czystym sumieniem powiedzieć, że żywność pochodzi z darowizny. Nie musiałam mówić, że zarabiam, podczas gdy ty przychodzisz z pustymi rękami. Druga rzecz, którą zrobiłam za twoimi plecami, aż do dziś pozostawała tajemnicą. Pamiętaj, że działo się to dawno temu. Mam nadzieję, że mi wybaczysz. Któregoś ranka wstałeś z łóżka, gotów po raz kolejny wyruszyć na poszukiwania. Zapytałam od niechcenia, które kościoły zamierzasz dziś odwiedzić, a ty odpowiedziałeś, że zaczniesz od Świętego Krzysztofa, po czym udasz się do Klarysek i Świętego Kwintyna. Tyle planowałeś na początek. Kiedy powłócząc nogami, wyszedłeś z domu, po raz pierwszy od ucieczki z Engelthal nałożyłam habit. I poszłam do Świętego Kwintyna, wiedząc, że na pewno zdążę tam przed tobą. - To będzie piękna świątynia - powiedziałam do zarządcy. - Nawa główna zdaje się dość krótka, a boczne wysokie. Intrygujący efekt. Podziękował, choć wiedział doskonale, że nie przyszłam rozmawiać o architekturze. Uprzejmie - no bo któż chciałby urazić zakonnicę? - spytał o prawdziwy cel mojej wizyty. - Przychodzę w imieniu przyjaciela - wyjaśniłam. - Nie może znaleźć pracy. Jest poparzony. Mój rozmówca przewrócił oczami i odpowiedział, że owszem, ten człowiek przychodzi tu każdego cholernego, za pozwoleniem, dnia, ale mają dość robotników. Poza tym jego wygląd źle działa na kamieniarzy. 295

W odpowiedzi przemówiłam swym najsłodszym głosem, zarezerwowanym na użytek rozmów o Bogu. - Przecież nie godzi się osądzać bliźnich po wyglądzie. Tak się bowiem składa, że znam jego dobre serce i wiedzę o fachu. Zarządca odpowiedział, znów uprzejmym tonem, że chyba dawno nie pracowałeś w zawodzie. Byłeś żołnierzem, w dodatku - o ile jego przypuszczenia są słuszne - najemnikiem. Nie zaprzeczyłam ani nie potwierdziłam jego domysłów. - Są żołnierze - odrzekłam wymijająco - którzy walczą w imię Boga, a ich działania są konieczne, chociaż nie mówi się o tym głośno. Dlatego pozwól, że spytam raz jeszcze: czy przy budowie tak okazałej świątyni naprawdę nie ma miejsca dla jeszcze jednego robotnika? Bez względu na białe plamy w jego historii? Osobiście ręczę za jego prawość. Zmierzył mnie spojrzeniem od stóp do głów i zapytał, skąd właściwie pochodzę. Odpowiedziałam, że z Engelthal, naturalnie pomijając fakt, że już nie jestem mniszką. Trudno powiedzieć, czy wywarło to na nim wrażenie. Nazwa klasztoru obiła mu się chyba o uszy, ponieważ kiwnął głową. Powiedział, że zobaczy, co da się zrobić, ale nie może mi nic obiecać. - Dziękuję, że zechciałeś mnie wysłuchać. Jeżeli znajdziesz dla niego zajęcie, nie wspominaj mu, proszę, o naszej rozmowie. Jest dumnym człowiekiem; niech wierzy, że jego trud wreszcie się opłacił. - Ukłoniłam się, obiecując łaskawie, że się za niego pomodlę. Po zdjęciu habitu pobiegłam prosto do Świętego Marcina. Nie po to, by - zgodnie z obietnicą - pomodlić się za duszę zarządcy, ale własną. Oszustwo wzbudziło we mnie przemożną odrazę. Opuściłam kościół z przeświadczeniem, że wina nie została mi odpuszczona. Prosiłam o znak, ale go nie otrzymałam. Aż do wieczora, kiedy wróciłeś do domu skonany, ale pokryty pyłem i uśmiechnięty. 296

- Dostałem pracę. Mijały tygodnie, a twój zapał doczekał się wreszcie uznania. Gdy praca w Świętym Kwintynie dobiegła końca, zarządca polecił cię u Świętego Stefana. Przez całą zimę krążyłeś między jednym kościołem a drugim. Wyrobiłeś sobie dobrą reputację, zawarłeś kilka przyjaźni i każdego wieczoru z radością przynosiłeś do domu garść monet. Grzałam wodę i napełniałam wielką balię, żeby cię umyć. Byłeś wciąż pokryty bliznami, a całodzienny wysiłek robił swoje, toteż masowałam cię dopóty, dopóki napięcie nie ustępowało. Kamieniarstwo to ciężki kawałek chleba, twoje rany zaś czyniły go po dwakroć trudniejszym niż dla pozostałych robotników. Ale z każdym dniem nabierałeś sił. Karmiłam cię tym, na co mogliśmy sobie pozwolić, czyli przeważnie tylko rzepą, razowym chlebem, skrawkami mięsa, oraz tym, co w tajemnicy przynosiłam od beginek. Na szczęście starczało nam pieniędzy na opłacenie mieszkania. Nasza gospodyni dalej uczyła mnie gotować, poznałam też kilkoro z jej przyjaciół. Upłynęło sporo czasu, nim zaczęli mnie akceptować: Żydzi z Moguncji od zawsze żyli w napiętych stosunkach z katolikami. Nadal krążyły opowieści o krucjacie Emicha* i o tym, jak arcybiskup chciał kiedyś wypędzić z miasta wszystkich Żydów. Ale życie w Moguncji wymusiło na nich kontakty z ludźmi różnego pokroju. Moim zdaniem doszli do wniosku, że skoro nie próbuję narzucać im własnych przekonań, mogą mnie zaakceptować. * Hrabia Emich von Leisingen - jeden ze inicjatorów pogromu Żydów w Nadrenii w XI wieku. Wydarzenia te noszą nazwę „pierwszego Holokaustu”.

Tak więc nawiązałam znajomości wśród Żydów i beginek, a ty poznałeś wielu robotników w mieście. Przestałam modlić się o znak, czy opuszczenie Engelthal było słuszną decyzją. Wiedziałam, że tak. 297

Wiosną jeden ze znajomych kamieniarzy złożył ci niezwykłą i zgoła nieoczekiwaną propozycję. Oznajmił, że ma „dosyć nauczania smarkaczy” i chce dla odmiany towarzystwa mężczyzny, a jeśli nie masz nic przeciwko niskiej płacy, poprosi cech kamieniarzy o możliwość wzięcia cię na czeladnika. Ostrzegł, iż nie będzie to łatwe zadanie i z pewnością zarobisz mniej niż dotychczas, ale za to możesz uzyskać papiery czeladnicze. Zgodnie doszliśmy do wniosku, że taka okazja może się więcej nie powtórzyć. Członkowie cechu początkowo kręcili nosem, ale w końcu machnęli ręką, i w ten oto sposób zostałeś najstarszym czeladnikiem w Moguncji. Rzuciłeś się w wir pracy, wstając skoro świt i wracając do domu późną nocą. Robiłeś, co ci kazano, nigdy się nie skarżyłeś i pilnie słuchałeś poleceń. Wrodzona smykałka do kamienia też zrobiła swoje, a i nauka pobierana u ojca nie poszła w las. Wiara w lepszą przyszłość to niezwykły dar. Bieda wciąż zaglądała nam w oczy, ale poczęliśmy snuć plany o nowym domu. „Małym, na dobry początek”. Owe marzenia pozwalały nam przetrwać, tym bardziej że skromne dochody decydowały o wszystkich aspektach życia, szczególnie o naszym wikcie. Bez „darowizn” od beginek nie dalibyśmy rady. I choć mieliśmy pusto w brzuchu, spacerowaliśmy po mieście, wybierając domy, do których się wprowadzimy. Kiedyś, w przyszłości. - A wtedy - powiedziałeś - poproszę, żebyś została moją żoną.

XX Na tym urwała się opowieść o naszej przeszłości. Kiedy błagałem, żeby zdradziła, czy się pobraliśmy, Marianne Engel odpowiedziała: Zobaczysz.

* Często jeździłem do szpitala na zabiegi odtwórcze. Na tym etapie miały one głównie kosmetyczny charakter i polegały raczej na poprawianiu mojego wyglądu aniżeli funkcjonowania. Zapytałem Nan o czas regeneracji naskórka, ale bezradnie rozłożyła ręce, a na moje pytanie, czy w efekcie będę wyglądał lepiej, odpowiedziała, że to kwestia indywidualna. Odnosiłem nieodparte wrażenie, że pomimo uczucia, jakie żywiła do mnie Marianne Engel, moje wyjazdy do szpitala były dla niej miłym wytchnieniem, ponieważ nic nie odrywało jej wówczas od pracy. Gdy wracałem taksówką do domu, często zastawałem ją w łóżku, brudną i wyczerpaną, a z piwnicy łypał na mnie kolejny gargulec. Zaglądałem do misek z karmą i wodą, które zostawiałem Bougatsie przed wyjazdem, i zawsze zastawałem je puste; podejrzewam, że pochłaniał wszystko, gdy tylko zamykałem za sobą drzwi, ale nic nie mogłem na to poradzić. 299

Koniec końców wizyty w szpitalu - Marianne Engel wtedy rzeźbiła - wychodziły nam na dobre, gdyż po moim powrocie mieliśmy więcej czasu dla siebie. Wciąż zdarzało się jednak, że rzeźbiła podczas mojej bytności w domu, ale ja coraz lepiej radziłem sobie z zaspokajaniem swoich - i jej potrzeb. Gdy wychodziła z piwnicy, żeby mnie wykąpać, widziałem, że robi to bardzo niechętnie: im bliżej była końca roboty, tym mocniej szorowała mnie gąbką. Potem wracała do pracowni, a ja przynosiłem jej jedzenie. - Wiesz, rzeźbiłabyś lepiej... i szybciej... gdybyś czasem coś przekąsiła. - Chodzi nie tylko o uwolnienie gargulca. To również czas próby dla ducha. - Nie rozumiem. - Świat rozpieszcza ciało jedzeniem i wygodami - odpowiedziała. Ale to, co raduje nas docześnie, jest wrogiem duszy. Abstynencja to wędzidło, które daje jej szansę w odwiecznych zmaganiach z ziemską powłoką. Był to kolejny zupełnie nielogiczny argument i dlatego w naszej rozmowie stałem na straconej pozycji. Dlatego opróżniłem popielniczki, napełniłem butelki z wodą i wyszedłem. Zostawiłem miskę z owocami, która i tak miała pozostać nietknięta. Zrywy Marianne Engel miały zwykle charakter kilkudniowy. Potem przepraszała za swą nieobecność, wiedziałem jednak, że w sumie nie mam powodów do narzekań, gdyż owe sesje powtarzały się raz, góra dwa razy w miesiącu. W dodatku przynosiły poważne pieniądze, które pokrywały między innymi koszty mojego utrzymania, a pozostały czas spędzaliśmy przecież razem. Wszyscy ci, których małżonkowie pracują od dziewiątej do piątej, na pewno postukaliby się w czoło. 300

I jeszcze jedno: każda sesja dawała mi okazję do odświeżenia starych znajomości i zorganizowania dostawy dodatkowej porcji morfiny, za którą płaciłem kartą kredytową.

* Pozostali klienci w supermarkecie próbowali na nas nie patrzeć, lecz nie bardzo im to wychodziło. Marianne Engel pomachała do przerażonej staruszki, która umknęła raz dwa, jakby przyłapano ją in flagranti. Ale i tak nie mogła się powstrzymać, żeby nie spojrzeć przez ramię. Rozumiałem dobrze tę fascynację, lecz w sensie emocjonalnym szczerze jej nienawidziłem. Na zawsze straciłem anonimowość, gdyż odstaję od reszty w dosłownym tego słowa znaczeniu. Fakt, że moje ciało kryło się pod warstwą pleksi i opatrunków uciskowych, w jakiejś mierze czynił mnie jeszcze bardziej intrygującym. Tak jak w każdym porządnym horrorze: to, co musisz sobie wyobrazić, jest straszniejsze od tego, co widzisz. Usłyszałem, jak kobieta w przejściu numer osiem przywołuje syna do porządku. Chłopiec, pięcio-, może sześcioletni, skulił się w bezpiecznej przystani jej spódnicy, ale nie odrywał ode mnie wzroku. - Przepraszam - powiedziała matka. - Jest trochę, uhm, ciekawski, no i zbyt... bezpośredni. - Ależ proszę nie przepraszać! Nie można być zbyt bezpośrednim! Marianne Engel pochyliła się, by spojrzeć maluchowi w oczy. - Słodki jesteś. Jak masz na imię? - Billy. - Czy to skrót od William? - Tak. 301

- Dobre imię. - Marianne Engel wskazała na mnie podbródkiem. Czy twoim zdaniem mój przyjaciel wygląda strasznie, Williamie? - Troszkę - wyznał szeptem Billy. - Przy bliższym poznaniu nie jest taki zły. Zastanawiałem się, kogo wprawia w największe zakłopotanie - Billy’ego, jego matkę czy mnie - i ponagliłem ją. Nie wziąłem pod uwagę piorunującego wrażenia, jakie robił na nieznajomych mój głos. Kiedy Billy ochłonął, zwrócił się do mnie z mieszaniną ciekawości i lęku. - Co się panu stało? Matka natychmiast go ofuknęła, tłumacząc, że nie wypada zadawać takich pytań. W odpowiedzi machnąłem ręką, a Marianne Engel spytała, czy ona sama też nie jest tego odrobinę ciekawa. Kobieta wymamrotała coś pod nosem, by wreszcie bąknąć: - No, tak... - Naturalnie. Proszę na niego spojrzeć! William powiedział tylko to, o czym wszyscy myślą. - I zmierzwiła chłopcu włosy, aby nie myślał, że go krytykuje. - Chodzi dopiero do przedszkola - dodała matka. - Zostałem poparzony w pożarze. - Chciałem jak najszybciej mieć to z głowy, lecz Billy ani myślał odpuścić. - Bolało? - Tak. - Stłumiłem odruchową pokusę, aby przestrzec go przed zabawą zapałkami. - Długo leżałem w szpitalu. - O rany - powiedział Billy. - Pewnie pan się cieszy, że już pan tam nie jest. Matka pociągnęła go za, rękę gestem nieznoszącym sprzeciwu. - Naprawdę musimy iść. - Nie spojrzała za siebie, ale Billy odwrócił się i machał do nas ręką, kiedy wlokła go w stronę kasy. 302

Po wyjściu ze sklepu Marianne Engel obdarowała drobniakami żebraków snujących się po parkingu. Usta jej się nie zamykały, opowiadała o niedokończonych rzeźbach. Podobno Trzej Mistrzowie uznali, że pora się nimi zająć. Jak dotąd świetnie dawałem sobie radę, lecz wsiadając do samochodu, niefortunnie obiłem się o drzwi. Ciało zareagowało falą ostrego bólu, a żmija zaczęła kłapać szczęką, jak gdybym był myszą polną, którą należało połknąć w całości. ŚMIERĆ. ŚMIERĆ. ŚMIERĆ. Ręce zatrzęsły mi się z głodu morfiny i zacząłem błagać Marianne Engel o zastrzyk. Wyjęła strzykawkę z mojego zestawu (nigdzie się bez niego nie ruszałem) i wbiła we mnie igłę. Morfina jest jak ogarnięty poczuciem misji fanatyk religijny: pragnie nawracać kolejne części ciała, obiecując im mannę w żyłach. Żmija ugrzęzła w jej strumieniu i znieruchomiała, ale wiedziałem, że powróci. Zawsze wracała. Kiedy ostatnio w mojej krwi nie płynęły jakieś świństwa? Chyba byłem wtedy tuż po dwudziestce.

* Marianne Engel całymi dniami snuła się po domu z papierosem i kawą, lamentując, że nie może należycie oczyścić swego narzędzia fizycznego, co umożliwiłoby jej otrzymanie kolejnych instrukcji. Wreszcie uznała, że może istotnie pora się zająć niedokończonymi rzeźbami, które uzbierały się w pracowni. - W końcu nie mogę tego odkładać w nieskończoność. Tak mówią Mistrzowie. To zadanie nie wymagało od niej demonicznej energii, niezbędnej podczas pierwszego etapu pracy nad posągiem. Przychodziła nawet na górę, aby mi pomóc w ćwiczeniach lub wyprowadzić Bougatsę. A rankiem, kiedy mnie kąpała, nie czułem się jak intruz w jej świecie. 303

Wyjaśniła, że różnica wypływa nie tyle z niej samej, ile z gargulców. Zatrzymane niegdyś w połowie drogi, zrozumiały bowiem, że mają więcej czasu, aniżeli pierwotnie sądziły. - Wiedzą, że nieważne, co z nimi zrobię, i tak pozostaną kamieniem. I nie muszą krzyczeć, aby osiągnąć swój cel. W ciągu następnych tygodni skończyła kilka zaległych rzeźb. Ptasia głowa osadzona na ludzkich barkach dostała męski tors i kozi zad. Potwór morski, który zamarł na wpół wynurzony z oceanu granitu, otrzymał resztę ciała oraz spieniony grzebień fali. Przyjechały ciężarówki, by zabrać je do galerii Jack, bo jobst i papierosy w końcu nie biorą się z powietrza. Wyobraźcie sobie moje zdziwienie, kiedy po paru tygodniach Marianne Engel poprosiła, żebym poszedł z nią do pracowni, jedynej części domu, która stanowiła jej zastrzeżone terytorium. Chwilę pokręciła się bez słowa, unikając mojego wzroku i bezskutecznie próbując zachować pozory naturalności, co było zupełnie niepodobne do jej zwykłego ferworu twórczego. Chwyciwszy szczotkę, zamiotła parę odłamków w róg pomieszczenia, po czym wypaliła: - Mam nadzieję, że nie będziesz zły. Podeszła do kamiennego bloku, zasłoniętego białym prześcieradłem. Wcześniej nie zwrócił mojej uwagi; przy tylu jej dziwactwach zasłonięcie niedokończonej rzeźby bynajmniej nie świadczyło o czymś niezwykłym. Pod materiałem dostrzegłem coś na kształt ludzkiej sylwetki, co nasunęło mi skojarzenie z dzieckiem przebranym na Halloween. - Robiłam ciebie - oznajmiła, zdejmując prześcieradło. Na wpół ukończony posąg istotnie przedstawiał mnie. Nie, nie na wpół, był to w zasadzie tylko zarys mojego ciała. Pomimo braku szczegółów kształty nie pozostawiały wątpliwości: zgarbione ramiona, wężowaty łuk kręgosłupa, no i głowa, nieproporcjonalna w stosunku do reszty ciała. Zupełnie, jakbym rankiem widział się w lustrze, nim zdążyłem na 304

dobre otworzyć oczy. Wyjąkałem, że nie jestem zły, że „mnie robiła”, tylko zakłopotany. Dlaczego? - Jestem narzędziem w rękach Boga - oznajmiła z powagą, po czym wybuchnęła śmiechem na dowód, że żartuje. Zawtórowałem jej, ale nie wiem, czy szczerze. - Chciałabym, żebyś mi pozował, ale dobrze się zastanów, zanim odpowiesz - dodała, wskazując stojące wokół niedokończone gargulce. Nie chcę, żebyś podzielił ich los. Kiwnąłem głową (że pomyślę, nie, że będę pozował) i wróciliśmy na górę. Próbowałem iść prosto, lecz obejrzawszy się na kamienną postać, pomyślałem, że bezwzględnie muszę popracować nad swoją postawą.

* Jack wpadła do domu jak huragan, uginając się pod ciężarem rozłożystej rośliny, którą z rozmachem postawiła w kącie salonu. - Zauważyłam ostatnio, że nie macie żadnych kwiatów. Czy w ogóle jest tu coś żywego? - I spojrzawszy na mnie, dodała: - Chryste, wcale ci się nie polepszyło, co? - I szybko skierowała uwagę na Marianne Engel, która obserwowała ją z rozbawieniem. - Jeśli chcesz wiedzieć, mam paru potencjalnych kupców. Rzeźby w galerii nie zrobiły na nich większego wrażenia i pytają, czy masz w robocie coś nowego. Powiedziałam, że zawsze masz w robocie coś nowego. - Dobre domy? - spytała Marianne Engel. - Dobre, dobre. - Jack westchnęła. - Zawsze pilnuję, żeby twoje potworki miały należytą opiekę. Chociaż to tylko cholerne kamloty. Przecież wiesz, nie? Aha, w Princeton potrzebują kogoś do renowacji. Marianne Engel potrząsnęła głową. - Wyjazd chwilowo nie wchodzi w grę. 305

- Jasne. Bo niańczysz Prażynkę - skwitowała Jack. - Jezu, Marianne, chyba nie pozwolisz, żeby taka kasa przeszła ci koło nosa. Nie mieszaj sztuki z dobroczynnością, bo inaczej będzie kicha. Marianne Engel przytuliła ją, mówiąc coś na moją obronę, ale nie mogła powstrzymać się od śmiechu, co jeszcze bardziej rozzłościło Jack. - Pamiętasz, jak było z Bougatsą? - zapytała. - On też się przybłąkał.

* W naszym rzekomo poprzednim życiu podarowałem Marianne Engel własnoręcznie wyrzeźbionego kamiennego anioła - tego, który siedział na półce z książkami - natomiast w tym życiu to ja dostałem od niej gargulca. Owa symetria przywodzi na myśl zamianę naszych profesji: wówczas to Marianne Engel zajmowała się książkami, a ja dłubałem w kamieniu. Zapewne to dość banalne spostrzeżenie, jednak jej niecodzienna propozycja poruszyła mnie do głębi. Oczywiście to bardzo miłe, kiedy artysta chce nas uwiecznić, lecz myśl, że stanie się to udziałem mojej brzydoty, była mało zachęcająca. Po raz pierwszy zrozumiałem dzikich, którzy obawiali się, że aparaty fotograficzne, robiąc im zdjęcie, zarazem zabierają im dusze. - Jak to by wyglądało? - zapytałem. - Co miałbym robić? - Nic - odpowiedziała. - Wystarczy, że posiedzisz bez ruchu. Jej odpowiedź przypomniała mi naszą rozmowę po incydencie z Sayuri, kiedy Marianne Engel powiedziała, że nie muszę „nic robić”, by dowieść uczuć, jakie do niej żywiłem. Wówczas nie zrozumiałem, o co jej chodzi, jeśli jednak miała na myśli właśnie to, nie widziałem żadnych przeszkód. - Niech będzie. 306

- Miło dla odmiany rzeźbić z natury - oznajmiła. – Wreszcie nadam kamieniowi kształt, zamiast go zeń wydobywać. Zaczęła się rozbierać. Zapytałem, co robi. Odpowiedziała, że zawsze pracuje nago. Czy to dla mnie problem? Odpowiedziałem, że nie, ale sam nie byłem pewien. W jej nagim ciele było coś, co działało na mnie, byłego aktora filmów porno i notorycznego uwodziciela, w sposób, jakiego nie mogłem do końca pojąć. Nagość Marianne Engel miała w sobie coś surowego i rozbrajającego... Ale bądź co bądź była panią we własnym domu. Zrzuciwszy odzież, zdjęła ze mnie opatrunek uciskowy i przejechała palcami po rysach okaleczonego ciała, jakby zapamiętywała drogę. - Podoba mi się, że blizny są takie czerwone. Czy wiesz, że gar gulce malowano na jaskrawe kolory, by uwypuklić ich rysy? Podeszła do jednej z rzeźb i powiodła po niej palcami tak, jak przed chwilą po mnie. Śledząc ruchy jej rąk, wyobraziłem sobie rzekę, która przez tysiąc lat nieprzerwanie obmywa kamień. Wskazała na głębokie żłobienia pod oczami jednego z potworów. - Widzisz tę misterną robotę, jak cienie tworzą głębię? Gdy ludzie przychodzą do kościoła i patrzą na gargulce, nie dostrzegają takich szczegółów. - Więc czemu to służy? - Pracujemy również dla oczu Boga. Czułem się bardziej obnażony niż podczas kręcenia pornosa, lecz pierwsza sesja na szczęście nie trwała długo. Mogłem zdejmować opatrunek jedynie na kwadrans i Marianne Engel sumiennie tego przestrzegała. Nieważne, że praca posuwała się w żółwim tempie: byłem pewien, że mamy na nią wiele lat. Pod koniec każdej sesji Marianne Engel pokazywała mi rzeźbę i rozmawialiśmy o różnych sprawach. Któregoś razu rzuciła od niechcenia, gasząc papierosa: - Nie zapominaj, że przed nami przyjęcie na Halloween. 307

- Pierwsze słyszę - odpowiedziałem. - Nieprawda - stwierdziła. - Obiecałam ci je w zeszłym roku w szpitalu, pamiętasz? - To było dawno temu. - Rok to wcale nie tak dawno, ale niech ci będzie. Czy zgodzisz się pójść, jeśli opowiem ci kolejną historię? - O czym? - spytałem. - Myślę, że ci się spodoba - powiedziała. - To opowieść o Sigurðrdzie, moim przyjacielu wikingu.

XXI Spośród wszystkich miejsc, gdzie chłopiec może stracić rodziców, Islandia w IX wieku była jednym z najgorszych. Rodzice Sigurðra Sigurðssona przybyli wraz z pierwszą falą osadników z północy i doszli do wniosku, że osobliwy urok lądu czyni go wymarzonym do założenia rodziny. Ale gdy Sigurðr miał zaledwie dziewięć lat, jego ojciec zaginął, uniesiony na krze, a wkrótce potem matka zapadła w sen, z którego nigdy się nie obudziła. Chłopiec odziedziczył po rodzicach ziemię i postanowił ułożyć sobie życie, lecz jego wysiłki spełzły na niczym; był za młody i po niedługim czasie utrzymywał się tylko dzięki wyrzuconym na brzeg martwym wielorybom. W sumie nie było to złe zajęcie: mięso można zjeść, tran wykorzystać do kaganków, a kości użyć do wykonania najróżniejszych sprzętów, które następnie można sprzedać. Lecz Sigurðr czuł, że czegoś mu w życiu brakuje. Już jako dziecko wiedział, że nie wystarczy żerować na padlinie, i tęsknił za tym, aby być silnym i odważnym. Dlatego prócz ćwiartowania martwych wielorybów Sigurðr nurkował. Stawał na skraju fiordu, na wprost rozpostartej płachty oceanu, i świat wokół niego przestawał istnieć. Potem nogi unosiły go w górę i następował moment nieważkości, podczas którego ustawała walka między wodą a niebem, Sigurðr zaś przez jedną cudowną chwilę wyobrażał sobie, że znajduje się w pobliżu Walhalli. 309

Lecz morze zawsze wygrywało i chłopiec przecinał powietrze jak upuszczony nóż. Woda spieszyła mu na spotkanie, a kiedy ciął jej przejrzystą powierzchnię, czuł, że wraca do domu. Nurkował w poszukiwaniu dna, po czym wynurzał się z powrotem z uczuciem, że został oczyszczony. Ale to uczucie nigdy nie trwało długo. Podczas zabaw z innymi chłopcami, na które niekiedy znajdował czas, odnosił nieodparte wrażenie, że oddziela go od nich niewidzialna granica. Lubił się mocować i biegać tak jak oni, a nawet walczyć do pierwszej krwi w sportowych rozgrywkach, lecz zawsze przychodziła pora, że pozostali młodzieńcy wybierali zapasy z dziewczętami. Sigurðr, biedny Sigurðr, wolał się mocować z chłopcami, aż wreszcie ludzie jęli zachodzić w głowę, dlaczego nie rozgląda się za żoną. Chcąc dowieść swej męskości, Sigurðr zaczął przesiadywać w miejscowym szynku, lecz choć próbował gapić się na biust szynkarki, jego spojrzenie nieodmiennie lądowało na włochatych kłykciach oberżysty. Stamtąd zjeżdżało na mocny zarys pośladków Hòòbroddra, by wreszcie spocząć na młodzieńcu nieco starszym od samego Sigurðra, niejakim Einarrze Einarssonie. Einarr był blokiem granitu w cielesnej powłoce, miał rozłożystą pierś i grube ramiona, które bez trudu powaliłyby mężczyznę - tak przynajmniej lubił sobie wyobrażać Sigurðr. Oczy Einarra przypominały mu lodowatą wodę, w której nurkował, a płomienne włosy były jak żar w sercu chłopaka. Einarr pracował jako cieśla, ale był również wikingiem. Znali się z widzenia, jak to często bywało w małych osadach, lecz niewiele mieli ze sobą do czynienia, aż do pewnego wieczoru, gdy Sigurðr wreszcie zebrał się na odwagę i zaczął rozmowę. Bardziej niż zwykle wypiął pierś, zniżył głos i śmiał się swym najbardziej męskim śmiechem. Lecz Einarr nie potrzebował wiele czasu, by zrozumieć, że stoi przed nim nie mężczyzna, tylko zagubiony chłopiec. 310

Sigurðr miał w sobie coś budzącego litość, a zarazem pełnego nadziei, co poruszyło Einarra do głębi. Mężczyzna wiedział, że chłopak stracił rodziców, i często widywał go włóczącego się po brzegu z workami pełnymi wielorybich szczątków. Dlatego nie wyśmiał go, a gdy Sigurðr plótł banialuki, co zdarzało się nader często, Einarr tylko kiwał głową, bo nie chciał dokuczać komuś, kto na co dzień nie miał łatwo w życiu. Tamten wieczór w barze okazał się pierwszym z wielu. Była to dziwna znajomość, a przy tym jedyna w swoim rodzaju, ponieważ Einarr dostrzegał w Sigurðrdzie coś, czego brakowało jego towarzyszom wikingom. Chłopiec, skądinąd nie grzeszący rozumem, bardzo tęsknił za poprawą losu. Nie chciał z pewnością niczego niszczyć, tylko tworzyć, ale nie wiedział jak. Często mówił, jakie to musi być wspaniałe budować rzeczy z drewna. Einarr w odpowiedzi tylko chrząkał, ale w duchu przyznawał mu rację - wiedział, że sam ma w ręku dobry fach - i myślał sobie, że Sigurðr też zasługuje na coś lepszego. Niebawem zaproponował chłopcu, żeby pomagał mu w warsztacie. Sigurðr przystał na to z radością. Wprawdzie nie zostałby czeladnikiem, gdyż nie było szans, że kiedykolwiek założy własną stolarnię, ale przynajmniej miał czym wypełnić swój czas. Kiedy po raz pierwszy przekraczał próg domu Einarra, serce waliło mu j ak młotem. Dom zbudowano w miejscowym stylu, z łatwo dostępnych materiałów. Pionowe bale obłożono fundamentem z głazów, a ściany ocieplono darnią i brzozowymi gałązkami. Einarr z dumą pokazał jedyną innowację: w rogu izby wykopał kanał, prowadzący pod ścianą do pobliskiego strumienia. Gdy się chciało zaczerpnąć wody, nie trzeba było nawet wychodzić na dwór, wystarczyło tylko podnieść klapę w podłodze i zanurzyć wiadro. Gdzie nie spojrzeć, tam drewno: miejscowe, przywiezione z Norwegii lub wyrzucone przez morze. Einarr trzymał je pod dachem, gdyż mokre nie nadawałoby się do obróbki. Na ścianach wisiało mnóstwo żelastwa, 311

pilniki, tarniki, noże i dłuta, na półkach stały oleje do impregnowania gotowych wyrobów. Niemal wszystkie ławy, półki, a nawet sprzęty gospodarskie zdobiły misterne ornamenty. Sigurðr delikatnie musnął palcami żłobienia jednego z mebli, kołyski stojącej pod ścianą. Na wszystkich czterech rogach kołyski umieszczono rzeźbione słupki w kształcie smoczych szyj; głowy idealnie pasowały do dłoni rodzica, który kołysał dziecko do snu. - To łóżeczko Bragiego, mojego synka. Sigurðr wiedział, że Einarr ma żonę i syna. Nie trzeba było mu o tym przypominać. - Ładne - powiedział, po czym wskazał na beczkę pełną cienkich drzewców. - A to co? Einarr podniósł jeden z wydrążonych kawałków drewna i obejrzawszy go dokładnie, podał Sigurðrowi. - Nie jestem dobrym łucznikiem, ale struganie drzewców, aby pewnie niosły grot, to zupełnie inna sprawa. - Einarr się popisuje, co? Kobieta z dzieckiem przy piersi weszła do domu niezauważona. Jej oczy zdawały się jeszcze bardziej lazurowe niż oczy Einarra, a włosy, ściągnięte do tyłu barwną opaską, przetykane były pasemkami w miejscach, gdzie rozjaśniła je ługiem. - Ty pewnie jesteś Sigurðr. Miło mi cię poznać. - A to Svanhildr - wtrącił Einarr. - Moja kotwica. - Ach, twoja podpora, tak? - zapytała kobieta. - Nie - odparł jej mąż. - Balast. Svanhildr z całej siły trzepnęła go w ramię i Einarr podniósł rękę, nie, żeby oddać, lecz by przytrzymać dziecko. - A ten mały szczęściarz - dodał - to Bragi. Svanhildr podała mężowi synka i poprawiwszy wisior na szyi, zapięła suknię. Pęk kluczy u paska pobrzękiwał do wtóru z amuletami na 312

naszyjniku, przez co każdy jej ruch był nadzwyczaj melodyjny. Ponownie plasnęła męża i odebrała mu dziecko. Na jej twarzy malowało się zadowolenie z życia. Mężczyzna i chłopak spędzili w warsztacie całe popołudnie - Einarr przede wszystkim objaśniał zastosowanie poszczególnych narzędzi - po czym Sigurðr wrócił do domu, nie przyjmując zaproszenia na kolację. Następnego dnia, kiedy Svanhildr mu otworzyła, Sigurðr podał jej jakiś worek. - Przyniosłem rekina - oznajmił. - To miło z twojej strony - odrzekła, udając z grzeczności, że ugina się pod ciężarem prezentu. - Ususzę go, a potem zjesz z nami. Zapadła niezręczna cisza, po czym Sigurðr wypalił: - Martwe wieloryby nie są złe, ale rekiny też się na coś przydają. - Święta prawda. Wejdź. - Przesunęła nogą leżący na podłodze kawałek drewna. - To jest, o ile będzie gdzie postawić nogę. Czasami mam wrażenie, że mieszkam w lesie. Mężczyźni ponownie spędzili razem dzień i omawiali konserwowanie narzędzi. Kiedy Svanhildr ponowiła zaproszenie na kolację, Sigurðr nie oponował. Podała potrawkę z kurczaka z wodorostami, a gdy mężczyźni posilali się przy stole, kołysała synka, dopóki nie usnął. Do późnej nocy siedzieli przy palenisku, dym ulatywał przez otwór w suficie. Svanhildr podgrzała kociołek piwa i gdy z kubków zaczynało wyglądać dno, sięgała po chochlę i ponownie napełniała je po brzegi. Kiedy Sigurðr pochwalił wyborny smak trunku, wyjaśniła, że sekret tkwi w połączeniu jałowca i mirtu. - Podobno szczęście mężczyzny zależy od jakości jadła – dodała lecz w wypadku Einarra chodzi raczej o jakość napitku. Einarr chrząknął z aprobatą i łyknął z kubka. 313

Tej nocy, wracając do domu, Sigurðr z roztargnieniem tarł palcami kawałek skóry rekina, którego nie dał Einarrowi. Wyciął go z płetwy grzbietowej, ponieważ wiedział, że wyśmienicie nadaje się na materiał ścierny, ale jakoś zabrakło okazji, by go wręczyć. Kiedy wrócił do swojej chatynki, palce tak mu zdrętwiały, iż nie zauważył, że krwawi. W ciągu kolejnych spotkań odkrył, że wprawdzie nie ma zamiłowania do stolarki, ale nie brak mu talentu do malowania. Ucierał barwniki: czarny z węgla, biały z kości, czerwony z ochry, a następnie ozdabiał nimi gotowe przedmioty. Cieszył się w trójnasób: swoim nowym talentem, samymi kolorami oraz uśmiechem na twarzy Einarra. Einarr nie krył satysfakcji. Sigurðr nie tylko poprawiał jakość oferowanych przezeń wyrobów, ale i dotrzymywał mu towarzystwa, może jeszcze nie jako przyjaciel, ale na pewno był kimś więcej niż pracownikiem. Na dowód tego któregoś dnia wręczył mu podłużną paczkę, owiniętą skrawkiem wełnianej tkaniny i przewiązaną rzemieniem. W środku znajdował się miecz z misternie rzeźbioną rękojeścią w kształcie smoka. - Przyda ci się dobre ostrze - powiedział. - To nie to, co ten twój kozik. Sigurðr kiwnął głową, ponieważ nie wiedział, co innego mógłby zrobić. Rodzice wcześnie go odumarli i nigdy nie otrzymywał prezentów. - Mam ci pokazać, jak się nim posługiwać? - zapytał Einarr. Einarr zajął się objaśnianiem techniki Sigurðrowi i uczeń w lot pojął wszystkie wskazówki. Einarr był pod wrażeniem. - Wspaniale, twoje ciało wie, jak się poruszać. Wielu rzeczy można się nauczyć, ale instynkt walki to coś zupełnie innego. Sigurðr popatrzył na swoje stopy. Nie chciał, żeby Einarr dostrzegł rumieniec na jego twarzy. 314

- Musisz go jakoś nazwać - powiedział Einarr. – Proponuję Sigurðrsnautr. Jeśli bowiem zatopisz go kiedyś w człowieku, będzie to dar, który na długo zapadnie mu w pamięć. Po powrocie do domu Sigurðr długo obracał miecz w rękach. Podobała mu się nazwa, „Dar Sigurðra”. Ostrożnie związał końce rzemienia i powiesił go sobie na szyi. Od tej pory nigdy się z nim nie rozstawał, lecz zawsze skrzętnie chował go pod tuniką. Po co się afiszować; dość, że wiedział, iż coś, co znalazło się kiedyś w rękach Einarra, teraz dotykało jego skóry. Na samą myśl przechodziły go ciarki, jak gdyby jego szyję owiał podmuch północnego wiatru. Wreszcie nadszedł dzień, kiedy Einarr wyruszył na jedną z wypraw wikingów, i Sigurðr myślał, że oznacza to powrót do pustelniczego życia. Ale Svanhildr co rano zapraszała go na piwo i naleśniki, on zaś, ku swemu zdumieniu, chętnie przyjmował zaproszenie. Bragi rósł jak na drożdżach i uczył się kolejnych słów. Umiał już powiedzieć „mama” i „tata” oraz „drewno”; któregoś dnia popatrzył na mężczyznę, który miał usta pełne naleśników, po czym oznajmił: „Sig Sig”. Wprawdzie spiżarnia była dziełem Einarra, ale to Svanhildr miała do niej klucze. Bez starannego planowania gospodarstwo wikinga nie przetrwałoby srogiej zimy, a Svanhildr znała się na rzeczy jak mało kto. Potrafiła przyrządzać mięso na wiele sposobów - wędziła je, soliła i peklowała - żeby tylko mąż nie znudził się jednostajnym pożywieniem. Sigurðr ani się obejrzał, jak zaczął pomagać jej po śniadaniu, krojąc mięso na plastry, podczas gdy ona przygotowywała marynatę, w której miało stać. Pod nieobecność męża ani razu nie wspomniała, że może nie wrócić do domu, kiedy jednak rozeszła się wieść o powrocie statku, pobiegła nad morze i wpadła prosto w otwarte ramiona Einarra. Całowała go jak szalona, po czym dwukrotnie zdzieliła go w twarz, by zaraz delikatnie 315

scałować krew z jego warg. Sigurðr nie miał pewności, ale wyglądało to niemal tak, jakby Einarr sam nadstawił szczękę do ciosu. Pomógł zanieść łupy do domu, po czym aż westchnął nad ich wspaniałością. Czego tam nie było! Drogocenne metale i sakiewki wypchane monetami, narzędzia zrabowane z zamorskich warsztatów oraz butelki wina, które cudem przetrwały długi rejs. Ale Svanhildr czekała na coś jeszcze. Wreszcie Einarr wyjął wysadzaną klejnotami obwolutę, zdartą z Ewangelii w jednym z angielskich klasztorów, i podał ją żonie. Svanhildr podziwiała ją przez chwilę, po czym dołożyła kamień do naszyjnika. Sigurðr zrozumiał, skąd pochodzą jej amulety. Zewsząd. Długo pili wino oraz piwo z gatunku ale, aż wreszcie Sigurðr, zbyt zamroczony, by wrócić do domu, legł na ławie pod ścianą. Spał tam, dopóki nocą nie zbudziły go odgłosy bijatyki. Przynajmniej tak mu się początkowo zdawało, zanim zrozumiał, że mimowolnie stał się świadkiem miłosnych zmagań gospodarzy. Einarr brutalnie wziął żonę od tyłu, przytrzymując ją rękami za biodra. Svanhildr wyrywała się rozpaczliwie, ale tak naprawdę tylko udawała - stanowiło to część ich gry. Kiedy wreszcie zdołała się oswobodzić, Einarr przytrzymał ją za nogi i odwrócił na plecy, a gdy wszedł w nią od góry, paznokciami rozorała mu plecy, żłobiąc w nich krwawe ślady. Następnie ugryzła go w szyję, tak mocno, że szarpnął ją za włosy. Jęknęła z bólu, po czym uśmiechnęła się złośliwie i powiedziała, że jej mąż cuchnie rybą i pieprzy jak baba, na co Einarr zagroził, że następnego dnia nie będzie w stanie chodzić. Minęło dużo czasu, nim Sigurðrowi udało się znowu zasnąć. Kiedy się obudził, Einarr - ze śladami ukąszeń na szyi - zdążył już zmyć z siebie smród w gorącym źródle. Bragi biegał po izbie, oswajając się z ojcem, Svanhildr zaś - z siniakami na rękach - błagała, żeby tak nie wrzeszczał, cierpliwie rozczesując włosy męża grzebieniem z kości 316

wieloryba. Co jakiś czas zarzucała mu od tyłu ręce na szyję i szeptała: Ég elska þig Ég elska þig. Ég elska þig. „Kocham cię. Kocham cię. Kocham cię”. Kiedy Sigurðr ziewnął głośno na dowód, że nie śpi, Svanhildr pobiegła po kubeł świeżej wody do mycia. Zanim go przyniosła, Bragi wdrapał się Sigurðrowi na kolana. Mówił już coraz lepiej i zaśpiewał radośnie: „Wujek Sig!” Po niedługim czasie Einarr złożył Sigurðrowi kolejną propozycję, która miała na zawsze odmienić jego życie: tym razem chodziło o przyłączenie się do wikingów. Wyjaśnił, że wyprawy dłużą mu się okrutnie i tęskni za domem, i może towarzystwo przyjaciela uczyni rozłąkę mniej dotkliwą. Oferta była kusząca, ponieważ Sigurðr często wątpił, czy sprawdza się w życiu jako mężczyzna. Rankiem brodził w wodzie w poszukiwaniu martwych zwierząt morskich, popołudniami pracował jako pomocnik w czyimś warsztacie, a gdy doskwierała mu samotność, pomagał cudzej żonie w obowiązkach domowych. Obiecał, że to przemyśli, ale już wiedział, że się zgodzi, choćby dlatego, że Einarr nazwał go przyjacielem. Wkrótce stanął przed radą wikingów. Zdania były podzielone krążyły pogłoski, że Sigurðr to fuðflogi, czyli mężczyzna, który bierze nogi za pas, kiedy ma zaspokoić kobietę - ale nikt nie chciał urazić Einarra. Ponieważ bezpieczeństwo wojowników zależy od łodzi, lepiej nie zadzierać z głównym cieślą. Poza tym wikingowie nie widzieli w skłonnościach chłopaka nic złego, dopóki odgrywał rolę dominującą. Uległość w seksie przekłada się bowiem na inne dziedziny życia, na przykład walkę, wszelako nie istniały żadne dowody, że Sigurðr kiedykolwiek uległ innemu mężczyźnie, a jedynie pojawiły się domysły, że nie miałby nic przeciwko temu. Poddali próbie jego siłę oraz umiejętność posługiwania się bronią, po czym zabrali go na wypad ku wybrzeżom Anglii. 317

Statek robił wrażenie, miał płócienne żagle i tarcze ze skóry wołowej oraz groźną rzeźbioną głowę węża na dziobie. Płynęli wedle słońca i gwiazd, siedząc na pustych skrzyniach, które wkrótce miały wypełnić się skarbami. Nie brakowało wśród nich wojowników, którzy rozkoszowali się nadzieją walki. Śpiewem zagrzewali się do boju, policzkowali nawzajem i nacinali sobie skórę, by zaspokoić żądzę krwi. Niektórzy wyobrażali sobie nawet, że wstępują w nich duchy zwierząt, i łapczywie zajadali berserkjasveppur - grzybki halucynogenne - przed zejściem na ląd. Einarr odradzał Sigurðrowi podobne rzeczy. Sam sięgnął po grzybki podczas pierwszej wyprawy, ale tylko zmąciły mu umysł. Wyznał jednak, że czasami bierze je w warsztacie, kiedy brakuje mu natchnienia. Po kilku grzybkach, jak dodał, nietrudno wyobrazić sobie wzory, które umykają człowiekowi na trzeźwo. Niebawem Sigurðr odkrył, że walka przychodzi mu z łatwością, Anglicy zaś nie stawiali wielkiego oporu. Przeważnie oddawali wszystko bez sprzeciwu, zwłaszcza mnisi. Wyprawa okazała się sukcesem i Sigurðr dzięki pomocy Einarra wrócił do domu z pokaźnym łupem. Zaproszono go na następną, potem na jeszcze jedną, aż wreszcie stał się pełnoprawnym członkiem załogi. Po raz pierwszy w życiu czuł, że znalazł swoje miejsce na ziemi. Miał teraz dwie rodziny, rodzinę Einarra oraz kamratów, i wierzył, że nowo odkryte męstwo zaprowadzi go u kresu ziemskiej drogi do wrót Walhalli. Mijały lata. W przerwach między wyprawami Sigurðr i Einarr ćwiczyli fechtunek i pracowali w warsztacie. Rzeźby Einarra robiły się coraz bardziej fantazyjne, być może za sprawą piwa, którym regularnie się raczył, a może grzybków, które jadł, gdy brakło mu natchnienia. Sigurðr też robił postępy. Większość czasu spędzali razem i z każdym dniem lubili się coraz bardziej. Sigurðr zakochał się w Einarrze, oczywiście nie dało się tego uniknąć. Nie było to zwykłe, młodzieńcze zauroczenie, ale coś znacznie głębszego, 318

lepszego i prawdziwszego. Einarr wszystkiego się domyślał, to również było nieuniknione, lecz nauczył się udawać, że nie widzi powłóczystych spojrzeń przyjaciela. Oto, jak poradzili sobie z problemem: udawali, że nie istnieje. Po co strzępić język, skoro nie wyniknie z tego nic dobrego; i dlatego nie mówili nic, a temat wisiał między nimi jak noc bez brzasku. Co do Svanhildr, to jej miłość do męża też z każdym rokiem przybierała na sile, wszelako coraz bardziej rosła także niechęć do jego wypraw i na kilka tygodni przed każdą z nich Svanhildr traciła humor. Wreszcie miarka się przebrała. Svanhildr wybuchała, gdy Einarr prosił ją o napełnienie kubka, bez powodu wymyślała bogom, a nawet zalała się łzami, kiedy Bragi zadrapał sobie kolano drewnianym mieczem. Nie mogąc tego dłużej znieść, Einarr chwycił ją za ramiona i trząsł nią, dopóki się nie uspokoiła. - Chodzi o ciebie - powiedziała. - Wyjeżdżasz, a ja tu zostanę sama, do tego z brzuchem. Einarr uśmiechnął się szeroko. - Przestań! Tylko to mi było potrzebne - lamentowała. - Jestem stara. - Ale nie za stara - odparł Einarr. - Jak widać. W przeddzień wyprawy Svanhildr podała na kolację wędzoną wieprzowinę i świeżo uwarzone piwo, ale prawie się nie odzywała. Rankiem nie odprowadziła Einarra na statek, tylko na pożegnanie wymierzyła mu na progu policzek. Wyprawa przebiegła jak zwykle. Czasem reputacja wikingów starczała, by wygrać potyczkę bez wyciągania miecza, a gdy płynęli do ostatniego celu, ich statek był już wyładowany po brzegi. Może powodzenie uderzyło im do głowy, ponieważ stracili czujność. Wielokrotnie bez trudu grabili tamtą osadę, ostatnio jednak, chcąc zachować resztki honoru, wieśniacy nauczyli się władać bronią. Nie spodziewali się pokonać 319

wikingów, pragnęli jednak położyć trupem paru z nich. Gdy wikingowie wysypali się z łodzi i ruszyli po piasku, z nieba nieoczekiwanie spadł na nich grad strzał. Sigurðr miał dobre oko, zauważył jedną, która leciała prosto w niego. Szykował się, by uskoczyć, zrozumiał jednak, że jeśli to zrobi, strzała trafi w mężczyznę idącego tuż za nim. W Einarra. I nie ruszył się z miejsca. Strzała przebiła skórzany kaftan i Sigurðr z głośnym okrzykiem padł na ziemię, zaciskając ręce na drzewcu. Zaskoczeni wikingowie szybko odzyskali panowanie nad sytuacją i wioska została zdobyta. Ale Einarr Einarsson i Sigurðr Sigurôsson zostali na brzegu. Strzała tkwiła głęboko w piersi Sigurðra, zatopiona aż po nasadę, i wyjęcie jej pogorszyłoby sprawę. Sigurðr dobrze o tym wiedział. Mimo strachu zebrał się na odwagę, chociaż oczy zachodziły mu mgłą jak znieruchomiałe wiosła lodem. - Einarr? - Tak? - Ja umieram. - Bzdury opowiadasz. - Pamiętaj o mnie. - Jakże mógłbym zapomnieć kretyna - burknął Einarr - który mówi, że umiera od takiego draśnięcia? - Einarr? - Co znowu? - Muszę ci coś powiedzieć. - Dużo gadasz jak na umierającego. - Nie. - Sigurðr nie dawał za wygraną. - Ég elska... Einarr przerwał mu w pół słowa. 320

- Pleciesz jak baba. Lepiej oszczędzaj siły. Sigurðr zobaczył po jego minie, że rozmowa dobiegła końca, toteż zamknął oczy i pozwolił przenieść się na statek. Tam Einarr wyciął ciało wokół rany, a Sigurðr wył z bólu przy każdym ruchu noża. Gdy zagłębienie było dostatecznie szerokie, Einarr wyjął szczypcami grot i na wpół przytomny Sigurðr zobaczył na nim strzępy mięsa. - Svan dobrze cię karmi - stwierdził Einarr. - Sadła ci nie brakuje. W drodze powrotnej zmieniał przyjacielowi opatrunki i sprawdzał, czy w ranę nie wdaje się zakażenie. Wszystko wskazywało na to, że najgorsze minęło. I gdy Sigurðr otworzył oczy, ujrzał nad sobą Svanhildr, która stała nad nim z miską porów i cebuli. - To cię rozgrzeje - powiedziała. - Mogę odejść. Niedobrze, aby chory przebywał pod jednym dachem z ciężarną. Spojrzała na niego z rozbawieniem. - Należysz do rodziny, nawet nie chcę o tym słyszeć. - Ale dziecko... - Jedz. Jeśli poczuję z ran cebulę, znaczy, że masz uszkodzone narządy. Przez następne dni Einarr i Bragi modlili się do bogini uzdrowień, a Svanhildr czuwała nad rannym. W zamian za jedną z najlepszych skrzyń Einarra miejscowy znachor pobłogosławił runy z wielorybich kości, po czym rozrzucił je przy ławie Sigurðra. Kuracja okazała się skuteczna, rany Sigurðra nie pachniały cebulą. Gdy niebezpieczeństwo minęło, skierował pierwsze kroki do warsztatu i wywiercił dziurę w jednej z wielorybich kości. Następnie ofiarował ją Svanhildr. - Byłbym zaszczycony - powiedział - gdybyś dodała ją do swego naszyjnika. Oczywiście nie musisz, ale... Bez słowa zarzuciła mu ręce na szyję, kiwając energicznie głową. 321

Sigurðr powoli dochodził do siebie. Z trudem podnosił ręce i ból nachodził go w zgoła najmniej spodziewanych chwilach, ale sprzykrzyła mu się rola chorego. Zaczął pomagać Einarrowi przy budowie łodzi, która miała służyć Bragiemu do łowienia ryb. Uparł się pomalować każdy cal. Nie, żeby to było konieczne, ale dobrze było znów chwycić za pędzel. Zajęło mu to mnóstwo czasu, lecz Einarr nie powiedział ani słowa. Ciąża Svanhildr przebiegła bez żadnych komplikacji, mimo jej słusznego wieku. Kiedy zaczęła rodzić, młody Bragi pobiegł po akuszerkę, a mężczyźni zostali na miejscu. I do rodziny niebawem dołączył zdrowy i piękny chłopiec o imieniu Friðleifr. Gdy stało się jasne, że dziecko przeżyje, mężczyźni postanowili to uczcić. Nawet Bragiemu pozwolono siedzieć do późna i wychylić parę kubków mocnego piwa. Jako że miał teraz pod opieką młodszego brata, jego ojciec uznał, że najwyższa pora, aby zaczął pić jak mężczyzna. Blask ognia i kaganków oświetlał izbę. Einarr śmiał się tubalnie, kiedy jego syn - teraz, jak podkreślał z dumą, starszy syn - ruszył chwiejnie w kierunku posłania. - No, może jeszcze nie mężczyzna - żartował, a Sigurðr zawołał, że od piwa wyrosną mu włosy na piersi. A już na pewno na języku, o czym przekona się z samego rana. Chłopiec od razu zaczął chrapać, Einarr zaś, zadowolony, że żona i mały synek też śpią spokojnie, poszedł do warsztatu. Po chwili wrócił z niewielkim pakunkiem i rzucił go Sigurðrowi. - Teraz dopiero będziemy świętować. Bogowie się do nas uśmiechnęli. Zjedli trochę berserkjasveppur - Sigurðrowi grzybki nie bardzo smakowały, ale nigdy nie odmawiał przyjacielowi - po czym Einarr dorzucił resztę do kociołka z piwem. - Pozostałe zagotujemy. Smakują podle, ale za to efekt... 322

Siedzieli przy ogniu, racząc się piwem; Einarr próbował opisać piękno zawijasów, które dryfowały dokoła jego głowy, a Sigurðr śmiał się z tych opisów do łez. Obudzona hałasem, Svanhildr kilkakrotnie podnosiła głowę, ale zaraz bez słowa kładła ją z powrotem. Mężczyźni pili, aż kociołek zaświecił pustkami, a następnie wyjedli pozostałości z dna. - Miło, że dałeś Svan jeden z runów do naszyjnika - wybełkotał Einarr. - Szkoda, że sam na to nie wpadłem. - Opiekowała się mną - odparł Sigurðr. - Ty też. - Najwyższa pora, żeby nosiła na szyi coś od ciebie. - Kocham - odpowiedział Sigurðr. - Ją. - Wiem. - I Bragiego - dodał Sigurðr. - Bragiego też kocham. - Mam coś dla ciebie. - Einarr znów zniknął w warsztacie, po czym wrócił z grotem strzały, która zraniła Sigurðra. Ciężko usiadł obok przyjaciela, bliżej niż poprzednio. - Daj mi swój rzemień. - Nie wiedziałem... - wymamrotał Sigurðr. - Nie miałem pojęcia, że go zauważyłeś. - Od razu. To - wskazał na grot - mi o nim przypomniało. Sigurðr podał mu rzemień i Einarr obrócił go w palcach. - Wygląda dokładnie jak wtedy, kiedy owijałem nim Sigurðrsnautra. Sigurðr wlepił wzrok w palenisko, unikając spojrzenia Einarra, który zawiesił grot na rzemieniu, a następnie podał go przyjacielowi. Sigurðr wyciągnął rękę, ale zmienił zamiar i lekko się pochylił. Einarr zawahał się na ułamek sekundy, po czym przełożył rzemień przez głowę młodszego mężczyzny. Sigurðr poczuł, jak dłoń przyjaciela musnęła jego włosy, a może nawet dotknęła skóry na karku. Latami wyobrażał sobie tę chwilę i jego marzenie wreszcie się spełniło. 323

Obaj zastygli bez ruchu, wymieniając spojrzenia. Sigurðr przybliżył się nieco, ale Einarr się nie odsunął. Byli bardzo blisko siebie. Sigurðr odchrząknął, gdyż mieszanina piwa i grzybów podeszła mu do gardła, po czym ochryple uwolnił słowa, z którymi zwlekał od tylu lat. Ég elska þig. Einarr lekko zmrużył oczy, lecz poza tym wyraz jego twarzy nie uległ zmianie. Sigurðr nachylił się jeszcze bliżej, a gdy przyjaciel ponownie nie zareagował, pokonał ostatni kawałek dzielącej ich przestrzeni i dotknął ustami jego ust. Einarr ani drgnął. Sigurðr uznał to za przyzwolenie i pocałował go mocniej. Naraz poczuł, jak Einarr odsuwa się gwałtownie, i na jego głowę spadł potężny cios. Stoczył się z ławy i zobaczył tylko, jak przyjaciel bierze zamach nogą. Kopniak trafił go prosto w żebra i pozbawił tchu. Ręką, w której zwykle trzymał miecz, Einarr grzmotnął Sigurðra w żołądek, raz, a potem kolejny i jeszcze jeden. Atak był chaotyczny, pełen furii i kompletnie pozbawiony strategii, toteż większość ciosów trafiała w próżnię. Sigurðr próbował się wycofać, lecz Einarr pchnął go ramieniem w klatkę piersiową, prosto na jeden z kaganków, który przewrócił się na podłogę. Korzystając z okazji, Sigurðr usiłował odturlać się na bok, ale Einarr dalej walił na oślep. Szybkie ciosy padały wszędzie, na twarz, barki, szyję oraz obolałe miejsce na piersi, gdzie niedawno ugrzęzła strzała. Sigurðr ledwie mógł oddychać, po części za sprawą brutalności ataku, a po części zdumiony, że w ogóle nastąpił. Dziecko. Friðleifr obudził się w smoczej kołysce, czując instynktownie, że w domu dzieje się coś niedobrego. Svanhildr zerwała się z posłania i krzyczała na męża, żeby przestał, Bragi zaś zwlókł się z ławy, oszołomiony zarówno niespodziewaną bójką, jak i piwem, które wciąż 324

szumiało mu w głowie. Nie mógł ustać, a podłoga kołysała mu się pod nogami jak pokład w czasie sztormu. Krzyki nie docierały do uszu Einarra. Nie wiadomo, jakie demony opętały go za sprawą berserkjasveppur, ale walczył z nimi, jakby stawką było życie. Sigurðr nawet się nie bronił. Był jeszcze osłabiony, ale chodziło o coś więcej: widok zamroczonego chłopca i wrzeszczącej kobiety odebrał mu wolę walki. Zrozumiał bowiem, na poły świadomie, acz bez cienia wątpliwości, że ów przejaw słabości nie był niczym więcej jak zdradą tych, którzy przygarnęli samotnego chłopca i ofiarowali mu życie mężczyzny. W chwili zapomnienia Sigurðr przekroczył niewidzialną granicę, którą Einarr mozolnie wznosił przez dziesięć lat. Dlatego zwiotczał; niechaj pięść Einarra wytyczy ją na nowo. Widząc, że Sigurðr się poddaje, Svanhildr odstąpiła od smoczej kołyski. Uczepiła się prawej ręki Einarra, która sposobiła się do kolejnego ciosu; mężczyzna odruchowo zamachnął się lewą i Svanhildr legła bez czucia na stercie drewna. Bragi wiedział, że lepiej nie wchodzić ojcu w drogę: chłopiec, który jeszcze bawił się drewnianym mieczem, nie mógł się mierzyć z wikingiem. Los wuja Siga przeraził go nie na żarty, dostrzegł wszelako większe niebezpieczeństwo: tran wylał się z przewróconego kaganka na kupkę trocin i ogień rozprzestrzeniał się błyskawicznie. Bragi zaczął krzyczeć, że się pali, ale nawet to nie wróciło ojcu przytomności. Ciosy Einarra, bezładne, acz niezmordowane, dalej padały gradem na ciało Sigurðra, a na twarzy napastnika malował się wyraz zwierzęcej furii. Ławy stojące wzdłuż ścian zajęły się ogniem i płomienie zaczęły lizać wystające gdzieniegdzie ze ściany brzozowe gałązki. Nieustępliwie parły naprzód, co gorsza zmierzając ku Svanhildr, która dalej leżała bez ruchu na podłodze. Miała zamknięte oczy i krew kapała jej z czoła. 325

Bragi potrząsnął matką, która wciąż nie dawała znaku życia. Kiedy zrozumiał, że jej nie obudzi, chwycił ją pod pachy i zaparł się nogami o podłogę. Ciągnął, ile sił, ale był za mały i zbyt pijany, toteż szarpiąc, przesunął ją tylko trochę. Mimo to nie dawał za wygraną. Musiał wydostać ją na zewnątrz. Gdy chłopiec ciągnął matkę w stronę drzwi, Einarr nie przerywał bezlitosnego ataku. Sigurðr nie mógłby się bronić, nawet gdyby chciał: jego twarz zamieniła się w krwawą miazgę, miał złamanych kilka żeber, a jego nogi podrygiwały za każdym ciosem. Ale mógł jeszcze mówić. - Einarr, pożar - wybełkotał zmasakrowanymi ustami. - Żona! Bragi! Powtarzał to raz po raz, aż do skutku. Wreszcie Einarr znieruchomiał, rozglądając się dokoła jak człowiek, który budzi się nagle i nie wie, gdzie jest. Zobaczył, że Bragi utknął z matką w pobliżu wejścia, a płomienie odcięły mu drogę. Rzucił się w ich stronę i kopniakiem wyłamał drzwi. Wypchnął chłopca na zewnątrz, lecz z żoną nie poszło mu tak łatwo - wciąż leżała bezwładnie na podłodze - toteż przerzucił ją sobie przez ramię i pochylił głowę. Nie pozostawało mu nic innego, jak rzucić się w ogień: będą poparzeni, ale żywi. Leżący na podłodze Sigurðr zobaczył, jak Einarr i Svanhildr znikają za zasłoną płomieni, i zrozumiał, że nie zdoła pójść w ich ślady. Nie miał siły przeczołgać się choćby kawałek, a co dopiero pokonać taką odległość. A więc tak to się skończy, pomyślał. W ogniu. Płomienie trzaskały wokół niego jak śmiech; czuł, że będzie to ostatni dźwięk, jaki usłyszy. Nagle w pobliżu rozległ się płacz dziecka. Skraj tuniki Sigurðra zajął się ogniem. Miał wrażenie, że krew lada chwila zabulgocze mu w żyłach. Połamanymi palcami zdusił płomienie; stracił czucie, więc nie miało to większego znaczenia. 326

Krew sączyła się z kącików oczu, wsiąkając w brodę, ale wytarł ją i podpełzł w kierunku, skąd dobiegał płacz Friðleifra. Tymczasem na zewnątrz Svanhildr odzyskała przytomność i histerycznie ściskała Bragiego. Widząc, że nie ma z nimi FriÔleifra, załamała ręce i wszczęła lament. Rzuciła się w stronę domu, ale Bragi ją powstrzymał: przecież nie pozwoli matce wrócić do piekła, z którego nie było ucieczki. Einarr, który zdążył już oprzytomnieć, też spoglądał na płonący budynek. Serce pchało go do środka, lecz instynkt wziął górę. Niezdolny ruszyć się z miejsca, padł na kolana i ukrył twarz w dłoniach. Svanhildr dalej krzyczała wniebogłosy, a Bragi ją przytrzymywał, aż wreszcie zrozumiał, że matka ani myśli biec do ogarniętego płomieniami domu. Puścił ją, a wtedy ona dopadła Einarra, kopiąc go i bijąc na oślep pięściami, by wreszcie opaść bez sił u jego boku. Einarr nie reagował, dopiero jak upadla, wyciągnął rękę, żeby dotknąć żonę. Czując jego palce, odsunęła się gwałtownie. Zrozumiał, że nie powinien był tego robić. Następnego ranka z domu została jedynie sterta rozżarzonych belek, leżących wśród kamiennych fundamentów. Przybyli pozostali mieszkańcy osady - rolnicy, kupcy i wikingowie - i zaczęli przeczesywać zgliszcza. Einarr nie czuł się na siłach, aby do nich dołączyć, ale wiedział, że musi. Podszedł do miejsca, gdzie stała kołyska, ale znalazł tylko stertę patyków oraz jedną ocalałą smoczą głowę. Rozległ się okrzyk jednego z szukających: znaleziono ciało Sigurðra. Leżało w pewnej odległości od miejsca bijatyki, ale tylko kilkanaście stóp dalej. Było tak zwęglone, że Einarr nie rozpoznał w nim przyjaciela; zachowało wprawdzie ludzki kształt, lecz zostały z niego tylko kości. Widok był potworny, lecz Einarr czegoś nie rozumiał. Zamiast ruszyć do wyjścia Sigurðr czołgał się w kąt, w stronę kanału. Miałoby to sens, 327

gdyby otwór umożliwiał ucieczkę - był jednak o wiele za mały. Poza tym przyjaciel nawet nie zdążył ruszyć desek: przykrył je swoim ciałem. W ciszy rozległ się jakiś dźwięk. Einarr i pozostali mężczyźni spojrzeli po sobie na potwierdzenie, że słuch ich nie myli i że oto trup faktycznie wydaje odgłos. Kwilenie. Pod spodem. Dochodzące spod desek podłogi. Dwaj mężczyźni usunęli szczątki Sigurðra i znad czaszki wzbił się obłok pyłu. Einarr rzucił się do zrywania desek. Były nadpalone, ale całe; nie ulegało wątpliwości, że ciało Sigurðra odegrało rolę zapory. Einarr odsunął deski i zobaczył, że w dole, ciasno owinięty kocykiem i przewiązany rzemieniem, na którym wisi grot strzały, unosi się na wodzie jego maleńki syn. Był drżący i podtopiony, ale żywy. Einarr porwał go w ramiona i przytulił mocno jak nigdy w życiu. Następne dni spędził wraz z Bragim w ulubionym fiordzie Sigurðra, kopiąc olbrzymi dół. Gdy dół był już dostatecznie duży, skrzyknęli grupę wikingów, aby pomogła im przenieść łódź Bragiego, tak pięknie ozdobioną przez Sigurðra, na miejsce pochówku. Niektórzy wikingowie sarkali, że Sigurðr nie był aż tak wielkim wojownikiem, żeby go grzebać z taką pompą, ale nikt nie ważył się powiedzieć tego głośno. Pozwolono, by Einarr i jego rodzina pożegnali się z człowiekiem, który ocalił ich dziecko. Obok szczątków Sigurðra umieścili w łodzi różne przedmioty: jego ulubiony kubek i chochlę, wygrzebane ze zgliszcz, pędzle ¡barwniki, Sigurðrsnautra oraz ocalałą głowę smoka z kołyski Friðleifra. Następnie Svanhildr zdjęła naszyjnik z amuletami i ostrożnie złożyła go na spalonej piersi Sigurðra. Zachowała tylko kość, którą dal jej w prezencie. 328

Zastanawiali się, czy nie włożyć do grobu rzemienia z grotem, lecz odstąpili od tego zamiaru. Zachowają go dla Friðleifra, jako talizman na drodze do dorosłości. Einarr sam zasypał grób. Pracował przez całą noc, a Bragi i Svanhildr z dzieckiem przyciśniętym do piersi stali tuż obok. O wschodzie słońca wyczerpany Einarr rzucił łopatę i utkwił wzrok w horyzoncie, gdzie ognista kula podnosiła się z wody niczym karzące oko Odyna. Bragi zasnął, Einarr zaś, nie mogąc dłużej taić straszliwej prawdy, wyznał Svanhildr, w jakich okolicznościach doszło do bójki. Kiedy skończył, Svanhildr dotknęła męża po raz pierwszy, odkąd spłonął ich dom. Nie mógł liczyć na słowa przebaczenia, ale wzięła go za rękę. - Nie wiem, dlaczego to zrobiłem - powiedział. Łzy płynęły mu po twarzy. - Kochałem go. Milczeli długo, Einarr płakał. Wreszcie Svanhildr przerwała ciszę. - Friðleifr to dobre imię - powiedziała. - Ale chyba nie tak dobre jak Sigurðr. Einarr ścisnął jej palce i kiwnął głową, po czym zapłakał. - Ważne, byśmy go nigdy nie zapomnieli - dodała Svanhildr, spoglądając na twarzyczkę ocalonego dziecka, pogrążonego we śnie. - Odtąd będziesz nosił imię naszego przyjaciela.

XXII Poparzonemu niełatwo wtopić się w tłum, zwłaszcza w sklepie z tekstyliami, gdzie rozczochrana kobieta owija go białą tkaniną na kostium anioła. Gdy nadeszła pora płacenia, wepchnąłem się między Marianne Engel oraz kasjerkę i podsunąłem swoją kartę. Zabawne, że dawała mi poczucie niezależności, skoro i tak środki pochodziły z cudzego konta. Poczucie złudne, bo złudne, ale krzepiące. Po zakupach udaliśmy się do banku w skądinąd intrygującym celu. Marianne Engel chciała upoważnić mnie do dostępu do skrzynki depozytowej i bank potrzebował w tym celu wzoru mojego podpisu. Na moje pytanie o przyczynę owej decyzji odpowiedziała, że przezorny zawsze ubezpieczony; Bóg jeden wie, co przyniesie przyszłość. Zapytałem, czy dostanę klucz. Nie, odpowiedziała, jeszcze nie. Kto jeszcze jest upoważniony? Nikt. Poszliśmy do kawiarni na latte bez pianki. Usiedliśmy w ogródku i Marianne Engel opowiedziała mi o islandzkiej wizji Hel. Podobno jest to miejsce pełne nie ognia, ale lodu: podczas gdy narody anglojęzyczne mówią „gorąco jak w piekle”, Islandczycy posługują się zwrotem helkuldi, czyli „zimno jak w piekle”. To w gruncie rzeczy logiczne: po całym życiu w upiornie zimnym klimacie, cóż mogło być bardziej przerażające aniżeli wizja wiecznej powtórki z rozrywki? Pozwolę sobie dodać, że dla poparzonego najciekawsze jest to, iż koncept ten stawia na głowie 330

judeochrześcijańską wizję męki piekielnej jako przypiekania na ogniu. Założenie, iż piekło jest szyte na miarę każdego człowieka, to skądinąd żadna nowość. To w gruncie rzeczy jeden z największych triumfów artystycznych Piekła Dantego: kara grzesznika odzwierciedla jego przewiny. Dusze ludzi zmysłowych, którzy za życia folgowali namiętności, cierpią smagane wichrem niekończącej się burzy. Dusze tych, którzy splamili się symonią, uwłaczając Bogu nadużywaniem przywilejów wynikających z godności kościelnych, pokutują z głową w dół, chłostane ogniem. Pochlebcy z kolei odbywają karę zanurzeni w ekskrementach, przywodzących na myśl świństwa, jakie wygadywali na ziemi. Zastanawiałem się, jaka będzie moja wersja, o ile bym w to wierzył, rzecz jasna. Czy miałem się smażyć we wraku samochodu? A może będzie to wieczny pobyt w sali zabiegowej, oko w oko ze skalpelem? Albo odkrycie, że gdy wreszcie mogłem pokochać, było już za późno? Pogrążony w rozmyślaniach, zobaczyłem jednego z członków mojego tajnego bractwa, który właśnie nadchodził ulicą. Dziwne uczucie: po raz pierwszy ujrzałem w miejscu publicznym kogoś na wzór i podobieństwo moje; w dodatku znałem go osobiście. Był to Lance Whitmore, ten sam, który palnął krzepiącą mówkę na pogadance w szpitalu. Od razu podszedł do nas i zapytał, czy się znamy. Nie wziąłem mu za złe, że mnie nie poznał: moja twarz nie tylko uległa zmianie w miarę gojenia, ale była obecnie ukryta pod plastikową maską. - Miło zobaczyć jednego z naszych w biały dzień - powiedział. - Nie jesteśmy wprawdzie duchami, ale zwykle skutecznie chowamy się po kątach. Ucięliśmy sobie dziesięciominutową pogawędkę, podczas której Lance kompletnie nie zważał na atakujące nas zewsząd natrętne spojrzenia. 331

Nie wątpię, że był ich świadom, ale jego obojętność zrobiła na mnie ogromne wrażenie.

* Miałem na sobie białą szatę oraz skrzydła z pończoch naciągniętych na wieszaki i ozdobionych srebrną lametą. Marianne Engel poprawiła moją aureolę (z pociągniętej złotą farbą szczotki do rur na giętkim drucie), a następnie podwinęła mi anielski rękaw i dała zastrzyk morfiny, która popłynęła w moich żyłach niczym struga ludzkiej dobroci. Podniecony Bougatsa plątał się pod nogami i byłem ciekaw, co też roi się w psiej głowie na taki widok. Marianne Engel też założyła szatę, a dokładniej suknię, tak obszerną i zwiewną, że wyglądała jak szata. Jakimś cudem Marianne Engel była jeszcze bardziej rozczochrana niż zwykle, mimo opaski, która okalała jej skronie, przechodząc na czole w malowniczy węzeł. Spomiędzy loków wymykał się szeroki welon tkaniny i spływał jej po plecach. Zebrała nadmiar materiału w zgięcie łokcia, podobnie jak kelner w restauracji nosi serwetkę. W drugiej ręce trzymała staroświecką latarenkę bez oliwy, a jej lewą kostkę - tę z różańcem - oplatał wieniec z liści. Wyjaśniła, że ma symbolizować wieniec laurowy, który powinien leżeć u jej stóp, co jednak znacznie utrudniłoby taniec. Zapytałem, za kogo się przebrała. - Za jedną z Panien Głupich - odpowiedziała. Przyjęcie miało się odbyć w najstarszym i najdroższym hotelu w mieście. Odźwierny w cylindrze otworzył drzwi taksówki i podał rękę Marianne Engel. Skłoniwszy się głęboko, rzucił mi pytające spojrzenie, jakby zachodził w głowę, skąd wykombinowałem tak sugestywną maskę. - Jest pan Lucyferem, sir? - Słucham? 332

- To jedyny upadły anioł, jakiego znam. - Złożył mi wytworny ukłon. - Dobra robota. Pozwolę sobie zauważyć, że chrypka dodaje pieprzyku. Kiedy wchodziliśmy do holu, Marianne Engel wzięła mnie za rękę. Przygaszono światła, z sufitu spływały ciemne serpentyny. Pajęczyny wisiały w rogach i w pomieszczeniu kręciły się dziesiątki czarnych kotów (zastanawiałem się, skąd ich tyle wytrzasnęli, zrobili nalot na schronisko?). W głównej sali balowej powoli gromadzili się goście. Ujrzałem jakieś pół tuzina szkieletów, które grzechotały białymi kośćmi wymalowanymi na czarnych trykotach. Maria Antonina w upudrowanej peruce i z przepastnym dekoltem rozmawiała z lady Godiva w pelerynie blond włosów na obcisłym kostiumie, który imitował nagość. Funkcjonariusz Kanadyjskiej Królewskiej Policji Konnej popijał whisky w towarzystwie Ala Capone. Kobieta przebrana za olbrzymią marchewkę i wymachująca warzywnym berłem stała obok swojego partnera w stroju królika. Pijany Albert Einstein kłócił się z trzeźwym Jimem Morrisonem, a dwa diabły w kącie porównywały swoje ogony. Minął nas kelner ze srebrną tacą; Marianne Engel zwinnie chwyciła kieliszek z martini i łyknąwszy zeń godnie, pocałowała mnie w zamaskowany policzek. Znaleźliśmy stół przykryty krwistoczerwonym obrusem, ze świecą wystającą z kolekcji szklanych gałek ocznych. Usiedliśmy obok siebie: Marianne Engel miała u boku mężczyznę przebranego za gumową kaczkę, a moją sąsiadką okazała się seksowna policjantka. Wkrótce zrozumiałem, że Halloween będzie odtąd moim ulubionym świętem. Kiedy policjantka pochwaliła mój kostium, wymyśliłem na poczekaniu bajeczkę, że w „prawdziwym życiu” uczę angielskiego w miejscowym liceum. Wychyliwszy trzecie martini - co było zupełnie do niej niepodobne - Marianne Engel zaciągnęła mnie na parkiet. Wiedziała, że marzę, aby z nią zatańczyć: w końcu nie po to Sayuri dawała mi 333

taki wycisk, bym przez resztę życia podpierał ściany. Orkiestra zagrała walca i Marianne Engel wyprostowała się jak struna, obejmując mnie swymi ramionami rzeźbiarki. Spojrzała mi głęboko w oczy i przez chwilę czułem się tak, jak gdyby morze ruszyło mi na spotkanie. Nie wiem, jak długo staliśmy bez ruchu, zanim wciągnęła nas w rytm muzyki. Musiałem tylko się poddać; było tak, jakby wiedziała instynktownie, na ile może sobie pozwolić. I nie musiałem się martwić o słabsze kolano, kiedy wywijaliśmy wśród Romeów i Julii, Esmerald i Quasimodów, Um i Travoltów. Marianne Engel nie odrywała ode mnie wzroku, a pozostali tancerze zlali się w barwne, acz nieistotne tło. Nie wiem, jak długo to trwało, i pewnie tańczyłbym dalej, obojętny na upływ czasu, gdybym nie dostrzegł kątem oka nader intrygującej pary. Najpierw uznałem, że to moja głowa płata mi figle, no bo przecież żadną miarą nie mogli być tutaj obecni. Znikli mi z oczu, gdy Marianne Engel zakręciła mną w półobrocie, i już myślałem, że przepadli na dobre. Ale się pomyliłem. Tym razem nie miałem wątpliwości: ogolona głowa Japonki w szacie mniszki stanowiła rażący kontrast z płomienną czupryną wikinga, z którym kobieta tańczyła. Była tak pełna wdzięku, jej partner zaś tak zwalisty, że ich widok przywodził na myśl taniec byka z wróblem, który przycupnął między rogami tego pierwszego. Z przejęciem zaciskała usta, kiedy jego miecz trącał ją w biodro, a gdy poprawiała rękę, z jej rękawa sypały się drobiny ziemi. Marianne Engel ponownie mną zakręciła, a kiedy wróciliśmy do poprzedniej pozycji, już ich nie było. - Widziałaś ich? - Kogo? Naraz moją uwagę przykuła inna para. Kobieta miała na sobie wiktoriański strój, jednak raczej codzienny aniżeli balowy. Nie byłoby w nim nic 334

szczególnego, gdyby nie fakt, że był przemoczony do suchej nitki: woda kapała z niego na podłogę, tworząc kałuże wokół jej stóp. Mężczyzna, nader dobroduszny z wyglądu, zdawał się tym kompletnie nieporuszony. Nosił skórzany kaftan, miał grube ramiona i jeszcze grubszy brzuch. Kobieta uśmiechała się uprzejmie, kiedy coś do niej mówił, co rusz jednak zerkała mu przez ramię, jak gdyby kogoś wypatrywała. Kiedy znaleźliśmy się blisko nich, usłyszałem, że mężczyzna mówi po włosku, ona z kolei odpowiadała mu po angielsku. - Tom? No właśnie nie wiem... Marianne Engel znów próbowała mną zakręcić, ale się wyrwałem. Straciłem ich z oczu tylko na chwilę, lecz to wystarczyło. Zacząłem rozglądać się na wszystkie strony, ale dosłownie rozpłynęli się w powietrzu. Wróciłem tam, gdzie widziałem kałużę u stóp kobiety. Ale podłoga była sucha. Rozejrzałem się za drobinami ziemi, które sypały się z rękawa Japonki, jednak parkiet lśnił czystością. Chodziłem na czworaka, macając rękami po podłodze, a pozostali tancerze rozstąpili się dokoła i patrzyli na mnie tak, jakbym postradał zmysły. Marianne Engel nachyliła się do mojego ucha. - Czego szukasz? - Widziałaś ich, prawda? - Nie mam pojęcia, o czym mówisz. - Duchy! - Ach. Duchy. - Zachichotała. - Nie powinieneś za nimi gonić, wiesz? To przypomina łapanie za ogon śliskiego węgorza: już myślisz, że go trzymasz, a on w ostatniej chwili wymyka ci się z rąk. Byliśmy na przyjęciu jeszcze przez parę godzin, a ja przez cały czas rozglądałem się za widmami. Swoje wiedziałem. Widziałem ich. JESTEŚ TAK SAMO STUKNIĘTY JAK ONA Wal się, żmijo. Dostaniesz tyle morfiny, że ci się odechce. 335

Po powrocie do domu Marianne Engel zaparzyła herbatę w nadziei, że się uspokoję. Gdy to nie zadziałało, postanowiła opowiedzieć dalszy ciąg naszej historii. Może informacja, czy się pobraliśmy, chociaż trochę poprawi mi humor, stwierdziła.

XXIII Dopóki nie wspomniałeś o małżeństwie, nigdy serio nie brałam tego pod uwagę. Przyznaję, że po cichu snułam takie marzenia, ale bądź co bądź złamałam już w życiu jedne śluby i nie kwapiłam się do składania kolejnych. Po części obawiałam się, że cię zdradzę, tak jak zdradziłam matkę Christine, toteż gdy poniechałeś tego tematu, uznałam twe słowa za kaprys, ot, chwilowy przypływ uczuć. Prawdę mówiąc, nawet mi to nie przeszkadzało, ponieważ i tak dostałam w życiu więcej, aniżeli mogłam się spodziewać. Pracowałam dla beginek, dzięki czemu ich książki stawały się coraz lepsze, i nie minęło wiele czasu, gdy wieść o moich umiejętnościach dotarła do uszu zamożnych mieszczan. Jedno się nigdy nie zmieni. Bogaci lubią chwalić się tym, czego nie mają inni. A cóż w owych czasach nadawało się do tego lepiej niż książki? Dzięki nim człowiek chełpił się nie tylko pokaźną sakiewką, ale i niespotykaną inteligencją oraz smakiem. Mimo to nie kryłam zdumienia, gdy pewna można pani poprosiła mnie o rękopis Der gute Gerhard Rudolfa na urodziny swego męża. Odmówiłam w przeświadczeniu, iż będzie to plama na twoim honorze; w końcu to ty utrzymywałeś rodzinę. Lecz bogacze posiadają jeszcze jedną cechę, która pozostaje niezmienna, a mianowicie: przekonanie, że biedni zawsze mają swoją cenę. Jak się okazuje, jest to prawda. Kobieta podała cenę przekraczającą twoje roczne zarobki. Znów chciałam odmówić, ale... no cóż, potrzebowaliśmy 337

pieniędzy, toteż poprosiłam o czas do namysłu. Nie miałam pojęcia, jak cię o to zagaić. Podzielaliśmy zdanie, że termin czeladniczy jest na dłuższą metę najlepszym rozwiązaniem, lecz to, co przynosiłeś do domu, nie starczało nawet na podstawowe wydatki. Gospodarze wiedzieli o naszej sytuacji i choć też im się nie przelewało, wielkodusznie przełożyli nam termin spłaty czynszu. Dzięki temu wiązaliśmy jakoś koniec z końcem, czułeś jednak, że zawiodłeś ich tak samo jak mnie. Przez kilka dni chodziłam po domu jak struta, próbując coś powiedzieć, ale nigdy nie kończyłam zdania. Pytałeś, co się dzieje, a ja powtarzałam tylko: „Nic”. Wreszcie, nie mogąc już dłużej tego znieść, przyparłeś mnie do muru. Tak naprawdę właśnie o to mi chodziło: chciałam przerzucić na ciebie część odpowiedzialności za to, co miałeś usłyszeć. Wyznałam, że pragnę wrócić do pracy nad książkami, i opowiedziawszy ci o propozycji mieszczki, poprosiłam o zgodę na przyjęcie zlecenia. Zabrzmiało to tak, jakbyś miał wyświadczyć mi wielką przysługę. Przyjąłeś to lepiej, niż się spodziewałam; jeśli to mnie uszczęśliwi, dodałeś, nie pozostaje nic innego jak przyjąć ofertę. I choć nie powiedziałeś tego głośno, czułam, że dla świętego spokoju oboje powinniśmy traktować moje zajęcie bardziej jako hobby aniżeli prawdziwą pracę. Co nie zmienia faktu, że wysokość kwoty zaparła ci dech w piersi. Mieszczka niezwłocznie wpłaciła małą zaliczkę. Małą dla niej, ogromną dla nas. Minęło parę dni, zanim odważyłam się wydać choćby część kwoty; wiedziałam, że z chwilą, gdy to uczynię, nie będzie odwrotu. Kiedy wręczałam pierwszą monetę sprzedawcy pergaminu, ogarnęła mnie niemal ulga i od razu przystąpiłam do pracy. 338

Skończyłam książkę i kobieta wydawała się zadowolona. Nie wiem, czy poleciła mnie znajomym, czy dotarli do mnie inną drogą, w każdym razie zlecenia posypały się jak z rękawa. W Moguncji brakowało księgarzy z prawdziwego zdarzenia, moje doświadczenie zaś zapewniło mi przewagę już na starcie. Nikt nie jest skłonny uwierzyć, że jego miasto rodzi prawdziwych artystów, wszelako większość ludzi utrzymuje, że gdzie indziej można w nich przebierać jak w ulęgałkach. Co więcej, wszyscy biorą za pewnik, że najlepsze rękopisy pochodzą z klasztornych skryptoriów, toteż skoro bogata mieszczka nie mogła zlecić wykonania księgi mnichom, spadałam jej jak z nieba. Mogła się przechwalać, że jest w posiadaniu rękopisu autorstwa zakonnicy z Engelthal, naturalnie przemilczając fakt, że nie żyję już w klasztorze. Niebawem miałam więcej zleceń niż czasu, i tak zaczęło się przekupstwo. Gdy wspomniałam przelotnie, że lubię gotować, pewna zamożna kobieta obiecała zaopatrzyć mnie w najwyborniejsze gatunki mięs pod warunkiem, że jej zlecenie wykonam w pierwszej kolejności. Przystałam na jej propozycję i wieść obiegła wyższe sfery lotem błyskawicy. Poczęto obdarowywać mnie specjałami i ani się obejrzałam, jak zamiast prosem zaczęliśmy się odżywiać jęczmieniem i owsem. Dostawaliśmy sezonowe owoce - wiśnie, śliwki, jabłka, gruszki i tarninę - oraz produkty luksusowe, jak imbir i goździki, musztardę i koper, cukier i migdały. Nie masz pojęcia, co to oznaczało. W wolnych chwilach wypróbowywałam nowe przepisy, jakby w ramach rekompensaty za potrawy, których nigdy nie mieliśmy okazji skosztować. Gospodyni pomagała mi z ochotą, albowiem sama też rzadko mogła sobie pozwolić na korzystanie z przypraw, a ja chichotałam w duchu, że taki ze mnie kulinarny rozpustnik. Bądź co bądź, czy Dante nie wspomina w Piekle o próżnym ludzie seneskim, „po którym praktyka nastała - w kuchnię wprowadzać bogatą nieznany 339

dotąd aromat gwoździka”*? * Pieśń XXIX, przekład Edwarda Porębowicza.

Nie minęło wiele czasu, a nasz stół uginał się pod ciężarem potraw. Otwierałam drzwi, kiedy gulasz bulgotał na palenisku, i wkrótce staliśmy się najpopularniejszą parą w okolicy. Zaglądały do nas nawet moje przyjaciółki beginki i niby to kręciły nosem na ekstrawagancki jadłospis. Przypominałam im wówczas, że zobowiązały się służyć bliźnim i przecież nie godzi się ranić moich uczuć. Wtedy udawały, że z grzeczności sięgają po łyżkę, a ja odkryłam, że nad pełnym talerzem nawet beginkom rozwiązują się języki. Przychodziły też Żydówki: dziwiłam się, jak wiele z nich trudni się handlem, częstokroć zmuszonych po śmierci mężów przejąć rodzinny interes. Prawdę mówiąc, były dla mnie źródłem wielkiej inspiracji. A gdy zaczęło mi brakować czasu na kolejne zlecenia, to właśnie jedna z tych kobiet podsunęła mi pomysł zatrudnienia pracowników. Pieniądze podbudowały cię nieco i dałeś mi wolną rękę, toteż postanowiłam rozszerzyć swoją „działalność”. Czemuż by nie? Od dawna wiedziałam, że książka jest wspólnym dziełem zespołu, miałam doświadczenie z rzemieślnikami i nie był mi obcy żaden etap jej powstawania. Im dłużej o tym myślałam, tym większą zyskiwałam pewność, że podołam temu zadaniu. Przede wszystkim znalazłam dobrego pergaministę. Zyskałam jego szacunek, zdradzając mu sposób na poprawienie jakości wody wapiennej do moczenia skór. I gdy otrząsnął się ze zdumienia, że kobieta może go czegoś nauczyć, nawiązała się między nami nić prawdziwego porozumienia. Zawarliśmy układ: miał dostarczać mi co miesiąc pergamin i obniżać cenę w wypadku większej ilości. Przy każdym spotkaniu częstowałam go gulaszem i omawialiśmy szczegóły dostawy na przyszły miesiąc. 340

Bardzo się zaprzyjaźniliśmy, a on polubił moją kuchnię niemal tak samo jak moje zamówienia. Następnie trafiłam na iluminatora o podobnej wrażliwości jak moja. Negocjacje nie trwały długo, chłopak był młody i bez grosza. Co miesiąc dostarczałam mu kilka arkuszy, które miał ozdobić miniaturami. Pracował również jako rubrykator, i dzięki temu nie musiałam zatrudniać dodatkowej osoby. Współpraca przyniosła obopólne korzyści: talent po raz pierwszy zapewnił mu źródło utrzymania. Iluminator był mi za to tak wdzięczny, że nie podniósł cen, nawet kiedy stał się cenionym artystą, rozchwytywanym przez innych księgarzy. Byli też inni pracownicy, głównie skrybowie, ale nie będę zanudzać cię szczegółami. Najlepsze w całym przedsięwzięciu było to, nad czym w ogóle się nie zastanawiałam, czyli dostęp do najwybitniejszych dzieł literatury. Gdy zatrudniono mnie do przepisania Eneidy Wergiliusza i Snu Scypiona Cycerona, patron dostarczył wypożyczone teksty, na których mogłam się wzorować. Później przyszła pora na romanse: Percewala Wolframa, Iweina Hartmanna oraz Tristana Gottfrieda. Wieczorami przynosiłam je do łóżka i czytałam ci na głos. Były to jedne z najszczęśliwszych chwil naszego życia, ponieważ nade wszystko uwielbiałam trzymać w ręku książkę i czuć twoją głowę opartą na moim ramieniu. Próbowałam nauczyć cię alfabetu, ale brakowało ci do tego cierpliwości. Poza tym twierdziłeś, że i tak wolisz, kiedy ci czytam. Stopniowo przerzuciłam większość obowiązków na pozostałych skrybów, dzięki czemu wieczorami starczało mi sił na pracę nad przekładem Dantego. Po przybyciu do Moguncji byłam zmuszona ją przerwać, ponieważ nie miałam materiału pisarskiego, a gdy wreszcie było mnie nań stać, najzwyczajniej w świecie brakło mi czasu. Teraz miałam jedno i drugie, i wreszcie zrozumiałam, co musiała czuć Gertrud, ślęcząc nad swoją Biblią. Starannie ważyłam każde słowo, by przekład był doskonały, 341

po co zresztą miałam się spieszyć? Przecież mieliśmy przed sobą całe życie. Wreszcie twoje terminowanie dobiegło końca i otrzymałeś papiery czeladnicze. Zwykle następowały po tym Wanderjahre, czyli „wędrówki czeladnicze”, podczas których jeździłbyś od miasta do miasta, pobierając nauki u różnych mistrzów, ale ty nigdzie się nie wybierałeś. Postanowiłeś znaleźć pracę w Moguncji, bo zasłynąłeś już w środowisku kamieniarzy, którzy znali powody twojej niechęci do podróży. Nikt nie ważyłby się sprzeciwić najstarszemu czeladnikowi w mieście. Zaznaliśmy tyle szczęścia, iż rzadko poruszaliśmy jedyną kwestię, która kładła się cieniem na naszym życiu. Być może czuliśmy, że nie mamy prawa narzekać, a może po prostu nie chcieliśmy zapeszyć, w każdym razie staraliśmy się o dziecko, lecz nasze próby spełzały na niczym. W zakamarkach mojej świadomości zawsze czaiła się myśl, że koniec końców nie sprostam twoim oczekiwaniom, toteż wyobraź sobie moją ulgę, kiedy - już jako czeladnik - poprosiłeś mnie o rękę. Myśleliśmy tylko o skromnej uroczystości, lecz gdy rozeszła się wieść o naszym ślubie, wszyscy znajomi jęli domagać się zaproszenia. Chciałabym wierzyć, iż stało się to za sprawą sympatii, jaką nas otaczano, podejrzewam jednak, że liczono raczej na sutą wyżerkę. Jedzenia z łapówek starczyło aż nadto i wkrótce w naszej kuchni zaroiło się od pomocników. Kiedy zabrakło miejsca, przygotowania przeniesiono do okolicznych domów. Nasza gospodyni czuwała nad przebiegiem prac, pomagały nawet beginki, chociaż kucharki były z nich do niczego. Żałowałam tylko, że nie mogę zaprosić matki Christine, ojca Sundera i brata Heinricha. Zastanawiałam się, czy nie posłać wiadomości do Engelthal, wiedziałam jednak, że byliby zmuszeni odrzucić zaproszenie, i nie chciałam stawiać ich w niezręcznej sytuacji. Pocieszałam się myślą, że w innych okolicznościach na pewno zjawiliby się z ochotą. Ty z kolei 342

byłeś niepocieszony, że nie możesz zaprosić Brandeisa. Nie wiedziałeś nawet, czy twój przyjaciel jeszcze żyje. Co gorsza, nie mogłeś nawet zasięgnąć języka, by wieść o twoim ocaleniu nie dotarła do uszu członków condotty, z której przecież nie było ucieczki. Nie mogłeś sobie darować, że Brandeis otworzył ci drogę do wolności, sam z niej rezygnując. Zdarzało się niekiedy, że budziłeś się nocą, dręczony koszmarami o dawnych potyczkach. Pogoda również nam dopisała i w dzień ślubu zaświeciło nad nami słońce. Kamieniarze mieszali się z księgarzami, Żydzi z chrześcijanami, wszyscy zaś, nie wyłączając beginek, najedli się do syta. prawie wszyscy goście wracali do domów na chwiejnych nogach i wreszcie zostaliśmy tylko my dwoje, by po raz pierwszy spędzić noc jako mąż i żona. Następnego ranka podarowałeś mi małego kamiennego anioła, którego sam wyrzeźbiłeś. Był to mój Morgengabe, dar poranny, który przypieczętował nasze małżeństwo. I naszą miłość. Zawsze myślałam, że w miłości niepotrzebne są rytuały, ale łzy szczęścia same popłynęły mi z oczu. Wkrótce znalazłeś stałą pracę, która bardzo ci odpowiadała. Cieszyłeś się dobrym zdrowiem i kochałeś swoje zajęcie. Ja tworzyłam księgi, pilnowałam pracowników i kontynuowałam pracę nad Infernem. Rozmawialiśmy o przeprowadzce do większego domu, ale nie podejmowaliśmy w tym celu żadnych kroków. Było nam dobrze, lubiliśmy naszych gospodarzy, a życie w dzielnicy żydowskiej bardzo nam odpowiadało, być może dlatego, że sami też w pewnym sensie żyliśmy na marginesie społeczeństwa. Może wielki dom był tylko marzeniem, które onegdaj pomagało nam żyć z dnia na dzień. Tylko jedno mogło nas jeszcze bardziej uszczęśliwić - i wreszcie się doczekaliśmy. Po latach nieudanych prób w końcu zaszłam w ciążę. Widok twojej 343

twarzy, gdy przekazałam ci nowinę, to jedno z najcudowniejszych doznań w moim życiu. Nie było na niej cienia strachu bądź wątpliwości, a jedynie radość oczekiwania. Pospieszyłeś podzielić się nowiną z przyjaciółmi, a po powrocie mocno mnie przytuliłeś, zastanawiając się głośno, czy lepiej mieć chłopca, czy dziewczynkę, i dlaczego. Niedługo potem poszliśmy na targ po warzywa, gdy naraz naszą uwagę ściągnęła grupa młodych mężczyzn, którzy hałaśliwie kłócili się ze straganiarzem o jakąś błahostkę. Mieli na sobie brudną odzież i zachowywali się z butą właściwą ich wiekowi. Nieopodal stał nieco starszy mężczyzna, który obserwował scenę na poły ze zniecierpliwieniem, na poły z rezygnacją. Zapewne oglądał nie raz podobne i nie pozostawało mu nic innego jak w milczeniu ją znieść do końca. Jego twarz wydała mi się znajoma, ale nazwiska nie pamiętałam. Wzięłam cię pod rękę i wskazując go palcem, zapytałam, czy go poznajesz. Upuściłeś kosz z warzywami i krew odpłynęła ci z twarzy. A gdy wreszcie przemówiłeś, słowa z trudem przeszły ci przez gardło.

XXIV Pierwszego listopada mimo kaca po przyjęciu halloweenowym Marianne Engel od razu zeszła do piwnicy. W ciągu kolejnych dwóch dni ostatnia nieukończona rzeźba, przerażony lew/małpa, dostała nogi, na których mogła ustać. Następnie Marianne Engel położyła się na nowym kamiennym bloku i przespawszy dwanaście godzin, przystąpiła z werwą do kolejnego zadania. Ja zostałem na górze, sam na sam ze wspomnieniem tańczących duchów, których przecież nie mogłem widzieć. Ukończenie nowego goblina (ludzkiej twarzy w zniekształconym ciele ptaka) zajęło siedemdziesiąt dwie godziny, po czym Marianne Engel przyszła się umyć i ogołocić lodówkę. Myślałem, że swoim zwyczajem pójdzie do sypialni odespać morderczy wysiłek, ale nie, zaraz wróciła do piwnicy i położyła się na kolejnym bloku. Wchłonąwszy jego sny, spędziła siedemdziesiąt godzin z okładem w objęciach nowego zalotnika. Wreszcie skończyła i odsłoniła usianą brodawkami ropuchę z otwartym do krzyku dziobem orła. Poszła spać, ale już po dziesięciu godzinach zjawiła się w kuchni, aby wypić dzbanek kawy i pochłonąć pół kilo bekonu. (W przerwach między rzeźbami mięso było dozwolone.) Jak tylko wyczyściła talerz, od razu skierowała się ku schodom do piwnicy. „Następny wzywa”. Na moje pytanie, jak zdoła zasnąć po takiej ilości kawy, odpowiedziała, że to nie będzie konieczne. 345

- Mówił do mnie, kiedy pracowałam nad ropuchą. Był dopiero drugi tydzień listopada, a pracowała już nad trzecim gargulcem. Owo zawrotne tempo już samo w sobie stanowiło powód do niepokoju, lecz zmianie uległa również intensywność pracy: Marianne Engel doprowadzała się do stanu, którego nie znałem nawet z najbardziej szalonych spośród jej dotychczasowych sesji. Pot spływał jej po ciele, żłobiąc ścieżki w kamiennym pyle, i musiała otwierać dębowe drzwi, aby wpuścić do środka chłodne jesienne powietrze. Nie gasiła wtedy stu czerwonych świec, których płomyki gięły się na wietrze niczym falujące łany pszenicy. A widok błyskających w powietrzu narzędzi nasuwał mi myśl o rolniku, który macha kosą w obłąkańczym wyścigu z nadciągającą zimą.

* Po ukończeniu trzeciej rzeźby Marianne Engel niezwłocznie przystąpiła do pracy nad kolejną. Stukot stał się tak natarczywy, że gdy odkładała narzędzia, cisza wręcz dzwoniła w uszach. Bywało, że doprowadzony do ostateczności hałasem, nie ciszą - wychodziłem z domu. Nigdy nie oddalałem się zbytnio, zwykle kryjąc się za węgłem fortecy i obserwując wiernych odwiedzających Świętego Romana. Ojciec Shanahan stał na schodach i na pożegnanie rozpływał się w uśmiechu, błagając, by zjawili się w przyszłym tygodniu. Obiecywali, że to zrobią, i większość nawet dotrzymywała słowa. Shanahan robił miłe wrażenie, przynajmniej jak na księdza, choć muszę przyznać, że raczej nie jestem obiektywny. Kapłani zawsze budzili we mnie coś na kształt fascynacji przemieszanej z odrazą: ponieważ gardzę instytucją, którą przyszło im reprezentować, chętnie gardziłbym również nimi samymi. Ale często dochodzę do wniosku, że moja nienawiść 346

ogranicza się jedynie do sutanny, nie rozciągając się na tego, kto ją nosi. Podejrzewam, że czytelnik w pierwszym odruchu będzie skłonny przypisać mój ateizm trudnym doświadczeniom z przeszłości: wczesnej utracie rodziców, karierze w przemyśle pornograficznym, uzależnieniu od narkotyków oraz wypadkowi, który zamienił mnie w skwarkę. Nic bardziej mylnego. Nie istnieją żadne logiczne przesłanki, aby wierzyć w Boga. Z całą pewnością możemy mówić o przesłankach emocjonalnych, ale jakoś trudno mi przyjąć, że nic jest czymś, wyłącznie w celu dodania sobie otuchy. Nie wierzę w Boga bardziej aniżeli w stado niewidzialnych małp, zamieszkujących moje cztery litery, acz chętnie uwierzyłbym w jedno i drugie, gdyby naukowo udowodniono mi ich istnienie. Oto sedno problemu dla ateistów: nie sposób wykazać nieistnienia danego zjawiska, chociaż teiści stają na głowie, aby to nam narzucić. Brak dowodu nie jest dowodem braku, podkreślają z satysfakcją. Hm, co prawda, to prawda. Lecz tylko płonący krucyfiks na niebie, A NIE STADO MAŁP W DUPIE? widziany jednocześnie w każdym miejscu na ziemi, A CO POWIESZ NA WĘŻA W KRĘGOSŁUPIE mógłby mnie przekonać, że Bóg naprawdę istnieje.

* Marianne Engel wyjrzała z piwnicy i poprosiła o kupienie kawy rozpuszczalnej. Trochę się zdziwiłem, zwłaszcza że miała w pracowni ekspres, ale przecież nie będę dyskutował z gospodynią. Kiedy wróciłem, wyrwała mi słoik, chwyciła łyżkę i pobiegła z powrotem do piwnicy. Z niedowierzaniem pokręciłem głową: przecież niemożliwe, żeby... Zajrzałem do piwnicy. A jednak. 347

Między jednym sztachem a drugim wrzucała w siebie łyżki kawy, chrupiąc granulki, tak jak baseballista przeżuwa tytoń, i popijając je zaparzoną kawą z wielkiego kubka.

* Zadzwonił dzwonek do drzwi. Jeśli jesteście tacy jak większość ludzi, dźwięk dzwonka sprawia, że po prostu kierujecie się do drzwi, ale w moim wypadku rzecz jest bardziej skomplikowana. Dla mnie to sprawdzian siły woli. No bo co, jeśli zastanę na progu skautkę sprzedającą ciastka, która na mój widok zleje się w majtki i straci przytomność? Jak wytłumaczę obecność zemdlonego, zasikanego dziewczęcia na ganku? Dla człowieka o mojej aparycji oznaczałoby to mniej więcej tyle, że zacni kmiecie zapalą pochodnie i przepędzą go, gdzie pieprz rośnie. Postanowiłem zaryzykować i stanąć na wysokości zadania, nawet jeśli to będzie skautka. Otworzywszy drzwi, ujrzałem elegancką parę w sile wieku, najprawdopodobniej małżeństwo. Kobieta cofnęła się o krok, jak nie przymierzając wampir na widok słońca. (Czasem dla zabawy obsadzam w roli potwora drugą stronę.) Mężczyzna instynktownie zasłonił wampiryczną żonę własnym ciałem. Zobaczyłem, jak kobieta unosi górną wargę. - Słucham? - Ja, ach, my... - zająknął się bohater, nie wiedząc, co o mnie myśleć, a jego towarzyszka dosłownie nikła w oczach. Wreszcie zebrał się na odwagę i wypalił: - Chcieliśmy zobaczyć kościół! Nic więcej! - Na wypadek, gdybym okazał się równie nierozgarnięty, co poparzony, machnął kciukiem w kierunku Świętego Romana. - Był... tego... zamknięty, a potem zobaczyliśmy dom, wie pan, gargulce i w ogóle, jak w jakimś kościele, i... no wie pan... pomyśleliśmy, że to, no, plebania, a-a-a-a-albo 348

coś. W tym stylu. - Urwał. - Mieliśmy rację? - Nie.

* Marianne Engel wprowadziła pewną innowację, a mianowicie: ozdabiała każdą kolejną rzeźbę liczbą. Pierwsza nosiła numer 27, następna 26, a trzecia 25; obecnie pracowała nad numerem 24. Kiedy zapytałem, po co to robi, odpowiedziała: - Trzej Mistrzowie powiedzieli ostatnio, że zostało mi tylko dwadzieścia siedem serc. Rozpoczęłam odliczanie.

* Odczekałem, aż trzódka ojca Shanahana rozproszy się po czwartkowym wieczornym czytaniu Biblii. Najwyższy czas udać się do Świętego Romana i poskarżyć na intruzów, którzy biorą fortecę za budynek plebanii. Pokonałem schodki prowadzące do kościoła i rozejrzawszy się na prawo i lewo, wszedłem do środka. Moje kroki niosły się głośnym echem, ale Shanahan, stojący pośrodku nawy z głową zadartą do góry i wzrokiem wlepionym w okno, jakby nie zwrócił na to uwagi. Wpatrywał się z uwagą w witraż przedstawiający Chrystusa na krzyżu. Dziwne, że robił to akurat wieczorem, kiedy przepych uwiecznionej w szkle postaci ginął w mroku. Nie zauważył mojej obecności, dopóki nie zapytałem, co o tym wszystkim myśli. Mój ochrypły głos zbił go z tropu, podobnie jak widok zamaskowanej twarzy, gdy obrócił się na pięcie, lecz Shanahan błyskawicznie odzyskał rezon. Odparł ze śmiechem, że może nawet coś tam złapię z tego, o czym myśli. 349

- To doprawdy niezwykłe - powiedział, wskazując na Chrystusa - że patrzę na to codziennie i zawsze odnajduję coś nowego. Cztery ramiona krzyża symbolizują rzecz jasna cztery żywioły ziemi, ale proszę spojrzeć na rozpostarte ręce Jezusa i Jego złączone stopy. Tworzą trójkąt, a liczba trzy to wszak liczba Boga, czyli Trójcy Świętej. Trzy dni zmartwychwstania. Niebo, piekło oraz czyściec. Rozumie pan. Cztery napotyka trzy, ziemia łączy się z niebem. Idealnie, czyż Chrystus nie jest bowiem Synem zarówno Boga, jak i Człowieka? Poprawił okulary i zaśmiał się pod nosem. - Obawiam się, że przyłapał mnie pan na rozmyślaniach. W czym mogę panu pomóc? - Mieszkam obok. - Tak, widuję cię. - Jestem ateistą. - No cóż, Bóg w ciebie wierzy - skwitował. - Da się pan namówić na filiżankę herbaty? Wskazał na drzwi ukryte za pulpitem, a ja nie wiedzieć czemu przyjąłem zaproszenie. Przy biurku stały dwa krzesła, zapewne z myślą o skłóconych parach, które przychodzą na terapię małżeńską. Na biurku, obok Biblii, stało zdjęcie, na którym gospodarz obejmował ramieniem drugiego mężczyznę. Tuż przy nich stała dość ładna kobieta z chłopcem, który wyglądał na jej nastoletniego syna. Przechylała głowę w stronę męża, nie odrywając wzroku od ojca Shanahana, który wyglądał tak, jakby koloratka uwierała go w szyję. Gdy zapytałem, czy to jego brat i bratowa, kapłan zdziwił się nieco moją przenikliwością. - Naprawdę jesteśmy aż tacy podobni? - Atrakcyjna kobieta - zauważyłem. Ojciec Shanahan chrząknął, nalewając wodę do elektrycznego czajnika. 350

- Owszem. Podobnie jak Marianne. - Poznaliście się. - Zna Biblię nawet lepiej niż ja, ale odmawia przyjścia na mszę. Jej zdaniem problem większości chrześcijan polega na tym, że co tydzień przychodzą do kościoła pomodlić się o spełnienie woli Bożej, a kiedy ich modlitwy zostają wysłuchane, narzekaniom nie ma końca. - Postawił na biurku dwie filiżanki i dzbanuszek z mlekiem. - I poniekąd ma rację. Usiadł na wprost i raz jeszcze poprawił okulary, chociaż było to zupełnie niepotrzebne. Spodziewałem się błahej wymiany zdań, toteż jego prośba zdziwiła mnie niezmiernie. - Czy mógłby pan w czasie naszej rozmowy zdjąć maskę? Zrozumiałem, że bynajmniej nie czuje się onieśmielony, a kieruje nim wyłącznie ciekawość. Wyjaśniłem, że muszę ją nosić przez cały czas, ponieważ wymaga tego moja kuracja. Ze zrozumieniem kiwnął głową, ale dostrzegłem na jego twarzy cień zawodu. Zaproponowałem, że mogę ją na chwilę zdjąć, skoro tak bardzo mu na tym zależy. Pokiwał głową, że owszem, jak najbardziej. Gdy zdjąłem maskę, nachylił się w moją stronę, aby lepiej mi się przyjrzeć. Drapał się za uszami i wiercił na krześle, oglądając mnie ze wszystkich stron. Zapytałem, czy spełniłem jego oczekiwania. - Nie miałem żadnych oczekiwań. Przed pójściem do seminarium zastanawiałem się nad medycyną. Wciąż prenumeruję prasę branżową. Nalewając herbatę, wyjaśnił, że decyzja zapadła w chwili, kiedy doszły go słuchy, że pacjenci z zawałem serca są uważani przez lekarzy pogotowia za zmarłych. To sposób na uporanie się ze stresującą sytuacją: jeżeli pacjent przeżyje, lekarz wierzy, że przywrócił go do życia, jeśli jednak „pozostanie” zmarły, lekarz wie, że nie ponosi za to odpowiedzialności. 351

- Lecz tylko Bóg ma władzę nad życiem i śmiercią - dodał ojciec Shanahan. - Podczas gdy lekarz może przedłużyć człowiekowi życie doczesne, kapłan pomaga mu osiągnąć życie wieczne. - Naprawdę ksiądz w to wierzy? - Tego wymaga moja praca. - Chciałbym księdza o coś zapytać. Czy można wierzyć w istnienie duszy, nie wierząc w Boga? - Pewnie niektórzy to potrafią. - Shanahan wypił łyk ze swojej filiżanki. - Ale ja nie.

* Numer 24 był gotowy. Potem przyszła kolej na 23, a następnie na 22. W ostatnim tygodniu listopada Marianne Engel przyszła w końcu na górę. Wyglądało na to, że osiągnęła kres możliwości fizycznych własnego ciała, które dręczone głodówką i brakiem snu odmówiło wreszcie posłuszeństwa. Kucharz ze mnie marny, ale wmusiłem w nią maksymalnie kaloryczny posiłek, jaki udało mi się przyrządzić. Śmiertelne znużenie oraz nadmiar papierosów i kofeiny doprowadziły ją do granic wytrzymałości nerwowej: podskakiwała na krześle, tocząc wokół błędnym wzrokiem, i ciągle upuszczała sztućce. Po skończonym posiłku próbowała wstać, ale nie dała rady. - Pomożesz? Dzięki częstym wspinaczkom po schodach nabrałem wprawy. Poszliśmy razem na górę: musiałem ją niemal pchać przed sobą, pilnując przy tym, żeby nie spadła. W łazience odkręciłem kran, a ona usiadła ciężko w wannie. Napuszczenie wody nie miało sensu, dopóki się nie opłukała, toteż pomogłem jej zmyć wierzchnią warstwę brudu, po czym napełniliśmy wannę. 352

Usiadłem na podłodze, szorując, ile wlezie. Pod jej oczami zadomowiły się ciemne podkówki. Zmyłem kamienny pyl z plątaniny włosów, wiszących teraz jak winorośl, którą ktoś zapomniał podlać. Najbardziej przerażała mnie jej chudość; musiała stracić pięć albo i dziesięć kilo. Tempo, w jakim nastąpił spadek wagi, z całą pewnością nie wyszło jej na dobre. Obiecałem sobie, że dopilnuję, by jadła więcej. I codziennie. Kąpiel dodała jej nieco wigoru i Marianne Engel przeszła do sypialni o własnych siłach. Kiedy znalazła się w łóżku, odwróciłem się do drzwi, przekonany, że zaraz zaśnie. Zdziwiłem się, gdy przywołała mnie z powrotem. - Moguncja. Targ. Nie chcesz wiedzieć, kto to był?

xxv Aż dotąd nie wiedzieliśmy nawet, czy żyje. Wypowiedziałeś jego imię, jakbyś nie dowierzał własnym oczom. - Brandeis. Przybyło mu blizn i siwych włosów, utykał też na jedną nogę. Przede wszystkim jednak wyglądał na śmiertelnie znużonego. Młodzi najemnicy dalej nagabywali sprzedawcę, a na twarzy Brandeisa malowała się odraza połączona z kompletnym brakiem zdziwienia. Wciągnąłeś mnie za stragan. Nie znałeś większości żołnierzy, a oni nie znali ciebie, ale z takimi nigdy nic nie wiadomo. Dawno doszedłeś do wniosku, że nikt nie deptał ci po piętach, ponieważ wszyscy, łącznie z Brandeisem, byli przekonani o twojej śmierci. Nie ulega wątpliwości, że pragnąłeś zamienić z nim kilka słów. Nie mogłeś - nie chciałeś - przepuścić takiej okazji, ale jak tu podejść do Brandeisa, nie zwracając przy tym niczyjej uwagi? Kiedy młodzi mężczyźni zaczęli popychać przekupnia, postanowiłeś skorzystać z zamieszania. Sprzeciwiłam się, wiedząc, że mój opór nie ma sensu. Lecz gdy tylko uczyniłeś krok naprzód, na arenie pojawił się kolejny mężczyzna i raptem wszystko się zmieniło. Młodzi żołnierze odstąpili od sprzedawcy, jakby obawiali się posunąć dalej bez upoważnienia. Od razu zwróciłam uwagę na okrutną inteligencję bijącą z oczu, które zdawały się lśnić żądzą przemocy, tak jakby jego zdaniem ów chaos 354

zaistniał wyłącznie po to, aby można było zeń czerpać pełnymi garściami. - Kto to? - zapytałam. - Kuonrat Ambitny - odpowiedziałeś lodowatym głosem. Sposób, w jaki zwracali się do niego pozostali, jasno dawał do zrozumienia, że Kuonrat stoi teraz na czele oddziału. Parę słów i czubek miecza na gardle przekupnia błyskawicznie rozstrzygnęły spór. Najemnicy zabrali, co chcieli, a sprzedawcy pozwolono ujść z życiem. Kuonrat był ostatnim człowiekiem, przed którym chciałbyś się ujawnić, ale mnie to nie dotyczyło. Nim zdążyłeś mnie powstrzymać, wyszłam zza straganu i ruszyłam w stronę grupki mężczyzn. Wiedziałam, że nie ruszysz się z miejsca: w ten sposób naraziłbyś mnie na jeszcze większe niebezpieczeństwo. Odsłoniwszy nieco dekolt, podeszłam prosto do Brandeisa. Świadomie podjęłam ryzyko. Kuonrat w życiu nie widział mnie na oczy, a od ostatniego spotkania z Brandeisem minęło wiele lat i nie miałam na sobie habitu. Udając nierządnicę, dałam do zrozumienia, że proponuję mu swoje usługi. Było to dość śmiałe posunięcie: moja ciąża nie była wprawdzie jeszcze widoczna, ale nosiłam w sobie twoje dziecko. Gdy nachyliłam się do ucha Brandeisa, kilku żołnierzy zahukało, pewnie myśleli, że podaję cenę. Tymczasem ja szepnęłam mu twoje imię, pytając, czy pamięta zakonnicę, która opiekowała się tobą w Engelthal. Brandeis cofnął się o krok i zmrużył oczy, sięgając pamięcią do wydarzeń w klasztorze. Zreflektował się po chwili, mówiąc pozostałym, że dołączy do nich za jakiś czas. Nawet Kuonrat z aprobatą pokiwał głową. - Jak już z nim skończysz, możesz przyjść do nas. Skręciło mnie na samą myśl, ale tylko się roześmiałam. „Może”, rzuciłam w odpowiedzi, ciągnąc za sobą Brandeisa. Spotkanie w miejscu 355

publicznym oznaczało zbyt wielkie ryzyko, toteż zaprowadziłam go do naszego domu, wiedząc, że będziesz tam na nas czekał. Brandeis nie mógł uwierzyć, że widzi cię żywego. - Myślałem... byłem pewien... zajrzałem kiedyś do Engelthal, ale nic mi nie powiedzieli... Podałam najlepsze piwo i zaczęłam szykować obiad. Chciałam wywrzeć na gościu jak najlepsze wrażenie, by nie miał wątpliwości, że jesteś pod dobrą opieką. Przedstawiłeś mu pokrótce wydarzenia ostatnich lat, a on nie posiadał się ze zdumienia, że tak ci się poszczęściło. Gdy nadeszła jego kolej, opowiedział o zmianach w condotcie. Nie były to zmiany na lepsze. Herwald został śmiertelnie raniony w walce, a miecz Kuonrata przyspieszył jego rozstanie z życiem. Nie był to wszelako akt miłosierdzia: Kuonrat upomniał się o swoje. A gdy wyzwał pozostałych, by zmierzyli się z nim w walce o przywództwo, wszyscy położyli uszy po sobie. Niebawem jął werbować tylko najbardziej spragnionych krwi. Nie brakowało im woli walki, lecz byli głupi i pozbawieni honoru. Gdziekolwiek się ruszyli, trup słał się gęsto, ale i sami padali przy tym jak muchy. Walczyli z werwą, ale bezmyślnie, a Kuonrat rządził nimi jak bandą zdziczałych psów. Jeśli polegną, na prowincji nie brakowało chłopców skorych wykazać się męstwem. Kuonrat nie dbał o głupców, których tak łatwo mógł zastąpić innymi. Poza tym wiedział z doświadczenia, że ci, którzy latami służą w oddziale, z czasem nabierają apetytu na władzę. Pomimo takich metod nie sposób było odmówić mu skuteczności. Condotta zasłynęła niespotykanym okrucieństwem oraz umiejętnością pokonania przeciwnika samą brutalnością, bez względu na jego przewagę liczebną. Powodzenie uderzyło Kuonratowi do głowy i jął podważać zasadność walki w cudzej sprawie. Jakim prawem, zapytywał, możni sprawują władzę nad ziemią, której bronią jego kondotierzy? Pieniądze 356

przestały mu wystarczać i zapragnął wpływów. Sposobił się, by samemu zagarnąć ziemię. Lata pod dowództwem Kuonrata umocniły Brandeisa w chęci opuszczenia oddziału, lecz perspektywa ucieczki stała się bardziej mglista niż kiedykolwiek. Wciąż obowiązywała zasada dożywocia, ale w jego wypadku chodziło o coś znacznie więcej. Kuonrat nigdy nie zapomniał, jak Brandeis wstawił się za tobą, gdy zostałeś ranny, i tylko czekał na pretekst. W razie ucieczki Brandeisa wysłałby w pogoń najbardziej wytrwałych tropicieli, których determinacja dorównywała okrucieństwu. Mimo swego odrażającego charakteru Kuonrat nie był w ciemię bity. Wiedział, że nie może uderzyć bez powodu, ponieważ w oddziale uchowała się garstka starszych żołnierzy, którzy cenili Brandeisa i jako kusznika, i jako człowieka. Dlatego na razie Brandeis mógł spać spokojnie. Lecz niewypowiedziana groźba wciąż wisiała w powietrzu. Dziwnie było oglądać cię w towarzystwie dawnego przyjaciela, z którym wielokrotnie stawałeś oko w oko ze śmiercią. Brandeis dzielił z tobą życie, którego nigdy nie mogłam zrozumieć. Obaj trzymaliście fason, wszelako radość ze spotkania była niewątpliwa. Widziałam, że tęsknisz do starych czasów, nie tyle do walki, ile do poczucia wspólnoty. Zabawne, jakie rzeczy zapadają nam czasem w pamięć. Z tamtego wieczoru szczególnie zapamiętałam jeden incydent: podczas posiłku Brandeis w prawie niedostrzegalnym geście uniósł dłoń, a ty wiedziałeś, że prosi o wodę. Zapewne powtarzało się to setki razy przy ognisku i lata rozłąki nic między wami nie zmieniły. Żaden z was chyba nie zwrócił na to uwagi. Pod koniec wieczoru zapadła głucha cisza. Spoglądaliście na siebie przez dobrą minutę, po czym Brandeis wypowiedział na głos to, o czym obaj myśleliście. - Nie mogę tak dłużej żyć. 357

- Pomogę ci, jak tylko będę mógł - odpowiedziałeś. Jednakże tej nocy nie było mowy o ucieczce. Gdyby Brandeis zniknął, kondotierzy szybko odszukaliby „prostytutkę” z którą widziano go po raz ostatni. Postanowiliście, że wróci do oddziału, zachowując się tak, jakby spędził ze mną cały wieczór na miłosnych igraszkach. Najemnicy zabawią w mieście jeszcze kilka dni, po czym udadzą się na kolejną wyprawę. A po upływie miesiąca, kiedy pobyt w Moguncji stanie się odległym wspomnieniem, Brandeis ucieknie. Jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem, nikt niczego się nie domyśli. Brandeis nie miał w Moguncji żadnych krewnych i w żaden sposób nie był związany z miastem. Któż będzie pamiętał o popołudniu sprzed miesiąca? Zatem postanowione. Przy drzwiach stanęliście naprzeciw siebie, tak samo wypinając pierś. Poklepał cię po ramieniu, ty wymierzyłeś mu kuksańca. Objęłam go na pożegnanie, obiecując, że pomodlę się o jego bezpieczeństwo. Odpowiedział, że to dobry pomysł, i raz jeszcze powinszował mi ciąży. Gdy ujął mnie za ręce, wyczułam pod palcami zgrubiałą skórę i przypomniałam sobie, jak wyjął ci z piersi płonącą strzałę. Odprowadzając go wzrokiem, uświadomiłam sobie z całą jasnością, ile mu zawdzięczamy. Minął miesiąc. Rozmawialiśmy o Brandeisie, ale zawsze ostrożnie, tak jak kiedyś o dziecku, żeby nie zapeszyć. Pięć tygodni. - Myślisz, że?... - zapytałam. - Zjawi się, gdy nadejdzie pora - odpowiedziałeś. Sześć tygodni i wciąż ani śladu Brandeisa. Bardzo się martwiłam i codziennie dokuczały mi poranne nudności. „Zjawi się, gdy nadejdzie pora”, powtarzałeś. Dręczyłam się obawami o jego bezpieczeństwo - i nasze, kiedy już z nami zamieszka. Zapewniałeś, że wszystko się ułoży, a ja próbowałam ci wierzyć. Siedem tygodni. Pracowałam w domu nad rękopisem, siedząc przy oknie, gdy naraz moją uwagę zwróciła zakapturzona postać po drugiej 358

stronie ulicy. Rozpoznałam charakterystyczny chód i od razu wiedziałam, że to Brandeis. Miał pelerynę pokrytą śniegiem, który sypał od rana, jego strój nie budził niczyjego zdziwienia. Przecież nikt nie zwróci uwagi na człowieka, który w obawie przed zimnem otulił się płaszczem. Gdy ulicą nikt nie przechodził, wpuściłam go do środka. Przełykając gorącą zupę, wyjaśnił, że podróżował osiem dni, klucząc i zacierając ślady, byle dalej od większych miast. Przezornie żywił się mięsem upolowanych po drodze zwierząt, żeby nikt z handlarzy go nie zapamiętał. Był pewien, że nikt go nie śledził. Mimo to nie posłaliśmy ci wiadomości, czekając aż wrócisz do domu o zwykłej porze. Grunt, by wszystko wyglądało tak jak zawsze. Pierwsze dni były najgorsze. Kuonrat zapewne wysłał w pogoń najlepszych ludzi, toteż przesiadywaliście przy oknie, trzymając w pogotowiu kuszę. Prócz własnej Brandeis przyniósł również jedną dla ciebie. Ukradł ją innemu najemnikowi. Na zmianę trzymaliście wartę, a Brandeis nawet nie rozpakował swoich rzeczy. Ty spakowałeś swoje, każąc mi zrobić to samo. Rzeczywistość przerosła moje obawy. Jeśli stanie się coś złego - choć oczywiście nie dopuszczałam do siebie takiej myśli - byłam odpowiedzialna nie tylko za siebie, ale i za nasze nienarodzone dziecko. Twierdziłam, że to przecież niemożliwe, by ktoś wytropił Brandeisa w tak dużym państwie. Słysząc to, spojrzeliście na siebie bez słowa, i wszystko stało się jasne. Ale nic się nie wydarzyło. Mijały tygodnie i nikt się nie zjawił. Zaczęliście przesypiać noce, rozwiesiwszy uprzednio dzwonki na drzwiach. Wreszcie uznałeś, że Brandeis może bezpiecznie wyjść na ulicę. W kapturze, oczywiście. W mroku nie czaił się nikt podejrzany, toteż po upływie kolejnego tygodnia Brandeis zaczął towarzyszyć ci na place budowy. Wystarczyło twoje słowo, by niebawem znalazł pracę. Harował w pocie czoła i jadł 359

razem z tobą, unikając pozostałych robotników. Nikt nie zadawał zbędnych pytań: ludzie brali go za zwykłego wyrobnika bez zawodu. Niebawem doszliśmy do wniosku, że powinien zamieszkać osobno. Nocą budziłam się ze skurczami łydek. Odrobina prywatności jeszcze nikomu nie zaszkodziła. Mieliśmy tylu znajomych, że wkrótce znaleźliśmy odpowiednie lokum, zaledwie parę ulic od dzielnicy żydowskiej. Uparłam się pokryć zadatek z własnych pieniędzy, po czym postanowiliśmy wreszcie uczcić jego przybycie jak należy. Nie, żebyście zyskali absolutną pewność, że ucieczka się udała, po prostu byliście skłonni przyznać, że wszystko na to wskazuje. Wyprawiliśmy wielką ucztę, a ty byłeś bardzo szczęśliwy, gdyż wreszcie zyskałeś poczucie, że spłaciłeś dług wdzięczności. Czułam się dobrze, moje ubrania powoli robiły się za ciasne i ciąża przebiegała bez żadnych powikłań. W czasie uczty przyszedł nawet moment, że dziecko kopnęło, a ty zacząłeś nalegać, by Brandeis położył rękę na moim brzuchu. Na początku się wzbraniał, ale rozwiałam jego obawy i delikatnie przycisnął mi dłoń do brzucha. Czując ruchy dziecka, gwałtownie cofnął rękę i popatrzył na mnie zdumiony. - To dzięki tobie - powiedziałeś. - To życie mogło zaistnieć, ponieważ ty ocaliłeś moje. I unieśliśmy kubki, pijąc za to, że wszyscy zostawiliśmy naszą przeszłość, by rozpocząć nowe, lepsze życie. Lecz nie należy dzielić skóry na niedźwiedziu. Zaraz następnego dnia, kiedy Brandeis pakował resztę swoich rzeczy, aby przenieść je do nowego mieszkania, do naszego domu przybiegła jedna z beginek. Wiedziałam, że to zły znak, ponieważ nigdy nie widziałam żadnej z nich w takim pomieszaniu. Oparła ręce na kolanach, łapiąc oddech, po czym wydusiła, że grupka mężczyzn „o barbarzyńskim wyglądzie” rozpytuje na targu o mężczyznę o wyglądzie Brandeisa. 360

Moguncja okazała się jednak mniejsza, niż sądziłam. Mimo naszych starań nawet beginki wiedziały o przybyciu Brandeisa. Trzeba im oddać, że przezornie zachowały tę informację dla siebie, wiedzieliśmy jednak, że prędzej czy później ktoś okaże się mniej dyskretny. Brandeis zadał begince kilka pytań o „barbarzyńców”. Odpowiedzi nie pozostawiały wątpliwości: byli to kondotierzy wysłani przez Kuonrata. Po dziś dzień nie mam pojęcia, jak trafili na ślad Brandeisa, ale to nieistotne. Liczyło się tylko to, że Moguncja przestała być bezpieczna. Brandeis zaproponował, że ucieknie sam, pozostawiając za sobą tak oczywiste ślady, że pogoń ruszy za nim, nie zakłócając naszego spokoju. - Im chodzi tylko o mnie. Wy macie tu bezpieczną przystań, zatem... Nie dałeś mu nawet dokończyć zdania, nie pozwolił ci na to twój honor. Powiedziałeś, że kondotierzy na pewno znajdą nasz dom, a gdy - nie jeśli, lecz gdy - to nastąpi, któryś z nich może cię rozpoznać. Ależ by triumfowali, przyprowadzając dowódcy nie jednego, lecz dwóch dezerterów. Zaskarbiliby sobie wdzięczność Kuonrata i morał byłby jasny: nawet po wielu latach każdego uciekiniera spotyka zasłużona kara, choćby od dawna uchodził za zmarłego. Obaj przekonywaliście, że powinnam zostać: byłam w zbyt zaawansowanej ciąży i tylko bym wam zawadzała, poza tym podróż mogła zaszkodzić dziecku. W odpowiedzi stwierdziłam, że największe niebezpieczeństwo grozi mi w Moguncji, gdzie kondotierzy znajdą mnie bez trudu i nie zawahają się przed niczym, by wydusić ze mnie cenne informacje. Możecie sobie mówić, co chcecie, powiedziałam. Nie zostanę tu sama, a jeśli mnie ze sobą nie zabierzecie, i tak pójdę za wami. Owszem, jestem w ciąży, ale mogę podróżować i zawdzięczam Brandeisowi tyle samo co ty. Jeśli teraz stracimy się z oczu, czy kiedykolwiek zdołamy się 361

odnaleźć? Zostaliśmy zdekonspirowani i nie pozostaje nam nic innego, jak opuścić miasto. I dodałam, że właśnie z powodu ciąży powinniśmy zostać razem miast decydować się na wieczną rozłąkę. Moje argumenty przeważyły, poza tym nie było czasu na kłótnie. Dlatego spakowaliśmy kilka najcenniejszych drobiazgów, chcąc jak najszybciej ruszyć w drogę. Schowałam Inferno i modlitewnik Paola, a gdy nie patrzyłeś, wsunęłam do węzełka mój Morgengabe. Pewnie uznałbyś go za zbyteczny balast, był wszelako dla mnie zbyt cenny, bym mogła go zostawić. Nauczona doświadczeniem, spakowałam również habit, może się jeszcze przyda. Zabraliśmy wszystkie pieniądze, odkładane na kupno domu, i poszedłeś z Brandeisem kupić trzy konie. Tymczasem ja pozbyłam się przypraw i książek; pośpiech sprawił, że poszły za bezcen. W ciągu kilku godzin od wizyty beginki opuszczaliśmy miasto. Ja wzięłam swój węzełek, wy zabraliście tylko kusze oraz ubrania, które mieliście na sobie. Życie, które budowaliśmy przez lata, w jednej chwili prysło jak bańka mydlana. Nigdy nie byłam dobrym jeźdźcem, a ciąża dodatkowo utrudniała sprawę. Kiedy wyjeżdżaliśmy poza granice miasta, dalej namawiałeś mnie, byśmy się rozdzielili. Łatwiej wyśledzić trzy konie aniżeli dwa lub jednego, tak przekonywałeś. Nie chciałam tego słuchać. Pośpiech to nasz najlepszy sprzymierzeniec, ucięłam tym dyskusję. Jechaliśmy dopóty, dopóki naszym wierzchowcom nie zabrakło sił. Zdrętwiały mi plecy, każde uderzenie kopyta sprawiało, że czułam ból w kręgosłupie i miałam skurcze w dole brzucha. Lecz nawet nie pisnęłam, ponieważ byłam z tobą. Znaleźliśmy małą oberżę; poszłam rozmówić się z oberżystą, gdyż było lepiej, abyście jak najmniej rzucali się w oczy. Przed pójściem spać zapytałam, dokąd zmierzamy. - Lepiej tego nie wiedzieć - odparł Brandeis. - Jeżeli my znamy cel naszej podróży, znają go też prześladowcy. 362

Nie rozumiałam, o co mu chodzi, lecz znużenie odebrało mi chęć do dalszej rozmowy. W ciągu kolejnych dni jechaliśmy dopóty, dopóki mogłam siedzieć w siodle, po czym szukaliśmy noclegu. Zwykle nie wyściubialiśmy nosa z pokoju, czasem tylko wybierałam się na poszukiwanie jedzenia. Niebawem podróż mocno dała mi się we znaki. Piersi bolały okropnie, skurcze nóg przybrały na sile, a mięśnie w okolicy żeber dokuczały mi przy każdym ruchu. Wiedziałam, że jestem wam kulą u nogi, wszyscy to wiedzieliśmy, toteż kłótniom nie było końca. Mówiłeś, że ciągłe postoje, żebym mogła opróżnić pęcherz, nie tylko spowalniają podróż, ale i czynią nas łatwiejszym celem. Zagroziłeś nawet, że mnie zostawisz, ale oczywiście nigdy byś się do tego nie posunął. W miastach przemykaliśmy bocznymi uliczkami, w lasach przecinaliśmy lodowate strumienie i kamieniste przełęcze. Konie nie były z tego powodu zadowolone, a ja podzielałam ich niechęć. Szły wolniej, aniżelibyśmy sobie tego życzyli, znużone szalonym tempem i niedostatkiem snu. Kiedy nie mogły już iść dalej, wymieniliśmy je na nowe. Chcąc za nami nadążyć, nasi prześladowcy musieliby uczynić to samo. Pomimo ciągłego oglądania się za siebie, nigdy nie dostrzegłam żadnego z nich. Usilnie chciałam wierzyć, że ich zgubiliśmy. Biorąc pod uwagę nasze wybiegi, naprawdę nie mogłam pojąć, jakim cudem mieliby podążać naszym śladem. Ale nie zapominajmy, że Brandeisa wyśledzili. Nie znałam ich możliwości, lecz wy poznaliście je na wylot, toteż nie pozostawało mi nic innego, jak uznać zasadność waszych obaw. Ponaglałeś do coraz większego pośpiechu, byle naprzód, przed siebie. Mój lęk o zdrowie dziecka z każdym dniem przybierał na sile. Czy wysiłek nie doprowadzi do przedwczesnego porodu? Co rusz powtarzałam sobie w duchu, że ucieczka jest warta każdego ryzyka. W rzadkich 363

chwilach, gdy nie martwiłam się o dziecko, dodawałam sobie otuchy wspomnieniem jazdy na wozie pełnym świń. Nasze obecne trudności były jedynie kolejną przeszkodą do pokonania, na pewno mniej cuchnącą aniżeli tamta. Ale po tygodniu moje ciało odmówiło posłuszeństwa. Ty i Brandeis byliście pełni sił, ale ja błagałam o chwilę wytchnienia. Pokonaliśmy tyle mil, że chyba mogliśmy sobie pozwolić na dzień odpoczynku. Zgodziłeś się, ale nie z uwagi na rzekome bezpieczeństwo, tylko konieczność obmyślenia planu dalszego działania. Było mi wszystko jedno, byle tylko zsiąść z konia. Kluczyliśmy w celu zmylenia pościgu, w wyniku czego nie ujechaliśmy daleko od punktu wyjścia. Znajdowaliśmy się w pobliżu Norymbergi, co dawało nam niejaką przewagę, gdyż nawet jeśli kondotierzy deptali nam po piętach, w wielkim mieście łatwo się ukryć, choćby na parę godzin. Znaleźliśmy oberżę i usiedliście przy stole, zastanawiając się, co dalej. Może pojedziemy na północ, do Hamburga, a może bezpieczniej będzie udać się do Czech lub Karyntii. Padł również pomysł wyprawy do Włoch. Nauczyłeś się paru podstawowych zwrotów od włoskich kuszników, ja też znałam język. Po roku albo dwóch latach moglibyśmy wrócić do Niemiec. Mało prawdopodobne, by prześladowcy domyślili się celu naszej podróży, a jeśli nawet, pościg poza granicami kraju wymagałby zaangażowania liczniejszych najemników. Mieliśmy zostać w Norymberdze tylko jeden dzień, lecz moje ciało znów odmówiło współpracy. Przez trzy dni ból nie pozwalał mi ruszyć w dalszą drogę. Serce tłukło się w piersi jak oszalałe i wciąż brakowało mi tchu. Byłam głodna, lecz mój żołądek nie chciał nic przyjąć. Pragnęłam odpoczynku, ale galopujące myśli nie pozwalały mi zasnąć. Natura upominała się o swoje prawa, toteż w końcu musiałam niechętnie przyznać ci rację: byłam zbyt słaba, aby jechać dalej. Postanowiliśmy, że 364

schronię się pod opiekę Kościoła. Dasz mi garść monet, żebym miała się z czego utrzymać, a gdy minie zagrożenie, wrócisz do Norymbergi. Decyzja zapadła, rankiem wcielimy nasz plan w życie. Zapytałam, dokąd pojedziesz, ale tylko pokręciłeś głową. „Lepiej tego nie wiedzieć...” Nocą płakałam w poduszkę, a ty gładziłeś mnie po włosach, zapewniając, że wszystko będzie dobrze. Ale opatrzność miała inne plany. W środku nocy ktoś załomotał do drzwi, aż zadrżały meble, którymi je zabarykadowaliście. Znaleźli nas. Jedyna droga ucieczki prowadziła przez okno, ale znajdowaliśmy się na drugim piętrze, a od ziemi dzieliło nas ponad pięć metrów. Próbowałam się dźwignąć z łóżka, ale zabrakło mi sił i musiałeś mnie podnieść. Kiedy z trudem łapałam oddech, Brandeis pospiesznie zebrał nasze rzeczy. Wychyliłeś się przez okno i sprawdziłeś, czy ktoś stoi na zewnątrz, po czym ostrzegawczo uniosłeś rękę. - Kusza - powiedziałeś. Brandeis chwycił kuszę i umieściwszy w niej strzałę, wepchnął ci broń do rąk, a ty oparłeś ją o framugę. Rozległ się świst, a następnie głuchy odgłos. Dałeś znak, że droga wolna, i pierwszy wyskoczyłeś przez okno. Nie z braku manier, po prostu ktoś musiał mnie złapać. Drzwi za naszymi plecami pękły z hukiem pod uderzeniami topora. Pomimo śmiertelnego zagrożenia ze strony napastników zastygłam na parapecie. Za wysoko, to zbyt niebezpieczne dla dziecka. Brandeis stał między mną a drzwiami, nawołując do pośpiechu, ale ja dalej trwałam bez ruchu i patrzyłam na twoje rozwarte ramiona w dole. Wreszcie usłyszałam: „Wybacz, Marianne”, i Brandeis wypchnął mnie z okna. Spadlam, oplatając rękami brzuch, a ty przewróciłeś się z impetem na śnieg, ze mną w objęciach. Z góry dobiegły krzyki i w jednej chwili Brandeis znalazł się na dole. 365

Spadł jakoś dziwnie, lecz moją uwagę zwrócił przede wszystkim martwy kondotier po drugiej stronie ulicy. Leżał z twarzą w zaspie brudnego śniegu, z wykręconą szyją, z której sterczała strzała. Raptem zrozumiałam, że śnieg wcale nie jest brudny, tylko czerwony od krwi, wciąż tryskającej jak gejzer z rany. Szarpnąłeś mnie w stronę koni i zanim się obejrzałam, galopowaliśmy ulicami Norymbergi. Jechałam w środku, a wy kierowaliście moim wierzchowcem. Byłam tak wstrząśnięta, że nic do mnie nie docierało. Patrzyłam na kłęby pary dobywające się z nozdrzy zwierzęcia, myśląc tylko o martwym człowieku na ulicy. Myśl, że zabiłeś go z zimną krwią, bez cienia wątpliwości, nie dawała mi spokoju. Patrzyłam na twoją twarz, kiedy posyłałeś strzałę, i nawet nie przyszło mi do głowy, że celujesz w człowieka. Zacisnąłeś usta i zmrużyłeś oczy, nie wahając się ani przez chwilę. Wziąłeś głęboki oddech, lecz nie po to, by uspokoić duszę, tylko ręce. Trwało to... ile? Sekundę? Może mniej? Tyle trzeba, aby zabić człowieka? Kiedy znaleźliśmy się poza granicami miasta, koń Brandeisa stanął jak wryty. Nie zrzucił go, Brandeis sam zsunął się z siodła. Zaskoczone zwierzę zarżało, obracając się wokół własnej osi, jakby bez jeźdźca straciło orientację. Wszędzie była krew, na śniegu, końskim zadzie, spływała gęstą strugą po nodze Brandeisa. Miał rozerwaną nogawkę, a w górnej części uda, niczym szatański uśmiech, ziała wielka krwawiąca rana. Twarz Brandeisa pobladła, drżały mu usta. - Jeden rzucił toporem. Trafił mnie, gdy wyskakiwałem przez okno. Wybaczcie. Przycisnęłam mu rękę do czoła: było zimne i lepkie. Naprawdę nie wiem, jak zdołał tak długo wytrwać w siodle. Obmyłeś mu nogę garścią śniegu i dokoła parującej rany utworzyła się różowawa plama. Poprosiłeś o kawałek materiału, a ja wyciągnęłam pierwszą rzecz, jaka wpadła 366

mi w ręce. Habit. Powinnam była poszukać czegoś innego, ale byłam w szoku, a poza tym leżał na wierzchu. Podarłeś go na strzępy i prowizorycznie opatrzyłeś ranę. Klepnięciem w zad posiałeś konia Brandeisa w przeciwnym kierunku, w nadziei, że zmyli pościg, i pomogłeś przyjacielowi wstać. Przypomniałeś mi, że kondotierzy wciąż depczą nam po piętach, a do tego są teraz rozwścieczeni nie na żarty. Z tymi słowy wciągnąłeś Brandeisa na swoje siodło, tak by oparł się o twoje plecy, oplatając cię rękami w pasie. - Jesteśmy w pobliżu Engelthal. Nawet najemnicy uszanują dom Boży. Aż mnie ścisnęło w żołądku: spośród wszystkich miejsc na ziemi Engelthal było ostatnim, gdzie pragnęłam się znaleźć. Lecz świadoma powagi sytuacji nie wyrzekłam ani słowa. Brandeis potrzebował natychmiastowej pomocy, toteż popędziliśmy w kierunku klasztoru. Wisiał na twoich plecach jak wielki strach na wróble przy drodze na pole. Koń ledwo dyszał pod waszym ciężarem, ale popędzałeś go bezlitośnie. Porzuciliśmy boczne drogi na rzecz głównego gościńca, nie było czasu na podchody. Nie mogliśmy stanąć, by sprawdzić rany Brandeisa. Serce mało nie wyskoczyło mi z piersi. Czułam, że nie wytrzymam, jeśli nie zadam ci pytania. - Jak mogłeś zabić człowieka? Jak mogłeś strzelić mu w szyję? - Celowałem w pierś - rzuciłeś obojętnym tonem, ucinając dyskusję. Wreszcie rozpoznałam okolicę i mogłam ci wskazać najlepsze ścieżki. Przy wejściu do klasztoru niezdarnie zeskoczyłam z konia i załomotałam do drzwi. Lepiej, abym to ja poprosiła o schronienie, poza tym zejście z siodła, na którym tkwiłeś razem z Brandeisem, zabrałoby ci za dużo czasu. Otworzyła nam siostra Constantia. Na jej twarzy odmalowało się zdumienie. 367

- Siostra Marianne? Przedstawiłam jej nasze położenie. Widziałam, jak zerka w twoim kierunku, niewątpliwie rozpoznając w tobie poparzonego żołnierza, którego sama przed laty opatrywała. Wreszcie odzyskała głos. - Normalnie... normalnie wpuściłabym was do środka... ale to nie jest normalna sytuacja. - Jej spojrzenie powędrowało w dół i z pewnym zakłopotaniem spoczęło na moim wydatnym brzuchu. Nie rozumiałam, w czym rzecz. Bez względu na plotki krążące po moim odejściu potrzebowaliśmy natychmiastowej pomocy, inaczej Brandeis umrze. Na poparcie tych słów wskazałam rannego jeźdźca. I zobaczyłam, jak siostra Constantia zaczyna rozumieć, że krwawe szmaty na jego nodze to w istocie kawałki mojego habitu. - Skoro nie może nas siostra wpuścić - błagałam - proszę zawołać matkę Christine. Ona nie pozwoli mu umrzeć. - Matka przełożona jest w Norymberdze. Nie spodziewamy się jej rychłego powrotu. Zastępuje ją siostra Agletrudis. Pójdę po nią. - I dorzuciła na odchodnym: - Ale ona nigdy nie wybaczyła ci tego, jak zbezcześciłaś skryptorium. Nie miałam pojęcia, o czym mówi, lecz wkrótce miałam się tego dowiedzieć.

XXVI Listopad zamknął się ukończeniem numeru 21, co sprowadziło miesięczny bilans do siedmiu rzeźb. Numery 20 i 19 powstały w pierwszym tygodniu grudnia, 18 w drugim. Przygotowania Marianne Engel trwały dłużej, lecz odkąd opowiedziała mi o Brandeisie, jej łóżko stało puste. Nasze życie sprowadzało się obecnie do trzech czynności. Ona rzeźbiła i zapominała, ja patrzyłem. Patrzyłem, jak ignoruje Bougatsę; zapominała o mojej kąpieli. Patrzyłem, jak odsuwa talerz z jedzeniem; zapomniała włożyć mikołajkowy prezent do moich butów na parapecie. Patrzyłem, jak wypala sto papierosów dziennie; zapominała zmienić płytę. Patrzyłem, jak pochłania słoiki kawy rozpuszczalnej; zapominała zmyć krew z palców. Patrzyłem, jak chudnie w oczach, jej policzki zapadają się coraz bardziej, a oczy ciemnieją; zapominała, jak układać słowa w logiczne zdania. JESTEŚ nie JESTEM BEZUŻYTECZNY Błagałem, żeby zrobiła sobie przerwę, ale twierdziła, że ma coraz mniej czasu. Teraz nie tylko rzeźby, ale i Trzej Mistrzowie ponaglali ją do pośpiechu. W przypływie bezsilności zadzwoniłem do Gregora i Sayuri. Próbowali przemówić jej do rozsądku, lecz przypominało to rzucanie grochem 369

o ścianę. Chyba nawet nie zauważyła ich obecności. Kiedy zwróciłem się do Jack, odwróciła kota ogonem. - Galeria pęka mi w szwach, a ta wciąż dosyła nowe rzeźby. Chyba rozumiesz, że przed świętami nie ma wielkiego popytu. - Rzuciłem słuchawką i znalazłem pociechę w strzykawce z morfiną. Musiałem nająć ludzi do wyniesienia rzeźb z piwnicy i ustawienia ich w ogrodzie. Wątpiłem w słuszność tej decyzji, ponieważ łudziłem się nadzieją, że zagracona pracownia przywoła Marianne Engel do porządku, ale ona nalegała. Gdy zaprotestowałem, nakrzyczała na mnie w nieznanym mi języku i dałem za wygraną. Było jasne, że stanie się coś okropnego. - Nie możesz tak dalej pracować. - Potwory to znaki boże. - Jesteś cała we krwi. Wykąpię cię. - To krew życia. - Może byś coś zjadła? - kusiłem. - Marniejesz w oczach. - Staję się czystą nicością. To niesamowite. - Jeśli zachorujesz, nie będziesz mogła pomóc gargulcom. - Jeśli zachoruję, będę się radować, że Bóg sobie o mnie przypomniał. Odmówiła pójścia na górę, o łóżku i kąpieli też nie było mowy, więc gdy wyciągnęła się na kamieniu, zniosłem do piwnicy wiadro z ciepłą wodą i mydło. Skoro nie chce iść się umyć, mycie przyjdzie do niej. Gąbka podskakiwała na żebrach jak samochód na wyboistej drodze. Szara maź spływała z jej ciała i kapała na podłogę, tworząc w pyle fantazyjne wzory. Bougatsa zaskomlał w kącie. Kiedy przewróciłem ją na bok, by umyć jej plecy, wytatuowane skrzydła zwiotczały wraz z otaczającą je skórą. 370

* Jack nie kiwnęła palcem, żeby mi pomóc, lecz widząc przepełnioną galerię, musiała przecież wiedzieć, co się święci. Im dłużej zwlekała z pomocą, o którą ja nie chciałem prosić, tym bardziej narastała moja niechęć. Doprowadzony do ostateczności, wparowałem wreszcie do jej biura i bez przywitania zażądałem, aby coś zrobiła. - A co niby mam zrobić? - zapytała. - Nigdy nie zależało jej na mnie tak jak na tobie, a nawet ty jesteś bezsilny. Dbaj tylko, żeby jadła i piła, i czekaj, aż sama padnie. - To wszystko? - zapytałem. - Bierzesz grubą prowizję i tylko tyle masz mi do powiedzenia? - Jezu, ale z ciebie palant. - Dźgnęła mnie w ramię długopisem, który trzymała w ręku. - Bierze leki? Wyjaśniłem, że chciałem je przemycić w kawie, ale zwęszyła pismo nosem. Wpadła do mojego pokoju i słoik przeleciał mi koło głowy, roztrzaskując się o biblioteczkę. - Masz pojęcie, jak trudno wydłubać z książek granulki kawy? Jack pokiwała głową. - Też kiedyś próbowałam wziąć ją sposobem i nie gadała ze mną przez trzy miesiące. Myślała, że uczestniczę w spisku przeciwko niej. Świadomość, że Jack uciekała się dawniej do tych samych metod co ja, jakby trochę mnie uspokoiła. Zakończyliśmy rozmowę spokojnie, jak na kulturalnych ludzi przystało, i Jack obiecała, że wpadnie wieczorem. Przyniosła prowiant, który wykluczał ewentualne podejrzenia o nadprogramową zawartość w postaci lekarstw - owoce, chleb, ser itd. - i usiłowała zacząć rozmowę. Na próżno. Marianne Engel nie kryła irytacji najściem; stała, drobiąc w palcach chleb i upuszczając okruchy na zakurzoną podłogę, aż wreszcie puściła muzykę na cały regulator, co skutecznie 371

wypłoszyło nas z pracowni. Wchodząc po schodach, usłyszeliśmy, jak z werwą mówi coś do siebie po łacinie. Nie wskóraliśmy kompletnie nic, ale wysiłek okazał się wprost morderczy. Kolejny kwadrans przesiedzieliśmy bez słowa w salonie, prawie nie odrywając oczu od podłogi. Wreszcie zrozumiałem, że Jack tak naprawdę wcale nie umywa rąk, ale nauczona doświadczeniem poprzednich epizodów, wie, że jesteśmy bezradni. - Przyjdę jutro - obiecała na odchodnym. Rankiem znalazłem Marianne Engel opartą o świeżo ukończoną rzeźbę numer 17. Zarzuciłem sobie jej ramię na szyję, a ona nie miała siły się wyrwać. - Nie - oponowała. - Muszę przygotować się do następnej. Naprawdę miała taki zamiar, lecz jej ciało odmówiło posłuszeństwa i zaprowadziłem ją na górę. Raz jeszcze zmyłem z niej kurz, pot i krew, a jej głowa kolebała się na boki w wannie, jak u marionetki, której właściciel zrobił sobie przerwę. W łazience, a potem w sypialni, kiedy ją kładłem do łóżka, bez przerwy powtarzała, że musi wrócić do pracowni. Ale gdy tylko przyłożyła głowę do poduszki, zasnęła jak kamień.

* Kiedy zjawiła się Jack, Marianne Engel jeszcze spała. Perspektywa kolejnego tête-à-tête z panią Meredith sprawiła, że otworzyłem nową butelkę burbona. Opowiedziała mi o klientach, którzy kupują rzeźby Marianne. Nazwiska robiły wrażenie: bogaci biznesmeni, wysocy urzędnicy państwowi, uznani mecenasi sztuki oraz śmietanka show-biznesu. Rozpoznałem kilku popularnych muzyków i pierwszoligowych aktorów hollywoodzkich, jak również pewnego pisarza, powszechnie uznawanego za króla 372

horrorów. Pewien reżyser, który zasłynął poetyckimi filmami o wyrzutkach społecznych, zakupił co najmniej pół tuzina prac. (Z dziką strzechą ciemnych włosów mógł spokojnie uchodzić za anemicznego brata przyrodniego Marianne Engel.) Informacja, że gargulce cieszą się popularnością wśród duchownych, bynajmniej mnie nie zdziwiła, za to liczba uniwersytetów okazała się wprost szokująca. Jack pochłonęła większość zamówionej chińszczyzny, obficie popijając ją burbonem. Wytarła rękawem sos z ust i zapytała, czy naprawdę nie mam penisa, a kiedy potwierdziłem, przeprosiła za swoje wcześniejsze żarty. Przyjąłem przeprosiny z wdziękiem, na jaki tylko było mnie stać, i Jack rozkleiła się na dobre: odkryłem, że alkohol - jak często bywa w wypadku nawet najtwardszych zawodników - wprowadzał ją w cokolwiek sentymentalny nastrój. I na moje pytanie o plany świąteczne opowiedziała mi z grubsza całą historię swego życia. Jako nastolatka zaszła w ciążę i urodziła chłopca, Teda, który obecnie liczył sobie trzydzieści parę lat. Wyszła za jego ojca, który okazał się zapijaczonym brutalem, i trwała przy nim z braku laku. Dobrnęła do matury, ale studia nie wchodziły w grę. Gdy po raz drugi zaszła w ciążę, mąż stwierdził, że chce zrujnować mu życie. „Nie mamy kasy, a ta znowu z brzuchem, suka jedna!” I tak Ted, wówczas sześcioletni, patrzył, jak jego ojciec co tydzień tłucze ciężarną matkę. Któregoś wieczoru, kiedy Jack była w siódmym miesiącu, mąż spuścił jej wyjątkowo bolesne manto. Gdy wreszcie zasnął, zamroczony alkoholem, Jack spakowała kilka małych walizek i obudziła Teda. Kazała chłopcu stanąć przy drzwiach, a sama wróciła do sypialni z patelnią, którą walnęła śpiącego męża w głowę. Zaklinała się na wszystkie świętości, że miało mu to jedynie odebrać ochotę do pościgu i zapewnić dłuższy sen, podejrzewam jednak, że zrobiła to głównie dla przyjemności. 373

Przez kolejne dni śledziła lokalną prasę w poszukiwaniu nekrologu, ale się nie doczekała, co sprawiło jej ulgę, a zarazem lekki zawód. - Bałam się, że będzie na mnie czekał w szpitalu mojej matki. Miała schizofrenię - dodała Jack. - Ale więcej nie widziałam gnoja. Widać zabrakło mu motywacji, żeby mnie prześladować. Zdziwiłem się, słysząc o chorobie jej matki. Czyżby stanowiła ogniwo łączące Jack z Marianne Engel? Nie inaczej. - Kochałam matkę i często ją odwiedzałam, nawiasem mówiąc, jako jedyna. Ojciec spasował dawno temu, pewnie nie mógł patrzeć, jak jego ukochana traci rozum. Wtrąciłem mimochodem, że pewnie nie było jej łatwo. - A żebyś wiedział. Wszyscy mężczyźni w moim życiu byli takimi skończonymi gnojkami, że miałam cichą nadzieję, że Ted wyrośnie na geja - wyznała Jack. - No i? - Niestety - mruknęła z rezygnacją, ponownie napełniając szklankę. - Cóż, może jeszcze nie wszystko stracone - próbowałem podnieść ją na duchu. - Taa, nieważne. - Upiła potężny łyk. - Tak czy siak, nie było kolorowo, ale jakoś wyszliśmy na prostą. Urodziłam Tammy, zaczęłam pracować jako kelnerka. Potem zostałam kucharką, a nieco później zastępcą kierownika. Zapluta speluna, ale co zrobić. Po śmierci ojca odnalazł mnie pewien prawnik; jak się okazało, odziedziczyłam trochę grosza. Czyli stary śmierdziel jednak na coś się przydał. - Uniosła szklankę do nieba. - Wiedziałam, że przy moich zarobkach w knajpie nie utrzymam dwójki dzieci, więc za forsę ze spadku zapisałam się na wieczorowy kurs księgowości. Dobrze się uczyłam i znalazłam w końcu marną pracę w dobrej firmie. - To wciąż daleka droga do właścicielki galerii - zauważyłem. 374

- Bliższa, niż ci się wydaje. Dalej odwiedzałam matkę w szpitalu i któregoś dnia moją uwagę zwróciła nowa pacjentka, młoda dziewczyna. Bardzo ładna, siedziała z boku przy stole. Rysowała. Różniła się od innych. Może przez te oczy i włosy. - Marianne - powiedziałem. - Bingo - odparła Jack. - Z tym, że kiedyś się tak nie nazywała. Była zwykłą NN, którą policja znalazła na ulicy. Marianne Engel to nazwisko, którym od pewnego momentu kazała się do siebie zwracać. Nie nazywała się Marianne Engel. Widząc moje zdumienie, Jack zrobiła zadowoloną minę. Ucieszyła się, że nie wiem o naszej wspólnej przyjaciółce tego, o czym ona wie od dawna. - Pielęgniarka powiedziała, że znaleziono ją bez żadnego dowodu tożsamości, a badanie odcisków palców nic nie wykazało. Dziewczyna nie chciała albo nie potrafiła podać żadnych faktów ze swojej przeszłości. Może jej rodzice nie żyli, a może ją porzucili, kto wie? Tak czy inaczej, po paru wizytach postanowiłam ją poznać. Była wówczas bardzo nieśmiała. Gdy poprosiłam o pokazanie rysunków, odmówiła. Ale nie dawałam za wygraną i wreszcie ustąpiła. Muszę przyznać, że szczęka mi opadła. Spodziewałam się bazgrołów, a zobaczyłam bajkowe zwierzęta i potwory, brzydkie, a zarazem niezwykle delikatne. W ich oczach było coś, co sprawiało, że tętniły życiem. Jack urwała. Spoglądałem przez szczeliny w masce, pełen obaw, że w podobny sposób podsumuje mnie samego. Ale ona tylko łyknęła burbona i mówiła dalej. - Powiedziała, że tak naprawdę nie jest rysownikiem, tylko rzeźbiarzem, a te istoty czekają, aby je uwolnić z kamienia. - Czyli - wtrąciłem - już jako nastolatka... - Tak, już jako nastolatka - potwierdziła Jack. - Pomysł przemówił mi do wyobraźni, ale nie znałam się na sztuce ni w ząb. Czasami myślę, 375

że wciąż się nie znam. Ale jedno wiem na pewno: jej wizja jest jedyna w swoim rodzaju. Uznałam, że jest naprawdę niezła, i jak widać wiele osób podziela moje zdanie. Ale wówczas tylko pokiwałam głową, no bo co, do cholery, mogłam zrobić innego? Mijały miesiące, przychodziłam do matki, Marianne pokazywała mi swoje szkice i sama nie wiem... to przyszło samo. Pewnie zrobiło mi się jej żal. Była taka młoda, a ja doskonale wiedziałam, jak to jest tkwić w klatce. Szpital nadawał się dla mojej matki, ale Marianne tam nie pasowała. - I co było dalej? - Lekarze zaczęli na próbę podawać jej różne leki i wreszcie znaleźli zestaw, który ustabilizował jej stan. Widzisz, biorąc lekarstwa, Marianne jest w stanie normalnie funkcjonować. Wierzy jednak, że ten szajs zatruwa jej serca. - Jack umilkła na chwilę. - Taa, to też nic nowego. Kazałam nawet zrobić jej prześwietlenie na dowód, że ma w piersi tylko jedno, ale ona wiedziała swoje. - Ale jak?... - Chwila, nie przerywaj mi, jeśli łaska. - Jack wycelowała we mnie pałeczkami, między którymi uwiązł kawałek kurczaka kung pao. - Kiedy w miarę doszła do siebie, umieścili ją w ośrodku otwartym i znalazła pracę w kawiarni. Zmywała gary, masz pojęcie? Kiedy się dowiedziałam, poszłam tam i zastałam ją po łokcie w pianie. Nie mogłam przestać myśleć o tych jej rysunkach. W tym czasie zafundowała sobie pierwszy tatuaż, łacińską sentencję na ramieniu. Gdy zapytałam dlaczego, odpowiedziała, że skoro jej nie stać na kamień, może malować na własnym ciele. Wszystkie tatuaże zrobiła sobie wtedy, gdy z jakichś powodów nie mogła rzeźbić. Niech się dzieje, co chce, pomyślałam. Jeśli tak bardzo chce rzeźbić, pomogę jej. Opłaciłam kurs wieczorowy, chociaż ze spadku po ojcu zostało już bardzo niewiele i miałam w domu dwójkę dzieciaków. Idiotyzm, nie? 376

Może i tak, uznałem jednak (zachowując tę myśl tylko dla siebie), że zrobiła coś naprawdę fantastycznego. Sięgnęła po kolejnego papierosa z paczki Marianne Engel - jak powtarzała mi wielokrotnie, sama nie pali i mówiła dalej. Czasem dla większego efektu dźgała papierosem powietrze, jakby przekłuwała niewidzialne balony. - Instruktor powiedział, że nigdy nie miał równie utalentowanej uczennicy. Miała wrodzony dryg do dłuta. Kiedy zabrakło pieniędzy na dalsze lekcje, pozwolił jej przychodzić za darmo. Twierdził, że jeszcze kiedyś będzie się chwalił, że to on ją uczył. A ja podjęłam kolejną głupią decyzję i zaproponowałam, że zostanę jej agentem. Zgodziła się, chociaż nie ukrywałam, że znam się na tym jak kura na pieprzu. Wiedziałam jednak, że przede wszystkim muszę kupić w miarę przyzwoite narzędzia, które psim swędem znalazłam na wyprzedaży, no i materiał. Pierwszy kamień był naprawdę beznadziejny, taniocha, dosłownie rozpadał się pod dłutem, ale i tak wyrzeźbiła gargulca, w dodatku całkiem niezłego. Teraz tylko musiałam go sprzedać, aby zdobyć szmal na kolejny kamień. Wypożyczyłam zdezelowaną ciężarówkę i hajda, objeżdżać galerie z rzeźbą na pace. Wreszcie ktoś zgodził się ją wstawić, ale tylko pod warunkiem, że dostanie złodziejską prowizję. Nie miałam wyjścia, musiałam się zgodzić. Rzeźba została sprzedana, ale nie dostałyśmy za nią złamanego szeląga, masz pojęcie? Sprawa ciągnęła się miesiącami, a Marianne Engel tatuowała się na potęgę. Odbijało jej z tej bezczynności. Koniec końców sprzedałyśmy jednak następną rzeźbę, potem jeszcze jedną, nastąpił nieoczekiwany przypływ gotówki i od tamtej pory jakoś się kręci. Pozbawiona średniowiecznych wstawek, opowieść o Marianne Engel urzekła mnie bez reszty. Zrozumiałem, jak bardzo wciągnęły mnie jej bajeczki. - Jak wpadła w trans, robiła jedną rzeźbę za drugą. Dopiero wtedy pojęłam, na co ją stać. Pracowała do utraty sił. - Jack wymownie spojrzała 377

na sufit, w stronę sypialni Marianne. - Była młodsza i silniejsza, wzięłam to za żar młodości. Pasję tworzenia. Nie miałam pojęcia, że będzie się to ciągnąć... ile to już? Dwadzieścia parę lat czy coś. - Chyba dobrze jej idzie - zauważyłem. - To znaczy, dom i w ogóle... - Tak, jeśli chodzi o finanse, na pewno. Marianne nie ma sobie równych, i nie są to puste słowa. Po pięciu latach założyłyśmy galerię. Po dziesięciu kupiłyśmy dom. Za gotówkę, bez kredytu. - Jak to się stało, że zostałaś jej pełnomocnikiem? - Tak jakoś wyszło - odpowiedziała Jack. - Nie, co ja, kurwa, gadam, mnóstwo papierkowej roboty i łażenia po sądach. Ale pamiętaj, że Marianne nie ma żadnej rodziny, przynajmniej nic mi o tym nie wiadomo. Nigdy nie opowiadała mi o swojej przeszłości. Kto wie, czy sama cokolwiek pamięta. - Jacqueline - powiedziałem. - Nie odpowiedziałaś jeszcze na moje pierwsze pytanie. - Kurwa, nie waż się tak do mnie mówić, jakie znowu pytanie? - Czy masz plany na święta. - Nie, matka zmarła jakieś dziesięć lat temu, a dzieci ze mną nie rozmawiają. - Chwyciła płaszcz i stwierdziła, że pora wracać do domu. Na progu dodała: - Tylko nie myśl, że będziemy teraz jeść sobie z dzióbków. Gdyby to ode mnie zależało, zobaczyłbyś figę, a nie kartę kredytową. - Zrozumiano. - Kiwnąłem głową. - Wiem, jak to brzmi, ale cieszę się, że Marianne opadła z sił. Przynajmniej musi trochę odpocząć. Jack prychnęła. - Dopiero się rozkręca.

* 378

Jak się okazało, Jack nie była daleka od prawdy. Marianne Engel wstała, zjadła obfite śniadanie, a następnie zeszła do piwnicy, gdzie spędziła kolejne cztery dni. Ruszała się powoli, jakby ktoś sfilmował ją przy pracy, a następnie puścił to w zwolnionym tempie. Zwyczajnie brakowało jej energii do szybszej pracy. MOŻE KAPKA MORFINY? Co? NA PEWNO ZAŚNIE Dwudziestego grudnia Sayuri przyszła na ostatnie ćwiczenia rehabilitacyjne przed świętami. Oboje dokładaliśmy starań, by nie zwracać uwagi na letargiczne stuk-stuk-stuk młotka. - Gregor wspomniał, że masz poznać jego rodziców - zagaiłem. - To wielki krok naprzód. - To dla niego pierwszy raz - odparła Sayuri. - Nigdy nie przedstawiał im żadnej dziewczyny. - Jak się z tym czujesz? - Mnie to rybka, ale boję się o niego. Moim zdaniem uważa, że nie spełnia ich oczekiwań. - Myśli, że będą tobą rozczarowani? - spytałem z niedowierzaniem. - Raczej, że uznają, że to on nie dorasta mi do pięt. - Sayuri zwiększyła obciążenie na rowerku treningowym, ze swym nieśmiertelnym „walcz, walcz, walcz!”. - To idiotyczne. - Sądzisz, że planuje?... - Postukałem w jej palec serdeczny, jak dotąd bez pierścionka. - Nie - odrzekła pospiesznie. Cofnęła rękę, ale widziałem, że myśl w gruncie rzeczy przypadła jej do gustu. - Po prostu chce mi pokazać swoje rodzinne miasto. Zaniepokoiła mnie nagła cisza: powolny metronom młotka zamilkł. Na tyle znałem już zwyczaje Marianne Engel, żeby wiedzieć, że na tym etapie przerwa w pracy absolutnie nie wchodziła w grę. - Powinienem do niej zajrzeć. MORFINA JEST DOBRA Nie dla niej. 379

Nie widziałem jej, kiedy schodziłem po schodach. Zawołałem, ale nie odpowiedziała. W popielniczce tlił się niedopałek papierosa. Naraz zobaczyłem ją za prawie ukończonym gargulcem. Leżała z dziwnie rozrzuconymi ramionami: młotek tkwił jeszcze w rozwartej dłoni, dłuto spoczywało jakiś metr dalej. Kiedy obszedłem kamień, zrozumiałem, że jest nieprzytomna. Na jej czole widniała krwawiąca rana. Pewnie upadła głową naprzód i zemdlała.

* W szpitalu zatrzymano Marianne Engel na cztery dni. Lekarze zaszyli rozbite czoło i napompowali ją elektrolitami z kroplówki, aby wzmocnić odwodniony organizm. Na szczęście była zbyt wyczerpana, by pogniewać się za to, że oddałem ją pod opiekę znienawidzonych lekarzy. Chodziłem do domu, żeby odpocząć, i pozwalałem Bougatsie spać w moim łóżku, chociaż Nan wbijała mi do głowy, że kontakt z sierścią jest niebezpieczny dla poparzonej skóry. NIE UMIESZ SIĘ NAWET ZATROSZCZYĆ O SIEBIE Rano od razu wracałem do szpitala. WIĘC JAK CHCESZ ZADBAĆ O NIĄ? Wyszła ze szpitala w Wigilię. Moim zdaniem trochę za szybko, lekarze jednak ustąpili ze względu na datę. Po powrocie do domu zażądała marcepanu, ale namówiłem ją też do zjedzenia paru mandarynek. Przytaszczyłem telewizor i wideo do jej sypialni, po czym obejrzeliśmy To wspaniałe życie, jak na normalnych ludzi przystało. Uparła się, byśmy spali razem, ponieważ w pierwszy dzień świąt chciała się obudzić u mojego boku. Leżałem w łóżku, przyciśnięty grubym elastykiem do jej kościstej nagości i przekonany, że owa bliskość powinna mnie cieszyć. Ale nie cieszyła, gdyż byłem zbyt pochłonięty analizą wpływu, jaki wywierało na mnie jej ciało. Większość dorosłego życia spędziłem w towarzystwie 380

nagich kobiet: za dnia w ramach pracy, dla przyjemności po godzinach, ale z Marianne Engel było inaczej. Nie miałem co do tego najmniejszej wątpliwości. Istniało wiele potencjalnych przyczyn mojego dyskomfortu. Być może działo się tak, ponieważ naprawdę mi na niej zależało. A może po raz pierwszy w życiu, z powodu penektomii, nie mogłem zawładnąć ciałem kobiety, biorąc je w posiadanie. Albo moja fascynacja była po prostu feromonalna. Wszystkie teorie są dobre i poniekąd w równym stopniu zgodne z prawdą, lecz w tamto Boże Narodzenie, leżąc bezsennie u jej boku, doznałem wreszcie olśnienia. Moim zdaniem głównym powodem, dla którego ciało Marianne Engel działało na mnie w tak przemożny sposób, było to, że prócz niewątpliwych cech ludzkich miało w sobie coś z widma i wspomnienia. Po raz pierwszy zobaczyłem je w szpitalu, kiedy zdjęła odzież, żeby pokazać mi tatuaże. Widok ów podniecił mnie i onieśmielił; musnąłem palcami upierzenie anielskich skrzydeł i Marianne Engel zadrżała, a moje serce w odpowiedzi uczyniło to samo. Wówczas nie rozumiałem, dlaczego tak się stało, lecz w miarę upływu czasu, doszedłem do wniosku, iż wcale nie chodziło o rozkosz pierwszego dotyku, ale o powrót do miejsc, które w gruncie rzeczy znałem na pamięć. Nie rozumiałem tego, dopóki nie ujrzałem, jak podczas pierwszej kąpieli w fortecy Marianne Engel wyciąga ku mnie rękę tak, jakby robiła to setki razy. Zrobiła to w identyczny sposób jak ja w szpitalu. Było to tak, jak gdyby wyciągnięta dłoń, najpierw moja, a potem jej, po długim rozstaniu sięgała wreszcie po swą prawowitą własność. Zapewne dlatego ów pierwszy raz wydał mi się którymś z kolei. Kiedy w Boże Narodzenie leżeliśmy w łóżku, towarzyszyło mi dokładnie to samo uczucie. Zupełnie jakbym odnalazł swoje miejsce, powracając tam, gdzie w przeszłości spoczywałem wielokrotnie. Jednym słowem, było tak, jakbym nie leżał obok osoby, tylko obok wspomnienia 381

o niej, które przeistaczało się w coś jeszcze bardziej niematerialnego. Wycieńczone ciało Marianne Engel było aż nadto ludzkie, a zarazem widmowe, jak gdyby chudość odbierała mu dotykalność. Powiodłem palcami po wystających żebrach i wymacałem sterczący pagórek mostka z widokiem na zapadnięty brzuch. Ciało jej, którego dotyk i wspomnienie podniecały, a zarazem wprowadzały zamęt, wciąż zdawało się do mnie należeć, choć nie mogłem oprzeć się wrażeniu, że niknie w oczach. Jak widać zatracanie materii, będące nieodłączną częścią jej sztuki, dotyczyło również Marianne Engel. Nie tylko gargulce, ale i sama artystka osiągały stan, gdy było ich mniej, a zarazem więcej aniżeli w punkcie wyjścia. W ten oto sposób jej osoba - ciało, wspomnienie i duch - uczyniła mnie bezbronnym. Obudziłem się pierwszy, po krótkiej i niespokojnej nocy. Przyniosłem jej jajka na tacy, a następnie zebrałem się na odwagę, aby wręczyć świąteczny prezent. Jak widać nie poszedłem po rozum do głowy, gdyż podobnie jak w zeszłym roku, było to coś, co sam napisałem. Spisałem z pamięci historie jej czworga widmowych przyjaciół - Opowieść o dobrym kowalu, Kobieta na klifie, Czeladnik dmuchacza szkła oraz Dar Sigurðra - a następnie kazałem je oprawić. Na okładce umieściłem tytuł Historie kochanków, opowiedziane przez Marianne Engel. - Cudowny prezent. Nie tylko dla mnie, ale i dla Sigurðra. Najgorszym piekłem dla wikinga byłoby popaść w zapomnienie. - Wzięła mnie za rękę i przeprosiła. Pochłonięta wyczerpującą pracą, zapomniała o prezencie dla mnie. - Ale - dodała - może wytłumaczę ci, co miała na myśli siostra Constantia, mówiąc o zbezczeszczeniu skryptorium?

XXVII Nadchodził świt, kiedy w bramie klasztoru stanęła Agletrudis z fałszywym uśmiechem, który nie pasował do oblicza zakonnicy. Wskazała na ciebie, wciąż siedzącego na koniu obok zakrwawionego Brandeisa. - Widzę, że sprowadziłaś swego kochanka. Nie mogłam dać się sprowokować, w końcu przyszliśmy tam po pomoc. Musiałam się odwołać do jej lepszej natury, bądź co bądź miałam do czynienia ze służebnicą Pańską. - Potrzebujemy schronienia. Bez waszej pomocy zginiemy. - Ach tak. - Agletrudis kiwnęła głową, splatając ręce za plecami. Czyli twoja awanturnicza żyłka znalazła jednak to, czego szukała. Albo i więcej. - Podobnie jak wcześniej siostra Constantia, Agletrudis zauważyła mój duży brzuch. - Musisz wiedzieć, że nie było nam... mnie... łatwo tutaj przyjść odparłam, siląc się na spokojny ton. Ja też splotłam ręce za plecami, żeby nie widziała moich zaciśniętych pięści. - Nie mamy dokąd pójść. Zrobiła współczującą minę, ale jej uśmiech stał się jeszcze bardziej odpychający. - To doprawdy interesująca sytuacja. Naszą misją jest nieść miłosierdzie i wybaczać wszystkim grzesznikom. Niestety, problem w tym, że dla większości sióstr jesteś kimś znacznie gorszym niż pospolita grzesznica. 383

Uznałam to za jawną niesprawiedliwość: są wszak gorsze grzechy aniżeli opuszczenie Engelthal. - Nigdy nie zamierzałam obrazić zakonu ani Pana. - Ani matki Christine, jak mniemam. - Agletrudis jak zwykle potrafiła uderzyć w najczulszy punkt. - Gdybyś tak po prostu odeszła, zapewne otrzymałabyś teraz pomoc. Ale to, czego dopuściłaś się tamtej nocy, sprawiło, że siostrze Gertrud pękło serce. Nie wierzę, by Gertrud przejęła się moim odejściem: mogła się co najwyżej obawiać, że spowolni to pracę nad jej Biblią. - O czym siostra mówi? - Proszę nie udawać, sios... Ach, przepraszam, Marianne. Czyżbyś zapomniała, że widziałam cię owej nocy w drzwiach skryptorium? Ja pamiętam to jak dziś, pamiętam też, że następnego ranka biedna siostra Gertrud zastała swoje dzieło spalone do cna. Każdy rozdział, każdy wers. - Agletrudis zrobiła pauzę i dramatycznie westchnęła. - Jak mogłaś spalić jej Biblię? Westchnienie tłumaczyło wszystko. To ona spaliła Die Gertrud Bibel w nocy, kiedy opuściłam klasztor, a następnie zrzuciła winę na mnie. W ten sposób zasłynęłam jako zakonnica, która zniszczyła dzieło życia Gertrud, obróciła w nicość Słowo Boże, a następnie uciekła, aby wieść życie nałożnicy mordercy. Oczy Agletrudis płonęły jak pochodnie. - Na polecenie matki Christine wymazano z kronik twoje imię, a po śmierci ojca Sundera, o, właśnie, chyba wiesz, że on też umarł, jego zapiski spotkał ten sam los. Zawsze myślałam, że pod względem fałszu i przebiegłości Agletrudis pozostaje za Gertrud daleko w tyle. Jak niewiele trzeba, aby zmienić zdanie na czyjś temat. W jednej chwili zrozumiałam, na co było ją stać. Wraz z moim zniknięciem miała odzyskać status spadkobierczyni skryptorium. Ale to jej nie wystarczyło. Musiała na wieki splamić moje imię 384

i w tym celu nie zawahała się zaprzepaścić największego marzenia swojej mentorki. Nie jestem dumna z tego, co stało się potem. Prawa pięść trafiła Agletrudis w ramię; był to mój pierwszy w życiu cios. Celowałam w głowę, lecz widać gniew mnie zaślepił. Ciąża odebrała mi zwinność ruchów, wszelako drugie i trzecie uderzenie okazały się celniejsze, sięgając szczęki i klatki piersiowej Agletrudis. Upadła do tyłu: nie wiem, na ile wynikało to z siły uderzeń, a na ile z zaskoczenia. Wstała, szczerząc w uśmiechu zakrwawione zęby. - Nie zniżę się do bicia ciężarnej dziwki - powiedziała - lecz nie omieszkam przekazać twoich pozdrowień matce Christine. Nie było sensu sterczeć przy bramie, i tak nikt by nas nie wpuścił, a pościg był zapewne tuż-tuż. Z trudem wspięłam się z powrotem na konia; przez chwilę galopowaliśmy w milczeniu, po czym odważyłeś się zapytać, dokąd zmierzamy. Odparłam, że nie wiem. Wspomniałeś o chacie ojca Sundera. Odpowiedziałam, że nie żyje. Zapytałeś, czy brat Heinrich też. Nie wiedziałam. Stwierdziłeś, że nie mamy innego wyjścia i musimy tam zajrzeć. Brat Heinrich stanął jak wryty, widząc nas na progu po tylu latach, lecz nie wahał się ani chwili. Otworzył na oścież drzwi, za co będę mu wdzięczna do końca życia. Zaniosłeś Brandeisa prosto do niedużego łóżka, w którym przed laty sam dochodziłeś do siebie. Brat Heinrich wyglądał tak, jakby brzemię czasu przygniotło go do ziemi. Stąpając na niepewnych nogach, krzątał się po izbie, przynosił wodę i czyste poszwy. Pomógł ci przy Brandeisie, przytrzymując go, kiedy obmywałeś przyjacielowi ranę. Gdy doszczętnie wyczerpany Brandeis wreszcie przestał się szarpać, to brat Heinrich - nie ja lub ty czule gładził go po włosach, chociaż widzieli się po raz pierwszy w życiu, a kiedy ranny zapadł w niespokojny sen, oznajmił, że przygotuje nam posiłek. - Tak rzadko miewam gości, nie dajcie się prosić... 385

Uparłam się mu pomóc, a mnicha rozbawiło, że nauczyłam się gotować. Kiedy pochwalił moje umiejętności, wreszcie zdobyłam się na odwagę, aby wyrazić żal z powodu śmierci ojca Sundera. Brat Heinrich kiwnął głową, nie przerywając krojenia warzyw. - Wiódł zacne życie i umarł we śnie, więc nie ma co się smucić. Wyprawiliśmy mu godny pogrzeb i zakonnice mówiły, że diabeł uradował się jego śmiercią, ale nie z powodu kolejnej pozyskanej duszy, tylko dlatego, że Friedrich nie zaszkodzi mu już swymi modlitwami. Jego drżący głos mówił sam za siebie. Friedrich, tak powiedział. Nie brat Sunder, jak mawiał niegdyś. Przynajmniej w mojej obecności. Próbował się uśmiechnąć, ale nie potrafił, a ja zrozumiałam, dlaczego tak się postarzał. Brat Heinrich czekał na swoją kolej. - Czy wiesz, że siostra Gertrud też zmarła? Serce nie wytrzymało jej po... - Urwał. Miał oczywiście na myśli spalenie Biblii. - Marianne, Gertrud zrozumiała, że jej praca poszła na marne. Wasza wzajemna niechęć nie była dla nikogo tajemnicą, ale musisz wiedzieć, że nigdy nie wierzyłem w twoją winę. Friedrich tak samo. Umarł przekonany o twojej niewinności. Nagle chwycił mnie skurcz i odruchowo objęłam rękami brzuch. Nie mogłam spojrzeć mu w oczy, dręczona myślą, że za przyczynę moich ówczesnych kłopotów uważa decyzję o opuszczeniu Engelthal. Lecz on powiedział tylko: - Friedrich ucieszyłby się, że zostaniesz matką. Nigdy nie wątpił w prawdziwość twoich uczuć. Wówczas, na środku kuchni, wreszcie dotarło do mnie to, co wydarzyło się w ciągu ostatnich tygodni. Utrata życia, które zbudowaliśmy razem w Moguncji, świadomość, że oskarżono mnie o nikczemną zbrodnię, wieść o śmierci ojca Sundera. Uśmiechnięta Agletrudis w bramie, zastępczyni przeoryszy. Ciąża, o którą lękałam się każdego dnia. Odkąd opuściliśmy Norymbergę, emocje i siła woli pomagały mi wytrwać, lecz 386

oto poczułam, że znalazłam się na skraju wytrzymałości. Popłynęły długo wstrzymywane łzy i bezwładnie osunęłam się w ramiona starca. Jak dobrze było poczuć znów czyjś troskliwy uścisk, usłyszeć życzliwe słowa. Byłeś tak pochłonięty walką o nasze życie, popędzaniem koni i planowaniem następnego kroku, że nie miałeś czasu zatroszczyć się o moje uczucia. Nie miałam ci tego za złe, ale brakowało mi twojej czułości. Brat Heinrich głaskał mnie po włosach, tak jak przed chwilą Brandeisa, a następnie oddał mi własne łóżko. Okrywszy mnie kocem, powiedział właśnie to, co chciałam usłyszeć: że wszystko będzie dobrze. Minęło kilka dni, a nam nie pozostawało nic innego, jak zostać tam, gdzie byliśmy. Łudziłam się nadzieją, że kondotierzy może zgubili trop, ale szybko wyprowadziłeś mnie z błędu. Oznajmiłeś z niezbitą pewnością, że straciwszy jednego ze swoich, przyczaili się tylko i obserwują nas z daleka, czekając na sposobność. Starannie opatrywaliśmy ranę Brandeisa w nadziei, że się zagoi, ale na próżno. W nogę wdało się zakażenie; dostał wysokiej gorączki i zaczął majaczyć. Oglądałeś to już przedtem, na polu walki, toteż wiedziałeś, jak należy postąpić. Brat Heinrich przytrzymał ramiona Brandeisa, ja usiadłam mu na nogach, a ty wyciąłeś nożem kawałek jego uda. Kiedy skończyliśmy, nasze ubrania były całe zakrwawione, a w wiadrze spoczywał skrawek ciała. Popatrzyłam na spustoszoną nogę Brandeisa i owładnęły mną dwa uczucia: po pierwsze, wstyd wynikający z moich obaw, że rana zaszkodzi dziecku, oraz wrażenie, że to wszystko moja wina. Gdybym tak długo nie marudziła w oknie, Brandeis umknąłby przed toporem. To brat Heinrich pierwszy zobaczył dwóch jeźdźców. Stali w bezpiecznej odległości od domu, za przełęczą, gdzie bawiłam się jako dziecko, ale nie ulegało wątpliwości, że nas obserwują. Byli to oczywiście 387

kondotierzy. Kiedy zapytałam, dlaczego nie podejdą bliżej, odpowiedziałeś: - Wiedzą, że mamy kusze. Posłali po posiłki. Zapewne nie wiedzieli jeszcze, kim jesteś, ponieważ nie mieli okazji dobrze ci się przyjrzeć. A gdyby nawet, raczej cię nie rozpoznali, nie tylko z powodu twoich blizn, ale również dlatego, że dołączyli do condotty dopiero po twoim odejściu. Nie znali też mojego imienia, ale musieli się domyślać, że z jakiegoś powodu zaprzestaliśmy ucieczki. Czy wiedzieli o ranie Brandeisa? Istniało prawdopodobieństwo, że tak, widzieli bowiem krwawe ślady na drodze z Norymbergi. Czy odgadli, że ścigają także ciężarną? Chyba nie. Pytań było wiele, ale mnie dręczyło najważniejsze: co będzie po przybyciu pozostałych najemników? Nie mogliśmy dojść do porozumienia. Brat Heinrich uważał, że jako duchowny powinien pójść i przemówić im do rozsądku. Wyśmiałeś jego propozycję. Brandeis w chwili przytomności oznajmił, że musi zachować się jak mężczyzna, gdyż tylko dzięki temu może oszczędzą nas. Odwróci ich uwagę, a my uciekniemy w przeciwnym kierunku. Ale nie mogliśmy mu pozwolić na takie samobójstwo. Ty chciałeś stanąć i walczyć, tu i teraz, ale kto walczyłby u twojego boku? Przecież nie ciężarna była zakonnica. Ani też ranny Brandeis czy Heinrich, starzec. Ale nie, ty uważałeś, że sam stawisz im czoło. Twierdziłeś, że jeśli uda ci się zabić tych dwóch żołnierzy, przynajmniej Heinrich i ja zdołamy uciec, zanim nadejdą pozostali. Zabierzesz Brandeisa, bez względu na jego stan, i ruszysz w przeciwną stronę. Było to twoim zdaniem najlepsze rozwiązanie. Przecież nie mogliśmy tam zostać, czekając na pewną śmierć. To, co zrobiłeś później, ucięło wszelką dyskusję. Kiedy reszta z nas spała, a ty miałeś trzymać wartę, wziąłeś kuszę i pod osłoną nocy wymknąłeś się z chaty. Nie wiedzieliśmy nawet, że wyszedłeś, dopóki nas nie obudziłeś. 388

- Nie żyją - powiedziałeś. - Nadchodzi świt, niebawem przybędą następni. Musimy się spieszyć. Ponownie nie kryłam przerażenia, że zabiłeś człowieka. Ale tym razem moja naiwność wyprowadziła cię z równowagi. - Czy nie rozumiesz, co będzie, jeśli nas złapią? Zabiją Brandeisa i mnie, a z tobą zabawią się tak, że będziesz się modlić o śmierć. Ciąża nie zrobi na nich żadnego wrażenia. Będą cię gwałcić, ale jeśli dopisze ci szczęście, umrzesz, zanim pozbawią cię duszy. Dlatego przestań mnie osądzać i nie myśl sobie, że nie mam szacunku dla życia. Robię wszystko, by ocalić nasze. Wreszcie zrozumiałam, że jeśli mam chronić nasze dziecko, nie możemy zostać razem. Nasze rozstanie było nieuniknione. Wrócę do Moguncji i zaszyję się w beginażu, dopóki nie wrócisz. Ty ruszysz z Brandeisem w przeciwną stronę; skoro dwaj zwiadowcy nie żyją, być może zdołacie zbiec. Brat Heinrich pójdzie do Engelthal; jeśli przyjdzie beze mnie, nikt nie odmówi mu schronienia. Podziękowałam mu z całego serca i ucałowałam go w czoło, obiecując, że pomodlę się, aby najemnicy oszczędzili jego dom. - Szkoda modlitwy na takie drobiazgi, siostro Marianne - powiedział. - To tylko kupa desek. Ja mieszkam w domu Pana. - Nasze dziecko - odpowiedziałam - będzie zawdzięczać ci życie. Jeśli to będzie chłopiec, nazwę go Heinrich. - Sprawisz mi większy zaszczyt - odparł stary ksiądz - dając mu na imię Friedrich. Obiecałam, że tak uczynię. Pogoda się zmieniała, może jednak wreszcie miało dopisać nam szczęście: od chwili opuszczenia Moguncji modliliśmy się o zamieć, która zasypie nasze ślady. Brat Heinrich otulił się płaszczem i dla osłony przed wiatrem narzucił na wierzch nieszpornik ojca Sundera. Wkroczył w wirujące płatki śniegu i oddaliwszy się chwiejnym krokiem, po chwili zniknął nam z oczu. Ostatnią rzeczą, którą 389

zapamiętałam, nim rozpłynął się w bieli, był haft na jego plecach, przedstawiający archanioła Michała i jego aniołów, walczących ze smokiem z Apokalipsy. Kusza Brandeisa była dlań bezużyteczna, więc pomimo moich protestów wcisnąłeś mi ją do ręki. Powiedziałeś, że nie muszę strzelać, ale muszę ją wziąć, na wszelki wypadek. Byłeś tak nieugięty, że ustąpiłam. Udzieliłeś mi kilku pospiesznych wskazówek co do jej użycia. - Opierasz kuszę o bark, o tak, a w ten sposób wybierasz cel. Trzymasz broń nieruchomo. Oddychasz powoli. Wdech, wydech, wdech, wydech. Powoli. Spokojnie. Zaufaj strzale. Oddychaj. Puść. Wsunąłeś kuszę do pokrowca przy siodle i rozchyliwszy mój płaszcz, położyłeś dłoń na wydatnym brzuchu. Drugą ręką przełożyłeś mi przez głowę grot na rzemieniu. - Potrzebujesz ochrony bardziej niż ja. Oddasz go, kiedy się znowu spotkamy. Przyrzekam, że nasza miłość nie skończy się w taki sposób. I klepnąłeś konia w zad. Zerknąwszy przez ramię, zobaczyłam, jak spoglądasz w ślad za mną, po czym skupiłam wzrok na drodze, która miała poprowadzić mnie i nasze nienarodzone dziecko tam, gdzie nie było niebezpieczeństwa. Przede mną wirowały płatki śniegu. Próbowałam sobie wyobrazić, co cię czeka. Ilu zjawi się najemników? Tuzin? Dwa tuziny? Zależało to pewnie od tego, czy walczą gdzieś w cudzej sprawie. A może Kuonrat sprowadzi wszystkich żołnierzy, niech zobaczą, jaki los spotyka dezerterów. Zastanawiałam się, jaką masz szansę, aby ujść z życiem. Widziałam, jak posługujesz się kuszą, ale przewaga liczebna... Jak mogłeś uciec przeszłości, która dopominała się o swoją daninę? Wiatr przybrał na sile, napierająca zewsząd biel odbierała jasność widzenia. Ziąb zdawał się przenikać aż do kości. 390

Nie mogę. Nie dam rady uciec bez ciebie. Jakaż byłam głupia, myśląc, że opuszczę cię w chwili, kiedy mnie najbardziej potrzebujesz. I po upływie około półgodziny zawróciłam konia i pogalopowałam z powrotem. Modliłam się tylko, żeby nie było za późno. Ślady zdążyły się zatrzeć, ale znałam wszystkie ścieżki prowadzące do domu Heinricha. Mimo to, nawet gdy znalazłam się w odległości niespełna trzydziestu metrów, nie widziałam go wśród zamieci. Naraz wiatr przyniósł do mnie głosy wielu mężczyzn i zrozumiałam, że w tym czasie pojawili się kondotierzy. Pytanie brzmiało, czy ty i Brandeis zdążyliście uciec. Podjechałam do przełęczy z widokiem na dom, kryjąc się w zagajniku, gdzie bawiłam się jako dziecko. Nawet mi nie przyszło do głowy, że to może być niebezpieczne, na szczęście nikogo tam nie spotkałam. Wjechałam w gąszcz, gdzie przywiązałam konia do zwieszającej się nisko gałęzi, po czym znalazłam sobie dogodny punkt obserwacyjny. Wiedziałam, że dzięki zamieci pozostanę niezauważona. Niemal natychmiast potwierdziły się moje najgorsze obawy: nie zdążyliście uciec i żołdacy wywlekali was z domu. Usłyszałam czyjś donośny głos. To Kuonrat Ambitny chełpił się swym triumfem. - Nie jeden dezerter, ale dwóch! Dwóch! Kondotierzy przytrzymywali cię od tyłu za ręce i zmusili, byś ukląkł. Kuonrat podszedł bliżej i chwycił cię pod brodę, żebyś spojrzał mu w oczy. Nadal rechotał, jakby nie wierzył własnemu szczęściu. Oto miał przed sobą ducha, wygrzebanego z odmętów pamięci. Ducha, za pomocą którego da nauczkę żywym. Cóż miałam robić? Zastanawiałam się gorączkowo, czy nie chwycić za kuszę: w zamieci nie dostrzegliby strzały aż do ostatniej chwili, może nawet nie wiedzieliby, skąd nadlatuje. Ale co z tego? Miałam przed sobą co najmniej dwa tuziny płatnych morderców, do tego nigdy nie strzelałam z kuszy. Będę miała szczęście, jeżeli trafię choćby jednego. Zaraz, 391

pomyślałam, a jeśli zabiję Kuonrata? Czy najemnicy uciekną, jeśli ich przywódca polegnie? Ależ skąd. Walka to dla nich chleb powszedni, a ja nie czułam się na siłach, by uśmiercić choćby jednego, nawet Kuonrata. Ciebie musiało przytrzymywać kilku, ale Brandeis był tak słaby, że starczyło tylko dwóch. Kiedy go puścili, bez sił opadł na kolana, a Kuonrat rzucił ostro: - Co masz mi do powiedzenia? Porywisty wiatr wiał mi w twarz, niosąc słowa prosto do moich uszu. Nie wiedziałam, czy to dobrze, czy źle, lecz poczułam ulgę, że nie muszę podkradać się bliżej. Brandeis przyjął postawę kornego grzesznika, który błaga o wybaczenie. - Zasługuję na każdą śmierć, jaką dla mnie wybierzesz - powiedział. - Niech będzie straszna, najstraszniejsza z możliwych. Ukarz mnie przykładnie. Przyznaję, że uciekłem. Postąpiłem jak strachliwe dziecko. Proszę tylko, byś ukarał tylko mnie, nikogo więcej. - Ciekawie układać się z tymi, którzy nie mają nic do zaoferowania oznajmił ku powszechnej uciesze Kuonrat. Brandeis puścił szyderstwo mimo uszu. Klęczał na wprost swego kata, ale nie splamił się błaganiem o własne życie. Nie, aż do końca prosił żarliwie, by oszczędzono jego przyjaciela. Zaznaczył, że ucieczka z condotty wynikała z jego własnej błędnej decyzji, podczas gdy w twoim wypadku stało się to niezależnie od twojej woli. To łaska Pana sprawiła, że zostałeś ciężko ranny, ale nie poległeś. To dzięki niej bitwa miała miejsce w pobliżu Engelthal, dokąd następnie trafiłeś. Ona też zadecydowała, że wyzdrowiałeś, choć twoje rany zdawały się śmiertelne. Nie trzeba więcej dowodów, przekonywał Brandeis, że Bóg chce zachować cię przy życiu. Następnie wskazał na ciebie. 392

- Ten człowiek zawdzięcza życie woli Pańskiej, dlatego daruj mu i ukarz mnie w dwójnasób. Wiem, żeś jest mądrym i sprawiedliwym dowódcą, Kuonracie, i nie będziesz chciał sprzeciwić się Bogu. Było to sprytne posunięcie: jeśli cokolwiek mogło skłonić Kuonrata do darowania ci życia, była to chęć uszanowania boskich zamiarów. Ludzkie życie miał za nic, ale może z Bogiem będzie inaczej. Kolejny podmuch zamieci ogarnął krajobraz i Brandeis mimowolnie odwrócił głowę, aby osłonić oczy. Dostrzegłam błysk stali, coś jakby przedłużenie ręki Kuonrata. Chlapnęła krew i głowa Brandeisa potoczyła się po ziemi. Kuonrat wytarł dymiący miecz. - Wola Boga nie ma znaczenia. Liczy się tylko moja. I dodał ze śmiechem, że dla ciebie przygotował coś znacznie lepszego. Coś, co nie było równie bezbolesne i litościwie szybkie. Bądź co bądź zniknąłeś na dłużej aniżeli Brandeis. Zwołał najemników i rozdzielił zadania. Jedna trzecia oddziału miała poszukać uschniętych drzew i gałęzi. Druga grupa została wysłana do chaty Heinricha, którą miała przeczesać w poszukiwaniu wartościowych przedmiotów - żywności, pieniędzy, odzieży - które można wykorzystać lub wymienić na inny towar. Pozostali żołdacy dostali rozkaz, żeby cię przygotować. Pociągnęli cię obok nieruchomego ciała Brandeisa. Krew w dalszym ciągu płynęła z szyi, kałuża na śniegu rosła. Przyparli cię do chaty Heinricha, plecami do ściany. Kopniakami rozstawili ci szeroko nogi i rozkrzyżowali ręce. Gdy próbowałeś się opierać, bili cię i pluli ci w twarz, śmiejąc się przy tym do rozpuku, jakby to była przednia zabawa. Jeden z żołnierzy, roślejszy od pozostałych, zbliżył się do ciebie z siekierą. Serce podeszło mi do gardła, myślałam, że zaraz poćwiartuje cię na kawałki. Ale nie. Pozostali najemnicy, którzy przytrzymywali ci ręce, 393

rozwarli twoje zaciśnięte pięści, odsłaniając wnętrze dłoni. Jeden z nich przyłożył ci coś do prawej ręki. Potężny żołdak odwrócił siekierę, a ja zrozumiałam, że owym przedmiotem jest gwóźdź. Posługując się tępą stroną siekiery jak młotkiem, przebił nim twoją dłoń. Mimo dzielącej nas przestrzeni usłyszałam trzask pękających kości; brzmiało to tak, jakby ktoś ukręcał szyję kurczakowi. Próbowałeś oderwać rękę, wyjąc z bólu, ale gwóźdź trzymał mocno. Potem przyszła kolej na lewą dłoń i znowu krew ochlapała ścianę. Bezsilnie napiąłeś ramiona, a żyły na twojej szyi nabrzmiały tak, jakby zaraz miały pęknąć. Następnie żołdacy próbowali przytrzymać ci nogi, ale wiłeś się i szarpałeś z bólu. Największy zamachnął się siekierą, celując w miejsce tuż nad kolanem, gdzie więzadła łączą się z kością. Napiąłeś udo, lecz goleń zwisła bezwładnie, jakby z resztą ciała łączył ją tylko kawałek szpagatu. Kondotierzy ponownie gruchnęli śmiechem, nadzwyczajnie rozbawieni, a krew z twoich rąk dalej spływała po ścianie gęstą strugą. Złapali cię za kostki, co okazało się bajecznie łatwe, a następnie tak wbili gwoździe w stopy, że zawisłeś jakieś dziesięć cali ponad śniegiem. Odgłos pękających kruchych kości był potworny, a krew... tyle krwi. Zawieszony na rękach, wyglądałeś, jakbyś kwitował, niczym duch majaczący na tle ściany. Pozbawili cię oparcia, aby przysporzyć ci dodatkowego cierpienia. Spodobało im się, że gwoździe nie mogły utrzymać twego ciężaru, i z rozkoszą wbili kolejne w przedramiona, ażebyś nie odpadł od ściany. Krew płynęła ci z ran, bezgłowe ciało Brandeisa spoczywało na śniegu w coraz większej czerwonej plamie, z której wzbijały się kłęby pary. Pobiegłam po kuszę i rzuciłam się w stronę domu, do ciebie, ale pępowina łącząca mnie z nienarodzonym dzieckiem kazała mi stanąć w miejscu i zrozumiałam, że nie mogę nic zrobić. Opuściłam kuszę, zupełnie bezużyteczną w moich rękach, a serce tak waliło mi w piersi, 394

że najemnicy musieli usłyszeć je poprzez zamieć. Z gardła wyrwał mi się głośny szloch, ale po części wszystko było mi już obojętne. Niech mnie złapią, niech zabiją, cóż innego mogłoby się stać? Ale oni nie usłyszeli nic: wiatr poniósł płacz w przeciwną stronę, tamci dalej śmiali się w najlepsze, do wtóru kapiącej krwi, a ja nie mogłam nic zrobić, nie narażając przy tym naszego dziecka. Kondotierzy wrócili z chrustem i Kuonrat wskazał im miejsce pod twymi stopami. Ułożyli stos na wysokość twoich kolan, a ja zrozumiałam, co się stanie. Wicher i śnieg utrudniały rozpalenie ognia, lecz najemnicy nawykli do pokonywania większych przeszkód. Wkrótce iskra zatańczyła na gałęziach, dym wzbił się w górę, a trzask żywicy przywiódł mi na myśl twe okaleczone dłonie i stopy. Płomienie dotarły do palców nóg, a ty nie mogłeś ich cofnąć. Następnie Kuonrat polecił żołnierzom wziąć łuki i zapalić strzały, a kiedy groty zajęły się ogniem, na jego rozkaz otoczyli cię półokręgiem. Nie mieli cię zabić, ale trafić jak najbliżej twojego ciała, aby ogień otoczył cię ze wszystkich stron, nie tylko zbliżał się od dołu. Naraz jednak wpadł na lepszy pomysł: strzały mogły cię trafić, byle tylko nie spowodowały natychmiastowej śmierci, tak więc ręce i nogi były dopuszczalne, ale głowa i pierś nie. W jego głosie pobrzmiewał podziw dla własnej pomysłowości, a łucznicy posłusznie napięli cięciwy. - Lewa ręka! - padła pierwsza komenda. - Prawa stopa! - Udo! A że doskonale znali się na swoim fachu, większość strzałów okazała się celna. Na przemian wiwatowali albo buczeli i zrobiło się jak na jarmarcznym festynie. Z każdą kolejną strzałą płomienie wzbijały się coraz wyżej, otaczając cię ze wszystkich stron. Poprzez śmiechy i wesołe głosy żołdaków dotarł pożegnalny okrzyk Kuonrata. 395

- Wszystko płonie, jeśli ogień jest wystarczająco gorący. Świat nie jest niczym innym jak tyglem. Wówczas zrozumiałam, co mam zrobić. Sięgnęłam pod płaszcz i wymacałam naszyjnik. Zacisnęłam palce na grocie pobłogosławionym przez ojca Sundera i pomodliłam się, żeby Bóg dał mi siłę. Uniosłam kuszę, usiłując przypomnieć sobie twoje wskazówki. Oddychasz powoli. Wdech, wydech, wdech, wydech. Upewniłam się ponownie, czy beh jest ułożony jak należy. Wiedziałam, że mam tylko jeden strzał, pierwszy, a zarazem ostatni. Zaufaj strzale. Powoli. I poprosiłam Boga, aby poprowadził strzałę do celu, na przekór zamieci i kondotierom, prosto w twoje serce.

XXVIII Między Bożym Narodzeniem i dniem świętego Walentego Marianne Engel przestała rzeźbić. Poświęciła na to tylko jedno popołudnie pod koniec stycznia, gdy postanowiła dokończyć rzeźbę, nad którą pracowała, nim odwieziono ją do szpitala. Uporawszy się z tym zadaniem, szybko i bez zbędnych ceregieli, ponownie skupiła się na rekonwalescencji - i gotowaniu. Odkąd wyszedłem ze szpitala, tylko raz przygotowała wielką ucztę: w stylu japońskim, przy okazji opowieści o Sei. Tym razem jednak co trzeci lub czwarty dzień robiła zakupy, zaszywała się w kuchni i wychodziła z niej po kilku godzinach z wachlarzem specjałów z kolejnego regionu świata. Jednym z najwykwintniejszych posiłków był senegalski, doprawdy niezwykła podróż kulinarna poza granice Europy i Azji. Na przystawkę zjedliśmy naleśniki z fasolnikiem chińskim i smażone plantany z dodatkiem zupy ze słodkiego mleka ryżowego o nazwie sombi. Dania główne: yassa, czyli kurczak marynowany przez noc, a następnie uduszony z cebulą w kwaskowatym sosie czosnkowo-musztardowym; ceebu jen, rybę w sosie pomidorowym z warzywami na ryżu, narodową potrawę Senegalu; mafé, danie mięsne w sosie z orzeszków ziemnych, które można przyrządzać z drobiem, jagnięcina lub wołowiną, w związku z czym Mariannę Engel zaserwowała oczywiście wszystkie trzy wersje, no i 397

gulasz z owoców morza z dodatkiem krewetek, okonia i niedojrzałych bananów. Na deser podała cinq centimes, „pięciocentowe” ciasteczka z orzeszków ziemnych, popularne na targach, oraz ngalax, czyli słodką masę z kuskusu. Podczas posiłku raczyliśmy się sokiem z mango oraz napojami z hibiskusa i baobabu, a na koniec wypiliśmy herbatę. Wszystko jak zwykle bardzo mi smakowało, ale najbardziej cieszył mnie fakt, że za sprawą kalorii anielskie skrzydła Marianne Engel ponownie nabierały właściwych kształtów. Wszystko zdawało się iść jak z płatka, przynajmniej w tym stuleciu: Marianne Engel powracała do zdrowia, Sayuri opowiadała o udanej wizycie u rodziców Gregora, a z kolei Gregor wyznał mi w sekrecie przy kawie, że Sayuri chyba go lubi. Nawet Bougatsa był zadowolony, ponieważ znów chodził na spacery ze swoją panią. O północy często jeździliśmy nad ocean. Pomimo pory i przejmującego zimna zwykle zastawaliśmy tam grupkę nastolatków, którzy popijali piwo i migdalili się po ciemku. Marianne Engel rozpalała ognisko i karmiła mnie zawartością piknikowych koszyków, do których pakowała przeważnie resztki „międzynarodowej” uczty z poprzedniego dnia. Za pomocą ogniska usiłowała zmniejszyć mój strach przed ogniem; twierdziła, że muszę pogodzić się z żywiołami, bowiem w końcu nie sposób zaprzeczyć ich istnieniu. Nie potrafiłem spoglądać na płomienie bez emocji, najdziwniejsze jednak było to, iż rzadziej myślałem o sobie w płonącym wraku aniżeli o swym czternastowiecznym odpowiedniku przybitym gwoździami do ściany. Błagałem ją, by dokończyła opowieść, lecz w odpowiedzi prosiła mnie o cierpliwość, powtarzając swoją mantrę o dniach na tle bezmiaru wieczności. Na pocieszenie opowiadała mi historie o stworzeniu i mity o Armagedonie. Wiedziałem, że są wyssane z palca, ale było mi wszystko jedno. Grunt, że sama w nie wierzyła. 398

Potem patrzyła na ocean i wyciągając nogi w jego kierunku, ubolewała nad tym, że jest za zimno na pływanie. - Trudno, mówiła. Byle do wiosny...

* W lutym zdjęto mi opatrunki uciskowe i poczułem się tak, jakbym zrzucił skórę, w której kisiłem się blisko rok. Maska i retraktor też poszły w odstawkę i wreszcie odzyskałem własną twarz, choć zupełnie niepodobną do tej, którą miałem kiedyś. Ogarnął mnie stan podszytej paniką euforii, która zwykle towarzyszy rozpoczynaniu wszystkiego od nowa. Niełatwo wyglądać tak jak ja: w kulturze popularnej podobne lico „zdobi” jedynie upiora z opery, Freddiego Kruegera z ulicy Wiązów, ewentualnie Leatherface'a gdzieś z głębokiego Teksasu. Jasne, ofiara poparzenia może „dorwać laskę”, ale zwykle bez piły łańcuchowej to ani rusz. Wahałem się ponownie wziąć w posiadanie własną twarz, był to wszelako kolejny przymus, z powodu którego nie miałem wyboru: gdybym tego nie zrobił, twarz zawładnęłaby mną. Powiada się, że w wieku lat dwudziestu człowiek ma twarz, jaką otrzymał od Boga, w wieku czterdziestu zaś taką, na jaką sobie zasłużył. Jeśli jednak oblicze i dusza są ze sobą ściśle związane, dzięki czemu pierwsze odzwierciedla drugie, możemy chyba bezpiecznie założyć, że bywa też odwrotnie. Jak pisał Nietzsche: „Antropologowie badający kryminalistów mówią nam, że typowy zbrodniarz jest brzydki: monstrum in fronte, monstrum in animo”*. * Zmierzch bożyszcz, przełożył Paweł Pieniążek.

Ale Nietzsche nie miał racji. Urodziłem się piękny, żyłem cudnie przez trzydzieści lat z hakiem i ani razu nie pozwoliłem swej duszy zaznać 399

miłości. Moja nieskazitelna skóra była grubą zbroją, która miała wabić kobiety swym blaskiem, odpierając przy tym prawdziwe emocje i chroniąc właściciela. Najbardziej erotyczne poczynania miały wyłącznie techniczny charakter: seks był mechaniczny, podbój grał rolę zwykłego hobby, a wiecznie eksploatowane ciało rzadko stawało się źródłem rozkoszy z prawdziwego zdarzenia. Krótko mówiąc, przyszedłem na świat obdarzony przywilejami, jakich nigdy nie dostąpił żaden potwór, ale nigdy nie nauczyłem się ich doceniać. Obecnie moja zbroja obróciła się w pył, ustępując miejsca jątrzącej się ranie. Bariera urody, którą odgradzałem się od ludzi, też rozpłynęła się w nicość, wyparta przez inną, czyli szpetotę, równie skuteczną, choć niezależną od mojej woli. Można by pomyśleć, że skutek ten sam, ale to niezupełnie tak. Podczas gdy faktycznie otaczało mnie teraz mniej ludzi niż dawniej, byli to znacznie lepsi ludzie. Uciekając w popłochu ze szpitala, pełni odrazy dla mojego nowego „ja”, dawni znajomi uchylili drzwi Marianne Engel, Nan Edwards, Gregorowi Hnatiukowi i Sayuri Mizumoto. Cóż za nieoczekiwane koleje losu: dopiero gdy moja skóra spłonęła do cna, mogłem wreszcie coś poczuć. Odrażający wygląd uzmysłowił mi możliwości serca: zaakceptowałem szpetne ciało i twarz, ponieważ zmusiły mnie do pokonywania ograniczeń własnego „ja”, podczas gdy poprzednia powłoka skutecznie je maskowała. W duszy nie jestem i nigdy nie będę bohaterem, ale stałem się lepszy, niż byłem. Tak przynajmniej sobie powiedziałem, i to na razie wszystko.

* 400

Trzynastego lutego o północy Marianne Engel weszła do mojego pokoju i wzięła mnie za rękę. Sprowadziła mnie ze schodów i wyszliśmy tylnymi drzwiami na zewnątrz. Padał śnieg i tłum zgromadzonych za domem gargulców miał na głowach białe kaptury. Otworzyła furtkę i przeszliśmy na cmentarz za Świętym Romanem. Nagrobki wystawały spod warstwy śniegu jak szare języki; minąwszy je ostrożnie, skierowaliśmy się w stronę środka cmentarza, gdzie Marianne Engel rozłożyła na ziemi końską derkę. Księżyc jaśniał nad nami jak okazały pęcherz wśród gęsiej skóry gwiazd. Marianne Engel próbowała zapalić świece, ale wiatr gasił jej zapałki, co ją rozbawiło. Otuliła się szczelniej płaszczem. Mimo paskudnego zimna cieszyłem się z naszej bliskości. - Przyprowadziłam cię tu, żeby ci coś powiedzieć - oznajmiła. - Co? - Niedługo umrę. Nie umrzesz. - Dlaczego tak mówisz? - Zostało mi tylko szesnaście serc. - Dożyjesz późnej starości - zapewniłem. Ze mną. - Już jestem stara. - Uśmiechnęła się ze znużeniem. - Mam nadzieję, że tym razem śmierć będzie górą. - Nie mów tak. Wcale nie umrzesz - odparłem. Wcale nie umrzesz. Położyła rękę na moim policzku. - Ostatnie serce zawsze było przeznaczone dla ciebie, dlatego musisz się przygotować. Chciałem jej powiedzieć, że plecie bzdury, lecz położyła mi palec na wargach. Gdy nie dawałem za wygraną, pocałowała mnie w wąskie usta i słowa uwięzły mi w gardle. - Nie chcę umierać - wyszeptała - ale muszę się pozbyć jarzma wielu serc. 401

- Przecież to tylko... masz kłopoty ze zdrowiem. - Zastanawiałem się, na ile zrobiłem się czuły dla Marianne Engel z powodu jej schizofrenii, a na ile z innej przyczyny. - Wiem, że nie dopuszczasz do siebie tej myśli, ale to prawda... - Mój ty niedowiarku - odrzekła. - Sam zobaczysz. Wracajmy do domu. Ostatnie słowa zabrzmiały tak ostatecznie i nieodwołalnie, że obawiałem się najgorszego. - Czemu? - Bo zimno. - Wyraz ulgi na mojej twarzy nie uszedł jej uwagi. - Spokojnie, jeszcze dzisiaj nie umrę. Musimy jeszcze coś zrobić. - Na przykład co? - Na przykład odciągnąć cię od narkotyków. – DOBRE SOBIE Naprawdę myślisz, że nie wiem, że kupujesz sobie jeszcze morfinę?

* Rankiem w dzień świętego Walentego, kiedy zaraz po przebudzeniu zajrzałem do drewnianego pudełka z morfiną, zobaczyłem pustkę. Poszedłem chwiejnym krokiem do sypialni Marianne Engel, gdzie zastałem na łóżku jej nieruchome ciało. Potrząsnąłem ją za ramiona, a gdy rozchyliła powieki, zapytałem, co się stało z moim zestawem. - Połóż się obok mnie. Nic ci nie będzie. - Ty nic nie rozumiesz. Mój wąż... - Głuptasie - powiedziała. - Nie powinieneś słuchać węży. Łżą jak z nut. - Daj mi trochę czasu, muszę oswoić się z sytuacją - błagałem. - Zaczniemy od jutra, tylko jeden dzień... PRAWIE TU JESTEM... - Cierpienie jest dobre dla duszy. 402

- Nieprawda! - Jeśli nie pokochasz bólu... - próbowała przedstawić sytuację w pozytywnym świetle - ...możesz przynajmniej pokochać lekcję, którą ci daje. ...I NIC ZUPEŁNIE... Do diabla z lekcją. - Mam receptę... - Wrzuciłam ją do sedesu - odparła. - A doktor Edwards nie wypisze następnej. I zablokowałam ci kartę. Kładź się, chyba że masz zamiar mnie obrabować. ...NIE MOŻESZ NA TO PORADZIĆ - Śpij - powiedziała Marianne Engel. - Po prostu śpij.

* Morfina to jeden ze składników opium, które otrzymuje się z makówek maku lekarskiego, Papaver somniferum. Po raz pierwszy została wyodrębniona w 1804 roku przez niemieckiego farmaceutę F.W.A. Sertiirnera. Jej nazwa pochodzi od Morfeusza, greckiego boga marzeń sennych, i jest nader adekwatna, o czym osobiście mogę zaświadczyć. Posiada właściwości odurzające, dzięki czemu skutecznie ożywiała każdy aspekt mojej kondycji od chwili, gdy po raz pierwszy popłynęła mi w żyłach. Chociaż głównym zadaniem morfiny jest uśmierzanie bólu, tłumi ona również niepokój i strach, zmniejsza łaknienie i wywołuje euforię. Każdy kolejny zastrzyk zalewał mnie falą boskiej słodyczy, która czyniła życie łatwiejszym do zniesienia. Morfina obniżała także mój popęd, co - dla innych to niewątpliwy minus - dla faceta, który stracił penis, lecz nadal produkował testosteron, stanowiło istne błogosławieństwo. Niestety, cierpiałem przy tym na chroniczne zatwardzenie. 403

Ale jej główną, bezwzględnie najważniejszą zasługą było to, że uciszała żmiję, przynajmniej na jakiś czas. Gdy zamieszkałem z Marianne Engel, moja dzienna dawka wynosiła około tysiąca miligramów. Stopniowo szła w górę, wprost proporcjonalnie do mojej tolerancji, by na koniec wzrosnąć czterokrotnie.

XXIX WIESZ GDZIE JESTEŚ, PRAWDA? Mrok i świadomość spłynęły na mnie w jednym momencie. Natychmiast oprzytomniałem, otwierając szeroko oczy, ale nie widziałem nic. Na podstawie właściwości powietrza (gęstego i wilgotnego) doszedłem do wniosku, że znajduję się w ograniczonej przestrzeni. Przesycona wonią zbutwiałego drewna atmosfera była tak ciężka, że nie dało się odetchnąć pełną piersią. Leżałem na plecach i przygniatało mnie uczucie tłumionej paniki. JESTEM TUTAJ

Słyszałem - nie, czułem - radość w głosie żmii; zdawała się uradowana bardziej niż kiedykolwiek. Jak dotąd morfina trzymała ją w ryzach, teraz jednak byłem zdany na siebie. Wiła się w ekstazie. NIC NIE MOŻESZ NA TO PORADZIĆ

Próbowałem rozłożyć ręce, lecz po obu stronach napotkały przeszkodę, w odległości zaledwie kilku cali od mojego ciała. Gładkie, równe deski. Parę stóp długości i parę głębokości, z grubsza rozmiar mojego ciała. Jest tylko jedna skrzynia tego typu, która pomieści człowieka. LEŻYSZ W TRUMNIE

To nie dzieje się naprawdę. Usiłowałem przypomnieć sobie wszystko, co czytałem o skutkach odstawienia morfiny, ponieważ właśnie to stanowiło sedno mojego problemu, a nie żaden tam wyimaginowany grób. 405

Z nadzieją studenta, który liczy na odwołanie kolokwium, zgłębiałem tajniki stadiów odwyku. W przeciwieństwie do niektórych narkotyków w wypadku morfiny nie stanowi on zagrożenia dla życia, ale może powodować dziwne wizje. Najwyraźniej miałem do czynienia z jedną z nich. Istniało wiele powodów, dla których moja wizja nie mogła być prawdziwa. Jak mogłem opuścić sypialnię i znaleźć się pod ziemią, nie budząc się przy tym ani na chwilę? Jak długo przebywałem w trumnie, skoro zaczynała już gnić? Jak to możliwe, że jeszcze nie zabrakło tlenu? Nie znalazłem na to żadnego sensownego wytłumaczenia, toteż nie ulegało wątpliwości, że mam omamy. Ale czy ludzie, którzy mają omamy, zachowują dość przytomności umysłu, by uświadomić sobie swój stan? Czy halucynacje nie są z definicji irracjonalne? Nie miałem poczucia utraty kontaktu z rzeczywistością, wręcz przeciwnie. Czy ktoś, kto ma halucynacje, zwraca uwagę na właściwości powietrza? Czy zastanawia się nad wytrzymałością trumny albo zachodzi w głowę, ile czasu potrzebują robaki, by dostać się do środka? Jeśli faktycznie byłem na odwyku, dlaczego mój organizm nie domagał się morfiny? I wreszcie, skoro wiedziałem, że to iluzja, jakim cudem stawiałem tak logiczne pytania? Niebawem odkryłem, że narkomani na odwyku tracą panowanie nad sobą w ten sam sposób jak lekkomyślni milionerzy fortunę: najpierw powoli, a następnie lawinowo. Po starannej analizie sytuacji w jednej chwili straciłem głowę i spójne dotąd myśli rozpierzchły się w popłochu jak ofiary jakiegoś kataklizmu. Mimo ograniczonego pola manewru jąłem na oślep walić pięściami, tłukąc w wieko przygniecione sześcioma stopami ziemi. Jak oszalały drapałem deski, łamiąc paznokcie, i darłem się wniebogłosy, dopóki w gardle nie zabrakło nadziei. W szpitalu, czekając na kolejny debridement, myślałem, że wiem, co to strach. Ale gdzie tam; guzik wiedziałem. 406

Obudzić się w trumnie ze świadomością rychłego końca - to dopiero jest strach. Moja histeryczna rebelia oczywiście spełzła na niczym. Znieruchomiałem. Nawet gdybym zdołał przebić drewno, śmierć i tak była nieuchronna, zmieniłby się tylko jej rodzaj: zamiast zginąć z braku tlenu udusiłbym się pod naporem ziemi, która wtargnęła do środka. Byłem złakniony powietrza, lecz ziemia okazałaby się bardziej żarłoczna. Cisza spowiła wnętrze trumny jak całun. Skoro nie pozostawało mi nic prócz czekania, postanowiłem przynajmniej zachować godność. Mój oddech niósł się echem, tak jakby trumna była maleńką salą koncertową. Stwierdziłem, że będę go słuchał dopóty, dopóki cichy ton ostatniego tchnienia nie rozpłynie się w ciemności. Obiecałem sobie, że nie będę walczył z przeznaczeniem, gdyż biorąc pod uwagę mój przypadek, i tak żyłem dłużej, niż powinienem. Naraz uświadomiłem sobie, że całe to rozmyślanie o śmierci zakrawa na szczyt głupoty. Przecież to nie dzieje się naprawdę. No dobra. Grunt to spokój. Co to ja mówiłem w Niemczech Marianne Engel? Oddychaj. Wdech, wydech, wdech, wydech. Powoli. Jestem bronią, powiedziałem sobie; bronią życia, zahartowaną w ogniu i niepowstrzymaną. Nagle. Coś. Poczułem. Było to coś takiego, co można określić słowem, którego wolałbym nie używać, kretyńskim słowem rodem z New Age, które, niestety, muszę wprowadzić, ponieważ nie umiem go zastąpić żadnym innym. Poczułem obecność. Znajdowała się tuż obok mnie. Kobieta. Nie mam pojęcia, skąd wiedziałem, że to kobieta, ale tak właśnie było. Na pewno nie była to Marianne Engel, ponieważ oddech zupełnie mi się nie zgadzał. Jak dotąd nie zdawałem sobie sprawy, że potrafiłbym ją rozpoznać po oddechu, ale potrafiłem, i to nie była ona. Przyszło mi do głowy, że to pewnie żmija: może suka wypełzła wreszcie z 407

kręgosłupa, by stanąć ze mną oko w oko. W końcu ile można gadać za czyimiś plecami. Ale nie, obok mnie spoczywało ludzkie ciało, co również wydało mi się kompletnie bez sensu, ponieważ w trumnie - wyimaginowanej trumnie - na pewno nie zmieściłyby się dwie osoby. Mimo to na wszelki wypadek przysunąłem się bliżej ściany. Nieznajoma oddychała spokojnie, co nie wiedzieć czemu jeszcze bardziej mnie przeraziło. Poczułem dotyk palców i gwałtownie cofnąłem rękę. Zdziwiłem się, że był tak namacalny, założyłem bowiem, że postać obok mnie nie należy do realnego świata. Miała niezwykle kruche palce, ale jakoś zdołała je wepchnąć do mojej dłoni. Siląc się na odwagę, zapytałem, kim jest, ale mój głos zawiódł na całej linii. Zero odpowiedzi. Nic, wciąż tylko miarowy oddech. - Kim jesteś? - ponowiłem pytanie. Palce zacisnęły się nieco mocniej, splatając się z moimi. - Co tu robisz? - spytałem. W ciszy rozbrzmiewał tylko spokojny oddech. Czułem, jak strach opuszcza mnie z każdym kolejnym pytaniem. Palce zaciśnięte na mojej dłoni nie budziły już trwogi, lecz otuchę, po chwili zaś poczułem, że odrywam się od podłoża i prawie - nie, nie prawie: z całą pewnością - unoszę w powietrzu. Byłem jak lewi tuj ący asystent, przytrzymywany za rękę przez iluzjonistę. Przeniknęliśmy przez wieko trumny, pokonując kolejne warstwy ziemi. W miarę zbliżania się do powierzchni, widziałem coraz wyraźniej pod powiekami oranżową poświatę i nie byłem nawet pewien, czy jeszcze oddycham. Ziemia lekko zadrżała i wydostałem się na światło dzienne, po czym zewsząd otoczyła mnie eksplozja barw. Zawisłem kilka cali nad ziemią, czując, jak spadają ze mnie grudki. Unosiłem się sam z siebie, kobieta pozostała na dole, wysuwając z grobu tylko rękę. Tkwiłem uczepiony jej 408

dłoni jak balon na sznurku. Trwało to może parę sekund, wreszcie uchwyt zelżał i dłoń ponownie znikła pod ziemią. Wówczas zrozumiałem, że moja towarzyszka nie może się wydostać: to nie ona była intruzem w trumnie, tylko ja. Moje ciało osiadło na kupie piasku, oczy przyzwyczaiły się do światła. Znajdowałem się na szczycie góry, w pobliżu szumiała rzeka. Przez chwilę nic się nie działo, po czym ziemia pode mną znów zaczęła się poruszać. Przeraziłem się, że milcząca kobieta postanowiła jednak wciągnąć mnie z powrotem, ale moje obawy okazały się bezpodstawne. Grunt pękał dokoła, tworząc setki szczelin, tak jakby stada podziemnych stworzeń postanowiły za wszelką cenę wydostać się na powierzchnię. Zrazu tylko połyskiwały w świetle, ale wkrótce oblekły się w kształt kwiatów o bezbarwnych płatkach. Przyjrzawszy się uważniej, zrozumiałem, że są ze szkła. Lilie. Jak okiem sięgnąć rozkwitały szklane lilie, pulsujące blaskiem, który pochodził jakby z ich wnętrza. Schyliłem się, by zerwać jedną, ale zamarzła, ledwie zdążyłem jej dotknąć. Tysiące szklanych kwiatów, niczym złączone jedną duszą, w mgnieniu oka zmieniły się w lód i zaczęły rozpryskiwać się na drobne kawałki. Każda eksplozja uwalniała jedno wypowiedziane kobiecym szeptem słowo, a ich chór rozbrzmiał symfonią, która brzmiała jak miłość w najczystszej postaci. Aishiteru, aishiteru, aishiteru. Kaskady pękających lilii ogarnęły zbocze niczym klocki domina w natarciu na horyzont. Pod radosnym baldachimem rozbrzmiewającego na niebie Aishiteru góra zadrżała i zapadła się, przyjmując postać tundry, która wypełniła cały krajobraz. Ani się obejrzałem, jak zamarznięte kawałki kwiatów stały się płachtą lodu, która rozciągała się jak okiem sięgnąć. Utkwiłem wzrok w lodowej głuszy, a ona odpowiedziała mi niewzruszonym spojrzeniem. Arktyczny wiatr chłostał moje zziębnięte 409

ciało i zrozumiałem, że jestem nagi, nie licząc anielskiej monety na szyi. Grób zniknął, podobnie jak cała góra, a na jego miejscu pozostała prosta szata. Kiedy podniosłem ją i przyłożyłem do siebie, oblepiające ją grudki ziemi wzbiły się w górę i zawirowały na skrzydłach porywistego wichru. Szata okazała się o wiele za mała, ale nie pozostawało mi nic innego, jak ją włożyć. Wyglądałem jak poparzony facet w przyciasnym damskim stroju, czyli idiotycznie, ale gdy człowiek marznie na kość, przestaje martwić się o swój wygląd. Był to ten sam strój, który nosiła Japonka na przyjęciu halloweenowym. Nie ulegało wątpliwości, że grób, z którego pochodził, należał do Sei.

* Stałem osaczony lśniącą pustką nowego świata. Cóż za nieoczekiwana zmiana krajobrazu: z najmniejszej, najciemniejszej przestrzeni, jaką mogłem sobie wyobrazić, przeniosłem się do najjaśniejszej i najbardziej rozległej. Byłem najwyższym obiektem na obszarze wielu mil, a mimo to czułem się przytłoczony bezmiarem nieba. Tak to już jest w tundrze: człowiek czuje się wielki, a zarazem marny jak pył. Cienka szata stanowiła kiepską ochronę przed zimnem, które przenikało mnie na wskroś. Kątem oka dostrzegłem ruch. Śnieg odbierał mi jasność widzenia, lecz zmrużywszy oczy, dostrzegłem na tle bezlitosnej pustki czyjąś postać. Zdawała się podążać w moją stronę, ale z uwagi na płaską powierzchnię nie mogłem mieć stuprocentowej pewności. Wyszedłem postaci naprzeciw. Cokolwiek to było, nie mogło okazać się gorsze od hipotermii. Po pewnym czasie zrozumiałem, że widzę przed sobą mężczyznę. Musi mi pomóc, pomyślałem, w przeciwnym razie czeka mnie pewna 410

śmierć. Najpierw zobaczyłem gęste, rude włosy, które wyglądały na śniegu jak krew na prześcieradle. Następnie ujrzałem, że jest ubrany w grube futro, a na nogach ma ciężkie buty. Nosił skórzane spodnie i płaszcz ze skóry zwierzęcej. Na ramieniu niósł coś, co przypominało stertę skór. Z jego ust wydobywały się kłęby pary, a na brodzie połyskiwały sopelki lodu. Był bardzo blisko mnie. W kącikach jego oczu widniały głębokie zmarszczki i chyba wyglądał na starszego, niż był w rzeczywistości. Wreszcie stanął przede mną i podał mi to, co niósł na ramieniu, mówiąc: Fardu ipetta. Wiedziałem, co to znaczy: „Włóż to na siebie”. Tobołek krył komplet skórzanych ubrań, które miały skutecznie chronić mnie przed zimnem. Ubrałem się tak szybko, jak tylko mogłem, i od razu poczułem przyjemne ciepło. Hvað heitir þú? „Jak się nazywasz?” Ku swemu zdumieniu ja też mówiłem po islandzku. - Nazywam się Sigurðr Sigurôsson, a ty pójdziesz ze mną. - Odpowiedź potwierdziła moje przypuszczenia, choć nie do końca, ponieważ tutaj, cokolwiek znaczyło to słowo, ciało Sigurðra nie nosiło żadnych śladów poparzeń, na przekór temu, w jaki sposób rozstał się z życiem. Zastanawiałem się, dlaczego nie dotyczy to również mnie. - Dokąd idziemy? - zapytałem. - Nie wiem. - A kiedy będziemy na miejscu? - Nie wiem. - Zmrużywszy oczy, zapatrzył się w horyzont. - Od dawna jestem w drodze. Muszę być coraz bliżej. Nosił przy pasku pochwę, tę samą, która w tańcu obijała się o biodra Sei. Wyjął Sigurðrsnautra, chwytając go za smoczą rękojeść, a następnie podał mi pochwę i pas. - Załóż. Będą ci potrzebne. Zapytałem dlaczego. Odpowiedział, że nie wie. 411

Porzuciłem szatę Sei; miałem skóry, więc nie była mi już potrzebna. Sigurâr podniósł ją z ziemi i podał mi. - W Hel musisz wykorzystać wszystko, co masz. Przewiązałem ją sobie w pasie, tuż nad paskiem od Sigurðra. Zapytałem, skąd ma pewność, dokąd powinniśmy się udać. - Nie wiem - odpowiedział. Bardzo rozmowny, nie ma co. Szedł, podpierając się mieczem jak kosturem i zatapiając klingę głęboko w śniegu. Jak na człowieka, który nie znał celu swojej wędrówki, posuwał się nader żwawo. - Czy to złudzenie? - A to dobre: tkwiłem w sercu iluzji i pytałem, czy to złudzenie, na dodatek w nieznanym mi języku. (Tak na marginesie: ciekawe, ile osób na całym świecie wie, że „złudzenie” to po islandzku ofskynjun?) Sigurðr odparł, że jego zdaniem to chyba nie ofskynjun, ale nie ma stuprocentowej pewności. Wędrowaliśmy. I wędrowaliśmy. I wędrowaliśmy. Wędrowaliśmy przez wiele dni, ale słońce nie zaszło ani na chwilę. Pewnie myślicie, że przesadzam i że nasza wędrówka trwała zaledwie kilka godzin, które po prostu wlokły się w nieskończoność. Ale nie, nie ma w tym ani odrobiny przesady. Byliśmy zmęczeni, ale nigdy nie ogarniała nas senność, czułem też, że pomimo kiepskiego kolana mogę iść przed siebie bez końca. Rozmyślałem o miejscach w najdalej wysuniętych na północ zakątkach świata, gdzie słońce świeci bez przerwy przez pół roku. Czy będziemy zmuszeni iść aż tak daleko? Sigurðr mówił mało i na ogół niezrozumiale; przeważnie słyszałem tylko rytmiczne klekotanie, dochodzące spod jego peleryny w okolicach szyi. Po jakimś czasie przestałem się do niego odzywać, czasem tylko próbowałem go rozśmieszyć, bez powodzenia zresztą. Czasami stawałem w miejscu, by przerwać nieznośną monotonię wędrówki. Błagałem go wówczas, by zatrzymał się choćby na minutę, ale odpowiadał niezmiennie, że nie ma czasu na odpoczynek. A gdy pytałem dlaczego, mówił: „Bo musimy tam dotrzeć”. 412

Kiedy zapytałem, co ma na myśli, mówiąc „tam”, odpowiedział że nie wie. Odparłem, że skoro nie wie, nie widzę sensu, by dalej za nim iść. Prychnął, burcząc, że to moja głupia decyzja, i dalej szedł przed siebie. Kiedy już miał zniknąć mi z oczu, kuśtykałem za nim ile sił w nogach. Jasne, że był mi potrzebny, cóż bowiem miałem począć sam na takim odludziu? I tak posuwaliśmy się naprzód, do miejsca, którego on nie potrafił określić, a ja sobie wyobrazić. Złudzenia powinny być ciekawsze, uznałem w duchu. Wielodniowa podróż przez tundrę jest nudna jak flaki z olejem i dziwiłem się, że równie monotonne zwidy mogą trwać tak długo. Chłód był zbyt przejmujący, wzory na śniegu zbyt perfekcyjnie przypadkowe, moje znużenie zaś zbyt dotkliwe jak na iluzję. I tylko zdolność wytrwania bez snu i pożywienia przez tak długi czas nie miała nic wspólnego z rzeczywistością. Oczywiście było to złudzenie. Diabelnie sugestywne, zimne, a do tego rozłożone w czasie. Odwyk nie mógł tak wyglądać. Chyba że... - Sigurðr, czy ja umarłem? Roześmiał się w końcu. - Jesteś tu tylko gościem. Skoro to miejsce należało do Sigurðra, tak jak trumna do Sei, chciałem dowiedzieć się o nim czegoś więcej. Zresztą nie tylko o nim. Postanowiłem nie owijać w bawełnę. - To klekotanie... czy to naszyjnik, który należał kiedyś do Svanhildr? Przystanął, pewnie zastanawiając się nad odpowiedzią. - Tak - odparł wreszcie. - Zachowałeś też grot? - Dostał go Friðleifr. - Zmienili mu imię na Sigurðr, pamiętasz. Milczał przez dłuższą chwilę, po czym odezwał się łagodnym tonem, jakiego jeszcze u niego nie słyszałem. 413

- Tak, wiem o tym. To wielki zaszczyt. - Opowiesz mi o Einarrze? Na te słowa ponownie ruszył przed siebie. - Ta opowieść nie jest przeznaczona dla twoich uszu. - Już ją słyszałem. Odwrócił się i utkwił we mnie wzrok. - Nie. Słyszałeś wersję Marianne, a to zupełnie co innego. Jak śmiesz myśleć, że znasz moje serce, skoro nie rozumiesz nawet własnego? Kto jak kto, ale wiking zaskoczy cię elokwencją w najmniej spodziewanej chwili. Zamknąłem się i chcąc nie chcąc, ruszyłem dalej. Łudziłem się nadzieją, że cel znajduje się na wyciągnięcie ręki, ale się myliłem. Spodziewałem się ujrzeć przełęcz z widokiem na dolinę lub mech porastający skałę, lecz każda „przełęcz” okazywała się tylko kolejną linią horyzontu. Modliłem się, by coś przerwało monotonię. Kamień. Ślady łosia. Zamarznięty pies zaprzęgowy. Czyjeś imię, wysikane na śniegu żółtymi zawijasami. Lecz napotykaliśmy tylko lód, tylko śnieg. Trzeciego dnia (tak mi się wydaje) po prostu stanąłem. Poddałem się. - Tu nic nie ma. Cokolwiek myślisz, że znajdziesz... - Nie dokończyłem. - Sigurðrdzie, zmierzasz „tam” przez ponad tysiąc lat, a nawet nie wiesz, gdzie to się znajduje. - Idziesz, póki nie osiągniesz celu - oznajmił. - Zaszedłeś już dość daleko. Znajdowaliśmy się w miejscu, które nie wyróżniało się niczym szczególnym. Obróciłem się wokół własnej osi, szeroko rozkładając ręce. - O czym ty mówisz? - Spójrz na niebo. Uniosłem wzrok. Chociaż w promieniu wielu mil nie było nikogo, ujrzałem płonącą strzałę, która leciała prosto na mnie. 414

Chciałem uskoczyć, ale nogi odmówiły mi posłuszeństwa i tylko zasłoniłem rękami głowę. (Pomny opowieści Marianne Engel powinienem był raczej zasłonić serce.) Strzała minęła mnie o parę cali, trafiając w ziemię, która rozwarła się jak paszcza białego potwora. Potężne bryły lodu uniosły się i zawirowały w powietrzu, zwalając nas z nóg. Spory odłamek trafił mnie w prawy bark, w wyniku czego spadłem na inny kanciasty blok. Osiągnąłem stan niespotykanej jasności umysłu, podobnie jak wówczas, gdy mój samochód spadał z urwiska, a wydarzenia zdawały się rozgrywać w zwolnionym tempie. Woda wypłynęła leniwie ze szczeliny w ziemi, a ja zrozumiałem wreszcie, dlaczego krajobraz był tak jednostajny. Nie znajdowaliśmy się w tundrze, tylko na olbrzymiej krze. Fragmenty lodu kręciły piruety dokoła mnie i poczułem, jak grawitacja ciągnie mnie prosto do właśnie odsłoniętego morza. Ziąb przeszył mnie na wskroś. Skóry okazały się bezużyteczne, a co gorsza nasiąkły wodą i ciągnęły mnie na dno. Zrazu utrzymywałem się na powierzchni wśród podskakujących brył lodu, wbijając palce we wszelkie możliwe szpary. Czułem, jak ciepło ucieka mi do żołądka, wkrótce jednak nie było bezpieczne nawet tam. Moje ruchy stały się coraz wolniejsze, a szczękanie zębów zagłuszało nawet trzask pękającej kry; zastanawiałem się, czy bliznowate zgrubienia na moim ciele też zrobiły się sine. Nigdzie nie widziałem Sigurðra, musiał zniknąć gdzieś w wodzie. Fragment kry otarł się o mnie z lewej strony, inny uderzył mnie w plecy. Krążyły dokoła, nacierając coraz bardziej i spychając mnie w dół. Każdy naukowiec powie, że pokruszony lód rozkłada się równomiernie na powierzchni wody, i tak właśnie było: chodziło o to, by zasłonić szczelinę powstałą w wyniku uderzenia strzały. Czyli nawet w iluzorycznym morzu obowiązują elementarne prawa fizyki, co niewątpliwie bardzo ucieszyłoby Galileusza. 415

Nie mogłem dłużej utrzymać głowy nad powierzchnią, z lodem walącym w moje uszy, i zamknąłem oczy, gdyż tak właśnie robi człowiek, idąc pod wodę. Poczułem, jak moje ciało wiotczeje. A więc tak to się skończy. W wodzie. Osuwałem się coraz niżej i ogarnęło mnie coś na kształt ulgi. Tak będzie łatwiej. Z każdą chwilą coraz bardziej oddalałem się od powierzchni, lecz wstrzymywanie oddechu nie sprawiało mi najmniejszych trudności. Wreszcie zmęczyłem się czekaniem, aż płuca dadzą za wygraną. Otworzyłem oczy, przekonany, że widoczność ograniczy się do kilku stóp. Podobnie jak nie sposób było określić odległości na górze, to samo działo się pod wodą: nic nie wyznaczało perspektywy. Żadnych ryb ani innych stworzeń lub wodorostów, tylko przejrzysta woda. Bąbelki uciekały mi spod ubrania, po czym kilka uwięzło w kącikach oczu. Zabawne. W prawdziwym świecie nie mogłem płakać prawdziwymi łzami, a pod wodą zapłakałem łzami z powietrza. W oddali pojawiło się światło. Załamało się w bankowych łzach, a ja zastanowiłem się. Czyżby to świetlny korytarz, który prowadzi zmarłego do nieba? Akurat. Zważywszy na okoliczności, prędzej miałem do czynienia z jedną z tych szablozębnych ryb z fosforyzującym światełkiem nad głową, którym wabi swoje ofiary. Jak się okazało, nie była to ani ścieżka do nieba, ani też makiaweliczny stwór z głębin. Był to ognik płonącej strzały, która zatonęła w lodzie, obecnie zaś tkwiła w zaciśniętej dłoni Sigurðra, płynącego w moim kierunku. Blask (ogień, który nie gasł w wodzie: to by było na tyle, jeśli chodzi o fizykę) tańczył na brodzie Sigurðra i zmarszczkach w kącikach oczu. Długie, rude włosy otaczały go niczym płomienna aureola wodorostów; uśmiechał się błogo, jakby właśnie stał się świadkiem cudownych wydarzeń. Trzymał strzałę jak olimpijczyk pochodnię i obaj wolno płynęliśmy w dół. Zacisnąłem palce na drzewcu, czując, jak przenika mnie rozkoszne 416

ciepło, a Sigurðr uśmiechnął się z poczuciem dobrze wypełnionego zadania wypisanym na twarzy. Jak ktoś, kto na zawsze pozostaje w pamięci. Kiwnął głową, a następnie zniknął mi z oczu, i dalej opadałem już sam. Aż na dno oceanu. Pokonawszy jeszcze kilka stóp, poczułem pod nogami podłoże. Kiedy uniosłem wzrok, tafla oceanu - która powinna tworzyć sufit nad moją głową - znikła bez śladu. Opierałem stopy na stałym gruncie, a krystaliczny błękit oceanu ustąpił miejsca ponurej szarości. Znajdowałem się w ciemnym lesie, pełnym powykręcanych drzew.

* Usłyszałem pospieszny tupot stóp na poszyciu, dochodzący przynajmniej z trzech stron. Trzaskały gałązki, szeleściło listowie. Uniosłem strzałę, używszy jej jako pochodni. Wśród pni przemknęło czworonożne zwierzę, za nim kolejne. Ile ich jest? Dwa... nie, tam jest trzecie! Trzy co najmniej! Co to za stworzenia? Wyobraźnia podsunęła mi zatrważającą wizję lwa, leoparda, może wilka. Jeśli postanowiły na mnie zapolować, jak tu się bronić? Miałem wikińską pochwę, ale bez miecza, i buddyjską szatę - brakowało mi jednak wiary. Na wprost mnie znajdowała się ścieżka, która wiodła przez las, przecinając niewielki pagórek. Usłyszałem, że zbliża się kolejne zwierzę, śmielsze od innych. Mignęło za drzewami. Zdawało się stąpać na dwóch nogach, więc może to jakiś niezwykły gatunek leśnej małpy? Jednak nie. Gdy postać podeszła bliżej, ujrzałem przed sobą mężczyznę w prostym ubraniu, z wielkim brzuchem i zarośniętymi policzkami. Na mój widok uśmiechnął się szeroko i rozłożył ręce, jakby spotkał dawno niewidzianego przyjaciela. 417

- Ciao! - Tu devi essere Francesco. - „Ty musisz być Francesco”. W obecności Sigurðra znałem islandzki; jak się okazało, mówiłem również po włosku. - Si - potwierdził, ujmując moją dłoń. - Il piacere è mio. - Nie, cała przyjemność po mojej stronie. Nasza wspólna znajoma pokazała mi kilka twoich dzieł. Byłem pod wrażeniem. - Ach, Marianne! - Francesco się rozpromienił. - Jestem tylko prostym rzemieślnikiem. Widzę, że przyniosłeś strzałę. To dobrze. Może ci się przydać. - Co my tu robimy? Proszę, tylko mi nie mów, że nie wiesz. Francesco parsknął śmiechem, aż zatrząsł mu się brzuch. - Sigurðr zawsze był nieco zagubiony, ale ja wiem dokładnie, dokąd idziemy. - Spauzował dla większego efektu. - Prosto do piekła. Mało kto zachowałby na jego miejscu kamienną twarz. Roześmiałem się mimowolnie. - Cóż, chyba powoli się przyzwyczajam. - To piekło będzie bardziej złożone, więc lepiej się nie śmiej. -I dodał na pociechę: - Przysłano mnie tutaj na prośbę Marianne. Modli się za ciebie. - Dobre i to. - I wyruszyliśmy na wyprawę do piekieł. Szedłem uzbrojony w płonącą strzałę, miałem też buddyjską szatę przewiązaną wokół pasa, wikińskie skóry i pustą pochwę, a za przewodnika kowala pochodzącego z XIV wieku. Trudno o lepszy ekwipunek, prawda?

* Minęliśmy bramę i wkrótce stanęliśmy na brzegu rzeki, którą przypomniałem sobie z wieczornych lektur Marianne Engel. Acheront. 418

Była potworna, z powierzchnią usianą lodem, dryfującym wśród śmieci i zniekształconych ciał zwierząt. Gdzieniegdzie widniały gnijące ludzkie szczątki, jakby opróżniono do niej zawartość trumien z całego milenium i powstał zakrzepły nurt krwi. Wokół unosił się gryzący smród rozkładu. W odrażającej mazi uwięzły postaci o ledwie ludzkich kształtach; z ich ust płynęły błagania o litość, a ja wiedziałem, że będą tak tonąć po wsze czasy. Mgła zasnuła powierzchnię i z oparu wyłoniła się łódź z przewoźnikiem Charonem, dostojna i niewzruszona. Moim oczom ukazała się mroczna postać mierząca około dwóch i pół metra wzrostu, w obdartej, zmurszałej szacie. Jej broda przypominała splątane wodorosty, a z nosa została zaledwie połowa; po śladach widać było, że resztę odgryziono w walce. Z pomarszczonych ust sterczały spróchniałe pieńki zębów. Miała ziemistą, mokrą i zgrubiałą skórę na podobieństwo żółwia morskiego, a jej ręce, zaciśnięte na drewnianym drągu, przywodziły na myśl artretyczne szpony. Z pustych oczodołów wyzierał blask: miejsce oczu zastąpiły ogniste kręgi. Postać dobiła do brzegu, a słowa płynące z jej ust zabrzmiały raczej jak grzmot niż ludzka mowa. - NIE JEST MARTWY. Chociaż sam słusznej postury, Francesco wyglądał przy Charonie dość niepozornie. Mimo to nie okazał strachu i prostując się dumnie, odparł: - To szczególny przypadek. Charon ani myślał ustąpić. - NIE PRZEJDZIE. - Pokonał taki szmat drogi, dlatego proszę, byś raczył nas wysłuchać. Wyświadcz łaskę tym, którzy znaczą o tyleż mniej aniżeli ty sam. Kiedy ostatnio odwiedził cię ktoś ze świata żywych? - NIE PRÓBUJ MNIE ZWODZIĆ. NIE PRZEJDZIE. NIE MNIE O TYM DECYDOWAĆ. 419

- Zważ, byś nie postąpił nazbyt pochopnie, Charonie - powiedział mój przewodnik. - Siły potężniejsze niż my wysłały go w tę podróż. Charon utkwił we mnie potępiające spojrzenie, jakby zaglądał do najmroczniejszych zakamarków mojej duszy. Nie bacząc na to, że moja odzież może zająć się ogniem, kurczowo przycisnąłem do siebie płonącą strzałę, gdyż pod jego lodowatym spojrzeniem rozpaczliwie zapragnąłem ciepła. Wreszcie przeniósł wzrok na Francesca. - MÓW DALEJ. - Prosimy, byś przewiózł nas na drugą stronę. Przynieśliśmy zapłatę. - I z lekkim ukłonem podał przewoźnikowi złotą monetę. - TO ZAPŁATA ZA JEDNEGO. - Oczywiście, masz rację. - Kiedy Francesco przywołał mnie ruchem ręki, pokręciłem głową. Kto by myślał o pieniądzach, mając halucynacje? Wówczas Francesco postukał się w pierś i zrozumiałem. Zdjąłem z szyi anielską monetę i wcisnąłem ją w szpony Charona. Szczególnie zainteresował go wizerunek Michała Archanioła zabijającego smoka. Na twarzy przewoźnika pojawił się dziwny wyraz; była to zapewne jakaś prywatna wersja uśmiechu. Ustąpił na bok, czyniąc zamaszysty gest na znak, że możemy wejść na pokład. Francesco skinął głową. - Dziękujemy za twoją wspaniałomyślność. Przewoźnik zanurzył drąg w ohydnej wodzie i znaleźliśmy się pośrodku Acherontu. Łódź, przyozdobiona czaszkami oraz splotami ludzkich włosów, była cała z gnijących desek, a mimo to przez szczeliny ziejące w burcie nie dostała się ani jedna kropla. Jak okiem sięgnąć na powierzchni tworzyły się wiry, które wciągały pod wodę wiecznie tonących nieszczęśników. Czasami Charon odpychał drągiem któregoś z nich. 420

Dwie postaci w oddali, które rozpaczliwie sunęły w ślad za łodzią, wydały mi się dziwnie znajome. Kobieta i mężczyzna. Lecz oto moją uwagę zwrócił krzyczący człowiek tuż na wyciągnięcie ręki. Zachłysnął się cuchnącą wodą, kiedy pozostali grzesznicy ciągnęli go na dno. Chwytał się wszystkiego, czego mógł, i porwał za sobą czyjąś urwaną nogę. - Nikt nie zjawia się tu przez przypadek - oznajmił Francesco na widok mojej odrazy. - Piekło to świadomy wybór, ponieważ zbawienie jest dla wszystkich, którzy go szukają. Przez zatwardziałość swych serc potępieni świadomie skazują się na ten los. Nie mogłem się z tym zgodzić. - Przecież nikt nie chce zostać potępiony. Francesco potrząsnął głową. - Ale tak łatwo tego uniknąć. Kobieta i mężczyzna podpłynęli bliżej, a ich widok utwierdził mnie w przekonaniu (na tyle, na ile pozwalał stopień ich rozkładu), że mam przed sobą Debi i Dwayne'a Michaela Grace’ów. Błagali o pomóc, wyciągając ku mnie ręce z połamanymi palcami. Lecz horda grzeszników osaczyła ich ze wszystkich stron. Możliwe, że Debi dopłynęłaby do łodzi, gdyby nie Dwayne, który czepiał się jej kurczowo, żeby nie pójść na dno. Nie pozostała mu zresztą dłużna. Jedno właziło drugiemu na plecy, by wydostać się z wody i uciec przed wszystkimi. Ale oboje, walcząc ze sobą, poszli na dno. Niebawem Charon wysadził nas na drugim brzegu, po czym rozpoczął swój rejs od nowa. - Chyba dobrze mi poszło - powiedziałem, na próżno starając się uśmiechnąć. - Czyż Dante nie zemdlał, widząc Charona?

* 421

Przed nami wznosiła się góra i Francesco ruszył przodem. Zbocze, zrazu łagodne, niebawem stało się bardzo strome i musieliśmy chwytać się szczelin, aby piąć się w górę. Jeśli wziąć pod uwagę moje brakujące palce, był to nie lada wyczyn i przy każdej zmianie położenia musiałem przekładać płonącą strzałę z ręki do ręki. Im wyżej wchodziliśmy, tym silniej wiał mokry wiatr. Francesco poradził, bym schował strzałę w pochwie Sigurðra. Moim zdaniem nie był to dobry pomysł, zwierzęca skóra raczej nie jest odporna na ogień, ale posłuchałem. Ogień połaskotał mnie w biodro, lecz odzież oparła się jego działaniu. Dokoła nas unosiły się na wietrze ludzkie postaci; targane na wszystkie strony, wiły się jak ryby na haczykach. Wiedziałem, kim są: były to dusze rozpustników, które na ziemi dary się porwać namiętności, skazując się w ten sposób na męki piekielne. Jeśli uwzględnić moje dawne zajęcie, rokowania nie były najlepsze. Zapytałem Francesca, czy przyjdzie mi skończyć tak samo. - Nie znałeś namiętności - odparł - dopóki jej nie poznałeś. Nie musiał wspominać imienia, obaj wiedzieliśmy, o kim mowa. Próbowałem nie zważać na wycie wiatru i ludzi, w końcu najgorszy odcinek drogi pozostał za nami. Kiedy dotarliśmy na szczyt, nie mogłem wyprostować palców zwiniętych jak szczypce struchlałego homara.

* Ze szczytu prowadziła droga i po jakimś czasie znaleźliśmy się w miejscu, gdzie było znacznie cieplej niż dotychczas. Otoczyłem dłońmi płonącą strzałę, a gdy odzyskałem wreszcie władzę w palcach, zacząłem zrzucać z siebie wikińską odzież. Pomny przestrogi Sigurðra zachowałem wszystko. 422

Zwijając ubrania w węzełek, zauważyłem, że moje amputowane palce jakby nieco się wydłużyły, a przedramiona pokryły włoskami. Dotknąłem czaszki: na niej również pojawiła się szczecinka. Moje blizny stały się trochę cieńsze i mniej czerwone. Tysiące razy wodziłem palcami po swoim ciele jak ślepiec, który uczy się na pamięć historii zapisanej alfabetem Braillea, ale tym razem napotkałem inną treść. Spróbujcie wyobrazić sobie uczucia poparzonego, który odkrywa, że jego ciało powraca do zdrowia, albo łysego, którego czerep ni stąd, ni zowąd zaczyna porastać włosem. Podzieliłem się radością z Franceskiem. - Pamiętaj - ostrzegł - gdzie i kim jesteś. Dotarliśmy na skraj lasu, gdzie z płonącego piasku wyrastały krzyczące drzewa. Rozedrgane od żaru powietrze zniekształcało widok i odniosłem wrażenie, że konary się poruszają. Las Samobójców, jak wyjaśnił Francesco. Niebawem zrozumiałem, że owe drzewa to w zasadzie wcale nie drzewa. Zamiast gałęzi miały ludzkie kończyny, które wiły się na wszystkie strony, a krew spływała po nich jak żywica. Znękane głosy dobiegały z dziur wyszarpanych przez ptaki - nie, nie ptaki, tylko harpie, sępy o bladych kobiecych twarzach i szponach ostrych jak brzytwy. Za każdym razem, gdy któraś z nich przelatywała w pobliżu, owiewał nas straszliwy smród. - Głosy z drzew - wyjaśnił Francesco - dochodzą wówczas, gdy harpie rozszarpują ciało i wypływa krew. Samobójcy mogą się wyrazić tylko za pomocą tego, co ich niszczy. - Quod me nutrit, me destruit - mruknąłem pod nosem, żeby nie usłyszał. Naraz przypomniałem sobie, że dobrowolnie zaraził się od żony śmiertelną chorobą i poprosił brata, aby go zastrzelił z kuszy. - Czy tak wygląda twoje piekło? 423

- Podjąłem decyzję o odejściu na kilka godzin przed nieuniknioną śmiercią i wynikała ona z miłości, a nie z tchórzostwa. Warto pamiętać o tej różnicy. - Urwał na chwilę, po czym dodał: - Moje piekło wygląda inaczej, wszelako istnieje powód, dla którego wyznaczono mnie na twego przewodnika. Myślałem, że uchyli rąbka tajemnicy, ale powiedział tylko, że przed nami jeszcze szmat drogi. Rozebrałem się już do pasa. Stan mojej skóry ulegał zdecydowanej poprawie. Podążaliśmy ciągle przez las, gdy naraz usłyszałem odgłos przypominający gwar ula. Kiedy podeszliśmy bliżej, zrozumiałem, że to wodospad na skraju puszczy. Porywisty wiatr rozwiewał włosy, również moje, które nadal rosły. Woda nie spadała z krawędzi urwiska, ale prosto z nieba. Francesco stwierdził, że muszę rzucić w dół pochwę, którą otrzymałem od Sigurðra, jako dar. Po co? I dla kogo? Wyjąwszy z niej płonącą strzałę, zrobiłem, jak kazał. Patrzyłem, jak spieniona kaskada niesie ją w dół, aż wreszcie pochwa znikła w złowrogiej gardzieli u stóp wodospadu. Niemal w tej samej chwili moim oczom ukazała się ciemna postać, która zaczęła się piąć w naszą stronę.

* Postać składała się z trzech ciał połączonych jednym tułowiem. Miała sześcioro ramion i za pomocą sześciu włochatych rąk wspinała się po wodospadzie jak pająk na pajęczynie. Początkowo myślałem, że pod warstwą wody kryje się skała, ale gdy postać znalazła się bliżej nas, zobaczyłem, że oplata dłońmi samą ciecz, ściskając jej strugi jak linę. Miała ostro zakończony ogon, którym przecinała wodospad, a jej zapach, wyczuwalny mimo dzielącej nas odległości, przywodził na myśl sterty gnijących na plaży jętek. 424

- Gerion - powiedział Francesco - był niegdyś królem Hiszpanii, a stał się symbolem obłudy. To strażnik wodospadu, przewiezie nas do kolejnego kręgu. Znalazłszy się na wysokości lądu, Gerion odbił się od wody i skoczył w naszą stronę, sprawnie lądując na sześciu nogach. Był wielki (czym nie różnił się zbytnio od większości piekielnych istot), jego pierś pokrywała lśniąca łuska. Trzy głowy zawisły blisko dwa metry nad moją; każda twarz miała podobne rysy, bryłowate i pokryte głębokimi szramami, wielkie usta pełne gnijących zębów i oczy jak czarne perły, osadzone w na wpół przymkniętych muszlach. Pomimo niewątpliwej szpetoty nie dostrzegłem fałszu na żadnej z głów. Wszystkie trzy przemówiły jednocześnie.

- Chcemy przejść do następnego kręgu - odpowiedział Francesco.

- Prosimy o wiele, to prawda, a on istotnie nie jest martwy - przyznał Francesco. - Ale to przyjaciel Marianne Engel. Nazwisko zrobiło na Gerionie pewne wrażenie i trzy głowy naradziły się między sobą. Wreszcie przystąpiły do głosowania - TAK. NIE. TAK. - i zgodziły się nas przenieść. (Kto by pomyślał, że alegoria obłudy okaże 425

się zwolennikiem demokracji?) Stwór obrócił się, byśmy mogli go dosiąść. Francesco puścił mnie przodem, szepcząc: - Usiądę między tobą a żądłem. Jest jadowite. Kiedy już siedzieliśmy na grzbiecie, potwór jednym susem znalazł się w wodzie; zobaczyłem, jak zanurza ręce, chwytając palcami ciecz, która wiła się w jego zaciśniętych dłoniach jak przezroczyste węże. Z trudem utrzymywałem równowagę, zauważyłem jednak, że moje ramiona odzyskały część siły sprzed wypadku. W pewnej chwili trzy głowy Geriona burknęły nawet: NIE... TAK... MOCNO. Kiedy znaleźliśmy się prawie u celu podróży, Francesco uprzedził, przekrzykując ryk wody, bym przygotował się na następny krąg. I dodał znaczącym tonem, iż będzie to wyjątkowo przykre doświadczenie.

* Zeszliśmy na ziemię i Gerion ponownie zniknął w wodospadzie. Oszacowałem stopień poprawy swego wyglądu. Przeważająca część skóry na ciele odzyskała gładkość, a blizna po operacji na brzuchu znikła bez śladu. Odrosły mi niemal wszystkie włosy, a usta na powrót odzyskały swój kształt. Podskoczyłem na „kontuzjowanym” kolanie, co nie sprawiło mi najmniejszej trudności. Ucięte palce odrosły prawie w połowie i dotknąłem nimi obiecującego zalążka penisa. - Znajdujemy się w Malebolge, rozpadlinie uwodzicieli. W tym kręgu - dodał Francesco - na nic ci się nie przydam. Usłyszałem krzyki i odgłosy przypominające huk wystrzałów. Były coraz bliżej. Wkrótce ukazali się naszym oczom: nieskończony pochód kobiet i mężczyzn, poganianych przez rogate demony. To, co zrazu wziąłem za huk wystrzałów, okazało się trzaskiem płonących batów, które z 426

bezlitosną precyzją nieustannie opadały na ludzi. Skuleni uwodziciele szli w trwodze, schylając się ku ziemi, by opóźnić uderzenie choćby o ułamek sekundy. Kiedy bat dosięgał ciała, ich zwisające bezwładnie ramiona podrygiwały jak u kukiełek. Zapewne byli niegdyś ludźmi niezwykłej urody, ale teraz przypominali tylko masę sponiewieranego mięsa. Bat sięgnął kobiety najbliżej mnie i krew chlusnęła z jej ust. Głośno wciągnąłem powietrze; słysząc to, odwróciła głowę i zobaczyłem, że większość jej twarzy została spustoszona przez larwy. Prawe oko przypominało rozmiarami kurze jajo, a lewe wisiało z oczodołu na żyłce. Na mój widok mrugnęła lubieżnie kurzym okiem i oblizała wargi. Natychmiast opadła ją zgraja demonów z biczami i kobieta runęła na ziemię, wijąc się w agonii. Umęczone ciało rozpadło się w malowniczych zawijasach, a jego zawartość dosłownie się rozlała. Wówczas ze szczelin w ziemi wypełzły dziesiątki węży i oplotły ją niczym łańcuchy skazańca. Kiedy już była ciasno owinięta, z ziemi wyszły kolejne węże, tym razem inne, z zębami ociekającymi jadem, i też zaczęły się po niej wić. W którymś momencie kobra zawisła nad twarzą nieszczęśnicy i zaatakowała jej szyję. Krew trysnęła na wszystkie strony, obficie zraszając ciało, i każda kropla zamieniła się w paciorek ognia. Płomienie w jednej chwili ogarnęły udręczoną postać, a wybałuszone oko puchło coraz bardziej, by wreszcie pęknąć jak balon. Kobieta, wciąż opleciona przez węże, krzyczała, dopóki ogień nie dosięgną! strun głosowych. Ciało rozpadło się na części, odsłaniając szkielet; kości zalśniły żółtym, potem czerwonym blaskiem, po czym sczerniały i zamieniły się w proch. Kobieta obróciła się w nicość i pozostał po niej tylko kręgosłup. Ściśle rzecz biorąc, nie był to kręgosłup, tylko wąż, który popatrzył na mnie z kupki popiołu. Błysnął łajdackim, gadzim uśmiechem i zasyczał: I NIC NIE MOŻESZ NA TO PORADZIĆ 427

Naigrawał się ze mnie, nawet gdy jego ciało przeszedł dreszcz, a żebra wystrzeliły z boków jak palce, które przebijają naprężoną folię. Następnie pojawiły się kości rąk i nóg. Prochy spalonej grzesznicy ponownie uformowały ludzką tkankę, najpierw splatając się w jelita, a potem w układ krwionośny. Szkarłatny płyn wypłynął z ziemi, napełniając świeżo powstałe naczynia. Mięśnie oplotły kości niczym bluszcz ogrodzenie, a skóra oblekła całość sprężystym całunem. Włosy pokryły czaszkę, gałki zalśniły w oczodołach. Uwodzicielka odrodziła się na nowo, lecz nie w zmaltretowanej postaci, w której ujrzałem ją po raz pierwszy, tylko u szczytu swej ziemskiej formy. Pod względem doskonałości fizycznej ani trochę nie ustępowała żadnej znanej mi piękności. Podniosła się z ziemi i ruszyła w moim kierunku, wyciągając ręce. Jakaż była pociągająca, ze swą delikatną skórą i ponętnymi biodrami. Demony, które znęcały się nad pozostałymi grzesznikami i przeoczyły moment jej odrodzenia, niezwłocznie zastąpiły jej drogę i zapędziły z powrotem do szeregu, a ja zrozumiałem obowiązującą kolej rzeczy: znów zostanie skatowana, ponownie oplotą ją węże, a na końcu strawi ogień. Będzie to trwało całą wieczność, podobnie jak w wypadku pozostałych uczestników pochodu. Dotarł do mnie również sens przestrogi Francesca, gdyż wraz z odrodzeniem uwodzicielki dopełnił się proces gojenia mojego ciała. Zastygła lawa skóry znikła bez śladu i nic nie wskazywało na to, że kiedykolwiek doznałem obrażeń. Moje ciało na powrót stało się idealne, jak w najlepszych czasach przed wypadkiem, została mi tylko blizna na piersi, z którą przyszedłem na świat. Podobnie jak uwodzicielka, odrodziłem się w nieskazitelnej postaci. To było silniejsze ode mnie: padłem na kolana i wybuchnąłem płaczem. Po prostu nie mogłem się powstrzymać. Po dziś dzień zastanawiam się nad przyczyną swojej reakcji. Czy płakałem dlatego, że los uwodzicielki tak bardzo przypominał mój własny? 428

Czy okropności trzech kręgów piekielnych okazały się wreszcie ponad moją wytrzymałość? A może płakałem z powodu odzyskania postaci, o czym nawet mi się nie śniło? Albo dlatego, że w prawdziwym świecie mój organizm cierpiał z powodu odstawienia morfiny? Nie znam odpowiedzi na te pytania. W końcu jednak zwyczajnie zapłakałem z radości, że moje kanaliki łzowe znów działają jak należy.

* Dłoń Francesca delikatnie spoczęła na moim ramieniu. - Przed nami Styks. Pomimo dezorientacji byłem pewien, że coś tu nie gra. W końcu miałem okazję usłyszeć historię inferna w obydwu wcieleniach i Styks powinien był pojawić się wcześniej. Otarłem oczy, mówiąc o tym mojemu przewodnikowi. - Ale to twoja podróż - przypomniał Francesco - a nie Dantego. Stanęliśmy na brzegu, do którego dobijała łódź, jak gdyby spieszyła nam na spotkanie. - To Flegias, syn Aresa. Kiedy Apollo zgwałcił jego córkę Koronis, ten z zemsty podpalił jego świątynię. Apollo zabił go z łuku i skazał na taką oto karę. Flegias przedstawiał sobą zaiste osobliwy widok, nad jego kruchą głową wisiał bowiem duży, kanciasty głaz, który wyglądał, jakby lada chwila miał spaść w dół, w wyniku czego mężczyzna co rusz wznosił udręczony wzrok, badając, co się dzieje. Każdy ruch drąga przybliżał go do brzegu, a głaz bez ustanku podążał za nim. Brak słońca nadał skórze Flegiasa ziemisty odcień, żyły na jego twarzy nabrzmiały jak sina nić pajęczyny, a z głowy spadały mu kępki splątanych włosów. Z rękawów 429

wyblakłej szaty sterczały chuderlawe ramiona. - Kto śmie przynosić strzałę na mój brzeg? - Mimo groźnego tonu Flegias bez przerwy śledził poczynania głazu, co skutecznie psuło efekt. - Wybacz naszemu niemądremu przyjacielowi - odpowiedział Francesco. - Jest młody, a do tego wciąż żywy. - To wiele wyjaśnia. - Flegias nerwowo przekrzywił głowę w lewo, a następnie ją wyprostował. - Czy przewieziesz nas na drugą stronę, aby mógł dokończyć swoją podróż? -Dlaczego miałbym to uczynić? Nie jest martwy. - Jest przyjacielem... - zaczął Francesco. - Marianne Engel. - Flegias przerwał mu w pół słowa. – To dla mnie bez znaczenia. Przewoźnik odepchnął się drągiem, żeby zawrócić, ale Francesco nie dał za wygraną. - Wiele zależy od twojej pomocy, Flegiasie. Flegias, być może zaintrygowany, ponownie zwrócił twarz w naszą stronę. - Dlaczegóż to? - Jeśli znasz Marianne, musisz wiedzieć, że to podróż z powodu miłości. - A cóż obchodzi mnie miłość? - Czy to nie miłość do córki zesłała na ciebie taki los? Czy pozwolisz, by niewinny człowiek na zawsze pozostał w piekle? Po raz pierwszy Flegias okazał mi więcej zainteresowania aniżeli głazowi nad swoją głową. - Opowiedz o swej miłości do tej kobiety. - Nie potrafię - odparłem szczerze. Flegias zmarszczył brwi. 430

- A więc dlaczego miałbym spełnić waszą prośbę? - Każdy, kto myśli, że potrafi opisać miłość - odpowiedziałem - nie rozumie jej ani trochę. Odpowiedź chyba zadowoliła Flegiasa, gdyż pozwolił nam wejść na pokład bez żadnej opłaty. Kiedy przepływaliśmy Styks, utkwiłem wzrok w trzech płonących wieżach w oddali. - Dis - oznajmił Francesco. - Stolica Piekła. Przewoźnik wysadził nas przy wielkiej żelaznej bramie, strzeżonej przez zbuntowane anioły o ciemnych, beznamiętnych oczach, których spojrzenie zdawało się przewiercać nas na wskroś. Anioły były nagie i pozbawione płci, miały lśniącą, białą skórę, usianą ogromnymi wrzodami, liniejące skrzydła i ogniste włosy zamiast aureoli. Przywódca wystąpił naprzód. - NIE MOŻECIE PRZEJŚĆ. ON NIE JEST MARTWY. - Często to słyszę - zauważyłem. Francesco spojrzał krzywo, po czym utkwił wzrok w przywódcy. - To, że należy do świata żywych, nie powinno być waszym zmartwieniem. Jego przeznaczeniem jest przekroczyć tę bramę. - KTÓŻ TO TAKI? - Jest tym - odpowiedział Francesco - który za życia wstępuje do Królestwa Śmierci. Jego odpowiedź nie wywarła na strażnikach najmniejszego wrażenia i aniołowie z wielkim rabanem zagrodzili nam dostęp do bramy. Najwyraźniej mój przewodnik napotkał przeszkodę, na którą żadne gładkie słówka nie pomogą. Odeszliśmy na bok, żeby się naradzić. Zapytałem, co robimy, a Francesco popatrzył na mnie jak na idiotę. - Pomódlmy się - powiedział. Kiedy odparłem, że ja się nie modlę, ostro przywołał mnie do porządku. - Jesteś w piekle. Lepiej zacznij. 431

Wyjął mi z ręki płonącą strzałę i wbił ją końcem w ziemię, a następnie rozłożył wikińskie skóry, żebyśmy mogli uklęknąć. Potem zabrał mi szatę Sei i przystąpił do rozdzierania jej na kawałki. Długim, wąskim paskiem materiału owinął mi głowę, całkowicie zasłaniając oczy. - Wkrótce stanie się coś, na co nie możemy patrzeć - wyjaśnił. - Nie otwieraj oczu, nawet pod opaską. Modliłem się po raz pierwszy w życiu i było mi z tego powodu jakoś dziwnie, lecz zważywszy na to, ile zawdzięczałem France- scowi, mogłem spełnić jego prośbę. Słyszałem, jak w swoim języku chwali Boga, prosząc go o wsparcie. Ja pomodliłem się o szczęśliwy finał odwyku. I o bezpieczeństwo Marianne Engel, gdziekolwiek się znajduje. Usłyszałem kroki i jakieś trzaski w powietrzu. Były coraz bliżej i bliżej... - Nie patrz - rozkazał Francesco. - Sprowadzili Meduzę. Zrozumiałem przyczynę owych trzasków: to kląskały języki węży w jej włosach. Gady łapczywie wyciągały szyje, chwytając w nozdrza woń pierwszego od bardzo dawna żywego mięsa w piekielnym grodzie, w końcu jeden z języków ostrożnie liznął mnie w policzek. Potem drugi, następny i jeszcze jeden. Moja wyleczona skóra w pełni odzyskała wrażliwość na dotyk; o ironio, w jakże niefortunnym momencie. Węże próbowały wepchnąć trójkątne głowy pod moją opaskę i ją unieść, bym spojrzał na gorgonę, ale przytrzymałem płótno rękami. Meduza, sycząc, przybliżyła twarz do mojej. Owiał mnie jej śmierdzący oddech i wyobraziłem sobie rozwidlony język. - S sss pó jr z . S sss p ój rz n a mn i e. W ies zsz sz sz , że c hc e sz szsz sz . To t yl ko złud ze ni e . Od e jd z i esz szs z sz, n i e b ior ąc wsz ys ssst k i eg o, co mo gę c i d ać? Za sss s po ko j ę t wo ją c ie k awoś ć. . . 432

Nie ma mowy. Jeżeli faktycznie mam się obrócić w kamień, stanie się to za sprawą dłuta Marianne Engel, a nie spojrzenia gorgony. Grunt zadrżał mi pod stopami niczym zapowiedź trzęsienia ziemi. Poczułem, jak węże Meduzy odskakują od mojej twarzy. Wstrząsy przybierały na sile; niebawem ziemi zawtórowało powietrze, jakby lada chwila miało się rozewrzeć, zwiastując jakiś przełom. Wrota Dis zatrzęsły się niebezpiecznie, jak pod ciężarem cielska napierającego od wewnątrz, a zbuntowane anioły porozumiały się serią bełkotliwych okrzyków. Usłyszałem, jak Meduza oddala się pospiesznie; w obawie, że to podstęp, na wszelki wypadek zapytałem Francesca, czy naprawdę odeszła. - Chyba tak, ale zachowaj czujność. Lepiej nie zdejmuj opaski. Gałęzie odłamywały się z trzaskiem z martwych drzew, kurz wzbił się z ziemi i zacząłem kaszleć. - Co się dzieje? - Błagałem o przybycie Bożego Posłańca - odpowiedział Francesco ale nie jestem godny, aby moje modlitwy zostały wysłuchane. Zdjąłem opaskę, nie bacząc na przestrogi przewodnika, no bo w końcu jak często mamy okazję zobaczyć Bożego Posłańca? Niebo, powleczone dotąd jednolitym odcieniem szarości, rozkwitło niesamowitą feerią barw rodem z boskiej palety. Na tle owej tęczy otoczona złocistą poświatą, widniała najcudowniejsza postać, jaka kiedykolwiek ukazała się moim oczom. Na przekór własnym ostrzeżeniom Francesco również nie mógł się powstrzymać i zdjął opaskę. Pokornie opuścił oczy, nie chcąc urazić Posłańca natrętnym spojrzeniem, ale zapatrzył się mimo woli. - Zaprawdę, jesteś błogosławiony - powiedział z nabożnym lękiem. - Błogosławiony - powtórzyłem jak echo, bo nic lepszego nie przyszło mi do głowy. 433

- Michał - szepnął Francesco. - Archanioł. Mierzył nieco ponad dwa metry wzrostu, a włosy falowały za jego głową jak rwący potok płynnego złota. Z pleców wyrastały mu dwa ogromne skrzydła o rozpiętości co najmniej pięciu metrów; swobodnie wisiał w powietrzu, jakby wiatr istniał tylko po to, aby unosić jego idealne ciało. Jego skóra lśniła niczym blask słońca, a zamiast oczu widniały dwie gorejące kule. Pod tym względem łączyło go pewne podobieństwo z Charonem, jednak efekt był dokładnie odwrotny: podczas gdy oczy przewoźnika nadawały twarzy złowrogi wygląd, oczy Michała rozjaśniały jego oblicze, mieniące się oślepiającym blaskiem. Archanioł miękko wylądował przed bramą Dis i zbuntowane anioły przezornie rozpierzchły się na boki. Iskrzące się powietrze tańczyło wokół sylwetki Michała, jakby nawet ono nie miało odwagi go dotknąć. Spróbowałbym opisać kolory, ale to niemożliwe, nie istnieją bowiem w spektrum ludzkiego oka. Po raz pierwszy zrozumiałem, jak musi wyglądać życie daltonisty, ponieważ barwy te wywołały we mnie poczucie, iż przez całe swoje dotychczasowe życie patrzyłem na świat, widząc ledwie cząstkę tego, co było mi dane. Ziemia pod stopami Michała zatraciła tonację błotnistej szarości, powlekając się przepysznym odcieniem zieleni. Zwęglone drzewa, które straszyły dotąd nagimi gałęziami, rozkwitły bujnie. Michał z niesamowitym wdziękiem uniósł dłoń i obrzydliwa rdza na bramie odpadła w jednej chwili, a gdy musnął lekko palcem wrota, te natychmiast stanęły otworem. Następnie zwrócił się w naszą stronę. Francesco opuścił głowę, czyniąc znak krzyża, ale ja dalej śmiało spoglądałem przed siebie. W przeciwieństwie do przewodnika, nigdy nie doświadczyłem tęsknoty za widokiem boskości i nie ciążył mi strach przed jego konsekwencjami. Michał popatrzył na mnie z uśmiechem. 434

Wówczas po raz pierwszy uświadomiłem sobie z nagłą jasnością, że to nie złudzenie. Faktycznie znajdowałem się w piekle, w obecności niebiańskiej istoty. Nie miałem co do tego najmniejszych wątpliwości: jestem zbyt ludzki, by wyobrazić sobie coś, co mogło się równać z tym uśmiechem. Był jak czuły pocałunek, miłosierne rozgrzeszenie dla moich najmroczniejszych sekretów. Jednym ruchem skrzydeł Michał oderwał się od ziemi i wirując niczym trąba powietrzna, uleciał ku niebu. Kolory pomknęły jego śladem, ginąc nam z oczu. Zbyt zielona zieleń trawy na powrót ustąpiła miejsca błotnistej szarości, a drzewa zwiesiły suche konary. Wrota w mgnieniu oka pokryły się rdzą, lecz pozostały otwarte. Tęczowe barwy znikły jak woda w odpływie wanny, tyle że ów odpływ znajdował się w górze, w postaci szczeliny w nieboskłonie, która zasklepiła się na naszych oczach. Wreszcie Francesco otrząsnął się. - Dalej musisz pójść sam. Uścisnąłem mu rękę, chociaż marny był to dowód wdzięczności, i powiedziałem, że nie wiem, jak mu dziękować. - To ja dziękuję - odparł Francesco. - Podjąłem się tego zadania nie tylko dla Marianne, lecz również w ramach zadośćuczynienia. - Za co? - Mój ojciec był kusznikiem o imieniu Niccolò, który zginął w niemieckiej condotcie. Ale jego przyjaciel Benedetto uciekł z pomocą dwóch niemieckich kuszników i przyniósł do Florencji jego kuszę. - Francesco mocniej uścisnął moją dłoń. - Była jedyną rzeczą, jaka mi po nim pozostała. - Mój egzemplarz Inferna należał do twojego ojca? - Tak. Ucieszyłby się, że go masz. - Francesco skłonił się głęboko. Grazie.

* 435

Gdy przekraczałem bramę, zbuntowane anioły nie odważyły się mnie zatrzymać. Wiedziałem, co mnie czeka: szósty krąg, dom Heretyków, usiany grobami i obeliskami i otoczony przez ogień. Jednakże gdy znalazłem się po drugiej stronie, opuściłem piekło Francesca i stanąłem na urwisku z widokiem na ocean. A kiedy odwróciłem się, by spojrzeć za siebie, bram Dis już nie było. Mewy śmigały nad wodą z wesołym krzykiem. Trawa była pokryta chłodną rosą; czułem, jak każde źdźbło łaskocze mnie w bose stopy. Stałem zupełnie nagi, bez śladu blizn; moje ubranie znikło, podobnie jak rzemień z monetą. Świtało, powiał miły wietrzyk, a ja poczułem się cudownie żywy. W odległości około sześćdziesięciu metrów na skraju urwiska widniała nieruchoma postać wpatrzona w wodę. Naturalnie wiedziałem, kim jest. Podszedłszy bliżej, zobaczyłem, że liczy sobie czterdzieści parę lat, lecz jej skierowana ku wodzie stężała twarz sprawiała wrażenie znacznie starszej. Miała włosy upięte z tyłu głowy i szal, którym szczelnie się owinęła. Zwróciłem uwagę na sfatygowany rąbek jej sukni i zabłocone buty. - Vicky - powiedziałem. - Tak? - odpowiedziała, ani na chwilę nie odrywając oczu od morza. - Widzisz go? - Widzę go wszędzie. Spojrzałem na horyzont. Jak okiem sięgnąć, na wodzie nie było żadnych łódek. Nic, tylko bezkresna pustka oceanu. - Myślisz, że wróci? - zapytałem ostrożnie. - Myślisz, że dlatego tu stoję? - Nie wiem. Kosmyk włosów wyswobodził się ze szpilki i zatańczył na wietrze. Vicky podpięła go z powrotem. - Oczywiście. 436

Wiatr zaszeleścił suknią, fale biły o skały u naszych stóp. Milczeliśmy przez dłuższy czas. Pomyślałem, że zbliżam się do kresu podróży do piekieł. To już ostatni duch. Trwaliśmy na posterunku na krańcu świata w oczekiwaniu na coś, na co żadne z nas nie miało wpływu. - Nie masz strzały - zauważyła wreszcie Vicky. Rzeczywiście, zostawiłem ją pod bramą Dis, przypominała wbity w ziemię prowizoryczny ołtarzyk. Może jeszcze płonęła, na dowód mojej niedawnej obecności. Nieważne. Tutaj nie będziesz jej potrzebował. - Co mam teraz robić? - Może też powinieneś czekać. - Wbiła obcasy w ziemię, kuląc ramiona pod naporem wiatru. - Miłość jest czynnością, którą należy powtarzać bez końca. Naraz zobaczyłem całą nędzę jej kondycji: rzeczywiście miała tak stać po wsze czasy, w oczekiwaniu na powrót Toma. Chyba nawet nie zauważyła mojej nagości. Wątpiłem, by dostrzegała cokolwiek prócz płachty wody rozpostartej na wprost niej. - To nie moje miejsce - odpowiedziałem. - Na pewno? - Pójdę chyba w głąb lądu. Cały czas nie odrywała wzroku od oceanu. - Powodzenia. Nie zrozumiałem, o co jej chodzi, dopóki nie ruszyłem naprzód. Ziemia zadrżała, jak gdyby coś działo się za mną, pode mną i dokoła mnie. Zrazu wziąłem to za zapowiedź powrotu Michała, ujrzałem jednak, że to odrywa się krawędź klifu. W obawie, że usunie mi się spod nóg, skoczyłem ile sił w nogach. Rozległ się potężny huk pękającej skały i pobiegłem jeszcze szybciej. Wreszcie obejrzałem się przez ramię, przekonany, że klif runął za mną w dół. Ale tak się nie stało. Podążał w ślad za mną, wciąż w tej samej odległości. Poczułem znajomy szelest w kręgosłupie. JESTEM TUTAJ 437

W pierwszej chwili uznałem, że przebieram nogami w miejscu na czymś w rodzaju bieżni gimnastycznej, ale nie. Krawędź klifu sunęła za mną, tak dosłownie było. Skała co rusz zmieniała kształt, niezmordowanie dotrzymując mi kroku, przez co moja odległość od przepaści nie zwiększała się ani na trochę. A gdy wykonywałem gwałtowny ruch w lewo lub prawo, skała podążała za mną jak posłuszny pies pasterski. i nic NIE MOZESZ NA TO PORADZIC

Biegłem, czyniąc rozpaczliwe uniki, dopóki nie zabrakło mi sił, ale klif był nieubłagany. Zrozumiałem, że nieważne, jak szybko biegniesz, skoro w ogóle nie zmieniasz położenia. NIGDZIE SIE STAD NIE RUSZYSZ Wreszcie dotarło do mnie, że wcale nie grozi mi niebezpieczeństwo. Gdyby klif miał mnie pochłonąć, zrobiłby to już dawno. Wróciłem do miejsca, gdzie stała Vicky. - Ja też kiedyś próbowałam - powiedziała. - I też poszedł za mną. - Dlatego tu stoisz? - Nie. Spojrzałem w przepaść, chcąc sprawdzić, czy w dole rozciągają się skały, na których człowiek roztrzaskałby się na kawałki. - Jeśli skoczysz - szepnęła Vicky, jakby w obawie, że skała pod stopami podsłucha jej słowa - twoja skóra ponownie pokryje się bliznami. - Przecież to tylko złudzenie. Tu nic nie dzieje się naprawdę. Wzruszyła ramionami. - Wyczytałeś to z uśmiechu archanioła? POWINIENEŚ SKOCZYĆ

Dlaczego żmija namawiała mnie do skoku? Żeby sprawić mi ból. W końcu leżało to w jej interesie, żywiła się moim cierpieniem. Dotknąłem skóry, jeszcze niedawno spalonej na wskroś. Jeśli skoczę, pomyślałem, przyjdzie mi to stracić. Stracę włosy i zakończenia nerwowe, urodę i zdrowie. Mój penis i palce ponownie obrócą 438

się w nicość, a twarz będzie jak ze zwietrzałego granitu. Usta zacisną się w wąską kreskę i głos nabierze skrzypiącego tonu. Znów stanę się gargulcem, ale tym razem na własne życzenie. ZAWSZE BYŁEŚ GARGULCE. WYPALONYM W PIEKLE. ZANIM JESZCZE PRZYSZEDŁEŚ NA ŚWIAT

Zapytałem Vicky, co będzie, jeśli zostanę na klifie. NIE ZAMIESZKAŁAM W TWOIM KRĘGOSŁUPIE PO WYPADKU, JESTEM TAM OD ZAWSZE

- Wydaje mi się - odpowiedziała Vicky - że przyjdzie po ciebie Marianne Engel. NIEPRAWDA

- Dlaczego tak myślisz? - Czasem miłość okazuje się silniejsza od śmierci. JAK MOGŁABY KOCHAĆ COŚ TAKIEGO JAK TY?

Popatrzyłem na fale szalejące poniżej. SKACZ Może Vicky ma rację. Może to próba cierpliwości. KOŃCZ Przyszła do mnie do szpitala, kiedy jej najbardziej potrzebowałem, więc przyjdzie i teraz. Prawda? PRZECIEŻ TO NAWET NIE JEST TWOJE PIEKŁO. TWOJE DOPIERO NASTĄPI Piekło to świadomy wybór. MYŚLAŁAM, ŻE NIE WIERZYSZ W PIEKŁO - Vicky - powiedziałem. - Czy ja umarłem? - Nie wiem. - A ty? - Nie, dopóki czekam na Toma. TYLKO JA WIEM. JAKI JESTEŚ NAPRAWDĘ Słońce zatańczyło na falach. Przede mną rozciągał się ocean. ZAWSZE CHCIAŁEŚ WIERZYĆ, ŻE JESTEŚMY KIMŚ INNYM 439

Spojrzałem w dół - i choć nie umiem wyjaśnić, dlaczego poczułem to tak mocno - byłem pewny, co następnie muszę zrobić. ...ALE NIE MOŻESZ ŻYĆ BEZE MNIE Ogarnął mnie spokój. Teraz nie bałem się ja, tylko żmija. Wiedziała, że moja decyzja, dobra dla mnie samego, dla niej mogła oznaczać tylko jedno. JESTEŚ MNĄ

Zwróciłem się do Vicky i zapytałem: - Mam pozdrowić od ciebie Marianne Engel? - Zrób to, proszę. TO BŁĄD

Nogi wypchnęły mnie do góry. Skacząc ku słońcu, poczułem, jak żmija wydostaje się z mojego ciała. Nie mogła podążyć w ślad za mną i wypadła - co w sumie pasowało - przez odbyt, wypchnięta jak kotwica rzucona z łodzi. Chwila nieważkości, punkt równowagi między powietrzem a wodą, która zastygła w oczekiwaniu. Dziwne, pomyślałem, zupełnie jak wówczas, gdy dryfujemy między jawą a snem, gdy wszystko wydaje się cudownie surrealistyczne, świat zatraca swoje prawdziwe wymiary, a spełnienie znajduje się na wyciągnięcie ręki. Moment idealnego zawieszenia na szczycie łuku i owa piękna chwila, gdy wyobrażam sobie, że moja droga prowadzi do nieba, na zawsze. Lecz grawitacja jak zwykle wzięła górę. Jak upuszczony nóż runąłem w dół i woda pospieszyła mi na spotkanie. Ale nawet spadając, czułem, że postąpiłem, jak należało. Zamknąłem oczy i pomyślałem o Marianne Engel. Kontakt, tafla wody chwyciła mnie w objęcia. Tnąc powierzchnię, poczułem, że wracam do domu i...

xxx ... spojrzałem w oczy Marianne Engel. Leżałem owinięty mokrymi ręcznikami, które miały obniżyć mi gorączkę. Znajdowałem się w łóżku, w naszym domu, a jej dłoń spoczywała na moim policzku. Powiedziała, że już po wszystkim, a ja jej na to, że byłem w piekle. Przyznała, że faktycznie tak to wyglądało, i podała mi filiżankę herbaty. Czułem się tak, jakbym nie pił od lat. - Jak długo?... - Trzy dni, ale nie ma to, jak trochę pocierpieć. Odrobina znoju zwieńczona radością. - Ta znowu swoje. - Powiedzmy, że się z tobą nie zgadzam. Przytrzymała mi potwornie drżącą rękę, żebym nie rozlał. - Jak się czujesz? - Jak głownia wyrwana z ognia. Uśmiechnęła się. - Zachariasz 3,2. Obejrzałem się ze wszystkich stron: moja skóra znów pokryła się bliznami, twarz zgrubiała, a wargi straciły pełny kształt; brakowało mi palców u rąk, kolano zesztywniało, a włoski na przedramionach znikły bez śladu. Bujną czuprynę zastąpiło kilka żałosnych kosmyków. 441

Moja dłoń swoim zwyczajem powędrowała na pierś. W miejscu anielskiej monety namacałem pustkę, choć nie rozstawałem się z nią od chwili, gdy ponad roku temu Marianne Engel zawiesiła mi ją na szyi. - Spełniła swoje zadanie - powiedziała. Sprawdziłem w pościeli, pod łóżkiem, dosłownie wszędzie, ale wisiorek znikł bez śladu. Marianne Engel musiała go zdjąć, kiedy leżałem w gorączce. Pewnie za sprawą przypadku stało się to wówczas, kiedy we śnie wręczałem monetę Charonowi. - Nic się nie martw - dodała. - Dostaniesz w zamian coś lepszego.

* Od lat nie czułem się tak dobrze, nawet przed wypadkiem. Nie ma to jak jasny umysł i żyły wolne od zawiesistego narkotycznego syropu. Nie, żeby mnie nie korciło, długoletni nałóg zrobił swoje, ale teraz było inaczej. Mogłem - chciałem - żyć bez morfiny. Czekałem na sesje z Sayuri z niecierpliwością i robiłem coraz większe postępy podczas ćwiczeń. Ale najlepsze ze wszystkiego było to, że żmija nie dawała znaku życia. Stałem się bardziej samowystarczalny i Marianne Engel mogła wrócić do pracowni. Jak stała, tak rzuciła się w wir pracy, zapominając o całym świecie. Nie pozostawało mi nic innego, jak opróżniać popielniczki i pilnować, żeby nie jadła za dużo kawy. Przyniosłem miskę z owocami, która pełniła funkcję martwej natury raczej niż posiłku, a kiedy Marianne Engel skończyła rzeźbę i legła na kolejnym bloku granitu, obmyłem ją z pyłu. Obiecywałem sobie, że jeśli znów opadnie z sił, zrobię wszystko, żeby przerwała pracę. Tak właśnie sobie obiecywałem. 442

Od dziewiętnastego do dwudziestego pierwszego lutego wydobyła z kamienia numer 16. Dwudziestego drugiego spała i chłonęła, od dwudziestego trzeciego do dwudziestego piątego z kolei zajmowała się numerem 15. Po jednym dniu odpoczynku harowała aż do pierwszego marca, wykuwając numer 14. Nie trzeba być matematykiem, aby zrozumieć, że minęła w ten sposób półmetek: jeszcze trzynaście serc i skończy. Trzynaście serc i - jak twierdziła - pożegna się z tym światem. Jej szał pracy zdawał się mieć wpływ nawet na Bougatsę, który utracił swą dotychczasową żywotność. Kiedy wracaliśmy z codziennego spaceru, pochłaniał ogromną porcję jedzenia, a przez resztę dnia leżał i apatycznie ślinił się na moje ortopedyczne buty.

* Na początku marca poszedłem na badania kontrolne do doktor Edwards. Przeanalizowaliśmy moje wyniki i omówiliśmy szczegóły drobnego zabiegu, wyznaczonego na koniec miesiąca. Nan wydawała się naprawdę zadowolona. - Kiedy ponad rok temu opuszczałeś szpital, nie sądziłam, że wszystko potoczy się tak gładko. Nie wspomniałem ani słowem, że Marianne Engel leży właśnie na kolejnym kamieniu, szykując się do nowego wyzwania. Szczęśliwa trzynastka czekała na swoją kolej. - Jak sam widzisz - dodała Nan - lekarze też mogą się mylić. W pewnej chwili myślałam nawet, że dałeś za wygraną, a potem stałeś się jednym z najbardziej wytrwałych pacjentów. Byłam pewna, że po wypisaniu Marianne nie zajmie się tobą jak należy.

* 443

Marianne Engel ukończyła rzeźby numer 13, 12 i 11 (starą kobietę z oślimi uszami, rogatego demona z okropnie wywalonym ozorem i głowę lwa z kłami słonia), pozwalając sobie zaledwie na parę godzin wytchnienia. Zgubiła kilogramy, które zyskała po świętach, i znowu zaczęła bełkotać. Rzeźba numer 10 narodziła się około dwudziestego marca. Dwudziestego szóstego miałem iść do szpitala, ale najpierw należało podjąć decyzję, co zrobić z Bougatsą. Miałem poważne wątpliwości, czy Marianne Engel zdoła się nim zająć, skoro nie umiała zatroszczyć się o siebie, ale niepokoił mnie również fakt, że pies - być może w ramach zwierzęcej empatii - również tracił na wadze. Zastanawiałem się, czy nie wykorzystać tego jako karty przetargowej w celu wywabienia Marianne Engel z piwnicy, nie zaszkodzi w końcu spróbować. Zmusiłem ją do przerwania pracy i wyniszczyłem sprawę. Powiedziałem, że nie pozostanie mi nic innego, jak oddać Bougatsę do schroniska, jeśli woli zajmować się rzeźbieniem. (Był to nie tylko element mojej taktyki, ale również smutna prawda.) Marianne Engel spojrzała na mnie, spojrzała na Bougatsę, po czym wzruszyła ramionami. I wróciła do pracy nad numerem 9.

* Na podłodze leżała wielka kupa. Bynajmniej nie moja. Odkąd zamieszkałem w fortecy, Bougatsa ani razu nie załatwił się w domu. Wzbraniam się przed opisem jego stolca, jednak muszę podkreślić dwie sprawy. Po pierwsze, miał niepokojąco rzadką konsystencję. Po drugie, znajdowały się w nim strzępy liści. Roślina, którą przyniosła Jack, była jedyną, jaka znajdowała się w domu. (Być może dawniej rosły tu jakieś kwiatki, lecz padły ofiarą wiadomego zaniedbania.) Po dokładnych oględzinach wyszło na jaw, że 444

Bougatsa w poważny sposób przerzedził liście rośliny: większość znikła, a te, które pozostały, nosiły ślady jego zębów. Znalazłem psa w bibliotece: leżał jak kłoda, oddychając płytko. Gdy pogłaskałem go po boku, na palcach zostały mi kłębki sierści. Żebra sterczały pod napiętą skórą i zwierzak sprawiał wrażenie skrajnie wygłodzonego. Byłem wstrząśnięty nie tyle jego chudością, ile tym, jak mógł doprowadzić się do takiego stanu. W ciągu ostatnich tygodni jego apetyt przybrał na sile; ściśle rzecz biorąc, Bougatsa żarł jak najęty. Zszedłem do piwnicy, żeby powiedzieć Marianne Engel o chorobie jej psa. Miałem nadzieję, że zawstydzę ją na tyle, że pojedzie ze mną do kliniki weterynaryjnej. Ale mój plan się nie powiódł. Stała pochylona nad rzeźbą potwora, w którego oczach jakby czaiło się poważne ostrzeżenie. Postanowiłem nie dać się zastraszyć. - Coś się dzieje z Bougatsą. Jest chory. Marianne Engel spojrzała na mnie nieuważnie, jakby to mucha zabzyczała jej nad uchem. Ze skaleczonego nadgarstka płynęła krew; musiała przejechać ręką po czole, gdyż na nim też widniały czerwone plamy. - Hm? - Krwawisz. - Jestem cierniem na skroni Chrystusa. - Nie - odpowiedziałem, wskazując ręką. - Twój nadgarstek. - Ach. - Spojrzała we wskazanym kierunku i krew spłynęła jej do wnętrza dłoni. - Jak róża. - Słyszałaś, co powiedziałem? Bougatsa jest chory. Próbowała odgarnąć kosmyk włosów z piersi, gdzie scalił się z zaprawą z potu i kamiennego pyłu, ale jej palce trafiły w próżnię. Spróbowała raz, potem drugi, bezskutecznie. - To zabierz go do infirmerii. - Masz na myśli weterynarza? 445

- Tak. - Krew skapnęła na kamienny pył u jej stóp. - Weterynarza. - Pokaż. - Sięgnąłem do jej nadgarstka. Z nagłym przerażeniem w oczach wycelowała we mnie dłuto. W przeszłości zagroziła mi tylko raz, rzucając w moją stronę słoikiem z kawą. Byłem wówczas pewien, że nie zamierza trafić, tym razem jednak nie dałbym głowy za jej intencje. Wyglądała tak, jakby nie wiedziała, kim jest albo kim jestem ja, gotowa za wszelką cenę bronić swego prawa do pracy. Cofnąłem się o krok, unosząc ręce w obronnym geście. - To twój pies, Marianne. Nie chcesz jechać z nami? Ze mną i ze swoim psem, Bougatsą? Imię psiaka poruszyło coś w zakamarkach jej pamięci. Rozluźniła ramiona, wypuszczając z płuc wstrzymywane powietrze. Co najważniejsze, opuściła dłuto, a jej oczy odzyskały normalny wyraz. - Nie. Powiedziała to bez złości, ale i bez żalu. Jej ton był głuchy i beznamiętny, bez najmniejszych śladów współczucia, tak jakby słowa stanowiły tylko echo głosu. A gdy wchodziłem po schodach, Marianne Engel była już bez reszty pochłonięta rzeźbą.

* Weterynarzem była pulchna Cheryl o rudych włosach i jasnych oczach, prawdopodobnie miała irlandzkie korzenie. Na wstępie zapytała, dlaczego wyglądam tak, jak wyglądam, co było dużo lepsze od udawania, że z moim wyglądem wszystko jest w porządku. - Wypadek samochodowy. 446

- Rozumiem. A więc kiedy po raz pierwszy zaobserwował pan kłopoty z... hm... - zerknęła na wypełnioną przez recepcjonistkę kartę. ...Bougatsą? To greckie ciasto, tak? - Owszem. Identycznego koloru. Dziś rano załatwił się na podłodze, ma rozwolnienie. Wydaje mi się, że zjadł liście. - Ach tak. - Cheryl pokiwała głową. - Zawsze ma taką sierść? Kompletnie straciła połysk. - Zgadza się - potwierdziłem. - I wydaje się jakby tłustawa w dotyku. Od pewnego czasu jest jakiś nieswój, ale dziś jego stan bardzo się pogorszył. Do tego bez przerwy traci na wadze. Zapytała, czy brakuje mu energii; odparłem, że owszem. Następnie przeprowadziła szereg badań, świecąc mu latarką do oczu i pyska, co Bougatsą przyjął niemrawym piskiem. Zapytałem, co mu dolega. - Czy tu go boli? - zapytała, naciskając mu brzuch, po czym sama sobie odpowiedziała. - Nie widzę, żeby protestował. Czy w stolcu były niestrawione resztki pokarmu? A kto - prócz weterynarza - ma pojęcie o tym, jak wyglądają niestrawione resztki pokarmu w psim gównie? Odpowiedziałem, że zapomniałem przed wyjściem dokonać analizy chemicznej, dlatego trudno mi udzielić jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Cheryl spojrzała na mnie krzywo, po czym uniosła ogon Bougatsy i zajrzała mu w odbyt. - Czy spożywa swoje odchody? - Jezu Chryste. - Oczekiwania Cheryl raz jeszcze przerosły mój zmysł obserwacji. - Nie wiem. Może tak? - Bez kilku badań nie mogę postawić jednoznacznej diagnozy oznajmiła Cheryl. - Zgodzi się pan zostawić go tu na dzień lub dwa? Nie było czasu na wyjaśnienia, że Bougatsą nie jest moim psem, więc podpisałem, co trzeba. Kiedy zapytałem, czy badania będą bolesne, dobra Cheryl zrobiła obrażoną minę. 447

- Postaram się, żeby nie były. Przykazałem Bougatsie, żeby się słuchał doktor Cheryl, a on w odpowiedzi polizał mnie w rękę. Niektórzy wzięliby to za dowód przywiązania, lecz moim zdaniem był to przejaw wrodzonej służalczości psiego rodu.

* Gdy kilka dni później zadzwoniłem do kliniki, Cheryl nie umiała jeszcze postawić diagnozy, zapewniła jednak, że nastąpi to lada chwila. Mówiła przepraszającym tonem, ale ja, prawdę mówiąc, ucieszyłem się z takiego obrotu sprawy, oznaczało to bowiem, że Bougatsa może liczyć na stałą opiekę podczas mojego pobytu w szpitalu. Pokrótce przedstawiłem sytuację, pytając, czy pies może zostać w klinice do chwili mojego powrotu do domu. Cheryl nie widziała żadnych przeszkód i stwierdziła, że dzięki temu zyska czas na przeprowadzenie szczegółowych badań. Teraz pozostawało mi już tylko zatroszczyć się o Marianne Engel. Niechętnie zostawiałem ją samą w domu, ale w końcu była dorosła, a ja miałem spędzić w szpitalu jedną, góra dwie noce. Poza tym - jak znam jej zwyczaje - pewnie nie wyściubi nosa z piwnicy. Gdybym był w domu, i tak nie zwracałaby na mnie najmniejszej uwagi. Kiedy znalazłem się w szpitalu, natychmiast otoczyły mnie znajome twarze. Connie i Beth, pierwsza kończąca, druga rozpoczynająca dyżur, zajrzały do sali, żeby się przywitać. Przyszła też Nan, a po chwili dołączyli do niej Sayuri i Gregor, którzy zachowywali rozsądną odległość, stykając się dłońmi jedynie wówczas, kiedy myśleli, że nikt nie patrzy. Zauważyłem, że zabrakło tylko Maddy, na co Beth poinformowała, że Maddy niedawno wyszła za mąż i wyjechała. Uznałem, że z jej męża musi być 448

niezłe ladaco - na przykład harleyowiec albo adwokat z kancelarii prawniczej - lecz ku mojemu zdumieniu facet okazał się studentem archeologii, który uprowadził Maddy na wykopaliska na wybrzeżu Sumatry. Wszyscy pytali o Marianne Engel, ale moje odpowiedzi były, delikatnie rzecz ujmując, cokolwiek wymijające. Oznajmiłem, że kończy pilne zlecenie, skrzętnie przemilczając fakt, iż „zleceniodawcami” byli jej Trzej Mistrzowie. Wszyscy kiwali głowami, ale widziałem, że przynajmniej Sayuri nie kupiła mojej bajeczki. Unikałem jej wzroku, co z kolei nie umknęło uwagi Gregora, i tak oboje przejrzeli mnie na wylot. Od operacji dzieliło mnie jeszcze parę godzin, toteż gdy zostałem sam z Nan, zaproponowałem jej krótki spacer. Zajrzała do notesu, sprawdziła pager i komórkę, po czym zadzwoniła do dyżurki i wreszcie oznajmiła, że możemy iść. W połowie spaceru nawet wzięła mnie pod rękę i pokazała mi kilka chmur, które jej zdaniem przypominały ławicę koników morskich. Kupiłem jej hot doga z ulicznej budki, następnie przysiedliśmy na ławce i patrzyliśmy na przechodzących ludzi. Nan miała na bluzce plamę z musztardy i było jej z tym bardzo do twarzy.

* Położono mi maskę na twarzy i kazano liczyć od dziesięciu do zera. Jako ekspert od narkozy wiedziałem, że obudzę się za parę godzin trochę obolały, ale wszystko dobrze się skończy. Oczywiście na tyle, na ile to w moim wypadku możliwe. I tu się przeliczyłem. To był rutynowy zabieg, ale pojawiły się pewne komplikacje, a mianowicie: sepsa. Podobne infekcje są częste u pacjentów po oparzeniach, nawet w późniejszych stadiach rekonwalescencji, ale na szczęście sytuacja okazała się niegroźna i moje wzmocnione ćwiczeniami ciało sprostało wyzwaniu. Niemniej musiałem zabawić w 449

szpitalu nieco dłużej niż planowałem. Sayuri zadzwoniła do Cheryl, aby przedłużyć pobyt Bougatsy w klinice weterynaryjnej, a Gregor zaproponował, że powiadomi Marianne Engel. Nie odbierała telefonu, uznał więc, że pojedzie do fortecy i zrobi to osobiście. Uprzedziłem, że być może wcale mu nie otworzy, i - jak się okazało - miałem rację. Po dziesięciu minutach walenia w drzwi Gregor musiał dać za wygraną, choć z piwnicy dobiegał jazgot Bessie Smith, nastawionej na cały regulator. Jack miała swoje klucze, więc zadzwoniłem do niej z prośbą, by odwiedziła (i nakarmiła) Marianne Engel. Obiecała, że to zrobi, i zapytała nawet, czy nie potrzebuję czegoś w szpitalu. Nie potrzebowałem, gdyż nauczony doświadczeniem, zawczasu spakowałem wszystkie niezbędne drobiazgi i byłem wyposażony aż nadto. Nie pozostawało mi nic innego, jak leżeć w łóżku (które przestało przypominać szkielet) i zdrowieć. Gregor co wieczór przynosił mi nowe książki, a raz przemycił nawet kilka piw, tłumacząc z błyskiem w oku, że ma naturę buntownika. Zapewniłem go, że w rzeczy samej. Po tygodniu opuściłem szpital, a Gregor zwolnił się na godzinę, żeby mnie odwieźć. Gdy podjechaliśmy do fortecy, powitała nas absolutna cisza. Zwykle nie wzbudziłoby to moich podejrzeń - Marianne Engel mogła przecież wyjść na spacer albo leżeć na kolejnym bloku granitu lecz ogarnęły mnie złe przeczucia. Nie zaglądając nawet do sypialni, poszedłem prosto do piwnicy z Gregorem depczącym mi po piętach. Mieszkałem z nią już ponad rok, lecz to, co zobaczyłem, przerosło moje najśmielsze oczekiwania. Przede wszystkim moją uwagę zwróciły trzy nowe rzeźby: numer 8, 7 oraz 6. Zważywszy na to, że nie było mnie tylko tydzień, a ukończenie jednego gargulca zajmowało zwykle ponad siedemdziesiąt godzin, zapewne nie tylko harowała bez przerwy, ale i w 450

szybszym niż zazwyczaj tempie. Doprawdy, nie miałem pojęcia, jak to możliwe. Nie pracowała ani nie leżała na nowym kamieniu. Siedziała między trzema ukończonymi rzeźbami, od stóp do głów pokryta pyłem, który podkreślał każdą wystającą kość. Była chuda, kiedy się rozstawaliśmy, ale teraz stanowiła po prostu obraz nędzy i rozpaczy. Zapewne przez cały tydzień nie wzięła nic do ust. Piersi Marianne Engel unosiły się ciężko z każdym oddechem, a skóra, zwykle gładka i lśniąca, wyglądała jak powleczona zastygłym woskiem. Twarz była jak koścista karykatura dawnej Marianne Engel, a ciemne obwódki pod oczami przywodziły na myśl puste oczodoły. Średniowieczny krzyż na brzuchu ginął pod strugami krwi płynącej z głębokich ran na piersi. Prawa dłoń leżała bezwładnie na podłodze, a w rozchylonych, zdawałoby się starczych i kruchych, palcach spoczywało zakrwawione dłuto. Na płonącym sercu, wytatuowanym na lewej piersi, Marianne Engel wyryła dłutem moje imię. Nie mam najmniejszych wątpliwości co do kompetencji Gregora Hnatiuka, lecz jego praktyka ogranicza się zazwyczaj do rozmów z ludźmi, prób rozwiązania ich problemów i ewentualnie wypisania paru recept. Absolutnie nie był przygotowany na to, co zobaczył. Widok ten kompletnie nie mieścił mu się w głowie, zwłaszcza że Marianne Engel od dawna nie była jego pacjentką i stała się po prostu dobrą znajomą. Stanął jak wryty i nerwowo mrugał powiekami, jakby usiłował zapanować nad krnąbrnym żyroskopem umysłu. Niestety, otwierając oczy, za każdym razem odkrywał ze zdumieniem, że sytuacja nie zmieniła się ani na jotę. Marianne Engel zwróciła ku mnie twarz w ekstazie i oczy wypełnione łzami nie bólu, ale radości. Jej rysy stężały w zachwycie, jakby ujrzała coś tak cudownego, że nie sposób było opisać tego słowami. 451

- Bóg zesłał ogień na mą duszę. - Jej głos zadrżał z radości, a krew płynęła dalej z mojego imienia na jej piersi. - Moje serce płonęło miłością i nawet nie zważałam na ból. Na początku zszokowany, Gregor oprzytomniał pierwszy i pognał na górę zadzwonić po pogotowie. Tymczasem ja próbowałem nakłonić Marianne Engel, żeby zachowywała się spokojnie, ale ona mówiła dalej. - Każda rzecz, która znieść może ogień, będzie oczyszczona*. * Księga Liczb 31, Biblia Gdańska.

- Rzuciła mi obłąkane spojrzenie, jakby oczekiwała, że przyznam jej rację. - Woda oczyszczenia zmyje grzechy. Wrócił Gregor z kocem i okryliśmy jej rozdygotane ciało. - Zaraz przyjedzie karetka - powiedział uspokajająco. - Wszystko będzie dobrze, musisz tylko odpocząć. Marianne Engel puściła jego słowa mimo uszu. - Bóg jest jak trawiący ogień. Dziesięć minut później, gdy nadjechała karetka i Gregor przyprowadził sanitariuszy do piwnicy, ona dalej nadawała: - Co nie może znieść ognia, wodą oczyścicie. Ratowniczka zapytała, czy pacjentka kiedykolwiek stosowała środki odurzające. Zaprzeczyłem. Pokiwała głową, ale widziałem, że mi nie wierzy. - Niebiosa wydały gromy - zapewniła Marianne Engel, kiedy uklękli obok niej, oglądając ranę. - A strzały tam i sam biegały**.- Powiedziała to tak, jakby chciała ich przekonać. ** Psalm 77,18, Biblia Gdańska.

Przypięli ją do noszy i wynieśli na zewnątrz. Pozwolono mi pojechać karetką, a Gregor ruszył za nami swoim samochodem. Kiedy zakładali Marianne Engel kroplówkę, wziąłem ją za rękę. - Otworzył skałę - wybełkotała - i wypłynęły wody. 452

Chwilę później usnęła pod wpływem leków. Przedstawiłem wówczas bardziej szczegółowy opis jej choroby - na tyle, na ile umiałem - i wtedy sanitariusze powiadomili szpital. W izbie przyjęć czekało już na nas dwóch lekarzy oraz dyżurny psychiatra i Gregor wziął się za wszystko. A ja trzymałem dalej bezwładną rękę, mówiąc kojące słowa, to wszystko, co chciałem jej powiedzieć, gdy była zdrowa, lecz ciągle nie mogłem.

* Kiedy zjawiłem się wreszcie w klinice weterynaryjnej, Cheryl poprosiła, żebym usiadł. - Czy spotkał się pan kiedyś z niewydolnością trzustki? Odpowiedziałem, że owszem, o ile chodzi o przypadłość u ludzi. - Psy również mogą cierpieć na tę chorobę, lecz w wypadku Bougatsy chodzi o coś nieco innego. Niewydolność trzustki często występuje u dużych psów, takich jak na przykład owczarek niemiecki. Choroba rozwija się błyskawicznie, podobnie jak było i tutaj. Krótko mówiąc, Bougatsa nie może rozkładać pożywienia na mniejsze molekuły, nie posiada bowiem niezbędnych do tego enzymów. I dlatego nie czerpie z pokarmu żadnych substancji odżywczych, w wyniku czego jest wiecznie głodny. Jadł za trzech, nie gardząc nawet roślinami, żeby nadrobić ów brak, co i tak na niewiele się zdało. Wyglądało to tak, jakby prawie zagłodził się na śmierć. - To była zła wiadomość - dodała Cheryl. - Dobra jest taka, że w porę zauważył pan, co się święci, dzięki czemu możemy go wyleczyć. Wystarczy odpowiednia dieta i niedługo będzie zdrów jak ryba. Zaprowadziła mnie do klatki i byłem gotów przysiąc, że Bougatsa powitał mnie radosnym błyskiem w oku. A może wynikało to z tego, że 453

Cheryl nakarmiła go czymś, co wreszcie zdołał przetrawić.

* Lekarze zapewniali Marianne Engel, że zatrzymali ją w szpitalu wyłącznie z powodu przemęczenia, lecz tak naprawdę wzięli pod lupę również jej stan psychiczny. Gregor zaglądał często do jej sali, ale kierowała nim bardziej sympatia aniżeli względy medyczne. Z powodu jego znajomości z pacjentką sprawę powierzono innemu psychiatrze. Przychodziłem codziennie, raz pozwolono mi nawet przyprowadzić Bougatsę. Psia terapia, tak powiedzieli lekarze. Marianne Engel usiadła w nasłonecznionym miejscu i trochę się z nim pobawiła. Sprawiała wrażenie wstrząśniętej chudością pupila, jakby nie pamiętała, że wszystko rozegrało się dosłownie na jej oczach. Bou-gatsa z miejsca wybaczył jej całkowicie. Ot, głupi pies, jak inne. Ku wielkiemu niezadowoleniu lekarza prowadzącego pod koniec tygodnia Marianne Engel pozwolono opuścić szpital. Ja też byłem w rozterce: jej stan wynikał w znacznej mierze z zaniedbania potrzeb własnego ciała, a wyrycie mojego imienia na piersi było tak potwornym i świadomym aktem, że poczułem, iż nie tylko pozwoliłem, by doprowadziła się do skrajnego wycieńczenia, ale i przysporzyłem jej bólu. Fizycznie doszła już do siebie; szpital nie mógł jej zatrzymać bez nakazu sądowego i żadne argumenty z mojej strony nie zdołały Marianne Engel przekonać do dłuższego pobytu. A gdy wróciliśmy do fortecy, Bougatsa obiegł z radości cały dom, przewracając po drodze roślinę, którą posilał się przed paroma tygodniami.

* 454

Nie minęły nawet dwa dni od powrotu do domu, kiedy Marianne Engel zdjęła z siebie wszystko, przygotowując się do kolejnej rzeźby. Nie zostawiła nawet bandaży na piersi. - Jak mam nawiązać kontakt, mając na sobie coś takiego? Postanowiłem za wszelką cenę do tego nie dopuścić, w końcu już dwa razy widziałem, jak całkowicie opada z sił. Trzeci raz jej nie zawiodę, nie mogłem pozwolić, by w ranę na piersi wdało się zakażenie. To, co nastąpiło później, nie zasługuje na miano kłótni, gdyż kłótnia polega na wymianie sprzecznych myśli, tymczasem ja reprezentowałem własny, a zarazem jedyny punkt widzenia. Perswadowałem, wrzeszczałem, prosiłem, groziłem, błagałem, żądałem, argumentowałem logicznie i dawałem się ponieść emocjom, lecz żaden z moich argumentów nie wywarł na niej najmniejszego wrażenia. - Tylko pięć rzeźb mi zostało - powtarzała jak nakręcona. - Potem odpocznę. Skoro nie mogłem jej tego wybić z głowy - w obliczu obsesji logika traci rację bytu - musiałem wymyślić inny sposób, aby ją chronić. Postanowiłem odwiedzić Jack, która haniebnie złamała obietnicę przypilnowania Marianne Engel podczas mojego pobytu w szpitalu. Po wejściu do galerii ujrzałem znajome trio gargulców, za którymi na ścianie wisiało zdjęcie zdrowej Marianne Engel. Z artystycznie rozwianym włosem i dłutem w dłoni opierała się o jedno ze swych wczesnych dzieł. Zwięzła notka pod fotografią nie zawierała żadnej wzmianki o chorobie psychicznej: „W przeciwieństwie do większości współczesnych rzeźbiarzy, miejscowa artystka o międzynarodowej sławie odmawia korzystania z elektronarzędzi, kontynuując tradycję średniowieczną...” Wokół jednego z większych gargulców krążyła para młodych ludzi, muskając palcami krawędzie rzeźby. Dyskutowali o jej „cudownej 455

namacalności”, no ale gdzie mieliby ją postawić? Nie ma nic bardziej obrzydliwego od nadzianych japiszonów pochłoniętych rozmową o sztuce. Jack, węsząc intratną transakcję, na razie ominęła mnie szerokim łukiem. - Zaraz do ciebie przyjdę - powiedziała. - Dlaczego ją porzuciłaś? - wypaliłem. Brzmienie mojego głosu choć raz sprawiło mi satysfakcję, czyniąc wyrzut ostrzejszym. Jack natychmiast zmieniła kurs i zaciągnęła mnie w kąt, gdzie zaczęła się gęsto tłumaczyć. Jej retoryka przypominała pociąg, który wypada z szyn: słowa pchały się jedno przez drugie jak wagony, niosąc zapowiedź nieuchronnej katastrofy pod koniec zdania. Twierdziła, że co wieczór jeździła do fortecy i pokonywała barykadę z mebli przy frontowych drzwiach. Któregoś razu zeszła do piwnicy i stanęła pomiędzy Marianne Engel i rzeźbą, grożąc, że nie ruszy się z miejsca, dopóki nie wmusi w Marianne chociaż owoców. - Znaleźliście ją w środku popołudnia, tak? - Jack miała na myśli dzień, kiedy wraz z Gregorem przyjechaliśmy ze szpitala. - Wiesz, niektórzy wolą pracować. Nie jestem jak ty, swoje rachunki płacę sama. Przecież nie mogę zamknąć galerii i niańczyć jej przez cały dzień. Gdybyś raczył zadzwonić, zaraz przyjechałabym do szpitala. Ale gdzie tam... Staliśmy, obarczając się wzajemnie odpowiedzialnością za to, co zaszło, aż młoda para zaczęła zerkać ciekawie w naszym kierunku. W odpowiedzi posłałem im swe najokropniejsze spojrzenie, żeby do cholery pilnowali własnego nosa. Jack nie omieszkała skorzystać z okazji i wytknęła mi, że to właśnie tacy jak oni płacą za moje utrzymanie. Odparłem z mocą, że ona też nieźle na tym wychodzi, żerując na talencie Marianne Engel. - Pewnie jesteś wniebowzięta, że znów wróciła do pracy. Wściekłość na twarzy Jack ustąpiła miejsca niebotycznemu zdumieniu. 456

- Że co proszę? Ten atak był skazany na niepowodzenie: nie ulegało wątpliwości, że autentycznie się przejęła. - Nigdy nie miała tylu maniakalnych epizodów z rzędu. Jeden, w najgorszym wypadku dwa w roku. W tym momencie znienawidziłem Jack za dwadzieścia lat znajomości z Marianne Engel; była to najgorsza, pełna zazdrości nienawiść, ale musiałem przełknąć tę gorzką pigułkę. Doświadczenie Jack mogło okazać się bezcenne, toteż spróbowałem nadać mojemu głosowi spokojny ton. - I co robimy? - Nie wiem. - Przekręciła tabliczkę na drzwiach na „zamknięte”, wypraszając klientów, a ja wyszedłem za nią na zewnątrz. - Ale coś musimy.

* Jack znała adwokata specjalizującego się w sprawach dotyczących przymusowego leczenia. Podejrzewam, że po tylu latach obcowania z chorymi psychicznie - najpierw matka, potem Marianne Engel - nie było w tym nic dziwnego. Clancy McRand był - jak się okazało - człowiekiem w podeszłym wieku; siedział za wielkim, drewnianym biurkiem przed komputerem oblepionym masą żółtych karteczek. Bez przerwy poprawiał marynarkę, jakby próbował zasłonić swój nieelegancko - jak pewnie sądził - okrągły brzuch. Często chrząkał, choć przeważnie to ja mówiłem, i notował wszystko na wielkich arkuszach żółtego papieru, a Jack wtrącała się od czasu do czasu, kiedy nie umiałem odpowiedzieć na któreś z jego pytań. Wnioskując na podstawie pokaźnego segregatora opatrzonego nazwiskiem Marianne Engel, który na początku naszej wizyty zdjął z półki, co 457

nieco już o niej wiedział. Było jasne, że Jack korzystała z jego usług w przeszłości, zapewne przy okazji spraw związanych z pełnomocnictwem. Kiedy przedstawiliśmy mu sytuację, odpowiedział, że mamy jakąś szansę coś wskórać, ale to nie będzie łatwe. Jak zawsze, uzupełniłem w duchu, kiedy prawnik zwęszy spore honorarium. Jednak wkrótce z jego wyjaśnień zrozumiałem, że problem nie leży w zachłanności adwokata, ale w zawiłościach prawnych. W większości wypadków procedura przymusowej hospitalizacji wynika z inicjatywy krewnego. Teoretycznie każdy może złożyć taki wniosek, lecz sprawa komplikuje się z chwilą, gdy jest to osoba spoza najbliższej rodziny. Marianne Engel nie miała żadnych krewnych, toteż jeszcze przed złożeniem wniosku powinno ją zbadać dwóch lekarzy. Jeśli odmówi poddania się badaniu - co mieliśmy jak w banku - będę zmuszony złożyć pod przysięgą oświadczenie, iż jest ona „poważnie upośledzona psychicznie”. McRand rzucił mi pytające spojrzenie, na co zapewniłem go pospiesznie, że nie zawaham się tego uczynić, ale zabrzmiało to trochę niewiarygodnie. - Uhm - mruknął i mówił dalej. Gdy wniosek zostanie złożony, Marianne Engel otrzyma wezwanie na badania lekarskie do szpitala. Jeśli odmówi - co też mieliśmy jak w banku - zostanie tam doprowadzona przez funkcjonariuszy. Oczami wyobraźni zobaczyłem, jak dwóch zwalistych gliniarzy wbija ją w kaftan bezpieczeństwa i wlecze do sądu. Jeżeli lekarz potwierdzi moją tezę o jej „poważnym upośledzeniu”, zostanie zatrzymana w szpitalu na siedemdziesiąt dwie godziny, po czym dyrektor szpitala może wystosować wniosek o długoterminową hospitalizację. Było to konieczne, gdyż - jako osoby niespokrewnione z Marianne Engel - Jack i ja nie mogliśmy zrobić tego sami. Bez wsparcia ze strony dyrektora nasz wniosek nie miałby mocy prawnej. 458

Przy założeniu, że dyrektor pójdzie nam na rękę, następnie odbędzie się przesłuchanie. Marianne Engel zostanie zmuszona do złożenia zeznań, podobnie jak ja oraz Jack, jej pełnomocniczka. Niewykluczone, że powołani zostaną również inni świadkowie, którzy widzieli ostatnie wybryki Marianne Engel, na przykład Gregor Hnatiuk i Sayuri Mizumoto. Przesłuchanie odbędzie się przed komisją złożoną z lekarzy psychiatrów, przy czym Marianne Engel otrzyma prawo do rozprawy przy udziale ławy przysięgłych. Wówczas będzie też mogła wynająć własnego prawnika. Pan McRand ostrzegł, że w sądzie niewątpliwie prześwietlono by mnie na wszystkie strony. Biorąc pod uwagę moją karierę w pornografii, uzależnienie od narkotyków oraz fakt, że Marianne Engel w całości pokrywała koszty mojego leczenia, żaden sędzia nie kwapiłby się pozbawić ją praw obywatelskich, ponieważ ja uznałem to za stosowne. Obiektywnie rzecz biorąc, to ona była wzorowym obywatelem, nie ja. Niektórzy ławnicy zapewne nie kryliby rozbawienia faktem, że chcę ją ubezwłasnowolnić, chociaż radzi sobie w życiu bez porównania lepiej ode mnie. Poza tym - tu McRand zawahał się lekko, ale wiedział, że musi o tym wspomnieć - Marianne Engel niewątpliwie wywarłaby na przysięgłych nader pozytywne wrażenie. - Pan z kolei... - Nie musiał kończyć zdania. Przypomniałem, że przecież rozmyślnie okaleczyła się dłutem. Czy potrzeba więcej dowodów na to, że stanowi zagrożenie dla samej siebie? McRand przyznał z westchnieniem, iż byłby to „dobry punkt wyjścia”, jednak nie istniały żadne dowody na to, że mogła zagrozić komuś innemu. - Gdyby samookaleczenie stanowiło powód do przymusowej hospitalizacji, szpitale psychiatryczne pękałyby w szwach od palaczy i amatorów hamburgerów. Jak mógłbym prosić znajomych o zeznawanie przeciwko Marianne Engel w praktycznie z góry przegranej sprawie? Co więcej, jak sam 459

miałbym zeznawać przeciwko niej? Jeśli wziąć pod uwagę jej obłąkane teorie spiskowe, tylko tego brakowało, żeby najbliżsi okazali się szpiegami wroga, usiłującymi za wszelką cenę powstrzymać ją przed oddaniem serc. - A więc... - Pan McRand podsumował, kolejny raz wzdychając, i ponownie poprawił marynarkę, po czym oparł ręce na wydatnym brzuchu. Podziękowałem mu za poświęcony czas, a Jack poprosiła o przysłanie czeku do galerii. Kiedy wychodziliśmy, objęła mnie ramieniem. Powiedziała, że bardzo jej przykro, a ja poczułem, że mówi prawdę. Pocieszaliśmy się myślą, że zostało już tylko pięć rzeźb. Widok morderczego wysiłku Marianne Engel nie należał do przyjemnych, ale przynajmniej to już nie potrwa długo. Nie pozostawało mi nic innego, jak zatroszczyć się o nią najlepiej jak mogłem, a może wraz z ostatnim ruchem dłuta zrozumie, że wbrew ponurym zapowiedziom życie toczy się dalej.

* Nowa dieta Bougatsy polegała na stałym dostarczaniu surowej trzustki wołowej, dzięki której mógł uzupełnić enzymy niezbędne do trawienia pozostałych pokarmów. Pomimo istnienia stosownych suplementów w proszku Cheryl i ja wybraliśmy opcję naturalną, w związku z czym miałem okazję poznać bliżej lokalnych rzeźników, którzy nie kryli zdumienia tak niecodziennym zamówieniem. Kiedy wyłuszczyłem im sprawę, wszyscy jak jeden mąż ucieszyli się na wieść, że pomogą pieskowi, którego prowadziłem na smyczy; rzeźnik nieczęsto ma okazję poczuć się jak lekarz. I tak Bougatsa z każdym dniem wyglądał lepiej, a Marianne Engel coraz gorzej. 460

Pobladła z braku słońca, choć czasami wychodziła z piwnicy po papierosy lub kolejny słoik z kawą. Stała się zawsze zakurzoną konstrukcją z kości, która z każdym dniem robiła się coraz lżejsza. Marianne Engel traciła kolejne dekagramy, podobnie jak rzeźba strząsająca z siebie kolejne okruchy granitu. Przed końcem kwietnia ukończyła numer s i niezwłocznie przystąpiła do pracy nad numerem 4. Rocznica mojego wypadku - „urodzinowy” Wielki Piątek - tym razem przeszła bez echa. Sam pojechałem na miejsce wypadku i odkryłem, że wypalony placek ziemi zazielenił się trawą. Świecznik z ostatnich urodzin, nieco zaśniedziały od całorocznego deszczu i słońca, trwał na swoim miejscu na dowód, że od naszej ostatniej wizyty nie postała tam niczyja noga. Postawiłem obok drugi, kolejne rzekome dzieło Francesca, i umieściłem świecę w rozwartej paszczy z żelaza. Zapaliwszy ją, wypowiedziałem kilka słów - nie modlitwy, ponieważ modlę się tylko w piekle - na znak upamiętnienia tego, co było dawniej. Jak widać towarzystwo Marianne Engel rozbudziło we mnie pewne zamiłowanie do rytuałów. Marianne Engel harowała przez resztę miesiąca, choć znacznie wolniej niż na początku, co było do przewidzenia. Uporawszy się z numerem 4, zrobiła sobie dwa dni przerwy przed przystąpieniem do numeru 3. Wymęczone ciało upominało się o swoje prawa i choć przygotowania trwały dłużej niż zwykle, robota przy rzeźbie zajęła całe pięć dni. Praca nad numerem 2 trwała aż do końca miesiąca i nie ulegało wątpliwości, że Marianne Engel kuje wyłącznie dzięki sile woli. Wreszcie poszła się wykąpać, po czym wczołgała się do łóżka i przespała dwa dni. Kiedy się obudziła, miała do zrobienia już tylko jedną rzeźbę. Nie wiedziałem, czy się martwić, czy cieszyć, ale w końcu moja niezwykła towarzyszka często budziła we mnie ambiwalentne uczucia. 461

* Pierwszego maja wstała z łóżka, wyglądając znacznie lepiej niż wówczas, kiedy się kładła, co sprawiło mi wielką ulgę. Ucieszyłem się podwójnie, gdy zamiast pomaszerować prosto do piwnicy, usiadła ze mną do śniadania. Podczas rozmowy układała słowa we właściwej kolejności, a po śniadaniu poszliśmy razem na spacer z Bougatsą, który powitał ów powrót do łask szaleńczą manifestacją radości. Na zmianę rzucaliśmy mu piłkę tenisową, którą przynosił nam całą zaślinioną. Marianne Engel zaczęła pierwsza. - Została już tylko jedna rzeźba. - Tak. - Wiesz jaka? - Pewnie kolejny gargulec? - Nie - odpowiedziała. - Ty. Moja nieukończona podobizna spędziła ostatnie miesiące w kącie pracowni, przykryta białym prześcieradłem i wyglądająca niczym karykatura ducha. Początkowo byłem zawiedziony tą utratą zainteresowania, lecz w miarę jak Marianne Engel traciła na wadze, poczułem ulgę, że nie muszę pozować i patrzeć, jak niknie w oczach. Kiedy Marianne Engel zapytała, czy uczynię to teraz, nie wahałem się z odpowiedzią. Miałem co prawda nadzieję, że pomysł ostatniego dzieła upadnie, ale przynajmniej od tej chwili będę nad nią czuwał w czasie pracy. O ile nasze pierwsze sesje mogły być w tym względzie wskazówką, zapewne przystąpi do pracy z mniejszą energią niż zwykle. W końcu nie byłem oszalałą bestią, skorą wyrwać się spod lawiny czasu i kamienia; i wcale nie musiałem popędzać Marianne Engel. Ciekawość wzięła górę i zapytałem, czy od początku wiedziała, że będę jej ostatnim dziełem. Jak najbardziej, tak odpowiedziała. Po cóż więc 462

w ogóle zaczynała, wiedząc, że przyjdzie jej odłożyć pracę na później. - W ramach twoich przygotowań - wyjaśniła. - Uznałam, że jeśli zaczniemy z wyprzedzeniem, teraz będzie ci trudniej odmówić. Wygląda na to, że miałam rację. Zaczęliśmy jeszcze tego samego dnia. Rozbieranie się w obecności Marianne Engel zawsze mnie krępowało, lecz w świetle jej obecnej niedoskonałości fizycznej przestałem się tak bardzo wstydzić. I choć jej chorobliwa chudość nie mogła się mierzyć z moimi bliznami, nasza szczególna niekształtność miała pewne cechy wspólne.

* Praca nad rzeźbą zajęła około dziesięciu dni, przy czym połowę tego czasu pochłonęło dopracowywanie szczegółów. Marianne Engel często podchodziła bliżej i przesuwała palcami po moim ciele, jakby zapamiętywała wypaloną topografię, żeby jak najwierniej oddać ją w kamieniu. Owa dbałość o niuanse bardzo mnie zdziwiła i otwarcie dałem temu wyraz, na co Marianne Engel odparła, iż gotowa rzeźba musi być doskonała i nie może w niej niczego zabraknąć. Wszystko przebiegało z grubsza po mojej myśli. Pracowała spokojnie, bez dotychczasowego napięcia, zwykle niespełna godzinę, choć bez opatrunku uciskowego mogłem już pozować znacznie dłużej. Zdawała się rozkoszować każdą chwilą. Paliła mniej papierosów, a folia aluminiowa na słoikach z kawą pozostała nietknięta. Marianne Engel pochylała się nisko nad kamieniem, szepcząc weń coś, czego nie mogłem dosłyszeć. Na próżno wytężałem nadwątlony słuch, wreszcie uciekłem się do podstępu. - Myślałem, że to kamień gada do ciebie, a nie odwrotnie. Marianne Engel uniosła wzrok. 463

- Bardzo śmieszne. Mijał czas i wreszcie nadeszła pora na ostatni, ostateczny ruch dłuta. Marianne Engel wpatrywała się w mego kamiennego sobowtóra bardzo długo, po czym uznała, że nie ma między nami żadnej różnicy. - Inskrypcję dodam sama - oznajmiła z zadowoleniem. Pracowała do późna w nocy i choć pękałem z ciekawości, uszanowałem jej decyzję. Kiedy w końcu przyszła na górę, zapytałem o treść inskrypcji. - Będzie na to mnóstwo czasu - odpowiedziała. - Teraz jedziemy na plażę. Trzeba to uczcić. Pomysł bardzo przypadł mi do gustu. Plaża zawsze działała na nią kojąco, to wymarzone miejsce na odpoczynek. Wsiedliśmy do samochodu i niebawem znaleźliśmy się nad oceanem. Siedzieliśmy przytuleni, fale rytmicznie uderzały o brzeg. Bougatsa radośnie biegał w kółko, wzbijając piasek. Nieopodal nastoletni chłopcy popijali piwo i robili z siebie idiotów, aby zaimponować dziewczętom. - I co teraz? - zapytałem. - Ostatnia część naszej opowieści. Na wszelki wypadek przypomnę ci, rozpoczyna się, gdy płoniesz na stosie podpalonym przez kondotierów.

XXXI Wdech. Wydech. Skoncentrowałam się na oddechu. Powoli. Bez pośpiechu. Wybierz cel. Zachowaj spokój. Wybrałam. - Serce. Nie wiem, czego się spodziewałam. Wiem tylko, że ku swemu zdziwieniu nie patrzyłam na strzałę, lecz na to, co miało się znaleźć u kresu jej drogi. Pomimo zamieci pomknęła naprzód po prostej, ani na chwilę nie zbaczając z kursu. Wszyscy znają opowieść o łuczniku, który potrafi rozszczepić strzałę tkwiącą pośrodku tarczy. Podobnie stało się w tym wypadku: strzała przebiła twoją pierś dokładnie w miejscu poprzedniej. O ile jednak za pierwszym razem Dante spowolnił jej lot, ratując ci życie i oddając cię w moje ręce, za drugim już bez przeszkód utkwiła w piersi i zostałeś mi odebrany. Odrzuciłeś w tył głowę, rozwierając usta w ostatnim tchnieniu. Twój podbródek podskoczył dwukrotnie na piersi i głowa spoczęła na zwiotczałym ciele. Zawisłeś na przybitych rękach, a ściana domu brata Heinricha dalej płonęła wokół ciebie. Strzała oszczędziła ci dalszego cierpienia i płacząc, podziękowałam za to Bogu. Najemnicy wydali z siebie zdumiony wrzask, a rozwścieczony Kuonrat jął dopytywać, kto okazał się równie niezdarny lub głupi, by wbrew jego wyraźnemu rozkazowi spowodować twoją śmierć. Wprost szalał na myśl, że któryś z żołdaków mógł okazać ci litość. 465

Zamiast tracić czas na modlitwę powinnam była niezwłocznie brać nogi za pas. Po krótkich oględzinach strzały kondotierzy zrozumieli, że nie pochodziła z ich łuków, a kąt nachylenia drzewca wskazywał, że wystrzelono ją z przełęczy. Padł rozkaz i grupa zbrojnych ruszyła w moim kierunku. Stałam poza zasięgiem ich wzroku, ale wiedzieli, gdzie mnie szukać. Porzuciłam kuszę; wiedziałam, że więcej nie odważę się jej użyć. Mój koń czekał w pobliżu, zbocze było śliskie i minie dobra chwila, nim kondotierzy zdołają przedrzeć się przez zarośla. Odwiązałam konia i ruszyliśmy z kopyta w momencie, gdy znaleźli się na górze i już wyciągali po mnie ręce. Marna to była przewaga, ale przynajmniej musieli wrócić na dół i dosiąść własnych wierzchowców. Poza tym, w przeciwieństwie do nich, znałam okolicę jak własną kieszeń. Śnieżyca dalej szalała na całego, toteż myślałam, że mam jeszcze szansę im uciec. Łudziłam się. Znali się na jeździectwie o wiele lepiej niż ja, a ich konie były wypoczęte i najedzone. I tak ani się obejrzałam, jak posłyszałam za sobą tętent kopyt. Wiedziałam, że jeśli nie zboczę z gościńca, dopadną mnie lada chwila. Zbliżaliśmy się do rozwidlenia drogi: z jednej strony biegł bezpieczny szlak, z drugiej była stroma skarpa z widokiem na rzekę Pegnitz. W dzieciństwie czasem tam chadzałam, w przypływie lekkomyślności lub z chęci sprawdzenia, czy Bóg faktycznie ma dla mnie jakiś cel. Desperackie chwile wymagają desperackich środków i choć wiedziałam, że ścieżka jest dla konia zbyt wąska, wybrałam skarpę. Zwierzę wyczuło niebezpieczeństwo i musiałam z całej siły wbić mu pięty w boki, by nakłonić je do posłuszeństwa, powtarzając w kółko te same modlitwy, które odmawiałam w dzieciństwie. Kiedy koń zaczął się cofać, uciekłam się do najbardziej plugawych słów, jakie przyszły mi do głowy, ale i to na niewiele się zdało. Nie minęła chwila, gdy zahaczył kopytem o zamarznięty korzeń i przewrócił się na bok. 466

Padając, rozpaczliwie szukał oparcia, ale na próżno. Bezradny i przerażony, runął ze skarpy i zrzucił mnie z grzbietu. Poddając się upadkowi, osiągnęłam coś na kształt stanu nieważkości; było to surrealistyczne doświadczenie, jakbym zastygła w punkcie równowagi między śniegiem a niebem, po czym znalazłam się na wprost mego konia. Z ciemnych końskich oczu bije zwykle niewzruszony spokój '- kiedy byłam mała, zakonnice żartowały, że koń widzi wszystkie boże sekrety, niedostępne nawet dla oczu przeoryszy - lecz oczy mojego wierzchowca wyrażały tylko paniczny strach. Złudzenie nieważkości prysło jak bańka mydlana i runęliśmy poprzez zarośla jak dwa kamienie, wzbijając po drodze chmurę śniegu. Gdy wreszcie zatrzymaliśmy się u stóp zbocza, trzeźwo oceniłam sytuację i ogarnęła mnie trwoga na myśl o krzywdzie, jaką upadek mógł wyrządzić dziecku. Niemal w tej samej chwili poczułam kopnięcie, jakby dziecko chciało mnie ukarać za zamieszanie, i mimo bólu odczułam niewysłowioną ulgę. Żołdacy nie pojechali za mną, roztropnie trzymając się gościńca. Co najmniej jeden z nich trzymał w pogotowiu kuszę, po chwili uznał jednak, że odległość i zamieć udaremniają celny strzał. Jak widać zabrakło mu wiary, jaka była moim udziałem. Poszukają innej drogi, lecz zajmie im to na pewno jakiś kwadrans. Może jednak upadek obróci się na moją korzyść. Ale moje nadzieje raz jeszcze okazały się płonne: próbując podnieść konia, ujrzałam, że jedna z jego nóg sterczy pod nienaturalnym kątem. Było jasne, że dalej nie może mi towarzyszyć. Nie mogłam nawet skrócić mu cierpienia, ponieważ kusza została na przełęczy. Zresztą nie czułabym się na siłach. Jedna śmierć z mojej ręki to i tak o jedną za dużo. Na co mi kwadrans przewagi, skoro kondotierzy siedzieli na koniach, a ja poruszałam się pieszo? Po jednej stronie miałam zbocze, z którego właśnie spadłam, a po drugiej rzekę. Zwykle nie zamarzała całkowicie, 467

a nawet jeśli, lód nie utrzymałby ciężaru człowieka. Przejście na drugą stronę nie wchodziło w grę, a wspięcie się po zboczu nie miało żadnego sensu. Mogłam jedynie biec naprzód i liczyć na cud, co zakrawało na głupotę, gdyż i tak mnie dogonią. Była to tylko kwestia czasu. Kuonrat bez mrugnięcia okiem ściął Brandeisowi głowę i skazał cię na tortury. Zrozumiałam, że miałeś rację: jeśli dopisze mi szczęście, czeka mnie szybka śmierć. Gwałt był o wiele bardziej prawdopodobny. Cienka warstwa lodu na rzece wydała mi się nagle bardzo kusząca. Szanse były niewielkie, ale musiałam spróbować. Jeśli pokonam rzekę, żołnierze nie pójdą moim śladem. Będą musieli dać za wygraną, ponieważ lód nie utrzyma nawet najmniejszego z nich. Po cóż mieliby ryzykować? Nie wiedzieli, kim jestem, pewnie brali mnie za ulicznicę, która zamieszkała z dawnym najemnikiem; co to za różnica, czy umrę, czy przeżyję? Kuonrat osiągnął swój cel, dwóch martwych dezerterów to i tak więcej, niż się spodziewał. To mu powinno wystarczyć. Sakwa z Morgengabe i książkami była tylko niepotrzebnym ciężarem, ale nie mogłam stracić równie cennych pamiątek. Ukryłam ją pod jakąś stertą kamieni z solennym postanowieniem, że jeśli pozostanę przy życiu, niedługo po nią wrócę. Ostrożnie stanęłam na lodzie: wydał mi się twardy, ale musiałam pamiętać, że przy brzegu jest zawsze najgrubszy. Nieopodal dostrzegłam odsłonięte połacie wody, niczym czarne derki rozłożone na białej powierzchni. Zrobiłam kilka kroków i usłyszałam cichy trzask. Śnieg wirował wściekle na wprost mnie, znajdowałam się jakieś pięć metrów od brzegu. Czy w razie czego dosięgnę stopami dna? Podążałam przed siebie małymi kroczkami, przesuwając to jedną, to drugą nogę. Szłam najszybciej, jak mogłam, ale i tak posuwałam się w żółwim tempie. Słysząc nadjeżdżających kondotierów, pospieszyłam w 468

stronę środka rzeki, byle dalej od brzegu. Tam strzały mnie nie dosięgną. Poczułam, jak lód trzeszczy mi pod stopami, głośniej niż przedtem, i odruchowo objęłam rękami brzuch. Obejrzałam się na żołnierzy, którzy dotarli właśnie do miejsca, gdzie zostawiłam okulałego konia. Na mój widok unieśli łuki i serce podeszło mi do gardła. Posłali za mną kilka strzał, ale wiatr zniósł je na bok. Wiedziałam, że nauczeni doświadczeniem, za drugim razem wycelują dokładniej. I na pewno trafią. Ale nie. Na znak Kuonrata łucznicy opuścili broń. Wątpiłam, by martwił się marnowaniem strzał, zapewne nie chodziło też o darowanie mi życia, jeśli zdołam dotrzeć na drugi brzeg. Najprawdopodobniej postanowił cieszyć się po prostu widokiem kobiety na kruchym lodzie. Kondotierzy zamarli w oczekiwaniu i wiedziałam, że nieprędko ruszą się z miejsca. Nie pozostawało mi nic innego jak pójść naprzód. Lód ugiął się niebezpiecznie pod moimi nogami i upadłam na kolana, podpierając się dłońmi. Byle minąć środek rzeki, powtarzałam sobie w myślach, tam lód był najcieńszy. Wierzyłam, że pokonując tę niewidzialną granicę, uratuję swe nienarodzone dziecko. Pytanie tylko, jak tego dokonać? Czy powinnam położyć się na brzuchu i powoli posuwać naprzód? Rozłożenie w ten sposób ciężaru ciała wydawało się sensownym rozwiązaniem. Po chwili jednak przyszło mi do głowy, że gdy natrafię na szczególnie cienką warstwę, od razu cała znajdę się pod lodem. Zresztą myśl o poruszaniu się na brzuchu niespecjalnie przypadła mi do gustu. A może powinnam puścić się biegiem w nadziei, że wtedy przechytrzę lód? Moje ciało mówiło „nie”, ale wiara popychała mnie do działania. Wszak czy to nie tchnienie Boga poniosło moją strzałę prosto do celu? Może to samo tchnienie pchnie mnie do 469

przodu, z dala od niebezpieczeństwa? Jeżeli miałam powierzyć się boskiej opiece, nie było chwili do stracenia. Spojrzałam na drugi brzeg, wyobrażając sobie, że jestem strzałą, która musi dotrzeć do celu. Uniosłam się lekko, czując, jak lód ugina się pod moim ciężarem. Napięłam mięśnie nóg i zaparłam się stopą, aby wybić się z miejsca. Podniosłam kolano, wysuwając skulone ramiona do przodu. Pospiesznie zmówiłam modlitwę i utkwiłam wzrok w upragnionym brzegu. Następnie wystrzeliłam naprzód i zdając się na łaskę Pana, puściłam się biegiem. Zrobiłam zaledwie kilka kroków, kiedy lód załamał się pod moimi nogami i runęłam jak przez otwarte okno. Lodowata woda zamknęła mi się nad głową, ciężka odzież pociągnęła mnie w dół. Przerażona myślą o dziecku, zaczęłam na oślep wymachiwać rękami, rozpaczliwie szukając punktu oparcia. Jeżeli chwycę się krawędzi lodu, myślałam, na pewno zdołam się wydostać. Lecz lód kruszył mi się pod palcami, a dziura z każdą chwilą robiła się coraz większa. Czułam, jak ciepło ucieka ze mnie i z dziecka. Po kilku minutach moje myśli wciąż pędziły jak oszalałe, ale ciało przestało reagować. Prąd rzeki okazał się silniejszy. Wiedziałam, że to ja się przesuwam, lecz wyglądało to tak, jakby dziura uciekała coraz dalej i dalej, aż wreszcie nad głową miałam już tylko pokrywę lodu. Nie mogła być bardzo gruba, ale gdy napierałam na nią rękami, ani drgnęła. Nie było o co się zaprzeć, pod stopami miałam tylko wodę. Nie pozostawało mi nic innego, jak wstrzymać oddech i błagać, aby prąd zniósł mnie tam, gdzie nie będzie lodu. Dziwne uczucie, kiedy ciało zamiera i ustają wszystkie jego reakcje. Naczynie, które wiernie towarzyszyło ci przez całe życie, ni stąd, ni zowąd odmawia posłuszeństwa nakazom duszy. Zupełnie jakby ktoś odciął nagle dopływ prądu. Zrozumiałam, że nawet jeśli natrafię na otwór w lodzie, i tak będzie za późno. Nie dam rady chwycić krawędzi, a jeśli nawet, nie starczy mi sił, żeby wyjść z wody. 470

Najgorsza była świadomość, że nic już nie uratuje dziecka. Myśląc o tym, straciłam resztki sił i przymknęłam oczy jak każdy topielec. Moje ciało opadało w dół i strach opuścił mnie w jednej chwili, ustępując miejsca spokojnej rezygnacji. Tak będzie łatwiej, pomyślałam nie bez ulgi, po czym wszystko spowiła ciemność. To, co stało się potem... mogę ci o tym opowiedzieć, lecz nie potrafię tego wytłumaczyć, a przynajmniej nie tak, żebyś zrozumiał. Przy narodzinach otrzymałam talent do języków, który doskonalę od siedmiuset lat, ale żadne słowa nie oddadzą tego, co wydarzyło się tamtego dnia. Ani w angielskim, ani w żadnym innym ze znanych mi języków. Nie było to przebudzenie, ponieważ nie spałam. Znajdowałam się w stanie bez świadomości, po czym mi ją przywrócono. Ale nie była to świadomość, jaka towarzyszy nam w codziennym życiu, tylko coś znacznie większego, bezkresnego i niezmierzonego. Wciąż tkwiłam pod lodem Pegnitz, a zarazem nie przebywałam w żadnej konkretnej rzece, tylko w wodzie całego wszechświata, a nawet nie tyle w niej, ile stanowiłam po prostu jej część. Stałyśmy się jednością; moje ciało przybrało postać cieczy. Ludzie, którzy umarli, a potem jakimś cudem powrócili do życia, opowiadają o tunelu światła. W moim wypadku było inaczej. Widziałam światło, ale nie był to tunel, otaczało mnie bowiem ze wszystkich stron. Unosiłam się w świetlistym powietrzu; jak okiem sięgnąć, było tylko ono. Znajdowało się we mnie, a zarazem przewiercało mnie na wskroś, byłam wodą i światłem. Czułam, jakbym unosiła się w płynnej jasności, nieruchomym blasku, ani ciepłym, ani chłodnym. Straciłam poczucie własnego ciała. Gdy ciało przestaje już istnieć, czas również traci rację bytu, gdyż możemy mówić tylko o jego cielesnej percepcji. Rzadko zdajemy sobie sprawę z wewnętrznego poczucia czasu, dopóki go nie stracimy. Stąd zakłopotanie ludzi z amnezją, którzy po raz pierwszy uświadamiają sobie 471

swój stan. Nie, ponieważ utracili wspomnienia, wszak wszyscy je tracimy: dzieje się tak dlatego, ponieważ stracili czas. Poczułam obecność, a w zasadzie obecności. Trudno nazwać je duchami, nie mają nawet takiej formy. Istniały tylko dlatego, że je wyczuwałam, ale to też określenie czysto umowne, no bo jak możemy wyczuć to, co pozbawione materii? Podobnie jak woda i światło, znajdowały się wewnątrz mnie i zrozumiałam, że są tam od zawsze. Ignorowałam je przez całe życie, na zasadzie samoobrony. Zupełnie jak wtedy, gdy słuchamy rozmowy: nie sposób skupić się na słowach, jeśli nasłuchujemy równocześnie tykania zegara w drugim końcu pokoju, samochodów przejeżdżających na zewnątrz, kroków na korytarzu i oddechu mężczyzny siedzącego obok kobiety, która popija herbatę. Trudno przetworzyć wszystkie dźwięki, toteż koncentrujemy się wyłącznie na głosie rozmówcy. To samo dotyczy niezliczonych głosów ludzkiego ciała. Nasłuchujesz własnych myśli i wypierasz resztę. Lecz oto łowiłam każdy głos w obrębie mojej istoty. Słyszałam wszystkie zawarte w niej byty i brzmiały jak złociste kręgi. Czułam je na języku i smakowały jak otucha. Dotykały mnie i było to jak muzyka. Widzisz? Chciałabym to lepiej wyjaśnić, ale nie umiem. To niemożliwe. Każdy, kto myśli, że potrafi wytłumaczyć naturę Boskiej Istoty, tak naprawdę nigdy jej nie doświadczył. Złączone byty rozdzieliły się na troje i wystąpiły do przodu. Nie oblekły się wprawdzie w żaden kształt, lecz mimo to rozpoznałam w nich ludzi, którymi były dawniej, chociaż w fizycznym życiu miałam okazję zetknąć się tylko z jednym z nich, ojcem Sunderem. Drugą osobą był Mistrz Eckhart, a trzecią Mechtylda z Magdeburga. Wiedziałam, że to nie sztuczka, ale dar, który należy przyjąć. I nie zdziwiłam się wcale, gdy ojciec Sunder okazał radość z naszego ponownego spotkania. Obyliśmy się bez słów; było tak, jakby jego myśli ocierały 472

się o moje. Z Mistrzem Eckhartem i siostrą Mechtyldą było podobnie. Nasza „rozmowa” stała się kalejdoskopem cudownych wibracji. Wyjaśnili, że nie przybyli po to, żeby mnie zabrać, albowiem nie jestem jeszcze na to gotowa. Nie umarłam jak należy i nie osiągnęłam pełni. Pomogą mi przygotować się na spotkanie śmierci i do tego czasu będą mi towarzyszyć jako moi mistrzowie. Zapytałam, dlaczego nie zostałam posłana do piekła. Zabiłam przecież człowieka, którego kocham. Sprawy mają się inaczej. Grzechem Ewy było skosztowanie owocu, za co ukarano ją upadkiem rodzaju ludzkiego. Jakiej pokuty wymagają twoje przewinienia? Nie mnie o tym decydować. Ależ tak. Za sprawą swych wyborów zboczyłaś ze ścieżki życia w Bogu i stałaś się sprawczynią śmierci. Żałujesz? Nie. Nawet w obliczu Boskiej Istoty wciąż miałam przed oczami życie, które z tobą dzieliłam. Łamiąc śluby zakonne, zdradziłam Boga i przeoryszę, ale nigdy nie wyrzekłam się samej siebie. Słuchałam głosu serca i nie okażę skruchy za swoją miłość. To najwspanialsza rzecz, jaka stała się moim udziałem. Trzej Mistrzowie zrozumieli, że nawet pod koniec życia pozostanę wierna mojej miłości do ciebie. Zapewne widzieli już to nie raz i ujrzą jeszcze wielokrotnie. Twe serce zawsze było wolne i niezależne, to twój dar, a zarazem przekleństwo. Dlatego właśnie na nim spocznie ciężar twojej pokuty. Niech tak będzie. Bez reszty oddałaś serce jednemu człowiekowi, lecz nie wiesz, jak wyjść poza siebie i dzielić się z innymi. Przyznaję, że to prawda. Wrócisz do świata i twą pierś wypełnią tysiące serc. Musisz rozdać wszystkie, dopóki nie pozostanie ci tylko jedno. 473

Jak mam tego dokonać? Serca muszą opuścić twoją pierś i umrzeć dla ciebie, odnajdując życie w innych. Dzięki temu pokonasz swą ziemską naturę i przygotujesz się na spotkanie z Chrystusem. Nie rozumiem, jak mam je uwalniać. Wszystkiego dowiesz się w swoim czasie. A gdy pozostanie mi tylko jedno? Nie możesz pozostawić go sobie. Ostatnie serce musisz przekazać ukochanemu. Musi je przyjąć, lecz nie wolno mu go zatrzymać. Uwolni je, aby uwolnić ciebie. Tylko w ten sposób będziesz mogła złączyć się z Panem. Nie rozumiem, na czym ma polegać jego rola. Twój wybranek będzie wiedział. I na tym stanęło. Wizja bóstwa znikła, światło i woda przestały przeze mnie przepływać i na powrót znalazłam się w zimnym, ciemnym nurcie Pegnitz. Gdy odzyskałam przytomność, okazało się, że leżę na plecach i nie mogę otworzyć oczu. Zamarzły mi powieki i minęło dobre pięć minut, nim zdołałam je rozewrzeć. Był wczesny poranek, zamieć ustała. Chciałam coś powiedzieć, ale nie mogłam wydobyć głosu z gardła, taka byłam skostniała. Nie pamiętam, żebym kiedykolwiek tak zmarzła. Zaczęłam ruszać palcami rąk i stóp, i w końcu wprawiłam w ruch całe kończyny. Z wysiłkiem dźwignęłam się na nogi, z trudem zachowując równowagę. Znajdowałam się za czymś w rodzaju stodoły, opodal stała wiejska chałupa. Chwiejnie ruszyłam w jej stronę; skuta lodem odzież też nie ułatwiała mi zadania. Dym unosił się z komina i nadzieja ciepła dodała mi sił. Załomotałam w drzwi; gospodyni stanęła w progu i na mój widok oczy mało nie wyskoczyły jej z orbit. Pewnie uznała, że powstałam z grobu. 474

Kiedy zrozumiała, że jednak ma przed sobą żywą istotę, zawołała męża i razem poczęli ściągać ze mnie zamarzniętą odzież. Starzec nakarmił mnie zupą, a kobieta owinęła kocami i masowała mi skostniałe członki, aby pobudzić krążenie. Gdy jakoś doszłam do siebie, spróbowaliśmy wspólnie ustalić, co zaszło. Jak się okazało, rzeka wyrzuciła mnie parę mil od gospodarstwa i spoczęłam w miejscu, gdzie nie było lodu. Traf chciał, że stary gospodarz przechodził w pobliżu i wyciągnął mnie na brzeg. Podobno miałam szklany wzrok, sople zamiast włosów i nie zdradzałam najmniejszych oznak życia. Mężczyzna uznał, że wszyscy zasługują na godny pochówek, ale ziemia była zmarznięta na amen, toteż nie pozostawało mu nic innego, jak zostawić mnie za stodołą i poczekać do wiosny. Nie mógł przecież wnieść trupa do izby, nie tyle z powodu przesądów, ile spraw praktycznych: ciało wkrótce by odtajało i zaczęło śmierdzieć. Doszliśmy do wniosku, że to lodowata woda wywołała u mnie taki stan. Podobne rzeczy się zdarzały, krążyło wiele opowieści o ludziach, którzy wpadli do zimnej wody i budzili się długi czas po rzekomej śmierci. Spędziłam u nich kilka dni, nie zdradzając, w jakich okolicznościach wpadłam do rzeki. Powiedziałam tylko, że wyszłam na spacer i lód nie wytrzymał pod moim ciężarem. Po cóż miałam opowiadać o Engelthal, najemnikach i Trzech Mistrzach? Moje cudowne ocalenie dostatecznie zmąciło im w głowach. Gdy wydobrzałam na tyle, by ruszyć w drogę, odszukałam torbę i wróciłam do Moguncji. Gdzież indziej mogłam pójść? Zamieszkałam w beginażu, oddając się kontemplacji i modlitwie. Po części oznaczało to powrót do dawnego życia, zanim cię spotkałam. Byłam jednak tak odmieniona za sprawą twej miłości, że nie mogłam wrócić do tego co było. Już nigdy nie zajęłam się książkami, choć z czasem ukończyłam pracę 475

nad tłumaczeniem Inferna. Uczyniłam to z czysto egoistycznych pobudek: chodziło nie o to, by stworzyć wiekopomne dzieło, lecz by znaleźć się bliżej ciebie. Ciąg dalszy jest bez znaczenia. Lata upłynęły mi na rozdawaniu serc, lecz aż do niedawna nie wyobrażałam sobie końca pokuty, ponieważ zawsze wiedziałam, że nie oddam ostatniego serca, dopóki znowu się nie spotkamy.

XXXII Przed nami rozciągała się wielka czarna płachta oceanu, horyzont ginął w mroku. - Wiem, że wierzysz w tę opowieść, Marianne – powiedziałem najłagodniej, jak potrafiłem. - Ale nie wydarzyła się naprawdę. Spojrzała na piasek. Oddech uwiązł jej w gardle, a następnie wyznała: - Nasze dziecko nie przeżyło. Uniosła wzrok na ocean, po czym znów zwiesiła głowę. - Kiedy odzyskałam przytomność, ono... Zasłoniła twarz rękami; zrozumiałem, że nie może spojrzeć mi w oczy. - ...po prostu znikło - powiedziała. - Zupełnie jakbym nigdy nie była w ciąży, jakby Bóg sięgnął do mojego łona i za karę zabrał mi dziecko. - Nie możesz w to wierzyć. - Próbuję. Próbuję... Chcę wierzyć, że był to akt łaski. I że dziecko... mówiła tak cicho, że ledwie mogłem rozróżnić słowa - ...że dziecko umarło w lodowatej wodzie, a Bóg wziął je do siebie, bym nie musiała mierzyć się z tym, co się stało. - Jeżeli wierzysz w Boga - odparłem, tłumiąc naturalny odruch, by dodać, że w moim wypadku jest wręcz przeciwnie - powinnaś wierzyć też w Jego dobroć. 477

- Zawsze chciałam wierzyć, że okazał mi łaskę - odparła, szlochając. - Dlaczego miałby mnie karać tak surowo? - Marianne, nie było żadnego... - Nasze dziecko nie przeżyło - powtórzyła z naciskiem. - To nie jest coś, o czym można zapomnieć mimo upływu czasu. Nie było sensu przekonywać Marianne Engel, że to tylko wytwór jej wyobraźni. Była to jedna z tych sytuacji, kiedy stałem na z góry przegranej pozycji. - Okazał mi łaskę, nie mogło być inaczej - dodała bardziej do siebie niż do mnie. - Nie mogło być inaczej. Skoro nie potrafiłem jej przekonać, że jej średniowieczne dziecko nigdy nie istniało, postanowiłem skupić się na teraźniejszości. - Ty nie umrzesz, Marianne. Nie ma żadnych Trzech Mistrzów. - Nie mam już serc. - Zobacz. - Wziąłem Marianne Engel za rękę i przycisnąłem ją do jej piersi. - Ono jeszcze bije. - Na razie. Teraz wszystko zależy od ciebie. - Chwilę patrzyła na ocean, po czym dodała szeptem, chociaż od pozostałych plażowiczów dzieliło nas kilkadziesiąt metrów: - Pamiętasz, co powiedziałeś, kiedy opuszczałam dom brata Heinricha przed przyjazdem kondotierów? Przysiągłeś, że nasza miłość się nie skończy. Przezornie zachowałem milczenie, a ona zdjęła z szyi naszyjnik z grotem. - Zawsze należał do ciebie, któregoś dnia będziesz wiedział, co z nim zrobić. - Nie chcę go - odpowiedziałem. Mimo to wcisnęła mi wisiorek do ręki. - Przechowywałam go dla ciebie. Będzie cię chronił. Widziałem, że nie przyjmie go z powrotem. 478

- Marianne - powiedziałem, nie chcąc, by nabrała mylnego przekonania, że dałem za wygraną - nie wierzę, że został pobłogosławiony przez ojca Sundera. Oparła głowę w zagłębieniu mojego ramienia. - Jesteś cudownym kłamcą - powiedziała. Następnie zadała pytanie, które padło z jej ust po raz pierwszy: - Kochasz mnie? Siedzieliśmy przytuleni; byłem pewien, że czuje przyspieszone bicie mojego serca. Moja blizna stykała się z miejscem, gdzie pod swetrem na piersi Marianne Engel widniało wyryte moje imię. Kochasz mnie? Zwykle przyznawałem tylko, że mi na niej „zależy”. Wmawiałem sobie, że nie potrzebuje przecież deklaracji, by domyślić się wszystkiego. Lecz tak naprawdę brakowało mi odwagi. - Tak. Od tak dawna chciałem jej o tym powiedzieć. - Tak. Kocham cię. To była pora, bym przestał sprawiać jej zawód. Odgarnąłem zmierzwione kosmyki jej włosów i wylałem słowa hartowane w tyglu serca od naszego pierwszego spotkania. - Czekałem na ciebie całe życie, Marianne, nie wiedząc o tym, dopóki się nie pojawiłaś. Wypadek to najlepsza rzecz, jaka mi się przytrafiła, ponieważ dzięki niemu stanęłaś na mojej drodze. Chciałem umrzeć, lecz ty aż po brzegi napełniłaś mnie miłością, którą musiałem odwzajemnić. Sam nie wiem, jak tego dokonałaś, ale teraz nie mogę sobie wyobrazić, że mogło być inaczej. Mówiłaś, że tak trudno sprawić, bym uwierzył, ale ja wierzę. Wierzę w twoją miłość. I w moją też. Wierzę, że każde uderzenie mojego serca należy do ciebie, a kiedy wreszcie przyjdzie mi pożegnać ten świat, w ostatnim tchnieniu wypowiem twoje imię. Moje ostatnie słowo - Marianne - będzie dla mnie potwierdzeniem, że to życie było 479

cokolwiek warte. Wierzę, że nasza miłość będzie trwać wiecznie. Siedzieliśmy jeszcze chwilę ciasno złączeni, po czym Marianne wstała i ruszyła w stronę oceanu. Idąc, zdejmowała z siebie ubranie, jej skóra w blasku księżyca sprawiała wrażenie jeszcze bielszej. Kiedy Marianne dotarła do wody, była już zupełnie naga, a jej bladość promieniowała widmową poświatą. Wówczas odwróciła się i spojrzała na mnie przez chwilę, gwiazdy migotały jak kryształki lodu, jakby chciała utrwalić mój widok w swej pamięci. - Widzisz? - powiedziała. - Masz w sobie Boga. I spokojnie weszła do oceanu. Woda sięgnęła jej nóg, a następnie pleców, by wreszcie przysłonić anielskie skrzydła wyryte w alabastrze skóry. Marianne zanurzyła się i popłynęła, a tren czarnych włosów podążył jej śladem. A ja nie zrobiłem nic i patrzyłem, dopóki biel ramion nie znikła w ciemnych falach. Po piętnastu minutach Bougatsa zawył rozpaczliwie i zaczął biegać tam i z powrotem, próbując skłonić mnie do działania. Lecz ja nie kiwnąłem palcem. Rzucił się w fale, ale go zawołałem. Wiedziałem, że woda jest za zimna, że już za późno. Posłuchał i skomląc, ułożył się przy moich nogach. Ale w jego psich oczach malowała się nadzieja, jakby wierzył, że cierpliwość zostanie nagrodzona, że koniec końców przypłyniesz z powrotem i wyłonisz się z fal.

XXXIII Wszyscy byli zgodni co do jednego: Sayuri wyglądała przeuroczo. Jej matka Ayako roniła łzy szczęścia w pierwszym rzezie, a ojciec Toshiaki co rusz zasłaniał ręką drżącą wargę. Kiedy Gregor wsunął Sayuri na palec obrączkę, jej uśmiech stał się jeszcze bardziej promienny niż zwykle. Ślub odbył się w sierpniu w ogrodzie, pod bezchmurnym błękitnym niebem. Na szczęście wiał lekki wietrzyk, inaczej udusiłbym się w smokingu. Ustalono, że drużbowie, w tym ja, staną na czas uroczystości pod wielkim wiązem; był to jeden z wielu dowodów sympatii ze strony młodej pary. Byłem zdziwiony, że w ogóle mnie zaprosili, nawet mimo łączącej nas zażyłości, lecz jak widać, nie mieli nic przeciwko potworowi na ślubnych zdjęciach. Teoretycznie moją parą była jedna z druhen, ale tak naprawdę przyszedłem z Jack Meredith. Zdołała nie przynieść mi wstydu, pomimo hektolitrów szkockiej, które wlała w siebie na przyjęciu, Rzecz jasna nie łączyły nas żadne relacje uczuciowe, ale bądź co bądź w ostatnich miesiącach spędziliśmy razem sporo czasu. W którymś momencie odkryła, że jednak może mnie znieść, i nasza znajomość przerodziła się w coś na kształt przyjaźni, choć osobiście nie zapędzałbym się aż tak daleko. Podarowałem Sayuri i Gregorowi anielski Morgengabe. Popatrzyli na niego dziwnie, nie bardzo wiedząc, co o tym myśleć, i zapytali, czy to 481

dzieło Marianne Engel. Wolałem nie wdawać się w zawiłe wyjaśnienia co do autorstwa; nie wspomniałem też, że starodawna i sfatygowana figurka to najcenniejsza rzecz, jaką mogłem im dać. Na weselu Sayuri nie wypiła ani kropli szampana; ciąża zaczynała już być widoczna. Zastanawiali się, czy wziąć ślub przed czy może po narodzinach dziecka, ale Gregor raz jeszcze okazał się człowiekiem starej daty. Chciał, by dziecko przyszło na świat „z prawego łoża”, i pojechał wraz z Sayuri do Japonii, gdzie za pośrednictwem tłumacza poprosił Toshiakiego o rękę córki. Sayuri zrobiłaby to za niego, Gregor nie chciał jednak, by tłumaczyła treść oświadczyn własnemu ojcu. Kiedy Toshiaki udzielił zgody, Ayako wybuchnęła płaczem, kłaniała się i przepraszała. Za co, tego Gregor nie był pewien. Kiedy już otarła łzy, zaprosiła wszystkich na herbatę w ogrodzie. Rodzice Sayuri nie mieli chyba nic przeciwko temu, że córka mieszka za granicą i wychodzi za cudzoziemca, a do tego już dawno przekroczyła datę przydatności świątecznego placka. (Ayako pozwoliła sobie nawet zauważyć, że ponieważ coraz więcej Japonek wychodzi późno za mąż, magiczna granica dwudziestu pięciu lat właściwie nie ma sensu. Singielki po trzydziestym pierwszym roku życia nosiły obecnie miano „noworocznych klusek”.) Zaniepokoili się tylko na wieść, że Sayuri postanowiła przybrać nazwisko męża. Ubolewali między sobą, że „Sayuri Hnatiuk” nie ma w sobie ani krztyny poezji, i mimo najlepszych chęci nie nauczyli się wymawiać nowego nazwiska poprawnie. Pod koniec dnia miałem okazję porozmawiać chwilę z panią Mizumoto, oczywiście za pośrednictwem córki. Sayuri zdążyła już wspomnieć matce o odejściu Marianne Engel i Ayako złożyła mi szczere kondolencje. Kiedy podziękowałem, wyraźnie spłoszyła się na dźwięk mojego głosu, ale grzecznie nic nie dała po sobie poznać. Uśmiechnęła się tylko jeszcze szerzej, a ja zrozumiałem, po kim Sayuri odziedziczyła swoje 482

maniery. Podczas uprzejmej wymiany zdań nie omieszkałem jej zapewnić, że Sayuri wygrała los na loterii, mimo, że Gregor nawet w smokingu wygląda jak wiewiórka. Sayuri pacnęła mnie w ramię, lecz widać przetłumaczyła wszystko jak należy, ponieważ jej matka energicznie pokiwała głową. So, so, so, so, so, so, so! I przycisnęła rękę do ust, jakby chciała powstrzymać chichot. Gdy nasza rozmowa dobiegała końca, pani Mizumoto raz jeszcze ukłoniła się głęboko, okazując żal. Następnie posłała mi krzepiący uśmiech i kładąc rękę na brzuchu córki, powiedziała: Rinne tenshō. Przetłumaczenie tych słów sprawiło Sayuri pewną trudność; ostatecznie doszła do wniosku, iż oznaczają mniej więcej „wszystko powraca” lub „życie się powtarza”. I dodała, że jest to powiedzenie podstarzałych Japonek, które uważają się za wielkie buddystki. Ayako łypnęła na nią ze złością i odniosłem wrażenie, że chyba jednak zna angielski lepiej, niż mogłoby się wydawać. Odchodząc, mocno się przytuliły. Ayako szybko puściła w niepamięć uwagę o podstarzałych Japonkach, a Sayuri równie szybko wybaczyła matce rozbawienie wiewiórczą aparycją Gregora.

* Po zniknięciu Marianne Engel przez trzy dni przeszukiwano wybrzeże, jednakże ciała nie znaleziono. Nic, tylko bezkresny, pusty przestwór wody. Nie sposób przetrząsnąć całego dna oceanu; było tak, jakby woda nie tylko zatarła jakiekolwiek ślady jej istnienia, ale i odmówiła przedstawienia dowodów jej śm-rci. Marianne Engel nie miała ubezpieczenia na życie, lecz podejrzenia i tak padły na moją osobę. W sumie czemu by nie: niespełna pół roku przed swoim zniknięciem uczyniła mnie swoim jedynym spadkobiercą. 483

Policja podejrzewała zbrodnię, zwłaszcza że feralnej nocy byliśmy razem na plaży. Od razu wzięli mnie na widelec, lecz śledztwo wykazało, że nie miałem pojęcia o testamencie, a nastoletni amatorzy piwa z plaży zeznali, że „poparzony koleś” i „wytatuowana laska z dzikimi piórami” często przyjeżdżali wieczorami nad ocean. Potwierdzili, że kobieta lubiła pływać bez względu na pogodę. Tamtej nocy swoim zwyczajem zostałem na kocu, a pies ganiał w kółko. Jack też się za mną wstawiła. Jej zeznania miały szczególną wagę, ponieważ była nie tylko pełnomocnikiem Marianne Engel, ale i osobą, którą zastąpiłem w testamencie. Mimo to nie szczędziła peanów pod moim adresem i zapewniła policjantów o prawdziwości uczuć łączących mnie i Marianne Engel. Potwierdziła też, iż faktycznie nie wiedziałem o testamencie. - Liczyłam, że zdążę jej to wybić z głowy - przyznała nawet. - Nie sądziłam, że jej śm-rć nastąpi tak szybko. Jack Meredith potrafi wymówić słowa, których ja nie mogę nawet napisać. Słowa takie jak „śm-rć”. Albo „sam-bójstwo”. Przez takie słowa wychodzę na tchórza. Przelanie ich na papier przybliżyłoby ich prawdziwy sens. Proceduralne zawirowania pochłonęły tego lata większość mojego czasu, ale nie poświęciłem im szczególnej uwagi. Nie dbałem o to, czy policja podejrzewa mnie o udział w zniknięciu, ani o to, co mówili o testamencie prawnicy. Jack musiała w końcu wynająć prywatnego pełnomocnika, gdyż pozostawiony sam sobie, pewnie podpisywałbym wszystko, co podsuwano mi pod nos, podobnie jak w szpitalu, kiedy ogłoszono upadłość mojej firmy. Marianne Engel zostawiła mi prawie wszystko, łącznie z domem i całą jego zawartością. Nawet Bougatsę. Jack z kolei, mimo że przez wiele lat sprawowała pieczę nad interesami Marianne Engel, dostała jedynie rzeźby znajdujące się w jej galerii. 484

W pudełkach od butów upchniętych głęboko w szafie znalazłem książeczki bankowe z około tuzina kont, na których ulokowano setki tysięcy dolarów, stanowiących obecnie moją własność. Marianne Engel nie miała żadnych długów, być może dlatego, że żadna instytucja finansowa nie uważała jej za wiarygodnego kredytobiorcę. Ponadto odkryłem serię rachunków, które wyjaśniły tajemnicę mojej prywatnej sali w szpitalu. Nie był to, jak swego czasu powiedziała Nan, „szczęśliwy zbieg okoliczności”, dzięki któremu mogła śledzić przebieg rehabilitacji pacjentów umieszczonych w salach różnego typu. Wbrew moim dawnym przypuszczeniom nie chodziło również o to, by utrzymać Marianne Engel z dala od innych pacjentów. Marianne Engel opłaciła po prostu salę, aby bez przeszkód opowiadać mi swe historie. I nigdy nie wspomniała na ten temat ani słowem. Z uwagi na brak ciała spadek nie przejdzie w moje ręce jeszcze przez kilka lat. Dopiero po upływie określonego czasu zostanie wydany „akt zg-nu”, wcześniej majątek Marianne Engel pozostanie w depozycie. Na szczęście sąd postanowił, że mogę mieszkać w fortecy, ponieważ była moim domem w chwili zniknięcia właścicielki. Lokalne gazety, a nawet kilka międzynarodowych, zamieściły krótkie notatki o zniknięciu psychicznie chorej, lecz bardzo utalentowanej rzeźbiarki. „Uznana za zm-rłą”, głosiły zgodnym chórem. A że nic nie śrubuje reputacji artysty tak jak tragiczny finał, Jack sprzedała wszystkie rzeźby na pniu. Łamiąc warunki testamentu, oddałem jej większość rzeźb, które pozostały w piwnicy. (Zachowałem jedynie swoją podobiznę oraz kilka ulubionych gargulców.) Pełnomocnik szczerze mi to odradzał, ale w końcu policja nie monitorowała wszystkich moich posunięć. Ciężarówki były u nas częstym widokiem i nikt nie zarejestrował wywiezienia paru kolejnych rzeźb. A gdy Jack przyniosła czek na kwotę pomniejszoną o swoją prowizję, wcisnąłem jej go z powrotem do ręki. 485

Miała do niego większe prawo niż ja. Bo nawet mimo zamrożonych kont w banku pieniędzy starczało mi aż nadto. Pomimo swej niezaprzeczalnej nonszalancji Marianne Engel przewidziała, że kiedyś zabraknie osoby, która opłaci moje rachunki. Po jej zniknięciu znalazłem zaadresowaną do mnie kopertę z kluczem do skrzynki depozytowej, do której miałem pełnomocnictwo. Jak się okazało, zawierała dość pieniędzy na pokrycie wszystkich wydatków do czasu, aż testament się uprawomocni. Ponadto znalazłem w niej jeszcze dwie rzeczy.

* Śledztwo wykazało, że nie ponosiłem odpowiedzialności za tajemnicze zniknięcie Marianne Engel. Nic bardziej mylnego. Zabiłem Marianne Engel. Odebrałem jej życie równie skutecznie jak wówczas, gdybym ją otruł albo zastrzelił. Kiedy ruszyła w stronę oceanu, wiedziałem, że nie idzie popływać. Wiedziałem, że nie wróci, i nie mam zamiaru się tego wypierać. Mimo to nie zrobiłem nic, aby ją powstrzymać. Nie zrobiłem nic, w myśl jej dawnej prośby, na dowód mojej miłości. A wystarczyłoby kilka słów, żeby ją ocalić. Gdybym poprosił, by nie wchodziła do wody, nie zrealizowałaby swojego planu. Wróciłaby do mnie, ponieważ Mistrzowie powiedzieli, że muszę przyjąć ostatnie serce, a następnie je uwolnić, uwalniając dzięki temu ją samą. Jakakolwiek próba jej powstrzymania oznaczałaby odmowę tego ostatniego. Wróć, Marianne. Tyle by wystarczyło. Ale tego nie zrobiłem i muszę teraz żyć ze świadomością, że nie wypowiedziałem dwóch prostych słów, które ocaliłyby jej życie. Muszę żyć ze świadomością, że nie zawlokłem jej na przymusowe leczenie, nie próbowałem skuteczniej przemycić lekarstw i nie przykułem jej kajdankami 486

do łóżka, gdy pracowała ponad siły. Istniały dziesiątki rzeczy, które mogłyby zapobiec jej śm-rci, a ja nie kiwnąłem nawet palcem. Marianne Engel wierzyła, że siedemset lat temu zabiła mnie w akcie miłosierdzia, ale to całkowita bzdura. Prawda jest taka, że zabiłem ją naprawdę, nie swoim miłosierdziem, lecz biernością. I choć wierzyła, że uwalnia się od jarzma pokutnych serc, ja znałem prawdę. Nie jestem schizofrenikiem. Mimo to siedziałem z założonymi rękami. Nieudacznik. Morderca. Rozmyślam o tym codziennie przez parę minut, dłużej nie mogę. Czasami nawet próbuję to wszystko spisać, zanim mi umknie, lecz ręka zaczyna mi drżeć, nim słowa znajdą się na papierze. A potem znów zaczynam kłamać, wmawiając sobie, że zmyślona przeszłość Marianne Engel ma rację bytu dlatego, że ona sama święcie w nią wierzyła. Na przeszłość każdego człowieka, tak sobie kombinowałem, składają się wspomnienia, które zachował w pamięci. W głębi serca czułem jednak, że to tylko mechanizm obronny, który wykształciłem po to, by dalej ze sobą żyć. Wróć, Marianne. Tyle by wystarczyło.

* Słowo „paleografia” pochodzi od greckiego palaios („stary”) i grajo („piszę”), czyli nie ma w tym nic dziwnego, że paleografowie badają dawne dokumenty. Klasyfikują rękopisy na podstawie liter (wielkość, nachylenie, pociągnięcia piórem) oraz materiałów piśmienniczych (papirus czy pergamin, kodeks czy zwój, rodzaj inkaustu itd.). Dobry paleograf potrafi określić liczbę skrybów, którzy pracowali nad rękopisem, ocenić ich umiejętności, a nawet wskazać region jego powstania. Przy okazji pism religijnych umie rękopis przypisać nie tylko konkretnemu skryptorium, ale nawet skrybie. 487

Niedawno skorzystałem z usług dwóch paleografów światowej sławy: jeden był specjalistą od średniowiecznych tekstów niemieckich, a drugi włoskich, z tego samego okresu. Zatrudniłem ich, aby przyjrzeli się bliżej przedmiotom, które - oprócz pieniędzy - znalazłem w skrzynce depozytowej. Były to dwa egzemplarze Inferna, oba spisane ręcznie, lecz innym charakterem pisma, jeden po włosku, drugi po niemiecku. Na oko oba liczyły setki lat, ale byłem zupełnym laikiem. Zanim przedstawiłem paleografom szczegóły czekającego ich zadania, dałem im do podpisania umowy ze ścisłą klauzulą poufności. Obaj uznali moją prośbę za niezwykłą, wręcz humorystyczną, ale podpisali wszystko. Zawodowa ciekawość pewnie wzięła górę. Kiedy jednak pokazałem im rękopisy, obaj natychmiast zrozumieli, że mają do czynienia z czymś zupełnie niezwykłym. Podniecony Włoch bluznął przekleństwem, a wargi Niemca drgnęły w niekontrolowanym grymasie. Ja nabrałem wody w usta, nie zdradzając żadnych szczegółów na temat pochodzenia dzieł. Z uwagi na popularność wśród szerokich rzesz czytelników do naszych czasów przetrwała spora liczba egzemplarzy Inferna z XIV wieku. Paleograf z Włoch nie miał wątpliwości, że mój rękopis był jednym z najwcześniejszych i powstał w ciągu dekady od pierwszego wydania. Błagał, żebym pozwolił mu zasięgnąć rady innych specjalistów celem weryfikacji owych wniosków, ale odmówiłem. Zadanie Niemca okazało się nieco trudniejsze, po części dlatego, że jego początkowe badania doprowadziły do zgoła nieprawdopodobnych wniosków. Po pierwsze, zachodził w głowę, jakim cudem tak wyjątkowo dobrze zachowany egzemplarz tak długo umykał uwagi badaczy. Po drugie, wszystko wskazywało na to, że rękopis był dziełem jednej osoby, co w wypadku tak obszernego dzieła zakrawało na dość niecodzienne zjawisko. Po trzecie, autor rękopisu był niezwykle utalentowanym człowiekiem: uwagę zwracało nie tylko wyjątkowo kształtne pismo, ale i samo 488

tłumaczenie, które przewyższało większość, jeśli nie wszystkie, przekładów współczesnych. Najbardziej zagadkowy był jednakże punkt czwarty: właściwości fizyczne manuskryptu - pergamin, inkaust i liternictwo świadczyły dobitnie, że powstał w dolinie Renu, przypuszczalnie w pierwszej połowie XIV wieku. Jeżeli to prawda - co przecież nie wchodziło w rachubę - wyprzedzał wszystkie znane niemieckie przekłady Dantego o kilkaset lat. - Widzi pan, na pewno się mylę... - Niemcowi zadrżał głos. - Na pewno! Chyba że... chyba że... Poprosił o moją zgodę na datowanie pergaminu i tuszu za pomocą izotopu węgla C14, a gdy ją otrzymał, na jego twarzy odmalował się wyraz tak euforycznej radości, jakby zaraz miał stracić przytomność. - Danke, danke schön, ich danke Ihnen vielmals! Po przeprowadzeniu badań i ustaleniu daty rękopisu na 1335 rok, plus minus dwadzieścia lat, Niemiec był bliski ekstazy. - To odkrycie przerasta wszystko, co ja... co ja... - Zabrakło mu słów, tłumaczenie bowiem powstało w ciągu kilkudziesięciu lat od opublikowania oryginału. Uznałem, że nie zaszkodzi pokusić się o dokładniejsze badania, a nawet udzieliłem naukowcowi pewnych wskazówek, radząc, by ograniczył swe badania do skryptorium w Engelthal. Jego usta raz jeszcze drgnęły w odruchowym grymasie i niezwłocznie przystąpił do pracy. Gdy zjawił się u mnie po kilku tygodniach, zdawał się pogodzony z faktem, że ma do czynienia z dokumentem, który absolutnie nie miał prawa istnieć. Tak, potwierdził, wszystko wskazuje na to, że rękopis powstał właśnie w Engelthal, jego autorką była zakonnica, której prace w latach 1310-1325 cieszyły się dużym powodzeniem. Jej osoba zawsze stanowiła dla badaczy niemieckiego mistycyzmu poważne wyzwanie: przypisywano jej autorstwo wielu manuskryptów i uważano za 489

najzdolniejszą spośród wszystkich zakonnic, a jednak nie sposób było ustalić jej tożsamość. Zapewne wynikało to z umowy między ówczesną przeoryszą i armariusem, ale pytanie brzmiało, co legło u podstaw owej konspiracji? Niemiec z przejęcia aż poruszył wąsami, przyznał jednak, że są informacje, które podważają jego hipotezę. Pergamin różnił się bowiem od pozostałych dokumentów klasztornych, z kolei atrament zawierał inne składniki chemiczne. Czyli zdaniem paleografa styl nie pozostawiał wątpliwości, ale materiały jak najbardziej. Poza tym - czy w ogóle musiał to dodawać? - Engelthal raczej na pewno nie zabrałoby się za wielkie dzieło Dantego. - Że się tak wyrażę, to nie była ich broszka, rozumie pan? Nie dość, że po włosku, to jeszcze takie obrazoburcze. Spytał trochę nieśmiało, czy mam jeszcze dla niego jakieś „wskazówki”. A i owszem. Miałem. Doradziłem mu, że mógłby teraz przerzucić się z badaniami z Engelthal do Moguncji, biorąc pod lupę prywatnych twórców książek z połowy lat dwudziestych XIV wieku. Wspomniana kopistka, dodałem, mogła tworzyć pod imieniem Marianne. Na te słowa krzaczaste brwi Niemca zjeżyły się jeszcze bardziej i zaczął dopytywać się, na czym opieram swe przypuszczenia. Intuicja, tak mu odpowiedziałem. Spędził blisko miesiąc na szukaniu manuskryptów, które odpowiadały podanym cechom. Często dzwonił, czasami po to, aby poinformować mnie o postępach w pracy, przeważnie jednak narzekał, że przez klauzulę poufności ma związane ręce. - Czy ma pan pojęcie, jak trudno prosić o takie dokumenty bez podania przyczyny? Myśli pan, że mogę po prostu pójść do biblioteki i wypożyczać książki z XIV wieku? Czułem, że go język świerzbi i lada chwila puści farbę wśród kolegów po fachu, toteż kazałem mu zaprzestać poszukiwań. Myślałem, że da mi w twarz, ale on zaczął jęczeć, bym zmienił zdanie. 490

- To jedno z najważniejszych odkryć w historii tej dziedziny... daleko idące konsekwencje... radykalny zwrot w tym, co sądzimy o niemieckich przekładach... Kiedy uparcie trwałem przy swoim, przebiegle zmienił taktykę. Zaczął błagać o kilka dodatkowych dni i dam głowę, że w pewnej chwili nawet zalotnie zatrzepotał rzęsami. Odmówiłem; byłem pewien, że wykorzysta ten czas na sporządzenie wysokiej jakości kopii oryginału. Gdy zażądałem natychmiastowego oddania rękopisu, zagroził, że ujawni sprawę. - Umowa jest niczym w porównaniu z takim darem dla literatury! Zapewniłem, że jego zaangażowanie jest doprawdy godne podziwu, ale jeśli piśnie choć słówko, puszczę go z torbami, na co stwierdził, że dla takich „miłośników” książek jak ja Dante powinien był wymyślić dodatkowy krąg piekła. Na pociechę dodałem, że jeśli kiedykolwiek zdecyduję się wydać przekład Inferna, nie omieszkam publicznie wyrazić uznania dla jego pracy badawczej. Pozwolę, by ogłosił swoje odkrycia równocześnie, co z pewnością okaże się nie bez wpływu na jego karierę naukową. I tu czekała mnie niespodzianka ze strony Niemca. - Mam w nosie zaszczyty. To odkrycie jest zbyt ważne, żeby je ukrywać. Jak dotąd nie podjąłem decyzji w sprawie egzemplarzy Inferna, pozostawionych mi przez Marianne Engel. Czasem ponosi mnie wyobraźnia i myślę, że każę sobie włożyć włoski manuskrypt do trumny. Gdybym spotkał raz jeszcze Francesca Corselliniego, będę mógł oddać mu książkę, która należała niegdyś do jego ojca.

* 491

Zatrzymam sztuczne palce u stóp, ale z tych u rąk rezygnuję. Te pierwsze pomagają mi utrzymać równowagę, podczas gdy drugie zaspokajałyby tylko moją próżność. W wypadku takiego ciała jak moje byłoby to jak wymiana przednich świateł w rozbitym samochodzie. Jest ciągle parę rzeczy, które poprawiłyby mój wygląd, kilka drobnych zabiegów lub operacji plastycznych, które wygładziłyby moje chropowate miejsca. Chirurg plastyczny zaproponował, że odtworzy moje uszy z chrząstki żebrowej bądź wyszykuje protezy - wypisz wymaluj jak prawdziwe. Lecz podobnie jak w wypadku palców u rąk, nibyuszy odgrywałyby czysto dekoracyjną rolę: żadna chrząstka czy plastik nie przywróci mi słuchu. Podobno dzięki nim poczułbym się bardziej jak człowiek i nadałyby mi „normalniejszy” wygląd, lecz założywszy protezy, czułem się tylko jak Pan Bulwa. Co do falloplastyki - czyli chirurgicznej rekonstrukcji penisa - jakoś nie mogę się na to zdecydować. Może któregoś dnia zmienię zdanie, ale na razie mam dość operacji. Jestem zmęczony. Basta, jak stwierdziłem w niedawnej rozmowie z doktor Edwards. - Rozumiem - odpowiedziała, po czym na jej twarzy pojawił się dobrze mi znany wyraz rozterki: powiedzieć prawdę czy zachować milczenie. Jak zwykle wybrała to pierwsze. - Pytałeś kiedyś, dlaczego wybrałam akurat oddział oparzeniowy. Pokażę ci coś, czego nie pokazałam żadnemu innemu pacjentowi. Rozsunęła biały fartuch i podciągnęła koszulę, ukazując rozległą hipertroficzną bliznę, pokrywającą prawy bok tułowia. - Miałam zaledwie cztery lata. Ściągnęłam na siebie garnek z wrzątkiem. To nasze blizny czynią nas tym, kim jesteśmy. - I wyszła z gabinetu. I tak zostałem ze spustoszoną równiną czaszki. Czubek mojej głowy przypomina jałowe klepisko po przejściu trąby powietrznej, usiane resztkami wymęczonej ziemi. Odcienie czerwieni i brązu subtelnie 492

przechodzą jeden w drugi, cały teren zaś jest tak wyschnięty i spękany, jakby dotknęła go klęska wieloletniej suszy. Krajobraz urozmaicają smętne kępki włosów, które niczym ocalałe chwasty kurczowo trzymają się życia. Moja twarz to pole wypalone po zbiorach. Usta, dawniej tak zmysłowe, skurczyły się jak wysuszone dżdżownice; to, że znam nawet medyczny termin mikrostomia, bynajmniej nie umniejsza ich brzydoty. Ale i tak wolę je od tych, które miałem kiedyś, zanim powiedziałem Marianne Engel, że ją kocham. Przed wypadkiem mój kręgosłup był prosty jak struna, po wypadku zastąpiła go żmija. Węża już nie ma, a ja na powrót odkrywam wszystkie kręgi. Na dobry początek. Prawą nogę wypełniają kawałki metalu, które mógłbym uznać za kajdany wykute ze szczątków mojego rozbitego samochodu. W ten sposób wypadek towarzyszyłby mi na każdym kroku. Ale to wykluczone. Dużo ćwiczę, z jeszcze większym zapałem niż dawniej. Kilka razy w tygodniu Sayuri zabiera mnie na miejscowy basen i funduje porcję ćwiczeń. Już sama woda ma zbawienny wpływ; czuję, jak rozluźnia napięte stawy. W pozostałe dni Sayuri uczy mnie skakać na podwórku za domem. Ludzie patrzący na to od strony Świętego Romana muszą mieć niezły widok. Ciekawe, co sobie myślą o monstrum, które skacze w ogródku w towarzystwie filigranowej Japonki? Czasem widzi nas ojciec Shanahan i macha ręką, a ja pozdrawiam go w ten sam sposób. Postanowiłem nie czuć do niego niechęci, na przekór koloratce. Potem przyjeżdża Gregor i pijemy w trójkę herbatę. Podczas ostatniego spotkania zdradziłem, że zamierzam wydać tę książkę. Nie mieli pojęcia, że ją piszę; trzymałem to w tajemnicy, gdyż sam nie wiedziałem, co z nią zrobię, kiedy już będzie gotowa. Postanowiłem jednak, że nie podzieli losu książek Marianne Engel i ujrzy światło dzienne. Wciąż nie jestem pewien, czy to słuszna decyzja, często zmieniam zdanie w tej 493

kwestii, ale milczenie o tym sprawia mi zbyt wielki ból. Przyjaciele szczerze się ucieszyli, choć Sayuri wyznała, że nie czyta jeszcze po angielsku tak szybko, jak by sobie tego życzyła. Naraz w przypływie olśnienia chwyciła męża za rękę. - Chwila! Będziesz mi czytał przed pójściem spać? W ten sposób poznamy opowieść jednocześnie! Gregor zawstydził się z lekka jej entuzjazmem, ale ja zapewniłem, że to fantastyczny pomysł. - Może nawet dowiecie się czegoś o historii waszego prezentu ślubnego - dodałem. Ja to znacznie więcej niż moje blizny.

* Kiedy wróciłem do domu po jej zniknięciu, a policja spisała już pierwsze zeznania, zszedłem do piwnicy i przeczytałem inskrypcję pozostawioną przez Marianne Engel. Dû bist min, ich bin din: des soit dû gewis sin; dû bist beslozzen in mînem herzen, verlorn ist daz sliizzelîn: dû muost och immer darinne sin. „Tyś jest moja, jam jest twój, możesz być tego pewna. W mym sercu tkwisz zamknięta, klucz leży gdzieś w odmętach, na zawsze zostaniesz tu”.

* 494

Autorem pierwszego znanego niemieckiego przekładu Boskiej komedii (Die göttliche Komödie) był Lebrecht Bachenschwanz. Tłumaczenie powstało w latach 1767-1769, natomiast przekład Inferna znajdujący się w moim posiadaniu jest co najmniej o czterysta lat starszy. Ów zaiste niezwykły fakt nie dowodzi bynajmniej» że Marianne Engel przetłumaczyła dzieło w pierwszej połowie XIV wieku, świadczy jedynie o tym, że ktoś niewątpliwie tego dokonał. Skoro jednak nie była to sama Marianne Engel, jakim cudem książka znalazła się w jej skrzynce depozytowej? I jakim cudem przez blisko siedem stuleci nikt nie dowiedział się o jej istnieniu? To tylko dwa spośród wielu dręczących mnie pytań. Poświęciłem tyle miejsca wersji niemieckiej, że pewnie doszliście do wniosku, iż wioska - mniejsza nawet o jej wiek - nie kryje w sobie nic ciekawego. Zapewniam was, że jest wręcz przeciwnie. Rękopis posiada bowiem kilka defektów, które obniżają wprawdzie jego wartość rynkową, są jednak niezmiernie interesujące. Nie ulega wątpliwości, że rękopis kiedyś znalazł się w pożarze. Kartki mają zwęglone brzegi, ale płomienie nie dotarły wystarczająco daleko, by naruszyć tekst. Innymi słowy, manuskrypt oparł się działaniu płomieni i bardziej rzuca się w oczy jego drugi defekt. Na przedniej okładce widnieje szerokie rozcięcie, powstałe za sprawą ostrego narzędzia, zapewne noża lub strzały. Po otwarciu książki podobna dziura znajduje się na pierwszej, a potem na kolejnych kartkach, zmniejszając się stopniowo w miarę przewracania stron. Tylna okładka ma już tylko maleńką szramę wylotową, czyli wychodzi na to, że rękopis prawie, choć nie do końca, zamortyzował cios. Dopiero po długim czasie zdobyłem się na odwagę, aby zdjąć naszyjnik i dopasować grot do rany w okładce. Pasował idealnie, jak klucz do zamka. Wepchnąłem go głębiej, aż cały zanurzył się w manuskrypcie, a z tyłu wystawał tylko jego maleńki czubek. 495

Lubię sobie wyobrażać, że gdyby człowiek posłużył się tym otworem jak drzwiami, znalazłby się w samym sercu Pieklą.

* Istniało wiele powodów, dla których Jack i ja postanowiliśmy, że Marianne Engel nie powinna mieć grobu, ale dwa wysunęły się na pierwszy plan. Po pierwsze, nie było ciała, które mogliśmy w nim złożyć. Po drugie, czy odwiedzałby go ktoś prócz nas? Nie chcę odwiedzać grobu.

* Każdego ranka budzę się z Bougatsą leżącym w nogach łóżka. Karmię go surową trzustką, po czym pakujemy się do samochodu i jedziemy nad ocean. Oglądam wschód słońca. To moje czuwanie, godzina poświęcona wspominaniu Marianne Engel, a zarazem jedyna pora w ciągu dnia, kiedy wystawiam się na działanie promieni słonecznych. Ich nadmiar szkodzi mojej skórze, lubię jednak czuć na twarzy ich ciepło. Bougatsą zwykle biega wokół i zbiera patyki, by następnie złożyć je u moich stóp. Prosi, żebym je rzucał, i rzucam, a wtedy on puszcza się biegiem na spotkanie fal. Ale bywają poranki, kiedy nie ma ochoty na bieganie i po prostu kładzie się obok mnie, spoglądając na ocean. Zupełnie jak tamtej nocy, kiedy Marianne Engel po raz ostatni weszła do wody; tak jakby czekał, że w każdej chwili może wyłonić się z powrotem. W końcu czego się po nim spodziewać. To tylko głupi pies. A ja układam w myślach kolejne zdania. Strony, które teraz czytacie, powstały w większości na samotnym posterunku na krańcu świata, w miejscu, gdzie ziemia wpada do morza. Spędziłem tu wiele czasu, na 496

pustkowiu między pamięcią a pragnieniem, tworząc chaotyczne imperium zdań, wśród których teraz mieszkam. Ta książka miała być hołdem złożonym jej osobie, lecz poniosłem klęskę. Zawiodłem Marianne Engel kolejny raz. Wiem, że moje słowa są tylko bladymi widmami, ale chcę myśleć, że Marianne Engel istnieje, gdziekolwiek by to było.

* W każdy Wielki Piątek, w stałą, a zarazem ruchomą rocznicę wypadku, jadę nad strumień, który ocalił mi życie, i zapalam kolejną świecę. Dziękuję za dwie rzeczy: za to, że jestem o rok starszy, i za to, że kolejny rok przybliżył mnie do śmierci. Marianne Engel podarowała mi grot strzały ze słowami, że kiedyś będę wiedział, co z nim zrobić. Ale ja już teraz wiem. Będę z dumą nosił go każdego dnia, a gdy moje życie dobiegnie kresu, zdejmę go z szyi i umieszczę na drzewcu, prostym i niezawodnym, a następnie poproszę przyjaciela, aby strzelił mi w serce. Może będzie to Gregor, może Sayuri, a może ktoś, kogo jeszcze nie spotkałem. Strzała pofrunie do mojej piersi i otworzy bliznę, z którą przyszedłem na świat, rozłamując ją jak pieczęć. Po raz trzeci dosięgnie mojej piersi. Za pierwszym razem zesłała mi Marianne Engel. Za drugim nas rozdzieliła. Za trzecim nas połączy.

* Ach, nie bierzcie tego tak poważnie. Czeka mnie jeszcze mnóstwo pracy. Po zniknięciu Marianne Engel postanowiłem nauczyć się co nieco o rzeźbie. Pewnie kierują mną czysto egoistyczne pobudki, ponieważ dzięki 497

temu czuję się bliżej niej. Kocham zgrzyt stali o kamień. Często bierzemy skałę za bezlitosną i nieruchomą, ale to nieprawda: jest jak rwący potok, jak roztańczony ogień. Dłuto sunie tak, jakby znało jej najskrytsze pragnienia, jakby rzeźba wskazywała mu drogę. Lecz najdziwniejsza jest łatwość, z jaką przystąpiłem do pracy, tak jakbym czynił to nie pierwszy raz. Daleko mi do umiejętności Marianne Engel i rzadko które dzieło odpowiada moim wyobrażeniom. Nie szkodzi. Tak naprawdę rzadko tworzę coś własnego, przeważnie używam jej narzędzi do odłupywania kawałków rzeźby przedstawiającej mnie samego. Widok własnej podobizny wciąż budzi we mnie pewne zakłopotanie, ale powtarzam sobie, że to nie próżność. Nie patrzę na siebie, tylko na ocalałą część Marianne Engel. Potem unoszę dłuto i wybieram jakiś fragment - narożnik łokcia, fałdę poparzonej skóry - a następnie uderzam młotkiem. Z każdym uderzeniem odpada cząstka mojej istoty. Usuwam tylko jeden na raz, ponieważ każdy kawałek, który spada na ziemię, coraz bardziej przybliża mnie do nicości. Trzej Mistrzowie powiedzieli, że ukochany Marianne Engel będzie wiedział, dlaczego musi uwolnić ostatnie serce, a tym samym i ją. To prawda: koniec pokuty Marianne był zarazem początkiem mojej. Zgoda na jej odejście stanowiła dopiero punkt wyjścia, ponieważ ów proces miał trwać aż do końca mojego życia. Nie umrę, dopóki pozostanie choćby okruch rzeźby. Z każdym oderwanym kawałkiem dociera do mnie głos Mariannę Engel. Kocham cię. Aishiteru. Ego amo te. Ti amo. Ég elska þig. Ich liebe dich. Płynie poprzez czas, we wszystkich językach świata, a brzmi jak miłość w najczystszej postaci.

PODZIĘKOWANIA Dziękuje serdecznie Angeli Aki, drogiej przyjaciółce i pierwszej czytelniczce niniejszej powieści; Bette Alexander i Jolancie Benal, perfekcjonistce; Liubie Apostolovej, która jest cudownym człowiekiem; Marty emu Asherowi, Jamie Byng, Anne Collins, Gerryemu Howardowi, Anyi Serocie i Billowi Thomasowi, którzy uwierzyli jako pierwsi; Brattisom, mojej drugiej rodzinie; wszystkim ludziom w Canongate, Doubleday, Janklow & Nesbit oraz Random House Canada; dr Lindzie Dietrick i dr Ann- Catherine Geuder, które pomogły mi przy zagadnieniach germańskich; redaktorom (Anne, Gerry emu i Anyi), którzy eleganckimi skalpelami pomogli usunąć tkankę martwiczą; dr Kathy J. Edwards, która cierpliwie odpowiadała na wszystkie moje „palące” pytania; Johnowi Fontanie, dzięki któremu dobrze wychodzę na zdjęciach; Helen Hayward, sadystycznej nauczycielce; moim międzynarodowym korektorom: Kyoko Aoyamie, Yoichi Takagi i Miko Yamanouchi (Japonia), Úa Matthíasdóttir (Islandia) oraz Giuseppemu Strazzeriemu (Włochy); Ericowi Simonoffowi, największemu entuzjaście powieści; Dorothy Vincent, która zabrała książkę w podróż dokoła świata; asystentom wydawców, którzy pilnują, by wszystko zostało zapięte na ostatni guzik, a zwłaszcza Katie Halleron, Eadie Klemm i Aleksie Von Hirschberg; Joemu Burgessowi, Kirby Drynan, Liz Ericksson, Kevinowi i Alex Hnatiukom, Alison i Helen Ritchie oraz Paige Wilson, przyjaciołom, którzy nie 501

skąpią mi swoich uwag; mojej rodzinie, nuklearnej i poszerzonej, za wsparcie i miłość, a także Harleyowi i Fjoli - za wszystko. Szczególnie dużo zawdzięczam następującym źródłom: Medieval Germany: An Encyclopedia, pod redakcją Johna M. Jeepa; The Mystics of Engelthal: Writings from a Medieval Monastery Leonarda P. Hindsleya; Henry Suso: The Exemplar, with Two Sermons, w tłumaczeniu, pod redakcją i ze wstępem Franka Tobina; Light, Life and Love: Selections from the German Mystics of the Middle Ages pod redakcją W.R. Inge; Piekło Dantego Alighieri w tłumaczeniu Roberta Hollandera i Jean Hollander; The Divine Comedy: The Inferno, The Purgatorio, and The Paradiso Dantego Alighieri w tłumaczeniu Johna Ciardiego; Surviving Schizophrenia: A Manual for Families, Consumers, and Providers (wydanie czwarte) dr. E. Fullera Tor-reya; Rising from the Flames: The Experience of the Severely Burned dr. Alberta Howarda Cartera III oraz dr. Jane Arbuckle Pedro; Severe Burns: A Family Guide to Medical and Emotional Recovery dr. Andrew M. Munstera, oraz personelowi Okręgowego Centrum Oparzeń w Baltimore; Holy Terrors: Gargoyles on Medieval Buildings Janetty Rebold Benton (w której zamieszczono legendę o smoku La Gargouille); stronie internetowej Viking Answer Lady oraz Biblii Króla Jakuba.