Debliniacy z kodem PK

WACŁAW KRÓL

DĘBLINIACY Z KODEM „PK”

| SCAN & OCR by [email protected] |

WYDAWNICTWO MINISTERSTWA OBRONY NARODOWEJ

1

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Okładkę projektował

GRZEGORZ NIEWCZAS Redaktor

ELŻBIETA SKRZYŃSKA Redaktor techniczny

RENATA WOJCIECHOWSKA

Scan & OCR

[email protected]

© Copyright by Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej Warszawa 1984 r., Wydanie I

SCAN & OCR by [email protected] 2009

ISBN 83-11-07094-6 Printed in Poland Nakład 240 000+170 egz. Objętość 4,82 ark. wyd., 4,75 ark. druk. Papier gazetowy V kl. rola 84 i 42 cm. Szczecińskie Zakłady Papiernicze „Skolwin”. Oddano do składania w lutym 1984 r. Druk ukończono w sierpniu 1984 r. w Wojskowych Zakładach Graficznych w Warszawie. Zam. 3634. Cena zł 18.T-78

2

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

SPIS TREŚCI: TRAGICZNY POCZĄTEK ............................................................................... 4 W 1 POLSKIM SKRZYDLE MYŚLIWSKIM .................................................. 9 CZAS ZWYCIĘSTW I NIEPOWODZEŃ....................................................... 17 FATALNY LOT............................................................................................... 23 OKRES ULGOWEJ SŁUŻBY......................................................................... 29 W NORTHOLT PO RAZ WTÓRY ................................................................. 34 W LOTNICTWIE INWAZYJNYM................................................................. 44 W WALCE Z BOMBAMI LATAJĄCYMI V-1.............................................. 55 OSTATNIE MIESIĄCE ZMAGAŃ ................................................................ 61

3

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

TRAGICZNY POCZĄTEK Rankiem 27 marca 1941 r. lotnisko Royal Force w Speke koło Liverpoolu tonęło we mgle i oparach, stale nadciągających od strony przemysłowego i portowego miasta. Mimo że nie było żadnych szans na start Hurricane'ów polskiego dywizjonu 315 dęblińskiego, stanowisko dowodzenia (operations room — ops) zarządziło piętnastominutowy stan pogotowia bojowego. Na telefoniczne powiadomienie z ops start samolotów wszystkich lub wyznaczonych kluczy, czy eskadr musiał nastąpić w ciągu kwadransa, a dowódca był obowiązany nawiązać kontakt radiowy z ops. Dzięki żelaznemu, rozpalonemu do czerwoności piecykowi, zwanemu potocznie kozą, w baraku pilotów było przyjemnie i ciepło. Na dworze czuło się już prawdziwą wiosnę, ale noce i poranki były jeszcze chłodne. Należało więc dbać o kozę. Wśród „palaczy” wyróżniał się p/o Czerniak, a gdy nie miał służby, piecykiem opiekowali się sgt Kania lub sgt Słoński. Na czarnej tablicy, zawieszonej na ścianie, wypisane były kredą nazwiska pilotów, pełniących stan pogotowia, obok ich numery ewidencyjne, przydzielone na dziś samoloty, kryptonim stanowiska dowodzenia (papyrus) i kryptonim dywizjonu (bad head). Początkowo piloci trochę się na tą „złą głowę” oburzali, ale wkrótce przeszli nad tym do porządku dziennego. U góry na tablicy na czele eskadry A (flight A) umieszczono nazwisko dowódcy dywizjonu s/ldr Cooke, Anglika, dalej szły już tylko nazwiska polskich pilotów: p/o Czachowski, sgt Kania, f/o Pisarek, p/o Czerniak i sgt Zaniewski. Dowódcą eskadry B (flight B) był f/R Szulkowski i on to miał dowodzić eskadrą na wypadek startu, a z nim piloci: sgt Paterek, p/o Wolmski, p/o Hojden, p/o Fiedorczuk i sgt Krieger 1 . Tuż przed godziną dziesiątą przywieziono pilotom drugie śniadanie — herbatę z mlekiem w dużym termosie, na tacach kanapki z wędliną i młodą sałatą oraz kruche ciastka i dżem pomarańczowy. Humory wszystkim od razu się poprawiły, zwłaszcza że podawały dwie młode „wafki” w białych fartuszkach, wesołe i zalotne.

1

Polscy lotnicy podlegali operacyjnie władzom Royal Air Porce (RAF) i posiadali brytyjskie stopnie wojskowe, według których się tytułowano i za które otrzymywano odpowiednie uposażenie. Pilotom przysługiwały stopnie od sierżanta w górę: sergeant (sgt) — sierżant, flight sergeant (f/sgt) — starszy sierżant, warrant officer (w/o) — chorąży, pilot bfficer (p/o) — podporucznik, flying officer (f/o) — porucznik, flight lieutenant (f/lt) — kapitan, squadron leader (s/ldr) — major, wing commander (w/edr) — podpułkownik.

4

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Tymczasem na dworze zrobiło się jaśniej, mgła prawie zupełnie opadła, a smog skierował się zgodnie z kierunkiem wiatru nad morze. Tylko niebo było jeszcze zachmurzone, ale w przerwach między chmurami świeciło czasem słońce. Dzwonek telefonu zelektryzował wszystkich. — It's for you, sir — dyżurny telefonista zwrócił się do s/ldr Cooke'a i podał mu słuchawkę. Piloci skupili się wokół dowódcy. Ten rozmawiał przez pewien czas z ops, kiwał głową, wyglądał przez okno, jakby coś rozważał. Najwidoczniej zanosiło się na lot. — Gentlemen, jest zadanie dla jednej eskadry. Wykona je eskadra B. — Yes, sir! — potwierdził Szulkowski, podrywając się z krzesła. — Zadanie dla was to patrolowanie rejonu Preston — dowódca wskazał na rozwieszonej na ścianie mapie — na wysokości, jaką wam poda papyrus. Warunki pogody stale się polepszają i eskadra będzie mogła wykonać lot bez przeszkód. Na południu Anglii pojawiły się pojedyncze samoloty niemieckie i sądzi się, że ich liczba będzie wzrastała, bo pogoda im sprzyja. Operations będzie wami cały czas dowodzić. Czy są jakieś pytania? — Yes, sir. O której godzinie mamy być w powietrzu? — zapytał Szulkowski. — Rzeczywiście, zapomniałem o tym — Cooke uśmiechnął się. — Start o dziesiątej trzydzieści, lot przewidziany jest na jedną godzinę i piętnaście minut. Lotniskiem zapasowym na dziś jest dla nas Sąuires Gate koło Blackpool lub inne wskazane przez ops. — Teraz dla wszystkich zadanie zupełnie jasne — odpowiedział wesoło Szulkowski. — Oby tylko doszło do .spotkania ze szwabami — dodał, zacierając ręce. Zaraz też zebrał swoich pilotów i pomaszerował na ich czele do samolotów, ustawionych w rozproszeniu z prawej strony baraku. Mechanicy, już powiadomieni o locie, kręcili się koło Hurricane'ów. Piloci, ubrani w zimowe kombinezony, długie buty futrzane i żółte kamizelki ratunkowe, zajmowali miejsca w kabinach swoich samolotów. Do kabiny Hurricane'a z literami PK-M na kadłubie wsiadł dowódca eskadry, do obok stojącego z literami PK-P jego boczny pilot sgt Paterek, p/o Woliński do PK-S, p/o Hojdenowi wyznaczono na dziś PKV, p/o Fiedorczukowi PK-R i sgt Kriegerowi PK-Z. Litery „PK” namalowane po obu stronach kadłubów, znaki rozpoznawcze dywizjonu 315, kojarzyły się wszystkim z Polskimi Kolejami, stąd od razu przezwano personel tego dywizjonu Kolejarzami. Od liter rozpoznawczych pochodziły zresztą popularne nazwy wszystkich polskich dywizjonów myśliwskich, używano ich nieraz w lotach bojowych w ugrupowaniach skrzydła. I tak: dywizjon 302 poznański miał litery WX, więc jego pilotów zwano popularnie Woxami, 303 od liter RF — Rafałkami, 306 od UZ — Urszulami, 308 od ZF — Zefirami, 316 od SZ — Szakalami i 317 od JH — Juhasami. 5

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Zakręciły się łopaty śmigieł i zahuczały silniki polskich Hurricane'ów. Jednego z nich nie udało się jednak mechanikom uruchomić. Nie wystartował sgt Krieger. F/lt Szulkowski nawiązał zaraz po starcie łączność radiową z papyrusem i zebrał swoją piątkę do ugrupowania bojowego w kręgu nadlotniskowym. — Bad head leader, dla ciebie wysokość piętnaście, rejon „P” jak Peeter. Jak zrozumiałeś? — podał papyrus. — Okay! Papyrus. Wykonuję — skwitował Szulkowski. Oznaczało to, że eskadra mą się wznieść na wysokość piętnastu tysięcy stóp i skierować nad Preston na patrolowanie. Na nakazanej wysokości były jednak chmury zakrywające niemal całkowicie ziemię, więc ops zwiększył dębliniakom wysokość na dwadzieścia tysięcy stóp. — Bad head leader, here is papyrus. Dla ciebie kurs dwa siedem zero, wysokość dwadzieścia siedem — podał znów nawigator naprowadzania z ops. — Okay! Kurs dwa siedem zero, wysokość dwadzieścia siedem! — jak echo powtórzył Szulkowski. Eskadra była nad chmurami. Mijały minuty i kwadranse, a do spotkania z celem nie dochodziło. Nagle zdarzyło się coś, co zmroziło krew w żyłach obserwujących pilotów — oto dwa Hurricane'y sczepiły się na moment, odpadły od nich jakieś części konstrukcji i razem runęły w dół do chmur... — Papyrus, papyrus! Ja bad head dwadzieścia, zderzenie dwóch naszych samolotów, dowódcy i bocznego! Żaden pilot nie wyskoczył! — zameldował drżącym głosem p/o Woliński do ops. — Obserwuj dobrze! — usłyszał w odpowiedzi. Trzej pozostali piloci byli jakby zagubieni po nagłej stracie dowódcy. Zaczęli krążyć dokoła, ale żaden z nich nie zdobył się na objęcie dowodzenia. Na domiar złego zdarzyło się nowe nieszczęście — p/o Fiedorczuk powiadomił, że silnik jego Hurricane'a przestał pracować! Odłączył od szyku i znurkował. Za nim pogonił p/o Hojden; chciał pewnie zaobserwować, co się stanie z kolegą, ale w chmurach szybko go zgubił. Tymczasem Fiedorczuk zorientował się, że Skończyło mu się paliwo w zbiorniku głównym. Próbował więc przełączyć kran na zbiornik zapasowy, ale ten, zamarznięty, nie dał się ruszyć. Dopiero niżej, na dziesięciu tysiącach stóp, udało się Fiedorczukowi na nowo uruchomić silnik. Pod chmurami było mglisto, ale doleciał do lądu i wylądował na lotnisku w Squires Gate koło Blackpoolu. Nad chmurami pozostał tylko jeden Hurricane, pilotowany przez p/o Wolińskiego. Nie mógł on jednak nawiązać ze stanowiskiem dowodzenia zrozumiałego dialogu, by otrzymać prawidłowy kurs na lotnisko startu. Przebił chmury w dół i leciał na wschód, lecz lądu nie widział, a benzyna się kończyła. Zauważywszy statki rybackie, wodował w ich pobliżu. Dzielni rybacy wyłowili go natychmiast z wody i w ten sposób ocalili mu życie. 6

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Na lotnisko startu w Speke powrócił z całej eskadry tylko jeden Hurricane: PKR, z którego wysiadł p/o Fiedorczuk. F/lt Szulkowski 2 i sgt Paterek, nie usiłując ratować się ze spadochronami, runęli wraz z samolotami do morza. W morzu zginął tez w bliżej nie sprawdzonych okolicznościach p/o Hojden. Ciał pilotów nie odnaleziono, natomiast po kilkunastu dniach natrafiono na szczątki ich samolotów, które zidentyfikowano. W jednym tragicznym locie, w dwa zaledwie tygodnie po przybyciu na bojowe lotnisko w Speke, dywizjon 315 stracił trzech doskonałych pilotów i cztery samoloty! To był czarny dzień dla dębliniaków, pogrążył wszystkich w żałobie. Por. pil. (f/lt) i dowódca eskadry — Władysław Szulkowski walczył w czasie niedawnej bitwy o Wielką Brytanię w 65 dywizjonie brytyjskim; sierż. pilot (sgt) Edward Paterek walczył również w bitwie o Wielką Brytanię, latał w dywizjonach 302 i 303; ppor. pil. (p/o) Tadeusz Hojden należał do wyróżniających się pilotów myśliwskich XIII promocji Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie. 315 Dywizjon Myśliwski Dębliński rozpoczął swą organizację w połowie stycznia 1941 r. Większość personelu technicznego pochodziła z Centrum Wyszkolenia Lotnictwa w Dęblinie, natomiast piloci z nadwyżek dywizjonów myśliwskich już latających bojowo oraz pilotów latających dotąd w dywizjonach brytyjskich. Dywizjonowi przydzielono lotnisko Acklington w hrabstwie Northumberland o 30 mil na północ od Newcastle. Z ramienia RAF dowódcą został wyznaczony s/ldr H. D. Cooke, który miał do pomocy dwóch dowódców eskadr: dowódcą eskadry A był f/lt H. Davy, zaś B — f/lt A. Edy. Polskim dowódcą został s/ldr (mjr pil.) Stanisław Pietraszkiewicz, który zrezygnował z dowodzenia dywizjonem 307 wyposażonym w dwumiejscowe Defianty, a ostatnio latał w brytyjskim dywizjonie myśliwskim, bazującym w Kirton in Lindsey. Dowódcą eskadry A został mianowany f/lt (kpt. pil.) Władysław Szczęśniewski, eskadry B — f/lt (por. pil.) Władysław Szulkowski. Szczęśniewski latał w brytyjskim dywizjonie 245, a Szulkowski w 65. Z dywizjonu 302 przybyli: ppor. pil. Jerzy Czerniak i plut. pil. Jan Adamiak; z 303: por. pil. Marian Pisarek, por. pil. Zbigniew Czajkowski, ppor. pil. Włodzimierz Miksa, ppor. pil. Franciszek Kornicki, ppor. pil. Eugeniusz Fiedorczuk, sierż. pil. Jan Kowalski, sierż. pil. Józef Kania i sierż. pil. Edward Paterek; z dywizjonu 306: ppor. pil. Kazimierz Woliński, sierż. pchor. pil. Marek Słoński i plut. pil. Bolesław Turzański; z 308: ppor. pil. Władysław Grudziński, ppor. pil. Tadeusz Hojden, plut. pil. Tadeusz Krieger i plut. pil. Piotr Zaniewski; z dywizjonu 43 RAF przybył por. pil. Bernard Groszewski; z dywizjonu 253 RAF ppor. pil. Tadeusz Nowak; z Blackpool ppor. pil. Józef Czachowski i ppor. pil. Marian Łukaszewicz. 2

Ciało. por. pil. (f/lt) Władysława Szulkowskiego oddało morze po dwóch miesiącach; pochowano je na cmentarzu West Derby w Liverpoolu.

7

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Adiutantem (szefem sztabu) dywizjonu został kpt. Antoni Jordan, oficerem technicznym kpt. Stanisław Luranc, lekarzem por. Józef Jarosz. Na stanowisku dowodzenia sektora pracowali jako nawigatorzy naprowadzania kpt. pil. Stefan Łukaszewicz, a w dwa miesiące potem dołączy! także kpt. pil. Walerian Jasionowski. Pierwsze loty rozpoczęto na początku lutego. Szkolenie w powietrzu przebiegało sprawnie i 13 marca dywizjon 315 został uznany za zdolny do podjęcia walki z samolotami Luftwaffe. Ponieważ lotnisko w Acklington było w tym czasie rozmiękłe na skutek topnienia śniegu, dywizjon przesunięto na lotnisko Speke koło Liverpoołu. Nie posiadało ono również pasów betonowych do startu i lądowania, ale podłoże miało twarde, żwirowate. Na lotnisku tym przebywał inny dywizjon Hurricane'ów RAF, a także montowano tam Blenheimy i inne szkolne maszyny. Dywizjon rozpoczął pracę bojową. Osłaniał przede wszystkim konwoje morskie, patrolując wyznaczone rejony nad lądem i nad morzem. Warunki pogody nie sprzyjały lotom — często występowały mgły i zamglenia, a i dymy z kominów fabrycznych tego bardzo uprzemysłowionego okręgu ograniczały widzialność. 14 kwietnia przybył do dywizjonu por. pil. (f/lt) Bronisław Mickiewicz, latający dotychczas w dywizjonie 316 warszawskim, i objął dowództwo nad eskadrą B. Niemcy znali dobrze położenie lotniska w Speke, bo tej nocy dokonali nań ciężkiego nalotu, omijając miasto. W polskim dywizjonie i strat nie odnotowano, zginęło natomiast wielu i żołnierzy angielskich, wielu było rannych, zniszczaniu uległy hangary i budynki administracyjne, powstały liczne pożary. W nocy 1 maja, a następnie 3, 5 i 7 maja Niemcy przypuścili ciężkie ataki bombowe na Liverpool — duże miasto portowe i przemysłowe. W gruzach legły całe dzielnice mieszkaniowe, wiele tysięcy mieszkańców zginęło, a rannych było tylu, że musiano ich umieszczać w szpitalach w innych miastach. Pożary utrzymywały się przez kilka dni. Wynikła wtedy pilna potrzeba przeszkolenia dywizjonu w lotach nocnych, co zaczęto realizować na lotnisku w Squires Gate. Dopiero 24 maja odnotowano w kronice dywizjonowej pierwsze spotkanie z niemieckim bombowcem Junkersem Ju-88. Samolot został ostrzelany, lecz zdążył uciec w chmury. Stosunki Polaków z Anglikami układały się poprawnie, nawiązano przyjacielskie kontakty z mieszkańcami Liverpoolu. Lotnicy polscy szczególnie podobali się młodym Angielkom, bo byli szarmanccy i całowali je w ręce, czego męska młodzież angielska zupełnie nie znała. W składzie osobowym dywizjonu zaszły pewne zmiany: do dywizjonu 308 na dowódcę eskadry odszedł f/lt Pisarek (w czerwcu został jego dowódcą), na miejsce dotychczasowego i adiutanta przybył f/cpt. Adam Olszewski. Do dywizjonu

8

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

dołączyli piloci: sgt Marian Staliński, sgt Michał Cwynar, sgt Eugeniusz Malczewski, sgt Edward Jaworski i p/o Zygmunt Drybański. W dniu 1 lipca 1940 r. dywizjon 315 uzyskał samodzielność — odeszli z niego oficerowie brytyjscy, pozostał tylko oficer informacyjny (taktyczny) f/o Paul Harding, dobrze znający język polski.

W 1 POLSKIM SKRZYDLE MYŚLIWSKIM Dzień 14 lipca 1941 r. był słoneczny. Od świtu dywizjon 315 pełnił całą dwunastką readiness, czyli pogotowie bojowe polegające na tym, iż na sygnał telefoniczny w ciągu pięciu minut wszystkie maszyny miały być w powietrzu, a dowódca powinien nawiązać łączność radiową ze stanowiskiem dowodzenia sektora. W trakcie czterech miesięcy pełnienia służby bojowej piloci dywizjonu tak się w tych startach wprawili, że nie w ciągu pięciu, a trzech minut potrafili znaleźć się nad lotniskiem w ugrupowaniu bojowym. Dywizjon 315 należał do 9 Grupy Myśliwskiej, był najszybszy w tej grupie. Szkopuł tkwił jednak w tym, że stacjonując na lotnisku koło Liverpoolu piloci nie mieli okazji do nawiązania walk z samolotami niemieckimi. Wszystkich bardzo to złościło. — Tam, na południu, w Northolt dywizjony latają codziennie nad Francję, a my tu gnuśniejemy — powiedział Władek Szczęśniewski do siedzącego obok na ławce przed barakiem dowódcy Stanisława Pietraszkiewicza. Obaj pełnili dziś służbę pogotowia, nie wierząc zresztą, że Niemcy pojawią się przy tak dobrej pogodzie nad Liverpoolem. — Mnie też już krew zalewa na to wszystko — odpowiedział Pietraszkiewicz ze złością. — Pułkownik Pawlikowski 3 obiecał mi, że w Fighter Command załatwi nam przeniesienie na południe do Jedenastej Grupy Myśliwskiej, ale jakoś na razie nic z tego nie wychodzi. — Trzeba monitować codziennie, niech tam w dowództwie naciska — rzucił dowódca eskadry B, Bronek Mickiewicz. — W Northolt bazują trzy polskie dywizjony: trzysta trzeci, trzysta szósty i trzysta ósmy, tworzące Pierwsze Polskie Skrzydło Myśliwskie. Dowodzi nim major Rolski. Może by się tak z nim. porozumieć? Jak sądzisz, Stachu? — zasugerował Władek.

3

Płk pil. Stefan Pawlikowski, dowódca Brygady Pościgowej w wojnie obronnej Polski w 1939 r., pełnił funkcję polskiego oficera łącznikowego przy Fighter Command ~ Dowództwie Lotnictwa Myśliwskiego RAF.

9

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

— Zaczekamy do godziny dziewiątej i zaczniemy dzwonić. Oni tam w Fighter Command zaczynają pracę biurową późno, nie wstają o czwartej jak my — odpowiedział Pietraszkiewicz, spoglądając na zegarek. — Psiakrew! Że też o prawdziwe loty bojowe trzeba się upominać! Niemcy w dzień w nasze rejony me przylatują, a w nocy na Hurricane trudno jakiegoś złapać — złościł się porywczy jak zawsze Bronek. Przez otwarte okno baraku usłyszano głośny dzwonek telefonu. — Panie majorze, melduję telefon z ops — powiadomił Pietraszkiewicza dyżurny kapral, podając mu słuchawkę. — Pietraszkiewicz speaking — powiedział dowódca. — To ja, Łaszkiewicz — usłyszał. — Dzień dobry dowódcy! Nice day today? Isn't it? — Łaszkiewicz był w dobrym humorze. — Serwus, co tam masz dla nas? — Zaraz się rozchmurzysz. Mam dla was dobrą nowinę. Nadszedł właśnie postogram z 1 Fighter Command o przesunięciu dywizjonu trzysta piętnastego do Northolt na miejsce dywizjonu trzysta trzy, który ma przenieść się do Speke. Zamiana nastąpi jutro. Taki sam postogram otrzymał komendant waszej- stacji i on ci to oficjalnie przekaże. — Masz u mnie czarną kawę i koniak — roześmiał się Pietraszkiewicz. — Nareszcie, niech cię bogi mają w swojej opiece za tę wiadomość! Przysłuchujący się rozmowie zrozumieli, o co chodzi. Wszystkim od razu poweselały miny. Skończył się długi okres wyczekiwania na konkretną robotę. Inne dywizjony, nie mówiąc o 303, miały już przecież swój wojenny dorobek, a oni, dywizjon 315, nawet jednego zwycięstwa. Teraz zmieni się: pokażą, że potrafią bić szwabów, że nie są gorsi od innych. Niebawem komendant stacji wezwał do siebie s/ldr Pietraszkiewicza, by go oficjalnie powiadomić o decyzji Fighter Command. Dywizjon został zwolniony z pełnienia dalszej służby alarmowej i miał przystąpić od zaraz do likwidacji miejsc pracy, załadować sprzęt lotniczy na samochody ciężarowe, by po południu wyruszyć na nowe miejsce postoju. Samoloty miały odlecieć nazajutrz rano. Radość w dywizjonie była duża. Może tylko niektórzy, bardziej związani uczuciowo z sympatycznymi dziewczętami z portowego miasta, czuli się trochę nieswojo, ale przecież nie wyjeżdżali do zamorskich krajów, tylko pod Londyn, z którym było doskonałe połączenie kolejowe. Zmiana lotniska nastąpiła bez przeszkód. W Northolt dywizjon 315 zajął stanowiska dywizjonu 303, z prawej strony od portu lotniczego (flying control). Dywizjony 306 i 308 latały już na nowych samolotach Spitfire'ach Mk-II, takie same otrzymał teraz dywizjon 315. Wystarczyło kilka dni lotów treningowych, aby dębliniacy wprawili się w pilotowaniu Spitfire'ów, które pod wieloma względami były lepsze od dotychczasowych „garbusków” Hurricane'ów. Ponieważ nie było możliwości ani czasu na przećwiczenie lotu w ugrupowaniu skrzydła z 10

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

dywizjonem 315, postanowiono, że poszczególne eskadry, a nawet klucze, będą na razie latać w dywizjonach 306 i 308. Polskie skrzydło zaangażowane było w bezpośredniej lub pośredniej osłonie wypraw bombowych R'iF nad Francję, wymiataniach myśliwskich lub patrolowaniu wyznaczonych rejonów. Pilotom dywizjonu 315 odpadły nareszcie długotrwałe, nudne i nie lubiane loty na osłonę konwojów morskich. Lotnisko Northolt stało się wtedy właściwie polską stacją lotniczą, komendantem był jeszcze na razie Anglik g/cpt Mc Evoy, ale już chodziły słuchy, że i jego zastąpi Polak. Funkcje administracyjne zaczęli na razie dublować polscy lotnicy. Dębliniacy przestali narzekać na bezczynność. W Northolt była naprawdę trudna praca bojowa — prawie codziennie dywizjony startowały na osłonę wypraw bombowych nad Francję, walczyły z niemieckimi myśliwcami Messerschmittami Me-109. Były zwycięstwa, ale też często ponoszono straty. Niemieckie lotnictwo, mimo intensywnego zaangażowania na froncie wschodnim, na Zachodzie wciąż było silne. Dywizjon 315 otrzymał nowy kryptonim — brick bat, co w polskim tłumaczeniu znaczy „płaska cegła”. Dywizjon 306 nazywał się carmen, a 308 mary, zaś stanowisko dowodzenia sektora Northolt-zulu. Dywizjonem 306 toruńskim dowodził s/ldr Jerzy Zaremba, a 308 krakowskim s/ldr Marian Pisarek. Zarówno dowódcy, jak i piloci znali się dobrze z Polski, Francji, spotykali się także w różnych miejscach na lotniskach w Anglii, wielu walczyło w słynnej bitwie o Wielką Brytanię w ubiegłym roku. Te trzy dywizjony tworzyły zgrany zespół 1 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego, zorganizowanego 15 kwietnia 1941 r. .Pierwszym polskim dowódcą tego skrzydła był mjr pil. Piotr Laguna, lecz — niestety — zginął na polu chwały 27 czerwca. Zastąpił go mjr pil. Tadeusz Rolski, były dowódca dywizjonu 306. Pod jego dowództwem Polskie Skrzydło - odniosło już wiele bojowych sukcesów w ofensywnych operacjach nad Francją i Belgią. Na wyprawy te kierowano małe zespoły — od sześciu do kilkunastu — samolotów bombowych, osiani;mych przez liczne skrzydła myśliwskie, tak że na jeden bombowiec wypadało po dziesięć i więcej myśliwców. Wyprawy takie oznaczano kryptonimem ramrod, dodając kolejny numer wyprawy. Wymiatania myśliwskie nazywano sweepami, zaś atakowanie celów naziemnych — rhubarbem. Na rhubarb dywizjony latały samodzielnie, aby łatwiej było manewrować na małej wysokości i wybierać cele do atakowania. Czasem po wyznaczonej trasie leciały wszystkie trzy dywizjony Polskiego Skrzydła, jednak w pewnych odstępach. W dniu 22 lipca na zadanie rhubarb nad niemiecką bazę myśliwców w Saint Omer poleciał dywizjon 308 pod dowództwem s/ldr Pisarka. Mimo silnej obrony przeciwlotniczej skutecznie ostrzelano cel i zniszczono kilka Messerschmittów

11

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Me-109.. Niestety, dywizjon stracił dwóch pilotów. Lot ten omawiany był dokładnie na ogólnej odprawie pilotów całego skrzydła. W kilka dni później kilka maszyn dywizjonu 315 wzięło udział w składzie dywizjonu 308 w osłonie bombowców. Stoczono walkę, jednak bez konkretnego wyniku. Z lotu tego nie powrócił p/o (por.) Józef Czachowski. Nikt nie wiedział, co się z nim stało. Prawdopodobnie zginął, miejsca grobu nie udało się ustalić. Dnia 29 lipca do dywizjonu przybył f/o (por. pil.) Jan Falkowski, znany w polskim lotnictwie myśliwskim z wysokiego wzrostu, słusznej postawy, ostrych rysów twarzy, dobrego humoru i donośnego basowego głosu. Należał do IX promocji Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie 1936 r., przed wojną był dowódcą eskadry podchorążych w Dęblinie. Walczył w bitwie o Wielką Brytanię w dywizjonie brytyjskim 32, odnosząc dwa pewne zwycięstwa. Był ranny. Po wyleczeniu znów powrócił do tego samego dywizjonu. Teraz zasilił dywizjon 315 dębliński. Nazywano go Koniem — dlaczego, nie wiadomo. Pod datą 9 sierpnia 1941 r. w kronice bojowej dywizjonu 315 odnotowano: „O godzinie 10.40 nastąpił start dywizjonu w ugrupowaniu skrzydła, w składzie dywizjonów 308, 315 i 316. Zadanie: sweep nad Francją, wysokość dla 308 — 22 000 stóp, dla 315 — 24 000 stóp i dla 316 — 27 000 stóp. Skład dywizjonu: s/ldr Pietraszkiewicz, f/lt Szczęśniewski, f/lt Mickiewicz, f/o Czerniak, p/o Fiedorczuk, p/o Gil, p/o Kornicki, sgt Adamiak, sgt Niewiara, sgt Cwynar, sgt Jaworski i sgt Malczewski. Po przelocie nad kanałem La Manche, już nad Francją, w/cdr Rolski, dowodzący dywizjonem 308, zauważył cztery Me-109, wydał więc rozkaz zaatakowania dowódcy brick batów niemieckich myśliwców. Atak wykonał klucz yellow (żółty) f/lt Mickiewicza, reszta dywizjonu ubezpieczała go od góry. Walka trwała krótko, a w jej wyniku: f/lt Mickiewicz zestrzelił na pewno 1 Me-109, sgt Malczewski zestrzelił prawdopodobnie 1 Me-109, natomiast p/o Fiedorczuk i p/o Gil uszkodzili po jednym Me-109”.

Była to pierwsza zwycięska walka dywizjonu 315 dęblińskiego. Zapanowała radość, opowiadaniom nie było końca, bo, mechanicy też interesowali się przebiegiem walk. Zwycięstwa pilotów ich dywizjonu były przecież również ich zwycięstwami, wynikiem ich rzetelnej, żmudnej pracy. Po obiedzie skład dywizjonu zmienił się tylko nieznacznie, gdyż znów zapowiedziano nową operację. Na następnej stronie kroniki zapisano: „O godzinie 17.30 start Polskiego Skrzydła na sweep w kolejności: dywizjon 306, 315 i 308. Trasa jak w locie porannym: Northolt — Beachy Head — Cap Gris Nez — Saint Omer — Gravelines — Manston — Northolt. Wysokości: dla dywizjonu 306 — 24 000 stóp, dla 315 -— 26 000 i dla 308 — 27 000 stóp.

12

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Skład dywizjonu 315: s/ldr Pietraszkiewicz, f/lt Szczęśniewski, f/lt Mickiewicz, f/o Czerniak, f/o Czajkowski, p/o Woliński, po Drybański, p/o Gil, p/o Kornicki, sgt Niewiara, sgt Adamiak i sgt Cwynar. W pewnym momencie nad Francją stanowisko dowodzenia poinformowało dowódcą skrzydła, że samoloty nieprzyjacielskie zbliżają się na wysokości 20 000 stóp. Zaraz też zauważono cztery Me-109 z prawej strony w przodzie w dole. Na rozkaz dowódcy skrzydła, aby atakować, s/ldr Pietraszkiewicz wykonał skręt w prawą stronę i zaatakował. Walka rozpoczęła się na wysokości 20 000 stóp i zakończyła, na 4000 stóp. Piloci walczyli indywidualnie. Po walce s/ldr Pietraszkiewicz zebrał siedmiu pilotów i skierował się w kierunku na Manston. F/lt Mickiewicz wylądował na lotnisku w Portsmouth — miał trudności z busolą. W czasie walki zjawiło się do pomocy niemieckim myśliwcom pięć innych Me-109. Z lotu nie powrócili — f/o Czerniak 4 i sgt Niewiara 5 . Zwycięstwa odnieśli: f/lt Mickiewicz zestrzelił na pewno 1 Me-109, s/ldr Pietraszkiewicz zestrzelił prawdopodobnie 1 Me-109, p/o Gil zestrzelił prawdopodobnie 1 Me-109, a f/l Szczęśniewskiemu zaliczono uszkodzenie 1 Me109”

Czternasty sierpnia 1941 r. był dniem wielkiego powietrznego zwycięstwa dywizjonu 315 dęblińskiego. Na pamiątkę tego sukcesu dzień ów obchodzono odtąd jako święto dywizjonu. Tego dnia w składzie popołudniowym dyżurnych pilotów znaleźli się: f/lt Szczęśniewski, f/o Falkowski, f/o Czajkowski, f/o Nowak, p/o Gil, p/o Andersz, p/o Drybański, p/o GrudzińI ski, sgt Chudek, sgt Krieger, sgt Gruszczyński i sgt Cwynar. Tuż po godzinie piętnastej zwołano wszystkich pilotów na odprawę przedlotową do sali operacyjnej lotniskowego; stanowiska dowodzenia. Przybył na nią komendant stacji g/ept Mc Evoy z oficerem operacyjnym stacji. Na ścianie zawieszono mapę z wyrysowaną trasą lotu Polskiego Skrzydła. Po krótkiej rozmowie z komendantem stacji zabrał głos w/edr Rolski: — Nasze skrzydło- ma wykonać wymiatanie po trasie, którą widzicie na mapie: Northolt — Hardelot — Fruges — Saint Omer — Dover — Northolt. Ja poprowadzę dywizjon trzysta szósty na wysokości dwudziestu dwu tysięcy stóp, squadron leader Pisarek leci na czele dywizjonu trzysta ósmego, a flight lieutenant Szczęśniewski poprowadzi trzysta piętnasty. Dla dywizjonu trzysta . ósmego wysokość dwadzieścia cztery tysiące stóp, a dla trzysta piętnastego o trzy tysiące wyższa, czyli dwadzieścia siedem tysięcy stop. Naszym celem jest poderwać w powietrze niemieckie eskadry myśliwskie i skierować je do naszego rejonu przelotu w tym celu, aby wyprawa bombowa, składająca się z sześciu Blenheimów 4

Por. pil. (f/o) Jerzy Czerniak poległ, zestrzelony w walce nad Kanałem naprzeciwko Boulogne. 5 Sierż. pil. (sgt) Andrzej Niewiara zginął w walce nad brzegiem Francji, pochowany na cmentarzu w Boulogne, działka 11, rząd A, grób 280

13

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

i ubezpieczana przez dwa inne skrzydła Spitfire'ów, była w stanie dolecieć do celu w Marquise — Rolski pokazał na mapie — i zbombardować niemieckie zakłady amunicyjne. Wyprawa ta poleci nieco inną trasą w kilkanaście minut po naszym starcie. Dlatego też dywizjony nie mogą się rozpraszać, musimy się stale nawzajem obserwować i ubezpieczać. Atakowanie niemieckich ugrupowań myśliwskich na mój rozkaz. Przypominam o zachowaniu ciszy radiowej. Start prawie za godzinę, bo o szesnastej trzydzieści Macie więc dużo czasu na przygotowanie się. Warunki pogody na trasie przelotu podał dyżurny meteorolog — były na ogół dobre, pokrycie nieba przez cumulusy od trzech do czterech dziesiątych, nad chmurami widzialność doskonała. W/cdr Rolski ponownie zabrał głos: — Koledzy, chcę jeszcze poinformować, że lot obliczony jest na jedną godzinę i piętnaście minut, ale to będzie zależało od aktywności! Niemców. Gdyby komuś brakowało paliwa, lą dować na najbliższym angielskim lotnisku w Manston. A teraz proszę pobrać escape packets 6 , odrysować sobie na mapach trasę operacji, kursy i dobrze się jej przyjrzeć, bo może się zdarzyć, że będziecie musieli samotnie wracać do Anglii. Jako pierwszy, o godzinie 16.28, wystartował trójkami dywizjon 315 z f/lt Szczęśniewskim na czele, następnie 308 i na końcu 306 z dowódcą skrzydła w/cdr Rolskim. Bez wykonania kręgu nad lotniskiem Rolski skierował się na Hastings z jednoczesnym wznoszeniem się. Lot do Francji odbywał się spokojnie, w eterze panowała zupełna cisza. W dwadzieścia minut potem Polskie Skrzydło minęło z prawej strony Calais. Pogoda była taka, jaką zapowiedział dyżurny meteorolog, a więc tym razem trafił ,w dziesiątkę. Nagle cisza została brutalnie przerwana przez naziemne stanowisko dowodzenia zza Kanału. — Carmen leader, wzywa zulii. Jak słyszysz? Over! — Zulu, ja carmen leader, słyszę dobrze, oo masz do mnie? — odpowiedział spokojnie dowódca skrzydła. — Carmen leader, z lewej strony od was, na wysokości dwadzieścia dwa, około trzydziestu bandytów. Obserwuj dobrze. Over. — Zrozumiałem, ja carmen leader! Około trzydziestu bandytów z lewej na wysokości dwadzieścia dwa. — Okay! — skwitowało ops. Wiadomość ta skierowana była do dowódcy skrzydła, ale słyszeli ją wszyscy piloci — w liczbie trzydziestu sześciu —biorący udział w wyprawie. Wzmogli 6

Escape packet — była to płaska paczuszka pierwszej pomocy, ułatwiająca zestrzelonemu pilotowi ucieczkę przed niewolą; zawierała różne pastylki, busolę, nożyk i pewną ilość pieniędzy kraju, nad którym odbywał się lot.

14

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

obserwację przestrzeni. Minęło może trzy minuty, gdy zabrzmiał w słuchawkach .podniecony głos l/ft Szczęśniewskiego: — Carmen leader, ja brick bat leader. Są, lecą z lewej strony! Niżej od nas około pięć tysięcy! Ze trzydzieści maszyn! — Widzę, ja carmen leader! — skwitował Rolski. Oceniwszy szybko sytuację, wydał rozkaz do walki: — Mary leader i brick bat leader! Ja carmen leader! Atakujcie, my, carmeny, będziemy was osłaniać! — Okay! Ja mary leader — potwierdził s/ldr Pisarek. — Zrozumiałem, ja brick bat leader! — powiedział f/lt Szczęśniewski. Oba dywizjony, znajdujące się po lewej stronie dywizjonu prowadzącego, wykonały odpowiednie manewry i uderzyły prawie jednocześnie od strony słońca na ugrupowanie niemieckich myśliwców. Niemcy byli najwyraźniej zaskoczeni. Polacy celowali dokładnie, otwierając ogień z małych odległości Zawyły silniki na pełnej mocy, klekotały działka i grzechotały karabiny maszynowe, krzyżowały się snopy smugowych pocisków. Już w pierwszym ataku kilka Messerschmittów runęło w dół, niektóre z ciemnymi warkoczami dymu za ogonami. Na tle zieleni pól pokazały się pierwsze białe czasze spadochronów. Szyki niemieckich i polskich myśliwców rozproszyły się, widać było indywidualne pojedynki. W pewnej chwili dowódca skrzydła zauważył grupę dwunastu myśliwców z czarnymi krzyżami, spływających od strony słońca swoim na pomoc. Sytuacja była niebezpieczna. Rolski wykonał nagły zakręt pod atakujących z góry Niemców, co zmusiło ich do zmiany poprzedniego zamiaru i przyjęcia walki z dywizjonem 306. Niemcy byli w nieco lepszej sytuacji. Wywiązały się zacięte starcia. Szczególnie dzielnie stawiali czoła Niemcom dębliniacy, którzy na taką okazję czekali przecież od dawna. Wkrótce Niemcy zrejterowali. Niektórzy Polacy pogonili za nimi dalej na południe. Do Anglii wracano pojedynczo lub w małych grupach po trzech lub czterech. W Northolt już wiedziano, że odbyła się bitwa powietrzna i że polscy myśliwcy odnieśli duże zwycięstwo. Mechanicy witali pilotów z uśmiechami na twarzach. — Panie poruczniku, czy mam panu pogratulować? — dopytywał mechanik p/o Grudzińskiego. — Zaraz, niech wysiądę z kabiny! Było bardzo gorąco! Daj papierosa, bo nie mam przy sobie — poprosił Grudziński. Był to pilot szczupły, średniego wzrostu, o płowej czuprynie, zawsze wojowniczo usposobiony, nienawidzący Niemców. Zaciągnął się dymem, zdjął hełmofon i roześmiał się. — Rąbnąłem dwóch szkopów! Jednego zapaliłem zaraz w pierwszym ataku, drugiego dostałem po krótkiej walce; wyskoczył ze spadochronem. Pogoniłem za trzecim, ale mi przeszkodziły dwa inne Messerschmitty...

15

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

— Gratuluję ci, Władziu! Niech cię uścisnę! — powiedział do niego dowódca dywizjonu s/ldr Pietraszkiewicz, który zjawił się niepostrzeżenie koło jego samolotu. — To była prawdziwa walka, prawdziwa bitwa powietrzna. Niemcy dostali w skórę jak się patrzy! — śmiał się Władek. Oficerowie taktyczni dywizjonów zajęli się od razu zbieraniem meldunków szczegółowych z przebiegu walki. Pilotami dywizjonu 315 zajął się f/o Harding, który w czasie bitwy o Anglię był oficerem taktycznym dywizjonu 302. Wynik stoczonych walk był imponujący: zestrzelono na pewno osiem, prawdopodobnie jeden i uszkodzono jeden samolot nieprzyjacielski. Strat własnych — oprócz kilku postrzelanych Spitfire'ów — nie było. Oto komu przypadły zwycięstwa indywidualne: f/lt Szczęśniewski zestrzelił na pewno jeden Me-109 i prawdopodobnie jeden Me-109; p/o Grudziński zestrzelił na pewno dwa Me-109; sgt Chudek uzyskał jedno pewne zwycięstwo nad Me-109 i jeden Me-109 uszkodził; po jednym Me-109 zestrzelili pewnie — f/o Falkowski, p/o Gil, sgt Krieger i sgt Cwynar. Dywizjon 308 uzyskał cztery pewne zwycięstwa i dwa uszkodzenia, lecz stracił jednego pilota, p/o Jana Kremskiego. Dywizjon 306 zestrzelił na pewno dwa Me-109, ale stracił aż trzech pilotów. Byli to s/ldr Jerzy Zaremba, p/o Wiesław Choms i sgt Stanisław Zięba. Pomimo straty czterech pilotów i czterech samolotów dzień 14 sierpnia 1941 r. dla polskich skrzydeł na froncie zachodnim, a szczególnie dla dywizjonu 315 dęblińskiego, był dniem zwycięskim. W stoczonej bitwie zaangażowano spore siły hitlerowskich myśliwców, co pozwoliło innym wyprawom brytyjskim na skuteczne wykonanie niszczących nalotów bombowych na niemieckie ośrodki zbrojeniowe we Francji. W dwa dni później dywizjon 315 wziął udział w dwóch operacjach. Start 1 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego na wymiatanie nad Francją nastąpił o godzinie 11.50. W locie tym dywizjon 306 zaskoczył ugrupowanie Messerschmittów i stoczył zwycięską walkę, zestrzeliwując na pewno sześć z nich bez własnych, strat. Tym samym zrewanżował się Niemcom za porażkę sprzed dwóch dni. Dywizjon 315 w tej walce nie był zaangażowany. Start do drugiego lotu, również na wymiatanie, nastąpił o godzinie 17.25, a trasa lotu prowadziła z Northolt na Hastings, dalej do Hardelot we Francji — Saint Omer — Gravelines — Beachy Head — Northolt. Dywizjonem prowadzącym był 308, w środku wypadło lecieć dywizjonowi 306 i na górze 315. O locie tym tak napisał w kronice dywizjonowej Petro, czyli s/ldr Pietraszkiewicz: „O godzinie 18.13 przekroczyliśmy brzeg francuski. Przez radio podano, że sporo niemieckich myśliwców znajduje się naprzeciwko dywizjonów mary i carmen. Niebawem zaalarmowano, że z tyłu z góry czają się do ataku na mój

16

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

dywizjon Messerschmitty. Wykonałem całym dywizjonem zakręt w prawo, ale Niemców nie było. Skierowałem się więc na zachód na Saint Omer, aby dołączyć do ugrupowania skrzydła. I w tym momencie nastąpiła awaria mojej stacji pokładowej. Nad Saint Omer do spotkania nie doszło, więc zawróciłem w kierunku na Gravelines. Tam spotkaliśmy brytyjskie skrzydło Spitfire'ótw, kierujące się w głąb Francji. Wkrótce potem zostałem sam, bo — jak się potem dowiedziałem — ktoś ostrzegł, że brick batom grozi atak z góry przez Messerschmitty. Cały dywizjon wykonał zakręt, o czyni oczywiście nie wiedziałem, a ja zostałem sam. Gdy się zorientowałem, nie było już nikogo. Wykonałem zakręt i poleciałem za brytyjskim skrzydłem. Wkrótce zauważyłem siedem myśliwców, lecących niżej. Byłem pewny, że to są samoloty z mojego dywizjonu. Zwiększyłem obroty silnika i znurkowałem w ich kierunku. Wtedy stwierdziłem, że są to Messerschmitty. Miałem przewagę wysokości i prędkości, szybko zbliżyłem się do jednego z nich — leciał na prawym skrzydle — i z bliskiej odległości 50 jardów oddałem do niego serię z działek i karabinów maszynowych. Coś się w nim zakotłowało, odpadły z niego odstrzelone części, zadymił i runął bezwładnie ' w dół. Dlatego zgłaszam zestrzelenie Me-109. Do Northolt powróciłem samotnie i wylądowałem o godzinie 19.25”

CZAS ZWYCIĘSTW I NIEPOWODZEŃ Lato 1941 r. było dla 1 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego okresem dużego zaangażowania operacyjnego nad Francją i Belgią. Warunki atmosferyczne sprzyjały lotom ofensywnym. Był to okres operacji doświadczalnych, okres poszukiwania przez dowództwo Royal Air Force najlepszych metod, pozwalających na wywalczenie panowania w powietrzu nad kanałem La Manche, północną Francją i Belgią. Przeważająca część niemieckiego lotnictwa walczyła na froncie wschodnim, ale wiele jeszcze eskadr dziennego i nocnego lotnictwa myśliwskiego, eskadr rozpoznawczych i bombowych pozostało w północnej Francji, Belgii i Holandii. Niemcy wciąż panowali w powietrzu nad okupowanymi krajami zachodniej Europy. Przemysł lotniczy Rzeszy pracował na pełnych obrotach, produkując setki i tysiące nowych, coraz to lepszych samolotów bojowych. Uruchomiono również liczne szkoły lotnicze. Brytyjskie lotnictwo bombowe, wyposażone w przestarzałe samoloty, było wtedy bardzo słabe. Dla dowództwa RAF stało się jasne, że aby przypuścić szturm z powietrza na Zagłębie Ruhry i inne ośrodki niemieckiego przemysłu wojennego, w tym także lotniczego, trzeba czym prędzej zbudować setki i tysiące ciężkich samolotów. Ale zarówno na produkcję nowych maszyn, jak i na żmudne szkolenie odpowiedniej liczby załóg latających trzeba było czasu. Jedynie brytyjskie lotnictwo myśliwskie, wspomagane wydatnie przez Polaków, Czechów, Norwegów i „Wolnych Francuzów”, było w sta nie przeprowadzać już wtedy loty ofensywne i podejmować akcje zaczepne przeciwko Luftwaffe. Dywizjon 315 także brał udział w lotach nad kontynent. 17

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Dziewiętnastego sierpnia po południu dyżur bojowy pełnili: f/lt Szczęśniewski, f/o Falkowski, f/o Nowak, f/o Woliński, f/o Czajkowski, p/o Miksa, sgt Matus, sgt Blok, sgt Kowalski, sgt Jaworski, sgt Staliński i sgt Cwynar. O godzinie 17.35 dywizjon wystartował w składzie skrzydła z zadaniem górnej osłony sześciu Bleriheimów. Spotkanie z wyprawą bombową nastąpiło nad lotniskiem Manston na wysokości 8 tysięcy stóp. Dla dywizjonu 315 wyznaczono wysokość 22 tysięcy stóp. W kilka minut po przelocie nad francuskim brzegiem maszyny dywizjonu 315 zostały zaatakowane przez osiem Messerschmittów Me-109. Czujni Polacy wykonali odpowiedni manewr obronny, a klucz f/o Fałkowskiego z dogodnej pozycji zaatakował skutecznie prawe skrzydło niemieckiego ugrupowania i w krótkiej walce zestrzelił pewnie trzy Me-109. Do walki włączyły się inne grupki agresywnych Messerschmittów, ale piloci z dywizjonów 308 i 306, stosując koła obronne, uniemożliwili napastnikom prowadzenie skutecznego ognia. Lot znacznie się przedłużył, zużycie paliwa na pełnej mocy silników było znaczne, dlatego trzech pilotów z dęblińskiego dywizjonu musiało wylądować w drodze powrotnej na lotniskach w Manston i Biggin Hill. Zwycięstwa pewne odnieśli f/o Falkowski, f/o Nowak i sgt Blok. Strat dywizjon nie odnotował. Nazajutrz odwiedził Polskie Skrzydło w Northolt dowódca RAF Fighter Command air marshal Sir William Sholto-Douglas, by pogratulować pilotom sukcesów odniesionych w ostatnich dniach. Solennie też wtedy przyrzekł, że polskie dywizjony zostaną wkrótce wyposażone w nowe samoloty — Spitfire'y Mk-V. Obietnicy dotrzymał — już 31 sierpnia dywizjon 315 latał na tych samolotach o większej prędkości i sile ognia. W dniu 21 sierpnia dywizjon uczestniczył w patrolowaniu rejonu Saint Omer przez Polskie Skrzydło. Dywizjonem prowadzącym był 306, na drugiej pozycji leciał 315 i na samej górze 308. Zadaniem ich było przejęcie opieki nad powracającą znad Bethune wyprawą bombową kilku Blenheimów. Kiedy na wysokości 22 tysięcy stóp Polacy zbliżyli się do Saint Omer, odezwało się stanowisko dowodzenia. — Carmen leader, wzywa zulu, jak słyszysz? Over! — Zulu, słyszę cię na ósemkę, ja carmen leader — odpowiedział w/cdr Rolski. — W waszym rejonie kilka grupek bandytów... Wiadomość ta jeszcze bardziej wyostrzyła uwagę pilotów. Dowódca brick batów, s/ldr Pietraszkiewicz, zauważył wkrótce grupkę ośmiu Messerschmittów, skradających się od tylu z góry. — Carmen leader, mówi brick bat leader. Z tyłu atakują Niemcy! — Widzę! — odpowiedział Rolski i równocześnie wykonał głęboki zakręt w prawą stronę, a za carmenami to samo zrobiły brick baty i mary. Niemcy byli już w stromym nurkowaniu i na widok manewru obronnego Polaków niektórzy z nich jakby się zawahali. Wykorzystał to klucz f/o 18

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Fałkowskiego, witając intruzów ogniem z broni pokładowej. Jeden z nich, ugodzony celną serią Fałkowskiego, gwałtownie zadymił i zwalił się w dół. Niebawem wyskoczył z niego pilot i otworzył spadochron. Zaraz też zjawiła się powracająca do Anglii wyprawa Blenheimów w otoczeniu pięciu dywizjonów Spitfire'ów. Polskie skrzydło zajęło pozycję z tyłu z góry i odpierało ataki niemieckich myśliwców aż do brzegów francuskich. Polacy żadnych strat nie ponieśli. Dwudziestego dziewiątego sierpnia dywizjon w składzie: s/ldr Pietraszkiewicz, f/lt Mickiewicz, f/o Woliński, sgt Chudek, p/o Miksa, sgt Cwynar, p/o Andersz, p/o Gil, sgt Malczewski, sgt Adamiak i sgt Krieger, wystartował o godzinie 6.30 na osłonę wyprawy sześciu Blenheimów, udających się na bombardowanie celu w Hazebrouck. Spotkanie z bombowcami i innymi brytyjskimi skrzydłami myśliwskimi odbyło się nad Rye, nad brzegiem angielskim, na wysokości 18 tysięcy stóp. Brick baty leciały na górze na wysokości 21 tysięcy stóp. Ciszę radiową przerwał głos Petra: — Brick bat szesnaście, ja brick bat leader. Obejmij dowodzenie, ja mam awarię silnika, odchodzę do lądowania! — Zrozumiałem — skwitował krótko Mickiewicz. Pietraszkiewicz odłączył i wylądował na lotnisku w Hawking. Do przodu wysunął się teraz klucz f/lt Mickiewicza. Lot do Hazebrouck odbył się bez przeszkód ze strony niemieckich myśliwców, tylko od czasu do czasu artyleria przeciwlotnicza wroga ostrzeliwała bombowce, jednak niecelnie. Po zrzucie bomb na jakąś fabryczkę wyprawa zawróciła w stronę Anglii. Wtedy zaczęło się! Niemcy uderzali z różnych stron małymi grupkami. Czwórka f/lt Mickiewicza niespodziewanie została zaatakowana przez Messerschmitty z tyłu z góry. Mickiewicz, Andersz, Woliński i Chudek, którzy zostali z tyłu za skrzydłem, stoczyli ciężką walkę. W kilka minut później usłyszano w słuchawkach radiowych: — Mówi Miki do brick batów! Wylądowałem we Francji, jestem cały... — To meldował Mickiewicz. Z lotu nie powrócił do Northolt tylko ten jeden pilot. Wszyscy bardzo go żałowali, Mickiewicz był doskonałym myśliwcem i dowódcą. Lista zwycięstw osiągniętych przez dywizjon powiększyła się o dwa na pewno zestrzelone Me-109, jeden Me-109 zestrzelony prawdopodobnie i 1 Me-109 uszkodzony. W kronice dywizjonu odnotowano: „Sgt Chudek to dzielny pilot. Miał duże szczęście. Wykazał się ogromną odwagą i przytomnością umysłu, zestrzelił na pewno dwa Me-109 i prawdopodobnie 1 Me-109. Walczył z około dwunastoma Messerschmittami”.

Uszkodzenie Me-109 przyznano p/o Anderszowi. 19

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Od 31 sierpnia dywizjon 315 latał na nowych samolotach Spitfire'ach Mk-V wersji A, B i C. Wszystkie te wersje osiągały prawie jednakową prędkość maksymalną w granicach 600 km/h. Różnica polegała w uzbrojeniu: Mk-VA miał 8 karabinów maszynowych kalibru 7,69 mm, wersja Mk-VB — 2 działka kalibru 20 mm i 4 karabiny maszynowe kalibru 7,69 mm, zaś Mk-VC — również 2 działka kalibru 20 mm i 4 karabiny kalibru 7,69. Spitfire Mk-VB zabierał na jedno działko 60 sztuk naboi, zaś Mk-VC po 120 naboi. Poza tym wersje B i C przystosowane były do zabierania zapasowych zbiorników, co wydłużało ich zasięg z normalnego 760 km do maksymalnego 1830 km. A oto najważniejsze wydarzenia z września 1941 r. W dniu 1 września dowódcą eskadry B został por. pil. (f/lt) Zbigniew Czajkowski. Jak się potem okazało, f/lt Bronisław Mickiewicz dostał się do niemieckiej niewoli. Trzynastego września dywizjon w składzie: s/ldr Pietraszkiewicz, sgt Chudek, f/o Falkowski, sgt Kowalski, p/o Kornicki, sgt Adamiak, f/lt Czajkowski, sgt Jaworski, f/o Woliński, sgt Cwynar, p/o Łukaszewicz i p/o Andersz, wziął udział w locie na wymiatanie w rejonie Saint Omer razem z dywizjonami 306 i 308. Dębliniacy lecieli najwyżej, na wysokości 27 tysięcy stóp. Podczas startu wydarzył się tragiczny wypadek z winy oddziału Home Guard, ćwiczącego na skraju lotniska. Spitfire sgt Adamiaka wpadł na rozbiegu na czterech wojaków zajętych przy karabinie maszynowym obrony przeciwlotniczej — dwóch zginęło na miejscu i dwóch było rannych. Pilot przerwał start, podwozie Spitfire'a zostało wyłamane na workach z piaskiem. W locie tym doszło do walki z około trzydziestoma niemieckimi myśliwcami nad Saint Omer. Piloci dywizjonu 315 zestrzelili na pewno 3 Me-109, prawdopodobnie zestrzelili 1 Me-109 i jednego Me-109 uszkodzili. Zwycięstwa pewne odnieśli: f/lt Czajkowski, f/o Falkowski i sgt Chudek, prawdopodobne s/ldr Pietraszkiewicz i uszkodzenie sgt Cwynar. W czasie powrotu nad Anglię było mglisto. F/lt Czajkowski wylądował na lotnisku w Croydon, f/o Falkowski w Farnborough i sgt Cwynar w Redhill. Z lotu nie powrócił jeden samolot z pilotem f/o Wolińskim 7 . Pod datą 21 września 1941 r. odnotowano: „O godzinie 14.30 start dywizjonu na zadanie Circus nr 101 razem z dywizjonami 306 i 308 z zadaniem osłony górnej dla wyprawy 12 Blenheimów, wysokość lotu 26 tysięcy stóp. Skład dywizjonu — s/ldr Pietraszkiewicz, f/o Falkowski, p/o Miksa,, f/o Nowak, sgt Blok, sgt Krieger, p/o Drybański, sgt Matus, 7

Por. pil. (f/o) Kazimierz Woliński zginął w walce. Został pochowany na cmentarzu De l'Est w Boulogne, Francja, grób 284.

20

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

p/o Łukaszewicz, p/o Andersz, sgt Czeżowski i sgt Jaworski. Spotkanie z wyprawą nad Rye, cel w miejscowości Bethune. Na połowie Kanału ops ostrzega o niemieckich patrolach nad Francją. Rzeczywiście Me-109 latały w różnych formacjach i na różnych wysokościach. S/ldr Pietraszkiewicz nakazał zaatakować dwójkę Messerschmittów w dole. Dywizjon atakuje nurkując, a na przodzie major, i pierwszy trafiony Messerschmitt spada w płomieniach. Major nurkuje za drugim i znika w dole. Dywizjon znalazł się na wysokości 10 tysięcy stóp, zbiera się do szyku na 16 tysiącach. Prowadzi całość p/o Łukaszewicz, dywizjon przybiera kurs lotu 20°. W czasie dołączania f/o Falkowski i sgt Blok zostali zaatakowani przez dwa Messerschmitty. F/o Falkowski uniknął frontowego ataku pierwszego Niemca i zaatakował drugiego z tyłu, którego zapalił. Potem dołączył do swojej formacji. Sgt Blok oddalił się i stoczył pojedyncze walki z Messerschmittami, które go bardzo zmęczyły, ale były one dla niego zwycięskie — zestrzelił pewnie dwa Me-109. W drodze powrotnej f/o Nowak 8 podał przez radio »My day« i zaraz potem wpadł do morza, bo przestał nadawać. Motorówka niebawem nadpłynęła i nie pozwoliła zatonąć Spitfire'owi, lecz pilota nie można było odnaleźć. Będąc nad Kanałem w drodze powrotnej do Anglii, piloci usłyszeli meldunek od s/ldr Pietraszkiewicza, że ląduje we Francji i że zestrzelił dwa Messerschmitty. Podał też dyspozycje dla swojego zastępcy f/lt Szczęśniewskiego. Powiedział wtedy: »Chłopaki, trzymajcie się dobrze, swoje zrobiłem, dwóch zestrzeliłem. Z moimi rzeczami zrobić jak w testamencie«. Na samolocie f/o Fałkowskiego nawaliła opona przy lądowaniu i lekko uszkodził maszynę.”

W dniu 24 września dowódcą dywizjonu mianowano dotychczasowego dowódcę eskadry A w stopniu s/ldr Władysława Szczęśniewskiego, natomiast dowódcą eskadry A został f/lt Falkowski. W październiku intensywność operacji nad kontynentem europejskim znacznie zmalała ze względu na pogorszenie się warunków atmosferycznych. Dowództwo RAF oceniło dotychczasową działalność ofensywną i opracowywało nowe koncepcje taktyczne. Aby kontynuować powietrzną ofensywę i niszczyć nieprzyjacielski przemysł w samych Niemczech, należało przede wszystkim zbudować setki nowych ciężkich bombowców i przygotować odpowiednią liczbę załóg. Pertraktowano o zakup sprzętu lotniczego w USA. Spodziewano się rychłego przystąpienia Stanów Zjednoczonych do wojny. 8

Por. pil. (f/o) Tadeusz Nowak zginął w morzu. Należał do XI promocji Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie 1938 r. Przydzielony do 2 pułku lotniczego w Krakowie. Walczył we wrześniu 1939 r. w lotnictwie armii „Kraków” -w 121 eskadrze myśliwskiej. Brał udział w bitwie o Wielką Brytanię w 1940 r. w składzie brytyjskiego dywizjonu 253. Liczba zestrzelonych przez niego niemieckich samolotów wynosiła: 4 i 1/2 — 1 —. 1. /

21

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

W tym czasie do dywizjonu przybyli piloci: f/o Ignacy Olszewski, p/o Konrad Stembrowicz, p/o Henryk Stefankiewicz, p/o Władysław Zając i sgt Kazimierz Lipiec. Siódmego października dywizjon 306 został skierowany na odpoczynek na lotnisko Speke, a stamtąd powrócił do Northolt dywizjon 303. Dzień 21 października był słoneczny. Dywizjon w składzie: s/ldr Szczęśniewski, f/lt Falkowski, p/o Miksa, p/o Drybański, p/o Zając, sgt Chudek, sgt Kowalski, p/o Fiedorczuk, p/o Łukaszewicz, sgt Jaworski, sgt Malczewski i sgt Gruszczyński — wziął udział w locie na wymiatanie w składzie 1 Polskiego Skrzydła. Start odbył się o godzinie 11.00, skrzydło skierowało się w rejon Saint Omer. Dywizjon leciał na pozycji środkowej na wysokości 30 tysięcy stóp, dowodzący dywizjon 308 był niżej, zaś 303 na samej górze. W drodze powrotnej stanowisko dowodzenia zulu ostrzegło dowódcę wyprawy s/ldr Pisarka, że od strony południowej zbliża się do polskiego ugrupowania około czterdziestu Me109. W tym samym czasie piloci dywizjonu 315 zauważyli sześć niemieckich myśliwców Foćke Wulf FW-190. Były niżej około dwa tysiące stóp. S/ldr Szczęśniewski wykonał zwrot i zaatakował Niemców, ale w tym czasie nadleciały już Messerschmitty. Rozpoczęła się zacięta walka; Niemcy mieli przewagę. Piloci dywizjonu odnieśli zdecydowane zwycięstwo: po jednym Me-109 zestrzelili p/o Łukaszewicz, p/o Miksa,, p/o Drybański, a sgt Chudek zestrzelił jednego FW-190. Ponadto zwycięstwa prawdopodobne nad Me-109 odnieśli p/o Fiedorczuk, p/o Miksa, p/o Zając i sgt Gruszczyński. Uszkodzenie jednego Me-109 zaliczono także p/o Miksie. Wszystkie samoloty dywizjonu powróciły na lotnisko Northolt, gdzie wylądowały w czasie od godziny 12.30 do 12.40. Trzy Spitfire'y — p/o Fiedorczuka, sgt Jaworskiego i sgt Chudka były postrzelane. W dniu 24 października odnotowano w kronice dywizjonu: „Lot bojowy na sweep. Start Polskiego Skrzydła o godzinie 14.20. Trasa: Northolt — Gravelines — Foret Deperlegues — Cap Gris Nez — Northolt. Wysokość lotu od 24 do 27 tysięcy stóp. Skład dywizjonu — f/lt Falkowski, p/o Stembrowiez, p/o Miksa, p/o Kornicki, sgt Matus, sgt Adamiak i eskadra druga f/lt Czajkowski, p/o Gil, p/o Fiedorczuk, p/o Stefankiewicz, sgt Jaworski i sgt Malczewski. Dywizjon 315 był na samej górze. Operations room ostrzegło zaraz po przeleceniu brzegu francuskiego, że na naszej trasie działa około sześćdziesięciu Me-109. Nic też dziwnego, że zaraz doszło do walki, która rozegrała się na wysokości od 27 do 10 tysięcy stóp. Wynik walki: f/lt Falkowski zestrzelił 1 Me109, sgt Malczewski zestrzelił pewnie również 1 Me-109, natomiast po jednym prawdopodobnym Me-109 zestrzelili f/lt Czajkowski i p/o Gil. Przy pierwszym związaniu się w walce p/o Fiedorczuk został ranny, pociski armatek trafiły w kabinę i zbiornik paliwowy. Odłamki raniły pilota w głowę i

22

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

ramię. Pilot udaje zestrzelonego i sterowanym korkociągiem spada do chmur, w których wycofuje się do Anglii. Nad brzegiem silnik przestał pracować, Fiedorczuk stara się wyskoczyć, ale nie może otworzyć kabiny z powodu uszkodzenia. Musiał więc wylądować przymusowo, co z trudem udało mu się. Samolot został rozbity”.

Każdemu pilotowi przysługiwał urlop wypoczynkowy — pięć dni w miesiącu. Ponieważ w polskich dywizjonach myśliwskich było po około trzydziestu pilotów, służba wypadała im co drugi dzień. Czas wolny od służby najchętniej spędzano w Londynie. Stolica była blisko, z odległej od lotniska o półtora kilometra stacji kolejki podziemnej w Ruislip do centrum Londynu — Piccadilly Circus czy Oxford Circus — jechało się pół godziny. W pobliżu lotniska — w Ruislip i Uxbridge — nęciły restauracje, bary i kawiarnie; Polaków zapraszano też do klubów. Warto dodać, że polscy lotnicy mieli duże powodzenie u płci odmiennej. Zdarzały się też służbowe uroczystości — 28 października po południu przybył do Northolt z wizytą Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski. Towarzyszył mu Inspektor Polskich Sił Powietrznych w Anglii gen. obs. Stanisław Ujejski, szef polskiego lotnictwa myśliwskiego płk pil. Stefan Pawlikowski, a z Fighter Command g/cpt J. R. Walling. Naczelny Wódz udekorował zasłużonych lotników Srebrnymi Krzyżami Virtuti Militari i Krzyżami Walecznych. Potem odbyła się wspólna herbatka w kasynie oficerskim. Generał Sikorski wyraził całemu składowi 1 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego podziękowanie za trudy wojenne i osiągnięte sukcesy.

FATALNY LOT Ósmego listopada 1941 r. wyruszyła nad Francję wyprawa złożona z 6 samolotów bombowych (Blenheimów) i trzech skrzydeł myśliwskich, czyli 108 myśliwców, w tym dwu skrzydeł polskich: 1 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego Spitfire'ow z Northolt — dywizjony 303, 308 i 315, i, 2 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego Hurricane'ow z Exeter — dywizjony 3022 316 i 317, oraz jednego skrzydła Spitfire'ow RAF z Kenley. Dywizjon 315 prowadził s/ldr Szczęśniewski na czele eskadry A, w składzie której polecieli: p/o Miksa, p/o Stembrowicz, p/o Grzech, sgt Chudek i f/lt Falkowski; w eskadrze B: s/ldr Wiórkiewicz z Fighter Command, f/o Olszewski, p/o Łukaszewicz, sgt Cwynar i sgt Malczewski. Start z Northolt odbył się o godzinie 11.05, a trasa prowadziła z Northolt nad Manston i dalej nad Dunkierkę, Lille, Dunkierkę i do Northolt. O godzinie 11.44 wyprawa przeleciała nad brzegiem francuskim na wschód od Gravelines. Kiedy znalazła się w okolicy Arras, w pobliżu pojawiły się grupki Messerschmittów i

23

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

zaczęły atakować eskortę, jednak do szyku bombowców nie mogły się przedrzeć, bo broniły ich dywizjony polskie z 2 Polskiego Skrzydła. Już w drodze powrotnej, między Arras a Auchel, odłączył od dywizjonu dowódca s/ldr Szczęśniewski. Wykonał on zakręt i zaczął się zniżać, zawiadamiając jednocześnie swoich pilotów, że skończyła mu się benzyna w zbiorniku i będzie przymusowo lądował. Gdy wyląduje, odezwie się jeszcze raz. Żaden jednak z pilotów dywizjonu ani Skrzydła już więcej s/ldr Szczęśniewskiego nie słyszał. Podczas tej wyprawy dywizjon 315 nie stoczył żadnej walki. Zadawano więc sobie pytanie, dlaczego zabrakło paliwa w zbiorniku Spitfire'a Szczęśniewskiego? Dlaczego pilot nie kontrolował zapasu paliwa na benzynomierzu? 9 Siedemnastego listopada dowództwo nad dywizjonem 315 dęblińskim objął kpt. pil. (s/ldr) Stefan Janus, dotychczasowy dowódca eskadry A w dywizjonie 308. Prezentacji dokonał dowódca skrzydła, w/cdr Tadeusz Rolski. W dniu 23 listopada warunki atmosferyczne sprzyjały lotom ofensywnym i 1 Polskie Skrzydło otrzymało zadanie osłony brytyjskiego dywizjonu „hurrybomberów”, czyli Hurricane'ów przystosowanych do przenoszenia bomb podwieszonych pod skrzydłami samolotów. Dywizjon ten miał zbombardować destylarnię koło miasta Bourbourg, a następnie ostrzelać cel z broni pokładowej. Miasto to usytuowane jest 1 mil na południe od brzegu Kanału pomiędzy Calais i Dunkierką w północnej Francji. Dywizjon „hurrybomberów” bazował na lotnisku Manstonria wschodnim wybrzeżu hrabstwa Kent. Powierzone mu zadanie dowódca Polskiego Skrzydła postanowił wykonać następująco: bezpośrednią osłonę wyprawy przydzielił dywizjonowi 315, natomiast dywizjony 303 i 308 miały stanowić osłonę pośrednią — oba w czasie operowania bombowców nad celem powinny były patrolować nad morzem niedaleko brzegu na odcinku od Gravelines do Dunkierki na wysokości od 8 do 10 tysięcy stóp. W razie pojawienia się niemieckich myśliwców dywizjony te miały natychmiast interweniować. Wykonanie zadania przez dywizjon 315 zostało szczegółowo omówione z dyżurnym zespołem pilotów na odprawie prowadzonej przez s/ldr Janusa. Eskadrę A miał prowadzić s/ldr Janus, a w jej składzie f/o Grzech, p/o Grudziński, sgt Lipiec, p/o Stembrowicz i sgt Krieger. Na czele eskadry B leciał f/o Groszewski, a wraz z nim p/o Łukaszewicz, sgt Kosmalski, f/o Olszewski, sgt Jaworski i sgt Staliński. — Zadanie jest ciekawe, ale będziemy je wykonywać w zupełnie innych warunkach od tych, do których jesteśmy przyzwyczajeni — zabrał głos s/ldr Janus. — Cały lot odbywać się będzie na małej wysokości tuż nad powierzchnią morza i 9

Kpt. pil. (s/ldr) Władysław Szczęśniewski, podobnie jak jego poprzednik mjr pil. (s/ldr) Stanisław Pietraszkiewicz, dostał się do niemieckiej niewoli.

24

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

potem nad ziemią. Spotkanie z dywizjonem „hurrybomberów” wyznaczone jest na godzinę dwunastą nad lotniskiem Manston na wysokości czterystu stóp. „Hurrybombery” będą krążyć w kolumnie czterech trójek nad swoim lotniskiem i po spotkaniu się z naszym dywizjonem skierują się na kurs lotu sto dwadzieścia stopni na wysokości lotu koszącego nad Kanał. Brzeg francuski przekroczą w miejscu na wschód od Calais, o tu, w tym miejscu. — Janus pokazał na mapie. — Stąd skierują się już prosto na destylarnię koło miejscowości Bourbourg. Zrzut bomb nastąpi z wysokości tysiąca stóp, będą one zaopatrzone w zapalniki czasowe na opóźnienie dziesięciu sekund. Po wybuchu piloci zawrócą i ostrzelają destylarnię i inne godne uwagi cele i skierują się nad Kanał w stronę Anglii również na wysokości lotu koszącego. — W kwestii formalnej, panie majorze — wykorzystał chwilę przerwy Groszewski. — Czy można zapalić? — Proszę bardzo, kto chce, może palić — zezwolił Janus i po chwili mówił dalej: — Nad Kanałem eskadra A pod moim dowództwem będzie leciała w luźnych dwusamolotowych sekcjach z lewej strony ugrupowania „hurrybomberów”, oczywiście nieco z tyłu, zaś eskadra B z Bernardem na czele po prawej stronie. Tuż przed przelotem nad brzegiem francuskim zwiększymy jeszcze bardziej odległość, a nad Francją wznosimy się do tysiąca stóp, podobnie jak „hurrybombery”. Kiedy Anglicy przystąpią do wykonania swojego zadania, będziemy ich bacznie pilnować. Jeżeli Niemcy się nie zjawią, eskadra B przyłączy się do „hurrybomberów” i razem z nimi zaatakuje z działek i karabinów maszynowych' urządzenia destylarni i inne napotkane cele. Eskadra A pozostanie na tej samej wysokości i w dalszym ciągu będzie osłaniać całą akcję. Możemy spotkać silną niemiecką obronę przeciwlotniczą, wtedy i nasza eskadra A obniży wysokość nad samą ziemię i weźmie udział w ostrzeliwaniu celów. Trzeba uważać, aby nie przeszkadzać Anglikom, no i, rzecz jasna, mieć .ich na oku. Nad Kanał wycofamy się razem z nimi. Cży zadanie jest dla wszystkich jasne? — A gdzie będą nasze dywizjony trzysta trzeci i trzysta ósmy? — zapytał któryś z pilotów. — Można je będzie zaobserwować tuż nad brzegiem na wysokości około ośmiu tysięcy stóp. W razie pojawienia się Niemców one właśnie przyjmą na siebie walkę. Start dywizjonu dęblińskiego odbył się o godzinie 11.40, spotkanie z dywizjonem „hurrybomberów” w dwadzieścia minut później. Wszystko przebiegało zgodnie z ustalonym planem, w czasie przelotu przez Kanał panowała wzorowa cisza radiowa. O godzinie 12.20 wyprawa bombowa w rozluźnionym szyku skręciła znad brzegu francuskiego w prawą stronę. Niemcy zaczęli strzelać z ziemi, ale ogień był bardzo chaotyczny.. Niebawem pojawiły się zabudowania fabryczne i Anglicy zrzucili bomby. Po kilkunastu sekundach,, już po wybuchu 25

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

bomb i powstaniu kilku pożarów, Brytyjczycy zawrócili do następnego ataku, tym razem z broni pokładowej. — Brick bat szesnaście, atakować za bombowcami, ja brick bat leader — wydał rozkaz Janus. — Okay, ja brick bat szesnaście — odpowiedział Groszewski i jednocześnie znurkował do ataku razem ze swoimi pilotami. Niemieccy myśliwcy nie interweniowali, natomiast obrona przeciwlotnicza była bardzo intensywna, więc dowódca dywizjonu zadecydował, że również i eskadra A ma włączyć się do ostrzeliwania celów naziemnych. Spitfire'y zmieszały się z „hurrybomberami”. Piloci atakowali urządzenia destylarni, barki na kanale przyfabrycznym, baraki, pobliską stację kolejową, lokomotywy i wagony, a ze szczególną determinacją strzelano do niemieckich stanowisk ogniowych. W eterze powstał istny rozgardiasz, piloci atakowali każdy na własną rękę, hulając po okolicy i powtarzając kilkakrotnie uderzenia... Do Anglii powracano w rozproszeniu, pojedynczo. Pierwszy Spitfire f/o Groszewskiego pojawił się nad lotniskiem w Northplt o godzinie 12.45, następny sgt Lipca w pięć minut później. Potem wylądowały jeszcze dwa i nastała długa denerwująca przerwa... Z tych czterech samolotów tylko dwa były całe. Spitfire s/ldr Janusa miał w prawym skrzydle dużą dziurę od wybuchu pocisku artyleryjskiego. W maszynie p/o Stembrowicza był uszkodzony ster wysokości, aż dziw, ze pilot doleciał na lotnisko startu i szczęśliwie wylądował. Wszyscy czterej piloci zgodnie stwierdzili, że ogień niemieckiej obrony był po prostu morderczy. P/o Stembrowicz zameldował, że ostrzelał lokomotywę, składnicę kolejową i transformator, a także stanowisko artyleryjskie na brzegu francuskim. Poza tym na Kanale, na zachód od Dunkierki, otworzył ogień do skupiska barek. Na brzegu widział płonący samolot. Nad Kanałem zaatakował trzy Messerschmitty Me-109, które goniły za samotnym Spitfirem — Niemcy nie przyjęli walki, odlatując do Francji. Sgt Lipiec potwierdził relację p/o Stembrowicza o Messerschmittach. Zauważył też, jak około 15 mil od brzegu francuskiego jakiś Spitfire zderzył się z morzem i po chwili widać było tylko jego ogon. Widział też „hurrybombera”, który pionowo wpadł do Kanału około jednej mili od Dovru, a pilot opadał ze spadochronem. Był to — jak się potem wyjaśniło — f/o Gilland, którego szybko wyciągnięto z morza. W godzinę potem do dowódcy Polskiego Skrzydła nadeszła telefoniczna wiadomość, że dwaj piloci — sgt Krieger i sgt Jaworski — wylądowali na uszkodzonych samolotach na lotnisku w Manston. Okazało się, że sgt Krieger jest ranny w lewą dłoń i ze wkrótce obaj z Jaworskim zostaną odesłani do Northolt samolotem transportowym. Również i f/o Olszewski wylądował w Castle Camps, jest cały i zdrów, i po uzupełnieniu zbiornika przyleci do Northolt.

26

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Tak się też stało. Po następnej godzinie nadleciał f/o Olszewski. Uganiał się nad Francją za coraz to nowymi celami z takim zapałem, że zapomniał o dużym zużyciu paliwa na pełnych obrotach silnika. Gdy w drodze powrotnej znalazł się nad Anglią, stwierdził, że nie doleci do Northolt i wylądował w Castle Camps. Wkrótce przylecieli też w samolocie transportowym Krieger i Jaworski. Sgt Krieger zameldował, że w pewnym momencie zaatakował stanowisko ciężkich karabinów maszynowych. W nurkowaniu nad cel odczuł jakby ukłucie w lewą dłoń. Niebawem stwierdził, że pocisk wpadł od dołu w lewe skrzydło, przebił je, ranił go w dłoń i wybił dziurę w osłonie kabiny. Z dłoni sączyła się krew. W tej sytuacji pilot zdecydował się wycofać z dalszej akcji i zawrócił ku Kanałowi. Przelatując nad brzegiem zauważył z boku płonącego Spitfire'a z literami PK-E, na którym leciał f/o Grzech. Sgt Jaworski włączył się wraz z „hurrybomberami” do uderzenia na cele naziemne. W jednym z ataków, chcąc uniknąć smugowych pocisków, wykonał unik, obniżając jeszcze bardziej wysokość lotu, i w tym momencie końcówką łopat śmigła musnął dach fabryczny. Spowodowało to naturalnie uszkodzenie łopat i silne trzęsienie silnika. Z duszą na ramieniu zdecydował się na powrót do Anglii, udało mu się szczęśliwie przelecieć nad Kanałem i wylądować w Manston. O losie pięciu pozostałych pilotów nie było żadnych wiadomości ani tego, ani w ciągu następnych dni. Uznano ich za zaginionych. Potem nadeszła smutna wiadomość — wszyscy polegli. Groby por. pil. (f/o) Jana Grzecha, plut. pchor. pil. (sgt) Grzegorza Kosmalskiego i plut. pil. (sgt) Mariana Stalińskiego znajdują się na wojskowym cmentarzu w Dunkierce we Francji, natomiast dwaj pozostali piloci — ppor. pil. (p/o) Władysław Grudziński i ppor. pil. (p/o) Marian Łaszkiewicz — zginęli w morzu. Czwartego grudnia dotarł do dywizjonu 315 rozkaz Naczelnego Wodza o awansach oficerskich z dniem 1 września 1941 r. Do stopnia kapitana awansowali: por. pil. Stefan Janus, por. pil. Jan Falkowski, por. pil. Bernard Groszewski; porucznikami zostali: ppor. pil. Tadeusz Andersz, ppor. pil. Zygmunt Drybański, ppor. pil. Eugeniusz Fiedorczuk, ppor. pil. Józef Gil, ppor. pil. Władysław Grudziński, ppor. pil. Franciszek Kornicki, ppor. pil. Marian Łukaszewicz, ppor. pil. Henryk Stembrowicz i ppor. pil. Władysław Zając. Dowództwo Fighter Command skupiło się wtedy na bombardowaniu niemieckich zakładów produkujących spirytus, podobno dlatego, że Niemcy zaczęli używać paliwa alkoholowego. Organizowano więc często wyprawy, których celem było zniszczenie gorzelni, zbiorników spirytusowych, destylarni i innych urządzeń, związanych z tym przemysłem. Cele te były stosunkowo małe, należało je bombardować z małych wysokości i ostrzeliwać z działek i karabinów maszynowych. Czyniły to doskonale dywizjony „hurrybomberów”, ale też włączano często do tej akcji dywizjony Spitfire'ów, w tym także z Polskiego Skrzydła w Northolt. 27

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Loty te określano kryptonimem low ramrod. Oto zapis w księdze dywizjonu z dnia 8 grudnia 1941 r.: „Low ramrod nr 15. O godzinie 11.00 Polskie Skrzydło startuje na patrolowanie odcinka pomiędzy Berek sur Mer i Le Touquet w odległości 5 mil od brzegu francuskiego na wysokości 10 tysięcy stóp. Stanowi osłonę dla wyprawy bombowej »hurrybomberów«, operując nad Francją niedaleko od brzegu. Dywizjon prowadzi s/ldr Janus i stanowi osłonę tylną w ugrupowaniu skrzydła. Nie upłynęło dziesięć minut od rozpoczęcia patrolowania, gdy od strony lądu z Berek sur Mer zauważono 3 Me-109, które miały zamiar zaatakować. Zaobserwował to f/lt Czajkowski i ostrzegł dywizjon. Dywizjon zrobił skręt w prawo, a on z sgt Czeżowskim, będąc na wysokości Messerschmittów, zaatakował te, które zaczęły zniżać się ostrą piką. Czajkowski gonił je i strzelał z wysokości 10 tysięcy do 3 tysięcy stóp. Wybrany Me-109 zwalił się do morza, wyrzucając olbrzymi słup wody. F/lt Czajkowski z trudem wyprowadził swoją maszynę z niebezpiecznego nurkowania tuż nad powierzchnią morza. Inną walkę stoczył s/ldr Janus z dwoma Messerschmittami, znajdującymi się poniżej. Zaatakował je, ale nie przyjęły walki i stromo poszły w dół. Do ostatniego Janus oddał kilka serii. Me-109 zaczął dymić i skierował się do wody. Tymczasem pierwszy zawrócił, zachodząc mu od ogona. Janus wykonał zwrot na atakującego, ale ten walki nie przyjął. S/ldr Janus spojrzał w miejsce, w którym powinien spaść poprzedni palący się Messerschmitt. Zobaczył tylko simie wzburzoną wodę, jakby w nią wpadła jakaś duża masa, a po chwili na powierzchnię wypłynęła ogromna plama oliwy. Nie było wiec wątpliwości co do osiągniętego przez Janusa zwycięstwa. P/o Kornicki dostrzegł innego Messerschmitta, w chwili gdy ten oddał celną serię do f/lt Groszewskiego. Było już za późno, aby go na czas ostrzec. Po krótkiej chwili jego Spitfire zaczął dymić, ale tylko przez pewien czas. Zdawało się, że niebezpieczeństwo minęło, bo dym nagle zniknął, a pilot wydawał się panować nad samolotem. Niestety, w chwilę potem z silnika buchnął duży kłąb czarnego dymu, a pilot, otworzywszy kabinę, wyskoczył ze spadochronem, który rozwinął się prawidłowo. F/lt Groszewskiego zauważono siedzącego na dinghy. P/o Kornicki i jego trzej piloci krążyli nad Groszewskim do chwili, gdy zmuszeni byli zawrócić do Anglii ze względu na wyczerpywanie się paliwa. Natychmiast wysłano angielskie skrzydło z Biggin Hill, ale nie trafiono na pilota. Ruszyły też w kierunku wypadku szybkie kutry ratunkowe, ale zostały ostrzelane przez patrol niemieckich myśliwców. Poszukiwania trwały aż do zmroku, potem akcji zaniechano. Nieudolność organizacyjna sprawiła, że zginął wytrawny polski pilot myśliwski kpt. pil. (f/lt) Bernard Groszewski”.

12 grudnia został przeniesiony na odpoczynek na lotnisko Woodvale dywizjon 308 krakowski, a na jego miejsce do Northolt przyleciał dywizjon 316 warszawski, należący dotąd do 2 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego. Rok 1941, a szczególnie drugie jego półrocze, było dla dywizjonu 315 dęblińskiego okresem bardzo intensywnego wysiłku bojowego, podobnie zresztą

28

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

jak dla wszystkich polskich dywizjonów myśliwskich i bombowych. Duże sukcesy odniosło 1 Polskie Skrzydło Myśliwskie, dowodzone sprawnie i szczęśliwie przez znakomitego dowódcę w/cdr Tadeusza Rolskiego. Dywizjon 315 zestrzelił w tym okresie na pewno 33 nieprzyjacielskie samoloty, prawdopodobnie zestrzelił 12 i uszkodził 7. Straty własne w personelu wyniosły 14 pilotów poległych, 3 w niewoli oraz 18 Spitfire'ów. Dwóch pilotów zostało rannych. Pod koniec 1941 roku przystąpiły do wojny Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. Wprawdzie Niemcy, Włochy i Japonia odnosiły na razie sukcesy, ale wszyscy byli przekonani, że są one tylko chwilowe. Wierzono, że alianci zwyciężą, a Polska będzie wyzwolona.

OKRES ULGOWEJ SŁUŻBY Pierwsze miesiące 1942 roku — styczeń, luty i marzec — były dla dywizjonów 1 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego pod względem operacyjnym okresem ulgowym. Po pierwsze, na loty nie pozwalały nie sprzyjające warunki atmosferyczne, po drugie, w dowództwie RAF uznano chyba, że należy oszczędzać siły na wiosnę. W pierwszym miesiącu nowego roku dywizjon wykonał tylko jeden lot bojowy nad Francję — 21 stycznia, w drugim miesiącu 3 loty — 12, 13 i 28 lutego, a w marcu osiem — 8, 9, 13, 14, 23, 25, 27 i 28. Walk z niemieckimi myśliwcami nie stoczono, strat własnych też nie odnotowano, mimo że artylerzyści niemieccy byli zawsze dosyć aktywni. Siedemnastego marca wydarzyła się tragiczna katastrofa lotnicza. Tego dnia dywizjon wykonywał loty treningowe z nowymi pilotami przy ograniczonej widoczności — była niska podstawa chmur i lekkie zamglenie. Wystartowała właśnie trójka w składzie: f/sgt Krieger, prawy boczny p/o Semmerling i lewy boczny sgt Jankowski. W fazie wykonywania pierwszego zakrętu w lewo doszło do zderzenia — z kierunku lotniska Heston nadleciała trójka Spitfire'ów brytyjskiego dywizjonu i jeden z nich, pilotowany przez f/o Lloyda, wpadł na samolot f/sgt Kriegera z boku od dołu. Oba samoloty runęły natychmiast do ziemi i rozbiły się. Piloci zginęli. Pozostałe samoloty minęły się dosłownie o centymetry. Śmierć jednego z najlepszych doskonałych pilotów dywizjonu wstrząsnęła wszystkimi. Pogrzeb sierż. pil. (f/sgt) Tadeusza Kriegera, 22-letniego krakowianina, odbył się 20 marca na cmentarzu Northolt niedaleko lotniska. Spoczął on w grobie H-223. W ostatnim dniu marca od samego rana dywizjon pełnił trzydziestominutowy dyżur bojowy. Zaraz po śniadaniu dowódca zarządził odprawę kierowniczego personelu. 29

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

— Wezwałem kolegów po to, aby oznajmić wam, może dla jednych dobrą, a może dla niektórych nieco smutną wiadomość, że. — tu Janus uśmiechnął się — zmieniamy miejsce postoju. Jutro dywizjon nasz ma się przenieść na lotnisko Woodvale, o tu, popatrzcie na mapę — Janus podniósł wskaźnik ku wiszącej na ścianie mapie. — Lotnisko usytuowane jest niedaleko od Morza Irlandzkiego na północ od Liverpoolu, a na południe od Blackpoolu, który wszyscy dobrze znamy sprzed półtora roku. — Na tym lotnisku przebywa dywizjon trzysta ósmy, czyżbyśmy znów razem mieli pracować nad osłoną morskich konwojów? — zapytał Koń — Jan Falkowski. — Jak mnie poinformowano, dywizjon ten przenosi się jutro na lotnisko w Exeterze na miejsce trzysta siedemnastego, który z kolei zostaje przesunięty na nasze miejsce w Northolt. — Woodvale to podobno dobra stacja lotnicza, Anglicy są tam przychylni Polakom, można będzie rzeczywiście wypocząć, bo i lotów nie będzie zbyt dużo, co najwyżej na osłonę konwojów morskich — pośpieszył z wyjaśnieniem Zbyszek Czajkowski. — Byłem niedawno na urlopie w Liverpoolu, więc odwiedziłem krakusów w Woodvale. Chwalili sobie pobyt blisko Liverpoolu i Blackpoolu. Niemieckie bombowce w dzień tam nie przylatują, czasem tylko jakiś zapędzi się nad miasto i zrzuci kilka bombek. — Starsi piloci znają rejon lotów, młodsi poznają go szybko, a usytuowanie lotniska łatwe jest do zapamiętania i odszukania w razie zabłądzenia nad Anglią. Jak się będzie lecieć po kursie dwieście siedemdziesiąt stopni, wyleci się nad brzeg morski, a tam już łatwo się zorientować. Zebrani zaczęli żartować, ktoś twierdził, że najłatwiej tam trafić do restauracji i nocnego lokalu „Pod Złotym Lwem”... — Koledzy, proszę jeszcze o chwilę uwagi — uspokoił podwładnych Janus. — Personel techniczny od zaraz zajmie się zwijaniem miejsc pracy i załadunkiem sprzętu na samochody ciężarowe. Odjazd do Woodvale po południu. Samoloty i piloci zostaną tu do jutra, polecimy zaraz po śniadaniu, gdy tylko nadejdzie meldunek o dotarciu rzutu kołowego na nowe miejsce postoju. — Trochę za mało czasu na pożegnanie z „darlingami” — zażartował Koń z uśmiechem. — Wystarczy, pożegnamy się po żołniersku i z „darlingami”, i z kolegami z trzysta trzeciego i trzysta szesnastego — odpowiedział Janus. — Wieczorem, o osiemnastej, spotykamy się wszyscy, jak tu jesteśmy, w kasynie. Przyjdzie komendant stacji i dowódca skrzydła, trochę Anglików i nasi koledzy. A teraz mamy czas na rozliczenie się ze stacją lotniczą. Proszę dowódców eskadr o dopilnowanie, aby potem nie było żadnych do nas pretensji. — Tak jest! — odpowiedzieli zgodnie Falkowski i Czajkowski. Lotnisko Woodvale miało dwa pasy startowe, obwałowane stanowiska dla samolotów i barakową zabudowę. Nadchodziła wiosna, więc nie trzeba było 30

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

martwić się o ogrzanie kwater. Bazujący tam dywizjon trzysta ósmy pozostawił po sobie dobrą opinię. Także kolejny polski dywizjon szybko przystosował się do nowych warunków bytowania i pełnienia bojowej służby. Jeśli idzie o skład personelu dywizjonu, to najczęściej zachodziły zmiany wśród personelu latającego, rzadziej w administracyjnym i technicznym. Stan pilotów na 1 kwietnia 1942 r. przedstawiał się następująco: — dowódca dywizjonu s/ldr Stefan Janus; — dowódca eskadry A f/lt Jan Falkowski i piloci — f/o Czesław Tarkowski, f/o Franciszek Kornicki, f/o Włodzimierz Miksa, f/o Michał Najbicz, f/o Konrad Stembrowicz, f/o Ksawery Wyrożemski, p/o Brunon Semmerling, f/sgt Jan Kowalski, sgt Jan Adamiak, sgt Aleksander Chudek, sgt Mieczysław Matus i sgt Tadeusz Jankowski; — dowódca eskadry B f/lt Zbigniew Czajkowski i piloci i— f/o Janusz ŻurakowSki, f/o Eugeniusz Sokołowski, f/o Antoni Polek, f/o Eugeniusz Fiedorczuk, f/o Józef Gil, f/o Bolesław Sawiak, p/o Edward Jaworski, p/o Eugeniusz Malczewski, p/o Kazimierz Zielonka, sgt Michał Cwynar, sgt Tadeusz Nawrocki, sgt Jan Lipiński, sgt Marek Słoński i sgt Zygmunt Gruszczyński. W skład drużyny dowódcy wchodził: adiutant f/o Adam Olszewski i jego pomocnicy — sgt Jan Korek, sgt Zygmunt Rayski, lac Władysław Przeszłowski, acl Stanisław Długosz, acl Julian Grudziński i ac2 Jan Stromski. Na stanowisku sektora dowodzenia służbę pełnili f/lt Walerian Jasaonowski i f/lt Józef Filipowicz. Lekarzem dywizjonu był f/o Józef Jarosz, a do pomocy miał sanitariuszy cpl 10 Alfonsa Baturę, lac1 Antoniego Zająca i lac1 Jana Raka. Oficerami taktycznymi byli f/o Kazimierz Skrzypecki i p/o Thomas (Anglik), oficerem oświatowym f/o K. A. Poyah i szefem dyscyplinarnym f/sgt Kazimierz Zamożny. W eskadrze A szefem technicznym był f/sgt Franciszek Gaca, jego zastępcą sgt Mikołaj Kowalewski, w eskadrze B — f/sgt Chwirut; jego zastępcą sgt Hrunyk. Na czele eskadry remontowej, zwanej maintenance flight, stał i/o Jerzy Chrzanowski. Pomagał mu f/o Bogusław Głowiński i grono podoficerów, m.in. f/sgt Józef Trzaska, sgt Tadeusz Stawowy, sgt Michał Kopydłowski, cpl Egan Harry (Anglik), sgt Edward Sowiński, sgt Paweł Redman. Personel administracyjny i techniczny dywizjonu 315 liczył wtedy ponad 180 osób, pilotów było 29. Służba bojowa na nowym lotnisku polegała na pełnieniu dyżurów alarmowych sekcjami, kluczami lub eskadrami, czasem patrolowano rejon Liverpoolu i okolice, bardzo często zaś osłaniano przepływające z krajów zamorskich konwoje, a także udające się północną trasą przez Morze Irlandzkie na Ocean Atlantycki. 10

Cpl (corporal) — polski odpowiednik plutonowego, lac (leading aircraftman) — kapral, ac1 (aircraftman 1) — starszy szeregowiec, ac2 (aircraftman 2) — szeregowiec.

31

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Już w kilka dni po przybyciu do Woodvale nastąpiło miłe spotkanie personelu dywizjonu z brytyjskim personelem stacji, co odnotowano w kronice dywizjonu: „5 kwietnia 1942 r. Dziś Wielkanocna Niedziela. W Central Hall urządzono tradycyjne staropolskie świecone. S/ldr Janus palnął mówkę w języku angielskim, odpowiedział dowódca stacji lotniczej. Potem ksiądz (pobłogosławił i poświęcił i podzielono się jajkiem, Anglicy z przerażeniem patrzyli na to, że na ten zbożny cel Polacy zgromadzili przynajmniej całomiesięczny zapas jajek przeznaczonych na śniadania. Nie wiedzieli naturalnie, że mechanicy wykupili je po znajomości od okolicznych farmerów, co było przestępstwem, gdyż jajka były racjonowane. Uroczystość upłynęła w miłej atmosferze”.

Siódmego kwietnia odszedł na spoczynek od bojowego latania do 58 OTU (Operational Training Unit — jednostka bojowego treningu) f/lt Czajkowski, jego miejsce dowódcy eskadry B przejął f/lt Kornicki, doskonały pilot i dobrze zapowiadający się dowódca lotniczy. W dniu 29 kwietnia do Woodvale nadeszła smutna wiadomość: nad kanałem La Manche, naprzeciwko francuskiej miejscowości Camiera, w walce powietrznej z niemieckimi Focke Wulfami FW-190 zginął dowódca 1 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego w/cdr Marian Pisarek. Dowodził on skrzydłem zaledwie dziesięć dni, przejmując tę funkcję po w/cdr Rolskim, który przeszedł na odpoczynek, a którego zasługi bojowe wysoko ceniono w RAF — został odznaczony wysokim orderem Distinguished Service Order. Razem z dowódcą skrzydła zginął też w walce dowódca 317 dywizjonu s/ldr Piotr Ozyra. W dwa dni później po Woodvale gruchnęła następna wiadomość — dotychczasowy dowódca 315 dywizjonu, s/ldr Stefan Janus, został wyznaczony na stanowisko dowódcy 1 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego w Northolt. Trzeciego maja na alarm poderwano dyżurną sekcję. Wystartował jednak tylko f/o Stembrowicz. Został on naprowadzony przez stanowisko dowodzenia na zwiadowczy Junkers Ju-88. Doszło do walki. Niemiecki pilot obniżył wysokość lotu -i wykonywał dramatyczne uniki przed seriami broni pokładowej Spitfire'a. Wreszcie zadymił ciemną smugą silnik niemieckiego samolotu, ale Stembrowiczowi skończyła się amunicja. Nieprzyjacielskiej załodze udało się dolecieć na jednym silniku do Francji, czym pochwaliło się niemieckie radio. Szóstego maja w/cdr Janus przekazał dowództwo nad dywizjonem s/ldr Mieczysławowi Wiónkiewiczowi. Wieczorem odbyło się wzruszające pożegnanie byłego dowódcy, w którym uczestniczył także komendant stacji lotniczej i oficerowie jego sztabu, bo Janusa wszyscy wysoko cenili. Dziesiątego czerwca pożegnano także f/lt Jana Fałkowskiego, który odszedł na kurs Wyższej Szkoły Wojennej w Szkocji. Dowódcą eskadry A został f/lt

32

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Włodzimierz Miksa. Nadeszła też do dywizjonu miła wiadomość — na podporuczników zostali mianowani sgt Michał Cwynar i sgt Jan Kowalski. Szesnastego lipca na oblot — po dokonanym okresowym przeglądzie technicznym — Spitfire'a Mk-VB nr W-3628 poleciał sgt Tadeusz Nawrocki. Było pochmurno, podstawa chmur nad lotniskiem wynosiła trzy tysiące stóp, na północ od Blackpool sięgała tysiąca stóp. Z lotu tego sgt Nawrocki nie powrócił. Wszczęto więc poszukiwania, które przez dwa kolejne dni nie przyniosły rezultatu. 18 lipca policja powiadomiła lotnisko w Woodvale, że dwa dni temu samochodowy patrol przechwycił krótkofalówką następujący meldunek: „Rainbow 44 calling, I am short of petrol”. Oznaczało to, że meldunek pochodził od sgt Nawrockiego (rainbow — nowy kryptonim dywizjonu 315), który powiadamiał stanowisko dowodzenia, że ma mało benzyny w zbiorniku samolotu. Wieczorem tego dnia, około dziesięciu mil na południe od miasta Lancaster, jeden z farmerów, poszukujący zaginionej owcy, natrafił na szczątki rozbitego samolotu, o czym doniósł na posterunek policji. Pilota przy rozbitej kabinie nie było. Obok leżał rozwinięty spadochron, nieco dalej porzucony hełmofon i lekko zakrwawiona maewestka. Następnego dnia rano zorganizowano poszukiwania. Uczestniczyła w nich grupa żołnierzy polskich i brytyjskich, do której dołączyli również okoliczni chłopi. W porze południowej odnaleziono w końcu zwłoki pilota. Dokonano analizy przebiegu wypadku: samolot rozbił się niedaleko szczytu wzgórza, którego pilot we mgle nie zauważył. Części maszyny rozrzucone były na odcinku trzystu metrów w kierunku lotu. Lekarz stwierdził ranę głowy i mocne potłuczenie lewej nogi. Ustalono, że Nawrocki wyszedł z kabiny, rozłożył spadochron i rozpalił ognisko przy użyciu samolotowych rakiet. Potem zaczął iść w kierunku dalekiego osiedla, zdejmując po drodze hełmofon. i kamizelkę. Po przejściu około 900 metrów prawdopodobnie zemdlał i już nie odzyskał przytomności 11 . Czternasty sierpnia obchodzono po raz pierwszy jako święto dywizjonu 315 dęblińskiego na pamiątkę wspaniałego zwycięstwa, odniesionego nad samolotami Luftwaffe przed rokiem. Na uroczystość przybyli: Inspektor Polskich Sił Powietrznych gen. obs. Stanisław Ujejski, płk pil. Stefan Pawlikowski, kpt. pil. Stefan Janus, kpt. pil. Jan Falkowski, kpt. pil. Zbigniew Czajkowski. Obecna była także „matka chrzestna” dywizjonu — miła i bogata lady Virginia Gersee, opiekująca się bardzo serdecznie pilotami i mechanikami. Podczas żołnierskiego apelu gen. Ujejski udekorował Srebrnymi Krzyżami Orderu Virtuti Militari kpt. pil. Fałkowskiego' i sierż. Chudka, Krzyżami Walecznych por. Stembrowicza, 11

Plut. pil. (sgt) Tadeusz Nawrocki został pochowany na cmentarzu w Formby w hrabstwie Lancaster, Anglia.

33

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

ppor. Jaworskiego, sierż. Gruszczyńskiego i sierż. Jankowskiego. Brązowe Krzyże Zasługi otrzymali sierż. Korek, sierż. Stawowy, plut. Hetmańczyk i kpr. Bączkiewiczi. Po dekoracji odbyła się defilada, następnie wspólny żołnierski obiad, zaś wieczorem Okolicznościowa akademia oraz występ artystów Wojska Polskiego. Następnego dnia zginął por. pil. Eugeniusz Fiedorczuk. W locie koszącym nad pobliską plażą zawadził skrzydłem Siptfire'a o betonowy słup trakcji elektrycznej — samolot zderzył się z ziemią, pilot zginął na miejscu 12 . Od połowy sierpnia 1942 r. eskadra B pod dowództwem f/lt Kornickiego czasowo pełniła służbę na lotnisku Valley na wyspie Anglesey. Osłaniano konwoje morskie i pełniono dyżur alarmowy, gdyż swierdzono, że niemieckie samoloty zwiadowcze i bombowe zaczęły pojawiać się nad obszarami Morza Irlandzkiego u wybrzeży Irlandii. W dniu 23 sierpnia około godziny ósmej rano został przekazany do eskadry telefoniczny sygnał do natychmiastowego startu dwu samolotowej sekcji. Dyżur pełnili por. pil. Bolesław Sawiak i sierż. pil. Tadeusz Lisowski. Wystartował tylko por. Sawiak, bo Lisowski miał trudności z uruchomieniem silnika. Kiedy wzbił się w powietrze z opóźnieniem, swojego dowódcy nie odnalazł. Tymczasem f/o Sawiak został naprowadzony na Junkersa Ju-88 nad morzem, niedaleko Irlandii, naprzeciwko Dublina. Pilot powiadomił stanowisko dowodzenia, że rozpoczyna atak, podając przez radio hasło „tally ho!”. Dalszych wiadomości od pilota polskiego nie było. Jak się potem okazało, f/o Sawiak ostrzelał celnie Junkersa i ranił strzelca pokładowego. Ale w tej walce został także ranny polski myśliwiec. Sawiak skierował się nad ląd i wylądował przymusowo na napotkanym polu niedaleko Dublina. Pilota przewieziono do szpitala — rana okazała się ciężka, lekarzom nie udało się go uratować. 13 Niemiecki Junkers wylądował również w Irlandii; jego załogę internowano. Pod koniec sierpnia w Woodvale rozeszła mą nieoficjalna wiadomość, że dywizjon 315 juz wkrótce zostanie przeniesiony do składu dywizjonów 1 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego na lotnisko Northolt.

W NORTHOLT PO RAZ WTÓRY Piątego września 1942 r. dywizjon 315 dębliński przeniósł się z powrotem na stację lotniczą w Northolt i wszedł w skład dywizjonów 1 Polskiego Skrzydła 12

Por. pil. Eugeniusz Fiedorczuk został pochowany na cmentarzu w Formby obok grobu plut. pil. Tadeusza Nawrockiego. 13 Por. pil. (f/o) Bolesław Sawiak został pochowany na cmentarzu w Formby przy grobach plut. Nawrockiego i por. Fiedorczuka

34

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Myśliwskiego, złożonego wówczas z czterech dywizjonów (w Northolt 306 i 315 oraz w Heston 302 i 308). Dowódcą dywizjonu 302 był s/ldr Stanisław Łapka, 308 s/ldr Walerian Żak i 306 s/ldr Kazimierz Rutkowski. Skrzydłem dowodził w/cdr Stefan Janus, do pomocy miał s/ldr Tadeusza Nowierskiego. Komendantem stacji lotniczej Northolt był g/cpt Mieczysław Mümler, a stacji lotniczej Heston w/cdr Stanisław Brzezina. Zadania bojowe Polskiego Skrzydła nie zmieniły się, latano na osłonę bombowców, wymiatania, ostrzeliwano czasem cele naziemne, patrolowano nad wyznaczonymi rejonami, czasem wykonywano małymi ugrupowaniami zadania na osłonę morską (air sea rescue). Od połowy 1942 roku do Anglii zaczęło przybywać i włączać się do bojowych akcji lotnictwo amerykańskie. Działania ofensywne aliantów nad kontynentem europejskim stale przybierały na sile i intensywności. Brytyjskie lotnictwo bombowe działało przeważnie w porze nocnej, natomiast amerykańskie w porze dziennej w osłonie licznych dywizjonów myśliwskich, w tym również polskich. Początkowo lotnictwo amerykańskie (United States Air Force — USAF) dysponowało lekkimi dwusilnikowymi bombowcami, ale wkrótce zastąpiono je ciężkimi czterosilnikowymi samolotami typu Flying Fortress (Latające Fortece). Już 8 września dywizjon dębliński wziął udział wraz z dywizjonami 306s 302 i 308 w osłonie sześciu amerykańskich bombowców typu Douglas Boston, które udały się na bombardowanie doku w porcie Le Havre w północnej Francji. Interweniowały niemieckie myśliwce Focke Wulf FW-190. Podjęły z nimi walkę dywizjony 302 i 315, ale konkretnych wyników nie odnotowano. Spitfire f/lt Kornickiego powrócił z przestrzelonym zbiornikiem. Na początku października dywizjony 306 i 315 otrzymały nowe doskonałe samoloty Supermarine Spitfire Mk-IX, które wówczas należały do najlepszych myśliwców — osiągały prędkość 400 mil na godzinę (około 650 km/h), pułap ich sięgał do ponad 40 tysięcy stóp, silniki miały dwustopniową sprężarkę, przystosowane były do zabierania pod kadłub 90-galonowego podwieszanego zbiornika paliwowego i trzech bomb — jedną; 500-funtową i dwie 250-funtowe. Piloci nie potrzebowali przechodzić specjalnego przeszkolenia, samolot ten był tylko nieco bardziej wymagający w pilotażu (chodziło o przykładanie większej siły w sterowaniu). Piątego października nastąpiła zmiana — nowym dowódcą 315 dywizjonu został s/ldr Tadeusz Sawicz, wyróżniający się pilot i dowódca myśliwski, uczestnik walk nad Polską, Francją i bitwy o Wielką Brytanię. Wcześniej pełnił obowiązki dowódcy eskadry w dywizjonie 316, a ostatnio dowódcy eskadry w 58 OTU w Grangemouth. Był szczupły i być może dlatego nazywano go Szczurem. W dwa dni później w/cdr Janus zebrał rano na odprawę bojową dowódców trzech dywizjonów — 302, 306 i 315 i— na stanowisku dowodzenia.

35

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

— Koledzy, dziś będziemy uczestniczyć w pierwszej dużej wyprawie dziennej amerykańskiego lotnictwa bombowego, w której weźmie udział ponad sto Latających Fortec. — No, nareszcie zaczniemy się Niemcom dobierać do skóry! — nie omieszkał głośno wyrazić zadowolenia Śledź, czyli Kazio Rutkowski. Nigdy nie zdołałem ustalić, dlaczego tak właśnie go nazwano. — Nie przerywaj — upomniał go Janus. — Naszym zadaniem będzie lot dywersyjny na jedną godzinę przed właściwą wyprawą amerykańskich Latających Fortec. Równo o godzinie dwunastej mamy się spotkać na wysokości dwudziestu tysięcy stóp nad Folkestone z dwoma skrzydłami brytyjskich Spitfire'ow. My dołączymy do nich i zajmiemy miejsce na samej górze: trzysta szósty na dwudziestu dwu tysiącach, trzysta piętnasty na dwudziestu pięciu tysiącach i trzysta drugi na dwudziestu siedmiu tysiącach stóp. Trasa przelotu tego zgrupowania myśliwskiego według wyrysowanej na mapie czerwonej linii, a wiec zbiórka nad Folkestone, dalej Dunkierka, zakręt w prawo nad Belgię i zatoczymy duży łuk sięgający po Gandawę, skąd zawrócimy nad Kanał w okolicy Ostendy i skierujemy się na Anglię. Dowództwo ma nadzieję, że niemieckie pułki myśliwskie wystartują, by nas przechwycić. W konsekwencji będą lądować na swoich lotniskach bez paliwa akurat wtedy, gdy Fortece będą bombardować zakłady wytwórcze taboru kolejowego w Lille. — Jaką pogodę spotkamy na trasie? — zapytał Szczur. — Coś taki ciekaw? — zaśmiał się Łysek, czyli s/ldr Nowierski. — Co do pogody, to może być różnie. Nad Belgią są ławice chmur, ale poprzerywane, tak przynajmniej powiadają meteorologowie. Należy po prostu uważać, aby się nie pogubić, a w razie potrzeby obniżyć lub zwiększyć wysokość. Czy teraz wszystko jasne? Janus przerwał na chwilę, zapalono papierosy i jak zwykle zaczęto żartować. — Proszę teraz udać się do swoich dywizjonów i przygotować pilotów i maszyny do lotu. Pamiętajcie, ja z dywizjonem trzysta szóstym startuję o godzinie jedenastej czterdzieści, zaraz za nami Szczur ze swoim trzysta piętnastym, a Mały — tu Janus zwrócił się do s/ldr Łapki — wystartuje tak z Heston, aby do nas zaraz dołączyć. — Tak jest — potwierdził Łapka. Spotkanie Polskiego Skrzydła z dwoma skrzydłami RAF nastąpiło zgodnie z ustalonym planem nad Folkestone, skąd razem skierowano się na Dunkierkę i stamtąd nad teren Belgii. Tam zaraz natrafiono na całkowite zachmurzenie nieba i obniżającą się podstawę chmur. Dywizjon 302 musiał gwałtownie obniżyć wysokość lotu, by znaleźć się pod chmurami, lecz manewrem tym stworzył niebezpieczną sytuację dla dębliniaków, co z kolei zmusiło Szczura do pozostania nad chmurami. Rzecz jasna dywizjon stracił kontakt wzrokowy z innymi dywizjonami. Także Mały na czele 302 znalazł się w odosobnieniu. Tylko dywizjon 306 w dalszym ciągu utrzymywał łączność ze 36

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

skrzydłami brytyjskimi, które jednak do Gandawy nie doleciały. Napotkawszy na zwały chmur, zawróciły w kierunku na Kanał. I wtedy doszło do walki z Fockce Wulfami, które zaatakowały także dywizjon 306. Toruniacy jednak nie dali się zaskoczyć, a dysponując wspaniałymi Spitfire'omi, zwanymi potocznie „dziewiątkami”, zestrzelili na pewno 3, prawdopodobnie 1 i uszkodzili 1 nieprzyjacielski samolot. Wyróżnił się w walce f/lt Gil, który latał przedtem w dywizjonie 315, a teraz dowodził eskadrą w 306. W kronice dywizjonu 315 znajduje się zapis o wyprawie Latających Fortec: „Z liczby 108 Latających Fortec 20 zawróciło z połowy trasy, 17 celu nie osiągnęło, .cel zbombardowało 71. Nad Francją. zostały zestrzelone dwa bombowce, dwie Fortece zderzyły się w drodze powrotnej nad Kanałem, jedna z nich wpadła do morza, druga uszkodzona wylądowała w Anglii. Załogi Fortec stoczyły z atakującymi Focke Wulfami szereg walk, zgłoszono 30 niemieckich myśliwców zestrzelonych na pewno lub uszkodzonych”.

Dzięki pewnym zestrzałom dywizjonu 306 konto zwycięstw polskich dywizjonów myśliwskich w Anglii wzrosło tego dnia do 499. Odtąd zadawano sobie pytanie, kto zestrzeli pięćsetny samolot nieprzyjacielski. Ustalono prezent dla zdobywcy pięćsetnego zestrzału. Nie było w Northolt pilota, który j by o takim sukcesie nie marzył. A tu, jak na złość, wypraw ofensywnych poza Kanał było coraz mniej ze względu na pogarszające się warunki atmosferyczne, a i Niemcy nie bardzo się kwapili do atakowania silnych zgrupowań alianckich myśliwców. Mijały dni i tygodnie, a do spotkań z Focke Wulfami nie dochodziło. Wigilia Świąt Bożego Narodzenia 1942 roku była w Northolt obchodzona tradycyjnie, a więc uroczyście. W miejscowym Aleksander Palace zgromadził się cały personel obu dywizjonów 306 i 315. Na uroczystość łamania się opłatkiem przybyli: prezydent Władysław Raczkiewicz, Inspektor Polskich Sił Powietrznych gen. Ujejski, płk pil. Pawlikowski i marszałek RAF Leigh Mallory. Potem Lady Virginia Gersee zajęła się swoimi podopiecznymi z dywizjonu 315, rozdając im podarki i życząc każdemu wszelkiej pomyślności oraz szybkiego powrotu do wolnej Polski. Ostatniego dnia grudnia zaczęło się rozpogadzać. Zaraz też ze sztabu 11 Grupy Myśliwskiej nadszedł do komendanta stacji Northolt zaszyfrowany telegram oznaczony jako Form D, co oznaczało, że zanosi się na operację. Tak też było. Skrzydło Polskie w składzie dywizjonów 306 i 315 miało polecieć na wymiatanie nad Francję w obszarze Le Treport — Abbeville — Dunkierka. Start wyznaczony był na godzinę 13.30. W tym samym czasie miały operować w rejonie Le Touquet dwa skrzydła RAF, jedno z Tangmere i drugie z Kenley. Polskie Skrzydło poprowadził w/odr Janus, lecący na czele dywizjonu 306. Dowódca s/ldr Rutkowski poprowadził jeden z kluczy, bo nie mógł sobie odmówić

37

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

przyjemności wzięcia udziału w wyprawie w ostatnim dniu 1942 roku. Razem więc poleciało 13 Spitfire'ow Mk-IX. W składzie dywizjonu 315 wzięło udział 12 Spitfire'ow Mk-IX, a dowodził nim s/ldr Sawicz. Lot odbył się na wysokości 20 tysięcy stóp. Kiedy polskie dywizjony dolatywały w rejon Abbeville, stanowisko dowodzenia zulu podało wiadomość, że nad Berek na wysokości 25 tysięcy stóp doszło do walki dywizjonów brytyjskich z Focke Wulfami. Skrzydło Polskie czym prędzej udało się w tamtym kierunku, jednocześnie' nabierając wysokości. Niebawem zauważono 13 FW-190 w dwóch oddzielnych grupach po sześć samolotów i jeden pojedynczy pod nimi. Zaatakował je będący w przodzie dywizjon 306. Niemcy nie ustępowali; rozegrała się krótka, lecz zacięta walka. Z tyłu podążał dywizjon 315, ale w walce udziału nie wziął. Niebawem jednak w odległości kilku . mil od brzegu pojawiły się cztery FW190. S/ldr Sawicz zwrócił się od razu przeciwko nim, lecz Niemcy w tej samej chwili wykonali zwrot i znurkowali do chmur. Po zbiórce obu dywizjonów do ugrupowania skrzydła stwierdzono brak dwóch Spitfire'ow. Lądowanie odbyło się w Northolt o godzinie 15.35. Wynik walki, stoczonej przez pilotów dywizjonu 306, był następujący: f/o Henryk Pietrzak zestrzelił na pewno pięćsetny samolot nieprzyjacielski FW-190, a f/o Zdzisław Langhamer pięćset pierwszy. Zwycięstwa prawdopodobne odnieśli f/o Górniak i p/o Szajda, a uszkodzenie w/o Śmigielski. Z lotu nie powrócili dowódca eskadry f/lt Gil i p/o Kosmowski. 14 Tak to w ostatnim dniu 1942 roku myśliwcy polscy powiększyli konto zwycięstw o dwa pewne zestrzały, osiągając tym samym upragnioną liczbę pięciuset zwycięstw, i równocześnie rozpoczęli nową pięćsetkę. Niestety, wyczyn ten opłacili bolesną stratą dwóch doskonałych kolegów. W pierwszej połowie stycznia 1943 r. pogoda nie sprzyjała wykonywaniu lotów bojowych. Przeprowadzano więc loty treningowe z pilotami, którzy przybyli na miejsce skierowanych na odpoczynek. Dwudziestego szóstego stycznia Skrzydło Polskie wykonało lot na wymiatanie nad Francją w rejonie Saint Omer. Skrzydłem dowodził w/odr Janus na czele dywizjonu 306, lecącego w składzie 12 Spitfire'ów. Start odbył się o godzinie 12.40. Dywizjon 315 (13 samolotów) poprowadził f/lt Kornicki. Oprócz niego wystartowali f/o Drybański, sgt Śmidowicz, f/o Wiza, f/o Semmerling, sgt Łojek, f/o Andersz, sgt Będkowski, f/o Stefankiewicz, p/o Źurakowski, sgt Lewandowski, p/o Kuryłowicz i g/cpt Pawlikowski, który — jak żartobliwie stwierdzili darzący go dużą sympatią koledzy — poleciał na przyczepkę. Pawlikowski, mimo

14

Ppor. pil. (f/lt) Józef Gil i ppor. pil. (p/o) Leon Kosmowski zginęli w wodach kanału La Manche.

38

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

czterdziestu siedmiu lat, przeszkolił się na Spitfire Mk-IX i stosunkowo często brał udział w lotach bojowych. Na patrol w zakresie ratownictwa morskiego poleciała nad Kanał naprzeciwko Deal dwusamolotowa sekcja: p/o Blok i kpt. pil. Frank Gabrewski, pilot lotnictwa amerykańskiego polskiego pochodzenia, odbywający staż bojowy w dywizjonie 315. Podczas tego lotu nie doszło do spotkania z niemieckimi myśliwcami, a ponieważ wykonywano go na wysokości ponad 22 tysięcy stóp, artyleria wroga nie strzelała. W drodze powrotnej, po przekroczeniu linii brzegowej naprzeciwko Gravelines, nad Kanałem niespodziewanie zderzyły się dwa Spitfire'y z dywizjonu 306 — pilotowali je w/cdr Janus i w/o Jasiński. Jeden z pilotów opuścił samolot i widziano, jak rozwinął spadochron, a potem wpadł do morza. Natomiast drugi pilot skierował się lotem ślizgowym w kierunku Francji. Był to dowódca skrzydła w/cdr Janus 15 . Od razu w kierunku miejsca wypadku skierowano drogą radiową sekcję ratownictwa morskiego. Widziano pilota wpadającego do morza, a następnie płynącego przy użyciu maewestki dinghy jednak nie zauważono. Pilot utrzymywał się na powierzchni około pięciu minut, potem zatonął. Kolejnym dowódcą 1 Polskiego Skrzydła został mjr pil. (w/cdr) Wojciech Kołaczkowski, były dowódca (w 1941) dywizjonu 303, a ostatnio dowódca 2 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego. Jego zastępcą został w tym czasie — jako squadron leader flying — mjr pil. (s/ldr) Henryk Szczęsny, dowódca dywizjonu 317 w 1941 r. Meldunek z lotu bojowego w dniu 3 lutego 1943 r.: „Lot na circus 258 w rejon Saint Omer. Start skrzydła — dywizjony 306 i 315 — o godzinie 16.15. Skład dywizjonu 315: s/ldr Sawicz, f/o Drecki, f/o Wiza, kpt. Gabrewski, sgt Jankowski, f/o Andersz, p/o Jaworski, f/o Tarkowski, p/o Cwynar, sgt Będkowski i sgt Ostrowski. Jako rescue —i sgt Gaczoł — w rejonie Deal. Brzeg angielski przekroczono w rejonie Deal o godzinie 14.50 na wysokości 22 do 25 tysięcy stóp. Stąd przyjęto kurs na Saint Omer, przekraczając brzeg francuski w rejonie Calais. Nad Saint Omer Polskie Skrzydło przyleciało za wcześnie o 10 minut, zaczęto więc wykonywać kręgi na wysokości 22 000 do 23 000 stóp. Wkrótce zauważono nadlatujące bombowce i ogień artylerii przeciwlotniczej skierowany do nich. Wybuchów bomb nie widziano. W drodze powrotnej w rejonie Calais zauważono cztery FW-190 na wysokości 18 tysięcy stóp. W tymże samym czasie któryś z pilotów zameldował o pięciu FW-

15

Jak się potem okazało, mjr pil. (w/cdr) Stefan Janus wylądował na brzegu francuskim i dostał się do niewoli, natomiast st. sierż. pil. (w/o) Wawrzyniec Jasiński zatonął. Po pewnym czasie morze oddało ciało, pochowano je na miejskim cmentarzu w Dunkierce, działka Z, rząd 4, grób 12.

39

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

190 na wysokości 23 tysięcy stóp. Natomiast z boku ugrupowania pojawiło się na 25 tysiącach stóp siedem innych FW-190. Dowódca skrzydła wydał rozkaz nabierania wysokości zakrętem w lewo w kierunku słońca. Niemcy, widząc manewr Polaków, zakręcili w prawo. Trzy FW190 znurkowały w stronę Francji, a pozostałe cztery zostały zaatakowane przez dębliniaków. W tym samym czasie dywizjon 306 usiłował zaatakować inną grupę FW-190, lecz te szybko zrejterowały. W walce, która się wywiązała, piloci z dywizjonu 315 — p/o Blok i p/o Cwynar — zestrzelili na pewno po jednym FW-190. Inni piloci też strzelali, ale wyników nie zauważono. Samolot p/o Blocha został w walce mocno uszkodzony, ale pilot doleciał szczęśliwie do Northoltu, gdzie bez przeszkód wylądował”.

Zdarzały się czasem loty na specjalne zamówienie wysoko postawionych osobistości rządowych. Taka właśnie okazja nadarzyła się 27 lutego po południu, zaraz po zmianie dyżurnego składu dywizjonu. Dowódca zwołał wszystkich na odprawę. — Koledzy, będziemy dziś mieli możliwość okazania szczypty wdzięczności dla naszych brytyjskich aliantów. Wyznaczono nam bardzo ważne zadanie — tu Szczur uśmiechnął się i sięgnął po papierośnicę, którą już przedtem położył na stole. Zdyscyplinowany Zygmunt pośpieszył z zapałkami. — Poczęstuj się, proszę bardzo — powiedział do niego dowódca. — A więc do rzeczy. Anglicy uważają, że ważne zadania należy powierzać Polakom, a dziś naszemu skrzydłu. Jak wiecie, wkrótce na boisku w Wembley rozpocznie się mecz piłki nożnej między dwoma drużynami, angielską i amerykańską. Na mecz przybędzie para królewska, król Wielkiej Brytanii Jerzy VI i jego małżonka królowa Elżbieta, z córkami i towarzyszącymi osobami. Będzie też chyba premier Winston Churchill. W związku z tym nasze skrzydło otrzymało zadanie niedopuszczenia żadnego niemieckiego samolotu nad Londyn. — Coś podobnego! Niemców nie ma nawet na lekarstwo nad Francją, a tu mają przylecieć! — zakrzyknął Włodek. — Spokój! Jak będziesz królem Anglii, to też będą cię ubezpieczać — skarcił go Szczur. Wszyscy gruchnęli gromkim śmiechem. — Polskiego Króla to mamy, ale wyjechał do Afryki — zareplikował Włodek, mając na myśli, oczywiście, autora; nasza nowo zorganizowana eskadra pod dowództwem s/ldr Skalskiego udała się właśnie na front afrykański. — Słuchajcie uważnie dalej, koledzy. Mecz rozpoczyna się o godzinie szesnastej, w takim razie dywizjon wystartuje o piętnastej czterdzieści z Włodkiem Miksą na czele. — Tak jest! — potwierdził Włodek.

40

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

— Nad Londynem, to jest nad Wembley, będziecie patrolować przez całą godzinę na wysokości powyżej balonów zaporowych. Potem zmieni was dywizjon trzysta szósty. Czy zadanie jest dla wszystkich jasne? — Tak jest, tylko czy nie szkoda paliwa? — obruszył się ktoś. — A kto cię o to pyta? Paliwa do samolotów jest dosyć, nie ma go do samochodów prywatnych — padła odpowiedź. i— Prosiłem o spokój — Szczur znów uciszył rozbawioną gromadkę. — Na tym kończę odprawę, rozkaz wykonać. — Tak jest — potwierdził za wszystkich Włodek. Zadanie zostało wykonane. Niemcom nawet się nie śniło o odwiedzeniu Londynu w porze dziennej. W południowej Anglii było wtedy bardzo dużo lotnisk, na których stały gotowe do startu dywizjony myśliwskie. Za to w parę godzin potem na ręce dowódcy Skrzydła Polskiego nadszedł telegram z Buckingham Palące z podziękowaniem za dobrze wykonaną powietrzną operację. W dniu 13 marca do 1 Polskiego Skrzydła na lotnisko Northolt został skierowany dywizjon 316, który przebywał dotąd na odpoczynku w środkowej Anglii. Dywizjonem dowodził s/ldr Marian Trzebiński, doświadczony pilot i dowódca myśliwski, weteran września 1939 r., walk nad Francjąj w 194'0 i walk nad Anglią. Dywizjon był wyposażony w Spitfire'y Mk-V, które zaraz po przylocie do Northolt wymienił na Mk-IX. Na odpoczynek do Hutton Cranswiok odleciał dywizjon 306. Tego dnia dywizjon 315 uczestniczył w osłonie wyprawy bombowej kilkudziesięciu Latających Fortec. Doszło do krótkiej walki z kilkoma Focke Wulfami, które znienacka z boku zaatakowały jeden klucz dębliniaków. F/o Najbicz zestrzelił prawdopodobnie jednego FW-190, ale z lotu nie powrócił jeden Spitfire z pilotem f/o Semmerlingiem. Ponieważ nie wiedziano, co się z nim stało, wciągnięto go na listę zaginionych (missing). Z nastaniem wiosny i lepszych warunków atmosferycznych nasiliły się loty ofensywne na kontynent europejski amerykańskich Latających Fortec i Liberatorów; sięgały już one nad rdzenne Niemcy. Skrzydła myśliwskie, w tym także i 1 Polskie Skrzydło z Northolt, były bardzo intensywnie zaangażowane przy ich osłonie. Do akcji weszły też amerykańskie dywizjony myśliwskie na szybkich Thunderboltach i Mustangach. Myśliwcy niemieccy interweniowali sporadycznie. Przewaga lotnictwa zachodnich aliantów była już przytłaczająca. Czwartego kwietnia dywizjon 315 wystartował na osłonę powracającej znad Francji wyprawy Latających Fortec w składzie skrzydła — 315, 316 i 308 dywizjony z Northolt oraz dywizjon 303 z Heston. Skrzydłem dowodził zastępca dowódcy squadron leader flying Szczęsny, lecący na czele dywizjonu 315. W składzie tego dywizjonu byli piloci: s/ldr Sawicz, f/lt Łukaszewicz, f/sgt Matus, f/o Panek, f/o Andersz, f/o Olszewski, sgt Malec, sgt Lewandowski, f/o Najbicz, f/o Tarkowski i sgt Ostrowski. Trasa lotu prowadziła z Northolt przez 41

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Beachy Head na wysokości 25 tysięcy stóp i dalej nad Francję w rejon Rouen, gdzie spotkano wyprawę amerykańskich Latających Fortec, powracającą po wykonaniu zadania do Anglii. Dywizjony polskie zajęły ustalone przedtem miejsca obok ugrupowania czterosilnikowych bombowców. Na miejscu zbiórki nie pojawiły się cztery brytyjskie skrzydła Spitfire'ow, które miały osłaniać wyprawę od góry — po prostu spóźniły się o całe dziesięć minut i do spotkania już nie doszło. Zaraz też zauważono, że pojedynczy Focke Wulf zaatakował jedną Flying Fortress, która zaczęła dymić, ale od szyku nie odstała. W czasie wykonania zakrętu niespodziewanie zderzyły się dwa Spitfire'y z dywizjonu 315, pilotowane przez f/lt Łukaszewicza i f/o Panka. Obie maszyny runęły w dół. Nie zaobserwowano, aby piloci opuścili samoloty 16 . W tejże niemal chwili pojawił się na dole inny pojedynczy Focke Wulf i starał się zaatakować ugrupowanie bombowe. Natychmiast interweniował f/o Andersz i po oddaniu do niego kilku krótkich serii wzniecił na nim pożar. Pilot niemiecki ratował się ze spadochronem. Przelatując tuż koło Rouen, dywizjon 315 został celnie ostrzelany przez niemiecką artylerię przeciwlotniczą. Spitfire sgt Ostrowskiego został trafiony i z kłębem dymu za ogonem zwalił się w dół. Nie zauważono, aby pilot opuścił samolot ze spadochronem 17 . Około dziesięciu mil na północny zachód od Rouen wyprawę znów zaatakowały niemieckie myśliwce w liczbie piętnastu FW-190. Do walki od razu włączyli się dębliniacy. S/ldr Sawicz i sgt Matus uszkodzili po jednym FW-190. Dostrzeżono też lecące z boku dwie grupy niemieckich myśliwców: jedna liczyła dwanaście, druga siedem FW-190. Niemcy nie odważyli się na zaatakowanie Latających Fortec. Brzeg angielski wyprawa przeleciała o godzinie 15.05. Po wylądowaniu w Northolt okazało się, że nie powrócił też czwarty samolot, pilotowany przez s/ldr Szczęsnego. Nie wiedziano, co się z nim stało, więc po kilku dniach wciągnięto go na listę zaginionych. 16 kwietnia s/ldr Sawicz objął stanowisko zastępcy dowódcy 1 Polskiego Skrzydła jako sąuadron leader flying, a nowym dowódcą dywizjonu 315 został s/ldr Jerzy Popławski, który powrócił z odpoczynku w Grangemouth. Wtedy też nadeszła wiadomość, że s/ldr Henryk Szczęsny dostał się do niewoli niemieckiej. O swojej ostatniej walce tak „Hesio” po latach wspomina: 16 17

Obaj piloci por. pil. (f/lt) Stanisław Łukaszewicz i por. pil. (f/o) Przemysław Panek zginęli, zostali pochowani na cmentarzu wojskowym Saint Sever w Rouen, Francja. Plut. pil. (f/sgt) Tadeusz Ostrowski poległ na polu chwały, został pochowany na cmentarzu komunalnym w Serville, Francja.

42

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

„Nagle przede mną pojawił się Focke Wulf, od razu przechwyciłem go w celownik i rąbnąłem w niego salwę działek i karabinów maszynowych. Mój cel w mgnieniu oka zamienił się w kłąb ciemnego dymu i ognia i runął bezwładnie w dół jak świętojańska pochodnia. Ale ja wiedziałem, że jego boczny jest za nim na pewno teraz siedzi mi na ogonie. Zerknąłem w lusterko wsteczne i stwierdziłem, że dobiera mi się do skóry. Wykonuję zwrot i wyciągam do góry do słońca w kierunku Paryża. Zaczęła się zacięta walka kołowa, ja rozpoczynałem ją z gorszej pozycji, ale już po pierwszym okrążeniu sytuacja się zmieniła tak, że byliśmy naprzeciwko siebie morda w mordę. Podczas mijania się nastąpiło zderzenie skrzydłami. Nie byłem w stanie nigdy sobie przypomnieć, jak się to stało, że znalazłem się w pozycji wiszącej na spadochronie, jak aniołek opadałem do ziemi francuskiej, do świeżo zoranych pól. Dlatego też i lądowanie miałem miękkie i bezbolesne mimo mojej wagi osiemnastu i pół stone'a 18 . W pobliżu był lasek, więc od razu pomyślałem sobie, że ukryję się w nim, ale w tej samej chwili zobaczyłem,. że ze wszystkich stron zbliżali się do mnie niemieccy żołnierze. Stało się — odstawiono mnie po wielu przesłuchaniach do obozu jenieckiego do Stalag Luft III, znanego ze słynnej ucieczki kilkudziesięciu jeńców, zamordowanych potem bestialsko przez gestapo po ich ujęciu. 8 maja 1945 r. obóz nasz został wyzwolony, wyszliśmy na wolność”.

W drugiej połowie kwietnia i w maju 1943 r. dywizjon 315 dębliński pod dowództwem s/ldr Popławskiego w dalszym ciągu brał udział w licznych wyprawach nad Francję i Belgię, stoczył kilka walk powietrznych z niemieckimi myśliwcami i powiększył konto zwycięstw o nowe zestrzały nieprzyjacielskich samolotów: 20 kwietnia f/o Dubielecki strącił na pewno jednego FW-190, zaś s/ldr Popławski i sgt Jankowski uzyskali uszkodzenia FW-190; 4 maja f/o Dubielecki zaliczył uszkodzenie dwóch FW-190, p/o Żurakowski uszkodzenie jednego FW190; 15 maja p/o Blok zestrzelił na pewno jednego FW-190, f/o Dubielecki uszkodził jednego FW-190, 17 maja f/o Zając uszkodził jednego FW-190. Dwudziestego ósmego maja został zestrzelony w walce z Messerschmittami f/sgt Jan Rogowski. Walka rozegrała się w rejonie miejscowości Bergues niedaleko Calais, pilot nie usiłował ratować się ze spadochronem. 19 Trzeciego czerwca 1943 r. dywizjon 315 został skierowany na odpoczynek na lotnisko Hutton Cranswick w hrabstwie Yorkshire, a po miesiącu — 6 lipca — został przesunięty do Północnej Irlandii na lotnisko Ballyhalbert. Stamtąd piloci wykonywali loty na osłonę konwojów morskich i pełnili służbę alarmową.

18 19

1 stone = 6,3 kg. Kpr. pil. (f/sgt) Jan Aleksander Rogowski zginął na polu chwały, został pochowany na cmentarzu komunalnym Pihen les Guiñes koło Calais, Francja.

43

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

W LOTNICTWIE INWAZYJNYM Trzynastego listopada 1943 r. dywizjon 315 dębliński opuścił spokojną i miłą stację lotniczą RAF Ballyhalbert w Północnej Irlandii i przeniósł się zgodnie z rozkazem na lotnisko podlondyńskie w Heston. Na tym lotnisku organizowało się 133 Polskie Skrzydło Myśliwskie, w skład którego weszły dywizjony 306 i 315, a potem dołączył jeszcze dywizjon 129 RAF. 133 Polskie Skrzydło weszło w skład lotniczego związku operacyjnego Second Tactical Air Force (2 TAF — Drugie Lotnictwo Taktyczne), przeznaczonego do współpracy z inwazyjnymi wojskami lądowymi w planowanej operacji inwazyjnej w północnej Francji. Dywizjon 315 latał w dalszym ciągu na Spitfire'ach i wykonywał loty bojowe w osłonie potężnych wypraw bombowych Latających Fortec, na wymiatanie i osłonę mniejszych wypraw bombowców, które zaczęły atakować wyrzutnie bomb latających V-1, przygotowywane gęsto w północnej Francji i Belgii. Równocześnie dywizjonowi powierzono nowe zadania, polegające na zwalczaniu celów naziemnych na przedpolu linii frontu przy użyciu bomb i z broni pokładowej. Duży nacisk położono na. szkolenie w nawigacji wzrokowej na małych wysokościach z równoczesnym wyszukiwaniem i atakowaniem celów. Szenastego lutego 1944 r. zmienił się dowódca 315 dywizjonu — stanowisko to objął znany w lotnictwie myśliwskim s/ldr Eugeniusz Horbaczewski, mający na swym koncie ponad dziesięć zestrzelonych nieprzyjacielskich samolotów. Był średniego wzrostu, włosy miał ciemne, twarz pociągłą z wydatnym nosem — chyba dlatego koledzy nazywali go Dzióbkiem. Wesołego usposobienia, bardzo odważny, cieszył się sympatią podwładnych — pilotów i mechaników. W trzeciej dekadzie marca 1944 r. dywizjony 133 skrzydła otrzymały nowe doskonałe samoloty amerykańskie typu North American Mustang Mk-III. Należały one do najszybszych myśliwców II wojny światowej, rozwijały prędkość maksymalną w locie poziomym do 700 km/h, zaś w nurkowaniu znacznie ją przekraczały. Były uzbrojone w cztery najcięższe karabiny maszynowe kalibru 12,7 mm, mogły zabierać podwieszone zbiorniki paliwowe, które przedłużały lot do sześciu godzin, lub dwa tysiące funtów bomb (850 kg). Pierwszego kwietnia 1944 r. 133 Polskie Skrzydło przesunięto na polowe lotnisko w Coolham w południowej Anglii w hrabstwie Sussex, gdzie cały personel przeszedł pod namioty, i pracował w polowych warunkach. Lotnisko miało pasy startu i lądowania wyłożone żelazną^ siatką, a samoloty i samochody były dobrze zamaskowane. Stąd właśnie dywizjon 315 rozpoczął wykonywanie nowych zadań — loty na bombardowanie małych celów z lotu nurkowego i ich ostrzeliwanie z malej wysokości. W dalszym ciągu osłaniał wyprawy bombowe i wykonywał dalekie loty patrolowe, sięgające pod Paryż, Reims, Brukselę i Amsterdam.

44

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

133 skrzydłem (kryptonim oxo) dowodził polski as myśliwski w/cdr Stanisław Skalski, dowódcą dywizjonu 306 (kryptonim carmen) był s/ldr Stanisław Łapka, zaś dywizjonem 129 RAF (kryptonim bad hat) s/ldr C. Haw. Kryptonim dywizjonu 315 brzmiał „rainbow”. W pierwszej i drugiej dekadzie kwietnia personel dywizjonu 315 przystosowywał się do nowych warunków bytowania i szkolił w pilotowaniu Mustangów, które okazały się bardziej wymagające niż dotychczasowe Spitfire'y, gdyż nieco wolniej reagowały na ruchy sterów. Podczas szkolenia nie obeszło się bez katastrofy. W dniu 19 kwietnia zginął podczas lotu treningowego na bombardowanie nurkowe p/o Roman Brygider. Mustang zderzył się z ziemią, pilot zginął na miejscu. W trzeciej dekadzie kwietnia dywizjon rozpoczął służbę bojową na Mustangach, osłaniając wyprawy bombowe i bombardując małe cele z lotu nurkowego. W dniu 20 maja z takiej wyprawy nie powrócił f/o Stanisław Caliński. Jego samolot został trafiony pociskiem niemieckiej artylerii przeciwlotniczej. Pilot poległ na polu chwały 20 . Dwudziestego piątego maja klucz z eskadry B w składzie: dowódca f/lt Janusz Marciniak, f/o Jerzy Polak, f/o Jerzy Kirste i f/sgt Tadeusz Jankowski, wykonał lot na tzw. rangerkę (zwalczanie celów naziemnych na tyłach frontu) po trasie Coolham — Nevers — Chateauroux — Tours — Coolham. W rejonie Bourges napotkano dwa niemieckie samoloty typu Arado-96, lecące w szyku. Piloci natychmiast je zaatakowali i wzniecili na nich pożary — oba runęły do ziemi, nikt z załóg nie uratował się. Zwycięstwo podzielono na wszystkich pilotów, bo wszyscy strzelali. Start klucza odbył się o godzinie 17.40, lądowanie o 21.15. W dniu 1 czerwca skład pilotów dywizjonu 315 przedstawiał się następująco: dowódca dywizjonu s/ldr Eugeniusz Horbaczewski; dowódca eskadry A f/lt Henryk Stefankiewicz, eskadry B f/lt Janusz Marciniak; piloci: f/lt Adam Sworniowski, f/lt Michał Cwynar, f/lt Franciszek Wiza, f/o Jerzy Polak, f/o Jerzy Kirste, f/o Andrzej Czerwiński, f/o Piotr Kliman, f/o Bożydar Nowosielski, f/o Śmi.drowicz, f/o Kazimierz Wünsche, p/o Gwidon Swistuń, f/lt Jerzy. Zbrożek, w/o Jan Adamiak, w/o Tadeusz Tamowicz, f/sgt Jakub Bargiełowski, f/sgt S. Będkowski, f/sgt Tadeusz Berka, f/sgt Ryszard Idrian, f/sgt Kazimierz Siwek, f/sgt Bolesław Czerwiński, f/sgt Antoni Ciumdziewicki, f/sgt Tadeusz Słoń, f/sgt Kopczyński, f/sgt Kazimierz Kijak i f/sgt Józef Donocik. Szóstego czerwca 1944 r. o świcie zachodni alianci przystąpili do operacji „Overlord”, przypuszczając z morza i z powietrza atak na plaże Normandii w północnej Francji. Dywizjonom 133 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego przypadła w udziale osłona wschodniego odcinka lądowania wojsk brytyjskich i 20

Por. pil. (f/o) Stanisław Caliński został pochowany na cmentarzu komunalnym w Creil, grób Z-346, Francja.

45

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

kanadyjskich nad rejonami oznaczonymi kryptonimami Sword, Juno i Gold, a położonymi na zachód od ujścia rzeki Orne do kanału La Manche. Trzy kolejne loty, trwające po dwie i pół godziny każdy, dywizjony wykonały samodzielnie na przydzielonych im wysokościach lotu w tak zwanym ambrella, czyli parasolu, sięgającym od małej do dużej wysokości nad polem walki. Po południu dywizjon 315 wraz z całym skrzydłem, dowodzonym przez w/cdr Skalskiego, brał udział w patrolowaniu nad rejonem lądowania wojsk spadochronowych na półwyspie Cotentin. Tego dnia do spotkań z niemieckimi myśliwcami nie doszło. Na wieczornym podsumowaniu całodziennej pracy bojowej dywizjonów w/cdr Skalski poinformował zebranych pilotów, że następnego dnia rano Polskie Skrzydło rozpocznie wykonywanie nowych zadań bojowych, oznaczonych kryptonimem armed reco (rozpoznanie siłą). Zadania te mają polegać na tym, że samoloty startujące w odstępach pięciominutowych zabierać będą bomby i pełny zapas amunicji, wyszukiwać cele poza linią frontu, bombardować je i ostrzeliwać z broni pokładowej. Działania te miały na celu wsparcie wojsk inwazyjnych przez izolowanie pola walki na wybrzeżach Normandii. Siódmy czerwca był pięknym słonecznym dniem. Z samego rana, od godziny piątej do piątej dziesięć, dywizjony wystartowały kolejno na armed reco do tego samego, rejonu: Argentan — Sees — Breteuil. Dywizjon 315 startował jako ostatni, prowadził go dowódca s/ldr Horbaczewski. Celów godnych uwagi było dużo — piloci ulokowali swoje bomby w zabudowaniach i torach stacji kolejowej na północ od Argentan, a następnie cała dwunastka dębliniaków zaczęła hulać po okolicy, ostrzeliwując pociągi towarowe, zgromadzone przy szosie samochody ciężarowe i uciekających do rowów i w zagajnik żołnierzy niemieckich. Nagle lecący z boku na czele swojego klucza f/lt Sworniowski zauważył klucz czterech Focke Wulfów. Przelatywały z boku na małej wysokości, tuż nad ziemią. Sworniowski, niewiele się namyślając i nie meldując przez radio dowódcy, skierował się natychmiast w ich strot nę gwałtownym zwrotem. Jego boczni piloci, wypatrujący cele na ziemi i nie spodziewający się tak nagłego manewru, pozostali nieco w tyle. Niemcy chyba nie zauważyli Sworniowskiego, lecieli w obranym kierunku na Rouen. Polak nie dał jednak za wygraną, popędził za nimi na pełnym gazie. Ostatniego z nich dopadł wkrótce i zanim Niemiec zorientował się w grożącym mu niebezpieczeństwie, celnie go ugodził od tyłu. Foćke Wulf zderzył się z ziemią i eksplodował. — Opowiadaj, jak to było? — ponaglał Sworniowskiego Dzióbek, gdy jego podwładny zjawił się po wylądowaniu na stanowisku dowodzenia w celu złożenia odpowiedniego meldunku. — Zupełnie normalnie i nawet niebojowo. — Sworniowski uśmiechnął się i sięgnął po papierosa, którym poczęstował go dowódca. Zaciągnął się dymem i wtedy już spokojnie opowiadał dalej: — To było tak. Podczas powrotu w kierunku

46

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

na Kanał mój.klucz leciał ostatni, trzymaliśmy się z prawej strony w odstępie jednej mili od reszty... — To za daleko — wtrącił się Dzióbek. — Ale za to wkrótce zauważyłem z mojej prawej strony, dość daleko, przesuwające się na wschód sylwetki czterech myśliwców. Nie chcąc ich stracić z oczu, wykonałem gwałtowny zakręt i na pełnym gazie pogoniłem za nimi. Zaraz też stwierdziłem, że są to Focke Wulfy, nie meldowałem przez radio, bo przecież sami mogliśmy dać sobie z nimi radę. Jeden z nich pozostał najwyraźniej z tyłu, tak jakby ubezpieczał resztę, bo wykonywał lekkie zakosy. Nie mógł mnie zauważyć, bo leciałem tuż nad ziemią i w jego ogonie. Zbliżyłem się w ten sposób do niego może na sto pięćdziesiąt jardów i rąbnąłem długą serią. Ani pisnął, skurczybyk! Tak, jak leciał, zderzył się z ziemią i rozsypał w kawałki. Zakurzyło się tylko dymem i ogniem. Jego koledzy byli daleko w przodzie, nie zainteresowali się nim i chyba nie wiedzieli, co się stało. Zniknęli mi z oczu na tle Rouen, do którego się w pogoni zbliżyłem. — Ja widziałem, jak Focke Wulf rozbił się, myślałem nawet, że to wybuch bomby — wtrącił się sgt Bargiełowiski, boczny pilot Sworniowskiego. — Byłem jednak za daleko, aby dogonić Niemców. — Gratuluję ci, Adam, zwycięstwa — Dzióbek uścisnął Sworniowskiego i poklepał go po ramieniu. — Spisałeś się z nas najdzielniej. — Po prostu miałem szczęście — uśmiechnął się Adam. Tymczasem samolotami zajęli się mechanicy. Szybko uzupełnili paliwo, amunicję i podwiesili bomby. Zapowiedziano bowiem, że skrzydło powtórzy lot w ten sam, jednak rozszerzony, rejon po Dreux i Rouen. Dywizjony miały działać w jednym czasie, ale indywidualnie na wysokości do 15 tysięcy stóp. Jako drugi startował dywizjon 315 o godzinie dziewiątej pięć. Dowodził znów Horbaczewski, a razem z nim polecieli: f/o A. Czerwiński, f/sgt Siwek, f/o Kliman, f/sgt B. Czerwiński, f/sgt Ciumdziewicki, f/lt Marciniak, f/lt Cwynar, f/o Kirste, f/sgt Idrian, f/sgt Berka i f/sgt Słoń. Dywizjon zbombardował składy na stacji w Dreux, ostrzelał pociągi towarowe, wzniecając pożary i wybuchy w środkowej części jednego z pociągów, zniszczono też dwa znajdujące się na stacji samochody ciężarowe. W drodze powrotnej, na południowy wschód od Rouen, klucz f/lt Marciniaka stoczył krótką, ale zaciętą walkę z dziesięcioma Messerschmittami Me109. Piloci zestrzelili na pewno pięć z nich i jeden prawdopodobnie. Dywizjon strat żadnych nie poniósł, lądowanie odbyło się w Coolham w kilka minut po jedenastej. Po wylądowaniu piloci znów zebrali się w jednym z namiotów stanowiska dowodzenia skrzydła i kolejno, w obecności dowódcy dywizjonu, składali meldunki oficerowi taktycznemu s/ldr Giejsztoftowi. S/ldr Jarosław Giejsztoft, senior intelligence officer 18 Polskiego Sektora Myśliwskiego, lubił przebywać na lotniskach podległych skrzydeł i od czasu do czasu zbierać od pilotów meldunki z wykonania zadań bojowych. 47

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

— Skręciliśmy właśnie znad Dreux na północ, gdy zerknąłem w dół i zauważyłem na tle ziemi sylwetki jednosilnikowych samolotów — meldował dowódca eskadry B f/lt Marciniak. — Były o jakieś trzy tysiące stóp niżej. Coś jakby mnie tknęło i serce zaczęło mi żywiej bić. Zaraz zameldowałem przez radio raibow leader, to jest Dzióbkowi, że muszę na chwilę odejść od szyku i rozpoznać zauważone samoloty. — Zgadza się — przytaknął Horbaczewski. — Mój klucz był z prawej strony, najbliżej Messerschmittów, bo to były one, więc od razu znurkowaliśmy ostro i dalejże grzać po nich, aż się zadymiło. Mój cel od razu okrył się kłębem dymu i runął do ziemi,, odprowadziłem go, aż się roztrzaskał. Wtedy wyrwałem Mustanga do góry i zacząłem zbliżać się do następnego szwaba. Otworzyłem ogień, posypały się z niego jakieś rupiecie, ale niemal w tej samej chwili inny Messerschmitt grzmotnął do mnie z boku i podziurawił mi prawe skrzydło. Trzeba było pomyśleć o własnej skórze, więc wykonałem imelmana do tyłu, a gdy zawróciłem, było: już po wszystkim. Niemcy uciekli, widziałem natomiast na ziemi oprócz mojego dwa palące się niemieckie samoloty. — Znurkowałem razem z Januszem — raportował Jurek Kirste — i wybrałem dla siebie jednego Niemca. Zanim zorientował się, co się dzieje, i wykonał zakręt, już celnie go ostrzelałem. Potem mu raz jeszcze dołożyłem, więc zwinął się nieborak w ciasną spiralę i już z niej nie wyprowadził, zderzył się z ziemią i eksplodował. To już wszystko, co miałem do zameldowania. — Mój cel nie dał się zaskoczyć — mówił z zaczerwienioną twarzą Tadek Berka. — Nurkował i wznosił się gwałtownie, wiercił się, jakby go ktoś z tyłu przypiekał, raz w jedną, to znów w drugą stronę. Wykonał nawet beczkę, sądząc zapewne, że dam się nabrać. Zaczekałem trochę z tyłu, aż się uspokoi. Kiedy zaczął lecieć po linii prostej, poczęstowałem go długa ierią, nie żałując amunicji. Byliśmy nisko, tuż nad ziemią, wszędzie rosło dużo drzew. Messerschmitt zawadził skrzydłem o jedno z nich, uderzył w ziemię i rozsypał się w drobne części. — To znaczy mamy trzy pewne zestrzały — policzył Dzióbek. — Nie trzy, a cztery, Rysiek Idrian też dostał jednego, nie jest gorszy od nas — wtrącił Janusz Marciniak. — Chodź tu, melduj dowódcy, coś tam narozrabiał. — Nie było żadnej rozróby, tylko moja sytuacja była trochę gorsza. Gdy Niemcy zorientowali się, co im grozi, wykonali gwałtowny zakręt w lewą stronę, ale trzech z nich poszło w prawo i postanowiło zajść nam od tyłu. Musiałem wypuścić z celownika wybranego Messerschmitta i bronić się zawrotem. Mustang to wspaniała maszyna, szybko znalazłem się za jednym z napastników i otworzyłem do niego ogień z karabinów maszynowych. Niemiecki myśliwiec zniżył się do samej ziemi i uciekał na pełnym gazie, a za nim ja. Musiałem zredukować nieco obroty, by go nie wyminąć. Za chwilę wykonałem odwrót i tuż 48

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

przed Rouen dosoliłem mu jeszcze raz. Niemiec usiłował wylądować przymusowo na polu, bo śmigło już się nie obracało, ale przesmarował wybrane względnie równe pólko i rozbił się o drzewa. Kiedy wyrwałem Mustanga do góry, wypadłem wprost na Rouen. Niemiecka obrona zaczęła do mnie strzelać, ale się jakoś wywinąłem. W skrzydłach i kadłubie samolotu przywiozłem kilka przestrżelin. — Cześć i chwalą wam, moi mili i dzielni chłopcy — powiedział zadowolony dowódca dywizjonu. — Należy się wam nagroda, pomyślę o tym — uśmiechnął się do nich. W locie popołudniowym, także na zadanie armed reco, nie doszło już do walk powietrznych. Tego dnia 133 skrzydło zestrzeliło na pewno aż 15 nieprzyjacielskich myśliwców, stracono jednak trzech pilotów (jednego wyłowiono z morza) i trzy Mustangi. Wśród zaginionych był dowódca dywizjonu 306 s/ldr Łapka. Nowym dowódcą tego dywizjonu został dotychczasowy dowódca eskadry z dywizjonu 315 s/ldr Janusz Marciniak, zaś dowódcą eskadry B w dywizjonie 315 — f/lt Michał Cwynar. Ósmego czerwca dywizjon 315 wykonał loty indywidualne w ugrupowaniach kluczy i eskadr na zadania armed reco w wyznaczonym rejonie Falaise — Alencon — Vire. Piloci zbombardowali wykryte cele i następnie ostrzelali je z karabinów maszynowych. Tego dnia do spotkań z niemieckimi myśliwcami nie doszło. Stwierdzono natomiast, że niemiecka obrona przeciwlotnicza jest bardzo silna, teren wprost . naszpikowany działkami i karabinami maszynowymi, a stanowiskami wroga są dobrze zamaskowane i trudne do wykrycia. Wiele samolotów powracało postrzelanych, a f/lt Cwynar był zmuszony wylądować przymusowo na brzegu francuskim, całe szczęście, że po alianckiej stronie. Dwa dni później dywizjon działał w rejonie Caen — Damfort — Mortain — Argentan, Z porannego lotu nie powrócił f/lt Sworniowski — widziano, że jego samolot został trafiony przez ogień naziemnej obrony w rejonie Mortain i pilot był zmuszony wylądować wśród niemieckich czołgów. Mustang zderzył się z jednym z nich 21 . W dniu 12 czerwca dębliniacy bombardowali skrzyżowania torów i wiadukty kolejowe oraz ostrzeliwali niemieckie kolumny samochodów ciężarowych, dostarczające materiał wojenny drogami z południa na północ. W jednym z lotów Mustang f/lt Wizy został poważnie uszkodzony przez ogień nieprzyjacielskiej obrony. Pilotowi udało się dolecieć nad uchwycony przyczółek w Normandii i posadzić maszynę bez dalszych uszkodzeń na przygotowanym już lądowisku. Na czwarte kolejne zadanie armed reco wystartował o godzinie 11.30 klucz czterech Mustangów po3 dowództwem s/ldr Horbaczewskiego z pilotami f/sgt 21

Potem ustalono, że por. pil. (f/lt) Adam Sworniowski zginął na miejscu i został pochowany na polskim cmentarzu wojskowym w Laagannerie w departamencie Calvados.

49

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Czerwińskim, f/o Kirste i f/sgt Bargiełowskim. Na południe od Caen napotkano siedem Focke Wulfów. Dzióbek nakazał pilotom zrzucić bomby w pole i natychr miast zaatakować Niemców. Walka była krótka, każdy wybrał sobie odpowiedni cel i wkrótce cztery maszyny wroga dogorywały na okolicznych polach. Reszta Niemców uciekła w popłochu. Lądowanie zwycięzców odbyło się o godzinie 13.00 na lotnisku w Coolham. Następnego dnia odniósł pewne zwycięstwo f/lt Stefankiewicz — zestrzelił on Focke Wulfa, którego pilot uratował się ze spadochronem. Dwudziestego drugiego czerwca do Coolham nadszedł rozkaz, aby do końca dnia całe 133 Polskie Skrzydło przesunęło się na nowe polowe lotnisko do Homsley South w tym samym hrabstwie. Chodziło o to, aby personel naziemny przećwiczył ten manewr taktyczny, który niewątpliwie będzie przeprowadzany w toku dalszych działań na kontynencie europejskim w celu zapewnienia ciągłości pracy bojowej dywizjonów. Zaraz też wyruszył do Homsley South rzut kołowy A z wyznaczaną częścią personelu, samochodów ciężarowych i potrzebnym sprzętem lotniczym. Rzut B miał pozostać w Coolham do późnych godzin popołudniowych, do chwili gdy już wszystkie samoloty, powracające z zadań bojowych, będąj mogły być przyjęte na nowym lotnisku. Tymczasem lotów nie przerywano, klucze i eskadry startowały i lądowały na dotychczasowym lotnisku. O godzinie dwunastej wszystkie trzy dywizjony — 306, 315 i 129 — w liczbie 36 Mustangów wystartowały pod dowództwem w/cdr Skalskiego na operację, określoną z angielska jako „low flying attack”. Na odprawie przed startem Skalski, objaśniając zadanie i sposób jego wykonania, stwierdził, że prawie cały półwysep Cotentin jest już opanowany przez wojska amerykańskie. Bronił się tylko garnizon Cherbourga na ufortyfikowanym odcinku od południa miasta, gdzie Niemcy skupili wiele czołgów i samochodów pancernych i gdzie przygotowali zamaskowane stanowiska artyleryjskie i setki gniazd karabinów maszynowych. Na ten odcinek mają właśnie uderzyć silnymi bombowymi nalotami Latające Fortece, a następnie — bombami i z broni pokładowej — skrzydła myśliwskie, w tym także 133 Polskie Skrzydło. Skalski stwierdził, że nasilenie ognia niemieckiej obrony przeciwlotniczej jest tam bardzo duże, dlatego też poszczególne dywizjony powinny w pierwszym ataku zrzucić bomby, a w następnym ostrzelać pozycje nieprzyjacielskie z karabinów maszynowych. — I na tym koniec, żadnego powtarzania ataków, bo będą nadlatywać następne dywizjony amerykańskie i brytyjskie — zakończył odprawę. Dębliniaków poprowadził niezmordowany i zawsze gotowy do walki Dzióbek Horbaczewski. Zrzucono bomby w skupiska czołgów i samochodów ciężarowych, a następnie z lotu koszącego zaczęto strzelać do pojedynczych stanowisk ogniowych nieprzyjaciela. Piloci naocznie stwierdzili, że ogień przeciwlotniczy z 50

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

ziemi był rzeczywiście bardzo intensywny. Wielu opowiadało potem, że kulili się w kabinach swoich Mustangów, bo zewsząd otaczały ich roje smugowych i zapalających pocisków oraz, rozrywające się szrapnele, znaczące przestrzeń nad ziemią chmarami ciemnych obłoczków. Ziemia zionęła tysiącami rozbłyskuj ących ogniem luf broni maszynowej. Taka złość, zaciętość i upór wstąpiły w pilotów, że samowolnie zawracali do nowych ataków. Ten spontaniczny i uparty atak dębliniaków na pewno spowodował duże straty na pozycjach niemieckich, ale wtedy nie można było ich zaobserwować i policzyć. Zginął natomiast f/lt Stefankiewicz 22 , a w/o Tamowicz był zmuszony wylądować przymusowo na brzegu morza. Stefankiewicz nie zameldował nic przez radio, natomiast Tamowicz, zaraz po otrzymaniu celnego pocisku artyleryjskiego w silnik, a drugiego w kadłub, powiadomił dowódcę o tym przez radio. Dodał, że został chyba ranny w nogę i że musi lądować, bo silnik przestał pracować. — Zrozumiałem, ja raibow leader, będę cię osłaniał — odpowiedział Dzióbek, siląc się na spokój. Ziemia była blisko, Tamowicz musiał siadać na łące, połyskującej od wody w blasku słonecznym. Pilot wylądował ze schowanym podwoziem zupełnie dobrze, ale zaraz Mustang zaczął się zapadać w grzęzawisko. Zaobserwował to także będący świadkiem przygody swojego podwładnego dowódca dywizjonu. Tamowicz opuścił w pośpiechu kabinę samolotu i brnąc prawie po pas w wodzie i błocie skierował się do pobliskiej kępy krzaków, górującej nad bagnistym terenem. Dzióbek przekazał swojemu zastępcy dowodzenie nad dywizjonem w drodze do Anglii, a sam jeszcze raz sprawdził co dzieje się z Tamowiczem. Tamowicz był już tylko w bieliźnie, rozwieszał mundur na gałęziach krzaka, następnie zdjął też koszulę i spodenki. Zamachał ręką przelatującemu nisko Dzióbkowi. Był pewien, że dowódca wyratuje go stąd szybko. Zawiązał szmatami z urwanych od koszuli rękawów krwawiące miejsca na nogach i legł na trawie, jako że słońce dobrze dogrzewało. Horbaczewski już przedtem zauważył, że w pobliżu miejsca wypadku Amerykanie budują nowe lotnisko. Pas startu i lądowania był już wytyczony i do połowy uwałowany, na dalszej części uwijali się żołnierze. Dzióbek okrążył lotnisko i przeleciał nisko nad pasem, pomachał skrzydłami Mustanga na znak, że będzie lądował, wykonał odpowiedni manewr i zaczął zniżać się z wypuszczonym podwoziem. Wylądował z wielką precyzją, samolot zatrzymał się na połowie pasa. Amerykanie, widząc Mustanga z biało-czerwonymi szachownicami i brytyjskimi znakami lotniczymi, od razu poznali, że wylądował polski myśliwiec. Zbiegli się zaraz i otoczyli Dzióbka. Stojąc na skrzydle, Polak podniósł rękę do góry i pozdrowił zebranych stereotypowym „Good morning, gentlemen! Nice day today, 22

Por. pil (f/lt) Henryk Stefankiewicz zginął w morzu, wraku jego samolotu nie odnaleziono.

51

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

isn't it?” Zaraz potem rozmawiał już po polsku, bo w gromadce Amerykanów było kilku, którzy dobrze znali język polski. Dzióbek wyjaśnił im, co zmusiło go do lądowania na ich lotnisku, i poprosił o jeepa, aby przywieźć Tamowicza. — Proszę, niech pan major bierze mojego jeepa i przywozi swojego nieboraka — zadecydował władający polskim językiem sierżant o sumiastych wąsach, zapewne kierownik odcinka budowy. — Niech panu Matka Boska w dzieciach wynagrodzi — .powiedział roześmiany Dzióbek. — Raczej we wnukach, bo synów mam już dorosłych i chcą się żenić, ale im wojna przeszkadza. A przyjedzie pan major na wesele, jak się wojna skończy? — Jak tylko przywiozę swojego rozbitka, to porozmawiamy o tej zachęcającej propozycji. A może mnie pan poczęstować papierosem? — Proszę bardzo, niech pan zatrzyma całą paczkę — sierżant był zadowolony, że mógł rodakowi z nieba wyświadczyć przysługę. — To ja jadę. Miejcie, koledzy, oko na moją maszynę i nie manipulujcie w kabinie. — Wszystko będzie okay! — zapewnił sierżant. — Chłopcy, idziemy do roboty, musimy dziś skończyć i oddać lotnisko, czasu jest mało. Dzióbek zasiadł za kierownicą jeepa i ruszył do swojego rozbitka. Po półgodzinie był już na miejscu, ale do kępy nie mógł dojechać. Resztę trasy — około czterystu metrów, musiał przebyć na piechotę po mokrej, błotnistej mazi, zapadając się tu i ówdzie prawie po kolana. — Tadziu, jesteś tam? Jak się miewasz? Jesteś cały? -— zakrzyknął z daleka. — O, to pan major! — ucieszył się Tamowicz. — Tak, wszystko w porządku, tylko samolot utonął. Niedawno było widać jeszcze jego statecznik. — Pal licho samolot! — Dzióbek machnął ręką. — Zbieraj się do kupy, pojedziemy na lotnisko — komenderował dowódca. Nagle zauważył, że jego pilot był nie tylko umazany błotem, ale i zakrwawiony. — Skąd ta krew? — zapytał nieco zdenerwowany. — Nic poważnego, mam trochę poranione nogi. Rany już nie krwawią, zawiązałem je szmatami. Mundur już przesechł, bo słońce mocno przygrzewa. Koszula sucha, gacie tylko mokre. — Włóż na siebie spodnie i resztki koszuli, gacie zostaw żabom, nałóż buty, bo trzciny ostre. No, pomogę ci — dowódca śmiał się w głos. — Mam tu niedaleko jeepa, za kilkanaście minut będziemy na lotnisku. Ruszyli do samochodu. Tamowicz zaciskał zęby, syczał jednak z bólu i mocno trzymał się ramienia dowódcy. Długo brnęli w błocie, aż wreszcie dotarli do zbawczego jeepa. Po kilkunastu minutach jazdy byli przy samolocie Horbaczewskiego. Tamowicz miał zatroskaną minę. Jego spodnie ociekały błotnistą mazią.

52

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

— Tadziu, zdejmij te ciuchy, dam ci swoje spodenki i koszulę, polecimy razem do domu ną moim Mustangu zadecydował Horbaczewski. — Ty usiądziesz na fotelu pilota, ja tobie na kolanach, rany nie będą cię bolały, bo masz je na łydkach, nie będę ich uciskał. Kaibina jest dosyć obszerna, spadochron umieszczę z tyłu, jakoś przez te kilkanaście minut musisz wytrzymać. Tamowicz spojrzał na Dzióbka szklącymi się od łez oczyma. Nie spodziewał się takiej decyzji. Co za złote serce miał ten jego kochany dowódca! Amerykanie, dowiedziawszy się o postanowieniu Horbaczewskiego, pootwierali ze zdziwienia usta. Stało się, jak postanowił Dzióbek — Tamowicz włożył suchą koszulę i spodenki Dzióbka. Wsiadł do kabiny pierwszy, na jego kolanach usadowił się ostrożnie Horbaczewski. Zapiął pasy i mocno przycisnął klamrę. — Tadziu, wygodnie ci? — zapytał. — Bardzo wygodnie, panie majorze! — syknął z bólu Tamowicz. — W takim razie lecimy, za piętnaście minut będziemy w Coolham. Start nie nastręczył Horbaczewskiemu żadnych problemów. Od razu skierował się nad Kanał i po dwunastu minutach przelecieli nad wyspą Wight, a stąd do lotniska było już blisko. Horbaczewski wylądował ostrożnie, jak tylko potrafił, i podkołował do dispersalu 315 dywizjonu. Wszyscy ucieszyli się, że ich dowódca jest cały i że szczęśliwie powrócił do bazy. Mechanicy otoczyli jego Mustanga zewsząd, by go szybko przygotować do następnego lotu. Ale co to? Kto tam jeszcze gramoli się z kabiny? — Tamowicz! — ktoś zakrzyknął. — Jest cały i zdrów! — Tylko że w koszuli i gaciach! — I to chyba nie w swoich — śmiał się szef mechaników. Zawezwano zaraz sanitarkę, przyjechał lekarz dywizjonu s/ldr Ślązak i objął opiekę nad dzielnym pilotem Tamowiczem. O całym tym wydarzeniu tak napisano w dzienniku dywizjonu: „S/ldr Horbaczewski przywiózł rannego pilota w/o Tadeusza Tamowicza trochę sfatygowanego i w bieliźnie, ale w stanie używalności”.

Wieczorem tego dnia samoloty dywizjonu 315 przeleciały na nowe lotnisko polowe w Homsley South, oddalone o dwadzieścia kilka mil od dotychczasowego i pod każdym względem podobne do poprzedniego w Coolham. W dniu 24 czerwca słoneczna pogoda sprzyjała lotom. O dziesiątej dowódca skrzydła w/cdr Skalski wezwał pilotów dywizjonu 315 i 306 na bojową odprawę. Celem bombardowania miała być mała stacyjka kolejowa, usytuowana o cztery mile na wschód od Rambouillet, w rejonie Paryża. Musiano coś tam wykryć lub otrzymać informację od francuskiego ruchu oporu, gdyż posłano wyborowy skład 53

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

myśliwców bombardujących, do jakich zaliczano polskie dywizjony ze 133 skrzydła. Piloci mieli atakować budynki stacyjne, składy i rozjazdy. Po zrzucie bomb oba dywizjony powinny były zebrać się na nowo na wysokości około dziesięciu tysięcy stóp, przelecieć nad Paryżem i skierować się ku Amiens, by zapolować na niemieckich myśliwców. Skalski poprowadził dywizjon 315, Horbaczewski naturalnie oponował, ale musiał pozostać na lotnisku, bo był przewidziany na następny lot jako dowódca skrzydła. Start dywizjonów odbył się o jedenastej, lot miał przebieg raczej spokojny. Oba dywizjony zbombardowały wyznaczony i widoczny dokładnie cel,, i szybko zebrawszy się na nowo, skierowały się — przelatując tuż koło Paryża — na dalszą trasę. Po pewnym czasie stanowisko dowodzenia, umieszczone w Normandii, ostrzegło Polaków o wykryciu silnej grupy niemieckich myśliwców na trasie przelotu Polskiego Skrzydła. Raźniej zabiły serca pilotów, zaczęto rozglądać się dokładniej dokoła i wypatrywać niemieckich samolotów. Wkrótce zauważono je lecące z boku o jakieś pięćset stóp niżej. Było ich razem — FW-190 i Me-109 — około czterdziestu. — Samoloty rainbow i samoloty carmen, idziemy do ataku! Mówi oxo leader! — wydał komendę Skalski. Od razu też zakręcił w kierunku nieprzyjacielskich maszyn, wysuwając się nieco do przodu. Niebawem dopadł jednego Messerschmitta z boku. Na oczach wszystkich pilotów otworzył do niego morderczą serię z karabinów maszynowych z minimalnej odległości. Niemiecki myśliwiec nie miał żadnych szans obrony, okrył się ciemnym kłębem dymu, rozbłysnął pożarem i eksplodował. Do walki włączyli się inni piloci, okazja na uzyskanie zwycięstwa nie nadarzała się zbyt często. Polacy rzucili się na nieprzyjaciela z v.ielka furią, zawrzała krótka walka. Niemcy nie wytrzymali, rozpierzchli się na wszystkie strony w wielkiej panice. Powrót na lotnisko w Homsley South odbywał się w małych grupkach lub nawet pojedyńczo. Z lotu nie powrócił jeden Mustang z dywizjonu 315, pilotowany przez Adamiaka 23 Po przeanalizowaniu meldunków pilotów z przebiegu walki ustalono, że w/cdr Skalski zestrzelił na pewno dwa Me-109, również f/lt Polak odniósł dwa pewne zwycięstwa nad Me-109, f/lt Schmidt jedno pewne zwycięstwo, zestrzeliwując Me-109. Uszkodzenia niemieckich myśliwców zaliczono f/o Kirste i f/sgt Bargiełowskiemu. Bratni dywizjon 306 odniósł jedno pewne, jedno prawdopodobne zwycięstwo i jedno uszkodzenie Me-109. 23

St. sierż. pil. (w/o) Jan Adamiak zginął w walce powietrznej w rejonie Saint Croix Beaux, na północny wschód od Dreux, i tam też został pochowany na miejskim cmentarzu.

54

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

W WALCE Z BOMBAMI LATAJĄCYMI V-1 Dwudziestego piątego czerwca 1944 r. dywizjon 315 znalazł się na nowym lotnisku Ford, usytuowanym nad wybrzeżem południowej Anglii, niecałe dwadzieścia mil od Brighton. Wszystko wskazywało na to, że zanosi się na przeprowadzkę do północnej Francji. Alianci umocnili swoje pozycje w Normandii i należało się spodziewać, że rychło uderzą frontalnie na pozycje wroga, a wtedy zapewne 133 Polskie Skrzydło przeniesie się na kontynent europejski, skąd do Polski będzie już znacznie bliżej. Po zdobyciu Cherbourga i opanowaniu półwyspu Cotentin wojska amerykańskie przegrupowały się i skierowały na pozycje niemieckie na południu. Tymczasem jednak polskie dywizjony w dalszym ciągu wykonywały zadania na armed reco, coraz częściej też były angażowane do atakowania nieprzyjacielskich pozycji artyleryjskich w pierwszej linii frontu. Rozpoczęte 13 czerwca nad ranem niemieckie ataki na Londyn przy użyciu bomb latających V-1 przybierały stale na intensywności. Hitler już od dawna chwalił się tą cudowną bronią (Wunderwaffe) i zapowiadał, że jej użycie odwróci losy wojny na korzyść Niemiec. Ataki kierowane były przede wszystkim na stolicę, a także na inne większe miasta w południowej Anglii. Bomba latająca V-1, zwana też pociskiem latającym V-1, a pogardliwie przez Anglików doodleebug (pluskwa), witch (wiedźma) lub black widów (czarna wdowa), była małym bezpilotowym samolotem z silnikiem pulsacyjnym, umieszczonym na tylnej górnej części kadłuba. Wystrzeliwano ją ze specjalnej wyrzutni w północnej Francji, jej prędkość dochodziła do 640 km/h, wysokość lotu wahała się od 400 do 1300 metrów, ciężar startowy wynosił ponad dwie tony, a sam materiał wybuchowy, umieszczony w przodzie kadłuba, ważył 800 kg. Bomba sterowana była za pomocą urządzenia żyroskopowego. Dowództwo Obrony Powietrznej Wielkiej Brytanii, zorganizowane wtedy w miejsce dawnego Fighter Command, zwane Air Defence of Great Britain (ADGB), nie miało dokładnego rozeznania co do możliwości niszczycielskich tej nowej broni i nie było przygotowane do skutecznej obrony. Dopiero po pierwszych nalotach i smutnych doświadczeniach przystąpiono w trybie alarmowym do jej organizacji. Na przedmieściach Londynu od strony południowej i wschodniej ustawiono gęstą zaporę balonową. Na południe od niej utworzono strefę dla artylerii przeciwlotniczej, dalej strefę dla myśliwców, na samym wybrzeżu ustawiono setki dział, zaś nad Kanałem uwijały się Tempesty, Typhoony i Mustangi, najszybsze samoloty myśliwskie. Od 1 lipca w obronie Londynu brał udział polski dywizjon myśliwski 316 warszawski, należący do lotnictwa ADGB, latający na Mustangach Mk-III. Polacy okazali się wyborowymi strzelcami i dlatego 8 lipca skierowano tam następne dwa polskie dywizjony: 306 i 315, a także brytyjski 129. Tym samym 133 Polskie 55

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Skrzydło zostało wyłączone czasowo z lotnictwa inwazyjnego 2 TAF i przeszło pod rozkazy ADGB. Polskie Skrzydło przeleciało na lotnisko Brenzett w hrabstwie Kent, o kilka mil na południowy zachód od miasta Ashford, w rejon przelotów V1. Decyzję tę polscy myśliwcy przyjęli z dużym niezadowoleniem, bo przecież co innego walczyć z niemieckimi samolotami, a oo innego zestrzeliwać latające roboty. Rozkaz trzeba było jednak wykonać. Pierwszą bombę latającą V-1 dla dywizjonu 315 zestrzelił 11 lipca f/sgt Jankowski, drugą p/o Świstuń. Nazajutrz p/o Świstuń zestrzelił dwie bomby V-1, a f/lt Zbrożek jedną. Następne dni przyniosły dalsze zestrzały. Podczas tych akcji potrzebne były dobre warunki atmosferyczne — dobra widoczność i odpowiednia podstawa chmur — powyżej czterech tysięcy stóp. Celów zawsze było dużo, niektórzy piloci, po wystrzeleniu całego zapasu amunicji, stosowali nie dozwolony oficjalnie sposób zwalczania bomb latających sposobem skrzydłowym. Polegał on na tym, że pilot podchodził pod skrzydło V-1 i nagłym ruchem wytrącał ją z prostolinijnego lotu poziomego. Bomba spadała do ziemi i wybuchała. Sztuczkę skrzydłową z powodzeniem stosowali p/o Świstuń i f/sgt Jankowski. Aby 133 skrzydło utrzymać w odpowiedniej gotowości bojowej na wypadek potrzeby ponownego skierowania go do lotnictwa inwazyjnego 2 TAF, poszczególnym dywizjonom przydzielano sporadycznie do wykonania zadania bojowe w osłonie wypraw bombowych lub bombardowanie celów poza Unią frontu i na głębokich tyłach nieprzyjaciela, a także swobodne patrolowanie i zwalczanie niemieckich samolotów. W dniu 30 lipca po południu dywizjon 315 w sile dziesięciu Mustangów — tyle ich tylko dywizjon miał sprawnych — pod dowództwem s/ldr Horbaczewskiego poleciał na osłonę wyprawy bombowej, skierowanej nad wybrzeża Norwegii. Nad Morzem Północnym było mglisto do tego stopnia, że przy bombowcach utrzymało się tylko sześć Mustangów ze s/ldr Horbaczewskim na czele i pilotami: f/lt Cwynarem, f/o Nowosielskim, p/o Świstuniem, w/o Jankowskim i w/o Idrianem. Oto zapis w książce bojowej dywizjonu 315: „30 lipca 1944 r. 10 Mustangów eskortowało 48 dwusilnikowych Beaufighterów w wyprawie do Norwegii. Cztery nasze samoloty zawróciły do bazy, jeden z powodu złej pracy silnika i trzy z powodu bardzo złej pogody nad morzem. W odległości około 30 mil od brzegu norweskiego naprzeciwko nieprzyjacielskiego lotniska na półwyspie Lista napotkano 15 Messerschmittów i Focke Wulfów, które dywizjon natychmiast zaatakował, uzyskując zaskoczenie. Wynik walki był następujący: s/ldr Horbaczewski zestrzelił na pewno 1 i 1/2 Me109, f/o Nowosielski 1/2 Me-109, f/lt Cwynar 1 i 1/2, p/o Świstuń 1 i 1/2 Me-109, w/o Jankowski zestrzelił na pewno 1 Me-109 i 1 FW-190 oraz w/o Idrian odniósł pewne zwycięstwo zestrzeliwując do morza Me-110.

56

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Samoloty niemieckie nie podjęły walki; prawdopodobnie wzięły nasze samoloty za swoje, gdyż nie spodziewały się, aby myśliwcy alianccy mogli się tam znaleźć. Nad Norwegią były nieliczne chmurki na wysokości czterech tysięcy stóp, poza tym słonecznie. W drodze powrotnej nad morzem mglisto z ławicami chmur”.

Cały lot, trwający cztery i pół godziny, wymagał od pilotów dużej koncentracji uwagi i mobilizacji sił fizycznych. Powierzone zadanie dywizjon wykonał z dużym poświęceniem. Po stoczonej walce i zestrzeleniu ośmiu niemieckich myśliwców Horbaczewski zebrał swoich pilotów i dalej osłaniał wyprawę Beaufighterów, odpędzając od niej niemieckich myśliwców. Pozwoliło to Beaufighterom wykonać zadanie — zaatakowały nieprzyjacielskie statki i porty, niszczyły nadbrzeżne stanowiska artyleryjskie, stacje kolejowe i skrzyżowania torów. Wszystkie samoloty biorące udział w wyprawie powróciły cało do swoich baz w Anglii. Na lotnisku w Brenzett było wiele radości ze zwycięstwa dywizjonu 315, gratulowano pilotom. Horbaczewski, któremu należała się lwia część pochwal za tak świetne zwycięstwo, kręcił głową i najwyraźniej nie był z siebie zadowolony. Składając meldunek z lotu i walki dowódcy skrzydła, stwierdził, że miał pecha. — Znurkowałem na wybranego z brzegu Messersehmitta i rąbnąłem do niego z bliska może trzysekundową serię z karabinów maszynowych. Mój klient ani pisnął, zapalił się i rąbnął prosto w fale morskie. Zacząłem ciągnąć Mustanga do góry i zaraz zauważyłem innego Messersehmitta, trochę z boku. Skierowałem się w jego stronę, a on leci dalej i nie broni się. Przycelowałem się i znów otworzyłem ogień. Widziałem trafienia w kadłub i skrzydła, coś mu z silnika wyciekało, prawdopodobnie glikol. Niemiec skierował się do brzegu. Chciałem mu jeszcze raz dogrzać, ale moje karabiny zacięły się. Minąłem go bokiem i widziałem, że kabina pozbawiona była osłony, twarz pilota cała czerwona od krwi, a on podnosił obie dłonie do góry na znak poddania się. Był blisko mój pilot boczny, f/o Nowosielski, więc podałem mu przez radio, aby go wykończył, co też uczynił, oddając do niego dwie krótkie serie. Niemiecki myśliwiec osiadł zaraz na morzu, a gdy nad nim przelatywałem, widziałem, jak uruchamiał swoją kamizelkę ratunkową. Pozostawiłem go więc jego losowi. — Powinieneś się cieszyć, a nie wydziwiać, że miałeś pecha — śmiał się Skalski. — Dobrze ci tak mówić, boś nie był na moim miejscu. W dalszej fazie osłony Beaufighterów była okazja ustrzelenia przynajmniej jeszcze jednego Niemca, ale nie miałem czym. Karabiny nie grały, psiakrew! — Zapal lepiej papierosa — zmienił temat Skalski. — Niech i tak będzie — zgodził się Dzióbek, już udobruchany. W pierwszej połowie sierpnia piloci dywizjonu 315 uganiali się za „czarownicami”; konto zestrzałów bomb latających V-1 dywizjonu przekroczyło trzydziestkę. 57

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Wtedy to 133 Polskie Skrzydło Myśliwskie, podobnie jak inne skrzydła RAF, przeszło kolejną reorganizację. Dowódcą Skrzydła został g/cpt Tadeusz Nowierski, a jego zastępcą do spraw dowodzenia w powietrzu wing commander flying Jan Zumbach, weteran z bitwy o Wielką Brytanię i były dowódca dywizjonu 303. Dotychczasowy dowódca skrzydła, w/cdr Skalski, odszedł na zasłużony odpoczynek. Sytuacja na froncie w Normandii nabierała rumieńców. Na zachodnim odcinku amerykańskie wojska uderzyły na Bretanię i w kierunku południowym, zaś na odcinku wschodnim spod Caen — po druzgocących nalotach na pozycje niemieckie — ruszyły na południe wojska brytyjskie i kanadyjskie wraz z 1 Polską Dywizją Pancerną generała Maczka na lewym skrzydle. Wszystko wskazywało na to, że alianci niebawem skierują się na wschód i szybko zlikwidują niemieckie stanowiska wyrzutni bomb latających V-1, gęsto usytuowanych wzdłuż północnego brzegu Francji i Belgii. S/ldr Horbaczewski z wielką niecierpliwością oczekiwał na przydział zadania ofensywnego dla jego dywizjonu. Twierdził, że jego piloci kompletnie zapomną o bojowym lataniu i zgnuśnieją przy uganianiu się za bombami latającymi. Stale o tym przypominał g'cpt Nowierskiemu i w/cdr Zumbachowi. Wreszcie 18 sierpnia 1944 r. dywizjon 315 otrzymał rozkaz na wykonanie lotu na zadanie „Rodeo nr 385 — ranger”. Oznaczało to daleki lot na swobodne wymiatanie po wyznaczonej rozkazem trasie: Brenzett — Le Touquet — Cormeilles — Romilly na wschód od Paryża na wysokości osiem tysięcy stóp, a w drodze powrotnej na małej wysokości, jaką dowódca uzna za stosowną do rozpoznania i atakowania celów naziemnych. Horbaczewski był przeziębiony, radzono mu, aby został, ale on się uparł, połknął odpowiednie pigułki i postanowił polecieć na czele dywizjonu. Jakże by to mogło być, aby go zabrakło w tak atrakcyjnym locie! Skład pilotów został zaraz ustalony: dowódca dywizjonu i zarazem dowódca pierwszego klucza s/ldr Horbaczewski oraz piloci — f/o Nowosielski, f/sgt Bargiełowski i f/sgt Czerwiński, kluczem drugim dowodził f/lt Pietrzak (był on zastępcą dowódcy); lecieli z nim w/o Słoń, po Świstuń i f/sgt Siwek, trzeci klucz poprowadził, f/lt Schmidt z pilotami f/lsgt Kijakiem, f/o Klimanem i p/o Judkiem. Pod samoloty podczepiono zapasowe zbiorniki paliwowe. Start dywizjonu odbył się o godzinie 7.30, lot po zaplanowanej trasie przebiegał spokojnie. W rejonie miasta Beauvais ciszę radiową przerwał w/o Słoń. Zameldował dowódcy przez radio, że nisko nad ziemią widzi, kręcące się Focke Wulfy. Horbaczewski nic nie odpowiedział, leciał dalej. Wtedy f/lt Pietrzak domyślił się, że w samolocie dowódcy radiostacja pokładowa uległa awarii. Polecił więc Słoniowi, aby poprowadził do ataku, co tamten od razu wykonał. W oka mgnieniu

58

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Horbaczewski zorientował się, o co chodzi, i całym kluczem znurkował — zauważył na pewno niemieckich myśliwców. W momencie ataku sytuacja po stronie przeciwników przedstawiała się następująco: 12 Focke Wulfów startowało parami z lotniska położonego kolo lasu 7 mil na północny wschód od Beauvais, 24 Focke Wulfy krążyły wokół lasu na wysokości, około trzech tysięcy stóp. Nad innym lasem, o 12 mil na południowy wschód od Beauvais, znajdowała się w powietrzu jeszcze inna grupa, składająca się także z 24 Focke Wulfów. Zauważono też, że na wysokości 7 tysięcy stóp w tamtym rejonie kręciła, się kolejna trójka niemieckich myśliwców. Razem ponad sześćdziesiąt nieprzyjacielskich maszyn. Polacy zrzucili zapasowe zbiorniki i z wielką furią uderzyli na Niemców, wykorzystując przewagę wysokości i moment zaskoczenia. Stoczyli twardą walkę. Na czele popędził Dzióbek Horbaczewski, na oczach wszystkich dopadł do Niemców... F/o Nowosielski, boczny pilot Horbaczewskiego, napisał w swoim meldunku: „Byłem pilotem numer dwa w sekcji dowódcy dywizjonu s/ldr Horbaczewskiego. Była godzina 8.10, kiedy znaleźliśmy się koło Beauvais nad niemieckim lotniskiem Beauvais Tille. Wtedy w/o Słoń ostrzegł nas, że z tego lotniska startują nieprzyjacielskie samoloty. Dowódca skręcił w prawą stronę i zaatakował parę niemieckich Focke Wulfów, lecącą na przodzie. Jeden z nich runął do ziemi i eksplodował. Następnie dowódca zaczął wznosić się skrętem w lewo zaatakował pojedynczego FW-190, którego szybko zapalił — Niemiec rozbił się o ziemię. S/ldr Horbaczewski znów poderwał maszynę do góry w lewą stronę. Ja również znalazłem się na wysokości sześć tysięcy stóp, gdy zauważyłem, że z lewej strony z dołu zbliżają się w moim kierunku dwa FW-190. Z tyłu za ich ogonami był znów s/ldr Horbaczewski i otworzył do jednego z nich ogień — cel zapalił się i zwinął w korkociąg, runął do ziemi i eksplodował. W tym momencie ja zaatakowałem innego FW-190, tracąc z pola widzenia s/ldr Horbaczewskiego”.

Z lotu do bazy nie powrócił s/ldr Horbaczewski, nikt nie widział, co się z nim stało. Po walce dowództwo nad dywizjonem objął f/lt Pietrzak, który zebrał kolegów nad Beauvais i przyprowadził do Anglii. Po wylądowaniu w Brenzett, zebraniu pisemnych meldunków pilotów i dokładnej analizie, ustalono, że dywizjon zestrzelił na pewno 16 FW-190, 1 FW109 zestrzelił prawdopodobnie i 3 FW-190 uszkodził. Lista zwycięstw indywidualnych głosiła, że: s/ldr Horbaczewski zestrzelił na pewno 3 FW-190, f/lt Pietrzak zestrzelił na pewno 2 i 1/2 FW-190, f/o Nowosielski uzyskał zwycięstwo pewne nad 1 FW-190, w/o Słoń zestrzelił 1 i 1/2 FW-190, p/o Świstuń zaliczył 1 FW-190 zestrzelonego na pewno i 1 FW-190 zestrzelonego prawdopodobnie, f/sgt Kijak zestrzelił na pewno 1 FW-190 i uszkodził 1 FW-190,

59

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

f/lt Schmidt zestrzelił na pewno 1 FW-190, f/sgt Bargiełowski zestrzelił na pewno 2 FW-190 i 2 FW-190 uszkodził, f/sgt Siwek zestrzelił na pewno 3 FW-190. Zwycięstwo odniesione przez dywizjon 315 w dniu 18 sierpnia należało do. najwspanialszych sukcesów tego dywizjonu. Niestety, ze stratą jednego pilota — bohaterskiego dowódcy Horbaczewskiego, jednego z czołowych asów polskiego lotnictwa myśliwskiego drugiej wojny światowej, okrytego sławą w walkach powietrznych nad Anglią, kanałem La Manche, Francją, północną Afryką, Włochami i Niemcami. Pośmiertnie zastał odznaczony Złotym Krzyżem Orderu Virtuti Militari i brytyjskim Distinguished Service Order. Naczelny Wódz, generał broni Kazimierz Sosnkowski, nazwał kpt. pil. Eugeniusza Horbaczewskiego 24 w rozkazie „legendarną postacią Lotnictwa Polskiego. Zestrzelił na pewno 16 a 1/2, prawdopodobnie zestrzelił 1 i uszkodził 1 samolot nieprzyjacielski. W następnych dniach dywizjon 315 znów powrócił do nudnej i męczącej pracy — do walki z bombami latającymi. Dzięki dużym wysiłkom władz obrony powietrznej kraju sytuacja, początkowo bardzo groźna, zastała pod koniec sierpnia opanowana. W komunikacie poufnym z dnia 28 sierpnia 1944 r. podano, że na 97 bomb latających, wystrzelonych przez niemieckich artylerzystów na Londyn, do celu dotarły tylko cztery. Artyleria brytyjska strąciła ich 65, myśliwcy 23, w zaporę balonową wpadły 2, a 3 nie trafiły w cel, wybuchły poza obrębem Londynu. Ponieważ alianckie wojska parły na wschód wzdłuż wybrzeży Kanału, zajmując tereny, na których Niemcy mieli stanowiska wyrzutni „czarownic”, naloty ich słabły, choć trwały do końca marca 1945 r. Z Polaków ostatnią bombę latającą V-1 zestrzelił pilot 315 dywizjonu f/lt Bibrowicz w dniu 25 marca 1945 r., ustalając tym samym konto dywizjonu na 53 i 1/2 strącone bomby V-1. Zestrzelenia bomb latających V-1 uzyskali: f/sgt T. Jankowski zestrzelił 6, f/łt H. Pietrzak — 5, f/o Świstuń — 3 i 1/2, f/sgt K. Siwek — 3 i 1/2, f/sgt J. Bargiełowski — 3, f/lt M. Cwynar — 3, f/lt J. Schmidt — 3, s ldr Horbaczewski — 3, f/lt F. Wiza — 2 i 1 2, f/sgt J. Donocik — 2 i 3 4, f/sgt T. Berka — 2 i 1/2, f/lt K. Stembrowicz — 2, w/o T. Słoń — 2, f/o A. Czerwiński — 1 i 5/6, f/o P. Kliman — 1 i 1 2, f/sgt K. Kijak — 1 i 1/2, w/o R. Idrian — 1 1/3, f/lt S. Blok — 1, f/lt H. Bibrowicz — 1, f/o B. Nowosielski — 1, f/lt J. Zbrożek — 1, f/sgt S. Będkowski — 5/6, f/sgt A. Ciumdziewicki — 3/4, p/o A. Judek — 3/4, f/o T. Haczkiewicz — 1/2 i f/lt J. Polak — 1/4. Ogółem Niemcy wystrzelili przeciwko Anglii 10 492 bomby latające V-1. Z tego 3000 nie osiągnęło wybrzeży Anglii, myśliwcy strącili 1846, artyleria 1878 i 24

Kpt. pil. (s/ldr) Eugeniusz Horbaczewski zginął w bliżej nie znanych okolicznościach w walce powietrznej. O jego śmierci dowiedziano się dopiero po zakończeniu działań wojennych. Grób jego znajduje się na miejskim cmentarzu w Greil we Francji (koło Paryża) — sekcja wojskowa, grób nr Z 379.

60

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

w zaporę balonową wpadło 231. Nad Londyn dotarło ich 2419, a reszta nad inne miasta angielskie. Polskim myśliwcom przypadło w udziale zniszczenie 190 bomb latających V-1.

OSTATNIE MIESIĄCE ZMAGAŃ Nowym dowódcą dywizjonu 315 został wyznaczony s/ldr Tadeusz Andersz, były pilot tego dywizjonu, uczestnik wielu udanych operacji bojowych, w których zestrzelił trzy samoloty wroga i inne uszkodził. Mijały dni i tygodnie, o s/ldr Horbaczewskim nie było żadnych wiadomości. Wierzono, że może ukrywa się u Francuzów i wkrótce wróci do Anglii. Na początku września 1944 ,r. dywizjon powrócił do wykonywania zadań myśliwsko-bombowo-szturmowych. Latał na dalekie wyprawy nad Francję, Belgię, Holandię i Niemcy, osłaniał wyprawy bombowe Latających Fortec, bombardował i ostrzeliwał nieprzyjacielskie cele, ale do walki dochodziło rzadko. Trzynastego września zginął w katastrofie lotniczej podczas lądowania na lotnisku w Brenzett plut. pil. (w/o) Kazimierz Siwek, mający na swym koncie trzy pewne zestrzały w bitwie powietrznej nad Beauvais sprzed niespełna miesiąca. Pochowano go na cmentarzu RAF w Brookwood, grób nr 27-D-3. W dniu 10 października 133 skrzydło zostało przesunięte na lotnisko Andrews Field usytuowane koło miasta Braintree w hrabstwie Essex. Trzydziestego października dywizjon 315 został czasowo przesunięty do Szkocji na lotnisko Peterhead, skąd latał na osłonę wypraw Beafighterów do Norwegii. W dniu 8 listopada zginął w czasie lotu ćwiczebnego na walkę powietrzną nowo przydzielony do dywizjonu plut. pil. (sgt) Adolf Richter. Spoczywa na cmentarzu Longside, grób nr 89a, Szkocja. Dziesiątego listopada w Peterhead świeciło słońce. Nad Morzem Norweskim od kilku dni utrzymywał się wyż. — Porucznik Świstuń i sierżant Ciumdziewicki proszeni są do dowódcy dywizjonu — zawołał dyżurny telefonista ku zgromadzonym w baraku lotniczym przy stoliku brydżowym pilotom. — W tej chwili idziemy — odpowiedział głośno Świstuń. — Weź ode mnie karty i rozegraj tę partię, masz murowane pięć bez atu — poprosił Jurka Schmidta, kibicującego mu w brydżowym „turnieju”. — Dobrze, ale tylko na czas twojej nieobecności — odpowiedział Jurek. — Zaraz wrócę, że też staremu zachciało się rozmowy ze mną — dodał wesoło. — A może narozrabiałeś? — zaśmiał się ktoś. — Człowieku, nigdzie ostatnio nie byłem, siedzę murem na lotnisku, najwyżej czasem liczę stada baranów w okolicy. 61

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

— Zaraz się okaże, czy mówisz prawdę. Poszli we dwóch do następnego baraku, gdzie dowódca miał swoje biuro i gdzie mieściła się kancelaria dywizjonu. Za chwilę stanęli przed obliczem s/ldr Andersza. — Panie majorze, meldujemy się na rozkaz — powiedział Świstuń. — Dziękuję, majorem nie jestem i długo jeszcze nie będę, a poza tym nie „panuj” mi, bo nie lubię — upomniał go Andersz. — Chodźcie do mapy, bo sprawa jest pilna. Polecicie we dwóch na osłonę siedmiu LiberatoTÓw z Coastal Command nad wybrzeże norweskie, o tu — Andersz wskazał na mapie — w rejon Stavanger. Za pół godziny spotkacie się nad Frasenburgh na wysokości trzech tysięcy stóp. Bądźcie punktualni, bo inni nie będą na was czekać, macie dch po prostu tam przechwycić i towarzyszyć im w locie nad Norwegię. Nad ląd nie wlatujcie, pilnujcie ich od strony morza. Zresztą i Liberatory działać będą nad morzem przeciwko niemieckim statkom. Myśliwców Luftwaffe raczej tam nie ma. Lecicie tak na wszelki wypadek, aby Amerykanom było raźniej i nie czuli się osamotnieni. — Zadanie jasne — odpowiedział Gwidon Świstuń. — A dla ciebie, Antoni? — zapytał Ciumdziewickiego dowódca. — Nic tu dodać, nic ująć, chyba skromne tylko pytanie, czy w Norwegii jest dobra pogoda? — Pogoda taka sama jak u nas, mgieł wieczorem meteorologowie nie przewidują ani nad morzem, ani w Szkocji — odpowiedział Andersz. — W takim, razie idziemy do samolotów, bo czasu jest mało — zameldował Gwidon. — Życzę powodzenia — powiedział do nich na odchodnym dowódca. Oto zapis z tego lotu dokonany w księdze dywizjonu: „RAF Station Peterhead, 10 listopada 1944 r. Dwa samoloty udają się na osłonę 7 Liberatorów z Coastal Command nad wybrzeże Norwegii. Wysokość działania tysiąc stóp. Około godziny 15.50 Liberatory leciały wzdłuż wybrzeża norweskiego z kursem na południe. F/sgt Ciumdziewieki zauważył — jak mu się wydawało — okręt podwodny, o czym zameldował przez radio do dowódcy sekcji, sugerując jednocześnie, że iskieruje się tam, by go rozpoznać, na co otrzymał zezwolenie. Był to holownik ciągnący barkę. Ciumdziewicki zaatakował go, a gdy wyciągnął Mustanga na wznoszenie po ataku, otrzymał silny ogień artylerii nabrzeżnej. Pomimo zakazu Świstunia Ciumdziewicki zaatakował stanowisko artyleryjskie. W trakcie wyciągania samolotu do góry zameldował dowódcy, że został trafiony. F/o Świstuń zauważył pożar na jego samolocie, więc nakazał pilotowi skakać. Nie otrzymał jednak odpowiedzi. Po chwili Mustang, ogarnięty płomieniami, wpadł do morza wraz z pilotem”.

62

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Szóstego grudnia dywizjon 315 w sile 12 Mustangów pod dowództwem s/ldr Andersza osłaniał wyprawę 18 Beaufighterów, działającą przeciwko nieprzyjacielskiej żegludze przy brzegach Norwegii. Napotkano na silny ogień nieprzyjacielskiej obrony, jeden Beaufighter został zestrzelony i wpadł do morza, załogę uratowali norwescy rybacy. W czasie dalszej osłony, z niewiadomych przyczyn, f/lt Schmidt wpadł do morza wraz z Mustangiem, nic przez radio nikomu nie meldując. Przypuszcza się, że był śmiertelnie ranny. Siódmego odnotowano: „W czasie od godziny 11.35 do 16.55 dwanaście Mustangów z dywizjonu 315 osłaniało wyprawę Beaufighterów z Coastal Command, które atakowały umocnienia nieprzyjacielskie na brzegu norweskim. Spotkanie z wyprawą nastąpiło na wysokości 15 tysięcy stóp. Beaufightery skierowały się w kierunku na Norwegię. Na około 20 mil od Hang Island wyprawa obniżyła wysokość do 100—150 stóp i załogi rozpoczęły swoją robotę. Dywizjon 315 znajdował się wtedy na wysokości 4 tysięcy stóp. W rejonie Gossen Island ogień obrony naziemnej był bardzo intensywny. Na północ od Gossen była spora ławica chjnur. W tym momencie dywizjon polski został zaatakowany przez około 15 Me-109 i FW-190. Rozegrała się zacięta walka, myśliwiec walczył przeciw myśliwcowi, Mustangi były górą. Dywizjon uzyskał cztery pewne zwycięstwa ijlwa prawdopodobne. Stracono jeden samolot pilotowany przez f/o Czerwińskiego. Widziano, jak jego Mustang kręcąc się i paląc wpadł do morza z prawdopodobnej pozycji geograficznej 62,35°N i 06,20°E. Indywidualne zwycięstwa odnieśli: f/lt Wiza, który zestrzelił 2 Me-109, po jednym pewnym zastrzale Me-109 uzyskali w/o Czerwiński i f/sgt Bargiełowski. Natomiast w/cdr Rutkowski zastrzelił 1 FW-190 prawdopodobnie, a f/lt Stembrowicz 1 Me-109 prawdopodobnie”.

Dywizjonem w tym locie dowodził w/cdr Kazimierz Rutkowski, który akurat przebywał w Peterhead z wizytą. Był on wtedy dowódcą 3 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego z miejscem postoju w Coltishall koło Norwich w hrabstwie Norfolk. Pierwszego stycznia 1945 r. skład pilotów dywizjonu 315 dęblińskiego przedstawiał się następująco: dowódca — s/ldr T. Andersz, dowódcy eskadr — f/lt M. Cwynar i f/lt K. Stembrowicz oraz piloci — f/lt F. Wiza, f/lt E. Malczewski, f/lt W. Wyrożemski, f/lt J. Polak, f/lt S. Blok, f/o J. Borowczyk, f/o G. Świstuń, f/o P. Kliman, f/o K. Wiinsche, f/o B. Nowosielski, f/o H. Bibrowdcz, f/o T. Haczkiewicz, p/o W. Furman, p/o J. Drozdowski, p/o M. Zaleski, w/o T. Słoń, w/o J. Bargiełowski, w/o A. Seredyn, w/o R. Idrian, w/o B. Czerwiński, f/sgt M. Marszyeki, f/sgt J. Donocik, f/sgt T. Berka, f/sgt K. Kijak, sgt T. Pertkiewicz, sgt M. Jankiewicz, w/o K. Sztramko, sgt M. Cempel, sgt B. Składzień i sgt T. Kostuch. Piętnastego stycznia dywizjon 315 powrócił do Andrews Field do składu dywizjonów 133 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego, w którym były też dywizjony

63

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

306 toruński i 309 Ziemi Czerwieńskiej. Od 17 lutego dowódcą skrzydła był g/cpt Tadeusz Rolski, zmienił się też wtedy wing commander flying, czyli zastępca dowódcy — nowym został wyznaczony w/cdr Kazimierz Rutkowski. Praca bojowa 133 skrzydła polegała wtedy na osłonie amerykańskich i brytyjskich wypraw bombowych, złożonych z setek ciężkich Latających Fortec i Lancasterów, uderzających w ośrodki przemysłowe na terenie rdzennych Niemiec, w tym także na Berlin. Polacy wykonywali też zadania na swobodne patrolowanie z bombami lub bez bomb z zapasowymi zbiornikami paliwowymi — atakowano linie kolejowe, skrzyżowania torów i napotkane cele naziemne, fabryki, czasem staczano walki z niemieckimi myśliwcami, co należało wtedy do rzadkości. Dwudziestego pierwszego lutego dywizjon 315 (12 Mustangów) wziął udział w ugrupowaniu skrzydła w locie na „Rodeo — ranger nr 416” w rejonie Osnabrück — Salzwedel na terenie Niemiec. Zadanie: niszczenie celów naziemnych z broni maszynowej; bomb nie zabrano. Dywizjonem dowodził s/ldr T. Andersz, a w zespole pilotów polecieli: f/lt E. Malczewski, f/lt S. Blok, f/o E. Scott, f/o T. Haczkiewicz, p/o J. Borowczyk, f/sgt J. Donocik, sgt T. Kostuch, w/o T. Słoń, f/sgt M. Cempel, sgt M. Jankiewicz i w/o B. Czerwiński. Start skrzydła odbył się o godzinie 14.30, całość prowadził s/ldr Żulikowski na czele swojego dywizjonu 306, jako drugi leciał 315 i na końcu 309 z dowódcą s/ldr Głowackim. Dolot do rejonu przeznaczenia odbył się bez przeszkód na wysokości 15 tysięcy stóp, nad Niemcami dywizjony obniżyły wysokość do 5 tysięcy stóp. Na wschód od Salzwedel dywizjon 306 ostrzelał pociąg towarowy, a s/ldr Żulikowski strącił napotkanego tam samotnego Focke Wulfa, zaś f/lt Tronczyński Do-217. W trakcie dalszej penetracji rejonu dywizjony zaatakowały dwa pociągi załadowane sprzętem wojennym i wypełnione wojskiem, a następnie wzniosły się na wysokość 12 tysięcy stóp zgodnie z zaleceniem stanowiska dowodzenia, informującym o obecności nieprzyjacielskich myśliwców. W rejonie nad Osnabriick doszło do walki z ugrupowaniem około 40 FW-190, w której wyróżnili się piloci dywizjonu 315, zestrzeliwując na pewno 3 FW-190, prawdopodobnie 1 i uszkadzając 3. Nie obeszło się jednak tym razem bez strat — dwóch pilotów, f/sgt Donocik 25 i sgt Kostuch 26 , nie powróciło do bazy w Andrews Field. Oto meldunki pilotów z tego lotu zapisane w dzienniku bojowym dywizjonu 315: S/ldr Andersz: „W rejonie Osnabrück usłyszałem ostrzeżenie podane przez dowódcę dywizjonu 309, że w naszym kierunku zbliża się ugrupowanie około 40 nieprzyjacielskich 25

Plut pil (f/sgt) J6zef Donocik zginął w walce — został pochowany na brytyjskim cmentarzu wojskowym w Reichswald Forest, rząd D, działka 23, grób 16, Niemcy. 26 Plut. pil. (sgt) T. Kostuch dostał się do niewoli.

64

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

myśliwców od strony północnej i że znajduje się ono wyżej od nas. Zacząłem zaraz wznosić się ze skrętem w lewo. Zgrupowanie niemieckie rozdzieliło się na dwie oddzielne grupy. Wkrótce jedną z nich zaangażowaliśmy w walce na wysokości 28 tysięcy stóp. Gdy wykonałem zakręt w lewo, zauważyłem dwa Fochę Wulfy, które mnie zaatakowały z przewagi wysokości. Musiałem wykonać unik — spiralą obniżyłem się do wysokości 8 tysięcy stóp, goniących za mną już nie było. Wtedy zauważyłem pojedynczego Focfce Wulfa, którego zaraz zaatakowałem i ostrzelałem kilkoma krótkimi seriami z karabinów maszynowych z odległości 400— 300 jardów. Za jego ogonem pojawiła się smuga sinociemnego dymu i w tym momencie zaatakowało mnie kilka innych Focke Wulfów. Musiałem znów uciec się do wykonania uniku, by ich zgubić. Potem wzniosłem się do góry i na wysokości 18 tysięcy stóp spotkałem swój dywizjon. Zgłaszam 1 FW-190 zestrzelony prawdopodobnie”.

F/lt Blok zameldował: „Prowadziłem klucz niebieski. W rejonie Osnabrück, kiedy byłem na 12 tysiącach stóp, usłyszałem ostrzeżenie, że jakieś samoloty nadlatują od północnej strony. Wzniosłem się na wysokość 18 tysięcy stóp, by przechwycić nieprzyjacielskie samoloty, które w liczbie około 40 maszyn leciały już w dwóch grupach po około 20 FW-190. Jedna z nich zbliżała się w naszym kierunku. Mój dowódca zaatakował ze swoim kluczem i następnym. Ja pozostałem ze swoim kluczem na górze jako osłona. Niebawem zauważyłem Focke Wulfa, który zaatakował Mustanga od tyłu. Pospieszyłem koledze z pomocą i zaatakowałem Niemca z lewej strony. Oddałem do niego krótką serię z odległości około 400 jardów. Zaobserwowałem trafienia w kadłub za kabiną pilota i w ogonie. Niemiec wykonał wywrót i znurkował na dużej prędkości. Uważam go za uszkodzonego. Po tym ataku wzniosłem się na wysokość 22 tysięcy stóp, gdzie zauważyłem dwa Focke Wulfy lecące jeden za drugim. Zaatakowałem ze strony słońca od tyłu, uruchamiając długą serię z odległości 400 jardów. Widziałem trafienia w silnik i lewe skrzydło. Za ogonem niemieckiego samolotu zaczął wydobywać się białosiny dym, pilot wywrócił samolot na plecy i wyskoczył. W chwilę potem nastąpiła eksplozja i Focke Wulf rozpadł się w powietrzu. Dlatego zgłaszam pewne zestrzelenie 1 FW-190”.

F/o Haczkiewicz napisał: „Leciałem jako numer 3 w kluczu czerwonym, gdy dywizjon zaatakował ugrupowanie około 20 Focke Wulfów w rejonie nad Osnabrück. Zaatakowałem jednego Niemca z góry i ostrzelałem z tyłu na odległości około 200—350 jardów. Focke Wulf zaczął się bronić, ale ja siedziałem mu na ogonie i grzmotnąłem w niego następną serią z odległości 500 jardów. Widziałem, że pociski trafiały w lewe skrzydło i w okolicy podwozia. Niemiec przeszedł w pionowe nurkowanie, a ja pogoniłem za nim. Po minięciu chmur na wysokości 4 tysięcy stóp widziałem, jak Focke Wulf rozbił się w lesie około 5 mil na północny wschód od Osnabrück. Walkę moją widział w/o Czerwiński. Zgłaszam 1 FW-190 zestrzelonego na pewno”.

65

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

F/sgt Cempel: „Leciałem jako numer 3 w kluczu niebieskim. Po rozpoczęciu walki zauważyłem Focke Wulfa strzelającego do Mustanga, który walczył z innym Focke Wulfem. Poszedłem na pomoc koledze i zaatakowałem Niemca od tyłu, oddając do niego kilka serii z odległości -200—150 jardów. Widziałem, jak pociski smugowe ogarnęły cały samolot i Focke Wulf zaczął dymić, a następnie okrył się płomieniami. Strzelałem do niego dalej z tak bliska, że musiałem wyrwać Mustanga, by uniknąć zderzenia. Moja osłona kabiny została skropiona jakimś płynem wydobywającym się z Focke Wulfa. Potem wzniosłem się do 20 tysięcy stóp i dołączyłem -do dywizjonu. Zgłaszam 1 FW-190 zestrzelonego na pewno”.

Lądowanie dywizjonu 315 odbyło się na lotnisku w .Andrews Field o godzinie 18.45. Po zebraniu meldunków od pilotów i ich przeanalizowaniu uszkodzenia FW-190 przyznano także p/o Scottowi i w/o Czerwińskiemu. Należy też wspomnieć, że pilot dywizjonu 309 w/o Murkowski odniósł w tej walce pewne zwycięstwo — zestrzelił 1 FW-190. W marcu wzmogła się intensywność dalekich wypraw bombowych brytyjskich Lancasterów i Halifaxów. W każdej wyprawie brało udział po kilkadziesiąt, a często i po parę setek ciężkich czterosilnikowych bombowców, osłanianych przez liczne skrzydła myśliwskie. M.in. dywizjon 315 towarzyszył takim wyprawom nad Hamburg, Bremen, Magdeburg, Hanower, Salzwedel, Essen i inne miasta na terenie Trzeciej Rzeszy, w granice której wtargnęła wtedy wojna. Szóstego kwietnia nastąpiła zmiana na stanowisku dowódcy dywizjonu — s/ldr Tadeusz Andersz odszedł na odpoczynek, a jego miejsce zajął s/ldr Władysław Potocki, były pilot tego dywizjonu, zasłużony myśliwiec i wyróżniający się dowódca lotniczy, mający na swoim koncie 5 na pewno zestrzelonych samolotów i 1 uszkodzony. Wysportowany brunet krępej budowy o nieco wydatnym nosie, zawsze w dobrym humorze, lubiany był przez podwładnych i przełożonych. Dziewiątego kwietnia dywizjon 315 wziął udział w osłonie wyprawy bombowej 56 Lancasterów nad Hamburg. Tuż przed celem wyprawa została zaatakowana przez zespół ośmiu najnowszych niemieckich samolotów myśliwskich o napędzie odrzutowym — Messerschmitty Me-262. Trzy Lancastery zostały zestrzelone w pierwszym ataku — Me-262 miały przewagę wysokości, Do walki z napastnikami włączyły się zaraz polskie dy wiz jony > 306 i 309, podczas gdy dywizjon 315 osłaniał akcję od góry. Polacy strącili w tej walce 4 Me-262 i 1 Me-262 uszkodzili bez własnych strat. Mustangi, pilotowane przez Polaków, okazały się i tym razem lepsze od przereklamowanych Me-262. Jak się okazało, była to ostatnia walka polskich dywizjonów myśliwskich w drugiej wojnie światowej. Czternastego kwietnia dębliniacy wzięli udział w osłonie ponad pięciuset Lancasterów w nalocie na niemiecki pancernik „Gneisenau”, stojący w porcie szczecińskim. Lot trwał 4 godziny i 45 minut. 66

„ŻÓŁTY TYGRYS“ 1984/10

Wacław Król

Osiemnastego kwietnia dywizjon 315 pod dowództwem s/ldr Potockiego ubezpieczał wyprawę bombową nad Helgolandem, a 24 kwietnia nad Lubeką. Od początku kwietnia przebywało na lotnisku Andrews Field także 3 Polskie Skrzydło Myśliwskie z dywizjonami 303 warszawskim im. Tadeusza Kościuszki wyposażonym w Mustangi Mk-IV, 316 warszawskim latającym na Mustangach Mk-III i jednym dywizjonem brytyjskim również latającym na Mustangach Mk-III. Skrzydłem dowodził w/cdr Wacław Król, dowódcą dywizjonu 303 był s/ldr Bolesław Drobiński, a 316 s/ldr Zygmunt Drybański. Dwudziestego piątego kwietnia 1945 r. oba Polskie Skrzydła: 133 i 3, wykonały ostatnią operację bojową w drugiej wojnie światowej. Przy sprzyjającej pogodzie wiosennej polskie dywizjony myśliwskie — 303, 306, 309, 315 i 316 — osłaniały wyprawę bombową, składającą się z 255 Lancasterów, która miała uderzyć na siedzibę „führera” Trzeciej Rzeszy w Berchtesgaden. W składzie wyprawy bombowej uczestniczyło 14 Lancasterów z polskiego dywizjonu bombowego 300 Ziemi Mazowieckiej. Operacja była oznaczona jako „Ramrod 1554”. Dywizjonem 315, jako dywizjonem prowadzącym, dowodził w/cdr K. Rutkowski; wraz z nim polecieli piloci — s/ldr W. Potocki, f/lt E. Malczewski, f/o W. Furman, w/o A. Seredyn, f/sgt M. Marszycki, f/lt K. Wyrożemski, f/o M. Zaleski, w/o K. Sztramko, p/o T. Pinkowski, f/o J. Drozdowski i f/o S. Michalski. Start odbył się o godzinie 8.50, lądowanie o 14.40. Ten najdłuższy spośród dotąd wykonanych lotów trwał 5 godzin i 50 minut. Był ostatnim akordem działań wojennych dywizjonu 315 dęblińskiego, zwanego też „Dywizjonem Kolejarzy”. Ósmego maja 1945 r. rozgłośnia radia londyńskiego podała: „The war in Europe is over!”. W tym dniu 315 Dywizjon Myśliwski Dębliński miał na swym koncie takie oto osiągnięcia bojowe: wykonał 6927 lotów w czasie 13 532 godzin, zestrzelił na pewno 86 nieprzyjacielskich samolotów, prawdopodobnie zestrzelił 19 i uszkodził 26; strącił 53 bomby latające V-1; wykonano loty na osłonę wypraw bombowych, wymiatania, patrolowania, bombardowano i ostrzeliwano cele naziemne współpracując z wojskami lądowymi, atakowano żeglugę wroga i osłaniano konwoje morskie. Po wojnie większość personelu dywizjonu pozostała na emigracji. Wielu żałuje, że nie wróciło do ojczystego kraju, gdzie mimo ciężkich warunków można było — włączając się w rytm odbudowy Ojczyzny z wojennych zniszczeń — żyć wśród swoich i być Polakiem.

67

Cena zł 18.—

DRUGA WOJNA Ś W I A T O W A BOHATEROWIE O P E R A C J E K U L I S Y •

Dramatyczne wydarzenia największych zmagań wojennych w historii

•

Przełomowe, nieznane momenty walk

•

Czujnie strzeżone tajemnice pól bitewnych, dyplomatycznych gabinetów, głównych sztabów i central wywiadu ukazuje

CYKLWYDAWNICZY ZAPAMIĘTAJCIE TEN ZNAK

w którego skład wchodzi niniejszy tomik

10/84