7\WXïRU\JLQDïX 0$.( 0RUH(OHFWURQLFV 7ïXPDF]HQLH .RQUDG0DWXN ,6%1 978-83-246-9129-6 Ņ+HOLRQ6$ $XWKRUL]HG3ROLVKWUDQVODWLRQRIWKH(QJOLVKHGLWLRQRI0$.( 0RUH(OHFWURQLFV ISBN Ņ+HOSIXO&RUSRUDWLRQSXEOLVKHGE\0DNHU0HGLD,QF 7KLVWUDQVODWLRQLVSXEOLVKHGDQGVROGE\SHUPLVVLRQRI2ij5HLOO\0HGLD,QF ZKLFKRZQVRUFRQWUROVDOOULJKWVWRVHOOWKHVDPH $OOULJKWVUHVHUYHG1RSDUWRIWKLVERRNPD\EHUHSURGXFHGRUWUDQVPLWWHGLQDQ\IRUP RUE\DQ\PHDQVHOHFWURQLFRUPHFKDQLFDOLQFOXGLQJSKRWRFRS\LQJUHFRUGLQJRUE\DQ\LQIRUPDWLRQ VWRUDJHUHWULHYDOV\VWHPZLWKRXWSHUPLVVLRQIURPWKH3XEOLVKHU :V]HONLHSUDZD]DVWU]HĝRQH1LHDXWRU\]RZDQHUR]SRZV]HFKQLDQLHFDïRĂFLOXEIUDJPHQWX QLQLHMV]HMSXEOLNDFMLZMDNLHMNROZLHNSRVWDFLMHVW]DEURQLRQH:\NRQ\ZDQLHNRSLLPHWRGÈ NVHURJUDğF]QÈIRWRJUDğF]QÈDWDNĝHNRSLRZDQLHNVLÈĝNLQDQRĂQLNXğOPRZ\P PDJQHW\F]Q\POXELQQ\PSRZRGXMHQDUXV]HQLHSUDZDXWRUVNLFKQLQLHMV]HMSXEOLNDFML :V]\VWNLH]QDNLZ\VWÚSXMÈFHZWHNĂFLHVÈ]DVWU]HĝRQ\PL]QDNDPLğUPRZ\PL EÈGěWRZDURZ\PLLFKZïDĂFLFLHOL $XWRURUD]:\GDZQLFWZR+(/,21GRïRĝ\OLZV]HONLFKVWDUDñE\]DZDUWHZWHMNVLÈĝFHLQIRUPDFMH E\ï\NRPSOHWQHLU]HWHOQH1LHELRUÈMHGQDNĝDGQHMRGSRZLHG]LDOQRĂFLDQL]DLFKZ\NRU]\VWDQLH DQL]D]ZLÈ]DQH]W\PHZHQWXDOQHQDUXV]HQLHSUDZSDWHQWRZ\FKOXEDXWRUVNLFK$XWRURUD] :\GDZQLFWZR+(/,21QLHSRQRV]ÈUöZQLHĝĝDGQHMRGSRZLHG]LDOQRĂFL]DHZHQWXDOQHV]NRG\ Z\QLNïH]Z\NRU]\VWDQLDLQIRUPDFML]DZDUW\FKZNVLÈĝFH :\GDZQLFWZR+(/,21 XO.RĂFLXV]NLF*/,:,&( WHO HPDLO
[email protected] ::: http://helion.pl NVLÚJDUQLDLQWHUQHWRZDNDWDORJNVLÈĝHN 'URJL&]\WHOQLNX -HĝHOLFKFHV]RFHQLÊWÚNVLÈĝNÚ]DMU]\MSRGDGUHV http://helion.pl/user/opinie/eleodk_ebook 0RĝHV]WDPZSLVDÊVZRMHXZDJLVSRVWU]HĝHQLDUHFHQ]MÚ
• Poleć książkę na Facebook.com • Kup w wersji papierowej • Oceń książkę
• Księgarnia internetowa • Lubię to! » Nasza społeczność
3DPLÚFLPRMHJRRMFD0DXULFHijD3ODWWDNWöU\XĂZLDGRPLïPL ĝHE\FLHLQĝ\QLHUHPWRFRĂZVSDQLDïHJRLZDUWRĂFLRZHJR
Spis treści
3RG]LÚNRZDQLD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XV :VWÚS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVII 3U]\JRWRZDQLD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXIII
. . . . 8ZDJD QLHVWDQGDUGRZDNRQğJXUDFMDZ\SURZDG]Hñ . Kontekst: przewodniki i izolatory . . . . . . . . . . . . 'DOV]HPRG\ğNDFMH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
1
Eksperyment 2. Dochodzimy do pewnych wartości Wymagania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ']LDïDQLHWUDQ]\VWRUöZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8ZDJD ]DJURĝHQLHXV]NRG]HQLHPPLHUQLND . . . . . . . . . . . 6NUöW\LQRW\NDWDORJRZH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . $FR]QDSLÚFLHP" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3RGVWDZRZHZLDGRPRĂFLQDWHPDWQDSLÚFLD . . . . . . . . . . 'DOV]HPRG\ğNDFMH NRU]\VWDQLH]PLHUQLNöZZVND]öZNRZ\FK . . . 3RGVWDZRZHZLDGRPRĂFLQDWHPDWWUDQ]\VWRUöZ . . . . . . . . . . . 2GSRZLHG]LGR]DGDQLDGRW\F]ÈFHJRREOLF]DQLDQDSLÚÊ . . . . . . . .
. . . . . . . . . .
. . . . . . . . . .
7
Eksperyment 1. Kleisty opór Wzmacniacz oparty na kleju . . . . -DNWRG]LDïD" . . . . . . . . . Symbolika . . . . . . . . . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
1 2 3 4 4 5 7 7 11 11 12 15 16 16 17
Eksperyment 3. Od światła do dźwięku . . . . . . . . . . . . 19 *HQHUDWRUIDOLDNXVW\F]QHMRF]ÚVWRWOLZRĂFL]DOHĝQHM RGQDWÚĝHQLDĂZLDWïD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Eksperyment 4. Pomiar światła . . . . . . . . . . .RU]\VWDQLH]IRWRWUDQ]\VWRUöZ . . . . . . . . . . . . . . 3RGVWDZRZHZLDGRPRĂFLGRW\F]ÈFHIRWRWUDQ]\VWRUöZ . Kontekst: fotony i elektrony . . . . . . . . . . . . . 3RGVWDZRZHZLDGRPRĂFLGRW\F]ÈFHXNïDGX . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
19
. 23 . 24 . 24 . 24 . 25
3RGVWDZRZHUöĝQLFHSRPLÚG]\XNïDGDPL]HJDURZ\PL]EXGRZDQ\PL na bazie struktury CMOS i tranzystora bipolarnego . . . . . . . 28
V
Eksperyment 5. Ten krztuszący się dźwięk . . . . . . . . . 29 'DOV]HPRG\ğNDFMH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Eksperyment 6. Łatwe przełączanie . . . . . . . . 3RUöZQ\ZDQLH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3RGVWDZRZHZLDGRPRĂFLQDWHPDWNRPSDUDWRUöZ . . 6SU]ÚĝHQLH]ZURWQH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Histereza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Symbol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . .
. . . . . . 3RGVWDZRZHZLDGRPRĂFLGRW\F]ÈFHSOXVöZLPLQXVöZ . :\MĂFLH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. 33 . 33 . 34 . 35 . 36 . 37 . 38 . 38 :LÚFHMSRGVWDZRZ\FKZLDGRPRĂFLGRW\F]ÈF\FKNRPSDUDWRUöZ . 39 :HZQÈWU]XNïDGX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 3U]HU\VRZXMHP\VFKHPDW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 8ZDJD RGZUöFRQHNRPSDUDWRU\ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 3RUöZQ\ZDQLH]DSRPRFÈPLNURNRQWUROHUöZ . . . . . . . . . . . . . . . 41 'DOV]HPRG\ğNDFMH ODVHURZ\V\VWHP]DEH]SLHF]DMÈF\. . . . . . . . . . 42
Eksperyment 7. Automatyczny sterownik lampy 8ZDJD XQLNDMQLHEH]SLHF]QHJRQDSLÚFLD . . . . . . . . . . . . . Podstawy obwodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Krok drugi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Testowanie obwodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6]F]HJöï\EXGRZ\SU]HNDěQLND . . . . . . . . . . . . . . . 3U]HND]\ZDQLHHQHUJLL]DSRPRFÈNRQGHQVDWRUD . . . . . . . . 'HPRQWDĝ]HJDUD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. 43 . 43 . 44 . 45 . 46 . 46 . 47 . 48
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
48 48 49 50 51 53 54 55 56
... ... ...
56 57 58
8ZDJD QLHNRU]\VWDM]]HJDUNöZ]DVLODQ\FK SUÈGHPSU]HPLHQQ\P. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . =DJOÈGDMÈFGRĂURGND]HJDUND . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1DSLÚFLHSRGMDNLPSUDFXMH]HJDUHN . . . . . . . . . . . . . . -DNWRG]ZRQL" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .RU]\VWDQLH]V\JQDïXEU]ÚF]\ND . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3RGïÈF]DQLHEXG]LND . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . -DNWRSRZLQQRG]LDïDÊ" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Testowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3RGïÈF]DQLHODPS\GRSU]HNDěQLND . . . . . . . . . . . . . . . 8ZDJD ĂURGNLRVWURĝQRĂFLMDNLHQDOHĝ\]DFKRZDÊSRGF]DV SUDF\]SUÈGHPSU]HPLHQQ\P . . . . . . . . . . . . . . . . 'DOV]HPRG\ğNDFMH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . &RGDOHM" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Eksperyment 8. Zabawa z dźwiękiem Wzmacnianie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mikrofon elektretowy . . . . . . . . . . . . &]\PQLHVï\V]\V]". . . . . . . . . . . . . . . . VI
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. 59 . 59 . 59 . 60 Spis treści
.RQWHNVW FLHNDZRVWNL]ZLÈ]DQH]PLNURIRQHP . . . . . . . . . . . . . . =DZLURZDQLDGěZLÚNX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Eksperyment 9. Od miliwoltów do woltów Dodajemy kondensator . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wzmacniacz operacyjny — wprowadzenie . . . . . . &R]DUöĝQLFD" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Idealna para . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3RPLDUV\JQDïXZ\MĂFLRZHJR . . . . . . . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
62 62
. 65 . 65 . 66 . 66 . 67 . 68
Eksperyment 10. Od dźwięku do światła . . . . . . . . . . . 71 3RïÈF]HQLHGLRGDWUDQ]\VWRU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Eksperyment 11. Potrzeba zastosowania ujemnego sprzężenia zwrotnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :\NRQ\ZDQLHSRPLDUöZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :]PDFQLDQLHSUÈGXVWDïHJR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6\JQDï\ZHMĂFLRZHLZ\MĂFLRZHZ]PDFQLDF]D . . . . . . . . . 8VSRNDMDQLHHOHNWURQöZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wzmocnienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .RQWHNVW JHQH]DXMHPQHJRVSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJR . . . . . . . . . . 3U]HNUDF]DQLHRJUDQLF]Hñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2NUHĂODQLHVWRSQLDZ]PRFQLHQLD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . )D]DQU QDSLÚFLDZ\MĂFLRZH . . . . . . . . . . . . . . . . . . )D]DQU QDSLÚFLDZHMĂFLRZH . . . . . . . . . . . . . . . . . . Faza nr 3: rysowanie wykresu . . . . . . . . . . . . . . . . . . )D]DQU ZVSöïF]\QQLNZ]PRFQLHQLD . . . . . . . . . . . . . . &]\RWU]\PDQ\Z\QLNMHVWSRSUDZQ\" . . . . . . . . . . . . . . ']LHOÈFUöĝQLFÚ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podstawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podstawowe obwody bez zasilania symetrycznego . . . . . . 3RGVWDZRZHZLDGRPRĂFLQDWHPDWZ]PDFQLDF]\RSHUDF\MQ\FK . . Eksperyment 12. Praktyczny wzmacniacz 8NïDG/0ĽZSURZDG]HQLH. . . . . . . . . . . . . 2EZöGZ]PDFQLDF]D . . . . . . . . . . . . . . . Wykrywanie i usuwanie usterek wzmacniacza . . . . . &]\WRQDSUDZGÚ]DG]LDïD" . .RQWHNVW ]PLDQDQDSLÚFLD . .
. . . . . . &LÈJGDOV]\SU]HFLZG]LDïDQLDKDïDVRZL . Problemy z zasilaniem . . . . . . . . . .
Eksperyment 13. Cisza! .RQWHNVW KLVWRULD:LGODUD . Krok po kroku . . . . . . . . Wykrywanie . . . . . .
Spis treści
. . . .
. . . .
. . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 73 . 73 . 73 . 75 . 77 . 78 . 79 . 79 . 80 . 81 . 82 . 84 . 84 . 85 . 86 . 87 . 88 . 89
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. 91 . 91 . 92 . 93
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. 95 . 95 . 95 . 96 . 96 . 98 . 100 . 102 VII
3RUDĝND" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 -HV]F]HW\ONRMHGQDPDïDU]HF] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Eksperyment 14. Skuteczne przeciwdziałanie hałasowi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :V]\VWNR]DOHĝ\RGF]DVX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podsumowanie zmian . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7HVWRZDQLHKDïDVHP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 'DOV]HPRG\ğNDFMH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . &]\PRĝQDWR]URELÊ]DSRPRFÈPLNURNRQWUROHUD" . . . . . &RGDOHM" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. 105 . 105 . 107 . 108 . 109 . 110 . 110
. . . . 3RGVWDZRZHZLDGRPRĂFLGRW\F]ÈFHXNïDGöZORJLF]Q\FK .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. 111 . 111 . 111 . 111 . 114
Eksperyment 16. Ulepszony tester postrzegania pozazmysłowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . &]\MHVWHĂJRWRZ\" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wykrywanie oszustw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6\JQDOL]DFMDSRUDĝNL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .RQĠLNW\ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5R]ZLÈ]XMHP\SUREOHP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Korzystamy z diagramu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Optymalizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . %XGXMHP\XNïDG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6]F]HJöï\ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5öĝQLFHSRPLÚG]\XNïDGDPLF\IURZ\PLLDQDORJRZ\PL . . Dalsze ulepszanie obwodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7UXGQLHMV]HQLĝP\ĂODïHĂ". . . . . . . . . . . . . . . . . . . &]\PRĝQDWR]URELÊ]DSRPRFÈPLNURNRQWUROHUD" . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. 119 . 119 . 120 . 120 . 121 . 122 . 122 . 124 . 126 . 128 . 129 . 129 . 129 . 130
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. 131 . 131 . 132 . 132 . 134 . 135 . 135
Eksperyment 15. Wszystko jest takie logiczne! Eksperyment 15. — testowanie telepatii . . . . . . . . . . . . .RQWHNVW SRVWU]HJDQLHSR]D]P\VïRZH . . . . . . . . . . Przygotowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
8NïDG\ORJLF]QHVïXĝÈFHGRWHVWRZDQLDSRVWU]HJDQLD SR]D]P\VïRZHJR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 ÈF]\P\REZöG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Ulepszanie projektu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
. . . . . . Kontekst: matryce bramkowe .
Eksperyment 17. Zagrajmy! .RQWHNVW SUDZGRSRGRELHñVWZR . Kontekst: teoria gier . . . . /RJLND . . . . . . . . . . . . . . . 'ODF]HJRZ\JUDïHĂ" . . . . .WRRV]XNXMH" . . . . . . . . . . .
VIII
. . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
Spis treści
Eksperyment 18. Czas na przełączniki . . . . . . . .RQWHNVW XNïDG;125]EXGRZDQ\]ZïÈF]QLNöZ . . . . . . . :UöÊP\GRJU\ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ,QIRUPRZDQLHRW\PNWöU\SU]\FLVN]RVWDïZFLĂQLÚW\ . . 3U]HFLZG]LDïDQLHRV]XNLZDQLXZJU]H . . . . . . . . . . Sygnalizowanie remisu . . . . . . . . . . . . . . . . . . Budowa obwodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :\NRQDQLHREZRGXFKURQLÈFHJRSU]HGRV]XNLZDQLHP . Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. 137 . 138 . 138 . 139 . 141 . 143 . 144 . 147 . 148
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. 151 . 151 . 154 . 156 . 158
Eksperyment 20. Dekodowanie gry papier, kamień, nożyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8NïDGORJLF]Q\. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6SHF\ğNDFMD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1LHGRVWÚSQDEUDPND25 . . . . . . . . . . . . . . . Bramka NOR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0RQWDĝNRPSRQHQWöZQDSï\WFHSURWRW\SRZHM . . 'DOV]HPRG\ğNDFMH. . . . . . . . . . . . . . . . . . Kodowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. 159 . 160 . 161 . 161 . 162 . 163 . 167 . 168
. . . . . . 3RUöZQDQLHDQDORJRZ\FKLF\IURZ\FKPXOWLSOHNVHUöZ .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. 169 . 169 . 170 . 171 . 172 . 172 . 173
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
Eksperyment 21. Automat do gry Hot Slot . . . Multipleksowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zabawa z przewodami . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3RGVWDZRZHZLDGRPRĂFLGRW\F]ÈFHPXOWLSOHNVHUöZ . .RQğJXUDFMD]ïÈF]\PXOWLSOHNVHUD. . . . . . . . . . . . Zastosowanie multipleksera . . . . . . . . . . . . . . . 3RGVWDZRZHZLDGRPRĂFLQDWHPDWUöĝQ\FK W\SöZPXOWLSOHNVHUöZ. . . . . . . . . . . . Projekt gry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . /LF]HQLHRWZRUöZ . . . . . . . . . . . . . . . . 6FKHPDWREZRGX. . . . . . . . . . . . . . . . %XGRZDRWZRUöZQDPRQHW\ . . . . . . . . . . . . Testowanie obwodu . . . . . . . . . . . . . . .WRZ\JU\ZD". . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2SïDFDOQRĂÊ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 'ODF]HJRWDNVLÚG]LHMH" . . . . . . . . . . . . Kontekst: alternatywne wersje gry . . . . . . $PLNURNRQWUROHU" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spis treści
. . . . . . . . .
. . . . .
Eksperyment 19. Dekodowanie telepatii Testowanie dekodera . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stosowanie kodu binarnego . . . . . . . . . . . 8PLHV]F]DQLHNRPSRQHQWöZQDSï\WFH . . . . . .RQğJXUDFMD]ïÈF]\GHNRGHUD . . . . . . . . . .
. . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
174 175 175 176 179 179 179 180 181 182 183 IX
Eksperyment 22. Układ logiczny generujący sygnał audio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .RQWHNVW WKHUHPLQ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . /RJLF]Q\XNïDGDXGLR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bramka XOR w obwodzie audio . . . . . . . . . . . . Miksowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. 185 . 185 . 185 . 185 . 186
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. 189 . 189 . 189 . 190 . 191 . 192 . 193 . 194
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. 195 . 195 . 196 . 199 . 200 . 200
. . . . . . . 'DOV]HPRG\ğNDFMH LQQHVSRVRE\ZSURZDG]DQLDGDQ\FK .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . . &]\PRĝHP\]EXGRZDÊWHQXNïDGQDED]LHSU]HïÈF]QLNöZ" .
'DOV]HPRG\ğNDFMH VXPDWRUELQDUQ\Z\NRQDQ\ QDED]LHSU]HïÈF]QLNöZ . . . . . . . . . . . . . Tworzenie tabeli . . . . . . . . . . . . . . . 6SHF\ğNDFMDSU]\FLVNöZ . . . . . . . . . . 'DOV]HPRG\ğNDFMH LQQHRSFMH . . . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. 203 . 203 . 204 . 205 . 206 . 206 . 207 . 208 . 208
. . . .
. . . .
Eksperyment 23. Łamigłówka . .RQWHNVW EU\W\MVNLNUöOïDPLJïöZHN . . 5XFKRPHĝHWRQ\ . . . . . . . . . . . . Pola gry . . . . . . . . . . . . . .
. . . . 6WRVRZDQLHXNïDGöZORJLF]Q\FK .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . . *UD2ZLGLXV]DZ\NRQDQDQDED]LHSU]HïÈF]QLNöZ . 'DOV]HPRG\ğNDFMH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5R]ZLÈ]DQLH]DJDGNL . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Eksperyment 24. Sumowanie . . . . . . . . . 3LÚÊ]DVDGV\VWHPXELQDUQHJR . . . . . . . . . . . . 2GELWöZGRVWDQöZ . . . . . . . . . . . . . . . .RQWHNVW DOWHUQDW\ZQHXĝ\FLHEUDPNL1$1' . 7ZöMZïDVQ\PDï\VXPDWRU . . . . . . . . . . . . . . 'RGDQLHSï\WNLSURWRW\SRZHM . . . . . . . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
Eksperyment 25. Rozbudowa sumatora . . 3RZUöWGHNRGHUD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3U]HïÈF]QLNLZREXGRZLHSRGZöMQHMGZXU]ÚGRZHM . . Wprowadzenie kodera . . . . . . . . . . . . . . . ,QQHFHFK\NRGHUöZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .RQWHNVW SRWÚJLOLF]EELQDUQ\FK . . . . . . . . . .RQWHNVW WZRU]HQLHZïDVQHJRNRGHUD . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
Eksperyment 26. Ruchome pierścienie . . . 'HPRQVWUDFMDG]LDïDQLDOLF]QLNDSLHUĂFLHQLRZHJR . . . . 8ZDJD QLHNRPSDW\ELOQRĂÊXNïDGX]HJDURZHJR . . ,U\WXMÈFDNROHMQRĂÊSLQöZ . . . . . . . . . . . . . . 3RGVWDZ\GRW\F]ÈFHJROGSLQöZ . . . . . . . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . . . 3RGVWDZRZHZLDGRPRĂFLQDWHPDWOLF]QLNöZSLHUĂFLHQLRZ\FK . Tworzenie gry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
X
208 210 210 211
. 213 . 213 . 213 . 213 . 215 . 216 . 217 Spis treści
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
Eksperyment 27. Przesuwanie bitów . . . ¿DGQ\FKVWXNöZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6SHF\ğND . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 'HPRQVWUDFMDG]LDïDQLDUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . . . . . .
. 223 . 223 . 223 . 225 . 226 . 227 . 227 . 228
. . . . . . . . . 0RQWDĝXNïDGXZ\URF]QLQDSï\WFHSURWRW\SRZHM . 0RQWDĝLWHVWRZDQLH . . . . . . . . . . . . . . . . . Korzystanie z wyroczni . . . . . . . . . . . . . . . Obudowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
. 229 . 229 . 230 . 230 . 231 . 232 . 234 . 235 . 235 . 237 . 240 . 241 . 242
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. 243 . 243 . 244 . 245 . 245 . 246 . 247 . 248 . 248 . 248 . 249 . 249 . 251 . 252
Dodatkowe funkcje *U\ZDOQRĂÊ . . . . 'DOV]HPRG\ğNDFMH . . . A mikrokontroler? . . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
3RGVWDZRZHZLDGRPRĂFLQDWHPDWUHMHVWUöZSU]HVXZDMÈF\FK .RQğJXUDFMD]ïÈF]\. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .RQWHNVW VWUXPLHQLHELWöZ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :VSöïF]HVQH]DVWRVRZDQLH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
czujniki . ........ ........ ........ ........ ........
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
Eksperyment 28. Wyrocznia +HNVDJUDP\ . . . . . . . . . . . . . :\ĂZLHWODF] . . . . . . . . . /LQLDFLÈJïDLSU]HU\ZDQD . . Liczby . . . . . . . . . . . . . 3UöENRZDQLHORVRZH . . . . . :\JOÈGLGRW\N . . . . . . . . 6]F]HJöï\ . . . . . . . . . . . Panele czy diody LED . . . .
Eksperyment 29. Popularne 0Dï\PDJQHW\F]Q\SU]HïÈF]QLN . Testowanie kontaktronu . . -DNWRG]LDïD" . . . . . . . . Czujnik poziomu . . . . . . . . . :VNDěQLNSDOLZD . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . .
3RGVWDZRZHZLDGRPRĂFLGRW\F]ÈFHNRQWDNWURQöZ DWZH]DVWÚSRZDQLH . . . . . . . . . . . . . . . . . . Instalacja kontaktronu . . . . . . . . . . . . . . . . . .RQWHNVW SRODU\]DFMDPDJQHW\F]QD. . . . . . . . . . . . . 5RG]DMHLěUöGïDPDJQHVöZ . . . . . . . . . . . . . . .V]WDïW\PDJQHVöZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 'DOV]HPRG\ğNDFMH SUÈG\ZLURZH . . . . . . . . . . 8ZDJD ]DJURĝHQLDPDJQHW\F]QH . . . . . . . . . . . . . .
Spis treści
218 219 221 222
XI
Eksperyment 30. Ukryte czujniki . . . . . . 7HVWRZDQLHKDOORWURQX . . . . . . . . . . . . . . . . Zastosowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3RGVWDZRZHZLDGRPRĂFLGRW\F]ÈFHKDOORWURQöZ . 7\S\KDOORWURQöZ . . . . . . . . . . . . . . . . =DVWRVRZDQLHF]XMQLNöZ . . . . . . . . . . . . 'DOV]HPRG\ğNDFMH PLQLDWXURZDJUDZNXONL . . . Wyginanie rurek . . . . . . . . . . . . . . . . (OHNWURQLNDZ\NU\ZDMÈFDUXFKNXO . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
Eksperyment 31. Optoelektronika . . . . $NW\ZQHF]XMQLNLUHDJXMÈFHQDĂZLDWïR . . . . . . 8ZDJD SRZROQH]Xĝ\ZDQLHVLÚF]XMQLND . . /LF]E\ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Testowanie czujnika podczerwieni . . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
Eksperyment 32. Ulepszanie gry Owidiusza =DVWRVRZDQLHXNïDGöZORJLF]Q\FK . . . . . . . . . . . . . 3U]HïÈF]DQLH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3UREOHP\]ZLÈ]DQH]SROHPPDJQHW\F]Q\P. . . . . 'DOV]HPRG\ğNDFMH ]DVWRVRZDQLHPLNURNRQWUROHUD . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. 277 . 277 . 278 . 279 . 280
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. 283 . 283 . 283 . 284 . 284 . 285 . 285 . 286 . 287 . 288 . 290
. . . . .
. 253 . 253 . 255 . 256 . 256 . 257 . 258 . 259 . 260
. 261 . 261 . 263 . 263 . 263 7HVWRZDQLHGLRG\/('HPLWXMÈFHMSURPLHQLRZDQLHSRGF]HUZRQH . 265 Testowanie fototranzystora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 7HVWRZDQLHXNïDGXORJLF]QHJR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266 Opcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266 3RGVWDZ\GRW\F]ÈFHWUDQVPLV\MQ\FKF]XMQLNöZRSW\F]Q\FK. . . . 267 Ulepszone otwory na monety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267 &]\SURMHNW]DG]LDïDZSUDNW\FH" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267 6FKHPDW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270 3ï\WNDSURWRW\SRZD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 Obudowa z otworami na monety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
Eksperyment 33. Odczytywanie obrotów &]\PMHVWHQNRGHUSU]\URVWRZ\" . . . . . . . . . . . 6SHF\ğNDFMD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . &LÈJLPSXOVöZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uwaga: miernie wykonane egzemplarze . . . . :HZQÈWU]HQNRGHUD . . . . . . . . . . . . . . . . . . =DVWRVRZDQLHHQNRGHUöZ . . . . . . . . . . . . . . . 7RPRĝHE\ÊSU]\SDGNRZH . . . . . . . . . . . . . . Obrotowa decyzja . . . . . . . . . . . . . . . . Obrotowe uniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . Prawdziwe losowanie . . . . . . . . . . . . . . . . .
XII
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
Spis treści
Eksperyment 34. Czujniki warunków środowiskowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8NïDG]HJDURZ\VWHUXMÈF\SUDFÈLQQHJRXNïDGX]HJDURZHJR . 6WHURZDQLHWHPSHUDWXUÈ . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czynniki losowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . $XWRPDW\]DFMDREZRGXORVXMÈFHJR. . . . . . . . . . . . Kontekst: zmniejszanie zakresu pracy licznika . . . . . . 5HJXODFMDV]\ENRĂFL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3RGVWDZRZHZLDGRPRĂFLGRW\F]ÈFHWHUPLVWRUöZ. . . . . . . Jeszcze bardziej losowa praca termistora . . . . . . . . &]XMQLNZLOJRWQRĂFL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6WHURZDQLH]DSRPRFÈZLOJRWQRĂFL. . . . . . . . . . . . Przyspieszeniomierz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czujnik dotykowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kwestie empiryczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . -DNORVRZDMHVWSU]\SDGNRZRĂÊ". . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . .
. 291 . 291 . 292 . 293 . 293 . 294 . 295 . 296 . 296 . 297 . 297 . 297 . 298 . 299 . 299
Eksperyment 35. Rejestr przesuwający z liniowym sprzężeniem zwrotnym . . . . . . . . . . . . . . . . 301 =DSR]QDMHP\VLÚ]UHMHVWUHPSU]HVXZDMÈF\P ]OLQLRZ\PVSU]ÚĝHQLHP]ZURWQ\P. . . . . . . . . . . 3RGVWDZRZHZLDGRPRĂFLQDWHPDW/)65 . . . . . Przesuwanie rejestru widziane z bliska . . . . . . . Problem z zerami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3RWU]HEDQLHSRZWDU]DOQRĂFL . . . . . . . . . . . . . 8ZDJD VSHF\ğF]QRĂÊEUDPNL;125 . . . . . . . . Przeprowadzenie testu . . . . . . . . . . . . . . . . Jedynki i zera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3UREOHPUR]NïDGX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pomijanie liczby 254 . . . . . . . . . . . . . . . . . ']LHOHQLHV\JQDïXZHMĂFLRZHJR]HJDUD . . . . . . . -DNLHĂLQQHRSFMH" . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ziarno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 'DOV]HPRG\ğNDFMH LQQHJU\LLQQHOLF]E\ . . . . . . . . 'DOV]HPRG\ğNDFMH SU]\SDGNRZRĂÊLPLNURNRQWUROHU\ .
Spis treści
. . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . .
Eksperyment 36. Urządzenie do testowania postrzegania pozazmysłowego jednej osoby 2VWDWQLHVFKHPDW\ORJLF]QH . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3U]\MU]\MP\VLÚGUXJLHMF]ÚĂFLREZRGX. . . . . . . . . :HMĂFLDREZRGöZORJLF]Q\FK. . . . . . . . . . . . . . 6\JQDïJRWRZRĂFL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . . Rozpoczynanie generowania sekwencji od liczby losowej . Dwie kolejne bramki XOR . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. 317 . 317 . 318 . 319 . 320 . 320 . 320
301 304 304 304 305 308 308 310 311 311 312 313 313 313 316
XIII
:V]\VWNR]DOHĝ\RGXNïDGöZ]HJDURZ\FK . . . . . . . /LF]HQLHNDĝGHMSUöE\ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6FKHPDWZ\NRQDZF]\GUXJLHMF]ÚĂFLREZRGX . . . . Testowanie testera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . -DNQLHSUDZGRSRGREQHMHVWSRVWU]HJDQLHSR]D]P\VïRZH" . 0RĝOLZRĂFLWUöMNÈWD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3UDZGRSRGRELHñVWZRZHGïXJ-RKQD:DONHUD . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
321 323 324 326 326 328 328
Rozdział 37. Czy to już koniec? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331 %LEOLRJUDğD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333 .XSRZDQLHNRPSRQHQWöZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335 6NRURZLG] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
XIV
Spis treści
Podziękowania (OHNWURQLNÚRGNU\ïHPMHV]F]HZF]DVDFKODPSSUöĝ QLRZ\FKZUD]]PRLPLNROHJDPL]HV]NRï\%\OLĂP\ QHUGDPL MHV]F]H ]DQLP Z\P\ĂORQR WHQ WHUPLQ :ĂZLDWHOHNWURQLNLZV]HGïHPG]LÚNLRVRERPWDNLP MDN3DWULFN)DJJ+XJK/HYLQVRQ*UDKDP5RJHUV L-RKQ:LWW\3LÚÊG]LHVLÈWODWSöěQLHM*UDKDPSRPöJï PLZWZRU]HQLXVFKHPDWöZXPLHV]F]RQ\FKZWHM NVLÈĝFH 0DUN)UDXHQIHOGHUVSUDZLïĝHSRQRZQLH]DF]ÈïHP WZRU]\Ê *DUHWK %UDQZ\Q XPRĝOLZLï PL Z\GDQLH NVLÈĝNL (OHNWURQLND 2G SUDNW\NL GR WHRULL ']LÚNL %ULDQRZL-HSVRQRZLPRĝOLZHE\ïRQDSLVDQLHMHMNRQ W\QXDFML7HWU]\RVRE\VÈQDMOHSV]\PLUHGDNWRUDPL MDNLFKPLDïHPRND]MÚSR]QDÊ:LÚNV]RĂÊSLVDU]\QLH PDDĝW\OHV]F]ÚĂFLD
)UHGULN-DQVVRQGRNRQDïZLHOXNRUHNWRUD]XG]LHOLï mi wielu porad podczas pracy nad tym projektem. -HJRFLHUSOLZRĂÊLGREU\KXPRUE\ï\GODPQLHEDUG]R ZDĝQH .RUHNW\PHU\WRU\F]QH]RVWDï\Z\NRQDQHUöZQLHĝ SU]H]3KLOLSSD0DUHND-HĝHOLZNVLÈĝFH]QDMGXMÈVLÚ ZFLÈĝMDNLHĂEïÚG\WRQLHREZLQLDM]DWR3KLOLSSDDQL )UHGULND3DPLÚWDMĝHGXĝRïDWZLHMMHVWSRSHïQLÊEïÈG DXWRURZLQLĝNRPXĂLQQHPXJR]QDOHěÊLSRSUDZLÊ Frank Teng i A. Golin budowali przedstawione ZNVLÈĝFHREZRG\LVSUDZG]DOLUöZQRF]HĂQLHLFK G]LDïDQLH-HVWHPLPZG]LÚF]Q\]DSRPRF
-HVWHPZG]LÚF]Q\'DOHijRZL'RXJKHUW\ijHPX]D]D SRF]ÈWNRZDQLHF]HJRĂFRVWDïRVLÚGODPQLHEDUG]R ZDĝQH QLJG\VLÚWHJRQLHVSRG]LHZDïHP L]DSUR V]HQLHPQLHGRXG]LDïXZW\PSU]HGVLÚZ]LÚFLX
XV
Wstęp 1LQLHMV]D NVLÈĝND MHVW NRQW\QXDFMÈ PRMHJR SR SU]HGQLHJRSRUDGQLND]DW\WXïRZDQHJR(OHNWURQLND 2GSUDNW\NLGRWHRULL=QDMG]LHV]WXWDMV]F]HJöïRZH RPöZLHQLHWHPDWöZNWöUHQLH]RVWDï\SRUXV]RQH ZSRSU]HGQLHMNVLÈĝFH]SRZRGXEUDNXPLHMVFD 3RQDGWR]DJïÚELÚVLÚQLHFREDUG]LHMZV]F]HJöï\ WHFKQLF]QHFRSR]ZROL&LQDOHSV]H]UR]XPLHQLH SHZQ\FKSUDZ6WDUDïHPVLÚDE\QDXNDSU]H]RG NU\ZDQLHE\ïDMDNQDMFLHNDZV]D .LONDSURMHNWöZXPLHV]F]RQ\FKZWHMNVLÈĝFHE\ïRMXĝ ZF]HĂQLHM]DSUH]HQWRZDQ\FKZUöĝQ\FKIRUPDFKQD ïDPDFKPDJD]\QXķ0DNHĵ/XELÚUHGDJRZDÊPRMÈ UXEU\NÚZHZVSRPQLDQ\PF]DVRSLĂPLHDOHWHQIRU PDWSRVLDGDSHZQHRJUDQLF]HQLDGRW\F]ÈFHLORĂFL VïöZLLOXVWUDFML:NVLÈĝFHPRJÚ]DSUH]HQWRZDÊ WHVDPHSURMHNW\ZVSRVöEEDUG]LHMZ\F]HUSXMÈF\ 3RVWDQRZLïHPQLH]DJïÚELDÊVLÚZWHPDW\NÚPLNUR NRQWUROHUöZSRQLHZDĝZ\MDĂQLHQLHLFKG]LDïDQLDRUD] MÚ]\NöZVWRVRZDQ\FKGRLFKSURJUDPRZDQLD]DMÚïR E\]E\WZLHOHPLHMVFD,QIRUPDFMHQDWHPDWUöĝQ\FK URG]LQPLNURNRQWUROHUöZ]QDMG]LHV]ZLQQ\FKNVLÈĝ NDFK%ÚGÚLQIRUPRZDï&LÚJG\SHZQHHOHPHQW\ SURMHNWXPRJÈE\Ê]DVWÈSLRQHPLNURNRQWUROHUHP DOHSRUDGMDNWR]URELÊZSUDNW\FHEÚG]LHV]PXVLDï V]XNDÊVDPRG]LHOQLH
Co będzie Ci potrzebne? Zdobyta wcześniej wiedza 0XVLV]SRVLDGDÊSRGVWDZRZÈZLHG]ÚGRW\F]ÈFÈ ]DJDGQLHñNWöUHRPöZLïHPZVZRMHMSRSU]HGQLHM NVLÈĝFH Ľ PLÚG]\ LQQ\PL QDSLÚFLD L QDWÚĝHQLD SUÈGXRSRUXHOHNWU\F]QHJRSUDZ2KPDNRQGHQ VDWRUöZSU]HïÈF]QLNöZWUDQ]\VWRUöZXNïDGöZ]H JDURZ\FKEUDPHNORJLF]Q\FKZ\NRQ\ZDQLDSR ïÈF]HñOXWRZQLF]\FKLSUDF\]Sï\WNÈSURWRW\SRZÈ 2F]\ZLĂFLHZLDGRPRĂFLWHPRĝHV]]QDOHěÊZLQQ\FK SRUDGQLNDFKGODSRF]ÈWNXMÈF\FK3RSURVWX]DNïD GDPĝHSU]HF]\WDïHĂSR]\FMÚ(OHNWURQLND2GSUDNW\NLGRWHRULLOXEMDNÈĂLQQÈSRGREQÈNVLÈĝNÚLSD PLÚWDV]SU]\QDMPQLHMRJöOQ\]DU\VSU]HGVWDZLRQ\FK ZQLHM]DJDGQLHñ1LHPXVLV]SDPLÚWDÊZV]\VWNLFK V]F]HJöïöZĽZQLQLHMV]HMNVLÈĝFHEÚGÚSRNUöWFH SU]\SRPLQDï&LSHZQHLQIRUPDFMH EH]REV]HUQHJR Z\MDĂQLDQLDLFK
Narzędzia =DNïDGDPĝHSRVLDGDV]MXĝSRQLĝV]HU]HF]\NWöUH ]RVWDï\V]F]HJöïRZRRSLVDQHZNVLÈĝFH(OHNWURQLND 2GSUDNW\NLGRWHRULL: • miernik uniwersalny; • SU]\QDMPQLHMF]WHU\RGFLQNLGUXWXRĂUHGQLF\ PPLGïXJRĂFLP NDĝG\RGFLQHNGUXWX SRZLQLHQSRVLDGDÊL]RODFMÚZLQQ\PNRORU]H • szczypce do zdejmowania izolacji; • kombinerki; • lutownica oraz spoiwo lutownicze;
XVII
• Sï\WNDSURWRW\SRZD ZGDOV]HMF]ÚĂFLNVLÈĝNL ]QDMG]LHV]LQIRUPDFMHQDWHPDWWHJRMDNLUR G]DMSï\WNLEÚG]LHQDMOHSV]\ • bateria 9 V lub zasilacz sieciowy dostarcza MÈF\SUÈGVWDï\RQDSLÚFLX]QDMGXMÈF\PVLÚ ZSU]HG]LDOHRG 9GR9LQDWÚĝHQLXSU]\ najmniej 1 A.
Części :V]\VWNLHNRPSRQHQW\QLH]EÚGQHGRZ\NRQDQLD SURMHNWöZZ\PLHQLïHPZGRGDWNX%3RGDïHPWDP UöZQLHĝěUöGïD]NWöU\FKPRĝHV]MH]DPöZLÊ
Noty katalogowe 1RW\NDWDORJRZHRPöZLïHPMXĝZF]HĂQLHMZNVLÈĝFH (OHNWURQLND2GSUDNW\NLGRWHRULLMHGQDNĝHQLHGD VLÚLFKSU]HFHQLÊ3RVWDUDMVLÚZ\URELÊVRELHQDZ\N F]\WDQLDQRWNDWDORJRZ\FKSRG]HVSRïöZ]NWöU\PL VLÚZF]HĂQLHMQLHVSRWNDïHĂ -HĝHOLZSLV]HV]QXPHUNRPSRQHQWXZGRZROQHMZ\ V]XNLZDUFHLQWHUQHWRZHMWRZZ\QLNDFK]QDMG]LHV] ZLHOHVWURQRIHUXMÈF\FKQRW\NDWDORJRZH-HGQDN ĝHVWURQ\WHZZLÚNV]RĂFLVÈ]EXGRZDQHZFHOX X]\VNDQLDMDNQDMZLÚNV]\FKGRFKRGöZSU]H]LFK WZöUFöZ%ÚG]LHV]PXVLDïRWZLHUDÊNROHMQHVWURQ\ GRNXPHQWXZNROHMQ\FKRNQDFKĽDXWRU]\WDNLFK VWURQFKFÈZ\ĂZLHWOLÊ&LMDNQDMZLÚFHMUHNODP 6SRURF]DVX]DRV]F]ÚG]LV]ZSLVXMÈFQXPHUNRP SRQHQWXQDVWURQDFKLQWHUQHWRZ\FKğUP]DMPXMÈ F\FKVLÚG\VWU\EXFMÈSRG]HVSRïöZ QSKWWS ZZZ PRXVHUFRP .OLNDMÈFRGSRZLHGQLÈLNRQÚEÚG]LHV] PöJïRWZRU]\ÊQRWÚNDWDORJRZÈZIRUPLHMHGQHJR dokumentu w formacie PDF. Czytanie oraz drukowa QLHQRW\NDWDORJRZHMZWDNLHMIRUPLHMHVWïDWZLHMV]H
Jak korzystać z tej książki? .VLÈĝNDWDMHVW]RUJDQL]RZDQDZQLHFRLQQ\VSRVöE QLĝMHMSRSU]HGQLF]ND%ÚG]LHV]PXVLDïQDXF]\ÊVLÚ odczytywania zastosowanej przeze mnie notacji arytmetycznej.
XVIII
Schematy 6FKHPDW\Z(OHNWURQLND2GSUDNW\NLGRWHRULLE\ï\ VSRU]ÈG]DQHZHGïXJ]DVDGķVWDUHMV]NRï\ĵĽNU]\ ĝXMÈFHVLÚSU]HZRG\QLHSRïÈF]RQH]HVREÈJDO ZDQLF]QLHE\ï\R]QDF]DQH]DSRPRFÈSöïRNUÚJöZ 6WRVRZDïHPWDNLHR]QDF]HQLDSRQLHZDĝ]PQLHMV]DMÈ RQHSUDZGRSRGRELHñVWZRSRSHïQLHQLDEïÚGXZZ\ QLNX]ïHMLQWHUSUHWDFMLVFKHPDWX:WHMNVLÈĝFH]D NïDGDPĝHF]\WHOQLNPDMXĝSHZQHGRĂZLDGF]HQLH ZF]\WDQLXVFKHPDWöZLZDUWR]DSR]QDÊJR]QR ZRF]HVQ\PLR]QDF]HQLDPLVWRVRZDQ\PLQDVFKH PDWDFKQDFDï\PĂZLHFLH ]REDF]U\VXQHN: Oznaczenie połączeń galwanicznych
Tak
Tak
Nie stosowane w tej książce
Oznaczenia braku połączenia galwanicznego
Nie stosowane w tej książce
Tak
Rysunek W.1. 8JöU\SRND]DQRR]QDF]HQLDVWRVRZDQHQD
VFKHPDWDFKXPLHV]F]RQ\FKZWHMNVLÈĝFH:FHOXR]QDF]HQLD SRïÈF]HñJDOZDQLF]Q\FKVWRVXMÚF]DUQÈNURSNÚ-HGQDNĝH XQLNDPR]QDF]HQLDZLGRF]QHJRSRSUDZHMVWURQLHJöUQHM F]ÚĂFLU\VXQNXĽ]DEDUG]RSU]\SRPLQDRQRV\PERO VWRVRZDQ\GRR]QDF]HQLDNU]\ĝXMÈF\FKVLÚSU]HZRGöZ QLHSRïÈF]RQ\FKJDOZDQLF]QLH:GROQHMF]ÚĂFLU\VXQNX ]QDMGXMÈVLÚV\PEROHVWRVRZDQHGRR]QDF]DQLDNU]\ĝXMÈF\FK VLÚSU]HZRGöZNWöUHQLHVÈSRïÈF]RQHJDOZDQLF]QLH 6\PEROXPLHV]F]RQ\SROHZHMVWURQLHVWRVRZDïHPZNVLÈĝFH (OHNWURQLND2GSUDNW\NLGRWHRULL6\PEROXPLHV]F]RQ\SR SUDZHMVWURQLHMHVWZSUDNW\FHVSRW\NDQ\RZLHOHF]ÚĂFLHM LEÚGÚJRVWRVRZDïZWHMNVLÈĝFH
Wymiary 8NïDG\VFDORQH DWDNĝHZLHOHLQQ\FKSRG]HVSRïöZ VÈ]Z\NOHZ\SRVDĝRQHZZ\SURZDG]HQLDF]ÚVWR QD]\ZDQH ķQöĝNDPLĵ 8PRĝOLZLDMÈ RQH PRQWDĝ NRPSRQHQWöZQDSï\WFHNWöUHMNROHMQHRWZRU\VÈ oddalone od siebie o 1/10FDOD FP :\SURZD G]HQLDSRG]HVSRïöZPRĝQDGRĂÊïDWZRķSU]HSODWDÊĵ Wstęp
SU]H]RWZRU\Sï\WNLXĝ\ZDMÈFSDOFDZVND]XMÈFHJR i kciuka. ,G\OOLF]QDZL]MDNRPSDW\ELOQRĂFLQDVNDOÚFDïHJR ĂZLDWD]RVWDïDMHGQDN]DNïöFRQDSU]H]ZSURZDG]H QLHV\VWHPXPHWU\F]QHJR1LHNWöU]\SURGXFHQFL ]DPLDVWVWRVRZDÊRGVWÚSSRPLÚG]\QöĝNDPLNRP SRQHQWXRV]HURNRĂFLPP ijij ]DF]ÚOLMDNR VWDQGDUGSU]\MPRZDÊRGVWÚSPP&RRF]\ZLĂFLH ]DF]ÚïRGRSURZDG]DÊGRV]DïXRVRE\NRU]\VWDMÈFH ]Sï\WHNSHUIRURZDQ\FKNWöU\FKRWZRU\E\ï\RGGD ORQHRGVLHELHRPP6WRVRZDQLHPLOLPHWUöZ PDUöZQLHĝZSï\ZQDLQQHU]HF]\3U]\MU]\MP\VLÚ GLRGRP/('SU]H]QDF]RQ\PGRPRQWDĝXZREXGR ZLH&]ÚVWRPDMÈRQHĂUHGQLFÚPPDZLÚFQLHGD VLÚLFKXPLHĂFLÊZRWZRU]HZ\ZLHUFRQ\PZLHUWïHP RĂUHGQLF\ijij'LRG\WHQLHEÚGÈUöZQLHĝZ\SHï QLDï\RWZRUXRĂUHGQLF\ijij=WDNLPLSUREOHPDPL VW\NDMÈVLÚQDFRG]LHñNRQVWUXNWRU]\PLHV]NDMÈF\ Z6WDQDFK=MHGQRF]RQ\FK 'XĝRZLÚNV]\PSUREOHPHPMHVWSU]HVWDZLHQLHVLÚ FDïHJRSU]HP\VïXHOHNWURQLF]QHJRQDSRG]HVSRï\ PRQWRZDQHSRZLHU]FKQLRZR.RPSRQHQW\WDNLHQLH PDMÈQöĝHNDLFKGïXJRĂÊU]DGNRSU]HNUDF]D PP$E\]EXGRZDÊREZöGVNïDGDMÈF\VLÚ]WDNLFK NRPSRQHQWöZPXVLDïE\ĂSRVïXJLZDÊVLÚSLQFHWÈ PLNURVNRSHPLVSHFMDOQÈVWDFMÈOXWRZQLF]È-HVWWR ]DGDQLHZ\NRQDOQHDOHQLHOXELÚSUDF\]NRPSRQHQ WDPLWHJRW\SX:WHMNVLÈĝFHQLH]QDMG]LHV]ĝDGQHJR SURMHNWXZ\PDJDMÈFHJRVWRVRZDQLDNRPSRQHQWöZ SU]H]QDF]RQ\FKGRPRQWDĝXSRZLHU]FKQLRZHJR
Matematyka
VLÚZNROHMQHMSDU]HQDZLDVöZWRZ\NRQ\ZDQLHRE OLF]Hñ]DF]QLMRGG]LDïDñREMÚW\FKZHZQÚWU]QÈSDUÈ QDZLDVöZ3U]\MU]\MVLÚQDVWÚSXMÈFHPXSU]\NïDGRZL A Ś 2EOLF]HQLDQDOHĝ\]DF]ÈÊRGZ\PQRĝHQLDOLF]E LZZ\QLNXF]HJRRWU]\PDP\1DVWÚSQLHGR GRGDMHP\LRWU]\PXMHP\3öěQLHMG]LHOLP\ QDLRWU]\PXMHP\ZDUWRĂÊAF]\OL
Organizacja : SU]HFLZLHñVWZLH GR SRSU]HGQLF]NL QLQLHMV]D NVLÈĝNDFKDUDNWHU\]XMHVLÚGRĂÊOLQLRZÈVWUXNWXUÈ ']LÚNLWHPXRZLHOHZ\JRGQLHMPRĝQDMÈF]\WDÊQD HOHNWURQLF]Q\FKF]\WQLNDFKNWöUHQLHUDG]ÈVRELH ]Z\ĂZLHWODQLHPGXĝHMLORĂFLGHWDOLQDHNUDQLHQD NWöU\PZLGRF]QHVÈMHGQRF]HĂQLHGZLHVWURQ\NVLÈĝ NL0DPQDG]LHMÚĝHEÚG]LHV]F]\WDÊNVLÈĝNÚRG GHVNLGRGHVNLDQLHW\ONRVNDNDÊSRZ\EUDQ\FK MHMIUDJPHQWDFK :SLHUZV]\PSURMHNFLHRPöZLRQRSHZQHHOHPHQW\ NWöUHVÈQDVWÚSQLHVWRVRZDQHZGUXJLPSURMHNFLH NWöU\WRVWDQRZLSRGVWDZÚGRZ\NRQDQLDWU]HFLHJR SURMHNWX-HĝHOLEÚG]LHV]F]\WDÊW\ONRZ\EUDQHUR] G]LDï\PRĝHWRRND]DÊVLÚGOD&LHELHQLHFRSUREOH matyczne. :UR]G]LDïDFKVSRWNDÊPRĝQDSLÚÊUöĝQ\FKVHNFML (NVSHU\PHQW\ 7X]DELHUDP\VLÚGRSUDF\6HNFMHWHJRW\SX VWDQRZLÈUG]HñNVLÈĝNL
: WHM NVLÈĝFH QLH ]QDMG]LHV] VNRPSOLNRZDQ\FK G]LDïDñPDWHPDW\F]Q\FKDOHDE\]QLHMNRU]\VWDÊ PXVLV]UR]XPLHÊ]DSLV\SURVW\FKG]LDïDñDU\WPH W\F]Q\FK
3RGVWDZ\ &]ÚVWRSRZSURZDG]HQLXMDNLHJRĂQRZHJRSR MÚFLDSRGVXPRZXMÚZLDGRPRĂFLQDMHJRWHPDW 3R]ZDODWRQDSöěQLHMV]HV]\ENLHSU]\SRPQLHQLH VRELHSRGVWDZRZ\FKZLDGRPRĂFL
=GHF\GRZDïHPVLÚQDVWRVRZDQLH]QDNXŚMDNR V\PEROXPQRĝHQLDD]QDNX NUHVNDXNRĂQD MDNR V\PEROXG]LHOHQLD']LDïDQLDXPLHV]F]RQHZQDZLD VDFKQDOHĝ\Z\NRQDÊSU]HGZ\NRQDQLHPSR]RVWD ï\FKG]LDïDñ*G\ZQDZLDV\XMÚWRG]LDïDQLDNWöUH VNïDGDMÈVLÚPLÚG]\LQQ\PL]G]LDïDñ]QDMGXMÈF\FK
.RQWHNVW :W\FKNUöWNLFKWHNVWDFKRGELHJDMÈF\FKQLHFR WHPDW\NÈRGJïöZQHJRZÈWNXSRGDMÚGRGDWNRZH ZLDGRPRĂFLNWöUHPRJÈ&LVLÚSU]\GDÊOXESR SURVWXPRJÈ&LÚ]DLQWHUHVRZDÊSRPLPRĝHQLH VÈRQHEH]SRĂUHGQLR]ZLÈ]DQH]Z\NRQ\ZDQ\P
Jak korzystać z tej książki?
XIX
SURMHNWHP6HNFMHWHJRW\SXVWDQRZLÈW\ONRNUöW NLHZSURZDG]HQLDGRMDNLHMĂWHPDW\NLNWöUÈEÚ G]LHV]PXVLDï]JïÚELDÊVDPRG]LHOQLH 'DOV]HPRG\ğNDFMH 1LHVWHW\QLHPDPPRĝOLZRĂFLGRNïDGQLHRSLVDÊ ZV]\VWNLFKZHUVMLSURMHNWXPRĝOLZ\FKGRZ\NR QDQLDDZLÚFSRNUöWFHSU]HGVWDZLÚ&LLQQHRSFMH EUDQHSU]H]HPQLHSRGXZDJÚ
NLONXUöĝQ\FKNRPSRQHQWöZZW\PVDP\PU]ÚG]LH LQLHZ]LÚFLHSRGXZDJÚWHJRĝH]RVWDQÈRQH]ZDUWH SU]H]Sï\WNÚ3UREOHP\WHSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX :3U]\MU]\MVLÚU\VXQNRZLLXSHZQLMVLÚĝHUR]X PLHV]]F]HJRZ\QLNDMÈWHEïÚG\
8ZDJD &]DVDPLEÚGÚ&LÚRVWU]HJDÊSU]HGF]\QQRĂFLD PLNWöU\FKQLHSRZLQLHQHĂZ\NRQ\ZDÊ0DWR QDFHOXRFKURQÚXĝ\ZDQ\FKSU]H]&LHELHSRG ]HVSRïöZOXE]DSRELHJQLÚFLHSRSHïQLHQLXSU]H] &LHELHEïÚGXDF]DVHPQDZHWRFKURQÚ7ZRMHJR ĝ\FLDL]GURZLD
Gdyby coś nie działało =Z\NOHMHVWW\ONRMHGHQVSRVöEQD]EXGRZDQLHG]LD ïDMÈFHJRREZRGXDREZöGQLHG]LDïDMÈF\SUDZLGïRZR PRĝQDSRïÈF]\ÊQDVHWNLVSRVREöZ0XVLV]ZLÚF ]DFKRZDÊRVWURĝQRĂÊSRGF]DVSUDF\:LHPMDN LU\WXMÈFDMHVWV\WXDFMDZNWöUHM]DLQVWDORZDQHNRP SRQHQW\QLHSUDFXMÈ-HĝHOLSU]\WUDğ&LVLÚSUREOHP WRPRĝHV]SRGMÈÊSHZQHNURNLPDMÈFHQDFHOXZ\ HOLPLQRZDQLHSHZQ\FKF]ÚVWRSRSHïQLDQ\FKEïÚGöZ 1. 3RGïÈF]F]DUQ\SU]HZöGVZRMHJRPLHUQLND GRXMHPQHJR]DFLVNX]DVLODMÈFHJRSURMHNW :ïÈF]WU\ESRPLDUXQDSLÚFLDSUÈGXVWDïHJR o ile w eksperymencie nie zasugerowano LQDF]HM8SHZQLMVLÚĝHZïÈF]\ïHĂ]DVLODQLH XNïDGX7HUD]GRW\NDMF]HUZRQÈSUREöZNÈ PLHUQLNDUöĝQ\FKPLHMVFXNïDGXĽV]XNDM QLHZïDĂFLZHJRQDSLÚFLDOXEMHJREUDNX 2. 6SUDZGěRVWURĝQLHF]\ZV]\VWNLHSU]HZRG\ SRïÈF]HQLRZHLNRPSRQHQW\]QDMGXMÈFHVLÚQD Sï\WFHVÈZïDĂFLZLH]DPRQWRZDQH 3RGF]DVSUDF\]Sï\WNÈSURWRW\SRZÈEDUG]RF]Ú VWRSRSHïQLDQHVÈGZDURG]DMHEïÚGöZ ZïRĝHQLH SU]HZRGXSRïÈF]HQLRZHJRZU]ÈG]QDMGXMÈF\VLÚ SRZ\ĝHMOXESRQLĝHMZïDĂFLZHJRDWDNĝHXPLHV] F]HQLHZ\SURZDG]HñWHJRVDPHJRNRPSRQHQWXOXE XX
Rysunek W.2. 'ZDEïÚG\SRSHïQLDQHQDMF]ÚĂFLHMSRGF]DV
SUDF\]Sï\WNÈSURWRW\SRZÈSRND]DQRQDJöUQHMIRWRJUDğL QDGROQHMSRND]DQRSRSUDZQÈZHUVMÚREZRGX
1D JöUQHM IRWRJUDğL ZLGRF]Q\ MHVW NRQGHQVDWRU NWöUHJR Z\SURZDG]HQLD SRGïÈF]RQR GR U]ÚGöZ RQXPHUDFKL-HGQDNĝHSDWU]ÈFQDSï\WNÚ ]WHMSHUVSHNW\Z\QLHZLG]LVLÚLFKDZLÚFSU]H] SRP\ïNÚPRĝQDSRGïÈF]\ÊQLHELHVNLSU]HZöGGR U]ÚGXRQXPHU]H3RSUDZHMVWURQLHZLGRF]Q\MHVW XNïDGVFDORQ\NWöU\SRZLQLHQE\ÊSRïÈF]RQ\]PDVÈ ]DSRĂUHGQLFWZHPNRQGHQVDWRUDFHUDPLF]QHJR2W ZRU\]QDMGXMÈFHVLÚZW\PVDP\PU]ÚG]LHSï\WNLVÈ ]HVREÈSRïÈF]RQHDZLÚFELHJXQ\NRQGHQVDWRUD VÈ]ZDUWHDXNïDGVFDORQ\MHVWSRGïÈF]RQ\EH]SR ĂUHGQLRGRPDV\1DGROQHMIRWRJUDğLSU]HGVWDZLRQR SRSUDZQLHZ\NRQDQ\XNïDG -HĝHOLXNïDGMHVWSUDZLGïRZR]DVLODQ\DZV]\VWNLH SRG]HVSRï\LSU]HZRG\VÈXPLHV]F]RQHZHZïDĂ FLZ\FKPLHMVFDFKSï\WNLSURWRW\SRZHMWRVSUDZGě SLÚÊ NROHMQ\FK U]HF]\ ] NWöU\FK PRJÈ Z\QLNDÊ Twoje problemy: Wstęp
:ïDĂFLZDLQVWDODFMDNRPSRQHQWöZ 8NïDG\VFDORQHPXV]ÈE\ÊPRFQRZFLĂQLÚWH ZRWZRU\Sï\WNL6SUDZGěF]\ĝDGQD]QöĝHN XNïDGXQLH]JLÚïDVLÚLQLH]QDMGXMHVLÚSRGVSR GHP REXGRZ\ XNïDGX 6SRODU\]RZDQH GLRG\ LNRQGHQVDWRU\QLHPRJÈE\ÊSRGïÈF]DQHRG wrotnie. %UDNSRïÈF]HQLD &]DVDPLPRĝHGRMĂÊGRV\WXDFMLZNWöUHMSï\W NDQLH]DSHZQLDZïDĂFLZHJRSRïÈF]HQLD-HĝHOL SUREOHPMHVW]ZLÈ]DQ\]EUDNLHPQDSLÚFLDQD SHZQ\FKNRPSRQHQWDFKWRVSUöEXMXPLHĂFLÊ MHZLQQ\FKRWZRUDFKSï\WNL=PRMHJRGRĂZLDG F]HQLDZ\QLNDĝHSUREOHPWHQZ\VWÚSXMHF]ÚĂ FLHMZSU]\SDGNXWDQLFKSï\WHNSURWRW\SRZ\FK 3UREOHPWHJRW\SXPRĝHZ\QLNDÊUöZQLHĝ]HVWR VRZDQLDNDEOLSRïÈF]HQLRZ\FKZ\NRQDQ\FKQD ED]LHGUXWXRĂUHGQLF\PQLHMV]HMRGPP :DUWRĂFLNRPSRQHQWöZ 6SUDZGěF]\]DVWRVRZDïHĂUH]\VWRU\LNRQGHQ VDWRU\FKDUDNWHU\]XMÈFHVLÚZïDĂFLZ\PRSR UHPLSRMHPQRĂFLÈ3U]HGZïÈF]HQLHPUH]\VWRUD ZXNïDG]DZV]HVSUDZG]DPMHJRUH]\VWDQFMÚ ]D SRPRFÈ PLHUQLND -HVW WR F]DVRFKïRQQH DOHZGDOV]HMSHUVSHNW\ZLHRSïDFDOQH-HV]F]H ZUöFÚGRWHJRWHPDWXZGDOV]HMF]ÚĂFLNVLÈĝNL 8V]NRG]HQLD 8NïDG\VFDORQHLWUDQ]\VWRU\PRJÈXOHFXV]NR G]HQLXQDVNXWHNSU]HSï\ZXSUÈGXRQLHZïDĂFL Z\PQDSLÚFLXOXERGZURWQHMSRODU\]DFML8NïDG\ WHPRJÈUöZQLHĝ]RVWDÊXV]NRG]RQHSU]H]ïD GXQNLVWDW\F]QH'EDMRWRĝHE\PLHÊ]DSDVR ZHXNïDG\NWöUHZUD]LHSRWU]HE\PRJï\E\E\Ê wstawione do obwodu. :\SDOHQLHF]\QQLNDOXG]NLHJR -HĝHOL QLH PRĝHV] UR]ZLÈ]DÊ SUREOHPX ] RE ZRGHPWR]UöEVRELHFKZLOÚSU]HUZ\'ïXJD SUDFDPRĝH]DZÚ]LÊ7ZRMHKRU\]RQW\P\ĂORZH 0DMÈFNODSNLQDRF]DFKQLHEÚG]LHV]ZVWDQLH UR]ZLÈ]DÊSUREOHPX]ZLÈ]DQHJR]H]EXGRZD Q\PREZRGHP-HĝHOLQDFKZLOÚ]DMPLHV]VLÚ F]\PĂLQQ\PDQDVWÚSQLHZUöFLV]]SRZURWHP Errata
GRUR]ZLÈ]\ZDQLDSUREOHPX]ZLÈ]DQHJR]RE ZRGHPWRUR]ZLÈ]DQLHPRĝHQDJOHZ\GDÊVLÚ bardzo oczywiste.
Errata 1LHPRJÚZ\NOXF]\ÊWHJRĝHPLPRPRLFKVWDUDñ ZNVLÈĝFHSRMDZLï\VLÚEïÚG\1DVWURQLHLQWHUQHWR ZHMZ\GDZQLFWZD+HOLRQSRGDGUHVHPKWWS ZZZ KHOLRQSONVLD]NLHOHRGNKWP]QDMG]LHV]]DZV]HDN WXDOQÈHUUDWÚ-HĝHOLZ\GDMH&LVLÚĝHVDP]QDOD]ïHĂ EïÈGLFKFHV]JR]JïRVLÊVNRU]\VWDM]IRUPXODU]D GRVWÚSQHJRSRGDGUHVHPKWWS KHOLRQSOHUUDW\KWP. -HGQDNĝH]DQLPQDSLV]HV] • %DUG]R &LÚ SURV]Ú ]EXGXM REZöG MHV]F]H SU]\QDMPQLHMUD]2VRELĂFLHZ\NRQDïHPNDĝ G\]REZRGöZSU]HGVWDZLRQ\FKZNVLÈĝFH DGRGDWNRZR]DQLPNVLÈĝNDWUDğïDGRGUXNX REZRG\WH]RVWDï\Z\NRQDQHSU]\QDMPQLHM SU]H]MHV]F]HMHGQÈRVREÚ0RĝHQLHMHVWWR ]E\WJU]HF]QHDOHPRJÚVWZLHUG]LÊ]GXĝ\P SUDZGRSRGRELHñVWZHPĝHSRSHïQLïHĂEïÈG SRGF]DV Z\NRQ\ZDQLD REZRGX 1DMF]ÚVW V]\PěUöGïHPSUREOHPXMHVWQLHSUDZLGïRZR Z\NRQDQHSRïÈF]HQLH 3DPLÚWDMRW\PĝHSRSHïQLïHPSU]\QDMPQLHM NLONDQDĂFLHIDWDOQ\FKZVNXWNDFKEïÚGöZSRG czas prac nad przedstawionymi obwodami. -HGHQPöMEïÈGGRSURZDG]LïGRVSDOHQLDNLONX XNïDGöZVFDORQ\FK%ïÚG\PRJÈSU]\GDU]\Ê VLÚNDĝGHPXQDZHWPQLHL7RELH • -DNRF]\WHOQLNG\VSRQXMHV]EDUG]RZDĝQ\P JïRVHP3DPLÚWDMRW\PĝHQHJDW\ZQDRSLQLD RNVLÈĝFHPRĝHSRFLÈJQÈÊ]DVREÈ]QDF]QLH GRWNOLZV]HVNXWNLQLĝ&LVLÚZ\GDMH0RĝHRQD E\Ê]QDF]QLHEDUG]LHMSU]HNRQXMÈFDQLĝNLOND QDĂFLHSR]\W\ZQ\FKUHFHQ]ML.VLÈĝND(OHNWURQLND2GSUDNW\NLGRWHRULLE\ïDRFHQLDQD EDUG]RSR]\W\ZQLHDOHNLONXF]\WHOQLNöZE\ïR SRGHQHUZRZDQ\FKGUREQ\PLSUREOHPDPL WDNLPLMDNEUDNPRĝOLZRĂFL]DNXSX]DOHFD QHJRSU]H]HPQLHSRG]HVSRïX7DNQDSUDZ GÚF]ÚĂFLWHE\ï\GRVWÚSQHLE\ïHPZVWDQLH XXI
]DVXJHURZDÊLFKěUöGïDDOHZPLÚG]\F]DVLH SRMDZLï\VLÚMXĝQHJDW\ZQHRSLQLHRZ\GDQHM NVLÈĝFH &]\WDPUHFHQ]MHPRLFKNVLÈĝHNXPLHV]F]DQHSU]H] Xĝ\WNRZQLNöZVHUZLVöZWDNLFKMDN$PD]RQL]DZV]H RGSRZLDGDPQDQLHJG\]DFKRG]LWDNDNRQLHF]QRĂÊ 2F]\ZLĂFLHMHĝHOLQLHSRGRED&LVLÚVSRVöEZMDNL QDSLVDïHPWÚNVLÈĝNÚWRPRĝHV]WRVZRERGQLHZ\ UD]LÊ
Dalszy rozwój 3ROHNWXU]HQLQLHMV]HMNVLÈĝNLEÚG]LHV]UR]XPLDïĂUHG QLR]DDZDQVRZDQH]DJDGQLHQLD]ZLÈ]DQH]HOHN WURQLNÈ1LHSRVLDGDPNZDOLğNDFMLQLH]EÚGQ\FKGR QDSLVDQLD]DDZDQVRZDQHJRSRGUÚF]QLNDDZLÚFQLH QDSLV]ÚNRQW\QXDFMLWHMNVLÈĝNL -HĝHOLFKFHV]ZLHG]LHÊZLÚFHMWRPRĝHV]SRV]HU]DÊ VZRMÈZLHG]Ú]ZLÈ]DQÈ]WHRULÈHOHNWURQLNLDWDNĝH ]SURMHNWRZDQLHPLWHVWRZDQLHPREZRGöZĽ]D JDGQLHQLDWHQLH]RVWDï\XMÚWHZWHMNVLÈĝFH7ZRU]ÈF ZïDVQ\XNïDGPXVLV]G\VSRQRZDÊ]DVREHPZLHG]\ SR]ZDODMÈF\P&LQD]UR]XPLHQLHMHJRG]LDïDQLD'R DQDOL]\SUDF\XNïDGXSU]\GD&LVLÚRVF\ORVNRSRUD] oprogramowanie przeznaczone do przeprowadza QLDV\PXODFML/LVWÚGDUPRZHJRRSURJUDPRZDQLD znajdziesz pod adresem: KWWS HQZLNLSHGLDRUJ ZLNL/LVWBRIBIUHHBHOHFWURQLFVBFLUFXLWBVLPXODWRUV. 1LHNWöUH]W\FKSURJUDPöZSU]H]QDF]RQHVÈGRDQD OL]\G]LDïDQLDXNïDGöZF\IURZ\FKLQQH]NROHLVÈ
XXII
SU]H]QDF]RQHGRREZRGöZDQDORJRZ\FK1LHNWöUH SURJUDP\SU]\GDG]È&LVLÚSRGF]DVDQDOL]\SUDF\ REXW\SöZREZRGöZ=DJDGQLHQLDWHQLHVÈWHPDWHP WHMNVLÈĝNL3UDZGRSRGREQLHQLHEÚG]LHQLPL]DLQWH UHVRZDQDZLÚNV]RĂÊRVöEWUDNWXMÈF\FKHOHNWURQLNÚ W\ONRMDNRVZRMHKREE\DQLHěUöGïRXWU]\PDQLD :LÚFHM WHRULL GRW\F]ÈFHM HOHNWURQLNL ]QDMG]LHV] Z NVLÈĝFH SRG W\WXïHP 3UDFWLFDO (OHFWURQLFV IRU ,QYHQWRUVQDSLVDQHMSU]H]3DXOD6FKHU]D-HVWWR NVLÈĝNDSU]H]QDF]RQDGODNRQVWUXNWRUöZDOHSU]\GD VLÚNDĝGHMRVRELH]DLQWHUHVRZDQHMHOHNWURQLNÈ 8ZDĝDP ĝH SU]\GDWQÈ NVLÈĝNÈ E\ïDE\ UöZQLHĝ HQF\NORSHGLD SRG]HVSRïöZ HOHNWURQLF]Q\FK =D VWDQDZLDïHPVLÚF]HPXWDNDSR]\FMDMHV]F]HQLH SRZVWDïDLSRVWDQRZLïHPQDSLVDÊMÈVDPRG]LHOQLH 3LHUZV]DF]ÚĂÊNVLÈĝNL(QF\FORSHGLDRI(OHFWURQLF &RPSRQHQWVSRMDZLïDVLÚMXĝQDU\QNX3XEOLNDFMD WDEÚG]LHVNïDGDïDVLÚZVXPLH]WU]HFKWRPöZ2LOH (OHNWURQLND2GSUDNW\NLGRWHRULLPDIRUPÚSRUDGQL NDRW\OHHQF\NORSHGLDSR]ZDODQDEDUG]RV]\ENLH RGQDOH]LHQLHQLH]EÚGQHMLQIRUPDFML-HVWRQDEDUG]LHM WHFKQLF]QDLQDSLVDQDQLHFRWUXGQLHMV]\PMÚ]\NLHP DOHRSLVXMHNRQNUHWQH]DJDGQLHQLDEH]]EÚGQHJRRZL MDQLDZEDZHïQÚ8ZDĝDPĝHHQF\NORSHGLDNRPSR QHQWöZWR]QDNRPLW\VSRVöEQDRGĂZLHĝHQLHZLHG]\ QDWHPDWZïDĂFLZRĂFLL]DVWRVRZDQLDSRG]HVSRïöZ HOHNWURQLF]Q\FKNWöUHPDV]]DPLDU]DVWRVRZDÊ
Wstęp
Przygotowania :NVLÈĝFH(OHNWURQLND2GSUDNW\NLGRWHRULL udzieli ïHPZVND]öZHNGRW\F]ÈF\FKZDUV]WDWXSUDF\SU]H FKRZ\ZDQLDNRPSRQHQWöZDWDNĝHLQQ\FKU]HF]\ 1LHNWöUH ] QLFK SRZLQLHQHĂ VRELH SU]\SRPQLHÊ DRLQQ\FKSRZLQLHQHĂSDPLÚWDÊ
Zasilanie :LÚNV]RĂÊREZRGöZSU]HGVWDZLRQ\FKZWHMNVLÈĝ FHPRĝHE\Ê]DVLODQD]DSRPRFÈEDWHULL 9-HVW RQDWDQLDDWDNĝH]DSHZQLDVWDELOQ\SUÈGZROQ\RG ZV]HONLFK ]DNïöFHñ 1LHVWHW\ MHM QDSLÚFLH EÚG]LH VWRSQLRZRREQLĝDÊVLÚJG\EÚG]LHRQDUR]ïDGR Z\ZDQD3REöUSUÈGXRGXĝ\PQDWÚĝHQLXEÚG]LH SRZRGRZDïFKZLORZHREQLĝDQLHQDSLÚFLD :DUWR]DRSDWU]\ÊVLÚZ]DVLODF]JHQHUXMÈF\SUÈG VWDï\RQDSLÚFLXNWöUHPRĝQDXVWDZLÊZ]DNUHVLH RGGRSU]\QDMPQLHM9-HGQDNĝHPRĝHV]MHV] F]HQLHE\ÊJRWRZ\QDWDNLZ\GDWHN5R]VÈGQ\P NRPSURPLVHPMHVW]DNXS]DVLODF]DPDMÈFHJRIRU PÚZW\F]NLSRGïÈF]DQHMEH]SRĂUHGQLRGRJQLD]GND ĂFLHQQHJR -HVW RQ Z\SRVDĝRQ\ Z NLOND QDVWDZ VïXĝÈF\FKGRUHJXODFMLQDSLÚFLD7DNLHUR]ZLÈ]DQLH VXJHURZDïHPZSRSU]HGQLHMNVLÈĝFH 0RĝHV]UöZQLHĝNXSLÊ]DVLODF]JHQHUXMÈF\SUÈGVWDï\ RRNUHĂORQ\PSU]H]SURGXFHQWDQDSLÚFLX QS]DVL ODF]GRODSWRSDGRVWDUF]DMÈF\SUÈGRQDSLÚFLX9 'RZ\MĂFLDWDNLHJRXU]ÈG]HQLDPRĝQDSRGïÈF]\Ê UHJXODWRUQDSLÚFLDREQLĝDMÈF\QDSLÚFLHGROXE 9 DSUÈGRZïDĂQLHWDNLPQDSLÚFLXEÚG]LHSRWU]HEQ\ GRSU]HSURZDG]HQLDZLÚNV]RĂFLHNVSHU\PHQWöZ 5HJXODWRUQDSLÚFLDNRV]WXMHNLOND]ïRW\FKD]DVLODF] GRODSWRSDNXSLV]]DPQLHMQLĝ]ï']LÚNLWHPX UR]ZLÈ]DQLHWDNLHMHVWDWUDNF\MQH=DVLODF]SRZLQLHQ
PöFGRVWDUF]\ÊSUÈGRPDNV\PDOQ\PQDWÚĝHQLX $ P$ 0RĝHNXVLÊ&LÚPRĝOLZRĂÊVNRU]\VWDQLD]ïDGRZDUNL WHOHIRQXNRPöUNRZHJR]ZïDV]F]DJG\G\VSRQXMHV] ïDGRZDUNÈNWöUD]RVWDïDSRVWDU\PQLHG]LDïDMÈF\P MXĝWHOHIRQLH1LHVWHW\ZLÚNV]RĂÊWDNLFKXU]ÈG]Hñ GRVWDUF]DSUÈGVWDï\RQDSLÚFLX9F]\OL]E\WPD ï\P2SLVXMÚSURMHNW\Z\PDJDMÈFHSUÈGXRQDSLÚ FLX 93RQDGWRVÈWRïDGRZDUNLDZLÚFPRJÈE\Ê Z\SRVDĝRQHZXNïDG\REQLĝDMÈFHQDSLÚFLHSUÈGX Z\MĂFLRZHJRZUD]]HZ]URVWHPREFLÈĝHQLD -HĝHOL7ZöMEXGĝHWMHVWRJUDQLF]RQ\LQLHFKFHV]EX GRZDÊVWDïHMZHUVMLĝDGQHJR]]DSURMHNWRZDQ\FK REZRGöZWRQDMOHSLHMĝHE\Ă]DRSDWU]\ïVLÚZEDWHULÚ 90RĝHV]UöZQLHĝSRV]XNDÊWDQLHJR]DVLODF]D JHQHUXMÈFHJRSUÈGVWDï\RQDSLÚFLX9
Stabilizacja napięcia :LHOH]HNVSHU\PHQWöZEÚG]LHZ\PDJDïRGRVWDU czenia do obwodu VWDELOL]RZDQHJRSUÈGXVWDïHJR RQDSLÚFLX9%ÚG]LHV]ZLÚFSRWU]HERZDïQDVWÚ SXMÈF\FKNRPSRQHQWöZ • UHJXODWRUDQDSLÚFLD/0 • NRQGHQVDWRUöZFHUDPLF]Q\FKPF LP) • UH]\VWRUDN: • SU]HïÈF]QLNDW\SX6367OXE63'7SU]H]QD F]RQHJRGRPRQWDĝXQDSï\WFH MHJRZ\SUR ZDG]HQLDEÚGÈZHSFKQLÚWHZRWZRU\Sï\WNL SURWRW\SRZHM • GLRG\/('
XXIII
Prąd stały (9 – 12 V)
LM7805
1DU\VXQNX3ZLGDÊSRG]HVSRï\]DPRQWRZDQH ZJöUQHMF]ÚĂFLSï\WNLSURWRW\SRZHM:WHQVSR VöE]RVWDï\XWZRU]RQH]DVLODMÈFHV]\Q\]ELRUF]H GRGDWQLDOLQLD]DVLODMÈFDMHVWSU]HSURZDG]RQDSR OHZHMVWURQLHDXMHPQDSRSUDZHMVWURQLHSï\WNL 7DNLXNïDGEÚG]LHVWRVRZDQ\ZZLHOXHNVSHU\PHQ WDFK1D]GMÚFLXZLGDÊEDWHULÚ 9DOHRF]\ZLĂFLH PRĝHV]UöZQLHĝNRU]\VWDÊ]]DVLODF]DVLHFLRZHJR 8SHZQLMVLÚĝH]DVLODF]GRVWDUF]DSUÈGRQDSLÚFLX SU]\QDMPQLHM91LHSRZLQLHQHĂ]DVLODÊWHJRREZR GXSUÈGHPRQDSLÚFLXZLÚNV]\PRG9ĽEÚG]LH VLÚRQSU]HJU]HZDï
0,33 μF Tylna ściana obudowy regulatora napięcia wykonana z metalu
0,1 μF
2,2 kΩ Regulowany prąd stały (5 V) Rysunek P.2. 6FKHPDWUHJXODWRUDQDSLÚFLD9
6XJHUXMÚ]DVWRVRZDQLHZW\PXNïDG]LHSU]HïÈF]QLND LGLRG\GODZ\JRG\Xĝ\WNRZQLND*G\E\Ă]DVWDQD ZLDïVLÚGODF]HJR7ZöMSURMHNWQLHG]LDïDWRZLGRN SDOÈFHMVLÚGLRG\/('XSHZQLïE\&LÚZW\PĝHSUÈG GRFKRG]LGRSï\WNL3U]HïÈF]QLNSR]ZROL&LQDV]\ENLH RGïÈF]HQLHXNïDGXRGSUÈGXLEH]SLHF]QÈPRG\ğNDFMÚ GDOV]HMF]ÚĂFLREZRGX=DVWRVRZDQLHGRĂÊGXĝHJR UH]\VWRUD N: SR]ZROLQDRJUDQLF]HQLH]Xĝ\FLD SUÈGXSU]H]GLRGÚ/('JG\XNïDGEÚG]LH]DVLODQ\ z baterii.
Rysunek P.1. 8NïDGUHJXODWRUDQDSLÚFLD9
1DU\VXQNX3]QDMGXMHVLÚVFKHPDWWHJRREZRGX .RQGHQVDWRU\SRZLQQ\]QDMGRZDÊVLÚZREZRG]LH QDZHWJG\]DVLODV]JR]DSRPRFÈEDWHULLĽ]DSHZ QLDMÈRQHSUDZLGïRZHG]LDïDQLHUHJXODWRUDQDSLÚFLD
XXIV
Nauka pracy z płytką prototypową :NVLÈĝFH(OHNWURQLND2GSUDNW\NLGRWHRULL korzysta ïHP]Sï\WNLSURWRW\SRZHMZ\SRVDĝRQHMZGZLHSDU\ ]DVLODMÈF\FKV]\Q]ELRUF]\FKELHJQÈF\FKZ]GïXĝ REXGïXĝV]\FKNUDZÚG]LSï\WNLĽSRNDĝGHMVWURQLH Sï\WNLELHJïDGRGDWQLDLXMHPQDOLQLD]DVLODMÈFD:WHM NVLÈĝFHEÚGÚVWRVRZDïSURVWV]ÈSï\WNÚĽZ]GïXĝMHM NUDZÚG]LELHJQÈSRMHG\QF]HOLQLH]DVLODMÈFH ]REDF] U\VXQHN3
Przygotowania
SRMHG\QF]HMV]\QLH]ELRUF]HMELHJQÈFHMZ]GïXĝ REXGïXĝV]\FKNUDZÚG]L SRV]XNDMSï\WNLNWö UDZ\JOÈGDMDNSï\WNDRQXPHU]H ]QDMGXMÈFDVLÚZNDWDORJXğUP\5DGLR6KDFN -HĂOLEÚG]LHV]G\VSRQRZDÊSï\WNÈRWDNLP VDP\PXNïDG]LHĂFLHĝHNWRSU]HQLHVLHQLHQD QLÈNRPSRQHQWöZEÚG]LHEDUG]RSURVWH • $QDOL]XMÈFZ\SRZLHG]LF]\WHOQLNöZGRV]HG ïHPGRZQLRVNXĝHïDWZLHMMHVWSRSHïQLÊEïÈG NRU]\VWDMÈF]Sï\WNLNWöUDSRVLDGDSDUÚOLQLL ]DVLODMÈF\FKELHJQÈF\FKZ]GïXĝREXGïXĝ V]\FKNUDZÚG]L%ïÚG\WHPRJÈE\ÊNRV]WRZ QHZVNXWNDFKLGRĂÊNïRSRWOLZHĽQLHNWöUH NRPSRQHQW\PRJÈEDUG]RïDWZRXOHFXV]NR G]HQLXSRSRGïÈF]HQLXGRSUÈGXRRGZURWQHM polaryzacji. Rysunek P.3. 3ï\WNDSURWRW\SRZDZ\SRVDĝRQDZSRMHG\QF]H OLQLH]DVLODMÈFHELHJQÈFHZ]GïXĝMHMGïXĝV]\FKNUDZÚG]LĽ ZLGRN]HZQÚWU]Q\:V]\VWNLHREZRG\SU]HGVWDZLRQHZWHM NVLÈĝFHVÈ]DSURMHNWRZDQH]P\ĂOÈRZïDĂQLHWDNLHMSï\WFH
=DZV]HSRZLQLHQHĂPLHÊZJïRZLHREUD]WHJRMDN ]EXGRZDQHMHVWZQÚWU]HSï\WNLSURWRW\SRZHMDZLÚF GRïÈF]DPGLDJUDPNWöU\SU]\SRPLQDU\VXQHN]D PLHV]F]RQ\ZSRSU]HGQLHMNVLÈĝFH1DU\VXQNX3 SRND]DQRSU]HNUöMSï\WNL]NWöUHMNRU]\VWDP\
=DF]ÈïHPNRU]\VWDÊ]WHMSï\WNL]NLONXSRZRGöZ • 3ï\WNLWHJRW\SXVÈEDUG]RWDQLH]ZïDV]F]D JG\NXSLV]MHEH]SRĂUHGQLRRGD]MDW\FNLHJR SURGXFHQWD OXE G\VWU\EXWRUD ]D SRĂUHGQL FWZHPVHUZLVXDXNF\MQHJRH%D\1LHEöMVLÚ G]LZQ\FK QD]Z ğUP VSU]HGDMÈF\FK Sï\WNL QS ķKHURIHQJVWRUHĵ OXE ķNXQNXQKĵ 3ï\WNL WHPRĝHV]]DNXSLÊMXĝ]DRNRïR]ïRLOH QLH RGVWUDV]D &LÚ GRVWDZD WUZDMÈFD SU]\ QDMPQLHMG]LHVLÚÊGQL:LÚFHMLQIRUPDFMLQD WHPDWPLHMVFZNWöU\FKPRĝHV]NXSRZDÊ NRPSRQHQW\]QDMG]LHV]ZGRGDWNX% =DNXS NLONX Sï\WHN SURWRW\SRZ\FK SR]ZROL &LQDEXGRZDQLHNROHMQ\FKXNïDGöZEH]NR QLHF]QRĂFLGHPRQWDĝXSRSU]HGQLFK • -HĝHOLFKFHV]Z\NRQDÊXĝ\WNRZÈZHUVMÚXNïD GXWRPXVLV]SU]\OXWRZDÊNRPSRQHQW\GR Sï\WNLGUXNRZDQHM1DMSURĂFLHMMHVWWRZ\NR QDÊQDSï\WFHSRVLDGDMÈFHMĂFLHĝNLNWöU\FK XNïDGSU]\SRPLQDXNïDGĂFLHĝHNSï\WNLSURWR W\SRZHM3ï\WNDWDNDSRZLQQDPLHÊSRMHGQHM Nauka pracy z płytką prototypową
Rysunek P.4. 3U]HNUöMSRND]XMÈF\HOHPHQW\SU]HZRG]ÈFH ]QDMGXMÈFHVLÚZHZQÈWU]Sï\WNLSURWRW\SRZHM
3DPLÚWDM R W\P ĝH ZLHOH Sï\WHN SRVLDGD V]\Q\ ]ELRUF]HNWöUHVÈSU]HUZDQHZMHGQ\PPLHMVFX XXV
DF]DVHPZGZöFKPLHMVFDFK5R]ZLÈ]DQLHWDNLH SR]ZDODQDVWRVRZDQLHUöĝQ\FKXNïDGöZ]DVLOD MÈF\FK Z NROHMQ\FK F]ÚĂFLDFK Sï\WNL 5DF]HM QLH EÚG]LHP\NRU]\VWDÊ]WDNLHMPRĝOLZRĂFLDZLÚFSR ]DNXSLHSï\WNLVSUDZGěFLÈJïRĂÊMHMV]\Q]ELRUF]\FK ]DSRPRFÈPLHUQLND(ZHQWXDOQHSU]HUZ\]HZU]\M]D SRPRFÈSU]HZRGöZSRïÈF]HQLRZ\FK1LHZ\NRQDQLH WHMF]\QQRĂFLMHVWF]ÚVWÈSU]\F]\QÈQLHSUDZLGïRZHJR G]LDïDQLD]EXGRZDQHJRXNïDGX
Łączenie komponentów 2GF]DVXGRF]DVXWUDğDGRPQLHZLDGRPRĂÊHOHN WURQLF]QD]DZLHUDMÈFD]GMÚFLHREZRGX]EXGRZDQH JRQDSï\WFHSURWRW\SRZHMLS\WDQLHRWRGODF]HJR WHQREZöGQLHG]LDïD-HĝHOLXĝ\WNRZQLN]DVWRVRZDï JLÚWNLHSU]HZRG\SRïÈF]HQLRZH]DNRñF]RQHPDï\PL ZW\NDPLWR]DZV]HRGSRZLDGDPQDWDNÈZLDGR PRĂÊZWHQVDPVSRVöE QLHSRWUDğÚXG]LHOLÊSR PRF\1DZHWJG\E\PPLDïWHQREZöGSU]HGVREÈWR ZFLÈĝQLHE\ïE\PZVWDQLHSRPöFZVSRVöELQQ\QLĝ RGïÈF]DMÈFZV]\VWNLHSU]HZRG\LSRQRZQLHïÈF]ÈF elementy. ,QVWDODFMDSU]HZRGöZSRïÈF]HQLRZ\FKQDSï\WFHMHVW V]\ENDLSURVWD1LHVWHW\F]DVHPVDPĝDïXMÚWHJR ĝH]QLFKNRU]\VWDïHP=QDOH]LHQLHPDïHJREïÚGX SRSHïQLRQHJRSRGF]DVïÈF]HQLDFDïHMSOÈWDQLQ\NDEOL MHVWQDSUDZGÚWUXGQH 3DWU]ÈFQDZLÚNV]RĂÊIRWRJUDğLXPLHV]F]RQ\FKZWHM NVLÈĝFH]DXZDĝ\V]ĝHJLÚWNLHNDEOHSRïÈF]HQLRZH ZW\NDQHZSï\WNÚVWRVXMÚW\ONRGRSRGïÈF]DQLDGR REZRGXHOHPHQWöZ]QDMGXMÈF\FKVLÚSR]DSï\WNÈ (OHPHQW\]QDMGXMÈFHVLÚQDSï\WFHïÈF]Ú]HVREÈ ]DSRPRFÈGUXFLNöZ]NRñFöZNWöU\FK]GMÈïHP ZF]HĂQLHMIUDJPHQWL]RODFML7DNDWHFKQLNDXïDWZLD SöěQLHMV]HSRV]XNLZDQLHSU]\F]\Q\QLHSUDZLGïRZHM pracy obwodu. -HĝHOLNXSLV]]HVWDZSU]\JRWRZDQ\FKIDEU\F]QLH GUXFLNöZWR]DXZDĝ\V]ĝHVÈRQHR]QDF]RQHNR ORUDPLZ]DOHĝQRĂFLRGVZRMHMGïXJRĂFL1LHMHVW WRV]F]HJöOQLHSU]\GDWQH&KFÚĝHE\NRORU\SU]H ZRGöZ RGSRZLDGDï\ LFK IXQNFMRP 1D SU]\NïDG SU]HZRG\SRGïÈF]RQHGRGRGDWQLHMV]\Q\]ELRUF]HM XXVI
SRZLQQ\PLHÊNRORUF]HUZRQ\QLH]DOHĝQLHRGVZRMHM GïXJRĂFL'ZDSU]HZRG\WHMVDPHMGïXJRĂFLELHJ QÈFHRERNVLHELHSRZLQQ\E\ÊR]QDF]RQHUöĝQ\PL NRORUDPLĽ]DSRELHJQLHWRSRP\OHQLXLFK]HVREÈ ']LÚNL WHPX JG\ SDWU]Ú QD SU]HZRG\ ZLG]Ú GR F]HJRVïXĝÈD]QDOH]LHQLHEïÚGQHJRSRïÈF]HQLDMHVW RZLHOHïDWZLHMV]H %\ÊPRĝHVDPRG]LHOQHXFLQDQLHNDEOLSRïÈF]HQLR Z\FKZ\GDMH&LVLÚ]E\WSUDFRFKïRQQHDOHPDPGOD &LHELHSHZQÈVXJHVWLÚ1DU\VXQNX3SRND]DïHP V\VWHPWZRU]HQLDNDEOLSRïÈF]HQLRZ\FKXĝ\W\FK ZHZV]\VWNLFKSURMHNWDFKSU]HGVWDZLRQ\FKZWHM NVLÈĝFH Krok 1: Zdejmij z przewodu kilkanaście cm izolacji
X
X
Krok 2: Przetnij izolację na odpowiednio długim odcinku przewodu. Przesuń ją w dół
Krok 3: Przetnij przewód
Krok 4: Zagnij końce przewodu Rysunek P.5. 3URVW\VSRVöEQDSU]\JRWRZDQLHSU]HZRGöZ
]ZLHUDMÈF\FK
3UDFÚ]DF]QLMRGXVXQLÚFLDL]RODFML]RGFLQNDSU]H ZRGQLNDRGïXJRĂFLNLONXQDVWXFHQW\PHWUöZ1DVWÚS QLHRNUHĂORGOHJïRĂÊSRPLÚG]\SXQNWDPLSï\WNLNWöUH PDMÈ]RVWDÊ]HVREÈ]ZDUWH2GOHJïRĂÊWÚQDU\VXQNX R]QDF]\ïHPV\PEROHPX2GPLHU]WÚRGOHJïRĂÊQD IUDJPHQFLHGUXWXQDNWöU\P]QDMGXMHVLÚMHV]F]H L]RODFMD ]REDF].URN 3U]HWQLML]RODFMÚZPLHMVFX R]QDF]RQ\PSU]HU\ZDQÈOLQLÈ¥FLÈJQLMSU]HFLÚWÈ L]RODFMÚZGöïSU]HZRGX ]REDF].URN 3R]RVWDZ Przygotowania
QLHL]RORZDQ\IUDJPHQWGUXWXRGïXJRĂFLFP3U]H WQLMGUXWZPLHMVFXR]QDF]RQ\POLQLÈFLÈJïÈ=DJQLM NRñFHGUXWX:WHQVSRVöERWU]\PDïHĂ]ZRUÚ
'ïXJRĂÊSU]HZRGöZ]ZLHUDMÈF\FKPRĝHV]RNUHĂOLÊ UöZQLHĝSU]\NïDGDMÈFMHGRRWZRUöZSï\WNLSHUIR URZDQHMNWöUHVÈRGGDORQHRGVLHELHRPP
:FHOXXïDWZLHQLDVRUWRZDQLDLSU]HFKRZ\ZDQLD Z\FLÚW\FKSU]HZRGöZ]ZLHUDMÈF\FKPRĝHV]VRELH ]URELÊSU]\U]ÈGGRRNUHĂODQLDLFKGïXJRĂFL3U]\GD VLÚRQUöZQLHĝSRGF]DV]DJLQDQLDGUXWöZRRNUH ĂORQHMGïXJRĂFL-HVWWRSRSURVWXWUöMNÈWQ\NDZD ïHNSODVWLNXOXEVNOHMNL1DMHJRQDMGïXĝV]\PERNX Z\FLÚWRVWRSQLHWDNMDNSRND]DQRQDU\VXQNDFK3 L3:]ZLÈ]NX]W\PĝHJUXERĂÊGUXWXZSï\ZDQD GïXJRĂÊ]ZRU\]QLHJRZ\NRQDQHMZDUWRZ\NRQDÊ VWRSQLHZÚĝV]HRRNRïRPPRGZ\]QDF]DQHM SU]H]QLHGïXJRĂFL
3DPLÚWDMRW\PĝHRWZRU\ZSï\WFHSURWRW\SRZHMVÈ RGGDORQHRGVLHELHRPPZSLRQLHLSR]LRPLH DNDQDïELHJQÈF\SU]H]ĂURGHNSï\WNLSURWRW\SRZHM PDV]HURNRĂÊPP 3RGF]DV SUDF\ ] Sï\WNÈ SURWRW\SRZÈ QDMOHSLHM VSUDZG]DMÈVLÚSU]HZRG\RĂUHGQLF\PP 'UXW\RĂUHGQLF\PP]E\WïDWZRZ\SDGDMÈ ]RWZRUöZSï\WNLDGUXW\RĂUHGQLF\PPVÈ zbyt grube. 3U]HZRG\ PRĝHV] ]DNXSLÊ ]D SRĂUHGQLFWZHP VHUZLVöZWDNLFKMDNH%D\OXE$OOHJUR.RU]\VWDP ]G]LHVLÚFLXSRGVWDZRZ\FKNRORUöZSU]HZRGöZ F]HUZRQHJRSRPDUDñF]RZHJRĝöïWHJR]LHORQHJR VSHNWUXP L F]DUQHJR EUÈ]RZHJR ğROHWRZHJR V]DUHJRLELDïHJR FLHQLH :DUWRSU]\SLVDÊSU]H ZRGRPGDQHJRNRORUXSHïQLHQLHWHMVDPHMIXQNFMLZH ZV]\VWNLFK]EXGRZDQ\FKREZRGDFK=SHZQRĂFLÈ XïDWZL&LWRSUDFÚ 1DNRQLHFVSöMU]MHV]F]HUD]QDU\VXQHN:LSU]\ SRPQLM VRELH GZD EïÚG\ QDMF]ÚĂFLHM SRSHïQLDQH SRGF]DVSUDF\]Sï\WNÈSURWRW\SRZÈ0RĝH&LVLÚ Z\GDZDÊĝHQLJG\E\ĂQLHSRSHïQLïWDNRF]\ZLVW\FK EïÚGöZDOHZSRĂSLHFKXSU]\GDU]DMÈVLÚRQHQDZHW mnie.
Rysunek P.6. 6DPRG]LHOQLHZ\NRQDQ\SU]\U]ÈGGRSRPLDUX GïXJRĂFLSU]HZRGöZ]ZLHUDMÈF\FK
Rysunek P.7. 3U]HZöG]ZLHUDMÈF\RGïXJRĂFLFP FDOD SU]\ïRĝRQ\GRSU]\U]ÈGXSRPLDURZHJR
Nauka pracy z płytką prototypową
XXVII
Chwytanie :NVLÈĝFH(OHNWURQLND2GSUDNW\NLGRWHRULL korzy VWDïHP]PLQLDWXURZ\FKFKZ\WDNöZSRPLDURZ\FK NWöUH]DNïDGDVLÚQDSUREöZNLPLHUQLND:SU]HV]ïR ĂFLE\ï\RQHWUXGQRGRVWÚSQHDOHZFKZLOLREHFQHM PRĝQDMH]DNXSLÊ]DSRĂUHGQLFWZHPQSVHUZLVX KWWSV ZZZHOIDHOHNWURQLNDSO QXPHUNDWDORJRZ\ DUW\NXïX 1DU\VXQNX3]QDMGXMHVLÚ F]DUQ\FKZ\WDN]DïRĝRQ\QDSUREöZNÚPLHUQLND RUD]F]HUZRQ\FKZ\WDNQLH]DïRĝRQ\QDSUREöZNÚ 8ZDĝDPĝHMHVWWRSUDNW\F]QDNRPELQDFMD&]DUQ\ FKZ\WDNPRĝQD]DF]HSLÊQDSU]HZRG]LHPDVRZ\P D F]HUZRQÈ SUREöZNÈ PRĝQD PLHU]\Ê QDSLÚFLH ZUöĝQ\FKSXQNWDFKREZRGX&KZ\WDNNWöU\MHVW GREU]HGRSDVRZDQ\GRSUREöZNLSRZLQLHQGRGD ZDÊRSöURZDUWRĂFLQLHZLÚNV]HMQLĝļ:.
Rysunek P.9. 0LQLDWXURZ\FKZ\WDNĽMHJRVSUÚĝ\QDMHVW QDFLÈJQLÚWDDUDPLÚRWZDUWH
Rysunek P.10. 3R]ZROQLHQLXVSUÚĝ\Q\XFKZ\W]DFLVNDVLÚQD
FLHQNLFKSU]HGPLRWDFKWDNLFKMDNQSZ\SURZDG]HQLHUH]\VWRUD Rysunek P.8. 0LQLDWXURZHFKZ\WDNLSR]ZDODMÈQD]DF]HSLHQLH
SUREöZNLPLHUQLNDQDGUXFLH]ZDOQLDMÈF&LÚ]NRQLHF]QRĂFL FLÈJïHJRSU]\WU]\P\ZDQLDSUREöZNL
2WZDUW\PHFKDQL]PFKZ\WDNDSRND]DQRQDU\VXQNX 3 6SUÚĝ\QD]QDMGXMÈFDVLÚZHZQÈWU]FKZ\WDND MHVWUR]FLÈJQLÚWD1DU\VXQNX3VSUÚĝ\QD]RVWDïD ]ZROQLRQDDXFKZ\W]DFLVQÈïVLÚQDZ\SURZDG]HQLX rezystora.
XXVIII
-DNR VXEVW\WXW FKZ\WDND PRĝHV] ]DVWRVRZDÊ SU]HZöGREXVWURQQLH]DNRñF]RQ\]DFLVNLHPW\SX NURNRG\O ]REDF]U\VXQHN3 -HGHQ]]DFLVNöZ QDOHĝ\]DïRĝ\ÊQDSUöEQLNXSU]\U]ÈGXSRPLDURZH JRDGUXJL]DF]HSLÊRZ\EUDQ\HOHPHQWREZRGX 3RGF]DVOHNWXU\GDOV]HMF]ÚĂFLNVLÈĝNLVSRWNDV]VLÚ ]V\WXDFMDPLZ\PDJDMÈF\PLSRVLDGDQLDZROQHMGïR QLNWöUDQLHEÚG]LHGRFLVNDÊSUöEQLNöZGRSU]HZR GöZ8ZDĝDPĝHFKZ\WDNLVÈOHSV]HDOHMHĝHOLQLH FKFHV]]DNïDGDÊLFKQDSUöEQLNLWRPRĝHV]VNR U]\VWDÊ]SU]HZRGöZSRïÈF]HQLRZ\FKREXVWURQQLH ]DNRñF]RQ\FKNRñFöZNDPLW\SXNURNRG\O
Przygotowania
Przechowywanie komponentów -HĝHOLFKRG]LRSU]HFKRZ\ZDQLHPDï\FKNRQGHQVD WRUöZFHUDPLF]Q\FKWRQDOHĝ\]DSRPQLHÊRPRLFK ZVND]öZNDFKSU]HGVWDZLRQ\FKZNVLÈĝFH(OHNWURQLND2GSUDNW\NLGRWHRULL0DïHHOHPHQW\QDMOHSLHM SU]HFKRZXMHVLÚZPDï\FKSRMHPQLNDFK2VRE\]DM PXMÈFHVLÚELĝXWHULÈGREU]HZLHG]ÈRF]\PPRZD
Rysunek P.11. 7DNLSU]HZöGSRïÈF]HQLRZ\PRĝH]RVWDÊ
]DVWRVRZDQ\]DPLDVWFKZ\WDNDĽZ\VWDUF]\MHGHQ]MHJR NRñFöZ]DF]HSLÊQDSUREöZFHPLHUQLNDDGUXJLZSLÈÊ ZPLHMVFHREZRGXZNWöU\PFKFHP\SU]HSURZDG]LÊSRPLDU
2VWDWHF]QLHPRĝHV]]DNXSLÊSU]HZRG\SRïÈF]HQLR ZHREXVWURQQLH]DNRñF]RQHPLQLDWXURZ\PLFKZ\W QLNDPL ]REDF] U\VXQHN 3 =QDMG]LHV] MH QS w serwisie KWWSV ZZZHOIDHOHNWURQLNDSO QXPHU NDWDORJRZ\DUW\NXïX MDNRķSU]HZöGSR PLDURZ\]KDF]\NLHPĵ3U]HZRG\WDNLHVÈOHSV]H RG]DFLVNöZW\SXNURNRG\OSRQLHZDĝVÈPQLHMV]H LPRĝQDMH]DïRĝ\ÊQDSU]HZRGQLNEH]U\]\NDVSR ZRGRZDQLD]ZDUFLD]HOHPHQWDPL]QDMGXMÈF\PLVLÚ ZVÈVLHG]WZLH
Rysunek P.12. 3U]HZöGSRïÈF]HQLRZ\]DNRñF]RQ\REXVWURQQLH
PLQLDWXURZ\PLFKZ\WDNDPLĽSU]\GDMHVLÚGRZ\NRQ\ZDQLD SRPLDUöZZPLHMVFDFKZNWöU\FK]DFLVNW\SXNURNRG\O GRW\NDïE\GRZLÚFHMQLĝMHGQHJRSU]HZRGQLND
Przechowywanie komponentów
:VNOHSDFK]DUW\NXïDPLU]HPLHĂOQLF]\PL WDNLFKMDN DPHU\NDñVNL0LFKDHOijV ]QDMG]LHV]UöĝQHVSU\WQH ]HVWDZ\SU]H]QDF]RQHGRSU]HFKRZ\ZDQLDNRUDOL NöZ1DU\VXQNX3ZLGRF]Q\MHVW]HVWDZSRMHP QLNöZNWöU\FKREHFQLHXĝ\ZDPGRSU]HFKRZ\ZDQLD NRQGHQVDWRUöZFHUDPLF]Q\FK.RQGHQVDWRU\FH UDPLF]QHPLHV]F]ÈVLÚ]ïDWZRĂFLÈZW\FKPDï\FK ]DNUÚFDQ\FKSXGHïHF]NDFKNWöUHPDMÈĂUHGQLFÚ]D OHGZLHFP0RJÚZLÚFQDVZRLPELXUNXWU]\PDÊ FDï\]DNUHVSRGVWDZRZ\FKSRMHPQRĂFLRGPF Q) ZJöUÚ*G\E\P]U]XFLïFDï\WHQ]ELöUNRQ GHQVDWRUöZ]ELXUNDWRPRMHNRPSRQHQW\QLHSR PLHV]Dï\E\VLÚSRQLHZDĝVÈ]DPNQLÚWHZPDï\FK SXGHïHF]NDFK-HVWWRZDĝQHJG\ĝNRQGHQVDWRU\VÈ WDNPDïHĝHVHJUHJRZDQLHLFKE\ïRE\SUDZG]LZ\P koszmarem.
Rysunek P.13. 1RZRF]HVQHZLHORZDUVWZRZHNRQGHQVDWRU\
FHUDPLF]QHVÈWDNPDïHĝHQDMOHSLHMMHVWSU]HFKRZ\ZDÊMH ZSXGHïNDFKSU]H]QDF]RQ\FKGODNRUDOLNöZ
XXIX
-HĝHOLFKRG]LRUH]\VWRU\WRUDG]Ú&LDE\ĂVNUöFLïLFK Z\SURZDG]HQLDLUöZQLHĝMHVFKRZDïGRPQLHMV]\FK SRMHPQLNöZ%DUG]RU]DGNRSU]\GDG]È&LVLÚGïXJLH Z\SURZDG]HQLDNRQGHQVDWRUöZDJG\E\ĂMHGQDN SRWU]HERZDïNRQGHQVDWRUDRGïXJLFKZ\SURZDG]H QLDFKWREÚG]LHV]PöJïZSLÈÊNRQGHQVDWRURNUöW NLFKZ\SURZDG]HQLDFKZSï\WNÚ]DSRĂUHGQLFWZHP GRGDWNRZ\FKGUXFLNöZ1DU\VXQNX3ZLGRF]Q\ MHVWVSRVöESU]HFKRZ\ZDQLDQDMF]ÚĂFLHMVSRW\ NDQ\FKZDUWRĂFLUH]\VWRUöZ3RGREQLHMDNZSU]\ SDGNXNRQGHQVDWRUöZ]U]XFHQLH]ELXUNDFDïHJR ]HVWDZXQLHVSRZRGXMHSRPLHV]DQLDVLÚNRPSR QHQWöZ:NDĝGHM]SU]HJUöGHNPRĝHV]VFKRZDÊ RNRïRUH]\VWRUöZ ]REDF]U\VXQHN3
Rysunek P.14. -HĝHOLVNUöFLV]Z\SURZDG]HQLDUH]\VWRUöZWR
PRĝHV]MHSU]HFKRZ\ZDÊZSXGHïNDFKSU]H]QDF]RQ\FKQD ELĝXWHULÚ
Rysunek P.15. .DĝG\]W\FKPDï\FKSRMHPQLNöZPRĝH
SRPLHĂFLÊSLÚÊG]LHVLÈWUH]\VWRUöZ
Sprawdzanie %XGXMÈF REZöG VWDUDP VLÚ VSUDZG]DÊ ZDUWRĂÊ NDĝGHJRUH]\VWRUDLNRQGHQVDWRUDSU]HG]DLQVWD ORZDQLHPJRQDSï\WFH&HUDPLF]Q\NRQGHQVDWRU RSRMHPQRĂFLP)Z\JOÈGDQLHPDOĝHLGHQW\F]QLH MDNNRQGHQVDWRUWHJRVDPHJRW\SXFKDUDNWHU\]XMÈF\ VLÚSRMHPQRĂFLÈP)DR]QDF]HQLDUH]\VWRUöZ o oporze 1 k: i 1 M:UöĝQLÈVLÚNRORUHPW\ONRMHG QHJRSDVND-HĝHOLZVWDZLV]ZREZöGNRPSRQHQW\ FKDUDNWHU\]XMÈFHVLÚQLHZïDĂFLZ\PLSDUDPHWUDPL WRPRJÈ&LÚF]HNDÊSRZDĝQHSUREOHP\ $E\XïDWZLÊVRELHSURFHVVSUDZG]DQLDUH]\VWRUöZ NRU]\VWDP]PDïHMSï\WNLSURWRW\SRZHMGRNWöUHM SRGïÈF]RQHVÈSU]HZRG\Z\SRVDĝRQHZ]DFLVNL W\SXNURNRG\ODGRQLFKSRGïÈF]RQHVÈSUREöZNL PLHUQLNDSRWUDğÈFHJRDXWRPDW\F]QLHGREUDÊZïDĂ FLZ\]DNUHVSRPLDURZ\ ]REDF]U\VXQHN3 &Dï\ SURFHVVSUDZG]DQLDUH]\VWRUDWUZDRNRïRSLÚFLXVH NXQGĽZ\VWDUF]\ZVXQÈÊMHJRZ\SURZDG]HQLD ZRWZRU\Sï\WNL*QLD]GDSï\WNLSURWRW\SRZHMGRGDMÈ GRREZRGXSRPLDURZHJRSHZQÈUH]\VWDQFMÚDOHPD RQDZDUWRĂÊ]DOHGZLHNLONXRPöZ=Z\NOHLWDNQLH SU]HMPXMÚVLÚGRNïDGQRĂFLÈSRPLDUX&KFÚSRSUR VWXXSHZQLÊVLÚĝHQLHSRSHïQLDPGXĝRZLÚNV]HJR EïÚGX'ODWHJRWHĝPRĝHV]ZW\PXNïDG]LHVWRVRZDÊ QDZHWQDMWDñV]\PLHUQLN
Rysunek P.16. 3URVW\XNïDGSU]H]QDF]RQ\GRSRPLDUXRSRUX
HOHNWU\F]QHJRVWDZLDQHJRSU]H]UH]\VWRU\NWöUHPDV]]DPLDU VWRVRZDÊZEXGRZDQ\PSURMHNFLH
7RW\OHW\WXïHPZVWÚSX7HUD]SU]\MU]\MP\VLÚHOHN WURQLFHMHV]F]HEOLĝHM XXX
Przygotowania
Eksperyment 1. Kleisty opór .VLÈĝNÚFKFLDïE\PUR]SRF]ÈÊRGGRĂÊSURVWHM]D EDZ\ĽXZDĝDPĝHSUDFD]HOHNWURQLNÈ]DZV]H SRZLQQDZLÈ]DÊVLÚ]SHZQÈSU]\MHPQRĂFLÈ :W\PHNVSHU\PHQFLHPDP]DPLDUNRU]\VWDÊ]NOH MXLNDUWRQX=GDMÚVRELHVSUDZÚĝHPDWHULDï\WH QLHVÈF]ÚVWRRPDZLDQHZNVLÈĝNDFKGRW\F]ÈF\FK HOHNWURQLNL3RVïXĝÈRQHMHGQDNGRGZöFKFHOöZ 3RSLHUZV]H SU]\SRPQÈQDPĝHHOHNWU\F]QRĂÊQLH RJUDQLF]DVLÚW\ONRGRSU]HZRGöZLSï\WHN3RGUX JLH HNVSHU\PHQWSRJïÚEL7ZRMÈZLHG]ÚQDWHPDW MHGQHJR]ZDĝQLHMV]\FKNRPSRQHQWöZHOHNWURQLF] Q\FKĽWUDQ]\VWRUDELSRODUQHJR3RQDGWRHNVSH U\PHQWMHVWSXQNWHPZ\MĂFLDGRRPöZLHQLDWHPDWX MRQöZUH]\VWDQFMLLUH]\VW\ZQRĂFL
1
Wzmacniacz oparty na kleju 8NïDGSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX.DUWRQSHïQL IXQNFMÚSRGVWDZ\WHJRREZRGXĽQLHEÚG]LHV]WXWDM NRU]\VWDï]Sï\WNLSURWRW\SRZHM3UDFÚ]DF]QLMRG ZHSFKQLÚFLDZNDUWRQQöĝHNWUDQ]\VWRUD
=GDMÚVRELHVSUDZÚĝHMHĝHOLSU]HF]\WDïHĂNVLÈĝNÚ (OHNWURQLND2GSUDNW\NLGRWHRULLWRG\VSRQXMHV] MXĝSRGVWDZRZÈZLHG]ÈQDWHPDWWUDQ]\VWRUöZDOH SRNUöWNLPSRZWöU]HQLXIDNWöZNWöUHMXĝ]QDV]]D F]QLHP\RPDZLDÊQLH]QDQH&L]DJDGQLHQLD • 3DPLÚWDMĝHQDNRñFXNVLÈĝNLZGRGDWNX% ]QDMG]LHV]OLVWÚNRPSRQHQWöZQLH]EÚGQ\FKGR Z\NRQDQLDNDĝGHJR]HNVSHU\PHQWöZ
Rysunek 1.1. 7ZöMSLHUZV]\HNVSHU\PHQWGRSU]HSURZDG]HQLD NWöUHJRSRWU]HEXMHV]W\ONRWUDQ]\VWRUDUH]\VWRUDbΩ EDWHULL b9NLONXSU]HZRGöZNDUWRQXNDZDïNDGUXWXLRGURELQ\ ELDïHJRNOHMX
1
7UDQ]\VWRU1MHVWVSRW\NDQ\ZGZöFKZHU VMDFK -HGQD SRVLDGD PDï\ PHWDORZ\ NDSWXUHN DGUXJDMHVW]DNRñF]RQDGXĝ\PNDZDïNLHPF]DUQHJR SODVWLNX-HĝHOLSRVLDGDV]ZHUVMÚ]DPNQLÚWÈZPH WDORZ\PNDSWXUNXWRZ\VWDMÈF\]QLHJRMÚ]\F]HN SRZLQLHQE\Ê]ZUöFRQ\ZOHZR SDWU]ÈFQDXNïDG ]SHUVSHNW\Z\U\VXQNX -HĝHOLSRVLDGDV]ZHUVMÚ ]DPNQLÚWÈZSODVWLNRZHMREXGRZLHWRXNïDG1 SRZLQLHQE\Ê]ZUöFRQ\SïDVNÈVWURQÈZSUDZR-H ĝHOLSRVLDGDV]XNïDG31 MHVWRQF]ÚVWRSRGD ZDQ\SU]H]Z\V]XNLZDUNLMDNRXNïDGHNZLZDOHQWQ\ WRSïDVNDF]ÚĂÊMHJRREXGRZ\SRZLQQDE\Ê]ZUöFR QDZOHZR6SUDZGěR]QDF]HQLHSRVLDGDQHJRSU]H] &LHELHXNïDGX]DSRPRFÈV]NïDSRZLÚNV]DMÈFHJR -HĝHOLPDV]MDNLHĂZÈWSOLZRĂFLWR]DMU]\MGRVHNFML ķ6\PEROLNDĵ]QDMGXMÈFHMVLÚZGDOV]HMF]ÚĂFLWHJR UR]G]LDïX .RU]\VWDMÈF]U\VXQNXSRïÈF]]HVREÈNRPSRQHQ W\'ïXĝV]HZ\SURZDG]HQLHGLRG\/('SRZLQQRE\Ê ]ZUöFRQHZSUDZRDMHMNUöWV]HZ\SURZDG]HQLHĽ ZOHZR5H]\VWRUSRGïÈF]RQ\GRGïXĝV]HMQöĝNLGLR G\FKDUDNWHU\]XMHVLÚRSRUHPb:8ZDĝDMĝHE\ ]DFLVNL]DïRĝRQHQDZ\SURZDG]HQLDWUDQ]\VWRUDQLH VW\NDï\VLÚ]HVREÈ7HUD]ZHěEXWHOHF]NÚNOHMXRJöO QHJRSU]H]QDF]HQLDPDUNL(OPHUijVLZ\FLĂQLM]QLHM ĂFLHĝNÚNOHMXRGïXJRĂFLRNRïRbFPLJUXERĂFL PQLHMV]HMRGbPP'REU]HE\ïRE\JG\E\ĂUR]SUR ZDG]LïNOHMRGJöU\GRGRïXWDNĝHE\ĂFLHĝNDWZR U]\ïDVHUSHQW\Q\ĽWDNMDNQDU\VXQNX=DGEDM RWRĝHE\ZĂFLHĝFHQLHE\ïRĝDGQ\FKSU]HUZ 'ODF]HJRNRU]\VWDP]NOHMXRJöOQHJRVWRVRZDQLD PDUNL(OPHUijV"3RQLHZDĝMHVWRQSRSXODUQ\LSRVLDGD QLH]EÚGQHZïDĂFLZRĂFLHOHNWU\F]QH1LHMHVWWRDQL L]RODWRUDQLGREU\SU]HZRGQLN
2
Rysunek 1.2. =GMÚFLHXNïDGXĽRQQDSUDZGÚG]LDïD
0XVLV]SUDFRZDÊGRĂÊVSUDZQLHĽSRZLQLHQHĂ ]GÈĝ\Ê SU]HG Z\VFKQLÚFLHP NOHMX =LHORQ\ SU]H ZöGSRGïÈF]RQ\GRĂURGNRZHJR]ïÈF]DWUDQ]\VWR UDSRGïÈF]GRĂFLHĝNLZ\NRQDQHM]NOHMXZSRïRZLH MHMGïXJRĂFL'LRGD/('SRZLQQD]DF]ÈÊĂZLHFLÊ GRĂÊMDVQR7HUD]ZVSRPQLDQ\PSU]HZRGHPGR WNQLMGRNRñFDĂFLHĝNL'LRGD/('SRZLQQDĂZLHFLÊ ]PQLHMV]ÈMDVQRĂFLÈ -HĝHOLSU]HF]\WDïHĂPRMÈSRSU]HGQLÈNVLÈĝNÚWRSR ZLQLHQHĂZLHG]LHÊGODF]HJRWDNVLÚG]LHMH
Jak to działa? &DïRĂÊZ\FLĂQLÚWHMSU]H]&LHELHĂFLHĝNLNOHMXSRZLQ QDFKDUDNWHU\]RZDÊVLÚRSRUQRĂFLÈb0:.DĝGH bFPWHMĂFLHĝNLEÚG]LHSRVLDGDïRRSRUQRĂÊbN:. -HĝHOLFKFHV]VSUDZG]LÊWR]DSRPRFÈPLHUQLNDWR GRMHJRSUREöZHNGRF]HSNDZDïNLGUXWXĽZWHQ VSRVöEQLHSREUXG]LV]SUREöZHNNOHMHP
Eksperyment 1. Kleisty opór
7UDQ]\VWRUSHïQLUROÚZ]PDFQLDF]D=ZLÚNV]DSUÈG ZSï\ZDMÈF\ GR MHJR ED]\ ĂURGNRZHJR ]ïÈF]D :]PRFQLRQ\V\JQDïZ\FKRG]L]XNïDGXSU]H]HPL WHU ]ïÈF]H]QDMGXMÈFHVLÚSROHZHMVWURQLHQDU\ VXQNX :HNVSHU\PHQFLHRJUDQLF]\ïHĂQDWÚ ĝHQLHSUÈGXZSï\ZDMÈFHJRGRED]\WUDQ]\VWRUD]D SRPRFÈĂFLHĝNLNOHMXNWöUDFKDUDNWHU\]XMHVLÚGX ĝ\PRSRUHPHOHNWU\F]Q\P'LRGDĂZLHFLMDĂQLHMOXE FLHPQLHMZ]DOHĝQRĂFLRGQDWÚĝHQLDSï\QÈFHJRSU]H] QLÈSUÈGX $E\OHSLHMZ\REUD]LÊVRELHIXQNFMÚSHïQLRQÈSU]H] WUDQ]\VWRUZ\MPLMJR]XNïDGXMDNSRND]DQRQDU\ VXQNX=LHORQ\]DFLVNMHVWWHUD]SRGïÈF]RQ\GR UH]\VWRUDSRïÈF]RQHJRV]HUHJRZR]GLRGÈ'LRGDVLÚ QLHĂZLHFL5H]\VWDQFMDNOHMXMHVWQDW\OHGXĝDĝHGR GLRG\GRFKRG]LSUÈGR]E\WPDï\PQDWÚĝHQLX-HĝH OLXPLHĂFLV]]LHORQ\]DFLVNQDĂFLHĝFHNOHMXRNRïR bFPRGGRGDWQLHJR]DFLVNXWRGLRGD/('SRZLQ QD]DF]ÈÊVLÚĂZLHFLÊDOHQLHEÚG]LHWRĂZLDWïRMDVQH
Symbolika *G\E\ĂPLDïSUREOHP]SU]\SRPQLHQLHPVRELHV\P EROXWUDQ]\VWRUD131RUD]NRQğJXUDFMLMHJR]ïÈF]\ WRPRĝHV]VSRMU]HÊQDU\VXQHNbLSU]\SRPQLHÊ VRELHWHZLDGRPRĂFL-Ú]\F]HNZ\VWDMÈF\]PH WDORZHMREXGRZ\WUDQ]\VWRUDPRĝHE\Ê]ZUöFRQ\ ZGRZROQ\P]NLHUXQNöZSRND]DQ\FKQDU\VXQNX 0RĝHE\ÊRQUöZQLHĝXPLHV]F]RQ\SRPLÚG]\SR ïRĝHQLDPLZVND]DQ\PLQDLOXVWUDFML7DNF]\LQDF]HM EÚG]LHRQ]QDMGRZDïVLÚEOLĝHMHPLWHUDQLĝSR]RVWD ï\FK]ïÈF]\WUDQ]\VWRUD3DWU]ÈFQDV\PEROJUDğF]Q\ WUDQ]\VWRUDPRĝHV]VWZLHUG]LÊĝHMHVWWRWUDQ]\VWRU 131SRQLHZDĝVWU]DïND]QDMGXMÈFDVLÚZRNUÚJXMHVW ]ZUöFRQDQD]HZQÈWU] Kolektor Baza Emiter
Obudowa wykonana z czarnego plastiku Emiter Baza Kolektor
Kolektor Baza Emiter Układ 2N2222 lub PN2222
Układ P2N2222
Obudowa wykonana z metalu Kolektor Baza Emiter
Kolektor Baza Emiter
Rysunek 1.4. 6\PEROWUDQ]\VWRUD131VWRVRZDQ\QD VFKHPDWDFKLXSURV]F]RQ\WUDQ]\VWRUZLG]LDQ\]JöU\ ]ZUöÊ XZDJÚQDWRĝHXNïDG31bFKDUDNWHU\]XMHVLÚRGZURWQÈ NRQğJXUDFMÈ]ïÈF]\
Rysunek 1.3. *G\SUÈGGRFKRG]ÈF\GRGLRG\QLHMHVW Z]PDFQLDQ\SU]H]WUDQ]\VWRUUH]\VWDQFMDNOHMXMHVW]E\WGXĝD E\SR]ZROLÊQDSU]HSï\ZSUÈGXQLH]EÚGQHJRGRĂZLHFHQLD GLRG\/('
Wzmacniacz oparty na kleju
3
Uwaga: niestandardowa konfiguracja wyprowadzeń
Kontekst: przewodniki i izolatory
2G]DZV]HWUDQ]\VWRU1bZLG]LDQ\]JöU\XïR ĝRQ\WDNĝHSïDVNDF]ÚĂÊMHJRSODVWLNRZHMREXGRZ\ MHVW]ZUöFRQDZSUDZRSRVLDGDWU]\NROHMQH]ïÈ F]D ZNROHMQRĂFLRGJöU\GRGRïX NROHNWRUED]Ú LHPLWHU1LHNWöU]\SURGXFHQFLZ\WZDU]DOLWHQXNïDG SRGQD]ZÈ31ĽSRPLPRLQQHMQD]Z\FKD UDNWHU\]RZDïVLÚRQLGHQW\F]QÈNRQğJXUDFMÈ]ïÈF]\
-HĝHOLSRF]HNDV]DĝNOHMZ\VFKQLHWRPRĝHV]Z\ FLÈJQÈÊNROHMQHLQWHUHVXMÈFHZQLRVNL]SU]HSURZD G]DQHJRHNVSHU\PHQWX,PEDUG]LHMZ\VFKQLÚW\NOHM W\PFLHPQLHMV]HMHVWĂZLDWïRHPLWRZDQHSU]H]GLRGÚ /(''ODF]HJRWDNVLÚG]LHMH"&]ÚĂÊZRG\]DZDUWHM ZNOHMXSDUXMHDF]ÚĂÊMHVWZFKïDQLDQDSU]H]NDUWRQ
=QLH]QDQHJRSRZRGXRNRïRURNXbZVSU]H GDĝ\SRMDZLïVLÚXNïDG31bZ\SURGXNRZDQ\ SU]H]ğUPÚ2Q6HPLFRQGXFWRUQDOHĝÈFÈGRNRQFHU QX0RWRUROD-HVWRQSURGXNRZDQ\UöZQLHĝSU]H] LQQHğUP\']LDïDWDNVDPRMDNXNïDG\1bRUD] 31DOHMHJR]ïÈF]DVÈZ\SURZDG]RQHZRG ZURWQHMNROHMQRĂFL =DïöĝP\ĝHV]XNDV]ZLQWHUQHFLHğUP\VSU]HGDMÈ FHMXNïDG1,VWQLHMHGXĝHSUDZGRSRGRELHñ VWZRĝHZZ\QLNDFKZ\V]XNLZDQLDWUDğV]QDXNïDG 31SRQLHZDĝG]LDïDRQWDNVDPRMDNXNïDG 1-HĝHOLNXSLV]WHQSRG]HVSöïSRQLHZDĝMHJR VSHF\ğNDFMDZ\GDMHVLÚE\ÊWDNDVDPDMDNVSH F\ğNDFMDXNïDGX1WRLVWQLHMHGXĝHSUDZGR SRGRELHñVWZRĝHQLHĂZLDGRPLH]DLQVWDOXMHV]JR odwrotnie w swoim projekcie. 2GZUöFRQ\WUDQ]\VWRUEÚG]LHGRSHZQHJRVWRS QLD G]LDïDï 0RĝHV] ZLÚF SRGïÈF]\Ê WUDQ]\VWRU 31bRGZURWQLHDXNïDGPRĝHSRPLPRWHJR G]LDïDÊ2F]\ZLĂFLHQLHEÚG]LHWRIXQNFMRQRZDQLH ZSHïQLSRSUDZQH-HĝHOLRGNU\MHV]ĝHWUDQ]\VWRU ]RVWDïSRGïÈF]RQ\RGZURWQLHWRSUDZGRSRGREQLH LWDNZïÈF]HQLHJRZREZöGZVSRVöESRSUDZQ\ QLHUR]ZLÈĝHSUREOHPX8NïDG]RVWDïXV]NRG]RQ\ ZZ\QLNXSU]HSï\ZXSUÈGXRRGZURWQHMSRODU\]DFML =DFKRZDMRVWURĝQRĂÊNXSXMÈFNRPSRQHQW\SU]H] LQWHUQHW8ZDĝQLHSU]\JOÈGDMVLÚR]QDF]HQLRPNX SRZDQ\FKSRG]HVSRïöZ5öĝQLFHSRPLÚG]\NRP SRQHQWDPLPRJÈE\ÊQSWDNLHMDNSRND]DQRQD U\VXQNX8ZDĝQLHF]\WDMQRW\NDWDORJRZHSRG ]HVSRïöZNWöU\FK]DNXSUR]ZDĝDV]
4
%\ÊPRĝHSDPLÚWDV]]OHNWXU\NVLÈĝNL(OHNWURQLND 2GSUDNW\NLGRWHRULLĝHSUÈGHOHNWU\F]Q\MHVWWDNQD SUDZGÚVWUXPLHQLHPHOHNWURQöZ$WRP\OXEF]ÈVWNL SRVLDGDMÈFHQDGPLDUHOHNWURQöZOXELFKQLHGRPLDU QD]\ZDQHVÈMRQDPL1LHZLHPMDNLMHVWGRNïDGQ\ VNïDG]DVWRVRZDQHJRNOHMXDOH]SHZQRĂFLÈ]D ZLHUDVXEVWDQFMÚSR]ZDODMÈFÈQDSU]HSï\ZMRQöZ :RGDEÚGÈFDMHGQ\P]HVNïDGQLNöZNOHMXXPRĝOLZLD SU]HSï\ZMRQöZ Woda sama w sobie nie jest dobrym przewodnikiem. $E\VLÚRW\PSU]HNRQDÊSRWU]HEXMHV]F]\VWHMZRG\ 7DGRVWÚSQDZVLHFLZRGRFLÈJRZHM]Z\NOH]DZLHUD ZLHOHVNïDGQLNöZPLQHUDOQ\FK=DF]\VWÈPRĝQD MHG\QLHX]QDÊZRGÚGHVW\ORZDQÈNWöUDSRZVWDïD ZZ\QLNX]DJRWRZDQLDZRG\DQDVWÚSQLHVNURSOHQLD MHMRSDUöZ:G]LVLHMV]\FKF]DVDFKZFLÈĝXĝ\ZD VLÚRNUHĂOHQLDZRGDķGHVW\ORZDQDĵDOHSRQLHZDĝ SURFHVMHMZ\WZDU]DQLDMHVW]E\WHQHUJRFKïRQQ\WR ZSUDNW\FHF]ÚĂFLHMVSRWNDV]VLÚ]ZRGÈķGHPLQH UDOL]RZDQÈĵNWöUDSRZVWDMHQSZZ\QLNXSURFHVX RGZUöFRQHMRVPR]\:RGDGHPLQHUDOL]RZDQDSR ]EDZLRQDMHVWMRQöZDZLÚFQLHSRZLQQDSU]HZRG]LÊ GREU]HSUÈGX 8PLHĂÊSUREöZNLVZRMHJRPLHUQLNDZğOLĝDQFH]GH VW\ORZDQÈOXEGHPLQHUDOL]RZDQÈZRGÈ2GGDOMHRG VLHELHQDRGOHJïRĂÊSU]\QDMPQLHMNLONXFHQW\PHWUöZ 2NDĝHVLÚĝHUH]\VWDQFMDZRG\Z\QRVLSRQDGb0:. 7HUD]UR]SXĂÊZZRG]LHWURFKÚVROL5H]\VWDQFMDSR ZLQQD]QDF]ÈFR]PDOHÊĽVöOMHVWěUöGïHPMRQöZ
Eksperyment 1. Kleisty opór
0RĝH&LÚ]DVWDQDZLDÊJG]LHOHĝ\JUDQLFDSRPLÚG]\ SU]HZRGQLNLHPDL]RODWRUHP$E\RGSRZLHG]LHÊQD WRS\WDQLHPXVLV]ZLHG]LHÊMDNPLHU]RQDMHVWķUH ]\VW\ZQRĂÊĵF]\OLRSöUZïDĂFLZ\-HVWWREDUG]R SURVWH2]QDF]P\UH]\VWDQFMÚHOHPHQWXZ\UDĝRQÈ ZRPDFKOLWHUÈROLWHUÈAR]QDF]P\SRZLHU]FKQLÚ HOHPHQWX Z\UDĝRQÈZPHWUDFKNZDGUDWRZ\FK DOLWHUÈ/RNUHĂOP\GïXJRĂÊRELHNWXZ\UDĝRQÈZPH WUDFK:öZF]DV Rezystywność = (R × A)/L
-HGQRVWNÈ UH]\VW\ZQRĂFL MHVW RPRPHWU %DUG]R GREU\ SU]HZRGQLN WDNL MDN QS DOXPLQLXP FKD UDNWHU\]XMHVLÚUH]\VW\ZQRĂFLÈQDSR]LRPLHRNRïR bRPRPHWUöZ:DUWRĂÊWDNÈX]\VNDP\ G]LHOÈFbSU]H]bPLOLRQöZ1DWRPLDVWGREU\L]R ODWRUWDNLMDNQSV]NïRFKDUDNWHU\]XMHVLÚUH]\VW\Z QRĂFLÈQDSR]LRPLHRNRïRbbbbb MHG QHJRELOLRQD RPRPHWUöZ *G]LHĂSRPLÚG]\W\PLZDUWRĂFLDPLVNUDMQ\PL]QDM GXMÈVLÚSöïSU]HZRGQLNLĽQSNU]HPFKDUDNWHU\ ]XMÈF\VLÚUH]\VW\ZQRĂFLÈRNRïRbRPRPHWUöZ :DUWRĂÊWÚPRĝQDREQLĝ\ÊGRGDMÈFGRNU]HPXGR PLHV]NLLREFLÈĝDMÈFJRUöĝQLFÈSRWHQFMDïöZĽ]D ELHJLWHXïDWZLDMÈSU]HSï\ZHOHNWURQöZSU]H]WÚVXE VWDQFMÚ -DNDMHVWUH]\VW\ZQRĂÊNOHMXPDUNL(OPHUijV"0RĝHV] MÈREOLF]\ÊVDPRG]LHOQLH]DSRPRFÈPXOWLPHWUX $FR]NDUWRQHP"-HJRUH]\VW\ZQRĂÊMHVWWDNGXĝD ĝHMHMSRPLDUQLHEÚG]LHMXĝWDNLSURVW\=REDF]\P\ F]\MHVWHĂZVWDQLHZ\P\ĂOLÊVSRVöEMHMSRPLDUX
Dalsze modyfikacje
Dalsze modyfikacje &RVLÚVWDQLHMHĝHOLSRZWöU]\V]HNVSHU\PHQWDOH ]URELV]ĂFLHĝNÚNOHMXNWöUDEÚG]LHWU]\OXEF]WHU\UD]\ V]HUV]D"&RVLÚVWDQLHMHĝHOLGRXNïDGXSRGïÈF]\V] GZLHGLRG\ZXNïDG]LHV]HUHJRZ\POXEUöZQROH Jï\P" %\ÊPRĝHZ\GDMH&LVLÚĝH]QDV]RGSRZLHG]LQDWH S\WDQLDDOHZDUWRSU]HSURZDG]LÊHNVSHU\PHQWDE\ ]ZHU\ğNRZDÊVZöMWRNP\ĂOHQLD 3LVDïHPZF]HĂQLHMRW\PĝHWUDQ]\VWRUZVWDZLR Q\RGZURWQLHGRREZRGXEÚG]LHF]ÚĂFLRZRG]LDïDï .RPSRQHQWWHQPRĝHSU]\MÈÊSUÈGRQLVNLPQDSLÚ FLXLRGZUöFRQHMSRODU\]DFML SRPLÚG]\ED]ÈDHPL WHUHP =Z\NOHWROHURZDQHMHVWQDSLÚFLHQLĝV]HRG b9-HĝHOLREZöGEÚG]LH]DVLODQ\EDWHULÈRQDSLÚFLX b9WRSUDZGRSRGREQLHWUDQ]\VWRU]RVWDQLHXV]NR G]RQ\&]\ZU]HF]\ZLVWRĂFLWDNVLÚG]LHMH"-HĝHOL WDNWRGODF]HJR"6]XNDMÈFRGSRZLHG]LQDWHS\WD QLDGRZLHV]VLÚZLÚFHMQDWHPDWZHZQÚWU]QHMVWUXN WXU\ĽZDUVWZĽWUDQ]\VWRUD3U]HSï\ZïDGXQNöZ SU]H]WHQHOHPHQWQLHEÚG]LHGOD&LHELHWDMHPQLFÈ :DUWRSRV]HU]DÊVZRMÈZLHG]Ú -HĝHOLSRGïÈF]\ïHĂWUDQ]\VWRUGRREZRGXRGZURWQLH WRPöJïRQQDVNXWHNWHJR]RVWDÊXV]NRG]RQ\1LH VWRVXMJRZNROHMQ\PSURMHNFLH-HGQDNPRĝHV]JR SRGGDÊSURFHGXU]HZHU\ğNXMÈFHMMHJRVSUDZQRĂÊ RSLVDQHMZNROHMQ\PUR]G]LDOHLSRUöZQDÊX]\VNDQ\ Z\QLN]Z\QLNLHPQRZHJRWUDQ]\VWRUDNWöU\QLH E\ïSRGGDQ\ZSï\ZRZLRGZURWQLHVSRODU\]RZDQHJR SUÈGX
5
Eksperyment 2. Dochodzimy do pewnych wartości 0DPQDVWÚSXMÈF\SODQ0\ĂOÈFRNROHMQ\FKHNVSH U\PHQWDFK]DSUH]HQWXMÚ&LNRPSRQHQW\NWöUHQLH ]RVWDï\XPöZLRQHZNVLÈĝFH(OHNWURQLND2GSUDNW\NL GRWHRULL=DF]QÚRGRPöZLHQLDWU]HFKHOHPHQWöZ • IRWRWUDQ]\VWRUD • NRPSDUDWRUD • wzmacniacza operacyjnego. 7HWU]\NRPSRQHQW\SRVïXĝÈGRZ]EXG]HQLD7ZRMH JR]DLQWHUHVRZDQLDHNVSHU\PHQWDPLRQXPHUDFK RGbGR%ÚG]LHV]UöZQLHĝPLHÊGRF]\QLHQLD ]]DJDGQLHQLDPL]ZLÈ]DQ\PL]SURMHNWRZDQLHPRE ZRGöZD]ZïDV]F]DREZRGöZDQDORJRZ\FK 3öěQLHM]DMPLHP\VLÚ]DVWRVRZDQLHPXNïDGöZF\ IURZ\FKWDNLFKMDN
2
Wymagania • 3DPLÚWDMRW\PĝHOLVW\NRPSRQHQWöZQLH ]EÚGQ\FKGRZ\NRQDQLDNDĝGHJR]HNVSHU\ PHQWöZ]QDMGXMÈVLÚZGRGDWNX% =DNïDGDP ĝH SRVLDGDV] VWDELOL]RZDQ\ ]DVLODF] GRVWDUF]DMÈF\ SUÈG VWDï\ R QDSLÚFLX b 9 ]RVWDï RQSU]HGVWDZLRQ\QDU\VXQNX3 =DZV]HJG\QD VFKHPDFLHZNRQWHNĂFLHQDSLÚFLDSRMDZLDVLÚVïRZR ķVWDELOL]RZDQ\ĵR]QDF]DRQRĝHXNïDGQDOHĝ\]DVL ODÊ]DSRPRFÈSURVWHJR]DVLODF]DVNïDGDMÈFHJRVLÚ ]XNïDGX/0bLGZöFKNRQGHQVDWRUöZ1LHNWöUH HNVSHU\PHQW\Z\PDJDMÈVWDELOL]RZDQLDQDSLÚFLD SRQLHZDĝSR]ZDODRQRQDSU]HSURZDG]HQLHGRNïDG Q\FKSRPLDUöZ
• EUDPNLORJLF]QH
Działanie tranzystorów
• GHNRGHU\NRGHU\LPXOWLSOHNVHU\
=DMPXMÈFVLÚHOHNWURQLNÈQLHXFLHNQLHV]RGOLF]E 7DNQDSUDZGÚPRĝHV]SRVWU]HJDÊMHMDNRVZRLFK SU]\MDFLöïSRQLHZDĝLQIRUPXMÈ&LÚRQHRG]LDïDQLX XNïDGX:DĝQHMHVWUöZQLHĝGRNïDGQHSU]HSURZDG]D QLHSRPLDUöZ1LHGRNïDGQLHSU]HSURZDG]RQHSRPLD U\PRJÈZSURZDG]LÊ&LÚZEïÈGLX]\VNDQHZWHQ VSRVöEZDUWRĂFLQLHEÚGÈGRQLF]HJRSU]\GDWQH
• OLF]QLNLLUHMHVWU\SU]HVXZDMÈFH 1DVWÚSQLH]DMPÚVLÚ]DJDGQLHQLDPL]ZLÈ]DQ\PL]OR VRZRĂFLÈLF]XMQLNDPL $OHWHUD]FKFLDïE\PSRUXV]\ÊSDUÚEDUG]LHMSRG VWDZRZ\FK]DJDGQLHñ1DZHWMHĝHOLZ\GDMH&LVLÚ ĝHMHVWHĂ]QLPLREH]QDQ\WRZDUWRNRQW\QXRZDÊ OHNWXUÚSRQLHZDĝPRĝHV]GRZLHG]LHÊVLÚRSDUX GUREQ\FKU]HF]DFKRNWöU\FKZF]HĂQLHMQLHPLDïHĂ SRMÚFLD:DUWRSRĂZLÚFLÊNLONDFKZLOQDOHNWXUÚNLO NXNROHMQ\FKVHNFMLWHMNVLÈĝNL=QDMGXMÈFHVLÚWXWDM LQIRUPDFMHSU]\GDG]È&LVLÚSRGF]DVOHNWXU\GDOV]HM F]ÚĂFLNVLÈĝNL
'ODWHJRWHĝFKFLDïE\PSU]HSURZDG]LÊMHV]F]HUD] HNVSHU\PHQW7\PUD]HP]DPLDVWNOHMX]DVWRVXMÚ SRWHQFMRPHWUGRVWURMF]\D]DPLDVWGLRG\/('GR XNïDGXZïÈF]ÚPLHUQLNSR]ZDODMÈF\QDSRPLDUSD UDPHWUöZSUDF\XNïDGX(NVSHU\PHQWWHQEÚG]LHSR GREQ\GRHNVSHU\PHQWXQXPHUbSU]HGVWDZLRQHJR ZNVLÈĝFH(OHNWURQLND2GSUDNW\NLGRWHRULL. Tym UD]HP]DJïÚELÚVLÚMHGQDNEDUG]LHMZ]DJDGQLHQLD ]ZLÈ]DQH]HZ]PDFQLDQLHPSUÈGX
7
3RWUDğV]Z\NRQ\ZDÊGRNïDGQHSRPLDU\"=DUD]VLÚ przekonamy. .URN Zacznij od ustawienia swojego miernika w tryb SRPLDUXQDWÚĝHQLDSUÈGXOLF]RQHJRZP$1LH NWöUHPLHUQLNLPRJÈZ\PDJDÊZSLÚFLDF]HUZR QHJRSUöEQLNDZJQLD]GRSU]H]QDF]RQHGRSR PLDUXQDWÚĝHQLDSUÈGX3RQDGWREÚG]LHV]PXVLDï SU]HïÈF]\ÊPLHUQLNZHZïDĂFLZ\WU\ESRPLDUX DPSHU\ -HĝHOL7ZöMPLHUQLNQLHGRVWRVRZXMH DXWRPDW\F]QLH]DNUHVXSRPLDURZHJRWRZïÈF] WU\ESRPLDUXPLNURDPSHUöZ7DNF]\LQDF]HM XSHZQLMVLÚĝHZïÈF]RQ\MHVWWU\ESRPLDUXSUÈGX VWDïHJR '& DQLHSU]HPLHQQHJR $& 6SUDZGě MHV]F]HUD]F]\F]HUZRQ\SUöEQLNPLHUQLND]QDM GXMHVLÚZJQLHěG]LHSU]H]QDF]RQ\PGRSRPLDUX QDWÚĝHQLDSUÈGX
-HĝHOLLQWHUSUHWDFMDWHJRVFKHPDWXSU]\VSDU]D &LNïRSRWöZWRSU]\MU]\MVLÚU\VXQNRZL3R ND]DQRQDQLPPLHUQLNZ\PDJDMÈF\VDPRG]LHO QHJRXVWDZLDQLD]DNUHVXSRPLDURZHJRNWöU\ PDPLHU]\ÊQDWÚĝHQLHSUÈGX Z\UDĝRQHZP$ Sï\QÈFHJRSRPLÚG]\SRWHQFMRPHWUHPDED]È tranzystora 2N2222. W tym celu zastosowa QRJLÚWNLHSU]HZRG\SRïÈF]HQLRZH]DNRñF]RQH PLQLDWXURZ\PLFKZ\WDNDPL6NUÚFRQH]HVREÈ NDEOHNRORUXF]DUQHJRLF]HUZRQHJR ZLGRF] QHSRSUDZHMVWURQLHU\VXQNX VÈSU]HZRGDPL GRVWDUF]DMÈF\PLGRXNïDGXVWDELOL]RZDQ\SUÈG VWDï\RQDSLÚFLXb91LHVXJHUXMVLÚZDUWRĂFLÈ Z\ĂZLHWODQÈQDHNUDQLHPLHUQLND
0LHUQLNEÚG]LHV]ZïÈF]DïGRREZRGXSU]HGVWD wionego na rysunku 2.1. 7%$ TUBCJMJ[PXBOF ,JFSVOFL QS[FQZXV QSŕEV
,JFSVOFL QS[FQZXV QSŕEV
/ Ʈ
.JFSOJL "
.JFSOJLEPLPOVKFQPNJBSV OBUǒȃFOJBQSLJEVQS[FQZXBKLJDFHP QS[F[CB[ǒUSBO[ZTUPSB
.Ʈ 1PUFODKPNFUS EPTUSPKD[ZSFHVMVKF OBUǒȃFOJFQSLJEV XQZXBKLJDFHPEP CB[ZUSBO[ZTUPSB Rysunek 2.1. 0LHUQLNGRNRQXMÈF\SRPLDUXQDWÚĝHQLDSUÈGX ZSï\ZDMÈFHJRGRED]\WUDQ]\VWRUD
8
Rysunek 2.2. 3RGïÈF]DQLHRGXNïDGXPLHUQLNDZFHOX GRNRQDQLDSRPLDUXQDWÚĝHQLDSUÈGXSï\QÈFHJRSRPLÚG]\ SRWHQFMRPHWUHPGRVWURMF]\PDED]ÈWUDQ]\VWRUD1
1DU\VXQNXbSRND]DQR]EOLĝHQLHVDPHMSï\WNL prototypowej. Kable koloru czerwonego i czar QHJRZLGRF]QHSROHZHMVWURQLHWHJRU\VXQNX ]DNRñF]RQHRNUÈJï\PLZW\NDPLZïRĝRQ\PLZRW ZRU\Sï\WNLSURWRW\SRZHMVÈSRïÈF]RQH]PLHU nikiem. Potencjometr dostrojczy jest zainstalo ZDQ\WDNVDPRMDNQDVFKHPDFLHDZLÚFNDĝGH ]MHJR]ïÈF]\MHVWZVDG]RQHZLQQ\U]ÈGRWZRUöZ Sï\WNLSURWRW\SRZHM-HĝHOLREUöFLïHĂWHQSRWHQ FMRPHWUR bVWRSQLWRGZD]MHJR]ïÈF]\EÚGÈ ]QDMGRZDÊVLÚZW\PVDP\PU]ÚG]LHRWZRUöZ FRVSRZRGXMHQLHSUDZLGïRZÈSUDFÚXNïDGX
Eksperyment 2. Dochodzimy do pewnych wartości
5 V DC stabilizowane
Miernik (μA) Kierunek przepływu prądu
Miernik dokonuje pomiaru natężenia prądu wpływającego do kolektora tranzystora
Kierunek przepływu prądu
2N2222 470 Ω
Rysunek 2.3. =EOLĝHQLHSRND]XMÈFHSï\WNÚSURWRW\SRZÈ
ZLGRF]QÈQDSRSU]HGQLHMLOXVWUDFML
:\UHJXOXM SRWHQFMRPHWU GRVWURMF]\ WDN DE\ SU]H]PLHUQLNSï\QÈïSUÈGRQDWÚĝHQLXbPA. Jest WRSUÈGED]\ĽZ\Sï\ZDMÈF\]OHZHMVWURQ\SR WHQFMRPHWUXLZSï\ZDMÈF\GRED]\WUDQ]\VWRUD .URN =DSLVXMZDUWRĂFLQDWÚĝHQLDSUÈGXED]\:DUWR SURZDG]LÊQRWDWQLNODERUDWRU\MQ\'REU\PSR P\VïHPE\ïRE\UR]SRF]ÚFLHSURZDG]HQLDQR ZHJRQRWDWQLNDZïDĂQLHWHUD]-HĝHOLEÚG]LHV] QRWRZDïZLHONRĂFLPLHU]RQHZNROHMQ\FKNURNDFK HNVSHU\PHQWXWRïDWZLHM&LEÚG]LHRGWZRU]\Ê SöěQLHMMHJRSU]HELHJ
1 MΩ Potencjometr dostrojczy reguluje natężenie prądu wpływającego do bazy tranzystora Rysunek 2.4. 0LHUQLNVïXĝ\WHUD]GRSRPLDUXQDWÚĝHQLDSUÈGX ZSï\ZDMÈFHJRGRNROHNWRUDWUDQ]\VWRUD
1DU\VXQNXbZLGRF]Q\MHVWREZöG]EXGRZD Q\ZHGïXJWHJRVFKHPDWX0LHMVFDGRNWöU\FK ZF]HĂQLHME\ïSRGïÈF]RQ\PLHUQLN]RVWDï\]ZDU WH]DSRPRFÈĝöïWHJRGUXWXPRQWDĝRZHJR7HUD] PLHUQLNMHVWZSLÚW\SRPLÚG]\GRGDWQLÈ]ELRUF]È V]\QÚ]DVLODMÈFÈSï\WNLSURWRW\SRZHMDNROHNWRU tranzystora.
.URN 2GïÈF]RGSï\WNLSU]HZRG\PLHUQLND0LHMVFDGR NWöU\FKE\ï\RQHSRGïÈF]RQH]HZU]\M]DSRPR FÈGUXWX=PLHñ]DNUHVSRPLDURZ\QDPLOLDPSH U\ MHĝHOLPLHUQLNQLHGRELHUD]DNUHVXSRPLDURZH JRDXWRPDW\F]QLH LSRGïÈF]MHWDNMDNSRND]DQR QDVFKHPDFLHZLGRF]Q\PQDU\VXQNX
Rysunek 2.5. &]HUZRQ\LF]DUQ\SU]HZöGZLGRF]Q\SROHZHM VWURQLHU\VXQNXELHJQÈGRPLHUQLNDNWöU\ZWHMNRQğJXUDFML PLHU]\SUÈGZSï\ZDMÈF\GRNROHNWRUDWUDQ]\VWRUD
Działanie tranzystorów
9
.URN 2ERN ]DSLVDQHJR ZF]HĂQLHM QDWÚĝHQLD SUÈGX bazy zapisz wynik wykonywanego teraz pomia UX-HVWWRQDWÚĝHQLHSUÈGXNROHNWRUD .URN :UöÊGRNURNX8VWDZSRWHQFMRPHWUGRVWURMF]\ WDNDE\QDWÚĝHQLHSUÈGXSï\QÈFHJRSU]H]ED]Ú Z]URVïRRbP$3DPLÚWDMRW\P MHĝHOLMHVWWR NRQLHF]QLH ĝHPLHUQLNQDOHĝ\SU]HVWDZLÊ]SR ZURWHPZWU\ESRPLDUXPLNURDPSHUöZ :\NRQXMNURNLļDĝXWZRU]\V]WDEHOÚZNWöUHM OHZDNROXPQDEÚG]LH]DZLHUDïDQDWÚĝHQLHSUÈGXRG bP$GRbP$ZNURNDFKFRbPA. Kolejna kolumna WDEHOLSRZLQQD]DZLHUDÊNROHMQH]PLHU]RQHZDUWRĂFL SUÈGXNROHNWRUD:VXPLHPXVLV]Z\NRQDÊRVLHP WDNLFKSRPLDUöZ1LHMHVWWR]DGDQLHV]F]HJöOQLH SUDFRFKïRQQHDOHZ\PDJDSU]HSLQDQLDPLHUQLND :UH]XOWDFLHSRZLQLHQHĂRWU]\PDÊZDUWRĂFL]EOLĝRQH GRW\FKNWöUH]QDMGXMÈVLÚZWDEHOL8PLHĂFLïHP WDPZDUWRĂFLNWöUHX]\VNDïHPVDPRG]LHOQLHZ\ NRQXMÈFNROHMQHSRPLDU\&]\RWU]\PDïHĂSRGREQH Z\QLNL"
7HUD]PXVLV]SU]HOLF]\ÊZDUWRĂFLQDWÚĝHQLDSUÈGX Sï\QÈFHJRSU]H]NROHNWRU]PLOLDPSHUöZQDPLNUR DPSHU\%ÚG]LHP\Z\NRQ\ZDÊRSHUDFMÚG]LHOHQLD DZLÚFPDRQDVHQVJG\ZDUWRĂFLVÈZ\UDĝRQH ZW\FKVDP\FKMHGQRVWNDFK0LOLDPSHUWRbPL NURDPSHUöZZLÚFZ\VWDUF]\ĝHSU]HPQRĝ\V]ZDU WRĂÊSUÈGXNROHNWRUD]PLHU]RQÈZPLNURDPSHUDFK SU]H]W\VLÈF:WHQVSRVöERWU]\PDV]ZDUWRĂÊZ\ UDĝRQÈZPLNURDPSHUDFK:DUWRĂFLWHXPLHV]F]RQR w trzeciej kolumnie tabeli. 1DNRQLHFZHěGRUÚNLNDONXODWRULSRG]LHOZDUWRĂÊ SUÈGXNROHNWRUDSU]HGRGSRZLHGQLÈZDUWRĂÊSUÈGX ED]\2ELHG]LHORQHZDUWRĂFLPXV]ÈE\ÊZ\UDĝRQH ZPLNURDPSHUDFK:\NRQDMREOLF]HQLDGODRĂPLX Z\QLNöZSRPLDUöZXPLHV]F]RQ\FKZWDEHOL3R Z\NRQDQLXSLHUZV]\FKGZöFKREOLF]HñSRZLQLHQHĂ ]DXZDĝ\ÊĝHRWU]\PDQHZDUWRĂFLZVSöïF]\QQLNöZ VÈGRVLHELH]EOLĝRQH SDWU]F]ZDUWDNROXPQDPRMHM WDEHOL • ']LHOÈFQDWÚĝHQLHSUÈGXZSï\ZDMÈFHJRGRNR OHNWRUDSU]H]QDWÚĝHQLHSUÈGXZSï\ZDMÈFHJR GRED]\RWU]\PXMHP\ZDUWRĂÊZVSöïF]\QQL NDZ]PRFQLHQLDSUÈGRZHJRWUDQ]\VWRUD
Tabela 2.1. 3RUöZQDQLHQDWÚĝHQLDSUÈGXSï\QÈFHJRSU]H]ED]ÚLNROHNWRUWUDQ]\VWRUD131
Prąd wpływający do bazy (IB , wyrażony w μA)
10
Prąd wpływający do kolektora (IC , wyrażony w mA)
Prąd wpływający do kolektora (IC , wyrażony w μA)
I C / IB współczynnik beta
Napięcie pomiędzy emiterem a masą (wyrażone w V)
5
1,0
1000
200
0,45
10
2,1
2100
210
0,98
15
3,2
3200
213
1,52
20
4,3
4300
215
2,02
25
5,3
5300
212
2,52
30
6,4
6400
213
3,03
35
7,5
7500
214
3,51
40
8,6
8600
215
3,96
Eksperyment 2. Dochodzimy do pewnych wartości
ZHWJG\QLHZ\VWÚSXMÈZQLPWUDQ]\VWRU\EL polarne.
Uwaga: zagrożenie uszkodzeniem miernika
Skróty i noty katalogowe =ZUöÊXZDJÚQDVNUöW\XPLHV]F]RQHZWDEHOL IB i IC =DSDPLÚWDMĽOLWHUDIMHVWVWRVRZDQDJïöZQLH GRR]QDF]DQLDķSUÈGXĵ MHJRQDWÚĝHQLD 6\PER lem IBR]QDF]\ïHPSUÈGED]\DV\PEROHPICSUÈG kolektora. Oznaczenia te znajdziesz w nocie katalogowej prak W\F]QLHNDĝGHJRWUDQ]\VWRUD=QDMG]LHV]SU]\QLFK PDNV\PDOQHGRSXV]F]DOQHZDUWRĂFLW\FKSDUDPH WUöZ,QIRUPDFMHWHVÈEDUG]RSU]\GDWQH*G\E\Ă FKFLDï]EXGRZDÊZïDVQ\SURMHNWWRDQDOL]XMÈFGDQH GRW\F]ÈFHPDNV\PDOQ\FKZDUWRĂFLSUÈGöZMDNLH PRJÈSï\QÈÊSU]H]ED]ÚLNROHNWRUEÚG]LHV]ZVWDQLH Z\EUDÊWUDQ]\VWRUNWöU\QLH]RVWDQLHSU]HFLÈĝRQ\ -DNP\ĂOLV]FRR]QDF]DP\V\PEROHPIE"-DNVLÚ SHZQLHGRP\ĂODV]MHVWWRSUÈGSU]HSï\ZDMÈF\SU]H] emiter. W praktyce oznaczenie to jest rzadziej spo tykane. Parametr IEMHVW]DOHĝQ\RGSDUDPHWUöZIB i IC3UÈGNWöU\ZSï\ZDGRED]\LNROHNWRUDPRĝH Z\Sï\QÈÊW\ONRSU]H]HPLWHUDZLÚF IE = IBIC :NRQWHNĂFLHWUDQ]\VWRUöZ131VWRVXMHVLÚUöZQLHĝ LQQHVNUöW\ • UCC ZSUDNW\FHZDQJORMÚ]\F]Q\FKQRWDFK NDWDORJRZ\FK]QDMG]LHV]VNUöW9CC WRVNUöW R]QDF]DMÈF\QDSLÚFLHQDZVSöOQ\PNROHNWR U]HZSUDNW\FHF]ÚVWRVWRVXMHVLÚJRZFHOX RNUHĂOHQLDQDSLÚFLD]DVLODMÈFHJRXNïDGXQD Działanie tranzystorów
• UCE ZSUDNW\FHF]ÚVWR9CE WRVNUöWR]QDF]D MÈF\UöĝQLFÚSRWHQFMDïöZSRPLÚG]\NROHNWR rem a emiterem. • UCB ZSUDNW\FHF]ÚVWR9CB WRVNUöWR]QDF]D MÈF\UöĝQLFÚSRWHQFMDïöZSRPLÚG]\NROHNWR UHPDED]È • UBE ZSUDNW\FHF]ÚVWR9BE WRVNUöWR]QD F]DMÈF\UöĝQLFÚSRWHQFMDïöZSRPLÚG]\ED]È a emiterem. :QRWDFKNDWDORJRZ\FKWUDQ]\VWRUöZ]QDMG]LHV] UöZQLHĝRNUHĂOHQLHķZVSöïF]\QQLNEHWDĵ&]ÚVWRMHVW RQR]QDF]DQ\V\PEROLF]QLHSU]H]JUHFNÈOLWHUÚE. :VSöïF]\QQLNWHQR]QDF]DNURWQRĂÊZ]PRFQLHQLD SUÈGXED]\2EOLF]DVLÚJRG]LHOÈFIC przez IB. Obli F]DïHĂJRZ\NRQXMÈFSLÈW\NURNF]\QQRĂFLSRPLD URZ\FK2EOLF]RQHZDUWRĂFLZSLV\ZDïHĂZF]ZDUWHM kolumnie tabeli. 6WDïDZDUWRĂÊZVSöïF]\QQLNDEHWD F]ZDUWDNROXPQD WDEHOL PöZLQDPRW\PĝHWUDQ]\VWRUPDFKDUDNWH U\VW\NÚOLQLRZÈ-HĝHOLGDQH]QDMGXMÈFHVLÚZWDEHOL SU]HGVWDZLV]QDZ\NUHVLHWRX]\VNDV]OLQLÚSURVWÈ ]REDF]U\VXQHN
Prąd wpływający do kolektora (mA)
8ZDĝDMSRGF]DVZ\NRQ\ZDQLDSRPLDUöZQDWÚĝH QLDSUÈGX=E\WGXĝHQDWÚĝHQLHPRĝHSU]HSDOLÊEH] SLHF]QLN7ZRMHJRPLHUQLND:DUWRPLHÊZ]DSDVLH GRGDWNRZHEH]SLHF]QLNL*G\VNRñF]\V]PLHU]\Ê QDWÚĝHQLHSUÈGXL]HFKFHV]RGïRĝ\ÊPLHUQLNSDPLÚWDM RSU]HSLÚFLXSU]HZRGöZPLHUQLNDZJQLD]GDSU]H ]QDF]RQHGRSRPLDUXQDSLÚFLD:DUWRZ\URELÊVRELH WDNLQDZ\NSRQLHZDĝSURZDG]HQLHSRPLDUöZ]D SRĂUHGQLFWZHPW\FKJQLD]GZLÈĝHVLÚ]PQLHMV]\P ryzykiem uszkodzenia miernika.
Charakterystyka tranzystora 2N2222 zasilanego prądem stałym o napięciu 5 V z obciążeniem o rezystancji 470 Ω umieszczonym pomiędzy emiterem a masą
Prąd wpływający do bazy (μA) Rysunek 2.6. *UDğF]QDLQWHUSUHWDFMDGDQ\FK]QDMGXMÈF\FKVLÚ ZGZöFKSLHUZV]\FKNROXPQDFKWDEHOL
11
0RĝHV]VWZRU]\ÊZ\NUHVQDSRGVWDZLHGDQ\FKX]\ VNDQ\FKSRGF]DVZïDVQ\FKSRPLDUöZ]DSRPRFÈ arkusza kalkulacyjnego takiego jak np. Excel lub PRĝHV]Z\NRQDÊJRUÚF]QLHQDSDSLHU]H1RWDWQLN 7KH0DNHUijV1RWHERRN zawiera strony przeznaczone VSHFMDOQLHGRWHJRFHOX=LQWHUQHWXPRĝHV]SREUDÊ SOLNL3')]DZLHUDMÈFHZ\JHQHURZDQHDUNXV]HXïD WZLDMÈFHU\VRZDQLHZ\NUHVöZDQDVWÚSQLHMHZ\ GUXNRZDÊ$E\MH]QDOHěÊZSLV]ZZ\V]XNLZDUFH IUD]ÚķSDSLHUPLOLPHWURZ\ĵ 'ODF]HJRZVSöïF]\QQLNEHWDQLHPDGRNïDGQLHWHM VDPHMZDUWRĂFLGODNDĝGHMSDU\OLF]EX]\VNDQ\FK ZZ\QLNXSRPLDUöZ"']LHMHVLÚWDNSRQLHZDĝPLHU QLNQLHMHVWXU]ÈG]HQLHPLGHDOQ\PLSRGF]DVSRPLDUX PDï\FKZDUWRĂFLQDWÚĝHQLDSUÈGX PLNURDPSHUöZ EïÈGSRPLDUXMHVWGRĂÊGXĝ\3RQDGWRWUDQ]\VWRU PRĝHSRVLDGDÊSHZQHZDG\SRZVWDïHZZ\QLNX SURFHVXSURGXNFML-HGQDNĝHZVSöïF]\QQLNEHWDMHVW QDW\OHVWDELOQ\ĝHWUDQ]\VWRUPRĝHE\ÊXĝ\W\GR Z]PDFQLDQLDZUDĝOLZ\FKQD]DNïöFHQLDLPSXOVöZ WDNLFKMDNQSV\JQDïDXGLR-HĝHOLFKFHP\VWRVRZDÊ WUDQ]\VWRUZUROLSU]HïÈF]QLNDWRFKDUDNWHU\VW\NDWD DĝWDNEDUG]RQDVQLHLQWHUHVXMH Dlaczego w wyniku samodzielnie przeprowadzo Q\FKSRPLDUöZX]\VNDïHĂZDUWRĂFLLQQHQLĝMD"1D Z\QLNSRPLDUXZSï\ZDZLHOH]PLHQQ\FKQDNWöUH QLHPDP\ZSï\ZX1DV]HPLHUQLNLPRJÈSRFKRG]LÊ ]UöĝQ\FKIDEU\N7ZöMUHJXODWRUQDSLÚFLDPRĝHUöĝ QLÊVLÚRGPRMHJR3UöEQLNLPLHUQLNDPRJÈFKDUDNWH U\]RZDÊVLÚVïDEV]\PVW\NLHP1DFKDUDNWHU\VW\NÚ WUDQ]\VWRUDPRĝHZSï\ZDÊUöZQLHĝWHPSHUDWXUD ZMDNLHMJRXĝ\ZDV]¥ZLDWMHVWSHïHQ]PLHQQ\FK QDNWöUHQLHPDP\ZSï\ZX1LJG\QLHXGDQDPVLÚ LFKZ\HOLPLQRZDÊ
3URJUDPLĂFLVÈSU]\]Z\F]DMHQLGRRSHURZDQLDSUH F\]\MQ\PLZDUWRĂFLDPL:ĂZLHFLHHOHNWURQLNLEXGXMH VLÚREZRG\NWöUHSRSURVWXPDMÈRSHURZDÊV\J QDïHP]QDMGXMÈF\PVLÚZSHZQ\PGRSXV]F]DOQ\P SU]HG]LDOHZDUWRĂFLFKDUDNWHU\VW\F]Q\FK:U]HF]\ ZLVWRĂFLQLHZ\VWÚSXMÈXNïDG\LGHDOQH
A co z napięciem? %\ÊPRĝHSDPLÚWDV]]NVLÈĝNL(OHNWURQLND2GSUDNW\NLGRWHRULLĝHWUDQ]\VWRUMHVWZ]PDFQLDF]HPQDWÚĝH QLDSUÈGX.VLÈĝNLZSURZDG]DMÈFHF]\WHOQLNDZĂZLDW HOHNWURQLNL]DZV]HLQIRUPXMÈĝHZVSöïF]\QQLNEHWD WRWDNQDSUDZGÚZVSöïF]\QQLN]ZLÚNV]HQLDQDWÚĝHQLD SUÈGX&]ÚVWR]DSRPLQDVLÚRW\PĝHQDSLÚFLHSUÈGX Sï\QÈFHJRSU]H]HPLWHUWUDQ]\VWRUD131UöZQLHĝ ]PLHQLDVLÚZUD]]H]PLDQÈQDWÚĝHQLDSUÈGXSï\QÈFH JRSU]H]ED]Ú JG\LQQHF]\QQLNLWDNLHMDNREFLÈĝHQLH WUDQ]\VWRUDQLH]PLHQLDMÈVLÚ =DOHĝQRĂÊWÚPRĝQDXGRZRGQLÊ]DSRPRFÈREZRGX NWöUHJRVFKHPDWSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX 3DPLÚWDMRW\PĝHQDMF]ÚĂFLHMPLHU]\P\QDSLÚFLH SRPLÚG]\XMHPQ\PELHJXQHP]DVLODQLDDLQWHUHVX MÈF\P&LÚSXQNWHPREZRGX'ODWHJRQLHSRGïÈF]DM PLHUQLNDV]HUHJRZR]UH]\VWRUHPb:3U]\SRPL QDP&LUöZQLHĝRNRQLHF]QRĂFLSU]HVWDZLHQLDPLHU QLNDZWU\ESRPLDUXQDSLÚFLDLZSLÚFLXF]HUZRQHJR SUöEQLNDZHZïDĂFLZH]ïÈF]HMHĝHOLMHVWWRNRQLHF] QHDZSU]\SDGNXZLÚNV]RĂFLPLHUQLNöZMHVW 3LÈWDNROXPQDSU]HGVWDZLRQHMZF]HĂQLHMWDEHOL]D ZLHUD]PLHU]RQHSU]H]HPQLHZDUWRĂFLQDSLÚFLD1D SRGVWDZLHW\FKGDQ\FKVWZRU]\ïHPZ\NUHVSU]HG VWDZLRQ\QDU\VXQNX,OXVWUXMHRQ]DOHĝQRĂÊSR PLÚG]\SUÈGHPED]\DQDSLÚFLHPQDHPLWHU]H3R QRZQLHQDZ\NUHVLHX]\VNDïHPQLHPDOĝHOLQLÚSURVWÈ
3RQDGWRPRJÈLVWQLHÊUöĝQLFHSRPLÚG]\SRV]F]H JöOQ\PLHJ]HPSODU]DPLWUDQ]\VWRUöZ1RWDNDONX ODF\MQDPRĝH]DZLHUDÊFDï\V]HUHJGRSXV]F]DOQ\FK SDUDPHWUöZEHWDNWöUHPRĝHV]X]\VNDÊPLHU]ÈF parametry teoretycznie tego samego komponentu ]DSRPRFÈEDUG]RSUHF\]\MQ\FKSU]\U]ÈGöZSR PLDURZ\FK
12
Eksperyment 2. Dochodzimy do pewnych wartości
5 V DC stabilizowane
Miernik dokonuje pomiaru napięcia na kolektorze
2N2222 Miernik (μA)
470 Ω
1 MΩ
/BQJŢDJFQPNJŢE[ZFNJUFSFNBNBTŕ
Rysunek 2.7. :SU]HGVWDZLRQ\PREZRG]LHPLHUQLNVïXĝ\GR SRPLDUXUöĝQLF\SRWHQFMDïöZSRPLÚG]\HPLWHUHPWUDQ]\VWRUD DXMHPQ\PELHJXQHP]DVLODQLD SDPLÚWDMRSU]HVWDZLHQLX PLHUQLND]WU\EXSRPLDUXQDWÚĝHQLDSUÈGXZWU\ESRPLDUX QDSLÚFLD
/BQJŢDJFKFTUNJFS[POFOB [BDJTLBDISF[ZTUPSBƮ QPNJŢE[ZFNJUFSFNBNBTŕ
-HĝHOLWUDQ]\VWRUZ]PDFQLDQDWÚĝHQLHSUÈGXWRGOD F]HJRZ]UDVWDQDSLÚFLHQDMHJRHPLWHU]H"3U]HDQD OL]XMP\FRWDNQDSUDZGÚG]LHMHVLÚZHZQÈWU]WUDQ zystora. • :]URVW QDWÚĝHQLD SUÈGX ZSï\ZDMÈFHJR GR ED]\SRZRGXMH]PQLHMV]HQLHVLÚVNXWHF]QHM ZHZQÚWU]QHMUH]\VWDQFMLWUDQ]\VWRUD7RZïDĂ QLHGODWHJRZ]UDVWDQDWÚĝHQLHSUÈGXSï\QÈFH go przez tranzystor. • 7UDQ]\VWRUMHVWSRïÈF]RQ\V]HUHJRZR]UH]\ VWRUHPb:DZLÚFNRPSRQHQW\WHWZRU]È G]LHOQLNQDSLÚFLD. %\ÊPRĝHSDPLÚWDV]]NVLÈĝNL(OHNWURQLND2GSUDNW\NLGRWHRULLĝHVSDGHNQDSLÚFLDQDGZöFKHOHPHQ WDFKUH]\VWDQF\MQ\FKSRïÈF]RQ\FKV]HUHJRZR]DOHĝ\ RGVWRVXQNXZDUWRĂFLW\FKUH]\VWDQFML-HĝHOLSLHUZ V]\HOHPHQWFKDUDNWHU\]XMHVLÚQLVNLPRSRUHPHOHN WU\F]Q\PWREORNXMHSU]HSï\ZSUÈGXZQLHZLHONLP VWRSQLX'UXJLHOHPHQWFKDUDNWHU\]XMÈF\VLÚZ\ĝV]È UH]\VWDQFMÈSRZRGXMH]QDF]QLHZLÚNV]\VSDGHNQD SLÚFLDLYLFHYHUVD. 3U]\SDWU]VLÚVFKHPDWRZL]QDMGXMÈFHPXVLÚQDU\ sunku 2.9. W obwodzie tym zamiast tranzystora SRïÈF]RQHJRV]HUHJRZR]UH]\VWRUHPb: zasto VRZDïHPFDïÈJDPÚLQQ\FKUH]\VWRUöZ&]\MHVWHĂ ZVWDQLHSRZLHG]LHÊMDNLHEÚGÈZDUWRĂFLQDSLÚÊ ]PLHU]RQ\FKZSXQNWDFK$%&L'"(NVSHU\PHQW WHQPRĝHV]Z\NRQDÊVDPRG]LHOQLHZEDUG]RNUöWNLP F]DVLH1DNRñFXWHJRUR]G]LDïX]QDMG]LHV]RGSRZLH G]LX]\VNDQHQDGURG]HREOLF]Hñ
/BUŢƒFOJFQSŕEVXQZXBKŕDFHPEPCB[Z "
Rysunek 2.8. =PLDQ\QDSLÚFLDQDHPLWHU]H]DFKRG]ÈQLHPDOĝH OLQLRZRZVWRVXQNXGR]PLDQQDWÚĝHQLDSUÈGXSï\QÈFHJRSU]H] ED]ÚWUDQ]\VWRUD1 U\VXQHNSRZVWDïQDSRGVWDZLH GDQ\FKXPLHV]F]RQ\FKZ]QDMGXMÈFHMVLÚZF]HĂQLHMWDEHOL
Działanie tranzystorów
13
5 V DC stabilizowane U=?
R1 = 1,5 kΩ
R2 = 470 Ω U=?
R1 = 1 kΩ
SUÈGXSï\QÈFHJRSU]H]ED]Ú:]URVWQDWÚĝHQLDSUÈ GXED]\SRZRGXMHVSDGHNZHZQÚWU]QHMUH]\VWDQFML WUDQ]\VWRUDDZLÚFGRFKRG]LGRVSDGNXRSRUXHOHN WU\F]QHJRSRPLÚG]\HPLWHUHP JG]LHGRNRQXMHP\ SRPLDUXQDSLÚFLD DGRGDWQLPELHJXQHP]DVLODQLD :]ZLÈ]NX]W\PPLHU]RQHSU]H]&LHELHQDSLÚFLH wzrasta. Proces ten ilustruje rysunek 2.10. 5 V DC stabilizowane
Wzrost mierzonego napięcia
R2 = 470 Ω 2N2222 U=?
R1 = 470 Ω
R2 = 470 Ω U=?
R1 = 220 Ω
Miernik (μA)
Wzrost natężenia prądu Spadek rezystancji skutecznej
470 Ω
R2 = 470 Ω 1 MΩ
Rysunek 2.9. ']LHOQLNQDSLÚFLDMHVWMHGQ\P]QDMF]ÚĂFLHM
Spadek rezystancji
VSRW\NDQ\FKXNïDGöZZHOHNWURQLFH XSHZQLMVLÚĝHUR]XPLHV] ]DVDGÚMHJRG]LDïDQLD
3U]\SRPLQDP &L Z]öU QD REOLF]DQLH QDSLÚFLD ZSXQNFLH]QDMGXMÈF\PVLÚSRPLÚG]\GZRPDUH ]\VWRUDPL1LHFK • U0R]QDF]DQDSLÚFLHZSXQNFLH]QDMGXMÈF\P VLÚSRPLÚG]\GZRPDUH]\VWRUDPL • UCCR]QDF]DQDSLÚFLH]DVLODMÈFH • 5bR]QDF]DUH]\VWDQFMÚ Z\UDĝRQÈZRPDFK RSRUQLNDSRGïÈF]RQHJRGRGRGDWQLHJRELHJX na zasilania; • 5bR]QDF]DUH]\VWDQFMÚ Z\UDĝRQÈZRPDFK RSRUQLNDSRGïÈF]RQHJRGRXMHPQHJRELHJXQD ]DVLODQLD ]REDF]U\VXQHN
5 V DC stabilizowane
Spadek mierzonego napięcia
2N2222 Miernik (μA)
Spadek natężenia prądu Wzrost rezystancji skutecznej
470 Ω
1 MΩ Wzrost rezystancji
5HODFMHSRPLÚG]\W\PL]PLHQQ\PLRSLVXMHZ]öU U0 = UCCŚ 5 55 %\ÊPRĝHWHUD]MXĝUR]XPLHV]GODF]HJRQDSLÚFLHQD emiterze tranzystora w obwodzie przedstawionym QDU\VXQNXbZ]UDVWDZUD]]HZ]URVWHPQDWÚĝHQLD 14
Rysunek 2.10. *öUQ\VFKHPDWSU]HGVWDZLDVNXWNLZ]URVWX QDWÚĝHQLDSUÈGXDGROQ\VNXWNL]PQLHMV]HQLDVLÚQDWÚĝHQLD SUÈGXSU]HSï\ZDMÈFHJRSU]H]ED]ÚWUDQ]\VWRUD131
Eksperyment 2. Dochodzimy do pewnych wartości
1DSLÚFLHQDHPLWHU]HQLJG\QLHPRĝHSU]HNURF]\Ê QDSLÚFLD]DVLODMÈFHJR1DSLÚFLHQDED]LHWUDQ]\VWRUD EÚG]LH]DZV]H]QDMGRZDïRVLÚSRPLÚG]\b9DQD SLÚFLHPSUÈGX]DVLODMÈFHJR'ODF]HJR"%RSUÈG SRGQDSLÚFLHPNWöUHJR]QDMGXMHVLÚED]DSU]HSï\ZD SU]H]SRWHQFMRPHWUb0:NWöU\G]LDïDMDNNROHMQ\ G]LHOQLNQDSLÚFLD]QDMGXMÈF\VLÚSRPLÚG]\V]\QDPL ]DVLODMÈF\PL :]ZLÈ]NX]W\PĝHQDSLÚFLHQDHPLWHU]HQLHPRĝH SU]HNURF]\ÊQDSLÚFLDQDED]LHPRĝHP\SRZLHG]LHÊ ĝHWUDQ]\VWRUELSRODUQ\QLHSRGELMDQDSLÚFLD :SUDNW\FHPRĝHP\NRU]\VWDÊ]H]PLDQQDSLÚFLD SUÈGXSï\QÈFHJRSU]H]HPLWHUĽSU]HNRQDV]VLÚ RW\PVDPRG]LHOQLHNRU]\VWDMÈF]WUDQ]\VWRUDZHNV perymencie numer 3.
Podstawowe wiadomości na temat napięcia -DNGRWÈGSRF]\QLïHPSHZQH]DïRĝHQLDNWöU\FKQLH X]DVDGQLDïHP=DïRĝ\ïHPĝH • 1DSLÚFLH]DVLODMÈFHXNïDGPDVWDïÈZDUWRĂÊ • :V]\VWNLH SXQNW\ SRGïÈF]RQH GR XMHPQHM V]\Q\]DVLODMÈFHMFKDUDNWHU\]XMÈVLÚSRWHQ FMDïHPb9 • ']LDïDQLHG]LHOQLNDQDSLÚFLDPRĝQDSU]HZL G]LHÊZ\NRQXMÈFSURVWHREOLF]HQLD • 0RĝHP\PLHU]\ÊQDSLÚFLHLQDWÚĝHQLHSUÈGX ZGRZROQ\PPLHMVFXREZRGXQLHZSï\ZDMÈF QDMHJRSUDFÚ
0DVDZFDOHQLHPXVLPLHÊSRWHQFMDïXb9 3U]\MPXMHP\ĝHPDVDPDSRWHQFMDïb9DOH ZU]HF]\ZLVWRĂFLSUÈGSU]HSï\ZDGRPDV\SR SU]H]UöĝQHNRPSRQHQW\DSU]HZöGPDV\ELHJ QÈF\GRěUöGïD]DVLODMÈFHJRFKDUDNWHU\]XMHVLÚ SHZQÈQLHZLHONÈRSRUQRĂFLÈ:]DOHĝQRĂFLRG PLHMVFDZNWöU\PSRGïÈF]\V]MDNLĂHOHPHQWGR V]\Q\]ELRUF]HMPDV\PRĝHV]X]\VNDÊUöĝQR UDNLHUöĝQLFHSRWHQFMDïöZX]LHPLHQLDZ]JOÚGHP VDPHJRěUöGïD]DVLODMÈFHJRXNïDG 1LHPRĝQDGRNïDGQLHSU]HZLG]LHÊIXQNFMRQRZDQLD G]LHOQLNöZQDSLÚFLD 1DSLÚFLH Z SXQNFLH SRPLÚG]\ UH]\VWDQFMDPL WZRU]ÈF\PLG]LHOQLNQDSLÚFLDXOHJQLH]PLDQLH MHĝHOLGRXNïDGXSRGïÈF]\V]NRPSRQHQW\FKD UDNWHU\]XMÈFHVLÚQLVNÈUH]\VWDQFMÈNWöUHEÚGÈ SRELHUDÊ]G]LHOQLNDSUÈGRGXĝ\PQDWÚĝHQLXOXE JRGRVWDUF]DÊGRG]LHOQLND 3RPLDUZSï\ZDQDPLHU]RQÈZLHONRĂÊ 3URFHVSRPLDUXQDSLÚFLDOXEQDWÚĝHQLDSUÈGX ZSï\ZDQDSUDFÚREZRGXSRQLHZDĝPLHUQLNFKD UDNWHU\]XMHVLÚRSRUHPZHZQÚWU]Q\P:SU]\ SDGNXZROWRPLHU]DMHVWRQEDUG]RZ\VRNLDOH QLHQLHVNRñF]HQLHGXĝ\:SU]\SDGNXDPSHUR PLHU]DMHVWRQEDUG]RPDï\DOHZFLÈĝZLÚNV]\RG ]HUD-HĝHOL7ZöMPLHUQLNFKDUDNWHU\]XMHVLÚLQQ\P RSRUHPZHZQÚWU]Q\PQLĝPöMWR]SHZQRĂFLÈ X]\VNDV]LQQHZDUWRĂFLSRGF]DVVDPRG]LHOQHJR SU]HSURZDG]DQLDSRPLDUöZ
:U]HF]\ZLVWRĂFL]DïRĝHQLDWHQLHVÈGRNRñFDVSHï nione. 1DSLÚFLHSUÈGX]DVLODMÈFHJRPRĝHVSDGDÊ .DĝG\]DVLODF]PDSHZQHRJUDQLF]HQLD3U]\ GXĝ\PREFLÈĝHQLXNRPSRQHQWDPLFKDUDNWHU\]X MÈF\PLVLÚQLVNÈUH]\VWDQFMÈQDSLÚFLHGRVWDUF]D QHJRSUÈGXPRĝHVSDGDÊ8NïDG/0bĂZLHW QLHVWDELOL]XMHQDSLÚFLHDOHQLHMHVWWRXU]ÈG]HQLH idealne.
Działanie tranzystorów
15
Dalsze modyfikacje: korzystanie z mierników wskazówkowych :V]\VWNLHRVRE\NWöUHWDNMDNMDNRFKDMÈJDGĝHW\ PRJÈ]PRG\ğNRZDÊHNVSHU\PHQWQXPHU =DQLPZ\QDOH]LRQRZLHOR]DNUHVRZHPXOWLPHWU\NR U]\VWDQR]DQDORJRZ\FKPLHUQLNöZNWöUHE\ï\SU]\ VWRVRZDQHGRSRPLDUXW\ONRMHGQHMZLHONRĂFLğ]\F] QHM%\ï\RQHQDVWDïHZ\VNDORZDQHZDPSHUDFKOXE PLOLDPSHUDFKOXEZROWDFKOXEPLOLZROWDFK7DNQD SUDZGÚPLHUQLNLWHVÈZFLÈĝGRVWÚSQHLPRĝHV]]D LQVWDORZDÊSDUÚWDNLFKPLHUQLNöZZVZRLPREZR G]LHSU]H]QDF]RQ\PGRWHVWRZDQLDWUDQ]\VWRUöZ :WHQVSRVöEQLHEÚG]LHV]PXVLDïSU]HSLQDÊVZRMH JRPXOWLPHWUXSRGF]DVSU]HSURZDG]DQLDSRPLDUöZ
Rysunek 2.11. :]PDFQLDQLHSUÈGXSU]H]WUDQ]\VWRUELSRODUQ\ 1bPRĝQD]DGHPRQVWURZDÊ]DSRPRFÈGZöFK DQDORJRZ\FKPLHUQLNöZ NZDGUDWRZ\QLHELHVNLNRPSRQHQW ZLGRF]Q\QDSLHUZV]\PSODQLHWRSRWHQFMRPHWUGRVWURMF]\Ľ SRUXV]DMÈF]QDMGXMÈFÈVLÚQDQLPĂUXEÈVWHUXMHP\SUDFÈ REZRGX
$QDORJRZHPLHUQLNL]DPöZLïHP]+RQJNRQJX]D SRĂUHGQLFWZHPVHUZLVXH%D\]DRNRïRb]ïRW\FK ]DNDĝG\SU]\U]ÈG0LHUQLNLWDNLHPRĝHV]UöZQLHĝ ]DPöZLÊ]DSRĂUHGQLFWZHPVHUZLVXDXNF\MQHJR $OOHJUR=DNXSLïHPPLNURDPSHURPLHU]Z\VNDORZDQ\ RGbGRbRUD]PLOLDPSHURPLHU]Z\VNDORZDQ\RG bGR3RWU]HERZDïHPSU]\U]ÈGöZSRPLDURZ\FK RGRNïDGQLHWDNLFK]DNUHVDFK1DU\VXQNXbZL GDÊPLHUQLNLSRGïÈF]RQHGRREZRGX/XELÚSDWU]HÊ MDNLFKZVND]öZNLSRUXV]DMÈVLÚV\QFKURQLF]QLHSRG F]DVUHJXODFMLSU]HSï\ZXSUÈGX]DSRPRFÈSRWHQ FMRPHWUXGRVWURMF]HJR0RĝHQLHNDĝGHPXVSRGRED VLÚWDNLVSRVöEQDVSÚG]HQLHVRERWQLHMQRF\DOH ]SHZQRĂFLÈWDNDPRG\ğNDFMDXDWUDNF\MQLZ\JOÈG XNïDGX
$RWRZQLRVNLSï\QÈFH]WHJRSURVWHJRHNVSHU\PHQ WXNWöUHSRZLQLHQHĂ]DSDPLÚWDÊ
Podstawowe wiadomości na temat tranzystorów 1LHNWöU]\OXELÈPDWHPDW\NÚDOHQLHNWöUHRVRE\]D QLÈQLHSU]HSDGDMÈ=GDMÚVRELHVSUDZÚĝHïÈF]HQLH NRPSRQHQWöZLREVHUZDFMDVNXWNöZSUDF\XNïD GX ]GRGDWNLHPNOHMXPDUNL(OPHUijVOXEEH]QLH JR PRĝHE\ÊGRVNRQDïÈ]DEDZÈMHGQDNMHĝHOLQD SUDZGÚLQWHUHVXMH&LÚHOHNWURQLNDWRSRZLQLHQHĂ UR]XPLHÊWRFRG]LHMHVLÚZXNïDG]LHDGRWHJR
16
potrzebna Ci jest matematyka. Wcale nie jest ona MDNRĂV]F]HJöOQLHVNRPSOLNRZDQD$QDOL]XMÈFRE ZRG\SUÈGXVWDïHJREDUG]RU]DGNRZ\NRQXMHVLÚ G]LDïDQLDEDUG]LHM]ïRĝRQHRGG]LHOHQLDLPQRĝHQLD $QDOL]DREZRGöZSUÈGXSU]HPLHQQHJRZLÈĝHVLÚ ]Z\NRQ\ZDQLHPQDSUDZGÚVNRPSOLNRZDQ\FKG]LD ïDñPDWHPDW\F]Q\FKDOHREZRG\WDNLHQLHVÈRPD ZLDQHZWHMNVLÈĝFH
• Tranzystor bipolarny posiada OLQLRZÈFKDUDN WHU\VW\NÚ6WRVXQHNQDWÚĝHQLDSUÈGXZSï\ZD MÈFHJRGRNROHNWRUDLSUÈGXZSï\ZDMÈFHJR GRED]\MHVWVWDï\DZ\NUHVSU]HGVWDZLDMÈF\ ]DOHĝQRĂÊSRPLÚG]\W\PLZDUWRĂFLDPLMHVW QLHPDOĝHOLQLÈSURVWÈ • :VSöïF]\QQLNEHWDWUDQ]\VWRUDRNUHĂODVWRVX QHNQDWÚĝHQLDSUÈGXZSï\ZDMÈFHJRGRNROHN WRUDGRQDWÚĝHQLDSUÈGXSï\QÈFHJRSU]H]ED]Ú • 1DSLÚFLHQDHPLWHU]HELSRODUQHJRWUDQ]\VWR UD131EÚG]LH]PLHQLDÊVLÚZUD]]H]PLDQÈ QDWÚĝHQLD RLOHGRHPLWHUDSRGïÈF]RQHMHVW REFLÈĝHQLHRVWDï\FKFKDUDNWHU\VW\NDFK • Tranzystor bipolarny nie jest wzmacniaczem QDSLÚFLDSRQLHZDĝQDSLÚFLHQDHPLWHU]HQLH PRĝHSU]HNURF]\ÊQDSLÚFLDQDED]LH
Eksperyment 2. Dochodzimy do pewnych wartości
$RWRNLONDGRGDWNRZ\FKLQIRUPDFML • 3RODU\]DFMDSU]HZRG]HQLD tranzystora NPN MHVWGRGDWQLD GRED]\SRZLQQRE\ÊSU]\ïR ĝRQHZ\ĝV]HQDSLÚFLHQLĝGRHPLWHUD 3RODU\]DFMDXMHPQDZLÈ]DïDE\VLÚ]SRMDZLHQLHP VLÚQDED]LHQLĝV]HJRQDSLÚFLDQLĝQDHPLWHU]H 6WDUDMVLÚQLHGRSURZDG]DÊGRWDNLHMV\WXDFML 7DNDSRODU\]DFMDPRĝHXV]NRG]LÊWUDQ]\VWRU • 1DSLÚFLHRGFLÚFLDWRQDSLÚFLH9BE RSROD U\]DFML]JRGQHM]SRODU\]DFMÈSU]HZRG]HQLD QLĝV]HRGb93U]\WDNQLVNLPQDSLÚFLXïD GXQNLSU]HSï\ZDMÈFHZHZQÈWU]WUDQ]\VWRUDQLH PDMÈZ\VWDUF]DMÈFHMHQHUJLLĽWUDQ]\VWRUQLH G]LDïD:WDNLFKZDUXQNDFKGRFKRG]LW\ONRRG XSï\ZXSUÈGXRQLHZLHONLPQDWÚĝHQLX]WHJR NRPSRQHQWX']LÚNLWHPX]MDZLVNXWUDQ]\VWRU PRĝHG]LDïDÊZFKDUDNWHU]HSU]HïÈF]QLND • 2EV]DUDNW\ZQRĂFLWUDQ]\VWRUD]QDMGXMHVLÚ ZWDNLP]DNUHVLHQDSLÚÊSU]\NWöU\FKWUDQ ]\VWRUG]LDïDMDNRZ]PDFQLDF]SUÈGX*öUQÈ JUDQLFÚWHJRREV]DUXVWDQRZLQDSLÚFLHSU]\ NWöU\PZHZQÚWU]Q\RSöUSRPLÚG]\NROHN WRUHPDHPLWHUHPMHVWQDW\OHQLVNLĝHSUÈG SU]HSï\ZDMÈF\SRPLÚG]\W\PLHOHPHQWDPLQLH jest ograniczany. Po przekroczeniu tej granicy tranzystor wejdzie w REV]DUQDV\FHQLD i za F]QLHVLÚSU]HJU]HZDÊ
:QRWDFKNDWDORJRZ\FKWUDQ]\VWRUöZPRĝHV]QD SRWNDÊZDUWRĂÊU&( 6$7 ZGRNXPHQWDFMLDQJORMÚ zycznej 9&( 6$7 ĽMHVWWROLPLWQDV\FHQLD/HNWXUD QRWNDWDORJRZ\FKPRĝHE\ÊLU\WXMÈFD]ZïDV]F]D JG\QLH]GHğQLRZDQRZQLFKSHZQ\FKR]QDF]HñOXE ]DSRPQLDQRRGRïÈF]HQLXVFKHPDWXLOXVWUXMÈFHJR SU]\NïDGRZH]DVWRVRZDQLHNRPSRQHQWX-HGQDNĝH GRNXPHQWDFMDWDMHVWQLH]EÚGQDSRGF]DVVDPRG]LHO QHJRWZRU]HQLDREZRGöZOXEPRG\ğNDFMLJRWRZ\FK REZRGöZ*G\Xĝ\ZDV]MDNLHJRĂNRPSRQHQWXSR UD]SLHUZV]\WRSRVWDUDMVLÚ]QDOHěÊMHJRQRWÚND WDORJRZÈZLQWHUQHFLHLMÈZ\GUXNRZDÊ0RĝH&LVLÚ RQDSöěQLHMSU]\GDÊ
Odpowiedzi do zadania dotyczącego obliczania napięć $Ś |b9 %Ś |b9 &Ś b9 'Ś |b9 1DUD]LHWRW\OH]DEDZ\]PDWHPDW\NÈ7HUD]F]DV SREDZLÊVLÚĂZLDWïHP
2F]\ZLĂFLHWUDQ]\VWRUPRĝHSU]HJU]HZDÊVLÚSUD FXMÈFZREV]DU]HVZRMHMVWDQGDUGRZHMDNW\ZQRĂFL 'RMG]LHGRWHJRJG\QLHRJUDQLF]\V]SUÈGXSï\QÈFH JRSU]H]WHQHOHPHQW1LJG\QLHSR]ZDODMQDSUDFÚ WUDQ]\VWRUDEH]SRGïÈF]HQLDGRQLHJRMDNLHMNROZLHN UH]\VWDQFML SRGïÈF]DMGRQLHJRUH]\VWRU\DOERLQQH NRPSRQHQW\FKDUDNWHU\]XMÈFHVLÚUH]\VWDQFMÈ 1L JG\QLHSRGïÈF]DMNROHNWRUDLHPLWHUDWUDQ]\VWRUD EH]SRĂUHGQLRGRV]\Q]DVLODMÈF\FK
Odpowiedzi do zadania dotyczącego obliczania napięć
17
Eksperyment 3. Od światła do dźwięku
3
Podczas pracy nad niniejszym eksperymentem ]DSR]QDV] VLÚ ] SUDFÈ IRWRWUDQ]\VWRUD 6\PEROH WHJRNRPSRQHQWXVWRVRZDQHQDVFKHPDWDFK]QDM G]LHV]QDU\VXQNX:\JOÈGDMÈRQHSRGREQLHGR symbolu bipolarnego tranzystora NPN. Kolektory LHPLWHU\W\FKNRPSRQHQWöZSHïQLÈWHVDPHIXQNFMH 1DMZLÚNV]ÈUöĝQLFÚVWDQRZLWRĝHED]DIRWRWUDQ]\ VWRUDMHVW]DVLODQDHQHUJLÈSRFKRG]ÈFÈ]SDGDMÈFHJR QDQLÈĂZLDWïD6\PEROL]XMÈWRVWU]DïNLZLGRF]QHQD rysunku.
1LHP\O]HVREÈIRWRWUDQ]\VWRUöZLIRWRUH]\VWRUöZ )RWRUH]\VWRU\]ZDQHSRWRF]QLHNRPöUNDPLIRWRH OHNWU\F]Q\PLRPöZLïHPZNVLÈĝFH(OHNWURQLND2G SUDNW\NLGRWHRULL6ÈRQHïDWZHZXĝ\FLXSRQLHZDĝ QLH Z\PDJDMÈ GRGDWNRZHJR ]DVLODQLD 6WDZLDQ\ SU]H]QLHRSöUHOHNWU\F]Q\MHVW]DOHĝQ\RGLORĂFL SDGDMÈFHJRQDQLHĂZLDWïD)RWRUH]\VWRU\]DZLHUDMÈ VLDUF]HNNDGPXNWöU\MHVWXZDĝDQ\]DVXEVWDQFMÚ QLHEH]SLHF]QÈ:]ZLÈ]NX]W\PGXĝHğUP\WDNLH MDN0RXVHU KWWS ZZZPRXVHUFRP QLHSRVLD GDMÈLFKZVZRLPDVRUW\PHQFLH0RĝHV]FRSUDZGD ]DNXSLÊMHZVHUZLVDFKDXNF\MQ\FKWDNLFKMDNH%D\ F]\$OOHJURDOHQLHNRU]\VWDP]QLFKZVZRLFKSUR MHNWDFKSRQLHZDĝ]DMDNLĂF]DVNRPSRQHQW\WHPRJÈ E\ÊSUDNW\F]QLHQLHRVLÈJDOQH
Rysunek 3.1. 6\PEROHIRWRWUDQ]\VWRUDVWRVRZDQHQD VFKHPDWDFK V\PERO]QDMGXMÈF\VLÚSROHZHMVWURQLH LV\PERO]QDMGXMÈF\VLÚQDĂURGNXRGQRV]ÈVLÚGRWHJR VDPHJRNRPSRQHQWX V\PEROSRSUDZHMVWURQLHZVND]XMHQD Z\SRVDĝHQLHIRWRWUDQ]\VWRUDZGRGDWNRZH]ïÈF]HSR]ZDODMÈFH QDSRGïÈF]HQLH]DVLODQLDZVSRPDJDMÈFHJRZ\WZDU]DQLHSUÈGX ]SDGDMÈFHJRQDNRPSRQHQWĂZLDWïD
2EHFQLH]DPLDVWQLFKVWRVXMHVLÚIRWRWUDQ]\VWRU\ 8ĝ\ZD VLÚ LFK Z DXWRPDW\F]Q\FK ZïÈF]QLNDFK RĂZLHWOHQLDXOLF]QHJRLGHWHNWRUDFKSRGF]HUZLHQL ZEXGRZDQ\FKZWHOHZL]RU\RGELHUDMÈF\FKV\JQDï\ z pilota.
&]DVDPLSRPLMDQHMHVWNöïNRRWDF]DMÈFHV\PERO &]DVHP]DPLDVWSRMHG\QF]HM]\J]DNRZDWHMVWU]DïNL QDV\PEROX]QDMG]LHV]GZLHSURVWHVWU]DïNL-HVWWR W\ONRUöĝQLFDZ]DVWRVRZDQHMV\PEROLFHZU]HF]\ ZLVWRĂFLREDV\PEROHRGQRV]ÈVLÚGRWHJRVDPHJR NRPSRQHQWX-HĂOLMHGQDNQDV\PEROXZLGRF]QHMHVW Z\SURZDG]HQLH]ZDUWH]ED]ÈWRPDP\MXĝGRF]\ QLHQLD]LQQ\PNRPSRQHQWHPNWöU\SRVLDGDGRGDW NRZH]ïÈF]HSR]ZDODMÈFHQDSRGïÈF]HQLH]DVLODQLD ZVSRPDJDMÈFHJRZ\WZDU]DQLHSUÈGX]SDGDMÈFHJR QDNRPSRQHQWĂZLDWïD:VSRPLQDP&LW\ONRRW\P ĝHE\ĂE\ïĂZLDGRP\LVWQLHQLDWDNLHJRIRWRWUDQ]\VWR UD:SUDNW\FHQLHEÚG]LHP\VWRVRZDÊJRZSURMHN WDFKRPöZLRQ\FKZWHMNVLÈĝFH
Generator fali akustycznej o częstotliwości zależnej od natężenia światła • 3DPLÚWDMĝHQDNRñFXNVLÈĝNLZGRGDWNX% ]QDMG]LHV]OLVWÚNRPSRQHQWöZQLH]EÚGQ\FKGR Z\NRQDQLDNDĝGHJR]HNVSHU\PHQWöZ 3UDFÚ]DF]QLMRGEXGRZ\XNïDGXSU]HGVWDZLRQHJRQD VFKHPDFLH]QDMGXMÈF\PVLÚQDU\VXQNX.RU]\ VWDP]XNïDGX]HJDURZHJRSRQLHZDĝXïDWZLDRQ GHPRQVWUDFMÚSUDF\IRWRWUDQ]\VWRUD6\JQDïJHQH URZDQ\SU]H]SRGVWDZRZÈELSRODUQÈZHUVMÚXNïDGX bPRĝHE\ÊQDVWÚSQLHVNLHURZDQ\GRGLRG\/(' 19
SU]HNDěQLNDDPRĝHQDZHWWDNMDNZW\PSU]\SDGNX Z\VWHURZDÊPDï\JïRĂQLN1RZRF]HĂQLHMV]DZHUVMD WHJRSRG]HVSRïXRSDUWDQDVWUXNWXU]H&026F]ÚVWR R]QDF]DQDV\PEROHPQLHMHVWZVWDQLHGR VWDUF]\ÊWDNLHMPRF\QDVZRLPZ\MĂFLX 5 V DC
Nie zapomnij o wykonaniu tego połączenia zwierającego ze sobą styki o numerach 2 i 6
10 kΩ 10 μF 555
'LRG\/('LIRWRWUDQ]\VWRU\PRJÈE\ÊEDUG]RSR GREQHGRVLHELHZLÚFVWRVXMVLÚUöZQLHĝLGRSR QLĝV]HMUHJXï\ • &KRZDMIRWRWUDQ]\VWRU\GRLQQHJRSXGHïNDQLĝ GLRG\/('LZ\UDěQLHMHR]QDF]1LHSR]ZöO QDZ\PLHV]DQLH]HVREÈW\FKNRPSRQHQWöZ )RWRJUDğÚREZRGX]DPLHV]F]RQRQDU\VXQNX : REZRG]LH ZLGRF]Q\P QD IRWRJUDğL SRPLQLÚWR UH]\VWRUb:SRGïÈF]RQ\V]HUHJRZR]JïRĂQL NLHPĽ]DVWRVRZDïHPJïRĂQLNRLPSHGDQFMLb:. :V]\VWNLHLQQHSRïÈF]HQLDZLGRF]QHQDIRWRJUDğLVÈ ]JRGQH]]DPLHV]F]RQ\PZF]HĂQLHMVFKHPDWHP
33 kΩ 0,01 μF
PT334-6C 3,3 kΩ
To jest krótsza nóżka fototranzystora
100 Ω
Rysunek 3.2. 8NïDGZ\WZDU]DMÈF\IDOÚDNXVW\F]QÈNWöU\ GHPRQVWUXMHG]LDïDQLHIRWRWUDQ]\VWRUD
=DFKRZDMRVWURĝQRĂÊPRQWXMÈFIRWRWUDQ]\VWRU6WR VXMVLÚGRQDVWÚSXMÈFHM]DVDG\ • 3UÈGRGRGDWQLHMSRODU\]DFMLZSï\ZDGRIR totranzystora przez NUöWV]HZ\SURZDG]HQLH DZ\Sï\ZDSU]H]GïXĝV]H. 'ODWHJRNUöWV]DQöĝNDIRWRWUDQ]\VWRUDSRZLQQD]QDM GRZDÊVLÚSROHZHMVWURQLHVFKHPDWX 0RĝHWRZ\GDÊ&LVLÚP\OÈFH'LRG\/('Z\JOÈGDMÈ LGHQW\F]QLHMDNIRWRWUDQ]\VWRU\DZLHV]ĝHGïXĝ V]DQöĝNDGLRG\/('MHVWMHM]DFLVNLHPGRGDWQLP :SU]\SDGNXIRWRWUDQ]\VWRUöZMHVWRGZURWQLH3R P\ĂORIRWRWUDQ]\VWRU]HMDNRSU]HFLZLHñVWZLHGLRG\ /(')RWRWUDQ]\VWRU\SRFKïDQLDMÈĂZLDWïRDGLRG\ /('MHHPLWXMÈ:]ZLÈ]NX]W\PLFK]ïÈF]DSHïQLÈ odwrotne funkcje.
20
Rysunek 3.3. 2EZöGIRWRWUDQ]\VWRUD]DZLHUDMÈF\XNïDG ]HJDURZ\Z\NRQDQ\QDSï\WFHSURWRW\SRZHM IRWRWUDQ]\VWRUMHVWSU]H]URF]\VW\PRELHNWHP]QDMGXMÈF\P VLÚQDĂURGNXSï\WNLZRNROLF\ĝöïW\FKSU]HZRGöZ SRSUDZHM VWURQLHZLGRF]QDMHVWF]ÚĂÊJïRĂQLND
3DPLÚWDMRNRQLHF]QRĂFL]ZDUFLD]HVREÈVW\NöZ XNïDGX]HJDURZHJRRQXPHUDFKL1D]GMÚFLX ]RVWDï\RQH]ZDUWH]DSRPRFÈ]LHORQHJRSU]HZR GX3RïÈF]HQLHWRMHVWSU]HGVWDZLRQHV\PEROLF]QLH SRĂURGNXXNïDGXVFDORQHJRZLGRF]QHJRQDU\VXQ NX-HĝHOLMHVWHĂSHZLHQĝHZ\NRQDïHĂSRSUDZ QLHZV]\VWNLHSRïÈF]HQLDWR]DVLOXNïDG:\VRNRĂÊ GěZLÚNXGRFKRG]ÈFHJR]JïRĂQLNDSRZLQQD]PLHQLDÊ VLÚZ]DOHĝQRĂFLRGQDWÚĝHQLDĂZLDWïDSDGDMÈFHJR na fototranzystor.
Eksperyment 3. Od światła do dźwięku
1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRNRQğJXUDFMÚ]ïÈF]\ XNïDGX3RGF]DVNROHMQHJRHNVSHU\PHQWXSR ]QDV]GRNïDGQLHMMHJRIXQNFMRQRZDQLH
Stan niski uruchamia układ Stan wysoki uruchamia układ Stan niski uruchamia układ
Wejście Rozładowanie komparatora Wyjście
Reset
Zasilanie prądem stałym o napięciu 5 – 15 V
)RWRWUDQ]\VWRUZUD]]UH]\VWRUHPbN:G]LDïDMDN G]LHOQLNQDSLÚFLD=DVDGÚG]LDïDQLDWDNLHJRXNïDGX RSLVDïHPZVHNFMLķ$FR]QDSLÚFLHP"ĵZUR]G]LD OH¥ZLDWïRSDGDMÈFQDIRWRWUDQ]\VWRUREQLĝDMHJR VNXWHF]Q\RSöUZHZQÚWU]Q\7R]NROHLSRZRGXMH ZDKDQLDQDSLÚFLDQDVW\NXQXPHUbXNïDGX]HJDUR ZHJR$OHVNÈGPDP\ZLHG]LHÊ]MDNGXĝ\PVSDG NLHPQDSLÚFLDPDP\GRF]\QLHQLD"'RZLHG]P\VLÚ WHJR
Próg
Sterowanie
Rysunek 3.4. )XQNFMH]ïÈF]\XNïDGX]HJDURZHJR SRGDQ\ ]DNUHVQDSLÚÊ]DVLODMÈF\FKRGQRVLVLÚW\ONRGRRU\JLQDOQHJR ELSRODUQHJRXNïDGX77/
(NVSHU\PHQWXM=DVWÈSUH]\VWRU\bN:LbN: in Q\PLFKDUDNWHU\]XMÈF\PLVLÚLQQÈUH]\VWDQFMÈ=D VWÈSNRQGHQVDWRUbP)LQQ\PRQLHFRZLÚNV]HM OXEPQLHMV]HMSRMHPQRĂFL&]\SDPLÚWDV]Z]öUSR ]ZDODMÈF\QDREOLF]HQLHF]ÚVWRWOLZRĂFLSUDF\XNïD GX"3U]\SRPQÚ&LJRZNROHMQ\PUR]G]LDOH1DM ZDĝQLHMV]HĝHE\ĂZLHG]LDïĝH]ïÈF]HRQXPHU]H ]QDMGXMÈFHVLÚZJöUQ\PSUDZ\PURJXREXGRZ\ XNïDGX SHïQLIXQNFMÚVW\NXVWHUXMÈFHJR3U]\ïRĝR QHGRQLHJRQDSLÚFLHRGSRZLDGD]DF]DVMDNLPLQLH SRPLÚG]\SU]HMĂFLHPXNïDGX]WU\EXķZïÈF]ĵZWU\E ķZ\ïÈF]ĵ7DNZLÚFQDSLÚFLHSUÈGXSRGDQHJRQDWR ]ïÈF]HRGSRZLDGD]DZ\VRNRĂÊGěZLÚNXJHQHURZD QHJRSU]H]XNïDG JG\G]LDïDRQ]F]ÚVWRWOLZRĂFLÈ ]QDMGXMÈFÈVLÚZSDĂPLHDNXVW\F]Q\P
Generator fali akustycznej o częstotliwości zależnej od natężenia światła
21
Eksperyment 4. Pomiar światła • 3DPLÚWDMĝHQDNRñFXNVLÈĝNLZGRGDWNX% ]QDMG]LHV]OLVWÚNRPSRQHQWöZQLH]EÚGQ\FKGR Z\NRQDQLDNDĝGHJR]HNVSHU\PHQWöZ 3U]\MU]\MVLÚEDUG]RSURVWHPXVFKHPDWRZL]QDMGX MÈFHPXVLÚQDU\VXQNX3U]\SRPLQDRQVFKHPDW SU]HGVWDZLRQ\ZF]HĂQLHMQDU\VXQNX2EZöG WHQPRĝHV]GRGDÊGRSï\WNLQDNWöUHMSUDFRZDïHĂ nad eksperymentem numer 3. Nie musisz demon WRZDÊZ\NRQDQHJRZF]HĂQLHMREZRGX3RSURVWX XPLHĂÊIRWRWUDQ]\VWRULUH]\VWRUZGDOV]HMF]ÚĂFL Sï\WNLSURWRW\SRZHM
4
• Im MDĂQLHMV]HĂZLDWïRW\PQLĝV]DVWDMHVLÚ VNXWHF]QDZHZQÚWU]QDUH]\VWDQFMDIRWRWUDQ ]\VWRUD 0RĝHV] WR ]DSDPLÚWDÊ NRMDU]ÈF ĂZLDWïR]F]\PĂFRUHGXNXMHUH]\VWDQFMÚ -HĝHOLSDPLÚWDV]FRQDSLVDïHPRG]LHOQLNXQDSLÚFLD SRGNRQLHFUR]G]LDïXķ(NVSHU\PHQWĵWRUR]X PLHV]ĝHVSDGHN rezystancji tranzystora spowoduje Z]URVWPLHU]RQHJRQDSLÚFLDZREZRG]LHZLGRF]Q\P QDU\VXQNX)RWRWUDQ]\VWRUSU]HSXV]F]DZLÚFHM SUÈGXSRPLÚG]\]ELRUF]ÈV]\QÈ]DVLODMÈFÈDSXQNWHP pomiaru. W tym przypadku: • -DĂQLHMV]HĂZLDWïRSRZRGXMHZ]URVWQDSLÚFLD na emiterze.
5 V DC U=?
PT334-6C 3,3 kΩ
Rysunek 4.1. 2EZöGSU]H]QDF]RQ\GRWHVWRZDQLD
IRWRWUDQ]\VWRUöZ
:REZöGZVWDZLïHPUH]\VWRUFKDUDNWHU\]XMÈF\VLÚ RSRUHPbN:SRQLHZDĝFKFLDïHPX]\VNDÊMDNQDM V]HUV]\]DNUHVQDSLÚÊQDHPLWHU]HIRWRWUDQ]\VWRUD 'RV]HGïHPGRZQLRVNXĝHWDNLUH]\VWRUVSUDZG]L VLÚZW\PREZRG]LHQDMOHSLHM 7HUD]RĂZLHWOIRWRWUDQ]\VWRUL]PLHU]QDSLÚFLHQD HPLWHU]H:W\PFHOXVNRU]\VWDM]ODPSNLVWRMÈFHM QDELXUNXELDïHMGLRG\/('ODWDUNLOXENRORURZHM GLRG\/('¥ZLDWïRSDGDMÈFQDIRWRWUDQ]\VWRUSR ZRGXMHSRMDZLHQLHVLÚQLHZLHONLHJRSUÈGXQDED]LH WHJRXNïDGXNWöU\Z]PDFQLDZLÚNV]\SUÈGSï\QÈF\ SRPLÚG]\NROHNWRUHPDHPLWHUHP
7ZLHUG]HQLHWRMHVWSUDZG]LZHW\ONRZWHG\JG\SR ïÈF]\V]]HVREÈNRPSRQHQW\WDNMDNSRND]DQRQD rysunku 4.1. 7HUD]SRGïÈF]MHRGZURWQLHĽVNRU]\VWDM]U\VXQ NX:]URVWMDVQRĂFLĂZLDWïDVSRZRGXMHREQLĝHQLH VLÚQDSLÚFLD)RWRWUDQ]\VWRUEÚG]LHWHUD]REQLĝDïUH ]\VWDQFMÚSRPLÚG]\V]\QÈ]ELRUF]ÈPDV\DSXQNWHP pomiaru. 5 V DC U=?
3,3 kΩ PT334-6C
Rysunek 4.2. -HĝHOL]DPLHQLP\PLHMVFDPLIRWRWUDQ]\VWRU
LUH]\VWRUWRZ]URVWMDVQRĂFLEÚG]LHSRZRGRZDïVSDGHN QDSLÚFLDZSXQNFLHSRPLDURZ\P 23
Korzystanie z fototranzystorów ,VWQLHMÈUöĝQHURG]DMHIRWRWUDQ]\VWRUöZ:\EUDïHP WDNLNWöU\MHVWZUDĝOLZ\QDV]HURNL]DNUHVF]ÚVWR WOLZRĂFL IDO ĂZLHWOQ\FK Ľ EÚG]LH RQ UHDJRZDï SR RĂZLHWOHQLXĂZLDWïHPGRZROQHJRNRORUX:LHOHIR WRWUDQ]\VWRUöZ UHDJXMH W\ONR QD ĂZLDWïR SRGF]HU ZRQHĽPDMÈRQHUHDJRZDÊZ\ïÈF]QLHQDĂZLDWïR Z\WZDU]DQHSU]H]GLRG\JHQHUXMÈFHSRGF]HUZLHñ -HĝHOLGLRGD/('LIRWRWUDQ]\VWRUSUDFXMÈZW\PVD P\PZÈVNLP]DNUHVLHF]ÚVWRWOLZRĂFLWR]PQLHMV]D VLÚ SUDZGRSRGRELHñVWZR SRZVWDZDQLD ]DNïöFHñ LEïÚGöZV\JQDïX 3DPLÚWDMRW\PĝHPLHUQLNFKDUDNWHU\]XMHVLÚGXĝÈ UH]\VWDQFMÈ-HĝHOLZ\SQLHV]JR]REZRGXL]DVWÈ SLV]QLVNÈUH]\VWDQFMÈWRSUÈGEÚG]LHSï\QÈÊQLHW\O NRSU]H]UH]\VWRUbN:DOHUöZQLHĝLSU]H]WÚQLVNÈ UH]\VWDQFMÚ]DVWÚSF]ÈFRSUDZGRSRGREQLHGRSUR ZDG]LGRSU]HFLÈĝHQLDWUDQ]\VWRUD1DV]F]ÚĂFLH XNïDG\ORJLF]QHPLNURNRQWUROHU\LLQQHXU]ÈG]HQLD F\IURZHFKDUDNWHU\]XMÈVLÚZ\VRNÈLPSHGDQFMÈZHM ĂFLRZÈĽPRĝHP\SRGïÈF]DÊMHEH]SRĂUHGQLRSRG HPLWHUIRWRWUDQ]\VWRUDRLOHVWRVXMHP\SUÈG]DVLOD MÈF\RZïDĂFLZ\PQDSLÚFLX ]Z\NOHEÚG]LHWRSUÈG VWDï\RQDSLÚFLXb9
• /XG]NLHRNRPRĝHRGELHUDÊIDOHRGïXJRĂFLRG bQPGRbQP • 3URPLHQLRZDQLHSRGF]HUZRQHFKDUDNWHU\]XMH VLÚIDOÈRGïXJRĂFLZLÚNV]HMRGbQP3UR PLHQLRZDQLHXOWUDğROHWRZHVNïDGDVLÚ]IDO RGïXJRĂFLPQLHMV]HMRGbQP,VWQLHMÈIR WRWUDQ]\VWRU\NWöUHUHDJXMÈW\ONRQDĂZLDWïR XOWUDğROHWRZHDOHZSUDNW\FHVÈRQHU]DGNR spotykane. • )RWRWUDQ]\VWRU\ZUDĝOLZHQDSURPLHQLRZDQLH SRGF]HUZRQHVÈ]Z\NOHF]DUQHJRNRORUX
Kontekst: fotony i elektrony ¥ZLDWïRMHVWěUöGïHPHQHUJLL)RWRWUDQ]\VWRU\SU]H NV]WDïFDMÈWÚHQHUJLÚZVWUXPLHñHOHNWURQöZ:HOHN WURQLFHLVWQLHMHNLONDNRPSRQHQWöZZNWöU\FKGR FKRG]LGRWDNLHMSU]HPLDQ\ • Fotodiody ]DZLHUDMÈ SöïSU]HZRGQLN NWöU\ PRĝHE\ÊSHQHWURZDQ\SU]H]IRWRQ\ ķF]È VWHF]NLĵ]NWöU\FKVNïDGDVLÚĂZLDWïR )R WRQ\Z\SLHUDMÈHOHNWURQ\NWöUHSU]HFKRG]È GR VÈVLHGQLHM ZDUVWZ\ Q SöïSU]HZRGQLND WZRU]ÈFSRWHQFMDïHOHNWU\F]Q\)RWRGLRGDPD FKDUDNWHU\VW\NÚOLQLRZÈLPRĝQDMÈVWRVRZDÊ ZĂZLDWïRPLHU]DFK
-HĝHOLV\JQDïNRPSRQHQWXDQDORJRZHJR WDNLHJRMDN WUDQ]\VWRUOXEIRWRWUDQ]\VWRU NLHUXMHV]GRZHMĂFLD HOHPHQWXF\IURZHJRWR]DZV]HPXVLV]GRNRQDÊSR PLDUXQDSLÚÊNWöUHEÚGÈGRFKRG]LÊGRXNïDGXF\IUR ZHJRZHZV]\VWNLFKPRĝOLZ\FKZDUXQNDFKSUDF\ REZRGX0XVLV]XSHZQLÊVLÚĝHQDSLÚFLH]QDMGXMH VLÚZRGSRZLHGQLP]DNUHVLH ]REDF]U\VXQHN%
• 2JQLZDVïRQHF]QHWRIRWRGLRG\NWöUHFKDUDN WHU\]XMÈVLÚEDUG]RGXĝÈSRZLHU]FKQLÈ
Podstawowe wiadomości dotyczące fototranzystorów
• )RWRWUDQ]\VWRUZXNïDG]LH'DUOLQJWRQD jest IRWRWUDQ]\VWRUHP G]LDïDMÈF\P QD ]DVDG]LH GZXVWRSQLRZHJR Z]PDFQLDF]D SRGREQLH GR XNïDGX 'DUOLQJWRQD &KDUDNWHU\]XMH VLÚ RQZLÚNV]ÈF]XïRĂFLÈRG]Z\NïHJRIRWRWUDQ ]\VWRUDDOHMHGQRF]HĂQLHGïXĝV]\PF]DVHP odpowiedzi.
• )RWRWUDQ]\VWRU\NODV\ğNXMHVLÚ]HZ]JOÚGXQD ]DNUHVF]ÚVWRWOLZRĂFLIDOQDMDNLHUHDJXMÈ 'ïXJRĂFLIDOZ\UDĝDVLÚZQDQRPHWUDFKĽ ZVNUöFLHQP
24
• )RWRWUDQ]\VWRU\SUDFXMÈZHGïXJWHMVDPHM]D VDG\FRIRWRGLRG\-HG\Q\PZ\MÈWNLHPMHVW WXREHFQRĂÊ]HZQÚWU]QHJR]DVLODQLDNWöUH ZVSRPDJDSU]HSï\ZHOHNWURQöZ¥ZLDWïRQLH WZRU]\EH]SRĂUHGQLRVWUXPLHQLDHOHNWURQöZ ĂZLDWïRVWHUXMHMHJRSU]HSï\ZHP
Eksperyment 4. Pomiar światła
Podstawowe wiadomości dotyczące układu 555
;BTJMBOJFQSŕEFNTUBZN POBQJŢDJVo7
.VLÈĝND(OHNWURQLND2GSUDNW\NLGRWHRULL zawiera FDïÈVHNFMÚSRĂZLHFRQÈXNïDGRZL]HJDURZHPX 7HUD]SU]\SRPQÚ&LSRSURVWXQDMZDĝQLHMV]HZLDGR PRĂFLGRW\F]ÈFHWHJRNRPSRQHQWX )XQNFMH]ïÈF]\ 'REU]HE\E\ïRJG\E\ĂSRWUDğïEH]GïXĝV]HJR QDP\VïX]DVWRVRZDÊXNïDGbQLH]DOHĝQLHRG WHJRF]\FKFHV]Z\JHQHURZDÊSRMHG\QF]\LP SXOVF]\FDïÈLFKVHULÚ3U]\SRPQLMVRELHR]QD F]HQLD]ïÈF]\SU]HGVWDZLRQHQDU\VXQNX 8NïDGPRQRVWDELOQ\ 5\VXQHNbPRĝHSRPöF&LZSU]\SRPQLHQLX VRELHLQIRUPDFMLRSUDF\XNïDGX]HJDURZHJR ZWU\ELHPRQRVWDELOQ\P=PLDQDVWDQXV\JQDïX SRGDZDQHJRQDZHMĂFLHNRPSDUDWRUD]Z\VRNLH go na QLVNLSRZRGXMHSRGDQLHLPSXOVXV\JQDïX o Z\VRNLPVWDQLHQDZ\MĂFLX&]DVWUZDQLDLP SXOVX]DOHĝ\RGUH]\VWDQFMLUH]\VWRUD5bLSR MHPQRĂFLNRQGHQVDWRUD&bĽNRQGHQVDWRUMHVW ïDGRZDQ\]DSRĂUHGQLFWZHPUH]\VWRUD-HĝHOLQLH EÚG]LHP\NRU]\VWDÊ]H]ïÈF]DUHVHWXMÈFHJRXNïDG ]HJDURZ\WRSRZLQQLĂP\]HZU]HÊJR]GRGDWQLÈ ]ELRUF]ÈV]\QÈ]DVLODMÈFÈZFHOX]DSRELHJQLÚFLD SU]\SDGNRZHPXXĝ\FLXWHJRVW\NX
8FKǯDJF LPNQBSBUPSB 8ZKǯDJF
3
/JTLJFOBQJŢDJFSFTFUVKF VLBE BXZTPLJF XZŕD[BUŢGVOLDKŢ
$
+FƒFMJOJFVƒZXBT[[ŕD[BTUFSVKŕDFHP UPQPŕD[KF [NBTŕ[BQPžSFEOJDUXFNLPOEFOTBUPSB ' oXZFMJNJOVKFT[XUFOTQPTØC[BLØDFOJB Rysunek 4.3. 8SURV]F]RQ\VFKHPDWSRND]XMÈF\XNïDG
]HJDURZ\bSRGïÈF]RQ\WDNDE\SUDFRZDïZWU\ELH PRQRVWDELOQ\P
&]DVWUZDQLDLPSXOVXPRQRVWDELOQHJR :WDEHOLbSU]HGVWDZLRQR ZVHNXQGDFK F]D V\WUZDQLDJHQHURZDQ\FKLPSXOVöZZ]DOHĝ QRĂFLRGRSRUXHOHNWU\F]QHJRJHQHURZDQHJR SU]H]UH]\VWRU5bLSRMHPQRĂFLNRQGHQVDWRUD &&]DV\WHGRW\F]ÈWU\EXPRQRVWDELOQHJR%DU G]LHMV]F]HJöïRZÈWDEHOÚ]QDMG]LHV]ZNVLÈĝFH (OHNWURQLND2GSUDNW\NLGRWHRULL lub w nocie NDWDORJRZHMSURGXFHQWDXNïDGX
Tabela 4.1. &]DVWUZDQLDLPSXOVX Z\UDĝRQ\ZVHNXQGDFK JHQHURZDQHJRSU]H]XNïDG]HJDURZ\bG]LDïDMÈF\ZWU\ELH
PRQRVWDELOQ\P
Pojemność kondensatora C1
Czas trwania impulsu w zależności od rezystancji R1 10 kΩ
33 kΩ
100 kΩ
330 kΩ
1 MΩ
0,01 μF
0,00011
0,00036
0,0011
0,0036
0,011
0,1 μF
0,0011
0,0036
0,011
0,036
0,11
1 μF
0,011
0,036
0,11
0,36
1,1
10 μF
0,11
0,36
1,1
3,6
100 μF
1,1
3,6
Podstawowe wiadomości dotyczące układu 555
11
36
11 110
25
2EZöGDVWDELOQ\ 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRREZöGZNWöU\P XNïDG]HJDURZ\SUDFXMHZWU\ELHDVWDELOQ\PĽ JHQHUXMHFLÈJLPSXOVöZ:W\PWU\ELHXNïDGSR XUXFKRPLHQLXG]LDïDDĝGRRGïÈF]HQLDRGQLHJR ]DVLODQLDOXESRGDQLDQLVNLHJRV\JQDïXQD]ïÈF]X reset.
']LDïDQLHXNïDGXZWU\ELHDVWDELOQ\P 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRG]LDïDQLHXNïD GXZWU\ELHDVWDELOQ\P.RQGHQVDWRUïDGRZDQ\ MHVWSUÈGHPSï\QÈF\PSU]H]UH]\VWRU\5bL5 DQDVWÚSQLHMHVWUR]ïDGRZ\ZDQ\SU]H]XNïDG]H JDURZ\]DSRĂUHGQLFWZHPUH]\VWRUD5:ïDĂQLH GODWHJRV\JQDïZ\VRNLMHVWSRGDZDQ\GïXĝHMRG V\JQDïXQLVNLHJR
;BTJMBOJFQSŕEFNTUBZN POBQJŢDJVo7 ;XBSDJF[FTPCLJ[LJD[Z POVNFSBDIJQPXPEVKF DJLJHFHFOFSPXBOJF JNQVMTÓXQS[F[VLBE
555
3
R1
555
R1
R2
R2
8FKžDJF LPNQBSBUPSB 8ZKžDJF
C1
3
;XBSDJF[LJD[BTUFSVKLJDFHP[EPEBUOJLJT[ZOLJ [BTJMBKLJDLJ BUBLȃF[LJD[BSFTFU[T[ZOLJ VKFNOLJ[BQPǯSFEOJDUXFNLPOEFOTBUPSB 'TVȃZEPLBEOJFUFNVTBNFNVDFMPXJ DPXQS[ZQBELVVLBEV E[JBBKLJDFHPXUSZCJFNPOPTUBCJMOZN
C1
Ładowanie
$
Rozładowanie
Rysunek 4.5. =DVDGDG]LDïDQLDXNïDGX]HJDURZHJRZWU\ELH
DVWDELOQ\P NRQGHQVDWRU&bMHVWïDGRZDQ\SUÈGHPSï\QÈF\P SU]H]UH]\VWRU\5bL5DSUÈGSRZVWDMÈF\ZZ\QLNX UR]ïDGRZDQLDSU]HSï\ZDSU]H]UH]\VWRU5
Rysunek 4.4. 8SURV]F]RQ\VFKHPDWSRND]XMÈF\REZöG
ZNWöU\PXNïDGbG]LDïDZWU\ELHDVWDELOQ\P
&]ÚVWRWOLZRĂÊSUDF\XNïDGXZWU\ELHDVWDELOQ\P : WDEHOL b SU]HGVWDZLRQR F]ÚVWRWOLZRĂFL JHQHURZDQ\FK LPSXOVöZ Z\UDĝRQH Z +] Z ]DOHĝQRĂFL RG SRMHPQRĂFL NRQGHQVDWRUD
Tabela 4.2. &]ÚVWRWOLZRĂFLV\JQDïöZ Z\UDĝRQHZVHNXQGDFK JHQHURZDQ\FKSU]H]XNïDG]HJDURZ\bG]LDïDMÈF\ZWU\ELH
DVWDELOQ\P ]DNïDGDP\ĝHUH]\VWDQFMD5bEÚG]LHVWDOHZ\QRVLÊbNΩ
Pojemność kondensatora C1
26
Częstotliwość astabilna (Hz) dla poszczególnych wartości rezystancji R2 (R1 = 10 kΩ) 10 kΩ
33 kΩ
100 kΩ
330 kΩ
1 MΩ
0,001 μF
48 000
19 000
6900
2200
720
0,01 μF
4800
1900
690
220
72
0,1 μF
480
190
69
22
1 μF
48
19
7,2
6,9
2,2
0,72
10 μF
4,8
1,9
0,69
0,22
0,072
100 μF
0,48
0,19
0,069
0,022
0,0072
Eksperyment 4. Pomiar światła
&bLUH]\VWDQFML5b ]DNïDGDP\ĝHUH]\VWDQFMD 5bEÚG]LHVWDOHZ\QRVLÊbN: 3U]HGVWDZLR QHGDQHGRW\F]ÈXNïDGXSUDFXMÈFHJRZWU\ELH DVWDELOQ\P0RĝHV]VWRVRZDÊQLĝV]ÈUH]\VWDQ FMÚ5DOHXNïDGEÚG]LHSRELHUDïZWHG\SUÈG RZLÚNV]\PQDWÚĝHQLX &DïNRZLW\F]DVF\NOX &DïNRZLW\F]DVWUZDQLDF\NOXSUDF\XNïDGX]HJD rowego w trybie astabilnym jest proporcjonalny GRVXP\UH]\VWDQFML5553HïQ\F\NO SUDF\WUZDW\OHFRLPSXOVDWDNĝHF]DVNWöU\ XSï\QLHGRPRPHQWXZ\JHQHURZDQLDNROHMQHJR LPSXOVX ]REDF]U\VXQHN
Napięcie wyjściowe
Proporcjonalny do R1 + R2
Proporcjonalny do R1 + R2 + R2
5 4 3 2 1 0 Czas Proporcjonalny do R2
Rysunek 4.6. *UDğF]QDLQWHUSUHWDFMDF]DVXWUZDQLDLPSXOVX
XNïDGX]HJDURZHJRb ]DVLODQHJRSUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLX b9 G]LDïDMÈFHJRZWU\ELHDVWDELOQ\P LOXVWUDFMDSRND]XMH GODF]HJRF]DVWUZDQLDLPSXOVXMHVWZSURVWSURSRUFMRQDOQ\GR VXP\UH]\VWDQFML555
2EOLF]DQLHF]ÚVWRWOLZRĂFL 5H]\VWDQFMH5bL5bVÈZ\UDĝDQHZNLORRPDFK D SRMHPQRĂÊ NRQGHQVDWRUD &b MHVW RNUHĂOR QDZPLNURIDUDGDFKDZLÚFPRĝHV]REOLF]\Ê F]ÚVWRWOLZRĂÊI]MDNÈSUDFXMHXNïDG]HJDURZ\ bZWU\ELHDVWDELOQ\P&]ÚVWRWOLZRĂÊWÚREOL F]\V]NRU]\VWDMÈF]SRQLĝV]HJRZ]RUXZNWö U\P5R]QDF]DVXPÚ555 I 5Ś&
Podstawowe wiadomości dotyczące układu 555
'XĝHNRQGHQVDWRU\ .RQGHQVDWRU\ R GXĝ\FK SRMHPQRĂFLDFK QD SU]\NïDGSRZ\ĝHMbP) PRJÈSU]\F]\QLDÊ VLÚGRSRZVWDZDQLDSUÈGöZXSï\ZRZ\FKL]D NïöFHñSUDF\REZRGX-HVWWRQLHSRĝÈGDQDFH FKDFKDUDNWHU\]XMÈFDNRQGHQVDWRU\ ]ZïDV]F]D HOHNWUROLW\F]QH 3HZQHQLHGRFLÈJQLÚFLDZLFK NRQVWUXNFMLSURZDG]ÈGRXWUDW\ïDGXQNX3UÈG\ XSï\ZRZH JHQHURZDQH SU]H] GXĝH NRQGHQ VDWRU\VÈSRUöZQ\ZDOQH]SUÈGHPïDGRZDQLD WDNLHJRNRQGHQVDWRUD]DSRĂUHGQLFWZHPGXĝHM rezystancji. 3RPLDUV]\ENRĂFL -HĝHOLFKFHV]GRZLHG]LHÊVLÚMDNV]\ENRSUD FXMH7ZöMXNïDG]HJDURZ\DMHVWWRF]DVQDW\OH NUöWNLĝHQLHMHVWHĂZVWDQLHJR]PLHU]\Ê]D SRPRFÈVWRSHUDDMHGQRF]HĂQLHQLHSRVLDGDV] RVF\ORVNRSXWRPRĝHV]Z\PLHQLÊNRQGHQVD WRUQDWDNLNWöU\FKDUDNWHU\]XMHVLÚSRMHPQRĂ FLÈG]LHVLÚFLRNURWQLHDOERVWXNURWQLHZLÚNV]ÈRG ZïDĂFLZHM&]DVWUZDQLDF\NOXSUDF\SRZLQLHQ ZWHG\Z\GïXĝ\ÊVLÚQDW\OHĝHEÚG]LHV]ZVWD QLHJR]PLHU]\Ê]DSRPRFÈVWRSHUD3DPLÚWDM RW\PĝHRWU]\PDV]ZWHQVSRVöESU]\EOLĝRQ\ F]DVĽSRGDZDQDSU]H]SURGXFHQWDSRMHPQRĂÊ NRQGHQVDWRUDFKDUDNWHU\]XMHVLÚEDUG]RGXĝÈWR OHUDQFMÈDSRQDGWRZSU]\SDGNXZLÚNV]\FKNRQ GHQVDWRUöZGRFKRG]LGRXSï\ZXSUÈGXRF]\P SLVDïHPZF]HĂQLHM =DVLODQLH 8NïDGbQDOHĝ\]DVLODÊSUÈGHPVWDï\PRQD SLÚFLXZJUDQLFDFKRGbGRb9&]ÚVWRWOLZRĂÊ JHQHURZDQ\FKLPSXOVöZSRZLQQDE\ÊZPLDUÚ VWDELOQDZW\P]DNUHVLHQDSLÚÊ 1DSLÚFLHZ\MĂFLRZH 6\JQDïRVWDQLHZ\VRNLPJHQHURZDQ\SU]H]XNïDG bFKDUDNWHU\]XMHVLÚQDSLÚFLHPQLH]QDF]QLH QLĝV]\PRGQDSLÚFLD]DVLODMÈFHJRXNïDG-HĝHOL FKFHV]NLHURZDÊWHQV\JQDïGRXNïDGXORJLF]QH JRNWöU\PDPDïÈWROHUDQFMÚQDSLÚÊV\JQDïöZ RVWDQLHZ\VRNLPLQLVNLPWR]PLHU]QDSLÚFLH QDZ\MĂFLXXNïDGXJG\EÚG]LHRQSUDFRZDï EDUG]RZROQR QSJHQHUXMÈFSLÚFLRVHNXQGRZH 27
LPSXOV\ ĽZW\PF]DVLH7ZöMPLHUQLNSRZLQLHQ Z\ĂZLHWOLÊUHDOQÈZDUWRĂÊQDSLÚFLD1DZHMĂFLX XNïDGXORJLF]QHJRPRĝHV]]DVWRVRZDÊUH]\VWRU SRGFLÈJDMÈF\OXEĂFLÈJDMÈF\FKDUDNWHU\]XMÈF\ VLÚUH]\VWDQFMÈbN:. -HĝHOLNWöUDNROZLHN]SU]\SRPQLDQ\FKLQIRUPDFML Z\GDMH&LVLÚQLHMDVQDWR]DMU]\MGRNVLÈĝNL(OHNWURQLND2GSUDNW\NLGRWHRULLOXEGRZROQHMLQQHMNVLÈĝ NL]DZLHUDMÈFHMSRGVWDZRZHZLDGRPRĂFLQDWHPDW HOHNWURQLNL1LHNWöUHU]HF]\PRJÈZ\GDÊ&LVLÚMDVQH dopiero po lekturze noty katalogowej omawianego XNïDGX
1RZRF]HĂQLHMV]D ZHUVMD WHJR XNïDGX RSDUWD QD strukturze CMOS: • jest bardziej podatna na uszkodzenia w wyni NXZ\ïDGRZDñHOHNWURVWDW\F]Q\FK • FKDUDNWHU\]XMHVLÚPQLHMV]\P]DNUHVHPWROH URZDQHJRQDSLÚFLDSUÈGX]DVLODMÈFHJR • QLHSRWUDğGRVWDUF]\ÊSUÈGXRWDNZ\VRNLP QDWÚĝHQLXMDNVWDUV]DZHUVMDXNïDGX QDWÚĝHQLH ]DOHĝ\RGSURGXFHQWD • QLHJHQHUXMHVNRNöZQDSLÚFLDSRGF]DVSU]H ïÈF]DQLDV\JQDïXZ\MĂFLRZHJR • SRELHUDEDUG]RPDïRSUÈGX
Podstawowe różnice pomiędzy układami zegarowymi zbudowanymi na bazie struktury CMOS i tranzystora bipolarnego 3LHUZV]\XNïDGbE\ï]EXGRZDQ\QDED]LHWUDQ ]\VWRUDELSRODUQHJR7DNDZHUVMDWHJRXNïDGXMHVW ZFLÈĝSURGXNRZDQD-HVWRQDF]ÚVWRRNUHĂODQDPLD QHPXNïDGX77/8NïDGWHQ • FKDUDNWHU\]XMH VLÚ QLVNÈ SRGDWQRĂFLÈ QD XV]NRG]HQLDSU]H]ïDGXQNLVWDW\F]QH • SRVLDGDV]HURNL]DNUHVWROHURZDQHJRQDSLÚFLD SUÈGX]DVLODMÈFHJR • SRWUDğSUDFRZDÊSU]\REFLÈĝHQLXHOHPHQWHP SRELHUDMÈF\PSUÈGRQDWÚĝHQLXGRbP$ • JHQHUXMH ]DNïöFHQLD SRGF]DV SU]HïÈF]DQLD VWDQXZ\WZDU]DQHJRV\JQDïX
2ELHZHUVMHWHJRXNïDGXPRJÈE\ÊQD]ZDQHPLDQHP ķXNïDGX]HJDURZHJRĵDLFKQD]Z\PRJÈE\Ê GRVLHELHEDUG]RSRGREQH1DSU]\NïDGğUPD7H[DV ,QVWUXPHQWVZ\WZDU]DZHUVMÚRSDUWÈQDVWUXNWXU]H &026SRGQD]ZÈ7/&4bRUD]ZHUVMÚRSDUWÈQD WUDQ]\VWRU]HELSRODUQ\PSRGQD]ZÈ1(31LHVWH W\QLHNWöUHZHUVMHWHJRXNïDGXRSDUWHQDVWUXNWXU]H &026VÈNRPSRQHQWDPLSU]H]QDF]RQ\PLGRSUDF\ SRGQDSLÚFLHPb9NROHMQHSRGQDSLÚFLHPb9 DF]ÚĂÊLQQ\FKZHUVMLPRĝHE\Ê]DVLODQH]DSRPRFÈ GRĂÊV]HURNLHJRZDFKODU]DQDSLÚÊ -HĝHOLNXSXMHV]RPDZLDQ\XNïDGWR]DSR]QDMVLÚ GRNïDGQLH]MHJRQRWÈNDWDORJRZÈ8NïDGRSDUW\QD VWUXNWXU]H&026QLHEÚG]LHZVWDQLHVDPRG]LHOQLH Z\VWHURZDÊJïRĂQLNDEÚGÈFHJRF]ÚĂFLÈREZRGX SU]HGVWDZLRQHJRQDSRF]ÈWNXWHJRUR]G]LDïX
• SRELHUDSUÈGRGRĂÊGXĝ\PQDWÚĝHQLX
28
Eksperyment 4. Pomiar światła
Eksperyment 5. Ten krztuszący się dźwięk
5
1DSLÚFLHQD]ïÈF]XVWHUXMÈF\PSUDFÈXNïDGX]HJD URZHJRbPRĝQDUHJXORZDÊQLHW\ONR]DSRPRFÈ IRWRWUDQ]\VWRUD0RĝQDZW\PFHOX]DVWRVRZDÊGUXJL WDNLVDPXNïDGW\ONRG]LDïDMÈF\]QDF]QLHZROQLHM =PLDQ\F]ÚVWRWOLZRĂFLGěZLÚNXEÚGÈ]DFKRG]LÊDX tomatycznie.
2EZöGWHJRW\SXSU]HGVWDZLïHPZF]HĂQLHMZHNV SHU\PHQFLH QXPHU Z NVLÈĝFH (OHNWURQLND 2G SUDNW\NLGRWHRULLMHGQDNGěZLÚNJHQHURZDQ\SU]H] WDPWHQ XNïDG E\ï LQQ\ 3RUöZQDM VFKHPDW\ W\FK GZöFK REZRGöZ &]\ SRWUDğV] SRZLHG]LHÊ GOD F]HJRGěZLÚNMHVWLQQ\"
1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRQLHFREDUG]LHMUR]EX GRZDQÈ RGRGDWNRZÈGROQÈF]ÚĂÊ ZHUVMÚVFKHPD WXRPDZLDQHJRZF]HĂQLHMREZRGX1DU\VXQNX ]QDMGXMHVLÚIRWRJUDğDJRWRZHMSï\WNL:\MĂFLHGUX JLHJRXNïDGX]HJDURZHJRMHVWSRïÈF]RQH]H]ïÈF]HP VWHUXMÈF\PSUDFÈSLHUZV]HJRXNïDGX]DSRĂUHGQL FWZHPNRQGHQVDWRUDbP)&]HPXPDVïXĝ\ÊWHQ NRQGHQVDWRU"']LÚNLQLHPXGěZLÚNEÚG]LHķNU]WXVLï VLÚĵ&RSU]H]WRUR]XPLHP"*G\XVï\V]\V]HIHNW G]LDïDQLDXNïDGXWR]UR]XPLHV]RFRPLFKRG]L
-HĝHOL]DVWÈSLV]NRQGHQVDWRURSRMHPQRĂFLbPF WDNLPNWöU\EÚG]LHFKDUDNWHU\]RZDïVLÚSRMHPQRĂFLÈ bP) ]REDF]U\VXQHN WRZV]\VWNREÚG]LHVLÚ G]LDïRG]LHVLÚÊUD]\V]\EFLHM'ěZLÚNEÚG]LHZWHG\ SU]\SRPLQDïFKDUDNWHU\VW\F]Q\RGJïRVV\UHQ\DODU PXSU]HFLZZïDPDQLRZHJR:ïDĂQLHWHQFKDUDNWHU\ VW\F]Q\WRQQD]ZDïHPķNU]WXV]ÈF\PVLÚĵGěZLÚNLHP 0RĝHV]HNVSHU\PHQWRZDÊVWRVXMÈFUöĝQHUH]\VWRU\ LNRQGHQVDWRU\L]PLHQLDMÈFF]DVWUZDQLDF\NOXSUDF\ XNïDGX]HJDURZHJR6SUöEXMX]\VNDÊQDMEDUG]LHMLU\ WXMÈF\LQLH]QRĂQ\KDïDVMDNLW\ONRVRELHZ\REUDĝDV]
:REZRG]LHGUXJLHJRXNïDGX]HJDURZHJR]DSR ĂUHGQLFWZHPUH]\VWRUDbN:ïDGRZDQ\MHVWNRQ GHQVDWRURSRMHPQRĂFLbP)OXEbP) PRĝHV] ]GHF\GRZDÊRW\PNWöU\]QLFK]DVWRVXMHV] 1DM SLHUZZ\SUöEXMG]LDïDQLHREZRGX]NRQGHQVDWRUHP bP):\NRQDQLHF\NOXSUDF\]DMPLHXNïDGRZL]H JDURZHPXRNRïRVHNXQG\1DSRF]ÈWNXGUXJLXNïDG ]HJDURZ\QLHEÚG]LHZSï\ZDïQDG]LDïDQLHSLHUZV]H JRXNïDGXDOHVWRSQLRZHïDGRZDQLHNRQGHQVDWRUD RSRMHPQRĂFLbP)EÚG]LHSRZRGRZDïR]PLDQÚ F]ÚVWRWOLZRĂFLSUDF\WHJRXNïDGX ]ZLÚNV]DQLHF]Ú VWRWOLZRĂFLJHQHURZDQHJRGěZLÚNX *G\]QDMGXMÈF\ VLÚQLĝHMXNïDG]HJDURZ\VNRñF]\SRGDZDQLHZ\VR NLHJRV\JQDïXZ\MĂFLRZHJRVSU]ÚĝRQ\]QLPNRQ GHQVDWRU]DF]QLHUR]ïDGRZ\ZDÊVLÚDF]ÚVWRWOLZRĂÊ SUDF\JöUQHJRXNïDGX]HJDURZHJR]DF]QLHVSDGDÊ
=DNUHVPRĝOLZRĂFLPRG\ğNDFMLSUDF\XNïDGXSRV]H U]DIRWRWUDQ]\VWRU6SUöEXMRĂZLHWODÊJRĂZLDWïHP RUöĝQ\PQDWÚĝHQLXLREVHUZRZDÊSUDFÚXNïDGX =REDF]MDNEÚG]LHSUDFRZDïXNïDGJG\EÚG]LHV] EDUG]RV]\ENRSU]\NU\ZDïLRGVïDQLDïIRWRWUDQ]\VWRU palcem. &RE\ĂX]\VNDïGRGDMÈFGRWHJRREZRGXGUXJLIR WRWUDQ]\VWRUWDNDE\QDSUDFÚNDĝGHJR]XNïDGöZ ]HJDURZ\FKZSï\ZDïNRPSRQHQWĂZLDWïRF]Xï\"
29
7%$
5FOVLBE[FHBSPXZ PEQPXJBEB[BD[ŢTUPUMJXPžŗ HFOFSPXBOFHPEƑXJŢLV
LƮ
LƮ
' '
' Ʈ
5FOVLBE[FHBSPXZHFOFSVKFTZHOB QPEDJŕHBKŕDZJžDJŕHBKŕDZD[ŢTUPUMJXPžŗ EƑXJŢLVHFOFSPXBOFHPQS[F[ESVHJVLBE
LƮ
LƮ
Rysunek 5.2. *RWRZ\XNïDG]DZLHUDMÈF\GZDXNïDG\]HJDURZH
' MVC '
15$ LƮ 'PUPUSBO[ZTUPSEFDZEVKFPUZN KBLD[ŢTUPOBTUŢQVKŕ[NJBOZ XZTPLPžDJHFOFSPXBOFHPEƑXJŢLV Rysunek 5.1. 6WRVXMÈFGUXJLXNïDG]HJDURZ\ZFHOX VWHURZDQLDQDSLÚFLHPQD]ïÈF]XVWHUXMÈF\PSUDFÈSLHUZV]HJR XNïDGXPRĝQDRWU]\PDÊQDSUDZGÚLU\WXMÈF\ķNU]WXV]ÈF\VLÚĵ GěZLÚN
Dalsze modyfikacje ,VWQLHMHZLHOHLQQ\FKXNïDGöZ]HJDURZ\FKEÚGÈF\FK DOWHUQDW\ZDPLGODF]LSX&KDUDNWHU\]XMÈVLÚRQH EUDNLHPQLHNWöU\FK]RJUDQLF]HñNWöUHZ\PLHQLïHP SRGNRQLHFSRSU]HGQLHJRUR]G]LDïX • 8NïDGbPDWDNÈVDPÈNRQğJXUDFMÚ]ïÈF]\ Z\MĂFLRZ\FKDOHSRELHUDPQLHMSUÈGX0RĝH E\Ê]DVLODQ\SUÈGHPRQDWÚĝHQLXb9LWZR U]\PQLHM]DNïöFHñZREZRG]LH0DNV\PDOQH QDSLÚFLHSUÈGX]DVLODMÈFHJRDWDNĝHPDNV\ PDOQ\SREöUSUÈGXVÈUöĝQHGODXNïDGöZZ\ NRQDQ\FKSU]H]UöĝQ\FKSURGXFHQWöZ • 8NïDG % Z\SRVDĝRQR Z GRGDWNRZH IXQNFMHNWöUHVSUDZLDMÈĝHMHVWRQEDUG]LHM ZV]HFKVWURQQ\:\SRVDĝRQRJRZGZD]ïÈ F]DZ\]ZDODMÈFH MHGQRUHDJXMHQDSU]HMĂFLH V\JQDïX]HVWDQXZ\VRNLHJRQDQLVNLDGUXJLH ]HVWDQXQLVNLHJRQDZ\VRNL:\SRVDĝRQR JRUöZQLHĝZGZDX]XSHïQLDMÈFHVLÚZ\MĂFLD NLHG\ MHGQR ] QLFK SRGDMH V\JQDï Z\VRNL
30
Eksperyment 5. Ten krztuszący się dźwięk
GUXJLHSRGDMHV\JQDïQLVNL8NïDGG]LDïDZWU\ bie monostabilnym lub w trybie astabilnego PXOWLZLEUDWRUD Z ]DOHĝQRĂFL RG SRGDQHJR V\JQDïX8NïDGWHQPRĝHE\Ê]DVLODQ\V]H URNLPZDFKODU]HPQDSLÚÊĽWDNLPVDP\P MDNSLHUZV]DELSRODUQDZHUVMDPRGXïX • +& MHVW SRGZöMQ\P PRQRVWDELO Q\PXNïDGHP]HJDURZ\PĽVNïDGDVLÚRQ ]GZöFKWLPHUöZSUDFXMÈF\FKZWU\ELHPR QRVWDELOQ\P.LHG\SRïÈF]\VLÚMHWDNDE\ Z\]ZDODï\VLHELHQDZ]DMHPWRZUH]XOWDFLH X]\VNXMHVLÚFLÈJLPSXOVöZ0RĝHV]ZWHG\ UHJXORZDÊQLH]DOHĝQLHF]DVWUZDQLDLPSXOVX JHQHURZDQHJRSU]H]NDĝG\]XNïDGöZ&]LS WHQPRĝQD]DVLODÊSUÈGHPVWDï\PRPDNV\ PDOQ\PQDSLÚFLXb9DOH]RVWDïRQ]DSURMHN WRZDQ\GR]DVLODQLDQDSLÚFLHPb9 • %MHVWUöZQLHĝSRGZöMQ\PPRQRVWD ELOQ\PXNïDGHP]HJDURZ\PSRGREQ\PGR +& DOH RSDUWR JR QD GRĂÊ OHFLZHM VWUXNWXU]H&026FRSR]ZDODQD]DVLODQLH JRV]HUV]\PZDFKODU]HPQDSLÚÊ DĝGRb9 • ,QQHSRGZöMQHPRQRVWDELOQHXNïDG\]HJDURZH WR+&+&+&bL % :V]\VWNLHRQHVÈSRGREQHGRVLHELHDOHFKD UDNWHU\]XMÈVLÚQLHFRLQQ\PLVSHF\ğNDFMDPL • 8NïDGbMHVWSRGZöMQ\PXNïDGHP]HJD URZ\PVNïDGDMÈF\PVLÚ]GZöFKXNïDGöZ b ]DPNQLÚW\FK ZH ZVSöOQHM REXGRZLH 0RJÈRQHVWHURZDÊZ]DMHPQLHVZRMÈSUD FÈDOHSRVLDGDMÈRJUDQLF]HQLDNODV\F]Q\FK XNïDGöZ&]LSbQLHMHVWREHFQLHWDN SRSXODUQ\MDNNLHG\ĂLSUDZGRSRGREQLH]D MDNLĂF]DVWUXGQREÚG]LHJRNXSLÊ'ODWHJR QLHNRU]\VWDP\]W\FKXNïDGöZZWHMNVLÈĝFH 3RQDGWRZ\JRGQLHMMHVWXPLHĂFLÊSRMHG\QF]\ F]LSbGRNïDGQLHWDPJG]LHJRSRWU]HEX jemy.
Dalsze modyfikacje
• 1D NRQLHF ZDUWR SU]\MU]HÊ VLÚ XNïDGRZL +&NWöU\]DZLHUDGZXG]LHVWRF]WH URVWRSQLRZ\OLF]QLNG]LHOÈF\F]ÚVWRWOLZRĂÊ ]HJDUDQDZHWQDbPLOLRQöZF]ÚĂFL=DELHJ WDNLSR]ZDODQDUR]FLÈJQLÚFLHLQWHUZDïX]HJDUD QDZHWGRNLONXGQL:FHOXX]\VNDQLDZLÚNV]HM SUHF\]MLG]LDïDQLDXNïDGXPRĝHV]SRGïÈF]\Ê GRQLHJRUH]RQDWRUNZDUFRZ\ ]DPLDVWXNïDGX VNïDGDMÈFHJRVLÚ]UH]\VWRUDLNRQGHQVDWRUD 5H]RQDWRUWDNLSUDFXMH]Z\VRNÈF]ÚVWRWOLZRĂ FLÈDZLÚFNRU]\VWDMÈF]QLHJRVNUöFLV]PDN symalny czas trwania impulsu generowanego SU]H]XNïDG]HJDURZ\3UREOHPWHQPRĝHV] UR]ZLÈ]DÊïÈF]ÈFV]HUHJRZRGZDOXEZLÚFHM XNïDGöZ NWöUH EÚGÈ VWHURZDï\ Z]DMHPQLH VZRMÈSUDFÈ 0DP\W\OHXNïDGöZNWöUHPRJÈ]DVWÈSLÊF]LS DQDZHWVÈRGQLHJROHSV]H'ODF]HJRZLÚFWHQVWDU\ ELSRODUQ\XNïDGMHVWZFLÈĝWDNSRSXODUQ\"3UDZGRSR GREQLHSU]\F]\QÈMHVWWRĝHNDĝG\MHVW]QLPREH]QD Q\7RWURFKÚMDNXNïDGNODZLDWXU\4:(57<ĽPRĝH QLHMHVWRQLGHDOQ\DOHZV]\VF\XPLHP\]QLHJR NRU]\VWDÊ3RQDGWRELSRODUQDVWDUV]DZHUVMDXNïDGX MHVWZVWDQLHGRVWDUF]\ÊSUÈGRZLÚNV]\PQDWÚĝHQLX RGVZRLFKQRZV]\FKRGSRZLHGQLNöZ&HFKDWDMHVW SRĝÈGDQDSRGF]DVSUDF\QDGSURVW\PLREZRGDPL $SRQDGWRMHVWRQWDQL 0RĝHV]VSUöERZDÊ]DVWRVRZDÊQLHNWöUH]QRZV]\FK XNïDGöZZ\PLHQLRQ\FKSRZ\ĝHM3UDFD]XNïDGDPL ]HJDURZ\PLQLJG\PQLHQLHQXG]LĽWHSURVWHXNïDG\ RWZLHUDMÈSU]HGHPQÈWDNZLHOHQRZ\FKPRĝOLZRĂFL $OHSRUDLĂÊGDOHM0DP\SU]HGVREÈNROHMQ\QRZ\ komponent — komparator.
31
6
Eksperyment 6. Łatwe przełączanie
&]\PRĝQDSU]HWZRU]\ÊV\JQDïJHQHURZDQ\SU]H] IRWRWUDQ]\VWRUWDNDE\PRĝQDJRE\ïR]DVWRVRZDÊ ZWDNLPREZRG]LH"7DNDOHZW\PFHOXPXVLV]VNR U]\VWDÊ]NRPSDUDWRUD
Porównywanie :\NRQDMREZöGSU]HGVWDZLRQ\QDVFKHPDFLHZL GRF]Q\PQDU\VXQNX3RWHQFMRPHWUbN: jest SRWHQFMRPHWUHPGRVWURMF]\PZSLÚW\PZSï\WNÚSUR WRW\SRZÈ)RWRWUDQ]\VWRUMHVWWDNMDNZHZF]HĂQLHM V]\PVFKHPDFLHSRïÈF]RQ\V]HUHJRZR]UH]\VWRUHP bN:5öĝQLFDSRPLÚG]\REZRGDPLSROHJDQD W\PĝHW\PUD]HPV\JQDïZ\MĂFLRZ\WHJRNRPSR QHQWXSU]HELHJDSU]H]UH]\VWRUbN:GRZHMĂFLD XNïDGX/0 8NïDGWHQ]DZLHUDNRPSDUDWRU7DN QDSUDZGÚ]DZLHUDRQDĝF]WHU\NRPSDUDWRU\DOH QDUD]LHEÚG]LHP\NRU]\VWDÊW\ONR]MHGQHJR3R SURVWXQLHEÚG]LHP\SRGïÈF]DÊQLF]HJRGR]ïÈF]\ QLHXĝ\ZDQ\FKNRPSDUDWRUöZ
5 V DC 500 kΩ Rezystor podciągający
470 Ω
Wejście napięcia wzorcowego
LM339
Wyjście
100 kΩ
:SRSU]HGQLFKGZöFKHNVSHU\PHQWDFKGRZLHG]LD ïHĂVLÚĝHSUÈGQDZ\MĂFLXIRWRWUDQ]\VWRUD]ZLÚNV]D VLÚZUD]]HZ]URVWHPLORĂFLĂZLDWïDSDGDMÈFHJRQD WHQNRPSRQHQW&HFKDWDMHVWGRĂÊSU]\GDWQDDOH QLHVSUDZG]DVLÚZHZV]\VWNLFKRNROLF]QRĂFLDFK &]ÚVWREÚG]LHV]SRWU]HERZDïĂZLDWïRF]XïHJRHOH PHQWXNWöU\EÚG]LHSU]HïÈF]DïVLÚW\ONRSRPLÚG]\ GZRPDVWDQDPL ķZïÈF]RQ\ĵLķZ\ïÈF]RQ\ĵĽQLH EÚG]LHSRVLDGDïĝDGQ\FKVWDQöZSRĂUHGQLFK7DNL NRPSRQHQWSU]\GDVLÚZDODUPLHDQW\ZïDPDQLRZ\P NWöU\XUXFKDPLDVLÚSRSU]HUZDQLXZLÈ]NLĂZLDWïD przez intruza.
PT1 Wejście prądu o zmiennym napięciu
3,3 kΩ
Rysunek 6.1. 6FKHPDWSLHUZV]HJRPRGXïXREZRGXZNWöU\P NRPSDUDWRU]RVWDQLH]DVWRVRZDQ\GRZïÈF]DQLDLZ\ïÈF]DQLD GLRG\/('QDVNXWHN]PLDQQDWÚĝHQLDĂZLDWïDSDGDMÈFHJRQD IRWRWUDQ]\VWRU
8VWDZSRWHQFMRPHWUZSRïRZLH]DNUHVX1DSRF]È WHNSU]\NU\MIRWRWUDQ]\VWRUWDNDE\QLHGRFLHUDïR GRQLHJRĂZLDWïR2GVïRñIRWRWUDQ]\VWRUĽGLRGD /('SRZLQQDVLÚ]DSDOLÊ*G\SRQRZQLH]DVïRQLV] ĂZLDWïRGLRGD/(']RVWDQLHZ\ïÈF]RQD 3RWHQFMRPHWUbN:RNUHĂODQDSLÚFLHZ]RUFRZHNRPSDUDWRUD8VWDZLHQLHJDïNLSRWHQFMRPHWUX ZĂURGNRZHMSR]\FMLVSRZRGXMHSRGDZDQLHQDSLÚFLD Z]RUFRZHJRb9ĽSRWHQFMRPHWUSRGïÈF]RQ\ SRPLÚG]\GRGDWQLPLXMHPQ\PSU]HZRGHP]DVLOD MÈF\PG]LDïDMDNG]LHOQLNQDSLÚFLD
33
7HUD]RĂZLHWOIRWRWUDQ]\VWRUĂZLDWïHPRĂUHGQLHMMDVQRĂFLLSU]\VWÈSGRUHJXODFMLSRWHQFMRPHWUX=PLDQD QDSLÚFLDZ]RUFRZHJRNRPSDUDWRUDEÚG]LHSRZRGRZDïDZïÈF]DQLHLZ\ïÈF]DQLHGLRG\/('
Podstawowe wiadomości na temat komparatorów • .RPSDUDWRUSRUöZQXMH]PLHQLDMÈFÈVLÚZDUWRĂÊQDSLÚFLDSRGïÈF]RQHJRGRMHJRMHGQHJR ZHMĂFLD]HVWDïÈZDUWRĂFLÈQDSLÚFLDRGQLHVLHQLDSRGDZDQHJRQDMHJRGUXJLHZHMĂFLH • 1DSLÚFLHRGQLHVLHQLDPRĝHP\UHJXORZDÊ]D SRPRFÈSRWHQFMRPHWUX
Napięcie wejściowe Napięcie wyjściowe
*G\MHVWFLHPQRQDSLÚFLHQDHPLWHU]HIRWRWUDQ]\VWRUDMHVWPQLHMV]HRGb9DZLÚFNRPSDUDWRUQLH JHQHUXMHRGSRZLHG]LV\JQDïRZHM:UD]]HZ]URVWHP LORĂFLĂZLDWïDSDGDMÈFHJRQDIRWRWUDQ]\VWRUQDSLÚFLH Z]UDVWDGRSR]LRPXSU]HNUDF]DMÈFHJRb9 F]\ SDPLÚWDV]GODF]HJR" .RPSDUDWRUZ\NU\ZD]PLDQÚQDSLÚFLDL]PLHQLDVWDQV\JQDïXSRGDZDQHJRQD Z\MĂFLX7XNRQLHF]QHEÚG]LH]DVWRVRZDQLHUH]\VWRUDbN:,PSHGDQFMDZHMĂFLRZDNRPSDUDWRUD MHVWEDUG]RZ\VRNDUH]\VWRUPDQLHZLHONLZSï\ZQD Z\NU\ZDQLHZDUWRĂFLQDSLÚFLDSU]H]XNïDG
Czas Rysunek 6.2. *G\NRPSDUDWRUGRVWDMHSRZROL]PLHQLDMÈF\VLÚ V\JQDïZHMĂFLRZ\ JöUQ\Z\NUHV MHJRV\JQDïZ\MĂFLRZ\XOHJD ZDKDQLRPSRPLÚG]\VWDQHPZ\VRNLPLQLVNLP GROQ\Z\NUHV
-DNPRĝHP\SU]HFLZG]LDïDÊWHPX]MDZLVNX"5R]ZLÈ]DQLHPWHJRSUREOHPXMHVWEDUG]RSUDNW\F]QD WHFKQLND]ZDQDGRGDWQLPVSU]ÚĝHQLHP]ZURWQ\P
-DNGRWÈGZV]\VWNRZ\GDMHVLÚMDVQHLSURVWH$OH SUREOHPDW\F]QÈV\WXDFMÈMHVWSDGDQLHQDIRWRWUDQ]\VWRUĂZLDWïDRMDVQRĂFLRVF\OXMÈFHMZRNRïRSXQNWX ZNWöU\PGLRGD/('MHVW]DSDODQDLJDV]RQD$E\ ]DREVHUZRZDÊWR]MDZLVNRXPLHĂÊIRWRWUDQ]\VWRU Z]DFLHQLRQ\PPLHMVFXLSRZROL]ZLÚNV]DMQDWÚĝHQLH SDGDMÈFHJRQDQLHJRĂZLDWïDDĝGRPRPHQWX]DSDOHQLDVLÚGLRG\/('1DVWÚSQLH]PQLHMV]RGURELQÚ MDVQRĂÊĂZLDWïDSDGDMÈFHJRQDIRWRWUDQ]\VWRUĽ GLRGD/('SRZLQQDPLJDÊ 6\WXDFMÚWÚLOXVWUXMHZ\NUHVZLGRF]Q\QDU\VXQNX0LJRWDQLHPRĝQDQD]ZDÊķQLHVWDELOQRĂFLÈĵ NRPSDUDWRUD8NïDGWHQQLHPRĝHVLÚ]GHF\GRZDÊ MDNLV\JQDïSRGDÊQDZ\MĂFLX
34
Eksperyment 6. Łatwe przełączanie
Sprzężenie zwrotne 1DU\VXQNX]QDMGXMHVLÚ]PRG\ğNRZDQ\VFKH PDW]DSUH]HQWRZDQHJRZF]HĂQLHMREZRGX3RMHJR prawej stronie dodano potencjometr. Na rysunku bSRND]DQRSï\WNÚ]JRWRZ\PXNïDGHP 5 V DC 500 kΩ
Dodatnie sprzężenie zwrotne
3RGVWDZRZÈ]DVDGÚG]LDïDQLDWHJRXNïDGXLOXVWUXMH U\VXQHN=ZUöÊXZDJÚQDWRĝH]ïÈF]HQXPHU MHVWSRïÈF]RQH]H]ïÈF]HPQXPHU1D]ïÈF]XQX PHUJHQHURZDQ\MHVWV\JQDïZ\MĂFLRZ\ MDN]D SHZQHSDPLÚWDV]WRZïDĂQLHRQVWHUXMHGLRGÈ/(' =ïÈF]HQXPHUbMHVWZHMĂFLHPV\JQDïXR]PLHQQ\P QDSLÚFLX WXWDM]DSRĂUHGQLFWZHPUH]\VWRUDbN: SRGïÈF]RQ\MHVWIRWRWUDQ]\VWRU 7DNZLÚFGUXJL]SR WHQFMRPHWUöZZLGRF]Q\FKQDU\VXQNXbELHU]H F]ÚĂÊQDSLÚFLD]Z\MĂFLDXNïDGXLNLHUXMHMH]SRZUR WHPGRZHMĂFLD7RZïDĂQLHMHVWGRGDWQLHVSU]ÚĝHQLH zwrotne. Wyjście
100 kΩ
LM339
470 Ω
PT1
500 kΩ
Napięcie wzorcowe Dodatnie sprzężenie zwrotne
Regulacja dodatniego sprzężenia zwrotnego
3,3 kΩ Rysunek 6.3. 3RGVWDZRZ\REZöGNRPSDUDWRUD ]PRG\ğNRZDQRWDNDE\XVSUDZQLÊJHQHURZDQLHSU]H]QLHJR V\JQDïXZ\MĂFLRZHJRĽGRGDQRGRGDWQLHVSU]ÚĝHQLH]ZURWQH
Wejście sygnału o zmiennym napięciu
Dodatnie sprzężenie zwrotne
Rysunek 6.5. 3RGVWDZRZ\VFKHPDWG]LDïDQLDGRGDWQLHJR VSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJR
3RXVWDZLHQLXJDïHNREXSRWHQFMRPHWUöZZRNR OLFDFKLFKĂURGNRZ\FKSRïRĝHñGLRGD/('QLHSR ZLQQDE\Ê]DSDODQDLJDV]RQDQDVNXWHNQLHZLHONLFK ZDKDñMDVQRĂFLĂZLDWïD WDNMDNWRPLDïRPLHMVFH ZF]HĂQLHM 'RGDWQLHVSU]ÚĝHQLH]ZURWQHG]LDïDZQDVWÚSXMÈF\ VSRVöE • *G\QDZ\MĂFLXSRGDZDQ\MHVWV\JQDïREDU G]LHMGRGDWQLHMSRODU\]DFMLWRMHJRF]ÚĂÊMHVW SRGDZDQD]SRZURWHPGRZHMĂFLDXNïDGX]D SRĂUHGQLFWZHPSÚWOLVSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJR Rysunek 6.4. 3ï\WND]JRWRZ\PREZRGHPNRPSDUDWRUD ]DZLHUDMÈF\PGZDSRWHQFMRPHWU\GRVWURMF]HIRWRWUDQ]\VWRU OHZDF]ÚĂÊSï\WNLQDGROH LGLRGÚ/('UHDJXMÈFÈQDV\JQDï Z\MĂFLRZ\NRPSDUDWRUD
Sprzężenie zwrotne
• 1DSLÚFLH V\JQDïX RGELHUDQHJR QD ZHMĂFLX Z]UDVWDFRSRZRGXMHZ]PRFQLHQLHV\JQDïX Z\MĂFLRZHJR
35
• 6ïDEV]\V\JQDïZHMĂFLRZ\SRZRGXMHWZRU]H QLHVïDEV]HJRV\JQDïXZ\MĂFLRZHJR • 6SU]ÚĝHQLH]ZURWQHQLHZ]PDFQLDMXĝWDNEDU G]RV\JQDïXZHMĂFLRZHJR • 6\JQDïZHMĂFLRZ\SR]EDZLRQ\Z]PRFQLHQLD SRFKRG]ÈFHJR]HVSU]ÚĝHQLDQDJOHRSDGD DQDZ\MĂFLXNRPSDUDWRUDSRGDZDQ\MHVWQLVNL VWDQV\JQDïX
Napięcie wejściowe
=MDZLVNRWR]DFKRG]LEDUG]RV]\ENRĽWDNV]\ENR ĝHGLRGD/('QLHJDĂQLHSRPLPRQLHZLHONLFKZDKDñ MDVQRĂFLĂZLDWïD6SU]ÚĝHQLH]ZURWQH]DSHZQLDRGSR ZLHGQLRPRFQ\V\JQDïZHMĂFLRZ\NRPSDUDWRUD'R SLHUR]QDF]QHSU]\FLHPQLHQLHĂZLDWïDSRZRGXMHĝH
W tym obszarze dioda jest włączona
Obszar histerezy
W tym obszarze dioda jest wyłączona
Napięcie wyjściowe
• &]ÚĂÊZ]PRFQLRQHJRV\JQDïXZHMĂFLRZHJR ZUDFD]SRZURWHPGRZHMĂFLDLSRZRGXMH MHV]F]H ZLÚNV]\ Z]URVW QDSLÚFLD V\JQDïX ZHMĂFLRZHJR
Punkt włączenia diody LED Punkt wyłączenia diody LED
=MDZLVNRWR]DFKRG]LQDW\OHV]\ENRĝHGLRGD/(' ]RVWDMHMHGQRUD]RZRZ\ïÈF]RQD QLHPLJD
Rysunek 6.6. 'RGDWQLHVSU]ÚĝHQLH]ZURWQHXWU]\PXMHV\JQDï Z\MĂFLRZ\SU]H]GïXĝV]\F]DVZVWDQLHZ\VRNLPOXEQLVNLP VSU]ÚĝHQLHSRGWU]\PXMHSR]LRPV\JQDïXZREV]DU]HKLVWHUH]\
Histereza
=MDZLVNRWRQRVLQD]ZÚKLVWHUH]\ i jest ono bardzo SU]\GDWQH=DïöĝP\ĝHVWRVXMHV]IRWRWUDQ]\VWRUNWö U\ZïÈF]DĂZLDWïRR]DFKRG]LHVïRñFD*G\E\QDWOH ]DFKRG]ÈFHJRVïRñFDSRMDZLï\VLÚFKPXU\WRĂZLDW ïRPLJDïRE\&]\FKFLDïE\ĂDE\QLHZLHONLH]PLDQ\ MDVQRĂFLSRZRGRZDï\QDSU]HPLHQQHZïÈF]DQLHLZ\ ïÈF]DQLHĝDUöZNL"1LH&KFHV]DE\ĂZLDWïRSDOLïRVLÚ FDï\F]DVSR]DFKRG]LHVïRñFDQLH]DOHĝQLHRGPDï\FK ]PLDQZLORĂFLĂZLDWïDSDGDMÈFHJRQDIRWRWUDQ]\VWRU
=PQLHMV] RSöU VWDZLDQ\ SU]H] SRWHQFMRPHWU GR VWURMF]\]QDMGXMÈF\VLÚSRSUDZHMVWURQLHXNïDGX =ZLÚNV]\V]ZWHQVSRVöEGRGDWQLHVSU]ÚĝHQLH]ZURW QHĽVNXWNLMHJRG]LDïDQLDEÚGÈEDUG]LHMZLGRF]QH 7HUD]EDUG]RSRZROL]PLHQLDMQDWÚĝHQLHĂZLDWïDSD GDMÈFHJRQDIRWRWUDQ]\VWRU-HĝHOLNRU]\VWDV]ZW\P FHOX]ODPSNLELXUNRZHMWRWU]\PDMGïRñEOLVNRěUöGïD ĂZLDWïDDE\U]XFDÊPLÚNNLFLHñRUR]P\WHMNUDZÚG]L 3RZLQLHQHĂRGNU\ÊĝHSR]DSDOHQLXVLÚGLRG\/(' PRĝHV]QLH]QDF]QLH]PQLHMV]\ÊLORĂÊĂZLDWïDSD GDMÈFHJRQDIRWRWUDQ]\VWRUDGLRGDQDGDOEÚG]LH VLÚSDOLÊ.RPSDUDWRUVWDMHVLÚF]\PĂZURG]DMX ķVSRLZDĵSRGWU]\PXMÈFHJRDNW\ZQRĂÊGLRG\ *G\GLRGD]JDĂQLH]DF]QLMSRZROL]ZLÚNV]DÊQDWÚ ĝHQLHĂZLDWïD7HUD]NRPSDUDWRUEÚG]LHSRGWU]\P\ ZDÊVWDQZNWöU\PGLRGDMHVWZ\ïÈF]RQD ]REDF] U\VXQHN
36
:\REUDěVRELHJU]HMQLNVWHURZDQ\]DSRPRFÈWHU PRVWDWX&KFHV]ĝHE\JU]HMQLNE\ïZïÈF]DQ\JG\ WHPSHUDWXUDVSDGQLHGRŞ&1LHSRĝÈGDQ\P]MD ZLVNLHPE\ïRE\Z\ïÈF]HQLHJU]HMQLNDQDVNXWHN]D ZLURZDñFLHSOHMV]HJRSRZLHWU]DSRZVWDï\FKZZ\ QLNXSU]HMĂFLDNRJRĂRERNWHUPRVWDWX&KFHV]ĝHE\ JU]HMQLNQLHZ\ïÈF]DïVLÚQDVNXWHNPDï\FK]PLDQ WHPSHUDWXU\RWRF]HQLDGRSöNLQLHRVLÈJQLHRQDZDU WRĂFLSRZLHG]P\Ş&1DVWÚSQLHJU]HMQLNSRZL QLHQE\ÊZ\ïÈF]RQ\DĝWHPSHUDWXUDSRQRZQLHREQL ĝ\VLÚGRŞ&:WDNLPSU]\SDGNXREV]DUKLVWHUH]\ obejmuje zakres temperatur od 21°C do 23°C.
Eksperyment 6. Łatwe przełączanie
W tym obszarze urządzenie jest włączone
Obszar histerezy
ZZLÚNV]RĂFLNVLÈĝHNGRW\F]ÈF\FKHOHNWURQLNL1LH VWHW\QDSLHUZV]\U]XWRNDPRĝHVLÚRQZ\GDZDÊ WUXGQ\GR]UR]XPLHQLD.U]\ZD]QDMGXMÈFDVLÚSR SUDZHMVWURQLHLOXVWUXMH]PLDQ\V\JQDïXZ\MĂFLRZH JRJHQHURZDQHJRSU]H]NRPSDUDWRU PLHU]RQHJR ZMHGQRVWNDFK]QDMGXMÈF\FKVLÚQDRVLSLRQRZHM JG\QDSLÚFLHZHMĂFLRZHVWRSQLRZRZ]UDVWD MHVW RQRPLHU]RQHZMHGQRVWNDFK]QDMGXMÈF\FKVLÚQD GROQHMRVL .RPSDUDWRUF]HND]DQLPSR]ZROLQD Z]URVWQDSLÚFLDZ\MĂFLRZHJR1DWRPLDVWJG\QD SLÚFLHZHMĂFLRZH]DF]\QDVWRSQLRZRRSDGDÊWR NU]\ZDZLGRF]QDSROHZHMVWURQLHZVND]XMHQDWRĝH NRPSDUDWRUEÚG]LHF]HNDï]DQLPSR]ZROLQDRSDG QLÚFLHV\JQDïXZ\MĂFLRZHJR
Punkt włączenia urządzenia Punkt wyłączenia urządzenia
Napięcie wyjściowe
W tym obszarze urządzenie jest wyłączone
Napięcie wyjściowe
Napięcie wejściowe
2EV]DUKLVWHUH]\PRĝQDUHJXORZDÊ]ZLÚNV]DMÈFOXE ]PQLHMV]DMÈFGRGDWQLHVSU]ÚĝHQLH]ZURWQHNRPSDUD WRUD=PQLHMV]HQLHUH]\VWDQFML]ZLÚNV]DVSU]ÚĝHQLH ]ZURWQHĽNRPSDUDWRUEÚG]LHLJQRURZDïV]HUV]\ ZDFKODU]]PLDQQDSLÚFLDZHMĂFLRZHJR*HQHURZD Q\V\JQDïZ\MĂFLRZ\EÚG]LHSURVWV]\ ]REDF]U\ VXQHN
Gdy napięcie wejściowe opada
Rysunek 6.7. =ZLÚNV]HQLHGRGDWQLHJRVSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJR ZREZRG]LHNRPSDUDWRUD]ZLÚNV]DREV]DUKLVWHUH]\Ľ NRPSDUDWRUEÚG]LHLJQRURZDïV]HUV]\ZDFKODU]]PLDQV\JQDïX ZHMĂFLRZHJR
1DGROQHMF]ÚĂFLU\VXQNXSRND]DQ\MHVWZ\NUHVSR ĝÈGDQHJRV\JQDïXZ\MĂFLRZHJRNWöU\SRZVWDïSR ]LJQRURZDQLXZV]\VWNLFKPQLHMV]\FKZDKDñV\J QDïXZHMĂFLRZHJR3RSURVWXNRPSDUDWRUEÚG]LH LJQRURZDïZV]HONLHZDKDQLDV\JQDïXPLHV]F]ÈFH VLÚZREV]DU]HR]QDF]RQ\PV]DU\PNRORUHPQD U\VXQNX.RPSRQHQWEÚG]LHSRGHMPRZDïG]LDïDQLH W\ONRZWHG\JG\ZDKDQLDV\JQDïXSU]HNURF]ÈJUD QLFÚV]DUHJRREV]DUXLZHMGÈZREV]DUZNWöU\P XU]ÈG]HQLHMHVWZïÈF]RQHOXEZ\ïÈF]RQH 3RZLQLHQHĂZLHG]LHÊĝHKLVWHUH]DMHVW]Z\NOHSRND ]\ZDQDQDZ\NUHVDFKWDNLFKMDNWHQNWöU\XPLHV] czono na rysunku 6.8. Takie wykresy znajdziesz Symbol
Obszar histerezy
Gdy napięcie wejściowe wzrasta
Napięcie wejściowe Rysunek 6.8. 7\SRZ\Z\NUHVLOXVWUXMÈF\KLVWHUH]Ú ZLÚFHM V]F]HJöïRZ\FKLQIRUPDFML]QDMG]LHV]ZSRZ\ĝV]\PWHNĂFLH
Symbol $WHUD]SU]HGVWDZLÚ&LWURFKÚZLÚFHMV]F]HJöïRZ\FK LQIRUPDFML GRW\F]ÈF\FK NRPSDUDWRUD =DF]QLMP\ RGMHJRV\PEROX]QDMGXMÈFHJRVLÚQDU\VXQNX .RPSDUDWRUZ\PDJDZïDVQHMOLQLL]DVLODMÈFHMWDNMDN XNïDG\ORJLF]QH3RND]DïHPWRV\PEROLF]QLH]DSR PRFÈV\PEROLSOXVDLPLQXVDDOHZSUDNW\FHOLQLH ]DVLODMÈFHNRPSDUDWRUVÈSRPLMDQHQDVFKHPDWDFK .DĝG\ZLHĝHRQHSRZLQQ\WDPE\ÊDZLÚFRVRE\ U\VXMÈFHVFKHPDW\F]ÚVWRMHSRPLMDMÈ
37
Wyjście Wejście odwracające Wejście nieodwracające
Wyjście
:F]HĂQLHMSRUXV]DïHP]DJDGQLHQLDGRW\F]ÈFHV\J QDïXZ\MĂFLRZHJRNRPSDUDWRUD:SUDNW\FHZLHOH NRPSDUDWRUöZJHQHUXMHV\JQDïNWöU\PRĝHSU]\ ELHUDÊZLÚFHMVWDQöZQLĝW\ONRGZD3RVLDGDMÈRQH RWZDUW\NROHNWRU ]REDF]U\VXQHN
Rysunek 6.9. 6\PERONRPSDUDWRUDVWRVRZDQ\QDVFKHPDWDFK HOHPHQWWHQPXVLPLHÊGRSURZDG]RQH]DVLODQLHDOHQLHMHVW RQR]DZV]HSRND]\ZDQHQDVFKHPDFLH
Podstawowe wiadomości dotyczące plusów i minusów • .RPSDUDWRU]DF]\QDSRGDZDÊZ\VRNLV\J QDïZ\MĂFLRZ\JG\QDSLÚFLHSRGDZDQHQD ZHMĂFLH R]QDF]RQH SOXVHP FKDUDNWHU\]XMH VLÚEDUG]LHMGRGDWQLÈSRODU\]DFMÈRGQDSLÚFLD SRGDZDQHJRQD]ïÈF]HZHMĂFLRZHR]QDF]RQH PLQXVHP:HMĂFLHR]QDF]RQHSOXVHPQD]ZD QRZHMĂFLHPQLHRGZUDFDMÈF\P • .RPSDUDWRUEÚG]LHG]LDïDïZWHQVDPVSRVöE JG\QDZHMĂFLXR]QDF]RQ\PPLQXVHPSRMD ZLVLÚQDSLÚFLHFKDUDNWHU\]XMÈFHVLÚEDUG]LHM XMHPQÈSRODU\]DFMÈRGQDSLÚFLDSRGDZDQHJR QD]ïÈF]HZHMĂFLRZHR]QDF]RQHSOXVHP:HM ĂFLHR]QDF]RQHPLQXVHPQRVLQD]ZÚZHMĂFLD RGZUDFDMÈFHJR
Pozostałe komponenty
1DSLÚFLHZ]RUFRZHGRFKRG]ÈFHGRNRPSDUDWRUD Z7ZRLPREZRG]LHE\ïRZSURZDG]DQHGRQLHJR]D SRĂUHGQLFWZHPZHMĂFLDRGZUDFDMÈFHJR'RZHMĂFLD QLHRGZUDFDMÈFHJRSRGïÈF]RQ\E\ïV\JQDïSï\QÈF\ ] IRWRWUDQ]\VWRUD *HQH]Ú QD]Z ZHMĂÊ Z\MDĂQLÚ SöěQLHM:HMĂFLDVÈR]QDF]RQHQDVFKHPDFLH]D SRPRFÈ]QDNöZSOXVDLPLQXVDFRPRĝHE\ÊP\ OÈFHSRQLHZDĝQLHVÈWRR]QDF]HQLDSRODU\]DFML
Rezystor podciągający
Rysunek 6.10. 8SURV]F]RQ\VFKHPDWLOXVWUXMÈF\G]LDïDQLH NRPSDUDWRUD GZDQDSLÚFLDGRGDWQLHQLHPXV]ÈSRVLDGDÊWHJR VDPHJRSRWHQFMDïXSRWHQFMDï\WHPXV]ÈE\ÊMHGQDNĝHZ\ĝV]H RGSRWHQFMDïXZVSöOQHMPDV\
.RPSDUDWRUVNïDGDVLÚ]ZLHOXNRPSRQHQWöZ1DV QDMEDUG]LHMLQWHUHVXMHWUDQ]\VWRUZ\MĂFLRZ\&]ÚVWR MHVWWRWUDQ]\VWRUELSRODUQ\7UDQ]\VWRUSRZïÈF]HQLX SU]HZRG]LSUÈGĽSRELHUDJR]]HZQÚWU]QHJRUH]\ VWRUDSRGFLÈJDMÈFHJRLNLHUXMHZVWURQÚPDV\3UÈG MHVWSRELHUDQ\]NDĝGHJRNRPSRQHQWXSRGïÈF]RQHJR GRNRPSDUDWRUD:WHQVSRVöESRZVWDMHVWDQQLVNL V\JQDïXJHQHURZDQHJRSU]H]NRPSDUDWRU 7UDQ]\VWRUSRZ\ïÈF]HQLXEORNXMHSU]HSï\ZSUÈGX 3UÈGGRVWDUF]DQ\]DSRĂUHGQLFWZHPUH]\VWRUDSRG FLÈJDMÈFHJRQLHPRĝHSï\QÈÊSU]H]WUDQ]\VWRUDZLÚF ZWDNLHMV\WXDFMLSUÈGWHQSRSï\QLHSU]H]GRZROQ\ NRPSRQHQW SRGïÈF]RQ\ GR ]ïÈF]D Z\MĂFLRZHJR :WHQVSRVöESRZVWDMHVWDQZ\VRNLV\JQDïXJHQH rowanego przez komparator. ']LDïDQLHNRPSDUDWRUDLOXVWUXMHU\VXQHN
38
Eksperyment 6. Łatwe przełączanie
Więcej podstawowych wiadomości dotyczących komparatorów
Napięcie wzorcowe
Gdy napięcie sygnału podawanego na to wejście jest wyższe od napięcia wzorcowego
Na wyjściu pojawia się sygnał o wysokim stanie Wewnętrzny rezystor blokuje przepływ prądu
Napięcie wzorcowe
Gdy napięcie sygnału podawanego na to wejście jest niższe od napięcia wzorcowego
Na wyjściu pojawia się sygnał o niskim stanie Wewnętrzny rezystor pozwala na upływ prądu
Rysunek 6.11. ']LDïDQLHNRPSDUDWRUDJG\MHVWXĝ\ZDQ\ ZWU\ELHQLHRGZUDFDMÈF\P QDSLÚFLHV\JQDïXVWHUXMÈFHJR MHVWGRVWDUF]DQHGR]ïÈF]DQLHRGZUDFDMÈFHJRR]QDF]RQHJR V\PEROHPSOXVD
:SUDNW\FHQLHPXVLV]SDPLÚWDÊRW\PMDNSUDFXMH WUDQ]\VWRU]QDMGXMÈF\VLÚZHZQÈWU]NRPSDUDWRUD :\VWDUF]\&LZLHG]DRW\PĝHNRPSDUDWRUJHQHUXMH V\JQDïZ\VRNLWDNQDSUDZGÚ]DSRĂUHGQLFWZHPUH]\ VWRUDSRGFLÈJDMÈFHJRDJG\JHQHURZDQ\MHVWV\JQDï RVWDQLHQLVNLPSUÈGZ\Sï\ZDSU]H]NRPSDUDWRU %\ÊPRĝH]DVWDQRZLïR&LÚWRĝHQDVFKHPDFLH QLHPDUH]\VWRUDSRïÈF]RQHJRV]HUHJRZR]GLRGÈ /(':RPDZLDQ\FKGRW\FKF]DVREZRGDFKVSRW\ NDïHĂVLÚZïDĂQLH]WDNLPSRïÈF]HQLHP1LHVWRVXMÚ UH]\VWRUDSRQLHZDĝZ\MĂFLHXNïDGX/0 bMHVWW\SX RWZDUW\NROHNWRUDZLÚFWDNQDSUDZGÚGLRGD/('MHVW SRGïÈF]RQDGRUH]\VWRUDSRGFLÈJDMÈFHJRb:. &]DVQDSRGVXPRZDQLHZLDGRPRĂFLGRW\F]ÈF\FK NRPSDUDWRUöZ
Wyjście
• -HĝHOLNRPSDUDWRUMHVWW\SXRWZDUW\NROHNWRU OXERWZDUW\GUHQWRGRMHJRZ\MĂFLDPXVLV] SRGïÈF]\ÊUH]\VWRUSRGFLÈJDMÈF\SRQLHZDĝ ZSU]HFLZQ\PZ\SDGNXQLHEÚG]LHRQG]LDïDï =DSR]QDMVLÚ]QRWÈNDWDORJRZÈNRPSDUDWRUD ]NWöUHJRNRU]\VWDV] • -HĝHOL]DVWRVXMHV]UH]\VWRUSRGFLÈJDMÈF\FKD UDNWHU\]XMÈF\VLÚQLVNLPRSRUHPHOHNWU\F] Q\PWRSU]H]NRPSDUDWRUSRSï\QLHSUÈGRZ\ VRNLPQDWÚĝHQLXFRPRĝHGRSURZDG]LÊGR MHJRVSDOHQLD-HĝHOLPDV]ZÈWSOLZRĂFLGRW\ F]ÈFHWHJRF]\]DVWRVRZDïHĂZïDĂFLZÈUH ]\VWDQFMÚ]PLHU]QDWÚĝHQLHSUÈGXSï\QÈFHJR SRPLÚG]\]ïÈF]HPZ\MĂFLRZ\PNRPSDUDWRUD DUH]\VWRUHPSRGFLÈJDMÈF\P • :\MĂFLDZLÚNV]RĂFLNRPSDUDWRUöZSRZLQQ\ E\ÊSRGïÈF]RQHGRXU]ÈG]HñFKDUDNWHU\]X MÈF\FKVLÚZ\VRNÈLPSHGDQFMÈZHMĂFLRZÈ WDNLFKMDNQSXNïDG\ORJLF]QH7DNLHF]LS\ SRELHUDMÈSUÈGREDUG]RPDï\PQDWÚĝHQLX DZLÚFPRĝHV]ZWHG\]DVWRVRZDÊUH]\VWRU SRGFLÈJDMÈF\FKDUDNWHU\]XMÈF\VLÚUHODW\Z QLHGXĝ\PRSRUHPHOHNWU\F]Q\PĽ]Z\NOH bN:5H]\VWRUb: stawia relatywnie niski RSöUHOHNWU\F]Q\SRQLHZDĝNRPSDUDWRU]DVLOD GLRGÚ/(' • .RPSDUDWRUQLHPRĝHGRVWDUF]\ÊSUÈGXRQD WÚĝHQLXZ\ĝV]\PRGbP$-HĝHOLSRWU]H EXMHV]SUÈGXRZLÚNV]\PQDWÚĝHQLXWRQD Z\MĂFLX NRPSDUDWRUD PRĝHV] ]DVWRVRZDÊ tranzystor. .ROHMQ\SXQNWMHVWEDUG]RZDĝQ\1LHSRUXV]DOLĂP\ GRW\FKF]DVWHMSUREOHPDW\NL • 'RGDWQLRVSRODU\]RZDQ\SUÈGGRFKRG]ÈF\ GRUH]\VWRUDSRGFLÈJDMÈFHJRQLHPXVLSR FKRG]L]WHJRVDPHJRěUöGïDFRSUÈG]DVLOD MÈF\NRPSDUDWRU:\VWDUF]\ĝHREDWHNRP SRQHQW\VÈSRGïÈF]RQHGRWHMVDPHM]ELRUF]HM V]\Q\PDV\1DSU]\NïDGNRPSDUDWRUPRĝH 39
7REDUG]RLQWHUHVXMÈFHĽWHUD]ZLHP\MDNZ]PRF QLÊQDWÚĝHQLHSUÈGX]DSRPRFÈWUDQ]\VWRUDDMHJR QDSLÚFLH]DSRPRFÈNRPSDUDWRUD:LHG]DWD]SHZ QRĂFLÈSU]\GD&LVLÚZSU]\V]ïRĂFL 8ZDĝDMW\ONRQDWRĝHE\QLHVSRZRGRZDÊSU]HSï\ZX SUÈGXR]E\WZ\VRNLPQDWÚĝHQLXSU]H]ZHZQÚWU]Q\ WUDQ]\VWRU,QIRUPDFMHGRW\F]ÈFHRJUDQLF]Hñ]QDM dziesz w nocie katalogowej.
Wewnątrz układu :W\PHNVSHU\PHQFLHNRU]\VWDïHP]XNïDGX/0 -HVWWRMHGHQ]QDMVWDUV]\FKNRPSDUDWRUöZ-HVWRQ EDUG]RWDQLLZFLÈĝVWRVRZDQ\ZZLHOXREZRGDFK 6SöMU]QDU\VXQHN8NïDGWHQMHVWSRF]ZöUQ\P NRPSDUDWRUHPĽVNïDGDVLÚ]F]WHUHFKNRPSD UDWRUöZ:W\PHNVSHU\PHQFLHNRU]\VWDP\W\ONR ]MHGQHJR]QLFK
Przerysowujemy schemat 6FKHPDWSU]HGVWDZLRQ\QDU\VXQNXbE\ïQDU\ VRZDQ\ZVSRVöEPDNV\PDOQLHXïDWZLDMÈF\&LZ\ NRQDQLHJRQDSï\WFHSURWRW\SRZHM1LHZV]\VWNLH VFKHPDW\EÚGÈQDU\VRZDQHZWHQVSRVöE=Z\NOH ZJöUQHMF]ÚĂFLVFKHPDWXXPLHV]F]DVLÚGRGDWQL ELHJXQěUöGïD]DVLODMÈFHJRDQDVDP\PGROHVFKH PDWXELHJXQXMHPQ\:HMĂFLDXNïDGXXPLHV]F]DVLÚ SROHZHMVWURQLHDZ\MĂFLDSRSUDZHM6WRVRZDQLH WDNLHMNRQZHQFMLXïDWZLD]UR]XPLHQLHG]LDïDQLDRE ZRGXRVRELHF]\WDMÈFHMVFKHPDWSRUD]SLHUZV]\ 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRSU]\NïDGREZRGX NRPSDUDWRUDQDU\VRZDQ\ZVSRVöE]JRGQ\]RSL VDQ\PLZF]HĂQLHMNRQZHQFMDPL2EZöGWHQVNïDGD VLÚ]W\FKVDP\FKNRPSRQHQWöZFRREZöGSU]HG VWDZLRQ\ZF]HĂQLHMQDU\VXQNX3RQDGWRNRP SRQHQW\WHVÈSRïÈF]RQH]HVREÈZWHQVDPVSRVöE
Rezystor podciągający
500 kΩ
E\Ê]DVLODQ\SUÈGHPRQDSLÚFLXb9 ZVWR VXQNXGRPDV\ DGRUH]\VWRUDPRĝHGRFKR G]LÊSUÈGRQDSLÚFLX b9ZVWRVXQNXGRWHJR VDPHJRSXQNWXX]LHPLHQLD:]ZLÈ]NX]W\P NRPSDUDWRUPRĝHSHïQLÊIXQNFMÚZ]PDFQLD F]DQDSLÚFLRZHJR
Napięcie wzorcowe
470 Ω
PT1 LM339 100 kΩ Prąd stały o napięciu (zwykle) znajdującym się w zakresie 3 V – 36 V
3,3 kΩ 500 kΩ
Dodatnie sprzężenie zwrotne
Rysunek 6.13. 6FKHPDWREZRGXGRGDWQLHJRVSU]ÚĝHQLD ]ZURWQHJRNRPSDUDWRUDQDU\VRZDQ\ZHGïXJSRZV]HFKQLH VWRVRZDQ\FKNRQZHQFML
Poczwórny komparator typu LM339 Rysunek 6.12. :HZQÈWU]XNïDGX/0 bZEXGRZDQRF]WHU\
NRPSDUDWRU\
40
Eksperyment 6. Łatwe przełączanie
Sens stosowania konwencji ilustruje rysunek 6.14. Zasilanie komparatora
Napięcie podciągające
Napięcie wzorcowe Sygnał o zmieniającym się napięciu (generowany przez fototranzystor)
Wyjście
Dodatnie sprzężenie zwrotne
Rysunek 6.14. 3RGVWDZ\SRMÚFLDKLVWHUH]\ZNRQWHNĂFLH
REZRGXGRGDWQLHJRVSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJR
Uwaga: odwrócone komparatory : WHM NVLÈĝFH ]DZV]H EÚGÚ SRND]\ZDï V\PEROH NRPSDUDWRUöZ DSöěQLHMWDNĝHZ]PDFQLDF]\RSH UDF\MQ\FK WDNĝHZHMĂFLHR]QDF]RQHSOXVHPEÚG]LH ]QDMGRZDïRVLÚSRGZHMĂFLHPRGZUDFDMÈF\P R]QD F]RQ\PPLQXVHP :LQQ\FKSXEOLNDFMDFKPRĝHV] VSRWNDÊVLÚ]V\PERODPLQDU\VRZDQ\PLZVSRVöE RGZURWQ\.RQZHQFMDNWöUÈSU]\MÈïHPMHVWSRSXODU QDDOHQLHMHVWVWRVRZDQDSU]H]ZV]\VWNLFKDXWRUöZ &]DVDPLRVRELHU\VXMÈFHMVFKHPDWXPLHV]F]HQLH ZHMĂFLDQLHRGZUDFDMÈFHJRQDGZHMĂFLHPRGZUDFD MÈF\PPRĝHZ\GDZDÊVLÚZ\JRGQHSRQLHZDĝZWHQ VSRVöEDXWRUPRĝHXQLNQÈÊ]EÚGQHJRNU]\ĝRZDQLD VLÚSU]HZRGöZQDVFKHPDFLH0RĝHE\ÊWRUöZQLHĝ VSRVöEQDXPLHV]F]HQLHV\PEROLNRPSRQHQWöZEOL ĝHMVLHELH 7DNLHUR]ZLÈ]DQLHPRĝHMHGQDNZSURZDG]LÊF]\WHO QLNDZEïÈG0XVLV]XZDĝQLHSU]\JOÈGDÊVLÚVFKH PDWRPLSDWU]HÊQDR]QDF]HQLD]ïÈF]\ZHMĂFLRZ\FK NRPSDUDWRUD2GZURWQHSRGïÈF]HQLHNRPSDUDWRUD VSUDZLĝH7ZöMXNïDGEÚG]LHG]LDïDïZVSRVöESU]H FLZQ\QLĝ]DPLHU]RQ\
Porównywanie za pomocą mikrokontrolerów 8NïDG\NRPSDUDWRUöZSRZROLZ\FKRG]È]Xĝ\FLD 2VRE\FKFÈFHJHQHURZDÊV\JQDïW\SXķZïÈF]Z\ ïÈF]ĵQDSRGVWDZLHLQQ\FKSï\QQLH]PLHQLDMÈF\FK VLÚV\JQDïöZVLÚJDMÈ]Z\NOHSRPLNURNRQWUROHU\
Porównywanie za pomocą mikrokontrolerów
0LNURNRQWUROHU\]DZLHUDMÈSU]\QDMPQLHMMHGHQXNïDG SU]HWZRUQLNDDQDORJRZRF\IURZHJR ]ZDQHJRUöZ QLHĝZVNUöFLHSU]HWZRUQLNLHPDF .DĝG\WDNLXNïDG MHVWSU]\SLVDQ\GRMHGQHJR]ZHMĂÊXU]ÈG]HQLD.RQ ZHUWXMHRQGRFKRG]ÈF\GRQLHJRV\JQDïFKDUDNWH U\]XMÈF\VLÚ]PLDQDPLQDSLÚFLDQDZDUWRĂFLFDï NRZLWROLF]ERZHZ]DNUHVLHRGbGRSU]\QDMPQLHM b ZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\P :VSRPQLDQ\ZF]HĂQLHMIRWRWUDQ]\VWRU]DVLODQ\SUÈ GHPVWDï\PRQDSLÚFLXb9MHVWNRPSDW\ELOQ\]ZHM ĂFLHPPLNURNRQWUROHUD]DVLODQHJRSUÈGHPRWDNLP VDP\PQDSLÚFLX:\GDMHVLÚWRE\ÊGRVNRQDï\P LSURVW\PUR]ZLÈ]DQLHPĽZ\VWDUF]\SRïÈF]\Ê]H VREÈIRWRWUDQ]\VWRULPLNURNRQWUROHU 7DNQDSUDZGÚ SRZLQLHQHĂSRïÈF]\ÊMH]DSRĂUHGQLFWZHPUH]\VWRUD bN:OXEbN:ZFHOXRFKURQ\PLNURNRQWUROHUD :HMĂFLHPLNURNRQWUROHUDFKDUDNWHU\]XMHVLÚZ\VR NÈLPSHGDQFMÈDZLÚFGRGDWNRZDUH]\VWDQFMDQLH SRZLQQDZVSRVöE]DXZDĝDOQ\REQLĝ\ÊQDSLÚFLDQD ]ïÈF]XZHMĂFLRZ\P 1DVWÚSQLHIRWRWUDQ]\VWRUQDOHĝ\XPLHĂFLÊZĂZLHWOH RĂUHGQLPQDWÚĝHQLXZFHOXRNUHĂOHQLDMDVQRĂFLSR NWöUHMSU]HNURF]HQLXPLNURNRQWUROHUSRZLQLHQSRGHM PRZDÊMDNLHĂG]LDïDQLDDSRQLĝHMNWöUHMSRZLQLHQ W\FKG]LDïDñ]DQLHFKDÊ 2ĂZLHWODMÈFIRWRWUDQ]\VWRUWDNLPĂZLDWïHPPXVLV] RGF]\WDÊZDUWRĂÊJHQHURZDQÈSU]H]PLNURNRQWUROHU 1DMSURĂFLHMPRĝQDWR]URELÊSRGïÈF]DMÈFPLNURNRQ WUROHUGRMDNLHJRĂZ\ĂZLHWODF]DLSLV]ÈFSURJUDP Z\ĂZLHWODMÈF\QDQLPRGF]\W\ZDQHZDUWRĂFL 7HUD]PRĝHV]QDSLVDÊSURJUDP]DZLHUDMÈF\LQVWUXN FMÚZDUXQNRZÈGHF\GXMÈFÈRW\PMDNLHF]\QQRĂFL PDSRGMÈÊPLNURNRQWUROHUSRRGF]\WDQLXZDUWRĂFL Z\ĝV]HMRG]GHğQLRZDQHMSU]H]QDVZSURJUDPLH QDF]XMQLNSDGDVWUXPLHñMDĂQLHMV]HJRĂZLDWïD 3URJUDPSRZLQLHQSU]HVWDÊZ\NRQ\ZDÊWHRSHUD FMHJG\QDWÚĝHQLHĂZLDWïDEÚG]LHQLĝV]HRGSRGDQHM SU]H]QDVZDUWRĂFL 1LHZ\GDMHVLÚWRSUDFRFKïRQQHDOH]PLDQDMDVQRĂFL SU]\MDNLHMEÚG]LHZ\NRQ\ZDQDGDQDRSHUDFMDZ\ PDJDSRQRZQHJRQDSLVDQLDSURJUDPXDQDVWÚSQLH
41
]DLQVWDORZDQLDJRZSDPLÚFLPLNURNRQWUROHUD:\ PDJDWR]SHZQRĂFLÈZLÚFHM]DFKRGXQLĝ]Z\F]DMQH NUÚFHQLHJDïNÈSRWHQFMRPHWUX 3RWU]HEXMHV]MHGQDNKLVWHUH]\SUDZGD":WDNLP UD]LHPXVLV]]GHğQLRZDÊGZDSR]LRP\ĂZLDWïDNWöUH EÚGÈSHïQLÊIXQNFMÚJUDQLFV]DUHJRSRODSRND]DQH JRQDZF]HĂQLHMV]\FKZ\NUHVDFK0LNURNRQWUROHU SRZLQLHQLJQRURZDÊZDKDQLDV\JQDïXNWöUHJRQD SLÚFLHEÚG]LH]QDMGRZDÊVLÚSRPLÚG]\RNUHĂORQ\PL ZDUWRĂFLDPL3URJUDPEÚG]LHXG]LHODïXNïDGRZLQD VWÚSXMÈF\FKLQVWUXNFML ķMHĝHOLZDUWRĂÊRNUHĂODMÈFD MDVQRĂÊĂZLDWïDSU]HNURF]\SRGDQÈJöUQÈJUDQLFÚ V]DUHJRREV]DUXWR]DF]QLMFRĂURELÊ MHĝHOLZDUWRĂÊ WDVSDGQLHSRQLĝHMGROQHMJUDQLF\V]DUHJRREV]DUX WRSU]HVWDñWRURELÊ DMHĝHOLZDUWRĂÊ]QDMGXMHVLÚ SRPLÚG]\SRGDQ\PLJUDQLFDPLWRQLHSRGHMPXMĝDG Q\FKG]LDïDñ QLHUR]SRF]\QDMZ\NRQ\ZDQLDRSHUDFML DQLQLHNRñF]MHMZ\NRQ\ZDQLD ĵ 3RQRZQLHSUREOHPSRMDZLVLÚJG\E\ĂFKFLDï]PR G\ğNRZDÊSURJUDP:\REUDěVRELHĝHNRU]\VWDV] ]PLNURNRQWUROHUDZREZRG]LH]DZLHUDMÈF\PIRWR WUDQ]\VWRUNWöU\PD]D]DGDQLH]DSDOLÊĂZLDWïRSR ]DFKRG]LHVïRñFD0XVLV]]DVWRVRZDÊKLVWHUH]Ú]D SRELHJDMÈFÈQDSU]HPLHQQHPXZïÈF]DQLXLZ\ïÈF]D QLXĝDUöZNLQDVNXWHNGUREQ\FKZDKDñMDVQRĂFL ĂZLDWïDVïRQHF]QHJRNWöU\FKSRZRGHPPRĝHE\Ê UXFKFKPXUQDWOHVïRñFD&]\SRWUDğV]RNUHĂOLÊWH ZDUWRĂFLVLHG]ÈFSU]\ELXUNX"1LHQLHSRWUDğV] 0XVLV]]EXGRZDÊREZöG]DPRQWRZDÊJRZRG SRZLHGQLPPLHMVFXLREVHUZRZDÊMHJRG]LDïDQLH :FHOXUHJXODFMLKLVWHUH]\EÚG]LHV]SRWU]HERZDïODS WRSDĽG]LÚNLQLHPX]DLQVWDOXMHV]QRZÈZHUVMÚSUR JUDPX]DZLHUDMÈFÈ]PLHQLRQHJöUQHLGROQHZDUWRĂFL JUDQLF]QHKLVWHUH]\ 1LHZ\GDMHPLVLÚWRQD]E\WFLHNDZ\P]DGDQLHP 1LHNLHG\QLHGDVLÚ]DVWÈSLÊPLNURNRQWUROHUöZĝDG Q\PLQQ\PNRPSRQHQWHPDOHF]DVDPL]EXGRZDQLH WDQLHJRDQDORJRZHJRREZRGXNRPSDUDWRUDPRĝH E\ÊEDUG]LHMSUDNW\F]Q\PUR]ZLÈ]DQLHP
42
Dalsze modyfikacje: laserowy system zabezpieczający '\VSRQXMHV]MXĝZLHG]ÈSR]ZDODMÈFÈ&LQDVWZRU]H QLHREZRGXV\VWHPX]DEH]SLHF]DMÈFHJRRSDUWHJR QDREZRG]LHNWöU\Z\NRQDïHĂZF]HĂQLHM%ÚG]LHV] SRWU]HERZDïMHV]F]HWDQLHJRZVNDěQLNDODVHURZHJR RUD]NLONXOXVWHURGELMDMÈF\FKZLÈ]NÚODVHUDZRNöï FKURQLRQHMSU]HVWU]HQL:PLHMVFXGLRG\GRZ\MĂFLD NRPSDUDWRUDSRGïÈF]\V]ED]ÚWUDQ]\VWRUD1 NWöU\EÚG]LHVWHURZDïSUÈGHPSï\QÈF\PZFHZFH SU]HNDěQLNDXUXFKDPLDMÈFHJRV\UHQÚDODUPRZÈOXE LQQ\PHFKDQL]PRVWU]HJDMÈF\&LÚSU]HGLQWUX]HP ZEDUG]LHMG\VNUHWQ\VSRVöE -HĝHOLFKFHV]Z\NRQDÊEDUG]LHMUR]EXGRZDQ\V\ VWHPWRPRĝHV]]DVWRVRZDÊZQLPZLÚFHMODVHUöZ LIRWRWUDQ]\VWRUöZ7DNLDODUPPRĝHSRZLDGRPLÊ &LÚRW\PZNWöU\PPLHMVFX]QDMGXMHVLÚLQWUX] 3DPLÚWDMĝHXNïDG/0 bZ\SRVDĝRQRZF]WHU\ NRPSDUDWRU\NWöUHPRJÈSUDFRZDÊQLH]DOHĝQLHRG siebie. $E\V\VWHPG]LDïDïSRSUDZQLHEÚG]LHV]PXVLDï]D PNQÈÊIRWRWUDQ]\VWRUZREXGRZLH]PDï\PRWZR UHPSR]ZDODMÈF\PQDRĂZLHWODQLHWHJRNRPSRQHQWX W\ONRSU]H]ZLÈ]NÚĂZLDWïDJHQHURZDQÈSU]H]OD VHU)RWRWUDQ]\VWRUEÚG]LHFKURQLRQ\SU]HGĂZLDW ïHP]RWRF]HQLDLXNïDGEÚG]LHPöJïSUDFRZDÊUöZ QLHĝZG]LHñ1DZHWZWHG\ZFLÈĝEÚG]LHV]PXVLDï Z\UHJXORZDÊF]XïRĂÊIRWRWUDQ]\VWRUDRUD]KLVWHUH ]ÚV\VWHPX:LHONRĂFLWHPRĝQDRNUHĂOLÊW\ONRPH WRGÈSUöELEïÚGöZ :MDNLFKLQQ\FKXU]ÈG]HQLDFKPöJïE\Ă]DVWRVRZDÊ IRWRWUDQ]\VWRU"-HĝHOLSRP\ĂOLV]FKZLOÚWRXZDĝDP ĝHSU]\MG]LH&LGRJïRZ\ZLHOH]DVWRVRZDñWHJR NRPSRQHQWX0RLPXOXELRQ\PXNïDGHPNRU]\VWD MÈF\P]WHJRSRG]HVSRïXMHVWRSLVDQ\ZNROHMQ\P UR]G]LDOHDXWRPDW\F]Q\VWHURZQLNRĂZLHWOHQLDVNïD GDMÈF\VLÚ]IRWRWUDQ]\VWRUDLXNïDGX]HJDURZHJR
Eksperyment 6. Łatwe przełączanie
Eksperyment 7. Automatyczny sterownik lampy 3UDFXMÈF QDG W\P HNVSHU\PHQWHP ]DVWRVXMHV] ZSUDNW\FHZLHG]ÚGRW\F]ÈFÈWUDQ]\VWRUöZIRWR WUDQ]\VWRUöZXNïDGX]HJDURZHJRbLNRPSDUD WRUöZNWöUÈ]GRE\ïHĂSRGF]DVOHNWXU\SRSU]HGQLFK UR]G]LDïöZ7DNQDXNDW\FKSRGVWDZRZ\FKZLDGR PRĂFLPLDïDVZöMFHO7HUD]MHVWHĂZVWDQLH]EX GRZDÊJDGĝHWNWöU\PRĝHPLHÊVZRMHSUDNW\F]QH ]DVWRVRZDQLH'RGDWNRZÈDWUDNFMÈEÚG]LHGHPRQWDĝ cyfrowego budzika i nadanie mu nowej funkcji. 1LHFR]PRG\ğNRZDQÈZHUVMÚWHJRSURMHNWXSU]HG VWDZLïHPZF]HĂQLHMQDïDPDFKPDJD]\QXķ0DNHĵ 1LHVWHW\G\VSRQRZDïHPWDPRJUDQLF]RQÈSU]HVWU]H QLÈLQLHPRJïHP]DPLHĂFLÊZV]\VWNLFKZ\MDĂQLHñ 1RZDZHUVMDLQVWUXNFMLPRQWDĝXWHJRJDGĝHWX]DZLH UDNLONDXVSUDZQLHñĽMHVWïDWZLHMV]DGR]UR]XPLHQLD LXNïDG]RVWDïSU]\VWRVRZDQ\GRSUDF\]V]HUV]\P ZDFKODU]HP]HJDUöZ &HOSURMHNWXMHVWMDVQ\ FKFHP\VWZRU]\ÊXU]ÈG]H QLHNWöUHEÚG]LH]DSDODïRLJDVLïRODPSNÚZ7ZRLP PLHV]NDQLXSRG7ZRMÈQLHREHFQRĂÊ2F]\ZLĂFLHPR ĝHV]NXSLÊJRWRZHXU]ÈG]HQLDV\PXOXMÈFHREHFQRĂÊ GRPRZQLNDZEXG\QNXDOHPRLP]GDQLHPQLHG]LD ïDMÈRQHWDNMDNSRZLQQ\:PLHMVFXJG]LHPLHV] NDPVïRñFH]DFKRG]LODWHPGZLHJRG]LQ\SöěQLHM QLĝ]LPÈLNRU]\VWDQLH]XU]ÈG]HQLD]EXGRZDQHJR QDED]LH]HJDUDZ\PDJDïRE\SU]HVWDZLDQLDJRNLO ka razy w roku. /DPSDSRZLQQDE\ÊZïÈF]DQDZZ\QLNXZ\NU\FLD SU]H]IRWRWUDQ]\VWRUPQLHMV]HMLORĂFLĂZLDWïD ]DFKR GXVïRñFD :W\PFHOXEÚG]LHV]PXVLDïSRïÈF]\Ê WHQNRPSRQHQW]NRPSDUDWRUHP*RWRZ\JDGĝHW Z\ïÈF]\ïE\ODPSÚSRXSï\ZLHRNUHĂORQHJRF]DVX
7
:U]HF]\ZLVWRĂFLOXG]LHVÈSU]\]Z\F]DMHQLGRFKR G]HQLDVSDÊRRNUHĂORQHMSRU]H1LHZ\ïÈF]DMÈODPS\ SöěQLHM]SRZRGXSöěQLHMV]HJR]DFKRGXVïRñFD$E\ HIHNWZ\GDZDïVLÚUHDOLVW\F]Q\ĂZLDWïRSRZLQQRE\Ê Z\ïÈF]DQHFRG]LHQQLHRWHMVDPHMSRU]H 0RLP]GDQLHPVWHURZQLNODPS\SRZLQLHQFKDUDNWH U\]RZDÊVLÚQDVWÚSXMÈFÈVSHF\ğNDFMÈ ĂZLDWïRPLHU] SRZLQLHQZïÈF]DÊODPSÚDWDQDVWÚSQLHSRZLQQD E\ÊZ\ïÈF]RQDSU]H]XNïDG]HJDURZ\&]\NXSLV] JG]LHĂWDNLHJRWRZHXU]ÈG]HQLH":\GDMHPLVLÚĝH QLH'ODWHJRVWZRU]\ïHPVWHURZQLNODPS\RSDUW\QD IRWRWUDQ]\VWRU]HLXNïDG]LH]HJDURZ\P
Uwaga: unikaj niebezpiecznego napięcia 3U]HGVWDZLRQ\ REZöG PRĝH ]DVLODÊ ĝDUöZNÚ RPRF\b:SUÈGHPVLHFLRZ\P-HĝHOLFKFHV] VWHURZDÊSUDFÈWDNLHMODPS\WRQLHEÚGÚ&LÚSU]HG W\PSRZVWU]\P\ZDïDOHXZDĝDPĝHEH]SLHF]QLHM MHVWVWHURZDÊSUDFÈRĂZLHWOHQLDGLRGRZHJROXEKD ORJHQRZHJR]DVLODQHJRSUÈGHPRQDSLÚFLXb9 :JQLD]GNXGRPRZHMLQVWDODFMLHOHNWU\F]QHMSï\ QLHSUÈGSU]HPLHQQ\RQDSLÚFLXb9NWöU\MHVW QDSUDZGÚQLHEH]SLHF]Q\-HĝHOLQLHMHVWHĂRVREÈ GRURVïÈWR]DS\WDMVZRLFKURG]LFöZRSR]ZROHQLH QDSUDFÚ]SUÈGHPRWDNGXĝ\PQDSLÚFLX-HGQDN ĝHQLH]DOHĝQLHRGZLHNX]DZV]HPRĝHV]SRSHïQLÊ EïÈGDSRSHïQLHQLHEïÚGXSRGF]DVSUDF\]REZR GHPZNWöU\PSï\QLHSUÈGRQDSLÚFLXQLĝV]\PRG QDSLÚFLDVLHFLHQHUJHW\F]QHMQLHMHVWMXĝWDNEDUG]R QLHEH]SLHF]QHGOD7ZRMHJRĝ\FLDOXE]GURZLD
43
Podstawy obwodu 1DU\VXQNXb]QDMGXMHVLÚVFKHPDWREZRGX']LÚ NLQLHPX]DSR]QDV]VLÚ]F]ÚĂFLÈNRPSRQHQWöZ ]NWöU\FKEÚG]LHP\NRU]\VWDÊ*öUQDF]ÚĂÊWHJR REZRGXEDUG]RSU]\SRPLQDREZöGNRPSDUDWRUD SU]HGVWDZLRQ\QDU\VXQNXbZUR]G]LDOH1DM ZLÚNV]ÈUöĝQLFÈMHVWWRĝHREZöGSU]HGVWDZLRQ\ ZW\PUR]G]LDOHQLH]DZLHUDGLRG\/('SRGïÈF]RQHM GRZ\MĂFLDXNïDGX/0 3RQDGWR]DVWRVRZDQRUH ]\VWRUSRGFLÈJDMÈF\ ]QDMGXMÈF\VLÚSROHZHMVWURQLH ZVSRPQLDQHJRXNïDGX FKDUDNWHU\]XMÈF\VLÚRSRU QRĂFLÈbN: ZF]HĂQLHME\ïRWRb: 'RGDWNR ZRSRWHQFMRPHWUbN:]DSHZQLDMÈF\UHJXODFMÚ VSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJR]RVWDï]DVWÈSLRQ\UH]\VWRUHP FKDUDNWHU\]XMÈF\PVLÚVWDï\PRSRUHPHOHNWU\F]Q\P RZDUWRĂFLbN:7DNDUH]\VWDQFMD]DSHZQLDZïDĂ FLZ\GODWHJRREZRGX]DNUHVKLVWHUH]\
44
LM339
Rezystor znajdujący się w pętli dodatniego sprzężenia zwrotnego
Wyjście
220 kΩ
Obwód należy zasilać prądem stabilizowanym 6V DC o napięciu 6 V Wejście napięcia Rezystor wzorcowego 10 kΩ podciągający
100 kΩ
-HĝHOLFKFHV]VWHURZDÊSUDFÈRĂZLHWOHQLD]DVLODQHJR EH]SRĂUHGQLR]GRPRZHMLQVWDODFMLHOHNWU\F]QHMWR ZDUWRZREZRG]LH]DVWRVRZDÊVSHFMDOQ\SU]HNDě QLNNWöU\MHVWSU]\VWRVRZDQ\GRWHJRFHOX3RV]XNDM ZVNOHSLH]DUW\NXïDPLHOHNWURQLF]Q\PLPRGXïXZ\ SRVDĝRQHJRZZHZQÚWU]Q\RSWRL]RODWRUNWöU\PRĝH E\ÊVWHURZDQ\SUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLX]QDMGXMÈ F\PVLÚZ]DNUHVLHRGb9GRb92SWRL]RODWRU]D GEDRWRDE\SUÈGRZ\VRNLPQDSLÚFLXQLHWNQÈïDQL Sï\WNL7ZRMHJRREZRGXDQL&LHELH7DNLVSHFMDOQ\ PRGXïSU]HNDěQLNDPRĝHE\ÊZ\]ZDODQ\SUÈGHP VWDï\PRQDSLÚFLXb9NWöU\MHVWVWRVRZDQ\GR]D VLODQLDREZRGX2F]\ZLĂFLHWDNLPRGXïFKURQLÈF\ &LÚSU]H]Z\VRNLPQDSLÚFLHPSRGZ\ĝV]\NRV]WZ\ konania projektu.
Wejście sygnału o zmiennym napięciu
PT1 3,3 kΩ 1 μF
500 kΩ
1 MΩ
10 kΩ 555
1 μF
0,01 μF
220 Ω Rysunek 7.1. )RWRWUDQ]\VWRULNRPSDUDWRU NRPSRQHQW\ RPöZLRQHZSRSU]HGQLPUR]G]LDOH VWHUXMÈFHSUDFÈXNïDGX ]HJDURZHJRNWöU\HPLWXMHLPSXOV\WUZDMÈFHMHGQÈ VHNXQGÚ REZöGMHVW]DVLODQ\SUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLXb9
3R Z\NRQDQLX W\FK PRG\ğNDFML Z ]EXGRZDQ\P ZF]HĂQLHM REZRG]LH EÚG]LHV] PöJï SU]\VWÈSLÊ GR GRGDQLD GR QLHJR SR]RVWDï\FK NRPSRQHQWöZ 1D U\VXQNX b SU]HGVWDZLRQR JRWRZÈ Sï\WNÚ ] RE wodem.
Eksperyment 7. Automatyczny sterownik lampy
• -HĝHOL QD ]ïÈF]X Z\]ZDODMÈF\P SRMDZL VLÚ V\JQDïQLVNLWRXNïDGZ\JHQHUXMHQDZ\MĂFLX V\JQDïZ\VRNL%ÚG]LHRQJHQHURZDQ\SU]H] F]DV]DOHĝQ\RGUH]\VWDQFMLLSRMHPQRĂFLSRG ïÈF]RQ\FKGRQLHJRNRPSRQHQWöZ
Rysunek 7.2. 3LHUZV]DF]ÚĂÊREZRGXDXWRPDW\F]QHJR VWHURZQLNDODPS\
• 7HUD] PDP\ GR F]\QLHQLD ] REZRGHP ]DVLODQ\PSUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLXb9 Do WHJRREZRGXEÚG]LHSRGïÈF]DQ\SU]HNDěQLN RZVSöOQ\PSU]HZRG]LHPDVRZ\PFHZHN VWHURZDQ\WUDQ]\VWRUHPNWöU\PXVLG]LDïDÊ ZWU\ELHZVSöOQHJRNROHNWRUDĽZLÈĝHVLÚ ]W\PGXĝ\VSDGHNQDSLÚFLD1DSLÚFLHSUÈGX ]DVLODMÈFHJR b9 EÚG]LHNRPSHQVRZDïRWHQ spadek. 0XVLV]]DVWÈSLÊXNïDG/0b]QDMGXMÈF\VLÚZ]D VLODF]XXNïDGHP/0-HVWWRSURVWH]DGDQLH 2EDXNïDG\SRVLDGDMÈWDNÈVDPÈNRQğJXUDFMÚ]ïÈF]\ 1DVFKHPDFLHQLHXPLHĂFLïHPREZRGX]DVLODF]D SRQLHZDĝMHJREXGRZDMHVWEDUG]RSURVWD 3ROHZHMVWURQLHVFKHPDWX]QDMGXMHVLÚSU]HZöG SRïÈF]RQ\]HVW\NLHPQXPHUbXNïDGX/0 b]D SRĂUHGQLFWZHPNRQGHQVDWRUDbPF. Biegnie on do ]ïÈF]DZ\]ZDODMÈFHJRXNïDG]HJDURZ\8NïDG WHQSRVLDGDZïDVQ\UH]\VWRUSRGFLÈJDMÈF\bN: SRGïÈF]RQ\WDNDE\GRVWDUF]DÊGRGDWQLHQDSLÚFLHĽ ]Z\NOHQDZ\MĂFLXXNïDGXSRGDZDQ\MHVWV\JQDï QLVNL3DPLÚWDM • 8NïDG]HJDURZ\SUDFXMÈFZWU\ELHPRQR VWDELOQ\PJHQHUXMHQLVNLV\JQDïZ\MĂFLRZ\ GRSöNLQD]ïÈF]HZ\]ZDODMÈFHSRGDZDQHMHVW QDSLÚFLH V\JQDïZ\VRNL
Podstawy obwodu
)RWRWUDQ]\VWRUQDSRZRGRZDÊ]PLDQÚV\JQDïXJHQH URZDQHJRSU]H]XNïDG/0 JG\URELVLÚFLHPQR XNïDGWHQPD]D]DGDQLHDNW\ZRZDÊXNïDG]HJDURZ\ DWHQPD]D]DGDQLHZ\WZRU]\ÊLPSXOVWUZDMÈF\ RNRïRVHNXQG\7R]NROHLPDDNW\ZRZDÊSU]HNDěQLN EORNXMÈF\ MHV]F]HQLHXMÚW\QDVFKHPDFLH NWöU\ Z\ïÈF]\ODPSÚ1DUD]LHGRZ\MĂFLDXNïDGX]HJD URZHJRSRGïÈF]\OLĂP\GLRGÚNWöUDLQIRUPXMHQDV RW\PF]\XNïDGG]LDïD 3RGïÈF]]DVLODQLHLRGF]HNDMFKZLOÚDĝXNïDG]HJD URZ\]DF]QLHG]LDïDÊ2ĂZLHWOIRWRWUDQ]\VWRUMDVQ\P ĂZLDWïHPDQDVWÚSQLHRGGDODMMHRGXNïDGX PRĝHV] UöZQLHĝSU]\VïRQLÊěUöGïRĂZLDWïDGïRQLÈ ĽV\PX OXM]PQLHMV]DQLHVLÚLORĂFLĂZLDWïDZSRPLHV]F]HQLX SRGF]DV]DFKRGXVïRñFD3RZLQLHQHĂ]DREVHUZR ZDÊMDNGLRGD/(']DSDODVLÚQDMHGQÈVHNXQGÚ :\UHJXOXMF]XïRĂÊIRWRWUDQ]\VWRUD]DSRPRFÈSRWHQ FMRPHWUXGRVWURMF]HJRLSRZWöU]RSLVDQÈF]\QQRĂÊ =DQLPZ\NRQDV]NROHMQHNURNLXSHZQLMVLÚĝHXNïDG G]LDïDSRSUDZQLH
Krok drugi Kolejny etap pracy nad projektem pokazano na ry VXQNX6\JQDïZ\FKRG]ÈF\]XNïDGX]HJDUR ZHJRSU]HSï\ZDSU]H]UH]\VWRUbN:LZSï\ZDGR ED]\WUDQ]\VWRUDNWöU\VWHUXMHSUDFÈMHGQHM]FHZHN SU]HNDěQLNDEORNXMÈFHJRSU]H]QDF]RQHJRGRSUDF\ ZREZRGDFKSUÈGXVWDïHJRRQDSLÚFLXb9'UXJD ]FHZHNSU]HNDěQLNDMHVWDNW\ZRZDQD]DSRPRFÈ SU]HïÈF]QLND:FHOXRFKURQ\SU]HNDěQLNDSU]HG]E\W GXĝ\PQDSLÚFLHP]DVLODMÈF\PREZöG]DVWRVRZDQR UH]\VWRUb:3U]\FLVNWHQ]RVWDQLHNRñFRZRXVX QLÚW\]REZRGXDOHSU]\GDVLÚQDREHFQ\PHWDSLH SUDF3RQDGWRGRREZRGXGRGDQRGLRG\/('NWöUH VïXĝÈGRPRQLWRURZDQLDSUDF\SU]HNDěQLND
45
]HJDURZHJR&]\XNïDG]HJDURZ\RSDUW\QD tranzystorze bipolarnym nie jest w stanie dostar F]\ÊSUÈGXZ\VWDUF]DMÈFHJRGRVWHURZDQLDSUDFÈ SU]HNDěQLND"7HRUHW\F]QLHWDNDOHVWHURZDQLHSU]H NDěQLNLHP]DSRPRFÈNRPSRQHQWXJHQHUXMÈFHJR UHODW\ZQLHPDïÈPRFPRĝHGRSURZDG]LÊGRQLHSUD ZLGïRZHJRG]LDïDQLDXNïDGX]HJDURZHJR&RSUDZGD nie znajdziesz informacji o tym w nocie katalogowej WHJRNRPSRQHQWXDOHZSUDNW\FHVSRWNDïHPVLÚ]WD kimi sytuacjami.
6V DC
LM339
220 kΩ
10 kΩ
100 kΩ
PT334-6C
Testowanie obwodu
3,3 kΩ
:FHOXVSUDZG]HQLDG]LDïDQLDREZRGXZ\NRQDMSR QLĝV]HF]\QQRĂFL
500 kΩ
1 μF
1 MΩ
10 kΩ 555
1 μF
1 kΩ 2N2222
0,01 μF
• =ZROQLM ZFLĂQLÚW\ SU]\FLVN L VWRSQLRZR ]PQLHMV]DMLORĂÊĂZLDWïDSDGDMÈFHJRQDIRWR WUDQ]\VWRUĽV\PXOXM]DFKöGVïRñFD
220 Ω
47 Ω
DS1E-SL2-DC3V „Włączony”
„Wyłączony”
Rysunek 7.3. 'RSRSU]HGQLHJRVFKHPDWXGRGDQRSU]HNDěQLN
=OHNWXU\NVLÈĝNL(OHNWURQLND2GSUDNW\NLGRWHRULL PRĝHV]SDPLÚWDÊĝHSU]HNDěQLNEORNXMÈF\ķEORNX MHVLÚĵZNDĝG\P]GZöFKSRïRĝHñQLHSRELHUDMÈF ZW\PFHOXSUÈGX3U]HNDěQLNWHJRW\SXZ\PDJDMH G\QLHGRVWDUF]HQLDNUöWNLHJRLPSXOVXZFHOXSU]HïÈ F]HQLDJRSRPLÚG]\SRïRĝHQLDPL-HVWWRNRPSRQHQW LGHDOQ\GRREZRGXNWöU\PDFRĂ ZW\PZ\SDGNX ODPSÚ ZïÈF]\ÊQDGïXĝV]\F]DVD]DOHĝ\QDPQD W\PĝHE\SU]HNDěQLNQLHSRELHUDïSUÈGX 0RĝH&LÚ]DVWDQDZLDÊSRFR]DVWRVRZDïHPWUDQ ]\VWRUSRPLÚG]\SU]HNDěQLNLHPDZ\MĂFLHPXNïDGX 46
• :FLĂQLMSU]\FLVNĽGROQDGLRGD/(']QDM GXMÈFDVLÚRERNSU]HNDěQLNDSRZLQQD]RVWDÊ ]DSDORQD:NRñFRZHMZHUVMLSURMHNWXSU]H NDěQLNXVWDZLRQ\ZWHMSR]\FMLEÚG]LHZ\ïÈ F]DïSRGïÈF]RQÈGRQLHJRODPSÚ
• :NRñFXSU]HNDěQLNSRZLQLHQ]RVWDÊSU]H ïÈF]RQ\Ľ]DSDOLVLÚJöUQDGLRGD/(']QDM GXMÈFDVLÚRERNQLHJR:NRñFRZHMZHUVML SURMHNWXGLRGD/(']RVWDQLH]DVWÈSLRQDODPSÈ ZïÈF]DQÈR]DFKRG]LHVïRñFD • 3RQRZQLHZFLĂQLMSU]\FLVN:NRñFRZHMZHU VMLSURMHNWX]RVWDQLHRQ]DVWÈSLRQ\]HJDUHP Z\ïÈF]DMÈF\PODPSÚRRNUHĂORQHMJRG]LQLH • =ZLÚNV]LORĂÊĂZLDWïDSDGDMÈFHJRQDIRWRWUDQ zystor — symuluj poranek. W obwodzie nie SRZLQQ\QDVNXWHNWHJRQDVWÚSRZDÊĝDGQH zmiany. • 3U]\FLHPQLMSRQRZQLHĂZLDWïRĽF\NOSUDF\ REZRGXSRZLQLHQUR]SRF]ÈÊVLÚRGSRF]ÈWNX
Szczegóły budowy przekaźnika :REZRG]LH]DVWRVRZDïHPSU]HNDěQLN3DQDVRQLF '6(6/'&9NWöUHJRFHZNLSRZLQQ\SUDFRZDÊ ZREZRG]LHSUÈGXVWDïHJRRQDSLÚFLXb97UDQ]\ VWRUGRVWDUF]DSUÈGRQDSLÚFLXRNRïRb97DNQLVNLH Eksperyment 7. Automatyczny sterownik lampy
QDSLÚFLHPRĝHSRZRGRZDÊSUREOHP\]SUDFÈSU]H NDěQLNDSU]H]QDF]RQHJRGRSUDF\SRGQDSLÚFLHP b9=JRGQLH]QRWÈNDWDORJRZÈ]DVWRVRZDQHJRSU]H NDěQLNDSU]H]MHJRFHZNLPRĝHSï\QÈÊSUÈGRPDN V\PDOQ\PQDSLÚFLXb9DZLÚFVSUDZG]LVLÚRQ znakomicie w naszym obwodzie. 1DU\VXQNXbSRND]DQR]ïÈF]DSU]HNDěQLNDZL G]LDQHRGJöU\ ZïDĂQLHZWDNLHMSR]\FMLEÚG]LHRQ Xĝ\ZDQ\ -HĝHOLQLHMHVWHĂSHZLHQIXQNFMLNWöUHJRĂ ]H]ïÈF]\SU]HNDěQLNDSU]\MU]\MVLÚU\VXQNRZL 1XPHUDFMD]ïÈF]\QDREUD]NXNRUHVSRQGXMH]R]QD F]HQLDPL]QDMGXMÈF\PLVLÚQDVSRGQLHMĂFLDQFHNRP SRQHQWX&]\]DVWDQDZLD&LÚGODF]HJRQXPHUDFMD ]ïÈF]\SU]HNDěQLNDQLHMHVWFLÈJïD QLHVÈRQHR]QD F]RQHNROHMQ\PLQXPHUDPLRGbGR ")LUPD3D QDVRQLFFKFLDïDĝHE\R]QDF]HQLDQXPHU\F]QHE\ï\ WRĝVDPHZHZV]\VWNLFKMHMSU]HNDěQLNDFKDQLHNWöUH ]QLFKPLDï\QDZHWb]ïÈF]\ Przekaźnik widziany z góry Lampa włączona Złącze numer 1 Złącze numer 3 Lampa wyłączona Złącze numer 6
Do lampy Złącze numer 12
Przekazywanie energii za pomocą kondensatora :DĝQ\PHOHPHQWHPWHJRREZRGXMHVWNRQGHQVDWRU bP)]QDMGXMÈF\VLÚSRPLÚG]\Z\MĂFLHPNRPSDUD WRUDD]ïÈF]HPZ\]ZDODMÈF\PXNïDGX]HJDURZHJR 3DPLÚWDMĝHNRQGHQVDWRURJUDQLF]DSU]HSï\Z SUÈGXVWDïHJRDOHSRGF]DV]PLDQQDSLÚFLDJHQHUXMH impulsy. 2EZöG]DZLHUDMÈF\NRQGHQVDWRUG]LDïDZQDVWÚSX MÈF\VSRVöE • 2ĂZLHWOHQLHIRWRWUDQ]\VWRUDMDVQ\PĂZLDWïHP SRZRGXMHGRVWDUF]HQLHV\JQDïXRZ\VRNLP stanie do komparatora. • :\VRNLV\JQDïQD]ïÈF]XZHMĂFLRZ\PNRPSD UDWRUDSRZRGXMHSRGDQLHZ\VRNLHJRV\JQDïX QDMHJRZ\MĂFLXĽïDGXQHNGRGDWQLJURPDG]L VLÚQDMHGQHMRNïDG]LQLHNRQGHQVDWRUD • 'RXNïDGX]HJDURZHJRbNLHURZDQ\MHVW Z\VRNLV\JQDïZHMĂFLRZ\ĽSRGWU]\P\ZDQ\ SU]H]UH]\VWRUSRGFLÈJDMÈF\bN:.
Złącze numer 10
• 3U]HNDěQLN ]QDMGXMH VLÚ Z SR]\FML ķODPSD Z\ïÈF]RQDĵ
Zasilanie lampy Złącze numer 7
• 1LFVLÚQLHG]LHMH
Rysunek 7.4. =ïÈF]DSU]HNDěQLND3DQDVRQLF'6(6/'&9
*G\ĂZLDWïRSDGDMÈFHQDIRWRWUDQ]\VWRUSU]\JDVD
ZLG]LDQHJR]JöU\ MHĝHOLNRU]\VWDV]]LQQHJRSU]HNDěQLNDWR ]SHZQRĂFLÈEÚG]LHRQFKDUDNWHU\]RZDïVLÚLQQÈNRQğJXUDFMÈ ]ïÈF]\
• 1DSLÚFLHJHQHURZDQHSU]H]IRWRWUDQ]\VWRURE QLĝDVLÚLVWDMHVLÚQLĝV]HRGQDSLÚFLDZ]RUFR wego dostarczanego do komparatora.
-HĝHOLEÚG]LHV]VWRVRZDïLQQ\SU]HNDěQLNWRZFHOX ]RULHQWRZDQLDVLÚZNRQğJXUDFMLMHJR]ïÈF]\]DMU]\M do noty katalogowej. Nie istnieje jedna standardowa NRQğJXUDFMD]ïÈF]\SU]HNDěQLNöZ3DPLÚWDMRW\P ĝHPXVLV]NRU]\VWDÊ]SU]HNDěQLNDEORNXMÈFHJRVLÚ ZGZöFKSR]\FMDFKRFHZNDFKNWöUHVÈSU]H]QD F]RQHGRSUDF\ZREZRGDFKSUÈGXVWDïHJRRQD SLÚFLXb93U]HNDěQLNSRZLQLHQE\ÊZVWDQLH]DVLODÊ ODPSÚSUÈGHPRQDWÚĝHQLXb$
• 1DZ\MĂFLXNRPSDUDWRUDSRGDZDQ\MHVWQLVNL V\JQDï
3DPLÚWDMĝHQLHPRĝHV]]PLHQLÊNLHUXQNXSUÈGX Sï\QÈFHJRSU]H]FHZNLSU]HNDěQLND-HĝHOLGR]ïÈ F]DPDV\SRGïÈF]\V]SUÈGRGRGDWQLPSRWHQFMDOH SU]HNDěQLNQLHEÚG]LHG]LDïDï Przekazywanie energii za pomocą kondensatora
• Energia zgromadzona w kondensatorze jest SU]HND]\ZDQDGDOHMGRXNïDGX]HJDURZHJR UH]\VWRUSRGFLÈJDMÈF\bN:MHVWFKZLORZR ķSU]\JQLDWDQ\ĵW\PïDGXQNLHP • 8NïDG]HJDURZ\UHDJXMÈFQDWHQV\JQDïJH QHUXMHLPSXOVNWöU\SU]HïÈF]DSU]HNDěQLN 3U]HNDěQLN]RVWDMHSU]HVWDZLRQ\ZSR]\FMÚ ķODPSDZïÈF]RQDĵ • 5R]ïDGRZDQ\NRQGHQVDWRUEORNXMHSU]HSï\Z SUÈGXVWDïHJRZREZRG]LH 47
8SHZQLMVLÚĝHZ\NRQDQ\SU]H]&LHELHREZöGG]LD ïD/DPSDMHVWSU]HïÈF]DQDSU]H]IRWRQ\ NWöUHVÈ F]ÈVWHF]NDPLĂZLDWïD DWDNĝHSU]HïÈF]QLNNWöU\ ]RVWDQLH]DVWÈSLRQ\]HJDUHP
Demontaż zegara *G\E\ĂFKFLDïVDPRG]LHOQLH]EXGRZDÊPRGXï]H JDUDWR]DSHZQHNXSLïE\ĂRGSRZLHGQLXNïDGVFDOR Q\Z\ĂZLHWODF]QXPHU\F]Q\LNLONDSU]\FLVNöZSR ]ZDODMÈF\FKQDXVWDZLHQLH]HJDUD7DNLHUR]ZLÈ]DQLH Z\GDMHVLÚGODPQLHGRĂÊVNRPSOLNRZDQHLGURJLH 0RĝHV]UöZQLHĝ]DVWRVRZDÊPLNURNRQWUROHUZ\SR VDĝRQ\Z]HZQÚWU]Q\UH]RQDWRUNZDUFRZ\DOHWDNLH UR]ZLÈ]DQLHQDGDOZ\PDJDïRE\]DVWRVRZDQLDZ\ ĂZLHWODF]D3RQDGWRNRQğJXUDFMDPLNURNRQWUROHUD E\ïDE\PRLP]GDQLHP]E\WVNRPSOLNRZDQD :NDĝG\PZLÚNV]\PKLSHUPDUNHFLH]DRNRïRb]ï NXSLV]EXG]LNSRVLDGDMÈF\F\IURZ\Z\ĂZLHWODF]]D VLODQ\]DSRPRFÈEDWHULL &]\PRĝHV]]DVWRVRZDÊWDNLEXG]LNZW\PSURMHN FLH"8ZDĝDPĝHWDN
Zaglądając do środka zegarka 1LH]DOHĝQLHMDNLPRGHO]HJDUNDNXSLV]LSU]H]MDNÈ ğUPÚ]RVWDïRQZ\SURGXNRZDQ\ZDĝQHMHVWDE\ E\ï]DVLODQ\SUÈGHPRQDSLÚFLXb9SRFKRG]ÈF\P ]EDWHULL.DĝG\]HJDUHNHOHNWURQLF]Q\SRVLDGDRE ZöGZïÈF]DMÈF\EU]ÚF]\NDZïDĂQLHWDNLHJRREZRGX potrzebujemy w naszym projekcie. 3UDFÚ]]HJDUNLHP]DF]QLMRGUR]NUÚFHQLDMHJRSOD stikowej obudowy. Czarny zegarek widoczny na ry VXQNXbSRVLDGDF]WHU\ĂUXE\]QDMGXMÈFHVLÚZRW ZRUDFKZ\NRQDQ\FKZSRGVWDZLHĽ]D]QDF]RQRMH NöïNDPL7U]\ĂUXE\]QDMGXMÈVLÚGRĂÊJïÚERNR2EX GRZD]HJDUNDSU]HGVWDZLRQHJRQDU\VXQNXbMHVW ]ïRĝRQD]DSRPRFÈW\ONRMHGQHMĂUXE\ĽXNU\WRMÈ ZNRPRU]HEDWHULL1DU\VXQNXZLGDÊMDNMHVWRG NUÚFDQD]DSRPRFÈPLQLDWXURZHJRĂUXERNUÚWDğUP\ 3KLOLSV3UDZGRSRGREQLHWDNLĂUXERNUÚWSU]\GDVLÚ UöZQLHĝ7RELH¥UXERNUÚW\WHJRW\SXVÈVSU]HGDZDQH Z]HVWDZDFKNWöUHNXSLV]ZNDĝG\PVNOHSLH]DUW\ NXïDPLEXGRZODQ\PL]DRNRïRb]ï
=QDMGě]HJDUHNNWöU\MHVW]DVLODQ\GZRPD ogni ZDPLDONDOLF]Q\PLRQDSLÚFLXb98ZDĝDM1LH NWöUHEXG]LNLVÈ]DVLODQH]DSRPRFÈMHGQHMEDWHULL 7DNL]HJDUHNQLHVSUDZG]LVLÚZQDV]\PREZRG]LH :LÚNV]RĂÊ]HJDUNöZSU]H]QDF]RQ\FKGODSRGUöĝ Q\FKMHVW]DVLODQD]MHGQHJRRJQLZD3U]HG]DNXSHP XZDĝQLHSU]HF]\WDMRSLVSURGXNWX]QDMGXMÈF\VLÚQD RSDNRZDQLX
Uwaga: nie korzystaj z zegarków zasilanych prądem przemiennym 3URV]Ú&LÚQLHSUöEXMPRG\ğNRZDÊQDSRWU]HE\ tego projektu zegarka zasilanego z gniazda siecio ZHJR3UDZGRSRGREQLHZHZQÈWU]SUÈGSU]HPLHQQ\ RQDSLÚFLXb9MHVWSU]HWZDU]DQ\QD]QDF]QLHQLĝ V]HQDSLÚFLHDOHLVWQLHMHGXĝHSUDZGRSRGRELHñVWZR ĝHSRSHïQLV]EïÈGLSRïÈF]\V]FRĂ]REZRGHPZ\ VRNLHJRQDSLÚFLD
48
Rysunek 7.5. :FHOXRWZDUFLDREXGRZ\]HJDUDQDOHĝ\ RGNUÚFLÊZV]\VWNLHF]WHU\ĂUXE\R]QDF]RQHNöïNDPL
Eksperyment 7. Automatyczny sterownik lampy
Rysunek 7.8. 3U]H]]ïÈF]D$L%GRSURZDG]DQ\MHVWSUÈG RQDSLÚFLXb9SU]H]]ïÈF]H&GRXNïDGXVFDORQHJR]HJDUD GRSURZDG]DQ\MHVWSUÈGRQDSLÚFLXb9 VWU]DïND'ZVND]XMH QDEU]ÚF]\N Rysunek 7.6. 2EXGRZDWHJR]HJDUNDMHVWVNUÚFRQD]DSRPRFÈ W\ONRMHGQHMĂUXE\XNU\WHMZ]DVREQLNXQDEDWHULH
Napięcie, pod jakim pracuje zegarek 3LHUZV]ÈU]HF]ÈMDNÈQDOHĝ\]URELÊSRRWZDUFLX REXGRZ\ ]HJDUND MHVW VSUDZG]HQLH SRODU\]DFML ]DVLODQLD:ïöĝEDWHULHGR]DVREQLNDLSU]\MU]\MVLÚ VSRGQLHMVWURQLHPHFKDQL]PX]HJDUND1DU\VXQNDFK L SU]HGVWDZLRQRWU]\UöĝQH]HJDUNL1D NDĝGHM]IRWRJUDğLQD]ïÈF]DFKR]QDF]RQ\FKOLWHUÈ $SRMDZLïVLÚSRWHQFMDïb9DQDW\FKR]QDF]RQ\FK OLWHUÈ%SRMDZLïVLÚSRWHQFMDïb96SUDZGěQDSLÚFLD QD]ïÈF]DFK]QDMGXMÈF\FKVLÚZHZQÈWU]7ZRMHJR zegarka.
Rysunek 7.7. 3UÈG]DVLODMÈF\RQDSLÚFLXb9MHVWGRVWDUF]DQ\ GR]HJDUND]DSRĂUHGQLFWZHP]ïÈF]\$L% QLFQLHSRGïÈF]RQR GR]ïÈF]D& VWU]DïND'ZVND]XMHQDEU]ÚF]\NDVWU]DïND( ZVND]XMHQD]ïÈF]HGLRG\/('SRGĂZLHWODMÈFHMZ\ĂZLHWODF] JG\DODUP]RVWDQLHXUXFKRPLRQ\
Demontaż zegara
Rysunek 7.9. 3U]H]]ïÈF]D$L%GRSURZDG]DQ\MHVWSUÈG RQDSLÚFLXb9SU]H]]ïÈF]H&GRXNïDGXVFDORQHJR]HJDUD GRSURZDG]DQ\MHVWSUÈGRQDSLÚFLXb9 VWU]DïND'ZVND]XMH QDEU]ÚF]\N
1DZV]\VWNLFKWU]HFKIRWRJUDğDFKZLGRF]QHMHVW ]ïÈF]HR]QDF]RQHOLWHUÈ&ĽZ\Sï\ZD]DMHJRSR ĂUHGQLFWZHPSUÈGVWDï\RQDSLÚFLXb9]EODV]NL ]ZLHUDMÈFHMELHJXQ\NROHMQ\FKRJQLZSRïÈF]RQ\FK szeregowo w zasobniku. Nie wszystkie zegarki ko U]\VWDMÈ]WDNLHJR]ïÈF]D:QLHNWöU\FKPRGHODFK MHVWRQRXĝ\ZDQHGR]DVLODQLDXNïDGöZVFDORQ\FK SU]H]QDF]RQ\FKGRSUDF\SRGQLVNLPQDSLÚFLHP1LH URELWRQDPĝDGQHMUöĝQLF\3RWU]HEXMHP\]HJDUND NWöU\DNW\ZXMHEU]ÚF]\NLDODUPRZHSUÈGHPVWDï\P RQDSLÚFLXb9 %U]ÚF]\NQDNDĝG\P]U\VXQNöZR]QDF]RQROLWHUÈ' &]HUZRQ\]HJDUHNZLGRF]Q\QDU\VXQNXbSRVLDGD GRGDWNRZ\SU]HZöG]DVLODMÈF\GLRGÚ/(' 49
7HUD]PXVLV]VSUDZG]LÊFRWDNQDSUDZGÚG]LHMHVLÚ ZREZRG]LH]HJDUNDJG\WHQDNW\ZXMHV\JQDïDODU PRZ\:ïöĝRJQLZDGR]DVREQLNDLSU]\ïöĝF]DUQÈ VRQGÚPLHUQLNDGR]ïÈF]DR]QDF]RQHJRQDU\VXQ NDFKOLWHUÈ%ĽXMHPQHJR]ïÈF]D]DVLODMÈFHJR=DGD QLHWRPRĝHV]VRELHXïDWZLÊNRU]\VWDMÈF]SU]HZRGX SRïÈF]HQLRZHJRREXVWURQQLH]DNRñF]RQHJR]DFL VNDPLW\SXNURNRG\O-HGHQ]DFLVN]DïöĝQD]ïÈF]H ]HJDUDDGUXJLQDF]DUQÈVRQGÚPLHUQLND3RGF]DV GDOV]HMSURFHGXU\EÚG]LHV]PLHÊGZLHUÚFHZROQH 8NïDGSU]H]QDF]RQ\GRWHVWRZDQLDG]LDïDQLDEU]Ú czyka przedstawiono na rysunku 7.10.
8VWDZEXG]LNWDNDE\DODUPZïÈF]\ïVLÚ]DPLQXWÚ XSHZQLMVLÚĝHZïÈF]\ïHĂJR]DSRPRFÈVSHFMDOQH JRSU]HïÈF]QLND &]DUQDVRQGDPLHUQLNDPXVLSR ]RVWDÊSRGïÈF]RQDGR]DVREQLNDEDWHULL*G\ZïÈF]\ VLÚDODUP]DSRPRFÈGUXJLHMVRQG\]PLHU]QDSLÚ FLHQD]ïÈF]DFKEU]ÚF]\ND=DïRĝÚVLÚĝHQDMHGQ\P ]MHJR]ïÈF]\EÚG]LHQLHVWDELOQH]PLHQLDMÈFHVLÚQD SLÚFLHDQDSR]RVWDï\FK]ïÈF]DFK7ZöMPLHUQLNGDOHM EÚG]LHZVND]\ZDïQDSLÚFLHb97ÚVWURQÚEU]ÚF]\ND SRNWöUHM]QDMGXMHVLÚ]ïÈF]HR]PLHQQ\PQDSLÚFLX QD]ZLMP\ķVWURQÈQLVNÈĵ 3U]HïÈF]PLHUQLNZWU\ESRPLDUXQDSLÚFLDSUÈGX SU]HPLHQQHJRL]PLHU]SRQRZQLHQDSLÚFLHSRQLVNLHM VWURQLHG]LDïDMÈFHJREU]ÚF]\ND1DMSUDZGRSRGREQLHM ZZ\QLNXSRPLDUXX]\VNDV]QDSLÚFLHQLĝV]HRGb9 DOHZ\ĝV]HRGb9-HJR]PLDQ\EÚGÈ]QDMGRZDï\ VLÚZZÚĝV]\P]DNUHVLHQLĝ]PLDQ\QDSLÚFLDPLH U]RQHJRZWU\ELHSU]H]QDF]RQ\PGRSRPLDUXSUÈGX VWDïHJR
Jak to dzwoni?
Rysunek 7.10. 3RPLDUQDSLÚFLDQDEU]ÚF]\NX]QDMGXMÈF\PVLÚ ZHZQÈWU]]HJDUND NRU]\VWDP]SU]HZRGöZSRïÈF]HQLRZ\FK ]DNRñF]RQ\FK]DFLVNDPLW\SXNURNRG\OG]LÚNLF]HPXPDP RELHUÚFHZROQHSRGF]DVWHMRSHUDFML EU]ÚF]\NMHVWRNUÈJï\P HOHPHQWHPGRNWöUHJRSRGïÈF]RQRF]HUZRQ\]DFLVN
'RWNQLMF]HUZRQÈVRQGÈPLHUQLNDGR]ïÈF]D$Ľ VSUDZGěF]\GRREZRGXGRFKRG]LSUÈGRQDSLÚFLX SU]\QDMPQLHMb97HUD]SRGïÈF]F]HUZRQÈVRQGÚGR MHGQHJR]H]ïÈF]\OXWRZQLF]\FK]QDMGXMÈF\FKVLÚQD W\OQHMĂFLDQFHEU]ÚF]\ND1DMSUDZGRSRGREQLHMWDP UöZQLHĝEÚG]LHSï\QÈïSUÈGRQDSLÚFLXb9=PLHU] QDSLÚFLHQDSR]RVWDï\FK]ïÈF]DFKEU]ÚF]\ND0LHU QLNSRZLQLHQZVND]\ZDÊWRVDPRQDSLÚFLHUöZQLHĝ WDP%U]ÚF]\NQLHZ\GDMHGěZLÚNXSRQLHZDĝQD ZV]\VWNLFKMHJR]ïÈF]DFK]QDMGXMHVLÚWHQVDPGR GDWQLSRWHQFMDïDZLÚFSRPLÚG]\]ïÈF]DPLEU]ÚF]\ND QLHPDĝDGQHMUöĝQLF\SRWHQFMDïöZ
50
-DNWRG]LDïD"&RĂPXVLQDSU]HPLHQQLHZïÈF]DÊ LZ\ïÈF]DÊEU]ÚF]\N7\PF]\PĂMHVWWUDQ]\VWRU]QDM GXMÈF\VLÚZHZQÈWU]]HJDUD:HZV]\VWNLFK]HJDU NDFK]NWöU\PLPLDïHPGRF]\QLHQLDWUDQ]\VWRUE\ï SRGïÈF]RQ\GRQLVNLHMVWURQ\EU]ÚF]\ND SRGREQLH MDNZ\MĂFLHRWZDUWHJRNROHNWRUDGRNRPSDUDWRUD 7UDQ]\VWRUGRVWDUF]DMÈFSUÈGGREU]ÚF]\NDVSUD ZLDĝH]NRPSRQHQWXWHJRZ\GRE\ZDVLÚSLV]F]ÈF\ GěZLÚN.RQFHSFMÚWÚSU]HGVWDZLRQRJUDğF]QLHQD rysunku 7.11.
6LBETDBMPOZ [FHBSB
#S[ŢD[ZL
4ZHOB BMBSNV
8[FHBSLVOBKQSBXEPQPEPCOJFK [BTUPTPXBOPUSBO[ZTUPSPQBSUZ OBTUSVLUVS[F$.04 BMF[BTBEB KFHPE[JBBOJBKFTUUBLBTBNB
;ŕD[FvOJTLJFK TUSPOZwCS[ŢD[ZLB KFTU[XJFSBOF[NBTŕ HEZUSBO[ZTUPS QS[FXPE[JQSŕE
Rysunek 7.11. 7\SRZ\REZöGEU]ÚF]\NDZEXG]LNX ZU]HF]\ZLVWRĂFLXNïDGWHQPRĝHNRU]\VWDÊ]WUDQ]\VWRUD Z\NRQDQHJRZWHFKQRORJLL&026DOH]DVDGDMHJRG]LDïDQLD SR]RVWDMHQLH]PLHQLRQD
Eksperyment 7. Automatyczny sterownik lampy
1LHPRĝHV]]REDF]\ÊVDPHJRWUDQ]\VWRUDSRQLHZDĝ ZFKRG]LRQZVNïDGJïöZQHJRXNïDGXVFDORQHJR QDNWöU\PRSLHUDVLÚREZöG]HJDUND:SUDNW\FH ZZLÚNV]RĂFLSU]\SDGNöZEÚG]LHWRWUDQ]\VWRUZ\ NRQDQ\ZWHFKQLFH&026U]DG]LHMWUDQ]\VWRUELSR larny widoczny na rysunku 7.11. Oba tranzystory SHïQLÈWÚVDPÈIXQNFMÚ7UDQ]\VWRUWHQEÚGÚQD]\ZDï SRSURVWXķWUDQ]\VWRUHPEU]ÚF]\NDĵ *G\EU]ÚF]\NQLHZ\GDMH]VLHELHĝDGQHJRGěZLÚ NXZVSRPQLDQ\WUDQ]\VWRUEORNXMHSU]HSï\ZSUÈGX 3RWHQFMDïGRFKRG]ÈF\GREU]ÚF]\ND]EDWHULLQLH PRĝH]QDOHěÊXMĂFLD7RZïDĂQLHGODWHJRZSU]H SURZDG]DQ\FKZF]HĂQLHMSRPLDUDFKX]\VNLZDïHĂ QDSLÚFLHb91DREX]ïÈF]DFKEU]ÚF]\ND]QDMGRZDï VLÚWHQVDPSRWHQFMDï *G\DODUP]RVWDMHZïÈF]RQ\WUDQ]\VWRUSR]ZDODQD SU]HSï\ZSUÈGXSU]H]EU]ÚF]\NDWDNĝHSU]H]VRQGÚ SU]\U]ÈGXSRPLDURZHJRĽGODWHJRSRMHGQHMVWURQLH EU]ÚF]\ND]DREVHUZRZDïHĂVSDGHNQDSLÚFLD$OH UöĝQLFDSRWHQFMDïöZQLHW\ONR]PQLHMV]\ïDVLÚRQD WDNĝHXOHJDïDĠXNWXDFML'ODF]HJR" ,VWQLHMÈEU]ÚF]\NLNWöUHPRJÈVDPRG]LHOQLHZ\JHQH URZDÊGěZLÚNRRNUHĂORQHMF]ÚVWRWOLZRĂFLSR]DVLOH QLXLFK]Z\F]DMQ\PSUÈGHPVWDï\P-HGQDNVÈRQH GURĝV]HRGSDV\ZQ\FKEU]ÚF]\NöZNWöUHG]LDïDMÈ SRGREQLHGRJïRĂQLNöZ7DQL]HJDUHNEÚG]LH]EXGR ZDQ\QDED]LHWDQLHJREU]ÚF]\ND=DJHQHURZDQLH V\JQDïXRF]ÚVWRWOLZRĂFLGěZLÚNXRGSRZLHG]LDOQ\ MHVWXNïDGVFDORQ\]HJDUND8NïDGWHQPXVLZ\JH QHURZDÊV\JQDïSUÈGX]PLHQQHJRRF]ÚVWRWOLZRĂFL ]QDMGXMÈFHMVLÚZJUDQLFDFKRGbN+]GRbN+] WR ZïDĂQLH]WHJRSRZRGXSRPLDUQDSLÚFLDZWU\ELH SRPLDUXSUÈGXSU]HPLHQQHJRGDïOHSV]HUH]XOWDW\
Korzystanie z sygnału brzęczyka -DNPRĝQDZSUDNW\FHVNRU]\VWDÊ]V\JQDïXJHQH URZDQHJRGODEU]ÚF]\ND"8NïDG/0 bVNïDGDVLÚ ]F]WHUHFKNRPSDUDWRUöZDGRW\FKF]DVNRU]\VWDOL ĂP\W\ONR]MHGQHJR]QLFKZFHOXREVïXJLIRWRWUDQ ]\VWRUD2GWHJRPRPHQWXNRPSDUDWRUWHQEÚG]LH QD]\ZDQ\NRPSDUDWRUHP$7HUD]EÚG]LHP\NRU]\ VWDÊ]NROHMQHJRNRPSDUDWRUDNWöU\QD]ZLHP\NRP SDUDWRUHP%:RGSRZLHG]LQDV\JQDïJHQHURZDQ\ SU]H]]HJDUHNNRPSDUDWRU%EÚG]LHVWHURZDÊSUDFÈ NROHMQHJRXNïDGX]HJDURZHJRNWöU\Z\JHQHUXMH V\JQDïDNW\ZXMÈF\GUXJÈFHZNÚSU]HNDěQLND WÚ NWöUDZ\ïÈF]DODPSÚ 0XVLP\UR]ZLÈ]DÊMHV]F]HMHGHQSUREOHP:REZR G]LH]HJDUDSï\QLHSUÈGRQDSLÚFLXb9DNRPSDUDWRU MHVW]DVLODQ\SUÈGHPRQDSLÚFLXb9:]ZLÈ]NX]W\P PXVLP\FKURQLÊREZRG\]HJDUDSU]HGZ\ĝV]\PQD SLÚFLHP:W\PFHOXPRĝHP\VNRU]\VWDÊ]HZVSR PQLDQHMZF]HĂQLHMFHFK\NRPSDUDWRUDĽQDSLÚFLH MDNLPNRPSDUDWRUVWHUXMHPRĝHE\Ê]XSHïQLHLQQH RGQDSLÚFLDDNW\ZXMÈFHJRNRPSDUDWRU 3U]\MU]\MVLÚVFKHPDWRZLSU]HGVWDZLRQHPXQDU\ VXQNXbLJRWRZHMSï\WFHQDU\VXQNX7U]\ HW\NLHW\]QDMGXMÈFHVLÚZJöUQHMF]ÚĂFLVFKHPD WXWRGRGDWQLHLXMHPQH]ïÈF]D]DVLODMÈFH]HJDUD DWDNĝHQLVNLH]ïÈF]HEU]ÚF]\ND6\JQDï]EU]ÚF]\ NDSU]HFKRG]L]DSRĂUHGQLFWZHPNRQGHQVDWRUDGR QLHRGZUDFDMÈFHJRZHMĂFLDNRPSDUDWRUD% ]ïÈF]D QXPHUXNïDGX/0 .RPSDUDWRUEÚG]LHDNW\ ZRZDQ\SUÈGHPRQDSLÚFLXQLĝV]\PRGb9
=DïRĝÚVLÚĝHQDSLÚFLHV\JQDïXZDKDïRVLÚZJUD QLFDFKRGb9GRb91LHPRJïHĂWHJRGRVWU]HFQD PLHUQLNXSRQLHZDĝG]LDïDRQ]E\WZROQR
Korzystanie z sygnału brzęczyka
51
6V DC
Budzik: masa Budzik: +3 V
1 μF
10 kΩ Budzik: sygnał
LM339
220 kΩ
100 kΩ
10 kΩ
100 kΩ
500 kΩ
PT334-6C
3,3 kΩ 500 kΩ
1 μF
1 MΩ
10 kΩ 555
1 μF
1 kΩ
0,01 μF
2N2222 1 μF
1 MΩ
10 kΩ 555
1 μF
0,01 μF „Włączony”
2N2222
„Wyłączony”
220 Ω
1 kΩ
DS1E-SL2-DC3V
Rysunek 7.12. 3HïQ\VFKHPDWDXWRPDW\F]QHJRVWHURZQLND
ODPS\
52
Rysunek 7.13. 2VWDWHF]QDZHUVMDREZRGXDXWRPDW\F]QHJR VWHURZQLNDODPS\Z\NRQDQDQDSï\WFHSURWRW\SRZHM SRPLQLÚWRXNïDG]DVLODQLDRUD]EXG]LN HOHPHQW\WHVÈ NRQLHF]QHGRSUDZLGïRZHJRG]LDïDQLDXNïDGX WU]\NRORURZH SU]HZRG\Z\FKRG]ÈFH]Sï\WNLSRSUDZHMVWURQLHIRWRJUDğL ELHJQÈGREXG]LND
=ïÈF]H QXPHU MHVW Z\MĂFLHP NRPSDUDWRUD % 3U]HND]XMHRQRQDSLÚFLHb9 SU]HND]\ZDQHSU]H] UH]\VWRUbN: VWHUXMÈFHSUDFÈGUXJLHJRXNïDGX ]HJDURZHJRb ]DLQVWDORZDQRJREH]SRĂUHGQLR QDGSU]HNDěQLNLHP 8NïDGWHQVWHUXMHSUDFÈGUXJLHM FHZNLSU]HNDěQLND]DSRĂUHGQLFWZHPWUDQ]\VWRUD bipolarnego.
Eksperyment 7. Automatyczny sterownik lampy
3U]\RND]MLPRQWDĝXXNïDGX/0 b]ZUöÊXZDJÚQD WRĝH]ïÈF]HQLHRGZUDFDMÈFH]NWöUHJRZF]HĂQLHM NRU]\VWDOLĂP\QLH]QDMGXMHVLÚEH]SRĂUHGQLRQDSU]H FLZNRZHMĂFLDQLHRGZUDFDMÈFHJRSRGUXJLHMVWURQLH NRPSRQHQWX6SUDZGěNRQğJXUDFMÚZ\MĂÊXNïDGX /0 bSU]HGVWDZLRQÈQDU\VXQNXbĽXSHZQLM VLÚĝHSRGïÈF]DV]NRPSRQHQW\GRZïDĂFLZ\FK]ïÈ F]\3DPLÚWDMRW\PĝHZHMĂFLHR]QDF]RQHSOXVHP MHVWZHMĂFLHPQLHRGZUDFDMÈF\P $E\FDï\REZöGG]LDïDïSRSUDZQLHZV]\VWNLHSR WHQFMDï\ZEXG]LNXLQDSï\WFHPXV]ÈE\ÊRNUHĂORQH Z]JOÚGHPWHJRVDPHJRSRWHQFMDïX]HURZHJR-HG QDNĝHQDSLÚFLHb9]DVLODMÈFHEXG]LNPXVLE\Ê RGVHSDURZDQHRGNRPSRQHQWöZ]QDMGXMÈF\FKVLÚ QDSï\WFHSURWRW\SRZHM QLHGRW\F]\WRRF]\ZLĂFLH ZHMĂÊXNïDGX/0 -DNSLVDïHPZF]HĂQLHMQD SLÚFLH SUÈGXSU]HSï\ZDMÈFHJR SU]H] komparator PRĝHE\ÊLQQHRGQDSLÚFLDSUÈGX]DVLODMÈFHJR ten komponent.
Rysunek 7.14. ¿öïW\SU]HZöGSU]\PRFRZDQRGRELDïHJR SU]HZRGXIDEU\F]QLHSRGïÈF]RQHJRGR]ïÈF]D]QDMGXMÈFHJRVLÚ SRQLVNLHMVWURQLHEU]ÚF]\ND GR]DVREQLNDEDWHULLSRGïÈF]RQR SU]HZRG\NRORUXQLHELHVNLHJRLF]HUZRQHJR
8SHZQLMVLÚĝHSRGïÈF]\ïHĂSU]HZöGGR]ïÈF]DEU]Ú F]\NDNWöUH]QDMGXMHVLÚSRMHJRQLVNLHMVWURQLH7R QDW\P]ïÈF]XZ\NU\ïHĂSRGF]DVZF]HĂQLHMV]HJR HNVSHU\PHQWXĠXNWXDFMÚQDSLÚFLD
1. 3RïÈF]XMHPQ\ELHJXQNRPRU\EDWHULL]HJDUND ]XMHPQÈV]\QÈ]ELRUF]ÈQDSï\WFHSURWRW\ powej.
3U]\OXWRZ\ZDQLHSU]HZRGXEH]SRĂUHGQLRGREU]Ú F]\NDPRĝHVNRñF]\ÊVLÚMHJRXV]NRG]HQLHPSU]H] QDGPLHUQHQDJU]DQLHMHJRZHZQÚWU]Q\FKNRPSR QHQWöZOXEPRĝHE\ÊSRSURVWXSUREOHPDW\F]QH LSURZDG]LÊGRGROXWRZDQLDNDEODSRGïÈF]RQHJRGR QLHJRIDEU\F]QLH:]ZLÈ]NX]W\P]GMÈïHPIUDJ ment izolacji z fabrycznie przylutowanego przewodu LZW\PPLHMVFXGROXWRZDïHPVZöMNDEHO ]REDF] U\VXQHN 7DNF]\LQDF]HMPRĝHV]FKFLHÊRGïÈF]\ÊEU]ÚF]\N RGEXG]LND WDNQDSUDZGÚZ\GRE\ZDMÈF\VLÚ]QLHJR GěZLÚNQLHZSï\ZDQDSUDFÚVWHURZQLNDODPS\$OH QDUD]LHGěZLÚNEU]ÚF]\NDLQIRUPXMHQDVRG]LDïDQLX EXG]LNDSRGF]DVWHVWRZDQLDSRSUDZQRĂFLG]LDïDQLD projektu.
Korzystanie z sygnału brzęczyka
Podłączanie budzika 3RQLĝHM]QDMGXMHVLÚLQVWUXNFMDUR]EXGRZ\REZRGX 3U]HGSU]\VWÈSLHQLHPGRSUDF\Z\MPLMRJQLZD]DVL ODMÈFH]HJDUHN]NRPRU\EDWHULL:ïRĝ\V]MHGRSLHUR Z\NRQXMÈFSXQNW
2. 3RïÈF]GRGDWQLELHJXQNRPRU\EDWHULL]HJDUND ]SRWHQFMRPHWUHPGRVWURMF]\PbN: do VWDUF]DMÈF\PQDSLÚFLHZ]RUFRZHGRNRPSD ratora B. Przeciwne skrajne wyprowadzenie WHJRSRWHQFMRPHWUXSRïÈF]]XMHPQÈV]\QÈ ]ELRUF]ÈSï\WNLSURWRW\SRZHM¥URGNRZH]ïÈ F]HSRWHQFMRPHWUXSRïÈF]]HVW\NLHPQXPHU bXNïDGX/0 bĽQLHRGZUDFDMÈF\PZHM ĂFLHPNRPSDUDWRUDQDNWöUHNLHURZDQHMHVW QDSLÚFLHZ]RUFRZH5HJXODWRUSRWHQFMRPHWUX GRVWURMF]HJRXVWDZZĂURGNRZ\PSRïRĝHQLX 3RïÈF]HQLDWH]QDMGXMÈVLÚSRSUDZHMVWURQLH VFKHPDWX 3. 3RGïÈF]SU]HZöGZ\FKRG]ÈF\]QLVNLHMVWURQ\ EU]ÚF]\NDGRNRQGHQVDWRUDbP)]QDMGXMÈ FHJRVLÚQDSï\WFHSURWRW\SRZHM-HVWWRNR OHMQ\SU]\NïDGNRQGHQVDWRUDVSU]ÚJDMÈFHJR 'UXJÈQöĝNÚNRQGHQVDWRUDSRGïÈF]GR]ïÈF]D QXPHUbXNïDGX/0 b ZHMĂFLDQLHRGZUD FDMÈFHJR .RQGHQVDWRUEÚG]LHSU]HSXV]F]Dï 53
LPSXOV\JHQHURZDQHSU]H]EXG]LNDMHGQR F]HĂQLHQLHEÚG]LHSR]ZDODïQDSU]HSï\ZSUÈ GXVWDïHJRGRNRPSDUDWRUD 4. =DPRQWXMGZDUH]\VWRU\SRGFLÈJDMÈFHGR]ïÈ F]\RQXPHUDFKbL-HGHQ]QLFKFKD UDNWHU\]XMHVLÚRSRUHPbN: i jest zasilany SUÈGHPRQDSLÚFLXb9Sï\QÈF\PZREZRG]LH EXG]LND QLHMHVWRQ]DVLODQ\SUÈGHPRQDSLÚ FLXb9]Sï\WNLSURWRW\SRZHM -HVWWRZDĝQ\ V]F]HJöï 5. 3RGïÈF] Sï\WNÚ SURWRW\SRZÈ GR ]DVLODQLD LVSUDZGěXZDĝQLHZV]\VWNLHQDSLÚFLDV]F]H JöOQÈXZDJÚSRĂZLÚÊSU]HZRGRPïÈF]ÈF\P Sï\WNÚ]EXG]LNLHP1LHFKFHV]VSDOLÊEXG]LND ]DVLODQHJRSUÈGHPRQDSLÚFLXb9 SU]HEL FLHPSUÈGXRQDSLÚFLXb9]Sï\WNL 6. :ïöĝRJQLZD]DVLODMÈFHGREXG]LNDLVSUDZGě F]\ZSU]HZRGDFKïÈF]ÈF\FKEXG]LN]Sï\W NÈSï\QLHSUÈGRQDSLÚFLXb96SUDZGěF]\ XMHPQ\SU]HZöG]DVLODMÈF\EXG]LNDMHVWSRG ïÈF]RQ\GRXMHPQHMV]\Q\]DVLODMÈFHMSï\WNÚ SURWRW\SRZÈ 7. 8VWDZEXG]LNWDNDE\DODUPZïÈF]\ïVLÚ]D PLQXWÚLSRF]HNDMDĝJRXVï\V]\V]0LHUQLN SRSU]\ïRĝHQLXF]HUZRQHMSUREöZNLGR]ïÈ F]DRQXPHU]Hb NRPSDUDWRUD% SRZLQLHQ ZVND]\ZDÊZDKDQLDQDSLÚFLD 0RĝHVLÚWRZ\GDZDÊQLHFRVNRPSOLNRZDQ\P]D GDQLHPDOHZ\NRQDQLHG]LDïDMÈFHJRREZRGXZFDOH nie jest takie trudne. .ROHMQ\PNURNLHPMHVWGRGDQLHNROHMQHJRXNïDGX ]HJDURZHJR1DOHĝ\JRSRGïÈF]\ÊSRSUDZHM VWURQLHXNïDGX/0 bGRNïDGQLHZWDNLVDPVSRVöE ZMDNL]RVWDïSRGïÈF]RQ\XNïDG]HJDURZ\]QDMGXMÈF\ VLÚSROHZHMVWURQLH
Jak to powinno działać? *G\DODUPEXG]LNDQLHMHVWDNW\ZQ\SU]HZöGSRG ïÈF]RQ\GRGRGDWQLHJRELHJXQDEDWHULL]DVLODMÈFHM EXG]LNGRVWDUF]DSUÈGVWDï\RQDSLÚFLXRNRïRb9]D
54
SRĂUHGQLFWZHPUH]\VWRUDSRGFLÈJDMÈFHJRbN: GRQLHRGZUDFDMÈFHJRZHMĂFLDNRPSDUDWRUD%,PSH GDQFMDXNïDGX/0 bMHVWQDW\OHGXĝDĝHSRELHUD RQSUÈGRQDWÚĝHQLX]DOHGZLHNLONXPLNURDPSHUöZ :PRPHQFLHZïÈF]HQLDDODUPXWUDQ]\VWRU]QDMGXMÈ F\VLÚZHZQÈWU]EXG]LNDJHQHUXMHV\JQDïRF]ÚVWRWOL ZRĂFLIDOLGěZLÚNRZHMĽVHULDLPSXOVöZGRFKRG]L GRQLHRGZUDFDMÈFHJRZHMĂFLDNRPSDUDWRUD.RP SDUDWRUķ]DXZDĝDĵĝHSRPLÚG]\LPSXOVDPLQDSLÚFLH V\JQDïXVSDGDSRQLĝHMb9 Z]JOÚGHPSRWHQFMDïX Z]RUFRZHJRZ\UHJXORZDQHJR]DSRPRFÈSRWHQ FMRPHWUXGRVWURMF]HJR]QDMGXMÈFHJRVLÚSRSUDZHM VWURQLHXNïDGX/0 :]ZLÈ]NX]W\PNRPSDUDWRU XUXFKRPLXNïDG]HJDURZ\NWöU\VWHUXMHSUDFÈ SU]HNDěQLNDGRNWöUHJRSRGïÈF]RQDMHVWODPSD 'ODNRPSDUDWRUDV\JQDïRF]ÚVWRWOLZRĂFLIDOLGěZLÚ NRZHMQLH]PLHQLDVLÚ]E\WV]\ENR*G\W\ONRQDSLÚ FLHVSDGQLHSRQLĝHMb9QDZHWQDQLHZLHONLXïDPHN VHNXQG\NRPSDUDWRUSR]ZROLQDSU]HSï\ZSUÈGX XUXFKDPLDMÈF W\P VDP\P XNïDG ]HJDURZ\ 8NïDGWHQSRGREQLHMDNNRPSDUDWRUQLHPDSURE OHPX]SUDFÈ]V\JQDïDPLZHMĂFLRZ\PLRZ\VRNLHM F]ÚVWRWOLZRĂFL1DMHJRZ\MĂFLX]RVWDQLHZ\JHQH URZDQ\MHGQRVHNXQGRZ\LPSXOVVWHUXMÈF\SUDFÈ SU]HNDěQLND 6\JQDïDODUPXJHQHURZDQ\SU]H]EXG]LNEÚG]LHSR ZRGRZDïXUXFKDPLDQLHXNïDGX]HJDURZHJRSU]H] NRPSDUDWRU'RSU]HNDěQLNDEÚG]LHZ\V\ïDQ\V\JQDï NWöU\WDNQDSUDZGÚQLFQLH]PLHQLEREÚG]LHRQMXĝ SU]HïÈF]RQ\ZSR]\FMÚķODPSDZ\ïÈF]RQDĵ6\JQDï WHQEÚG]LHND]DïSU]HNDěQLNRZLZ\NRQDÊF]\QQRĂÊ NWöUÈWHQZ\NRQDïMXĝZF]HĂQLHM%XG]LNZ\ïÈF]\ DODUPSRPQLHMZLÚFHMPLQXFLH2EZöGEÚG]LHVWD ELOQ\SU]H]UHV]WÚQRF\ &RVWDQLHVLÚSöěQLHM"¥ZLDWïRRSRUDQNX]DF]QLHSD GDÊQDWUDQ]\VWRUDNRPSDUDWRU$]DUHDJXMH]PLDQÈ VWDQXV\JQDïXZ\MĂFLRZHJR]QLVNLHJRQDZ\VRNL 6\JQDïRGRGDWQLHMSRODU\]DFML]RVWDQLHZ\VïDQ\GR XNïDGX]HJDURZHJR8NïDGWHQ]LJQRUXMHWHQ V\JQDïERWDNLV\JQDïG]LÚNLUH]\VWRURZLSRGFLÈ JDMÈFHPXMHVWMXĝREHFQ\QDMHJRZHMĂFLX
Eksperyment 7. Automatyczny sterownik lampy
:F]DVLHGQLDVWHURZQLNODPS\QLHSRGHMPXMHĝDG Q\FKG]LDïDñ'RSLHUR]DFKöGVïRñFDSRZRGXMHRE QLĝHQLHVLÚQDSLÚFLDSRGDZDQHJRSU]H]IRWRWUDQ]\ VWRUGRNRPSDUDWRUD$:VNXWHNWHJRSU]H]Z\MĂFLH NRPSDUDWRUDSï\QLHSUÈGNWöU\MHVWLQWHUSUHWRZDQ\ SU]H]SLHUZV]\XNïDG]HJDURZ\bMDNRV\JQDïQLVNL SUÈGWHQQLZHOXMHG]LDïDQLHUH]\VWRUDSRGFLÈJDMÈFH JRbN: 8NïDG]HJDURZ\XUXFKDPLDVLÚLZ\V\ïD LPSXOVGRSU]HNDěQLNDZïÈF]DMÈFHJRODPSÚ /DPSD EÚG]LH ZïÈF]RQD GRSöNL QLH Z\ïÈF]\ MHM EXG]LN&\NOSUDF\VWHURZQLNDUR]SRF]\QDVLÚRG SRF]ÈWNX 0RĝHV]VLÚ]DVWDQDZLDÊĽF]\WRQDSUDZGÚG]LD ïD":\NRQDQ\SU]H]HPQLHXNïDGG]LDïDï ]NLONRPD UöĝQ\PLEXG]LNDPL LP\ĂOÚĝH7ZöMUöZQLHĝEÚG]LH G]LDïDï1LHPD]QDF]HQLDMDNLEXG]LN]DVWRVXMHV] 0XVLRQE\ÊF\IURZ\P]HJDUHP]DVLODQ\P]EDWHULL QLHNRU]\VWDM]]HJDUöZZVND]öZNRZ\FK :NDĝ G\PF\IURZ\PEXG]LNXPXVL]QDMGRZDÊVLÚEU]Ú F]\N1DSLÚFLHV\JQDïXGRVWDUF]DQHJRGREU]ÚF]\ ND JG\DODUP]RVWDQLHXUXFKRPLRQ\ PXVLXOHJDÊ ĠXNWXDFMRP-HĝHOLSRGïÈF]\V]VLÚGRSU]HZRGöZ GRVWDUF]DMÈF\FKWHQV\JQDï]DSRPRFÈXU]ÈG]HQLD REDUG]RZ\VRNLHMLPSHGDQFML WDNLHJRMDNNRPSDUD WRU WR]REZRGX]RVWDQLHSREUDQ\SUÈGRQLHZLHONLP QDWÚĝHQLX %\ÊPRĝHJG]LHĂQDU\QNXLVWQLHMÈ]HJDUNLZNWöU\FK V\JQDïEU]ÚF]\NDSU]HFKRG]L]HVWDQXQLVNLHJRGR VWDQXZ\VRNLHJROXEWDNLHZNWöU\FKEU]ÚF]\NMHVW ]DVLODQ\SUÈGHPVWDï\PNWöU\QLHXOHJDV]\ENLP F\NOLF]Q\P]PLDQRP3LVDïHPRW\PZF]HĂQLHM$OH ZV]\VWNLHEU]ÚF]\NLF\IURZ\FK]HJDUNöZJHQHUXMÈ IDOÚDNXVW\F]QÈ0XV]ÈE\ÊRQH]DVLODQHSUÈGHP R]PLHQQ\PQDSLÚFLX3LHUZV]\VSDGHNWHJRQD SLÚFLDXUXFKRPLNRPSDUDWRU%
Testowanie
PLQXWÚZïÈF]\ïVLÚDODUP*G\XVï\V]\V]GěZLÚN DODUPXSU]HNDěQLNSRZLQLHQ]RVWDÊSU]HVWDZLRQ\ ZSR]\FMÚķODPSDZ\ïÈF]RQDĵ-HĝHOLWHQF\NOZïÈ F]DQLDLZ\ïÈF]DQLDODPS\QLHG]LDïDWRVSUDZGě QDSLÚFLDZNDĝG\P]SXQNWöZREZRGX.OXF]HPGR VXNFHVXMHVWSRZROQDSUDFDVSRNöMLNRQVHNZHQFMD -HĝHOLXNïDGG]LDïDSRSUDZQLHWRPRĝHV]RGïÈF]\Ê RGQLHJRGLRG\/('NWöUHQLHEÚGÈ&LMXĝSRWU]HEQH $E\ XNïDG SUDFRZDï EH]DZDU\MQLH RUD] Z FHOX ]PQLHMV]HQLDSRELHUDQHJRSUÈGXZDUWRZ\ïÈF]\Ê QLHXĝ\ZDQHNRPSDUDWRU\XNïDGX/0 6WDQ\QLH Xĝ\ZDQ\FKZHMĂÊVÈQLHXVWDORQHĽNRPSDUDWRU\ NWöU\FKQLHXĝ\ZDP\PRJÈJHQHURZDÊķ]DNïöFH QLDĵ1DU\VXQNXbSRND]DQRMDNSU]HFLZG]LDïDÊ WHPX]MDZLVNX'RMHGQHJR]ZHMĂÊQDOHĝ\SRGïÈF]\Ê V\JQDïRVWDQLHZ\VRNLPDGRGUXJLHJRRVWDQLH QLVNLP1LHPD]QDF]HQLDNWöU\V\JQDïSRGïÈF]\P\ GRNWöUHJRZHMĂFLD
Układ LM339 składający się z czterech komparatorów
Rysunek 7.15. 6SRVöEQDZ\ïÈF]HQLHGZöFKQLHXĝ\ZDQ\FK NRPSDUDWRUöZXNïDGX/0
$E\VSUDZG]LÊG]LDïDQLHREZRGXSRGïÈF]JRGR ]DVLODQLD]DVïRñIRWRWUDQ]\VWRUZ\VWDZJRQDG]LD ïDQLHMDVQHJRĂZLDWïDDSöěQLHM]DVïRñJRSRQRZQLH 3U]HNDěQLNSRZLQLHQ]RVWDÊXVWDZLRQ\ZSR]\FML ķODPSDZïÈF]RQDĵ7HUD]XVWDZEXG]LNWDNDE\]D Testowanie
55
Podłączanie lampy do przekaźnika 2GïÈF]SU]HZöG]DVLODMÈF\SU]HNDěQLNSUÈGHPVWD ï\PRQDSLÚFLXb9=ïÈF]HWRSRGïÈF]GRMHGQHJR ]ELHJXQöZěUöGïD]DVLODMÈFHJRODPSÚ3U]HZöG ELHJQÈF\GRODPS\SRGïÈF]GRJöUQHJRSUDZHJR ]ïÈF]DSU]HNDěQLND'UXJL]SU]HZRGöZ]DVLODMÈ F\FKODPSÚSRZLQLHQE\ÊSRGïÈF]RQ\GRGUXJLHJR ELHJXQDěUöGïDSUÈGX8ZDĝDMĝHE\QLHSRGïÈF]\Ê SUÈGXGRVWDUF]DQHJRSU]H]ěUöGïR]DVLODMÈFHODPSÚ GRNWöUHJRĂ]SR]RVWDï\FKNRPSRQHQWöZ]QDMGX MÈF\FKVLÚQDSï\WFH2EZöGWHQSU]HGVWDZLRQRQD rysunku 7.16.
Lampa włączona
Lampa (diodowa lub halogenowa)
Lampa wyłączona Prąd stały o napięciu 12 V
Przekaźnik blokujący generowany przez DS1E-SL2-DC3V zasilacz sieciowy
Rysunek 7.16. 3RVSUDZG]HQLXG]LDïDQLDREZRGXPRĝQDRG QLHJRRGïÈF]\ÊGLRG\/('DZLFKPLHMVFHGRSU]HNDěQLND SRGïÈF]\ÊODPSÚ
-DN SLVDïHP ZF]HĂQLHM ]DOHFDP &L NRU]\VWDQLH ]ODPS\]DVLODQHMSUÈGHPRQDSLÚFLXb93RZLQLH QHĂ]QDOHěÊUöĝQHWDQLHPRGXï\RĂZLHWOHQLDGLRGR ZHJR]DVLODQHSUÈGHPRZVSRPQLDQ\PQDSLÚFLX 5öZQLHĝ]DNXS]DVLODF]DQLHSRZLQLHQE\ÊĝDGQ\P SUREOHPHPĽ]DVLODF]HWHJRW\SXVÈSRZV]HFKQLH VWRVRZDQHZODSWRSDFK:SLV]ZZ\V]XNLZDUFH $OOHJURIUD]Úzasilacz 12 V DC. *G\Z\NRQDQ\SU]H]&LHELHVWHURZQLNODPS\EÚG]LH G]LDïDïSUDZLGïRZRWRPXVLV]XVWDZLÊJRZRG SRZLHGQLPPLHMVFX1DMOHSLHME\ïRE\JRSRVWDZLÊ ZRNQLH]ZUöFRQ\PQDSöïQRF)RWRWUDQ]\VWRUQLH SRZLQLHQE\ÊRĂZLHWODQ\EH]SRĂUHGQLRSURPLHQLDPL VïRñFD1LHSRZLQQRUöZQLHĝQDQLHJRSDGDÊĂZLDWïR ODPS\]DSDODQHMSU]H]REZöG
56
3RF]HNDMQD]DFKöGVïRñFDLZ\UHJXOXMOHZ\SR tencjometr dostrojczy — komponent ten reguluje QDSLÚFLHZ]RUFRZHIRWRWUDQ]\VWRUD3RGNUÚFDMĂUX EÚSRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJRDĝGR]DSDOHQLDVLÚ ODPS\DQDVWÚSQLHGHOLNDWQLHMÈFRIQLM
Uwaga: środki ostrożności, jakie należy zachować podczas pracy z prądem przemiennym -HĝHOLFKFHV]NRQLHF]QLHVWHURZDÊSUDFÈODPS\]DVL ODQHMEH]SRĂUHGQLR]GRPRZHJRJQLD]GNDHOHNWU\F] QHJRVWRVXMVLÚGRSRQLĝV]\FK]DOHFHñ • :\NRQDMVWDïÈZHUVMÚREZRGXĽSU]\OXWXM ZV]\VWNLHNRPSRQHQW\GRSï\WNL1LJG\QLH SRGïÈF]DMGRSUÈGXVLHFLRZHJRNRPSRQHQWöZ ]DLQVWDORZDQ\FKZSï\WFHSURWRW\SRZHMĽ EDUG]RïDWZRMHVWSRGïÈF]\ÊZ\SURZDG]HQLD SRG]HVSRïöZ GR QLHZïDĂFLZ\FK RWZRUöZ &K\EDFKFHV]XQLNQÈÊV\WXDFMLZNWöUHMMD NLĂNRPSRQHQWGRVïRZQLHZ\VWU]HOL&LSURVWR ZWZDU]3RQDGWRSDPLÚWDMRW\PĝHSU]H ZRG\ZHWNQLÚWHGRSï\WNLSURWRW\SRZHMPDMÈ WHQGHQFMÚGRREOX]RZ\ZDQLDVLÚ • :V]\VWNLHSRïÈF]HQLDOXWRZQLF]HSU]H]NWöUH PDSï\QÈÊSUÈGSU]HPLHQQ\RQDSLÚFLXb9 SRNU\MVSHFMDOQ\PODNLHUHPOXEMDNÈĂLQQÈ VXEVWDQFMÈRZïDĂFLZRĂFLDFKL]ROXMÈF\FK • 3U]HZöGELHJQÈF\SRPLÚG]\SU]HNDěQLNLHP LJQLD]GNLHPVLHFLRZ\PSRZLQLHQ]DZLHUDÊ EH]SLHF]QLNb$ • 2EZöG]DPNQLMZREXGRZLHRFKURQQHM-HĝHOL MHVWRQDZ\NRQDQD]PHWDOXWRGRSURZDGěGR niej uziemienie. • 1LHSUöEXMVWHURZDÊSUDFÈRĂZLHWOHQLDĝDUR ZHJRRPRF\ZLÚNV]HMRGb:'RZ\NR QDQHJRVWHURZQLNDQLHSRGïÈF]DMĂZLHWOöZHN 3RVLDGDMÈRQHXNïDG\UR]UXFKRZHNWöUHSR ZïÈF]HQLXPRJÈSU]H]NUöWNÈFKZLOÚSRELHUDÊ SUÈGREDUG]RGXĝ\PQDWÚĝHQLXĽPRĝHRQR GRSURZDG]LÊGRXV]NRG]HQLDVW\NöZSU]H NDěQLND
Eksperyment 7. Automatyczny sterownik lampy
2EZöGSRELHUDSUÈGREDUG]RPDï\PQDWÚĝHQLX 0öMSRELHUDïW\ONRbP$ZWU\ELHF]XZDQLD SR RGïÈF]HQLXRGXNïDGXGLRG/(' 3U]HïÈF]DQ\SU]H NDěQLNSRELHUDSUÈGRQDWÚĝHQLXbP$DOHMHVW RQSU]HïÈF]DQ\W\ONRGZDUD]\QDGREÚ'ODWHJR VWHURZQLNODPS\PRĝHE\ÊW\PF]DVRZR]DVLODQ\ ]DSRPRFÈEDWHULL%DWHULD b9Z\VWDUF]\QDRNRïR bJRG]LQ\SUDF\ 8NïDGSRZLQLHQE\Ê]DVLODQ\]]DVLODF]DVLHFLRZHJR -HĂOLMHGQDNPLHV]NDV]ZPLHMVFXZNWöU\PGRĂÊ F]ÚVWRGRFKRG]LGR]DQLNöZSUÈGXWRSU]\GD&LVLÚ RSFMDDZDU\MQHJR]DVLODQLDREZRGX]DSRPRFÈED WHULL b9
'RGDMÈFUHJXODWRUQDSLÚFLDb9PRĝHV]SR]E\Ê VLÚNRQLHF]QRĂFL]DVLODQLDEXG]LND]DSRPRFÈEDWHULL ]REDF]U\VXQHN 1DSLÚFLHb9EÚG]LHDNFHS WRZDQHSU]H]REZöGEXG]LND3DUDQRZ\FKRJQLZ DONDOLF]Q\FKGRVWDUF]DïDE\SUÈGRSUDZLHWDNLPQD SLÚFLX5HJXODWRUWHQQDOHĝ\SRïÈF]\Ê]SU]HZRGDPL
Dalsze modyfikacje
Zasilacz sieciowy dostarczający prąd stały o napięciu 10 – 12 V
+ 100 μF
1N4001
Zapasowa bateria alkaliczna 9 V
1N4001
0,1 μF
0,1 μF
UA78M33
-HĝHOLNXSLïHĂ]DVLODF]GRVWDUF]DMÈF\SUÈGRQDSLÚFLX b9WRPRĝHV]]DVWRVRZDÊJRUöZQLHĝGR]DVLODQLD RĂZLHWOHQLDGLRGRZHJROXEĝDUöZNLKDORJHQRZHM :FHOXZ\HOLPLQRZDQLDZDKDñQDSLÚFLD]DVLODMÈFHJR SRZLQLHQHĂSRPLÚG]\]DVLODF]HPDěUöGïHPĂZLDWïD XPLHĂFLÊNRQGHQVDWRURSRMHPQRĂFLSU]\QDMPQLHM bPF.
:HMĂFLHUHJXODWRUDQDSLÚFLDb9PRĝHV]SRGïÈ F]\ÊGRZ\MĂFLDZ\NRQDQHJRZF]HĂQLHM]DVLODF]D GRVWDUF]DMÈFHJRSUÈGVWDï\RQDSLÚFLXb93DPLÚWDM RW\PĝHPXVLV]]DFKRZDÊZVSöOQÈ]ELRUF]ÈV]\QÚ PDV\8ZDĝDMĝHE\QLHSRGïÈF]\ÊQDSLÚFLDb9 GR]ELRUF]HMV]\Q\b9]QDMGXMÈFHMVLÚQDSï\WFH SURWRW\SRZHM3DPLÚWDMRSRGïÈF]HQLXVWDQGDUGRZHM SDU\NRQGHQVDWRUöZbP)LbP)0DMÈRQH ]D]DGDQLHğOWURZDÊHZHQWXDOQH]DNïöFHQLDSUÈGX JHQHURZDQHJRQDZ\MĂFLXUHJXODWRUD ]REDF]U\ VXQHN
LM7806
1DU\VXQNXb]DSUH]HQWRZDQRZïDĂQLHWDNLHUR] ZLÈ]DQLH-HĝHOLGRUHJXODWRUDQDSLÚFLDb9GRSï\ZD SUÈGRQDSLÚFLXFRQDMPQLHMb9WRSUÈGQLHMHVW SRELHUDQ\]EDWHULL b9:WHQVSRVöEMHGQDEDWHULD PRĝHZ\VWDUF]\ÊQDNLONDODWSUDF\XNïDGX=DVWR VXMEDWHULÚDONDOLF]QÈDNXPXODWRU\QLHXWU]\PXMÈ ïDGXQNXZ\VWDUF]DMÈFRGïXJR:Sï\ZDQLXGREDWHULL SUÈGX]]DVLODF]DSU]HFLZG]LDïDGLRGD-HĝHOL]DVLODF] VLHFLRZ\SU]HVWDQLHGRSURZDG]DÊSUÈGGRREZRGX WREÚG]LHRQ]DVLODQ\]DSRPRFÈEDWHULL'UXJDGLR GD]DVWRVRZDQDZXNïDG]LHSU]HFLZG]LDïDVWUDWRP HQHUJLLNWöUHPRJï\E\SRZVWDÊQDVNXWHNSU]HSï\ZX SUÈGX]EDWHULLGRREZRGöZ]DVLODF]DVLHFLRZHJR
R]QDF]RQ\PL QD VFKHPDFLH HW\NLHWDPL ķ%XG]LN PDVDĵLķ%XG]LN b9ĵ1LHRGïÈF]DMW\FKSU]HZR GöZRGEXG]LND7HUD]EÚGÈRQHJR]DVLODÊ]DPLDVW SRELHUDÊ]QLHJRSUÈG
Masa (potencjał ujemny)
Dalsze modyfikacje
0,33 μF
0,33 μF
Stabilizowany prąd stały o napięciu 6 V (do sterownika)
Stabilizowany prąd stały o napięciu 3,3 V (do budzika)
Wspólna zbiorcza szyna masy
Rysunek 7.17. 6WHURZQLNODPS\PRĝQDUR]EXGRZDÊ RPRĝOLZRĂÊ]DVLODQLDJR]DSRPRFÈ]DVLODF]DVLHFLRZHJR RUD]DZDU\MQLH]DSRPRFÈEDWHULL b9 SU]HGVWDZLRQ\REZöG GRGDWNRZRGRVWDUF]DGREXG]LNDSUÈGRQDSLÚFLXb9 ZWHQ VSRVöEPRĝHP\Z\HOLPLQRZDÊNRQLHF]QRĂÊVWRVRZDQLD EDWHULL
57
Co dalej? :\NRQDïHĂGRĂÊSRZDĝQ\SURMHNW7HUD]F]DV]DMÈÊ VLÚF]\PĂķOĝHMV]\Pĵ1DZHWQLHZLHV]MDNFLHNDZD PRĝHRND]DÊVLÚ]DEDZDPLNURIRQHPHOHNWUHWRZ\P NRV]WXMÈF\PW\ONRNLOND]ïRW\FKSRGïÈF]RQ\PGR Z]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRNWöU\VZ\PG]LDïDQLHP przypomina komparator — jednak w jego przypadku PDP\GRF]\QLHQLD]LQQ\PURG]DMHPVSU]ÚĝHQLD
58
Eksperyment 7. Automatyczny sterownik lampy
Eksperyment 8. Zabawa z dźwiękiem &]DVRGZDĝQLHZHMĂÊZĂZLDWXU]ÈG]HñDQDORJR Z\FK:REZRGDFKDQDORJRZ\FKQDSLÚFLDPRJÈ E\ÊZ\ĝV]HRUD]QLĝV]HRGSRWHQFMDïXb9PRJÈ ]PLHQLDÊVLÚZG]LZQ\LQLHSU]HZLG\ZDOQ\VSRVöE 3RQDGWRQDSLÚFLDQDZ\MĂFLDFKSHZQ\FKNRPSRQHQ WöZPRJÈE\ÊSRQDGbUD]\Z\ĝV]HRGQDSLÚÊ QDLFKZHMĂFLDFK 1DV]È SU]\JRGÚ UR]SRF]QLHP\ RG PLNURIRQX LZ]PDFQLDF]D:]ZLÈ]NX]NDSU\ĂQ\P]DFKRZD QLHPNRPSRQHQWöZZDQDORJRZ\PĂZLHFLHPXVLV] Z\SUDFRZDÊVRELHVSRVRE\QDVSUDZG]DQLHWHJR FRG]LHMHVLÚZREZRG]LH:W\PFHOXSRZLQLHQHĂ SU]\SRPQLHÊVRELHPHWRG\Z\NRQ\ZDQLDSRPLDUöZ WRZïDĂQLH]WHJRSRZRGXZUR]G]LDOH]QDMGRZDïR VLÚÊZLF]HQLH]ZLÈ]DQH]SRPLDUHPUH]\VWDQFML 3R]GRE\FLXSHZQHJR]DVREXZLHG]\EÚG]LHV]PöJï Z\NRQDÊQLH]Z\Nï\JDGĝHW HNVSHU\PHQW\QXPHU bL NWöU\UHGXNXMHKDïDVZ\WZDU]DMÈFMHV]F]H ZLÚFHMKDïDVX0XV]Ú&LÚRVWU]HFĝHSRGUöĝXMÈFSR QLH]QDQ\POÈG]LHPXVLV]]DEïÈG]LÊSU]\QDMPQLHM UD]]DQLPRVLÈJQLHV]FHOVZRMHMSRGUöĝ\
Wzmacnianie : VDP\P ĂURGNX ĂZLDWD DQDORJRZHM HOHNWURQLNL ]QDMGXMÈVLÚZ]PDFQLDF]HRSHUDF\MQH :]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\Z\QDOH]LRQRZF]HĂQLHMQLĝ NRPSDUDWRU7DNQDSUDZGÚWRNRQFHSFMDNRPSDUD WRUDSRZVWDïDZZ\QLNXPRG\ğNDFMLZ]PDFQLDF]D RSHUDF\MQHJR:SURZDG]HQLH&LÚZĂZLDWHOHNWURQLNL DQDORJRZHM]DF]ÈïHPRGNRPSDUDWRUDSRQLHZDĝ MHJRG]LDïDQLHMHVWïDWZLHMV]HGR]UR]XPLHQLDĽJH QHURZDïRQW\ONRGZDVWDQ\V\JQDïöZZ\MĂFLRZ\FK wysoki i niski.
8
2EDWHNRPSRQHQW\PDMÈWDNLVDPV\PEROVWRVRZD Q\QDVFKHPDWDFKĽREDSRGF]DVSUDF\SRUöZQXMÈ GRVWDUF]RQHLPV\JQDï\-HGQDNĝHVïXĝÈRQHUöĝQ\P FHORP.RPSDUDWRU\VïXĝÈGRXVXZDQLD]EÚGQ\FK VWDQöZSRĂUHGQLFKV\JQDïöZ]DSRPRFÈGRGDWQLHJR VSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJR:]PDFQLDF]HRSHUDF\MQH PXV]ÈRGZ]RURZDÊNDĝGÈ]PLDQÚV\JQDïXZHMĂFLR ZHJR:W\PFHOXRF]\PGRZLHV]VLÚSRGF]DV GDOV]HMOHNWXU\VWRVRZDQHMHVWXMHPQHVSU]ÚĝHQLH zwrotne.
Mikrofon elektretowy =DSRPRFÈPLNURIRQXPRĝHP\ZSURVW\LZ\JRGQ\ VSRVöE]DGHPRQVWURZDÊPRĝOLZRĂFLZ]PDFQLDF]D operacyjnego. Mikrofony HOHNWUHWRZHVÈEDUG]RWD QLH F]ÚVWRPRĝQD]QDOHěÊHJ]HPSODU]HNRV]WXMÈFH PQLHMQLĝb]ï LG]LDïDMÈQDW\OHGREU]HĝHVÈVWRVR ZDQHZZLHOXXU]ÈG]HQLDFKXĝ\WNRZ\FKWDNLFKMDN WHOHIRQ\NRPöUNRZHV\VWHP\ïÈF]QRĂFLF]\]HVWD Z\QDJïRZQHSU]H]QDF]RQHGRJLHUNRPSXWHURZ\FK Dlaczego mikrofon elektretowy nazywamy elektreto Z\P"=DZLHUDRQZDUVWZÚPDWHULDïXSHUPDQHQWQLH QDïDGRZDQHJRHOHNWURVWDW\F]QLHNWöU\]DFKRZXMH VLÚMDNPDJQHV)DOHGěZLÚNRZH]PLHQLDMÈSRMHP QRĂÊHOHNWU\F]QÈSRZVWDïÈSRPLÚG]\ZVSRPQLDQÈ ZDUVWZÈDPDWHULDïHP]QDMGXMÈF\PVLÚWXĝRERN niej. Wbudowany w mikrofon miniaturowy przed Z]PDFQLDF]UHDJXMHQDWH]PLDQ\LJHQHUXMHV\JQDï Z\MĂFLRZ\6\JQDïJHQHURZDQ\SU]H]PLNURIRQMHVW QDGDOUHODW\ZQLHVïDE\DZLÚFSRWU]HEXMHP\Z]PDF niacza operacyjnego do jego dalszego wzmocnienia. :LÚNV]RĂÊ PLNURIRQöZ HOHNWUHWRZ\FK SRVLDGD GZD]ïÈF]DDOHVSRW\NDQHVÈUöZQLHĝHJ]HPSOD U]HFKDUDNWHU\]XMÈFHVLÚWU]HPDZ\SURZDG]HQLDPL 59
-HGQR]W\FK]ïÈF]\QDOHĝ\SRïÈF]\Ê]PDVÈDOHQD SLHUZV]\U]XWRNDWUXGQRSRZLHG]LHÊNWöUH1LHVWHW\ QDMSUDZGRSRGREQLHMQLHSRPRĝH&LUöZQLHĝOHNWXUD QRW\NDWDORJRZHM=QLH]QDQ\FK SU]\QDMPQLHMPL SRZRGöZ GRNXPHQWDFMD PLNURIRQöZ HOHNWUHWR Z\FK]DZLHUDEDUG]RPDïRSU]\GDWQ\FKLQIRUPDFML ]ZïDV]F]DMHĝHOLSRUöZQDP\MÈ]GRNXPHQWDFMÈLQ Q\FKNRPSRQHQWöZ 1DV]F]ÚĂFLHVDPRG]LHOQLHPRĝHP\GRMĂÊGRWHJR NWöUH]ïÈF]HMHVW]DFLVNLHPPDV\1DVSRGQLHMVWURQLH PLNURIRQXHOHNWUHWRZHJRSRZLQLHQHĂ]REDF]\ÊSU]H ]URF]\VWÈZDUVWZÚL]ROXMÈFÈSRGNWöUÈSRZLQLHQHĂ ZLG]LHÊMDNRGMHGQHJR]H]ïÈF]\RGFKRG]ÈFLHQNLH PHWDORZHSU]HZRGQLNLïÈF]ÈFHJR]F\OLQGU\F]QÈ REXGRZÈ7RZïDĂQLHMHVW]ïÈF]HXMHPQH QDOHĝ\MH ïÈF]\Ê]PDVÈ 3U]\MU]\MVLÚVSRGRPGZöFKPLNURIRQöZHOHNWUH WRZ\FKZLGRF]Q\FKQDU\VXQNX-HGHQ]QLFK SRVLDGDQöĝNLDGUXJLW\ONR]ïÈF]DSU]H]QDF]RQH GRPRQWDĝXSRZLHU]FKQLRZHJR:HZQÈWU]NDĝGHJR ]QLFKZLGDÊ]LHORQHUR]JDïÚ]LHQLDRGFKRG]ÈFHRG MHJR]H]ïÈF]\7RVÈZïDĂQLH]DFLVNLXMHPQH
SRZLQLHQSRVLDGDÊ SRGZDUVWZÈL]ROXMÈFÈ SRïÈF]H QLH NRORUXVUHEUQHJROXE]ïRWHJR SRPLÚG]\MHGQ\P ]Z\SURZDG]HñDREXGRZÈ -HĝHOL7ZöMPLNURIRQQLHSRVLDGDQöĝHNWRPXVLV] MHSU]\OXWRZDÊVDPRG]LHOQLH%H]QLFKQLHEÚG]LHV] PöJï ]DPRQWRZDÊ PLNURIRQX QD Sï\WFH SURWRW\ SRZHM1öĝNLZ\NRQDM]GZöFKGUXWöZRĂUHGQLF\ bPP=DVWRVXMGUXW\RL]RODFMLZNRORU]HRG SRZLHGQLPGODGDQHJR]ïÈF]D ]REDF]U\VXQHN
Rysunek 8.2. 'RPLNURIRQXHOHNWUHWRZHJRQLHZ\SRVDĝRQHJR ZQöĝNLQDOHĝ\SU]\OXWRZDÊNUöWNLHGUXFLNLNWöUHSR]ZROÈQD ]DPRQWRZDQLHJRQDSï\WFHSURWRW\SRZHM L]RODFMDGUXFLNöZ SRZLQQDPLHÊNRORURGSRZLHGQLGODGDQHJR]ïÈF]D
0LNURIRQ HOHNWUHWRZ\ WDN MDN NDĝG\ PDï\ NRPSR QHQWPRĝHXOHFXV]NRG]HQLXSU]H]QDGPLDUFLHSïD 3R SU]\OXWRZDQLX SU]HZRGöZ PRĝH ]DVWDQDZLDÊ &LÚF]\7ZöMPLNURIRQSU]Hĝ\ïWÚRSHUDFMÚ6SUDZ GěP\WR
Czy mnie słyszysz? Rysunek 8.1. 'ZDPLNURIRQ\HOHNWUHWRZHZLG]LDQHRG VSRGXĽMHGHQ]QLFKZ\SRVDĝRQRZQöĝNLGUXJLW\ONR ZVW\NLSU]H]QDF]RQHGRPRQWDĝXSRZLHU]FKQLRZHJR NDĝG\ ]PLNURIRQöZXïRĝRQRWDNĝH]ïÈF]HPDV\]QDMGXMHVLÚSR SUDZHMVWURQLHĽSU]\MU]\MVLÚPHWDORZ\PķUR]JDïÚ]LHQLRPĵ ZLGRF]Q\PSU]H]SöïSU]H]URF]\VWÈZDUVWZÚL]RODWRUD
&]DVHPPRĝHV]VSRWNDÊVLÚ]PLNURIRQDPLHOHNWUH WRZ\PLZ\JOÈGDMÈF\PLLQDF]HMQLĝWHSRND]DQHQD ]GMÚFLX0RJÈRQHPLHÊZLÚNV]H]DFLVNLOXEZDU VWZÚL]ROXMÈFÈLQQHJRNRORUX-HGQDNĝHNDĝG\]QLFK
60
1DVFKHPDFLHREZRGXPLNURIRQPRĝHE\ÊV\P EROL]RZDQ\SU]H]GRZROQ\]H]QDNöZJUDğF]Q\FK SU]HGVWDZLRQ\FKQDU\VXQNX6\PEROH]QDMGX MÈFHVLÚZJöUQ\PU]ÚG]LHVÈRJöOQ\PLV\PERODPL PLNURIRQöZDGZDV\PEROHZGROQ\PU]ÚG]LHVÈ V\PERODPLPLNURIRQöZHOHNWUHWRZ\FK.RPSRQHQW ]QDMGXMÈF\VLÚZHZQÈWU]RNUÚJXSU]\SRPLQDNRQ GHQVDWRUĽV\PEROL]XMHRQZDUVWZ\PDWHULDïöZ ]QDMGXMÈFHVLÚZHZQÈWU]PLNURIRQX
Eksperyment 8. Zabawa z dźwiękiem
Rysunek 8.3. 0LNURIRQ\VÈV\PEROL]RZDQHQDVFKHPDWDFK]D SRPRFÈUöĝQ\FK]QDNöZJUDğF]Q\FK SUDZLH]DZV]H]DNïDGD VLÚĝHIDOHGěZLÚNRZHGRFKRG]ÈGRNRPSRQHQWXRGVWURQ\ OHZHM V\PERO]QDMGXMÈF\VLÚZSUDZ\PJöUQ\PURJXQLHMHVW MHGQR]QDF]Q\PRĝHE\ÊUöZQLHĝVWRVRZDQ\GRR]QDF]HQLD VïXFKDZNL GZDV\PEROH]QDMGXMÈFHVLÚZGROQHMF]ÚĂFL U\VXQNXVïXĝÈGRR]QDF]DQLDPLNURIRQöZHOHNWUHWRZ\FK DOHQDZLHOXVFKHPDWDFKR]QDF]DVLÚMHSRSURVWXRJöOQ\P V\PEROHPPLNURIRQX
%ÚGÚVWRVRZDïV\PERO]QDMGXMÈF\VLÚZGROQ\P OHZ\PURJXU\VXQNX-HVWRQVSRW\NDQ\QLHFRF]ÚĂ ciej od symbolu umieszczonego w dolnym prawym rogu. 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRVFKHPDWQDMSURVW szego obwodu przeznaczonego do testowania mi NURIRQöZ3U]\SRPLQDRQQLHFRXNïDGSU]H]QDF]RQ\ GRWHVWRZDQLDIRWRWUDQ]\VWRUöZSU]HGVWDZLRQ\QD U\VXQNX2EDWHNRPSRQHQW\]DZLHUDMÈZEXGR wany tranzystorowy wzmacniacz operacyjny typu RWZDUW\NROHNWRU3RSU]HF]\WDQLXWHMNVLÈĝNLEÚG]LHV] ĂZLDGRP\WHJRĝHG]LVLDMSUDZLHNDĝG\F]XMQLNMHVW Z\SRVDĝRQ\ZZ\MĂFLHWHJRW\SX 9 V DC
4,7 kΩ
U = ? ([mV] mierzone w trybie AC)
=DOHFDP]DVLODQLHXNïDGX]DSRPRFÈEDWHULL b9 =EÚGQHMHVWZWHG\VWRVRZDQLHUHJXODWRUöZRUD]GR GDWNRZ\FKNRQGHQVDWRUöZ1DVFKHPDFLHXPLHĂFL ïHPUH]\VWRUbN:DOHZSUDNW\FHPRĝHV]]DVWÈ SLÊJRUH]\VWRUHPRRSRU]HQDZHWbN:. Ponownie ]QDMGXMHP\VLÚZV\WXDFMLZNWöUHMQRWDNDWDORJR ZDQLHXG]LHOLQDPĝDGQ\FKZVND]öZHN$E\]QD OHěÊUH]\VWRUQDMOHSLHMZVSöïG]LDïDMÈF\]PLNURIRQHP HOHNWUHWRZ\PEÚG]LHP\PXVLHOLSRVïXĝ\ÊVLÚPHWR GÈSUöELEïÚGöZ0DPWXWDMQDP\ĂOLUH]\VWRUNWöU\ ]DSHZQLDMDNQDMZ\ĝV]\SR]LRPJïRĂQRĂFLSU]\]D FKRZDQLXRGSRZLHGQLHMMDNRĂFLGěZLÚNX 3RGïÈF]PLNURIRQGRREZRGX]DFKRZXMÈFRGSR ZLHGQLÈSRODU\]DFMÚLZïÈF]VZöMPLHUQLNZWU\E SRPLDUXQDSLÚFLDSUÈGXSU]HPLHQQHJR7DNSUÈ GXSU]HPLHQQHJRDQLHVWDïHJR1DSLÚFLHPLHU]R QHZWU\ELHSRPLDUXSUÈGXVWDïHJRQLHPDGODQDV ĝDGQHMSUDNW\F]QHMZDUWRĂFL -HĝHOL7ZöMPLHUQLNVDPRG]LHOQLHQLHGRELHUD]DNUHVX PLDURZHJRWRZïÈF]WU\ESRPLDUXPLOLZROWöZ 3RGïÈF]ZHZïDĂFLZHPLHMVFDSUöEQLNLPLHUQLNDLSR F]HNDMFKZLOÚDĝZVND]\ZDQHSU]H]QLHJRZDUWRĂFL XVWDELOL]XMÈVLÚ3RZLQLHQHĂRWU]\PDÊEDUG]RQLVNLH QDSLÚFLHĽE\ÊPRĝHQDZHWbP97HUD]NU]\N QLMķ$DDĵGRPLNURIRQX1DSLÚFLHPLHU]RQHSU]H] PLHUQLNSRZLQQR]QDOHěÊVLÚZ]DNUHVLHRGbP9 GRbP90LNURIRQHOHNWUHWRZ\Vï\V]\&LÚLUHDJXMH QD7ZöMJïRV • 0LNURIRQ\VÈEDUG]RZUDĝOLZ\PLNRPSRQHQWD PLDZLÚFQLHQDMOHSV]\PSRP\VïHPMHVWNOH SDQLHLFKOXEGPXFKDQLHQDQLHZFHOXVSUDZ G]HQLDLFKG]LDïDQLD3RZLQLHQHĂVSUDZG]LÊ LFKG]LDïDQLH]DSRPRFÈIDOGěZLÚNRZ\FKĽ GRRGELRUXZïDĂQLHWDNLFKIDO]RVWDï\RQH]D projektowane.
Rysunek 8.4. 1DMSURVWV]\REZöGSU]H]QDF]RQ\GRWHVWRZDQLD PLNURIRQöZHOHNWUHWRZ\FK
Czy mnie słyszysz?
61
Kontekst: ciekawostki związane z mikrofonem W praktyce pierwszy masowo produkowany mikro IRQSRZVWDï]P\ĂOÈR]DVWRVRZDQLXJRZWHOHIRQLH 0LNURIRQRSDWHQWRZDQ\ZURNXbSU]H]7KRPDVD (GLVRQDVNïDGDïVLÚ]JUDQXOHNZÚJODĂFLĂQLÚW\FKSR PLÚG]\GZLHPDSï\WNDPL-HGQD]Sï\WHNE\ïDZSUD ZLDQDZGUJDQLDSU]H]IDOHGěZLÚNRZH.DĝG\UXFK Sï\WNLĂFLVNDï]HVREÈJUDQXONLZ\NRQDQH]ZÚJOD 2EQLĝDïRWRUH]\VWDQFMÚPLNURIRQXLPRGXORZDïR SU]HSï\ZDMÈF\SU]H]QLHJRSUÈGVWDï\ 0LNURIRQ\ZÚJORZHE\ï\EDUG]RSU\PLW\ZQHLUHDJR ZDï\W\ONRQDZÈVNÈF]ÚĂÊSDVPDDNXVW\F]QHJRDOH E\ï\WDQLHLZ\WU]\PDïH6WRVRZDQRMHZWHOHIRQDFK GRNRñFDODWXELHJïHJRZLHNXDZQLHNWöU\FK NUDMDFKSURGXNRZDQRMHGïXĝHM 0LNURIRQSRMHPQRĂFLRZ\E\ïLQQRZDFMÈZNWöUHM IDOHGěZLÚNRZHSRZRGRZDï\]PLDQ\SRMHPQRĂFL GZöFKQDïDGRZDQ\FKSï\WHN']LDïDïRQSRGREQLHGR PLNURIRQXHOHNWUHWRZHJRDOHZ\PDJDïVWDïHMREHF QRĂFLQDSLÚFLDSRODU\]XMÈFHJR 0LNURIRQ\ZVWÈĝNRZHWDNLHMDNWHğUP\6KXUHXĝ\ ZDQHZODWDFKSU]H]SLHUZV]\FKDUW\VWöZUR FNRZ\FK PLQ(OYLVD3UHVOH\DL-DPHVD%URZQD ]DZLHUDï\PHWDORZÈZVWÈĝNÚNWöUDE\ïDZSUDZLDQD ZZLEUDFMHSU]H]IDOHGěZLÚNRZH.RQVWUXNFMDWD ]RVWDïDZ\SDUWDSU]H]PLNURIRQ\G\QDPLF]QHNWöUH G]LDïDï\ZVSRVöEGRNïDGQLHRGZURWQ\QLĝJïRĂQLN LVïXFKDZND0HPEUDQDZSUDZLDïDZUXFKFHZNÚ RWRF]RQÈSROHPPDJQHW\F]Q\PFRSRZRGRZDïR LQGXNFMÚSUÈGXZFHZFH 1DMZLÚNV]\PZ\]ZDQLHPNRQVWUXNWRUöZPLNURIR QöZE\ïRVWZRU]HQLHPRGHOXNWöU\JHQHURZDïE\ V]\ENÈRGSRZLHGěZV]HURNLP]DNUHVLHSDVPDDNX VW\F]QHJR-DNRĂÊPLNURIRQöZHOHNWUHWRZ\FKVWZR U]RQ\FKZ%HOO/DEVZODWDFKXELHJïHJRZLHNX E\ïDRJUDQLF]RQDSU]H]GRVWÚSQHPDWHULDï\3RVWÚS WHFKQRORJLF]Q\ODW SR]ZROLïQDVWZRU]HQLHWDNLFK
62
NRPSRQHQWöZNWöUHVSUDZLDï\ĝHPLNURIRQ\HOHN WUHWRZH]DF]Úï\G]LDïDÊQLHPDOĝHWDNGREU]HMDNQDM Z\ĝV]HPRGHOHVWDU\FKPLNURIRQöZG\QDPLF]Q\FK DOHE\ï\RGQLFKNLONXNURWQLHWDñV]H
Zawirowania dźwięku :REZRG]LHSU]HGVWDZLRQ\PQDU\VXQNXbPLNUR IRQHOHNWUHWRZ\RGSRZLDGDQD]HZQÚWU]Q\V\JQDï SU]HZRG]ÈFSUÈGGRVWDUF]DQ\SU]H]]HZQÚWU]Q\UH ]\VWRU']LDïDQLHPLNURIRQXHOHNWUHWRZHJRMHVWWDNMDN G]LDïDQLHWUDQ]\VWRUDRSDUWHQDRWZDUW\PNROHNWRU]H 3RPLÚG]\RPDZLDQ\PLREZRGDPLNU\MHVLÚQLHFR ZLÚFHMUöĝQLFQLĝQDSLÚFLH]DVLODMÈFHLUH]\VWDQFMD SRGFLÈJDMÈFD=PLDQ\QDSLÚFLDSUÈGXSU]HSï\ZD MÈFHJRSU]H]PLNURIRQPLHU]\P\ZWU\ELHSRPLDUX QDSLÚFLDSUÈGXSU]HPLHQQHJRDQLHVWDïHJR 'ěZLÚNNWöU\Vï\V]\P\VNïDGDVLÚ]IDORF]ÚVWR WOLZRĂFLDFKRGb+]GRbN+] LVWQLHMÈOXG]LH NWöU]\Vï\V]ÈF]ÚVWRWOLZRĂFL]EOLĝRQHGRbN+] 1DWRPLDVWIRWRWUDQ]\VWRUUHDJRZDïQDIDOHĂZLHWOQH NWöU\FKF]ÚVWRWOLZRĂÊE\ïDQDW\OHZ\VRNDĝHPRĝQD MHWUDNWRZDÊMDNRVWDïHěUöGïRHQHUJLL'ODWHJRSUÈG JHQHURZDQ\SU]H]IRWRWUDQ]\VWRUPRĝQDE\ïRPLH U]\ÊZWU\ELHSRPLDUXSUÈGXVWDïHJR )DOHGěZLÚNRZHFKDUDNWHU\]XMÈVLÚ]QDF]QLHQLĝV]\ PLF]ÚVWRWOLZRĂFLDPL)DOHLQGXNXMÈLPSXOV\QHU wowe na skutek wprawienia w wibracje membrany ]QDMGXMÈFHMVLÚZXFKX$E\GěZLÚNE\ïVï\V]DOQ\ PXVL]RVWDÊ]DFKRZDQDMHJRQDWXUDIDORZD :JöUQHMF]ÚĂFLU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRRVREÚ JïRĂQRNU]\F]ÈFÈĽWZRU]ÈFÈIDOÚZ]JOÚGQLHZ\VR NLHJRFLĂQLHQLD R]QDF]RQÈELDï\PNRORUHP 6WUXQ\ JïRVRZHZLEUXMÈFWZRU]ÈIDOÚZ\VRNLHJRFLĂQLHQLD ]DNWöUÈ]QDMGXMHVLÚIDODZ]JOÚGQLHQLVNLHJRFLĂQLH QLD R]QDF]RQDNRORUHPF]DUQ\P 3LV]ÈFRķZ]JOÚGQ\PFLĂQLHQLXĵPDPQDP\ĂOL ]PLDQ\FLĂQLHQLDZ]JOÚGHPFLĂQLHQLDDWPRVIHU\F] QHJRĽFLĂQLHQLDRWDF]DMÈFHJRQDVSRZLHWU]D R]QD F]RQHJRQDU\VXQNXNRORUHPV]DU\P
Eksperyment 8. Zabawa z dźwiękiem
2EHMĂFLHMHVWWHRUHW\F]QLHGRĂÊSURVWH:\VRNLHLQL VNLHQDSLÚFLDķRGQRV]ÈVLÚĵGRSRWHQFMDïX]HURZHJR WDNVDPRMDNZ\VRNLHLQLVNLHFLĂQLHQLDRGQRV]ÈVLÚ GRRWDF]DMÈFHJRQDVFLĂQLHQLDDWPRVIHU\F]QHJR =DPLDVWZLÚFNRU]\VWDÊQDSU]\NïDG]QDSLÚÊb9 b9Lļb9PRĝHP\]DVWRVRZDÊQDSLÚFLD b9 b9Lb95öĝQLFHSRWHQFMDïöZSRPLÚG]\W\PL QDSLÚFLDPLVÈLGHQW\F]QHĽPRĝQDEH]SUREOHPRZR ]DVLODÊQLPLZ]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\
Wejście
Wzmacniacz
Napięcie
Względnie dodatnie
Wyjście
0V Względnie ujemne
Rysunek 8.5. 'REU\Z]PDFQLDF]Z\JHQHUXMHV\JQDïZ\MĂFLRZ\ R]PLDQDFKQDSLÚFLDRGSRZLDGDMÈF\FK]PLDQRPFLĂQLHQLD DNXVW\F]QHJRGěZLÚNXZHMĂFLRZHJR
:GROQHMF]ÚĂFLU\VXQNX]QDMGXMHVLÚLGHDOQ\Z\NUHV ]PLDQQDSLÚFLDNWöUHSRZLQQ\]RVWDÊZ\JHQHURZD QHQDVNXWHNRGHEUDQLDSU]H]PLNURIRQIDOLGěZLÚ NRZHM=PLDQ\QDSLÚFLDSRZLQQ\GRNïDGQLHRGZ]R URZ\ZDÊ]PLDQ\FLĂQLHQLDDNXVW\F]QHJR1DSLÚFLH RVF\OXMHZRNöïSRWHQFMDïXRGQLHVLHQLD b9 NWöU\ RGSRZLDGDRWDF]DMÈFHPXFLĂQLHQLXDWPRVIHU\F] QHPX2]QDF]DWRĝHQDV]Z]PDFQLDF]RSHUDF\M Q\PXVLSU]HWZDU]DÊĠXNWXDFMHQDSLÚFLD]DUöZQR SRZ\ĝHMMDNLSRQLĝHMSRWHQFMDïX]HURZHJR7DNQD SUDZGÚZLÚNV]RĂÊZ]PDFQLDF]\RSHUDF\MQ\FKMHVW do tego przystosowana. :W\PFHOXF]ÚVWRVÈRQHZ\SRVDĝRQHZV\PHWU\F]QH]DVLODQLH=Z\NOHVÈWROLQLHSUÈGXVWDïHJR RQDSLÚFLDFKb9b9Lļb9:HNVSHU\PHQFLH RPöZLRQ\PZWHMVHNFMLEÚG]LHP\NRU]\VWDÊ]QD SLÚÊb9b9Lļb9-HVWWRLU\WXMÈFHUR]ZLÈ]D QLHSRQLHZDĝZLÚNV]RĂÊNRPSRQHQWöZQLHZ\PDJD ]DVLODQLDV\PHWU\F]QHJRL]DSHZQHQLHFKFHV]NXSR ZDÊGRGDWNRZHJR]DVLODF]DNWöU\VïXĝ\ïE\W\ONRGR ]DVLODQLDZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR1DV]F]ÚĂFLH Z\PDJDQLHWRPRĝQDZSHZLHQVSRVöEREHMĂÊFR ]DSUH]HQWXMÚZQDV]\PHNVSHU\PHQFLH
Kontekst: ciekawostki związane z mikrofonem
$OHMHĝHOLG\VSRQXMHP\W\ONREDWHULÈ b9WRVNÈG PDP\Z]LÈÊSRĂUHGQLHQDSLÚFLHb9"2GSR ZLHGěQDWRS\WDQLHSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX *öUQDF]ÚĂÊU\VXQNXSRND]XMHWRFRFKFHP\X]\ VNDÊDĂURGNRZDF]ÚĂÊLOXVWUXMHWRZMDNLVSRVöE PRĝHP\RVLÈJQÈÊ]DPLHU]RQ\FHO]DSRPRFÈSUR VWHJRG]LHOQLNDQDSLÚFLDVNïDGDMÈFHJRVLÚ]GZöFK UH]\VWRUöZFKDUDNWHU\]XMÈF\FKVLÚWDNLPVDP\P oporem elektrycznym. +4,5 V DC
0V
–4,5 V DC
9 V DC
4,5 V DC
0V
Identyczne rezystory
9 V DC
? V DC
Komponent elektroniczny
0V
Rezystancja komponentu zaburza równowagę dzielnika napięcia i zmienia napięcie w punkcie środkowym
Rysunek 8.6. 7HRUHW\F]QLHZ]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\SRZLQLHQ E\Ê]DVLODQ\QDSLÚFLHPV\PHWU\F]Q\PZ]JOÚGHPSRWHQFMDïX ]HURZHJRV\PEROL]RZDQHJRSU]H]X]LHPLHQLH JöUQDF]ÚĂÊ U\VXQNX LGHQW\F]QÈUöĝQLFÚSRWHQFMDïöZPRĝQDX]\VNDÊ]D SRPRFÈG]LHOQLNDQDSLÚFLDDOHQDQDSLÚFLHZMHJRĂURGNRZHM F]ÚĂFLZSï\ZDÊEÚG]LHUH]\VWDQFMDNRPSRQHQWXSRELHUDMÈFHJR SUÈG]WHJRXNïDGXOXEGRVWDUF]DMÈFHJRSUÈGGRQLHJRFR SRND]DQRZGROQHMF]ÚĂFLU\VXQNX
63
1LHVWHW\NU\MHVLÚWXSHZLHQV]NRSXï-HĝHOLZïÈF]\V] NRPSRQHQWSRPLÚG]\V]\QÚ]DVLODMÈFÈRQDSLÚFLX b9DĂURGNRZ\SXQNWG]LHOQLNDQDSLÚFLD b9 WRUH]\VWDQFMDWHJRNRPSRQHQWXEÚG]LHSRïÈF]RQD V]HUHJRZR]OHZ\PUH]\VWRUHPG]LHOQLNDQDSLÚFLD 7DNÈV\WXDFMÚSRND]DQRZGROQHMF]ÚĂFLU\VXQNX :WDNLPSU]\SDGNXQLH]QDP\QDSLÚFLDMDNLH SRMDZLVLÚZĂURGNRZ\PSXQNFLHG]LHOQLNDQDSLÚ FLDSRQLHZDĝZïÈF]HQLHGRREZRGXGRGDWNRZHJR NRPSRQHQWX]PLHQLïRUH]\VWDQFMÚSRPLÚG]\ĂURGNR Z\PSXQNWHPG]LHOQLNDQDSLÚFLDDGRGDWQLÈV]\QÈ ]DVLODMÈFÈ1DSLÚFLHZRPDZLDQ\PSXQNFLHEÚG]LH Z]UDVWDÊ
64
$E\UR]ZLÈ]DÊWHQSUREOHPQDMOHSLHMVWRVRZDÊUH ]\VWRU\RMDNQDMQLĝV]\PRSRU]H]QDPLRQRZ\P DNRPSRQHQWZïÈF]DQ\GRREZRGXSRZLQLHQFKDUDN WHU\]RZDÊVLÚMDNQDMZ\ĝV]ÈZHZQÚWU]QÈUH]\VWDQ FMÈ:WDNLPSU]\SDGNX]PLDQDQDSLÚFLDZĂURGNR Z\PSXQNFLHG]LHOQLNDQDSLÚFLDEÚG]LHPLQLPDOQD :NROHMQ\PHNVSHU\PHQFLHSRZUöFÚGRWHJRSURE lemu.
Eksperyment 8. Zabawa z dźwiękiem
Eksperyment 9. Od miliwoltów do woltów
9
:SRSU]HGQLPHNVSHU\PHQFLHVSUDZG]LïHĂF]\7ZöM PLNURIRQHOHNWUHWRZ\G]LDïD7HUD]PRĝHP\]URELÊ ]QLHJRFRĂSRĝ\WHF]QHJR
ZF]HĂQLHM]PLHU]RQHMUöĝQLF\SRWHQFMDïöZĽNRQ GHQVDWRUEORNXMHSU]HSï\ZSUÈGXVWDïHJR MHĝHOL7ZöM NRQGHQVDWRUG]LDïDSUDZLGïRZRWRQDPLHUQLNXSR ZLQQDZ\ĂZLHWOLÊVLÚZDUWRĂÊQDZHWb9
Dodajemy kondensator
7HUD]SU]HVWDZVZöMPLHUQLNZWU\ESRPLDUXQDSLÚ FLD Z\UDĝRQHJRZPLOLZROWDFK SUÈGXSU]HPLHQ nego i ponownie krzyknij do mikrofonu. Podczas Z\NRQ\ZDQLDSRPLDUöZZSXQNWDFKSRQLĝHMLSR Z\ĝHMNRQGHQVDWRUD7ZöMPLHUQLNSRZLQLHQZVND ]\ZDÊSRGREQHZDUWRĂFL:QLRVNLSï\QÈFH]WHJR HNVSHU\PHQWXVÈSURVWHDOHMHGQRF]HĂQLHZDĝQH
3UDFÚ]DF]QLMP\RGGRGDQLDGRXNïDGXNRQGHQVDWRUD VSU]ÚJDMÈFHJR ]REDF]U\VXQHN -DNMXĝZLHV] NRQGHQVDWRUWHQEÚG]LHEORNRZDïSU]HSï\ZSUÈGX VWDïHJRMHGQRF]HĂQLHSR]ZDODMÈFQDSU]HSï\ZLP SXOVöZ7DNQDSUDZGÚZ]DOHĝQRĂFLRGSRMHPQRĂFL NRQGHQVDWRUEÚG]LHUöZQLHĝSU]HSXV]F]DïZLHOHPD ï\FK]PLDQQDSLÚFLDEÚGÈF\FK]DNïöFHQLDPLV\JQDïX audio. 9 V DC U = ? ([mV], tryb AC) U = ? ([V], tryb DC) 4,7 kΩ 0,68 μF
U = ? ([mV], tryb AC) U = ? ([V], tryb DC)
Rysunek 9.1. 3URVW\WHVWZ\NRQDQ\PLHUQLNLHPSRND]XMHĝH NRQGHQVDWRUSU]HSXV]F]DV\JQDïDXGLREÚGÈF\LPSXOVDPL SUÈGXSU]HPLHQQHJRMHGQRF]HĂQLHEORNXMÈFSU]HSï\ZSUÈGX VWDïHJR
5öĝQLFHSRWHQFMDïöZSRPLÚG]\RNUHĂORQ\PLSXQNWD PLDPDVÈ]PLHU]QDMSLHUZZWU\ELHSRPLDUXSUÈGX VWDïHJR:SXQNFLHQDGNRQGHQVDWRUHPX]\VNDV] ZDUWRĂÊ b9 QDSLÚFLHQLHPDOĝHUöZQHQDSLÚFLXED WHULL]DVLODMÈFHMXNïDG DSRGNRQGHQVDWRUHPRWU]\ PDV]ZDUWRĂÊQDSLÚFLDEÚGÈFÈQLHZLHONLPXïDPNLHP
• .RQGHQVDWRURGG]LHODV\JQDïDXGLRRGSUÈGX VWDïHJRRQDSLÚFLX b9 • .RQGHQVDWRUSU]HSXV]F]DV\JQDïDXGLR EÚ GÈF\LPSXOVDPLSUÈGXSU]HPLHQQHJR JHQH rowany przez mikrofon. 1LH FKFHP\ DE\ QDV] Z]PDFQLDF] RSHUDF\MQ\ Z]PDFQLDïQDSLÚFLHSUÈGXVWDïHJR&KFHP\ĝHE\ Z]PDFQLDïSUÈGSU]HPLHQQ\JHQHURZDQ\SU]H]PL NURIRQ'ODWHJRWHĝZ]PDFQLDF]LPLNURIRQQDOHĝ\ SRïÈF]\Ê]DSRPRFÈNRQGHQVDWRUD -HĝHOL]DVWDQDZLD&LÚGODF]HJR]DVWRVRZDïHPNRQ GHQVDWRURSRMHPQRĂFLDNXUDWbP)RGSRZLDGDP ĝHMHVWWRMXĝEDUG]LHM]ïRĝRQH]DJDGQLHQLH.RQGHQ VDWRURZLÚNV]HMSRMHPQRĂFLSRZLQLHQVSUDZG]LÊVLÚ OHSLHMZW\P]DVWRVRZDQLXDOHEÚG]LHRQGURĝV]\ DPDïHNRQGHQVDWRU\SRWUDğÈOHSLHMğOWURZDÊV\J QDï\RZ\VRNLFKF]ÚVWRWOLZRĂFLDFKFRMHVWWXWDMMDN QDMEDUG]LHMSRĝÈGDQH0RĝHV]]PLHQLÊNRQGHQVDWRU QDLQQ\LSRZWöU]\ÊHNVSHU\PHQWSROHJDMÈF\QDSR PLDU]HQDSLÚFLDSRGF]DVNU]\F]HQLDGRPLNURIRQX 6SUDZGěF]\PLHU]RQHZDUWRĂFLXOHJQÈ]PLDQLH
65
Wzmacniacz operacyjny — wprowadzenie 7HUD]PRĝHP\Z]PRFQLÊV\JQDïJHQHURZDQ\SU]H] PLNURIRQ1LHQDGDVLÚGRWHJRWUDQ]\VWRUELSRODU Q\ĽMHVWWRNRPSRQHQWZ]PDFQLDMÈF\UDF]HMQD WÚĝHQLHSUÈGXDQLHMHJRQDSLÚFLH3RWU]HEXMHP\ Z]PDFQLDF]DQDSLÚFLD:HNVSHU\PHQFLHQXPHU GRZLHG]LDïHĂVLÚĝHQDSLÚFLHPRĝQDZ]PRFQLÊ]D SRPRFÈNRQGHQVDWRUDĽQDSLÚFLH]DVLODMÈFHWHQ NRPSRQHQW QLH PXVL E\Ê WDNLH VDPR MDN QDSLÚ FLHJHQHURZDQHQDZ\MĂFLXRWZDUWHJRNROHNWRUD :]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\PRĝHSUDFRZDÊZSRGRE Q\VSRVöE3UÈGZHMĂFLRZ\RQDSLÚFLXSOXVPLQXV bPLOLZROWöZPRĝH]RVWDÊ]DPLHQLRQ\ZSUÈGZ\M ĂFLRZ\RQDSLÚFLXSOXVPLQXVļb9 :UROLZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR]DVWRVXMÚXNïDG /0-HVWWRMHGHQ]HVWDUV]\FKXNïDGöZVFDOR Q\FKDOHZFLÈĝMHVWRQSURGXNRZDQ\LF]ÚVWRVSRW\ NDQ\ZUöĝQ\FKREZRGDFK-HVWWDQLïDWZRGRVWÚSQ\ LRGSRZLHGQLGRQDV]\FKSRWU]HE1DU\VXQNX SRND]DQRNRQğJXUDFMÚ]ïÈF]\WHJRXNïDGX8NïDG /0 bVNïDGDïVLÚ]F]WHUHFKNRPSDUDWRUöZDXNïDG /0b]DZLHUDW\ONRMHGHQZ]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\ Symbol komparatora i wzmacniacza operacyjnego MHVWWDNLVDP']LDïDMÈRQHWDNVDPRĽSRUöZQXMÈ V\JQDï\ZHMĂFLRZH-HĝHOLSDWU]ÈFQDVFKHPDW]D VWDQDZLDV]VLÚF]\]DVWRVRZDQ\QDQLPWUöMNÈWQ\ V\PEROR]QDF]DZ]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\F]\NRP SDUDWRUWRRGUöĝQLV]MH]DSR]QDMÈFVLÚ]QXPHUHP NRPSRQHQWXRUD]RSLVHPVFKHPDWX
Wzmacniacz operacyjny LM741
Rysunek 9.2. 3RGVWDZRZHIXQNFMH]ïÈF]\Z]PDFQLDF]D RSHUDF\MQHJR/0 ]ïÈF]DRQXPHUDFKbLbVïXĝÈGR NDOLEUDFMLDOHZSUDNW\FHVÈU]DGNRXĝ\ZDQH ]ïÈF]HRQXPHU]H bQLHMHVWSRGïÈF]RQHGRĝDGQHJRZHZQÚWU]QHJRHOHPHQWX XNïDGX
Co za różnica? 0DPSHZLHQSODQ=DPLHU]DPSRGïÈF]\ÊSUÈGVWDï\ RQDSLÚFLXb9GRRGZUDFDMÈFHJRZHMĂFLDZ]PDF QLDF]DRSHUDF\MQHJR R]QDF]RQHJR]QDNLHPRGHM PRZDQLD 1DSLÚFLHWRX]\VNDP]DSRPRFÈG]LHOQLND QDSLÚFLD%ÚG]LHWRPRMHQDSLÚFLHZ]RUFRZH'R ZHMĂFLDQLHRGZUDFDMÈFHJR R]QDF]RQHJR]QDNLHP GRGDZDQLD ]DPLHU]DPSRGïÈF]\ÊSUÈGRQDSLÚFLX b9GRVWDUF]DQ\]RGUÚEQHJR]DVLODF]D'RWHJR QDSLÚFLD]RVWDQLHGRïÈF]RQ\V\JQDï]PLNURIRQX &DïRĂÊ]RVWDQLHSRGïÈF]RQDGRZ]PDFQLDF]DRSH UDF\MQHJR]DSRĂUHGQLFWZHPNRQGHQVDWRUD']LÚNL WDNLHPXUR]ZLÈ]DQLXQDSLÚFLHSUÈGXQDZHMĂFLXQLH RGZUDFDMÈF\PEÚG]LHXOHJDÊĠXNWXDFMLZRNöïQDSLÚ FLDb9 ]REDF]U\VXQHN 1DZVSRPQLDQ\P U\VXQNX IDOD QDU\VRZDQD ]LHORQÈ OLQLÈ WR V\JQDï ZHMĂFLRZ\DQDSLÚFLHb9]RVWDïRSU]HGVWDZLRQH ]DSRPRFÈF]DUQHMSR]LRPHMOLQLL :]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\EÚG]LHZ]PDFQLDïUöĝQL FÚQDSLÚÊSRPLÚG]\ZHMĂFLHPQLHRGZUDFDMÈF\P DZHMĂFLHPRGZUDFDMÈF\P QDNWöUHSRGDZDQHMHVW QDSLÚFLHZ]RUFRZH :WHQVSRVöEZZDUXQNDFK LGHDOQ\FKSRZVWDQLHV\JQDïZLGRF]Q\QDGROQ\P wykresie rysunku 9.3.
66
Eksperyment 9. Od miliwoltów do woltów
9 V DC Napięcie wejściowe
4,7 kΩ
Kondensator nie jest jeszcze włączony do obwodu
0,68 μF
Te dwie rezystancje muszą być identyczne 4,5 V
100 kΩ
100 kΩ
Wejście odwracające
LM741
Czas
Napięcie wyjściowe
Wejście nieodwracające
Te dwie rezystancje muszą być identyczne
100 kΩ
Czas Rysunek 9.3. :]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\SRZVWDïDE\ Z]PDFQLDÊUöĝQLFÚQDSLÚÊSRPLÚG]\V\JQDïHPZHMĂFLRZ\P DQDSLÚFLHPZ]RUFRZ\P ZW\PSU]\SDGNXE\ïRWRQDSLÚFLH SUÈGXVWDïHJRb9 V\JQDïZHMĂFLRZ\R]QDF]RQR]LHORQ\P NRORUHPV\JQDïZ\MĂFLRZ\SRPDUDñF]RZ\PDQDSLÚFLH Z]RUFRZHMHVWV\PEROL]RZDQHSU]H]SR]LRPÈF]DUQÈOLQLÚ ĠXNWXDFMHV\JQDïXV\PEROL]RZDQHJRSU]H]]LHORQÈOLQLÚ]RVWDï\ SU]HVDGQLHXZ\GDWQLRQH
$E\REZöGG]LDïDïPXV]ÚGRVWDUF]\ÊWRVDPRQD SLÚFLHED]RZHGRREXZHMĂÊZ]PDFQLDF]DRSHUD F\MQHJRDOHGRMHGQHJR]QDSLÚÊEÚG]LHGRGDQ\ MHV]F]HV\JQDïJHQHURZDQ\SU]H]PLNURIRQ EÚGÈF\ SUÈGHPSU]HPLHQQ\P :]ZLÈ]NX]W\PSRWU]HEXMÚ GZöFKěUöGHïSUÈGXRW\PVDP\PQDSLÚFLX0RJÚMH X]\VNDÊ]DSRPRFÈGZöFKQLH]DOHĝQ\FKG]LHOQLNöZ QDSLÚFLDDOHDE\GRVWDUF]DQ\SU]H]QLHSUÈGPLDï GRNïDGQLHWDNLHVDPRQDSLÚFLHUH]\VWRU\WZRU]ÈFH NDĝGÈSDUÚPXV]ÈE\ÊGRVLHELHGRNïDGQLHGREUDQH 6FKHPDWREZRGXSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX 2EZöGPRĝQD]EXGRZDÊUR]EXGRZXMÈFZ\NRQDQ\ ZF]HĂQLHMXNïDGSU]H]QDF]RQ\GRWHVWRZDQLDPLNUR IRQöZHOHNWUHWRZ\FK Wzmacniacz operacyjny — wprowadzenie
4,5 V
100 kΩ
Rysunek 9.4. 3U]\JRWRZDQLHGZöFKG]LHOQLNöZQDSLÚFLDZFHOX VSUDZG]HQLDG]LDïDQLDZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR MHĝHOL7ZRMD EDWHULDQLHGRVWDUF]DSUÈGXRQDSLÚFLXUöZQ\PGRNïDGQLH b9 WRQDSLÚFLHZSXQNWDFKĂURGNRZ\FKG]LHOQLNöZQLHEÚG]LH Z\QRVLÊUöZQRb9ĽQDSLÚFLHZW\FKSXQNWDFKEÚG]LH UöZQHSRïRZLHIDNW\F]QHMUöĝQLF\SRWHQFMDïöZSRPLÚG]\ ELHJXQDPLEDWHULL XNïDGWHQPDW\ONR]DGHPRQVWURZDÊ G]LDïDQLHZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRZU]HF]\ZLVWRĂFL QLHSU]\GD&LVLÚRQGRQLF]HJR
0LNURIRQQLHMHVWMHV]F]HSRGïÈF]RQ\GRREZRGX =DMPLHP\VLÚW\PQLHFRSöěQLHM7HUD]PXVLP\UR] ZLÈ]DÊSUREOHPGRELHUDQLDUH]\VWRUöZ
Idealna para 2SöUHOHNWU\F]Q\VWDZLDQ\ZU]HF]\ZLVWRĂFLSU]H] GDQ\UH]\VWRUEÚG]LHUöĝQ\RGMHJRZDUWRĂFLQRPL QDOQHM]SRZRGXQLHGRVNRQDïRĂFLZMHJRZ\NRQDQLX -HĝHOLUH]\VWRUbN:FKDUDNWHU\]XMHVLÚWROHUDQFMÈ QDSR]LRPLHWRRSöUVWDZLDQ\SU]H]QLHJRPRĝH ]QDMGRZDÊVLÚZJUDQLFDFKRG bN:GRbN:. 1DZHWMHĝHOLNXSLV]UH]\VWRUFKDUDNWHU\]XMÈF\VLÚ WROHUDQFMÈQDSR]LRPLHWRLWDNMHJRIDNW\F]QD UH]\VWDQFMDEÚG]LH]QDMGRZDÊVLÚZJUDQLFDFKRG bN:GRbN:.
67
3DUÚ UH]\VWRUöZ FKDUDNWHU\]XMÈF\FK VLÚ GRNïDG QLHWDNÈVDPÈUH]\VWDQFMÈ]QDMG]LHV]]DSRPRFÈ miernika. =PLHU]UH]\VWDQFMHQDSU]\NïDGG]LHVLÚFLXUH]\VWR UöZbN::\ELHU]GZDUH]\VWRU\NWöUHFKDUDN WHU\]XMÈVLÚWDNLPVDP\PRSRUHPDSU]\QDMPQLHM FKDUDNWHU\]XMÈVLÚQLPZJUDQLFDFKEïÚGXSRPLDUR ZHJR7ZRMHJRPLHUQLND7DNQDSUDZGÚQLHLQWHUH VXMHQDVMDNDĂNRQNUHWQDZDUWRĂÊUH]\VWDQFML0X VLP\]QDOHěÊSDUÚNWöUDEÚG]LHFKDUDNWHU\]RZDïD VLÚLGHQW\F]QÈUH]\VWDQFMÈ=QDOH]LRQÈSDUÚZVWDZ ZPLHMVFHSDU\UH]\VWRUöZR]QDF]RQ\FKQDU\VXQ NX bV\PEROHPA. :\ELHU] GUXJÈ SDUÚ LGHQW\F]Q\FK UH]\VWRUöZ LZVWDZMHZREZöGZPLHMVFHSDU\R]QDF]RQHM QDVFKHPDFLHV\PEROHPB$E\VLÚQLHSRP\OLÊ PXVLV]GRWHJRSRGHMĂÊVSU\WQLH'REU\VSRVöEQD ]QDOH]LHQLHSDU\WDNLFKVDP\FKUH]\VWRUöZSRND]D no na rysunku 9.5.
• Podczas mierzenia rezystancji nie przytrzy PXMSUöEQLNöZDQLZ\SURZDG]HñUH]\VWRUöZ SDOFDPL5H]\VWDQFMDVNöU\VSRZRGXMH]D IDïV]RZDQLHSRPLDUöZ.DĝG\]UH]\VWRUöZ XPLHĂÊQDL]RODWRU]HWDNLPMDNVXFK\NDZDïHN SODVWLNXSDSLHUWHNWXUDF]\GUHZQRLSU]\ NïDGDMSUöEQLNLPLHUQLNDEH]SRĂUHGQLRGRLFK Z\SURZDG]Hñ0RĝHV]UöZQLHĝZ\NRQDÊPL QLDWXURZÈSï\WNÚSURWRW\SRZÈSU]H]QDF]RQÈ GRWHVWRZDQLDUH]\VWRUöZ2SLVDïHPMÈZH ZVWÚSLHGRWHMNVLÈĝNL ]REDF]U\VXQHN3 3HZQLH]DVWDQDZLDV]VLÚQDGW\PF]\SRGF]DVSUD F\]HZ]PDFQLDF]DPLRSHUDF\MQ\PLNDĝGRUD]RZR EÚG]LHV]PXVLDïSU]HFKRG]LÊSU]H]WHQF]DVRFKïRQQ\ SURFHVGRELHUDQLDUH]\VWRUöZ1LHQDSHZQRQLH Dobieranie do siebie rezystancji jest zabiegiem ko QLHF]Q\PSRGF]DVSUDFQDGREZRGHPNWöU\EÚ G]LHP\SöěQLHMVWRVRZDOLSRGF]DVZ\NRQ\ZDQLD GRNïDGQ\FKSRPLDUöZHIHNWöZG]LDïDQLDZ]PDF niacza operacyjnego. Umieszczenie w obwodzie GZöFKG]LHOQLNöZQDSLÚFLDXïDWZLD]UR]XPLHQLH]D FKRG]ÈF\FKZQLPSURFHVöZ
Pomiar sygnału wyjściowego
Rysunek 9.5. 3RV]XNLZDQLHGZöFKSDULGHQW\F]Q\FK UH]\VWRUöZbNΩ
=DXZDĝĝHUH]\VWRU\R]QDF]RQHMDNRAQLHPXV]È FKDUDNWHU\]RZDÊVLÚWDNÈVDPÈUH]\VWDQFMÈMDNWH oznaczone jako para B. Para APXVLVNïDGDÊVLÚ ]GZöFKLGHQW\F]Q\FKUH]\VWDQFMLLWRVDPRPRĝQD SRZLHG]LHÊRSDU]HB.
68
Po wykonaniu obwodu przedstawionego na rysunku bVSUDZGěUöĝQLFÚSRWHQFMDïöZSRPLÚG]\PDVÈ DNDĝG\P]ZHMĂÊZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR3R ZLQQ\E\ÊRQHUöZQHSRïRZLHQDSLÚFLDSRPLÚG]\ ELHJXQDPLEDWHULL NWöUHPRĝHE\ÊWURFKÚZ\ĝV]H OXEQLĝV]HRG b9 -HĝHOLUöĝQLFDSRPLÚG]\QDSLÚ FLDPLSRGDZDQ\PLQDZHMĂFLDMHVWQLHZLHONDWRQLH SU]HMPXMVLÚW\PDOHMHĝHOLUöĝQLFDMHVWVSRUD QS QDMHGQRZHMĂFLHSRGDZDQHMHVWQDSLÚFLHb9DQD GUXJLHb9 WR]QDF]\ĝHQLHZ\ND]DïHĂVLÚQDOH ĝ\WÈVWDUDQQRĂFLÈSRGF]DVGRELHUDQLDUH]\VWRUöZ 7HUD]PRĝHV]GRNRñF]\ÊREZöGSRGïÈF]DMÈFGR QLHJRPLNURIRQ ]REDF]U\VXQHN
Eksperyment 9. Od miliwoltów do woltów
9 V DC 4,7 kΩ 0,68 μF Napięcie wzorcowe
Sygnał generowany przez mikrofon modyfikuje napięcie w tym punkcie
100 kΩ Napięcie prądu wychodzącego ze wzmacniacza powinno być wyrażane w woltach, a nie miliwoltach
100 kΩ
LM741
100 kΩ 1 kΩ
0,68 μF
100 kΩ Miernik (pomiar napięcia prądu przemiennego)
Rysunek 9.6. 2EZöGFDïHJRXNïDGXSU]H]QDF]RQHJR GRWHVWRZDQLDZ\GDMQRĂFLZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR ]DSRPRFÈPLNURIRQXHOHNWUHWRZHJR
1DU\VXQNX bSRND]DQRJRWRZ\SURMHNWZ\NRQDQ\ QDSï\WFHSURWRW\SRZHM
6HNFMDPLNURIRQX]RVWDïDSRGïÈF]RQDGRQLHRGZUD FDMÈFHJRZHMĂFLDZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR]D SRĂUHGQLFWZHPNRQGHQVDWRUDVSU]ÚJDMÈFHJRLUH ]\VWRUDbN:6\JQDïZ\MĂFLRZ\JHQHURZDQ\SU]H] Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\SU]HSï\ZDSU]H]NROHMQ\ NRQGHQVDWRUVSU]ÚJDMÈF\LGRSLHURZWHG\GRFLHUD GRPLHUQLNDXVWDZLRQHJRZWU\ELHSRPLDUXQDSLÚFLD SUÈGXSU]HPLHQQHJR3RPLDUXQDOHĝ\GRNRQ\ZDÊ ZZROWDFKDQLHPLOLZROWDFKĽQDSLÚFLH]RVWDQLH wzmocnione. • =ZUöÊXZDJÚQDWRĝHZSU]HFLZLHñVWZLH GRNRPSDUDWRUD/0 bZ\NRQDQHJRZWHFK QRORJLLRWZDUWHJRNROHNWRUDLZ\PDJDMÈFH JRSRGïÈF]HQLDUH]\VWRUDSRGZ\ĝV]DMÈFHJR GRVZRMHJRZ\MĂFLDXNïDG/0bSRVLDGD ķSUDZG]LZHĵZ\MĂFLHLPRĝHGRVWDUF]DÊQLH ZLHONLSUÈG1LHPXVLV]NRU]\VWDÊ]UH]\VWRUD SRGZ\ĝV]DMÈFHJR :ïÈF]DMÈF PLHUQLN SRPLÚG]\ ]ïÈF]H Z\MĂFLRZH Z]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRDĂURGNRZ\SXQNWG]LHO QLNDQDSLÚFLDAEÚG]LHV]PLHU]\Ê]PLDQ\QDSLÚFLD ZVWRVXQNXGRQDSLÚFLDZ]RUFRZHJR6\JQDïZ\M ĂFLRZ\JHQHURZDQ\SU]H]Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\ SRSU]HMĂFLXSU]H]NROHMQ\NRQGHQVDWRUVSU]ÚJDMÈ F\WUDFLVZRMÈVNïDGRZÈEÚGÈFÈSUÈGHPVWDï\P =DNRQGHQVDWRUHPEORNXMÈF\PSUÈGVWDï\PRĝHV] PLHU]\ÊUöĝQLFÚSRWHQFMDïöZSRPLÚG]\V\JQDïHP DPDVÈ b9 3RQRZQLHNU]\NQLMGRPLNURIRQX.U]\F]SU]H]GïXĝ V]ÈFKZLOÚĽGDMF]DVPLHUQLNRZLQDXVWDELOL]RZD QLHVLÚ3RZLQLHQHĂ]REDF]\ÊMDNSUÈGJHQHURZDQ\ SU]H]PLNURIRQRQDSLÚFLXbP9MHVWSU]HWZDU]DQ\ QDSUÈGRQDSLÚFLXZ\ĝV]\PRGb9:]PDFQLDF] SRGQRVLQDSLÚFLHV\JQDïXRNRïRVWXNURWQLH0RĝHP\ ZLÚFSRZLHG]LHÊĝHZVSöïF]\QQLNZ]PRFQLHQLD wynosi 100:1.
Rysunek 9.7. 2EZöGSU]H]QDF]RQ\GRSRPLDUXZ]PRFQLRQHJR
V\JQDïXJHQHURZDQHJRSU]H]PLNURIRQHOHNWUHWRZ\ F]HUZRQ\ LQLHELHVNLSU]HZöGSRïÈF]HQLRZ\ĽNDEOHSRGïÈF]RQH GRVSRGQLHMF]ÚĂFLXNïDGXELHJQÈGRPLHUQLNDG]LDïDMÈFHJR ZWU\ELHSRPLDUXQDSLÚFLDSUÈGXSU]HPLHQQHJR Sï\WND ]DVLODQDMHVW]EDWHULL b9QLHZLGRF]QHMQDIRWRJUDğL
Wzmacniacz operacyjny — wprowadzenie
'RF]HJRSU]\GDVLÚQDPWDNLZ]PRFQLRQ\V\JQDï" 0DRQZLHOH]DVWRVRZDñMHGQHPX]QLFKSU]\MU]\P\ VLÚZNROHMQ\PUR]G]LDOH
69
Eksperyment 10. Od dźwięku do światła
10
7HUD]MHVWHĂZVWDQLHZ\NRQDÊXU]ÈG]HQLH]DSDODMÈFH GLRGÚ/('SRGZSï\ZHPKDïDVX1DU\VXQNX SRND]DQRVFKHPDW]QDQHJR&LREZRGXGRNWöUHJR GRGDQRSLÚÊNRPSRQHQWöZ*RWRZ\REZöGSRND zano na rysunku 10.2. 9V DC 4,7 kΩ 0,68 μF
100 kΩ 100 kΩ 1 kΩ LM741
Rysunek 10.2. 8NïDG]DSDODMÈF\GLRGÚ/('QDVNXWHN RGHEUDQLDIDOLDNXVW\F]QHMSU]H]PLNURIRQ QD]GMÚFLXQLHXMÚWR EDWHULL 9
0,68 μF
Połączenie dioda-tranzystor
100 kΩ 100 kΩ 470 Ω
1 kΩ 2N2222
10 kΩ
Rysunek 10.1. 7HQREZöGWHVWRZ\EÚG]LH]DSDODïGLRGÚ/(' ]DNDĝG\PUD]HPJG\GRPLNURIRQXGRWU]HIDODGěZLÚNRZD RĂUHGQLPQDWÚĝHQLX
*G\ V\JQDï Z\MĂFLRZ\ XNïDGX /0 SU]HSï\ QLH SU]H] NRQGHQVDWRU VSU]ÚJDMÈF\ ]QDMG]LH VLÚ ZSXQNFLHSRPLÚG]\UH]\VWRUDPLN: i 10 k:. :]ZLÈ]NX]W\PSRWHQFMDïSUÈGXJHQHURZDQHJR SU]H]Z]PDFQLDF]]PLHQLDVLÚZ]JOÚGHPPDV\,P SXOV\WHQDVWÚSQLHZSï\ZDMÈGRED]\]QDQHJRQDP dobrze tranzystora 2N2222. Tranzystor wzmacnia SUÈGNWöU\QDVWÚSQLHSï\QLHSU]H]GLRGÚ/(' -DVQRĂFLÈ GLRG\ /(' PRĝHV] WHUD] VWHURZDÊ ]D SRPRFÈJïRVX=MDNLHJRĂSRZRGXZ\GDMHPLVLÚ WRPDJLF]QH%\ÊPRĝHSRSURVWXïDWZRPQLH]D GRZROLÊ-HĝHOL7RELHQLHSRGREDMÈVLÚWDNLHSURVWH U]HF]\WR]DSHZQLDP&LÚĝHWRGRSLHURSRF]ÈWHN GïXJLHMGURJLGR]QDF]QLHDPELWQLHMV]HJRFHOX
71
-HĝHOLXNïDGQLHG]LDïDGRNïDGQLHWDNMDNQDSLVD ïHPWRSRQLĝHM]DPLHV]F]DPOLVWÚSRWHQFMDOQ\FK SUREOHPöZ 'LRGD/('QLH]DSDODVLÚ 7R ] SHZQRĂFLÈ HIHNW ěOH Z\NRQDQHJR SRïÈ F]HQLD6SUDZGěZV]\VWNRSRZROLLGRNïDGQLH 6SUDZGě ]D SRPRFÈ PLHUQLND NDĝG\ SXQNW REZRGX3DPLÚWDMRSRPLDU]HQDSLÚFLDSUÈGX VWDïHJRRUD]SU]HPLHQQHJR 'LRGD/('ĂZLHFLVLÚEH]SU]HUZ\ 7RUDF]HMPDïRSUDZGRSRGREQHDOHQLHGRVNRQD ïRĂFL]ZLÈ]DQH]NRPSRQHQWDPLPRJÈGRSURZD G]LÊGR]DVNDNXMÈF\FKUH]XOWDWöZ=DVWRVRZDQH przez Ciebie egzemplarze tranzystora 2N2222 RUD]GLRG\/('PRJÈQLH]QDF]QLHZSï\ZDÊQD SUDFÚREZRGX-HĝHOL7ZRMDGLRGD/('QLHJDĂ QLHWRSUDZGRSRGREQLHQDSLÚFLHQDED]LHWUDQ]\ VWRUDMHVWGRĂÊZ\VRNLHQDZHWJG\QLHGRFKRG]L GRQLHMV\JQDï]HZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR 7RSR]ZDODQDSU]HSï\ZSUÈGXRGNROHNWRUDGR HPLWHUD=DPLHñUH]\VWRUN:SRGïÈF]RQ\GR ED]\WUDQ]\VWRUDQDNRPSRQHQWFKDUDNWHU\]XMÈF\ VLÚZLÚNV]ÈUH]\VWDQFMÈ7RSRZLQQRUR]ZLÈ]DÊ problem.
=DQLP ]DMPLHV] VLÚ NROHMQ\P HNVSHU\PHQWHP FKFLDïE\PĝHE\Ă]URELïMHV]F]HMHGQÈU]HF]2G ïÈF]RGXNïDGXGLRGÚ/('L]DVWÈSMÈEDUG]RPDï\P JïRĂQLNLHP3U]\ïöĝJRGRXFKDLMHGQRF]HĂQLHPöZ FRĂGRPLNURIRQX3RZLQLHQHĂXVï\V]HÊVZöMJïRV %ÚG]LHRQEDUG]R]QLHNV]WDïFRQ\1DGěZLÚNPRĝH ZSï\ZDÊWRVDPR]MDZLVNRNWöUHSRZRGRZDïRRSL VDQHZF]HĂQLHMSU]\JDVDQLHGLRG\/(' 3RVWDUDMVLÚ]QDOHěÊJïRĂQLNRGRĂÊZ\VRNLHMLPSH GDQFML:VZRLPREZRG]LH]DVWRVRZDïHPJïRĂQLN RĂUHGQLF\FPLLPSHGDQFML:-HĝHOLVSUöEXMHV] X]\VNDÊJïRĂQLHMV]\GěZLÚNZ\PLHQLDMÈFUH]\VWRU 470 :QDLQQ\RPQLHMV]HMUH]\VWDQFMLWRQDMSUDZ GRSRGREQLHMGěZLÚN]JïRĂQLNDEÚG]LHMHV]F]HEDU G]LHM]QLHNV]WDïFRQ\'ODF]HJRWHQGěZLÚNMHVWWDN ]ïHMMDNRĂFL":FHOXX]\VNDQLDOHSV]HJREU]PLHQLD EÚG]LHP\PXVLHOL]DVWRVRZDÊXMHPQHVSU]ÚĝHQLH ]ZURWQHRNWöU\PSLVDïHPZF]HĂQLHM
'LRGD/('PLJDU\WPLF]QLH 7DNLH]DFKRZDQLHGLRG\/('PRĝHĂZLDGF]\Ê o problemie z obwodem wzmacniacza operacyj QHJR'LRGD/('ĂZLHFÈFMDVQRSRELHUDWURFKÚ ZLÚFHMSUÈGXFRPRĝHVSRZRGRZDÊVSDGHN ]DVLODMÈFHJRQDSLÚFLDSRELHUDQHJR]EDWHULL 9 7R]NROHLZSï\ZDQDQDSLÚFLDZ\WZDU]DQHSU]H] G]LHOQLNL0QLHMV]HUöĝQLFHSRPLÚG]\QDSLÚFLDPL VSUDZLDMÈĝHGLRGD/('SU]\JDVD:W\PPR PHQFLHSRELHUDRQDPQLHMSUÈGX]EDWHULLLF\NO VLÚSRZWDU]D'RWDNLHJR]MDZLVNDGRFKRG]LQDM F]ÚĂFLHMJG\PLNURIRQRGELHUDGěZLÚNRVïDE\P QDWÚĝHQLX3UDZGRSRGRELHñVWZRPLJRWDQLDGLR G\PRĝQD]PQLHMV]\Ê]DVLODMÈFXNïDG]DSRPR FÈ]DVLODF]DĽGRVWDUF]DRQSUÈGREDUG]LHM VWDELOQ\PQDSLÚFLXQLĝEDWHULD
72
Eksperyment 10. Od dźwięku do światła
Eksperyment 11. Potrzeba zastosowania ujemnego sprzężenia zwrotnego :LHV]MXĝĝHZ]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\SRWUDğZ]PDFQLDÊGRFLHUDMÈF\GRQLHJRV\JQDï7HUD]FKFLDïE\P RGSRZLHG]LHÊQDGZDNROHMQHS\WDQLD -DNPRĝHP\RNUHĂOLÊVWRSLHñZ]PRFQLHQLD" :MDNLVSRVöEV\JQDïZ\MĂFLRZ\PRĝHOHSLHMRGZ]RURZ\ZDÊV\JQDïZHMĂFLRZ\ DE\ GěZLÚN GRFKRG]ÈF\ ] JïRĂQLND QLH E\ï WDN EDUG]R]QLHNV]WDïFRQ\ " :SRQLĝV]\PHNVSHU\PHQFLHSU]HGVWDZLÚ&LRGSRZLHGěQDSLHUZV]HS\WDQLH2GSRZLHGěQDGUXJLH S\WDQLH]QDMG]LHV]ZUR]G]LDOH
Wykonywanie pomiarów :LGHDOQ\PĂZLHFLHSRPLDUPRF\Z]PDFQLDF]D RSHUDF\MQHJRE\ïE\EXïNÈ]PDVïHP:\VWDUF]\ ĝHSRVLDGDïE\ĂJHQHUDWRUV\JQDïXVLQXVRLGDOQHJR NWöU\SRGDZDïE\V\JQDïGRZHMĂFLDZ]PDFQLDF]D 0LDïE\ĂUöZQLHĝGRVWÚSGRRVF\ORVNRSXQDNWöUHJR HNUDQLHZLG]LDïE\ĂV\JQDïJHQHURZDQ\SU]H]Z\MĂFLH Z]PDFQLDF]D=HVNDOL]QDMGXMÈFHMVLÚQDHNUDQLHRGF]\WDïE\ĂZDUWRĂÊDPSOLWXG\V\JQDïXZ\MĂFLRZHJR NWöUÈSRG]LHOLïE\ĂSU]H]ZDUWRĂÊDPSOLWXG\V\JQDïX ZHMĂFLRZHJRLRWU]\PDïZVSöïF]\QQLNZ]PRFQLHQLD 7REDUG]RSURVWH ķ$PSOLWXGDĵV\JQDïXRNUHĂODV]F]\WRZÈZDUWRĂÊ Z\FK\OHQLDV\JQDïX-HGQDNĝHZSU]\SDGNX]ïRĝRQHMIDOLV\JQDïXSU]HPLHQQHJRMHMRNUHĂOHQLHQLHMHVW ZFDOHWDNLHSURVWH0RĝHRQDRNUHĂODÊPDNV\PDOQH QDSLÚFLHNDĝGHJRLPSXOVXĂUHGQLHQDSLÚFLHV\JQDïXOXEĂUHGQLÈNZDGUDWRZÈMHJRQDSLÚFLD-HĝHOL ]DLQWHUHVRZDïR&LÚRVWDWQLHZ\PLHQLRQHSRMÚFLHWR SRV]XNDMVDPRG]LHOQLHLQIRUPDFMLQDMHJRWHPDW
11
1LHVWHW\ZLÚNV]RĂÊRVöEQLHSRVLDGDJHQHUDWRUD V\JQDïöZDQLRVF\ORVNRSX&]\PRĝQD]PLHU]\Ê Z\GDMQRĂÊ Z]PDFQLDF]D RSHUDF\MQHJR W\ONR ]D SRPRFÈPXOWLPHWUX"0\ĂOÚĝHMHVWWRPRĝOLZHDOH QLHEÚG]LHWRïDWZHĽPLHUQLNQLHGRVWDUF]DQDP GRNïDGQ\FKZDUWRĂFLSRGF]DVSRPLDUöZV\JQDïX JHQHURZDQHJRSU]H]PLNURIRQJG\GRQLHJRNU]\F]\V] 5R]ZLÈ]DQLHPWHJRSUREOHPXMHVWXVXQLÚFLH]REZRGXNRQGHQVDWRUöZEORNXMÈF\FKSU]HSï\ZSUÈGX VWDïHJR7DNLSUÈGPRĝH]RVWDÊZ]PRFQLRQ\SU]H] Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\=DPLDVWGRNRQ\ZDÊSRPLDUXV\JQDïXSU]HPLHQQHJR]PLHU]\P\UöĝQLFÚ QDSLÚÊSUÈGXVWDïHJR $OHF]\DE\QDSHZQR"2WRNROHMQ\SUREOHP GRWNQLÚFLHSUöEQLNLHPPLHUQLNDGRZHMĂÊZ]PDFQLDF]D RSHUDF\MQHJRSRZRGXMHQLHZLHONÈ]PLDQÚZ]PDFQLDQHJRQDSLÚFLD0DïD]PLDQDV\JQDïXZHMĂFLRZHJRVSRZRGXMHSRZVWDQLHZLÚNV]HM]PLDQ\ZV\JQDOH Z\MĂFLRZ\P7DNMDNZVSRPLQDïHPZUR]G]LDOH SRPLDUZSï\ZDQDPLHU]RQHZLHONRĂFL3UöEDSRPLDUXQDSLÚFLDVSRZRGXMH]PLDQÚWHJRQDSLÚFLD 2F]\ZLĂFLHZV]\VWNLHWHSUREOHP\PRĝQDMDNRĂUR]ZLÈ]DÊ0\ĂOÚĝHSRV]XNLZDQLHUR]ZLÈ]DñEÚG]LH FLHNDZHLSRXF]DMÈFH=DWHP]DF]\QDP\
Wzmacnianie prądu stałego :]ZLÈ]NX]U\]\NLHP]DNïöFHQLDSUDFSRPLDURZ\FK SU]H]SHZQH]DLQVWDORZDQHZF]HĂQLHMNRPSRQHQW\ REZRGXSRSURV]Ú&LÚRLFKRGïÈF]HQLH6FKHPDW SRWU]HEQHJRQDPREZRGX]QDMGXMHVLÚQDU\VXQNX=GHPRQWXMZV]\VWNLHQLHSRWU]HEQHNRPSRQHQW\%ÚGÈ&LÚRQHW\ONRUR]SUDV]DÊ 73
9 V DC
:W\PHNVSHU\PHQFLHLQWHUHVXMHQDVZ]PDFQLDQLH V\JQDïXRVWDï\PQDSLÚFLXDZLÚFRGïÈF]\OLĂP\RG REZRGXNRQGHQVDWRU\VSU]ÚJDMÈFHLPLNURIRQ$OH MDNVWZRU]\P\UöĝQLFÚQDSLÚÊSRPLÚG]\ZHMĂFLDPL Z]PDFQLDF]DEH]PLNURIRQX"
Te dwie rezystancje muszą być identyczne
2,2 kΩ
2,2 kΩ
Napięcie wzorcowe
LM741
Miernik (pomiar napięcia prądu stałego)
Czerwony próbnik miernika przyłóż do wyjścia wzmacniacza operacyjnego
Ten potencjometr dostrojczy będzie powodował powstawanie zmian napięcia na wejściu nieodwracającym (będzie zastępował mikrofon)
100 kΩ
5 kΩ
100 kΩ
Te dwie rezystancje muszą być identyczne Rysunek 11.1. 2EZöGSU]H]QDF]RQ\GRSRPLDUXZ\GDMQRĂFL wzmacniacza operacyjnego
=ZUöÊXZDJÚQDWRĝHZG]LHOQLNXQDSLÚFLDAPXVLV] ]DVWRVRZDÊGZDUH]\VWRU\bN:3U]H]WHQG]LHOQLN EÚG]LHSï\QÈïSUÈGDZLÚFFKFÚĝHE\UH]\VWRU\WH FKDUDNWHU\]RZDï\VLÚZ]JOÚGQLHQLVNLPRSRUHPHOHNWU\F]Q\P:SRSU]HGQLPHNVSHU\PHQFLHPRJOLĂP\ ]DVWRVRZDÊUH]\VWRU\bN:SRQLHZDĝLPSHGDQFMDZHMĂÊZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRE\ïDEDUG]R GXĝD'RW\FKGXĝ\FKLPSHGDQFMLE\ï\SRGïÈF]RQH REDG]LHOQLNLQDSLÚFLD
=DVWRVXMHP\ZW\PFHOXSRWHQFMRPHWUGRVWURMF]\ bN:1DOHĝ\JR]DLQVWDORZDÊSRPLÚG]\UH]\VWRUDPLWZRU]ÈF\PLG]LHOQLNQDSLÚFLDB5HJXOXMÈFRSöU VWDZLDQ\SU]H]WHQSRWHQFMRPHWUEÚG]LHP\]PLHQLDÊ QDSLÚFLHGRFKRG]ÈFHGRQLHRGZUDFDMÈFHJRZHMĂFLD Z]PDFQLDF]D.UÚFÈFĂUXEÈSRWHQFMRPHWUXZWÚ L]SRZURWHPJHQHUXMHV]V\JQDïNWöU\SU]\SRPLQD EDUG]RSRZROQ\V\JQDïJHQHURZDQ\SU]H]PLNURIRQ -HVWRQQDW\OHZROQ\ĝHPRĝHE\Ê]PLHU]RQ\SU]H] SU]\U]ÈGSRPLDURZ\ • =DVWRVXMMDNQDMNUöWV]HSU]HZRG\SRïÈF]HQLRZHELHJQÈFHGRUH]\VWRUöZ]QDMGXMÈF\FKVLÚ ZREZRG]LH:WHQVSRVöE]PLQLPDOL]XMHV] LORĂÊ ]DNïöFHñ HOHNWURPDJQHW\F]Q\FK GRFKRG]ÈF\FKGRZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR 8PLHĂÊUH]\VWRU\MDNQDMEOLĝHMSRZLHU]FKQL Sï\WNL3DPLÚWDMRW\PĝHZ]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\EÚG]LHZ]PDFQLDÊ]DNïöFHQLDWDNVDPR MDNNLHURZDQ\GRQLHJRV\JQDï 3RZ\NRQDQLXREZRGXGRWNQLMF]HUZRQ\PSUöEQLNLHPPLHUQLNDGRZ\MĂFLDZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRDF]DUQ\PSUöEQLNLHPGRPLHMVFD]QDMGXMÈFHJR VLÚSRPLÚG]\UH]\VWRUDPLWZRU]ÈF\PLG]LHOQLNQDSLÚFLDA3DPLÚWDMRSU]HVWDZLHQLXPLHUQLNDZWU\E SRPLDUXQDSLÚFLDSUÈGXVWDïHJR
'RELHUDMÈF GR VLHELH UH]\VWRU\ b N: PXVLV] SU]HMĂÊSU]H]WÚVDPÈSURFHGXUÚNWöUÈZ\NRQ\ZDïHĂZSU]\SDGNXUH]\VWRUöZbN:ZSRSU]HGQLP HNVSHU\PHQFLH2ELHFXMÚ&LĝHZ\NRQXMHV]WR]DGDQLHSRUD]RVWDWQL
74
Eksperyment 11. Potrzeba zastosowania ujemnego sprzężenia zwrotnego
Sygnały wejściowe i wyjściowe wzmacniacza
3؃OJDBQPUFODKBØX NJŢE[ZXZKžDJFN X[NBDOJBD[B PQFSBDZKOFHP BžSPELPXZNQVOLUFN E[JFMOJLBOBQJŢDJB PCXØECF[VKFNOFHP TQS[ŢƒFOJB[XSPUOFHP
/BQJŢDJF
7HUD] PLHU]\V] UöĝQLFÚ SRWHQFMDïöZ SRPLÚG]\ V\JQDïHP Z\MĂFLRZ\P Z]PDFQLDF]D RSHUDF\MQHJRDQDSLÚFLHPb91LVNLV\JQDïZ\MĂFLRZ\ Z]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRPRĝHVSRZRGRZDÊWR ĝHPLHUQLNEÚG]LHZVND]\ZDïZDUWRĂFLXMHPQH1D V]F]ÚĂFLHZLÚNV]RĂÊPLHUQLNöZF\IURZ\FKPRĝH PLHU]\ÊQDSLÚFLHQLH]DOHĝQLHRGMHJRSRODU\]DFML 2EVHUZXMF]\QDHNUDQLHPLHUQLNDQLHZ\ĂZLHWOD VLÚ]QDNPLQXVD
*öUQ\Z\NUHV]QDMGXMÈF\VLÚQDU\VXQNXbSRZVWDï QD SRGVWDZLH SU]HSURZDG]RQ\FK SU]H]H PQLHSRPLDUöZ0LHUQLNPLHU]\ïQDSLÚFLHZ\UDĝRQHZZROWDFKDOHQDZ\NUHVLHSU]HGVWDZLïHPMH ZPLOLZROWDFKDE\QDREXZ\NUHVDFK QDSLÚFLD ZHMĂFLRZHJRLZ\MĂFLRZHJR ]QDMGRZDï\VLÚWDNLH VDPHMHGQRVWNL -DNZLG]LV]V\JQDïZ\MĂFLRZ\SU]HVNDNXMH]MHGQHJRHNVWUHPXPZGUXJLH']LHMHVLÚWDNSRQLHZDĝ Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\Z]PDFQLDPDNV\PDOQLH GRVWDUF]DQ\V\JQDï3RWHQFMRPHWUGRVWURMF]\MHVW XVWDZLRQ\ZRNROLF\SRïRZ\VZRMHJR]DNUHVXSUDF\ PLQLPDOQD]PLDQDUH]\VWDQFMLSRZRGXMHRJURPQÈ ]PLDQÚZ]PRFQLRQHJRV\JQDïX *G\E\Ă]DVWÈSLïSRWHQFMRPHWUGRVWURMF]\RPDNV\PDOQHMUH]\VWDQFMLbN:WDNLPNWöU\FKDUDNWHU\]XMH VLÚPDNV\PDOQ\PRSRUHPb: JG\E\ĂPöJïWDNL ]QDOHěÊ WRSRFK\OHQLHZ\NUHVXV\JQDïXZ\MĂFLRZHJRE\ïRE\QLHFRPQLHMRVWUH1LHVWHW\Z\NUHVWHQ ZFLÈĝEDUG]RRGELHJDïE\RGZ\NUHVXQDSLÚFLDZHMĂFLRZHJR3RQDGWRXNïDGG]LDïDMÈF\ZWU\ELHPDNV\PDOQHJRZ]PRFQLHQLDPDWHQGHQFMÚGRXZ\SXNODQLD ]DNïöFHñ1LHREFKRG]LïR&LÚWRJG\]DSDODïHĂGLRGÚ /('DOHMHĝHOLFKFHV]GRSURZDG]LÊGRZLHUQHJR Wzmacnianie prądu stałego
/BQJŢDJF
7HUD] PRĝHV] ]DF]ÈÊ SUDFÚ ] REZRGHP 3RZROL ]PLHQLDMUH]\VWDQFMÚSRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJR LREVHUZXMZVND]DQLDZROWRPLHU]D=DïRĝÚVLÚĝH ZSRïRZLH]DNUHVXUXFKXĂUXE\UHJXOXMÈFHMSRWHQFMRPHWUXQDSLÚFLHZVND]\ZDQHSU]H]PLHUQLN]PLHQL VZRMÈSRODU\]DFMÚ]XMHPQHMQDGRGDWQLÈ'ODF]HJR WDNVLÚG]LHMH"
8ZLSFT[BMFƒOPžDJQPNJŢE[ZSF[ZTUBODKŕ QPUFODKPNFUSVEPTUSPKD[FHPBS؃OJDŕ QPUFODKBØXNJŢE[ZOJFPEXSBDBKŕDZN XFKžDJFNX[NBDOJBD[B PQFSBDZKOFHPBžSPELPXZN QVOLUFNE[JFMOJLB OBQJŢDJB
3F[ZTUBODKB<Ʈ> Rysunek 11.2. :\NUHV]QDMGXMÈF\VLÚSRGVSRGHPSRND]XMH REOLF]RQ\ OLQLRZ\Z]URVWQDSLÚFLDV\JQDïXGRFKRG]ÈFHJRGR QLHRGZUDFDMÈFHJRZHMĂFLDZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR Z\NUHV ]QDMGXMÈF\VLÚZ\ĝHMSRND]XMHUöĝQLFÚSRWHQFMDïöZSRPLÚG]\ Z\MĂFLHPZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRDĂURGNRZ\PSXQNWHP G]LHOQLNDQDSLÚFLD
RGZ]RURZDQLDIDOLDNXVW\F]QHMWRPXVLV]Z]LÈÊ WRSRGXZDJÚ:\NUHVV\JQDïXZHMĂFLRZHJRPXVL PLHÊWDNLVDPNV]WDïWMDNZ\NUHVV\JQDïXZ\MĂFLRZHJR=DOHĝQRĂÊSRPLÚG]\W\PLV\JQDïDPLPXVL PLHÊFKDUDNWHUOLQLRZ\ =DOHĝQRĂÊWDNÈPRĝHP\RVLÈJQÈÊVWRVXMÈFujemne VSU]ÚĝHQLH]ZURWQH'RGDWQLHVSU]ÚĝHQLH]ZURWQH SU]\GDïRVLÚQDPGRRF]\V]F]HQLDV\JQDïXZ\MĂFLRZHJRNRPSDUDWRUDDXMHPQHVSU]ÚĝHQLH]ZURWQH ]DVWRVXMHP\ZFHOXXSRU]ÈGNRZDQLDV\JQDïXZ\MĂFLRZHJRZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR 75
3U]\MU]\MVLÚU\VXQNRZL:\NUHVV\JQDïXOLQLRZHJRSRZ]PRFQLHQLXPDFKDUDNWHU\VW\NÚ]EOLĝRQÈ GROLQLRZHM'RNïDGQLHWDNLHIHNWFKFHP\RVLÈJQÈÊ 0XVLP\ZW\PFHOXGRNRQDÊNLONXSURVW\FKPRG\ğNDFMLREZRGX • 8VXñSU]HZöGïÈF]ÈF\UH]\VWRU\WZRU]ÈFH G]LHOQLNQDSLÚFLDA]ZHMĂFLHPRGZUDFDMÈF\P Z]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR
2,2 kΩ
10 kΩ
Rezystor „uziemiający” 1 MΩ
Rezystor ujemnego sprzężenia zwrotnego
Miernik (pomiar napięcia prądu stałego)
Wejście odwracające
Czerwony próbnik miernika
LM741
• 'RXNïDGXGRGDMGZDUH]\VWRU\R]QDF]RQH OLWHUDPLF i GQDU\VXQNX1DU\VXQNX bSU]HGVWDZLRQRIRWRJUDğÚREZRGXSR Z\NRQDQLXW\FKPRG\ğNDFML
9 V DC 2,2 kΩ
3؃OJDBQPUFODKBØXNJŢE[ZXZKžDJFN X[NBDOJBD[BPQFSBDZKOFHP BžSPELPXZNQVOLUFNE[JFMOJLB OBQJŢDJB PCXØE[VKFNOZN TQS[ŢƒFOJFN[XSPUOZN
Wyjście wzmacniacza operacyjnego
100 kΩ
100 kΩ
/BQJŢDJF
5 kΩ Rysunek 11.4. 'RSRSU]HGQLHJRVFKHPDWXGRGDOLĂP\GZD UH]\VWRU\ĽZSURZDG]LOLĂP\GRREZRGXSÚWOÚXMHPQHJR VSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJR
/BQJŢDJF
ĽSFEOJB[NJFS[POB XBSUPžŗXTQØD[ZOOJLB X[NPDOJFOJB
8ZLSFT[BMFƒOPžDJQPNJŢE[ZSF[ZTUBODKŕ QPUFODKPNFUSVEPTUSPKD[FHPBS؃OJDŕ QPUFODKBØXNJŢE[Z OJFPEXSBDBKŕDZNXFKžDJFN X[NBDOJBD[BPQFSBDZKOFHP BžSPELPXZNQVOLUFN E[JFMOJLBOBQJŢDJB
Rysunek 11.5. Obwód przeznaczony do pomiaru i regulacji VSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJRZ\NRQDQ\QDSï\WFHSURWRW\SRZHM SU]HZRG\F]HUZRQ\LF]DUQ\SRGïÈF]RQRGRZROWRPLHU]D
3F[ZTUBODKB Rysunek 11.3. 3R]DVWRVRZDQLXXMHPQHJRVSU]ÚĝHQLD ]ZURWQHJRFKDUDNWHU\VW\NDĂURGNRZHMF]ÚĂFL]LHORQHMNU]\ZHM LOXVWUXMÈFHMQDSLÚFLHZHMĂFLRZHMHVWSRSUDZQLHRGZ]RURZDQD QDZ\NUHVLHNU]\ZHMLOXVWUXMÈFHMQDSLÚFLHZ\MĂFLRZH
76
Eksperyment 11. Potrzeba zastosowania ujemnego sprzężenia zwrotnego
2SRUQLNR]QDF]RQ\OLWHUÈFFKDUDNWHU\]XMHVLÚRSRUHPb0:LSHïQLUROÚUH]\VWRUDXMHPQHJRVSU]ÚĝHQLD ]ZURWQHJRĽSÚWOLNWöUDSRELHUDV\JQDï]Z\MĂFLD Z]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRLSRGDMHJR]SRZURWHP QDMHJRZHMĂFLHRGZUDFDMÈFH=DELHJWHQZLÈĝHVLÚ ]SRQLĝV]\PLIDNWDPL • .RU]\VWDMÈF ] NRPSDUDWRUD RVLÈJDOLĂP\ VSU]ÚĝHQLHdodatnieSRGDMÈFF]ÚĂÊV\JQDïX JHQHURZDQHJRQDZ\MĂFLXWHJRNRPSRQHQWX GRMHJRQLHRGZUDFDMÈFHJRZHMĂFLD • 7HUD]NRU]\VWDMÈF]HZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRRVLÈJDP\VSU]ÚĝHQLHujemneSRGDMÈF V\JQDï Z\MĂFLRZ\ ] SRZURWHP QD ZHMĂFLH RGZUDFDMÈFH 2SRUQLNR]QDF]RQ\OLWHUÈGMHVWķUH]\VWRUHPX]LHPLDMÈF\PĵRUH]\VWDQFMLbN:1LHMHVWRQWDNQDSUDZGÚSRGïÈF]RQ\GRV]\Q\]ELRUF]HMRSRWHQFMDOH ]HURZ\P-HVWRQSRGïÈF]RQ\GRSXQNWXSRPLÚG]\ UH]\VWRUDPLWZRU]ÈF\PLG]LHOQLNQDSLÚFLDA:]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\MHVWSRGïÈF]RQ\GRWHJRSXQNWX -HJRSRWHQFMDïMHVWQDSLÚFLHPZ]RUFRZ\PZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR =PLDQ\ZREZRG]LHZ\NRQDMRVWURĝQLH7HUD]UHJXOXMÈFUH]\VWDQFMÚSRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJRZLG]LV]MDNQDSLÚFLHZ\MĂFLRZHZ]UDVWDVWRSQLRZR 1LHVNDF]HQDJOHSRPLÚG]\ZDUWRĂFLDPLVNUDMQ\PL 3RPDUDñF]RZDOLQLDZLGRF]QDQDU\VXQNXb]DZLHUDSHZQHRGFK\OHQLDNWöUHQLHPXV]ÈE\ÊQDZHW ZLGRF]QHDOHXZDĝDPĝHZ\QLNDMÈRQH]QLHGRVNRQDïRĂFLSU]HSURZDG]RQ\FKF]\QQRĂFLSRPLDURZ\FK .DĝG\]RWZRUöZSï\WNLSURWRW\SRZHMFKDUDNWHU\]XMH VLÚSHZQÈUH]\VWDQFMÈ3RUXV]HQLHMDNLPĂNRPSRQHQWHP]DLQVWDORZDQ\PQDSï\WFHPRĝHZSï\QÈÊ ZQLHZLHONLPVWRSQLXQDUH]XOWDWZ\NRQ\ZDQ\FK SRPLDUöZ -DNZLÚFG]LDïDXMHPQHVSU]ÚĝHQLH]ZURWQH"
• -HĝHOLSRWHQFMDïQD]ïÈF]XQLHRGZUDFDMÈF\P MHVWWURFKÚZ\ĝV]\ EDUG]LHMGRGDWQL RGSRWHQFMDïXQD]ïÈF]XQLHRGZUDFDMÈF\PWRQDSLÚFLHQDZ\MĂFLXZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR URĂQLH • &]ÚĂÊV\JQDïXZ\MĂFLRZHJRMHVWNLHURZDQD]SRZURWHPGRZHMĂFLDRGZUDFDMÈFHJR 2JUDQLF]DWRUöĝQLFÚSRWHQFMDïöZSRPLÚG]\ ZHMĂFLDPL • =PQLHMV]HQLHUöĝQLF\SRWHQFMDïöZSRPLÚG]\ ZHMĂFLDPLSRZRGXMH]PQLHMV]HQLHV\JQDïX Z\MĂFLRZHJR ,QQ\PLVïRZ\ JG\Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\UHDJXMH ]E\WJZDïWRZQLHWRVSU]ÚĝHQLH]ZURWQHXWU]\PXMH JRZU\]DFK $FRMHĝHOLQDZHMĂFLXQLHRGZUDFDMÈF\P]QDMGXMHVLÚ QDSLÚFLHQLĝV]HRGQDSLÚFLDQDZHMĂFLXRGZUDFDMÈF\P":WDNLPSU]\SDGNXJHQHURZDQ\MHVWV\JQDï Z\MĂFLRZ\RSRODU\]DFMLXMHPQHMDF]ÚĂÊ]WHJR V\JQDïXMHVWNLHURZDQD]SRZURWHPGRZHMĂFLDRGZUDFDMÈFHJRUHGXNXMÈFSRWHQFMDïSRGDZDQ\QDWR ]ïÈF]HFR]NROHLSRZRGXMH]PQLHMV]HQLHUöĝQLF\ SRWHQFMDïöZSRPLÚG]\GZRPDZHMĂFLDPL 0DP\WXGRF]\QLHQLD]MHV]F]HMHGQ\PHOHPHQWHPĽUH]\VWRUHPX]LHPLDMÈF\PR]QDF]RQ\POLWHUÈGQDU\VXQNX.LHUXMHRQF]ÚĂÊXMHPQHJR VSU]ÚĝHQLDGRSXQNWX]QDMGXMÈFHJRVLÚSRPLÚG]\ UH]\VWRUDPLWZRU]ÈF\PLG]LHOQLNQDSLÚFLDA,QQ\PL VïRZ\ • 8MHPQH VSU]ÚĝHQLH ]ZURWQH SU]HFLZG]LDïD JHQHURZDQLX]E\WZ\VRNLHJRV\JQDïXZ\MĂFLRZHJRSU]H]Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\ • 5H]\VWRU X]LHPLDMÈF\ SU]HFLZG]LDïD JHQHURZDQLX]E\WVLOQHJRXMHPQHJRVSU]ÚĝHQLD ]ZURWQHJR
Uspokajanie elektronów :]PDFQLDF] RSHUDF\MQ\ PRĝH FKDUDNWHU\]RZDÊ VLÚEDUG]RZ\VRNLPZVSöïF]\QQLNLHPZ]PRFQLHQLDĽQDZHWb 8MHPQHVSU]ÚĝHQLH]ZURWQH RJUDQLF]DWHQZVSöïF]\QQLNZQDVWÚSXMÈF\VSRVöE Wzmacnianie prądu stałego
77
Wzmocnienie 7HUPLQX ķZ]PRFQLHQLHĵ Xĝ\ZD VLÚ ]Z\NOH JG\ PRZD R ķZVSöïF]\QQLNX Z]PRFQLHQLDĵ DWZLHM MHVW]DVWRVRZDÊNUöWV]\V\QRQLP 0RĝHP\XGRZRGQLÊVWRVXMÈF]DVDG\PDWHPDW\NL ĝHZ]PRFQLHQLHZ]PDFQLDF]DPRĝQDREOLF]\Ê]D SRPRFÈGRĂÊSURVWHJRZ]RUXZNWöU\PZ\VWDUF]\ SRGVWDZLÊZDUWRĂFLUH]\VWDQFMLF i G Wzmocnienie = 1 + (F/G)
1LHZ\GDMHVLÚWRMDVQHLORJLF]QH3U]\MU]\MVLÚVFKHPDWRPQDU\VXQNX8PLHV]F]RQRQDQLPW\ONR WHHOHPHQW\REZRGXNWöUHWZRU]ÈSÚWOÚVSU]ÚĝHQLD ]ZURWQHJR7HUD]ZLG]LV]ĝHUH]\VWRU\F i GWZRU]È SRSURVWXNROHMQ\G]LHOQLNQDSLÚFLD Ujemne sprzężenie zwrotne
6,5 V DC 1 MΩ Wejście odwracające
4,5 V DC 10 kΩ
Wyjście wzmacniacza operacyjnego Ujemne sprzężenie zwrotne
Napięcie względne 2 V 1 MΩ
Napięcie względne 0 V 10 kΩ
Rysunek 11.6. Fragment obwodu przeznaczonego
GRWHVWRZDQLDG]LDïDQLDZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR Z\MDĂQLHQLHIXQNFMLGZöFKUH]\VWRUöZZSï\ZDMÈF\FK QDXMHPQHVSU]ÚĝHQLH]ZURWQH
:JöUQHMF]ÚĂFLU\VXQNXSRGDïHPQDSLÚFLDMDNLH PRĝHV]X]\VNDÊZZ\QLNXSU]HSURZDG]RQ\FKSRPLDUöZ:GROQHMF]ÚĂFLU\VXQNXSU]HNV]WDïFLïHP ZDUWRĂFLQDSLÚÊZFHOXXïDWZLHQLDGDOV]\FKREOLF]Hñ -HĝHOLQDZ\MĂFLXZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRMHVW QDSLÚFLHb9DQDGUXJLPNRñFXUH]\VWRUDR]QDF]RQHJROLWHUÈGMHVWQDSLÚFLHb9WRUHODW\ZQLH 78
U]HF]XMPXMÈFMHVWWRWDNDVDPDV\WXDFMDMDNWD ZNWöUHMQDZ\MĂFLXZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRPLHOLE\ĂP\QDSLÚFLHb9DQDGUXJLPNRñFXUH]\VWRUD R]QDF]RQHJROLWHUÈGb9 &]\SDPLÚWDV]Z]öUQDREOLF]DQLHQDSLÚFLDZSXQNFLH]QDMGXMÈF\PVLÚSRPLÚG]\UH]\VWRUDPLWZRU]ÈF\PLG]LHOQLNQDSLÚFLD"=QDMG]LHV]JRZVHNFMLķ$FR ]QDSLÚFLHP"ĵZUR]G]LDOH7HUD]UH]\VWRU\QLH EÚGÈRNUHĂORQHV\PERODPLR1bLR2ZW\PUR]G]LDOHNRU]\VWDP]OLWHUF i G-HĝHOLUMMHVWQDSLÚFLHP ZSXQNFLHSRPLÚG]\UH]\VWRUDPLWZRU]ÈF\PLG]LHOQLNQDSLÚFLDWR UM = U × (G /(F + G))
/LWHUÈUR]QDF]\ïHPQDSLÚFLHQDZ\MĂFLXZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRSROHZHMVWURQLHSDU\UH]\VWRUöZ 1LHPRJÚ]DVWRVRZDÊGRRNUHĂOHQLDWHMZLHONRĂFL VWRVRZDQHJR ZF]HĂQLHM V\PEROX UCC SRQLHZDĝ PRĝHP\JRXĝ\ÊW\ONRZNRQWHNĂFLHQDSLÚFLD]DVLODMÈFHJRDWXWDMV\PEROUR]QDF]DUöĝQLFÚSRPLÚG]\ SRWHQFMDïDPL]QDMGXMÈF\PLVLÚQDOHZ\PLSUDZ\P NRñFXSU]HGVWDZLRQHJRXNïDGX -HĝHOLGRREOLF]HñSRGVWDZLÚU]HF]\ZLVWHUH]\VWDQFMH SRGDQHQDU\VXQNXb Z\UDĝRQHZNLORRPDFK WRRWU]\PDP UM = 2 × (10 /(1000 + 10))
&]\OLRNRïRb9 7HUD]]DïöĝP\ĝH]PQLHMV]ÚUH]\VWDQFMÚVWDZLDQÈ SU]H] RSRUQLN ]QDMGXMÈF\ VLÚ Z SÚWOL VSU]ÚĝHQLD ]ZURWQHJR]b0:GRbN::WHG\ UM = 2 × (10 /(100 + 10))
&RGDQDPZDUWRĂÊb9 ,QQ\PLVïRZ\JG\]PQLHMV]\ïHPRSöUVWDZLDQ\SU]H] UH]\VWRUVSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJR MHGQRF]HĂQLHQLH ]PLHQLïHPRSRUXVWDZLDQHJRSU]H]UH]\VWRUķX]LHPLDMÈF\ĵ WRXMHPQHVSU]ÚĝHQLH]ZURWQH]ZLÚNV]\ïR VLÚG]LHVLÚFLRNURWQLHDZVSöïF]\QQLNZ]PRFQLHQLD Z]PDFQLDF]D]PDODïRWDNÈVDPÈZLHORNURWQRĂÊ
Eksperyment 11. Potrzeba zastosowania ujemnego sprzężenia zwrotnego
$WHUD]Z\REUDěVRELHĝH]DPLDVWREQLĝDÊUH]\VWDQFMÚ)]DF]QÚMÈ]ZLÚNV]DÊ=DïöĝZUÚF]ĝHUH]\VWDQFMDWDMHVWQLHVNRñF]HQLHZLHONDDQDSLÚFLH XMHPQHJRVSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJR]DF]\QD]EOLĝDÊVLÚ GR]HUD=WDNÈV\WXDFMÈPLHOLĂP\GRF]\QLHQLDJG\ ZXNïDG]LHQLH]QDMGRZDïDVLÚSÚWODVSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJR3RPLÚG]\Z\MĂFLHPDZHMĂFLHPZ]PDFQLDF]D RSHUDF\MQHJRQLHE\ïRĝDGQHJRNRPSRQHQWX:WHG\ QDVNXWHNEUDNXXMHPQHJRVSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJR Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\]DFKRZ\ZDïVLÚZGRĂÊ HNVWUHPDOQ\VSRVöE 2WRRJöOQH]DVDG\ • *G\RSöUVWDZLDQ\SU]H]UH]\VWRUVSU]ÚJDMÈF\]PQLHMV]DVLÚZSRUöZQDQLX]RSRUHP UH]\VWRUDX]LHPLDMÈFHJRZ]UDVWDVSU]ÚĝHQLH ]ZURWQHDVWRSLHñZ]PRFQLHQLDXOHJDREQLĝHQLX • *G\RSöUVWDZLDQ\SU]H]UH]\VWRUVSU]ÚJDMÈF\ Z]UDVWDZSRUöZQDQLX]RSRUHPUH]\VWRUD X]LHPLDMÈFHJRVSU]ÚĝHQLH]ZURWQHPDOHMH DVWRSLHñZ]PRFQLHQLDXOHJD]ZLÚNV]HQLX
Kontekst: geneza ujemnego sprzężenia zwrotnego 8MHPQHVSU]ÚĝHQLH]ZURWQHZ\GDMHVLÚGRĂÊSURVW\PPHFKDQL]PHPDOHE\ïRRQRF]\PĂHNVWUHPDOQLHQRZDWRUVNLPJG\RSUDFRZ\ZDQRMHZ%HOO /DEVZODWDFK;;ZLHNX3RF]ÈWNRZRELXURSDWHQWRZHQLHFKFLDïRRSDWHQWRZDÊF]HJRĂFRZWHG\ Z\GDZDïRVLÚEH]Xĝ\WHF]QH:]PDFQLDF]HPDMÈ Z]PDFQLDÊZLÚFF]HPXPDVïXĝ\ÊFRĂFRVSUDZLD ĝHPDOHMHLFKVWRSLHñZ]PRFQLHQLD"-DNMXĝZLHV] VSU]ÚĝHQLH]ZURWQHSR]ZDODQDEDUG]RSURVWÈNRQWUROÚV\JQDïXZ\MĂFLRZHJRZ]PDFQLDF]DDSRQDGWRVSUDZLDĝHV\JQDïZ\MĂFLRZ\MHVWZLHUQÈNRSLÈ V\JQDïXZHMĂFLRZHJR 6SU]ÚĝHQLH]ZURWQH]RVWDïRRSUDFRZDQHGOD]Z\Nï\FKZ]PDFQLDF]\QDGïXJRSU]HGSRMDZLHQLHPVLÚ Z]PDFQLDF]\RSHUDF\MQ\FK7HUPLQķZ]PDFQLDF] RSHUDF\MQ\ĵSRZVWDïZURNX bZFHOXRNUHĂOHQLD DQDORJRZ\FKNRPSXWHUöZZ\NRQXMÈF\FKRSHUDFMH DU\WPHW\F]QH Kontekst: geneza ujemnego sprzężenia zwrotnego
: F]DVDFK ODPS SUöĝQLRZ\FK ZLHORHOHPHQWRZ\ Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\]DMPRZDïVSRURPLHMVFD LJHQHURZDïGXĝRFLHSïD:]PDFQLDF]HRSHUDF\MQH ]RVWDï\XSRZV]HFKQLRQHSRZ\QDOH]LHQLXXNïDGöZ VFDORQ\FKZODWDFKXELHJïHJRZLHNXĽVWDï\VLÚ RQHWDQLHLSUDNW\F]QH
Przekraczanie ograniczeń 6SöMU]SRQRZQLHQDU\VXQHN.RñFHSRPDUDñF]RZHMOLQLLVÈZ\UDěQLHRGNV]WDïFRQHĽXNïDG WUDFLZW\FKUHMRQDFKVZRMÈOLQLRZÈFKDUDNWHU\VW\NÚ :\QLND]WHJRĝHQDSLÚFLHV\JQDïXJHQHURZDQHJR QDZ\MĂFLXZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRQLHPRĝHE\Ê Z\ĝV]HRGQDSLÚFLDSUÈGX]DVLODMÈFHJRWHQNRPSRQHQW:U]HF]\ZLVWRĂFLUöĝQLFDSRPLÚG]\PLQLPDOQ\PLPDNV\PDOQ\PQDSLÚFLHPV\JQDïXZ\MĂFLRZHJREÚG]LHQLHFRPQLHMV]DRGUöĝQLF\SRWHQFMDïöZ SRPLÚG]\]ïÈF]DPL]DVLODMÈF\PLĽZ]PDFQLDF] RSHUDF\MQ\PXVLSRELHUDÊSUÈGZFHOXZ\NRQ\ZDQLD VZRMHMSUDF\:]ZLÈ]NX]W\P]ZLÚNV]DQLHSR]LRPX V\JQDïXZHMĂFLRZHJRSRZ\ĝHMSHZQHJRSR]LRPX SU]HVWDQLHSRZRGRZDÊZ]URVWQDSLÚFLDZ\MĂFLRZHJR-HĝHOL]MDZLVNXWHPXEÚG]LHXOHJDïV\JQDïDXGLR WR]RVWDQLHRQ]QLHNV]WDïFRQ\ 1D JöUQ\P Z\NUHVLH ZLGRF]Q\P QD U\VXQNX b V\JQDï ZHMĂFLRZ\ R]QDF]RQR NRORUHP ]LHORQ\PDZ]PRFQLRQ\V\JQDïZ\MĂFLRZ\ĽSRPDUDñF]RZ\P-HĝHOLSRG]LHOLV]GïXJRĂÊVWU]DïNL SRPDUDñF]RZHMSU]H]GïXJRĂÊVWU]DïNL]LHORQHMWR RWU]\PDV]VWRSLHñZ]PRFQLHQLD=Z\NUHVXZ\QLND ĝHQDSUDFÚZ]PDFQLDF]DZSï\ZDZGXĝ\PVWRSQLX XMHPQHVSU]ÚĝHQLH]ZURWQHĽVWRSLHñZ]PRFQLHQLD Z\QRVLRNRïR &RVLÚVWDQLHMHĝHOLRJUDQLF]\P\XMHPQHVSU]ÚĝHQLH]ZURWQH"6\JQDïZHMĂFLRZ\ QLHMHVWMXĝWDNEDUG]RWïXPLRQ\DZLÚFQLH]QDF]QLHZ]URĂQLH:]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\SUöEXMÈF JRZ]PRFQLÊGRMG]LHGRPDNV\PDOQHJRQDSLÚFLD SUÈGXZ\MĂFLRZHJR]DQLPV\JQDïRVLÈJQLHZDUWRĂÊ V]F]\WRZÈĽV]F]\WV\JQDïX]RVWDQLHXFLÚW\
79
:WDNLFKZDUXQNDFKZ]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\]DF]\QDG]LDïDÊMDNQDV\FRQ\WUDQ]\VWRU.RPSRQHQW Z]PDFQLDVïDEV]\V\JQDïDOHV]F]\W\V\JQDïXQLH VÈZïDĂFLZLHZ]PDFQLDQH0RĝHP\SRZLHG]LHÊ ĝH Z]PDFQLDF] RSHUDF\MQ\ ]RVWDï SU]HVWHURZDnyĽZLGRF]QHMHVW]MDZLVNRXFLQDQLDV]F]\WöZ V\JQDïX =MDZLVNR WR RSLVDïHP SRNUöWFH ZF]HĂQLHMZNVLÈĝFHElektronika. Od praktyki do teorii =QLHNV]WDïFRQ\V\JQDïDXGLREU]PLRVWURLVXURZR ]XSHïQLHMDNGěZLÚNJLWDU\HOHNWU\F]QHMSRGïÈF]RQHM GRSU]HVWHUX HIHNWXW\SXIX]] :HZQÈWU]WDNLHJR HIHNWX]QDMGXMHVLÚREZöGZ]PDFQLDF]DNWöU\MHVW SU]HVWHURZ\ZDQ\
Sygnał wyjściowy
0V Sygnał wejściowy
0V
Określanie stopnia wzmocnienia Rysunek 11.7. 1DZ\NUHVLH]QDMGXMÈF\PVLÚZ\ĝHM
V\JQDïZ\MĂFLRZ\ SRPDUDñF]RZDNU]\ZDPLHV]F]ÈFD VLÚZJUDQLFDFKSUDF\Z]PDFQLDF]D WZRU]RQ\MHVWQD SRGVWDZLHV\JQDïXZHMĂFLRZHJR ]LHORQDNU]\ZD QDGROQ\P Z\NUHVLHDPSOLWXGDV\JQDïXZHMĂFLRZHJRZ]URVïDQDSLÚFLH V\JQDïXZ\MĂFLRZHJRQLHPRĝHSU]HNURF]\ÊQDSLÚFLDSUÈGX ]DVLODMÈFHJRXNïDGDZLÚFV]F]\W\V\JQDïXZ\MĂFLRZHJRVÈ XFLQDQH Z\NURSNRZDQDNU]\ZDSRND]XMHQDSLÚFLHV\JQDïX Z\MĂFLRZHJRNWöUHSRZLQQR]RVWDÊRVLÈJQLÚWHJG\E\QDSLÚFLH SUÈGX]DVLODMÈFHJRE\ïRRGSRZLHGQLRZ\VRNLH
7HUD]FKFLDïE\PZUöFLÊGRWHPDWXSRPLDUXZVSöïF]\QQLNDZ]PRFQLHQLD3DPLÚWDM • :VSöïF]\QQLNZ]PRFQLHQLDMHVWVWRVXQNLHP QDSLÚFLDV\JQDïXZ\MĂFLRZHJRGRQDSLÚFLD V\JQDïXZHMĂFLRZHJR :WDEHOLb]QDMGXMÈVLÚZDUWRĂFLQDSLÚÊZHMĂFLRZ\FKLZ\MĂFLRZ\FKMDNLHX]\VNDïHPZZ\QLNXSU]HSURZDG]HQLDSRPLDUXSU]\UöĝQ\FKUH]\VWDQFMDFKSRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJRZLGRF]QHJR
Tabela 11.1. :\QLNLSRPLDUöZXĝ\WHGRQDU\VRZDQLD]DPLHV]F]RQ\FKZF]HĂQLHMZ\NUHVöZZ\GDMQRĂFL
XMHPQHJRVSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJR
Rezystancja po stronie prawej (ujemnej) potencjometru dostrojczego [Ω] 1500 1750 2000 2250 2500 2750 3000 3250 3500 3750 80
Różnica potencjałów pomiędzy wyjściem wzmacniacza operacyjnego a punktem środkowym dzielnika napięcia A [mV]
Różnica potencjałów pomiędzy nieodwracającym wejściem wzmacniacza operacyjnego a punktem środkowym dzielnika napięcia A [mV]
–2630 –2590 –2150 –1140 –160 +810 +1790 +2800 +3810 +3900
–47,3 –36,3 –25,2 –14,3 –3,3 +7,7 +18,7 +29,7 +40,7 +51,7
Eksperyment 11. Potrzeba zastosowania ujemnego sprzężenia zwrotnego
QDU\VXQNX1DW\FKZDUWRĂFLDFKRSLHUDïHP VLÚ U\VXMÈF Z\NUHV\ SU]HGVWDZLRQH QD U\VXQNX 1DVWÚSQLHQDSRGVWDZLHZ\NUHVöZREOLF]\ïHPZVSöïF]\QQLNZ]PRFQLHQLDPRMHJRZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR 7DNLFKVDP\FKSRPLDUöZPRĝHV]GRNRQDÊUöZQLHĝ ZSU]\SDGNXVZRMHJRZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR 3U]HSURZDG]Ú&LÚSU]H]WHQSURFHVNURNSRNRUNX 6NïDGDVLÚRQ]F]WHUHFKID] Faza 1. 'RNRQDV]SRPLDUöZSU]HGVWDZLRQ\FKZGZöFK SLHUZV]\FKNROXPQDFKWDEHOL Faza 2. 2EOLF]\V]]DZDUWRĂÊWU]HFLHMNROXPQ\VZRMHM ZHUVMLWDEHOL1LHPRĝHV]GRNRQDÊSRPLDUX WDNPDï\FKQDSLÚÊZHMĂFLRZ\FKEH]ZSï\QLÚFLD QDSUDFÚZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR3UREOHP WHQPRĝHV]UR]ZLÈ]DÊGRNRQXMÈFSURVW\FKREOLF]Hñ Faza 3. 1DSRGVWDZLHZDUWRĂFLNWöUH]DSLVDïHĂZF]HĂQLHMZVZRMHMWDEHOLQDU\VXMHV]GZDZ\NUHV\Ľ EÚGÈRQHSRGREQHGRW\FKNWöUHSRND]DïHP &LZF]HĂQLHM Faza 4. $QDOL]XMÈFQDU\VRZDQHNU]\ZHRNUHĂOLV]ZVSöïF]\QQLNZ]PRFQLHQLDZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR &DïRĂÊ]DMPLH&LRNRïRSLÚWQDVWXPLQXW-HVWHĂJRWRZ\"'RZLHG]P\VLÚFRWDNQDSUDZGÚUREL7ZöM Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\
Określanie stopnia wzmocnienia
Faza nr 1: napięcia wyjściowe 'RW\NDQLHSUöEQLNDPLPLHUQLNDGRZ\MĂFLDZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRQLHZSï\QLHZ]QDF]Q\PVWRSQLXQDMHJRSUDFÚĽQDSLÚFLHZ\MĂFLRZHPRĝHE\Ê ]PLHU]RQHEH]SRĂUHGQLR3DPLÚWDMRW\PĝHPXVLV] RNUHĂOLÊ]PLDQÚUH]\VWDQFMLSRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJRNWöUHMWRZDU]\V]\RNUHĂORQD]PLDQDQDSLÚFLD Z\MĂFLRZHJR'RNRQDMWHJRZQDVWÚSXMÈF\VSRVöE Krok 1. :\MPLMSRWHQFMRPHWUGRVWURMF]\]Sï\WNLL]PLHU] UH]\VWDQFMÚSRPLÚG]\MHJRĂURGNRZ\P]ïÈF]HP D]ïÈF]HPNWöUHMHVWSRïÈF]RQH]SUDZ\PUH]\VWRUHPbN:WZRU]ÈF\PG]LHOQLNQDSLÚFLD B ]REDF]U\VXQHN 8VWDZSRWHQFMRPHWU WDNDE\PLHUQLNZVND]DïUH]\VWDQFMÚbN: b: 3RGF]DVZ\NRQ\ZDQLDSRPLDUXQLHGRW\NDMGR PHWDORZ\FK]ïÈF]\3RPLDUPRĝHV]VRELHXïDWZLÊNRU]\VWDMÈF]GZöFKNDEOLZ\SRVDĝRQ\FK Z]DFLVNLW\SXNURNRG\O-HGHQ]DFLVNNDĝGHJR SU]HZRGX]DïöĝQDSUöEQLNPLHUQLNDDGUXJLQD MHGQR]Z\SURZDG]HñSRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJR Krok 2. =DSLV]ZDUWRĂÊ]PLHU]RQHMSU]HGFKZLOÈUH]\VWDQFMLSRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJR Krok 3. =DLQVWDOXM SRWHQFMRPHWU GRVWURMF]\ Z Sï\WFH SURWRW\SRZHMZWDNLVDPVSRVöEMDNZF]HĂQLHM Krok 4. 3U]HVWDZPLHUQLNZWU\ESRPLDUXQDSLÚFLDSUÈGX VWDïHJRL]PLHU]QDSLÚFLHQDZ\MĂFLXZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRMDNSRND]DQRQDU\VXQNX 8SHZQLMVLÚĝHF]HUZRQ\LF]DUQ\SUöEQLN PLHUQLND]QDMGXMÈVLÚZHZïDĂFLZ\FKPLHMVFDFK =ZUDFDMXZDJÚQDWRF]\SU]HGF\IUDPLZ\ĂZLHWODQ\PLQDHNUDQLHPLHUQLNDQLHSRMDZLDVLÚ PLQXV
81
Krok 5. =DSLV]Z\QLNSRPLDUX:DUWRĂÊQDSLÚFLD]DPLHñ ]ZROWöZQDPLOLZROW\ĽSRPQöĝZ\QLNSRPLDUX SU]H]6HSDUDWRUG]LHVLÚWQ\SU]HVXñRWU]\ PLHMVFDZSUDZR3öěQLHMEÚG]LHV]SRUöZQ\ZDï ZDUWRĂFLQDSLÚÊZHMĂFLRZ\FKLZ\MĂFLRZ\FK DZLÚFSRZLQQ\E\ÊRQHZ\UDĝRQHZW\FKVDP\FKMHGQRVWNDFK-HĝHOLPLHUQLNZVND]DïQDSLÚFLHļb9WR]DSLV]ZDUWRĂÊļbP9 Krok 6. :\MPLMSRWHQFMRPHWUGRVWURMF]\]Sï\WNLSURWRW\SRZHML]ZLÚNV]UH]\VWDQFMÚPLHU]RQÈQD]ïÈF]X ]QDMGXMÈF\PVLÚSRSUDZHMVWURQLH QD]DFLVNX XMHPQ\P Rb::UöÊGRNURNX3RZWöU] ZV]\VWNLHF]\QQRĂFL 5H]\VWDQFMÚSRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJRPXVLV] ]D NDĝG\P UD]HP ]ZLÚNV]DÊ R b : 'RNRQXMSRPLDUöZDĝGRMG]LHV]GRUH]\VWDQFML b: bN: ¿HE\ĂPöJïSRUöZQDÊX]\VNDQHSU]H]VLHELHZ\QLNL]PRMÈWDEHOÈPXVLV] NRU]\VWDÊ]SRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJRNWöUHJRUH]\VWDQFMÚPRĝQDUHJXORZDÊZ]DNUHVLHRG bN:GRbN:
Faza nr 2: napięcia wejściowe :DUWRĂÊQDSLÚFLDZHMĂFLRZHJRPRĝHV]REOLF]\Ê QDSRGVWDZLHQDSLÚFLDSUÈGX]DVLODMÈFHJRRUD]UH]\VWDQFML*G\E\PPöJï&LWRSRND]DÊZVZRLP ODERUDWRULXPWRZ\GDïRE\&LVLÚWREDUG]RSURVWH 1LHVWHW\QLHMHVWWRPRĝOLZHDQDMOHSV]\PVSRVREHP QD]DGHPRQVWURZDQLH&LWHJRSRPLDUXMHVWSRVïXĝHQLHVLÚVFKHPDWHPSU]HGVWDZLRQ\PQDU\VXQNX -HVWWRIUDJPHQWREZRGXSU]HGVWDZLRQHJR ZF]HĂQLHMQDU\VXQNX]DZLHUDMÈF\G]LHOQLN QDSLÚFLDR]QDF]RQ\WDPOLWHUÈB ,QWHUHVXMHQDV8MF]\OLQDSLÚFLHZSXQNFLHSRPLÚG]\ UH]\VWRUDPL3UÈGRWDNLPVDP\PQDSLÚFLXZSï\ZD GRQLHRGZUDFDMÈFHJRZHMĂFLDZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR1DSLÚFLHWRREOLF]\P\QDSRGVWDZLHWU]HFK ZDUWRĂFLR]QDF]RQ\FKQDVFKHPDFLHV\PERODPL U&&5bL5bĽUH]\VWDQFMH5bL5bWZRU]ÈG]LHOQLNQDSLÚFLD=ZUöÊXZDJÚQDWRĝHQDUH]\VWDQFMÚ 82
9 V DC UM jest napięciem prądu płynącego z punktu pomiędzy R2 jest sumą tych dwóch rezystorami do rezystancji nieodwracającego wejścia wzmacniacza operacyjnego
R1 jest sumą tych dwóch rezystancji UCC jest napięciem prądu zasilającego
Rysunek 11.8. 1DSLÚFLHQDQLHRGZUDFDMÈF\PZHMĂFLX Z]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRPRĝHV]REOLF]\ÊG\VSRQXMÈF zaznaczonymi danymi
5bVNïDGDVLÚsumaUH]\VWDQFMLRSRUQLND]QDMGXMÈFHJRVLÚSROHZHMVWURQLHRUD]UH]\VWDQFMLOHZHJR VHJPHQWXSRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJR5H]\VWDQFMÚ 5bWZRU]\sumaUH]\VWDQFMLRSRUQLND]QDMGXMÈFHJR VLÚSRSUDZHMVWURQLHRUD]UH]\VWDQFMLSUDZHJRVHJPHQWXSRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJR $RWRLSURFHGXUD Krok 1. 3U]HïÈF]PLHUQLNZWU\ESRPLDUXQDSLÚFLDLGRNRQDMSRPLDUXUCCĽUöĝQLF\SRWHQFMDïöZSRPLÚG]\]ELRUF]\PLV]\QDPL]DVLODMÈF\PLXNïDG -HĝHOL7ZRMDEDWHULD b9MHVWQRZDWRX]\VNDV] QDSLÚFLHSU]\QDMPQLHM b91LH]DOHĝQLHRGWHJR MDNÈZDUWRĂÊQDSLÚFLDX]\VNDV]]DSLV]MÈ:DUWRĂÊWÚR]QDF]\ïHPV\PEROHPUCCSRQLHZDĝ MHVWRQF]ÚVWRVWRVRZDQ\GRR]QDF]DQLDQDSLÚFLDSUÈGX]DVLODMÈFHJR Krok 2. 2SöUMDNLPFKDUDNWHU\]XMHVLÚUH]\VWRU]QDMGXMÈF\VLÚSROHZHMVWURQLHR]QDF]ÚV\PEROHP RLDRSöUUH]\VWRUD]QDMGXMÈFHJRVLÚSRSUDZHM VWURQLHĽRR7HGZLHUH]\VWDQFMHSRZLQQ\E\Ê
Eksperyment 11. Potrzeba zastosowania ujemnego sprzężenia zwrotnego
LGHQW\F]QHĽïÈF]ÈFREZöGVHOHNFMRQRZDïHĂ UH]\VWRU\$OHĝHE\E\ÊWHJRSHZQ\PZ\MPLMMH ]Sï\WNLLVSUDZGě]DSRPRFÈPLHUQLND=PLHU]RQHZDUWRĂFLUH]\VWDQFML]DSLV]ZRPDFKDQLH NLORRPDFK3RZLQQ\RQHRVF\ORZDÊZRNROLFDFK b Krok 3. 2GïÈF]UH]\VWRUGRVWURMF]\L]PLHU]UH]\VWDQFMÚ Z\UDĝRQÈZRPDFK SRPLÚG]\MHJRVNUDMQ\PL ]ïÈF]DPLLJQRUXMÈF]ïÈF]HĂURGNRZH3DPLÚWDM RW\PĝHSRGF]DVZ\NRQ\ZDQLDWHJRSRPLDUX QLHSRZLQLHQHĂGRW\NDÊSDOFDPLGRQöĝHNSRWHQFMRPHWUXDQLGRNRñFöZHNSUöEQLNöZ 2ND]DïRVLÚĝHPöMSRWHQFMRPHWUGRVWURMF]\ R]QDPLRQRZHMUH]\VWDQFMLbN:FKDUDNWHU\]XMHVLÚ ZHGïXJPRMHJRPLHUQLND UH]\VWDQFMÈ b::DUWRĂÊZVND]\ZDQDSU]H]7ZöMPLHUQLNPRĝHVLÚQLH]QDF]QLHUöĝQLÊRGWHMX]\VNDQHM SU]H]HPQLH7DNQDSUDZGÚQLHPD]QDF]HQLD NRQNUHWQDZDUWRĂÊUH]\VWDQFML0XVLV]MÈSRSURVWX]QDÊ5H]\VWDQFMÚWÚR]QDF]ÚV\PEROHPRT Krok 4. $E\REOLF]\ÊR2PXVLV]GRUH]\VWDQFMLRR IDNW\F]Q\RSöUVWDZLDQ\SU]H]UH]\VWRUbN: GRGDÊZDUWRĂÊUH]\VWDQFMLSRPLÚG]\ĂURGNRZÈ D SUDZÈ QöĝNÈ SRWHQFMRPHWUX GRVWURMF]HJR :ïDĂQLHWÚUH]\VWDQFMÚ]PLHQLDïHĂZSRSU]HGQLHM F]ÚĂFLWHJRHNVSHU\PHQWX1DSRF]ÈWNX]DF]\QDïHĂRGZDUWRĂFLbN: b: DZLÚF UöZQLHĝWHUD]]DF]QLMP\RGZïDĂQLHWDNLHMUH]\VWDQFMLZW\PSU]\SDGNX R2 = RR + 1500
Krok 5. $E\XVWDOLÊUH]\VWDQFMÚOHZHJRVHJPHQWXSRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJRZ\VWDUF]\RGMÈÊRG 57UH]\VWDQFMÚSUDZHJRVHJPHQWXWHJRSRWHQFMRPHWUX:SU]\WRF]RQ\PSU]\NïDG]LHSUDZ\ VHJPHQWFKDUDNWHU\]RZDïVLÚRSRUHPb: DZLÚF R1 = RL + RT – 1500
Określanie stopnia wzmocnienia
Krok 6. 7HUD] PRĝHP\ ]DVWRVRZDÊ ]QDQ\ QDP Z]öU ZFHOXRNUHĂOHQLDQDSLÚFLDZSXQNFLHĂURGNRZ\PG]LHOQLNDQDSLÚFLD UM = UCC × (R2/(R1 + R2))
7HUD]V\PEROH]PLHQQ\FKR]QDF]DMÈFRLQQHJR QLĝZF]HĂQLHM:]öUVWRVXMÚGRG]LHOQLNDQDSLÚFLDBJG]LHUMR]QDF]DQDSLÚFLHQDQLHRGZUDFDMÈF\PZHMĂFLXZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR 3DPLÚWDMRW\PĝHUCCMHVWQDSLÚFLHPSUÈGX]DVLODMÈFHJR=PLHU]\ïHĂMHZ\NRQXMÈFSLHUZV]\ NURNWHMLQVWUXNFML5H]\VWDQFMÚR2bRNUHĂOLïHĂ Z\NRQXMÈFNURNF]ZDUW\DR1 —NURNSLÈW\7HUD]Z\VWDUF]\ĝHSRGVWDZLV]]QDQH&LZDUWRĂFL GRZ]RUX1LHPRJÚ]URELÊWHJR]D&LHELHERQLH ZLHPMDNLPLGRNïDGQLHRSRUDPLFKDUDNWHU\]XMÈ VLÚ7ZöMSRWHQFMRPHWUGRVWURMF]\bN:LUH]\VWRUbN::DUWRĂFLWHXVWDOLïHĂZF]HĂQLHMQD GURG]HSRPLDUöZ Krok 7. UMMHVWQDSLÚFLHPREHFQ\PQDQLHRGZUDFDMÈF\PZHMĂFLXJG\SRWHQFMRPHWUGRVWURMF]\VWDZLDRSöUbN:$OH]DUD]]DUD]ĽZ]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\QLHZ]PDFQLDïWHJRQDSLÚFLD .RPSRQHQWWHQSU]HWZDU]DïUöĝQLFÚSRWHQFMDïöZ SRPLÚG]\W\PQDSLÚFLHPDQDSLÚFLHPZ]RUFRZ\P-DNLHE\ïRQDSLÚFLHZ]RUFRZH ZSXQNFLH SRPLÚG]\UH]\VWRUDPLWZRU]ÈF\PLG]LHOQLNQDSLÚFLDA "3RZLQQRRQRZ\QRVLÊGRNïDGQLHSRïRZÚQDSLÚFLD]DVLODMÈFHJR$E\REOLF]\ÊUöĝQLFÚ SRPLÚG]\QDSLÚFLDPLGRFKRG]ÈF\PLGRZHMĂÊ Z]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR UI VNRU]\VWDM]QDVWÚSXMÈFHJRZ]RUX UI = (UCC/2) − UM
3RSURVWXSRG]LHOUCCSU]H]GZDDQDVWÚSQLHRG RWU]\PDQHMZDUWRĂFLRGHMPLMUM:WHQVSRVöE X]\VNDV]ZDUWRĂÊQDSLÚFLDUöĝQLFRZHJR:DUWRĂÊWDSRZLQQDE\ÊOLF]EÈXMHPQÈ3DPLÚWDMÈF R]QDNXPLQXVD]DSLV]MÈZSLHUZV]\PZLHUV]X WU]HFLHMNROXPQ\VZRMHMWDEHOL-DRWU]\PDïHP QDSLÚFLHŘbP9&]\RWU]\PDïHĂSRGREQÈ ZDUWRĂÊ" 83
:V]\VWNLHWHREOLF]HQLDPRJÈZ\GDZDÊVLÚQXĝÈFH DOHEÚG]LHV]PXVLDïMHZ\NRQDÊMXĝW\ONRMHGHQUD] 5H]\VWDQFMÚ SRWHQFMRPHWUX GRVWURMF]HJR ]ZLÚNV]DP\ZSLHUZV]HMID]LHHNVSHU\PHQWX]DNDĝG\P UD]HPGRNïDGQLHRb:0RĝHV]E\ÊSHZQ\WHJR ĝHQDSLÚFLHZHMĂFLRZHUöZQLHĝZ]UDVWD]DNDĝG\P UD]HPRWDNÈVDPÈZDUWRĂÊ'ODWHJRPXVLV]REOLF]\ÊW\ONRQDMQLĝV]HLQDMZ\ĝV]HQDSLÚFLHZHMĂFLRZH 1DZ\NUHVLHV\PEROL]XMÈFHMHSXQNW\SRïÈF]\V]OLQLÈ SURVWÈ :UöÊGRF]ZDUWHJRNURNXQLQLHMV]HMLQVWUXNFMLLSRQRZQLHREOLF]ZDUWRĂÊR2 R2 = RR + 3750
Faza nr 4: współczynnik wzmocnienia 7HUD]PXVLV]SRUöZQDÊNU]\ZH]QDMGXMÈFHVLÚQD REXZ\NUHVDFK0DWRVHQVW\ONRZV\WXDFMLJG\ OLQLHWHVÈPQLHMZLÚFHMSURVWH3DPLÚWDV]ĝHQD U\VXQNXbZ\NUHVZ]PRFQLRQHJRV\JQDïXE\ï ]DNU]\ZLRQ\QDNRñFDFKDZLÚFGRGDOV]HMDQDOL]\Z\ELRUÚĂURGNRZ\IUDJPHQWZ\NUHVX:\NUHV V\JQDïXZHMĂFLRZHJRPXVLV]DQDOL]RZDÊZW\P VDP\P]DNUHVLH :\EUDQHSU]H]HPQLHRGFLQNLZ\NUHVöZSU]HGVWDZLïHPQDU\VXQNX 3U]HGVWDZLRQRIUDJPHQW\Z\NUHVöZGODUH]\VWDQFML]QDMGXMÈF\FKVLÚZSU]HG]LDOH
1DVWÚSQLHZUöÊGRNURNXSLÈWHJRLREOLF]QRZÈZDUWRĂÊR1 R1 = RL + RT – 3750
.RU]\VWDMÈF]QRZ\FKZDUWRĂFLUH]\VWDQFMLR1bLR2 Z\NRQDMNURNV]öVW\DQDVWÚSQLHNURNVLöGP\Ľ RNUHĂOQRZÈZDUWRĂÊQDSLÚFLDUI2WU]\PDQÈZDUWRĂÊ]DSLV]ZRVWDWQLPZLHUV]XWU]HFLHMNROXPQ\ VZRMHMWDEHOL
2800
Faza nr 3: rysowanie wykresu –1140
Miliwolty
:HNVSHU\PHQFLHQXPHUbSURVLïHP&LÚRWRĝHE\Ă QDU\VRZDïZ\NUHVZVSöïF]\QQLNDEHWDWUDQ]\VWRUD=DGDQLHWRPLDïRQDFHOXSU]\JRWRZDQLH&LÚGR SUDZLGïRZHJRZ\NRQDQLDWHMF]ÚĂFLQLQLHMV]HJRHNVSHU\PHQWX3DPLÚWDMRW\PĝHZSLVXMÈFZZ\V]XNLZDUFHIUD]ÚķSDSLHUPLOLPHWURZ\ĵPRĝHV]]QDOHěÊ JRWRZHDUNXV]HNWöUHSRZ\GUXNRZDQLXXïDWZLÈ &LU\VRZDQLHZ\NUHVöZ
29,7
2ĂSLRQRZÈZ\VNDOXMZW\VLÈFDFKPLOLZROWöZDRĂ SR]LRPÈZW\VLÈFDFKRPöZ7HUD]EÚG]LHV]PöJï Z\NRQDÊZ\NUHVSRGREQ\GRJöUQHJRZ\NUHVXSRND]DQHJRQDU\VXQNX=DSRPRFÈOLF]ENWöUH ]DSLVDïHĂZGUXJLHMNROXPQLHWDEHOLQDU\VXMZ\NUHV 7HUD]]DSRPRFÈGDQ\FK]WU]HFLHMNROXPQ\VZRMHM WDEHOLQDU\VXMZ\NUHVSRGREQ\GRGROQHJRZ\NUHVX ]QDMGXMÈFHJRVLÚQDU\VXQNX
–14,3
1,5 1,75 2,0 2,25 2,5 2,75 3,0 3,25 3,5 3,75 Kiloomy Rysunek 11.9. .U]\ZHLOXVWUXMÈFHQDSLÚFLDZHMĂFLRZH
LZ\MĂFLRZH 84
Eksperyment 11. Potrzeba zastosowania ujemnego sprzężenia zwrotnego
RGbN:GRbN:0RĝHV]Z\EUDÊLQQ\SU]HG]LDïUH]\VWDQFMLDOHSDPLÚWDMĝHPXVLV]Z\EUDÊWHQ VDPSU]HG]LDïGODREXZ\NUHVöZ 3RFK\OHQLHSURVWHMQDZ\NUHVLH R]QDF]ÚMHOLWHUÈS PRĝQDRNUHĂOLÊG]LHOÈFZ]URVWZDUWRĂFLZSïDV]F]\ěQLHSLRQRZHM V SU]H]Z]URVWZDUWRĂFLZSïDV]F]\ěQLHSR]LRPHM H
7HUD]PRJÚREOLF]\ÊZVSöïF]\QQLNZ]PRFQLHQLD Współczynnik wzmocnienia = 3940/44
:VSöïF]\QQLNWHQZ\QRVLRNRïR =DRNUÈJOÚWÚ ZDUWRĂÊGR ERPRMHSRPLDU\QLHE\ï\QDW\OH GRNïDGQHDE\SRVïXJLZDÊVLÚZDUWRĂFLDPLG]LHVLÚWQ\PL-DNLZ\QLNRWU]\PDïHĂQDSRGVWDZLHVZRLFK SRPLDUöZ"&]\XZDĝDV]ĝHMHVWSRSUDZQ\"
S = V/H
$E\REOLF]\ÊZVSöïF]\QQLNZ]PRFQLHQLDZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRSRG]LHOZVSöïF]\QQLNSRFK\OHQLD Z\NUHVXV\JQDïXZ\MĂFLRZHJR S1 SU]H]ZVSöïF]\QQLNSRFK\OHQLDZ\NUHVXV\JQDïXZHMĂFLRZHJR S2 Współczynnik wzmocnienia = S1/S2
:VSöïF]\QQLNZ]PRFQLHQLDPRĝHV]REOLF]\ÊG]LHOÈFSU]H]VLHELHZVSöïF]\QQLNLSRFK\OHñDOHSU]\URVW ZDUWRĂFLZSïDV]F]\ěQLHSR]LRPHMMHVWLGHQW\F]Q\ DZLÚFZ]öUWHQPRĝHV]XSURĂFLÊ:\VWDUF]\ĝHSRG]LHOLV]SU]\URVWZDUWRĂFLQDRVLSLRQRZHMZ\NUHVX V\JQDïXZ\MĂFLRZHJR V1 SU]H]SU]\URVWZDUWRĂFL QDRVLSLRQRZHMZ\NUHVXV\JQDïXZHMĂFLRZHJR V2 Współczynnik wzmocnienia = V1/V2
0HWRGÚWÚPRĝQDVWRVRZDÊW\ONRJG\V1bLV2bVÈ Z\UDĝRQHZW\FKVDP\FKMHGQRVWNDFK3DPLÚWDV] MDNSURVLïHP&LÚR]DSLV\ZDQLHZV]\VWNLFK]PLHU]RQ\FKQDSLÚÊZPLOLZROWDFK" 1D PRLP Z\NUHVLH ZLGRF]Q\P QD U\VXQNX b V1b ]PLHQLD VLÚ Z ]DNUHVLH RG Řb GR 3DPLÚWDMRW\PĝHSLHUZV]D]W\FKZDUWRĂFLR]QDF]DķbPLOLZROWöZSRQLĝHMSRWHQFMDïX ZSXQNFLHĂURGNRZ\PG]LHOQLNDQDSLÚFLDĵDGUXJD ZDUWRĂÊ R]QDF]D ķb PLOLZROWöZ SRZ\ĝHM SRWHQFMDïX Z SXQNFLH ĂURGNRZ\P G]LHOQLND QDSLÚFLDĵ&DïNRZLW\SU]\URVWQDSLÚFLDZ\QLöVïZLÚF b bP9 3RGREQLHZDUWRĂFLV2b]PLHQLDï\VLÚZ]DNUHVLHRG Řb GR D ZLÚF V2 bP9
Określanie stopnia wzmocnienia
Czy otrzymany wynik jest poprawny? 3RZ\NRQDQLXFDïHJRFLÈJXREOLF]HñPDWHPDW\F]Q\FK]DZV]H]DVWDQDZLDPVLÚF]\QLHSRSHïQLïHP MDNLHJRĂEïÚGX2WU]\PDQÈZDUWRĂÊPRJÚSRUöZQDÊ ]ZDUWRĂFLÈMDNÈZLHPĝHSRZLQLHQHPX]\VNDÊ 3DPLÚWDV]MDNZF]HĂQLHMSLVDïHPĝHMHĝHOLOLWHUÈF R]QDF]\P\RSöUVWDZLDQ\SU]H]UH]\VWRUXMHPQHJR VSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJRDOLWHUÈ*RSöUVWDZLDQ\SU]H] UH]\VWRUX]LHPLDMÈF\ ]REDF]U\VXQHN WR Współczynnik wzmocnienia = 1 + (G/F)
5H]\VWDQFMDGZ\QRVLb0: bbb: DUH]\VWDQFMDFbN: bb: DZLÚFRULHQWDF\MQLHZVSöïF]\QQLNZ]PRFQLHQLDSRZLQLHQZ\QRVLÊ 8ZDĝDPĝHZ\QLN bMHVWSUDZLGïRZ\ELRUÈFSRG XZDJÚWRĝHNRU]\VWDOLĂP\]GRĂÊSU\PLW\ZQ\FK PHWRGSRPLDURZ\FK 6]NRGD ĝH QLH G\VSRQXMHV] ZVSRPQLDQ\PL QD SRF]ÈWNX XU]ÈG]HQLDPL JHQHUDWRUHP V\JQDïöZ LRVF\ORVNRSHP$OHQDZHWJG\E\ĂG\VSRQRZDïQLPL LSUDFRZDïZGREU]HZ\SRVDĝRQ\PODERUDWRULXPWR ZFLÈĝPXVLDïE\ĂGRNRQ\ZDÊSRPLDUöZZ\NRQ\ZDÊ REOLF]HQLDLVWDUDÊVLÚ]PLQLPDOL]RZDÊQLHSHZQRĂFL SRPLDURZH2GSURFHGXUWHJRW\SXQLHXFLHNQLHVLÚ Z\NRQXMÈFEDGDQLDQDXNRZHLLQĝ\QLHU\MQH'ODWHJR SU]HGVWDZLïHP&LSURFHGXUÚSRPLDURZÈNURNSR NURNX
85
2F]\ZLĂFLHRZLHOHFLHNDZV]HMHVWïÈF]HQLHREZRGöZLSDWU]HQLHQDHIHNW\LFKSUDF\-HĝHOLW\ONRWR &LÚLQWHUHVXMHWRQLHPDPQLFSU]HFLZNR0RĝHV] SRPLMDÊ VHNFMH NVLÈĝNL GRW\F]ÈFH Z\NRQ\ZDQLD SRPLDUöZLF]HUSDÊSU]\MHPQRĂÊ]EXGRZDQLDREZRGöZLSRGïÈF]DQLDLFKGRSUÈGX 3UREOHPZW\PĝHQLHEÚG]LHV]ZLHG]LDïGODF]HJRRQHG]LDïDMÈ1LHEÚG]LHV]SRWUDğï]PLHU]\ÊLFK Z\GDMQRĂFLDQLQLHEÚG]LHV]XPLDï]DSURMHNWRZDÊ REZRGXVDPRG]LHOQLH-HĝHOLFKFHV]QDSRZDĝQLH ]DMPRZDÊ VLÚ HOHNWURQLNÈ WR QLH XFLHNQLHV] RG Z\NRQ\ZDQLDREOLF]HñLF]\QQRĂFLSRPLDURZ\FK ]ZïDV]F]DSRGF]DVSUDF\]V\JQDïDPLDQDORJRZ\PL LZ]PDFQLDF]DPL
SRGïÈF]\ÊGRPDV\GRVWDUF]DQHMSU]H]ěUöGïR]DVLODMÈFHXNïDGV\PHWU\F]QLH:WHQVSRVöEX]\VNDP\ QDSLÚFLHZ]RUFRZH 1 MΩ
+4,5 V
100 kΩ
5 kΩ
100 kΩ
10 kΩ Woltomierz
–4,5 V
Dzieląc różnicę -HĝHOL]DVWDQDZLD&LÚFRE\ïRJïöZQÈSU]\F]\QÈ QLHĂFLVïRĂFLNWöUH]DPLDVWGRSURZDG]LÊPQLHGR Z\QLNX GRSURZDG]Lï\PQLHGRZDUWRĂFL WRQDMSUDZGRSRGREQLHMSRZLQLHQHĂSU]\MU]HÊVLÚ G]LHOQLNRZLQDSLÚFLDR]QDF]RQHPXOLWHUÈA5H]\VWRUR]QDF]RQ\OLWHUÈGSU]HSXV]F]DSUÈGGRSXQNWXSRPLÚG]\UH]\VWRUDPLWZRU]ÈF\PLZVSRPQLDQ\ G]LHOQLN:WHQVSRVöEQDSLÚFLHZW\PSXQNFLHPXVLDïRQLH]QDF]QLHZ]URVQÈÊĽVWDÊVLÚZ\ĝV]HRG SRïRZ\QDSLÚFLDSUÈGX]DVLODMÈFHJR1LHMHVWHPWHJR FDïNRZLFLHSHZLHQĽSUöEDSRPLDUXWHJRQDSLÚFLD GRSURZDG]LïDE\GRMHJRQLH]QDF]QHM]PLDQ\ 1DMSURVWV]\P VSRVREHP QD ]PQLHMV]HQLH QLHSHZQRĂFLSRPLDURZHMMHVW]DVWRVRZDQLH]DVLODQLD V\PHWU\F]QHJR-HĝHOLSU]\MU]\V]VLÚVFKHPDWRP ZLÚNV]RĂFLZ]PDFQLDF]\RSHUDF\MQ\FKWRRNDĝH VLÚĝH]RVWDï\RQHVWZRU]RQH]P\ĂOÈRWDNLPZïDĂQLH]DVLODQLX $E\WRSU]HGVWDZLÊQDU\VXQNXbSRND]DïHP QDU\VRZDQ\ZQLHFRLQQHMIRUPLHREZöG]HVFKHPDWXQDU\VXQNX']LHOQLNQDSLÚFLDR]QDF]RQ\ OLWHUÈBMHVWNRQLHF]Q\GRGRVWDUF]HQLD]PLHQQHJR QDSLÚFLDGRQLHRGZUDFDMÈFHJRZHMĂFLDZ]PDFQLDF]DDOHXNïDGQLH]DZLHUDWHUD]G]LHOQLNDQDSLÚFLD R]QDF]RQHJROLWHUÈA:MHJRPLHMVFXXGRïXU\VXQNX SRMDZLïVLÚV\PEROX]LHPLHQLD0LHMVFHWRQDOHĝ\ 86
Rysunek 11.10. 3RSU]HGQLVFKHPDWSRZVWDï]P\ĂOÈ REXGRZLHREZRGXQDED]LHSï\WNLSURWRW\SRZHML]DVLODQLDJR ]DSRPRFÈW\ONRLZ\ïÈF]QLHEDWHULL b9 WHQVFKHPDW]DNïDGD ĝHPRĝHV]]DVWRVRZDÊ]DVLODQLHV\PHWU\F]QH V\PERO X]LHPLHQLDZVND]XMHPLHMVFHGRNWöUHJRQDOHĝ\SRGïÈF]\Ê SRWHQFMDïb9
0RĝHVLÚWRZ\GDZDÊP\OÈFHDOHZZLHOXREZRGDFK]DVLODQ\FK]Z\NïÈSRMHG\QF]ÈOLQLÈ]DVLODMÈFÈ V\PEROX]LHPLHQLDR]QDF]DPLHMVFHNWöUHQDOHĝ\ SRïÈF]\Ê]XMHPQ\P]DFLVNLHP]DVLODF]D2JöOQD ]DVDGDPöZLRW\PĝHV\PEROX]LHPLHQLD]DZV]H R]QDF]DSRWHQFMDïbZROWöZ 1LHEÚGÚ]DJïÚELDïVLÚEDUG]LHMZWHRULÚGRW\F]ÈFÈ Z]PDFQLDF]\RSHUDF\MQ\FK7DNQDSUDZGÚWRRGNU\ïHPSU]HG7REÈ]DOHGZLHZLHU]FKRïHNJöU\ORGRZHM DOHNVLÈĝNDWDQLHGRW\F]\W\ONRLZ\ïÈF]QLH]DJDGQLHñ ]ZLÈ]DQ\FK]HZ]PDFQLDF]DPLRSHUDF\MQ\PL1LH PDPZ\VWDUF]DMÈFRGXĝRPLHMVFDDE\XGRZRGQLÊ WZLHUG]HQLHĝHZVSöïF]\QQLNZ]PRFQLHQLDZ\QRVL F/G :\MDĂQLHQLH WHJR Z]RUX ]QDMG]LHV] ZGRZROQHMNVLÈĝFHGRW\F]ÈFHMHOHNWURQLNLZNWöUHM]DPLHV]F]RQRUR]G]LDïGRW\F]ÈF\Z]PDFQLDF]\ RSHUDF\MQ\FK-HĝHOLZ\NRQ\ZDïHĂZV]\VWNLHNURNL ]PRLFKLQVWUXNFMLWR]\VNDïHĂZLHG]ÚQDWHPDWG]LDïDQLDZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR0DPQDG]LHMÚĝH XïDWZL&LWR]UR]XPLHQLHZ\MDĂQLHñ]QDMGXMÈF\FKVLÚ ZGDOV]HMF]ÚĂFLNVLÈĝNL
Eksperyment 11. Potrzeba zastosowania ujemnego sprzężenia zwrotnego
Podstawy 7HUD]SRNDĝÚ&LWRRGF]HJR]DF]ÚïDE\ZLÚNV]RĂÊ DXWRUöZĽSRNDĝÚ&LQDMSURVWV]HSRGVWDZRZH REZRG\]DZLHUDMÈFHZ]PDFQLDF]HRSHUDF\MQH1LH SRND]DïHP&LLFKZF]HĂQLHMSRQLHZDĝXZDĝDPĝH QDMSLHUZZDUWRQDEUDÊSHZQHJRGRĂZLDGF]HQLDSRSU]H]ZïDVQRUÚF]QLHZ\NRQDQÈSUDFÈ3RGVWDZRZH REZRG\Z]PDFQLDF]\RSHUDF\MQ\FKQLHVÈSUDNW\F]QH$E\&LVLÚGRF]HJRĂSU]\GDï\PXVLV]ZLHG]LHÊ MDNLHNRPSRQHQW\QDOHĝ\GRQLFKSRGïÈF]DÊ 'ZDQDMEDUG]LHMSRGVWDZRZHREZRG\SU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNDFKbL1DSLHUZV]\P ]W\FKU\VXQNöZV\JQDïZSï\ZDEH]SRĂUHGQLRGR QLHRGZUDFDMÈFHJRZHMĂFLDZ]PDFQLDF]D:ïDĂQLH ]WDNLHJRUR]ZLÈ]DQLDNRU]\VWDOLĂP\GRW\FKF]DV 5H]\VWRURZLVSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJRR]QDF]RQHPX SU]H]HPQLHOLWHUÈF]Z\NOHSU]\SLVXMHVLÚR]QDF]HQLHR2=DVWRVRZDïHPOLWHUÚFSRQLHZDĝR]QDF]HQLD R1bLR2bVWRVRZDïHPZFHOXRNUHĂOHQLDLQQ\FKUH]\VWDQFML:NVLÈĝFHZROÚVWRVRZDÊMHGQROLWHR]QDF]HQLDDOHSRZLQLHQHĂZLHG]LHÊMDNUHV]WDĂZLDWD R]QDF]DUH]\VWRUVSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJRLUH]\VWRU ķX]LHPLDMÈF\ĵ :VSöïF]\QQLNZ]PRFQLHQLDREOLF]DP\WHUD]]DSRPRFÈZ]RUX Współczynnik wzmocnienia = 1 + R2/R1)
:]öU WHQ MHVW WRĝVDP\ ] SRGDQ\P SU]H]H PQLH ZF]HĂQLHMZ]RUHP ZVSöïF]\QQLNZ]PRFQLHQLD F/G 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRDOWHUQDW\ZQ\REZöGRNWöU\PZF]HĂQLHMQLHSLVDïHP6\JQDïMHVW SRGïÈF]RQ\GRZHMĂFLDRGZUDFDMÈFHJR]DSRĂUHGQLFWZHPUH]\VWDQFMLR1GRNWöUHMSRGïÈF]RQ\MHVW UH]\VWRUVSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJRR2:FHOXX]\VNDQLDQDSLÚFLDRGQLHVLHQLDZHMĂFLHQLHRGZUDFDMÈFH ]ZDUWR]PDVÈ7DNMDNZF]HĂQLHMJG\UH]\VWDQFMD R2bEÚG]LHZ\ĝV]DRGR1WRVSU]ÚĝHQLH]ZURWQHEÚG]LHVïDEV]HDV\JQDïEÚG]LHEDUG]LHMZ]PDFQLDQ\ 6\JQDïZ\MĂFLRZ\EÚG]LHRGZUöFRQ\ZVWRVXQNXGR V\JQDïXZHMĂFLRZHJRĽSRGïÈF]RQRJRGR]ïÈF]D
Podstawy
R2
R1
Wejście
+V
0V
Wyjście
–V Rysunek 11.11. Najprostszy obwód wzmacniacza RSHUDF\MQHJRĽV\JQDïMHVWGRVWDUF]DQ\GRZHMĂFLD QLHRGZUDFDMÈFHJR
R2
+V R1 Wejście
Wyjście
–V 0V Rysunek 11.12. Najprostszy obwód wzmacniacza RSHUDF\MQHJRĽV\JQDïMHVWGRVWDUF]DQ\GRZHMĂFLD RGZUDFDMÈFHJR
RGZUDFDMÈFHJR:\ĝV]HQDSLÚFLHV\JQDïXZHMĂFLRZHJRSURZDG]LGRWZRU]HQLDV\JQDïXZ\MĂFLRZHJR RQLĝV]\PQDSLÚFLXLQDRGZUöW:]ZLÈ]NX]W\PGR Z]RUXQDZVSöïF]\QQLNZ]PRFQLHQLDQDOHĝ\GRGDÊ PLQXV Współczynnik wzmocnienia = –(R2/R1)
:REXVFKHPDWDFKSRPLQLÚFLHUH]\VWDQFMLR2bVSRZRGXMHGÈĝHQLHUH]\VWDQFMLVSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJRGR QLHVNRñF]RQRĂFL:]ZLÈ]NX]F]\PZVSöïF]\QQLN Z]PRFQLHQLD UöZQLHĝ EÚG]LH GÈĝ\ï GR QLHVNRñF]RQRĂFL7DNLH]MDZLVNRPRJïHĂ]DREVHUZRZDÊ ZSLHUZV]\PHNVSHU\PHQFLH:]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\SR]EDZLRQ\XMHPQHJRVSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJR EÚG]LHUHDJRZDï]E\WJZDïWRZQLHQDQDZHWQLHZLHONLH]PLDQ\SRWHQFMDïöZSRPLÚG]\ZHMĂFLDPL
87
Podstawowe obwody bez zasilania symetrycznego $XWRUVFKHPDWXSRGVWDZRZHJRREZRGX]DïRĝ\ï ĝHG\VSRQXMHV]ěUöGïHP]DVLODQLDV\PHWU\F]QHJR : QLHNWöU\FK NVLÈĝNDFK VSRWNDV] VLÚ ] VXJHVWLÈ XWZRU]HQLDWDNLHJRěUöGïD]GZöFKEDWHULL b9 ]REDF]U\VXQHN 'RGDWQLELHJXQMHGQHMEDWHULL PRĝHV]]HZU]HÊ]XMHPQ\PELHJXQHPGUXJLHMĽ SXQNWWHQVWDQLHVLÚWHRUHW\F]QLHěUöGïHPSRWHQFMDïX ]HURZHJR3R]RVWDïHELHJXQ\EDWHULLVWDQÈVLÚěUöGïDPLSUÈGXRQDSLÚFLDFK b9LŘ b9
8ZDĝDPĝHXNïDG]DVLODQ\]GZöFKEDWHULL ZFDOH QLH G]LDïDïE\ OHSLHM 1DSLÚFLH EDWHULL REQLĝDVLÚQDVNXWHNUR]ïDGRZDQLDSRQDGWR SREöUSUÈGXRGXĝ\PQDWÚĝHQLXPRĝHUöZQLHĝ SURZDG]LÊ GR SRZVWDZDQLD VSDGNöZ QDSLÚFLD
+9 V DC
7DNF]\LQDF]HMLVWQLHMÈSHZQHUR]ZLÈ]DQLDSR]ZDODMÈFHQD]DVLODQLHXNïDGöZZ\PDJDMÈF\FK]DVLODQLD V\PHWU\F]QHJRNWöUHZFDOHQLH]PXV]DMÈRVRE\ EXGXMÈFHMREZöGGRPR]ROQHJRGRELHUDQLDSDUUH]\VWRUöZ
–9 V DC
1D U\VXQNX b SRND]DQR SUDNW\F]QÈ ZHUVMÚ XNïDGXSRND]DQHJRZF]HĂQLHMQDU\VXQNX 7\PUD]HPQLHPXVLP\NRU]\VWDÊ]]DVLODQLDV\PHWU\F]QHJRĽSUREOHPWHQUR]ZLÈ]DQR]DSRPRFÈ NRPSRQHQWöZSU]H]QDF]RQ\FKGRREZRGöZDXGLR 1DSLÚFLHZ]RUFRZHMHVWGRVWDUF]DQH]DSRĂUHGQLFWZHPSDU\UH]\VWRUöZbN:WZRU]ÈF\FKG]LHOQLN QDSLÚFLD-HVWWRMHG\QHPLHMVFHJG]LH]QDMGXMHVLÚ G]LHOQLNQDSLÚFLD5H]\VWRU\QLHPXV]ÈE\ÊLGHDOQLH VSDURZDQH6\JQDïZHMĂFLRZ\PRĝHFKDUDNWHU\]RZDÊVLÚUöĝQLFÈSRWHQFMDïöZZ]JOÚGHPGRZROQHJR SXQNWXĽSU]HSï\ZSUÈGXVWDïHJRMHVWEORNRZDQ\ SU]H]NRQGHQVDWRUVSU]ÚJDMÈF\bP):SRGREQ\ VSRVöENRQGHQVDWRUbP)RGVHSDURZXMH]ïÈF]H Z\MĂFLRZHZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRRGNROHMQ\FKNRPSRQHQWöZ3R]RVWDïQDPMHG\QLHSUREOHP UH]\VWRUDX]LHPLDMÈFHJRbN:NWöU\SRZLQLHQE\Ê SRGïÈF]RQ\GRSRWHQFMDïXQHXWUDOQHJRGRVWDUF]DQHJRSU]H]ěUöGïR]DVLODQLDV\PHWU\F]QHJRMHGQDNĝH UH]\VWRUWHQMHVWL]RORZDQ\]DSRPRFÈNROHMQHJR NRQGHQVDWRUDbP)DZLÚFQLHPXVLP\SRVLDGDÊ SRWHQFMDïXQHXWUDOQHJR
0V
Rysunek 11.13. 'ZLHEDWHULH b9PRJÈE\ÊXĝ\WHZUROLěUöGïD ]DVLODQLDV\PHWU\F]QHJRQLHVWHW\WDNLHUR]ZLÈ]DQLHPDSHZQH wady (o czym przeczytasz dalej)
5R]ZLÈ]DQLHWRZ\GDMHVLÚGRĂÊRF]\ZLVWHGODF]HJR ZLÚFQLH]DSURSRQRZDïHPJRQDSRF]ÈWNX"0LDïHP NXWHPXNLONDSRZRGöZ 8ZDĝDPĝHZDUWRE\ïR]DSR]QDÊVLÚ]G]LDïDQLHPG]LHOQLNöZQDSLÚFLDLX]\VNLZDQLHP ]DLFKSRPRFÈRGSRZLHGQLFKUöĝQLFSRWHQFMDïöZ 3UDZGRSRGREQLHZROLV]NRU]\VWDÊ]]DVLODF]D VLHFLRZHJRDZRODïE\P&LÚQLH]PXV]DÊGR NRU]\VWDQLD]GZöFK]DVLODF]\ %DWHULHQLHPRJÈE\ÊGREUDQHLGHDOQLHGRVLHELHLQDSLÚFLHZ\SURZDG]RQH]SRïÈF]RQ\FK ]HVREÈELHJXQöZQLHEÚG]LHUöZQHSRïRZLH UöĝQLF\ SRWHQFMDïöZ SRPLÚG]\ ELHJXQDPL VNUDMQ\PL
88
:\JHQHURZDQLH ]HZQÚWU]QHJR SRWHQFMDïX b9Z\PDJDXWZRU]HQLDQDSï\WFHGRGDWNRZHMV]\Q\FRPRĝHE\ÊSU]\F]\QÈSRP\ïHN 6]\QÚWDNÈWUXGQRE\ïRE\XPLHĂFLÊQDVFKHPDFLHXNïDGXSU]H]QDF]RQHJRGRZ\NRQDQLD QDSï\WFHSURWRW\SRZHM
Eksperyment 11. Potrzeba zastosowania ujemnego sprzężenia zwrotnego
100 – 220 kΩ
9 V DC
68 kΩ 10 μF 10 kΩ
68 kΩ 10 μF
1 μF
Wejście 68 kΩ 0V
10 kΩ
100 – 220 kΩ
9 V DC
Wyjście
10 μF
Rysunek 11.14. Wzmacniacz operacyjny w obwodzie ]DVLODQ\P]DSRPRFÈ]Z\NïHMSRMHG\QF]HMOLQLL]DVLODMÈFHM SU]H]QDF]RQ\PGRZ]PDFQLDQLDV\JQDïXDXGLR V\JQDï SRGïÈF]RQRGRQLHRGZUDFDMÈFHJRZHMĂFLDZ]PDFQLDF]D operacyjnego
6WRVXMÈF UH]\VWRU VSU]ÚĝHQLD ]ZURWQHJR VWDZLDMÈF\RSöU]QDMGXMÈF\VLÚZSU]HG]LDOHRGbN: GRbN:ZXNïDG]LH]UH]\VWRUHPX]LHPLDMÈF\P bN:PRĝHV]X]\VNDÊZVSöïF]\QQLNLZ]PRFQLHQLD RG bGR 1LĝV]\ZVSöïF]\QQLNSU]\GDVLÚGR UHMHVWURZDQLDJïRVXRVRE\PöZLÈFHM]EOLVNDGRPLNURIRQXDZ\ĝV]\ZVSöïF]\QQLNVSUDZG]LVLÚSRGF]DVUHMHVWUDFMLGěZLÚNöZWïDVï\V]DQ\FKZSRNRMX :REZRG]LHSU]HGVWDZLRQ\PQDU\VXQNXb]DVWRVRZDQRSRGREQHUR]ZLÈ]DQLD7\PUD]HPV\JQDïSRGïÈF]RQRMHGQDNGRZHMĂFLDRGZUDFDMÈFHJR 3RUöZQDMWHQVFKHPDW]MHJRWHRUHW\F]QÈZHUVMÈ SRND]DQÈQDU\VXQNX
10 μF
Wyjście
Wejście 1 μF 0V
68 kΩ
Rysunek 11.15. Wzmacniacz operacyjny w obwodzie ]DVLODQ\P]DSRPRFÈ]Z\NïHMSRMHG\QF]HMOLQLL]DVLODMÈFHM SU]H]QDF]RQ\PGRZ]PDFQLDQLDV\JQDïXDXGLR V\JQDï SRGïÈF]RQRGRRGZUDFDMÈFHJRZHMĂFLDZ]PDFQLDF]D operacyjnego
Podstawowe wiadomości na temat wzmacniaczy operacyjnych &]DVQDSRGVXPRZDQLHSU]HGVWDZLRQ\FKZLDGRPRĂFLĽPRĝHV]ZUöFLÊZSU]\V]ïRĂFLGRWHMVHNFML LSU]\SRPQLHÊVRELHSHZQHGRĂÊ]ïRĝRQHU]HF]\ • :]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\MHVWNRPSRQHQWHP SRGREQ\PGRNRPSDUDWRUD0DMÈRQHWDNLH VDPHV\PEROHVWRVRZDQHQDVFKHPDWDFK 2EDWHXU]ÈG]HQLDPDMÈGZDZHMĂFLD=DUöZQRZ]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\MDNLNRPSDUDWRUWZRU]ÈV\JQDï\Z\MĂFLRZHQDSRGVWDZLH UöĝQLF\SRWHQFMDïöZSRPLÚG]\]ïÈF]DPLZHMĂFLRZ\PL • -HGQR ZHMĂFLH MHVW RGZUDFDMÈFH D GUXJLH QLHRGZUDFDMÈFH • 6SU]ÚĝHQLH]ZURWQHMHVWVWRVRZDQHZFHOX PRG\ğNDFMLV\JQDïXSRGDZDQHJRQDMHGQR]H ]ïÈF]\Z]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRRUD]NRPSDUDWRUD:SU]\SDGNXNRPSDUDWRUDVWRVXMH VLÚGRGDWQLHVSU]ÚĝHQLH]ZURWQHFRSR]ZDOD QDZ\JHQHURZDQLHGZöFKVWDQöZV\JQDïX
Podstawowe wiadomości na temat wzmacniaczy operacyjnych
89
Z\MĂFLRZHJR EH] ]DNïöFHñ : SU]\SDGNX Z]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRXMHPQHVSU]ÚĝHQLH]ZURWQHVWRVXMHVLÚZFHOXX]\VNDQLD V\JQDïX Z\MĂFLRZHJR EÚGÈFHJR LGHDOQ\P RGZ]RURZDQLHPV\JQDïXZHMĂFLRZHJR • 3ÚWODXMHPQHJRVSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJRMHVW ]DZV]HSRïÈF]RQD]ZHMĂFLHPRGZUDFDMÈF\P • 'RGDWQLHVSU]ÚĝHQLH]ZURWQHSR]ZDODNRPSDUDWRURZLQDLJQRURZDQLHQLHZLHONLFK]PLDQ V\JQDïXZHMĂFLRZHJR-HVWWRRNUHĂODQHPLDQHPKLVWHUH]\+LVWHUH]DMHVWF]\PĂEDUG]R QLHSRĝÈGDQ\P Z SU]\SDGNX Z]PDFQLDF]D RSHUDF\MQHJRNWöU\PXVLZ]PDFQLDÊ DQLH LJQRURZDÊ QDZHWEDUG]RPDïH]PLDQ\V\JQDïXZHMĂFLRZHJR • *ïöZQ\P]DGDQLHPZ]PDFQLDF]\RSHUDF\MQ\FKMHVWZ]PDFQLDQLH]PLHQQ\FKV\JQDïöZ WDNLFKMDNV\JQDïDXGLR'RZHMĂÊNRPSDUDWRUöZNLHURZDQHVÈV\JQDï\RVWDï\PQDSLÚFLX
• 1DSLÚFLHSRGDZDQHGRZHMĂFLDGRNWöUHJR QLHGRFKRG]LV\JQDïPXVLE\ÊZMDNLĂVSRVöE NRQWURORZDQHĽSHïQLRQRIXQNFMÚQDSLÚFLD Z]RUFRZHJR • 6\JQDïZ\MĂFLRZ\NRPSDUDWRUD]Z\NOHSRGïÈF]RQ\GRUH]\VWRUDSRGFLÈJDMÈFHJRMHVW NRPSDW\ELOQ\]XNïDGDPLF\IURZ\PL6\JQDï Z\MĂFLRZ\Z]PDFQLDF]\RSHUDF\MQ\FKMHVW ]Z\NOHQLHNRPSDW\ELOQ\]XU]ÈG]HQLDPLF\IURZ\PLĽV\JQDïDQDORJRZ\VNïDGDVLÚ]ZLHOX VWDQöZSRĂUHGQLFK • .RPSDUDWRU]Z\NOHZ\PDJDSRGïÈF]HQLDGR Z\MĂFLDUH]\VWRUDSRGFLÈJDMÈFHJR:]PDFQLDF] RSHUDF\MQ\ ]Z\NOH Z\WZDU]D V\JQDï Z\MĂFLRZ\VDPRG]LHOQLH 7HUD]JG\MXĝSR]QDïHĂWHRULÚGRW\F]ÈFÈZ]PDFQLDF]\RSHUDF\MQ\FKPRĝHV]]DMÈÊVLÚF]\PĂEDUG]LHM SUDNW\F]Q\PĽEXGRZÈIXQNFMRQDOQHJRZ]PDFQLDF]DDXGLR
• 6\JQDïZHMĂFLRZ\ZSU]\SDGNXZ]PDFQLDF]D RSHUDF\MQHJRPRĝHE\ÊSRGïÈF]RQ\GRZHMĂFLDQLHRGZUDFDMÈFHJROXERGZUDFDMÈFHJR :]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\EÚG]LHZ]PDFQLDÊ UöĝQLFÚV\JQDïöZQLH]DOHĝQLHRGMHMSRODU\]DFML-HGQDNĝHSRGïÈF]HQLHV\JQDïXGRZHMĂFLD RGZUDFDMÈFHJRVSRZRGXMHZ\JHQHURZDQLH V\JQDïXZ\MĂFLRZHJRRGRNïDGQLHRGZUöFRQHM ID]LH WRZïDĂQLHGODWHJRZHMĂFLHWRQD]\ZD VLÚRGZUDFDMÈF\P
90
Eksperyment 11. Potrzeba zastosowania ujemnego sprzężenia zwrotnego
Eksperyment 12. Praktyczny wzmacniacz -DNVLÚGRZLHG]LDïHĂZHNVSHU\PHQFLHQXPHU XNïDG/0bQLHQDGDMHVLÚGRZ\VWHURZDQLDJïRĂQLNDQDZHW]DSRĂUHGQLFWZHPWUDQ]\VWRUD1 7DNQDSUDZGÚXNïDG/0b]RVWDï]DSURMHNWRZDQ\ GRSHïQLHQLDIXQNFMLSU]HGZ]PDFQLDF]DĽPRĝH Z]PDFQLDÊV\JQDï\FKDUDNWHU\]XMÈFHVLÚEDUG]R QLVNLPQDSLÚFLHPDOHQLHMHVWZVWDQLHZ\JHQHURZDÊV\JQDïXZ\MĂFLRZHJRRPRF\RGSRZLHGQLHM GODJïRĂQLND 5R]EXGRZDQH SU]HGZ]PDFQLDF]H E\ï\ NLHG\Ă VDPRG]LHOQ\PLXU]ÈG]HQLDPLSU]H]QDF]RQ\PLGR Z]PDFQLDQLDV\JQDïXSRFKRG]ÈFHJR]PDJQHWRIRQöZPLNURIRQöZOXEZNïDGHNJUDPRIRQRZ\FK 3R]ZDODï\ RQH QD UHJXODFMÚ JïRĂQRĂFL NRQWUROÚ WRQöZ QLVNL L Z\VRNLFK 6\JQDï ] W\FK XU]ÈG]Hñ NLHURZDQRQDVWÚSQLHGRZ]PDFQLDF]DPRF\NWöU\ E\ïSU]H]QDF]RQ\GRZ\VWHURZDQLDJïRĂQLNöZ']LVLDMSU]HGZ]PDFQLDF]HRUD]Z]PDFQLDF]HPRF\VÈ XPLHV]F]DQH]Z\NOHZHZVSöOQHMREXGRZLHWZRU]ÈFZ]PDFQLDF]H]LQWHJURZDQHLDPSOLWXQHU\NLQD GRPRZHJR8NïDG/0bMHVWSU]HGZ]PDFQLDF]HP SRWU]HEXMHP\ZLÚFMHV]F]HZ]PDFQLDF]DPRF\ 0RĝHP\ ]DVWRVRZDÊ Z W\P FHOX LQQ\ XNïDG Ľ /0 3RVLDGD RQ GZD ZHMĂFLD ]XSHïQLH MDN Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\ DOHSRWUDğZ\VWHURZDÊ JïRĂQLNV\JQDïHPRPRF\RNRïRbP::SRUöZQDQLX]HZVSöïF]HVQ\PVSU]ÚWHPQDJïRĂQLHQLRZ\PPRFWDPRĝHZ\GDZDÊVLÚEDUG]RQLVND DOHMHVWRQDZ\VWDUF]DMÈFDGRSHZQ\FK]DVWRVRZDñ Z]PDFQLDF]D
12
Układ LM386 — wprowadzenie 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRNRQğJXUDFMÚ]ïÈF]\ XNïDGX/0-HVWRQDSRGREQDGRNRQğJXUDFML XNïDGX/0DOHQLHMHVWLGHQW\F]QD=DFKRZDM RVWURĝQRĂÊSRGïÈF]DMÈF]DVLODQLHRUD]NRPSRQHQW\ RGELHUDMÈFHV\JQDïZ\MĂFLRZ\
LM386 wzmacniacz mocy
Rysunek 12.1. .RQğJXUDFMD]ïÈF]\XNïDGXZ]PDFQLDF]D /0 ]ïÈF]DRQXPHUDFKbLbVÈ]DUH]HUZRZDQH GOD]HZQÚWU]QHJRNRQGHQVDWRUDNWöU\PRĝH]ZLÚNV]\Ê ZVSöïF]\QQLNZ]PRFQLHQLD]HVWDQGDUGRZ\FK bGR
=ïÈF]DRQXPHUDFKbLbZHGïXJU\VXQNXQLHVÈ SRGïÈF]RQHGRMDNLFKNROZLHNZHZQÚWU]Q\FKREZRGöZ:SUDNW\FHVÈRQHVWRVRZDQHGR]ZLÚNV]HQLDZVSöïF]\QQLNDZ]PRFQLHQLD]HVWDQGDUGRZ\FK b Dĝ GR 'RSURZDG]L WR GR SRZVWDQLD VSRU\FK]QLHNV]WDïFHñZ]PDFQLDQHJRV\JQDïXDOH MHĝHOLFKFHV]Z\SUöERZDÊWDNÈPRĝOLZRĂÊWRSRPLÚG]\VW\NLRQXPHUDFKbLbZVWDZNRQGHQVDWRU bP)DVW\NQXPHUbSRïÈF]]PDVÈ]DSRĂUHGQLFWZHPNRQGHQVDWRUDbP)7DNLXNïDGPDWÚ]DOHWÚ ĝH]PQLHMV]RQDMHVWWHQGHQFMDXNïDGX/0bGR 91
ZSDGDQLDZRVF\ODFMHLJHQHURZDQLD]DNïöFHñ-HĝHOLZVSöïF]\QQLNZ]PRFQLHQLD bMHVW]DGXĝ\ WRGRNRQGHQVDWRUDbP)ZïÈF]RQHJRSRPLÚG]\ VW\NLRQXPHUDFKbLbSRGïÈF]V]HUHJRZRUH]\VWRU FKDUDNWHU\]XMÈF\VLÚRSRUHPbN:OXEZLÚNV]\P
Obwód wzmacniacza 3HZQHHOHPHQW\VFKHPDWX]QDMGXMÈFHJRVLÚQDU\VXQNXbSRZLQQ\Z\GDZDÊ&LVLÚ]QDMRPH:LG]LDïHĂMXĝZF]HĂQLHMSURVWÈVHNFMÚPLNURIRQX-HJR V\JQDïZ\MĂFLRZ\ZSï\ZDQDQDSLÚFLHZSXQNFLH SRPLÚG]\UH]\VWRUDPLbN:WZRU]ÈF\PLG]LHOQLN QDSLÚFLD3UÈGR]PLHQQ\PQDSLÚFLXZSï\ZDQDVWÚSQLHGRQLHRGZUDFDMÈFHJRZHMĂFLDXNïDGX/0 10 kΩ 9V DC 4,7 kΩ
68 kΩ
0,68 μF 68 kΩ Sygnał wyjściowy wzmacniacza operacyjnego jest teraz kierowany za pośrednictwem kondensatora sprzęgającego do wzmacniacza mocy
100 kΩ LM741 10 kΩ
10 μF
10 μF
+
330 μF
0,047 μF
22 Ω
100 Ω LM386
3ÚWODVSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJRREHMPXMH]ïÈF]HQXPHU bXNïDGX/0UH]\VWRUbN:LZHMĂFLHRGZUDFDMÈFHWHJRXNïDGXQDNWöUHJRSUDFÚZSï\ZD UöZQLHĝUH]\VWRUķX]LHPLDMÈF\ĵbN:.RQGHQVDWRU bP)SRGïÈF]RQ\SRPLÚG]\W\PUH]\VWRUHPDXMHPQÈV]\QÈ]DVLODMÈFÈSR]ZDODQDRVF\ODFMÚV\JQDïXNLHURZDQHJRGRRGZUDFDMÈFHJR]ïÈF]DXNïDGX /0bQLH]DOHĝQLHRGQDSLÚFLD]DVLODMÈFHJRĽQLH PXVLP\WXWDMVWRVRZDÊG]LHOQLNDQDSLÚFLD-HĝHOL Z\GDMH&LVLÚWRQLHMDVQHWR]DMU]\MGRZ\MDĂQLHñ SU]HGVWDZLRQ\FK Z UR]G]LDOH =DNïDGDP ĝH FKFHV]UR]XPLHÊRF]\PSLV]Ú 6\JQDïZ\MĂFLRZ\XNïDGX/0bZSï\ZDGRSRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJRbN:]DSRĂUHGQLFWZHP NRQGHQVDWRUDVSU]ÚJDMÈFHJRbP)3RWHQFMRPHWU WHQSHïQLUROÚUHJXODFMLJïRĂQRĂFLXNïDGX/0 -HJRĂURGNRZH]ïÈF]HMHVWSRGïÈF]RQHGRVW\NXQXPHUbXNïDGX/06W\NQXPHUbMHVWZHMĂFLHP RGZUDFDMÈF\PGRNWöUHJRSRGïÈF]RQRXMHPQ\SRWHQFMDïX]LHPLDMÈF\8NïDG/0bZ]PDFQLDUöĝQLFHSRPLÚG]\V\JQDïDPLZHMĂFLRZ\PL:SRGREQ\ VSRVöEG]LDïDïXNïDG/0DOHV\JQDïZ\MĂFLRZ\ Z]PDFQLDF]D/0bPRĝQDVNLHURZDÊGRPDïHJR JïRĂQLND=ZUöÊXZDJÚQDWRĝHGRJïRĂQLNDSRGïÈF]RQRV]HUHJRZRUH]\VWRUb:LNRQGHQVDWRU bP) =DSUH]HQWRZDQ\REZöGGHPRQVWUXMHNRPSURPLV SRPLÚG]\ZVSöïF]\QQLNLHPZ]PRFQLHQLDDLORĂFLÈ ]QLHNV]WDïFHñ-HĝHOLUH]\VWRUb:]DVWÈSLV]LQQ\P UH]\VWRUHPFKDUDNWHU\]XMÈF\PVLÚQLĝV]\PRSRUHP WR7ZöMJïRVEÚG]LHJïRĂQLHMV]\DOHEDUG]LHM]QLHNV]WDïFRQ\0RĝHV]HNVSHU\PHQWRZDÊ]UöĝQ\PL UH]\VWRUDPLJïRĂQLNDPLDWDNĝHQDVWDZDPLSRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJRUHJXOXMÈFHJRZVSöïF]\QQLN Z]PRFQLHQLD *RWRZÈSï\WNÚSURWRW\SRZÈ]XNïDGHPSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX
Rysunek 12.2. .RPSOHWQ\VFKHPDWREZRGXZ]PDFQLDF]D ]DZLHUDMÈFHJRPLNURIRQRUD]JïRĂQLN XNïDG/0bSHïQL IXQNFMÚSU]HGZ]PDFQLDF]DDXNïDG/0bZ]PDFQLDF]D mocy
92
Eksperyment 12. Praktyczny wzmacniacz
Wykrywanie i usuwanie usterek wzmacniacza 2WRVSRVRE\UR]ZLÈ]DQLDNLONXSRWHQFMDOQ\FKSUREOHPöZGRW\F]ÈF\FKZ]PDFQLDF]D +DïDV
-HĝHOLSRZïÈF]HQLXZ]PDFQLDF]DVï\V]\V]JZL]G\ EU]ÚF]HQLDOXEU\WPLF]QH]DNïöFHQLDWRPRĝHWR Z\QLNDÊ]ZLHOXU]HF]\ • 1LHSUDZLGïRZRZ\NRQDQHSRïÈF]HQLD-HĝHOL SRïÈF]HQLDZ\NRQXMHV]]DSRPRFÈSU]HZRGöZ]DNRñF]RQ\FKZW\NDPLWRLFKSOÈWDQLQD ]SHZQRĂFLÈEÚG]LHZ\ïDS\ZDÊ]DNïöFHQLD ]]HZQÈWU]3RïÈF]HQLDZW\PREZRG]LHSRZLQQ\E\ÊZ\NRQDQH]DSRPRFÈRGSRZLHGQLRNUöWNLFKSU]HZRGöZOHĝÈF\FKSïDVNRQD Sï\WFHSURWRW\SRZHM.RPSRQHQW\SRZLQQ\ E\Ê]DLQVWDORZDQHWDNEOLVNRVLHELHMDNWR W\ONRPRĝOLZH Rysunek 12.3. Obwód prostego wzmacniacza opartego na XNïDG]LH/0bZ\NRQDQ\QDSï\WFHSURWRW\SRZHM ĝöïWH SU]HZRG\ZLGRF]QHZGROQHMF]ÚĂFLU\VXQNXELHJQÈGR JïRĂQLNDNWöUHJRQLHZLGDÊQDU\VXQNX XNïDGPRĝQD]DVLODÊ SU]H]GRĂÊNUöWNLF]DV]DSRPRFÈEDWHULL b9
• 6SU]ÚĝHQLHDNXVW\F]QH6SUöEXMRGGDOLÊJïRĂQLNRGPLNURIRQX • 'RGDMGR]ïÈF]\RQXPHUDFKbLbNRPSRQHQW\RNWöU\FKSLVDïHPZF]HĂQLHM=ïÈF]H QXPHUbSRGïÈF]GRPDV\]DSRĂUHGQLFWZHP NRQGHQVDWRUDVSU]ÚJDMÈFHJRbP)Ľ]DELHJWHQZSRïÈF]HQLX]ZïÈF]HQLHPSRPLÚG]\ VW\NLRQXPHUDFKbLbV]HUHJRZRUH]\VWRUD LNRQGHQVDWRUDPRĝHWïXPLÊKDïDĂOLZH]DNïöFHQLD • :PLHMVFHNRQGHQVDWRUDbP)ZVWDZ NRQGHQVDWRURSRMHPQRĂFLbP) • %U]ÚF]HQLH Z\GRE\ZDMÈFH VLÚ ] JïRĂQLND PRĝHE\ÊVSRZRGRZDQH]DVLODQLHPREZRGX ]]DVLODF]DDQLHEDWHULL3RPLÚG]\GRGDWQLÈ DXMHPQÈV]\QÈ]ELRUF]ÈSï\WNLSURWRW\SRZHM ZVWDZNRQGHQVDWRURZLÚNV]HMSRMHPQRĂFL 3RPLPRĝHSRVLDGDP]DVLODF]RGRĂÊZ\VRNLHMMDNRĂFLWRLORĂÊKDïDĂOLZ\FK]DNïöFHñ ]PQLHMV]\ïDVLÚSR]DLQVWDORZDQLXQDSï\WFH NRQGHQVDWRUDRSRMHPQRĂFLbP)
Układ LM386 — wprowadzenie
93
=QLHNV]WDïFHQLD
-HVWWRGRĂÊSURVW\REZöGDZLÚF]QLHNV]WDïFHñ GěZLÚNXQLHGDVLÚZ\HOLPLQRZDÊFDïNRZLFLH0RĝHV]MHGQDNVSUöERZDÊZ\NRQDÊQDVWÚSXMÈFHF]\QQRĂFL • 5H]\VWRUFKDUDNWHU\]XMÈF\VLÚRSRUHPbN: SRïÈF]RQ\V]HUHJRZR]PLNURIRQHPHOHNWUHWRZ\P]DVWÈSUH]\VWRUHPbN: • :VWDZUH]\VWRUbN:V]HUHJRZRSRPLÚG]\ ĂURGNRZH]ïÈF]HSRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJR RUD]ZHMĂFLH ]ïÈF]HQXPHU XNïDGX/0 =E\WFLFK\GěZLÚN
7HQPDï\Z]PDFQLDF]QLH]DSHZQL&LEDUG]RJïRĂQHJR GěZLÚNX DOH PRĝHV] ]ZLÚNV]\Ê JïRĂQRĂÊ Z\NRQXMÈFQDVWÚSXMÈFHF]\QQRĂFL • 5H]\VWRU\SRGïÈF]RQHGRXNïDGX/0bVSUDZLDMÈĝHSU]HGZ]PDFQLDF]FKDUDNWHU\]XMH VLÚ ZVSöïF]\QQLNLHP Z]PRFQLHQLD U]ÚGX 5H]\VWRUbN:]DVWÈSUH]\VWRUHPbN:ĽVSRZRGXMHWR ]ZLÚNV]HQLHZVSöïF]\QQLNDZ]PRFQLHQLDGR 0RĝHV]UöZQLHĝ]DVWRVRZDÊUH]\VWRU ķX]LHPLDMÈF\ĵ FKDUDNWHU\]XMÈF\ VLÚ PQLHMV]\PRSRUHPHOHNWU\F]Q\P
94
• 2GF]XZDQÈJïRĂQRĂÊPRĝHV]UöZQLHĝ]ZLÚNV]\ÊXPLHV]F]DMÈFJïRĂQLNZPDïHM]DPNQLÚWHMREXGRZLHOXEUXU]H'RV]HGïHPGRWHJR ĝHUXUDZ\NRQDQD]39&RGïXJRĂFLbFP L ĂUHGQLF\ b FP VSUDZG]D VLÚ ]QDNRPLFLH ZUROLREXGRZ\JïRĂQLNDRĂUHGQLF\bFDOL RNbFP • 'RĂÊGREU\PSRP\VïHPRND]DïRVLÚSRGïÈF]HQLHZ\MĂFLDXNïDGX/0bLPDV\GR ZW\F]NLJïRĂQLNöZRGNRPSXWHUD ZNWöUHIDEU\F]QLHZEXGRZDQRQLHZLHONLZ]PDFQLDF] :\SUöEXMWRQDZïDVQHU\]\NR.RQGHQVDWRU RSRMHPQRĂFLbP)SRZLQLHQFKURQLÊ7ZöM ]HVWDZJïRĂQLNRZ\DOHMHĝHOLZ\NRQDïHĂQLHSUDZLGïRZRNWöUHĂ]SRïÈF]HñQDSï\WFHWR VNXWNLWDNLHJREïÚGXPRJÈRND]DÊVLÚQLHSU]HZLG\ZDOQH
Eksperyment 12. Praktyczny wzmacniacz
Eksperyment 13. Cisza! 1DNRQLHFVHULLSURMHNWöZ]ZLÈ]DQ\FK]GěZLÚNLHP ]DMPLHP\VLÚXU]ÈG]HQLHPNWöU\PPRĝHP\FRĂ ZïÈF]DÊLZ\ïÈF]DÊ]DSRPRFÈJïRVX&RĂWDNLHJR SRND]DïHP&LMXĝZUR]G]LDOHDOHW\PUD]HP FKFÚ]QDF]QLHEDUG]LHMUR]ZLQÈÊWHQSRP\Vï3URMHNW WHQ]RVWDï]DLQVSLURZDQ\KLVWRULÈMHGQHJR]SLRQLHUöZDQDORJRZ\FKXNïDGöZVFDORQ\FK
Kontekst: historia Widlara %RE:LGODUWROHJHQGDUQ\LQĝ\QLHUNWöU\SU]\F]\QLï VLÚGRUR]ZRMXZ]PDFQLDF]\RSHUDF\MQ\FKZODWDFK XELHJïHJRZLHNX ZRNUHVLHUR]NZLWXSöïSU]HZRGQLNöZ %\ïZDĝQÈRVREÈGODğUP]'ROLQ\.U]HPRZHMWDNLFKMDN)DLUFKLOGL1DWLRQDO6HPLFRQGXFWRUV1LHVWHW\Vï\QÈïQLHW\ONR]SRVWÚSRZ\FKSUDF DOHUöZQLHĝ]QLHSRSUDZQHJR]DFKRZDQLDĽE\ï DONRKROLNLHPDMHJRZVSöïSUDFRZQLF\RSLV\ZDOLJR MDNRRVREÚSDUDQRLF]QÈLVDPRWQLND]NWöU\PWUXGQRMHVWVLÚSRUR]XPLHÊ-HGQDNMHJRJHQLXV]VSUDZLïĝHOXG]LHPXVLHOLMDNRĂ]QLPZVSöïSUDFRZDÊ :WDPW\FKODWDFKRVREDQLHVWDELOQDHPRFMRQDOQLH F]\]JU\ěOLZDE\ïDWROHURZDQDZ'ROLQLH.U]HPRZHM SRQLHZDĝHOHNWURQLNDE\ïDZFLÈĝF]\PĂQLHV]DEORQRZ\PDG]LDï\NDGUPLDï\QLHZLHONLZSï\ZQDSURFHV ]DWUXGQLHQLD :LGODUWDNQLHQDZLG]LïXV]NRG]RQ\FKNRPSRQHQWöZ LQLHSUDZLGïRZRG]LDïDMÈF\FKSURWRW\SöZĝHUR]ELMDï MHPïRWNLHP3URFHGHUWHQ]RVWDïQD]ZDQ\ķZLGODU\]DFMÈĵ1LHQDZLG]LïUöZQLHĝKDïDVX:VZRLPELXU]H LQVWDORZDïXU]ÈG]HQLDNWöUHHPLWRZDï\SU]HV]\ZDMÈF\JZL]GJG\MDNLĂLQWHUHVDQWSRGQRVLïQDQLHJR JïRV2VREDSUDFXMÈFDZğUPLH)DLUFKLOGSRZLHG]LDïD PLĝHXU]ÈG]HQLHWRE\ïR]QDQHMDNRķ]PÚF]DF]ĵ
13
-DQD]ZÚMHķXU]ÈG]HQLHPSU]HFLZG]LDïDMÈF\PKDïDVRZLĵ3RNDĝÚ&LMDN]EXGRZDÊMHVDPRG]LHOQLH :LGODUVï\QÈï]SURMHNWRZDQLDZ]PDFQLDF]\RSHUDF\MQ\FKDZLÚFWRFK\EDORJLF]QHĝHXU]ÈG]HQLHWR MHVWRSDUWHQDZïDĂQLHW\PNRPSRQHQFLH
Krok po kroku 3URFHVSURMHNWRZDQLDLZ\NRQDQLDWHJRREZRGX SU]HGVWDZLÚ&LZNROHMQ\FKNURNDFK']LÚNLWHPX EÚG]LHV] ZLHG]LDï QD F]\P SROHJD VDPRG]LHOQH SURMHNWRZDQLHREZRGöZ %\ÊPRĝHVDPRG]LHOQHSURMHNWRZDQLHREZRGöZ Z\GDMH&LVLÚF]\PĂSU]HUDĝDMÈF\PĽQLHZLHV] QDZHWRGF]HJR]DF]ÈÊ$OHNDĝG\REZöGPRĝH]RVWDÊSRG]LHORQ\QDVHNFMHNWöU\FKG]LDïDQLHPRĝQD WHVWRZDÊQLH]DOHĝQLHRGFDïRĂFLREZRGX:]ZLÈ]NX ]W\PSURMHNWRZDQLHZFDOHQLHMHVWWDNLHWUXGQHZ\VWDUF]\]DGEDÊRWRĝHE\ZV]\VWNLHVHNFMHGREU]H ]HVREÈZVSöïG]LDïDï\ 2F]\ZLĂFLH SRF]ÈWNRZH SUöE\ ]DSURMHNWRZDQLD SURWRW\SXQLHPXV]È]DNRñF]\ÊVLÚVXNFHVHPDOH ZïDĂQLHRGWHJRVÈSURWRW\S\ 1DMSLHUZPXVLV]]DVWDQRZLÊVLÚQDGW\PFRGDQ\ REZöGPDURELÊ3RP\ĂOQDGOLVWÈNRPSRQHQWöZ NWöUHEÚGÈZVWDQLHZ\NRQDÊRF]HNLZDQHF]\QQRĂFL0RMHXU]ÈG]HQLHSU]HFLZG]LDïDMÈFHKDïDVRZL Z\PDJDQDVWÚSXMÈF\FKNRPSRQHQWöZ (OHPHQWXZ\NU\ZDMÈFHJRKDïDVL]DPLHQLDMÈFHJRJRZV\JQDïHOHNWU\F]Q\8ĝ\MÚGRWHJR PLNURIRQXHOHNWUHWRZHJR 3U]HGZ]PDFQLDF]DV\JQDïRZHJR=DVWRVXMÚ WXWDMZ]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\/0 95
:]PDFQLDF]DSUÈGX0RĝHP\WXSRQRZQLH ]DVWRVRZDÊWUDQ]\VWRU1 8U]ÈG]HQLHQDVNXWHNSU]HNURF]HQLDSHZQHJRRNUHĂORQHJRQDSLÚFLDOXEQDWÚĝHQLDSUÈGX PXVLFRĂXUXFKRPLÊ1LHMHVWHPMHV]F]HSHZQ\FRWREÚG]LH 8UXFKRPLRQHXU]ÈG]HQLHPXVLJHQHURZDÊ GěZLÚNķVSU]HFLZLDMÈF\VLÚSRGQRV]HQLXJïRVXĵ7HQNRPSRQHQWZ\MĂFLRZ\QD]ZÚķZ\MĂFLHPVSU]HFLZLDMÈF\PVLÚĵ0öJïE\PWXWDM ]DVWRVRZDÊXNïDG]HJDURZ\bG]LDïDMÈF\ ]F]ÚVWRWOLZRĂFLÈIDOLGěZLÚNRZHM
Wykrywanie 6HUFH EXGRZDQHJR XNïDGX RSLVDïHP Z SXQNFLH F]ZDUW\PSRZ\ĝV]HMOLVW\-DN]EXGRZDÊWDNLPRGXï" =DVWDQöZP\ VLÚ QDG W\P MDN XNïDG ]HJDURZ\ bG]LDïDZWU\ELHDVWDELOQ\P8NïDGWHQXUXFKDPLDVLÚSRSRGïÈF]HQLXJRGR]DVLODQLDLSU]HVWDMH G]LDïDÊSRRGïÈF]HQLXRGQLHJRSUÈGX$OHWRQLH ZV]\VWNR3RVLDGDRQUöZQLHĝ]ïÈF]HUHVHW3RGDQLH QDWR]ïÈF]HV\JQDïXRQDSLÚFLXGRGDWQLPSRZRGXMHĝHXNïDGEÚG]LHZ\NRQ\ZDïVZRMÈSUDFÚDJG\ VWDQWHJRV\JQDïX]RVWDQLH]PLHQLRQ\QDQLVNLSUDFD XNïDGX]RVWDQLHSU]HUZDQD %\ÊPRĝHXGDPLVLÚSU]HWZRU]\ÊV\JQDïZ\MĂFLRZ\JHQHURZDQ\SU]H]Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\WDN DE\PRĝQDQLPE\ïRVWHURZDÊSUDFÈ]ïÈF]DUHVHW :\GDMHVLÚWRUR]VÈGQ\PUR]ZLÈ]DQLHP • *G\PLNURIRQHOHNWUHWRZ\QLHEÚG]LHRGELHUDïĝDGQHJRGěZLÚNXWRV\JQDïZ\MĂFLRZ\ JHQHURZDQ\SU]H]Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\ EÚG]LHQLVNL1LVNLV\JQDïSRGDQ\QD]ïÈF]H VWHUXMÈFHSUDFÈXNïDGX]HJDURZHJRVSRZRGXMHĝHQLHEÚG]LHRQSRGDZDïV\JQDïXQD ķZ\MĂFLHVSU]HFLZXĵ • *G\GRPLNURIRQXHOHNWUHWRZHJRGRMG]LHF]\MĂ NU]\NWRQDZ\MĂFLXZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRSRGDQ\]RVWDQLHZ\VRNLV\JQDïNWöU\ EÚG]LHQDVWÚSQLHVNLHURZDQ\GR]ïÈF]DUHVHW 96
XNïDGX]HJDURZHJRFRVSRZRGXMHMHJRXUXFKRPLHQLH:Z\QLNXWHJRQDķZ\MĂFLHVSU]HFLZXĵ]RVWDQLHSRGDQ\RGSRZLHGQLV\JQDï 3UREOHPVWDQRZLWRĝHQDZ\MĂFLXZ]PDFQLDF]D RSHUDF\MQHJRSRGDZDQ\MHVWV\JQDïRQDSLÚFLXSU]HPLHQQ\P$FRE\VLÚVWDïRJG\E\PSU]HSXĂFLïJR SU]H]NRQGHQVDWRUVSU]ÚJDMÈF\WDNDE\SRWHQFMDï V\JQDïX]PLHQLDïVLÚZ]JOÚGHPSRWHQFMDïX]HURZHJR MDNZHNVSHU\PHQFLHQXPHU"1DVWÚSQLHPöJïE\PZWRUV\JQDïXZSLÈÊNRQGHQVDWRUXVXZDMÈF\ WÚWQLHQLD -HĝHOLF]\WDïHĂZF]HĂQLHMNVLÈĝNÚElektronika. Od praktyki do teoriiWRZLHV]ĝHNRQGHQVDWRUZ\UöZQXMÈF\V\JQDïMHVW]Z\NOHXPLHV]F]DQ\SRPLÚG]\ V\JQDïHPDPDVÈ0DRQ]D]DGDQLHZ\JïDG]DÊ V]F]\W\LXVNRNLV\JQDïX:UH]XOWDFLHRWU]\PXMHP\ V\JQDïQDW\OHF]\VW\ĝHPRĝQDJRSRGïÈF]\ÊGR ]ïÈF]DUHVHWVWHUXMÈFHJRSUDFÈXNïDGX]HJDURZHJR &]DV]DMU]HÊGRQRW\NDWDORJRZHMXNïDGX'RZLHV]VLÚ]QLHMĝHSRSRGDQLXQD]ïÈF]HUHVHWSUÈGX VWDïHJRRQDSLÚFLXb9OXEPQLHMV]\P]DWU]\PXMHP\ MHJRG]LDïDQLH:NDĝG\PLQQ\PSU]\SDGNXXNïDG EÚG]LHG]LDïDï 8NïDGEÚG]LHZLÚFG]LDïDïSRSUDZQLHJG\SU]HNV]WDïFLP\V\JQDïZ\MĂFLRZ\PLNURIRQXWDNDE\MHJRQDSLÚFLHE\ïRZ\ĝV]HRGb9JG\NWRĂNU]\F]\RUD] PQLHMV]HRGb9JG\PLNURIRQQLHRGELHUDNU]\NX
Czy to naprawdę zadziała? 3RZLQLHQHPWHUD]VSUDZG]LÊG]LDïDQLHXNïDGXZDSOLNDFMLWDNLHMMDN63,&(ĽV\PXOXMHRQDG]LDïDQLH NRPSRQHQWöZ Z REZRG]LH 1LHVWHW\ NRU]\VWDP ]G]LZDF]Q\FKDQDORJRZ\FKV\JQDïöZDZLÚFWDN QDSUDZGÚPXV]Ú]EXGRZDÊXU]ÈG]HQLHĝHE\PLHÊ PRĝOLZRĂÊVSUDZG]HQLDMHJRG]LDïDQLD 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRSLHUZV]ÈF]ÚĂÊ REZRGXXU]ÈG]HQLDSU]HFLZG]LDïDMÈFHJRKDïDVRZL 6FKHPDWSU]\SRPLQDJöUQÈF]ÚĂÊREZRGXNWöU\ RPDZLDïHPZHNVSHU\PHQFLHQXPHUb ]REDF] U\VXQHN *ïöZQÈPRG\ğNDFMÈE\ïD]PLDQD SRWHQFMRPHWUXQDHJ]HPSODU]FKDUDNWHU\]XMÈF\VLÚ Eksperyment 13. Cisza!
UH]\VWDQFMÈb0:']LÚNLWHPXUR]ZLÈ]DQLXPRĝOLZDMHVWUHJXODFMDF]XïRĂFL:FHOXVSRODU\]RZDQLD NRQGHQVDWRUDSRQLĝHMZ\MĂFLRZHJRNRQGHQVDWRUD VSU]ÚJDMÈFHJRGRGDQRUH]\VWRUbN:ïÈF]ÈF\JR ]PDVÈ
3RZLQLHQHĂ X]\VNDÊ QDSLÚFLD SRGREQH GR W\FK SU]HGVWDZLRQ\FKZWDEHOL:WDEHOLWHMXMÚWR UöZQLHĝSXQNWR]QDF]RQ\OLWHUÈ(DOHGRMG]LHP\GR QLHJRGRSLHURSRGF]DVGDOV]\FKSUDFQDGREZRGHP Tabela 13.1. 1DSLÚFLDZNROHMQ\FKSXQNWDFKSRPLDURZ\FK
SUÈGSU]HPLHQQ\REDUG]RQLVNLPQDSLÚFLXMHVWZ]PDFQLDQ\ LSU]HNV]WDïFDQ\ZSUÈGVWDï\
9 V DC 4,7 kΩ
68 kΩ
Punkt pomiarowy
LM741
Regulacja współczynnika wzmocnienia
1 MΩ
10 kΩ
10 μF
10 μF 10 kΩ
Rysunek 13.1. 3LHUZV]\HWDSSUDF\QDGXU]ÈG]HQLHP SU]HFLZG]LDïDMÈF\PKDïDVRZL
1DVWÚSQ\PNURNLHPEÚG]LHVSUDZG]HQLHWHJRFR WDNQDSUDZGÚG]LHMHVLÚZREZRG]LH7XWDMSRQRZQLHSU]\GDïE\VLÚRVF\ORVNRSDOHZ]ZLÈ]NX]W\P ĝHSUDZGRSRGREQLHQLPQLHG\VSRQXMHV]QLHEÚGÚ ]QLHJRNRU]\VWDÊ 3RïÈF]REZöGLXVWDZSRWHQFMRPHWUb0:WDNDE\ VWDZLDïRQMDNQDMZLÚNV]\RSöUSUÈGRZLSU]HSï\ZDMÈFHPXSRPLÚG]\Z\MĂFLHPZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRLMHJRQLHRGZUDFDMÈF\PZHMĂFLHP:WHQ VSRVöE]PLQLPDOL]XMHV]XMHPQHVSU]ÚĝHQLH]ZURWQH DMHGQRF]HĂQLHX]\VNDV]PDNV\PDOQ\ZVSöïF]\QQLN Z]PRFQLHQLD 7HUD] NU]\F]ÈF OXE JZLĝGĝÈF VSUDZGě QDSLÚFLD ZSXQNWDFKR]QDF]RQ\FKQDVFKHPDFLHOLWHUDPL$ %&L'&]HUZRQ\PSUöEQLNLHPGRW\NDMGRW\FK SXQNWöZDF]DUQ\PGRXMHPQHJRELHJXQD]DVLODQLD Krok po kroku
Hałas
AC
DC
A
0 mV
7,5 V
30 mV
7,5 V
B
0 mV
4,5 V
30 mV
4,5 V
C
0 V
4,5 V
2 V
4,5 V
D
0 V
0 V
2,5 V
0 V
E
0 V
0 V
0 V
3,0 V
0,68 μF 68 kΩ
Cisza AC
DC
'RX]\VNDQLDLQQ\FKZ\QLNöZSRPLDUöZPRĝHSU]\F]\QLÊVLÚZLHOHF]\QQLNöZ0RJïHĂNU]\F]HÊGR PLNURIRQXFLV]HMOXEJïRĂQLHMQLĝMD7ZöMPLNURIRQ PRĝHFKDUDNWHU\]RZDÊVLÚLQQÈF]XïRĂFLÈQLĝPöM D7ZöMPLHUQLNPRĝHZ\PDJDÊZLÚNV]HMLORĂFLF]DVX GRXVWDELOL]RZDQLDVLÚSRGF]DVSRPLDUXSUÈGXSU]HPLHQQHJR7DNF]\LQDF]HMPDïHUöĝQLFHSRPLÚG]\ ]PLHU]RQ\PLZDUWRĂFLDPLQLHPDMÈ]QDF]HQLD 3RF]ÈWNRZRPLNURIRQJHQHUXMHEDUG]RVïDE\V\JQDï SU]HPLHQQ\ QDSLÚFLHbP9ZSXQNFLH$ 1DSLÚFLH ]PLHU]RQHZSXQNFLH%MHVWLGHQW\F]QHSRQLHZDĝ PLHU]\P\SUÈGSU]HPLHQQ\NWöU\MHVWSU]HSXV]F]DQ\SU]H]NRQGHQVDWRU1DSLÚFLHSUÈGXVWDïHJR ZW\PSXQNFLHVSDGïRGRb9ZZ\QLNXSU]HSï\ZX SUÈGXSU]H]UH]\VWRU\WZRU]ÈFHG]LHOQLNQDSLÚFLD ,GÈFZGöïXNïDGX QDSLÚFLHV\JQDïXSU]HPLHQQHJR ZSXQNFLH&]RVWDïRSRGQLHVLRQHGRRNRïRb9 JG\ GRPLNURIRQXGRFLHUDKDïDV 'RSXQNWX&GRFLHUD UöZQLHĝSUÈGVWDï\RQDSLÚFLXb9DOHMHJRGDOV]\ SU]HSï\ZMHVWEORNRZDQ\SU]H]NRQGHQVDWRUDZLÚF ZSXQNFLH'PRĝHP\]PLHU]\ÊW\ONRQDSLÚFLHSUÈGX SU]HPLHQQHJRNWöUHSRZLQQRZDKDÊVLÚZ]DNUHVLH RGb9GRb9 JG\URELV]KDïDV 3RGQLHVLHQLH QDSLÚFLDSUÈGXSU]HPLHQQHJR]b9GRb9Z\GDMH VLÚRELHFXMÈFH
97
4,7 kΩ 0,68 μF 68 kΩ
LM741
1 MΩ
10 kΩ
10 μF
10 kΩ
10 μF 1 kΩ 2N2222
Rysunek 13.3. :]DOHĝQRĂFLRGWHJRF]\ZUROLZ\MĂFLD ]DVWRVXMHP\HPLWHUF]\NROHNWRU RUD]WHJRJG]LHSRGïÈF]\P\ UH]\VWRU PRĝHP\X]\VNDÊV\JQDïZ\MĂFLRZ\RQDSLÚFLX Z]UDVWDMÈF\POXEVSDGDMÈF\PZUD]]HZ]URVWHPQDWÚĝHQLD SUÈGXSï\QÈFHJRSU]H]ED]Ú
3U]HGVWDZLRQHUR]ZLÈ]DQLHPDZLHOH]DVWRVRZDñ GODWHJRSRĂZLÚÊP\FKZLOÚDE\MH]UR]XPLHÊ
100 μF +
Kontekst: zmiana napięcia
10 kΩ
-HĝHOL FKFHV] VDPRG]LHOQLH VSUDZG]LÊ G]LDïDQLH ZWöUQLNDHPLWHURZHJRWRPRĝHV]WR]URELÊZSURVW\VSRVöE]DSRPRFÈMHGQHJRWUDQ]\VWRUDLGZöFK UH]\VWRUöZ
Kondensator wygładzający Rysunek 13.2. 'UXJLHWDSEXGRZ\XU]ÈG]HQLD SU]HFLZG]LDïDMÈFHJRKDïDVRZL
:REZRG]LHSU]HGVWDZLRQ\PQDU\VXQNXbWUDQ]\VWRUSR]ZDODQDSU]HSï\ZSUÈGXGRSXQNWX(]EDUG]RPDïÈUH]\VWDQFMÈ JG\MHVWRQķZïÈF]RQ\ĵ 7UDQ]\VWRUSRZ\ïÈF]HQLXFKDUDNWHU\]XMHVLÚEDUG]RGXĝÈ UH]\VWDQFMÈZ]JOÚGHPRSRUQLNDbN:ĽQDSLÚFLH ZSXQNFLH(PDOHMH 8NïDG WDNL QD]\ZDP\ ZWöUQLNLHP HPLWHURZ\P 1DSLÚFLHHPLWHUDMHVWZWöUQHZ]JOÚGHPQDSLÚFLD
98
Napięcie wzrasta Napięcie maleje
68 kΩ
-HĝHOL ]DPLHQLV] PLHMVFDPL WUDQ]\VWRU L UH]\VWRU b N: WR HIHNW EÚG]LH RGZURWQ\ 1D U\VXQNX bSRND]DQRĝHWUDQ]\VWRUPRĝHSU]HSXV]F]DÊ SUÈGOXEJRFRIDÊZ]DOHĝQRĂFLRGNRQğJXUDFMLNRPSRQHQWöZ
Napięcie wzrasta
9 V DC
QD ED]LH MHVW RQR QLH]QDF]QLH QLĝV]H ] SRZRGX SUDF\WUDQ]\VWRUD 2F]\ZLĂFLHWUDQ]\VWRUUöZQLHĝ Z]PDFQLDSUÈG
Napięcie wzrasta
7HUD]SU]\MU]\MVLÚ]PRG\ğNRZDQHPXREZRGRZL ZLGRF]QHPXQDU\VXQNX'RREZRGXGRGDïHP WUDQ]\VWRUZ]PDFQLDMÈF\PRFV\JQDïXLNRQGHQVDWRU Z\JïDG]DMÈF\bP)'ODF]HJR]DVWRVRZDïHPNRQGHQVDWRURZïDĂQLHWDNLHMSRMHPQRĂFL"=GRĂZLDGF]HQLDZLHPĝHZDUWRĂÊWDNDVSUDZG]DVLÚZSU]\SDGNXV\JQDïöZRF]ÚVWRWOLZRĂFLIDOLDNXVW\F]QHM $OHEÚG]LHP\PXVLHOLVSUDZG]LÊZSUDNW\FHF]\ WDNLNRQGHQVDWRUEÚG]LHDGHNZDWQ\LHZHQWXDOQLH JRZ\PLHQLÊ
1DU\VXQNXbSRGDïHPSHZQHZDUWRĂFLX]\VNDQH ZF]DVLHSRPLDUöZV\JQDïXZ\MĂFLRZHJRJHQHURZDQHJRSU]H]NROHNWRUWUDQ]\VWRUD11DNDĝG\P]HVFKHPDWöZGRED]\SRGïÈF]RQRUH]\VWDQFMÚ bN:1DMSLHUZMHVWRQDïÈF]RQD]XMHPQ\PELHJXQHPěUöGïD]DVLODMÈFHJRDQDVWÚSQLH]GRGDWQLP =DVLODQLHED]\WUDQ]\VWRUDSRZRGXMHSU]HïÈF]HQLH JR]WU\EXQLHSU]HZRG]ÈFHJRZWU\ESU]HZRG]ÈF\.RORUHPV]DU\PR]QDF]RQRWUDQ]\VWRUZWU\ELH QLHSU]HZRG]ÈF\P
Eksperyment 13. Cisza!
9 V DC
10 kΩ
Używając kolektora tranzystora 2N2222
Tranzystor jest „wyłączony”
W tym miejscu płynie prąd stały o napięciu 9,0 V
10 kΩ
1 kΩ
Tranzystor jest „włączony”
W tym miejscu płynie prąd stały o napięciu 0,1 V
1 kΩ
• 1DOHĝ\]DFKRZDÊRVWURĝQRĂÊLQLHSU]HNUDF]DÊGRSXV]F]DOQ\FKZDUXQNöZSUDF\WUDQ]\VWRUD1LHSRZLQLHQHĂSRELHUDÊ]ZïÈF]RQHJRWUDQ]\VWRUDSUÈGXR]E\WGXĝ\PQDWÚĝHQLX 6SUDZGěWRZQRFLHNDWDORJRZHM 7HUD]VSöMU]QDU\VXQHN:SRND]DQ\PREZRG]LH]PLHQLïHPPLHMVFHZNWöU\P]DLQVWDORZDQR UH]\VWRUbN:/LQLÚV\JQDïXZ\MĂFLRZHJRSRGF]HSLïHPGRHPLWHUD:WDNLPXNïDG]LHZWöUQLND HPLWHURZHJRWUDQ]\VWRUQLHRGZUDFDMXĝQDSLÚFLD 1DZ\MĂFLXRWU]\PXMHP\SUÈGRWDNLHMVDPHMSRODU\]DFMLMDNQDZHMĂFLX1LHVWHW\QDSLÚFLHZ\MĂFLRZH FKDUDNWHU\]XMHVLÚZLÚNV]\PVSDGNLHP3RQRZQLH ]PLHU]RQHZDUWRĂFL]DRNUÈJOLïHPGRMHGQHJRPLHMVFDSRSU]HFLQNX 9 V DC
Rysunek 13.4. 7UDQ]\VWRUZVWDZLRQRZREZöGWDNDE\V\JQDï Z\MĂFLRZ\E\ïGRVWDUF]DQ\]DSRĂUHGQLFWZHPNROHNWRUD Z\QLNL SRPLDUöZ]DRNUÈJORQRGRMHGQHJRPLHMVFDSRSU]HFLQNX
:DUWRĂFL]DRNUÈJORQRGRMHGQHJRPLHMVFDSRSU]HFLQNXĽZU]HF]\ZLVWRĂFLSUÈGZ\MĂFLRZ\EÚG]LH FKDUDNWHU\]RZDïVLÚRGURELQÚQLĝV]\PQDSLÚFLHP RGSUÈGX]DVLODMÈFHJR • 3RGïÈF]DMÈFVLÚZWHQVSRVöEGRNROHNWRUD WUDQ]\VWRUDodwracaszV\JQDïZHMĂFLRZ\ $OHSDPLÚWDMRW\PĝH • :\GDMQRĂÊREZRGXEÚG]LH]DOHĝHÊRGWHJR FRSRGïÈF]\P\GRMHJRZ\MĂFLD'RSRPLDUöZ Xĝ\ïHP PLHUQLND FKDUDNWHU\]XMÈFHJR VLÚEDUG]RZ\VRNÈLPSHGDQFMÈ'RNRQXMÈF SRPLDUX LQQ\P SU]\U]ÈGHP X]\VNDïE\P LQQHZDUWRĂFL=GUXJLHMMHGQDNVWURQ\ZLHOH NRPSRQHQWöZZW\PZ]PDFQLDF]HRSHUDF\MQHNRPSDUDWRU\LVSRUDF]ÚĂÊXNïDGöZ F\IURZ\FKFKDUDNWHU\]XMHVLÚUöZQLHĝEDUG]R Z\VRNÈLPSHGDQFMÈZHMĂFLRZÈ • 3RPLDU\ ]RVWDï\ X]\VNDQH SR QDV\FHQLX WUDQ]\VWRUD=PQLHMV]HQLHSUÈGXSï\QÈFHJR SU]H] EUDPNÚ VSRZRGXMH ]PLDQÚ QDSLÚFLD Z\MĂFLRZHJR Krok po kroku
Używając emitera tranzystora 2N2222 W tym miejscu płynie prąd stały o napięciu 0,0 V
Tranzystor jest „wyłączony”
1 kΩ 10 kΩ
W tym miejscu płynie prąd stały o napięciu 8,4 V
Tranzystor jest „włączony”
1 kΩ
10 kΩ
Rysunek 13.5. 1DSLÚFLDZREZRG]LHWUDQ]\VWRUDSRGïÈF]RQHJR WDNDE\V\JQDïZ\MĂFLRZ\E\ïGRVWDUF]DQ\]DSRĂUHGQLFWZHP emitera
:REXSU]\SDGNDFKPRĝHV]ZGDOV]\PFLÈJXUHJXORZDÊQDSLÚFLDGRGDMÈFUH]\VWDQFMÚSRSU]HFLZQHM VWURQLHWUDQ]\VWRUD-DNVLÚGRP\ĂODV]GRGDMÈFUH]\VWRUVWZRU]\V]NROHMQ\G]LHOQLNQDSLÚFLD 2F]\ZLĂFLHZNDĝG\P]W\FKSU]\SDGNöZWUDQ]\VWRU EÚG]LHG]LDïDïMDNRZ]PDFQLDF]SUÈGX
99
Ciąg dalszy przeciwdziałania hałasowi 6FKHPDWFDïHJRREZRGXXU]ÈG]HQLDSU]HFLZG]LDïDMÈFHJRKDïDVRZLSRND]DQRQDU\VXQNX)RWRJUDğÚJRWRZHJRREZRGXZ\NRQDQHJRQDSï\WFH SURWRW\SRZHMSRND]DQRQDU\VXQNX 9 V DC 4,7 kΩ
68 kΩ
0,68 μF 68 kΩ
LM741
1 MΩ
10 kΩ
10 μF
10 kΩ
10 μF 1 kΩ
Rysunek 13.7. 8NïDGSU]HFLZG]LDïDMÈF\KDïDVRZLZ\NRQDQ\ QDSï\WFHSURWRW\SRZHMGRMHJR]DVLODQLDPRĝQD]DVWRVRZDÊ EDWHULÚ b9 ĝöïWHSU]HZRG\ZLGRF]QHZGROQHMF]ÚĂFLU\VXQNX SRGïÈF]RQRGRJïRĂQLNDQLHXMÚWHJRQDIRWRJUDğL
100 μF + 10 kΩ
2N2222
Kondensator wygładzający
10 kΩ
1 kΩ
555
10 μF
33 kΩ Złącze reset
100 Ω
3,3 kΩ
0,068 μF 0,01 μF
Rysunek 13.6. 3HïQ\VFKHPDWZVWÚSQHMZHUVMLXU]ÈG]HQLD SU]HFLZG]LDïDMÈFHJRKDïDVRZL
100
Eksperyment 13. Cisza!
']LDïDQLHXNïDGXPRĝHZ\GDZDÊVLÚQLHMDVQH'LDJUDPZLGRF]Q\QDU\VXQNXbSU]HGVWDZLDORJLNÚ IXQNFMRQRZDQLDWHJRREZRGX
.JLSPGPO (FOFSVKFTBCZTZHOB HEZLUPžQPEOJFTJFHPT
8[NBDOJBD[PQFSBDZKOZ 8[NBDOJBTZHOB
5SBO[ZTUPS 8[NBDOJBOBUŢƒFOJFQSŕEV JSFHVMVKFKFHPOBQJŢDJF
,POEFOTBUPSXZHBE[BKŕDZ 8ZSØXOVKFOBQJŢDJF
6LBE[FHBSPXZ (FOFSVKFEƑXJŢL HEZEPKFHP [ŕD[BTUFSVKŕDFHPTLJFSPXBOZ [PTUBOJFTZHOBPOBQJŢDJV XZƒT[ZNPE7(EZ OBQJŢDJFPCOJƒZTJŢQPOJƒFK7 QS[FTUBKFHFOFSPXBŗEƑXJŢL
Rysunek 13.8. 'LDJUDPLOXVWUXMÈF\MDNNROHMQHVHNFMH XU]ÈG]HQLDSU]HFLZG]LDïDMÈFHJRKDïDVRZLNRPXQLNXMÈVLÚ ]HVREÈ
1D UD]LH NRQW\QXXM EXGRZÚ REZRGX %ÚG]LHV] PöJïVDPRG]LHOQLHVSUDZG]LÊMHJRG]LDïDQLH7DN MDN ZF]HĂQLHM XQLNDM VWRVRZDQLD JRWRZ\FK NDEOL SRïÈF]HQLRZ\FK]DNRñF]RQ\FKZW\NDPL6WZRU]È RQHSOÈWDQLQÚSÚWOLNWöUHEÚGÈPLÚG]\VREÈRGG]LDï\ZDÊHOHNWURPDJQHW\F]QLH:REZRG]LHSRZVWDQÈ ]DNïöFHQLDXU]ÈG]HQLHPRĝHQLHG]LDïDÊSUDZLGïRZR 2EZRG\Z]PDFQLDF]\RSHUDF\MQ\FKSRZLQQ\E\Ê ]DZV]HïÈF]RQH]DSRPRFÈMDNQDMNUöWV]\FKNDEOL 3RVWDUDMVLÚXPLHV]F]DÊNRPSRQHQW\MDNQDMEOLĝHM VLHELH Krok po kroku
1DMSLHUZVSUDZGěQDSLÚFLHSUÈGXZSï\ZDMÈFHJRGR Z]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRDQDVWÚSQLHQDSLÚFLH SUÈGX]QLHJRZ\Sï\ZDMÈFHJR3RUöZQDMWHZDUWRĂFL]GDQ\PLXPLHV]F]RQ\PLZWDEHOL-HĝHOL ZDUWRĂFLWHVÈSRUöZQ\ZDOQHWRXSHZQLMVLÚĝH XNïDGbMHVWSUDZLGïRZRZïÈF]RQ\GRREZRGX 2GïÈF]SU]HZöGRG]ïÈF]DQXPHU3RZLQLHQHĂ XVï\V]HÊLU\WXMÈF\GěZLÚNRZ\VRNLHMF]ÚVWRWOLZRĂFL Z\GRE\ZDMÈF\VLÚ]JïRĂQLND7RMHVWZïDĂQLHķV\JQDïVSU]HFLZXĵJHQHURZDQ\SU]H]XNïDG-HĝHOL QLF]HJRQLHVï\V]\V]WRSU]HGSU]\VWÈSLHQLHPGR GDOV]\FKF]\QQRĂFL]QDMGěQLHSUDZLGïRZRZ\NRQDQH SRïÈF]HQLH 3RSRQRZQ\PSRGïÈF]HQLXSU]HZRGXGR]ïÈF]DQXPHUbGěZLÚNSRZLQLHQSU]HVWDÊGRELHJDÊ]JïRĂQLND0RĝHWRQLHVWDÊVLÚRGUD]XĽNRQGHQVDWRU bP)PXVL]RVWDÊUR]ïDGRZDQ\8VWDZPDNV\PDOQÈUH]\VWDQFMÚSRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJRb0: L SRZLHG] FRĂ JïRĂQR GR PLNURIRQX 3R NUöWNLHM FKZLOL QDïDGRZDQLXNRQGHQVDWRUDbP) SRZLQLHQHĂ]QöZXVï\V]HÊFKDUDNWHU\VW\F]Q\GěZLÚN NWöU\SRZLQLHQXVWDÊ]DUD]SRW\PMDNSU]HVWDQLHV] PöZLÊJïRĂQRGRPLNURIRQX 7DNZïDĂQLHSRZLQLHQG]LDïDÊWHQXNïDG0öMXNïDG G]LDïDïGRNïDGQLHZWHQVSRVöEDOHGRSLHURSRSRGïÈF]HQLXSRGVROLGQ\]DVLODF]ZDUV]WDWRZ\8NïDG ]DVLODQ\]EDWHULL b9G]LDïDïQLHSUDZLGïRZR ']LDïDQLHSURWRW\SXPRĝHQLHE\ÊLGHDOQHDOHWDNMDN SLVDïHPZF]HĂQLHMQLHMHVWWRMHV]F]HRVWDWHF]QD ZHUVMDXU]ÈG]HQLD 0XV]ÚGRMĂÊGRWHJRFRMHVWěUöGïHPSUREOHPX 3RVSUDZG]HQLXREZRGX]DSRPRFÈPLHUQLNDRGSRZLHGěE\ïDGRĂÊRF]\ZLVWD1DSLÚFLHZSXQNFLH R]QDF]RQ\POLWHUÈ(E\ïRSUDZLGïRZHGRSöNLSXQNW WHQQLHE\ï]ZDUW\]QLF]\PSR]DPLHUQLNLHP*G\ ]RVWDïRQSRGïÈF]RQ\GRZHMĂFLDVWHUXMÈFHJRSUDFÈ XNïDGX]HJDURZHJRQDSLÚFLH]PLHQLDïRVLÚ 1RWDNDWDORJRZDQLFRW\PQLHPöZLDOHSRGHMU]HZDïHPĝH]ïÈF]HUHVHWWHJRXNïDGXFKDUDNWHU\]XMH VLÚGXĝÈLPSHGDQFMÈ WDNMDNZHMĂFLDZLÚNV]RĂFL XNïDGöZORJLF]Q\FK MHGQDNZU]HF]\ZLVWRĂFLLPSHGDQFMDWDQLHE\ïDZFDOHGXĝD8ZDĝDPUöZQLHĝ 101
ĝHSRMHPQRĂÊbP)MHVWQLHRGSRZLHGQLDGODNRQGHQVDWRUDZ\JïDG]DMÈFHJR.RQGHQVDWRUSU]HSXV]F]DïWÚWQLHQLDNWöUHSRZRGRZDï\Z]URVWQDSLÚFLDQD ZHMĂFLXXNïDGX]HJDURZHJRĽJïRĂQLNHPLWRZDï GěZLÚNQDZHWZWHG\JG\GRPLNURIRQXGRFKRG]Lï\ IDOHGěZLÚNRZHREDUG]RQLVNLPQDWÚĝHQLX 7DNF]\LQDF]HMV\JQDïJHQHURZDQ\SU]H]WUDQ]\VWRUMHVWQLHNRPSDW\ELOQ\]XNïDGHP]HJDURZ\P &RPRJÚ]URELÊ":WDNLHMV\WXDFML]Z\NOHPRĝOLZH VÈGZDUR]ZLÈ]DQLD • 'DOV]HNRPELQRZDQLHZFHOX]PXV]HQLDREZRGXGRSUDF\ • :\SUöERZDQLH]XSHïQLHLQQHJRUR]ZLÈ]DQLD 3LHUZV]DRSFMD]DZV]HZ\GDMHVLÚV]\EV]DRGNRQLHF]QRĂFLEXGRZ\F]HJRĂRGSRGVWDZ2F]\ZLĂFLH F]ÚVWRZFDOHQLHMHVWV]\EV]DDOHPLPRWR]GHF\GRZDïHPVLÚ]QLHMVNRU]\VWDÊ:FHOXGRVWRVRZDQLD QDSLÚFLDSUÈGXGRFKRG]ÈFHJRGRZHMĂFLDVWHUXMÈFHJRSUDFÈXNïDGX]HJDURZHJRGRGDïHPG]LHOQLN QDSLÚFLDĽUH]\VWRU\R]QDF]RQHQDVFKHPDFLHOLWHUDPL)L*1LHZ\OLF]DïHPZïDĂFLZ\FKUH]\VWDQFML GRELHUDïHPMHPHWRGÈSUöELEïÚGöZ 3RSUDZLïRWRG]LDïDQLHXNïDGXDOHQDGDOQLHE\ïRQ LGHDOQ\&]DVDPL]JïRĂQLNDGRELHJDï\WU]DVNLOXE NUöWNLHVHULHSLVNöZ&]DVDPLGDïRVLÚQDZHWXVï\V]HÊ]QLHNV]WDïFRQ\WRQV\JQDïXGěZLÚNRZHJRFR VXJHURZDïRĝHMHVWRQPRGXORZDQ\SU]H]WÚWQLHQLH V\JQDïXZ\FKRG]ÈFHJR]WUDQ]\VWRUD.RQGHQVDWRU RSRMHPQRĂFLbP)]DVWÈSLïHPNRQGHQVDWRUHP RSRMHPQRĂFLbP)DOHSU]H]WRXNïDGZSDGDï ZRVF\ODFMÚ:\SUöERZDïHPUöZQLHĝNRQGHQVDWRU RSRMHPQRĂFLbP)0RĝHV]VDPRG]LHOQLHSRHNVSHU\PHQWRZDÊ]W\PLNRQGHQVDWRUDPLL]REDF]\ÊF]\ XNïDGG]LDïDOHSLHMF]\JRU]HM
102
Problemy z zasilaniem 1LHG]LDïDMÈF\XNïDGMHVWF]\PĂQDSUDZGÚLU\WXMÈF\P DOHSDPLÚWDMRW\PĝHěUöGïDSUREOHPXPXVLV]]DZV]HV]XNDÊZVSRVöEPHWRG\F]Q\ =DNïDGDPĝH]DVLODV]REZöG]DSRPRFÈEDWHULL b9 2GïÈF]RGREZRGX]ïÈF]HQXPHUbXNïDGX]HJDURZHJRbĽ]JïRĂQLNDSRZLQLHQ]DF]ÈÊVLÚZ\GRE\ZDÊLU\WXMÈF\GěZLÚN&]DUQ\SUöEQLNPLHUQLND SRGïÈF]GRXMHPQHMV]\Q\]DVLODMÈFHMDF]HUZRQ\P SUöEQLNLHPGRWNQLMGRSXQNWXR]QDF]RQHJRQDVFKHPDFLHOLWHUÈ% SXQNWXSRPLÚG]\GZRPDUH]\VWRUDPL bN: 7RWXWDMWZRU]RQHMHVWQDSLÚFLHZ]RUFRZH SRUöZQ\ZDQHSU]H]Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\]V\JQDïHPJHQHURZDQ\PSU]H]PLNURIRQ1DPLHUQLNX ZïÈF]WU\ESRPLDUXQDSLÚFLDSUÈGXVWDïHJR 6SUDZGěQDSLÚFLHDQDVWÚSQLHRGïÈF]GRGDWQLSU]HZöG]DVLODMÈF\XNïDG]HJDURZ\8NïDGRGïÈF]RQ\RG]DVLODQLDSU]HVWDMHJHQHURZDÊGěZLÚN =DïRĝÚVLÚĝHPLHU]RQHQDSLÚFLHZ]RUFRZH]PLHQL VLÚ3U]\F]\QÈWHJR]MDZLVNDMHVWWRĝHSUDFXMÈF\ XNïDG]HJDURZ\SRELHUDSUÈGRQDWÚĝHQLXbP$ -HVWWRZDUWRĂÊQLHZLHONDDOHSRZRGXMHRQDVSDGHN QDSLÚFLDSUÈGXGRVWDUF]DQHJRSU]H]EDWHULÚ b91DSLÚFLHZ]RUFRZH]PLHQLDVLÚQDW\OHĝHZSï\ZDQD SUDFÚZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRNWöU\SRZRGXMH VSDGHNQDSLÚFLDZSXQNFLHR]QDF]RQ\POLWHUÈ( DWR]NROHLZ\ïÈF]DXNïDG]HJDURZ\*G\XNïDG]HJDURZ\QLHJHQHUXMHGěZLÚNXSRELHUDPQLHMSUÈGX DZLÚFQDSLÚFLHSUÈGXGRVWDUF]DQHJRSU]H]EDWHULÚ SRQRZQLHZ]UDVWDFRSRZRGXMHSRQRZQHXUXFKRPLHQLHXNïDGX]HJDURZHJRĽZïDĂQLHZWHQVSRVöE SRZVWDMÈRVF\ODFMHLSU]HU\ZDQ\GěZLÚN 1DZHW MHĝHOL QLH ]DREVHUZRZDïHĂ MHV]F]H WHJR SUREOHPXWRZUD]]UR]ïDGRZ\ZDQLHPVLÚEDWHULL PRĝHRQ]DF]ÈÊGRVNZLHUDÊ7ZRMHPXREZRGRZL PRĝOLZHMHVWUöZQLHĝZ\VWÈSLHQLHSU]HU\ZDQHJR GěZLÚNX JHQHURZDQHJR SU]H] JïRĂQLN OXE QDZHW FLÈJïHJHQHURZDQLHGěZLÚNXSU]H]JïRĂQLN
Eksperyment 13. Cisza!
2WRSHZQHVSRVRE\NWöUHPRJÈSRPöFZUR]ZLÈ]DQLXWHJRSUREOHPX2GUD]XPöZLÚ&LĝHVSRVRE\ WHQLHSRGREDMÈPLVLÚDOHVÈ]DWRGRĂÊSURVWH =DVLODM REZöG ] RGSRZLHGQLHJR ]DVLODF]D D QLH PDïHM EDWHULL 0öM XNïDG G]LDïDï SUDZLGïRZRSRSRGïÈF]HQLXGRVWDELOL]RZDQHJR ]DVLODF]DZDUV]WDWRZHJR1DSRWNDïHPW\ONR QLHZLHONLHSUREOHP\]ZLÈ]DQH]G]LDïDQLHP XU]ÈG]HQLDSRSRGïÈF]HQLXJRGRSURVWHJR ]DVLODF]DVLHFLRZHJR *öUQÈSRïRZÚREZRGX]DVLODM]MHGQHMEDWHULL b9DGROQÈSRïRZÚ]GUXJLHM'RGDWQLELHJXQ MHGQHMEDWHULLSRGïÈF]GRZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRDGRGDWQLELHJXQGUXJLHMEDWHULLSRGïÈF]GRXNïDGX]HJDURZHJR8MHPQHELHJXQ\ EDWHULLPXV]È]RVWDÊ]ZDUWH .RU]\VWDM]]DVLODF]DGRVWDUF]DMÈFHJRSUÈG VWDï\RZ\ĝV]\PQDSLÚFLX QSb9 DQDVWÚSQLHSRGïÈF]JRGRUHJXODWRUDQDSLÚFLD b9 3RZLQQRWR]PLQLPDOL]RZDÊWÚWQLHQLDQDSLÚFLD ]ZLÈ]DQH]H]PLDQDPLQDWÚĝHQLDSRELHUDQHJR SUÈGX =ZLÚNV]UH]\VWDQFMÚSRGïÈF]RQÈV]HUHJRZR GRJïRĂQLND$OHSDPLÚWDMĝHVSRZRGXMHWR JHQHURZDQLHSU]H]JïRĂQLNFLFKV]HJRGěZLÚNXDSURMHNW]DNïDGDïJïRĂQÈUHDNFMÚQDF]\MĂ NU]\N -DNMXĝZLHV]QLHSRZLQQLĂP\EDZLÊVLÚ]REZRGHPZWHQVSRVöEERLWDNQLHG]LDïDRQLGHDOQLH 8ZDĝDPĝHSRSHïQLïHPEïÈGSUöEXMÈFZSURZDG]DÊGRREZRGXGUREQHPRG\ğNDFMHPDMÈFHQDFHOX XVSUDZQLHQLHMHJRG]LDïDQLD3RZLQLHQHPRGUD]X VSUöERZDÊF]HJRĂ]]XSHïQLHLQQHMEHF]NL
Krok po kroku
Porażka? &]\ R]QDF]D WR ĝH PRMD SUDFD RND]DïD VLÚ SRUDĝNÈ"1LHOXELÚWHJRVïRZDERR]QDF]DRQRFRĂ EH]ZDUWRĂFLRZHJR:U]HF]\ZLVWRĂFLQDZHWRVRE\ RGQRV]ÈFHSUDZLHVDPHVXNFHV\VSUDZG]DMÈHIHNW\ VWRVRZDQLDUöĝQ\FKVWUDWHJLLNWöUHF]DVHPRND]XMÈ VLÚQLHSUDZLGïRZH/XG]LH]Z\NOHRVLÈJDMÈVXNFHV SRQLHZDĝ]DPLDVWSRGGDZDÊVLÚXF]\OLVLÚQDVZRLFKEïÚGDFK]\VNXMÈFGRĂZLDGF]HQLH -HĝHOLFRĂQDPZ\FKRG]LMXĝSRGF]DVSLHUZV]HM SUöE\ WR WDN QDSUDZGÚ QLHZLHOH QDV WR QDXF]\ 1DSRWNDQLHV\WXDFMLSUREOHPDW\F]Q\FKMHVWGODQDV FHQQH&]HJRZLÚFVLÚQDXF]\ïHĂSRGF]DVSUDF\ QDGW\PSURMHNWHP" • :LG]LDïHĂMDNREZRG\]DZLHUDMÈFHZ]PDFQLDF]HPRJÈG]LDïDÊQLHVWDELOQLH0RJÈZ\VWÚSRZDÊQLHSRĝÈGDQHVSU]ÚĝHQLDLZDKDQLD V\JQDïöZ • 'RZLHG]LDïHĂVLÚĝHHOHPHQW]DVLODMÈF\REZöGQLHMHVWF]\PĂSDV\ZQ\P-HVWWRDNW\ZQDF]ÚĂÊREZRGX%DWHULHPDMÈVZRMHRJUDQLF]HQLDD]DVLODF]HVLHFLRZHFKDUDNWHU\]XMÈ VLÚPQLHMV]\PLRJUDQLF]HQLDPL • 7HUD]MXĝZLHV]ĝHG]LDïDQLHREZRGXQDOHĝ\ VSUDZG]LÊZUöĝQ\FKZDUXQNDFK QS]DVLODMÈFJR]DSRPRFÈUöĝQ\FKěUöGHïSUÈGX 1LHZ\VWDUF]\ĝHSRZLHV]NRPXĂķPöMXNïDG SRSRGïÈF]HQLXGRPRMHJRVSU]ÚWXG]LDïDSRSUDZQLHDWRĝHXNïDGQLHG]LDïDXFLHELHWR MXĝWZöMSUREOHPĵ • =\VNDïHĂĂZLDGRPRĂÊWHJRĝH]DFKRZDQLH W\ONRF]ÚĂFLRZHMNRPSDW\ELOQRĂFLSRPLÚG]\ SRV]F]HJöOQ\PLPRGXïDPL]QDMGXMÈF\PLVLÚ ZREZRG]LHWR]DPDïR
103
Jeszcze tylko jedna mała rzecz 3RGF]DV]DEDZ\]REZRGHPVSRWNDïRPQLHMHV]F]H FRĂRF]\PGRW\FKF]DVQLHZVSRPLQDïHP8VWDZLïHPJïRĂQLNEOLVNRPLNURIRQX&]\GRP\ĂODV]VLÚ FRWRVSRZRGRZDïR"2F]\ZLĂFLHĝHVSU]ÚĝHQLH *G\]JïRĂQLNDZ\GRE\ZDïVLÚGěZLÚNJHQHURZDQ\ SU]H]XNïDG]HJDURZ\WRIDODGěZLÚNRZDGRFLHUDïDGRPLNURIRQXNWöU\QLHMHVWQDW\OHLQWHOLJHQWQ\ E\RGUöĝQLÊJïRVRVRE\NU]\F]ÈFHMRGSLV]F]ÈFHJR GěZLÚNXGRFKRG]ÈFHJR]JïRĂQLNDDZLÚFXNïDGE\ï ZGDOV]\PFLÈJXDNW\ZQ\'ěZLÚN]JïRĂQLNDE\ï JHQHURZDQ\ZQLHVNRñF]RQRĂÊ 3UREOHPHPQLHMHVWWXWDMVSU]ÚWDVDPR]DïRĝHQLH VWZRU]HQLDXU]ÈG]HQLDJHQHUXMÈFHJRJïRĂQ\GěZLÚN ZRGSRZLHG]LQDF]\MĂNU]\N%\ïRRQREïÚGQHRG VDPHJRSRF]ÈWNX2WU]\PDOLĂP\REZöGNWöU\NU]\F]\VDPQDVLHELH &]\SU]HZLG]LDïHĂWHQSUREOHPJG\RSLV\ZDïHPMHJR VSHF\ğNDFMÚ"-DWHJRQLHSU]HZLG]LDïHPERPRMH KRU\]RQW\P\ĂORZHE\ï\RJUDQLF]RQH3UREOHPWHQ GRW\NDZLHOHRVöEWZRU]ÈF\FKQRZHXU]ÈG]HQLD %\ïHPVNXSLRQ\QDFHOX ]EXGRZDQLXXU]ÈG]HQLD JHQHUXMÈFHJRKDïDVZRGSRZLHG]LQDF]\MĂNU]\N LQLHSDWU]\ïHPQDSURMHNW]GDOV]HMSHUVSHNW\Z\ =SHZQRĂFLÈVSRWND&LÚV\WXDFMDZNWöUHMRF]\ZLVW\SUREOHP]DXZDĝ\ïHĂGRSLHURSR]EXGRZDQLX G]LDïDMÈFHJRSURWRW\SX%ÚG]LHV]]DZVW\G]RQ\ER Xĝ\WNRZQLNSURWRW\SXEÚG]LHPöJï&LSRZLHG]LHÊ ĝHķWRE\ïRSU]HFLHĝWDNLHRF]\ZLVWHĵ
104
7RNROHMQDZDĝQDQDXF]ND1LHZDĝQHMDNGRĂZLDGF]RQ\MHVWHĂ]DZV]HPRĝHV]SU]HRF]\ÊFRĂķRF]\ZLVWHJRĵ3U]\WRF]ÚLQQ\NODV\F]Q\SU]\NïDGWDNLHM V\WXDFML6WHYH-REVQRVLïZNLHV]HQLSU]H]NLOND W\JRGQLSURWRW\SSLHUZV]HJRL3KRQHijD7HVWRZDïJR QDPQLHMQLĝGZDPLHVLÈFHSU]HGZHMĂFLHPGRPDVRZHMSURGXNFML2GNU\ïĝHSODVWLNRZ\HNUDQWHOHIRQX SRNU\ïVLÚ]DGUDSDQLDPLLU\VDPLZEDUG]RNUöWNLP F]DVLH3U]HFLHĝSRZLQLHQVLÚWHJRVSRG]LHZDÊ7R WDNLHRF]\ZLVWHQLHSUDZGDĝ" %\ÊPRĝHSURMHNWDQFLL3KRQHijD]GHF\GRZDOLVLÚQD SODVWLNERV]NïRZ\GDZDïRVLÚLP]E\WïDPOLZH$OH -REVZLG]ÈFVZöMSRU\VRZDQ\HNUDQFKFLDïĝHE\ WZRU]\ZRV]WXF]QH]RVWDïR]DVWÈSLRQHV]NïHPSRPLPRĝHWHOHIRQE\ïMXĝSUDZLHSURGXNRZDQ\2GSRZLHGQLRFLHQNLHLZ\WU]\PDïHV]NïRQLHE\ïRQDZHW GRVWÚSQHZZ\PDJDQ\FKLORĂFLDFK-REVRGNU\ï GRĂÊRF]\ZLVWÈU]HF]RNWöUHMZF]HĂQLHMQLNWQLH SRP\ĂODïDOH]DPLDVWSU]\PNQÈÊRNRQDSUREOHP SRGMÈïRJURPQHZ\VLïNLDE\JRUR]ZLÈ]DÊ 3DPLÚWDMÈFRW\PQDSHZQRQLH]DSURSRQXMÚ&LĂFLV]HQLDGěZLÚNXJHQHURZDQHJRSU]H]JïRĂQLNWDN DE\QLHZ\ïDS\ZDïJRPLNURIRQ=SHZQRĂFLÈQLH SRZLHP&LĝHSURMHNWQLHZ\SDOLïLĝHSRZLQLHQHĂ RQLP]DSRPQLHÊ=DPLHU]DP]URELÊWRFRE\Ă]URELï VDPSUDFXMÈFQDGSURMHNWHPZNWöU\PRGNU\ïHĂ ZDGÚ=DPLHU]DPUR]ZLÈ]DÊQDSRWNDQ\SUREOHP
Eksperyment 13. Cisza!
Eksperyment 14. Skuteczne przeciwdziałanie hałasowi =DF]QÚ RG SU]\SRPQLHQLD SUREOHPX 8U]ÈG]HQLH SU]HFLZG]LDïDMÈFH KDïDVRZL NWöUH ]EXGRZDïHP ZSRSU]HGQLPUR]G]LDOHSRZ\NU\FLXNU]\NXXUXFKDPLDV\JQDïGěZLÚNRZ\NWöU\QLHZ\ïÈF]DVLÚ -DNPRĝQDUR]ZLÈ]DÊWHQSUREOHP" -HGQ\P]PRĝOLZ\FKUR]ZLÈ]DñMHVWGRGDQLHXNïDGX ğOWUXMÈFHJRGěZLÚNRGELHUDQ\SU]H]PLNURIRQWDN DE\GRGDOV]\FKNRPSRQHQWöZQLHGRFLHUDïV\JQDï JHQHURZDQ\SU]H]PLNURIRQRGELHUDMÈF\IDOÚGěZLÚNRZÈZ\WZDU]DQÈSU]H]JïRĂQLNDOHGRFLHUDïGRQLFK V\JQDïJHQHURZDQ\SRGF]DVF]\MHJRĂNU]\NX7DNL ]DELHJMHVWPRĝOLZ\DOHQLHMHVWHPSHZLHQF]\G]LDïDïE\MDNQDOHĝ\ ,QQ\PUR]ZLÈ]DQLHPMHVWRJUDQLF]HQLHF]DVXJHQHURZDQLDV\JQDïXGěZLÚNRZHJRGRNLONXVHNXQGSR F]\PQDVWÚSRZDïDE\SDX]DSRGF]DVNWöUHMGěZLÚN QLHE\ïE\JHQHURZDQ\3RGNRQLHFSDX]\GěZLÚN QLHGRELHJDïE\]JïRĂQLNDDZLÚFQLHXUXFKDPLDïE\ SRQRZQLHXU]ÈG]HQLD-HĝHOLGRPLNURIRQXQLHEÚGÈ GRFLHUDÊĝDGQHNU]\NLWRJïRĂQLNXU]ÈG]HQLDEÚG]LH GDOHMPLOF]Dï-HGQDNJG\E\NWRĂNU]\F]DïWRXU]ÈG]HQLHSRZWöU]\F\NOSUDF\ .RPSOLNXMHWRQLHFRZVWÚSQH]DïRĝHQLDSURMHNWX DOHGRWDNLHMZïDĂQLHV\WXDFMLGRFKRG]L]Z\NOHSR ]EXGRZDQLXSURWRW\SX1DZHWJG\SURWRW\SG]LDïDSRSUDZQLHWRPRĝHZQLPEUDNRZDÊSHZQ\FK IXQNFMLFRPRĝH]PXVLÊ&LÚWRSUDF\QDGNROHMQ\P HJ]HPSODU]HP3RQDSLVDQLXNLONXNVLÈĝHNLVWZRU]HQLXZLHOXJDGĝHWöZZLHPĝHRGELRUFD]DZV]HFKFH F]HJRĂZLÚFHMOXESRSURVWXMDFKFÚGDOHMUR]ZLMDÊ WZRU]RQ\SURMHNW
14
Wszystko zależy od czasu -DNPRJÚRJUDQLF]\ÊF]DVJHQHURZDQLDV\JQDïX GěZLÚNRZHJR" 2F]\ZLĂFLH NRU]\VWDMÈF ] XNïDGX ]HJDURZHJRG]LDïDMÈFHJRZWU\ELHPRQRVWDELOQ\P -DNPDPQDVWÚSQLHZVWU]\PDÊSUDFÚXU]ÈG]HQLD" 6SUöEXMP\]DVWRVRZDÊGZDXNïDG\]HJDURZH-HGHQXNïDGNRñF]ÈFF\NOSUDF\XUXFKDPLDGUXJL XNïDG7DNLHUR]ZLÈ]DQLHRSLV\ZDïHPMXĝZNVLÈĝFH Elektronika. Od praktyki do teorii $E\]PQLHMV]\ÊSUDZGRSRGRELHñVWZRSRP\ïNLQD]ZLMP\XNïDG\]HJDURZH MHGHQ]QLFKEÚG]LH]HJDUHPRNUHĂODMÈF\PF]DVJHQHURZDQLDGěZLÚNX DGUXJLEÚG]LH]HJDUHPRNUHĂODMÈF\PGïXJRĂÊSDX]\ =HJDU RNUHĂODMÈF\ F]DV WUZDQLD GěZLÚNX EÚG]LH XUXFKDPLDQ\SU]H]Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\$OHWR ZïDĂQLH]W\PNRPSRQHQWHPZLÈ]Dï\VLÚZV]\VWNLHSUREOHP\Z\NRQDQHJRZF]HĂQLHMSURWRW\SX1D V]F]ÚĂFLH]ïÈF]HXUXFKDPLDMÈFHXNïDG]HJDURZ\ G]LDïDQLHFRLQDF]HMQLĝ]ïÈF]HUHVHWZ]PDFQLDF]D RSHUDF\MQHJR-HĝHOLXNïDG]DVLODP\SUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLX b9WRGRXUXFKRPLHQLDXNïDGX]HJDURZHJREÚG]LHQDPSRWU]HEQ\SUÈGRQDSLÚFLX QLĝV]\PRGb9D]ïÈF]HUHVHWEÚG]LHZ\PDJDïR GRVWDUF]HQLDSUÈGXVWDïHJRRQDSLÚFLXQLĝV]\PRG b93RQDGWRXUXFKRPLRQ\XNïDG]HJDURZ\LJQRUXMH ZV]HONLH]PLDQ\QDSLÚFLDQDZVSRPQLDQ\P]ïÈF]X DĝGRNRñFDF\NOXURERF]HJR 7HUD]MXĝZLHV]ĝHOHNWXUDQRWNDWDORJRZ\FKMHVW SU]\GDWQDGRX]\VNDQLDZïDĂQLHWDNLFKV]F]HJöïRZ\FKLQIRUPDFML7DNF]\LQDF]HMXZDĝDPĝHMHVWHP ZVWDQLHVWHURZDÊSUDFÈXNïDGX]HJDURZHJR]DSRPRFÈV\JQDïXZ\MĂFLRZHJRXNïDGX/0
105
0RĝHXGDPLVLÚ]DVWRVRZDÊV\JQDïZ\MĂFLRZ\JHQHURZDQ\SU]H]XNïDG]HJDURZ\RNUHĂODMÈF\GïXJRĂÊ SDX]\GRREQLĝHQLDQDSLÚFLDV\JQDïXSRGDZDQHJR GR]ïÈF]DUHVHWXNïDGX]HJDURZHJRRNUHĂODMÈFHJR F]DVJHQHURZDQLDGěZLÚNX3RQRZQLHVSRW\NDP\ VLÚ]SUREOHPHPGRVWDUF]HQLDV\JQDïXGR]ïÈF]D VWHUXMÈFHJRSUDFÈXNïDGX]HJDURZHJR"7DNDOHV\JQDïZ\MĂFLRZ\JHQHURZDQ\SU]H]XNïDG]HJDURZ\ RNUHĂODMÈF\GïXJRĂÊSDX]\MHVWSUÈGHPVWDï\PSR]EDZLRQ\PMDNLFKNROZLHNWÚWQLHñ.RU]\VWDQLH]WHJR V\JQDïXEÚG]LHGXĝRïDWZLHMV]HQLĝSUDFD]V\JQDïHP Z\MĂFLRZ\PZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR0\ĂOÚĝH ZV]\VWNREÚG]LHG]LDïDÊSRSUDZQLH 3RGNRQLHFSDX]\XNïDG]HJDURZ\RNUHĂODMÈF\MHM GïXJRĂÊXUXFKRPLXNïDG]HJDURZ\RNUHĂODMÈF\F]DV JHQHURZDQLDGěZLÚNX-HĝHOLNWRĂEÚG]LHZFLÈĝNU]\F]DïZSREOLĝXPLNURIRQXWRFDï\SURFHV]RVWDQLH SRZWöU]RQ\RGSRF]ÈWNX 1DU\VXQNXb]QDMGXMHVLÚVFKHPDWRVWDWHF]QHM ZHUVMLREZRGX1DU\VXQNXbXPLHĂFLïHPQRZÈ ZHUVMÚVFKHPDWXEORNRZHJRLOXVWUXMÈFHJRG]LDïDQLH ]PRG\ğNRZDQHJRXU]ÈG]HQLD VFKHPDWLOXVWUXMÈF\ G]LDïDQLHSRSU]HGQLHMZHUVMLREZRGX]QDMGRZDïVLÚ
106
9 V DC 4,7 kΩ 0,68 μF 68 kΩ 68 kΩ
LM741
1 MΩ
47 kΩ
10 μF
10 kΩ
10 μF 1 kΩ 10 kΩ
2N2222
100 kΩ 10 kΩ
470 Ω + 100 μF Układ zegarowy określający czas generowania dźwięku
150 kΩ
555
*G\XNïDG]HJDURZ\RNUHĂODMÈF\F]DVJHQHURZDQLD GěZLÚNX]DNRñF]\F\NOURERF]\V\JQDïSRGDZDQ\ QDMHJRZ\MĂFLXSU]HMG]LH]HVWDQXZ\VRNLHJRZQLVNLFRZ\ïÈF]\]HZQÚWU]QHXU]ÈG]HQLHZ\WZDU]DMÈFHKDïDV6\JQDïWHQEÚG]LHMHGQRF]HĂQLHNLHURZDQ\ ]DSRĂUHGQLFWZHPNRQGHQVDWRUDVSU]ÚJDMÈFHJRGR ]HJDUDRNUHĂODMÈFHJRGïXJRĂÊSDX]\ĽXUXFKRPL JRVSDGHNQDSLÚFLDV\JQDïX=HJDUWHQPXVLSU]H] RNUHĂORQ\F]DVSRZVWU]\P\ZDÊJHQHURZDQLHGěZLÚNXSU]H]QDV]HXU]ÈG]HQLH
QDU\VXQNX 1DU\VXQNXbZLGDÊJRWRZ\ REZöGZ\NRQDQ\QDSï\WFHSURWRW\SRZHM
15 μF 0,01 μF
220 Ω 0,1 μF 150 kΩ 1 kΩ Układ zegarowy określający długość pauzy
555
:\MĂFLH XNïDGX ]HJDURZHJR RNUHĂODMÈFHJR F]DV JHQHURZDQLDGěZLÚNXEÚG]LHZïÈF]DÊLZ\ïÈF]DÊ ]HZQÚWU]QHXU]ÈG]HQLHWDNLHMDNEU]ÚF]\NDOERV\UHQDDODUPRZDNWöUHMGěZLÚNEÚG]LHQDSUDZGÚSU]\FLÈJDïXZDJÚOXG]L%U]ÚF]\NEÚG]LH&LÚNRV]WRZDÊ ]DOHGZLHNLOND]ïRW\FKDV\UHQDWRMXĝNRV]WNLONXG]LHVLÚFLX2EDNRPSRQHQW\PRĝQD]DVLODÊSUÈGHP RQDSLÚFLX b9
10 μF 0,01 μF
220 Ω 10 kΩ
1 kΩ
2N2222
Rysunek 14.1. 6FKHPDWSRSUDZLRQHMZHUVMLXU]ÈG]HQLD SU]HFLZG]LDïDMÈFHJRKDïDVRZL
Eksperyment 14. Skuteczne przeciwdziałanie hałasowi
.JLSPGPO (FOFSVKFTBCZTZHOB HEZLUPžQPEOJFTJFHPT
8[NBDOJBD[PQFSBDZKOZ 8[NBDOJBTZHOB
5SBO[ZTUPS 8[NBDOJBOBUŢƒFOJFQSŕEV JSFHVMVKFKFHPOBQJŢDJF
,POEFOTBUPSXZHBE[BKŕDZ 8ZSØXOVKFOBQJŢDJF1S[FLB[VKF TZHOBVSVDIBNJBKŕDZ[FHBS PLSFžMBKŕDZD[BTHFOFSPXBOJBEƑXJŢLV
;FHBSPLSFžMBKŕDZ D[BTHFOFSPXBOJBEƑXJŢLV (FOFSVKFHPžOZEƑXJŢL[BQPNPDŕ [FXOŢUS[OFHPVS[ŕE[FOJB BOBTUŢQOJFVSVDIBNJBVLBE[FHBSPXZ PLSFžMBKŕDZEVHPžŗQBV[Z
6LBE[FHBSPXZ PLSFžMBKŕDZEVHPžŗQBV[Z ;BUS[ZNVKFQSBDŢVLBEV[FHBSPXFHP PLSFžMBKŕDFHPD[BTHFOFSPXBOJBEƑXJŢLV 1PPLSFžMPOZND[BTJFXTQPNOJBOZ VLBE[PTUBKFQPOPXOJFBLUZXPXBOZ
Rysunek 14.2. 6FKHPDWEORNRZ\LOXVWUXMÈF\G]LDïDQLH RVWDWHF]QHMZHUVMLXU]ÈG]HQLDSU]HFLZG]LDïDMÈFHJRKDïDVRZL
Wszystko zależy od czasu
Rysunek 14.3. *RWRZHXU]ÈG]HQLHSU]HFLZG]LDïDMÈFHKDïDVRZL GXĝ\RNUÈJï\RELHNWWRVROLGQ\EU]ÚF]\N XNïDGPRĝQDSU]H] SHZLHQRJUDQLF]RQ\F]DV]DVLODÊ]DSRPRFÈEDWHULL b9
Podsumowanie zmian -HGQÈ]ZDĝQLHMV]\FK]PLDQMDNLHPXVLDïHPSU]HSURZDG]LÊMHVW]PLDQDUH]\VWRUDķX]LHPLDMÈFHJRĵ UHJXOXMÈFHJR XMHPQH VSU]ÚĝHQLH ]ZURWQH XNïDGX /0 5H]\VWRU b N: ]DVWÈSLïHP UH]\VWRUHP bN:1DRVWDWQLPVFKHPDFLHR]QDF]\ïHPJR]LHORQÈOLWHUÈ$=PLDQ\WHMGRNRQDïHPZFHOX]ZLÚNV]HQLDZVSöïF]\QQLNDZ]PRFQLHQLDZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRĽXNïDGG]LÚNLWHPXMHVWEDUG]LHMF]Xï\
107
-HĝHOLF]XïRĂÊWDRNDĝHVLÚ]DGXĝDWRSRSURVWX ]PQLHMV]MÈ]DSRPRFÈSRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJRb0: 7UDQ]\VWRU1b]RVWDïLQDF]HMSRGïÈF]RQ\GRREZRGX=DPLDVW]DNïöFDÊSUDFÚXNïDGX]HJDURZHJR WHUD]SRGDMHV\JQDïRVWDQLHQLVNLPLXUXFKDPLD XNïDG]HJDURZ\RNUHĂODMÈF\F]DVWUZDQLDJHQHURZDQHJRGěZLÚNX3DPLÚWDMRW\PĝHQDSLÚFLHWRPXVL E\ÊQLĝV]HRGb9 MHGQHMWU]HFLHMQDSLÚFLDSUÈGX ]DVLODMÈFHJR =PLHU]]PLDQ\QDSLÚFLDZSXQNFLH% SRGF]DVNU]\F]HQLDGRPLNURIRQX :\MĂFLH XNïDGX ]HJDURZHJR RNUHĂODMÈFHJR F]DV WUZDQLDJHQHURZDQHJRGěZLÚNXSRïÈF]RQHMHVWZFHODFKGHPRQVWUDF\MQ\FK]GLRGÈ/('R]QDF]RQÈQD VFKHPDFLHOLWHUÈ'-HĝHOLFKFHV]DE\XNïDGG]LDïDï ]JRGQLH]SU]H]QDF]DQLHPWR]DVWÈSWÚGLRGÚEU]ÚF]\NLHP-HĝHOLFKFHV]Z\JHQHURZDÊMHV]F]HJïRĂQLHMV]\GěZLÚNWR]DSRPRFÈSU]HNDěQLNDPRĝHV] XUXFKRPLÊMDNLHĂLQQH]HZQÚWU]QHXU]ÈG]HQLH1DMOHSLHME\ïRE\ĝHE\Ă]DVWRVRZDïRSWRL]RODWRUZFHOX ]DEH]SLHF]HQLDZUDĝOLZHJRXNïDGX/0-HGQDNĝHQLHMHVWWR]DELHJNRQLHF]Q\PRĝHV]VNRU]\VWDÊ ]PDïHJRHOHNWURPHFKDQLF]QHJRSU]HNDěQLND ']LDïDMÈF\ ]HJDU RNUHĂODMÈF\ F]DV JHQHURZDQLD GěZLÚNXZ\WZDU]DZ\VRNLV\JQDïZ\MĂFLRZ\1D NRQLHFF\NOXSUDF\VWDQV\JQDïXMHVWSU]HïÈF]DQ\QD QLVNL=PLDQDV\JQDïXSU]HFKRG]LSU]H]NRQGHQVDWRUVSU]ÚJDMÈF\bP)QLZHOXMHG]LDïDQLHUH]\VWRUD SRGFLÈJDMÈFHJRbN:LDNW\ZXMH]HJDURNUHĂODMÈF\GïXJRĂÊSDX]\6\JQDïZ\MĂFLRZ\JHQHURZDQ\ SU]H]WHQXNïDGMHVWSU]HND]\ZDQ\GRWUDQ]\VWRUD ]QDMGXMÈFHJRVLÚZGROQHMF]ÚĂFLVFKHPDWXNWöU\SU]HNV]WDïFDJRZV\JQDïRQLVNLPQDSLÚFLX]DWU]\PXMÈF\SUDFÚXNïDGX]HJDURZHJRRNUHĂODMÈFHJR F]DVJHQHURZDQLDGěZLÚNX6SUDZGěF]\QDSLÚFLH ZSXQNFLH&SU]\ELHUDWHUD]ZDUWRĂÊ]QDMGXMÈFÈVLÚ ZRGSRZLHGQLP]DNUHVLH'LRGD/('SRGïÈF]RQDGR Z\MĂFLDXNïDGX]HJDURZHJRRNUHĂODMÈFHJRGïXJRĂÊ SDX]\VïXĝ\W\ONRGRRNUHĂOHQLDWHJRF]\XU]ÈG]HQLH G]LDïDSUDZLGïRZR0RĝHV]MÈZ\PRQWRZDÊ]RVWDWHF]QHMZHUVMLXNïDGX
108
*G\VNRñF]\V]SURFHVïÈF]HQLD]HVREÈNRPSRQHQWöZSRGïÈF]]DVLODQLHGRREZRGX3REöUSUÈGXSRGF]DVUR]UXFKXPRĝHVSRZRGRZDÊXUXFKRPLHQLHMHGQHJR]XNïDGöZ]HJDURZ\FK1LHSU]HMPXMVLÚW\P $E\ VSUDZG]LÊ F]\ XNïDG\ ]HJDURZH G]LDïDMÈ ]HZU]\MQDFKZLOÚ]X]LHPLHQLHPVW\NRQXPHU]H bNDĝGHJR]XNïDGöZ1DVNXWHN]ZDUFLD]PDVÈ ZREXSU]\SDGNDFKSRZLQQD]DSDOLÊVLÚGLRGD/(' 0RĝHV]UöZQLHĝ]PLHU]\ÊQDSLÚFLHQD]ïÈF]XXUXFKDPLDMÈF\PSLHUZV]\XNïDG]HJDURZ\.U]\NQLÚFLHGR PLNURIRQXSRZLQQRVSRZRGRZDÊVSDGHNQDSLÚFLD
Testowanie hałasem 7HUD]NU]\F]MDNQDMGïXĝHMGRPLNURIRQX5HDNFMD XNïDGXPRĝHQLHE\ÊQDW\FKPLDVWRZD3LHUZV]D GLRGD/('SRZLQQD]DSDOLÊVLÚQDRNRïRGZLHVHNXQG\=DSDOHQLHVLÚWHMGLRG\ĂZLDGF]\RW\PĝHXNïDG FKFHXUXFKRPLÊ]HZQÚWU]QHXU]ÈG]HQLHJHQHUXMÈFH GěZLÚN1DVWÚSQLHZVSRPQLDQDGLRGD/(']JDĂQLH D]DSDOLVLÚGUXJDLQIRUPXMÈFD&LÚRW\PĝHXNïDG ]HJDURZ\ RNUHĂODMÈF\ GïXJRĂÊ SDX]\ Z\WZDU]D V\JQDï]DWU]\PXMÈF\XNïDG]HJDURZ\RNUHĂODMÈF\ F]DVJHQHURZDQLDGěZLÚNX0RĝHV]GDOHMNU]\F]HÊ GRPLNURIRQXDOHZVSRPQLDQ\XNïDG]HJDURZ\QLH EÚG]LHQDWRUHDJRZDïĽSLHUZV]DGLRGD/('SR]RVWDQLH]JDV]RQDGRXNRñF]HQLDF\NOXSUDF\]HJDUD RNUHĂODMÈFHJRGïXJRĂÊSDX]\ 0LHU]ÈFQDSLÚFLHZSXQNFLH%PRĝHV]GRVWU]HF PDïH]PLDQ\QDSLÚFLDDOHQLHPDMÈRQH]QDF]HQLD GODSUDF\XNïDGXNWöU\GRSXV]F]DGRĂÊGXĝ\PDUJLQHVEïÚGX 0RMHXU]ÈG]HQLHSU]HFLZG]LDïDMÈFHKDïDVRZLG]LDïDSRSUDZQLH0\ĂOÚĝH7ZöMSURMHNWUöZQLHĝQLH VSUDZLDĝDGQ\FKNïRSRWöZ0DPMHV]F]HNLONDXZDJ GRW\F]ÈF\FKMHJRSUDF\ .RQGHQVDWRU HOHNWUROLW\F]Q\ b P) R]QDF]RQ\ QDVFKHPDFLHOLWHUÈ) MHVWQLH]EÚGQ\ZFHOXZ\JïDG]HQLDV\JQDïXSU]HPLHQQHJRSï\QÈFHJRSU]H] Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\LWUDQ]\VWRU1DïDGRZDQLH WHJRNRQGHQVDWRUDWUZDRNRïRVHNXQG\FRRSöěQLD
Eksperyment 14. Skuteczne przeciwdziałanie hałasowi
UHDNFMÚXNïDGX]HJDUDRNUHĂODMÈFHJRF]DVJHQHURZDQLDGěZLÚNX:SUDNW\FHR]QDF]DWRĝHXU]ÈG]HQLH SRW\PMDNNWRĂNU]\NQLH]DG]LDïD]SHZQ\PRSöěQLHQLHP*G\NWRĂSU]HVWDQLHNU]\F]HÊSRQRZQLH PXVL PLQÈÊ VHNXQGD DE\ XNïDG WR ķ]DXZDĝ\ïĵ DZLÚFPRĝHRQZ\NRQDÊMHGHQGRGDWNRZ\F\NO SUDF\]DQLPSU]HVWDQLHJHQHURZDÊGěZLÚN 2VRELĂFLHMHVWWRGODPQLH]DOHWÈWHJRXNïDGXSRQLHZDĝGDMHRQV]DQVÚRVRELHNU]\F]ÈFHMQDRSDQRZDQLHVLÚDMHĝHOLRVREDEÚG]LHGDOHMNU]\F]HÊ WRXU]ÈG]HQLHEÚG]LHGïXĝHMMÈXVSRNDMDÊ -HĝHOLZRODïE\ĂDE\XNïDGUHDJRZDïV]\EFLHMWR ZPLHMVFHZVSRPQLDQHJRNRQGHQVDWRUDZVWDZLQQ\ RSRMHPQRĂFLbP)0QLHMV]\NRQGHQVDWRUZ\JïDG]DMÈF\SU]HSXV]F]DZLÚNV]HWÚWQLHQLDQDSLÚFLDQD VNXWHNWHJRXNïDG]HJDURZ\RNUHĂODMÈF\F]DVJHQHURZDQLDGěZLÚNXPRĝHE\Ê]DïÈF]DQ\VDPRF]\QQLH =MDZLVNRWRPRĝHV]]UHGXNRZDÊFRIDMÈFQLH]QDF]QLHJDïNÚSRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJRb0:8NïDG ZFLÈĝSRZLQLHQFKDUDNWHU\]RZDÊVLÚZ\VWDUF]DMÈFÈ F]XïRĂFLÈ ']LDïDQLHREZRGX]DVLODQHJR]DSRPRFÈ]DVLODF]D ZDUV]WDWRZHJR PRĝH UöĝQLÊ VLÚ QLH]QDF]QLH RG SUDF\REZRGX]DVLODQHJR]DSRPRFÈEDWHULL b9 :XNïDG]LH]DVLODQ\P]EDWHULLQDïDGRZDQLHNRQGHQVDWRUDbP)WUZDGïXĝHMDGRGDWNRZRXNïDG FKDUDNWHU\]XMHVLÚQLHFRPQLHMV]ÈF]XïRĂFLÈ-HĝHOL SRWHQFMRPHWUGRVWURMF]\b0:]DSHZQLD]E\WZÈVNL ]DNUHVUHJXODFMLF]XïRĂFLXNïDGXWRSDPLÚWDMRW\P ĝHPRĝQDMÈ]ZLÚNV]\ÊZ\PLHQLDMÈFUH]\VWRUbN: R]QDF]RQ\QDVFKHPDFLHOLWHUÈ$QDLQQ\FKDUDNWHU\]XMÈF\VLÚQLĝV]\PRSRUHP 'RVWURLïHPXNïDGWDNDE\G]LDïDïSUDZLGïRZRSRGïÈF]RQ\ GR ]DVLODF]D VLHFLRZHJR Ľ SRELHUD RQ ]DGXĝRSUÈGXĝHE\]DVLODÊJRQDGïXĝV]ÈPHWÚ ]EDWHULL b9 .RU]\VWDïHP ] WUDQ]\VWRUD 1b ]DPNQLÚWHJR Z SODVWLNRZHM REXGRZLH 7UDQ]\VWRU\ ]DPNQLÚWH ZPHWDORZ\FKREXGRZDFKPRJÈFKDUDNWHU\]RZDÊ VLÚQLH]QDF]QLHZ\ĝV]ÈPRFÈĽPRĝH]DLVWQLHÊNRQLHF]QRĂÊZ\PLDQ\UH]\VWRUDb:R]QDF]RQHJR QDVFKHPDFLHOLWHUÈ( Wszystko zależy od czasu
1LHPDPSUREOHPöZ]ZDKDQLDPLV\JQDïöZZREZRG]LHDOHMHĝHOLVSRWNDV]VLÚ]WDNLPSUREOHPHP WRZ\PLHñNRQGHQVDWRUbP)R]QDF]RQ\QDVFKHPDFLHOLWHUÈ)QDLQQ\RZLÚNV]HMSRMHPQRĂFL
Dalsze modyfikacje 3RGF]DVSUDF\QDGW\PSURMHNWHPP\ĂODïHPRMHJR SUDNW\F]Q\P]DVWRVRZDQLX0DPSU]\MDFLHODNWöUHJRG]LHFLF]ÚVWR]E\WJïRĂQRZïÈF]DMÈWHOHZL]RU =DPLDVWNU]\F]HÊGRQLFKķĂFLV]FLHWRĵPöJïE\ ]DLQVWDORZDÊXU]ÈG]HQLHSU]HFLZG]LDïDMÈFHKDïDVRZLNWöUH]URELïRE\WR]DQLHJR 3RSU]\PRFRZDQLXXU]ÈG]HQLDGRV]\E\VDPRFKRGX PRĝHRQRSHïQLÊUROÚDODUPXĽNDĝGDQDJïDZLEUDFMD V]\E\EÚG]LHRGHEUDQDSU]H]PLNURIRQHOHNWUHWRZ\ -HĝHOLPDV]VÈVLDGöZSRVLDGDMÈF\FKEDUG]RKDïDĂOLZHJRSVDWRSRSRGïÈF]HQLXGRXU]ÈG]HQLDJHQHUDWRUDIDOXOWUDGěZLÚNRZ\FKPRĝHRQRUHDJRZDÊ QDMHJRV]F]HNDQLH 0RMDNROHĝDQNDVWZLHUG]LïDĝHPRJïDE\VWRVRZDÊ XU]ÈG]HQLHSU]HFLZG]LDïDMÈFHKDïDVRZLMDNRFRĂFR SU]\SRPQLMHMRW\PĝHQDSDUWQHUöZEL]QHVRZ\FK QLHQDOHĝQ\NU]\F]HÊQSZZ\QLNX]GHQHUZRZDQLD ]E\WZROQ\PZ\NRQ\ZDQLHPSU]H]QLFKSRZLHU]RQ\FK]DGDñ 0QLHQDMEDUG]LHMSRGREDVLÚSRGVWDZRZDIXQNFMD XU]ÈG]HQLD SU]HFLZG]LDïDMÈFHJR KDïDVRZL /XELÚ Z\REUDĝDÊVRELHMDNSLRQLHUHOHNWURQLNL%RE:LGODU LQVWDOXMHFRĂWDNLHJRZVZRLPELXU]HDE\ZNXU]HQLQDQLHJRZVSöïSUDFRZQLF\ DWDF\]GDU]DOLVLÚ QDSUDZGÚF]ÚVWR E\OLXVSRNDMDQLSU]H]LU\WXMÈF\ RGJïRV:LGODUPöJïVRELHVLHG]LHÊVSRNRMQLHQD NU]HĂOHLF]HNDÊDĝNWRĂ]DF]QLHNU]\F]HÊQDW\OH JïRĂQR ĝH XUXFKRPL ]DLQVWDORZDQH SU]H] QLHJR XU]ÈG]HQLH 3UDZGRSRGREQLHZWHQVSRVöEMHJRZVSöïSUDFRZQLF\GHQHUZRZDOLVLÚMHV]F]HEDUG]LHM
109
Czy można to zrobić za pomocą mikrokontrolera? 3U]HWZRUQLNL DQDORJRZRF\IURZH ]QDMGXMÈFH VLÚ ZZLÚNV]RĂFLPLNURNRQWUROHUöZREVïXJXMÈEDUG]R V]HURNL]DNUHVQDSLÚÊZSRUöZQDQLX]ZÈVNLP]DNUHVHPQLVNLFKQDSLÚÊGRVWDUF]DQ\FKSU]H]PLNURIRQ 3UDZGRSRGREQLHLWDNEÚG]LHV]ZLÚFPXVLDïSU]HSXĂFLÊV\JQDïPLNURIRQXSU]H]Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\ DGRSLHURV\JQDï]QLHJRZ\FKRG]ÈF\VNLHURZDÊGR PLNURNRQWUROHUD0RĝHV]UöZQLHĝNXSLÊPLNURIRQ HOHNWUHWRZ\]SU]\OXWRZDQÈPDïÈSï\WNÈZ\SRVDĝRQÈ ZHZ]PDFQLDF] 0RĝHV]UöZQLHĝSRV]XNDÊNRQWUROHUöZSRVLDGDMÈF\FKZEXGRZDQ\SURJUDPRZDOQ\XNïDGVWHUXMÈF\ F]XïRĂFLÈZHMĂFLD:FLÈĝEÚG]LHV]PLHÊMHGQDNGR F]\QLHQLD]V\JQDïHPSU]HPLHQQ\PNWöU\PXVLE\Ê DQDOL]RZDQ\GRĂÊV]\ENRZFHOXRNUHĂOHQLDDPSOLWXG\2ZLHOHïDWZLHMGODPLNURNRQWUROHUDE\ïRE\ SU]HWZDU]DÊZ\JïDG]RQÈLZ]PRFQLRQÈZHUVMÚWHJR V\JQDïX7RZ\PDJDïRE\]DVWRVRZDQLDWUDQ]\VWRUD LNRQGHQVDWRUDSRQLHZDĝV\JQDïJHQHURZDQ\QD Z\MĂFLXZ]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJRFKDUDNWHU\]XMH VLÚ]E\WPDï\PQDWÚĝHQLHPDE\ïDWZRPRĝQDJR E\ïRZ\SURVWRZDÊ 0XVLDïE\ĂZLÚFLWDNVNRU]\VWDÊ]ZLHOXNRPSRQHQWöZNWöUH]DVWRVRZDïHPZRSLVDQ\PSURMHNFLH 'DOV]DSUDFDQDGXU]ÈG]HQLHPE\ïDE\GRĂÊSURVWDĽ]DSURJUDPRZDQLHPLNURNRQWUROHUDWDNDE\ Z\NRQ\ZDïMDNÈĂF]\QQRĂÊZRGSRZLHG]LQDV\JQDï ZHMĂFLRZ\QLHMHVWQLF]\PWUXGQ\PDWZRE\ïRE\ Z\JHQHURZDÊV\JQDïZ\MĂFLRZ\RGF]HNDÊFKZLOÚ DQDVWÚSQLHGDOHMDQDOL]RZDÊV\JQDïZHMĂFLRZ\7DN QDSUDZGÚPöJïE\ĂUR]EXGRZDÊSURMHNWRNROHMQH IXQNFMH
110
1DSU]\NïDGPLNURNRQWUROHUPöJïE\]OLF]DÊLOHUD]\ NWRĂNU]\NQLHZFLÈJXRNUHĂORQHJRF]DVXDQDVWÚSQLHZ]DOHĝQRĂFLRGWHJRRGSRZLHGQLRF]ÚVWR XUXFKDPLDÊěUöGïRLU\WXMÈFHJRGěZLÚNX.DĝG\NROHMQ\NU]\NPöJïE\VLÚUöZQLHĝVSRW\NDÊ]FRUD] JïRĂQLHMV]ÈRGSRZLHG]LÈQDV]HJRXU]ÈG]HQLD -HVWHPSHZQ\ĝHVDPRG]LHOQHSRWUDğV]Z\P\ĂOLÊ MHV]F]HLQQHPRĝOLZRĂFL1LHVWHW\NRU]\VWDQLH]PLNURNRQWUROHUDQLH]ZDOQLD]RERZLÈ]NXSRVLDGDQLD ZLHG]\ QD WHPDW IXQNFMRQRZDQLD Z]PDFQLDF]D RSHUDF\MQHJR
Co dalej? :]PDFQLDF]HRSHUDF\MQHPDMÈZLHOHLQQ\FK]DVWRVRZDñDOHQLHNWöUH]QLFKVÈGRĂÊVNRPSOLNRZDQH -HĝHOLMHVWHĂ]DLQWHUHVRZDQ\WRPRĝHV]SRF]\WDÊ VRELHQDLFKWHPDW-HGQD]PRLFKXOXELRQ\FKSR]\FMLGRW\F]ÈF\FKZ]PDFQLDF]\RSHUDF\MQ\FKWR 0DNH $QDORJ6\QWKHVL]HUV5D\D:LOVRQD :NROHMQ\FKUR]G]LDïDFKRPöZLÚNRPSRQHQW\F\IURZH=ZLHOXSRZRGöZZROÚSUDFRZDÊZïDĂQLH ]WDNLPLHOHPHQWDPL0RĝQDMH]HVREÈïÈF]\ÊLQLH PDUWZLÊVLÚRQLH]JRGQRĂÊQDSLÚÊ.RPSRQHQW\ F\IURZHQLHZ]PDFQLDMÈNDĝGHJRQDZHWQLHZLHONLHJR ]DNïöFHQLDDOERWÚWQLHQLDQDSLÚFLD'RSXV]F]DMÈF SHZLHQPDUJLQHVEïÚGöZSUDFXMÈRQH]V\JQDïDPL RGZöFKVWDQDFK Z\VRNLPLQLVNLP0RĝHV]MHUR]XPLHÊMDNRZïÈF]HQLHOXEZ\ïÈF]HQLHV\JQDïXDOER MDNRZDUWRĂFLELQDUQH bL %RE:LGODUQLHLQWHUHVRZDïVLÚXNïDGDPLF\IURZ\PL DQLV\VWHPHPGZöMNRZ\P3UDZGRSRGREQLHSRZLHG]LDïNLHG\ĂĝHķNDĝG\LGLRWDXPLHSROLF]\ÊGRMHGQHJRĵ1LHVWHW\QLHZV]\VF\MHVWHĂP\WDNLQWHOLJHQWQL MDN%RE2EZRG\F\IURZH]ZDOQLDMÈQDV]RERZLÈ]NX FLÈJïHMDQDOL]\QLHSU]HZLG\ZDOQ\FK]PLDQV\JQDïöZ ]F]\PPLHOLĂP\GRF]\QLHQLDSRGF]DVSUDF\]REZRGDPLDQDORJRZ\PL
Eksperyment 14. Skuteczne przeciwdziałanie hałasowi
Eksperyment 15. Wszystko jest takie logiczne! 0RMHZSURZDG]HQLHGRXNïDGöZORJLF]Q\FKPRJïHĂ SU]HF]\WDÊMXĝZF]HĂQLHMZNVLÈĝFHElektronika. Od praktyki do teoriiDOHXQLNDïHPEDUG]LHM]ïRĝRQ\FK DVSHNWöZNRPSRQHQWöZWDNLFKMDNPXOWLSOHNVHU\ F]\UHMHVWU\SU]HVXZDMÈFH']LVLDMXNïDG\WDNLHVÈ ]QDF]QLHU]DG]LHMVSRW\NDQHQLĝNLHG\ĂDOHZV]\VWNLHXU]ÈG]HQLDNRPSXWHURZHZFLÈĝRSLHUDMÈVLÚQD XNïDGDFKORJLF]Q\FK3RJïÚEP\ZLHG]ÚQDLFKWHPDW GRZLHG]P\VLÚMDNSUDFXMÈLGREU]HVLÚSU]\W\P EDZP\
Eksperyment 15. — testowanie telepatii 3LHUZV]\SURMHNWZNWöU\P]DVWRVXMHP\XNïDG\ ORJLF]QHZ\GDMHVLÚ]DG]LZLDMÈFRSURVW\%ÚG]LHV] SRWU]HERZDïW\ONRF]WHUHFKSU]\FLVNöZNLONXXNïDGöZVFDORQ\FKLGLRG\/('-DNVLÚSöěQLHMRNDĝH XNïDGWHQZFDOHQLHMHVWWDNLSURVW\ 3R]RUQ\PFHOHPWHJRHNVSHU\PHQWXMHVWVSUDZG]HQLH7ZRMHJRSRVWU]HJDQLDSR]D]P\VïRZHJRF]ÚVWR R]QDF]DQHJRDNURQLPHP(63%XGRZDQHXU]ÈG]HQLH QD]ZLMP\WHVWHUHPWHOHSDWLL
Kontekst: postrzeganie pozazmysłowe
15
%\ÊPRĝHE\ïRWRVSRZRGRZDQHW\PĝHQDSUDZGÚ ZLHU]\OLZSRVWU]HJDQLHSR]D]P\VïRZHLQLHFKFLHOL DE\MHGHQG]LHñ]DZDĝ\ïQDĂUHGQLPZ\QLNXFDïHJR HNVSHU\PHQWX3DPLÚWDMRW\PĝHJG\EÚG]LHV]NRU]\VWDÊ]WHJRSURMHNWXWRQDZHWRVRE\Z\ND]XMÈFH GREUHLQWHQFMHPRJÈSUöERZDÊ&LÚRV]XNDÊĽMHĝHOL RV]XNXMÈUöZQLHĝVLHELH
Przygotowania 1LHGDVLÚFLÈJOHF]\WDÊZF]\LPĂXP\ĂOHDZLÚFQDOHĝ\SU]HSURZDG]LÊEDGDQLDRSLHUDMÈFHVLÚQDGRĂÊ GXĝHMSUöELHVWDW\VW\F]QHMĽPXVLP\SRZWöU]\Ê HNVSHU\PHQWVHWNLDOERW\VLÈFHUD]\1DV]HZ\QLNL PXVLP\SRUöZQDÊ]UDFKXQNLHPSUDZGRSRGRELHñVWZD :ïDĂQLHZWHQVSRVöEWU]HEDEÚG]LHSU]HSURZDG]DÊRSLV\ZDQ\HNVSHU\PHQW3U]HGMHGQÈRVREÈ XPLHV]F]RQH]RVWDQÈGZDSU]\FLVNLSU]HGGUXJÈ ]RVWDQÈXPLHV]F]RQHNROHMQHGZDSU]\FLVNL2VRE\ VLHG]ÈQDSU]HFLZNRVLHELH,FKUÚFHVÈ]DVïRQLÚWH RGSRZLHGQLÈSU]HJURGÈ1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRHNVSHU\PHQWZLG]LDQ\]JöU\%\ÊPRĝHQLH LQWHUHVXMH&LÚEXGRZDWHJRZV]\VWNLHJR]ZïDV]F]D MHĝHOLQLHG\VSRQXMHV]NLPĂGRSRPRF\DOHPRĝHV]Z\NRQDÊFRĂSURZL]RU\F]QHJRFRSR]ZROL QDVSUDZG]HQLHG]LDïDQLDHOHNWURQLF]QHJRXNïDGX
2GNLONXG]LHVLÚFLROHFLQDXNRZF\EDGDMÈF\]MDZLVNDSDUDQRUPDOQHGRV]XNLZDOLVLÚLFKZOXG]NLP XP\ĂOH-%5KLQHE\ïMHGQ\P]SLRQLHUöZW\FKEDGDñ3UDFRZDïQD'XNH8QLYHUVLW\: bUZ\GDï NVLÈĝNÚExtrasensory PerceptionLNRQW\QXRZDïEDGDQLDDĝGRODWXELHJïHJRZLHNX-HJREDGDQLD E\ï\NU\W\NRZDQH]WHJRSRZRGXĝHNLONDNURWQLH RGNU\ïĝHMHJRDV\VWHQFLGRSXV]F]DOLVLÚRV]XVWZ 111
,VWQLHMÈF]WHU\NRPELQDFMHW\ONRGZLHR]QDF]DMÈVXNFHVDZLÚFSUDZGRSRGRELHñVWZRX]\VNDQLDZïDĂFLZHMNRPELQDFMLZFLVNDQ\FKSU]\FLVNöZZ\QRVL 8]\VNDQLH]QDF]QLHZ\ĝV]HMOLF]E\ķVXNFHVöZĵ SRGF]DVHNVSHU\PHQWXPRJïRE\R]QDF]DÊĝHMHGQD RVREDSR]D]P\VïRZRSRVWU]HJD]DPLDU\GUXJLHM RVRE\0RĝHWHĝR]QDF]DÊWRĝHMHGQD]RVöERV]XNLZDïD=DJDGQLHQLHPZ\NU\ZDQLDRV]XVWZ]DMPÚ VLÚSöěQLHM 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRVFKHPDWORJLF]Q\ XNïDGXZNWöU\PZFHOXRNUHĂOHQLDWHJRF]\GDQD SUöEDMHVWVXNFHVHPF]\SRUDĝNÈ]DVWRVRZDQR EUDPNLORJLF]QH$1'L25
Sukces Rysunek 15.1. :LGRN]JöU\Ľ$JDWDL%ïDĝHMSU]\JRWRZXMÈ VLÚGRVSUDZG]HQLDVZRLFKPRĝOLZRĂFLSRVWU]HJDQLD SR]D]P\VïRZHJR
8F]HVWQLNöZSURMHNWXQD]ZÚLPLRQDPL$JDWDL%ïDĝHM /XELÚLPLRQDNWöUHVÈïDWZHGR]DSDPLÚWDQLD1D QLHNWöU\FKGLDJUDPDFKLPLRQDWH]RVWDQÈVNUöFRQH GROLWHU$L% 3U]\FLVNL]QDMGXMÈFHVLÚSU]HG$JDWÈVÈR]QDF]RQHV\PERODPL$bLA1DSU]\FLVNL]QDMGXMÈFHVLÚ SU]HG%ïDĝHMHPĽ%bLB1,FKFHOHPMHVWZFLĂQLÚFLHXPLHV]F]RQ\FKSU]HGQLPLSU]\FLVNöZ:W\P FHOXQDOHĝ\WHOHSDW\F]QLHZ\F]XÊMDNLSU]\FLVNZFLVNDRVREDVLHG]ÈFDQDSU]HFLZNR6XNFHVHPZW\P HNVSHU\PHQFLHQD]\ZDP\V\WXDFMÚZNWöUHM$JDWDZFLĂQLHSU]\FLVN$D%ïDĝHMSU]\FLVN%bOXE JG\ZFLVQÈRQLSU]\FLVNLA1bLB13RUDĝNÈQD]\ZDP\MHGQRF]HVQHZFLĂQLÚFLHSU]\FLVNöZ$bLB1bOXE A1bL%
112
Rysunek 15.2. -HĝHOLMHGQRF]HĂQLH]RVWDQÈZFLĂQLÚWHSU]\FLVNL $bL%bOXE$bL%WREUDPNLORJLF]QHVSRZRGXMÈ]DSDOHQLH VLÚODPSNLķ6XNFHVĵ
-HĝHOLQLHSDPLÚWDV]V\PEROLLVSRVREöZG]LDïDQLD EUDPHNORJLF]Q\FKWRVSöMU]QDU\VXQNLbL 6\JQDï Z\VRNL R]QDF]RQR NRORUHP F]HUZRQ\P DV\JQDïQLVNLNRORUHPF]DUQ\P
Eksperyment 15. Wszystko jest takie logiczne!
Rysunek 15.3. =ïÈF]DZHMĂFLRZHEUDPHNORJLF]Q\FKQD VFKHPDWDFKQDMF]ÚĂFLHMXPLHV]F]DVLÚXJöU\DLFKZ\MĂFLD XGRïX GRNDĝGHJR]ïÈF]DZHMĂFLRZHJRPRĝHE\ÊSRGDQ\ V\JQDïZ\VRNLOXEQLVNL QDU\VXQNXV\JQDï\WHR]QDF]RQR NRORUHPF]HUZRQ\PLF]DUQ\P LVWQLHMÈZLÚFF]WHU\PRĝOLZH NRPELQDFMHV\JQDïöZZHMĂFLRZ\FK NDĝGHMNRPELQDFML V\JQDïöZZHMĂFLRZ\FKSU]\SLVDQ\MHVWRGSRZLHGQLV\JQDï Z\MĂFLRZ\
Eksperyment 15. — testowanie telepatii
Rysunek 15.4. 6\JQDï\ZHMĂFLRZHLZ\MĂFLRZHEUDPHN$1' 125L;125 NRORUF]HUZRQ\R]QDF]DV\JQDïZ\VRNLDNRORU F]DUQ\V\JQDïQLVNL
1DU\VXQNXb]QDMGXMHVLÚGLDJUDPQDNWöU\P ZV]\VWNLPPRĝOLZ\PNRPELQDFMRPV\JQDïöZZHMĂFLRZ\FKSU]\SLVDQRV\JQDï\Z\MĂFLRZHRGSRZLHGQLHGODEUDPNLGDQHJRW\SX
113
Wejścia
Wyjście
Wyjście
Wyjście
Rysunek 15.5. Ten prosty diagram pozwala szybko
SU]\SRPQLHÊVRELHMDNG]LDïDMÈEUDPNLORJLF]QH
']LDïDQLHZV]\VWNLFKXNïDGöZZNWöU\FKNRU]\VWDP ]EUDPHNORJLF]Q\FKPRĝHV]VSUDZG]LÊ]DSRPRFÈ GDUPRZHJRV\PXODWRUDWDNLHJRMDNQDSU]\NïDGWD LQWHUQHWRZDDSOLNDFMD KWWS ZZZQHXURSURGXFWLRQV EHH[SHULPHQWVWKHORJLFODE3U]HGVWZRU]HQLHP REZRGXZWHMDSOLNDFMLZDUWRREUöFLÊNVLÈĝNÚQDERN 8NïDG\ORJLF]QH]Z\NOHU\VXMHVLÚWDNĝHE\V\JQDï SU]HFKRG]LïSU]H]VFKHPDWRGJöU\GRGRïXDV\PXODWRU]DNïDGDĝHV\JQDïEÚG]LHSU]HSï\ZDïRGVWURQ\ OHZHMGRSUDZHM7DNF]\LQDF]HMV\PXODWRUWRW\ONR NURNSRĂUHGQLSU]HGVDPRG]LHOQ\P]EXGRZDQLHP REZRGX]SUDZG]LZ\FKNRPSRQHQWöZ
Podstawowe wiadomości dotyczące układów logicznych • .DĝGDEUDPNDVNïDGDVLÚ]ZLHOXNU]HPRZ\FK WUDQ]\VWRUöZ:FLÈĝXĝ\ZDQHVÈXNïDG\]DPNQLÚWH Z NODV\F]Q\FK REXGRZDFK GZXU]ÚGRZ\FKSRVLDGDMÈF\FKF]WHUQDĂFLH]ïÈF]\SU]H]QDF]RQ\FKGRPRQWDĝXZRWZRUDFK Sï\WNLREZRGX-HGQDNFRUD]F]ÚĂFLHMVSRW\ND VLÚXNïDG\ZZHUVMLSU]H]QDF]RQHMGRPRQWDĝXSRZLHU]FKQLRZHJR • .RPSXWHU\QLHVÈ]EXGRZDQHQDED]LHEUDPHNORJLF]Q\FKDOHEUDPNLWHVÈF]ÚVWRVWRVRZDQHZFHOXSRïÈF]HQLD]HVREÈUöĝQ\FK HOHPHQWöZ]QDMGXMÈF\FKVLÚQDSï\WFHREZRGX
114
• &]WHUQDVWRVW\NRZ\XNïDGPRĝH]DZLHUDÊF]WHU\EUDPNLRGZöFKZHMĂFLDFKWU]\EUDPNL RWU]HFKZHMĂFLDFKGZLHEUDPNLRF]WHUHFK ZHMĂFLDFKOXEMHGQÈEUDPNÚRRĂPLXZHMĂFLDFK7DNLHXNïDG\QD]\ZDP\SRF]ZöUQ\PL SRWUöMQ\PLSRGZöMQ\PLLSRMHG\QF]\PLĽ Z]DOHĝQRĂFLRGOLF]E\EUDPHN]QDMGXMÈF\FK VLÚZHZVSöOQHMREXGRZLH • %UDPNL]QDMGXMÈFHVLÚZHZVSöOQHMREXGRZLH G]LDïDMÈQLH]DOHĝQLHRGVLHELH • :HMĂFLDQLHXĝ\ZDQ\FKEUDPHNSRZLQQ\E\Ê ]ZDUWH]PDVÈREZRGXĽSR]ZROLWRQDXQLNQLÚFLHSUREOHPöZ]ZLÈ]DQ\FK]]DNïöFHQLDPL LSRODPLHOHNWURPDJQHW\F]Q\PL • :\VRNLV\JQDïZHMĂFLRZ\FKDUDNWHU\]XMHVLÚ QDSLÚFLHP EOLVNLP SRWHQFMDïRZL GRGDWQLHM V]\Q\]DVLODMÈFHMDQLVNLV\JQDïZHMĂFLRZ\ FKDUDNWHU\]XMHVLÚQDSLÚFLHPEOLVNLPSRWHQFMDïRZLb9,VWQLHMÈUöZQLHĝXNïDG\ORJLF]QH G]LDïDMÈFH]SUÈGHPRRGZURWQHMSRODU\]DFML DOHVÈRQHU]DGNRVSRW\NDQH • ,VWQLHMÈUöĝQHķURG]LQ\ĵXNïDGöZORJLF]Q\FK %ÚGÚ NRU]\VWDÊ ] XNïDGöZ QDOHĝÈF\FK GR URG]LQ\+&ĽR]QDF]HQLDZV]\VWNLFK XNïDGöZUR]SRF]\QDMÈVLÚRGF\IU6\PERO +&LQIRUPXMHQDVRW\PĝHVÈWRV]\ENLHXNïDG\&026=DPLDVWF\IUbQD]ZDNRQNUHWQHJR XNïDGXPRĝH]DZLHUDÊGZLHWU]\DOERF]WHU\ F\IU\WZRU]ÈFHQXPHULGHQW\ğNDF\MQ\GDQHJR PRGHOX*G\EÚG]LHWRNRQLHF]QHEÚGÚNRU]\VWDÊ]HVWDUV]\FKXNïDGöZ&026QDOHĝÈF\FK GRURG]LQ\% • =DFKRZDM RVWURĝQRĂÊ ]DPDZLDMÈF XNïDG\ ORJLF]QH 2]QDF]HQLD NRPSRQHQWöZ SU]H]QDF]RQ\FKGRPRQWDĝXSU]HSODWDQHJRRUD] SRZLHU]FKQLRZHJR VÈ QLHPDO LGHQW\F]QH :LÚNV]RĂÊVNOHSöZLQWHUQHWRZ\FKSRVLDGD ğOWUSR]ZDODMÈF\]DZÚ]LÊZ\QLNLZ\V]XNLZDQLDGRNRPSRQHQWöZPDMÈF\FKREXGRZÚRGSRZLHGQLÈGODZ\EUDQHJRSU]H]&LHELHVSRVREXPRQWDĝX
Eksperyment 15. Wszystko jest takie logiczne!
• -HĝHOLXNïDG\ORJLF]QHQDOHĝÈGRWHMVDPHMURG]LQ\WRPRĝQDWZRU]\Ê]QLFKïDñFXFK\Ľ ïÈF]\Ê Z\MĂFLH MHGQHM EUDPNL ] ZHMĂFLHP NROHMQHM • 0RĝQDSRZLHG]LHÊĝHXNïDGORJLF]Q\ķGRVWDUF]DĵSUÈGJG\QDMHJRZ\MĂFLXSRGDZDQ\MHVW V\JQDïZ\VRNLDJG\SRGDZDQ\MHVWV\JQDï QLVNLWRXNïDGķSRELHUDĵSUÈG • 3U]H]NDĝGÈ]EUDPHNORJLF]Q\FK]URG]LQ\ +&PRĝHSU]HSï\ZDÊSUÈGVWDï\RQDWÚĝHQLX bP$1DWÚĝHQLHWDNLHZ\VWDUF]DGR]DVLOHQLD GLRG\/('3RELHUDMÈF]XNïDGXSUÈGRWDNLP QDWÚĝHQLXREQLĝDV]QDSLÚFLHV\JQDïXZ\MĂFLRZHJR1DSLÚFLHQDZ\MĂFLXEUDPNLORJLF]QHM GRNWöUHMSRGïÈF]RQRGLRGÚ/('VSUDZG]DM ]DSRPRFÈPLHUQLND=DFKRZDMV]F]HJöOQÈ RVWURĝQRĂÊJG\GRZ\MĂFLDWDNLHMEUDPNLORJLF]QHMSRGïÈF]RQRZHMĂFLHNROHMQHM:UD]LH NRQLHF]QRĂFLSRGïÈF]V]HUHJRZRGRGLRG\ UH]\VWRUFKDUDNWHU\]XMÈF\VLÚZLÚNV]\PRSRUHPHOHNWU\F]Q\P • *G\GRZHMĂFLDEUDPNLSRGïÈF]RQ\MHVWSU]HïÈF]QLNOXESU]\FLVNWRSDPLÚWDMRNRQLHF]QRĂFLSRGïÈF]HQLDGRQLHJRUH]\VWRUDSRGZ\ĝV]DMÈFHJRPDMÈFHJRQDFHOXSRGDQLHQD ]ïÈF]HV\JQDïXZ\VRNLHJROXEQLVNLHJRSRUR]ZDUFLXSU]HïÈF]QLND ]REDF]U\VXQHN
10 kΩ
• 6FKHPDWORJLF]Q\WRQLHWRVDPRFRVFKHPDW LGHRZ\XNïDGX1DVFKHPDFLHORJLF]Q\P WDNLPMDNWHQZLGRF]Q\QDU\VXQNX ]Z\NOHQLH]D]QDF]DVLÚOLQLL]DVLODMÈF\FKEUDPNL ORJLF]QH DQL UH]\VWRUöZ SRGFLÈJDMÈF\FK LĂFLÈJDMÈF\FK1DVFKHPDFLHLGHRZ\POXE Z\NRQDZF]\P]DPLDVWEUDPHNORJLF]Q\FK ZLGRF]QHVÈXNïDG\VFDORQHDSRQDGWRQD VFKHPDFLHQDQLHVLRQHVÈZV]\VWNLHQLH]EÚGQHOLQLH]DVLODMÈFH
Układy logiczne służące do testowania postrzegania pozazmysłowego =DïRĝHQLHREZRGXZLGRF]QHJRQDU\VXQNXbMHVW EDUG]RSURVWH0RĝQDMHVSURZDG]LÊGRMHGQHJR ]GDQLD -HĝHOLZFLĂQLÚWHVÈSU]\FLVNL$bL $1' %bOXE 25 JG\ZFLĂQLÚWHVÈSU]\FLVNLA1bL $1' B1WRSUöED NRñF]\VLÚVXNFHVHP -DNZLG]LV]DQJORMÚ]\F]QHQD]Z\EUDPHNORJLF]Q\FKRGQRV]ÈVLÚEH]SRĂUHGQLRGRLFKIXQNFML : GDOV]HM F]ÚĂFL WHNVWX HOHPHQW V\PEROL]RZDQ\ SU]H] ]LHORQ\ NZDGUDW ZLGRF]Q\ QD U\VXQNX bEÚGÚQD]\ZDïķZVNDěQLNLHPĵZSUDNW\FHPRJïDE\WRE\ÊGLRGD/(']DSDODMÈFDVLÚJG\$JDWD L%ïDĝHMZFLVQÚOLWHVDPHSU]\FLVNL OXESRUR]XPLHOL VLÚWHOHSDW\F]QLHĽMHĝHOLZWRZLHU]\V] -DNQDUD]LHORJLNDG]LDïDQLDXNïDGXMHVWEDUG]RSURVWDDOHSRF]HNDMDĝZ\NRQDP\JRZSUDNW\FH-DN ]DZV]HQDMOHSV]\PVSRVREHPQDXNLRNDĝHVLÚSUDFD QDGSURMHNWHP
Rysunek 15.6. *G\SUÈGRGRGDWQLPQDSLÚFLXZSï\ZDGR ZHMĂFLDEUDPNLORJLF]QHM]DSRĂUHGQLFWZHPSU]\FLVNX OXEHOHNWURPHFKDQLF]QHJRSU]HïÈF]QLNDQLH]EÚGQHMHVW ]DVWRVRZDQLHUH]\VWRUDĂFLÈJDMÈFHJRĽSU]HFLZG]LDïDRQ ķSï\ZDQLXĵ]ïÈF]DJG\REZöGEÚG]LHUR]ïÈF]RQ\ ZSU]\SDGNX RGZURWQHMSRODU\]DFMLSUÈGXSï\QÈFHJRGRZHMĂFLDEUDPNL ]DPLDVWUH]\VWRUDĂFLÈJDMÈFHJRQDOHĝ\VWRVRZDÊUH]\VWRU SRGFLÈJDMÈF\
Eksperyment 15. — testowanie telepatii
115
Łączymy obwód 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRVFKHPDW\NRQğJXUDFML]ïÈF]\XNïDGöZORJLF]Q\FK$1'L25
Dodatnia szyna zasilająca znajduje się teraz po prawej stronie
10 kΩ
5 V DC stabilizowane
10 kΩ 10 kΩ 10 kΩ
Rezystory ściągające Wyjście bramki AND Wejścia nieużywanych bramek zwarto z masą
Układ logiczny 74HC08 Wyjście bramki AND Wejścia nieużywanych bramek zwarto z masą
Wskaźnik „sukces” Układ logiczny 74HC32 Rysunek 15.7. .DĝG\F]WHUQDVWRVW\NRZ\XNïDGORJLF]Q\PRĝH ]DZLHUDÊF]WHU\QLH]DOHĝQHGZXZHMĂFLRZHEUDPNL$1'OXE 25FRZLGDÊQDU\VXQNX XNïDG\VFDORQHWHJRW\SXPRĝHP\ RNUHĂOLÊPLDQHPSRF]ZöUQ\FKGZXZHMĂFLRZ\FK
6FKHPDWZ\NRQDZF]\REZRGX]QDMGXMHVLÚQDU\VXQNX3RUöZQDMJR]HVFKHPDWHPORJLF]Q\P SRND]DQ\PQDU\VXQNX1DXNïDGDFKVFDORQ\FK XPLHĂFLïHPPLQLDWXURZHV\PEROHEUDPHNĽ]QDN &V\PEROL]XMHEUDPNÚ$1'DOLWHUDOEUDPNÚ25 QLHVÈWRSRZV]HFKQLHXĝ\ZDQHVNUöW\
116
220 Ω Wejścia nieużywanych bramek zwarto z masą
Wejścia nieużywanych bramek zwarto z masą
Rysunek 15.8. 6FKHPDWZ\NRQDZF]\SURVWHJRREZRGX SU]H]QDF]RQHJRGRWHVWRZDQLDSRVWU]HJDQLDSR]D]P\VïRZHJR
• 'RGDWQLD V]\QD ]DVLODMÈFD ]QDMGXMH VLÚ SR SUDZHMVWURQLHVFKHPDWXĽMHVWWRZ\JRGQHUR]ZLÈ]DQLHERZSU]\SDGNXZLÚNV]RĂFL XNïDGöZORJLF]Q\FKVW\NQXPHUQDOHĝ\ SRïÈF]\Ê]GRGDWQLPELHJXQHPěUöGïDSUÈGX:ZLÚNV]RĂFLREZRGöZSU]HGVWDZLRQ\FK ZGDOV]HMF]ÚĂFLWHMNVLÈĝNLGRGDWQLD]ELRUF]DV]\QD]DVLODMÈFDEÚG]LH]QDMGRZDïDVLÚ SR SUDZHM VWURQLH VFKHPDWX 8ZDĝDM DE\ QLHSRGïÈF]\ÊGRXNïDGöZVFDORQ\FKSUÈGX RRGZURWQHMSRODU\]DFMLĽPRJïRE\WRGRSURZDG]LÊGRLFKXV]NRG]HQLD
Eksperyment 15. Wszystko jest takie logiczne!
1DU\VXQNX bSU]HGVWDZLRQRJRWRZ\XNïDGZ\NRQDQ\QDSï\WFHSURWRW\SRZHM
-DNGRWÈGZV]\VWNRLG]LHGREU]H1LHPQLHMSDWU]ÈF QDXNïDGSHZQLHGRP\ĂODV]VLÚĝHZ\PDJDRQ SHZQ\FKPRG\ğNDFMLNWöUHQDOHĝ\Z\NRQDÊDE\ PRĝQDJRE\ïRXĝ\ZDÊZSUDNW\FH
Ulepszanie projektu 8ZDĝDPĝHSRZLQQLĂP\GRGDÊV\JQDOL]DFMÚSUDF\ XNïDGXNWöUDEÚG]LHF]\WHOQDGODXĝ\WNRZQLND:DUWR GRGDÊUöZQLHĝIXQNFMÚ]DSRELHJDMÈFÈRV]XNLZDQLX
Rysunek 15.9. 1DMSURVWV]\XNïDGSU]H]QDF]RQ\GRWHVWRZDQLD WHOHSDWLL SU]\FLVNLSU]H]QDF]RQHGODXF]HVWQLNöZWHVWX XPLHV]F]RQRZJöUQHMF]ÚĂFLSï\WNLSURWRW\SRZHM GLRGÚ V\JQDOL]XMÈFÈķVXNFHVĵZLGDÊXGRïXSï\WNL
1DVFKHPDFLHQLHXPLHĂFLïHPUHJXODWRUDQDSLÚFLDĽ XNïDGXbRUD]GZöFKNRQGHQVDWRUöZNWöUHVÈ Z\PDJDQHSU]H]XNïDG\]URG]LQ\+&:LG]ÈF QDVFKHPDFLHQDSLVķb9'&VWDELOL]RZDQ\ĵSRZLQLHQHĂZLHG]LHÊĝH]DSUH]HQWRZDQ\XNïDGZ\PDJD ]DVWRVRZDQLDUHJXODWRUDQDSLÚFLDLNRQGHQVDWRUöZ 1LHXĝ\ZDQH]ïÈF]DZHMĂFLRZHXNïDGXVFDORQHJR SRZLQQ\E\Ê]ZDUWH]PDVÈĽG]LÚNLWHPXQLHEÚGÈ RQHUHDJRZDÊQD]DNïöFHQLDHOHNWURPDJQHW\F]QH :\MĂÊ QLHXĝ\ZDQ\FK EUDPHN QLH PXVLV] ïÈF]\Ê ]PDVÈ
• 6SUDZG]DMÈFVZRMH]GROQRĂFLWHOHSDW\F]QH $JDWDQLHPRĝHZLG]LHÊSU]\FLVNöZZFLVNDQ\FKSU]H]%ïDĝHMDD%ïDĝHMQLHPRĝHZLG]LHÊ SU]\FLVNöZZFLVNDQ\FKSU]H]$JDWÚ3RZVWDMHSUREOHPĽVNÈGXF]HVWQLF\WHVWXPDMÈZLHG]LHÊĝHZïDĂQLHUR]SRF]ÚïDVLÚNROHMQDSUöED"3RWU]HEXMHP\ZLÚFODPSNLV\JQDOL]XMÈFHM $JDFLHJRWRZRĂÊ%ïDĝHMDJG\WHQZFLĂQLHMXĝ NWöU\Ă]SU]\FLVNöZD$JDWDMHV]F]HWHJRQLH ]URELïD'UXJDODPSNDSRZLQQDV\JQDOL]RZDÊ %ïDĝHMRZLJRWRZRĂÊ$JDW\JG\WDZFLVQÚïD MXĝNWöU\Ă]SU]\FLVNöZD%ïDĝHMMHV]F]HWHJR QLH]URELï • 3LVDïHPMXĝZF]HĂQLHMĝHQDZHWXF]FLZLOXG]LH F]DVHPPRJÈSRGHMPRZDÊSUöE\RV]XNLZDQLDSRGF]DVWHVWXSRQLHZDĝPRJÈXZDĝDÊ ĝHDNXUDWWHJRGQLDLFK]GROQRĂFLWHOHSDW\F]QH RVïDEï\1LHVWHW\RV]XNLZDQLHZQDV]\PHNVSHU\PHQFLHMHVWEDUG]RïDWZHĽZ\VWDUF]\ ĝHMHGHQ]XF]HVWQLNöZWHVWXZFLĂQLHMHGQRF]HĂQLHREDSU]\FLVNL • 7HUD]PDP\W\ONRMHGQÈGLRGÚV\JQDOL]XMÈFÈ VXNFHV3RWU]HEXMHP\MHV]F]HGLRG\NWöUD EÚG]LHV\JQDOL]RZDïDSRUDĝNÚ :NROHMQ\PHNVSHU\PHQFLHZSURZDG]ÚRSLVDQH PRG\ğNDFMHGRREZRGXĽUH]XOWDWWHMRSHUDFMLRNDĝHVLÚ]DVNDNXMÈF\
'LRGDNWöUÈZVWDZLïHĂZXNïDG]LHSRZLQQD]DSDODÊ VLÚW\ONRZWHG\JG\ZFLĂQLHV]MHGQRF]HĂQLHSDUÚ SU]\FLVNöZ$bL%bOXEA1bLB1
Eksperyment 15. — testowanie telepatii
117
Eksperyment 16. Ulepszony tester postrzegania pozazmysłowego =DQLPSRNDĝÚ&LQRZÈZHUVMÚVFKHPDWXFKFLDïE\P RSLVDÊZSURZDG]DQH]PLDQ\8ZDĝDPĝHVFKHPDW ORJLF]Q\]DZV]HSRZLQLHQE\ÊSRSU]HG]RQ\RSLVHP VïRZQ\P
16 B jest gotowy
.ROHMQ\PNURNLHPEÚG]LH]DPLDQDGLDJUDPXORJLF]QHJRZHZïDĂFLZ\VFKHPDWREZRGX]ZV]\VWNLPL QLH]EÚGQ\PLNRPSRQHQWDPL
Czy jesteś gotowy? 'RGDQLHODPSHNV\JQDOL]XMÈF\FKJRWRZRĂÊZ\GDMH VLÚGRĂÊïDWZ\P]DGDQLHP0RĝQDMHRSLVDÊZQDVWÚSXMÈF\VSRVöE ķ-HĝHOLSU]\FLVN$bOXE 25 A1b]RVWDQLHZFLĂQLÚW\ WRRGSRZLHGQLDODPSNDSRLQIRUPXMH%ïDĝHMDRW\P ĝH$JDWDMHVWMXĝJRWRZD'UXJDODPSND]RVWDQLH ]DSDORQDJG\ZFLĂQLÚW\]RVWDQLHSU]\FLVN%bOXE 25 B1:WHQVSRVöE%ïDĝHMEÚG]LHLQIRUPRZDQ\ RJRWRZRĂFL$JDW\ĵ
A jest gotowa
Rysunek 16.1. 'ZLHEUDPNL25PRJÈE\Ê]DVWRVRZDQHZFHOX LQIRUPRZDQLDXF]HVWQLNöZWHVWXRJRWRZRĂFLRVRE\VLHG]ÈFHM QDSU]HFLZNR ODPSNLV\JQDOL]XMÈFHJRWRZRĂÊQLHLQIRUPXMÈ XF]HVWQLNöZRW\PNWöU\SU]\FLVN]RVWDïZFLĂQLÚW\
1DU\VXQNXb]DïRĝHQLDWHSU]HGVWDZLRQRZIRUPLHGLDJUDPXORJLF]QHJR:FHOX]DFKRZDQLDF]\WHOQRĂFLU\VXQNXSU]HGVWDZLRQ\XNïDGRGG]LHOLïHPRG WHJRNWöU\]RVWDïSRND]DQ\ZF]HĂQLHMQDU\VXQNX 2EDGLDJUDP\PRĝQDSRïÈF]\Ê]HVREÈFR SRND]DQRQDU\VXQNX-HGHQSU]\FLVNPRĝH VWHURZDÊSUDFÈNLONXXNïDGöZORJLF]Q\FK:FHOX RGUöĝQLHQLDZ\NRQDQHJRZF]HĂQLHMXNïDGXRGQRZ\FKHOHPHQWöZSRïÈF]HQLDHOHPHQWöZGLDJUDPX ]U\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNXb]D SRPRFÈNRORUXV]DUHJR
119
B jest gotowy
B oszukuje!
A oszukuje!
A jest gotowa
Sukces
Rysunek 16.2. 'LDJUDPSRZVWDïZZ\QLNXSRïÈF]HQLDGZöFK ZF]HĂQLHMV]\FK GRSU]\FLVNöZSRGïÈF]RQRSRGZLHEUDPNL ORJLF]QH QLHVWHW\SRïÈF]HQLH]HVREÈNLONXGLDJUDPöZ ORJLF]Q\FKGRSURZDG]DGRSRZVWDQLDVNRPSOLNRZDQHJR U\VXQNXNWöUHJRRGF]\WDQLHPRĝHRND]DÊVLÚWUXGQH DE\ U\VXQHNE\ïEDUG]LHMF]\WHOQ\EUDPNLORJLF]QHREZRGX przedstawionego w poprzednim eksperymencie oznaczono kolorem szarym
Wykrywanie oszustw $ FR SRZLHV] QD GRGDQLH GR XNïDGX HOHPHQWöZ Z\NU\ZDMÈF\FKRV]XVWZR"7HQREZöGPRĝHE\Ê RSLVDQ\ZQDVWÚSXMÈF\VSRVöE ķ-HĝHOLSU]\FLVNL$bL $1' A1b]RVWDQÈMHGQRF]HĂQLH ZFLĂQLÚWHWR]DSDOLVLÚODPSNDLQIRUPXMÈFDRW\PĝH $JDWDRV]XNXMH-HĝHOL%ïDĝHMMHGQRF]HĂQLHZFLĂQLH SU]\FLVNL%bL $1' B1WR]DSDOLVLÚNROHMQDODPSND LQIRUPXMÈFDRMHJRRV]XVWZLHĵ
Rysunek 16.3. 'RGDMÈFGRXNïDGXGZLHEUDPNL$1'PRĝHP\ VSUDZG]LÊF]\NWöU\Ă]JUDF]\RV]XNXMHZFLVNDMÈFRED przyciski naraz
Sygnalizacja porażki 7HUD]SRP\ĂOP\QDGGRGDQLHPGRSURMHNWXODPSNL V\JQDOL]XMÈFHMSRUDĝNÚ-HĝHOLXF]HVWQLF\HNVSHU\PHQWXZFLVQÈSU]\FLVNLNWöUHQLH]QDMGXMÈVLÚ QDSU]HFLZNRVLHELHSUöEDNRñF]\VLÚSRUDĝNÈ7DNL ZVNDěQLNMHVWïDWZ\GRZ\NRQDQLDMHJRG]LDïDQLH PRĝQDRSLVDÊZQDVWÚSXMÈF\VSRVöE ķ-HĝHOLSU]\FLVNL$bL $1' B1bOXEA1bL $1' %b]RVWDQÈMHGQRF]HĂQLHZFLĂQLÚWHWRSUöEDNRñF]\VLÚ SRUDĝNÈĵ =DïRĝHQLDSU]HGVWDZLRQHZW\P]GDQLXPRĝQD]UHDOL]RZDÊ]DSRPRFÈXNïDGXSU]HGVWDZLRQHJRQD U\VXQNX
1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRWRZIRUPLHNROHMQHJRRGG]LHOQHJRGLDJUDPXORJLF]QHJR8NïDGWHQ PRĝQDSRïÈF]\Ê]SR]RVWDï\PLĽSRGïÈF]DMÈFNLOND EUDPHNGRWHJRVDPHJRSU]\FLVNX
120
Eksperyment 16. Ulepszony tester postrzegania pozazmysłowego
:FLĂQLÚWRMHGQRF]HĂQLHSU]\FLVNL$%bLB1.RPELQDFMDSU]\FLVNöZ%bLB1bVSRZRGXMH]DSDOHQLHVLÚ ODPSNLLQIRUPXMÈFHMRW\PĝH%ïDĝHMRV]XNXMHĽ IXQNFMDWDG]LDïDSRSUDZQLH $OHZ]ZLÈ]NX]W\PĝH$JDWDZFLVQÚïDSU]\FLVN$ D%ïDĝHM%WRUöZQRF]HĂQLH]DSDODVLÚODPSNDLQIRUPXMÈFDRW\PĝHSUöED]DNRñF]\ïDVLÚVXNFHVHP Porażka
Rysunek 16.4. .ROHMQDSDUDEUDPHN$1'SRGïÈF]RQDGR EUDPNL25SR]ZROLQD]DSDOHQLHODPSNLV\JQDOL]XMÈFHM ZFLĂQLÚFLHQLHSUDZLGïRZHMNRPELQDFMLNODZLV]\
$WRMHV]F]HQLHZV]\VWNR:]ZLÈ]NX]W\PĝH ZFLĂQLÚWHVÈSU]\FLVNLB1bL$]DSDOLVLÚODPSND V\JQDOL]XMÈFDSRUDĝNÚ3RQDGWRNDĝG\]XF]HVWQLNöZ ZFLVQÈïSU]\QDMPQLHMMHGHQSU]\FLVNDZLÚF]DSDOÈ VLÚUöZQLHĝRELHODPSNLV\JQDOL]XMÈFHJRWRZRĂÊ .DWDVWURID=DSDOLï\VLÚwszystkieODPSNL
&]\FKFLDïE\ĂGRGDÊWÚIXQNFMÚGRREZRGXNWöUHJR VFKHPDWZLGRF]Q\MHVWQDU\VXQNX"3HZQLH ]DXZDĝ\ïHĂĝHG\VSRQXMHP\NLONRPDEUDPNDPL NWöUHQLHVÈXĝ\ZDQH%UDPNL]QDMGXMÈFHVLÚZNDĝG\P]XNïDGöZVFDORQ\FKSUDFXMÈQLH]DOHĝQLHRG VLHELHDZLÚFPRĝQDMH]DVWRVRZDÊZFHOXGRGDQLD GRREZRGXQRZ\FKIXQNFML1DSU]\NïDGZVND]\ZDQLHJRWRZRĂFLGRSU]HSURZDG]HQLDNROHMQHMSUöE\Z\PDJDW\ONRGZöFKEUDPHN25:XNïDG]LH +&b]QDMGXMÈVLÚWU]\WDNLHEUDPNL]NWöU\FK QLHNRU]\VWDP\
&RSRV]ïRQLHWDN"3UREOHPHPMHVWWRĝHWZRU]ÈF VFKHPDW\REZRGöZORJLF]Q\FKP\ĂODïHPW\ONR RW\PNWöUHSU]\FLVNLPDMÈ]RVWDÊZFLĂQLÚWHQLH EUDïHP SRG XZDJÚ W\FK NWöUH nie SRZLQQ\ E\Ê ZFLĂQLÚWH2SLVREZRGX]JïDV]DMÈFHJRJRWRZRĂÊ XF]HVWQLNDUR]SRF]ÈïHPRGWHJR]GDQLD
.XVLPQLHĝHE\SRZLHG]LHÊ&L ķĂPLDïRGRGDZDM QRZHIXQNFMHĵ$OHPRĝHOHSLHMQLHUöEWHJR0RĝHV]]GHQHUZRZDÊVLÚĝHVWUDFLïHĂVSRURF]DVX QD]EXGRZDQLHF]HJRĂFRQLHG]LDïDSUDZLGïRZR $JG\E\ĂU]HF]\ZLĂFLHGRGDïGRREZRGXIXQNFMH NWöUHRSLVDïHPWRQLHEÚGÈRQHG]LDïDï\SRSUDZQLH :\MDĂQLÚWRSURV]ÈF&LÚRSU]HSURZDG]HQLHPDïHJR HNVSHU\PHQWX
ķ-HĝHOLSU]\FLVN$bOXE 25 A1b]RVWDQLHZFLĂQLÚW\ L $1' QLHZFLĂQLÚWRMHV]F]HDQL 125 SU]\FLVNX %DQLSU]\FLVNXB1WRRGSRZLHGQLDODPSNDSRLQIRUPXMH%ïDĝHMDRW\PĝH$JDWDMHVWMXĝJRWRZDĵ
Konflikty =DïöĝP\ ĝH %ïDĝHM RV]XNLZDï Ľ ZFLVQÈï MHGQRF]HĂQLHSU]\FLVNL%bLB1:W\PVDP\PF]DVLH $JDWDWU]\PDMÈFVLÚ]DVDGZFLVQÚïDW\ONRMHGHQ SU]\FLVNĽ$&RVLÚVWDQLH"
Konflikty
ķ-HĝHOLSU]\FLVN$bOXE 25 A1b]RVWDQLHZFLĂQLÚW\ WRRGSRZLHGQLDODPSNDSRLQIRUPXMH%ïDĝHMDRW\P ĝH$JDWDMHVWMXĝJRWRZDĵ $SRZLQQRRQREU]PLHÊ
,QQ\PLVïRZ\ PXV]ÚVLÚXSHZQLÊĝH%ïDĝHMQLH ZFLVQÈïMHV]F]HĝDGQHJRSU]\FLVNX]DQLPSRLQIRUPXMÚJRRW\PĝH$JDWDF]HNDQDMHJRUXFK /DPSNDķVXNFHVĵSRZLQQDE\Ê]DSDODQDW\ONRZV\WXDFMLJG\ĝDGHQ]XF]HVWQLNöZQLHRV]XNXMH :REXW\FKSU]\SDGNDFKSU]\GDVLÚEUDPND125Ľ ZV]\VWNR]DF]\QDVLÚQLHFRNRPSOLNRZDÊ.WRE\ SRP\ĂODïĝHSUDFXMÈFQDGWDNÈSURVWÈJUÈVSRWNDP\ DĝW\OHSUREOHPöZ"0\ĂOÚĝHZDUWRXSRU]ÈGNRZDÊ ZV]\VWNRQDGLDJUDPLH
121
Rozwiązujemy problem 3U]\MU]\MVLÚU\VXQNRZL:]LÚWRWDPSRGXZDJÚ UöZQLHĝWRNWöUHSU]\FLVNLQLHSRZLQQ\E\ÊZFLĂQLÚWH3U]\FLVNLR]QDF]RQRV\PERODPL$A1%bLB1 .RORUF]HUZRQ\R]QDF]DĝHSU]\FLVNMHVWZFLĂQLÚW\DF]DUQ\ĝHQLHMHVWZFLĂQLÚW\3HZQHSU]\FLVNL R]QDF]RQRNRORUHPV]DU\PL]QDNLHP;ĽWRF]\VÈ RQHZFLĂQLÚWHF]\QLHQLHPD]QDF]HQLDGODZ\QLNX SU]HSURZDG]DQHMSUöE\3RSUDZHMVWURQLH]QDMGXMÈ VLÚNRPXQLNDW\NWöUHSRZLQQ\E\ÊV\JQDOL]RZDQH SU]H]XU]ÈG]HQLHSRZFLĂQLÚFLXGDQHMNRPELQDFMLNODZLV]\3DPLÚWDMRW\PĝHQDW\PGLDJUDPLHZDĝQHVÈ ]DUöZQRF]HUZRQHMDNLF]DUQHNRORU\SU]\FLVNöZ
LUB
A jest gotowa
LUB
B jest gotowy A oszukuje! B oszukuje!
LUB
LUB
Porażka
Sukces
Rysunek 16.5. Na tym diagramie przyciski oznaczono V\PERODPL$$%bL% NRORUF]HUZRQ\R]QDF]D ĝHSU]\FLVNMHVWZFLĂQLÚW\DF]DUQ\ĝHMHVWQLHZFLĂQLÚW\ SU]\FLVNLNWöU\FKZFLĂQLÚFLHOXEQLHZFLĂQLÚFLHQLHPD ZSï\ZXQDSU]HELHJSUöE\R]QDF]RQRNRORUHPV]DU\P L]QDNLHP; ZNRORURZ\FKSRODFKSRSUDZHMVWURQLH]QDMGXMÈ VLÚNRPXQLNDW\NWöUHSRZLQQ\E\ÊV\JQDOL]RZDQHSU]H] XU]ÈG]HQLHSRZFLĂQLÚFLXGDQHMNRPELQDFMLSU]\FLVNöZ
6SöMU]QDSLHUZV]ÈOLQLÚĽ$JDWDZFLVQÚïDW\ONR MHGHQSU]\FLVN ZFLĂQLÚFLHGZöFKE\ïRE\SRWUDNWRZDQHMDNRRV]XVWZR DZLÚF]DSDODVLÚGLRGD V\JQDOL]XMÈFDRF]HNLZDQLHQDSRGMÚFLHGHF\]MLSU]H] %ïDĝHMD QLHZFLVQÈïRQMHV]F]HQLF]HJR
122
:GUXJLHMOLQLLSU]HGVWDZLRQRV\WXDFMÚRGZURWQÈĽ $JDWDQLHZFLVQÚïDMHV]F]HĝDGQHJRNODZLV]D :GUXJLPLWU]HFLPZLHUV]XGLDJUDPXSU]HGVWDZLRQRV\WXDFMHZNWöU\FKMHGQD]RVöERV]XNXMH1LH LQWHUHVXMHQDVZWHG\FRURELGUXJDRVRED 1DNRQLHFSU]HGVWDZLRQRV\WXDFMHZNWöU\FKSR ZFLĂQLÚFLXSHZQ\FKNODZLV]\DMHGQRF]HVQ\PQLHZFLVNDQLXLQQ\FK]DSDOÈVLÚODPSNLV\JQDOL]XMÈFH VXNFHVOXESRUDĝNÚ
Korzystamy z diagramu %\ÊPRĝH]DVWDQDZLDV]VLÚF]\LVWQLHMÈMHV]F]H MDNLHĂNRPELQDFMHNODZLV]\RNWöU\FKQLHZVSRPQLDïHP1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRJUDğF]QLH ZV]\VWNLHPRĝOLZHNRPELQDFMH-HGQRF]HVQHZFLĂQLÚFLHWU]HFKOXEF]WHUHFKSU]\FLVNöZVSURZDG]DVLÚ GRWHJRĝHNWöUDĂ]RVöERV]XNXMH ]REDF]ĂURGNRZÈF]ÚĂÊU\VXQNX 7HUD]PRĝHP\SU]HNV]WDïFLÊNDĝG\]ZLHUV]\WHJR GLDJUDPXQDVFKHPDWXNïDGXORJLF]QHJR7\PUD]HPMHVWHPSHZQ\ĝHEÚG]LHRQG]LDïDïSUDZLGïRZR%ÚG]LHP\SRWU]HERZDOLGZöFKNROHMQ\FKW\SöZ EUDPHNĽ125L;25-HĝHOLQLHSDPLÚWDV]MDNRQH G]LDïDMÈWRVSöMU]QDU\VXQHN -HĝHOLG]LDïDQLHW\FKEUDPHNFKFLHOLE\ĂP\RSLVDÊ VïRZQLHWR • %UDPND125JHQHUXMHQLVNLV\JQDïZ\MĂFLRZ\ JG\GRFKRFLDĝMHGQHJR]MHJRZHMĂÊGRFKRG]L V\JQDïZ\VRNL6\JQDïQLVNLMHVWJHQHURZDQ\ W\ONRZV\WXDFMLJG\REDV\JQDï\ZHMĂFLRZH VÈQLVNLH • %UDPND ;25 JHQHUXMH V\JQDï QLVNL W\ONR ZWHG\JG\GRREXZHMĂÊGRFKRG]LWDNLVDP V\JQDï Z\VRNL OXE QLVNL :\VRNL V\JQDï Z\MĂFLRZ\SRZVWDMHZWHG\JG\GRMHGQHJR ]ZHMĂÊSRGDZDQ\MHVWV\JQDïZ\VRNLDGR GUXJLHJRQLVNL%UDPND;25]ZDQDMHVWUöZQLHĝDOWHUQDW\ZÈZ\NOXF]DMÈFÈ 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRVFKHPDW\RGQRV]ÈFHVLÚGRV\WXDFMLSU]HGVWDZLRQ\FKQDU\VXQNX
Eksperyment 16. Ulepszony tester postrzegania pozazmysłowego
1DU\VXQNXb]QDMGXMÈVLÚF]WHU\Z\EUDQHPRĝOLZRĂFLZFLĂQLÚFLDSU]\FLVNöZNWöU\PLSU]HWHVWRZDQRG]LDïDQLHXNïDGXORJLF]QHJRVSUDZG]DMÈFHJRF]\ ķ$MHVWJRWRZDĵ:GZöFKSU]\NïDGDFKXPLHV]F]RQ\FKZGROQHMF]ÚĂFLU\VXQNXODPSNDV\JQDOL]XMÈFD JRWRZRĂÊ$QLHSDOLVLÚ A jest gotowa
B jest gotowy
A oszukuje!
B oszukuje!
A jest gotowa
A jest gotowa
A jest gotowa
A jest gotowa
Porażka
Rysunek 16.7. 5H]XOWDW\G]LDïDQLDXNïDGXVSUDZG]DMÈFHJR JRWRZRĂÊXF]HVWQLND$ QDSRGVWDZLHF]WHUHFKZ\EUDQ\FK NRPELQDFMLZFLVNDQ\FKNODZLV]\
Sukces
Rysunek 16.6. 'LDJUDPORJLF]Q\QDNWöU\P]DSRPRFÈ
bramek przedstawiono sytuacje z poprzedniego rysunku. .DĝGH]ZHMĂÊEUDPHNORJLF]Q\FK $$%% MHVW V\PEROLF]QÈUHSUH]HQWDFMÈSU]\FLVNXNWöU\Z]DOHĝQRĂFLRG WHJRF]\MHVWZFLĂQLÚW\F]\QLHGRVWDUF]DZ\VRNLOXEQLVNL V\JQDïGRZHMĂFLDEUDPNL GRJHQHURZDQLDV\JQDïXQLVNLHJR ]DVWRVRZDQRUH]\VWRU\ĂFLÈJDMÈFHQLHXMÚWHQDVFKHPDFLH
Konflikty
5\VXQHNbPRĝQDSRGVXPRZDÊVïRZQLHZQDVWÚSXMÈF\VSRVöE • 6SUDZG]DQLHF]\ķJUDF]$MHVWJRWRZ\ĵ MHĝHOL V\JQDï$bOXEA1bMHVWZ\VRNL GZDV\JQDï\QLH PRJÈE\ÊMHGQRF]HĂQLHZ\VRNLH LQLHZFLĂQLÚWRMHV]F]HSU]\FLVNX%bDQLB1WR]DSDODQD MHVWODPSNDZVND]XMÈFDJRWRZRĂÊJUDF]D$ • 6SUDZG]DQLHF]\ķJUDF]%MHVWJRWRZ\ĵ MHĝHOL V\JQDï%bOXEB1bMHVWQLVNL GZDV\JQDï\QLH PRJÈE\ÊMHGQRF]HĂQLHQLVNLH LQLHZFLĂQLÚWR
123
MHV]F]HSU]\FLVNX$bDQLA1WR]DSDODQDMHVW ODPSNDZVND]XMÈFDJRWRZRĂÊJUDF]D% • 6SUDZG]DQLHF]\ķJUDF]$RV]XNXMHĵ MHĝHOL ZFLĂQLÚWRMHGQRF]HĂQLHSU]\FLVNLA1bL$WR ]DSDODQDMHVWODPSNDV\JQDOL]XMÈFDĝHJUDF] $RV]XNXMH • 6SUDZG]DQLHF]\ķJUDF]%RV]XNXMHĵ MHĝHOL ZFLĂQLÚWRMHGQRF]HĂQLHSU]\FLVNLB1bL%WR ]DSDODQDMHVWODPSNDV\JQDOL]XMÈFDĝHJUDF] %RV]XNXMH 7HUD]ZV]\VWNRVWDMHVLÚQLHFREDUG]LHMVNRPSOLNRZDQH • 6SUDZG]DQLHF]\GRV]ïRGRķSRUDĝNLĵ MHĝHOLZFLĂQLÚWRMHGQRF]HĂQLHSU]\FLVNL$bLB1 DQLHZFLĂQLÚWRSU]\W\PDQLA1DQL%WR ]DSDODQDMHVWODPSNDV\JQDOL]XMÈFDSRUDĝNÚ OXEMHĝHOLZFLĂQLÚWRMHGQRF]HĂQLHSU]\FLVNL A1bL%bLQLHZFLĂQLÚWRSU]\W\PDQL$DQL B1WR]DSDODQDMHVWODPSNDV\JQDOL]XMÈFD SRUDĝNÚ • 6SUDZG]DQLH F]\ JUDF]H RVLÈJQÚOL ķVXNFHVĵ MHĝHOLZFLĂQLÚWRMHGQRF]HĂQLHSU]\FLVNL $bL%DQLHZFLĂQLÚWRSU]\W\PDQLA1DQL B1WR]DSDODQDMHVWODPSNDV\JQDOL]XMÈFD VXNFHV OXE MHĝHOL ZFLĂQLÚWR MHGQRF]HĂQLH SU]\FLVNLA1bLB1bLQLHZFLĂQLÚWRSU]\W\PDQL $DQL%WR]DSDODQDMHVWODPSNDV\JQDOL]XMÈFDVXNFHV =GDQLDWHRGQRV]ÈVLÚGRV\WXDFMLSU]HGVWDZLRQ\FK QDU\VXQNX-HĝHOLSU]HF]\WDV]MHJïRĂQRSDWU]ÈFQDWHQU\VXQHN]SHZQRĂFLÈVLÚZW\P]RULHQWXMHV] 7HUD]PöJïE\ĂSU]\VWÈSLÊGREXGRZ\REZRGX0XVLDïE\Ă]DNXSLÊZ\VWDUF]DMÈFRGXĝRXNïDGöZVFDORQ\FKĽSRWU]HEXMHV]GRĂÊGXĝHMLORĂFLEUDPHN ORJLF]Q\FK3DPLÚWDMRW\PĝHSRïÈF]HQLHMHGQHJR SU]\FLVNX]ZLHORPDEUDPNDPL]Z\NOHQLHSRZRGXMH ĝDGQ\FKNïRSRWöZ
124
3UREOHPZW\PĝHSURMHNWRND]DïVLÚRZLHOHZLÚNV]\ QLĝVLÚVSRG]LHZDïHĂ$E\PLHÊW\OHEUDPHNORJLF]Q\FKLOHSRND]DQRQDU\VXQNXSRWU]HERZDïE\Ă WU]HFKXNïDGöZ]F]WHUHPDGZXZHMĂFLRZ\PLEUDPNDPL$1'MHGQHJRXNïDGX]F]WHUHPDGZXZHMĂFLRZ\PLEUDPNDPL25GZöFKXNïDGöZ]F]WHUHPD GZXZHMĂFLRZ\PLEUDPNDPL125LMHGQHJRXNïDGX ]F]WHUHPDGZXZHMĂFLRZ\PLEUDPNDPL;257RDĝ VLHGHPXNïDGöZVFDORQ\FK1LH]PLHĂFLïE\ĂLFKQD Sï\WFHSURWRW\SRZHM &]\PRĝQDWRMDNRĂXSURĂFLÊ"7DNPRĝQD1D]ZLMP\WRRSW\PDOL]DFMÈXNïDGXORJLF]QHJR
Optymalizacja 3DPLÚWDV]RW\PMDNSLVDïHPZF]HĂQLHMĝHZ\NU\FLH SU]H]XNïDGV\WXDFMLZNWöUHMNWRĂRV]XNXMHSRZLQQR Z\NOXF]\ÊPRĝOLZRĂÊSRGHMPRZDQLDSU]H]XNïDG LQQ\FKG]LDïDñ"=DïRĝHQLHWRPRĝQD]DVWRVRZDÊ ZFHOXXSURV]F]HQLDQDV]HJRXU]ÈG]HQLD=DNïDGDP ĝHMHĝHOL$JDWDDOER%ïDĝHMRV]XNXMÈWRQLHPXVLP\ ZWHG\VSUDZG]DÊZDUXQNöZVXNFHVXLSRUDĝNL:\VWDUF]\ĝHQDV]XNïDG]DSDOLODPSNÚV\JQDOL]XMÈFÈ RV]XVWZRLQLHGRSXĂFLGR]DSDOHQLDNWöUHMNROZLHN ]SR]RVWDï\FKODPSHN7RZV]\VWNR :SUDNW\FHPXVLP\QDV]XNïDGZ\SRVDĝ\ÊZVHNFMÚ Z\NU\ZDMÈFÈRV]XNLZDQLH-HĝHOLQLHGRFKRG]LGR RV]XVWZDV\JQDïMHVWSU]HV\ïDQ\GDOHMGRVHNFML VSUDZG]DMÈFHMZDUXQNLVXNFHVXLSRUDĝNL'LRG\ V\JQDOL]XMÈFHVXNFHVLSRUDĝNÚQLHPRJÈ]RVWDÊ ]DSDORQHEH]V\JQDïXķZSRU]ÈGNXQLNWQLHRV]XNXMHĵ3RP\VïWHQSRND]DïHP]DSRPRFÈVFKHPDWX EORNRZHJRQDU\VXQNX3U]HGZ\VïDQLHPV\JQDïXķZSRU]ÈGNXĵPXVLP\VSUDZG]LÊF]\DQLRVRED ADQLRVREDBQLHRV]XNXMH'RSLHURGDOV]DF]ÚĂÊ XNïDGXGHF\GXMHRW\PF]\SUöEDE\ïDVXNFHVHP F]\SRUDĝNÈ
Eksperyment 16. Ulepszony tester postrzegania pozazmysłowego
Czy A oszukuje?
Nie Nie
Tak Zapal diodę sygnalizującą oszustwo osoby A
Nie Zapal diodę sygnalizującą porażkę
W porządku! Nikt nie oszukuje
Czy próba zakończyła się sukcesem?
Czy B oszukuje? Tak Zapal diodę sygnalizującą oszustwo osoby B
B jest gotowy
A oszukuje!
B oszukuje!
Tak Zapal diodę sygnalizującą sukces
Rysunek 16.8. 6FKHPDWEORNRZ\SRND]XMÈF\]DïRĝHQLD SURFHVXVSUDZG]DQLDF]\NWRĂRV]XNXMHSU]HG UR]SDWU\ZDQLHPWHJRF]\SUöED]DNRñF]\ïDVLÚVXNFHVHP F]\SRUDĝNÈ
-DN QD SRGVWDZLH W\FK ]DïRĝHñ VWZRU]\Ê XNïDG EUDPHNORJLF]Q\FK"%UDPND125JHQHUXMHZ\VRNL V\JQDïZWHG\LW\ONRZWHG\JG\GRREXMHMZHMĂÊGRVWDUF]DQ\MHVWQLVNLV\JQDï-HĝHOLV\JQDïHPQLVNLP R]QDF]\P\WRĝHXF]HVWQLNQLHRV]XNXMHWREUDPND 125EÚG]LHJHQHURZDÊZ\VRNLV\JQDïZ\MĂFLRZ\GR PRPHQWXZNWöU\PMHGQD]RVöERV]XND :GROQHMF]ÚĂFLU\VXQNX bZLGRF]QDMHVWEUDPND 125'RMHMZHMĂÊNLHURZDQ\MHVWWHQVDPV\JQDï NWöU\]DSDODZVNDěQLNLLQIRUPXMÈFHRW\PĝHNWöU\Ă ]JUDF]\RV]XNXMH%UDPND125EÚG]LHJHQHURZDÊ Z\VRNLV\JQDïZHMĂFLRZ\GRSöNLDQL$JDWDDQL %ïDĝHMQLHRV]XNXMÈ6\JQDï]WHMEUDPNLNLHURZDQ\ MHVWQDVWÚSQLHGRMHGQHJR]WU]HFKZHMĂÊGZöFK EUDPHN$1'ĽEUDPNLWH]DSDOÈGLRG\LQIRUPXMÈFH RVXNFHVLHLSRUDĝFHW\ONRZWHG\JG\ZV]\VWNLHWU]\ V\JQDï\GRFKRG]ÈFHGRLFKZHMĂÊEÚGÈZ\VRNLH :SUDNW\FHODPSNLLQIRUPXMÈFHRVXNFHVLHLSRUDĝFH QLH]RVWDQÈ]DSDORQHJG\NWöU\Ă]JUDF]\RV]XNXMH
Optymalizacja
A jest gotowa
Porażka
Sukces
Rysunek 16.9. Uproszczona wersja poprzedniego diagramu —
ZXNïDGZïÈF]RQREUDPNÚ125NWöUDJHQHUXMHZ\VRNLV\JQDï Z\MĂFLRZ\LQIRUPXMÈFSR]RVWDïÈF]ÚĂÊXNïDGXRW\PĝH JUDF]HQLHRV]XNXMÈ NROHMQHEUDPNLGHF\GXMÈRW\PNWöUD ]GLRG ķVXNFHVĵF]\ķSRUDĝNDĵ ]RVWDQLH]DSDORQD
:FHOXGRVWRVRZDQLDXNïDGXGRWUöMZHMĂFLRZ\FK EUDPHN$1']DVWRVRZDïHPF]WHU\EUDPNL;251LH EÚGÚZ\MDĂQLDïGODF]HJRWDNLHUR]ZLÈ]DQLHMHVWNRQLHF]QH3U]HP\ĂOWRSRVLïNXMÈFVLÚU\VXQNLHP %\ÊPRĝH]DVWDQDZLDV]VLÚMDNDMHVWRJöOQD]DVDGDRSW\PDOL]DFMLGLDJUDPöZORJLF]Q\FK)RUPDOQLHSRZLQLHQHĂRSDQRZDÊZW\PFHOX]DVDG\DOJHEU\%RROHijDDQDVWÚSQLHV]XNDÊQDVFKHPDFLH IXQNFMLNWöUHVLÚSRZWDU]DMÈLP\ĂOHÊQDGLFKPLQLPDOL]DFMÈ:LNLSHGLDSU]HGVWDZLDSHZQHVSRVRE\
125
QD RSW\PDOL]DFMÚ XNïDGöZ ORJLF]Q\FK Ľ KWWS SOZLNLSHGLDRUJZLNL0LQLPDOL]DFMDBIXQNFMLBERR ORZVNLFKDOHPRLP]GDQLHPVÈRQHWUXGQHGR]UR]XPLHQLD2VRELĂFLHZROÚSU]\JOÈGDÊVLÚEUDPNRP ORJLF]Q\PQDVFKHPDFLHLZ\REUDĝDÊVRELHZV]\VWNLHV\WXDFMHNWöUHPRJÈ]DLVWQLHÊZGDQ\PREZRG]LH3R]ZDODPLWRGRVWU]HFLQQHVSRVRE\VSHïQLHQLD]DïRĝHñSURMHNWX*G\MXĝRSUDFXMÚXSURV]F]RQ\ VFKHPDWWRVSUDZG]DPF]\ZV]\VWNREÚG]LHG]LDïDïRSUDZLGïRZRDQDOL]XMÈFZV]\VWNLHPRĝOLZHNRPELQDFMHV\JQDïöZZHMĂFLRZ\FK:ROÚSRVLïNRZDÊ VLÚLQWXLFMÈQLĝUR]ZLÈ]\ZDÊWDNLHSUREOHP\NODV\F]Q\PLPHWRGDPL
Budujemy układ 7HUD] JG\ PDP\ MXĝ ]RSW\PDOL]RZDQ\ VFKHPDW PRĝHP\SU]\VWÈSLÊGRUHDOL]DFMLSURMHNWX%ÚG]LHV] SRWU]HERZDïMHGQHJRXNïDGX]F]WHUHPDGZXZHMĂFLRZ\PLEUDPNDPL$1'MHGQHJRXNïDGX]WU]HPD WUöMZHMĂFLRZ\PL EUDPNDPL $1' MHGQHJR XNïDGX]F]WHUHPDGZXZHMĂFLRZ\PLEUDPNDPL125 L GZöFK XNïDGöZ ] F]WHUHPD GZXZHMĂFLRZ\PL EUDPNDPL;25=DPLDVWVLHGPLXXNïDGöZVFDORQ\FKPDP\SLÚÊ8GDïRPLVLÚFDïNRZLFLHSR]E\Ê XNïDGX]EUDPNDPL25
Rysunek 16.10. &]WHUQDVWRVW\NRZ\XNïDGORJLF]Q\PRĝH VNïDGDÊVLÚ]F]WHUHFKGZXZHMĂFLRZ\FKEUDPHN125OXE F]WHUHFKGZXZHMĂFLRZ\FKEUDPHN;25 ]ZUöÊXZDJÚ QDWRĝH]ïÈF]DXNïDGX]DZLHUDMÈFHJREUDPNL125VÈ VNRQğJXURZDQHLQDF]HMQLĝ]ïÈF]DSU]HGVWDZLRQ\FKZF]HĂQLHM XNïDGöZORJLF]Q\FK
1DU\VXQNDFKbLbSU]HGVWDZLRQRNRQğJXUDFMÚ]ïÈF]\NROHMQ\FKXNïDGöZ=ZUöÊXZDJÚQDWR ĝH]ïÈF]DXNïDGöZ]EUDPNDPL125VÈXPLHV]F]RQH ZRGZURWQHMNROHMQRĂFLQLĝ]ïÈF]DEUDPHN$1'25 L;25=DFKRZDMRVWURĝQRĂÊSRGF]DVZ\NRQ\ZDQLD SRïÈF]Hñ
Rysunek 16.11. &]WHUQDVWRVW\NRZ\XNïDGORJLF]Q\PRĝH VNïDGDÊVLÚ]WU]HFKWUöMZHMĂFLRZ\FKEUDPHN
1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRVFKHPDWZ\NRQDZF]\WHJRREZRGX%UDPNL;25R]QDF]RQROLWHUÈ XEUDPNL$1']QDNLHP&DEUDPNL125OLWHUÈN QLH MHVWWRSRZV]HFKQLHVWRVRZDQDV\PEROLND
126
Eksperyment 16. Ulepszony tester postrzegania pozazmysłowego
A jest gotowa B jest gotowy
B A oszukuje! oszukuje!
5 V DC stabilizowane
6FKHPDW]QDMGXMÈF\VLÚQDU\VXQNXbOHGZR PLHĂFLVLÚQDVWURQLH0XVLDïHPSRPLQÈÊSU]\FLVNL NWöUHLWDNEÚG]LHV]FKFLDï]DLQVWDORZDÊSR]DSï\WNÈ SURWRW\SRZÈ 6FKHPDWPRGXïXSU]\FLVNöZSRND]DQRQDU\VXQNX.DĝG\SU]\FLVNMHVWSRïÈF]RQ\ ]SLÚFLRPDHW\NLHWDPLNRUHVSRQGXMÈF\PL]U\VXQNLHP3XQNWR]QDF]RQ\QDU\VXQNX SLHUZV]ÈHW\NLHWÈ$bPRĝQDSRïÈF]\Ê]SLHUZV]\P ]ïÈF]HPEUDPNL;25]QDMGXMÈFHMVLÚZXNïDG]LHSRND]DQ\PZJöUQHMF]ÚĂFLU\VXQNXLWDNGDOHM 3RïÈF]HQLDWHQDMïDWZLHMMHVWZ\NRQDÊ]DSRPRFÈ ZLHORNRORURZHJRNDEODWDĂPRZHJR Rezystory ściągające
5 V DC stabilizowane
10 kΩ
10 kΩ
10 kΩ
Sukces
Porażka
10 kΩ
Rysunek 16.12. 6FKHPDWRVWDWHF]QHMZHUVMLXNïDGX przeznaczonego do testowania telepatii
Optymalizacja
Rysunek 16.13. &]WHU\SU]HïÈF]QLNLZFLVNDQHW\SX6367 NWöUHZSRGVWDZRZ\PSRïRĝHQLXUR]ZLHUDMÈREZöG NDĝG\ SU]HïÈF]QLNSRGïÈF]RQ\MHVWGRSLÚFLXEUDPHNORJLF]Q\FK GRNDĝGHJRSU]HïÈF]QLNDSRGïÈF]RQ\MHVWMHGHQUH]\VWRU ĂFLÈJDMÈF\ĽV\JQDïGRFLHUDMÈF\]SU]HïÈF]QLNDGRZV]\VWNLFK SLÚFLXEUDPHNMHVWMHGQDNRZ\ Z\VRNLOXEQLVNL
3UDZGRSRGREQLHEÚG]LHV]FKFLDï]DLQVWDORZDÊGLRG\ /('SR]DSï\WNÈ3DPLÚWDMRSRïÈF]HQLXV]HUHJRZR UH]\VWRUDb:]NDĝGÈ]GLRG/('ZFHOXRJUDQLF]HQLDSUÈGXSRELHUDQHJR]EUDPNLORJLF]QHM-HĝHOL SRVLDGDV]GLRG\ZNWöUHZEXGRZDQRRSRUQLNLWR QLHPXVLV]GRWDNLFKGLRGSRGïÈF]DÊGRGDWNRZ\FK UH]\VWRUöZ
127
1DU\VXQNXb]DSUH]HQWRZDQRJRWRZ\XNïDG Z\NRQDQ\QDED]LHSï\WNLSURWRW\SRZHM3RZ\NRQDQLXSRïÈF]HñSRPLÚG]\SLÚFLRPDXNïDGDPLVFDORQ\]RULHQWRZDïHPVLÚĝHZGROQHMF]ÚĂFLSï\WNL
PRĝQDMHV]F]HGRGDWNRZR]DLQVWDORZDÊSU]\FLVNL 3RïÈF]\ïHPMH]RGSRZLHGQLPLZHMĂFLDPLEUDPHN ORJLF]Q\FK = SRZRGX EUDNX PLHMVFD QLH E\ïHP ZVWDQLHSU]HSURZDG]LÊNDEOLïÈF]ÈF\FKSU]\FLVNL ]EUDPNDPLSRERNDFKSï\WNLDZLÚFQLHNWöUHNDEOH XïRĝ\ïHPQDMHMĂURGNX
Szczegóły 8ZDĝDMĝHE\GLRG\/('V\JQDOL]XMÈFHRV]XVWZRQLH SRELHUDï\]E\WGXĝHJRSUÈGX]EUDPHN$1':\MĂFLD W\FKEUDPHNPDMÈ]D]DGDQLHQLHW\ONR]DVLODÊWH GLRG\DOHUöZQLHĝGRVWDUF]DÊV\JQDïZHMĂFLRZ\GR EUDPHN125]QDMGXMÈF\FKVLÚZNROHMQ\PXNïDG]LH VFDORQ\P:\VRNLV\JQDïJHQHURZDQ\SU]H]EUDPNÚ $1'PXVLPLHÊQDSLÚFLHSU]\QDMPQLHMb9'LRGD /('SRELHUDMÈFDGXĝRSUÈGXPRĝHGRSURZDG]LÊGR REQLĝHQLDWHJRQDSLÚFLD6SUDZGěF]\GRWHJRQLH GRFKRG]L]DSRPRFÈPLHUQLND -HĝHOL]GHF\GXMHV]VLÚQD]EXGRZDQLHWDNLHMZHUVML WHJRREZRGXNWöUDEÚG]LHXĝ\ZDQDZSUDNW\FHWR PXVLV]ZSLÈÊZXNïDGSRGZLHGLRG\/('V\JQDOL]XMÈFHVXNFHVLSRUDĝNÚNDĝGHPX]JUDF]\$E\GRVWDUF]\ÊZ\VWDUF]DMÈFRGXĝRSUÈGXGRGZöFKGLRG SRïÈF]RQ\FKUöZQROHJOH]DVWRVXMPQLHMV]\UH]\VWRU RJUDQLF]DMÈF\OXEZ]PRFQLMV\JQDïZ\FKRG]ÈF\ ]EUDPHNORJLF]Q\FK1DMSURVWV]\PVSRVREHPQD Z]PRFQLHQLHV\JQDïXMHVWSU]HSXV]F]HQLHJRSU]H] SDUÚWUDQ]\VWRUöZZXNïDG]LH'DUOLQJWRQD QS]D SRPRFÈXNïDGX8/1 0RĝHV]]DNXSLÊJRWRZH XNïDG\WHJRW\SXSRWUDğÈFHZ]PDFQLDÊVLHGHPOXE RVLHPV\JQDïöZ
Rysunek 16.14. 3ï\WNDSURWRW\SRZD]XNïDGHPWHVWXMÈF\P XPLHMÚWQRĂFLWHOHSDW\F]QH QDSï\WFH]QDMGXMHVLÚV]HĂÊ GLRGNWöUHPRĝHV]]LGHQW\ğNRZDÊ]DSRPRFÈVFKHPDWX QD Sï\WFHQLHPDUH]\VWRUöZRJUDQLF]DMÈF\FKSUÈGSï\QÈF\SU]H] GLRG\/('SRQLHZDĝ]DVWRVRZDïHPGLRG\]ZEXGRZDQ\PL UH]\VWRUDPL SU]\FLVNLJUDF]D$XPLHĂFLïHPZGROQHMF]ÚĂFL Sï\WNL NRORUF]HUZRQ\ DEH]SRĂUHGQLRQDGQLPL]QDMGXMÈVLÚ SU]\FLVNLJUDF]D% NRORUF]DUQ\ ]DPRQWRZDïHPMHWXWDMW\ONR ZFHOX]DGHPRQVWURZDQLDG]LDïDQLDREZRGX JG\E\PFKFLDï WHVWRZDÊF]\MHĂXPLHMÚWQRĂFLSRVWU]HJDQLDSR]D]P\VïRZHJR WRXPLHĂFLïE\PSU]\FLVNLQD]HZQÚWU]Q\FKPRGXïDFKWDNDE\ JUDF]HQLHZLG]LHOLSU]\FLVNöZRVRE\VLHG]ÈFHMQDSU]HFLZNR
128
0RĝHV]UöZQLHĝSRïÈF]\ÊGLRG\V]HUHJRZREH]SRĂUHGQLR EH]UH]\VWRUDRJUDQLF]DMÈFHJR GRZ\MĂFLD EUDPNLORJLF]QHM=DOHWÈWHJRUR]ZLÈ]DQLDMHVWWRĝH HQHUJLDQLHEÚG]LHWUDFRQDSU]H]UH]\VWDQFMÚ1LHVWHW\WUXGQRSU]HZLG]LHÊHIHNW\WDNLHMPRG\ğNDFML 'LRG\ VÈ EDUG]LHM ZUDĝOLZH QD ]PLDQ\ QDWÚĝHQLD SUÈGXQLĝQD]PLDQ\MHJRQDSLÚFLD5öĝQHHJ]HPSODU]HPRJÈFKDUDNWHU\]RZDÊVLÚ]XSHïQLHUöĝQ\PL VSHF\ğNDFMDPL=PLHU]QDWÚĝHQLHSUÈGXSï\QÈFHJR SU]H]GLRG\/('SRïÈF]RQHV]HUHJRZRLJG\E\QDWÚĝHQLHSU]HNUDF]DïRGRSXV]F]DOQHJUDQLFHWRGR GLRGSRGïÈF]PDï\UH]\VWRU
Eksperyment 16. Ulepszony tester postrzegania pozazmysłowego
1DSUDZGÚZDUWRZ\NRQDÊWHQREZöG-HVWGRĂÊ SURVW\ĽVNïDGDVLÚ]PDïHMLORĂFLNRPSRQHQWöZ LZ\PDJDW\ONRRVWURĝQRĂFLLGRNïDGQHJRZ\NRQDQLD SRïÈF]Hñ-HĝHOLVSUöEXMHV]WR]SHZQRĂFLÈ&LVLÚ XGD 8ĝ\ZDMÈFWHJRREZRGXZSUDNW\FHSDPLÚWDMRW\P ĝH]DFKRZDQLDNWöUHJRĂ]JUDF]\PRJÈ]RVWDÊRSLVDQHSU]H]MDNLĂZ]öU7DNDRNUHĂORQDNROHMQRĂÊ ZFLVNDQLDSU]\FLVNöZPRĝH]RVWDÊRGNU\WDSU]H] GUXJLHJRJUDF]DDSLHUZV]\PRĝHVRELHQLH]GDZDÊ ]WHJRVSUDZ\7RZV]\VWNRZLÈĝHVLÚ]ORVRZRĂFLÈ
Różnice pomiędzy układami cyfrowymi i analogowymi 3U]\JOÈGDMÈF VLÚ VFKHPDWRZL ] U\VXQNX PRĝQDïDWZRGRVWU]HFZLHOHUöĝQLFSRPLÚG]\W\P REZRGHP D ZF]HĂQLHMV]\P REZRGHP Z]PDFQLDF]DRSHUDF\MQHJR:REZRG]LHQLH]QDMG]LHV] ĝDGQ\FKNRQGHQVDWRUöZDUH]\VWRU\SHïQLÈW\ONR IXQNFMÚĂFLÈJDMÈFÈQDSLÚFLD1LHNRU]\VWDP\UöZQLHĝ]WUDQ]\VWRUöZ:REZRGDFKF\IURZ\FKQLH VWRVXMHP\WDNLFKNRPSRQHQWöZSRQLHZDĝXNïDG\ F\IURZH]RVWDï\]DSURMHNWRZDQHWDNDE\EH]SRĂUHGQLR]HVREÈZVSöïSUDFRZDï\-HĝHOLXNïDG\VFDORQH SRFKRG]È]WHMVDPHMURG]LQ\WR]SHZQRĂFLÈV\JQDï Z\MĂFLRZ\MHGQHJRXNïDGXPRĝHE\ÊSRGïÈF]RQ\GR ZHMĂFLDLQQHJRF]LSX 'RZ\MĂFLDMHGQHMEUDPNLPRĝQDSRGïÈF]\ÊZHMĂFLDNLONXNROHMQ\FK1DSU]\NïDGGRZ\MĂFLDEUDPNL 125 ]QDMGXMÈFHMVLÚXGRïXSROHZHMVWURQLHXNïDGX +&bZLGRF]QHJRQDU\VXQNX SRGïÈF]RQR ZHMĂFLDGZöFK]QDMGXMÈF\FKVLÚQLĝHMEUDPHN$1' 2EFLÈĝDOQRĂÊZ\MĂFLRZDEUDPNLRNUHĂODWRLOHNROHMQ\FKEUDPHNPRĝQDSRGïÈF]\ÊGRMHMZ\MĂFLD 8NïDG\]VHULL+&SR]ZDODMÈQDSRGïÈF]HQLHV\JQDïX JHQHURZDQHJRSU]H]MHGQRZ\MĂFLHGRbZHMĂÊ
Dalsze ulepszanie obwodu &]\PRĝQDMHV]F]HEDUG]LHM]RSW\PDOL]RZDÊWHQ VFKHPDW"3UDZGRSRGREQLHWDN1DSU]\NïDG]DPLDVW RGG]LHOQHJRWHVWRZDQLDķVXNFHVXĵLķSRUDĝNLĵPRĝQD E\]DVWRVRZDÊXNïDGNWöU\G]LDïDïE\ZQDVWÚSXMÈF\ Optymalizacja
VSRVöE ķMHĝHOLĂURGNRZDEUDPND125LQIRUPXMH GDOV]ÈF]ÚĂÊXNïDGXRW\PĝHĝDGHQ]JUDF]\QLH RV]XNXMH L ZFLĂQLÚWR GZD SU]\FLVNL D ZFLĂQLÚWD NRPELQDFMD NODZLV]\ QLH RGSRZLDGD ZDUXQNRZL QLH]EÚGQHPXGRRVLÈJQLÚFLDķVXNFHVXĵWRPDP\ GRF]\QLHQLD]ķSRUDĝNÈĵ,QQ\PLVïRZ\ ķSRUDĝNDĵ PRĝHE\Ê]GHğQLRZDQDMDNRķEUDNVXNFHVXĵ *G\RW\PZV]\VWNLPP\ĂOÚWRDĝ]DF]\QDPQLH EROHÊJïRZDZLÚFQLHEÚGÚSRGHMPRZDïGDOV]\FK SUöERSW\PDOL]DFMLREZRGX6SUöEXM]URELÊWRVDPRG]LHOQLHMHĝHOLLQWHUHVXMÈ&LÚXNïDG\ORJLF]QH-HĝHOL XGD&LVLÚ]UHGXNRZDÊLORĂÊXNïDGöZVFDORQ\FK ]SLÚFLXGRF]WHUHFKWRGDMPLRW\P]QDÊ$OHQLH VWDUDMVLÚ]DPRFQR3RZ\NRQDQLXNROHMQHJRHNVSHU\PHQWXSRNDĝÚ&LMDN]PQLHMV]\ÊOLF]EÚXNïDGöZ VFDORQ\FKGR]DOHGZLHGZöFKGRGDMÈFGRREZRGX MHGHQNRPSRQHQWĽGHNRGHU%ÈGěFLHUSOLZ\
Trudniejsze, niż myślałeś? 1DSRF]ÈWNXREZöGWHVWXMÈF\WHOHSDWLÚZ\GDZDïVLÚ QDW\OHSURVW\ĝHQLHZDUWRVLÚQLP]DMPRZDÊDWHUD] PRĝH&LVLÚZ\GDZDÊĝHQLHZDUWRJREXGRZDÊ SRQLHZDĝMHVW]E\W]ïRĝRQ\-HĝHOLQLHPDV]RFKRW\ WRQLHPXVLV]]QLPZDOF]\Ê3U]\MU]\MVLÚSRQLĝV]\P ZQLRVNRPMDNLHPRĝQDZ\FLÈJQÈÊDQDOL]XMÈFSUDFÚ XNïDGöZF\IURZ\FK • 3UREOHPORJLF]Q\NWöU\Z\GDMHVLÚQDSRF]ÈWNXSURVW\PRĝHE\ÊEDUG]RVNRPSOLNRZDQ\ MHĝHOLGRUR]ZLÈ]DQLDZ\PDJDVSUDZG]HQLD ]E\W ZLHOX ZDUXQNöZ ,VWQLHMH PRĝOLZRĂÊ Z\VWÈSLHQLD NRQĠLNWöZ ORJLF]Q\FK DWZR Z\P\ĂOLÊQRZHXĝ\WHF]QHIXQNFMHREZRGX DOH]DVWDQöZVLÚGZDUD]\]DQLPSRVWDQRZLV] MH]DLPSOHPHQWRZDÊZSUDNW\FH • 'DQHZHMĂFLRZHZSURZDG]DQHSU]H]Xĝ\WNRZQLNDVÈ]DZV]HSUREOHPDW\F]QHĽPXVLP\SU]HZLG]LHÊNDĝGÈPRĝOLZÈGR]DLVWQLHQLD V\WXDFMÚ'RNDĝGHMV\WXDFMLPXVLP\VWZRU]\Ê RGSRZLHGQLÈUHDNFMÚ • ,VWQLHMÈ SHZQH XV\VWHPDW\]RZDQH ]DVDG\ WZRU]HQLDREZRGöZORJLF]Q\FKDOHNLHURZDQLHVLÚQLPLQLHSURZDG]LGR]EXGRZDQLD 129
QDMSURVWV]HJRREZRGXRSDUWHJRQDMDNQDMPQLHMV]HMLORĂFLXNïDGöZ,ORĂÊ]DVWRVRZDQ\FK F]LSöZ PRĝQD ]PQLHMV]\Ê RSW\PDOL]XMÈF REZöGDOHPRĝHP\ZWHQVSRVöEX]\VNDÊ REZöGNWöUHJRG]LDïDQLHEÚG]LHWUXGQLHMV]H GR]UR]XPLHQLDDGRGDWNRZR]ZLÚNV]DP\ SUDZGRSRGRELHñVWZR Z\VWÈSLHQLD Z QLP EïÚGX7DNLREZöGPRĝHRND]DÊVLÚZSU]\V]ïRĂFLWUXGQLHMV]\GR]PRG\ğNRZDQLD .RPSXWHU\VWDFMRQDUQH]DZV]HNRU]\VWDï\]PLNURSURFHVRUöZDOH]DZLHUDï\RQHUöZQLHĝQLH]EÚGQH GRGDWNRZHXNïDG\ORJLF]QH'Xĝ\PSUREOHPHPE\ïD ]E\WGXĝDLORĂÊWDNLFKXNïDGöZNWöUHQLHE\ï\ZWHG\ ZFDOHWDQLH%XGXMÈFREZöGSU]H]QDF]RQ\GRWHVWRZDQLDWHOHSDWLLSU]HV]HGïHĂSU]H]WHQVDPSURFHV SU]H]NWöU\SU]HV]ï\RVRE\EXGXMÈFHSLHUZV]HNRPSXWHU\1DZHWG]LVLDMRVRE\SURMHNWXMÈFHFHQWUDOQH MHGQRVWNL REOLF]HQLRZH NRPSXWHUöZ ]DMPXMÈ VLÚ VWDQDPLORJLF]Q\PLDOHLFKSUDFDMHVWRZLHOHïDWZLHMV]DĽG\VSRQXMÈOHSV]\PLQDU]ÚG]LDPLDWDNĝH SRWÚĝQ\PLSURJUDPDPLV\PXODF\MQ\PL
Czy można to zrobić za pomocą mikrokontrolera? &]\QDSUDZGÚPRJOLE\ĂP\"2F]\ZLĂFLHĝHWDN :V]\VWNLHSU]\FLVNLQDOHĝDïRE\SRGïÈF]\ÊGRZHMĂÊ PLNURNRQWUROHUD:\VWDUF]\ïRE\QDSLVDÊSURJUDP NWöU\VSUDZG]DïE\VWDQZHMĂÊ]DSRPRFÈLQVWUXNFML ZDUXQNRZ\FK IF-THEN DQDVWÚSQLHSRGHMPRZDïE\RGSRZLHGQLHG]LDïDQLD
REZRGXE\ïRE\]DGDQLHPRZLHOHïDWZLHMV]\PĽ ]DPLDVWSLÚWQDVWXEUDPHNORJLF]Q\FK]QDMGXMÈF\FK VLÚZSLÚFLXXNïDGDFKVFDORQ\FK]DVWRVRZDOLE\ĂP\ W\ONRMHGHQPLNURNRQWUROHU*G\E\NWRĂSRSURVLïPQLH MXWURR]EXGRZDQLHXU]ÈG]HQLDSU]H]QDF]RQHJRGR WHVWRZDQLD]GROQRĂFLWHOHSDW\F]Q\FKWREH]ZDKDQLD VNRU]\VWDïE\P]PLNURNRQWUROHUD -HGQDNĝHFHOHPWHMNVLÈĝNLMHVWSRND]DQLH&LMDN G]LDïDMÈSRV]F]HJöOQHNRPSRQHQW\HOHNWURQLF]QH %UDPNLORJLF]QHVÈEDUG]RZDĝQ\PLXU]ÈG]HQLDPL F\IURZ\PLLMDN]DZV]HQDMïDWZLHMMHVW]UR]XPLHÊLFK G]LDïDQLH]DMPXMÈFVLÚQLPLZSUDNW\FH$ZW\P FHOXQLHZDUWR]DVWÚSRZDÊW\FKVWDU\FKXNïDGöZ PLNURNRQWUROHUHP 7DNQDSUDZGÚVÈMHV]F]HGZDUR]ZLÈ]DQLDNWöUH PöJïE\Ă]DVWRVRZDÊ-HGQ\P]QLFKMHVWZVSRPQLDQHZF]HĂQLHMXĝ\FLHGHNRGHUD]DZLHUDMÈFHJR ZLHOHEUDPHNORJLF]Q\FK1LHPXVLDïE\ĂïÈF]\Ê]H VREÈDĝW\OXEUDPHN'R]DJDGQLHQLDWHJRZUöFÚ ZHNVSHU\PHQWDFK L ,QQ\PVSRVREHPMHVW]DVWÈSLHQLHNDĝGHMEUDPNLSDUÈ SU]HïÈF]QLNöZHOHNWURPHFKDQLF]Q\FK : NROHMQ\P UR]G]LDOH ]DVWRVXMÚ MH Z SUDNW\FH SRGF]DVSUDF\QDGREZRGHPVïXĝÈF\PGRJUDQLD ZSHZQÈNODV\F]QÈJUÚ'RZLHV]VLÚUöZQLHĝĝH REZöGWHQPRĝHE\Ê]EXGRZDQ\WDNĝHQDED]LH XNïDGöZVFDORQ\FKOXENRPELQDFMLXNïDGöZVFDORQ\FKLSU]HïÈF]QLNöZ
2F]\ZLĂFLHZSURJUDPLHPRJï\E\Z\VWÈSLÊEïÚG\ ]ZLÈ]DQH]ORJLNÈ WDNQDSUDZGÚLFKZ\VWÈSLHQLH MHVWZ\VRFHSUDZGRSRGREQH DOHSURMHNWRZDQLH
130
Eksperyment 16. Ulepszony tester postrzegania pozazmysłowego
Eksperyment 17. Zagrajmy! 3DSLHU NDPLHñ QRĝ\FH WR VWDURĝ\WQD JUD ]QDQD ZZLHOXNUDMDFK*G\E\ĂMHGQDNMDNLPĂFXGHPQLJG\RQLHMQLHVï\V]DïWRSU]\SRPQÚ&LMHM]DVDG\ 2VRE\JUDMÈFHPXV]ÈVWDÊQDSU]HFLZNRVLHELH/LF]È GRWU]HFKDQDVWÚSQLHSRND]XMÈUÚNÈJHVW:JU]H PDP\WU]\JHVW\ • SLÚĂÊV\PEROL]XMÈFÈNDPLHñ • XïRĝRQÈSïDVNRGïRñV\PEROL]XMÈFÈSDSLHU • Z\SURVWRZDQHGZDSDOFHV\PEROL]XMÈFHQRĝ\FH =Z\FLÚ]FDVWDUFLDMHVWZ\ELHUDQ\SRSRUöZQDQLX]H VREÈJHVWöZ.DPLHñWÚSLQRĝ\FHQRĝ\FHSU]HFLQDMÈ SDSLHUDSDSLHURZLMDVLÚZRNöïNDPLHQLD :WHMJU]HGRFKRG]LGRF]HJRĂFRPLDïRPLHMVFH SRGF]DVRPöZLRQHJRZF]HĂQLHMWHVWXQDWHOHSDWLÚ'ZLHRVRE\VWRMÈQDSU]HFLZNRVLHELHLSUöEXMÈ Z\F]XÊQDZ]DMHPVZRMHLQWHQFMH-HGQDNĝHFKFÈF ]EXGRZDÊHOHNWURQLF]QÈZHUVMÚWHMJU\EÚG]LHP\ PLHOLGRF]\QLHQLD]SHZQ\PLUöĝQLFDPL3RSLHUZV]HJUDF]HPRJÈZ\EUDÊMHGQÈ]WU]HFKRSFMLDQLH W\ONRGZöFK3RGUXJLHJG\JUDF]HZ\ELRUÈWÚVDPÈ RSFMÚGRFKRG]LGRUHPLVX3RWU]HFLHJG\Z\ELRUÈUöĝQHRSFMHWRMHGHQ]QLFKZ\JU\ZDDGUXJL SU]HJU\ZD
Kontekst: prawdopodobieństwo =DïöĝP\ĝHWHOHSDWLDQLHLVWQLHMH&]\WRR]QDF]D ĝHSDSLHUNDPLHñQRĝ\FHWRJUDF]\VWRORVRZD" 1LH:JUÚEÚGÈJUDï\GZLHLVWRW\OXG]NLHDLFKZ\ERU\QLHEÚGÈFDïNRZLFLHORVRZH7DNQDSUDZGÚ ZLHOHRVöEP\OQLHSRMPXMHORVRZRĂÊ
17
1DSU]\NïDGZLHOXOXG]LXZDĝDĝHMHĝHOLU]XFLOLPRQHWÈG]LHVLÚÊUD]\SRGU]ÈGL]DNDĝG\PUD]HPZ\SDGï LPRU]HïWRSRNROHMQ\PU]XFLHSUDZGRSRGREQLH Z\SDGQLHLPUHV]ND7HQEïÈGORJLF]Q\QD]\ZDQ\ MHVW]ïXG]HQLHP0RQWH&DUOR:NDV\QLH]QDMGXMÈF\PVLÚZW\PPLHĂFLHbVLHUSQLD bURNXNXOD UXOHWNL]DWU]\PDïDVLÚGZDG]LHĂFLDV]HĂÊUD]\SRG U]ÈGQDSROXF]DUQ\P:LHOHRVöESU]HJUDïREDUG]R GXĝRSLHQLÚG]\REVWDZLDMÈFĝHNXOD]DWU]\PDVLÚ QDSROXF]HUZRQ\P*UDF]HZLHU]\OLĝHMHĝHOLNXOD ]DWU]\PDïDVLÚQDSROXF]DUQ\PG]LHVLÚÊDOERSLÚWQDĂFLHDOERQDZHWLGZDG]LHĂFLDUD]\WRZNRñFX PXVL]DWU]\PDÊVLÚQDF]HUZRQ\P 7DNLRVÈGV\WXDFMLMHVW]ïXGQ\.RïRUXOHWNLSRGREQLH MDNPRQHWDQLHSRVLDGDĝDGQHMSDPLÚFL0RQHWDQLH ZLHĝHRVWDWQLHG]LHVLÚÊUD]\XSDGïDRUïHPGRJöU\ :]ZLÈ]NX]W\PSUDZGRSRGRELHñVWZRZ\SDGQLÚFLD UHV]NLZNROHMQ\PU]XFLHMHVWUöZQHSUDZGRSRGRELHñVWZXZ\SDGQLÚFLDRUïD /XG]LH]DFKRZXMÈVLÚLQDF]HM3DPLÚWDMÈFRURELOL ZF]HĂQLHMDSDPLÚÊZSï\ZDQDSRGHMPRZDQHSU]H] QLFKGHF\]MH-HĝHOLNWRĂSDPLÚWDĝHJUDMÈFZSDSLHU NDPLHñQRĝ\FHWU]\UD]\SRGU]ÈGSRND]DïNDPLHñ WRSRGF]DVNROHMQHMUXQG\MHVWEDUG]LHMVNïRQQ\GR SRND]DQLDLQQHJRJHVWX7DNDRVREDP\ĂOLĝHDE\ ]DFKRZDÊVLÚQLHSU]HZLG\ZDOQLHQDOHĝ\SRND]DÊ LQQ\JHVW7RZïDĂQLH]WHJRSRZRGXEDUG]LHMSUDZGRSRGREQHMHVWĝHJUDF]ZNROHMQHMUXQG]LHZ\ELHU]HQRĝ\FHOXESDSLHU 0RĝHV]WRZ\NRU]\VWDÊLSRND]DÊQRĝ\FH:WHG\ QDSHZQRQLHSU]HJUDV]ĽDOER]Z\FLÚĝ\V]DOER ]UHPLVXMHV]
131
.ïRSRWSROHJDQDW\PĝHMHĝHOLJUDV]]NLPĂGRĂZLDGF]RQ\PWRWDNDRVREDPRĝH]GDZDÊVRELH VSUDZÚ]WHJRĝHRF]HNXMHV]RGQLHMQLHSRZWDU]DQLD W\FKVDP\FKJHVWöZ'ODWHJR]DDZDQVRZDQ\JUDF] GOD]P\OHQLD&LHELHPRĝHSRZWDU]DÊFHORZRWHQ VDPJHVW $OHFRMHĝHOL]QDV]]DDZDQVRZDQHJRJUDF]DQDW\OH ĝHRW\PZLHV]"3RQRZQLHPRĝHV]SU]HZLG]LHÊMHJR ]DFKRZDQLHLSU]\MÈÊRGSRZLHGQLÈVWUDWHJLÚDOHJG\ RQMÈUR]SR]QDWRMHJRVWUDWHJLDPRĝHUöZQLHĝXOHF ]PLDQLH 7HQUHNXUHQF\MQ\SURFHVSRGHMPRZDQLDSUöESU]HZLG]HQLDUXFKXGUXJLHJRJUDF]DVWDïVLÚIDVF\QXMÈF\PHOHPHQWHPWHRULLJLHUĽG]LHG]LQ\PDWHPDW\NL NWöUDZODWDFKXELHJïHJRZLHNXVWDïDVLÚWDN SRSXODUQDĝH]DF]ÚïDZSï\ZDÊQDSROLW\NÚ]DJUDQLF]QÈ86$LZ\ĂFLJ]EURMHñ
Kontekst: teoria gier 7HRULDJLHUVWDïDVLÚG\VF\SOLQÈQDXNRZÈSRZ\GDQLX Z bUSU]H]JHQLXV]DNRPSXWHURZHJR-RKQDYRQ 1HXPDQQDZUD]]2VNDUHP0RUJHQVWHUQHPNVLÈĝNL 7KHRU\RI*DPHVDQG(FRQRPLF%HKDYLRU7HRULH SU]HGVWDZLRQHZWHMNVLÈĝFHVWDï\VLÚSRSXODUQH ZZDV]\QJWRñVNLPWKLQNWDQNX5$1' 7HRULDJLHU]DMPXMHVLÚRSLVHPV\WXDFMLZNWöU\FK GZöFKOXEZLÚFHMķJUDF]\ĵGÈĝ\GRX]\VNDQLDSU]HZDJLQDGSU]HFLZQLNLHPNWöUHPXQLHPRJÈXIDÊ1D SU]\NïDGSRGF]DVJU\ZSRNHUDMHGHQ]JUDF]\PRĝH EOHIRZDÊDSR]RVWDOLPXV]ÈWR]DXZDĝ\ÊL]DUHDJRZDÊ2GSRZLHGěPRĝHZSï\ZDÊQD]DFKRZDQLH RVRE\EOHIXMÈFHMDĝGRPRPHQWXRGVïRQLÚFLDNDUW LZ\ïRQLHQLD]Z\FLÚ]F\
3RGDGUHVHPKWWS SOZLNLSHGLDRUJZLNL7HRULDBJLHU ]QDMG]LHV]LQIRUPDFMHGRW\F]ÈFHSHZQ\FK]DïRĝHñ WHRULLJLHU-HGQ\P]QLFKMHVWWRĝHJUDF]H]DFKRZXMÈVLÚUDFMRQDOQLHZFHOXPDNV\PDOL]DFMLVZRLFK LQWHUHVöZ&]\MDNLĂSROLW\NQDSUDZGÚPöJïE\GRMĂÊ GRZQLRVNXĝHZMHJRLQWHUHVLHOHĝ\]DELFLHPLOLRQöZRE\ZDWHOLLQQHJRNUDMXL]PLDQDMHJRWHU\WRULXP ZUDGLRDNW\ZQHSRERMRZLVNR" %\ÊPRĝHQLHDOHWHRULDJLHUPöZLRW\PĝHQLH PRĝHP\E\ÊWHJRSHZQL'ODWHJR6WDQ\=MHGQRF]RQH Z\GDï\PLOLDUG\GRODUöZQDEXGRZÚERPE\ZRGRURZHMDQDVWÚSQLHX]EURLï\ZWDNLHZïDĂQLHJïRZLFH ZLHOHUDNLHWXPLHV]F]RQ\FKZSRG]LHPQ\FKZ\U]XWQLDFKNWöUHVÈZVWDQLHSU]HWUZDÊDWDNMÈGURZ\]H VWURQ\SU]HFLZQLND ']LDïDQLDZRMHQQHPRJÈZ\GDZDÊVLÚQLH]ZLÈ]DQH ]JUÈSDSLHUNDPLHñQRĝ\FHDOHWDNQDSUDZGÚMHG\QÈUöĝQLFÈMHVWVNDODOLF]ED]PLHQQ\FKLSRZDJD VNXWNöZ
Logika -DNSU]HGVWDZLÊGLDJUDPORJLF]Q\GODJU\SDSLHU NDPLHñQRĝ\FH"-HĝHOLSU]HF]\WDïHĂZF]HĂQLHMV]\ UR]G]LDïGRW\F]ÈF\EXGRZ\XU]ÈG]HQLDWHVWXMÈFHJRWHOHSDWLÚWRQLHSRZLQQRWRVWDQRZLÊGOD&LHELH SUREOHPX1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRVFKHPDW ZLG]LDQ\]SHUVSHNW\Z\JUDF]D$:WÚJUÚ$JDWDJUD MDNRJUDF]$D%ïDĝHMMDNRJUDF]%.DĝG\]JUDF]\ G\VSRQXMHWU]HPDSU]\FLVNDPLRGSRZLDGDMÈF\PL JHVWRP NDPLHñ AKĽSU]\FLVN$JDW\BKĽSU]\FLVN%ïDĝHMD SDSLHU APĽSU]\FLVN$JDW\BPĽ SU]\FLVN%ïDĝHMD LQRĝ\FH ANĽSU]\FLVN$JDW\ BNĽSU]\FLVN%ïDĝHMD
: NRQĠLNFLH ]EURMQ\P PRĝQD UöZQLHĝ EOHIRZDÊ LSUöERZDÊSU]HZLG]LHÊ]DFKRZDQLHSU]HFLZQLND :ïDĂQLHWDNLVSRVöEP\ĂOHQLDVSUDZLïĝHGRUDGF\ ] 5$1' WDF\ MDN +HUPDQ .DKQ XZDĝDOL ĝH ZQLHNWöU\FKV\WXDFMDFKZDUWR]DNïDGDÊPRĝOLZRĂÊ ]DDWDNRZDQLD86$SU]H]=ZLÈ]HN5DG]LHFNL$E\ SU]HFLZG]LDïDÊWDNLHPXDWDNRZLQDOHĝ\Z\EXGRZDÊ PHFKDQL]P]GROQ\GRDXWRPDW\F]QHJRNRQWUDWDNX
132
Eksperyment 17. Zagrajmy!
AK BN
AP BK
AN BP
Wygrywa gracz A AK BP
AP BN
AN BK
Wygrywa gracz B AK BK
AP BP
AN BN
Rysunek 17.1. 7HQXNïDGEUDPHNORJLF]Q\FKVSRZRGXMH ]DSDOHQLHGLRG\/('SRZFLĂQLÚFLXNRPELQDFMLSU]\FLVNöZ VNXWNXMÈFHM]Z\FLÚVWZHPJUDF]D$ZJUÚSDSLHUNDPLHñ QRĝ\FH
-HĝHOL$JDWDZFLĂQLHSU]\FLVNNDPLHñD%ïDĝHMSU]\FLVNQRĝ\FHWRUXQGÚZ\JUD$JDWDERNDPLHñWÚSL QRĝ\FH-HĝHOLJUDF]$Z\ELHU]HSDSLHUDJUDF]% NDPLHñWRSRQRZQLHZ\JU\ZDJUDF]$SRQLHZDĝ SDSLHURZLMDVLÚZRNöïNDPLHQLD-HĝHOLJUDF]$Z\ELHU]HQRĝ\FHDJUDF]%SDSLHUWR]QöZZ\JUDJUDF] $SRQLHZDĝQRĝ\FHSU]HFLQDMÈSDSLHU2EZöGSU]HGVWDZLRQ\QDVFKHPDFLHREVïXJXMHWHWU]\PRĝOLZRĂFL3U]HĂOHGěSRïÈF]HQLDSRPLÚG]\HOHPHQWDPL 2F]\ZLĂFLHGRZ\JUDQHM%ïDĝHMDPRĝHUöZQLHĝGRMĂÊ ZWU]HFKV\WXDFMDFK3RQDGWRLVWQLHMHMHV]F]HPRĝOLZRĂÊZ\VWÈSLHQLDWU]HFKV\WXDFMLZNWöU\FKGRMG]LHGRUHPLVXSRQLHZDĝJUDF]HZFLVQÈSU]\FLVNL RGSRZLDGDMÈFHW\PVDP\PJHVWRP:V]\VWNLHWH PRĝOLZRĂFLSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX
Logika
Remis
Rysunek 17.2. 7U]\REZRG\ORJLF]QHRGSRZLDGDMÈFH]D SRLQIRUPRZDQLHRW\PĝHJUÚZ\JUDïNWöU\Ă]JUDF]\OXE GRV]ïRGRUHPLVX
:V]\VWNRZ\GDMHVLÚGRĂÊSURVWH$OHMDN]Z\NOH SUREOHP\SRMDZLDMÈVLÚJG\]DF]\QDP\VLÚ]DVWDQDZLDÊQDGV\WXDFMDPLGRMDNLFKPRĝHGRMĂÊSRGF]DV JU\6SUDZÚNRPSOLNXMHUöZQLHĝ]DEH]SLHF]HQLHJU\ SU]HGRV]XNLZDQLHP
133
Dlaczego wygrałeś? 7DN MDN Z SU]\SDGNX XU]ÈG]HQLD GR WHVWRZDQLD WHOHSDWLL JUDF]H QLH SRZLQQL ZLG]LHÊ SU]\FLVNöZ ZFLVNDQ\FKSU]H]SU]HFLZQLND$OHR]QDF]DWRĝH SRGNRQLHFUXQG\QLHPDP\ĝDGQHJRZL]XDOQHJR SRWZLHUG]HQLDWHJRNWöUHSU]\FLVNL]RVWDï\Z\EUDQH SU]H]JUDF]\'\VSRQXMHP\W\ONR]HVWDZHPWU]HFK GLRG LQIRUPXMÈF\FK R W\P ĝH GRV]ïR GR UHPLVX OXEĝHUXQGD]DNRñF]\ïDVLÚ]Z\FLÚVWZHPMHGQHJR ]JUDF]\
AK BN
AP BK
AN BP
AK AP
Wygrywa gracz A AK BP
AP BN
AP AN BK
7DNQDSUDZGÚSRZLQQLĂP\ZVWDZLÊGLRG\/('RERN NDĝGHJRSU]\FLVNX'LRG\WHSRZLQQ\]DSDODÊVLÚSR ZFLĂQLÚFLXSU]\FLVNXSU]H]NDĝGHJR]JUDF]\-DN PRĝQDWHJRGRNRQDÊ"3RP\ĂOP\ORJLF]QLH 1DMSLHUZPXVLP\SRF]HNDÊDĝJUD]DNRñF]\VLÚ ]Z\FLÚVWZHP JUDF]D $ OXE 25 ]Z\FLÚVWZHP JUDF]D%OXE 25 UHPLVHP'RNDĝGHJR]WU]HFK ZHMĂÊEUDPNL25PRJÚSRGïÈF]\ÊZ\MĂFLDEUDPHN RNUHĂODMÈF\FKZ\QLNJU\ SRND]DQ\FKQDU\VXQNX :UH]XOWDFLHRWU]\PDPXNïDGSRND]DQ\QDU\VXQNX.DĝG\]WU]HFKV\JQDïöZZ\MĂFLRZ\FK EUDPHNRNUHĂODMÈF\FKZ\QLNJU\SRGïÈF]RQRGRZHMĂFLDWU]\ZHMĂFLRZHMEUDPNL253RGDQLHZ\VRNLHJR V\JQDïXQDNWöUHNROZLHN]ZHMĂÊWHMEUDPNLVSRZRGXMHSRZLDGRPLHQLHUHV]W\XNïDGXRW\PĝHJUD ZïDĂQLHVLÚ]DNRñF]\ïD'RNDĝGHJR]SU]\FLVNöZ SRGïÈF]RQREUDPNÚ$1'WRG]LÚNLQLHMPRĝOLZHMHVW ]DSDOHQLHGLRG\/(':FHOX]DRV]F]ÚG]HQLDPLHMVFDGLRG\/('QDU\VXQNXbVÈSU]HGVWDZLRQH V\PEROLF]QLH]DSRPRFÈĝöïW\FKNöïHN.DĝGÈGLRGÚ SRGSLVDQRWDNLPVDP\PVNUöWHPMDNSU]\FLVNNWöUHJRZFLĂQLÚFLHPDV\JQDOL]RZDÊ
134
AK
AN
AN BK
Wygrywa gracz B
BK BP
AK BK
AP BP
AN BN
BP BN
Remis
BN
Rysunek 17.3. 8NïDGORJLF]Q\VSUDZLDMÈF\ĝHSRVNRñF]RQHM JU]H]DSDOÈVLÚGLRG\/('LQIRUPXMÈFHJUDF]\RW\PNWöUH SU]\FLVNL]RVWDï\ZFLĂQLÚWH
Eksperyment 17. Zagrajmy!
Kto oszukuje? ,]QöZREZöG]DF]\QDVLÚQDPNRPSOLNRZDÊDQDMJRUV]HGRSLHURSU]HGQDPL&]DV]DMÈÊVLÚSUREOHPHPRV]XNLZDQLD-DNPRĝHP\]DV\JQDOL]RZDÊ ZFLĂQLÚFLHSU]H]NWöUHJRĂ]JUDF]\MHGQRF]HĂQLH GZöFKSU]\FLVNöZ":REZRG]LHWHVWHUDWHOHSDWLLSUREOHPWHQUR]ZLÈ]DOLĂP\]DSRPRFÈEUDPNL ;25ĽJHQHUXMHRQDV\JQDïZ\VRNLJG\GRMHGQHJR ]MHMZHMĂÊSRGDZDQ\MHVWV\JQDïQLVNLDGRGUXJLHJR Z\VRNL6\JQDïQLVNLMHVWSU]H]WÚEUDPNÚJHQHURZDQ\JG\GRREXMHMZHMĂÊGRFLHUDV\JQDïZ\VRNL :SU]\SDGNXWHVWHUDWHOHSDWLLZ\JHQHURZDQLHZ\VRNLHJRV\JQDïXSU]H]EUDPNÚ;25R]QDF]DïRĝHMHGHQ ]JUDF]\ZFLVQÈïW\ONRMHGHQNODZLV]LZ]ZLÈ]NX ]W\PQLHRV]XNXMH %UDPNL;25PDMÈ]Z\NOHW\ONRGZDZHMĂFLDDZJU]H SDSLHUNDPLHñQRĝ\FHNDĝG\JUDF]G\VSRQXMHWU]HPDSU]\FLVNDPL7RMHVWSUREOHPDW\F]QH 2SLVDQLHV\WXDFMLVïRZDPLMHVW]DZV]HSRPRFQH $JDWDRV]XNXMHMHĝHOLZFLVNDMHGQRF]HĂQLHSU]\FLVNL AKL $1' APOXE 25 APL $1' ANOXE 25 AN L $1' AK2V]XVWZHPUöZQLHĝE\ïRE\ZFLĂQLÚFLH SU]H]QLÈQDUD]ZV]\VWNLFKWU]HFKSU]\FLVNöZDOH QLHPXVLP\VSUDZG]DÊWHJRZDUXQNXSRQLHZDĝ ZFLVNDMÈFWU]\SU]\FLVNL$JDWDZFLVNDUöZQLHĝGZD SU]\FLVNL D VSUDZG]DP\ MXĝ ZV]\VWNLH PRĝOLZH NRPELQDFMHZFLVNDQLDGZöFKSU]\FLVNöZ :\NU\FLHRV]XVWZD$JDW\SRZLQQRGRSURZDG]LÊ GR]DSDOHQLDGLRG\V\JQDOL]XMÈFHMĝHNWRĂRV]XNXMHDWDNĝH]DWU]\PDQLDGDOV]HJRG]LDïDQLDXNïDGX 7RVDPRSRZLQQRVLÚG]LDÊSRZ\NU\FLXRV]XVWZD %ïDĝHMD,QQ\PLVïRZ\ MHĝHOL$JDWDRV]XNXMHOXE 25 %ïDĝHMRV]XNXMHWRXU]ÈG]HQLHQLHSRZLQQR]DSDOLÊ ODPSHNLQIRUPXMÈF\FKRZ\JUDQHMLUHPLVLH 2F]\ZLĂFLHPRĝQD]DLPSOHPHQWRZDÊWDNÈIXQNFMÚ ZREZRG]LH3RWU]HEQHQDPVÈNROHMQHWU]\EUDPNL $1'GODNDĝGHJRJUDF]DĽEÚGÈRQHVSUDZG]DÊ NDĝGÈSDUÚSU]\FLVNöZ EUDPND25SRGïÈF]RQDGR Z\MĂÊEUDPHN$1'EUDPND125JHQHUXMÈFDZ\VRNL
Kto oszukuje?
V\JQDïZ\MĂFLRZ\W\ONRZWHG\JG\REDMJUDF]HQLH RV]XNXMÈRUD]XPLHV]F]RQD]DEUDPNÈ125GOD NDĝGHJRSUDZLGïRZHJRZ\QLNXJU\EUDPND$1' %U]PLWRMHGQDNMDNFRĂFRMHVWGRĂÊWUXGQHGR ]EXGRZDQLD
Kontekst: matryce bramkowe -XĝZODWDFKXELHJïHJRZLHNXSURGXFHQFLPLHOL ZVZRMHMRIHUFLHXNïDG\]DZLHUDMÈFHSURJUDPRZDOQH PDWU\FHEUDPHNORJLF]Q\FK0DWU\FDWDNDPLDïDE\Ê SU]H]QDF]RQDGRķRJöOQHJRVWRVRZDQLDĵĽPRĝQDMÈE\ïRVNRQğJXURZDÊZHGOHZïDVQ\FKSRWU]HE ZFHOX]DVWRVRZDQLD]DNXSLRQHJRXNïDGXMDNRXNïDGXORJLF]QHJRSRWU]HEQHJRDNXUDWXĝ\WNRZQLNRZL &HOWHQRVLÈJDQRQDZLHOHVSRVREöZ.RPSRQHQW\ WHR]QDF]DQRDNURQLPDPLWDNLPLMDN3/$3$/*$/ L&3/' MHĝHOL&LÚWRLQWHUHVXMHWRPRĝHV]ZSLVDÊ MHZZ\V]XNLZDUFHLQWHUQHWRZHML]QDOHěÊZLÚFHM LQIRUPDFMLQDWHQWHPDW 2VWDWHF]QLHSRZVWDï\EH]SRĂUHGQLRSURJUDPRZDOQHPDFLHU]HEUDPHN XNïDGX )3*$ ĽVNïDGDMÈVLÚRQHQLHW\ONR]EUDPHNORJLF]Q\FKDOHWHĝ]LQQ\FKNRPSRQHQWöZSR]ZDODMÈF\FK QDSHïQLHQLHZ\EUDQ\FKSU]H]Xĝ\WNRZQLNDVNRPSOLNRZDQ\FKIXQNFML 1LHVWHW\MHĂOLFKFHVLÚVWRVRZDÊXNïDG\)3*$Z\PDJDQDMHVW]QDMRPRĂÊLFKMÚ]\NDVSU]ÚWRZHJR $E\MH]DSURJUDPRZDÊPXVLV]SRVLDGDÊRGSRZLHGQLHRSURJUDPRZDQLH]Z\NOHOLFHQFMRQRZDQH SU]H]SURGXFHQWDXNïDGX3RWU]HEQ\&LUöZQLHĝEÚG]LHVSU]ÚWRZ\SURJUDPDWRU=DSHZQHQLHSRVLDGDV] WHJRZV]\VWNLHJRZVZRLPGRPRZ\PZDUV]WDFLH 0XVLP\ZLÚFNRU]\VWDÊ]HVWDU\FKSURVW\FKXNïDGöZORJLF]Q\FK $OHF]\QDSHZQR":RODïE\PVNRU]\VWDÊ]UR]ZLÈ]DQLDSURVWV]HJRRGGLDJUDPXORJLF]QHJR]DZLHUDMÈFHJRW\OHEUDPHNĝHQLHXGDïRE\VLÚJR]PLHĂFLÊ QDMHGQHMVWURQLH1DV]F]ÚĂFLHWDNLHUR]ZLÈ]DQLH LVWQLHMH
135
Eksperyment 18. Czas na przełączniki 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQR]XSHïQLHQRZÈNRQFHSFMÚ:LGDÊQDQLPĝHNDĝGDEUDPNDORJLF]QD PRĝHE\ÊHPXORZDQD]DSRPRFÈSDU\]Z\F]DMQ\FK ZïÈF]QLNöZDNDĝG\]ZïÈF]QLNöZPRĝHE\ÊSRVWU]HJDQ\MDNRZHMĂFLHEUDPNLORJLF]QHM :FLĂQLÚFLHSU]\FLVNXGDMHWDNLVDPHIHNWMDNGRVWDUF]HQLHZ\VRNLHJRV\JQDïXGRZHMĂFLDEUDPNL ORJLF]QHM*G\SU]HïÈF]QLNUR]ZLHUDREZöGWRHIHNW MHJRG]LDïDQLDMHVWWDNLVDPMDNHIHNWSRGDQLDV\JQDïX QLVNLHJRQDZHMĂFLHEUDPNLORJLF]QHM:]ZLÈ]NX ]W\PSDUDSU]HïÈF]QLNöZZLGRF]Q\FKXJöU\ZVSRPQLDQHJRU\VXQNXZ\JHQHUXMHQDVZRLPZHMĂFLX V\JQDïZ\VRNLW\ONRZWHG\JG\REDSU]\FLVNL]RVWDQÈZFLĂQLÚWHĽWDNVDPRMDNEUDPND$1'JG\QD MHMREDZHMĂFLD]RVWDQÈSRGDQHZ\VRNLHV\JQDï\ $OHQLHZV]\VWNRG]LDïDWXMDNQDOHĝ\%UDPNDORJLF]QD $1' JHQHUXMH V\JQDï R VWDQLH Z\VRNLP OXEQLVNLP*G\SU]HïÈF]QLNLZLGRF]QHQDU\VXQNX bQLHVÈZFLĂQLÚWHWRQDZ\MĂFLXREZRGXPDP\ SU]HUZÚ1DSLÚFLHZW\PSXQNFLHQLHEÚG]LHPLDïRXVWDORQHMZDUWRĂFL'RZ\MĂFLDWDNSRïÈF]RQ\FK ZïÈF]QLNöZQDOHĝ\GRGDÊUH]\VWRUĂFLÈJDMÈF\3RPLQÈïHPMHZFHOXXSURV]F]HQLDU\VXQNX ,VWQLHMHMHV]F]HMHGQDZDĝQDUöĝQLFDSRPLÚG]\SDUÈ SU]HïÈF]QLNöZDEUDPNÈORJLF]QÈ3UÈGPRĝHSï\QÈÊSU]H]SU]HïÈF]QLNLZREXNLHUXQNDFKDEUDPND ORJLF]QDSR]ZDODQDMHJRSU]HSï\ZW\ONRZMHGQ\P NLHUXQNXĽSUÈGQLHPRĝHSï\QÈÊGREUDPNLSU]H] Z\MĂFLHLZ\Sï\QÈÊSU]H]ZHMĂFLH&HFKDWDPRĝH RND]DÊVLÚNïRSRWOLZDDOHF]DVHPEÚG]LHRQD]DOHWÈ NWöUDXïDWZL&LSUDFÚ
18
Wciśnięcie przełącznika jest równoznaczne z podaniem sygnału wysokiego do wejścia bramki logicznej
Oba muszą być wciśnięte
Przynajmniej jeden z przełączników musi być wciśnięty
Jeżeli jeden nie jest wciśnięty, to drugi musi być wciśnięty
Przynajmniej jeden z przełączników musi być niewciśnięty
Oba muszą być niewciśnięte
Oba muszą być jednocześnie wciśnięte lub wyciśnięte
Musi być niewciśnięty Rysunek 18.1. .DĝG\SU]HïÈF]QLNHPXOXMHZHMĂFLHEUDPNL ORJLF]QHMĽZFLĂQLÚFLHSU]\FLVNXMHVWWRĝVDPH]SRGDQLHP V\JQDïXZ\VRNLHJRQDZHMĂFLHEUDPNL GRSU]HGVWDZLRQ\FK XNïDGöZQDOHĝ\GRïÈF]\ÊUH]\VWRU\ĂFLÈJDMÈFH]DSRELHJDMÈFH ZDKDQLRPQDSLÚFLDV\JQDïXQLVNLHJRQDZ\MĂFLXHPXORZDQHM bramki
137
Kontekst: układ XNOR zbudowany z włączników =DF]QLMP\RGPDïHMG\JUHVML&]\ZLHV]ĝHZ7ZRMHM GRPRZHMLQVWDODFMLHOHNWU\F]QHM ZREZRG]LHZïÈF]DMÈF\PĂZLDWïR ]QDMGXMHVLÚEUDPND;125"=Z\NOHWHJRW\SXUR]ZLÈ]DQLHVWRVRZDQHMHVWQDNODWFH VFKRGRZHM1DGROHVFKRGöZ]DLQVWDORZDQ\MHVW MHGHQZïÈF]QLNDQDLFKV]F]\FLHGUXJL:ïÈF]RQH ĂZLDWïRPRĝQD]JDVLÊ]DSRPRFÈGRZROQHJRZïÈF]QLND:\ïÈF]RQHĂZLDWïRPRĝQD]DSDOLÊ]DSRPRFÈ GRZROQHJRZïÈF]QLND 3U]\MU]\MVLÚVFKHPDWRZL]DVWÚSF]HPXEUDPNL;125 QDU\VXQNX:\REUDěVRELHSU]HSï\ZSUÈGX SU]H]SU]HïÈF]QLNL]QDMGXMÈFHVLÚZUöĝQ\FKSRïRĝHQLDFK &]\SRWUDğV]Z\REUD]LÊVRELHREZöGNWöU\G]LDïDïE\ ZWHQVDPVSRVöEDOHSRVLDGDïE\WU]\SU]HïÈF]QLNL":FLĂQLÚFLHGRZROQHJRSU]HïÈF]QLNDPXVLDïRE\RGZUDFDÊWU\ESUDF\ĝDUöZNL ZïÈF]DÊMÈOXE Z\ïÈF]DÊ 3RGSRZLHP&L ĂURGNRZ\SU]HïÈF]QLN PXVLDïE\E\ÊSRGZöMQ\
%\ÊPRĝH]DVWDQDZLDV]VLÚGODF]HJRQDVFKHPDFLHZPLHMVFXSU]\FLVNöZXPLHĂFLïHPSU]HïÈF]QLNL =DVWRVRZDïHPWDNLHR]QDF]HQLHSRQLHZDĝSRGNRQLHFSUDF\RWU]\PDP\XNïDGVNïDGDMÈF\VLÚ]ZLHORNURWQ\FKSU]HïÈF]QLNöZGZXSR]\F\MQ\FK,VWQLHMÈ SU]HïÈF]QLNLWHJRW\SXPDMÈFHIRUPÚSU]\FLVNXDOH WUXGQLHMMHVW]D]QDF]\ÊMHQDVFKHPDFLHL]DMPXMÈ ZLÚFHMPLHMVFD3U]HïÈF]QLNLFKZLORZHZ\SRVDĝRQR ZVSUÚĝ\Q\NWöUHGRSURZDG]DMÈGRRWZDUFLD]ZLHUDQHJRSU]H]QLHREZRGXJG\QLHVÈRQHZFLVNDQH 3RïÈF]HQLDHOHNWU\F]QHQDU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQR]DSRPRFÈNRORURZ\FKOLQLL0DWRQDFHOX ]ZLÚNV]HQLHF]\WHOQRĂFLVFKHPDWXGRNWöUHJREÚG]LHP\GRGDZDOLNROHMQHHOHPHQW\.RORU\QDVFKHPDFLHSHïQLÈWÚVDPÈIXQNFMÚFRUöĝQHNRORU\L]RODFML SU]HZRGöZSRïÈF]HQLRZ\FKZREZRG]LHZ\NRQDQ\PQDSï\WFH
Gracz B Kamień
Papier
Nożyce
Kamień
Papier
Nożyce
Wróćmy do gry 3U]\MU]\MVLÚU\VXQNRZLbLSRUöZQDMJR]U\VXQNLHP3U]HGVWDZLRQRQDQLFKXNïDG\SHïQLÈFHWH VDPHIXQNFMHDOHQDU\VXQNXbQLHPDĝDGQ\FK EUDPHNORJLF]Q\FK2GSRZLHGQLHSDU\SU]HïÈF]QLNöZ]RVWDï\SRïÈF]RQHWDNĝHZSU]\SDGNX]Z\FLÚVWZDJUDF]D$]DSDORQD]RVWDQLHLQIRUPXMÈFD RW\PGLRGD6]HUHJRZHSRïÈF]HQLHSU]HïÈF]QLNöZ ]DVWÚSXMHEUDPNÚ$1'DSRïÈF]HQLHUöZQROHJïHĽ EUDPNÚ25
138
Wygrywa gracz A
Gracz A
Rysunek 18.2. 8NïDGLQIRUPXMÈF\R]Z\FLÚVWZLHJUDF]D $VNïDGDMÈF\VLÚW\ONRLZ\ïÈF]QLH]SU]HïÈF]QLNöZ SRïÈF]HQLD JDOZDQLF]QHR]QDF]RQROLQLDPLRUöĝQ\FKNRORUDFKĽ U\VXQHNMHVWEDUG]LHMF]\WHOQ\DNRORU\WHĝPRĝQDXWRĝVDPLDÊ z kolorami izolacji kabli
Eksperyment 18. Czas na przełączniki
1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRSU]HïÈF]QLNLSRïÈF]RQHWDNDE\REZöGUHDJRZDïQD]Z\FLÚVWZR JUDF]D%&]\PRĝHP\SRïÈF]\Ê]HVREÈWHGZD REZRG\":\MĂFLDMHGQHJRSU]HïÈF]QLNDQLHPRĝHP\ SRïÈF]\Ê]ZHMĂFLDPLNLONXNROHMQ\FKSU]HïÈF]QLNöZDZïDĂQLHZWDNLVSRVöEPRJOLĂP\]HVREÈ ïÈF]\ÊEUDPNLORJLF]QH3UÈGPRĝHSï\QÈÊSU]H] SU]HZRGQLNZREXNLHUXQNDFKDZLÚFQLHRGSRZLHGQLHSRïÈF]HQLHSU]HïÈF]QLNöZGRSURZDG]LïRE\GR QLHSUDZLGïRZHJRIXQNFMRQRZDQLDREZRGX0XVLP\ ]DVWRVRZDÊSU]HïÈF]QLNLNWöUHUöZQRF]HĂQLHPRJÈ GRP\NDÊNLONDQLH]DOHĝQ\FKREZRGöZ ]REDF]U\VXQHN Wygrywa gracz B
Kamień
Kamień
Wygrywa gracz B
Gracz B
Kamień
Papier
Nożyce
Kamień
Papier
Nożyce
Gracz B Wygrywa gracz A
Papier
Papier
Nożyce
Nożyce
Gracz A
Rysunek 18.3. 8NïDGVNïDGDMÈF\VLÚW\ONRLZ\ïÈF]QLH ]SU]HïÈF]QLNöZLQIRUPXMÈF\R]Z\FLÚVWZLHJUDF]D%ZJU]H SDSLHUNDPLHñQRĝ\FH
2EZöG WHQ Z\PDJD ]DVWRVRZDQLD SRGZöMQ\FK SU]HïÈF]QLNöZDOHGRGDZDQLHGRXNïDGXNROHMQ\FK IXQNFMLEÚG]LHZ\PDJDïRVWRVRZDQLDSU]HïÈF]QLNöZ ]ZLÚNV]ÈLORĂFLÈZHMĂÊ1DV]F]ÚĂFLHIRUPÚSU]\FLVNXPDMÈQLHW\ONRSU]HïÈF]QLNLFKZLORZHDOHWDNĝH SU]HïÈF]QLNLVWDELOQH SLHUZV]HZFLĂQLÚFLH]ZLHUD REZöGDGUXJLHJRUR]ZLHUD 0RĝHV]]DNXSLÊSU]HïÈF]QLNLREVïXJXMÈFHGZDF]WHU\V]HĂÊDQDZHW RVLHPREZRGöZ VÈRQHF]ÚVWRVWRVRZDQHZGRĂÊ WDQLPVSU]ÚFLHVWHUHR
Kontekst: układ XNOR zbudowany z włączników
Gracz A
Rysunek 18.4. 'ZDSRSU]HGQLHVFKHPDW\SRïÈF]RQR]D SRPRFÈSRGZöMQ\FKSU]HïÈF]QLNöZNWöUH]DSHZQLDMÈL]RODFMÚ HOHNWU\F]QÈSRPLÚG]\GZRPDREZRGDPL
Informowanie o tym, który przycisk został wciśnięty 3RGF]DVSUDF\QDGHNVSHU\PHQWHPQDU]HNDïHP ĝHWUXGQRZ\NRQDÊFDï\REZöG]EUDPHNORJLF]Q\FK0LDïRWRPLHMVFH]DUD]SRW\PMDNSRND]DïHP&LVFKHPDW]QDMGXMÈF\VLÚQDU\VXQNXbĽ EUDPNLORJLF]QHPLDï\]DSDODÊGLRG\LQIRUPXMÈFH RW\PNWöU\SU]\FLVN]RVWDïZFLĂQLÚW\0LDïRWRPLHÊ PLHMVFHGRSLHURSRZFLĂQLÚFLXSU]\FLVNöZSU]H] REXJUDF]\ &]\QLHïDWZLHME\ïRE\]DLPSOHPHQWRZDÊWDNÈIXQNFMÚ ]DSRPRFÈSU]HZRGöZ EH]EUDPHNORJLF]Q\FK " 0\ĂOÚĝHWDN1DU\VXQNXbSRND]DQRVFKHPDW WDNLHJRREZRGX'RSU]\FLVNöZJUDF]D%GRSURZDG]LïHPGRGDWQLELHJXQ]DVLODF]DDGRSU]\FLVNöZ JUDF]D$ELHJXQXMHPQ\'LRG\PRJÈZLÚF]RVWDÊ XPLHV]F]RQHZĂURGNRZHMF]ÚĂFLREZRGX
139
Wygrywa gracz B
Gracz B
Wygrywa gracz B
Gracz B
Kamień
Papier
Nożyce
Kamień
Papier
Nożyce
Kamień
Papier
Nożyce
Kamień
Papier
Nożyce
Wygrywa gracz A
Gracz A
Wygrywa gracz A
Gracz A
Rysunek 18.5. 6FKHPDWREZRGX]DSDODMÈFHJRGLRG\/(' LQIRUPXMÈFHRW\PNWöUHSU]\FLVNL]RVWDï\ZFLĂQLÚWHGRSLHUR SRZ\NRQDQLXWHMF]\QQRĂFLSU]H]REXJUDF]\
Rysunek 18.6. 3U]\NïDG]DSDOHQLDRGSRZLHGQLFKGLRG/('SR ZFLĂQLÚFLXSU]H]JUDF]D%SU]\FLVNXķNDPLHñĵDSU]H]JUDF]D $ķQRĝ\FHĵ
1D U\VXQNX b SU]HGVWDZLRQR G]LDïDQLH WHJR REZRGXZV\WXDFMLJG\JUDF]%ZFLVQÈïSU]\FLVN ķNDPLHñĵDJUDF]$ķQRĝ\FHĵ3U]HZRG\SRïÈF]RQH EH]SRĂUHGQLR]GRGDWQLÈV]\QÈ]DVLODMÈFÈR]QDF]RQR NRORUHPF]HUZRQ\PDSU]HZRG\SRïÈF]RQHEH]SRĂUHGQLR]XMHPQÈV]\QÈ]DVLODMÈFÈĽNRORUHPQLHELHVNLP1LHDNW\ZQHSU]HZRG\SU]HïÈF]QLNLLGLRG\ R]QDF]RQRNRORUHPV]DU\P3U]HZRG\ZNRORU]H IXNVMLSU]HZRG]ÈSUÈGRPQLHMV]\PQDWÚĝHQLXNWöU\ QDUD]LHSU]HSï\ZDW\ONRSU]H]MHGQÈGLRGÚ/('
3UÈGDE\GRWU]HÊGRGUXJLHMGLRG\PXVLSU]HSï\QÈÊSU]H]GLRGÚ]QDMGXMÈFÈVLÚSU]HGQLÈ3U]HZRG\ ]QDMGXMÈFHVLÚSRPLÚG]\GLRGDPL/('R]QDF]RQR NRORUHPIXNVMLSï\QLHSU]H]QLHSUÈGRQDSLÚFLXSRĂUHGQLP-HĝHOLZ\REUD]LV]VRELHGZLHGLRG\SRïÈF]RQHV]HUHJRZRNWöU\FKGRGDWQLH]ïÈF]D]ZUöFRQH VÈZMHGQÈVWURQÚDXMHPQHZGUXJÈWR]UR]XPLHV] GODF]HJRGLRG\]QDMGXMÈFHVLÚSRPLÚG]\DNW\ZRZDQ\PLSU]HïÈF]QLNDPLĂZLHFÈZSU]HFLZLHñVWZLHGR SR]RVWDï\FKGLRG3DPLÚWDMRW\PĝHGLRG\EORNXMÈ SU]HSï\ZSUÈGXRQLHZïDĂFLZHMSRODU\]DFML
$E\]DSDOLÊGLRGÚMHGHQMHMELHJXQQDOHĝ\SRïÈF]\Ê ]GRGDWQLÈV]\QÈ]DVLODMÈFÈDGUXJL]XMHPQÈ'ODWHJR]DSDODVLÚW\ONRODPSNDLQIRUPXMÈFDRZ\JUDQHM JUDF]D%DODPSNDLQIRUPXMÈFDRZ\JUDQHMJUDF]D $SR]RVWDMHQLH]DSDORQD
140
*G\SU]HDQDOL]XMHV]SR]RVWDïHSRïÈF]HQLDZ\NRQDQH SRPLÚG]\SU]HïÈF]QLNDPLWR]DXZDĝ\V]ĝH]DSDODQH VÈW\ONRRGSRZLHGQLHGLRG\/('
Eksperyment 18. Czas na przełączniki
-HĝHOLZEXGRZDQ\PREZRG]LHVNRU]\VWDV]]GLRG /(']ZEXGRZDQ\PLUH]\VWRUDPLWRĂZLDWïRWDNLFK GLRGPRĝHE\Ê]E\WFLHPQHĽSUÈGEÚG]LHSï\QÈï SU]H]GZLHGLRG\LGZDUH]\VWRU\SRïÈF]RQHV]HUHJRZR6SUöEXMZïÈF]\ÊZREZöGV]HUHJRZR]Z\NïHGLRG\/('EH]UH]\VWRUöZ=DSRPRFÈPLHUQLND VSUDZGěF]\QDWÚĝHQLHSU]HSï\ZDMÈFHJRSU]H]QLH SUÈGXQLHSU]HNUDF]DPDNV\PDOQHMZDUWRĂFLGRSXV]F]DOQHMGODGDQHJRNRPSRQHQWX:WDNLPSU]\SDGNXSLRQRZ\SU]HZöGZNRORU]HIXNVMLïÈF]ÈF\QD VFKHPDFLHGZLHJUXS\GLRG/('QDOHĝ\]DVWÈSLÊ UH]\VWRUHPFKDUDNWHU\]XMÈF\PVLÚPDï\PRSRUHP HOHNWU\F]Q\P5H]\VWRUGRELHU]PHWRGÈSUöELEïÚGöZ]DF]\QDMÈFRGUH]\VWDQFMLb:LSUöEXMÈF VWRSQLRZRMÈ]PQLHMV]DÊ:LÚNV]RĂÊGLRG/('SR]ZDODQDSU]HSï\ZSUÈGXRQDWÚĝHQLXbP$DOH QLHNWöUHPRGHOHPRJÈGRSXV]F]DÊSU]HSï\ZSUÈGX RPQLHMV]\PPDNV\PDOQ\PQDWÚĝHQLX
SRMHG\QF]HQLHZFLĂQLÚWHSU]\FLVNLQLHVÈZVWDQLH GRSURZDG]LÊ GR SU]HSï\ZX SUÈGX SU]H] REZöG : RVWDWQLP SU]\NïDG]LH ZFLĂQLÚWR MHGQRF]HĂQLH ZV]\VWNLHWU]\SU]\FLVNLFRUöZQLHĝGRSURZDG]LïR GRV\WXDFMLZNWöUHMSUÈGQLHSï\QLHSU]H]REZöG
Przeciwdziałanie oszukiwaniu w grze 7HUD]F]DVQDFRĂWUXGQLHMV]HJR ]DEH]SLHF]HQLHREZRGXJU\SU]HGSUöEDPLRV]XNLZDQLD=DEH]SLHF]HQLHSRVWDQRZLïHPZ\NRQDÊGRGDMÈFGRLVWQLHMÈFHJR REZRGXGRGDWNRZHSRïÈF]HQLDVWHUXMÈFHSUÈGHP GRSï\ZDMÈF\PGRSU]HïÈF]QLNöZ 3RP\VïSU]HGVWDZLïHPQDU\VXQNX8PLHĂFLïHPQDQLPUöĝQHNRPELQDFMHZFLVNDQLDWU]HFK SRGZöMQ\FKSU]HïÈF]QLNöZ=ZUöÊXZDJÚQDWRĝH JG\SU]\FLVNLWHQLHVÈZFLVNDQHWR]ZLHUDMÈREZöG :FLĂQLÚFLHLFKSRZRGXMHUR]ZDUFLHREZRGX$E\ ]ZLÚNV]\ÊF]\WHOQRĂÊU\VXQNXZFLVNDQHSU]\FLVNL SU]HU\ZDMÈFHREZöGR]QDF]\ïHPNRORUHP]LHORQ\P :JöUQHMF]ÚĂFLU\VXQNXSU]HGVWDZLRQRV\WXDFMÚ JG\ĝDGHQ]SU]\FLVNöZQLHMHVWZFLĂQLÚW\DZLÚF ZV]\VWNLHVW\NLVÈ]ZDUWHĽSUÈGSï\QLHSU]H]REZöG:NROHMQ\FKWU]HFKSU]\NïDGDFKMHGHQ]SU]\FLVNöZMHVWZFLVNDQ\DOHVW\NLSR]RVWDï\FKGZöFK VÈZGDOV]\PFLÈJX]ZDUWHSR]ZDODMÈFQDSU]HSï\ZSUÈGX:QDVWÚSQ\FKWU]HFKSU]\NïDGDFKMHGQRF]HĂQLHZFLVNDQHVÈGZDSU]\FLVNL ZFLVNDQH SU]\FLVNLR]QDF]RQRNRORUHP]LHORQ\P DSR]RVWDïH
Kontekst: układ XNOR zbudowany z włączników
Rysunek 18.7. 3RGZöMQHSU]HïÈF]QLNLUR]ZLHUQHSR]ZDODMÈQD SU]HSï\ZSUÈGXSU]H]REZöGJG\ZFLVNDQ\MHVWPDNV\PDOQLH MHGHQSU]\FLVNMHGQRF]HVQHZFLĂQLÚFLHGZöFKOXEWU]HFK SU]\FLVNöZVSRZRGXMHSU]HUZDQLHSU]HSï\ZXSUÈGX ZFLĂQLÚWH przyciski oznaczono kolorem zielonym
141
Kolorem czerwonym oznaczono przewody, przez NWöUHSï\QLHSUÈG-DNZLG]LV]JG\ZFLĂQLÚW\MHVW MHGHQSU]\FLVNOXEQLHZFLĂQLÚWRĝDGQHJRSU]\FLVNX WRSU]H]REZöGSU]HSï\ZDSUÈG:FLĂQLÚFLHGZöFK OXEWU]HFKSU]\FLVNöZSRZRGXMHSU]HUZDQLHSU]HSï\ZXSUÈGX=DSUH]HQWRZDQ\REZöGSU]HFLZG]LDïD RV]XNLZDQLXZJU]Hpapier, NDPLHñ, QRĝ\FH
Wygrywa gracz B
Gracz B
Kamień
Papier
Nożyce
Kamień
Papier
Nożyce
1DU\VXQNXbGRZF]HĂQLHMV]HJRXNïDGXGRGDQR V\VWHP]DSRELHJDMÈF\RV]XNLZDQLX'RNDĝGHJR ]SU]HïÈF]QLNöZGRGDQRGZDNROHMQHREZRG\$E\ U\VXQHNE\ïEDUG]LHMF]\WHOQ\SRND]DïHPQDQLP W\ONRXĝ\ZDQHVW\NL1LHSRND]DïHPDQLMHGQHJR QLHXĝ\ZDQHJRVW\NX.DĝG\SU]HïÈF]QLNPDGZD REZRG\UR]ZLHUQHLGZD]ZLHUQH &KFLDïHPZ\MDĂQLÊWRVWRVXMÈFUöĝQHNRORU\SU]HZRGöZ.DĝG\SU]HZöGQDVWDïHSRGïÈF]RQ\GRGRGDWQLHMV]\Q\]DVLODMÈFHMR]QDF]RQRNRORUHPF]HUZRQ\P3U]HZRG\SU]H]NWöUHSï\QLHSUÈGRGRGDWQLP SRWHQFMDOH JG\QLHVÈZFLVNDQHĝDGQHSU]\FLVNL R]QDF]RQRNRORUHPIXNVML*G\JUDF]%ZFLĂQLHMHGQRF]HĂQLHGZDSU]\FLVNLWRSU]H]SU]HZRG\WHQLH SRSï\QLHSUÈGRGRGDWQLPSRWHQFMDOH 3RGREQLHZGROQHMF]ÚĂFLREZRGXNRORUHPFLHPQRQLHELHVNLPR]QDF]RQRSU]HZRG\VWDOHSRGïÈF]RQH GRXMHPQHMV]\Q\]DVLODMÈFHMDNRORUHPMDVQRQLHELHVNLPR]QDF]RQRSU]HZRG\GRNWöU\FKQLHEÚG]LH GRFLHUDïXMHPQ\SRWHQFMDïJG\JUDF]$ZFLĂQLHMHGQRF]HĂQLHZLÚFHMQLĝMHGHQSU]\FLVN -HĝHOLNWöUDĂ]RVöEEÚG]LHRV]XNLZDÊWRGRSR]RVWDï\FKNRPSRQHQWöZREZRGXQLHEÚG]LHGRFLHUDï SUÈG
142
Gracz A
Wygrywa gracz A
Rysunek 18.8. 'RZF]HĂQLHMSRND]DQHJRREZRGX ]DLPSOHPHQWRZDQRV\VWHPQLHSR]ZDODMÈF\QDRV]XNLZDQLH ZJU]H JG\NWöU\Ă]JUDF]\ZFLĂQLHZLÚFHMQLĝMHGHQSU]\FLVN WRRGFLQDQ\MHVWGRSï\ZSUÈGXGRSR]RVWDï\FKNRPSRQHQWöZ ZLÚFHMLQIRUPDFMLQDWHQWHPDW]QDMG]LHV]F]\WDMÈFWUHĂÊWHM VHNFML
Eksperyment 18. Czas na przełączniki
Sygnalizowanie remisu &]\SRWU]HEQHQDPMHVWFRĂFREÚG]LHJHQHURZDïR GěZLÚNJG\$JDWDL%ïDĝHM]UHPLVXMÈ"1DSRGVWDZLH GLRGV\JQDOL]XMÈF\FKZFLVNDQHSU]\FLVNLPRĝQDZ\ZQLRVNRZDÊĝHUR]JU\ZND]DNRñF]\ïDVLÚUHPLVHP $OHMHĝHOLFKFHV]ĝHE\V\JQDOL]RZDïWRGRGDWNRZR GěZLÚNWRPRĝHV]GRGDÊGRREZRGXWDNÈIXQNFMÚ $E\]URELÊWREH]VWRVRZDQLDSU]HïÈF]QLNöZZ\SRVDĝRQ\FKZNROHMQ\REZöGEÚG]LHV]SRWU]HERZDïWU]HFKEU]ÚF]\NöZ1DV]F]ÚĂFLHVÈRQHWDQLH NRV]WXMÈPQLHMQLĝb]ï 0RĝHV]MHZSLÈÊZREZöG WDNMDNSRND]DQRQDU\VXQNX 0LHMVFDZNWöUHQDOHĝ\ZVWDZLÊEU]ÚF]\NLSRND]DQR]DSRPRFÈ RNUÈJï\FKV\PEROL.RPSRQHQW\WHPXV]ÈE\ÊVSRODU\]RZDQHLSRZLQQ\GRSXV]F]DÊSU]HSï\ZSUÈGX W\ONRZMHGQ\PNLHUXQNX0XVLV]]QDOHěÊEU]ÚF]\NL NWöUHPRJÈE\Ê]DVLODQHSUÈGHPVWDï\P8QLNDMJïRĂQLNöZRUD]EU]ÚF]\NöZZ\PDJDMÈF\FKGRVWDUF]HQLD GRQLFKV\JQDïXRF]ÚVWRWOLZRĂFLGěZLÚNX 'ODF]HJRSRWU]HEXMHV]ZLÚFHMQLĝMHGQHJREU]ÚF]\ND"*G\E\ĂG\VSRQRZDïW\ONRMHGQ\PEU]ÚF]\NLHP WRPXVLDïE\ĂGRMHJRMHGQHJR]ïÈF]DSRGïÈF]\ÊSU]HZRG\ELHJQÈFHRGWU]HFKSU]\FLVNöZQDVNXWHN SU]HSï\ZXSUÈGXZMHGQ\PSU]HZRG]LHSUÈGSï\QÈïE\ZREXSR]RVWDï\FK:]ZLÈ]NX]W\PZFLĂQLÚFLHGRZROQHMSDU\SU]\FLVNöZSRZRGRZDïRE\ XUXFKRPLHQLHEU]ÚF]\ND
Wygrywa gracz B
Gracz B
Kamień
Papier
Nożyce
Kamień
Papier
Nożyce
Gracz A
Wygrywa gracz A
Rysunek 18.9. .DĝG\]EU]ÚF]\NöZV\PEROL]RZDQ\FKSU]H] RNUÚJLRZVSöOQ\PĂURGNXPRĝHJHQHURZDÊGěZLÚN'RMG]LH GRWHJRJG\]RVWDQÈ]ZDUWHVW\NLSU]HïÈF]QLNöZSRPLÚG]\ NWöU\PL]QDMGXMHVLÚEU]ÚF]\N*HQHURZDQ\GěZLÚNEÚG]LH V\JQDOL]RZDïUHPLV
Kontekst: układ XNOR zbudowany z włączników
143
Budowa obwodu 6W\NLNRPSRQHQWöZQDOHĝ\SRïÈF]\Ê]DSRPRFÈ OXWRZQLF\6W\NLSU]HïÈF]QLNöZPRJÈE\ÊRGVLHELH RGGDORQHRbPP bFDOD DOHZïRĝHQLHSU]HïÈF]QLNöZZSï\WNÚSURWRW\SRZÈVSRZRGRZDïRE\ ĝHE\ï\E\RQH]ZDUWHSDUDPLFRXQLHPRĝOLZLïRE\ SRïÈF]HQLHLFK]GZRPDUöĝQ\PLOLQLDPL]DVLODMÈF\PL3RVLDGDQHSU]H]HPQLHSU]HïÈF]QLNLVÈZÚĝV]H RGXNïDGXVFDORQHJRSU]H]QDF]RQHJRGRPRQWDĝX SU]HSODWDQHJRLQLHPRĝQDLFK]DLQVWDORZDÊQDĂURGNXSï\WNLSURWRW\SRZHM 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLïHPZ\JHQHURZDQÈ NRPSXWHURZRZL]XDOL]DFMÚSU]HïÈF]QLND3'7(W\NLHW\R]QDF]RQHNRORUHPF]HUZRQ\PLUR]SRF]\QDMÈFHVLÚRGOLWHU\3R]QDF]DMÈVW\NLNROHMQ\FKREZRGöZ SU]HïÈF]QLND2GSRZLDGDMÈFHLP]ïÈF]DR]QDF]RQR HW\NLHWDPLC1C2C3bLC46W\NLUR]ZLHUQHR]QDF]RQRHW\NLHWÈNCDVW\NL]ZLHUQHHW\NLHWÈNO7R F]\]DVWRVXMHV]SU]HïÈF]QLNFKZLORZ\F]\VWDELOQ\ ]DOHĝ\RG7ZRLFKSUHIHUHQFML3U]HïÈF]QLNWHJRW\SX MHVWF]ÚVWRRNUHĂODQ\PLDQHPSU]HïÈF]QLNDķĂOL]JRZHJRĵĽVW\NL]QDMGXMÈFHVLÚZMHJRZQÚWU]X ĂOL]JDMÈVLÚ
Rysunek 18.10. 6FKHPDW]ïÈF]\W\SRZHJRSU]HïÈF]QLND ĂOL]JRZHJR3'7%LHJXQ\SU]HïÈF]QLNDR]QDF]RQRHW\NLHWDPL RG3bGR3DRGSRZLDGDMÈFHLPVW\NLHW\NLHWDPLRG&bGR & VW\NLUR]ZLHUQHR]QDF]RQRHW\NLHWÈ1&DVW\NL]ZLHUQH HW\NLHWÈ12
144
Eksperyment 18. Czas na przełączniki
'ZDW\SRZHV\PEROHVWRVRZDQHQDVFKHPDWDFK ZFHOXR]QDF]HQLDSU]HïÈF]QLND3'7SRND]DQRQD U\VXQNX(W\NLHW\]ïÈF]\QDU\VXQNXbRGSRZLDGDMÈHW\NLHWRP]DVWRVRZDQ\PQDU\VXQNX 6]DU\SDVHNZLGRF]Q\SRSUDZHMVWURQLHU\VXQNXbMHVWL]RODWRUHPQDNWöU\P]QDMGXMÈVLÚ VHNFMHZ\NRQDQH]SU]HZRGQLNöZ R]QDF]RQHNRORUHPF]DUQ\P 6HNFMHWH]ZLHUDMÈ]QDMGXMÈFHVLÚ QDSU]HFLZNRQLFKVW\NL*G\SDVHN]RVWDQLHSU]HVXQLÚW\QDVNXWHNZFLĂQLÚFLDSU]\FLVNXWRVHNFMH SU]HZRGQLNDEÚGÈ]ZLHUDÊLQQHSDU\VW\NöZ.WöU\Ă]W\FKV\PEROL]SHZQRĂFLÈVSRWNDV]SRGF]DV OHNWXU\QRW\NDWDORJRZHMSU]HïÈF]QLND
:REZRG]LHEUDNXMHIXQNFML]DSRELHJDMÈFHMRV]XNLZDQLX0DWRQDFHOXW\PF]DVRZRXSURĂFLÊREZöG .RORU\SU]HZRGöZRGSRZLDGDMÈNRORURPVWRVRZDQ\PQDSRSU]HGQLFKVFKHPDWDFK2F]\ZLĂFLH ZSUDNW\FHPRĝHV]VWRVRZDÊSU]HZRG\SRïÈF]HQLRZHRGRZROQ\PNRORU]HL]RODFML=ZUöÊXZDJÚ QDWRĝHSU]\FLVNLZGROQHMF]ÚĂFLVFKHPDWXVÈ RGZUöFRQHZ]JOÚGHPSU]\FLVNöZ]QDMGXMÈF\FKVLÚ XJöU\VFKHPDWX3UDZGRSRGREQLHEÚG]LHV]FKFLDï ]DLQVWDORZDÊMHSRSU]HFLZQ\FKVWURQDFKSï\WNLOXE QDSU]HFLZQ\FKĂFLDQDFKREXGRZ\DWDNL]DELHJ Z\PDJDRGZURWQHJR]DLQVWDORZDQLDMHGQHJR]HVWDZXSU]HïÈF]QLNöZ 9 V DC
Kamień
Rysunek 18.11. 'ZDV\PEROHVWRVRZDQHF]ÚVWRQD VFKHPDWDFKGRR]QDF]HQLDSU]HïÈF]QLND3'7
1DU\VXQNXbSRND]DïHPMDNQDOHĝ\Z\NRQDÊ SRïÈF]HQLDSRPLÚG]\SU]HïÈF]QLNDPLZFHOXXWZRU]HQLDREZRGXJU\SDSLHUNDPLHñQRĝ\FH=ïÈF]D GR NWöU\FK SU]\OXWRZDQR SU]HZRG\ R]QDF]RQR NRORUHPF]DUQ\PSR]RVWDïH]ïÈF]DVÈELDïH.LOND SU]HZRGöZ]RVWDïRWXWDMXïRĝRQ\FKLQDF]HMQLĝQD SRSU]HGQLPVFKHPDFLH0DWRQDFHOX]PLQLPDOL]RZDQLHLORĂFLNU]\ĝXMÈF\FKVLÚ]HVREÈNDEOLRUD] XQLNQLÚFLHSU]\OXWRZ\ZDQLDWU]HFKSU]HZRGöZGR MHGQHJRVW\NX3RïÈF]HQLDWDNLHE\ï\E\WUXGQLHMV]H GRZ\NRQDQLD
Kontekst: układ XNOR zbudowany z włączników
Kamień
Papier
Nożyce
Papier
Nożyce
Rysunek 18.12. 3RïÈF]HQLDZ\NRQDQHSRPLÚG]\ SU]HïÈF]QLNDPL3'7ZFHOXX]\VNDQLDSURVWV]HMZHUVMLJU\ SDSLHUNDPLHñQRĝ\FH ZREZRG]LHQLH]QDOD]ïVLÚXNïDG ]DSRELHJDMÈF\RV]XNLZDQLX QDVFKHPDFLHQLHSRND]DQR UH]\VWRUöZSRïÈF]RQ\FKV]HUHJRZR]GLRGDPL/('
145
=DFKRZDMRVWURĝQRĂÊSU]\OXWRZXMÈFSU]HZRG\GR SU]HïÈF]QLNöZ8ZDĝDMDE\QLH]ïÈF]\Ê]HVREÈ ]D SRPRFÈ F\Q\ GZöFK VÈVLDGXMÈF\FK VW\NöZ =SHZQRĂFLÈSURFHVOXWRZDQLDXïDWZLNRU]\VWDQLH ]SU]HZRGöZRĂUHGQLF\PQLHMV]HMRGbPP ZF]HĂQLHMSROHFDïHP&LSU]HZRG\RWDNLHMZïDĂQLHĂUHGQLF\GRZ\NRQ\ZDQLDSRïÈF]HñQDSï\WFH SURWRW\SRZHM 2VRELĂFLHSUHIHUXMÚZ\NRQ\ZDQLH SRïÈF]Hñ]DSRPRFÈNRORURZHJRNDEODWDĂPRZHJR NWöU\PRĝQD]ïDWZRĂFLÈSRG]LHOLÊQDGZDRGG]LHOQH NDEOH.DEHOSOHFLRQ\MHVWJLÚWNLFRXïDWZLDSUDFÚDOH HIHNWNRñFRZ\PRĝHZ\JOÈGDÊWURFKÚQLHFKOXMQLH 1DU\VXQNXbZLGDÊVSöGZ\NRQDQHMSU]H]H PQLHSï\WNL]REZRGHP0RMHSRïÈF]HQLDOXWRZQLF]H QLHZ\JOÈGDMÈQDMOHSLHMDOHPDP\QDFHOX]EXGRZDQLHF]HJRĂFREÚG]LHG]LDïDÊDSï\WNDZLGRF]QDQD ]GMÚFLXG]LDïD
Rysunek 18.13. 6SRGQLDF]ÚĂÊSURVWRNÈWQHMSï\WNL SHUIRURZDQHMQDNWöUHMSRïÈF]RQR]HVREÈSU]HïÈF]QLNL QDUD]LHREZöGQLH]DZLHUDXNïDGXSU]HFLZG]LDïDMÈFHJR oszukiwaniu przez graczy
146
:REZRG]LH]DVWRVRZDïHPGLRG\/('SU]H]QDF]RQH GR]DVLODQLDSUÈGHPRQDSLÚFLXb9'LRG\]DZLHUDMÈZEXGRZDQHUH]\VWRU\RJUDQLF]DMÈFHGODWHJR QDU\VXQNXbQLHZLGDÊĝDGQ\FKUH]\VWRUöZ =RULHQWRZDïHPVLÚĝHGLRG\WHĂZLHFÈZ\VWDUF]DMÈFR MDVQRQDZHWSRSRGïÈF]HQLXLFKV]HUHJRZRSDUDPL 3UÈGPDZ\VWDUF]DMÈFHQDSLÚFLHSRPLPRWHJRĝH Sï\QLHSU]H]GZLHGLRG\ZNWöUHZEXGRZDQRGZD UH]\VWRU\ 1DU\VXQNXbZLGDÊJöUQÈVWURQÚWHMVDPHM Sï\WNL'LRG\/('PDMÈGïXJLHQöĝNLSRQLHZDĝPDP ]DPLDU]DLQVWDORZDÊMHZSRNU\ZLHREXGRZ\XU]ÈG]HQLD3U]\FLVNL]RVWDQÈXPLHV]F]RQHZRWZRUDFK NWöUHZ\NRQDPZERF]Q\FKĂFLDQNDFKREXGRZ\ 1LHVWHW\QLHZ\NRQDïHPMHV]F]HREXGRZ\WHJRSURMHNWX&]HUZRQHGLRG\LQIRUPXMÈJUDF]\RW\PNWöUH SU]\FLVNL]RVWDï\ZFLĂQLÚWHDGLRG\NWöUHZ\JOÈGDMÈ QDV]DUHĂZLHFÈWDNQDSUDZGÚQDQLHELHVNRLLQIRUPXMÈRW\PNWRZ\JUDï
Rysunek 18.14. 3ï\WNDREZRGXJU\SDSLHUNDPLHñQRĝ\FH ZLG]LDQD]JöU\ GLRG\/('PDMÈGïXJLHQöĝNLSRQLHZDĝPDP ]DPLDU]DLQVWDORZDÊMHZRWZRUDFKZ\NRQDQ\FKZSRNU\ZLH obudowy
=DOHFDP]DVLODQLHSURMHNWXSUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLX b98U]ÈG]HQLHQLHEÚG]LHSRELHUDïRSUÈGXGR
Eksperyment 18. Czas na przełączniki
PRPHQWXZFLĂQLÚFLDGZöFKSU]\FLVNöZDQDZHW ZWHG\GLRG\/('EÚGÈSRELHUDÊSUÈGRQLHZLHONLP QDWÚĝHQLX-HĝHOLGLRG\VÈSU]\VWRVRZDQHGRSUDF\ SRGQDSLÚFLHPb9WREÚGÈQDGDOĂZLHFLÊZ\VWDUF]DMÈFRMDVQRQDZHWSRSRGïÈF]HQLXGREDWHULL b9 -HĝHOLNRU]\VWDV]]H]Z\Nï\FKGLRG/('Z\PDJDMÈF\FKSRGïÈF]HQLDV]HUHJRZR]HZQÚWU]QHJRUH]\VWRUDRJUDQLF]DMÈFHJRWRGRGLRGLQIRUPXMÈF\FK RW\PNWöU\]JUDF]\Z\JUDïPRĝHV]]DVWRVRZDÊ UH]\VWRU\FKDUDNWHU\]XMÈFHVLÚRSRUHPb:1LH ZLHPMDNÈUH]\VWDQFMÚEÚG]LHV]PXVLDï]DVWRVRZDÊ SRSRïÈF]HQLX]HVREÈV]HUHJRZRGZöFKGLRG-HĝHOL]DVWRVXMHV]PQLHMV]ÈUH]\VWDQFMÚ GLRG\EÚGÈ ĂZLHFLï\MDĂQLHM WRXZDĝDMĝHE\QDWÚĝHQLHSUÈGX Sï\QÈFHJR SU]H] GLRG\ QLH SU]HNURF]\ïR PDNV\PDOQHMGRSXV]F]DOQHMZDUWRĂFLSRGDQHMZQRFLH NDWDORJRZHM 1DU\VXQNXb]QDMGXMHVLÚLQQDZHUVMDWHJRREZRGX]EXGRZDQDQDED]LHGZöFKSï\WHNXPLHV]F]RQ\FKSRSU]HFLZQ\FKVWURQDFKREXGRZ\']LÚNL WDNLHPXUR]ZLÈ]DQLXJUDF]HQLHZLG]ÈSU]\FLVNöZ SU]HFLZQLND:ĂURGNXREXGRZ\XPLHV]F]RQREDWHULÚ b9NWöUDMHVWOHGZRZLGRF]QDQD]GMÚFLX=QDMGXMHVLÚRQDSRGNDZDïNLHPSODVWLNX-HMZ\PLDQD EÚG]LHZ\PDJDÊRGNUÚFHQLDNLONXĂUXEDOHEDWHULD SRZLQQDZ\VWDUF]\ÊQDNLONDODWRLOHQLHEÚG]LHV] ]DF]ÚVWRJUDÊZSDSLHUNDPLHñQRĝ\FH
Wykonanie obwodu chroniącego przed oszukiwaniem 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRREZöGJU\ZNWöU\P]DLPSOHPHQWRZDQRIXQNFMÚ]DEH]SLHF]DMÈFÈJR SU]HGRV]XNLZDQLHP=DEH]SLHF]HQLHJU\QLHZ\PDJDSU]HSURZDG]HQLDZ\VRFHVNRPSOLNRZDQ\FKSUDF OXWRZQLF]\FKDZSUDNW\FHWDNDIXQNFMDMHVWGRĂÊ SUDNW\F]QD-HĝHOL]EXGRZDïHĂZF]HĂQLHMREZöGEH] ZVSRPQLDQHMIXQNFMLWREÚG]LHV]PXVLDï]PLHQLÊ PLHMVFDGRNWöU\FKSU]\OXWRZDQRF]HUZRQHLQLHELHVNLHSU]HZRG\]DVLODMÈFH:V]\VWNLHSR]RVWDïH SU]HZRG\Z\PDJDMÈMHG\QLHGRGDQLDGRZF]HĂQLHM Z\NRQDQHJRREZRGX 9 V DC
Kamień
Kamień
Rysunek 18.15. *RWRZDZHUVMDJU\SDSLHUNDPLHñQRĝ\FH ]EXGRZDQDQDED]LHSU]HïÈF]QLNöZ
Kontekst: układ XNOR zbudowany z włączników
Papier
Nożyce
Papier
Nożyce
Rysunek 18.16. 6FKHPDWZ\NRQDZF]\XOHSV]RQHMZHUVML REZRGXJU\SDSLHUNDPLHñQRĝ\FH]EXGRZDQHJRQDED]LH SU]HïÈF]QLNöZ GRREZRGXGRGDQR]DEH]SLHF]HQLHSU]HG oszukiwaniem
147
-HĝHOLFKFHV]GRGDÊGRREZRGXEU]ÚF]\NLWREÚG]LHV]PXVLDïWR]URELÊVDPRG]LHOQLH 1DU\VXQNXbSRND]DQRVSöGSï\WNLREZRGX GRNWöUHJRGRGDQRIXQNFMÚ]DEH]SLHF]DMÈFÈSU]HG RV]XNLZDQLHP
Wnioski 1DSRF]ÈWNXSU]HïÈF]QLNLZ\GDZDï\VLÚSURVWV]HRG EUDPHNORJLF]Q\FKDOHSöěQLHMRND]Dï\VLÚVNRPSOLNRZDQHZQLHFRLQQ\VSRVöE %UDPNLORJLF]QHPRJÈE\ÊïÈF]RQHZGRĂÊORJLF]Q\VSRVöE0RĝHV]]DSLVDÊVïRZQLHWRFRFKFHV] RVLÈJQÈÊ]DLFKSRPRFÈDQDVWÚSQLHQDU\VRZDÊ VFKHPDWVNïDGDMÈF\VLÚ]EUDPHN$1'25LLQQ\FK RLOH]DLVWQLHMHWDNDSRWU]HED1DNRQLHFZ\ELHU]HV] XNïDG\VFDORQH]DZLHUDMÈFHSRWU]HEQH&LEUDPNL LSRïÈF]\V]MH]HVREÈ]DSRPRFÈQDU\VRZDQHJR ZF]HĂQLHMVFKHPDWX:FDOHQLHMHVWWRWDNLHWUXGQH 3UREOHP]EUDPNDPLORJLF]Q\PLSROHJDQDW\PĝH PRJÈRQHZ\NRQ\ZDÊW\ONRMHGQÈRSHUDFMÚL7ZöM REZöGPRĝHZ\PDJDÊ]DVWRVRZDQLDZLHOXEUDPHN :]ZLÈ]NX]W\PZREZRG]LHQDOHĝ\]DLQVWDORZDÊ ZLHOHNRPSRQHQWöZFR]ZLÚNV]DU\]\NRZ\NRQDQLD EïÚGQHJRSRïÈF]HQLD 3U]HïÈF]QLNL PDMÈ NLOND ]DOHW 6È SURVWH ïDWZR ]UR]XPLHÊLFKG]LDïDQLHLQLHZ\PDJDMÈ]DVLODQLD JG\VÈXĝ\ZDQHGRJHQHURZDQLDV\JQDïXQLVNLHJR3U]HïÈF]QLNL]ZLHUDMÈFREZöGPRJÈUöZQLHĝ SU]HZRG]LÊ SUÈG R UHODW\ZQLH GXĝ\P QDWÚĝHQLX 3RGREDPLVLÚXNïDGNWöU\QLHZ\PDJDZïÈF]QLND ]DVLODQLDSRQLHZDĝVNïDGDVLÚZ]DVDG]LH]VDP\FK SU]HïÈF]QLNöZ
Rysunek 18.17. 3RND]DQDZF]HĂQLHMSï\WNDSRGRGDQLX REZRGX]DEH]SLHF]DMÈFHJRSU]HGRV]XNLZDQLHP
148
3UREOHP]DF]\QDVLÚJG\FKFHV]ĝHE\REZöGSHïQLï ZLHOHIXQNFML:WDNLHMV\WXDFMLPXVLV]VWRVRZDÊ ZLHORELHJXQRZHSU]HïÈF]QLNLDïÈF]ÈFDMHSOÈWDQLQD SU]HZRGöZPRĝHGRSURZDG]LÊGRQLHSUDZLGïRZHJRG]LDïDQLDXNïDGX0XVLV]]DFKRZDÊRVWURĝQRĂÊ ']LDïDQLD]ZLÈ]DQH]RSW\PDOL]DFMÈREZRGXZ\PDJDMÈMHV]F]HGDOHMSRVXQLÚWHMRVWURĝQRĂFL
Eksperyment 18. Czas na przełączniki
1DMEDUG]LHMSUREOHPDW\F]QÈU]HF]ÈMHVWZ\PöJSRVLDGDQLDVSHF\ğF]QHMLQWXLFMLQLH]EÚGQHMGR]DSURMHNWRZDQLDREZRGXVNïDGDMÈFHJRVLÚW\ONRLZ\ïÈF]QLH ]SU]HïÈF]QLNöZ7DNLXNïDGORJLF]Q\WUXGQRVWZRU]\ÊQDSRGVWDZLHRSLVXVïRZQHJR7DNQDSUDZGÚ U]DGNRVSRW\NDQHVÈXĝ\WHF]QHREZRG\]EXGRZDQH QDED]LHSU]HïÈF]QLNöZ=DSUH]HQWRZDïHP&LWHQ SURMHNWSRWRDE\ĂSRMÈïSHZQH]DVDG\G]LDïDQLD W\FKNRPSRQHQWöZ &]\VÈMHV]F]HMDNLHĂLQQHPRĝOLZRĂFL]EXGRZDQLD REZRGXSR]DRSDUFLHPJRQDSU]HïÈF]QLNDFKOXE EUDPNDFKORJLF]Q\FK"2F]\ZLĂFLH6ÈWU]\PRĝOLZRĂFL
=DVWRVRZDQLHGHNRGHUDRF]\PSLVDïHPMXĝ ZF]HĂQLHM=DZLHUDRQZLHOHZEXGRZDQ\FK EUDPHNORJLF]Q\FKĽQLHPXVLV]NRU]\VWDÊ ] ZLHOX RGG]LHOQ\FK EUDPHN =DJDGQLHQLD ]ZLÈ]DQH ] GHNRGHUDPL SRUXV]Ú SRGF]DV SUDF\QDGGZRPDNROHMQ\PLHNVSHU\PHQWDPL =DVWRVRZDQLHPLNURNRQWUROHUD:SU]\SDGNX JU\SDSLHUNDPLHñQRĝ\FHPLNURNRQWUROHU XïDWZLïE\ZV]\VWNRWDNMDNZSU]\SDGNXXU]ÈG]HQLDWHVWXMÈFHJRWHOHSDWLÚ$OHSRGREQLHMDN ZWDPW\PHNVSHU\PHQFLHWDNLWHUD]SUDFXMÈF ]PLNURNRQWUROHUHPQLHQDXF]\ïE\ĂVLÚ]E\W ZLHOH
=DVWRVRZDQLHSU]HNDěQLNöZ:LHOHODWWHPX FDïHFHQWUDOHWHOHIRQLF]QHE\ï\RSDUWHQDSU]HNDěQLNDFK3U]HNDěQLNLG]LDïDMÈFHZXNïDGDFK ORJLF]Q\FKPRĝQDSRUöZQDÊ]WUDQ]\VWRUDPL Ľ NRPSRQHQW\ WH G]LDïDMÈ Z SRGREQ\ VSRVöE3DPLÚWDMRW\PĝHSU]HNDěQLNLPRJÈ SRVLDGDÊZLHOHELHJXQöZ WDNMDNSU]HïÈF]QLNL DZLÚFMHGQ\PV\JQDïHPZHMĂFLRZ\P PRĝHV]JHQHURZDÊZLHOHQLH]DOHĝQ\FKV\JQDïöZZ\MĂFLRZ\FK
Kontekst: układ XNOR zbudowany z włączników
149
Eksperyment 19. Dekodowanie telepatii 3U]\MU]\MVLÚU\VXQNRZL 3U]HGVWDZLïHPQDQLP XNïDGORJLF]Q\WHVWXMÈF\WHOHSDWLÚNWöU\]RVWDïRSDUW\QDXNïDG]LHGHNRGHUD8NïDGWHQSHïQLZV]\VWNLH Z\PLHQLRQHZF]HĂQLHMIXQNFMHD]RVWDï]EXGRZDQ\ ZRSDUFLXR]DOHGZLHWU]\XNïDG\VFDORQH7HJRREZRGXUDF]HMQLHGDVLÚMXĝEDUG]LHMXSURĂFLÊ
LƮ "KFTU HPUPXB
%FLPEFS
#KFTU HPUPXZ 4VLDFT 1PSBƒLB
19
Testowanie dekodera &]\PMHVWWHQWDMHPQLF]\NRPSRQHQWWDNEDUG]R XSUDV]F]DMÈF\REZöG"=DQLPSU]\VWÈSLV]GREXGRZ\REZRGXSU]HWHVWXMG]LDïDQLHVZRMHJRGHNRGHUD 3ROHFDP&LNRU]\VWDQLH]XNïDGX+&3ROHFDP&LNRPSRQHQW]URG]LQ\+&SRQLHZDĝNXSXMÈF MDNÈĂF]ÚĂÊZDUWRP\ĂOHÊRMHMSRQRZQ\PXĝ\FLX ZMDNLPĂNROHMQ\PSURMHNFLHZ\NRQ\ZDQ\PZSU]\V]ïRĂFL3U]H]XNïDG\]VHULL+&bPRĝHSï\QÈÊ SUÈGRQDWÚĝHQLXbP$FRVSUDZLDĝHPRJÈE\Ê RQHVWRVRZDQHGRVWHURZDQLDGLRGDPL/('DWH PRJÈ]QDOHěÊVLÚZSURMHNFLHDSU]\QDMPQLHMPRJÈ ]RVWDÊXĝ\WHZWUDNFLHMHJRWHVWRZDQLD8NïDG\]VHULL bGRSXV]F]DMÈSU]HSï\ZSUÈGXR]QDF]QLHPQLHMV]\PQDWÚĝHQLX -HGQDNĝHXNïDG+&bMHVWGRĂÊGURJL ]DNXS SRMHG\QF]HJRHJ]HPSODU]DWRZ\GDWHNSRQDGb]ï 6WDUV]DZHUVMDWHJRXNïDGXRSDUWDQDVWUXNWXU]H &026R]QDF]RQDQXPHUHPMHVWF]ÚĂFLHMVWRVRZDQDLWDñV]D'HNRGHUQLH]DVLODĝDGQ\FKGLRG DZLÚFNDĝGDMHJRZHUVMDEÚG]LHG]LDïDÊSUDZLGïRZR 8NïDG\WHFKDUDNWHU\]XMÈVLÚLGHQW\F]QÈNRQğJXUDFMÈ ]ïÈF]\ ]REDF]U\VXQHN
" PT[VLVKF # PT[VLVKF 0CPKF PT[VLVKŕ
Rysunek 19.1. /LF]EÚEUDPHNORJLF]Q\FK]DVWRVRZDQ\FK w obwodzie przeznaczonym do testowania telepatii radykalnie ]PQLHMV]RQRG]LÚNLXĝ\FLXGHNRGHUD XïRĝHQLH]ïÈF]\QD GHNRGHU]H]RVWDïR]PLHQLRQHZFHOX]PLQLPDOL]RZDQLDLORĂFL NU]\ĝXMÈF\FKVLÚ]HVREÈSU]HZRGöZ
151
Binarny kod sterujący
Przerzutnik Wejście 1
Uruchom
Wejście 2
Wejście 8
Wyjście 1
Wejście 4
Wyjście 2
Wyjście 10
Wyjście 3 Wyjścia
Wyjście 4
Dekoder
Aktywowany niskim sygnałem
5 V DC (układ z rodziny HC) 3 – 18 V DCC (CMOS) Aktywowany niskim sygnałem Binarny kod sterujący
5 V DC stabilizowane 10 kΩ 10 kΩ 10 kΩ
Wyjście 11
10 kΩ
Wyjście 8
Wyjście 5
Wyjście 9
Wyjście 6
Wyjście 14
Wyjście 7
Wyjście 15
Wyjście 8
Wyjście 16
Wyjścia
Wyjście 17
Wartości wejściowe
Układ 74HC4514 lub układ CMOS 4514
Rysunek 19.2. .RQğJXUDFMD]ïÈF]\XNïDGXGHNRGHUDNWöU\ PRĝHXSURĂFLÊSURMHNWXU]ÈG]HQLDWHVWXMÈFHJRWHOHSDWLÚ
3RGïÈF]XNïDGGRREZRGXWDNMDNSRND]DQRQDU\VXQNX :JöUQHMF]ÚĂFLVFKHPDWX]QDMGXMÈVLÚ SU]HïÈF]QLNLVWDELOQHDQLHFKZLORZH3U]\WU]\P\ZDQLHMHGQRF]HĂQLHZFLĂQLÚW\FKGZöFKOXEWU]HFK SU]\FLVNöZPRJïRE\E\ÊQLHZ\JRGQH-HGQDNĝH REZöGEÚG]LHG]LDïDïSRSUDZQLHQLH]DOHĝQLHRGWHJR F]\]DVWRVXMHV]SU]HïÈF]QLNLFKZLORZHF]\VWDELOQH 1DU\VXQNX ZLGDÊJRWRZ\XNïDGZ\NRQDQ\QD Sï\WFHSURWRW\SRZHM
Wartości wejściowe Wartości wyjściowe
Wartości wyjściowe
Miernik (wolty)
Rysunek 19.3. 3U]\JRWRZDQLHXNïDGXGHNRGHUDGRWHVWRZDQLD MHJRG]LDïDQLD SUöEQLNPLHUQLNDPRĝQDSRGïÈF]DÊGR GRZROQHJR]ïÈF]DGRNWöUHJRQLHMHVWSRGïÈF]RQ\SU]HZöG ZLÚFHMLQIRUPDFML]QDMG]LHV]ZWHNĂFLH
Rysunek 19.4. 8NïDGWHVWXMÈF\SUDFÚGHNRGHUDZ\NRQDQ\ QDSï\WFHSURWRW\SRZHM XNïDG\GHNRGHUöZQLHNWöU\FK SURGXFHQWöZPRJÈE\ÊZÚĝV]HRGWHJRZLGRF]QHJR QDLOXVWUDFMLDOHEÚGÈRQHG]LDïDÊZWHQVDPVSRVöE
152
Eksperyment 19. Dekodowanie telepatii
8VWDZ PLHUQLN Z WU\ELH SRPLDUX QDSLÚFLD SUÈGX VWDïHJR&]DUQ\SUöEQLNSU]\SQLMGRXMHPQHMV]\Q\ ]ELRUF]HM]DSRPRFÈSU]HZRGXSRïÈF]HQLRZHJR]DNRñF]RQHJR]DFLVNDPLW\SXNURNRG\O'RWHJRFHOX PRĝHV]UöZQLHĝ]DVWRVRZDÊSUöEQLN]DNRñF]RQ\ FKZ\WDNLHP&]HUZRQ\SUöEQLNEÚG]LHV]SU]\NïDGDï GR]ïÈF]\R]QDF]RQ\FKQDVFKHPDFLHMDNRZ\MĂFLD 8NïDGZ\NRQXMHSURVWHREOLF]HQLDDU\WPHW\F]QH DZLÚFMHJR]ïÈF]RPSU]\SLVDQRZDUWRĂFLZLGRF]QHQDU\VXQNX:HMĂFLRPSU]\SLVDQRZDUWRĂFL bL/LF]E\WHXPLHV]F]RQRUöZQLHĝRERNSU]HïÈF]QLNöZ]DSRĂUHGQLFWZHPNWöU\FKSUÈGSï\QLH GRZHMĂÊXNïDGX=ïÈF]RPZ\MĂFLRZ\PSU]\SLVDQR ZDUWRĂFLRGbGR-DNZLG]LV]]ïÈF]DQLHVÈ XïRĝRQHZNROHMQRĂFL QLHMHVWWREïÈG $E\XQLNQÈÊ SRSHïQLHQLDEïÚGXPRĝHV]XPLHĂFLÊWHOLF]E\QD HW\NLHFLHNWöUÈQDVWÚSQLHSU]\NOHLV]RERNXNïDGXQD Sï\WFHSURWRW\SRZHM PXVLV]RF]\ZLĂFLHZ\NRQDÊ RGSRZLHGQLRPDïÈHW\NLHWÚ]DSRPRFÈFLHQNRSLVX =DF]QLMP\RGUR]ZDUFLDZV]\VWNLFKSU]HïÈF]QLNöZ 6SUDZGěVWDQZ\MĂÊXNïDGX]DSRPRFÈPLHUQLNDĽ QD]ïÈF]XNWöUHPXSU]\SLVDQRZDUWRĂÊSRGDZDQ\ MHVWZ\VRNLV\JQDïDQDZV]\VWNLFKSR]RVWDï\FK ]ïÈF]DFKSRGDZDQ\MHVWV\JQDïQLVNL7HUD]]HZU]\M SU]HïÈF]QLNR]QDF]RQ\QXPHUHPDQD]ïÈF]XZ\MĂFLRZ\PNWöUHPXSU]\SLVDQRZDUWRĂÊSRGDZDQ\ EÚG]LHZ\VRNLV\JQDï QDZV]\VWNLFKSR]RVWDï\FK ]ïÈF]DFKEÚG]LHRQQLVNL 7HUD]MHGQRF]HĂQLHZFLĂQLM SU]HïÈF]QLNLbLb XWU]\PXMVWDQ]ZDUFLDREZRGX SU]H]WHSU]HïÈF]QLNL 1D]ïÈF]XNWöUHPXSU]\SLVDQRZDUWRĂÊSRGDZDQ\MHVWV\JQDïZ\VRNLDQD
Testowanie dekodera
ZV]\VWNLFKSR]RVWDï\FK]ïÈF]DFKSRGDZDQ\MHVW V\JQDïQLVNL 'HNRGHUG]LDïDMDNPDï\NDONXODWRUVXPXMÈF\:DUWRĂFL]ïÈF]\QDNWöUHSRGDZDQ\MHVWV\JQDïZ\VRNLVÈ VXPRZDQH8NïDGQDVWÚSQLHSRGDMHZ\VRNLV\JQDï QD]ïÈF]HNWöUHPXSU]\SLVDQRZDUWRĂÊRGSRZLDGDMÈFÈZ\QLNRZL :SRQLĝV]\FKSXQNWDFKSRGVXPRZDQRQDMZDĝQLHMV]HFHFK\GHNRGHUD • :HMĂFLRPSU]\SLVDQRZDUWRĂFLbL SRQLHZDĝW\ONRMHGQDNRPELQDFMDV\JQDïöZ ZHMĂFLRZ\FKPRĝHGRSURZDG]LÊGRZ\JHQHURZDQLDGDQHJRV\JQDïXZ\MĂFLRZHJR • :DUWRĂÊSU]\SLVDQD]ïÈF]XZ\MĂFLRZHPXQD NWöUHSRGDZDQ\MHVWZ\VRNLV\JQDïLQIRUPXMH QDVRW\PQDNWöUH]ïÈF]DZHMĂFLRZH]RVWDï SRGDQ\Z\VRNLV\JQDï *G\E\WRZ\GDZDïR&LVLÚQLHMDVQHWRSU]\MU]\MVLÚ U\VXQNRZL QDNWöU\PSRND]DQRF]WHU\ORVRZRZ\EUDQHVWDQ\GHNRGHUD8SURĂFLïHPU\VXQHN XPLHV]F]DMÈF ZHMĂFLD X JöU\ GHNRGHUD D MHJR Z\MĂFLDSRSUDZHMVWURQLHZNROHMQRĂFLURVQÈFHM .RORUHPF]HUZRQ\PR]QDF]RQRZHMĂFLDQDNWöUH SRGDZDQ\MHVWZ\VRNLV\JQDï7\PVDP\PNRORUHP R]QDF]RQRZ\MĂFLDQDNWöU\FKGHNRGHUJHQHUXMH Z\VRNLV\JQDï-HĝHOLGRGDV]GRVLHELHZDUWRĂFL SU]\SLVDQH]ïÈF]RPQDNWöUHSRGDQRZ\VRNLV\JQDïWRRWU]\PDV]ZDUWRĂÊSU]\SLVDQÈZ\MĂFLXQD NWöU\PJHQHURZDQ\MHVWZ\VRNLV\JQDï
153
Wyjścia (wartości dziesiętne)
Dekoder
3RQRZQLHSU]\MU]\MVLÚU\VXQNRZL 3U]\SRPLQD RQU\VXQHN -HG\QÈUöĝQLFÈMHVWWRĝHQDGUXJLP]W\FKU\VXQNöZXïRĝ\ïHP]ïÈF]D ZNROHMQRĂFL URVQÈFHM ZHGïXJSU]\SLVDQ\FKLPZDUWRĂFL
Wyjścia (wartości dziesiętne)
Dekoder
Wejścia (wartości binarne)
Wyjścia (wartości dziesiętne)
Wejścia (wartości binarne)
Dekoder
Stosowanie kodu binarnego
Wejścia (wartości binarne)
Wyjścia (wartości dziesiętne)
Dekoder
Wejścia (wartości binarne)
:XNïDG]LHWHVWXMÈF\PWHOHSDWLÚWHUD]EÚG]LHP\ZLHG]LHÊGRNïDGQLHNWöUH]SU]\FLVNöZ]RVWDï\ZFLĂQLÚWH OXEQLH SU]H]JUDF]\1DSU]\NïDGJG\E\GHNRGHU Z\JHQHURZDïZ\VRNLV\JQDïQD]ïÈF]DFKR]QDF]RQ\FKQXPHUDPLbOXER]QDF]DïRE\WRĝHZFLĂQLÚWRSU]\FLVNL$bOXEA1b SRGïÈF]RQHGR]ïÈF]\ZHMĂFLRZ\FKR]QDF]RQ\FKF\IUDPLbL DZV]\VWNLH SR]RVWDïHSU]HïÈF]QLNLSR]RVWDï\QLHWNQLÚWH0RĝHP\]DWHPZ\ZQLRVNRZDÊĝHJUDF]$GRNRQDïMXĝ Z\ERUXDJUDF]%MHV]F]HQLH =DïöĝP\ĝHZ\VRNLV\JQDïMHVWJHQHURZDQ\QDZ\MĂFLXGRNWöUHJRSU]\SLVDQRZDUWRĂÊ'RWDNLHMV\WXDFMLPRĝHGRMĂÊW\ONRZWHG\JG\ZFLĂQLÚWH]RVWDQÈ SU]\FLVNLA1bL%b NWöU\PRGSRZLDGDMÈZDUWRĂFL bL DSR]RVWDïHSU]\FLVNLSR]RVWDï\QLHWNQLÚWH-HĝHOLZLÚFQDZ\MĂFLDFKQXPHUbOXE bSRGDZDQ\MHVW Z\VRNLV\JQDïWRZLHP\ĝHNDĝG\]JUDF]\ZFLVQÈï SU]\FLVN:FLĂQLÚWHSU]\FLVNLQLHOHĝÈQDSU]HFLZNR VLHELHĽSUöED]DNRñF]\ïDVLÚSRUDĝNÈ 0RĝHV]Z\SUöERZDÊZV]\VWNLHNRPELQDFMHSU]\FLVNöZLVSUDZG]LÊQDNWöU\FK]ïÈF]DFKZ\MĂFLRZ\FK JHQHURZDQ\MHVWV\JQDïZ\VRNL 1DU\VXQNX bZLG]LV]ĝHGRREZRGXGRGDïHP ZVNDěQLNLQIRUPXMÈF\RW\PĝHREDMJUDF]HRV]XNXMÈ JG\ZFLĂQLÚWHVÈZV]\VWNLHF]WHU\SU]\FLVNL 'RGDïHPUöZQLHĝIXQNFMÚLQIRUPXMÈFÈJUDF]\RW\P ĝHXNïDGķF]HNDĵQDZFLĂQLÚFLHSU]\FLVNöZSU]H] JUDF]\ ĝDGHQSU]\FLVNQLH]RVWDïMHV]F]HZFLĂQLÚW\
Rysunek 19.5. &]WHU\SU]\NïDG\G]LDïDQLDGHNRGHUD Z\MĂFLD QDNWöU\FKSRGDZDQ\MHVWZ\VRNLV\JQDïR]QDF]RQRNRORUHP F]HUZRQ\P GHNRGHUJHQHUXMHWDNLV\JQDïQDZ\MĂFLXNWöUH R]QDF]RQHMHVWOLF]EÈEÚGÈFÈVXPÈELQDUQ\FKV\JQDïöZ ZHMĂFLRZ\FK ZFHOXX]\VNDQLDZLÚNV]HMF]\WHOQRĂFLVFKHPDWX ]ïÈF]D]RVWDï\XïRĝRQHZNROHMQRĂFLURVQÈFHM ZU]HF]\ZLVWRĂFL SLQ\GHNRGHUDVÈXïRĝRQHZLQQHMNROHMQRĂFL
154
Eksperyment 19. Dekodowanie telepatii
2ZHMĂFLDFKGHNRGHUDPRĝHP\SRZLHG]LHÊĝHVÈ ķELQDUQHĵSRQLHZDĝSU]\SLVDQHLPZDUWRĂFLPRĝQD LQWHUSUHWRZDÊZV\VWHPLHGZöMNRZ\P6\VWHPWHQ RSLVDïHPNUöWNRZNVLÈĝFHElektronika. Od prak tyki do teoriiGODWHJRWHUD]SU]HGVWDZLDP&LW\ONR GLDJUDPSRND]XMÈF\]DOHĝQRĂÊSRPLÚG]\OLF]EDPL ZV\VWHPLHGZöMNRZ\PDZDUWRĂFLDPLSU]\SLVDQ\PLGR]ïÈF]\GHNRGHUD ]REDF]U\VXQHN 8NïDG WHQQD]\ZDQ\MHVWķGHNRGHUHPĵSRQLHZDĝSRELHUD RQOLF]EÚZ\UDĝRQÈZV\VWHPLHGZöMNRZ\PLSU]HNV]WDïFDMÈQDOLF]EÚZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\P/LF]ED WDSU]\SLVDQDMHVWGR]ïÈF]DQDNWöU\PJHQHURZDQ\ MHVWV\JQDïZ\VRNL
• &\IUDZV\VWHPLHELQDUQ\PMHVWQD]\ZDQD ķELWHPĵDGHNRGHU+& RUD]MHJRVWDUV]\NX]\Q SRVLDGDF]WHU\ZHMĂFLDELQDUQHZLÚFXNïDGWDNLPRĝQDQD]ZDÊķF]WHURELWRZ\Pĵ'HNRGHUWDNLPRĝHE\ÊUöZQLHĝ RNUHĂODQ\]DSRPRFÈSDU\OLF]EķĵSRQLHZDĝSRVLDGDF]WHU\ZHMĂFLDLV]HVQDĂFLH Z\MĂÊ
Wartości przypisane wejściom
Wartości dziesiętne przypisane wyjściom
Układ scalony 4-bitowego dekodera
Liczby w systemie dwójkowym
Rysunek 19.6. :\VRNLHLQLVNLHV\JQDï\SRGDZDQHQDZHMĂFLD PRJÈE\ÊUR]XPLDQHMDNRMHG\QNLL]HUDZNRG]LHELQDUQ\P Z\VRNLV\JQDïZ\MĂFLRZ\MHVWSRGDZDQ\QD]ïÈF]HGR NWöUHJRSU]\SLVDQRDGHNZDWQÈOLF]EÚZ\UDĝRQÈZV\VWHPLH G]LHVLÚWQ\P
Testowanie dekodera
155
Umieszczanie komponentów na płytce =EXGRZDQLHWDNLHMZHUVMLWHVWHUDWHOHSDWLLMHVWEDUG]R SURVWH6FKHPDWZ\NRQDZF]\WHJRREZRGXSRND]DQRQDU\VXQNX :REZRG]LHPRĝHV]]DVWRVRZDÊWDñV]ÈZHUVMÚXNïDGXZ\NRQDQÈQDED]LH VWUXNWXU\&026 XNïDG OXEGURĝV]ÈZHUVMÚ QDOHĝÈFÈGRURG]LQ\+& XNïDG+&NWöU\ PDQDFHOXHPXODFMÚSUDF\XNïDGXbLSRVLDGDWDNÈVDPÈNRQğJXUDFMÚ]ïÈF]\ 6WDUV]\XNïDG Z\NRQDQ\QDED]LHVWUXNWXU\&026QLHMHVWZVWDQLHGRVWDUF]\ÊSUÈGXRQDWÚĝHQLXSR]ZDODMÈF\PQD EH]SRĂUHGQLH]DVLODQLHGLRG/('7RZïDĂQLH]WHJR SRZRGXGRUDG]DïHP&LWHVWRZDQLHG]LDïDQLDXNïDGX ]DSRPRFÈPLHUQLNDNWöU\SRELHUDSUÈGRQLHPDOĝH SRPLMDOQ\PQDWÚĝHQLX
5 V DC stabilizowany 10 kΩ 10 kΩ 10 kΩ 10 kΩ
'RZ\NRQDQLD]DSUH]HQWRZDQHJRREZRGXEÚG]LHV] SRWU]HERZDÊ XNïDGX +& VNïDGDMÈFHJR VLÚ ]F]WHUHFKGZXZHMĂFLRZ\FKEUDPHN25.RU]\VWDïHĂ]QLHJRMXĝZF]HĂQLHM.RQğJXUDFMÚ]ïÈF]\WHJR XNïDGX]QDMG]LHV]QDU\VXQNX.ROHMQ\P]DVWRVRZDQ\PXNïDGHPORJLF]Q\PMHVW+&bVNïDGDMÈF\VLÚ]WU]HFKWUöMZHMĂFLRZ\FKEUDPHN251LH NRU]\VWDïHĂMHV]F]H]WHJRXNïDGX1DU\VXQNX SU]HGVWDZLRQRNRQğJXUDFMÚMHJR]ïÈF]\-DNZLG]LV] PD RQ SRGREQÈ EXGRZÚ GR XNïDGX VNïDGDMÈFHJR VLÚ ] WU]HFK WUöMZHMĂFLRZ\FK EUDPHN $1' SU]HGVWDZLRQHJRQDU\VXQNX1LHVÈWRLGHQW\F]QHXNïDG\:\NRQXMÈFSRïÈF]HQLDXZDĝQLHNRU]\VWDM]HVFKHPDWX 6SöMU]MHV]F]HUD]QDVFKHPDWZLGRF]Q\QDU\VXQNX 3UDZLHZV]\VWNLHZ\MĂFLDGHNRGHUDSRGïÈF]RQRGRGLRG/(']DSRĂUHGQLFWZHPEUDPHN ORJLF]Q\FK-HĝHOL]DVWRVXMHV]XNïDG\ORJLF]QH]URG]LQ\+&WREÚG]LHRQZVWDQLHGRVWDUF]\ÊGLRGRPSUÈGRZïDĂFLZ\PQDWÚĝHQLX$FRMHĝHOL]DVWRVRZDïHĂWDñV]\XNïDGGHNRGHUD]URG]LQ\" =ïÈF]DNWöU\PSU]\SLVDQROLF]E\bLVÈSRïÈF]RQHEH]SRĂUHGQLR]GLRGDPL
156
B jest gotowy
A jest gotowa
Porażka
Oboje oszukują
Sukces A oszukuje
B oszukuje
Rysunek 19.7. 6FKHPDWZ\NRQDZF]\REZRGXXU]ÈG]HQLD WHVWXMÈFHJRWHOHSDWLÚZ\NRQDQHJRQDED]LHGHNRGHUDLGZöFK XNïDGöZVFDORQ\FK]DZLHUDMÈF\FKEUDPNLORJLF]QH
Eksperyment 19. Dekodowanie telepatii
5 V DC
1DU\VXQNX bSU]HGVWDZLRQRJRWRZ\XNïDGZ\NRQDQ\QDSï\WFHSURWRW\SRZHM-DNZLG]LV]]DVWRVRZDïHPEDUG]RV]HURNLXNïDGGHNRGHUD:ïDĂQLH WDNZ\JOÈGDMÈQLHNWöUHZHUVMHXNïDGX+& 0RĝQDJRVSRWNDÊUöZQLHĝZVWDQGDUGRZHMZÚĝV]HM REXGRZLH2ELHZHUVMHG]LDïDMÈWDNVDPR
Rysunek 19.8. .RQğJXUDFMD]ïÈF]\XNïDGX +&bVNïDGDMÈFHJRVLÚ]WU]HFKWUöMZHMĂFLRZ\FK bramek OR
3UREOHPWHQPRĝHV]UR]ZLÈ]DÊUH]\JQXMÈF]ODPSNL LQIRUPXMÈFHMJUDF]\RW\PĝHJUDF]HNDQDZFLĂQLÚFLHSU]H]QLFKSU]\FLVNöZ GLRGDWDPLDïDE\Ê SRGïÈF]RQDGRZ\MĂFLDR]QDF]RQHJRF\IUÈ 'LRGÚ LQIRUPXMÈFÈRW\PĝHRELHRVRE\RV]XNXMÈ GLRGD WDPLDïDE\ÊSRGïÈF]RQDGRZ\MĂFLDR]QDF]RQHJR OLF]EÈ PRĝQD]DVLODÊ]DSRĂUHGQLFWZHPWU]HFLHM WUöMZHMĂFLRZHMEUDPNL25 QLHSRND]DQHMQDU\VXQNX -HĝHOLGZDZHMĂFLDWUöMZHMĂFLRZHMEUDPNL 25SRïÈF]\V]]PDVÈDGRWU]HFLHJRSRGïÈF]\V] V\JQDïVWHUXMÈF\WREUDPNDEÚG]LHG]LDïDïDMDNķEXIRUĵ6\JQDïJHQHURZDQ\QDMHMZ\MĂFLXEÚG]LHPLDï WDNLVDPVWDQMDNV\JQDïSRGDZDQ\QDMHGQR]ZHMĂÊ =REDF]U\VXQHN :V]\VWNLHGLRG\VÈ]DVLODQH]DSRĂUHGQLFWZHPMHGQHJRUH]\VWRUDRJUDQLF]DMÈFHJR0RĝQD]DVWRVRZDÊ WDNLHUR]ZLÈ]DQLHSRQLHZDĝMHGQRF]HĂQLHZREZRG]LHEÚG]LHĂZLHFLÊW\ONRMHGQDGLRGD 'REU]HE\E\ïRJG\E\ĂZ\GUXNRZDïVRELHNRSLÚ VFKHPDWXZLGRF]QHJRQDU\VXQNX bLSR]DPRQWRZDQLXNDĝGHJRSU]HZRGXSRïÈF]HQLRZHJR QDSï\WFHR]QDF]DïOLQLÚQDZ\GUXNXRGSRZLHGQLP NRORUHP=PQLHMV]\WRSUDZGRSRGRELHñVWZRSRSHïQLHQLDEïÚGXNWöUHMHVWGRĂÊGXĝHJG\RERNVLHELH ]QDMG]LHVLÚGXĝRSU]HZRGöZXïRĝRQ\FKUöZQROHJOH Testowanie dekodera
Rysunek 19.9. Obwód testera telepatii zbudowany na bazie GHNRGHUDFRSR]ZROLïRXSURĂFLÊREZöGL]PQLHMV]\ÊOLF]EÚ ]DVWRVRZDQ\FKXNïDGöZVFDORQ\FK
&RSUDZGDXNïDGbSRZLQLHQG]LDïDÊSUDZLGïRZR ZW\PREZRG]LHDOH]DFKRZDMRVWURĝQRĂÊïÈF]ÈF JR]XNïDGDPLVFDORQ\PL]URG]LQ\+&ZLQQ\FKREZRGDFKNWöUHEÚG]LHV]Z\NRQ\ZDÊZSU]\V]ïRĂFL 157
Konfiguracja złączy dekodera :UöÊP\ GR NRQğJXUDFML ]ïÈF]\ XNïDGöZ L+&6SöMU]SRQRZQLHQDU\VXQHN QDNWöU\P]DVWRVRZDQRGZDV\VWHP\QXPHUDFML 6WDQGDUGRZHQXPHU\]ïÈF]\SRGDQRMDNRELDïHOLF]E\ XPLHV]F]RQHZF]DUQ\FKNZDGUDWDFK:WHQVSRVöEPRJÈE\ÊR]QDF]RQH]ïÈF]DGRZROQHJRXNïDGX VFDORQHJR,FKQXPHUDFMD]DZV]HUR]SRF]\QDVLÚ RGOHZHJRJöUQHJRSLQXZNLHUXQNXSU]HFLZQ\PGR UXFKXZVND]öZHN]HJDUD=ïÈF]DR]QDF]RQHZWHQ VSRVöEEÚGÚQD]\ZDïķSLQĵķSLQĵLWDNGDOHM :HZQÈWU]REXGRZ\XNïDGXVFDORQHJRXPLHĂFLïHP OLF]E\NWöUHVÈSU]\SLV\ZDQHGDQ\PVW\NRPJG\ SRGDZDQ\QDQLHMHVWV\JQDïZ\VRNL1DSU]\NïDG JG\Z\VRNLV\JQDïMHVWSRGDZDQ\QDSLQQXPHU R]QDF]DWRĝHGRXNïDGXNLHURZDQ\MHVWV\JQDïZHMĂFLRZ\NWöUHPXSU]\SLVDQDMHVWZDUWRĂÊ*G\ Z\VRNLV\JQDïMHVWJHQHURZDQ\QDSLQLHQXPHU R]QDF]DWRĝHXNïDGJHQHUXMHV\JQDïZ\MĂFLRZ\ NWöUHPXSU]\SLVDQDMHVWOLF]ED =DSHZQHQRWDNDWDORJRZDWHJRNRPSRQHQWXEÚG]LH GHğQLRZDÊ]ïÈF]DZMHV]F]HLQQ\QLHVWDQGDUGRZ\ VSRVöE=ïÈF]DZHMĂFLRZHPRJÈE\ÊR]QDF]RQH HW\NLHWDPL$A1A2 i A3OXEABC i DDOERDATA1 DATA2DATA3 i DATA4:]ZLÈ]NX]W\PĝHQLHPD MHGQHJRVWDQGDUGXRNUHĂODMÈFHJRVSRVöER]QDF]DQLD]ïÈF]\FKFLDïHPR]QDF]\ÊMHWDNDE\ïDWZLHME\ïR ]UR]XPLHÊG]LDïDQLHXNïDGX :QRWDFKNDWDORJRZ\FKZ\MĂFLDGHNRGHUDPRJÈ E\ÊR]QDF]RQHHW\NLHWDPL<ļY15bOXE6ļS15bDOER ZLQQ\SRGREQ\VSRVöE8ZDĝDPĝH]DVWRVRZDQLH HW\NLHW:\MĂFLHļ:\MĂFLHbE\ïRF]\WHOQLHMV]H &]DVDPL]DVWDQDZLDPQLHGODF]HJRRVRE\WZRU]ÈFHQRW\NDWDORJRZHERMÈVLÚXĝ\ZDÊR]QDF]Hñ VNïDGDMÈF\FKVLÚ]ZLÚNV]HMOLF]E\OLWHU :UDFDMÈFGRVFKHPDWX]DZLHUDMÈFHJRR]QDF]HQLD ]ïÈF]\ĽQLHRPöZLïHPMHV]F]HIXQNFMLNLONX]QLFK 3LQQXPHUbMHVW]ïÈF]HPDNW\ZXMÈF\PSU]HU]XWQLN 3RGDQLHV\JQDïXQLVNLHJRQDWR]ïÈF]HVSRZRGXMH VWDïHSRGDZDQLHV\JQDïXZ\VRNLHJRQDZ\MĂFLH QDNWöUHMHVWRQREHFQLHSRGDZDQ\8NïDGEÚG]LH
158
LJQRURZDï]PLDQ\V\JQDïöZZHMĂFLRZ\FK:WHVWHU]HWHOHSDWLLQLHNRU]\VWDP\]WHMIXQNFMLDZLÚF QDVFKHPDFLHZ\NRQDZF]\PSLQb]RVWDï]ZDUW\ ]GRGDWQLÈV]\QÈ]DVLODMÈFÈ:QRWDFKNDWDORJRZ\FK]ïÈF]HWRPRĝHE\ÊR]QDF]DQHHW\NLHWÈLEOXE ]QLH]QDQ\FKPLSU]\F]\QMHVWF]DVHPQD]\ZDQH EUDPNÈ 3LQ QXPHU b DNW\ZRZDQ\ QLVNLP V\JQDïHP ]H]ZDODQDSUDFÚXNïDGX*G\QDWR]ïÈF]HSRGDP\ V\JQDï Z\VRNL WR XNïDG SU]HVWDQLH G]LDïDÊ :]ZLÈ]NX]W\PĝHQLHFKFÚZ\ïÈF]DÊGHNRGHUD WRSLQbQDVFKHPDFLHZ\NRQDZF]\PMHVW]ZDUW\ ]PDVÈ=ïÈF]HWRMHVWF]ÚVWRR]QDF]DQHZQRWDFK NDWDORJRZ\FKOLWHUÈEDZRSLVLHPRĝHE\ÊRNUHĂODQHPLDQHPSLQXZVWU]\PXMÈFHJR ']LVLDMXNïDG\VFDORQHGHNRGHUöZVÈVWRVRZDQH FRUD]U]DG]LHM$OHZFLÈĝPRĝQD]QLFKNRU]\VWDÊ WZRU]ÈFPDïHSURMHNW\3U]\SLV\ZDQLHZDUWRĂFLSU]HïÈF]QLNRPDQDVWÚSQLHLFKVXPRZDQLHMHVWSUDNW\F]Q\PVSRVREHPUHDJRZDQLDQDSRF]\QDQLDXĝ\WNRZQLND &]\SU]\FKRG]L&LGRJïRZ\LQQ\SURMHNWZNWöU\P PRĝQD]DVWRVRZDÊGHNRGHU"&RSRZLHV]QD]DVWRVRZDQLHJRZJU]HSDSLHUNDPLHñQRĝ\FH":JU]H NRU]\VWDP\]V]HĂFLXSU]HïÈF]QLNöZDZLÚFWU]HED E\E\ïR]DVWRVRZDÊV]HĂFLRELWRZ\GHNRGHU 1LHVWHW\QDSRWNDP\WXWDMGZDSUREOHP\3RSLHUZV]H V]HĂFLRELWRZHGHNRGHU\QLHLVWQLHMÈDQDZHW JG\E\LVWQLDï\WRSRVLDGDï\E\DĝbZ\MĂFLD0XVLHOLE\ĂP\]DMÈÊVLÚQLPLZV]\VWNLPLFRMHVWEH] VHQVXERZLÚNV]RĂÊ]QLFKRNUHĂODïDE\V\WXDFMÚ ZNWöUHMNWöU\Ă]JUDF]\RV]XNXMHZFLVNDMÈFZLÚFHM QLĝMHGHQSU]\FLVN=DSRPRFÈEUDPHN25PXVLHOLE\ĂP\SRïÈF]\ÊGRVïRZQLHWX]LQ\Z\MĂÊGHNRGHUD NWöUHSRZRGRZDï\E\]DSDOHQLHODPSNLLQIRUPXMÈFHM RW\PĝHNWöU\Ă]JUDF]\RV]XNXMH -HGQDNĝHLVWQLHMÈGHNRGHU\WU]\ELWRZH0RĝHPRJOLE\ĂP\]DVWRVRZDÊSRMHGQ\PGHNRGHU]HGRREVïXJL SU]\FLVNöZNDĝGHJR]JUDF]\&]\WDNLHUR]ZLÈ]DQLH XSURĂFLïRE\XNïDG"%\ÊPRĝH:\MDĂQLÚWRZNROHMQ\PHNVSHU\PHQFLH
Eksperyment 19. Dekodowanie telepatii
Eksperyment 20. Dekodowanie gry papier, kamień, nożyce 3U]\MU]\MVLÚU\VXQNRZL3U]HGVWDZLïHPWDP QDMEDUG]LHMXSURV]F]RQÈZHUVMÚREZRGXJU\papier NDPLHñQRĝ\FHMDNÈE\ïHPZVWDQLHVWZRU]\Ê]D SRPRFÈGZöFKGHNRGHUöZNWöUHXSURĂFLï\XNïDG ORJLF]Q\:ïÈF]DQLHGLRG/('LEU]ÚF]\NöZSR]RVWDZLïHPSU]HïÈF]QLNRP8NïDGWHQPRĝQDQD]ZDÊ K\EU\GRZ\PSRQLHZDĝNRU]\VWDPZQLP]EUDPHN ORJLF]Q\FKRUD]SU]HïÈF]QLNöZ
20
5 V DC stabilizowane Gracz A K
Gracz B K
P
P
N
N
Dekoder A
Gracz A oszukuje
Dekoder B
Wygrywa gracz A
Wygrywa gracz B
Gracz B oszukuje
Rysunek 20.1. %\ÊPRĝHQDMSURVWV]\PVSRVREHPHPXODFML JU\SDSLHUNDPLHñQRĝ\FHMHVW]DVWRVRZDQLHZMHGQ\P XNïDG]LHGHNRGHUöZEUDPHNORJLF]Q\FKLZLHOR]ïÈF]RZ\FK SU]HïÈF]QLNöZ
159
Układ logiczny 1DMSLHUZ]DMPÚVLÚXNïDGHPORJLF]Q\P3DPLÚWDV] MDNSRGNRQLHFHNVSHU\PHQWXGRV]HGïHPGR ZQLRVNXĝHNRU]\VWDQLH]EUDPHNORJLF]Q\FKMHVW QLHZ\JRGQHL]E\WVNRPSOLNRZDQHGRZ\NU\ZDQLD RV]XNLZDQLDSU]H]JUDF]\"7HUD]QLHPXVLP\VLÚ W\PPDUWZLÊ .DĝG\ SU]HïÈF]QLN ZLGRF]Q\ QD VFKHPDFLH MHVW SRGïÈF]RQ\ GR ZHMĂFLD WU]\ELWRZHJR GHNRGHUD :HMĂFLRPSU]\SLVDQRZDUWRĂFLELQDUQH L :V]\VWNLHNRPELQDFMHWU]HFKSU]\FLVNöZPRJÈE\Ê WHUD]Z\UDĝRQH]DSRPRFÈRĂPLXV\JQDïöZZ\MĂFLRZ\FK:\MĂFLDGHNRGHUDR]QDF]RQRQXPHUDPLRG GR1DVFKHPDFLH]PLHQLïHPNROHMQRĂÊ]ïÈF]\ GHNRGHUDZFHOX]PLQLPDOL]RZDQLDOLF]E\NU]\ĝXMÈF\FKVLÚ]HVREÈSU]HZRGöZ2EHFQLHQLF]HJRQLH SRGïÈF]DP\GRZ\MĂFLDR]QDF]RQHJRF\IUÈ :]ZLÈ]NX]W\PĝHGHNRGHU\VÈSRGïÈF]RQHZSRGREQ\VSRVöEWRQDUD]LHSU]\MU]\MP\VLÚW\ONRMHGQHPX]QLFK3RGDQLHV\JQDïXZ\VRNLHJRQDZ\MĂFLX R]QDF]RQ\PF\IUÈbGHNRGHUD$PRĝHQDVWÈSLÊW\ONR ZPRPHQFLHMHGQRF]HVQHJRZFLĂQLÚFLDSU]H]JUDF]D$SU]\FLVNöZR]QDF]RQ\FKQXPHUDPLL 6\JQDïZ\VRNL]RVWDQLHSRGDQ\QDZ\MĂFLHQXPHU W\ONRZPRPHQFLHMHGQRF]HVQHJRZFLĂQLÚFLDSU]\FLVNöZR]QDF]RQ\FKQXPHUDPLL,WDNGDOHM :LHP\ZLÚFĝHSRGDQLHSU]H]GHNRGHU$V\JQDïXQD ]ïÈF]DRQXPHUDFKOXEOXEOXER]QDF]DĝH JUDF]$RV]XNXMH6\JQDï\WHZ\VWDUF]\VNLHURZDÊ GRF]WHURZHMĂFLRZHMEUDPNL25NWöUD]DSDODGLRGÚ LQIRUPXMÈFÈRRV]XVWZLHJUDF]D$ 3R]RVWDïDF]ÚĂÊXNïDGXORJLF]QHJRG]LDïDSRGREQLH MDNZF]HĂQLHM:FHOXXSURV]F]HQLDU\VXQNXEUDPNLORJLF]QHSRïÈF]\ïHP]DSRPRFÈVNRĂQ\FKOLQLL 3U]HDQDOL]XMP\QDVWÚSXMÈFÈSU]\NïDGRZÈV\WXDFMÚ *UDF]$ZFLVNDSU]HïÈF]QLNR]QDF]RQ\QXPHUHP V\PEROL]XMHRQQRĝ\FH *G\E\JUDF]%ZFLVQÈï SU]HïÈF]QLNR]QDF]RQ\QXPHUHP V\PEROL]XMHRQ SDSLHU WRJUDVNRñF]\ïDE\VLÚ]Z\FLÚVWZHPJUDF]D%ĽQRĝ\FHSU]HFLQDMÈSDSLHU7DNÈV\WXDFMÚ SRND]DQRQDU\VXQNX.RORUHPF]HUZRQ\P R]QDF]RQRSU]HZRG\SU]H]NWöUHSï\QLHSUÈGRGRGDWQLHMSRODU\]DFML 160
Dekoder A
Gracz A oszukuje
Dekoder B
Wygrywa gracz A
Wygrywa gracz B
Gracz B oszukuje
Rysunek 20.2. :W\PSU]\NïDG]LHJUDF]$Z\EUDïNDPLHñ DJUDF]%QRĝ\FHZ\ERUXGRNRQDQR]DSRPRFÈSU]\FLVNöZ ZLGRF]Q\FKQDSRSU]HGQLPVFKHPDFLH
:WHQVSRVöEPRĝHV]SU]HDQDOL]RZDÊZV]\VWNLH NRPELQDFMHSU]\FLVNöZ $OHFRVLÚVWDQLHJG\JUDF]HZ\ELRUÈSU]\FLVNLV\PEROL]XMÈFHWHVDPHJHVW\ĽGRSURZDG]DMÈFGRUHPLVX"7DNLHNRPELQDFMHSU]\FLVNöZQLHXUXFKDPLDMÈ ĝDGQHMEUDPNL$1'DZLÚFQLH]DSDODVLÚĝDGHQ ]HZVNDěQLNöZLQIRUPXMÈF\FKRZ\JUDQHM5HPLVHP]DMPXMHVLÚSURVW\REZöGVWZRU]RQ\QDED]LH SU]HïÈF]QLNöZ3U]HZRG\WHJRREZRGXR]QDF]\ïHP NRORUHP]LHORQ\PQDU\VXQNX-DNZLG]LV] ZFLĂQLÚFLHGRZROQHMSDU\SU]\FLVNöZSRïRĝRQ\FK QDSU]HFLZNRVLHELHVSRZRGXMHXUXFKRPLHQLHEU]ÚF]\ND]QDMGXMÈFHJRVLÚZSUDZ\PJöUQ\PURJX VFKHPDWX3RXSURV]F]HQLXREZRGXZ\VWDUF]\QDP W\ONRMHGHQEU]ÚF]\N 5öZQRF]HĂQLH ]D SRPRFÈ SU]HïÈF]QLNöZ DNW\ZRZDQHVÈGLRG\/('LQIRUPXMÈFHRW\PNWöU\ ]SU]\FLVNöZ]RVWDïZFLĂQLÚW\:FHOX]DRV]F]ÚG]HQLDPLHMVFDGLRG\QDVFKHPDFLHVÈSU]HGVWDZLRQH V\PEROLF]QLH]DSRPRFÈĝöïW\FKRNUÚJöZ6ÈRQH SRGïÈF]RQH]DSRPRFÈSU]HZRGöZR]QDF]RQ\FK NRORUHPEUÈ]RZ\P7DNMDNZF]HĂQLHMGLRG\VÈSRïÈF]RQHV]HUHJRZRĽGLRG\VÈ]DSDODQHGRSLHUR JG\GZöFKJUDF]\ZFLĂQLHSU]\FLVNL:SU]\SDGNX
Eksperyment 20. Dekodowanie gry papier, kamień, nożyce
UHPLVXJUDF]H]REDF]ÈĝH]DSDOLï\VLÚGLRG\]QDMGXMÈFHVLÚQDSU]HFLZNRVLHELH'RGDWNRZRXVï\V]È GěZLÚNEU]ÚF]\ND 8ZDĝDPĝHMHVWWRQDMSURVWV]\VSRVöEQDZ\NRQDQLHHOHNWURQLF]QHMZHUVMLRPDZLDQHMJU\MHGQDN MHVWHPRWZDUW\UöZQLHĝQDLQQHSRP\Vï\
Specyfikacja -HĝHOLZSDGQLHV]QDSRP\VïLQQHJRUR]ZLÈ]DQLD ZNWöU\P]DVWRVXMHV]EUDPNLORJLF]QHLSU]HïÈF]QLNL WRGDMPLRW\P]QDÊ3DPLÚWDMĝHXNïDGSRZLQLHQ VSHïQLDÊQDVWÚSXMÈFH]DïRĝHQLD • 3RZFLĂQLÚFLXSU]H]NWöUHJRĂ]JUDF]\ZLÚFHMQLĝMHGQHJRSU]\FLVNXPXVL]DSDODÊVLÚ ZVNDěQLNLQIRUPXMÈF\RSUöELHRV]XVWZD • 'ZDRGUÚEQHZVNDěQLNLPXV]ÈLQIRUPRZDÊ RW\PNWöU\]JUDF]\Z\JUDï0RJÈRQHĂZLHFLÊVLÚW\ONRZSU]\SDGNXJG\ĝDGHQ]JUDF]\ QLHRV]XNLZDï=ZUöÊXZDJÚQDWRĝHPöM VFKHPDWVSHïQLDWHQZDUXQHNSRQLHZDĝSLQ\ bLbQDGHNRGHU]H$LGHNRGHU]H%EÚGÈ JHQHURZDï\Z\VRNLV\JQDïZ\MĂFLRZ\W\ONR SRZFLĂQLÚFLXSU]H]JUDF]DMHGQHJRSU]\FLVNX:FLĂQLÚFLHNLONXSU]\FLVNöZVSUDZLD ĝHZ\VRNLV\JQDï]RVWDQLHSRGDQ\QDLQQ\FK ]ïÈF]DFKGHNRGHUöZ • 5HPLVSRZLQLHQE\ÊV\JQDOL]RZDQ\GěZLÚNLHPEU]ÚF]\ND • :XNïDG]LHPXV]È]QDMGRZDÊVLÚGLRG\LQIRUPXMÈFHJUDF]\RW\PNWöUHSU]\FLVNL]RVWDï\ ZFLĂQLÚWHDOHPRJÈRQH]DSDODÊVLÚGRSLHURSRZFLĂQLÚFLXSU]\FLVNöZSU]H]RE\GZX JUDF]\
Niedostępna bramka OR :HUVMDREZRGXZLGRF]QDQDU\VXQNXbZ\PDJD V]HĂFLXSU]HïÈF]QLNöZFKZLORZ\FKOXEVWDELOQ\FK GZöFKGHNRGHUöZGZöFKGZXZHMĂFLRZ\FKEUDPHN $1'MHGQHMWUöMZHMĂFLRZHMEUDPNL25LMHGQHJR XNïDGX]DZLHUDMÈFHJRGZLHF]WHURZHMĂFLRZHEUDPNL 252EZöGVNïDGDVLÚ]PQLHMV]HMLORĂFLXNïDGöZ VFDORQ\FK QLĝ SU]HGVWDZLRQ\ ZF]HĂQLHM REZöG ZNWöU\PZV]\VWNLHIXQNFMHE\ï\Z\NRQ\ZDQHSU]H] EUDPNLORJLF]QH2EZöGMHVWSURVWV]\GRZ\NRQDQLD LïDWZLHM]UR]XPLHÊMHJRG]LDïDQLH 6DPRG]LHOQH]EXGRZDQLHWHJRREZRGXQLHSRZLQQR VWZDU]DÊĝDGQ\FKSUREOHPöZ $OHFKZLOHF]NÚ'ODF]HJRXĝ\ZDPRNUHĂOHQLDķQLH SRZLQQRĵ"8NïDGMHVWGRĂÊSURVW\DOHSUREOHPPRĝH VWZDU]DÊVïDEDGRVWÚSQRĂÊSHZQ\FKNRPSRQHQWöZ • 1LH PRĝQD NXSLÊ XNïDGX VFDORQHJR QDOHĝÈFHJRGRURG]LQ\+&]DZLHUDMÈFHJRGZLH F]WHURZHMĂFLRZHEUDPNL25L]DPNQLÚWHJR ZREXGRZLHSRGïXĝQHMGZXU]ÚGRZHM0RĝQD ]DNXSLÊWDNLXNïDGDOHQDOHĝÈF\GRVWDUV]HM URG]LQ\&026NWöU\QLHMHVWZVWDQLH GRVWDUF]\ÊSUÈGXRQDWÚĝHQLXRGSRZLHGQLP GODGLRG/(' -HVWWRLU\WXMÈFHDOHQLHMHVWWRFRĂZ\MÈWNRZHJR .DĝG\NWRSURMHNWXMHREZRG\RGNU\ZDĝHMDNDĂ SRWU]HEQDPXF]ÚĂÊQLHLVWQLHMHOXESU]HVWDïDE\Ê SURGXNRZDQD $FR]SR]RVWDï\PLNRPSRQHQWDPLNWöUHFKFÚ]DVWRVRZDÊZREZRG]LH"&]\VÈGRVWÚSQH" 8NïDG+&bMHVWWU]\ELWRZ\PGHNRGHUHPSURGXNRZDQ\PZUDPDFKVHULL+&7XWDMQLHPDĝDGQHJR SUREOHPX :F]HĂQLHMNRU]\VWDOLĂP\]XNïDGöZQDOHĝÈF\FKGR URG]LQ\+&]DZLHUDMÈF\FKWU]\WUöMZHMĂFLRZHEUDPNL 25LXNïDGöZ]DZLHUDMÈF\FKF]WHU\GZXZHMĂFLRZH EUDPNL$1'DZLÚFZLHP\ĝHWDNLHXNïDG\LVWQLHMÈ -HG\Q\ SUREOHP VWDQRZL EUDN XNïDGX VFDORQHJR ]DZLHUDMÈFHJRGZLHF]WHURZHMĂFLRZHEUDPNL25
Układ logiczny
161
&RPRĝHV]]URELÊ"%UDPNÚORJLF]QÈ]DZV]HPRĝQDHPXORZDÊ]DSRPRFÈLQQ\FKEUDPHN(PXODFMD EUDPNL25MHVWEDUG]RïDWZD1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRVSRVöEZMDNLPRĝQDSRïÈF]\ÊWU]\GZXZHMĂFLRZHEUDPNL25WDNDE\G]LDïDï\GRNïDGQLH WDNVDPRMDNMHGQDF]WHURZHMĂFLRZDEUDPND25 7DNZLÚFEUDNXMÈF\NRPSRQHQWPRĝHP\]DVWÈSLÊ ZïDĂQLHZWHQVSRVöE
Rysunek 20.3. 7U]\GZXZHMĂFLRZHEUDPNL25G]LDïDMÈ GRNïDGQLHWDNVDPRMDNMHGQDF]WHURZHMĂFLRZDEUDPND25 JG\]RVWDQÈSRïÈF]RQH]HVREÈZWHQVSRVöE
7XSRZVWDMHNROHMQ\SUREOHP:PLHMVFXMHGQHJR XNïDGX]DZLHUDMÈFHJRGZLHF]WHURZHMĂFLRZHEUDPNL 25EÚGÚPXVLDï]DVWRVRZDÊGZDXNïDG\]DZLHUDMÈFH F]WHU\GZXZHMĂFLRZHEUDPNL25&KFLDïE\PDE\ ZV]\VWNLHXNïDG\]PLHĂFLï\VLÚQDSï\WFHSURWRW\SRZHM&]\MHVWMDNDĂLQQDRSFMD"
Bramka NOR .DĝGD]QLHGRVWÚSQ\FKEUDPHN25Z\NU\ZDïDRV]XVWZRQDSRGVWDZLHZ\VRNLHJRV\JQDïXSRGDQHJR SU]H]GHNRGHUQDSLQDFKRQXPHUDFKbOXE :WHQVSRVöEZ\NU\ZDQHMHVWZFLĂQLÚFLHZLÚFHM QLĝMHGQHJRSU]\FLVNX$OHSRP\ĂOP\FRWRWDNQDSUDZGÚR]QDF]D-HĝHOLQD]ïÈF]HRQXPHU]HOXE OXEOXEbSRGDQ\MHVWZ\VRNLV\JQDïR]QDF]D WRĝHV\JQDïWHQQLHMHVWSRGDZDQ\QD]ïÈF]DRQXPHUDFKDQLb VÈWRF]WHU\SR]RVWDïH]ïÈF]D ,QQ\PLVïRZ\ ]DPLDVWV]XNDÊV\JQDïXZ\VRNLHJR SRGDQHJR QD ]ïÈF]D LQIRUPXMÈFH R W\P ĝH NWRĂ RV]XNXMHSRVWDUDMP\VLÚ]QDOHěÊbrakZ\VRNLHJR V\JQDïXSRGDQHJRQDZ\PLHQLRQHSLQ\:Z\QLNX WDNLHMRSHUDFMLRWU]\PDP\WDNLVDPHIHNW &]WHURZHMĂFLRZDEUDPND125SRGïÈF]RQDGRSLQöZ GHNRGHUDR]QDF]RQ\FKF\IUDPLbLbEÚG]LH GDZDïDWDNLVDPHIHNWMDNEUDPND25SRGïÈF]RQD GRZ\MĂÊR]QDF]RQ\FKF\IUDPLbL3RQDGWR ZURG]LQLHF]LSöZ+&LVWQLHMHXNïDG]DZLHUDMÈF\GZLH F]WHURZHMĂFLRZHEUDPNL125Ľ+& 'ODF]HJRSURGXNRZDQ\MHVWXNïDG]DZLHUDMÈF\F]WHURZHMĂFLRZHEUDPNL125DQLHPDXNïDGX]DZLHUDMÈFHJRF]WHURZHMĂFLRZHEUDPNL25"1LHPDP SRMÚFLD $ VNÈG ZLHP MDNLH URG]DMH XNïDGöZ VÈ SURGXNRZDQHZUDPDFKGDQHMURG]LQ\":V]\VWNLH LVWQLHMÈFHXNïDG\VFDORQH]QDMG]LHV]Z:LNLSHGLL Z\VWDUF]\SRV]XNDÊIUD]\ķOLVWDXNïDGöZVFDORQ\FK QDOHĝÈF\FKGRVHULLĵ-HVWWREDUG]RZ\JRGQH ěUöGïRLQIRUPDFML3RVSUDZG]HQLXF]\GDQ\XNïDG LVWQLHMHZWHRULLPRĝHV]ZHMĂÊQDVWURQÚGRVWDZF\ SRG]HVSRïöZHOHNWURQLF]Q\FK QSQDVWURQÚKWWS SOIDUQHOOFRP LVSUDZG]LÊF]\NRPSRQHQWMHVWSURGXNRZDQ\DWDNĝHF]\MHVWGRVWÚSQ\ 1DU\VXQNXb]QDMGXMHVLÚVFKHPDWZNWöU\P EUDPNL25]DVWÈSLRQREUDPNDPL125:\MĂFLDGHNRGHUöZNWöU\PSU]\SLVDQRZDUWRĂFLbL QLHVÈGRQLF]HJRSRGïÈF]RQH
162
Eksperyment 20. Dekodowanie gry papier, kamień, nożyce
Montaż komponentów na płytce prototypowej
5 V DC stabilizowane Gracz A K
Gracz B K
P
P
N
N
Dekoder A
Dekoder B
7HUD]JG\G\VSRQXMHP\MXĝFDï\PVFKHPDWHPREZRGXORJLF]QHJRPRĝHP\SU]\VWÈSLÊGREXGRZ\ XU]ÈG]HQLD%ÚG]LHV]SRWU]HERZDïGZöFKXNïDGöZ +&]DZLHUDMÈF\FKF]WHU\GZXZHMĂFLRZHEUDPNL$1'.RU]\VWDïHĂMXĝZF]HĂQLHM]F]LSöZWHJR W\SX,FKG]LDïDQLHSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX 'ZLHEUDPNL]QDMGXMÈFHVLÚZW\FKXNïDGDFKVFDORQ\FKQLHEÚGÈXĝ\ZDQH3RWU]HEQ\&LEÚG]LHUöZQLHĝMHGHQXNïDG+&b]DZLHUDMÈF\WU]\WUöMZHMĂFLRZHEUDPNL256SRWNDïHĂJRMXĝZF]HĂQLHM ZUR]G]LDOH .RQğJXUDFMÚMHJR]ïÈF]\SU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX -HGQD]WU]HFKEUDPHN25 ]QDMGXMÈF\FKVLÚZW\PF]LSLHEÚG]LHQLHXĝ\ZDQD 2VWDWQLPXNïDGHPORJLF]Q\PEÚG]LHF]LS+& ]DZLHUDMÈF\GZLHF]WHURZHMĂFLRZHEUDPNL125 ]REDF]U\VXQHN
5 V DC
Gracz A oszukuje
Wygrywa gracz A
Wygrywa gracz B
Gracz B oszukuje
Rysunek 20.4. =PRG\ğNRZDQDZHUVMDVFKHPDWXZNWöUHM
]DPLDVWXNïDGX]DZLHUDMÈFHJRGZLHF]WHURZHMĂFLRZH EUDPNL125 XNïDGWHQQLHMHVWSURGXNRZDQ\ZUDPDFK VHULL+&ZREXGRZLHSR]ZDODMÈFHMQDPRQWDĝSU]HSODWDQ\ ]DVWRVRZDQRXNïDG]DZLHUDMÈF\GZLHF]WHURZHMĂFLRZH bramki NOR
Układ logiczny
Nie podłączone Nie podłączone 74HC4002 Rysunek 20.5. .RQğJXUDFMD]ïÈF]\XNïDGX+& ]DZLHUDMÈFHJRGZLHF]WHURZHMĂFLRZHEUDPNL125
163
2F]\ZLĂFLHEÚG]LHV]UöZQLHĝSRWU]HERZDïGZöFK GHNRGHUöZ+&1DU\VXQNXSU]HGVWDZLRQRNRQğJXUDFMÚ]ïÈF]\WHJRNRPSRQHQWX=ZUöÊ XZDJÚQDWRĝHSRVLDGDRQGZD]ïÈF]DXUXFKDPLDMÈFH-HGQRMHVWDNW\ZRZDQHQLVNLPV\JQDïHPDGUXJLHZ\VRNLP$E\GHNRGHUG]LDïDïREDWH]ïÈF]DPXV]ÈE\ÊDNW\ZRZDQH'ODWHJRSLQQXPHUbSRZLQLHQ E\Ê]ZDUW\]PDVÈDSLQQXPHUQDOHĝ\]HZU]HÊ ]GRGDWQLÈV]\QÈ]DVLODMÈFÈSï\WNLSURWRW\SRZHM
Wyjście
Wejście 2
Wyjście 0
Wejście 4
Wyjście 1
Przerzutnik Uruchom
Dekoder
Aktywowane sygnałem wysokim Aktywowane sygnałem niskim Aktywowane sygnałem wysokim
Gracz A K
Gracz B K
P
P
N
N
5 V DC
Wejście 1
Binarny kod sterujący
5 V DC stabilizowane
Wyjście 2 Wyjście 3
Uruchom
Wyjście 4
Wyjście 7
Wyjście 5
Wyjścia Rezystory ściągające (każdy o rezystancji 10 kΩ)
Wyjście 6
74HC237 Do magistrali znajdującej się na płytce prototypowej
Rysunek 20.6. .RQğJXUDFMD]ïÈF]\GHNRGHUD+&
3RGDQLHZ\VRNLHJRV\JQDïXQDSLQQXPHUbVSRZRGXMHGDOV]HJHQHURZDQLHV\JQDïXZ\MĂFLRZHJR QDW\P]ïÈF]XQDNWöU\PDNWXDOQLHMHVWJHQHURZDQ\QDZHWSRPLPR]PLDQV\JQDïöZZHMĂFLRZ\FK :]ZLÈ]NX]W\PDE\GHNRGHUG]LDïDïSUDZLGïRZR SLQQXPHUbQDOHĝ\]HZU]HÊ]PDVÈ
Do magistrali znajdującej się na płytce prototypowej
Rysunek 20.7. 3U]HZRG\Z\MĂFLRZHSU]HïÈF]QLNöZQDOHĝ\ SRïÈF]\Ê]SU]HZRGDPLR]QDF]RQ\PLRGSRZLHGQLPLHW\NLHWDPL QDVFKHPDFLHZ\NRQDZF]\PSï\WNLSURWRW\SRZHM
3RQRZQLH]DVWRVRZDïHPWÚVDPÈNRQZHQFMÚQD]\ZDQLDSLQöZFRZF]HĂQLHMQDU\VXQNX =ïÈF]D R]QDF]RQRHW\NLHWDPL:\MĂFLHļ:\MĂFLH:HMĂFLDR]QDF]RQRHW\NLHWDPL:HMĂFLH:HMĂFLH i :HMĂFLH *G\G\VSRQXMHVLÚWÈZLHG]ÈWRZ\NRQDQLHK\EU\GRZHMHOHNWURQLF]QHMZHUVMLJU\papierNDPLHñno ĝ\FHMHVWGRĂÊïDWZH3U]HïÈF]QLNLXPLHĂFLïHPWDNMDN ZF]HĂQLHMQDRGG]LHOQ\PVFKHPDFLH ]REDF]U\VXQHN 6FKHPDWZ\NRQDZF]\SRïÈF]HñMDNLH QDOHĝ\Z\NRQDÊSRPLÚG]\SU]HïÈF]QLNDPLXPLHĂFLïHPQDU\VXQNX
164
Eksperyment 20. Dekodowanie gry papier, kamień, nożyce
3U]HïÈF]QLNL]DLQVWDORZDQHQDSï\WFHSHUIRURZDQHM SRND]DQRQDU\VXQNX
Gracz B Kamień-1
Papier-2
Nożyce-4
Rysunek 20.9. 0RGXïSU]HïÈF]QLNöZK\EU\GRZHMZHUVMLJU\ SDSLHUNDPLHñQRĝ\FH ZUR]MDĂQLRQ\PREV]DU]HSRSUDZHM VWURQLHSï\WNL]QDMGXMÈVLÚSU]HZRG\NWöUHQDOHĝ\SRïÈF]\Ê ]NRPSRQHQWDPL]QDMGXMÈF\PLVLÚQDSï\WFHSURWRW\SRZHM
3U]HZRG\ Z\MĂFLRZH SU]HïÈF]QLNöZ R]QDF]RQH HW\NLHWDPLA1A2bLWG QDOHĝ\SRïÈF]\Ê]ZHMĂFLDPL XNïDGöZ VFDORQ\FK R]QDF]RQ\PL RGSRZLHGQLPL HW\NLHWDPL ]REDF]U\VXQHN Kamień-1
Papier-2
Nożyce-4
Gracz A Rysunek 20.8. 3RïÈF]HQLDZ\NRQDQHSRPLÚG]\SU]HïÈF]QLNDPL SRND]DQ\PLQDSRSU]HGQLPVFKHPDFLH ]ïÈF]DZLGRF]QHSR SUDZHMVWURQLHU\VXQNXPRJÈ]RVWDÊXĝ\WHGRSRïÈF]HQLD WHJRREZRGX]JïöZQ\PREZRGHP]QDMGXMÈF\PVLÚQD Sï\WFHSURWRW\SRZHMZU]ÚG]LHW\PZLGRF]QHVÈUöZQLHĝ VW\NLSU]H]QDF]RQHGRSRïÈF]HQLD]GRGDWQLÈLXMHPQÈV]\QÈ ]DVLODMÈFÈ
Układ logiczny
165
Dekoder B
Gracz B oszukuje
:SUDNW\FHZV]\VWNLHXNïDG\VFDORQHPRĝQD]PLHĂFLÊQDSï\WFHSURWRW\SRZHM ]REDF]U\VXQHN $E\VSUDZG]LÊG]LDïDQLHREZRGXQDSï\WFHXPLHĂFLïHPV]HĂÊPLQLDWXURZ\FKSU]\FLVNöZ7U]\SU]\FLVNL ZNRORU]HĝöïW\PLWU]\ZNRORU]HF]HUZRQ\P]RVWDï\ XPLHV]F]RQHZJöUQHMF]ÚĂFLSï\WNLZLGRF]QHMQDU\VXQNX6ÈWRSU]HïÈF]QLNL6367NWöUHQLHSR]ZDODMÈ QDV\JQDOL]RZDQLHUHPLVX1LHPRĝOLZHMHVWUöZQLHĝ Z\NRQDQLHREZRGXV\JQDOL]XMÈFHJRNWöUHSU]\FLVNL ]RVWDï\ZFLĂQLÚWHSU]H]JUDF]\7HIXQNFMHPRJÈE\Ê UHDOL]RZDQHW\ONRSU]H]SU]HïÈF]QLNLNWöUHPRJÈMHGQRF]HĂQLHVWHURZDÊSUDFÈZLHOXREZRGöZ ]REDF] U\VXQHN
Wygrywa gracz B
Wygrywa gracz A
Gracz A oszukuje
Dekoder A
-DNMXĝSHZQLH]DXZDĝ\ïHĂU\VXMÈFVFKHPDW\VWDUDPVLÚMHXPLHV]F]DÊWDPJG]LHEÚGÈRQH]DPRQWRZDQHQDSï\WFHSURWRW\SRZHM7\PUD]HPPXVLDïHP RGHMĂÊRGWHM]DVDG\ĽJG\E\PXPLHĂFLïZV]\VWNLH XNïDG\VFDORQHZMHGQHMNROXPQLHWRVFKHPDWQLH ]PLHĂFLïE\VLÚQDVWURQLH:]ZLÈ]NX]W\PGHNRGHU\ ]RVWDï\XPLHV]F]RQHZSR]LRPLH
Rysunek 20.10. 6FKHPDWJïöZQHJRREZRGXK\EU\GRZHM ZHUVMLJU\SDSLHUNDPLHñQRĝ\FHNWöU\QDOHĝ\Z\NRQDÊQD Sï\WFHSURWRW\SRZHM
166
Eksperyment 20. Dekodowanie gry papier, kamień, nożyce
Dalsze modyfikacje 1LJG\ QLH PRJÚ RSU]HÊ VLÚ SRNXVLH GRGDQLD GR SURMHNWXMDNLHMĂNROHMQHMIXQNFML:HGïXJPQLHSU]HïÈF]QLNL]QDMGXMÈFHVLÚZREZRG]LHPRJÈSHïQLÊMHV]F]HMHGQÈIXQNFMÚ=SHZQRĂFLÈEÚG]LHV]NRU]\VWDÊ ]SU]HïÈF]QLNöZF]WHURELHJXQRZ\FK QDMSUDZGRSRGREQLHMQLH]QDMG]LHV]QLJG]LHSU]HïÈF]QLNöZWUöMELHJXQRZ\FK &]\PRĝQDMDNRĂ]DJRVSRGDURZDÊ QLHXĝ\ZDQHELHJXQ\SU]HïÈF]QLNöZ" 7DN0RĝQDMH]DVWRVRZDÊGRZïÈF]DQLD]DVLODQLD UHV]W\XNïDGX:ïDĂQLHEUDNGRGDWNRZHJRSU]\FLVNX ZïÈF]DMÈFHJR ]DVLODQLH REZRGX SRGREDï PL VLÚZSRND]DQHMZF]HĂQLHMZHUVMLJU\RSDUWHMW\ONR LZ\ïÈF]QLHQDSU]HïÈF]QLNDFK3U]HïÈF]QLNL]DVLODï\ XNïDGZWHMVDPHMFKZLOLZNWöUHMRNUHĂODï\Z\QLN UR]JU\ZNL 7ÚVDPÈIXQNFMÚPRĝHV]]DLPSOHPHQWRZDÊZK\EU\GRZHMZHUVMLJU\1LHXĝ\ZDQHELHJXQ\SU]HïÈF]QLNöZJUDF]D$SRGïÈF]UöZQROHJOHGRGRGDWQLHJR ELHJXQD ěUöGïD SUÈGX Ľ ZFLĂQLÚFLH GRZROQHJR SU]\FLVNXXPRĝOLZLSU]HSï\ZSUÈGXGRSR]RVWDï\FK NRPSRQHQWöZREZRGXĽGHNRGHUöZLEUDPHNORJLF]Q\FK7RVDPRPRĝQD]URELÊ]SU]HïÈF]QLNDPL JUDF]D%*G\NWöU\Ă]JUDMÈF\FKZFLĂQLHSU]\FLVN WRSUÈGSRSï\QLHSU]H]XNïDG\VFDORQHNWöUH]LQWHUSUHWXMÈZ\QLNJU\*G\SU]\FLVNL]RVWDQÈ]ZROQLRQH ]DVLODQLHZVSRPQLDQ\FKNRPSRQHQWöZEÚG]LHDXWRPDW\F]QLHRGFLÚWH &]\]DLPSOHPHQWRZDïHPWÚIXQNFMÚZVZRLPSURMHNFLH"1LHQLH]URELïHPWHJR'ODWHJRQDNUHĂOLïHP &LW\ONRV]NLFWHJRUR]ZLÈ]DQLDNWöUHPRĝHV]Z\NRQDÊVDPRG]LHOQLH
Rysunek 20.11. *ïöZQ\REZöGK\EU\GRZHMZHUVMLJU\SDSLHU NDPLHñQRĝ\FHZ\NRQDQ\QDSï\WFHSURWRW\SRZHM
Układ logiczny
167
Kodowanie 3RZSLVDQLXKDVïDķGHNRGHUĵZZ\V]XNLZDUNDFK ]QDMGXMÈF\FKVLÚQDVWURQDFKLQWHUQHWRZ\FKGRVWDZFöZNRPSRQHQWöZHOHNWURQLF]Q\FKSUDZGRSRGREQLHZZ\QLNDFKZ\V]XNLZDQLD]QDMG]LHV]UöZQLHĝ LQQHXNïDG\ NRGHU\PXOWLSOHNVHU\LGHPXOWLSOHNVHU\ 0RĝHVLÚWRZ\GDZDÊ]DJPDWZDQHSRQLHZDĝWHQ VDPXNïDGPRĝHE\ÊR]QDF]RQ\MDNRGHNRGHULPXOWLSOHNVHU&]\PZRJöOHMHVWPXOWLSOHNVHU" 0RLP]DGDQLHPMHVWZ\MDĂQLDQLHWDMQLNöZHOHNWURQLNL DZLÚFZNROHMQ\PHNVSHU\PHQFLHRPöZLÚ]DJDGQLHQLD]ZLÈ]DQHPLÚG]\LQQ\PL]PXOWLSOHNVHUHP
168
Eksperyment 20. Dekodowanie gry papier, kamień, nożyce
Eksperyment 21. Automat do gry Hot Slot :F]HĂQLHMSLVDïHPRW\PĝHPRQHWDQLHPDSDPLÚFL LSUDZGRSRGRELHñVWZRZ\SDGQLÚFLDUHV]NLOXERUïD MHVW]DZV]HWDNLHVDPR ]REDF]UR]G]LDï 7R VDPRGRW\F]\WUDG\F\MQHJRķNRïDIRUWXQ\ĵĽQLH SDPLÚWDRQRSRODQDNWöU\PRVWDWQLRVLÚ]DWU]\PDïR3UDZGRSRGRELHñVWZR]DWU]\PDQLDVLÚNRïD QDGDQ\PSROXQLH]PLHQLDVLÚ =DVDGDWDQLHGRW\F]\MHGQDNZV]\VWNLFKJLHU-HĝHOL JUDïHĂNLHG\ĂZVWDWNLWRZLHV]ĝHZSHZQ\PPRPHQFLHJU\Z\HOLPLQRZDQ\FK]RVWDMHZLHOHSXVW\FK SöOLĠRWDZURJDPRĝHXNU\ZDÊVLÚW\ONRZQLHNWöU\FKPLHMVFDFK 3RVWDQRZLïHPVWZRU]\ÊJUÚZPRQHWÚSU]H]QDF]RQÈ GODGZöFKJUDF]\ZNWöUHM]PLHQLDï\E\VLÚPRĝOLZRĂFLZ\JUDQHM1DSRF]ÈWNXVWDZNDE\ïDE\QLVND DOHQLVNLHE\ïRE\UöZQLHĝSUDZGRSRGRELHñVWZRZ\JUDQHM=ELHJLHPF]DVXNDĝG\]JUDF]\GRGDZDïE\ ZLÚFHMPRQHWNXPXOXMÈFVWDZNÚDSUDZGRSRGRELHñVWZRZ\JUDQHMURVïRE\8ZDĝDPĝHSRZLQQRWR SRGQRVLÊQDSLÚFLHLGUDPDWXUJLÚJU\QDZHWJG\E\ JUDWRF]\ïDVLÚRĝHWRQ\DQLHSUDZG]LZHSLHQLÈG]H
21
Multipleksowanie 3U]HGVWDZLRQDJUDSR]ZROLPL]DSR]QDÊ&LÚ]PXOWLSOHNVHUHP:MÚ]\NXDQJLHOVNLPF]ÚVWRMHVWRQ SRWRF]QLHQD]\ZDQ\VNUöWHPķPX[ĵ ,VWQLHMH ZLHOH PXOWLSOHNVHUöZ :\EUDïHP XNïDG %NWöU\MHVWVWDUV]\PXNïDGHPRSDUW\PQD VWUXNWXU]H&026DOHZSU]HFLZLHñVWZLHGRZLHOX ZVSöïF]HVQ\FKNRPSRQHQWöZ&026QLHGRW\F]ÈJR RJUDQLF]HQLD]ZLÈ]DQH]PRĝOLZRĂFLÈSU]HSï\ZXSUÈGXR]E\WPDï\PQDWÚĝHQLX0XOWLSOHNVHUPRĝQDSRUöZQDÊGRNDQDïXSU]H]NWöU\SU]HV\ïDQ\MHVWSUÈG =DPRQWXM XNïDG % QD Sï\WFH SURWRW\SRZHM LSRGïÈF]GRQLHJRF]WHU\SU]HïÈF]QLNLLUH]\VWRU\ ĂFLÈJDMÈFH ]REDF]U\VXQHN 6FKHPDWWHQ SU]\SRPLQDSRND]DQ\ZF]HĂQLHMREZöGSU]H]QDF]RQ\GRWHVWRZDQLDGHNRGHUD ]REDF]U\VXQHN =DPLDVWV]HVQDVWXSLQöZZ\MĂFLRZ\FK PDP\WHUD]SLQ\V]HVQDVWXķNDQDïöZĵNWöUHPRJÈ SHïQLÊIXQNFMÚZHMĂÊ
:WHQVSRVöESRZVWDïDJUDHot Slot -HĝHOLMHVWHĂF]\WHOQLNLHPPDJD]\QXķ0DNHĵWRPRĝHV]SDPLÚWDÊĝHZMHGQ\P]DUW\NXïöZRPöZLïHP JUÚZNWöUHMPRQHW\E\ï\Xĝ\ZDQHGRGRP\NDQLD REZRGXL]ZLÚNV]Dï\SUDZGRSRGRELHñVWZRZ\JUDQHM1DSRGREQ\PSRP\ĂOHRSLHUDVLÚJUDHot Slot MHGQDNSRGZLHORPDLQQ\PLZ]JOÚGDPLZVSRPQLDQH JU\UöĝQLÈVLÚRGVLHELH
169
Ruchomy kabel połączeniowy
9 V DC
J2 470 Ω
Kanały
J1
Ruchomy kabel połączeniowy
Sterowanie
4067B
Kanały
1 kΩ Wspólne we/wy
Sterowanie 10 kΩ 10 kΩ 10 kΩ 10 kΩ
Rysunek 21.1. Prosty obwód przeznaczony do testowania analogowego multipleksera
3U]HïÈF]QLNLXPLHĂFLïHPZGROQHMF]ÚĂFLVFKHPDWX SRQLHZDĝ]ïÈF]DSU]H]QDF]RQHGRSRGïÈF]DQLDSU]HïÈF]QLNöZVÈXPLHV]F]RQHZGROQHMF]ÚĂFLXNïDGX VFDORQHJR']LÚNLWHPXU\VXQHNMHVWEDUG]LHMF]\WHOQ\ 0XOWLSOHNVHUMHVWZVWDQLH]DVLOLÊGLRGÚ/('ZLÚF DE\VSUDZG]LÊMHJRG]LDïDQLHQLHPXVLV]NRU]\VWDÊ ] PLHUQLND 'LRGÚ SRGïÈF]RQR GR ]ïÈF]D QXPHU SRGSLVDQHJR QD VFKHPDFLH HW\NLHWÈ ķZVSöOQH ZHZ\ĵ:\MDĂQLÚWRZGDOV]HMF]ÚĂFLUR]G]LDïX 5H]\VWRUSRïÈF]RQ\V]HUHJRZR]GLRGÈ/('RJUDQLF]DSï\QÈF\SU]H]QLÈSUÈGDSRWHQFMRPHWUGRVWURMF]\SRVïXĝ\GRSRND]DQLDPRĝOLZRĂFLVWHURZDQLD SU]HSï\ZHPSUÈGX 3U]HZöGSRGïÈF]RQ\GRSRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJR QLH]RVWDïQDU\VRZDQ\OLQLÈSURVWÈDE\]DVXJHURZDÊ 170
WR ĝH QDOHĝ\ Z MHJR PLHMVFX XPLHĂFLÊ SU]HZöG JLÚWNLDJHQHUDOQLHWHJRW\SXSU]HZRGöZXQLNDP\ 3U]HZöGWHQSRZLQLHQE\Ê]DNRñF]RQ\REXVWURQQLH PDï\PLZW\F]NDPL2NUHĂOLïHPJRPLDQHPUXFKRPHJRSRQLHZDĝSRZLQLHQHĂPLHÊPRĝOLZRĂÊSRGïÈF]DQLDJRGRUöĝQ\FKPLHMVFREZRGX1DUD]LH SU]HZöGJ2SRZLQLHQE\ÊSRGïÈF]RQ\ZSXQNFLH GRXMHPQHMV]\Q\]ELRUF]HM-HĝHOLQLHG\VSRQXMHV] NDEOHPWHJRW\SXWRPRĝHV]]DVWRVRZDÊ]DPLDVW QLHJRGUXWRĂUHGQLF\PP]NWöUHJRNRñFöZ RGïXJRĂFLRNRïRPP]GMÚWRL]RODFMÚ 3RSUDZHMVWURQLHVFKHPDWXZLGRF]Q\MHVWNROHMQ\ ķUXFKRP\NDEHOSRïÈF]HQLRZ\ĵ3RZLQLHQE\ÊRQ QDW\OHGïXJLDE\MHJRNRQLHFR]QDF]RQ\HW\NLHWÈJ1 PRĝQDE\ïRSRïÈF]\Ê]NDĝG\P]NDQDïöZ R]QDF]RQ\FKF\IUDPLRGGR XNïDGX% 3U]HGVWDZLRQ\XNïDGPRĝHV]]DVLODÊ]DSRPRFÈ EDWHULL 91DSLÚFLHQLHPXVLE\ÊVWDELOL]RZDQHLQLH SRWU]HEXMHV]ĝDGQ\FKNRQGHQVDWRUöZZ\UöZQXMÈF\FKQDSLÚFLH8NïDG\&026VÈZUDĝOLZHQDZ\ïDGRZDQLDHOHNWURVWDW\F]QHZLÚF]DQLPZHěPLHV] XNïDGZUÚFHSRSURVWXGRWNQLMMDNLHJRĂX]LHPLRQHJR HOHPHQWX
Zabawa z przewodami 7HUD]]REDF]FRVLÚVWDQLHMHĝHOL]HZU]HV]]HVREÈ VW\NLSU]HïÈF]QLNöZR]QDF]RQ\FKQXPHUDPLL -HĝHOLG]LDïDMÈRQHZWDNLVDPVSRVöEMDNVW\NLXĝ\WH ZF]HĂQLHMSRGF]DVWHVWRZDQLDGHNRGHUDWRSRZLQQ\ RQHDNW\ZRZDÊNDQDïNWöUHPXSU]\SLVDQROLF]EÚ $NW\ZRZDQ\MHVWNDQDïNWöUHPXSU]HSLVDQROLF]EÚ EÚGÈVXPÈZDUWRĂFLSU]HïÈF]QLNöZNWöU\FKVW\NL VÈ]ZDUWH 2F]\ZLĂFLHMHĝHOLGRWNQLHV]GRSLQXNDQDïXQXPHU ]DSRPRFÈSU]HZRGXSRïÈF]HQLRZHJRWRGLRGD/(' SRZLQQDVLÚ]DSDOLÊ3UÈGSï\QLHRGGRGDWQLHMV]\Q\ ]DVLODMÈFHMSU]H]SU]HZöGJ1DQDVWÚSQLHZSï\ZDGR ZHMĂFLDQXPHU8NïDG\]QDMGXMÈFHVLÚZHZQÈWU] F]LSDNLHUXMÈWHQSUÈGGRSLQXQXPHUVNÈGSï\QLH RQSU]H]GLRGÚ/('LUH]\VWRUV]HUHJRZ\DQDVWÚSQLHSU]H]SU]HZöGJ2ZSï\ZDGRV]\Q\]ELRUF]HM RSRODU\]DFMLXMHPQHM Eksperyment 21. Automat do gry Hot Slot
2GE\ZDVLÚWRSHZQ\PNRV]WHP8NïDGVFDORQ\ SRELHUDMÈFSUÈGQLH]QDF]QLH]PQLHMV]DMHJRQDSLÚFLH0RĝHV]WRVSUDZG]LÊSRGïÈF]DMÈFZROWRPLHU] SRPLÚG]\SLQHPQXPHUDZVSöOQ\PZHMĂFLHPZ\MĂFLHP 'RFKRG]LP\GRLQWHUHVXMÈF\FKZQLRVNöZ ľ 'RWNQLM SU]HZRGHP J1 GRZROQ\FK LQQ\FK ]ïÈF]\NDQDïöZĽGLRGD/('QLHSRZLQQD ĂZLHFLÊ ľ -HĝHOL]PLHQLV]NRPELQDFMÚZFLĂQLÚW\FKSU]\FLVNöZWRDNW\ZRZDQ\EÚG]LHLQQ\SLQ =HZU]\MVW\NLZV]\VWNLFKSU]HïÈF]QLNöZ6XPDSU]\SLVDQ\FKLPOLF]EEÚG]LHZ\QRVLÊ &RMXĝZLHV]"&RMHV]F]HPXVLV]ZLHG]LHÊ"
Podstawowe wiadomości dotyczące multiplekserów ľ 2PDZLDQ\PXOWLSOHNVHUSRVLDGDF]WHU\SLQ\ VWHUXMÈFHNWöU\PSU]\SLVDQRZDUWRĂFLELQDUQHWDNMDNPLDïRWRPLHMVFHZSU]\SDGNX GHNRGHUD ľ 8NïDGG]LDïDSRQLHNÈGRGZURWQLHQLĝGHNRGHU :GHNRGHU]HSUÈGZ\Sï\ZDï]H]ïÈF]\Z\MĂFLRZ\FKDPXOWLSOHNVHUSR]ZDODQDZSï\ZDQLHSUÈGXGRSLQöZR]QDF]RQ\FKOLF]EDPL RGGR3LQ\WHVÈSRïÈF]RQHZHZQÈWU] XNïDGX]DSRĂUHGQLFWZHPķNDQDïöZĵ ľ 3RGDQLHNRPELQDFMLZ\VRNLFKLQLVNLFKV\JQDïöZQD]ïÈF]DVWHUXMÈFHSRZRGXMHZ\EUDQLH MHGQHJR]NDQDïöZ Multipleksowanie
ľ 3RSU]H]Z\EUDQ\NDQDïGRXNïDGXPRĝHZSï\ZDÊSUÈGNWöU\EÚG]LH]QLHJRZ\Sï\ZDïSU]H] ZVSöOQ\SLQ ľ 3U]H]QLHZ\EUDQHNDQDï\GRXNïDGXQLHZSï\ZDSUÈG WDNQDSUDZGÚWRGRFKRG]LGRSU]HSï\ZXSUÈGXRQLVNLPQDWÚĝHQLXMHGQDNQDWÚĝHQLHWRMHVWWDNPDïHĝHPRĝQDMHSRPLQÈÊ ľ 0DNV\PDOQHGRSXV]F]DOQHQDWÚĝHQLHSUÈGX ZSï\ZDMÈFHJRGRXNïDGXWRP$DOHZDUWRĂÊWD]PQLHMV]DVLÚZUD]]HZ]URVWHPQDSLÚFLDSUÈGX.DĝG\WUDQ]\VWRUSU]HSXV]F]DMÈF\ SUÈGFKDUDNWHU\]XMHVLÚPRFÈ]QDPLRQRZÈ P: ľ 8NïDGPRĝHE\Ê]DVLODQ\SUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLXRG9GR9 ľ 3UÈGZSï\ZDMÈF\GRNDQDïXQLHPRĝHPLHÊ SRWHQFMDïX Z\ĝV]HJR RG GRGDWQLHM V]\Q\ ]DVLODMÈFHM DQL QLĝV]HJR RG XMHPQHM V]\Q\ ]DVLODMÈFHM ľ 0XOWLSOHNVHUPRĝQDZ\REUD]LÊVRELHMDNRVWHURZDQ\V\JQDïDPLSU]HïÈF]QLNREURWRZ\ ]REDF]U\VXQHN 1DU\VXQNXW\PSU]HGVWDZLRQRV\WXDFMÚZNWöUHMSRGDQLHV\JQDïöZ ZHMĂFLRZ\FKQD]ïÈF]DNWöU\PSU]\SLVDQR ZDUWRĂFLLVSRZRGRZDïR]ZDUFLHNDQDïX QXPHU]HZVSöOQ\PZHMĂFLHPZ\MĂFLHP #JOBSOZLPE TUFSVKŕDZ 8TQØMOF XFKžDJFXZKžDJF
%FLPEFS
5HJXOXMÈFSRWHQFMRPHWUGRVWURMF]\N:PRĝHV] ]PLHQLDÊ MDVQRĂÊ ] MDNÈ ĂZLHFL GLRGD /(' 1LH UHJXOXMHV]W\PSRWHQFMRPHWUHPW\ONRPRF\GLRG\ =PLHQLDV]QDWÚĝHQLHSUÈGXSï\QÈFHJRSU]H]FDï\ XNïDGVFDORQ\6]HUHJRZRSU]HZRGHPJ1PRĝHV] SRGïÈF]\ÊPLHUQLN XVWDZLRQ\ZWU\ESRPLDUXQDWÚĝHQLDSUÈGXZ\UDĝRQHJRZP$ 2NDĝHVLÚĝH QDWÚĝHQLHSUÈGXSï\QÈFHJRSRVWURQLHZHMĂFLD]PLHQLDVLÚWDNVDPRMDNQDWÚĝHQLHSUÈGXSï\QÈFHJRSR VWURQLHZ\MĂFLD
Rysunek 21.2. 0XOWLSOHNVHUG]LDïDSRGREQLHGRVWHURZDQHJR WUDQ]\VWRURZRSU]HïÈF]QLNDREURWRZHJR SRïÈF]HQLH R]QDF]RQHNRORUHPğROHWRZ\P]RVWDïRQDZLÈ]DQHZZ\QLNX SRGDQLDRGSRZLHGQLHJRNRGXELQDUQHJRGR]ïÈF]\VWHUXMÈF\FK
171
Konfiguracja złączy multipleksera
Zastosowanie multipleksera
)RUPDOQÈNRQğJXUDFMÚ]ïÈF]\XNïDGX%SU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX=ïÈF]DVWHUXMÈFHR]QDF]RQRHW\NLHWDPLLĽZïDĂQLHWDNLHZDUWRĂFL LPSU]\SLVDQR:QRFLHNDWDORJRZHMWHJRNRPSRQHQWXSUDZGRSRGREQLHR]QDF]RQRMHOLWHUDPLABC LD3LQ\NDQDïöZR]QDF]RQRHW\NLHWDPLRG.DQDï GR.DQDï:QRFLHNDWDORJRZHM]ïÈF]DWHPRJÈ E\ÊR]QDF]RQHV\PERODPLRG<GR<
Mogą pracować jako wejścia lub wyjścia
Wspólne we/wy
3 – 20 V DC Kanał 8
Kanał 7 Kanał 6
Kanał 9
Kanał 5
Kanał 10
Kanał 4
Kanał 11
Multiplekser
Może pracować w charakterze wejścia lub wyjścia
Kanał 3 Kanał 2 Kanał 1
Kanał 13 Kanał 14 Kanał 15
Kanał 0 Binarny kod sterujący
Kanał 12
Mogą pracować jako wejścia lub wyjścia
Sterowanie 1
Blokada
Sterowanie 2
Sterowanie 4 Sterowanie 8
Aktywowana wysokim sygnałem Binarny kod sterujący
4067B Rysunek 21.3. .RQğJXUDFMD]ïÈF]\PXOWLSOHNVHUD%
3R]DRSLVDQ\PLSU]H]HPQLHZF]HĂQLHM]ïÈF]DPL XNïDGSRVLDGD]ïÈF]HR]QDF]RQHHW\NLHWÈEORNDGD SLQQXPHU =ïÈF]HWRDNW\ZRZDQHMHVWSU]H] SRGDQLHZ\VRNLHJRV\JQDïX-HĝHOLSRGïÈF]\V]MH GRGRGDWQLHMV]\Q\]DVLODMÈFHMWRXNïDGVFDORQ\QLH EÚG]LHUHDJRZDïQD]PLDQ\V\JQDïöZSRGDZDQ\FK QD]ïÈF]DVWHUXMÈFHMHJRSUDFÈ1LHFKFÚNRU]\VWDÊ ]WHMIXQNFMLSRGF]DVWHVWRZDQLDREZRGXZLÚFSLQ QXPHUSRïÈF]\ïHP]PDVÈ0RĝHV]SU]HSURZDG]LÊHNVSHU\PHQWLSRGïÈF]\ÊWHQSLQGRGRGDWQLHM V]\Q\]DVLODMÈFHMĽWUDQ]\VWRU\]QDMGXMÈFHVLÚZH ZQÚWU]XF]LSD]RVWDQÈZ\ïÈF]RQH
172
=DPLHU]DP]DVWRVRZDÊPXOWLSOHNVHUZJU]HNWöUÈ Z\P\ĂOLïHPDOHGRF]HJRVÈRQH]Z\NOHVWRVRZDQH" 3RP\ĂORLFKPRĝOLZRĂFLDFK:]DOHĝQRĂFLRGV\JQDïöZVWHUXMÈF\FKZ\ELHUDQHMHVWMHGQR]V]HVQDVWX ZHMĂÊSU]H]NWöUHSRGDZDQ\MHVWV\JQDïNLHURZDQ\ QDVWÚSQLHQDZVSöOQH]ïÈF]HZ\MĂFLRZH8NïDGG]LDïDEDUG]RV]\ENR']LDïDRQQDW\OHV]\ENRĝHGR MHJRZHMĂÊPRĝQDMHGQRF]HĂQLHNLHURZDÊQDZHWZLÚFHMQLĝF]WHU\QLH]DOHĝQHV\JQDï\WHOHNRPXQLNDF\MQH 8NïDGPRĝHSUöENRZDÊMHZRGSRZLHGQLHMNROHMQRĂFL LSU]HV\ïDÊGDOHM]DSRĂUHGQLFWZHPMHGQHJRNDQDïX Z\MĂFLRZHJR:WHQVSRVöEMHGQ\PSU]HZRGHP PRĝQDSU]HV\ïDÊNLONDV\JQDïöZ2F]\ZLĂFLHQD GUXJLPNRñFXWDNLHJRSU]HZRGXPXVL]QDMGRZDÊ VLÚXU]ÈG]HQLHUR]NRGRZXMÈFHWDNLV\JQDï'RWHJR VïXĝ\GHPXOWLSOHNVHU 2PöZLRQ\SU]H]HPQLHPXOWLSOHNVHU % PRĝH G]LDïDÊUöZQLHĝMDNRGHPXOWLSOHNVHU-HVWWRXNïDG GZXNLHUXQNRZ\'ODWHJR]ïÈF]DQDSU]HGVWDZLRQ\P ZF]HĂQLHMVFKHPDFLHSRGSLVDQRMDNRķPRJÈFHSUDFRZDÊMDNRZHMĂFLDOXEZ\MĂFLDĵ=ïÈF]HZVSöOQHJR ZHMĂFLDZ\MĂFLDPRĝHUöZQLHĝSU]HSXV]F]DÊSUÈG ZREXNLHUXQNDFK8NïDGGRSXV]F]DSU]HSï\ZSUÈGX ZREXNLHUXQNDFK 0RĝHV] VSUDZG]LÊ WR VDPHPX ZSURZDG]DMÈF QLHZLHONLHPRG\ğNDFMHGRREZRGX ]REDF]U\VXQHN 5XFKRP\NDEHOSRïÈF]HQLRZ\J1MHVW WHUD] SRGïÈF]RQ\ GR XMHPQHM V]\Q\ ]DVLODMÈFHM DSU]HZöGJ2GRV]\Q\GRGDWQLHM3RQDGWRGLRGD /(']RVWDïDRGZUöFRQDĽEÚG]LHĂZLHFLÊQDVNXWHN SU]HSï\ZXSUÈGXZRGZURWQ\PNLHUXQNX
Eksperyment 21. Automat do gry Hot Slot
9 V DC
Ruchomy kabel połączeniowy
J2 470 Ω
Kanały
4067B
J1
Kanały
Ruchomy kabel połączeniowy
1 kΩ Wspólne we/wy
Sterowanie Sterowanie 10 kΩ 10 kΩ 10 kΩ 10 kΩ
Rysunek 21.4. 3U]HZöG-SRïÈF]RQR]GRGDWQLÈV]\QÈ ]ELRUF]ÈĽPRĝOLZHMHVWWHUD]]DGHPRQVWURZDQLH GZXNLHUXQNRZRĂFLPXOWLSOHNVHUD]DSRPRFÈSU]HZRGX- SU]H]NWöU\SUÈGEÚG]LHSï\QÈïGRXMHPQHMV]\Q\]ELRUF]HM SDPLÚWDMRNRQLHF]QRĂFLRGZUöFHQLDGLRG\/('WDNDE\MHM SRODU\]DFMDE\ïD]JRGQD]NLHUXQNLHPSï\QÈFHJRSU]H]QLÈ SUÈGX
0RĝHFLHNDZL&LÚGODF]HJR]DSUH]HQWRZDQHJRPXOWLSOHNVHUD ]JRGQLH]PRĝOLZRĂFLDPL QLHRNUHĂORQR PLDQHP ķPXOWLSOHNVHUGHPXOWLSOHNVHUĵ -HĝHOL ]DMU]\V]GRQRW\NDWDORJRZHMWHJRNRPSRQHQWXWR ZïDĂQLHWDNEÚG]LHRQWDPQD]ZDQ\DOHOXG]LHZROÈ SRVïXJLZDÊVLÚNUöWV]\PLWHUPLQDPLLGODWHJRQD]\ZDVLÚJRSRSURVWXPXOWLSOHNVHUHP 0XOWLSOHNVHU PRĝH E\Ê UöZQLHĝ VWRVRZDQ\ WDP JG]LHQLH]DFKRG]LNRQLHF]QRĂÊV]\ENLHJRSU]HïÈF]DQLDSRPLÚG]\ZLHORPDV\JQDïDPLZHMĂFLRZ\PL 0XOWLSOHNVHU\VWRVXMHVLÚQDSU]\NïDGZNRPSXWHUDFK ZFHOXSU]HïÈF]DQLDSRPLÚG]\NLONRPDZ\MĂFLDPL ZLGHR Multipleksowanie
:V\VWHPDFKQDJïRĂQLHQLRZ\FKRPDZLDQ\HOHPHQW PRĝHE\ÊXĝ\W\GRZ\ERU\V\JQDïXNLHURZDQHJRQD JïRĂQLNLVSRĂUöGV\JQDïöZGRVWDUF]DQ\FKGRXU]ÈG]HQLDSU]H]RGWZDU]DF]Sï\W&'RGWZDU]DF]'9' RGWZDU]DF]03LLQQHěUöGïDGěZLÚNX:]DOHĝQRĂFL RGNRGXGRVWDUF]RQHJRGR]ïÈF]\VWHUXMÈF\FKPXOWLSOHNVHUZ\ELHU]HMHGHQV\JQDïZHMĂFLRZ\LVNLHUXMH JRGRZVSöOQHJR]ïÈF]DZ\MĂFLRZHJR)XQNFMÚWÚ ZSU]HV]ïRĂFLSHïQLï\HOHNWURPHFKDQLF]QHREURWRZH SU]HïÈF]QLNLOXESU]\FLVNL-HGQDNXNïDGVFDORQ\MHVW EDUG]LHMQLH]DZRGQ\LQLHSRZLQLHQZSURZDG]DÊGR V\JQDïX]DNïöFHñSRZVWDMÈF\FKSRGF]DVPHFKDQLF]QHJRSU]HïÈF]DQLDVW\NöZ 6\VWHP\QDJïRĂQLHQLRZHVÈ]Z\NOHXU]ÈG]HQLDPL GZXNDQDïRZ\PL ZLÚNV]ÈLORĂFLÈNDQDïöZFKDUDNWHU\]XMÈ VLÚ V\VWHP\ NLQD GRPRZHJR SUDFXMÈFH ZVWDQGDUG]LH'ROE\ $E\ZWDNLPVSU]ÚFLH ]DVWRVRZDÊPXOWLSOHNVHUPXVLRQSRVLDGDÊSU]\QDMPQLHMGZDREZRG\VWHURZDQH]DSRPRFÈWHJRVDPHJRV\JQDïX7DNLHPXOWLSOHNVHU\PRĝQDSRUöZQDÊ GRNLONXZDUVWZRZ\FKSU]HïÈF]QLNöZREURWRZ\FK NWöUHVNïDGDMÈVLÚWDNQDSUDZGÚ]NLONXSU]HïÈF]QLNöZ VWHURZDQ\FK]DSRPRFÈWHJRVDPHJRZDïND
Porównanie analogowych i cyfrowych multiplekserów 8NïDG%MHVWDQDORJRZ\PPXOWLSOHNVHUHP 2]QDF]DWRĝHPRĝHRQSU]HWZDU]DÊV\JQDï\SU]HPLHQQHĽPRJÈRQHFKDUDNWHU\]RZDÊVLÚSRWHQFMDïHPZ\ĝV]\POXEQLĝV]\PRGSRWHQFMDïXQHXWUDOQHJR=DSRPRFÈWDNLHJRPXOWLSOHNVHUDPRĝHV] GRVWDUF]DÊV\JQDïDXGLR]SURVWHJRLQWHUNRPXGR UöĝQ\FKSRNRMöZZGRPX ,VWQLHMÈUöZQLHĝF\IURZHPXOWLSOHNVHU\,FKZHMĂFLD VÈSU]\VWRVRZDQHGRRGELRUXV\JQDïöZRGZöFK VWDQDFKJHQHURZDQ\FKSU]H]XNïDG\ORJLF]QH&\IURZ\PXOWLSOHNVHUSRGREQLHMDNDQDORJRZ\ZFHOX Z\ERUXNDQDïXNRU]\VWD]NRGXELQDUQHJRGRVWDUF]DQHJRGR]ïÈF]\VWHUXMÈF\FKMHJRSUDFÈ8NïDG RGF]\WXMHVWDQZHMĂFLDLJHQHUXMHVDPRG]LHOQLHRGSRZLHGQLV\JQDïZ\MĂFLRZ\WDNDE\E\ïRQ]JRGQ\ ]HVSHF\ğNDFMÈV\JQDïXF\IURZHJR
173
&\IURZ\PXOWLSOHNVHUQLHMHVWXU]ÈG]HQLHPGZXNLHUXQNRZ\P.DQDï\PRJÈRGELHUDÊV\JQDï\ZHMĂFLRZHDZVSöOQH]ïÈF]HZ\MĂFLRZHQLHPRĝHG]LDïDÊ MDNRZHMĂFLH8U]ÈG]HQLHWRQLHSRWUDğSU]HWZDU]DÊ V\JQDïöZSU]HPLHQQ\FK 6NRURF\IURZ\PXOWLSOHNVHUQLHG]LDïDZREXNLHUXQNDFKWRZMDNLVSRVöEPRĝQD]GHNRGRZDÊJHQHURZDQ\SU]H]QLHJRV\JQDï"2F]\ZLĂFLH]DSRPRFÈ GHNRGHUD=ïÈF]DVWHUXMÈFHSUDFÈGHNRGHUDQDOHĝ\ ]V\QFKURQL]RZDÊ]F]ÚVWRWOLZRĂFLÈ]MDNÈGDQHVÈ G]LHORQHQDSDNLHW\2GELHUDQ\FLÈJGDQ\FKMHVWG]LHORQ\QDVHJPHQW\RZïDĂFLZ\PUR]PLDU]H 'HNRGHUWRWDNQDSUDZGÚF\IURZ\GHPXOWLSOHNVHU DOHWDNDQD]ZDMHVWEDUG]RU]DGNRXĝ\ZDQD']LDïDQLHF\IURZHJRPXOWLSOHNVHUDMHVWSRGREQHGRG]LDïDQLDNRGHUD7RZïDĂQLHGODWHJRğUP\]DMPXMÈFH VLÚKDQGOHPSRG]HVSRïDPLHOHNWURQLF]Q\PLF]ÚVWR XPLHV]F]DMÈNRGHU\GHNRGHU\PXOWLSOHNVHU\LGHPXOWLSOHNVHU\ZWHMVDPHMNDWHJRULL)LUP\WHQLH]DGDMÈVRELHWUXGXDE\RGG]LHODÊRGVLHELHWHNRPSRQHQW\:LQWHUQHWRZ\FKVHUZLVDFKZ\ĂZLHWODQH VÈZV]\VWNLHPRĝOLZHRSFMH]DNXSXWR7\PXVLV] Z\EUDÊSRWU]HEQ\&LNRPSRQHQW $E\&LSRPöFZSRQLĝV]HMVHNFMLSRGVXPRZDïHP ZV]\VWNLHQLH]EÚGQHZLDGRPRĂFL
Podstawowe wiadomości na temat różnych typów multiplekserów ľ Dekoder PRĝHPLHÊGZDWU]\OXEF]WHU\]ïÈF]DVWHUXMÈFH.RGELQDUQ\GRVWDUF]DQ\GR W\FK]ïÈF]\Z\ELHUDMHGQR]H]ïÈF]\Z\MĂFLRZ\FKNWöU\FKQXPHUDFMD]DF]\QDVLÚRG]HUD 1DZ\MĂFLXJHQHURZDQ\MHVWV\JQDïORJLF]Q\RZ\VRNLPVWDQLH1DSR]RVWDï\FKZ\MĂFLDFKSRGDZDQ\MHVWV\JQDïQLVNL'HNRGHU MHVWXU]ÈG]HQLHPF\IURZ\PREVïXJXMÈF\P V\JQDïFKDUDNWHU\]XMÈF\VLÚGZRPDVWDQDPL Z\VRNLPLQLVNLP .LHUXQHNSUDF\WHJRNRPSRQHQWXQLHPRĝH]RVWDÊRGZUöFRQ\ ľ Koder MHVWXU]ÈG]HQLHPG]LDïDMÈF\PSU]HFLZQLHGRGHNRGHUD0DRQZLHOHZHMĂÊ.DĝGHPX 174
]QLFKSU]\SLVDQRNROHMQHZDUWRĂFL]DF]\QDMÈFRG]HUD-HGQRF]HĂQLHV\JQDïZ\VRNL SRZLQLHQGRFKRG]LÊW\ONRGRMHGQHJRZHMĂFLD .RGHU]DPLHQLDZDUWRĂÊSU]\SLVDQÈDNW\ZQHPX]ïÈF]XZHMĂFLRZHPXQDGZXELWRZÈ WU]\ELWRZÈOXEF]WHURELWRZÈOLF]EÚZV\VWHPLHGZöMNRZ\P-HVWRQDRG]ZLHUFLHGODQD SU]H]V\JQDï\SRGDZDQHQDGZöFKWU]HFK OXEF]WHUHFK]ïÈF]DFKZ\MĂFLRZ\FK.RGHU MHVWXU]ÈG]HQLHPF\IURZ\PREVïXJXMÈF\P V\JQDïFKDUDNWHU\]XMÈF\VLÚGZRPDVWDQDPL Z\VRNLPLQLVNLP .LHUXQHNSUDF\WHJRNRPSRQHQWXQLHPRĝH]RVWDÊRGZUöFRQ\:RPöZLRQ\FKSURMHNWDFKQLHVWRVRZDOLĂP\MHV]F]H NRGHUDDOHVNRU]\VWDP\]QLHJRSUDFXMÈFQDG NROHMQ\PLSURMHNWDPLXPLHV]F]RQ\PLZWHM NVLÈĝFH ľ Cyfrowy multiplekserMHVWNRPSRQHQWHPSRGREQ\PGRNRGHUDĽVHNZHQFMDV\JQDïöZ ZHMĂFLRZ\FKSRGDZDQDMHVWQDMHJRZHMĂFLD NWöU\PSU]\SLVDQRZDUWRĂFLZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\P RG]HUDZJöUÚ 6\JQDïZ\MĂFLRZ\SRGDZDQ\MHVW]DSRĂUHGQLFWZHPMHGQHJR ZVSöOQHJR]ïÈF]D%LQDUQDZDUWRĂÊREOLF]RQD QDSRGVWDZLHVWDQXGZöFKWU]HFKOXEF]WHUHFK]ïÈF]\VWHUXMÈF\FKRNUHĂODNWöU\V\JQDï ZHMĂFLRZ\MHVW]DPLHQLDQ\QDV\JQDïZ\MĂFLRZ\-HVWWRXU]ÈG]HQLHF\IURZHREVïXJXMÈFH V\JQDïFKDUDNWHU\]XMÈF\VLÚGZRPDVWDQDPL Z\VRNLPLQLVNLP .LHUXQHNSUDF\WHJRNRPSRQHQWXQLHPRĝH]RVWDÊRGZUöFRQ\ ľ Analogowy multiplekser G]LDïDSRGREQLHGR F\IURZHJRPXOWLSOHNVHUDDOHQLHWZRU]\VDPRG]LHOQLHQDSLÚFLDZ\MĂFLRZHJR7RZïDĂQLH WRXU]ÈG]HQLHWHVWRZDïHĂSRGF]DVSUDF\QDG HNVSHU\PHQWHPSU]HGVWDZLRQ\PZW\PUR]G]LDOH:\EUDQ\V\JQDïZHMĂFLRZ\MHVWSU]HND]\ZDQ\GDOHM]DSRPRFÈZVSöOQHJR]ïÈF]D Z\MĂFLRZHJR']LÚNLWHPXXU]ÈG]HQLHWRG]LDïD MDNVWHURZDQ\F\IURZRSU]HïÈF]QLNREURWRZ\ .RPSRQHQWWHQPRĝHSUDFRZDÊ]V\JQDïDPL VWDï\PLOXESU]HPLHQQ\PLFKDUDNWHU\]XMÈF\PL VLÚV]HURNLP]DNUHVHPQDSLÚÊ8U]ÈG]HQLH PRĝHSU]HZRG]LÊSUÈGZREXNLHUXQNDFK Eksperyment 21. Automat do gry Hot Slot
ľ Analogowy demultiplekserMHVW]Z\NOHSR SURVWXDQDORJRZ\PPXOWLSOHNVHUHPSRGïÈF]RQ\PGRREZRGXWDNDE\G]LDïDïRGZURWQLHĽZVSöOQH]ïÈF]HMHVWXĝ\ZDQHZFKDUDNWHU]HZHMĂFLDD]ïÈF]DNDQDïöZG]LDïDMÈ MDNRZ\MĂFLD ľ Cyfrowy demultiplekserMHVW]Z\NOHW\PVDP\PXNïDGHPFRGHNRGHU
Projekt gry 0XVLDïHP&LZ\MDĂQLÊZLHOHU]HF]\SU]HGSU]\VWÈSLHQLHPGRSUDF\QDGJUÈHot Slot7DNF]\LQDF]HM Z\REUDĝDPMÈVRELHZQDVWÚSXMÈF\VSRVöE-HMREXGRZDEÚG]LH]DZLHUDïDV]HVQDĂFLHRWZRUöZ:NDĝG\P]RWZRUöZEÚG]LHPRĝQDXPLHĂFLÊPRQHWÚ 0RQHWDEÚG]LH]ZLHUDÊ]HVREÈVW\NL]QDMGXMÈFHVLÚ ZRWZRU]H 3RPLÚG]\VW\NDPLMHGQHJRORVRZRZ\EUDQHJRRWZRUXSRZVWDQLHUöĝQLFDSRWHQFMDïöZ7RZïDĂQLHRG WHJRRWZRUXZ]LÚïDVLÚQD]ZDJU\Hot Slot ]DQJ ķJRUÈF\RWZöUĵ 3RWHQFMDïGRWHJR]ïÈF]D]DF]QLH E\ÊGRVWDUF]DQ\]DSRĂUHGQLFWZHPPXOWLSOHNVHUD MHV]F]HSU]HGUR]SRF]ÚFLHPJU\*UDF]HUR]SRF]\QDMÈF\]DEDZÚQLHEÚGÈZLHG]LHOLSRPLÚG]\VW\NDPL NWöUHJRRWZRUXSï\QLHSUÈG *UDF]HNROHMQRXPLHV]F]DMÈPRQHW\ZZ\EUDQ\FK SU]H]VLHELHRWZRUDFK0RQHW\VÈXPLHV]F]DQHGR PRPHQWXJG\MHGHQ]JUDF]\XPLHĂFLPRQHWÚZRWZRU]H]HVW\NDPLSRPLÚG]\NWöU\PLLVWQLHMHUöĝQLFD SRWHQFMDïöZ8PLHV]F]HQLHWDPPRQHW\VSRZRGXMH XUXFKRPLHQLHV\JQDïXGěZLÚNRZHJR=Z\FLÚ]FD]DELHUDZV]\VWNLHPRQHW\ZïRĝRQHGRW\FKF]DVZRWZRU\JU\-HGHQ]JUDF]\QDVWÚSQLHZFLVNDSU]\FLVN XUXFKDPLDMÈF\SRQRZQLHJUÚ0XOWLSOHNVHURNUHĂOD QDQRZRRWZöUZNWöU\P]QDMGXMÈVLÚVW\NLSRPLÚG]\NWöU\PLZ\WZRU]RQDEÚG]LHUöĝQLFDSRWHQFMDïöZ *UDPRĝHUR]SRF]ÈÊVLÚRGSRF]ÈWNX 1DU\VXQNXSU]HGVWDZLRQRXSURV]F]RQ\VFKHPDWEORNRZ\JU\8NïDG]HJDURZ\EÚG]LHG]LDïDï ZWU\ELHDV\QFKURQLF]Q\PJHQHUXMÈFRNRïRb LPSXOVöZQDVHNXQGÚĽF]ÚVWRWOLZRĂÊMHJRSUDF\
Projekt gry
EÚG]LHZ\QRVLïDN+]6\JQDïJHQHURZDQ\SU]H] ]HJDUEÚG]LHVWHURZDïSUDFÈXNïDGXOLF]ÈFHJRZNöïNRRGGR8NïDGWHQEÚG]LHJHQHURZDïV\JQDï Z\MĂFLRZ\ZSRVWDFLF]WHURELWRZHMVHNZHQFML:\JHQHURZDQHZWHQVSRVöEOLF]E\]DSLVDQHZIRUPLH F]WHURELWRZHMEÚGÈVWHURZDÊSUDFÈPXOWLSOHNVHUD
6LBE[FHBSPXZ (FOFSVKFDJŕHJNQVMTØX PEVƒFKD[ŢTUPUMJXPžDJ
-JD[OJL %[JBB HEZXDJžOJŢUZKFTUQS[ZDJTL oMJD[ZXLØLPX[BLSFTJFPEEP 8ZOJLQPEBKFXGPSNJF D[UFSPCJUPXFHPLPEV
.VMUJQMFLTFS *OUFSQSFUVKFD[UFSPCJUPXZLPE QPEBOZEP[ŕD[ZTUFSVKŕDZDI ,JFSVKFQSŕEEPXZCSBOFHP PUXPSVOBNPOFUŢ
Rysunek 21.5. 6\VWHPZ\ELHUDMÈF\ORVRZROLF]EÚNWöUDMHVW QDVWÚSQLHLQWHUSUHWRZDQDSU]H]PXOWLSOHNVHUZFHOXSRGDQLD QDSLÚFLDGRMHGQHJR]V]HVQDVWXRWZRUöZQDPRQHWÚ
:FLVNDMÈFSU]\FLVNJUDF]XUXFKRPLOLF]QLNQDVWÚSQLH]DWU]\PDJRZGRZROQLHZ\EUDQ\PPRPHQFLH :WHQVSRVöEZ\ELHUDP\ORVRZRQXPHURWZRUX]DSHZQLDMÈFHJR]Z\FLÚVWZR3RGREQÈWHFKQLNÚSU]HGVWDZLïHPZF]HĂQLHMZNVLÈĝFH(OHNWURQLND2GSUDNtyki do teoriiĽMHĝHOLMÈSU]HF]\WDïHĂWRVFKHPDW SRZLQLHQZ\GDZDÊ&LVLÚ]QDMRP\
Liczenie otworów :FHOX]PLQLPDOL]RZDQLDZHZQÚWU]QHMUH]\VWDQFML PXOWLSOHNVHUDFKFÚ]DVLODÊJR]DSRPRFÈSUÈGXVWDïHJRRQDSLÚFLX 9&]\LVWQLHMHMDNLĂOLF]ÈF\XNïDG VFDORQ\NWöU\PRĝHE\Ê]DVLODQ\SUÈGHPRQDSLÚFLX 9"7DNĽXNïDGOLF]ÈF\%MHVWNROHMQ\P NRPSRQHQWHPRSDUW\PQDVWUXNWXU]H&026NWöU\
175
SRPLPRVZRMHJRZLHNXZFLÈĝMHVWSURGXNRZDQ\ ZGXĝ\FKLORĂFLDFK.RQğJXUDFMÚ]ïÈF]\WHJRXNïDGX SU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX
Maksymalne natężenie prądu wyjściowego 3 mA przy napięciu 5 V Aktywowane sygnałem wysokim
Wejście zegara A Uruchom A
Reset B
Wyjście A1
Wyjście B8
Wyjście A2 Wyjście A4
Licznik
Zbocze narastające Aktywowane sygnałem wysokim
Wyjście B4 Wyjście B2
Wyjście A4
Wyjście B1
Reset A
Uruchom B Wejście zegara B
3 – 18 V DC Aktywowane sygnałem wysokim Maksymalne natężenie prądu wyjściowego 3 mA przy napięciu 5 V Aktywowane sygnałem wysokim Zbocze narastające
4520B Rysunek 21.6. .RQğJXUDFMD]ïÈF]\XNïDGX&026% XNïDG WHQOLF]\ZNöïNRRGGROLF]EDJHQHURZDQDQDZ\MĂFLX XNïDGXMHVW]DSLVDQDZV\VWHPLHGZöMNRZ\PZSRVWDFL F]WHURELWRZHM
:XNïDG]LH%]QDMGXMÈVLÚGZDF]WHURELWRZH XNïDG\OLF]ÈFHNWöUHPRĝQD]HVREÈSRïÈF]\ÊZFHOX X]\VNDQLDXNïDGXRĂPLRELWRZHJROLF]ÈFHJRZ]DNUHVLHļ3RWU]HEXMHP\W\ONRF]WHUHFKELWöZ DZLÚFQLHEÚG]LHP\NRU]\VWDÊ]GUXJLHMSRïRZ\ WHJRF]LSD 1DU\VXQNXR]QDF]\ïHPXNïDG\OLF]ÈFHOLWHUDPL ALB3URGXFHQWZQRFLHNDWDORJRZHMPRĝHRNUHĂODÊMHZWHQVSRVöEDUöZQLHGREU]HPRĝHVWRVRZDÊLQQHHW\NLHW\=ïÈF]DZ\MĂFLRZHR]QDF]\ïHP ]DSRPRFÈSU]\SLVDQ\FKLPZDUWRĂFL L :QRWDFKNDWDORJRZ\FKR]QDF]DMHVLÚHW\NLHWDPL ZURG]DMXQ1Q2Q3L41LHPDMHGQHJRVWDQGDUGXWZRU]HQLDHW\NLHW]ïÈF]\ 3LQR]QDF]RQ\HW\NLHWÈUHVHW DNW\ZRZDQ\Z\VRNLP V\JQDïHP Z\]HURZXMHVWDQZV]\VWNLFKZ\MĂÊ1LH LQWHUHVXMHQDVWDNDPRĝOLZRĂÊSRQLHZDĝFKFHP\ Z\JHQHURZDÊZDUWRĂÊORVRZÈ$E\Z\ïÈF]\ÊWÚ IXQNFMÚZXNïDG]LHSUDFXMÈF\PZREZRG]LHJU\Hot SlotSRZLQQLĂP\]ïÈF]HR]QDF]RQHHW\NLHWÈUHVHW QDVWDïH]HZU]HÊ]XMHPQ\PELHJXQHP]DVLODQLD =ïÈF]HR]QDF]RQHHW\NLHWÈķXUXFKRPĵMHVWUöZQLHĝ DNW\ZRZDQHV\JQDïHPZ\VRNLPDZLÚFOLF]QLNEÚG]LHG]LDïDïJG\SLQWHQEÚG]LHSRGïÈF]RQ\GRGR-
176
GDWQLHJRQDSLÚFLD']LDïDQLHOLF]QLNDEÚG]LHZVWU]\PDQHJG\SLQWHQ]HZU]HVLÚ]PDVÈ)XQNFMDWD EÚG]LHXĝ\ZDQDZJU]HHot SlotZFHOX]DWU]\PDQLD OLF]QLNDLSU]HND]DQLDGDOHMORVRZRZ\EUDQHMOLF]E\ =PLDQDVWDQXV\JQDïX ]QLVNLHJRQDZ\VRNL QD]ïÈF]XR]QDF]RQ\PHW\NLHWÈķZHMĂFLH]HJDUDĵVSRZRGXMHSU]HVWDZLHQLHOLF]QLNDQDNROHMQÈOLF]EÚ -HĝHOL Z\PDJDQHMHVWSU]HMĂFLHV\JQDïX]HVWDQXZ\VRNLHJRZQLVNLWRSRGF]DVJG\QDZHMĂFLH]HJDUDSRGDZDQ\MHVWV\JQDïQLVNLV\JQDï]HJDUDPRĝQDVNLHURZDÊQD]ïÈF]HR]QDF]RQHHW\NLHWÈķXUXFKRPĵ 3RGF]DVSUDF\QDGJUÈHot SlotQLHEÚG]LHP\NRU]\VWDOL]WHMIXQNFML
Schemat obwodu 7HUD]PRĝHV]Z\NRQDÊREZöGZ\ELHUDMÈF\ORVRZROLF]EÚ]]DNUHVXRGGR1DU\VXQNX SU]HGVWDZLRQRVHNFMÚNWöUÈPRĝHV]Z\NRQDÊQD Sï\WFHSURWRW\SRZHM /LF]QLN L PXOWLSOHNVHU VÈ XNïDGDPL RSDUW\PL QD VWUXNWXUDFK&026NWöUHSRZVWDï\ZW\FKVDP\FK F]DVDFK8NïDG\WHSRZLQQ\EH]SUREOHPRZRZVSöïSUDFRZDÊ]HVREÈ3RZLQQ\E\ÊRQHUöZQLHĝNRPSDW\ELOQH]V\JQDïHPJHQHURZDQ\PSU]H]XNïDG]HJDURZ\-HG\QÈSRWHQFMDOQÈSU]\F]\QÈNïRSRWöZ PRĝHE\ÊWHQGHQFMDELSRODUQHJRF]LSDGRWZRU]HQLDLPSXOVöZQDSLÚFLDNWöUHPRJÈE\ÊRGELHUDQH SU]H]XNïDGOLF]ÈF\LLQWHUSUHWRZDQHMDNRF\NOH]HJDUD3UREOHPWHQSRZLQQRUR]ZLÈ]DÊXPLHV]F]HQLH NRQGHQVDWRUDP)SRPLÚG]\]ïÈF]HP]DVLODMÈF\P XNïDGX]HJDURZHJRD]ELRUF]ÈV]\QÈPDV\3RVWDUDMVLÚ]DPRQWRZDÊNRQGHQVDWRUMDNQDMEOLĝHMěUöGïD ]DVLODMÈFHJRXNïDG6WDUDMVLÚDE\GUXFLNLïÈF]ÈFH NRQGHQVDWRU]Sï\WNÈE\ï\MDNQDMNUöWV]H 3RZïÈF]HQLX]DVLODQLD]DSRĂUHGQLFWZHPSU]HïÈF]QLNDZLGRF]QHJRZJöUQ\POHZ\PURJXVFKHPDWX ]DSDODQDMHVWGLRGD/('DXNïDG]HJDURZ\]DF]\QDJHQHURZDÊLPSXOV\NWöUH]DSRĂUHGQLFWZHP NRQGHQVDWRUDVSU]ÚJDMÈFHJRGRFLHUDMÈGRXNïDGX OLF]ÈFHJR%5H]\VWRUĂFLÈJDMÈF\N:SRGïÈF]RQ\GRXUXFKDPLDMÈFHJRSLQXQXPHUVSUDZLD ĝHXNïDGMHV]F]HQLHOLF]\ Eksperyment 21. Automat do gry Hot Slot
9 V DC
470 Ω
Zasilanie wł./wył. 100 μF + Układ zegarowy (48 kHz)
10 kΩ 0,1 μF 10 kΩ
555
1 nF
Uruchom licznik
4520B
0,01 μF
Binarne wyjścia, na których generowane są liczby w zakresie 0 – 15
]RVWDQLH]DWU]\PDQ\=DSDODVLÚGLRGD/('LQIRUPXMÈFDRJRWRZRĂFLJU\ /LF]EDQDNWöUHMOLF]QLN]RVWDï]DWU]\PDQ\MHVWGRVWDUF]DQDGRPXOWLSOHNVHUD%:W\PNRPSRQHQFLH]QDMGXMÈVLÚXNïDG\ïÈF]ÈFHRGSRZLHGQLSLQ NDQDïX]HZVSöOQ\PSLQHPZHMĂFLDZ\MĂFLD'RWHJR SLQXSRGïÈF]RQDMHVWGRGDWQLDV]\QD]DVLODMÈFD3UÈG ]WHMV]\Q\SU]HFKRG]LSU]H]SLQNDQDïX PXOWLSOHNVHU WDNQDSUDZGÚG]LDïDMDNGHPXOWLSOHNVHU 6]HVQDĂFLHSLQöZNDQDïöZSRGïÈF]RQ\FKMHVWGR RWZRUöZQDPRQHW\ ]REDF]U\VXQHN /LF]E\ SRGDQHSROHZHMVWURQLHVFKHPDWXLQIRUPXMÈRW\P GRNWöUHJRNDQDïXPXOWLSOHNVHUDSRGïÈF]RQDMHVW GDQDOLQLD Styki mogą zostać zwarte przez dowolną monetę, np. przez monetę jednozłotową
Wyjścia
4067B
Wyjścia
Czterobitowy multiplekser
Wejścia binarne Wejścia binarne
Rysunek 21.7. 6HNFMDREZRGXJU\+RW6ORWZ\NRQDQDQD Sï\WFHSURWRW\SRZHM
$E\Z\JHQHURZDÊORVRZÈOLF]EÚQDOHĝ\SU]\FLVQÈÊSU]\FLVN=ZLHUDRQSLQQXPHUEH]SRĂUHGQLR ]GRGDWQLÈV]\QÈ]DVLODMÈFÈQLZHOXMÈFG]LDïDQLHUH]\VWRUDĂFLÈJDMÈFHJRLSR]ZDODMÈFQDSUDFÚXNïDGX OLF]ÈFHJRNWöU\RGSRZLDGDQDVWUXPLHñLPSXOVöZ JHQHURZDQ\ SU]H] XNïDG ]HJDURZ\ =ZROQLHQLH SU]\FLVNXVSRZRGXMHĝHXNïDGOLF]ÈF\SRQRZQLH
Projekt gry
Brzęczyk
Dodatkowy
Rysunek 21.8. .DĝGDSDUDVW\NöZ]QDMGXMÈF\FKVLÚQD VFKHPDFLHZU]HF]\ZLVWRĂFLEÚG]LH]QDMGRZDïDVLÚZRWZRU]H QDPRQHW\JU\+RW6ORW PRQHWDEÚG]LH]ZLHUDÊVW\NL ]QDMGXMÈFHVLÚZRWZRUDFK
177
3RQLHZDĝMHGQRF]HĂQLH]DVLODQ\MHVWW\ONRMHGHQNDQDïPXOWLSOHNVHUDW\ONRMHGHQ]RWZRUöZPRĝHE\Ê ZGDQHMFKZLOLDNW\ZQ\3RZïRĝHQLXPRQHW\ZWHQ VORWSRSï\QLHSU]H]QLHJRSUÈGZNLHUXQNXEU]ÚF]\ND SRGïÈF]RQHJRGRPDV\0DVDWDPXVLE\Ê]ZDUWD ]XMHPQÈOLQLÈ]DVLODMÈFÈSï\WNLSURWRW\SRZHMĽW\ONRZWHG\REZöGEÚG]LH]DPNQLÚW\'REU]ÚF]\ND PRĝQDV]HUHJRZRSRGïÈF]\ÊUH]\VWRUJG\E\LVWQLDïD NRQLHF]QRĂÊRJUDQLF]HQLDSRELHUDQHJRSU]H]QLHJR SUÈGXGRRNRïRP$FR]DSRELHJQLHQDGPLHUQHPXREFLÈĝHQLXPXOWLSOHNVHUD 3RZ\MÚFLXPRQHWEU]ÚF]\NSU]HVWDQLHJHQHURZDÊ GěZLÚN3RQRZQLHQDOHĝ\ZFLVQÈÊSU]\FLVN]QDMGXMÈF\VLÚQDSï\WFHSURWRW\SRZHMĽZ\ORVRZDQ\ ]RVWDQLHNROHMQ\QXPHU:SU]HFLZQ\PUD]LHSUÈG EÚG]LHGRSï\ZDïGRVW\NöZ]QDMGXMÈF\FKVLÚZW\P VDP\PRWZRU]H %XGRZDREZRGXJU\Hot SlotMHVWïDWZDĽVNïDGD VLÚRQW\ONR]WU]HFKXNïDGöZVFDORQ\FK7UXGQLHMV]\P]DGDQLHPMHVWZ\NRQDQLHRWZRUöZQDPRQHW\ -HĝHOLQLHFKFHV]VLÚWHUD]W\P]DMPRZDÊDFKFHV] SU]HWHVWRZDÊG]LDïDQLHREZRGXWR]DPLDVWRWZRUöZ QDPRQHW\PRĝHV]Xĝ\ÊGZöFKRĂPLRVW\NRZ\FK SU]HïÈF]QLNöZXPLHV]F]RQ\FKZREXGRZLHSRGZöMQHMGZXU]ÚGRZHM3U]HïÈF]QLNLWDNLHSRND]DQRQD Sï\WFHJU\QDU\VXQNX 0XOWLSOHNVHU]RVWDïSRïÈF]RQ\]SU]HïÈF]QLNDPL]DSRPRFÈJLÚWNLFKSU]HZRGöZĽXZDĝDPWR]DW\PF]DVRZHUR]ZLÈ]DQLH ,GHDOQLHE\ïRE\JG\E\P]DVWRVRZDïZW\PFHOX WDĂPÚVNïDGDMÈFÈVLÚ]VLHGHPQDVWXSU]HZRGöZ VLHGHPQDVW\SU]HZöGVïXĝ\GRSRïÈF]HQLDSU]HZRGQLNöZ]PDVÈ
Rysunek 21.9. 2EZöGJU\+RW6ORWZ\NRQDQ\QDSï\WFH SURWRW\SRZHM ]DPLDVWRWZRUöZQDPRQHW\]DVWRVRZDïHP SU]HïÈF]QLNLXPLHV]F]RQHZREXGRZDFKSRGïXĝQ\FK GZXU]ÚGRZ\FK
178
Eksperyment 21. Automat do gry Hot Slot
Budowa otworów na monety :DUW\NXOH]DPLHV]F]RQ\PQDïDPDFKPDJD]\QX ķ0DNHĵVXJHURZDïHPZ\NRQDQLHRWZRUöZSU]HGVWDZLRQ\FKQDU\VXQNX0RQHW\VÈXPLHV]F]DQHSRPLÚG]\IUDJPHQWDPLDOXPLQLRZHJRNÈWRZQLND ]DNXSLRQHJRZVNOHSLHEXGRZODQ\P2F]\ZLĂFLH JUDHot SlotZ\PDJDV]HVQDVWXWDNLFKRWZRUöZ QDPRQHW\
Z\MĂÊOLF]QLND'LRG\Xĝ\WHZWHQVSRVöESRND]DQR QDU\VXQNX *G\SU]HïÈF]QLNFKZLORZ\W\SX'3'7QLHEÚG]LHZFLVNDQ\WRPRĝOLZHMHVWXVWDOHQLHDNW\ZQHJRNDQDïX PXOWLSOHNVHUD]DSRPRFÈPLHUQLND6SUDZGěF]\ QXPHUNDQDïXRGSRZLDGDV\JQDïRZLZHMĂFLRZHPX *G\EÚG]LHV]MXĝSHZQ\ĝHJUDG]LDïDSUDZLGïRZRWRRGïÈF]GLRG\/('L]DPRQWXMZREZRG]LH NRQGHQVDWRURZïDĂFLZHMSRMHPQRĂFL ]ZLÚNV]DMÈF W\PVDP\PF]ÚVWRWOLZRĂÊSUDF\]HJDUD 1DVWÚSQLH PRĝHV]SU]\VWÈSLÊGRJU\
Kto wygrywa?
Rysunek 21.10. 3URVW\GRZ\NRQDQLDPRGXï]DZLHUDMÈF\ VW\NLSRPLÚG]\NWöUHSRGF]DVJU\Z+RW6ORWEÚGÈZNïDGDQH PRQHW\ ]DSUH]HQWRZDQHUR]ZLÈ]DQLHXPRĝOLZLDSHZQ\NRQWDNW HOHNWU\F]Q\]PRQHWÈ
:LGRF]Q\QD]GMÚFLXNRPSRQHQWZ\NRQDQ\]SODVWLNX$%6PRĝHV]]DVWÈSLÊNDZDïNLHPGUHZQD*QLD]GDQDPRQHW\PRJÈ]RVWDÊ]DLQVWDORZDQHZHZQÈWU] REXGRZ\ZNWöUHMZLHU]FKX]RVWDQÈZ\NRQDQHRGSRZLHGQLHRWZRU\-HĝHOLZSDGQLHV]QDMDNLĂEDUG]LHM HOHJDQFNLSURMHNWQLHZ\PDJDMÈF\SU]\NUÚFDQLDPRQHWWRZ\NRQDMJR:HNVSHU\PHQFLH]PRG\ğNXMÚWHQSURMHNWĽREHFQRĂÊPRQHW\ZRWZRU]HEÚG]LHZ\NU\ZDQD]DSRPRFÈF]XMQLNDSRGF]HUZLHQL
Testowanie obwodu 7HVWRZDQLHREZRGXQDMOHSLHMUR]SRF]ÈÊRGZLÚNV]HM SRMHPQRĂFLNRQGHQVDWRUDSRGïÈF]RQHJRGRXNïDGX]HJDURZHJR=DVWRVRZDQLHSRMHPQRĂFLU]ÚGX P)VSUDZLĝHEÚG]LHRQG]LDïDïZROQR'RREZRGXGRGDMGLRG\/(' SRïÈF]RQHV]HUHJRZR]W\P VDP\PUH]\VWRUHPN:]DSRELHJDMÈF\PVSDGNRP QDSLÚFLDZXNïDG]LH 'LRG\QDOHĝ\SRGïÈF]\ÊGR F]WHUHFKZ\MĂÊXNïDGX]HJDURZHJRRUD]F]WHUHFK
Kto wygrywa?
=DNïDGDMÈF ĝH REZöG G]LDïD SUDZLGïRZR ZFLÈĝ PDP\QLHUR]ZLÈ]DQÈMHV]F]HMHGQÈNZHVWLÚ&]\ JUDF]HPDMÈWDNÈVDPÈV]DQVÚQDZ\JUDQÈ"&]\ RVREDUR]SRF]\QDMÈFDPDSU]HZDJÚQDGGUXJLP JUDF]HP" 6]XNDQLHRGSRZLHG]LQDWRS\WDQLHSU]\SRPLQDSURFHVWZRU]HQLDXNïDGXORJLF]QHJR0XVLP\]DF]ÈÊRG MDVQHJRSU]HGVWDZLHQLD]DïRĝHñJU\ ľ 2VREDZNïDGDMÈFDSLHUZV]ÈPRQHWÚPRĝHMÈ ZïRĝ\ÊZMHGHQ]V]HVQDVWXRWZRUöZ7\ONR MHGHQRWZöU]DSHZQLD]Z\FLÚVWZR ľ 3UDZGRSRGRELHñVWZR]DNRñF]HQLDJU\ ZSLHUZV]HMWXU]HZ\QRVLGR &]\OLSUDZGRSRGRELHñVWZRniewygraniaZSLHUZV]HMWXU]HZ\QRVLGR'RJU\SU]\VWÚSXMH GUXJLJUDF]0DGRG\VSR]\FMLSLÚWQDĂFLHSR]RVWDï\FKRWZRUöZ3UDZGRSRGRELHñVWZRZ\JUDQLDZ\QRVLGR ,OHZ\QRVLSUDZGRSRGRELHñVWZR]DNRñF]HQLDJU\ ZGUXJLHMWXU]H"0XV]ÈE\ÊVSHïQLRQHGZDZDUXQNL ľ 3LHUZV]\JUDF]QLHPRĝHZ\JUDÊDSUDZGRSRGRELHñVWZRWHJRZ\QRVLGR ľ 'UXJLJUDF]PXVLZïRĝ\ÊPRQHWÚZHZïDĂFLZ\ RWZöUDSUDZGRSRGRELHñVWZRWHJRZ\QRVL GR
179
$E\RNUHĂOLÊSUDZGRSRGRELHñVWZR]DLVWQLHQLDREX W\FKV\WXDFMLPXVLP\SRPQRĝ\ÊSU]H]VLHELHWH ZDUWRĂFL-HĝHOLOLWHUÈCR]QDF]\P\SUDZGRSRGRELHñVWZR]DNRñF]HQLDJU\ZGUXJLHMWXU]HWR C = 15/16 × 1/15
-HĝHOLSDPLÚWDV]OHNFMHPDWHPDW\NL]HV]NRï\ĂUHGQLHMWRZLHV]ĝHOLF]E\VNUDFDMÈVLÚLRWU]\PXMHP\ C = 1/16
ľ ,QQ\PLVïRZ\ QDV]HVQDĂFLHSUöEZ\JUDQLD JU\ZGUXJLHMWXU]HVWDW\VW\F]QLHMHGQDPRĝH ]DNRñF]\ÊVLÚVXNFHVHP 3öMGěP\RNURNGDOHM6]DQVHQDZ\JUDQLHJU\SU]H] GUXJLHJRJUDF]DZGUXJLHMWXU]HZ\QRVLï\GR DZLÚFSUDZGRSRGRELHñVWZRWHJRĝHQLHZ\JUDZ\QRVLGR-HĝHOLWDNVLÚVWDQLHWRGRJU\SRQRZQLHSU]\VWÚSXMHJUDF]QXPHUMHGHQPRĝHRQZïRĝ\ÊPRQHWÚZMHGHQ]F]WHUQDVWXRWZRUöZDZLÚF SUDZGRSRGRELHñVWZRZïRĝHQLDPRQHW\ZHZïDĂFLZ\RWZöUZ\QRVLGR-HĝHOLOLWHUÈCR]QDF]\P\SUDZGRSRGRELHñVWZR]DNRñF]HQLDJU\ZWU]HFLHMWXU]HWR C = 15/16 × 14/15 × 1/14
/LF]E\LVNUDFDMÈVLÚDZLÚF C = 1/16
3UDZGRSRGRELHñVWZR]DNRñF]HQLDJU\ZSLHUZV]HM WXU]HZ\QRVLW\OHVDPRFRSUDZGRSRGRELHñVWZR ]DNRñF]HQLDJU\ZGUXJLHMWXU]HDWDNQDSUDZGÚWR SUDZGRSRGRELHñVWZR]DNRñF]HQLDJU\ZGRZROQHM WXU]HZ\QRVLGR 1LHWZLHUG]ÚĝHSUDZGRSRGRELHñVWZRZïRĝHQLDPRQHW\ZHZïDĂFLZ\RWZöUMHVW]DZV]HWDNLHVDPR :SUDNW\FHURĂQLHRQR]NDĝGÈNROHMQÈWXUÈSRQLHZDĝSR]RVWDMHFRUD]PQLHMZROQ\FKRWZRUöZ7ZLHUG]ÚW\ONRĝHMHĝHOLEÚG]LHV]JUDÊZ]DSUH]HQWRZDQD JUÚNLONDVHWUD]\WRVWDW\VW\F]QLHMHGQD]V]HVQDVWX UR]JU\ZHNEÚG]LHNRñF]\ïDVLÚZSLHUZV]HMWXU]H MHGQD]V]HVQDVWXUR]JU\ZHNEÚG]LHNRñF]\ïDVLÚ ZGUXJLHMWXU]HLWDNGDOHM
180
:\GDïRPLVLÚWRG]LZQHZLÚFQDSLVDïHPSURVW\ SURJUDPZMÚ]\NX%$6,&PDMÈF\]D]DGDQLHV\PXORZDÊSU]HELHJW\VLÈFDUR]JU\ZHN)XQNFMHJHQHUXMÈFHOLF]E\ORVRZHF]DVDPLQLHJHQHUXMÈOLF]E UöZQRUR]ïRĝRQ\FKZ]DNUHVLHVSRĂUöGNWöUHJRVÈ RQHORVRZDQHDZLÚFXUXFKDPLDïHPNLONXNURWQLH ZVSRPQLDQ\V\PXODWRU2WU]\PDQHZ\QLNLSRWZLHUG]Lï\SUDZLGïRZRĂÊPRLFKREOLF]Hñ 7HUD] SRP\ĂOP\ LOH PRQHW PRĝH Z\JUDÊ NDĝG\ ]JUDF]\
Opłacalność 3LHUZV]\JUDF]ZNïDGDSLHUZV]ÈPRQHWÚ=DïöĝP\ ĝHPDV]F]ÚĂFLHLZ\JU\ZD-HGQDNQDJURGÈMHVW W\ONRMHGQDPRQHWD2G]\VNXMHRQZïRĝRQÈSU]H] VLHELHPRQHWÚ7DNQDSUDZGÚQLFQLH]\VNDïQDVZRLP]Z\FLÚVWZLH -HĝHOLSLHUZV]\JUDF]QLHZ\JUDïWRNROHMQÈPRQHWÚZNïDGDJUDF]GUXJL-HĝHOLRQZ\JUDWRRG]\VNDVZRMÈPRQHWÚorazGRVWDQLHPRQHWÚZïRĝRQÈ ZF]HĂQLHMSU]H]SU]HFLZQLNDĽSRGZRLZLÚFVZRMH SLHQLÈG]H/HSLHMMHVWZ\JUDÊZGUXJLHMWXU]HQLĝ ZSLHUZV]HM $OH]DïöĝP\ĝHSLHUZV]HGZLHWXU\QLH]DNRñF]\ï\VLÚ ]Z\FLÚVWZHP.ROHMQÈPRQHWÚZNïDGDJUDF]SLHUZV]\-HĝHOLZïRĝ\MÈZHZïDĂFLZ\RWZöUWRRG]\VND ZïDVQÈPRQHWÚZïRĝRQÈZSLHUZV]HMWXU]HZ\JUD PRQHWÚZïRĝRQÈSU]H]GUXJLHJRJUDF]DZGUXJLHMWXU]HRUD]RG]\VNDZïDVQÈPRQHWÚNWöUÈZïRĝ\ïSU]HG FKZLOÈ7DNZLÚFSLHUZV]\JUDF]RG]\VNDGZLHZïDVQHPRQHW\LZ\JUDMHGQÈPRQHWÚGUXJLHJRJUDF]D =DURELïW\ONRZïDVQHMVWDZNL -HĝHOLQLNWQLHZ\JUDSRGF]DVSLHUZV]\FKWU]HFKWXU DGUXJLJUDF]Z\JUDZF]ZDUWHMWXU]HWRRG]\VND RQGZLHZïDVQHPRQHW\RUD]Z\JUDGZLHPRQHW\ SLHUZV]HJRJUDF]D*UDF]GUXJLSRQRZQLHSRGZDMD VZRMÈVWDZNÚ =SHZQRĂFLÈZDUWRE\ÊGUXJLPJUDF]HP$OHMHĝHOL EÚG]LHP\JUDOLZJUÚZLHOHUD]\WRF]\QDSUDZGÚ GUXJLJUDF]EÚG]LHZ\JU\ZDïZLÚFHMSLHQLÚG]\"
Eksperyment 21. Automat do gry Hot Slot
:WDEHOLSU]HGVWDZLRQRNDĝG\PRĝOLZ\Z\QLNJU\1DSU]\NïDGJUDNRñF]\VLÚZSLHUZV]HMWXU]HJUDF]SLHUZV]\RG]\VNXMHW\ONRVZRMÈPRQHWÚ DZLÚFWDNQDSUDZGÚZ\JU\ZDPRQHWĽJUDF] GUXJLQLH]GÈĝ\ïMHV]F]HXPLHĂFLÊĝDGQHMPRQHW\ DZLÚFMHJRFDïNRZLWDVWDZNDZ\QRVLïD*UDF]WHQ UöZQLHĝZ\JUDïPRQHW
PöZLÈQDPGRNïDGQLHLOHGDQ\JUDF]PRĝHĂUHGQLR Z\JUDÊOXESU]HJUDÊZF]DVLHJU\ 2WRZQLRVHNSï\QÈF\]W\FKUR]ZDĝDñ ĂUHGQLRSRGF]DVNDĝGHMJU\JUDF]GUXJLZ\JU\ZDSöïPRQHW\ DJUDF]SLHUZV]\SU]HJU\ZDSöïPRQHW\
Dlaczego tak się dzieje?
:GZöFKRVWDWQLFKZLHUV]DFKWDEHOLSU]HGVWDZLRQR VXPÚZDUWRĂFL]QDMGXMÈF\FKVLÚZNDĝGHM]NROXPQ RUD]ĂUHGQLHZDUWRĂFLX]\VNDQHSU]H]NDĝGHJR]JUDF]\3DPLÚWDMRW\PĝHSUDZGRSRGRELHñVWZRWHJR ĝHJUDEÚG]LHVLÚWRF]\ÊMHGQÈWXUÚV]HVQDĂFLHWXU DOERMDNÈĂOLF]EÚWXUSRPLÚG]\W\PLVNUDMQRĂFLDPL Z\QRVLW\OHVDPR'ODWHJRSRGDQHĂUHGQLHZDUWRĂFL
7DNG]LZQ\Z\QLNELHU]HVLÚVWÈGĝHJUDF]SLHUZV]\ MDNRSLHUZV]\]ZLÚNV]DVWDZNÚ ]DQLPJUDF]GUXJL ]DU\]\NXMHSU]HJUDQLHMDNLFKNROZLHNPRQHW *UDF] GUXJL XWU]\PXMH SU]HZDJÚ SU]H] ZV]\VWNLH WXU\ JU\3LHUZV]\JUDF]]DZV]HMDNRSLHUZV]\]ZLÚNV]DOLF]EÚPRQHW]QDMGXMÈF\FKVLÚZSXOL-DNZ\QLND
Tabela 21.1. :WDEHOLSU]HGVWDZLRQROLF]EÚPRQHWNWöUHNDĝG\]JUDF]\PRĝHZ\JUDÊOXESU]HJUDÊZNDĝGHM]UXQG ĂUHGQLRJUDF]
QXPHUSRGF]DVNDĝGHMJU\Z\JU\ZDSöïPRQHW\
Numer tury, w której kończy się gra
Gracz 1
Gracz 2
Suma postawionych monet
Liczba monet wygranych lub przegranych (netto)
Suma postawionych monet
Liczba monet wygranych lub przegranych (netto)
1
1
0
0
0
2
1
–1
1
+1
3
2
+1
1
–1
4
2
–2
2
+2
5
3
+2
2
–2
6
3
–3
3
+3
7
4
+3
3
–3
8
4
–4
4
+4
9
5
+4
4
–4
10
5
–5
5
+5
11
6
+5
5
–5
12
6
–6
6
+6
13
7
+6
6
–6
14
7
–7
7
+7
15
8
+7
7
–7
8
–8
8
+8
72
–8
64
+8
–0,5
4
+0,5
16 Suma: Średnia:
Kto wygrywa?
4,5
181
]GDQ\FKXPLHV]F]RQ\FKZWDEHOLĂUHGQLDVWDZND JUDF]DSLHUZV]HJRZ\QRVLG]LHZLÚÊPRQHWDJUDF]DGUXJLHJRW\ONRRVLHPPRQHW
WUZDÊRNRïRVHNXQG=DJUDQLHZJUÚUD]\ ]DMPLHJRG]LQÚLVHNXQG7RGRĂÊGïXJRDZ\JUDQÈMHVW]ïRW\
:]ZLÈ]NX]W\PĝHJUDF]QXPHUGZDZ\JU\ZD RVLHPPRQHWQDNDĝGHSRVWDZLRQHPRQHW\]ZURW ]MHJRLQZHVW\FMLZ\QRVL F]\OL :DUWRĂÊWDMHVWSRGREQDGRSUDZGRSRGRELHñVWZD Z\JUDQHMZMHGQRUÚNLHJREDQG\WÚZ/DV9HJDV-HVW RQDGZDUD]\ZLÚNV]DRGVWDZNLSRELHUDQHMSU]H] NDV\QRSRGF]DVJU\ZUXOHWNÚ3RGF]DVWHMJU\Z\SïDFDVLÚ FDïNRZLWHMVWDZNL.DV\QR SRELHUDZLÚFVWDZNL7DNQDSUDZGÚREOLF]HQLD SRZLQQ\E\ÊEDUG]LHM]ïRĝRQHSRQLHZDĝVÈUöĝQH ]DVDG\GRW\F]ÈFHZ\SïDW\]DSRODR]QDF]RQHL DOHZDUWRĂFLWHEÚGÈ]EOLĝRQHGRSRGDQ\FKSU]H]H PQLH
*G\E\JUDF]HSRVïXJLZDOLVLÚPRQHWDPLMHGQR]ïRWRZ\PLWRZFLÈJXJRG]LQ\PRĝOLZHMHVW]DURELHQLH RNRïR]ïRW\FKDJG\E\JUDF]HSRVïXJLZDOLVLÚPRQHWDPLSLÚFLR]ïRWRZ\PLWRZFLÈJXJRG]LQ\PRĝOLZH E\ïRE\]DURELHQLHQDZHW]ïRW\FK2F]\ZLĂFLH MHGHQ]JUDF]\PXVLDïE\FLÈJOHSU]HNRQ\ZDÊVZRMHJRSU]HFLZQLNDGRZ\NRQDQLDSLHUZV]HJRUXFKX
2VRELĂFLHQLHJUDPZJU\ORVRZHSRQLHZDĝSUDZGRSRGRELHñVWZRZ\JUDQHMMHVWZWDNLFKJUDFKEDUG]RQLVNLH1LH]DOHĝQLHRGWHJRLOHPDV]V]F]ÚĂFLD WDNLH JU\ ]DZV]H SRGOHJDMÈ SUDZRP PDWHPDW\NL LSUDZGRSRGRELHñVWZD
*UDF]QXPHUGZDPDSU]HZDJLQDGSLHUZV]\PJUDF]HP*G\E\JUDVNïDGDïDVLÚ]ZLÚNV]HM OXEPQLHMV]HMOLF]E\RWZRUöZF]\WHQJUDF]PLDïE\ UöZQLHĝWDNÈVDPÈSU]HZDJÚ"
:QLRVNL]QöZVÈMDVQH ]DQLP]DJUDV]SROLF]SUDZGRSRGRELHñVWZRZ\JUDQHM
Kontekst: alternatywne wersje gry
=DïöĝP\ĝHQLHZLHV]QLFRJU]HHot SlotD7ZöMNROHJD]DSURVLï&LÚGRJU\PöZLÈFķZ]ZLÈ]NX]W\P ĝHGRSLHUR]DF]\QDV]SU]\JRGÚ]WÈJUÈSR]ZROÚ&L DE\Ă]DF]Èïĵ-DNLPLï\NROHĂ-HJRVïRZDEU]PLÈ ]XSHïQLHWDNMDNE\FKFLDïZ\ĂZLDGF]\Ê&LSU]\VïXJÚ:NRñFXPRĝHV]MDNRSLHUZV]\ZïRĝ\ÊPRQHWÚ ZHZïDĂFLZ\RWZöU$OHWDNQDSUDZGÚPDV]GXĝR PQLHMV]ÈV]DQVÚQDZ\JUDQLHSLHQLÚG]\&]\OL7ZöM NROHJDZFDOHQLHMHVWWDNLGREU\
1LHPLDïE\QLHFRLQQÈSU]HZDJÚ$E\SRND]DÊGODF]HJRSU]\WRF]Ú&LGRĂÊVNUDMQ\SU]\NïDG=DïöĝP\ ĝHJUDVNïDGDVLÚ]GZöFKRWZRUöZ3LHUZV]\JUDF] PRĝHRG]\VNDÊVZRMÈPRQHWÚZUD]LHZ\JUDQHMOXE MÈVWUDFLÊZSU]\SDGNXZ\JUDQHMJUDF]DGUXJLHJR 3LHUZV]\JUDF]QLJG\QLFQLHZ\JU\ZD6WDW\VW\F]QLH U]HF]ELRUÈFSU]HJUDRQSRïRZÚUR]JU\ZHNDGUXJÈ SRïRZÚZ\JUD*UDF]SLHUZV]\SRZLQLHQOLF]\ÊVLÚ ]XWUDWÈSRïRZ\PRQHWDJUDF]GUXJLSRZLQLHQOLF]\Ê QDZ\JUDQLHW\FKPRQHW
&]\PRĝOLZHMHVW]DURELHQLHSLHQLÚG]\SRSU]H]JUDQLH ZJUÚHot Slot"=DïöĝP\ĝHJUDF]HJUDMÈQDMHGQRJURV]öZNL.DĝG\]JUDF]\QDSRF]ÈWNXSRVLDGD PRQHWMHGQRJURV]RZ\FK*UDF]QXPHUGZD ĂUHGQLRSRGF]DVNDĝGHMJU\Z\JU\ZDSöïJURV]D DZLÚFPRĝHRQ]DNïDGDÊĝHSR]DJUDQLXZJUÚ UD]\]GREÚG]LHPRQHW\JUDF]DSLHUZV]HJR
7DNQDSUDZGÚQLH]DOHĝQLHRGWHJRLOHRWZRUöZQD PRQHW\PDJUD DOHPXVLE\ÊWROLF]EDSDU]\VWD SLHUZV]\JUDF]SRGF]DVNDĝGHMJU\WUDFLĂUHGQLRSöï PRQHW\DGUXJLJUDF]SRGF]DVNDĝGHMJU\Z\JU\ZD ĂUHGQLRSöïPRQHW\=ZLÚNV]HQLHLORĂFLRWZRUöZQD PRQHW\VSUDZLDĝHJUDWUZDGïXĝHMDJUDF]QXPHU GZDZ\JUDSöïPRQHW\]DSRPRFÈZLÚNV]HMVWDZNL
:\GDMHVLÚWRGRĂÊF]DVRFKïRQQH=DïöĝP\ĝHZNïDGDQLHPRQHW\ZRWZöUWUZDGZLHVHNXQG\DZ\MÚFLHPRQHW]RWZRUöZL]UHVHWRZDQLHXNïDGXSU]HG NROHMQÈJUÈ]DMPXMHVHNXQG¥UHGQLRJUD]RVWDMHXNRñF]RQDSRRĂPLXWXUDFKDZLÚFEÚG]LHRQD
=ZLÚNV]HQLHLORĂFLRWZRUöZQDPRQHW\XïDWZLDXNU\FLHIDNWXĝHJUDF]QXPHUGZDPDSU]HZDJÚ:SU]\SDGNXJU\VNïDGDMÈFHMVLÚ]GZöFKRWZRUöZSU]HZDJÚWÚPRĝQDEDUG]RïDWZRGRVWU]HF:SU]\SDGNX JU\VNïDGDMÈFHMVLÚ]V]HVQDVWXRWZRUöZSU]HZDJD
182
Eksperyment 21. Automat do gry Hot Slot
MHGQHJR ] JUDF]\ QLH MHVW MXĝ WDND RF]\ZLVWD QD SLHUZV]\U]XWRND
A mikrokontroler? 7DNWÈJUÈPRĝQDVWHURZDÊ]DSRPRFÈPLNURNRQWUROHUDDOHQLHZLHPF]\MHJR]DVWRVRZDQLHXSURĂFLïRE\REZöG:LÚNV]RĂÊPLNURNRQWUROHUöZSRVLDGDPQLHMQLĝV]HVQDĂFLHZ\MĂÊDZïDĂQLHW\OXZ\MĂÊ SRWU]HEXMHP\GRREVïXJLJU\Hot Slot0öJïE\ĂNRU]\VWDÊ]F]WHUHFKZ\MĂÊPLNURNRQWUROHUDZFHOXZ\JHQHURZDQLDNRGXELQDUQHJRZ]DNUHVLHRGGR DOHZWHG\PXVLDïE\ĂQDGDONRU]\VWDÊ]GHNRGHUD DQDORJRZHJR PXOWLSOHNVHUD OXE GHPXOWLSOHNVHUD %LRUÈFSRGXZDJÚGRGDWNRZ\NRV]W]ZLÈ]DQ\]]DNXSHPPLNURNRQWUROHUDRUD]GRGDWNRZ\F]DVMDNL QDOHĝ\SRĂZLÚFLÊQDMHJR]DSURJUDPRZDQLHXZDĝDPĝHREZöGWHQïDWZLHMMHVW]EXGRZDÊQDED]LH NRPSRQHQWöZG\VNUHWQ\FK
A mikrokontroler?
183
Eksperyment 22. Układ logiczny generujący sygnał audio 3RGF]DVSUDF\QDGW\PHNVSHU\PHQWHPFKFLDïE\P QLHFRRGSRF]ÈÊRGSUREOHPöZORJLNLLSUDZGRSRGRELHñVWZD3RNDĝÚ&LMDN]EXGRZDÊFRĂFRMHVW ]DEDZQHG]LZQHLSURVWH ZGDOV]HMF]ÚĂFLNVLÈĝNL SU]HGVWDZLÚVSRVöEQDUR]EXGRZDQLHWHJRSURMHNWX 3RNDĝÚ&LXNïDG\ORJLF]QHSU]H]NWöUHSï\QLH V\JQDïDXGLR
Kontekst: theremin 'DZQRWHPXJG\HOHNWURQLNDE\ïDMHV]F]HZSRZLMDNDFKJDGĝHWRQD]ZLHWKHUHPLQWZRU]\ïSU]HUDĝDMÈFH RGJïRV\EÚGÈFHWïHPğOPöZJUR]\7KHUHPLQMHVW LQVWUXPHQWHPQDNWöU\PPRĝQDJUDÊPDFKDMÈF GïRñPLSRPLÚG]\GZRPDGUXWDPLZUDĝOLZ\PLQD ]PLDQ\SRMHPQRĂFLHOHNWU\F]QHMSRPLÚG]\WKHUHPLQHPDX]LHPLHQLHP:SUDZLRQ\RSHUDWRUPöJï ]DSRPRFÈWHJRXU]ÈG]HQLDZ\JHQHURZDÊPHORGLH NWöUHGDïRVLÚUR]SR]QDÊSRPLPRWHJRĝHGěZLÚN SU]\SRPLQDïGěZLÚNZ\GDZDQ\SU]H]SLïÚGRGUHZQDSRNWöUHMSU]HVXZDQ\E\ïVP\F]HNZLRORQF]HOL 3HïQHJRZ\MDĂQLHQLDQDWHPDWSUDF\WKHUHPLQXSRV]XNDMZLQWHUQHFLH0RĝHV]]QDOHěÊUöZQLHĝSOLNL 03b]QDJUDQLDPLGěZLÚNöZJHQHURZDQ\FKSU]H] WRXU]ÈG]HQLH8U]ÈG]HQLHWRMHVWUöZQLHĝGRVWÚSQH ZIRUPLH]HVWDZXGRVDPRG]LHOQHJRPRQWDĝX .LHG\ZHNVSHU\PHQFLHVWHURZDïHĂF]ÚVWRWOLZRĂFLÈSUDF\XNïDGX]HJDURZHJR]DSRPRFÈIRWRWUDQ]\VWRUDWRSRZVWDZDïGěZLÚNSU]\SRPLQDMÈF\RGJïRV\ JHQHURZDQHSU]H]WKHUHPLQ7HUD]JG\SRVLDGDV] MXĝVROLGQ\]DVöEZLDGRPRĂFLQDWHPDWXNïDGöZ ORJLF]Q\FKPRĝHV]SRïÈF]\Ê]HVREÈNLONDV\JQDïöZRF]ÚVWRWOLZRĂFLGěZLÚNXWZRU]ÈFEDUG]LHM UR]EXGRZDQÈZHUVMÚWKHUHPLQX
22
Logiczny układ audio 0RĝH&LVLÚZ\GDZDÊĝHXNïDG\ORJLF]QHQLHQDGDMÈVLÚGR]DVWRVRZDQLDZDSOLNDFMDFKDXGLRDOH SDPLÚWDMRWU]HFKU]HF]DFK 8NïDG\ORJLF]QHVÈ]DSURMHNWRZDQHWDNDE\ SRWUDğï\SUDFRZDÊ]V\JQDïDPLRF]ÚVWRWOLZRĂFLb0+]DZLÚFV\JQDïRF]ÚVWRWOLZRĂFLIDOL DNXVW\F]QHM b+]ļbN+] Z\GDMHVLÚGOD WDNLHJRXNïDGXV\JQDïHPRZ]JOÚGQLHQLVNLHM F]ÚVWRWOLZRĂFL 'ěZLÚNPDMÈF\SRVWDÊIDOLNZDGUDWRZHMJHQHURZDQHMSU]H]XNïDG]HJDURZ\QLJG\QLH EÚG]LHEU]PLHÊWDNïDJRGQLHLPHORG\F]QLHMDN V\JQDïVLQXVRLGDOQ\DOH]SHZQRĂFLÈOXG]NLH XFKREÚG]LHZVWDQLHJRXVï\V]HÊ :LÚNV]RĂÊ VïXFKDQHM SU]H] &LHELH PX]\NL LWDNMHVWMXĝSU]HWZRU]RQDF\IURZR3ï\W\&' RUD]SOLNL03bVÈF\IURZ\PěUöGïHPGěZLÚNXSU]HWZRU]RQHJRSU]H]SURFHVF\IURZHJR SUöENRZDQLD
Bramka XOR w obwodzie audio 1DU\VXQNXSU]HGVWDZLRQRVFKHPDWREZRGX SRGREQHJRGRREZRGXSU]HGVWDZLRQHJRQDU\VXQNX*ïöZQÈUöĝQLFÈSRPLÚG]\W\PLREZRGDPL MHVWWRĝHW\PUD]HPGRZ\MĂÊXNïDGöZ]HJDURZ\FK SRGïÈF]RQREUDPNÚ;256\JQDïDXGLRQDVWÚSQLH MHVWNLHURZDQ\GRWUDQ]\VWRUDLJïRĂQLND7DNMHVW WRGRĂÊQLHW\SRZHUR]ZLÈ]DQLHDOHVSHïQLRQHVÈ ZDUXQNLSUDF\ZV]\VWNLFK]DVWRVRZDQ\FKNRPSRQHQWöZ8ZDĝDPĝHHIHNWG]LDïDQLDWHJRREZRGX MHVWLQWHUHVXMÈF\
185
5 V DC stabilizowane 10 kΩ
555
33 kΩ 0,01 μF 3,3 kΩ
PT3346C 10 kΩ 10 kΩ 1 kΩ
2N2222
10 kΩ
4,7 kΩ 555
100 Ω
PT3346C
50 kΩ
Rysunek 22.2. 2EZöGZ\NRQDQ\QDSï\WFHSURWRW\SRZHM
-HĝHOLZ\NRQDïHĂZV]\VWNLHSRïÈF]HQLDSRSUDZQLH WRSRZLQLHQHĂX]\VNDÊUöĝQRURGQHWRQ\]PLHQLDMÈF LORĂÊĂZLDWïDSDGDMÈFHJRQDIRWRWUDQ]\VWRUDWDNĝH NUÚFÈFSRWHQFMRPHWUHPGRVWURMF]\PbN:-DN WRG]LDïD"
0,01 μF 3,3 kΩ
Rysunek 22.1. 6FKHPDWREZRGXZNWöU\PEUDPND;25ïÈF]\
]HVREÈGZDV\JQDï\RUöĝQ\FKF]ÚVWRWOLZRĂFLDFKJHQHURZDQH SU]H]XNïDG\]HJDURZH
3RïÈF]HQLHW\FKNRPSRQHQWöZQLHSRZLQQR]DMÈÊ &LGXĝRF]DVX1DU\VXQNXSRND]DQRREZöG Z\NRQDQ\QDSï\WFHSURWRW\SRZHM
Miksowanie 3U]\SRPQLMVRELHMDNG]LDïDEUDPND;251D]ïÈF]XZ\MĂFLRZ\PWHMEUDPNLJHQHURZDQ\MHVWV\JQDï Z\VRNLW\ONRJG\MHGHQ]V\JQDïöZQDMHMZHMĂFLX MHVWZ\VRNL:]ZLÈ]NX]W\PSRSRGïÈF]HQLXGRWHM EUDPNLGZöFKV\JQDïöZDXGLRJHQHUXMHRQDV\JQDï Z\VRNLW\ONRJG\SRGïÈF]RQHGRQLHMV\JQDï\PDMÈ SU]HFLZQHID]\*G\V\JQDï\SRVLDGDMÈ]JRGQHID]\ WRQDZ\MĂFLXEUDPNLJHQHURZDQ\MHVWV\JQDïQLVNL 1DU\VXQNXSU]HGVWDZLRQRJUDğF]QLHG]LDïDQLH EUDPHN;25$1'L258NïDG\+& ]DZLHUD-
186
Eksperyment 22. Układ logiczny generujący sygnał audio
Miksowanie za pomocą bramki OR
Miksowanie za pomocą bramki AND
Miksowanie za pomocą bramki XOR
Sygnał wyjściowy Sygnał wyjściowy generowany przez generowany przez drugi układ pierwszy układ zegarowy 555 zegarowy 555
MÈF\F]WHU\GZXZHMĂFLRZHEUDPNL$1' +& ]DZLHUDMÈF\F]WHU\GZXZHMĂFLRZHEUDPNL25 RUD] +&b ]DZLHUDMÈF\F]WHU\GZXZHMĂFLRZHEUDPNL ;25 PDMÈWDNLHVDPHNRQğJXUDFMH]ïÈF]\0RĝHV] Z\SUöERZDÊG]LDïDQLHUöĝQ\FKEUDPHNZVWDZLDMÈFZPLHMVFHMHGQHJRXNïDGXVFDORQHJRLQQ\1LH PXVLV]]PLHQLDÊĝDGQ\FKSRïÈF]HñZREZRG]LH
Rysunek 22.3. 5öĝQLFHSRPLÚG]\VWDQDPLV\JQDïöZ ZHMĂFLRZ\FKSRZRGXMÈJHQHURZDQLHUöĝQ\FKV\JQDïöZ Z\MĂFLRZ\FKSU]H]UöĝQHEUDPNLORJLF]QH
%UDPND25JHQHUXMHV\JQDïZ\MĂFLRZ\JG\NWöU\Ă ]XNïDGöZ]HJDURZ\FKJHQHUXMHLPSXOVDEUDPND$1'JHQHUXMHV\JQDïZ\MĂFLRZ\W\ONRJG\RED XNïDG\]HJDURZHJHQHUXMÈZ\VRNLV\JQDï8ZDĝDP ĝHG]LDïDQLHEUDPNL;25MHVWQDMFLHNDZV]HLGODWHJR SROHFDP&LRGQLHMUR]SRF]ÈÊ]DEDZÚ]JRWRZ\P SURMHNWHP 0RĝHV]Z\REUD]LÊVRELHUöZQLHĝLQQHPRG\ğNDFMH SURMHNWX1DSU]\NïDGZPLHMVFHUH]\VWRUDbN: PRĝHV] ZVWDZLÊ GUXJL SRWHQFMRPHWU GRVWURMF]\ bN:DOHSRGïÈF]GRQLHJRV]HUHJRZRUH]\VWRU bN:Ľ]DSRELHJQLHRQSRZVWDQLXV\WXDFMLZNWö-
Logiczny układ audio
UHMQDSU]HZRG]LHSRGïÈF]RQ\PGRV]öVWHJRSLQX XNïDGX]HJDURZHJRQLHPDĝDGQHMUH]\VWDQFMLSR ]PLQLPDOL]RZDQLXRSRUXVWDZLDQHJRSU]H]SRWHQFMRPHWUGRVWURMF]\1DZHWXNïDG]HJDURZ\Z\VRNLHM MDNRĂFLPöJïE\ZZ\QLNXWHJRXOHFXV]NRG]HQLX : REZRGDFK REX XNïDGöZ ]HJDURZ\FK PRĝHV] ]ZLÚNV]\ÊUH]\VWDQFMÚ5QLH]PLHQLDMÈFMHGQRF]HĂQLHUH]\VWDQFML58NïDG\SRZLQQ\ZWHG\JHQHURZDÊV\JQDïZ\VRNLGïXĝHMQLĝV\JQDïQLVNL0RĝHWR SRSUDZLÊG]LDïDQLHEUDPNL;25NWöUDPDWHQGHQFMH GRG]LHOHQLDF\NOLQDPQLHMV]HIUDJPHQW\$MDNP\ĂOLV]FRVLÚVWDQLHJG\ZPLHMVFHUH]\VWRUDbN: ZVWDZLV]UH]\VWRUbN:"-DNEÚG]LHG]LDïDïXNïDG JG\ZWRPLHMVFHZVWDZLV]UH]\VWRUFKDUDNWHU\]XMÈF\VLÚRSRUHPb0:OXEZLÚNV]\P" *G\SLHUZV]\XNïDG]HJDURZ\G]LDïDGXĝRZROQLHM RGGUXJLHJRWRPRĝHV]XVï\V]HÊQDNïDGDQLHVLÚQD VLHELHF]ÚVWRWOLZRĂFL3RZVWDZLHQLXGRREZRGX UH]\VWRUDb0:ZPLHMVFHNRQGHQVDWRUDbP) SRGïÈF]RQHJRGRSLHUZV]HJRXNïDGX]HJDURZHJR ZVWDZNRQGHQVDWRUbP)8Vï\V]\V]ZWHG\IDOXMÈF\GZXWRQRZ\HIHNW-HĝHOLQDU\VXMHV]V\JQDï\ Z\MĂFLRZHJHQHURZDQHSU]H]XNïDG\]HJDURZH WR]UR]XPLHV]MDNSRZVWDMHWHQGěZLÚN &]\SU]\FKRG]L&LGRJïRZ\MDNLHĂ]DVWRVRZDQLH WHJRSURMHNWX"%\ÊPRĝHPRĝQDJRXĝ\ÊZUROLJHQHUDWRUDJïRVXURERWDNWöUHJRWRQ]PLHQLDVLÚZUD] ]H]PLDQDPLQDWÚĝHQLDĂZLDWïDSDGDMÈFHJRQDIRWRWUDQ]\VWRU2EUDFDMIRWRWUDQ]\VWRUHPZUöĝQHVWURQ\ DE\XVï\V]HÊWHQHIHNW0RĝQDUöZQLHĝRGïÈF]\Ê IRWRWUDQ]\VWRU\RGXNïDGXLXVWDZLÊRSW\PDOQ\WRQ DQDVWÚSQLHXĝ\ZDÊJRZUROLV\JQDïXGěZLÚNRZHJR XUXFKDPLDQHJRSU]H]MDNLĂLQQ\SURMHNW &RE\VLÚVWDïRJG\E\ĂVWZRU]\ïGUXJLLGHQW\F]Q\ REZöGLSRGïÈF]\ïGREUDPNL;25V\JQDï\JHQHURZDQHSU]H]EUDPNL;25NDĝGHJRREZRGX"0RĝHV] VDPRG]LHOQLHGRNRQ\ZDÊZïDĂQLHWDNLFKPRG\ğNDFML SU]HGVWDZLRQHJRSURMHNWX 3U]HGVWDZLïHP&LWHQSURMHNWSRQLHZDĝSRGREQ\ REZöG]RVWDQLH]DVWRVRZDQ\ZHNVSHU\PHQFLH GRWZRU]HQLDORVRZ\FKLPSXOVöZĂZLHWOQ\FK
187
Eksperyment 23. Łamigłówka 7HUD]]DMPLHP\VLÚNROHMQ\PGRĂÊSURVW\PHNVSHU\PHQWHP]ZLÈ]DQ\P]EUDPNDPLORJLF]Q\PL=DMPLHP\VLÚJUÈSU]H]QDF]RQÈGODGZöFKJUDF]\NWöUD QDSLHUZV]\U]XWRNDZ\GDMHVLÚEDUG]RSURVWDDOH JG\]DF]QLHV]ZQLÈJUDÊRNDĝHVLÚĝHMHVWRZLHOHWUXGQLHMV]D:GDOV]HMF]ÚĂFLNVLÈĝNLSRZUöFÚGR QLHMWDNMDNSRZUöFÚGRJU\Hot Slot:HNVSHU\PHQFLH]DVXJHUXMÚ&LPRG\ğNDFMÚZHMĂÊREVïXJLZDQ\FKSU]H]Xĝ\WNRZQLNDDOHQDMSLHUZEÚG]LHP\ PXVLHOLSR]QDÊ]DJDGQLHQLD]ZLÈ]DQH]F]XMQLNDPL 1DUD]LHJUDEÚG]LHREVïXJLZDQD]DSRPRFÈSU]HïÈF]QLNöZ
Kontekst: brytyjski król łamigłówek =DQLP Z\QDOH]LRQR WHOHZL]MÚ L UDGLR EU\W\MVNLH JD]HW\VïXĝ\ï\]DJïöZQHěUöGïRUR]U\ZNL%DZLï\ RQHVZRLFKF]\WHOQLNöZSXEOLNXMÈFPDïHJU\LïDPLJïöZNLNWöUHE\ï\]QDF]QLHEDUG]LHM]ïRĝRQHRG G]LVLHMV]\FKNU]\ĝöZHN .UöOHPEU\W\MVNLFKWZöUFöZïDPLJïöZHNE\ï+HQU\ (UQHVW'XGHQH\3RWUDğïRQ]DGDÊS\WDQLHVNïDGDMÈFH VLÚW\ONR]MHGQHJR]GDQLDD]QDOH]LHQLHQDQLHRGSRZLHG]LZ\PDJDïRNLONXGQLDF]DVHPQDZHWW\JRGQL :LHOHMHJR]DJDGHNGRW\F]\ïRJHRPHWULLOXEDU\WPHW\NL 5D] QD SU]\NïDG SRSURVLï F]\WHOQLNöZ R]QDOH]LHQLHGZöFKF]\QQLNöZSLHUZV]\FKOLF]E\ bbbbb'XGHQH\E\ïZVWDQLH UR]ZLÈ]DÊWÚ]DJDGNÚNRU]\VWDMÈFW\ONR]RïöZND LNDUWNL1DZHWG]LVLDMZHSRFHNRPSXWHUöZZFDOH QLHMHVWWRWDNLHSURVWH]DGDQLHSRQLHZDĝOLF]EDWD MHVWEDUG]RGXĝD
23
:\P\ĂODïUöZQLHĝLQQHFLHNDZH]DJDGNLWDNLHMDNWD ľ .OLHQWFKFHDE\V]NODU]Z\NRQDïRNQRNWöUH ]NDĝGHMVWURQ\EÚG]LHPLHU]\ïRbFP2NQR WRPXVLVNïDGDÊVLÚ]RĂPLXV]\E%RNNDĝGHM V]\E\PXVLPLHÊbFPGïXJRĂFL3RPLÚG]\ V]\EDPLQLHPRĝHE\ÊĝDGQHMSXVWHMSU]HVWU]HQL:\GDMHVLÚWRQLHPRĝOLZHDOHW\ONR SR]RUQLH-DNEÚG]LHZ\JOÈGDÊWDNLHRNQR" 2GSRZLHGě QD WÚ ]DJDGNÚ ]QDMG]LHV] Z VHNFML ķ5R]ZLÈ]DQLH]DJDGNLĵ]QDMGXMÈFHMVLÚQDNRñFX QLQLHMV]HJRUR]G]LDïX=DQLPWDP]DMU]\V]VSUöEXM MÈUR]ZLÈ]DÊVDPRG]LHOQH:VND]öZND FDï\VHNUHW OHĝ\ZVSRVRELHVIRUPXïRZDQLD]DJDGNL
Ruchome żetony 'XGHQH\OXELï]DMPRZDÊVLÚF]\PĂFRQD]\ZDï]DJDGNDPLRSLHUDMÈF\PLVLÚQDUXFKRP\FKĝHWRQDFK *UÈWHJRW\SXVÈQSwarcabyĽSLRQNLSU]HVWDZLDQH VÈQDSODQV]\GRPRPHQWXZNWöU\PNWRĂZ\JUD .öïNRLNU]\ĝ\NQLHRSLHUDVLÚQDUXFKRP\FK]QDNDFK 5D]SRVWDZLRQHR]QDF]HQLHSR]RVWDMHZW\PVDP\P PLHMVFXGRNRñFDJU\DOHGRWHMJU\PRĝQDZSURZDG]LÊUXFKRPHR]QDF]HQLD7DNQDSUDZGÚ]DELHJ WDNLVSUDZLĝHEÚG]LHRQDEDUG]LHMLQWHUHVXMÈFD7DNÈ PRG\ğNDFMÚJU\ZNöïNRLNU]\ĝ\N'XGHQH\QD]ZDï ķJUÈ2ZLGLXV]Dĵ3RGREQR'XGHQH\]QDOD]ïMÈZSUDFDFKWHJRU]\PVNLHJRSRHW\1LHZLDGRPRF]\MHVW WRSUDZGD=DVDG\JU\VÈSURVWHDOHVWUDWHJLDQLHFR EDUG]LHM]ïRĝRQD ľ *UD MHVW SU]H]QDF]RQD GOD GZöFK JUDF]\ .DĝG\]JUDF]\SRVLDGDWU]\ĝHWRQ\¿HWRQ\ SLHUZV]HJRJUDF]DPDMÈLQQ\NRORUQLĝĝHWRQ\ GUXJLHJRJUDF]D 189
ľ 3ODQV]DJU\VNïDGDVLÚ]G]LHZLÚFLXNZDGUDWRZ\FKSöOWDNVDPRMDNSODQV]DGRJU\ZNöïNR LNU]\ĝ\N ľ *UDF]HNROHMQRXNïDGDMÈVZRMHĝHWRQ\QDSODQV]\*UDF]ZUDPDFKMHGQHJRUXFKXPRĝH SRïRĝ\ÊW\ONRMHGHQĝHWRQ ľ 3RXïRĝHQLXSU]H]REXJUDF]\ZV]\VWNLFKĝHWRQöZJUDF]HNROHMQRSU]HVXZDMÈVZRMHĝHWRQ\5XFKSROHJDQDSU]HVXQLÚFLXĝHWRQXQD ZROQHVÈVLHGQLHSROH1LHPRĝQDSU]HVXZDÊ ĝHWRQöZSRSU]HNÈWQHM ľ *UDF]Z\JU\ZDSRXïRĝHQLXWU]HFKĝHWRQöZ ZMHGQHMOLQLL ZSïDV]F]\ěQLHSLRQRZHMSR]LRPHMOXESRSU]HNÈWQHM ľ 3RQLHZDĝĂURGNRZHSROHSODQV]\MHVWNOXF]RZHSLHUZV]\JUDF]QLHPRĝHXPLHĂFLÊVZRMHJRĝHWRQXQDW\PSROXSRGF]DVSLHUZV]HM WXU\JU\ .OXF]HPGRZ\JUDQHMMHVW]DEORNRZDQLHSU]HFLZQLND3DPLÚWDMRW\PĝHPRĝHV]SU]HVXZDÊVZRMH ĝHWRQ\DOHQLHPRĝHV]SU]HVNDNLZDÊSU]H]ĝHWRQ\ SU]HFLZQLND¿HWRQ\PRJÈE\ÊSU]HVXZDQHW\ONR RMHGQRSROHSRGF]DVMHGQHJRUXFKX 1DU\VXQNXSU]HGVWDZLRQRSODQV]ÚGRJU\.ROHMQ\UXFKQDOHĝ\GRELDï\FKĝHWRQöZ3LRQHN]SROD R]QDF]RQHJRQXPHUHPSRZLQLHQ]RVWDÊSU]HVXQLÚW\QDSROHQXPHUĽZWHQVSRVöEGZDF]DUQH ĝHWRQ\]RVWDQÈ]DEORNRZDQH7HUD]F]DUQ\PLĝHWRQDPLQLHGDVLÚZ\NRQDÊUXFKX]DSRELHJDMÈFHJR Z\JUDQLXJU\SU]H]ELDïHĝHWRQ\ĽZ\VWDUF]\SU]HVXQÈÊĝHWRQ]SRODQXPHUbQDSROHQXPHU.RQLHFJU\ $OH]DïöĝP\ĝHSLHUZV]\UXFKQDOHĝ\GRF]DUQ\FK ĝHWRQöZ¿HWRQ]SRODQXPHUQDOHĝ\SU]HVXQÈÊQD SROHQXPHUĽZWHQVSRVöEELDïHĝHWRQ\QLHEÚGÈ PRJï\RSDQRZDÊĂURGNRZHJRSROD'DOV]\SU]HELHJ JU\MHVWWHUD]WUXGQ\GRSU]HZLG]HQLD
190
Rysunek 23.1. +LSRWHW\F]QDV\WXDFMDPRJÈFD]DLVWQLHÊZJU]H
2ZLGLXV]D
1LHZLHPMDN]EXGRZDÊREZöGNWöU\EÚG]LHQD W\OHLQWHOLJHQWQ\DE\JUDÊZWÚJUÚDOHPRJÚ&LSRND]DÊREZöGZ\NU\ZDMÈF\V\WXDFMÚZNWöUHMMHGHQ ]JUDF]\Z\JU\ZD7DNLVDPXNïDGPRĝQD]DVWRVRZDÊZFHOXRNUHĂOHQLDWHJRF]\NWöU\Ă]JUDF]\ JUDMÈF\FKZNöïNRLNU]\ĝ\NXPLHĂFLïWU]\V\PEROH ZMHGQHMOLQLL=DNïDGDPĝHJUDZNöïNRLNU]\ĝ\N MHVWQDW\OHSURVWDĝHPRĝHQLHLQWHUHVRZDÊPRLFK F]\WHOQLNöZ 0RĝHZ\GDZDÊ&LVLÚĝHXNïDGZ\NU\ZDMÈF\]Z\FLÚVWZRQLHMHVWNRQLHF]Q\SRQLHZDĝJUDF]HZLG]È ĝHWU]\ĝHWRQ\MHGQHJRNRORUXVÈXïRĝRQHZMHGQHM OLQLL1RWDNDOHIDMQLHE\ïRE\XVï\V]HÊGěZLÚNV\JQDOL]XMÈF\Z\JUDQÈDEXGRZDWDNLHJRXNïDGXPRĝH E\ÊFLHNDZD-DNRQG]LDïD"
Pola gry 1DMSLHUZPXVLP\RGSRZLHG]LHÊVRELHQDS\WDQLH MDNEÚG]LHP\SU]HWZDU]DÊUXFK\JUDF]\"-DNXNïDG HOHNWURQLF]Q\PRĝHZ\NU\ÊZ\NRQDQLHUXFKXSU]H] NWöUHJRĂ]JUDF]\"1DMSURĂFLHMMHVW]DVWÈSLÊĝHWRQ\ SDUÈSU]\FLVNöZ SRMHGQ\PSU]\FLVNXGODNDĝGHJR JUDF]D NWöUD]RVWDQLHXPLHV]F]RQDQDNDĝG\PSROX JU\*UDF]HUR]SRF]QÈ]DEDZÚRGQDSU]HPLHQQHJR ZFLVNDQLDSU]\FLVNöZDĝGRPRPHQWXZNWöU\P
Eksperyment 23. Łamigłówka
NDĝG\]JUDF]\DNW\ZXMHWU]\SU]\FLVNL1DVWÚSQLH JUDF]HEÚGÈZ\NRQ\ZDÊUXFK\ZFLVNDMÈFSRQRZQLHMHGHQ]DNW\ZRZDQ\FKSU]H]VLHELHZF]HĂQLHM SU]\FLVNöZZFHOXGH]DNW\ZRZDQLDSRODDQDVWÚSQLHZFLVNDMÈFSU]\FLVNQDMHGQ\P]VÈVLHGQLFKSöO NWöUHVÈZROQH2F]\ZLĂFLHQLHPRĝQDNRU]\VWDÊ ]SU]\FLVNöZ]QDMGXMÈF\FKVLÚQDSRODFK]DMÚW\FK SU]H]SU]HFLZQLND 'RWHJRSURMHNWXSRWU]HEXMHV]SU]\FLVNöZEÚGÈF\FK SU]HïÈF]QLNDPLVWDELOQ\PL7HJRW\SXSU]\FLVNLSR SLHUZV]\PZFLĂQLÚFLX]ZLHUDMÈREZöGDSRGUXJLP JRSU]HU\ZDMÈ7RNWöU\]JUDF]\]DMPXMHGDQHSROH PRĝQDR]QDF]\Ê]DSRPRFÈGLRG/('ZGZöFK NRORUDFK QSF]HUZRQ\PLQLHELHVNLP 1DU\VXQNXSRND]DïHP&LFRPDPQDP\ĂOL
Stosowanie układów logicznych =DïöĝP\ĝHZ\JUDQÈEÚG]LHP\Z\NU\ZDÊ]DSRPRFÈEUDPHNORJLF]Q\FK=DF]QÚRGRSLVDQLDXNïDGX ORJLF]QHJRVïRZDPL-HĝHOLSRODJU\]RVWDQÈSRQXPHURZDQHRGbGR WDNMDNQDU\VXQNXWR ZDUXQHNZ\JUDQHMPDQDVWÚSXMÈFÈIRUPÚ =Z\FLÚ]FDPXVL]DMÈÊSRODRQXPHUDFKLOXE LOXEL OXELOXELOXE L OXEL OXEL -HĝHOLSU]HF]\WDïHĂZV]\VWNLHZF]HĂQLHMV]HUR]G]LDï\ WRPDV]MXĝGRĂÊGXĝHGRĂZLDGF]HQLHZSU]HNV]WDïFDQLXWHJRW\SX]GDñZXNïDG\ORJLF]QH:LG]LV]ĝH MHVWRVLHPPRĝOLZ\FKZDUXQNöZ]Z\FLÚVWZDNWöUHPRĝHV]SRïÈF]\Ê]DSRPRFÈEUDPHN25NDĝG\ ZDUXQHN]Z\FLÚVWZDWRWU]\HOHPHQW\SRïÈF]RQH]D SRPRFÈEUDPHN$1'&]\PRĝQDWRSU]HGVWDZLÊQD GLDJUDPLH".RQFHSFMÚWÚSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNXDNRPSOHWQ\VFKHPDWREZRGX]DZLHUDMÈF\ SU]HïÈF]QLNL]QDMGXMHVLÚQDU\VXQNX
Rysunek 23.2. 1DMSURVWV]\HOHNWURQLF]Q\LQWHUIHMVJU\ 2ZLGLXV]DĽNDĝG\]JUDF]\REVïXJXMHV\VWHPVNïDGDMÈF\VLÚ ]SU]HïÈF]QLNöZVWDELOQ\FKLGLRG/('
,QQÈ RSFMÈ E\ïRE\ ]DVWRVRZDQLH SU]HïÈF]QLNöZ WUöMSR]\F\MQ\FK ZïÈF]Z\ïÈF]ZïÈF] NWöUH SR XVWDZLHQLXZĂURGNRZ\PSRïRĝHQLXSU]HU\ZDï\E\ REZöG.DĝG\]JUDF]\]DMPXMÈFGDQHSROHSU]HVWDZLDïE\ SU]HïÈF]QLN Z VZRMÈ VWURQÚ =ZDOQLDMÈF SROHJUDF]HSU]HVWDZLDOLE\SU]HïÈF]QLNZĂURGNRZH SRïRĝHQLH -HGQRELHJXQRZH SU]HïÈF]QLNL WHJR W\SXVÈEDUG]RWDQLH.DĝG\WDNLSU]HïÈF]QLNSRVLDGD GZLH SR]\FML ķZïÈF]ĵ D ZLÚF SRWU]HERZDïE\Ă W\ONRG]LHZLÚFLXWDNLFKSU]HïÈF]QLNöZ REZöGZ\PDJDRVLHPQDVWXZVSRPQLDQ\FKZF]HĂQLHMZïÈF]QLNöZVWDELOQ\FK Ruchome żetony
8TLBƑOJL[XZDJŢTUXB
Rysunek 23.3. 'LDJUDPSU]HGVWDZLDMÈF\VDPHEUDPNL ORJLF]QHREVïXJXMÈFHJUÚ2ZLGLXV]D F\IU\SU]\EUDPNDFK$1' RNUHĂODMÈQXPHU\SöOQDSODQV]\RZ\PLDUDFKŚbSRODNWöUH ]RVWDï\]DMÚWHSU]H]MHGQHJR]JUDF]\
191
VWRVW\NRZ\PXNïDG]LHVFDORQ\PDZLÚFZ\VWDUF]È QDPWU]\WDNLHF]LS\ =DSUH]HQWRZDQ\REZöGZ\NU\ZDZ\JUDQÈW\ONRMHGQHJR]JUDF]\$E\Z\NU\ÊZ\JUDQÈGUXJLHMRVRE\ EÚG]LHV]SRWU]HERZDïGUXJLHJR]HVWDZXSU]HïÈF]QLNöZSRGïÈF]RQHJRGRNROHMQHJRLGHQW\F]QHJR XNïDGX-HĝHOLFKFHV]XSURĂFLÊVZRMÈSUDFÚWRPRĝHV]]DVWRVRZDÊSU]HïÈF]QLNJïöZQ\VïXĝÈF\GR LGHQW\ğNDFMLJUDF]DZ\NRQXMÈFHJRUXFK3U]HïÈF]QLN WHQEÚG]LHNLHURZDïV\JQDï\SRFKRG]ÈFH]MHGQHJR ]GZöFK]HVWDZöZSU]HïÈF]QLNöZGRWHJRVDPHJR REZRGXXNïDGöZVFDORQ\FK 1LHSRGREDPLVLÚĝDGQD]RSFMLDZLÚF]DSURSRQXMÚ &LLQQHUR]ZLÈ]DQLH
Gra Owidiusza wykonana na bazie przełączników *UD2ZLGLXV]DDWDNĝHNöïNRLNU]\ĝ\NVÈLGHDOQH GRZ\NRQDQLDQDED]LHRGSRZLHGQLRSRïÈF]RQ\FK ZLHORELHJXQRZ\FKSU]HïÈF]QLNöZ EH]VWRVRZDQLD MDNLFKNROZLHNXNïDGöZORJLF]Q\FK 3RZLQLHQHĂMXĝ E\ÊZVWDQLHVDPRG]LHOQLHVWZRU]\ÊWDNLXNïDGDOH SU]HGVWDZLDP&LVZRMÈSURSR]\FMÚQDU\VXQNX &]\MHVWHĂZVWDQLHZ\P\ĂOLÊSURVWV]ÈZHUVMÚWHJR REZRGX"
8TLBƑOJL [XZDJŢTUXB
Rysunek 23.4. 6FKHPDWXNïDGXORJLF]QHJRJU\2ZLGLXV]D ]DZLHUDMÈF\SU]HïÈF]QLNLV\PEROL]XMÈFHSROD]DMÚWHSU]H] MHGQHJR]JUDF]\
=ZUöÊ XZDJÚ QD RĂPLRZHMĂFLRZÈ EUDPNÚ 25 XPLHV]F]RQÈZGROQHMF]ÚĂFLREXU\VXQNöZ&]\ WDNLHFRĂLVWQLHMH"7DNDZLÚF]DNXSWHJRNRPSRQHQWXQLHEÚG]LHSUREOHPHPSRGREQLHMDN]DNXS WU]\ZHMĂFLRZ\FKEUDPHN$1',OXEUDPHN$1'SRWU]HEXMHP\",VWQLHMHRVLHPZDUXQNöZZ\JUDQHM DZLÚFSRWU]HEXMHP\RĂPLXWU]\ZHMĂFLRZ\FKEUDPHN$1'7U]\WDNLHEUDPNL]QDMGXMÈVLÚZF]WHUQD-
192
$E\]UR]XPLHÊG]LDïDQLHWHJRXNïDGXZ\REUDěVRELH ĝHMHGHQ]SU]HïÈF]QLNöZ]RVWDïZFLĂQLÚW\SU]HĂOHGě SU]HSï\ZSUÈGXSU]H]XNïDGSRF]ÈZV]\RGSU]HïÈF]QLNöZDVNRñF]\ZV]\QDXMHPQ\PELHJXQLH ]DVLODMÈF\P8NïDGMHVWSURVWV]\QLĝPRĝH&LVLÚQD SRF]ÈWNXZ\GDZDÊ 0DïHĝöïWHNöïNDV\PEROL]XMÈGLRG\/(']DSDODQH ZFHOXSRWZLHUG]HQLDZFLĂQLÚFLDSU]\FLVNX2F]\ZLĂFLHEÚGÈPXVLDï\RQHE\ÊUöZQLHĝSRGïÈF]RQHGR XMHPQHJRELHJXQDěUöGïDSUÈGXDOHZFHOXXSURV]F]HQLDVFKHPDWXSRPLQÈïHPWHSRïÈF]HQLD -DNZLG]LV]NDĝG\SU]HïÈF]QLNEÚG]LHGRP\NDïWU]\ OXEF]WHU\REZRG\7DNQDSUDZGÚMHVWHPZVWDQLH Z\NRQDÊWÚJUÚQDED]LHSU]HïÈF]QLNöZGZXELHJXQRZ\FKDOHWRZ\PDJDïRE\SRPLQLÚFLDGLRG/('
Eksperyment 23. Łamigłówka
XNïDGöZORJLF]Q\FKGDVLÚSöěQLHM]PRG\ğNRZDÊ WDNDE\VWHURZDÊQLÈ]DSRPRFÈF]XMQLNöZ
Dalsze modyfikacje 3LVDïHPZF]HĂQLHMĝHQLHZLHPMDN]EXGRZDÊREZöGNWöU\E\ïE\QDW\OHLQWHOLJHQWQ\DE\JUDÊZWÚ JUÚ$OHP\ĂOÚĝHMHVWHPZVWDQLHQDSLVDÊWDNLH RSURJUDPRZDQLH7\SRZ\PLNURNRQWUROHUSRVLDGD EDUG]RPDïRSDPLÚFLDOHZJU]H2ZLGLXV]DMHVWWDN PDïRUXFKöZPRĝOLZ\FKGRZ\NRQDQLDĝHSURJUDP PöJïE\MHREVïXJLZDÊ]DSRPRFÈW\ONRF]WHUHFK NROHMQ\FKZDUXQNöZ:DUXQNLWHEÚGÈGHF\GRZDï\ RUXFKXZ\NRQDQ\PSU]H]PLNURNRQWUROHU0RĝHV] MHVSUDZG]LÊVDPRG]LHOQLHJUDMÈFZ]DSUH]HQWRZDQÈJUÚ
8TLBƑOJL[XZDJŢTUXB
Rysunek 23.5. 2EZöGJU\2ZLGLXV]DPRĝHE\ÊZ\NRQDQ\ QDED]LHVDP\FKSU]HïÈF]QLNöZĽEH]Xĝ\FLDXNïDGöZ ORJLF]Q\FK
3U]HïÈF]QLNLVWDELOQH3'7PDMÈFHIRUPÚSU]\FLVNX VÈEDUG]RWDQLHLĂZLHWQLHVSUDZG]ÈVLÚZ]DSUH]HQWRZDQ\PREZRG]LH'XĝDGLRGD/(']QDMGXMÈFDVLÚ ZGROQHMF]ÚĂFLVFKHPDWX]RVWDQLH]DSDORQDJG\ JUDF]ZFLĂQLHWU]\SU]\FLVNL]QDMGXMÈFHVLÚZMHGQ\P U]ÚG]LH
ľ -HĝHOLPRĝHV]XVWDZLÊNWöU\Ă]ĝHWRQöZWDN DE\WU]\ĝHWRQ\]QDMGRZDï\VLÚZMHGQHMOLQLL WR]UöEWRZSU]HFLZQ\PZ\SDGNXĮ ľ -HĝHOL7ZöMSU]HFLZQLNPRĝHXVWDZLÊĝHWRQ WDN ĝH EÚG]LH PLDï WU]\ ĝHWRQ\ XVWDZLRQH QDZVSöOQHMOLQLLWRVSUöEXMJR]DEORNRZDÊ ZSU]HFLZQ\PZ\SDGNXĮ ľ -HĝHOLPRĝHV]XVWDZLÊĝHWRQQDĂURGNRZ\P SROXWR]UöEWRZSU]HFLZQ\PZ\SDGNXĮ ľ 3U]HVXñĝHWRQQDORVRZRZ\EUDQHZROQHSROH -HĝHOLQLHMHVWWRPRĝOLZHWRJUDNRñF]\VLÚ UHPLVHP
&]\EDUG]LHMSRGRED&LVLÚJUDZ\NRQDQDQDED]LH XNïDGöZORJLF]Q\FKF]\SU]HïÈF]QLNöZ"
3URJUDPWHQQLHE\ïE\ZVWDQLHZ\JUDÊDOHG]LDïDïE\ 3UREOHPZW\PĝHZNRG]LHSURJUDPXPXVLHOLE\ĂP\ RGZ]RURZDÊSODQV]ÚLOLF]QLNLDGRWHJRPXVLHOLE\ĂP\]DVWRVRZDÊWDEOLFHHOHPHQWöZW\SXinteger :SU]\SDGNX$UGXLQRLMÚ]\ND&QLHPDĝDGQHJR PHFKDQL]PXVSUDZG]DMÈFHJRF]\QLHSU]HNUDF]DV] JUDQLFWDEOLF\3RQDGWRMÚ]\N&FKDUDNWHU\]XMHVLÚ ZLHORPDLQQ\PLU]HF]DPLNWöUHPLVLÚQLHSRGREDMÈ
2F]\ZLĂFLHQDMOHSV]\PUR]ZLÈ]DQLHPE\ïRE\Z\NU\ZDQLHUXFKXĝHWRQöZXïRĝRQ\FKQDSODQV]\DZLÚF ZUöFÚGRWHJR]DJDGQLHQLDZGDOV]HMF]ÚĂFLNVLÈĝNL $OHXZDĝDPĝHPDV]MXĝW\OHGRĂZLDGF]HQLDĝHPRĝHV]Z\NRQDÊMHGQÈ]SU]HGVWDZLRQ\FKGRW\FKF]DV ZHUVMLJU\VDPRG]LHOQLH*UÚZ\NRQDQÈQDED]LH
']LĂZLÚNV]RĂÊPLNURNRQWUROHUöZFKDUDNWHU\]XMH VLÚPQLHMV]ÈPRFÈREOLF]HQLRZÈPQLHMSU]\MD]Q\P LQWHUIHMVHPXĝ\WNRZQLNDLPQLHMV]ÈSRGDWQRĂFLÈQD EïÚG\RGVWDUHJRNRPSXWHUD,%03&MUQDNWöU\P ZSURJUDPLH0LFURVRIW%$6,&SLVDïHPJU\ZODWDFK XELHJïHJRZLHNX
.DĝG\ ] JUDF]\ PXVL SRVLDGDÊ ZïDVQ\ ]HVWDZ G]LHZLÚFLXSU]HïÈF]QLNöZ:VXPLHSRWU]HEXMHP\ RVLHPQDVWXSU]HïÈF]QLNöZMDNVXJHUXMHWRU\VXQHN
Ruchome żetony
193
0öMSU]\MDFLHO)UHGULN-DQVVRQğ]\NSRFKRG]ÈF\ ])LQODQGLLNWöU\SRPöJïPLZSUDF\QDGWÈNVLÈĝNÈ VXJHURZDïPLZ\NRQDQLHJU\2ZLGLXV]DZRSDUFLX RPLNURNRQWUROHU=DSURSRQRZDïXĝ\FLHNRPSXWHUD GRZ\NRQDQLDEDUG]LHM]ïRĝRQ\FKREOLF]Hñ)UHGULN XVWDOLïĝHWU]\F]DUQHĝHWRQ\LWU]\ELDïHĝHWRQ\PRĝQDXïRĝ\ÊQDSODQV]\QDbVSRVREöZ3RQLHZDĝ VÈWDNLHVDPHVSRVRE\XïRĝHQLDELDï\FKLF]DUQ\FK ĝHWRQöZWRWDNQDSUDZGÚPRĝHP\PLHÊGRF]\QLHQLD]bORJLF]QLHUöĝQ\PLSR]\FMDPL-HVWWROLF]ED QDW\OHPDïDĝH]DSRPRFÈNRPSXWHUDPRĝQDXVWDOLÊ RGSRZLHGěQDNDĝGHPRĝOLZH]DJUDQLH -HĝHOL]DSRPRFÈNRPSXWHUDXVWDOLVLÚWDEOLFÚQDMOHSV]\FKUXFKöZWRPRĝQDMÈQDVWÚSQLHSU]HQLHĂÊ GRRJUDQLF]RQHMSDPLÚFLPLNURNRQWUROHUD)UHGULN XVWDOLïĝHUXFKPRĝQD]DSLVDÊ]DSRPRFÈF]WHUHFK ELWöZ GZDSLHUZV]HELW\RNUHĂODMÈĝHWRQDGZD NROHMQH RNUHĂODMÈ WR F]\ QDOHĝ\ JR SU]HPLHĂFLÊ ZJöUÚZGöïZOHZRF]\ZSUDZR'ODWHJRLQVWUXNFMDREVïXJXMÈFDbORJLF]Q\FKSR]\FML]DMÚïDE\bEDMWöZSDPLÚFL%ÚG]LHV]PXVLDïQDSLVDÊ LQVWUXNFMHREVïXJXMÈFHSRF]ÈWNRZHXPLHV]F]DQLH ĝHWRQöZQDSODQV]\DOHZ\GDMHVLÚWRPRĝOLZHGR ]UHDOL]RZDQLD3RNDĝG\PUXFKXZ\NRQDQ\PSU]H] F]ïRZLHNDPLNURNRQWUROHUVWRVRZDïE\RGSRZLHGě RNUHĂORQÈQDSRGVWDZLHREOLF]HñZ\NRQDQ\FKSU]H] NRPSXWHUG\VSRQXMÈF\ZLÚNV]ÈPRFÈREOLF]HQLRZÈ -HĝHOLSRGHMPLHV]VLÚWHJRSURJUDPLVW\F]QHJR]DGDQLDGDMPL]QDÊMDN&LSRV]ïR
Rozwiązanie zagadki 1DU\VXQNXb]QDMGXMHVLÚUR]ZLÈ]DQLH]DJDGNL SU]HGVWDZLRQHMQDSRF]ÈWNXWHJRUR]G]LDïX2NQR NWöUHJRNDĝG\ERNPLHU]\bFPDERNLWUöMNÈWQ\FKV]\EPDMÈGïXJRĂÊbFP:ïDĂQLHWDNLSURMHNW VSHïQLD]DïRĝHQLD]DJDGNL'XGHQH\D+HMFK\EDQLH ]DNïDGDïHĂĝHRNQRPXVLPLHÊNV]WDïWNZDGUDWX DNDĝGDV]\EDF]WHU\ERNL"
Rysunek 23.6. 5R]ZLÈ]DQLHķ]DJDGNL]RNQHPĵSU]HGVWDZLRQHM QDSRF]ÈWNXUR]G]LDïX
-HĝHOLOXELV]WHJRW\SX]DJDGNLWRQLH]DOHĝQLHRG WHJRF]\FKFHV]MHUR]ZLÈ]\ZDÊF]\]DGDZDÊMH ]QDMRP\P]DMU]\MGRGZöFKNVLÈĝHNZNWöU\FK ]QDMGXMÈVLÚ]DJDGNL'XGHQH\D 7KH&DQWHUEXU\3X]zlesLPuzzles and Curious Problems.VLÈĝNLWHE\ï\ Z\GDQHWDNGDZQRĝHVÈRQHOHJDOQLHGRVWÚSQH]D GDUPRZDQJORMÚ]\F]Q\PVHUZLVLH7KH*XWHQEHUJ 3URMHFW0RĝHV]WDNĝH]DSR]QDÊVLÚ]SR]\FMDPL Z\GDQ\PLZ3ROVFHWDNLPLMDNbïDPLJïöZHN ]DJDGHNORJLF]Q\FKLWHVWöZ,4-RH&DPHURQDF]\ /LODYDWL5R]U\ZNLPDWHPDW\F]QH6]F]HSDQD-HOHñVNLHJR -HĝHOLFKFHV]]DJUDÊZJUÚ2ZLGLXV]DSU]HFLZNR V]WXF]QHMLQWHOLJHQFMLWRPRĝHV]MÈSREUDÊ]LQWHUQHWXZSRVWDFLDSOLNDFMLQDV\VWHP$QGURLG8ZDĝDPMHGQDNĝHEDUG]LHMLQWHUHVXMÈF\P]DGDQLHPMHVW VDPRG]LHOQDEXGRZDHOHNWURQLF]QHMZHUVMLWHMJU\
194
Eksperyment 23. Łamigłówka
Eksperyment 24. Sumowanie =DQLPRGWHPDW\NLEUDPHNORJLF]Q\FKSU]HMG]LHP\ GRNROHMQ\FK]DJDGQLHñPXV]Ú&LSRND]DÊQDMEDUG]LHMSRGVWDZRZH]DGDQLHXNïDGöZORJLF]Q\FKĽ GRGDZDQLHOLF]E=DSHZQHSRVLDGDV]MXĝNDONXODWRU NWöU\PRĝHSHïQLÊRZLHOHZLÚFHMIXQNFMLQLĝMDNLNROZLHNREZöGMDNL]EXGXMHV]DOHXZDĝDPĝHMHVW FRĂPDJLF]QHJRZVDPRG]LHOQHMEXGRZLHSURVWHJR REZRGXNWöU\MHVWZVWDQLHZ\NRQDÊSRGVWDZRZH G]LDïDQLDDU\WPHW\F]QH
Pięć zasad systemu binarnego 8NïDG\ORJLF]QHPRJÈSU]HWZDU]DÊV\JQDï\FKDUDNWHU\]XMÈFHVLÚW\ONRGZRPDVWDQDPL Z\VRNLP LQLVNLP$ZLÚFVÈRQHLGHDOQHGRSUDF\]NRGHPELQDUQ\PĽV\JQDï\PRJÈE\ÊXĝ\WHGRUHSUH]HQWDFML ]HULMHG\QHN8NïDGGRGDMÈF\OLF]E\PXVLNRU]\VWDÊ ]]DVDGGRGDZDQLDOLF]E]DSLVDQ\FKZV\VWHPLH GZöMNRZ\P1DV]F]ÚĂFLHLVWQLHMHW\ONRSLÚÊ]DVDG WU]\SLHUZV]HVÈEDUG]RORJLF]QH ľ =DVDGDSLHUZV]D ľ =DVDGDGUXJD ľ =DVDGDWU]HFLD 0\ĂOÚĝH]UR]XPLHQLHSRZ\ĝV]\FK]DVDGQLHVWDQRZLGOD&LHELHĝDGQHJRSUREOHPX=DVDGDF]ZDUWD PRĝHZ\GDÊ&LVLÚQLHFRG]LZQD
24
GZöMNRZ\PQLHMHVWWRķG]LHVLÚÊĵZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\P :V]\VF\ ZLHP\ ĝH D ZLÚF GODF]HJR QLHVWRVXMHP\WHM]DVDG\":V\VWHPLHELQDUQ\P PRĝHP\SRVïXJLZDÊVLÚW\ONRF\IUDPLbLDZLÚF PXVLP\VLÚVWRVRZDÊGRSLÈWHM]DVDG\ ľ =DVDGDSLÈWD JG\SRGF]DVGRGDZDQLDRWU]\PXMHV]ZDUWRĂÊbZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\PWR ZV\VWHPLHGZöMNRZ\P]DSLV]ZW\PPLHMVFX DMHG\QNÚSU]HQLHĂGRNROHMQHMNROXPQ\ ]QDMGXMÈFHMVLÚSROHZHMVWURQLH F\IUDVWRMÈFD ZWHMNROXPQLHZV\VWHPLHGZöMNRZ\PPD ZDUWRĂÊOLF]E\bZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\P -XĝZF]HĂQLHMSRUXV]DïHPWHPDW\NÚ]ZLÈ]DQÈ]ZDUWRĂFLÈNROHMQ\FKPLHMVFOLF]E]DSLVDQ\FKZV\VWHPLH GZöMNRZ\PĽPLDïRWRPLHMVFHJG\RSLV\ZDïHP G]LDïDQLHZHMĂÊGHNRGHUD:V\VWHPLHGZöMNRZ\P F\IUD]QDMGXMÈFDVLÚSRSUDZHMVWURQLHGDQHMOLF]E\ PDZDUWRĂÊNROHMQDF\IUD]QDMGXMÈFDVLÚSRMHM OHZHMVWURQLHPDZDUWRĂÊNROHMQDNROHMQDbLWDN GDOHM =DWHP bZV\VWHPLHGZöMNRZ\PR]QDF]D ĝHSLHUZV]DF\IUDPDZDUWRĂÊ]HURDGUXJDZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\PPDZDUWRĂÊ 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRZV]\VWNLHPRĝOLZH NRPELQDFMHGRGDZDQLDF\IUZV\VWHPLHGZöMNRZ\P
ľ =DVDGD F]ZDUWD b Z V\VWHPLH ELQDUQ\P 1LHQDOHĝ\F]\WDÊWHJR]DSLVXMDNRķMHGHQGRGDÊ MHGHQUöZQDVLÚG]LHVLÚÊĵ1LHPRĝHV]WHUD]P\ĂOHÊZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\P:UHJXOH]QDMGXMHVLÚ ]DSLVLQIRUPXMÈF\&LÚĝHOLF]EDbMHVWZV\VWHPLH
Rysunek 24.1. Podstawowe zasady dodawania w systemie GZöMNRZ\PĽGRGDZDQLHOLF]EMHGQRELWRZ\FK
195
7HUD]SU]\MU]\MVLÚU\VXQNRZL:LG]LV]ĝHWH VDPH ]DVDG\ GRW\F]È UöZQLHĝ OLF]E ]DSLVDQ\FK ZV\VWHPLHGZöMNRZ\PVNïDGDMÈF\FKVLÚ]GZöFK F\IU1DU\VXQNXSU]HGVWDZLRQRZV]\VWNLHPRĝOLZH NRPELQDFMHOLF]EGZXELWRZ\FK
-HGQDU]HF]PRĝHZ\GDZDÊVLÚQLHMDVQD,OHZ\QRVL ZV\VWHPLHGZöMNRZ\PZ\QLNG]LDïDQLD" -DN]DZV]HREOLF]HQLD]DF]\QDP\RGOLF]EVWRMÈF\FK SRSUDZHMVWURQLH'RGDMHP\LRWU]\PXMHP\ DMHG\QNÚSU]HQRVLP\QDOHZR7DPPDP\NROHMQH G]LDïDQLHF]HNDMÈFHQDZ\NRQDQLHDZLÚFWHUD] PXVLP\Z\NRQDÊG]LDïDQLH 7HUD]ZLHP\ĝHZV\VWHPLHGZöMNRZ\P -HĝHOLZV\VWHPLHGZöMNRZ\PGRGDP\GRWHMVXP\ NROHMQÈOLF]EÚWRRWU]\PDP\,OXVWUXMHWRRVWDWQL SU]\NïDGSU]HGVWDZLRQ\QDU\VXQNX
Od bitów do stanów 3U]HGVWDZLïHP&LMXĝZV]\VWNLH]DVDG\DU\WPHW\NL ELQDUQHM3RVLDGDV]MXĝFDïÈZLHG]ÚQLH]EÚGQÈGR ]EXGRZDQLDELQDUQHJRVXPDWRUD-HĝHOL]DSLVOLF]E ZV\VWHPLHGZöMNRZ\PVSUDZLD&LWUXGQRĂFLWR ZNROHMQ\PHNVSHU\PHQFLHSU]HGVWDZLÚ&LïDWZ\ VSRVRE\NRQZHUVMLOLF]ESRPLÚG]\V\VWHPHPGZöMNRZ\PLG]LHVLÚWQ\P =DVWDQöZP\VLÚZMDNLVSRVöEPRĝQDHPXORZDÊWH ]DVDG\]DSRPRFÈXNïDGöZORJLF]Q\FKĽZ\VRNL V\JQDïV\PEROL]XMHF\IUÚDQLVNLF\IUÚ&]WHU\ SLHUZV]H]DVDG\GRGDZDQLDZV\VWHPLHGZöMNRZ\PPRĝQD]DSLVDÊVïRZQLHZQDVWÚSXMÈF\VSRVöE ľ 1LVNLV\JQDïZHMĂFLRZ\QLVNLV\JQDïZHMĂFLRZ\ QLVNLV\JQDïZ\MĂFLRZ\ ľ :\VRNLV\JQDïZHMĂFLRZ\QLVNLV\JQDïZHMĂFLRZ\ Z\VRNLV\JQDïZ\MĂFLRZ\ ľ 1LVNLV\JQDïZHMĂFLRZ\Z\VRNLV\JQDïZHMĂFLRZ\ Z\VRNLV\JQDïZ\MĂFLRZ\ Rysunek 24.2. Podstawowe zasady dodawania w systemie GZöMNRZ\PĽGRGDZDQLHOLF]EGZXELWRZ\FK
196
ľ :\VRNLV\JQDïZHMĂFLRZ\Z\VRNLV\JQDï ZHMĂFLRZ\ QLVNLV\JQDïZ\MĂFLRZ\ GRGDWNRZRSU]HQLHĂZ\VRNLV\JQDïQDNROHMQH PLHMVFH
Eksperyment 24. Sumowanie
&]\FRĂ&LWRSU]\SRPLQD"'URJL&]\WHOQLNXJG\E\ĂP\SRPLQÚOLRSHUDFMÚķSU]HQLHĂĵWRPDP\GR F]\QLHQLD]GRNïDGQ\PRSLVHPG]LDïDQLDEUDPNL;25 :\VWDUF]\ĝHGZLHOLF]E\NWöUHFKFHP\GRGDÊGRVWDUF]\P\GRZHMĂÊEUDPNL;25ZSRVWDFLQLVNLFK LZ\VRNLFKV\JQDïöZDQDZ\MĂFLXWHMEUDPNL]RVWDQLHZ\JHQHURZDQ\V\JQDïRGSRZLHGQLGODVXP\ 6\JQDïHPW\PPRĝHP\VWHURZDÊGLRGÈ/(':ïÈF]HQLHMHMEÚG]LHV\PEROL]RZDïRDZ\ïÈF]HQLH
Przenieś Suma 0 + 0 = 00 w systemie dwójkowym
Przenieś Suma 0 + 1 = 01 w systemie dwójkowym
$FR]SU]HQRV]HQLHPMHG\QNLQDNROHMQHPLHMVFHSR OHZHMVWURQLH"0RĝQDSRZLHG]LHÊĝH ľ :\VRNLV\JQDïZHMĂFLRZ\Z\VRNLV\JQDï ZHMĂFLRZ\ SU]HQLHĂZ\VRNLV\JQDï ľ :V]\VWNLHLQQHNRPELQDFMHV\JQDïöZZHMĂFLRZ\FK SU]HQLHĂQLVNLV\JQDï &]\FRĂ&LWRSU]\SRPLQD"2F]\ZLĂFLHMHVWWRRSLV G]LDïDQLDEUDPNL$1'%UDPNÚQDOHĝ\SRGïÈF]\Ê GRV\JQDïöZZHMĂFLRZ\FKDGRMHMZ\MĂFLDPRĝQD SRGïÈF]\ÊGUXJÈGLRGÚ/(' 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRVSRVöESRïÈF]HQLD]HVREÈGZöFKEUDPHNGRGDMÈF\FKGRZROQH MHGQRF\IURZHOLF]E\]DSLVDQHZV\VWHPLHGZöMNRZ\P OLF]E\R]QDF]\ïHPOLWHUDPLALB 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRF]WHU\PRĝOLZHNRPELQDFMH GRGDZDQ\FKOLF]ERUD]HIHNW\RSHUDFMLZ\NRQ\ZDQ\FKSU]H]EUDPNL.RORUHPF]HUZRQ\PR]QDF]\ïHP F\IUÚDF]DUQ\PF\IUÚ Półsumator
Przenieś Suma 1 + 0 = 01 w systemie dwójkowym
Przenieś Suma 1 + 1 = 10 w systemie dwójkowym
Rysunek 24.4. &]WHU\PRĝOLZHNRPELQDFMHV\JQDïöZ ZHMĂFLRZ\FKSöïVXPDWRUDLHIHNW\LFKSU]HWZDU]DQLD NRORUHP F]HUZRQ\PR]QDF]RQRF\IUÚDF]DUQ\PF\IUÚ
7HQSURVW\XNïDGQD]\ZDQ\MHVWķSöïVXPDWRUHPĵ 'RGDMHRQW\ONRSRMHG\QF]HF\IU\ F\IU\]QDMGXMÈFH VLÚSRSUDZHMVWURQLHGRGDZDQ\FKOLF]E 8NïDGWHQ QLHMHVWZVWDQLHSU]HWZRU]\ÊF\IU\NWöUD]RVWDïDE\ SU]HQLHVLRQDZZ\QLNXZF]HĂQLHMV]HJRGRGDQLDGR VLHELHF\IU]DSLVDQ\FKQDNROHMQHMSR]\FMLSRSUDZHM VWURQLH $OHFRJG\E\SRSUDZHMVWURQLH]QDMGRZDï\VLÚF\IU\NWöUHSRGRGDQLXZ\JHQHURZDï\E\V\JQDïSU]HQLHVLHQLDOLF]E\bQDNROHMQHPLHMVFH"-DNLREZöG REVïXĝ\WDNÈV\WXDFMÚ" 3RWU]HEXMHP\ķSHïQHJRVXPDWRUDĵ
Przenieś
Suma
Rysunek 24.3. 3UDZGRSRGREQLHQDMSURVWV]\VSRVöEQD GRGDQLHGZöFKF\IUZV\VWHPLHGZöMNRZ\P LZ\JHQHURZDQLH ZUD]LHNRQLHF]QRĂFLV\JQDïXķSU]HQLHĂĵ ]DSRPRFÈ EUDPHNORJLF]Q\FK;25L$1'
Pięć zasad systemu binarnego
7R MXĝ QLHFR EDUG]LHM ]ïRĝRQ\ XNïDG =D SRPRFÈ EUDPNLORJLF]QHM;25PRĝHP\MHGQRF]HĂQLHSRUöZQ\ZDÊW\ONRGZDV\JQDï\ZHMĂFLRZHDPDP\WHUD] GRF]\QLHQLD]WU]HPDV\JQDïDPL GZLHPDF\IUDPL NWöUHFKFHP\GRGDÊGRVLHELHRUD]F\IUÈSU]HQLHVLRQÈ]VXPRZDQLDSDU\SRSU]HGQLFKF\IU PRĝHE\Ê RQDbOXE 0RĝHP\VSRWNDÊVLÚ]NRQLHF]QRĂFLÈ Z\NRQDQLDG]LDïDQLDOXEbDOER LQQHMGRZROQHMNRPELQDFMLF\IUDĝGR 197
7DNLHG]LDïDQLDPRĝHP\Z\NRQDÊG]LHOÈFMHQDGZLH RSHUDFMHFRSRND]DQRQDU\VXQNX-DNZLG]LV] XNïDGVNïDGDVLÚWDNQDSUDZGÚ]GZöFKSöïVXPDWRUöZ NDĝG\]QLFKVNïDGDVLÚ]EUDPHN$1'L;25 RUD]EUDPNL25SU]HQRV]ÈFHMGDOHMF\IUÚJG\]RVWDQLHRQDZ\JHQHURZDQDSU]H]NWöU\ĂSöïVXPDWRU Pełny sumator
Liczba przeniesiona z poprzedniego A miejsca
B
-HĝHOLZZ\QLNXG]LDïDQLDEUDPNL;25RWU]\PDP\bL]SRSU]HGQLHJRG]LDïDQLDSU]HQLHVLRQRGRREHFQLHZ\NRQ\ZDQHMRSHUDFMLF\IUÚ WRUöZQLHĝZW\PSU]\SDGNXF\IUDb]RVWDQLH SU]HQLHVLRQDGDOHM ,VWQLHMHRVLHPPRĝOLZ\FKNRPELQDFMLVXPRZDQLD GZöFKF\IUZUD]]F\IUÈSU]HQLHVLRQÈ]SRSU]HGQLHM RSHUDFML&]WHU\]QLFKSU]HGVWDZLïHPQDU\VXQNX Liczba przeniesiona z poprzedniego miejsca A
Liczba przeniesiona z poprzedniego miejsca A
B
Suma
B
Suma
Suma Liczba przenoszona na kolejne miejsce
Liczba przenoszona na kolejne miejsce
Liczba przenoszona na kolejne miejsce
0 + 0 + 1 = 01 w systemie dwójkowym
1 + 0 + 1 = 10 w systemie dwójkowym
Liczba przeniesiona z poprzedniego miejsca A
Liczba przeniesiona z poprzedniego miejsca A
B
B
Rysunek 24.5. 3HïQ\VXPDWRURWU]\PXMHF\IUÚSU]HQLHVLRQÈ ]SRSU]HGQLHJRG]LDïDQLDLGRGDMHMÈGRGZöFKNROHMQ\FK F\IUELQDUQ\FK
3LHUZV]DEUDPND;25GRGDMHWDNMDNSRSU]HGQLR GZDV\JQDï\ZHMĂFLRZH1DVWÚSQLHGRMHGQRF\IURZHJRV\JQDïXZ\MĂFLRZHJREUDPNL;25PXVLP\ GRGDÊF\IUÚSU]HQLHVLRQÈ]SRSU]HGQLHJRG]LDïDQLDĽRVLÈJDP\WR]DSRPRFÈNROHMQHMEUDPNL;25 3HïQ\VXPDWRUSU]HNDĝHGDOHMF\IUÚMHGHQZGZöFK V\WXDFMDFK -HĝHOLEÚG]LHP\VXPRZDÊF\IU\LWRMDN ]Z\NOHF\IUD]RVWDQLHSU]HQLHVLRQDGDOHM]D SRPRFÈSLHUZV]HMEUDPNL$1'
198
Suma Liczba przenoszona na kolejne miejsce
Suma Liczba przenoszona na kolejne miejsce
0 + 1 + 1 = 10 w systemie dwójkowym
1 + 1 + 1 = 11 w systemie dwójkowym
Rysunek 24.6. 'RWU]HFKZHMĂÊSHïQHJRVXPDWRUDPRĝQD GRSURZDG]LÊDĝRVLHPUöĝQ\FKNRPELQDFMLV\JQDïöZ QDU\VXQNXLOXVWUXMÈF\PG]LDïDQLHVXPDWRUD]QDMGXMÈVLÚ F]WHU\]QLFK
Eksperyment 24. Sumowanie
-HVWHĂMXĝSUDZLHJRWRZ\GR]EXGRZDQLDZïDVQHJR VXPDWRUDDOHQDMSLHUZPDïDG\JUHVMD
A
B
Liczba przeniesiona z poprzedniego miejsca
Kontekst: alternatywne użycie bramki NAND 8NïDG\ORJLF]QHSRRGSRZLHGQLPSRïÈF]HQLXPRJÈ HPXORZDÊQDZ]DMHPVZRMHG]LDïDQLH%UDPNL;25 L$1'QLHVÈMHG\Q\PLEUDPNDPLMDNLHPRĝQD]DVWRVRZDÊZFHOX]EXGRZDQLDSöïVXPDWRUD6NRU]\VWDïHP]QLFKERLFKG]LDïDQLHQDMïDWZLHM]UR]XPLHÊ 3RZV]HFKQLHZWDNLPXNïDG]LHVWRVXMHVLÚMHGQDN EUDPNL1$1'7DNLHUR]ZLÈ]DQLHZ\PDJD]DVWRVRZDQLDMXĝQLHGZöFKDSLÚFLXEUDPHN GR]EXGRZDQLDSöïVXPDWRUD $E\]EXGRZDÊSHïQ\VXPDWRU EÚG]LHV]SRWU]HERZDïG]LHZLÚFLXEUDPHN1$1'=DOHWÈWDNLHJRUR]ZLÈ]DQLDMHVWWRĝHXNïDGRSDUW\MHVW QDEUDPNDFKW\ONRMHGQHJRW\SX6NRQVWUXRZDQLH NRPSXWHUDQDED]LHEUDPHN1$1'MHVWZSHZLHQ VSRVöESURVWV]HDZLÚFEUDPNLWHVÈQDMF]ÚĂFLHM VWRVRZDQHZXU]ÈG]HQLDFKWHJRW\SX:URG]LQLH XNïDGöZORJLF]Q\FK[[EUDPNÚ1$1'R]QDF]RQRNRGHP 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRSöïVXPDWRU]EXGRZDQ\QDED]LHSLÚFLXEUDPHN1$1'1$U\VXQNXZLGRF]Q\MHVWSHïQ\VXPDWRUVNïDGDMÈF\ VLÚ]G]LHZLÚFLXWDNLFKEUDPHN-DNZLG]LV]SHïQ\ VXPDWRUVNïDGDVLÚ]GZöFKSöïVXPDWRUöZ Półsumator
Przenieś
Pełny sumator
Liczba przenoszona na kolejne miejsce
Suma
Rysunek 24.8. 3HïQ\VXPDWRUPRĝQDUöZQLHĝZ\NRQDÊ QDED]LHVDP\FKEUDPHN1$1'
-HĝHOLMHVWHĂRVREÈFLHUSOLZÈWRPRĝHV]Z\GUXNRZDÊNLONXNURWQLHWHVFKHPDW\L]DSRPRFÈGïXJRSLVX ]F]HUZRQ\PZNïDGHPSU]HĂOHG]LÊSU]HSï\ZRĂPLX NRPELQDFMLV\JQDïöZSU]H]WHXNïDG\:WHQVSRVöE VSUDZG]LV]F]\XNïDGG]LDïDSUDZLGïRZR1LHEÚGÚ &LWHJRSU]HGVWDZLDïSRQLHZDĝQLHPDPFLHUSOLZRĂFL GRWDNGXĝHMLORĂFLEUDPHN1$1'3R]RVWDQÚSU]\ XNïDGDFKVNïDGDMÈF\FKVLÚ]EUDPHN;25L$1'
Suma
Rysunek 24.7. 3öïVXPDWRUPRĝQDZ\NRQDÊQDED]LHVDP\FK
bramek NAND
Pięć zasad systemu binarnego
199
Twój własny mały sumator $JG]LHSUDNW\ND"=Z\NOHQDSRF]ÈWNX]DOHFDPZ\NRQ\ZDQLHREZRGöZDGRSLHURSöěQLHMLQIRUPXMÚ &LRW\PGODF]HJRGDQ\XNïDGG]LDïD-HVWWRSRGVWDZRZD]DVDGDF]HJRĂFRQD]\ZDPķQDXNÈSU]H] GRĂZLDGF]HQLHĵ -HGQDNXZDĝDïHPĝHJG\E\P]DF]ÈïWHQUR]G]LDï RGHNVSHU\PHQWXWRZV]\VWNRZ\GDZDïRE\&LVLÚ EH]VHQVRZQH2F]\ZLĂFLHPRĝHV]MXĝWHUD]]DEUDÊ VLÚ]DZ\NRQDQLHNDONXODWRUDVXPXMÈFHJRGZLHWU]\F\IURZHOLF]E\LJHQHUXMÈFHJRF]WHURF\IURZÈOLF]EÚ QDZ\MĂFLX 8NïDGWHQEÚG]LHVNïDGDïVLÚ]MHGQHJRSöïVXPDWRUD LGZöFKSHïQ\FKVXPDWRUöZ:VXPLHEÚG]LHRQ ]DZLHUDïSLÚÊEUDPHN;25SLÚÊEUDPHN$1'LGZLH EUDPNL258NïDG\VFDORQH]EUDPNDPLVNïDGDMÈVLÚ ]Z\NOH]F]WHUHFKGZXZHMĂFLRZ\FKEUDPHNDZLÚF ZLHOHEUDPHNSR]RVWDQLHQLHZ\NRU]\VWDQ\FK7DN QDSUDZGÚEÚG]LHP\G\VSRQRZDOLWDNÈLORĂFLÈEUDPHNĝHPRĝOLZHE\ïRE\VNRQVWUXRZDQLHNDONXODWRUD EÚGÈFHJRZVWDQLHGRGDÊGZLHF]WHURELWRZHOLF]E\ ELQDUQHDMDNRZ\QLNZ\JHQHURZDÊOLF]EÚSLÚFLRELWRZÈ1LHFKFÚMHGQDNWHJRURELÊSRQLHZDĝV\JQDïZ\MĂFLRZ\VNïDGDMÈF\VLÚ]SLÚFLXELWöZEÚG]LH ]E\WGXĝ\GODNROHMQHJRSURMHNWXRNWöU\PP\ĂOÚ %\ÊPRĝHSDPLÚWDV]FRRELHF\ZDïHP&LZ\NRQDÊ SöěQLHM=SHZQRĂFLÈEÚG]LHWRRZLHOHPQLHMVNRPSOLNRZDQHMHĝHOLEÚG]LHP\PXVLHOLSU]HWZDU]DÊW\ONR F]WHU\F\IU\ELQDUQH
Pierwsza z dodawanych liczb trzycyfrowych
Druga z dodawanych liczb trzycyfrowych Kolorem zielonym oznaczono rzędy wielkości kolejnych cyfr
Wyjście (liczba czterocyfrowa)
Dodanie płytki prototypowej 1DU\VXQNX SU]HGVWDZLïHPSRïÈF]HQLHSöïVXPDWRUDRUD]GZöFKSHïQ\FKVXPDWRUöZ-HVWWR NRPSOHWQ\REZöGVXPDWRUDSRWUDğÈFHJRGRGDZDÊ GZLHWU]\ELWRZHOLF]E\LZ\JHQHURZDÊQDZ\MĂFLX OLF]EÚF]WHURELWRZÈ 'RGDZDQHOLF]E\ZSURZDG]DVLÚSRSU]H]ZFLĂQLÚFLH RGSRZLHGQLHMNRPELQDFMLSU]\FLVNöZZLGRF]Q\FK ZJöUQHMF]ÚĂFLVFKHPDWX3U]\FLVNLVïXĝÈFHGR ZSURZDG]HQLDSLHUZV]HMF\IU\Z\UöĝQLïHPNRORUHP FLHPQRQLHELHVNLP.RORUHP]LHORQ\PR]QDF]RQR U]ÚG\ZLHONRĂFLNROHMQ\FKF\IU 200
Rysunek 24.9. 6FKHPDWXNïDGXORJLF]QHJRVXPXMÈFHJRGZLH WU]\ELWRZHOLF]E\JHQHUXMÈFHJRZ\QLNRSHUDFMLZSRVWDFLOLF]E\ F]WHURELWRZHM]DSLVDQHMZV\VWHPLHGZöMNRZ\P
%UDPNLORJLF]QHUR]PLHV]F]RQRLQDF]HMQLĝQDSRSU]HGQLFKVFKHPDWDFKDOHSRïÈF]HQLDSRPLÚG]\ QLPLVÈZ\NRQDQHWDNVDPRMDNZF]HĂQLHM Eksperyment 24. Sumowanie
3U]HDQDOL]XMP\MDNLĂORVRZRZ\EUDQ\SU]\NïDG-HĝHOLFKFHV]GRNRQDÊRSHUDFMLORJLF]QHMSROHJDMÈFHM QDGRGDQLXGRVLHELHOLF]EL V\VWHPG]LHVLÚWQ\ WRZJöUQ\PU]ÚG]LHQDOHĝ\]HZU]HÊVW\NLSU]HïÈF]QLNöZRQXPHUDFKL JHQHUXMHP\ZWHQVSRVöE ELQDUQ\]DSLVOLF]E\ DZGROQ\PU]ÚG]LHQDOHĝ\ ]HZU]HÊVW\NLSU]HïÈF]QLNöZRQXPHUDFKL ZWHQVSRVöEJHQHUXMHP\]DSLVELQDUQ\OLF]E\ -HĝHOL7ZöMVXPDWRUG]LDïDSRSUDZQLHWRQDW\FKPLDVWSRZLQQ\]DSDOLÊVLÚGLRG\/('R]QDF]RQH QXPHUDPLLDGLRG\LQLHSRZLQQ\ĂZLHFLÊ FRV\PEROL]XMH]DSLVELQDUQ\OLF]E\ ZV\VWHPLH G]LHVLÚWQ\P
5 V DC stabilizowane Sygnał wejściowy generowany za pomocą przełączników
1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRUH]\VWRU\ĂFLÈJDMÈFHNWöUHEÚG]LHV]PXVLDïZVZRLPREZRG]LHSRGïÈF]\ÊGRZHMĂÊEUDPHNORJLF]Q\FKZFHOXXQLNQLÚFLDZDKDQLDV\JQDïXRGELHUDQHJRSU]H]LFKZHMĂFLD
Wszystkie rezystory ściągające charakteryzują się rezystancją 10 kΩ
Dodatnie i ujemne szyny podłączone do szyn zasilających płytki prototypowej
Rysunek 24.10. 3U]HïÈF]QLNLJHQHUXMÈFHV\JQDïZHMĂFLRZ\ WU]\ELWRZHJRVXPDWRUDGRNWöU\FKSRGïÈF]RQRUH]\VWRU\ ĂFLÈJDMÈFH
2]QDF]HQLDSU]HïÈF]QLNöZLLFKZ\MĂÊVÈ]JRGQH ]R]QDF]HQLDPLXĝ\W\PLQDVFKHPDFLHJïöZQHJR REZRGXSRND]DQHJRQDU\VXQNX0DïHĝöïWH NöïNDVÈV\PERODPLGLRG/('6\PEROHWDNLH]DVWRVRZDQRZFHOXRJUDQLF]HQLDPLHMVFD]DMPRZDQHJR SU]H]WHV\PEROHQDVFKHPDFLH-HĝHOLNRU]\VWDV] ]GLRGNWöUHQLH]DZLHUDMÈZEXGRZDQ\FKUH]\VWRUöZWRSDPLÚWDMRNRQLHF]QRĂFLSRGïÈF]HQLDV]HUHJRZRUH]\VWRUöZ]H]Z\Nï\PLGLRGDPL/('3R SURVWXZïÈF]MHSRPLÚG]\GLRG\D]ELRUF]ÈV]\QÚ PDV\
Twój własny mały sumator
Wyjście8 Wyjście4
Symbol zastępczy diod LED z wbudowanymi rezystorami ograniczającymi prąd
Wyjście2 Wyjście1
Rysunek 24.11. 6FKHPDWZ\NRQDZF]\NRPSRQHQWöZ WU]\ELWRZHJRVXPDWRUDSU]H]QDF]RQ\GRZ\NRQDQLDQDSï\WFH SURWRW\SRZHM SU]HZRG\R]QDF]RQHHW\NLHWDPL]QDMGXMÈFHVLÚ ZJöUQHMF]ÚĂFLVFKHPDWXQDOHĝ\SRïÈF]\Ê]SU]HïÈF]QLNDPL SRND]DQ\PLQDZF]HĂQLHMV]\PVFKHPDFLH OLF]E\SRGDQHSU]\ OLWHUDFKR]QDF]DMÈU]ÈGZLHONRĂFLGDQHMF\IU\
201
1DVFKHPDFLH]QDMGXMHVLÚZLHOHUöZQROHJï\FKSU]HZRGöZ$E\VFKHPDWE\ïEDUG]LHMF]\WHOQ\]DSRPRFÈNRORUXQLHELHVNLHJRLF]HUZRQHJRR]QDF]\ïHPSU]HZRG\SRGïÈF]RQHGRUöĝQ\FKELHJXQöZ ]DVLODF]D 1DU\VXQNXbSRND]DQRJRWRZÈSï\WNÚ]REZRGHP=DVWRVRZDïHPSU]HïÈF]QLNL]DPNQLÚWHZREXGRZLHSRGïXĝQHMGZXU]ÚGRZHM W\SX',3 SRQLHZDĝ ]DMPXMÈRQHEDUG]RPDïRPLHMVFDQDSï\WFH '\VSRQXMHP\MXĝSUDZG]LZÈWUDQ]\VWRURZÈPDV]\QÈSRWUDğÈFÈGRGDZDÊ:ODWDFKXELHJïHJRZLHNXWDNLREZöGZ\GDZDïE\VLÚF]\PĂZUÚF]PDJLF]Q\P-HG\Q\PSUREOHPHP RF]\ZLĂFLHSR]DGRĂÊ RJUDQLF]RQ\P]DNUHVHPSUDF\ MHVWWRĝHG]LDïDQLH WHJRREZRGXMHVWWUXGQHGR]UR]XPLHQLD:SURZDG]DQHOLF]E\PXV]ÈE\ÊSU]HNV]WDïFRQH]V\VWHPX G]LHVLÚWQHJRZV\VWHPGZöMNRZ\DOLF]EÚX]\VNDQÈMDNRZ\QLNRSHUDFMLPXVLV]SU]HNV]WDïFLÊ]V\VWHPXGZöMNRZHJRQDV\VWHPG]LHVLÚWQ\3RQDGWR QLHPDV]GRG\VSR]\FMLQDZHWEORNXNODZLV]\]QXPHUDPLQLHPöZLÈFMXĝRNODZLDWXU]H :ïDĂFLZLHWRSLHUZV]\NRPSXWHURVRELVW\$OWDLU ZSURZDG]RQ\QDU\QHNZIRUPLH]HVWDZXGRVDPRG]LHOQHJRPRQWDĝXZURNX bZ\PDJDïRGXĝ\WNRZQLNDZSURZDG]DQLDGDQ\FK]DSRPRFÈSU]HïÈF]QLNöZ1LHSRVLDGDïRQNODZLDWXU\REVïXJLZDQRJR W\ONR]DSRPRFÈSU]HïÈF]QLNöZ2EVïXJDNODZLDWXU\Z\PDJDïDE\]DVWRVRZDQLDZLÚNV]HMLORĂFLXNïDGöZVFDORQ\FKDXNïDG\VFDORQHE\ï\ZWHG\GURJLH 1LHPDP\MXĝURNX DZLÚFPRĝHP\XSURĂFLÊ V\VWHPZSURZDG]DQLDGDQ\FK=DMPLHP\VLÚW\P ZNROHMQ\PHNVSHU\PHQFLH
Rysunek 24.12. Gotowy obwód trzybitowego sumatora Z\NRQDQ\QDSï\WFHSURWRW\SRZHM QDSU]HïÈF]QLNDFK VïXĝÈF\FKGRZSURZDG]DQLDREXOLF]E $L% QDNOHMRQR HW\NLHW\LQIRUPXMÈFHRU]ÚGDFKZLHONRĂFLF\IU GLRG\/(' ]QDMGXMÈFHVLÚQDSï\WFHV\PEROL]XMÈF\IU\RU]ÚGDFKZLHONRĂFL bLb ZNROHMQRĂFLRGJöU\GRGRïX
202
Eksperyment 24. Sumowanie
Eksperyment 25. Rozbudowa sumatora 'RGDQLHGRVXPDWRUDXNïDGXSU]HGVWDZLDMÈFHJR Z\QLNRSHUDFMLZIRUPLHG]LHVLÚWQHMMHVW]DGDQLHP ïDWZLHMV]\PRGSU]\VWRVRZDQLDVXPDWRUDGRZSURZDG]DQLDOLF]EZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\PDZLÚFQDMSLHUZ]DMPÚVLÚXNïDGHPZ\MĂFLRZ\P
Powrót dekodera DGQLHZ\JOÈGDïE\Z\QLNZ\ĂZLHWODQ\]DSRPRFÈ SDU\VLHGPLRVHJPHQWRZ\FKZ\ĂZLHWODF]\DOHZ\PDJDMÈRQHGRVWDUF]HQLDGRQLFKV\JQDïXZNRG]LH %&' OLF]E\G]LHVLÚWQHNRGRZDQHGZöMNRZR ,QQ\PL VïRZ\ LFKVWHURZQLNLZ\PDJDMÈELQDUQHJRV\JQDïX ZHMĂFLRZHJRZ]DNUHVLHRGbGRb RGbGR bZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\P 7ZöMVXPDWRUJHQHUXMHZDUWRĂFLELQDUQHZ]DNUHVLHRGbGR .RQZHUVMDWHJRV\JQDïXWDNDE\PRĝQDQLPE\ïR VWHURZDÊSDUÈVLHGPLRVHJPHQWRZ\FKZ\ĂZLHWODF]\ MHVWGRĂÊWUXGQD 'ODWHJR]DNïDGDPĝHZ\VWDUF]\&L]DVWRVRZDQLH SRMHG\QF]\FKGLRGV\PEROL]XMÈF\FKZ\QLNLSRGDQH ZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\P.DĝG\Z\QLNEÚG]LHV\PEROL]RZDQ\]DSDOHQLHPLQQHMGLRG\/(' :W\PFHOXPRĝHP\]DVWRVRZDÊGHNRGHU]DSUH]HQWRZDQ\ZF]HĂQLHMZHNVSHU\PHQFLH -HGQDNĝHPXVLWRE\ÊXNïDG]URG]LQ\+&Ľ+&
25
1LHPRĝHV]]DVWRVRZDÊVWDUV]HJRXNïDGX&026 SRQLHZDĝGHNRGHUPXVLE\ÊZVWDQLHGRVWDUF]\ÊSUÈGRQDWÚĝHQLXSR]ZDODMÈF\PQD]DVLODQLH GLRG\/(''RELQDUQ\FKZHMĂÊGHNRGHUDSRGïÈF]\V]V\JQDïJHQHURZDQ\QDZ\MĂFLX]EXGRZDQHJR ZF]HĂQLHMVXPDWRUD'R]ïÈF]\Z\MĂFLRZ\FKGHNRGHUDNWöU\PSU]\SLVDQRZDUWRĂFLZ]DNUHVLHRG bGR]RVWDQÈSRGïÈF]RQHGLRG\/('']LDïDQLHP GDMÈF\PQDMZ\ĝV]\Z\QLNEÚG]LH ZV\VWHPLHELQDUQ\P FRZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\P GDMH 'RGDWNRZHNRPSRQHQW\QLH]PLHV]F]ÈVLÚQDWHM VDPHMSï\WFHQDNWöUHMZ\NRQDïHĂZF]HĂQLHMVZöM WU]\ELWRZ\VXPDWRU-HGQDNĝHSROHFDQHSU]H]HPQLH Sï\WNLSURWRW\SRZH]DZLHUDMÈFHSRMHGQHMV]\QLH ]ELRUF]HMELHJQÈFHMZ]GïXĝRE\GZXGïXĝV]\FKERNöZVÈEDUG]RWDQLH=DNïDGDPĝHZFHOXZ\NRQDQLDRSLV\ZDQHJRSURMHNWXEÚG]LHV]SRWU]HERZDï GZöFKNROHMQ\FKSï\WHNSURWRW\SRZ\FK 6FKHPDWXNïDGXZ\MĂFLRZHJR]QDMGXMHVLÚQDU\VXQNX=DSHZQHEÚG]LHV]FKFLDïXïRĝ\ÊGLRG\ ZNROHMQRĂFLURVQÈFHMD]ïÈF]DZ\MĂFLRZHGHNRGHUD QLHVÈXïRĝRQHZWDNLHMNROHMQRĂFL ]ïÈF]DZ\MĂFLRZHR]QDF]RQRF\IUDPL]QDMGXMÈF\PLVLÚZHZQÈWU] REXGRZ\F]LSD
203
5 V DC stabilizowane
Wejścia (sygnał zakodowany binarnie)
W miejsca żółtych kółek należy wstawić diody LED
220 Ω
Jednocześnie włączana będzie tylko jedna dioda LED, dlatego wystarczy zastosować tylko jeden rezystor ograniczający
Wejścia (sygnał zakodowany binarnie)
Rysunek 25.1. %LQDUQ\NRGSRGDZDQ\QDZ\MĂFLXVXPDWRUD ]EXGRZDQHJRZHNVSHU\PHQFLHMHVWWHUD]Xĝ\ZDQ\ZUROL V\JQDïXZHMĂFLRZHJRGHNRGHUD+& Z\MĂFLDGHNRGHUD R]QDF]RQHF\IUDPLRGbGRbSRGïÈF]RQHVÈGRGLRG/(' GHNRGHUPRĝHJHQHURZDÊV\JQDïZ\VRNLW\ONRQDMHGQ\P ]ïÈF]XDZLÚFPRĝOLZHMHVW]DVWRVRZDQLHW\ONRMHGQHJR UH]\VWRUDRJUDQLF]DMÈFHJRSUÈGSï\QÈF\SU]H]GLRG\
1DMSURĂFLHMMHVW]DLQVWDORZDÊGLRG\/('WDNMDNVXJHUXMHWRVFKHPDWĽZGROQHMF]ÚĂFLSï\WNLSURWRW\SRZHM-HĝHOL7ZRMHGLRG\QLHVÈZ\SRVDĝRQHZH ZEXGRZDQHUH]\VWRU\RJUDQLF]DMÈFHSUÈGWRPRĝHV]]DVWRVRZDÊMHGHQUH]\VWRUSRïÈF]RQ\V]HUHJRZR]NDĝGÈ]GLRG-HĝHOLG\VSRQXMHV]Sï\WNÈQD NWöUHMJïöZQDV]\QDMHVWSRG]LHORQDQDNLONDIUDJPHQWöZWRZV]\VWNLHGLRG\PRĝHV]SRGïÈF]\ÊGR ZVSöOQHMĂURGNRZHMF]ÚĂFLV]\Q\NWöUD]RVWDQLHQDVWÚSQLHSRïÈF]RQD]JöUQÈVHNFMÈV]\Q\V]HUHJRZR ]DSRPRFÈUH]\VWRUD
Przełączniki w obudowie podwójnej dwurzędowej 'DQHZHMĂFLRZHZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\PQDMïDWZLHM MHVWZSURZDG]DÊ]DSRPRFÈSURVW\FKSU]HïÈF]QLNöZ W\SX6367%ÚG]LHV]SRWU]HERZDïGZöFKU]ÚGöZ W\FKNRPSRQHQWöZ:NDĝG\PU]ÚG]LHEÚG]LHVLÚ ]QDMGRZDïRSRRVLHPSU]HïÈF]QLNöZ$E\ZSURZDG]LÊGRGDZDQHGRVLHELHZDUWRĂFLEÚG]LHV]PXVLDï ZFLVQÈÊMHGHQSU]HïÈF]QLNZJöUQ\PU]ÚG]LHLMHGHQ ZGROQ\P 1DMOHSLHMVNRU]\VWDÊWXWDM]EORNöZSU]HïÈF]QLNöZ ]QDMGXMÈF\FKVLÚZREXGRZLHSRGZöMQHMGZXU]ÚGRZHM ',3 -HVWWRQDMSURVWV]HQDMWDñV]HLQDMPQLHMV]HUR]ZLÈ]DQLH=Z\NOHSU]\FLVNLZEORNXVÈ SRQXPHURZDQHRGbGR%ÚG]LHV]PXVLDï]PLHQLÊ LFKQXPHUDFMÚQD]DNUHVRGbGR 2VLHPSU]HZRGöZZ\FKRG]ÈF\FK]NDĝGHJR]HVSRïXSU]HïÈF]QLNöZEÚG]LHSRGïÈF]RQ\FKGRRĂPLX ZHMĂÊXNïDGXNRGHUD=DSHZQHGRP\ĂODV]VLÚ ĝHMHVWWRNRPSRQHQWG]LDïDMÈF\RGZURWQLHQLĝGHNRGHU6\JQDïSRGDQ\QDZHMĂFLDNWöU\PSU]\SLVDQRZDUWRĂFLG]LHVLÚWQHZ]DNUHVLHRGGRMHVW ]DPLHQLDQ\QDZDUWRĂÊELQDUQÈLSU]HV\ïDQ\GDOHM]DSRPRFÈWU]HFK]ïÈF]\Z\MĂFLRZ\FKNWöU\P SU]\SLVDQRZDUWRĂFLbL:\MĂFLDMHGQHJRNRGHUDPRJÈE\ÊSRGïÈF]RQHEH]SRĂUHGQLRGROLQLL R]QDF]RQ\FKQDVFKHPDFLHVXPDWRUDHW\NLHWDPL A1A2L$DZ\MĂFLDGUXJLHJRNRGHUDPRJÈE\Ê SRGïÈF]RQHEH]SRĂUHGQLRGROLQLLR]QDF]RQ\FKQD VFKHPDFLHVXPDWRUDHW\NLHWDPLB1B2L%b ]REDF] U\VXQHN 1DU\VXQNXSU]HGVWDZLRQRVFKHPDWXNïDGX ]DZLHUDMÈFHJRGZDNRGHU\8NïDGWHQEÚG]LHG]LDïDÊ MHĝHOLZ\NRQDV]JRGRNïDGQLH]DFKRZXMÈFRVWURĝQRĂÊ=DVDGDMHJRG]LDïDQLDZ\PDJDZ\MDĂQLHQLD 6]F]HJöOQLHQLHW\SRZ\PUR]ZLÈ]DQLHPPRĝH&LVLÚ Z\GDÊSRGïÈF]HQLHSU]HïÈF]QLNöZGRPDV\DQLH GRGDWQLHMOLQLL]DVLODMÈFHM'ODF]HJR]DSURMHNWRZDïHP SU]HGVWDZLRQ\REZöGZWHQVSRVöE"
7HUD]F]DV]DMÈÊVLÚF]\PĂWUXGQLHMV]\P 204
Eksperyment 25. Rozbudowa sumatora
Wprowadzenie kodera .RGHU\VÈMXĝU]DGNRXĝ\ZDQHWHZFLÈĝSURGXNRZDQHG]LDïDMÈLQDF]HMQLĝZLÚNV]RĂÊGRVWÚSQ\FK XNïDGöZORJLF]Q\FKĽF\IUDMHVWV\PEROL]RZDQDSU]H]QLVNLV\JQDïDSU]H]Z\VRNLV\JQDïĽ ZWDNLPXNïDG]LHV\JQDïHPDNW\ZQ\PMHVWV\JQDï QLVNL-HVWWRLU\WXMÈFHĽNRGHUPXVLZVSöïSUDFRZDÊ]REZRGHPVXPDWRUDZNWöU\PF\IUDbMHVW V\PEROL]RZDQDSU]H]Z\VRNLV\JQDï1LHEÚGÚVLÚ ]DJïÚELDÊZ]DZLïRĂFLKLVWRULLWïXPDF]ÈFHGODF]HJR NRGHU\VÈ]EXGRZDQHZïDĂQLHZWHQVSRVöE-HĝHOLXGDPLVLÚREHMĂÊWHQSUREOHPWREÚGÚPöJï]DVWRVRZDÊSRSXODUQ\XNïDG+&.RQğJXUDFMD ]ïÈF]\WHJRNRPSRQHQWX]RVWDïDSU]HGVWDZLRQDQD U\VXQNX 8PCXPEBDIXFKžDJPXZDIJXZKžDJPXZDIUFHP VLBEVTZHOBOJTLJKFTUTZHOBFNBLUZXOZN
8FKǯDJF
8FKǯDJF
8FKǯDJF
"LUZXPXBOF OJTLJNTZHOBFN
8FKǯDJF 6SVDIPN XFKǯDJB 8ZKǯDJF
N"QS[Z 7 %$
8ZKǯDJF
8FKǯDJF
m7%$ "LUZXPXBOF XZTPLJNTZHOBFN "LUZXPXBOFOJTLJN TZHOBFN XZKǯDJF
8FKǯDJF
8FKǯDJF
8FKǯDJF
N"QS[Z 7 %$
6SVDIPN XZKǯDJB (4
,PEFS
5 V DC stabilizowane
Rezystory podciągające każdy po 10 kΩ
Przełączniki w obudowie podłużnej dwurzędowej
Wejścia „A”
8ZKǯDJF
)$
Wejścia „B”
;JFMPOZNLPMPSFN P[OBD[POPXZKžDJB OBLUØSZDITZHOBFNBLUZXOZN KFTUTZHOBXZTPLJ KFEOBLOBXFKžDJBDIVLBEV TZHOBFNBLUZXOZNKFTUTZHOBOJTLJ
Rysunek 25.3. .RQğJXUDFMD]ïÈF]\NRGHUD+& V]F]HJöïRZ\RSLVZHMĂÊLZ\MĂÊ]QDMG]LHV]ZWUHĂFLWHJR SRGUR]G]LDïX
-HVWSHZLHQVSRVöEQDX]\VNDQLHZ\VRNLHJRDNW\ZQHJRV\JQDïXQDZ\MĂFLDFKGHNRGHUD:\VWDUF]\ RGZUöFLÊVHNZHQFMÚZHMĂÊ2]QDF]RQRWR]LHORQ\PL F\IUDPLQDU\VXQNX Rysunek 25.2. :\MĂFLD]GZöFKPRGXïöZSU]\FLVNöZ SRïÈF]RQR]ZHMĂFLDPLNRGHUöZ+& ]ZUöÊXZDJÚ QDWRĝHXNïDG\ORJLF]QHVÈVWHURZDQHQLVNLPV\JQDïHP D]DVWRVRZDQHUH]\VWRU\VÈSRGFLÈJDMÈFHDQLHĂFLÈJDMÈFHĽ MHVWWRUR]ZLÈ]DQLHRGZURWQHQLĝZSU]\SDGNXZLÚNV]RĂFL XNïDGöZORJLF]Q\FK
Przełączniki w obudowie podwójnej dwurzędowej
205
1LHUR]XPLHV]WHJR"3R]ZöOĝHWRZV]\VWNRSRGVXPXMÚ=Z\NOHSUHIHURZDQ\SU]H]QDVDNW\ZQ\Z\VRNLV\JQDïPRĝQDZ\JHQHURZDÊ]XNïDGX+& Z\VWDUF]\ĝH
]DVLODQLD=ïÈF]HXUXFKDPLDMÈFHZ\MĂFLDMHVWDNW\ZRZDQHV\JQDïHPZ\VRNLP QLHZLHPMDNLMHVW WHJRSRZöG DZLÚFSRGïÈF]\ïHPMHGRGRGDWQLHJR ELHJXQD]DVLODQLD
ľ 3U]\SLV]HV]ZDUWRĂÊbZ\MĂFLXNWöUHPXSU]\SLVDQRZDUWRĂÊ
:WHMFKZLOLPRĝHV]VLÚ]DVWDZLDÊF]\ZFLÈĝVÈ MDNLHĂSUDNW\F]QH]DVWRVRZDQLDXNïDGöZNRGHUD 0RĝQDMH]DVWRVRZDÊZVWHURZQLNDFKSU]HP\VïRZ\FKJG]LHMDNLĂSU]HGPLRWSRUXV]DVLÚSU]H]VLHÊ F]XMQLNöZNWöUHVÈDOERķZïÈF]RQHĵDOERķZ\ïÈF]RQHĵ-HĝHOLNRU]\VWDïE\Ă]PLNURNRQWUROHUDNWöU\PD RJUDQLF]RQÈOLF]EÚZHMĂÊWRPöJïE\ĂSRGïÈF]\Ê F]XMQLNLGRXNïDGXNRGHUDFRRJUDQLF]\ïRE\ LORĂÊXĝ\ZDQ\FKZHMĂÊPLNURNRQWUROHUDGRWU]HFK 6HQVRZQRĂÊ]DVWRVRZDQLDWHMWHFKQLNLZ]UDVWDJG\ G\VSRQXMHV]ZLÚNV]ÈLORĂFLÈZHMĂÊ&]LS\NRGHUöZ PRĝQDïÈF]\ÊZïDñFXFK\'ZXNURWQH]ZLÚNV]HQLH OLF]E\V\JQDïöZZHMĂFLRZ\FKZLÈ]DïRE\VLÚ]GRGDQLHPW\ONRMHGQHJRZ\MĂFLDELQDUQHJR']LHMHVLÚWDN SRQLHZDĝGRGDQLHNROHMQHMF\IU\ZV\VWHPLHGZöMNRZ\PSRGZDMD]DNUHVREVïXJLZDQ\FKZDUWRĂFL 1LHDQDOL]RZDOLĂP\GRWHMSRU\ZDUWRĂFLSRWÚJRZHM NROHMQ\FKF\IU]DSLVXG]LHVLÚWQHJRDZLÚFSRNUöWFH PXV]ÚRPöZLÊWR]DJDGQLHQLH
ľ 3U]\SLV]HV]ZDUWRĂÊbZ\MĂFLXNWöUHPXSU]\SLVDQRZDUWRĂÊ ,WDNGDOHMGODNROHMQ\FKZDUWRĂFLDĝ ľ 3U]\SLV]HV]ZDUWRĂÊbZ\MĂFLXNWöUHPXSU]\SLVDQRZDUWRĂÊ 1DZHMĂFLDFKDNW\ZQ\PV\JQDïHPEÚG]LHQDGDOV\JQDïQLVNL1LHGDVLÚWHJR]PLHQLÊ2GZUöFHQLHQXPHUDFMLZ\MĂÊVSRZRGXMHJHQHURZDQLHSU]H]NRGHU V\JQDïXNWöU\EÚG]LHZïDĂFLZLHUR]XPLDQ\SU]H] SR]RVWDïHNRPSRQHQW\7RZïDĂQLH]WHJRSRZRGX GRZHMĂÊSRGïÈF]RQHVÈUH]\VWRU\SRGFLÈJDMÈFH DQLHĂFLÈJDMÈFH ]REDF]U\VXQHN 5H]\VWRU\ WHXWU]\PXMÈGRP\ĂOQLHZ\VRNLSR]LRPV\JQDïXGRFLHUDMÈFHJRGRW\FK]ïÈF]\6\JQDïWHQUHSUH]HQWXMHF\IUÚ0RGXï\]SU]HïÈF]QLNDPLVÈSRGïÈF]RQH GRXMHPQHJRELHJXQD]DVLODQLDDZLÚF]ZDUFLHREZRGXSU]H]SU]HïÈF]QLNVSRZRGXMHRGHEUDQLHSU]H] ZHMĂFLHNRGHUDV\JQDïXZ\VRNLHJRUHSUH]HQWXMÈFHJRF\IUÚ
Inne cechy koderów 8NïDG+&bMHVWEDUG]LHM]ïRĝRQ\QLĝP\ĂOLV] 3RVLDGDRQSHZQHG]LZQHGRGDWNRZHIXQNFMHQD SU]\NïDG]ïÈF]HķZ\ERUXJUXS\ĵR]QDF]DQHZZLÚNV]RĂFLQRWNDWDORJRZ\FKHW\NLHWÈķ*6ĵ-HVWWR]ïÈF]HZ\MĂFLRZHQDNWöU\PJHQHURZDQ\MHVWQLVNL V\JQDïJG\F]LSSU]HWZDU]DGDQHZHMĂFLRZH-HVWWR SLQZ\MĂFLDDZLÚFQLHPXVLV]VLÚQLPSU]HMPRZDÊ 0RĝHV]SR]RVWDZLÊWHQSLQQLHSRGïÈF]RQ\ $FRURELÊ]H]ïÈF]DPLķXUXFKRPĵ"=ïÈF]HXUXFKDPLDMÈFHZHMĂFLD ZQRWDFKNDWDORJRZ\FK]Z\NOH R]QDF]DQHHW\NLHWÈ(, MHVWDNW\ZRZDQHQLVNLPV\JQDïHPDZLÚFSRGïÈF]\ïHPMHGRXMHPQHJRELHJXQD
206
Kontekst: potęgi liczb binarnych -DNGRWÈGZWHMNVLÈĝFHPLHOLĂP\GRF]\QLHQLD]ELQDUQ\PLV\JQDïDPLZHMĂFLRZ\PLNWöU\PSU]\SLVDQR ZDUWRĂFL L 3RGZDMDQLH ZDUWRĂFL NROHMQ\FKF\IUZV\VWHPLHGZöMNRZ\PPRĝHVLÚ Z\GDZDÊQLF]\PZSRUöZQDQLX]W\PĝHZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\PNROHMQHF\IU\PDMÈZDUWRĂFLZLÚNV]HG]LHVLÚFLRNURWQLHRGSRSU]HG]DMÈF\FKMHF\IU -HGQDNĝHQDZHWSRGZDMDQLHZDUWRĂFLNROHMQ\FKF\IU Z]DSLVLHGZöMNRZ\PQLHVLH]HVREÈGRĂÊGXĝH NRQVHNZHQFMH :RĂPLRELWRZHMOLF]ELH]DSLVDQHMZV\VWHPLHGZöMNRZ\PF\IUD]QDMGXMÈFDVLÚSROHZHMVWURQLHPD ZDUWRĂÊD]DSRPRFÈRĂPLXF\IUPRĝQD]DSLVDÊZDUWRĂÊRGbGR:DUWRĂFLWDNLHVÈF]ÚVWR VSRW\NDQHZNRPSXWHUDFK%DMWZSDPLÚFLNRPSXWHUD]Z\NOHVNïDGDVLÚ]RĂPLXELWöZ3OLNJUDğF]Q\ VNïDGDVLÚ]Z\NOH]WU]HFKNRORUöZ F]HUZRQHJR
Eksperyment 25. Rozbudowa sumatora
]LHORQHJRLQLHELHVNLHJR LNDĝG\]W\FKWU]HFKNRORUöZPRĝQD]DSLVDÊ]DSRPRFÈWHJR]ELRUXZDUWRĂFL=HUXSU]\SLVDQRQDMFLHPQLHMV]\RGFLHñDOLF]ELHPDNV\PDOQÈMDVQRĂÊ0RĝHRGFLHQL WRPDïRDOHFDïNRZLWDOLF]EDNRORUöZMDNLHPRĝQD ]DSLVDÊZWHQVSRVöEZ\QRVL 256 × 256 × 256 = 16 777 216
7HUD]MXĝZLHV]FRSURGXFHQFLNDUWJUDğF]Q\FKPLHOLQDP\ĂOLWZLHUG]ÈFĝHSRWUDğÈRQHZ\ĂZLHWOLÊ ķbPLOLRQöZNRORUöZĵ 6\WXDFMDVWDMHVLÚMHV]F]HEDUG]LHMLQWHUHVXMÈFDJG\ ]ZLÚNV]\P\OLF]EÚF\IUZ]DSLVLHELQDUQ\P =DSRPRFÈV]HVQDVWRELWRZHMOLF]E\ELQDUQHMPRĝQD ]DSLVDÊZDUWRĂFL]SU]HG]LDïXRGbGRb =DSRPRFÈbELWöZPRĝQD]DSLVDÊQLHFRSRQDG bPLOLDUG\F\IUĽWRZïDĂQLHGODWHJRNRPSXWHUZ\SRVDĝRQ\ZELWRZ\V\VWHPRSHUDF\MQ\QLHMHVW ZVWDQLH]DDGUHVRZDÊSRQDGb*%SDPLÚFL5$0 =DWU]\PDMP\VLÚQDFKZLOÚSU]\WHUPLQLHķJLJDEDMWĵ 3U]\MPXMHVLÚĝHgigaMHVWSU]HGURVWNLHPR]QDF]DMÈF\PbPLOLDUGDOHZLQIRUPDW\FHSU]\MPXMHVLÚ ĝHZV\VWHPLHGZöMNRZ\POLF]EDWDVNïDGDVLÚ] LWU]\G]LHVWX]HU&RZ]DSLVLHG]LHVLÚWQ\PVSURZDG]DVLÚGRbbb½UöGïHPWHJRSUREOHPX E\ïR]GHğQLRZDQLHNLOREDMWDZ]DSLVLHELQDUQ\PMDNR FRZ]DSLVLHG]LHVLÚWQ\PR]QDF]DïR 0HJDEDMWHP]DF]ÚWRQD]\ZDÊbNLOREDMWöZDJLJDEDMWHPbPHJDEDMWöZ$OHZSU]\SDGNXR]QDF]HñG\VNöZWZDUG\FKbJLJDR]QDF]D SRSURVWXPLOLDUGZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\P $OHZUöÊP\GRSRWÚJOLF]E]DSLVDQ\FKZV\VWHPLH GZöMNRZ\P 3RVLDGDPPDï\NDONXODWRUNWöU\NRV]WRZDïPQLH RNRïRb]ï8U]ÈG]HQLHWRMHVWZVWDQLHZ\ĂZLHWOLÊ b b b bMDNRQDMZLÚNV]ÈOLF]EÚ]DSLVDQÈ ZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\P-HVWWRSUDZLHbELOLRQ,OX F\IUPXVLXĝ\ÊNDONXODWRUZFHOXSU]HWZDU]DQLDWHM OLF]E\ZV\VWHPLHELQDUQ\P"=DNïDGDPĝHZ\VWDUF]\GRWHJRbELWöZ MHGHQELWMHVWXĝ\ZDQ\GRSRND]DQLDWHJRF]\OLF]EDMHVWGRGDWQLDF]\XMHPQD Inne cechy koderów
0LPRĝHNRGELQDUQ\SRVïXJXMHVLÚW\ONR]HUDPL LMHG\QNDPLPRĝQD]DMHJRSRPRFÈ]DSLV\ZDÊGXĝH OLF]E\
Kontekst: tworzenie własnego kodera -HĝHOLQLHFKFHV]NRU]\VWDÊ]XNïDGX+& WRVWZöU]NRGHUVDPRG]LHOQLH%XGRZDWHJRXNïDGXORJLF]QHJRMHVWEDUG]RSURVWD ]REDF]U\VXQHN 3U]\SDWU] VLÚ Z\NRQDQ\P SRïÈF]HQLRP D]REDF]\V]ĝH QDSU]\NïDG ZFLĂQLÚFLHSU]\FLVNXNWöUHPXSU]\SLVDQRZDUWRĂÊVSRZRGXMH XUXFKRPLHQLHZ\MĂÊELQDUQ\FKNWöU\PSU]\SLVDQR ZDUWRĂFLbL=ZUöÊXZDJÚQDWRĝHMHĝHOLFKFLDïE\ĂZ\NRQDÊZSUDNW\FHWHQXNïDGWRGRZ\MĂFLD NDĝGHJRSU]HïÈF]QLNDPXVLDïE\ĂGRïÈF]\ÊUH]\VWRU ĂFLÈJDMÈF\ Wejścia dziesiętne
Wyjścia o kodowaniu binarnym Rysunek 25.4. ']LDïDQLHNRGHUDbPRĝQDHPXORZDÊ ]DSRPRFÈF]WHUHFKEUDPHN25 GRZ\MĂFLDNDĝGHJR SU]HïÈF]QLNDQDOHĝ\GRGDÊUH]\VWRUĂFLÈJDMÈF\ UH]\VWRUöZ QLHXPLHV]F]RQRQDU\VXQNX
%\ÊPRĝHSDPLÚWDV]MDNZMHGQ\P]SURMHNWöZ FKFLDïHP]DVWRVRZDÊF]WHURZHMĂFLRZÈEUDPNÚ25 DOHNRPSRQHQWXWDNLHJRQLHE\ïRZURG]LQLHXNïDGöZ +& ]REDF]UR]G]LDï &]\SRQRZQLHVSRWNDP\ VLÚ]WDNLPVDP\PSUREOHPHP"1LHW\PUD]HP GRZ\MĂÊEUDPHN25QLHEÚG]LHP\SRGïÈF]DÊGLRG /('%UDPNLWHEÚGÈSRGïÈF]RQHGRZHMĂÊNROHMQ\FK XNïDGöZVFDORQ\FK]QDMGXMÈF\FKVLÚZREZRG]LH VXPDWRUD ]REDF]U\VXQHN 'ODWHJRPRĝHV] 207
VWRVRZDÊXNïDG\]HVWDUHMVHULL&026%:\VWDUF]È&LGZDXNïDG\%NDĝG\]QLFKVNïDGD VLÚ]GZöFKF]WHURZHMĂFLRZ\FKEUDPHN25
RUD]JU\SDSLHUNDPLHñQRĝ\FHXNïDG\ORJLF]QH]DVWÈSLïHPSU]HïÈF]QLNDPL&K\EDQLHP\ĂOÚR]EXGRZDQLXNDONXODWRUDELQDUQHJRQDED]LHSU\PLW\ZQ\FK SU]HïÈF]QLNöZHOHNWURPHFKDQLF]Q\FK"
Dalsze modyfikacje: inne sposoby wprowadzania danych
7DNQDSUDZGÚQLHPRJÚRSU]HÊVLÚSRNXVLHZ\NRQDQLDWDNLHJRREZRGX1LHEÚGÚXPLHV]F]DÊWHJR SURMHNWXZNROHMQ\PUR]G]LDOHERZïDĂFLZLHSRZLQLHQHPJRXPLHĂFLÊZVHNFMLķGDOV]HPRG\ğNDFMHĵ -HVWWRSHZQDG\JUHVMDNWöUÈXPLHV]F]DPGODF]\VWHMSU]\MHPQRĂFL3RGREDPLVLÚSRP\VïVWZRU]HQLD VXPDWRUDELQDUQHJRSR]EDZLRQHJRMDNLFKNROZLHN NRPSRQHQWöZHOHNWURQLF]Q\FKSR]DGLRGDPL/('
'RZSURZDG]DQLDGDQ\FK]DPLDVWSRGïXĝQ\FKPRGXïöZ]SU]HïÈF]QLNDPLPRĝHV]Xĝ\ÊSU]HïÈF]QLNöZ REURWRZ\FK7DNLHUR]ZLÈ]DQLH]DSRELHJQLHPRĝOLZRĂFLMHGQRF]HVQHJRZ\ERUXZLÚFHMQLĝMHGQHM ZDUWRĂFLDOHSU]HïÈF]QLNöZWHJRW\SXQLHPRĝQD ]DLQVWDORZDÊQDSï\WFHSURWRW\SRZHM3RQDGWRVÈ RQHGURĝV]H 0RĝHV]UöZQLHĝUR]ZDĝ\Ê]DVWRVRZDQLHEORNöZ NODZLV]\]ZïDV]F]DMHĝHOL]QDMG]LHV]WDNLHNWöUH QLHNRU]\VWDMÈ]NRGRZDQLDPDFLHU]RZHJR%ORNL NODZLV]\NRU]\VWDMÈFH]NRGRZDQLDPDFLHU]RZHJR VÈSU]H]QDF]RQHGRZVSöïSUDF\]PLNURNRQWUROHUHP %ORNNODZLV]\QLHZ\SRVDĝRQ\ZXNïDGNRGXMÈF\JHQHUXMHRGG]LHOQ\V\JQDïZ\MĂFLRZ\GODNDĝGHMZSURZDG]DQHMF\IU\1LHVWHW\EORNLWHJRW\SXVÈU]DG]LHM VSRW\NDQH6WRVRZDïHPMHZMHGQ\P]HNVSHU\PHQWöZSU]HGVWDZLRQ\FKZNVLÈĝFH(OHNWURQLND 2GSUDNW\NLGRWHRULL 0RĝHV]UöZQLHĝ]DVWRVRZDÊNRPSRQHQWQDNWöU\P NROHMQHF\IU\Z\ELHUDVLÚREUDFDMÈFMHJRNöïNR]D SRPRFÈNFLXND=Z\NOHREVïXJXMÈRQHOLF]E\Z]DNUHVLHRGbGR DOHF]DVHPWUDğDMÈVLÚUöZQLHĝ HJ]HPSODU]HREVïXJXMÈFHOLF]E\]]DNUHVXRGbGR &]DVDPLRNUHĂODVLÚWHNRPSRQHQW\ĽZVSRVöE P\OÈF\ĽMDNRķNRGHU\ĵ
Czy możemy zbudować ten układ na bazie przełączników? *G\GRGDïHPMXĝGRREZRGöZZHMĂFLRZ\FKLZ\MĂFLRZ\FKVXPDWRUDREVïXJÚOLF]EZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\PPRĝHZ\GDZDÊ&LVLÚĝHQLHPRĝQDMXĝ ]W\PXU]ÈG]HQLHP]URELÊQLF]HJRFLHNDZHJRDOH FKFLDïE\P]DVXJHURZDÊMHV]F]HMHGQÈU]HF]=SHZQRĂFLÈSDPLÚWDV]MDNZREZRGDFKWHVWHUDWHOHSDWLL 208
7DNLHXU]ÈG]HQLHQLHPDĝDGQHJRSUDNW\F]QHJR]DVWRVRZDQLDDOHSR]ZROL&L]UR]XPLHÊVSRVöEZMDNL NRPSXWHUZ\NRQXMHRSHUDFMH'RĂZLDGF]HQLHWRXïDWZL&LSURMHNWRZDQLHGREU\FKXNïDGöZORJLF]Q\FK OXESLVDQLHGREUHJRRSURJUDPRZDQLD 'ODWHJRWHĝ XZDĝDPĝHZDUWRSU]\MU]HÊVLÚHOHNWURPHFKDQLF]QHM ZHUVMLVXPDWRUD
Dalsze modyfikacje: sumator binarny wykonany na bazie przełączników 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLïHPMDNEUDPNLORJLF]QH PRJÈE\ÊHPXORZDQH]DSRPRFÈSU]HïÈF]QLNöZ :]ZLÈ]NX]W\PĝHVXPDWRUPRĝHE\Ê]EXGRZDQ\ QDED]LHEUDPHN;25L$1'PRĝQDJRZ\NRQDÊQD ED]LHXNïDGXVNïDGDMÈFHJRVLÚW\ONR]GZöFKSU]HïÈF]QLNöZ ]REDF]U\VXQHN
Suma
Przenieś
Rysunek 25.5. ']LDïDQLHSöïVXPDWRUDPRĝHE\ÊHPXORZDQH ]DSRPRFÈSDU\SU]HïÈF]QLNöZ'3'7 MHĝHOLSRWU]HEXMHV] ZVNDěQLNDVXP\WRPRĝQDJRZ\NRQDÊ]GLRG\/('LUH]\VWRUD RJUDQLF]DMÈFHJRSUÈG
Eksperyment 25. Rozbudowa sumatora
*G\XNïDG\ORJLF]QH]DVWÚSXMHVLÚSU]HïÈF]QLNDPL WRSURFHVZSURZDG]DQLDGDQ\FKVSURZDG]DVLÚGR RSHURZDQLDSU]\FLVNDPL:FHOXZ\NRQDQLDELQDUQHM RSHUDFMLGRGDZDQLDOLF]EbLbPXVLDïE\Ă]HZU]HÊ REZöG]DSRPRFÈSU]HïÈF]QLND]QDMGXMÈFHJRVLÚSR OHZHMVWURQLHDVW\NLSUDZHJRSU]HïÈF]QLNDSR]RVWDZLÊUR]ZDUWH2EZöG]DSDOLGLRGÚ/('V\JQDOL]XMÈFÈ Z\QLNRSHUDFMLĽ-HG\QNDQLHMHVWSU]HQRV]RQD GRNROHMQHMRSHUDFML*G\E\ĂZ\NRQDïG]LDïDQLH ]ZLHUDMÈFVW\NLREXSU]HïÈF]QLNöZX]\VNDïE\ĂSUDZLGïRZ\Z\QLN-HG\QNDMHVWSU]HQRV]RQDGDOHM DGLRGD/('QLHĂZLHFL 2EZöGWHQZ\GDMHVLÚGRĂÊSURVW\DOHZ\NRQDQLH SHïQHJRVXPDWRUDMHVW]DGDQLHPEDUG]LHMSUREOHPDW\F]Q\P6SöMU]QDU\VXQHNbLSU]\SRPQLM VRELHEXGRZÚWHJRXNïDGX-HJRJöUQDSRïRZDMHVW WDNQDSUDZGÚSöïVXPDWRUHP SU]HGFKZLOÈRPöZLïHPSURFHVMHJRHPXODFML =WÈF]ÚĂFLÈREZRGXQLH EÚG]LHP\PLHOLZLÚFĝDGQ\FKSUREOHPöZ-HGQDNĝH Z\MĂFLHSLHUZV]HMEUDPNL;25SRGïÈF]RQRGRZHMĂFLDNROHMQHMEUDPNL;25VSUDZG]DMÈFHMF]\MHG\QND QLH]RVWDïDSU]HQLHVLRQDZZ\QLNXGRGDZDQLDOLF]E ]SRSU]HGQLHMSR]\FML
6FKHPDW]PRG\ğNRZDQHJRSöïVXPDWRUDSRND]DQR QDU\VXQNX=ïÈF]HķQLHSU]HQRĂĵMHVW]DZV]H DNW\ZQHSR]DPRPHQWHPZNWöU\PZFLVNDQHVÈ REDSU]\FLVNLMHGQRF]HĂQLH W\ONRZWHG\DNW\ZQH MHVWZ\MĂFLHķSU]HQLHĂĵ 2PöZLRQH]ïÈF]DG]LDïDMÈ SU]HFLZQLHZ]JOÚGHPVLHELH
Suma
Przenieś
Nie przenoś
Rysunek 25.6. 3RSU]HGQLVFKHPDWSöïSU]HïÈF]QLND]RVWDï ]PRG\ğNRZDQ\ĽGRGDQRZ\MĂFLHķQLHSU]HQRĂĵNWöUH GRVWDUF]DQDSLÚFLHGRGDOV]\FKF]ÚĂFLREZRGX
3UREOHPHPMHVWWRĝHNRU]\VWDP\]SU]HïÈF]QLNöZ ZFLVNDQ\FKGïRñPLDGUXJDEUDPND;25RGELHUD W\ONRHOHNWU\F]QHV\JQDï\ZHMĂFLRZH -HVWMHV]F]HMHGHQSUREOHP%UDPNDORJLF]QDLQWHUSUHWXMHQLHW\ONRV\JQDï\Z\VRNLH1DMHMSUDFÚ ZSï\ZDMÈUöZQLHĝV\JQDï\QLVNLH*G\NRU]\VWDP\ ]SU]\FLVNöZV\JQDïQLVNL]DVWÚSXMHP\REZRGHP RWZDUW\PSU]H]SU]HïÈF]QLNĽMHVWWRVWDQQLHXVWDORQ\NWöUHJRQLHPRĝQDLQWHUSUHWRZDÊ 0RLP]GDQLHPREDWHSUREOHP\PRĝQDUR]ZLÈ]DÊ ]DSRPRFÈGZöFKDNW\ZQ\FKV\JQDïöZZ\FKRG]ÈF\FK]SöïVXPDWRUDLQIRUPXMÈF\FKRW\PĝHķF\IUD bMHVWSU]HQRV]RQDĵOXEķF\IUDbQLHMHVWSU]HQRV]RQDĵ:WHQVSRVöEX]\VNDP\QDSLÚFLHNWöUHPRĝH ]RVWDÊ]DEORNRZDQHOXESU]HSXV]F]RQHSU]H]GDOV]È F]ÚĂÊREZRGX
Dalsze modyfikacje: sumator binarny wykonany na bazie przełączników
209
7HUD]F]DVRNUHĂOLÊGRNïDGQLHHIHNWG]LDïDQLDSHïQHJRVXPDWRUD$E\WR]URELÊSRVïXĝ\ïHPVLÚWDEHOÈ ]REDF]WDEHOD 8MÚWRZQLHMZV]\VWNLHPRĝOLZHVWDQ\WU]HFKZ\MĂÊRUD]ZV]\VWNLHNRPELQDFMH SU]\FLVNöZZHMĂFLRZ\FK
0LDïHPSHZQHWUXGQRĂFL]RSUDFRZDQLHPXNïDGX SU]\FLVNöZG]LDïDMÈF\FK]JRGQLH]Z\PDJDQLDPL SU]HGVWDZLRQ\PLZWDEHOL-HGQDNĝHXGDïRPLVLÚ Z\P\ĂOLÊVFKHPDWSU]HGVWDZLRQ\QDU\VXQNX
1DSU]\NïDGZGUXJLPZLHUV]XWDEHOLSRND]DQRV\WXDFMÚZNWöUHMSU]HïÈF]QLNAMHVWZ\ïÈF]RQ\ FR UHSUH]HQWXMHZSURZDG]HQLHF\IU\ DSU]HïÈF]QLN B MHVW ZïÈF]RQ\ FR UHSUH]HQWXMH ZSURZDG]HQLH F\IU\ =SU]HGQLHJRG]LDïDQLDGRDNWXDOQLHZ\NRQ\ZDQHMRSHUDFMLQLHSU]HQLHVLRQROLF]E\MHGHQ DZLÚFVXPD :MHGHQDVW\PZLHUV]XSRND]DQR WDNÈVDPÈNRPELQDFMÚSU]\FLVNöZĽSRZRGXMHRQD Z\JHQHURZDQLHV\JQDïXķQLHSU]HQRĂĵ8NïDGG]LDïD VHQVRZQLHĽMHĝHOLZFLĂQLÚWRW\ONRMHGHQSU]\FLVN DGRXNïDGXQLHSU]HQLHVLRQRF\IU\b]SRSU]HGQLHJRG]LDïDQLDWRSRGF]DVZ\NRQ\ZDQHMRSHUDFML QLHGRFKRG]LGRSU]HQLHVLHQLDZDUWRĂFLGRNROHMQHM RSHUDFML
Przeniesiono z poprzedniej operacji
Specyfikacja przycisków
Nie przeniesiono z poprzedniej operacji
Tworzenie tabeli
A
B
Suma
Przenieś dalej
Nie przenoś dalej
Rysunek 25.7. 3HïQ\VXPDWRU]EXGRZDQ\QDED]LHGZöFK SU]HïÈF]QLNöZ V]HĂFLRELHJXQRZHJRLWUöMELHJXQRZHJR XNïDG VSHïQLD]DïRĝHQLDSU]HGVWDZLRQHZWDEHOL Tabela 25.1. ']LDïDQLHSHïQHJRVXPDWRUD XZ]JOÚGQLRQRZV]\VWNLHNRPELQDFMHV\JQDïöZZHMĂFLRZ\FK
Przełącznik A
Przełącznik B
wyłączony
wyłączony
1
0
wyłączony
włączony
0
1
włączony
wyłączony
0
1
włączony
włączony
1
0
wyłączony
włączony
1
0
włączony
wyłączony
1
0
włączony
włączony
1
0
włączony
włączony
0
1
wyłączony
wyłączony
0
1
wyłączony
wyłączony
1
0
wyłączony
włączony
0
1
włączony
wyłączony
0
1
210
Wejście „przenieś”
Wejście „nie przenoś” Wyjście Suma = 1
Wejście „przenieś” = 1
Wejście „nie przenoś” = 1
Eksperyment 25. Rozbudowa sumatora
-DNZLG]LV]REZöG]EXGRZDïHPQDED]LHGZöFK SU]HïÈF]QLNöZ V]HĂFLRELHJXQRZHJR L WUöMELHJXQRZHJR3U]HïÈF]QLNLWDNLHVÈGRVWÚSQHZIRUPLH VWDELOQ\FKSU]\FLVNöZ1LHMHVWWRMHV]F]HFDï\XNïDG &KFÚGRSU]\FLVNöZGRGDÊGLRG\/('LQIRUPXMÈFH RW\PNWöU\]QLFKMHVWZFLVNDQ\ 0RG\ğNDFMÚWDNÈPRĝQDEDUG]RïDWZRZSURZDG]LÊ Z SU]\SDGNX SU]\FLVNX B Ľ WHUD] NRU]\VWDP\ ]WU]HFK]HVWDZöZVW\NöZ]DSRPRFÈNROHMQHJR ]HVWDZXPRJÚVWHURZDÊGLRGÈ/(''RGDQLHNROHMQ\FKVW\NöZGRSU]HïÈF]QLND$E\ïRE\QLHFREDUG]LHM SUREOHPDW\F]QH-XĝWHUD]NRU]\VWDP\]V]HĂFLX ELHJXQöZ&RSUDZGDLVWQLHMÈSU]HïÈF]QLNLRĂPLRELHJXQRZHDOHVÈRQHGRĂÊGURJLHFK\EDĝH]QDMG]LHV] ZMDNLPĂVHUZLVLHDXNF\MQ\PWDQLHHJ]HPSODU]H SRFKRG]ÈFH]&KLQ 3RJïÚEV]\P]DVWDQRZLHQLXSU]\SRPQLDïHPVRELH R LVWQLHQLX SHZQHJR SURJUDPLVW\ PLHV]NDMÈFHJRZ$QJOLLĽ*UDKDPD5RJHUVD-HVWWRRVRED NWöUDWDNMDNMDOXELïDPLJïöZNL*UDKDPNLONDODW WHPXVWZRU]\ïZïDVQÈZHUVMÚVXPDWRUDELQDUQHJR RSDUWHJRQDSU]HïÈF]QLNDFK1LHPRJïHP]QDOHěÊ MHJRVFKHPDWXDZLÚFVNRQWDNWRZDïHPVLÚ]QLP L RND]DïR VLÚ ĝH REDM ZSDGOLĂP\ QLH]DOHĝQLH RG VLHELHQDSRP\VïQLHPDOĝHLGHQW\F]QHJRREZRGX -HGQDNĝH*UDKDPRGZUöFLïIXQNFMHWZRU]ÈFHVXPÚ FRSR]ZROLïRQDSRGïÈF]HQLHGLRG\GRSU]HïÈF]QLND ]QDMGXMÈFHJRVLÚSROHZHMVWURQLH 7DNÈ ZHUVMÚ REZRGX SU]HGVWDZLRQR QD U\VXQNX -HVWRQDEDUG]LHM]ïRĝRQDRGSRSU]HGQLHMDOH W\PUD]HPZ\PDJDQHVÈW\ONRGZDSU]HïÈF]QLNL V]HĂFLRELHJXQRZH 0RĝHV]SRïÈF]\ÊZïDñFXFKGRZROQÈOLF]EÚWDNLFK VXPDWRUöZ PRĝHV]GRGDZDÊOLF]E\ELQDUQHRGRZROQ\FKUR]PLDUDFK 6XPDWRU]EXGRZDQ\SU]H] *UDKDPDPRĝHGRGDZDÊGZLHOLF]E\RĂPLRELWRZH GZXEDMWRZH 3RQDGWRMHJRSURWRW\SMHVWZVWDQLH UöZQLHĝZ\NRQ\ZDÊRSHUDFMÚG]LHOHQLD1LHVWHW\QLH SDPLÚWDP]DVDGGRW\F]ÈF\FKG]LHOHQLDOLF]EZV\VWHPLHGZöMNRZ\PDZLÚFSUDFÚQDGGRGDQLHPGR XU]ÈG]HQLDWDNLHMIXQNFMLSR]RVWDZLDP7RELH
Dalsze modyfikacje: inne opcje
Nie przeniesiono z poprzedniej operacji
A
Przeniesiono z poprzedniej operacji
B
Suma
Przenieś dalej
Wskaźnik stanu wejścia A
Nie przenoś dalej Wskaźnik stanu wejścia B
Rysunek 25.8. 3RSUDZLRQDZHUVMDSHïQHJRVXPDWRUD ]EXGRZDQHJRQDED]LHGZöFKSU]HïÈF]QLNöZ WDNLH UR]ZLÈ]DQLH]ZDOQLDMHGHQELHJXQSU]HïÈF]QLND]QDMGXMÈFHJR VLÚSROHZHMVWURQLHFRSR]ZDODQDGRGDQLHZVNDěQLNöZ GLRGRZ\FK
Dalsze modyfikacje: inne opcje &]\PRĝQDMHV]F]HEDUG]LHMXSURĂFLÊREZöGVXPDWRUDZ\NRQDQHJRQDED]LHSU]HïÈF]QLNöZ"&]\OLF]ED Xĝ\ZDQ\FKELHJXQöZSU]HïÈF]QLNöZPRĝH]RVWDÊ ]PQLHMV]RQD"0RLP]GDQLHPQLH$OHFKFLDïE\PVLÚ P\OLÊ-HĝHOLZSDGQLHV]QDMDNLĂSRP\VïWRSRZLDGRPPQLHRW\P 1LHPRJÚRSU]HÊVLÚUR]ZLÈ]DQLXQDVWÚSXMÈFHM]DJDGNLĽF]\PRĝHP\SR]E\ÊVLÚEUDPHN25ZLGRF]Q\FKQDU\VXQNXbL]EXGRZDÊNRGHUQD ED]LHW\ONRLZ\ïÈF]QLHSU]HïÈF]QLNöZ"2F]\ZLĂFLH XNïDGWDNLPXVLDïE\SU]HWZDU]DÊOLF]EÚZSURZDG]RQÈZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\PDZ\QLNRSHUDFML SRZLQLHQE\ÊUöZQLHĝSU]HGVWDZLRQ\ZV\VWHPLH G]LHVLÚWQ\P3RZLQQRE\ÊWRPRĝOLZH=DZV]HJG\ ZLG]LV]QDVFKHPDFLHSURVW\XNïDGVNïDGDMÈF\VLÚ 211
]EUDPHNORJLF]Q\FK WDNLMDNQSXNïDGZLGRF]Q\ QDU\VXQNX WRPRĝHV]E\ÊQLHPDOSHZQ\ WHJRĝHMHJRG]LDïDQLHPRĝQDHPXORZDÊ]DSRPRFÈ SU]HïÈF]QLNöZ 7DNQDSUDZGÚMHVWWRGRĂÊïDWZH7DNLREZöGSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX
1LHVWHW\QLHZLG]ÚĝDGQHJRVSRVREXQDSRGïÈF]HQLH WHJRREZRGXGRVXPDWRUDZ\NRQDQHJRQDED]LH SU]HïÈF]QLNöZ3UREOHPSROHJDQDW\PĝHZWDNLPVXPDWRU]HSU]\FLVNLQLHVïXĝÈW\ONRLZ\ïÈF]QLH GRZSURZDG]DQLDF\IU7DNQDSUDZGÚWRZïDĂQLH SU]\FLVNLZ\NRQXMÈRSHUDFMHDU\WPHW\F]QH%\ïE\P ]DVNRF]RQ\JG\E\NWRĂ]EXGRZDïVXPDWRUSRWUDğÈF\Z\NRQ\ZDÊRSHUDFMHQDOLF]EDFKZV\VWHPLH G]LHVLÚWQ\P2F]\ZLĂFLHVXPDWRUWDNLPXVLDïE\E\Ê Z\NRQDQ\QDED]LHSU]HïÈF]QLNöZRUR]VÈGQHMOLF]ELH ELHJXQöZ1LHWZLHUG]ÚĝHMHVWWRQLHPRĝOLZHĽ SRP\VïRZRĂÊQLHNWöU\FKOXG]LQLH]QDJUDQLF 3DPLÚWDMRW\PĝH]DQLPQDVWDïDHUDQRZRF]HVQ\FKHOHNWURQLF]Q\FKNDONXODWRUöZLVWQLDï\PDV]\Q\ GRGDMÈFH PRJÈFHUöZQLHĝZ\NRQ\ZDÊRSHUDFMH PQRĝHQLD NWöUHVNïDGDï\VLÚZ\ïÈF]QLH]HOHPHQWöZ PHFKDQLF]Q\FK*G\E\Ă]DMU]DïGRZQÚWU]DWDNLHM PDV]\Q\WR]REDF]\ïE\ĂWDPV]DOHQLHVNRPSOLNRZDQ\XNïDGGěZLJQLL]ÚEDWHN2F]\ZLĂFLHXU]ÈG]HQLD WDNLHE\ï\SURMHNWRZDQH]DSRPRFÈRïöZNDQDNDUWFH SDSLHUXQLHLVWQLDï\ZWHG\NRPSXWHURZHWHFKQLNL ZVSRPDJDQLDSURMHNWRZDQLD
Rysunek 25.9. 2EZöGVNïDGDMÈF\VLÚ]SU]HïÈF]QLNöZ HPXOXMÈF\SUDFÚNRGHUD
6\JQDïZ\MĂFLRZ\JHQHURZDQ\SU]H]WHQREZöG PRĝQDSRGïÈF]\ÊGRZHMĂÊHOHNWURQLF]QHMZHUVML VXPDWRUD ]REDF]U\VXQHN 2F]\ZLĂFLHZLÈĝHVLÚWR]]DVWÈSLHQLHPPRGXïöZSU]HïÈF]QLNöZ ]DPRQWRZDQ\FKQDSï\WFH]HVWDZHPSU]HïÈF]QLNöZ W\SX6367'3'7L3'7
212
&RIQLMP\VLÚMHV]F]HEDUG]LHMĽGRF]DVöZPDV]\Q\ UöĝQLFRZHM&KDUOHVD%DEEDJHijD MHMSLHUZV]DF]ÚĂÊ ]RVWDïD]EXGRZDQDZURNX %\ïDWRPDV]\QDREOLF]HQLRZDQDED]LHNWöUHM%DEEDJHZ\P\ĂOLï SURMHNWVZRMHMPDV]\Q\DQDOLW\F]QHM0LDïDWRE\Ê SURJUDPRZDOQDPDV]\QDOLF]ÈFDRJöOQHJRVWRVRZDQLD0DMÈFZL]MÚFLHUSOLZRĂÊF]DVLRGSRZLHGQLÈ LORĂÊĂURGNöZğQDQVRZ\FKPRĝQD]G]LDïDÊQLHPDOĝHFXGD 7HUD]PDP]DPLDU]DMÈÊVLÚNROHMQ\PL]DJDGQLHQLDPLĽOLF]QLNDPLSLHUĂFLHQLRZ\PLLUHMHVWUDPLSU]HVXZDMÈF\PL7RSRVïXĝ\]DZVWÚSGRJïÚEV]HMDQDOL]\ ORVRZRĂFL1DNRQLHFRPöZLÚ]DVWRVRZDQLHUöĝQHJRURG]DMXF]XMQLNöZĽEÚG]LHWRRVWDWQLWHPDWSRUXV]RQ\ZWHMNVLÈĝFH
Eksperyment 25. Rozbudowa sumatora
Eksperyment 26. Ruchome pierścienie /LF]QLNSLHUĂFLHQLRZ\MHVWOLF]QLNLHPNWöU\FKDUDNWHU\]XMHVLÚķGHNRGRZDQ\PV\JQDïHPZ\MĂFLRZ\Pĵ 2]QDF]DWRĝHMHGQRF]HĂQLHPRĝHE\ÊDNW\ZQHW\ONR MHGQRZ\MĂFLHWHJRXNïDGX1DSRF]ÈWNXDNW\ZRZDQ\ MHVWSLQNWöUHPXSU]\SLVDQRZDUWRĂÊQDVWÚSQLH NROHMQRDNW\ZRZDQHVÈSLQ\NWöU\PSU]\SLVDQR NROHMQHZDUWRĂFL&\NOSRZWDU]DVLÚDXWRPDW\F]QLH 'ODSRUöZQDQLDOLF]QLNELQDUQ\FKDUDNWHU\]XMHVLÚ ķNRGRZDQ\PV\JQDïHPZ\MĂFLRZ\Pĵ,QQ\PLVïRZ\ QDZ\MĂFLDFKSRGDZDQDMHVWNRPELQDFMDV\JQDïöZZ\VRNLFKLQLVNLFKUHSUH]HQWXMÈFDOLF]EÚZNRG]LHGZöMNRZ\P %ÚGÚ NRU]\VWDÊ ] OLF]QLND SLHUĂFLHQLRZHJR +&8NïDGWHQMHVWQD]\ZDQ\OLF]QLNLHPGHNDGRZ\PĽPRĝHOLF]\ÊGRG]LHVLÚFLX WDNQDSUDZGÚMHVWWR]DNUHVRGGR 3ODQXMÚ]DVWRVRZDÊ JRZGZöFKUöĝQ\FKJUDFKVSUDZG]DMÈF\FKUHĠHNV :MHGQHMEÚG]LHRQVïXĝ\ïGR]DSDODQLDNROHMQ\FK GLRG/('DZGUXJLHMSRVïXĝ\GR]DSDODQLDGLRG /('ZNROHMQRĂFLORVRZHM
Demonstracja działania licznika pierścieniowego %DUG]RïDWZRMHVW]DGHPRQVWURZDÊG]LDïDQLHOLF]QLND SLHUĂFLHQLRZHJR:\VWDUF]\SRGïÈF]\ÊGRMHJRG]LHVLÚFLXZ\MĂÊGLRG\/('DQDVWÚSQLHVWHURZDÊSUDFÈ RPDZLDQHJRXNïDGX]DSRPRFÈG]LDïDMÈFHJRSRZROLXNïDGX]HJDURZHJR:\NRQXMÈFHNVSHU\PHQW\ RGNU\ïHPĝHNODV\F]QDELSRODUQDZHUVMDXNïDGX ]HJDURZHJRJHQHUXMHV\JQDïREDUF]RQ\WDNLPL ]DNïöFHQLDPLĝHOLF]QLNSLHUĂFLHQLRZ\EDUG]RF]ÚVWR LQWHUSUHWXMHMHGHQLPSXOVMDNRGZD3UDZGRSRGREQLH SUREOHPWHQUR]ZLÈ]DïE\NRQGHQVDWRUZ\UöZQXMÈF\
26
DOHZROÚ]DVWRVRZDÊXNïDG]HJDURZ\NWöU\ JHQHUXMH]QDF]QLHPQLHM]DNïöFHñ&KDUDNWHU\]XMH VLÚRQWDNÈVDPÈNRQğJXUDFMÈ]ïÈF]\MDNVWDUV]\ XNïDGDOHJHQHUXMHF]\VW\V\JQDïZ\MĂFLRZ\ NRPSDW\ELOQ\]XNïDGDPLORJLF]Q\PL
Uwaga: niekompatybilność układu zegarowego 3U]HFKRZXM XNïDG\ ]HJDURZH L VWDUH ZRGG]LHOQ\FKSXGHïNDFK:\JOÈGDMÈRQHWDNVDPR LG]LDïDMÈZSRGREQ\VSRVöEDOHZ\MĂFLHXNïDGX PRĝHGRVWDUF]\ÊSUÈGRQLĝV]\PQDWÚĝHQLX 6\JQDïZ\MĂFLRZ\WHJRXNïDGXPRĝHE\ÊVNLHURZDQ\ GRLQQ\FKXNïDGöZORJLF]Q\FKOXESRMHG\QF]HMGLRG\ /('1LHSUöEXMSRGïÈF]DÊJRGRSU]HNDěQLND 8NïDGJHQHUXMHF]\VWV]\V\JQDïZ\MĂFLRZ\ DOHMHJRZDGÈMHVWWRĝHPDRQZ\ĝV]HZ\PDJDQLDGRW\F]ÈFHV\JQDïXZHMĂFLRZHJR1SPXVLV] XZDĝDÊQDSRMHPQRĂÊNRQGHQVDWRUDVSU]ÚJDMÈFHJR MHĝHOLSU]HFKRG]LSU]H]QLHJRV\JQDïLGÈF\GR ZHMĂFLDXNïDGX]HJDURZHJR .UöWNLVNRNQDSLÚFLD PRĝHVSUDZLÊĝHXNïDG]E\WZF]HĂQLHVNRñF]\F\NO SUDF\1LH]QDMG]LHV]W\FKLQIRUPDFMLZQRFLHNDWDORJRZHMĽZ\QLNDMÈRQH]PRLFKREVHUZDFML
Irytująca kolejność pinów 1DU\VXQNXSU]HGVWDZLïHPVFKHPDWREZRGX GHPRQVWUXMÈFHJRG]LDïDQLHOLF]QLNDSLHUĂFLHQLRZHJR 7DNMDNZF]HĂQLHMGLRG\/('R]QDF]DP]DSRPRFÈ ĝöïW\FKRNUÚJöZĽQDVFKHPDFLHEUDNXMHPLHMVFD QDZVWDZLHQLHZïDĂFLZ\FKV\PEROL-HĝHOLNRU]\VWDV] ] GLRG NWöUH QLH SRVLDGDMÈ ZEXGRZDQ\FK UH]\VWRUöZRJUDQLF]DMÈF\FKWRSDPLÚWDMRW\PĝH
213
PXVLV]SRGïÈF]\ÊGRQLFKUH]\VWRUVDPRG]LHOQLH :WDNLPSU]\SDGNXNRQLHF]QHEÚG]LHSRGïÈF]HQLH W\ONRMHGQHJRUH]\VWRUDSRQLHZDĝZGDQHMFKZLOL PRĝHĂZLHFLÊW\ONRMHGQDGLRGD/('
8ZKǯDJF 8ZKǯDJF 8ZKǯDJF
7555
220 Ω
0,01 μF
74HC4017
W miejsce żółtych okręgów wstaw diody LED
0,1 μF
100 kΩ 10 kΩ
1 μF
10 kΩ
8ZKǯDJF
Niezbędne jest zastosowanie tylko jednego rezystora, ponieważ jednocześnie może świecić tylko jedna dioda LED
Rysunek 26.1. 3URVW\REZöGGHPRQVWUXMÈF\G]LDïDQLHOLF]QLND GHNDGRZHJR+&bVWHURZDQHJR]DSRPRFÈLPSXOVöZ RQLVNLHMF]ÚVWRWOLZRĂFLGRVWDUF]DQ\FKGRZHMĂFLD]HJDUD SLQ\ UHVHWLXUXFKRP]ZDUWR]PDVÈ
=ZUöÊXZDJÚQDSLQQXPHUXNïDGXOLF]QLND'R WHJR]ïÈF]DQLHSRGïÈF]RQRGLRG\/('6W\NWHQ ]ZDUWREH]SRĂUHGQLR]PDVÈĽMHVWWRSLQ]DVLODMÈF\
8ZKǯDJF
-JD[OJLEFLBEPXZ
8ZKǯDJF
8ZKžDJB
5 V DC stabilizowane
7%$
8ZKǯDJF 3FTFU 8FKǯDJF [FHBSB VSVDIPN 1S[FOJFǯ
"LUZXPXBOF XZTPLJNTZHOBFN ;CPD[F OBSBTUBKŕDF "LUZXPXBOF OJTLJNTZHOBFN "LUZXPXBOF XZTPLJNTZHOBFN
8ZKǯDJF 8ZKǯDJF
8ZKžDJB
8ZKǯDJF
)$ Rysunek 26.2. .RQğJXUDFMD]ïÈF]\XNïDGX+& MHVWWROLF]QLNSLHUĂFLHQLRZ\DZLÚFMHJRZ\MĂFLDQLHVÈ NRGRZDQHĽV\JQDïPRĝHE\ÊJHQHURZDQ\W\ONRQDMHGQ\P ]ïÈF]XZSU]HFLZLHñVWZLHGRZ\MĂÊNRGRZDQ\FKJG]LHV\JQDï Z\MĂFLRZ\SRGDZDQ\MHGQRF]HĂQLHQDNLONX]ïÈF]DFKWZRU]\ NRGELQDUQ\ XNïDGWHQQD]\ZDP\GHNDGRZ\PSRQLHZDĝPD RQG]LHVLÚÊZ\MĂÊ
0öJïE\ĂXPLHĂFLÊGLRG\ZGROQHMF]ÚĂFLSï\WNLSURWRW\SRZHMLSRGïÈF]\ÊMHZHZïDĂFLZHMNROHMQRĂFL]D SRPRFÈSU]HZRGöZĽWDNLHUR]ZLÈ]DQLHVXJHURZDïHP&LSRGF]DVWHVWRZDQLDGHNRGHUDZHNVSHU\PHQFLH-HGQDNĝHFKFÈF]DVWRVRZDÊWHQXNïDG ZSURMHNFLHRNWöU\PP\ĂOÚEÚG]LHP\SRWU]HERZDÊ FDïHMGRVWÚSQHMSRZLHU]FKQLSï\WNLGR]DLQVWDORZDQLD NROHMQ\FKF]LSöZ7DNQDSUDZGÚGLRG\/('WU]HED EÚG]LH]DLQVWDORZDÊQDGUXJLHMSï\WFHSURWRW\SRZHM ']LÚNLWDNLHPXUR]ZLÈ]DQLXEÚG]LHV]PöJïSU]HSURZDG]LÊGRQLFKSU]HZRG\RGOLF]QLNDMDNSRND]DQR QDU\VXQNX3RïÈF]HQLDR]QDF]RQRUöĝQ\PL NRORUDPLFR]ZLÚNV]DF]\WHOQRĂÊU\VXQNX
-HĝHOL Z\NRQDV] WHQ REZöG L SRGïÈF]\V] JR GR SUÈGXWR]REDF]\V]ĝHOLF]QLN]DSDODNROHMQHGLRG\RGSRZLDGDMÈFQDLPSXOV\JHQHURZDQHSU]H] XNïDG]HJDURZ\1LHVWHW\]ïÈF]DZ\MĂFLRZHXNïDGX +&QLHVÈXïRĝRQHZNROHMQRĂFLURVQÈFHM .ROHMQRĂÊ]ïÈF]\WHJRXNïDGXMHVWMHV]F]HEDUG]LHM SU]\SDGNRZDRGNRQğJXUDFML]ïÈF]\XNïDGXGHNRGHUD+&SU]HGVWDZLRQHJRZUR]G]LDOH 3U]HGVWDZLRQRMÈQDU\VXQNX 214
Eksperyment 26. Ruchome pierścienie
%JPEZ-&%[OBKEVKLJDFTJǒOBESVHJFKQZUDF EJPEZ QPELJD[POPEPXTQÓMOFKT[ZOZNBTZ EPLUÓSFK T[FSFHPXPXLJD[POPSF[ZTUPSPHSBOJD[BKLJDZm FMFNFOUZUFOJFTLJXJEPD[OFOBSZTVOLV
%JPEZ-&%NPȃFT[QPELJD[Zlj [BQPNPDLJQS[FXPEV UBǯNPXFHPMVCQPKFEZOD[ZDI QS[FXPEÓXQPLJD[FOJPXZDI
1LHVWHW\]PRMHJRGRĂZLDGF]HQLDZ\QLNDĝHPDïH ZW\NL]QDMGXMÈFHVLÚQDNRñFDFKSU]HZRGöZSRïÈF]HQLRZ\FKQLH]DSHZQLDMÈSHZQHJRSRïÈF]HQLD /HSV]\PUR]ZLÈ]DQLHPE\ïRE\]DVWRVRZDQLHSU]HZRGXWDĂPRZHJRGRNWöUHJRNRñFöZSU]\OXWRZDQR OLVWZ\JROGSLQöZ ]REDF]U\VXQHN
(OJB[EBQZULJ QSPUPUZQPXFK
Rysunek 26.3. 3RGïÈF]DQLHZHZïDĂFLZHMNROHMQRĂFLGLRG/(' GROLF]QLNDSLHUĂFLHQLRZHJR WHUD]GLRG\/('EÚGÈ]DSDODQH ZNROHMQRĂFLR]QDF]RQHMQXPHUDPLZLGRF]Q\PLQDU\VXQNX SRïÈF]HQLDR]QDF]RQHUöĝQ\PLNRORUDPLPRĝQDZ\NRQDÊ ]DSRPRFÈSU]HZRGXWDĂPRZHJROXENLONXSRMHG\QF]\FK SU]HZRGöZSRïÈF]HQLRZ\FK
0RĝHV]ZW\PPLHMVFXVWRVRZDÊJLÚWNLHSU]HZRG\SRïÈF]HQLRZH ]REDF]U\VXQHN 6WDUDMVLÚ VWRVRZDÊUöĝQRNRORURZHSU]HZRG\ĽXïDWZLWR SöěQLHMV]HĂOHG]HQLHSRïÈF]HñZ\NRQDQ\FKSRPLÚG]\Sï\WNDPL
Rysunek 26.5. 3U]HZöGWDĂPRZ\GRNWöUHJRNRñFöZ SU]\OXWRZDQROLVWZ\JROGSLQöZ SU]HZRG\]RVWDï\]DPLHQLRQH NROHMQRĂFLÈ]JRGQLH]HVFKHPDWHPZLGRF]Q\PQDU\VXQNX
%\ÊPRĝHQLJG\ZF]HĂQLHMQLHVSRWNDïHĂVLÚ]RNUHĂOHQLHPķOLVWZDJROGSLQĵ=DWU]\PDPVLÚZLÚFQD FKZLOÚDE\Z\MDĂQLÊWRSRMÚFLH
Podstawy dotyczące goldpinów
Rysunek 26.4. 'LRG\/(']DSRPRFÈSU]HZRGöZPRĝQD SRGïÈF]\ÊWDNDE\]DSDODï\VLÚZHZïDĂFLZHMNROHMQRĂFL NRPSRQHQW\XPLHV]F]RQHZJöUQHMF]ÚĂFLSï\WNLZLGRF]QHM QDIRWRJUDğLSR]ZDODMÈQDSU]HSURZDG]HQLHGHPRQVWUDFML G]LDïDQLDOLF]QLNDNWöUH]RVWDQLHRSLVDQHZGDOV]HMF]ÚĂFL WHJRSRGUR]G]LDïX
Demonstracja działania licznika pierścieniowego
3RMÚFLHķOLVWZDJROGSLQĵPRĝHZ\GDZDÊVLÚQLHMDVQH-HVWRQRXĝ\ZDQH]Z\NOHGRRNUHĂOHQLDFLHQNLHJRSODVWLNRZHJRSDVNDSRNWöUHJRREXVWURQDFK XPLHV]F]RQR]ZDUWH]HVREÈZW\NL ]REDF]U\VXQHN 3ODVWLNPRĝHE\ÊSU]HïDPDQ\ĽZWHQ VSRVöEPRĝHV]VWZRU]\ÊOLVWZ\RGRZROQHMOLF]ELH SLQöZ3LQ\WHSHZQLHWU]\PDMÈVLÚZRWZRUDFKSï\WNL SURWRW\SRZHM RLOHNXSLV]OLVWZÚQDNWöUHMXPLHV]F]RQRMHZRGVWÚSDFKbPP 3RMHG\QF]Hĝ\ï\ NDEODWDĂPRZHJRPRĝHV]SU]\OXWRZDÊGRSLQöZ ZRGSRZLHGQLHMNROHMQRĂFLĽ]PLHQLDMÈFW\PVDP\PLFKVHNZHQFMÚ
215
-HĝHOLFKFLDïE\ĂSRGïÈF]\ÊVWZRU]RQÈZWHQVSRVöEZW\F]NÚGRSï\WNLSHUIRURZDQHMWRPXVLDïE\Ă ]DLQVWDORZDÊZQLHMķJQLD]GRJROGSLQĵ&]DVDPLRED SU]HGVWDZLRQHNRPSRQHQW\VÈQD]\ZDQHZNDWDORJDFKG\VWU\EXWRUöZPLDQHPķOLVWZ\ĵFRPRĝH E\ÊP\OÈFH 1DU\VXQNXSRND]DQRGZLHOLVWZ\JROGSLQRUD] OLVWZÚJQLD]GJROGSLQ
ľ /LF]QLNNRGXMÈF\ELQDUQLHV\JQDïZ\MĂFLRZ\ EÚG]LHSU]HGVWDZLDÊOLF]EÚXWU]\PXMÈFQLVNLV\JQDïQDZV]\VWNLFKVZRLFKZ\MĂFLDFK /LF]QLNSLHUĂFLHQLRZ\Z\SRVDĝRQ\MHVWZ]ïÈF]HNWöUHPXSU]\SLVDQRZDUWRĂÊLQDW\P ]ïÈF]X]RVWDQLHSRGDQ\V\JQDïJG\OLF]QLN GRMG]LHGROLF]E\ ľ /LF]QLNSLHUĂFLHQLRZ\SRZWDU]DVZRMÈVHNZHQFMÚZQLHVNRñF]RQRĂÊĽGRSöNLEÚG]LHP\SRGDZDÊV\JQDïQD]ïÈF]H]HJDUD ľ 8NïDG+&Z]Z\F]DMQ\PWU\ELHSUDF\ Z\PDJD]ZDUFLD]PDVÈSLQöZUHVHWLXUXFKRP=ïÈF]HR]QDF]RQHHW\NLHWÈSU]HQLHĂ MHVWZ\MĂFLHPDZLÚFQLHPXVLP\]QLF]\P JRïÈF]\Ê:HMĂFLH]HJDUDUHDJXMHQD]PLDQÚV\JQDïX]QLVNLHJRQDZ\VRNLĽF]\OLQD QDUDVWDMÈFH]ERF]HV\JQDïXJHQHURZDQHJR SU]H]]HJDU
Rysunek 26.6. *ROGSLQ\RUD]LFKJQLD]GDVÈVSU]HGDZDQH ZSRVWDFLGïXJLFKSDVNöZNWöUHPRĝQDSU]HïDP\ZDÊ ZFHOXX]\VNDQLDQLH]EÚGQHMLORĂFLSLQöZOXEJQLD]G REDWH NRPSRQHQW\VÈVSU]HGDZDQHZIRUPLHķOLVWHZĵ NRPSRQHQW\ VÈZ\WZDU]DQHZUöĝQ\FKZHUVMDFKĽZJöUQ\PSUDZ\P URJXU\VXQNXSU]HGVWDZLRQRJQLD]GDR]ïÈF]DFK]DJLÚW\FKSRG NÈWHPSURVW\P
Podstawowe wiadomości na temat liczników pierścieniowych =DQLP]DMPLHP\VLÚPRG\ğNDFMÈREZRGXWHVWRZHJRFKFLDïE\PSRGVXPRZDÊQDMZDĝQLHMV]HZLDGRPRĂFLGRW\F]ÈFHOLF]QLNöZSLHUĂFLHQLRZ\FK ľ 8NïDG+&bMHVWOLF]QLNLHPGHNDGRZ\P SRVLDGDMÈF\PG]LHVLÚÊDNW\ZRZDQ\FKNROHMQR Z\MĂÊ ľ 8NïDGWHQPRĝQDQD]ZDÊOLF]QLNLHPSLHUĂFLHQLRZ\P ľ &]ÚVWRVSRW\NDVLÚOLF]QLNLSLHUĂFLHQLRZHZ\SRVDĝRQHZRVLHPG]LHVLÚÊDOERV]HVQDĂFLH Z\MĂÊ
216
ľ 6\JQDï Z\MĂFLRZ\ JHQHURZDQ\ QD ]ïÈF]X R]QDF]RQ\PHW\NLHWÈķSU]HQLHĂĵ]PLHQLDVWDQ ]QLVNLHJRQDZ\VRNLJG\OLF]QLN]PLHQLDZDUWRĂÊJHQHURZDQÈQDZ\MĂFLX] ]SRZURWHP QD=ïÈF]HSU]HQLHĂPRĝHE\ÊSRGïÈF]RQH GRZHMĂFLD]HJDUDNROHMQHJROLF]QLND:WHQ VSRVöEPRĝOLZHMHVWZ\ĂZLHWODQLHOLF]EZ]DNUHVLHRGbGR :WDNLïDñFXFKPRĝQDSRïÈF]\ÊZLÚNV]ÈOLF]EÚOLF]QLNöZ ľ 3RGDQLHV\JQDïXZ\VRNLHJRQD]ïÈF]Hreset ]PXV]DOLF]QLNGRSRQRZQHJRUR]SRF]ÚFLD OLF]HQLDRG ľ 1LHZV]\VWNLHOLF]QLNLSLHUĂFLHQLRZHVÈGHNDGRZHLQLHZV]\VWNLHOLF]QLNLGHNDGRZHQLHVÈ SLHUĂFLHQLRZH/LF]QLNLSLHUĂFLHQLRZHPDMÈ Z\MĂFLDNWöUHVÈDNW\ZRZDQHSRMHG\QF]R 8NïDG\WHPRJÈSRSURVWXUöĝQLÊVLÚOLF]EÈ Z\MĂÊ/LF]QLNGHNDGRZ\OLF]\RGGR /LF]QLNLWDNLHPRJÈE\ÊZ\SRVDĝRQHZHZVSRPQLDQHZF]HĂQLHMZ\MĂFLDDNW\ZRZDQHSRMHG\QF]R OXE Z Z\MĂFLD NRGXMÈFH V\JQDï ELQDUQLH:QRWDFKNDWDORJRZ\FKSLV]HVLÚ ĝHZ\MĂFLDOLF]QLNöZGHNDGRZ\FKNRGXMÈFH ELQDUQLHJHQHUXMÈOLF]E\G]LHVLÚWQHNRGRZDQHGZöMNRZR NRGHP%&' Eksperyment 26. Ruchome pierścienie
$E\XQLHPRĝOLZLÊJUDF]RZLZ\JUDQLHSRSU]H]FLÈJïHSU]\WU]\P\ZDQLHSU]\FLVNX]DVWRVXMHP\NROHMQ\ XNïDG]HJDURZ\G]LDïDMÈF\ZWU\ELHPRQRVWDELOQ\P 1RUPDOQLHQDZHMĂFLHXNïDGX]HJDURZHJRSRGDZDQ\ MHVWV\JQDïQLVNLFRSR]ZDODQDFLÈJïHVDPRF]\QQH XUXFKDPLDQLHNROHMQ\FKF\NOöZSUDF\]HJDUD-HĝHOL GRWHJRZHMĂFLDSRGïÈF]\P\SU]HïÈF]QLN]DSRĂUHGQLFWZHPNRQGHQVDWRUDVSU]ÚJDMÈFHJRWRNRQGHQVDWRUEÚG]LHSU]HSXV]F]DïW\ONRSRF]ÈWNRZÈ]PLDQÚ V\JQDïX]Z\VRNLHJRQDQLVNL ZWDNLHMNRQğJXUDFML XNïDG]HJDURZ\EÚG]LHG]LDïDïZWU\ELHPRQRVWDELOQ\PĽWDNVDPRMDNXNïDG]HJDURZ\ZHZïÈF]QLNX GRODPS\SU]HGVWDZLRQ\PZUR]G]LDOH :ïDĂFLZLHGREUDQ\NRQGHQVDWRUEÚG]LHZ\JïDG]DïZV]HONLHSU]HMĂFLRZHVNRNLLPSXOVöZVSRZRGRZDQHķRGVNDNLZDQLHPVW\NöZĵSU]HïÈF]QLND ]DJDGQLHQLHWR RSLVDïHPV]HU]HMZNVLÈĝFH(OHNWURQLND2GSUDNW\ki do teorii
1S[ZDJTLJ UFTUVKŕDF SFnFLT ,POUSPMB T[ZCLPžDJ
8FKžDJF
"TUBCJMOZ VLBE[FHBSPXZ
.POPTUBCJMOZ VLBE[FHBSPXZ
8ZKžDJF
8ZKžDJF 8FKžDJF [FHBSB
-JD[OJL QJFSǯDJFOJPXZ UFTUFS SFóFLTV
3FTFU
8FKžDJF [FHBSB
6SVDIPN[FHBS
0RĝHP\ VWZRU]\Ê XSURV]F]RQÈ ZHUVMÚ WHM JU\ :]ZLÈ]NX]W\PĝHSUDFXMHP\QDSï\WFHSURWRW\SRZHMQLHEÚG]LHP\ZVWDQLHXïRĝ\ÊGLRG/('QD SODQLHRNUÚJX=DPLDVWWHJRGLRG\XPLHĂFLP\ZSLRQRZHM NROXPQLH D JUDF] EÚG]LH PXVLDï ZFLVQÈÊ SU]\FLVNZPRPHQFLH]DSDOHQLDGLRG\]QDMGXMÈFHM VLÚQDVDP\PGROHSï\WNL2F]\ZLĂFLHMHĝHOLG\VSRQXMHV]RGSRZLHGQLÈLORĂFLÈZROQHJRF]DVXWRPRĝHV]XPLHĂFLÊGLRG\/('QDVDPRG]LHOQLHZ\NRQDQHMRNUÈJïHMREXGRZLH
1DU\VXQNXSU]HGVWDZLRQRVFKHPDWEORNRZ\ JU\
-JD[OJL QJFSǯDJFOJPXZ MJD[CB QSÓC
3FTFU
8FKžDJF [FHBSB
6SVDIPN[FHBS
:/DV9HJDVVSRW\NDVLÚJUÚZNWöUHMGLRG\/(' XPLHV]F]RQH QD SODQLH GXĝHJR RNUÚJX PLJDMÈ ZRNUHĂORQ\VSRVöE*UDF]PXVLZFLVQÈÊZRGSRZLHGQLPPRPHQFLHSU]\FLVNWDNDE\RNUHĂOLÊPRPHQW]DSDOHQLDGLRG\/(']QDMGXMÈFHMVLÚQDMEOLĝHM SU]\FLVNX*UDF]PDRJUDQLF]RQÈOLF]EÚSUöEDSR LFKZ\NRU]\VWDQLXPXVLZU]XFLÊNROHMQÈPRQHWÚ DE\JUDÊGDOHM
0XVLP\ ]DVWRVRZDÊ SU]HïÈF]QLN GZXELHJXQRZ\ W\SX'367OXE'3'7 ĽNRQGHQVDWRUPXVLE\Ê SRGïÈF]RQ\GRGRGDWQLHMV]\Q\]DVLODMÈFHMJG\SU]HïÈF]QLNEÚG]LHUR]ZDUW\:SU]HFLZQ\PUD]LHNRQGHQVDWRUQLHEÚG]LHJURPDG]LïïDGXQNXNWöU\PDE\Ê UR]ïDGRZDQ\SRZFLĂQLÚFLXSU]\FLVNX
6SVDIPN[FHBS
Tworzenie gry
-JD[OJL QJFSǯDJFOJPXZ MJD[CB [XZDJǒTUX
1S[ZDJTL QPOPXOJF VSVDIBNJBKŕDZ HSŢ Rysunek 26.7. 6FKHPDWEORNRZ\LOXVWUXMÈF\G]LDïDQLHXNïDGX
logicznego gry
Tworzenie gry
217
Dodatkowe funkcje
1DU\VXQNXSU]HGVWDZLRQRVFKHPDWJU\'\VSRQRZDïHPPDïÈLORĂFLÈPLHMVFDZLÚFQDVFKHPDFLH FDïNRZLFLH SRPLQLÚWR GLRG\ /(' =ïÈF]D OLF]QLNöZNWöUHPDMÈ]RVWDÊSRïÈF]RQH]NROHMQ\PLGLRGDPL/('R]QDF]RQRF\IUDPLZNRORUDFK ĝöïW\PF]HUZRQ\PL]LHORQ\P=DVWRVRZDQRWDNÈ VDPÈNRORU\VW\NÚMDNQDU\VXQNX
218
LƮ LƮ
'
)$
3FTFU ;FHBS 6SVDIPN
LƮ
'
$E\]DJUDÊNROHMQ\UD]WU]HEDZFLVQÈÊSU]\FLVN XUXFKDPLDMÈF\SRQRZQLHJUÚ3U]\FLVNWHQSRZRGXMHSRGDQLHZ\VRNLHJRV\JQDïXQD]ïÈF]DUHVHW ZV]\VWNLFKZVSRPQLDQ\FKZF]HĂQLHMOLF]QLNöZFR VSRZRGXMHUR]SRF]ÚFLHLFKSUDF\RG6\JQDïUHVHW QLZHOXMHHIHNWSRGDQLDZ\VRNLHJRV\JQDïXQD]ïÈF]H XUXFKDPLDMÈFH]HJDU
LƮ
'
'
' )$
)$
-DNZLG]LV]GRZ\NRQDQLDWHMJU\EÚG]LHV]SRWU]HERZDïWU]\G]LHVWXGLRG/('1DV]F]ÚĂFLHZG]LVLHMV]\FKF]DVDFKVÈRQHWDQLH&KLñVNLHGLRG\NXSLV] MXĝ]DNLONDQDĂFLHJURV]\]DV]WXNÚ/LF]QLNSLHUĂFLHQLRZ\PRĝH]DVLODÊW\ONRMHGQÈGLRGÚ/('ZLÚFGR NDĝGHMNROXPQ\GLRGPRĝQDSRGïÈF]\ÊV]HUHJRZR MHGHQUH]\VWRURJUDQLF]DMÈF\1LHPXVLV]NXSRZDÊ GURĝV]\FKGLRGZ\SRVDĝRQ\FKZHZEXGRZDQHUH]\VWRU\RJUDQLF]DMÈFH
'
'
'R]DNRñF]HQLDJU\Xĝ\ZDQ\MHVWWU]HFLOLF]QLNSLHUĂFLHQLRZ\GRNWöUHJRSRGïÈF]RQRG]LHVLÚÊF]HUZRQ\FKGLRG/('.RPSRQHQWWHQOLF]\LOHUD]\JUDF] ZFLVQÈïSU]\FLVN QLH]DOHĝQLHRGWHJRF]\Z\JUDï *G\OLF]QLNWHQGROLF]\RGbGR WRZ\MĂFLHNWöUHPX SU]\SLVDQRZDUWRĂÊ ]PLHQLVWDQV\JQDïXSRGDZDQHJRQD]ïÈF]DFKVWHUXMÈF\FKSUDFÈZV]\VWNLFK WU]HFKOLF]QLNöZ]QLVNLHJRQDZ\VRNLFRVSRZRGXMH ZVWU]\PDQLHSUDF\WU]HFKZVSRPQLDQ\FKF]LSöZ
LƮ
7%$ TUBCJMJ[PXBOF
LƮ
3FTFU
)$
3DWU]ÈF QD VFKHPDW EORNRZ\ ZLG]LV] ĝH JUDF] ]Z\FLÚĝDJG\EUDPND$1'Z\NU\MHĝHZFLĂQLÚFLHSU]\FLVNXQDVWÈSLïRUöZQRF]HĂQLH]]DSDOHQLHP RGSRZLHGQLHMGLRG\/('SU]H]OLF]QLNSLHUĂFLHQLRZ\ %UDPND$1'XUXFKDPLDNROHMQ\OLF]QLNSLHUĂFLHQLRZ\NWöU\Z\ĂZLHWODZ\QLN]DSRPRFÈZïDVQHJR ]HVSRïX]LHORQ\FKGLRG/('
Rysunek 26.8. 6FKHPDWJU\RSDUWHMQDOLF]QLNDFK SLHUĂFLHQLRZ\FK SLQ\WU]HFKOLF]QLNöZNWöUHPDMÈ]RVWDÊ SRGïÈF]RQHGRNROHMQ\FKGLRG/('R]QDF]RQR]DSRPRFÈ NRORURZ\FKF\IUĽNRORUF\IU\MHVWWRĝVDP\]NRORUHPGLRG\ /('
Eksperyment 26. Ruchome pierścienie
$E\VFKHPDW]DMPRZDïPQLHMPLHMVFDXNïDG\VFDORQHUR]PLHĂFLïHPZ]GïXĝSU]HNÈWQHM2F]\ZLĂFLH QDSï\WFHSURWRW\SRZHMWHF]LS\QDOHĝ\XPLHĂFLÊ MHGHQQDGGUXJLP -HĝHOLEÚG]LHV]EXGRZDïJUÚPRG\ğNXMÈFZ\NRQDQ\ ZF]HĂQLHMREZöGWHVWRZ\SDPLÚWDMRNRQLHF]QRĂFL RGïÈF]HQLDSLQöZSLHUZV]HJROLF]QLNDRQXPHUDFK bLbRGPDV\3RGïÈF]\ïHPMHGRPDV\ĝHE\ Z\ïÈF]\ÊIXQNFMÚUHVHWLXWU]\P\ZDÊFLÈJïÈDNW\ZQRĂÊWHVWRZDQHJRXNïDGXVFDORQHJR:REZRG]LH JU\]SLQöZUHVHWLXUXFKRPNRU]\VWDVLÚSRGF]DV UR]SRF]\QDQLDQRZHMJU\L]DWU]\P\ZDQLDMHMSR G]LHVLÚFLXUXQGDFK *RWRZHSï\WNLSURWRW\SRZHREZRGXSU]HGVWDZLRQR QDU\VXQNDFK bL QDQDVWÚSQHMVWURQLH
Grywalność 6]\ENRĂÊJU\PRĝHV]UHJXORZDÊ]DSRPRFÈSRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJR3RSHZQ\PF]DVLHPRĝHV] ]DVWÈSLÊSRWHQFMRPHWUGRVWURMF]\]HVWDZHPWU]HFK UH]\VWRUöZFKDUDNWHU\]XMÈF\FKVLÚVWDï\PRSRUHP HOHNWU\F]Q\PZUD]]SU]HïÈF]QLNDPLZREXGRZLH SRGïXĝQHMGZXU]ÚGRZHM7DNLHUR]ZLÈ]DQLH]DSHZQL WU]\VWRSQLHWUXGQRĂFLUR]JU\ZNL 3U]HWHVWRZDïHPG]LDïDQLH]WU]HPDUöĝQ\PL]HVWDZDPLSU]\FLVNöZ'RV]HGïHPGRZQLRVNXĝHREZöG G]LDïDSRSUDZQLH]NRQGHQVDWRUHPRSRMHPQRĂFL bP)SRGïÈF]RQ\PGRZHMĂFLDXNïDGX]HJDURZHJRG]LDïDMÈFHJRZWU\ELHPRQRVWDELOQ\P3LVDïHP ZF]HĂQLHMĝHPRĝHWRVSUDZLDÊSHZQHSUREOHP\ ZSU]\SDGNXXNïDGX-HĝHOLXNïDG]HJDURZ\ ]QDMGXMÈF\VLÚZ7ZRLPREZRG]LHQLH]DZV]HSUDZLGïRZRRGSRZLDGDQDZFLVNDQLHSU]\FLVNXDOER F]DVHPVNUDFDJHQHURZDQHLPSXOV\WRVSUöEXM]DVWRVRZDÊNRQGHQVDWRURZLÚNV]HMOXEPQLHMV]HMSRMHPQRĂFL0RĝHV]UöZQLHĝZ\PLHQLÊSU]HïÈF]QLN %DUG]RZDĝQ\MHVWF]DVWUZDQLDLPSXOVXJHQHURZDQHJRSU]H]XNïDG]HJDURZ\G]LDïDMÈF\ZWU\ELHPRQRVWDELOQ\P-HĝHOLLPSXOVEÚG]LHWUZDï]E\WGïXJR JUDF]EÚG]LHZVWDQLH]Z\FLÚĝ\ÊZFLVNDMÈFSU]\FLVNQDFKZLOÚSU]HG]DSDOHQLHPGROQHMGLRG\/(' =DVWRVRZDQLHUH]\VWRUDbN:LNRQGHQVDWRUDbPF VSUDZLĝHLPSXOVWHQEÚG]LHWUZDïRNRïR1/VHNXQG\ -HĝHOLFKFHV]DE\JUDE\ïDWUXGQLHMV]DWR]DVWRVXM UH]\VWRUbN:OXEbN:ĽLPSXOVEÚG]LHWUZDï RGSRZLHGQLR1/VHNXQG\OXE1/VHNXQG\
Tworzenie gry
219
Rysunek 26.9. Lewostronna sekcja gry opartej na licznikach SLHUĂFLHQLRZ\FK
220
Rysunek 26.10. 3UDZRVWURQQDVHNFMDJU\ĽSU]HZRG\ïÈF]È ]HVREÈRELHVHNFMH
Eksperyment 26. Ruchome pierścienie
Dalsze modyfikacje 8ZDĝDPĝHJUDE\ïDE\FLHNDZV]DJG\E\GLRG\ /('PLJDï\]H]PLHQQÈSUÚGNRĂFLÈ0RĝHZ\GDZDÊ VLÚWRWUXGQHGRRVLÈJQLÚFLDDOHZU]HF]\ZLVWRĂFL ZFDOHWDNLHQLHMHVW:UR]G]LDOHSRND]DïHP&L MDNPRĝQDSRïÈF]\Ê]DSRPRFÈEUDPNL;25V\JQDï\JHQHURZDQHSU]H]GZDXNïDG\]HJDURZHZFHOX Z\JHQHURZDQLDGěZLÚNXRQLHSU]HZLG\ZDOQHMF]ÚVWRWOLZRĂFL :\VWDUF]\ĝHVSRZROQLV]XNïDG\]HJDURZHSU]HGVWDZLRQHZWDPW\PUR]G]LDOHRNRïRbUD]\LSRGïÈF]\V]V\JQDïZ\MĂFLRZ\JHQHURZDQ\SU]H]EUDPNÚ ;25GRZHMĂFLDV\JQDïX]HJDUDVWHUXMÈFHJRSUDFÈOLF]QLND ZVSRPQLDQ\XNïDGQDOHĝ\SRGïÈF]\Ê ZPLHMVFHF]LSX]HJDURZHJRG]LDïDMÈFHJRZWU\ELHDVWDELOQ\P 1DSï\WFHSURWRW\SRZHMMHVW]DPDïRPLHMVFDDE\WR ]URELÊDOHZVSRPQLDQ\JHQHUDWRULPSXOVöZSVHXGRORVRZ\FKPRĝHV]XPLHĂFLÊQDRGG]LHOQHMSï\WFH LSU]HVïDÊV\JQDïGRJïöZQHMSï\WNL]DSRPRFÈSU]HZRGöZ GRGRGDWNRZHMSï\WNLEÚG]LHV]PXVLDïUöZQLHĝSRGïÈF]\ÊGRGDWQLLXMHPQ\ELHJXQ]DVLODQLD 8VWDZGZDSRWHQFMRPHWU\GRVWURMF]HWDNDE\GLRG\ ]DSDODï\VLÚLJDVï\ZVDW\VIDNFMRQXMÈF\&LÚVSRVöE &]\GLRG\Eï\VNDMÈQDSUDZGÚZVSRVöEORVRZ\" 1LHDOHPRĝHVLÚWDNZ\GDZDÊDZïDĂQLHRWRQDP FKRG]L:F]HĂQLHMF]\SöěQLHMGLRG\]DF]QÈRGSRF]ÈWNXVHNZHQFMÚEï\VNöZDOHMHĝHOLID]\V\JQDïöZ JHQHURZDQ\FKSU]H]XNïDG\]HJDURZHEÚGÈQLHFR SU]HVXQLÚWHZ]JOÚGHPVLHELHWRVHNZHQFMDJHQHURZDQDSU]H]REZöGEÚG]LHGïXĝV]D 7DNLREZöGZ\NRQDQ\QDSï\WFHSURWRW\SRZHMSRND]DQRQDU\VXQNX3RP\Vï]DF]HUSQLÚWR]REZRGXSU]HGVWDZLRQHJRQDU\VXQNX7\PUD]HP XNïDG\]HJDURZHSRïÈF]RQH]DSRPRFÈEUDPNL;25 VWHUXMÈSUDFÈOLF]QLNDGHNDGRZHJR
Dalsze modyfikacje
Rysunek 26.11. 3RP\Vï]DF]HUSQLÚW\]HNVSHU\PHQWX ĽF]\OLSRïÈF]HQLHSU]HVXQLÚW\FKID]RZRV\JQDïöZ JHQHURZDQ\FKSU]H]Z\MĂFLDGZöFKXNïDGöZ]HJDURZ\FK ]DSRPRFÈEUDPNL;25Ľ]DVWRVRZDQRDE\JUDF]RGQLöVï ZUDĝHQLHĝHSUÚGNRĂÊPLJDQLDGLRG/(']PLHQLDVLÚORVRZR
221
A mikrokontroler? *ïöZQ\PSUREOHPHPZ\QLNDMÈF\P]RSDUFLDREZRGXJU\QDPLNURNRQWUROHU]HMHVWWRĝHPLNURNRQWUROHUPXVLDïE\G\VSRQRZDÊWU]\G]LHVWRPDZ\MĂFLDPL VWHUXMÈF\PLZV]\VWNLPLGLRGDPL/('$OHF]\DE\ QDSHZQR"7DNQDSUDZGÚGRJU\SRWU]HEXMHV]W\ONR G]LHVLÚFLXĝöïW\FKGLRG/('/LF]EDSUöERUD]Z\QLN PRĝHE\ÊZ\ĂZLHWODQ\QDHNUDQLHFLHNïRNU\VWDOLF]Q\P*G\E\PLNURNRQWUROHUQLHPöJïEH]SRĂUHGQLR VWHURZDÊG]LHVLÚFLRPDGLRGDPL/('WRPRĝQDWR ]URELÊ]DSRPRFÈXNïDGXGHNRGHUD'HNRGHUNRQZHUWXMÈF\V\JQDïELQDUQ\QDG]LHVLÚWQ\Z\PDJDïE\ W\ONRF]WHUHFKOLQLLVWHUXMÈF\FK2F]\ZLĂFLHPLNURNRQWUROHUPXVLDïE\VWHURZDÊGHNRGHUHP]DSRPRFÈ NRGXELQDUQHJR :FLĂQLÚFLHSU]\FLVNXSU]H]JUDF]DPRĝHE\ÊVSUDZG]DQH]DSRPRFÈSU]HUZDQLD$OHGRWHJRPRĝH &LVLÚUöZQLHĝSU]\GDÊIXQNFMDNWöUDVSUDZLĝHPLNURNRQWUROHUEÚG]LHLJQRURZDïZFLĂQLÚFLHSU]\FLVNX MHĝHOLJUDF]]URELWRSU]HG]DSDOHQLHPGLRG\/(' NWöUHMSU]\SLVDQRZDUWRĂÊ=E\WZF]HVQHZFLĂQLÚFLHSU]\FLVNXMHVWWDNQDSUDZGÚSUöEÈRV]XVWZD
7DNJUÚGDVLÚZ\NRQDÊQDED]LHPLNURNRQWUROHUD UHGXNXMÈFOLF]EÚXNïDGöZVFDORQ\FK]QDMGXMÈF\FK VLÚZMHMREZRG]LH8ZDĝDPMHGQDNĝHXUXFKRPLHQLHWDNLHMZHUVMLJU\E\ïRE\RZLHOHWUXGQLHMV]HĽ WUXGQRE\ïRE\QDSLVDÊRGSRZLHGQLSURJUDP.RG SURJUDPXEÚG]LHPXVLDïHPXORZDÊG]LDïDQLHUöĝQ\FKF]LSöZ3URJUDPPXVL]DSDODÊGLRG\/('ZNROHMQRĂFLSVHXGRORVRZHMSR]DSDOHQLXNDĝGHM]GLRG PLNURNRQWUROHUPXVLVSUDZG]LÊF]\Xĝ\WNRZQLNQLH ZFLVQÈïNWöUHJRĂ]GZöFKSU]\FLVNöZ3RQDGWRJUD PXVL]RVWDÊSU]HUZDQDSRSU]HNURF]HQLXGRSXV]F]DOQHMOLF]E\SUöE3URJUDPPXVLWDNĝHXDNWXDOQLDÊ GDQHZ\ĂZLHWODQHQDHNUDQLH/&'RUD]UHDJRZDÊQD UHJXODFMHGRNRQ\ZDQHSU]H]Xĝ\WNRZQLND]DSRPRFÈSRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJRĽV\JQDïZHMĂFLRZ\ PXVL]RVWDÊSU]HNV]WDïFRQ\QD]PLHQQÈZSï\ZDMÈFÈQDSUDFÚZHZQÚWU]QHJR]HJDUD1LHNWöUH]W\FK ]DGDñPRĝQDZ\NRQDÊ]DSRPRFÈSU]HUZDñDOH PXVLV]QDSLVDÊREVïXJXMÈF\MHNRG &]DVDPLïDWZLHMMHVWSRïÈF]\Ê]HVREÈXNïDG\VFDORQH7DNF]\LQDF]HMSRGF]DVJU\ZROÚSDWU]HÊQD PLJDQLHWU]\G]LHVWXNRORURZ\FKGLRG/('QLĝQD Z\ĂZLHWODF]FLHNïRNU\VWDOLF]Q\
:LÚNV]RĂÊPLNURNRQWUROHUöZREVïXJXMÈF\FKMÚ]\NL SURJUDPRZDQLDZ\VRNLHJRSR]LRPXWDNLHMDN&OXE %$6,&EÚG]LHZ\SRVDĝRQDZJHQHUDWRUOLF]ESVHXGRORVRZ\FK']LÚNLWHPXQLHEÚG]LHV]PXVLDïVWRVRZDÊXNïDGöZ]HJDURZ\FKSRïÈF]RQ\FK]DSRPRFÈ EUDPNL;256]\ENRĂÊJU\EÚG]LHV]PöJïUHJXORZDÊ]DSRPRFÈSRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJRSRGïÈF]RQHJRGR]ïÈF]DZHMĂFLRZHJRZ\SRVDĝRQHJR ZSU]HWZRUQLNDQDORJRZRF\IURZ\
222
Eksperyment 26. Ruchome pierścienie
Eksperyment 27. Przesuwanie bitów /LF]QLNZ\SRVDĝRQ\ZQLHNRGRZDQHZ\MĂFLDPRĝH E\ÊXĝ\W\ZREZRGDFKJLHULZ\ĂZLHWODF]DFKEï\VNDMÈF\FKGLRGDPL/('-HGQDNQLHZV]ÚG]LHSU]\GDVLÚ IXQNFMD]DSDODQLDSRMHG\QF]RNROHMQ\FKGLRG/(' &]DVDPLSU]\GDWQHPRĝHE\ÊRNUHĂOHQLHZïDVQHM VHNZHQFML .RPSRQHQW]DSRPRFÈNWöUHJRPRĝQDZ\NRQDÊ WDNÈRSHUDFMÚMHVWQD]\ZDQ\UHMHVWUHPSU]HVXZDMÈF\P'ODF]HJRZDUWRVLÚ]DLQWHUHVRZDÊW\PNRPSRQHQWHP"-DNZSUDNW\FHPRĝQDJR]DVWRVRZDÊ" 3U]HGVWDZLÚ&LRGSRZLHG]LQDWHS\WDQLDDOHQDMSLHUZFKFLDïE\PĝHE\ĂZ\NRQDïREZöGNWöU\EÚG]LHVWHURZDïSUDFÈUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJRZQDV]\PNROHMQ\PHNVSHU\PHQFLH2EZöGJHQHUXMH F]\VWHLPSXOV\RRNUHĂORQHMGïXJRĂFL:SRGREQ\ VSRVöEG]LDïDïPRQRVWDELOQ\XNïDG]HJDURZ\ ]DVWRVRZDQ\ZSRSU]HGQLPHNVSHU\PHQFLH ]REDF]U\VXQHN
Żadnych stuków =DJDGQLHQLD]ZLÈ]DQH]JHQHURZDQLHPVWXNöZSU]H] SU]HïÈF]QLNLRPöZLïHPZNVLÈĝFH(OHNWURQLND2G praktyki do teorii-HVWWRNïRSRWOLZDZïDĂFLZRĂÊSROHJDMÈFDQDSRUXV]DQLXVLÚPHFKDQLF]Q\FKVW\NöZ SU]HïÈF]QLNöZSU]H]NUöWNÈFKZLOÚSRLFK]ZDUFLXOXE UR]ZDUFLX8NïDG\F\IURZHVÈEDUG]RF]XïHQD]PLDQ\V\JQDïXLPRJÈQDQLHV]\ENRRGSRZLDGDÊĽ PRJÈRQHLQWHUSUHWRZDÊZLEUDFMHVW\NöZMDNRZLHORNURWQHZïÈF]DQLHLZ\ïÈF]DQLHSU]HïÈF]QLND
27
6WXNLJHQHURZDQHSU]H]SU]HïÈF]QLNLQLHE\ï\GRW\FKF]DVSUREOHPDW\F]QHSRQLHZDĝQLHVWRVRZDïHPSU]HïÈF]QLNöZDQLSU]\FLVNöZGRZ\V\ïDQLD LPSXOVöZGR]OLF]DMÈFHJRMHXNïDGXVFDORQHJR1D SU]\NïDGZREZRG]LHSU]HGVWDZLRQ\PQDU\VXQNX bOLF]QLNLE\ï\VWHURZDQH]DSRPRFÈXNïDGX]HJDURZHJRG]LDïDMÈFHJRZWU\ELHDVWDELOQ\P 'RVSUDZG]HQLDG]LDïDQLDUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR SRGPLRWXQDV]HJRHNVSHU\PHQWX QLH]EÚGQHEÚG]LH JHQHURZDQLHLPSXOVöZUÚF]QLH]DSRPRFÈSU]HïÈF]QLND1LH]EÚGQHEÚG]LH]DVWRVRZDQLHSU]HïÈF]QLND NWöUHJRVW\NLQLHEÚGÈZSDGDÊZZLEUDFMH
Specyfika :PRMHMSRSU]HGQLHMNVLÈĝFHZFHOXUHGXNFMLSUREOHPöZ]ZLÈ]DQ\FK]RGVNDNXMÈF\PLVW\NDPLSU]HïÈF]QLNDVWRVRZDïHPGZLHEUDPNL125OXEGZLH EUDPNL1$1'.RPSRQHQW\WHWZRU]ÈFSU]HU]XWQLN ELVWDELOQ\UR]ZLÈ]XMÈRSLVDQ\ZF]HĂQLHMSUREOHP -HGQDNZROÚZW\PFHOXXĝ\ÊXNïDGX]HJDURZHJR &]LSWDNLJHQHUXMHLPSXOVRRNUHĂORQ\PF]DVLHWUZDQLDFRPRĝHP\]DVWRVRZDÊZSUDNW\FH 2EZöGSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX0XVLDïHP ]DVWRVRZDÊGZXELHJXQRZ\SU]HïÈF]QLNSRQLHZDĝ ZVZRLPGRP\ĂOQ\PķJöUQ\PĵSRïRĝHQLXXWU]\PXMHGRGDWQLïDGXQHNQDNRQGHQVDWRU]HVSU]ÚJDMÈF\PbP)3LQZHMĂFLRZ\XNïDGX]HJDURZHJR R]QDF]RQ\QXPHUHP MHVWUöZQLHĝSRGïÈF]RQ\GR GRGDWQLHJRELHJXQD]DVLODQLD]DSRĂUHGQLFWZHPUH]\VWRUDSRGFLÈJDMÈFHJRbN:1LFQLHG]LHMHVLÚGRSöNLQDSLQZHMĂFLRZ\SRGDZDQ\MHVWZ\VRNLV\JQDï
223
(V[JLQS[ZDJTLPXZ UZQV41%5
,POEFOTBUPS TQS[ŢHBKŕDZ
'
3F[ZTUPS QPEDJŕHBKŕDZ
LƮ
LƮ
LƮ '
'
Rysunek 27.1. 3RGVWDZRZ\REZöGJHQHUXMÈF\F]\VWHLPSXOV\ RRNUHĂORQHMGïXJRĂFL LPSXOVöZW\FKPRĝQDXĝ\ÊZFHOX QLZHORZDQLDSUREOHPöZ]ZLÈ]DQ\FK]RGVNDNXMÈF\PLVW\NDPL SU]HïÈF]QLND
:FLĂQLÚFLHJX]LNDSRZRGXMHX]LHPLHQLHNRQGHQVDWRUDVSU]ÚJDMÈFHJR7R]NROHLSRZRGXMH]PLDQÚ V\JQDïXSRGDZDQHJRQDZHMĂFLHXNïDGX]HJDURZHJRĽV\JQDïMHVWĂFLÈJDQ\SU]H]F]DVZ\VWDUF]DMÈF\QDXUXFKRPLHQLHXNïDGX]HJDURZHJRZWU\ELH PRQRVWDELOQ\P8PLHV]F]HQLHZREZRG]LH]HJDUD UH]\VWRUDbN:LNRQGHQVDWRUDbP)SURZDG]L GRJHQHURZDQLDLPSXOVöZWUZDMÈF\FKPQLHMZLÚFHM ÊZLHUÊVHNXQG\:W\PF]DVLHLJQRURZDQHVÈMDNLHNROZLHNUXFK\VW\NöZSU]HïÈF]QLND ľ 6\JQDïJHQHURZDQ\SU]H]XNïDG]HJDURZ\ PXVLWUZDÊGïXĝHMQLĝZLEUDFMHVW\NöZSU]HïÈF]QLND:SUDNW\FHZLEUDFMHWHQLHWUZDMÈ GïXĝHMQLĝNLONDPLOLVHNXQG 8NïDG]HJDURZ\JG\VNRñF]\JHQHURZDQLHLPSXOVXPRĝH]RVWDÊSRQRZQLHXUXFKRPLRQ\JG\E\QD MHJRZHMĂFLX]RVWDïSRGDQ\V\JQDïRQLVNLPVWDQLH :SUDNW\FH QDZHWJG\E\Xĝ\WNRZQLNQDGDOZFLVNDï SU]\FLVN NRQGHQVDWRUVSU]ÚJDMÈF\EORNXMHSU]HSï\Z SUÈGXVWDïHJRDUH]\VWRUSRGFLÈJDMÈF\XWU]\PXMH Z\VRNLV\JQDïQDZHMĂFLXXNïDGX]HJDURZHJR
224
ľ *G\JX]LNMHVWQDGDOSU]\WU]\P\ZDQ\SR]DNRñF]HQLXJHQHURZDQLDLPSXOVXSU]H]XNïDG ]HJDURZ\U]HF]RQ\XNïDGLJQRUXMHIDNWZFLĂQLÚFLDJX]LND=HJDUNRñF]\F\NOSUDF\LQLH JHQHUXMHNROHMQHJRLPSXOVX 7HUD]Z\REUDěVRELHV\WXDFMÚZNWöUHMXĝ\WNRZQLN ]ZDOQLDJX]LN]DQLPXNïDG]HJDURZ\VNRñF]\VZöM F\NOSUDF\.RQGHQVDWRUMHVWQDW\FKPLDVWïDGRZDQ\DUH]\VWRUSRGFLÈJDMÈF\GDOHMXWU]\PXMHZ\VRNL V\JQDïQDZHMĂFLXXNïDGX]HJDURZHJR ľ -HĝHOLJX]LN]RVWDQLH]ZROQLRQ\]DQLPXNïDG ]HJDURZ\VNRñF]\JHQHURZDÊLPSXOVWRMHJR F\NOSUDF\QLH]RVWDQLHSU]HUZDQ\DLPSXOV Z\MĂFLRZ\]RVWDQLHZ\JHQHURZDQ\ZFDïRĂFL 'RQLHSUDZLGïRZHMSUDF\REZRGXPRĝHGRMĂÊW\ONR ZSU]\SDGNXJG\JX]LN]RVWDQLH]ZROQLRQ\ZFKZLOL JG\XNïDG]HJDURZ\NRñF]\JHQHURZDQLHLPSXOVX *G\E\ZWHMFKZLOLVW\NLUR]ZLHUDQHJRSU]HïÈF]QLND ZLEURZDï\WRXNïDG]HJDURZ\PöJïE\]RVWDÊXUXFKRPLRQ\SRQRZQLH ľ 8NïDG]HJDURZ\SRZLQLHQJHQHURZDÊNUöWNL LPSXOV WUZDMÈF\ÊZLHUÊVHNXQG\OXEPQLHM OXEZ]JOÚGQLHGïXJLLPSXOV WUZDMÈF\SU]\QDMPQLHMMHGQÈVHNXQGÚ 7RGUXJLHUR]ZLÈ]DQLH ]DSRELHJQLHSUREOHPRPVSRZRGRZDQ\PZLEUDFMDPLVW\NöZUR]ZLHUDQHJRSU]HïÈF]QLND 'LRGDZLGRF]QDQDVFKHPDFLH]RVWDïDSRGïÈF]RQD GRZ\MĂFLDXNïDGX]HJDURZHJRZFHOX]DGHPRQVWURZDQLDMHJRG]LDïDQLD:]DOHĝQRĂFLRG]DVWRVRZDQLD GRZ\MĂFLDXNïDGX]HJDURZHJRPRĝQDSRGïÈF]\Ê NROHMQ\NRQGHQVDWRUVSU]ÚJDMÈF\SU]HND]XMÈF\NUöWNLHLPSXOV\GRGDOV]HMF]ÚĂFLREZRGX NRQGHQVDWRU XQLHPRĝOLZLDïE\SU]HSï\ZSUÈGXVWDïHJRSRPLÚG]\ F]ÚĂFLDPLREZRGX
Eksperyment 27. Przesuwanie bitów
1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRJRWRZ\REZöGQD Sï\WFHSURWRW\SRZHM
Demonstracja działania rejestru przesuwającego -HVWHĂP\MXĝJRWRZLGRWHVWRZDQLDG]LDïDQLDUHMHVWUX SU]HVXZDMÈFHJR8NïDGZLGRF]Q\QDVFKHPDFLH MHVWSRGREQ\GRXNïDGXSU]H]QDF]RQHJRGRVWHURZDQLDOLF]QLNDSLHUĂFLHQLRZHJR ]REDF]U\VXQHN 7\PUD]HPLPSXOV\EÚG]LHP\JHQHURZDÊUÚF]QLH]D SRPRFÈSU]\FLVNXSRGïÈF]RQHJRGRREZRGXOLNZLGXMÈFHJRVWXNLSRZRGRZDQHZLEUDFMDPLMHJRVW\NöZ=ZUöÊXZDJÚQDWRĝHSRQRZQLHNRU]\VWDP ]XNïDGX]HJDURZHJRDQLHMHJRVWDUV]HMZHUVMLĽXNïDGX (V[JLHFOFSVKŕDZ JNQVMTZ[FHBSB
7%$ TUBCJMJ[PXBOZ
' LƮ
4ZHOB [FHBSB
' ' LƮ
LƮ '
(V[JLQS[F[OBD[POZEP XQSPXBE[BOJBEBOZDI
,BȃEBEJPEB XZNBHB SF[ZTUPSB
4ZHOB [FHBSB
3FKFTUSQS[FTVXBKŕDZ )$ Rysunek 27.2. 2EZöGWHVWRZ\SRND]XMÈF\MDNUHMHVWU SU]HVXZDMÈF\]PLHQLD]DZDUWRĂÊVZRMHMSDPLÚFLZRGSRZLHG]L QDV\JQDï]HJDUD GDQHGRUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR ZSURZDG]DQHVÈ]DSRPRFÈSU]\FLVNX
Demonstracja działania rejestru przesuwającego
Rysunek 27.3. *RWRZ\XNïDGSU]H]QDF]RQ\GRWHVWRZDQLD UHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJRZ\NRQDQ\QDSï\WFHSURWRW\SRZHM
:DUWRĂFLSU]\SLVDQHZ\MĂFLRPVWRVRZDQ\FKZF]HĂQLHMXNïDGöZWDNLFKMDNOLF]QLNSLHUĂFLHQLRZ\LGHNRGHUQLHSRNU\ZDï\VLÚ]NROHMQRĂFLÈSLQöZQDREXGRZDFKW\FKNRPSRQHQWöZ5HMHVWUSU]HVXZDMÈF\ +&FKDUDNWHU\]XMHVLÚ]QDF]QLHEDUG]LHMZ\JRGQÈNRQğJXUDFMÈ]ïÈF]\-HJRZ\MĂFLD]DF]\QDMÈ VLÚRGQXPHUXbLVÈXïRĝRQHZNROHMQRĂFLSU]HFLZQHMGRUXFKXZVND]öZHN]HJDUD8ïDWZLDWRSRGïÈF]HQLHGLRG/('ZRGSRZLHGQLHMNROHMQRĂFLĽQDZHW SRPLPRWHJRĝHFKFHP\DE\GLRG\E\ï\]DSDODQH ZNROHMQRĂFLRGJöU\GRGRïXDQLHRGGRïXGRJöU\ 7DNMDNQDSRSU]HGQLFKVFKHPDWDFKĝöïWHRNUÚJLQD U\VXQNXV\PEROL]XMÈGLRG\/('-HĝHOLQLHG\VSRQXMHV]GLRGDPL/('ZNWöUHZEXGRZDQRUH]\VWRU\RJUDQLF]DMÈFHWRGRNDĝGHMGLRG\EÚG]LHV]PXVLDï SRGïÈF]\Ê]HZQÚWU]Q\UH]\VWRU:XNïDGDFKGHNRGHUDRUD]OLF]QLNDSLHUĂFLHQLRZHJRGLRG\/('E\ï\ ]DSDODQHSRMHG\QF]RDUHMHVWUSU]HVXZDMÈF\SRWUDğ ]DSDOLÊGRZROQÈOLF]EÚGLRG/(' QDZHWRVLHPGLRG PRĝHĂZLHFLÊMHGQRF]HĂQLH
225
'RREZRGXGRGDïHPGLRGÚ/('R]QDF]RQÈHW\NLHWÈ ķV\JQDï]HJDUDĵĽPDRQDSRND]\ZDÊDNW\ZQRĂÊ V\JQDïXJHQHURZDQHJRSU]H]XNïDG]HJDURZ\Ľ SRSRGïÈF]HQLXREZRGXGRSUÈGXSUDZGRSRGREQLH ĝDGQD]RĂPLXZ\MĂFLRZ\FKGLRG/('QLHEÚG]LH ĂZLHFLÊ']LHMHVLÚWDNSRQLHZDĝGRSDPLÚFLUHMHVWUX SU]HVXZDMÈFHJRQLHZSURZDG]RQRMHV]F]HĝDGQ\FK GDQ\FK :FLĂQLMJX]LNSU]H]QDF]RQ\GRZSURZDG]DQLDGDQ\FK3U]\WU]\PXMÈFWHQJX]LNZFLĂQLMNLONDNURWQLH JX]LNJHQHUXMÈF\LPSXOV\]HJDUD*X]LNSU]H]QDF]RQ\GRZSURZDG]DQLDGDQ\FKSRZRGXMHZSURZDG]HQLHV\JQDïXRZ\VRNLPVWDQLHGREXIRUXUHMHVWUX SU]HVXZDMÈFHJR.DĝGRUD]RZHZFLĂQLÚFLHJX]LND JHQHUXMÈFHJRLPSXOV\]HJDUDSRZRGXMHVNRSLRZDQLH]DZDUWRĂFLEXIRUXGRSLHUZV]HMNRPöUNLSDPLÚFL UHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR R]QDF]RQRMÈQDVFKHPDFLHOLWHUÈ$ :FHOX]ZROQLHQLDPLHMVFD]DZDUWRĂFL SR]RVWDï\FKNRPöUHNVÈSU]HVXZDQH =ZROQLMJX]LNSU]H]QDF]RQ\GRZSURZDG]DQLDGDQ\FKĽUH]\VWRUĂFLÈJDMÈF\bN:VSRZRGXMHSRGDQLHQLVNLHJRV\JQDïXQDZHMĂFLHEXIRUX'DOV]H ZFLVNDQLHJX]LNDJHQHUXMÈFHJRLPSXOV\]HJDUDVSRZRGXMHZSURZDG]HQLHQLVNLFKVWDQöZGRNROHMQ\FK NRPöUHNSDPLÚFLUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR3R]RVWDïHGDQHEÚGÈSU]HVXZDQHGRNROHMQ\FKNRPöUHN&R G]LHMHVLÚ]GDQ\PLSU]HVXZDQ\PLGDOHM]RVWDWQLHM NRPöUNLR]QDF]RQHMOLWHUÈ+"6ÈRQHRGU]XFDQH 3RMHG\QF]\F\NOSUDF\UHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJRSRND]DQRQDU\VXQNX0RĝQDSU]\MÈÊ]DïRĝHQLH ĝHNDĝGDNRPöUNDSDPLÚFLSU]HFKRZXMHNROHMQÈF\IUÚOLF]E\]DSLVDQHMZV\VWHPLHGZöMNRZ\P1D U\VXQNXZLGDÊĝHQDSRF]ÈWNXELW\]QDMGXMÈFHVLÚ ZNRPöUNDFK&L+VÈZ\VRNLH1DMSLHUZZFLĂQLÚFLHSU]\FLVNXSRZRGXMH]DSLVDQLHZ\VRNLHJRVWDQXZEXIRU]HQDVWÚSQLHLPSXOV]HJDUDSRZRGXMH SU]HVXQLÚFLHZERNZV]\VWNLFKELWöZ]QDMGXMÈF\FK VLÚZSDPLÚFLUHMHVWUX=DZDUWRĂÊEXIRUXMHVWNRSLRZDQDGRNRPöUNL$
226
*NQVMT [FHBSB
8FKžDJF EBOZDI /JTLJ ,PNØSLJQBNJŢDJ #VGPS XFKžDJPXZ
*NQVMT [FHBSB
8ZTPLJ
8FKžDJF EBOZDI
,PNØSLJQBNJŢDJ
0TUBUOJCJUKFTUPES[VDBOZ Rysunek 27.4. 3U]HSï\ZGDQ\FKSU]H]UHMHVWUSU]HVXZDMÈF\
'RSU]\FLVNX]QDMGXMÈFHJRVLÚQDW\PVFKHPDFLH QLHSRGïÈF]RQRREZRGXQLZHOXMÈFHJRVWXNLSRQLHZDĝUHMHVWUSU]HVXZDMÈF\VSUDZG]DMHJRVWDQW\ONR ZPRPHQFLHSU]HMĂFLDLPSXOVX]HJDUD]HVWDQXQLVNLHJRZVWDQZ\VRNL:SR]RVWDï\FKRNROLF]QRĂFLDFKUHMHVWUSU]HVXZDMÈF\LJQRUXMH]ZLHUDQLHOXE UR]ZLHUDQLHREZRGXSU]H]SU]HïÈF]QLNĽZFLĂQLÚFLH JRQDFKZLOÚSRPLÚG]\LPSXOVDPL]HJDUDQLHZSï\QLH QDSUDFÚUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR
Podstawowe wiadomości na temat rejestrów przesuwających ľ 5HMHVWUSU]HVXZDMÈF\VNïDGDVLÚ]NRPöUHN SDPLÚFLZNWöU\FKPRĝQD]DSLVDÊVWDQQLVNL OXEVWDQZ\VRNL6WDQ\WHPRĝQDLQWHUSUHWRZDÊMDNRF\IU\]DSLVDQHELQDUQLH ľ :LÚNV]RĂÊUHMHVWUöZSU]HVXZDMÈF\FKWRNRPSRQHQW\RĂPLRELWRZH-HGQDNLVWQLHMHPRĝOLZRĂÊSRïÈF]HQLDNLONXUHMHVWUöZZïDñFXFK ľ 3RGDQLHV\JQDïXQD]ïÈF]H]HJDUDSRZRGXMH RGU]XFHQLHZDUWRĂFL]QDMGXMÈFHMVLÚZRVWDWQLHMNRPöUFHSDPLÚFLSU]HVXQLÚFLHZV]\VWNLFKSR]RVWDï\FKZDUWRĂFLGRNROHMQ\FKNRPöUHN L ]DïDGRZDQLH QRZHM ZDUWRĂFL GR SLHUZV]HMNRPöUNLSDPLÚFL
Eksperyment 27. Przesuwanie bitów
ľ 1RZDZDUWRĂÊMHVWRNUHĂODQDSU]H]SRGDQLH Z\VRNLHJROXEQLVNLHJRV\JQDïXQD]ïÈF]H ZHMĂFLRZHQDSRF]ÈWNXQRZHJRF\NOX]HJDUD :LÚNV]RĂÊUHMHVWUöZSU]HVXZDMÈF\FKUHDJXMH QDQDUDVWDMÈFH]ERF]HLPSXOVX ľ 5HMHVWUSU]HVXZDMÈF\LJQRUXMHVWDQZHMĂFLD GRSöNLQLH]RVWDQLHXUXFKRPLRQ\SU]H]]PLDQÚV\JQDïX]HJDUD ľ 1LHNWöUHUHMHVWU\SU]HVXZDMÈFHSRWUDğÈGRNRQ\ZDÊNRQZHUVMLGDQ\FKV]HUHJRZ\FKQD UöZQROHJïHL OXE RGZURWQLH ľ 8NïDG73,&$ bSRVLDGDZ\MĂFLHORJLF]QH EÚGÈFHZVWDQLHGRVWDUF]\ÊSUÈGRQDWÚĝHQLX bP$ OXEZLÚFHM )XQNFMDWDNDSU]\GDMH VLÚZQLHNWöU\FKDSOLNDFMDFK
Konfiguracja złączy 1DU\VXQNXSU]HGVWDZLRQRNRQğJXUDFMÚ]ïÈF]\ XNïDGX+&2VLHPSLQöZSRïÈF]RQR]NRPöUNDPLSDPLÚFL]QDMGXMÈF\PLVLÚZHZQÈWU]F]LSD 2]QDF]\ïHPMHOLWHUDPLRGAGRH:GRNXPHQWDFML SLQ\WHPRJÈE\ÊR]QDF]RQHHW\NLHWDPLGR1AGR 1HOXERGQAGRQHDOERLQQ\PLĽSRGREQ\PL
.BLTZNBMOF OBUǒȃFOJFQSLJEV XZKǯDJPXFHP N"
8FKǯDJF T[FSFHPXF" 8FKǯDJF T[FSFHPXF# 8ZKǯDJF" 8ZKǯDJF# 8ZKǯDJF$ 8ZKǯDJF%
m7%$
3FKFTUSQS[FTVXBKŕDZ
4ZHOBFNBLUZXOZN KFTUTZHOBXZTPLJ
8ZKǯDJF) 8ZKǯDJF( 8ZKǯDJF' 8ZKǯDJF& ,BTVK ;FHBS
.BLTZNBMOF OBUǒȃFOJFQSLJEV XZKǯDJPXFHP N" "LUZXPXBOF OJTLJNTZHOBFN /BSBTUBKLJDF [CPD[FTZHOBV
)$ Rysunek 27.5. .RQğJXUDFMD]ïÈF]\XNïDGX+&
3RGDQLHQLVNLHJRV\JQDïXQDSLQR]QDF]RQ\HW\NLHWÈķNDVXMĵVSRZRGXMHZ\]HURZDQLH]DZDUWRĂFL ZV]\VWNLFKNRPöUHNSDPLÚFL=Z\NOHQD]ïÈF]HWR MHVWSRGDZDQ\V\JQDïRZ\VRNLPQDSLÚFLX8NïDG Z\SRVDĝRQRZV]HUHJRZ\LQWHUIHMVSU]H]QDF]RQ\ GRZSURZDG]DQLDGDQ\FK SLQ\RQXPHUDFKbL :QDV]\PREZRG]LHMHGHQ]W\FKSLQöZEÚG]LHSRG-
Kontekst: strumienie bitów
ïÈF]RQ\QDVWDïHGRGRGDWQLHJRELHJXQD]DVLODQLD DGDQHEÚGÈSU]HV\ïDQHGRGUXJLHJR]QLFK3LQ\ QXPHULPRJÈSHïQLÊWHVDPHIXQNFMH 8NïDG+&MHVWGRĂÊSURVW\ĽZ\SRVDĝRQRJR W\ONRZbSLQöZ,QQHUHMHVWU\SU]HVXZDMÈFHPRJÈ SHïQLÊLQQHGRGDWNRZHIXQNFMH1LHEÚGÚMHGQDN RPDZLDïWXWDMEDUG]LHM]ïRĝRQ\FKXNïDGöZ
Kontekst: strumienie bitów 'DZQRGDZQRWHPXNRPXQLNDFMDSRPLÚG]\XU]ÈG]HQLDPLNRPSXWHURZ\PLRGE\ZDïDVLÚ]DSRĂUHGQLFWZHPNDEODVNïDGDMÈFHJRVLÚ]WU]HFKSU]HZRGöZ -HGHQ]SU]HZRGöZE\ïSRGïÈF]RQ\GRPDV\GUXJL VïXĝ\ïGRSU]HND]\ZDQLD]HZQÚWU]QHPXXU]ÈG]HQLX LQIRUPDFMLQDWHPDWUR]SRF]ÚFLDOXE]DNRñF]HQLD WUDQVPLVMLGDQ\FKDWU]HFLVïXĝ\ïGRSU]HV\ïXGDQ\FK *G\XU]ÈG]HQLH]HZQÚWU]QHSU]HFKZ\FLïRVLHGHP F\IUELQDUQ\FKWZRU]\ïR]QLFKOLF]EÚ]]DNUHVXRG GR RGGRZV\VWHPLH G]LHVLÚWQ\P 7DNLNRGPöJïE\ÊXĝ\W\GR]DSLVX ZLHONLFKOXEPDï\FKOLWHUDOIDEHWXRUD]SHZQ\FK]QDNöZWDNLFKMDNQSķSU]HMGěGRQRZHJRZLHUV]Dĵ =F]DVHPNRG]RVWDïSU]HNV]WDïFRQ\WDNDE\NRU]\VWDï]RĂPLXELWöZDOH]QDF]HQLDSU]\SLVDQHSR]RVWDï\PZDUWRĂFLRPQLH]RVWDï\RNUHĂORQHSU]H]MHGHQVWDQGDUG .LHG\ĂZïDĂQLHZWDNLVSRVöESU]HV\ïDQRWHNVW7HQ SRGVWDZRZ\V\VWHPNRGRZDQLD]QDNöZQRVLQD]ZÚ $6&,, VWDQGDUGRZ\DPHU\NDñVNLNRGZ\PLDQ\LQIRUPDFML %\ïWRGRĂÊSU\PLW\ZQ\LSRZROQ\V\VWHPSU]HV\ïX GDQ\FK3RPLPRWRZFLÈĝVWRVXMHVLÚV]HUHJRZH V\VWHP\WUDQVPLVMLGDQ\FKĽGDQHSU]HV\ïDQHVÈ ZMHGQ\PNLHUXQNX]DSRĂUHGQLFWZHPMHGQHJRSU]HZRGX:WHQVSRVöEG]LDïDMÈLQWHUIHMV\86%L6$7$ LQWHUIHMV]DSRPRFÈNWöUHJRNRPSXWHUNRPXQLNXMH VLÚ]ZHZQÚWU]Q\PG\VNLHPWZDUG\P 6]\ENRĂÊ SU]HV\ïXGDQ\FKZ]URVïD]QDF]ÈFRDOH]DVDGDG]LDïDQLDSR]RVWDïDWDVDPD
227
.RG$6&,,QLH]PLHQLïVLÚ:V]HGïRQZZLÚNV]\ V\VWHPNRGRZDQLD]QDNöZĽ8QLFRGH3R]ZDODRQ QD]DSLV]QDNöZ]DSRPRFÈbELWöZG]LÚNLWHPX REVïXJXMH]QDNLZ\VWÚSXMÈFHZZLHOXMÚ]\NDFK QS MDSRñVNLP 3RPLQÈïHPGRĂÊSRGFKZ\WOLZH]DJDGQLHQLH1LH ZVSRPQLDïHPRW\PMDNXU]ÈG]HQLHRGELHUDMÈFH V\JQDïķVNïDGDGDQH]HVREÈĵ:F]HVQHNRPSXWHU\ SRWUDğï\SU]HWZDU]DÊZMHGQ\PF\NOXSUDF\RVLHP ELWöZ MHGHQEDMW 8U]ÈG]HQLHRGELRUF]HPXVLDïR RGHEUDÊV]HUHJRĂPLXELWöZ]DSLVDÊJRZNROHMQ\FK NRPöUNDFKSDPLÚFLDQDVWÚSQLHSU]HVïDÊJRGRSURFHVRUD]DSRPRFÈRĂPLXUöZQROHJï\FKSU]HZRGöZ -DNSHZQLHVLÚGRP\ĂODV]VWRVRZDQRZW\PFHOX UHMHVWUSU]HVXZDMÈF\-HVWWRNRPSRQHQWNWöU\SRWUDğ]DSDPLÚWDÊNLONDNROHMQ\FKELWöZ0RĝHRQUöZQLHĝ]DPLHQLDÊWUDQVPLVMÚV]HUHJRZÈQDWUDQVPLVMÚ UöZQROHJïÈ
Współczesne zastosowanie ']LVLDMIXQNFMHSHïQLRQHSU]H]UHMHVWUSU]HVXZDMÈF\VÈZ\NRQ\ZDQHSU]H]EDUG]LHM]ïRĝRQHZLÚNV]H XNïDG\VFDORQH0LPRWRVWDUHXNïDG\UHMHVWUöZSU]HVXZDMÈF\FKZFLÈĝ]QDMGXMÈ]DVWRVRZDQLH
&RZLÚFHMPRĝHV]SRïÈF]\Ê]HVREÈNLONDUHMHVWUöZ SU]HVXZDMÈF\FKLVWHURZDÊSUDFÈV]HVQDVWXGZXG]LHVWXF]WHUHFKOXEWU]\G]LHVWXGZöFKXU]ÈG]Hñ 'DQHGRW\F]ÈFHZïÈF]HQLDOXEZ\ïÈF]HQLDW\FKXU]ÈG]HñEÚGÈPRJï\E\ÊSU]HVïDQH]DSRPRFÈMHGQHJR SU]HZRGX =DVWDQöZP\ VLÚ QDG MHGQÈ U]HF]È =DïöĝP\ ĝH PDP\OLF]EÚ6LHGHPF\IUWZRU]ÈF\FKWÚOLF]EÚ]RVWDïR]DSLVDQ\FKZSDPLÚFLUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR-HĝHOLSU]HVXQLHP\ZV]\VWNLHF\IU\RMHGQR PLHMVFHZOHZRDSRSUDZHMVWURQLHGRGDP\F\IUÚ WRSRPQRĝ\P\OLF]EÚ]DSLVDQÈZSDPLÚFLUHMHVWUX SU]H]GZD'ODF]HJR":OLF]ELHELQDUQHMF\IU\]DSLVDQHQDNROHMQ\FKSR]\FMDFKPDMÈGZDUD]\Z\ĝV]H ZDUWRĂFLRGF\IUMHSRSU]HG]DMÈF\FK &]\P\ĂOLV]ĝHPRĝHV]]PRG\ğNRZDÊ]EXGRZDQ\ ZF]HĂQLHMVXPDWRUELQDUQ\WDNDE\Z\NRQ\ZDïRSHUDFMÚPQRĝHQLD"-HVWWRGRĂÊFLHNDZ\SRP\VïDOH QLHEÚGÚQLPVLÚ]DMPRZDï=DPLDVWWHJRZ\NRQDP XU]ÈG]HQLHSU]HSRZLDGDMÈFHSU]\V]ïRĂÊ]EXGRZDQH QDED]LHWU]HFKUHMHVWUöZSU]HVXZDMÈF\FK
=DïöĝP\ĝHFKFHV]ZïÈF]DÊLZ\ïÈF]DÊRVLHPXU]ÈG]Hñ]DSRPRFÈPLNURNRQWUROHUDDOHNRPSRQHQWWHQ QLHG\VSRQXMHSRWU]HEQÈ&LLORĂFLÈ]ïÈF]\'DQHGRW\F]ÈFHRĂPLXXU]ÈG]HñPLNURNRQWUROHUPRĝHSU]HVïDÊ]GXĝÈSUÚGNRĂFLÈGRUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR ]DSRPRFÈMHGQHJR]ïÈF]D1LH]EÚGQHEÚG]LH]DVWRVRZDQLHGRGDWNRZHJRSU]HZRGXGRSU]HV\ïXV\JQDïX]HJDUDNWöU\EÚG]LHLQIRUPRZDïUHMHVWUSU]HVXZDMÈF\RW\PĝHQDGFKRG]LNROHMQ\ELWGDQ\FK 2VLHP]ïÈF]\Z\MĂFLRZ\FKUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR PRĝHEH]SRĂUHGQLRVWHURZDÊSUDFÈRĂPLXXU]ÈG]Hñ =PLDQ\UHMHVWUöZPRJÈE\ÊGRNRQDQHWDNV]\ENRĝHUH]XOWDWEÚG]LHZ\GDZDïVLÚQDW\FKPLDVWRZ\
228
Eksperyment 27. Przesuwanie bitów
Eksperyment 28. Wyrocznia :W\PHNVSHU\PHQFLH]DMPLHP\VLÚEXGRZÈXU]ÈG]HQLDZ\ĂZLHWODMÈFHJRSDUÚKHNVDJUDPöZ=EXGXMHP\HOHNWURQLF]QÈZHUVMÚķZ\URF]QLĵZ\ĂZLHWODMÈFHM KHNVDJUDP\]QDMGXMÈFHVLÚZ.VLÚG]H3U]HPLDQ -HĝHOLQLHPDV]SRMÚFLDRF]\PSLV]ÚWRQLHSU]HMPXMVLÚĽZV]\VWNR]RVWDQLH]DUD]Z\MDĂQLRQH 'RĂÊRNURMRQDZHUVMDWHJRSURMHNWX]RVWDïDSU]HGVWDZLRQDQDïDPDFKPDJD]\QXķ0DNHĵ7DNQDSUDZGÚSURMHNWWHQMHVW]E\W]ïRĝRQ\DE\SU]HGVWDZLÊJR QDNLONXVWURQDFK:]ZLÈ]NX]W\PZQLQLHMV]\P UR]G]LDOH]DPLHV]F]DPQRZÈZHUVMÚWHJRDUW\NXïX]DZLHUDMÈFÈZLÚFHMU\VXQNöZDWDNĝHEDUG]LHM V]F]HJöïRZHZ\MDĂQLHQLD =SRPRFÈPRMHJRSU]\MDFLHOD)UHGULND-DQVVRQD NWöU\]EXGRZDïNLHG\ĂNRPSXWHUVNïDGDMÈF\VLÚW\ONR LZ\ïÈF]QLH]XNïDGöZVHULLXGDïRPLVLÚXSURĂFLÊREZöG)UHGULNQDZLÈ]Dï]HPQÈNRQWDNWZ\V\ïDMÈFPLZLDGRPRĂÊRW\PĝH]REZRGXSU]HGVWDZLRQHJRQDïDPDFKPDJD]\QXPRJÚZ\HOLPLQRZDÊ MHGQÈEUDPNÚ253LV]ÚRW\PDE\SRGNUHĂOLÊĝH QDSUDZGÚF]\WDPZV]\VWNLHZLDGRPRĂFLZ\V\ïDQH GRPQLHSU]H]F]\WHOQLNöZ7UDNWXMÚMHSRZDĝQLH
Heksagramy :UöÊP\GR.VLÚJL3U]HPLDQ -HVWWRVWDURĝ\WQDFKLñVNDNVLÚJD]DZLHUDMÈFDHQLJPDW\F]QHSRUDG\GRW\F]ÈFHWHUDěQLHMV]RĂFLLSU]\V]ïRĂFL0RĝQDMHUR]XPLHÊMDNRSU]HSRZLHGQLHGRW\F]ÈFH7ZRMHMSU]\V]ïRĂFL 7RG]LZQHLQLH]Z\NïHNRPSHQGLXPSRUDGPDSRQDG bODWDSUDZGRSRGREQLHRSLHUDVLÚF]ÚĂFLRZR QDPDWHULDïDFKPDMÈF\FKSRQDGbODW1LHNWöU]\
28
ZLHU]ÈĝH]DSRPRFÈWHMNVLÚJLPRĝQDQDSUDZGÚ SU]HZLG\ZDÊSU]\V]ïRĂÊ1LHZLHPF]\PDMÈUDFMÚ DOHQLHPRJÚWHĝXGRZRGQLÊĝHVLÚP\OÈ :LQWHUQHFLH]QDMG]LHV]ZLHOHGDUPRZ\FKVWURQ]DZLHUDMÈF\FKPDWHULDï\]ZLÈ]DQH].VLÚJÈ3U]HPLDQ .VLÚJD]DZLHUDbSRGVWDZRZHJUDğF]QHKHNVDJUDP\RSLVXMÈFH7ZöMVWDQ 'ZDSU]\NïDGRZHKHNVDJUDP\ZUD]]NUöWNLPZ\MDĂQLHQLHPLFK]QDF]HQLDSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX.DĝG\NWRWUDNWXMHSRZDĝQLH.VLÚJÚ3U]HmianVWZLHUG]LĝHWHLQWHUSUHWDFMHVÈ]E\WPRFQR XSURV]F]RQH FR MHVW Z VXPLH SUDZGÈ 5]HF] ZW\PĝHQLHMHVWHPHNVSHUWHPZG]LHG]LQLH.VLÚgi Przemian&KFLDïE\PSRSURVWXSRND]DÊ&LMHM HOHNWURQLF]Q\V\PXODWRU Teraźniejszość
Przyszłość
Skromność, pokora, umiar
Obfitość, bogactwo
Rysunek 28.1. 'ZDSU]\NïDGRZHKHNVDJUDP\ZUD]]EDUG]R VNUöWRZ\PLLQWHUSUHWDFMDPL
.DĝGD]V]HĂFLXOLQLLKHNVDJUDPöZPRĝHE\ÊFLÈJïD OXESU]HUZDQD,QQ\PLVïRZ\ NDĝGHMOLQLLPRĝQD SU]\SLVDÊGZDVWDQ\+HNVDJUDPVNïDGDVLÚ]V]HĂFLXOLQLLDZLÚFPRJÈLVWQLHÊbPRĝOLZHKHNVDJUDP\ 2 × 2 × 2 × 2 × 2 × 2 = 64
1DOHĝ\SDPLÚWDÊRW\PĝHKHNVDJUDP]QDMGXMÈF\VLÚ SROHZHMVWURQLHRSLVXMH7ZRMÈV\WXDFMÚZWHUDěQLHMV]RĂFLDKHNVDJUDPSRSUDZHMVWURQLHPöZLRW\P 229
FR&LÚF]HNDZSU]\V]ïRĂFL$E\GRZLHG]LHÊVLÚZMDNLPPRPHQFLHĝ\FLDMHVWHĂRUD]FR&LÚF]HNDZSU]\V]ïRĂFLPXVLV]VSRMU]HÊQDSDUÚKHNVDJUDPöZ
Wyświetlacz 5R]SRF]\QDMÈFSODQRZDQLHWHJRSURMHNWX]GHF\GRZDïHPVLÚZ\ĂZLHWODÊKHNVDJUDP\]DSRPRFÈSDQHOL GLRGRZ\FKĽPDï\FKSURVWRNÈWQ\FKNRPSRQHQWöZ ZNWöU\FK]QDMGXMÈVLÚGLRG\/('7DNLNRPSRQHQW ZSRZLÚNV]HQLXSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX1D U\VXQNXSU]HGVWDZLRQRSU]\NïDGRZ\Z\JOÈG HOHNWURQLF]QHMZHUVML.VLÚJL3U]HPLDQ
Rysunek 28.2. =JUDEQ\Z\ĂZLHWODF]PRĝQDZ\NRQDÊ]D SRPRFÈSDQHOL/7/<OXELQQ\FKSRGREQ\FK
]QDF]HQLHKHNVDJUDPöZ]QDMG]LHV]Z.VLÚG]H3U]Hmian:WHQVSRVöEGRZLHV]VLÚF]HJRĂRVZRLP SU]H]QDF]HQLX 1DV]\PJïöZQ\P]DGDQLHPMHVWZ\JHQHURZDQLH KHNVDJUDPöZZVSRVöE]JRGQ\]WUDG\F\MQ\PLPHWRGDPL=EXGRZDQLHWDNLHJRV\PXODWRUDZ\PDJD RGHPQLHSRV]XNDQLDSHZQ\FKLQIRUPDFML
Linia ciągła i przerywana :VWDURĝ\WQRĂFLXïRĝHQLHOLQLLFLÈJï\FKLSU]HU\ZDQ\FKZSDU]HKHNVDJUDPöZE\ïRXVWDODQHQDGURG]H ķORVRZDQLDïRG\JNUZDZQLNDSRVSROLWHJRĵ.UZDZQLNSRVSROLW\MHVWWR]LRïRNWöUHSRXVFKQLÚFLXSR]RVWDZLDïRG\JÚ/RVRZDQLHïRG\JRGE\ZDïRVLÚ ZHGïXJVNRPSOLNRZDQHMSURFHGXU\G]LHOHQLDLFKQD NLONDVWRVöZLOLF]HQLD7DNF]\LQDF]HM7ZRMDSU]\V]ïRĂÊ]DOHĝ\RGSU]\SDGNRZHJRXNïDGXïRG\J /RVRZDQLHïRG\JE\ïRVNRPSOLNRZDQ\P]DGDQLHP :ODWDFK;;ZLHNX.VLÚJD3U]HPLDQ]\VNDïD SRSXODUQRĂÊDOHZLÚNV]RĂFLRVöEEUDNRZDïRFLHUSOLZRĂFLDE\SU]HVWU]HJDÊVWDURĝ\WQ\FKSURFHGXU7DN F]\LQDF]HMPDïRNWRZLHG]LDïF]\PMHVWNUZDZQLN SRVSROLW\LMHJR]DNXSE\ïSUDNW\F]QLHQLHPRĝOLZ\ ZWHG\QLHLVWQLDïDMHV]F]HVLHÊ::: 0RĝHWRZ\GDZDÊVLÚG]LZQHDOHZODWDFKXELHJïHJRZLHNX QLHPRĝQDE\ïR]DPöZLÊZV]\VWNLHJR]VHUZLVöZ WDNLFKMDN$OOHJURF]\H%D\ :]ZLÈ]NX]W\P]DF]ÚWRVWRVRZDÊSURVWV]\V\VWHP JHQHURZDQLDKHNVDJUDPöZ2SDUWRJRQDU]XFDQLX PRQHWÈ1LHVWHW\WDNLV\VWHPVWZRU]\ïLQQ\RGWUDG\F\MQHMPHWRG\]HVWDZPRĝOLZ\FKZ\QLNöZ
Rysunek 28.3. 7UöMZ\PLDURZDZL]XDOL]DFMDHOHNWURQLF]QHM Z\URF]QLZ\ĂZLHWODMÈFHMGZDKHNVDJUDP\
=DNïDGDPĝHHOHNWURQLF]QDZ\URF]QLDEÚG]LHJHQHURZDïDGZDKHNVDJUDP\JG\EÚG]LHV]SU]\WU]\P\ZDïJX]LN]QDMGXMÈF\VLÚQDMHMREXGRZLH1DVWÚSQLH 230
5R]SRF]\QDMÈFSUDFÚQDGHOHNWURQLF]Q\PV\PXODWRUHPFKFLDïHPĝHE\V\PXODWRUG]LDïDïZVSRVöE MDNQDMEDUG]LHMDXWHQW\F]Q\&KFLDïHPĝHE\HPXODWRU G]LDïDïWDNVDPRMDNPHWRGDSROHJDMÈFDQDORVRZDQLX ïRG\J$OHQDF]\PSROHJDïDWDPHWRGD"=QDOH]LHQLH LQIRUPDFMLQDWHQWHPDWQLHE\ïRWUXGQH:\VWDUF]\ïR ]DMU]HÊGR:LNLSHGLL =DSDPLÚWDMĝHPXVLP\PLHÊGZDKHNVDJUDP\Ľ WHQSROHZHMVWURQLHRSLVXMH7ZRMÈWHUDěQLHMV]RĂÊ DWHQSRSUDZHMRSLVXMH7ZRMÈSU]\V]ïRĂÊ Eksperyment 28. Wyrocznia
.VLÚJD3U]HPLDQRSLVXMHZLHOHV\WXDFMLZNWöU\FK SU]HUZDQDOLQLDZOHZ\PKHNVDJUDPLH]DPLHQLDVLÚ ZOLQLÚFLÈJïÈSUDZHJRKHNVDJUDPX=MDZLVNDWDNLH RNUHĂODVLÚPLDQHPķSU]HPLDQĵ:ïDĂQLHVWÈGZ]LÚïD VLÚQD]ZD.VLÚJD3U]HPLDQ7DNQDPDUJLQHVLH P\ĂOÚĝHZHUVķPRMHĝ\FLHSU]HFKRG]LSU]H]WDNZLHOH SU]HPLDQĵSRFKRG]ÈF\]SLRVHQNL]DĂSLHZDQHMSU]H] %XGG\0LOHVDZGXHFLH]-LPLP+HQGULNVHPUöZQLHĝ ]RVWDï]DLQVSLURZDQ\WÈNVLÚJÈ $E\XNïDGG]LDïDïSUDZLGïRZRPXVLP\]QDÊSUDZGRSRGRELHñVWZR]DPLDQ\OLQLLSU]HUZDQHMZOLQLÚ FLÈJïÈSUDZGRSRGRELHñVWZRSU]HNV]WDïFHQLDOLQLL FLÈJïHMZOLQLÚSU]HUZDQÈSUDZGRSRGRELHñVWZRĝH OLQLDSU]HUZDQDSR]RVWDQLHOLQLÈSU]HUZDQÈDWDNĝH SUDZGRSRGRELHñVWZRĝHOLQLDFLÈJïDSR]RVWDQLHOLQLÈFLÈJïÈ+HNVDJUDP\SRZLQQ\E\ÊNRQVWUXRZDQH ZQDVWÚSXMÈF\VSRVöE MHGQRF]HĂQLHQDOHĝ\SU]HWZDU]DÊMHGQÈSDUÚOLQLLDGRSU]HWZRU]HQLDPDP\ V]HĂÊSDU'ODXïDWZLHQLDEÚGÚQD]\ZDïPLDQHPķZ\FLQNDĵSRMHG\QF]ÈSDUÚOLQLLOHĝÈF\FKZWHMVDPHM SïDV]F]\ěQLHSR]LRPHMDOHQDOHĝÈF\FKGRGZöFK UöĝQ\FKKHNVDJUDPöZ
-DNZ\NRQDÊREZöGHOHNWURQLF]Q\G]LDïDMÈF\ZWDNL ZïDĂQLHVSRVöE"/LF]EDZ\GDMHVLÚEDUG]RZ\JRGQDĽMDN]DSHZQHSDPLÚWDV]GHNRGHUSRVLDGD V]HVQDĂFLHZ\MĂÊ=DïöĝP\ĝHV]\ENL]HJDUVWHUXMH SUDFÈOLF]QLNDELQDUQHJRNWöU\]NROHLVWHUXMHSUDFÈ GHNRGHUD7HUD]]DïöĝP\ĝH]HJDU]DWU]\PXMHVLÚ WDNĝHVWDQZ\MĂÊGHNRGHUDMHVWRNUHĂODQ\ORVRZR :\MĂFLDGHNRGHUDPRJÈE\ÊSRJUXSRZDQHWDNDE\ RGSRZLDGDï\SRWU]HEQ\PQDPZDUWRĂFLRPSUDZGRSRGRELHñVWZD 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRRJöOQ\VFKHPDW REZRGX'HNRGHUSRVLDGDV]HVQDĂFLHZ\MĂÊR]QDF]RQ\FKQXPHUDPLRGGR0RĝHP\RNUHĂOLÊ ĝHSRGDQLHZ\VRNLHJRV\JQDïXQD]ïÈF]D]QDMGXMÈFH VLÚZGROQHMF]ÚĂFLVFKHPDWXV\PEROL]XMHFLÈJïÈ OLQLÚĽSDQHOGLRGRZ\]RVWDQLH]DSDORQ\ Układ zegarowy działający w trybie astabilnym Licznik binarny
:WDEHOLbSU]HGVWDZLRQRF]WHU\PRĝOLZHNRPELQDFMHOLQLLFLÈJï\FKLSU]HU\ZDQ\FK.DĝGD]W\FK NRPELQDFML FKDUDNWHU\]XMH VLÚ LQQ\P SUDZGRSRGRELHñVWZHPZ\VWÈSLHQLDĽZ\QLNDWR]HVNRPSOLNRZDQHM WUDG\F\MQHM PHWRG\ ORVRZDQLD ïRG\J :SUDZHMNROXPQLHWDEHOLSU]HGVWDZLRQRSUDZGRSRGRELHñVWZRZ\VWÈSLHQLDGDQHJRSU]HNV]WDïFHQLD Tabela 28.1. 3UDZGRSRGRELHñVWZRZ\VWÈSLHQLDOLQLL
ZķZ\FLQNXĵVNïDGDMÈF\PVLÚ]OLQLLOHZHJRKHNVDJUDPX RUD]RGSRZLDGDMÈFHMMHMOLQLLSUDZHJRKHNVDJUDPX Lewa linia
Prawa linia
Prawdopodobieństwo 3:16 5:16 1:16 7:16
Heksagramy
Dekoder
Liczby
Podanie sygnału na to złącze powoduje włączenie panelu po prawej stronie Podanie sygnału na te złącza spowoduje wyłączenie paneli znajdujących się po lewej stronie Podanie sygnału na te złącza spowoduje włączenie paneli znajdujących się po lewej stronie Podanie sygnału na te złącza spowoduje włączenie paneli znajdujących się po prawej stronie
Rysunek 28.4. :\MĂFLDGHNRGHUDPRJÈE\ÊSRJUXSRZDQHWDN DE\SRGDQLHORVRZHJRV\JQDïXQDMHJRZHMĂFLHSRZRGRZDïR ZïDĂFLZHSUDZGRSRGRELHñVWZR]DSDOHQLDVLÚSHZQ\FK NRPELQDFMLSDQHOLGLRGRZ\FK
231
-DNZ\QLND]WDEHOLSUDZGRSRGRELHñVWZRZ\VWÈSLHQLDOLQLLFLÈJïHMZOHZ\PKHNVDJUDPLHZ\QRVL bGR7U]\]W\FKRĂPLXSU]\SDGNöZPXV]ÈZLÈ]DÊVLÚ]SRMDZLHQLHPVLÚOLQLLFLÈJïHMZSUDZ\PKHNVDJUDPLHDZSLÚFLX]QLFKZSUDZ\PKHNVDJUDPLH SRMDZLVLÚOLQLDSU]HUZDQD-DNZLG]LV]]DVDGDWD ]RVWDïDRG]ZLHUFLHGORQDQDVFKHPDFLHZLGRF]Q\P QDU\VXQNX 7HUD]JG\Z\VRNLV\JQDï]RVWDQLHSRGDQ\QDMHGQR]RĂPLXSR]RVWDï\FK]ïÈF]\WROLQLDZOHZ\P KHNVDJUDPLH]RVWDQLHSU]HUZDQDĽGZDVNUDMQH SDQHOHGLRGRZHEÚGÈĂZLHFLÊDSDQHO]QDMGXMÈF\VLÚ SRPLÚG]\QLPLEÚG]LHZ\ïÈF]RQ\:MHGQ\P]WDNLFK RĂPLXSU]\SDGNöZZSUDZ\PKHNVDJUDPLHZ\VWÈSL OLQLDFLÈJïD3RQRZQLHG]LDïDQLHXNïDGX]JDG]DVLÚ ]]DïRĝHQLDPLSU]HGVWDZLRQ\PLZWDEHOL 1DSRF]ÈWNXSDQHOHGLRGRZHVÈZ\ïÈF]RQHDZLÚF PXVLP\MHZïÈF]DÊ=DVDG\LFK]DSDODQLDPRĝQD RSLVDÊSRVïXJXMÈFVLÚQXPHUDPLZ\MĂÊGHNRGHUD ľ =DVDGDQU MHĝHOLZ\VRNLV\JQDï]RVWDQLH SRGDQ\QDZ\MĂFLDRQXPHUDFKbOXE OXE OXEOXEOXEOXEOXEWR SDQHOGLRGRZ\]QDMGXMÈF\VLÚSROHZHMVWURQLH ]RVWDMHZïÈF]RQ\ ľ =DVDGDQU MHĝHOLZ\VRNLV\JQDï]RVWDQLH SRGDQ\QDZ\MĂFLDRQXPHUDFKbOXEOXE OXEOXEOXEWRSDQHOGLRGRZ\]QDMGXMÈF\VLÚSRSUDZHMVWURQLH]RVWDMH ZïÈF]RQ\ :\GDMHVLÚĝHEÚG]LHP\SRWU]HERZDÊSDUXEUDPHN 25Z\SRVDĝRQ\FKZZLHOHZHMĂÊDOHSU]HDQDOL]XM MHV]F]HUD]SLHUZV]È]DVDGÚ)UHGULN-DQVVRQ]DXZDĝ\ïĝHOLQLÚFLÈJïÈRWU]\PXMHP\ZSU]\SDGNXOLF]E ]SU]HG]LDïXRGbGRb RGbGRbZV\VWHPLHELQDUQ\P ZSR]RVWDï\FKSU]\SDGNDFK RG bGRbZV\VWHPLHELQDUQ\P RWU]\PXMHP\ OLQLÚSU]HUZDQÈ&RPDMÈZVSöOQHJRZV]\VWNLHOLF]E\ELQDUQHZ]DNUHVLHRGbGR":V]\VWNLHRQHSRVLDGDMÈF\IUÚbQDVNUDMQHMOHZHMSR]\FML DZLÚFZVSRPQLDQÈ]DVDGÚPRĝQD]DSLVDÊLQDF]HM
232
ľ =DVDGDQUb SRSUDZLRQD MHĝHOLV\JQDïZ\VRNL]RVWDQLHSRGDQ\QD]ïÈF]HNWöUHPXSU]\SLVDQDMHVWOLF]EDWROHZ\SDQHO]QDMGXMÈF\VLÚ ZGDQ\PZ\FLQNXSRZLQLHQĂZLHFLÊ $E\VSHïQLÊSLHUZV]È]DVDGÚQLHPXVLP\ZLÚFNRU]\VWDÊ]EUDPHN25 :FHOXVSHïQLHQLDGUXJLHM]DVDG\PXVLP\]DVWRVRZDÊEUDPNÚ25SRVLDGDMÈFÈV]HĂÊZHMĂÊ&]\WDNLH FRĂZRJöOHLVWQLHMH"1LHDOHPRĝHP\Xĝ\ÊEUDPNLSRVLDGDMÈFHMRVLHPZHMĂÊLZ\MĂFLD25L125 1DUD]LHQLHEÚG]LHP\NRU]\VWDÊ]Z\MĂFLD125 'ZD]ïÈF]DWHMEUDPNLQDOHĝ\SRïÈF]\Ê]XMHPQ\P ELHJXQHP]DVLODQLDREZRGX%ÚG]LHP\NRU]\VWDÊ ]SR]RVWDï\FKV]HĂFLXZHMĂÊ :WHQVSRVöEVWZRU]\P\MHGHQZ\FLQHNZVNïDG NWöUHJREÚG]LHZFKRG]LÊMHGQDSDUDSDQHOLGLRGRZ\FKWZRU]ÈF\FKKHNVDJUDP\0DP\V]HĂÊZ\FLQNöZDZLÚFPXVLP\SRZWöU]\ÊWÚSURFHGXUÚ V]HĂÊUD]\
Próbkowanie losowe =DïRĝ\ïHPĝHOLF]ED]RVWDQLHZ\EUDQDORVRZRSRSU]H]]DWU]\PDQLHV]\ENLHJR]HJDUDZORVRZRZ\EUDQ\PPRPHQFLH'REUDDOHMDNWR]URELÊ" &KFÚĝHE\SURFHVWHQZ\GDZDïVLÚDXWRPDW\F]Q\ 1LHFKFÚ]PXV]DÊXĝ\WNRZQLNDGRV]HĂFLRNURWQHJR SU]\FLVNDQLDJX]LND0RJÚGRGDÊGRREZRGXXNïDG ]HJDURZ\G]LDïDMÈF\SRZROL EÚG]LHRQJHQHURZDï LPSXOVFRPQLHMZLÚFHMVHNXQGÚ ZWU\ELHDV\QFKURQLF]Q\P-HĝHOLV]\ENRĂÊG]LDïDQLDWHJRXNïDGX EÚG]LH]PLHQLDÊVLÚZVSRVöEQLHSU]HZLG\ZDOQ\WR PRĝQDJR]DVWRVRZDÊGRV]HĂFLRNURWQHJRSUöENRZDQLDV]\ENLHJROLF]QLND -DNPRJÚVSUDZLÊDE\RGE\ZDïRVLÚWRZVSRVöE QLHSU]HZLG\ZDOQ\"-HĝHOL]DPRF]\V]SDOHFWRUH]\VWDQFMDSRPLÚG]\GZRPDSXQNWDPLSRïRĝRQ\PL QDQLPEÚG]LHZ\QRVLÊRGRNRïRbN:GRb0: 5H]\VWDQFMÚWÚPRJÚ]DVWRVRZDÊZFHOXVWHURZDQLD SUÚGNRĂFLÈLPSXOVöZJHQHURZDQ\FKSU]H]ZROQLHMV]\XNïDG]HJDURZ\
Eksperyment 28. Wyrocznia
8NïDG\OLF]QLNDLGHNRGHUDG]LDïDMÈFLÈJOHĽVÈRQH QDVWDïHSRïÈF]RQH]ZHMĂFLDPLGDQ\FKUHMHVWUöZ SU]HVXZDMÈF\FK1DV]F]ÚĂFLHXNïDG\VFDORQHQLH XOHJDMÈV]\EV]HPX]Xĝ\FLXQDVNXWHNSUDF\ZWDNLFKZDUXQNDFK-DNSDPLÚWDV]]HNVSHU\PHQWX UHMHVWU\SU]HVXZDMÈFHQLHZ\NRQXMÈQLF]HJRDĝGR RWU]\PDQLDV\JQDïXZ\JHQHURZDQHJRSU]H]]HJDU 7RZïDĂQLHWHQV\JQDïSRZRGXMHSU]HVXQLÚFLH]DZDUWRĂFLSDPLÚFLZF]\WDQLHQRZ\FKGDQ\FKLZ\ĂZLHWOHQLHUH]XOWDWXRSHUDFML 8NïDG]HJDURZ\G]LDïDMÈF\]QLVNÈF]ÚVWRWOLZRĂFLÈ JHQHUXMHLPSXOV\NWöUHVÈUHODW\ZQLHGïXJLH'ïXJRĂÊLPSXOVXQLHZSï\ZDQDSUDFÚUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJRSRQLHZDĝNRPSRQHQWWHQUHDJXMHW\ONR QDQDUDVWDMÈFH]ERF]HV\JQDïX
Heksagramy
Rejestr przesuwający 1
Czujnik palca
Rejestr przesuwający 2
Zegar
Dane
Reset Zegar
Wyjście
Wolny astabilny układ zegarowy
Dekoder 4/16 (układ 74HC4514 lub 45148)
Dane
Licznik dzielący przez szesnaście (układ 74HC4520 lub 4520B)
Zegar
7DNQDSUDZGÚSRWU]HEXMÚGZöFKUHMHVWUöZSU]HVXZDMÈF\FK MHGQHJRGRSU]HFKRZ\ZDQLDGDQ\FK LZ\ĂZLHWODQLDOLQLLOHZHJRKHNVDJUDPXDGUXJLHJR GRSU]HFKRZ\ZDQLDGDQ\FKLZ\ĂZLHWODQLDOLQLLSUDZHJRKHNVDJUDPX8NïDG\WHR]QDF]ÚHW\NLHWDPL 5HMHVWUbL5HMHVWUbQDU\VXQNX1DU\VXQNX W\PZLGRF]Q\MHVWUöZQLHĝWU]HFLUHMHVWUĽRPöZLÚ JR]DFKZLOÚ
Szybki astabilny układ zegarowy
Dane
7HUD]SRWU]HEXMÚMHG\QLHDXWRPDW\F]QHJRV\VWHPX JHQHUXMÈFHJRGROQ\Z\FLQHNGZöFKKHNVDJUDPöZ SU]HVXZDMÈFHJRJRGRJöU\JHQHUXMÈFHJRNROHMQ\ Z\FLQHNDQDVWÚSQLHSU]HVXZDMÈFHJRZ\JHQHURZDQHZ\FLQNLSRQRZQLHGRJöU\3URFHVWHQPXVLE\Ê SRZWöU]RQ\V]HĂFLRNURWQLHDĝWRX]\VNDQLDV]HĂFLX Z\FLQNöZ )UD]D ķSU]HVXZDMÈFHJR JRĵ VXJHUXMH NRQLHF]QRĂÊ]DVWRVRZDQLDUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR
Rejestr przesuwający 3
Panele świecące
Rysunek 28.5. &\IURZHNRPSRQHQW\ORJLF]QHJHQHUXMÈFHGZD
KHNVDJUDP\
233
Wygląd i dotyk 8U]ÈG]HQLHSRZLQQRG]LDïDÊZQDVWÚSXMÈF\VSRVöE :ïÈF]DV]Z\URF]QLÚ0RF]\V]SDOHFLSU]\NïDGDV] JRGRVW\NöZ:ROQLHMV]\XNïDG]HJDURZ\EÚG]LH JHQHURZDÊLPSXOV\RF]ÚVWRWOLZRĂFL]DOHĝQHMRGZLOJRWQRĂFLSDOFDRUD]VLï\]MDNÈEÚG]LHV]JRGRFLVNDÊ :ROQLHMV]\XNïDG]HJDURZ\SUöENXMH]ORVRZÈF]ÚVWRWOLZRĂFLÈV]\EV]\XNïDG]HJDURZ\ĽGZDKHNVDJUDP\]DF]\QDMÈSRMDZLDÊVLÚQDZ\ĂZLHWODF]X 7DNLHUR]ZLÈ]DQLHEDUG]RPLVLÚSRGREDSRQLHZDĝ ZROQLHMV]\XNïDG]HJDURZ\ZRJöOHQLHG]LDïDGRSöNLQLHXPLHĂFLV]SDOFDSRPLÚG]\RGSRZLHGQLPLVW\NDPL5H]\VWDQFMDSRPLÚG]\VW\NDPLMHVWQLHPDOĝH QLHVNRñF]RQDFR]DSRELHJDïDGRZDQLXNRQGHQVDWRUD]QDMGXMÈFHJRVLÚZREZRG]LHZROQHJRXNïDGX ]HJDURZHJR7DNZLÚFQLHSRWU]HEXMHP\SU]\FLVNX ķVWDUWĵ:\VWDUF]\SRGïÈF]\ÊZ\URF]QLÚGR]DVLODQLD LXUXFKRPLÊMÈSU]\NïDGDMÈFSDOFHGRVW\NöZ ,GHDOQLHE\ïRE\JG\E\XU]ÈG]HQLH]DWU]\P\ZDïRVLÚ SRZ\JHQHURZDQLXRVWDWQLHJRSDVNDKHNVDJUDPöZ 3RZVWDïHZZ\QLNXWHJRQDSLÚFLHPRJÚ]DVWRVRZDÊ GRVWHURZDQLDSLQHPUHVHWZROQHJRXNïDGX]HJDURZHJR%ÚGÚPXVLDïXĝ\ÊGRWHJRWUDQ]\VWRUDSRQLHZDĝZVSRPQLDQ\SLQMHVWDNW\ZRZDQ\QLVNLP QDSLÚFLHP *G\E\]DVDGDG]LDïDQLDZ\URF]QLE\ïDQLHMDVQDWR VSöMU]QDU\VXQHN3U]HGVWDZLïHPQDQLPVFKHPDWEORNRZ\SU]HGVWDZLDMÈF\SUDFÚWHJRXU]ÈG]HQLD 3R]RVWDMHRGSRZLHG]LHÊQDMHGQRS\WDQLH'RF]HJRVïXĝ\WU]HFLUHMHVWUZLGRF]Q\QDU\VXQNX" =ZUöÊXZDJÚĝHSRGïÈF]RQRJRGRVNUDMQ\FKSDQHOLGLRGRZ\FKNDĝGHJR]KHNVDJUDPöZ3DQHOHWH SRZLQQ\E\ÊZïÈF]RQHSU]H]FDï\F]DVQLH]DOHĝQLH RGSDQHOL]QDMGXMÈF\FKVLÚZĂURGNRZ\FKU]ÚGDFK 2F]\ZLĂFLHPöJïE\PSRGïÈF]\ÊMHEH]SRĂUHGQLRGR ]DVLODQLDDOHZ\ĂZLHWODQHKHNVDJUDP\Z\JOÈGDMÈ ïDGQLHMJG\SDQHOHVÈ]DSDODQHVWRSQLRZRSRGF]DV JHQHURZDQLDLSU]HVXZDQLDNROHMQ\FKOLQLLGRJöU\ 7U]HFLUHMHVWUSU]HVXZDMÈF\PDSRSURVWXVSUDZLÊ ĝHJHQHURZDQLHKHNVDJUDPöZEÚG]LHZ\JOÈGDïRïDGQLHM=ïÈF]HZHMĂFLDGDQ\FKWHJRXNïDGX]RVWDïRQD VWDïHSRGïÈF]RQHGRGRGDWQLHJRELHJXQD]DVLODQLD 234
4[ZCLJBTUBCJMOZVLBE[FHBSPXZ (FOFSVKFTUSVNJFŴJNQVMTØX PXZTPLJFKD[ŢTUPUMJXPžDJ
-JD[OJLCJOBSOZ *NQVMTZTŕQPEBXBOFEPXFKžDJB [FHBSB6LBEUFOMJD[ZOJFQS[FSXBOJF X[BLSFTJFPEEP
1PXPMOZVLBE[FHBSPXZ P[NJFOOFKD[ŢTUPUMJXPžDJQSBDZ 0EQPXJBEB[BMPTPXF QSØCLPXBOJFMJD[OJLB
#SBNLJMPHJD[OF ;BNJFOJBKŕQSØCLPXBOŕXBSUPžŗOB JOTUSVLDKŢXZžXJFUMBKŕDŕvXZDJOFLwEXØDI MJOJJQS[ZMFHZDIIFLTBHSBNØX
3FKFTUSZQS[FTVXBKŕDF ;BTUPTVKTZHOBHFOFSPXBOZQS[F[QPXPMOZ VLBE[FHBSPXZEPXQSPXBE[FOJBTUBOØX CSBNFLMPHJD[OZDIJXZžXJFUMFOJBXBžDJXFHP IFLTBHSBNV[BQPNPDŕEJPE-&%
/BKXZƒT[ZQBOFMEJPEPXZ 8ZHFOFSPXBOJFQFOZDIIFLTBHSBNØX QPXPEVKFXZHFOFSPXBOJFTZHOBV [BUS[ZNVKŕDFHPE[JBBOJFVLBEV [FHBSPXFHPHFOFSVKŕDFHP JNQVMTZP[NJFOOFKD[ŢTUPUMJXPžDJ
Rysunek 28.6. 'LDJUDPLOXVWUXMÈF\G]LDïDQLHZ\URF]QL
.RPSRQHQWWHQSRSURVWXJHQHUXMHNROHMQHZ\VRNLH V\JQDï\ZZ\QLNXSRGDQLDGRQLHJRLPSXOVX]HJDUD -HVWRQ]V\QFKURQL]RZDQ\]SR]RVWDï\PLUHMHVWUDPL SU]HVXZDMÈF\PL
Eksperyment 28. Wyrocznia
Szczegóły
3RGUXJLH RĂPLRZHMĂFLRZDEUDPND25ĽXNïDG +&MHVWXZDĝDQ\SU]H]GRVWDZFöZ]DSU]HVWDU]Dï\&RSUDZGDZFLÈĝPRĝQDJRNXSLÊ]DPQLHM ZLÚFHMb]ïRWHDOHZSU]\V]ïRĂFLMHJR]DNXSPRĝH VWDÊVLÚQLHQLHPRĝOLZ\1DV]F]ÚĂFLHVWDUDZHUVMD &026ĽXNïDG%ĽMHVWZFLÈĝïDWZRGRVWÚSQD:REZRG]LHPRĝQD]DVWRVRZDÊ]DUöZQRXNïDG +&MDNL%Ľ]EUDPNLQLHSRELHUDP\ SUÈGXRGXĝ\PQDWÚĝHQLX 2E\GZDWHXNïDG\]Z\NOHVÈ]EXGRZDQHQDED]LH EUDPNL125LEUDPNLRGZUDFDMÈFHM']LDïDQLHEUDPNL25MHVWGRNïDGQLHRGZURWQHGRG]LDïDQLDEUDPNL 1256\JQDï\EUDPHN25L125VÈGRVWÚSQHQD GZöFKUöĝQ\FK]ïÈF]DFK ]REDF]U\VXQHN 0RĝHV]]DVWRVRZDÊWHQVDPOLF]QLNELQDUQ\ XNïDG % NWöU\VWRVRZDïHĂZF]HĂQLHMZHNVSHU\PHQFLH.RQğJXUDFMÚ]ïÈF]\WHJRXNïDGXSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX
Wyjście OR
Wyjście NOR
Bramka NOT
Wejścia
Wejścia
:RPDZLDQ\PREZRG]LHSRPLQÈïHPNLONDHOHPHQWöZ3RSLHUZV]H GRREZRGXPRĝQDGRGDÊJX]LNUHVHWXMÈF\ĽZFLĂQLÚFLHJX]LNDSRZRGRZDïRE\SRGDQLHV\JQDïXQDSLQ\F]\V]F]ÈFH]DZDUWRĂÊ ZV]\VWNLFKWU]HFKUHMHVWUöZSU]HVXZDMÈF\FK8NïDG +&bZ\PDJDQLVNLHJRV\JQDïXUHVHWXMÈFHJR DZLÚFGRSLQöZķZ\F]\ĂÊĵPXVLDï\E\E\ÊSRGïÈF]RQHUH]\VWRU\SRGFLÈJDMÈFHĽZFLĂQLÚFLHSU]\FLVNXSRZRGRZDïRE\FKZLORZHSRïÈF]HQLHZVSRPQLDQ\FKSLQöZ]PDVÈ
Bramka OR/NOR Brak Brak (układ połączenia połączenia 74HC4078 lub 4078B) Rysunek 28.7. .RQğJXUDFMD]ïÈF]\XNïDGöZ +&bL REDWHXNïDG\PRJÈ]RVWDÊXĝ\WH ZREZRG]LHZ\URF]QL XNïDG\PRJÈSUDFRZDÊMDNREUDPND 125L25
Panele czy diody LED 3DQHOHQLHPRJÈE\ÊSRGïÈF]RQHEH]SRĂUHGQLRGR Z\MĂÊUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJRĽEÚGÈRQHSRELHUDï\SUÈGR]E\WGXĝ\PQDWÚĝHQLX5HMHVWUZLGRF]Q\ SRSUDZHMVWURQLHU\VXQNXbPXVLZïÈF]\ÊF]WHU\ SDQHOHZNDĝG\PU]ÚG]LHDSRGF]DVZ\ĂZLHWODQLD FDï\FKKHNVDJUDPöZEÚG]LHPXVLDïZïÈF]\ÊbSDQHOH.DĝG\]SDQHOLSRELHUDSUÈGRQDWÚĝHQLXbP$ DZLÚFbSDQHOHEÚGÈSRELHUDÊSUÈGRQDWÚĝHQLX QLHPDObP$ 3UREOHP WHQ PRĝHV] UR]ZLÈ]DÊ VWRVXMÈF UHMHVWU SU]HVXZDMÈF\73,&& ĽMHVWRQZVWDQLHGRVWDUF]\ÊSUÈGRQDWÚĝHQLXbP$GRNDĝGHJR]H VZRLFKZ\MĂÊ JG\QDZV]\VWNLFKZ\MĂFLDFKJHQHURZDQ\MHVWZ\VRNLV\JQDï 1LHVWHW\XNïDGWHQ G]LDïDWURFKÚLQDF]HMRGXNïDGX+&1LHFKFÚ ]DJïÚELDÊVLÚZWHUöĝQLFH-HĝHOLPLPRWRFKFHV] VNRU]\VWDÊ]XNïDGX73,&& WRNRQLHF]QLH]DSR]QDMVLÚ]MHJRQRWÈNDWDORJRZÈ
Heksagramy
235
Urządzenie 1
Wejście 2
Wyjście 2
Urządzenie 2
Wyjście 3
Urządzenie 3
Wyjście 4
Urządzenie 4
Wyjście 5
Urządzenie 5
Wyjście 6
Urządzenie 6
Wyjście 7
Urządzenie 7
Wejście 3 Wejście 4 Wejście 5 Wejście 6 Wejście 7
Wspólne złącze masy
Wyjście diody
Opcjonalne
1DU\VXQNX bSU]HGVWDZLRQRUöĝQHVSRVRE\ïÈF]HQLDGLRG/(']XNïDGHP'DUOLQJWRQD Rezystor ograniczający (najprawdopodobniej 220 Ω
Dobierz właściwą rezystancję metodą prób i błędów
8/1b]DZLHUDMÈFHJRVLHGHPSDUWUDQ]\VWRUöZNDĝGD ]W\FKSDUMHVWZVWDQLHGRSXĂFLÊSU]HSï\ZSUÈGXRQDWÚĝHQLX bP$
$E\SR]ZROLÊQDXSï\ZSUÈGXSLQQXPHUbXNïDGX 8/1bPXVLE\ÊSRGïÈF]RQ\GRPDV\'RGDWNRZHSRGïÈF]HQLHGRPDV\SLQXQXPHU bMHVWZ\PDJDQHW\ONRJG\REFLÈĝHQLHRFKDUDNWHU]HLQGXNF\MQ\P PRĝHZ\ZRïDÊķZVWHF]QÈVLïÚHOHNWURPRWRU\F]QÈĵ 'LRG\]QDMGXMÈFHVLÚZXNïDG]LH8/1bPDMÈ]D ]DGDQLHUHGXNRZDÊWR]MDZLVNR1LHPXVLV]SRGïÈF]DÊPDV\GRWHJRSLQXMHĝHOLXNïDGMHVWVWRVRZDQ\ W\ONRGR]DVLODQLDSDQHOLGLRGRZ\FK 2GïÈF]DMÈFRGREZRGXZEXGRZDQHZSDQHOGLRG\ /('RJUDQLF]DMÈFHSUÈGPRĝQD]PQLHMV]\ÊLORĂÊ SUÈGXSRELHUDQHJRSU]H]SDQHOH:LÚNV]RĂÊSDQHOL SRVLDGDNLONDGLRG/('NWöU\FK]ïÈF]D]RVWDï\Z\SURZDG]RQHQD]HZQÈWU]ÈF]ÈFGLRG\/('V]HUHJRZRĽOXWXMÈF]HVREÈLFKQöĝNLWDNMDNSRND]DQRQDU\VXQNXRGNU\ïHPĝHSRSRGïÈF]HQLX WDN]PRG\ğNRZDQHJRSDQHOX NRU]\VWDP]SDQHOX /7/< GRSUÈGXRQDSLÚFLX b9SU]H]SDQHO 236
Wspólne złącze masy
ULN2003 Rysunek 28.8. .RQğJXUDFMD]ïÈF]\XNïDGX'DUOLQJWRQD
5 V DC
ULN2003
Wyjście 1
EÚG]LHSï\QÈïSUÈGRQDWÚĝHQLXbP$1DWÚĝHQLH WRMHVWQLĝV]HRGZDUWRĂFL]QDPLRQRZHMĽbP$ 7DNLHUR]ZLÈ]DQLHZ\PDJD]DVWRVRZDQLD]DVLODF]D GRVWDUF]DMÈFHJRSUÈGVWDï\RQDSLÚFLX b91DSLÚFLH WRMHVWRGSRZLHGQLHGODXNïDGX'DUOLQJWRQDDOHPXVLV]SDPLÚWDÊRSU]HSXV]F]HQLXSUÈGX]DVLODMÈFHJR XNïDG\ORJLF]QHSU]H]UHJXODWRUQDSLÚFLD/0 8NïDGWHQREQLĝ\QDSLÚFLHSUÈGXGRb9
Sygnał wyjściowy generowany przez układy logiczne
Wejście 1
Układ Darlingtona
Wejścia
:ROÚ]DVLODÊSDQHOH]DSRPRFÈXNïDGX'DUOLQJWRQDWDNLHJRMDNQSXNïDG8/18NïDGWHQVNïDGDVLÚ]WUDQ]\VWRUöZSRWUDğÈF\FKGRVWDUF]\ÊSUÈG RQDWÚĝHQLXbP$QDNDĝGH]VLHGPLX]ïÈF]\Z\MĂFLRZ\FK.RQğJXUDFMÚ]ïÈF]\WHJRXNïDGXSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX3DPLÚWDMRW\PĝHNDĝGD ]ZHZQÚWU]Q\FKSDUWUDQ]\VWRUöZ'DUOLQJWRQDSRVLDGDZ\MĂFLHZSRVWDFLRWZDUWHJRNROHNWRUDDZLÚF XNïDGQLHMHVWěUöGïHPSUÈGXSUÈGPRĝHSU]H]QLHJRSU]HSï\ZDÊ
Diody LED połączone szeregowo
Panel składający się z czterech diod LED Diody LED połączone szeregowo
9 V DC
Podane napięcia muszą odnosić się do tego samego potencjału zerowego Rysunek 28.9. 7U]\UöĝQHVSRVRE\SRGïÈF]DQLDGLRG/('GR XNïDGX'DUOLQJWRQD
7HWU]\UöĝQHVSRVRE\PRĝQDVSURZDG]LÊGRGZöFK PRĝOLZRĂFL :SU]\SDGNXZSHïQLIXQNFMRQDOQHJRREZRGX ľ =DVWRVXMUHMHVWUSU]HVXZDMÈF\+&bĽ WHVWRZDïHĂJRZF]HĂQLHMSUDFXMÈFQDGW\P HNVSHU\PHQWHP ľ 'RGDMXNïDG'DUOLQJWRQD8/1bZFHOX Z]PRFQLHQLDV\JQDïXJHQHURZDQHJRQD Z\MĂFLDFKUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR
Eksperyment 28. Wyrocznia
5 V DC stabilizowane
100 μF
10 kΩ 7555
ľ 3RïÈF]F]WHU\]HZQÚWU]QHGLRG\/('MDN SRND]DQR Z ĂURGNRZHM F]ÚĂFL U\VXQNX ĽSRïÈF]UöZQROHJOHSDU\GLRG SRïÈF]RQ\FKV]HUHJRZR
Wyjście dekodowane, któremu przypisano wartość 0
Wyjścia dekodowane, którym przypisano wartości 11, 12, 13, 14 i 15
ľ &Dï\XNïDGSRGïÈF]GRVWDELOL]RZDQHJR]DVLODF]DGRVWDUF]DMÈFHJRSUÈGVWDï\RQDSLÚFLXb9
&Dï\REZöGMHVWQDW\OHGXĝ\ĝHQLHPRĝQDJR]PLHĂFLÊQDMHGQHMSï\WFHSURWRW\SRZHMDZLÚFSRG]LHOLïHP JRQDGZLHF]ÚĂFL6FKHPDWSLHUZV]HMF]ÚĂFLREZRGXSRND]DQRQDU\VXQNX7DVHNFMDREZRGX EÚG]LHZ\JOÈGDïDWDNVDPRQLH]DOHĝQLHRGWHJRF]\ EXGXMHV]ZSHïQLIXQNFMRQDOQÈZHUVMÚXU]ÈG]HQLD Heksagramy
4078B Czujnik palca
0,1 μF
Montaż układu wyroczni na płytce prototypowej
Licznik binarny 4520B
Wyjście binarne 1 Wyjście binarne 2 Wyjście binarne 4 Wyjście binarne 8
ľ =DVWÈSSDQHOHGLRGRZHSRMHG\QF]\PLGLRGDPL/('¿DGQD]GLRGQLHPRĝHSRELHUDÊ SUÈGXRQDWÚĝHQLXZLÚNV]\PRGbP$
7DNF]\LQDF]HM]ZUöÊXZDJÚQDWRĝHREZöGSRELHUDSUÈGRWDNGXĝ\PQDWÚĝHQLXĝHQLHPRĝQD]DVLODÊ JR]DSRPRFÈEDWHULL
10 kΩ
0,01 μF
:SU]\SDGNXREZRGXGHPRQVWUDF\MQHJR
ľ =DVLODM GLRG\ /(' EH]SRĂUHGQLR ] XNïDGX+&3DPLÚWDMRW\PĝHQDOHĝ\ VSUDZG]LÊF]\]ĝDGQHJR]H]ïÈF]\UHMHVWUX SU]HVXZDMÈFHJRQLHMHVWSRELHUDQ\SUÈG RQDWÚĝHQLXZLÚNV]\PRGbP$&DïNRZLWH QDWÚĝHQLHSUÈGXSRELHUDQHJRSU]H]XNïDG UHMHVWUXQLHSRZLQQRSU]HNURF]\ÊbP$ :WHQVSRVöEXQLNQLHV]NRQLHF]QRĂFLVWRVRZDQLDXNïDGX'DUOLQJWRQD
1 nF
Dekoder (4514B lub 74HC4514)
ľ =DVLOSDQHOHGLRGRZH]DSRPRFÈQLHVWDELOL]RZDQHJR]DVLODF]DGRVWDUF]DMÈFHJRSUÈG VWDï\RQDSLÚFLX b93R]RVWDïHNRPSRQHQW\ REZRGXQDOHĝ\]DVLODÊSUÈGHPRQDSLÚFLX b9ĽZW\PFHOXGRSUÈGXRQDSLÚFLX b9 SRGïÈF]UHJXODWRUQDSLÚFLDb9ĽXNïDG /0
F]\ W\ONR ZHUVMÚ GHPRQVWUDF\MQÈ $E\ VFKHPDW ]PLHĂFLïVLÚZMHGQHMNROXPQLHPXVLDïHPUR]VXQÈÊ ]QDMGXMÈFHVLÚQDQLPXNïDG\VFDORQH
0,033 μF
ľ =DVWRVXM SDQHO /LWH2Q /7/< OXE SRGREQ\ ]DZLHUDMÈF\ F]WHU\ GLRG\ /(' SRïÈF]RQHV]HUHJRZR
1 MΩ 7555 0,01 μF
0,33 μF 3,3 kΩ
4,7 kΩ
Rysunek 28.10. 6FKHPDWSLHUZV]HMF]ÚĂFLREZRGXZ\URF]QL QLH]DOHĝQLHRGWHJRF]\EXGXMHV]ZSHïQLIXQNFMRQDOQÈZHUVMÚ XU]ÈG]HQLDF]\W\ONRZHUVMÚGHPRQVWUDF\MQÈ
237
Wejście zegara Reset Wyjście sygnału stop
10 kΩ
1D U\VXQNX b SU]HGVWDZLRQR VFKHPDW GUXJLHMF]ÚĂFLREZRGX-HVWWRZHUVMDGHPRQVWUDF\MQDZNWöUHMGLRG\/('VÈ]DVLODQHEH]SRĂUHGQLR ]WU]HFKUHMHVWUöZSU]HVXZDMÈF\FK$E\RWU]\PDÊ ZSHïQLIXQNFMRQDOQHXU]ÈG]HQLHGRZ\MĂÊUHMHVWUöZ SU]HVXZDMÈF\FKQDOHĝ\GRGDÊXNïDG\'DUOLQJWRQD DSRMHG\QF]HGLRG\/(']DVWÈSLÊSDQHODPL3DQHOH QDOHĝ\SRGïÈF]\ÊGRSUÈGXRQDSLÚFLX b9]DSRĂUHGQLFWZHPRGG]LHOQHMOLQLL]DVLODMÈFHM ¿DïXMÚĝHZ]ZLÈ]NX]RJUDQLF]RQ\PPLHMVFHPPXVLDïHPQDU\VXQNXbXPLHĂFLÊSU]HZRG\WDN EOLVNRVLHELH-HĝHOLGRNDĝGHMOLQLLV\PEROL]XMÈFHM SU]HZRG\SU]\ïRĝ\V]OLQLMNÚWR]REDF]\V]ZMDNL VSRVöESUÈGGRSï\ZDGRGLRG/(':V]\VWNLHGLRG\ /('VÈSRGïÈF]RQHZWDNLVDPVSRVöE 5öZQLHĝZ]ZLÈ]NX]W\PĝHG\VSRQXMÚRJUDQLF]RQÈSU]HVWU]HQLÈPLHMVFDZNWöU\FKPDMÈ]RVWDÊ ]DLQVWDORZDQHGLRG\/('R]QDF]\ïHP]DSRPRFÈ ĝöïW\FKRNUÚJöZ3RPLQÈïHPWDNĝHUH]\VWRU\RJUDQLF]DMÈFHSUÈGSï\QÈF\SU]H]GLRG\DXĝ\FLHW\FK UH]\VWRUöZPRĝHRND]DÊVLÚNRQLHF]QH=ZUöÊXZDJÚQDWRĝHZV]\VWNLHGLRG\/('VÈ]ZUöFRQHDQRGÈ ELHJXQHPGRGDWQLP GRJöU\DNDWRGÈ ELHJXQHP XMHPQ\P GRGRïX 'LRG\/('NWöUHĂZLHFÈFLÈJOHSROHZHMLSUDZHM VWURQLH NDĝGHJR ] KHNVDJUDPöZ VÈ SRïÈF]RQH ZNRQğJXUDFMLV]HUHJRZRUöZQROHJïHM-HĝHOLQLH SRVLDGDMÈRQHZEXGRZDQ\FKUH]\VWRUöZRJUDQLF]DMÈF\FKWRQDOHĝ\SRGïÈF]\ÊGRQLFKV]HUHJRZR UH]\VWRUFKDUDNWHU\]XMÈF\VLÚLQQ\PRSRUHPQLĝ UH]\VWRU\ VWRVRZDQH Z FHOX RJUDQLF]HQLD SUÈGX Sï\QÈFHJR SU]H] SRMHG\QF]H GLRG\ /(' : REX SU]\SDGNDFKPXVLV]]QDOHěÊZïDĂFLZÈUH]\VWDQFMÚ PHWRGÈSUöELEïÚGöZ.DĝGRUD]RZRVSUDZG]DMQDWÚĝHQLHSUÈGXSï\QÈFHJRSU]H]GLRG\3U]H]ĝDGQÈ SRMHG\QF]ÈGLRGÚ/('DQLSU]H]ĝDGHQ]HVWDZVNïDGDMÈF\VLÚ]SRïÈF]RQ\FKUöZQROHJOHGZöFKSDUGLRG /('SRïÈF]RQ\FKV]HUHJRZRQLHPRĝHSï\QÈÊSUÈG RQDWÚĝHQLXZLÚNV]\PRGbP$
238
Rysunek 28.11. 6FKHPDWGUXJLHMF]ÚĂFLREZRGXZ\URF]QL MHVWWRZHUVMDGHPRQVWUDF\MQDZNWöUHM]DPLDVWSDQHOL ]DVWRVRZDQRSRMHG\QF]HGLRG\/('
Eksperyment 28. Wyrocznia
1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRVSRVöEZMDNL PRĝQDSRGïÈF]\ÊGLRG\Z\PDJDMÈFHUH]\VWRUöZ RJUDQLF]DMÈF\FKWDNDE\]DMPRZDï\MDNQDMPQLHM PLHMVFDQDSï\WFHSURWRW\SRZHM6]HĂÊGLRG/(' ZLGRF]Q\FKQDW\PU\VXQNXSUH]HQWXMHMHGHQZ\FLQHNWZRU]ÈF\F]ÚĂÊGZöFKKHNVDJUDPöZ1XPHU\ SRGDQHQDGLRGDFKLQIRUPXMÈRW\PGRNWöUHJR UHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJRVÈRQHSRGïÈF]RQH*UXEH V]DUHOLQLHV\PEROL]XMÈSU]HZRGQLNL]QDMGXMÈFHVLÚ ZHZQÈWU]Sï\WNLSURWRW\SRZHM
Rysunek 28.12. 6SRVöESRGïÈF]DQLDGZöFKGLRG/(' ]DVLODQ\FK]DSRĂUHGQLFWZHPUHMHVWUöZSU]HVXZDMÈF\FKQXPHU bLDWDNĝHF]WHUHFKGLRG/('SRGïÈF]RQ\FKZNRQğJXUDFML V]HUHJRZRUöZQROHJïHMGRWU]HFLHJRUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR MHĝHOLGLRG\QLH]RVWDï\Z\SRVDĝRQHZUH]\VWRU\RJUDQLF]DMÈFH WRUH]\VWDQFMHQDOHĝ\GREUDÊWDNDE\SU]H]GLRG\QLHSï\QÈï SUÈGRQDWÚĝHQLXZLÚNV]\PRGbP$
ÈF]ÈFGLRG\ZWHQVSRVöE]DMPXMHP\W\ONRSLÚÊ U]ÚGöZSï\WNLSURWRW\SRZHM6]HĂÊWDNLFKXNïDGöZ ]GLRGDPL]DMPLHbU]ÚGöZSï\WNLDZLÚFZJöUQHMMHMF]ÚĂFLPRĝOLZHMHVW]DPRQWRZDQLHUHMHVWUöZ SU]HVXZDMÈF\FK 1DU\VXQNDFKbLbSRND]DQRJRWRZHREZRG\Z\NRQDQHQDSï\WNDFKSURWRW\SRZ\FK
Rysunek 28.13. 6HNFMDREZRGXZ\URF]QL]DZLHUDMÈFDXNïDG\
logiczne
Heksagramy
239
Montaż i testowanie -HVWWRGRĂÊGXĝ\SURMHNWDZLÚFSRZLQLHQHĂVSUDZG]DÊG]LDïDQLHNDĝGHMVHNFMLEH]SRĂUHGQLRSRMHM]EXGRZDQLX%XGXMÈFZHUVMÚNRQFHSF\MQÈWHJRSURMHNWX SRVWÚSRZDïHPZHGïXJSRQLĝV]HMOLVW\NURNöZĽ ]DF]ÈïHPRGRVWDWQLHJRHOHPHQWXREZRGXĽRG PRQWDĝXGLRG/(' 1D GUXJLHM Sï\WFH SURWRW\SRZHM ]DPRQWXM ZV]\VWNLHSU]HZRG\SRïÈF]HQLRZHLUH]\VWRU\ ]ZLÈ]DQH]GLRGDPL/('1DVWÚSQLH]DLQVWDOXM GLRG\/('LNDĝGÈ]QLFKSRGïÈF]GRSUÈGX XSHZQLDMÈFVLÚĝHZV]\VWNLHSRïÈF]HQLD]RVWDï\Z\NRQDQHSRSUDZQLH =DLQVWDOXMWU]\UHMHVWU\SU]HVXZDMÈFHLSRGïÈF] MHGRGLRG/('8UXFKRPUÚF]QLHUHMHVWU\Ľ SRGïÈF] GR ]DVLODQLD ]ïÈF]D R]QDF]RQH QD VFKHPDWDFKOLWHUDPL&L'8UXFKRPXNïDG\ JHQHUXMÈFV\JQDï]HJDUDQD]ïÈF]XR]QDF]RQ\POLWHUÈ%5ÚF]QHZ\JHQHURZDQLHF]\VWHJRV\JQDïX]HJDUDPRĝHE\ÊWUXGQH6SUöEXM SRGïÈF]\ÊWHQSLQGRPDV\]DSRĂUHGQLFWZHP UH]\VWRUDbN:DQDVWÚSQLHGRWNQLMGRQLHJR QDEDUG]RNUöWNLF]DVSU]HZRGHPSRïÈF]RQ\P]GRGDWQLPELHJXQHP]DVLODQLD 2GïöĝQDERNGUXJÈSï\WNÚSURWRW\SRZÈ1D SLHUZV]HMSï\WFHSURWRW\SRZHM]DLQVWDOXMV]\ENLXNïDG]HJDURZ\:FHOXVSRZROQLHQLD G]LDïDQLDWHJRNRPSRQHQWXSRGF]DVWHVWRZDQLDMHJRG]LDïDQLD]DPLDVWNRQGHQVDWRUD RSRMHPQRĂFLbQ)]DVWRVXMNRQGHQVDWRU RSRMHPQRĂFLbP)3R]RVWDZWHQNRQGHQVDWRUDĝGRZ\NRQDQLDSXQNWX'RZ\MĂFLD XNïDGX]HJDURZHJRSRGïÈF]GRGDWNRZÈGLRGÚ /('
Rysunek 28.14. 'UXJDVHNFMDREZRGXZ\URF]QL
240
'RREZRGXZïÈF]OLF]QLNELQDUQ\6SUDZGě G]LDïDQLHWHJRNRPSRQHQWXSRGïÈF]DMÈFGLRG\ ZUD]]V]HUHJRZRSRGïÈF]RQ\PLUH]\VWRUDPLFKDUDNWHU\]XMÈF\PLVLÚGXĝ\PRSRUHP HOHNWU\F]Q\P GRMHJRZ\MĂÊĽGLRG\QLH SRZLQQ\SRELHUDÊSUÈGXRQDWÚĝHQLXZLÚNV]\PRGbP$
Eksperyment 28. Wyrocznia
=DLQVWDOXMGHNRGHU6SUDZGěMHJRG]LDïDQLH SRGïÈF]DMÈFGRMHJRZ\MĂÊGLRG\/(' ZUD] ]V]HUHJRZRSRGïÈF]RQ\PLUH]\VWRUDPLFKDUDNWHU\]XMÈF\PLVLÚGXĝ\PRSRUHPHOHNWU\F]Q\P 3RGïÈF]EUDPNÚ251256SUDZGěMHMG]LDïDQLH]DSRPRFÈGXĝ\FKUH]\VWDQFMLSRGïÈF]RQ\FK V]HUHJRZR %UDPND 25 SRZLQQD JHQHURZDÊZ\VRNLV\JQDïZ\MĂFLRZ\JG\ GHNRGHUEÚG]LHJHQHURZDïQDVWÚSXMÈFHZDUWRĂFLELQDUQH L 6SUDZGěG]LDïDQLHZROQHJRXNïDGX]HJDURZHJR]DSRPRFÈGLRG\/('3RZLQQDRQD]RVWDÊ ]DSDORQDRGUD]XSRSRGïÈF]HQLX]DVLODQLD GRXNïDGX:V]\VWNRG]LDïDSRSUDZQLH 7HUD]QDPRF]VZöMSDOHFLGRWNQLMQLPGRVW\NöZ PRĝHWRE\ÊSRSURVWXSDUDSU]HZRGöZ ]NWöU\FK]GMÚWRIUDJPHQWL]RODFML 2GOHJïRĂÊ SRPLÚG]\VW\NDPLSRZLQQDE\ÊPQLHMV]DRG bPP3RPQLHMZLÚFHMVHNXQG]LHGLRGD/(' SRZLQQD]JDVQÈÊL]DSDOLÊVLÚSRQRZQLH 3RGïÈF]WUDQ]\VWRULZ\NRQDMSRïÈF]HQLDSRPLÚG]\GZRPDSï\WNDPLSURWRW\SRZ\PL 2GïÈF]ZV]\VWNLHGLRG\RGOLF]QLNDGHNRGHUD LF]LSDEUDPNL251257RMHVWZDĝQH-HĝHOL GLRG\SR]RVWDQÈSRGïÈF]RQHGRW\FKXNïDGöZ DP\]PXVLP\MHGRSUDF\]GXĝÈF]ÚVWRWOLZRĂFLÈWRQLHEÚGÈRQHZVWDQLHSRSUDZQLH VLÚ]HVREÈNRPXQLNRZDÊ =DVWÈS NRQGHQVDWRU R SRMHPQRĂFL b P) ZïDĂFLZ\P NRQGHQVDWRUHP R SRMHPQRĂFL bP) ZREZRG]LHV]\ENLHJRXNïDGX]HJDURZHJR 1LH]DSRPQLMRSRïÈF]HQLX]HVREÈ]ELRUF]\FK V]\Q]DVLODMÈF\FKREXSï\WHN*G\RELHSï\WNL EÚGÈ]DVLODQHEÚG]LHV]JRWRZ\GRVSUDZG]HQLDG]LDïDQLDFDïHJRXU]ÈG]HQLD1LHĂSLHV] VLÚ8ZDĝDMDE\SRGïÈF]\Ê]DVLODQLH]DFKRZXMÈFZïDĂFLZÈSRODU\]DFMÚ
Heksagramy
Korzystanie z wyroczni ,PSXOV\SRZVWDMÈFHSRGF]DVSRGïÈF]DQLD]DVLODQLDSRZLQQ\]RVWDÊVWïXPLRQHSU]H]NRQGHQVDWRU bP) ]REDF]OHZ\JöUQ\UöJU\VXQNX -HĝHOLNRQGHQVDWRUG]LDïDSRSUDZQLHWRĝDGQDGLRGD QLHSRZLQQD]RVWDÊ]DSDORQD-HĝHOLQLHNWöUHGLRG\ /(']DSDOLï\VLÚWRZFLĂQLMSU]\FLVNUHVHW]QDMGXMÈF\ VLÚQDGUXJLHMSï\WFH 'RWNQLMSDOFHPGRVW\NöZ-HĝHOLFKFHV]DE\XU]ÈG]HQLH ]DUHDJRZDïR V]\EFLHM WR QDMSLHUZ JR QDPRF]%ÈGěFLHUSOLZ\ĽïDGRZDQLHNRQGHQVDWRUD PRĝH WUZDÊ RNRïR ļb VHNXQG *G\ XNïDG ]HJDURZ\Z\JHQHUXMHV\JQDïQLVNLDQDVWÚSQLHZ\VRNL SRZLQLHQ ]RVWDÊ Z\ĂZLHWORQ\ SLHUZV]\ SDVHN KHNVDJUDPöZ 3URFHV WHQ SRZLQLHQ SRZWöU]\Ê VLÚ V]HĂFLRNURWQLH D QDVWÚSQLH ]DWU]\PDÊ -HĝHOL Z\ĂZLHWODQH SDVNL EÚGÈ VLÚ GDOHM SU]HVXZDÊ WR VSUDZGě QDSLÚFLH QD SLQLH UHVHW ZROQHJR XNïDGX ]HJDURZHJR1DSLÚFLHWRSRZLQQRE\ÊZ\ĝV]HRG b9JG\JHQHURZDQHVÈKHNVDJUDP\:DUWRĂÊWD PXVLVSDĂÊSRQLĝHMb9JG\JHQHURZDQLHKHNVDJUDPöZ]RVWDQLH]DNRñF]RQH -HĝHOLRGïÈF]\V]QDFKZLOÚ]DVLODQLHREZRGXDOH GRĂÊV]\ENR]QöZMHSRGïÈF]\V]WRïDGXQHN]JURPDG]RQ\ZNRQGHQVDWRU]HRSRMHPQRĂFLbP) SRZLQLHQE\ÊQDW\OHGXĝ\ĝHZ\JHQHURZDQHZF]HĂQLHMKHNVDJUDP\QLHSRZLQQ\]RVWDÊXWUDFRQH5R]ïDGRZDQLHNRQGHQVDWRUDQDVWÈSLSRļbPLQXWDFK RGRGïÈF]HQLD]DVLODQLD =DVWRVRZDQLHGïXJLFKSU]HZRGöZSRïÈF]HQLRZ\FK MHVWQLH]EÚGQHZFHOXSRïÈF]HQLD]HVREÈREXSï\WHN 3U]HZRG\]DNRñF]RQHREXVWURQQLHZW\NDPLPRJÈ QLH]DSHZQLDÊSHZQHJRSRïÈF]HQLD-HĝHOLREZöG G]LDïDQLHSUDZLGïRZRWRV]XNDQLHSU]\F]\Q\ZDUWR UR]SRF]ÈÊRGVSUDZG]HQLDSRSUDZQRĂFLSU]HSï\ZX SUÈGXSU]H]ZïDĂQLHWHNDEOH
241
Obudowa
10 cm
1DU\VXQNXbSRND]DQRREXGRZÚZMDNLHMPRĝH ]RVWDÊ]DLQVWDORZDQDZ\URF]QLDZ\ĂZLHWODMÈFDSDUÚ KHNVDJUDPöZ1DU\VXQNXbZLGRF]QHVÈRWZRU\MDNLHQDOHĝ\Z\NRQDÊZJöUQ\PSDQHOXREXGRZ\
Dla przycisku
Dla diody LED 20 cm
3URMHNWWHQQLHMHVWWDNDPELWQ\MDNVLÚZ\GDZDïQD SRF]ÈWNX3RïÈF]HQLDSRPLÚG]\XNïDGDPLVFDORQ\PL VÈGRĂÊSURVWH:LÚNV]RĂÊSU]HZRGöZïÈF]\GLRG\ /('Z\ĂZLHWODMÈFHKHNVDJUDP\]UHV]WÈREZRGX 2F]\ZLĂFLHMHĝHOL]HFKFHV]NRU]\VWDÊ]XNïDGöZ 'DUOLQJWRQDWRSURMHNWVWDQLHVLÚEDUG]LHMVNRPSOLNRZDQ\:LÈĝÈVLÚ]W\PUöZQLHĝNRV]W\=DNXSZV]\VWNLFKSDQHOLGLRGRZ\FKQLH]EÚGQ\FKGRZ\NRQDQLD SURMHNWXZLÈĝHVLÚ]Z\GDWNLHPSRQDGb]ïRW\FK
0,5 cm
&]\QDV]DZ\URF]QLDG]LDïDSRUöZQ\ZDOQLHGRVWDURĝ\WQHMPHWRG\ORVRZDQLDïRG\J"2F]\ZLĂFLHFDï\ SURFHVORVRZDQLDïRG\JLUÚF]QHJRU\VRZDQLDKHNVDJUDPöZMHVW]SHZQRĂFLÈF]\PĂFLHNDZV]\PDOH MHĝHOLZLHU]\V]ĝHSU]H]QDF]HQLHGHF\GXMHRXïRĝHQLXïRG\JWRPRĝHRQRUöZQLHĝGHF\GRZDÊRSU]HSï\ZLHHOHNWURQöZZHZQÈWU]XNïDGöZVFDORQ\FK 7RZV]\VWNRSURZDG]LGRMHGQHJRZQLRVNX QLHFK 7ZRMHV]F]ÚĂFLHEÚG]LHVSRODU\]RZDQHGRGDWQLR
242
6 cm
7DNF]\LQDF]HMHOHNWURQLF]QDZ\URF]QLDZ\GDMHVLÚ GRĂÊZ\MÈWNRZÈZHUVMÈQDMVWDUV]HJRQDĂZLHFLH VSRVREXSU]HZLG\ZDQLDSU]\V]ïRĂFL
0,5 cm Rysunek 28.15. 2WZRU\MDNLHQDOHĝ\Z\NRQDÊZJöUQ\P panelu obudowy wyroczni
Eksperyment 28. Wyrocznia
Eksperyment 29. Popularne czujniki :W\PUR]G]LDOHRUD]ZSLÚFLXNROHMQ\FKUR]G]LDïDFK RPöZLÚ]DJDGQLHQLD]ZLÈ]DQH]F]XMQLNDPL-HVWWR GRĂÊFLHNDZ\G\QDPLF]QLHUR]ZLMDMÈF\VLÚREV]DU 3RGVWDZRZHSURMHNW\L]DVDG\G]LDïDQLDXNïDGöZ ORJLF]Q\FK]RVWDï\VWZRU]RQHGDZQRWHPXDWDQLH F]XMQLNLVÈRSUDFRZ\ZDQHLUR]ZLMDQHSU]H]FDï\ F]DV 6ïRZHPNOXF]RZ\PMHVWWXWDMRNUHĂOHQLHķWDQLHĵ1D SU]\NïDGZURNXbE\ÊPRĝH]DNXSSU]\VSLHV]HQLRPLHU]DE\ïPRĝOLZ\DOHPLDïE\PWUXGQRĂFL ]H]QDOH]LHQLHPğUP\VSU]HGDMÈFHMWDNLNRPSRQHQW ZGHWDOX3RQDGWRWDNLF]XMQLNNRV]WRZDïE\PQLH ZWHG\ZLHOHSLHQLÚG]\DSR]DNXSLHPöJïE\PQDSRWNDÊSHZQHSUREOHP\]NRU]\VWDQLHP]QLHJR ']LĂ PRĝOLZ\ MHVW ]DNXS SU]\VSLHV]HQLRPLHU]D ]+RQJNRQJX]DRNRïRb]ï ZOLF]DMÈFZWRNRV]W\ SU]HV\ïNL .RPSRQHQWSR]DNXSLHPRĝH]RVWDÊSRGïÈF]RQ\EH]SRĂUHGQLRGRPLNURNRQWUROHUD$UGXLQR
29
VWURQDFKWDNLFKMDNKWWS SOIDUQHOOFRPOXEKWWS ZZZHOWURQL[SOĽEÚG]LHV]]DVNRF]RQ\Z\QLNDPLZ\V]XNLZDQLD
Mały magnetyczny przełącznik &K\EDQDMVWDUV]\PF]XMQLNLHPMHVWOHFLZ\NRQWDNWURQ:VSRPLQDïHPRW\PZNVLÈĝFH(OHNWURQLND2G praktyki do teorii:HZVSRPQLDQHMNVLÈĝFHRPöZLïHPW\ONRMHJR]DVWRVRZDQLHZV\VWHPDFKDODUPRZ\FKJG]LH]QDMGRZDïVLÚRQZPDï\PSODVWLNRZ\P PRGXOHLPLDï]D]DGDQLHZ\NU\ZDÊRWZDUFLHRNQD OXEGU]ZL7\PUD]HPNRQWDNWURQ]RVWDQLHRPöZLRQ\ EDUG]LHMV]F]HJöïRZR 3U]\MU]\MP\VLÚEOLĝHMWHPXNRPSRQHQWRZL1DU\VXQNX bSU]HGVWDZLRQRGZDNRQWDNWURQ\
5R]ZöMXU]ÈG]HñSRGUÚF]Q\FKGRSURZDG]LïGRPDVRZHMSURGXNFMLPDï\FKWUZDï\FKLSURVW\FKZXĝ\FLXF]XMQLNöZ1RZRF]HVQ\VPDUWIRQPRĝHE\ÊZ\SRVDĝRQ\ZG]LHVLÚÊUöĝQ\FKF]XMQLNöZZW\P PLNURIRQHNUDQGRW\NRZ\DQWHQÚVLHFLEH]SU]HZRGRZHMRGELRUQLN*36F]XMQLNĂZLDWïDRWRF]HQLD UHJXOXMÈF\MDVQRĂÊHNUDQX SU]\VSLHV]HQLRPLHU] WHUPRPHWUEDURPHWUZLOJRWQRĂFLRPLHU]LF]XMQLNRGOHJïRĂFLZ\NU\ZDMÈF\SU]\ïRĝHQLHWHOHIRQXGRXFKD G]LÚNLQLHPXPRĝOLZHMHVWZ\ïÈF]HQLHHNUDQXRGFLÚFLHF]XMQLNDGRW\NRZHJRLRV]F]ÚG]DQLHHQHUJLL &]XMQLNLVWDQRZLÈREHFQLHEDUG]RUR]OHJï\REV]DU : NVLÈĝFH PRJÚ SU]HGVWDZLÊ W\ONR NLOND F]XMQLNöZ:SLV]KDVïRczujnikZZ\V]XNLZDUNDFKQD
Rysunek 29.1. .RQWDNWURQ\ SDSLHUZLGRF]Q\ZWOHQLHMHVW SDSLHUHPPLOLPHWURZ\PĽNDĝGDMHJRNUDWNDWRNZDGUDW RERNXbFDOD
243
:V]NODQ\FKNDSVXïDFK]QDMGXMHVLÚJD]V]ODFKHWQ\ FKURQLÈF\VW\NLSU]HGXWOHQLDQLHP-HVWWRIXQNFMRQDOQHUR]ZLÈ]DQLHDOHV]NïRMHVWWDNFLHQNLHLZUDĝOLZHĝHPRĝHSÚNQÈÊZZ\QLNX]E\WPRFQHJR]JLÚFLD SU]HZRGöZ.RQWDNWURQöZWU]HEDXĝ\ZDÊ]]DFKRZDQLHPQDOHĝ\WHMRVWURĝQRĂFL-HĝHOLSRWU]HEXMHV] NRPSRQHQWXZEDUG]LHMZ\WU]\PDïHMREXGRZLHWR PRĝHV]SRV]XNDÊNRQWDNWURQXZSODVWLNRZHMREXGRZLH ]REDF]U\VXQHN
Rysunek 29.2. 1LHNWöUHNRQWDNWURQ\VÈXPLHV]F]RQH ZSODVWLNRZHMREXGRZLHRFKURQQHM
Testowanie kontaktronu 3RQLĝV]\HNVSHU\PHQWMHVWQDMïDWZLHMV]\PHNVSHU\PHQWHPZFDïHMNVLÈĝFHĽMHVWRQSURVWV]\QDZHW RGHNVSHU\PHQWXJG]LHEDGDOLĂP\ZïDĂFLZRĂFL NOHMX]DSRPRFÈWUDQ]\VWRUD 1LHPDMHGQHJRVWDQGDUGRZHJRV\PEROXNRQWDNWURQXVWRVRZDQHJRQDVFKHPDWDFK&]ÚVWRVSRW\NDVLÚ V\PEROZLGRF]Q\QDU\VXQNX =EXGXMREZöG ZLGRF]Q\QDVFKHPDFLHL]EOLĝPDï\PDJQHVV]WDENRZ\GRNRQWDNWURQX%LHJXQ\PDJQHVXR]QDF]RQR NRORUHPIXNVMLLNRORUHPQLHELHVNR]LHORQ\P
244
Rysunek 29.3. Testowanie kontaktronu
.RQWDNWURQSRZLQLHQZ\ND]\ZDÊVLÚSRGREQÈF]XïRĂFLÈZGZöFKSU]\SDGNDFKSRND]DQ\FKXJöU\U\VXQNX*G\MHGHQ]ELHJXQöZPDJQHVXEÚG]LH]QDF]QLHEOLĝHMNRQWDNWURQXRGSU]HFLZOHJïHJRELHJXQDWR NRPSRQHQWWHQEÚG]LHFKDUDNWHU\]RZDïVLÚQLĝV]È F]XïRĂFLÈ GROQDF]ÚĂÊU\VXQNX -HVWWRZDĝQDLQIRUPDFMDGODRVRE\FKFÈFHMX]\VNLZDÊGRNïDGQHZ\QLNL SRPLDUöZSURZDG]RQ\FK]DSRPRFÈNRQWDNWURQX ľ ']LDïDQLHNRQWDNWURQXPRĝQDSRUöZQDÊGR G]LDïDQLDSU]HïÈF]QLND.RPSRQHQWWHQ]ZLHUDREZöGJG\MHVWZ\VWDZLRQ\QDG]LDïDQLH SRODPDJQHW\F]QHJRDJG\SROHWRSU]HVWDMH G]LDïDÊREZöG]RVWDMHUR]ZDUW\
Eksperyment 29. Popularne czujniki
Jak to działa? 6W\NLZHZQÈWU]NRQWDNWURQXVÈXPLHV]F]RQHQDJLÚWNLFKPHWDORZ\FKSDVNDFKNWöUHQLHVÈQDPDJQHVRZDQHDOHSU]HZRG]ÈSROHPDJQHW\F]QH3DPLÚWDM RW\PĝHPDJQHVZ\WZDU]DSROHNWöUHSRZRGXMH LQGXNFMÚPDJQHW\F]QÈLQQ\FKRELHNWöZ7DNQDSUDZGÚJG\PDJQHVSU]\FLÈJQLHGRVLHELHMDNLĂNDZDïHN ĝHOD]DWRQDMEOLĝV]\ELHJXQPDJQHVXWZRU]\ZĝHOD]LHW\PF]DVRZ\ELHJXQRSU]HFLZQHMSRODU\]DFML 0DJQHVXPLHV]F]RQ\UöZQROHJOHGRNRQWDNWURQX SRZRGXMHW\PF]DVRZHQDPDJQHVRZDQLHPHWDORZ\FKSDVNöZ VWDMÈVLÚRQHSU]HFLZQ\PLELHJXQDPL :WHQVSRVöESRZVWDMHVLïDSU]\FLÈJDMÈFDMH GRVLHELHĽPHWDORZHSDVNL]ZLHUDMÈVLÚ]HVREÈ *G\PDJQHV]RVWDQLHRGVXQLÚW\SDVNLRGVXQÈVLÚ RGVLHELH .RQWDNWURQMHVWWDNVDPRF]Xï\ZGZöFKSU]\SDGNDFKSU]HGVWDZLRQ\FKXJöU\LQDĂURGNXU\VXQNX SRQLHZDĝPHWDORZHSDVNLZREXSU]\SDGNDFK VÈ QDPDJQHVRZDQH SU]HFLZQLH Z]JOÚGHP VLHELH1DZHWSRRGZUöFHQLXSRODU\]DFMLSRODSDVNL EÚGÈVLÚQDGDOSU]\FLÈJDÊ
Czujnik poziomu .LONDODWWHPXEXGXMÈFSURWRW\SXU]ÈG]HQLDSU]H]QDF]RQHJRGREï\VNDZLF]QHJRVFKïDG]DQLDSRWU]HERZDïHPZVNDěQLNDSR]LRPXFLHF]\1DMEDUG]LHM SRGVWDZRZ\PF]XMQLNLHPWHJRW\SXMHVWXU]ÈG]HQLHG]LDïDMÈFHQD]DVDG]LHķZïÈF]Z\ïÈF]ĵ MHVWWR WDN]ZDQ\SU]HïÈF]QLNSï\ZDMÈF\NWöU\RNUHĂODF]\ Sï\QRVLÈJQÈïPDNV\PDOQ\DOERPLQLPDOQ\SR]LRP 7RF\OLQGU\F]Q\]DPNQLÚW\Sï\ZDNZ\NRQDQ\]SODVWLNRZHMSLDQNL3ï\ZDNPDQDĂURGNXG]LXUÚG]LÚNL NWöUHMPRĝHVZRERGQLHSU]HPLHV]F]DÊVLÚZJöUÚ LZGöïSODVWLNRZHJRSDïÈNDZHZQÈWU]NWöUHJR]QDMGXMHVLÚNRQWDNWURQ6W\NLNRQWDNWURQXVÈ]ZLHUDQHQDVNXWHNG]LDïDQLDPDJQHVX]QDMGXMÈFHJRVLÚ ZSï\ZDNX7DQLF]XMQLNWHJRW\SXSU]HGVWDZLRQR QDU\VXQNX
Czujnik poziomu
Rysunek 29.4. 3URVW\WDQLF]XMQLNSR]LRPXĽPDJQHV ]QDMGXMÈF\VLÚZSï\ZDNX]ZLHUDOXEUR]ZLHUDVW\NLNRQWDNWURQX ]QDMGXMÈFHJRVLÚZSODVWLNRZ\PSDïÈNX
%\ÊPRĝHSRWUDğV]VRELHZ\REUD]LÊJG]LHPRĝQD ]DVWRVRZDÊWDNLF]XMQLN1DSU]\NïDGPRĝHRQSRPöFZUR]ZLÈ]DQLXSUREOHPöZZ\QLNDMÈF\FK]WHJR ĝHSRPLPRZLHOXGHNDGXVSUDZQLDQLD]DZRU\RGFLQDMÈFHGRSï\ZZRG\GR]ELRUQLNDZRG\ZWRDOHFLH QLHG]LDïDMÈLGHDOQLH0LHV]NDPZSXVW\QQHMG]LF]\ JG]LHZRGDMHVWF]\PĂFHQQ\PDěOHG]LDïDMÈFD VSïXF]ND QLH MHVW F]\PĂ WU\ZLDOQ\P %\Ê PRĝH JG\E\P]DLQVWDORZDïF]XMQLNSR]LRPXZHZQÈWU] ]ELRUQLNDLSRGïÈF]\ïJRGRGLRG\/('LEDWHULL b9 WRZSU]\SDGNXJG\E\]DZöURGFLQDMÈF\GRSï\Z ZRG\QLH]DG]LDïDïZRGSRZLHGQLPPRPHQFLH ZRGD RVLÈJQÚïDE\SR]LRPSRSU]HNURF]HQLXNWöUHJRSU]HOHZDïDE\VLÚ GLRGD/('RVWU]HJïDE\PQLHRW\P =DPLDVW GLRG\ /(' PöJïE\P ]DVWRVRZDÊ PDï\ EU]ÚF]\N 2WRNROHMQHSU]\NïDGRZH]DVWRVRZDQLH3LZQLFHQLHNWöU\FKGRPöZïDWZRXOHJDMÈ]DODQLX7RZïDĂQLH WDPPRĝQDE\UöZQLHĝ]DVWRVRZDÊF]XMQLNSR]LRPX -DNLHLQQHPRĝOLZRĂFLSU]\FKRG]È&LGRJïRZ\"
245
Wskaźnik paliwa &]DVDPLSU]\GDMHVLÚZVNDěQLNSR]LRPXNWöU\JHQHUXMHUöĝQHV\JQDï\Z]DOHĝQRĂFLRGLORĂFLFLHF]\ Z]ELRUQLNX7HJRW\SXSU]\U]ÈGVWHUXMHZVNDěQLNLHP SR]LRPXSDOLZD 7UDG\F\MQ\PUR]ZLÈ]DQLHPMHVW]DPRQWRZDQLHSï\ZDNDGRUDPLHQLDRSHUXMÈFHJRSRWHQFMRPHWUHP 3U]H]G]LHVLÚFLROHFLDWHJRW\SXV\VWHPE\ïVWRVRZDQ\ZVDPRFKRGRZ\FK]ELRUQLNDFK]SDOLZHP 1LHVWHW\MHVWRQQLHSRUÚF]Q\QLHGRNïDGQ\LZUDĝOLZ\ QD]DEUXG]HQLDLZLOJRÊ ZSU]\SDGNXVWRVRZDQLD SR]DV]F]HOQ\PĂURGRZLVNLHP 6]XNDMÈFOHSV]HJRZVNDěQLNDSR]LRPXFLHF]\ZVHUZLVLHH%D\WUDğïHPQDGRĂÊFLHNDZHUR]ZLÈ]DQLHĽ NRPSRQHQWVNïDGDMÈF\VLÚW\ONR]PHWDORZHJRGUXWX RGïXJRĂFLbFP1LHPRJïHPZ\REUD]LÊVRELHMHJR G]LDïDQLDDZLÚFJRNXSLïHP3RRWU]\PDQLXJRRGFLÈïHPMHGHQ]NRñFöZGUXWXĽRND]DïVLÚRQE\Ê WXOHMÈZHZQÈWU]NWöUHM]QDMGRZDïDVLÚEDUG]RZÈVNDSï\WNDGUXNRZDQDRV]HURNRĂFLRNRïRbPP1D Sï\WFH]QDMGRZDïRVLÚVLHGHPNRQWDNWURQöZLV]HĂÊ UH]\VWRUöZ]DLQVWDORZDQ\FKZSHZQHMRGOHJïRĂFL RGVLHELH :SLHUZV]HMFKZLOLE\ïHP]G]LZLRQ\-DNNRQWDNWURQX PRĝHG]LDïDÊSR]DPNQLÚFLXZVWDORZHMUXUFH"3öěQLHM]GDïHPVRELHVSUDZÚĝHUXUNDE\ïDZ\NRQDQD ]HVWDOLQLHUG]HZQHMNWöUDQLHPDZïDĂFLZRĂFLPDJQHW\F]Q\FK'RNRQWDNWURQöZGRFLHUDïRZLÚFSROH JHQHURZDQHSU]H]PDJQHV]QDMGXMÈF\VLÚZHZQÈWU] Sï\ZDND 5XFK\FLHF]\SRZRGXMÈ]ZLHUDQLHOXEUR]ZLHUDQLH REZRGXSU]H]NROHMQHNRQWDNWURQ\5H]\VWRU\E\ï\ SRïÈF]RQHV]HUHJRZRDZLÚFG]LDïDï\MDNG]LHOQLN QDSLÚFLD:WHQVSRVöEJHQHURZDQR]PLHQQÈUH]\VWDQFMÚQD]DFLVNDFK]QDMGXMÈF\FKVLÚZJöUQHM F]ÚĂFLXU]ÈG]HQLD8SURV]F]RQÈZHUVMÚWHJRF]XMQLNDSR]LRPXSDOLZDSRND]DQRQDU\VXQNX 1D LOXVWUDFMLXPLHV]F]RQRW\ONRF]WHU\UH]\VWRU\LSLÚÊ NRQWDNWURQöZ
246
Szczelna tuleja wykonana ze stali nierdzewnej
Wskaźnik poziomu paliwa
Tuleja jest zanurzona w cieczy
Magnes znajdujący się wewnątrz pływaka
Okrągły pływak z otworem w środku porusza się wzdłuż tulei
Rysunek 29.5. &]XMQLNSR]LRPXFLHF]\Z\NRQDQ\ ]NRQWDNWURQöZLUH]\VWRUöZWZRU]ÈF\FKZLHORVWRSQLRZ\ G]LHOQLNQDSLÚFLD
2F]\ZLĂFLHUH]\VWDQFMDJHQHURZDQDSU]H]WHJRW\SX F]XMQLNQLH]PLHQLDVLÚSï\QQLHDOHZVND]XMHVLHGHP SR]LRPöZFLHF]\FRMHVWDNFHSWRZDOQHZSU]\SDGNX VDPRFKRGRZHJRZVNDěQLNDSDOLZD 3LV]ÚRW\PDE\ĂZLHG]LDïQDMDNZLHOHVSRVREöZ PRĝQD]DVWRVRZDÊWDNSURVW\F]XMQLNMDNLPMHVW NRQWDNWURQ0DPZUDĝHQLHĝHZZLHOXVDPRFKRGRZ\FKZVNDěQLNDFKSDOLZDQDGDOVWRVRZDQ\MHVW SRGREQ\V\VWHPMHG\Q\PZ\MÈWNLHPMHVWWRĝH]DPLDVW]NRQWDNWURQöZNRU]\VWDMÈRQH]H]MDZLVND +DOOD&]XMQLNLNRU]\VWDMÈFH]H]MDZLVND+DOODRPöZLÚZHNVSHU\PHQFLH
Eksperyment 29. Popularne czujniki
Podstawowe wiadomości dotyczące kontaktronów ľ :LÚNV]RĂÊNRQWDNWURQöZMHVWWDNQDSUDZGÚ SU]HïÈF]QLNDPLW\SX6367NWöU\FKVW\NLVÈ QRUPDOQLHUR]ZDUWH6W\NLW\ONRQLHNWöU\FK PRGHOLVÈQRUPDOQLH]ZDUWH7DNF]\LQDF]HM NRQWDNWURQG]LDïDMDNSU]\FLVNNWöU\MHVWZFLVNDQ\]DSRPRFÈSRODPDJQHW\F]QHJR ľ ,VWQLHMÈ UöZQLHĝ NRQWDNWURQ\ SUDFXMÈFH MDN SU]HïÈF]QLNLW\SX63'7L'3'71DU\VXQNX bSU]HGVWDZLRQRNRQWDNWURQMHGQRELHJXQRZ\GZXSR]\F\MQ\%LHJXQSU]HïÈF]QLND MHVWSRGïÈF]RQ\QDVWDïHGRSRMHG\QF]HJR]ïÈF]D]QDMGXMÈFHJRVLÚSRMHGQHMVWURQLHNRQWDNWURQX'ïXĝV]\]SU]HZRGöZ]QDMGXMÈF\FK VLÚSRGUXJLHMVWURQLHMHVWSU]HZRGHP]NWöU\PQRUPDOQLHVW\NDVLÚELHJXQNRQWDNWURQX
VLï\SRWU]HEQHMGRXWU]\PDQLDSU]\VRELHMXĝ ]ZDUW\FKVW\NöZ'ODWHJRWHĝPDJQHVJHQHUXMÈF\SROH]ZLHUDMÈFHVW\NLQDOHĝ\RGVXQÈÊ QDZLÚNV]ÈRGOHJïRĂÊ]DQLPVW\NL]RVWDQÈ SRQRZQLHUR]ZDUWH .RQWDNWURQ\RF]\ZLĂFLHFKDUDNWHU\]XMÈVLÚSHZQ\PL RJUDQLF]HQLDPL ľ .RQWDNWURQ]Z\NOH]QDMGXMHVLÚZV]NODQHM NDSVXOHNWöUDPRĝHïDWZRSÚNQÈÊDOER]RVWDÊUR]ELWD ľ &LHQNLHVW\NLXOHJQÈV]\ENRXV]NRG]HQLXMHĝHOLSU]H]NRQWDNWURQSï\QLHSUÈGR]E\WGXĝ\P QDWÚĝHQLX ľ 6W\NLPRJÈSÚNQÈÊMHĝHOL]RVWDQÈZSUDZLRQH Z]E\WGXĝHZLEUDFMH6WDUDMVLÚXQLNDÊXSXV]F]HQLDNRQWDNWURQXQDSRGïRJÚD]ZïDV]F]D QDEHWRQRZÈSRVDG]NÚ ľ 3RPLPRĝHNRQWDNWURQ\VÈSURMHNWRZDQHWDN DE\E\ï\Z\WU]\PDïHWRQLJG\QLHPRĝQDQD QLFKSROHJDÊWDNEDUG]RMDNQDSU]HïÈF]QLNDFK NU]HPRZ\FK QLH]DOHĝQLHRGWHJRFR]DSHZQLDLFKSURGXFHQW ľ 6W\NLNRQWDNWURQXPRJÈ]RVWDÊ]ZDUWHSU]H] SU]\SDGNRZHSROHPDJQHW\F]QH
Rysunek 29.6. Kontaktron typu SPDT
ľ .RQWDNWURQG]LDïDQLH]DOHĝQLHRGSRODU\]DFML SRODPDJQHW\F]QHJR3ROHPDJQHW\F]QHLQGXNXMHSRODRSU]HFLZQ\FKSRODU\]DFMDFKQDVW\NDFK]QDMGXMÈF\FKVLÚZHZQÈWU]NRQWDNWURQX ľ 1LHNWöUHEDUG]RPDïHSU]HNDěQLNL]DZLHUDMÈ NRQWDNWURQQDNWöU\]RVWDïDQDZLQLÚWDFHZND *G\SU]H]FHZNÚSï\QLHSUÈGG]LDïDRQDMDN HOHNWURPDJQHVSRZRGXMÈF]ZDUFLHVW\NöZ NRQWDNWURQX
ľ .RQWDNWURQPRĝHSU]HVWDÊG]LDïDÊSUDZLGïRZRMHĝHOLPDJQHVQLHEÚG]LHXïRĝRQ\SUDZLGïRZR ľ =ZLHUDQH ]H VREÈ VW\NL NRQWDNWURQX PRJÈ ZSDĂÊZZLEUDFMH6WDQRZLWRV]F]HJöOQLH GXĝ\SUREOHPZSU]\SDGNXZLÚNV]\FKNRQWDNWURQöZ Ľ LFK VW\NL SRVLDGDMÈ ZLÚNV]È EH]ZïDGQRĂÊ6WXNLJHQHURZDQHSU]H]VW\NL PRJÈE\ÊLQWHUSUHWRZDQHSU]H]NRPSRQHQW\ F\IURZHMDNRZLHORNURWQH]ZLHUDQLHLUR]ZLHUDQLHREZRGXSU]H]NRQWDNWURQ
ľ .RQWDNWURQ\FKDUDNWHU\]XMÈVLÚSHZQÈQDWXUDOQÈKLVWHUH]È$E\UR]SRF]ÈÊSURFHV]ZLHUDQLDVW\NöZQLH]EÚGQDMHVWVLïDZLÚNV]DRG
Czujnik poziomu
247
-HGQDNĝHNRQWDNWURQ\PDMÈSHZQHFKDUDNWHU\VW\NL NWöUHVSUDZLDMÈĝHZQLHNWöU\FKDSOLNDFMDFKVSUDZG]DMÈVLÚRQHOHSLHMRGF]XMQLNöZSöïSU]HZRGQLNRZ\FK ľ 1LHZ\PDJDMÈ]HZQÚWU]QHJR]DVLODQLD ľ 1LHSRELHUDMÈSUÈGXSRGF]DV]ZLHUDQLDLUR]ZLHUDQLDREZRGX ľ 1LHZ\PDJDMÈĝDGQHJRLQWHUIHMVXZSRVWDFL Z]PDFQLDF]DOXESRGREQHJRXNïDGX ľ 8Sï\ZSUÈGXJG\VW\NLVÈUR]ZDUWHMHVWQLHPDOSRPLMDOQ\ ľ 5H]\VWDQFMDNRQWDNWURQXJG\MHJRVW\NLVÈ ]ZDUWHMHVWSRPLMDOQD ľ ,VWQLHMÈZHUVMHSU]H]QDF]RQHGRSUDF\ZREZRGDFKZ\VRNLHJRQDSLÚFLD ľ ,VWQLHMÈZHUVMHSU]H]QDF]RQHGRSUDF\ZREZRGDFKZNWöU\FKSï\QLHSUÈGRGXĝ\PQDWÚĝHQLX ľ 0RJÈVWHURZDÊSUDFÈREZRGöZSUÈGXVWDïHJRRUD]SUÈGXSU]HPLHQQHJR ľ 6ÈPQLHMZUDĝOLZHQDZ\ïDGRZDQLDHOHNWURVWDW\F]QH ľ =PLDQ\WHPSHUDWXU\RWRF]HQLDPDMÈPQLHMV]\ ZSï\ZQDLFKSUDFÚ
Łatwe zastępowanie *HQHUDOQLHNRQWDNWURQPRĝQD]DVWRVRZDÊZV]ÚG]LHWDPJG]LHVWRVRZDOLĂP\ZF]HĂQLHMSU]HïÈF]QLNL 63671DSU]\NïDGNRQWDNWURQ\VÈF]ÚVWRVWRVRZDQH MDNR]DPLHQQLNLïÈF]QLNöZPLJRZ\FKZREZRGDFK VLOQLNöZ ]DWU]\PXMÈVLOQLNJG\Z\NRQDRQRNUHĂORQÈOLF]EÚREURWöZ :PLHMVFHV]HVQDVWXVW\NöZPRQHWZJU]HSU]HGVWDZLRQHMZHNVSHU\PHQFLHPöJïE\ĂZVWDZLÊ V]HVQDĂFLHNRQWDNWURQöZ1LHPXVLDïE\ĂPRG\ğNRZDÊUHV]W\WHJRREZRGX2F]\ZLĂFLHZJUÚ]DPLDVW PRQHWDPLPXVLDïE\ĂJUDÊ]DSRPRFÈV]HVQDVWX PDJQHVöZRNV]WDïFLHG\VNX
248
0\ĂOÚĝHWÚJUÚPRĝQDMHV]F]HEDUG]LHMXOHSV]\Ê ]DSRPRFÈF]XMQLNöZWDNDE\GDOHMPRĝQDE\ïR ZQLÈJUDÊ]DSRPRFÈPRQHW2PöZLÚWRZHNVSHU\PHQFLHJG\EÚGÚVLÚ]DMPRZDïF]XMQLNDPL RSW\F]Q\PL
Instalacja kontaktronu ,VWQLHMÈNRQWDNWURQ\RUöĝQHMF]XïRĂFL(J]HPSODU]H SRVLDGDQHSU]H]HPQLHPRJÈE\ÊDNW\ZRZDQH]D SRPRFÈPDïHJRPDJQHVXQHRG\PRZHJRRZ\PLDUDFKbPPŚbPPŚbPP0DJQHVXïRĝRQ\ UöZQROHJOHGRRVLNRQWDNWURQXEÚG]LHSRZRGRZDï ]ZDUFLHMHJRVW\NöZ]RGOHJïRĂFLSRQDGbFP 0LQLDWXURZHPDJQHV\LPDïHNRQWDNWURQ\SR]ZDODMÈ QD]DVWRVRZDQLHLFKQDZLHOHUöĝQ\FKVSRVREöZ 1DSU]\NïDGNRQWDNWURQPRĝH]RVWDÊSU]\NOHMRQ\ DPDJQHVXNU\W\]DFLHQNÈZDUVWZÈSODVWLNX :LÚNV]RĂÊSURMHNWöZRSLVDQ\FKZWHMNVLÈĝFHPRĝHV]XPLHĂFLÊZPDï\PSXGHïNXSRNWöUHJRRWZDUFLX]QDMGXMÈFHVLÚZHZQÈWU]REZRG\]RVWDQÈ XUXFKRPLRQH=ZUöÊXZDJÚQDWRĝHWDNLDXWRPDW\F]Q\SU]HïÈF]QLNQLHSRELHUDĝDGQHJRSUÈGXSRGF]DVZïÈF]DQLDLZ\ïÈF]DQLDXU]ÈG]Hñ .RQWDNWURQPRĝQD]DVWRVRZDÊUöZQLHĝZVDPRFKRGRZ\FKLGRPRZ\FKLQVWDODFMDFKDODUPRZ\FK 0Dï\PDJQHVPRĝQD]DVWRVRZDÊZUROLEUHORF]ND GRNOXF]\ RF]\ZLĂFLHPXVLVLÚRQ]QDMGRZDÊZEH]SLHF]QHMRGOHJïRĂFLRG7ZRLFKNDUWNUHG\WRZ\FK 0DJQHVWHQPRĝHXUXFKDPLDÊXNU\W\NRQWDNWURQ SRGïÈF]RQ\GRSU]HNDěQLNDEORNXMÈFHJRZ\ïÈF]DMÈFHJRLQVWDODFMÚDODUPRZÈSU]HGZHMĂFLHPGRGRPX 0DJQHV PRĝQD ]DPRQWRZDÊ UöZQLHĝ QD NRñFX ZVND]öZNLOXEU\OFDLXĝ\ZDÊJRZUROLXU]ÈG]HQLD ZHMĂFLRZHJRJU\
Kontekst: polaryzacja magnetyczna 3U]HGVWDZLÚ&LNLOND]MDZLVN]ZLÈ]DQ\FK]PDJQHVDPLSRQLHZDĝPDJQHV\VÈQLH]EÚGQHGRDNW\ZRZDQLDNRQWDNWURQöZLF]XMQLNöZG]LDïDMÈF\FKZRSDUFLX R]MDZLVNR+DOOD ZNUöWFHMHRPöZLÚ Eksperyment 29. Popularne czujniki
0DJQHVWUZDï\]DZV]HSRVLDGDGZDELHJXQ\RNUHĂODQHPLDQHPķSöïQRFQHJRĵLķSRïXGQLRZHJRĵ%\Ê PRĝHSU]\SRPLQD&LWRIDNWĝHNXOD]LHPVNDPD ELHJXQSöïQRFQ\LSRïXGQLRZ\ĽZVSRPQÚW\ONR ĝHSöïQRFQ\ELHJXQPDJQHVXE\ïQDSRF]ÈWNXQD]\ZDQ\ELHJXQHPķ]ZUDFDMÈF\PVLÚNXSöïQRF\ĵ &]\Vï\V]DïHĂMXĝĝHSU]HFLZQHELHJXQ\VLÚSU]\FLÈJDMÈ"-HĝHOLG\VSRQXMHV]GZRPDELHJXQDPLWR PRĝHV]VSUDZG]LÊĝHSöïQRFQ\ELHJXQMHGQHJR PDJQHVXMHVWSU]\FLÈJDQ\SU]H]SRïXGQLRZ\ELHJXQ GUXJLHJRPDJQHVX-DNZLÚFSöïQRFQ\ELHJXQPDJQHVXPRĝH]ZUDFDÊVLÚNXSöïQRFQHPXELHJXQRZL ]LHPL":LVWRFLHWDN]ZDQ\SöïQRFQ\ELHJXQ]LHPL PDSRODU\]DFMÚELHJXQDSRïXGQLRZHJR =PLDQDQD]ZELHJXQöZ]LHPLE\ïDE\ZG]LVLHMV]\FK F]DVDFK]E\WP\OÈFDDZLÚFPDP\V\WXDFMÚZNWöUHMELHJXQSöïQRFQ\QLHMHVWWDNQDSUDZGÚELHJXQHP SöïQRFQ\P
Rodzaje i źródła magnesów 0DJQHV\QHRG\PRZH]RVWDï\RSUDFRZDQHZODWDFK;;ZLHNXLVÈ]QDF]QLHVLOQLHMV]HRGVWDUV]\FKPDJQHVöZĝHOD]Q\FK0DJQHV\QHRG\PRZH ]QDMGXMÈVLÚZHZQÈWU]ZLÚNV]RĂFLVLOQLNöZSUÈGX VWDïHJR:\QDOH]LHQLHPDJQHVöZWHJRW\SXSR]ZROLïRQDPLQLDWXU\]DFMÚNDPHUOHNNLFKQDU]ÚG]LEXGRZODQ\FKRUD]LQQ\FKXU]ÈG]Hñ =DEDZDVLOQ\PLPDJQHVDPLMHVWEDUG]RSU]\MHPQD DOHZLÚNV]RĂÊNRQWDNWURQöZMHVWQDW\OHF]XïDĝH Z\VWDUF]\]DNXSWDñV]\FKPDJQHVöZĝHOD]Q\FK :LHOHVNOHSöZLQWHUQHWRZ\FKPDMHZVZRMHMRIHUFLH 6]HURNLDVRUW\PHQWPDJQHVöZ]QDMG]LHV]UöZQLHĝ ZVHUZLVDFKDXNF\MQ\FKWDNLFKMDN$OOHJURF]\H%D\
MHVWWRUHJXïÈ ELHJXQ\]QDMGXMÈVLÚQDQDMEDUG]LHM RGGDORQ\FKRGVLHELHERNDFKV]WDENL 1LHNWöU]\GRVWDZF\ ZW\PUöZQLHĝPöMXOXELRQ\Ľ. -0DJQHWLFV SRGDMÈFZ\PLDU\PDJQHVX MDNRRVWDWQLSRGDMÈZ\PLDUZ]GïXĝNWöUHJRXïRĝRQHVÈELHJXQ\-HĂOLZLÚFSURGXFHQWLQIRUPXMHĝH PDJQHVPDZ\PLDU\bPPŚbPPŚbPP WRSUDZGRSRGREQLHELHJXQ\WHJRPDJQHVXEÚGÈ ]QDMGRZDï\VLÚQDSU]HFLZQ\FKNRñFDFKERNXRGïXJRĂFLbPP6SUDZGěWRGRNïDGQLHSU]HG]DNXSHP SRQLHZDĝNUöWV]HERNLPDJQHVXRZ\PLDUDFKQS bPPŚbPPŚbPPPRJÈFKDUDNWHU\]RZDÊ VLÚSU]HFLZQÈSRODU\]DFMÈ
Kształty magnesów .ODV\F]Q\PDJQHVZNV]WDïFLHSRGNRZ\MHVWWDNQDSUDZGÚPDJQHVHPV]WDENRZ\PZ\JLÚW\PZNV]WDïW OLWHU\8ĽSU]HFLZOHJïHELHJXQ\]QDMGXMÈVLÚZLÚF EOLVNRVLHELH=ZLÚNV]DWRVLïÚPDJQHVXGRSRGQRV]HQLDU]HF]\ĽVLïDMHVWQDMZLÚNV]DZPLHMVFX ZNWöU\PELHJXQ\VÈQDMEOLĝHMVLHELH 1D U\VXQNX b SU]HGVWDZLRQR SU]\NïDGRZH PDJQHV\0DWRZ\V]DU\PDJQHVMHVWPDJQHVHP ĝHOD]Q\P:V]\VWNLHPDJQHV\VÈ]HVREÈSRïÈF]RQHSRQLHZDĝWUXGQRE\ïRMHUR]G]LHOLÊLXWU]\PDÊ ZQLHZLHONLHMRGOHJïRĂFLRGVLHELHZFHOX]URELHQLD ]GMÚFLD0Dï\PDJQHVRNV]WDïFLHG\VNXSÚNïQDGZLH F]ÚĂFLSRSU]\FLÈJQLÚFLXSU]H]GXĝ\PDJQHV3DPLÚWDMRW\PĝHPDJQHV\QHRG\PRZHVÈNUXFKH
3DPLÚWDMRW\PĝHVWRVRZDQLH]E\WPRFQHJRPDJQHVXQLHMHVWGREU\PUR]ZLÈ]DQLHPĽPRĝHRQ ZSï\ZDÊQDSUDFÚLQQ\FKNRQWDNWURQöZOXELQQ\FK NRPSRQHQWöZ]QDMGXMÈF\FKVLÚZSREOLĝX &K\EDQDMSRSXODUQLHMV]\PURG]DMHPPDJQHVXMHVW PDJQHVV]WDENRZ\NWöUHJRSU]HNUöMSRSU]HF]Q\ QDIRUPÚNZDGUDWXOXESURVWRNÈWD=Z\NOH DOHQLH
Kontekst: polaryzacja magnetyczna
Rysunek 29.7. 3U]\NïDGRZHPDJQHV\ MHGHQ]QLFKSÚNï ZZ\QLNXSU]\FLÈJQLÚFLDSU]H]QDMZLÚNV]\PDJQHV PDWRZ\V]DU\PDJQHVWRPDJQHVĝHOD]Q\SR]RVWDïH PDJQHV\VÈQHRG\PRZH
249
0DJQHV\RNV]WDïFLHG\VNöZF\OLQGUöZLSLHUĂFLHQLVÈ]Z\NOHQDPDJQHVRZDQHķRVLRZRĵ2ĂF\OLQGU\F]QHJRPDJQHVXMHVWOLQLÈNWöUÈZZ\REUDěQL PRĝHP\SU]HSURZDG]LÊSU]H]MHJRĂURGHN ]REDF] U\VXQHN 0RĝHV]Z\REUD]LÊVRELHF\OLQGHU MDNR V\PHWU\F]QÈ EU\ïÚ REUDFDQÈ ZRNöï WHM RVL
-HĝHOLPDJQHVRWDNLPNV]WDïFLHMHVWQDPDJQHVRZDQ\RVLRZRR]QDF]DWRĝHQDSU]HFLZQ\FKNRñFDFKZVSRPQLDQHMRVL]QDMGXMÈVLÚELHJXQ\RSU]HFLZQ\FKSRODU\]DFMDFK-HGHQ]SïDVNLFKERNöZ F\OLQGUDMHVWELHJXQHPSöïQRFQ\PDGUXJLSRïXGQLRZ\P ]REDF]U\VXQHN bĽNRORUDPLF]HUZRQ\PLQLHELHVNLPR]QDF]RQRSU]HFLZQHELHJXQ\ :LÚNV]RĂÊRNUÈJï\FKPDJQHVöZ ZW\PUöZQLHĝ PDJQHV\ SLHUĂFLHQLRZH MHVW QDPDJQHVRZDQD RVLRZR1DU\VXQNX bSU]HGVWDZLRQRV\WXDFMÚ ZNWöUHMPDJQHV\SLHUĂFLHQLRZHVÈ]ZUöFRQHGRVLHELHLGHQW\F]Q\PLELHJXQDPL0DJQHV\ZLGRF]QHQD IRWRJUDğLQLH]RVWDï\ZĝDGHQVSRVöESU]\WZLHUG]RQH GRGUXWXĽPRJÈVZRERGQLHĂOL]JDÊVLÚSRQLP
Rysunek 29.8. 2ĂF\OLQGUDĽOLQLDNWöUÈZZ\REUDěQLPRĝHP\ SU]HSURZDG]LÊSU]H]MHJRĂURGHN
Rysunek 29.10. :LÚNV]RĂÊPDJQHVöZSLHUĂFLHQLRZ\FK MHVWQDPDJQHVRZDQ\FKRVLRZR PRĝHV]XïRĝ\ÊMHQDSUÚFLH Z\NRQDQ\P]PDWHULDïXQLHPDJQHW\F]QHJR WXWDMXĝ\ïHP SUÚWD]HVWDOLQLHUG]HZQHM PDJQHV\VÈ]ZUöFRQHGRVLHELH LGHQW\F]Q\PLELHJXQDPLĽVLïDPDJQHW\F]QDRGS\FKD magnesy od siebie
Rysunek 29.9. Magnes namagnesowany osiowo posiada ELHJXQ\QDSU]HFLZQ\FKNRñFDFKRVL
250
&DïNRZLWDPDVDPDJQHVöZVSUDZLDĝHGROQHPDJQHV\]QDMGXMÈVLÚEOLĝHMVLHELH0RĝHV]GRFLVQÈÊ PDJQHV\GRVLHELHDOHJG\W\ONRMHSXĂFLV]QDW\FKPLDVWRGGDOÈVLÚRGVLHELH*G\E\ĂZ\NRQDïWHQPDï\ HNVSHU\PHQWQD]HVWDZLHPDJQHVöZZLGRF]Q\FK QDIRWRJUDğLWRJöUQ\PDJQHV]HVNRF]\ïE\]GUXWX Eksperyment 29. Popularne czujniki
1LJG\QLHQXG]ÈPQLHWDNLHSURVWHSRND]\G]LDïDQLD PDJQHVöZ6NÈGELHU]HVLÚHQHUJLDVSUDZLDMÈFD ĝHPDJQHV\]DFKRZXMÈVLÚZïDĂQLHZWHQVSRVöE" 2GSRZLHGěMHVWSURVWDĽHQHUJLLGRVWDUF]DV]7\ ĂFLVNDMÈF]HVREÈPDJQHV\0DJQHV\QLHZ\WZDU]DMÈHQHUJLLRQHMÈSRSURVWXJURPDG]È 1LHNWöUHRNUÈJïHPDJQHV\VÈQDPDJQHVRZDQHSURPLHQLRZR VÈRQHVSRW\NDQH]QDF]QLHU]DG]LHM 7DNL PDJQHVSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX =DNU]\ZLRQHĂFLDQNLF\OLQGUDFKDUDNWHU\]XMÈVLÚSU]HFLZQ\PLSRODU\]DFMDPL
Dalsze modyfikacje: prądy wirowe -HGQÈ ] QDMEDUG]LHM ]DG]LZLDMÈF\FK ZïDĂFLZRĂFL PDJQHVöZMHVWWRĝHPRJÈRQHZFKRG]LÊZLQWHUDNFMÚ]QLHPDJQHW\F]Q\PLPHWDODPLWDNLPLMDN DOXPLQLXP -HĝHOL NXONRZ\ PDJQHV QHRG\PRZ\ ZU]XFLV]GRXVWDZLRQHMSLRQRZRDOXPLQLRZHMUXUNL RĂUHGQLF\QLHFRZLÚNV]HMRGNXOLWRPDJQHVEÚG]LHVSDGDïZGöïEDUG]RZROQRĽWDNMDNE\E\ï ]DQXU]RQ\ZJÚVWHMFLHF]\,PJUXEV]HEÚGÈĂFLDQNL DOXPLQLRZHMUXUNLW\PZROQLHMNXONDEÚG]LHVSDGDÊ $]DWHPUXUNDNWöUHMĂFLDQNDPDJUXERĂÊbPP EÚG]LHG]LDïDïDHIHNW\ZQLHMRGUXUNLNWöUHMĂFLDQND PDJUXERĂÊbPP7HQVDPHIHNWPRĝQD]DREVHUZRZDÊZSU]\SDGNXXĝ\FLDUXUNLPLHG]LDQHM 1D U\VXQNX b SU]H] RWZöU Z\FLÚW\ Z UXUFH ZLGDÊXPLHV]F]RQ\ZQLHMPDJQHVNXORZ\.XOND VSDGDSRPLÚG]\GZRPDNRñFDPLUXUNLRGïXJRĂFL bFPSU]H]PQLHMZLÚFHMMHGQÈVHNXQGÚ-HVWWR SU]\NïDGLOXVWUXMÈF\ZSï\ZPDJQHVXQDPHWDOH
Rysunek 29.11. 0DJQHVQDPDJQHVRZDQ\SURPLHQLRZRĽ MHJR]DNU]\ZLRQHĂFLDQNLFKDUDNWHU\]XMÈVLÚSU]HFLZQÈ SRODU\]DFMÈ
3RODU\]DFMÚPDJQHVXïDWZRMHVWXVWDOLÊSRVLDGDMÈF GZDPDJQHV\:\VWDUF]\]DREVHUZRZDÊNWöUHERNL PDJQHVöZSU]\FLÈJDMÈVLÚDNWöUHRGS\FKDMÈ-HĝHOL GZDRNUÈJïHPDJQHV\VÈQDPDJQHVRZDQHRVLRZR QLHEÚGÈRQHDQLVLÚRGS\FKDÊDQLSU]\FLÈJDÊJG\ ]RVWDQÈXPLHV]F]RQHQDSU]HFLZNRVLHELHDMHGHQ ]PDJQHVöZ]RVWDQLHREUöFRQ\Z]JOÚGHPGUXJLHJR ZRNöïZïDVQHMRVL
Kontekst: polaryzacja magnetyczna
Rysunek 29.12. 1HRG\PRZ\PDJQHVNXORZ\MHVWQDW\OH VLOQ\ĝHZ\WZDU]DHOHNWU\F]QHSUÈG\ZLURZHSRUXV]DMÈFVLÚ ZSREOLĝXQLHPDJQHW\F]QHJRSU]HZRG]ÈFHJRSUÈGPHWDOX WDNLHJRMDNQSPLHGěLDOXPLQLXP Z\WZDU]DQLHSUÈGöZ ZLURZ\FKSRFKïDQLDHQHUJLÚVSDGDMÈFHMNXOLFRSURZDG]L GRVSRZROQLHQLDMHMUXFKX
251
3RZRGHPWHJRG]LZQHJR]DFKRZDQLDNXONLMHVWWR ĝHSRUXV]DMÈF\VLÚPDJQHVLQGXNXMHHOHNWU\F]QH SUÈG\ZLURZHZ]QDMGXMÈF\FKVLÚZSREOLĝXSU]HZRGQLNDFKHOHNWU\F]Q\FKWDNLFKMDNQSDOXPLQLXP LPLHGě7DNQDSUDZGÚZLÚNV]RĂÊSUÈGXQDĂZLHFLH MHVWZ\WZDU]DQDZïDĂQLHZWHQVSRVöEĽSRSU]H] Z\NRQ\ZDQLH UXFKöZ PLHG]LDQ\PL X]ZRMHQLDPL ZSRODFKPDJQHW\F]Q\FK:\MÈWHNVWDQRZLÈRJQLZDIRWRZROWDQLF]QH &RG]LHMHVLÚ]Z\JHQHURZDQ\PLSUÈGDPLZLURZ\PL":\WZDU]DMÈRQHFLHSïRNWöUHSRZVWDMH]DZV]H ZZ\QLNXSU]HSï\ZXSUÈGXSU]H]SU]HZRGQLN:WHQ VSRVöEHNVSHU\PHQWGHPRQVWUXMHUöZQLHĝ]DVDGÚ ]DFKRZDQLDHQHUJLL (NVSHU\PHQW WHQ PRĝQD UR]EXGRZDÊ Ľ QD ]HZQÚWU]Q\FKĂFLDQNDFKUXUNLPRĝQD]DLQVWDORZDÊ NRQWDNWURQ\GRNWöU\FKPRĝQDSRGïÈF]\ÊV]HUHJRZRUH]\VWRU\ WDNMDNWRPLDïRPLHMVFHZSU]\SDGNX ZVNDěQLNDSR]LRPXSDOLZD -HĝHOLUH]\VWRU\]RVWDQÈSRGïÈF]RQHSRPLÚG]\SLQUR]ïDGRZXMÈF\LSUöJ ]DG]LDïDQLDXNïDGX]HJDURZHJRbG]LDïDMÈFHJR ZWU\ELHDVWDELOQ\PSU]\F]ÚVWRWOLZRĂFL]QDMGXMÈFHM VLÚZ]DNUHVLHIDOGěZLÚNRZ\FKWRVSDGDMÈFDNXOD PLMDMÈFNROHMQHNRQWDNWURQ\EÚG]LHJHQHURZDïDVHULÚZ]UDVWDMÈF\FKGěZLÚNöZ :W\PHNVSHU\PHQFLHPRĝQDUöZQLHĝ]DVWRVRZDÊ UXUNÚDOXPLQLRZÈRLQQ\PSU]HNURMXSRSU]HF]Q\P DOHNXONDQLHEÚG]LHVSDGDïDZQLHMDĝWDNZROQR
Uwaga: zagrożenia magnetyczne %\ïE\P EDUG]R QLHRGSRZLHG]LDOQ\ JG\E\P QLH RVWU]HJï&LÚSU]HGSHZQ\PLU]HF]DPL0RĝHV]ZWR QLHZLHU]\ÊDOHPDJQHV\QHRG\PRZHPRJÈ&LÚ ]UDQLÊ6DPVLÚRW\PSU]HNRQDïHP &\OLQGU\F]Q\PDJQHVQHRG\PRZ\W\SX1bRĂUHGQLF\]DOHGZLHbFPPRĝHSRVïXĝ\ÊGRSRGQLHVLHQLD PDV\DĝbNJ7\OHZDĝÈGZLH]JU]HZNLZRG\PLQHUDOQHM-HĝHOLXPLHĂFLV]QDSU]HFLZNRVLHELHGZD WDNLHPDJQHV\L]ZUöFLV]MHSU]HFLZQ\PLELHJXQDPLGRVLHELHWRRWU]\PDV]GZDUD]\ZLÚNV]ÈVLïÚ SU]\FLÈJDQLD-HĝHOLQDLFKGURG]H]QDMG]LHVLÚ7ZöM SDOHFWRZQDMOHSV]\PZ\SDGNXEÚG]LHV]PXVLDï JRRSDWU]\ÊSODVWUHP 5R]G]LHODQLHWDNLFKPDJQHVöZUöZQLHĝMHVWGRĂÊ U\]\NRZQHĽMHVWWRGRĂÊLU\WXMÈF\SURFHVNWöU\ PRĝHVNRñF]\ÊVLÚSRïDPDQLHPSD]QRNFL:LQWHUQHWRZ\PVHUZLVLH
252
Eksperyment 29. Popularne czujniki
Eksperyment 30. Ukryte czujniki +DOORWURQ\VÈF]XMQLNDPLNWöUHZ\VWÚSXMÈGRVïRZQLHZV]ÚG]LH1DMSUDZGRSRGREQLHMWRZïDĂQLHKDOORWURQMHVWF]XMQLNLHPNWöU\Z\NU\ZD]DPNQLÚFLH ZLHU]FKX7ZRMHJRODSWRSDLSU]HïÈF]DJRZWU\E XĂSLHQLD*G\ZïÈF]DV]VZRMÈSU]HQRĂQÈNDPHUÚ WRKDOORWURQZ\NU\ZDSHïQHZ\VXQLÚFLHRELHNW\ZX +DOORWURQ\]QDMGXMÈVLÚZG\VNDFKWZDUG\FKĽZ\NU\ZDMÈSUÚGNRĂÊREURWRZÈWDOHU]\LVWHUXMÈSUDFÈ VLOQLNöZ=QDMGXMÈVLÚZV\VWHPLH]DSïRQRZ\P7ZRMHJRVDPRFKRGXDWDNĝHZMHJRGU]ZLDFK ZïÈF]DMÈ ĂZLDWïRSRREUöFHQLXNOXF]\NDZ]DPNX :QRZRF]HVQ\FKSUDONDFKKDOORWURQ\VWRVXMHVLÚGRZ\NU\ZDQLDWHJRF]\GU]ZLF]NLEÚEQD]RVWDï\]DPNQLÚWH :W\PVDP\PFHOXF]XMQLNLWHVWRVRZDQHVÈZPLNURIDOöZNDFK .DĝG\F]XMQLNZ\WZDU]DVïDE\LPSXOVHOHNWU\F]Q\ QDVNXWHNG]LDïDQLDSRODPDJQHW\F]QHJR0RJÈE\Ê RQHXĝ\ZDQHMDNRNRQWDNWURQ\DOHVÈWRNRPSRQHQW\ ZSHïQLSöïSU]HZRGQLNRZH,FK]DVDGDG]LDïDQLD]RVWDïDRGNU\WDZ bURNXDOHJHQHURZDQ\SU]H]QLH SUÈGE\ïWDNVïDE\ĝHZHV]ï\RQHGRSRZV]HFKQHJR Xĝ\FLDGRSLHURSRZ\QDOH]LHQLXXNïDGöZVFDORQ\FK FRSR]ZROLïRQDZEXGRZDQLHZ]PDFQLDF]DGRPRGXïXF]XMQLND 'XĝÈ]DOHWÈKDOORWURQöZMHVWWRĝHVÈWDQLHQLH]DZRGQHLPLQLDWXURZH:SU]HFLZLHñVWZLHWRNRQWDNWURQöZPRĝQDMHPRQWRZDÊSRZLHU]FKQLRZR&KDUDNWHU\]XMÈVLÚNUöWNLPF]DVHPRGSRZLHG]LLWUXGQR MHXV]NRG]LÊ,VWQLHMÈF]WHU\W\S\KDOORWURQöZNWöUH SUDFXMÈ Z LQQ\ VSRVöE Ľ PRĝHV] ZLÚF GREUDÊ ZïDĂFLZ\F]XMQLNGRVZRLFKSRWU]HE3RïÈF]HQLH LFK]SR]RVWDï\PLNRPSRQHQWDPLREZRGXZ\PDJD GRGDWNRZHMSUDF\DOHVWDQRZLÈRQHZV]HFKVWURQQÈ DOWHUQDW\ZÚNRQWDNWURQöZ
30
:\EUDQHKDOORWURQ\SU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX
Rysunek 30.1. :\EUDQHKDOORWURQ\
Testowanie hallotronu %ÚG]LHP\WHVWRZDÊQDMSRSXODUQLHMV]\LQDMWDñV]\ KDOORWURQķELSRODUQ\ĵĽQDVNXWHNSRODPDJQHW\F]QHJRRMHGQHMSRODU\]DFMLEÚG]LHRQZïÈF]DQ\DSROH RRGZURWQHMSRODU\]DFMLEÚG]LHJRZ\ïÈF]DÊ7\P UD]HPRNUHĂOHQLHķELSRODUQ\ĵQLHPDQLFZVSöOQHJR ]WUDQ]\VWRUHPELSRODUQ\P&]XMQLNLELSRODUQHF]ÚVWR RNUHĂODVLÚUöZQLHĝPLDQHPķEORNXMÈF\FKĵĽLFK VWDQQLH]PLHQLVLÚGRSöNLQLHSU]HïÈF]\P\JR]D SRPRFÈVLï\ 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRZXSURV]F]HQLX F]XMQLN$76bSURGXNRZDQ\SU]H]ğUPÚ'LRGHV ,QFRUSRUDWHG:LÚNV]RĂÊKDOORWURQöZSRVLDGDWDNÈ VDPÈNRQğJXUDFMÚ]ïÈF]\.RGSRQLĝHMQXPHUXNRPSRQHQWXRNUHĂOD]Z\NOHGDWÚSURGXNFMLZ]ZLÈ]NX ]F]\PQLHEÚG]LHRQQDVLQWHUHVRZDïZW\PUR]G]LDOH
253
7%$ .BTB LƮ
#JQPMBSOZ IBMMPUSPO
Dodatnie napięcie zasilające
Wyjście (otwarty kolektor)
.BHOFT
7$$
8ZKžDJF PUXBSUZ LPMFLUPS
3F[ZTUPS QPEDJŕHBKŕDZ
Masa o potencjale ujemnym Rysunek 30.2. )XQNFMH]ïÈF]\ELSRODUQHJRKDOORWURQX
$76bZ\SURGXNRZDQHJRSU]H]ğUPÚ'LRGHV,QFRUSRUDWHG LQQHKDOORWURQ\FKDUDNWHU\]XMÈVLÚ]Z\NOHLGHQW\F]QÈ NRQğJXUDFMÈ]ïÈF]\
:QRFLHNDWDORJRZHMSLQ]DVLODMÈF\EÚG]LHR]QDF]RQ\HW\NLHWÈVccOXEVdd NWöUHZW\PSU]\SDGNX R]QDF]DMÈWRVDPR =ïÈF]HPDV\EÚG]LHRSDWU]RQH HW\NLHWÈGnd:\MĂFLHPRĝHE\ÊR]QDF]RQHSRSURVWXHW\NLHWÈ2XW ]DQJZ\MĂFLH DOHZSU]\SDGNX F]XMQLNöZZ\SRVDĝRQ\FKZF\IURZHZ\MĂFLHSU]H]QDF]RQHGRSRGïÈF]DQLDXNïDGöZORJLF]Q\FKPRĝH E\ÊRQRR]QDF]RQHHW\NLHWÈ'2 VNUöWRGDigital 2XWSXW ']LDïDQLHF]XMQLNDQDMïDWZLHMMHVWVSUDZG]LÊ]DSRPRFÈSURVWRNÈWQHJRPDJQHVXV]WDENRZHJRNWöU\P WHVWRZDOLĂP\NRQWDNWURQZHNVSHU\PHQFLH-HGQDNĝHZSU]HFLZLHñVWZLHGRNRQWDNWURQXKDOORWURQ MHVW]DSURMHNWRZDQ\WDNDE\DNW\ZRZDïRJRSROH PDJQHW\F]QHRMHGQHMSRODU\]DFMLDGH]DNW\ZRZDïR SROHRSU]HFLZQHMSRODU\]DFML :\NRQDMREZöGSU]HGVWDZLRQ\QDU\VXQNX =ZUöÊXZDJÚQDWRĝHF]XMQLNSRVLDGDZ\MĂFLHZSRVWDFLRWZDUWHJRNROHNWRUDĽWDNVDPRMDNIRWRWUDQ]\VWRUPLNURIRQHOHNWUHWRZ\LNRPSDUDWRU VSRWNDïHĂ VLÚZF]HĂQLHM]W\PLNRPSRQHQWDPL -HĝHOLQLHSDPLÚWDV]MDNG]LDïDWDNLHZ\MĂFLHWR]DMU]\MGRVHNFMLķ:\MĂFLHĵZUR]G]LDOH
254
Rysunek 30.3. 6FKHPDWSURVWHJRREZRGXSU]H]QDF]RQHJR GRWHVWRZDQLDKDOORWURQX
8NïDGZLGRF]Q\QDVFKHPDFLHPRĝHE\Ê]DVLODQ\ ]EDWHULL b91DSLÚFLHQLHPXVLE\ÊVWDELOL]RZDQH SRQLHZDĝF]XMQLNQLHMHVWXU]ÈG]HQLHPF\IURZ\P :LÚNV]RĂÊKDOORWURQöZPRĝHE\Ê]DVLODQDSUÈGHP VWDï\PRQDSLÚFLXVLÚJDMÈF\Pb9DOHQLHNWöUHHJ]HPSODU]H]RVWDï\]DSURMHNWRZDQHGRSUDF\SRGQLĝV]\PQDSLÚFLHP'RSXV]F]DOQHQDSLÚFLH]DZV]H VSUDZG]DMZQRFLHNDWDORJRZHM 0DJQHVXPLHĂÊSU]HGKDOORWURQHPWDNMDNSRND]DQR QDU\VXQNX%LHJXQ\PDJQHVöZV]WDENRZ\FK VÈU]DGNRR]QDF]DQHDZLÚFPHWRGÈSUöELEïÚGöZ EÚG]LHV]PXVLDïRNUHĂOLÊELHJXQPDJQHVXNWöU\ZïÈF]DGLRGÚ/('*G\GLRGD/(']RVWDQLHZïÈF]RQD PRĝHV]MÈZ\ïÈF]\Ê]DSRPRFÈGUXJLHJRELHJXQD PDJQHVX
Rysunek 30.4. 6NLHUXMPDJQHVMHGQ\P]ELHJXQöZZNLHUXQNX ĂFLÚWHMĂFLDQNLF]XMQLNDELSRODUQHJR RGZUöFHQLHPDJQHVX VSRZRGXMHSU]HïÈF]HQLHF]XMQLNDZVWDQSU]HFLZQ\
Eksperyment 30. Ukryte czujniki
'LRGD/('SRZLQQDE\ÊZïÈF]DQDLZ\ïÈF]DQDEH] ĝDGQ\FKVWDQöZSRĂUHGQLFKĽPLJDQLDOXESU]\JDVDQLD']LHMHVLÚWDNSRQLHZDĝZF]XMQLNX]QDMGXMH VLÚSU]HU]XWQLN6FKPLWWD 3U]H] W\SRZ\ KDOORWURQ XSï\ZD SUÈG R QDWÚĝHQLX bP$DOHMHVWWRZDUWRĂÊPDNV\PDOQD*G\]DVLOD VLÚREZöGSUÈGHPRQDSLÚFLX b9LNRU]\VWD]UH]\VWRUDSRGFLÈJDMÈFHJRbN:ZDUWRĂÊWDSRZLQQD Z\QRVLÊRNRïRbP$:DUWRVSUDZG]LÊWR]DSRPRFÈPLHUQLND=Z\NOHGLRG\/('Z\PDJDMÈSUÈGX RQDWÚĝHQLXbP$DZLÚFSU]\bP$QLHEÚGÈ ĂZLHFLÊ]SHïQÈMDVQRĂFLÈDOHJHQHURZDQHSU]H]QLH ĂZLDWïRSR]ZROL&LVSUDZG]LÊG]LDïDQLHKDOORWURQX
:\NRQXMÈFHNVSHU\PHQWVSUöEXMREUöFLÊPDJQHV R bVWRSQLLSU]HVXZDÊJRUöZQROHJOHGRF]XMQLNDWDNDE\PDJQHVG]LDïDïQDQLHJRQDMSLHUZMHGQ\PELHJXQHPDQDVWÚSQLHGUXJLP'LRGD]QöZ SRZLQQDE\ÊZïÈF]DQDLZ\ïÈF]DQDEH]ĝDGQ\FK VWDQöZSRĂUHGQLFK&]XMQLNSRZLQLHQFKDUDNWHU\]RZDÊVLÚSHZQÈKLVWHUH]ÈĽF]XMQLNXWU]\PXMH VWDQ\ZNWöU\FKSUDFXMHLFK]PLDQDZ\PDJDZïRĝHQLDZLÚNV]HMVLï\ +LVWHUH]ÚSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX3RUöZQDM JR]U\VXQNLHPQDNWöU\PSU]HGVWDZLRQRG]LDïDQLHNRPSDUDWRUD.RPSDUDWRUUHDJRZDïQD]PLDQ\ QDSLÚFLDDKDOORWURQUHDJXMHQD]PLDQ\SRODPDJQHW\F]QHJR
0RĝH Z\GDZDÊ &L VLÚ ĝH ELSRODUQ\ KDOORWURQ MHVW WUXGQLHMV]\ZXĝ\FLXQLĝNRQWDNWURQ3RZRGHPWHJR QLH MHVW Z\PöJ ]DVLODQLD 3U]\F]\QLD VLÚ GR WHJR JïöZQLH IDNW ĝH SU]HïÈF]QLN WHQ MHVW DNW\ZRZDQ\ SU]H] MHGHQ ELHJXQ PDJQHVX D GH]DNW\ZRZDQ\ SU]H]GUXJLELHJXQ&]XMQLNPRĝQDVWRVRZDÊZSREOLĝX]PLHQQHJRSRODPDJQHW\F]QHJROXEZV\WXDFML JG\F]XMQLNMHVWSRUXV]DQ\ZSROXPDJQHW\F]Q\P ,PSXOV\JHQHURZDQHSU]H]F]XMQLNPRJÈVïXĝ\ÊMDNR LQIRUPDFMD]ZURWQDGODVWHURZQLNDVLOQLND1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRWRZVSRVöEXSURV]F]RQ\ 2EURWRZ\HOHPHQWPDQDPDJQHVRZDQH]ÚE\RUöĝQHMSRODU\]DFML
Napięcie wyjściowe
Zastosowania
Zbliża się południowy biegun magnesu
Obszar histerezy
Zbliża się północny biegun magnesu
Napięcie nasycenia
–200
–100 0 100 Napięcie wyjściowe
200
Rysunek 30.6. +LVWHUH]DELSRODUQHJRKDOORWURQX
8PLHV]F]DMÈFKDOORWURQQDURZHURZ\PZLGHOFXLPRFXMÈFPDJQHVQDV]SU\FKDFKMHVWHĂZVWDQLH]EXGRZDÊSUÚGNRĂFLRPLHU]OXEOLF]QLNSU]HMHFKDQHJR G\VWDQVX6\JQDïJHQHURZDQ\SU]H]F]XMQLNQDOHĝDïRE\SRGïÈF]\ÊGRPLNURNRQWUROHUDNWöU\]DPLHQLDïE\NDĝG\LPSXOVSRZVWDï\ZZ\QLNXREURWXNRïD QDGDQHGRW\F]ÈFHRGOHJïRĂFL0LNURNRQWUROHUPöJïE\QDVWÚSQLHREOLF]\ÊSUÚGNRĂÊG]LHOÈFSU]HE\WÈ GURJÚSU]H]F]DV Rysunek 30.5. +DOORWURQPRĝHE\ÊXĝ\W\GRSRPLDUXSUÚGNRĂFL REURWRZHMNRïD]ÚEDWHJR]QDPDJQHVRZDQ\PL]ÚEDPLRUöĝQHM SRODU\]DFML
Testowanie hallotronu
255
Podstawowe wiadomości dotyczące hallotronów ľ +DOORWURQSU]H]QDF]RQ\GRPRQWDĝXSU]HSODWDQHJRMHVW]Z\NOHXPLHV]F]DQ\ZF]DUQHM SODVWLNRZHMREXGRZLHRZ\PLDUDFKbPPŚ bPPŚbPP=REXGRZ\Z\SURZDG]RQHVÈWU]\QöĝNL2EXGRZDWDMHVWSRGREQDGR REXGRZ\WUDQ]\VWRUD72 DOHMHVWRGQLHM QLHFRPQLHMV]D
ľ : ZLHOH KDOORWURQöZ ZEXGRZDQR UöZQLHĝ SU]HU]XWQLN6FKPLWWD-HVWWRREZöGNWöU\ JHQHUXMHF]\VW\V\JQDïRGZöFKPRĝOLZ\FK VWDQDFKL]DSHZQLDKLVWHUH]Ú ľ ,VWQLHMÈUöĝQHZHUVMHKDOORWURQöZ1LHNWöUH ]QLFKVÈDNW\ZRZDQHSROHPPDJQHW\F]Q\P JHQHURZDQ\PSU]H]SöïQRFQ\ELHJXQPDJQHVXDLQQHSU]H]MHJRSRïXGQLRZ\ELHJXQ ,QIRUPDFMHQDWHQWHPDW]QDMG]LHV]ZQRFLH NDWDORJRZHM
ľ *G\ZQRFLHNDWDORJRZHMPRZDMHVWRķSU]HG]LHĵOXEķJöU]HĵF]XMQLNDWRRNUHĂOHQLHWR RGQRVLVLÚGRWHJRERNXQDNWöU\PQDGUXNRZDQRQXPHUNRPSRQHQWX¥FLDQNDWDPD ĂFLÚWHERNLĽZSU]HFLZLHñVWZLHGRķW\OQHMĵ ĂFLDQNLF]XMQLND:LÚNV]RĂÊF]XMQLNöZMHVW ]DSURMHNWRZDQDWDNDE\UHDJRZDÊQD]PLDQ\ SRODPDJQHW\F]QHJR]QDMGXMÈFHJRVLÚSU]HG SU]HGQLÈĂFLDQNÈF]XMQLND
Typy hallotronów
ľ 1DGUXNRZDQ\QXPHUNRPSRQHQWXMHVW]Z\NOH VNUöFRQ\LPDSRVWDÊWU]HFKF\IU'RGDWNRZ\ NRGSRGDQ\SRGW\PLWU]HPDF\IUDPL]Z\NOH RNUHĂODGDWÚSURGXNFML
7\Sbipolarny]RVWDïZïDĂQLHRSLVDQ\+DOORWURQ\ WHJRW\SXVÈZïÈF]DQHLZ\ïÈF]DQHSU]H]SRODPDJQHW\F]QHRSU]HFLZQ\FKSRODU\]DFMDFK
ľ &]XMQLNLWHPRĝQD]DVLODÊ]DSRPRFÈEDWHULL b9SRQLHZDĝZLÚNV]RĂÊ]QLFKPRĝHE\Ê]DVLODQDSUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLX]QDMGXMÈF\P VLÚZ]DNUHVLHļb9-HGQDNĝHLVWQLHMÈF]XMQLNLNWöUHWROHUXMÈW\ONRQDSLÚFLH]QDMGXMÈFH VLÚZ]DNUHVLHRGb9GRb9'RSXV]F]DOQ\ ]DNUHVQDSLÚÊVSUDZGěZQRFLHNDWDORJRZHM ]DNXSLRQHJRNRPSRQHQWX ľ : REXGRZDFK KDOORWURQöZ SRGREQLH MDN ZREXGRZDFKIRWRWUDQ]\VWRUöZXPLHV]F]D VLÚF]ÚVWRWUDQ]\VWRU131FKDUDNWHU\]XMÈF\ VLÚZ\MĂFLHPZIRUPLHRWZDUWHJRNROHNWRUD 0DNV\PDOQHQDWÚĝHQLHSUÈGXXSï\ZDMÈFHJR SU]H]WRZ\MĂFLHPRĝHPLHĂFLÊVLÚZJUDQLFDFKļbP$ ľ -HĝHOLSRPLÚG]\Z\MĂFLHPKDOORWURQXDGRGDWQLPELHJXQHP]DVLODQLDXPLHĂFLP\UH]\VWRU SRGFLÈJDMÈF\ ]REDF]U\VXQHN WRV\JQDïZ\MĂFLRZ\JHQHURZDQ\SU]H]WDNLXNïDG
256
SRDNW\ZRZDQLXF]XMQLNDEÚG]LHQLVNLDSR MHJRGH]DNW\ZRZDQLXĽZ\VRNL
ľ +DOORWURQöZQLHGRW\F]ÈSUREOHP\]ZLÈ]DQH ]EH]ZïDGQRĂFLÈVW\NöZNRQWDNWURQX0RĝQD MHZLÚFSRGïÈF]DÊEH]SRĂUHGQLRGREUDPHN ORJLF]Q\FK
,VWQLHMÈF]WHU\SRGVWDZRZHW\S\KDOORWURQöZ
+DOORWURQunipolarnyZïÈF]DREZöGNWöU\PVWHUXMH G]LÚNLG]LDïDQLXSRODPDJQHW\F]QHJR]QDMGXMÈFHJR VLÚZSREOLĝX2GVXQLÚFLHPDJQHVXSRZRGXMHZ\ïÈF]HQLHREZRGXSU]H]F]XMQLN&]XMQLNWHQZFHOX ZïÈF]HQLDOXEZ\ïÈF]HQLDQLHZ\PDJD]PLDQ\SRODU\]DFMLSROD &]XMQLNLXQLSRODUQHVÈGRVWÚSQHZZHUVMDFKUHDJXMÈF\FKQDSöïQRFQ\ELHJXQPDJQHVXOXESRïXGQLRZ\ ELHJXQPDJQHVX7DNMDNZSU]\SDGNXF]XMQLNöZELSRODUQ\FK]DVWRVRZDQRZQLFKSU]HU]XWQLN6FKPLWWD ZFHOXX]\VNDQLDF]ÚVWHJRV\JQDïXZ\MĂFLRZHJR RGZöFKVWDQDFK 3DPLÚWDM R W\P ĝH ķZ\ïÈF]RQ\ĵ KDOORWURQ EÚG]LH FKDUDNWHU\]RZDï VLÚ GXĝÈ UH]\VWDQFMÈ SRPLÚG]\ Z\MĂFLHPRWZDUWHJRNROHNWRUDDPDVÈDZLÚFUH]\VWRUSRGFLÈJDMÈF\]DSHZQLDZWHG\Z\VRNLV\JQDï Z\MĂFLRZ\*G\F]XMQLNMHVWķZïÈF]RQ\ĵQDZ\MĂFLX SRMDZLD VLÚ V\JQDï R QLVNLP VWDQLH : WHQ VDP VSRVöEG]LDïDïIRWRWUDQ]\VWRU Eksperyment 30. Ukryte czujniki
7DN]ZDQ\KDOORWURQliniowyQLH]DZLHUDSU]HU]XWQLND 6FKPLWWD=LQWHJURZDQ\]QLPWUDQ]\VWRUZ]PDFQLDQDSLÚFLHNWöUHJRZDUWRĂÊMHVWSURSRUFMRQDOQD GRQDWÚĝHQLD]HZQÚWU]QHJRSRODPDJQHW\F]QHJR :SU]\SDGNXEUDNXSRODPDJQHW\F]QHJRQDZ\MĂFLXF]XMQLNDSRMDZLDVLÚQDSLÚFLHUöZQHSRïRZLH QDSLÚFLDSUÈGX]DVLODMÈFHJR:RGSRZLHG]LQDSROH PDJQHW\F]QHJHQHURZDQHSU]H]MHGHQELHJXQPDJQHVXQDSLÚFLHZ\MĂFLRZHF]XMQLNDPRĝHVSDĂÊGR QLHPDOĝHb9DZRGSRZLHG]LQDSROHJHQHURZDQH SU]H]SU]HFLZQ\ELHJXQPDJQHVXQDSLÚFLHWRPRĝH Z]URVQÈÊQLHPDOĝHGRZDUWRĂFLUöZQHMQDSLÚFLX SUÈGX]DVLODMÈFHJR +DOORWURQ\ OLQLRZH QD]\ZDQH VÈ UöZQLHĝ F]XMQLNDPL ķDQDORJRZ\PLĵ 3LQ Z\MĂFLD SRïÈF]RQ\ MHVW F]ÚĂFLHM]HPLWHUHPQLĝNROHNWRUHPZHZQÚWU]QHJR WUDQ]\VWRUD QSQ : FHOX XQLNQLÚFLD XSï\ZX SUÈGX SRPLÚG]\ SLQHP Z\MĂFLD D PDVÈ QDOHĝ\ XPLHĂFL UH]\VWRUbN: 6\JQDïZ\MĂFLRZ\R]PLHQQ\PQDSLÚFLXPRĝHE\Ê VWRVRZDQ\GRRNUHĂOHQLDRGOHJïRĂFLSRPLÚG]\F]XMQLNLHPDPDJQHVHP,PZLÚNV]DRGOHJïRĂÊW\P VïDEV]HSROHPDJQHW\F]QHRGELHUDQHSU]H]F]XMQLN 3RSU]HNURF]HQLXSHZQHMRGOHJïRĂFL ]Z\NOHZ\QRVL RQDbPP F]XMQLNQLHEÚG]LHUHDJRZDïQD]PLDQ\ SRODPDJQHW\F]QHJRPDJQHVX +DOORWURQ\omnipolarneSU]\SRPLQDMÈVZRLPG]LDïDQLHPNRQWDNWURQ\6ÈRQHZïÈF]DQHSU]H]SROH PDJQHW\F]QHRGRZROQHMSRODU\]DFMLLZ\ïÈF]DMÈ VLÚJG\SROHPDJQHW\F]QHSU]HVWDQLHQDQLHG]LDïDÊ .RPSRQHQWWHQVNïDGDVLÚ]GZöFKF]XMQLNöZ+DOOD LXNïDGXORJLF]QHJRUHDJXMÈFHJRQDUöĝQLFHQDSLÚÊ SRPLÚG]\QLPL=SRZRGXEDUG]LHMVNRPSOLNRZDQHM EXGRZ\LPQLHMV]HJR]DSRWU]HERZDQLDWHQURG]DM F]XMQLNöZMHVWQLHFRGURĝV]\ ZFKZLOLSLVDQLDWHM NVLÈĝNLNRV]WXMÈRQHSRQDGb]ïDKDOORWURQ\LQQHJR W\SXNRV]WXMÈPQLHMQLĝb]ï
Zastosowanie czujników +DOORWURQ\ PRĝQD ] ïDWZRĂFLÈ SRGïÈF]DÊ GR F\IURZ\FK XNïDGöZ ORJLF]Q\FK 0RĝQD Z W\P FHOX ]DVWRVRZDÊUH]\VWRUSRGFLÈJDMÈF\bN: ]REDF] U\VXQHN : SRND]DQ\P REZRG]LH PRĝQD SRVïXĝ\ÊVLÚWDNGXĝÈUH]\VWDQFMÈSRQLHZDĝXNïDG\ ORJLF]QH FKDUDNWHU\]XMÈ VLÚ ]QDF]QLH Z\ĝV]È LPSHGDQFMÈ L Sï\QLH SU]H] QLH SUÈG R QLHZLHONLP QDWÚĝHQLX 2F]\ZLĂFLH QDOHĝ\ VSUDZG]LÊ F]\ QDSLÚFLH]QDMGXMHVLÚZGRSXV]F]DOQ\FKJUDQLFDFK 5 V DC stabilizowane
10 kΩ Hallotron
10 kΩ Hallotron
Rysunek 30.7. 6\JQDïJHQHURZDQ\SU]H]EUDPNÚ1$1'MHVW QLVNLJG\ĝDGHQ]F]XMQLNöZQLHMHVWDNW\ZRZDQ\DNW\ZDFMD NWöUHJRNROZLHNF]XMQLNDOXEDNW\ZDFMDREXF]XMQLNöZ SRZRGXMHZ\JHQHURZDQLHSU]H]EUDPNÚV\JQDïXZ\VRNLHJR
:SU]HGVWDZLRQ\PREZRG]LHEUDPND1$1'EÚG]LH JHQHURZDïDV\JQDïZ\VRNLJG\DNW\ZRZDQ\EÚG]LH NWöU\Ă]F]XMQLNöZOXEJG\DNW\ZRZDQHEÚGÈMHGQRF]HĂQLHREDF]XMQLNL3DPLÚWDMRW\PĝHQDSLÚFLH JHQHURZDQHSU]H]KDOORWURQMHVWQLVNLHJG\F]XMQLN WHQMHVWZïÈF]RQ\DEUDPND1$1'JHQHUXMHV\JQDï QLVNLJG\GRREXMHMZHMĂÊGRFKRG]LV\JQDïQLVNL 6\JQDïZ\VRNLMHVWJHQHURZDQ\SU]H]WÚEUDPNÚ JG\SU]\QDMPQLHMGRMHGQHJR]MHMZHMĂÊVNLHURZDQ\ ]RVWDQLHV\JQDïQLVNL:WDNLPREZRG]LHPRĝOLZH MHVW]DVWRVRZDQLHF]XMQLNöZXQLSRODUQ\FK -HĝHOLKDOORWURQPDUHDJRZDÊQDPDJQHVRQLH]QDQHM SRODU\]DFMLWRZWDNLPSU]\SDGNXQDOHĝ\]DVWRVRZDÊNRPSRQHQWW\SXRPQLSRODUQHJR
Podstawowe wiadomości dotyczące hallotronów
257
+DOORWURQ\ELSRODUQHPRJÈG]LDïDÊMDNXQLSRODUQH MHĝHOL]DLQVWDOXMHP\]DQLPLPDJQHVSRODU\]XMÈF\ LMHĝHOLF]XMQLNMHVWQRUPDOQLHDNW\ZRZDQ\SRSU]H] XPLHV]F]HQLHSU]HGQLPSöïQRFQHJRELHJXQDPDJQHVXDGH]DNW\ZRZDQ\SRSU]H]XPLHV]F]HQLHSU]HG QLPSRïXGQLRZHJRELHJXQDPDJQHVX0Dï\PDJQHV ]DPRQWRZDQ\]DF]XMQLNLHPVSUDZLDĝHKDOORWURQ EÚG]LHDXWRPDW\F]QLHZ\ïÈF]DQ\*G\SU]HGF]XMQLNLHPXVWDZLP\SöïQRFQ\ELHJXQPDJQHVXWRJHQHURZDQHSU]H]QLHJRSROHPRĝH]QLZHORZDÊG]LDïDQLH VïDEV]HJRSRODGUXJLHJRPDJQHVXDNW\ZXMÈFW\P VDP\PF]XMQLN 6WRVRZDQHPDJQHV\PXV]ÈFKDUDNWHU\]RZDÊVLÚ GXĝÈNRHUF\MQRĂFLÈĽQLHPRJÈPLHÊķWHQGHQFMLĵ GR]PLDQ\SRODU\]DFML3LHUZV]\PDJQHVQLHPRĝH ]RVWDÊQDPDJQHVRZDQ\SU]H]RGZURWQÈSRODU\]DFMÚ GUXJLHJRPDJQHVX0DJQHV\QHRG\PRZHFKDUDNWHU\]XMÈVLÚGXĝÈNRHUF\MQRĂFLÈDZLÚFĂZLHWQLH QDGDMÈVLÚGRWDNLFK]DVWRVRZDñ
Dalsze modyfikacje: miniaturowa gra w kulki &]DVDPLVSRW\NDVLÚJU\WHJRW\SXZOXQDSDUNDFK DOERZHVRï\FKPLDVWHF]NDFK*UDF]VLHG]LQDMHGQ\PNRñFXUDPS\DQDGUXJLPMHMNRñFX]QDMGXMH VLÚNLONDRWZRUöZ&HOHPJU\MHVWMDNQDMV]\EV]HVWRF]HQLHNXOZGöïUDPS\WDNDE\ZSDGï\ZHZïDĂFLZH RWZRU\ĽZSDGQLÚFLHNXOLZRWZRU\]QDMGXMÈFHVLÚ QDMGDOHMRGJUDF]DZLÈĝHVLÚ]H]GRE\FLHPZLÚNV]HM OLF]E\SXQNWöZ -HĝHOLNXODRPLQLHZV]\VWNLHRWZRU\LGRWRF]\VLÚGR NRñFDUDPS\WRJUDF]QLH]GRE\ZDĝDGQHJRSXQNWX 3RGVWDZRZH]DïRĝHQLDWHMJU\SU]HGVWDZLRQRQD U\VXQNX
258
Rysunek 30.8. 7UDG\F\MQDJUDSROHJDMÈFDQDWRF]HQLXNXOL
=Z\NOHNLONXJUDF]\SUöEXMHVZRLFKVLïQDVÈVLHGQLFK UDPSDFK2VREDNWöUD]GREÚG]LHQDMZLÚFHMSXQNWöZZ\JU\ZDMDNÈĂQDJURGÚ 0RĝHV]Z\NRQDÊPLQLDWXURZÈZHUVMÚWHMJU\]DSRPRFÈPDJQHVöZNXORZ\FKLKDOORWURQöZ=DNïDGDP ĝH JUD EÚG]LH SU]H]QDF]RQD GOD MHGQHJR JUDF]D DZLÚFEÚG]LHUöZQLHĝSRWU]HEQ\RJUDQLF]QLNF]DVX LOLF]QLNSXQNWöZ -DNPRĝQDZ\NU\ÊWRĝHGRZ\QLNXWU]HEDGRGDÊ MHGHQ GZD OXE WU]\ SXQNW\" 0\ĂOÚ ĝH QDMïDWZLHM MHVWWR]URELÊ]DSRPRFÈNLONXF]XMQLNöZZ\NU\ZDMÈF\FKUXFKNXOLSRZSDGQLÚFLXZHZïDĂFLZHRWZRU\ ,PZ\ĝHMSXQNWRZDQHMHVWZSDGQLÚFLHNXOLZGDQ\ RWZöU W\P ZLÚFHM F]XMQLNöZ QDOHĝ\ ]DVWRVRZDÊ ZFHOXZ\NU\FLDUXFKXNXOLSRZSDGQLÚFLXZGDQ\ RWZöU.XOHEÚGÈDNW\ZRZDï\F]XMQLNLSU]HWDF]DMÈF VLÚRERNQLFK :W\PFHOXPRĝHV]Z\NRQDÊPLQLDWXURZHGUHZQLDQHNDQDï\SU]H]NWöUHEÚGÈVLÚWRF]\ÊNXOHSR ZSDGQLÚFLXZRWZRU\0\ĂOÚMHGQDNĝHïDWZLHMV]\P LOHSV]\PUR]ZLÈ]DQLHPEÚG]LH]DVWRVRZDQLHSODVWLNRZ\FKUXUHN
Eksperyment 30. Ukryte czujniki
Wyginanie rurek 5XUNL Z\NRQDQH ] 3(7* Ľ SROLWHUHIWDODQX HW\OHQXĽPRĝHV]]ïDWZRĂFLÈ]DPöZLÊSU]H]LQWHUQHW 6È RQH GRĂÊ WDQLH %ÚGÈ RQH WRURZDï\ UXFK NXOL QDZHW Z V\WXDFML JG\ NWRĂ EÚG]LH SRWU]ÈVDï JUÈ -HG\QÈWUXGQRĂFLÈMDNÈQDSRWNDP\SRGF]DVSUDF\ ]UXUNDPLMHVWïDJRGQHLFKZ\JLÚFLHWDNDE\QLHSRZVWDï\ĝDGQH]DïDPDQLD:W\PFHOXGRUXUHNQDOHĝ\ ZïRĝ\ÊVSUÚĝ\Q\LSRGJU]DÊMH]DSRPRFÈRSDODUNL 2GV]HGïHP QLHFR RG WHPDW\NL ]ZLÈ]DQHM ] HOHNWURQLNÈDOHPDP\WHUD]GRF]\QLHQLD]F]XMQLNDPL LZ]ZLÈ]NX]W\PPXVLP\P\ĂOHÊRVSRVREDFK ZMDNLHHOHNWURQLNDPRĝHZVSöïSUDFRZDÊ]]HZQÚWU]Q\PĂZLDWHP 1DU\VXQNX bSRND]DQRNDZDïHNUXUNLZ\NRQDQHM ]3(7*NWöUD]RVWDïD]JLÚWDSRSU]H]ZïRĝHQLHGR QLHMVSUÚĝ\Q\3RZ\JLÚFLXUXUNLQDOHĝ\]QLHMZ\MÈÊ VSUÚĝ\QÚFRPRĝHE\ÊGRĂÊWUXGQH:W\PFHOX PRĝHV]VSUöERZDÊVNUÚFLÊVSUÚĝ\QÚĽMHMĂUHGQLFD ]PQLHMV]\VLÚQLHFRZZ\QLNXWDNLHJR]DELHJX
0QLHMV]HUXUNLPRJÈE\ÊIRUPRZDQHZWDNLZïDĂQLH VSRVöE'RQDV]HMJU\ZNXOHEÚG]LHV]SRWU]HERZDï PDJQHVöZNXORZ\FKRĂUHGQLF\bFPNWöUHEÚGÈ SRUXV]Dï\VLÚZUXUNDFKRĂUHGQLF\ZHZQÚWU]QHM bFPLĂFLDQNDFKJUXERĂFLbFP$OHVNÈG Z]LÈÊUXUNÚLRGSRZLHGQLRGïXJÈVSUÚĝ\QÚ" 3RZLQLHQHĂ XGDÊ VLÚ QD SRV]XNLZDQLD GR ZLÚNV]\FK PDUNHWöZ EXGRZODQ\FK ]QDMGXMÈF\FK VLÚ Z7ZRMHMRNROLF\=DNXSUXUNL]WZRU]\ZDV]WXF]QHJR RGïXJRĂFLbWRZ\GDWHN]DOHGZLHNLONX]ïRW\FK 1LHNWöUH VNOHS\ VSU]HGDMÈ VSUÚĝ\Q\ GRFLQDQH QD ĝ\F]HQLHNOLHQWD-HGQDNZFHOXZ\JLQDQLDUXUQLH PXVLP\ VNUDFDÊ VSUÚĝ\Q =DNXS VSUÚĝ\Q\ WR Z\GDWHNSRQDGb]ï 2F]\ZLĂFLHPRĝHV]Z\NRQDÊNDQDï\NXOHN]GUHZQD OXEPRĝHV]ZRJöOHQLHFKFLHÊZ\NRQ\ZDÊSURMHNWX Z\PDJDMÈFHJRWDNGXĝHMLORĂFLPDMVWHUNRZDQLD=GDMÚVRELHVSUDZÚĝHQLHNDĝG\SRG]LHODPRMHG]LZQH]DLQWHUHVRZDQLDĽQLHNDĝGHJRPXVLFLHNDZLÊ Z\JLQDQLHSODVWLNRZ\FKUXUHNLSU]HWDF]DQLHSU]H] QLHNXO$OHVNRUR]DF]ÈïHPMXĝRSLV\ZDÊSURMHNWWR ZDUWRGRNRñF]\ÊZ\ZöG
Rysunek 30.9. 5XUNDZ\NRQDQD]SROLHW\OHQXZ\JLÚWDZïXNĽ QDMSLHUZZïRĝRQRGRQLHMVSUÚĝ\QÚDSöěQLHMSRGJU]DQRMÈ RSDODUNÈ
Dalsze modyfikacje: miniaturowa gra w kulki
259
Elektronika wykrywająca ruch kul -HĝHOL]DïRĝ\V]MHGHQF]XMQLNQDUXUFHNWöUÈEÚG]LH ZUDFDÊNXODSRZSDGQLÚFLXZRWZöUR]QDF]RQ\MHGQ\PSXQNWHPSRGZDF]XMQLNLQDNDĝGHMUXUFHNWöUÈ EÚG]LHZUDFDÊNXODSRZSDGQLÚFLXZRWZRU\R]QDF]RQHGZRPDSXQNWDPLLWU]\F]XMQLNLQDUXUFH NWöUÈEÚG]LHZUDFDÊNXODSRZSDGQLÚFLXZRWZöU R]QDF]RQ\WU]HPDSXQNWDPLWREÚG]LHV]SRWU]HERZDïRĂPLXF]XMQLNöZ:V]\VWNLHF]XMQLNLPRĝQDSRïÈF]\Ê]HVREÈ]DSRPRFÈRĂPLRZHMĂFLRZHMEUDPNL 1$1'DMHMV\JQDïZ\MĂFLRZ\SRGïÈF]\ÊGROLF]QLNDMDNSRND]DQRQDU\VXQNX1DU\VXQNX]DSURSRQRZDïHPUöZQLHĝXïRĝHQLHUXUHNSRGUDPSÈ 3 punkty
2 punkty
-DNSDPLÚWDV]]U\VXQNXEUDPND1$1'PRĝH E\ÊXĝ\WD]KDOORWURQDPLSRQLHZDĝJHQHUXMHRQD Z\VRNLV\JQDïJG\GRMHGQHJR]MHMZHMĂÊGRFKRG]L QLVNLV\JQDï 1DUXUNDFKQDOHĝ\]DPRQWRZDÊF]XMQLNLRPQLSRODUQHĽEÚGÈRQHUHDJRZDï\QDSROHPDJQHW\F]QHZ\WZDU]DQHSU]H]WRF]ÈF\VLÚPDJQHVNXORZ\ QLH]DOHĝQLHRGMHJRSRODU\]DFML0DPQDG]LHMÚĝH KDOORWURQ\EÚGÈGRVWDUF]Dï\V\JQDïZROQ\RG]DNïöFHñĽZïDĂQLHGODWHJRQLHVWRVXMÚZW\PHNVSHU\PHQFLHNRQWDNWURQöZ1LHPDVHQVXVWRVRZDÊ WHFKQLNPLQLPDOL]XMÈF\FKZSï\ZEH]ZïDGQRĂFLVW\NöZNRQWDNWURQöZQDG]LDïDQLHREZRGX WHFKQLNLWH SU]HGVWDZLïHPZNVLÈĝFH(OHNWURQLND2GSUDNW\NL do teorii MHĝHOLPRĝHV]]DVWRVRZDÊF]XMQLNLNWöUH QLHJHQHUXMÈVWXNöZ :\MĂFLHEUDPNL1$1'PRĝQDSRGïÈF]\ÊGROLF]QLNDGHNDGRZHJR%8NïDGWHQ]RVWDï]DSURMHNWRZDQ\WDNDE\PöJïZVSöïSUDFRZDÊ]VLHGPLRVHJPHQWRZ\PZ\ĂZLHWODF]HPQXPHU\F]Q\P /LF]QLNPRĝQDSRïÈF]\Ê]GUXJLPOLF]QLNLHP ]DSRPRFÈSLQXķSU]HQLHĂĵ ĽZWHQVSRVöEPRĝOLZH MHVWOLF]HQLHGR bSXQNWöZ8NïDG%RSLVDïHP ZF]HĂQLHMZNVLÈĝFH(OHNWURQLND2GSUDNW\NLGRWHorii SU]\RND]ML]DVWRVRZDQLDJRZJU]HPLHU]ÈFHM F]DVUHDNFML
2 punkty
1 punkt
Licznik punktów
'RREZRGXGRGDMSU]\FLVNUHVHWNWöU\Z\]HUXMH VWDQREXOLF]QLNöZLUR]SRF]QLHJHQHURZDQLHSRMHG\QF]HJRWU]\G]LHVWRVHNXQGRZHJRLPSXOVXSU]H] XNïDG]HJDURZ\=DNRñF]HQLHF\NOXSUDF\WHJR XNïDGXVSRZRGXMH]DWU]\PDQLHOLF]QLNöZ,RWRZïDĂQLHFKRG]LïR27ZöMZïDVQ\DXWRPDW]JUÈZNXOH SU]\SRPLQDMÈF\ZF]HVQHZHUVMHĠLSHUöZ $OH]DUD]F]\PRĝOLZHMHVW]EXGRZDQLHĠLSHUD]NXONDPLEÚGÈF\PLPDJQHVDPLQHRG\PRZ\PL"
Rysunek 30.10. Hallotrony symbolizowane przez zielone
NZDGUDW\VïXĝÈFHGROLF]HQLDSXQNWöZZJU]HZNXOH
260
%\ÊPRĝHDOHSRPLMDMÈF]ïRĝRQRĂÊWDNLHMNRQVWUXNFMLPXVLDïE\ĂGEDÊRWRDE\NXOHVLÚ]HVREÈQLH VW\NDï\ZWUDNFLHJU\5R]G]LHODQLH]ïÈF]RQ\FKPDJQHVöZEÚG]LHSU]HV]NDG]DïRZ]GRE\FLXMDNQDMZ\ĝV]HMOLF]E\SXQNWöZZJU]H
Eksperyment 30. Ukryte czujniki
Eksperyment 31. Optoelektronika
31
,VWQLHMÈGZDURG]DMHF]XMQLNöZUHDJXMÈF\FKQD]PLDQ\QDWÚĝHQLDĂZLDWïDĽDNW\ZQHLSDV\ZQH :DXWRPDW\F]Q\PVWHURZQLNXODPS\NWöU\RSLVDïHP ZUR]G]LDOH]DVWRVRZDïHPIRWRWUDQ]\VWRUNWöU\ MHVWF]XMQLNLHPSDV\ZQ\P2QSRSURVWXREVHUZXMH QDWÚĝHQLHĂZLDWïDJHQHURZDQHJRSU]H]]HZQÚWU]QH ěUöGïDLQDVNXWHN]PLDQQDWÚĝHQLDĂZLDWïD]PLHQLD VZRMÈVNXWHF]QÈZHZQÚWU]QÈUH]\VWDQFMÚ ,QQ\PSU]\NïDGHPSRSXODUQHJRSDV\ZQHJRF]XMQLND MHVWF]XMQLNUXFKX3,5 RGDQJpassive infraredĽ SDV\ZQ\F]XMQLNSRGF]HUZLHQL .RPSRQHQW\WHJR W\SXVÈF]ÚVWRVWRVRZDQHGRZïÈF]DQLDRĂZLHWOHQLD OXEXUXFKDPLDQLDDODUPXQDVNXWHNZ\NU\FLDFLHSïD JHQHURZDQHJRSU]H]FLDïRRVRE\SRUXV]DMÈFHMVLÚ ZLFKSREOLĝX 3DV\ZQHF]XMQLNLSRGF]HUZLHQLVÈSU]\GDWQ\PLXU]ÈG]HQLDPLDOHJRWRZHPRGXï\GRVWÚSQHZVNOHSDFK EXGRZODQ\FKQLHSR]ZDODMÈQD]E\WQLHHNVSHU\PHQWRZDQLH-HĝHOLFKFHV]EDZLÊVLÚF]XMQLNDPLWHJR W\SXWRQDMOHSLHM]DNXSLÊF]XMQLNXPLHV]F]RQ\QD Sï\WFH ]REDF]U\VXQHN &]XMQLNLWDNLH]QDMG]LHV]ZVNOHSDFKHOHNWURQLF]Q\FKWDNLFKMDNQS https://www.elfaelektronika.pl/ : FKZLOL SLVDQLD NVLÈĝNLNRV]WXMÈRQHPQLHMQLĝb]ï0RGXï\WHJR W\SXPRĝQDSRGïÈF]DÊEH]SRĂUHGQLRGRPLNURNRQWUROHUöZ:\F]HUSXMÈF\SRUDGQLNXĝ\FLDWHJRW\SX F]XMQLNöZ]QDMG]LHV] ZMÚ]\NXDQJLHOVNLP QDVWURQLHhttp://www.ladyada.net/1LHEÚGÚRPDZLDïGDOHM SDV\ZQ\FKF]XMQLNöZSRGF]HUZLHQLSRQLHZDĝXZDĝDPĝHF]XMQLNLDNW\ZQHVÈEDUG]LHMLQWHUHVXMÈFH
Rysunek 31.1. Pasywny czujnik podczerwieni zamontowany QDSï\WFHSR]ZDODMÈFHMQDHNVSHU\PHQWRZDQLH
Aktywne czujniki reagujące na światło &]XMQLNLDNW\ZQH]DPLDVWPLHU]\ÊĂZLDWïRSDGDMÈFH QDQLH]RWRF]HQLDHPLWXMÈZïDVQHĂZLDWïRĽZZLÚNV]RĂFLSRGF]HUZRQHDOHLVWQLHMÈUöZQLHĝF]XMQLNL G]LDïDMÈFHZ]DNUHVLHĂZLDWïDXOWUDğROHWRZHJR$NW\ZQHF]XMQLNLVWRVRZDQHVÈZNVHURNRSLDUNDFK GRZ\NU\ZDQLD]DFLÚFLDVLÚSDSLHUX:DXWRPDW\FH SU]HP\VïRZHMVWRVXMHVLÚMHGRRNUHĂODQLDSRVWÚSX Z\NRQ\ZDQHJRSURFHVXDZURERW\FHVWRVXMHVLÚ MHGRZHU\ğNDFMLSRïRĝHQLDHOHPHQWöZUXFKRP\FK :LÈ]ND ĂZLHWOQD MHVW ]Z\NOH JHQHURZDQD SU]H] GLRGÚ/('G]LDïDMÈFÈZZÈVNLP]DNUHVLHSDVPD SRGF]HUZRQHJR ¥ZLDWïR PRĝH E\Ê GRGDWNRZR PRGXORZDQH DE\ GHWHNWRU PöJï RGUöĝQLÊ MH RG ĂZLDWïDJHQHURZDQHJRSU]H]LQQHěUöGïD2EZRG\ ]QDMGXMÈFHJRVLÚZSREOLĝXGHWHNWRUD ]Z\NOHIRWRWUDQ]\VWRUD VÈGRVWURMRQHGRRGELRUXZLÈ]NLRWHM VDPHMF]ÚVWRWOLZRĂFL
261
3RïÈF]HQLH]HVREÈNRPSRQHQWXHPLWXMÈFHJRĂZLDWïR LF]XMQLNDPRĝQDRNUHĂOLÊPLDQHPķHPLWHURGELRUQLNĵ,VWQLHMÈGZDURG]DMHXNïDGöZHPLWHURGELRUQLN Odbiciowy ľ 'LRGD/('LIRWRWUDQ]\VWRUVÈ]DLQVWDORZDQH RERNVLHELHLVÈSUDNW\F]QLH]ZUöFRQHZW\P VDP\P NLHUXQNX 3U]\NïDG WDNLHJR XNïDGX SU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX
Rysunek 31.2. 2GELFLRZ\XNïDGHPLWHURGELRUQLNVNïDGDMÈF\ VLÚ]IRWRWUDQ]\VWRUDG]LDïDMÈFHJRZ]DNUHVLHSRGF]HUZLHQL ]DPRQWRZDQHJRRERNRGSRZLHGQLHJRHPLWHUDSRGF]HUZLHQL ĂZLDWïR]HPLWHUDRGELMDVLÚRGSRZLHU]FKQLRELHNWöZ ]QDMGXMÈF\FKVLÚZEOLVNLHMRGOHJïRĂFLRGIRWRWUDQ]\VWRUD RF]HNXMÈFHJRQDSU]HUZDQLHZLÈ]NLĂZLDWïDSRSU]H]SRUXV]DQLH VLÚRELHNWX
ľ $E\ZLÈ]NDĂZLDWïDJHQHURZDQDSU]H]GLRGÚ /('RGELMDïDVLÚ]SRZURWHPGRIRWRWUDQ]\VWRUDPXVLV]XPLHĂFLÊSU]HGQLPMDNLĂSU]HGPLRW NRORUXELDïHJROXENDZDïHNSRVUHEU]DQHMIROLL ľ =DVLÚJG]LDïDQLDMHVW]Z\NOHEDUG]RRJUDQLF]RQ\ :LÚNV]RĂÊ F]XMQLNöZ RGELFLRZ\FK Z\PDJDDE\SRZLHU]FKQLDRGELMDMÈFDZLÈ]NÚ ĂZLHWOQÈ]QDMGRZDïDVLÚZRGOHJïRĂFLRNRïR bFP6ÈRF]\ZLĂFLHZ\MÈWNLRGWHMUHJXï\DOH WDNLHF]XMQLNLVÈ]Z\NOHGURĝV]H
262
Transmisyjne ľ 'LRGD/('LIRWRWUDQ]\VWRUVÈXVWDZLRQHQDSU]HFLZNRVLHELHQDSRGVWDZLHZNV]WDïFLH OLWHU\8 ]REDF]U\VXQHN
Rysunek 31.3. 7UDQVPLV\MQ\XNïDGHPLWHURGELRUQLN,75 ) ğUP\(YHUOLJKW SRPLÚG]\GLRGÈDIRWRWUDQ]\VWRUHP]QDMGXMH VLÚV]F]HOLQD SRSUDZHMVWURQLHNRPSRQHQWXZLGDÊZ\WRSLRQ\ QDSODVWLNXV\PEROGLRG\/(' PRGXïZLGRF]Q\QDIRWRJUDğL ]DZLHUDGLRGÚ/('JHQHUXMÈFÈĂZLDWïRSRGF]HUZRQH
ľ -HĝHOL MDNLĂ SU]HGPLRW SU]HUZLH VWUXPLHñ ĂZLDWïDSDGDMÈF\QDIRWRWUDQ]\VWRUWR]PLHQL VLÚJHQHURZDQ\SU]H]QLHJRV\JQDï ľ :ZLÚNV]RĂFLNRPSRQHQWöZWHJRW\SXV]F]HOLQDPDV]HURNRĂÊbPP ľ 7UDQVPLV\MQ\ XNïDG HPLWHURGELRUQLN MHVW PQLHMZV]HFKVWURQQ\RGRSLVDQHJRZF]HĂQLHM F]XMQLNDRGELFLRZHJRDOHMHJRLQVWDODFMDMHVW EDUG]RSURVWDLZ\JRGQD ľ 7HJR W\SX F]XMQLNL F]DVHP VÈ QD]\ZDQH ķSU]HU\ZDF]DPLRSW\F]Q\PLĵOXEķSU]HïÈF]QLNDPLRSW\F]Q\PLĵ
Eksperyment 31. Optoelektronika
:QDMEOLĝV]\PHNVSHU\PHQFLHSRNDĝÚ&LMDNQDOHĝ\ VWRVRZDÊF]XMQLNLWUDQVPLV\MQHWDNLHMDN,75 ) ğUP\(YHUOLJKW3RSU]HWHVWRZDQLXWHJRNRPSRQHQWX ]DVXJHUXMÚ&LVSRVRE\ZMDNLHPRĝQDJR]DVWRVRZDÊZSUDNW\FHDOHQDMSLHUZĮ
Uwaga: powolne zużywanie się czujnika $NW\ZQHF]XMQLNLSRGF]HUZLHQLVÈXU]ÈG]HQLDPLNWöUHVÈFLÈJOHZïÈF]RQH'LRGD/('HPLWXMHĂZLDWïR GRSöNLFDï\REZöGMHVW]DVLODQ\ 3RGF]DVSUDF\GLRGDSRELHUDSUÈGRQDWÚĝHQLXRNRïR ļbP$DOHWRQLHMHVWJïöZQ\SUREOHP1DMZLÚNV]ÈZDGÈWDNLHJRUR]ZLÈ]DQLDMHVWWRĝHSRGF]HUZRQHGLRG\/(']Xĝ\ZDMÈVLÚQDVNXWHNSUDF\1LHNWöUH QRW\NDWDORJRZHLQIRUPXMÈRW\PĝHLQWHQV\ZQRĂÊ ĂZLDWïDJHQHURZDQHJRSU]H]GLRGÚVSDGDRSRïRZÚ SRRNUHVLHbODW,QQHQRW\ZRJöOHQLHLQIRUPXMÈ RW\PXĝ\WNRZQLNDDOHGLRGD]SHZQRĂFLÈEÚG]LH VLÚ]Xĝ\ZDÊ=Xĝ\FLHPRĝHE\Ê]ZLÈ]DQH]WHPSHUDWXUÈĂURGRZLVNDZMDNLPGLRGDSUDFXMHOXEPRĝH Z\QLNDÊ]FKDUDNWHU\VW\NLFKHPLF]Q\FKSURFHVöZ SURGXNFML-DNZ\QLND]SR]\FMLNWöUHSU]HF]\WDïHPSURFHV]Xĝ\ZDQLDVLÚSRGF]HUZRQ\FKGLRG /('ZFLÈĝQLHMHVWGRNRñFDSR]QDQ\DOHZV]\VF\ ]JDG]DMÈVLÚFRGRWHJRĝHPDRQPLHMVFH .RU]\VWDMÈF]SDV\ZQHJRF]XMQLNDSRGF]HUZLHQL VSUöEXMZ\UHJXORZDÊREZöGWDNDE\]DNïDGDïGXĝ\ PDUJLQHVEïÚGXF]XMQLND']LÚNLWHPXXU]ÈG]HQLH EÚG]LHG]LDïDÊSRSUDZQLHSRPLPR]Xĝ\FLDGLRG\ /('6SUöEXMUöZQLHĝ]PLQLPDOL]RZDÊSUÈGSï\QÈF\ SU]H]GLRGÚ/('
Liczby (PLWHUSRGF]HUZLHQLZWUDQVPLV\MQ\PF]XMQLNXMHVW GLRGÈ/('NWöUDZ\PDJDUHODW\ZQLHQLVNLHJRQDSLÚFLD SU]HZRG]HQLD Ľ ]Z\NOH RNRïR b 9 1LH SRZLQQR VLÚ SU]HNUDF]DÊ QDSLÚFLD b 9 : FHOX RFKURQ\GLRG\/('EÚG]LHV]PXVLDïSRïÈF]\Ê]QLÈ V]HUHJRZRUH]\VWRURJUDQLF]DMÈF\5H]\VWRUSRZLQLHQE\ÊGREUDQ\GRQDSLÚFLDSUÈGX]DVLODMÈFHJR ľ 6SUDZGěQDWÚĝHQLHSUÈGXSRELHUDQHJRSU]H] GLRGÚ/('SUDFXMÈFÈZSDĂPLHSRGF]HUZLHQL =PLHU]UöZQLHĝQDSLÚFLHSU]HZRG]HQLD5H]\VWDQFMDV]HUHJRZDSRZLQQDE\ÊGREUDQDWDN DE\QDWÚĝHQLHSUÈGXE\ïR]EOLĝRQHGRZDUWRĂFL ķW\SRZHMĵSRGDQHMZQRFLHNDWDORJRZHM1LH FKFHV]DE\QDWÚĝHQLHSUÈGXE\ïR]EOLĝRQHGR ZDUWRĂFLRNUHĂORQHMPLDQHPķEH]Z]JOÚGQH PDNVLPXPĵ 2GELRUQLNLHPSRGF]HUZLHQLMHVW]Z\NOHIRWRWUDQ]\VWRUSUDFXMÈF\ZNRQğJXUDFMLRWZDUWHJRNROHNWRUDĽ WDNMDNZSU]\SDGNXKDOORWURQX3RQRZQLHGRRWZDUWHJRNROHNWRUDWU]HEDEÚG]LHSRGïÈF]\ÊUH]\VWRU SRGFLÈJDMÈF\=DJDGNÈSR]RVWDMHNRQNUHWQDZDUWRĂÊ MHJRUH]\VWDQFML1RW\NDWDORJRZHQLH]DZV]HSRGDMÈ WÚLQIRUPDFMÚDOH]SHZQRĂFLÈ]QDMG]LHV]ZQLFK QDWÚĝHQLHSUÈGXMDNLPRĝHXSï\QÈÊSU]H]NROHNWRU:DUWRĂÊķPDNV\PDOQDĵPRĝHZ\QRVLÊRNRïR bP$DOHZDUWRĂÊķW\SRZDĵEÚG]LHSUDZGRSRGREQLHGXĝRQLĝV]D:]ZLÈ]NX]W\PQLHGDVLÚ SRGïÈF]\ÊEH]SRĂUHGQLRGRWHJRF]XMQLND]Z\NïHM GLRG\/('HPLWXMÈFHMĂZLDWïRZLG]LDOQH
Testowanie czujnika podczerwieni 7HUD]JG\SRVLDGDV]MXĝSHZLHQ]DVöEZLDGRPRĂFL PRĝHV]SU]\VWÈSLÊGRWHVWRZDQLDXNïDGX,75 ) NWöUHJRNRQğJXUDFMD]ïÈF]\]RVWDïDSU]HGVWDZLRQDQDU\VXQNX$OHF]\ZLHV]]NWöUHMVWURQ\ ]QDMGXMHVLÚVHQVRU":SU]\SDGNXZVSRPQLDQHJR XNïDGXUR]SR]QDQLHVWURQMHVWEDUG]RïDWZHĽV\PEROGLRG\]RVWDïZ\WRSLRQ\QDSODVWLNRZHMREXGRZLH :LGDÊJRSRSUDZHMVWURQLHU\VXQNXb PXVLV] SU]\MU]HÊVLÚXZDĝQLH
Liczby
263
1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRVXJHURZDQÈSU]H]H PQLHZHUVMÚREZRGXWHVWXMÈFHJRF]XMQLNZNWöU\P ]DVWRVRZDïHPXNïDGORJLF]Q\]DZLHUDMÈF\F]WHU\ GZXZHMĂFLRZHEUDPNL253RZöG]DVWRVRZDQLD WHJRNRPSRQHQWXZ\MDĂQLÚSöěQLHM1DU\VXQNX SU]HGVWDZLRQRJRWRZ\REZöGZ\NRQDQ\QDSï\WFH SURWRW\SRZHM
Czujnik optyczny
5 V DC stabilizowane
ITR9606-F lub podobny Anoda 1 kΩ LED iatło da D i o ąc a ś w n e r rwo ituj sto em o d c z e zy n p tr a to Fo
2 kΩ
Katoda
1 kΩ
Emiter 100 Ω
Kolektor Rysunek 31.4. .RQğJXUDFMD]ïÈF]\F]XMQLND,75 ) ğUP\(YHUOLJKW LQQHF]XMQLNLRSRGREQHMVSHF\ğNDFMLPRJÈ FKDUDNWHU\]RZDÊVLÚLGHQW\F]QÈNRQğJXUDFMÈ]ïÈF]\FKRÊ MHGQDSDUDVW\NöZPRĝHE\ÊRGZUöFRQDĽV]F]HJöïRZH LQIRUPDFMH]QDMG]LHV]ZQRFLHNDWDORJRZHMGDQHJR komponentu
:LHOHLQQ\FKF]XMQLNöZFKDUDNWHU\]XMHVLÚSRGREQÈ VSHF\ğNDFMÈ2SLVIXQNFML]ïÈF]\]QDMG]LHV]]DZV]H ZQRFLHNDWDORJRZHM:LHOHF]XMQLNöZSRVLDGDWDNÈ VDPÈNRQğJXUDFMÚ]ïÈF]\MDNXNïDG,75 )DOH SDU\]ïÈF]\QLHNWöU\FKF]XMQLNöZPRJÈE\ÊRGZUöFRQH :RSLVDQ\PGDOHMHNVSHU\PHQFLHPRĝHV]]DVWRVRZDÊGRZROQ\WUDQVPLV\MQ\F]XMQLNRSW\F]Q\3DPLÚWDMRW\PĝHPXVLV]SRVWÚSRZDÊPHWRGRORJLF]QH LZïDĂFLZLHUR]SR]QDÊIXQNFMH]ïÈF]\F]XMQLND1LH PRĝHV]GRSXĂFLÊGRSU]HSï\ZXSUÈGXR]E\WGXĝ\P QDWÚĝHQLXSU]H]ZVSRPQLDQ\NRPSRQHQW
264
220 Ω
Rysunek 31.5. 6FKHPDWREZRGXSU]H]QDF]RQHJRGR WHVWRZDQLDWUDQVPLV\MQHJRF]XMQLNDRSW\F]QHJRSRGïÈF]RQHJR GREUDPHNORJLF]Q\FK25
=ZUöÊXZDJÚQDWRĝH]DVLODPREZöGVWDELOL]RZDQ\PSUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLXb9ĽZ\PDJDWHJR F]LS]EUDPNDPL25 ÈF]ÈFREZöGQLHSRGïÈF]DMMHV]F]HGRGDWQLHMOLQLL ]DVLODMÈFHMGRXNïDGXVFDORQHJR]EUDPNDPL251LH SRGïÈF]DMMHV]F]HUöZQLHĝSU]HZRGXGRNROHNWRUD IRWRWUDQ]\VWRUD3LHUZV]\PNURNLHPMHVW]DVLOHQLH GLRG\/('HPLWXMÈFHMĂZLDWïRSRGF]HUZRQH
Eksperyment 31. Optoelektronika
]DVLODMÈFÈ2SHUXMÈFSRWHQFMRPHWUHPGRVWURMF]\P ]REDF]\V]ĝHPLHU]RQDZLHONRĂÊVLÚ]PLHQLD8VWDZ SRWHQFMRPHWUWDNDE\QDWÚĝHQLHZVND]\ZDQHSU]H] PLHUQLNZ\QRVLïRRNRïRbP$3U]H]GLRGÚ/(' PRĝHSï\QÈÊFRSUDZGDZLÚNV]\SUÈGDOHSDPLÚWDMÈF RW\PGRF]HJRWHQREZöGPDVïXĝ\ÊZSU]\V]ïRĂFL QLHFKFÚDE\GLRGDSRELHUDïD]E\WGXĝRSUÈGX :\MPLMSRWHQFMRPHWUGRVWURMF]\]Sï\WNLL]PLHU]RSöU SRPLÚG]\JöUQ\PDĂURGNRZ\P]ïÈF]HP:PRLP SU]\SDGNXZ\QLöVïRQRNRïRb:=DWHPFDïNRZLWD V]HUHJRZDUH]\VWDQFMDREZRGXGLRG\/('Z\QLRVïD b b:%LRUÈFSRXZDJÚĝHREZöG MHVW]DVLODQ\SUÈGHPRQDSLÚFLXb9MHVWWRGRĂÊ GXĝDZDUWRĂÊDOHPöMREZöGG]LDïDïSRSUDZQLH
Rysunek 31.6. 2EZöGSU]H]QDF]RQ\GRWHVWRZDQLD WUDQVPLV\MQHJRF]XMQLNDRSW\F]QHJRZ\NRQDQ\QDSï\WFH SURWRW\SRZHM ZJöUQHMF]ÚĂFLSï\WNLQDGSRWHQFMRPHWUHP GRVWURMF]\P]QDMGXMHVLÚF]XMQLNZNV]WDïFLHOLWHU\8
ľ 0RĝHV] WHUD] Z\MÈÊ ] Sï\WNL SRWHQFMRPHWU GRVWURMF]\bN:LUH]\VWRUb:DQDVWÚSQLHZPLHMVFHW\FKNRPSRQHQWöZZVWDZLÊ UH]\VWRURJUDQLF]DMÈF\FKDUDNWHU\]XMÈF\VLÚ RSRUHPb:OXELQQ\PMDNLX]\VNDïHĂSU]\ QDWÚĝHQLXSUÈGXUöZQ\PbP$
Testowanie fototranzystora Testowanie diody LED emitującej promieniowanie podczerwone 3URPLHQLRZDQLHJHQHURZDQHSU]H]GLRGÚ/('MHVW SR]D VSHNWUXP ZLG]LDOQ\P D ZLÚF QLH EÚG]LHV] ZLG]LDïĝDGQHJRĂZLDWïD2FHQLDMÈFG]LDïDQLHGLRG\EÚG]LHV]PXVLDïSROHJDÊW\ONRQDZVND]DQLDFK PLHUQLND 8VWDZPDNV\PDOQÈUH]\VWDQFMÚQDSRWHQFMRPHWU]H GRVWURMF]\PZLGRF]Q\PQDU\VXQNX3U]HG ]DLQVWDORZDQLHPWHJRNRPSRQHQWXZSï\WFHVSUDZGě UH]\VWDQFMÚ]DSRPRFÈPLHUQLNDĽSR]ZROLWRUR]ZLDÊZV]HONLHZÈWSOLZRĂFL7HUD]]PLHU]UöĝQLFÚSRWHQFMDïöZSRPLÚG]\SXQNWDPL$L%3RZLQQDRQD Z\QRVLÊRGbGRb9 0XVLV]UöZQLHĝ]PLHU]\ÊQDWÚĝHQLHSUÈGXSRELHUDQHJRSU]H]GLRGÚ/('8VXñSU]HZRGQLN]ZLHUDMÈF\ SXQNW$]GRGDWQLÈV]\QÈ]DVLODMÈFÈ8VWDZPLHUQLN ZWU\ESRPLDUXQDWÚĝHQLDSUÈGXZ\UDĝRQHJRZP$ LSRïÈF]]DSRPRFÈPLHUQLNDSXQNW$]GRGDWQLÈV]\QÈ Liczby
6NRñF]\OLĂP\]DMPRZDÊVLÚGLRGÈ/('7HUD]SRGïÈF]NROHNWRUIRWRWUDQ]\VWRUDGRREZRGXL]PLHU] UöĝQLFÚSRWHQFMDïöZSRPLÚG]\SXQNWHP&DSRWHQFMDïHPQHXWUDOQ\P-HVWWRQDSLÚFLHSUÈGXSï\QÈFHJRSU]H]UH]\VWRUbN:LSRWHQFMRPHWUGRVWURMF]\ bN:ĽNRPSRQHQW\WZRU]ÈFHUH]\VWDQFMÚSRGFLÈJDMÈFÈRWZDUWHJRNROHNWRUD 3RGF]DVSRPLDUöZZïöĝJUXEV]\NDZDïHNSDSLHUX ZF]XMQLNWDNDE\]DVïRQLÊZLÈ]NÚSURPLHQLRZDQLD SRGF]HUZRQHJR3öěQLHMPRĝHV]JRZ\MÈÊ=DSRPRFÈSRWHQFMRPHWUXGRVWURMF]HJRGRVWUöMZ\VRNLH QDSLÚFLHGRb9 JG\SDSLHUMHVWZ\MÚW\ DQLVNLH QDSLÚFLHXVWDZWDNDE\PLDïRZDUWRĂÊSRQLĝHMb9 JG\SDSLHUMHVWZïRĝRQ\ZF]XMQLN :\GDMHPLVLÚ ĝHFDïNRZLWDUH]\VWDQFMDRZDUWRĂFLbN:EÚG]LH ZïDĂFLZD ľ 0RĝHV] WHUD] Z\MÈÊ ] Sï\WNL SRWHQFMRPHWU GRVWURMF]\bN:LUH]\VWRUbN:DQDVWÚSQLHZPLHMVFHW\FKNRPSRQHQWöZZVWDZLÊ UH]\VWRUSRGFLÈJDMÈF\FKDUDNWHU\]XMÈF\VLÚ 265
RSRUHPHOHNWU\F]Q\P]DSHZQLDMÈF\PZïDĂFLZ\]DNUHVQDSLÚÊZSXQNFLHREZRGXR]QDF]RQ\POLWHUÈ&
Testowanie układu logicznego 8NïDG\+&bDNFHSWXMÈV\JQDïZ\VRNLRQDSLÚFLX ZLÚNV]\PRGb9LV\JQDïQLVNLRQDSLÚFLXQLĝV]\P RGb9DZLÚFV\JQDïZ\MĂFLRZ\JHQHURZDQ\SU]H] F]XMQLNSRZLQLHQEH]SUREOHPöZVWHURZDÊXNïDGHP ORJLF]Q\P 6SRWNDïHPVLÚ]WUDQVPLV\MQ\PLF]XMQLNDPLRSW\F]Q\PLNWöU\FKSURGXFHQFL]DOHFDOLSRGïÈF]HQLHGR IRWRWUDQ]\VWRUDUH]\VWRUDSRGFLÈJDMÈFHJRFKDUDNWHU\]XMÈFHJRVLÚRSRUHPb:-HĝHOLNRU]\VWDV] ]ZïDĂQLHWDNLHJRF]XMQLNDWR]PLHU]QDWÚĝHQLHSUÈGX ZSï\ZDMÈFHJRGRF]XMQLND8VWDZPLHUQLNZWU\E SRPLDUXQDWÚĝHQLDSUÈGXZ\UDĝRQHJRZP$RGïÈF] HPLWHUWUDQ]\VWRUDRGREZRGXDQDVWÚSQLHZïÈF] PLHUQLNSRPLÚG]\HPLWHUHPDXMHPQÈV]\QÈ]DVLODMÈFÈ1DWÚĝHQLHSUÈGXSRZLQQRE\ÊQLĝV]HRGbP$ 7HUD]SRïÈF]SXQNWR]QDF]RQ\OLWHUÈC]JöUQÈOHZÈ EUDPNÈ25]QDMGXMÈFÈVLÚZF]LSLH'UXJLHZHMĂFLH WHMEUDPNL R]QDF]RQHQDVFKHPDFLHOLWHUÈ' MHVW QDUD]LH]ZDUWH]PDVÈ *G\GRF]XMQLNDZïRĝ\V]NDZDïHNNDUWRQXWRGLRGD /('SRZLQQDQDW\FKPLDVWVLÚ]DSDOLÊ EH]PUXJDQLD LSU]\JDVDQLD ,PSHGDQFMD ZHMĂÊ XNïDGöZ VFDORQ\FK ] VHULL +&MHVWZ\VRNDDZLÚFQLHSRZLQQDRQDRGF]XZDOQLH]PQLHMV]DÊQDSLÚFLDRWZDUWHJRNROHNWRUD 7HVWXMÈF G]LDïDQLH REZRGX SRSU]H] ZNïDGDQLH ZF]XMQLNUöĝQ\FKU]HF]\RGNU\MHV]ĝHZïRĝHQLH JUXEHJRNDZDïNDNDUWRQXVSRZRGXMHSRGDQLHZ\ĝV]HJRQDSLÚFLDQDRWZDUW\PNROHNWRU]HQLĝZïRĝHQLH ZF]XMQLNFLHQNLHMNDUWNLELDïHJRSDSLHUX3DPLÚWDM RW\PNRU]\VWDMÈF]WHJRW\SXF]XMQLNöZSRGF]DV SUDF\QDGEDUG]LHMSUDNW\F]Q\PLSURMHNWDPL
266
Opcje 0RĝHV]UR]EXGRZDÊQLHFRWHQREZöGGRGDMÈFGR QLHJRNROHMQ\F]XMQLNRSW\F]Q\2GïÈF]ZHMĂFLHEUDPNL25R]QDF]RQHQDVFKHPDFLHOLWHUÈ'RGPDV\LSRïÈF]MH]Z\MĂFLHPGUXJLHJRF]XMQLND7HUD]EUDPND 25SRZLQQDJHQHURZDÊZ\VRNLV\JQDïSR]DVïRQLÚFLXZLÈ]NLĂZLDWïDSRGF]HUZRQHJRZNWöU\PNROZLHN ]F]XMQLNöZ2F]\ZLĂFLHJG\E\Ă]DVWRVRZDïZLÚNV]È OLF]EÚF]XMQLNöZWRZFHOXVSUDZG]HQLDF]\NWöU\Ă ]F]XMQLNöZ]RVWDïDNW\ZRZDQ\PöJïE\Ă]DVWRVRZDÊEUDPNÚ25SRVLDGDMÈFÈZLÚFHMZHMĂÊ =DVWÚSXMÈFEUDPNÚ25EUDPNÈ;25E\ïE\ĂLQIRUPRZDQ\JG\E\W\ONRMHGHQ]F]XMQLNöZE\ïDNW\ZRZDQ\%UDPNLORJLF]QHSR]ZDODMÈQDVWZRU]HQLHGRZROQHJRREZRGXRGSRZLDGDMÈFHJR7ZRLPSRWU]HERP $OWHUQDW\ZQ\P UR]ZLÈ]DQLHP MHVW SRGïÈF]HQLH V\JQDïXJHQHURZDQHJRSU]H]F]XMQLNRSW\F]Q\GR NRPSDUDWRUDĽZWDNLVDPVSRVöEMDNSRGïÈF]DïHĂIRWRWUDQ]\VWRUGRNRPSDUDWRUDSRGF]DVEXGRZ\ DXWRPDW\F]QHJRZïÈF]QLNDĂZLDWïDSU]HGVWDZLRQHJR ZUR]G]LDOH.RPSDUDWRUWROHUXMHV]HUV]\]DNUHV QDSLÚÊRGXNïDGXORJLF]QHJRLSR]ZDODQDXVWDZLHQLHSURJXQDSLÚFLDSR]ZDODMÈFHJRQDX]\VNDQLHGXĝHJRPDUJLQHVXEïÚGX =ZUöÊXZDJÚQDWRĝHSRGF]DVHNVSHU\PHQWRZDQLD ]KDOORWURQHPVXJHURZDïHP&LïÈF]HQLHV\JQDïöZ NLONXF]XMQLNöZ]DSRPRFÈEUDPNL1$1'%\ïRWR VSRZRGRZDQHW\PĝHZ\MĂFLHRWZDUWHJRNROHNWRUD KDOORWURQX JHQHURZDïR V\JQDï R QLVNLP QDSLÚFLX JG\F]XMQLNE\ïDNW\ZRZDQ\&]XMQLNRSW\F]Q\]DFKRZXMH VLÚ RGZURWQLH SRQLHZDĝ ]DEORNRZDQLH ZLÈ]NLSURPLHQLSRGF]HUZRQ\FKSRZRGXMHZ]URVW VNXWHF]QHMUH]\VWDQFMLIRWRWUDQ]\VWRUDFRVSUDZLD ĝH QDSLÚFLH QD RWZDUW\P NROHNWRU]H Z]UDVWD JG\ F]XMQLNMHVWDNW\ZRZDQ\ -HĝHOL G\VSRQXMHV] REZRGHP Z NWöU\P FKFHV] RGZUöFLÊG]LDïDQLHF]XMQLNDRSW\F]QHJRWRPRĝHV] ]PRG\ğNRZDÊ JR WDN DE\ JHQHURZDï RQ V\JQDï Z\MĂFLRZ\ZWöUQLNDHPLWHURZHJR
Eksperyment 31. Optoelektronika
2GïÈF]UH]\VWRUSRGFLÈJDMÈF\RGNROHNWRUD IRWRWUDQ]\VWRUD 2GïÈF] SU]HZöG PDV\ RG HPLWHUDIRWRWUDQ]\VWRUD(PLWHUSRïÈF]]PDVÈ ]DSRĂUHGQLFWZHPUH]\VWRUD 3RGïÈF]NROHNWRUIRWRWUDQ]\VWRUDEH]SRĂUHGQLR GRGRGDWQLHJRELHJXQD]DVLODQLD 3XQNWC SRïÈF]RQ\]EUDPNÈ25 ]HZU]\M ]HPLWHUHPIRWRWUDQ]\VWRUD 7HUD]QRUPDOQ\V\JQDïJHQHURZDQ\SU]H]F]XMQLN EÚG]LHFKDUDNWHU\]RZDïVLÚZ\VRNLPQDSLÚFLHP NWöUHEÚG]LHPDOHÊJG\ZLÈ]NDĂZLDWïD]RVWDQLH ]DVïRQLÚWD
Podstawy dotyczące transmisyjnych czujników optycznych ľ =Z\NOH ZHZQÚWU]QD GLRGD /(' HPLWXMÈFDSURPLHQLRZDQLHSRGF]HUZRQHZ\PDJD QDSLÚFLDQLĝV]HJRRGb9 QDMOHSLHMRNRïR b9 0RĝHRQDSRELHUDÊSUÈGRQDWÚĝHQLX ļbP$ ľ )RWRWUDQ]\VWRUZ\PDJDREHFQRĂFLUH]\VWRUD SRGFLÈJDMÈFHJRZREZRG]LHRWZDUWHJRNROHNWRUD1DOHĝ\JR]DLQVWDORZDÊSRPLÚG]\NROHNWRUHPDGRGDWQLÈV]\QÈ]DVLODMÈFÈ:DUWRĂÊ WHMUH]\VWDQFML]DOHĝ\RGPRGHOX]DVWRVRZDQHJRF]XMQLNDRSW\F]QHJR*G\SUDFDF]XMQLNDQLHMHVW]DNïöFRQDĝDGQ\PSU]HGPLRWHP WRQDSLÚFLHQDNROHNWRU]HEÚG]LHQLVNLH JG\ REHFQRĂÊSU]HGPLRWX]RVWDQLHZ\NU\WDSU]H] F]XMQLNWRQDSLÚFLHWREÚG]LHURVQÈÊ ľ 8NïDGZWöUQLNDHPLWHURZHJRRGZUDFDG]LDïDQLHF]XMQLND5H]\VWRUMHVWXPLHV]F]DQ\SRPLÚG]\HPLWHUHPIRWRWUDQ]\VWRUDLXMHPQÈ V]\QÈ]DVLODMÈFÈ1DHPLWHU]HSRZLQLHQSRMDZLDÊVLÚV\JQDïRZ\VRNLPQDSLÚFLXJG\SUDFDF]XMQLNDQLHMHVW]DNïöFRQDĝDGQ\PSU]HGPLRWHPZ\NU\FLHSU]HGPLRWXSU]H]F]XMQLN VSRZRGXMHREQLĝHQLHWHJRQDSLÚFLD
Ulepszone otwory na monety
ľ 7UDQVPLV\MQHF]XMQLNLRSW\F]QHQLHVÈ]DSURMHNWRZDQHGR]DVLODQLDNRPSRQHQWöZSRELHUDMÈF\FK]QDF]QÈLORĂÊSUÈGX,FKZ\MĂFLD SRZLQQ\E\ÊïÈF]RQH]NRPSRQHQWDPLFKDUDNWHU\]XMÈF\PLVLÚZ\VRNÈLPSHGDQFMÈ QS NRPSDUDWRU\LEUDPNLORJLF]QH ľ 3DPLÚWDMRW\PĝHĂZLDWïRSRGF]HUZRQHHPLWRZDQHSU]H]GLRGÚEÚG]LH]F]DVHPFRUD] VïDEV]H6WDUDMVLÚ]DSURMHNWRZDÊREZöGWDN DE\G]LDïDïSUDZLGïRZRSRPLPRXWUDW\PRF\ SU]H]GLRGÚ.RPSDUDWRUMHVWZVWDQLH]DDNFHSWRZDÊV]HUV]\]DNUHVQDSLÚÊZHMĂFLRZ\FK QLĝEUDPNLORJLF]QH ľ 1LHGDVLÚ]REDF]\ÊJRï\PRNLHPF]\NRPSRQHQWMHVWDNW\ZQ\ĽĂZLDWïRSRGF]HUZRQH QLHMHVWZLG]LDOQH8ZDĝDMĝHE\QLH]RVWDZLÊ F]XMQLNDZïÈF]RQHJRSU]H]SRP\ïNÚ
Ulepszone otwory na monety *G]LHPRĝQD]DVWRVRZDÊWHQNRPSRQHQW"0RĝH ]DVWRVXMHP\JRGRZ\NU\ZDQLDPRQHWZJU]HHot Slot"%ÚG]LHV]SRWU]HERZDïDĝV]HVQDVWXF]XMQLNöZ DOHQLHSU]HMPXMVLÚĽVÈRQHGRĂÊWDQLHDGRFKZLOL ZNWöUHMF]\WDV]WÚNVLÈĝNÚPRJï\MHV]F]HSRWDQLHÊ $E\]DVWRVRZDÊWDNLHUR]ZLÈ]DQLHEÚG]LHP\PXVLHOLUR]ZLÈ]DÊGZDSUREOHP\ MDNSRïÈF]\ÊF]XMQLNL LMDN]DPRQWRZDÊMHZREXGRZLHZNWöUHMPRĝQD XPLHV]F]DÊPRQHW\1DMSLHUZ]DMPÚVLÚSUREOHPHP ]ZLÈ]DQ\P]SRGïÈF]DQLHPF]XMQLNöZGRREZRGX
Czy projekt zadziała w praktyce? =DSHZQHSDPLÚWDV]ĝHZRU\JLQDOQHMZHUVMLJU\PXOWLSOHNVHUE\ïVWRVRZDQ\ZFHOX]DVLODQLDV]HVQDVWX RWZRUöZQDPRQHW\ ]REDF]UR]G]LDï -HĝHOLQLH SDPLÚWDV]WHJRWRVSöMU]QDU\VXQNLbL &]XMQLNRSW\F]Q\SRELHUDWDNPDïRSUÈGXĝHSUDZGRSRGREQLHPXOWLSOHNVHUEÚG]LHZVWDQLH]DVLOLÊ]DUöZQRGLRGÚ/('MDNLVSDURZDQ\]QLÈIRWRWUDQ]\VWRU\ 'REU\PUR]ZLÈ]DQLHPMHVWZ\ïÈF]DQLHQLHXĝ\ZDQ\FKGLRG/('ĽREQLĝ\WR]Xĝ\FLHSUÈGXRUD]SU]HGïXĝ\ĝ\ZRWQRĂÊGLRG/('
267
.ROHMQÈ]DOHWÈSODQRZDQHMSU]H]HPQLHPRG\ğNDFMLMHVWWRĝHSRMHG\QF]DGLRGD/('LQIRUPXMÈFD R]Z\FLÚVWZLHPRĝH]RVWDÊ]DVWÈSLRQDF]\PĂLQQ\P.DĝG\F]XMQLNPRĝH]DVLODÊVZöMZïDVQ\GLRGRZ\ZVNDěQLNZ\JUDQHM SRGRGDQLXMDNLHJRĂZ]PDFQLDF]D .LHG\NWöU\Ă]JUDF]\ZïRĝ\PRQHWÚZRWZöU ]DSHZQLDMÈF\PXZ\JUDQÈWRRERNWHJRRWZRUX]DSDOLVLÚGLRGD/('V\JQDOL]XMÈFD]Z\FLÚVWZR -HG\QÈU]HF]ÈQDGMDNÈVLÚ]DVWDQDZLDPMHVWGRNïDGQDNROHMQRĂÊZ\NRQ\ZDQ\FKRSHUDFML-HVWWR GRĂÊSRGFKZ\WOLZHDZLÚF]DSUH]HQWXMÚ&LG]LDïDQLH SRMHG\QF]HJRF]XMQLND 1DU\VXQNX]DSUH]HQWRZDQRF]XMQLNNWöU\MHV]F]HQLHSUDFXMHĽQLHMHVWWHUD]]DVLODQ\]DSRĂUHGQLFWZHPPXOWLSOHNVHUD-HJRGLRGD/('QLHHPLWXMH ĂZLDWïDSRGF]HUZRQHJR3UÈGQLHGRFLHUDUöZQLHĝ GRMHJRIRWRWUDQ]\VWRUD 9 V DC
Multiplekser nie dostarcza jeszcze prądu do czujnika Rezystor Multiplekser podciągający
'LRGD/('LQIRUPXMÈFDRZ\JUDQHMMHVWSRGïÈF]RQD ]DSRPRFÈZ]PDFQLDF]D:WHMUROLVWRVXMHP\GREU]HQDP]QDQ\XNïDG'DUOLQJWRQD8/18NïDG WHQEÚG]LHSR]ZDODïQDSU]HSï\ZSUÈGXZNLHUXQNX V]\Q\PDV\]DSRĂUHGQLFWZHPGLRG\/(':]PDFQLDF]HP'DUOLQJWRQDVWHUXMHF]XMQLNZ\NU\ZDMÈF\ REHFQRĂÊPRQHW\6\JQDïQLHMHVWMHV]F]HJHQHURZDQ\ERF]XMQLNQLHMHVW]DVLODQ\Z]ZLÈ]NX]W\P GLRGD/('QLHĂZLHFL 7HUD] SU]\MU]\M VLÚ U\VXQNRZL 0XOWLSOHNVHU Z\EUDïDQDOL]RZDQ\RWZöUMDNRWHQNWöU\]DSHZQLD]Z\FLÚVWZR=DVLODQDMHVWGLRGD/('HPLWXMÈFD ĂZLDWïRSRGF]HUZRQH3UÈGGRSï\ZDUöZQLHĝGRIRWRWUDQ]\VWRUD1DW\FKPLDVWPDOHMHZHZQÚWU]QDVNXWHF]QDUH]\VWDQFMDIRWRWUDQ]\VWRUDSU]H]NWöU\GRFKRG]LGRXSï\ZXSUÈGX]DSRĂUHGQLFWZHPUH]\VWRUD SRGZ\ĝV]DMÈFHJR3UÈGXSï\ZDSU]H]IRWRWUDQ]\VWRU DZLÚFSU]H]Z]PDFQLDF]QLHSï\QLHSUDNW\F]QLHĝDGHQSUÈGĽQDSLÚFLHQDMHJRZ\MĂFLXMHVWQLVNLHGLRGD/('V\JQDOL]XMÈFDZ\JUDQÈQLHĂZLHFL 9 V DC
Prąd wypływa teraz z multipleksera
Dochodzi do upływu prądu przez tranzystor
Multiplekser
Sygnał nie jest jeszcze generowany Czujnik jest aktywny
Dioda LED sygnalizująca wygraną
Niskie napięcie Wzmacniacz
Rysunek 31.7. 3LHUZV]\NURN]DVLODQLDF]XMQLNDPRQHW\ ZLÚFHM
Dioda LED sygnalizująca wygraną
Wzmacniacz
LQIRUPDFMLQDMHJRWHPDW]QDMG]LHV]ZWHNĂFLH Rysunek 31.8. 'UXJLNURN]DVLODQLDF]XMQLNDPRQHW\ ZLÚFHM LQIRUPDFMLQDMHJRWHPDW]QDMG]LHV]ZWHNĂFLH
268
Eksperyment 31. Optoelektronika
1DU\VXQNX bSU]HGVWDZLRQRZNRñFXV\WXDFMÚ JG\NWRĂZNïDGDPRQHWÚZWHQRWZöU'RIRWRWUDQ]\VWRUDQLHGRFLHUDĂZLDWïRSRGF]HUZRQHHPLWRZDQH SU]H]GLRGÚ-HJRVNXWHF]QDZHZQÚWU]QDUH]\VWDQFMDZ]UDVWD'RFKRG]LGRZ]URVWXQDSLÚFLDQDZHMĂFLXV\JQDïXZ]PDFQLDF]DFRSRZRGXMHZïÈF]HQLH GLRG\/('V\JQDOL]XMÈFHMZ\JUDQÈ 9 V DC
Multiplekser nadal zasila kolejne komponenty
Tranzystor blokuje przepływ prądu
Multiplekser
Moneta włożona w czujnik
-HGQDNSRSRïÈF]HQLXREZRGXRND]DïRVLÚĝHF]XMQLN RGSRZLDGDïWDNV]\ENRĝHSUÈGSU]H]Z]PDFQLDF] PöJïSï\QÈÊSU]H]]E\WNUöWNLF]DVDE\GLRGD/(' V\JQDOL]XMÈFD]Z\FLÚVWZRPRJïD]RVWDÊ]DSDORQD 2EZöGG]LDïDZLÚFSRSUDZQLH&]DVHPSRSURVWX WU]HEDZSUDNW\FHZ\SUöERZDÊG]LDïDQLHSHZQ\FK HOHPHQWöZDSU]\QDMPQLHMMDE\ïHPGRWHJR]PXV]RQ\ 3UDZLGïRZHG]LDïDQLHPRMHJRSURMHNWX]RVWDïRXGRZRGQLRQH7HUD]PXV]ÚW\ONRGREUDÊZïDĂFLZHUH]\VWDQFMHLXPLHĂFLÊZV]\VWNRQDSï\WFHSURWRW\SRZHM 7DNQDSUDZGÚFDï\REZöGQLH]PLHĂFLVLÚQDSï\WFH SURWRW\SRZHM=PLHĂFLVLÚQDQLHMW\ONRRVLHPF]XMQLNöZDOHZïDĂQLHW\OHF]XMQLNöZPRĝHREVïXĝ\Ê MHGHQZ]PDFQLDF]'DUOLQJWRQD:SUDNW\FHEÚGÚ PöJïSöěQLHMZ\NRQDÊGUXJÈLGHQW\F]QÈSï\WNÚĽ JUD+RW6ORWZ\PDJDV]HVQDVWXRWZRUöZQDPRQHW\
Wyższe napięcie
Dioda LED sygnalizująca wygraną
Wzmacniacz
Rysunek 31.9. 7U]HFLNURN]DVLODQLDF]XMQLNDPRQHW\ ZLÚFHM LQIRUPDFMLQDMHJRWHPDW]QDMG]LHV]ZWHNĂFLH
&]\ REZöG EÚG]LH G]LDïDï" 3URMHNWXMÈF JR PLDïHPSHZQHZÈWSOLZRĂFL=DVWDQDZLDïHPVLÚF]\ MHVWV]DQVDQDWRĝHSRZïÈF]HQLX]DVLODQLDSU]H] PXOWLSOHNVHUPLQLHFKZLOD]DQLP]DF]QLHRQG]LDïDÊ3U]H]WÚFKZLOÚSU]H]IRWRWUDQ]\VWRUQLHEÚG]LH SU]HSï\ZDÊSUÈGDZLÚFPöJïE\RQSRSï\QÈÊSU]H] Z]PDFQLDF]FRVSRZRGRZDïRE\]DSDOHQLHGLRG\ /('V\JQDOL]XMÈFHMZ\JUDQÈĽ]Z\FLÚVNLRWZöUQD PRQHWÚ]RVWDïE\]GHPDVNRZDQ\
Ulepszone otwory na monety
269
Schemat 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRVFKHPDWREZRGX ]DZLHUDMÈFHJRWU]\F]XMQLNLSRGïÈF]RQHGRZ]PDFQLDF]D'DUOLQJWRQD6WURQDNVLÈĝNLMHVW]E\WPDïD ĝHE\XPLHĂFLÊQDQLHMFDï\VFKHPDWDZV]\VWNLH F]XMQLNLVÈSRGïÈF]DQHGRZ]PDFQLDF]DZWHQVDP VSRVöEDZLÚFEÚG]LHV]PöJïVDPRG]LHOQLHGRGDÊ GRREZRGXSLÚÊNROHMQ\FKF]XMQLNöZ
680 Ω
3,3 kΩ
330 Ω
ľ :HMĂFLDR]QDF]RQHQXPHUDPLbLb HW\NLHW\SRSUDZHMVWURQLHU\VXQNX QDOHĝ\SRGïÈF]\ÊGRRGSRZLHGQLFKZ\MĂÊPXOWLSOHNVHUD ZLGRF]QHJRQDRU\JLQDOQ\PVFKHPDFLHJU\ +RW6ORW ]REDF]U\VXQHN
ľ 8NïDG'DUOLQJWRQDXPRĝOLZLDSU]HSï\ZSUÈGX ZNLHUXQNX]ELRUF]HMV]\Q\PDV\1LHMHVWWR ěUöGïRSUÈGXRSRODU\]DFMLGRGDWQLHMDZLÚF NDĝGD GLRGD /(' MHVW SRGïÈF]RQD EH]SRĂUHGQLRGRGRGDWQLHMV]\Q\]DVLODMÈFHM3UÈG
270
680 Ω 330 Ω
330 Ω
Tu podłącz pięć kolejnych czujników
Linie zasilające podłączone do kolejnych wyjść multipleksera
680 Ω
3,3 kΩ
Układ Darlingtona ULN2003
ľ =ZLÚNV]\ïHPUH]\VWDQFMÚRSRUQLNöZSRGïÈF]RQ\FKV]HUHJRZRGRGLRG/('HPLWXMÈF\FKĂZLDWïRSRGF]HUZRQHGRb:.DĝG\ ]UH]\VWRUöZSRGFLÈJDMÈF\FKSRGïÈF]RQ\FK GRZ\MĂÊRWZDUW\FKNROHNWRUöZFKDUDNWHU\]XMHVLÚWHUD]RSRUHPbN:0RG\ğNDFML W\FKGRNRQDïHPERF]XMQLNLEÚGÈ]DVLODQH ]D SRĂUHGQLFWZHP PXOWLSOHNVHUD SUÈGHP RQDSLÚFLX b91LHVWRVXMHP\ZREZRG]LH XNïDGöZORJLF]Q\FK]VHULL+&DZLÚF QLHSRWU]HEXMP\SUÈGXRQDSLÚFLXb93RQDGWR WDNQLVNLHQDSLÚFLHSUÈGXPRJïRE\E\Ê]DQLVNLHSRQLHZDĝPXOWLSOHNVHUFKDUDNWHU\]XMHVLÚ SHZQÈZHZQÚWU]QÈUH]\VWDQFMÈNWöUDEÚG]LH SRZRGRZDïDQLHZLHONLVSDGHNQDSLÚFLD
3,3 kΩ
Dioda LED sygnalizująca wygraną
ľ .DĝG\]F]XMQLNöZ]RVWDïREUöFRQ\Rb VWRSQL Z]JOÚGHP WHJR MDN E\ï XVWDZLRQ\ ZREZRG]LHWHVWRZ\P ]REDF]U\VXQHN .RPSRQHQW\]RVWDï\REUöFRQHZFHOX]PLQLPDOL]RZDQLDLORĂFLNU]\ĝXMÈF\FKVLÚSU]HZRGöZïÈF]ÈF\FKF]XMQLNL]HZ]PDFQLDF]HP ,QVWDOXMÈFF]XMQLNLXSHZQLMVLÚĝHGLRGD/(' HPLWXMÈFDĂZLDWïRSRGF]HUZRQH]RVWDïD]ZUöFRQDZVWURQÚSUDZÈ
Czujnik optyczny
9 V DC
Rysunek 31.10. 7U]\]V]HVQDVWXF]XMQLNöZLMHGHQ]GZöFK XNïDGöZ'DUOLQJWRQDQLH]EÚGQ\FKGRRSW\F]QHJRZ\NU\ZDQLD PRQHWZJU]H+RW6ORW
Eksperyment 31. Optoelektronika
SU]HSï\ZDSU]H]GLRGÚ/('DQDVWÚSQLH]D SRĂUHGQLFWZHPXNïDGX'DUOLQJWRQDSï\QLHGR ]ELRUF]HMV]\Q\PDV\ ľ .DĝG\]F]XMQLNöZMHVW]DVLODQ\]DSRĂUHGQLFWZHPPXOWLSOHNVHUD ]REDF]U\VXQHN DOH XNïDG\ 'DUOLQJWRQD VÈ ]DVLODQH EH]SRĂUHGQLR]JïöZQHMV]\Q\:WHQVSRVöEQLH EÚG]LHP\QDGPLHUQLHREFLÈĝDÊPXOWLSOHNVHUD ľ .DĝG\ XNïDG 'DUOLQJWRQD FKDUDNWHU\]XMH VLÚQLĝV]ÈLPSHGDQFMÈZHMĂFLRZÈRGF]LSD ]EUDPNDPL25Xĝ\WHJRZSRSU]HGQLPWHĂFLH :]ZLÈ]NX]W\PXNïDG'DUOLQJWRQDEÚG]LH QLH]QDF]QLHREQLĝDïQDSLÚFLHZ\MĂFLRZHDNW\ZQHJR F]XMQLND 3UöERZDïHP VWRVRZDÊ UH]\VWRU\ SRGFLÈJDMÈFH FKDUDNWHU\]XMÈFH VLÚUöĝQ\PLZDUWRĂFLDPLRSRUXHOHNWU\F]QHJRLQDMOHSV]\PNRPSURPLVHPRND]DïDVLÚ UH]\VWDQFMDbN:0RĝHV]MÈ]ZLÚNV]DÊ MHĝHOLGLRGD/('V\JQDOL]XMÈFD]Z\FLÚVWZR QLHG]LDïDSUDZLGïRZR ľ 6XJHUXMÚ ]DVWRVRZDQLH UH]\VWRUD b : ZFHOXRJUDQLF]HQLDSUÈGXSï\QÈFHJRSU]H] NDĝGÈGLRGÚ/('V\JQDOL]XMÈFÈ]Z\FLÚVWZR =DVWRVRZDQHSU]H]HPQLHGLRG\FKDUDNWHU\]XMÈVLÚQDSLÚFLHPSU]HZRG]HQLDRZDUWRĂFL b9:SU]\SDGNX]DVWRVRZDQLDZREZRG]LH LQQ\FKGLRGSUDZGRSRGREQLHEÚG]LHV]PXVLDï SRGïÈF]DÊGRQLFKV]HUHJRZRLQQÈUH]\VWDQFMÚ6SUDZGěQDSLÚFLHQDZïÈF]RQHMGLRG]LH /('DWDNĝH]PLHU]QDWÚĝHQLHSU]HSï\ZDMÈFHJRSU]H]QLÈSUÈGX ľ 8NïDG'DUOLQJWRQDGRSXV]F]DSU]HSï\ZSUÈGX RQDWÚĝHQLXQDZHWbP$DZLÚFQLHPXVLV] VLÚPDUWZLÊĝHREFLÈĝ\V]JRQDGPLHUQLH
Ulepszone otwory na monety
Płytka prototypowa 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRVFKHPDWZ\NRQDZF]\ZHGïXJNWöUHJRNDĝG\]F]XMQLNöZPRĝH ]RVWDÊ]DLQVWDORZDQ\QDSï\WFHSURWRW\SRZHMWDN DE\ ]DMPRZDï ïÈF]QLH ] GLRGÈ /(' LQIRUPXMÈFÈ R]Z\FLÚVWZLHW\ONRF]WHU\U]ÚG\RWZRUöZ'LRGDWD SRZLQQDE\Ê]DLQVWDORZDQDSRSUDZHMVWURQLHF]XMQLND6]DUHSDVNLZLGRF]QHQDVFKHPDFLHV\PEROL]XMÈ SRïÈF]HQLDZ\NRQDQHZHZQÈWU]Sï\WNLSURWRW\SRZHM 3LQ\F]XMQLNDVÈSU]HGVWDZLRQHQDVFKHPDFLHMDNR F]DUQHRNUÚJL]ELDï\PĂURGNLHP
9 V DC
Czujnik optyczny z diodą emitującą promieniowanie podczerwone znajdującą się po prawej stronie
Zasilanie z wyjścia multipleksera
3,3 kΩ 680 Ω
330 Ω Dioda LED sygnalizująca wygraną Do wejścia sterującego pracą układu Darlingtona
Do złącza pozwalającego na upływ prądu przez układ Darlingtona
Rysunek 31.11. 6FKHPDWZ\NRQDZF]\REZRGXMHGQHJR F]XMQLND SRGïÈF]DMÈFF]XMQLNZWHQVSRVöENRU]\VWDP\ ]PLQLPDOQHMLORĂFLU]ÚGöZ]ïÈF]\Sï\WNLSURWRW\SRZHM
ľ 3U]HNÈWQDOLQLDïÈF]ÈFDGZDSLQ\F]XMQLNDMHVW SU]HZRGHPSRïÈF]HQLRZ\PNWöU\PXVLE\Ê ]DLQVWDORZDQ\QDSï\WFHSURWRW\SRZHMSU]HG ZïRĝHQLHPZQLÈF]XMQLND .RPSRQHQW\VÈXPLHMVFRZLRQHEDUG]REOLVNRVLHELH DZLÚFPXVLV]]DFKRZDÊRVWURĝQRĂÊSRGF]DVLFK PRQWDĝX-HĝHOLSRGïÈF]\V]SU]HZöGOXEUH]\VWRU RMHGHQRWZöU]DGDOHNRWRPRĝHV]GRSURZDG]LÊ GRVSDOHQLDF]XMQLND3RGF]DVWHVWRZDQLDZïDVQHJR REZRGXVSDOLïHPGZDF]XMQLNL7HJRW\SXSUREOHP\ ]DZV]HZ\QLNDMÈ]SRĂSLHFKX=DZV]HQLHFLHUSOLZLÚ VLÚSRGF]DVSUDF\QDGREZRGHP
271
1DU\VXQNXbSRND]DQRJRWRZ\REZöG]DZLHUDMÈF\RVLHPF]XMQLNöZZ\NRQDQ\QDSï\WFHSURWRW\SRZHM3RGïÈF]HQLHGRJU\Hot SlotSR]RVWDï\FK RĂPLXF]XMQLNöZZ\PDJDZ\NRQDQLDNROHMQHJR LGHQW\F]QHJRREZRGX
%LDïHSU]HZRG\SRïÈF]HQLRZHZLGRF]QHSRSUDZHM VWURQLHIRWRJUDğLELHJQÈGRZ\MĂÊPXOWLSOHNVHUD]QDMGXMÈFHJRVLÚZREZRG]LHJU\Hot SlotSU]HGVWDZLRQ\PQDU\VXQNX&KFLDïHPDE\GLRG\/(' ĂZLHFLï\MDNQDMMDĂQLHMDZLÚF]DVWRVRZDïHPGLRG\ RSU]H]URF]\VWHMVRF]HZFHLĂUHGQLF\bPP'LRG\ XVWDZLRQRZMHGQHMOLQLLSROHZHMVWURQLHREZRGX -DNP\ĂOLV]"&]\ZDUWRSRĂZLÚFDÊF]DVDE\VWZRU]\ÊLQWHUIHMVSU]\MD]Q\Xĝ\WNRZQLNRZL",QWHUIHMV ZNWöU\PPRQHW\PRJÈE\ÊSRSURVWXZU]XFDQHGR RWZRUXLQLHWU]HEDLFKZS\FKDÊQDVLïÚSRPLÚG]\ PHWDORZHVW\NL"2VRELĂFLHXZDĝDPĝHWDN-HĝHOL ]REDF]\V]JUÚXPLHV]F]RQÈZHOHJDQFNLHMREXGRZLH MHMZ\NRQDQLHRSLV]Ú]DFKZLOÚ WRSUDZGRSRGREQLH ]JRG]LV]VLÚ]HPQÈ
Obudowa z otworami na monety 1DMSURVWV]\PVSRVREHPQD]EXGRZDQLHXĝ\WNRZHM ZHUVMLWHJRREZRGXMHVWSU]\OXWRZDQLHZV]\VWNLFK NRPSRQHQWöZGRSï\WNLSHUIRURZDQHMLXPLHV]F]HQLH MHMSRGRWZRUDPLZ\NRQDQ\PLZJöUQHMSRNU\ZLH REXGRZ\1LHSRGREDPLVLÚMHGQDNWHQSRP\VïER PRQHW\QLHEÚGÈZïDĂFLZLHXQLHUXFKRPLRQH 0\ĂOÚ ĝH OHSV]\P SRP\VïHP MHVW XPLHV]F]HQLH F]XMQLNöZSRPLÚG]\VNOHMRQ\PLSLRQRZRZDUVWZDPL GUHZQDOXEQLHSU]H]URF]\VWHJRSODVWLNX 1DU\VXQNXbSRND]DQRSLHUZV]\HWDSSUDF\ QDGREXGRZÈ1DU\VXQNXZLGDÊF]WHU\F]XMQLNLRUD] NDZDïHNGUHZQDOXEWZRU]\ZDRJUXERĂFLbPP ZNWöU\PZ\NRQDQRSöïRNUÈJïHRWZRU\QDPRQHW\ Rysunek 31.12. 3ï\WNDSURWRW\SRZDQDNWöUHM]DLQVWDORZDQR RVLHP]V]HVQDVWXF]XMQLNöZJU\+RW6ORW
1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRVSRVöERVDG]DQLD F]XMQLNöZZGROQHMF]ÚĂFLSöïRNUÈJï\FKRWZRUöZ 1DU\VXQNXbZLGRF]Q\MHVWHOHPHQWG\VWDQVXMÈF\RV]HURNRĂFLbFP=DPRQWRZDQRZQLP GLRG\/(' ZW\PFHOXQLH]EÚGQHE\ïRZ\ZLHUFHQLH RWZRUöZSU]HFKRG]ÈF\FKSU]H]FDï\HOHPHQW
272
Eksperyment 31. Optoelektronika
Rysunek 31.15. (OHPHQWG\VWDQVXMÈF\EÚG]LHXWU]\P\ZDï F]XMQLNLFKURQLïSU]HGRĂZLHWODQLHPIRWRWUDQ]\VWRUDMHGQHJR F]XMQLNDĂZLDWïHPSRGF]HUZRQ\PHPLWRZDQ\PSU]H]GLRGÚ /('GUXJLHJRF]XMQLND Rysunek 31.13. Pierwszy etap wykonywania obudowy
F]XMQLNöZ
3RSRïÈF]HQLX]HVREÈF]WHUHFKRWZRUöZQDPRQHW\ LF]WHUHFKHOHPHQWöZG\VWDQVXMÈF\FKSR]RVWDQLH &LW\ONRZ\NRQDQLHMHV]F]HMHGQHJRHOHPHQWXG\VWDQVXMÈFHJRNWöU\EÚG]LH]DNU\ZDïSLHUZV]\U]ÈG RWZRUöZ ]REDF]U\VXQHN 1DVWÚSQLHFDï\WHQ PRGXïWU]HEDEÚG]LHXPLHĂFLÊZREXGRZLHQDNWöUHM GQLH]RVWDQÈXPLHV]F]RQHREZRG\VWHUXMÈFHJUÈ
Rysunek 31.16. 'RPRGXïXWU]HEDGRGDÊMHV]F]HMHGHQ HOHPHQWG\VWDQVXMÈF\DQDVWÚSQLHXPLHĂFLÊJRZREXGRZLH Rysunek 31.14. &]XMQLNLRVDG]RQHZGROQHMF]ÚĂFLRWZRUöZ przeznaczonych na monety
Obudowa z otworami na monety
273
:\FLQDQLHHOHPHQWöZREXGRZ\QLHMHVWQLF]\PWUXGQ\P:\PLDU\SRV]F]HJöOQ\FKHOHPHQWöZSRGDQR QDU\VXQNX.RORU\]DVWRVRZDQRQDU\VXQNX W\ONRZFHOX]ZLÚNV]HQLDMHJRF]\WHOQRĂFLĽRGUöĝQLDQLDRGVLHELHSRV]F]HJöOQ\FKVHNFML.RORU\QLH SHïQLÈĝDGQHMLQQHMIXQNFML 8ZUOJKUBLJDIFMFNFOUÓXPXZNJBSBDI ¤ DN[UXBSEFHPESFXOB MVCQMBTUJLVPHSVCPǯDJ mDN DN
DN
DN
DN
DN
3RZ\ZLHUFHQLXRWZRUöZSU]HWQLMNDĝG\]HOHPHQWöZ QDSöïZ]GïXĝGïXĝV]HJRERNX2WZRU\]QDMGXMÈFH VLÚZGROQHMF]ÚĂFLSöïRNUÚJöZPRĝQDZ\NRQDÊ]D SRPRFÈSïDVNLHJRPHWDORZHJRSLOQLNDQDNWöUHJR NUDZÚG]L]QDMGXMHVLÚPDWHULDïFLHUQ\OXE]DSRPRFÈ EDUG]RPDïHJRNZDGUDWRZHJRPHWDORZHJRSLOQLND
DN 1S[FUOJK
DN
DN 8EXÓDILBXBLBDIUXBSEFHPESFXOBMVCQMBTUJLV LBȃEZ[OJDINBNJFljXZNJBSZ ¨¨ DN DN XZXJFSljD[UFSZPUXPSZPǯSFEOJDZ DN BOBTUǒQOJF QS[FUOJKOBXJFSDPOZFMFNFOUOBQÓ
8ZLPOBKOBDJǒDJFVEPVLBȃEFHPQÓPLSǒHV XZLPOBOFHPXLBȃEZN[FMFNFOUÓX
.POFUB[
.POFUBHS
DN
8DJǒDJF ¨ DN $[VKOJL
Rysunek 31.17. :\FLQDQLHHOHPHQWöZREXGRZ\V]HVQDVWX F]XMQLNöZRWZRUöZQDPRQHW\LGLRG/('LQIRUPXMÈF\FK RZ\JUDQHM
(OHPHQW\G\VWDQVXMÈFHQDOHĝ\Z\NRQDÊ]GUHZQD OXESODVWLNXRJUXERĂFLbFP-HĝHOLHOHPHQWWHQ Z\NRQXMHV]]GUHZQDWRSDPLÚWDMRW\PĝHPXVL RQRE\ÊZ]JOÚGQLHWZDUGHSRQLHZDĝGUHZQRSRG ZFLÚFLHPPDJUXERĂÊQLHFDïHbPPD]E\WPLÚNNLH GUHZQRPRĝHRND]DÊVLÚZW\PPLHMVFXQLHZ\VWDUF]DMÈFRWUZDïH 274
0RQHW\ EÚGÈ XPLHV]F]DQH Z ]DJïÚELHQLDFK SRZVWDï\FKZZ\QLNXZ\NRQDQLDZLHUWïHPRĂUHGQLF\ bFPF]WHUHFKRWZRUöZZGUHZQLDQ\FKOXESODVWLNRZ\FKNORFNDFKRZ\PLDUDFKŚŚbFP *UXERĂÊbFPZ\QLND]V]HURNRĂFLRWZRUX]QDMGXMÈFHJRVLÚSRPLÚG]\GZRPDNRPSRQHQWDPLWZRU]ÈF\PLF]XMQLN0RĝHV]PLHÊSUREOHP\]]DNXSHP WZDUGHJRGUHZQDRWHMJUXERĂFL=DPLDVWGUHZQD PRĝHV]]DVWRVRZDÊGREUHMMDNRĂFLVNOHMNÚ2WZRU\ QDMOHSLHMZ\NRQ\ZDÊ]DSRPRFÈVHGQLND PRĝHV]MH WHĝZ\FLÈÊ]DSRPRFÈZ\U]\QDUNLDOHPXVLV]]DFKRZDÊSU]\W\PRVWURĝQRĂÊ1DMOHSLHMJG\E\ĂHOHPHQW WHQZ\NRQDïQLH]GUHZQDD]WZRU]\ZD$%6
1LH]DSRPQLMRZ\ZLHUFHQLXRWZRUöZQDGLRG\/(' Z HOHPHQWDFK G\VWDQVXMÈF\FK SU]HG LFK PRQWDĝHP1öĝNLGLRGQDOHĝ\SU]HGïXĝ\Ê]DSRPRFÈGUXWX RĂUHGQLF\bPP=ïÈF]DGLRGPXV]ÈZ\VWDZDÊ ]NDĝGHJR]RWZRUöZ'LRG\PRĝQDXQLHUXFKRPLÊ ]DSRPRFÈNURSOLNOHMXHSRNV\GRZHJR =DSRPRFÈQLHZLHONLHMLORĂFLNOHMXXQLHUXFKRPNDĝG\ ]F]XMQLNöZ8ZDĝDMDE\NOHMQLHGRVWDïVLÚGR]ïÈF]\ F]XMQLNöZ3DPLÚWDMRW\PDE\ZV]\VWNLHF]XMQLNL E\ï\]DLQVWDORZDQHWDNVDPR1DU\VXMVRELHREUD]HNSRPRFQLF]\NWöU\XïDWZL&LSUDFHPRQWDĝRZH LXFKURQLSU]HG]DLQVWDORZDQLHPNWöUHJRĂ]F]XMQLNöZRGZURWQLH3RSRïÈF]HQLX]HVREÈZV]\VWNLFK HOHPHQWöZQLHEÚG]LHV]ZVWDQLHVWZLHUG]LÊF]\NWöU\Ă]F]XMQLNöZQLH]RVWDï]DLQVWDORZDQ\RGZURWQLH 2WZRU\PDMÈĂUHGQLFÚSR]ZDODMÈFÈQDXPLHV]F]HQLH PRQHWRQRPLQDOHbJURV]\bJURV]\b]ïRW\ b]ïRWHLb]ïRW\FK0RQHW\SRZïRĝHQLXZF]XMQLN EÚGÈ]DVïDQLDÊVWUXPLHñĂZLDWïDSRGF]HUZRQHJR SDGDMÈFHJRQDIRWRWUDQ]\VWRU:RWZRU\QLHPRĝQD ZNïDGDÊPRQHWRĂUHGQLF\ZLÚNV]HMQLĝbFP-HĝHOLFKFHV]NRU]\VWDÊSRGF]DVJU\]PRQHWLQQ\FK NUDMöZ PRQHWRĂUHGQLF\ZLÚNV]HMQLĝbFP WR Eksperyment 31. Optoelektronika
PXVLV]Z\NRQDÊRWZRU\RGRVWRVRZDQHMGRQLFK ĂUHGQLF\ 3RRGZUöFHQLXPRGXïXRND]XMHVLÚĝH]ïÈF]DF]XMQLNöZVÈZFLÈĝGRVWÚSQHDZLÚFRWZRU\PRQHW LHOHPHQW\G\VWDQVXMÈFHPRJÈ]RVWDÊ]HVREÈSRïÈF]RQHSU]HGZ\NRQDQLHPSRïÈF]HñHOHNWU\F]Q\FK SRPLÚG]\HOHPHQWDPL 8NïDG\VFDORQHPRJÈ]RVWDÊ]DPRQWRZDQHQDRGG]LHOQHMSï\WFHSHUIRURZDQHMLSRïÈF]RQH]F]XMQLNDPL]DSRPRFÈNDEODWDĂPRZHJR1DVWÚSQLHGRJöUQHMSRNU\Z\PöJïE\ĂGRGDÊF]WHU\ERF]QHĂFLDQNL Z\NRQDQH]HVNOHMNLOXE]SODVWLNX:WHQVSRVöESRZVWDïDE\REXGRZDZNWöUHM]QDMGRZDïDE\VLÚSï\WND REZRGXLV]HVQDĂFLHRWZRUöZQDPRQHW\ 7HQSURMHNW]QDMGXMHVLÚGRĂÊZ\VRNRQDOLĂFLHķSURMHNWöZNWöUHPXV]ÚZ\NRQDÊĵ:]ZLÈ]NX]W\P EDUG]RĝDïXMÚĝHQLHG\VSRQXMÚ]GMÚFLHPJRWRZHJR SURMHNWX:ïDĂFLZLHWRFKFLDïE\PUR]SRF]ÈÊSUDFH PRQWDĝRZHMXĝWHUD]DOHPXV]ÚQDMSLHUZVNRñF]\Ê SLVDQLHWHMNVLÈĝNL5R]ZDĝVDPRG]LHOQÈEXGRZÚ WHJRSURMHNWX 0RĝHWRLOHSLHMĝHQLHG\VSRQXMÚXNRñF]RQÈREXGRZÈ1LHZLG]ÈFPRMHMREXGRZ\DSUDFXMÈFQDG ZïDVQÈQLHEÚG]LHV]VXJHURZDïVLÚPRLPLSRP\VïDPLNWöUHQLHPXV]ÈE\Ê]DZV]HGREUH
Obudowa z otworami na monety
275
Eksperyment 32. Ulepszanie gry Owidiusza =DSHZQHSDPLÚWDV]MDNSRGF]DVSUDFQDGHNVSHU\PHQWHPFKFLDïHPZ\P\ĂOLÊOHSV]\VSRVöE UR]UöĝQLDQLDĝHWRQöZRVöEJUDMÈF\FKZJUÚ2ZLGLXV]D1DMOHSV]\PUR]ZLÈ]DQLHPMDNLHPRJïHPZWHG\ ]DRIHURZDÊE\ïDLGHQW\ğNDFMDJUDF]D]DSRPRFÈ SU]\FLVNX
32
ORJLF]QHMRGZUDFDMÈFHMV\JQDïĽV\JQDïQLVNLSU]HNV]WDïFDQ\MHVWQDZ\VRNLDV\JQDïZ\VRNLQDQLVNL .RPSRQHQWWHQ]RVWDïRPöZLRQ\ZNVLÈĝFH(OHN tronika. Od praktyki do teorii:WHMNVLÈĝFHQLHE\ïR GRW\FKF]DVSRZRGXDE\JRVWRVRZDÊ
:SU]\SDGNXF]XMQLNöZWDNLHUR]ZLÈ]DQLHQLHMHVW MXĝNRQLHF]QH =DïöĝP\ĝHMHGHQJUDF]SRVïXJXMHVLÚQDPDJQHVRZDQ\PLĝHWRQDPLDGUXJLQLHQDPDJQHVRZDQ\PL :V]\VWNLHĝHWRQ\EÚGÈSDVRZDï\GRW\FKVDP\FKRWZRUöZ]QDMGXMÈF\FKVLÚQDSODQV]\JU\*G\E\ĂP\ NDĝG\]RWZRUöZZ\SRVDĝ\OLZKDOORWURQ UHDJXMÈF\ W\ONRQDQDPDJQHVRZDQHĝHWRQ\ RUD]ZWUDQVPLV\MQ\F]XMQLNSRGF]HUZLHQL NWöU\EÚG]LHUHDJRZDï QDZïRĝHQLHNDĝGHJRĝHWRQX WRPRJOLE\ĂP\DXWRPDW\F]QLHRGUöĝQLDÊRGVLHELHĝHWRQ\GZöFKJUDF]\
Hallotron
Wysoki sygnał wyjściowy: wsadzono żeton nienamagnesowany lub nie wsadzono żadnego żetonu w otwór Niski sygnał wyjściowy: wsadzono żeton namagnesowany
Przełącznik optyczny
&K\EDEÚGÚPXVLDï]DVWRVRZDÊWXWDMXNïDG\ORJLF]QHDZLÚFQDMSLHUZRSLV]ÚG]LDïDQLHREZRGX
Zastosowanie układów logicznych 2EZöGSRZLQLHQG]LDïDÊZQDVWÚSXMÈF\VSRVöE -HĝHOLDNW\ZRZDQ\MHVWF]XMQLNSRGF]HUZLHQLLKDOORWURQQLHMHVWDNW\ZRZDQ\WR]QDF]\ĝHZRWZöU ]RVWDïZïRĝRQ\ĝHWRQQLHQDPDJQHVRZDQ\ -HĝHOLDNW\ZRZDQ\MHVWF]XMQLNSRGF]HUZLHQLDWDNĝH KDOORWURQWR]QDF]\ĝHZRWZöU]RVWDïZïRĝRQ\ĝHWRQ QDPDJQHVRZDQ\ 0RĝQDWRRSLVDÊ]DSRPRFÈVFKHPDWXORJLF]QHJR ZLGRF]QHJRQDU\VXQNX=ZUöÊXZDJÚQDRGZUöFRQ\WUöMNÈW]NöïNLHPĽMHVWWRV\PEROEUDPNL
Wysoki sygnał wyjściowy: wsadzono żeton dowolnego typu Niski sygnał wyjściowy: nie wsadzono żadnego żetonu
Do układu logicznego gracza numer 1
Do układu logicznego gracza numer 2
Gracz numer 1 posługuje się żetonami namagnesowanymi Gracz numer 2 posługuje się żetonami nienamagnesowanymi Rysunek 32.1. 'ZLHEUDPNL$1'RUD]EUDPNDRGZUDFDMÈFD V\JQDïPRJÈ]RVWDÊXĝ\WHSU]H]REZöGVNïDGDMÈF\VLÚ ]XNïDGöZORJLF]Q\FKGRRNUHĂOHQLDNWöU\]JUDF]\ Z\JUDïZ]DOHĝQRĂFLRGWHJRMDNXïRĝRQHVÈĝHWRQ\ REXJUDF]\ QDPDJQHVRZDQHĝHWRQ\JUDF]DQXPHU bLQLHQDPDJQHVRZDQHĝHWRQ\JUDF]DQXPHU
277
6\JQDïZ\MĂFLRZ\JHQHURZDQ\SU]H]EUDPNÚ$1' ]QDMGXMÈFÈVLÚSRSUDZHMVWURQLHEÚG]LHVNLHURZDQ\ GRREZRGXZ\NU\ZDMÈFHJRXPLHV]F]HQLHWU]HFKQLHQDPDJQHVRZDQ\FKĝHWRQöZZMHGQ\PU]ÚG]LH:\MĂFLHEUDPNL]QDMGXMÈFHMVLÚSROHZHMVWURQLHEÚG]LH SRGïÈF]RQHGRREZRGXZ\NU\ZDMÈFHJR]Z\FLÚVWZR JUDF]DSRVïXJXMÈFHJRVLÚQDPDJQHVRZDQ\PLĝHWRQDPL-HGHQ]W\FKREZRGöZORJLF]Q\FKSRND]DQR QDU\VXQNX.DĝG\]SU]HïÈF]QLNöZZLGRF]Q\FK QDU\VXQNXb]RVWDQLH]DVWÈSLRQ\REZRGHPF]XMQLNöZSU]HGVWDZLRQ\PQDU\VXQNX 3UREOHPHPPRĝHRND]DÊVLÚWRĝHF]XMQLNLQLHEÚGÈ DNW\ZRZDï\VLÚUöZQRF]HĂQLH+DOORWURQFKDUDNWHU\]XMHVLÚ]Z\NOHNUöWV]\PF]DVHPUHDNFMLSRQLHZDĝ EÚG]LHRQDNW\ZRZDQ\SU]H]ĝHWRQJG\WHQGRSLHUR EÚG]LH]EOLĝDïVLÚGRF]XMQLNDRSW\F]QHJR 0\ĂOÚMHGQDNĝHQLHZSï\QLHWRQHJDW\ZQLHQDSUDFÚ REZRGXERGRSöNLF]XMQLNRSW\F]Q\QLHZ\JHQHUXMHRGSRZLHGQLHJRV\JQDïXZ\MĂFLRZHJRGRSöW\ QLFVLÚQLHVWDQLH¿DGQD]EUDPHN$1'QLHEÚG]LH DNW\ZRZDQD 0DUWZLPQLHEDUG]LHMWRĝHWDNLXNïDGF]XMQLNöZMHVW ]E\WVNRPSOLNRZDQ\*UDPDSODQV]ÚVNïDGDMÈFÈVLÚ ]G]LHZLÚFLXSöO=DLPSOHPHQWRZDQLHWDNLHJRXNïDGX ORJLF]QHJRZ\PDJD]DVWRVRZDQLDSLÚFLXF]LSöZ ]F]WHUHPDGZXZHMĂFLRZ\PLEUDPNDPL$1'7U]HED EÚG]LH]DVWRVRZDÊGXĝRNDEOL&]\PRĝQD]URELÊWR SURĂFLHM"
Przełączanie 1LHVWHW\QLHPDĝDGQHJRPHWRGRORJLF]QHJRSURFHVX NWöU\SRPöJïE\ZRSW\PDOL]DFMLREZRGX3URFHV WHQZ\PDJDSRSURVWXNUHDW\ZQHJRP\ĂOHQLD=DF]QLMP\RG]DVWDQRZLHQLDVLÚQDGF]XMQLNDPL3HïQLÈ RQHZLHOHIXQNFML ľ &]XMQLNRSW\F]Q\S\WD ķ&]\ZïRĝRQRMDNLNROZLHNĝHWRQ"ĵ ľ +DOORWURQS\WD ķ&]\MHVWWRĝHWRQQDPDJQHVRZDQ\F]\QLHQDPDJQHVRZDQ\"ĵ &]\OLFDïDRSHUDFMDVNïDGDVLÚ]GZöFKID])D]D SLHUZV]DGRVWDUF]DQDPLQIRUPDFMÚPöZLÈFÈSR 278
SURVWXķWDNĵOXEķQLHĵ3U]\SRPLQDWRG]LDïDQLHEUDPNLORJLF]QHM$OHZGUXJLPNURNXGRVWDUF]DQDMHVW LQIRUPDFMDW\SXķWROXEWRĵ7RMXĝQLHSU]\SRPLQDG]LDïDQLDEUDPNLORJLF]QHM3U]\SRPLQDWRUDF]HM G]LDïDQLHSU]HïÈF]QLNDGZXSR]\F\MQHJR%\ÊPRĝH KDOORWURQQLHMHVWQDMOHSV]\PQDU]ÚG]LHP]DSRPRFÈ NWöUHJRPRĝHP\Z\NRQDÊGDQÈRSHUDFMÚ$FRE\ïRE\JG\E\ĂP\]DVWRVRZDOLMHGQRELHJXQRZ\GZXSR]\F\MQ\NRQWDNWURQ" :F]HĂQLHMZVSRPLQDïHPRLVWQLHQLXWDNLFKNRQWDNWURQöZ3LVDïHPUöZQLHĝRW\PĝHNRQWDNWURQ\PDMÈ SUREOHP\]HZVSöïSUDFÈ]XNïDGDPLORJLF]Q\PLVSRZRGRZDQHEH]ZïDGQRĂFLÈLFKVW\NöZ:SUDNW\FH VW\NLSRUXV]DMÈVLÚEDUG]RNUöWNRLSUDZGRSRGREQLH ]RVWDQÈXQLHUXFKRPLRQH]DQLPJUDF]]GÈĝ\ZVDG]LÊ ĝHWRQGRRWZRUXDNW\ZXMÈFSU]HïÈF]QLNRSW\F]Q\ =DQLPSU]HïÈF]QLNRSW\F]Q\]DV\JQDOL]XMHķZLG]ÚĝHWRQĵNRQWDNWURQEÚG]LHMXĝLQIRUPRZDïEH]ĝDGQHJR ZDKDQLDRW\PMDNLHJRURG]DMXMHVWWRĝHWRQ :WHQVSRVöEPRĝHP\XSURĂFLÊREZöGLFDïNRZLFLH Z\HOLPLQRZDÊ]QLHJREUDPNLORJLF]QH&]XMQLNRSW\F]Q\JHQHUXMHV\JQDïZ\MĂFLRZ\RGZöFKVWDQDFK Z\VRNLPLQLVNLP1DWRPLDVWNRQWDNWURQNLHUXMHWHQ V\JQDïGRREZRGöZORJLF]Q\FKJUDF]D$OXEJUDF]D%6FKHPDWWDNLHJRUR]ZLÈ]DQLDSRND]DQRQD U\VXQNX
Przełącznik optyczny
Do układów logicznych gracza numer 1
Kontaktron
Do układów logicznych gracza numer 2
Rysunek 32.2. =DVWÈSLHQLHKDOORWURQXNRQWDNWURQHPW\SX 63'7PRĝHZ\HOLPLQRZDÊSRWU]HEÚXĝ\FLDEUDPHNORJLF]Q\FK ]REZRGXZ\NU\ZDMÈFHJRREHFQRĂÊĝHWRQX
Eksperyment 32. Ulepszanie gry Owidiusza
-HG\Q\V]NRSXïWNZLZW\PĝHMHGHQ]REZRGöZ SRGïÈF]RQ\FKGRNRQWDNWURQXEÚG]LHUR]ZDUW\DGR ZHMĂFLDEUDPHNORJLF]Q\FKQLHPRĝQDSRGïÈF]DÊ SU]HUZDQHJRREZRGX'ODWHJRPXVLP\GRGDÊUH]\VWRU\ĂFLÈJDMÈFH5H]\VWRU\WHSRZLQQ\FKDUDNWHU\]RZDÊVLÚEDUG]RGXĝÈUH]\VWDQFMÈĽV\JQDï JHQHURZDQ\SU]H]F]XMQLNRSW\F]Q\PXVLE\ÊZVWDQLH]QLZHORZDÊLFKG]LDïDQLHL]PLHQLÊQDSLÚFLHZHMĂFLRZH 5H]\VWRUSRGFLÈJDMÈF\SU]HïÈF]QLNDRSW\F]QHJREÚG]LHFKDUDNWHU\]RZDïVLÚUH]\VWDQFMÈRNRïRbN: ]REDF]U\VXQHN .DĝG\]UH]\VWRUöZĂFLÈJDMÈF\FKSRGïÈF]RQ\FKGRXNïDGöZORJLF]Q\FKSRZLQLHQ SRVLDGDÊUH]\VWDQFMÚbN: :\GDMHVLÚWRRELHFXMÈF\PUR]ZLÈ]DQLHPDOHZJU]H 2ZLGLXV]DJUDF]PRĝHZ\MÈÊVZöMĝHWRQLXPLHĂFLÊJRZLQQ\PRWZRU]H&]\SRZVWDïDQDVNXWHN WHJREH]ZïDGQRĂÊVW\NöZNRQWDNWURQX]DNïöFLSUDFÚ REZRGX" =SHZQRĂFLÈSRZ\MÚFLXPRQHW\]RWZRUXVW\NLNRQWDNWURQXEÚGÈJHQHURZDï\VWXNLDOHGRWHJRF]DVXV\JQDïJHQHURZDQ\SU]H]SU]HïÈF]QLNRSW\F]Q\ ]PLHQLVZöMVWDQ]Z\VRNLHJRQDQLVNL'RGDWNRZR ZHZQÚWU]QDKLVWHUH]D]DSHZQLDĝHSU]HïÈF]QLNRSW\F]Q\FKDUDNWHU\]XMHVLÚF]\VW\PV\JQDïHPZ\MĂFLRZ\P
Problemy związane z polem magnetycznym .ROHMQ\PSUREOHPHPSU]HGMDNLPVWDMHP\MHVWGREöUPDJQHVXGRNRQWDNWURQX0DJQHVPXVLE\ÊQD W\OHVLOQ\DE\SHZQLHVWHURZDïMHGQ\PNRQWDNWURQHPDOHMHGQRF]HĂQLHSRZLQLHQE\ÊQDW\OHVïDE\ DE\QLHZSï\ZDÊQDSUDFÚVÈVLHGQLFKF]XMQLNöZWHJR W\SX8ZDĝDPĝHRWZRU\QDSODQV]\GRJU\SRZLQQ\E\ÊRGGDORQHRGVLHELHSU]\QDMPQLHMRbFP .RQWDNWURQPXVLE\Ê]DLQVWDORZDQ\JïÚERNRZRWZRU]HĽWDNDE\QLHDNW\ZRZDïRJRSU]\SDGNRZH XSXV]F]HQLHĝHWRQXQDSODQV]Ú ¿HWRQPöJïE\PLHÊIRUPÚNRUND]PDJQHVHPQDNRñFX=DïöĝP\ĝHG\VSRQXMHV]PDï\PSURVWRNÈWQ\P PDJQHVHPRZ\PLDUDFKbPPŚbPPŚbPP 0öJïE\ĂZ\FLÈÊRWZöUZGROQHMF]ÚĂFLGUHZQLDQHJR OXESODVWLNRZHJRNRïNDLXPLHĂFLÊZQLPPDJQHV 0XVLP\UöZQLHĝXSHZQLÊVLÚĝHNRQWDNWURQLPDJQHVVÈZïDĂFLZLHXïRĝRQHZ]JOÚGHPVLHELH8VWDZLHQLHPDJQHVXQLHZSï\ZD]E\WQLRQDSUDFÚNRQWDNWURQXW\SX6367DOHZSU]\SDGNXW\SX'3'7SROH PDJQHW\F]QHPXVLSUHF\]\MQLHķSRS\FKDÊĵOXEķSRFLÈJDÊĵVW\NLWHJRNRPSRQHQWX3UREOHPWHQPRĝQD UR]ZLÈ]DÊWZRU]ÈFNRUNLNWöUHPRJÈE\ÊZïRĝRQH ZRWZöUQDSODQV]\W\ONRZMHGHQVSRVöE2WZRU\ PRJÈPLHÊNV]WDïWOLWHU\7DNRïNLSRZLQQ\SRVLDGDÊRGSRZLDGDMÈFHLPQDFLÚFLD 7DNLHUR]ZLÈ]DQLHWZRU]\QRZHPRĝOLZRĂFL*G\E\ NRUHNE\ïQDW\OHV]HURNLĝHPDJQHVE\ïE\XPLHV]F]RQ\W\ONRSRMHGQHMMHJRVWURQLHWRQDSU]\NïDG NRïNLJUDF]DQXPHUbPRJï\E\]DZLHUDÊPDJQHV SROHZHMVWURQLHDNRïNLJUDF]DQXPHUbPRJï\E\ ]DZLHUDÊPDJQHVSRSUDZHMVWURQLH:WHQVSRVöE PRJOLE\ĂP\SR]E\ÊVLÚF]XMQLNDRSW\F]QHJRL]DLQVWDORZDÊGZDNRQWDNWURQ\SRSU]HFLZQ\FKVWURQDFK RWZRUX-HGHQ]HVWDZNRQWDNWURQöZE\ïE\DNW\ZRZDQ\SU]H]NRïNLJUDF]DQXPHUDGUXJL]HVWDZ NRQWDNWURQöZSU]H]NRïNLJUDF]DQXPHU5R]ZLÈ]DQLHWDNLHSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX
Zastosowanie układów logicznych
279
Widok zespołu rozebranego. Pokrywa zasłania całą podstawę
Dalsze modyfikacje: zastosowanie mikrokontrolera *UD2ZLGLXV]DMHVWGRĂÊWUXGQDGRZ\NRQDQLDQDED]LHPLNURNRQWUROHUDSRQLHZDĝSODQV]DGRJU\VNïDGD VLÚ]G]LHZLÚFLXSR]\FML]NWöU\FKNDĝGDPRĝHFKDUDNWHU\]RZDÊVLÚMHGQ\P]WU]HFKVWDQöZ PRĝHE\Ê SXVWD]DMÚWDSU]H]JUDF]DQXPHUbOXE]DMÚWDSU]H] JUDF]DQXPHU:]ZLÈ]NX]W\PPXVLHOLE\ĂP\ ]DVWRVRZDÊZLHOHV\JQDïöZZHMĂFLRZ\FK
Kontaktrony
Magnes umieszczono po prawej stronie czerwonego kołka i po lewej stronie niebieskiego kołka Rysunek 32.3. 8SURV]F]RQ\U\VXQHNZHUVMLJU\ZNWöUHMMHGHQ ]HVWDZNRQWDNWURQöZMHVWDNW\ZRZDQ\SU]H]NRïNLMHGQHJR JUDF]DDGUXJL]HVWDZSU]H]NRïNLGUXJLHJRJUDF]D DE\GZD NRQWDNWURQ\]QDMGXMÈFHVLÚZW\PVDP\PRWZRU]HQLH]RVWDï\ MHGQRF]HĂQLHDNW\ZRZDQHSLRQNLZU]HF]\ZLVWHMZHUVMLJU\ PXVLDï\E\E\ÊV]HUV]H
/LF]EÚV\JQDïöZZHMĂFLRZ\FKPRĝQDRJUDQLF]\Ê ]DSRPRFÈNRGRZDQLDPDWU\FRZHJR7DNLHVDPR UR]ZLÈ]DQLHVïXĝ\F]ÚVWRGRSU]HV\ïDQLDLQIRUPDFML RZFLĂQLÚFLXSU]\FLVNX]QDMGXMÈFHJRVLÚZEORNX NODZLV]\0LNURNRQWUROHUREQLĝDQDSLÚFLHQDMHGQ\P ]ZLHUV]\SU]\FLVNöZMHGQRF]HĂQLHSRGDMÈFZ\ĝV]HQDSLÚFLHNROHMQRQD]ïÈF]DNDĝGHM]NROXPQĽ ZWHQVSRVöEVSUDZG]DQHMHVWF]\QLHGRFKRG]LGR SU]HSï\ZXSUÈGX QDVNXWHNZFLĂQLÚFLDSU]\FLVNX 5R]ZLÈ]DQLHWRSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX :WHQVSRVöE]DPLDVWV\VWHPXZ\PDJDMÈFHJRG]LHZLÚFLXV\JQDïöZZHMĂFLRZ\FKRWU]\PXMHP\V\VWHP NRU]\VWDMÈF\]WU]HFKZHMĂÊLWU]HFKZ\MĂÊ=ZUöÊ XZDJÚQDGLRG\ĽVÈRQHNRQLHF]QHGR]DFKRZDQLD ZïDĂFLZHJRNLHUXQNXSU]HSï\ZXSUÈGXZSU]\SDGNX ZFLĂQLÚFLDZLÚFHMQLĝMHGQHJRSU]\FLVNX
=DOHWÈWDNLHJRUR]ZLÈ]DQLDMHVWWRĝHSU]\FLVNLZFLVNDQHSU]H]JUDF]\ZRU\JLQDOQHMZHUVMLJU\2ZLGLXV]DPRJÈ]RVWDÊ]DVWÈSLRQHNRQWDNWURQDPLW\SX 6367 :\NRQDQ\PRGHOQDOHĝDïRE\GRNïDGQLHSU]HWHVWRZDÊZFHOXXQLNQLÚFLDHZHQWXDOQ\FKSUREOHPöZ ]G]LDïDQLHPREZRGX:DGÈVWRVRZDQLDF]XMQLNöZ MHVWWRĝHPXVLP\ZWHG\]ZUDFDÊXZDJÚQDZV]\VWNLH]MDZLVNDğ]\F]QH]DFKRG]ÈFHZRWDF]DMÈF\P QDVĂZLHFLH Wyjścia Mikrokontroler
Wejścia
Rysunek 32.4. 3RGVWDZRZ\XNïDGNRGXMÈF\PDWU\FRZR
280
Eksperyment 32. Ulepszanie gry Owidiusza
:JU]H2ZLGLXV]DGZöFKJUDF]\NRU]\VWD]GZöFK RGUÚEQ\FK]HVWDZöZNRQWDNWURQöZDZLÚFXNïDG NRGXMÈF\PDWU\FRZRSRZLQLHQ]RVWDÊQLHFR]PRG\ğNRZDQ\Ľ]REDF]U\VXQHN2GUÚEQH]HVWDZ\SU]HïÈF]QLNöZREVïXJLZDQ\FKSU]H]UöĝQ\FK JUDF]\]RVWDï\R]QDF]RQHNRORUHPMDVQRF]HUZRQ\P LMDVQRQLHELHVNLP
&]\IRWRWUDQ]\VWRUPöJïE\UR]UöĝQLÊĝHWRQ\SRPDORZDQHQDNRORU\QSF]HUZRQ\L]LHORQ\JG\E\E\ï\ RQHRĂZLHWODQHGLRGDPL/('HPLWXMÈF\PLĂZLDWïR RUöĝQ\FKNRORUDFK".RORU]LHORQ\SRRĂZLHWOHQLX SU]H]]LHORQHĂZLDWïRZ\GDMHVLÚMDVQ\DSRRĂZLHWOHQLXF]HUZRQ\PĂZLDWïHPVWDMHVLÚFLHPQ\=DSRPRFÈNRPSDUDWRUDPRĝQDE\E\ïRRNUHĂOLÊF]\ZRWZöU ]RVWDïZïRĝRQ\F]HUZRQ\F]\]LHORQ\ĝHWRQ 3UDZGRSRGREQLHPRĝHV]Z\P\ĂOLÊLQQHPHWRG\ LGHQW\ğNDFMLĝHWRQöZ:DĝQHĝHE\E\ï\RQHSHZQHDWDNĝHWDQLHLïDWZHZLPSOHPHQWDFML3RZLQQ\ RQHUöZQLHĝE\ÊHVWHW\F]QLHZ\NRQDQH&KFLDïE\P SR]QDÊ7ZRMHSRP\Vï\ :\ZLÈ]DïHPVLÚ]RELHWQLF\]DVXJHURZDQLDSHZQ\FKPRG\ğNDFMLJU\2ZLGLXV]D7HUD]F]DV]DMÈÊ VLÚLQQ\PLW\SDPLF]XMQLNöZ
Wyjścia Mikrokontroler
Wejścia
Rysunek 32.5. .RGRZDQLHPDWU\FRZHNWöUHPRĝH]RVWDÊ Xĝ\WHZJU]H2ZLGLXV]DZNWöUHMGZöFKJUDF]\DNW\ZXMH NRQWDNWURQ\QDOHĝÈFHGRGZöFKRGG]LHOQ\FK]HVWDZöZ co oznaczono kolorem jasnoczerwonym i jasnoniebieskim
&]\PRJOLE\ĂP\UR]SR]QDZDÊĝHWRQ\JUDF]\]DSRPRFÈIRWRWUDQ]\VWRUDJHQHUXMÈFHJRĂZLDWïRZLG]LDOQHJG\E\ĂP\MHGHQNRPSOHWĝHWRQöZSRPDORZDOL QDNRORUF]DUQ\DGUXJLQDSRï\VNXMÈFÈELHO"
Dalsze modyfikacje: zastosowanie mikrokontrolera
281
Eksperyment 33. Odczytywanie obrotów &K\EDNDĝG\ZLHF]\PMHVWSRWHQFMRPHWU7\ONRZWHM NVLÈĝFHZUöĝQ\FKREZRGDFK]DVWRVRZDïHPRNRïR GZXG]LHVWXSRWHQFMRPHWUöZGRVWURMF]\FK 1DU\QNXHOHNWURQLNLXĝ\WNRZHMV\WXDFMDZ\JOÈGDQLHFRLQDF]HM5DGLRZ7ZRLPVDPRFKRG]LHSUDZGRSRGREQLHSRVLDGDUHJXODWRUJïRĂQRĂFLNWöU\PRĝHE\Ê REUDFDQ\ZQLHVNRñF]RQRĂÊ6XJHUXMHWRĝHSRG SRNUÚWïHP]QDMGXMHVLÚFRĂLQQHJRQLĝSRWHQFMRPHWU -DNLNRPSRQHQW]DVWÈSLïSRWHQFMRPHWU"-HVWWRHQNRGHUSU]\URVWRZ\]ZDQ\UöZQLHĝHQNRGHUHPLPSXOVRZ\POXELQNUHPHQWDF\MQ\P:]ZLÈ]NX]W\P ĝHZHZQÈWU]WHJRNRPSRQHQWX]QDMGXMÈVLÚVW\NL PHFKDQLF]QHWRQLHNWöU]\RNUHĂODMÈJRPLDQHPHQNRGHUDHOHNWURPHFKDQLF]QHJR3U]\NïDGRZHNRPSRQHQW\WHJRW\SXSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX :\JOÈGHPSU]\SRPLQDMÈRQHSRWHQFMRPHWU\ZLÚNV]RĂÊ]QLFKSRVLDGDQDZHWWU]\]ïÈF]DDOHSRG Z]JOÚGHPG]LDïDQLDUöĝQLÈVLÚRQH]QDF]QLHRGSRWHQFMRPHWUöZ
33
Czym jest enkoder przyrostowy? 3RSLHUZV]H PXVLP\Z\V]F]HJöOQLÊUöĝQHURG]DMH HQNRGHUöZ2F]\ZLĂFLHQLHPDPQDP\ĂOLRSLVDQ\FKZF]HĂQLHMXNïDGöZVFDORQ\FK]ZDQ\FKNRGHUDPL-DN]DSHZQHSDPLÚWDV]QLHPLDï\RQHĝDGQ\FKSRNUÚWHï (QNRGHUSU]\URVWRZ\SRVLDGDSRNUÚWïRLSU]\QDMPQLHM GZD]ïÈF]D*HQHUXMHRQFLÈJLPSXOVöZJG\Xĝ\WNRZQLNREUDFDSRNUÚWïHP,QQ\NRPSRQHQW ]Z\NOH MHVWWRPLNURNRQWUROHU LQWHUSUHWXMHFLÈJLPSXOVöZ LRNUHĂODF]\QQRĂÊMDNÈQDOHĝ\Z\NRQDÊZRGSRZLHG]LQDQLH0RĝHSRSURVWXUHJXORZDÊJïRĂQRĂÊ GěZLÚNXUDGLDSU]HZLMDÊOLVWÚRSFMLZ\ĂZLHWODQ\FK QDHNUDQLHOXEZ\NRQ\ZDÊLQQH]DGDQLDRNUHĂORQH SU]H]SURJUDP 3LHUZV]HHQNRGHU\SU]\URVWRZHE\ï\NRPSRQHQWDPLZ\VRNLHMNODV\F]ÚVWRZ\SRVDĝRQ\PLZRSW\F]QHXNïDG\SRPLDURZHG]LHOÈFHREUöWRbVWRSQL QDGRNïDGQLHbNURNöZ']LVLDMHQNRGHUHPSU]\URVWRZ\PQD]ZLHP\NRPSRQHQWJHQHUXMÈF\FLÈJ LPSXOVöZ]DSRPRFÈVW\NöZSRUXV]DQ\FKJDïNÈ
Specyfikacja 'RSU]HSURZDG]HQLDWHJRHNVSHU\PHQWXSRWU]HEXMHV]HQNRGHUDSU]\URVWRZHJRNWöU\
Rysunek 33.1. 3U]\NïDGRZHSRSXODUQHLWDQLHHQNRGHU\
przyrostowe
ľ MHVWZ\SRVDĝRQ\ZķNZDGUDWXURZHĵZ\MĂFLH Z\MDĂQLÚWRGRNïDGQLHQLHFRSöěQLHM ľ FKDUDNWHU\]XMHVLÚķUR]G]LHOF]RĂFLÈĵbNURNöZ QD REUöW R b VWRSQL SDUDPHWU WHQ RNUHĂODOLF]EÚLPSXOVöZQDREUöW
283
ľ SRVLDGDWDNÈVDPÈOLF]EÚķ]DSDGHNĵFRLPSXOVöZJHQHURZDQ\FKQDREUöW ]DSDGNLVÈ PDï\PL]ÈENDPLVWDZLDMÈF\PLQLHZLHONLRSöU SRGF]DVREUDFDQLDSRNUÚWïHP 3U]\NïDGHPNRPSRQHQWXVSHïQLDMÈFHJRSRZ\ĝV]H ]DïRĝHQLDMHVWHQNRGHU(&:-%%&/ğUP\ %RXUQV2F]\ZLĂFLHLVWQLHMÈVHWNLLQQ\FKHQNRGHUöZ JHQHUXMÈF\FKbLPSXOV\QDREUöWLSRVLDGDMÈF\FK b]DSDGNL.RPSRQHQW\WHJRW\SXVÈVWDOHUR]ZLMDQHDZLÚFSU]\WRF]RQ\G]LVLDMSU]H]HPQLHNRPSRQHQWPRĝH]RVWDÊMXWUR]DVWÈSLRQ\QLHFRLQQ\P PRGHOHP1LHEöMVLÚNRU]\VWDÊ]VXEVW\WXWöZ3DPLÚWDMW\ONRRNRQLHF]QRĂFLGRNïDGQHJRSU]HF]\WDQLD VSHF\ğNDFML ľ 1LHZV]\VWNLHHQNRGHU\VÈķNZDGUDWXURZHĵ 1LHEÚGÚ]DMPRZDïVLÚZWHMNVLÈĝFHHQNRGHUDPLSRVLDGDMÈF\PLZLÚFHMQLĝWU]\]ïÈF]D LPQLHMQLĝWU]\]ïÈF]D
Ciąg impulsów ']LDïDQLHGHNRGHUDMHVWEDUG]RïDWZHGR]DGHPRQVWURZDQLD&RSUDZGDSU]H]MHJRZHZQÚWU]QHVW\NL QLHPRĝHSï\QÈÊSUÈGR]QDF]Q\PQDWÚĝHQLXDOHQLH ]DV]NRG]LLPQDWÚĝHQLHNLONXPLOLDPSHUöZQLH]EÚGQ\FKGR]DVLOHQLDGLRG\/(' :\NRQDMREZöGSU]HGVWDZLRQ\QDU\VXQNX :LHOHHQNRGHUöZSRVLDGD]ïÈF]DRGGDORQHRGVLHELHRbPPĽPRĝQDMH]DLQVWDORZDÊEH]SRĂUHGQLRQDSï\WFHSURWRW\SRZHMMDNSRND]DQRQD U\VXQNX Enkoder przyrostowy
9 V DC
470 Ω
Sekwencja wyjściowa
470 Ω
Rysunek 33.2. (QNRGHUSU]\URVWRZ\SRSRGïÈF]HQLXGR WDNLHJRREZRGXEÚG]LHJHQHURZDïQD]ïÈF]DFKZ\MĂFLRZ\FK SHZQÈVHNZHQFMÚLPSXOVöZ
284
Rysunek 33.3. :LHOHHQNRGHUöZPRĝQDZSLÈÊZSï\WNÚ
SURWRW\SRZÈ
2EUDFDMSRZROLSRNUÚWïHPHQNRGHUD'LRG\/('SRZLQQ\E\Ê]DSDODQHLJDV]RQH]JRGQLH]VHNZHQFMÈ SU]HGVWDZLRQÈQDU\VXQNX7HUD]REUöÊSRNUÚWïRZNLHUXQNXSU]HFLZQ\PĽSRZLQLHQHĂ]REDF]\Ê RGZUöFRQÈWÚVDPÈVHNZHQFMÚ7RMHVWZïDĂQLHFLÈJ LPSXOVöZRNWöU\PSLVDïHPZF]HĂQLHM =ZUöÊ XZDJÚ QD WR ĝH F]DUQH NURSNL ZLGRF]QH QDVFKHPDFLHQLHV\PEROL]XMÈV\JQDïXORJLF]QHJR RQLVNLPVWDQLH:\MĂFLHHQNRGHUDDOERMHVWķZ\ïÈF]RQHĵDOERJHQHUXMHV\JQDïķZ\VRNLĵ']LHMHVLÚ WDNSRQLHZDĝZHZQÈWU]WHJRNRPSRQHQWX]QDMGXMÈ VLÚPLQLDWXURZHSU]HïÈF]QLNL*G\VÈRQHķZ\ïÈF]RQHĵWRREZöGGRNWöUHJRVÈSRGïÈF]RQH]RVWDMH RWZDUW\ 'RĂURGNRZHJR]ïÈF]DHQNRGHUDSRGïÈF]\ïHPGRGDWQLELHJXQ]DVLODQLD¥URGNRZH]ïÈF]HPRĝHE\Ê UöZQLHĝ ]ZDUWH ] XMHPQ\P ELHJXQHP ]DVLODQLD : WDNLP SU]\SDGNX V\JQDï\ Z\MĂFLRZH QLH EÚGÈ FLÈJLHPVNïDGDMÈF\PVLÚ]SU]HU\ZDQ\FKLPSXOVöZ QDSLÚFLD GRGDWQLHJR D ] SU]HUZDQ\FK LPSXOVöZ QDSLÚFLDXMHPQHJR
Uwaga: miernie wykonane egzemplarze -HĝHOL 7ZöM HQNRGHU QLH JHQHUXMH VHNZHQFML SU]\SRPLQDMÈFHM FLÈJ F]HUZRQ\FK L F]DUQ\FK NURSHN ZLGRF]Q\FKQDU\VXQNXbDOERZLG]LV]QLHSHZQRĂÊ ]DSDODQ\FK GLRG LFK PLJDQLH PRĝH E\Ê WR VSRZRGRZDQHW\PĝHNRU]\VWDV]]WDQLHJRHQNREksperyment 33. Odczytywanie obrotów
GHUD=DNXSQLHZLHOHGURĝV]HJRNRPSRQHQWXPRĝH VSUDZLÊĝHJHQHURZDQ\SU]H]QLHJRV\JQDïEÚG]LH R ZLHOH EDUG]LHM UHJXODUQ\ L F]\VWV]\ :ïDĂQLH WDNLHJRV\JQDïXEÚG]LHP\SRWU]HERZDOLZNROHMQ\P HNVSHU\PHQFLH
Wewnątrz enkodera 3RND]DQHZF]HĂQLHMLPSXOV\JHQHURZDQHVÈSU]H] GZDSU]HïÈF]QLNL]QDMGXMÈFHVLÚZHZQÈWU]HQNRGHUD)D]\LFKSUDF\VÈOHNNRSU]HVXQLÚWHZ]JOÚGHP VLHELH3U]HGVWDZLRQRWRQDU\VXQNX
(QNRGHU\VÈRSLV\ZDQHZGRĂÊVNRPSOLNRZDQ\ VSRVöE2WRSHZQH]DVDG\RSLVXHQNRGHUöZ ľ (QNRGHUHPNZDGUDWXURZ\PQD]\ZDP\WDNL PRGHONWöU\Z\SRVDĝRQ\MHVWZGZD]ïÈF]DZ\MĂFLRZHLPRĝHZ\JHQHURZDÊF]WHU\ PRĝOLZHNRPELQDFMHV\JQDïöZ ZïDĂQLHWDNLP HQNRGHUHP]DMPRZDOLĂP\VLÚGRW\FKF]DV ľ 5R]G]LHOF]RĂFLÈQD]\ZDP\OLF]EÚ]PLDQVWDQöZJHQHURZDQ\FKQDGDQ\P]ïÈF]X SRGF]DVREURWXSRNUÚWïDRbVWRSQL SRPQRĝRQÈSU]H]OLF]EÚ]ïÈF]\Z\MĂFLRZ\FK HQNRGHU NZDGUDWXURZ\SRVLDGDGZDZ\MĂFLD ľ 'ODWHJRWHĝUR]G]LHOF]RĂÊSU]\MPXMHZDUWRĂÊ UöZQÈOLF]ELH]PLDQNRPELQDFMLJHQHURZDQ\FK V\JQDïöZ SRGF]DV MHGQHJR REURWX JDïNÈ ľ ķ/LF]EÈLPSXOVöZQDREUöWĵQD]\ZDP\VXPÚ LPSXOVöZSRZVWDMÈF\FKQDVNXWHN]ZDUFLD LUR]ZDUFLDSU]HïÈF]QLNöZ3RMÚFLHWRMHVWZLÚF WRĝVDPH]UR]G]LHOF]RĂFLÈ
Rysunek 33.4. 3U]HïÈF]QLNL]QDMGXMÈFHVLÚZHZQÈWU]HQNRGHUD NZDGUDWXURZHJR
*UDğF]QÈ LQWHUSUHWDFMÚ V\JQDïöZ Z\MĂFLRZ\FK SU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX%LDïHSU]HU\ZDQH OLQLHV\PEROL]XMÈ]DSDGNLDV\JQDï\$L%]PLHQLDMÈ VLÚSRPLÚG]\NROHMQ\PL]DSDGNDPL Enkoder obracany zgodnie z ruchem wskazówek zegara Sygnał wyjściowy na złączu A Sygnał wyjściowy na złączu B Umiejscowienie zapadek Rysunek 33.5. 6\JQDï\Z\MĂFLRZHHQNRGHUDZNWöU\POLF]ED ]DSDGHNSRNU\ZDVLÚ]UR]G]LHOF]RĂFLÈ
Zastosowanie enkoderów
Zastosowanie enkoderów (QNRGHUMHVWEDUG]RSURVW\PNRPSRQHQWHP-HJR G]LDïDQLHSROHJDSRSURVWXQDSU]HïÈF]DQLXNROHMQR ]QDMGXMÈF\FKVLÚZHZQÈWU]SU]HïÈF]QLNöZ,QWHUSUHWDFMÈSRZVWDïHMVHNZHQFMLLPSXOVöZ]DMPXMÈVLÚLQQH NRPSRQHQW\ 7\PLLQQ\PLNRPSRQHQWDPLPRJÈE\ÊXNïDG\ORJLF]QH3RGïÈF]DMÈFHQNRGHUSU]\URVWRZ\GRGRZROQHJRF\IURZHJRXNïDGXORJLF]QHJRPXVLV]SDPLÚWDÊ REDUG]RZDĝQHMU]HF]\ ľ 'RZ\MĂÊHQNRGHUDPXVLV]]DZV]HSRGïÈF]DÊ UH]\VWRU\SRGFLÈJDMÈFHOXEĂFLÈJDMÈFHĽJG\ VW\NLSU]HïÈF]QLND]QDMGXMÈFHJRVLÚZHZQÈWU] HQNRGHUDEÚGÈUR]ZDUWHQDMHJRZ\MĂFLXQDSLÚFLHEÚG]LHSU]\MPRZDïRRNUHĂORQÈZDUWRĂÊ %DUG]RF]ÚVWRHQNRGHU\SU]\URVWRZHSRGïÈF]DQH VÈGRPLNURNRQWUROHUöZ5öZQLHĝZW\PSU]\SDGNX QDOHĝ\SDPLÚWDÊRWHMUHJXOH
285
=DïöĝP\ĝHHQNRGHUVïXĝ\GRVWHURZDQLDJïRĂQRĂFLÈUDGLD0LNURNRQWUROHUDQDOL]XMÈF\FLÈJLPSXOVöZ RNUHĂODNLHUXQHNZNWöU\PNUÚFLV]JDïNÈHQNRGHUD 1DSU]\NïDGMHĝHOLSU]HïÈF]QLN$]RVWDMH]ZDUW\QD FKZLOÚSU]HGSU]HïÈF]QLNLHP%R]QDF]DWRĝHHQNRGHUREUDFDQ\MHVWZNLHUXQNX]JRGQ\P]UXFKHP ZVND]öZHN ]HJDUD -HĝHOL SU]HïÈF]QLN % ]RVWDMH ]ZDUW\SU]HGSU]HïÈF]QLNLHP$WRHQNRGHUREUDFDQ\MHVWZNLHUXQNXSU]HFLZQ\PGRUXFKXZVND]öZHN]HJDUD
6\JQDï\WHPRJÈXWZRU]\ÊGRZROQÈGZXF\IURZÈ OLF]EÚ]DSLVDQÈZV\VWHPLHGZöMNRZ\P 7DNLH]DVWRVRZDQLHHQNRGHUD]DVXJHURZDïHPZDUW\NXOHXPLHV]F]RQ\PQDïDPDFKPDJD]\QXķ0DNHĵ GRW\F]ÈF\PSURMHNWXNWöU\SU]\SRPLQDïE\VZ\P G]LDïDQLHP]DEDZNÚ0DJLFb%R[&KFLDïHPSU]\F]HSLÊRïRZLDQ\FLÚĝDUHNGRUDPLHQLDSU]\F]HSLRQHJRGRSRNUÚWïDHQNRGHUD ]REDF]U\VXQHN
3RRNUHĂOHQLXNLHUXQNXREURWXPLNURNRQWUROHUOLF]\ LPSXOV\ZFHOXRNUHĂOHQLDWHJRRMDNÈZDUWRĂÊPD E\Ê]ZLÚNV]RQDOXE]PQLHMV]RQDJïRĂQRĂÊ =DSURJUDPRZDQLHPLNURNRQWUROHUDDE\G]LDïDïZWDNL ZïDĂQLHVSRVöEMHVWGRĂÊVNRPSOLNRZDQH3R]D Z\NRQ\ZDQLHPRSHUDFMLPLNURNRQWUROHUSRZLQLHQ UöZQLHĝLJQRURZDÊVWXNLJHQHURZDQHSU]H]VW\NL REUDFDQHJRHQNRGHUD1DV]F]ÚĂFLHQLHPXV]ÚVLÚ W\PSU]HMPRZDÊ1LHEÚGÚSRGïÈF]DÊHQNRGHUDGR PLNURNRQWUROHUD0DPFRGRQLHJRQLHFRLQQHSODQ\ 0RĝH&LÚ]DVWDQDZLDÊGODF]HJR]DJDGQLHQLD]ZLÈ]DQH]HQNRGHUHPSU]\URVWRZ\PSRUXV]DPZG]LDOH GRW\F]ÈF\PF]XMQLNöZ&]\HQNRGHUQLHMHVWXU]ÈG]HQLHPZHMĂFLRZ\P" 7DN(QNRGHUMHVWXU]ÈG]HQLHPZHMĂFLRZ\PDQLH F]XMQLNLHP-HGQDNMHVWWRSU]\GDWQ\NRPSRQHQW NWöU\PRĝHE\ÊXĝ\W\MDNRF]XMQLN
To może być przypadkowe -HĝHOLHQNRGHUFKDUDNWHU\]XMHVLÚV\PHWU\F]QÈEXGRZÈWRSRXVWDZLHQLXMHJRJDïNLZORVRZRZ\EUDQÈSR]\FMÚSUDZGRSRGRELHñVWZRX]\VNDQLDGZöFK QLVNLFKV\JQDïöZMHVWUöZQHSUDZGRSRGRELHñVWZX X]\VNDQLDGZöFKZ\VRNLFKV\JQDïöZFRMHVWUöZQHSUDZGRSRGRELHñVWZXMHGQRF]HVQHJRX]\VNDQLD Z\VRNLHJRV\JQDïXQD]ïÈF]X$LQLVNLHJRV\JQDïX QD ]ïÈF]X % FR MHVW UöZQH SUDZGRSRGRELHñVWZX UöZQRF]HVQHJR X]\VNDQLD Z\VRNLHJR V\JQDïX QD ]ïÈF]X%LQLVNLHJRV\JQDïXQD]ïÈF]X$
286
Rysunek 33.6. 2ïRZLDQ\FLÚĝDUHN Xĝ\ZDQ\SU]H]RVRE\ ïRZLÈFHU\E\ SU]\PRFRZDQ\GRNRñFöZNLV]W\ZQHJR JDOZDQL]RZDQHJRGUXWXSU]\F]HSLRQHJRGRSRNUÚWïDHQNRGHUD
:SODVWLNRZ\PZDïNXVWDQRZLÈF\PSRNUÚWïRHQNRGHUDZ\ZLHUFLïHPRWZöUZNWöU\ZVDG]LïHPNDZDïHN JDOZDQL]RZDQHJRGUXWXRĂUHGQLF\bPP'UXJL RWZöUZ\ZLHUFLïHPZFLÚĝDUNX:V]\VWNLHHOHPHQW\ VNOHLïHP]HVREÈ]DSRPRFÈNOHMXHSRNV\GRZHJR 'UXWNXSLV]ZNDĝG\PVNOHSLHEXGRZODQ\P:LGRF]Q\QDIRWRJUDğLFLÚĝDUHNZDĝ\RNRïRbJ-HVW WRJU]Ú]D]DNXSLRQDZVNOHSLH]DUW\NXïDPLZÚGNDUVNLPL1LHMHVWHPRVREÈïRZLÈFÈU\E\DZLÚFQLH EÚGÚ]DJïÚELDÊVLÚZWRGRF]HJRVïXĝ\WHQFLÚĝDUHNDOHWDNQDSUDZGÚDE\]DVWRVRZDÊWDNLFLÚĝDUHN ZZ\NRQ\ZDQ\PSURMHNFLHQLHPXVLV]ZLHG]LHÊGR F]HJRRQVïXĝ\ZÚGNDU]RP&LÚĝDUNLWDNLHPRĝQD UöZQLHĝ]QDOHěÊZVNOHSDFKVSRUWRZ\FKQDVWRLVNX ]HVSU]ÚWHPZÚGNDUVNLP :\REUDěVRELHWHUD]ĝHHQNRGHUSU]\URVWRZ\]RVWDï ]DPRQWRZDQ\ZHZQÈWU]REXGRZ\ZUD]]SR]RVWDï\PLHOHPHQWDPL]EXGRZDQHJRSU]H]&LHELHREZRGX=DïöĝP\ĝHNWRĂREUDFDREXGRZÈZORVRZ\FK NLHUXQNDFK'ODF]HJRNWRĂPLDïE\WRURELÊ"$QD SU]\NïDGGODWHJRĝHZïÈF]QLN]RVWDïXPLHV]F]RQ\ QDVSRG]LHREXGRZ\DZLÚFRVREDFKFÈFDZïÈF]\Ê Eksperyment 33. Odczytywanie obrotów
XU]ÈG]HQLHEÚG]LHPXVLDïDMHREUöFLÊDE\GRVLÚJQÈÊZïÈF]QLND:W\PF]DVLHFLÚĝDUHNVSUDZLĝH SRNUÚWïRHQNRGHUD]RVWDQLHREUöFRQHL]DWU]\PDVLÚ ZORVRZRZ\EUDQHMSR]\FML $E\XNïDGG]LDïDïFLHNDZHMZ\REUDěVRELHĝHQD ERF]QHMĂFLDQFHREXGRZ\]DLQVWDORZDQRGUXJLHQNRGHUSRGNÈWHPSURVW\PZ]JOÚGHPSLHUZV]HJRHQNRGHUD:WHQVSRVöEXNïDGEÚG]LHPöJïZ\NU\ÊSRUXV]DQLHREXGRZÈQDGZöFKSïDV]F]\]QDFK.DĝG\ HQNRGHUJHQHUXMHV\JQDïZ\MĂFLRZ\NWöU\PRĝHE\Ê SRWUDNWRZDQ\MDNGZXF\IURZDOLF]EDELQDUQD bL 0RĝHP\SRïÈF]\ÊV\JQDï\JHQHURZDQH SU]H]GZDHQNRGHU\LX]\VNDÊF]WHURF\IURZÈOLF]EÚ ELQDUQÈ]]DNUHVXRGbGR/LF]EDWDEÚG]LH SU]\MPRZDïDZDUWRĂFLFDïNRZLFLHORVRZH6\JQDï WDNLPRĝQDVNLHURZDÊGRZHMĂÊXNïDGXGHNRGHUD OXEPXOWLSOHNVHUDLDNW\ZRZDÊMHGQR]V]HVQDVWX ]ïÈF]\Z\MĂFLRZ\FK
SRQLHZDĝLPZLÚFHMPRĝOLZ\FKNRPELQDFMLV\JQDïöZ GRVWDUF]\P\GRXU]ÈG]HQLDW\PPQLHMSU]HZLG\ZDOQ\EÚG]LHX]\VNDQ\UH]XOWDW -DN]F]WHUHFKV\JQDïöZX]\VNDÊMHGHQ"0RĝQDMH SRïÈF]\Ê]DSRPRFÈEUDPHN;25WDNMDNSRND]DQRQDU\VXQNX=ZUöÊXZDJÚQDF]WHU\UH]\VWRU\ĂFLÈJDMÈFHNWöUHVSUDZLDMÈĝHQDZ\MĂFLDFK NRGHUöZ]DZV]HSRMDZLDVLÚV\JQDïRXVWDORQ\P QDSLÚFLX 5 V DC stabilizowane Enkodery przyrostowe, do których przyczepiono ciężarki Rezystory ściągające – 10 kΩ każdy
7DNLHUR]ZLÈ]DQLHPRĝQDWHĝ]DVWRVRZDÊZLQQ\P FHOXFRZVXPLH]DUD]]URELÚ
Obrotowa decyzja =DPLDVW NRU]\VWDÊ ] F]WHUHFK Z\MĂÊ HQNRGHUöZ PRĝQDLFKV\JQDï\SRïÈF]\ÊZMHGHQ1DZ\MĂFLX WDNLHJRXNïDGXEÚG]LHSRGDZDQ\W\ONRMHGHQV\JQDï RVWDQLHZ\VRNLPOXEQLVNLP0RĝQDJR]DVWRVRZDÊ ZEDUG]RSURVW\PXU]ÈG]HQLXSU]HSRZLDGDMÈF\P SU]\V]ïRĂÊĽSURVWV]\PRGSRZLHGQLNXZ\NRQDQHMSU]H]QDVZF]HĂQLHMZ\URF]QL:\P\ĂOS\WDQLH SRGQLHĂXU]ÈG]HQLHSRWU]ÈVDMQLPSRïöĝLZFLĂQLM SU]\FLVND]RVWDQLH]DSDORQDGLRGD/('V\PEROL]XMÈFDRGSRZLHGěķWDNĵOXEķQLHĵ =DEDZNDWDNDMHVWIDMQDSRQLHZDĝSRWU]ÈVDMÈFMHM REXGRZÈPRĝQDSRF]XÊSUDFÚHQNRGHUöZLZLEUDFMÚFLÚĝDUNöZ8ĝ\WNRZQLNPRĝHRGQLHĂÊZUDĝHQLH ĝHZĂURGNXG]LHMHVLÚFRĂG]LZQHJRLEDUG]RVNRPSOLNRZDQHJR-HĝHOLNWRĂ&LÚRWR]DS\WDWRPRĝHV] SRZLHG]LHÊĝH]DVDGDG]LDïDQLDXU]ÈG]HQLDMHVW]E\W WUXGQDGRZ\MDĂQLHQLD %\ÊPRĝH]DVWDQDZLD&LÚSRFRQDPF]WHU\HQNRGHU\JHQHUXMÈFHF]WHU\V\JQDï\MHĝHOLSRWU]HEXMHP\W\ONRRGSRZLHG]LķWDNĵOXEķQLHĵ5RELP\WDN To może być przypadkowe
220 Ω
220 Ω
„Tak”
„Nie”
Rysunek 33.7. 2EZöGJHQHUXMÈF\RGSRZLHGěķWDNĵOXEķQLHĵ QDSRGVWDZLHV\JQDïöZGRVWDUF]DQ\FKSU]H]SDUÚHQNRGHUöZ SU]\URVWRZ\FKGRNWöU\FKSU]\F]HSLRQRFLÚĝDUNL
3U]HDQDOL]XMG]LDïDQLHSU]HGVWDZLRQHJRXNïDGX RNDĝH VLÚ ĝH SUDZGRSRGRELHñVWZR Z\JHQHURZDQLD V\JQDïX Z\VRNLHJR SU]H] EUDPNÚ ;25 MHVW UöZQHSUDZGRSRGRELHñVWZXZ\JHQHURZDQLDSU]H]QLÈ V\JQDïX QLVNLHJR R LOH HQNRGHU\ SU]\URVWRZH VÈ XVWDZLDQHZVSRVöEORVRZ\ =DOHWÈWHJRSURVWHJRREZRGXMHVWWRĝHQLHZ\PDJDRQZïÈF]QLND(QNRGHU\SRELHUDMÈEDUG]RPDïR SUÈGXDZLÚFPRĝHV]]PLHQLDÊLFKSRïRĝHQLHSRWU]ÈVDMÈFREXGRZÈDQDVWÚSQLHSRïRĝ\ÊREXGRZÚ
287
QDSRGïRG]HLZFLVQÈÊSU]\FLVN:]DOHĝQRĂFLRG WHJRF]\QDMQLĝV]DEUDPND;25Z\JHQHUXMHZ\VRNL F]\QLVNLV\JQDïZ\MĂFLRZ\GRSLHURSRZFLĂQLÚFLX SU]\FLVNXSUÈGSRSï\QLHSU]H]GLRGÚ/('R]QDF]RQÈ HW\NLHWÈķ7DNĵOXEGRMG]LHGRXSï\ZXSUÈGXSU]H] GLRGÚR]QDF]RQÈHW\NLHWÈķ1LHĵ3DPLÚWDMRW\PĝH XNïDG\]VHULL+&bPRJÈGRVWDUF]DÊSUÈGRWDNLP VDP\PQDWÚĝHQLXMDNQDWÚĝHQLHSUÈGXNWöU\PRĝH XSï\ZDÊSU]H]WHQXNïDGGRPDV\ ľ :W\PREZRG]LHPXVLV]NRU]\VWDÊ]XNïDGöZ VFDORQ\FKQDOHĝÈF\FKGRVHULL+&-HĝHOL]DVWRVXMHV]ZQLPVWDUV]HXNïDG\VFDORQHWR EÚGÈRQHGRSXV]F]DÊSU]HSï\ZSUÈGXR]E\W PDï\PQDWÚĝHQLXLREZöGQLHEÚG]LHG]LDïDï SUDZLGïRZR 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRVFKHPDWWHJRREZRGX 5 V DC stabilizowane Enkodery przyrostowe, do których przyczepiono ciężarki
Wszystkie 10 kΩ
220 Ω
Obrotowe uniki -HĝHOLQLHFKFHV]SRGMÈÊMDNLHMĂGHF\]MLWRVWRVXMHV] XQLNL3ROLW\F\URELÈWRFDï\F]DV*G\E\PE\ïSROLW\NLHPLNWRĂ]DS\WDïE\PQLH ķ&]\PRĝHP\]DPLHQLÊ REURWRZÈPDV]\QÚGHF\]\MQÈZREURWRZÈPDV]\QÚGRXQLNöZ"ĵRGSRZLHG]LDïE\P ķ0\ĂOÚĝHWHQ SRP\VïPDSHZQHZDG\L]DOHW\ XZDĝDPĝHPRĝQDZ\PLHQLÊZLHOHZDGDWDNĝHZLHOH]DOHWWDNLHJR UR]ZLÈ]DQLD WDVSUDZDZ\PDJDGDOV]HMDQDOL]\ĵ 1LH MHVWHP SROLW\NLHP D ZLÚF PRMD RGSRZLHGě EU]PL ķ7DNRF]\ZLĂFLHPRĝHP\]EXGRZDÊREURWRZÈPDV]\QÚJHQHUXMÈFÈXQLNLĵ 6FKHPDWWDNLHJRXNïDGXORJLF]QHJRSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX 'LRGD/('R]QDF]RQDHW\NLHWÈķ%\ÊPRĝHĵEÚG]LH]DSDODQDJG\EUDPND;25 ]QDMGXMÈFDVLÚSROHZHMVWURQLHEÚG]LHPLDïDZ\VRNLV\JQDïZ\MĂFLRZ\DEUDPND;25]QDMGXMÈFDVLÚSRSUDZHMVWURQLHEÚG]LHPLDïDQLVNLV\JQDï Z\MĂFLRZ\'LRGD/('R]QDF]RQDHW\NLHWÈķ0RĝH QLHĵEÚG]LH]DSDODQDJG\Z\PLHQLRQHEUDPNLEÚGÈ JHQHURZDï\RGZURWQHV\JQDï\&RVWDQLHVLÚJG\ RELHEUDPNL;25Z\JHQHUXMÈMHGQRF]HĂQLHV\JQDï RLGHQW\F]Q\PVWDQLH Z\VRNLPOXEQLVNLP ":WDNLPSU]\SDGNXEUDPND;25EÚG]LHJHQHURZDïDQLVNLV\JQDïZ\MĂFLRZ\FRGRSURZDG]LGRXSï\ZX SUÈGXSU]H]WU]HFLÈGLRGÚ/('R]QDF]RQÈHW\NLHWÈ ķ1LHMHVWHPSHZQ\ĵ
220 Ω
Rysunek 33.8. 6FKHPDW]DEDZNLXG]LHODMÈFHMRGSRZLHG]Lķ7DNĵ OXEķ1LHĵQDSRGVWDZLHUXFKXHQNRGHUöZ
288
Eksperyment 33. Odczytywanie obrotów
„Być może” 220 Ω
220 Ω
Wszystkie 10 kΩ
Rezystory ściągające – 10 kΩ każdy
220 Ω
5 V DC stabilizowane Enkodery przyrostowe, do których przyczepiono ciężarki
5 V DC stabilizowane Enkodery przyrostowe, do których przyczepiono ciężarki
„Może nie”
„Nie jestem pewny” 220 Ω
Rysunek 33.10. 6FKHPDWXU]ÈG]HQLDXG]LHODMÈFHJR Z\PLMDMÈF\FKRGSRZLHG]L DE\RWU]\PDÊWHQREZöGZ\VWDUF]\ GRNRQDÊQLHZLHONLFKPRG\ğNDFMLXU]ÈG]HQLDJHQHUXMÈFHJR RGSRZLHG]Lķ7DNĵOXEķ1LHĵ
Rysunek 33.9. 3RSU]HGQLVFKHPDWXU]ÈG]HQLDJHQHUXMÈFHJR RGSRZLHG]Lķ7DNĵOXEķ1LHĵ]RVWDï]PRG\ğNRZDQ\ZFHOX JHQHURZDQLDEDUG]LHMGZX]QDF]Q\FKRGSRZLHG]L
1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRVFKHPDWZ\NRQDZF]\WHJRXNïDGXDQDU\VXQNXbJRWRZ\ REZöGZ\NRQDQ\QDSï\WFHSURWRW\SRZHM'LRG\/(' ZLGRF]QHQDU\VXQNXb]DZLHUDMÈZEXGRZDQH UH]\VWRU\RJUDQLF]DMÈFHSUÈG(QNRGHU\SU]\URVWRZH ]RVWDï\RGVXQLÚWHRGVLHELHWDNDE\SU]\F]HSLRQH GRQLFKFLÚĝDUNLQLH]GHU]\ï\VLÚ
To może być przypadkowe
289
-HĝHOLSU]HDQDOL]XMHV]G]LDïDQLHREZRGXORJLF]QHJR SU]HGVWDZLRQHJRQDU\VXQNX WR]RULHQWXMHV] VLÚĝHSUDZGRSRGRELHñVWZRZ\JHQHURZDQLDRGSRZLHG]Lķ1LHMHVWHPSHZQ\ĵMHVWGZDUD]\ZLÚNV]H RG SUDZGRSRGRELHñVWZD Z\JHQHURZDQLD NDĝGHM ] GZöFK SR]RVWDï\FK PRĝOLZRĂFL ']LÚNL WDNLHPX UR]ZLÈ]DQLX]DEDZNDMHVWWDNQLHSU]\GDWQDMDNWR W\ONRPRĝOLZH -HĝHOLPDV]NROHJÚNWöU\]DMPXMHVLÚSROLW\NÈWRPRĝHV]PXSRGDURZDÊWRXU]ÈG]HQLHĽ]SHZQRĂFLÈ SRPRĝHPXZSURZDG]HQLXNDPSDQLLZ\ERUF]HM
Prawdziwe losowanie 3RPLÚG]\WUXGQLHMV]\PLSURMHNWDPLFKFLDïHPXPLHĂFLÊFRĂïDWZLHMV]HJRĽWRGODWHJR]GHF\GRZDïHP VLÚXPLHĂFLÊWÚPDïÈG\JUHVMÚQDWHPDWHQNRGHUöZ SU]\URVWRZ\FK.ROHMQ\PSRZRGHPE\ïRWRĝHOXELÚ ]QDMGRZDÊQRZH]DVWRVRZDQLDGODUöĝQ\FKU]HF]\ LNRPSRQHQWöZ3RGREDPLVLÚSURMHNWZ\NRQDQ\ ] W\ONR MHGQHJR F]LSD ORJLF]QHJR NLONX GLRG /(' LSU]\FLVNX2EZöGWHQPRĝQD]DVLODÊ]EDWHULL b9 ]DSRĂUHGQLFWZHPUHJXODWRUDQDSLÚFLDb9%DWHULD WDNDZ\VWDUF]\QDNLONDODW]DEDZ\REZRGHP 'RJHQHURZDQLDOLF]EORVRZ\FKF]ÚĂFLHMVWRVXMHVLÚ F]XMQLNLLQQHJRW\SX:NROHMQ\PUR]G]LDOH]DSURSRQXMÚNLONDLQQ\FKUR]ZLÈ]DñDQDVWÚSQLHSU]HGVWDZLÚ&LVSRVöEQDRVLÈJQLÚFLHķLGHDOQHMĵORVRZRĂFL 3RQDGWRZ\MDĂQLÚ&LFRWRWDNQDSUDZGÚ]QDF]\
Rysunek 33.11. 8U]ÈG]HQLHXG]LHODMÈFHZ\PLMDMÈF\FK RGSRZLHG]LZ\NRQDQHQDSï\WFHSURWRW\SRZHM QDSï\WFHQLH ZLGDÊUH]\VWRUöZRJUDQLF]DMÈF\FKSUÈGSï\QÈF\SU]H]GLRG\ /('SRQLHZDĝUH]\VWRU\WHVÈZEXGRZDQHZGLRG\
290
Eksperyment 33. Odczytywanie obrotów
Eksperyment 34. Czujniki warunków środowiskowych :W\PUR]G]LDOHSRZUöFÚGR]DJDGQLHQLDSRUXV]RQHJRZF]HĂQLHMĽVNRQğJXURZDQLDXNïDGX]HJDURZHJRG]LDïDMÈFHJR]Z\VRNÈF]ÚVWRWOLZRĂFLÈWDN DE\PRĝQDJRE\ïR]DWU]\PDÊZSU]\SDGNRZ\P PRPHQFLHZFHOXZ\ORVRZDQLDOLF]E\ 7DNÈWHFKQLNÚ]DVWRVRZDïHPZZ\URF]QLRSLVDQHM ZHNVSHU\PHQFLHDWDNĝHZJU]HHot SlotSU]HGVWDZLRQHMZHNVSHU\PHQFLH:RE\W\FKSU]\SDGNDFKWRXĝ\WNRZQLN]DSRPRFÈSU]\FLVNX]DWU]\P\ZDïXNïDG\]HJDURZH7HUD]FKFLDïE\PRSLVDÊ VSRVöEQDZSURZDG]HQLHF]\QQLNDORVRZHJR]D SRPRFÈF]XMQLNDEH]XG]LDïXXĝ\WNRZQLND =DF]QÚ RG VWUHV]F]HQLD RSLVX EXGRZ\ REZRGX 6NïDGDVLÚRQ]G]LDïDMÈFHJRSRZROLPRQRVWDELOQHJR XNïDGX]HJDURZHJRNWöU\XUXFKDPLDL]DWU]\PXMH V]\ENL DVWDELOQ\ XNïDG ]HJDURZ\ VWHUXMÈF\ SUDFÈ OLF]QLND 7DNL REZöG ]QDMG]LH VLÚ ZH ZV]\VWNLFK RSLVDQ\FKGDOHMJHQHUDWRUDFKOLF]EORVRZ\FKZNWöU\FK]DVWRVRZDQHVÈF]XMQLNL 3öěQLHMSRNDĝÚ&LMDN]DSRPRFÈXNïDGX]HJDURZHJRRJUDQLF]\Ê]DNUHVORVRZDQ\FKOLF]E&]\OL MDN]DPLDVWORVRZDÊOLF]E\]SHïQHJR]DNUHVXRG bGRRJUDQLF]\ÊJRQSGROLF]Eļ 0RĝOLZH MHVWQDZHWRJUDQLF]HQLH]DNUHVXORVRZDQ\FKOLF]E GR]DOHGZLHGZöFK bL 1D NRQLHF ]DMPÚ VLÚ ]DJDGQLHQLDPL ]ZLÈ]DQ\PL ]SRGïÈF]DQLHPF]XMQLNöZGRW\FKREZRGöZ
34
Układ zegarowy sterujący pracą innego układu zegarowego :REZRG]LHNWöUHJRVFKHPDWSU]HGVWDZLRQRQD U\VXQNXJöUQ\XNïDG]HJDURZ\MHVWSRGïÈF]RQ\ ZWDNLVDPVSRVöEMDNXNïDG]HJDURZ\ZLGRF]Q\QD U\VXQNXbĽPDRQJHQHURZDÊF]\VW\LPSXOVSR ZFLĂQLÚFLXJX]LNDEÚGÈFHJRSU]HïÈF]QLNLHP'3'7 6\JQDïJHQHURZDQ\SU]H]SLHUZV]\XNïDG]HJDURZ\ ]DSDODGLRGÚ/(' V\PEROL]RZDQÈSU]H]PDïHĝöïWH NöïNR ZFHOXSRWZLHUG]HQLDG]LDïDQLD:\JHQHURZDQ\V\JQDïMHVWUöZQLHĝNLHURZDQ\GRSLQXQXPHUĽ]ïÈF]DUHVHWGUXJLHJRXNïDGX]HJDURZHJR *G\GR]ïÈF]DUHVHWNLHURZDQ\MHVWZ\VRNLV\JQDï WRXNïDG]HJDURZ\PRĝHSUDFRZDÊDZLÚFSLHUZV]\ XNïDG]HJDURZ\XUXFKDPLD QDFKZLOÚ GUXJL 'UXJLXNïDG]HJDURZ\Z\V\ïDFLÈJLPSXOVöZGROLF]QLNDSLHUĂFLHQLRZHJR.ROHMQHGLRG\/('R]QDF]RQH QXPHUDPLRGbGR bEÚGÈ]DSDODQH :FLĂQLMSU]\FLVN5HVHWOLF]QLNDDQDVWÚSQLHSU]\FLVN:UöÊ NWöU\QLH]DZLHUDREZRGXQLZHOXMÈFHJR VWXNLSRQLHZDĝ]DSUH]HQWRZDQ\REZöGVïXĝ\W\ONR GRFHOöZSR]QDZF]\FK 2F]HNXMÚĝHSXĂFLV]WHQ SU]\FLVN]DQLPVNRñF]\VLÚLPSXOVJHQHURZDQ\ SU]H]ZROQ\XNïDG]HJDURZ\
291
5 V DC stabilizowane
Wróć 0,033 μF
10 kΩ
7555
100 kΩ
220 Ω 0,01 μF
10 μF
10 kΩ
7555 0,01 μF
7HUD]]URELP\FRĂEDUG]LHMLQWHUHVXMÈFHJRĽ]DVWRVXMHP\WHUPLVWRU-HVWWRNRPSRQHQWSRGREQ\GR UH]\VWRUDDOHVWDZLDQ\SU]H]QLHJRRSöUHOHNWU\F]Q\ MHVW]DOHĝQ\RGWHPSHUDWXU\ZMDNLHMVLÚ]QDMGXMH1D U\VXQNXSU]HGVWDZLRQRSU]\NïDGRZ\WHUPLVWRU .RPSRQHQWWHQMHVWEDUG]RPDï\ĽLPMHVWPQLHMV]\ W\PVSUDZQLHMUHDJXMHQD]PLDQ\WHPSHUDWXU\-HJR ]ïÈF]DVÈGïXJLHSRQLHZDĝSR]ZDODWRQD]PLQLPDOL]RZDQLHLORĂFLSU]HSï\ZDMÈFHJRSU]H]QLHFLHSïD 5öZQLHĝ]WHJRVDPHJRSRZRGXSU]HZRG\WHVÈ FLHQNLH
10 kΩ 1 μF
Reset licznika
Pojedynczy rezystor ograniczający: jednocześnie świecić może tylko jedna dioda
74HC4017
220 Ω
10 kΩ
Sterowanie temperaturą
Rysunek 34.2. 7HUPLVWRUZ\VRNLHMMDNRĂFL PDï\UR]PLDUWHJR komponentu pozwala na uzyskanie szybkiej odpowiedzi na ]PLDQÚWHPSHUDWXU\
7HUPLVWRUNWöU\FKFÚ]DVWRVRZDÊFKDUDNWHU\]XMH VLÚUH]\VWDQFMÈ]QDPLRQRZÈbN::ïDĂQLHWDNL RSöUHOHNWU\F]Q\SRZLQLHQVWDZLDÊWHQNRPSRQHQW ZWHPSHUDWXU]HbVWRSQL&HOVMXV]D7HUPLVWRUQLH SRVLDGDSRODU\]DFMLDZLÚFQLHPXVLV]VLÚPDUWZLÊ F]\QLHSRGïÈF]DV]JRRGZURWQLH Rysunek 34.1. 7HQREZöGSRND]XMHMDNPRĝQD]DVWRVRZDÊ
ZROQ\XNïDG]HJDURZ\ZFHOXXUXFKRPLHQLDQDSHZLHQ RNUHĂORQ\F]DVGUXJLHJRV]\ENLHJRXNïDGX]HJDURZHJR OLF]QLNSLHUĂFLHQLRZ\SRZLQLHQNDĝGRUD]RZR]DWU]\P\ZDÊ VLÚQDWHMVDPHMOLF]ELH RLOHZFLVNDV]SU]\FLVNUHVHWOLF]QLND SU]HGNDĝG\PXUXFKRPLHQLHPJR
1DNRQLHFNDĝGHJRF\NOXSRZLQQDSDOLÊVLÚWDVDPD GLRGD/('1LHPDWXWDMĝDGQHMORVRZRĂFLĽNRPSRQHQW\URELÈGRNïDGQLHWRF]HJRPRĝHP\RGQLFK RF]HNLZDÊ']LDïDMÈNRQVHNZHQWQLH 292
:\MPLM]REZRGXUH]\VWRUbN:SRGïÈF]RQ\GR SLHUZV]HJRXNïDGX]HJDURZHJR:MHJRPLHMVFH SRGïÈF]WHUPLVWRU 3RZWDU]DMF\NOSUDF\REZRGXQLH]PLHQLDMÈFWHPSHUDWXU\WHUPLVWRUD3RGNRQLHFNDĝGHJRF\NOXSRZLQQD ĂZLHFLÊWDVDPDGLRGD/('ĽSLHUZV]\XNïDG]HJDURZ\EÚG]LHSR]ZDODïSUDFRZDÊGUXJLHPXXNïDGRZL SU]H]WHQVDPF]DV
Eksperyment 34. Czujniki warunków środowiskowych
:\NRQDMNLONDWDNLFKSUöE1LH]DSRPLQDMRZFLĂQLÚFLXSU]\FLVNX5HVHWOLF]QLNDSRPLÚG]\SRV]F]HJöOQ\PLSUöEDPL7HUD]ZïöĝWHUPLVWRUSRPLÚG]\ SDOHFZVND]XMÈF\LNFLXN:WHQVSRVöE]ZLÚNV]\V] MHJRWHPSHUDWXUÚ:\NRQDMSRQRZQLHSUöEÚ&]\ RWU]\PDïHĂLQQ\UH]XOWDW"
5 V DC stabilizowane Symbol termistora 100 kΩ 100 kΩ 7555
Czynniki losowe
10 μF 0,01 μF
1DZ\ORVRZDQÈZDUWRĂÊSR]D]PLDQÈUH]\VWDQFML WHUPLVWRUDPRJÈZSï\ZDÊUöZQLHĝLQQHF]\QQLNL ľ :\GDMQRĂÊXNïDGöZ]HJDURZ\FKPRĝH]PLHQLÊVLÚZZ\QLNXQDJU]HZDQLDVLÚSU]H]WH NRPSRQHQW\SRGF]DVSUDF\
10 kΩ 10 kΩ
7555
ľ 3U]\FLVN:UöÊPRĝHQLHG]LDïDÊGRNïDGQLHWDN VDPRSU]\NDĝG\PZFLĂQLÚFLX
1 μF 0,01 μF
ľ 1DSLÚFLH SUÈGX ]DVLODMÈFHJR PRĝH XOHJDÊ ZDKDQLRP 1 μF
10 kΩ
ľ 0RJÈLVWQLHÊUöZQLHĝLQQHF]\QQLNLĂURGRZLVNRZHNWöUHQLH]RVWDï\WXWDMZ\PLHQLRQH
Pojedynczy rezystor ograniczający: jednocześnie świecić może tylko jedna dioda
74HC4017
220 Ω
ľ 3RïÈF]HQLDSRPLÚG]\NRPSRQHQWDPLQDSï\WFHSURWRW\SRZHMFKDUDNWHU\]XMÈVLÚSHZQÈ UH]\VWDQFMÈNWöUHMZDUWRĂÊPRĝHXOHF]PLDQLH ZZ\QLNXGRWNQLÚFLDSU]HZRGöZOXENRPSRQHQWöZ
Automatyzacja obwodu losującego 0RĝHP\SU]\VSLHV]\ÊSURFHVWHVWRZDQLDSR]E\ZDMÈFVLÚNRQLHF]QRĂFLZFLVNDQLDJX]LNöZSU]H] Xĝ\WNRZQLND =DF]QLHP\ RG ]PLDQ\ WU\EX SUDF\ SLHUZV]HJR XNïDGX]HJDURZHJR]PRQRVWDELOQHJRQDDVWDELOQ\ 0RĝHRQJHQHURZDÊLPSXOVWUZDMÈF\MHGQÈVHNXQGÚ F]HNDÊMHGQÈVHNXQGÚDQDVWÚSQLHJHQHURZDÊNROHMQ\LPSXOVWUZDMÈF\MHGQÈVHNXQGÚ:WHQVSRVöE PRĝHV]XVLÈĂÊZ\JRGQLHLREVHUZRZDÊHIHNWG]LDïDQLDREZRGXEH]NRQLHF]QRĂFLFLÈJïHJRZFLVNDQLD SU]\FLVNX :UöÊ 1D U\VXQNX SU]HGVWDZLRQR ]PRG\ğNRZDQÈZHUVMÚVFKHPDWX
Rysunek 34.3. =PRG\ğNRZDQ\REZöGWHVWXMÈF\ORVRZRĂÊ WHUD]G]LDïDRQDXWRPDW\F]QLHĽXĝ\WNRZQLNQLHPXVLMXĝ RSHURZDÊĝDGQ\PLSU]HïÈF]QLNDPL
Układ zegarowy sterujący pracą innego układu zegarowego
293
'UXJLPNURNLHPMHVWHOLPLQDFMDSU]\FLVNX5HVHWOLF] nikaLSRGïÈF]HQLHOLF]QLNDWDNDE\UHVHWRZDïVLÚ VDPRF]\QQLH3LQUHVHWOLF]QLND+&bUHDJXMH QDQDUDVWDMÈFHF]RïRV\JQDïXĽ]PLDQÚV\JQDïX QLVNLHJRQDZ\VRNL6\JQDïZ\MĂFLRZ\JHQHURZDQ\ SU]H]SLHUZV]\XNïDG]HJDURZ\]PLHQLDVLÚ]Z\VRNLHJRQDQLVNLQDSRF]ÈWNXNDĝGHJRF\NOXSUDF\ DZLÚFVNLHUXMP\JRGRSLQXUHVHWOLF]QLND=UöEP\ WR]DSRĂUHGQLFWZHPNRQGHQVDWRUDĽV\JQDïEÚG]LH Z]UDVWDïPRPHQWDOQLH 0RG\ğNDFMDWD]RVWDïDMXĝXZ]JOÚGQLRQDQDVFKHPDFLH ZLGRF]Q\P QD U\VXQNX 1D U\VXQNXb]QDMGXMHVLÚJRWRZ\REZöGZ\NRQDQ\QD Sï\WFHSURWRW\SRZHM
Kontekst: zmniejszanie zakresu pracy licznika =DQLP VNRñF]Ú RPDZLDÊ ]DJDGQLHQLD ]ZLÈ]DQH ] OLF]QLNLHP SLHUĂFLHQLRZ\P ZDUWR ZVSRPQLHÊ RMHGQ\PZDĝQ\PV]F]HJöOH ľ :ZLÚNV]RĂFLOLF]QLNöZPRĝQD]ïDWZRĂFLÈ RJUDQLF]\Ê]DNUHVSUDF\/LF]QLNSLHUĂFLHQLRZ\QLHMHVWZ\MÈWNLHPRGWHMUHJXï\ =Z\NOHQDSLQQXPHUbXNïDGX+&bSRGDZDQ\MHVWZ\VRNLV\JQDïZFHOX]DSDOHQLDGLRG\/(' QXPHU-DNP\ĂOLV]FRVLÚVWDQLHMHĝHOL]HZU]HP\ ]HVREÈSLQQXPHUbLSLQQXPHUb ]ïÈF]HUHVHW " /LF]QLN]DSDOLNROHMQRGLRG\/('RQXPHUDFK bLDQDVWÚSQLHMDN]Z\NOHSRGDV\JQDïQDSLQ QXPHUbZFHOXXUXFKRPLHQLDGLRG\QXPHUDOH W\PUD]HPV\JQDïWHQMHVWNLHURZDQ\GRSLQXUHVHW :FLÈJXXïDPNDVHNXQG\OLF]QLN]DF]\QDOLF]\ÊSRQRZQLHRGDV\JQDïSRGDZDQ\QDSLQQXPHUbMHVW SU]HU\ZDQ\:]ZLÈ]NX]W\PGLRGDQXPHUbQLH PDV]DQVZ\HPLWRZDÊĂZLDWïDNWöUHPRJOLE\ĂP\ ]DXZDĝ\Ê /LF]QLN NRQW\QXXMH VZRMÈ SUDFÚ OLF]ÈF RG ]HUD ZJöUÚGRSöNLGRFKRG]ÈGRQLHJRLPSXOV\JHQHURZDQHSU]H]XNïDG]HJDURZ\/LF]QLNGHNDGRZ\ SU]HNV]WDïFLOLĂP\ Z OLF]QLN SöïGHNDGRZ\ OLF]ÈF\ ZQLHVNRñF]RQRĂÊRGbGR ľ ÈF]HQLHMHGQHJR]SLQöZZ\MĂFLRZ\FKOLF]QLND]SLQHPUHVHWMHVWVWDQGDUGRZÈSURFHGXUÈ PDMÈFÈQDFHOXVNUöFHQLHF\NOXSUDF\WHJR NRPSRQHQWX
Rysunek 34.4. =PRG\ğNRZDQ\REZöGWHVWXMÈF\ORVRZRĂÊ WHUD]G]LDïDRQDXWRPDW\F]QLHEH]NRQLHF]QRĂFLXUXFKDPLDQLD NROHMQ\FKSUöESU]H]Xĝ\WNRZQLND
7HUD]REZöGSRZLQLHQG]LDïDÊVDPRG]LHOQLH
294
7DNL]DELHJMHVWEDUG]RïDWZ\ZSU]\SDGNXOLF]QLND Z\SRVDĝRQHJRZQLHNRGRZDQHZ\MĂFLD0RĝHV] Z\EUDÊGRZROQÈOLF]EÚGRNWöUHMFKFHV]VNUöFLÊ F\NOSUDF\NRPSRQHQWX:SU]\SDGNXOLF]QLNDSRVLDGDMÈFHJR]ïÈF]DZ\MĂFLRZHQDNWöU\FKV\JQDï MHVWNRGRZDQ\ELQDUQLHQLHMHVWWRMXĝWDNLHSURVWH =DïöĝP\ĝHZ\MĂFLHQXPHUbSRïÈF]\P\]SLQHPUHVHW=ïÈF]XQXPHUWU]\SU]\SLVDQRZDUWRĂÊDZLÚF OLF]QLN]RVWDQLH]UHVHWRZDQ\JG\SROLF]\RGbGR $JG\E\ĂFKFLDï]UHVHWRZDÊOLF]QLNSRGROLF]HQLX GR"7RMXĝWUXGQLHMV]H]DGDQLH Eksperyment 34. Czujniki warunków środowiskowych
ľ $E\XNïDG+&bOLF]\ïRGbGRZ\VWDUF]\]HZU]HÊ]HVREÈSLQQXPHUb WRWHPX ]ïÈF]XSU]\SLVDQRZDUWRĂÊ LSLQUHVHW 7HUD]ZUöFÚGR]DJDGQLHñ]ZLÈ]DQ\FK]F]XMQLNDPL LORVRZRĂFLÈ
Regulacja szybkości -HĝHOL 7ZöM ]DXWRPDW\]RZDQ\ REZöG QDGDO QLH GRVWDUF]DUöĝQRURGQ\FKZ\QLNöZWRSRZLQLHQHĂ ]ZLÚNV]\ÊF]ÚVWRWOLZRĂÊSUDF\GUXJLHJRXNïDGX]HJDURZHJR&]ÚVWRWOLZRĂÊb+]MHVWEDUG]RQLVND :\EUDïHPMÈW\ONRSRWRĝHE\ĂPöJï]REDF]\ÊMDN NROHMQR]DSDODMÈVLÚGLRG\/('2GïÈF]RGGUXJLHJR XNïDGX]HJDURZHJRNRQGHQVDWRUbP)=DVWÈSJR NRQGHQVDWRUHPRSRMHPQRĂFLbP)ZFHOXX]\VNDQLDF]ÚVWRWOLZRĂFLb+]OXEbP)ZFHOX X]\VNDQLDF]ÚVWRWOLZRĂFLb+] ,PV]\EFLHMG]LDïDGUXJLXNïDG]HJDURZ\W\PZLÚNV]HSUDZGRSRGRELHñVWZR]DWU]\PDQLDVLÚQDLQQ\FKOLF]EDFK=MDZLVNRWR]RVWDïRZ\MDĂQLRQHQD U\VXQNX
Wolny układ zegarowy Szybki układ zegarowy
Czas
Wolny układ zegarowy
ľ 2JUDQLF]HQLH ]DNUHVX SUDF\ OLF]QLND MHVW F]\PĂSU]\GDWQ\PFRPRĝHP\]DVWRVRZDÊ ZJU]HZFHOXZ\JHQHURZDQLDOLF]E\QDOHĝÈFHMGRMDNLHJRĂQLHVWDQGDUGRZHJR]DNUHVX
Zmiany sygnału generowanego przez wolny układ zegarowy
Szybki układ zegarowy
3UREOHPWHQPRĝHV]UR]ZLÈ]DÊ]DSRPRFÈEUDPHN ORJLF]Q\FKUHDJXMÈF\FKQDRGSRZLHGQLÈNRPELQDFMÚV\JQDïöZZ\MĂFLRZ\FK3RïÈF]HQLHGUXJLHJR LWU]HFLHJRSLQX]DSRPRFÈEUDPNL$1'VSUDZLĝH Z\JHQHUXMHRQDZ\VRNLV\JQDïJG\OLF]QLNGROLF]\ GRZDUWRĂFLELQDUQHMb bZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\P 3RGïÈF]V\JQDïZ\MĂFLRZ\EUDPNL$1'GR SLQXUHVHWDOLF]QLNELQDUQ\EÚG]LHOLF]\ïZ]DNUHVLH RGbGRb RGbGRbZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\P DQDVWÚSQLHEÚG]LHSRZWDU]DïWHQF\NO7DNZLÚF
Czas Rysunek 34.5. =PLDQDV\JQDïXJHQHURZDQHJRSU]H] ZROQLHMV]\XNïDG]HJDURZ\]DWU]\PXMHGUXJLXNïDG]HJDURZ\ REV]DUWHQ]DFLHPQLRQRQDZ\NUHVLHNRORUHPQLHELHVNLP MHĝHOLGUXJLXNïDG]HJDURZ\EÚG]LHG]LDïDïV]\EFLHMWRMHJR ]DWU]\PDQLHPRĝHQDVWÈSLÊZV]HUV]\P]DNUHVLH]PLDQ V\JQDïX
:JöUQHMF]ÚĂFLNRORUHPFLHPQRQLHELHVNLP]D]QDF]RQRREV]DUZNWöU\PPRĝHVNRñF]\ÊVLÚJHQHURZDQLHZ\VRNLHJRV\JQDïXSU]H]ZROQ\XNïDG ]HJDURZ\ NRORUğROHWRZ\ 'UXJLXNïDG]HJDURZ\ NRORUSRPDUDñF]RZ\ QLHG]LDïD]E\WV]\ENRDZLÚF EÚG]LH]DZV]H]DWU]\P\ZDQ\SRZ\JHQHURZDQLX WHMVDPHMOLF]E\LPSXOVöZ ]DUöZQRRZ\VRNLP MDNLQLVNLPVWDQLH :GROQHMF]ÚĂFLU\VXQNXSU]HGVWDZLRQRV\WXDFMÚ ZNWöUHMGUXJLXNïDG]HJDURZ\G]LDïD]QDF]QLHV]\EFLHM:]ZLÈ]NX]W\PPRĝHRQ]RVWDÊ]DWU]\PDQ\ ZGZöFKUöĝQ\FKSXQNWDFK SRGF]DVJG\JHQHURZDQ\MHVWV\JQDïQLVNLOXEZ\VRNL -HĝHOL ]DVWRVXMHV] NRQGHQVDWRU R SRMHPQRĂFL bP)]PXV]DMÈFMHGHQ]XNïDGöZ]HJDURZ\FK GRSUDF\]F]ÚVWRWOLZRĂFLÈbb+]WRPRJÚVLÚ ]DïRĝ\ÊĝHXNïDGWHQEÚG]LH]DWU]\P\ZDQ\NDĝGRUD]RZRZLQQ\PPLHMVFXDSU]\QDMPQLHMEÚG]LHV] PöJïRGQLHĂÊWDNLHZUDĝHQLH
Układ zegarowy sterujący pracą innego układu zegarowego
295
&]\XGDïRQDPVLÚUR]ZLÈ]DÊZFDïRĂFLSUREOHP DXWRPDW\F]QHJRORVRZDQLDOLF]EZJUDFKWDNDE\ LFKSU]HELHJZ\GDZDïVLÚQLHSU]HZLG\ZDOQ\" %\ÊPRĝHWDN $OHQDMSLHUZFKFLDïE\PEDUG]LHM]JïÚELÊ]DJDGQLHQLD ]ZLÈ]DQH]WHUPLVWRUDPL
Podstawowe wiadomości dotyczące termistorów 5H]\VWDQFMDWHUPLVWRUöZ]PLHQLDVLÚZ]DOHĝQRĂFL RGWHPSHUDWXU\7HUPLVWRUW\SX17&REQLĝDVZRMÈUH]\VWDQFMÚZUD]]HZ]URVWHPWHPSHUDWXU\3RVLDGDRQ OLQLRZÈFKDUDNWHU\VW\NÚZGRĂÊV]HURNLP]DNUHVLH WHPSHUDWXU ]Z\NOHRGRNRïRŘGRbVWRSQL &HOVMXV]D 5H]\VWDQFMDWHUPLVWRUöZW\SX37&Z]UDVWDGRĂÊJZDïWRZQLHQDVNXWHNZ]URVWXWHPSHUDWXU\ 7HUPLVWRU\ W\SX 17& QD]\ZD VLÚ WHUPLVWRUDPL RXMHPQ\PZVSöïF]\QQLNXWHPSHUDWXURZ\PDWHUPLVWRU\W\SX37&QD]\ZDVLÚWHUPLVWRUDPLRGRGDWQLPZVSöïF]\QQLNXWHPSHUDWXURZ\P7HUPLVWRU\ W\SX37&VÈF]ÚVWRVWRVRZDQHZUROLVXEVW\WXWXEH]SLHF]QLNDĽPDMÈ]D]DGDQLH]DEORNRZDÊSU]HSï\Z SUÈGX]DVLODMÈFHJRJG\MHJRQDWÚĝHQLHSU]HNURF]\ PDNV\PDOQÈZDUWRĂÊ :W\PHNVSHU\PHQFLHEÚG]LHP\NRU]\VWDOL]WHUPLVWRUöZW\SX17& 7HUPLVWRU\VÈWDQLH:LHOH]QLFKNRV]WXMHPQLHMQLĝ b]ï,VWQLHMHZLHOHUöĝQ\FKWHUPLVWRUöZUöĝQLÈF\FK VLÚUH]\VWDQFMÈQRPLQDOQÈNWöUDMHVW]Z\NOHPLHU]RQDZWHPSHUDWXU]HbVWRSQL&HOVMXV]D $E\ VSUDZG]LÊ G]LDïDQLH WHUPLVWRUD XVWDZ VZöM PLHUQLNZWU\ESRPLDUXUH]\VWDQFML N: LGRWNQLM SUöEQLNDPLGRZ\SURZDG]HñNRPSRQHQWX1LHGRW\NDMLFKUÚNDPL:WHQVSRVöESU]HND]DïE\ĂWHUPLVWRURZLFLHSïRDOHWDNĝHZSï\QÈïQDZ\QLNSRPLDUX UH]\VWDQFMÈVNöU\8ïöĝQöĝNLWHUPLVWRUDQDWZDUGHM SRZLHU]FKQL L]RODWRUD L SU]\FLĂQLM MH SUöEQLNDPL 3RF]HNDMDĝZDUWRĂÊZVND]\ZDQDSU]H]PLHUQLN XVWDELOL]XMHVLÚ
296
7HUD]]EOLĝGUXJÈGïRñGRWHUPLVWRUD1LHGRW\NDM JRĽPöJïE\ĂSRUXV]\ÊWHUPLVWRUHPLRGïÈF]\Ê MHJRVW\NLRGSUöEQLNöZPLHUQLND5H]\VWDQFMDWHUPLVWRUDSRZLQQDVWRSQLRZRVLÚ]PLHQLDÊĽNRPSRQHQWMHVWQDJU]HZDQ\FLHSïHP]GïRQL0DïHWHUPLVWRU\EÚGÈUHDJRZDï\V]\EFLHMQD]PLDQÚWHPSHUDWXU\ RWRF]HQLDQLĝGXĝHWHUPLVWRU\6ÈRQHOĝHMV]HDZLÚF ïDWZLHMVLÚRJU]HZDMÈOXEVFKïDG]DMÈ
Jeszcze bardziej losowa praca termistora 1DWHPSHUDWXUÚREZRGXZSï\ZDZLHOHF]\QQLNöZ -HGQ\P]QLFKMHVWFLHSïRJHQHURZDQHSU]H]VDPH NRPSRQHQW\7HUPLVWRUPRĝQDXPLHĂFLÊZĂURGNX REXGRZ\REZRGX$E\EDUG]LHMUHDJRZDïQD]PLDQ\WHPSHUDWXU\PRĝQDSU]\F]HSLÊJRGRUH]\VWRUD b:]QDMGXMÈFHJRVLÚSRPLÚG]\ELHJXQDPL]DVLODF]D5H]\VWRUWDNLPDPRFRNRïRbP:SU]\ ]DVLODQLXSUÈGHPRQDSLÚFLXb90RĝHRQSUDFRZDÊ QDZHW]PRFÈbP:DOHQDZHWPRFbP: Z\VWDUF]\GRZ\JHQHURZDQLDSHZQHMLORĂFLFLHSïD2F]\ZLĂFLHQLHMHVWWRQDMOHSV]HUR]ZLÈ]DQLH ZSU]\SDGNX]DVLODQLDXU]ÈG]HQLD]EDWHULL8ZDĝDM QDWRDE\QLHSRGZ\ĝV]DÊWHPSHUDWXU\WHUPLVWRUD SRRVLÈJQLÚFLXSU]H]QLHJRNRñFD]DNUHVXSUDF\ WHUPLVWRUQLHEÚG]LHZWHG\RGSRZLDGDïQDGDOV]H ]ZLÚNV]DQLHWHPSHUDWXU\ :SUDNW\FHX]\VNDQLHDĝ WDNZ\VRNLHMWHPSHUDWXU\MHVWPDïRSUDZGRSRGREQH ,QQ\PUR]ZLÈ]DQLHPMHVWPRQWDĝWHUPLVWRUDQDW\OQHMĂFLDQFHREXGRZ\WDNDE\UHDJRZDïQD]PLDQ\WHPSHUDWXU\RWRF]HQLD,WDNFK\EDQDMOHSV]\P UR]ZLÈ]DQLHPMHVWSRïÈF]HQLH]HVREÈV]HUHJRZR GZöFKWHUPLVWRUöZL]DPRQWRZDQLHMHGQHJR]QLFK ZHZQÈWU]REXGRZ\DGUXJLHJRQD]HZQÈWU] -HĝHOL7ZRLP]GDQLHPXNïDGG]LDïDZGDOV]\PFLÈJX ZVSRVöE]E\WPDïRORVRZ\WRE\ÊPRĝHSRWU]HEXMHV]F]HJRĂEDUG]LHMHJ]RW\F]QHJR
Eksperyment 34. Czujniki warunków środowiskowych
Czujnik wilgotności :LOJRWQRĂÊZSRNRMX]PLHQLDVLÚ]Z\NOHEDUG]R ZROQRRLOHQLH]QDMGXMHVLÚRQZEH]SRĂUHGQLP VÈVLHG]WZLHïD]LHQNLOXENXFKQL$OHQDZHWQLHZLHONLH ]PLDQ\ZLOJRWQRĂFLPRĝQD]DVWRVRZDÊGRNRQWUROL SUDF\XNïDGX]HJDURZHJRVWHUXMÈFHJRXU]ÈG]HQLHP &]XMQLNZLOJRWQRĂFL+6bğUP\+XPLUHONRV]WXMH RNRïRb]ï3RVLDGDRQW\ONRGZD]ïÈF]D=PLDQD ZLOJRWQRĂFLRWRF]HQLDF]XMQLNDSRZRGXMH]PLDQÚ SRMHPQRĂFLSRPLÚG]\QLPL 7DNSRMHPQRĂFL7RFRĂQRZHJR-DNPRĝHP\]DVWRVRZDÊWDNLHUR]ZLÈ]DQLHGRVWHURZDQLDSUDFÈ XNïDGX]HJDURZHJR" 7REDUG]RïDWZH:\VWDUF]\]DVWÈSLÊNRQGHQVDWRU SRGïÈF]RQ\GRSLHUZV]HJRXNïDGX]HJDURZHJRZLGRF]QHJRQDU\VXQNXF]XMQLNLHPZLOJRWQRĂFL 1RWDNDWDORJRZDWHJRNRPSRQHQWXLQIRUPXMHĝHSRMHPQRĂÊF]XMQLND]PLHQLDVLÚRGbS)GRbS) 6ÈWREDUG]RPDïHZDUWRĂFLZLÚFEÚG]LHV]PXVLDï ]DVWRVRZDÊZXNïDG]LH]HJDURZ\PUH]\VWRUFKDUDNWHU\]XMÈF\VLÚEDUG]RPDï\PRSRUHPHOHNWU\F]Q\P
Sterowanie za pomocą wilgotności &]XMQLNZLOJRWQRĂFLPRĝHE\Ê]DVWRVRZDQ\GRZïÈF]DQLDLZ\ïÈF]DQLDQDZLOĝDF]DSRZLHWU]D.VLÈĝNL SDSLHU\VWDUHNDVHW\PDJQHWRIRQRZHLOXG]NLH]DWRNLSUHIHUXMÈDE\ZLOJRWQRĂÊSRZLHWU]DRVF\ORZDïD ZSHZQ\FKJUDQLFDFK -HGQ\P]HVSRVREöZZMDNLPRĝHP\WRRVLÈJQÈÊ MHVW]DVWRVRZDQLH]PLHQQHMSRMHPQRĂFLGRVWHURZDQLD SUÚGNRĂFLÈ V]\ENLHJR DVWDELOQHJR XNïDGX ]HJDURZHJR'UXJL]XNïDGöZ]HJDURZ\FKE\ïE\DNW\ZRZDQ\W\ONRQDEDUG]RNUöWNLF]DV:\MĂFLHDVWDELOQHJRXNïDGX]HJDURZHJRQDOHĝDïRE\SRGïÈF]\ÊGR F]WHURELWRZHJROLF]QLNDELQDUQHJRNWöU\VWHURZDïE\ SUDFÈF]WHURELWRZHJRPXOWLSOHNVHUD-HJRbZ\MĂÊ E\ïRE\SRGïÈF]RQ\FKGRVLHFLG]LHOQLNöZQDSLÚFLD 1DSLÚFLHZ\EUDQHSU]H]PXOWLSOHNVHUVWDZDïRE\VLÚ ]PLHQQ\PQDSLÚFLHPSRGDZDQ\PGRNRPSDUDWRUD
Przyspieszeniomierz
1DSLÚFLHRGQLHVLHQLDNRPSDUDWRUDE\ïRE\UHJXORZDQH]DSRPRFÈSRWHQFMRPHWUX SRWHQFMRPHWUWHQVïXĝ\ïE\GRRNUHĂODQLDĝÈGDQHMZLOJRWQRĂFLSRZLHWU]D 6\JQDï Z\MĂFLRZ\ NRPSDUDWRUD VWHURZDïE\ SUDFÈ SU]HNDěQLND VWDW\F]QHJR ZïÈF]DMÈFHJR L Z\ïÈF]DMÈFHJRQDZLOĝDF]SRZLHWU]D &]\WRQLHMHVW]E\WVNRPSOLNRZDQH":\GDMHPLVLÚ ĝHDE\Z\NRQDÊSRSUDZQLHG]LDïDMÈFÈZHUVMÚWHJR SURMHNWXWU]HEDE\SRĂZLÚFLÊFDï\G]LHñ0RĝHOHSV]\PUR]ZLÈ]DQLHPE\ïE\]DNXSKXPLGRVWDWXNWöU\ G]LDïDSRGREQLHMDNWHUPRVWDW$PRĝHE\ïRE\WR]E\W ïDWZHLQXGQH&]\QLHOHSLHMMHVWSRGHQHUZRZDÊVLÚ SRGF]DVSUDF\DE\SöěQLHMGR]QDÊSRGHNVF\WRZDQLDZ\QLNDMÈFHJR]H]EXGRZDQLDF]HJRĂVDPRG]LHOQLH"&]\QLHOXELV]WHJRVSRMU]HQLD]QDMRP\FK JG\G]LZLÈVLÚĝHF]HUSLHV]SU]\MHPQRĂÊ]EXGRZ\ QLHW\SRZ\FKJDGĝHWöZ" *G\E\PPLDïZ\VWDUF]DMÈFRGXĝRF]DVXWR]SHZQRĂFLÈZRODïE\PPLHV]DQLQÚQHUZöZSRGHNVF\WRZDQLDLSU]\MHPQRĂFL7HUD]PXV]Ú]DMÈÊVLÚLQQ\P F]XMQLNLHP
Przyspieszeniomierz 2SU]\VSLHV]HQLRPLHU]DFKSLVDïHPMXĝQDïDPDFK PDJD]\QXķ0DNHĵ.RPSRQHQW\WHVWDMÈVLÚFRUD] WDñV]H5HDJXMÈRQHQDVLïÚZNDĝGHMSïDV]F]\ěQLH DZLÚFPLHU]ÈFVLïÚFLÈĝHQLDPRJÈRNUHĂOLÊNLHUXQHN ZNWöU\PVÈ]ZUöFRQH:SU]\SDGNXXU]ÈG]HñNWöUHPRĝQDZ]LÈÊZUÚFHSU]\VSLHV]HQLRPLHU]EÚG]LH ]PLHQLDïUH]\VWDQFMÚQDVZRLFK]ïÈF]DFKZ\MĂFLRZ\FKJG\Xĝ\WNRZQLNEÚG]LHSRUXV]DïREXGRZÈ XU]ÈG]HQLDOXEMÈSU]HFK\ODï.RPSRQHQWWHQPRĝQD ZLÚF]DVWRVRZDÊGRJHQHURZDQLDORVRZ\FKZDUWRĂFLUH]\VWDQFML =Z\NOHSU]\VSLHV]HQLRPLHU]HVÈPDï\PLNRPSRQHQWDPLSU]H]QDF]RQ\PLGRPRQWDĝXSRZLHU]FKQLRZHJRDOHVÈRQHUöZQLHĝGRVWÚSQHZIRUPLH NRPSRQHQWX]DLQVWDORZDQHJRQDSï\WFHNWöUÈPRĝQDEDUG]RïDWZR]DVWRVRZDÊZSURMHNFLH ]REDF] U\VXQHN
297
Rysunek 34.6. 3U]\VSLHV]HQLRPLHU]SU]H]QDF]RQ\GRPRQWDĝX SRZLHU]FKQLRZHJR]DLQVWDORZDQ\QDSï\WFHGUXNRZDQHM XNïDGX SU]\VSLHV]HQLRPLHU]PLHU]\ZV]\VWNLHVLï\MDNLHQD QLHJRZSï\ZDMÈZW\PUöZQLHĝVLïÚJUDZLWDFML Z]ZLÈ]NX ]W\PJHQHURZDQ\SU]H]QLHJRV\JQDï]DOHĝ\RGWHJRZMDNL VSRVöEMHVWRQXïRĝRQ\ZSU]HVWU]HQL V\JQDïZ\MĂFLRZ\ MHVW]DPLHQLDQ\SRSURVWXQD]PLDQ\UH]\VWDQFMLSRPLÚG]\ SLQDPLSï\WNL NRPSRQHQWZLGRF]Q\QDIRWRJUDğLPDZ\PLDU\ bFPŚbFP
Czujnik dotykowy 7RMHVWFK\EDQDMEDUG]LHMRELHFXMÈF\F]XMQLN6NïDGD VLÚRQ]NLONXJLÚWNLFKZDUVWZSODVWLNXSRPLÚG]\ NWöU\PL]RVWDïXPLHV]F]RQ\UH]\VWRUVWDZLDMÈF\RSöU ]DOHĝQ\RGWHJRMDNLQDFLVNMHVWQDQLHJRSRïRĝRQ\ .RPSRQHQWWHQSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX1LH ZLHPGRNïDGQLHMDNRQG]LDïDDOHZ\GDMHPLVLÚ ĝHPRĝQDQDQLPSROHJDÊ&]XMQLNGRW\NRZ\FKDUDNWHU\]XMHVLÚV]HURNLP]DNUHVHPJHQHURZDQ\FK UH]\VWDQFML*G\QLHMHVWRQGRW\NDQ\UH]\VWDQFMD MHVWEOLVNDQLHVNRñF]RQRĂFL*G\JRPRFQRSU]\FLĂQLHV]UH]\VWDQFMDVSDGDGRSR]LRPXRNRïRbN:
Rysunek 34.7. &]XMQLNGRW\NRZ\]PLHQLDMÈF\VZRMÈ UH]\VWDQFMÚSRSU]\FLĂQLÚFLXJRNRQLXV]NLHPSDOFD
&]XMQLNLHPGRW\NRZ\PPRĝQD]DVWÈSLÊSU]\FLVN StartXUXFKDPLDMÈF\XNïDG]HJDURZ\,QQ\PLVïRZ\ NRPSRQHQWWHQPRĝHSHïQLÊMHGQRF]HĂQLHGZLHIXQNFMH QRZRF]HVQHJRZïÈF]QLNDLJHQHUDWRUDF]\QQLND ORVRZHJR6]HURNL]DNUHVJHQHURZDQ\FKSU]H]QLHJR UH]\VWDQFMLSRZLQLHQSR]ZROLÊQDX]\VNDQLHUöZQLH V]HURNLHJR]DNUHVXZDUWRĂFLORVRZ\FK 0XV]ÚSU]\]QDÊĝHVSHNXOXMÚQDWHQWHPDW1LHPDP F]DVXĝHE\SU]HSURZDG]LÊW\VLÈFF\NOLWHVWXMÈF\FK SUDFÚWHJRNRPSRQHQWX1DZHWJG\E\PG\VSRQRZDï F]DVHPWRLWDNPöJïE\PGRW\NDÊF]XMQLNDZWDNL VSRVöEĝHRWU]\P\ZDïE\PUöĝQHZ\QLNLDJG]LHĂ QDĂZLHFLHPöJïE\]QDOHěÊVLÚNWRĂNWRGRW\NDïE\ F]XMQLNDWDNMHGQRVWDMQLHĝHJHQHURZDïE\EDUG]R ]EOLĝRQHZDUWRĂFLUH]\VWDQFMLDZLÚFJHQHURZDQH ZDUWRĂFLZFDOHQLHE\ï\E\ORVRZH 0RĝHV]RGQLHĂÊZUDĝHQLHĝHQLHZLHU]ÚZSUDNW\F]QH]DVWRVRZDQLHW\FKNRPSRQHQWöZ&LÈJOH]DGDMÚ S\WDQLDķDFRMHĝHOLWRĵLķDFRMHĝHOLWDPWRĵ 3U]\]QDMÚĝHMHVWHPRVREÈGRĂÊVFHSW\F]QÈDOH SUDZG]LZ\PSUREOHPHPMHVWWRĝHZÈWSOLZRĂFLWH PDMÈVZRMHempiryczne podstawy
298
Eksperyment 34. Czujniki warunków środowiskowych
Kwestie empiryczne 3U]\PLRWQLNLHPķHPSLU\F]Q\ĵPRĝHP\RNUHĂOLÊFRĂ FRMHVWSRSDUWHGRĂZLDGF]HQLDPLLREVHUZDFMDPL &RMHVWZW\P]ïHJR"=SHZQRĂFLÈMHVWWROHSV]H SRGHMĂFLHRG]Z\NïHJRVLHG]HQLDLP\ĂOHQLDRW\P FRPRĝHVLÚVWDÊ 7R SUDZGD 'RĂZLDGF]HQLH F]HJRĂ MHVW R ZLHOH EDUG]LHMZDUWRĂFLRZHRGSU]HZLG\ZDQLDVNXWNöZ WHJRF]HJRĂ WDNQDSUDZGÚWRZïDĂQLHRW\PMHVW WDNVLÈĝND :ZLÚNV]RĂFLEDGDñQDXNRZ\FKZQLRVNLSRWZLHUG]DVLÚ]DSRPRFÈHNVSHU\PHQWöZ-HVW MHV]F]HMHGQDU]HF]]ZLÈ]DQD]EDGDQLDPLQDXNRZ\PLĽRSLHUDMÈVLÚRQH]Z\NOHQDSHZQ\FKWHRUHW\F]Q\FKSRGVWDZDFK 1D SU]\NïDG DVWURQRPRZLH GRNïDGQLH RNUHĂODMÈF PLHMVFH SR]RUQH 0HUNXUHJR JG\ ]RVWDï RQ SU]\VïRQLÚW\ SU]H] MHGQÈ VWURQÚ 6ïRñFD D QDVWÚSQLH RGVïRQLÚW\ SU]H] GUXJÈ QLH URELOL WHJR ER LP VLÚ QXG]LïRDOERGODWHJRĝHFKFLHOLVSUDZG]LÊG]LDïDQLH GRVWÚSQHJRVSU]ÚWX7HRULDZ]JOÚGQRĂFL(LQVWHLQD SU]HZLG]LDïD ĝH SROH JUDZLWDF\MQH 6ïRñFD EÚG]LH ]DJLQDÊĂZLDWïRRGELMDQHRGSRZLHU]FKQL0HUNXUHJR 1DXNRZF\SU]HSURZDG]LOLRSLVDQÈZF]HĂQLHMREVHUZDFMÚSRQLHZDĝFKFLHOLVSUDZG]LÊF]\(LQVWHLQPLDï UDFMÚ2ND]DïRVLÚĝHMHJRWHRULDE\ïDSUDZG]LZD -HĝHOLQLHSRVLDGDV]SRGVWDZWHRUHW\F]Q\FKLFKFHV] DE\Z\NRQDQHG]LVLDMSU]H]&LHELHGRĂZLDGF]HQLH GDïRWDNLVDPHIHNWMXWURWRQLHPDV]QDWRĝDGQ\FK JZDUDQFMLĽ]ZïDV]F]DJG\LVWQLHMHZLHOHF]\QQLNöZNWöU\FKQLHPRĝHV]NRQWURORZDÊDNWöUHPRJÈ PLHÊZSï\ZQDGRĂZLDGF]HQLH7HJRW\SXF]\QQLNLHPMHVWSU]\FLVNDQLHF]XMQLNDZUöĝQ\VSRVöE SU]H]UöĝQHRVRE\ 0RĝHV] PLHÊ ZUDĝHQLH ĝH WHUPLVWRU OXE F]XMQLN ZLOJRWQRĂFL OXE SU]\VSLHV]HQLRPLHU] OXE F]XMQLN GRW\NRZ\ SRZLQLHQ G]LDïDÊ LGHQW\F]QLH QD VNXWHN REVïXJLXU]ÈG]HQLDSU]H]UöĝQHRVRE\DZ\JHQHURZDQHOLF]E\ORVRZHSRZLQQ\E\ÊUöZQRUR]ïRĝRQH ZRNUHĂORQ\P]DNUHVLH$OHZSUDNW\FHQLHPRĝHV] E\ÊWHJRSHZLHQ*G\E\NWRĂ&LÚRWR]DS\WDïWR MHG\QÈSRSUDZQÈRGSRZLHG]LÈE\ïRE\ Kwestie empiryczne
ľ 6\JQDïZ\JHQHURZDQ\G]LVLDMPRĝHVLÚZ\GDZDÊORVRZ\LQLHZLG]LV]SRZRGXGODNWöUHJR MXWURPRJïRE\E\ÊLQDF]HM $FRJG\E\PSRZLHG]LDï&LĝHLVWQLHMÈNRPSRQHQW\ NWöUHSRSRïÈF]HQLX]HVREÈSR]ZROÈ&LQDZ\JHQHURZDQLHQLHSU]HZLG\ZDOQHJRFLÈJXOLF]EEH]SRWU]HE\NRU]\VWDQLD]F]\QQLNöZ]HZQÚWU]Q\FK"&RE\ E\ïRJG\E\FRG]LHQQLHJHQHURZDQ\E\ïWHQVDPFLÈJ OLF]EDMHJRORVRZRĂÊPRJïDE\]RVWDÊSRWZLHUG]RQD GRZRGHPPDWHPDW\F]Q\P"&RJG\E\JHQHURZDQ\ FLÈJE\ïQDW\OHGïXJLĝHOXG]NLXP\VïQLHGRVWU]HĝHPLHMVFDZNWöU\PEÚG]LHRQSRZWDU]DQ\"&R JG\E\QLNWQLHSRWUDğïSU]HZLG]LHÊWHJRMDNDEÚG]LH NROHMQDZ\JHQHURZDQDOLF]ED" 7REU]PLMDNRSLVLGHDOQHJRJHQHUDWRUDOLF]ESVHXGRORVRZ\FK RF]\ZLĂFLHJHQHURZDQLHVHNZHQFML PXVL]DZV]HUR]SRF]\QDÊVLÚRGLQQHJRPLHMVFD 5öZQRF]HĂQLHWDNLRSLVREZRGXZ\GDMHVLÚEDUG]R ]ïRĝRQ\0RĝHV]VLÚ]DVWDQDZLDÊF]\WHJRW\SXREZöGMHVW&LSRWU]HEQ\ 2SLVDQ\REZöGZFDOHQLHMHVWZ\VRFHVNRPSOLNRZDQ\$WRF]\MHVWRQ&LSRWU]HEQ\F]\QLH]DOHĝ\ RGSURMHNWXQDGMDNLPSUDFXMHV]
Jak losowa jest przypadkowość? :SU]\SDGNXW\SRZHMJU\HOHNWURQLF]QHMEÚG]LHP\ SRWU]HERZDOLSRSURVWXF]HJRĂFREÚG]LHZ\GDZDïR VLÚORVRZH-HĝHOLJHQHUXMHP\ORVRZROLF]E\]]DNUHVXRGbGRDOLF]EDbSRMDZLDVLÚZFLÈJX Z\JHQHURZDQ\PSRGF]DVVHWHNUR]JU\ZHNQLHFR F]ÚĂFLHMRGLQQ\FKOLF]EWRSUDZGRSRGREQLHQLH PDP\F]\PVLÚSU]HMPRZDÊ :JU]HHot SlotJUDF]NWöU\ZïÈF]DVLÚGRJU\MDNR GUXJLPDRZLÚNV]HSUDZGRSRGRELHñVWZRQD Z\JUDQÈRGSLHUZV]HJRJUDF]D=DïöĝP\ĝHSUDZGRSRGRELHñVWZR Z\EUDQLD SU]H] JHQHUDWRU OLF]E ORVRZ\FKRWZRUXQXPHUbMHVWQDSU]\NïDGR ZLÚNV]HRGSUDZGRSRGRELHñVWZDZ\EUDQLDNWöUHJRĂ ]SR]RVWDï\FKRWZRUöZ-DNZLG]LV]WRZFDOHQLHPD ZLÚNV]HJRZSï\ZXQDSU]HELHJJU\
299
$OHZQLHNWöU\FKHNVSHU\PHQWDFKEÚG]LHP\Z\PDJDÊWHJRDE\OLF]E\ORVRZHFKDUDNWHU\]RZDï\VLÚ UöZQ\PUR]NïDGHP-HĝHOLSU]H]GïXĝV]\F]DVJHQHUXMHP\ORVRZ\FLÈJ]HULMHG\QHNWRPXVLP\E\Ê SHZQLWHJRĝHFLÈJVNïDGDVLÚZ]]HULZ ]MHG\QHN1LHPRĝHP\NRU]\VWDÊ]FLÈJXVNïDGDMÈFHJRVLÚQSZ]]HULZ ]MHG\QHN 0RĝH&LVLÚZ\GDZDÊĝHQLHSRWU]HEXMHV]WDNLHMGRNïDGQRĂFL$OHSU]\SRPQLMVRELHWHVWWHOHSDWLLZHNVSHU\PHQFLH=DïöĝP\ĝH]DPLDVWHNVSHU\PHQWX Z NWöU\P PXV]È EUDÊ XG]LDï GZLH RVRE\ ]URELP\HNVSHU\PHQWZNWöU\PPRĝHEUDÊXG]LDïMHGQDRVRED
:NDĝG\PEDGDQLXQDG]MDZLVNDPLSDUDQRUPDOQ\PL QDZHWPDïHRGFK\OHQLHRGPHGLDQ\PRĝHE\ÊF]\PĂ ]QDF]ÈF\PDZSï\ZDÊZïDĂQLHQDWRPRĝHIDNWĝH MHGQD]F\IUE\ïDJHQHURZDQDF]ÚĂFLHMRGLQQ\FK &]\PRJOLE\ĂP\]EXGRZDÊXU]ÈG]HQLHGRWHVWRZDQLDWHOHSDWLLSU]H]QDF]RQHW\ONRGODMHGQHJRXĝ\WNRZQLNDWDNDE\Z\JHQHURZDQ\SU]H]QLHZ\QLNPRĝQD E\ïRX]QDÊ]DSUDZG]LZ\"8ZDĝDPĝHZFDOHQLH E\ïRE\WRWUXGQHLFKFÚ]EXGRZDÊWDNLHXU]ÈG]HQLH 'R]DGDQLDSRGHMGÚZGZöFKID]DFK:SLHUZV]HM ]DMPÚVLÚEXGRZÈLGHDOQHJRJHQHUDWRUDOLF]ESVHXGRORVRZ\FKDZGUXJLHM]DVWRVXMÚJRZHZVSRPQLDQ\PWHĂFLH
8F]HVWQLNHNVSHU\PHQWXPXVLXĝ\ÊVZRLFKXPLHMÚWQRĂFLSRVWU]HJDQLDSR]D]P\VïRZHJR RLOHFRĂ WDNLHJRLVWQLHMH ZFHOXRGJDGQLÚFLDF]\GLRGD/(' MHVWZïÈF]RQDF]\Z\ïÈF]RQD2EZöGVWHUXMÈF\GLRGÈ/('EÚG]LHMÈZïÈF]DïLZ\ïÈF]DïZVSRVöENWöU\ EÚG]LHZ\GDZDïVLÚORVRZ\DOHSRGF]DVbSUöE PXVLP\E\ÊSHZQLĝHGLRGD/('E\ïDZïÈF]RQD bUD]\LZ\ïÈF]RQDUöZQLHĝbUD]\:SU]HFLZQ\PZ\SDGNXQLHEÚG]LHP\SHZQLMDNQDOHĝ\ ]LQWHUSUHWRZDÊIDNWĝHNWRĂSRSUDZQLHRNUHĂOLïVWDQ SUDF\GLRG\ZSRQDGSRïRZLHSUöE
300
Eksperyment 34. Czujniki warunków środowiskowych
Eksperyment 35. Rejestr przesuwający z liniowym sprzężeniem zwrotnym =DïöĝP\ĝHPDP\F]DUQHSXGHïNRZNWöU\P]QDMGXMHVLÚMDNLĂREZöGJHQHUXMÈF\FLÈJOLF]E1DJHQHURZDQHOLF]E\QLHZSï\ZDMÈĝDGQH]PLHQQHĂURGRZLVNRZH-DNPRĝHP\RNUHĂOLÊWRĝHJHQHURZDQH OLF]E\VÈORVRZH"0\ĂOÚĝHPXV]ÈE\ÊVSHïQLRQH GZDZDUXQNL ľ &LÈJSRZLQLHQE\ÊķZ]JOÚGQLHĵZROQ\RGSRZWöU]Hñ3LV]ÚķZ]JOÚGQLHĵSRQLHZDĝNDĝG\JHQHUDWRUOLF]ESVHXGRORVRZ\FKRGWZDU]D VNRñF]RQÈVHNZHQFMÚNWöUDEÚG]LHSRZWDU]DQDRLOHXNïDGEÚG]LHSUDFRZDïZ\VWDUF]DMÈFR GïXJR1DV]\PFHOHPMHVWX]\VNDQLHVHNZHQFMLNWöUDMHVWQDW\OHGïXJDDOERQDW\OHVNRPSOLNRZDQDĝH]DXZDĝHQLHMHMSRZWDU]DQLDVLÚ SU]HNUDF]DPRĝOLZRĂFLOXG]NLHJRXP\VïX ]DNïDGDPĝHJHQHUXMHP\OLF]E\QDWDNÈVNDOÚĝHQLHPXVLP\EUDÊSRGXZDJÚ]MDZLVN NZDQWRZ\FK ľ -HĝHOLPRĝHP\RNUHĂOLÊ]DNUHVOLF]ENWöU\FK Z\ORVRZDQLHMHVWUöZQLHSUDZGRSRGREQHWR OLF]E\WHSRZLQQ\E\ÊUöZQRPLHUQLHUR]ïRĝRQH ZJHQHURZDQ\PFLÈJX3UDZGRSRGRELHñVWZD Z\ORVRZDQLDOLF]ESRZLQQ\E\ÊUöZQHĝDGQD ]OLF]EQLHPRĝH]RVWDÊSRPLQLÚWD
35
Zapoznajemy się z rejestrem przesuwającym z liniowym sprzężeniem zwrotnym =DF]QLMRGSURVWHJRREZRGXWHVWRZHJRNWöUHJR VFKHPDWSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX2EZöG WHQMHVWSRGREQ\GRREZRGXNWöU\PWHVWRZDOLĂP\ G]LDïDQLHUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR ]REDF]U\VXQHN 7\PUD]HPQLHSRPLQLÚWR]ïÈF]DZHMĂFLD GDQ\FKĽREZöGPDJHQHURZDÊLSU]HWZDU]DÊGDQH VDPRG]LHOQLH :\MĂFLDNRPöUHNSDPLÚFLR]QDF]RQ\FKOLWHUDPL() GLHQLH]RVWDï\GRQLF]HJRSRGïÈF]RQHSRQLHZDĝ G]LDïDQLHREZRGXïDWZLHMEÚG]LH]UR]XPLHÊNRU]\VWDMÈFW\ONRLZ\ïÈF]QLH]NRPöUHN$%CL'DWZLHM EÚG]LH&L]UR]XPLHÊG]LDïDQLHREZRGXMHĝHOLGLRG\ /(' R]QDF]RQHĝöïW\PLNöïNDPLZGROQ\POHZ\P URJXVFKHPDWX XïRĝ\V]]JRGQLH]PRMÈVXJHVWLÈ ZMHGQHMOLQLL2F]\ZLĂFLHLFK]ïÈF]DQLHPRJÈE\Ê SRGïÈF]RQHGRWHJRVDPHJRZLHUV]DVW\NöZSï\WNLSURWRW\SRZHMĽGLRG\/('EÚGÈDNW\ZRZDQH QLH]DOHĝQLH=HJQLMQöĝNLGLRG/('LXVWDZGLRG\ ZMHGQHMOLQLL
,VWQLHMHXNïDGNWöU\ZGXĝ\PVWRSQLXVSHïQLDWHGZD ]DïRĝHQLD-HVWWRUHMHVWUSU]HVXZDMÈF\]OLQLRZ\P VSU]ÚĝHQLHP]ZURWQ\P ]ZDQ\UöZQLHĝZVNUöFLH /)65 *HQHURZDQ\SU]H]QLHJRFLÈJPRĝHPLHÊ QLHPDOGRZROQÈGïXJRĂÊDOLF]E\]QDMGXMÈFHVLÚ ZZ\JHQHURZDQHMVHNZHQFMLVÈQLHPDOUöZQRUR]ïRĝRQH3R]EXGRZDQLXXNïDGX/)65Z\MDĂQLÚ&L MDNVSUDZLÊDE\RNUHĂOHQLDķQLHPDOĵE\ï\QDW\OH QLHLVWRWQHE\PRĝQDMHE\ïR]LJQRURZDÊ
301
5 V DC stabilizowane 100 μF 10 kΩ
0,033 μF
7555
100 kΩ 2,2 μF
0,01 μF
Wejście
74HC164
0,1 μF szeregowe
Zegar
74HC86 XOR
Rysunek 35.1. 1DMSURVWV]\REZöGSRND]XMÈF\G]LDïDQLH UHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR]OLQLRZ\PVSU]ÚĝHQLHP]ZURWQ\P
1D U\VXQNX SU]HGVWDZLRQR JRWRZ\ REZöG Z\NRQDQ\QDSï\WFHSURWRW\SRZHM
Rysunek 35.2. 7HVWRZDQLHUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR]OLQLRZ\P VSU]ÚĝHQLHP]ZURWQ\P
0HFKDQL]PPDQXDOQHJRZSURZDG]DQLDGDQ\FK]RVWDï]DVWÈSLRQ\SU]H]EUDPNÚ;25NWöUHMZHMĂFLD]RVWDï\SRGïÈF]RQHGRZ\MĂÊNRPöUHNSDPLÚFLR]QDF]RQ\FKOLWHUDPLCL':\MĂFLHEUDPNLORJLF]QHM ]RVWDïR]ZDUWH]ZHMĂFLHPV]HUHJRZ\PUHMHVWUX SU]HVXZDMÈFHJR3RïÈF]HQLHWR]RVWDïRQDVFKHPDFLHR]QDF]RQHOLQLÈIDORZDQÈVXJHUXMÈFÈ]DVWRVRZDQLHJLÚWNLHJRSU]HZRGXSRïÈF]HQLRZHJR]DNRñF]RQHJRREXVWURQQLHZW\NDPL 6\JQDï\JHQHURZDQHQDZ\MĂFLDFKCL'VÈNLHURZDQH]SRZURWHPGRXNïDGXMHJHQHUXMÈFHJR-HG\Q\P SUREOHPHPMHVWWRĝHSRSRGïÈF]HQLX]DVLODQLDNRPöUNLUHMHVWUXSU]HVXZQHJREÚGÈZ\SHïQLRQHQLVNLPLVWDQDPL%UDPND;25QDSRGVWDZLHGZöFKQLVNLFKV\JQDïöZZHMĂFLRZ\FKUöZQLHĝJHQHUXMHQLVNL
302
Eksperyment 35. Rejestr przesuwający z liniowym sprzężeniem zwrotnym
V\JQDï:]ZLÈ]NX]W\PVSU]ÚĝHQLHQLHZSï\QLHQD SUDFÚUHMHVWUXZWDNLPVWDQLH6\JQDïRQLVNLPVWDQLH EÚG]LHNUÈĝ\ÊDGLRG\/('SR]RVWDQÈQLH]DSDORQH &]ÚVWRSRGF]DVSRGïÈF]DQLD]DVLODQLDGRREZRGX SRZVWDMÈ]DNïöFHQLDZ\QLNDMÈFH]H]ZLÚNV]RQHJR SRERUXSUÈGXSU]H]QLHNWöUHNRPSRQHQW\=DNïöFHQLDWHPRJÈVSUDZLÊĝHSHZQHORVRZHZDUWRĂFL ]RVWDQÈ]DïDGRZDQHGRNRPöUHNSDPLÚFLUHMHVWUX SU]HVXZDMÈFHJR7DNLP]DNïöFHQLRPPDSU]HFLZG]LDïDÊNRQGHQVDWRUbP)DOHQLH]DZV]HEÚG]LH RQZVWDQLHMHFDïNRZLFLHZ\WïXPLÊ -HĝHOLSRGF]DVUR]UXFKXGRUHMHVWUX]RVWDQÈ]DïDGRZDQHMDNLHĂSU]\SDGNRZHZDUWRĂFLWRF]ÚĂÊGLRG /('EÚG]LHĂZLHFLÊ 1LH]DOHĝQLHRGWHJRF]\WDNVLÚVWDQLHF]\QLHFKFÚ ]DSHïQLÊSDPLÚÊUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJRVDP\PL Z\VRNLPLVWDQDPL$E\WR]URELÊQDOHĝ\RGïÈF]\ÊRG EUDPNL;25SU]HZöGïÈF]ÈF\MÈ]UHMHVWUHP3U]HZöGWHQQDOHĝ\]HZU]HÊ]GRGDWQLÈV]\QÈ]DVLODMÈFÈĽQDV]HUHJRZH]ïÈF]HGDQ\FKSRGDZDQ\EÚG]LH Z\VRNLV\JQDï:FLĂQLMF]WHURNURWQLHSU]\FLVNZFHOX ]DïDGRZDQLDZ\VRNLHJRVWDQXGRNRPöUHNSDPLÚFL R]QDF]RQ\FKOLWHUDPL$%CL' *G\ZV]\VWNLHF]WHU\GLRG\/('EÚGÈMXĝĂZLHFLÊ SRGïÈF]RGSLÚW\ZF]HĂQLHMSU]HZöGGRSLQXQXPHUF]LSX;257HUD]ZFLĂQLMSU]\FLVNbUD]\ 3RZLQLHQHĂ]REDF]\ÊVHNZHQFMÚSU]HGVWDZLRQÈQD U\VXQNX3RbNURNDFKVHNZHQFMD]DF]QLHVLÚ SRZWDU]DÊ-HĝHOL]PLHQLV]WU\ESUDF\XNïDGX]HJDURZHJR]PRQRVWDELOQHJRQDDVWDELOQ\WRVHNZHQFMD SRZLQQDSRZWDU]DÊVLÚVDPRF]\QQLH Rysunek 35.3. ']LDïDQLHF]WHURELWRZHJROLQLRZHJR UHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR
Zapoznajemy się z rejestrem przesuwającym z liniowym sprzężeniem zwrotnym
303
Podstawowe wiadomości na temat LFSR 3RGVXPRZXMÈFSU]HGVWDZLRQHZLDGRPRĂFL ľ -HĝHOLZSDPLÚFLUHMHVWUX]QDMGXMHVLÚOLF]ED ELQDUQDWRGLRG\/('QLHEÚGÈĂZLHFLÊ DZXNïDG]LH/)65EÚGÈNUÈĝ\ÊVDPH]HUD ľ -HĝHOLGLRG\/('Z\ĂZLHWODMÈMDNÈNROZLHNLQQÈ ZDUWRĂÊQLĝWRUHMHVWUSRZLQLHQVDPRF]\QQLHZ\ĂZLHWOLÊFDïÈVHNZHQFMÚ:\ĂZLHWORQH]RVWDQÈZV]\VWNLHOLF]E\RGbGR DOHQLH]RVWDQÈRQHZ\ĂZLHWORQHNROHMQR1LH]RVWDQLHSRPLQLÚWDĝDGQDOLF]ED SR]D ¿DGQD]OLF]EQLH]RVWDQLHZ\ĂZLHWORQDGZXNURWQLHGRSöNLVHNZHQFMDQLH ]RVWDQLHSRZWöU]RQD 6]NRSXïZW\PĝHVHNZHQFMDMHVWQDW\OHNUöWNDĝH OXG]NLHRNRLXP\VïGRĂÊV]\ENR]DXZDĝDMÈĝHMHVW RQDSRZWDU]DQD %\ÊPRĝHJG\E\ĂP\NRU]\VWDOL]HZV]\VWNLFKRĂPLX NRPöUHNSDPLÚFLUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJRL]ZLÚNV]\OLOLF]EÚGLRG/(']F]WHUHFKGRRĂPLXWRX]\VNDOLE\ĂP\GïXĝV]ÈLEDUG]LHMUöĝQRURGQÈVHNZHQFMÚ %U]PLWRSU]HNRQXMÈFRDOH]DQLPWRVSUDZG]LP\ FKFLDïE\PZ\WïXPDF]\Ê&LGRNïDGQLHFRVLÚG]LHMH
Przesuwanie rejestru widziane z bliska &]HUZRQHSRODQDU\VXQNXbV\PEROL]XMÈNRPöUNLSDPLÚFLUHMHVWUXSU]HVXZQHJR1DW\PU\VXQNX SU]HVXZDQLHEÚG]LHRGE\ZDÊVLÚ]HVWURQ\OHZHMGR SUDZHMF]HJRPRJïHĂVLÚGRP\ĂOLÊSRXPLHMVFRZLHQLXOLWHU$%CL':LQQ\FKNVLÈĝNDFKPRĝHV] VSRWNDÊVLÚ]Z\MDĂQLHQLHPWHJRVDPHJR]MDZLVND QDSU]\NïDG]LHZNWöU\PELW\EÚGÈSU]HVXZDQHRG VWURQ\OHZHMGRSUDZHMDOHQLHFKFÚWHJRURELÊSRQLHZDĝ]ïÈF]DZ\MĂFLRZHUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR V\PEROL]XMÈF\IU\ELQDUQH3U]HVXZDQLHELWöZ]H VWURQ\OHZHMGRSUDZHMMHVWEDUG]LHMLQWXLF\MQH
304
3U]\SRPQLM VRELH MDN G]LDïD UHMHVWU SU]HVXZQ\ 'DQHZHMĂFLRZHVÈSU]HFKRZ\ZDQHZEXIRU]HGR PRPHQWXZNWöU\PLPSXOV]HJDUDSU]HVXQLHGDQH ]JURPDG]RQHZSDPLÚFLWZRU]ÈFPLHMVFHGR]DSLVXQRZ\FKGDQ\FK6\JQDïZ\JHQHURZDQ\SU]H] EUDPNÚ;25QDSRGVWDZLHVWDQXZ\MĂÊR]QDF]RQ\FK OLWHUDPLCL'MHVWSRGDZDQ\GREXIRUXZHMĂFLRZHJR JG]LHRF]HNXMHQDNROHMQ\V\JQDï]HJDUD1DVWÚSQLH GRZHMĂFLDNLHURZDQ\MHVWV\JQDïEUDPNL;25Z\JHQHURZDQ\QDSRGVWDZLHQRZ\FKV\JQDïöZSRGDZDQ\FKQDZ\MĂFLDFKCL'-HVWRQNRSLRZDQ\ GREXIRUXLF]HNDQDNROHMQ\F\NO]HJDUD2SHUDFMH WHVÈSRZWDU]DQH -HĝHOLNROHMQ\PNRPöUNRPSDPLÚFLSU]\SLV]HP\ ELQDUQHLb RGVWURQ\OHZHMGRSUDZHM DGRGDWNRZRZSDPLÚFLUHMHVWUXQDSRF]ÈWNXMHJRSUDF\ ]DSLVDQD]RVWDQLHOLF]ED b ZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\P WRELW]QDMGXMÈF\VLÚQDSUDZHM VNUDMQHMSR]\FML]RVWDQLH]PLHQLRQ\QDSRQLHZDĝ EUDPND;25EÚG]LHRGELHUDÊGZDZ\VRNLHV\JQDï\ ZHMĂFLRZH:WHG\EUDPNDWDJHQHUXMHQLVNLV\JQDï Z\MĂFLRZ\=DWHPZGUXJLPF\NOXSUDF\ZSDPLÚFL UHMHVWUX SU]HVXZQHJR EÚG]LH ]DSLVDQD OLF]ED 1DU\VXQNXMDNRF]DUQHF\IU\QD ELDï\PSROXSRGDQRVXP\ZDUWRĂFLF\IUELQDUQ\FK ]DSLVDQHZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\P
Problem z zerami :ZLÚNV]RĂFLNVLÈĝHNVXJHUXMHVLÚĝHSUREOHPSROHJDMÈF\QDW\PĝHXNïDG/)65QLHGDMHĝDGQ\FK ZLGRF]Q\FKHIHNWöZVZRMHMSUDF\ SDPLÚÊUHMHVWUX MHVWZ\SHïQLRQD]HUDPL PRĝQDUR]ZLÈ]DÊïDGXMÈF GRQLHJRQDSRF]ÈWNXSUDF\LQQHZDUWRĂFL 0RĝQDWR]URELÊ]DSRPRFÈNRPSRQHQWöZNWöUH EÚGÈSU]H]FKZLOÚJHQHURZDï\V\JQDï]HJDUDVWHUXMÈFHJRSUDFÈUHMHVWUXLMHGQRF]HĂQLHSRGDZDï\ Z\VRNLHQDSLÚFLHQD]ïÈF]HZHMĂFLDGDQ\FK-HGQDN FKFLDïE\PXQLNQÈÊWDNLHJRUR]ZLÈ]DQLD
Eksperyment 35. Rejestr przesuwający z liniowym sprzężeniem zwrotnym
-HVWQDWRSURVWDUDGD=DVWÈSEUDPNÚ;25EUDPNÈ ;125%UDPNLWHJRW\SXVÈFRSUDZGDU]DGNRVWRVRZDQHDOHPRĝQDMHNXSLÊZUDPDFKVHULLXNïDGöZ +&bOXE%,QQ\PUR]ZLÈ]DQLHPMHVWRGZUöFHQLHV\JQDïXZ\MĂFLRZHJRJHQHURZDQHJRSU]H] EUDPNÚ;25:W\PFHOXQDOHĝDïRE\]DVWRVRZDÊ EUDPNÚ127DWRZLÈ]DïRE\VLÚ]NRQLHF]QRĂFLÈ ]DVWRVRZDQLDGRGDWNRZHJRXNïDGXORJLF]QHJR 1DU\VXQNXbZUR]G]LDOHSRND]DïHP&LĝH EUDPND;125JHQHUXMHV\JQDïGRNïDGQLHRGZURWQ\ GRV\JQDïXJHQHURZDQHJRSU]H]EUDPNÚ;25-HĝHOLGREUDPNLWHM]RVWDQÈGRVWDUF]RQHGZDQLVNLH V\JQDï\WRZ\JHQHUXMHRQDZ\VRNLV\JQDïDZLÚF EÚG]LHRQDZVWDQLH]PLHQLDÊ]DZDUWRĂÊSDPLÚFL UHMHVWUXSU]HVXZQHJRQDZHWJG\ZHZVSRPQLDQHM SDPLÚFLEÚGÈ]QDMG\ZDï\VLÚVDPH]HUD 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRVHNZHQFMÚZ\JHQHURZDQÈSU]\Xĝ\FLXEUDPNL;1256HNZHQFMD REHMPXMHZV]\VWNLHOLF]E\ELQDUQHRGbGR RGGRbZV\VWHPLHG]LHVLÚWQ\P 0RĝHV]VLÚ GRP\ĂODÊĝHXPLHV]F]HQLHZSDPLÚFLUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJROLF]E\b]DEORNXMHREZöG]DZLHUDMÈF\EUDPNÚ;125WDNVDPRMDNOLF]EDbEORNRZDïDSUDFÚREZRGX]DZLHUDMÈFHJREUDPNÚ;25 %UDPND;125QLHSRWUDğVRELHSRUDG]LÊ]OLF]EÈ WDNMDNEUDPND;25QLHSRWUDğïDVRELHSRUDG]LÊ]OLF]EÈ-HGQDNEUDPND;125SRUDG]L VRELH]QDNRPLFLHXUXFKDPLDMÈFREZöGDXWRPDW\F]QLHSRSRGïÈF]HQLXJRGRSUÈGX
Potrzeba niepowtarzalności =DQLP]DPRQWXMHV]ZVZRLPREZRG]LHXNïDG]DZLHUDMÈF\ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL ;125 FKFLDïE\P&LSU]\SRPQLHÊ]DJDGQLHQLD]ZLÈ]DQH ]SRZWDU]DQLHPVHNZHQFML:U]HF]\ZLVWRĂFLPXVLP\G\VSRQRZDÊVHNZHQFMÈREHMPXMÈFÈZLÚFHM QLĝbNURNöZ
Rysunek 35.4. 6HNZHQFMDZ\JHQHURZDQD]DSRPRFÈUHMHVWUX SU]HVXZDMÈFHJR]OLQLRZ\PVSU]ÚĝHQLHP]ZURWQ\P]D SRPRFÈEUDPNL;25 XNïDG]DF]\QDïSUDFÚRGSU]HWZRU]HQLD F]WHURELWRZHMF\IU\
*G\E\ĂP\NRU]\VWDOL]RĂPLXNRPöUHNSDPLÚFLWR PRJOLE\ĂP\RSHURZDÊZDUWRĂFLDPLELQDUQ\PLRG bGRb RGbGRbZV\VWHPLH G]LHVLÚWQ\P 6HNZHQFMD]EXGRZDQD]W\FKZDUWRĂFLPLDïDE\bXQLNDWRZ\FKNURNöZ Zapoznajemy się z rejestrem przesuwającym z liniowym sprzężeniem zwrotnym
305
7REU]PLEDUG]LHMRELHFXMÈFRDOHJG]LHPDP\XPLHĂFLÊEUDPNL;25DE\]DSHZQLÊZïDĂFLZHVSU]ÚĝHQLH ]ZURWQH"&]\XNïDGG]LDïDïE\JG\E\ĂP\SRGïÈF]\OL VLÚGRNRPöUHNSDPLÚFLR]QDF]RQ\FKOLWHUDPLGLH DQDVWÚSQLHVNLHURZDOLV\JQDï]SRZURWHPGREXIRUX ZHMĂFLRZHJR" 1LH-HĝHOL]DVWRVXMHV]WDNLHUR]ZLÈ]DQLHZVZRLPREZRG]LHWR]REDF]\V]ĝHQLHG]LDïDRQRSUDZLGïRZR3U]HVXZDMÈFRVLHPELWöZSRWU]HEXMHP\ WU]HFKEUDPHN;125SRïÈF]RQ\FKWDNMDNSRND]DQR QDU\VXQNX*G\E\ĂP\NRU]\VWDOL]EUDPHN ;25WRQDOHĝDïRE\MHSRïÈF]\ÊWDNVDPRMDNEUDPNL;125DOHUHMHVWUSU]HVXZQ\QLHE\ïE\ZVWDQLH Z\JHQHURZDÊVDPRG]LHOQLHFLÈJXOLF]ESRQLHZDĝ SRGF]DVXUXFKDPLDQLDMHJRSDPLÚÊE\ïDE\Z\SHïQLRQD]HUDPL
Rysunek 35.5. 'RSUDZLGïRZHJRG]LDïDQLDUHMHVWUX SU]HVXZDMÈFHJRRVLHPELWöZQLH]EÚGQHVÈWU]\EUDPNL;125
'ODF]HJRSRWU]HEXMHP\WU]HFKEUDPHN;125LGODF]HJRSRïÈF]RQRMHZWDNLZïDĂQLHVSRVöE" *G\E\ĂP\]DVWRVRZDOLPQLHMV]ÈOXEZLÚNV]ÈOLF]EÚ EUDPHNDWDNĝHJG\E\ĂP\MHSRGïÈF]\OLGRLQQ\FK NRPöUHNSDPLÚFLWRREZöGSUDZGRSRGREQLHQLH Z\JHQHURZDïE\EH]SRZWöU]HñVHNZHQFML]DZLHUDMÈFHMZV]\VWNLHOLF]E\]SU]HG]LDïXRGbGR
0RĝQDWRXGRZRGQLÊPDWHPDW\F]QLH'RZöGWHQ MHVWMHGQDNGRĂÊVNRPSOLNRZDQ\-HJRSU]HSURZDG]HQLHZ\PDJDRSDQRZDQLDG]LHG]LQWDNLFKMDNķZLHORPLDQ\SURVWHĵLķDU\WPHW\NDFLDïVNRñF]RQ\FKĵ 7UXGQR]UR]XPLHÊWHG]LHG]LQ\DZ\MDĂQLHQLH]DJDGQLHñ]QLPL]ZLÈ]DQ\FK]DMÚïRE\ZLHOHVWURQQDZHW JG\E\PSRVLDGDïNZDOLğNDFMHGRLFKZ\MDĂQLHQLD -HĝHOLQLHPRJÚWHJRXGRZRGQLÊWRVNÈGZLDGRPR ĝHZV]\VWNREÚG]LHG]LDïDÊSUDZLGïRZR" 7HRULÚPRĝHP\VSUDZG]LÊ]DSRPRFÈGRĂZLDGF]HQLD1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRREZöGOLQLRZHJRVSU]ÚĝHQLD]ZURWQHJRNWöU\G]LDïD]JRGQLH ]]DïRĝHQLDPLSU]HGVWDZLRQ\PLQDU\VXQNX %DUG]RïDWZRPRĝQD]DXZDĝ\ÊWRQDVFKHPDFLH ĂOHG]ÈFSU]HSï\ZV\JQDïX :\MĂFLDUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJRR]QDF]RQHOLWHUDPL HL)VÈSRGïÈF]RQHGRZHMĂÊEUDPNL;125]QDMGXMÈFHMVLÚZSUDZ\PJöUQ\PURJXF]LSD]EUDPNDPL ;125:\MĂFLHWHMEUDPNLMHVWSRïÈF]RQH]ZHMĂFLHP EUDPNL]QDMGXMÈFHMVLÚQLĝHM'RWHMEUDPNLGRFKRG]L UöZQLHĝV\JQDï]Z\MĂFLD(UHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR :\MĂFLH]WHMGUXJLHMEUDPNL;125MHVWSRGïÈF]RQH GRZHMĂFLDEUDPNL]QDMGXMÈFHMVLÚZSUDZ\PJöUQ\P URJXF]LSD'RWHMVDPHMEUDPNLSRGïÈF]RQRUöZQLHĝV\JQDï]Z\MĂFLD'UHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR 7RV\JQDïZ\MĂFLRZ\JHQHURZDQ\SU]H]ZïDĂQLHWÚ RVWDWQLÈEUDPNÚMHVWNLHURZDQ\]SRZURWHPGRZHMĂFLDV]HUHJRZHJRUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR :JöUQHMF]ÚĂFLVFKHPDWX]QDMGXMHVLÚSU]\FLVN ZUD]]WRZDU]\V]ÈF\PPXXNïDGHPXVXZDMÈF\P VWXNL NWöU\SR]ZDODQDSU]HFKRG]HQLHSRPLÚG]\ NROHMQ\PLOLF]EDPL]QDMGXMÈF\PLVLÚZVHNZHQFML 1D U\VXQNX b SU]HGVWDZLRQR JRWRZ\ REZöG Z\NRQDQ\QDSï\WFHSURWRW\SRZHM
6NÈGRW\PZLHP"
306
Eksperyment 35. Rejestr przesuwający z liniowym sprzężeniem zwrotnym
5 V DC stabilizowane
100 μF
10 kΩ
0,033 μF
7555 0,1 μF
100 kΩ
0,01 μF
2,2 μF
74HC164
Wejście szeregowe
74HC7266 XNOR
Zegar
Rysunek 35.7. 2EZöGRĂPLRELWRZHJRUHMHVWUX SU]HVXZDMÈFHJR]OLQLRZ\PVSU]ÚĝHQLHP]ZURWQ\PZ\NRQDQ\ QDSï\WFHSURWRW\SRZHM
Rysunek 35.6. 6FKHPDWREZRGXSU]H]QDF]RQHJRGR WHVWRZDQLDSUDF\RĂPLRELWRZHJRUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR ]OLQLRZ\PVSU]ÚĝHQLHP]ZURWQ\P
Zapoznajemy się z rejestrem przesuwającym z liniowym sprzężeniem zwrotnym
307
Uwaga: specyficzność bramki XNOR 8SHZQLMVLÚĝHF]LS;25]RVWDïSUDZLGïRZRZïÈF]RQ\GRREZRGX8NïDGWHQFKDUDNWHU\]XMHVLÚ]XSHïQLH LQQÈNRQğJXUDFMÈ]ïÈF]\QLĝSR]RVWDïHXNïDG\ORJLF]QH.RQğJXUDFMÚ]ïÈF]\WHJRXNïDGXSU]HGVWDZLRQR QDU\VXQNX-HĝHOLSRSHïQLV]EïÈGLSRGïÈF]\V] WÚEUDPNÚWDNMDNSRGïÈF]DïE\ĂEUDPNL25OXE;25 WRGRSURZDG]LV]GRQLHRGZUDFDOQHJRXV]NRG]HQLD XNïDGXVFDORQHJR
3RWU]HEXMHV]XNïDGX+&-HVWRQQLHFRGURĝV]\RGZLÚNV]RĂFLF]LSöZORJLF]Q\FK0RĝHV]UöZQLHĝNXSLÊF]WHURNURWQLHWDñV]ÈVWDUV]ÈZHUVMÚWHJR XNïDGXRSDUWÈQDVWUXNWXU]H&026Ľ2ED XNïDG\SRVLDGDMÈWDNÈVDPÈNRQğJXUDFMÚ]ïÈF]\
Przeprowadzenie testu &KFÚDE\ĂX]\VNDïGRNïDGQLHWDNLVDPUH]XOWDWMDNMD PXVLV]ZLÚF]DF]ÈÊSURFHGXUÚWHVWRZDQLD]GRNïDGQLHRNUHĂORQ\PLGDQ\PL]QDMGXMÈF\PLVLÚZSDPLÚFL UHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR:V]\VWNLHNRPöUNLSDPLÚFLUHMHVWUXPXV]ÈE\ÊZ\SHïQLRQHQLVNLPLVWDQDPL -HĝHOLSRSRGïÈF]HQLXGR]DVLODQLDNRPöUNLUHMHVWUX ]QDMGXMÈFHJRVLÚZ7ZRLPREZRG]LHVÈZ\SHïQLRQH LQQ\PLZDUWRĂFLDPLWRPXVLV]]DSURJUDPRZDÊMH UÚF]QLHWDNMDNWRPLDïRPLHMVFHSRGF]DVWHVWRZDQLD F]WHURELWRZHJRUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR]OLQLRZ\P VSU]ÚĝHQLHP]ZURWQ\P 2VWURĝQLHZ\NRQDMQDVWÚSXMÈFHF]\QQRĂFL 2GïÈF]GROQ\NRQLHFSU]HZRGXïÈF]ÈFHJRUHMHVWU]EUDPNÈ;125]QDMGXMÈFÈVLÚZJöUQ\P OHZ\PURJXXNïDGXVFDORQHJR-HVWWRSU]HZöGR]QDF]RQ\HW\NLHWÈ:HMĂFLHV]HUHJRZH 1LHRGïÈF]DMWHJRSU]HZRGXRGUHMHVWUX
Rysunek 35.8. .RQğJXUDFMD]ïÈF]\XNïDGX]DZLHUDMÈFHJR F]WHU\GZXZHMĂFLRZHEUDPNL;25 XNïDGWHQFKDUDNWHU\]XMH VLÚLQQ\PLIXQNFMDPLSRV]F]HJöOQ\FKSLQöZQLĝLQQHXNïDG\ VFDORQH]DZLHUDMÈFHEUDPNLORJLF]QH
8ZDĝDMUöZQLHĝQDXNïDG]DZLHUDMÈF\EUDPNL;125 RR]QDF]HQLX+&2]QDF]HQLHWRUöĝQLVLÚW\ONR MHGQÈF\IUÈRGR]QDF]HQLDXNïDGX+&%UDPNL]QDMGXMÈFHVLÚZXNïDG]LH+&SRVLDGDMÈZ\MĂFLDW\SXRWZDUW\GUHQĽ]DSURMHNWRZDQRMH]P\ĂOÈ RVWHURZDQLXGXĝ\PLREFLÈĝHQLDPL PDNV\PDOQLH bP$ :\MĂÊW\FKQLHPRĝQDïÈF]\Ê]LQQ\PLF]LSDPL3U]\NïDGHPWDNLHJRXNïDGXMHVW61+&1 ]QDMGXMÈF\VLÚZRIHUFLHğUP\7H[DV,QVWUXPHQWV 8ZDĝDMDE\QLHNXSLÊJRSU]H]SRP\ïNÚ
308
3RGïÈF]ZROQ\NRQLHFSU]HZRGXGRXMHPQHM V]\Q\]DVLODMÈFHM :SURZDGě]HUDGRSDPLÚFLUHMHVWUXSU]\FLVNDMÈFRĂPLRNURWQLHJX]LN %DUG]RRVWURĝQLHSRGïÈF]SU]HZöG]SRZURWHPGREUDPNL;125 *G\]DF]QLHV]Xĝ\ZDÊUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR]OLQLRZ\PVSU]ÚĝHQLHP]ZURWQ\PWRZ\JHQHUXMHRQ GRNïDGQLHWDNÈVHNZHQFMÚMDNÈ]DFKZLOÚ&LSRNDĝÚ 6HNZHQFMÚSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX =HUR R]QDF]DZ\ïÈF]HQLHGLRG\/('DMHG\QNDMHMDNW\ZQRĂÊ3RNDĝG\PNROHMQ\PZFLĂQLÚFLXJX]LND SUDFDGLRG/(']QDMGXMÈF\FKVLÚQD7ZRMHMSï\WFH SURWRW\SRZHMSRZLQQDRG]ZLHUFLHGODÊNROHMQÈOLQLÚ F\IU]U\VXQNX
Eksperyment 35. Rejestr przesuwający z liniowym sprzężeniem zwrotnym
&]\FLHNDZL&LÚVSRVöEZMDNLZ\JHQHURZDïHPWÚ OLVWÚ"&]\ZFLVNDïHPJX]LNMHGQÈUÚNÈDGUXJÈ]DSLV\ZDïHPHIHNWG]LDïDQLDREZRGX"1LH1DSLVDïHP SURJUDPHPXOXMÈF\G]LDïDQLHUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR]OLQLRZ\PVSU]ÚĝHQLHP]ZURWQ\PDQDVWÚSQLH ]DMHJRSRPRFÈZ\JHQHURZDïHPWHQFLÈJZDUWRĂFL-HGQDNSRUöZQDïHPG]LDïDQLH]EXGRZDQHJR REZRGX]HIHNWHPSUDF\HPXODWRUD7HUD]PRĝHV] VDPRG]LHOQLHGRNRQDÊWDNLHJRSRUöZQDQLD /XG]NLPö]JPDSUREOHP\]SU]HWZDU]DQLHPOLF]E ELQDUQ\FKDZLÚFZ\JHQHURZDïHPWÚVDPÈVHNZHQFMÚOLF]EDOHW\PUD]HP]DSLVDïHPMHZV\VWHPLH G]LHVLÚWQ\P
Rysunek 35.9. 6HNZHQFMDbRĂPLRELWRZ\FKOLF]E Z\JHQHURZDQ\FKSU]H]UHMHVWUSU]HVXZDMÈF\]OLQLRZ\P VSU]ÚĝHQLHP]ZURWQ\PQDNRQLHFSRZWöU]RQROLF]EÚ UR]SRF]\QDMÈFÈVHNZHQFMÚ
0, 1, 3, 7, 15, 30, 61, 122, 244, 232, 208, 161, 67, 135, 14, 28, 57, 114, 229, 203, 151, 47, 95, 191, 127, 254, 253, 251, 247, 238, 220, 184, 113, 227, 199, 142, 29, 59, 118, 237, 218, 180, 104, 209, 163, 71, 143, 31, 63, 126, 252, 249, 243, 230, 205, 155, 54, 109, 219, 182, 108, 217, 178, 100, 200, 145, 35, 70, 141, 27, 55, 111, 223, 190, 125, 250, 245, 234, 212, 169, 82, 164, 73, 146, 37, 74, 148, 41, 83, 166, 77, 154, 52, 105, 211, 167, 79, 158, 60, 120, 240, 224, 193, 130, 4, 9, 18, 36, 72, 144, 33, 66, 133, 10, 20, 40, 81, 162, 69, 139, 23, 46, 93, 187, 119, 239, 222, 188, 121, 242, 228, 201, 147, 39, 78, 156, 56, 112, 225, 195, 134, 12, 24, 49, 99, 198, 140, 25, 51, 103, 206, 157, 58, 116, 233, 210, 165, 75, 150, 45, 91, 183, 110, 221, 186, 117, 235, 214, 173, 90, 181, 106, 213, 171, 86, 172, 88, 177, 98, 196, 136, 17, 34, 68, 137, 19, 38, 76, 152, 48, 97, 194, 132, 8, 16, 32, 64, 129, 2, 5, 11, 22, 44, 89, 179, 102, 204, 153, 50, 101, 202, 149, 43, 87, 174, 92, 185, 115, 231, 207, 159, 62, 124, 248, 241, 226, 197, 138, 21, 42, 85, 170, 84, 168, 80, 160, 65, 131, 6, 13, 26, 53, 107, 215, 175, 94, 189, 123, 246, 236, 216, 176, 96, 192, 128, 0
7DNLFLÈJOLF]ESVHXGRORVRZ\FKMHVWVDW\VIDNFMRQXMÈF\=DSRPRFÈSURJUDPXVSUDZG]LïHPF]\ĝDGQD ]OLF]EQLHMHVWXĝ\WDGZXNURWQLH6SUDZG]LïHPUöZQLHĝF]\ĝDGQD]OLF]EQLH]RVWDïDSRPLQLÚWD
Zapoznajemy się z rejestrem przesuwającym z liniowym sprzężeniem zwrotnym
309
Jedynki i zera 3RVSUDZG]HQLXĝHREZöGSU]HGVWDZLRQ\QDU\VXQNXbG]LDïDSUDZLGïRZRPRĝHP\Z\P\ĂOLÊVSRVöEQD]UHGXNRZDQLHWHMVHNZHQFMLWDNDE\NDĝG\ F\NOSUDF\REZRGXJHQHURZDïSRMHG\QF]ÈF\IUÚĽ bOXE3DPLÚWDMRW\PĝHREZöGWHQFKFHP\]DVWRVRZDÊZWHVWHU]HWHOHSDWLLJG]LHPLDïE\RQ]D ]DGDQLHZïÈF]DÊLZ\ïÈF]DÊGLRGÚ/(' 0RĝQDWR]URELÊQDSU]\NïDGïÈF]ÈFZ\MĂFLDUHMHVWUX SU]HVXZDMÈFHJR]DSRPRFÈEUDPHN;25WDNMDN ]URELïHPWRZSU]\SDGNXZ\MĂÊHQNRGHUDSU]\URVWRZHJRZHNVSHU\PHQFLH0XVLHOLE\ĂP\ZW\P FHOX]EXGRZDÊWU]\SR]LRPRZHķGU]HZNRĵVNïDGDMÈFHVLÚ]EUDPHN;25%UDPNLNDĝGHJRNROHMQHJR SR]LRPXSU]\MPRZDï\E\V\JQDï\Z\MĂFLRZHEUDPHN MHSRSU]HG]DMÈF\FKVSURZDG]DMÈFV\JQDïZ\MĂFLRZ\GRSRMHG\QF]HMF\IU\ĽbOXE 1LHPXVLP\MHGQDNWHJRURELÊ:\VWDUF]\ĝHSRGïÈF]\P\VLÚGRNRPöUNLSDPLÚFLR]QDF]RQHMOLWHUÈ $L]DVWRVXMHP\WHQV\JQDï 1DSRF]ÈWNXWDNL]DELHJPRĝHZ\GDZDÊVLÚEH]VHQVRZQ\6WDUDOLĂP\VLÚXĝ\ÊZV]\VWNLFK]ïÈF]\ Z\MĂFLRZ\FKUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJRZFHOXZ\JHQHURZDQLDGïXĝV]HMVHNZHQFMLDWHUD]PDP\RGU]XFLÊWHZV]\VWNLHZ\JHQHURZDQHF\IU\" 1LHGRNRñFD6SU]ÚĝHQLH]ZURWQHQDGDOEÚG]LHNRU]\VWDÊ]RĂPLXNRPöUHNSDPLÚFL.RPöUNLQXPHU bLbEÚGÈZGDOV]\PFLÈJXSRïÈF]RQH]DSRPRFÈ EUDPHN;25:FLÈĝEÚG]LHP\JHQHURZDÊVHNZHQFMÚ VNïDGDMÈFÈVLÚ]bXQLNDWRZ\FKVWDQöZ6XJHUXMÚ W\ONRĝHPRĝHP\VNRU]\VWDÊ]SUöENL]QDMGXMÈFHMVLÚ ZHZQÈWU]Z\JHQHURZDQHJRFLÈJXF\IU &Dï\JHQHURZDQ\F\NO]HULMHG\QHNEÚG]LHVNïDGDï VLÚ]bNURNöZSRNWöU\FKGRSLHURQDVWÈSLMHJR SRZWöU]HQLH %\ÊPRĝHWUXGQR&LZWRXZLHU]\Ê7DNQDSUDZGÚ VDPQLHE\ïHPRW\PGRNRñFDSU]HNRQDQ\7HRUHW\F]QLHWDNL]DELHJSRZLQLHQE\ÊSUDZLGïRZ\DOH ]GHF\GRZDïHPVLÚVSUDZG]LÊMHJRG]LDïDQLH=PRG\ğNRZDïHPVZöMSURJUDPWDNDE\Z\JHQHURZDï FLÈJVNïDGDMÈF\VLÚW\ONR]F\IU]QDMGXMÈF\FKVLÚSR 310
SUDZHMVWURQLHZ\JHQHURZDQ\FKZF]HĂQLHMOLF]E 2WU]\PDïHPQDVWÚSXMÈFÈVHNZHQFMÚ]HULMHG\QHN 01111010000111001011111110111000 11101101000111111001101101100100 01101111101010010010100110100111 10000010010000101000101110111100 10011100001100011001110100101101 11010110101011000100010011000010 00000101100110010101110011111000 1010101000001101011110110000000
1DVWÚSQLHXUXFKRPLïHPREZöGL]ZUDFDïHPXZDJÚ W\ONRQDGLRGÚ/(']QDMGXMÈFÈVLÚSRSUDZHMVWURQLH 3UDFDGLRG\/('RGZ]RURZDïDSRZ\ĝV]ÈVHNZHQFMÚ ]HULMHG\QHN -HĝHOL]DSRPRFÈSURJUDPXNRPSXWHURZHJRPRJOLĂP\SU]HZLG]LHÊFRĂWDNVNRPSOLNRZDQHJRWR ]QDF]\ĝHREZöGEÚG]LHNDĝGRUD]RZRG]LDïDïWDN VDPR 0RĝHZ\GDZDÊVLÚĝHZ\JHQHURZDQHF\IU\QLHVÈ GRNRñFDORVRZHSRQLHZDĝZ\JHQHURZDQRVHNZHQFMHWDNLHMDNbL7DNWDNLHFLÈJL ]QDMGXMÈVLÚZZ\JHQHURZDQHMVHNZHQFMLDOHZĂUöG OLF]EZ\JHQHURZDQ\FKORVRZRWDNQDSUDZGÚPRJï\E\]DLVWQLHÊWHJRW\SXSRZWöU]HQLD*G\U]XFLVLÚ NLONDNURWQLHPRQHWÈPRĝHGRMĂÊGRV\WXDFMLZNWöUHM PRQHWDNLONDUD]\SRGU]ÈGSDGDQDWÚVDPÈVWURQÚ 3UDZGRSRGRELHñVWZR]DLVWQLHQLDWDNLFKSRZWöU]Hñ Z]UDVWDZUD]]H]ZLÚNV]HQLHPOLF]E\SUöE 1LHSRZLQQLĂP\SU]HMPRZDÊVLÚSRZWDU]DMÈF\PL VLÚFLÈJDPLW\FKVDP\FKF\IU2F]\ZLĂFLHJG\E\ FDïDVHNZHQFMDVNïDGDïDVLÚJïöZQLH]NRPELQDFML bLVWDQRZLïRE\WRMDNLĂSUREOHP 7DNQDSUDZGÚUR]NïDGF\IUZZ\JHQHURZDQHMVHNZHQFMLMHVWEDUG]RGREU\3ROLF]\ïHPF]ÚVWRWOLZRĂÊ Z\VWÚSRZDQLDFLÈJöZVNïDGDMÈF\FKVLÚ]Z\VWÚSXMÈF\FKSRGU]ÈGNLONX]HUOXENLONXMHG\QHNLRWU]\PDïHPQDVWÚSXMÈFHZ\QLNL 0 — 33 razy 00 — 16 razy 000 — 8 razy 0000 — 4 razy
Eksperyment 35. Rejestr przesuwający z liniowym sprzężeniem zwrotnym
00000 — 2 razy
Pomijanie liczby 254
000000 — raz
3UREOHPWHQPRĝQDUR]ZLÈ]DÊGRGDMÈFGRREZRGX ZLÚFHMUHMHVWUöZSU]HVXZDMÈF\FK=DïöĝP\ĝHG\VSRQXMHP\F]WHUHPDUHMHVWUDPLSRïÈF]RQ\PL]HVREÈ DZLÚFMHVWHĂP\ZVWDQLHSU]HWZDU]DÊVHNZHQFMH VNïDGDMÈFH VLÚ ] OLF]E WU]\G]LHVWRGZXF\IURZ\FK :WHQVSRVöEPRJOLE\ĂP\X]\VNDÊFLÈJVNïDGDMÈF\ VLÚ]SRQDGF]WHUHFKELOLRQöZXQLNDWRZ\FKZDUWRĂFL 2F]\ZLĂFLHREZöGQLHE\ïE\ZVWDQLHSU]HWZRU]\Ê OLF]E\VNïDGDMÈFHMVLÚ]WU]\G]LHVWXGZöFKMHG\QHN 7DMHGQDEUDNXMÈFDZDUWRĂÊ]JLQÚïDE\ZWïRNXSRQDG bELOLRQöZLQQ\FKOLF]E0RLP]GDQLHPWDNLHUR]ZLÈ]DQLHE\ïRE\DNFHSWRZDOQHZQDV]\PREZRG]LH
0000000 — raz
6XPD ]HURSRMDZLïRVLÚbUD]\ 1 — 32 razy 11 — 16 razy 111 — 8 razy 1111 — 4 razy 11111 — 2 razy 111111 — raz 1111111 — raz
6XPD MHG\QNDSRMDZLïDVLÚbUD]\
Problem rozkładu -DNZLGDÊMHVWMHGQDU]HF]NWöUDQLHZ\JOÈGDGR NRñFDLGHDOQLH:FLÈJXZ\VWÚSXMÈbSRMHG\QF]H ]HUDLW\ONRbSRMHG\QF]HMHG\QNL&R"6HNZHQFMD PLDïDFKDUDNWHU\]RZDÊVLÚLGHDOQ\PUR]NïDGHP 1LHQDSLVDïHPĝHVHNZHQFMDEÚG]LHFKDUDNWHU\]RZDïDVLÚķSUDZLHĵLGHDOQ\PUR]NïDGHP $ RWR ěUöGïR SUREOHPX G]LÚNL NWöUHPX PRĝHP\ ]QDOHěÊMHJRUR]ZLÈ]DQLH&DïDVHNZHQFMDZV]\VWNLFKPRĝOLZ\FKGRZ\JHQHURZDQLDOLF]ESRZLQQD PLHĂFLÊVLÚZ]DNUHVLHRGbGR DQDVWÚSQLHXOHJDÊSRZWöU]HQLX2EZöGVSU]ÚĝHQLD ]ZURWQHJRUHMHVWUXSU]HVXZQHJRRSDUW\QDEUDPNDFK;125QLHSRWUDğZ\ĂZLHWOLÊOLF]E\ DZLÚF]RVWDMHRQDSRPLQLÚWD/LF]EDWDNRñF]\VLÚ F\IUÈWRZïDĂQLHWHMMHG\QNLEUDNXMHZQDV]\P FLÈJX 6SUöEXMP\UR]ZLÈ]DÊWHQSUREOHPWZRU]ÈFFLÈJ VNïDGDMÈF\VLÚ]SU]HGRVWDWQLFKF\IUDQLHF\IURVWDWQLFK7RQLHVWHW\QLHUR]ZLÈĝHQDV]HJRSUREOHPX ER ZFLÈĝ EÚG]LHP\ SRPLMDÊ JHQHURZDQLH OLF]E\ DZLÚFX]\VNDP\FLÈJF\IUZNWöU\P ZFLÈĝEÚG]LHRMHGQR]HURZLÚFHM
1LHVWHW\EXGRZDWDNLHJRREZRGXE\ïDE\EDUG]LHM SUDFRFKïRQQD&]\QDSUDZGÚZXU]ÈG]HQLXWHVWXMÈF\PWHOHSDWLÚFKFLDïE\ĂVWRVRZDÊDĝF]WHU\UHMHVWU\ SU]HVXZDMÈFHLGRĂÊGXĝÈOLF]EÚEUDPHN;125" -HĝHOLWDNWRZVSDQLDOH2VRELĂFLHQLHG\VSRQXMÚDĝ WDNÈLORĂFLÈF]DVXERMDNMXĝSLVDïHPPXV]ÚGRNRñF]\ÊWÚNVLÈĝNÚDE\XPRĝOLZLÊ&LMHMSU]HF]\WDQLH &]\LVWQLHMHMDNLHĂSURVWV]HUR]ZLÈ]DQLH"0RĝHP\ VSUDZLÊĝHUHMHVWUSU]HVXZDMÈF\SRPLQLHMDNÈĂRĂPLRELWRZÈOLF]EÚ]DZLHUDMÈFÈbZRVWDWQLPELFLH :WHQVSRVöEOLF]ED]HULMHG\QHNEÚG]LHUöZQD SRPLPRSRPLMDQLDSU]H]REZöGOLF]E\ 1LHSU]HWZDU]DP\OLF]E\ZLÚFSR]EÈGěP\VLÚ]QDV]HJRFLÈJXUöZQLHĝOLF]E\ bZ]DSLVLHG]LHVLÚWQ\P %ÚG]LHWRGRĂÊSURVWH :\VWDUF]\SRGïÈF]\ÊVLHGPLRZHMĂFLRZÈEUDPNÚ $1'GR]ïÈF]\UHMHVWUXR]QDF]RQ\FKOLWHUDPLRG% GRH%UDPNDWDEÚG]LHV]XNDïDOLF]E\bĽ JG\QDMHM]ïÈF]D]RVWDQÈSRGDQHVDPHZ\VRNLH V\JQDï\WRSRLQIRUPXMHRQD]HJDUDE\Z\JHQHURZDï NROHMQÈOLF]EÚ6FKHPDWWHJRUR]ZLÈ]DQLDSRND]DQR QDU\VXQNX
5R]ZLÈĝP\WHQSUREOHPLQDF]HM Zapoznajemy się z rejestrem przesuwającym z liniowym sprzężeniem zwrotnym
311
Wejście zegara
Komórki pamięci rejestru przesuwającego
Wejście szeregowe
Do ukrytej diody LED
,PSXOV VWDQGDUGRZHJR ]HJDUD VSUDZLD ĝH Z SDPLÚFL UHMHVWUX ]QDMGXMH VLÚ OLF]ED DSU]HFLHĝFKFHP\MÈSRPLQÈÊ 1DW\FKPLDVWV\WXDFMÚWDNÈZ\NU\ZDEUDPND $1'LJHQHUXMHZ\VRNLV\JQDïZ\MĂFLRZ\ NWöU\MHVWNLHURZDQ\GREUDPNL;25 6WDQGDUGRZ\LPSXOV]HJDUDMHV]F]HVLÚQLH VNRñF]\ïDZLÚFGRZHMĂÊEUDPNL;25NLHURZDQHVÈGZDZ\VRNLHV\JQDï\1DMHMZ\MĂFLX JHQHURZDQ\MHVWV\JQDïQLVNL
Impulsy generowane przez zegar Rysunek 35.10. 6FKHPDWORJLF]Q\UHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR ]OLQLRZ\PVSU]ÚĝHQLHP]ZURWQ\PJHQHUXMÈFHJRUöZQ\ UR]NïDGOLF]EELQDUQ\FKĽFHOWHQRVLÈJQLÚWR]PXV]DMÈF UHMHVWUGRSRPLQLÚFLDOLF]E\
&]\LVWQLHMHFRĂWDNLHJRMDNVLHGPLRZHMĂFLRZDEUDPND$1'"1LHDOHPRĝHV]NXSLÊEUDPNÚZ\SRVDĝRQÈ ZRVLHPZHMĂÊ-HĝHOLöVPHZHMĂFLHSRïÈF]\P\QD VWDïH]GRGDWQLÈV]\QÈ]DVLODMÈFÈWRGRSR]RVWDï\FK VLHGPLXPRJOLE\ĂP\NLHURZDÊV\JQDïJHQHURZDQ\ SU]H]UHMHVWU=DVWRVRZDïHPVWDUV]\F]LSQDOHĝÈF\ GRVHULL%QLHVWRVRZDïHPQRZV]HJRXNïDGX ]VHULL+&6WDUV]\F]LSG]LDïDSUDZLGïRZR
Dzielenie sygnału wejściowego zegara -DNZLG]LV]VLHGPLRZHMĂFLRZDEUDPND$1'QLHMHVW SRGïÈF]RQDEH]SRĂUHGQLRGRZHMĂFLDV\JQDïX]HJDUD UHMHVWUXSU]HVXZQHJR']LHMHVLÚWDNSRQLHZDĝGR WHJRVDPHJR]ïÈF]DPXVLE\ÊUöZQLHĝSRGïÈF]RQ\ XNïDG]HJDURZ\OXELQQ\JHQHUDWRUVWDQGDUGRZHJR V\JQDïXVWHUXMÈFHJRSUDFÈUHMHVWUX6\JQDïWHQQD]ZÚķLPSXOVHPVWDQGDUGRZHJR]HJDUDĵZRGUöĝQLHQLXRGV\JQDïXJHQHURZDQHJRSU]H]EUDPNÚ$1' $E\UR]ZLÈ]DÊWHQSUREOHPGRREZRGXGRGDïHP EUDPNÚ;25:\REUDěP\VRELHVHNZHQFMÚSUDF\ FDïHJRXNïDGX
312
%UDPNL;125VSRZRGRZDï\Z\JHQHURZDQLHQDEXIRU]HUHMHVWUXV\WXDFMLZNWöUHM]D FKZLOÚZMHJRSDPLÚFL]RVWDQLHXPLHV]F]RQD ZDUWRĂÊDFKFHP\MÈSRPLQÈÊ
.RñF]\VLÚVWDQGDUGRZ\LPSXOV]HJDUDDOH ]QDMGXMÈFDVLÚZUHMHVWU]HZDUWRĂÊ VSUDZLDĝHZFLÈĝJHQHURZDQ\MHVWZ\VRNL V\JQDïZ\MĂFLRZ\SU]H]EUDPNÚ$1' 'RMHGQHJRZHMĂFLDEUDPNL;25MHVWWHUD]NLHURZDQ\Z\VRNLV\JQDï ]EUDPNL$1' DGR MHJRGUXJLHJRZHMĂFLDGRFKRG]LV\JQDïQLVNL ]HVWDQGDUGRZHJR]HJDUD %UDPND;25JHQHUXMHZ\VRNLV\JQDïZ\MĂFLRZ\ :\VRNL V\JQDï JHQHURZDQ\ SU]H] EUDPNÚ ;25 VSUDZLD ĝH Z UHMHVWU]H SU]HVXZQ\P XPLHV]F]RQD]RVWDMHNROHMQDNRPELQDFMDF\IU %UDPND$1'QLHZ\NU\ZDOLF]E\ ]QDMGXMÈFHMVLÚZSDPLÚFLUHMHVWUXDZLÚF QDMHMZ\MĂFLXJHQHURZDQ\MHVWQLVNLV\JQDï 6WDQUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJRMHVWVWDELOQ\ GRSöNLNROHMQ\LPSXOVVWDQGDUGRZHJR]HJDU\ QLHVSRZRGXMH]PLDQ\]DZDUWRĂFLUHMHVWUX -DNZLG]LV]OLF]EDEÚG]LH]QDMGRZDïDVLÚ ZSDPLÚFLUHMHVWUXSU]H]F]DVJHQHURZDQLDLPSXOVX ]HJDUD-HĝHOLLPSXOVWHQMHVWEDUG]RNUöWNLWROLF]ED ]RVWDQLH]DVWÈSLRQDQLHPDOQDW\FKPLDVW NROHMQÈ:XU]ÈG]HQLXWHVWXMÈF\PWHOHSDWLÚWDNNUöWNRWUZDïHXPLHV]F]HQLHOLF]E\ZUHMHVWU]H QLHVSRZRGXMHQDZHWXUXFKRPLHQLDGLRG\/('
Eksperyment 35. Rejestr przesuwający z liniowym sprzężeniem zwrotnym
$SU]\QDMPQLHMZ\GDMHPLVLÚĝHZV]\VWNRSRZLQQRWDNG]LDïDÊVSUDZG]LP\WRSRGF]DVSUDF\QDG NROHMQ\PHNVSHU\PHQWHP
Jakieś inne opcje? %ORNRZDQLH MHGQHM NRPELQDFML V\JQDïöZ QLH MHVW ]E\WHOHJDQFNLPUR]ZLÈ]DQLHPSUREOHPX%\ÊPRĝH LVWQLHMH OHSV]H UR]ZLÈ]DQLH DOH QLH MHVWHP Z VWDQLH JR SU]HGVWDZLÊ .RQVXOWRZDïHP VLÚ QDZHW ]H ]QDMRP\PL ]DMPXMÈF\PL VLÚ V]\IURZDQLHP JG]LH XNïDG\ /)65 VWRVXMH VLÚ GR JHQHURZDQLD GXĝ\FK OLF]ESVHXGRORVRZ\FKDOHRQLSRZLHG]LHOLPLĝHSR SURVWXSRZLQLHQHPXĝ\ÊZLÚNV]HMOLF]E\UHMHVWUöZ SU]HVXZDMÈF\FKDZF]HĂQLHMMXĝVWZLHUG]LïHPĝH WDNLHUR]ZLÈ]DQLHE\ïRE\]E\WNïRSRWOLZH :HGïXJPQLH]DLVWQLDï\SUREOHPQDOHĝ\UR]ZLÈ]DÊ SRPLMDMÈFMHGQÈ]OLF]E]QDMGXMÈF\FKVLÚZZ\JHQHURZDQ\PFLÈJX
Ziarno -HGQÈ U]HF]È QDG NWöUÈ PXVLP\ MHV]F]H SRSUDFRZDÊMHVWWRĝHUHMHVWU]DF]\QDSUDFÚRGOLF]E\ RLOHSRGF]DVXUXFKDPLDQLDREZRGXQLH GRMG]LHZQLPGRVNRNöZQDSLÚFLD 2F]\ZLĂFLHMHĝHOLFKFHP\DE\JUDZ\GDZDïDVLÚ QLHSU]HZLG\ZDOQDWRQLHPRĝHP\MHM]DF]\QDÊ]D NDĝG\PUD]HPZW\PVDP\PPLHMVFX-DNVSUDZLÊ ĝHE\]DNDĝG\PUD]HPVHNZHQFMDUR]SRF]\QDïDVLÚ RGLQQHMOLF]E\" 5R]ZLÈ]DQLHMHVWEDUG]RSURVWH6WDQGDUGRZÈSUDNW\NÈMHVWVWRVRZDQLHķ]LDUQDĵF]\OLORVRZDQLHZDUWRĂFL UR]SRF]\QDMÈFHM SURFHV JHQHURZDQLD OLF]E SVHXGRORVRZ\FK:NRPSXWHUDFKZW\PFHOXEDUG]R F]ÚVWR NRU]\VWD VLÚ ] ]HJDUD V\VWHPRZHJR 'DQHJHQHURZDQHSU]H]]HJDUFLÈJOHVLÚ]PLHQLDMÈ2EZöGORVXMÈF\RSDUW\QDEUDPNDFK;125SRZLQLHQZ\NRQDÊORVRZRZ\EUDQÈOLF]EÚF\NOLSUDF\DGRSLHURSRLFKZ\NRQDQLXREVïXJLZDÊJUÚ
Dalsze modyfikacje: inne gry i inne liczby
7RĝDGHQSUREOHP0RĝHP\ZW\PFHOX]DVWRVRZDÊ UR]ZLÈ]DQLHNWöUHSU]HGVWDZLïHPZHNVSHU\PHQFLH 3RSRGïÈF]HQLXXU]ÈG]HQLDGR]DVLODQLDREZöG VNïDGDMÈF\ VLÚ ] UH]\VWRUD L NRQGHQVDWRUD VWHUXMH SUDFÈ ZROQHJR XNïDGX ]HJDURZHJR G]LDïDMÈFHJR ZWU\ELHPRQRVWDELOQ\P:FHOXPRG\ğNDFMLWUZDQLDWHJRLPSXOVXPRĝQD]DVWRVRZDÊMDNLĂF]XMQLN 3RGF]DV WUZDQLD LPSXOVX ZROQ\ XNïDG ]HJDURZ\ SR]ZDOD QD SUDFÚ V]\ENLHJR XNïDGX ]HJDURZHJR G]LDïDMÈFHJRZWU\ELHDVWDELOQ\P7HQGUXJLXNïDG ]HJDURZ\ GRVWDUF]D LPSXOV\ GR ZHMĂFLD ]HJDUD UHMHVWUX SU]HVXZDMÈFHJR ] OLQLRZ\P VSU]ÚĝHQLHP ]ZURWQ\P3R]DNRñF]HQLXLPSXOVXJHQHURZDQHJR SU]H]ZROQ\XNïDG]HJDURZ\UHMHVWUSU]HVXZDMÈF\ ]DWU]\PXMHVLÚQDORVRZRZ\EUDQHMOLF]ELH:WHQ VSRVöE RWU]\PXMHP\ GRĂÊ RSW\PDOQ\ JHQHUDWRU OLF]ESVHXGRORVRZ\FK
Dalsze modyfikacje: inne gry i inne liczby =DQLPSU]HMG]LHP\GRWHVWHUDWHOHSDWLLFKFLDïE\P SRND]DÊ&LLQQHVSRVRE\ZMDNLHPRĝQD]DVWRVRZDÊ V\JQDïJHQHURZDQ\SU]H]UHMHVWUSU]HVXZDMÈF\]OLQLRZ\PVSU]ÚĝHQLHP]ZURWQ\P8NïDGWHQQD]\ZDP ķRĂPLRELWRZ\PJHQHUDWRUHPORVRZ\PRJöOQHJR VWRVRZDQLDĵ3RQLĝHMZ\PLHQLDPMHJRSU]\NïDGRZH ]DVWRVRZDQLD 0LJRF]ÈFHGLRG\/(' =DïöĝP\ĝHPDV]RVLHPGLRG/(' GZLHF]HUZRQHGZLH]LHORQHLGZLHĝöïWH.DĝGDSDUDGLRG /('MHVW]DVLODQD]DSRPRFÈGZöFKZ\MĂÊUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR]OLQLRZ\PVSU]ÚĝHQLHP ]ZURWQ\P'RMHGQHJR]W\FKZ\MĂÊSRGïÈF]RQ\ MHVWV]HUHJRZRUH]\VWRUb:DGRGUXJLHJR bN:.DĝG\NRORUEÚG]LHPLDïWHUD]F]WHU\WU\E\SUDF\ GLRG\RW\PVDP\PNRORU]HPRĝQD Z\ïÈF]\ÊDOERPRĝQDMHXUXFKRPLÊZMHGQ\P ]WU]HFKWU\EöZLQWHQV\ZQRĂFLJHQHURZDQHJR ĂZLDWïD1DU\VXQNXbSRND]DQRVFKHPDW WDNLHJRUR]ZLÈ]DQLD=DVWRVRZDQRZQLPXNïDG 'DUOLQJWRQDDE\GLRG\/('SRELHUDMÈFHSUÈG RGXĝ\PQDWÚĝHQLXPRJï\ĂZLHFLÊMDVQR
313
Rejestr przesuwający z liniowym sprzężeniem zwrotnym
Układ Darlingtona
ZFLĂQLÚFLHSU]\FLVNXSU]\GLRG]LH/('NWöUDEÚG]LHDNXUDWĂZLHFLÊ 3UÈGSï\QÈF\SU]H]GLRGÚ/('PRĝQDVNLHURZDÊ UöZQLHĝGRSU]\FLVNX'RGUXJLHJR]ïÈF]DSU]\FLVNXPRĝQDSRGïÈF]\ÊEU]ÚF]\NNWöU\EÚG]LH JHQHURZDïGěZLÚNMHĝHOLJUDF]ZFLĂQLHWHQJX]LN RERNNWöUHJRDNXUDWEÚG]LHĂZLHFLÊGLRGD/(' :WHQVSRVöEJUDF]]GREÚG]LHNROHMQ\SXQNW ]REDF]U\VXQHN Rejestr przesuwający z liniowym sprzężeniem zwrotnym
Czterobitowy multiplekser Każda para oporników składa się z opornika o dużej rezystancji i opornika o małej rezystancji
Uwaga: układ Darlingtona pozwala na przepływ prądu do ujemnej szyny zbiorczej, układ ten nie jest źródłem prądowym
16 diod LED i 16 przycisków
Rysunek 35.11. 5HMHVWUSU]HVXZDMÈF\]OLQLRZ\PVSU]ÚĝHQLHP ]ZURWQ\PVWHUXMÈF\ZVSRVöESVHXGRORVRZ\PLJRWDQLHP NRORURZ\FKGLRG/('
-HĝHOL ]DPRQWXMHV] WH GLRG\ /(' ]D MDNLPĂ HNUDQHPUR]SUDV]DMÈF\P WDNLPMDNQSRSUDZD MDU]HQLöZNL DXNïDGEÚG]LHSUDFRZDï]GRĂÊ GXĝÈF]ÚVWRWOLZRĂFLÈ]HJDUDWRPLJRF]ÈFHGLRG\ SRZLQQ\WZRU]\ÊLQWHUHVXMÈF\HIHNW :\EöURWZRUXZJU]H+RW6ORW 5HMHVWUSU]HVXZDMÈF\]OLQLRZ\PVSU]ÚĝHQLHP ]ZURWQ\PPRĝHVWHURZDÊSUDFÈPXOWLSOHNVHUD ZJU]HHot Slot:\VWDUF]\SRGïÈF]\ÊF]WHU\ Z\MĂFLDUHMHVWUXGRF]WHUHFKZHMĂÊPXOWLSOHNVHUD 0RG\ğNDFMDOLF]QLNDSLHUĂFLHQLRZHJR :HNVSHU\PHQFLHOLF]QLNSLHUĂFLHQLRZ\JHQHURZDïVHNZHQFMÚ]DSDODMÈFÈV]HVQDĂFLHGLRG /('3UDFÈW\FKGLRGPRĝHP\VWHURZDÊUöZQLHĝ ]DSRPRFÈUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR]OLQLRZ\P VSU]ÚĝHQLHP]ZURWQ\PSRGïÈF]RQHJRGRPXOWLSOHNVHUD'RREZRGXSRGïÈF]\P\UöZQLHĝV]HVQDĂFLHSU]\FLVNöZĽSRMHGQ\PSU]\FLVNXSU]\ NDĝGHMGLRG]LH/('D]DGDQLHPJUDF]DEÚG]LH
314
Brzęczyk
Licznik punktów
Rysunek 35.12. *UDRPöZLRQDZF]HĂQLHMZHNVSHU\PHQFLH ZNWöUHM]DVWRVRZDQROLF]QLNSLHUĂFLHQLRZ\PRĝH]RVWDÊ ]PRG\ğNRZDQDWDNDE\GLRG\/('E\ï\]DSDODQHZNROHMQRĂFL ORVRZHM]DSRPRFÈUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR]OLQLRZ\P VSU]ÚĝHQLHP]ZURWQ\P JUDF]PD]D]DGDQLHZFLVQÈÊJX]LN ]QDMGXMÈF\VLÚRERNDNWXDOQLHĂZLHFÈFHMGLRG\/('
-HĝHOL]DPLDVWSU]\FLVNöZVWRVXMHV]NRQWDNWURQ\ WRZV]\VWNLHHOHPHQW\ ïÈF]QLH]GLRGDPL/(' PRJÈ]RVWDÊXPLHV]F]RQH]DFLHQNÈZDUVWZÈ
Eksperyment 35. Rejestr przesuwający z liniowym sprzężeniem zwrotnym
SöïSU]H]URF]\VWHJRSODVWLNX2ERNNDĝGHMGLRG\ /(']QDMGRZDïE\VLÚNRQWDNWURQ*UDF]PXVLDïE\ ZVND]DÊQDZïDĂFLZÈGLRGÚ]DSRPRFÈU\OFD ]DNRñF]RQHJRPDJQHVHP0DJQHVDNW\ZRZDïE\PNRQWDNWURQ]QDMGXMÈF\VLÚRERNGLRG\:WHQ VSRVöESRZVWDïE\HOHJDQFNLLQWHUIHMVXĝ\WNRZQLNDNWöU\]DSRELHJDïE\MHGQRF]HĂQLHRV]XNLZDQLXĽJUDF]QLHPöJïE\ZFLVQÈÊMHGQRF]HĂQLH NLONXSU]\FLVNöZ2F]\ZLĂFLHPXVLDïE\ĂGREUDÊ PDJQHVRRGSRZLHGQLHMVLOH0DJQHVPXVLDNW\ZRZDÊW\ONRMHGHQNRQWDNWURQĽQLHSRZLQLHQ ZSï\ZDÊQDSUDFÚSR]RVWDï\FKNRQWDNWURQöZ ]QDMGXMÈF\FKVLÚZSREOLĝX 'ěZLÚNRORVRZHMF]ÚVWRWOLZRĂFL 'RZ\MĂÊPXOWLSOHNVHUDNWöUHJRSUDFÈVWHUXMH UHMHVWUPRĝQDSRGïÈF]\ÊV]HVQDĂFLHUH]\VWRUöZ ]DSRPRFÈNWöU\FKPRĝQDZSï\ZDÊQDSUDFÚ XNïDGX]HJDURZHJRG]LDïDMÈFHJRZWU\ELHDVWDELOQ\P]F]ÚVWRWOLZRĂFLÈ]QDMGXMÈFÈVLÚZ]DNUHVLHF]ÚVWRWOLZRĂFLGěZLÚNX*G\E\ZWDNLP REZRG]LHUH]\VWRU\]DVWÈSLÊSRWHQFMRPHWUDPL GRVWURMF]\PLWRZ\MĂFLDPXOWLSOHNVHUDPRĝQDE\ GRVWURLÊGRF]ÚVWRWOLZRĂFLNROHMQ\FKGěZLÚNöZ VNDOLGLDWRQLF]QHM$E\ĂPöJïZïDĂFLZLHGRVWURLÊ GěZLÚNLSU]\GDïE\&LVLÚNH\ERDUGQDNWöU\P PRĝQDE\]DJUDÊGěZLÚNLZ]RUFRZH :HIHNFLHE\ÊPRĝHQLHX]\VNDOLE\ĂP\PX]\NL DOHSRZROQH]PLDQ\GěZLÚNöZPRJÈGDÊLQWHUHVXMÈF\HIHNW6FKHPDWWHJRXNïDGXSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX $OWHUQDW\ZQ\PUR]ZLÈ]DQLHPMHVW]DVWRVRZDQLHGZöFKPXOWLSOHNVHUöZ.DĝG\]QLFKE\ïE\ SRGïÈF]RQ\GRF]WHUHFKZ\MĂÊUHMHVWUXSU]HVXZQHJR-HGHQPXOWLSOHNVHUJHQHURZDïE\GěZLÚN DGUXJLUHJXORZDïE\MDNRĂÊGěZLÚNX]DSRPRFÈ NRPELQDFMLUH]\VWRUöZLNRQGHQVDWRUöZ QDOHĝDïRE\MHZïÈF]\ÊSRPLÚG]\Z\MĂFLDPXOWLSOHNVHUD DXMHPQÈV]\QÚ]DVLODMÈFÈ 6FKHPDWWDNLHJR REZRGXSU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX
Dalsze modyfikacje: inne gry i inne liczby
Rejestr przesuwający z liniowym sprzężeniem zwrotnym Wspólne wejście Czterobitowy multiplekser
Wyjście Astabilny układ zegarowy (częstotliwość dźwięku) Przewody podłączone do pinów kolektora rozładowującego i impulsu wyjściowego układu zegarowego typu 555
Zastąp rezystory potencjometrami dostrojczymi – pozwolą one na dokładne dostrojenie dźwięków
Rysunek 35.13. 5HMHVWUSU]HVXZDMÈF\]OLQLRZ\PVSU]ÚĝHQLHP ]ZURWQ\P]DVWRVRZDQ\GRORVRZHJRRGWZDU]DQLDV]HVQDVWX GěZLÚNöZ
Wspólne wejście
Rejestr przesuwający z liniowym sprzężeniem zwrotnym
Czterobitowy multiplekser
Czterobitowy multiplekser
Rezystory
Rezystory i kondensatory
Astabilny układ zegarowy (częstotliwość dźwięku) Wyjście Przewody podłączone do pinów kolektora rozładowującego i impulsu wyjściowego układu zegarowego typu 555 Rysunek 35.14. 'UXJLPXOWLSOHNVHUPRĝQD]DVWRVRZDÊGR ZïÈF]DQLDZREZöGORVRZRZ\EUDQ\FKSDUVNïDGDMÈF\FKVLÚ ]UH]\VWRUDLNRQGHQVDWRUDZWHQVSRVöEPRĝQDJHQHURZDÊ MHV]F]HEDUG]LHMUöĝQRURGQHGěZLÚNL
315
6\JQDïZHMĂFLRZ\Z\URF]QL :Z\URF]QLRPDZLDQHMZUR]G]LDOH]DSURSRQRZDïHPEXGRZÚREZRGXJHQHUXMÈFHJRORVRZHV\JQDï\Z\MĂFLRZHQDSRGVWDZLHUH]\VWDQFML VWDZLDQHMSU]H]SDOHFGRW\NDMÈF\SDU\VW\NöZ &]LSGHNRGHUD]QDMGXMÈF\VLÚZW\PREZRG]LH PRĝHE\ÊVWHURZDQ\]DSRPRFÈF]WHUHFKZ\MĂÊ UHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR]OLQLRZ\PVSU]ÚĝHQLHP]ZURWQ\P
Dalsze modyfikacje: przypadkowość i mikrokontrolery 7HFKQLND SRGREQD GR UHMHVWUX SU]HVXZDMÈFHJR ] OLQLRZ\P VSU]ÚĝHQLHP ]ZURWQ\P MHVW VWRVRZDQDZMÚ]\NDFKSURJUDPRZDQLDZFHOXJHQHURZDQLD OLF]E SVHXGRORVRZ\FK 6WRVXMH VLÚ MÈ UöZQLHĝ ZMÚ]\NDFKZ\VRNLHJRSURJUDPRZDQLDREVïXJLZDQ\FKSU]H]PLNURNRQWUROHU\:SUDNW\F]QLHNDĝG\P MÚ]\NXSURJUDPRZDQLDLVWQLHMÈSROHFHQLDSR]ZDODMÈFHQDZ\JHQHURZDQLHSU]H]SURJUDPOLF]ENWöUH EÚGÈZ\GDZDï\VLÚORVRZH
316
$OHF]\UR]NïDGWDNLFKOLF]EEÚG]LHUöZQ\"3RSU]HDQDOL]RZDQLX G]LDïDQLD IXQNFML JHQHUXMÈFHM OLF]E\ ORVRZH]DLPSOHPHQWRZDQHMZMÚ]\NX%$6,&QDPLNURNRQWUROHU]H3,& WDN]ZDQ\PV\VWHPLH3,&$;( GRV]HGïHP GR ZQLRVNX ĝH UR]NïDG Z\JHQHURZDQ\FKOLF]ESVHXGRORVRZ\FKZFDOHQLHMHVWUöZQ\ :]DOHĝQRĂFLRGRNUHĂORQHJR]DNUHVXQLHNWöUHOLF]E\ SRMDZLDï\VLÚF]ÚĂFLHMRGLQQ\FK -HĝHOL ]DVWDQDZLDV] VLÚ F]\ MÚ]\N & VWRVRZDQ\ GRSURJUDPRZDQLD$UGXLQRLPLWXMHSU]\SDGNRZRĂÊ ZQLHFROHSV]\VSRVöEWR]DFKÚFDP&LÚGRVSUDZG]HQLD WHJR =ZUöÊ XZDJÚ ĝH F]ÚVWR VWRVXMH VLÚ SUDNW\NÚRGF]\WX]DSRPRFÈZEXGRZDQHJRSU]HWZRUQLNDDFV\JQDïXRGELHUDQHJRSU]H]DQDORJRZH ]ïÈF]HGRNWöUHJRQLFQLHMHVWSRGïÈF]RQH:WHQ VSRVöE JHQHUDWRU ZDUWRĂFL ORVRZ\FK ]D NDĝG\P UD]HPUR]SRF]\QDVZRMÈSUDFÚRGLQQHMOLF]E\
Eksperyment 35. Rejestr przesuwający z liniowym sprzężeniem zwrotnym
Eksperyment 36. Urządzenie do testowania postrzegania pozazmysłowego jednej osoby $RWRPöMSODQ=D]DVïRQÈ]QDMGXMHVLÚSRMHG\QF]D GLRGD/('2EZöGHOHNWURQLF]Q\PRĝHMÈZïÈF]\Ê LZ\ïÈF]\Ê*UDF]SUöEXMHRGJDGQÈÊF]\GLRGDMHVW ]DSDORQDF]\QLH]DSRPRFÈVZRLFKXPLHMÚWQRĂFL SDUDSV\FKRORJLF]Q\FK MHĝHOLMHSRVLDGD
Wejście zegara
36
Komórki pamięci rejestru przesuwającego
Wejście szeregowe
*UDF]EÚG]LHZFLVNDÊSUDZ\SU]\FLVNJG\XZDĝD ĝHGLRGD/('MHVWZïÈF]RQDOXEOHZ\SU]\FLVNMHĝHOL XZDĝDĝHGLRGDMHVWZ\ïÈF]RQD2EZöGSRLQIRUPXMH JRF]\SRGMÈïZïDĂFLZÈGHF\]MÚ&\NOSUDF\REZRGX EÚG]LHVLÚSRZWDU]DÊ 8ZDĝDPĝHG\VSRQXMHV]MXĝZLHG]ÈSR]ZDODMÈFÈ QDEXGRZÚWDNLHJRREZRGX:]DVDG]LHQLHZLHP\ W\ONRMDNRFHQLDÊUH]XOWDW\GHF\]MLSRGHMPRZDQ\FK SU]H]JUDF]D,OHUD]\PXVLSRSUDZQLHRGJDGQÈÊWU\E SUDF\GLRG\DE\Z\QLNWHQX]QDÊ]DFRĂFRQLHMHVW SRSURVWXSU]\SDGNLHP"=DJDGQLHQLHWRSRUXV]ÚSR ]EXGRZDQLXREZRGX
Ostatnie schematy logiczne :SRSU]HGQLPUR]G]LDOH]DPLHĂFLïHPVFKHPDWREZRGXORJLF]QHJRZNWöU\PEUDPNL;25E\ï\SRGïÈF]RQHWDNDE\JHQHURZDÊORVRZ\FLÈJ]HULMHG\QHN 1DU\VXQNXb]QDMGXMHVLÚVFKHPDWQLHFR]PRG\ğNRZDQHMZHUVMLWHJRREZRGX0RG\ğNDFMHPDMÈ QDFHOXSU]\VWRVRZDQLHJRGRSUDF\ZXU]ÈG]HQLX GRWHVWRZDQLDWHOHSDWLLNWöUHJR]DïRĝHQLDRSLVDïHP ZF]HĂQLHM
Rysunek 36.1. 6FKHPDWXNïDGXORJLF]QHJRVWDQRZLÈFHJR SLHUZV]ÈF]ÚĂÊXU]ÈG]HQLDSU]H]QDF]RQHJRGRWHVWRZDQLD WHOHSDWLLSU]H]MHGQHJRXĝ\WNRZQLND ĂFLHĝNLR]QDF]RQHOLWHUDPL $%&L1EÚGÈïÈF]\ÊWÚF]ÚĂÊREZRGX]GUXJÈ
ľ 6LHGPLRZHMĂFLRZÈEUDPNÚ$1']DVWÈSLïHP VLHGPLRZHMĂFLRZÈEUDPNÈ1$1'=DPLDVW JHQHURZDÊZ\VRNLV\JQDïSRZ\NU\FLXQLHGR]ZRORQHMNRPELQDFMLF\IUEUDPND WDEÚG]LHZWDNLHMV\WXDFMLJHQHURZDïDV\JQDï QLVNLDZHZV]\VWNLFKLQQ\FKV\WXDFMDFKV\JQDïZ\VRNL']LÚNLWDNLHPXUR]ZLÈ]DQLXïDWZLHM EÚG]LHSRïÈF]\ÊWÚF]ÚĂÊREZRGX]SR]RVWDï\PLXNïDGDPLORJLF]Q\PL 317
ľ 'RREZRGXRERNZ\MĂFLDELQDUQHJRZVWDZLïHPEUDPNÚ;125%UDPNDWDJHQHUXMHQLVNL V\JQDïZ\MĂFLRZ\JG\GRFLHUDGRQLHMZ\VRNL V\JQDïZHMĂFLRZ\ LQDRGZUöW ,QQ\PLVïRZ\RGZUDFDRQDGRFLHUDMÈF\GRQLHMV\JQDï 'ODF]HJRQLHXĝ\ïHPEUDPNL127"3RQLHZDĝ G\VSRQRZDïHPMHGQÈZROQÈEUDPNÈ;125 ZF]LSLHVNïDGDMÈF\PVLÚ]F]WHUHFKGZXZHMĂFLRZ\FKEUDPHN;125NWöU\]DSHZQLD VSU]ÚĝHQLH]ZURWQHGODUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR=DPLDVWGRGDZDÊGRGDWNRZ\F]LS]DZLHUDMÈF\EUDPNÚ127ZRODïHP]DVWRVRZDÊ QLHXĝ\ZDQÈGRW\FKF]DVEUDPNÚ;125
5 V DC stabilizowane 100 μF
1DU\VXQNXb]QDMGXMHVLÚVFKHPDWZ\NRQDZF]\ SLHUZV]HMF]ÚĂFLREZRGX3U]\SRPLQDRQVFKHPDW XNïDGXWHVWRZHJR]DVWRVRZDQ\ZSRSU]HGQLPHNVSHU\PHQFLH1DMEDUG]LHMZLGRF]QÈ]PLDQÈMHVWGRGDQLHGRREZRGXEUDPNL1$1':HMĂFLDLZ\MĂFLD R]QDF]RQHOLWHUDPL$%CL1EÚGÈSRGïÈF]RQHGR GUXJLHMF]ÚĂFLREZRGX
Przyjrzyjmy się drugiej części obwodu 6FKHPDWXNïDGXORJLF]QHJRGUXJLHMF]ÚĂFLREZRGX SU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX:FHOXXïDWZLHQLD LGHQW\ğNDFMLXNïDGöZ]HJDURZ\FKR]QDF]RQRMHNRORUHPUöĝRZ\P1DVFKHPDFLH]QDMGXMÈVLÚF]WHU\ OLQLHZHMĂFLDZ\MĂFLDR]QDF]RQHRGSRZLHGQLPLOLWHUDPL1DOHĝ\MHSRïÈF]\Ê]REZRGHPSU]HGVWDZLRQ\PQDU\VXQNX ']LDïDQLHGUXJLHMF]ÚĂFLREZRGXPRĝQDSRGVXPRZDÊZQDVWÚSXMÈF\VSRVöE *UDF]ZLG]LV\JQDïJRWRZRĂFL *UDF] ZFLVND SU]\FLVN $ MHĝHOL XZDĝD ĝH XNU\WDGLRGD/('MHVWZïÈF]RQDOXESU]\FLVN %MHĝHOLXZDĝDĝHGLRGDMHVWZ\ïÈF]RQD
318
Rysunek 36.2. 6FKHPDWZ\NRQDZF]\SLHUZV]HMF]ÚĂFL XU]ÈG]HQLDSU]H]QDF]RQHJRGRWHVWRZDQLDWHOHSDWLLSU]H] MHGQHJRXĝ\WNRZQLND
/DPSNDV\JQDOL]XMÈFDJRWRZRĂÊJDĂQLHQD PQLHMZLÚFHMVHNXQGÚ:W\PF]DVLHREZöG JHQHUXMHLQIRUPDFMÚQDWHPDWWHJRF]\Xĝ\WNRZQLNRGJDGïVWDQGLRG\F]\VLÚSRP\OLï =PLHQLDQ\MHVWUöZQLHĝVWDQOLF]QLNöZOLF]ÈF\FKWUDğHQLDLSRP\ïNL 3RQRZQLH]DSDODQDMHVWGLRGD/('V\JQDOL]XMÈFDJRWRZRĂÊREZRGXĽJUDF]SRZWDU]D F]\QQRĂFLRGSXQNWXGUXJLHJR :SUDNW\FHG]LDïDQLHREZRGXEÚG]LHQLHFREDUG]LHM VNRPSOLNRZDQH
Eksperyment 36. Urządzenie do testowania postrzegania pozazmysłowego jednej osoby
0ECSBNLJ 9/03 8DJǯOJK ȃFCZ[HBEOLJlj D[ZEJPEB-&% KFTUXZLJD[POB
0EXZKǯDJBSFKFTUSV QS[FTVXBKLJDFHP 8DJǯOJK ȃFCZ[HBEOLJlj D[ZEJPEB-&% KFTUXLJD[POB
1PKFEZOD[ZJNQVMT USXBKLJDZTFLVOEǒ
1PKFEZOD[ZJNQVMT USXBKLJDZTFLVOEǒ
-JD[OJLQPNZFL
4ZHOB HPUPXPǯDJ (FOFSPXBOJF QJFSXT[FK MJD[CZMPTPXFK
-JD[OJLUSBñFǤ 0E TJFENJPXFKǯDJPXFK CSBNLJ/"/% 1JO SFTFU
4[ZCLJ BTUBCJMOZ
%PXFKǯDJB TZHOBVMJD[OJLB QS[FTVXBKLJDFHP Rysunek 36.3. 'UXJDF]ÚĂFLREZRGXSU]H]QDF]RQHJRGR WHVWRZDQLDWHOHSDWLLSU]H]MHGQHJRXĝ\WNRZQLNDEÚG]LH SU]HWZDU]DïDV\JQDï\GRVWDUF]DQHSU]H]Xĝ\WNRZQLND ]DSHZQLDïDVSU]ÚĝHQLH]ZURWQHUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR DWDNĝHUR]SRF]\QDïDSUDFÚUHMHVWUXRGORVRZRZ\EUDQHM ZDUWRĂFL
Wejścia obwodów logicznych 8NïDG\ORJLF]QHZ\PDJDMÈSUHF\]\MQ\FKV\JQDïöZ ZHMĂFLRZ\FKDZLÚFQLHPRĝHLVWQLHÊU\]\NRZ\JHQHURZDQLDVWXNöZSU]H]SU]HïÈF]QLNL=DQLPV\JQDïJHQHURZDQ\SU]H]SU]HïÈF]QLNLGRWU]HGRXNïDGX ]HJDURZHJRPXVLSU]HMĂÊSU]H]NRPSRQHQW\NWöUHVWRVRZDïHPZF]HĂQLHMGRSU]HGïXĝHQLDF]DVX WUZDQLDLPSXOVöZMHGQRF]HĂQLHSU]HFLZG]LDïDMÈF SRQRZQHPXXUXFKRPLHQLXXU]ÈG]HQLDSU]H]Xĝ\WNRZQLNDSU]\WU]\PXMÈFHJRSU]\FLVNL]E\WGïXJR 6\JQDï\JHQHURZDQHSU]H]XNïDG\]HJDURZHPXV]È ]RVWDÊSRUöZQDQH]V\JQDïDPLGRVWDUF]DQ\PLSU]H] REZöGZLGRF]Q\QDU\VXQNX3RSUDZHMVWURQLH WHJRU\VXQNXZLGRF]QDMHVWV]\QDV\JQDïXJHQHURZDQHJRSU]H]UHMHVWUSU]HVXZQ\6\JQDïWHQMHVW Z\VRNLJG\ZïÈF]RQDMHVWXNU\WDGLRGD/('%UDPND ;125ZLGRF]QDSROHZHMVWURQLHJHQHUXMHZ\VRNL V\JQDïJG\ZVSRPQLDQDGLRGDEÚG]LHZ\ïÈF]RQD ,VWQLHMÈGZLHV\WXDFMHZNWöU\FKJUDF]SRSUDZQLH RGJDGQLHVWDQGLRG\ ľ XNU\WDGLRGD/('MHVWZïÈF]RQDLJUDF]ZFLĂQLHJX]LNR]QDF]RQ\HW\NLHWÈķGLRGD/('MHVW ZïÈF]RQDĵ ľ XNU\WDGLRGD/('MHVWZ\ïÈF]RQDLJUDF]ZFLĂQLHJX]LNR]QDF]RQ\HW\NLHWÈķGLRGD/('MHVW Z\ïÈF]RQDĵ ,VWQLHMÈUöZQLHĝGZDZDUXQNLSRNWöU\FKVSHïQLHQLX PRĝQDSRZLHG]LHÊĝHJUDF]QLHRGJDGïVWDQXGLRG\ ľ XNU\WDGLRGD/('MHVWZïÈF]RQDLJUDF]ZFLĂQLHJX]LNR]QDF]RQ\HW\NLHWÈķGLRGD/('MHVW Z\ïÈF]RQDĵ ľ XNU\WDGLRGD/('MHVWZ\ïÈF]RQDLJUDF]ZFLĂQLHJX]LNR]QDF]RQ\HW\NLHWÈķGLRGD/('MHVW ZïÈF]RQDĵ =DVSUDZG]DQLHW\FKZDUXQNöZRGSRZLDGDMÈGZLH SDU\EUDPHN$1'SRGïÈF]RQ\FKGREUDPNL25']LDïDMÈRQHSRGREQLHGRGZöFKSDUEUDPHN$1'SRGïÈF]RQ\FKGREUDPHN25ZRU\JLQDOQHMZHUVMLWHMJU\ NWöUDE\ïDSU]H]QDF]RQDGODGZöFKJUDF]\
Ostatnie schematy logiczne
319
'ZLHGLRG\/(' F]HUZRQ\L]LHORQ\RNUÈJ SRLQIRUPXMÈQDW\FKPLDVWJUDF]DRW\PF]\RGJDGïSRSUDZQLHVWDQGLRG\/('DGZD RSFMRQDOQH OLF]QLNLPRJÈ ]DSLV\ZDÊOLF]EÚSRSUDZQ\FKRGSRZLHG]LLSRP\ïHN /LF]QLNLRPöZLÚSöěQLHM
EUDPNÚ125:RODïHPZLÚFVNRU]\VWDÊ]ZROQHM EUDPNL25
3R]RVWDïHREZRG\F]HNDMÈQDSRGDQLHV\JQDïXGR ZHMĂFLDMHGQHJR]XNïDGöZ]HJDURZ\FK=WHJRSRZRGXZ\MĂFLDW\FKXNïDGöZVÈSRïÈF]RQH]DSRPRFÈEUDPNL256\JQDïJHQHURZDQ\SU]H]WÚEUDPNÚ PDNLONDIXQNFML
:UR]G]LDOHZVSRPLQDïHPRSRWU]HELHUR]SRF]\QDQLDSUDF\UHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJRRGORVRZRZ\EUDQHMZDUWRĂFL=DGDQLHWRSU]HU]XFLïHPQDJUDF]D ']LÚNLWHPXZREZRG]LHEÚG]LHP\PLHÊW\ONRMHGHQ V]\ENLXNïDG]HJDURZ\QLHEÚG]LHP\SRWU]HERZDOLZROQHJRXNïDGX]HJDURZHJRVWHUXMÈFHJRSUDFÈ V]\ENLHJR *G\ SU]\FLVN JHQHURZDQLD SLHUZV]HM OLF]E\ORVRZHMQLHMHVWZFLĂQLÚW\GR]ïÈF]DUHVHW V]\ENLHJRDVWDELOQHJRXNïDGX]HJDURZHJRGRFLHUD V\JQDïRQLVNLPQDSLÚFLX3DPLÚWDMRW\PĝHV\JQDï WDNLSRGDQ\QD]ïÈF]HUHVHWSRZRGXMH]DWU]\PDQLH SUDF\XNïDGX]HJDURZHJR:FLĂQLÚFLHZVSRPQLDQHJRSU]\FLVNXSRZRGXMHSRGDQLHV\JQDïXZ\VRNLHJR LXUXFKRPLHQLHXNïDGX]HJDURZHJR
Sygnał gotowości :\MĂFLH EUDPNL 25 MHVW SRïÈF]RQH ]D SRPRFÈ SU]HZRGXELHJQÈFHJRSROHZHMVWURQLHVFKHPDWX ]ZHMĂFLHPQDVWÚSQHMEUDPNL256WHUXMHRQDSUDFÈ GLRG\V\JQDOL]XMÈFHMJRWRZRĂÊ$FRWXWDMFKRG]L" &KFÚDE\GLRGDWDE\ïDVWDQGDUGRZRZïÈF]RQD DOHZGZöFKSU]\SDGNDFKSRZLQQDE\ÊZ\ïÈF]DQD ľ 'LRGDSRZLQQDE\ÊZ\ïÈF]RQDSU]H]MHGQÈ VHNXQGÚSRZFLĂQLÚFLXSU]H]JUDF]DMHGQHJR ]SU]\FLVNöZ]DSRPRFÈNWöU\FKJUDF]PRĝH RGJDGQÈÊVWDQGLRG\/(' ľ 'LRGÚQDOHĝ\Z\ïÈF]\ÊUöZQLHĝSRGF]DVXVWDODQLDOLF]E\RGNWöUHMVZöMF\NOSUDF\PDUR]SRF]ÈÊUHMHVWUSU]HVXZDMÈF\:W\PF]DVLH REZöGQLHMHVWMHV]F]HJRWRZ\GRSUDF\ $E\VSHïQLÊWHZDUXQNLĝöïWÈGLRGÚ/('V\JQDOL]XMÈFÈJRWRZRĂÊQDOHĝDïRSRGïÈF]\ÊGRGRGDWQLHMV]\Q\ ]DVLODMÈFHM ]REDF]U\VXQHN *G\QLHEÚG]LHVSHïQLRQ\ĝDGHQ]W\FKZDUXQNöZ GRZHMĂÊEUDPNL25]QDMGXMÈFHMVLÚSROHZHMVWURQLH VFKHPDWXEÚGÈGRFKRG]LÊGZDQLVNLHV\JQDï\ZHMĂFLRZHDZLÚFSUÈGEÚG]LHPöJïSU]HSï\QÈÊSU]H] EUDPNÚ3DPLÚWDMĝHXNïDG\]VHULL+&bGRSXV]F]DMÈSU]HSï\ZSUÈGX ZREXNLHUXQNDFK RPDNV\PDOQ\PQDWÚĝHQLXbP$ 0RJïHPWXWDM]DVWRVRZDÊEUDPNÚ125DGLRGÚ /('V\JQDOL]XMÈFÈJRWRZRĂÊPRJïHPSRGïÈF]\Ê GRXMHPQHMV]\Q\]DVLODMÈFHMDOHZ\PDJDïRE\WR ]DVWRVRZDQLDGRGDWNRZHJRF]LSX]DZLHUDMÈFHJR
320
Rozpoczynanie generowania sekwencji od liczby losowej
6\JQDïZ\MĂFLRZ\JHQHURZDQ\SU]H]V]\ENLXNïDG ]HJDURZ\SU]HFKRG]LSU]H]EUDPNÚ;25ZGROQ\P SUDZ\PURJXVFKHPDWXLGRFLHUDGRZHMĂFLD]HJDUD UHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR 3U]HGUR]SRF]ÚFLHPNDĝGHJRNROHMQHJRWHVWXJUDF] PXVLSDPLÚWDÊRZFLĂQLÚFLXLSU]\WU]\PDQLXSU]H] MDNLĂF]DVSU]\FLVNXORVXMÈFHJROLF]EÚXPLHV]F]DQÈZSDPLÚFLUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR:]ZLÈ]NX ]W\PĝHWZRU]\P\SRZDĝQHQDU]ÚG]LHGREDGDQLD ]MDZLVNSDUDQRUPDOQ\FK RF]HNXMÚĝHXĝ\WNRZQLN EÚG]LH]DZV]HSDPLÚWDïRW\PU\WXDOH
Dwie kolejne bramki XOR $WHUD]FRĂEDUG]LHMSRGFKZ\WOLZHJR:UöÊP\GR EUDPNL25]QDMGXMÈFHMVLÚQDĂURGNX'RMHMZ\MĂFLD]DSRĂUHGQLFWZHPNRQGHQVDWRUDSRGïÈF]RQD MHVW]QDMGXMÈFDVLÚQLĝHMEUDPND;25.RQGHQVDWRU WHQPDSRMHPQRĂÊGXĝRQLĝV]ÈRGNRQGHQVDWRUöZ NWöUHVWRVRZDOLĂP\ZSRSU]HGQLFKHNVSHU\PHQWDFK SRQLHZDĝZHMĂFLDXNïDGöZORJLF]Q\FKVÈEDUG]R F]XïH:PRLPREZRG]LHNRQGHQVDWRURSRMHPQRĂFLbS)Z\VWDUF]\ïGRZ\JHQHURZDQLDLPSXOVX NWöU\E\ïQDW\OHNUöWNLDE\XUXFKRPLÊEUDPNÚ;25
Eksperyment 36. Urządzenie do testowania postrzegania pozazmysłowego jednej osoby
EH]MHGQRF]HVQHJRJHQHURZDQLDZLHOXķIDïV]\Z\FK GRGDWQLFK ZDUWRĂFLĵ -HĝHOL SRGF]DV WHVWRZDQLD G]LDïDQLDREZRGXRNDĝHVLÚĝHG]LDïDRQQLHSUDZLGïRZRVSUöEXM]DVWRVRZDÊNRQGHQVDWRURMHV]F]HPQLHMV]HMSRMHPQRĂFL1DOLĂFLHNRPSRQHQWöZ XPLHĂFLïHP UöZQLHĝ DOWHUQDW\ZQH NRQGHQVDWRU\ RSRMHPQRĂFLbS)LbS) ľ 3DPLÚWDMĝHbS) bQ) 1DSUDZHZHMĂFLHEUDPNL;25QRUPDOQLHSRGDZDQ\ MHVWZ\VRNLV\JQDïSRQLHZDĝGRWHJRZHMĂFLDSRGïÈF]RQ\MHVWUH]\VWRUSRGFLÈJDMÈF\1DOHZHZHMĂFLH EUDPNL$1'QRUPDOQLHSRGDZDQ\MHVWUöZQLHĝZ\VRNLV\JQDï-HVWRQJHQHURZDQ\SU]H]VLHGPLRZHMĂFLRZÈEUDPNÚ1$1']QDMGXMÈFÈVLÚZRPöZLRQHM ZF]HĂQLHMVHNFMLWHJRREZRGX%UDPNDWD]DZV]H JHQHUXMHZ\VRNLV\JQDï:\MÈWNLHPMHVWV\WXDFMD ZNWöUHMZ\NU\MHQLHFKFLDQ\FLÈJF\IU *G\GREUDPNL;25GRFKRG]ÈGZDZ\VRNLHV\JQDï\ZHMĂFLRZHEUDPNDWDJHQHUXMHQLVNLV\JQDï Z\MĂFLRZ\'ODWHJRWHĝQRUPDOQLHSLHUZV]DEUDPND ;25JHQHUXMHQLVNLV\JQDï 6\JQDïJHQHURZDQ\SU]H]SLHUZV]ÈEUDPNÚ;25 MHVWNLHURZDQ\GRGUXJLHMEUDPNL;25*G\DVWDELOQ\ XNïDG]HJDURZ\QLHG]LDïDGRMHMOHZHJRZHMĂFLD SRGDZDQ\MHVWQLVNLV\JQDï:]ZLÈ]NX]W\PGR GUXJLHMEUDPNL;25GRFKRG]ÈGZDQLVNLHV\JQDï\ ZHMĂFLRZHDZLÚFEUDPNDJHQHUXMHQLVNLV\JQDï QDZ\MĂFLXSRGïÈF]RQ\PGR]HJDUDUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR &RVLÚVWDQLHJG\JUDF]ZFLĂQLHJX]LN"1LFGRSöNL QLHVNRñF]\VLÚMHGQRVHNXQGRZ\LPSXOVJHQHURZDQ\SU]H]XNïDG]HJDURZ\*G\LPSXOVVLÚVNRñF]\ QDSLÚFLHV\JQDïXJHQHURZDQHJRSU]H]XNïDG]HJDURZ\VSDGD1DVNXWHNWHJRNUöWNLLPSXOVSU]HFKRG]L SU]H]NRQGHQVDWRUbS) 3RGF]DVWHJRNUöWNLHJRLPSXOVXGRSUDZHJRZHMĂFLDSLHUZV]HMEUDPNL;25GRFKRG]LQLVNLV\JQDï DGRMHMOHZHJRZHMĂFLDGRFKRG]LZ\VRNLV\JQDï :]ZLÈ]NX]W\PQDZ\MĂFLXEUDPNLJHQHURZDQ\MHVW Z\VRNLV\JQDï:W\PPRPHQFLHGRZHMĂÊGUXJLHM
Ostatnie schematy logiczne
EUDPNL;25GRFKRG]ÈGZDV\JQDï\ Z\VRNLLQLVNL DZLÚFEUDPNDWDUöZQLHĝJHQHUXMHZ\VRNLV\JQDï Z\MĂFLRZ\6\JQDïWHQSU]HVXZD]DZDUWRĂÊUHMHVWUX 0Dï\LPSXOVSU]HFKRG]ÈF\SU]H]NRQGHQVDWRUMHVW EDUG]RNUöWNL*G\LPSXOVWHQVLÚVNRñF]\UH]\VWRU\ SRGFLÈJDMÈFHSRQRZQLHVWHUXMÈQDSLÚFLDPLZREZRG]LHDEUDPNL;25ZUDFDMÈGRVZRLFKSRF]ÈWNRZ\FKVWDQöZ6\JQDïSRGDQ\GRZHMĂFLD]HJDUDUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJRVSRZRGRZDïZ\JHQHURZDQLH QRZHMZDUWRĂFL=DSDORQD]RVWDMHGLRGDLQIRUPXMÈFD RJRWRZRĂFLREZRGX*UDF]MHVWSURV]RQ\RGDOV]H ]JDG\ZDQLH 7RMHVWGRĂÊSURVWHDOHGODF]HJRPXV]ÚNRU]\VWDÊ ]GZöFKEUDPHN;25"7DNQDSUDZGÚVÈWU]\V\WXDFMHZNWöU\FKGRUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJRPXVL E\ÊGRVWDUF]RQ\LPSXOV]HJDUD *G\JUDF]ZFLVQÈïJX]LN:ïDĂQLHRSLVDïHP ZMDNLVSRVöEZZ\QLNXWHMF]\QQRĂFLUHMHVWU SU]HVXZDMÈF\Z\JHQHUXMHNROHMQÈOLF]EÚ *G\V]\ENLXNïDG]HJDURZ\JHQHUXMHSRF]ÈWNRZÈ]DZDUWRĂÊSDPLÚFLUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR *G\ZUHMHVWU]HSU]HVXZDMÈF\P]RVWDQLH]DSLVDQDQLHFKFLDQDOLF]ED 'ZLHEUDPNL;25REVïXJXMÈWHWU]\V\WXDFMH0RĝH GRMĂÊGRQLFKUöZQRF]HĂQLHOXEQLHPDOUöZQRF]HĂQLH7RMHVWWDF]ÚĂÊREZRGXNWöUHMG]LDïDQLHQDMWUXGQLHM]UR]XPLHÊ
Wszystko zależy od układów zegarowych 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRG]LDïDQLHEUDPHN JG\JUDF]ZQRUPDOQ\FKZDUXQNDFKZFLĂQLHJX]LN SRZRGXMÈF\Z\JHQHURZDQLHMHGQRVHNXQGRZHJR LPSXOVX SU]H] NWöU\Ă ] GZöFK XNïDGöZ ]HJDURZ\FK3RGNRQLHFLPSXOVXJG\QDSLÚFLHV\JQDïX Z\MĂFLRZHJR XNïDGX ]HJDURZHJR VSDGD NUöWNL LPSXOVSU]HFKRG]LSU]H]NRQGHQVDWRUVSU]ÚJDMÈF\ DEUDPND;25JHQHUXMHZ\VRNLV\JQDïNWöU\SRZRGXMHSU]HVXQLÚFLH]DZDUWRĂFLUHMHVWUX
321
Normalne działanie
Koniec jednosekundowego wysokiego sygnału generowanego przez układ zegarowy
Astabilny układ zegarowy nie działa Zakończenie generowania jednosekundowego wysokiego sygnału przez układ zegarowy powoduje przejście niskiego impulsu przez kondensator Powoduje to podanie impulsu do wejścia sygnału zegara rejestru przesuwającego
Gdy niski impuls skończy się, druga bramka XOR przestaje generować wysoki sygnał
W rejestrze przesuwającym zostaje umieszczona niechciana liczba
Od siedmiowejściowej bramki NAND
Niski impuls nie skończył się jeszcze Bramka NAND wykrywa niechcianą liczbę Szybki, astabilny układ zegarowy
Szybki, astabilny układ zegarowy
Do wejścia sygnału zegara rejestru przesuwającego
Do wejścia sygnału zegara rejestru przesuwającego
Brak impulsów generowanych przez układ zegarowy
Koniec niskiego impulsu uruchamia rejestr przesuwający – w jego pamięci zostaje umieszczona kolejna liczba
Niski impuls kończy się Bramka NAND wykrywa niechcianą liczbę Szybki, astabilny układ zegarowy
Od siedmiowejściowej bramki NAND
Do wejścia sygnału zegara rejestru przesuwającego
Szybki, astabilny układ zegarowy Do wejścia sygnału zegara rejestru przesuwającego
Rysunek 36.4. 'ZXZHMĂFLRZDEUDPND;25JHQHUXMH
Z\VRNLLPSXOVGRZHMĂFLD]HJDUDUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR ZRGSRZLHG]LQDQLVNLV\JQDïSRFKRG]ÈF\RGNRQGHQVDWRUD VSU]ÚJDMÈFHJR
$OHFRVLÚVWDQLHMHĝHOLZUHMHVWU]HSU]HVXZDMÈF\P ]RVWDQLHXPLHV]F]RQDQLHFKFLDQDOLF]ED" 7DNÈ V\WXDFMÚ SU]HGVWDZLRQR QD U\VXQNX %UDPND1$1']QDMGXMÈFDVLÚZSLHUZV]HMF]ÚĂFL REZRGXJHQHUXMHQLVNLV\JQDïZ\MĂFLRZ\ZRGSRZLHG]LQDVLHGHPZ\VRNLFKV\JQDïöZZHMĂFLRZ\FK 1LVNLLPSXOV]NRQGHQVDWRUDVSU]ÚJDMÈFHJRMHV]F]H VLÚQLHVNRñF]\ïDZLÚFQDZHMĂFLH]HJDUDSRGDZDQ\ MHVWQLVNLV\JQDï
322
W pamięci rejestru przesuwającego umieszczana jest kolejna, dozwolona liczba Obwód kontynuuje normalną pracę
Brak niskiego impulsu Bramka NAND wykrywa niechcianą liczbę Szybki, astabilny układ zegarowy Do wejścia sygnału zegara rejestru przesuwającego
Rysunek 36.5. 'ZLHEUDPNL;25SU]HWZDU]DMÈV\JQDï JHQHURZDQ\SU]H]EUDPNÚ1$1']QDMGXMÈFÈVLÚZSLHUZV]HM F]ÚĂFLREZRGXĽZSDPLÚFLUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR]RVWDïD XPLHV]F]RQDQLHFKFLDQDOLF]ED
Eksperyment 36. Urządzenie do testowania postrzegania pozazmysłowego jednej osoby
*G\W\ONRVNRñF]\VLÚQLVNLLPSXOVUH]\VWRUSRGZ\ĝV]DMÈF\VSUDZLDĝHQDZHMĂFLXSLHUZV]HMEUDPNL ;25SRMDZLDVLÚZ\VRNLV\JQDï:]ZLÈ]NX]W\P JHQHURZDQ\MHVWZ\VRNLLPSXOVNLHURZDQ\GRZHMĂFLD]HJDUDUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR3RZRGXMHRQ SU]HVXQLÚFLH]DZDUWRĂFLUHMHVWUX 1DSLÚFLHV\JQDïXJHQHURZDQHJRSU]H]EUDPNÚURĂQLHSRQLHZDĝNROHMQDOLF]EDXPLHV]F]RQDZSDPLÚFL UHMHVWUXMHVWGR]ZRORQD1DSLÚFLHV\JQDïX]HJDUD VSDGDDREZöGSRZUDFDGRVWDQXUöZQRZDJL 3RGREQLHZ\JOÈGDXPLHV]F]DQLHZUHMHVWU]HSLHUZV]HMOLF]E\]DSRPRFÈV]\ENLHJRDVWDELOQHJRXNïDGX ]HJDURZHJR8NïDG]HJDURZ\Z\PXV]DSUDFÚUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR*G\E\ZSDPLÚFLUHMHVWUX ]QDOD]ïDVLÚQLHSRĝÈGDQDOLF]EDWRSDUDEUDPHN;25 VSUDZLĝHUHMHVWUSU]HMG]LHGRNROHMQHMZDUWRĂFL'RMG]LHGRWHJRQDZHWJG\E\XNïDG]HJDURZ\]DWU]\PDï VLÚQDQLHSRĝÈGDQHMOLF]ELH5HMHVWUSU]HVXZDMÈF\ LWDNSRGHMG]LHGRNROHMQHMOLF]E\ 6\VWHP WHQ EÚG]LH G]LDïDÊ QLHSUDZLGïRZR W\ONR ZWHG\JG\GRREX]GDU]HñGRMG]LHQLHPDOĝHUöZQRF]HĂQLH $OH QDZHW ZWHG\ QLHSRĝÈGDQD OLF]ED EÚG]LH]QDMGRZDïDVLÚZSDPLÚFLUHMHVWUXW\ONRGR PRPHQWXZFLĂQLÚFLDSU]H]JUDF]DJX]LND:UHMHVWU]HSU]HVXZDMÈF\P]RVWDQLHXPLHV]F]RQDNROHMQD OLF]EDSRQLHZDĝNDĝGD]PLDQDV\JQDïöZEUDPHN ;25SRZRGXMHGRVWDUF]HQLHV\JQDïXGRZHMĂFLD ]HJDUDUHMHVWUX ľ :SURZDG]HQLH VSU]ÚĝHQLD ]ZURWQHJR GR XNïDGXORJLF]QHJRPRĝHPLHÊGRĂÊ]ïRĝRQH NRQVHNZHQFMH : V\VWHPDFK NRPSXWHURZ\FKLVWQLHMH]HJDUV\QFKURQL]XMÈF\]HVREÈ ZV]\VWNLHXNïDG\FRSR]ZDODQDXQLNQLÚFLH RSLV\ZDQ\FKSUREOHPöZ6\VWHPNRPSXWHURZ\MHVWķV\QFKURQLF]Q\ĵ
Liczenie każdej próby -DNPDP\]DPLDURFHQLDÊOLF]EÚVXNFHVöZZW\P HNVSHU\PHQFLH"-HĝHOLQLHOXELV]UÚF]QLHQRWRZDÊ Z\QLNöZDG\VSRQXMHV]PLNURNRQWUROHUHPWRGR MHGQHJRZHMĂFLDWHJRNRPSRQHQWXPRĝHV]SRGïÈF]\ÊV\JQDïJHQHURZDQ\SU]H]QDV]REZöGJG\ SUöED]DNRñF]\VLÚVXNFHVHPDGRMHJRGUXJLHJRZHMĂFLDQDOHĝ\SRGïÈF]\ÊV\JQDïJHQHURZDQ\ SU]H]REZöGJG\SUöED]DNRñF]\VLÚSRUDĝNÈ3R QDSLVDQLXSURVWHJRSURJUDPXOLF]ÈFHJROLF]EÚLPSXOVöZGRVWDUF]RQ\FKGRPLNURNRQWUROHUDLFKVXPÚ PöJïE\ĂZ\ĂZLHWOLÊQDHNUDQLHFLHNïRNU\VWDOLF]Q\P $ MHĝHOL QLH G\VSRQXMHV] PLNURNRQWUROHUHP DOH FKFHV]DXWRPDW\F]QLHVXPRZDÊSRSUDZQHLEïÚGQH RGSRZLHG]LXG]LHORQHSU]H]JUDF]D"0RĝHV]NXSLÊ JRWRZ\OLF]QLN:HMGěQDVWURQÚVHUZLVXDXNF\MQHJR WDNLHJRMDNQS$OOHJURLZSLV]ZZ\V]XNLZDUFHIUD]Ú licznik impulsówOXElicznik cyfrowy7H PDïHXU]ÈG]HQLDNRV]WXMÈRNRïRb]ï,VWQLHMÈUöĝQH PRGHOHOLF]QLNöZSU]H]QDF]RQHGROLF]HQLDUöĝQ\FK V\JQDïöZ6ÈRQHUöZQLHĝSU]\VWRVRZDQHGRSUDF\ SRGSUÈGHPRUöĝQ\PQDSLÚFLX:\VWDUF]\SRïÈF]\Ê PDVÚOLF]QLND]XMHPQÈV]\QÈ]DVLODMÈFÈREZRGX DWDNĝHSRGïÈF]\ÊGROLF]QLNDV\JQDï\Z\MĂFLRZH JHQHURZDQHSU]H]REZöG1DOHĝ\WR]URELÊ]DSRĂUHGQLFWZHPNRQGHQVDWRUöZZFHOX]DSRELHJQLÚFLD SU]HSï\ZRZLSUÈGXVWDïHJR =GUXJLHMVWURQ\OLF]HQLH]QDNöZQDNDUWFHSDSLHUX ZFDOHQLHMHVWWDNLP]ï\PUR]ZLÈ]DQLHP0RĝHV] VLHG]LHÊSU]\ELXUNXLMHGQÈUÚNÈREVïXJLZDÊQDV] WHVWHUDZROQÈUÚNÈVWDZLDÊNUHVNLQDNDUWFHSDSLHUX
ľ 8U]ÈG]HQLHSU]H]QDF]RQHGRWHVWRZDQLDWHOHSDWLLMHGQHMRVRE\MHVWDV\QFKURQLF]QH]F]\P ZLÈĝÈVLÚSHZQHNRQVHNZHQFMH
Liczenie każdej próby
323
Schemat wykonawczy drugiej części obwodu 1DU\VXQNXbSU]HGVWDZLRQRVFKHPDWZ\NRQDZF]\ REZRGX ]DZLHUDMÈFHJR XNïDG\ ORJLF]QH SU]HGVWDZLRQH ZF]HĂQLHM QD U\VXQNX -DN ZLG]LV]PXVLDïHPXPLHĂFLÊNRPSRQHQW\EDUG]R EOLVNRVLHELHLQDF]HMQLH]PLHĂFLïE\PVFKHPDWX ZGRVWÚSQ\PPLHMVFX-HGQDNĝHWDF]ÚĂÊREZRGX VNïDGDVLÚ]V]HĂFLXF]LSöZNWöUHSRZLQQ\]ïDWZRĂFLÈ]PLHĂFLÊVLÚQDSï\WFHSURWRW\SRZHMDSRïÈF]HQLDSRPLÚG]\NRPSRQHQWDPLVÈGRĂÊSURVWH GRZ\NRQDQLD 3DPLÚWDMRW\PĝHF]HUZRQHĝöïWH]LHORQHLQLHELHVNLHNöïNDV\PEROL]XMÈGLRG\/('8SHZQLMVLÚĝH ĝöïWDGLRGDV\JQDOL]XMÈFDJRWRZRĂÊREZRGXEÚG]LH ZïÈF]RQDSRPLÚG]\EUDPNÚ25RUD]GRGDWQLÈV]\QÚ ]DVLODMÈFÈ QLHSRGïÈF]DMMHMGRV]\Q\XMHPQHM 3R]RVWDïHWU]\GLRG\VÈVWDQGDUGRZRSRGïÈF]RQHGR XMHPQHMV]\Q\]DVLODMÈFHM2F]\ZLĂFLHMHĝHOLGLRG\ /('WHJRZ\PDJDMÈWRQDOHĝ\GRQLFKSRGïÈF]\Ê V]HUHJRZRUH]\VWRU\RJUDQLF]DMÈFHSUÈG 3XQNW\R]QDF]RQHOLWHUDPL$%CL1QDOHĝ\]HZU]HÊ ]SXQNWDPLR]QDF]RQ\PLWDNLPLVDP\PLHW\NLHWDPL NWöUH]QDMGXMÈVLÚZSLHUZV]HMF]ÚĂFLREZRGXZ\NRQDQHMQDGUXJLHMSï\WFHSURWRW\SRZHM 1DU\VXQNDFKbLbSU]HGVWDZLRQRJRWRZH Sï\WNLSURWRW\SRZH=QDMGXMÈVLÚQDQLFKGRGDWNRZH GLRG\/('SU]\GDWQHSRGF]DVWHVWRZDQLDSUDZLGïRZRĂFLSUDF\REZRGX
;HBEVKǒ ȃFEJPEB -&%KFTUXLJD[POB
7%$ TUBCJMJ[PXBOF
' LƮ LƮ
'
'
' LƮ ;HBEVKǒ ȃFEJPEB -&%KFTU XLJD[POB
LƮ
'
'
6LSZUB EJPEB-&% %JPEB TZHOBMJ[VKLJDB CǒEOLJ PEQPXJFEȂ
%JPEB TZHOBMJ[VKLJDB QPQSBXOLJ PEQPXJFEȂ
%JPEB TZHOBMJ[VKLJDB HPUPXPǯlj
Q'
LƮ
'
LƮ
LƮ
-PTPXBOJF QJFSXT[FKMJD[CZ
'
Rysunek 36.6. 'UXJDF]ÚĂÊVFKHPDWXREZRGX SU]H]QDF]RQHJRGRWHVWRZDQLDWHOHSDWLLSU]H]MHGQHJR Xĝ\WNRZQLND
324
Eksperyment 36. Urządzenie do testowania postrzegania pozazmysłowego jednej osoby
Rysunek 36.7. 3LHUZV]DF]ÚĂÊREZRGXSU]H]QDF]RQHJRGR WHVWRZDQLDWHOHSDWLLSU]H]MHGQHJRXĝ\WNRZQLNDZ\NRQDQDQD Sï\WFHSURWRW\SRZHM GRREZRGXGRGDQRGLRG\/('SRND]XMÈFH G]LDïDQLHUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJRSRGF]DVWHVWRZDQLD obwodu
Liczenie każdej próby
Rysunek 36.8. 'UXJDF]ÚĂÊREZRGXSU]H]QDF]RQHJRGR WHVWRZDQLDWHOHSDWLLSU]H]MHGQHJRXĝ\WNRZQLNDZ\NRQDQDQD Sï\WFHSURWRW\SRZHM QDSï\WFH]DLQVWDORZDQRWU]\SU]HïÈF]QLNL G]LDïDMÈFHZSïDV]F]\ěQLHKRU\]RQWDOQHMR]QDF]RQRMH kolorowymi nasadkami
325
Testowanie testera =DF]QLMRG]PQLHMV]HQLDF]ÚVWRWOLZRĂFL]MDNÈSUDFXMHV]\ENLDV\QFKURQLF]Q\XNïDG]HJDURZ\]QDMGXMÈF\VLÚZGROQHMF]ÚĂFLGUXJLHMSï\WNLSURWRW\SRZHM 3RGïÈF]GRSLQXQXPHUbZVSRPQLDQHJRXNïDGX NRQGHQVDWRURSRMHPQRĂFLbP)'RUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR]QDMGXMÈFHJRVLÚQDSLHUZV]HMSï\WFH SURWRW\SRZHMSRGïÈF]GLRG\/('SRELHUDMÈFHSUÈG RPDï\PQDWÚĝHQLX-HĝHOL]DVWRVXMHV]GLRG\SU]H]QDF]RQHGRSUDF\ZREZRGDFKRQDSLÚFLXb9 SRVLDGDMÈFHZEXGRZDQHUH]\VWRU\RJUDQLF]DMÈFH WRSRZLQQ\RQHSRELHUDÊWDNPDïRSUÈGXĝHUHMHVWU EÚG]LHPöJïEH]SUREOHPöZNRPXQLNRZDÊVLÚ]F]LSDPL]DZLHUDMÈF\PLEUDPNL1$1'L;125 3U]\WU]\PDMSU]\FLVNJHQHURZDQLDSLHUZV]HMOLF]E\ ORVRZHMD]REDF]\V]ĝHGLRG\/('SRGïÈF]RQHGR UHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJRPLJDMÈZ]QDQ\&LVSRVöE -HĝHOLWDNVLÚQLHG]LHMHWRPXVLDïHĂFRĂěOHSRïÈF]\Ê 6SUDZGěG]LDïDQLHGZöFKSU]\FLVNöZ]DSRPRFÈ NWöU\FKXĝ\WNRZQLN]JDGXMHF]\GLRGD/('MHVWZïÈF]RQDF]\WHĝQLH-HĝHOLSRZFLĂQLÚFLXNDĝGHJR ]W\FKSU]\FLVNöZJHQHURZDQ\MHVWLPSXOVWUZDMÈF\ RNRïRVHNXQG\WR]QDF]\ĝHPRĝHV]SU]\VWÈSLÊGR QDSUDZGÚLQWHUHVXMÈFHMF]ÚĂFLSURFHGXU\WHVWRZDQLDWHJRXNïDGXĽ]REDF]\V]MDNREZöGSRPLMD QLHFKFLDQÈZDUWRĂÊ 3RSRGïÈF]HQLXREZRGXGR]DVLODQLDNRQGHQVDWRU RSRMHPQRĂFLbP)]QDMGXMÈF\VLÚQDSLHUZV]HM Sï\WFHSRZLQLHQ]DSRELHJDÊ]DïDGRZDQLXORVRZ\FK ZDUWRĂFL GR UHMHVWUX SU]HVXZDMÈFHJR 3UREOHP Z W\P ĝH NRQGHQVDWRU WHQ PRĝH SRGWU]\P\ZDÊ G]LDïDQLHXNïDGöZVFDORQ\FKSU]H]FKZLOÚSRRGïÈF]HQLX]DVLODQLDRGREZRGXDZLÚFMHĝHOL]DVLODQLH SRGïÈF]\P\ GRĂÊ V]\ENR SRQRZQLH GR REZRGX WRSDPLÚÊUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJRPRĝHQLHXOHF Z\]HURZDQLX7DNF]\LQDF]HM]JURPDG]RQ\ïDGXQHN ]RVWDQLH UR]ïDGRZDQ\ DOH PRĝH WR ]DMÈÊ FKZLOÚ $E\ SU]\ĂSLHV]\Ê WHQ SURFHV PRĝHV] ]HZU]HÊ ELHJXQ\NRQGHQVDWRUDbP)DOH]DQLPWR]URELV] NRQLHF]QLHXSHZQLMVLÚĝHREZöG]RVWDïRGïÈF]RQ\ RG]DVLODQLD
326
=DNïDGDPĝHXUXFKRPLïHĂREZöGDZSDPLÚFLUHMHVWUXSU]HVXZDMÈFHJR]QDMGXMÈVLÚVDPH]HUD/LF]EÚ ]QDMGXMÈFÈVLÚSU]HGZDUWRĂFLÈSU]H]QDVQLHSRĝÈGDQÈ SU]\SRPQLMMÈVRELHSDWU]ÈFQDU\VXQHN PRĝHV]]DïDGRZDÊZFLVNDMÈFV]\ENRGZXG]LHVWRF]WHURNURWQLHSU]\FLVNïDGRZDQLDORVRZHMOLF]E\RG NWöUHMUHMHVWUUR]SRF]QLHVZRMÈSUDFÚ:REZRG]LH PXVL]QDMGRZDÊVLÚNRQGHQVDWRUbP)VSUDZLDMÈF\ ĝHXNïDG]HJDURZ\EÚG]LHG]LDïDïSRZROL -HĝHOLWHUD]SU]\FLĂQLHV]SU]\FLVNJHQHUXMÈF\OLF]EÚ ORVRZÈOXEGRZROQ\]SU]\FLVNöZ]JDG\ZDQLDWU\EX SUDF\GLRG\/('WRSRZLQLHQHĂ]REDF]\ÊĝHUHMHVWU SU]HVXZDMÈF\SRPLQLHOLF]EÚ]JHQHURZDQHJR FLÈJX WÚNWöUÈFKFLHOLĂP\SRPLQÈÊ LSU]HMG]LHRG UD]XGROLF]E\)XQNFMDWDG]LDïDSRSUDZQLHZ]EXGRZDQ\PSU]H]HPQLHREZRG]LH-HĝHOLZ7ZRLP REZRG]LHFRĂG]LDïDQLHSUDZLGïRZRWRQDSRF]ÈWHN VSUöEXMZ\PLHQLÊNRQGHQVDWRURSRMHPQRĂFLbS) QDNRQGHQVDWRURZLÚNV]HMSRMHPQRĂFL *G\7ZöMREZöGG]LDïDMXĝSRSUDZQLHWRPRĝHV]]DMÈÊVLÚF]\PĂLQWHUHVXMÈF\P LQWHUSUHWDFMÈZ\QLNöZ
Jak nieprawdopodobne jest postrzeganie pozazmysłowe? =DïöĝP\ ĝH Z\NRQDïHĂ W\VLÈF SUöE RGJDGQLÚFLD WHJRF]\GLRGD/('MHVWZïÈF]RQDF]\QLH¥UHGQLR ]QLFKSRZLQQRE\ÊWUDIQ\FKDOH]DïöĝP\ĝH WUDğïHĂ b UD]\ DOER QDZHW b F]\ -DNL Z\QLNĂZLDGF]\RW\PĝHQLH]RVWDïRQX]\VNDQ\ SU]\SDGNLHP" 7RMHVWWUXGQHS\WDQLHDZLÚFFRĂVRELHXSURĂÊP\ =DïöĝP\ĝH]JDGXMHV]W\ONRF]WHU\UD]\/LWHUÈ< R]QDF]P\SRSUDZQHRGJDGQLÚFLHWU\EXSUDF\GLRG\ /('DOLWHUÈ1SRP\ïNÚ0RĝHP\X]\VNDÊV]HVQDĂFLHNRPELQDFMLPRĝOLZ\FKZ\QLNöZZ\VWÈSLHQLH NDĝGHM]QLFKMHVWUöZQLHSUDZGRSRGREQH 1111 111< 11<1 11<< 1<11 1<1< 1<<1 1<<< <111 <11< <1<1 <1<< <<11 <<1< <<<1 <<<<
Eksperyment 36. Urządzenie do testowania postrzegania pozazmysłowego jednej osoby
1LHLQWHUHVXMHQDVZMDNLHMNROHMQRĂFLSDGï\7ZRMH RGSRZLHG]L,QWHUHVXMHQDVVXPDXG]LHORQ\FKSRSUDZQ\FKRGSRZLHG]L0XVLP\ZLÚFSRJUXSRZDÊ SRSUDZQHLQLHSRSUDZQHRGSRZLHG]LQLH]DOHĝQLHRG LFKNROHMQRĂFLD]DWHP ľ 1111ĽLVWQLHMHMHGHQVSRVöEQDQLHX]\VNDQLHĝDGQHMSRSUDZQHMRGSRZLHG]L ľ 111<11<11<11<111ĽLVWQLHMÈF]WHU\ VSRVRE\X]\VNDQLDMHGQHMSRSUDZQHMRGSRZLHG]L ľ 11<<1<<1<<111<1<<1<1<11<Ľ LVWQLHMH VSRVREöZ QD X]\VNDQLH GZöFK SRSUDZQ\FKRGSRZLHG]L ľ <<<1<<1<<1<<1<<<ĽLVWQLHMÈbVSRVRE\QDX]\VNDQLHWU]HFKSRSUDZQ\FKRGSRZLHG]L ľ <<<<ĽLVWQLHMHMHGHQVSRVöEQDX]\VNDQLH F]WHUHFKSRSUDZQ\FKRGSRZLHG]L :]ZLÈ]NX]W\PĝHLVWQLHMÈF]WHU\VSRVRE\QDX]\VNDQLHWU]HFKSRSUDZQ\FKRGSRZLHG]LDRGSRZLHG]L PRĝQDXG]LHOLÊQDV]HVQDĂFLHPRĝOLZ\FKVSRVREöZ WRV]DQVDQDXG]LHOHQLHWU]HFKSRSUDZQ\FKRGSRZLHG]LQDWU]\SUöE\Z\QRVLF]\OL $MHĝHOLQDF]WHU\SUöE\X]\VNDV]F]WHU\SR]\W\ZQH Z\QLNL"7RMHV]F]HOHSLHM3RZLQQLĂP\SU]HEXGRZDÊ QDV]HS\WDQLH-DNLHVÈV]DQVHQDX]\VNDQLHSU]\QDMPQLHMWU]HFKSUDZLGïRZ\FKRGSRZLHG]L" 'RGDMHP\NROHMQÈPRĝOLZRĂÊDZLÚFSUDZGRSRGRELHñVWZR]ZLÚNV]DVLÚGRF]\OLSRQDG -HĝHOLEÚG]LHV]FKFLDïREOLF]\ÊZWHQVSRVöESUDZGRSRGRELHñVWZRX]\VNDQLDRNUHĂORQHMOLF]E\SUDZLGïRZ\FKRGSRZLHG]LSRGF]DVZLÚNV]HMOLF]E\SUöE QSSLÚFLXOXEV]HĂFLX WR]DXZDĝ\V]ĝHLORĂÊPRĝOLZ\FKNRPELQDFMLOLWHU<L1 R]QDF]HñVXNFHVXLSRUDĝNL EDUG]RV]\ENRURĂQLH,VWQLHMHMHGQDNVSRVöE QDRNUHĂOHQLHOLF]E\NRPELQDFMLĽSRND]DQRJRQD U\VXQNX =DFKZLOÚZ\MDĂQLÚMDNQDOHĝ\]QLHJRNRU]\VWDÊ
Rysunek 36.9. 7UöMNÈW3DVFDODPRĝH]RVWDÊ]DVWRVRZDQ\GR REOLF]HQLDSUDZGRSRGRELHñVWZDZ\VWÈSLHQLDGDQHMOLF]E\ SRSUDZQ\FKZ\QLNöZZVHULLVNïDGDMÈFHMVLÚ]RNUHĂORQHM OLF]E\SUöE SUDZGRSRGRELHñVWZRRGSRZLHG]LSRSUDZQ\FK MHVWUöZQHSUDZGRSRGRELHñVWZXXG]LHOHQLDRGSRZLHG]L niepoprawnych
'UXJD]OLF]E]QDMGXMÈF\FKVLÚZNDĝG\PU]ÚG]LH RNUHĂODOLF]EÚSUöE1DSU]\NïDGGROQ\U]ÈGGRW\F]\ SUöE\ZNWöUHMXĝ\WNRZQLNVWDUDVLÚRĂPLRNURWQLH RGJDGQÈÊWU\ESUDF\GLRG\/(' /LF]E\ZSRV]F]HJöOQ\FKU]ÚGDFKLQIRUPXMÈRLORĂFL VSRVREöZZMDNLHPRĝH]RVWDÊX]\VNDQDNROHMQD LORĂÊ Z\QLNöZ SR]\W\ZQ\FK OLF]ELH SHUPXWDFML =DF]\QDP\RG]HUDSRSUDZQ\FKRGSRZLHG]L MHVW QDWRW\ONRMHGHQVSRVöEĽLQIRUPXMHRW\POLF]ED b ]QDMGXMÈFD VLÚ SR OHZHM VWURQLH U]ÚGX F\IU 3R SUDZHM VWURQLH U]ÚGX F\IU ]QDMGXMH VLÚ F\IUD b LQIRUPXMÈFD R W\P ĝH LVWQLHMH W\ONR MHGHQ VSRVöE QD QLHX]\VNDQLH ĝDGQHM SUDZLGïRZHM RGSRZLHG]L 3RPLÚG]\W\PLHNVWUHPDPL]QDMGXMÈVLÚOLF]E\LQIRUPXMÈFHQDLOHVSRVREöZPRĝQDX]\VNDÊ Į nSUDZLGïRZ\FKOXEQLHSUDZLGïRZ\FKRGSRZLHG]L:RVWDWQLPU]ÚG]LHJUDF]SRGHMPXMHRVLHP SUöE &KFHP\ ZLHG]LHÊ QD LOH VSRVREöZ PRĝH F]WHURNURWQLHRGJDGQÈÊWU\ESUDF\GLRG\0RĝHWR ]URELÊ QD b VSRVREöZ :\VWDUF]\ VSRMU]HÊ QD GROQ\U]ÈGLRGOLF]\ÊNROHMQHF\IU\ZWHQVSRVöE ĮLGRMG]LHV]GROLF]E\
Jak nieprawdopodobne jest postrzeganie pozazmysłowe?
ľ =DSDPLÚWDMĝHQDSRF]ÈWNXNDĝGHJRZLHUV]D ]QDMGXMHVLÚOLF]EDRNUHĂODMÈFDLORĂÊVSRVREöZZMDNLHPRĝQDX]\VNDÊEUDNSUDZLGïRZ\FKRGSRZLHG]L ]DZV]HMHVWWROLF]ED 'UXJDOLF]EDRNUHĂODLORĂÊVSRVREöZQDMDNLH 327
PRĝQDX]\VNDÊSRSUDZQÈRGSRZLHGěLWDN GDOHM1DNRñFX]QDMGXMHVLÚOLF]EDVSRVREöZ QDMDNLHPRĝQDX]\VNDÊVDPHSRSUDZQHRGSRZLHG]L MHVWWRUöZQLHĝ]DZV]HOLF]ED ľ :NROXPQLH]QDMGXMÈFHMVLÚSRSUDZHMVWURQLH SRGDQRVXPÚOLF]E]QDMGXMÈF\FKVLÚZGDQ\P U]ÚG]LHWUöMNÈWD,QQ\PLVïRZ\ MHVWWRFDïNRZLWDVXPDZV]\VWNLFKPRĝOLZ\FKGRX]\VNDQLD VHNZHQFMLRGSRZLHG]LSRSUDZQ\FKLSRP\ïHN =ZUöÊXZDJÚQDWRĝHZNDĝG\PNROHMQ\P ZLHUV]XWUöMNÈWDOLF]EDWDMHVWGZDUD]\ZLÚNV]DRGSRSU]HGQLHM 7HUD]PRĝHV]REOLF]\ÊSUDZGRSRGRELHñVWZR:UöÊP\GRSRSU]HGQLHJRSU]\NïDGX-HĝHOLFKFHV]REOLF]\ÊSUDZGRSRGRELHñVWZRXG]LHOHQLDF]WHUHFKSRSUDZQ\FKRGSRZLHG]L QDRVLHPSUöE WROLF]ED VSRVREöZQDMDNLHPRĝQDX]\VNDÊGRNïDGQLHF]WHU\ SRSUDZQHRGSRZLHG]L ZGRZROQHMNROHMQRĂFL Z\QRVLDFDïNRZLWDOLF]EDSHUPXWDFMLZ\QRVL DZLÚFSUDZGRSRGRELHñVWZRX]\VNDQLDGRNïDGQLH F]WHUHFKSRSUDZQ\FKRGSRZLHG]LZ\QRVL $MHĝHOLFKFHV]SR]QDÊSUDZGRSRGRELHñVWZRX]\VNDQLD Z\QLNöZ ]QDMGXMÈF\FK VLÚ Z SHZQ\P ]DNUHVLH" 6SöMU] QD GROQ\ U]ÈG WUöMNÈWD -DNLH MHVW SUDZGRSRGRELHñVWZR X]\VNDQLD SU]\QDMPQLHM V]HĂFLXSRSUDZQ\FKZ\QLNöZ"'RGDMHP\GRVLHELH D QDVWÚSQLH Z\NRQXMHP\ G]LHOHQLHbLRWU]\PXMHP\Z\QLNRNRïR&]\OL JUDF]VWDW\VW\F]QLHX]\VNDSU]\QDMPQLHMV]HĂÊSUDZLGïRZ\FKZ\QLNöZZSUöELHZNWöUHMRĂPLRNURWQLHSUöEXMHRGJDGQÈÊVWDQGLRG\/('ZMHGQHMQD RNRïRbSUöE
Możliwości trójkąta -HĝHOLXF]\ïHĂVLÚWURFKÚPDWHPDW\NLWRSDWU]ÈFQD U\VXQHN RGUD]XUR]SR]QDïHĂQDQLPWUöMNÈW 3DVFDOD1LHFKFÚZFKRG]LÊZMDNLHĂJïÚEV]HWHRULH DOHZDUWR]DXZDĝ\ÊĝHNDĝGDOLF]ED LQQDQLĝMHGHQ MHVWVXPÈOLF]E]QDMGXMÈF\FKVLÚEH]SRĂUHGQLRSRQDGQLÈ
328
7HRUHW\F]QLH JG\E\Ă FKFLDï X]\VNDÊ GDQH QD WHPDWSUöE\ZNWöUHMJUDF]RGJDGXMHVWDQGLRG\/(' bUD]\WRPXVLDïE\ĂSU]HGïXĝ\ÊWUöMNÈW3DVFDOD Dĝ]DSLVDïE\ĂZLHUV]ZNWöU\PGUXJÈOLF]EÈE\ïE\ :WHG\EÚG]LHV]ZLHG]LDïMDNLHVÈV]DQVHQD X]\VNDQLHGRZROQHMOLF]E\SRSUDZQ\FKRGSRZLHG]L ]QDMGXMÈFHMVLÚZ]DNUHVLHRGbGR 3UREOHPHPMHVWWRĝHOLF]E\]QDMGXMÈFHVLÚZWUöMNÈFLH URVQÈ EDUG]R V]\ENR /LF]E\ WH WUXGQR MHVW REVïXĝ\Ê ]D SRPRFÈ ]Z\NïHJR MÚ]\ND SURJUDPRZDQLD=DïöĝP\ĝHSUDFXMHV]ZMÚ]\NXNWöU\PRĝH REVïXĝ\ÊOLF]E\F]WHU\UD]\ZLÚNV]HRGOLF]E\W\SX LQWHJHU Ľ PRĝHP\ ]DSLVDÊ OLF]EÚ FDïNRZLWÈ ]D SRPRFÈ b ELWöZ : V\VWHPLH G]LHVLÚWQ\P PRĝQDZWHQVSRVöE]DSLVDÊOLF]E\XMHPQHRGSRQDG GZöFKELOLRQöZLOLF]E\GRGDWQLHGRSRQDGGZöFK ELOLRQöZ$OH]DSRPRFÈWHJRW\SXOLF]EPRĝHP\ ]DSLVDÊW\ONRbSLHUZV]HZLHUV]HWUöMNÈWD3DVFDOD 5R]PLDUOLF]EZWUöMNÈFLH]DZLHUDMÈF\PbZLHUV]\ VWDQRZLSHZQHZ\]ZDQLH
Prawdopodobieństwo według Johna Walkera 1DV]F]ÚĂFLHQLHPXV]ÚZ\REUDĝDÊVRELHWDNZLHONLFKOLF]ESRQLHZDĝNWRĂLQWHOLJHQWQ\Ľ-RKQ:DONHUĽ]URELïWRMXĝ]DPQLHDGRGDWNRZRHIHNW\ VZRMHMSUDF\RSXEOLNRZDïZLQWHUQHFLH :DONHUE\ï]DïRĝ\FLHOHPğUP\$XWRGHVNNWöUDZ\GDïDSLHUZV]ÈDSOLNDFMÚSU]H]QDF]RQÈGRSURMHNWRZDQLD ZVSRPDJDQHJRNRPSXWHURZRG]LDïDMÈFÈSRGNRQWUROÈV\VWHPX06'26-RKQLQWHUHVXMHVLÚUöZQLHĝ ]MDZLVNDPLSDUDQRUPDOQ\PL 1DMHJRVWURQLHLQWHUQHWRZHM http://www.fourmilab. FKUSNSH[SHULPHQWVELQFHQWUHKWPO ]QDMG]LHV]WDEHOÚZNWöUHMSRGDQRSUDZGRSRGRELHñVWZRX]\VNDQLDGDQHMLORĂFLZ\QLNöZSRGF]DVDĝbSUöE1D SU]\NïDGSUDZGRSRGRELHñVWZRX]\VNDQLDGRNïDGQLH SRïRZ\SUDZLGïRZ\FKZ\QLNöZ b] Z\QRVLRNRïR
Eksperyment 36. Urządzenie do testowania postrzegania pozazmysłowego jednej osoby
'ODF]HJRWRSUDZGRSRGRELHñVWZRQLHMHVWZ\ĝV]H" 3RQLHZDĝZ\QRVLRQRQLHPDOW\OHVDPRFRSUDZGRSRGRELHñVWZRX]\VNDQLDbOXEbSRSUDZQ\FK Z\QLNöZ7DNQDSUDZGÚLQWHUHVXMÈQDV]DNUHV\Z\QLNöZ 1DSU]\NïDGLOHSUöEPRĝH]DNRñF]\ÊVLÚX]\VNDQLHPSU]\QDMPQLHMbSRSUDZQ\FKZ\QLNöZ"&]\OLbZ\QLNöZZLÚFHMRGPHGLDQ\":DONHUSU]HZLG]LDï]DLVWQLHQLHWHJRW\SXS\WDñZLÚFMHJRWDEHOD ]DZLHUDZDUWRĂFLVXPDU\F]QHF]\OLSUDZGRSRGRELHñVWZRX]\VNDQLDRNUHĂORQHJRZ\QLNXOXEOHSV]HJR=HZVSRPQLDQHMWDEHOLZ\QLNDĝHSUDZGRSRGRELHñVWZRX]\VNDQLDSU]\QDMPQLHMbSRSUDZQ\FK RGSRZLHG]LZ\QRVL $E\]DPLHQLÊWÚ ZDUWRĂÊQDSURFHQW\SU]HPQöĝMÈSU]H]3UDZGRSRGRELHñVWZRZ\QRVLZLÚFRNRïR :HGïXJWDEHOLWDNLZ\QLNPRĝHV]RWU]\PDÊW\ONRUD]QD bSU]HSURZDG]RQ\FKHNVSHU\PHQWöZ =DïöĝP\ĝHX]\VNDïHĂWDNLZ\QLN&]\SRZLQLHQHĂ ]DF]ÈÊP\ĂOHÊĝHSRVLDGDV]MDNLHĂXPLHMÚWQRĂFL SDUDQRUPDOQH"+PQLHSRWUDğÚRGSRZLHG]LHÊQDWR S\WDQLH=GRE\FLHWDNLHJRZ\QLNXUD]QDW\VLÈFSU]HSURZDG]RQ\FKHNVSHU\PHQWöZZ\GDMHVLÚF]\PĂ QLH]Z\Nï\PDOH]JRGQLH]UDFKXQNLHPSUDZGRSRGRELHñVWZDZïDĂQLHWDNF]ÚVWRPRĝQDX]\VNDÊWDNL Z\QLNSU]H]]Z\F]DMQ\SU]\SDGHN*G\E\NWRĂZ\JUDïGXĝÈLORĂÊSLHQLÚG]\ZNDV\QLHWRUöZQLHĝMHPX PRĝQDE\SUöERZDÊSU]\SLV\ZDÊ]GROQRĂFLSRVWU]HJDQLDSR]D]P\VïRZHJR :UD]]HZ]URVWHPOLF]E\SUDZLGïRZ\FKRGSRZLHG]L ZDUWRĂFLSUDZGRSRGRELHñVWZDZWDEHOL:DONHUDEDUG]RV]\ENRPDOHMÈ1DSU]\NïDGSUDZGRSRGRELHñVWZRXG]LHOHQLDSU]\QDMPQLHMbSUDZLGïRZ\FKRGSRZLHG]LQDbSUöE\Z\QRVLbGRb b &]\OLVWDW\VW\F]QLHPXVLDïE\ĂSU]HSURZDG]LÊSUDZLHbPLOLRQöZHNVSHU\PHQWöZDE\SU]\SDGNRZRXG]LHOLÊSRGF]DVMHGQHJR]QLFKSRQDGbSRSUDZQ\FKRGSRZLHG]L-HĂOLMHGQDNX]\VNDïHĂWDNL Z\QLNWRMHVWHPSRGZUDĝHQLHP3UDZGRSRGRELHñVWZRbGRbPLOLRQöZMHVWUöZQHZ\JUDQLXJïöZQHMQDJURG\ZWRWRORWND&]\R]QDF]DWRĝHRVRE\ Z\JU\ZDMÈFHZWRWRORWNDSRVLDGDMÈMDNLHĂ]GROQRĂFLSDUDQRUPDOQH"
-XĝUR]XPLHV]WHQSUREOHP3RZV]\VWNLFKNïRSRWDFK ]ZLÈ]DQ\FK]WZRU]HQLHPJHQHUDWRUDOLF]EORVRZ\FK FKDUDNWHU\]XMÈFHJRVLÚUöZQ\PUR]NïDGHPJHQHURZDQ\FKZDUWRĂFLZFLÈĝWUXGQRMHVWSRZLHG]LHÊMDN SRZDĝQLHQDOHĝ\WUDNWRZDÊRGFK\OHQLDRGQRUP\ 1DZHWJG\E\ĂRGJDGïSUDZLGïRZRVWDQGLRG\/(' ZV]\VWNLHbUD]\WRZFLÈĝPöJïE\E\ÊWRW\ONRSU]\SDGHNFKRÊEDUG]RPDïRSUDZGRSRGREQ\ SU]\SDGHN 7DNF]\LQDF]HMWHVWRZDQLHVLÚMHVWSU]\MHPQÈ]DEDZÈ%\ÊPRĝHbZ\GDMHVLÚGXĝÈOLF]EÈDOH JG\E\Ă]JDG\ZDïFRļbVHNXQG\WRFDï\WHVW]DMÈïE\&LRNRïRJRG]LQ\1LJG\QLHPRĝQDZSHïQL XGRZRGQLÊ]GROQRĂFLSDUDQRUPDOQ\FKDOHFRMHĝHOL X]\VNDQ\SU]H]&LHELHZ\QLNQLHRGELHJDRGĂUHGQLHM"7RE\ïE\ZFLÈĝSU]\GDWQ\Z\QLN,QIRUPRZDïE\ SRSURVWXĝHQDMSUDZGRSRGREQLHMnieSRVLDGDV] ]GROQRĂFLSDUDQRUPDOQ\FK 7RSURZDG]LGRGRĂÊZDĝQHJRS\WDQLD&]\ZRODïE\ĂSRVLDGDÊ]GROQRĂFLSDUDQRUPDOQHF]\LFKQLH SRVLDGDÊ" 3RSU]HP\ĂOHQLXWHJRGRV]HGïHPGRZQLRVNXĝH ZROÚĝ\ÊZĂZLHFLHZNWöU\PQLNWQLHPD]GROQRĂFL SRRVWU]HJDQLDSR]D]P\VïRZHJR:\QLNDWR]WHJR ĝHZROÚZLHU]\ÊĝHZV]\VWNRGDVLÚUDFMRQDOQLH Z\MDĂQLÊ -HVWHPRJURPQ\PIDQHPUDFMRQDOL]PX:NRñFXUDFMRQDOQHP\ĂOHQLHE\ïRSRGVWDZÈVWZRU]HQLDNDĝGHM SUDZLGïRZHMWHRULLZKLVWRULLQDXNL5DFMRQDOQHEDGDQLDSRWZLHUG]Lï\VïXV]QRĂÊ]DïRĝHñW\FKWHRULLDQD NRQLHFUDFMRQDOQHUHJXï\PDWHPDW\F]QHSR]ZDODMÈ LQĝ\QLHURPQDVWRVRZDQLHW\FKWHRULLZSUDNW\FH .RQVWUXNFMDNDĝGHJRQRZRF]HVQHJRPRVWXEXG\QNXVDPRFKRGXVDPRORWXVWDWNXNRVPLF]QHJR LNRPSXWHUDRSLHUDVLÚQDPDWHPDW\FH *G\SRP\ĂOÚRZVSDQLDï\FKU]HF]DFKMDNLHRVLÈJQÚOLĂP\G]LÚNL]GROQRĂFLOXG]NLHJRXP\VïXGRUDFMRQDOQHJRP\ĂOHQLDXZDĝDPĝH]GROQRĂFLSDUDQRUPDOQHMHĝHOLZRJöOHLVWQLHMÈZFDOHQLHPXV]ÈE\Ê DĝWDNLPSRQXMÈFH
Jak nieprawdopodobne jest postrzeganie pozazmysłowe?
329
Rozdział 37. Czy to już koniec? :NRñFXZ\F]HUSDïHPOLPLWF]DVXLPLHMVFD=SHZQRĂFLÈPRJÈ&LSU]\FKRG]LÊGRJïRZ\LQQHWHPDW\ MDNLHPRJïHPSRUXV]\ÊZWHMNVLÈĝFHDOHVWDUDïHP VLÚGRELHUDÊWHPDW\WDNDE\E\ï\]HVREÈSRZLÈ]DQH =DJDGQLHQLD]ZLÈ]DQH]SRGVWDZRZ\PLNRPSRQHQWDPLLSRMÚFLDPLWDNLPLMDN IRWRWUDQ]\VWRU\G]LHOQLNL QDSLÚFLDNRPSDUDWRU\OLF]QLNLPXOWLSOHNVHU\KLVWHUH]DEUDPNLORJLF]QHORVRZRĂÊXNïDG\]HJDURZH LF]XMQLNLE\ï\]ZLÈ]DQH]Z\NRQ\ZDQLHPNROHMQ\FK SURMHNWöZ0DMÈFWURFKÚZ\REUDěQLPRĝHV]WHUD] VWRVRZDÊSRGDQHSU]H]HPQLHQDU]ÚG]LDLWHFKQLNL ZHZïDVQ\FKSURMHNWDFK 2VRE\SRVLDGDMÈFHGRĂÊLPSRQXMÈFHNZDOLğNDFMH DNDGHPLFNLH VSUDZG]Lï\ SUDZG]LZRĂÊ SU]HGVWDZLRQ\FKSU]H]HPQLHWHRULLSRQLHZDĝRVRELĂFLHQLH SRVLDGDPGRWHJRĝDGQ\FKNZDOLğNDFML8ZDĝDP ĝHPRJÚ&LSRZLHG]LHÊW\ONRĝH]GRE\ïHPZLHG]Ú QLH]EÚGQÈGRQDSLVDQLDWHMNVLÈĝNLEH]MDNLHJRĂIRUPDOQHJRSU]HV]NROHQLD =GDMÚVRELHVSUDZÚĝHWDNDPHWRGDXF]HQLDVLÚQLH RGSRZLDGDNDĝGHPX=GDMÚVRELHUöZQLHĝVSUDZÚ ĝHVDPRG]LHOQDQDXNDPRĝHSURZDG]LÊGRQLHSHïQHJRSR]QDQLDSHZQ\FK]DJDGQLHñ8ZDĝDPMHGQDN ĝHSRVLDGDPZ\VWDUF]DMÈFRREV]HUQÈZLHG]ÚDE\ SLVDÊFDïHNVLÈĝNLGRW\F]ÈFHQLHNWöU\FKWHPDWöZ %\ÊPRĝHFRĂFRQD]\ZDPķXF]HQLHPVLÚSU]H] RGNU\ZDQLHĵVSUDZG]LVLÚUöZQLHĝZ7ZRLPSU]\SDGNX
37
:V]\VF\GRĂZLDGF]\OLĂP\WHJRĝHNLONDW\JRGQL SR HJ]DPLQLH ]DSRPLQD VLÚ WUHĂÊ NVLÈĝHN NWöUH SU]HF]\WDïRVLÚZWUDNFLHSU]\JRWRZDñGRQLHJR *G\SRV]XNXMHV]LQIRUPDFMLVDPRG]LHOQLHSRGF]DV SUDF\QDGF]\PĂDGRGDWNRZRVDPRG]LHOQLHHNVSHU\PHQWXMHV]LREVHUZXMHV]VNXWNLSRGHMPRZDQ\FK G]LDïDñWRWDN]GRE\ZDQDZLHG]DSR]RVWDMHZSDPLÚFLRZLHOHGïXĝHM7DNLSURFHVQDXNLMHVWF]\PĂ ]XSHïQLHLQQ\P 3RQDGWR MHĝHOL MHVWHĂ ]PXV]RQ\ GR SU]HMDZLDQLD ZïDVQHMLQLFMDW\Z\SRGF]DVUR]ZLÈ]\ZDQLDSUREOHPöZMHVWHĂSR]EDZLRQ\]HZQÚWU]QHJRZVSDUFLD WRPDV]V]DQVÚUR]ZLQÈÊ]GROQRĂÊZSURZDG]DQLD LQQRZDFML 0DMVWHUNRZDQLH MHVW ZDĝQ\P WUDG\F\MQ\P HOHPHQWHPGïXJLHMKLVWRULLUR]ZRMXWHFKQRORJLL-HĝHOL WDNVLÈĝNDVSUDZLDĝHF]XMHV]ĝHSRWUDğV]RWZRU]\Ê REXGRZÚMDNLHJRĂXU]ÈG]HQLDSRZLHG]LHÊMDNRQR G]LDïDQDSUDZLÊMHOXE]PRG\ğNRZDÊWDNDE\VïXĝ\ïRGRF]HJRĂLQQHJRWR]QDF]\ĝHQDXF]\ïHĂVLÚ SHZQ\FKZDĝQ\FKXPLHMÚWQRĂFLLSR]QDïHĂSHZQH VSRVRE\P\ĂOHQLDDZLÚFRVLÈJQÈïHPVZöMFHO 'ODPQLHWRMXĝNRQLHFDOHPDPQDG]LHMÚĝHGOD &LHELHWRGRSLHURSRF]ÈWHN Ľ&KDUOHV3ODWW
331
Bibliografia ,QIRUPDFMH GRW\F]ÈFH Z ]DVDG]LH ZV]\VWNLHJR PRĝHV]]QDOHěÊNRU]\VWDMÈF]LQWHUQHWXDOHZFLÈĝ PRĝHV]ZLHOHVLÚQDXF]\ÊSRGF]DVOHNWXU\NVLÈĝHN 3RGF]DVSUDF\QDGNVLÈĝNÈ(OHNWURQLND2GSUDNW\NL do teorii. Kolejne eksperymenty NRU]\VWDïHP]SRQLĝV]\FKNVLÈĝHN *ZLD]GNÈR]QDF]\ïHPWHSR]\FMHNWöUHPRLP]GDQLHPVÈV]F]HJöOQLHSU]\GDWQH
A
3DXO+RURZLW]:LQğHOG+LOOSztuka elektronikiF] ,L,,:\GDZQLFWZD.RPXQLNDFMLLÈF]QRĂFL $$QDQG.XPDU)XQGDPHQWDOVRI'LJLWDO&LUFXLWV 3+,/HDUQLQJ 'RQ/DQFDVWHU77/&RRNERRN +RZDUG:6DPV &R,QF $.0DLQL(OHFWURQLFV3URMHFWV3XVWDN0DKDO
5REHUW/%R\OHVWDG/RXLV1DVKHOVN\ (OHFWURQLF 'HYLFHVDQG&LUFXLW7KHRU\ 3HDUVRQ(GXFDWLRQ ,QF
)RUUHVW00LPV,OO*HWWLQJ6WDUWHGLQ(OHFWURQLFV 0DVWHU3XEOLVKLQJ,QF
(DUO%R\VHQ+DUU\.\EHWW(OHNWURQLNDGODNDĝGHJR Przewodnik+HOLRQ
0\NH3UHGNR5RERWLFV([SHULPHQWVIRUWKH(YLO Genius0F*UDZ+LOO
1HZWRQ&%UDJDCMOS Sourcebook3URPSW3XEOLFDWLRQV
3DXO6FKHU]6LPRQ0RQN3UDFWLFDO(OHFWURQLFVIRU ,QYHQWRUV Z\GDQLHWU]HFLH 0F*UDZ+LOO
/RXLV()UHQ]HO-U(OHFWURQLFV([SODLQHG1HZQHV
$QGUHZ 6LQJPLQ %HJLQQLQJ $QDORJ (OHFWURQLFV WKURXJK3URMHFWV1HZQHV
'HOWRQ 7 +RUQ %DVLF (OHFWURQLFV 7KHRU\ 7$% %RRNV
7LP:LOOLDPV7KH&LUFXLW'HVLJQHUijV&RPSDQLRQ 1HZQHV
'HOWRQ7+RUQ(OHFWURQLF&RPSRQHQWV7$%%RRNV
333
Kupowanie komponentów :]DOHĝQRĂFLRG]DVREQRĂFLSRUWIHODRUD]SRWU]HE PDV]GRZ\ERUXF]WHU\OLVW\NRPSRQHQWöZQLH]EÚGQ\FKGRZ\NRQDQLDHNVSHU\PHQWöZRPöZLRQ\FK ZWHMNVLÈĝFH Minimalne zakupy0RĝHV]]DRV]F]ÚG]LÊ Xĝ\ZDMÈFW\FKVDP\FKNRPSRQHQWöZZNLONX SURMHNWDFKĽZ\PDJDWRGHPRQWDĝXNDĝGHJR ]EXGRZDQHJRSURMHNWX-HĝHOLFKFHV]SUDFRZDÊZïDĂQLHZWHQVSRVöEWRPLQLPDOQDOLVWD ]DNXSöZ]RVWDïDVWZRU]RQD]P\ĂOÈR7RELH %ÚG]LHV]NRU]\VWDïNLONXNURWQLH]QLHPDONDĝGHJRNRPSRQHQWX=REDF]VHNFMÚķ0LQLPDOQH ]DNXS\ HNVSHU\PHQW\bļĵ Umiarkowane zakupy-HĝHOLQLHFKFHV]SR]RVWDZLDÊ HNVSHU\PHQWöZ WHVWRZ\FK DOH FKFHV]SR]RVWDZLÊNLONDXNRñF]RQ\FKSURMHNWöZNWöU\PLSöěQLHMPRĝQDVLÚEDZLÊWR XPLDUNRZDQD OLVWD ]DNXSöZ ]RVWDïD VWZRU]RQD]P\ĂOÈR7RELH=QDOD]ï\VLÚQDQLHM NRPSRQHQW\NWöUHVÈQDMF]ÚĂFLHMVSRW\NDQHZEXGRZDQ\FKREZRGDFK=REDF]VHNFMÚ ķ8PLDUNRZDQH ]DNXS\ HNVSHU\PHQW\ ļĵ Maksymalne zakupy1DWHMOLĂFLH]QDMGXMH VLÚNDĝG\NRPSRQHQWQLH]EÚGQ\GREXGRZ\ L]DFKRZDQLDNDĝGHJRREZRGXEXGRZDQHJR SRGF]DVSUDF\QDGWU]\G]LHVWRPDV]HĂFLRPDHNVSHU\PHQWDPL1DOLĂFLH]QDOD]ï\VLÚ UöZQLHĝGRGDWNRZH]DSDVRZHNRPSRQHQW\ ĽWDNLHNRPSRQHQW\NWöUHPRJÈïDWZRVLÚ VSDOLÊOXEXOHFXV]NRG]HQLX=REDF]VHNFMÚ ķ0DNV\PDOQH]DNXS\ HNVSHU\PHQW\bļĵ
B
Zakupy stopniowe-HĝHOLZROLV]NXSRZDÊ NRPSRQHQW\VWRSQLRZRDOERSRSURVWXFKFHV] VSUDZG]LÊF]\PDV]ZV]\VWNRWRF]HJRSRWU]HEXMHV]GRZ\NRQDQLDGDQHJRSURMHNWXWR ]DMU]\MGROLVW]QDMGXMÈF\FKVLÚZWHMNDWHJRULL ĽZ\PLHQLRQRQDQLFKZV]\VWNLHNRPSRQHQW\QLH]EÚGQHGRZ\NRQDQLDMHGQHJRHNVSHU\PHQWX=REDF]VHNFMÚķ=DNXS\VWRSQLRZHĵ 3LHUZV]HWU]\RSFMH ]DNXS\PLQLPDOQHXPLDUNRZDQHLPDNV\PDOQH ]RVWDï\SRG]LHORQHQDWU]\F]ÚĂFL ]DNXS\NRPSRQHQWöZQLH]EÚGQ\FKGRZ\NRQDQLD HNVSHU\PHQWöZ RG b GR RG b GR b L RG bGR
Źródła 3RV]F]HJöOQHNRPSRQHQW\PRJÈ]RVWDÊ]DNXSLRQH ]DSRĂUHGQLFWZHPGZöFKěUöGHï
Sklepy internetowe 1DMZDĝQLHMV]HDE\]DJOÈGDÊGRZLÚFHMQLĝMHGQHJR VNOHSX2VRELĂFLH]DRSDWUXMÚVLÚZQDVWÚSXMÈF\FK VNOHSDFKLQWHUQHWRZ\FK ľ http://www.mouser.coml/ ľ http://www.radioshack.com/ ľ http://www.jameco.com/ ľ http://www.newark.com/ ľ KWWS ZZZGLJLNH\FRP ľ http://www.alliedelec.com/ ľ http://www.allelectronics.com/ ľ http://www.sparkfun.com/
335
-HĝHOLNWöU\Ă]HVSU]HGDZFöZQLHPDZVZRLFK]DVREDFKMDNLHJRĂNRPSRQHQWXWR]Z\NOHPRĝQDJR ]QDOHěÊXNRQNXUHQFML 3DPLÚWDMRW\PĝHhttp://www.allelectronics.com/ MHVWG\VNRQWHPJG]LH]QDMG]LHV]FRSUDZGDZLHOH NRPSRQHQWöZDOHDVRUW\PHQWWHJRVHUZLVXQLHMHVW WDNGXĝ\MDNLQQ\FKğUP)LUP\5DGLR6KDFN-DPHFR L6SDUNIXQVÈEDUG]LHMQDVWDZLRQHQDHOHNWURQLNöZ KREE\VWöZDZLÚF]QDOH]LHQLHZW\FKVHUZLVDFK SRWU]HEQ\FKQDPNRPSRQHQWöZMHVWRZLHOHEDUG]LHMSUDZGRSRGREQH7DNF]\LQDF]HMğUP\WHQLH G\VSRQXMÈWDNV]HURNLPDVRUW\PHQWHPMDN0RXVHU 1HZDUNF]\'LJLNH\ =GDMÚVRELHVSUDZÚ]WHJRĝHV]XNDQLHZLQWHUQHFLHMHVWF]DVRFKïRQQHQDZHWMHĝHOLğOWUXMHV]Z\QLNL Z\ĂZLHWODQHZZ\V]XNLZDUFH'ODWHJRZDUWRPLHÊ SU]\QDMPQLHMMHGHQNDWDORJZIRUPLHSDSLHURZHM.DWDORJğUP\0RXVHUSRVLDGDGREU\LQGHNVLSU]HJOÈGD VLÚJRV]\EFLHMQLĝVWURQÚLQWHUQHWRZÈWHMğUP\.DWDORJğUP\-DPHFRMHVWRZLHOHPQLHMV]\DOHF]DVHP RND]XMHVLÚSU]\GDWQ\SRQLHZDĝ]DZLHUDVXJHVWLH GRW\F]ÈFH]DVWRVRZDQLDDOWHUQDW\ZQ\FKNRPSRQHQWöZNWöU\FKQLHEUDïHPZF]HĂQLHMSRGXZDJÚ )LUP\0RXVHUL-DPHFRRIHUXMÈVZRMHNDWDORJLSRZDĝQ\PRGELRUFRP]DGDUPR :\PLHQLRQHSRZ\ĝHMVHUZLV\VÈğUPDPLDPHU\NDñVNLPLL]DSHZQHQLHZV]\VWNLHRSHUXMÈZ3ROVFH :DUWRZLÚF]DMU]HÊWDNĝHQDQDVWÚSXMÈFHZLWU\Q\ ľ http://www.elfaelektronika.pl/ ľ http://www.centrumelektroniki.pl/ ľ KWWS ZZZHOHNWURQLNDVNOHSSO ľ KWWS ZZZHOWURQL[SO ľ http://www.pl.farnell.com/ ľ http://www.tme.eu/
Serwisy aukcyjne 6HUZLV\WDNLHMDN$OOHJURF]\H%D\VÈPLHMVFDPL JG]LHPRĝQD]QDOHěÊWUXGQRGRVWÚSQHNRPSRQHQW\ 0RĝHV]WDPUöZQLHĝNXSLÊJRWRZHNRPSRQHQW\ WDNLHMDNQSPRGXï\RĂZLHWOHQLD/('0RĝQDWDP 336
UöZQLHĝ]DNXSLÊKXUWRZHLORĂFLNRPSRQHQWöZRJöOQHJRVWRVRZDQLDWDNLFKMDNGLRG\/('LUH]\VWRU\ 1LHEöMVLÚNXSRZDÊXD]MDW\FNLFKGRVWDZFöZRIHUXMÈF\FKSU]HV\ïNÚPLÚG]\QDURGRZÈSRF]WÈORWQLF]È %H]SUREOHPöZNXSRZDïHPWRZDU\RIHURZDQHSU]H] ğUP\]&KLQ.DPERGĝ\L7DMODQGLL2SLV\WRZDUöZ VÈGRNïDGQHFHQ\VÈQLVNLHDQDSRF]FLHORWQLF]HM PRĝQD]Z\NOHSROHJDÊFKRÊQDRGELöUSU]HV\ïNL EÚG]LHV]PXVLDïSRF]HNDÊRNRïRGZöFKW\JRGQL
Komponenty ogólnego stosowania 3U]HJOÈGDMÈF OLVW\ ]DNXSöZ ]DXZDĝ\V] ĝH QLH RNUHĂODPNRQNUHWQLHMDNLW\SGLRG\/('SRZLQLHQHĂ NXSLÊQLHSRGDMÚUöZQLHĝQD]ZSURGXFHQWöZUH]\VWRUöZ.RPSRQHQW\WHPRĝQD]DVWRVRZDÊZGRZROQ\PREZRG]LH1LHSRGDMÚUöZQLHĝQDSLÚFLDSRG MDNLPPDMÈSUDFRZDÊNRQGHQVDWRU\SRQLHZDĝZWHM NVLÈĝFHQLHRSLVDïHPĝDGQHJRSURMHNWXZNWöU\P WU]HEDE\E\ïRVWRVRZDÊNRQGHQVDWRU\SU]H]QDF]RQHGRSUDF\SRGQDSLÚFLHPZ\ĝV]\PRGb9 $RWRFRSRZLQLHQHĂZLHG]LHÊXGDMÈFVLÚQD]DNXS\
Rezystory 0RĝHV]NRU]\VWDÊ]UH]\VWRUöZGRZROQHJRSURGXFHQWD'ïXJRĂÊQöĝHNQLHMHVWZDĝQD0RĝHV]VWRVRZDÊNRPSRQHQW\RPRF\]QDPLRQRZHMb: QDMF]ÚĂFLHM VSRW\NDQ\ W\S UH]\VWRUöZ 5H]\VWRU\ RPRF\b:VÈPQLHMV]HDOHVSUDZGěF]\ ZGDQ\PSURMHNFLHPRĝQDVWRVRZDÊWDNLHUH]\VWRU\ EH]U\]\NDLFKSU]HFLÈĝHQLD1LHNWöU]\XZDĝDMÈĝH UH]\VWRU\RPRF\b:VÈWDNPDïHĝHSUDFXMHVLÚ]QLPLQLHZ\JRGQLHDUH]\VWRU\RPRF\ b:]DMPXMÈ]DGXĝRPLHMVFDQDSï\WFHSURWRW\SRZHM 7ROHUDQFMDQDSR]LRPLHMHVWDNFHSWRZDOQD.RORURZHSDVNLUH]\VWRUöZFKDUDNWHU\]XMÈF\FKVLÚWDNÈ WROHUDQFMÈVÈïDWZLHMV]HGRRGF]\WDQLDRGSDVNöZ QDUH]\VWRUDFKRWROHUDQFMLOXE-HĂOLMHGQDN FKFHV]WRPRĝHV]NXSLÊUH]\VWRU\FKDUDNWHU\]XMÈFH VLÚWROHUDQFMÈQDSR]LRPLH Dodatek B. Kupowanie komponentów
:WDEHOL%bSU]HGVWDZLRQRZDUWRĂFLPQRĝQLNöZ NWöUHF]ÚVWRZ\VWÚSXMÈZR]QDF]HQLDFKUH]\VWRUöZ LNRQGHQVDWRUöZ:SUDNW\FHF]ÚVWRVSRW\NDVLÚUH]\VWRU\FKDUDNWHU\]XMÈFHVLÚRSRUHPbN:bN: bN:bN:b:OXEb:0QRĝQLNL]DSLVDQH NRORUHPF]DUQ\PVÈU]DG]LHMVSRW\NDQH Tabela B.1. 7UDG\F\MQHPQRĝQLNLZDUWRĂFLFKDUDNWHU\]XMÈF\FK
UH]\VWRU\LNRQGHQVDWRU\]DSLVDQRNRORUHPELDï\PZJöUQ\P ZLHUV]XWDEHOL GRGDWNRZHZDUWRĂFL]DSLVDQHNRORUHPF]DUQ\P GRW\F]ÈSHïQHJR]DNUHVXUH]\VWRUöZFKDUDNWHU\]XMÈF\FKVLÚ WROHUDQFMÈ
1,0
1,5
2,2
3,3
4,7
6,8
1,1
1,6
2,4
3,6
5,1
7,5
1,2
1,8
2,7
3,9
5,6
8,2
1,3
2,0
3,0
4,3
6,2
9,1
.LHG\ĂZLHOHUH]\VWRUöZLSUDZLHZV]\VWNLHNRQGHQVDWRU\FKDUDNWHU\]RZDï\VLÚWROHUDQFMÈSOXVPLQXV 'ODWHJRUH]\VWRUbN:PöJïZSUDNW\FHVWDZLDÊRSöUb bN:DUH]\VWRUbN:PöJï FKDUDNWHU\]RZDÊVLÚRSRUHPRZDUWRĂFL]DOHGZLH ļb bN:6WÈGLVWQLHQLHUH]\VWRUöZRWROHUDQFMLLUH]\VWDQFML]QDPLRQRZHMSRZLHG]P\ bN:,FKUHDOQDUH]\VWDQFMDPRJïDSRNU\ZDÊVLÚ ]UH]\VWDQFMÈRSRUQLNDbN::]ZLÈ]NX]W\PJG\E\ ]DPLDVWUH]\VWRUöZbN:SURGXNRZDQRUH]\VWRU\ bN:PRJïRE\VLÚWRVNRñF]\ÊSU]HUZÈZ]DNUHVLHUH]\VWDQFMLFDïHMVHULLUH]\VWRUöZ
:DUWRĂFLSRGDQHZJöUQ\PZLHUV]XWDEHOL%bE\ï\ SRF]ÈWNRZRPQRĝQLNDPLNRPSRQHQWöZFKDUDNWHU\]XMÈF\FKVLÚWROHUDQFMÈQDSR]LRPLH:FLÈĝVÈ WRQDMEDUG]LHMUR]SRZV]HFKQLRQHZDUWRĂFLSRPLPR WHJRĝHXSRZV]HFKQLïDVLÚSURGXNFMDNRPSRQHQWöZFKDUDNWHU\]XMÈF\FKVLÚWROHUDQFMÈ3R]RVWDïH ZDUWRĂFLSRGDQHZWDEHOLGRW\F]ÈNRPSRQHQWöZ ZïDĂQLHWHJRW\SX :ZLÚNV]RĂFLSURMHNWöZUH]\VWRU\RZVSRPQLDQ\FK ZDUWRĂFLDFKQLH]QDMGÈ]DVWRVRZDQLD0RĝHV]WU]\PDÊVLÚV]HĂFLXPQRĝQLNöZSRGDQ\FKZJöUQ\P ZLHUV]XWDEHOL7\ONR]WDNLFKNRPSRQHQWöZNRU]\VWDïHPZHNVSHU\PHQWDFKRSLVDQ\FKZWHMNVLÈĝFH ']LÚNLWDNLHPX]DELHJRZLQLHPXVLV]NXSRZDÊEDUG]RREV]HUQHJR]HVWDZXUH]\VWRUöZ :WDEHOL%bSRGDQRZDUWRĂFLMDNLPLPRĝHV]NLHURZDÊVLÚNXSXMÈF]DSDVUH]\VWRUöZ:WDEHOLSRGDQR LORĂFLUH]\VWRUöZZLÚNV]HRSU]\QDMPQLHMRG LORĂFLQLH]EÚGQHMGRZ\NRQDQLDSURMHNWöZRSLVDQ\FKZWHMNVLÈĝFH3HZQLH]DVWDQDZLD&LÚGODF]HJR UH]\VWRU\b:LbN:VÈVWRVRZDQHRZLHOH F]ÚĂFLHMRGLQQ\FK']LHMHVLÚWDNSRQLHZDĝUH]\VWRU b:MHVWVWRVRZDQ\F]ÚVWRZUROLUH]\VWRUDRJUDQLF]DMÈFHJRSUÈGSï\QÈF\SU]H]GLRGÚ/('DUH]\VWRU bN:VWRVXMHVLÚF]ÚVWRZUROLUH]\VWRUDSRGFLÈJDMÈFHJROXEĂFLÈJDMÈFHJRSLQXNïDGXORJLF]QHJR
Tabela B.2. 5H]\VWRU\SRWU]HEQHGRZ\NRQDQLDSURMHNWöZSU]HGVWDZLRQ\FKZWHMNVLÈĝFH
SRGDQHSXOHVÈZLÚNV]HRSU]\QDMPQLHMRGPLQLPDOQHMQLH]EÚGQHMLORĂFLUH]\VWRUöZ
Opór znamionowy rezystora
Ilość
Opór znamionowy rezystora
Ilość
Opór znamionowy rezystora
Ilość
Opór znamionowy rezystora
Ilość
22 Ω
10
1k
40
10 kΩ
150
100 kΩ
60
47 Ω
10
1,5 kΩ
10
15 kΩ
10
150 kΩ
10
100 Ω
60
2,2 kΩ
20
22 kΩ
10
220 kΩ
10
220 Ω
150
3,3 kΩ
50
33 kΩ
10
330 kΩ
10
330 Ω
50
4,7 kΩ
30
47 kΩ
10
470 kΩ
10
470 Ω
60
6,8 kΩ
10
68 kΩ
20
680 kΩ
10
680 Ω
40
1 MΩ
10
Komponenty ogólnego stosowania
337
Tabela B.3. .RQGHQVDWRU\NWöUHSRZLQLHQHĂPLHÊSRGUÚNÈ
Ilość
Pojemność kondensatora (μF)
Ilość
Pojemność kondensatora (μF)
Ilość
Pojemność kondensatora (μF)
Ilość
SRGDQHSXOHVÈZLÚNV]HRSU]\QDMPQLHMRGPLQLPDOQHM OLF]E\NRQGHQVDWRUöZQLH]EÚGQHMGRZ\NRQDQLDSURMHNWöZ SU]HGVWDZLRQ\FKZWHMNVLÈĝFH
Pojemność kondensatora (μF)
ľ %DUG]LHMRSïDFDOQ\RGNXSRZDQLDSRMHG\QF]\FKUH]\VWRUöZMHVW]DNXSFDïHMSDF]NL]DZLHUDMÈFHMZLÚNV]ÈLORĂÊUH]\VWRUöZRRNUHĂORQ\FKSDUDPHWUDFK5H]\VWRU\VÈEDUG]R WDQLHJG\NXSXMHVLÚMHZGXĝ\FKRSDNRZDQLDFK]ELRUF]\FK
0,001
20
0,1
30
1
20
10
30
0,01
50
0,15
5
1,5
5
15
10
Kondensatory
0,002
10
0,22
5
2.2
10
47
10
0RĝHV]NRU]\VWDÊ]NRQGHQVDWRUöZGRZROQHJRSURGXFHQWD3UHIHUXMÚXĝ\FLHNRQGHQVDWRUöZNWöU\FK ]ïÈF]D]QDMGXMÈVLÚSRWHMVDPHMVWURQLHNRPSRQHQWX .RQGHQVDWRU\SRZLQQ\PöFSUDFRZDÊ]QDSLÚFLHP PLQLPXPb90RĝHV]VWRVRZDÊNRQGHQVDWRU\ SU]H]QDF]RQHGRSUDF\SRGZ\ĝV]\PQDSLÚFLHP 3UHIHUXMÚZLHORZDUVWZRZHNRQGHQVDWRU\FHUDPLF]QH:SU]\SDGNXNRQGHQVDWRUöZRSRMHPQRĂFLSRQDGbP)NRPSRQHQW\FHUDPLF]QHVWDMÈVLÚRZLHOH GURĝV]HDZLÚFZWDNLFKSU]\SDGNDFKGRSXV]F]DOQH MHVWVWRVRZDQLHNRQGHQVDWRUöZHOHNWUROLW\F]Q\FK
0,033
20
0,33
20
3.3
5
68
10
0,047
10
0,47
5
4.7
5
100
10
0,068
10
0,68
20
6.8
5
330
10
2F]\ZLĂFLHQLHPXVLV]NXSRZDÊGRNïDGQLHWDNLHM LORĂFLUH]\VWRUöZGDQHJRW\SXMDNÈSRGDQRZWDEHOL 5H]\VWRU\PRĝHV]NXSRZDÊZSDF]NDFKZNWöU\FK ]QDMGXMHVLÚG]LHVLÚÊWDNLFKVDP\FKNRPSRQHQWöZ 6ÈUöZQLHĝZLÚNV]HRSDNRZDQLD]DLQWHUHVXMVLÚ QLPLZSU]\SDGNXUH]\VWRUöZNWöU\FKSRWU]HEXMHV] ZZLÚNV]HMLORĂFL
:WDEHOL%bSU]HGVWDZLRQRNRQGHQVDWRU\SRWU]HEQHGRZ\NRQDQLDSURMHNWöZ]QDMGXMÈF\FKVLÚZWHM NVLÈĝFH3RGDQHLORĂFLVÈRSU]\QDMPQLHMZLÚNV]HRGQLH]EÚGQHJRPLQLPXP3RVWDUDMVLÚ]QDOHěÊ NRQGHQVDWRU\FHUDPLF]QHRSRMHPQRĂFLDFKNWöUH SRGDQRZSLHUZV]\FKWU]HFKU]ÚGDFKWDEHOL6WRVRZDQLHNRQGHQVDWRUöZHOHNWUROLW\F]Q\FKRSRMHPQRĂFLSU]HNUDF]DMÈFHMbP)MHVWOHSV]\PUR]ZLÈ]DQLHP W\ONRLZ\ïÈF]QLH]SRZRGöZğQDQVRZ\FK 3DPLÚWDMRW\PĝHbP) bQ)1DVFKHPDWDFK ]QDMGXMÈF\FKVLÚZWHMNVLÈĝFHQLHSRVïXJLZDïHPVLÚ QDQRIDUDGDPL Q) DOHMHGQRVWNDWDMHVWZ(XURSLH F]ÚĂFLHMVWRVRZDQDQLĝZ6WDQDFK=MHGQRF]RQ\FK
338
:ODWDFK ;;ZLHNXZLHORZDUVWZRZHNRQGHQVDWRU\FHUDPLF]QH]DF]Úï\VWDZDÊVLÚFRUD]WDñV]H ,FK WUZDïRĂÊ VSUDZLD ĝH VÈ F]ÚVWR VWRVRZDQH .RQGHQVDWRU\HOHNWUROLW\F]QHVÈZLÚNV]HRGVZ\FK FHUDPLF]Q\FKRGSRZLHGQLNöZ3RQDGWRPRJÈFKDUDNWHU\]RZDÊVLÚNUöWV]Èĝ\ZRWQRĂFLÈQLHPQLHMMHVW WRNZHVWLDG\VNXV\MQD :LHOXHNVSHUWöZRVWU]HJDĝHNRQGHQVDWRU\HOHNWUROLW\F]QHWUDFÈVZRMHZïDĂFLZRĂFLZUD]]XSï\ZHP F]DVXSRQLHZDĝPXV]ÈRQHE\ÊRGF]DVXGRF]DVXSRGïÈF]DQHGRSUÈGXZFHOXDNW\ZDFMLFKHPLL ]QDMGXMÈFHMVLÚZHZQÈWU]QLFK'\VSRQXMÚMHGQDN NRQGHQVDWRUDPLHOHNWUROLW\F]Q\PLNWöUHSU]HOHĝDï\ bODWLJG\SRGïÈF]\ïHPMHGRREZRGXWRZ\GDZDïRPLVLÚĝHSUDFXMÈSUDZLGïRZR&]\SRZLQLHQHP XIDÊHNVSHUWRPF]\ZïDVQHPXGRĂZLDGF]HQLX"1LH MHVWHPSHZLHQDOHSUREOHPWHQQLHGRW\F]\NRQGHQVDWRUöZFHUDPLF]Q\FK 3UREOHPHPNWöU\MHVW]ZLÈ]DQ\]NRQGHQVDWRUDPLFHUDPLF]Q\PLMHVWWRĝHEDUG]RU]DGNRQDLFK SRZLHU]FKQLQDGUXNRZDQRMDNLHĂLQIRUPDFMH,FK SRMHPQRĂÊPRĝQD]PLHU]\Ê]DSRPRFÈPXOWLPHWUX
Dodatek B. Kupowanie komponentów
RLOHSRVLDGDWDNÈIXQNFMÚ DOHZLÚNV]RĂÊPLHUQLNöZQLHSRWUDğPLHU]\ÊSRMHPQRĂFLZLÚNV]\FK RGbP)3RQDGWR]DSRPRFÈPLHUQLNDQLHPRĝQD RNUHĂOLÊQDSLÚFLDSRGMDNLPPRĝHSUDFRZDÊGDQ\ NRQGHQVDWRU 0XVLV]]DGEDÊRWRDE\SU]HFKRZ\ZDÊWHNRPSRQHQW\ZGRNïDGQLHRSLVDQ\FKSRMHPQLNDFK3R Z\MÚFLXNRQGHQVDWRUD]SRMHPQLNDL]DVWRVRZDQLX JRZSURMHNFLHQDMSUDZGRSRGREQLHM]DSRPQLV]ZDUWRĂÊMHJRQDSLÚFLD]QDPLRQRZHJR'ODWHJRZDUWR NXSLÊNRQGHQVDWRU\NWöUHEÚGÈFKDUDNWHU\]RZDï\ VLÚWDNLPVDP\PQDSLÚFLHP]QDPLRQRZ\PĽb9 3RGDQHQDSLÚFLHMHVWZDUWRĂFLÈPLQLPDOQÈ3DPLÚWDMRW\PĝHJHQHUDOQLHQLHQDOHĝ\SU]HNUDF]DÊŖ QDSLÚFLD]QDPLRQRZHJR
Diody LED 0RĝHV]VWRVRZDÊGLRG\/('GRZROQHJRSURGXFHQWD,VWQLHMHV]HURNDJDPDGLRG/('UöĝQLÈF\FKVLÚ NV]WDïWHPLUR]PLDUHP3RWU]HEXMHP\GLRG\VWDQGDUGRZHJR W\SX NWöUD EÚG]LH SU]H]QDF]RQD GR PRQWDĝXSU]HSODWDQHJR :WHMNVLÈĝFHF]ÚVWRVWRVXMÚGLRG\/('GRVSUDZG]HQLDG]LDïDQLDREZRGXLSRSUDZQRĂFLJHQHURZDQ\FKV\JQDïöZZ\MĂFLRZ\FK:W\PFHOXQDMOHSLHM MHVWVWRVRZDÊGLRG\/('RĂUHGQLF\bPPĽQD Sï\WFHSURWRW\SRZHMPRĝQDMHXVWDZLÊZU]ÚG]LH ľ 'LRG\/('RĂUHGQLF\bPPRNUHĂODVLÚPLDQHPGLRGRUR]PLDU]H7 :\ELHU] LQWHUHVXMÈFH &LÚ NRORU\ LQWHQV\ZQRĂÊ LUR]SURV]HQLHĂZLDWïDJHQHURZDQHJRSU]H]GLRG\ 3U]\SRGïÈF]DQLXGLRGGRXNïDGöZVFDORQ\FK]VHULL +&bSUHIHURZDQHVÈGLRG\FKDUDNWHU\]XMÈFHVLÚ PDNV\PDOQ\PSUÈGHPSU]HZRG]HQLDRZDUWRĂFL b P$ 7\SRZ\P QDSLÚFLHP SU]HZRG]HQLD MHVW ZDUWRĂÊb9 7DNÈVSHF\ğNDFMÚSRVLDGDMÈGLRG\/(':3; ' ğUP\.LQJEULJKWĽJZLD]GNÚZVWDZLRQRZPLHMVFHOLWHU\RNUHĂODMÈFHMNRORUĽQDSU]\NïDGGLRGD :3;*'ĂZLHFLĂZLDWïHP]LHORQ\P3RGREQÈ VSHF\ğNDFMÚPDMÈGLRG\7/+.bğUP\9LVKD\ Komponenty ogólnego stosowania
'LRG\/('RJöOQHJRSU]H]QDF]HQLDNRV]WXMÈRNRïR bJU]DV]WXNÚ2F]\ZLĂFLHEDUG]LHMRSïDFDVLÚNXSRZDÊMHZZLÚNV]\FKLORĂFLDFK : FHOX SU]HGïXĝHQLD ĝ\ZRWQRĂFL EDWHULL Z UROL ZVNDěQLNöZ WHVWRZ\FK PRĝQD ]DVWRVRZDÊ GLRG\/('RPDï\PSUÈG]LHSU]HZRG]HQLDĽbP$ 7RĝHGLRG\WHJHQHUXMÈĂZLDWïRRQLVNLHMMDVQRĂFL QLHEÚG]LHSUREOHPDW\F]QHJG\SRSURVWXFKFHV] VSUDZG]LÊF]\FRĂG]LDïD 'LRG\/(']ZEXGRZDQ\PLUH]\VWRUDPL
:QLHNWöUHGLRG\ZEXGRZDQRUH]\VWRURJUDQLF]DMÈF\GREUDQ\GRQDSLÚFLD]QDPLRQRZHJRGLRG\1LH PXVLV]ZLÚFVWRVRZDÊ]HZQÚWU]Q\FKUH]\VWRUöZ .RPSRQHQW\WHJRW\SXVÈEDUG]RZ\JRGQHSRGF]DV SUDF\QDSï\WFHSURWRW\SRZHM3ROHFDP&LGLRG\WHJR W\SXRLOH]DNXSGZDUD]\GURĝV]HJRNRPSRQHQWX QLHVWDQRZLGOD&LHELHSUREOHPX3U]\NïDGHPWHJR W\SXGLRG/('MHVWVHULD7/5 &8 JZLD]GNÈ ]DVWÈSLRQROLWHUÚRNUHĂODMÈFÈNRORU &KDUDNWHU\]XMÈ VLÚRQHQDSLÚFLHP]QDPLRQRZ\Pb9DOHPRĝQD MHUöZQLHĝVWRVRZDÊZREZRGDFKRQDSLÚFLX b9 OXEb90RĝHV]UöZQLHĝVWRVRZDÊGLRG\/('ğUP\ &KLFDJRĽ)9)9L)69 GLRG\NRORUXF]HUZRQHJRĝöïWHJRL]LHORQHJR 0RJÈVLÚRQHMHGQDNRND]DÊQLHFRGURĝV]H )LUPD$YDJRSRVLDGDGZLHVHULHGLRG/('SU]H]QDF]RQ\FKGRSUDF\SRGQDSLÚFLHPb9Ľ+/03 bL+/032VRELĂFLHNXSXMÚGLRG\/(' RQDSLÚFLX]QDPLRQRZ\Pb9SRQLHZDĝWRĝH ĂZLHFÈFLHPQLHMQLHSU]HV]NDG]DPLSRGF]DVWHVWRZDQLDLQQ\FKNRPSRQHQWöZ'LRG\RQDSLÚFLX ]QDPLRQRZ\Pb9PRĝQDUöZQLHĝVWRVRZDÊSRG QDSLÚFLHP b9Lb9 ľ *G\QDOLĂFLHNRPSRQHQWöZQDSRWNDV]RNUHĂOHQLHķGLRGD/('RJöOQHJRSU]H]QDF]HQLDĵ WRZLHG]ĝHFKRG]LPLSRSURVWXRVWDQGDUGRZÈGLRGÚ/('NWöUDQLHSRVLDGDZEXGRZDQHJRZHZQÚWU]QHJRUH]\VWRUDLZ\PDJD ]DVWRVRZDQLD]HZQÚWU]QHJRUH]\VWRUD
339
Uwaga: rezystory ograniczające 1DZLÚNV]RĂFLIRWRJUDğLSï\WHNSURWRW\SRZ\FK]QDMGXMÈF\FKVLÚZWHMNVLÈĝFHZLGRF]QHVÈGLRG\/(' ]ZEXGRZDQ\PLUH]\VWRUDPLRJUDQLF]DMÈF\PL1D Sï\WNDFKQLHPD]HZQÚWU]Q\FKUH]\VWRUöZSRGïÈF]RQ\FKV]HUHJRZRGRGLRG/('-HĝHOLNRU]\VWDV] ]GLRG/('RJöOQHJRSU]H]QDF]HQLDWRPXVLV]SDPLÚWDÊRVDPRG]LHOQ\PGRGDQLXGRREZRGXUH]\VWRUöZRJUDQLF]DMÈF\FK -HĝHOLGLRGD/('QLHSRVLDGDZEXGRZDQHJRZHZQÚWU]QHJR UH]\VWRUD WR QDOHĝ\ GR QLHM SRGïÈF]\Ê V]HUHJRZR UH]\VWRU b : SU]\ b 9 OXE b: SU]\b9 =DVWRVRZDQHUH]\VWRU\PRJÈ FKDUDNWHU\]RZDÊVLÚPRFÈb:MHĝHOL]DïRĝ\P\ĝHQDSLÚFLHQDUH]\VWRU]HVSDGQLHGRb9SU]\ QDWÚĝHQLXbP$ ZREZRG]LHSRGQDSLÚFLHP b9 7DNLVSDGHNQDSLÚFLDSRFLÈJQLH]DVREÈUR]SURV]HQLH PRF\bP:FRMHVWZDUWRĂFLÈRSRïRZÚQLĝV]È RGPRF\]QDPLRQRZHMUH]\VWRUD -HĝHOLFKFHV]]EXGRZDÊREZöGEÚGÈF\NRñFRZÈ ZHUVMÈ SURMHNWX WR PRĝHV] FKFLHÊ ]DVWRVRZDÊ ZQLPMDĂQLHMV]HGLRG\/(':]ZLÈ]NX]W\PĝH GLRG\/('SRVLDGDMÈUöĝQHVSHF\ğNDFMHPXVLV] VDPRG]LHOQLHGREUDÊZïDĂFLZ\UH]\VWRURJUDQLF]DMÈF\SUÈGSï\QÈF\SU]H]GLRGÚ/('QDSRGVWDZLHMHM QRW\NDWDORJRZHM
Podstawowe wiadomości na temat serii układów scalonych 0RĝHV]NRU]\VWDÊ]NRPSRQHQWöZGRZROQHJRSURGXFHQWD=DPDZLDMÈFF]LS\]ZUDFDMXZDJÚQDURG]DMLFKREXGRZ\:V]\VWNLHXNïDG\ORJLF]QHPXV]È ]QDMGRZDÊVLÚZREXGRZDFKW\SX',3 REXGRZD SRGïXĝQDGZXU]ÚGRZDRSLQDFK]QDMGXMÈF\FKVLÚ ZRGVWÚSLHbPP &]DVDPLWHJRW\SXREXGRZ\ RNUHĂODVLÚPLDQHP3',3 SODVWLNRZ\FKSRGïXĝQ\FKGZXU]ÚGRZ\FK 8NïDG\VFDORQH]QDMGXMÈFH VLÚZWHJRW\SXREXGRZDFKSU]H]QDF]RQHVÈGR PRQWDĝX SU]HSODWDQHJR 3U]\ R]QDF]HQLDFK ',3 L3',3PRĝHE\ÊSRGDQDOLF]EDSLQöZXNïDGXQS
340
',3bOXE3',31DUD]LHQLHLQWHUHVXMÈ&LÚWH OLF]E\ &]LS\SU]H]QDF]RQHGRPRQWDĝXSRZLHU]FKQLRZHJR SRVLDGDMÈR]QDF]HQLDUR]SRF]\QDMÈFHVLÚRGOLWHU\ 6QS627OXE66231LHNXSXMWHJRW\SXXNïDGöZ 1LHEÚG]LHV]ZVWDQLHLFK]DVWRVRZDÊ =DOHFDP&LNRU]\VWDQLH]F]LSöZW\SX+& V]\ENLH XNïDG\&026 ĽSRVLDGDMÈRQHR]QDF]HQLDW\SX +&+&'RR]QDF]HñW\FKSURGXFHQFLGRGDMÈOLWHU\OXEF\IU\ MDNRSUHğNV\EÈGěMDNRVXğNV\ 1DSU]\NïDGğUPD7H[DV,QVWUXPHQWVQDGDïDMHGQHPX ]HVZRLFKF]LSöZR]QDF]HQLH61+&'%5DğUPD2Q6HPLFRQGXFWRUĽ0&+&$'*:QDV]\FKREZRGDFKWHGZLHZHUVMHWHJRVDPHJRXNïDGX EÚGÈVSUDZG]Dï\VLÚWDNVDPRGREU]H3U]\MU]\MVLÚ GRNïDGQLHW\PR]QDF]HQLRPDGRVWU]HĝHV]ZQLFK RJöOQHR]QDF]HQLHXNïDGX +& 5öĝQHěUöGïDSRGDMÈĝHF]LS\]VHULL+&PRJÈGRSXV]F]DÊGRSU]HSï\ZX ZREXNLHUXQNDFK SUÈGX RQDWÚĝHQLXRGbP$GRbP$DOHQSQRWDNDWDORJRZDQXPHUbğUP\)DLUFKLOG6HPLFRQGXFWRU LQIRUPXMHF]\WHOQLNDĝHXNïDG\]VHULL+&SURGXNRZDQHSU]H]ğUPÚ)DLUFKLOG6HPLFRQGXFWRUPRJÈ E\ÊěUöGïHPSUÈGXRQDWÚĝHQLXbP$ EH]U\]\ND XV]NRG]HQLDNRPSRQHQWX -HĂOLMHGQDNGRZ\MĂFLDXNïDGXORJLF]QHJRSRGïÈF]RQHMHVWMHGQRF]HĂQLHZHMĂFLHNROHMQHJRF]LSDRUD] GLRGD/('EH]SLHF]QLHMV]ÈJUDQLFÈMHVWbP$3UÈG RGXĝ\PQDWÚĝHQLXĂFLÈJDQDSLÚFLHQDZ\MĂFLXF]LSX ORJLF]QHJR-HĝHOLQDSLÚFLHVSDGQLHSRQLĝHMb9WR NROHMQ\XNïDGORJLF]Q\PRĝHQLHUR]SR]QDÊWDNLHJR V\JQDïXMDNRV\JQDïXZ\VRNLHJR/HSLHMĝHE\QDSLÚFLHWDNLHJRV\JQDïXQLHE\ïRQLĝV]HRGb9 8NïDG\ORJLF]QHPRĝQD]QDOHěÊQDVWURQDFKSURGXFHQWöZSRSU]H]ZSLVDQLHZZ\V]XNLZDUFHVDPHJR RJöOQHJRQXPHUXGDQHJRNRPSRQHQWX F]\OLQS V]XNDMÈFF]LSX]DZLHUDMÈFHJRF]WHU\GZXZHMĂFLRZHEUDPNL;25ZZ\V]XNLZDUFHQDOHĝ\ZSLVDÊSR SURVWX+& 2JöOQLHU]HF]ELRUÈFPRĝQD]LJQRURZDÊGRGDWNRZHOLWHU\LF\IU\GRGDQHSU]H]SURGXFHQWDRLOHGDQ\F]LSPRĝHE\Ê]DVLODQ\SUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLXb9%DUG]RF]ÚVWRZVSHF\ğNDFMDFK Dodatek B. Kupowanie komponentów
XNïDGöZ]VHULL+&]QDMG]LHV]LQIRUPDFMÚĝHGDQ\ XNïDGPRĝQD]DVLODÊSUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLX]QDMGXMÈF\PVLÚZ]DNUHVLHRGbGRb9 :VWDUV]HMVHULLXNïDGöZORJLF]Q\FK%]QDMG]LHP\XNïDG\NWöUHQLHZ\VWÚSXMÈZVHULL+&bĽQD SU]\NïDGZVHULLWHMQLHPDF]WHURZHMĂFLRZHMEUDPNL 25DOHGZLHWDNLHEUDPNL]QDMG]LHP\ZXNïDG]LH % 8NïDG\]VHULL%PRĝQDVWRVRZDÊ]DPLDVWXNïDGöZ]VHULL+&MHĝHOLQLHSU]HV]NDG]D&LWR ĝHPRĝHSU]H]QLHSï\QÈÊSUÈGRPDï\PQDWÚĝHQLX :LÚNV]RĂÊXNïDGöZ]VHULL%]DSURMHNWRZDQR WDNDE\NRPXQLNRZDï\VLÚ]LQQ\PLF]LSDPLDQLH ]DVLODï\GLRG\/(' 1DU\VXQNX%bSU]HGVWDZLRQRGRSXV]F]DOQHZDUWRĂFLQDSLÚFLDSUÈGXZHMĂFLRZHJRLZ\MĂFLRZHJR SRV]F]HJöOQ\FKVWDQöZV\JQDïöZLQWHUSUHWRZDQ\FK SU]H]XNïDG\]VHULL%L+&-DNZLG]LV] F]LS\QDOHĝÈFHGRUöĝQ\FKVHULLSRZLQQ\EH]SUREOHPX]HVREÈZVSöïSUDFRZDÊ
:SU]\SDGNXXNïDGöZORJLF]Q\FK77/QDOHĝÈF\FK QSGRVHULL/PRJÈZ\VWÈSLÊSRZDĝQHSUREOHP\]NRPSDW\ELOQRĂFLÈ7HJRW\SXXNïDG\QLHVÈ SROHFDQHGRVWRVRZDQLDZSURMHNWDFKRSLVDQ\FK ZWHMNVLÈĝFH
Tranzystory : WHM NVLÈĝFH NRU]\VWDïHP W\ONR ] MHGQHJR WUDQ]\VWRUD 12JöOQHR]QDF]HQLHWUDQ]\VWRUD MHVWF]ÚVWRSU]H]SURGXFHQWöZSRSU]HG]DQHOLWHUÈ 3ĽQS3131$L31$7)5/LWHU\ ]QDMGXMÈFHVLÚQDSRF]ÈWNXR]QDF]HQLDWUDQ]\VWRUD QLHLQWHUHVXMÈQDV 8ZDĝDM DE\ QLH NXSLÊ XNïDGX 31 &]DVDPLZ\V]XNLZDUNLPRJÈVXJHURZDÊWHQXNïDGMDNR VXEVW\WXW/LWHUDLOLF]ED3bXPLHV]F]RQHZQD]ZLH NRPSRQHQWXĂZLDGF]ÈRW\PĝHGDQ\XNïDGFKDUDNWHU\]XMHVLÚSLQDPLG]LDïDMÈF\PLRGZURWQLHGRSLQöZ ZV]\VWNLFKLQQ\FKF]LSöZ=DNXSWDNLHJRNRPSRQHQWXPRĝHZSURZDG]LÊ]DPÚWGRSURZDG]LÊ&LÚ GRIUXVWUDFMLLVSRZRGRZDÊĝHVWUDFLV]GXĝRF]DVX
Przełączniki :WHMNVLÈĝFHNRU]\VWDP\]F]WHUHFKW\SöZSU]HïÈF]QLNöZ SU]HïÈF]QLNöZGRW\NRZ\FKSU]HïÈF]QLNöZ SU]\FLVNRZ\FKSU]HïÈF]QLNöZ',3LZïÈF]QLNöZ 3U]HïÈF]QLNLGRW\NRZHWRWDNQDSUDZGÚPDïHSU]\FLVNLNWöUHPRĝQD]DLQVWDORZDÊQDSï\WFHSURWRW\SRZHMOXESHUIRURZDQHM2JöOQLHU]HF]ELRUÈFPRĝHV] VWRVRZDÊGRZROQHSU]HïÈF]QLNLWHJRW\SXSURGXNRZDQHSU]H]GRZROQHJRSURGXFHQWD3DPLÚWDMMHGQDN RW\PĝHSU]HïÈF]QLNLPXV]ÈE\ÊSU]H]QDF]RQHGR PRQWDĝXSU]HSODWDQHJRDQLHSRZLHU]FKQLRZHJR 3LQ\W\FKNRPSRQHQWöZPXV]ÈSDVRZDÊGRSï\WNL SURWRW\SRZHMNWöUHMRWZRU\SU]H]QDF]RQHGRPRQWDĝXNRPSRQHQWöZVÈRGGDORQHRGVLHELHRbPP Rysunek B.1. =DNUHVQDSLÚÊDNFHSWRZDQ\FKSU]H]ZHMĂFLD
RUD]]DNUHVQDSLÚÊSUÈGöZQDZ\MĂFLDFKXNïDGöZORJLF]Q\FK QDOHĝÈF\FKGRVHULL%L+& SRGDQHQDSLÚFLDVÈ RNUHĂORQHGODV\WXDFMLZNWöU\FKSUÈGZ\MĂFLRZ\PDQDWÚĝHQLH bP$ ZSU]\SDGNXVHULL+& LbP$ ZSU]\SDGNX VHULL% Z]URVWQDWÚĝHQLDSUÈGXVSRZRGXMHVSDGHNMHJR QDSLÚFLD
1DMF]ÚĂFLHM VSRW\ND VLÚ SU]HïÈF]QLNL GRW\NRZH RZ\PLDUDFKŚbPP:NDWDORJDFKVÈRQHF]ÚVWRR]QDF]DQHMDNRŚ0DMÈRQHF]WHU\]ïÈF]D DOHNDĝGD]SDUW\FKVW\NöZMHVW]HVREÈ]ZDUWD ZHZQÈWU]SU]HïÈF]QLNDDZLÚFMHVWWRSU]HïÈF]QLN
Podstawowe wiadomości na temat serii układów scalonych
341
6367SRPLPRĝH]]HZQÈWU]PRĝHZ\JOÈGDÊQD SU]HïÈF]QLNGZXELHJXQRZ\ :SURMHNWDFKSU]HGVWDZLRQ\FKZWHMNVLÈĝFHZRODïHP NRU]\VWDÊ]PQLHMV]\FKSU]HïÈF]QLNöZGRW\NRZ\FK RZ\PLDUDFKbPPŚbPP7DNLSU]HïÈF]QLNSRVLDGDW\ONRGZDSLQ\L]DMPXMHW\ONRMHGQÈNROXPQÚ Sï\WNLSURWRW\SRZHM3U]\NïDGHPVHULLWDNLFKSU]HïÈF]QLNöZMHVW767GRNWöUHMQDOHĝÈNRPSRQHQW\ RR]QDF]HQLDFKQS7676bL7676 5öĝQLÈVLÚRQHW\ONRNRORUHPJX]LNDLVLïÈ]MDNÈ QDOHĝ\JRSU]\FLVNDÊZFHOX]ZDUFLD]HVREÈVW\NöZ 3U]HïÈF]QLNLSU]\FLVNRZH:NLONXSURMHNWDFKNRU]\VWDP\ Z]DOHĝQRĂFLRGSU]H]QDF]HQLD ]SU]HïÈF]QLNöZ'3'73'7L3'70RJÈWRE\ÊSU]HïÈF]QLNLFKZLORZHNWöUHSRZFLĂQLÚFLXSRZUDFDMÈGR VZRMHJRSRF]ÈWNRZHJRSRïRĝHQLDOXESU]HïÈF]QLNL VWDELOQHNWöUHZFHOXSRZURWXGRSRF]ÈWNRZHJRSRïRĝHQLDQDOHĝ\ZFLVQÈÊGUXJLUD]'HF\]MDRZ\ERU]H SU]HïÈF]QLNDQDOHĝ\GR&LHELH3RGHMPLMMÈZHGïXJ ZïDVQHJRX]QDQLDSRSU]HF]\WDQLXRSLVXSURMHNWX L]RULHQWRZDQLXVLÚMDNPDRQG]LDïDÊ0RĝHV]VWRVRZDÊSU]HïÈF]QLNLGRZROQHJRSURGXFHQWDDOHPXV]È E\ÊRQHSU]H]QDF]RQHGRPRQWDĝXSU]HSODWDQHJR 3RVWDUDMVLÚNXSLÊSU]HïÈF]QLNLNWöU\FKSLQ\PRĝQD]DPRQWRZDÊZSï\WFHSURWRW\SRZHM]RWZRUDPL RGGDORQ\PLRGVLHELHRbPP3LQ\WHPRJÈE\Ê RGGDORQHRGVLHELHRbPP3U]\NïDGHPWDNLHJR NRPSRQHQWXMHVW638-ğUP\$OVS0RĝHV]VWRVRZDÊUöZQLHĝSU]HïÈF]QLNLQDOHĝÈFHGRVHULL(6ZLWFK 3%+WDNLHMDNQS3%+82$1$*[ F\IUDbĂZLDGF]\RW\PĝHMHVWWRSU]HïÈF]QLNF]WHURELHJXQRZ\
R]QDF]HQLDZVND]XMÈFHQDWRĝHVÈSU]H]QDF]RQHGR PRQWDĝXSU]HSODWDQHJRQDSï\WFHGUXNRZDQHM7\ONR WDNLHNRPSRQHQW\PRĝQD]DPRQWRZDÊQDSï\WFH SURWRW\SRZHM 3U]\NïDGHPWHJRW\SXSU]HïÈF]QLNöZMHVWVHULD%'ğUP\& .1XPHUSRGDQ\ZR]QDF]HQLXNRPSRQHQWX LQIRUPXMHRW\P]LOXPDï\FKSU]HïÈF]QLNöZVNïDGD VLÚGDQ\HJ]HPSODU]1DSU]\NïDGPRGXï%'bVNïDGDVLÚ]GZöFKSU]HïÈF]QLNöZD%'b]F]WHUHFK :ïÈF]QLNLZWHMNVLÈĝFHVÈXĝ\ZDQHGRZïÈF]DQLD ]DVLODQLDXNïDGX SUÈGXVWDïHJRRQDSLÚFLX b9OXE b 9 3RWU]HEXMHV] SU]HïÈF]QLND 6367 OXE 63'7 SU]H]QDF]RQHJR GR PRQWDĝX SU]HSODWDQHJR QD Sï\WFHGUXNRZDQHM3LQ\WHJRNRPSRQHQWXPXV]È E\ÊRGGDORQHRGVLHELHRbPPOXEbPP 3U]\NïDGHP WDNLHJR NRPSRQHQWX MHVW 067%04((9;ğUP\0RXQWDLQ6ZLWFK :ïÈF]QLNLZSURMHNWDFKRSLVDQ\FKZWHMNVLÈĝFHQLH VÈV]F]HJöOQLHHNVSORDWRZDQHDZLÚFPRĝHV]NXSLÊ QDMWDñV]\LQDMPQLHMV]\MDNL]QDMG]LHV]
Zasilanie, płytki prototypowe i przewody 2SLVDQHSURMHNW\Z\PDJDMÈ]DVLODQLDSUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLX b9 ZW\PFHOXPRĝQD]DVWRVRZDÊ EDWHULÚ b9 OXEb9 QDSLÚFLHWDNLHPRĝQDX]\VNDÊ ]DSRPRFÈXNïDGXVWDELOL]XMÈFHJR %DUG]LHMV]F]HJöïRZHLQIRUPDFMHQDWHQWHPDW]QDMG]LHV]ZVHNFML ķ3U]\JRWRZDQLDĵ
:LÚNV]RĂÊSU]HïÈF]QLNöZMHVWVSU]HGDZDQDEH]JX]LNöZOXEQDVDGHN0RĝHV]MHGRNXSLÊRGG]LHOQLH LZ\EUDÊRGSRZLHGQLNV]WDïWNRORULUR]PLDU
-HĝHOLFKFHV]Z\NRQDÊğQDOQHZHUVMHQLHNWöU\FK SURMHNWöZWRPXVLV]VDPRG]LHOQLH]GHF\GRZDÊVLÚ QDVSRVöEZMDNLEÚGÈRQH]DVLODQH3DPLÚWDMĝHE\ NXSLÊNOLSVQDEDWHULÚ b9
3U]HïÈF]QLNL',3ĽVÈWRSU]HïÈF]QLNLXPLHV]F]RQH ZREXGRZLHGZXU]ÚGRZHMNWöUHPRĝQD]DLQVWDORZDÊQDGĂURGNRZ\PNDQDïHPSï\WNLSURWRW\SRZHM/LF]EDķSR]\FMLĵWDNQDSUDZGÚRNUHĂODLORĂÊ QLH]DOHĝQ\FKPLQLDWXURZ\FKSU]HïÈF]QLNöZ6367 ]QDMGXMÈF\FKVLÚZHZVSöOQHMREXGRZLH.RPSRQHQW\WHJRW\SXPXV]ÈSRVLDGDÊSLQ\RGGDORQHRG VLHELHRbPP3RQDGWRSRZLQQ\RQHSRVLDGDÊ
:]DOHĝQRĂFLRGWHJRLOHSURMHNWöZZ\NRQDQ\FKQD Sï\WNDFKSURWRW\SRZ\FKEÚG]LHV]FKFLDï]DFKRZDÊ EÚG]LHV]SRWU]HERZDïRGbGRbWHJRW\SXSï\WHN 1LHNWöUHSURMHNW\VÈQDW\OHGXĝHĝHQLHPLHV]F]ÈVLÚ QDMHGQHMSï\WFHSURWRW\SRZHMGODWHJRSRZLQLHQHĂ SRVLDGDÊSU]\QDMPQLHMbSï\WNLDE\PöFZ\NRQDÊ ZV]\VWNLHSURMHNW\3ROHFDQHSU]H]HPQLHSï\WNLSURWRW\SRZHVÈEDUG]RWDQLH:VHUZLVLHDXNF\MQ\P
342
Dodatek B. Kupowanie komponentów
H%D\ ZLG]LDïHP RIHUWÚ D]MDW\FNLHJR VSU]HGDZF\ RIHUXMÈFHJRSLÚÊWDNLFKSï\WHN]DUöZQRZDUWRĂÊ b]ïRW\FK : VHNFML ķ3U]\JRWRZDQLDĵ RSLVDQR ]DJDGQLHQLD ]ZLÈ]DQH]GUXWDPLLSU]HZRGDPLSRïÈF]HQLRZ\PL 7RMXĝNRQLHFWHRULL&]DV]DSR]QDÊVLÚ]OLVWDPL
Potencjometry dostrojcze ľ bN:bN:bN: b0: Tranzystory ľ 1b 8NïDG\VFDORQH ľ VWDU\ELSRODUQ\XNïDG]HJDURZ\b ľ NRPSDUDWRU/0
Minimalne zakupy: eksperymenty 1 – 14 :VHNFMLķ.RPSRQHQW\RJöOQHJRVWRVRZDQLDĵ]QDMG]LHV]LQIRUPDFMHQDWHPDW]DNXSXNRPSRQHQWöZWDNLFKMDNUH]\VWRU\NRQGHQVDWRU\GLRG\/('XNïDG\ ORJLF]QHWUDQ]\VWRU\LSU]HïÈF]QLNL :QDZLDVDFKSRGDQRLOHV]WXNGDQHJRNRPSRQHQWX SRZLQLHQHĂ]DNXSLÊ-HĝHOLQLHVSUHF\]RZDQRWHM LORĂFLWR]QDF]\ĝHSRWU]HEXMHV]W\ONRMHGQHMV]WXNL Zasilanie ľ RJQLZRb9 ľ EDWHULD b9ZUD]]NOLSVHP ľ MHGHQREZöGGRVWDUF]DMÈF\SUÈGVWDï\RQDSLÚFLXb9VNïDGDVLÚ] UHJXODWRUDQDSLÚFLD /0bRUD]GZöFKNRQGHQVDWRUöZUH]\VWRUDLGLRG\/(' NRPSRQHQW\WH]RVWDï\XMÚWH ZGDOV]HMF]ÚĂFLOLVW\ 5H]\VWRU\ ľ b:b:b:b: b: N: bN:bN: bN:bN: bN: bN:bN: bN: bN: bN:b0: Kondensatory ľ bP) bP)bP)bP) bP) bP) bP) bP) bP)bP)bP)bP) 3U]HïÈF]QLNL ľ VWDELOQH 6367OXE63'7 ľ GRW\NRZH 'LRG\/(' ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP Minimalne zakupy: eksperymenty 1 – 14
ľ Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\/0 ľ Z]PDFQLDF]PRF\/0 Czujniki ľ IRWRWUDQ]\VWRU37&OXESRGREQ\UHDJXMÈF\QDĂZLDWïRRELDïHMEDUZLH ľ PLNURIRQHOHNWUHWRZ\RJöOQHJRVWRVRZDQLD ZHUVMDGZX]DFLVNRZD .RPSRQHQW\JHQHUXMÈFHGěZLÚN ľ JïRĂQLNRĂUHGQLF\bFPLLPSHGDQFMLb:OXE ZLÚNV]HM ľ EU]ÚF]\N ]DVLODQ\SUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLX b9OXEb9PDNV\PDOQ\SREöUSUÈGX bP$ ,QQH ľ ]DFLVNW\SXNURNRG\O ľ SU]HZöGSRïÈF]HQLRZ\REXVWURQQLH]DNRñF]RQ\]DFLVNDPLW\SXNURNRG\O ľ NDUWRQIDORZDQ\RZ\PLDUDFKSU]\QDMPQLHM bFPŚbFP ľ NOHMğUP\(OPHUOXELQQ\SRGREQ\ELDï\NOHM PLQLPDOQDLORĂÊ ľ UHJXODWRUQDSLÚFLD/0 ľ UHJXODWRUQDSLÚFLD8$0 ľ PDïDGLRGDSURVWRZQLF]D1b ľ SU]HNDěQLN EORNXMÈF\ '6(6/'&9 OXE LQQ\ Z XNïDG]LH 63'7 OXE '3'7 ] FHZNÈ ]DVLODQÈSUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLXb9GRSXV]F]DMÈF\SU]HSï\ZSUÈGXRPDNV\PDOQ\P QDWÚĝHQLXb$ ľ EXG]LN]DVLODQ\GZRPDRJQLZDPLb9
343
Minimalne zakupy: eksperymenty 15 – 25 :VHNFMLķ.RPSRQHQW\RJöOQHJRVWRVRZDQLDĵ]QDMG]LHV]LQIRUPDFMHQDWHPDW]DNXSXNRPSRQHQWöZWDNLFKMDNUH]\VWRU\NRQGHQVDWRU\GLRG\/('XNïDG\ ORJLF]QHWUDQ]\VWRU\LSU]HïÈF]QLNL :QDZLDVDFKSRGDQRLOHV]WXNGDQHJRNRPSRQHQWX SRZLQLHQHĂ]DNXSLÊ-HĝHOLQLHVSUHF\]RZDQRWHM LORĂFLWR]QDF]\ĝHSRWU]HEXMHV]W\ONRMHGQHMV]WXNL ľ =DNïDGDPĝHNXSLïHĂNRPSRQHQW\Z\PLHQLRQHQDOLĂFLHķ0LQLPDOQH]DNXS\ HNVSHU\PHQW\ bļĵLPRĝHV]SRQRZQLH]DVWRVRZDÊWH NRPSRQHQW\ZHNVSHU\PHQWDFKbļ,ORĂFLNRPSRQHQWöZSRGDQHQDSRQLĝV]HMOLĂFLH RNUHĂODMÈWRLOHNRPSRQHQWöZPXVLV]MHV]F]H ]DNXSLÊdodatkowo
ľ +&b Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL 125 ľ +&b Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL ;25 ľ +&bĽWU]\WU]\ZHMĂFLRZHEUDPNL25 ľ +&bĽGZLHF]WHURZHMĂFLRZHEUDPNL 125 ľ GHNRGHU+&bOXE% ľ GHNRGHU+&b ľ PXOWLSOHNVHU% ľ OLF]QLN% ľ NRGHU+&b .RPSRQHQW\JHQHUXMÈFHGěZLÚN ľ EU]ÚF]\N]DVLODQ\SUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLX b9OXEb9
5H]\VWRU\ ľ b: b: b: b: bN:bN:
,QQH ľ Sï\WNDSHUIRURZDQDEH]PLHG]LDQ\FKĂFLHĝHN PLQLPXPŚbFP
Kondensatory ľ bŝ)
Opcjonalne dodatki ľ ZLHORNRORURZ\NDEHOWDĂPRZ\ bFP
3U]HïÈF]QLNL ľ GRW\NRZH
ľ SU]\FLVN'3'7
ľ SU]\FLVN'3'7
ľ SU]\FLVN63'7
ľ SU]\FLVN3'7
ľ JX]LNLĽQDVDGNLGRSU]\FLVNöZ
ľ SU]\FLVN3'7 ľ JX]LNLĽQDVDGNLGRSU]\FLVNöZ ľ ',3F]WHURSR]\F\MQ\ ľ ',3RĂPLRSR]\F\MQ\ 'LRG\/(' ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP Potencjometry dostrojcze ľ bN: 8NïDG\VFDORQH ľ +&b Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL $1' ľ +&bĽF]WHU\GZXZHMĂFLRZHEUDPNL25 344
ľ SU]\FLVN3'7
Minimalne zakupy: eksperymenty 26 – 36 :VHNFMLķ.RPSRQHQW\RJöOQHJRVWRVRZDQLDĵ]QDMG]LHV]LQIRUPDFMHQDWHPDW]DNXSXNRPSRQHQWöZWDNLFKMDNUH]\VWRU\NRQGHQVDWRU\GLRG\/('XNïDG\ ORJLF]QHWUDQ]\VWRU\LSU]HïÈF]QLNL :QDZLDVDFKSRGDQRLOHV]WXNGDQHJRNRPSRQHQWX SRZLQLHQHĂ]DNXSLÊ-HĝHOLQLHVSUHF\]RZDQRWHM LORĂFLWR]QDF]\ĝHSRWU]HEXMHV]W\ONRMHGQHMV]WXNL ľ =DNïDGDPĝHNXSLïHĂNRPSRQHQW\Z\PLHQLRQHQDOLĂFLHķ0LQLPDOQH]DNXS\ HNVSHU\PHQW\bļĵDWDNĝHķ0LQLPDOQH]DNXS\ Dodatek B. Kupowanie komponentów
HNVSHU\PHQW\bļĵLPRĝHV]SRQRZQLH ]DVWRVRZDÊWHNRPSRQHQW\ZHNVSHU\PHQWDFKbļ,ORĂFLNRPSRQHQWöZSRGDQHQD SRQLĝV]HMOLĂFLHRNUHĂODMÈLOHNRPSRQHQWöZ PXVLV]MHV]F]H]DNXSLÊdodatkowo 5H]\VWRU\ ľ b: b: b: bN: Kondensatory ľ bS)bS)bS)bP) bP) 'LRG\/(' ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP OXE MHĝHOLZHNVSHU\PHQFLHQUbNRU]\VWDV]]SDQHOLGLRGRZ\FK ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP
ľ HQNRGHUSU]\URVWRZ\ğUP\%RXUQV(&:- %%&/OXELQQ\HQNRGHUNZDGUDWXURZ\RbSR]\FMDFKJHQHUXMÈF\bLPSXOV\ QDREUöW ,QQH ľ JLÚWNLHSU]HZRG\SRïÈF]HQLRZH ľ PDï\ĝHOD]Q\PDJQHVV]WDENRZ\RZ\PLDUDFK]EOLĝRQ\FKGRŚŚbPPOXEEDUG]R PDï\V]WDENRZ\PDJQHVQHRG\PRZ\RZ\PLDUDFKRNRïRŚŚbPP ľ REFLÈĝQLN ľ JDOZDQL]RZDQ\GUXW bFP RSLVDQ\ZHNVSHU\PHQFLHQU Opcjonalne dodatki ľ JROGSLQ\
Potencjometry dostrojcze ľ bN:bN:bN:
ľ JQLD]GDJROGSLQ
8NïDG\VFDORQH ľ XNïDG]HJDURZ\b
ľ PDJQHVNXORZ\
ľ OLF]QLN+&b ľ UHMHVWUSU]HVXZDMÈF\+&b ľ %ĽSRMHG\QF]DRĂPLRZHMĂFLRZDEUDPND25125 ľ +&bĽF]WHU\GZXZHMĂFLRZ\FKEUDPNL;125
ľ PDJQHV\SLHUĂFLHQLRZH ľ DOXPLQLRZDUXUND GRNïDGQ\RSLV]QDMG]LHV] ZUR]G]LDOH
Umiarkowane zakupy: eksperymenty 1 – 14
ľ +&b Ľ SRMHG\QF]D RĂPLRZHMĂFLRZD EUDPND1$1'
:VHNFMLķ.RPSRQHQW\RJöOQHJRVWRVRZDQLDĵ]QDMG]LHV]LQIRUPDFMHQDWHPDW]DNXSXNRPSRQHQWöZWDNLFKMDNUH]\VWRU\NRQGHQVDWRU\GLRG\/('XNïDG\ ORJLF]QHWUDQ]\VWRU\LSU]HïÈF]QLNL
ľ Z]PDFQLDF]'DUOLQJWRQD8/1b ĽMHĝHOLZHNVSHU\PHQFLHQUbNRU]\VWDV]]SDQHOLGLRGRZ\FK
:QDZLDVDFKSRGDQRLOHV]WXNGDQHJRNRPSRQHQWX SRZLQLHQHĂ]DNXSLÊ-HĝHOLQLHVSUHF\]RZDQRWHM LORĂFLWR]QDF]\ĝHSRWU]HEXMHV]W\ONRMHGQHMV]WXNL
Czujniki ľ GRZROQ\NRQWDNWURQ6367
Zasilanie ľ RJQLZRb9
ľ ELSRODUQ\KDOORWURQ$76bOXESRGREQ\
ľ EDWHULD b9ZUD]]NOLSVHP PDNV\PDOQLH
ľ WUDQVPLV\MQ\F]XMQLNSRGF]HUZLHQLğUP\(YHUOLJKWĽ,75 bOXESRGREQ\
ľ ]DVLODF] VLHFLRZ\ JHQHUXMÈF\ SUÈG VWDï\ RRNUHĂORQ\PQDSLÚFLX]QDMGXMÈF\PVLÚZ]DNUHVLHRGbGRb9LQDWÚĝHQLXSU]\QDMPQLHM b$
ľ WHUPLVWRUbN:
Umiarkowane zakupy: eksperymenty 1 – 14
345
ľ REZöG ]DVLODMÈF\ JHQHUXMÈF\ SUÈG VWDï\ RQDSLÚFLXb9VNïDGDVLÚ]QDVWÚSXMÈF\FK NRPSRQHQWöZ LFKOLF]EÚSRPQöĝSU]H]OLF]EÚSURMHNWöZZNWöU\FKFKFHV]VWRVRZDÊ RGUÚEQÈOLQLÚ]DVLODMÈFÈ » UHJXODWRUQDSLÚFLD/0 » UH]\VWRUbN: » NRQGHQVDWRU\bP)bP) » ZïÈF]QLNW\SX6367OXE63'7 » GLRGD /(' RJöOQHJR VWRVRZDQLD RĂUHGQLF\bPP 5H]\VWRU\ ľ b: b: b: b: b: bN: bN: bN: bN: bN: bN: bN: bN: bN: bN: bN: b0: 5H]\VWRU\VÈEDUG]RWDQLHGODWHJRSRZLQLHQHĂ NXSLÊSU]\QDMPQLHMSLÚÊV]WXNNDĝGHJR]UH]\VWRUöZZ\PLHQLRQ\FKQDOLĂFLH Kondensatory ľ bP) bP) bP) bP) bP) bP) bP) bP) bP)bP) bP) bP) .RQGHQVDWRU\FHUDPLF]QHRSRMHPQRĂFLPQLHMV]HMRGbP)VÈEDUG]RWDQLH ]OLVW\Z\QLNDĝH WU]HEDNXSLÊSU]\QDMPQLHMSRSLÚÊV]WXN 3U]HïÈF]QLNL ľ GRW\NRZH 'LRG\/(' ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP Potencjometry dostrojcze ľ bN:bN:bN: b0: Tranzystory ľ 1b
346
8NïDG\VFDORQH ľ VWDU\ELSRODUQ\XNïDG]HJDURZ\b ľ NRPSDUDWRU/0 b ľ Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\/0b ľ Z]PDFQLDF]PRF\/0 Czujniki ľ IRWRWUDQ]\VWRU37&OXESRGREQ\UHDJXMÈF\QDĂZLDWïRRELDïHMEDUZLH ľ PLNURIRQHOHNWUHWRZ\RJöOQHJRVWRVRZDQLD ZHUVMDGZX]DFLVNRZD .RPSRQHQW\JHQHUXMÈFHGěZLÚN ľ JïRĂQLNRĂUHGQLF\bFPLLPSHGDQFMLb:OXE ZLÚNV]HM ľ EU]ÚF]\N ]DVLODQ\SUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLX b9OXEb9PDNV\PDOQ\SREöUSUÈGX bP$ ,QQH ľ ]DFLVNW\SXNURNRG\O ľ SU]HZöGSRïÈF]HQLRZ\REXVWURQQLH]DNRñF]RQ\]DFLVNDPLW\SXNURNRG\O ľ NDUWRQIDORZDQ\RZ\PLDUDFKSU]\QDMPQLHM ŚbFP ľ NOHMğUP\(OPHUOXELQQ\SRGREQ\ELDï\NOHM PLQLPDOQDLORĂÊ ľ UHJXODWRUQDSLÚFLD/0 ľ UHJXODWRUQDSLÚFLD8$0 ľ PDïDGLRGDSURVWRZQLF]D1b ľ SU]HNDěQLN EORNXMÈF\ '6(6/'&9 OXE LQQ\ Z XNïDG]LH 63'7 OXE '3'7 ] FHZNÈ ]DVLODQÈSUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLXb9GRSXV]F]DMÈF\SU]HSï\ZSUÈGXRPDNV\PDOQ\P QDWÚĝHQLXb$ ľ EXG]LN]DVLODQ\GZRPDRJQLZDPLb9 Opcjonalne dodatki ľ ZRGDGHVW\ORZDQDOXEGHMRQL]RZDQD ľ VöONXFKHQQD
Dodatek B. Kupowanie komponentów
Umiarkowane zakupy: eksperymenty 15 – 25 :VHNFMLķ.RPSRQHQW\RJöOQHJRVWRVRZDQLDĵ]QDMG]LHV]LQIRUPDFMHQDWHPDW]DNXSXNRPSRQHQWöZWDNLFKMDNUH]\VWRU\NRQGHQVDWRU\GLRG\/('XNïDG\ ORJLF]QHWUDQ]\VWRU\LSU]HïÈF]QLNL :QDZLDVDFKSRGDQRLOHV]WXNGDQHJRNRPSRQHQWX SRZLQLHQHĂ]DNXSLÊ-HĝHOLQLHVSUHF\]RZDQRWHM LORĂFLWR]QDF]\ĝHSRWU]HEXMHV]W\ONRMHGQHMV]WXNL
Kondensatory ľ bP) bP) bP) bP) .RQGHQVDWRU\FHUDPLF]QHRSRMHPQRĂFLPQLHMV]HMRGbP)VÈEDUG]RWDQLH ]OLVW\Z\QLNDĝH WU]HEDNXSLÊSU]\QDMPQLHMSRSLÚÊV]WXN 3U]HïÈF]QLNL ľ GRW\NRZH ľ SU]\FLVN'3'7 ľ JX]LNĽQDVDGNDSU]\FLVNX
3RQLĝV]DOLVWDMHVWFDïNRZLFLHVDPRZ\VWDUF]DOQDQLH MHVWZ\PDJDQHRG]\VNLZDQLHĝDGQ\FKNRPSRQHQWöZXĝ\W\FKZF]HĂQLHMZHNVSHU\PHQWDFKbļ
ľ SU]\FLVN3'7
Zasilanie ľ RJQLZRb9
ľ ',3RĂPLRSR]\F\MQ\
ľ EDWHULD b9ZUD]]NOLSVHP PDNV\PDOQLH ľ ]DVLODF] VLHFLRZ\ JHQHUXMÈF\ SUÈG VWDï\ RRNUHĂORQ\PQDSLÚFLX]QDMGXMÈF\PVLÚZ]DNUHVLHRGbGRb9LQDWÚĝHQLXSU]\QDMPQLHM b$ ľ REZöG ]DVLODMÈF\ JHQHUXMÈF\ SUÈG VWDï\ RQDSLÚFLXb9VNïDGDVLÚ]QDVWÚSXMÈF\FK NRPSRQHQWöZ LFKOLF]EÚSRPQöĝSU]H]OLF]EÚSURMHNWöZZNWöU\FKFKFHV]VWRVRZDÊ RGUÚEQÈOLQLÚ]DVLODMÈFÈ » UHJXODWRUQDSLÚFLD/0 » UH]\VWRUbN: » NRQGHQVDWRU\bP)bP) » ZïÈF]QLNW\SX6367OXE63'7 » GLRGD /(' RJöOQHJR VWRVRZDQLD RĂUHGQLF\bPP 5H]\VWRU\ ľ b: b: b: b: bN: bN:bN: bN: bN: 5H]\VWRU\VÈEDUG]RWDQLHGODWHJRSRZLQLHQHĂ NXSLÊSU]\QDMPQLHMSLÚÊV]WXNNDĝGHJR]UH]\VWRUöZZ\PLHQLRQ\FKQDOLĂFLH
ľ JX]LNĽQDVDGNDSU]\FLVNX ľ ',3F]WHURSR]\F\MQ\ 'LRG\/(' ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP]ZEXGRZDQ\PZHZQÚWU]Q\PUH]\VWRUHPRJUDQLF]DMÈF\PSUÈG ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP Potencjometry dostrojcze ľ bN: Tranzystory ľ 1 8NïDG\VFDORQH ľ VWDU\ELSRODUQ\XNïDG]HJDURZ\b ľ +&b Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL $1' ľ +&bĽF]WHU\GZXZHMĂFLRZHEUDPNL25 ľ +&b Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL 125 ľ +&b Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL ;25 ľ +&bĽWU]\WU]\ZHMĂFLRZHEUDPNL25 ľ +&bĽGZLHF]WHURZHMĂFLRZHEUDPNL 125 ľ GHNRGHU+&b%
Umiarkowane zakupy: eksperymenty 15 – 25
347
ľ GHNRGHU+&b ľ PXOWLSOHNVHU% ľ OLF]QLN% ľ NRGHU+&b Czujniki ľ IRWRWUDQ]\VWRU37&OXESRGREQ\UHDJXMÈF\QDĂZLDWïRRELDïHMEDUZLH .RPSRQHQW\JHQHUXMÈFHGěZLÚN ľ EU]ÚF]\N]DVLODQ\SUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLX b9OXEb9 ľ JïRĂQLNRĂUHGQLF\bFPLLPSHGDQFMLb:OXE ZLÚNV]HM ,QQH ľ Sï\WNDSHUIRURZDQDEH]PLHG]LDQ\FKĂFLHĝHN PLQLPXPŚbFP Opcjonalne dodatki ľ ZLHORNRORURZ\NDEHOWDĂPRZ\ bFP ľ SU]\FLVN3'7 ľ SU]\FLVN'3'7 ľ SU]\FLVN63'7 ľ JX]LNLĽQDVDGNLGRSU]\FLVNöZ
Umiarkowane zakupy: eksperymenty 26 – 36 :VHNFMLķ.RPSRQHQW\RJöOQHJRVWRVRZDQLDĵ]QDMG]LHV]LQIRUPDFMHQDWHPDW]DNXSXNRPSRQHQWöZWDNLFKMDNUH]\VWRU\NRQGHQVDWRU\GLRG\/('XNïDG\ ORJLF]QHWUDQ]\VWRU\LSU]HïÈF]QLNL :QDZLDVDFKSRGDQRLOHV]WXNGDQHJRNRPSRQHQWX SRZLQLHQHĂ]DNXSLÊ-HĝHOLQLHVSUHF\]RZDQRWHM LORĂFLWR]QDF]\ĝHSRWU]HEXMHV]W\ONRMHGQHMV]WXNL 3RQLĝV]DOLVWDMHVWFDïNRZLFLHVDPRZ\VWDUF]DOQDQLH MHVWZ\PDJDQHRG]\VNLZDQLHĝDGQ\FKNRPSRQHQWöZXĝ\W\FKZF]HĂQLHMZHNVSHU\PHQWDFKļ Zasilanie ľ EDWHULD b9ZUD]]NOLSVHP PDNV\PDOQLH
348
ľ ]DVLODF] VLHFLRZ\ JHQHUXMÈF\ SUÈG VWDï\ RRNUHĂORQ\PQDSLÚFLX]QDMGXMÈF\PVLÚZ]DNUHVLHRGbGRb9LQDWÚĝHQLXSU]\QDMPQLHM b$ ľ REZöG ]DVLODMÈF\ JHQHUXMÈF\ SUÈG VWDï\ RQDSLÚFLXb9VNïDGDVLÚ]QDVWÚSXMÈF\FK NRPSRQHQWöZ LFKOLF]EÚSRPQöĝSU]H]OLF]EÚSURMHNWöZZNWöU\FKFKFHV]VWRVRZDÊ RGUÚEQÈOLQLÚ]DVLODMÈFÈ » UHJXODWRUQDSLÚFLD/0 » UH]\VWRUbN: » NRQGHQVDWRU\bP)bP) » ZïÈF]QLNW\SX6367OXE63'7 » GLRGD/('RJöOQHJRVWRVRZDQLD RĂUHGQLF\bPP 5H]\VWRU\ ľ b: b: b: b: b: bN: bN: bN: bN: bN: b0: 5H]\VWRU\VÈEDUG]RWDQLHGODWHJRSRZLQLHQHĂ NXSLÊSU]\QDMPQLHMSLÚÊV]WXNNDĝGHJR]UH]\VWRUöZZ\PLHQLRQ\FKQDOLĂFLH Kondensatory ľ bS) bS) bS) bP) bP) bP) bP) bP) bP) bP) bP) bP) .RQGHQVDWRU\FHUDPLF]QHRSRMHPQRĂFLPQLHMV]HMRGbP)VÈEDUG]RWDQLH ]OLVW\Z\QLNDĝH WU]HEDNXSLÊSU]\QDMPQLHMSRSLÚÊV]WXN 3U]HïÈF]QLNL ľ GRW\NRZH ľ SU]\FLVN'3'7 ľ JX]LNĽQDVDGNDSU]\FLVNX 'LRG\/(' ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP ZFHODFKGHPRQVWUDF\MQ\FK ZHNVSHU\PHQFLHQUbPRĝHV]]DVWRVRZDÊUöZQLHĝSDQHOH GLRGRZH Dodatek B. Kupowanie komponentów
ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP]ZEXGRZDQ\PLZHZQÚWU]Q\PLUH]\VWRUDPLRJUDQLF]DMÈF\PLSUÈG ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP Potencjometry dostrojcze ľ bN:bN:bN: Tranzystory ľ 1b 8NïDG\VFDORQH ľ XNïDG]HJDURZ\b ľ OLF]QLN+&b ľ +& Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL $1' ľ +&ĽF]WHU\GZXZHMĂFLRZHEUDPNL25 ľ +& Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL ;25 ľ +&ĽF]WHU\GZXZHMĂFLRZ\FKEUDPNL;125 ľ %ĽSRMHG\QF]DRĂPLRZHMĂFLRZDEUDPND25125 ľ +& Ľ SRMHG\QF]D RĂPLRZHMĂFLRZD EUDPND1$1' ľ UHMHVWUSU]HVXZDMÈF\+&b ľ GHNRGHU+&bOXE% ľ OLF]QLN+& ľ Z]PDFQLDF]'DUOLQJWRQD8/1b OXE MHĝHOLZHNVSHU\PHQFLHQUbNRU]\VWDV]]SDQHOLGLRGRZ\FK Czujniki ľ GRZROQ\NRQWDNWURQ6367 ľ ELSRODUQ\KDOORWURQ$76bOXESRGREQ\ ľ WUDQVPLV\MQ\F]XMQLNSRGF]HUZLHQLğUP\(YHUOLJKWĽ,75 bOXESRGREQ\ ľ WHUPLVWRUbN: ľ HQNRGHUSU]\URVWRZ\ğUP\%RXUQV(&:- %%&/OXELQQ\HQNRGHUNZDGUDWXURMaksymalne zakupy: eksperymenty 1 – 14
Z\RbSR]\FMDFKJHQHUXMÈF\bLPSXOV\ QDREUöW ,QQH ľ JLÚWNLHSU]HZRG\SRïÈF]HQLRZH ľ PDï\ĝHOD]Q\PDJQHVV]WDENRZ\RZ\PLDUDFK]EOLĝRQ\FKGRŚŚbPPOXEEDUG]R PDï\V]WDENRZ\PDJQHVQHRG\PRZ\RZ\PLDUDFKRNRïRŚŚbPP ľ REFLÈĝQLN ľ JDOZDQL]RZDQ\GUXW bFP RSLVDQ\ZHNVSHU\PHQFLHQU Opcjonalne dodatki ľ ZLHORNRORURZ\NDEHOWDĂPRZ\ bFP ľ JROGSLQ\ ľ JQLD]GDJROGSLQ ľ PDJQHV\SLHUĂFLHQLRZH ľ PDJQHVNXORZ\LDOXPLQLRZDUXUND GRNïDGQ\ RSLV]QDMG]LHV]ZUR]G]LDOH
Maksymalne zakupy: eksperymenty 1 – 14 :VHNFMLķ.RPSRQHQW\RJöOQHJRVWRVRZDQLDĵ]QDMG]LHV]LQIRUPDFMHQDWHPDW]DNXSXNRPSRQHQWöZWDNLFKMDNUH]\VWRU\NRQGHQVDWRU\GLRG\/('XNïDG\ ORJLF]QHWUDQ]\VWRU\LSU]HïÈF]QLNL :QDZLDVDFKSRGDQRLOHV]WXNGDQHJRNRPSRQHQWX SRZLQLHQHĂ]DNXSLÊ-HĝHOLQLHVSUHF\]RZDQRWHM LORĂFLWR]QDF]\ĝHSRWU]HEXMHV]W\ONRMHGQHMV]WXNL Zasilanie ľ EDWHULD b9ZUD]]NOLSVHP PDNV\PDOQLH ľ ]DVLODF] VLHFLRZ\ JHQHUXMÈF\ SUÈG VWDï\ RRNUHĂORQ\PQDSLÚFLX]QDMGXMÈF\PVLÚZ]DNUHVLHRGbGRb9LQDWÚĝHQLXSU]\QDMPQLHM b$ ľ REZöG ]DVLODMÈF\ JHQHUXMÈF\ SUÈG VWDï\ RQDSLÚFLXb9VNïDGDVLÚ]QDVWÚSXMÈF\FK NRPSRQHQWöZ LFKOLF]EÚSRPQöĝSU]H]OLF]EÚSURMHNWöZZNWöU\FKFKFHV]VWRVRZDÊ RGUÚEQÈOLQLÚ]DVLODMÈFÈ 349
» UHJXODWRUQDSLÚFLD/0 » UH]\VWRUbN: » NRQGHQVDWRU\bP)bP) » ZïÈF]QLNW\SX6367OXE63'7 » GLRGD/('RJöOQHJRVWRVRZDQLD RĂUHGQLF\bPP 5H]\VWRU\ ľ b: b: b: b: b: N: bN: bN: bN: bN: bN: bN: bN: bN: bN: bN: b0: 5H]\VWRU\VÈEDUG]RWDQLHGODWHJRSRZLQLHQHĂ NXSLÊSU]\QDMPQLHMSLÚÊV]WXNNDĝGHJR]UH]\VWRUöZZ\PLHQLRQ\FKQDOLĂFLH Kondensatory ľ bP) bP) bP) bP) bP) bP) bP) bP) bP) bP) bP) bP) .RQGHQVDWRU\FHUDPLF]QHRSRMHPQRĂFLPQLHMV]HMRGbP)VÈEDUG]RWDQLH ]OLVW\Z\QLNDĝH WU]HEDNXSLÊSU]\QDMPQLHMSRSLÚÊV]WXN 3U]HïÈF]QLNL ľ GRW\NRZH 'LRG\/(' ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP Potencjometry dostrojcze ľ bN:bN:bN: b0:
Czujniki ľ IRWRWUDQ]\VWRU37&OXESRGREQ\UHDJXMÈF\QDĂZLDWïRRELDïHMEDUZLH ľ PLNURIRQHOHNWUHWRZ\RJöOQHJRVWRVRZDQLD ZHUVMDGZX]DFLVNRZD .RPSRQHQW\JHQHUXMÈFHGěZLÚN ľ JïRĂQLNRĂUHGQLF\bFPLLPSHGDQFMLb:OXE ZLÚNV]HM ľ EU]ÚF]\N ]DVLODQ\SUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLX b9OXEb9PDNV\PDOQ\SREöUSUÈGX bP$ ,QQH ľ ]DFLVNW\SXNURNRG\O ľ SU]HZöGSRïÈF]HQLRZ\REXVWURQQLH]DNRñF]RQ\]DFLVNDPLW\SXNURNRG\O ľ NDUWRQIDORZDQ\RZ\PLDUDFKSU]\QDMPQLHM ŚbFP ľ NOHMğUP\(OPHUOXELQQ\SRGREQ\ELDï\NOHM PLQLPDOQDLORĂÊ ľ UHJXODWRUQDSLÚFLD/0 ľ UHJXODWRUQDSLÚFLD8$0 ľ PDïDGLRGDSURVWRZQLF]D1b ľ SU]HNDěQLN EORNXMÈF\ '6(6/'&9 OXE LQQ\ Z XNïDG]LH 63'7 OXE '3'7 ] FHZNÈ ]DVLODQÈSUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLXb9GRSXV]F]DMÈF\SU]HSï\ZSUÈGXRPDNV\PDOQ\P QDWÚĝHQLXb$ ľ EXG]LN]DVLODQ\GZRPDRJQLZDPLb9 Opcjonalne dodatki ľ ZRGDGHVW\ORZDQDOXEGHMRQL]RZDQD
Tranzystory ľ 1b
ľ VöONXFKHQQDGRGDWNRZ\WUDQ]\VWRU
8NïDG\VFDORQH ľ VWDU\ELSRODUQ\XNïDG]HJDURZ\b
ľ DPSHURPLHU] bPLOLDPSHUöZ
ľ DPSHURPLHU] bPLNURDPSHUöZ
ľ NRPSDUDWRU/0 b ľ Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\/0b ľ Z]PDFQLDF]PRF\/0
350
Dodatek B. Kupowanie komponentów
Maksymalne zakupy: eksperymenty 15 – 25 :VHNFMLķ.RPSRQHQW\RJöOQHJRVWRVRZDQLDĵ]QDMG]LHV]LQIRUPDFMHQDWHPDW]DNXSXNRPSRQHQWöZWDNLFKMDNUH]\VWRU\NRQGHQVDWRU\GLRG\/('XNïDG\ ORJLF]QHWUDQ]\VWRU\LSU]HïÈF]QLNL :QDZLDVDFKSRGDQRLOHV]WXNGDQHJRNRPSRQHQWX SRZLQLHQHĂ]DNXSLÊ-HĝHOLQLHVSUHF\]RZDQRWHM LORĂFLWR]QDF]\ĝHSRWU]HEXMHV]W\ONRMHGQHMV]WXNL 3RQLĝV]DOLVWDMHVWFDïNRZLFLHVDPRZ\VWDUF]DOQDQLH MHVWZ\PDJDQHRG]\VNLZDQLHĝDGQ\FKNRPSRQHQWöZXĝ\W\FKZF]HĂQLHMZHNVSHU\PHQWDFKbļ Zasilanie ľ EDWHULD b9ZUD]]NOLSVHP PDNV\PDOQLH ľ REZöG ]DVLODMÈF\ JHQHUXMÈF\ SUÈG VWDï\ RQDSLÚFLXb9VNïDGDVLÚ]QDVWÚSXMÈF\FK NRPSRQHQWöZ LFKOLF]EÚSRPQöĝSU]H]OLF]EÚSURMHNWöZZNWöU\FKFKFHV]VWRVRZDÊ RGUÚEQÈOLQLÚ]DVLODMÈFÈ » UHJXODWRUQDSLÚFLD/0 » UH]\VWRUbN: » NRQGHQVDWRU\bP)bP)
3U]HïÈF]QLNL ľ GRW\NRZH ľ SU]\FLVN'3'7 ľ SU]\FLVN3'7 ľ SU]\FLVN3'7 ľ JX]LNĽQDVDGNDSU]\FLVNX ľ ',3F]WHURSR]\F\MQ\ ľ ',3RĂPLRSR]\F\MQ\ 'LRG\/(' ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP]ZEXGRZDQ\PZHZQÚWU]Q\PUH]\VWRUHPRJUDQLF]DMÈF\PSUÈG ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP Potencjometry dostrojcze ľ bN: Tranzystory ľ 1 8NïDG\VFDORQH ľ VWDU\ELSRODUQ\XNïDG]HJDURZ\b
» ZïÈF]QLNW\SX6367OXE63'7
ľ +&b Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL $1'
» GLRGD /(' RJöOQHJR VWRVRZDQLD RĂUHGQLF\bPP
ľ +&bĽF]WHU\GZXZHMĂFLRZHEUDPNL25
5H]\VWRU\ ľ b: b: b: b: bN: bN: bN: bN: bN: 5H]\VWRU\VÈEDUG]RWDQLHGODWHJRSRZLQLHQHĂ NXSLÊSU]\QDMPQLHMSLÚÊV]WXNNDĝGHJR]UH]\VWRUöZZ\PLHQLRQ\FKQDOLĂFLH Kondensatory ľ bP) bP) bP) bP) .RQGHQVDWRU\FHUDPLF]QHRSRMHPQRĂFLPQLHMV]HMRGbP)VÈEDUG]RWDQLH ]OLVW\Z\QLNDĝH WU]HEDNXSLÊSU]\QDMPQLHMSRSLÚÊV]WXN
ľ +&b Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL 125 ľ +&b Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL ;25 ľ +&bĽWU]\WU]\ZHMĂFLRZHEUDPNL25 ľ +&bĽGZLHF]WHURZHMĂFLRZHEUDPNL 125 ľ GHNRGHU+&bOXE% ľ GHNRGHU+&b ľ PXOWLSOHNVHU% ľ OLF]QLN% ľ NRGHU+&b
Maksymalne zakupy: eksperymenty 15 – 25
351
Czujniki ľ IRWRWUDQ]\VWRU37&OXESRGREQ\UHDJXMÈF\QDĂZLDWïRRELDïHMEDUZLH .RPSRQHQW\JHQHUXMÈFHGěZLÚN ľ JïRĂQLNRĂUHGQLF\bFPLLPSHGDQFMLb:OXE ZLÚNV]HM ľ EU]ÚF]\N]DVLODQ\SUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLX b9OXEb9 ,QQH ľ Sï\WNDSHUIRURZDQDEH]PLHG]LDQ\FKĂFLHĝHN PLQLPXP bFP Opcjonalne dodatki ľ ZLHORNRORURZ\NDEHOWDĂPRZ\ bFP ľ SU]\FLVN3'7 ľ SU]\FLVN'3'7 ľ SU]\FLVN63'7 ľ JX]LNLĽQDVDGNDGRSU]\FLVNöZ
Maksymalne zakupy: eksperymenty 26 – 36 :VHNFMLķ.RPSRQHQW\RJöOQHJRVWRVRZDQLDĵ]QDMG]LHV]LQIRUPDFMHQDWHPDW]DNXSXNRPSRQHQWöZWDNLFKMDNUH]\VWRU\NRQGHQVDWRU\GLRG\/('XNïDG\ ORJLF]QHWUDQ]\VWRU\LSU]HïÈF]QLNL :QDZLDVDFKSRGDQRLOHV]WXNGDQHJRNRPSRQHQWX SRZLQLHQHĂ]DNXSLÊ-HĝHOLQLHVSUHF\]RZDQRWHM LORĂFLWR]QDF]\ĝHSRWU]HEXMHV]W\ONRMHGQHMV]WXNL 3RQLĝV]DOLVWDMHVWFDïNRZLFLHVDPRZ\VWDUF]DOQDQLH MHVWZ\PDJDQHRG]\VNLZDQLHĝDGQ\FKNRPSRQHQWöZXĝ\W\FKZF]HĂQLHMZHNVSHU\PHQWDFKbļ Zasilanie ľ EDWHULD b9ZUD]]NOLSVHP PDNV\PDOQLH ľ REZöG ]DVLODMÈF\ JHQHUXMÈF\ SUÈG VWDï\ RQDSLÚFLXb9VNïDGDVLÚ]QDVWÚSXMÈF\FK NRPSRQHQWöZ LFKOLF]EÚSRPQöĝSU]H]OLF]EÚSURMHNWöZZNWöU\FKFKFHV]VWRVRZDÊ RGUÚEQÈOLQLÚ]DVLODMÈFÈ
352
» UHJXODWRUQDSLÚFLD/0 » UH]\VWRUbN: » NRQGHQVDWRU\bP)bP) » ZïÈF]QLNW\SX6367OXE63'7 » GLRGD /(' RJöOQHJR VWRVRZDQLD RĂUHGQLF\bPP 5H]\VWRU\ ľ b: b: b: b: b: bN: bN: bN: bN: bN: b0: 5H]\VWRU\VÈEDUG]RWDQLHGODWHJRSRZLQLHQHĂ NXSLÊSU]\QDMPQLHMSLÚÊV]WXNNDĝGHJR]UH]\VWRUöZZ\PLHQLRQ\FKQDOLĂFLH Kondensatory ľ bS) bS) bS) bP) bP) bP) bP) bP) bP) bP) bP) bP) .RQGHQVDWRU\FHUDPLF]QHRSRMHPQRĂFLPQLHMV]HMRGbP)VÈEDUG]RWDQLH ]OLVW\Z\QLNDĝH WU]HEDNXSLÊSU]\QDMPQLHMSRSLÚÊV]WXN 3U]HïÈF]QLNL ľ GRW\NRZH ľ SU]\FLVN'3'7 ľ JX]LNĽQDVDGNDSU]\FLVNX 'LRG\/(' ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP OXE MHĝHOLZHNVSHU\PHQFLHQUb]DVWRVXMHV]SDQHOHGLRGRZH ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP]ZEXGRZDQ\PLZHZQÚWU]Q\PLUH]\VWRUDPLRJUDQLF]DMÈF\PLSUÈG ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP Potencjometry dostrojcze ľ bN:bN:bN: Tranzystory ľ 1 Dodatek B. Kupowanie komponentów
8NïDG\VFDORQH ľ XNïDG]HJDURZ\b ľ OLF]QLN+&b ľ +&b Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL $1' ľ +&bĽF]WHU\GZXZHMĂFLRZHEUDPNL25 ľ +&b Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL ;25 ľ +&bĽF]WHU\GZXZHMĂFLRZ\FKEUDPNL;125 ľ +&b Ľ SRMHG\QF]D RĂPLRZHMĂFLRZD EUDPND1$1' ľ %ĽSRMHG\QF]DRĂPLRZHMĂFLRZDEUDPND25125 ľ UHMHVWUSU]HVXZDMÈF\+&b ľ OLF]QLN+&b ľ GHNRGHU+&bOXE% ľ Z]PDFQLDF]'DUOLQJWRQD8/1b D MHĝHOLZHNVSHU\PHQFLHQUbNRU]\VWDV]]SDQHOLGLRGRZ\FK Czujniki ľ GRZROQ\NRQWDNWURQ6367 ľ ELSRODUQ\KDOORWURQ$76bOXESRGREQ\ ľ WUDQVPLV\MQ\F]XMQLNSRGF]HUZLHQLğUP\(YHUOLJKWĽ,75 bOXESRGREQ\ ľ WHUPLVWRUbN: ľ HQNRGHUSU]\URVWRZ\ğUP\%RXUQV(&:- %%&/OXELQQ\HQNRGHUNZDGUDWXURZ\RbSR]\FMDFKJHQHUXMÈF\bLPSXOV\ QDREUöW ,QQH ľ JLÚWNLHSU]HZRG\SRïÈF]HQLRZH ľ PDï\ĝHOD]Q\PDJQHVV]WDENRZ\RZ\PLDUDFK]EOLĝRQ\FKGRŚŚbPP OXE EDUG]RPDï\V]WDENRZ\PDJQHVQHRG\PRZ\ RZ\PLDUDFKRNRïRŚŚbPP ľ REFLÈĝQLN Zakupy stopniowe
ľ JDOZDQL]RZDQ\GUXW bFP RSLVDQ\ZHNVSHU\PHQFLHQU Opcjonalne dodatki ľ ZLHORNRORURZ\NDEHOWDĂPRZ\ bFP ľ JROGSLQ\ LJQLD]GDJROGSLQ ľ PDJQHV\SLHUĂFLHQLRZH ľ PDJQHVNXORZ\ LDOXPLQLRZDUXUND ĽGRNïDGQ\RSLV]QDMG]LHV]ZUR]G]LDOH
Zakupy stopniowe :VHNFMLķ.RPSRQHQW\RJöOQHJRVWRVRZDQLDĵ]QDMG]LHV]LQIRUPDFMHQDWHPDW]DNXSXNRPSRQHQWöZWDNLFKMDNUH]\VWRU\NRQGHQVDWRU\GLRG\/('XNïDG\ ORJLF]QHWUDQ]\VWRU\LSU]HïÈF]QLNL 3RQLĝV]HOLVW\]DZLHUDMÈLQIRUPDFMHQDWHPDWNRPSRQHQWöZQLH]EÚGQ\FKGRZ\NRQDQLDNRQNUHWQ\FK SURMHNWöZ:QDZLDVDFKSRGDQRLOHV]WXNGDQHJR NRPSRQHQWXSRZLQLHQHĂ]DNXSLÊ-HĝHOLQLHVSUHF\]RZDQRWHMLORĂFLWR]QDF]\ĝHSRWU]HEXMHV]W\ONR MHGQHMV]WXNL
Eksperyment 1. Zasilanie ľ EDWHULD b9ZUD]]NOLSVHP 5H]\VWRU\ ľ b: Tranzystor ľ 1 'LRG\/(' ľ GRZROQH ,QQH ľ ]DFLVNW\SXNURNRG\O ľ SU]HZöGSRïÈF]HQLRZ\REXVWURQQLH]DNRñF]RQ\]DFLVNDPLW\SXNURNRG\O ľ NDUWRQIDORZDQ\RZ\PLDUDFKSU]\QDMPQLHM ŚbFP ľ NOHMğUP\(OPHUOXELQQ\SRGREQ\ELDï\NOHM PLQLPDOQDLORĂÊ
353
Opcjonalne dodatki ľ ZRGDGHVW\ORZDQDOXEGHMRQL]RZDQD ľ VöONXFKHQQD ľ GRGDWNRZ\WUDQ]\VWRU
Eksperyment 2. Zasilanie ľ b9'&VWDELOL]RZDQ\ 5H]\VWRU\ ľ b:b: bN:bN: Potencjometr dostrojczy ľ b0: Tranzystor ľ 1
Eksperyment 3. Zasilanie ľ b9'&VWDELOL]RZDQ\ 5H]\VWRU\ ľ b:bN:bN:bN: Kondensatory ľ bP)bP) 8NïDGVFDORQ\ ľ VWDU\ELSRODUQ\XNïDG]HJDURZ\b Czujnik ľ IRWRWUDQ]\VWRU37&OXESRGREQ\UHDJXMÈF\QDĂZLDWïRRELDïHMEDUZLH *HQHUDWRUGěZLÚNX ľ JïRĂQLNRĂUHGQLF\bFPLLPSHGDQFMLb:OXE ZLÚNV]HM
Eksperyment 4. Zasilanie ľ b9'&VWDELOL]RZDQ\
Czujnik ľ IRWRWUDQ]\VWRU37&OXESRGREQ\UHDJXMÈF\QDĂZLDWïRRELDïHMEDUZLH
Eksperyment 5. Zasilanie ľ b9'&VWDELOL]RZDQ\ 5H]\VWRU\ ľ b:bN:bN: bN:bN: Kondensatory ľ bP)bP) bP) 8NïDGVFDORQ\ ľ VWDU\ELSRODUQ\XNïDG]HJDURZ\ Czujnik ľ IRWRWUDQ]\VWRU37&OXESRGREQ\UHDJXMÈF\QDĂZLDWïRRELDïHMEDUZLH *HQHUDWRUGěZLÚNX ľ JïRĂQLNRĂUHGQLF\bFPLLPSHGDQFMLb:OXE ZLÚNV]HM
Eksperyment 6. Zasilanie ľ b9'&VWDELOL]RZDQ\ 5H]\VWRU\ ľ b:bN:bN: 'LRG\/(' ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP Potencjometr dostrojczy ľ bN: 8NïDGVFDORQ\ ľ NRPSDUDWRU/0 Czujnik ľ IRWRWUDQ]\VWRU37&OXESRGREQ\UHDJXMÈF\QDĂZLDWïRRELDïHMEDUZLH
5H]\VWRU ľ bN:
354
Dodatek B. Kupowanie komponentów
Eksperyment 7. Zasilanie ľ EDWHULD b9ZUD]]NOLSVHPĽGRWHVWRZDQLD REZRGX ľ RJQLZRb9 ĽGREXG]LND ľ ]DVLODF] VLHFLRZ\ JHQHUXMÈF\ SUÈG VWDï\ R RNUHĂORQ\P QDSLÚFLX ]QDMGXMÈF\P VLÚ Z]DNUHVLHRGbGRb9ĽGRXĝ\WNRZHM ZHUVMLSURMHNWX 5H]\VWRU\ ľ b:b: bN: bN: bN: bN: bN:b0: Kondensatory ľ bP) bP) bP) bP) bP) 3U]HïÈF]QLN ľ GRW\NRZ\ 'LRG\/(' ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP Potencjometr dostrojczy ľ bN: Tranzystory ľ 1b 8NïDG\VFDORQH ľ NRPSDUDWRU/0 b ľ VWDU\ELSRODUQ\XNïDG]HJDURZ\b Czujnik ľ IRWRWUDQ]\VWRU37&OXESRGREQ\UHDJXMÈF\QDĂZLDWïRRELDïHMEDUZLH ,QQH ľ UHJXODWRUQDSLÚFLD/0 ľ UHJXODWRUQDSLÚFLD8$0 ľ PDïDGLRGDSURVWRZQLF]D1b ľ SU]HNDěQLN EORNXMÈF\ '6(6/'&9 OXE LQQ\ Z XNïDG]LH 63'7 OXE '3'7 ] FHZNÈ ]DVLODQÈSUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLXb9GRSXV]F]DMÈF\SU]HSï\ZSUÈGXRPDNV\PDOQ\P QDWÚĝHQLXb$ Zakupy stopniowe
ľ F\IURZ\EXG]LN]DVLODQ\GZRPDRJQLZDPL b9 ZLÚFHMLQIRUPDFML]QDMG]LHV]ZUR]G]LDOH
Eksperyment 8. Zasilanie ľ EDWHULD b9ZUD]]NOLSVHP 5H]\VWRU\ ľ bN: Czujnik ľ PLNURIRQHOHNWUHWRZ\RJöOQHJRVWRVRZDQLD ZHUVMDGZX]DFLVNRZD
Eksperyment 9. Zasilanie ľ EDWHULD b9ZUD]]NOLSVHP 5H]\VWRU\ ľ bN:bN: Kondensatory ľ bP) 8NïDGVFDORQ\ ľ Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\/0 Czujnik ľ PLNURIRQHOHNWUHWRZ\RJöOQHJRVWRVRZDQLD ZHUVMDGZX]DFLVNRZD
Eksperyment 10. Zasilanie ľ EDWHULD b9ZUD]]NOLSVHP 5H]\VWRU\ ľ b:bN: bN:bN:bN: Kondensatory ľ bP) 'LRG\/(' ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP Tranzystory ľ 1b
355
8NïDGVFDORQ\ ľ Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\/0 Czujnik ľ PLNURIRQHOHNWUHWRZ\RJöOQHJRVWRVRZDQLD ZHUVMDGZX]DFLVNRZD
Eksperyment 11. Zasilanie ľ EDWHULD b9ZUD]]NOLSVHP 5H]\VWRU\ ľ bN: bN:bN: b0: Potencjometr dostrojczy ľ bN: 8NïDGVFDORQ\ ľ Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\/0
Eksperyment 13. Zasilanie ľ EDWHULD b9ZUD]]NOLSVHP 5H]\VWRU\ ľ b:bN: bN:bN:bN: bN:bN: bN:b0: Kondensatory ľ bP)bP)bP)bP) bP) Potencjometr dostrojczy ľ b0: Tranzystor ľ 1 8NïDG\VFDORQH ľ Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\/0 ľ VWDU\ELSRODUQ\XNïDG]HJDURZ\
Zasilanie ľ EDWHULD b9ZUD]]NOLSVHP
Czujnik ľ PLNURIRQHOHNWUHWRZ\RJöOQHJRVWRVRZDQLD ZHUVMDGZX]DFLVNRZD
5H]\VWRU\ ľ b:b:bN:bN:bN: bN: bN:bN:
*HQHUDWRUGěZLÚNX ľ JïRĂQLNRĂUHGQLF\bFPLLPSHGDQFMLb:OXE ZLÚNV]HM
Kondensatory ľ bP)bP)bP)bP) bP)
Eksperyment 14.
Eksperyment 12.
Potencjometr dostrojczy ľ bN: 8NïDG\VFDORQH ľ Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\/0 ľ Z]PDFQLDF]PRF\/0 Czujnik ľ PLNURIRQHOHNWUHWRZ\RJöOQHJRVWRVRZDQLD ZHUVMDGZX]DFLVNRZD *HQHUDWRUGěZLÚNX ľ JïRĂQLNRĂUHGQLF\bFPLLPSHGDQFMLb:OXE ZLÚNV]HM
356
Zasilanie ľ EDWHULD b9ZUD]]NOLSVHP 5H]\VWRU\ ľ b: b:bN: bN: bN: bN: bN:bN: Kondensatory ľ bP) bP)bP)bP) bP) 'LRG\/(' ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP Potencjometr dostrojczy ľ b0: Tranzystory ľ 1b
Dodatek B. Kupowanie komponentów
8NïDG\VFDORQH ľ Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\/0 ľ VWDU\ELSRODUQ\XNïDG]HJDURZ\b Czujnik ľ PLNURIRQHOHNWUHWRZ\RJöOQHJRVWRVRZDQLD ZHUVMDGZX]DFLVNRZD *HQHUDWRUGěZLÚNX ľ EU]ÚF]\N ]DVLODQ\SUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLX b9OXEb9PDNV\PDOQ\SREöUSUÈGX bP$
Eksperyment 15. Zasilanie ľ b9'&VWDELOL]RZDQ\ 5H]\VWRU\ ľ b:bN: 3U]HïÈF]QLNL ľ GRW\NRZH 'LRG\/(' ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP 8NïDG\VFDORQH ľ +&b Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL $1' ľ +&bĽF]WHU\GZXZHMĂFLRZHEUDPNL25
Eksperyment 16. Zasilanie ľ b9'&VWDELOL]RZDQ\ 5H]\VWRU\ ľ bN: RUD]: MHĝHOLGLRG\/(' Z\PDJDMÈUH]\VWRUöZRJUDQLF]DMÈF\FK 'LRG\/(' ľ GRREZRGXWHVWRZHJRGLRG\/('RJöOQHJR VWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP]ZEXGRZDQ\PL UH]\VWRUDPL ZSU]\SDGNXGLRGEH]ZEXGRZDQ\FKUH]\VWRUöZQDOHĝ\SRGïÈF]\ÊGR QLFKZVSRPQLDQHZF]HĂQLHMGRGDWNRZHUH]\VWRU\ZRVWDWHF]QHMZHUVMLSURMHNWXPRĝQD ]DVWRVRZDÊGLRG\/('RĂUHGQLF\bPP Zakupy stopniowe
8NïDG\VFDORQH ľ +&b Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL $1' ľ +&b Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL ;25 ľ +&b Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL 125
Eksperyment 17. ľ QLHZ\PDJDVWRVRZDQLDNRPSRQHQWöZ
Eksperyment 18. Zasilanie ľ EDWHULD b9ZUD]]NOLSVHP 5H]\VWRU\ ľ b: b: b: b: 3U]HïÈF]QLNL ľ SU]\FLVN3'7 ZUD]]QDVDGNDPL 'LRG\/(' ľ GLRG\/('RĂUHGQLF\bPP]ZEXGRZDQ\PLUH]\VWRUDPL ZSU]\SDGNXGLRGEH] ZEXGRZDQ\FKUH]\VWRUöZQDOHĝ\SRGïÈF]\Ê GRQLFKZ\PLHQLRQHZF]HĂQLHMGRGDWNRZH UH]\VWRU\ *HQHUDWRUGěZLÚNX ľ EU]ÚF]\N]DVLODQ\SUÈGHPVWDï\PRQDSLÚFLX b9OXEb9RPDNV\PDOQ\PSRERU]HSUÈGX bP$ ,QQH ľ Sï\WNDSHUIRURZDQDEH]PLHG]LDQ\FKĂFLHĝHN PLQLPXPŚbFP ľ RSFMRQDOQ\ZLHORNRORURZ\NDEHOZVWÚJRZ\ bFP
Eksperyment 19. Zasilanie ľ b9'&VWDELOL]RZDQ\ 5H]\VWRU\ ľ bN: b: MHĝHOLZ\PDJDMÈLFK GLRG\/(' 357
3U]HïÈF]QLNL ľ GRW\NRZH ľ ',3F]WHURSR]\F\MQ\ 'LRG\/(' ľ GLRG\/('RĂUHGQLF\bPP]ZEXGRZDQ\PLUH]\VWRUDPL ZSU]\SDGNXGLRGEH] ZEXGRZDQ\FKUH]\VWRUöZQDOHĝ\SRGïÈF]\Ê GRQLFKZVSRPQLDQHZF]HĂQLHMGRGDWNRZH UH]\VWRU\ 8NïDG\VFDORQH ľ GHNRGHU+&bOXE%
Eksperyment 21. Zasilanie ľ EDWHULD b9ZUD]]NOLSVHP 5H]\VWRU\ ľ b:bN:bN: Kondensatory ľ bP)bP)bP)bP) 3U]HïÈF]QLNL ľ GRW\NRZH ľ SU]\FLVN'3'7
ľ +&bĽF]WHU\GZXZHMĂFLRZHEUDPNL25
ľ ZïÈF]QLN
ľ +&bĽWU]\WU]\ZHMĂFLRZHEUDPNL25
ľ ',3RĂPLRSR]\F\MQ\
Eksperyment 20. Zasilanie ľ b9'&VWDELOL]RZDQ\ 5H]\VWRU\ ľ bN: b: b: MHĝHOL Z\PDJDMÈLFKGLRG\/(' 3U]HïÈF]QLNL ľ SU]\FLVN3'7 ZUD]]QDVDGNDPL ľ ',3F]WHURSR]\F\MQ\ 'LRG\/(' ľ GLRG\/('RĂUHGQLF\bPP]ZEXGRZDQ\PL UH]\VWRUDPL OXEGLRG\RJöOQHJRSU]H]QDF]HQLD EH]ZEXGRZDQ\FKUH]\VWRUöZ ĽQDOHĝ\SRGïÈF]\ÊGRQLFKZVSRPQLDQH ZF]HĂQLHMGRGDWNRZHUH]\VWRU\ 8NïDG\VFDORQH ľ GHNRGHU+&b
'LRG\/(' ľ GLRG\/('RĂUHGQLF\bPP]ZEXGRZDQ\PL UH]\VWRUDPLZSU]\SDGNXGLRGEH]ZEXGRZDQ\FKUH]\VWRUöZQDOHĝ\SRGïÈF]\ÊGRQLFK ZVSRPQLDQHZF]HĂQLHMGRGDWNRZHUH]\VWRU\ 8NïDG\VFDORQH ľ PXOWLSOHNVHU% ľ OLF]QLN% ľ VWDU\ELSRODUQ\XNïDG]HJDURZ\
Eksperyment 22. Zasilanie ľ b9'&VWDELOL]RZDQ\ 5H]\VWRU\ ľ b:bN:bN:bN:bN: bN: Kondensatory ľ bP)
ľ +&b Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL $1'
Potencjometr dostrojczy ľ bN:
ľ +&bĽWU]\WU]\ZHMĂFLRZHEUDPNL25
Tranzystor ľ 1
ľ +&bĽGZLHF]WHURZHMĂFLRZHEUDPNL 125
8NïDG\VFDORQH ľ VWDU\ELSRODUQ\XNïDG]HJDURZ\b ľ +& Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL ;25
358
Dodatek B. Kupowanie komponentów
Czujnik ľ IRWRWUDQ]\VWRU37&OXESRGREQ\UHDJXMÈF\QDĂZLDWïRRELDïHMEDUZLH .RPSRQHQW\JHQHUXMÈFHGěZLÚN ľ JïRĂQLNRĂUHGQLF\bFPLLPSHGDQFMLb:OXE ZLÚNV]HM
Eksperyment 23. Zasilanie ľ EDWHULD b9ZUD]]NOLSVHP 5H]\VWRU\ ľ b: MHĝHOLGLRG\/('Z\PDJDMÈ]DVWRVRZDQLDGRGDWNRZ\FKUH]\VWRUöZRJUDQLF]DMÈF\FK 3U]HïÈF]QLNL ľ SU]\FLVN3'7 'LRG\/(' ľ GLRG\/('RĂUHGQLF\bPP]ZEXGRZDQ\PLUH]\VWRUDPL ZSU]\SDGNXGLRGEH] ZEXGRZDQ\FKUH]\VWRUöZQDOHĝ\SRGïÈF]\Ê GRQLFKZVSRPQLDQHZF]HĂQLHMGRGDWNRZH UH]\VWRU\
Eksperyment 24. Zasilanie ľ b9'&VWDELOL]RZDQ\
ľ +&b Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL $1' ľ +&bĽF]WHU\GZXZHMĂFLRZHEUDPNL25
Eksperyment 25. Zasilanie ľ b9'&VWDELOL]RZDQ\ 5H]\VWRU\ ľ bN: Lb:MHĝHOLGLRG\/('LFK Z\PDJDMÈ 3U]HïÈF]QLNL ľ SU]\FLVN3'7 ľ ',3RĂPLRSR]\F\MQ\ 'LRG\/(' ľ GLRG\/('RĂUHGQLF\bPP]ZEXGRZDQ\PLUH]\VWRUDPL ZSU]\SDGNXGLRGEH] ZEXGRZDQ\FKUH]\VWRUöZQDOHĝ\SRGïÈF]\Ê GRQLFKZVSRPQLDQHZF]HĂQLHMGRGDWNRZH UH]\VWRU\ 8NïDG\VFDORQH ľ GHNRGHU+& ľ NRGHU+&b Opcjonalne dodatki ľ SU]\FLVN3'7 ľ SU]\FLVN'3'7
5H]\VWRU\ ľ bN: Lb: MHĝHOLGLRG\/('LFK Z\PDJDMÈ
Eksperyment 26.
3U]HïÈF]QLNL ľ ',3F]WHURSR]\F\MQ\
Zasilanie ľ b9'&VWDELOL]RZDQ\
'LRG\/(' ľ GLRG\/('RĂUHGQLF\bPP]ZEXGRZDQ\PLUH]\VWRUDPL ZSU]\SDGNXGLRGEH] ZEXGRZDQ\FKUH]\VWRUöZQDOHĝ\SRGïÈF]\Ê GRQLFKZVSRPQLDQHZF]HĂQLHMGRGDWNRZH UH]\VWRU\
5H]\VWRU\ ľ bN: bN:Lb: MHĝHOLGLRG\ /('LFKZ\PDJDMÈ
8NïDG\VFDORQH ľ +&b Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL ;25 Zakupy stopniowe
ľ SU]\FLVN63'7
Kondensatory ľ bP) bP)bP) bP) 3U]HïÈF]QLNL ľ SU]\FLVN'3'7 ľ GRW\NRZ\ 359
'LRG\/(' ľ GLRG\/('RĂUHGQLF\bPP]ZEXGRZDQ\PLUH]\VWRUDPL ZSU]\SDGNXGLRGEH] ZEXGRZDQ\FKUH]\VWRUöZQDOHĝ\SRGïÈF]\Ê GRQLFKZVSRPQLDQHZF]HĂQLHMGRGDWNRZH UH]\VWRU\ Potencjometr dostrojczy ľ bN: 8NïDG\VFDORQH ľ XNïDG]HJDURZ\b ľ OLF]QLN+&b ľ +& Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL $1' ,QQH ľ RSFMRQDOQ\ ZLHORNRORURZ\ NDEHO WDĂPRZ\ bFP ľ RSFMRQDOQHJROGSLQ\ LJQLD]GDJROGSLQ OXEJLÚWNLHNDEOHSRïÈF]HQLRZH
Eksperyment 27. Zasilanie ľ b9'&VWDELOL]RZDQ\ 5H]\VWRU\ ľ bN: bN:Lb: MHĝHOLGLRG\ /('LFKZ\PDJDMÈ
8NïDG\VFDORQH ľ XNïDG]HJDURZ\ ľ UHMHVWUSU]HVXZDMÈF\+&
Eksperyment 28. Zasilanie ľ b9'&VWDELOL]RZDQ\ 5H]\VWRU\ ľ b : b N: b N: b N: b0: Kondensatory ľ bP)bP) bP)bP)bP) 3U]HïÈF]QLNL ľ GRW\NRZ\ 'LRG\/(' ľ GLRG\/('RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\ bPP ZFHODFKGHPRQVWUDF\MQ\FK OXE RSLVDQHZUR]G]LDOHSDQHOHGLRGRZH Tranzystor ľ 1 8NïDG\VFDORQH ľ XNïDG]HJDURZ\b ľ UHMHVWUSU]HVXZDMÈF\+&b ľ GHNRGHU+&bOXE%
Kondensatory ľ bP)bP)bP)bP)
ľ %ĽSRMHG\QF]DRĂPLRZHMĂFLRZDEUDPND25125
3U]HïÈF]QLNL ľ SU]\FLVN'3'7
ľ RSFMRQDOQ\Z]PDFQLDF]'DUOLQJWRQD8/1 MHĝHOLNRU]\VWDV]]SDQHOLGLRGRZ\FK
ľ GRW\NRZ\ 'LRG\/(' ľ GLRG\/('RĂUHGQLF\bPP]ZEXGRZDQ\PLUH]\VWRUDPL ZSU]\SDGNXGLRGEH] ZEXGRZDQ\FKUH]\VWRUöZQDOHĝ\SRGïÈF]\Ê GRQLFKZVSRPQLDQHZF]HĂQLHMGRGDWNRZH UH]\VWRU\
360
Eksperyment 29. Zasilanie ľ EDWHULD b9ZUD]]NOLSVHP 5H]\VWRU\ ľ b: 'LRG\/(' ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP
Dodatek B. Kupowanie komponentów
Czujnik ľ GRZROQ\NRQWDNWURQ6367
Potencjometry dostrojcze ľ bN:bN:
,QQH ľ PDï\ĝHOD]Q\PDJQHVV]WDENRZ\RZ\PLDUDFK]EOLĝRQ\FKGRŚŚbPPOXEEDUG]R PDï\V]WDENRZ\PDJQHVQHRG\PRZ\RZ\PLDUDFKRNRïRŚŚbPP
8NïDG\VFDORQH ľ +&bĽF]WHU\GZXZHMĂFLRZHEUDPNL25
ľ RSFMRQDOQHPDJQHV\SLHUĂFLHQLRZH ľ RSFMRQDOQ\ PDJQHV NXORZ\ L DOXPLQLRZD UXUNDĽGRNïDGQ\RSLVW\FKNRPSRQHQWöZ ]QDMG]LHV]ZUR]G]LDOH
Eksperyment 30. Zasilanie ľ EDWHULD b9ZUD]]NOLSVHP 5H]\VWRU\ ľ bN: 'LRG\/(' ľ RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP Czujnik ľ ELSRODUQ\KDOORWURQ$76bOXESRGREQ\ ,QQH ľ PDï\ĝHOD]Q\PDJQHVV]WDENRZ\RZ\PLDUDFK]EOLĝRQ\FKGRŚŚbPPOXEEDUG]R PDï\V]WDENRZ\PDJQHVQHRG\PRZ\RZ\PLDUDFKRNRïRŚŚbPP
Eksperyment 31. Zasilanie ľ b9'&VWDELOL]RZDQ\ 5H]\VWRU\ ľ ZHUVMDGHPRQVWUDF\MQD b:b:bN: ZHUVMD ğQDOQD b : b : bN: 'LRG\/(' ľ GLRG\RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\bPP ĽZHUVMDGHPRQVWUDF\MQD bGLRGDZHUVMD ğQDOQD bGLRG
Zakupy stopniowe
ľ Z]PDFQLDF]'DUOLQJWRQD8/1b ĽVWRVRZDQ\ZğQDOQHMZHUVMLSURMHNWX Czujnik ľ WUDQVPLV\MQ\ F]XMQLN SRGF]HUZLHQL ğUP\ (YHUOLJKWĽ,75 bOXESRGREQ\ĽZHUVMD GHPRQVWUDF\MQD bF]XMQLNZHUVMDğQDOQD bF]XMQLNöZ ,QQH ľ JLÚWNLHSU]HZRG\SRïÈF]HQLRZHREXVWURQQLH ]DNRñF]RQHZW\NDPL
Eksperyment 32. ľ QLHZ\PDJDVWRVRZDQLDNRPSRQHQWöZ ľ RSFMRQDOQHGRGDWNL NRQWDNWURQ6367 RGSRZLHGQLHPDJQHV\DNW\ZXMÈFHNRQWDNWURQ\
Eksperyment 33. Zasilanie ľ b9'&VWDELOL]RZDQ\ 5H]\VWRU\ ľ b: b: bN: 3U]HïÈF]QLN ľ GRW\NRZ\ 'LRG\/(' ľ GLRG\/('RJöOQHJRVWRVRZDQLDRĂUHGQLF\ bPP 8NïDG\VFDORQH ľ +&b Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL ;25 Czujnik ľ HQNRGHUSU]\URVWRZ\ğUP\%RXUQV(&:- %%&/OXELQQ\HQNRGHUNZDGUDWXURZ\RbSR]\FMDFKJHQHUXMÈF\bLPSXOV\ QDREUöW 361
,QQH ľ REFLÈĝQLNRSLVDQ\ZUR]G]LDOH ľ JDOZDQL]RZDQ\GUXW bFP RSLVDQ\ZHNVSHU\PHQFLH
Eksperyment 34. Zasilanie ľ b9'&VWDELOL]RZDQ\ 5H]\VWRU\ ľ bN: bN: Lb: MHĝHOL GLRG\/('LFKZ\PDJDMÈ Kondensatory ľ bP) bP)bP)bP) 3U]HïÈF]QLN ľ SU]\FLVN'3'7 'LRG\/(' ľ GLRG\ /(' R ĂUHGQLF\ b PP Z\SRVDĝRQH ZZHZQÚWU]QHUH]\VWRU\RJUDQLF]DMÈFH OXEGLRG\RJöOQHJRVWRVRZDQLDZUD]]HZVSRPQLDQ\PLZF]HĂQLHMUH]\VWRUDPL 8NïDG\VFDORQH ľ XNïDG]HJDURZ\b ľ OLF]QLN+& Czujnik ľ WHUPLVWRUbN:
Eksperyment 35. Zasilanie ľ b9'&VWDELOL]RZDQ\ 5H]\VWRU\ ľ bN:bN:b: MHĝHOLGLRG\/(' LFKZ\PDJDMÈ Kondensatory ľ bP)bP)bP)bP)bP) 3U]HïÈF]QLN ľ SU]\FLVN'3'7 'LRG\/(' ľ GLRG\ /(' R ĂUHGQLF\ b PP Z\SRVDĝRQH 362
ZZHZQÚWU]QHUH]\VWRU\RJUDQLF]DMÈFH OXEGLRG\RJöOQHJRVWRVRZDQLDZUD]]HZVSRPQLDQ\PLZF]HĂQLHMUH]\VWRUDPL 8NïDG\VFDORQH ľ XNïDG]HJDURZ\ ľ UHMHVWUSU]HVXZDMÈF\+& ľ +&b Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL ;25 ľ +&bĽF]WHU\GZXZHMĂFLRZ\FKEUDPNL;125
Eksperyment 36. Zasilanie ľ b9'&VWDELOL]RZDQ\ 5H]\VWRU\ ľ bN: bN: b: MHĝHOLGLRG\ /('LFKZ\PDJDMÈ Kondensatory ľ bS)bS)bS)bP) bP) 3U]HïÈF]QLN ľ SU]\FLVN'3'7 'LRG\/(' ľ GLRG\ /(' R ĂUHGQLF\ b PP Z\SRVDĝRQH ZZHZQÚWU]QHUH]\VWRU\RJUDQLF]DMÈFH OXEGLRG\RJöOQHJRVWRVRZDQLDZUD]]HZVSRPQLDQ\PLZF]HĂQLHMUH]\VWRUDPL 8NïDG\VFDORQH ľ XNïDG]HJDURZ\b ľ UHMHVWUSU]HVXZDMÈF\+& ľ +&b Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL ;25 ľ +&bĽF]WHU\GZXZHMĂFLRZ\FKEUDPNL;125 ľ +&b Ľ SRMHG\QF]D RĂPLRZHMĂFLRZD EUDPND1$1' ľ +&b Ľ F]WHU\ GZXZHMĂFLRZH EUDPNL $1' ľ +&bĽF]WHU\GZXZHMĂFLRZHEUDPNL25 Dodatek B. Kupowanie komponentów
Skorowidz A Altair 8800, 202 amplituda, 73
B Babbage Charles, 212 baza, 3, 7 SUÈGPatrz:SUÈGED]\ bramka logiczna, 112, 113, 137, 148, 156, 161, 162, 185, 186, 197, 199, 209, 295, 308, 3DWU]bWHĝ XNïDG ORJLF]Q\ REFLÈĝDOQRĂÊZ\MĂFLRZD EU]ÚF]\N
C FKZ\WDNSRPLDURZ\;;9,,, F]XMQLN ATS177, 253 ELSRODUQ\ EORNXMÈF\ GRW\NRZ\ Halla, 257 QDWÚĝHQLDĂZLDWïD SRGF]HUZLHQL DNW\ZQ\ SDV\ZQ\ poziomu, 245 SU]\VSLHV]HQLDPatrz:SU]\VSLHV]HQLRPLHU] ruchu, 261 WHPSHUDWXU\Patrz: termistor WUDQVPLV\MQ\ ZDUXQNöZĂURGRZLVNRZ\FK ZLOJRWQRĂFL
D dekoder, 151, 158, 174, 203, 284 demultiplekser, 172, 173 DQDORJRZ\ F\IURZ\
GHWHNWRUSRGF]HUZLHQLPatrz: F]XMQLNSRGF]HUZLHQL GLDJUDPORJLF]Q\ dioda LED, 20, 71, 127, 225, 237, 262, 263, 338 panel, Patrz:SDQHOGLRGRZ\ 'XGHQH\+HQU\(UQHVW G]LHOQLNQDSLÚFLD GěZLÚN PLNVRZDQLH RF]ÚVWRWOLZRĂFLORVRZHM
E Edison Thomas, 62 emiter, 3 enkoder HOHNWURPHFKDQLF]Q\ LPSXOVRZ\ LQNUHPHQWDF\MQ\ SU]\URVWRZ\
F IRWRGLRGD IRWRUH]\VWRU IRWRWUDQ]\VWRU baza, 19 V\PERO ZXNïDG]LH'DUOLQJWRQD
G generator IDOLDNXVW\F]QHM LPSXOVöZSVHXGRORVRZ\FK 301, 308 goldpin, Patrz:OLVWZDJROGSLQ gra GLRG\Z/DV9HJDV Hot Slot, 169, 175, 178, 182, 267, 299, 314 NöïNRLNU]\ĝ\N kulki, 258, 260 2ZLGLXV]D 363
H
M
KDOORWURQ ELSRODUQ\ OLQLRZ\ RPQLSRODUQ\ XQLSRODUQ\ KLVWHUH]D
PDJQHV NRHUF\MQRĂÊ QHRG\PRZ\ SRODU\]DFMD V]WDENRZ\ PDV]\QDUöĝQLFRZD&KDUOHVD%DEEDJHijD PDWU\FDEUDPNRZD PLHUQLNZVND]öZNRZ\ PLNURIRQ G\QDPLF]Q\ HOHNWUHWRZ\ SRMHPQRĂFLRZ\ V\PERO ZÚJORZ\ ZVWÈĝNRZ\ PLNURNRQWUROHU PXOWLSOHNVHU DQDORJRZ\ F\IURZ\
I LPSHGDQFMDZHMĂFLRZD
J -DQVVRQ)UHGULN
K NRG $6&,, %&' ELQDUQ\3DWU]WHĝ NRGELQDUQ\ 8QLFRGH NRGHU WZRU]HQLH NROHNWRU SUÈGPatrz:SUÈGNROHNWRUD ZVSöOQ\ NRPöUNDIRWRHOHNWU\F]QDPatrz:IRWRUH]\VWRU NRPSDUDWRU /0 QDSLÚFLH RGQLHVLHQLD Z]RUFRZH RWZDUW\NROHNWRU NRQGHQVDWRU VSU]ÚJDMÈF\ NRQWDNWURQ .VLÚJD3U]HPLDQ
L /)65Patrz:UHMHVWUSU]HVXZDMÈF\]OLQLRZ\P VSU]ÚĝHQLHP]ZURWQ\P OLF]EDELQDUQD OLF]QLN ELQDUQ\ GHNDGRZ\Patrz:XNïDG+& SLHUĂFLHQLRZ\ +&Patrz:XNïDG+& OLVWZDJROGSLQ
364
N QDSLÚFLH VWDELOL]DFMDPatrz:VWDELOL]DWRUQDSLÚFLD QRWDNDWDORJRZD;9,,, GHNRGHUD KDOORWURQX WUDQ]\VWRUD
O RJQLZR IRWRZROWDQLF]QH VïRQHF]QH RSWRL]RODWRU
P SDQHO GLRGRZ\ /LWH2Q/7/< Sï\WNDSURWRW\SRZD;;,9 SRïDF]HQLHJDOZDQLF]QH;9,,, SRWHQFMRPHWU GRVWURMF]\ SUDZGRSRGRELHñVWZR
Skorowidz
SUÈG ED]\ NROHNWRUD SU]HPLHQQ\ VWDï\ Z]PDFQLDQLH ZLURZ\ SU]HGZ]PDFQLDF] SU]HNDěQLNEORNXMÈF\ SU]HïÈF]QLN 3'7 FKZLORZ\ ',3 NU]HPRZ\ REURWRZ\ RSW\F]Q\ SU]\FLVNRZ\ 6367 VWDELOQ\ ĂOL]JRZ\ WUöMSR]\F\MQ\ SU]HU\ZDF]RSW\F]Q\ SU]HU]XWQLNELVWDELOQ\ SU]HVWHURZDQLHPatrz:Z]PDFQLDF]RSHUDF\MQ\ SU]HVWHURZDQ\ SU]HWZRUQLN DF DQDORJRZRF\IURZ\Patrz:SU]HWZRUQLNDF SU]\VSLHV]HQLRPLHU]
R UHMHVWUSU]HVXZDMÈF\ 73,&& Patrz:XNïDG73,&& ]OLQLRZ\PVSU]ÚĝHQLHP]ZURWQ\P UH]\VWRU RJUDQLF]DMÈF\ SRGFLÈJDMÈF\ VSU]ÚJDMÈF\ ĂFLÈJDMÈF\ X]LHPLDMÈF\ 5RJHUV*UDKDP
S VFKHPDW LGHRZ\XNïDGX ORJLF]Q\ Z\NRQDZF]\ VLOQLNSUÈGXVWDïHJR Skorowidz
VSU]ÚĝHQLH]ZURWQH GRGDWQLH OLQLRZH XMHPQH VWDELOL]DWRUQDSLÚFLD;;,,, VXPDWRUELQDUQ\ V\JQDïDXGLRPatrz:GěZLÚN V\VWHP ELQDUQ\ 3DWU]WHĝ V\VWHPELQDUQ\ WUDQVPLVMLGDQ\FKV]HUHJRZ\
Ś ĂZLDWïR SRPLDU
T WHRULDJLHU WHUPLVWRU 17& RZVSöïF]\QQLNXWHPSHUDWXURZ\P GRGDWQLP XMHPQ\P 37& WKHUHPLQ WUDQ]\VWRU 1 ED]DPatrz:ED]D ELSRODUQ\ FKDUDNWHU\VW\NDOLQLRZD HPLWHUPatrz:HPLWHU NROHNWRUPatrz:NROHNWRU OLPLWQDV\FHQLD QDSLÚFLHRGFLÚFLD 131 131SRODU\]DFMDSU]HZRG]HQLD REV]DU DNW\ZQRĂFL QDV\FHQLD 31 ZVSöïF]\QQLN Z]PRFQLHQLDSUÈGRZHJRPatrz:WUDQ]\VWRU ZVSöïF]\QQLNEHWD EHWD WUöMNÈW3DVFDOD
365
U
W
XNïDG % % % % +& +& +& +& +& +& +& +& +& DVWDELOQ\ $76Patrz:F]XMQLN$76 'DUOLQJWRQD (&:-%%&/ +6 ,75 ) /0 /0 /0 /0 /0 ORJLF]Q\ 3DWU]WHĝ EUDPNDORJLF]QD VHULD 73,&& 8/1 ]HJDURZ\ % +& +& PRQRVWDELOQ\
:DONHU-RKQ :LGODU%RE ZïÈF]QLN ZVSöïF]\QQLNZ]PRFQLHQLD ZWöUQLNHPLWHURZ\ Z]PDFQLDF] GZXVWRSQLRZ\ QDSLÚFLRZ\ QDWÚĝHQLDSUÈGX RSDUW\QDNOHMX RSHUDF\MQ\ SU]HVWHURZDQ\ XVWHUNL Z]PRFQLHQLHPatrz:ZVSöïF]\QQLNZ]PRFQLHQLD
366
Z ]DVDGD]DFKRZDQLDHQHUJLL ]DVLODF];;,,, VWDELOL]RZDQ\ ]MDZLVNR +DOOD XFLQDQLDV]F]\WöZ ]ïXG]HQLH0RQWH&DUOR
Skorowidz
O autorze Charles PlattMHVWDXWRUHPWHNVWöZGRW\F]ÈF\FK HOHNWURQLNLXND]XMÈF\FKVLÚUHJXODUQLHQDïDPDFK PDJD]\QXķ0DNHĵ1DSLVDïNVLÈĝNÚ(OHNWURQLND2G praktyki do teoriiNWöUD]\VNDïDX]QDQLHZĂUöGF]\WHOQLNöZ3RMHMRSXEOLNRZDQLXSU]\VWÈSLïGRSUDF\ QDGWU]\WRPRZÈHQF\NORSHGLÈNRPSRQHQWöZHOHNWURQLF]Q\FKĽ(QF\FORSHGLDRI(OHFWURQLF&RPSR nents'RW\FKF]DVXND]DïVLÚW\ONRMHGHQMHMWRP 3ODWWSXEOLNRZDïDUW\NXï\QDïDPDFKF]DVRSLVPD ķ:LUHGĵ-HVWDXWRUHPZLHOXUöĝQ\FKNVLÈĝHN]ZLÈ]DQ\FK ] NRPSXWHUDPL =DSURMHNWRZDï SURWRW\S\ SöïDXWRPDW\F]Q\FKXU]ÈG]HñSU]H]QDF]RQ\FKGR Eï\VNDZLF]QHJRFKïRG]HQLDNWöUHVÈVWRVRZDQH ZPHG\F\QLH3UDFRZDïUöZQLHĝQDGVSU]ÚWHP]U]XFDQ\P]VDPRORWöZDSU]H]QDF]RQ\PGODVïXĝE UDWXQNRZ\FK-HVWWDNĝHDXWRUHPF]WHUHFKSDNLHWöZRSURJUDPRZDQLDPDWHPDW\F]QRJUDğF]QHJR :ZLHNXODW]EXGRZDïDXWRPDW\F]QÈVHNUHWDUNÚ ]HVWDUHJRPDJQHWRIRQXLSU]HNDěQLNöZ]ZRMVNRZHJRGHPRELOX2GWHJRPRPHQWXIDVF\QXMHVLÚ HOHNWURQLNÈ 3ODWW PLHV]ND Z SöïQRFQHM $UL]RQLH JG]LH]GDODRGF\ZLOL]DFMLSRVLDGDZïDVQ\ZDUV]WDW ZNWöU\PRSUDFRZXMHSURWRW\S\LSURMHNW\RSLV\ZDQHSöěQLHMQDïDPDFKPDJD]\QXķ0DNHĵ 
