Empiryczna – wykłady Eksperyment – jest to doświadczenie naukowe polegające na badaniu pewnego obiektu lub zjawiska w warunkach ściśle określonych, ...
8 downloads
19 Views
616KB Size
Empiryczna – wykłady
Eksperyment – jest to doświadczenie naukowe polegające na badaniu pewnego obiektu lub zjawiska w warunkach ściśle określonych, celowo stworzonych i możliwych do powtórzenia.
o
Zmienne niezależne (objaśniające) – czynniki które badacz kontroluje lub którymi manipuluje Zmienne zależne (objaśniane) – czynniki służące obserwacji wpływu zmiennej zależnej na środowisko
o
WIEDZA
IRRACJONALNA
RACJONALNA
(nie odnosi się do rozumu, niedostępna innym, Nie jest intersubiektywna)
POTOCZNA SPEKULATYWNA Filozofia, religia Nie jest oparta na dowodach, Nie jest tak prezycyjna jak ARTYSTYCZNOZdroworozsądkowa LITERACKA NAUKOWA praktyczne przejawy sztuki Rozum, racjonalność: stopień przekonań dotyczy Zależności; nie powinien być większy od stopnia Ich uzasadnienia = czyli nie przyjmujemy niczego Jako pewnika, jeśli nie ma dowodów. Dzielimy ją na:
FORMALNĄ (matematyka, logika, nie trzeba Obserwować zjawisk, kryterium Racjonalności i dedukcji) 2 kryteria : a) Ekspalanacyjna b) Prognostyczna
EMPIRYCZNĄ (z indukcji oparte na faktach i obserwacjach)
METODY NAUKOWE: 1) Metoda nauk empirycznych metoda hipotetyczna, dedukcyjna, odwołująca się do faktów. Posługując się tą metodą otrzymujemy twierdzenia hipotetyczne, tylko w pewnym stopniu potwierdzone empirycznie (np. fizyka, biologia, chemia, psychologia) 2) Metoda nauk formalnych nazwana tez metodą sformalizowaną lub aksjomatyczno – dedukcyjną, nie odwołuje się do faktów empirycznych lecz opiera się na faktach logicznych; tezy są prawdziwe na mocy definicji i dowodów, oparte na aksjomatach i innych założeniach wyjściowych (matematyka, logika). FAKTY (świat faktów empirycznych) TEORIE (świat konstrukcji teoretycznych, budowanie teorii) PRZEWIDYWANIE (sprawdzanie) FAKTY
Cechy poznania naukowego: Racjonalność Obiektywizm Weryfikowalność Moc prognostyczna i eksplanacyjna (sprawdzanie + potwierdzanie)
EKSPERYMENT 1) Znaczenie badań eksperymentalnych w rozwoju psychologii jako nauki : a) WUNDT („ojciec psychologii”)– laboratorium psych eksperymentalnej (1879 – początek psych klasycznej) : wprowadził człowieka do laboratorium, szukanie obiektywnych kryteriów pomiarów, jego laboratorium ściągało wielu naukowców przez szukanie tych wskaźników. Wpływ na rozwój kolejnych laboratoriów b) EBBINGHAUS – odniesienie procesów psych do psychologii; pierwszy raz kryterium psychologiczne w badaniach (badania nad pamięcia – 1885); nie odnosił się do subiektywnych odczuć – pomiar ilościowy; zarzut uproszczenie procesów poznawczych, materiał bezsensowny eliminował skojarzenia. KRZYWA ZAPOMINANIA. Materiał : zbiór bezsensownych liter Metoda : uczenie się przez mechanistyczne powtarzanie odtwarzanie po upływie czasu(dni, tygodnie itp.); odczytywanie listy sylab do momentu jej bezbłędnego odtworzenia Pomiar na podstawie ilości prób potrzebnych do bezbłędnego odtworzenia. Miarą zapamiętywania – częstość, czas powtórzeń, ilość „oszczędzonych” prób w kolejnych próbach. ? Dlaczego w bezsensie był sens ?
Ebbinghaus uważał, że tylko na materiale bezsensownym można zbadać tzw. „czystą pamięć” Materiał sensowny mógłby zakłócić przebieg procesów ze względu na skojarzenia, emocje, jakie byłyby wywołane, etc. – badalibyśmy wówczas nie tylko pamięć, ale myślenie, skojarzenia, wpływ czynników emocjonalnych.
Zmienne niezależne dzielą się na: 1) Istotne – ważne dla zjawiska - Uboczne – z niewłaściwego scenariusza, przebiegu eksperymentu, zmiana kierunku niezależnej - Główne 2) Nieistotne – nie tak silny wpływ 3) Zakłócające CEL : weryfikacja, ustalenie przyczyn określonych zjawisk CEL EKSPERYMENTU: testowanie hipotez (ustalenie przyczyny zjawiska):
s-prawd-zenie (że coś jest prawdziwe)
s-fals-yfikowanie
KANT : eksperyment to swego rodzaju pytanie, jakie teoria zadaje naturze Bazą budowania eksperymentu jest teoria – „poza teoria eksperyment nie istnieje”
Schematy eksperymentalne :
1) Eksperyment deterministyczny - nauki ścisłe, proste zależności Kanony indukcji Milla:
a) Kanon jedynej zgodności X,A,B,C
Y (zbiór zmiennych, działa X, a
inne nie, powstaje Y, czynnikiem sprawczym jest X)
b) Kanon jedynej różnicy
X,~A,~B,~C
Y
X, A, B, C
Y
~X, A, B, C (X – zmienna konieczna i wystarczająca)
~Y
2) Schemat stochastyczny – nauki społeczne, z udziałem wielowartościowych zmiennych niezależnych, zmienna odniesiona do wielu wartości: G1:X (mało) Y1 G2:X (średnio) Y2 G3:X (dużo) Y3
Plan eksperymentu: 1. plany jedno-jednozmiennowe, dwuwartościowe („0-1”) – na jedną zmienną zależną wpływa jedna zmienna niezależna 2. plany jedno-jednozmiennowe, wielowartościowe – jw., ma charakter wielowartościowy 3. plany jedno-wielozmiennowe, wielowartościowe – jedna zmienna określająca dane zjawisko w odniesieniu do wielu czynników 4. plany wielo-jednozmiennowe - wpływ jednej zmiennej niezależnej na zależną 5. plany wielo-wielozmiennowe - wpływ wielu czynników
Rodzaje eksperymentów:
1) eksperyment właściwy losowy dobór próby manipulacja zmienną niezależną badanie jej wpływu na zmienną zależną kontrola warunków eksperymentalnych
(kontrolujemy tylko te czynniki, które uważamy, że mogą mieć wpływ na badane zachowanie, czyli możliwe do przyjęcia przyczyny zdarzeń)
2) inne rodzaje eksperymentów quasi-eksperyment - niby eksperyment, nie spełnia 1 właściwości eksperymentu właściwego eksperyment laboratoryjny - właściwy, odnosi się do specyficznej, sztucznej sytuacji eksperyment naturalny (terenowy) – w naturalnych warunkach
eksperyment post-factum – bada zależności po zadziałaniu czynnika np. wpływ katastrofy na procesy emocjonalne eksperyment patopsychologiczny – służy różnicowaniu zaburzeń psychicznych, porównywanie grup, kliniczny
Właściwości eksperymentów
Trafność wewnętrzna – kiedy możemy wnioskować, że to manipulacja ZN spowodowała zmianę w ZZ i można wykluczyć inne prawdopodobne wyjaśnienia otrzymanych wyników. Rzetelność – eksperyment jest rzetelny, gdy możemy twierdzić, że nasze wnioski nie są oparte na czynnikach przypadkowych; eksperyment jest rzetelny jeśli wywołane różnice w zachowaniu pod wpływem ZN pojawią się w powtórzonym eksperymencie. Wrażliwość – eksperyment, który wykrywa nawet niewielki wpływ ZN na ZZ. Trafność zewnętrzna – wyniki eksperyment można uogólnić na osoby, sytuacje i warunki, których badacz nie uwzględnił – jeśli eksperyment charakteryzuje się wysoką trafnością zewn. takie same wyniki uzyskamy w innej sytuacji, warunkach i z inną próbą badaną. Zwiększając trafność zewnętrzną możemy zmniejszyć trafność wewnętrzną i odwrotnie.
Zasady doboru próby
Plany grup niezależnych:
Plan grup zrandomizowanych losowy dobór próby Plan oparty na doborze wiązanym ograniczona grupa, zrównoważenie Plan grup naturalnych nie nasz dobór
Plany z powtarzanymi pomiarami:
Stosowane wtedy, gdy dostępna jest niewielka liczba osób badanych, a badacz chce przeprowadzić bardziej efektywny eksperyment, zwiększyć jego wrażliwość i/lub przeanalizować różnice w zachowaniu tych samych osób w różnym czasie lub ich reakcje na różne bodźce (jednogrupowy plan eksperymentalny) . Dobry eksperyment jest najprostszy w wykonaniu (maksymalne kontrolowanie zmiennych i warunków) i daje jednoznaczną odpowiedź na postawione pytanie .
Czynniki zakłócające przebieg badań eksperymentalnych
Rosenzweig: specyfika badania psychologicznego
-
osoba badana może przyjmować status eksperymentatora (np. dokonuje samoobserwacji i zdaje relację badaczowi)
-
badany reaguje nie tylko na elementy postępowania eksperymentalnego, ale na cały kontekst, który może modyfikować jego zachowanie
-
możliwość traktowania badacza jako części materiału eksperymentalnego – badany może reagować na osobowość eksperymentatora
Eksperyment:
1911: Mądry Hans – koń pana von Ostena – zdolność czytania, literowania wyrazów i rozwiązywania prostych zadań matematycznych przez wystukiwanie odpowiedzi kopytem ocena komisji ekspertów stwierdza, że Hans wykonuje zadania bez podpowiedzi von Ostena O.Phungst (psycholog!) odkrywa, że Hans odbiera niezamierzone sygnały od osób, które zadawały pytanie (kiedy liczba uderzeń kopytem zbliżała się do właściwej, zadający pytanie nieznacznie podnosił wzrok lub głowę – Hans był uwarunkowany, aby wykorzystywać subtelne sygnały od obserwatorów!
Efekt oczekiwań eksperymentatora WNIOSEK: Obserwatorzy mają często konkretne oczekiwania lub tendencyjne nastawienie, które mogą powodować wysyłanie niezamierzonych i często niejawnych sygnałów badani reagują zgodnie z oczekiwaniami eksperymentatorów, co w konsekwencji je potwierdza
Rosenthal – badania nad efektem oczekiwań eksperymentatora
OIB – efekt oczekiwań interpersonalnych badacza Rosenthal, Fode (1963): studenci psychologii uczęszczający na kurs z uczenia się i warunkowania zostali badanymi, nie zdając sobie z tego sprawy – część badanych dostała informację, że: -
będą pracować ze szczurami, które pochodzą ze specjalnej hodowli – hodowli, która miała zwiększyć ich inteligencję (ocenianą na podstawie zdolności do szybkiego uczenia się orientacji w labiryncie)
-
będą pracować ze szczurami, które celowo hodowano w taki sposób, aby osłabić ich umiejętności radzenia sobie w labiryncie
W rzeczywistości: szczury pochodziły z tej samej hodowli, zostały przydzielone losowo do badanych grup... Studenci warunkowali szczury, aby wykonywały różnego rodzaju zadania, w tym: zadania na orientację w labiryncie. WYNIKI: studenci, którzy dostali szczury „inteligentne” relacjonowali istotnie szybszy czas uczenia się zwierząt niż studenci, którzy dostali szczury „tępe”. Wyniki nie były fałszowane ani celowo „naginane” – wpływ mechanizmów nieświadomych i niezamierzonych. Uświadomienie zagrożeń, jakie wiążą się z oczekiwaniami eksperymentatora wobec wyników badań naukowych wykorzystanie procedury ślepej próby pozwala uniknąć efektu oczekiwań (prowadzący eksperyment, mający kontakt z badanymi, nie zna hipotez, na których opierają się badania)
Kontynuacja
Jak tendencyjne oczekiwania działają w innych miejscach – np. w szkole? (praktyki oceny IQ uczniów na początku edukacji) Rosenthal spodziewał się, że nauczyciel otrzymując informacje o możliwościach dzieci, zaczyna mieć pewne oczekiwania wobec nich – może bezwiednie zachęcać uczniów zdolnych do osiąganie sukcesów lub też ułatwiać ich osiąganie
Badania Rosenthal i Jacobsona – efekt samospełniającego się proroctwa Procedura eksperymentalna: Na początku roku szkolnego uczniów klas 1-6 poddano testowi inteligencji (Test Zdolności Ogólnych – TOGA – Test of General Ability) – test niewerbalny, w nieznacznym stopniu uzależniony od zdolności wyuczonych, takich jak czytanie, pisanie i liczenie. Nauczyciele dostali informacje, że testem był Harwardzki Test Uczenia się (Harvard Test of Inflected Aquisition), który „miał prognozować” szkolne sukcesy i szybki rozwój nauczyciele byli przekonani, że uczniowie uzyskujący wysokie wyniki mają przejawiać zwiększone możliwości uczenia się (w rzeczywistości test nie miał mocy prognostycznej). Wszyscy nauczyciele otrzymali listę uczniów, których wyniki „mieściły się w górnych 20% Testu Harwardzkiego” mogą osiągać bardzo wysokie wyniki W rzeczywistości: na listach pojawiły się uczniowie wybrani całkowicie losowo! Pod koniec roku szkolnego wszystkich uczniów poddano temu samemu testowi TOGA – obliczona zmianę ilorazu inteligencji – porównano różnice IQ między grupą eksperymentalną a grupą kontrolną – określenie czy powstał efekt oczekiwań WYNIKI: generalnie stwierdzono wzrost IQ w grupie eksperymentalnej, ale zależność ta widoczna jest przede wszystkim w klasach początkowych – 1-ej i 2-ej (być może w wyniku nieustalonej opinii wśród dzieci najmłodszych; efekt mógł być bardziej widoczny w związku z większą podatnością młodszych dzieci na oczekiwania wobec nich)
Co może wpływać: rodzaj komunikatów („Stać cię na więcej”, „Wierzę w ciebie”, etc.), szczególny, zachęcający sposób wypowiadania się, sposób patrzenia, przyjmowanie określonej postawy wobec dzieci bardziej zdolnych – zachęcanie ich, poświęcanie im więcej uwagi stymulowanie rozwoju 1996 – Fried: 1) uprzedzenia rasowe w ocenianiu tekstów utworów rapowych – drastyczne słowa piosenki przedstawiano jako: 2) tekst utworu rapowego wykonywanego przez czarnoskórego artystę – warunek I 3) tekst piosenki folkowej wykonywanej przez białego piosenkarza – warunek II 4) Warunek I: tekst jest nie do przyjęcia; badani popierali jakąś formę państwowej kontroli 5) Warunek II: reakcje istotnie mniej krytyczne
Pigmalion Pigmalion, król Cypru, zakochał się w wyrzeźbionym przez siebie posągu kobiety; modlił się do Afrodyty, aby ożywiła posąg. Afrodyta spełnia prośbę Pigmaliona (Mitologia Grecka). Efekt Galatei i Golema a) Galatea: posąg wyrzeźbiony przez Pigmaliona efekt pozytywnych oczekiwań (grupa „+”) b) Golem: w tradycji żydowskiej istota utworzona z gliny na kształt człowieka, ale pozbawiona duszy efekt negatywnych oczekiwań (grupa „-”) Rosenthal – teoria 4 czynników obecnych w powstawaniu OIB 1) klimat – badacz stwarza osobom badanym z grupy+ cieplejszy klimat społecznoemocjonalny; życzliwsze traktowanie 2) sprzężenie zwrotne – osobom z grupy+ poświęca się więcej uwagi, traktuje się ich z większym zainteresowaniem i w sposób bardziej zróżnicowany 3) wkład – aktywizacja grupy+ poprzez wzmacnianie, wyjaśnianie, zachęcanie, stawianie większych wymagań 4) wydajność – badacz osobom z grupy+ stwarza więcej okazji do wykazania się, ujawnienia ich „potencjału” (efekt OIB minimalizujemy przez wystandaryzowanie procedury badawczej) Eksperymenty Jane Elliot „niebieskoocy versus brązowoocy” – nastawienie badacza uaktywnia określone postawy, zachowania i emocje
Charakterystyka osoby badanej -
status motywacyjny osoby badanej (zgłoszenie dobrowolne vs zgłoszenie przymusowe)
-
wskazówki sugerujące hipotezę badawczą (koncepcja Orne’a)
-
lęk przed oceną (LPO – koncepcja Rosenberga)
-
oczekiwania osoby badanej formułowane pod adresem badacza
1) status motywacyjny osoby badanej - wg badań Rosenthala i Rosnowa ochotnicy charakteryzują się m.in.: a) wyższym poziomem wykształcenia, b) posiadają wyższy status społeczny, c) wyższy poziom inteligencji oraz zmiennej aprobaty społecznej, d) cechuje ich większe zsocjalizowanie; e) charakteryzują się też większą tendencją do poszukiwania stymulacji, są bardziej otwarci na nowe doświadczenia 2) wskazówki sugerujące hipotezę badawczą (koncepcja Orne’a) – jeśli badani traktują badanie jako sytuację zadaniową, są szczególnie wrażliwi na wszelkie sugestie, wskazówki określające cel badania, aby reagować zgodnie z założeniami (bycie „dobrą osobą badaną”); bodźce wskazujące na treść testowanej hipotezy są istotnymi czynnikami determinującymi zachowanie osób badanych – osoba badana ma status aktywnego uczestnika badania! Badania Duncana: wskazówki paralingwistyczne w odczytywanych osobom badanym instrukcjach – tempo, rytm, intonacja, wysokość głosu – różne u osób znających/nie znających treść hipotezy 3) lęk przed oceną (LPO – koncepcja Rosenberga) – potrzeba uzyskiwania oceny pozytywnej, uniknięcia oceny negatywnej; szczególne znaczenie w badaniach oceniających, dotykających koncepcji „ja” – odnoszących się do obrazu zdrowia psychicznego, poziomu intelektualnego, przystosowania społecznego itp. (uruchomienie myślenia normalny-zaburzony; dojrzały-niedojrzały, etc.) czynnik w niewielkim stopniu istotny u osób z wysoką i stabilną samooceną 4) oczekiwania osoby badanej formułowane pod adresem badacza – efekt doświadczenia osób badanych, znajomości celu badania, sformułowanych przez badacza hipotez badawczych określa zachowanie osób badanych, które mogą modyfikować zachowania badacza (szczególne znaczenie w sytuacji, gdy badacz posiada niskie kompetencje zawodowe, niską samoocenę) – zmienna modyfikowana przez status motywacyjny osób badanych i zmienną LPO
Sposoby neutralizowania czynników zakłócających 1) zmniejszenie lęku przed negatywną samooceną 2) realizacja eksperymentu przez eksperymentatorów, którzy nie wiedzą jaka jest testowana hipoteza 3) uważna selekcja osób badanych 4) losowy przydział osób badanych do grup 5) stosowanie badań pilotażowych z udziałem superwizorów, którzy obiektywnie ocenią sytuację i przebieg eksperymentu 6) ukrycie prawdziwego celu badań (tzw. instrukcja maskująca) 7) stosowanie tzw. procedury quasi-kontrolnej/poeksperymentalnej - po przeprowadzeniu właściwego badania (np. w odniesieniu do domniemanego celu badania, stopnia satysfakcji, komfortu)
Eksperyment Stanleya Milgrama Procedura eksperymentalna
Nabór: ogłoszenie w prasie nt. eksperymentu naukowego realizowanego w Yale University, badanie dotyczy zapamiętywania i uczenia się; zapłata za udział w eksperymencie 4,5 $ za samo przyjście do laboratorium Badani: 40 mężczyzn, wiek 20-50 lat; 15 robotników, 16 przedstawicieli handlowych, 9 przedstawicieli wolnych zawodów W badaniu biorą udział: współpracownik badaczy (47-letni księgowy), podający się za badanego oraz osoba odgrywająca rolę naukowca prowadzącego eksperyment (oficjalny wygląd i strój)
-
podłączenie elektrod „uczniowi” „posmarowanie maścią” – w celu uniknięcia pęcherzy i poparzeń nauczyciel odczytuje pary wyrazów z listy i sprawdza czy uczeń je zapamiętał
w sytuacji niepoprawnej odpowiedzi lub braku odpowiedzi zadaniem nauczyciela jest karanie ucznia wstrząsami elektrycznymi – przy każdej kolejnej błędnej odpowiedzi wstrząsy miały być większe o kolejne 15 woltów skala wstrząsów: słaby wstrząs: 15-60 V umiarkowany wstrząs: 75-120 V silny wstrząs: 135-180 V bardzo silny wstrząs: 195-240 V intensywny wstrząs: 255-300 V niezwykle intensywny wstrząs: 315-360 V niebezpieczeństwo: poważny wstrząs: 375-420 V XXX: 435-450 V
POLECENIA „EKSPERYMENTATORA”: 1. Proszę kontynuować. 2. Eksperyment wymaga, żebyś kontynuował. 3. To absolutnie konieczne, abyś kontynuował. 4. Nie masz wyboru, musisz iść dalej. Wyniki eksperymentu: • Szacunki: 0,1-3% osób dojdzie do maksymalnej wartości wstrząsów • Wyniki: 65% osób (26 z 40) zastosowało wstrząs o wartości 450 V • U wielu osób stwierdzono objawy skrajnego stresu – większość wykazywała obawę o stan „ucznia”, wykazywali również złość wobec „eksperymentatora”; badani byli spięci i pełni obaw • Po zakończeniu eksperymentu: wyjaśnienie celu badań i wykorzystanych procedur • Złagodzenie lęku i złości – rozmowa na temat odczuć, emocji; doprowadzenie do przyjacielskiego „pojednania” z „uczniem” Wnioski: Prawdopodobne przyczyny uzyskanego efektu posłuszeństwa to: 1. Miejsce badania – prestiżowy uniwersytet Yale 2. Zadaniowe nastawienie – „skoro się zgłosiłem, zrobię co do mnie należy” 3. Poczucie pełnienia określonej roli – „uczeń” też ma pewne zobowiązania 4. Rola jest przypadkowo – równie dobrze nauczyciel mógł być uczniem 5. Poczucie zobowiązania – zapłata za udział w eksperymencie 6. Przeniesienie odpowiedzialności za podejmowane decyzje na eksperymentatora 7. Informacja, że wstrząsy są bolesne, ale nie niebezpieczne ani szkodliwe Kontynuacje: •
Milgram uzyskał podobne wyniki również na innych grupach badanych – studentów, kobiet, ochotników, którzy nie byli opłacani
•
Milgram przeprowadził serię pokrewnych eksperymentów, których celem było określenie warunków sprzyjających posłuszeństwu: fizyczny i emocjonalny dystans między uczniem a nauczycielem ma wpływ na stopień posłuszeństwa – najwyższy poziom uzyskany w sytuacji, gdy uczeń był w innym pomieszczeniu i nie było go ani widać, ani słychać (93%) gdy uczeń był w tym samym pokoju, co badany wskaźnik posłuszeństwa spadł do 30% na posłuszeństwo wpływa fizyczna odległość od autorytetu – gdy prowadzący eksperyment znajdował się w innym pokoju, a polecenia wydawał telefonicznie – posłuszeństwo spadło do 21%
gdy badanym pozwolono karać ucznia, stosując dowolny poziom wstrząsów – nikt nie przekroczył 45 V! Znaczenie eksperymentu Milgrama: • Wartość poznawcza – wyjaśnienie mechanizmu posłuszeństwa i ulegania autorytetom; zwraca się jednak uwagę na interakcję wpływów zewnętrznych i wewnętrznych (Blass, 1999) • Krytycy eksperymentu (Baumird, Miller) twierdzą, że „poziom stresu, jaki wytworzył się u badanych podczas eksperymentu, był nie do zaakceptowania” – eksperyment mógł mieć długotrwałe skutki, badani mogli się poczuć zażenowani i wykorzystani, co może zwiększać u nich poczucie nieufności do psychologów i prawdziwych autorytetów • Obrona Milgrama: badanie posteksperymentalne wykazało, że 84% badanych było zadowolonych z udziału w badaniu, 1% żałowało swojego udziału; psychiatrzy nie wykazali u badanych długotrwałych skutków badania; „Osoba, która przychodzi do laboratorium jest dorosła, aktywna, zdolna do dokonywania wyborów (...).” (Milgram, 1964) • Trudno powiedzieć czy większa wartość poznawcza, czy wpływ na metodologię badań eksperymentalnych w odniesieniu do kwestii etycznych i wykorzystywanych procedur badawczych
ZAGADNIENIA ETYCZNE -
-
osoby szczególnie chronione – nie mogące lub mające ograniczone możliwości podjęcia świadomej, dobrowolnej zgody na udział w badaniu (małoletni, osoby przebywające w zakładach zamkniętych, szpitalach, etc.) odpowiedzialność badacza za stan badanego – dbanie o powrót do „stanu wyjściowego” efekt „spalonej ziemi” rzetelność i obiektywizm na każdym etapie postępowania badawczego!
Kodeks Etyczno - Zawodowy Psychologa „Relacje interpersonalne nawiązywane przez psychologa występującego zarówno w roli praktyka jak badacza czy nauczyciela, podobnie jak wszelkie relacje międzyludzkie posiadają zawsze wymiar etyczny. Relacje te mają jednak szczególny, niesymetryczny charakter wynikający z przewagi kompetencji interpersonalnych po stronie psychologa, który dysponuje specjalistyczną wiedzą i technikami służącymi do poznawania innych ludzi i oddziaływania na nich. Rola zawodowa psychologa obejmuje ingerencję w sposób istnienia drugiego człowieka jako indywidualnej i niepowtarzalnej całości, ingerencję, której skutki mogą być nieodwracalne. Te okoliczności decydują o znaczeniu przestrzegania zasad etyki zawodowej w działalności psychologów i uzasadniają stawianie im wysokich wymagań etycznych.”
„Kontakt nawiązywany w celach badawczych, jeśli w swoich założeniach nie ma być pomocny, to w każdym razie nie powinien przynieść uszczerbku osobom uczestniczącym w badaniach.” Podstawowe wartości: - godność osoby ludzkiej, - podmiotowość - autonomia człowieka - prawo nieskrępowanego rozwoju. „Psycholog uznaje prawo każdego człowieka do kierowania się własnym systemem wartości, dokonywania własnych wyborów, jak również prawo do intymności.” „ (...) psycholog świadomy jest skutków, jakie przynosi lub przynieść może w przyszłości jego oddziaływanie (...).” „W każdym przypadku na psychologu ciąży odpowiedzialność za następstwa kontaktu, jaki w ramach swojej roli zawodowej nawiązuje z drugim człowiekiem.”
Kodeks Etyczno-Zawodowy Psychologa: Zasady ogólne: 1-13 (13) Psycholog jako praktyk: 14-28 (15) Psycholog jako badacz: 29-42 (14) Psycholog jako nauczyciel i popularyzator: 43-51 (9)
10. Psycholog nie jest obojętny na odstępstwa od zasad etyki zawodowej ze strony innych psychologów. Stwierdzając nieetyczne postępowanie kolegi w sprawach zawodowych lub dowiadując się o takim zachowaniu, psycholog stara się przekonać go o niewłaściwości jego czynów, korzystając gdy trzeba, z pomocy innych kolegów. (...). 31. Podejmując badania z udziałem ludzi, psycholog starannie rozważa zgodność planowanego przedsięwzięcia z ogólnymi zasadami etyki zawodowej. Przy zatwierdzaniu planów badań podległych członków zespołu badawczego, doktorantów czy magistrantów kierownik lub promotor powinien uwzględniać kryteria etyczne. Osoby pracujące pod czyimś kierunkiem również ponoszą odpowiedzialność za stronę etyczną badań, w tym zakresie, w jakim zależy to od ich własnej decyzji. 32. Psycholog przestrzega zasady dobrowolności uczestniczenia w badaniach psychologicznych, a także respektuje prawo uczestników do wycofania się w dowolnym momencie z dalszego udziału w badaniach. Jeżeli uczestnicy badań pozostają w stosunku zależności wobec prowadzącego badania jako jego studenci, klienci lub pracownicy, a także wtedy, gdy istnieje możliwość społecznej presji na udział w badaniach, należy szczególnie zadbać o to, aby zasada dobrowolnego udziału nie była naruszona. 33. Psycholog nie podejmuje badań, które mogłyby narazić osoby uczestniczące na cierpienia lub utratę cenionych wartości. Jeżeli ważne względy poznawcze i praktyczne
przemawiają za przeprowadzeniem tego rodzaju badań i nie istnieją inne sposoby uzyskania danych, należy bezstronnie rozważyć, czy spodziewane korzyści z badań uzasadniają i usprawiedliwiają ich prowadzenie. Przed uzyskaniem zgody na udział w badaniach należy w takich wypadkach szczególnie starannie poinformować przyszłych uczestników o ich przebiegu. Uczestnikami takich badań nie mogą być osoby pozostające w stosunku zależności wobec prowadzącego badania. Psycholog zobowiązany jest również podjąć wszelkie dostępne kroki w celu zminimalizowania przykrości związanych z badaniami i ich negatywnych skutków dla osób uczestniczących. 34. Przed rozpoczęciem badań psycholog ma obowiązek poinformowania uczestników o ich celu, przebiegu, a zwłaszcza o tych aspektach badania, co do których w sposób uzasadniony można oczekiwać, że będą wpływać na gotowość uczestniczenia oraz wyjaśnić wszystkie inne aspekty badania, o które pytają uczestnicy i uzyskać ich zgodę. Jeżeli planuje się zastosowanie urządzeń rejestrujących zachowanie uczestników badań (kamera, magnetofon albo obserwacja z ukrycia ) bezwzględnie należy o tym poinformować badanych i uzyskać ich zgodę. Dotyczy to zarówno dorosłych jak i dzieci. W wyjątkowych wypadkach informację te można przekazać po zakończeniu badań, należy jednak wtedy zapewnić badanym możliwość odmowy zgody na wykorzystanie uzyskanych od nich danych. 35. W każdym przypadku powoływania się na konkretne wyniki badań psycholog usuwa z nich wszystko, co mogłoby się przyczynić do identyfikacji osób uczestniczących. 36. Posługując się w badaniach zwierzętami, psycholog unika zadawania im cierpień, jeśli ze względu na szczególnie ważne cele badawcze cierpienie zwierzęcia jest nie do uniknięcia, psycholog usilnie dąży do jego złagodzenia. 37. Psycholog dba o rzetelne przedstawienie wyników swych badań i stara się zapobiec ich niewłaściwemu wykorzystaniu. Dlatego należy zawsze uwzględniać wyniki, które nie potwierdzają hipotez badawczych, istnienie alternatywnych hipotez i alternatywnych sposobów interpretacji wyników oraz ograniczenia zasięgu generalizacji uzyskanych rezultatów. Szczególną ostrożność należy zachować przy formułowaniu praktycznych wniosków z badań. 38. Psychologa obowiązuje prawdziwe i wyczerpujące informowanie o źródłach, z których korzystał. Psycholog nie zataja, że korzystał w swoich publikacjach lub pracach badawczych z materiałów innych autorów oraz z pomocy i konsultacji innych osób.
Procedury ubiegania się o zgodę komisji etycznej:
Aby uzyskać opinię Komisji Bioetycznej UJ niezbędne jest złożenie wniosku wraz z załącznikami: 1. projekt eksperymentu (protokół badania); 2. informację dla uczestnika badania, zawierającą szczegółowe dane o celach i zasadach przeprowadzenia eksperymentu, spodziewanych dla tych osób korzyściach leczniczych i innych oraz ryzyku związanym z poddaniem się eksperymentowi; 3. formularz zgody uczestnika badania, w którym powinny zawierać się co najmniej stwierdzenia dotyczące: - dobrowolnego wyrażenia zgody na poddanie się eksperymentowi po zapoznaniu się z informacją, o której mowa w pkt 2, - potwierdzenia możliwości zadawania pytań prowadzącemu eksperyment i otrzymania odpowiedzi na te pytania, - uzyskania informacji o możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie w każdym jego stadium; 4. wzór oświadczenia składanego przez osobę poddaną eksperymentowi, w którym wyraża ona zgodę na przetwarzanie danych związanych z jej udziałem w eksperymencie przez osobę lub inny podmiot przeprowadzający eksperyment; 5. aktualny życiorys naukowy badacza; 6. listę odpowiedniego piśmiennictwa (ewentualnie załączyć przedruki piśmiennictwa); 7. oświadczenie o realizacji projektu w ramach prac badawczych UJ/UJCM.
MAGIA LICZB Obserwacja i eksperyment jako podstawowe narzędzia badawcze w naukach empirycznych. „Ich wartość jest tym większa, im łatwiej pozwalają na wyrażenie rejestrowanych danych w postaci liczb.” (Francuz, Mackiewicz, 2005) Liczby zwiększają obiektywność przedstawianych informacji: • pozwalają precyzyjnie się wyrażać • pozwalają na łatwe porównanie różnych obserwacji i eksperymentów • pozwalają oszacować, jaka jest szansa, że obserwowane zjawisko jest dziełem przypadku MIĘDZY ŚWIATEM IDEI A ŚWIATEM FAKTÓW Pomostem między światem faktów (reprezentowanych przez np. zachowania się obserwowanych obiektów) a światem idei (reprezentowanym przez teorie wyjaśniające te zachowania) jest WNIOSKOWANIE STATYSTYCZNE (poprzedza je opis statystyczny, który jest wstępną fazą wnioskowania)
Prezentacje z ćwiczeń 1) 2) 3)
Podstawowe funkcje nauki: OPISAĆ (jak jest?) WYJAŚNIĆ (dlaczego?) PRZEWIDYWAĆ (jak będzie?)
Problem badawczy Obszar zainteresowań prowadzący do pytania/pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie Problem Eksplikacja – zdefiniowanie problemu Pytanie badawcze – główne i szczegółowe Operacjonalizacja – problem zmieniamy na wskaźniki Hipotezy – o zależnościach np. kierunkowe – zależność X na Y bezkierunkowe Badania naukowe “rozpoczyna się od sformułowania problemu badawczego, który dotyczy, najogólniej mówiąc, relacji zachodzących miedzy zmiennymi. (...) chodzi tutaj o zmienną zależną (lub ich zbiór) oraz zmienne niezależne traktowane przez badacza jako pozostające w związku przyczynowo-skutkowym ze zmienną zależną”. (Brzeziński, 1997)
Metodologia naukowa
Metodologia naukowa — traktuje o prawidłowościach rządzących procesem poznawczym wspólnym dla wszystkich nauk (klasyfikowanie, definiowanie, wnioskowanie, wyjaśnianie itd.) Badania empiryczne: Einstein: fakty muszą być punktem wyjścia każdej teorii naukowej, jak również ich punktem docelowym Metody badawcze 1) Eksperyment – uchwyca zależności przyczynowo-skutkowe, eliminacja zmiennych zakłócających 2) Obserwacja 3) Ankieta 4) Wywiad
5) Focus group – w badaniach marketingowych, moderator prowadzi wywiad zogniskowany 6) Analiza treści (analiza dokumentów) – analiza gotowych materiałów Eksperyment doświadczenie naukowe polegające na badaniu pewnego obiektu lub zjawiska w warunkach ściśle określonych, celowo stworzonych i możliwych do powtórzenia: zmienne niezależne – czynniki, które badacz kontroluje lub którymi manipuluje zmienne zależne – czynniki służące obserwacji wpływu zmiennej niezależnej na badane zjawisko
OKREŚLANIE PROBLEMÓW BADAWCZYCH • pytania rodzą się z rozterek, wątpliwości, dostrzeganych sprzeczności • uświadomienie sobie, czego nie wiemy • „mało wiedzy – mało pytań” • konieczność „zanurzenia się” w problemie (zdaniem R. Weisberga okres „zanurzania” trwa 10 lat ) badanie: motywacja do tego, by zrozumieć i wyjaśnić punkt wyjścia – gromadzenie wiedzy, właściwe zestawienie faktów, teorii, poradzenie sobie z brakiem/nadmiarem informacji, wiedzą fragmentaryczną, nieuporządkowaną (reakcje krzyżowe – uwzględnienie interakcji!) wybór właściwych elementów: - nie wszystkie pomysły dają się zrealizować - „czasami lepiej porzucić pytania stawiane na początku, gdy w trakcie poszukiwania odpowiedzi natrafiamy na zagadnienia dużo ciekawsze” (Francuz, Mackiewicz, 2005) zasada „nie wyważania otwartych już drzwi” Problem/pytanie badawcze: „Pytanie badawcze musi wyglądać jak konkretne zadanie do rozwiązania”: - powinno być wyrażone w języku danej dziedziny - powinno być zrozumiałe („Ile mieści się w pamięci” vs „Jaki jest zakres pamięci roboczej”) - użyte terminy powinny być precyzyjne i jednoznaczne - musi istnieć realna szansa uzyskania na nie odpowiedzi -
Hipoteza nie powinna być zbyt ogólna – ogólna umożliwia każdy rodzaj generalizacji („hipoteza, która wyjaśnia zbyt wiele, w gruncie rzeczy nic nie wyjaśnia”) o poziomie ogólności hipotezy decyduje wiedza i doświadczenie
-
powinna być weryfikowalna
Odpowiedź na pytanie badawcze jest równoznaczna z podaniem wyjaśnienia, czyli wskazaniem przyczyn danego zjawiska, które badacz uznaje za wystarczająco prawdopodobne. Finalnym produktem wyjaśniania jest teoria – bezpośrednio nie odnosząca się do żadnej obserwowalnej rzeczywistości – odnosi się do „twórczego umysłu badacza, który chce doprowadzić do wyjaśnienia jakiegoś zjawiska (Francuz, Mackiewicz, 2005)
Badania dedukcyjne i badania indukcyjne
- „w obliczu empirii zadrży każda teoria” (Francuz, Mackiewicz, 2005) - „jeśli fakty nie potwierdzają teorii, to tym gorzej dla faktów” (teoria Hegla) - weryfikacja i falsyfikacja zmienne nieistotne zakłócające: NP.: NASTAWIENIE DO BADACZA, DO UDZIAŁU W EKSP., ZMIANY CIŚNIENIA, BŁĘDNE PRZEPISYWANIE WYNIKÓW DO BAZY DANYCH (NIEKONTROLOWANE!)
zmienne istotne uboczne: NP.: RÓŻNICE INDYWIDUALNE, SYTUACJA EKSPERYMENTALNA, BŁĘDY W KONSTRUKCJI EKSPERYMENTU (tu: sugestie, czynniki motywacyjne, instruktaż )