Henry James - Europejczycy

1 Widok z okien ponurego zajazdu na wąski cmentarz w sercu rojnego, obojętnego miasta nigdy nie działa ożywczo, zwłaszcza gdy matowy, wilgotny śnieg daremnie próbuje rozjaśnić omszone nagrobki i żałobne cienie. Jeśli zaś powietrze jest gęste od marznącego kapuśniaczka, choć według kalendarza miła pora wiosenna trwa już od sześciu tygodni, to trzeba przyznać, że scenerii nie brak akcentów deprymujących. Fakt ten dawał się wyraźnie odczuć dnia dwunastego maja, przed z górą trzydziestu laty, pewnej damie, która wyglądała przez okno najlepszego hotelu w starodawnym mieście Bostonie. Stała w tym oknie od pół godziny – to znaczy, stała z przerwami, od czasu do czasu odwracała się bowiem i niespokojnie przemierzała pokój. Znad żaru na kominku unosił się niebieski płomyk, a przed kominkiem siedział przy stole młody mężczyzna i pilnie poruszał ołówkiem. Miał kilka kartek papieru pociętych na małe, równe prostokąty i te arkusiki pokrywał rysunkami – dziwnymi figurkami. Pracował szybko, w skupieniu, niekiedy odrzucał do tyłu głowę i unosił rysunek w wyciągniętej dłoni, ani na chwilę nie przestając cicho, lecz wesoło nucić i pogwizdywać. Dama ocierała się o niego w przejściu; strojne spódnice miała sute. Nie spoglądała w dół na jego pracę, niekiedy tylko kierowała wzrok w stronę lustra zawieszonego nad toaletką po przeciwnej stronie pokoju. Tu przystawała na moment, obejmowała talię rękami albo ruchem na poły pieszczotliwym, na poły korygującym unosiła ramiona – bardzo krągłe i ładne – do swych bujnych splotów. Baczny obserwator mógłby odnieść wrażenie, że w tych chwilach doraźnych oględzin melancholia znikała z jej twarzy, ledwie jednak dama ponownie zbliżała się do okna, twarz zaczynała obwieszczać silne niezadowolenie. Bo i niewiele mogło cieszyć oczy. Deszcz ze śniegiem siekł po szybach; na cmentarzu poniżej nagrobki jakby się poprzechylały, żeby osłonić przed nim oblicza. Od ulicy odgradzała je wysoka żelazna balustrada, za tą zaś balustradą bostończycy tłumnie taplali się w mokrym śniegu. Wielu z nich podnosiło i spuszczało głowy; zdawali się na coś czekać. Co pewien czas w pobliże miejsca, gdzie stali, zajeżdżał dziwny wehikuł, jakiego dama w oknie, mimo iż nieobce jej były różne wynalazki dokonane przez człowieka, nigdy jeszcze nie widziała: ogromny, niski omnibus, jaskrawo pomalowany i w sposób widoczny przyozdobiony dźwięczącymi dzwonkami, przytwierdzony do niby-szczeliny w bruku, po którym ciągnęły go z donośnym łoskotem, podskokami i zgrzytami dwa wyjątkowo małe konie. Kiedy docierał do określonego

punktu, ludzie przed cmentarzem, w większości kobiety z torebkami i paczkami, rzucali się na niego zwartą gromadą – ich ruch przypominał upychanie się w łodzi ratunkowej na morzu – i ginęli w przepaścistym wnętrzu. Potem łódź ratunkowa – czy też pojazd ratunkowy, jak niejasno określiła go dama w oknie hotelu – z turkotem i dzwonieniem odjeżdżała na swoich niewidzialnych kołach, a sternik (człowiek za kołem), wbrew zasadzie widoczny na dziobie, utrzymywał prawidłowy kurs. To zjawisko powtarzało się co trzy minuty, tymczasem zaś wciąż przybywały nowe zastępy żwawo poruszających się kobiet w płaszczach, z torebkami i zawiniątkami. Po drugiej stronie cmentarza rząd domków z czerwonej cegły kolejno ukazywał pospolite, nieładne tyły; tam gdzie się kończył, na wprost hotelu, strzelała wysoko w śniegową mglistość wyniosła drewniana iglica kościoła pomalowana na biało. Dama w oknie przyglądała jej się przez chwilę; z jakiegoś powodu uznała, że nigdy nie widziała nic szkaradniejszego. Wieża wzbudzała w niej wstręt i pogardę; pogrążała w stanie irytacji, której absolutnie niczym nie dało się uzasadnić. Jak dotąd dama nie sądziła, aby aż tak bardzo obchodziły ją wieże kościelne. Ona sama nie była ładna; ale nawet wówczas, gdy jej twarz wyrażała irytację i pomieszanie, pozostawała niesłychanie interesująca i miła. Dama nie była też pierwszej młodości; a jednak choć smukła, z mnóstwem doskonale zaokrąglonych kształtów – co sugerowało zarówno dojrzałość, jak i gibkość – nosiła swoje trzydzieści trzy lata, tak jak Hebe o delikatnych nadgarstkach mogłaby nosić czarę po brzegi napełnioną winem. Cerę miała – jak powiadają Francuzi – zmęczoną, usta duże, wargi zbyt pełne, zęby nierówne, zarys brody dość pospolity, nos gruby; gdy się uśmiechała – a robiła to ustawicznie – zmarszczki koło niego unosiły się zbyt wysoko, ku oczom. Te oczy były jednak urocze – barwy szarej, pełne blasku, spozierające bystro, spoczywające łagodnie, inteligentne. Bardzo niskie czoło to jedno, co miała ładne; a do tego mnóstwo ciemnych kędzierzawych włosów, drobno skręconych i zawsze splecionych w sposób przywodzący na myśl kobietę Południa czy Wschodu, z daleka. Posiadała duży zbiór kolczyków i nosiła je na zmianę; podkreślały jakby jej orientalny lub egzotyczny wygląd. Ktoś kiedyś ją pochwalił, a gdy powtórzono jej ten komplement, sprawił jej większą przyjemność niż wszystkie poprzednio usłyszane. „Ładna kobieta? – zapytał ktoś. – Przecież ma bardzo złe rysy”. „Nic nie wiem o jej rysach – odrzekł wnikliwy obserwator – lecz głowę nosi jak ładna kobieta”. Czy wyobrażacie sobie, że potem nosiła głowę mniej pięknie? Wreszcie odwróciła się od okna, dłonie przycisnąwszy do oczu. – To zbyt straszne! – wykrzyknęła. – Wracam... wracam! – I opadła na fotel przed kominkiem. – Zaczekaj trochę, dziecko drogie – odparł cicho młody mężczyzna, szkicując coś na karteluszku. Dama wysunęła małą stópkę w rannym pantoflu z olbrzymią rozetą. Przez chwilę nie spuszczała wzroku z tej ozdoby, po czym spojrzała na rozżarzoną warstwę węgla na ruszcie. – Widziałeś kiedyś takie obrzydlistwo jak ten ogień? – zapytała stanowczo. – Widziałeś

kiedyś coś tak... tak affreux jak... jak to wszystko? – Mówiła idealnie czystą angielszczyzną, lecz posłużyła się tym francuskim epitetem w sposób wskazujący, iż przywykła używać francuskich określeń. – Według mnie ogień jest bardzo ładny – powiedział młody człowiek, zerknąwszy nań przelotnie. – Te niebieskie języczki tańczące na rozżarzonych, purpurowych węglach są niesłychanie malownicze. Przypominają ogień w pracowni alchemika. – Jesteś zbyt dobroduszny, mój drogi – oświadczyła jego towarzyszka. Młody mężczyzna uniósł w wyciągniętej ręce jeden z rysunków i przekrzywił głowę. Językiem delikatnie przesuwał po dolnej wardze. – Dobroduszny – tak. Zbyt dobroduszny – nie. – Jesteś irytujący – rzekła dama, wpatrując się w ranny pantofel. Jął retuszować szkic. – Jak sądzę, chcesz po prostu powiedzieć, że ty jesteś zirytowana. – Ach tak, jeśli już o to chodzi! – odparła z gorzkim śmieszkiem. – To najczarniejszy dzień w moim życiu... a ty wiesz, co to znaczy. – Poczekaj do jutra – zareplikował młody człowiek. – Owszem, popełniliśmy wielki błąd. Jeśli dziś może to budzić wątpliwości, niechybnie jutro budzić je przestanie. Ce sera clair, au moins! Mężczyzna w milczeniu wodził przez chwilę ołówkiem po papierze. – Nie ma takich rzeczy jak błędy – stwierdził na koniec. – Święta prawda dla tych, którym nie wystarcza inteligencji, aby je sobie uświadamiać. Nie dostrzegać własnych błędów – to byłoby szczęściem – ciągnęła dama, nadal nie spuszczając wzroku ze swej ładnej stopy. – Najdroższa siostro – rzekł młody człowiek, wciąż pochłonięty rysunkiem – po raz pierwszy powiedziałaś mi, że nie jestem inteligentny. – Cóż, zgodnie z twoją teorią nie mogę tego nazwać błędem – odparowała mu dość zręcznie. Wybuchnął dźwięcznym, serdecznym śmiechem. – Ty przynajmniej jesteś wystarczająco inteligentna, najdroższa siostro – oświadczył. – Ale nie byłam, kiedy to zaproponowałam. – Czy istotnie ty to zaproponowałaś? – zapytał brat. Odwróciła głowę i rzuciła mu krótkie badawcze spojrzenie. – Pragniesz sobie przypisać zasługę? – Jeśli chcesz, wezmę na siebie winę – z tymi słowy podniósł wzrok z uśmiechem. – Tak – zareplikowała po chwili – tobie to nie robi różnicy. Brak ci wyczucia, co jest przyzwoite. Młody mężczyzna znowu roześmiał się wesoło. – Jeśli to znaczy, że brak mi przyzwoitego majątku, masz rację! – Nie żartuj ze swego ubóstwa – powiedziała siostra. – To równie wulgarne, jak gdybyś się nim chlubił.

– Moje ubóstwo! Ukończyłem właśnie rysunek, za który dostanę pięćdziesiąt franków! – Voyons! – mówiąc to, dama wyciągnęła rękę. Zrobił jeszcze jedną czy dwie kreski i podał jej szkic. Popatrzyła na rysunek, lecz dalej rozwijała myśl wypowiedzianą chwilę wcześniej. – Gdyby jakaś kobieta poprosiła cię, żebyś się z nią ożenił, ty odparłbyś: „Oczywiście, moja droga, z przyjemnością!”. I ożeniłbyś się, i byłbyś śmiesznie szczęśliwy. A potem, po upływie trzech miesięcy, zwróciłbyś się do niej: „Pamiętasz ten radosny dzień, kiedy błagałem, byś została moją!”. Młody człowiek wstał od stołu i lekko rozprostował ramiona; podszedł do okna. – Opisałaś człowieka o przemiłym usposobieniu – rzekł. – O tak, masz przemiłe usposobienie; uważam je za nasz kapitał. Gdybym nie była o tym przeświadczona, nigdy bym nie zaryzykowała i nie przywiozłabym cię do tego strasznego kraju. – Do tego komicznego kraju, tego zachwycającego kraju! – wykrzyknął młody człowiek, nie mogąc pohamować się od śmiechu. – Czy chodzi ci o te kobiety gramolące się do omnibusu? – zapytała jego towarzyszka. – Jak sądzisz, co je tam ciągnie? – Przypuszczalnie w środku siedzi bardzo przystojny mężczyzna – odrzekł młody człowiek. – W każdym pojeździe? Nadjeżdżają setkami, a mężczyźni w tym kraju bynajmniej nie wydają się przystojni. Co do kobiet – od momentu opuszczenia klasztoru nigdy jeszcze nie widziałam aż tylu naraz. – Kobiety są bardzo ładne – oznajmił jej brat – a cała ta historia jest szalenie zabawna. Muszę to naszkicować. – Szybko wrócił do stołu i wziął z niego swoje przybory – deseczkę do szkicowania, arkusz papieru, trzy czy cztery kredki. Stanął z nimi przy oknie i wyglądał na ulicę, wodząc ołówkiem po papierze z wprawą i swobodą. Przy pracy uśmiechał się promiennie. Słowo to najlepiej określało jego niezwykle rozjaśnioną w tej chwili twarz. Liczył sobie lat dwadzieścia osiem; był niski, szczupły, dobrze zbudowany. Choć w dostrzegalny sposób podobny do siostry, lepiej się prezentował: jasnowłosy, o szczerej twarzy, wyrażającej poczucie humoru, o delikatnych rysach i uprzejmym, a jednocześnie wcale nie poważnym wyrazie, o oczach ciepłej niebieskiej barwy i ładnie zarysowanym, nadmiernie sklepionym łuku brwi, które mogłyby posłużyć za temat sonetu, gdyby damy pisywały takie wiersze do brwi swoich kochanków, o cienkich wąsikach podkręcanych w górę jakby podmuchem ustawicznego uśmiechu. Miał w fizjonomii coś życzliwego i zarazem malowniczego. Ale, jak już wspomniałem, bynajmniej nie odznaczała się powagą. W tym względzie twarz młodego człowieka była wyjątkowa; choć nie poważna, mimo to budząca najgłębsze zaufanie. – Nie zapomnij, że ma być mnóstwo śniegu – powiedziała jego siostra. – Bonté divine, cóż za klimat! – Pozostawię szkic całkiem biały, a figurki zrobię czarne – odparł ze śmiechem. – I

zatytułuję to – jak brzmi ten wers u Keatsa? – Obok majowe wczesne dziecię! – Nie pamiętam – rzekła dama – aby mama mówiła mi kiedyś, że tak to wygląda. – Mama nigdy nie mówiła ci nic nieprzyjemnego. I nie co dzień tak jest. Zobaczysz, że jutro będziemy mieli śliczną pogodę. – Qu’en savez-vous? Jutro wyjeżdżam. – Dokąd? – Dokądkolwiek. Z powrotem do Silberstadt. Napiszę do księcia panującego. Młody człowiek zrobił lekki obrót i popatrzył na nią, trzymając uniesiony ołówek. – Moja droga Eugenio – wymamrotał – byłaś taka szczęśliwa na morzu... Eugenia wstała; w ręce wciąż miała rysunek podany jej przez brata. Był to śmiały, pełen wyrazu szkic, przedstawiający grupę nieszczęśników na pokładzie parowca, zbitych w gromadkę, uczepionych siebie nawzajem, podczas gdy statek w strasznym przechyle zapadał się w dolinę fali. Ten doskonały rysunek przesycała jakaś tragikomiczna siła. Eugenia skierowała na niego wzrok i skrzywiła się ze smutkiem. – Jak możesz rysować sceny tak ohydne? – spytała. – Chętnie cisnęłabym to w ogień! – I rzuciła kartkę. Brat obserwował ją w milczeniu, ciekaw, gdzie poleci. Sfrunęła na podłogę, nie schylił się, by ją podnieść. Eugenia podeszła do okna, ściskając się w talii rękoma. – Dlaczego nie czynisz mi wyrzutów – nie wymyślasz mi? Chyba wówczas czułabym się lepiej. Czemu nie powiesz, że nie cierpisz mnie za to, iż cię tu przywiozłam? – Bobyś mi nie uwierzyła. Uwielbiam cię, droga siostro! Jestem zachwycony, że się tu znalazłem, i oczarowany widokiem. – Nie wiem, co mnie opętało – ciągnęła Eugenia. – Straciłam głowę. Młody człowiek nie przestawał poruszać ołówkiem. – Oczywiście to kraj bardzo dziwny i ciekawy. Jesteśmy tutaj, i zamierzam się tym cieszyć. Jego towarzyszka odeszła od okna niecierpliwym krokiem, lecz wkrótce tam powróciła. – Wesołość to rzecz niewątpliwie wspaniała, za hojnie jednak nią szafujesz – rzekła – a nie widzę, by ci przynosiła korzyści. Młody człowiek szeroko otworzył oczy i uniósł brwi z uśmiechem; postukał się ołówkiem po kształtnym nosie. – Uczyniła mnie szczęśliwym! – Już mniej nie mogła zrobić; nie uczyniła cię niczym ponadto. Przeszedłeś przez życie, dziękując losowi za takie skromniutkie dary, toteż nigdy się dla ciebie nie wysilał. – Musiał chyba troszeczkę się wysilić, skoro mi dał tak cudowną siostrę. – Bądź poważny, Feliksie. Zapominasz, że jestem od ciebie starsza. – A zatem siostrę o tyle starszą! – odparł, śmiejąc się, Feliks. – Spodziewałem się, że powagę zostawiliśmy w Europie. – Wyobrażam sobie, że znajdziesz ją tutaj. Pamiętaj, masz już prawie trzydzieści lat i jesteś tylko zapoznanym cyganem – golusieńkim korespondentem pisma ilustrowanego. – Zapoznanym, owszem, jeśli sobie życzysz, ale nie takim znów cyganem, jak ci się

wydaje. I bynajmniej nie gołym! Mam w kieszeni sto funtów; zobowiązałem się wykonać pięćdziesiąt rysunków i zamierzam malować portrety wszystkich naszych krewnych i wszystkich ich krewnych po sto dolarów od sztuki. – Nie jesteś ambitny – stwierdziła Eugenia. – Ale ty jesteś, droga baronowo – odrzekł młody człowiek. Przez chwilę baronowa w milczeniu obserwowała cmentarz, pociemniały w marznącym deszczu, i podskakujące wozy. – Tak, jestem ambitna – odezwała się w końcu. – I ambicja przywiodła mnie w to straszne miejsce! – Rozejrzała się dokoła – pokój cechowała jakaś wulgarna nagość, wokół łóżka i w oknie brakowało zasłon – po czym wydała ciche, namiętne westchnienie. – Nieszczęsna ambicja! – wykrzyknęła, a następnie rzuciła się na sofę, która stała pod ścianą, i ukryła twarz w dłoniach. Brat nie przestawał rysować szybko i z wprawą; po pewnym czasie usiadł obok i pokazał jej szkic. – No i co, nie uważasz, że to wcale niezłe jak na mało cenionego przedstawiciela cyganerii? – zapytał. – Zgarnąłem następne pięćdziesiąt franków. Eugenia spojrzała na obrazek, kiedy brat kładł go na jej kolanach. – Tak, bardzo jest udany – przyznała. Po chwili zaś dorzuciła: – Sądzisz, że nasi krewni to robią? – Robią co? – Wsiadają do czegoś takiego i tak wyglądają. Feliks się zastanowił. – Doprawdy, nie umiem powiedzieć. To będzie ciekawe się przekonać. – Och, to niemożliwe, żeby ludzie bogaci...! – rzekła baronowa. – Aż tak jesteś pewna, że są bogaci? – lekkim tonem zagadnął Feliks. Siostra powoli obróciła się na kanapie i popatrzyła na niego. – Wielkie nieba! – mruknęła. – Ależ ty umiesz postawić kropkę nad i. – Niewątpliwie o wiele przyjemniej będzie, jeśli są bogaci – oświadczył Feliks. – Przypuszczasz, że przyjechałabym, nie będąc przekonana o ich bogactwie? Promienne, zadowolone oczy młodego człowieka napotkały dość stanowczy wzrok siostry. – Tak, niechybnie będzie przyjemniej – powtórzył. – Tylko tego się po nich spodziewam – stwierdziła baronowa. – Nie liczę na to, że będą inteligentni czy życzliwi – z początku – albo eleganccy czy interesujący. Ale zapewniam cię, że wymagam, aby byli bogaci. Feliks odchylił głowę na oparcie kanapy i wpatrzył się w podłużny skrawek nieba, któremu okno służyło za ramę. Śnieg przestawał padać, niebo jakby zaczynało się przejaśniać. – Liczę na to, że są bogaci – powiedział wreszcie Feliks – możni, inteligentni, życzliwi, eleganccy, interesujący, i w ogóle uroczy! Tu vas voir. – Nachylił się i ucałował siostrę. –

Spójrz! – podjął. – To dobry znak, jeszcze nie skończyłem mówić, a już niebo nabiera barwy złocistej; dzień będzie śliczny. I rzeczywiście w ciągu kilku minut pogoda się zmieniła. Słońce przedarło się przez chmury śniegowe i wpadło do pokoju baronowej. – Bonté divine – wykrzyknęła dama – cóż za klimat! – Wyjdźmy zobaczyć świat – rzekł Feliks. Niedługo później wyszli na dwór. Ociepliło się i rozpogodziło; słońce osuszyło chodniki. Spacerowali po ulicach na chybił trafił, przyglądali się ludziom i domom, sklepom i pojazdom, roziskrzonemu błękitnemu niebu i błotnistym skrzyżowaniom, śpieszącym się mężczyznom i powoli przechadzającym się dziewczynom, jaskrawoczerwonym cegłom i jasnozielonym drzewom, przedziwnej mieszaninie szyku i zaniedbania. W ciągu godziny dzień zrobił się wiosenny; nawet na ruchliwych ulicach czuć było woń ziemi i kwiatów. Feliks bawił się doskonale. Nazwał ten kraj komicznym i śmiał się ze wszystkiego, co widział. Można by powiedzieć, że cywilizacja amerykańska przedstawiała się jego zmysłom jako nagromadzenie znakomitych dowcipów. Dowcipy niewątpliwie były świetne, a wesołość młodego człowieka szczera i ożywcza. Obdarzony tak zwaną wyobraźnią malarską, zwracał na zaobserwowane po raz pierwszy demokratyczne obyczaje podobną uwagę, jaką mógłby zwrócić na ruchy młodej, tryskającej werwą osóbki o jasnej cerze. Taka uwaga byłaby demonstracyjna i pochlebna; w tym przypadku zaś Feliks mógłby uchodzić za młodego wygnańca, który, niezniechęcony, ponownie odwiedza miejsca dobrze mu znane z dzieciństwa. Wciąż spozierał na fiołkowe niebo, na roziskrzone powietrze, na rozproszone i zwielokrotnione plamy koloru. – Comme c’est bariolé, co? – zwrócił się do siostry w tym obcym języku, którym jakby za skrytym podszeptem oboje niekiedy się posługiwali. – Tak, to istotnie bariolé – odrzekła baronowa. – Nie podoba mi się koloryt; razi oczy. – Ukazuje zderzenie przeciwieństw – odparował młody człowiek. – Wydaje się, że zamiast przyjechać na Zachód, udaliśmy się na Wschód. Niebo muska wierzchołki domów zupełnie jak w Kairze, a pozawieszane wszędzie czerwone i niebieskie szyldy przypominają dekoracje muzułmańskie. – Młode kobiety nie są muzułmankami – stwierdziła jego towarzyszka. – Nie można powiedzieć, aby zasłaniały twarze. Nigdy nie widziałam nic równie śmiałego. – Dzięki Bogu, że nie zasłaniają! – wykrzyknął Feliks. – Mają twarze wyjątkowo ładne. – Tak, często mają bardzo ładne twarze – powiedziała baronowa. Była na tyle inteligentna, że umiała poczynić mnóstwo słusznych, wnikliwych obserwacji. Ciaśniej niż zwykle przywarła do braterskiego ramienia; nie odczuwała takiej wesołości jak on; mówiła mało, ale dostrzegała niejedno i snuła refleksje. W stan lekkiego podniecenia wprawiała ją świadomość, że istotnie przyjechała szukać szczęścia do dziwnego kraju. Powierzchownie doznawała wielu powodów do irytacji i niezadowolenia; baronową cechowała ogromna delikatność i wybredność. Dawnymi czasy w poszukiwaniu rozrywki wielekroć jeździła w świetnej kompanii na jarmarki do prowincjonalnych

miasteczek. Obecnie wydawało jej się, że jest na ogromnym jarmarku – rozrywka i désagréments są bardzo do siebie zbliżone. Stwierdziła, iż na przemian to się uśmiecha, to przed czymś wzdraga; widowisko było bardzo dziwne, lecz w każdej chwili ktoś mógł człowieka potrącić. Baronowa nigdy jeszcze nie widziała tylu przechodniów; nigdy do tego stopnia nie wmieszała się w tłum nieznajomych. Z wolna jednak nabierała przekonania, że ten jarmark to poważniejsza sprawa. Weszła z bratem do dużego ogrodu publicznego, gdzie ku swemu zdumieniu nie dostrzegła powozów. Popołudnie chyliło się ku końcowi; poziome promienie słońca złociły szorstką świeżą trawę – złociły jakby złotem prosto z kopalni. O tej godzinie damy powinny wybierać się na przejażdżkę i z przechylonymi parasolkami mijać żywopłot pieszych. Tu wszakże nic nie wskazywało Eugenii na istnienie tego zwyczaju, rzecz o tyle dziwniejsza, że w nader dogodnym sąsiedztwie dużej, wesołej ulicy, po której z wyraźną przyjemnością spacerowali bogatsi członkowie burżuazji, ciągnęła się wdzięcznie sklepiona, urocza aleja wiązów. Nasi przyjaciele wyszli na tę dobrze oświetloną promenadę; Feliks spostrzegł o wiele więcej ładnych dziewcząt i zwrócił na nie uwagę siostry, co zresztą nie było potrzebne, gdyż baronowa pilnie obserwowała te czarujące młode damy. – Żywię głębokie przekonanie, iż nasze kuzynki tak wyglądają – rzekł Feliks. Baronowa miała taką nadzieję, lecz powiedziała coś innego. – Są bardzo ładne – stwierdziła – ale to po prostu małe dziewczynki. Gdzie są kobiety... kobiety trzydziestoletnie? Masz na myśli trzydziestotrzyletnie? – zamierzał spytać jej brat; zwykle bowiem rozumiał to, co mówiła, i to, czego nie mówiła. Zachwycił się jednak tylko pięknem zachodzącego słońca, a baronowej, która tu przyjechała w poszukiwaniu szczęścia, nasunęła się refleksja, że bezspornie odniosłaby korzyść, gdyby wszystkie osoby, z którymi może przyjdzie jej się zmierzyć, okazały się po prostu małymi dziewczynkami. Zachód był wspaniały; przystanęli, aby na niego popatrzeć; Feliks oświadczył, że nigdy jeszcze nie widział tak przepysznego pomieszania kolorów. Baronowa również uznała je za fantastyczne; może tym łatwiej było ją zadowolić, że stała tam świadoma licznych spojrzeń rzucanych jej z admiracją przez różnych sympatycznych na pierwszy rzut oka przechodniów, którym dystyngowana kobieta w niezwykłym stroju, z wyglądu cudzoziemka, rozpływająca się po francusku nad urokami przyrody na rogu bostońskiej ulicy, nie mogła być obojętna. Humor Eugenii się poprawił. Poddała się nastrojowi jakiejś niezmąconej wesołości. Jeśli przyjechała tu szukać szczęścia, miała wrażenie, iż łatwo je będzie znaleźć. Jego obietnica kryła się w cudownej czystości zachodniego nieba; łagodny, bynajmniej nie impertynencki wzrok przechodniów zwiastował pewną naturalną łatwość w biegu rzeczy. – Nie wracasz do Silberstadt, co? – zapytał Feliks. – Nie jutro – odrzekła baronowa. – I nie napiszesz do księcia panującego? – Napiszę mu, że oczywiście nic tu o nim nie wiedzą.

– Nie uwierzy ci – powiedział młody człowiek. – Radzę zostawić go w spokoju. Sam Feliks wciąż był w doskonałym humorze. Wychowany w odwiecznych obyczajach i malowniczych miastach, mimo to w małej purytańskiej metropolii dostrzegał mnóstwo kolorytu lokalnego. Tego wieczoru po kolacji poinformował siostrę, że wczesnym rankiem wyruszy na poszukiwanie kuzynek. – Bardzo jesteś niecierpliwy – stwierdziła Eugenia. – Czyż może być coś naturalniejszego – zapytał – skoro dziś widziałem aż tyle ładnych dziewcząt? Jeśli więc ma się kuzynki tego pokroju, im prędzej się je pozna, tym lepiej. – Może nie są takie – rzekła Eugenia. – Należało przywieźć jakieś listy – do innych ludzi. – Inni ludzie nie byliby z nami spokrewnieni. – Zapewne nie byliby wskutek tego gorsi – odparła baronowa. Brat popatrzył na nią, uniósłszy brwi. – Nie to mówiłaś, kiedy po raz pierwszy zaproponowałaś, żebyśmy tu przyjechali zbratać się z krewniakami. Twierdziłaś, że powoduje tobą naturalne uczucie, a na moje kontrargumenty oświadczyłaś, iż voix du sang powinien nad wszystkim wziąć górę. – I ty to pamiętasz? – spytała baronowa. – Z całą wyrazistością! Byłem tym bardzo poruszony. Przechadzała się po pokoju tak jak rano; przystanęła i popatrzyła na brata. Widocznie chciała coś powiedzieć, lecz się pohamowała i znów zaczęła chodzić. A po paru chwilach powiedziała coś innego, co miało służyć za wyjaśnienie, dlaczego zataiła poprzednią myśl. – Nigdy nie przestaniesz być dzieckiem, drogi bracie. – Mogłoby się zdawać, że ty, pani, masz tysiąc lat – odparował Feliks ze śmiechem. – Czasami... mam – rzekła baronowa. – A więc pojadę i zawiadomię krewnych o przybyciu tak niezwykłej osobistości. Natychmiast pośpieszą złożyć ci uszanowanie. Eugenia znów przeszła się po pokoju, po czym przystanęła przed bratem i położyła mu dłoń na ramieniu. – Niech nie przyjeżdżają, żeby się ze mną zobaczyć – zaczęła. – Tobie nie wolno do tego dopuścić. Powinnam ich poznać inaczej. – I w odpowiedzi na jego pytające spojrzenie podjęła: – Ty pojedziesz, zobaczysz i zdasz mi ze wszystkiego sprawę. Wrócisz i powiadomisz mnie, kim i czym są; podasz ich liczbę, płeć, wiek każdego z nich – wszystkie szczegóły. Bacz, byś niczego nie przeoczył; bądź gotów opisać mi miejscowość, rekwizyty – jak to nazwać – mise-en-scène. Później, w swoim czasie, ja do nich pojadę. Przedstawię się – stanę przed nimi! – Tym razem baronowa wyraziła swą myśl z pewną dozą szczerości. – A co mam im od ciebie przekazać? – zapytał Feliks, święcie przekonany o słuszności siostrzanych zarządzeń. Obserwowała go przez chwilę – ten wyraz miłej prawdomówności na jego twarzy; i jak zawsze trafnie, co podziwiał, odparła:

– Mów, co zechcesz. Opowiedz moją historię w sposób, twoim zdaniem, najbardziej... naturalny. – Pochyliła czoło, aby mógł je pocałować.

2 Tak jak Feliks przepowiedział, dzień następny był śliczny; jak po zimie nagle zapanowała wiosna, tak na chwilę nastąpił równie gwałtowny przeskok od wiosny do lata. Tej obserwacji dokonała młoda dziewczyna, która wyszła z dużego czworobocznego wiejskiego domu i przechadzała się po rozległym ogrodzie oddzielającym go od błotnistej drogi. Krzewy okryte kwieciem i porządnie rozmieszczone rośliny kąpały się w obfitym świetle i cieple; przejrzysty cień wielkich wiązów – wspaniałych drzew – zdawał się gęstnieć z godziny na godzinę, a głęboka cisza ulegle przekazywała dźwięk dalekiego dzwonu kościelnego. Dziewczyna słuchała bicia dzwonu, lecz nie była ubrana jak do kościoła. Głowę miała odkrytą, na sobie zaś biały muślinowy stanik z haftowaną bordiurką i suknię od pasa w dół uszytą z kolorowego muślinu. Mogła mieć ze dwadzieścia dwa lub trzy lata, a choć młoda osóbka jej płci, spacerująca w wiosenny poranek z gołą głową po ogrodzie, z natury rzeczy nie może być dla oka czymś przykrym, nie nazwalibyśmy tej niewinnej istoty, która nie przestrzegała niedzielnego odpoczynku, szczególnie urodziwą. Była wysoka i blada, chuda i niezbyt zgrabna, o jasnych i absolutnie prostych włosach; jej ciemne oczy tym się odznaczały, że sprawiały wrażenie przygaszonych i niespokojnych zarazem – przez co, jak widzicie, bardzo im było daleko do ideału „pięknych oczu”, w naszym pojęciu zawsze pełnych blasku i niezmąconych. Wszystkie drzwi i okna dużego domu pootwierano na oścież, aby wpuścić oczyszczające promienie słoneczne, które tworzyły plamy na podłodze szerokiej, wysokiej werandy z dwóch jego stron. Na tej werandzie symetrycznie porozstawiano kilka bujaków z wyplatanymi siedzeniami i ze sześć małych walcowatych stołków z zielonej i niebieskiej porcelany, wskazujących na powiązania mieszkańców rezydencji z handlem wschodnim. Był to dom stary – stary w tym sensie, że liczył sobie osiemdziesiąt lat; zbudowany z drewna, pomalowany na kolor jasnoszary, wypłowiały, lecz czysty, od frontu ozdobiony pobielonymi drewnianymi pilastrami. Te pilastry rozmieszczone w pewnych odstępach, zdawały się podtrzymywać coś na kształt klasycznego frontonu, udekorowanego pośrodku trójskrzydłowym oknem w wyraziście rżniętej framudze, a w każdym z mniejszych kątów – oszklonym kolistym otworem. Duże białe drzwi z wyczyszczoną do połysku mosiężną kołatką prezentowały się wiejskiej drodze, z którą łączyła je szeroka ścieżka wyłożona zdeptanymi i popękanymi, lecz bardzo czystymi cegłami. Za domem były łąki i sady, stodoła i staw, na wprost niego

zaś – nieco dalej wzdłuż drogi i po jej przeciwnej stronie – stał mniejszy bielony domek, z zewnętrznymi okiennicami pomalowanymi na zielono, z niewielkim ogródkiem po jednej stronie, a sadem po drugiej. Wszystko to lśniło w rannym powietrzu, w którym proste szczegóły obrazu przedstawiały się oczom tak jasno jak liczby sumowane w słupku. Niebawem pojawiła się druga młoda dama, przecięła werandę, zeszła do ogrodu i ruszyła w stronę dziewczyny, o której mówiłem. Też szczupła i blada, ale starsza od pierwszej i niższa, włosy miała ciemne i gładkie. Oczy, w przeciwieństwie do tamtej bystre i lśniące, nie zdradzały żadnego niepokoju. Była w słomkowym kapeluszu z białymi wstążkami i długim czerwonym szalu indyjskim, z przodu sukni opadającym do stóp. W dłoni trzymała kluczyk. – Naprawdę jesteś pewna, że nie chcesz pójść do kościoła, Gertrudo? – spytała. Gertruda patrzyła na nią przez chwilę, ułamała i powąchała gałązkę bzu, po czym ją odrzuciła. – Tak naprawdę to niczego nie jestem pewna! – odparła. Druga młoda dama spoglądała prosto na odległy staw poza nią, lśniący między długimi rzędami sosen. Następnie odezwała się bardzo cicho: – To jest klucz od szafy w pokoju stołowym. Uważam, że powinnaś go mieć, w razie gdyby coś było komuś potrzebne. – Komu tu może coś być potrzebne? – chciała powiedzieć Gertruda. – Zostaję w domu zupełnie sama. – Ktoś może przyjść – powiedziała jej towarzyszka. – Masz na myśli pana Branda? – Tak, Gertrudo. Może mieć ochotę na kawałek ciasta. – Nie lubię mężczyzn, którzy wciąż jedzą ciasto! – oświadczyła Gertruda, pociągając gałąź bzu. Towarzyszka zerknęła na nią i spuściła wzrok na ziemię. – Ojciec chyba się spodziewał, że przyjdziesz do kościoła – stwierdziła. – Go mam mu powiedzieć? – Że bardzo boli mnie głowa. – Byłaby to prawda? – zapytała starsza dama, znowu wpatrzona w staw. – Nie, Charlotto – odrzekła młodsza z prostotą. Charlotta obrzuciła jej twarz łagodnym spojrzeniem. – Obawiam się, że odczuwasz niepokój. – Czuję się tak jak zawsze – tym samym tonem odparła Gertruda. Charlotta się odwróciła, ale czas jakiś stała w miejscu. Po chwili rzuciła okiem na przód swojej sukni. – Nie uważasz przypadkiem, że szal jest za długi? – zagadnęła. Gertruda podeszła z boku i przyjrzała się szalowi. – Uważam, że źle go nosisz – rzekła. – Jak mam go nosić, kochanie?

– Nie wiem; nie tak jak teraz. Powinnaś w inny sposób zarzucić go na ramiona, owinąć nim łokcie; powinnaś inaczej wyglądać od tyłu. – Jak powinnam wyglądać? – zainteresowała się Charlotta. – Chyba nie potrafię ci powiedzieć. – Gertruda lekko pociągnęła szal od tyłu. – Sama umiałabym to zrobić, ale nie wiem, jak to wytłumaczyć. Charlotta ruchem łokci poprawiła szal obluźniony przez jej towarzyszkę. – No cóż, któregoś dnia musisz to dla mnie zrobić. Teraz to nieważne. Doprawdy nie wydaje mi się ważne – dodała – jak ktoś wygląda od tyłu. – Ja bym powiedziała, że jest ważniejsze – stwierdziła Gertruda. – Bo nie wiesz, kto ci się może przyglądać. Nie masz się na baczności. Nie możesz się starać ładnie wyglądać. Charlotta wysłuchała tego oświadczenia z bezmierną powagą. – Sądzę, że nie należy się o to starać – odrzekła z przekonaniem. Jej towarzyszka na chwilę zamilkła, po czym się odezwała: – Cóż, może nie za wiele z tego przychodzi. Charlotta obserwowała ją przez chwilę i obdarzyła pocałunkiem. – Mam nadzieję, że zanim wrócimy, poczujesz się lepiej. – Droga siostro, czuję się doskonale! – zapewniła Gertruda. Charlotta ruszyła szeroką ceglaną ścieżką do ogrodowej furtki; jej towarzyszka powoli skierowała się w stronę domu. Przy furtce Charlotta natknęła się na nadchodzącego młodego człowieka – wysokiego blondyna w cylindrze i nicianych rękawiczkach – był przystojny, acz nieco za tęgi, o miłym uśmiechu. – Och, pan Brand! – wykrzyknęła młoda dama. – Przyszedłem zobaczyć, czy siostra pani nie wybiera się do kościoła – powiedział młody mężczyzna. – Twierdzi, że nie, ale tak się cieszę, że pan przyszedł. Według mnie, gdyby pan z nią porozmawiał... – tu Charlotta zniżyła głos. – Wydaje się niespokojna. Pan Brand uśmiechnął się do młodej damy ze swych wyżyn. – Bardzo rad będę z nią porozmawiać. W tym celu gotów byłbym opuścić każde nieomal nabożeństwo, niezależnie od tego, jak interesujące. – Cóż, pan chyba wie najlepiej – szepnęła Charlotta, jakby zgoda na tę propozycję mogła grozić niebezpieczeństwem. – Ale nie chciałabym się spóźnić. – Mam nadzieję, że kazanie będzie interesujące – rzekł młody człowiek. – Och, pan Gilman zawsze jest interesujący – odparła Charlotta. I ruszyła w drogę. Pan Brand wszedł do ogrodu, a Gertruda, słysząc, jak zamyka się furtka, obejrzała się na niego. Przez chwilę patrzyła, jak nadchodzi, po czym się odwróciła. Ale prawie natychmiast się poprawiła i stanęła nieruchomo, twarzą do niego. Zbliżywszy się, zdjął kapelusz i otarł czoło. Następnie znów go włożył i wyciągnął dłoń. Kiedy był bez kapelusza, moglibyście zauważyć, że czoło ma bardzo wysokie i gładkie, włosy gęste, lecz dość bezbarwne. Mimo za dużego nosa, a ust i oczu za małych, był to, jak powiedziałem, młody człowiek o uderzającej powierzchowności. Jego czyste niebieskie oczka spozierały

z wyrazem nieodpartej łagodności i powagi; sprawiał wrażenie, jak to się mówi, szczerego złota. Dziewczyna stojąca na ogrodowej ścieżce zerknęła na jego niciane rękawiczki, gdy nadchodził. – Miałem nadzieję, że wybiera się pani do kościoła – powiedział. – Chciałem pójść razem z panią. – Jestem panu wielce zobowiązana – odrzekła Gertruda. – Nie idę do kościoła. Podali sobie ręce; przytrzymał jej dłoń w swojej. – Czy ma pani po temu jakiś specjalny powód? – Tak, proszę pana. – Wolno zapytać jaki? Spojrzała na niego z uśmiechem; a uśmiech jej, jak wspomniałem, był nieco przygaszony. Lecz ten brak promienności zawierał domieszkę słodyczy i czegoś dwuznacznego. – Bo niebo jest takie błękitne! – powiedziała. Spojrzał w niebo, istotnie wspaniałe, po czym rzekł, także z uśmiechem: – Słyszałem o młodych damach pozostających w domu z uwagi na brzydką pogodę, nigdy natomiast na ładną. Siostra pani, którą spotkałem przy furtce, powiada, że jest pani przygnębiona – dodał. – Przygnębiona? Nigdy nie bywam przygnębiona. – Och, niewątpliwie musi pani czasami... – odparł pan Brand, jakby uważał to za godną ubolewania cechę ludzką. – Nigdy nie bywam przygnębiona – powtórzyła Gertruda. – Niekiedy bywam jednak złośliwa. A wówczas jestem w nastroju radosnym. Przed chwilą byłam złośliwa w stosunku do siostry. – Co jej pani zrobiła? – Mówiłam rzeczy dla niej zaskakujące... z rozmysłem. – Dlaczego to pani robiła, panno Gertrudo? – zapytał młody człowiek. Znowu zaczęła się uśmiechać. – Bo niebo jest takie błękitne! – Mówi pani rzeczy zaskakujące także dla mnie – oświadczył pan Brand. – Zawsze wiem, kiedy to robię – ciągnęła Gertruda. – Ale chyba ludzie bardziej mnie zaskakują. A wydają się tego nieświadomi. – To szalenie ciekawe – zauważył pan Brand z uśmiechem. – Mówił pan, że mam panu opowiadać o moich... moich zmaganiach – podjęła dziewczyna. – Porozmawiajmy o nich. Mam tyle do powiedzenia. Gertruda odwróciła się na moment, po czym rzekła: – Lepiej niech pan pójdzie do kościoła. – Wie pani – mówił młody człowiek z naleganiem w głosie – że zawsze mam jedno do powiedzenia. Gertruda patrzyła na niego przez chwilę.

– Proszę teraz tego nie mówić! – Jesteśmy zupełnie sami – z tymi słowy zdjął kapelusz – całkiem sami w tej pięknej niedzielnej ciszy. Gertruda ogarnęła wzrokiem rozwijające się pąki, rozjarzoną dal i błękitne niebo, którym tłumaczyła swe niezwykłe zachowanie. – Właśnie dlatego – stwierdziła – nie chcę, żeby pan mówił. Proszę mi zrobić tę uprzejmość i pójść do kościoła. – Czy będę mógł mówić po powrocie? – zapytał pan Brand. – Jeżeli nadal będzie pan skłonny – odparła. – Nie wiem, czy jest pani złośliwa – oświadczył – lecz bez wątpienia jest pani zaskakująca. Odwróciła się i podniosła dłonie do uszu. On jeszcze na nią spoglądał, po czym wolno ruszył do kościoła. Przez czas jakiś przechadzała się po ogrodzie, niezdecydowanie i bez celu. Dzwon kościelny umilkł; zapanowała absolutna cisza. Zdarzały się okazje, gdy ta młoda dama wielce gustowała w poczuciu samotności – kiedy nie było nikogo z rodziny i dom był pusty. Dzisiaj zapewne służba też wybrała się do kościoła: w otwartych oknach ani razu nie mignęła postać ludzka; za domem nie było tęgiej Murzynki w czerwonym turbanie, zanurzającej wiadro w wielkiej, krytej gontem studni. Frontowe zaś drzwi przestronnego, niestrzeżonego domu stały otworem, z ufnością typową dla złotego wieku czy, trafniej to ujmując, dla wspaniałego rozkwitu Nowej Anglii. Gertruda powoli weszła do środka i błądziła po pustych pokojach – dużych, pomalowanych na jasne kolory, z białymi boazeriami – których ozdobę stanowiły mahoniowe meble na cienkich nogach i staroświeckie sztychy, głównie o tematyce biblijnej, pozawieszane bardzo wysoko na ścianach. To wspomniane przeze mnie miłe poczucie samotności, posiadania domu do własnej dyspozycji zawsze pobudzało wyobraźnię Gertrudy; nie umiałaby powiedzieć dlaczego, nie potrafi też uczynić tego jej skromny historyk. Za każdym razem miała wrażenie, iż musi zrobić coś niezwykłego – musi uczcić okazję; a kiedy tak się błąkała, niepewna, co by tu zrobić, okazja zazwyczaj mijała. Dziś Gertruda była mniej pewna niż zwykle. Wreszcie wzięła książkę; w domu brakowało biblioteki, lecz książki znajdowały się we wszystkich pokojach. Żadna z nich nie należała do zakazanych, toteż Gertruda nie została w domu po to, aby móc sięgnąć na niedostępne półki. Wzięła tom niebudzący żadnych wątpliwości – Księgę tysiąca i jednej nocy – wyniosła go na portyk, usiadła i rozłożyła na kolanach. Przez kwadrans czytała o dziejach miłości królewicza Kamar azZamana i królewny Budur, a gdy w końcu uniosła głowę, zobaczyła, jak jej się wydało, stojącego przed nią królewicza Kamar az-Zamana. Piękny młody mężczyzna składał jej bardzo niski ukłon – wspaniały ukłon, jakiego nigdy jeszcze nie widziała. Wyglądało na to, że spadł z chmur; był cudownej urody; uśmiechnął się – jakby czynił to w jakimś celu. Pod wpływem wielkiego zaskoczenia Gertruda przez chwilę siedziała bez ruchu; następnie wstała, nie założywszy nawet książki palcem. Młody człowiek, z kapeluszem w ręce,

wciąż na nią patrzył, nie przestając się uśmiechać. Było to bardzo dziwne. – Zechce mi pani łaskawie powiedzieć – odezwał się w końcu tajemniczy przybysz – czy mam zaszczyt rozmawiać z panną Wentworth? – Nazywam się Gertruda Wentworth – cicho odrzekła młoda kobieta. – A więc... w takim razie mam zaszczyt... przyjemność... być pani kuzynem. Młody człowiek na tyle przypominał zjawę, że kiedy to oznajmił, stał się jakby do reszty nierealny. – Jakim kuzynem? Kim pan jest? – zapytała Gertruda. Odstąpił parę kroków do tyłu i podniósł oczy na dom; następnie objął wzrokiem ogród i widok w oddali. A potem wybuchnął śmiechem. – Widzę, że musi się to pani wydawać bardzo dziwne – powiedział. Mimo wszystko jego śmiech miał w sobie coś rzeczywistego. Gertruda zmierzyła go spojrzeniem od stóp do głów. Tak, był wyjątkowo przystojny; ale jego uśmiech wyglądał niemal jak grymas. – Tak tu cicho – ciągnął, znów podchodząc bliżej. Ponieważ zaś nie odpowiedziała, tylko na niego patrzyła, dorzucił: – Jest pani zupełnie sama? – Wszyscy poszli do kościoła – odparła Gertruda. – Tego się obawiałem! – wykrzyknął młody człowiek. – Ale mam nadzieję, że mnie się pani nie boi. – Powinien mi pan powiedzieć, kim pan jest – odrzekła Gertruda. – Ja natomiast boję się pani – oświadczył. – Miałem inny plan. Spodziewałem się, że służący weźmie moją wizytówkę, a wy się naradzicie, nim zostanę przyjęty, i ustalicie, kim jestem. Gertruda myślała szybko i intensywnie, w wyniku uzyskała odpowiedź – cudowną, rozkoszną odpowiedź – na niesprecyzowane życzenie, aby coś jej się przydarzyło. – Wiem... wiem – powiedziała. – Przybywa pan z Europy. – Przyjechaliśmy dwa dni temu. A więc słyszała pani o nas... wierzy pani, że istniejemy? – Niejasno zdawaliśmy sobie sprawę, że mamy krewnych we Francji. – Czy kiedykolwiek chcieliście nas zobaczyć? – zapytał młody człowiek. Gertruda zamilkła na moment. – Ja chciałam was zobaczyć. – Wobec tego rad jestem, że to panią znalazłem. Pragnęliśmy was zobaczyć, toteż przybyliśmy. – W tym celu? – zapytała Gertruda. Młody człowiek rozejrzał się dokoła, wciąż uśmiechnięty. – Owszem, w tym celu. Czy brzmi to tak, jak gdybyśmy mieli was znudzić? – dorzucił. – Chyba tego nie zrobimy... doprawdy chyba nie. Lubimy się też powłóczyć; i radzi byliśmy z pretekstu. – I właśnie przyjechaliście? – Do Bostonu, przed dwoma dniami. W hotelu spytałem o pana Wentwortha. To pewnie pani ojciec. Zdobyli dla mnie informację, gdzie mieszka; odniosłem wrażenie, że nieraz o

nim słyszeli. Postanowiłem się wybrać bez żadnych ceremonii. Więc tego cudownego poranka ustawili mnie twarzą we właściwym kierunku i kazali iść prosto przed siebie, za miasto. Przyszedłem na piechotę, bo chciałem zobaczyć wieś. Szedłem, szedłem, i oto jestem! To spory kawał drogi. – Siedem i pół mili – odrzekła cicho Gertruda. Teraz, kiedy ten przystojny młody człowiek okazywał się istotą realną, stwierdziła, że wstrząsa nią dziwne drżenie; była do głębi poruszona. Nigdy w życiu nie rozmawiała z cudzoziemcem, a często sobie wyobrażała, jakie byłoby to miłe. Tu oto jest cudzoziemiec, nagle zrodzony z niedzielnej ciszy wyłącznie na jej użytek; i taki błyskotliwy, grzeczny, uśmiechnięty! Znalazła jednak czas i sposób na to, aby się opanować; przypomnieć sobie, że trzeba okazać należną gościnność. – Bardzo... ale to bardzo radzi jesteśmy pana widzieć – powiedziała. – Proszę wejść do środka. – I ruszyła w stronę otwartych drzwi. – Zatem nie boi się mnie pani? – Młody człowiek powtórzył pytanie ze swym niefrasobliwym śmieszkiem. Po chwili zastanowienia odparła. – My się tu... nie boimy. – Ah, comme vous devez avoir raison! – zawołał i z uznaniem rozejrzał się wokół. Gertruda po raz pierwszy w życiu usłyszała tyle słów wypowiedzianych po francusku. Wywarło to na niej dość silne wrażenie. Towarzysz szedł za nią i obserwował, na swój sposób trochę poruszony, tę wysoką, interesującą dziewczynę w jasnym, suto marszczonym muślinie. Przystanął w holu, z którego wiodły szerokie białe schody o białej balustradzie. – Jaki przyjemny dom! – stwierdził. – W środku jest jaśniej niż na zewnątrz. – Tu jest przyjemniej. – Z tymi słowy Gertruda wprowadziła go do salonu – pokoju wysokiego, czystego, raczej pustego. Zatrzymali się i patrzyli na siebie – młody człowiek z częstszym niż dotychczas uśmiechem; Gertruda z wielką powagą, próbując się uśmiechać. – Nie zna pani zapewne mojego nazwiska – rzekł. – Nazywam się Feliks Young. Ojciec pani jest moim wujem. Moja matka była jego starszą przyrodnią siostrą. – Tak, i przeszła na katolicyzm, i zawarła małżeństwo w Europie. – Widzę, że pani wie. Wyszła za mąż i zmarła. Rodzina pani ojca nie lubiła jej męża. Nazywała go cudzoziemcem, chociaż nim nie był. Mój biedny ojciec urodził się na Sycylii, ale rodziców miał Amerykanów. – Na Sycylii? – wymamrotała Gertruda. – To prawda – wyznał Feliks Young – że życie spędzili w Europie. Byli jednak gorącymi patriotami. I my nimi jesteśmy. – Pan jest Sycylijczykiem... – Nie, nie Sycylijczykiem! Urodziłem się w małej uroczej miejscowości... we Francji. Moja siostra przyszła na świat w Wiedniu. – Więc jest pan Francuzem – stwierdziła Gertruda. – Uchowaj Boże! – wykrzyknął młody człowiek. Gertruda wbiła w niego wzrok. Znowu

zaczął się śmiać. – Z łatwością mogę zostać Francuzem, jeśli to pani zrobi przyjemność. – Jest pan swego rodzaju cudzoziemcem. – Swego rodzaju... tak, tak sądzę. Lecz kto zdoła określić, jakiego rodzaju? Nie przypuszczam, aby nadarzyła nam się kiedyś okazja do rozstrzygnięcia tej kwestii. Wie pani, są tacy ludzie. Nie umieją powiedzieć, jaki jest ich kraj, jakie wyznanie i zawód. Gertruda stała, wciąż wpatrując się w niego; nie prosiła, żeby usiadł. Nigdy nie słyszała o takich ludziach, a pragnęła usłyszeć. – Gdzie pan mieszka? – spytała. – Tego też nie umiem powiedzieć! – odparł Feliks. – Obawiam się, że weźmie nas pani za niewiele lepszych od włóczęgów. Mieszkałem, gdzie popadło... wszędzie. Doprawdy, mieszkałem chyba we wszystkich miastach Europy. – Gertruda zareagowała długim, cichym westchnieniem. Na to młody człowiek znów się do niej uśmiechnął, a pod wpływem tego uśmiechu ona zarumieniła się lekko. Aby to zatuszować, zapytała, czy po długim spacerze nie jest głodny albo spragniony. Rękę trzymała w kieszeni; bawiła się kluczykiem pozostawionym jej przez siostrę. – Och, droga pani – rzekł, splatając dłonie – gdyby mogła pani litościwie podać mi kieliszek wina! Gertruda z uśmiechem i skinieniem głowy pośpiesznie wyszła z pokoju. Niebawem powróciła, niosąc w jednej ręce ogromną karafkę, w drugiej zaś talerz, a na nim duże okrągłe ciasto z lukrową polewą. Kiedy to ciasto wyjmowała z szafki, dobitnie sobie uprzytomniła, że zdaniem jej siostry takim właśnie poczęstunkiem chętnie uraczyłby się pan Brand. Zamorski kuzyn oglądał blade, wysoko zawieszone sztychy. Ledwo zjawiła się ponownie, obrócił się do niej z uśmiechem, jak gdyby byli parą przyjaciół i spotykali się po rozłące. – Sama mi pani podaje? – zapytał. – Jestem obsługiwany jak król! – Obsługiwała bardzo wiele osób, ale żadna jej nigdy tego nie powiedziała. Ta uwaga dodała pewnej lekkości jej krokom, które zwróciła w stronę stoliczka z dziwnymi czerwonymi kieliszkami – kieliszkami w złote gałązki, co rano własnoręcznie odkurzanymi przez Charlottę. Gertrudzie kieliszki wydawały się bardzo ładne i miła jej była świadomość, że wino jest dobre; podawała słynną maderę swego ojca. Feliks Young uznał ją za wyborną, nie mógł zrozumieć, dlaczego mu mówiono, że w Ameryce nie ma wina. Gertruda odkroiła dla niego olbrzymi trójkąt ciasta i znów pomyślała o panu Brandzie. Feliks siedział z kieliszkiem w jednej ręce, z wielkim kawałkiem ciasta w drugiej – jadł, pił, uśmiechał się i rozprawiał. – Bardzo jestem głodny – oświadczył. – Wcale się nie zmęczyłem, nigdy się nie męczę. Ale głodny jestem bardzo. – Musi pan zostać na obiedzie – stwierdziła Gertruda. – O drugiej. Wszyscy już wrócą z kościoła, zobaczy pan pozostałych. – Kim są pozostali? – chciał wiedzieć młody człowiek. – Proszę ich opisać. – Sam pan zobaczy. To pan musi mi opowiedzieć; najpierw o swojej siostrze. – Moja siostra jest baronową Münster – rzekł Feliks. Na wiadomość, że jego siostra jest baronową, Gertruda wstała i zaczęła powoli się

przechadzać. Milczała przez chwilę. Rozważała to sobie. – Dlaczego też nie przyjechała z panem? – zadała pytanie. – Przyjechała; jest w Bostonie, w hotelu. – Pojedziemy się z nią zobaczyć – oświadczyła, patrząc na niego, Gertruda. – Błaga, aby tego nie robić! – odparł młody człowiek. – Przesyła serdeczności; wyprawiła mnie, żebym ją zaanonsował. Przyjedzie i złoży wyrazy uszanowania pani ojcu. Gertruda znów poczuła drżenie. Jakaś baronowa Münster wyprawiająca błyskotliwego młodego człowieka, żeby ją „zaanonsował”; przybywająca, niczym królowa Saby do Salomona, złożyć „wyrazy uszanowania” skromnemu panu Wentworthowi – taka osobistość pojawiła się przed oczami jej wyobraźni jak najbardziej nieoczekiwanie. Zrazu Gertruda nie bardzo wiedziała, co powiedzieć. – Kiedy przyjedzie? – zapytała w końcu. – Jak tylko jej pozwolicie... jutro. Ogromnie się niecierpliwi – odrzekł Feliks, który chciał być miły. – Jutro, tak. – Gertruda pragnęła zadać więcej pytań, ale właściwie nie umiała pytać o jakąś baronową Münster. – Czy... czy ona jest... zamężna? Feliks zjadł ciasto, wypił wino; wstał i utkwił w dziewczynę promienne, wyraziste spojrzenie. – Jest żoną niemieckiego księcia... księcia Adolfa von Silberstadt-Schreckenstein. To nie książę panujący, to młodszy brat. Gertruda wpatrywała się w swego informatora z lekko rozchylonymi wargami. – Czy ona jest... księżną? – zapytała wreszcie. – Och, nie – odrzekł młody człowiek. – Znajduje się w położeniu dość wyjątkowym. To małżeństwo morganatyczne. – Morganatyczne? – Dla biednej Gertrudy były to nowe nazwy i nowe słowa. – Wie pani, tak nazywają małżeństwo zawarte przez latorośl rodu panującego ze zwykłą... zwykłą śmiertelniczką. Nieszczęsnej Eugenii nadali tytuł baronowej, nic więcej jednak uczynić nie mogli. Teraz chcą rozwiązać małżeństwo. Między nami mówiąc, książę Adolf to fujara; natomiast jego brat, człowiek rozgarnięty, ma w związku z nim pewne plany. Eugenia, rzecz prosta, robi trudności; choć moim zdaniem niezbyt jej na nim zależy – to bardzo bystra kobieta; na pewno ją pani polubi – ale nie chce im ułatwiać. Obecnie wszystko jest en l’air. Wesoły, bezceremonialny ton, jakim jej gość opowiadał tę tajemniczo-romantyczną historię, wydał się Gertrudzie bardzo dziwny, ale poniekąd też jej pochlebiał, wyrażał uznanie dla jej mądrości i powagi. Doznała przeróżnych wrażeń i to najważniejsze wyjawiła wkrótce słowami. – Chcą rozwiązać małżeństwo? – spytała. – Tak się wydaje. – Wbrew jej woli? – Wbrew przysługującemu jej prawu.

– Musi być bardzo nieszczęśliwa! – skonstatowała Gertruda. Gość spojrzał na nią z uśmiechem; podniósł rękę i złapał się za potylicę. – Tak twierdzi – rzekł. – Oto jej historia. Kazała ją wam opowiedzieć. – Niech pan opowie mi więcej. – Nie, to już jej zostawiam, ona lepiej to zrobi. Gertruda znów lekko westchnęła w podnieceniu. – Cóż, jeśli jest nieszczęśliwa, cieszę się, że do nas przybyła. Pochłonięta rozmową, nie dosłyszała odgłosu kroków na werandzie, a przecież zawsze rozpoznawała te kroki. Dobiegły ją z holu i wtedy wyjrzała przez okno. Wszyscy wracali z kościoła – jej ojciec, siostra, brat i kuzyni, którzy zawsze przychodzili w niedzielę na obiad. Pan Brand przybywał pierwszy; wyprzedził pozostałych, widocznie bowiem w dalszym ciągu skłonny był powiedzieć to, czego nie chciała wysłuchać przed godziną. W poszukiwaniu Gertrudy wszedł do salonu. W dłoni trzymał dwie małe książeczki. Widząc towarzysza Gertrudy, przystanął powoli i obrzucił go spojrzeniem. – Czy to kuzyn? – zapytał Feliks. Gertruda pojęła wówczas, że musi go przedstawić; lecz uszy, a przez solidarność i usta pełne miała tego, o czym jej opowiadał. – To książę – oznajmiła. – Książę von Silberstadt-Schreckenstein! Feliks wybuchnął śmiechem, pan Brand zaś gapił się, podczas gdy pozostali, którzy weszli do domu, pojawili się za nim w otwartych drzwiach.

3 Tego wieczoru przy obiedzie Feliks Young zrelacjonował siostrze, baronowej Münster, swe wrażenia. Widziała, że wrócił w wyśmienitym nastroju; w jej mniemaniu ten fakt jednak o niczym nie świadczył. Do osądów brata nie miała za grosz zaufania: jego zdolność patrzenia na wszystko przez różowe okulary potrafiła uczynić tę jedną z ładniejszych barw czymś pospolitym. Mimo to baronowa uważała, że może na nim polegać, jeśli idzie o nagie fakty, więc skwapliwie zachęcała go, aby je przedstawił. – Zakładam, że przynajmniej nie zamknęli ci drzwi przed nosem – powiedziała. – Nie było cię z dziesięć godzin. – Zamknęli mi drzwi przed nosem?! – wykrzyknął Feliks. – Byli niezwykle serdeczni; zabili tucznego cielca. – Wiem, co masz na myśli: są grupką aniołów. – Właśnie – zgodził się Feliks. – Są po prostu grupką aniołów. – C’est bien vague – zauważyła baronowa. – Jak wyglądają? – Nie widziałaś jeszcze czegoś takiego. – Jestem ci niewątpliwie zobowiązana; ale to niewiele wyjaśnia. Mówiąc serio, czy ucieszyli się na twój widok? – Byli zachwyceni. Nigdy w życiu nie dostąpiłem takich zaszczytów. Nigdy, przenigdy nie traktowano mnie jak lwa salonowego! Zaręczam ci, że grałem tam pierwsze skrzypce. Droga siostro – ciągnął młody człowiek – nous n’avons qu’à nous tenir; będziemy zadawać szyku! Madame Münster popatrzyła na niego z porozumiewawczym błyskiem w oku. Wargami dotknęła kieliszka z winem, po czym rzekła: – Opisz ich... namaluj obraz. Feliks wysączył swoje wino. – Cóż, to jest na wsi, wśród łąk i lasów; miejsce dość dzikie, a jednak niezbyt odległe. Ale co za droga, moja kochana! Wyobraź sobie alpejski lodowiec odtworzony w błocie. Lecz nie stracisz na nią dużo czasu, bo chcą, żebyś przyjechała i została tam na zawsze. – Ach – rzekła baronowa – chcą, żebym przyjechała i została tam na zawsze? Bon. – Okolica jest absolutnie wiejska, szalenie naturalna; nad wszystkim góruje to dziwne białe światło, to błękitne niebo w oddali. Stoi tam duży drewniany dom – coś w rodzaju

dwupiętrowego bungalowu; wygląda jak powiększona norymberska zabawka. Obecny w nim dżentelmen wygłosił do mnie mowę na jego temat i nazwał go „czcigodnym dworem”, choć dom wygląda jak zbudowany ubiegłej nocy. – Czy jest ładny... elegancki? – spytała baronowa. Feliks wpatrywał się w nią przez chwilę z uśmiechem. – Jest bardzo czysty! Żadnego przepychu, żadnych złoceń, zastępów służby; krzesła dość surowe. Ale mogłabyś jeść z podłogi i siadać na schodach. – To byłby przywilej. A mieszkańcy naturalnie też są surowi. – Droga siostro – odparł Feliks – mieszkańcy są uroczy. – W jaki sposób? – Własny. Jak go opisać? Jest skromny; jest patriarchalny; to styl złotego wieku. – I nie mają nic złotego prócz swego stylu? Nie ma tam żadnych oznak bogactwa? – Rzekłbym, iż jest bogactwo bez oznak. Prosty, niewyszukany sposób życia; nic na pokaz i bardzo niewiele dla – jak to nazwać? – dla zmysłów; ale ogromna aisance i mnóstwo pieniędzy, niewidocznych, bez rozgłosu wydatkowanych na różne instytucje, remonty domów czynszowych, honoraria lekarskie; może nawet na posagi dla córek. – A córki? – zainteresowała się madame Münster. – Ile ich jest? – Dwie, Charlotta i Gertruda. – Ładne? – Jedna z nich – odrzekł Feliks. – Która? Młody człowiek w milczeniu patrzył na siostrę. – Charlotta – powiedział w końcu. Odwzajemniła spojrzenie. – Rozumiem. Zakochałeś się w Gertrudzie. Muszą być na wskroś purytańscy; nic z wesołości! – Tak, nie są weseli – przyznał Feliks. – Są śmiertelnie poważni; wręcz surowi. Z natury skłonni do zadumy; zasadniczy w podejściu do spraw. Myślę, że coś musi być z nimi nie w porządku; mają jakieś melancholijne wspomnienia bądź oczekują czegoś przygnębiającego. Nie jest to usposobienie epikurejskie. Mój wuj, pan Wentworth, to starszy pan o wielce wzniosłych zasadach; wygląda, jakby mu zadawano męczarnie, nie przypiekano ogniem, lecz mrożono. My ich jednak rozweselimy; wyświadczymy im to dobrodziejstwo. Trzeba ich będzie porządnie rozruszać, ale są cudownie życzliwi i łagodni. I potrafią przychylnie docenić. Mają człowieka za bystrego, godnego uwagi. – Wszystko to bardzo pięknie – stwierdziła baronowa. – Czy mamy się jednak ograniczyć do tych trzech osób: pana Wentwortha i dwóch młodych kobiet... jakie wymieniłeś imiona... Debora i Chefsiba. – O nie, jest jeszcze dziewczynka, ich krewniaczka, bardzo ładne stworzonko; Amerykanka do szpiku kości. A ponadto syn. – Dobrze – powiedziała baronowa. – Przechodzimy do panów. Co z tym synem?

– Niestety, chyba się upija. – A zatem on ma usposobienie epikurejskie. W jakim jest wieku? – To chłopak dwudziestoletni; ładny młodzieniec, lecz się obawiam, że o niewybrednych gustach. No i pan Brand... bardzo wyrośnięty młody człowiek, ktoś w rodzaju świeckiego księdza. Mają chyba o nim wysokie mniemanie, ale właściwie nie umiem go rozgryźć. – I między tymi dwoma biegunami – spytała baronowa – między tym tajemniczym duchownym a tamtym nieumiarkowanym w piciu młodzieńcem, nie ma już nic? – Och tak, jest pan Acton. Moim zdaniem – tu Feliks skinął siostrze głową – on ci się spodoba. – Nie zapominaj, że jestem niezwykle wybredna – rzekła baronowa. – Czy ma nienaganne maniery? – W twoim towarzystwie będzie je miał. To człowiek bywały w świecie, był w Chinach. Madame Münster parsknęła krótkim śmieszkiem. – Człowiek bywały w świecie chińskim! Musi być szalenie interesujący. – Wydaje mi się, że przywiózł do domu fortunę – poinformował ją Feliks. – To zawsze bywa interesujące. Czy jest młody, przystojny, inteligentny? – Ma poniżej czterdziestki, łysieje, wypowiada dowcipne uwagi. Wygląda mi na to – dodał młody człowiek – że będzie adorować baronową Münster. – Tego nie wykluczam – odparła wspomniana dama. Brat nigdy nie umiał przewidzieć jej reakcji; niebawem oświadczyła jednak, że był to bardzo ładny opis i że nazajutrz sama pojedzie się przekonać. Wsiedli zatem do czteroosobowego powozu – pojazdu, któremu baronowa nie mogła zarzucić nic prócz ceny, jakiej za niego zażądano, oraz faktu, iż stangret miał na głowie słomkowy kapelusz. (W Silberstadt służba madame Münster nosiła żółto-szkarłatną liberię). Wyjechali na wieś; baronowa, mocno odchylona do tyłu, kołysząc parasolką obszytą koronkami, rozglądała się na prawo i lewo, obserwowała rzeczy mijane po drodze. Po pewnym czasie uznała je za affreux. Jej brat zauważył, że widocznie w tym kraju pierwszy plan jest gorszy niż plans reculés; baronowa odparowała, że pejzaż wydaje się mieć jedynie plan pierwszy. Feliks ustalił ze swymi nowymi przyjaciółmi, o której godzinie ma przywieźć siostrę: o czwartej po południu. Gdy zajeżdżali powozem, duży dom o czystej fasadzie przedstawiał się jego oczom bardzo przyjaźnie; strzeliste wiązy rzucały przed budynkiem wydłużające się cienie. Baronowa wysiadła; jej amerykańscy krewni czekali ustawieni na werandzie. Feliks pomachał im kapeluszem, na co dobrze zbudowany, szczupły dżentelmen o wysokim czole i świeżo ogolonych policzkach podszedł do furtki ogrodu. Charlotta Wentworth stąpała u jego boku; Gertruda pozostawała trochę w tyle. Obie młode damy miały na sobie szeleszczące suknie z jedwabiu. Feliks podprowadził siostrę do furtki. – Bądź miła – napomniał. Przekonał się jednak, że było to zbyteczne. Eugenia postanowiła być miła, jak tylko ona umiała. Feliksowi największą przyjemność sprawiało, gdy mógł podziwiać ją bez żadnych zastrzeżeń; okazje takie miewał wprawdzie często, ale

nie zawsze. Ilekroć Eugenia zechciała być miła, stawała się dla niego, jak i dla każdego, najbardziej czarującą kobietą na świecie. Zapominał wówczas, że bywała też inna; że czasami okazywała się bezwzględna i przewrotna, że niekiedy budziła w nim lęk. Teraz, gdy wzięła go pod ramię, aby wejść do ogrodu, poczuł, że siostra pragnie, że zamierza być miła, i to przepełniło go szczęściem. Eugenia będzie miła. Wysoki dżentelmen wyszedł jej na spotkanie z miną wielce surową i poważną. Lecz ta surowość nie oznaczała małostkowości. Wręcz przeciwnie, sposób bycia pana Wentwortha obarczony był brzemieniem ogromnej odpowiedzialności, powagi sytuacji i świadomością, że trudno jest okazać należyte względy damie tak znakomitej, a zarazem tak nieszczęśliwej. Już poprzedniego dnia Feliks zaobserwował charakterystyczną bladość wuja; obecnie pojął, że jego biała twarz i ostre rysy wuja mają w sobie coś nieomal trupiego. Młody człowiek na tyle jednak był życzliwy i spostrzegawczy, że już nie widział w tych na poły trupich oznakach powodów do niepokoju. Lotna wyobraźnia pozwoliła mu dostrzec charakter pana Wentwortha i podpowiedziała, że skoro stary człowiek jest nieskończenie sumienny, szczególne działanie jego sumienia objawia się w różnych formach niemocy fizycznej. Baronowa ujęła dłoń wuja i stała wpatrzona z pięknym uśmiechem na swej brzydkiej twarzy. – Czy dobrze zrobiłam, że przyjechałam? – spytała. – Bardzo dobrze, doskonale – uroczyście zapewnił pan Wentworth. Ułożył sobie krótkie przemówienie, ale teraz zupełnie wywietrzało mu z głowy. Czuł niemal lęk. Nigdy jeszcze – z takim przylepionym do twarzy intensywnym uśmiechem – tak nie patrzyła na niego żadna kobieta; obecnie stropiło i przytłoczyło go to, że kobieta uśmiechająca się w ten sposób, natychmiast wywołująca żywą świadomość, iż posiada inne niespotykane przymioty, jest jego własną siostrzenicą, dzieckiem córki jego rodzonego ojca. Już sama myśl, że ta siostrzenica miałaby być niemiecką baronową, „morganatyczną” małżonką księcia, pobudziła go do rozważań. Czy to słuszne, czy to sprawiedliwe, możliwe do przyjęcia? Zawsze źle sypiał, minionej nocy zaś leżał rozbudzony bardziej niż zwykle i zadawał sobie te pytania. Dziwne słowo „morganatyczna” ustawicznie rozbrzmiewało mu w uszach; przypominało pewną panią Morgan, którą znał kiedyś, kobietę śmiałą i niemiłą. Dopóki baronowa patrzyła na niego z takim uśmiechem, poczuwał się do obowiązku i odwzajemniał jej spojrzenie ze skrupulatnie dostrojoną i świadomą oziębłością; teraz wszakże nie wypełnił obowiązku do końca. Zwrócił oczy na córki. – Bardzo radzi jesteśmy panią widzieć – powiedział. – Niech mi wolno będzie przedstawić moje córki, pannę Charlottę Wentworth, pannę Gertrudę Wentworth. Baronowej wydało się, że nigdy dotąd nie widziała ludzi mniej wylewnych. Charlotta jednak ucałowała ją i ujęła jej dłoń, ze wzrokiem słodkim i pełnym powagi. Gertruda zrobiła na niej wrażenie niesłychanie posępnej, choć Feliks chyba ją rozweselił, przemawiając do niej ze swoim cudownym uśmiechem; przywitał ją, jakby się znali od bardzo dawna. Całując baronową, Gertruda miała łzy w oczach. Madame Münster wzięła

obie młode kobiety za ręce i zlustrowała je od stóp do głów. Charlotte uważała, że baronowa wygląda dziwacznie, a ubrana jest osobliwie, lecz dziewczyna nie potrafiłaby rozstrzygnąć, czy to dobrze, czy źle. Tak czy owak, cieszyła się, że obie włożyły jedwabne suknie – szczególnie zaś, że zrobiła to Gertruda. – Moje kuzynki są bardzo ładne – mówiąc to, baronowa przenosiła spojrzenie z jednej na drugą. – Pańskie córki są wielce urodziwe, sir. Charlotte natychmiast spłonęła rumieńcem; jak dotąd nie słyszała nigdy, aby ktoś donośnym, wyraźnym głosem robił uwagi na temat jej powierzchowności. Gertruda umknęła wzrokiem – lecz nie w stronę Feliksa; była szalenie zadowolona. To nie komplement ją ucieszył, bo mu nie uwierzyła; we własnym przekonaniu brakowało jej urody. Nie umiałaby zapewne określić źródła swego zadowolenia; wypływało ze sposobu, w jaki mówiła baronowa, a niedowierzanie – rzecz dziwna – raczej je pogłębiało, niż umniejszało. Pan Wentworth milczał; po chwili zapytał oficjalnie: – Zechce pani wejść do środka? – To nie wszyscy; ma pan także inne dzieci – rzekła baronowa. – Mam syna – odparł pan Wentworth. – Dlaczegóż nie przyszedł się ze mną przywitać? – wykrzyknęła Eugenia. – Obawiam się, że nie jest tak czarujący jak jego siostry. – Nie wiem; dopilnuję, żeby to zrobił – oświadczył starszy pan. – On odczuwa lekki strach przed damami – cicho powiedziała Charlotta. – Jest bardzo przystojny – stwierdziła Gertruda możliwie najgłośniej. – Wejdziemy do domu i tam go znajdziemy. Wyciągniemy go z cachette. – Baronowa ujęła pana Wentwortha pod ramię; nie zdawał sobie sprawy, czy je podał, i zastanawiał się po drodze, czy powinien to zrobić, a także czy ujmując je, jeśli go nie podał, ona postąpiła właściwie. – Chcę was dobrze poznać – przerwała te rozważania baronowa – i chcę, żebyście mnie poznali. – Wydaje się naturalne, że powinniśmy się nawzajem poznać – odrzekł pan Wentworth. – Łączy nas bliskie pokrewieństwo. – Och, przychodzi w życiu taka chwila, kiedy człowiek musi powrócić do związków naturalnych... do naturalnych uczuć. Niewątpliwie przekonał się pan o tym! – powiedziała Eugenia. Pan Wentworth, poinformowany poprzedniego dnia przez Feliksa, że Eugenia jest bardzo inteligentna, bardzo błyskotliwa, trwał w stanie lekkiej niepewności. To była ta inteligencja, jak sądził; teraz pozna jej błyskotliwość. – Tak, naturalne uczucia są bardzo silne – mruknął. – U niektórych ludzi – oświadczyła baronowa. – Nie u wszystkich. – Charlotta szła obok niej; Eugenia, wciąż z uśmiechem, ponownie wzięła ją za rękę. – A ty, cousine, skąd masz tę zachwycającą cerę? – mówiła dalej. – Krew z mlekiem! – Na twarzy biednej Charlotty róże szybko zaczęły brać górę nad liliami; dziewczyna przyśpieszyła kroku i dotarła do werandy. – W tym kraju widuje się piękne cery – ciągnęła baronowa, zwracając się do

pana Wentwortha. – Moim zdaniem tu są delikatniejsze. Bardzo dobre cery miewają w Anglii... w Holandii. Ale tam łatwo zatracają delikatność. Za dużo w nich czerwieni. – Według mnie przekona się pani – powiedział pan Wentworth – że ten kraj pod wieloma względami przewyższa oba, które pani wspomniała. Byłem w Anglii i w Holandii. – Ach, był pan w Europie? – wykrzyknęła baronowa. – Czemuż nie przyjechał pan zobaczyć się ze mną? A zresztą tak jest lepiej – stwierdziła. Wchodzili do domu; przystanęła i rozejrzała się dokoła. – Widzę, że urządził pan dom... swój piękny dom... w... w stylu holenderskim! – Dom jest bardzo stary – zauważył pan Wentworth. – Generał Waszyngton spędził tu kiedyś tydzień. – O, słyszałam o Waszyngtonie. Mój ojciec go wielbił. Pan Wentworth zamilkł na chwilę, po czym rzekł: – Przekonałem się, że jest bardzo znany w Europie. Feliks zatrzymał się w ogrodzie z Gertrudą; stał przed nią, uśmiechając się – tak jak dnia minionego. Jej wydarzenia tamtego dnia wydawały się jakby snem. On był tutaj i wszystko odmienił; tamci go widzieli, rozmawiali z nim; lecz to, że znów przyjechał, że się stanie cząstką przyszłości, cząstką jej skromnego, powszedniego, kontemplacyjnego życia – to wymagało od nowa świadectwa zmysłów. Zmysły dały teraz takie świadectwo, i chyba się tym radowały. – Co sądzisz o Eugenii? – zapytał Feliks. – Czyż nie jest urocza? – Jest bardzo błyskotliwa – odparła Gertruda. – Ale jeszcze nie umiem powiedzieć. Przypomina mi śpiewaczkę. Nie można jej ocenić, póki nie skończy arii. – Ach, pieśń się nigdy nie skończy! – wykrzyknął młody człowiek ze śmiechem. – Nie uważasz, że jest urodziwa? Uroda baronowej Münster rozczarowała Gertrudę, która z niepojętych przyczyn oczekiwała, iż kuzynka będzie jak cesarzowa Józefina ze ślicznego portretu; portret ten, znany młodszej pannie Wentworth ze sztychu wiszącego w jednym z salonów, zawsze budził jej szczery zachwyt. Ale baronowa bynajmniej nie przypominała Józefiny. Choć inna, była mimo to nieopisanie cudowna i Gertruda czuła, że bardzo sugestywnie sprostowano jej pogląd. Niemniej jednak przekonanie, z jakim Feliks mówił o urodzie siostry, wydawało się dziwne. – Sądzę, że będę ją uważać za urodziwą – powiedziała Gertruda. – Poznać ją to na pewno szalenie ciekawe. Chyba nigdy mi się to nie uda. – Ach, poznasz ją doskonale; zaprzyjaźnicie się serdecznie – oświadczył Feliks, jakby to było najłatwiejsze w świecie. – Ma mnóstwo wdzięku. – Gertruda popatrzyła za baronową wspartą na ramieniu jej ojca. Z przyjemnością mówiła, że ktoś ma wdzięk. Feliks rozglądał się dokoła. – A twoja wczorajsza kuzyneczka? – zapytał. – Taka prześliczna... Co się z nią stało? – Jest w salonie – odrzekła Gertruda. – Rzeczywiście śliczna. – Uznała za swój

obowiązek wprowadzić go do domu, gdzie mógłby być blisko kuzynki, ale po chwili wahania pozostała na miejscu. – Nie wierzyłam, że wrócisz – powiedziała. – Nie wrócę?! – śmiejąc się, wykrzyknął Feliks. – A zatem nie wierzyłaś, że to moje czułe serce jest pod wrażeniem. Zastanawiała się, czy pod wrażeniem kuzynki Lizzie. – No cóż – zauważyła – nie przypuszczałam, że jeszcze kiedyś cię ujrzymy. – Powiedz, proszę, co twoim zdaniem miało się stać ze mną? – Nie wiem. Myślałam, że się rozpłyniesz. – To komplement pod adresem mojej stałości! Rozpływam się bardzo często – mówił Feliks – ale zawsze coś ze mnie zostaje. – Przyszłam i czekałam na ciebie przy drzwiach, bo tak zrobili inni – ciągnęła Gertruda. – Mimo to nie byłabym zdziwiona, gdybyś się w ogóle nie zjawił. – Mam nadzieję – oświadczył, patrząc na nią – że byłabyś zawiedziona. Obrzuciła go przelotnym spojrzeniem i potrząsnęła głową. – Nie... nie! – Ah, par exemple! – wykrzyknął. – Zasługujesz na to, abym cię nigdy nie opuszczał. Udali się do salonu, gdzie pan Wentworth dokonywał prezentacji. Młody człowiek stojący przed baronową rumienił się często, co pewien czas wybuchał śmiechem i przestępował z nogi na nogę; był szczupły, o łagodnej twarzy i regularnych rysach podobnych do rysów pana Wentwortha. Za nim dwaj inni panowie podnieśli się już z miejsc, a trochę na uboczu, przy jednym z okien, wyjątkowo ładna dziewczyna robiła na drutach pończochę, szybko poruszając palcami, jednocześnie zaś szeroko otwartymi, roziskrzonymi oczyma wpatrywała się w baronową. – A jak synowi wuja na imię? – zapytała Eugenia, uśmiechając się do młodego człowieka. – Nazywam się Clifford Wentworth, proszę pani – odparł z drżeniem głosu. – Czemu nie wyszedł pan na moje spotkanie, panie Cliffordzie Wentworth? – wypytywała baronowa, wciąż pięknie się uśmiechając. – Nie sądziłem, aby pani tego chciała. – Młody człowiek powoli usunął się na bok. – Zawsze się tego chce od beau cousin... jeśli się go ma! Ale jeżeli będzie pan dla mnie na przyszłość bardzo miły, puszczę to w niepamięć. – I madame Münster obdarzyła inne osoby obecne w salonie swym uśmiechem. Najpierw skierowała go ku szczeremu obliczu odzianego w długą suknię pana Branda, który wbił wzrok w pana Wentwortha, jakby go chciał błagać o nieprzedłużanie tej nienormalnej sytuacji. Pan Wentworth wymówił jego nazwisko; Eugenia rzuciła mu czarowne spojrzenie, po czym obróciła się do drugiego dżentelmena. Ten był mężczyzną raczej niedużego wzrostu i przeciętnej wagi, o żywych, bystrych, miłych ciemnych oczach, mocno przerzedzonych ciemnych włosach i małym wąsiku. Stał z rękami w kieszeniach; wyjął je, gdy Eugenia na niego popatrzyła, ale w przeciwieństwie do pana Branda nie omijał jej wzrokiem i nie ponaglał nim gospodarza. Odwzajemnił jej

spojrzenie; zdawał się doceniać ten przywilej. Madame Münster natychmiast wyczuła, że to on właściwie jest najważniejszy w tym gronie. Świadomie potwierdziła to wrażenie lekkim, życzliwym skinieniem głowy, słuchając słów pana Wentwortha: – Mój kuzyn, pan Acton. – Kuzyn wuja... nie mój? – spytała. – To zależy wyłącznie od pani – oświadczył pan Acton ze śmiechem. Baronowa wpatrywała się w niego przez chwilę i zauważyła, iż zęby ma bardzo białe. – Niech to będzie uzależnione od pańskiego zachowania – rzekła. – Moim zdaniem powinnam zaczekać. Kuzynów mi nie brak. Chyba że – dodała – będę mogła przyznać się również do pokrewieństwa z tą czarującą młodą damą. – I wskazała na dziewczynę przy oknie. – To moja siostra – powiedział pan Acton. Gertruda Wentworth otoczyła dziewczynę ramieniem i podprowadziła do nich. Co bynajmniej nie znaczy, że trzeba ją było prowadzić. Podeszła do baronowej lekkim, szybkim krokiem, absolutnie opanowana, okręcając pończochę wokół drutów. Miała ciemnoniebieskie oczy i ciemnobrązowe włosy; była prześliczna. Eugenia ucałowała ją jak tamte młode kobiety i przytrzymała w pewnej odległości, aby się jej przyjrzeć. – A to już całkiem odmienny typ – ostatnie słowo wymówiła z francuska. – Inny zarys, mój wuju, cechy inne niż u twoich córek. To, Feliksie – ciągnęła – o wiele bardziej przypomina typ, który zawsze uważaliśmy za amerykański. Podczas gdy baronowa wygłaszała te uwagi, dziewczyna uśmiechała się z ukosa do wszystkich po kolei, a do Feliksa poza kolejnością. – Ja widzę tu tylko jeden typ! – ze śmiechem wykrzyknął Feliks. – Typ cudowny! Jego odpowiedź przyjęto w głuchym milczeniu, lecz Feliks, który szybko się uczył, zdołał się już zorientować, że częste u nowych znajomych chwile milczenia niekoniecznie oznaczają jakieś zastrzeżenia czy dezaprobatę. To milczenie można by nazwać wyczekującym bądź skromnym. Wszyscy otaczali jego siostrę, jakby w nadziei, że błyśnie jakąś szczególną umiejętnością, jakimś olśniewającym talentem. Ich postawa zdawała się sugerować, że baronowa jest kimś w rodzaju konwersacyjnego maga, którego intelekt krył się za strojami z gazy i świecidełkami. Wskutek tej postawy następne słowa madame Münster nabrały pewnej ironicznej siły. – Więc to jest kółko wuja – rzekła. – To wuja salon. To stali bywalcy domu, co? Tak się cieszę, że widzę was wszystkich razem. – Och, oni wciąż wpadają i wypadają – odparł pan Wentworth. – Musicie robić to samo. – Ojcze – wtrąciła się Charlotta – oni muszą zrobić coś więcej. – I słodką, poważną twarzyczkę, na pozór zalęknioną i zarazem pogodną, zwróciła ku interesującemu gościowi. – Jak ci na imię? – spytała. – Eugenia Kamila Dolores – uśmiechnęła się baronowa. – Ale nie musisz wymieniać tych wszystkich imion.

– Jeżeli pozwolisz, będę do ciebie mówić Eugenio. Musicie przyjechać i zamieszkać z nami. Baronowa bardzo czule położyła dłoń na ramieniu Charlotty, lecz zachowała się z rezerwą. Zastanawiała się, czy mogłaby „zamieszkać” z tymi ludźmi. – Byłoby uroczo... doprawdy uroczo. – Powiodła oczyma po zebranych, po pokoju. Chciała zyskać na czasie, nim się do czegoś zobowiąże. Jej wzrok padł na pana Branda, który wpatrywał się w nią ze skrzyżowanymi rękami, dłonią dotykając brody. – Ten dżentelmen jest, jak sądzę, kimś w rodzaju duchownego – dodała nieco ściszonym głosem, zwróciwszy się do pana Wentwortha. – Jest duchownym – odparł pan Wentworth. – Protestanckim? – spytała Eugenia. – Jestem unitarianinem, proszę pani – odpowiedział pan Brand z mocą. – Ach, rozumiem. To coś nowego. – Eugenia nigdy nie słyszała o takim wyznaniu. Pan Acton zaczął się śmiać, a Gertruda trwożnie zerknęła na pana Branda. – Przyjechaliście z bardzo daleka – stwierdził pan Wentworth. – Z bardzo... bardzo daleka – przyznała baronowa z wdzięcznym skinieniem głowy, które mogło oznaczać wiele różnych rzeczy. – I dlatego powinniście osiąść z nami. Eugenia była nazbyt inteligentna, aby nie wyczuć, że mimo oschłości, z jaką się wyraził, wypowiedź pana Wentwortha nacechowana była ogromną delikatnością. Popatrzyła na wuja i przez chwilę w tej chłodnej, nieruchomej twarzy widziała jakby dalekie podobieństwo do niewyraźnie zapamiętanego obrazu swej matki. Eugenia zawsze ulegała nagłym wzruszeniom – i teraz, nieoczekiwanie, jedno z nich wezbrało w jej sercu. Nadal patrzyła w krąg po otaczających ją osobach; wiedziała, że wszystkie skierowane na nią oczy wyrażają podziw. Uśmiechnęła się do całego towarzystwa. – Przyjechałam zobaczyć... spróbować... zapytać – rzekła. – Chyba dobrze zrobiłam. Jestem bardzo zmęczona; pragnę odpocząć. – Do oczu napłynęły jej łzy. Jasne wnętrze, łagodni, spokojni ludzie, proste, poważne życie – sens tego wszystkiego narzucał jej się z przemożną siłą i miała wrażenie, iż ulega jednemu z najbardziej szczerych uczuć, jakich kiedykolwiek doznała. – Chciałabym tu zostać – dokończyła. – Przyjmijcie mnie, proszę. Choć uśmiechnięta, spojrzenie miała łzawe. – Droga siostrzenico – przemówił pan Wentworth cicho. A Charlotta wyciągnęła ramiona i przygarnęła baronową do piersi; Robert Acton tymczasem się odwrócił, ukradkiem wsuwając ręce do kieszeni.

4 W parę dni po przedstawieniu się swoim amerykańskim krewnym baronowa Münster zjechała wraz z bratem i zamieszkała w małym białym domku obok wspomnianej już siedziby pana Wentwortha. Składając jej z córkami rewizytę, pan Wentworth oddał ten wygodny domek do użytku siostrzenicy. Propozycję poprzedziły domowe rozmowy, w czasie których o różnych porach w ciągu doby dwoje zagranicznych gości stanowiło przedmiot bardzo poważnej dyskusji i subtelnej analizy. Jak powiadam, dyskusja toczyła się w kręgu rodzinnym; krąg ten jednak wieczorem po powrocie madame Münster do miasta, podobnie jak przy wielu innych okazjach, poszerzył się o Roberta Actona i jego piękną siostrę. Gdybyście tam byli, nie odnieślibyście zapewne wrażenia, że pojawienie się tych znakomitych cudzoziemców uznano za źródło wesołości, tym przyjemniejsze w spokojnym domu, bo niosące zapowiedź rozrywki. Pan Wentworth nigdy tak nie traktował wydarzeń związanych z ludźmi. Nagłe wtargnięcie w uładzoną świadomość Wentworthów elementu nieuwzględnianego w jej systemie zwykłych zobowiązań wymagało przestawienia tego poczucia odpowiedzialności, które było głównym jej składnikiem. Amerykańscy krewniacy Feliksa Younga nie znali właściwie ćwiczenia intelektualnego polegającego na tym, że śmiało i bez osłonek rozpatruje się daną sytuację w świetle przyjemności, jakie można w niej znaleźć, nie podejrzewali też, aby jakakolwiek grupa społeczna oddawała się temu zajęciu na szerszą skalę. Przybycie Feliksa i jego siostry sprawiało satysfakcję, lecz satysfakcję wymuszoną i niekoniecznie radosną. Oznaczało rozszerzenie zakresu obowiązków i praktykowanie mniej powszechnych cnót. Ani pan Wentworth, ani Charlotta, ani pan Brand, wielki w gronie tych wspaniałych ludzi zwolennik refleksji i nadziei, pojawienia się krewnych nie nazywali otwarcie czymś, co może przysporzyć rozrywki. Tę funkcję przypisała w końcu wizycie Gertruda Wentworth, dziewczyna dziwna, lecz nieujawniająca wszystkich osobliwych cech swego charakteru, dopóki bardzo sprytnie nie usprawiedliwiła ich obecnością tych przypuszczalnie nazbyt sympatycznych obcokrajowców. Gertruda musiała wszakże zwalczać mnóstwo piętrzących się przeszkód, natury zarówno subiektywnej, według określenia metafizyków, jak i obiektywnej; w istocie rzeczy ta krótka opowieść ma w dużej mierze na celu przedstawienie jej zmagań. Sprawą pozornie najdonioślejszą w tym nagłym poszerzeniu sympatii pana Wentwortha i jego córek wydawało się zwiększenie liczby możliwych

błędów; a doktryna, bo niemal tak można ją nazwać, przytłaczającego ciężaru błędów należała w rodzinie Wentworthów do najtkliwiej pielęgnowanych tradycji. – Nie wierzę, aby ona chciała przyjechać i zamieszkać w tym domu – rzekła Gertruda; od tej pory, mówiąc o madame Münster, posługiwano się wyłącznie zaimkiem osobowym. Charlotta i Gertruda szybko nabyły wprawy w zwracaniu się do niej wprost per Eugenio, ale między sobą z rzadka nazywały ją inaczej niż „ona”. – Uważa go za nie dość dobry dla niej? – wykrzyknęła mała Lizzie Acton, która zawsze zadawała niepraktyczne pytania; nie wymagały właściwie odpowiedzi, zresztą Lizzie nie oczekiwała odpowiedzi innej niż ta, jakiej nieodmiennie dostarczała sama, wybuchając szyderczo-niewinnym śmiechem. – Przecież wyraziła gotowość przyjazdu – stwierdził pan Wentworth. – Wyłącznie z grzeczności – odparowała Gertruda. – Tak, jest bardzo... bardzo grzeczna – przyznał pan Wentworth. – Aż nazbyt grzeczna – oświadczył jego syn swym zwykłym lekko burkliwym tonem, który wyrażał li tylko skłonność do żartów. – To strasznie krępujące. – Czego się nie da powiedzieć o szanownym panu – zauważyła Lizzie Acton ze śmieszkiem. – Cóż, nie zamierzam robić jej awansów – ciągnął Clifford. – Jeśli o mnie chodzi, możesz je robić! – zawołała Lizzie. – Ona nie będzie myśleć o tobie, Clifford – powiedziała Gertruda z powagą. – Spodziewam się, że nie! – wykrzyknął młodzieniec. – Będzie myśleć o Robercie – podjęła Gertruda niezmienionym tonem. Robert Acton zaczął się rumienić, ale wszyscy wpatrywali się w Gertrudę – to znaczy wszyscy z wyjątkiem Lizzie, która przekrzywiwszy ładną główkę, przyglądała się bratu. – Dlaczego przypisujesz takie pobudki, Gertrudo? – zapytał pan Wentworth. – Nie przypisuję pobudek, ojcze – odparła Gertruda. – Mówię tylko, że będzie myśleć o Robercie; i będzie! – Gertruda sądzi po sobie! – roześmiał się Acton. – Prawda, Gertrudo? Oczywiście, że baronowa będzie myśleć o mnie. Będzie myśleć o mnie od rana do wieczora. – Znajdzie tutaj wszelkie wygody. – W głosie Charlotty przebijała jakby duma pani domu. – Może zająć duży pokój północno-wschodni. I łóżko francuskie – dodała, wciąż pamiętając o cudzoziemskości tej damy. – Nie będzie jej się podobać – stwierdziła Gertruda – choćbyś nawet do foteli poprzypinała narzutki. – Dlaczego, kochanie? – Charlotta dostrzegła nutę ironii, ale nie poczuła urazy. Gertruda wstała; przechadzała się po pokoju; jej sztywna jedwabna suknia, włożona na cześć baronowej, z szelestem sunęła po dywanie. – Nie wiem – odrzekła. – Będzie pragnęła czegoś bardziej... bardziej zacisznego. – Jeśli będzie chciała przebywać w zaciszu, może nie wychodzić z pokoju – zauważyła Lizzie Acton.

Gertruda przystanęła i popatrzyła na nią. – To nie byłoby przyjemne – odpowiedziała. – Pragnie i zacisza, i przyjemności. Robert Acton znów zaczął się śmiać. – Moja droga kuzynko, cóż to za obraz! Charlotta utkwiła w siostrze poważny wzrok; zastanawiała się, skąd Gertrudzie przyszły nagle do głowy te dziwne pomysły. Pan Wentworth również obserwował młodszą córkę. – Nie wiem, jakie życie mogła prowadzić – rzekł – ale na pewno nigdy nie miała okazji cieszyć się domem wytworniejszym i zdrowszym. Gertruda stała w miejscu i przyglądała się zebranym. – Jest żoną księcia – oświadczyła. – My wszyscy jesteśmy książętami – powiedział pan Wentworth – a nie słyszałem, aby gdzieś w okolicy był pałac do wynajęcia. – Kuzynie Williamie – wtrącił się Robert Acton – chcesz zrobić ładny gest? Odstąp im na trzy miesiące ten domek po drugiej stronie drogi. – Bardzo hojnie rozporządzasz się cudzymi rzeczami! – wykrzyknęła jego siostra. – Robert bardzo hojnie rozporządza się własnymi rzeczami – bezstronnie zauważył pan Wentworth i w chłodnej zadumie spojrzał na krewniaka. – Gertrudo – podjęła Lizzie – odniosłam wrażenie, że szalenie polubiłaś gościa. – Którego gościa? – zapytała Gertruda. – Nie chodzi mi o baronową! – odparowała dziewczyna z tym swoim śmieszkiem. – Sądziłam, że się spodziewasz często go widywać. – Feliksa? Mam nadzieję widywać go bardzo często – powiedziała Gertruda z prostotą. – Dlaczego więc nie chcesz, aby zamieszkał w domu? Gertruda obrzuciła Lizzie Acton spojrzeniem, po czym odwróciła wzrok. – A ty byś chciała, abym zamieszkał w jednym domu z tobą, Lizzie? – odezwał się Clifford. – Liczę, że nigdy nie zamieszkasz. Nie cierpię cię! – brzmiała odpowiedź młodej damy. – Ojcze – Gertruda przystanęła przed panem Wentworthem uśmiechnięta tym słodziej, że uśmiech należał u niej do rzadkości – pozwól im zamieszkać w domku naprzeciwko. Będzie cudownie! Robert Acton obserwował ją bacznie. – Gertruda ma rację – stwierdził. – Gertruda to najbystrzejsza dziewczyna pod słońcem. Jeśli wolno mi wyrazić swoje zdanie, bardzo bym radził, aby tam zamieszkali. – Nie ma tam nic równie ładnego jak pokój północno-wschodni – przekonywała Charlotta. – Ona sprawi, że domek będzie ładny. Jej to zostawcie! – wykrzyknął Acton. Gertruda zarumieniła się pod wpływem komplementu i popatrzyła na niego; wyglądało to tak, jakby pochwalił ją ktoś obcy. – Nie wątpię, że ona uczyni go ładnym. Będzie to szalenie interesujące. Domek stanie się miejscem, dokąd można pójść. Stanie się domem cudzoziemskim.

– Czy jesteśmy zupełnie pewni, że potrzeba nam domu cudzoziemskiego? – zapytał pan Wentworth. – Uważasz za pożądane otwarcie cudzoziemskiego domu... w tym spokojnym miejscu? – Mówisz – roześmiał się Acton – jakby biedna baronowa miała otworzyć winiarnię czy szulernię. – Byłoby wręcz cudownie! – oświadczyła znowu Gertruda, kładąc dłoń na oparciu ojcowskiego fotela. – Gdyby otwarła szulernię? – z wielką powagą zadała pytanie Charlotta. Gertruda spojrzała na nią przelotnie i odparła po prostu: – Tak, Charlotto. – Gertruda staje się impertynencka – zauważył Clifford Wentworth ze swym wesołym młodzieńczym mruknięciem. – Do tego prowadzi zadawanie się z cudzoziemcami. Pan Wentworth podniósł wzrok na córkę, która stała obok; delikatnie pociągnął ją do przodu. – Musisz zachować rozwagę – rzekł. – Mieć się na baczności. W istocie wszyscy musimy zachować rozwagę. To wielka odmiana; będziemy wystawieni na specyficzne wpływy. Nie twierdzę, że złe; nie osądzam ich z góry. Oni mogą jednak sprawić, że my będziemy musieli być bardzo rozumni i opanowani. Zmieni się ton. Gertruda milczała przez chwilę na znak szacunku dla ojcowskiej przemowy; następnie odezwała się, choć bynajmniej nie była to odpowiedź na jego słowa. – Chcę zobaczyć, jak będą żyli. Na pewno będą mieć inny rozkład dnia. Ona będzie inaczej robić różne rzeczy. Kiedy tam pójdziemy, będzie to jak wyjazd do Europy. Ona będzie mieć buduar. Zaprosi nas na obiad... bardzo późno. Śniadanie będzie jeść w swoim pokoju. Charlotta znów wpatrywała się w siostrę. W jej mniemaniu Gertrudę dosłownie ponosiła wyobraźnia. Zawsze wiedziała, że Gertruda ma bujną fantazję – i była z tego bardzo dumna. Równocześnie zaś zdawała sobie sprawę, że takie osoby są niebezpieczne i nieobliczalne; obecnie, jak sądziła, siostra mogła się stać osobą obcą, która będzie nagle wchodzić, jakby powracała z podróży, i mówić o dziwnych, przypuszczalnie nieprzyjemnych rzeczach, które zaobserwowała. Wyobraźnia Charlotty nie pozwalała sobie na żadne wycieczki; dziewczyna trzymała ją niejako w kieszeni wraz z innymi drobiazgami – naparstkiem, puzderkiem z miętą i kawałkiem plastra angielskiego. – Nie wyobrażam sobie, aby jadała obiad... czy śniadanie – powiedziała. – Nie wyobrażam sobie, aby umiała cokolwiek zrobić sama. Musiałabym jej dać mnóstwo służby, a jej by się ta służba nie podobała. – Ma pokojówkę – odparła Gertruda. – Francuską pokojówkę. Wspominała o niej. – Ciekawa jestem, czy ta pokojówka nosi koronkowy czepek i czerwone pantofelki – odezwała się Lizzie Acton. – W sztuce, na którą zabrał mnie Robert, występowała francuska pokojówka. Miała różowe pończochy; była bardzo złośliwa. – To była soubrette – oznajmiła Gertruda, choć nigdy w życiu nie oglądała sztuki w

teatrze. – Kogoś takiego nazywają subretką. Będziemy mieli wspaniałą okazję nauczyć się francuskiego. – Charlotta jęknęła cichutko, bezradnie. Wyobraziła sobie złośliwą postać sceniczną w różowych pończochach i czerwonych pantoflach, w piekielnym tempie wyrzucającą z siebie słowa w niezrozumiałym języku i przemykającą przez święte zakątki tego dużego, czystego domu. – Między innymi dlatego dobrze, że tu przyjechali – ciągnęła Gertruda. – Możemy przecież nakłonić Eugenię, żeby mówiła do nas po francusku, i Feliksa też. Zamierzam zacząć... następnym razem. Pan Wentworth ponownie obrzucił stojącą obok córkę poważnym, bladym, beznamiętnym spojrzeniem. – Chcę, żebyś mi coś obiecała, Gertrudo – rzekł. – Co mianowicie? – zapytała z uśmiechem. – Że się nie będziesz podniecać. Nie pozwolisz, aby te... te wydarzenia stały się po temu okazją. Popatrzyła na niego i potrząsnęła głową. – Chyba nie mogę ci tego obiecać, ojcze. Już jestem podniecona. Pan Wentworth zamilkł; milczeli wszyscy, jakby rozpoznawszy coś śmiałego i złowieszczego. – Może niech już lepiej zajmą tamten dom – cicho zaproponowała Charlotta. – Będę ich trzymał w tamtym domu – dodał bardziej znaczącym tonem pan Wentworth. Gertruda odwróciła głowę; potem rzuciła przez pokój spojrzenie Robertowi Actonowi. Kuzyn Robert był jej wielkim przyjacielem; często tak na niego patrzyła, zamiast się odzywać. Ale tym razem jej wzrok wydał się Actonowi namiastką dłuższej niż zazwyczaj nieśmiałej wypowiedzi; zachęcał, między innymi, do zwrócenia uwagi na nieskuteczność ojcowskiego planu – jeśli był to plan – zmierzającego do ograniczenia, w imię spokoju, kontaktów z krewniakami z zagranicy. Acton jednak natychmiast pochwalił pana Wentwortha za jego szczodrą propozycję. – Bardzo ładnie postąpisz – rzekł – oddając im ten domek. Potraktujesz ich hojnie i cokolwiek się wydarzy, będziesz z tego rad. – Pan Wentworth był szczodry, o czym dobrze wiedział. Ta świadomość, to uczucie i pewność, że inni to dostrzegają, sprawiała mu przyjemność, ta zaś stanowiła jedyny namacalny przejaw folgowania sobie, jaki mu będzie mógł zarzucić narrator. – Wytrzymałabym tam najwyżej trzy dni – zwróciła się madame Münster do brata, kiedy objęli już w posiadanie biały domek. – Byłoby to zbyt intime... zdecydowanie zbyt intime. Śniadanie, obiad i podwieczorek en familie... za nic w świecie nie dotrwałabym do trzeciego dnia. – Tym samym spostrzeżeniem podzieliła się z pokojówką Augustyną, inteligentną osóbką, która cieszyła się dużym zaufaniem swej pani. Feliks oświadczył, że chętnie spędziłby całe życie na łonie rodziny Wentworthów; to najlepsi, najbardziej prostoduszni, najsympatyczniejsi ludzie pod słońcem i ogromnie w nich wszystkich zagustował. Baronowa w pełni się z nim zgodziła; są prostoduszni i dobrzy, z gruntu mili i szalenie jej się podobają. Dziewczęta to skończone damy; nie sposób mieć w sobie więcej

z damy niż Charlotta Wentworth, choć wygląda wsiowo. – Ale uważać ich za najlepszą w świecie kompanię – rzekła baronowa – to sprawa całkiem inna; co do chęci mieszkania z nimi porte à porte, wolałabym chyba wrócić do klasztoru, nosić bombazynowy fartuszek i sypiać w ogólnej sali. – Eugenia mimo wszystko była w wyśmienitym humorze; odczuwała głębokie zadowolenie. Jako osoba o wyostrzonej spostrzegawczości i subtelnej wyobraźni potrafiła się cieszyć każdą rzeczą typową, dobrą w swoim rodzaju – mieszkańcy dużego domu wydawali jej się swego rodzaju doskonałością – cudownie zrównoważeni i nieskazitelni; przeniknięci jakąś łagodną świeżością, która obejmowała spokój i życzliwość i która kojarzyła się baronowej z kwakierstwem, a jednocześnie opierała się na względnym dostatku, jakiego w pewnych szczegółach próżno by szukać na skromnym małym dworze Silberstadt-Schreckenstein. Eugenia niezwłocznie spostrzegła, że jej amerykańscy krewni z rzadka myślą i mówią o pieniądzach; i już to samo przemówiło jej do wyobraźni. Równocześnie zrozumiała, że gdyby Charlotta czy Gertruda poprosiła ojca o poważną sumę, on natychmiast wręczyłby córce pieniądze; i to wywarło na niej jeszcze większe wrażenie. Ale może największe wrażenie zrobił na niej kolejny szybki wniosek. Baronowa natychmiast utwierdziła się w przekonaniu, że Robert Acton sięgałby do kieszeni przez siedem dni tygodnia, gdyby go o to prosiła ta jego roztrzepana siostrzyczka. Mężczyźni w tym kraju, oświadczyła madame Münster, są widocznie bardzo uczynni. Przynajmniej nie kłamała, mówiąc, że poszukuje wypoczynku i odosobnienia, bo nigdy nie mówiła nic, co byłoby w pełni nieprawdziwe. Gwoli sprawiedliwości należy może dodać, iż nic, co mówiła, nie było też w pełni prawdziwe. Do przyjaciółki w Niemczech napisała, że jest to powrót do natury; przypomina picie świeżego mleka, ona zaś bardzo lubi świeże mleko. Powiedziała sobie oczywiście, że będzie nudnawo; lecz fakt, iż odrobinę nudy uznała za coś nieszkodliwego, najlepiej świadczy o jej dobrym humorze. Kiedy z werandy swego jałmużniczego domku spozierała ponad bezgłośnymi polami, kamienistymi pastwiskami, czystymi lustrami stawów, strzępiastymi sadami, odnosiła wrażenie nieznanej dotychczas, szczególnie intensywnej ciszy; nieomal sprawiało to delikatną rozkosz zmysłową. Wszystko razem było bardzo dobre, bardzo niewinne i bezpieczne, a uwieńczone musi zostać pomyślnym rezultatem. Natomiast Augustyna, pokładająca bezgraniczną wiarę w mądrości i dalekowzroczności swej pani, odczuwała silne zakłopotanie i przygnębienie. Zawsze była gotowa iść za przykładem baronowej, jeśli rozumiała jej pobudki, ale wolała je rozumieć, a tym razem zawiodła ją zdolność rozumienia. Bo i cóż robi baronowa dans cette galère? Jakie ryby spodziewa się złowić w tej stojącej wodzie? Gra była najwyraźniej ciemna. Choć Augustyna mogła swej pani ufać, świadomość, że błądzi po omacku, wywoływała ironiczny grymas na obliczu tej szczupłej, stateczniej, bladej niewiasty w średnim wieku, która niewiele miała wspólnego z wyobrażeniem Gertrudy Wentworth o subretce; z tak kwaśną miną nikt dotąd nie patrzył na bezpretensjonalne oznaki spokoju i zamożności Wentworthów. Na szczęście Augustyna umiała działaniem zagłuszyć sceptycyzm. Podobnie jak jej pani – czy nawet wyraźniej – dostrzegła żałosną nagość białego domku.

– Il faudra – powiedziała – lui faire un peu de toilette. – I zaczęła rozwieszać w drzwiach portiery; ustawiać w nieoczekiwanych miejscach woskowe świece, które zdobyła kosztem wytrwałych poszukiwań; w niezwykły sposób drapować poręcze kanap i oparcia foteli. Baronowa przywiozła do Nowego Świata obfite zapasy różnych elementów ubioru; natrętnie porozrzucane części jej garderoby wprawiły obie panny Wentworth w lekkie oszołomienie. Szale indyjskie wisiały niczym kotary w drzwiach salonu, a dziwne tkaniny, pasujące do metafizycznego wyobrażenia Gertrudy o płaszczu wieczorowym, walały się na miejscach przeznaczonych do siedzenia. Różowe jedwabne story wisiały w oknach, wskutek czego w pokoju dziwnie pociemniało; na gzymsie nad kominkiem ułożono niezwykłą aksamitną wstęgę, którą pokrywała gruba, jakby brudna koronka. – Właśnie próbuję się tu trochę rozgościć – oświadczyła baronowa ku niemałemu zmieszaniu Charlotty, już skłonnej zaproponować, że przyjdzie i pomoże jej usunąć zbędne draperie. Ale w tym, co Charlotta wzięła za niemal nagannie powolny proces nawarstwiania, Gertruda nawet się dopatrzyła niezwykle pomysłowego, szalenie interesującego, niesłychanie romantycznego zamiaru. „Bo czymże jest życie bez kotar?” – zadawała sobie w duchu pytanie; i wydało jej się, że jak dotąd wiodła egzystencję wyjątkowo rzucającą się w oczy, całkowicie pozbawioną festonów. Feliks nie należał do gatunku młodych ludzi zbytnio się czymś przejmujących – a już najmniej martwił się o to, czy będzie miał powód do radości. Umiejętność radowania się miał tak wielką, tak nieświadomie żarliwą, iż określić by ją można jako nieustannie górującą nad zakłopotaniem i smutkiem. Zmysłowy z natury, był wewnętrznie wesoły, a nowość i zmiana same w sobie sprawiały mu rozkosz. Ponieważ w jego życiu nie należały do rzadkości, płynęło ono przyjemniej, niżby się mogło zdawać. Nie sposób znaleźć człowieka o szczęśliwszym usposobieniu. Nie był to duch niespokojny, lękliwy, ambitny, ścigający się z tyranią losu, lecz charakter tak mało podejrzliwy, że Niedola przestawała się mieć na baczności, on zaś się jej wymykał i robił uniki, poruszając się lekko, naturalnie, niczym kwiat w podmuchach wiatru. Feliksowi każda rzecz dostarczała rozrywki, do czego przyczyniały się jego przyrodzone zdolności – wyobraźnia, inteligencja, uczucia, zmysły. Uważał, że jego i Eugenię potraktowano bardzo dobrze; to połączenie ojcowskiej hojności z towarzyskimi względami, cechujące postawę pana Wentwortha, miało w sobie coś absolutnie wzruszającego. Niezwykłej jego dobroci dowodziło na przykład zaofiarowanie im domu. Feliksa po prostu bawiło posiadanie własnego domu; biała chatka pośród jabłoni – chalet, jak zawsze nazywała ją madame Münster – bardziej bowiem zasługiwała na miano jego własnej niż którekolwiek mieszkalne quatrième z widokiem na podwórze i zaległym czynszem. Feliks sporą część życia strawił na spoglądaniu w głąb podwórzy, wsparty o parapety okien wysoko w górze, z rękawami być może lekko poprzecieranymi na łokciach i smużką dymu papierosowego unoszącą się w powietrzu, w którym zamierały uliczne okrzyki, a wyczuwalne stawały się drgania dzwonów bijących w starych dzwonnicach. Nigdy nie widział nic tak nieskończenie wiejskiego jak te łany w Nowej Anglii; i wielce zagustował w ich

sielankowej prostocie. Nigdy silniej nie odczuwał luksusu bezpieczeństwa; choć ryzykuję, że wyda się dość nędznym awanturnikiem, muszę oświadczyć, iż perspektywa codziennego obiadu w domu wuja miała dla niego nieodparty urok. Ale jej urok był nieodparty, ponieważ wyobraźnia Feliksa rzucała różowe światło na ten skromny przywilej. Młody człowiek bardzo sobie cenił wikt, jaki mu oferowano. Tego typu świeżość i obfitość jedzenia nasuwały myśl, że tak ludzie musieli żyć w epoce mitologicznej, kiedy rozkładali nakrycia na trawie, czerpali z rogów obfitości i właściwie nie były im potrzebne piece kuchenne. Wielką dla Feliksa radością było jednak odnalezienie rodziny – zasiadanie pośród łagodnych, szczodrych ludzi, do których mógł się zwracać po imieniu. Nigdy nie spotkał się z czymś bardziej uroczym niż uwaga, z jaką go słuchali. Przypominała duży arkusz czystego, gładkiego papieru rysunkowego, czekającego na efektowne chlapnięcia akwareli. Nigdy nie miał krewnych i nigdy dotąd nie obcował tak swobodnie z młodymi, niezamężnymi damami. Szalenie lubił damskie towarzystwo, a nie przywykł właśnie tak się nim cieszyć. Z początku nie bardzo potrafił ocenić stan swego umysłu. Zdawało mu się, że jest jednakowo zakochany we wszystkich trzech pannach naraz. Dostrzegał u Lizzie Acton urodę bardziej olśniewającą niż u Charlotty i Gertrudy; lecz to nie przesądzało właściwie o jej przewadze. Przyjemność czerpał z czegoś wspólnego im trzem – cząstką tego była w istocie ta fizyczna kruchość, która zdawała się sprawiać, że stosowne dla nich były zawsze suknie z cienkich, jasnych tkanin. Ale ich delikatność przejawiała się też inaczej – i z ogromną przyjemnością wyczuwał, że jej doświadczy w osobistych kontaktach. Na szczęście znał wiele cnotliwych pań z towarzystwa, teraz jednak odnosił wrażenie, że stosunki z nimi (zwłaszcza z tymi niezamężnymi) polegały na oglądaniu obrazków za szkłem. Obecnie pojmował, jaką zawadę stanowiło szkło – jak wypaczało i przeszkadzało, jak chwytało inne odbicia i zmuszało spozierać to z tej, to z innej strony. Nie potrzebował zadawać sobie pytania, czy Charlotta i Gertruda, i Lizzie Acton ukazują się we właściwym świetle; zawsze w nim były. Jemu podobało się w nich wszystko; na przykład nawet tak błaha rzecz jak to, że miały bardzo szczupłe stopy i wysokie podbicia. Podobały mu się ich ładne noski; podobały zdziwione oczy i niezdecydowany, wcale nie kategoryczny sposób mówienia; świadomość pełnej swobody przebywania z którąkolwiek z nich sam na sam całymi godzinami, obojętne gdzie, tak była przyjemna, że usuwała na dalszy plan sprawę wyboru towarzyszki umilającej samotne chwile. Słodko surowe rysy Charlotty Wentworth dorównywały sympatycznością cudownie wyrazistym niebieskim oczom Lizzie Acton; a u Gertrudy postawa stałej gotowości do spacerów i słuchania oczarowała go ponad wszystko, zwłaszcza że chód miała wdzięczny. Z czasem Feliks zaczął dostrzegać różnice między nimi, lecz i wtedy często opanowywało go nagłe pragnienie, aby wszyscy byli mniej smutni. Nawet Lizzie Acton, choć taka urocza szczebiotka i śmieszka, zdawała się smutna. Nawet Clifford Wentworth – mimo iż obdarzony przez los zarówno pełnią młodości, jak i powozikiem z ogromnymi kołami, do którego zaprzęgano mu kasztankę o najpiękniejszych nogach na świecie – nawet ten szczęśliwy młodzian skłonny był odwracać wzrok z zakłopotaniem i niekiedy odsuwać się od człowieka, jakby miał nieczyste

sumienie. Jedyną niczym nieprzytłoczoną osobą w tym gronie był w przekonaniu Feliksa Robert Acton. Istniała zapewne obawa, że po dokonaniu wzmiankowanych wyżej wdzięcznych upiększeń w swym domu madame Münster stanie w obliczu zatrważającego prawdopodobieństwa nudy. Ale jak dotąd tego się nie lękała. Baronowa miała niespokojnego ducha – i ten niepokój, rzec można, przenosiła na każdą sytuację, która się przed nią otwierała. Do pewnego stopnia można było liczyć, że on zapewni jej rozrywkę. Zawsze oczekiwała jakiegoś wydarzenia – i samo oczekiwanie, dopóki nie zawiodło, dostarczało subtelnej przyjemności. Sporej inwencji wymagałoby ustalenie, czego baronowa oczekiwała właśnie w tej chwili; dość, że rozglądając się dokoła, natrafiła na coś, co zaprzątnęło jej wyobraźnię. Zapewniała siebie, że jest oczarowana nowymi krewniakami; utrzymywała, iż podobnie jak brat odczuwa wzniosłą satysfakcję z powodu znalezienia rodziny. Respekt, z delikatnością okazywany przez kuzynów, niewątpliwie cieszył ją bardzo. W sumie okazano jej wielki podziw, a miała duże doświadczenie, jeśli idzie o zręczne komplementy; wiedziała jednak, że nigdy nie sprawowała tak rzeczywistej władzy, nigdy tak bardzo się nie liczyła jak obecnie, kiedy, po raz pierwszy, kryteria porównawcze jej kółka nie były wyraźnie określone. Świadomość, że otaczający ją zacni ludzie w ogóle nie mają do czego porównać jej wybitnej osoby, zaiste napełniała baronową poczuciem władzy bez mała nieograniczonej. Wprawdzie – mówiła sobie – z tej przyczyny nie odkryją w niej żadnej skazy, ale może i nie dostrzegą niektórych zalet; na zakończenie tych rozważań oświadczała jednak zawsze, że dopilnuje, aby je dostrzegli. Charlotta i Gertruda były poniekąd w kłopocie, z jednej strony bowiem pragnęły okazywać madame Münster wszelkie należne jej względy, z drugiej zaś bały się narzucać. Domek w sadzie zajmowali dotychczas w letnich miesiącach bliscy przyjaciele rodziny albo ubodzy krewni, którzy w osobie pana Wentwortha znajdowali gospodarza dbałego o naprawy, a zapominającego o terminie płatności kwartalnych. W tych okolicznościach otwarte drzwi dwóch domów, małego i dużego, oddzielonych od siebie bezpretensjonalnymi ogrodami, nie nakładały ograniczeń na ustawiczne wizyty. Panny Wentworth odniosły jednak wrażenie, iż Eugenia nie hołduje prymitywnemu zwyczajowi „wpadania”; najwidoczniej nie wyobrażała sobie życia bez odźwiernego. – Do waszego domu wchodzi się jak do zajazdu... tyle że służba nie wybiega naprzeciw – powiedziała Charlotcie. I dodała, że jest to bardzo urocze. Jak wyjaśniła siostrze Gertruda, miała na myśli coś wręcz odwrotnego; nie przypadało jej to do smaku. Charlotta zapytała, dlaczego Eugenia miałaby mówić nieprawdę, na co Gertruda odparła, iż ma zapewne jakiś bardzo ważny powód, który odkryją po zawarciu bliższej znajomości. – Przecież nie może być powodu do mówienia nieprawdy – rzekła Charlotta. – Mam nadzieję, że ona tak nie uważa. Naturalnie od samego początku pragnęły udzielić baronowej wszelkiej pomocy, kiedy będzie się urządzać. Charlotta wyobrażała sobie, że mnóstwo rzeczy trzeba będzie omówić, Eugenia natomiast nie zdradzała żadnej skłonności do rozmów.

– Napisz bilecik z zapytaniem, czy pozwoli ci przyjść. To się jej powinno spodobać – podsunęła Gertruda. – Czemuż miałabym fatygować ją odpisywaniem? – zdziwiła się Charlotta. – Będzie musiała skreślić i przesłać mi parę słów. – Chyba się nie pofatyguje – wygłosiła Gertruda głęboką uwagę. – Więc co zrobi? – To właśnie chciałabym wiedzieć – stwierdziła Gertruda, czym wywarła na siostrze wrażenie osoby chorobliwie ciekawej. Poszły odwiedzić baronową bez wstępnej wymiany korespondencji; i w stworzonym już przez nią małym salonie, z odpowiednim światłem i festonami, zastały Roberta Actona. Eugenia była niesłychanie miła, lecz zrobiła im wyrzut, że okrutnie ją zaniedbują. – Widzicie, musiał się nade mną ulitować pan Acton – rzekła. – Mój brat przepada na całe godziny i szkicuje; nigdy nie mogę na niego liczyć. Toteż zamierzałam posłać pana Actona z prośbą, abyście przyszły i nie skąpiły mi swej mądrości. Gertruda spojrzała na siostrę. Chciała powiedzieć: „To właśnie byłaby zrobiła”. Charlotta odparła, iż spodziewali się zawsze widywać baronową u siebie na obiedzie; jej wizyty sprawiłyby im ogromną przyjemność, ona zaś mogłaby oszczędzić sobie kłopotów i nie zatrudniać kucharki. – Och, ale ja muszę mieć kucharkę! – wykrzyknęła baronowa. – Starą Murzynkę w żółtym turbanie. Bardzo mi to leży na sercu. Chcę wyglądać oknem i widzieć, jak siedzi na trawie, na tle tych powykrzywianych, zakurzonych jabłonek, jak trzyma na podołku kukurydzę i obiera ją z łupin. To będzie taki koloryt lokalny. Nie ma go tutaj dużo... nie pogniewacie się, że to mówię, prawda?... więc trzeba w pełni wykorzystać wszystko, co się da. Z największą radością będę jadać obiady z wami, ilekroć mi pozwolicie; ale chciałabym móc was czasami zaprosić. I chciałabym móc zaprosić pana Actona – dodała. – Musi pani przyjść i poprosić mnie w domu – powiedział Acton. – Musi pani przyjść w odwiedziny do mnie; musi pani najpierw u mnie zjeść obiad. Chcę pani pokazać mój dom; chcę panią przedstawić mojej matce. – Dwa dni później ponownie złożył madame Münster wizytę. Ustawicznie przebywał w tamtym domu; szedł przez pola spacerem, a co do wpadania zdawał się mieć mniej skrupułów niż jego kuzynki. Za drugim razem stwierdził, że pan Brand przybył złożyć uroczej cudzoziemce swe uszanowanie. Od momentu pojawienia się Actona młody teolog już się nie odzywał. Siedział w fotelu ze splecionymi dłońmi, z poważnym, zafascynowanym wzrokiem wbitym w gospodynię. Baronowa rozmawiała z Robertem Actonem, ale mówiąc, obracała się i uśmiechała do pana Branda, który ani na chwilę nie odrywał od niej oczu. Dwaj mężczyźni odeszli razem; udawali się do domu pana Wentwortha. Pan Brand milczał w dalszym ciągu, kiedy jednak znaleźli się w ogrodzie pana Wentwortha, przystanął, obejrzał się do tyłu i przez czas pewien spozierał na biały domek. Następnie, patrząc na swego towarzysza z lekko przechyloną na bok głową i spod przymrużonych powiek, zauważył: – A to, jak sądzę, jest coś, co się nazywa konwersacją. Prawdziwą konwersacją.

– To jest ktoś, kogo nazywam bardzo inteligentną kobietą – odparł Acton, śmiejąc się. – To niesłychanie ciekawe – ciągnął pan Brand. – Żałuję, że ona nie mówi po francusku; lepiej by to do niej pasowało. To musi być ten styl, o którym słyszeliśmy, o którym czytaliśmy... styl konwersacji madame de Staël, madame Récamier. Acton również patrzył na siedzibę madame Münster ukrytą pośród malw i jabłoni. – Jedno chciałbym wiedzieć – rzekł z uśmiechem – a mianowicie, co sprowadziło madame Récamier w to miejsce!

5 Pan Wentworth, trzymając w dłoni laskę i rękawiczki, wyruszał każdego popołudnia z wizytą do siostrzenicy. Po upływie dwóch godzin ona przychodziła do dużego domu na podwieczorek. Nie przystała na propozycję, aby regularnie jadać tam obiady; wolała z ukontentowaniem przyglądać się starej Murzynce w purpurowym turbanie, łuskającej groch pod jabłoniami. Charlotta, która postarała się o sędziwą Murzynkę, uważała, że dziwne musi być gospodarstwo, skoro według słów Eugenii wszystkim, z Murzynką włącznie, zarządza Augustyna – osoba z natury nieposiadająca żadnej znajomości poprawnej angielszczyzny. Najbardziej niemoralnym uczuciem, jakie będę miał okazję przypisać Charlotcie Wentworth, było lekkie rozczarowanie, gdy się przekonała, że mimo tych nienormalnych warunków gospodarstwo w małym domku na pozór – ze specyficznego punktu widzenia Eugenii – wcale nieźle jest prowadzone. Baronowa znajdowała przyjemność w wychodzeniu na podwieczorek; przebierała się jak do obiadu. Stół był zastawiony nietypowym i malowniczym jedzeniem, a gdy od niego wstawali, przenosili się wszyscy na dużą werandę i prowadzili rozmowy bądź też przy świetle gwiazd spacerowali po ogrodzie, w uszach zaś mieli pełno tych dziwnych owadzich odgłosów, które – chociaż rzekomo na całym świecie są częścią magii letnich nocy – w mniemaniu baronowej nabierały pod niebem zachodu niezrównanego brzmienia. Aczkolwiek pan Wentworth, jak powiadam, skrupulatnie składał te wizyty, nie miał uczucia, że przyzwyczaja się do siostrzenicy. Musiał wysilać wyobraźnię, aby ją uznać za córkę swej przyrodniej siostry. Siostra była postacią z lat jego dzieciństwa; jako zaledwie dwudziestoletnia panna wyjechała za granicę, skąd nigdy już nie wróciła, i samowolnie zawarła w obcym kraju niepożądane małżeństwo. Na wycieczkę do Europy zabrała ją ciotka pana Wentwortha, pani Whiteside, i to ona po powrocie w tak niekorzystnym świetle przedstawiła pana Adolphusa Younga, z którym uparta dziewczyna złączyła swój los, że jej relacja ostudziła miłość rodzinną – zwłaszcza miłość przyrodnich braci. Katarzyna nie uczyniła następnie nic celem przejednania rodziny; nie napisała nawet listu, w którym by dała do zrozumienia, iż jasno sobie uświadamia chwilowy brak sympatii; w kręgach bostońskich tradycyjnie więc zaczęło uchodzić za najwyższy wyraz miłosierdzia względem tej młodej damy puszczanie jej w niepamięć i powstrzymywanie się od domysłów, czy te same co ona błędy będą popełniać jej potomkowie. Przez całe lata pan Wentworth nie

chciał sobie zaprzątać głowy dwojgiem tych młodych ludzi, mimo iż dotarła do niego jakaś wzmianka o ich istnieniu. Bardzo go pochłaniały sprawy bliższe, a choć niejedno ciążyło mu na sumieniu, całkiem słusznie do tych wyrzutów nie zaliczała się myśl, że jest wyrodnym wujem. Teraz, kiedy siostrzeńcy pojawili się tutaj, widział w nich owoc wpływów i okoliczności zgoła odmiennych od tych, w jakich jego własne, dobrze znane potomstwo osiągnęło niby określoną dojrzałość. Nic go nie prowokowało do twierdzenia, że wpływy te wyszły im na złe, ale czasami się lękał, iż nie zdoła polubić swojej dystyngowanej, delikatnej, wytwornej siostrzenicy. Jej obcość go paraliżowała i wprawiała w zakłopotanie. Eugenia mówiła jakby innym językiem. Jej słowa miały w sobie coś dziwnego. Odnosił wrażenie, że inny mężczyzna byłby się na jego miejscu dostroił do niej; zadawałby jej pytania i dowcipkował z nią, odpowiadał na żarciki, nieraz zaskakujące w rozmowie z wujem. Tego jednak pan Wentworth nie mógł zrobić. Nie potrafił się nawet zmusić do podjęcia próby oszacowania jej pozycji w świecie. Była żoną obcego arystokraty, który ją pragnął odtrącić. To brzmiało osobliwie, lecz starszemu panu brakowało podstaw do wydania sądu. Uważał, że jako światowiec i postać stojąca nieomal na świeczniku powinien je znaleźć we własnym doświadczeniu, ale ich nie znajdował, a wstydził się przyznać sam przed sobą – tym bardziej zaś zdradzić się przed Eugenią pytaniami przypuszczalnie zbyt naiwnymi – że dysponuje za skromnym zasobem wiadomości. W swoim mniemaniu o wiele bardziej mógłby się zbliżyć, używając jego słów, do siostrzeńca, acz nie był pewien, czy Feliks jest zupełnie bezpieczny. O takim rozgarniętym, przystojnym i rozmownym młodym człowieku nie sposób było źle myśleć; a mimo to, przy całej swej wesołości i tylu cechach dodatnich, Feliks miał w sobie jakby coś niemal zuchwałego, niemal złośliwego. Należało stwierdzić, że bynajmniej nie będąc poważny, odznaczał się czymś więcej – większym ciężarem gatunkowym, większą głębią i pełnią tonu – niż niejeden zdecydowanie poważny młody mężczyzna. Podczas gdy pan Wentworth zastanawiał się nad tą anomalią, siostrzeniec darzył go bezgranicznym uwielbieniem. Uważał go za niesłychanie delikatnego, hojnego i hołdującego wzniosłym zasadom starszego pana o bardzo pięknej głowie ascety, którą obiecywał sobie narysować. Wcale nie ukrywał, że zarabia pędzlem, i to nie z jego winy nie wszyscy zrozumieli, iż gotów jest wykonywać uderzająco dobre podobizny na szalenie dogodnych warunkach. – Jest artystą... mój kuzyn jest artystą – mówiła Gertruda; dzieliła się tą informacją z każdym, kto chciał słuchać. Dzieliła się nią ze sobą, niejako ku przestrodze i przypomnieniu; w niezwykłych momentach i w miejscach odosobnionych powtarzała sobie, że Feliks jest obdarzony tą wzniosłą cechą. Gertruda nigdy dotąd nie widziała artysty; takich ludzi znała jedynie z lektury. Wydawali jej się grupą osób romantycznych i tajemniczych, których życie składało się z takich przyjemnych przypadków, jakie nigdy się nie zdarzają nikomu innemu. A częste zapewnienia Feliksa, że właściwie nie jest artystą, tylko ją zachęcały do tych rozważań. – Nigdy nie zajmowałem się tym na serio – twierdził. – Nigdy nie studiowałem; nigdy

się nie wprawiałem. Robię różne rzeczy po troszku, a żadnej dobrze. Jestem po prostu amatorem. Gertruda jeszcze chętniej myślała o nim jako o amatorze niż artyście; to słowo miało dla niej subtelniejszy odcień znaczeniowy. Wiedziała jednak, że należy go używać z większym umiarem. Pan Wentworth nim szafował, bo choć właściwie nie był z nim obyty, uznał je za pomocne w sklasyfikowaniu Feliksa, który jako młodzieniec nieprzeciętnie inteligentny i czynny, najwyraźniej też przyzwoity, a mimo to nieuprawiający żadnego ze zwykłych zawodów, uporczywie odbiegał od przyjętych norm. Naturalnie baronowa i jej brat – ją zawsze wymieniano na pierwszym miejscu – byli ulubionym tematem rozmów pana Wentwortha z córkami i przygodnymi gośćmi. – A ten młody człowiek, twój siostrzeniec, czym jest z zawodu? – zapytał starszy jegomość, pan Broderip z Salem, kolega szkolny pana Wentwortha z Harvard College, do którego uczęszczali w roku 1809, zatrudniony następnie w jego kancelarii przy ulicy Devonshire. (W bardziej podeszłym wieku pan Wentworth miał zwyczaj tylko trzy razy na tydzień jeździć do biura, gdzie jako powiernik musiał załatwiać wiele ściśle poufnych spraw). – No cóż, to amator – odrzekł wuj Feliksa, złożywszy dłonie, dość zadowolony, że może to powiedzieć. Pan Broderip zaś wrócił do Salem w przeświadczeniu, iż jest to zapewne „europejskie” określenie pośrednika handlowego czy eksportera zboża. – Chciałbym namalować głowę wuja – zwrócił się któregoś wieczoru Feliks do pana Wentwortha w obecności wszystkich, również pana Branda i Roberta Actona. – Chyba powinna mi wyjść bardzo dobrze. To interesująca głowa; szalenie średniowieczna. Pan Wentworth miał poważną minę; odczuwał zakłopotanie, jak gdyby całe towarzystwo weszło do pokoju i zastało go przed lustrem. – Bóg ją uczynił – odparł. – Nie sądzę, aby do człowieka należało tworzyć ją na nowo. – Niewątpliwie Bóg ją uczynił – odpowiedział Feliks ze śmiechem – i zrobił to bardzo dobrze. Ale życie dokonywało poprawek. To ogromnie interesujący rodzaj głowy. Jest cudownie zmizerowana i wychudzona. Cera wspaniale zbielała. – I Feliks rozejrzał się dokoła, jakby chciał zwrócić uwagę zebranych na te ciekawe szczegóły. Pan Wentworth wyraźnie pobladł. – Chciałbym namalować wuja jako starego prałata, starego kardynała czy przeora. – Prałata, kardynała? – wymamrotał pan Wentworth. – Masz na myśli księdza katolickiego? – Mam na myśli starego duchownego, który powinien żyć w wielkiej czystości i wstrzemięźliwości. A niewątpliwie tak było w przypadku wuja; widzi się to w tej twarzy – ciągnął Feliks. – Był wuj człowiekiem bardzo... bardzo powściągliwym. Nie uważa wuj, że to zawsze poznać po twarzy? – Więcej poznajesz po twarzy, niż ja bym się chciał doszukiwać – chłodno zauważył pan Wentworth. Baronowa zagrzechotała wachlarzem i roześmiała się perliście.

– To ryzykowne patrzeć z tak bliska – wykrzyknęła. – Mój wuj ma jakieś grzeszki na sumieniu. – Pan Wentworth spojrzał na nią z bolesnym zakłopotaniem; a jeśli jego twarz świadczyła o życiu w czystości i wstrzemięźliwości, to w tej chwili oznaki te wystąpiły chyba ze szczególną wyrazistością. – Jesteś beau vieillard, drogi wuju – rzekła madame Münster z błyskiem w swych egzotycznych oczach. – Chyba mi pochlebiasz – odparł starszy pan. – Niewątpliwie nie ja pierwsza to robię – zaprotestowała baronowa. – Według mnie tak – powiedział pan Wentworth z powagą. I zwracając się do Feliksa, dorzucił tym samym tonem: – Proszę nie robić mojej podobizny. Dzieci mają dagerotyp. To całkiem wystarczy. – Nie obiecuję – odrzekł Feliks – że nigdzie nie umieszczę głowy wuja. Pan Wentworth skierował wzrok na niego, a potem na resztę zebranych; następnie wstał i odszedł powoli. – Chciałabym, Feliksie – przerwała milczenie Gertruda – abyś namalował mój portret. Charlotta nie wiedziała, czy Gertruda ma prawo tego sobie życzyć; spojrzała na pana Branda, aby zyskać pewność. Ilekroć Gertruda coś robiła lub mówiła, Charlotta zawsze patrzyła na pana Branda. Służyło jej to za stały pretekst do spoglądania na niego – zawsze, jak sądziła, dla dobra Gertrudy. To prawda, iż trwożnie interesowała się tym, czy Gertruda postępuje słusznie, bo na swój skromny sposób Charlotta była siostrą heroiczną. – Bylibyśmy radzi mieć pani portret, panno Gertrudo – stwierdził pan Brand. – Z rozkoszą będę malował tak uroczą modelkę – oznajmił Feliks. – Uważasz, że taka jesteś śliczna, kochanie? – zapytała Lizzie Acton z odcieniem tej swojej nieszkodliwej arogancji i odgryzła supełek w robótce. – Nie powoduję się przekonaniem o własnej urodzie – odparła Gertruda, rozglądając się dokoła. – Wcale się nie mam za piękną. – Mówiła z czymś na kształt świadomej rozwagi; a Charlotcie wydało się bardzo dziwne, że siostra tak publicznie roztrząsa tę kwestię. – Ale moim zdaniem zabawnie będzie siedzieć i pozować. Zawsze tak myślałam. – Szkoda, że nie miałaś lepszych tematów do rozmyślań, moja córko – powiedział pan Wentworth. – Jesteś bardzo piękna, kuzynko Gertrudo – oświadczył Feliks. – To komplement – stwierdziła Gertruda. – Wszystkie komplementy, które mi prawią, wrzucam do małego dzbanuszka-skarbonki ze szparą w boku. Potrząsam nimi i grzechoczą. Jak dotąd jest ich niewiele... dwa czy trzy zaledwie. – Nie, to nie komplement – zaprzeczył Feliks. – Widzisz, staram się nie mówić tego w formie komplementu. Początkowo nie uważałem cię za piękną. Ale stopniowo zmieniłem zdanie. – Teraz ostrożnie, żeby dzbanek nie pękł! – wykrzyknęła Lizzie. – W moim mniemaniu pozowanie do portretu to tylko jedna z rozlicznych postaci lenistwa – skonstatował pan Wentworth. – Na imię im legion. – Drogi wuju – wybuchnął Feliks – nie można powiedzieć, że ktoś próżnuje, skoro

zmusza człowieka do takiej pracy! – Można kogoś malować, kiedy śpi – zasugerował pan Brand, wnosząc swój wkład do dyskusji. – Ach, maluj mnie, kiedy będę spała. – Gertruda uśmiechnęła się do Feliksa. I leciutko przymknęła oczy. Teraz Charlotta już niemal z podniecającym niepokojem wyczekiwała na to, co za chwilę powie bądź zrobi siostra. A ona zaczęła pozować do portretu nazajutrz – na otwartym powietrzu, w północnej części werandy. – Chciałabym, żebyś mi powiedział, co o nas myślisz... jacy ci się wydajemy – zagadnęła Feliksa, kiedy usiadł przy sztalugach. – Wydajecie mi się najlepsi na świecie – odparł. – Mówisz tak – podjęła Gertruda – żeby się nie wysilać na nic innego. Młody człowiek zerknął na nią nad płótnem. – Cóż innego miałbym powiedzieć? Niewątpliwie musiałbym bardzo się wysilić, żeby powiedzieć coś innego. – Przecież widywałeś już ludzi, którzy przypadli ci do gustu, prawda? – Widywałem istotnie, Bogu dziękować! – I zasadniczo się od nas różnili – ciągnęła Gertruda. – To dowodzi jedynie – odrzekł Feliks – że można być dobrą kompanią na tysiąc rozmaitych sposobów. – Uważasz nas za dobrą kompanię? – zapytała. – Kompanię godną króla! Po chwili milczenia Gertruda znów przemówiła: – Niewątpliwie można być także ponurym na tysiąc rozmaitych sposobów i czasami odnoszę wrażenie, że my korzystamy z nich wszystkich. Feliks wstał szybko, z ręką podniesioną do góry. – Gdybyś tylko mogła nie zmieniać wyrazu twarzy przez pół godziny... dopóki go nie uchwycę – poprosił. – Jest wyjątkowo ładny. – Wyglądać ładnie przez pół godziny... co za wymagania – odparła. – Byłby to portret młodej kobiety, która coś ślubowała, do czegoś się zobowiązała, żałuje i rozmyśla o tym w wolnej chwili. – Niczego nie ślubowałam, do niczego się nie zobowiązałam – powiedziała Gertruda z wielką powagą. – Nie mam czego żałować. – Moja droga kuzynko, to była tylko figura retoryczna. Jestem przeświadczony, iż nikt w twojej wspaniałej rodzinie nie ma czego żałować. – A jednak wciąż żałujemy! – wykrzyknęła Gertruda. – To mam na myśli, kiedy mówię, że jesteśmy ponurzy. Wiesz o tym doskonale, ale udajesz, że nie wiesz. Feliks parsknął śmiechem. – Pół godziny upływa, ty zaś jesteś ładniejsza niż kiedykolwiek. Widzisz, trzeba uważać na to, co się mówi.

– Mnie możesz powiedzieć wszystko – rzekła Gertruda. Feliks popatrzył na nią, jak mógłby patrzeć artysta, i przez czas pewien malował w milczeniu. – Tak, mnie się wydajesz inna niż twój ojciec i twoja siostra... niż większość ludzi, z którymi przebywasz – zauważył. – Kiedy ktoś sam tak mówi – ciągnęła Gertruda – to jakby mówił... a przynajmniej dawał do zrozumienia... że jest lepszy. Nie jestem lepsza; jestem o wiele gorsza. Lecz oni twierdzą, że jestem inna. To ich martwi. – Skoro mi zarzucasz, że nie chcę się podzielić mymi prawdziwymi wrażeniami, mogę przyznać, iż dostrzegam u was... ogólną tendencję... do martwienia się zbyt pochopnie. – Chciałabym, abyś powiedział to ojcu. – Mógłby jeszcze bardziej się zmartwić! – wykrzyknął Feliks ze śmiechem. – Na pewno by się zmartwił. Nie wierzę, abyś widywał takich ludzi. – Och, droga kuzynko, skąd wiesz, co widywałem? – zapytał Feliks. – Jak mam ci powiedzieć? – Gdybyś zechciał, mógłbyś mi powiedzieć mnóstwo rzeczy. Widywałeś ludzi takich jak ty... inteligentnych, wesołych i gustujących w rozrywkach. My nie lubimy rozrywek. – Tak – zgodził się Feliks. – Nie taję, że to dla mnie spore zaskoczenie. Chyba nie czerpiecie z życia wszystkich dostępnych przyjemności. Chyba się nie cieszycie... Nie pogniewasz się, jeśli to powiem? – zapytał i umilkł. – Proszę cię, mów dalej – odrzekła dziewczyna z powagą. – Sprawiacie na mnie wrażenie ludzi mających wszelkie dane na to, żeby się cieszyć. Nie brak wam pieniędzy, swobody i tego, co się w Europie nazywa „pozycją”. Ale, rzec można, macie smutne podejście do życia. – Należy uważać życie za wesołe, urocze i rozkoszne, czy tak? – zapytała Gertruda. – Powiedziałbym, że tak... jeśli można. Istotnie... wszystko zależy od tego – dodał Feliks. – Wiesz, że dużo jest cierpień na świecie. – Widziałem niejedno – odparł młody człowiek. – Ale było to tam... za morzem. Tu ich nie widzę. To jest raj. Gertruda milczała; siedziała wpatrzona w dalie i krzaki porzeczek w ogrodzie, Feliks zaś pracował. – Czy żeby „się cieszyć” – zaczęła w końcu – żeby mieć wesołe podejście do życia... trzeba robić coś złego? Feliks znowu wybuchnął długim, niefrasobliwym śmiechem. – Mówiąc poważnie, wcale tak nie uważam. I między innymi dlatego wydajesz mi się jak najbardziej zdolna do radości, gdybyś tylko miała do niej warunki, a jednocześnie niezdolna do zła. – Na pewno – rzekła Gertruda – nie powinieneś mówić, że ktoś jest do tego niezdolny. Najbliżej zła jesteśmy wówczas, kiedy w to wierzymy. – Jesteś ładniejsza niż kiedykolwiek – zauważył Feliks ni w pięć, ni w dziewięć.

Gertruda przywykła już słyszeć to z jego ust; nie działało na nią tak podniecająco jak na początku. – Co należy robić? – ciągnęła. – Wydawać przyjęcia, chodzić do teatru, czytać powieści, przesiadywać do późna w noc? – Moim zdaniem nie daje radości coś, co człowiek robi albo czego nie robi – odparł jej towarzysz. – To sprawa ogólnego podejścia do życia. – Oni w nim widzą ustalony porządek... tak właśnie tutaj się na nie zapatrują. Często mi to powtarzano. – No cóż, doskonale. Ale jest inne podejście – dodał Feliks z uśmiechem. – Można w nim dostrzegać okazję. – Okazję... tak – zgodziła się Gertruda. – Wtedy można by mieć więcej przyjemności. – Nie próbuję powiedzieć nic ponad to, że sam miałem takie podejście... co niewiele znaczy! – Feliks odłożył paletę i pędzle; ze splecionymi rękami odchylił się do tyłu, aby ocenić wynik swej pracy. – Wiesz, że nie jestem ważną osobistością. – Masz duży talent. – Nie... nie – zaprzeczył młody człowiek z wesołym obiektywizmem. – To nie jest duży talent. Bynajmniej nie wybitny. Zapewniam cię, że gdybym go miał, byłbym wiedział. Zawsze pozostanę nieznany. Świat nigdy się o mnie nie dowie. – Gertruda popatrzyła na niego z dziwnym uczuciem. Myślała, ile świetnych talentów musi być w tym wielkim świecie, jemu znanym, jej obcym, skoro ten świat może sobie pozwolić na lekceważenie jego zdolności. – Na ogół nie musisz przywiązywać zbytniej wagi do tego, co ci mówię – podjął Feliks – ale możesz mi wierzyć na słowo... jestem zwyczajnym poczciwym lekkoduchem. – Lekkoduchem? – powtórzyła. – Należę do gatunku cyganów. – Cyganów? – Gertruda nigdy jeszcze nie słyszała tego określenia w innym kontekście niż geograficzny; nie pojęła znaczenia przenośnego, jakie nadał mu Feliks. Ale to słowo sprawiło jej przyjemność. Feliks odepchnął krzesło i wstał; podszedł do niej powoli, z uśmiechem. – Jestem kimś w rodzaju poszukiwacza przygód – rzekł i obrzucił ją spojrzeniem. Ona też wstała, odwzajemniając uśmiech. – Poszukiwacza przygód? – powtórzyła. – Chciałabym usłyszeć o twoich przygodach. Przez sekundę miała wrażenie, że Feliks ujmie jej dłoń, lecz on wsadził nagle ręce do kieszeni malarskiego kitla. – Nic nie stoi na przeszkodzie – stwierdził. – Poszukiwałem przygód, ale były one bardzo niewinne. Wszystkie dobrze się kończyły; chyba każda z nich nadaje się do opowiedzenia. Były bardzo przyjemne i ładne; chętnie powrócę do nich pamięcią. Usiądź, to zacznę – dodał po chwili z uśmiechem pełnym naturalnej siły przekonywania. Po raz wtóry tego dnia Gertruda zasiadła do pozowania – i robiła to przez kilka następnych dni. W czasie pracy Feliks opowiadał jej mnóstwo historyjek, ona zaś słuchała

chciwie, w oczarowaniu. Nie spuszczała oczu z jego warg; zachowywała całkowitą powagę; niekiedy jej powściągliwe zdumienie nasuwało mu myśl, że jest niezadowolona. Nigdy jednak ani przez chwilę nie uważał, iż to on mógłby być przyczyną owego niezadowolenia. Taka pewność byłaby głupotą, gdyby optymizm, jakiego dowodziła, nie świadczył raczej o nadziei niż o pewności siebie. Od rzeczy jest mówić, że miał spokojne sumienie; najspokojniejsze sumienie bowiem coś tam wyrzuca, tymczasem ten młody człowiek zawsze żywił dobre zamiary, w jego przekonaniu rzeczywiście prowadzące do celu. Opowiadał Gertrudzie, jak wędrował po Francji i Włoszech z plecakiem malarza na grzbiecie i jak nieraz odpłacał się po drodze gospodarzowi czy gospodyni pacykowanym przez siebie pochlebnym portretem. Mówił, jak grał na skrzypcach w małej – niezbyt znakomitej – orkiestrze, która w różnych krajach dawała na prowincji koncerty. Opowiedział jej też, jak przez krótki czas był ozdobą wędrownej trupy aktorów, którzy mozolnie interpretowali Szekspira na scenach francuskich, niemieckich, polskich i węgierskich. Podczas gdy snuł tę codzienną opowieść, Gertruda żyła w świecie fantazji; całkiem jakby czytała romans w odcinkach. Od zakończenia lektury Nicholasa Nickleby nic nie wydało jej się równie zachwycające. Pewnego popołudnia poszła odwiedzić swoją kuzynkę, panią Acton, matkę Roberta, kobietę ciężko chorą, stale przebywającą w domu. Sama wracała pieszo przez pola – skrótem, z którego często korzystali. Jej ojciec zabrał Feliksa do Bostonu, z wizytą do swoich przyjaciół, starych dżentelmenów pamiętających matkę młodego człowieka. Pamiętali ją wprawdzie, lecz nic nie mówili na jej temat; kilku z nich przyjechało przedtem z miasta z żonami, szacownymi damami, złożyć uszanowanie w domku pośród jabłoni, a ich pojazdy przypominały baronowej, ze szczególną uprzejmością podejmującej gości, duży, lekki, turkoczący czteroosobowy powóz, jakim ona sama przybyła w te strony. Popołudnie chyliło się ku końcowi; na nieboskłonie wisiał wielki obraz nowoangielskiego zachodu słońca, malowany purpurą i srebrem; kiedy pogrążona w zadumie Gertruda przecinała kamieniste łąki, spowijała je lekka, przejrzysta poświata. Przy otwartej furtce w ogrodzeniu jednego z pastwisk Gertruda dojrzała z oddali postać mężczyzny, stał tam, jak gdyby na nią czekał; zbliżywszy się, poznała pana Branda. Miała wrażenie, jakby nie widziała go od dłuższego czasu; nie potrafiłaby powiedzieć, od jak dawna, bo jednak zdawało jej się, że ostatnio był u nich w domu. – Czy mogę pani towarzyszyć? – zapytał. A kiedy odparła, że może, jeśli ma ochotę, zauważył, że dostrzegł ją i rozpoznał z odległości pół mili. – Widocznie ma pan bardzo dobry wzrok – powiedziała Gertruda. – Tak, mam bardzo dobry wzrok, panno Gertrudo – przyznał. Wiedziała, że ma coś na myśli, lecz w minionym okresie pan Brand ustawicznie miał coś na myśli, ona zaś prawie do tego już przywykła. Tym razem wszakże czuła, jak to coś niepokoi ją z nową mocą, porusza, wprawia w zakłopotanie. Przez chwilę szedł obok niej w milczeniu, po czym dorzucił: – Bez trudu dostrzegłem, że zaczyna mnie pani unikać. Choć może – ciągnął – bardzo dobry wzrok nie jest do tego potrzebny.

– Nie unikałam pana – odrzekła Gertruda, nie patrząc na niego. – Chyba robiła to pani nieświadomie – odpowiedział pan Brand. – Nie zdawała sobie pani nawet sprawy z mojej obecności. – Cóż, teraz jest pan obecny! – Gertruda wybuchnęła krótkim śmiechem. – Doskonale zdaję sobie z tego sprawę. Nie replikował. Szedł tylko u jej boku – powoli, z powodu miękkiej trawy. Niebawem dotarli do innej furtki, zamkniętej. Pan Brand położył na niej rękę, lecz nie próbował jej otworzyć; stał wpatrzony w swoją towarzyszkę. – Jest pani czymś bardzo zainteresowana... bardzo pochłonięta... – stwierdził. Gertruda rzuciła mu przelotne spojrzenie; zauważyła, że jest blady i wygląda na podekscytowanego. Nigdy jeszcze nie widziała go w takim stanie i przeczuwała, że jeśli naprawdę zrobi z siebie widowisko, będzie to wstrząsające, niemal bolesne. – Czym pochłonięta? – spytała. I zwróciła oczy na rozświetlone niebo. Czuła się winna, skrępowana, a jednocześnie zirytowana tym uczuciem. Pan Brand natomiast, kiedy tak stał wpatrzony w nią uporczywie małymi, poczciwymi oczkami, wyobrażał bezmiar na pół zatartych w pamięci zobowiązań, które znów nabierały pewnej wyrazistości. – Ma pani nowe zainteresowania, nowe zajęcia – ciągnął. – Nie wiem, czy mogę powiedzieć, że ma pani nowe obowiązki. A zawsze mamy stare, Gertrudo – dodał. – Proszę otworzyć furtkę – rzekła i wydało jej się, że te słowa dowodzą tchórzostwa i rozdrażnienia. Lecz on otworzył furtkę i pozwolił jej przejść, następnie zamknął furtkę za sobą. Zanim Gertruda zdołała się odwrócić, ujął jej rękę i przytrzymał za przegub. – Chcę pani coś powiedzieć – zaczął. – Wiem, co pan chce powiedzieć – odparła. Już miała dorzucić: „I wiem, w jaki sposób pan to powie”, ale się pohamowała. – Kocham cię, Gertrudo – rzekł. – Kocham cię bardzo; kocham cię bardziej niż kiedykolwiek. Wypowiedział te słowa dokładnie tak, jak przypuszczała; słyszała je już przedtem. Dla niej nie miały uroku; dawniej mówiła sobie, że to bardzo dziwne. W powszechnym przekonaniu takie słowa rozkosznie brzmią w uszach kobiety; jej natomiast wydawały się bezbarwne i sztuczne. – Chciałabym, żeby pan o tym zapomniał – oświadczyła. – Jakżebym mógł... dlaczego? – Niczego panu nie obiecywałam... do niczego się nie zobowiązywałam – odparła, patrząc na niego, głosem z lekka drżącym. – Dawała mi pani odczuć, że mam na nią wpływ. Zwierzała mi się pani. – Nigdy się panu nie zwierzałam! – dość gwałtownie wykrzyknęła Gertruda. – Więc nie była pani tak szczera, jak sądziłem... jak sądzili wszyscy. – Nie rozumiem, co komu do tego! – wybuchnęła dziewczyna. – Mam na myśli pani ojca i siostrę. Jak pani wiadomo, są szczęśliwi, sądząc, że mnie pani słucha.

Prychnęła śmiechem. – Nie są szczęśliwi – zaprzeczyła. – Nic ich nie potrafi uszczęśliwić. Nikt tu nie jest szczęśliwy. – Bardzo szczęśliwy wydaje mi się pani kuzyn... pan Young – zareplikował pan Brand cichym, wręcz bojaźliwym tonem. – Tym lepiej dla niego! – I Gertruda znów wybuchnęła śmiechem. Młody człowiek wpatrywał się w nią przez chwilę. – Bardzo się pani zmieniła – zauważył. – Rada to słyszę – oznajmiła Gertruda. – A ja nie. Znam panią od długiego czasu i kochałem taką jak dawniej. – Wielce jestem panu zobowiązana – odparła Gertruda. – Muszę już iść do domu. Z kolei on parsknął śmiechem. – No proszę... bez wątpienia unika mnie pani. – Więc niech pan mnie też unika. Znów na nią spojrzał, po czym rzekł bardzo łagodnie: – Nie, nie będę pani unikać; ale obecnie zostawię panią w spokoju. Myślę, że po pewnym czasie... przypomni sobie pani niektóre rzeczy zapomniane. Myślę, że pani do mnie wróci; mam taką nadzieję. Tym razem głos jego brzmiał bardzo wzruszająco; w słowach dźwięczał silny wyrzut i Gertruda nie umiała znaleźć na nie odpowiedzi. Pan Brand odwrócił się i stał wsparty łokciami o furtkę, wpatrzony w piękny zachód słońca. Porzuciwszy go, Gertruda znów ruszyła ku domowi, ale pośrodku następnej łąki nagle wybuchnęła płaczem. Miała uczucie, że łzy od dłuższego czasu zbierały się pod powiekami, i przez kilka chwil roniła je z czymś w rodzaju radości. Wyschły jednak wkrótce. W Gertrudzie było coś twardego; nigdy więcej już nie płakała.

6 Składając popołudniowe wizyty siostrzenicy, pan Wentworth niejeden raz zastawał w jej saloniku Roberta Actona. Bynajmniej nie czuł się tym zaniepokojony, gdyż nie zamierzał rywalizować ze swym młodym krewniakiem o względy Eugenii. Wuj madame Münster miał jak najlepszą opinię o Robercie Actonie, ten zaś rzeczywiście cieszył się w kręgu rodzinnym dużym, acz nieokazywanym ostentacyjnie uznaniem. Wszyscy byli z niego dumni, o ile można posądzić o dumę ludzi, którym tak bardzo obca jest słabostka nazywana „chlubieniem się”. Nigdy się nie szczycili Robertem Actonem ani nie pozwalali sobie mówić o nim chełpliwie; nigdy nie cytowali jego inteligentnych wypowiedzi ani nie wspominali o jego wielkoduszności. Mimo to jakaś chłodno-tkliwa wiara w jego bezgraniczną dobroć składała się na ich osobiste przekonanie o tym, co jest słuszne; a jak ogromnym darzono go szacunkiem, najlepiej chyba dowodzi fakt, że nikt nigdy wyraźnie nie osądzał jego postępowania. Nie częściej chwalono go niźli ganiono, lecz po cichu uznawano za ozdobę swojego kółka. W rodzinie uchodził za światowca. Pojechał do Chin i przywiózł stamtąd do domu kolekcję rzadkich przedmiotów; zbił majątek – czy raczej pięciokrotnie powiększył i tak już znaczną fortunę; odznaczał się takim połączeniem cech starokawalerstwa, majętności i poczucia humoru, jakie przemawia do najbardziej nawet przytępionej wyobraźni; uważano też za rzecz oczywistą, że wkrótce odda to wszystko do dyspozycji jakiejś dobrze ułożonej młodej kobiecie ze swojej sfery. Pan Wentworth nie zaliczał się do ludzi gotowych przyznać się w duchu, że – pominąwszy obowiązki ojcowskie – wyraźnie przedkłada jedną osobę nad pozostałe; ale Roberta Actona miał za człowieka niezwykle rozsądnego, i może w ten sposób wyróżniał kuzyna, co nie leżało w jego charakterze, tak jak nie leżałoby w nim nic choćby z lekka nieczystego. Acton istotnie odznaczał się dużym rozsądkiem – i czymś jeszcze na dodatek; pan Wentworth zaś, co trzeba mu przyznać, wyróżniał kuzyna w ten niedozwolony sposób, ponieważ niejasno zdawał sobie sprawę z jego największej zalety, a mianowicie pozazdroszczenia godnej zdolności do jawnego lekceważenia nakazów rozsądku – do przejawiania nieustraszonej odwagi, śmiałości w lepszym gatunku, niż tego wymagała zwykła okazja. Pan Wentworth nigdy nie ośmieliłby się dać do zrozumienia, że Acton ma w sobie szczyptę bohaterstwa, trudno go jednak za to ganić, skoro sam Robert na pewno nigdy nie zaryzykowałby takiego twierdzenia. Acton niewątpliwie przejawiał w każdej sprawie wielką roztropność –

począwszy od oceny samego siebie. Wiedział, że bynajmniej nie jest aż takim światowcem, za jakiego uchodzi w kołach miejscowych, ale trzeba dodać, że znał też zasięg swojej wrodzonej bystrości, którego nigdy właściwie nie pozwolił kołom miejscowym zmierzyć. Skłonny był spoglądać na różne rzeczy z humorem i stwierdził, że nawet w najwęższych kręgach mogą się po temu nadarzać częste okazje. Takie okazje stały się od pewnego czasu – to jest od jego powrotu z Chin przed półtora rokiem – najbardziej pobudzającym czynnikiem w życiu tego dżentelmena, które obecnie upływało w dosyć leniwej atmosferze. Zdecydowanie chciał się ożenić. Bardzo lubił książki i miał ładną bibliotekę; to znaczy posiadał o wiele więcej książek niż pan Wentworth. Bardzo też lubił obrazy; w ostrym świetle współczesnej krytyki trzeba jednak przyznać, że ściany jego domu zdobiło kilka dość nieudanych arcydzieł. Wykształcenie zdobył – a było ono lepsze, niż się na ogół wydawało – w Harvard College; i czerpał przyjemność z obcowania z dawnymi kolegami, wskutek czego zawsze rad był, że mieszka tak blisko tej instytucji i często ją mija w drodze do Bostonu. Ogromnie się zainteresował baronową Münster. Była z nim bardzo szczera, a przynajmniej taki miała zamiar. – Na pewno uważa pan za szalenie dziwne, że osiadłam w takim ustroniu! – zwróciła się do niego w trzy czy cztery tygodnie po objęciu w posiadanie małego domku. – Niewątpliwie jest pan ciekaw, jakie powodowały mną pobudki. Są jak najczystsze. – Baronowa zdążyła się już tam zadomowić; bostońska śmietanka towarzyska składała jej wizyty, a Clifford Wentworth kilka razy zabrał ją na przejażdżkę swoim powozikiem. Robert Acton siedział w pobliżu i bawił się wachlarzem; w jej salonie zawsze leżało kilka wachlarzy z przywiązanymi do nich długimi wstążkami w różnych kolorach i Acton zawsze którymś się bawił. – Nie, wcale nie uważam tego za dziwne – odparł powoli, z uśmiechem. – Przybycie inteligentnej kobiety do Bostonu czy na jego przedmieścia nie wymaga długich wyjaśnień. Boston to bardzo ładna miejscowość. – Jeśli pan chce, żebym zaprzeczyła – rzekła baronowa – vous vous y prenez mal. Niekiedy bywam w takim nastroju, że ze wszystkim mogę się zgodzić. Boston to raj, a my jesteśmy na przedmieściach raju. – W tej chwili wcale nie jestem na przedmieściach, lecz w samym raju – odparował Acton, dość nonszalancko rozparty w fotelu. Nie zawsze jednak przybierał taką pozę, a kiedy to robił, bywał mniej odprężony, niż mogłoby się zdawać. W pewnym stopniu tymi pozorami swobody maskował nieśmiałość, a jak wiele osób w takich okolicznościach stwarzał pozory nieco przesadne. Co więcej, pod płaszczykiem rzekomej swobody czujnie obserwował. Ta inteligentna kobieta, która niezależnie od tego, co mógłby powiedzieć, była inteligentna bynajmniej nie na modłę bostońską, budziła w nim coś więcej niż zainteresowanie; wprawiała go w stan jakiegoś podniecenia, utrzymywała w dziwnej niepewności. W głębi serca musiał przyznać, że nigdy jeszcze nie widział takiej kobiety – nawet w Chinach. Z niepojętych powodów wstydził się żywości tego uczucia i na zewnątrz nadrabiał miną, z humorem – wciąż na zewnątrz – przyglądając się madame Münster.

Prawdę rzekłszy, wcale nie uważał tej pobożnej pielgrzymki za bardzo naturalną. Można by z góry o nim powiedzieć, że był zbyt dobrym bostończykiem, aby za ekscentryczne uważać pragnienie cudzoziemki choćby z najdalszych stron, która chce odwiedzić stolicę Nowej Anglii. Taki impuls nie wymagał wszak usprawiedliwienia, a madame Münster miała na szczęście kilku krewnych w tym kraju. W rzeczywistości jednak nie pasowała do swojego kółka: w najlepszym razie stanowiła bardzo przyjemną, pełną tajemniczego wdzięku anomalię. Doskonale zdawał sobie sprawę, że nie wypadałoby bezceremonialnie zwrócić się z tymi refleksjami do pana Wentwortha; nigdy by starszemu panu nie powiedział, że jest ciekaw, co knuje baronowa. Właściwie nie miał zamiaru dzielić się z nikim tymi niejasnymi podejrzeniami. Sam czerpał z nich tak dużą przyjemność, jakiej nigdy dotąd nie doświadczył, przynajmniej od dnia powrotu z Chin. Na dobre czy złe zachowa baronową dla siebie; w swoim mniemaniu zasługiwał na ten monopol, ponieważ z pewnością to on najdokładniej ocenił jej towarzyskie talenty. Wkrótce stało się dla niego jasne, że baronowa skłonna jest nie opodatkowywać takiego monopolu. Kiedyś (siedział tam znowu, bawiąc się wachlarzem) poprosiła, aby przy sposobności wytłumaczył ją przed różnymi osobami w Bostonie, których nie rewizytowała. – Jest kilka takich miejsc – powiedziała – długa lista. Charlotta Wentworth sporządziła ją dla mnie okropnie wyraźnym pismem. W tej sprawie nie ma niejasności, wiem doskonale, dokąd muszę pojechać. Pan Wentworth mówi, że powóz jest do mojej dyspozycji, a Charlotta zaofiarowała mi swoje towarzystwo, w obcisłych rękawiczkach i bardzo sztywnej spódnicy. Mimo to zwlekam już trzeci dzień. Muszą mnie uważać za okropnie źle wychowaną. – Prosi pani, abym ją wytłumaczył – rzekł Acton – lecz nie podaje mi pani powodu. – To więcej – oświadczyła baronowa – niż można ode mnie wymagać. Byłoby to tak, jakbym poprosiła pana o kupienie mi bukietu i dała na niego pieniądze. Jedyny powód jest taki, że... jakoś... rewizyta wymaga zbytniego wysiłku. Nie działa pobudzająco. Czy to nie mogłoby posłużyć za wymówkę w Bostonie? Podobno tam ludzie są bardzo poważni, nie lubią kłamstewek. Zresztą powinien się ze mną wybrać Feliks, a on nigdy nie jest gotów. Nie widuję go. Wciąż się włóczy po polach i rysuje stare stodoły albo odbywa dziesięciomilowe przechadzki, maluje czyjś portret, wiosłuje po stawie lub flirtuje z Gertrudą Wentworth. – Sądziłbym, że taki wyjazd i zobaczenie paru osób byłyby dla pani rozrywką – zauważył Acton. – Spędza tu pani czas bardzo spokojnie. Prowadzi pani nudne życie. – Ach, spokój... spokój! – wykrzyknęła baronowa. – To mi się właśnie podoba. To wypoczynek. Po to tu przyjechałam. Rozrywka? Miałam rozrywki. A co do widywania ludzi... widziałam ich w życiu mnóstwo. Gdyby to nie zabrzmiało niegrzecznie, powiedziałabym, że jest mym skromnym życzeniem, aby tutaj zostawiono mnie w spokoju! Przez chwilę przyglądali się sobie w milczeniu. Ta kobieta wyjątkowo dobrze znosiła czyjś wzrok. – Więc przyjechała tu pani dla wypoczynku? – zapytał.

– Tak to mogę określić. Przyjechałam z wielu powodów, które trudno właściwie nazwać powodami – wie pan? – a mimo to doprawdy najlepszych: żeby się oddalić, coś zmienić, zerwać ze wszystkim. Skoro się człowiek skądś oddala, musi dokądś przybyć, toteż zadałam sobie pytanie, dlaczego nie miałabym przybyć tutaj. – Niewątpliwie zdążyła to pani zrobić w podróży – rzekł Acton ze śmiechem. Madame Münster ponownie na niego spojrzała, po czym odparła uśmiechnięta: – I niewątpliwie także po przybyciu tutaj zdążyłam zadać sobie pytanie, dlaczego przyjechałam. Nigdy jednak nie zadaję sobie zbędnych pytań. Oto jestem i chyba pan powinien mi tylko dziękować. – Kiedy będzie się pani zbierać do wyjazdu, zobaczy pani, jakie przeszkody spiętrzę na jej drodze. – Zamierza pan piętrzyć na mej drodze przeszkody? – spytała, poprawiając różany pączek u stanika. – Największą z nich będzie to, że... byłem taki miły... – I ja nie zdołam odjechać? Niech pan nie będzie tego zbyt pewny. Pozostawiłam tam bardzo miłych ludzi. – Och, po to, aby przyjechać tutaj, gdzie ja jestem! – Nie wiedziałam o pańskim istnieniu. Proszę mi wybaczyć tę niegrzeczność, ale szczerze mówiąc, nie wiedziałam. Nie – ciągnęła baronowa. – Dla ścisłości: przyjechałam nie po to, żeby zobaczyć pana... takich ludzi jak pan. – Takich ludzi jak ja? – wykrzyknął Acton. – W pewnym sensie tęskniłam za tymi naturalnymi stosunkami, jakie tu spodziewałam się zastać. Tam utrzymywałam jedynie sztuczne stosunki, bo tak mogę je nazwać. Nie widzi pan różnicy? – Ta różnica przemawia na moją niekorzyść – rzekł Acton. – Sądzę, że stosunki ze mną są sztuczne. – Konwencjonalne – oświadczyła baronowa – bardzo konwencjonalne. – Cóż, jest sposób na to, aby stosunki między damą a dżentelmenem zmienić na naturalne – stwierdził Acton. – Ma pan na myśli miłość? To może być lub nie być naturalne. Tak czy owak – odparowała Eugenia – nous n’en sommes pas là! Jak dotąd nie byli w sobie zakochani; choć nieco później, kiedy zaczęła z nim jeździć na spacery, mogło już niemal na to wyglądać. Zabierał ją kilkakrotnie swoim wysokim „wozem”, którym powoził sam, zaprzężonym w parę uroczych rączych koni. Inny charakter miały przejażdżki z Cliffordem Wentworthem, jej kuzynem, w dodatku o tyle młodszym. Trudno byłoby sobie wyobrazić, że flirtuje z Cliffordem, jeszcze nieśmiałym chłopcem, którego duża część bostońskiej socjety uważała za „zaręczonego” z Lizzie Acton. Zresztą baronowej w ogóle nie traktowano jako kobiety zdolnej do flirtu, bo niewątpliwie była mężatką. Całe towarzystwo wiedziało, że jest to małżeństwo „morganatyczne”, ale z natury nieskłonne traktować je gorzej od prawdziwego związku małżeńskiego, dla spokoju

sumienia zakładało, że jest ono nawet czymś więcej. Acton pragnął, aby Eugenia zachwyciła się krajobrazem amerykańskim, więc woził ją bardzo daleko, najładniejszymi drogami i w miejsca, skąd widok roztaczał się najrozleglejszy. Jeśli nasza dobroć wychodzi na jaw w chwilach zadowolenia, zalety Eugenii winny teraz z pewnością błyszczeć najjaśniej, ponieważ znajdowała urok w szybkiej jeździe przez dzikie okolice i w towarzystwie mężczyzny, który od czasu do czasu zmuszał pojazd do nurkowania, tak jak nurkuje w locie jaskółka, na prymitywnych, wyboistych drogach, i który, jak czuła, zrobiłby mnóstwo rzeczy na jej prośbę. Niekiedy spędzali wspólnie po parę godzin, prawie nie napotykając domów, widzieli tylko lasy i rzeki, jeziora i jasne góry na horyzoncie. Baronowej wydawało się to bardzo dzikie i, jak mówiłem, prześliczne; lecz pod wpływem tego wrażenia wzrastało trochę poczucie otwierających się przed nią możliwości, zrodzone z chwilą przybycia do Nowego Świata. Pewnego dnia – późnym popołudniem – Acton ściągnął koniom wodze na wzniesieniu, skąd roztaczał się wspaniały widok. Pozwolił im na długi wypoczynek, a sam siedział i rozmawiał z madame Münster. Widok był piękny, choć w zasięgu wzroku nic nie wskazywało na ludzką obecność. Otaczała ich natura, w oddali lśniła rzeka i przezierały wierzchołki wzgórz Massachusetts. Wzdłuż drogi ciągnął się szeroki pas trawy, za nim zaś płynął głęboki, czysty strumień; w trawie rosły polne kwiaty, nad strumieniem zaś leżał pień zwalonego drzewa. Acton odczekał chwilę; drogą nadciągnął wreszcie wiejski wędrowiec. Acton poprosił go o potrzymanie koni, a przechodzień zgodził się oddać rodakowi tę przyjacielską przysługę. Następnie Acton zachęcił baronową, aby wysiadła, i we dwójkę poszli po trawie nad strumyk, gdzie usiedli na kłodzie. – Wyobrażam sobie, że to nie przypomina pani Silberstadtu – rzekł Acton. Po raz pierwszy z określonego powodu wspomniał przy niej Silberstadt. Wiedział, że ma tam męża, i było mu to niemiłe; co więcej, wielokrotnie słyszał, że ten mąż chce się z nią rozwieść – należało się wystrzegać nawet pośredniej aluzji do tego stanu rzeczy. Mimo to sama baronowa nieraz napomykała o Silberstadcie; i Acton często się zastanawiał, dlaczego małżonek chce się od niej uwolnić. Dla damy takie położenie odtrąconej żony było dziwne; i warto zauważyć, że baronowa znosiła je z nadzwyczajnym wdziękiem i godnością. Od początku dawała do zrozumienia, że są dwa aspekty tej sprawy, gdyby zaś ona zechciała przedstawić swój pogląd, wzbudziłaby wzruszenie i zainteresowanie. – Oczywiście nie przypomina mi miasta – odparła – z rzeźbionymi frontonami, kościołami gotyckimi i wspaniałym zamkiem, z jego fosą i skupiskiem wież. Ale ma w sobie coś z niektórych innych części księstwa. Można by sobie wyobrazić, że się jest w tych wielkich starych lasach niemieckich, w tych legendarnych górach; podobną okolicę widzi się z okien Schreckensteinu. – Co to takiego Schreckenstein? – zapytał Acton. – To wielki zamek... letnia rezydencja księcia panującego. – Mieszkała pani tam kiedyś? – Bywałam tam – odrzekła baronowa. Acton zamilkł, przez chwilę wpatrywał się w

rozpostarty przed nim krajobraz bez zamków. – Pierwszy raz pyta mnie pan o Silberstadt – podjęła. – Myślałabym, że zechce się pan dowiedzieć czegoś o moim małżeństwie; musi się panu wydawać bardzo dziwne. Acton rzucił jej przelotne spojrzenie. – Przecież pani by nie chciała, żebym to powiedział! – Wy, Amerykanie, zachowujecie się tak dziwnie! – oświadczyła baronowa. – Nigdy nie pytacie wprost; wydaje się, że o tylu rzeczach nie wolno wam mówić. – My, Amerykanie, jesteśmy dobrze wychowani – stwierdził Acton. Wprawdzie jego świadomość narodową zamącił pobyt w obcych krajach, ale mimo to nie lubił, jak obrażano Amerykanów. – Wolimy nie następować ludziom na odciski – ciągnął. – Ogromnie rad jednak posłucham o pani małżeństwie. Więc proszę mi powiedzieć, jak do niego doszło. – Książę się we mnie zakochał – odparła baronowa z prostotą. – Bardzo usilnie zabiegał o moje względy. Zrazu nie chciał, abym za niego wyszła; wprost przeciwnie. Ale czegoś takiego nie chciałam słuchać. Więc zaproponował małżeństwo... jakie mógł. Byłam młoda i wyznam, że dość mi to pochlebiało. Gdyby to jednak miało się zdarzyć teraz, z pewnością nie byłabym go przyjęła. – Kiedy to się stało? – zapytał Acton. – Och... kilka lat temu – odrzekła Eugenia. – Nie należy nigdy pytać kobiet o daty. – Dlaczego miałbym o tym myśleć, kiedy kobieta opowiada historię?... – odparował Acton. – I teraz on chce zerwać? – Chcą, żeby zawarł małżeństwo polityczne. To pomysł jego brata. Ten brat jest bardzo sprytny. – Ładna z nich para! – wykrzyknął Robert Acton. Baronowa zbyła to lekkim, filozoficznym wzruszeniem ramion. – Que voulez-vous? To książęta. W swoim mniemaniu traktują mnie bardzo dobrze. Silberstadt jest państewkiem rządzonym w sposób absolutnie despotyczny i książę panujący może anulować małżeństwo jednym pociągnięciem pióra. Mimo to obiecał mi nie zrobić tego bez mojej formalnej zgody. – A pani jej odmawia? – Jak dotąd. To zniewaga i chciałam przynajmniej czynić im trudności. Mam jednak w biurku dokumencik, który wystarczy podpisać i odesłać księciu. – I będzie po wszystkim? Baronowa podniosła rękę, po czym ja opuściła. – Naturalnie zachowam tytuł; a w każdym razie będę mogła to zrobić, jeśli zechcę. I chyba zrobię. Trzeba mieć nazwisko. Zachowam też pensję. Jest bardzo mała... żałośnie mała, lecz z niej żyję. – I wystarczy podpisać ten papier? – zapytał Acton. Baronowa wpatrywała się w niego przez chwilę. – Nalega pan?

Dźwignął się powoli i stanął z rękami w kieszeniach. – Co pani zyskuje na odmowie? – Przypuszczalnie zyskam to... że jeśli będę opóźniać załatwienie sprawy albo grać na zwłokę, książę do mnie wróci, przeciwstawi się bratu. Jest we mnie rozkochany, a brat naciska na niego dość powoli. – Gdyby miał do pani wrócić... czy pani... by go przyjęła? Baronowa napotkała jego wzrok; zarumieniła się nieznacznie. Następnie wstała. – Miałabym tę satysfakcję, że mogłabym powiedzieć: „Teraz moja kolej. Zrywam z waszą książęcą mością!”. Ruszyli w stronę powozu. – Cóż – skonstatował Robert Acton. – To dziwna historia! Jak go pani poznała? – Bawiłam u pewnej starej damy... starej hrabiny... w Dreźnie. Przyjaźniła się z moim ojcem. Ojciec nie żył; czułam się bardzo osamotniona. Mój brat wędrował po świecie z trupą aktorów. – Brat powinien był zostać z panią – zauważył Acton – i nie dopuścić, aby zaufała pani książętom. Baronowa odezwała się po krótkim milczeniu. – Robił, co mógł. Przysyłał mi pieniądze. Stara hrabina zachęcała księcia; wręcz naciskała. Wydaje mi się – dodała łagodnie – że... w danych okolicznościach... zachowałam się bardzo dobrze. Acton spojrzał na nią i zaobserwował – jak nieraz już przedtem – że kobieta zyskuje na urodzie, kiedy wyjawi swe grzechy albo swe cierpienia. – No cóż – zauważył na głos – chciałbym widzieć, jak pani posyła jego książęcą mość do...! Madame Münster pochyliła się i zerwała rosnącą w trawie stokrotkę. – A nie jak podpisuję zrzeczenie się praw? – No, nie wiem... nie wiem – powiedział Acton. – W pierwszym przypadku wywarłabym zemstę, w drugim odzyskałabym wolność. Acton parsknął śmiechem i pomógł jej wsiąść do powozu. – Tak czy inaczej – rzekł – niech pani pilnie strzeże tego dokumentu. W parę dni później poprosił ją, żeby przyszła obejrzeć jego dom. Proponował to już jakiś czas temu, lecz wizytę odłożono ze względu na chorobę jego matki. Była kobietą słabego zdrowia i minione lata bardzo cierpliwie spędzała w wielkim kwiecistym fotelu przy oknie swojej sypialni. Ostatnio nie mogła widywać nikogo, teraz jednak poczuła się lepiej i przesłała baronowej bardzo uprzejmy liścik. Acton pragnął podjąć gościa obiadem, ale madame Münster wolała zacząć od zwykłej wizyty. Nasunęła jej się refleksja, że gdyby miała przyjść na obiad, poproszono by również pana Wentwortha z córkami, a jak sądziła, tête-à-tête z gospodarzem najlepiej zapewni tej okazji szczególny charakter. Nie wyjaśniła nikomu, dlaczego okazja ma mieć szczególny charakter. W powszechnym przekonaniu była po prostu czymś wielce przyjemnym. Acton przyjechał po baronową i podwiózł ją pod

drzwi, co nie trwało długo. W duchu nazywała jego dom bardzo dobrym, głośno zaś oświadczyła, że jest zachwycający. Był dużą bryłą pomalowaną na brązowo; stał wśród porządnie utrzymanych krzewów, a od bramy prowadził do niego krótki podjazd. Co więcej, okazał się znacznie nowocześniejszy niż siedziba pana Wentwortha, bogaciej wyposażony w tapicerowane meble i kosztowne ozdoby. Baronowa dostrzegła dostateczną wrażliwość gospodarza na wygody dla ciała. A ponadto miał te rozkoszne chinoiseries – trofea swego pobytu w Niebiańskim Cesarstwie: hebanowe pagody i szkatułki z kości słoniowej; figurki potworów szczerzących zęby i wytrzeszczających ślepia z gzymsów nad kominkami, na tle ekraników zaludnionych przez piękne postacie; porcelanowe serwisy stołowe lśniące za szklanymi drzwiczkami mahoniowych bufetów; w kątach duże parawany z mocno napiętym jedwabiem, wyhaftowane w mandarynów i smoki. Te przedmioty, rozproszone wszędzie, dostarczyły Eugenii pretekstu do zwiedzenia całego domu. Spodobał jej się i wydał przyjemny; uznała go za bardzo ładny. Cechowała go jakaś swojskość pomieszana ze swobodą i choć było to prawie muzeum, duże, z rzadka używane pokoje tchnęły świeżością i czystością niczym porządnie utrzymana mleczarnia. Lizzie Acton poinformowała baronową, że co dzień własnoręcznie odkurza wszystkie pagody i osobliwe przedmioty, ta zaś odparła, że Lizzie jest widocznie domową czarodziejką. Lizzie bynajmniej nie przypominała młodej damy zajmującej się ścieraniem kurzu; ubierała się tak ładnie i miała takie delikatne paluszki, że trudno było wyobrazić ją sobie pochłoniętą brudnymi pracami. Wyszła na spotkanie madame Münster, lecz nic albo prawie nic nie mówiła, baronowej zaś ponownie nasunęła się refleksja – do której i przedtem miewała okazję – że pannom amerykańskim brak dobrych manier. Do tej Amerykanki poczuła antypatię i wcale by się nie zdziwiła, gdyby się okazało, że sama nie przypadła pannie Acton do serca. Lizzie robiła na niej wrażenie osóbki stanowczej i szczerej w stopniu graniczącym niemal z impertynencją; a umiejętność łączenia rzeczy tak na pozór ze sobą sprzecznych, jak zamiłowanie do porządków domowych i do świeżych sukienek o paryskim kroju, wskazywała na posiadane przez dziewczynę zasoby niebezpiecznej energii. Baronową irytowało znaczenie przypisywane w tym kraju kwestii, czy jakieś dziewczątko jest odrobinę mniejszym lub odrobinę większym zerem; bo Eugenia nie odczuwała jak dotąd żadnej presji moralnej nakazującej doceniać młodziutkie dziewice. Na impertynencję Lizzie wskazywało być może to, że bardzo szybko się oddaliła i pozostawiła baronową na głowie brata. Acton dużo mówił o swoich chinoiseries; miał rozległą wiedzę o porcelanie i antykach. W wędrówce po domu baronowa robiła liczne postoje. Siadała wszędzie, wyznając, że jest nieco strudzona, i wypytywała o różne przedmioty z dziwną mieszaniną ciekawości i roztargnienia. Gdyby było to komu powiedzieć, oświadczyłaby, że dosłownie zakochała się w gospodarzu, ale takiej deklaracji nie mogła przecież złożyć – nawet w największym zaufaniu – samemu Actonowi. Z przyjemnością jednak, niepozbawioną pewnego uroku niezwykłości, wyczuwała – z właściwą sobie wnikliwością – że on jest łagodnego usposobienia i że nawet jego żartobliwa ironia zawsze ma przytępione ostrze. Przekonanie o jego uczciwości było czymś w rodzaju noszenia bukiecika kwiatów; choć o

ładnym zapachu, czasami naraża na niewygodę. W każdym razie jemu można było zaufać zawsze i wszędzie; a do tego nie cechowała go absolutna naiwność, co graniczyłoby z przesadą; cechowała go tylko względna naiwność, i to baronowej całkiem wystarczało. Lizzie zjawiła się ponownie, aby oznajmić, iż jej matka rada by teraz przyjąć madame Münster, i baronowa podążyła za nią do pokoju pani Acton. Po drodze doszła do wniosku, że to nie pozorowana impertynencja budzi w niej niechęć do młodej damy, na tym polu bowiem z łatwością mogłaby ją pobić. Nie było to ze strony panienki pragnienie rywalizacji, lecz coś w rodzaju roześmianej, kpiąco-dziecinnej obojętności na wynik porównania. Pani Acton, zmizerowana pięćdziesięciopięcioletnia kobieta o sympatycznej twarzy, siedziała wsparta o poduszki i patrzyła przez okno na kępę choin kanadyjskich. Była bardzo skromna, bardzo nieśmiała i bardzo chora; na jej widok Eugenię ogarnęła wdzięczność, że sama nie jest taka – ani taka chora, ani zapewne tak skromna. Na krześle obok pani Acton leżał tom esejów Emersona. Dla bezradnej biedaczki w tym stanie wizyta inteligentnej cudzoziemki, odznaczającej się większą ogładą niż jakakolwiek spotkana w życiu dama – niż tuzin dam – była nie lada wydarzeniem. – Mnóstwo o pani słyszałam – odezwała się cicho do baronowej. – Od syna, prawda? – zapytała Eugenia. – A on mi dużo mówił o pani. Och, mówi tak, jak mogłaby pani sobie życzyć – oświadczyła – jak taki syn musi mówić o takiej matce! Pani Acton siedziała z szeroko otwartymi oczami; na tym między innymi polegała „ogłada” madame Münster. Lecz Robert Acton też szeroko otworzył oczy, jasno zdając sobie sprawę, że napomknął świetnemu gościowi o matce zaledwie mimochodem. Nigdy nie opowiadał o tej cichej macierzyńskiej obecności – obecności tak wysubtelniałej, iż dla niego prawie się przekształciła w subiektywne uczucie wdzięczności. Acton zaś z rzadka mówił o swoich uczuciach. Baronowa skierowała uśmiech w jego stronę i natychmiast pojęła, że przyłapał ją na kłamstewku. Uderzyła w niewłaściwą strunę. Kim jednak byli ci ludzie, którym takie kłamstewko nie sprawiło przyjemności? Jeśli ich rozdrażniło, to i baronowa była równie rozdrażniona, po wymianie więc kilku grzecznych pytań i wyszeptanych odpowiedzi pożegnała się z panią Acton. Prosiła, aby Robert jej nie towarzyszył; sama pojedzie do domu powozem, tak woli. Zabrzmiało to władczo i jak sądziła, wydał się rozczarowany. Kiedy stali przed drzwiami – powóz zawracał na żwirowanym podjeździe – ta myśl przywróciła jej pogodę ducha. Podając mu dłoń na pożegnanie, obrzuciła go krótkim spojrzeniem. – Jestem prawie zdecydowana wysłać ten papier – oświadczyła. Było dlań oczywiste, że robi aluzję do dokumentu, który nazwała zrzeczeniem się praw. Bez słowa pomógł jej wsiąść do powozu, lecz zanim pojazd ruszył, rzekł: – No cóż, spodziewam się, że kiedy naprawdę zostanie wysłany, da mi pani znać.

7 Feliks Young ukończył portret Gertrudy, a następnie przeniósł na płótno postaci wielu członków tego kółka, którego osią i punktem centralnym, rzec można, stał się chwilowo. Wyznać niestety należy, iż zdecydowanie schlebiał swoim modelkom i modelom, obdarzając ich romantycznym wdziękiem na pozór łatwo i tanio nabywanym za cenę stu dolarów płaconych młodemu człowiekowi, który tak uprzyjemniał „pozowanie”. Feliks bowiem pobierał za portrety zapłatę, gdyż nie taił faktu, że skierował kroki na Zachód powodowany zarówno sentymentalną ciekawością, jak i chęcią poprawy swej sytuacji materialnej. Portret wuja namalował, jak gdyby pan Wentworth nigdy się nie uchylał od tego eksperymentu; dopiął swego dopiero po zastosowaniu łagodnego przymusu, gwoli sprawiedliwości należy jednak dodać, że nie żądał od starszego pana nic prócz jego czasu. Pewnego letniego poranka ujął pana Wentwortha pod ramię – co pana Wentwortha spotykało doprawdy niesłychanie rzadko – poprowadził go przez ogród, a potem drogą do swojej pracowni, zaimprowizowanej w domku pośród jabłoni. Poważnego dżentelmena coraz bardziej fascynował inteligentny siostrzeniec – jego zuchwała, ostentacyjna młodość zdawała się obejmować tak dziwne bogactwo doświadczeń. Wuj miał wrażenie, że Feliks musi wiedzieć niejedno; chętnie zapoznałby się z jego opinią o różnych sprawach, o których sam zawsze wypowiadał kategoryczne zdanie, choć jasno ich nie pojmował. Feliks z pewnością siebie, w sposób cięty i wesoły oceniał ludzkie czyny, tego też pan Wentworth zaczął mu stopniowo zazdrościć; wyglądało to na ułatwioną krytykę. Pan Wentworth wyrabiał sobie sąd – powiedzmy, o czyimś postępowaniu – zupełnie tak jakby kluczem wybranym na chybił trafił próbował otworzyć zamek. Wyobrażał sobie, że chodzi po świecie z dużym pękiem tych nieprzydatnych narzędzi u paska. Jego siostrzeniec natomiast jednym ruchem nadgarstka otwierał każde drzwi zręcznie jak włamywacz. Pan Wentworth poczuwał się do obowiązku przestrzegania konwencji, która nakazywała wujowi zawsze być mądrzejszym od siostrzeńca, nawet jeśli mógł ją zachować tylko tak, że w poważnym milczeniu słuchał, jak Feliks rozprawia szybko, swobodnie, bez przerwy. Lecz nadszedł dzień, kiedy zabrakło mu konsekwencji i prawie poprosił siostrzeńca o radę. – Czy nigdy nie planowałeś, żeby osiąść w Stanach Zjednoczonych? – zapytał któregoś ranka, gdy Feliks żywo machał pędzlem. – Drogi wuju – odparł Feliks – daruj, że to pytanie wywołuje mój uśmieszek. Po

pierwsze, nigdy nie planuję. Myśli często ponoszą mnie; ale niestety nigdy niczego na serio nie planowałem. Wiem, co powiesz, a właściwie wiem, co myślisz, bo chyba tego nie powiesz – że to dowodzi wielkiej lekkomyślności i nieustatkowania z mojej strony. Istotnie; lecz taki już jestem. Rozpatruję rzeczy, w miarę jak się pojawiają, i jakoś zawsze coś nowego następuje po starym. Po drugie, nie chciałbym nigdzie osiąść. Nie mogę, drogi wuju; nie jestem osadnikiem. Wiem, że właśnie to przybysze mają tutaj robić; zawsze osiadają. Ja jednak – aby odpowiedzieć na twoje pytanie – nigdy nie nosiłem się z taką myślą. – Zamierzasz wrócić do Europy i nadal prowadzić nieunormowany tryb życia? – zapytał pan Wentworth. – Trudno powiedzieć, że zamierzam. Ale według wszelkiego prawdopodobieństwa wrócę do Europy. Wszak jestem Europejczykiem. Wie wuj, ja się nim czuję. W dużej mierze będzie to zależało od mojej siostry. Jest jeszcze bardziej Europejką niż ja Europejczykiem. Tu, wie wuj, przypomina obraz wyjęty z ramy. A co się tyczy „prowadzenia nadal”, drogi wuju, to doprawdy nigdy nie przestałem prowadzić nieunormowanego trybu życia. Bo cóż mogłoby być dla mnie niezwyklejsze od tego? – Od czego? – zapytał pan Wentworth, poważny i blady. – No, od wszystkiego! Od takiego życia wśród was; od tego rozkosznego, spokojnego, poważnego życia rodzinnego, od bratania się z Charlottą i Gertrudą; od składania wizyt dwudziestu młodym damom i chodzenia z nimi na spacery; od siadywania z wami wieczorem na werandzie, przysłuchiwania się świerszczom i kładzenia się do łóżka o dziesiątej. – Dałeś bardzo żywy opis – rzekł pan Wentworth – ale w tym, co opisujesz, nie widzę nic niestosownego. – Ja też nie, drogi wuju. To szalenie przyjemne; nie podobałoby mi się, gdyby było niestosowne. Zapewniam cię, że nie lubię rzeczy niestosownych, acz śmiem twierdzić, że mnie o to posądzasz – ciągnął Feliks, nie przestając malować. – Nigdy nie stawiałem ci takiego zarzutu. – Błagam, byś tego nie robił, bo wiesz, w głębi duszy jestem straszliwym filistrem. – Filistrem? – powtórzył pan Wentworth. – Czyli, można by powiedzieć, zwykłym bogobojnym człowiekiem. – Pan Wentworth spojrzał na niego z rezerwą, jak zaintrygowany mędrzec, Feliks zaś podjął: – Ufam, że otoczony czcią dożyję sędziwego wieku. Zamierzam żyć długo. Może nie powinienem nazywać tego planem, jest to jednak gorące pragnienie – świetlana wizja. Będę żwawym, może nawet lekkomyślnym staruszkiem! – To naturalne – stwierdził jego wuj sentencjonalnie – że człowiek pragnie przedłużyć przyjemne życie. Zapewne w swym egoizmie nie jesteśmy skłonni kłaść kresu rozkoszom. Ale zakładam – dodał – że spodziewasz się ożenić. – To też, drogi wuju, jest nadzieja, pragnienie, wizja – rzekł Feliks. Przemknęło mu przez głowę, że może po tym wstępie pan Wentworth zaproponuje, aby poślubił jedną z jego

zachwycających córek. Ale jak przystało mężczyźnie skromnemu i świadomemu nieubłaganych praw rządzących tym światem, Feliks odegnał tę myśl. Jego wuj był niewątpliwie uosobieniem życzliwości, co wcale nie oznaczało, że zaakceptuje – a tym bardziej zaproponuje – małżeństwo młodej damy, przypuszczalnie bardzo posażnej, z artystą bez grosza przy duszy i bez widoków przyszłej sławy. Feliks zrozumiał ostatnio, że przyznaje rozkoszne pierwszeństwo towarzystwu – jeśli to możliwe, wyłącznemu – Gertrudy Wentworth; na razie jednak zaliczył tę panienkę do lśniącej chłodnym blaskiem kategorii celów nieosiągalnych. Nie ją pierwszą darzył niepraktycznym uwielbieniem. Kochał się już w księżniczkach i hrabiankach i może dwakroć nieomal z cynizmem oświadczał, że ludzie przeceniają bezinteresowność kobiet. W sumie śmiałość łagodził skromnością; i gwoli sprawiedliwości należy powiedzieć wyraźnie, że nie potrafiłby, korzystając z obecnej wielkiej zażyłości, uderzać w konkury do młodszej z dwóch ładnych kuzynek. W świetle tradycji, w jakich wyrósł Feliks, takie postępowanie zakrawało na poważne nadużycie gościnności. Mówiłem, iż zawsze czuł się szczęśliwy, i teraz źródłem szczęścia było dla niego również to, że jeśli chodzi o stosunki z Gertrudą, sumienie miał rozkosznie czyste. Własne postępowanie wydawało mu się przeniknięte pięknem cnoty – tą postacią piękna, którą podziwiał równie żywo jak wszystkie inne jego odmiany. – Sądzę, że jeśli się ożenisz – odezwał się po chwili pan Wentworth – przyczyni się to do twojego szczęścia. – Sicurissimo! – wykrzyknął Feliks, po czym wstrzymując ruch pędzla, spojrzał na wuja z uśmiechem. – Odczuwam pokusę powiedzenia czegoś wujowi. Czy mogę zaryzykować? Pan Wentworth nieznacznie się wyprostował. – To całkiem bezpieczne; ja niczego nie powtarzam. – Miał jednak nadzieję, że Feliks nie powie mu zbyt dużo. Jego odpowiedź pobudziła młodego człowieka do śmiechu. – To dziwne, że wuj mi mówi, jak być szczęśliwym. Drogi wuju, wuj sam chyba tego nie wie. Czy nie brzmi to brutalnie? Starszy pan zamilkł, po czym odrzekł z oschłością i godnością, która nagle poruszyła jego siostrzeńca: – Możemy niekiedy wskazywać drogę, choć sami nie potrafimy nią kroczyć. – Ach, proszę mi nie mówić, że miał wuj jakieś troski – odparował Feliks. – Taka myśl we mnie nie powstała i nie to chciałem dać do zrozumienia. Po prostu chodziło mi o to, że nikt z was nie umie się bawić. – Bawić się? Wszak nie jesteśmy dziećmi. – Otóż to. Osiągnęliście odpowiedni wiek. Przed paru dniami mówiłem o tym Gertrudzie – dodał Feliks. – Mam nadzieję, że nie postąpiłem nierozważnie. – A jeśli tak – powiedział pan Wentworth z ciętą ironią, o jaką Feliks nigdy by go nie posądzał – to w ten sposób chciałeś się zabawić. Podejrzewam, że nigdy nie miewałeś kłopotów. – Och tak, miewałem! – żywo oświadczył Feliks. – Nim zmądrzałem. Ale to się już nie

powtórzy. Pan Wentworth przez czas pewien zachowywał milczenie – wymowniejsze od głębokiego westchnienia. – Ty nie masz dzieci – stwierdził w końcu. – Proszę mi nie mówić – wykrzyknął Feliks – że ta urocza młodzież przysparza wujowi zmartwień! – Nie mówię o Charlotcie. – I po krótkiej pauzie pan Wentworth podjął: – Nie mówię też o Gertrudzie. Ale bardzo się niepokoję o Clifforda. Opowiem ci o tym kiedy indziej. Następnym razem, gdy zasiadł do pozowania, siostrzeniec przypomniał mu, że został jego powiernikiem. – Jak się dziś miewa Clifford? – zapytał Feliks. – Zawsze wydawał mi się młodzieńcem wyjątkowo rozważnym. Właściwie aż nazbyt rozważnym; chyba się mnie wystrzega, jakby mnie miał za dość lekkomyślnego towarzysza. Parę dni temu powiedział siostrze – Gertruda mi to powtórzyła – że wciąż się z niego śmieję. Jeśli się śmieję, robię to tylko pod wpływem impulsu, który mi każe natchnąć go wiarą w siebie. Innego sposobu nie znam. – Sytuacja Clifforda nie pobudza do śmiechu – rzekł pan Wentworth. – Jak się zapewne domyślasz, jest bardzo szczególna. – Ach, chodzi o jego miłość do kuzynki? Pan Wentworth szeroko otworzył oczy i lekko się zarumienił. – Chodzi o jego nieobecność w college’u. Został zawieszony. Postanowiliśmy o tym nie mówić, dopóki ktoś nie zapyta. – Zawieszony? – powtórzył Feliks. – Na Harvardzie zażądano, aby przez pół roku się nie pokazywał. Tymczasem uczy go pan Brand. Sądzimy, że mu pomoże, a przynajmniej na to liczymy. – Cóż mu się przytrafiło w college’u? – zapytał Feliks. – Zanadto smakował w przyjemnościach? Pan Brand na pewno nie wtajemniczy go w te sprawy! – Zanadto smakował w czymś, w czym smakować nie powinien. Przypuszczalnie uchodzi to za przyjemność. Feliks po swojemu roześmiał się niefrasobliwie. – Mój drogi wuju, czy można wątpić, że jest to przyjemność? C’est de son âge, jak powiadają we Francji. – Ja bym inaczej powiedział, że to przywara wieku podeszłego... starości pełnej rozczarowań. Feliks spojrzał na wuja, uniósłszy brwi, po czym zapytał z uśmiechem: – O czym wuj mówi? – O sytuacji, w jakiej nakryto Clifforda. – Ach, został nakryty... przyłapany. – Musiał zostać przyłapany. Ledwo się trzymał na nogach; on się zataczał. – Och, więc pije! – rzekł Feliks. – Coś, co zauważyłem tutaj pierwszego dnia, wzbudziło

we mnie takie podejrzenie. Zgadzam się z wujem całkowicie, że to w złym guście. Taka przywara nie przystoi dżentelmenowi. Powinien z tym skończyć. – Duże nadzieje pokładamy we wpływie pana Branda – ciągnął pan Wentworth. – Od początku prowadzi poważne rozmowy z Cliffordem. A sam tego nie tyka. – Porozmawiam z nim... ja z nim porozmawiam! – wesoło oświadczył Feliks. – Co mu powiesz? – zapytał wuj z odcieniem obawy. Feliks nie odzywał się przez kilka sekund. – Chce wuj ożenić Clifforda z jego kuzynką? – rzekł wreszcie. – Ożenić go? – powtórzył jak echo pan Wentworth. – Nie przypuszczam, aby kuzynka zechciała wyjść za niego za mąż. – Więc nie zawarł wuj z panią Acton porozumienia w tej sprawie? Pan Wentworth wpatrywał się w niego zakłopotany. – Nigdy nie poruszałem z nią takich tematów. – Moim zdaniem może czas to zrobić – powiedział Feliks. – Lizzie Acton jest prześliczna, jeśli zaś Clifford jest zagrożony... – Nie są zaręczeni – oświadczył pan Wentworth. – Nie mam powodu tak sądzić. – Par exemple! – wykrzyknął Feliks. – On się potajemnie zaręczył? Proszę mi wierzyć, Clifford, jak mówię, to chłopak uroczy. Do tego niezdolny. Lizzie Acton nie powinna być zatem zazdrosna o inną kobietę. – Mam szczerą nadzieję, że nie. – Głos starszego pana wyrażał niejasne przekonanie, iż zazdrość jest przywarą jeszcze gorszą niż pociąg do trunków. – Więc Clifford najlepiej by zrobił – oznajmił Feliks – gdyby się zainteresował jakąś inteligentną, czarującą kobietą. – Przestał malować i wsparty łokciami o kolana wpatrywał się w wuja z promienną otwartością. – Wie wuj, ja bardzo wierzę we wpływ kobiet. Życie wśród nich pomaga zrobić z mężczyzny dżentelmena. Owszem, to prawda, że Clifford ma siostry, do tego takie urocze. Ale, wuju, w grę powinno wchodzić inne uczucie, nie braterskie. Ma też Lizzie Acton, lecz ona, być może, nie jest jeszcze dojrzała. – Podejrzewam, że Lizzie z nim rozmawiała, perswadowała mu – rzekł pan Wentworth. – Jak niestosowną rzeczą jest pijaństwo... a jak piękną wstrzemięźliwość? Dla ładnej młodej dziewczyny to przygnębiające zadanie. Nie – ciągnął Feliks – Clifford powinien odwiedzać jakąś sympatyczną kobietę, która nie poruszając takich przykrych tematów, umiałaby go przekonać, jak śmieszny jest człowiek pod dobrą datą. Gdyby się mógł w niej zadurzyć, tym lepiej. To by miało uzdrawiające działanie. – A jakąż damę byś zaproponował? – spytał pan Wentworth. – Ma wuj pod ręką inteligentną kobietę. Moją siostrę. – Twoją siostrę... pod ręką? – powtórzył pan Wentworth. – Niech wuj szepnie słówko Cliffordowi. Doda mu odwagi. Jest do niej dobrze usposobiony; dwa czy trzy razy zaprosił ją na przejażdżkę. Ale chyba nie składa jej wizyt. Niech wuj napomknie, że powinien do niej przychodzić... i to często. Posiedzi tam po południu i z nią porozmawia. Dobrze mu to zrobi.

Pan Wentworth się zadumał. – Sądzisz, że ona wywrze na niego dodatni wpływ? – Wywrze wpływ cywilizujący... mógłbym go nazwać otrzeźwiającym. Urocza, dowcipna kobieta zawsze taki wpływ wywiera... zwłaszcza jeśli jest po trosze kokietką. Drogi wuju, połowę mej edukacji zawdzięczam towarzystwu takich kobiet. Skoro Clifford, jak powiadasz, został suspendowany, niech Eugenia będzie jego preceptorką. Pan Wentworth trwał pogrążony w zadumie. – Uważasz Eugenię za kokietkę? – spytał. – A któraż ładna kobieta nią nie jest? – odpowiedział pytaniem Feliks. Tego jednak pan Wentworth w najlepszym razie nie uznałby za odpowiedź, ponieważ nie uważał swej siostrzenicy za ładną. – W stosunku do Clifforda – ciągnął młody człowiek – Eugenia będzie po prostu na tyle kokietką, aby traktować go z odcieniem ironii. Tego mu właśnie potrzeba. Więc niech wuj zaleci, żeby był dla niej miły. Taką radę najlepiej przyjmie od wuja. – Czy to znaczy – rzekł starszy pan – że ja mam podsunąć mojemu synowi myśl wyznania madame Münster... miłości? – Tak, tak... wyznania! – wykrzyknął Feliks życzliwie. – O ile jednak rozumiem, madame Münster to kobieta zamężna. – Ach – uśmiechnął się Feliks – naturalnie ona nie może go poślubić. Ale zrobi, co się da. Pan Wentworth siedział wpatrzony w podłogę, aż wreszcie wstał. – Chyba nie będę mógł zalecić mojemu synowi takiego sposobu postępowania. – I nie spojrzawszy w zdziwione oczy Feliksa, przerwał pozowanie, które podjął dopiero po upływie dwóch tygodni. Feliks ogromnie zagustował w jeziorku, zajmującym kilka spośród licznych akrów posiadłości pana Wentwortha, i w godnym uwagi lasku sosnowym na jego drugim brzegu, zasadzonym na stromej skarpie i nawiedzanym przez letnie wietrzyki. Powietrze szemrało w dalekich wierzchołkach drzew z dziwną wyrazistością, nieomal zrozumiale. Pewnego popołudnia, po wyjściu ze swej pracowni, młody człowiek minął otwarte drzwi saloniku Eugenii. Wewnątrz, w chłodnym półmroku, dostrzegł siostrę, całą w bieli, zagłębioną w fotelu i podnoszącą do twarzy olbrzymi bukiet. Naprzeciwko niej siedział Clifford Wentworth i kręcił kapeluszem. Widocznie przed chwilą ofiarował bukiet baronowej, która patrzyła na niego znad dużych róż i pelargonii pięknymi oczami, uśmiechniętymi, jakby zachęcały do rozmowy. Feliks zawahał się na progu, niepewny, czy nie zawrócić i nie wejść do saloniku. Następnie ruszył w swoją stronę i znalazł się w ogrodzie pana Wentwortha. Proces cywilizowania, któremu stosownie do jego wskazówek miał zostać poddany Clifford, rozpoczął się chyba sam z siebie. Bo Feliks był przeświadczony, że pan Wentworth nie posłużył się doradzanym przez niego sprytnym sposobem, aby pobudzić zmysł estetyczny młodzieńca. „Niewątpliwie zakłada – powiedział sobie po przytoczonej tu rozmowie – że ja z braterskiej życzliwości pragnę dostarczyć Eugenii rozrywki w

postaci flirtu... albo, jak to zapewne nazywa, miłostki... z aż nazbyt wrażliwym Cliffordem. Należy przyznać... co stwierdzałem już przedtem... że ludzie bardzo surowych zasad miewają niekiedy całkiem niesłychane wyskoki wyobraźni”. Ze swej strony Feliks nic oczywiście Cliffordowi nie mówił; napomknął jednak Eugenii, iż prostackie upodobania syna boleśnie ranią uczucia pana Wentwortha. – Powinniśmy im jakoś pomóc w zamian za okazaną dobroć – dorzucił. – Zachęć Clifforda do odwiedzin i rozbudź w nim zamiłowanie do konwersacji. To wyprze tamten pociąg, wynikający tylko z jego dziecinności, z nie dość poważnego traktowania własnej pozycji w świecie... pozycji bogatego młodzieńca, potomka starego rodu. Niech dzięki tobie trochę spoważnieje. Nawet jeśli się będzie do ciebie zalecać, to nic wielkiego. – Mam zaoferować siebie jako wyższą formę upojenia... namiastkę butelki brandy, czy tak? – spytała baronowa. – Doprawdy, dziwny robią w tym kraju z człowieka użytek. Ale nie sprzeciwiła się stanowczo pokierowaniu wyższym wykształceniem Clifforda, Feliks zaś, który nie wracał myślą do tej sprawy, bo nawiedzały go wizje bardziej osobistych korzyści, doszedł teraz do wniosku, iż naprawdę rozpoczęto dzieło zbawienia. W perspektywie projekt wydawał się znakomity, lecz jego realizacja napełniała Feliksa leciutkim niepokojem. „Co będzie, jeśli Eugenia... Co będzie, jeśli ona...?” – zadawał sobie po cichu pytanie, którego nie kończył w poczuciu, że Eugenia działa w nieokreślonym charakterze. Zanim jednak Feliks zdążył przyjąć do wiadomości bądź odrzucić przestrogę zawartą w tym pytaniu, nawet tak niejasną, dostrzegł w oddali Roberta Actona wychodzącego przez furtkę z ogrodu pana Wentwortha i kierującego się ku domkowi w sadzie. Widocznie Acton wybrał się ze swego domu cienistym skrótem i zamierzał złożyć wizytę madame Münster. Feliks obserwował go przez chwilę, po czym odwrócił się. Można było pozostawić Actonowi odegranie roli Opatrzności i zezwolić, aby wyrwał – w razie potrzeby – Clifforda z sideł Eugenii. Feliks ruszył przez ogród w stronę domu i bocznej furtki, skąd ścieżka biegła wśród pól, pod laskiem, do jeziora. Przystanął i podniósł oczy na dom; zatrzymał wzrok dłużej na pewnym otwartym oknie po zacienionej stronie. Niebawem w tym oknie ukazała się Gertruda spoglądająca w letni blask. Feliks zdjął kapelusz i powiedział jej dzień dobry; napomknął, że chce przepłynąć łódką na drugi brzeg jeziora, i prosił, aby zaszczyciła go swym towarzystwem. Popatrzyła na niego, a następnie odeszła bez słowa. Lecz wkrótce pojawiła się przed domem w jednym z tych malowniczych, uroczych słomkowych kapeluszy, przewiązywanych białymi satynowymi wstążkami, które noszono w tamtym okresie; miała też zieloną parasolkę w ręku. Udała się z Feliksem nad jezioro, gdzie do brzegu zawsze cumowano dwie łódki. Wsiedli do pierwszej z nich i Feliks przepłynął na drugą stronę, delikatnie pociągając wiosłami. Letnia pogoda osiągnęła tego dnia szczyt doskonałości; jeziorko miało barwę słońca; rozbrzmiewał tylko plusk wioseł, w który się wsłuchiwali. Wysiedli i krętą ścieżyną wspięli się na porośnięty sosnami pagórek nad białą taflą wody przeświecającą między drzewami. Panował tutaj rozkoszny chłód, a dodatkowy czar tego miejsca polegał na tym, że – w cichym szeleście gałęzi – chłód

zdawał się zarówno dosłyszalny, jak i wyczuwalny. Feliks i Gertruda usiedli na rdzawym dywanie z sosnowych igieł i rozmawiali o różnych sprawach. W końcu Feliks wspomniał o swoim wyjeździe; po raz pierwszy poruszył ten temat. – Wyjeżdżasz? – spytała, patrząc na niego, Gertruda. – Pewnego dnia... kiedy liście zaczną opadać. Wiesz, że nie mogę zostać na zawsze. Gertruda objęła wzrokiem odleglejszy widok i powiedziała po krótkiej przerwie: – Nigdy cię już nie zobaczę. – Dlaczego? – zdziwił się Feliks. – Oboje zapewne przeżyjemy mój wyjazd. Lecz Gertruda powtórzyła jedynie: – Nigdy cię już nie zobaczę. Nigdy o tobie nie usłyszę – ciągnęła. – Nic nie będę o tobie wiedziała. Nie wiedziałam o tobie przedtem i znowu będzie tak samo. – Niestety i ja nie wiedziałem wtedy o tobie – rzekł Feliks. – Ale teraz będę do ciebie pisywał. – Nie pisz. Ja ci nie odpiszę – oświadczyła Gertruda. – Naturalnie paliłbym twoje listy – zapewnił Feliks. Znów na niego spojrzała. – Paliłbyś moje listy? Czasami mówisz dziwne rzeczy. – Same w sobie nie są dziwne – odparł młody człowiek. – Są dziwne tylko wtedy, kiedy je mówię do ciebie. Przyjedziesz do Europy. – A z kim? – zapytała po prostu; zachowywała się z wielką powagą. Ta powaga zaciekawiła Feliksa; chwilę się wahał. – Tego mi nie wmawiaj – podjęła. – Nie wmówisz mi, że pojadę z ojcem i siostrą; ty w to nie wierzysz. – Zachowam twoje listy – rzeki Feliks zamiast odpowiedzi. – Nigdy nie pisuję. Nie wiem, jak się to robi. – Gertruda nie odzywała się czas jakiś, a wpatrzony w nią jej towarzysz pragnął, aby nie było „brakiem lojalności” uderzanie w konkury do córki starszego pana, który zaofiarował mu gościnę. Popołudnie chyliło się ku końcowi; cienie się wydłużały, a na zachodnim nieboskłonie światło nabierało głębi. Na przeciwległym brzegu jeziora pojawiły się dwie osoby idące od domu przez łąkę. – To Charlotta i pan Brand – powiedziała Gertruda. – Idą tutaj. – Ale Charlotta i pan Brand przystanęli nad wodą, spozierając ponad jej lustrem; żaden ich ruch nie zdradzał zamiaru wejścia do zacumowanej przez Feliksa łódki. Feliks pomachał im kapeluszem; było za daleko, żeby zawołać. Nie odpowiedzieli dostrzegalnym gestem, zaraz też zawrócili i odeszli wzdłuż brzegu. – Pan Brand nie jest wylewny – zauważył Feliks. – Nigdy nie jest wylewny w stosunku do mnie. Siedzi, milcząc, i przygląda mi się z brodą wspartą na dłoni. Niekiedy odwraca oczy. Twój ojciec twierdzi, że taki jest wymowny, ja zaś chciałbym go posłuchać. Sprawia wrażenie tak szlachetnego młodego człowieka. Ze mną jednak w ogóle nie życzy sobie rozmawiać. A ja tak lubię słuchać błyskotliwych wypowiedzi. – Jest bardzo wymowny – przyznała Gertruda. – Ale jego wypowiedzi nie są błyskotliwe. Słyszałam wiele jego wywodów. Wiedziałam, że kiedy nas zobaczą, wcale tu

nie przyjdą. – Ach, czy on, jak to się mówi, fait la cour twojej siostrze? Pragną być sami? – Nie – odparła Gertruda z powagą – nie mają takiego powodu, by szukać samotności. – Ale dlaczego on nie uderza do Charlotty? – dopytywał się Feliks. – Taka jest ładna, delikatna i dobra. Gertruda zerknęła na niego, a potem na widoczną w oddali parę będącą tematem rozmowy. Pan Brand i Charlotta szli obok siebie. Mogli być dwojgiem zakochanych, mogli też nie być. – Oni uważają, że nie powinnam tutaj przebywać – powiedziała Gertruda. – Ze mną? Zdawało mi się, że nie masz takich przesądów. – Ty nie rozumiesz. Nie rozumiesz mnóstwa rzeczy. – Rozumiem, że jestem głupi. Czemuż jednak Charlotta i pan Brand, uprawnieni, jako starsza siostra i duchowny, do wspólnego spaceru, nie podejdą i nie udzielą mi nauki, przerywając niedozwoloną schadzkę, na którą cię zwabiłem? – Tego nigdy by nie zrobili – odparła Gertruda. Feliks przypatrywał jej się, uniósłszy brwi ze zdziwienia. – Je n’y comprends rien! – wykrzyknął po chwili; następnie powiódł wzrokiem za krytycznie nastawioną parą. – Możesz mówić, co ci się podoba – oświadczył. – Dla mnie to oczywiste, że twoja siostra nie jest obojętna w stosunku do swego inteligentnego towarzysza. Spacer z nim sprawia jej przyjemność. Widzę to z tej odległości. – I podniecony swym spostrzeżeniem Feliks wstał. Gertruda też wstała, ale bynajmniej nie próbowała współzawodniczyć z Feliksem w tym odkryciu; wolała spojrzeć w inną stronę. Jego słowa wywarły na niej wrażenie, lecz się pohamowała, powodowana delikatnością. – Na pewno nie jest obojętna w stosunku do pana Branda. Ma o nim bardzo wysokie mniemanie. – Widać to... widać – rzekł Feliks tonem żartobliwie zadumanym, z głową przekrzywioną na bok. Gertruda obróciła się tyłem do przeciwległego brzegu; niemiło jej było patrzeć w tamtym kierunku, ale się spodziewała, że Feliks powie coś więcej. – Ach, poszli do lasu – dodał. Gertruda znowu się odwróciła. – Ona nie jest w nim zakochana – powiedziała, uważając to za swój obowiązek. – W takim razie on jest w niej zakochany, a jeśli nie, to być powinien. Jako kobietka twoja siostra stanowi swego rodzaju doskonałość. Przypomina mi staroświeckie srebrne szczypce do cukru; wiesz, że przepadam za cukrem. I jest dla pana Branda bardzo miła, co zauważyłem, bardzo łagodna i łaskawa. Po krótkim zastanowieniu Gertruda podjęła doniosłą decyzję. – Chce, żeby on się ze mną ożenił – powiedziała. – Więc naturalnie jest miła. Feliks uniósł brwi wysoko jak nigdy dotąd. – Ożenił się z tobą! Oho, to ciekawe. I uważasz, że trzeba być dla mężczyzny bardzo

miłą, aby go do tego nakłonić? Gertruda leciutko pobladła, lecz ciągnęła dalej: – Pan Brand sam tego chce. Feliks skrzyżował ramiona i stał w nią wpatrzony. – Rozumiem... rozumiem – zapewnił pośpiesznie. – Dlaczego nigdy mi o tym nie mówiłaś? – Niemiło mi o tym mówić nawet teraz. Chciałam ci po prostu wytłumaczyć, jak to jest z Charlottą. – Więc nie chcesz wyjść za pana Branda? – Nie – odrzekła Gertruda z powagą. – A czy twój ojciec sobie tego życzy? – Bardzo. – Tobie jednak on się nie podoba... dałaś mu kosza? – Nie chcę za niego wyjść za mąż. – Twój ojciec i siostra są zdania, że powinnaś, co? – To dłuższa historia – odparła Gertruda. – Oni widzą powody. Nie umiem tego wyjaśnić. Uważają, że mam zobowiązania i że go ośmielałam. Feliks uśmiechnął się do niej, jakby słuchał zabawnej historyjki o kimś zupełnie innym. – Nie potrafię ci powiedzieć, jak bardzo mnie to interesuje – rzekł. – A ty nie uznajesz tych powodów... tych zobowiązań? – Nie jestem pewna; to niełatwe. – Podniosła parasolkę i odwróciła się, jak gdyby chciała zejść ze stoku. – Powiedz mi jedno – ciągnął Feliks, idąc obok niej. – Czy według wszelkiego prawdopodobieństwa ustąpisz... ulegniesz perswazjom? Gertruda spojrzała na niego z tą niezmienną powagą na twarzy będącą przeciwieństwem jego wręcz ochoczego uśmiechu. – Nigdy nie wyjdę za pana Branda – stwierdziła. – Rozumiem! – odparł Feliks. Razem schodzili ze wzgórza, powoli i w milczeniu, dopóki nie stanęli na brzegu jeziora. Wtedy podjął: – To twoja sprawa, ale czy wiesz, że niezbyt jestem rad? Bo gdybyś rzeczywiście miała poślubić pana Branda, znajdowałbym w tej sytuacji pewną pociechę, czułbym się swobodniejszy. Nie mam prawa sam się do ciebie zalecać, co? – I urwał, kładąc lekki nacisk na to pytanie. – Absolutnie żadnego – odpowiedziała Gertruda prędko... za prędko. – Twój ojciec nie chciałby o tym słyszeć; nie mam ani centa. Pan Brand, naturalnie, to człowiek majętny, co? – Chyba tak; ale to nie ma żadnego znaczenia. – Dla ciebie nie ma, rzecz oczywista; ale musi mieć dla twojego ojca i dla twojej siostry. Toteż, jak mówię, gdyby sprawa była przesądzona, czułbym się swobodniejszy. – Swobodniejszy? – powtórzyła Gertruda. – Proszę, odwiąż łódkę. Feliks odwinął linę i stał, trzymając ją w ręce.

– Mógłbym wówczas dla własnej przyjemności mówić ci różne rzeczy, na co teraz nie mogę sobie pozwolić – ciągnął. – Mógłbym ci mówić o swoim uwielbieniu, nie wywołując wrażenia, że roszczę sobie pretensje do czegoś, do czego nie mam prawa. Zalecałbym się do ciebie namiętnie – dodał ze śmiechem – gdybym uważał, że w twojej sytuacji nie możesz się poczuć urażona. – To znaczy, gdybym była narzeczoną innego mężczyzny? Dziwne rozumowanie! – wykrzyknęła Gertruda. – W takim przypadku nie traktowałabyś mnie poważnie. – Ja każdego traktuję poważnie! – Gertruda bez jego pomocy lekko zeszła do łódki. Feliks ujął wiosła i odbił od brzegu. – Ach, o tym myślałaś? Wydawało mi się, że coś ci chodzi po głowie. Gorąco pragnę – dorzucił – poznać niektóre z tak zwanych powodów... tych zobowiązań. – Nie są to prawdziwe powody... słuszne powody. – Gertruda obserwowała różowe i żółte przebłyski w wodzie. – Tego nie pojmuję! Bo iskierka kokieterii ze strony ładnej panny to żaden powód. – Mylisz się, jeśli mówisz o mnie. Ja go nie kokietowałam. – Tak czy owak to coś cię trapi – rzekł Feliks. – Nie tak bardzo jak kiedyś – replikowała Gertruda. Patrzył na nią wciąż uśmiechnięty. – Nie powiedziałaś za dużo, co? – Ale ona tylko z wielką powagą spuściła wzrok na oświetloną wodę. Wyglądało na to, że stara się ukryć oznaki strapienia, o którym mówiła przed chwilą. Podobnie jak dobra gospodyni chce pod wpływem impulsu zetrzeć kurz, Feliks wciąż pragnął rozproszyć dostrzegalną melancholię Gertrudy. Było coś, co chciał zetrzeć teraz. Nagle przestał poruszać wiosłami i przytrzymał je w powietrzu. – Dlaczego pan Brand zwrócił się do ciebie, a nie do twojej siostry? – zapytał. – Jestem przekonany, że ona by go wysłuchała. Choć w swojej rodzinie Gertruda uchodziła za zdolną do wielkiej lekkomyślności, nigdy nie posunęła się w tej lekkomyślności aż tak daleko. Mimo to oświadczenie Feliksa, że jest o czymś przekonany, do głębi ją poruszyło; wzniosła więc oczy ku niemu i przez czas jakiś usilnie próbowała wywołać w myślach cudowny obraz romansu własnej siostry z własnym konkurentem. Wiemy, że obdarzona była bujną wyobraźnią, toteż nie należy wykluczać pomyślnego rezultatu tych starań. Ale wyszeptała jedynie: – Ach, Feliksie, ach, Feliksie! – Dlaczego nie mieliby się pobrać? Spróbuj ich zmusić! – wykrzyknął Feliks. – Spróbować ich zmusić? – Odwróć role. Wtedy dadzą ci spokój. Pomogę ci, jak potrafię. Serce Gertrudy załomotało z ogromnego podniecenia: nigdy jeszcze nie spotkała się z tak interesującą propozycją. Feliks znów zanurzył wiosła i długimi pociągnięciami doprowadził łódkę do brzegu. – W moim przeświadczeniu ona go kocha! – stwierdziła Gertruda, kiedy już wysiedli.

– Naturalnie, że tak, i doprowadzimy ich do ołtarza. Będą szczęśliwi; wszyscy będą szczęśliwi. Będziemy mieli wesele, a ja napiszę epitalamium. – Ja byłabym chyba szczęśliwa – powiedziała Gertruda. – Gdybyś się uwolniła od pana Branda, co? Odzyskała swobodę? Gertruda ruszyła przed siebie. – Gdybym zobaczyła ślub siostry z takim dobrym człowiekiem. Feliks parsknął niefrasobliwym śmieszkiem. – Zawsze tak rzeczy przedstawiasz; nigdy nie powiesz nic z myślą o sobie. Wszyscy tutaj tak się boicie być egoistami. Według mnie wcale tego nie umiecie – ciągnął. – Niech mi wolno będzie nauczyć cię egoizmu! Ja będę szczęśliwy ze względu na siebie i z całkiem innego powodu niż ten, który ci podałem przed chwilą. Jak się potem zacznę do ciebie zalecać, będziesz musiała potraktować to na serio. – Nigdy nie będę cię traktować na serio – odrzekła Gertruda. – Jesteś zbyt kapryśny. – Ach – wykrzyknął Feliks – mówisz tak, byle coś powiedzieć! Uwielbiam cię, Gertrudo.

8 Kiedy dotarli do domu, Charlotty i pana Branda jeszcze tam nie było, na podwieczorek przyszła jednak baronowa, a także Robert Acton, który teraz regularnie się wpraszał na ten obfity posiłek lub też zjawiał się pod wieczór. Clifford Wentworth skomentował to z młodzieńczym burknięciem. – Ostatnimi czasy wciąż przychodzisz na herbatę, Robercie – stwierdził. – Sądziłbym, że w Chinach wypiłeś jej dosyć. – Odkąd to pan Acton stał się częstszym gościem? – spytała baronowa. – Od twego przyjazdu – odrzekł Clifford. – Tak jakbyś była swego rodzaju atrakcją. – Zapewne jestem ciekawostką – odparła baronowa. – Dajcie mi trochę czasu, a otworzę wam salon. – Rozleciałby się po pani wyjeździe! – wykrzyknął Acton. – Nie mów o jej wyjeździe w tak bezceremonialny sposób – powiedział Clifford. – To mnie zasmuca. Pan Wentworth spojrzał na syna i zwróciwszy uwagę na te słowa, zastanawiał się, czy zgodnie z nakreślonym uprzednio planem Feliks uczył Clifforda zalecać się do żony niemieckiego księcia. Charlotta nadeszła z panem Brandem późno, lecz Gertruda, którą Feliks przynajmniej czegoś nauczył, daremnie wypatrywała w twarzy siostry oznak grzesznej namiętności. Pan Brand usiadł obok Gertrudy, ta zaś natychmiast spytała, dlaczego przepłynęli na drugi brzeg i nie dołączyli do towarzystwa jej i Feliksa. – Takie pytanie to okrucieństwo z pani strony – odrzekł bardzo cicho. Miał na talerzu duży kawał ciasta, ale go nie jadł, tylko dotykał palcami. – Niekiedy odnoszę wrażenie, że staje się pani okrutna – dodał. Gertruda milczała; bała się odzywać. W jej sercu szalało coś na kształt wściekłości; łatwo mogła sobie wmówić, że jest prześladowana. Powtarzała sobie w duchu, że ma pełne prawo nie dopuścić, aby on wyrobił w niej przekonanie, iż źle postępuje. Myślała o słowach Feliksa; w rzeczy samej pragnęła, aby pan Brand poślubił Charlottę. Odwróciła od niego oczy i nie powiedziała już nic więcej. Pan Brand zjadł wreszcie ciasto, a tymczasem siedzący naprzeciwko Feliks opisywał panu Wentworthowi studenckie pojedynki w Heidelbergu. Po podwieczorku jak zwykle rozproszyli się po werandzie i po

ogrodzie, a pan Brand znów podszedł do Gertrudy. – Nie przypłynąłem po południu, bo nie była pani sama – zaczął – bo była pani z nowym przyjacielem. – Z Feliksem? On już jest starym przyjacielem. Pan Brand przez kilka chwil wpatrywał się w ziemię. – Myślałem, że jestem gotów coś takiego od pani usłyszeć – podjął – lecz okazuje się to bardzo bolesne. – Nie wiem, co innego mogłabym powiedzieć – odparła Gertruda. Pan Brand przez jakiś czas szedł obok niej w milczeniu; Gertruda pragnęła, aby się oddalił. – Niewątpliwie cechuje go wielka ogłada. Lecz chyba powinienem udzielić pani pewnej rady. – Udzielić mi rady? – Sądzę, że panią znam. – A ja sądzę, że nie. – Gertruda zaśmiała się cicho. – Sprawia pani wrażenie gorszej niż w rzeczywistości... żeby mu się przypodobać – rzekł pan Brand smutno. – Gorszej... żeby mu się przypodobać? O co panu chodzi? – zapytała Gertruda, przystając. Pan Brand zatrzymał się również i wyjaśnił z tą samą łagodną prostotą: – Jemu obojętne są sprawy dla pani istotne... doniosłe zagadnienia życiowe. Gertruda, patrząc mu w oczy, pokręciła głową. – Mnie obojętne są doniosłe zagadnienia życiowe. Ja ich nie obejmuję. – Był czas, kiedy pani tak nie mówiła – zauważył pan Brand. – Och – odparowała Gertruda – zmuszał mnie pan chyba do wygadywania mnóstwa głupstw. A zresztą zależy – dorzuciła – co się nazywa doniosłymi zagadnieniami życiowymi. Pewne sprawy nie są mi obojętne. – Czy o tych sprawach rozmawia pani ze swoim kuzynem? – Nie powinien pan ganić przy mnie mego kuzyna – odparła Gertruda. – To niehonorowo. Słuchał jej z szacunkiem, po czym odpowiedział z lekkim drżeniem w głosie: – Bardzo bym nie chciał postępować niehonorowo. Ale nie rozumiem, dlaczego stwierdzenie, że pani kuzyn jest lekkomyślny, ma być niehonorowe. – Niech pan pójdzie i sam mu to powie. – On by się chyba do tego przyznał – rzekł pan Brand. – Zgodziłby się z tym. Nie wstydziłby się tego. – Więc i ja się tego nie wstydzę! – oświadczyła Gertruda. – Przypuszczalnie za to go lubię. Sama jestem lekkomyślna. – Potrzebuje pani, jak powiedziałem przed chwilą, pomniejszyć siebie. – Próbuję choć raz być naturalna! – wykrzyknęła namiętnie Gertruda. – Udawałam przez

całe życie; byłam nieuczciwa; to pan mnie taką uczynił! – Pan Brand stał wpatrzony w nią szeroko otwartymi oczami, ona zaś ciągnęła: – Dlaczego nie mam być lekkomyślna, jeśli chcę? Człowiek ma prawo do lekkomyślności, skoro leży ona w jego naturze. Nie, obojętne mi są doniosłe zagadnienia. Zależy mi na przyjemnościach... na rozrywce. Zapewne lubię złe rzeczy; to bardzo możliwe! Pan Brand nie spuszczał z niej wzroku i nawet lekko pobladł, jakby przestraszony. – Pani chyba nie wie, co mówi! – wykrzyknął. – Może nie wiem. Może plotę głupstwa. Ale robię to tylko wtedy, kiedy rozmawiam z panem. Z moim kuzynem nigdy mi się to nie zdarza. – Pomówię z panią znowu, gdy nie będzie pani taka wzburzona – rzekł pan Brand. – Jestem wzburzona, ilekroć się pan do mnie odzywa. Muszę to panu powiedzieć... nawet gdyby w przyszłości miało to pana zupełnie powstrzymać od mówienia. Pańskie wypowiedzi mnie irytują. Z moim kuzynem jest całkiem inaczej. Rozmowa wydaje się spokojna i naturalna. Popatrzył na nią, a następnie, z czymś na podobieństwo bezradnej rozpaczy, przeniósł spojrzenie na mroczny ogród i blade letnie gwiazdy. Potem zwrócił się nagle do niej z cichym jękiem: – Gertrudo, Gertrudo, czy naprawdę panią tracę? Poruszyło ją to... zabolało; ale już zaświtało jej w głowie, że może lepiej tego nie mówić. Jej towarzysz nie doznałby ulgi w cierpieniu, gdyby właśnie wtedy się zorientował, skąd zaczerpnęła taką pomysłowość. – Nie żal mi pana – oświadczyła – ponieważ okazując mi tyle względów, goni pan za cieniem... traci coś cennego. Mógłby pan mieć coś innego, na co pan nie patrzy... coś lepszego niż ja. To jest rzeczywiste! – Z rozmysłem popatrzyła na niego i spróbowała lekko się uśmiechnąć. Ten jej uśmiech zrobił na nim bardzo dziwne wrażenie, ale się odwróciła i odeszła. Samotnie spacerowała po ogrodzie, ciekawa, co też pan Brand wywnioskuje z jej słów, które wypowiedziała ze szczególną przyjemnością. Niebawem, mijając dom od frontu, dostrzegła w oddali dwie osoby przy ogrodowej furtce. To pan Brand odprowadzany przez Charlottę mówił jej dobranoc. Gertruda widziała, że pożegnanie się przedłuża; po chwili ruszyła w przeciwnym kierunku. Nie uszła jednak daleko, gdy dosłyszała kroki powoli idącej za nią siostry. Nie odwróciła się ani nie zaczekała; wiedziała, co Charlotta ma do powiedzenia. I rzeczywiście Charlotta, która ją wreszcie dogoniła i ujęła pod rękę, zaczęła od razu: – Czy zechcesz mnie wysłuchać, moja droga, jeśli powiem coś bardzo niezwykłego? – Wiem, co powiesz – odparła Gertruda. – Pan Brand jest ogromnie zmartwiony. – Och, Gertrudo, jak możesz tak go traktować? – zapytała Charlotta. A ponieważ nie uzyskała odpowiedzi, dorzuciła: – Po tym wszystkim, co dla ciebie zrobił! – Cóż takiego dla mnie zrobił? – Jak możesz pytać, Gertrudo? Tak ci pomógł. Wielokrotnie sama mi to powtarzałaś.

Mówiłaś, że ci pomógł walczyć z... z twoimi dziwactwami. Mówiłaś, że cię nauczył opanowywać niehumory. Po krótkim milczeniu Gertruda zadała pytanie: – Czy te niehumory były takie straszne? – Ja cię nie oskarżam, Gertrudo – rzekła Charlotte. – Więc co robisz? – zagadnęła ze śmieszkiem jej siostra. – Wstawiam się za panem Brandem... przypominam, ile mu jesteś winna. – Spłaciłam już wszystkie długi – powiedziała Gertruda, wciąż z tym samym śmieszkiem. – Może zabrać cnotę, którą mnie obdarzył! Chcę znowu być zła. Siostra zatrzymała ją na ścieżce i obrzuciła w mroku łagodnym, pełnym wyrzutu spojrzeniem. – Skoro tak mówisz, prawie gotowa jestem uwierzyć. Pomyśl, ile zawdzięczamy panu Brandowi. Pomyśl, jak on zawsze czegoś po tobie oczekiwał. Pomyśl, czym był dla nas. Pomyśl o jego zbawiennym wpływie na Clifforda. – Jest bardzo dobry – przyznała Gertruda, patrząc na siostrę. – Wiem, że jest bardzo dobry. Ale nie powinien źle mówić o Feliksie. – Feliks jest dobry – cicho, lecz bez wahania odparła Charlotta. – Feliks jest cudowny. Tylko całkiem inny. Pan Brand jest nam o wiele bliższy. Nigdy by mi przez myśl nie przeszło zwrócić się do Feliksa w kłopocie... z zapytaniem. Pan Brand jest dla nas czymś znacznie więcej, Gertrudo. – Jest bardzo... bardzo dobry – powtórzyła Gertruda. – Jest czymś więcej dla ciebie; tak, czymś znacznie więcej, Charlotto – dodała nagle – ty jesteś w nim zakochana! – Och, Gertrudo! – wykrzyknęła nieszczęsna Charlotta i w ciemnościach spłonęła rumieńcem. Gertruda ją objęła. – Chciałabym, żeby się z tobą ożenił – mówiła dalej. Charlotta uwolniła się z uścisku. – Nie powinnaś mówić takich rzeczy! – zaprotestowała cicho. – Ty nie mówisz, jak bardzo on ci się podoba, a on nie wie, jak bardzo ty mu się podobasz. – To okrutne z twojej strony! – wymamrotała Charlotta Wentworth. Lecz jeśli było okrutne, Gertruda pozostawała bezlitosna. – Nie, jeżeli jest prawdziwe – odrzekła. – Chciałabym, żeby się z tobą ożenił. – Nie mów tego, proszę. – Zamierzam jemu to powiedzieć! – oznajmiła Gertruda. – Och, Gertrudo, Gertrudo! – nieomal jęknęła jej siostra. – Tak, jeżeli znów zacznie mówić na mój temat, zapytam: „Dlaczego nie ożeni się pan z Charlottą? Jest tysiąc razy lepsza ode mnie”. – Jesteś naprawdę zła! – wykrzyknęła jej siostra. – Jesteś odmieniona! – Możesz zapobiec temu pytaniu, jeśli nie masz na nie ochoty – stwierdziła Gertruda. –

Możesz mu zapobiec, nie dopuszczając, aby się do mnie odzywał! – z tymi słowy odeszła, w pełni świadoma swego postępku; oceniała go i czerpała z niego pewną radość i żywsze poczucie swobody. Pan Wentworth nabrał dość błędnego podejrzenia, że Clifford bez skrupułów zaczyna prawić dusery swej błyskotliwej kuzynce, bo w rzeczy samej młodzieniec miał więcej skrupułów, niż skłonna to była przyznać jego rodzina. Odznaczał się jakąś szczerą wstydliwością, która sama przez się dowodziła, iż nieswojo się czuje w roli człowieka rozwiązłego. Studenckimi grzeszkami wywołał w domu szemranie równie dla niego niemiłe, jak dla włamywacza niemiłe byłoby skrzypienie butów. Włamywacz uprościłby sprawę, zdejmując buty, Clifford zaś za najprostszy sposób nawiązania przyjemnych stosunków z ludźmi – stosunków, które pozwoliłyby mu nie dopatrywać się w każdej wypowiedzi budujących treści – uważał wyrzeczenie się wszelkich niecnych ambicji. W istocie żywił ambicje jak najbardziej chwalebne. Wyobrażał sobie, że będzie w przyszłości dobrze znanym i ogólnie lubianym panem Wentworthem z Bostonu, naturalną koleją pomyślnego losu ożenionym ze swą ładną kuzynką Lizzie Acton; zamieszkałym w domu o szerokim frontonie, z widokiem na Błonia, i powożącym po rozmiękłych jesiennych drogach parą pięknie dobranych kasztanków, zaprzężonych do lekkiego powozu. Wizja nadchodzących lat niesłychanie prosto rysowała się Cliffordowi; najbardziej wyrazisty był w niej ten swojski element małżeństwa i podwojone zaprzęgi końskie. Nie prosił jeszcze kuzynki o rękę, lecz zamierzał to zrobić zaraz po otrzymaniu dyplomu. Lizzie, spokojnie świadoma jego intencji, uznała, że Clifford się poprawi. Jej brat, ogromnie przywiązany do beztroskiej, żywej, budzącej zaufanie małej Lizzie, nie widział ze swej strony powodu do sprzeciwu. Zaręczyny siostry z Cliffordem uważał za wdzięczne prawo społeczne; sam nie był zaręczony, na szczęście jednak inni odznaczali się większym rozumem od niego. Lubił także Clifforda i miał własny pogląd – czego, trzeba przyznać, trochę się wstydził – na te wybryki, które doprowadziły do usunięcia młodego człowieka z pobliskiego siedliska nauki. Acton znał świat, jak mówił sam do siebie; był w Chinach i przestawał z rozmaitymi mężczyznami. Dostrzegał zasadniczą różnicę między zacnym młodym człowiekiem a nikczemnym młodym człowiekiem i nie wątpił w przyzwoitość Clifforda. Wyznawał doktrynę – choć należy dodać, że nie dostawało mu odwagi, aby ją głosić – o potrzebie wyszumienia się młodych, jego zdaniem skutecznie zapobiegającą zbędnym trwogom. Gdyby pan Wentworth, Charlotta i pan Brand zechcieli ją zastosować w przypadku Clifforda, byliby szczęśliwsi; Acton żałował, że tacy nie są. Za bardzo się przejmowali wykroczeniami chłopca; nazbyt poważnie z nim rozmawiali; straszyli go i wprawiali w zakłopotanie. Oczywiście wielki wzorzec moralności zakazywał mężczyźnie się upijać, grać w bilard o pieniądze lub hołdować zmysłowym uciechom; czyż jednak zachodziła obawa, że biedny Clifford spróbuje obalić jakiś wielki wzorzec? Acton nie wpadł atoli na pomysł zbawienia krnąbrnego studenta przy pomocy baronowej Münster. Instrument wydałby mu się nadmiernie skomplikowany w porównaniu z taką operacją. Feliks zaś wyrażał pogląd, że im bardziej urocza jest kobieta, do tym liczniejszych, dosłownie,

określonych zadań społecznych należy ją wykorzystywać. Samej Eugenii, jak wiemy, wystarczało wolnego czasu na wyszczególnianie, do czego mogłaby się przydać. Miałem już zaszczyt napomknąć, że przebyła cztery tysiące mil w poszukiwaniu szczęścia – i niepodobna sądzić, by po tak wielkim wysiłku zaniedbała jakikolwiek oczywisty środek wiodący do celu. Niestety, próbując opisać pokrótce zachowanie tej niezwykłej damy, muszę się wyrażać dość brutalnie. Poczuwam się do tego na przykład wtedy, gdy powiadam, że zrazu taki środek wiodący do celu dostrzegła w osobie Roberta Actona, lecz później wspomniała, iż roztropny łucznik zawsze posiada drugą cięciwę. Eugenia kierowała się subtelnie złożonymi pobudkami i nigdy nie żywiła wyraźnie prostackich zamiarów. Stworzyła sobie coś w rodzaju estetycznego ideału dla Clifforda i uznała to za obiektywny powód, aby ująć kuzyna w garść. Świetnie, jeśli niedoświadczonego młodego dżentelmena cechuje naturalność, lecz Cliffordowi doprawdy brakowało ogłady. Z taką ładną twarzą powinien mieć lepsze maniery. Ona go nauczy, że jedynak z pięknym nazwiskiem, z widokami dużego majątku i – jak mawiali w Europie – pozycji społecznej powinien znać zasady postępowania. Clifford, odkąd zaczął odwiedzać ją sam i dla własnej przyjemności, przychodził bardzo często. Nie wiedział właściwie, dlaczego to robi; widywał ją niemal co wieczór w domu swojego ojca; nie miał jej nic specjalnego do powiedzenia. Nie była młodą dziewczyną, a jego rówieśnicy składali wizyty tylko młodym pannom. Przesadzał, jeśli idzie o jej wiek; wydawała mu się starą kobietą; na szczęście baronowa, mimo całej swojej inteligencji, nie potrafiła tego odgadnąć. Stopniowo jednak Clifford zrozumiał, że odwiedzanie starych kobiet może być jeśli nie czymś naturalnym, to przynajmniej, jak mówią o niektórych potrawach, czymś, w czym się zasmakowało. Baronowa na pewno była bardzo zabawną starą kobietą; rozmawiała z nim tak jak jeszcze żadna dama – a właściwie żaden dżentelmen. – Powinieneś się wybrać na objazd Europy – powiedziała mu kiedyś po południu. – Oczywiście zrobisz to, gdy ukończysz studia. – Nie chcę jechać – oświadczył Clifford. – Znam jegomości, którzy tam byli. Ich zdaniem tutaj można mieć lepszą zabawę. – To zależy. Zależy od tego, co uważasz za zabawę. Twoi przyjaciele nie zostali przypuszczalnie wprowadzeni. – Wprowadzeni? – zapytał Clifford. – Nie mieli okazji wejść w towarzystwo; nie nawiązali żadnych kontaktów. – To było jedno z kilku słów, które baronowa często wymawiała z francuska. – Poszli na bal w Paryżu; wiem o tym – rzekł Clifford. – Ach, różne bywają bale, zwłaszcza w Paryżu. Nie, musisz koniecznie pojechać; od tego nie możesz sobie udzielić dyspensy. Jest ci to potrzebne. – Och, czuję się doskonale – powiedział Clifford. – Nic mi nie dolega. – Nie jest ci to potrzebne dla zdrowia, moje biedne dziecko. Myślę o twoich manierach. – Nie mam żadnych manier! – warknął Clifford.

– Właśnie. Nie weźmiesz mi za złe, że się z tym zgodzę, co? – zagadnęła baronowa z uśmiechem. – Musisz pojechać do Europy i trochę ich nabrać. Tam lepiej się można ich nauczyć. Szkoda, że nie przyjechałeś, kiedy mieszkałam w... w Niemczech. Byłabym cię wprowadziła; miałam urocze kółko. Może byłbyś nieco za młody, ale im wcześniej się zaczyna, tym według mnie lepiej. Tak czy owak, teraz nie masz już czasu do stracenia, więc kiedy tam wrócę, musisz niezwłocznie do mnie przyjechać. Wszystko to było w rozumieniu Clifforda wielce pomieszane – to, że powinien wcześniej zacząć, powrót Eugenii do Europy, wprowadzenie go do jej uroczego kółka. Co miał zaczynać i czym było jej kółko? O małżeństwie baronowej miał bardzo niejasne pojęcie, na tyle jednak określone, że w jego odczuciu nie należało swobodnie poruszać tej kwestii. Siedział i rozglądał się po pokoju; przypuszczał, że ona w jakiś sposób czyni aluzję do swego małżeństwa. – Och, ja nie chcę jechać do Niemiec – rzekł; sądził, że najwygodniej będzie to powiedzieć. Patrzyła na niego przez chwilę z uśmiechem na ustach, ale nie w oczach. – Masz skrupuły? – zapytała. – Skrupuły? – Wy, młodzi, jesteście tutaj bardzo niezwykli: nie wiadomo, czego po was oczekiwać. Albo jesteście szalenie nieprzyzwoici, albo strasznie przyzwoici. Może uważasz, że wskutek mego nienormalnego małżeństwa przestaję z ludźmi rozwiązłymi. Popełniasz duży błąd. Byłam tym bardziej wybredna. – O nie – zaprzeczył Clifford, szczerze zmartwiony. – Nic podobnego nie postało mi w głowie. – Jesteś zupełnie pewny? W moim przekonaniu postało to w głowie twemu ojcu i siostrom. Między sobą mówią, że tutaj dobrze się sprawuję, lecz tam – żyjąc w związku morganatycznym – obcuję z kobietami lekkich obyczajów. – O nie! – wykrzyknął Clifford z energią. – Nic podobnego nie mówią! – Jeśli tak myślą, powinni wypowiedzieć to na głos – odparła baronowa. – Wtedy da się zaprzeczyć. Proszę, zaprzeczaj, ilekroć coś takiego usłyszysz, i nie bój się mnie odwiedzić z uwagi na towarzystwo, w jakim się obracam. Mam zaszczyt znać więcej wybitnych mężów niż ty, moje biedne dziecko, poznasz przypuszczalnie do końca życia. Widuję bardzo mało kobiet, lecz są to kobiety z wyższych sfer. Przeto, mój drogi młody purytaninie, nie musisz się obawiać. Bynajmniej nie zaliczam się do tych, co za niezbędne do ukształtowania młodego człowieka uważają towarzystwo kobiet, które utraciły swe miejsce w le vrai monde. To nie w moim stylu. Sama zachowałam swoje miejsce i chyba my jesteśmy znacznie lepszą szkołą niż tamte. Zaufaj mi, Cliffordzie, a ja tego dowiodę – ciągnęła baronowa, snując w duchu miłą refleksję, że jednego nie można jej zarzucić, mianowicie sprowadzania młodego krewniaka na manowce. – Więc jeśli kiedyś trafisz między złodziei, nie rozpowiadaj, że ja cię tam posłałam. Choć Clifford usilnie starał się opanować, nie mógł się nie roześmiać, tak zabawne

wydało mu się, że wie – mimo obrazowego sposobu mówienia Eugenii – co ona chce powiedzieć, i że ona chce powiedzieć właśnie to, co on wie. – Och nie, nie! – wymamrotał. – Śmiej się, śmiej, jeżeli cię bawię! – wykrzyknęła baronowa. – Po to tu jestem! – I rzeczywiście Clifford uznał ją za szalenie zabawną osobę. – Ale pamiętaj – dorzuciła przy okazji – że przyjedziesz... na przyszły rok... złożyć mi tam wizytę. Mniej więcej po tygodniu spytała bez ogródek: – Czy na serio się zalecasz do swej kuzyneczki? „Na serio się zalecasz” – słowa te, wypowiedziane ustami madame Münster, zabrzmiały w uszach Clifforda złowrogo i żenująco; wahał się, czy przytaknąć, w obawie, że zobowiąże się do czegoś, co nie całkiem rozumie. – Przecież gdyby tak było, nie powinienem o tym mówić! – wykrzyknął. – Dlaczego nie? – zdziwiła się baronowa. – O takich rzeczach należy wiedzieć. – Mnie jest obojętne, czy ktoś wie, czy nie – odparował Clifford. – Ale nie chcę, by ludzie na mnie patrzyli. – Tak ważny młody człowiek powinien się nauczyć, jak znosić ludzkie spojrzenia... zachowywania się tak, jak gdyby ich nie zauważał. Nie powiem, że zupełnie tak jakby ich sobie nie uświadamiał – tłumaczyła baronowa. – Nie, musi sprawiać wrażenie świadomego ludzkich spojrzeń, przekonanego, że są one czymś naturalnym; ale powinno się wydawać, że zupełnie do nich przywykł. No, a tobie tego brak, Cliffordzie; tego ci brak. Musisz to mieć, rozumiesz? Nie mów, że nie jesteś ważnym młodym człowiekiem – dodała Eugenia. – Nie mów nic równie banalnego. – O nie, na tym mnie nie przyłapiesz! – zapewnił Clifford. – Tak, musisz przyjechać do Niemiec – podjęła madame Münster. – Pokażę ci, jak można być tematem rozmowy, a mimo to pozornie o tym nie wiedzieć. Oczywiście ludzie będą mówili o tobie i o mnie; powiedzą, że jesteś moim kochankiem. Ja ci pokażę, że nie trzeba się tym przejmować... że ja nie będę się przejmować! Clifford siedział z szeroko otwartymi oczami, zarumieniony, i śmiał się. – Ja się będę bardzo przejmować! – oświadczył. – Ach, nie za bardzo, rozumiesz; to byłoby niegrzeczne. Pozwalam jednak, abyś trochę się przejmował; zwłaszcza jeśli pałasz miłością do panny Acton. Voyons; jeżeli o to chodzi, albo tak jest, albo nie jest. To całkiem łatwo powiedzieć. Powinieneś chcieć, żebym wiedziała. Człowiek szykujący się do ślubu mówi o tym przyjaciołom. – Ja się do niczego nie szykuję – odparł Clifford. – Nie zamierzasz się ożenić ze swą kuzynką? – No cóż, spodziewam się, że postąpię, jak będę chciał! Baronowa odchyliła głowę na oparcie fotela i zamknęła oczy, jak gdyby zmęczona. A potem znowu je otworzyła, mówiąc: – Twoja kuzynka jest bardzo urocza. – To najładniejsza dziewczyna w okolicy – odrzekł Clifford.

– „Okolica” brzmi nazbyt skromnie; ona wszędzie byłaby urocza. Obawiam się, że wpadłeś po uszy. – O nie, nie wpadłem. – Jesteście zaręczeni? W twoim wieku to na jedno wychodzi. Clifford dość śmiało popatrzył na baronową. – Nie powiesz nikomu? – Jeśli to aż taka święta tajemnica... nie powiem. – No więc... nie jesteśmy! – Wielki sekret polega na tym... że nie jesteście zaręczeni, co? – Baronowa parsknęła śmiechem. – Bardzo rada to słyszę. Jesteś jeszcze za młody. Młody człowiek zajmujący taką jak ty pozycję musi wybierać i porównywać; musi się najpierw rozejrzeć po świecie. Uwierz mi – dodała – nie powinieneś rozstrzygać tej sprawy przed wyjazdem za granicę i wizytą u mnie. Chciałabym najpierw zwrócić twoją uwagę na kilka rzeczy. – Cóż, dosyć się boję tej wizyty – powiedział Clifford. – Będzie chyba przypominać powrót do szkoły. Baronowa przyglądała mu się przez chwilę. – Drogie dziecko – rzekła – każdy miły mężczyzna pobierał w którymś momencie nauki u inteligentnej kobiety... przypuszczalnie trochę starszej niż on. I musisz być wdzięczny, jeśli dostaniesz to gratis. U mnie to będzie gratis. Nazajutrz Clifford powiedział Lizzie Acton, że baronowa uważa ją za najbardziej uroczą ze znanych sobie dziewczyn. Lizzie pokręciła głową. – Nie, wcale tak nie uważa! – Sądzisz, że każde jej słowo należy rozumieć na opak? – zapytał Clifford. – Tak sądzę! – odparła Lizzie. Clifford już miał powiedzieć, że w tym przypadku baronowej ogromnie chyba zależy na doprowadzeniu pana Clifforda Wentwortha i panny Elizabeth Acton do ołtarza, lecz ogólnie biorąc, postanowił zachować to przy sobie.

9 Po wizycie Eugenii Robert Acton odnosił wrażenie, że zaszło między nimi coś, co ogromnie ich do siebie zbliżyło. Nie umiałby właściwie powiedzieć co, tyle że go powiadomiła o decyzji dotyczącej księcia Adolfa; odwiedziny madame Münster nic bowiem nie zmieniły w ich wzajemnych stosunkach. Zachodził do niej bardzo często, ale robił to i przedtem. Lubił się znajdować w jej saloniku, lecz nie było to nowe odkrycie. Zmiana polegała jednak na tym, że o ile dotychczas baronowa wielokrotnie zaprzątała myśli Actona, o tyle teraz wciąż była w nich obecna. Od początku fascynowała go jako osoba, ale obecnie ta fascynacja nabrała również cech intelektualnych. Stale roztrząsał jej słowa i uczucia; interesowały go tak jak współczynniki w równaniu algebraicznym. A to już dużo powiedziane, Acton bowiem przepadał za matematyką. Zadawał sobie pytanie, czy to możliwe, że jest w niej zakochany, po czym miał nadzieję, że nie; nadzieję tę żywił nie tyle ze względu na siebie, ile na samą miłość. Bo jeśli na tym polegała, to ją przeceniano. Miłość była impulsem poetyckim, natomiast stan jego uczuć do baronowej w dużej mierze charakteryzowało coś wybitnie prozaicznego – ciekawość. To prawda, na co zwrócił uwagę Acton, nawykły do łagodnej refleksji, że ciekawość, posunięta do pewnego punktu, może się przerodzić w romantyczny poryw; niewątpliwie zaś poświęcał tej czarującej kobiecie tyle myśli, że stał się niespokojny, wręcz z lekka melancholijny. Niekiedy zdumiewało go i trapiło, że nie jest bardziej żarliwy. Bynajmniej nie chciał pozostać kawalerem. Za młodu wyznawał – bądź próbował wyznawać – pogląd, że byłoby o wiele „zabawniej” się nie żenić, pochlebiał też sobie, że jego wolny stan przypomina cytadelę. Tak czy owak, dawno już zrównał zewnętrzne umocnienia tej cytadeli. Z szańców pościągał działa; nad fosą przerzucił most zwodzony. Most kołysał się trochę pod stopami madame Münster; dlaczego Acton nie miałby sprawić, aby ponownie go podniesiono, a ją uwięziono w twierdzy? Wyobrażał sobie, że – przynajmniej z czasem, gdyby się przekonała, z jakich dama może korzystać tu wygód – dość cierpliwie znosiłaby niewolę. Mostu zwodzonego jednak nie podniesiono i świetny gość Actona mógł się oddalić równie swobodnie, jak przybył. Gospodarza ciekawiło między innymi to, czemu, u diaska, tak wrażliwy mężczyzna nie jest zakochany w tak uroczej kobiecie. Jeśli jej rozmaite wdzięki były, jak powiedziałem, współczynnikami w równaniu algebraicznym, to odpowiedź na powyższe pytanie była nieodzowną niewiadomą. Poszukiwanie niewiadomej szalenie

Actona pochłaniało; chwilowo wymagało od niego wytężenia wszystkich władz umysłowych. Pod koniec pierwszej połowy sierpnia musiał na parę dni wyjechać, gdyż dawny przyjaciel, z którym utrzymywał bliskie kontakty w Chinach, błagał go o przyjazd do Newport, gdzie leżał ciężko chory. Przyjaciel wydobrzał i pod koniec tygodnia Acton uzyskał zwolnienie. Celowo używam słowa „zwolnienie”, gdyż mimo przywiązania do towarzysza chińskiej wyprawy, nie wkładał serca w tę wizytę. Czuł się jak widz wywołany z teatru w trakcie niezwykle interesującego przedstawienia. Kurtyna przez cały czas jest podniesiona, a on opuszcza czwarty akt, nieodzowny do trafnej oceny aktu piątego. Innymi słowy, myślał o baronowej, która z tej odległości wydawała się postacią zaiste dystyngowaną. Widział w Newport mnóstwo ładnych kobiet, z pewnością obdarzonych taką dystynkcją, jaką im mogły nadać piękne zwiewne suknie; lecz chociaż były bardzo rozmowne – a mocną stronę baronowej stanowiła, być może, również umiejętność prowadzenia konwersacji – madame Münster jakby nic nie traciła na tym porównaniu. Żałował, że nie przyjechała do Newport. Czy nie dałoby się zorganizować wycieczki do słynnych, jak powiadano, wód i zaprosić na nią Eugenii? To prawda, że pełnię zadowolenia osiągnąłby, spędzając w Newport dwa tygodnie sam na sam z Eugenią. Wielką przyjemność sprawiałby mu widok baronowej podbijającej całe towarzystwo, bo nie wątpił, że by je podbiła. Kiedy przyłapał się na tych myślach, zaczął się przechadzać po pokoju, z rękami w kieszeniach i lekką zmarszczką na czole, z wzrokiem wbitym w podłogę. Czego dowodziła – bo bez wątpienia dowodziła czegoś – ta żywa gotowość wyjechania gdzieś z madame Münster, oddalenia się od wszystkich? Taka wizja chyba na pewno w subtelny sposób kojarzyła się z małżeństwem po formalnym zerwaniu przez baronową jej dotychczasowego nieformalnego związku. W każdym razie Acton, powodowany typową dla siebie powściągliwością, nie wyrażał, co jeszcze ta wizja mogłaby oznaczać, narrator zaś nie ma obowiązku dokładniej tego precyzować. Acton śpiesznie powrócił do domu, gdzie przybył w godzinach popołudniowych, i tracąc możliwie jak najmniej czasu, podążył na spotkanie w rodzinnym kółku u pana Wentwortha. Zastał jednak werandy opustoszałe. Przez otwarte drzwi i okna padały z salonów smugi światła lamp, co podkreślało panującą wokół pustkę. Wszedł do środka i w jednym z pokoi ujrzał pana Wentwortha, który siedział samotnie, pochłonięty lekturą „Przeglądu Północnoamerykańskiego”. Po wymianie powitań kuzyn dyskretnie wypytał Actona o podróż, a ten zainteresował się resztą towarzystwa. – Rozeszli się gdzieś i zażywają zwykłych rozrywek – powiedział starszy pan. – Niedawno temu widziałem Charlottę siedzącą z panem Brandem na werandzie. Rozmawiali ze zwykłym ożywieniem. Zapewne przyłączyli się do jej siostry, która po raz setny czyni honory ogrodu swemu zagranicznemu kuzynowi. – Przypuszczalnie masz na myśli Feliksa – rzekł Acton. Gdy zaś pan Wentworth przytaknął, dorzucił: – A pozostali? – Twoja siostra nie przyszła dziś wieczorem. Niechybnie widziałeś ją w domu – odparł

pan Wentworth. – Tak. Namawiałem ją, żeby się wybrała. Odmówiła. – Lizzie, jak sądzę, spodziewała się gościa – oświadczył starszy pan z czymś w rodzaju uroczystej przebiegłości. – Jeśli spodziewała się Clifforda, to się nie pokazał. Na tę wiadomość pan Wentworth zamknął „Przegląd” i zauważył, że o ile zrozumiał, Clifford miał się wybrać z wizytą do kuzynki. Osobiście jest zdania, że skoro jego syn nie odezwał się do Lizzie Acton, to widocznie pojechał do Bostonu; postępek zgoła niezwykły w letni wieczór, zwłaszcza jeśli towarzyszą temu krętactwa. – Musisz pamiętać, że on ma dwie kuzynki – powiedział Acton ze śmiechem. I przystępując do rzeczy, dodał: – Nie ma tu Lizzie, ale chyba nie ma też baronowej. Pan Wentworth szeroko otworzył oczy, po czym przypomniał sobie tę dziwną propozycję Feliksa. Przez chwilę nie wiedział, czy nie należałoby sobie życzyć, aby Clifford mimo wszystko pojechał do Bostonu. – Baronowa nie zaszczyciła nas dzisiaj – rzekł. – Nie zjawia się od trzech dni. – Jest chora? – zapytał Acton. – Nie; poszedłem ją odwiedzić. – Co jej się stało? – No cóż – odparł pan Wentworth – wnoszę, iż ma nas dość. Acton niby to usiadł, lecz był niespokojny; rozmowę z panem Wentworthem uznał za niemożliwą. Po dziesięciu minutach wziął kapelusz i oznajmił, że chyba już „pójdzie”. Jest bardzo późno; godzina dziesiąta. Krewniak popatrzył na niego ze spokojem na twarzy. – Wracasz do domu? – zagadnął. Po krótkim wahaniu Acton odpowiedział, że zamierza wstąpić do baronowej. – Cóż, ty przynajmniej jesteś szczery – smutno skonstatował pan Wentworth. – I ty także, jeśli już o to chodzi! – wykrzyknął Acton ze śmiechem. – Dlaczego nie miałbym być szczery? Starszy pan ponownie otworzył „Przegląd” i przeczytał kilka linijek. – Jeśli kiedykolwiek gościła u nas cnota, zwłaszcza teraz powinniśmy się jej trzymać – powiedział. Nie był to cytat. – Gości u nas baronowa – rzekł Acton. – To jej nie możemy wypuścić z rąk! – Zbyt śpieszno mu było zobaczyć madame Münster, aby mógł się zastanawiać nad słowami pana Wentwortha. Po wyjściu z domu jednak, kiedy przemierzył ogród i krótki odcinek drogi dzielący go od tymczasowej rezydencji Eugenii, zatrzymał się na moment. Stał w jej ogródku; w otwartych drzwiach balkonowych salonu widział białe firanki prześwietlone blaskiem lampy, lekko kołysane ciepłym wieczornym powiewem. Myśl o ponownym ujrzeniu madame Münster na swój sposób podniecała Actona; zdał sobie sprawę, że serce mu bije szybciej niż zwykle. Właśnie dlatego zatrzymał się zdziwiony i na pół rozbawiony.

Lecz zaraz ruszył wzdłuż werandy, a zbliżywszy się do drzwi, zastukał laską w nadproże. Widział baronową stojącą pośrodku pokoju. Podeszła i odsunęła firankę, po czym przez chwilę go obserwowała. Nie uśmiechała się; sprawiała wrażenie poważnej. – Mais entrez donc! – powiedziała w końcu. Acton przeszedł przez próg i zrazu nie mógł zrozumieć, co się z nią dzieje. Ale już w następnym momencie zaczęła się uśmiechać i wyciągnęła rękę. – Lepiej późno niż wcale – rzekła. – To bardzo miło z pańskiej strony, że przyszedł pan o tej porze. – Właśnie wróciłem z podróży – odparł Acton. – Ach, bardzo to miło, bardzo miło – powtórzyła, rozglądając się, gdzie mogłaby usiąść. – Poszedłem najpierw do dużego domu – ciągnął Acton. – Spodziewałem się tam panią zastać. Zagłębiła się w tym samym co zawsze fotelu, wstała jednak ponownie i jęła się przechadzać po pokoju. Acton położył kapelusz i laskę; patrzył na baronową świadomy, jak wiele uroku kryje się w tym, że znów ją widzi. – Nie wiem, czy powinnam prosić, aby pan usiadł – powiedziała. – Za późno jest zaczynać wizytę. – Za wcześnie jest ją kończyć – oświadczył Acton – a nie musimy zważać na początek. Spojrzała na niego znowu i po chwili raz jeszcze opadła na swój niski fotel, a on usiadł obok. – Jesteśmy zatem w jej środku? – spytała. – Czy w tym miejscu byliśmy, kiedy pan wyjechał? Nie, nie chodziłam do tamtego domu. – Ani wczoraj, ani przedwczoraj, co? – Nie wiem, od ilu dni. – Znużyło to panią – rzekł Acton. Odchyliła się na oparcie fotela; ręce miała złożone. – To straszne oskarżenie, lecz nie mam odwagi się bronić. – Ja pani nie atakuję – powiedział. – Spodziewałem się czegoś takiego. – To dowód niezwykłej inteligencji. Mam nadzieję, że podróż była przyjemna. – Bynajmniej – stwierdził Acton. – Znacznie bardziej bym wolał być tutaj z panią. – Teraz naprawdę mnie pan atakuje. Przeciwstawia pan moją niestałość własnej wierności. – Wyznaję, iż nigdy nie nużą mnie ludzie, których lubię. – Ach, nie jest pan biedną, złą cudzoziemką o słabych nerwach i subtelnym umyśle! – Coś się pani przydarzyło po moim wyjeździe – mówiąc to, Acton zmienił miejsce. – Pański wyjazd... to mi się przydarzyło. – Czy to znaczy, że odczuwała pani mój brak? – zapytał. – Gdyby to istotnie miało znaczyć, nie zasługiwałoby na pańską uwagę. Jestem bardzo nieuczciwa, a moje komplementy nic nie są warte. Acton milczał czas jakiś.

– Załamała się pani – odezwał się wreszcie. Madame Münster wstała z fotela i zaczęła się przechadzać. – Tylko na moment. Znów wezmę się w garść. – Nie należy zbyt poważnie tego traktować. Jeśli jest pani znudzona, może pani bez obawy to powiedzieć... przynajmniej mnie. – Nie powinien pan mówić takich rzeczy – odparła baronowa. – Powinien pan dodać mi otuchy. – Podziwiam pani cierpliwość; to napawa otuchą. – Nie powinien pan nawet tak mówić. Mówiąc o mojej cierpliwości, jest pan nielojalny w stosunku do swoich krewnych. Cierpliwość mieści w sobie pojęcie cierpienia; a cóż ja musiałam cierpieć? – Och, nie głód, nie brak życzliwości, to pewne – roześmiał się Acton. – Mimo to wszyscy podziwiamy pani cierpliwość. – Wszyscy żywicie do mnie nienawiść! – wykrzyknęła baronowa z nieoczekiwaną gwałtownością i odwróciła się do niego plecami. – Utrudnia pani mężczyźnie – rzekł Acton, wstając – wypowiedzenie jakichś czułych słów. – Tego wieczoru było w niej coś szczególnie uderzającego i wzruszającego; jakaś niezwykła miękkość i wyraz tłumionych emocji. Acton docenił nagle fakt, że zachowała się bardzo dobrze. Przyjechała do tego cichego zakątka przytłoczona brzemieniem okrutnej zniewagi i tak ładnie, skromnie wyrażała wdzięczność za odpoczynek, jakiego tu zażywała. Przyłączyła się do tego prostego kółka po drugiej stronie drogi; uczestniczyła w niewyszukanych prowincjonalnych rozmowach; brała udział w nielicznych mdłych rozrywkach. Wyznaczyła sobie zadanie i skrupulatnie się z niego wywiązywała. Przystosowała się do surowych warunków życia w Nowej Anglii i miała dość taktu i odwagi, by udawać, że jej odpowiadają. Acton odczuwał silniejszą niż kiedykolwiek przedtem potrzebę wyznania baronowej, że ją podziwia i uważa za kobietę niepospolitą. Jak dotąd zawsze miał się przed nią na baczności; był ostrożny, czujny, podejrzliwy. Teraz jednak lekkie wzburzenie krwi zdawało się wskazywać, że wzrost zaufania do tej uroczej kobiety zostałby nagrodzony. – My nie żywimy do pani nienawiści – podjął. – Nie wiem, co pani ma na myśli. W każdym razie ja mówię we własnym imieniu; o pozostałych nic mi nie wiadomo. Niewykluczone, że to pani żywi do nich nienawiść, bo skazali panią na nudne życie. Doprawdy, z pewną przyjemnością usłyszałbym to z ust pani. Eugenia patrzyła na drzwi po przeciwnej stronie pokoju; teraz z wolna skierowała spojrzenie na Roberta Actona. – Czym może się powodować mężczyzna pańskiego pokroju – zapytała – człowiek uczciwy, galant homme... kiedy mówi coś równie podłego? – Czy naprawdę zabrzmiało to tak podle? – szczerze zdziwił się Acton. – Chyba tak, i dziękuję, że mi pani o tym powiedziała. Oczywiście nie należy tego rozumieć dosłownie. Baronowa stała, nie spuszczając z niego wzroku. – A jak to należy rozumieć?

Trudno było odpowiedzieć na to pytanie, toteż Acton, który się poczuł dość głupawo, podszedł do otwartego okna i wyjrzał przez nie. Namyślał się czas jakiś, zanim znów się odwrócił. – Pamięta pani ten dokument, który miała pani wysłać do Niemiec – odparł. – Nazwała go pani swoim „zrzeczeniem”. Czy został wysłany? Madame Münster szeroko otwarła oczy; minę miała bardzo poważną. – Cóż za dziwna odpowiedź na moje pytanie! – Och, to nie odpowiedź – odrzekł Acton. – Wiele razy chciałem panią o to zapytać. Przypuszczałem, że może pani sama mi powie. Takie pytanie z mojej strony wydaje się teraz obcesowe, lecz zawsze byłoby obcesowe. Baronowa odezwała się po chwili milczenia. – Chyba powiedziałam panu za wiele. W tym oświadczeniu Acton dopatrzył się pewnej stanowczości; istotnie doznawał uczucia, że żąda od niej więcej, niż sam oferuje. Wrócił do okna i obserwował gwiazdkę mrugającą poprzez kratę werandy. Tak czy inaczej, miał do zaoferowania niejedno; może jak dotąd nie zrobił tego dość wyraźnie. – Pragnąłbym, aby mnie pani o coś poprosiła – rzekł teraz. – Czy nic nie mogę dla pani zrobić? Jeśli to nudne życie stało się dla pani nieznośne, proszę pozwolić, a panią zabawię! Baronowa kolejny raz opadła na fotel i obiema rękami uniosła do ust wachlarz. Sponad niego wpatrywała się w Actona. – Jest pan dziś bardzo dziwny – zauważyła ze śmiechem. – Zrobię wszystko na świecie – odparł, stając przed nią. – Czy nie miałaby pani ochoty popodróżować i pozwiedzać kraju? Wybrać się nad Niagarę? Powinna pani przecież zobaczyć Niagarę. – Z panem, czy tak? – Byłbym zachwycony, gdybym mógł tam panią zawieźć. – Tylko z panem? Acton patrzył na nią uśmiechnięty, a mimo to poważny. – No cóż, tak; moglibyśmy pojechać sami. – Gdyby nie był pan tym, kim jest, poczułabym się znieważona. – To znaczy kim? – Gdyby pan był jednym z dżentelmenów, do których przywykłam od dziecka. Gdyby pan nie był dziwnym bostończykiem. – Jeśli dżentelmeni, do których pani przywykła, nauczyli panią oczekiwać zniewag – rzekł Acton – czuję się szczęśliwy, że jestem tym, kim jestem. Niech pani lepiej pojedzie nad Niagarę. – Jeśli chce mnie pan „zabawić” – oświadczyła baronowa – nie musi się pan narażać na dalsze wydatki. Bawi mnie pan bardzo skutecznie. Usiadł naprzeciwko niej; wciąż trzymała przy twarzy wachlarz, znad którego ukazywała

tylko oczy. Po krótkim milczeniu Acton powrócił do poprzedniego pytania. – Wysłała pani ten dokument do Niemiec? Znów zapanowała cisza. Wyraziste oczy madame Münster zdawały się jednak poniekąd ją przerywać. – Powiem panu... nad Niagarą! – odrzekła. Ledwie wymówiła te słowa, w drugim końcu pokoju otwarły się drzwi – drzwi, których przed kilku minutami nie spuszczała z oczu. Stanął w nich Clifford Wentworth, zarumieniony i dość zakłopotany. Baronowa szybko zerwała się z miejsca. Acton wstał nieco wolniej. Clifford go nie powitał; patrzył na Eugenię. – Ach, byłeś tutaj? – wykrzyknął Acton. – Był w pracowni Feliksa – powiedziała madame Münster. – Chciał zobaczyć jego szkice. Clifford spoglądał na Roberta Actona, ale się nie odzywał, tylko wachlował się kapeluszem. – Wybrałeś zły moment – stwierdził Acton. – Niewiele miałeś światła. – W ogóle go nie miałem – odparł Clifford ze śmiechem. – Zgasła ci świeca? – spytała Eugenia. – Powinieneś był tu wrócić i ponownie ją zapalić. Clifford na nią skierował wzrok. – Toteż... wróciłem. Lecz zostawiłem świecę. Eugenia się odwróciła. – Jesteś bardzo głupi, biedny chłopcze. Pójdź lepiej do domu. – Cóż – rzekł Clifford – dobranoc! – Nie masz nic do powiedzenia człowiekowi, który cało powrócił z niebezpiecznej podróży? – zagadnął Acton. – Jak się miewasz? – powiedział Clifford. – Sądziłem... sądziłem, że jesteś... – Urwał i znów spojrzał na baronową. – Sądziłeś, że jestem w Newport, co? I byłem tam... dziś rano. – Dobranoc, rozgarnięty dzieciaku! – rzuciła madame Münster przez ramię. Clifford wpatrywał się w nią – bynajmniej nie jak rozgarnięty dzieciak; po czym odszedł, wydając jeden z tych swoich żartobliwych pomruków. – Co mu się stało? – zapytał Acton, kiedy chłopak się oddalił. – Wyglądał na dość odurzonego. Eugenia, stojąc przy oknie, wyjrzała na zewnątrz i przez chwilę nasłuchiwała. – Stało się... stało się to... Ale tutaj się takich rzeczy nie mówi. – Jeśli ma pani na myśli, że sobie podpił, może to pani powiedzieć. – On już nie pije. Wyleczyłam go. W zamian zakochał się we mnie. Z kolei Acton szeroko otworzył oczy. Choć natychmiast pomyślał o siostrze, słowem o niej nie wspomniał. Wybuchnął śmiechem. – Nie dziwię się jego namiętności! Dziwię się natomiast, że porzucił pani towarzystwo

dla pędzli jej brata. Eugenia przez minutę nie przerywała milczenia. – Nie był w pracowni. Zmyśliłam to... na poczekaniu. – Zmyśliła pani? W jakim celu? – Wydaje mu się, że jest romantyczny. Weszło mu w zwyczaj odwiedzać mnie o północy – przechodzi tylko przez sad i przez pracownię Feliksa, która ma drzwi do salonu. Chyba go to bawi – dodała Eugenia ze śmiechem. Acton zdziwił się bardziej, niż gotów był przyznać, ponieważ rzuciło to nowe światło na Clifforda, popełniającego grzeszki jak dotąd całkowicie pozbawione romantyzmu. Spróbował ponownie się roześmiać, ale był w zbyt poważnym nastroju, a ta powaga znalazła wyjaśnienie po krótkim wahaniu z jej strony. – Ufam, że go pani nie ośmiela – rzekł. – Nie powinien być niestały w uczuciach do biednej Lizzie. – Do pańskiej siostry? – Pani wie, że łączy ich wyraźna zażyłość. – Ach – wykrzyknęła Eugenia z uśmiechem – czy ona... czy ona... – Nie wiem – przerwał jej Acton – co ona. Zawsze jednak sądziłem, że Clifford pragnie być dla niej miły. – Ah, par exemple! – ciągnęła baronowa. – Potworek! Następnym razem, kiedy się stanie sentymentalny, powiem mu, żeby się wstydził. Acton milczał przez chwilę. – Lepiej niech pani nic na ten temat nie mówi. – Już mu to powiedziałam, dość ogólnikowo – odparła baronowa. – Ale w tym kraju, wie pan, młodych łączą takie niezwykłe stosunki, że człowiek całkiem się gubi. Nie są zaręczeni, choć na dobrą sprawę być powinni. Niech pan weźmie na przykład Charlottę Wentworth i tego młodego duchownego. Gdybym ja była jej ojcem, nalegałabym, żeby się z nią ożenił, lecz nikt chyba nie widzi potrzeby pośpiechu. Z drugiej strony okazuje się nagle, że dwudziestoletni chłopiec i dziewuszka przebywająca jeszcze pod opieką guwernantki... pańska siostra nie ma guwernantki? No więc wciąż trzymająca się maminej spódnicy... krótko mówiąc, młoda para, która najwyżej pozwala sobie na dziecinne żarciki, typowe dla tego wieku, ma się wkrótce połączyć węzłem małżeńskim. – Baronowa mówiła z trochę przesadną swadą, kontrastującą z omdlałym wdziękiem, jaki cechował jej sposób bycia przed pojawieniem się Clifforda. Acton odniósł wrażenie, że dostrzega błysk irytacji w jej oku – nutkę ironii w głosie (jak wówczas, kiedy mówiła o Lizzie trzymającej się matczynej spódnicy). O ile madame Münster była podrażniona, o tyle Robert Acton czuł się dziwnie zaintrygowany; ona znów zaczęła się przechadzać po pokoju, on patrzył na nią bez słowa. Niebawem wyjęła zegarek i spojrzawszy na niego, oznajmiła, że jest późna noc i gość musi już iść. – Przyszedłem tu przed niespełna godziną – odparł – a w dużym domu jeszcze nie śpią. Widać światła. Brat pani do tej pory nie wrócił.

– Och, ci z dużego domu to okropni ludzie! – wykrzyknęła Eugenia. – Nie wiem, co oni mogą tam robić. Ja jestem spokojną, nudną kobietką; przestrzegam niezłomnych zasad. A do nich należy nieprzyjmowanie gości nad ranem... zwłaszcza tak inteligentnych mężczyzn jak pan. Zatem dobranoc! Baronowa była zdecydowanie cięta; chociaż więc Acton życzył jej dobrej nocy, odszedł w dalszym ciągu mocno zaintrygowany. Następnego dnia Clifford Wentworth odwiedził Lizzie, a okoliczność tę odnotował sobie Acton, który był w domu i widział go idącego przez ogród. Actonem powodowała naturalna chęć sprawdzenia, czy wizyta się zgadza z opowiedzianą przez madame Münster historią zdrady Clifforda, lecz stwierdziwszy, że jest za mało pomysłowy i że to zadanie go przerasta, postanowił w końcu szukać pomocy w szczerości młodego człowieka. Zaczekał, aż Clifford wyjdzie z domu, po czym pośpieszył za nim. – Bardzo bym chciał usłyszeć odpowiedź na jedno pytanie – rzekł, kiedy go dogonił. – Co robiłeś wczoraj wieczorem u madame Münster? Clifford zaczął się śmiać i rumienić, bynajmniej nie jak młodzieniec strzegący romantycznego sekretu. – Co ona ci powiedziała? – zapytał. – Tego właśnie nie chcę zdradzić. – Cóż, chcę ci powiedzieć to samo – oświadczył Clifford. – A skoro nie wiem co, może nie będę mógł. Przystanęli na ścieżce; Acton utkwił w rumianym młodym krewniaku surowe spojrzenie. – Powiedziała, że nie rozumie, co w ciebie wstąpiło; sprawiałeś takie wrażenie, jakbyś jej bardzo nie lubił. Clifford wpatrywał się w niego z miną lekko zaniepokojoną. – No, no – mruknął – nie mówisz tego poważnie! – A kiedy od czasu do czasu... z prostej uprzejmości... wstępowałeś do jej domu, zostawiałeś ją samą i przebywałeś w pracowni Feliksa pod pretekstem oglądania jego szkiców. – No, no – mruknął znów Clifford. – Słyszałeś, żebym choć raz skłamał? – Tak, mnóstwo razy! – Clifford dostrzegł możliwość posłużenia się w dyskusji sarkazmem. – Cóż – dodał po chwili – wziąłem cię za mojego ojca. – Wiedziałeś, że ktoś tam jest? – Słyszeliśmy, jak nadchodzisz. Acton się zadumał. – A zatem byłeś z baronową? – Byłem w salonie. Słyszeliśmy twoje kroki na dworze. Myślałem, że to mój ojciec. – I wobec tego uciekłeś? – zapytał Acton. – Ona kazała mi wyjść... wyjść przez pracownię. Acton pogrążył się w jeszcze głębszej zadumie; gdyby gdzieś w pobliżu znajdowało się

krzesło, byłby na nim usiadł. – Dlaczego miałaby nie chcieć twego spotkania z ojcem? – No bo ojciec niechętnie mnie tam widuje. Acton rzucił swemu towarzyszowi nieufne spojrzenie i powstrzymał się od komentarza. – Mówił to baronowej? – Cóż, mam nadzieję, że nie – odparł Clifford. – I mnie wyraźnie tego nie powiedział. Ale wiem, że się tym martwi; a chcę mu oszczędzić zmartwień. Baronowa wie o tym i też chce, żebym przestał. – Przestał do niej przychodzić? – Tego nie wiem; ale przestał martwić ojca. Eugenia wie wszystko – dorzucił Clifford, jakby sam niejedno wiedział. – O? – zdziwił się Acton. – Eugenia wie wszystko? – Wiedziała, że to nie ojciec. – Więc dlaczego odszedłeś? Clifford po raz drugi się zarumienił i roześmiał. – Bo się bałem, że to on. A zresztą ona i tak kazała mi odejść. – Przypuszczała, że to będę ja? – Tego nie powiedziała. Robert Acton ponownie się zastanowił. – Ale nie odszedłeś – rzekł. – Wróciłeś. – Nie mogłem się wydostać z pracowni – wyjaśnił Clifford. – Drzwi były zamknięte na klucz, dolne połowy przeklętych okien Feliks pozabijał deskami, żeby światło wpadało górą. Więc nie mogłem skorzystać z tej drogi. Czekałem dobrą chwilę i nagle poczułem wstyd. Nie chciałem się chować przed własnym ojcem. To stało się nieznośne. Wypadłem z pracowni, a na twój widok trochę się spłoszyłem. Ale Eugenia potrafiła nadrabiać miną, prawda? – dodał tonem młodego żartownisia, którego poczucie humoru nie ucierpiało trwale wskutek skrępowania. – Znakomicie! – przyznał Acton. – Zwłaszcza – ciągnął – jeśli się pamięta, że postąpiłeś bardzo nieroztropnie, ona zaś musiała być mocno zirytowana. – Och – wykrzyknął Clifford z obojętnością młodego człowieka przekonanego, że choć może zachował się nie najlepiej, jest absolutnie nieomylny w swoich spostrzeżeniach. – Eugenia niczym się nie przejmuje! Acton się zawahał. – Dziękuję, żeś mi to powiedział – rzekł wreszcie. Po czym, kładąc dłoń na ramieniu Clifforda, dorzucił: – Powiedz mi coś jeszcze: czy przypadkiem nie podkochujesz się w baronowej? – Nie, proszę pana! – zaprzeczył Clifford i omal nie strząsnął tej dłoni.

10 W pierwszą niedzielę po powrocie Roberta Actona z Newport śliczna od dłuższego czasu pogoda nagle się zmieniła. Zaczął padać deszcz, dzień był zimny i ponury. Pan Wentworth i jego córki włożyli kalosze i poszli do kościoła, Feliks Young, bez kaloszy, poszedł tam również i trzymał nad Gertrudą parasolkę. Zachodzi obawa, że w całym obrzędzie właśnie ten przywilej cenił sobie najwyżej. Baronowa pozostała w domu; nie była w nastroju ani pogodnym, ani modlitewnym. Odkąd jednak zamieszkała w Stanach Zjednoczonych, jak to się mówi, nie obserwowała pilnie nabożeństw; wspomnianego zaś niedzielnego poranka stała przy oknie w swoim saloniku, zapatrzona w długi pęd róży, który się piął po werandzie, lecz częściowo się odczepił i kołysał, dygotał i gestykulował na tle kapuśniaczka siąpiącego z ciemnego nieba. Co chwila, w podmuchu wiatru, krzew różany spryskiwał szybę kropelkami wody; zdawał się poruszać trochę jak człowiek – groźnie i ostrzegawczo. W pokoju panował dotkliwy chłód; madame Münster narzuciła szal i przechadzała się dokoła. Następnie postanowiła się ogrzać przy ogniu; wezwała starą Murzynkę – początkowo bawił ją kontrast między politurowanym hebanem jej skóry a szkarłatem turbanu – i kazała rozpalić w kominku. Ta stara kobieta na imię miała Azarina. Baronowa myślała zrazu, że jej wypowiedzi będzie cechować pikantna dzikość, i dla zabawy zachęcała ją do trajkotu. Azarina była jednak oschła i sztywna, rozmawiała w sposób bynajmniej nie afrykański; Eugenii przypominała męczące stare damy spotykane w towarzystwie. Ale umiała rozpalić ogień, więc kiedy już ułożyła polana, straszliwie znudzonej Eugenii przez kwadrans dostarczał rozrywki widok płomieni i strzelających iskier. Madame Münster uważała, iż wedle wszelkiego prawdopodobieństwa Robert Acton przyjdzie się z nią zobaczyć; nie spotkała go od tamtego nieszczęsnego wieczoru. Lecz ranek upłynął, a on się nie zjawił; kilkakrotnie zdawało jej się, iż słyszy na werandzie jego kroki, jednakże to tylko wiatr targał okiennicą. Od początku tego epizodu jej życia, który na niniejszych kartach spróbowano naszkicować, baronowa nieraz ulegała irytacji. Dziś jednak ta irytacja, szczególnie silna, jakby sama się podsycała. Ponaglała baronową do czynu, lecz nie podsuwała żadnej specjalnie korzystnej linii postępowania. Gdyby Eugenia mogła zrobić coś w tej chwili, z miejsca wsiadłaby na europejski parostatek i w swoistym uniesieniu odwróciłaby się plecami do tej absolutnie upokarzającej, nieudanej próby, czyli wizyty u amerykańskich krewnych. Nie jest całkowicie jasne, dlaczego miałaby nazywać to

przedsięwzięcie nieudaną próbą, skoro traktowano ją z najwyższymi honorami, na jakie zezwalają amerykańskie obyczaje. Jej irytacja wypływała w gruncie rzeczy z nieodstępnego poczucia, nagle zaostrzonego, że gleba towarzyska na tym rozległym, nieokreślonym kontynencie jest jakoś nieprzystosowana do hodowli tych roślin, których woń najchętniej wdychała i którymi lubiła się widzieć otoczona – takiego gatunku roślin, których sadzonki nosiła, rzec można, w kieszeni. Głównym źródłem jej szczęścia było przekonanie, że sprawuje jakąś władzę i wywiera jakieś wrażenie; a teraz doznawała przykrości niczym zmęczony pływak po dotarciu do brzegu, gdzie ma wyjść na ląd i zamiast spodziewanej czystej, twardej plaży natrafiła na gładką, prostopadłą skałę. W amerykańskim klimacie jej moc utraciła jakby atrybut chwytności; gładkiej ściany skalnej nie dało się pokonać. „Z pewnością je n’en suis pas là – mówiła sobie – skoro może mi sprawić przykrość, że jakiś pan Robert Acton nie zaszczycił mnie wizytą!”. Mimo to drażniło ją, że nie przyszedł; i drażniło ją własne rozdrażnienie. Zjawił się przynajmniej jej brat, potupał w przedpokoju i strząsnął wilgoć z płaszcza. W chwilę później już był w salonie, z rumieńcem na policzkach i kilkoma kroplami deszczu lśniącymi na wąsach. – Ach, pali się ogień – powiedział. – Les beaux jours sont passés – odparła baronowa. – Nigdy, przenigdy! Dopiero się zaczęły – oświadczył Feliks, zajmując miejsce przed kominkiem. Odwrócił się tyłem do ognia, ręce splótł na plecach, wyciągnął nogi i patrzył przez okno z wyrazem twarzy znamionującym chyba, że dostrzega różowość nawet w barwach wilgotnej niedzieli. Eugenia obserwowała go ze swego fotela, a to, co wyczytała w twarzy brata, w jej obecnym nastroju nie działało krzepiąco. Niewielu rzeczom się dziwiła, lecz usposobienie Feliksa często ją zdumiewało. Powiadam – często, a nie stale, ponieważ następowały długie okresy, kiedy innym sprawom poświęcała uwagę. Czasami mówiła sobie, że jego beztroska, jego wieczna wesołość to udawanie, poza; ale niejasno pojmowała, że tego lata grał komedię z ogromnym powodzeniem. Nigdy dotąd nie doszło między nimi do żadnych wyjaśnień; nie odczuwała takiej potrzeby. Feliks kierował się zapewne skłonnościami swego pozbawionego uprzedzeń geniuszu, ona zaś uważała, że nie może udzielić zrozumiałej dla niego rady. Przy tym Feliks dawał coś na pociechę – pewność, że się nie będzie wtrącać. Odznaczał się wielką delikatnością, ten Feliks o czystym sercu. Był przecież jej bratem i madame Münster uważała to za wielce stosowne pod każdym względem. To prawda, że Feliksa cechowała delikatność; nie lubił sobie nic z siostrą wyjaśniać. Była to jedna z bardzo nielicznych rzeczy na świecie, które sprawiały mu przykrość. Lecz teraz nie myślał o niczym przykrym. – Drogi bracie – odezwała się w końcu Eugenia. – Przestań robić les yeux doux do deszczu. – Z przyjemnością. Będę je robić do ciebie! – odrzekł Feliks. – Jak długo jeszcze – spytała po chwili Eugenia – zamierzasz pozostać w tym

prześlicznym miejscu? Feliks szeroko otworzył oczy. – Chcesz stąd wyjechać... już? – To „już” jest rozkoszne. Nie czuję się taka szczęśliwa jak ty. Feliks opadł na fotel i wpatrzył się w ogień. – Ja rzeczywiście czuję się szczęśliwy – odparł beztroskim, dźwięcznym głosem. – I zamierzasz spędzić życie na uderzaniu do Gertrudy Wentworth? – Tak! – Feliks z ukosa uśmiechnął się do siostry. Baronowa odwzajemniła spojrzenie z o wiele większą powagą. Po czym zapytała: – Podoba ci się? – A tobie nie? – zapytał Feliks. Baronowa milczała czas jakiś. – Odpowiem ci słowami dżentelmena zagadniętego, czy lubi muzykę: Je ne la crains pas! – Ona cię darzy bezgranicznym podziwem – rzekł Feliks. – Na tym mi nie zależy. Kobiety nie powinny się podziwiać. – Powinny cię nie lubić? Madame Münster znów się zawahała. – Powinny mnie nie cierpieć! Jeśli tak nie jest, stanowi to miarę czasu, który tu traciłam. – Czas, kiedy się było szczęśliwym, nigdy nie jest stracony! – stwierdził Feliks; jego pogodnie sentencjonalny ton mógł być nieco irytujący. – I kiedy się zdobywało – odparowała mu siostra z przykrzejszym śmiechem – uczucie majętnej młodej damy! Feliks wyjaśnił bardzo szczerze i poważnie: – Zdobyłem uczucie Gertrudy, lecz wcale nie jestem pewien, czy zdobyłem jej majątek. Może tak być... a może i nie. – No cóż, może! W tym rzecz. – To zależy od jej ojca. Jemu nasz związek się nie uśmiecha. Wiesz, że chce, aby poślubiła pana Branda. – Nic o tym nie wiem! – wykrzyknęła baronowa. – Proszę cię, dołóż do ognia. – Feliks spełnił jej życzenie i siedział, patrząc, jak płomień rozbłyska żywym blaskiem. – I zamierzasz uciec z mademoiselle? – dorzuciła po chwili jego siostra. – Bynajmniej. Nie pragnę sprawić panu Wentworthowi przykrości. Okazał nam zbyt wiele serca. – Ale musisz wybrać między robieniem przyjemności sobie a jemu. – Chcę wszystkim robić przyjemność! – wesoło zawołał Feliks. – Mam czyste sumienie. Od początku byłem przeświadczony, że nie mnie uderzać do Gertrudy. – Więc aby uprościć sprawę, ona uderzała do ciebie? Feliks spojrzał na siostrę z nagłą powagą. – Twierdzisz, że się jej nie boisz – rzekł. – A może powinnaś... choć trochę. To bardzo

inteligentna osóbka. – Zaczynam rozumieć! – wybuchnęła baronowa. Jej brat bez słowa odchylił się w fotelu, po czym zapadło długie milczenie. Wreszcie madame Münster, zmieniając nacisk, zadała kolejne pytanie: – Tak czy inaczej spodziewasz się wziąć ślub? – Będę ogromnie zawiedziony, jeżeli go nie weźmiemy. – Jeden czy drugi zawód tylko ci posłuży! – oświadczyła baronowa. – A potem zamierzasz zostać Amerykaninem? – Chyba już jestem bardzo dobrym Amerykaninem. Pojedziemy jednak do Europy. Gertruda gorąco pragnie zobaczyć świat. – Ach, tak jak ja, kiedy tu przyjechałam! – parsknęła śmiechem baronowa. – Nie, nie jak ty – odparował Feliks, przyglądając się siostrze z jakąś łagodną powagą. Gdy tak patrzył na nią, wstała z fotela, więc i on się podniósł. – Gertruda wcale cię nie przypomina – ciągnął – lecz jest na swój sposób niemal równie inteligentna. – Urwał na moment; jego serce przepełniało miłe uczucie i żywa chęć dania mu wyrazu. Oczyma duszy zawsze widział siostrę niczym tarczę księżyca oświetloną tylko częściowo. Odnosił wrażenie, iż cień na tej jasnej powierzchni poszerza się i kurczy, niezależnie jednak od proporcji zawsze cenił księżycowy blask. Spojrzał na baronową, a następnie ją ucałował. – Jestem bardzo zakochany w Gertrudzie – powiedział. Eugenia odwróciła się i zaczęła krążyć po pokoju, Feliks zaś podjął: – Jest ogromnie interesująca i całkiem inna, niż się wydaje. Nie dano jej szansy. Jest szalenie błyskotliwa. Pojedziemy do Europy i będziemy zażywać rozrywek. Baronowa podeszła do okna, przystanęła i wyjrzała na dwór. Dzień był jeszcze bardziej ponury niż przedtem; deszcz padał zawzięcie. – Tak, jeśli chcecie zażywać rozrywek – odezwała się w końcu – koniecznie musicie pojechać do Europy! – Odwróciwszy się, popatrzyła na brata. Obok niej stał fotel; złożyła ręce na jego oparciu. – Czy nie sądzisz – spytała – że dowiodłam wielkiej dobroci, przyjeżdżając z tobą tak daleko jedynie po to, byś znalazł odpowiednią żonę... jeśli jest odpowiednia? – Och, będzie odpowiednia! – wykrzyknął Feliks ochoczo. – Myślisz wyłącznie o sobie – roześmiała się baronowa – i nie odpowiadasz na moje pytanie. Cóż ja mam robić... kiedy ty będziesz zażywać rozrywek... z inteligentną Gertrudą? – Vous serez de la partie! – wykrzyknął Feliks. – Dziękuję; popsułabym zabawę. – Baronowa na krótką chwilę spuściła wzrok. – Ale czy zamierzasz tutaj mnie zostawić? Feliks uśmiechnął się do niej. – Najdroższa siostro, w sprawach, które ciebie dotyczą, niczego nie zamierzam. Wypełniam twoje rozkazy. – W moim przekonaniu – wycedziła Eugenia – jesteś najbardziej nieczułym spośród ludzi. Nie widzisz, że mam kłopoty? – Zauważyłem, że nie jesteś wesoła, więc podzieliłem się z tobą dobrą nowiną.

– Cóż, i ja się czymś z tobą podzielę – rzekła baronowa. – Sam zapewne byś na to nie wpadł. Robert Acton chce się ze mną ożenić. – Nie, na to nie wpadłem. Ale rozumiem doskonale. Dlaczego cię to unieszczęśliwia? – Bo nie mogę się zdecydować. – Przyjmij go, przyjmij! – wesoło zawołał Feliks. – To najlepszy człowiek na świecie. – Jest we mnie do szaleństwa zakochany – powiedziała baronowa. – I ma duży majątek. Pozwól, że ja z kolei ci o tym przypomnę. – Och, w pełni zdaję sobie z tego sprawę. To zdecydowanie przemawia na jego korzyść. Jestem okropnie szczera. – Eugenia odeszła od okna, zbliżyła się do brata i bacznie w niego wpatrzyła. On roztrząsał kilka kwestii; ona była ciekawa, jak ją właściwie zrozumiał. Można ją było rozumieć na różne sposoby: rozumieć to, co mówiła, to, co myślała, i coś pośredniego, niebędącego ani jednym, ani drugim. Może ostatecznie miała na myśli to, że Feliks nie powinien jej zmuszać do wyraźniejszego przedstawienia sprawy ani uchylać się od obowiązku dopomagania wszelkimi uczciwymi środkami do zawarcia małżeństwa z najlepszym człowiekiem na świecie. Ale, ogólnie rzecz biorąc, nigdy nie wyszło na jaw, co zrozumiał Feliks. – Jakie będziesz miała obiekcje, kiedy odzyskasz wolność? – zapytał. – Cóż, niespecjalnie w nim gustuję. – Och, spróbuj zagustować. – Próbuję obecnie – odparła Eugenia. – Robiłabym to z lepszym skutkiem, gdyby tu nie mieszkał. Nie mogłabym mieszkać tutaj. – Nakłoń go, żeby pojechał do Europy – zasugerował Feliks. – Ach, mówisz o szczęściu opartym na gwałtownym wysiłku – odrzekła baronowa. – Nie tego przecież szukam. On nie zamieszkałby w Europie. – Z tobą zamieszkałby wszędzie! – szarmancko zapewnił Feliks. Siostra nadal obrzucała go spojrzeniem przenikliwych, czarownych oczu; po czym znowu się odwróciła. – Tak czy owak – podjęła niebawem – jeśli mówiono o mnie, że przyjechałam tu szukać szczęścia, należałoby dodać, iż je znalazłam! – Więc nie zasypiaj gruszek w popiele! – nalegał Feliks z uśmiechem pełnym powagi. – Jestem ci wielce zobowiązana za zainteresowanie – oświadczyła jego siostra po chwili. – Ale obiecaj mi jedno: pas de zèle! Wymów się, jeśli pan Acton poprosi, abyś się za nim wstawiał. – Niewątpliwie będę miał wymówkę, że muszę się wstawiać za sobą – powiedział Feliks. – Gdyby wyrażał się o mnie... życzliwie – ciągnęła Eugenia – przestrzeż go przed uleganiem niebezpiecznemu złudzeniu. Nie znoszę natręctwa; chcę podjąć decyzję w wolnym czasie, z otwartymi oczami. – Zachowam się powściągliwie – obiecał Feliks – lecz nie w stosunku do ciebie. Tobie

powiem: przyjmij go z miejsca. Podeszła do otwartych drzwi i przystanęła wpatrzona w niego. – Pójdę się ubrać i zastanowić nad tym – rzekła. Słyszał, jak wolno zmierza do swych pokoi. Późnym popołudniem deszcz ustał i zaraz potem wypłynęło na zachodzie wielkie, płomienne, migotliwe słońce. Feliks siedział w swojej pracowni i coś robił; w końcu jednak, gdy światło, nie za jasne, zaczęło przygasać, odłożył pędzle i wyszedł na małą werandę przed domkiem. Tu przechadzał się czas jakiś, obserwując wspaniały blask nieba i powtarzając, jak niejednokrotnie przedtem, że w tym kraju zachody słońca są niezrównane. We wspaniałych głębiach ognia było coś, co pobudzało jego wyobraźnię. Niebo na zachodzie zawsze ukazywało mu obrazy i niosło obietnice. Rozmyślał o wielu sprawach – o wędrówkach po świecie z Gertrudą Wentworth; przypuszczalne przygody we dwoje widział jak gdyby na rozjarzonym fryzie między zwałami chmur. I o tym, co właśnie powiedziała mu Eugenia. Gorąco pragnął, aby madame Münster znalazła w uczciwym małżeństwie uwolnienie od trosk. Wtem, kiedy łuna na nieboskłonie rozlała się i pogłębiła, wzięła go chętka utrwalenia tak wspaniałej kolorystyki. Wrócił do pracowni, wziął deseczkę, paletę i pędzle, a ustawiwszy deseczkę na parapecie okna, jął pacykować z ogromnym zapałem. Kiedy to robił, dostrzegł w oddali pana Branda, który wolno nadchodził od strony domu pana Wentwortha, z dużym zamkniętym parasolem w dłoni. Pan Brand kroczył smutny, zadumany, z wzrokiem wbitym w ziemię. Feliks przyglądał mu się przez chwilę z pędzlem uniesionym w powietrzu, następnie zaś, pod wpływem nagłego impulsu, ruszył mu naprzeciw do ogrodowej furtki i dał znak ręką – efekt spotęgowały paleta i pęk pędzli. Pan Brand przystanął i znowu zrobił krok, potem zdecydował się chyba przyjąć zaproszenie Feliksa. Wyszedł przez furtkę na drogę, skąd skręcił do małego ogrodu przed domkiem. Feliks powrócił do swego zachodu słońca, ale choć szybko wcierał farby, okazał gościowi serdeczność. – Tak bardzo chciałem z panem pomówić, że postanowiłem pana przywołać – odezwał się jak najprzyjaźniejszym tonem. – Zwłaszcza że rzadko mnie pan odwiedza. Składał pan wizyty mojej siostrze, wiem o tym. Ale nie mnie... słynnemu artyście. Artyści są szalenie wrażliwi, wie pan; zwracają na takie rzeczy uwagę. – I Feliks odwrócił się z uśmiechem, trzymając pędzel w ustach. Pen Brand stał i z jakimś bezradnym, szczerym dostojeństwem ściągał duże płachty parasola. – Dlaczego miałbym pana odwiedzać? – zapytał. – Nie znam się na sztuce. – Wydałbym się pewnie bardzo zarozumiały – rzekł Feliks – gdybym powiedział, że miałby pan niezłą okazję czegoś się nauczyć. Pan by zapytał, dlaczego miałby się pan uczyć, a ja nie znalazłbym na to odpowiedzi. Duchownemu sztuka nie jest chyba potrzebna, co? – Jest mu potrzebny dobry charakter, proszę pana – stanowczo stwierdził pan Brand.

Feliks podskoczył, podnosząc trzymaną kciukiem paletę i wyrażając najgorętsze potępienie. – To dlatego, że każę panu stać, a sam pacykuję czerwoną farbą! Tysiąckrotnie przepraszam! Widzi pan, jakich złych manier nabiera się od sztuki; słusznie się pan od niej odżegnuje. Zresztą nie chciałem, aby pan stał. Werandę, jak pan widzi, zdobią wiejskie krzesła; choć w istocie powinienem ostrzec, że mają gwoździe w niewłaściwych miejscach. Utrwalałem właśnie ten zachód słońca. Nigdy nie widziałem takiego blasku rozmaitych czerwieni. Wygląda to, jakby Nowe Jeruzalem stało w płomieniach, co? Gdyby w rzeczywistości tak było, to zapewne do was, teologów, należałoby ugaszenie ognia. Proszę sobie wyobrazić, że ja... bezbożny artysta... spokojnie zasiadam, aby to malować. Pan Brand zawsze przypisywał Feliksowi Youngowi pewien tupet, lecz tym razem wydało mu się, że ten tupet jest tak wielki, iż wymaga specjalnego wytłumaczenia – czy wręcz przeprosin. I to wrażenie, należy dodać, było dostatecznie uzasadnione. Feliksa nieodmiennie cechowała wspaniała pewność siebie, będąca po prostu wyrazem pogody ducha i dobrej woli; teraz jednak powziął szczególny zamysł – i podobnie jak przyznałby, że jest to zamysł śmiały, zdawał też sobie sprawę, że przywołał na pomoc całą sztukę konwersacji. Lecz bynajmniej nie pragnąc obrazić swego gościa, prędko zadał sobie pytanie, jaki komplement mógłby młodego duchownego najbardziej zadowolić. Gdyby taki komplement przyszedł Feliksowi do głowy, gotów był go natychmiast wysłowić. – Wygłosił pan dzisiaj jedno ze swoich pięknych kazań? – zagadnął nagle i odłożył paletę. Nie było to wprawdzie to, co usiłował wymyślić, ale znośnie wypełniło lukę w rozmowie. Pan Brand zmarszczył brwi – o ile może to zrobić mężczyzna, który ma brwi bardzo jasne, bardzo miękkie, a pod nimi bardzo łagodne, spokojne oczy. – Nie, nie wygłaszałem dziś kazania. Czy przywołał mnie pan tutaj, aby o to zapytać? Feliks dostrzegł jego irytację i poczuł skruchę, nie obawiał się jednak, że w końcu nie potrafi być dla pana Branda miły. Popatrzył na niego z uśmiechem i położył mu dłoń na ramieniu. – Nie, nie, nie o to... nie o to. Chciałem zadać panu pytanie; chciałem coś powiedzieć. Z pewnością bardzo to pana zainteresuje. Ale... ponieważ sprawa jest dość osobista... wejdźmy może do mojej pracowni. Mam okno z widokiem na zachód; nadal będziemy mogli oglądać słońce. Andiamo! – I lekko poklepał swego towarzysza po ramieniu. Wprowadził go do środka; pan Brand szedł z tyłu sztywno i cicho. W pracowni zmierzch zgęstniał, lecz ściana na wprost zachodniego okna płonęła na różowo. W tej różanej poświacie wisiało mnóstwo szkiców i niedokończonych płócien, a kąty pokoju zarysowywały się niewyraźnie i szaro. Feliks poprosił, aby pan Brand usiadł, po czym rozejrzawszy się dokoła, wykrzyknął: – Na Jowisza, jak ładnie to wygląda! Pan Brand nie skorzystał z zaproszenia; podszedł do okna i wsparty o framugę zastanawiał się, czego Feliks od niego chce. Na ścianie spowitej cieniem widział

jaśniejące trzy czy cztery obrazy, które wyglądały dziwnie i fantastycznie. Zdawały się wyobrażać nagie postacie. Feliks stał z lekko przekrzywioną głową i wzrokiem utkwionym w gościa; uśmiechał się wymuszenie i skubał wąsy. Pan Brand czuł się jakoś nieswojo. – Pragnę poruszyć sprawę... wielce delikatną – zaczął Feliks. – Ale rozmyślam o niej od pewnego czasu. – Proszę, niech pan mówi możliwie najszybciej – odparł pan Brand. – Robię to, ponieważ jest pan duchownym – ciągnął Feliks. – Zwyczajnemu człowiekowi nie odważyłbym się chyba tego powiedzieć. Pan Brand milczał przez chwilę. – Jeśli chodzi o uleganie słabości albo poczucie krzywdy, jestem niestety całkiem zwyczajnym człowiekiem. – Najdroższy przyjacielu – wykrzyknął Feliks – to nie krzywda; to korzyść... wielka przysługa! To się panu ogromnie spodoba. Tyle że sprawa jest delikatna! – I w przyćmionym świetle nadal uśmiechał się wymuszenie. – Jak pan wie, żywo się interesuję moimi kuzynkami, Charlottą i Gertrudą. To jasne, skoro przebyłem około pięciu tysięcy mil, aby je zobaczyć. – Pan Brand się nie odzywał, toteż Feliks podjął: – Pojawiwszy się w ich towarzystwie jako człowiek zupełnie obcy, odniosłem, rzecz prosta, mnóstwo nowych wrażeń, nacechowanych wielką świeżością i ostrością. Rozumie pan, co mam na myśli? – Tego nie jestem pewien, ale słucham pana z zainteresowaniem. – Moje wrażenia chyba zawsze odznaczały się sporą dozą świeżości – ciągnął gospodarz – lecz w tej sytuacji może w sposób szczególnie naturalny... bo przybyłem, że tak powiem, z zewnątrz... dostrzegałem rzeczy dla was niezauważalne. Ponadto miałem do pomocy siostrę; a jest to wprost najbardziej spostrzegawcza kobieta na świecie. – Nie dziwi mnie – rzekł pan Brand – że w naszym małym kółku dwie inteligentne osoby znalazły pożywkę dla obserwacji. Ja bez wątpienia ją ostatnio znalazłem! – Och, ale jeszcze się pan zdziwi! – zawołał ze śmiechem. – Zarówno mojej siostrze, jak mnie bardzo do serca przypadła kuzynka Charlotta. – Kuzynka Charlotta? – powtórzył pan Brand. – Zakochaliśmy się w niej od pierwszego wejrzenia. – Zakochaliście się w Charlotcie? – wymamrotał pan Brand. – Dame! – wykrzyknął Feliks – to niezmiernie urocza osoba; zwłaszcza Eugenia jest nią oczarowana. – Pan Brand stał z nieruchomym spojrzeniem, Feliks zaś ciągnął: – Miłość, jak panu wiadomo, otwiera człowiekowi oczy, więc coś dostrzegliśmy: Charlotta nie jest szczęśliwa! Charlotta jest zakochana. – I Feliks, zbliżywszy się, znów położył dłoń na ramieniu swego towarzysza. Pan Brand patrzył na niego tak, jakby poniekąd przyznawał, że jest zafascynowany; młody duchowny nie stracił jednak całkowicie panowania nad sobą, toteż mógł powiedzieć z dużą dozą powagi: – Nie jest zakochana w panu. Feliks roześmiał się beztrosko i odparował z szybkością poszukiwacza morskich

przygód, który czuje w żaglach podmuch wiatru: – O nie, gdyby we mnie była zakochana, ja bym o tym wiedział! Nie jestem równie ślepy jak pan. – Jak ja? – Drogi panie, jest pan zupełnie ślepy. Biedna Charlotta na zabój kocha się w panu! Pan Brand milczał przez chwilę; oddychał dość ciężko. – Czy właśnie to chciał mi pan powiedzieć? – zapytał. – Chcę to powiedzieć już od trzech tygodni. Bo ostatnio jej się pogorszyło. Mówiłem panu – dodał Feliks – że sprawa jest wielce delikatna. – Cóż, proszę pana... – zaczął pan Brand – no cóż... – Byłem pewien, że pan o tym nie wie – podjął Feliks. – Ale czy pan nie widzi, że wystarczyła moja wzmianka, by wszystko się wyjaśniło? – Pan Brand nic nie odpowiedział; rozejrzał się za krzesłem i usiadł delikatnie. Feliks dostrzegł na jego twarzy rumieniec; do tej pory gość patrzył prosto na gospodarza, lecz teraz odwracał oczy. Usłyszane słowa odniosły głównie ten skutek, że jakoś obraziły jego poczucie skromności. – Naturalnie – rzekł Feliks – niczego nie sugeruję; zgrzeszyłbym zarozumialstwem, gdybym panu doradzał. Według mnie jednak ten fakt nie ulega wątpliwości. Pan Brand przez kilka minut wbijał wzrok w podłogę; przytłaczały go mieszane uczucia. Feliks stał tam, bezwzględnie przekonany, że należy do nich głębokie zdumienie. Naiwny młodzieniec zgoła nie podejrzewał biednej Charlotty o ten ukryty żar. Feliks pokładał w tym wielką nadzieję; nie wątpił, że to pochlebi panu Brandowi, którego uważał za człowieka dającego się przejrzeć na wylot; rzeczywiście pan Brand niczego nie potrafił udawać ani maskować. – Nie bardzo wiem, jak to rozumieć – odezwał się wreszcie, nie podnosząc oczu; Feliksa uderzyło zaś to, że ani nie zaprotestował, ani nie zaprzeczył. Widocznie Feliks rozniecił wspomnienia – płonąc, oświetlały przeszłość. Ku zdziwieniu pana Branda paliły się bardzo ładnie; jego drugim uczuciem była zaspokojona próżność. – Proszę mi podziękować, że panu to powiedziałem – odparł Feliks. – Warto o czymś takim wiedzieć. – Tego nie jestem pewien – rzekł pan Brand. – Ach, niech jej pan nie da usychać z miłości! – cicho i łagodnie szepnął Feliks. – Więc jednak mi pan doradza? – Pan Brand podniósł wzrok. – Gratuluję panu! – powiedział Feliks z uśmiechem. Początkowo gość wydawał mu się po prostu wzruszający, ale teraz dostrzegł w nim odrobinę ironii. – Ma pan w tym interes; stanął pan na mej drodze – ciągnął młody duchowny. Uśmiech nie znikał Feliksowi z ust; w małym pokoju pociemniało, zbladła purpurowa poświata, ale pan Brand dostrzegał promienny wyraz jego twarzy. – Nie będę udawał, że nie wiem, o co panu chodzi – odezwał się w końcu Feliks. – Ale właściwie nie stanąłem na pańskiej drodze. Z tego, co pan musiał stracić... z pewną osobą... nic pan nie stracił. A proszę pomyśleć, co pan zyskał!

– Chyba ja najlepiej mogę obie rzeczy rozsądzić – oświadczył pan Brand. Wstał i podniósłszy do ust rondo kapelusza, wpatrywał się poprzez mrok w Feliksa. – Stracił pan złudzenie! – rzekł Feliks. – Co pan nazywa złudzeniem? – Pewność, że naprawdę pan znał... że kiedykolwiek naprawdę pan znał... Gertrudę Wentworth. Niech mi pan wierzy – mówił dalej Feliks. – Ja jeszcze jej nie znam, lecz nie ulegam złudzeniom, nie udaję, że tak jest. Pan Brand nadal spoglądał znad kapelusza. – Zawsze była naturą klarowną, przejrzystą – stwierdził z namaszczeniem. – Zawsze była naturą uśpioną. Czekała na kamień probierczy. Teraz jednak zaczyna się budzić. – Niech pan jej przy mnie nie wychwala! – powiedział pan Brand z lekkim drżeniem w głosie. – To nieszlachetne, skoro zyskał pan nade mną przewagę. – Drogi panie, rozpływam się ze szlachetności! – wykrzyknął Feliks. – I nie wychwalam mojej kuzynki. Po prostu usiłuję zdefiniować ją naukowo. Jej nie obchodzą abstrakcje. A moim zdaniem pan wciąż miał odwrotne wyobrażenia... na tej podstawie pan budował. Ją bez reszty pochłaniają konkrety. Mnie też obchodzą konkrety. Ale Gertruda jest silniejsza niż ja; wciąga mnie w wir. Pan Brand na chwilę zapatrzył się w denko kapelusza. – To niezwykle interesująca natura. – Istotnie – przyznał Feliks – lecz ciągnie... ciągnie... jak koń, który poniósł. Cóż, ja lubię czuć, że koń ponosi; a jeśli wyrzuci mnie z pojazdu, nie stanie się nic wielkiego. Gdyby jednak pan miał wypaść, to, proszę pana... – Feliks zrobił krótką pauzę – w wypadku ucierpiałaby również inna osoba. – Co za inna osoba? – Charlotta Wentworth. Pan Brand przyjrzał się Feliksowi z ukosa, nieufnie; po czym wolno powiódł oczyma po suficie. W przekonaniu Feliksa romantyzm tej sytuacji wywarł na nim skryte wrażenie. – Sądzę, że to nie nasza sprawa – wymamrotał młody duchowny. – Może nie moja, ale z pewnością pańska! Pan Brand nie śpieszył się do wyjścia i spoglądał w sufit; najwyraźniej chciał coś powiedzieć. – Co pan rozumie przez to, że panna Gertruda jest silna? – zapytał nagle. – To mianowicie – odrzekł z namysłem Feliks – że wykazała się wielkim opanowaniem. Czekała... latami; nawet wówczas, kiedy mogło się zdawać, że żyje chwilą obecną. Potrafiła czekać; miała cel. To rozumiem przez jej siłę. – Co pan rozumie przez jej cel? – No cóż... zobaczenie świata! Pan Brand znów z ukosa zerknął na swego dziwnego informatora, lecz się nie odezwał. W końcu odwrócił się, jakby do wyjścia. Wydawał się jednak oszołomiony, bo zamiast do

drzwi skierował się w przeciwległy kąt pokoju. Feliks przez chwilę tylko go obserwował – niemal błądzącego w półmroku; następnie z czułym, prawie braterskim gestem poprowadził go do drzwi. – Czy to wszystko, co ma pan do powiedzenia? – zapytał pan Brand. – Tak, wszystko... ale trzeba to będzie porządnie przemyśleć. Feliks towarzyszył mu do furtki i patrzył, jak gość wolno znika w gęstniejącym zmierzchu, jak próbuje na nowo wyprostować się i usztywnić. – Jest obrażony, pobudzony, oszołomiony, zakłopotany... i zachwycony! – powiedział sobie Feliks. – To wyśmienita mieszanka.

11 Od czasu wizyty złożonej przez baronową Münster pani Acton, opisanej pokrótce na wcześniejszych kartach tej książki, obie damy nie utrzymywały ze sobą ani ożywionych, ani bliskich stosunków. Co nie oznacza, że pani Acton nie zdołała docenić uroków madame Münster; przeciwnie, z całą wyrazistością dostrzegała wdzięk cechujący zachowanie i sposób prowadzenia rozmowy błyskotliwego gościa. Pani Acton była, jak powiadano w Bostonie, bardzo „uczuciowa” i często wrażenia przerastały jej siły. Stan zdrowia nie pozwalał jej zanadto się wzruszać; a ponieważ wiecznie siedząc w swoim fotelu, przyjmowała tak mało gości, choćby z gatunku tych najstateczniejszych, miejscowych, musiała również ograniczyć liczbę spotkań z damą, która toaletami i manierami wywoływała w wyobraźni – a wyobraźnię miała pani Acton niesłychanie bujną – i przywodziła na pamięć wszystko, cokolwiek chora czytała kiedyś o najciekawszych okresach historii. Pani Acton przesyłała jednak baronowej mnóstwo osobliwie sformułowanych bilecików, bukietów ze swego ogrodu i koszy pięknych owoców. Owoce zjadał Feliks, a baronowa układała kwiaty w wazonach, zwracała kosze, odpisywała na liściki. Nazajutrz po wspomnianej deszczowej niedzieli Eugenia postanowiła pójść i złożyć chorej dobrodziejce visite d’adieux, bo tak sama określiła to przedsięwzięcie. Można odnotować, że wbrew oczekiwaniom baronowej Robert Acton nie odwiedził jej ani w niedzielę wieczorem, ani w poniedziałek rano. We własnym mniemaniu widocznie „trzymał się z daleka”, a ponieważ baronowa ze swej strony trzymała się z daleka od rodziny wuja, której przez kilka dni Feliks bez skrępowania przekazywał usprawiedliwienia Eugenii i wyrazy żalu, że nie może być obecna, przypadek nie udaremnił zamiaru. Pan Wentworth i jego córki szanowali samotność baronowej; okresy spędzane przez nią w tajemniczym niekiedy odosobnieniu wydawały im się jakby naturalną częścią składową wdzięcznego, rytmicznego biegu tak niezwykłego życia. Zwłaszcza Gertruda miała dla tych okresów szacunek; zastanawiała się, co robi wtedy madame Münster, ale nie pozwoliłaby sobie na zbyt natarczywe pytania. Powietrze odświeżyło się po długim deszczu, drogi obeschły po dwunastu godzinach pięknego słońca, toteż baronowa, wybierając się późnym popołudniem do pani Acton, nie narażała się na wielkie niewygody. Kiedy stawiała wdzięczne, rozkołysane kroki, idąc czystym, trawiastym skrajem drogi, pod ciężko obwisłymi gałęziami sadów, poprzez ciszę

tej godziny i tego miejsca, przez bogatą pełnię lata, była nawet świadoma czegoś w rodzaju rozkosznej melancholii. Miała tę przyjemną słabostkę, że przywiązywała się do poznanych miejsc – choćby początkowo budziły w niej lekką odrazę; teraz zaś, gdy rysowała się perspektywa wyjazdu, czule myślała o tym gęsto zalesionym zakątku świata, gdzie zachody słońca są tak piękne, a ludzkie ambicje tak czyste. Pani Acton mogła ją przyjąć, lecz po wejściu do przestronnego, pachnącego świeżością pokoju baronowa zauważyła chorowity wygląd gospodyni. Była nieziemsko biała i przezroczysta, nie próbowała też się poruszać w swoim kwiecistym fotelu. Zarumieniła się jednak nieznacznie – jak młoda dziewczyna, pomyślała baronowa – i jasnymi, uśmiechniętymi oczami napotkała wzrok gościa. Mówiła głosem cichym, monotonnym, jakby nigdy nie wyrażał ludzkich namiętności. – Przyszłam się pożegnać – powiedziała Eugenia. – Wyjeżdżam niebawem. – Kiedy to nastąpi? – Wkrótce... lada dzień. – Bardzo żałuję – rzekła pani Acton. – Miałam nadzieję, że zostanie pani na zawsze. – Na zawsze? – zdziwiła się Eugenia. – No, chciałam powiedzieć na długo – odparła pani Acton słodkim, słabym głosem. – Podobno jest tam pani bardzo wygodnie... ma pani taki piękny domek. Eugenia szeroko otworzyła oczy – to znaczy uśmiechnęła się na myśl o swej nędznej chatce, niepewna, czy gospodyni sobie nie żartuje. – Tak, rzeczywiście śliczny – przyznała – choć nie można go porównać z domem pani. – I mój syn tak lubi panią odwiedzać – dodała pani Acton. – Obawiam się, że odczuje brak pani. – Ach, moja droga – Eugenia zaśmiała się cicho – nie mogę zostać w Ameryce ze względu na pani syna! – Ameryka się pani nie podoba? Baronowa popatrzyła na swoją suknię. – Gdyby mi się podobała... zostałabym nie ze względu na pani syna! Pani Acton obserwowała ją z powagą i czułością, jakby nie w pełni rozumiejąc. Baronową zirytowało wreszcie coś w słodkim, łagodnym spojrzeniu gospodyni; i gdyby nie obowiązek okazywania miłosierdzia osobom ciężko chorym, ośmieliłaby się niemal nazwać ją w duchu głupią. – Więc się obawiam, że nigdy już pani nie zobaczę – rzekła pani Acton. – Wie pani, że umieram. – Ach, droga pani – szepnęła Eugenia. – Chcę odejść od dzieci wesołych i szczęśliwych. Moja córka wyjdzie pewnie za swego kuzyna. – Taka interesująca młoda para – smętnie zauważyła baronowa. Nie myślała o Cliffordzie Wentworcie. – Z wielkim spokojem oczekuję końca – ciągnęła pani Acton. – Nadchodzi tak łatwo, tak pewnie. – I urwała, wciąż łagodnym wzrokiem wpatrzona w Eugenię.

Baronowa nie znosiła wzmianek o umieraniu, ale choć pani Acton stała w obliczu śmierci, zachowała dobre maniery. – Ach, proszę pani, jest pani zbyt uroczą chorą – odparła. Delikatność tej odpowiedzi chyba nie zrobiła wrażenia na gospodyni, która mówiła dalej cicho, rozsądnie: – Chcę odejść od dzieci pogodnych i spokojnych. Wszyscy tutaj wydajecie mi się tacy szczęśliwi – teraz. Chciałabym przeto, żeby pani została. Robertowi byłoby to takie miłe. Eugenia zastanawiała się, co chora rozumie przez miłe Robertowi, ale czuła, że nigdy się nie dowie, o czym myśli ta kobieta. Wstała w obawie, że pani Acton znów wspomni o swej śmierci. – Do widzenia, droga pani – rzekła. – Muszę oszczędzać pani sił. Pani Acton na chwilę ujęła jej dłoń. – No cóż, była pani tutaj szczęśliwa, prawda? I lubi pani nas wszystkich, prawda? Chciałabym – dorzuciła – żeby pani została w swoim pięknym domku. Powiedziała wprawdzie Eugenii, że pokojówka będzie w holu i sprowadzi ją na dół, lecz na dużym podeście za drzwiami nie było nikogo. Eugenia stała tam i rozglądała się dokoła z irytacją; umierająca dama nie miała la main heureuse. Baronowa wolno zeszła po stopniach, wciąż się rozglądając. Szerokie schody zakreślały łagodny luk, a w narożniku znajdowało się wysokie zachodnie okno z ławą, na której rzędem ustawiono kwiaty w dziwnych starych doniczkach z niebieskiej porcelany. Żółte popołudniowe światło przesączało się przez kwiaty i drgało na białych boazeriach. Eugenia przystanęła; w domu panowała absolutna cisza, przerywana jedynie dobiegającym skądś tykaniem dużego zegara. U stóp schodów rozpościerał się drugi hol, z podłogą do połowy zakrytą wielkim wschodnim dywanem. Eugenia ociągała się, bo mnóstwo rzeczy przykuwało jej uwagę. Comme c’est bien! – stwierdziła w duchu; miejsce to stanowiło według niej taką rozległą, solidną, nienaganną podstawę egzystencji. A potem nasunęła jej się refleksja, że pani Acton ma je wkrótce opuścić, i towarzyszyła aż na sam dół, gdzie baronowa znów przystanęła, czyniąc kolejne obserwacje. Hol był niezwykle szeroki, a po obu stronach frontowych drzwi znajdowały się duże, głęboko osadzone okna, przez które cienie padały w głąb domu. Pod ścianą stały krzesła z wysokimi oparciami, na stołach wschodnie wazy pokaźnych rozmiarów, po prawej i lewej ręce oszklone gabloty z blado połyskującymi zza szyb cackami. Pootwierane drzwi prowadziły do zacienionego salonu, biblioteki, jadalni. Wszystkie te pokoje wydawały się puste. Eugenia przeszła przez nie, zatrzymując się moment na progu każdego. Comme c’est bien! – mruknęła znowu; z myślą o takim właśnie domu powzięła decyzję przyjazdu do Ameryki. Sama otworzyła frontowe drzwi – jej lekki krok nie przywołał nikogo ze służby – i w progu obejrzała się po raz ostatni. Nastrój do ciekawych rozważań nie opuścił jej po wyjściu na dwór, toteż zamiast skierować się krótkim podjazdem prosto do bramy, powędrowała w stronę ogrodu położonego na prawo od domu. Przebyła zaledwie kilka jardów po trawie i przystanęła raptownie; dostrzegła dżentelmena wyciągniętego pod drzewem na kobiercu zieleni. Nie słyszał, że się zbliża, i

leżał bez ruchu, na plecach, z rękami splecionymi pod głową, wpatrzony w niebo, więc baronowa miała czas na zastanowienie, kto to taki. Okazał się kimś, o kim często w minionym okresie myślała, a jednak pod wpływem pierwszego impulsu omal nie zawróciła; za nic nie chciała sprawiać wrażenia, że wybrała się na poszukiwanie Roberta Actona. Ale dżentelmen na trawie był szybszy; nie mógł długo pozostawać nieświadomy tak miłej obecności. Potoczył oczami, rozwarł je szeroko, wydał okrzyk i zerwał się na nogi. Przez chwilę stał w nią wpatrzony. – Proszę wybaczyć moją śmieszną pozycję – powiedział. – Akurat teraz nic mi się nie wydaje śmieszne. Ale jeśli wydaje się panu, niech pan sobie nie wyobraża, że przyszłam zobaczyć się z panem. – Proszę ostrożnie wbijać mi to do głowy – odparował Acton. – Myślałem o pani. – Z braku innych zajęć! – rzekła baronowa. – To nie komplement, jeśli w takiej pozycji myśli się o kobiecie. – Nie twierdzę, że dobrze myślałem! – zgodził się Acton z uśmiechem. Spojrzała na niego, po czym się odwróciła. – Chociaż nie przyszłam zobaczyć się z panem, niech pan przynajmniej pamięta, że jestem w obrębie pańskiej posiadłości. – To dla mnie wielka przyjemność... i zaszczyt! Nie wejdzie pani do domu? – Właśnie stamtąd wyszłam. Byłam u pańskiej matki. Z wizytą pożegnalną. – Pożegnalną? – zapytał Acton. – Wyjeżdżam – odparła baronowa. I znowu się odwróciła, jak gdyby dla zilustrowania swych słów. – Kiedy? – Acton przez chwilę nie ruszał się z miejsca. Baronowa nic nie odpowiedziała, więc podążył za nią. – Wybrałam tę drogę, aby zobaczyć pański ogród – wyjaśniła, kierując się po trawie z powrotem do bramy. – Ale muszę już iść. – Niech się pani chociaż pozwoli odprowadzić. – Poszedł obok niej i w milczeniu dotarli do bramy. Była otwarta; popatrzyli wzdłuż drogi, na którą gęste zarośla rzucały długie cienie. – Musi pani wracać prosto do domu? – zapytał Acton. Ona jednak nie odpowiedziała. Po chwili zagadnęła: – Dlaczego mnie pan nie odwiedzał? – A ponieważ milczał, dorzuciła: – Czemu pan nie odpowiada? – Usiłuję wymyślić odpowiedź – przyznał się Acton. – Nie ma pan gotowej? – Nie mam gotowej dla pani – odparł. – Ale niech mi wolno będzie teraz pani towarzyszyć. – Może pan robić, co się panu podoba. Bez pośpiechu ruszyła drogą. – Gdybym robił to, co mi się podoba – odezwał się idący obok niej Acton – kilkakrotnie

bym panią odwiedził. – Czy to jest wymyślone? – spytała Eugenia. – Nie, jest prawdziwe. Trzymałem się z daleka, bo... – A zatem dochodzimy do przyczyny! – Bo chciałem o pani myśleć. – Bo chciał się pan położyć! – powiedziała baronowa. – Widziałam, jak pan się kładł... nieomal... w moim salonie. Acton przystanął na drodze z takim gestem, jakby ją chciał błagać o kilka minut zwłoki. Zatrzymała się, a on patrzył na nią; wydała mu się bardzo urocza. – Żartuje pani – rzekł – ale jeśli istotnie pani wyjeżdża, sprawa jest szalenie poważna. – Jeśli zostanę – zaśmiała się krótko – będzie jeszcze poważniejsza. – Kiedy pani wyjeżdża? – Możliwie najszybciej. – I dlaczego? – Dlaczego miałabym zostać? – Ponieważ wszyscy niezmiernie panią podziwiamy. – To żaden powód. Podziwiają mnie też w Europie. – I ponownie skierowała się ku domowi. – Co mógłbym powiedzieć, żeby panią zatrzymać? – zapytał Acton. Chciał ją zatrzymać i rzeczywiście myślał o niej przez cały tydzień. Był w niej teraz zakochany; uświadamiał to sobie albo wyobrażał; pozostawało tylko pytanie, czy może jej zaufać. – Co może pan powiedzieć, żeby mnie zatrzymać? – powtórzyła. – Mówienie panu tego nie leży w moim interesie, ponieważ gorąco pragnę wyjechać. A poza tym nie mam pojęcia. Poszedł z nią dalej w milczeniu; choć na pozór niewiele na to wskazywało, jej słowa głęboko go poruszyły. Odkąd wrócił wieczorem z Newport, obraz baronowej nękał go ze straszliwą siłą. I to, co usłyszał od Clifforda Wentwortha, również go poruszyło... choć zupełnie inaczej; lecz nie uwolniło od niepokoju wywołanego urokiem, przeciw któremu burzyła się jego inteligencja. „Ona nie jest uczciwa, nie jest uczciwa” – powtarzał sobie półgłosem. To właśnie mówił letniemu niebu dziesięć minut wcześniej. Niestety nie potrafił tego powiedzieć ostatecznie, nieodwołalnie; a teraz, kiedy był przy niej, wydawało się to cudownie pozbawione znaczenia. „Jest kobietą, która będzie kłamać” – mówił do siebie. Idąc w tej chwili u jej boku, przypominał sobie to spostrzeżenie, ale nie przerażało go tak jak przedtem. Nieomal pragnął sprowokować ją do kłamstwa, a następnie udowodnić jej winę i zobaczyć, jak mu się to spodoba. Wciąż o tym rozmyślał, kiedy tak szli razem, a ona poruszała się lekko, z wdziękiem i godnością. Siadywał z nią już przedtem; jeździł powozem; ale nigdy dotąd z nią nie spacerował. – Na Jowisza, jakżeż ona jest comme il faut! – powiedział, obserwując ją z ukosa. Dotarli do domku w sadzie i baronowa przeszła przez furtkę, on zaś przystanął. Nie zaprosiła go do środka, ale się odwróciła, by mu powiedzieć dobranoc.

– Tamtej nocy zadałem pani pytanie, na które dotychczas nie otrzymałem odpowiedzi – rzekł. – Czy wysłała pani ten dokument... i odzyskała wolność? Zawahała się na krótką chwilę – w sposób bardzo naturalny. Po czym odparła po prostu: – Tak. Oddalił się, ciekaw, czy to kłamstwo i czy mu to wystarczy. Ale zobaczył ją jeszcze tego wieczoru, gdyż baronowa ponownie zjawiła się w domu wuja. Nie rozmawiał z nią wszakże długo; z Bostonu przyjechali powozikiem dwaj panowie, w odwiedziny do pana Wentwortha i jego córek, i obaj żywo zainteresowali się madame Münster. Jeden z nich właściwie się do niej nie odzywał, siedział tylko i śledził ją z niezmiernym namaszczeniem, uroczyście pochylając się do przodu, a ilekroć rzucała jakąś uwagę, nadstawiając ucha (bardzo dużego), jakby był głuchy. Myśl o jej nieszczęściach i niepowodzeniach najwyraźniej wywarła na nim wrażenie, bo ani razu się nie uśmiechnął. Jego towarzysz zachowywał się z większą swobodą i bezpośredniością; zajął miejsce możliwie najbliżej madame Münster, próbował ją wyciągnąć na rozmowę i co parę minut podsuwał nowy temat. Eugenia reagowała mniej spontanicznie niż zazwyczaj i nie miała tyle do powiedzenia o dobrych i złych stronach obyczajów europejskich i amerykańskich, ile, sądząc z jej świetnej reputacji, spodziewał się usłyszeć rozmówca; pozostawała jednak niedostępna dla Roberta Actona, który z rękami w kieszeniach przechadzał się po werandzie i nasłuchiwał, kiedy ze skrzypieniem zajedzie pod boczne drzwi bostoński powozik. Ale nasłuchiwał i w końcu stracił cierpliwość. Siostra podeszła do niego, prosząc, aby ją zabrał do domu, co też uczynił bez zwłoki. Eugenia widziała, jak oddala się z Lizzie; w obecnym nastroju uznała ten fakt za potwierdzenie gniewnego przekonania, że Acton ma kilka cennych zalet. „Nawet ta mal-élevée dziewczynka – nasunęła jej się refleksja – każe mu spełniać swe zachcianki”. Siedziała tuż za jednymi z drzwi balkonowych wychodzących na werandę, lecz wkrótce po odejściu Actona wstała raptownie, akurat w chwili gdy gadatliwy dżentelmen z Bostonu pytał ją, co sądzi o „atmosferze moralnej” tego miasta. Na werandzie natknęła się na Clifforda Wentwortha, który ukazał się zza domu. Zatrzymała go, mówiąc, że pragnie z nim porozmawiać. – Dlaczego nie odprowadziłeś kuzynki do domu? – zapytała. Clifford wytrzeszczył oczy. – Poszedł z nią przecież Robert. – Właśnie. Ale na ogół się nim nie wyręczasz. – Och – odparł Clifford – chcę zobaczyć, jak ci jegomoście ruszą. Nie umieją powozić. – Więc nie pokłóciłeś się z kuzynką? Po chwili zastanowienia Clifford odrzekł z prostotą, która wprawiała baronową w szczególne zakłopotanie: – O nie, już się pogodziliśmy! Eugenia obserwowała go czas jakiś; Clifford zaczął się jednak obawiać jej wzroku i teraz spróbował się usunąć z jego zasięgu.

– Dlaczego już mnie nie odwiedzasz? – spytała. – Czy cię czymś uraziłam? – Uraziłaś mnie? Nie, chyba nie! – odparł Clifford ze śmiechem. – Więc dlaczego nie przychodzisz? – No, ze strachu, żeby nie zostać zamknięty w tym pokoju na tyłach. Eugenia wciąż na niego patrzyła. – Moim zdaniem powinno ci się to podobać. – Podobać! – wykrzyknął Clifford. – Mnie by się podobało, gdybym była młodym mężczyzną, który składa wizytę uroczej kobiecie. – Niewielki mam pożytek z uroczej kobiety, kiedy siedzę zamknięty w pokoju na tyłach! – Obawiam się, że niewielki masz pożytek ze mnie i gdzie indziej! – rzekła madame Münster. – A mimo to wiesz, jak chciałam być pożyteczna. – Cóż – zauważył Clifford zamiast odpowiedzi – a oto i powozik. – Mniejsza o powozik. Wiesz, że wyjeżdżam? – To znaczy teraz? – To znaczy za parę dni. Wyjeżdżam stąd. – Wracasz do Europy? – Do Europy, gdzie masz przyjechać i zobaczyć się ze mną. – O tak, przyjadę. – Ale przedtem – oświadczyła Eugenia – musisz przyjść i zobaczyć się ze mną tutaj. – No, będę się trzymał z daleka od tego pokoju na tyłach! – odparł jej prostoduszny młody krewniak. Baronowa umilkła na moment. – Racja, musisz przyjść jawnie... śmiało. Tak będzie o wiele lepiej. Teraz to rozumiem. – Ja to rozumiem! – rzekł Clifford. A po chwili dorzucił: – Co się dzieje z tym powozikiem? – Jego wprawne ucho musiało widocznie wychwycić nienormalne skrzypienie kół lekkiego wehikułu zajeżdżającego przed portyk, więc śpiesznie się oddalił, aby zbadać, na czym polega tak poważna nieprawidłowość. Baronowa samotnie wracała do domu w świetle gwiazd i zadawała sobie w duchu pytanie. Czyżby nic nie miała zyskać – naprawdę nic? Gertruda Wentworth bez słowa zajmowała miejsce w kółku zgromadzonym wokół dwóch dżentelmenów z Bostonu. Nie interesowała się gośćmi; obserwowała madame Münster, tak jak zawsze. Wiedziała, że Eugenia też się nimi nie interesuje – że jest znudzona; i Gertrudę pochłaniało rozważanie problemu, jakim sposobem mimo obojętności i braku uwagi baronowa potrafi zachować takie czarujące maniery. Właśnie takie maniery chciałaby mieć Gertruda; postanowiła je kultywować i zapragnęła – dla zyskania czaru – bardzo często w przyszłości się nudzić. Podczas gdy ją zaprzątały te dociekania, Feliks Young rozglądał się za Charlottą, której miał coś do powiedzenia. Od pewnego już czasu miał Charlotcie coś do powiedzenia, tego wieczoru zaś poczucie, że powinien z nią odbyć specjalną rozmowę, osiągnęło punkt szczytowy – przemieniło się w przemożne, rozkoszne

pragnienie. Wędrował po pustych pokojach przestronnego parteru, aż znalazł ją wreszcie w małym pomieszczeniu, które z przyczyn na pierwszy rzut oka niejasnych nazywano gabinetem pana Wentwortha: był to pokój szalenie schludny, starannie wysprzątany, z rzędami ksiąg prawniczych w pociemniałej ze starości baraniej skórze wzdłuż jednej ze ścian; na drugiej ścianie wisiała duża mapa Stanów Zjednoczonych, a po obu jej stronach stare staloryty przedstawiające dwie Madonny Rafaela; na trzeciej w kilku szklanych gablotach mieściły się okazy motyli i chrząszczy. Charlotta pod lampą haftowała ranny pantofel. Feliks nie zapytał, dla kogo ma być ten pantofel; widział, że bardzo jest duży. Przysunął krzesło i usiadł obok niej, uśmiechnięty jak zwykle, ale zrazu milczący. Obserwowała go z uniesioną igłą i tym nieśmiałym, spłoszonym wyrazem twarzy, jaki przybierała zawsze, ilekroć Feliks się do niej zbliżał. Coś w zachowaniu Feliksa potęgowało jej skromność, jej nieśmiałość; gdyby to tylko od niej zależało, wolałaby nigdy nie przebywać z nim sam na sam; i choć uważała go za osobnika najbardziej inteligentnego, dystyngowanego i pełnego dobrych intencji, Feliks istotnie nawet nie podejrzewał, na ile trwożnego taktu musiała się zdobywać, aby unikać przypadkowych tête-à-tête. Biedna Charlotta nie umiałaby tego wytłumaczyć w żaden sposób, który nie wydałby się krzywdzący zarówno dla niej, jak i dla jej zagranicznego kuzyna; mogłaby jedynie powiedzieć – albo raczej nigdy by tego nie powiedziała – że nie lubi za dużo męskiego towarzystwa naraz. Nie odzyskała przeto pewności siebie, kiedy zaczął mówić, akcentując słowa czymś na kształt promiennego zachwytu. – Moja droga kuzynko, jestem oczarowany tym, że zastaję cię samą. – Bardzo często bywam sama – zauważyła Charlotta. Po czym dodała pośpiesznie: – Nie chcę przez to powiedzieć, że bywam samotna! – Taka inteligentna kobieta jak ty nigdy nie bywa samotna – rzekł Feliks. – Znajdujesz towarzystwo w swojej pięknej pracy. – I spojrzał na duży pantofel. – Lubię pracować – oświadczyła z prostotą. – I ja również! – zapewnił jej towarzysz. – Lubię także próżnować. Ale wybrałem się na poszukiwanie ciebie nie po to, aby próżnować. Chcę ci powiedzieć coś bardzo specjalnego. – Cóż – odparła Charlotta półgłosem – oczywiście, jeżeli musisz. – Droga kuzynko – podjął Feliks – nie jest to nic, czego młoda dama nie mogłaby wysłuchać. Tak przynajmniej uważam. Lecz voyons, osądzisz sama. Jestem bez pamięci zakochany. – Cóż, Feliksie – zaczęła panna Wentworth z powagą. Właśnie ta powaga jednak nie pozwoliła chyba zdaniu się rozwinąć. – Jestem zakochany w twojej siostrze; ale zakochany, Charlotto... zakochany! – ciągnął młody człowiek. Charlotta opuściła robótkę na kolana; ciasno splecione dłonie złożyła na niej; wpatrywała się w dywan. – Krótko mówiąc, jestem zakochany, droga pani – powiedział Feliks. – Teraz chcę, abyś mi pomogła. – Pomogła ci? – z drżeniem zapytała Charlotta.

– Nie chodzi o Gertrudę; z nią rozumiemy się doskonale; o, jak dobrze ona człowieka rozumie! Chodzi o twego ojca i o świat w ogóle, nie wyłączając pana Branda. – Biedny pan Brand! – odezwała się Charlotta powoli, lecz z prostotą, która Feliksowi wskazywała jasno, że młody duchowny nie powtórzył pannie Wentworth ich niedawnej rozmowy. – No nie, nie mów „biedny” pan Brand! Wcale mi pana Branda nie żal. Trochę mi jednak żal twojego ojca i nie chcę go rozgniewać. Dlatego, rozumiesz, chcę, abyś się za mną wstawiła. Nie uważasz, że bardzo jestem nędzny, co? – Nędzny? – cicho wykrzyknęła Charlotta, dla której Feliks uosabiał przymioty pełne największego poloru i blasku. – Nie mam na myśli ubioru – odparował Feliks ze śmiechem, bo Charlotta patrzyła na jego buty. – Tylko moje postępowanie. Czy nie wydaje się nadużyciem gościnności? – To... to... że zależy ci na Gertrudzie? – zapytała Charlotta. – To, że jasno się wyraziłem. Bo jasno się wyraziłem, Charlotto; muszę powiedzieć ci całą prawdę... tak było! Naturalnie chcę się z nią ożenić... i na tym polega trudność. Hamowałem się, jak długo mogłem; ale ona jest szalenie fascynującą osobą! To dziwna istota, Charlotto; ty chyba dobrze jej nie znasz. – Charlotta znów wzięła haft do ręki i ponownie go odłożyła. – Wiem, że twój ojciec wyżej mierzył – ciągnął Feliks – i moim zdaniem ty także. Pragnęliście ją wydać za pana Branda. – O nie – z wielką szczerością zaprzeczyła Charlotta. – Pan Brand zawsze ją podziwiał. Lecz nie pragnęliśmy niczego w tym rodzaju. Feliks otworzył oczy ze zdziwienia. – Przecież planowaliście małżeństwo? – Tak, ale nie chcieliśmy jej zmuszać. – À la bonne heure! Wiesz, to bardzo niebezpieczne. Z tymi z góry ułożonymi małżeństwami często bywają diabelne kłopoty. – Och, Feliksie – powiedziała Charlotta – niczego nie chcieliśmy z góry „układać”. – Rad to słyszę. Bo w takich przypadkach... nawet jeśli kobieta jest nieskończenie dobrą istotą... musi szukać zadośćuczynienia. Zjawia się uroczy jegomość... i voilà... – Charlotta bez słowa wpatrywała się w podłogę, Feliks zaś dodał: – Proszę, haftuj pantofel. Lubię cię widzieć przy pracy. Charlotta ujęła pstre płótno i zaczęła pokrywać niewyraźnym niebieskim ściegiem wnętrze dużej, okrągłej róży. – Dlaczego... skoro Gertruda jest taka... taka dziwna, chcesz się z nią ożenić? – Otóż to, moja droga! Podobają mi się dziwne kobiety; zawsze mi się podobały. Zapytaj Eugenię! A Gertruda jest cudowna, mówi najpiękniejsze rzeczy! Charlotta spojrzała na niego, niemal po raz pierwszy, jakby sens słów, które zamierzała wypowiedzieć, wymagał szczególnego podkreślenia. – Masz na nią wielki wpływ. – Tak... i nie! – odparł Feliks. – Chyba z początku miałem; ale teraz jest pół na pół; to

wpływ wzajemny. Ona silnie na mnie oddziałuje... bo taka jest silna. Nie wierzę, byś ją znała; to cudowna natura. – O tak, Feliksie; zawsze uważałam naturę Gertrudy za cudowną. – No, jeśli teraz ją za taką uważasz – wykrzyknął młody człowiek – zaczekaj, to zobaczysz! Ona jest stulonym pąkiem. Pozwól mi go zerwać z ojcowskiego drzewa, a przekonasz się, jak rozkwitnie. Na pewno sprawi ci to radość. – Ja cię nie rozumiem – wyszeptała Charlotta. – Nie potrafię, Feliksie. – Cóż, tyle możesz zrozumieć... że cię proszę o wstawiennictwo u ojca. On mnie uważa, w co nie wątpię, za bardzo lekkomyślnego jegomościa, za cygana, za niebieskiego ptaka. Powiedz mu, że nie jestem taki; jeśli byłem kiedyś, już o tym zapomniałem. Lubię przyjemności... owszem, ale niewinne. Ból jest jeden, przyjemności natomiast szalenie od siebie się różnią. Powiedz mu, że Gertruda to stulony pąk i że ja jestem mężczyzną poważnym! Charlotta wstała z krzesła, powoli składając robótkę. – Wiemy, że bardzo jesteś dobry dla wszystkich, Feliksie – powiedziała. – Ale ogromnie nam żal pana Branda. – Oczywiście tobie... zwłaszcza tobie! Bo – dodał pośpiesznie Feliks – ty jesteś kobietą. Ale ja mu nie współczuję. Każdemu mężczyźnie powinno wystarczyć, że ty się nim interesujesz. – Panu Brandowi to nie wystarcza – odrzekła po prostu Charlotta. I stała przez chwilę, jakby świadoma, że powinna wysłuchać, co jeszcze miałby do powiedzenia Feliks. – Pan Brand mniej się już pali do małżeństwa – stwierdził. – Boi się twojej siostry. Zaczyna uważać ją za złośliwą. Charlotta zwróciła teraz na niego błagalnie swe piękne oczy – oczy, w których dostrzegł lśnienie łez. – Och, Feliksie, Feliksie! – wykrzyknęła. – Co jej zrobiłeś? – Wydaje mi się, że była uśpiona; że ją przebudziłem! Ale Charlotta naprawdę płakała; szybko wyszła z pokoju. Feliks zaś stał tam w zadumie i z nieskrywaną brutalnością czerpał z jej łez satysfakcję. Późno tego wieczoru Gertruda, milcząca i poważna, wyszła do niego do ogrodu; było to coś w rodzaju schadzki. Gertruda zdawała się lubić schadzki. Zerwała garść heliotropu i zatknęła sobie za dekolt, lecz nie odezwała się ani słowem. Spacerowali po jednej ze ścieżek, a Feliks patrzył na dużą bryłę gościnnego domu, z wszystkimi oknami zaciemnionymi, majaczącą w gwiezdnej poświacie. – Mam niezbyt czyste sumienie – powiedział. – Nie powinienem spotykać się z tobą w taki sposób, zanim uzyskam zgodę twego ojca. Gertruda patrzyła na niego czas jakiś. – Nie rozumiem cię. – Powtarzasz to nieraz – odparł. – To cud, że choć tak źle się rozumiemy, tak dobrze się ze sobą zgadzamy!

– Od dnia twego przyjazdu nie robimy nic innego, tylko się spotykamy... spotykamy się sami. Kiedy cię pierwszy raz ujrzałam, byliśmy sami – ciągnęła Gertruda. – Na czym obecnie polega różnica? Czy na tym, że jest noc? – Różnica, Gertrudo, polega na tym – wyjaśnił Feliks, przystając na ścieżce – że kocham cię bardziej... bardziej niż przedtem! – Nie ruszali się z miejsca i rozmawiali w ciepłej ciszy przed mrocznym, zamkniętym domem. – Zwróciłem się do Charlotty... z prośbą, żeby użyła swego wpływu na ojca. Ona działa na własną zgubę; czy była kiedyś kobieta aż tak zdecydowana uciąć sobie głowę? – Postępujesz zbyt ostrożnie – powiedziała Gertruda – zbyt dyplomatycznie. – Przecież nie przyjechałem tutaj nikogo unieszczęśliwiać! – wykrzyknął młody człowiek. Gertruda rozglądała się dokoła w wonnych ciemnościach. – Zrobię wszystko, co zechcesz – oświadczyła. – Na przykład? – zapytał z uśmiechem. – Wyjadę. Zrobię wszystko, co zechcesz. Feliks popatrzył na nią z zachwytem pełnym powagi. – Tak, wyjedziemy – rzekł. – Ale najpierw doprowadzimy do zgody. Gertruda znów się rozejrzała, po czym wybuchnęła: – Dlaczego oni próbują obudzić w człowieku poczucie winy? Dlaczego tak to utrudniają? Dlaczego nie mogą zrozumieć? – Ja ich zmuszę, żeby zrozumieli! – Feliks podał jej ramię i przez godzinę przechadzali się po ogrodzie, pochłonięci rozmową.

12 Feliks pozostawił Charlotcie trochę czasu na przemówienie za nim; po czym, trzeciego dnia, postarał się spotkać z wujem w cztery oczy. Było to z rana; pan Wentworth siedział w swoim gabinecie, w którym Feliks zastał Charlottę konferującą z ojcem. W rzeczywistości nieustannie kręciła się koło niego od ostatniej rozmowy z Feliksem. Poczuwała się do obowiązku powtórzenia mu bardzo dokładnie namiętnych wywodów kuzyna. Chodziła więc za panem Wentworthem jak cień, bo chciała go mieć pod ręką, gdy opanuje się na tyle, aby to zrobić. W tej sprawie bowiem biedna Charlotta nie umiała naturalnie zdobyć się na opanowanie, zwłaszcza kiedy rozmyślała nad pewnymi aluzjami Feliksa. W najlepszym razie nie było zabawnie stukać lekko młotkiem w trumnę, do której się złożyło nędzną, małą, nieuznaną latorośl swego niesfornego serca; a zajęcia tego nie umilał fakt, że dziwne, śmiałe słowa gadatliwego młodego cudzoziemca przywołały z krainy cieni ducha własnych tłumionych marzeń. Co miał na myśli Feliks, mówiąc, że pan Brand mniej się już pali? Ona nie widziała żadnych oznak wahania u konkurenta siostry, nie bez racji przygnębionego. Drżała na całym ciele, kiedy od czasu do czasu pozwalała sobie przez chwilę wierzyć, że pan Brand może się w duchu waha. Skoro zaś słowa Feliksa nabrałyby chyba większej mocy, gdyby powtórzyła je ojcu, czekała, aż będzie zdolna do zachowania spokoju. Teraz jednak zaczęła mówić panu Wentworthowi, jak szalenie się niepokoi. Już miała rozwinąć ten temat, wyliczyć powody niepokoju, kiedy zjawił się Feliks. Pan Wentworth siedział w gabinecie z nogą założoną na nogę, unosząc suche, czyste oblicze znad bostońskiej „Gazety Reklamowej”. Feliks wszedł uśmiechnięty, jakby miał do powiedzenia coś specjalnego, wuj zaś popatrzył na niego, jakby się tego spodziewał i zarazem wolał uniknąć. Feliks, ze swym żywym sposobem mówienia, stał się kimś groźnym dla wuja, który jeszcze nie wyrobił sobie poglądu, jaki ton należałoby przybrać. Po raz pierwszy w życiu, jak wspomniałem, pan Wentworth uchylał się od odpowiedzialności; szczerze pragnął nie być zmuszony do rozstrzygnięcia, jak potraktować lekkomyślne propozycje siostrzeńca. Żył w obawie, że Feliks zdoła mimo wszystko go nakłonić do wątpliwych wstępnych rozmów, a sumienie podpowiadało mu, że najlepszą formą czujności jest unikanie dyskusji. Miał nadzieję, iż miły epizod, jakim była wizyta siostrzeńca, zakończy się bez dalszych odstępstw od wyznawanych zasad. Feliks porozumiewawczo spojrzał na Charlottę, potem na pana Wentwortha i znów na

Charlottę. Pan Wentworth uniósł subtelne brwi na widok siostrzeńca i wygładził pierwszą stronicę gazety. – Powinienem był przynieść bukiet – rzekł, śmiejąc się, Feliks. – Tak robią we Francji. – Nie jesteśmy we Francji – poważnie zauważył pan Wentworth, podczas gdy Charlotta patrzyła na niego przejęta. – Nie, na szczęście nie jesteśmy we Francji. Podejrzewam, że tam byłoby mi trudniej. Droga Charlotto, czy oddałaś mi tę rozkoszną przysługę? – Feliks pochylił się przed nią, jakby go ktoś przedstawiał. Charlotta zwróciła na niego oczy niemal przestraszone, pan Wentworth zaś pomyślał, że to może być początek dyskusji. – Na co bukiet? – zapytał, aby jej zapobiec. Feliks obserwował go z uśmiechem. – Pour la demande! – Przysunąwszy sobie krzesło i trzymając w ręku kapelusz, usiadł z czymś w rodzaju świadomej powagi. Zaraz też znowu zagadnął Charlottę. – Moja dobra Charlotto, moja cudowna Charlotto – powiedział półgłosem – nie zawiodłaś mnie... nie stanęłaś po przeciwnej stronie? Charlotta podniosła się z miejsca, silnie, choć niedostrzegalnie, rozdygotana. – Musisz sam porozmawiać z moim ojcem – stwierdziła. – Uważam cię za dostatecznie inteligentnego. Ale Feliks, też się podnosząc, błagał, aby została. – Lepiej potrafię mówić do audytorium! – oświadczył. – Tuszę sobie, iż to nic przykrego – rzekł pan Wentworth. – To coś rozkosznego, dla mnie! – Feliks odłożył kapelusz i lekko ścisnął kolanami dłonie. – Drogi wuju – zaczął – bardzo gorąco pragnę poślubić twoją córkę Gertrudę. – Charlotta powoli posunęła się znów na krzesło, pan Wentworth natomiast siedział z szeroko otwartymi oczami i takim światłem na twarzy, jakie mogłoby być odbite od góry lodowej. Wciąż patrzył i patrzył bez słowa. Feliks odchylił się do tyłu z dłońmi nadal splecionymi. – Ach, wuj nie jest zadowolony. Tego się obawiałem! – Spłonął ciemnym rumieńcem, co dostrzegła Charlotta – zauważyła w duchu, że po raz pierwszy widzi u niego rumieniec. Sama także zaczęła się czerwienić i pomyślała, jak bardzo musi być zakochany. – To zgoła nieoczekiwane – odezwał się wreszcie pan Wentworth. – Nigdy tego nie podejrzewałeś, drogi wuju? – zapytał Feliks. – Cóż, to dowodzi mojej wielkiej dyskrecji. Tak, sądziłem, że wuj będzie nierad. – Sprawa jest szalenie poważna, Feliksie – rzekł pan Wentworth. – Uważa to wuj za nadużycie gościnności! – wykrzyknął Feliks, znowu się uśmiechając. – Nadużycie?... gościnności?... – powtórzył jego wuj z wolna. – Właśnie to powiedział mi Feliks – skrupulatnie wyznała Charlotta. – Oczywiście takiego wuj jest zdania; proszę nie zaprzeczać! – ciągnął Feliks. – To niewątpliwe nadużycie; co najwyżej mogę stwierdzić, że zapewne wybaczalne. Po prostu

zakochałem się po uszy; na to nie ma właściwie rady. Choć jest wuj rodzicem Gertrudy, nie przypuszczam, aby doceniał wuj jej powaby. Drogi wuju, ona ma w sobie wszystko, co musi mieć wyjątkowo... mogę powiedzieć dziwnie... urocza kobieta! – Zawsze była przedmiotem mojej ogromnej troski – rzekł pan Wentworth. – Zawsze pragnęliśmy jej szczęścia. – No i proszę! – oświadczył Feliks. – Ja ją uszczęśliwię. Ona też w to wierzy. Czyżby wuj tego nie zauważył? – Zauważyłem w niej wielką zmianę – oznajmił pan Wentworth tonem tak pozbawionym wyrazu i beznamiętnym, że w przekonaniu Feliksa świadczył o sile sprzeciwu. – Niewykluczone, że się dopiero staje tym, co nazywasz uroczą kobietą. – W głębi serca Gertruda jest taka poważna, tak uczciwa – bardzo cicho odezwała się Charlotta i utkwiła w ojcu spojrzenie. – Z zachwytem słucham twoich pochwał! – wykrzyknął Feliks. – Ma zgoła niezwykły temperament – powiedział pan Wentworth. – Ech, nawet to jest pochwała! – odparował Feliks. – Wiem, że nie jestem mężczyzną, jakiego by wuj sobie życzył. Nie mam pozycji ani majątku; nie mogę zapewnić Gertrudzie miejsca w świecie. Miejsce w świecie... to mieć powinna; dzięki temu weszłaby w towarzystwo. – Miejsce, gdzie mogłaby wypełniać swe obowiązki! – zauważył pan Wentworth. – Ach, jakże uroczo ona to czyni... wypełnia swe obowiązki! – zawołał Feliks z promienną twarzą. – Jak nadzwyczajne ma poczucie obowiązku! Ale dochodzi do tego uczciwie, drogi wuju. – Oboje, pan Wentworth i Charlotta, patrzyli na niego jak na wygiętego w pałąk charta. – Naturalnie ze mną będzie kryć swój blask pod korcem – ciągnął – tym korcem zaś będę ja. Wiem przecież, że wuj mnie lubi... miałem tego niewątpliwe dowody: uważa mnie wuj jednak za lekkoducha, za nędzarza z dziurami w kieszeni! Racja... racja... po tysiąckroć racja. Byłem niebieskim ptakiem... skrzypkiem, malarzem, aktorem. Lecz trzeba powiedzieć jedno – po pierwsze, w moim mniemaniu to przesada; przypisuje mi wuj cechy, którymi się nigdy nie odznaczałem. Byłem cyganem... i owszem, ale w gronie cyganów zawsze uchodziłem za dżentelmena. Gdyby wuj mógł spotkać niektórych spośród moich dawnych camarades... oni by wujowi powiedzieli! To wolność mnie pociągała, nie okazje do złego! Moje grzechy były grzeszkami; zawsze szanowałem własność mego sąsiada... żonę sąsiada. Widzi wuj, drogi wuju? – Pan Wentworth powinien był widzieć, bo jego chłodne niebieskie oczy bacznie wpatrywały się w siostrzeńca. – A potem c’est fini! Minęło. Je me range. Ustatkowałem się. Okazuje się, że potrafię zarobić na życie – nie najgorzej – jeżdżąc po świecie i malując złe portrety. Nie jest to zawód chlubny, lecz w pełni zasługuje na uznanie. Temu wuj nie zaprzeczy, co? Jeżdżę po świecie, prawda? Tego nie wolno mi się zapierać, bo podejrzewam, że zawsze będę to robił... w poszukiwaniu chętnych do pozowania. Mówiąc: chętni, mam na myśli ludzi wrażliwych na delikatne pochlebstwa i skorych do płacenia. Gertruda zgłasza gotowość towarzyszenia mi w wędrówkach i pomocy w upozowaniu modeli. Uważa to

nawet za uroczą perspektywę; i tak dochodzę do punktu trzeciego. Gertrudzie się podobam, przy odrobinie zachęty sama to powie. Język Feliksa był widocznie o wiele za obrotny jak na wyobraźnię jego słuchaczy; ta elokwencja, niczym kołysanie łodzi na powierzchni głębokiego, gładkiego jeziora, wywoływała fale długiego milczenia. Zdawało się, że Feliks wciąż prosi i gada, gdy promiennie, ochoczo uśmiechnięty, z uniesionymi brwiami, z ustami pełnymi wyrazu, bez słowa prędko przenosił wzrok z ojca na córkę w oczekiwaniu na skutek swych błagań. – Nie chodzi o to, że brak ci środków do życia – przemówił wreszcie pan Wentworth. – Jak miło jest słyszeć te słowa z ust wuja! Niech wuj tylko nie mówi, że brak mi charakteru. Bo mam charakter... zapewniam, że tak; słaby, marniutki, ale jednak jakiś. – Czy nie powinieneś, ojcze, powiedzieć Feliksowi, że chodzi o pana Branda? – z bezmierną łagodnością zapytała Charlotta. – Nie tylko o niego – uroczyście oświadczył pan Wentworth. I długi czas wpatrywał się w swe kolano. – Trudno to wyjaśnić – rzekł. Najwyraźniej pragnął być bardzo sprawiedliwy. – Decydują tu względy natury moralnej, jak mówi pan Brand. Rzecz w tym, czy będzie to dla Gertrudy najlepsze. – Cóż jest lepszego... cóż lepszego, drogi wuju? – domagał się odpowiedzi Feliks, który tak pilnie chciał usłyszeć, że podniósł się z krzesła i stanął przed panem Wentworthem. Wuj wpatrywał się w swe kolano, ale kiedy Feliks się poruszył, przeniósł wzrok na gałkę u drzwi na wprost niego. – Zazwyczaj dobre jest dla dziewczyny małżeństwo z człowiekiem, którego kocha! – wykrzyknął Feliks. Mówił, pan Wentworth zaś obserwował tymczasem, jak gałka u drzwi zaczyna się obracać; drzwi się otwarły i pozostały lekko uchylone, dopóki Feliks nie wypowiedział wesołego pewnika zacytowanego przed chwilą. Następnie rozwarły się na oścież i ukazała się w nich Gertruda. Sprawiała wrażenie podekscytowanej; iskierka rozjaśniała jej słodkie matowe oczy. Weszła do gabinetu powoli, ale z miną zdecydowaną, i cicho zamknąwszy drzwi, popatrzyła na trójkę obecnych. Feliks zbliżył się do niej z czułą galanterią i wyciągnął dłoń, a Charlotta zrobiła jej miejsce na kanapie. Gertruda schowała jednak ręce za siebie i wcale nie zamierzała usiąść. – Rozmawialiśmy o tobie! – powiedział Feliks. – Wiem – odparła. – Dlatego przyszłam. – I wbiła wzrok w ojca, który odpowiedział jej nieruchomym spojrzeniem. W jego chłodnych niebieskich oczach błyskała jakby prośba, perswazja. – Lepiej, żebyś przy tym była – rzekł pan Wentworth. – Dyskutujemy o twojej przyszłości. – Po cóż dyskutować? – zapytała Gertruda. – Pozostawcie ją mnie. – To znaczy mnie! – wykrzyknął Feliks. – W braku innego wyjścia pozostawiam ją większej mądrości niż nasza – stwierdził starszy pan.

Feliks delikatnie potarł czoło. – Ale en attendant na inne wyjście twój ojciec nie ma zaufania – zwrócił się do Gertrudy. – Nie masz zaufania do Feliksa? – Gertruda zmarszczyła brwi; było w niej coś, czego ojciec i Charlotta nigdy nie widzieli. Charlotta wstała i podeszła do siostry, jak gdyby chciała otoczyć ją ramieniem, lecz nagle się wydało, że boi się jej dotknąć. Pan Wentworth natomiast nie odczuwał strachu. – Bardziej ufałem Feliksowi niż tobie – powiedział. – Tak, nigdy mi nie ufałeś... nigdy, nigdy! Nie wiem czemu. – Och, siostro, siostro! – wymamrotała Charlotta. – Zawsze potrzebowałaś rady – oświadczył pan Wentworth. – Miałaś trudne usposobienie. – Dlaczego nazywasz je trudnym? Mogłoby być łatwe, gdybyście do tego dopuścili. Nie pozwalaliście zachowywać się naturalnie. Nie wiem, co chcieliście ze mnie zrobić. Pan Brand był najgorszy. Wreszcie Charlotta chwyciła siostrę. Położyła obie ręce na jej ramieniu. – Jemu tak bardzo na tobie zależy – zapewniła nieomal szeptem. Gertruda bacznie przyjrzała się Charlotcie, a potem ją ucałowała. – Nie, nie zależy – odparła. – Nigdy jeszcze nie widziałem jej w takim stanie – zauważył pan Wentworth z oburzeniem, które wzniosłe zasady nakazywały mu powściągać. – Przykro mi, że cię urażam – powiedziała Gertruda. – Urażasz mnie, ale chyba nie jest ci przykro. – Owszem, ojcze, jest jej przykro – rzekła Charlotta. – Ja posunąłbym się nawet dalej, drogi wuju – wtrącił Feliks. – Zapytałbym, czy naprawdę cię uraża. Jak ona cię może urazić? Na to pan Wentworth nie odpowiedział natychmiast, lecz dopiero po chwili: – Nie odniosła takich korzyści, jakich się spodziewaliśmy. – Korzyści? Ah voilà! – wykrzyknął Feliks. Gertruda, bardzo blada, stała z wzrokiem spuszczonym. Teraz się odezwała. – Powiedziałam Feliksowi, że z nim pojadę. – Och, mówiłaś mi różne cudowne rzeczy! – zawołał młody człowiek. – Pojedziesz, siostro? – zapytała Charlotta. – Tak... pojadę; do jakiegoś obcego kraju. – Ona chce cię nastraszyć. – Feliks uśmiechnął się do Charlotty. – Do... jak ty to nazywasz? – Gertruda na moment obróciła się do Feliksa. – Do kraju cyganów. – Zamierzasz się obyć bez rozmów wstępnych? – zapytał pan Wentworth, wstając. – Drogi wuju, vous plaisantez! – wykrzyknął Feliks. – Wydaje mi się, że to są właśnie rozmowy wstępne.

– A jednak odniosłam korzyść – powiedziała Gertruda do ojca. – Chciałeś ukształtować mój charakter. No cóż, charakter mam ukształtowany... jak na mój wiek. Wiem, czego chcę; dokonałam wyboru. Jestem zdecydowana poślubić tego dżentelmena. – Lepiej niech wuj wyrazi zgodę – bardzo łagodnie poradził Feliks. – Tak, lepiej niech pan wyrazi zgodę – dorzucił głos całkiem inny. Charlotta podskoczyła, pozostali zaś obejrzeli się w stronę, z której pochodził. Był to głos pana Branda; duchowny wszedł z werandy przez otwarte drzwi balkonowe i stał, przykładając do czoła chusteczkę; na jego silnie zaczerwienionej twarzy malował się osobliwy wyraz. – Tak, lepiej niech pan wyrazi zgodę – powtórzył pan Brand i postąpił do przodu. – Wiem, o co chodzi pannie Gertrudzie. – Drogi przyjacielu! – wymamrotał Feliks, pieszczotliwym gestem kładąc dłoń na ramieniu młodego duchownego. Pan Brand spojrzał na niego; potem na pana Wentwortha; wreszcie na Gertrudę. Nie patrzył na Charlottę. Ale ona nie spuszczała z jego oblicza poważnych oczu; oczy te zadawały doniosłe pytanie. Odpowiedź na to pytanie nie mogła być natychmiastowa, lecz niektóre jej elementy już się ujawniły. Jak między innymi to, że pan Brand silnie poczerwieniał, że bardzo wysoko trzymał głowę, że miał błysk podniecenia w oku, a minę śmiałą, acz zakłopotaną – minę człowieka zdecydowanego, lecz przewidującego, że nie zrealizuje zamiaru, bo choć nie zabraknie mu zasobów moralnych, nie potrafi tego zrobić. Zdaniem Charlotty wyglądał wspaniale; i bezspornie tak się czuł. Był to zaiste najwspanialszy moment w jego życiu; i, rzecz naturalna, w takim momencie duży, tęgi, skromny młody mężczyzna mógł zdradzać zakłopotanie. – Niech pan wejdzie – rzekł pan Wentworth, robiąc kanciasty gest ręką. – Przystoi, żeby pan był obecny. – Wiem, o czym państwo rozmawiają – odparł pan Brand. – Słyszałem, co powiedział pański siostrzeniec. – A wuj słyszał, co pan powiedział! – wykrzyknął Feliks, znów klepiąc go po ramieniu. – Nie jestem pewien, czy zrozumiałem. – Pan Wentworth miał głos równie kanciasty jak ruchy. Gertruda bacznie obserwowała swego byłego konkurenta. Tak jak jej siostra, doznała zaskoczenia, lecz jej wyobraźnia działała szybciej niż wyobraźnia Charlotty. – Pan Brand prosił, żebyś pozwolił Feliksowi mnie zabrać – wytłumaczyła ojcu. Młody duchowny obrzucił ją dziwnym spojrzeniem. – Nie dlatego, że nie chcę już pani widywać – oświadczył takim tonem, jakby chciał na siebie zwrócić uwagę. – Nie sądziłabym, że zechce mnie pan jeszcze widywać – łagodnie odpowiedziała Gertruda. Pan Wentworth stał i wytrzeszczał oczy. – Czy to nie zmiana dość zasadnicza, proszę pana? – zapytał.

– Zaiste. – I pan Brand ogarnął wzrokiem wszystko, nadal z wyjątkiem Charlotty. – Zaiste – powtórzył. Na krótko podniósł do ust chusteczkę. – No, a nasze względy natury moralnej – zażądał wyjaśnienia pan Wentworth, który w osobie pana Branda widział zawsze to, czego było potrzeba młodszej córce o niezwykłym temperamencie. – Wie wuj, niekiedy zmiana bywa czymś wysoce moralnym – podszepnął Feliks. Charlotta lekkim krokiem odeszła od siostry. Ostrożnie zbliżyła się do ojca i wsunęła mu dłoń pod ramię. Pan Wentworth drugą ręką z przejęciem ściskał gazetę zwiniętą w zadziwiająco cienki rulonik. Pan Brand patrzył na niego, a choć Charlotta stała tak blisko, nie zdołał napotkać jej wzroku. Gertruda obserwowała siostrę. – Lepiej nie mówić o zmianie – odezwał się pan Brand. – W pewnym sensie nic się nie zmieniło. Było coś, czego pragnąłem... coś, o co pana prosiłem; w dalszym ciągu czegoś pragnę... proszę pana o to. – Zrobił krótką przerwę; pan Wentworth wyglądał na oszołomionego. – Chciałbym, jako duchowny, połączyć tę młodą parę. Obserwująca siostrę Gertruda spostrzegła, że Charlotta silnie się rumieni, pan Wentworth zaś poczuł jej ciężar na ramieniu. – Moce niebieskie! – mruknął. Nigdy dotąd nie wypowiedział nic bardziej zbliżonego do przekleństwa. – Bardzo to ładnie; bardzo wielkodusznie! – wykrzyknął Feliks. – Nie rozumiem – rzekł pan Wentworth, aczkolwiek było jasne, że wszyscy inni rozumieją. – Bardzo to pięknie, proszę pana. – Gertruda usiłowała dorównać Feliksowi. – Chciałbym połączyć was węzłem małżeńskim. Sprawi mi to wielką przyjemność. – To piękny pomysł, jak mówi Gertruda – powiedział Feliks; uśmiechał się, pan Brand nawet nie próbował. Traktował swoją propozycję bardzo poważnie. – Myślałem o tym i chciałbym to zrobić – stwierdził stanowczo. Tymczasem Charlotta stała z otwartymi szeroko oczami. Jej wyobraźnia, jak mówiłem, nie działała tak szybko jak wyobraźnia siostry, lecz teraz wykonała kilka małych skoków. – Zgódź się, ojcze! – poprosiła półgłosem. Pan Brand ją usłyszał; odwrócił wzrok. Pan Wentworth był widocznie całkiem pozbawiony wyobraźni. – Zawsze sądziłem – zaczął powoli – że charakter Gertrudy wymaga specjalnej linii postępowania. – Zgódź się, ojcze – powtórzyła Charlotta. I wreszcie wtedy pan Brand na nią spojrzał. Ojciec poczuł, że Charlotta ciężej niż przedtem wspiera się na jego zgiętym ramieniu; to – wraz z jakąś słodką omdlałością jej głosu – kazało mu się zastanowić, o co tu chodzi. Popatrzył w dół i zobaczył spotkanie oczu jej i młodego teologa; nawet z tego jednak nic nie wywnioskował i trwał w stanie oszołomienia. Mimo to rzekł w końcu: – Zgadzam się, skoro taka jest wola pana Branda.

– Chciałbym dopełnić ceremonii w bardzo niedługim czasie – zauważył pan Brand, z czymś w rodzaju uroczystej prostoty. – No, no, to urocze! – wykrzyknął bluźnierczo Feliks. Pan Wentworth opadł na krzesło. – Niewątpliwie, kiedy człowiek rozumie – powiedział z pewną bezstronną szorstkością. Gertruda podeszła do siostry i wyprowadziła ją z pokoju. Feliks ujął pana Branda pod ramię i wraz z nim opuścił gabinet przez drzwi balkonowe, starszy pan zaś pozostał na miejscu, pogrążony w absolutnym zdumieniu. Tego dnia Feliks nie pracował. Po południu wsiadł z Gertrudą do jednej z łódek i pływał po stawie, leniwie zanurzając wiosła. Rozmawiali dużo o panu Brandzie – choć nie wyłącznie o nim. – To było wspaniałe pociągnięcie – powiedział Feliks. – Doprawdy heroiczne. Gertruda w zadumie wpatrywała się w zmarszczki na powierzchni wody. – Taki chciał być; chciał zrobić coś wspaniałego. – Nie uspokoi się, dopóki nie udzieli nam ślubu – rzekł Feliks. – Tym lepiej. – Chciał być wielkoduszny. Pragnął znaleźć wspaniałą satysfakcję moralną. Znam go tak dobrze – ciągnęła Gertruda. Feliks spojrzał na nią; mówiła powoli, z wzrokiem utkwionym w przejrzystej wodzie. – Myślał o tym ciągle, dniem i nocą. Uważał, że będzie to piękne. W końcu uznał za swój obowiązek... za obowiązek zrobić to właśnie... ani trochę mniej. Wpadł w stan egzaltacji, ogarnął go podniosły nastrój. Lubi takie uczucie. Jest dla niego lepsze niż świadomość, że go słucham. – Jest lepsze dla mnie – uśmiechnął się Feliks. – Ale czy wiesz, że jeśli chodzi o złożoną przez niego ofiarę, to moim zdaniem, podejmując tę decyzję, nie wielbił cię już tak bardzo jak dwa tygodnie wcześniej? – Nigdy mnie nie wielbił. Wielbi Charlottę; nade mną się litował. Znam go tak dobrze. – No, więc nie litował się nad tobą tak bardzo. Gertruda zerknęła na Feliksa z uśmiechem. – Nie powinieneś sobie pozwalać na pomniejszanie wspaniałości jego postępku. Wielbi Charlottę – powtórzyła. – Znakomicie! – Feliks się roześmiał i zanurzył wiosła. Nie umiem powiedzieć dokładnie, którą część zdania Gertrudy miał na myśli; lecz znów zanurzył wiosła i płynęli dalej. Tego dnia ani Feliks, ani jego siostra nie przyszli do pana Wentwortha na wieczorny posiłek. Mieszkańcy domku zjedli obiad razem i młody człowiek poinformował swą towarzyszkę, że jego małżeństwo stało się teraz niezbitym faktem. Eugenia mu pogratulowała i odrzekła, że jeśli będzie równie rozsądnym mężem, jakim, na ogół biorąc, był bratem, jego żona nie powinna mieć powodów do narzekań. Feliks przyglądał jej się przez chwilę z uśmiechem. – Mam nadzieję – powiedział – iż nie będę zdany na własny rozsądek. – To prawda – odparła – że rozsądek jest okropnie płaski. Jak łóżko bez materaca.

Brat i siostra udali się jednak później do większego domu, gdyż baronowa chciała powinszować swej przyszłej bratowej. Na werandzie zastali to samo co zawsze kółko, z wyjątkiem Clifforda Wentwortha i Lizzie Acton; kiedy zaś wszyscy jak zwykle się podnieśli na powitanie baronowej, z zachwytem wysłuchali Eugenii składającej życzenia Gertrudzie. Robert Acton stał na skraju werandy, wsparty o jedną z białych kolumn, toteż znalazł się obok Eugenii, gdy wygłaszała wykwintne, krótkie przemówienie gratulacyjne. – Tak bardzo rada będę lepiej cię poznać – rzekła. – Widywałam cię znacznie rzadziej, niżbym chciała. Naturalnie; teraz rozumiem dlaczego! Pokochasz mnie troszkę, prawda? Mogę chyba powiedzieć, że zyskuję przy bliższym poznaniu. – I wyraziwszy szacunek głosem łagodnie modulowanym, baronowa złożyła na czole Gertrudy coś w rodzaju uroczystego, oficjalnego pocałunku. W wyobraźni Gertrudy osobowość baronowej nie przestała na skutek większej zażyłości imponować w tajemniczy sposób, toteż ta mała ceremonia pochlebiła dziewczynie i wprawiła ją w uniesienie. Robert Acton również zdawał się tym zachwycony, tak jak był zachwycony tyloma wdzięcznymi przejawami inteligencji madame Münster. Miały one tę właściwość, że budziły jego niepokój, i obecnie odszedł raptem na bok, z rękami w kieszeniach, po czym wrócił i oparł się o kolumnę. Eugenia gratulowała w tej chwili wujowi zaręczyn córki, pan Wentworth zaś słuchał ze swą zwykłą, szczerą, a mimo to wyszukaną grzecznością. Należy przypuszczać, że do tej pory wyraźniej zdążył dostrzec wzajemne związki łączące młodzież skupioną wokół niego; nadal jednak traktował sprawę bardzo poważnie i bynajmniej nie odczuwał radości. – Feliks okaże się dla niej dobrym mężem – powiedziała Eugenia. – Będzie uroczym towarzyszem; ma wielką zaletę... niezniszczalną wesołość. – Uważasz to za wielką zaletę? – zapytał starszy pan. Eugenia z zadumą patrzyła mu w oczy. – Wuj myśli, że może się znudzić, co? – Nie wiem, czy gotów jestem to stwierdzić – odrzekł pan Wentworth. – Cóż, zatem stwierdzimy, że jest nudna dla innych, dla nas samych rozkoszna. Mąż, wie wuj, ma być rzekomo drugim ja kobiety; toteż w przypadku Feliksa i Gertrudy wesołość będzie ich wspólną własnością. – Gertruda zawsze była bardzo wesoła – powiedział pan Wentworth. Usiłował nadążać za tym rozumowaniem. Robert Acton wyjął ręce z kieszeni i nieco się zbliżył do baronowej. – Podobno zyskuje pani przy bliższym poznaniu – zaczął. – Człowiek niewątpliwie zyskuje na znajomości z panią. – A pan co zyskał? – zapytała Eugenia. – Zdobyłem nieprzebrane zasoby mądrości. – To wątpliwy zysk dla mężczyzny i tak już mądrego. Acton pokręcił głową.

– Nie, byłem wielkim głupcem, zanim panią poznałem! – I będąc głupcem, zawarł pan ze mną znajomość! Bardzo mi to pochlebia. – Niech mi pani pozwoli podtrzymać tę znajomość – rzekł Acton ze śmiechem. – Z uwagi na przyjemność, liczę, że ślub brata opóźni pani wyjazd. – Dlaczego miałby go opóźnić ślub brata, skoro nie opóźnił go mój własny? – spytała baronowa. – Dlaczego nie miałby go opóźnić i jeden, i drugi, jeżeli, jak pani mówi, ta mimowolna więź łącząca panią z Europą została zerwana? Baronowa popatrzyła na niego. – Jak mówię? Pan zdaje się w to powątpiewać. – Ach – Acton odwzajemnił spojrzenie – to resztki mego dawnego szaleństwa! Szykują się inne atrakcje – dodał. – Będziemy mieli jeszcze jeden ślub. Lecz ona jakby go nie słyszała; nie przestawała na niego patrzeć. – Nigdy przedtem nie podawano moich słów w wątpliwość. – Będziemy mieli jeszcze jeden ślub – powtórzył Acton z uśmiechem. Wówczas chyba zrozumiała. – Jeszcze jeden ślub? – I spojrzała na resztę towarzystwa. Feliks gwarzył z Gertrudą; Charlotta obserwowała ich z oddali; a pan Brand, w całkiem innym kącie, odwrócony do nich tyłem, ukrywszy ręce pod połami surduta, przekrzywiał dużą głowę i przyglądał się małemu, cienkiemu sierpowi księżyca. – Powinien to być ślub pana Branda z Charlottą – powiedziała Eugenia – ale nie odnoszę takiego wrażenia. – Teraz – odparł Acton – musi pani sądzić wprost przeciwnie. Jest w tym coś więcej, niż się na pozór wydaje. Oczekuję tego związku lada dzień, nie o to mi jednak chodziło. – Cóż – stwierdziła baronowa – nigdy się nie domyślam własnych adoratorów, więc nie mogę się domyślać cudzych. Acton roześmiał się głośno i już miał zareplikować, kiedy pan Wentworth podszedł do siostrzenicy. – Zainteresuje cię pewnie – rzekł starszy pan, siląc się na jowialność – że w naszym małym kółku zrodził się kolejny projekt matrymonialny. – Właśnie mówiłem baronowej – zauważył Acton. – Pan Acton nosił się widać z zamiarem powiadomienia o własnych zaręczynach – powiedziała Eugenia. Pan Wentworth stał się jeszcze bardziej jowialny. – No, niezupełnie; ale to coś w rodzinie. Kiedy dziś rano Clifford usłyszał, że pan Brand wyraził gorącą chęć połączenia węzłem małżeńskim jego siostry, wpadł na pomysł ułożenia wszystkiego tak, aby nasz dobry przyjaciel dopełnił przy okazji podobnego obrzędu i dał ślub jemu i Lizzie Acton. Baronowa odrzuciła do tyłu głowę i obdarzyła wuja uśmiechem; po czym, z bardziej promiennym wyrazem twarzy, zwróciła się do Roberta Actona. – Z pewnością muszę być strasznie głupia, że na to nie wpadłam – stwierdziła. Acton

popatrzył na swoje buty, jakby podejrzewając, iż dłużej nie wolno mu już eksperymentować, a Eugenia zamilkła na chwilę. Cios był w istocie celny i należało dojść do siebie. Zrobiła to jednak dosyć prędko. – Gdzie oni są? – zapytała. – Spędzają wieczór z moją matką. – Czy ta decyzja nie jest bardzo nagła? Acton podniósł wzrok. – Niesłychanie nagła. Istniało milczące porozumienie, lecz w ciągu jednego czy dwóch ostatnich dni Clifford jakby pod wpływem tajemniczego impulsu zaczął sprawę przyśpieszać. – Tym impulsem – rzekła baronowa – były wdzięki pańskiej ślicznej siostry. – Ale wdzięki mojej siostry to stara historia; znał ją od kołyski. – Acton podjął eksperyment. Było jednak oczywiste, że tu baronowa mu nie pomoże. – Och, nic nie można powiedzieć! Clifford jest taki młody, ale to miły chłopiec. – Jest sympatycznym chłopcem, a będzie bogatym mężczyzną. – Acton przeprowadził ostatni eksperyment; madame Münster się odwróciła. Po krótkiej wizycie Feliks odprowadził ją do domu. W swoim małym saloniku niemal natychmiast podeszła do lustra nad kominkiem i przeglądała się w nim przy podniesionej świecy. – Nie zaczekam do twego ślubu – oznajmiła. – Jutro pokojówka mnie spakuje. – Droga siostro – wykrzyknął Feliks – mamy się pobrać niezwłocznie! Pan Brand czuje się zbyt nieswojo. Lecz Eugenia, wciąż trzymając w górze świecę, odwróciła się i tylko popatrzyła dokoła, na swoje ozdóbki, zasłony i poduszki. – Pokojówka mnie spakuje – powtórzyła. – Bonté divine, cóż za rupiecie! Czuję się jak wędrowna aktorka; to są moje „rekwizyty”. – Czy sztuka się skończyła, Eugenio? – zapytał Feliks. Rzuciła mu bystre spojrzenie. – Ja wypowiedziałam moją kwestię. – I zdobyłaś wielki aplauz! – Och, aplauz... aplauz! – mruknęła. Zebrała parę rozrzuconych draperii. Zerknęła na piękny brokat i zauważyła: – Nie pojmuję, jak mogłam to wytrzymać! – Wytrzymaj jeszcze trochę. Bądź na moim ślubie. – Dziękuję; to twoja sprawa. Ja mam sprawy gdzie indziej. – Dokąd się wybierasz? – Do Niemiec... pierwszym statkiem. – Postanowiłaś nie wyjść za pana Actona? – Dałam mu kosza – odparła Eugenia. Brat przyglądał się jej w milczeniu. – Żałuję – odrzekł wreszcie. – Ale stosownie do twej prośby bardzo byłem dyskretny. Nic nie mówiłem.

– Więc proszę, abyś nadal nie czynił żadnych aluzji. Feliks skłonił się z powagą. – Obiecuję ci posłuch. Lecz twoja pozycja w Niemczech? – ciągnął. – Proszę, nie rób uwag na ten temat. – Chciałem tylko powiedzieć, że sądziłem, iż uległa zmianie. – Mylisz się. – Ale myślałem, że podpisałaś... – Nie podpisałam! – stwierdziła baronowa. Feliks już nie nalegał i postanowiono, że natychmiast pomoże w wyjeździe. Panu Brandowi chyba istotnie pilno było do złożenia ofiary i do udzielenia nowożeńcom błogosławieństwa, które tak pięknie by ją zaakcentowało; Eugenii jednak w sposób jeszcze bardziej oczywisty pilno było do wyjazdu z kraju, gdzie nie znalazła szczęścia, którego przyjechała szukać. To prawda, że nie zdobyła się na większy wysiłek; ale jakby się czuła usprawiedliwiona, kiedy uogólniała – kiedy stwierdzała, że na tym prowincjonalnym kontynencie nie ma dla prawdziwie niepospolitych kobiet odpowiednich warunków do działania. Naturalnym polem ich działania był przecież Stary Świat. Śmiała bezpośredniość, z jaką Eugenia posługiwała się tymi inteligentnymi wnioskami, sprawiała na małym kółku widzów, znanych z naszej opowieści, wrażenie li tylko wyraźnej cechy charakteru, który pod wpływem doświadczeń życiowych nabrał niezrównanej giętkości. Ta bezpośredniość tak mocno oddziałała na Roberta Actona, że przez dwa dni poprzedzające odjazd baronowej uczyniła go śmiertelnikiem bardzo niespokojnym i zirytowanym. Ostatni wieczór spędziła Eugenia u wuja, czarująca jak nigdy; a podczas pożegnania z narzeczoną Clifforda Wentwortha ściągnęła z palca dziwny stary pierścionek i ofiarowała jej wraz ze śliczną mówką i pocałunkiem. Gertrudę, która jako narzeczona też została obdarowana z miłą szczodrością, ten mały incydent wprawił w bezmierny zachwyt, a Robert Acton niemal się zastanawiał, czy będąc bratem i opiekunem Lizzie, nie ma prawa odwzajemnić się baronowej jakimś pięknym prezentem. Byłby szalenie szczęśliwy, gdyby mógł zrobić baronowej jakiś piękny upominek; nie dał jednak takiego wyrazu uczuciom, toteż na sam koniec byli o tyle mniej swobodni. Zobaczył się z nią prawie w ostatniej chwili – późno wieczorem w przeddzień jej odjazdu do Bostonu, gdzie miała wsiąść na statek. – Ze względu na siebie chciałbym, aby pani została – rzekł. – Ale nie ze względu na panią. – Ja nie robię tylu różnic – odparła baronowa. – Po prostu przykro mi, że wyjeżdżam. – To o wiele głębsza różnica niż moja – oświadczył Acton – ponieważ chce pani powiedzieć, że jest pani po prostu szczęśliwa! Feliks rozstał się z nią na pokładzie. – Będziemy często się tam spotykać – rzekł. – Nie wiem – odpowiedziała. – Europa wydaje mi się o wiele większa niż Ameryka. W dniach, które po tym bezpośrednio nastąpiły, pan Brand nie był oczywiście jedynym

niecierpliwym duchem; można jednak stwierdzić, że żaden z młodych duchów zainteresowanych wydarzeniem nie wzniósł się bardziej ochoczo na wyżyny, jakich wymagała ta okazja. Gertruda opuściła dom ojcowski z Feliksem Youngiem; zażywali niezmąconego szczęścia i pojechali daleko. Clifford i jego młoda żona szukali szczęścia w węższym kręgu, a jej wpływ na męża dobitnie świadczył o słuszności teorii wyłożonej przez Feliksa panu Wentworthowi: że swobodne obcowanie z inteligentnymi kobietami działa budująco. Gertruda przez dłuższy czas była postacią daleką, lecz wróciła na ślub Charlotty z panem Brandem. Uczestniczyła w przyjęciu weselnym, podczas którego Feliks zachowywał się z niezmienną wesołością. Potem Gertruda znikła, echo jej wesołości zaś, pomieszanej z wesołością męża, często powracało do domu, gdzie spędziła dzieciństwo. Pan Wentworth stwierdził w końcu, że go nasłuchuje; a Robert Acton po śmierci matki ożenił się z wyjątkowo miłą panienką.

Spis treści 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12