Hickson Joanna - Oblubienica z Azincourt

Originally published in the English language by HarperCollins Publishers Ltd. under the title The Agincourt Bride © Joanna Hickson 2013 © Copyright for the Polish translation by Wydawnictwo Literackie, 2014 Tytuł oryginału: "The Agincourt Bride" PROJEKT GRAFICZNY OKŁADKI: © Harper Colins Publishers Ltd 2013 ILUSTRACJE: © Richard Jenkins, Ornamenty na okładce © Shutterstock.com, Liternictwo na okładce © Stephen Raw, Opracowanie okładki na podstawie oryginału Marek Pawłowski REDAKTOR PROWADZĄCY: Barbara Górska KOREKTA: Krzysztof Lisowski, Urszula Srokosz-Martiuk, Lidia Timofiejczyk

Wydawnictwo Literackie Sp. z o.o. ul. Długa 1, 31-147 Kraków bezpłatna linia telefoniczna: 800 42 10 40 księgarnia internetowa: www.wydawnictwoliterackie.pl e-mail: [email protected] fax: (+48-12) 430 00 96 tel.: (+48-12) 619 27 70 ISBN: 978-83-08-05681-3 Konwersję do wersji elektronicznej wykonano w systemie Zecer Wszelkie prawa zastrzeżone. Niniejszy plik jest objęty ochroną prawa autorskiego i zabezpieczony znakiem wodnym (watermark). Uzyskany dostęp upoważnia wyłącznie do prywatnego użytku. Rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci bez zgody właściciela praw jest zabronione.

Spis treści

Od narratorki

Część pierwsza 1 2 3 4 5

Część druga 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Część trzecia 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

Część czwarta 31 32 33 34 35 36 37 38

Podziękowania

Walezjusze - Drzewo genealogiczne *

Dla Iana i Barleya — dwóch osób, z którymi, dzięki Bogu, dzielę swoje życie

Zostało zapisane w gwiazdach, że ja i moi następcy będziemy władali Francją, natomiast wasi następcy będą władali Anglią. Między naszymi narodami nigdy nie zapanuje pokój. Doprowadziliście do tego Ty i Henryk. KAROL, DELFIN FRANCJI

Od narratorki Styczeń 1439 roku Szanowny Czytelniku, sądzę, że zanim wyruszymy wspólnie w tę wędrówkę, powinnam Ci wyjaśnić, że nie jestem historykiem ani kronikarzem, daleko mi też do uczonego. Nie znałam nawet łaciny — do czasu, aż mój drogi mąż nie zaczął udzielać mi lekcji w ciemne zimowe wieczory, gdy siedzieliśmy przy kominku w naszym londyńskim domu. Bardziej sumienna żona i gospodyni wolałaby w tym czasie zajmować się haftem lub szyciem. Na szczęście jednak mam już za sobą czasy, kiedy byłam posłuszna i oddana. Skończyłam pięćdziesiąt dwa lata i uważam, że wystarczająco długo zajmowałam się szyciem, szorowaniem i spełnianiem zachcianek innych ludzi. Byłam służącą, byłam damą dworu, teraz zaś nie jestem ani jednym, ani drugim, postanowiłam zatem zostać kimś w rodzaju skryby czy pamiętnikarza. Zrobiłam to z jednego tylko powodu: chciałam opowiedzieć historię dzielnej i pięknej księżniczki, która pragnęła niemożliwego — pragnęła być szczęśliwa. Oczywiście tutaj, na początku mojej opowieści, nie zamierzam zdradzać, czy jej się to udało. Wyjawię jedynie, że wielkiej wagi wydarzenia, nikczemne intrygi i niecne czyny mogły stanąć jej na drodze do osiągnięcia tego celu. Do spisania tej historii skłoniły mnie dwie rzeczy. Pierwszą z nich były właśnie owe lekcje łaciny, które pozwoliły mi przeczytać tę drugą… plik listów, które odnalazłam, kiedy użyłam klucza powierzonego mi przez moją ukochaną panią, wspomnianą wyżej księżniczkę. Dzięki niemu otworzyłam sekretną skrytkę ukrytą w darze, który przekazała mi na łożu śmieci. Były to poufne listy, pisane w burzliwych okresach jej życia, listy, których nigdy nie zdołała wysłać do ich właściwych adresatów. Dowiedziałam się z nich jednak wielu rzeczy, o których nie miałam wcześniej pojęcia, pozwoliły mi też nieco lepiej zrozumieć jej charakter i przyczyny, dla których podejmowała takie, a nie inne decyzje. Niestety nie zawsze miała wpływ na własne życie i nie mogła go samodzielnie kształtować, choć usilnie próbowała to robić. Zdarzyło się jednak raz czy dwa, że moja pani — a ja wraz z nią, za sprawą jakiegoś niezwykłego zrządzenia losu —  zdołała zmienić bieg wydarzeń w sposób korzystny dla nas obu. Czyny te nie zostały spisane przez wielkich kronikarzy. Nie mam zresztą cierpliwości do autorów kronik. Zawsze kierują nimi ukryte motywacje. Patrzą na wydarzenia bardzo jednostronnie i nigdy nie można być pewnym, że wiernie przekażą daną historię. Niektórzy z nich są niewiele lepsi od gryzipiórków przybijających swe pamflety do krzyża w katedrze świętego Pawła 1.

Jeden z nich pomylił nawet moje imię, sporządzając listę dam dworu mojej pani w okresie panowania króla Henryka. „Guillemot” — oto, jak mnie nazwał, choć trudno w to uwierzyć! Któż inny niż krótkowzroczny, mizoginiczny mnich mógł dać kobiecie imię szpetnego czarnego nurzyka? Ale tak się stało i zapewne właśnie to imię przejdzie do historii. Zaklinam Cię, szanowny Czytelniku, nie wpadnij w zastawioną przez kronikarzy pułapkę i nie dawaj wiary wszystkiemu, co piszą. Nie mam bowiem na imię Guillemot. Moje imię poznasz, śledząc historię, którą zamierzam Ci opowiedzieć… 1. Chodzi o tzw. St Paul’s Cross, krzyż znajdujący się na terenie londyńskiej St Paul’s Cathedral. Stała przy nim otwarta ambona, z której wygłaszano kazania i która często była miejscem publicznych zgromadzeń (przypisy pochodzą od tłumaczki). ↩

*

1 To był zaiste wspaniały poród. Wspaniały poród, który odbył się wśród złota i poduszek wypełnionych łabędzim puchem, poród, o którym mówiło się w całym mieście. Codzienność bowiem i styl królowej Izabeli — jej bajeczne suknie, lśniącą biżuterię, wystawne życie, a przede wszystkim fakt, że nie miała w zwyczaju za cokolwiek płacić — omawiano i analizowano na każdym paryskim targowisku. Ubolewano nad jej zamiłowaniem do zbytku i brakiem umiaru, wyrażano przekonanie, że podobnie jak to było w przypadku jej pozostałych dzieci, teraz też mieszkańcy Paryża zapłacą za narodziny dziesiątego potomka królowej, za cały towarzyszący temu wydarzeniu przepych, za wszystkie te drogocenne kamienie i klejnoty, skrzące się w świetle kandelabrów. Paryż był miastem kupców i rzemieślników, którzy utrzymywali się z tego, że członkowie rodziny królewskiej i arystokraci kochali kupować piękne stroje i przedmioty. Kiedy jednak możni przestawali regulować swoje rachunki, prości ludzie przymierali głodem, a wśród mieszkańców miasta narastało niezadowolenie. Oczywiście królowa nie zaprzątała sobie głowy takimi sprawami. Ja sama, usłyszawszy dokładny opis jej połogu, uznałam cały ten rytuał za doprawdy koszmarny. Jedną rzeczą jest rodzić, leżąc na pozłacanym łożu — któż jednak pragnąłby w takiej chwili mieć wokół siebie bandę brodatych, wystrojonych notabli, którzy wszystkiemu bacznie się przyglądają i omawiają szeptem każdy jęk i okrzyk? Wydawało się, że z wyjątkiem króla w porodzie uczestniczyła przynajmniej połowa dworu. Majordomus, królewski kanclerz, a także spora grupa baronów i biskupów. Zgromadziły się też wszystkie damy dworu, a także, z jakiegoś niezrozumiałego powodu, przewodniczący Trybunału, Tajnej Rady Królewskiej i rektor uniwersytetu. Nie wiem, co o tym wszystkim myślała królowa, ale owo nieszczęsne niemowlę musiało czuć się tak, jakby zaczynało życie na najbardziej obleganym straganie targowiska pełnego ludzi. Narodziny w pozłacanym łożu na poduszkach z delikatnego pierza były jednak ostatnim luksusem, jakiego doświadczyło to biedne dziecko. Przy tej okazji po raz ostatni dotykała je własna matka. Nie mam co do tego wątpliwości. Podczas czternastu lat małżeństwa z królem Francji Karolem VI królowa Izabela wydała już na świat czterech chłopców i pięć dziewczynek. Dzieci wypadały z niej jak nasiona wypadają ze strączków… i do tego ograniczało się jej zainteresowanie własnym potomstwem. Trudno nawet odgadnąć, czy wiedziała, ile z jej dzieci nadal żyło. Kiedy już wszyscy notable sprawdzili, czy niemowlę w istocie wydostało się z królewskiego łona, a następnie odnotowali ze smutkiem, że urodziła się kolejna dziewczynka, nieszczęsne maleństwo odesłano szybko do pokojów dziecięcych, po czym owinięto ściśle pasami płótna, które Anglicy określają mianem powijaków.

Kiedy zatem mój wzrok po raz pierwszy spoczął na nowo narodzonej dziewczynce, pomyślałam, że wygląda ona jak mały, rozwścieczony pakunek zanoszący się płaczem. Nie od razu wzięłam ją na ręce. Któż mógłby mnie za to winić? Trudno było mi patrzeć na to krzyczące niemowlę zaledwie kilka godzin po tym, jak zmarło moje nowo narodzone dziecko, którego nie zdążyłam nawet przytulić. — Musisz być dzielna, moja mała — powiedziała do mnie matka głosem ochrypłym od płaczu i owinęła małe, posiniałe ciałko mojego pierworodnego syna w swoją najlepszą lnianą serwetę. — Zachowaj łzy dla żyjących, a miłością obdarz dobrego Boga. Nie mogłam przyjąć tej podyktowanej troską rady, mój świat bowiem pogrążył się nagle w mroku, a ja potrafiłam tylko łkać. Szlochałam tak głośno i tak gwałtownie, że z trudem łapałam powietrze. Muszę tu wyznać, że nie opłakiwałam zmarłego syna: płakałam nad swoim losem. Targało mną poczucie winy, pogrążałam się w nienawiści do siebie samej, nie opuszczało mnie przekonanie, że moje życie nie ma sensu, skoro nie potrafię wydać na świat zdrowego dziecka. Rozpacz zaślepiła mnie tak bardzo, że zapomniałam — niech Bóg mi wybaczy — iż tylko On daje życie i On je odbiera. Tęskniłam za ciężarem, który tak długo nosiłam w łonie, a rozpacz zalewała mnie jak wezbrane wody Sekwany, podobnie zresztą jak mleko. Smutne, niepotrzebne już krople wypływały z moich sutków i wsiąkały w bluzkę, a materiał przywierał do żałosnych, nabrzmiałych piersi. Matka przyniosła nawet kawałek płótna i próbowała temu zaradzić, ale poczułam jeszcze większy ból i kazałam jej przestać. I właśnie wtedy zmieniło się całe moje życie. Zanadto wybiegam jednak naprzód. Muszę tu wyznać, że moja ciąża była wynikiem pomyłki. Wszyscy je popełniamy, czyż nie? Nie jestem zepsuta do szpiku kości ani rozwiązła, nic z tych rzeczy. Po prostu zakochałam się w przystojnym, roześmianym chłopcu, którego wpuściłam pod spódnicę. Do niczego mnie nie zmuszał. W żadnym wypadku. Był stajennym w królewskim pałacu, a mnie nasze igraszki w sianie sprawiały taką samą przyjemność jak i jemu. Księża nieustannie prawią kazania o grzechach cielesnych i wiecznym potępieniu, ale nie rozumieją, jak to jest, kiedy młody człowiek żyje z dnia na dzień i cieszy się chwilą. Nie twierdzę, że byłam kiedykolwiek prawdziwą pięknością, ale jako czternastolatka mogłam uchodzić za ładną: miałam brązowe włosy, różowe policzki i wesołe oczy. Byłam może dość pulchna — zaokrąglona, jak zwykł mawiać mój świętej pamięci ojciec — ale takie kształty odpowiadają wielu mężczyznom, zwłaszcza tym silnym i umięśnionym, takim jak mój Jean-Michel. Kiedy baraszkowaliśmy w sianie, nie musiał się przynajmniej obawiać, że mogę złamać się pod jego ciężarem. Jeżeli zaś o mnie chodzi, w tamtym okresie w ogóle zbyt wiele nie myślałam. Byłam całkowicie odurzona jego głębokim głosem, ciemnymi

błyszczącymi oczami i gorącymi, namiętnymi pocałunkami. Spotykałam się z nim o zmroku, w czasie gdy moi rodzice wyjmowali ciasta z pieców. Kiedy już minęło to całe zamieszanie wokół „grzechu rozpusty, którego się dopuściliśmy”, Jean-Michel żartował, że kiedy oni wyjmowali, on wkładał! Powinnam tu wyznać, że jestem córką piekarza. Nazywam się Guillaumette Dupain. W istocie, moje nazwisko znaczy: „z chleba”. Jestem zrodzona z chleba —  i cóż z tego? Ojciec był nie tylko piekarzem, ale i cukiernikiem. Wypiekał ciastka i wafle, tworzył piękne pozłacane marcepany, a nasza piekarnia znajdowała się w samym centrum Paryża, na końcu brukowanej uliczki biegnącej przy Grand Pont. Na szczęście woń chleba tłumiła nieco smród unoszący się znad rozkładających się ciał przestępców, których dość często wieszano na pobliskim moście, żeby zniechęcić nas wszystkich do łamania prawa. Zgodnie z regulacjami obowiązującymi w gildii należące do nas ceglane piece musiały znajdować się blisko rzeki, z dala od drewnianego domu, w którym mieszkaliśmy, oraz w znacznej odległości od domu sąsiadów. Wszyscy piekarze obawiają się pożarów, a ojciec często opowiadał o „wielkiej pożodze”, która wybuchła, jeszcze zanim się urodziłam, i niemal pochłonęła całe miasto. Ojciec ciężko pracował i tego samego wymagał od swoich terminatorów. Było ich dwóch, a ja uważałam obu za durniów — nie umieli pisać i nie wydawali się szczególnie lotni. W przeciwieństwie do nich umiałam czytać i pisać, bo nauczyła mnie tego matka, która uznała, że przyda mi się to przy pracy. Mężczyźni całymi dniami wypiekali bochenki chleba, paszteciki i ciastka na tyłach domu, a my, w jego frontowej części, to wszystko sprzedawałyśmy, przyjmowałyśmy zamówienia i prowadziłyśmy rejestr. Po pracy ojciec za pół sou pozwalał miejscowym gospodyniom wypiekać własne paszteciki w naszych piecach, póki były jeszcze ciepłe. Piekarze rzadko się na to zgadzali, tłumacząc zwykle, że są zbyt zajęci przygotowywaniem ciasta na następny dzień, ale ojciec miał dobre serce, a kiedy wiedział, że jakaś rodzina znalazła się w trudnej sytuacji, nie brał od niej ani grosza. „Głupiec o miękkim sercu!” — łajała go matka, starannie ukrywając czuły uśmiech. Nie doświadczyłam jednak jego miękkiego serca, kiedy matka powiedziała mu, że zaszłam w ciążę. Wyzwał mnie od dziwek i grzesznic, po czym zamknął w składziku na mąkę, skąd wypuścił mnie dopiero po tym, jak odwiedził rodziców Jean-Michela i ustalił z nimi szczegóły ślubu. Nie było to przesadnie trudne. Mój Jean-Michel niczego się nie obawiał, a po wszystkim wyznał nawet, że bardzo się cieszy — tym bardziej że mógł od tej chwili dzielić ze mną łóżko na strychu nad sklepem. Nigdy wcześniej nie spał w prawdziwym łóżku, bo zanim zaczął pracować w królewskich stajniach, gdzie kładł się po prostu na sianie razem z resztą stajennych, sypiał z trzema braćmi na podłodze w warsztacie swojego ojca. Lanière’owie robili uprzęże, a ich warsztat znajdował się na ruchliwej uliczce w pobliżu Les Halles, gdzie swoją cuchnącą pracę wykonywali

rzeźnicy i garbarze, co gwarantowało łatwy i szybki dostęp do skór. Ponieważ trzej bracia Jean-Michela pracowali już w warsztacie, nie było tam miejsca dla czwartego syna. Dlatego też, kiedy osiągnął odpowiedni wiek, został wysłany do terminu u królewskiego koniuszego. Dobrze się tam sprawdzał, bo był silny i zwinny, a jednocześnie umiał przemawiać spokojnym, łagodnym głosem. Konie słuchały go i w lot wykonywały jego polecenia. W królewskich stajniach pracuje się dzień i noc, a terminatorzy dostają oczywiście najgorsze zmiany, dlatego też po ślubie mogliśmy dzielić łoże tylko wtedy, gdy JeanMichel zdołał załatwić sobie wolne. Jeśli mu się nie udało, pozostawały nam igraszki w sianie na strychu stajni, a im większy stawał się mój brzuch, tym rzadziej do nich dochodziło. Kiedy Jean-Michel dostał od mojego ojca wiadomość, że zaczął się poród, szybko opuścił pałac, niesiony nadzieją, że usłyszy pierwszy krzyk swego dziecka. Zamiast tego musiał łkać u mojego boku i zatopić się w pełnej bólu ciszy. Mężczyźni nie przeżywają jednak takich wydarzeń tak jak kobiety, prawda? Po godzinie mój mąż otarł łzy, wydmuchał nos i wrócił do stajni. Nie było żadnego pogrzebu. Zamierzałam dać dziecku na imię Henri, po moim ojcu, ale kiedy zjawił się ksiądz, było już za późno na chrzest, więc mistrz Thomas zabrał maleńkie ciałko naszego syna i pochował je na publicznym cmentarzu, w miejscu przeznaczonym dla tych, którym grzechy nie zostały odpuszczone. Wiem, że może się to wydawać głupie, ale po tylu latach nadal zdarza mi się uronić kilka łez nad utraconym synem. Kościół naucza, że ci, którzy nie zostali ochrzczeni, nie mogą wejść do Królestwa Niebieskiego — ja jednak w to nie wierzę. Na tym etapie opowieści wiadomo już chyba, że jestem jedynaczką. Pomimo żarliwych modlitw wznoszonych do świętej Moniki, pomimo fortuny wydanej na wszelkiego rodzaju uroki, amulety i mikstury, moja matka nigdy nie wydała już na świat kolejnego dziecka. Może właśnie dlatego, kiedy zmarł mój syn, była przekonana, że straciłam jedyną szansę na macierzyństwo — a kiedy nie mogła już dłużej słuchać mojego szlochu, poszła do kościoła i zapytała księdza, czy nikt w okolicy nie szuka mamki. Tak się złożyło, że brat mistrza Thomasa służył w królewskim pałacu i jeszcze tego samego dnia na naszej małej uliczce pojawił się posłaniec. Wszyscy sąsiedzi, oniemiali, wpatrywali się w jego wypolerowaną hebanową laskę i jaskrawoniebieską liberię z wyszytymi złotymi liliami. Gdy po chwili rozległo się niecierpliwe pukanie do drzwi, matka otworzyła, a posłaniec, nie tracąc ani chwili na kurtuazyjne powitania, tak jakby zjawił się w mleczarni, a nie w piekarni, rzucił bezceremonialnie: — Czy twoja córka ma nadal mleko? Nie byłam tego wszystkiego świadoma do chwili, kiedy w otworze prowadzącym na strych nie pojawiła się okrągła twarz matki, oświetlona przez lampę, którą trzymała w ręce.

— Chodź, Mette — powiedziała, wdrapując się po drabinie. — Szybko, ubieraj się. Jedziemy do pałacu. Stanęłam przed nią jak potulna, pogrążona w żalu owieczka, ona zaś narzuciła strój niedzielny na mój nieszczęsny obwisły brzuch i wilgotne od mleka piersi, po czym wypchnęła mnie na dwór. Doskonale znałam drogę do królewskiego pałacu — wielokrotnie miałam okazję przemierzać ją podczas schadzek z Jean-Michelem. Szłyśmy za posłańcem na wschód, wzdłuż rzeki. Powietrze było rześkie, a niebo jasne i bezchmurne. W przeszłości często tu przystawałam, żeby obserwować ruch na rzece: niewielkie łodzie rybackie z łopocącymi na wietrze brązowymi żaglami, wyładowane barki o płaskim dnie i od czasu do czasu snujące się między nimi pozłacane galery, których szkarłatne wiosła rozpryskiwały diamentowe kropelki wody i które wiozły zwykle jakąś ważną osobistość do jednej z położonych nad rzeką rezydencji. Właśnie tutaj, na porośniętych zielenią przedmieściach przylegających do nowych murów miejskich, arystokraci wybudowali swoje imponujące rezydencje. Znajdowała się tu najwyższa wieża Paryża, lśniąca nowością, wznosząca się nad Hôtel d’Artois, który za swą siedzibę obrał książę Burgundii. W cieniu dawnego opactwa celestynów stał imponujący Hôtel Saint-Antoine, gdzie mieszkał brat króla, książę Orleanu. Obok niego zaś znajdował się wspaniały królewski Hôtel Saint-Pol, rezydencja zdecydowanie największa i urządzona z największym przepychem. Posiadłość ta, górująca nad bujnymi łąkami Île Saint-Louis, ciągnęła się przez ponad pół mili wzdłuż północnego brzegu Sekwany. Zza wysokiego muru z jasnego kamienia, umocnionego wieżyczkami i basztami wartowniczymi, na których powiewały na wietrze flagi i sztandary, wznosiły się dachy i iglice ponad dziesięciu wspaniałych budynków. Na paryskich targowiskach starsi ludzie opowiadali, jak ojciec obecnego władcy, król Karol V, pogrążony w rozpaczy po stracie siedmiorga dzieci, zwrócił zazdrośnie oczy ku nowym, przestronnym rezydencjom arystokracji i postanowił przejąć całą grupę budynków skupionych wokół dawnego kościoła Saint-Pol. Następnie połączył je krużgankami, ozdobił włoskim marmurem, otoczył sadami i ogrodami, po czym ukrył za wysokim murem. W ten sposób powstał ogromny, majestatyczny i idealnie położony zespół pałacowy, a niezadowoleni wasale musieli przenieść się gdzie indziej. Tę dokonaną przez króla łupież usprawiedliwiał fakt, że jego dwóm kolejnym synom, urodzonym i wychowanym w tej zdecydowanie lepszej okolicy niż dawny ciasny i cuchnący Palais-Royal, udało się przeżyć. Idąc na schadzki z Jean-Michelem, wślizgiwałam się na teren pałacu przez boczną bramę przy Porte des Chevaux, gdzie strażnicy dobrze mnie już znali. Tym razem jednak posłaniec królowej poprowadził nas w kierunku strzelistej Grande Porte, zwieńczonej blankami i obsadzonej szeregami uzbrojonych wartowników. Posługując się swoją królewską laską niczym magiczną różdżką, przeprowadził nas pomiędzy

rzędami pik. Niezatrzymywani przez nikogo, wkroczyliśmy na rozległy dziedziniec, po którym krążyli ludzie, furmanki i woły. Panowały tu niezwykły zamęt i zgiełk, a ja byłam tak zajęta uskakiwaniem przed pędzącymi furmankami i omijaniem gór parującego łajna, że nie zwracałam uwagi na to, którymi bramami i przejściami nas prowadzono. Wreszcie dotarliśmy na cichy, wyłożony brukiem placyk, na którym przed wspaniałym kamiennym pałacem znajdowała się fontanna. To właśnie była Maison de la Reine: miejsce, w którym mieszkała królowa i w którym — skoro wydała na świat tak liczne potomstwo — regularnie musiał ją odwiedzać król… choć według krążących po mieście plotek nie był on ojcem całej jej trzódki. Okazałe, zwieńczone łukiem wejście, do którego prowadziły szerokie kamienne schody, nie było oczywiście przeznaczone dla osób naszego pokroju. Poprowadzono nas do drzwi, które znajdowały się na parterze i przylegały do kamiennego budynku, z którego rozchodził się intensywny zapach gotującej się strawy. Z kuchni pełnej ludzi buchnął w nas żar, a my przystanęliśmy, żeby przepuścić pochód służących, którzy wnosili po schodach ogromne, wypełnione jedzeniem półmiski. Królowa wraz ze swoją świtą spożywała właśnie posiłek w głównej sali i dopiero po dobrych kilku minutach dano nam znak, żebyśmy ruszyli na górę w ślad za ostatnim lokajem, który niósł miseczki z parującym puddingiem. Znaleźliśmy się w pomieszczeniu, w którym nadawano daniom ostatnie szlify, zanim podejmowano decyzję, że można wnieść je na salę. Po długich godzinach płaczu miałam nieco przytępione zmysły, ale nawet mnie pociekła ślinka, kiedy zaczęto kroić mięsiwa i układać je na półmiskach. Moja matka wciągała powietrze z takim zachwytem, że słyszałam ją mimo zgiełku, który dochodził z przylegającej do pomieszczenia głównej sali pałacu. Wyszliśmy bocznymi drzwiami i ruszyliśmy wąskim przejściem, które zaprowadziło nas do niewielkiej chłodnej izby. Oświetlał ją jedynie wąski snop światła, docierającego tu przez wysokie nieoszklone okno. Eskortujący nas posłaniec poinformował szorstko, że mamy tu czekać, po czym opuścił izbę, zamykając za sobą drzwi. — Co my tu robimy? — syknęłam do matki, po raz pierwszy wykazując jakiekolwiek zainteresowanie tym, co działo się wokół mnie. — Na pewno nie jesteśmy karmione — jęknęła, wyraźnie rozczarowana. — Myślałby kto, że zostawią nam choć odrobinę puddingu! — powiedziała z urazą w głosie i opadła na ławkę, która stała pod oknem, po czym poprawiła swoją szarą wełnianą spódnicę. — Chodź, usiądź przy mnie, Mette. Musisz się uspokoić, żeby zrobić dobre wrażenie. Ostrożnie usiadłam na ławce obok niej. Jeszcze kilka godzin wcześniej leżałam w połogu — każdy ruch sprawiał mi ból. — Dobre wrażenie? — powtórzyłam. — Na kim niby miałabym zrobić dobre wrażenie? — Serce biło mi coraz szybciej i czułam narastające zdenerwowanie. — Na Madame la Bonne. To ona zajmuje się królewskimi dziećmi. — Teraz, kiedy

nie miałam już odwrotu, matka zdecydowała się uchylić rąbka tajemnicy. —  Potrzebuje mamki dla nowo narodzonej księżniczki. — Mamki? — Aż podskoczyłam ze zdziwienia, po czym natychmiast skrzywiłam się z bólu. — Masz na myśli… nie, mamo! Nie zamierzam karmić królewskiego dziecka! Matka poderwała się z ławki, tak oburzona, że podwójny podbródek wyskoczył jej spod barbetu. — A to dlaczego, jeśli mogę wiedzieć? Twoje mleko jest równie dobre jak każde inne. Pewnie nawet lepsze, bo jesteś młoda i dobrze się odżywiasz. Powinnaś się cieszyć, że masz tyle szczęścia, i modlić się, żeby cię przyjęli. Mogłabyś zamiast tego karmić bachora jakiegoś rzeźnika albo poborcy podatkowego. Otworzyłam usta, żeby zaprotestować i zauważyć, że córka piekarza nie powinna gardzić dziećmi rzeźnika, nie zdążyłam jednak nic powiedzieć, bo nagle otworzyły się drzwi i do izby wkroczyła chuda, wyprostowana kobieta w średnim wieku, ubrana w ciemną suknię w kolorze wina, z szerokimi, obszytymi futrem rękawami. Spod czarnego czepca spozierała na nas ściągnięta szczurza twarz. Postać, którą zobaczyłyśmy, nie przystawała do naszego wyobrażenia idealnej opiekunki do dzieci. Patrząc na tę kobietę, aż zaniemówiłyśmy z wrażenia, po chwili jednak zdołałyśmy się otrząsnąć i gwałtownie poderwałyśmy się z ławki. — To ona? — zapytała bezceremonialnie nieznajoma, po czym pogardliwie skrzywiła usta. — Ach tak, już widzę. Podążając za jej pełnym obrzydzenia spojrzeniem, spuściłam wzrok i zobaczyłam, że wylewające się z moich piersi mleko poplamiło górną część sukienki. Poczułam głęboki wstyd, a łzy znowu zaczęły spływać mi po policzkach. — Jak masz na imię? — zapytała kobieta, po czym, nie czekając nawet na odpowiedź, chwyciła mnie za ramię, przesunęła do światła, siłą otworzyła mi usta i zajrzała do środka. Matka odpowiedziała za mnie: — Guillaumette. Moja córka ma na imię Guillaumette. — Zmarszczyła brwi, widząc, jak obcesowo traktuje mnie nieznajoma. Była jednak zbyt onieśmielona, żeby w jakikolwiek sposób się temu sprzeciwić. Madame la Bonne chrząknęła i puściła mnie. — Zęby wyglądają na zdrowe — rzuciła oschłym tonem. Następnie zbliżyła swój szczurzy nos do mojej wilgotnej sukienki i zaczęła mnie uważnie obwąchiwać. —  Sądząc po zapachu, jest też czysta. Ile ma lat? — Piętnaście — odpowiedziała matka, usiłując zasłonić mnie przed prześladowczynią własnym potężnym ciałem. — To jej pierwsze dziecko. — Które nie żyje, mam nadzieję? Nie chcielibyśmy, żeby królewskie dzieci zachorowały za sprawą byle oseska. — Te okrutne słowa sprawiły, że po raz kolejny głośno zaszlochałam, co najwyraźniej ją przekonało, bo z satysfakcją skinęła głową.

— Dobrze. Weźmiemy ją zatem na próbę. Pięć sous na tydzień, wikt i opierunek. W razie jakichkolwiek objawów febry czy gorączki natychmiast ją zwalniamy. —  Zanim matka zdążyła odnieść się do przedstawionych przed chwilą warunków, kobieta zwróciła się bezpośrednio do mnie: — Powinnaś przestać pochlipywać, dziewczyno, bo twoje mleko wyschnie i na nic się nam już nie przydasz. Królowa powiła w porze seksty i księżniczkę trzeba jak najszybciej nakarmić. Zaraz kogoś po ciebie przyślę. Nie czekając nawet na odpowiedź ani na jakiekolwiek potwierdzenie, że jej propozycja została przyjęta, Madame la Bonne wymaszerowała szybkim krokiem. Moja matka odprowadziła ją wzrokiem i potrząsnęła głową, ale wzmianka o pięciu sous tygodniowo padła na podatny grunt. Choć ledwo widziałam przez łzy, dostrzegłam w jej oczach błysk i odgadłam, że obliczała właśnie, ile pieniędzy zarobi w ten sposób nasza rodzina. — Musimy się teraz pożegnać — oznajmiła szorstko, całując mnie w mokre od łez policzki. — Nie możesz przepuścić takiej okazji, Mette. Wytrzyj nos i wykorzystaj ją najlepiej, jak potrafisz. Pamiętaj, że Jean-Michel jest niedaleko. Będziesz mogła go odwiedzać w przerwach między karmieniami. — Delikatnie otarła mi łzy skrajem swojego welonu. — Z początku będzie ci ciężko, ale kto wie, dokąd to cię może zaprowadzić? Przyzwyczaisz się. Poza tym dziecko cię potrzebuje. Słyszałaś, co powiedziała ta kobieta. Skinęłam głową, ledwo rozumiejąc, co do mnie mówi. Po chwili zjawił się kolejny lokaj w liberii, a ja ruszyłam za nim, nie oglądając się za siebie. Kręciło mi się w głowie i miałam wrażenie, że moje piersi zaraz wybuchną. Chciałam, by ten przeszywający ból wreszcie minął, i przestało mnie obchodzić, co nastąpi później. Położyli mi niemowlę na rękach i rozpięli górę sukienki. Nie wiedziałam, co robić, ale towarzyszyła mi położna, starucha, która musiała asystować już przy tysiącach porodów. Pokazała mi, jak trzymać maleńkie zawiniątko, tak żeby szukające mleka usteczka miały dostęp do mojej piersi. Z początku dziewczynka nie mogła złapać śliskiego sutka i zaczęła krzyczeć ze złości, a po mojej twarzy znowu spłynęły łzy. — Nie dam rady! — Zapłakałam. — Ona mnie nie lubi! Położna zachichotała, wyraźnie rozbawiona. — Co ona może wiedzieć o lubieniu kogokolwiek? — zapytała, przyciskając główkę dziecka do mojej piersi, tak jakby to była dojrzała brzoskwinia, którą trzeba wycisnąć. — Ona chce tylko jednego: mleka. Ten brzdąc jest zdrów jak ryba i silny jak byk. Siedź po prostu cicho i czekaj, aż zacznie ssać. A zrobi to. Sama się przekonasz! Tak też się stało. Po chwili niemowlę wczepiło się w mój sutek jak różowa pijawka, a bolesne napięcie powoli ustępowało. Opuściłam głowę, spojrzałam na szczelnie opatuloną główkę dziewczynki i zobaczyłam cienki kosmyk jasnozłotych włosów, który uwolnił się spod pasów płótna. Wydawała mi się obcą, niemal

nieludzką istotą, przypominającą gargulce, które zdobiły dach naszego kościoła. Zadrżałam, bo nagle przyszło mi do głowy, że może wcale nie trzymam w rękach dziecka, tylko jakieś dziwne, diabelskie stworzenie. A jeśli oddano mi pod opiekę sukkuba? Zamknęłam piekące oczy i głęboko westchnęłam. Powiedziałam sobie stanowczo, że dziewczynka, którą karmię, nie jest oczywiście demonem. To niemowlę, dar od Boga, drobina ludzkiego życia, która w niezrozumiały dla mnie sposób wczepiła się łakomie w moje ciało. Stopniowo zaczęłam poddawać się miarowemu, dodającemu otuchy rytmowi tej niezwykłej i zarazem tajemniczej czynności, jaką jest karmienie piersią. Regularny szmer przypominał łagodny szum fal rozbijających się o brzegi Sekwany. Poczułam, że mamy z dzieckiem wspólny puls, że stanowimy jedność pośród przypływów i odpływów życia. I w miarę jak płynęło mleko, wysychały też moje łzy. Nie przestałam opłakiwać mojego zmarłego syna — ale przestałam płakać. *

2 Czy ktokolwiek może przewidzieć, jak potoczy się jego życie? Kiedy następnego ranka mleko ulało się z mojej piersi na białą jedwabną sukienkę, w którą ubrano dziewczynkę na ceremonię chrztu, niewiele brakowało, by wszystko skończyło się równie gwałtownie, jak się zaczęło. Zadrżałam, czekając, aż gniew kobiety o szczurzej twarzy uderzy we mnie z całą siłą, ale na szczęście plama szybko zniknęła pod fałdami haftowanej satynowej szaty. Niemowlęciu włożono na głowę maleńki koronkowy czepek zdobiony drobnymi perłami, po czym przeniesiono je do kaplicy królowej. Kiedy było już po wszystkim, poinformowano nas, że dziewczynka dostała na chrzcie imię Katarzyna, na cześć dziewiczej męczennicy z Aleksandrii, której żarliwa wiara nie zachwiała się nawet podczas łamania kołem. Z początku rzadko widywałam Katarzynę, a nasz kontakt ograniczał się do karmienia jej, ilekroć dziewczynka zaczynała płakać i domagać się mojej piersi. Madame la Bonne upierała się, że to ona musi własnoręcznie zawijać niemowlę w powijaki. Robiła to co rano, przekonana, że zna sekretny sposób, który gwarantuje, że rączki i nóżki księżniczki będą odpowiednio się rozwijały. Kąpaniem i ubieraniem niemowlęcia zajmowały się dwie niegrzeszące rozumem dziewczyny, które kołysały je też do snu — co zresztą robiły moim zdaniem dość niedbale. Po kilku dniach guwernantka najwyraźniej postanowiła, że mogę zostać w pałacu, bo mój słomiany materac i kołyskę Katarzyny przeniesiono do niewielkiego pomieszczenia na szczycie wieży, oddzielonego od głównego pokoju dziecięcego grubymi dębowymi drzwiami. Wyjaśniono mi, że takie rozwiązanie ma zapobiec budzeniu pozostałych dzieci przez płaczące niemowlę, mnie jednak przerażała ta nowa sytuacja. Nie mogłam spać, nie opuszczało mnie zmęczenie i coraz bardziej tęskniłam za domem i za utraconym synem. To wszystko nie wpływało jednak w żaden sposób na moje mleko, które płynęło z piersi obfitym, równym strumieniem, podobnie jak Sekwana, którą widziałam z okna wieżyczki. Nie miałam wcześniej okazji opiekować się królewskimi dziećmi, ale to, co tu obserwowałam, wydawało mi się co najmniej osobliwe. Oto bowiem mieszkaliśmy w pałacu królowej, która uchodziła za najbardziej rozrzutną władczynię w świecie chrześcijańskim, a mimo to — z wyjątkiem wysadzanej perłami szaty, którą zabrano tuż po ceremonii chrztu — nie dostrzegałam wokół żadnych przedmiotów, które by o tym świadczyły. Żadnego zbytku, żadnych pozłacanych kołysek, srebrnych grzechotek czy kufrów pełnych zabawek… Pokoje dziecięce, usytuowane w wieżyczce na tyłach pałacu królowej, wydawały się zimne i puste. Choć moja komnata miała osobne palenisko i komin, nie rozpalano tu nigdy ognia, nawet po to, by noworodek mógł się ogrzać. Nie używano też zasłon, które zapobiegłyby jesiennym przeciągom, a choć noce stawały się coraz dłuższe, pomieszczenia

oświetlano jedynie dymiącymi świeczkami i kagankami. Posiłki przynoszono nam z królewskiej kuchni, ale w niczym nie przypominały one wykwintnych dań, które widziałam w dniu przyjazdu. Na nasz stół nie trafiały soczyste pieczenie ani kremowe puddingi. Musieliśmy zadowalać się gęstą breją z chlebem, którą popijaliśmy młodym winem albo maślanką. Od czasu do czasu dostawaliśmy trochę sera czy kawałek boczku, rzadko jednak na stole pojawiało się świeże mięso lub ryby. Równie dobrze moglibyśmy mieszkać w klasztorze. Szybko jednak zrozumiałam przyczynę takiego stanu rzeczy: w Madame la Bonne, wbrew temu, na co wskazywałoby jej miano, trudno byłoby znaleźć jedną pozytywną cechę 1. Królewskiej guwernantki nie zaprzątało bowiem dobro królewskich dzieci — troszczyła się ona przede wszystkim o swój majątek. Przekonałam się wkrótce, że wszystkie środki z budżetu przeznaczonego na opiekę nad dziećmi, które udało jej się zaoszczędzić — trafiały do jej własnej kieszeni. To dlatego zdecydowała się zatrudnić właśnie mnie. Żona któregoś z dworzan byłaby dla małej księżniczki bardziej odpowiednią mamką, lecz dama o wyższym statusie nie tylko żądałaby wyższego wynagrodzenia, ale też miałaby wpływowych przyjaciół. Tymczasem plany i intrygi Madame la Bonne wymagały, by do dzieci nie miał dostępu nikt o jakichkolwiek koneksjach. Nikt nas nigdy nie odwiedzał — ani majordomus, ani sekretarz królowej, ani kanclerz czy nawet którykolwiek z niższych rangą urzędników. A już z pewnością nie zjawiała się u nas królowa. Oprócz Katarzyny w wieży mieszkało jeszcze troje dzieci. Najstarsza była księżniczka Michalina, poważna sześcioletnia dziewczynka o dość pospolitej urodzie, nieustannie starająca się godzić swoich dwóch młodszych braci, Ludwika i Jana. Książę Ludwik, delfin, który miał niewielkie szanse na to, by kiedykolwiek zasiąść na tronie, był chudym jasnowłosym czterolatkiem, wiecznie bladym, cierpiącym na chroniczny kaszel i chodzącym w brudnych, zbyt ciasnych ubraniach. Miał jednak żywy umysł i bujną wyobraźnię, co skłaniało go do psot. Jego brat Jan już jako trzylatek był z kolei upartym nicponiem, prawdziwie nieznośnym hultajem. Miał ciemniejszą karnację i mocniejszą budowę, był też od Ludwika bardziej krnąbrny i uparty. Zawsze kiedy Ludwik zaczynał psocić, Jan szedł w jego ślady i w końcu przekraczał granicę. Po tym, jak przyłapałam go na próbie wrzucenia pająka do łóżeczka Katarzyny, postanowiłam mieć Monsieur Jana na oku! Wiedziałam, że jeżeli cokolwiek się stanie, winą zostanę obarczona tylko ja, nie zaś młody książę. Jako jedynaczka nie spędzałam nigdy zbyt wiele czasu z dziećmi. Mimo to, ku mojemu zaskoczeniu, kiedy znalazłam się niespodziewanie pośród tych młodych książąt i księżniczek, wychowujących się właściwie bez matki, odkryłam, że w jakiś instynktowny sposób wiem, jak się nimi zajmować. Co ciekawe, Katarzyna nie rozbudzała we mnie takich uczuć. Nie mogłam wyzbyć się pewnego żalu, kiedy myślałam o tym, że ona żyje, podczas gdy moje własne dziecko zmarło tuż po porodzie. Obrzydzenie budziły też we mnie owe straszne powijaki, które zdawały się

wyciskać z niej wszelkie oznaki człowieczeństwa. Czasem czułam się tak, jakbym karmiła małą kiełbaskę. Ponieważ nie mogłam całymi dniami czekać bezczynnie, aż nadejdzie pora kolejnego karmienia, w wolnych chwilach zaczęłam bawić się z pozostałymi dziećmi. Widziałam, że krnąbrność chłopców wynika raczej z ich znudzenia niż z wrodzonej nikczemności. Byli bystrzy i mieli żywe umysły, ale dwie nieustannie chichoczące nianie były zbyt zajęte plotkowaniem i wymykaniem się na schadzki z kochankami, by mieć czas na sumienne wypełnianie swoich obowiązków. Rzucały dzieciom na stół talerze z jedzeniem, ale rzadko je kąpały i nigdy się z nimi nie bawiły ani nie rozmawiały. Madame la Bonne ograniczyła pensje do minimum, a przecież, jak mawiała zawsze moja matka, „z niewolnika nie zrobisz robotnika”. Z początku dzieci były wobec mnie nieufne, ale Michalina szybko się otworzyła, wyraźnie wdzięczna za poświęconą jej uwagę. Była drobną, nieśmiałą dziewczynką o gęstych, jasnych włosach, wiecznie rozczochranych, bo Ludwik w napadzie szału wyrzucił jedyną szczotkę przez okno, a Madame la Bonne nie zdecydowała się kupić nowej. Michalina, na pozór spokojna, była niezwykle niepewna, płoszyła się, kiedy w jej obecności ktoś podnosił głos, widziała zagrożenie tam, gdzie go nie było, i bała się, że lada chwila zostanie oddana za żonę jakiemuś księciu z dalekiego kraju. Starałam się ją uspokoić i tłumaczyć, że jest na to jeszcze stanowczo za młoda, zamrugała jednak powiekami, spojrzała na mnie poważnymi zielonymi oczami i potrząsnęła głową. — Nie, Mette. — Moje pełne imię, Guillaumette, trudno było dzieciom wymawiać. — Moja siostra Izabela wyjechała do Anglii, kiedy miała osiem lat. Pamiętam tamten dzień, kiedy pochód z księżniczką Izabelą szedł ulicami Paryża przed zbliżającym się ślubem z Ryszardem, królem Anglii. Tę drobną, podobną do lalki dziewczynkę, uginającą się pod futrami i kosztownościami, niesiono w lektyce przez całe miasto i ani mnie, ani nikomu w tym hałaśliwym tłumie nawet do głowy nie przyszło, jak bardzo musiała się wtedy bać. Wysyłano ją do nieznanego dalekiego kraju, gdzie miała żyć u boku mężczyzny, który mógłby być jej dziadkiem. I cóż stało się z tą młodziutką panną młodą? Angielski lord, niejaki Bolingsbroke, odebrał królowi Ryszardowi tron, a jego mała porzucona królowa marniała gdzieś po drugiej stronie kanału La Manche, nie wiedząc nawet, co ją czeka. Zdałam sobie wtedy sprawę, że wbrew temu, co sądziłam, obawy Michaliny są w pełni uzasadnione. Chłopcy potrzebowali nieco więcej czasu, by się do mnie przyzwyczaić. Niepewność Ludwika miała inne źródła, ale była równie głęboko zakorzeniona jak u jego siostry. Otóż młodego księcia nawiedzał duch. Na początku roku jego starszy brat Karol dostał gorączki i niespodziewanie zmarł, a cała Francja pogrążyła się w żałobie. W przeciwieństwie do młodszego rodzeństwa dziewięcioletni delfin cieszył się szczególnymi względami królowej Izabeli, która trzymała go przy sobie na dworze. Chłopiec miał własne apartamenty, obsypywano go prezentami i nie

szczędzono mu komplementów. Przedstawiano go z dumą każdemu wysokiej rangi gościowi i ogłaszano „wspaniałą przyszłością Francji”. Nawet moja twardo stąpająca po ziemi matka dołączyła do tłumów, które wyszły na ulice wiwatować na jego cześć i słać w jego kierunku niezliczone błogosławieństwa. Odszedł zupełnie niespodziewanie: jednego dnia jechał przez miasto na kucyku, a drugiego już nie żył, strawiony przez wysoką gorączkę. Królowa Izabela załamała się, a król miał jeden ze swoich straszliwych ataków. Kolejne miesiące pokazały, że nowy delfin wcale nie będzie wiódł dostatniego, uprzywilejowanego życia, jakim cieszył się jego brat. Dlatego ilekroć udzielano mu reprymendy albo czegoś odmawiano, Ludwik wpadał w szał, rzucał się na ziemię i krzyczał: „Jestem delfinem! Jestem delfinem!”. Takie sytuacje budziły zawsze ogromne rozbawienie Jana, który kucał w pobliżu brata i z nieskrywaną satysfakcją przyglądał się, jak Ludwik tupie z wściekłością i wrzeszczy. Nigdy nie widziałam, by próbował go pocieszyć — Jan już we wczesnym dzieciństwie był dziwnym chłopcem, który łaknął samotności. Madame la Bonne opracowała metodę, dzięki której wrzaski Ludwika nie wydostawały się nigdy poza pokoje dziecięce. Kiedy po raz pierwszy usłyszałam jego mrożące krew w żyłach zawodzenie, natychmiast rzuciłam się w panice do dużego pokoju. Tam jednak, ku swojemu przerażeniu, zobaczyłam, jak guwernantka podnosi krzyczącego chłopca, wpycha go do dużej pustej skrzyni, zamyka jej wieko, a następnie na niej siada. — Madame, doprawdy, nie może pani… — zaprotestowałam. — Ty bezczelna dziewucho! — warknęła. — Milcz. Jesteś tu po to, żeby karmić dziecko, nic więcej. Radzę ci trzymać język za zębami i na tym się skupić, bo znajdziemy inną mamkę na twoje miejsce. Krzyki nieszczęsnego Ludwika, uwięzionego pod jej kościstym zadkiem, przeszły stopniowo w jęki i szlochy, ja zaś musiałam wracać do swojego pokoju. Minęło dużo czasu, zanim guwernantka zdecydowała się wreszcie uwolnić chłopca, byłam święcie przekonana, że ten zdążył już umrzeć. Ukryłam się za drzwiami i ostrożnie zajrzałam do pomieszczenia. Widziałam, jak Ludwik wydostał się ze skrzyni, drżąc i głośno dysząc, po czym pobiegł na drugą stronę pokoju i przyłożył swoją mokrą od łez twarzyczkę do zimnej ściany. Był tak przerażony, że się zmoczył, ale mimo to nikt go nie przebrał. Nic dziwnego, że zawsze cuchnął. Nie mogłam obserwować dalszego rozwoju wypadków, ponieważ guwernantka mnie zauważyła i posłała mi kolejne ostrzegawcze spojrzenie, więc uciekłam do siebie. Po miesiącu Katarzyna zaczęła nieco więcej spać, więc pewnego dnia postanowiłam zaryzykować i odwiedzić pałacowe stajnie. Jean-Michel, który zawsze był raczej człowiekiem czynu, powitał mnie nieśmiało i natychmiast zaprowadził na strych, gdzie ułożył wiązki siana w taki sposób, żeby urządzić nam wygodny kącik z dala od wścibskich spojrzeń pozostałych stajennych. Od koni, które stały w boksach pod nami, biło ciepło, a choć z początku sama rozmowa nie szła nam najlepiej, po

chwili całowaliśmy się już namiętnie. Dalszy bieg zdarzeń nietrudno przewidzieć —  jestem przekonana, że nie muszę się tu wdawać w szczegóły. Miałam piętnaście lat, Jean-Michel osiemnaście… i byliśmy w końcu małżeństwem! Trudno zatem było oczekiwać, że na zawsze pogrążymy się w smutku i narzucimy sobie więzy celibatu. Później jeszcze trochę rozmawialiśmy, ostrożnie omijając temat naszego zmarłego dziecka. Opowiedziałam Jean–Michelowi o chciwości Madame la Bonne i o tym, jak trudno żyje się przez nią w dziecięcych pokojach. Nadszedł początek grudnia, noce robiły się coraz chłodniejsze, my natomiast nieustannie marzliśmy. Jean-Michel miał dobre serce, więc przyjął te wieści z głębokim oburzeniem, a kiedy odwiedziłam go po raz kolejny, dał mi trochę drewna na opał. — Schowaj je pod szalem. Nikt nie zauważy dymu, jeżeli rozpalisz ogień po zmroku — poradził. Kiedy więc Katarzyna obudziła się nad ranem, głośno domagając się mleka, zapaliłam świeczkę, wyjęłam z siennika trochę słomy, żeby łatwiej rozpalić ogień, ułożyłam na niej suche patyki, po czym zbliżyłam do nich płomień. W pewnej chwili zauważyłam, że powijaki Katarzyny nieco się rozluźniły. Wystawał z nich kawałek wilgotnego płótna. Pod wpływem impulsu pociągnęłam za nie i w tej samej chwili poczułam, jak maleńkie nóżki wierzgają w powietrzu. W blasku ognia dostrzegłam w jej ciemnoniebieskich oczach prawdziwy zachwyt i natychmiast podjęłam decyzję. Przysunęłam łóżko do paleniska, rozłożyłam koc i położyłam na nim Katarzynę, z zapałem zdejmując resztę krępujących ją powijaków. Kiedy zaczęłam obmywać jej brudne ciałko lodowatą wodą, modliłam się, by nikt nie usłyszał jej protestów, ale wkrótce rozgrzała się w cieple ognia i przestała płakać. Zaczęła się przeciągać i machać nóżkami, rozkoszując się płomieniami tańczącymi nad paleniskiem. Zamachała rączkami, a ja pochyliłam się i uśmiechnęłam do niej. Mówiłam pieszczotliwie i delikatnie łaskotałam jej miękką brzoskwiniową skórę, a Katarzyna aż piszczała z zachwytu. Kiedy pewnego lata spacerowałam pośród kwiatów polnych rosnących na brzegu rzeki, przyglądałam się motylowi, który latał w blasku słońca, ukazując wspaniałość swoich kolorowych skrzydeł. W tamtej chwili leżąca przy ogniu Katarzyna przypominała mi tego właśnie motyla. W jej dużych niebieskich oczach po raz pierwszy zatańczyły radosne iskry, a jej miękkie lniane włosy, tak długo przygładzane i chowane pod pasami płótna, nabrały sprężystości i zaczęły się skręcać. I wtedy, w chwili gdy pochyliłam się nisko i szeptałam jej do ucha czułe słówka, zostałam niespodziewanie nagrodzona szerokim, bezzębnym uśmiechem. Nagle wezbrała we mnie cała miłość, którą nie mogłam obdarzyć własnego dziecka. Miałam ochotę krzyczeć ze szczęścia, ale pamiętając o służbie, która spała w sąsiednim pokoju, wzięłam Katarzynę na ręce i mocno przycisnęłam do siebie jej drobne ciałko, wirując z nią po pokoju w radosnym, niemym tańcu. Czułam, jak bije jej serce, i choć wydawała się maleńka i zupełnie bezbronna, zdołała mnie całkowicie

oczarować. Od tamtej chwili nie byłam już panią siebie. W pełgającym świetle paleniska wpatrywałam się w tego delikatnego jak płatki kwiatów cherubinka — i bez reszty oddałam mu swoje serce. Tego dnia stałam się niewolnicą księżniczki. Kiedy znowu ją opatuliłam i zaczęłam karmić, trzymanie jej przy piersi było dla mnie zupełnie innym, nowym doświadczeniem. Nie patrzyłam już na nią jak na różową pijawkę — widziałam w niej aniołka o różowych policzkach, z aureolą jasnych włosów i skórą gładką jak jedwab. Teraz, kiedy wreszcie uwolniłam Katarzynę z krępujących ją powijaków, przyłożyła swoją maleńką rączkę do mojej piersi i zaczęła delikatnie ją ściskać, tak jakby jednocześnie mnie głaskała i udzielała mi błogosławieństwa. Wydawało się, że w mleku, które płynęło z piersi pod tym dotykiem, zawierało się całe moje serce i moja dusza. 1. Gra słów: po francusku la bonne d’enfant, czyli opiekunka do dzieci, bona, i la bonne — dobra. ↩

*

3 — Król znowu przebywa w swojej oubliette — oznajmił Jean-Michel pewnego popołudnia, kiedy zostaliśmy sami. W ten sposób służba nazywała specjalne, znajdujące się na uboczu pomieszczenie, w którym monarcha przebywał podczas swoich „ataków”. — Zabrali go tam wczoraj po południu. Podobno podczas narady wyciągnął nagle sztylet i zaczął nim dziko wymachiwać, więc musieli go rozbroić i związać. — Niech Bóg ma nas w swej opiece! Czy ktoś został ranny? — zapytałam z niepokojem. — Tym razem obyło się bez tego. — A więc wcześniej byli ranni? — No cóż, starają się to wyciszyć, ale jeden czy dwóch szambelanów zniknęło nagle w tajemniczych okolicznościach. — Zamordowano ich? — pisnęłam z przerażeniem. — Nikt nie powiedział tego nigdy wprost, ale… — Jean-Michel rozłożył ręce. —  Szalony czy nie, to w końcu nasz król. Kto odważyłby się oskarżyć go o morderstwo? Zadrżałam. Potęga monarchii robiła na mnie coraz większe wrażenie. Odkąd trafiłam do pałacu, ani razu nie widziałam króla — a przynajmniej nic mi o tym nie było wiadomo. Madame la Bonne nieustannie mi powtarzała, że jeżeli kiedykolwiek spotkam kogoś zajmującego ważne miejsce w dworskiej hierarchii, powinnam natychmiast odwrócić wzrok i jak najszybciej się oddalić, chyba że ta osoba bezpośrednio się do mnie zwróci. Służba pałacowa nosiła ponure, nierzucające się w oczy stroje, a ja, w burej sukience, fartuszku i białym lnianym czepku, tak jak wszyscy inni po mistrzowsku opanowałam sztukę znikania z pola widzenia, kiedy tylko dostrzegałam błysk drogocennych kamieni i jaskrawych szat. A zatem nawet gdybym przypadkiem mijała gdzieś króla, musiałabym „zniknąć”, jeszcze zanim odróżniłabym go od każdego innego odzianego w pawie pióra dworzanina. Oczywiście wszyscy wiedzieli o jego chorobie. Jednego dnia zachowywał się normalnie, jadł, rozmawiał i rządził swoim królestwem, następnego przeistaczał się nagle w dygocący, bredzący i kompletnie oszalały wrak człowieka. Nikt nie miał pojęcia, jak długo potrwa taki atak — monarcha pozostawał zwykle w takim stanie od tygodnia do kilku miesięcy. — I co się teraz stanie? — zapytałam. — Królowa szybko się spakuje i przeniesie do Hôtel Saint-Antoine — oznajmił Jean-Michel, a na jego twarzy zagościł chytry uśmiech. — Kiedy tylko pozbywa się męża, natychmiast wskakuje do łóżka swojemu szwagrowi. — Mówisz o księciu Orleanu?! — zawołałam. — Nie! To niemożliwe! To przecież grzech.

— Słuchajcie no tylko, Pani Niewiniątko! — zakpił Jean-Michel. — Tak się składa, że to również zdrada, ale nikt nie może niczego zabronić królowej Izabeli. Kto ją aresztuje? Kiedy król jest chory, to właśnie ona staje się regentką. Te wieści jeszcze bardziej mnie zaskoczyły. Czyż Bóg nie karze za cudzołóstwo? Czyż na żonę, która zdradza męża z jego bratem, nie czeka płomienista otchłań? — A co z ogniem piekielnym? — zaprotestowałam. — Z pewnością nawet królowe i książęta się go boją. Jean-Michel wzruszył ramionami. — Chyba zdążyłaś się już zorientować, że członków rodziny królewskiej nie obowiązują te same zasady co nas wszystkich, zwykłych śmiertelników. Mogą kupić tysiąc odpustów i dostać rozgrzeszenie za każdy czyn. — W jego brązowych oczach pojawił się nagle znajomy błysk. — Wydajesz się naprawdę oburzona, moja mała nianiu. Lubię, kiedy się tak gorączkujesz. — Wyciągnął dłoń, żeby zdjąć mój czepek, uwielbiał bowiem, kiedy ciemne włosy opadały mi na plecy. Ten gest poprzedzał zwykle stopniowe pozbywanie się kolejnych części mojej garderoby. Odepchnęłam jego rękę i smutno się uśmiechnęłam, żeby jakoś osłodzić mu odmowę. — Nie, Jean-Michel, nie teraz. Muszę już iść. Katarzyna pewnie już za mną płacze. — Katarzyna, Katarzyna! — przedrzeźniał mnie, marszcząc brwi. — Bez przerwy mówisz tylko o Katarzynie. — Wydawał się urażony, ale w jego głosie wychwyciłam nutę pobłażliwości. Na pierwszy rzut oka Jean-Michel nie wyglądał na łagodnego, delikatnego człowieka, ale tak naprawdę rozumiał, że pokochałam tę maleńką dziewczynkę, tak jak pokochałabym nasze dziecko. Wstałam i poprawiłam spódnicę. — Wrócę jutro — obiecałam, posyłając mu pełne żalu spojrzenie. Nie tylko on miał ochotę pozostać nieco dłużej w kryjówce pośród siana. — Pewnego dnia musisz opowiedzieć pannie Katarzynie o wszystkich poświęceniach, na które się dla niej zdecydowałaś! — zawołał za mną, kiedy schodziłam po drabinie. Tak jak przewidział, królowa rzeczywiście przeniosła się wkrótce do pałacu księcia Orleanu, a zgiełk i wrzawa, towarzyszące ich wspólnym obchodom świąt Bożego Narodzenia, wypełniały całą okolicę. Noc w noc przez okna mojej wieży wlewała się muzyka minstreli, którzy na ozdobionych lampionami galerach zabawiali wytwornie ubranych biesiadników, zmierzających na przyjęcia do Hôtel Saint-Antoine. Kiedy wystawialiśmy głowy przez wąskie okna, widzieliśmy rozbłyski sztucznych ogni i słyszeliśmy ryk dzikich zwierząt, sprowadzonych z królewskiej menażerii ku uciesze gości. Jean-Michel donosił mi, że w karczmach zaroiło się od minstreli i żonglerów, którzy zjechali do Paryża całymi tabunami, zwabieni obietnicą sowitego wynagrodzenia dla wszystkich, którzy zrobią wrażenie na królowej.

Nie potrafiłam zrozumieć, dlaczego królowa nie zdecydowała się włączyć swoich dzieci w te radosne obchody. Nie przesłała im nawet prezentów. Radość towarzysząca Bożemu Narodzeniu ledwie musnęła skromne pokoje książąt i księżniczek. W dniu święta Madame la Bonne wyjęła z zamykanej na klucz skrzyni ich najlepsze stroje, a następnie zabrała dzieci na mszę w kaplicy królowej, gdzie pozwolono mi usiąść z tyłu razem ze służbą. Gdyby nie to, moglibyśmy się w ogóle nie zorientować, że nadeszło Boże Narodzenie. Nasza wieczerza wigilijna była jeszcze gorsza niż zazwyczaj: dostaliśmy czerstwy chleb i obrzydliwą, tłustą breję, której dzieci — co w pełni zrozumiałe — nie chciały nawet tknąć. Tylko świąteczne paszteciki, które przyniosłam z piekarni rodziców, zapewniły tym nieszczęsnym kruszynom choć trochę przyjemności. Na święto Trzech Króli cały pałac nagle zamarł. W wigilię tego święta Madame la Bonne udała się na uroczystości do domu jednego ze swoich szlachetnie urodzonych krewnych, pozostawiając wszystko pod opieką służby, która bez wahania wykorzystała tę okazję i zrobiła sobie wolne. — Poradzisz sobie sama, prawda, Guillaumette? — usłyszałam. — Gdybyś czegoś potrzebowała, poproś wartowników. Następnego ranka lokaje, którzy zwykle przynosili nam strawę i wodę, w ogóle się nie pojawili. Zostałam sama z czwórką królewskich dzieci, bez jedzenia i bez drewna na opał. Nie miałam się do kogo zwrócić o pomoc. Byłam przerażona. Na posterunku pozostali tylko wartownicy, strzegący jak zwykle wejścia do pokoi dziecięcych. — Nikt nie dostał zapłaty — wyjaśnił bez ogródek jeden z nich, kiedy zebrałam się wreszcie na odwagę i zapytałam, gdzie podziała się służba. — Majordomus wyjechał razem z królową i zabrał ze sobą wszystkich sekretarzy i szkatuły. — Więc dlaczego nadal tu jesteście? — zapytałam. Żołnierz uśmiechnął się porozumiewawczo, odsłaniając rząd sczerniałych zębów. — Dzięki Bogu królewską gwardię opłaca konetabl Francji, a jest on człowiekiem honoru. — W przeciwieństwie do królewskiej guwernantki… — wymamrotałam. — Nie płacono mi od tygodni. — W takim razie powinnaś odejść tak jak cała reszta, mój mały cukiereczku —  zachichotał, a w moją twarz z całą siłą uderzył jego nieświeży oddech. — Głupcy niczego nie zyskują. Ale jak mogłam odejść? Jak mogłam porzucić czworo dzieci pozbawionych matki i kogokolwiek bliskiego? Namówiłam wartownika, żeby przyniósł im na śniadanie trochę chleba i mleka, a kiedy służący wreszcie wrócili, zadowoleni z siebie i rozchełstani, nakarmiłam Katarzynę, uśpiłam ją, po czym pobiegłam do piekarni i wyprosiłam u matki koszyk pasztecików i ciastek, tłumacząc, że dzieci króla głodują w pałacowej wieży. Kryzys nie trwał długo, bo wkrótce Madame la Bonne wróciła i jedzenie — choć

nadal skąpe — znowu pojawiło się na naszym stole. Ponieważ przepadły gdzieś rzeczy, które oddaliśmy do pralni, posłano mnie tam i nakazano sprawdzić, co się stało. Odurzona gryzącym smrodem unoszącym się znad kadzi pełnych mydlin i moczu, a także odorem stert brudnej bielizny pokrytej niebieską pleśnią, chwyciłam garść lnianych serwetek i uciekłam stamtąd tak szybko, jak tylko mogłam. Dzięki temu, że nie mieliśmy dostępu do czystych powijaków, Madame la Bonne nie mogła już co rano pętać niemowlęcia, a Katarzyna wreszcie zaczęła swobodnie poruszać rączkami i nóżkami. Stawała się coraz silniejsza, a jej jasne włosy skręcały się stopniowo pod maleńkimi czepkami, które dla niej szyłam. Jakby na przekór panującym warunkom, w ciągu tych strasznych zimowych tygodni dziewczynka kwitła i rosła jak na drożdżach. Żałowałam jednak pozostałych dzieci. Marzły, głodowały i tylko kar nigdy im nie brakowało. Zawsze kiedy psociły, co zdarzało się dość często, zwłaszcza w przypadku chłopców — guwernantka brała na nich srogi odwet. Wielokrotnie zdarzało mi się widzieć, jak mocno przywiązany do krzesła Jan usiłuje się wyswobodzić, a Ludwik z trudem siada, najwyraźniej obolały po kolejnym laniu. W jego oczach często widziałam gniew i nienawiść, ale ponieważ miał dopiero cztery lata, nie mógł się w żaden sposób zemścić na swojej guwernantce. Zresztą, gdyby nawet mógł się komuś poskarżyć — któż by go wysłuchał? Najgorsze było jednak to, że oubliette ich ojca znajdowała się blisko naszej wieży i nieludzkie odgłosy, które często dochodziły z tego ponurego miejsca, skutecznie mieszały w młodych umysłach królewskich dzieci. Panowało powszechne przekonanie, że za szaleństwo monarchy odpowiadają wysłannicy diabła. Być może Madame la Bonne, przebywając tak blisko króla, także została przez nich opanowana. Czasem wydawało mi się, że słyszę uderzenia ich skrzydeł o drzwi, i ledwo śmiałam odetchnąć, bojąc się, że przyjdą też po mnie. Jean-Michel powiedział mi, że zwolniona służba pałacowa zarabia w karczmach na napitki, opowiadając mrożące krew w żyłach historie o czarnych mszach, na których czarownicy przyzywają stada skrzydlatych demonów, które następnie posyłają do podziemnego lochu, gdzie przebywa obłąkany monarcha. Często słyszałam, jak służący wzajemnie się straszyli, opowiadając o tych diabłach. Przez to wszystko królewskie dzieci miały koszmary, a Jan moczył się w nocy. Madame la Bonne karała go za to, każąc mu spać na sienniku wyłożonym na podłodze. Na szczęście jego prześcieradła prała służba — ale decydowano się na to dopiero wtedy, gdy smrodu nie dało się już dłużej wytrzymać. Nadeszła zima. Nastały mrozy i nie przestawał padać śnieg. Dzieci całymi tygodniami nie opuszczały swoich pokojów. Mimo to — dzięki pasztecikom wypiekanym przez mojego ojca, bajkom, które znałam, a także podkradanemu przez Jean-Michela drewnu na opał — zdołaliśmy jakimś cudem przetrwać te chłodne, ponure dni. I wreszcie pogoda się zmieniła, słońce wyjrzało zza chmur, a lód na

Sekwanie stopniowo topniał. Kiedy rozpoczęły się wiosenne pochody paryskich gildii, a sady pałacowe obsypały się kwieciem, król nagle odzyskał rozum, a królowa wróciła do Hôtel Saint-Pol. — Jeżeli chce być regentką, kiedy król choruje, musi trwać u jego boku, kiedy jest zdrowy — zauważył rozsądnie Jean-Michel, gdy wspomniałam o nagłym powrocie królowej Izabeli. — A wierz mi, ona naprawdę uwielbia być regentką. Oczywiście królowa nadal nie zbliżała się do pokojów dziecięcych, ale przynajmniej wróciła z pieniędzmi i całym dworem, a Madame la Bonne, zamiast polegać na pomocy mojego ojca, musiała znowu płacić służącym, którzy przynosili nam jedzenie i inne niezbędne rzeczy. Uświadomiłam sobie, że ta nikczemna kobieta o szczurzej twarzy musiała zgromadzić pokaźną sumkę, nie płacąc nikomu przez całą zimę — ostatecznie więc zebrałam się na odwagę i poprosiłam ją o to, co mi się należało. Madame la Bonne po prostu roześmiała mi się w twarz. — Cztery marki! Dlaczego takiej smarkuli jak ty wydaje się, że potrafi cokolwiek policzyć? — zakpiła. — Pięć sous dziennie nie daje czterech marek. Nie należy ci się nawet ćwierć tej sumy. Mimo usilnych starań zdołałam wymusić na niej tylko jedną markę. Kiedy dałam ją matce i opowiedziałam o rozmowie z guwernantką, rozgniewała się chyba raczej nie na to, że Madame la Bonne zakpiła z mojego braku wykształcenia, ale na jej oszustwa. — Pewnie powinnyśmy jeszcze być wdzięczne, że dała nam choć tyle — powiedziała zrezygnowana. — Wszyscy oni są tacy. Każdy sklepikarz i rzemieślnik w mieście skarży się na „szlachetną” sztukę oszukiwania. Robiło się coraz cieplej, a pałac z dnia na dzień coraz bardziej upodabniał się do wesołego miasteczka. Ogrody wypełniły się damami w kolorowych strojach i dostojnie kroczącymi, roześmianymi młodymi panami, uprawiającymi różnego rodzaju sporty. Przez otwarte okna do pomieszczeń wlewała się muzyka, a przyjęcia odbywały się teraz na dworze pod jaskrawymi baldachimami. Nam wszystkim, służbie, zdecydowanie utrudniało to życie, bo musieliśmy nieustannie schodzić z drogi grupom dworzan, którzy zmierzali na przyjęcia albo kierowali się do ogrodów. W tym czasie droga do Jean–Michela stawała się dwa razy dłuższa, często bowiem musiałam przystawać i czekać z twarzą przytkniętą do muru, aż raczą mnie minąć pochody oddających się radosnej paplaninie dam i panów. O tej porze roku mogłam przynajmniej zabierać dzieci na dwór, choć Madame la Bonne pozwalała mi bawić się z nimi tylko w starym, opuszczonym ogrodzie różanym królowej, gdzie mogliśmy przemykać z naszej wieżyczki bocznym wyjściem w taki sposób, by nie zobaczyła nas żadna z ważnych osobistości. Guwernantka nie chciała, by jakiś wścibski dworzanin czy urzędnik zadawał niewygodne pytania o stan strojów królewskich dzieci. Za wszelką cenę starała się też zapobiec — niech Bóg broni! — 

przypadkowemu spotkaniu królowej z jej własnym potomstwem! Kiedy nadszedł sierpień, a gorąco stało się nie do zniesienia, królowa postanowiła opuścić miasto. Sznur barek wyruszył zatem w górę rzeki, do królewskiego zamku w Melun. Niedługo po jej wyjeździe rozeszła się wieść, że zaszła w ciążę, a plotki głosiły, że nie spodziewała się bynajmniej dziecka króla, tylko księcia Orleanu, i że zostało ono poczęte w czasie ostatniego ataku choroby monarchy. Z moich obliczeń wynikało jednak, że królowej można w tym przypadku uwierzyć na słowo. Najwyraźniej król zrobił to samo, nic bowiem nie wskazywało na to, by nastąpiło jakiekolwiek pogorszenie stosunków między nim a jego bratem czy żoną. Mniej więcej w tym samym okresie zauważyłam pewne zmiany zachodzące w moim ciele. Choć panowało powszechne przekonanie, że karmienie dziecka zapobiega nadejściu kolejnego — w moim przypadku się to nie sprawdziło. Oczywiście matka natychmiast zaczęła wznosić modły do świętej Moniki, a JeanMichel pochwalił się towarzyszom ze stajni, tłumacząc, że królewskie niemowlę nie zdołało go powstrzymać… i po prostu został ojcem! Madame la Bonne milczała do czasu, aż stało się oczywiste, że spodziewam się dziecka. Wtedy prychnęła tylko i powiedziała: — I tak czas już odstawić Katarzynę od piersi. Możesz odejść na Boże Narodzenie. Mając w pamięci trudny okres zeszłorocznych świąt, pospiesznie ją zapewniłam, że ponieważ moje dziecko urodzi się dopiero na wiosnę, mogę równie dobrze zostać w pałacu jeszcze po Nowym Roku. Nie potrafiłam znieść myśli, że Katarzyną będzie się opiekować tylko służba oraz Madame la Bonne, ale wiedziałam, że powinnam przygotować się na rozstanie, które musiało prędzej czy później nadejść. Być może gdyby nie moje własne dziecko, mogłabym karmić Katarzynę na tyle długo, żeby zostać mamką kolejnego dziecka królowej, wiedziałam jednak, że nikt się nie zgodzi, by niemowlę niskiego stanu mieszkało w pokojach królewskich dzieci i piło to samo mleko co one. Czas, który było mi dane spędzić z Katarzyną, nieuchronnie zmierzał ku końcowi. Niedługo po swoich pierwszych urodzinach księżniczka zaczęła stawiać pierwsze chwiejne kroki, a ja coraz częściej karmiłam ją papką z chleba i mleka. Starałam się też, najlepiej jak tylko potrafiłam, przygotować ją na nadejście nowego brata, który urodził się w lutym. Król, któremu do głowy by nie przyszło kwestionować ojcostwa swego najmłodszego dziecka, był tak zachwycony narodzinami kolejnego syna, że nalegał, by dano mu na imię Karol, najwyraźniej nie przejmując się faktem, że obaj książęta o tym imieniu zmarli w młodym wieku. Podobnie jak pozostałe jego rodzeństwo, Karol grzecznie wyskoczył z łona królowej, został ochrzczony w jedwabiu i perłach, a następnie szybko przeniesiony do dziecięcych pokojów, tak by nie zaprzątał dłużej uwagi rodziców. Jego mamka, podobnie jak ja, była nic nie znaczącą dziewczyną z gminu, w związku z czym Madame la Bonne mogła ją z łatwością wykorzystywać. W przeciwieństwie do mnie — taką mam przynajmniej nadzieję — była jednak osobą

nieśmiałą, która w ogóle nie interesowała się starszymi dziećmi i ograniczała się do karmienia niemowlęcia oraz plotkowania ze służbą. Czułam głęboki zawód, bo miałam nadzieję, że zapewni ona Katarzynie matczyną opiekę i czułość, której dziewczynka będzie tak bardzo potrzebowała po moim odejściu. Moja mała księżniczka dreptała niepewnym krokiem, z trudem utrzymując się na tłuściutkich nóżkach. Była cudownym kłębkiem energii, który całymi dniami chichotał i gaworzył, kręcąc się przy mojej spódnicy. Nie potrafiłam wyobrazić sobie bez niej życia — ale nie miałam wyboru. Był piękny wiosenny dzień, kiedy zmuszając się do beztroskiego uśmiechu, po raz ostatni pocałowałam miękki, gładki policzek Katarzyny i pożegnałam ją, skupioną raczej na swojej ulubionej zabawce —  jednej z moich dawnych lalek. Gdy tylko wyszłam z pokoju dziecięcego, rozszlochałam się tak gwałtownie, że Jean-Michel musiał odprowadzić mnie do domu. Pociecha nadeszła miesiąc później, kiedy urodziłam własną zdrową córeczkę, która, dzięki Bogu, z entuzjazmem oddychała, ssała pierś i płakała. Nazwaliśmy ją Alys, na cześć matki Jean-Michela, która pokochała ją bezgranicznie — tym bardziej że wychowała samych chłopców. Ja oczywiście też kochałam swoją córkę, ale choć karmiłam ją piersią i opiekowałam się nią równie troskliwie jak Katarzyną, muszę przyznać, że prawdopodobnie nigdy nie dopuściłam jej do najgłębszych zakamarków serca, które zajmowało moje małe królewskie pisklątko. Wielu ludzi uzna mnie pewnie za złą matkę, ale patrzyłam na to w ten sposób: Alys miała ojca, dla którego była pępkiem świata, a także dwie kochające babcie. Nie potrzebowała mnie tak bardzo jak Katarzyna. Mijało lato, dni stawały się znowu coraz krótsze, a ja nie mogłam przestać myśleć o moim maleńkim niemowlaku. Ubierając Alys i kładąc ją do łóżeczka, zastanawiałam się, kto w tym czasie zajmuje się Katarzyną. Czy ktokolwiek przytula ją i śpiewa jej kołysanki? Czy ktoś czesze jej włosy i opowiada bajki na dobranoc? W snach widziałam jej twarz, słyszałam jej chichot, a wspomnienie jej niepewnych kroków prześladowało mnie nieustannie. Nikt nie rozumiał tego, co czułam — nikt z wyjątkiem mojej matki, niech Bóg ma ją w swojej opiece. Pewnego dnia, nic mi nie mówiąc, poszła na targowisko, kupiła krowę i uwiązała ją na tyłach piekarni, na brzegu rzeki. Kiedy Alys miała pół roku, zaczęłam karmić ją krowim mlekiem, a kiedy już się do niego przyzwyczaiła, wróciłam do królewskiego pałacu. Wiem, wiem — zachowałam się bezdusznie i nie po chrześcijańsku — ale obie babcie były zachwycone, mogąc opiekować się swoim oczkiem w głowie, ja zaś nie potrafiłam dłużej tłumić niepokoju, który kazał mi wracać do Katarzyny. Zbliżyłam się do wartowników strzegących wieży, w której znajdowały się pokoje dziecięce. Bałam się tak bardzo, że zaschło mi w ustach. Co będzie, jeśli mnie nie rozpoznają albo okażą się zbyt uczciwi i nie przyjmą łapówki w postaci pasztecików i drobnych monet, które przyniosłam? Okazało się jednak, że w pałacu niewiele się

pod tym względem zmieniło, i po chwili wchodziłam już po schodach wieży. Jakież było jednak moje zdziwienie, kiedy zobaczyłam, jak bardzo zmieniła się moja mała Katarzyna! Zamiast pulchnego dziecka o radosnych oczach miałam przed sobą smutną, apatyczną kruszynę, wychudzoną i pogrążoną w melancholii. Miała puste oczy, zmierzwione włosy i wymizerowaną twarz. Ale kiedy mnie zobaczyła, natychmiast zeskoczyła ze swojej ławeczki przy oknie, gdzie bez entuzjazmu bawiła się starą lalką, którą jej zostawiłam — i podbiegła do mnie, krzycząc swoim słodkim, szczebiotliwym głosem: „Mette! Mette! Moja Mette!”. Serce aż podskoczyło mi w piersiach, kiedy księżniczka rzuciła mi się w ramiona i mocno wczepiła się w moją szyję. Osłupiałam ze zdziwienia. Jak to się stało, że zapamiętała moje imię? Kiedy opuszczałam pałac, była jeszcze przecież zdecydowanie za mała, żeby je wymawiać, a nikt inny z pewnością jej tego nie nauczył. Łzy spływały mi po policzkach. Opadłam na ławkę i mocno ją przytuliłam, szepcząc czułe słówka w jej brudne małe uszka. Z tej euforii wyrwał mnie znajomy głos, pełen nieskrywanego sarkazmu: — Och, cóż za wzruszający widok. Madame la Bonne siedziała z Michaliną przy pulpicie pod oknem — najwyraźniej przerwałam im lekcję łaciny. Guwernantka szybkim krokiem przemierzyła pomieszczenie, stanęła nade mną, a na jej twarzy pojawił się charakterystyczny dla niej wyraz dezaprobaty. — Czyżby to oznaczało, że straciłaś kolejne dziecko, Guillaumette? Na przyszłość musisz chyba zachowywać większą ostrożność, nie sądzisz? Wstałam i ostrożnie postawiłam Katarzynę na podłodze. Dziewczynka natychmiast wczepiła się w moją spódnicę. Uśmiechnęłam się do Michaliny. Słysząc bezduszne pytanie guwernantki, z trudem pohamowałam gniew, wiedziałam jednak, że nie mam innego wyjścia, jeśli chcę tu zostać. — Nie, Madame. Moja córka miewa się doskonale i opiekują się nią obie jej babcie. Ma na imię Alys. — Zwróciłam się do Michaliny: — Cieszę się, że cię widzę, Mademoiselle. Wymieniłam znaczące spojrzenie z poważną księżniczką, która zdążyła bardzo wyrosnąć od czasu, gdy widziałam ją po raz ostatni. Wyglądało jednak na to, że nikt poza mną tego nie zauważył, bo górna część jej sukienki była zdecydowanie za ciasna, a kostki u nóg wystawały jej spod spódnicy. — Wszyscy tu jesteśmy, Mette. Ludwik i Jan mają teraz własnego nauczyciela. — A ty powinnaś wracać do lekcji — wtrąciła się Madame la Bonne, patrząc na mnie ze złością. — Jeżeli zdołasz uciszyć Katarzynę, możesz się nią przez chwilę zająć, Guillaumette. Usiądźcie tam. — Wskazała drugą wnękę okienną, miejsce, w którym dawniej tak często bawiłam się z dziećmi. — Księżniczko, czytajmy dalej. Michalina posłusznie wróciła do lektury dużej, oprawionej w skórę księgi leżącej na pulpicie, ja zaś wzięłam Katarzynę za rękę, a następnie wycofałam się na drugi

koniec pomieszczenia. Ta ogromna komnata miała dwa okna, które znajdowały się w tak głębokich wykuszach, że siedząc przy jednym z nich, prawie nie widziało się drugiego. Prawie, choć nie do końca — przez kolejną godzinę patrzyłam na guwernantkę, która siedziała w innej części komnaty. Miała nieprzenikniony wyraz twarzy i z całą pewnością rozważała wszystkie konsekwencje mojego powrotu, jednym uchem słuchając niepewnego głosu Michaliny. Wówczas jeszcze o tym nie wiedziałam, ale niedługo przed moim przybyciem jedna ze służek postanowiła uciec ze swoim kochankiem — dlatego moje pojawienie się na dworze było dla guwernantki prawdziwym darem niebios. Po lekcji Madame la Bonne porzuciła Michalinę i podeszła do nas. Poczułam, jak Katarzyna zesztywniała i zaczęła drżeć, najwyraźniej przerażona jej obecnością. — Młodsze dzieci potrzebują niani, Guillaumette. Możesz zacząć od razu. Oczywiście nie zapłacę ci tyle, ile dostawałaś jako mamka. Trzy sous tygodniowo. Czekam na twoją decyzję. Wiedziałam, że prawdopodobieństwo wyduszenia z guwernantki choćby i tej sumy jest naprawdę małe, ale nie obchodziło mnie to. Zależało mi tylko na tym, żeby tu zostać. — Dziękuję, Madame — powiedziałam, po czym wstałam i ukłoniłam się. — Chętnie przyjmę posadę. — Korzystając z tego, że moja ręka skrywała się pod fałdami spódnicy, dałam wyraz swej radości, mocno ściskając małą rączkę Katarzyny. Po tygodniu dziewczynka była znów tym samym, radosnym, roześmianym dzieckiem, które pamiętałam. Nawet Ludwik i Jan wydawali się zadowoleni z mojego powrotu. Mieszkali teraz osobno, na parterze wieży, i uczyli się pod surowym nadzorem niejakiego mistrza le Clerc, wyniosłego uczonego, który nosił czarne szaty kleryka i lniany czepiec, spod którego wystawały mu owłosione uszy. Odnotowałam ze zdziwieniem, że Ludwik umie już konstruować proste zdania po łacinie, powoli opanowywał także podstawy greki. Tymczasem Jana — co wydawało mi się już nieco mniej zaskakujące — nieustannie karano za brak postępów w nauce. Pewnego wieczoru, kiedy kładłam go do łóżka, zauważyłam czerwone pręgi na jego udach i pośladkach, co sprawiło, że przemądrzały nauczyciel zaczął budzić we mnie jeszcze większą pogardę. Jego obecność była jednak korzystna, bo w dziecięcych pokojach pojawiły się wreszcie książki. Większość siedmioletnich dziewczynek wolałaby czytać bajki albo poezję, ale cicha, poważna Michalina wydawała się w pełni usatysfakcjonowana traktatami religijnymi, które mistrz le Clerc sprowadzał dla niej ze słynnej królewskiej biblioteki w Luwrze. Podejrzewałam, że guwernantka i nauczyciel są ze sobą spokrewnieni — a nawet jeśli się myliłam, to bez wątpienia byli ulepieni z tej samej gliny. Szybko się przekonałam, że mistrz le Clerc nabija sobie kabzę równie sprawnie jak Madame la Bonne. Muszę tu ze wstydem wyznać, że przymykałam oko na kradzieże, których

dopuszczała się ta dwójka, obiecałam bowiem Katarzynie, że nigdy więcej jej nie opuszczę. Dzieci potrzebowały kogoś, kto stałby po ich stronie. Kogoś, kto by się nimi opiekował i dbał, żeby chłopcy się nie kłócili. Kogoś, kto opowiadałby im zabawne historie i przynosił słodycze z piekarni. Dlatego też żyliśmy w zgodzie, grając w ciuciubabkę przez blisko dwa lata. I wtedy przez nasze życie przeszła trąba powietrzna, która powywracała wszystko do góry nogami. *

4 Pod koniec sierpnia 1405 roku nadeszła fala upałów tak gwałtowna, że drzewa zaczęły więdnąć, a kamienne mury kruszały. W nadziei, że nad rzeką popołudniowa bryza zapewni nam choć trochę ukojenia, zabrałam dzieci do starego ogrodu pałacowego, który dochodził aż do bramy prowadzącej nad Sekwanę. Założony na rozkaz matki króla, królowej Joanny, i całkowicie zaniedbany po jej śmierci, zarósł krzewami róż, które pięły się po niszczejących altanach — zapewniając tym samym idealne kryjówki dla wróżek i elfów, o których istnieniu przekonana była Katarzyna. Karol nie odstępował jej na krok i chodził za nią wszędzie, niczym mały sepleniący goblin, który poruszał się chwiejnym krokiem na chudych nóżkach przyodzianych w pomarszczone, wytarte rajtuzy. Katarzyna kochała go całym sercem — i wyglądało na to, że była w tym odosobniona. Zawsze kiedy jej młodszy brat zaczynał płakać, starała się go pocieszyć. Michalina, jak zawsze cicha i poważna, siedziała spokojnie na ławce w cieniu drzewa, pogrążona w lekturze Złotej legendy Jakuba de Voragine. Ja zaś, muszę ze wstydem przyznać, siedząc oparta o spalony słońcem mur i ukołysana cichym pomrukiem pszczół, zasnęłam. Moja drzemka nie trwała jednak zbyt długo, bo Ludwik, ten mały łobuz, niezwłocznie wykorzystał tę okazję, podkradł się do mnie od tyłu i wrzucił mi za dekolt jakiegoś obrzydliwego, wijącego się i owłosionego robala. Poderwałam się, pisnęłam i wskoczyłam za pobliskie krzaki, po czym zaczęłam nerwowo rozsznurowywać sukienkę. Chłopcy tymczasem krzyczeli z radości, zachwyceni, że udał im się tak przedni dowcip. Drżąc z obrzydzenia, wydostałam wreszcie zza dekoltu czarną włochatą gąsienicę, którą szybko odrzuciłam na bok. Poczułam swędzenie, a moja miękka, wilgotna skóra natychmiast się zaczerwieniła. Zawstydzona, zaczęłam z powrotem zapinać sukienkę i rozważać, w jaki sposób ukarzę młodych książąt… kiedy nagle ich śmiech gwałtownie ucichł. Wychynęłam zarumieniona zza krzaków, rozejrzałam się wkoło i szeroko otworzyłam usta ze zdziwienia. Wydawało się, że do ogrodu przyfrunęło nagle stado wielkich kolorowych motyli. Wartownicy pospiesznie otworzyli starą bramę, prowadzącą do rzadko używanego doku na nabrzeżu, i do ogrodu wkroczyła cała procesja eleganckich kobiet i mężczyzn, którzy radośnie rozmawiali i co chwila wybuchali śmiechem. W oddali łagodnie uderzała o nabrzeże pozłacana galera, z której przed chwilą wysiedli. Trzy eskortujące statek barki unosiły się na wodzie na środku rzeki, a na każdej z nich czekało w pogotowiu przynajmniej dwudziestu ludzi uzbrojonych w arbalety i inne rodzaje broni. Dzieci stanęły jak wryte i w milczeniu przypatrywały się tej osobliwej scenie. Sześć dam, które należały do tego towarzystwa, miało na sobie długie suknie

w tęczowych barwach, z podwyższoną talią i długimi, szerokimi rękawami. Kroczyły wolno i dystyngowanie, starając się utrzymać swoje imponujące nakrycia głowy —  henniny, czepce i kornety — które mieniły się od klejnotów i nad którymi unosiły się zwiewne welony. Mężczyźni byli ubrani nie mniej krzykliwie i ekstrawagancko: nosili bogato zdobione kaftany z wysokimi, rurkowanymi kołnierzami, dziwaczne kapelusze i poruszali się chwiejnie na nogach obutych w wysadzane klejnotami trzewiki na wysokich czerwonych obcasach. Na przedzie kroczyła dostojnie najwspanialsza para, pogrążona w rozmowie. Choć nigdy dotąd nie widziałam z bliska królowej, natychmiast odgadłam, że to musi być ona. Szła pod rękę ze swoim szwagrem, księciem Orleanu. Królowa Izabela straciła już swoją wspaniałą, szczupłą figurę — nie mogło być inaczej przy jedenaściorgu dzieciach, które wyszły z jej łona, i przy wszystkich tych wystawnych przyjęciach, na których podawano soczyste pieczenie — ale w to duszne popołudnie, kiedy wszystko topiło się z gorąca, skrzyła się jak tafla lodu. Jej suknię uszyto z lśniącego bladoniebieskiego jedwabiu, tak szczodrze przeplecionego złotą nicią, że połyskiwała przy każdym ruchu. Na jej szyi wisiały grube łańcuchy pereł i szafirów, a głowę zdobił diament wielkości kaczego jaja, otoczony opalizującym pióropuszem. Towarzysz królowej wyglądał równie olśniewająco. Ludwik Orleański był wysoki i przystojny, miał wystającą szczękę, długi cesarski nos i błyszczące szare oczy. Ku swemu zaskoczeniu na jego kaftanie dostrzegłam wyszyte złotą nicią jeżozwierze, a kapelusz miał ozdobiony kolcami tego stworzenia, grzechoczącymi przy każdym jego kroku. Dopiero później dowiedziałam się, że właśnie jeżozwierza miał w herbie książęcym. Ludwik Orleański doskonale umiał zadbać, by wszyscy wiedzieli, kim jest. Te ekstrawaganckie stroje oszołomiły mnie tak bardzo, że stanęłam jak słup soli i zapomniałam odskoczyć na bok, żeby pospiesznie usunąć się z drogi świcie królowej Izabeli. W tej sytuacji pozostało mi już tylko rzucić się na kolana, tym bardziej że Katarzyna i Karol schronili się za mną, wczepieni w moją spódnicę. Jak się okazało, niepotrzebnie się obawiałam, bo królowa w ogóle nie zwróciła na nas uwagi. Oderwała jednak wzrok od księcia i spojrzała badawczo na Michalinę, która stała nieopodal, z przerażeniem ściskającą książkę, którą trzymała przed sobą jak tarczę. — Księżniczka Michalina? — królowa przywołała drżącą dziewczynkę skinieniem ręki. W jej głębokim, typowo germańskim głosie usłyszałam wyraźną irytację. —  Jesteś Michalina, prawda? „Zasadne pytanie!” — zawołał jakiś głos w mojej głowie. Z tego, co mi było wiadomo, w ciągu dziewięciu lat, które minęły od narodzin Michaliny, królowa widziała swoją córkę najwyżej dwa razy. — Chodź. Zbliż się, dziecino! — Machnęła na księżniczkę ze zniecierpliwieniem.

Michalina uniosła lekko swoją poplamioną spódnicę i klęknęła przed matką. Jak na tak młodą osobę, umiała zachować niezwykły spokój. — Tak, to musisz być ty. Masz moje oczy. A to twoi bracia, prawda? — Wskazała dłonią Ludwika i Jana. — Tak, pani — wyszeptała Michalina, a jej matka skinęła głową. — Oczywiście, że to oni! Jakież inne dzieci mogłyby się bawić w ogrodzie królowej Joanny? Ale dlaczego jesteście tacy zaniedbani!? — zawołała po chwili królowa. — Nie masz nawet grzebienia? Ani welonu? A twoja sukienka… dlaczego jest taka brudna i ciasna? Gdzie twoja guwernantka? Jak śmie dopuszczać do tego, żebyś się tak pokazywała? Michalina natychmiast się zarumieniła, a na jej twarzy pojawiła się mieszanina strachu i wstydu. Czekałam, aż otwarcie oskarży Madame la Bonne, ale dziewczynka tylko przełknęła głośno ślinę i potrząsnęła głową. Być może wiedziała, że potężna matka nigdy jej nie uwierzy — ani w to, że w jedynym grzebieniu, który dzieci miały do dyspozycji, wyłamały się już niemal wszystkie zęby, ani że nie pozostały im żadne czyste ubrania, ani że guwernantka, zabarykadowawszy się w swojej komnacie w wieży, liczyła teraz zapewne pieniądze, które udało jej się zaoszczędzić na królewskim potomstwie. — Co z twoimi manierami? — zapytała królowa. Przez pełną napięcia chwilę wydawało się, że zaraz wybuchnie, ale po chwili wzruszyła ramionami i odwróciła się do księcia. — No cóż, to nieistotne. To nawet lepiej, kiedy młode dziewczęta zachowują milczenie. Co o tym sądzisz, mój panie? Czy myślisz, że uda się ją przygotować dla twojego syna? To przecież dopiero chłopiec. Nasze dzieci to dwa łabędziątka, które mogą żyć obok siebie i wyrosnąć na wspaniałe ptaki! Ludwik Orleański pochylił się i dotknął podbródka Michaliny. Dziewczynka szeroko otworzyła oczy ze strachu, przez co upodobniła się do przerażonego kocięcia. Książę uśmiechnął się i puścił ją. — To twoja córka, Madame, więc jakże mogłaby nie być idealna? Od razu ją pokochałem i pokocha ją także mój syn. Królowa roześmiała się. — Schlebiasz mi, mój panie! — Pod wpływem uroku księcia Orleanu zapomniała o brudnej sukience dziewczynki i niedopatrzeniach jej guwernantki. Po chwili zamachała dużym malowanym wachlarzem, który trzymała w dłoni. — Michalino, Ludwiku, Janie, chodźcie ze mną. Cieszę się, że spotkałam was w ogrodzie. Dzięki temu nasi ludzie nie muszą przeszukiwać pałacu. Nadszedł czas, żebyście stąd wyjechali. Nie jesteście tu już bezpieczni. Książę Burgundii uważa, że może was wykorzystać, by samodzielnie rządzić Francją, ale ja jestem waszą matką, królową, i mam zgoła inne plany. Nie musicie niczego zabierać ze sobą. Wyjeżdżamy natychmiast. Jej słowa spadły na nas jak grom z jasnego nieba. Dzieci wymieniły między sobą

pełne konsternacji spojrzenia. Michalina wyglądała na zaniepokojoną, Ludwik był wyraźnie podekscytowany, a Jan zdeprymowany. Żadne z nich nie miało odwagi się odezwać. — Pojedziemy w miejsce, w którym książę Burgundii nie zdoła was odnaleźć. W ten sposób nie zmusi was do żadnych niepożądanych aliansów. Udaremnimy jego intrygi, a wy będziecie mieli nowych towarzyszy zabaw w osobach dzieci waszego wuja, księcia Orleanu. Chodźmy, moje panie! Królowa machnęła wachlarzem na swoje damy dworu. Dwie z nich natychmiast do niej podbiegły, po czym zaczęły manewrować długim trenem oraz rozłożystymi fałdami materiału rozpościerającymi się u jej stóp. Podczas gdy jej pomagały, królowa raz jeszcze obrzuciła swoje dzieci pełnym dezaprobaty spojrzeniem, a następnie nachyliła się nad księciem Orleanu i szepnęła: — Czy w ogóle warto chronić je przed zakusami księcia Burgundii? Nie wyglądają najlepiej. Ludwik Orleański zwrócił się do niej uspokajająco: — Nie obawiaj się, Madame, w ich żyłach płynie królewska krew. Nie wątpię, że wkrótce nabiorą ogłady. — Odwrócił się do Michaliny, która nadal trzymała kurczowo swoją książkę, tak jakby był to jedyny stały element w gwałtownie zmieniającym się krajobrazie. — Książę Burgundii chciałby, żebyś wyszła za jego syna, Mademoiselle. Ale może zamiast tego zechcesz poślubić mojego? Najwyraźniej nie oczekiwał odpowiedzi, bo natychmiast się odwrócił, a kolorowy pochód zaczął wycofywać się w kierunku bramy wychodzącej nad rzekę. Skoncentrowany na królowej Ludwik Orleański nie dostrzegł znaczącego spojrzenia, które posłała mi Michalina. „Widzisz — zdawała się mówić — teraz naprawdę wydadzą mnie za Bóg wie kogo i zabiorą Bóg wie gdzie!”. Przeżegnałam się i zmówiłam za nią cichą modlitwę. Biedna mała księżniczka — oto miały się urzeczywistnić jej największe lęki. — Trzeba jednak pamiętać, że to delfin jest naszym priorytetem — zauważyła z przekonaniem królowa, która nadal była na tyle blisko, że mogliśmy ją słyszeć. Mały Ludwik natychmiast się zarumienił, dumny, że użyto jego tytułu. — Jeżeli książę Burgundii zdoła doprowadzić do ślubu Ludwika ze swoją córką, wykorzysta go jako narzędzie, które pozwoli mu rządzić krajem. — Jak zwykle masz rację, Madame — przyznał książę. — Delfina trzeba za wszelką cenę trzymać z dala od naszego kuzyna Jana. I on śmie mienić się Janem bez Trwogi! Cóż odważnego jest w porywaniu dzieci? Jan bez Trwogi, dobre sobie! —  Książę Orleanu gwałtownie potrząsnął głową, a kolce jeżozwierza głośno zagrzechotały. — Ale nie obawiajcie się, moje dzieci! Nie wykradnie was matce. Naprzód! Ruszamy do Chartres, nie ma czasu do stracenia. To były ostatnie słowa, jakie usłyszałam, bo w tej samej chwili dwoje najmłodszych dzieci zaczęło tupać i zawodzić, widząc, jak ich rodzeństwo oddala się

wraz z królewskim korowodem. Któż mógł winić Katarzynę i Karola? Byli kompletnie zdezorientowani i przerażeni. Banda nieznajomych wkroczyła nagle w ich świat i w ciągu kilku minut odebrała im siostrę i braci. Brama prowadząca nad rzekę głośno się zatrzasnęła, a minstrele zgromadzeni na galerze zaczęli grać radosną melodię, nieświadomi tragedii, która rozegrała się w ogrodzie. Królowa Izabela odbiła od brzegu, nie mając nawet świadomości, że wywraca życie swoich dzieci do góry nogami. Nie był to jednak koniec dramatów. Po tym wszystkim usiadłam z Katarzyną i Karolem w altanie, chcąc ich utulić i pocieszyć. Skupiona na tym zadaniu, nie zauważyłam, że w bezpośrednio przylegającej do pałacu części ogrodu pojawiła się nagle grupa mężczyzn, którzy zaczęli bawić się w coś pośród krzaków. Wkrótce usłyszeliśmy podekscytowane okrzyki i głośne wybuchy śmiechu, a ja wystawiłam głowę zza chroniącego nas listowia, żeby sprawdzić, co się dzieje. Zawsze mieliśmy ten ogród tylko dla siebie, ja zaś nie chciałam spotkać szukających rozrywki dworzan czy swawolnych kochanków, którzy mogli się tu zaszyć. Rozważałam w myślach, czy zdołamy przemknąć do naszej wieży niezauważeni przez nikogo. Okazało się to jednak niemożliwe. Z oddali dostrzegł mnie dziwny, budzący niepokój człowiek, który natychmiast ruszył w naszą stronę. Kiedy się zbliżył, zamarł nagle z radosnym, dziecięcym uśmiechem na wychudzonej, bladej twarzy. Po chwili jednak miejsce tego uśmiechu zajął upiorny grymas. O dziwo, w pałacu pełnym dworzan o gładkich twarzach i równo przyciętych włosach mężczyzna ten miał rozwichrzoną brązową brodę, a proste splątane włosy opadały mu na ramiona. Jego sfatygowany niebieski kaftan, obszyty futrem i ozdobiony złotymi symbolami, które mogły przedstawiać królewskie lilie, musiał kiedyś uchodzić za wytworny i modny, teraz jednak był pognieciony i brudny. Intuicja podpowiedziała mi, że oto za sprawą jakiegoś niezwykłego zbiegu okoliczności stanęłam twarzą w twarz z chorym królem. Tak jakby spotkanie z królową, nie wspominając już o niespodziewanym wyjeździe trójki dzieci, którymi się opiekowałam — nie dostarczyło mi wystarczająco silnych przeżyć jak na ten jeden dzień! Staliśmy tak, osłupiali, przypatrując się sobie z zaskoczeniem. Nagle jednak maleńka Katarzyna, której nigdy nie opuszczała ciekawość, wybiegła mi zza pleców, minęła mnie i zbliżyła się do króla. W drugim końcu ogrodu natychmiast pojawiło się dwóch mocnej budowy mężczyzn w skórzanych kaftanach — była to królewska straż przyboczna. Wyciągnęłam rękę, żeby zatrzymać Katarzynę, ale dziewczynka mi się wyrwała i śmiało podeszła do nieznajomego, wpatrując się w niego z zaciekawieniem. — Dzień dobry, Monsieur. Gra pan w jakąś grę? — zapytała słodkim głosem. —  Czy ja też mogłabym się pobawić? Nie miała oczywiście pojęcia, że ten dziwny mężczyzna może być jej ojcem. Nigdy go nie poznała, tak jak nie poznała też własnej matki — a śmiała trzylatka

zawsze jest przecież gotowa się bawić, niezależnie od okoliczności. Tymczasem rozczochrany król zareagował na to pytanie zdumiewająco. Być może, niezależnie od stanu zdrowia, po prostu bał się dzieci. Z całą pewnością unikał własnego potomstwa jak ognia. Teraz w każdym razie gwałtownie podniósł ręce, zasłaniając się przed Katarzyną, tak jakby była szykującym się do ataku lwem czy szarżującym bykiem. Wrzasnął… Boże przenajświętszy, jakże on wrzasnął! Dźwięk ten zdawał się wypełniać drgające od żaru powietrze. Nagle zamilkł, szeroko otworzył usta, odsłaniając pożółkłe zęby, po czym obrzucił nieszczęsną Katarzynę stekiem wyzwisk, wydając przy tym przenikliwe, ogłuszające gardłowe odgłosy, które przypominały rżenie ranionego konia. Po chwili, przerażony, wrzasnął do stojącej tuż obok niego dziewczynki: — Trzymaj się z daleka! Nie dotykaj mnie! Zaraz się rozbiiiiiiję! Katarzyna wpadła w panikę, gwałtownie się odwróciła i rzuciła w moje ramiona, szukając zapewne ochrony. Wtuliła się we mnie i wybuchła cichym płaczem, a ja czułam, że cała drży ze strachu. W tej samej chwili dotarli do nas dwaj rośli strażnicy, którzy ruszyli biegiem w naszą stronę, kiedy tylko usłyszeli krzyk króla. Jeden z nich wyciągnął duży worek, który następnie zarzucił królowi na głowę przy pomocy swojego towarzysza. Mężczyźni związali mu ręce, a następnie podnieśli go i ruszyli z nim w kierunku pałacu, nie zważając na jego bezradne kopanie. Mimo że miał na głowie worek, nie przestawał krzyczeć — a robił to jeszcze głośniej niż przedtem. Nagle pojawił się przy nas trzeci mężczyzna, tak jak pozostali ubrany w skórzany kaftan z ćwiekami, po czym zwrócił się do nas, nie mogąc złapać tchu: — Przykro mi, Madame, ale on boi się pani bardziej niż pani boi się jego. Myśli, że jest zrobiony ze szkła. Proszę mi wierzyć, nie skrzywdziłby tej dziewczynki! Niech jej pani wyjaśni, że to nie ogr czy inny potwór. To król… i jest po prostu chory. Nie czekając na odpowiedź, dotknął brzegu swojego kapalinu, po czym pospiesznie ruszył w ślad za towarzyszami. Upłynęło dobrych kilka minut, zanim dzieci choć trochę się uspokoiły i przestały drżeć ze strachu. Serce waliło mi jak oszalałe i nie czekając ani chwili, wzięłam Karola na ręce, chwyciłam dłoń Katarzyny i pobiegłam z dziećmi do naszej wieży, która wydawała mi się teraz spokojną przystanią. Byłam przekonana, że minie wiele czasu, zanim znowu odważę się wyjść do ogrodu królowej Joanny. Kiedy dotarliśmy do ich pokojów, Katarzyna i jej brat wczepili się we mnie tak, jakbym była skałą, która chroni ich przed wzbierającą wodą. Przypuszczałam, że nie słyszeli, co powiedział trzeci „strażnik”, i nie zamierzałam jeszcze pogarszać sytuacji, tłumacząc im, że ów przerażający człowiek, którego spotkali w ogrodzie, był w istocie ich ojcem. Wystarczyło, że dzieci usłyszały jego zwierzęce wrzaski. Obawiałam się, że już do końca życia będą widziały w swoich koszmarach jego udręczoną twarz. Bardziej jednak niepokoiła mnie nieobecność Michaliny, Ludwika i Jana. Starsze rodzeństwo stanowiło ważną część niedługiego przecież życia tej

dwójki. Bracia i siostra Katarzyny oraz Karola mieli może trudne charaktery, ale towarzyszyli im, odkąd sięgali pamięcią, zawsze się z nimi sprzeczali, bawili albo droczyli. Bez nich pokoje dziecięce stały się ciche i obce — wydawały mi się miejscem jednocześnie znajomym i przerażającym. Katarzyna zaczęła zasypywać mnie pytaniami. Dokąd wyjechali? Dlaczego wyjechali? Co się z nimi stanie? Kiedy wrócą? Czy ta pani naprawdę jest jej matką? Dlaczego z nią nie rozmawiała? Czy po nią też przyjedzie? Nie znałam odpowiedzi na te pytania. Nie miałam pojęcia, dlaczego królowa zabrała starsze dzieci, co się z nimi stanie, czy w ogóle wrócą — i dlaczego kompletnie zignorowała dwójkę swych najmłodszych potomków. Jej postępowanie wydawało mi się całkowicie irracjonalne i niewybaczalne, ale była królową i zakładałam, że musiała mieć swoje powody. Słyszałam, jak wielokrotnie wspominano o księciu Burgundii i jego chełpliwym przydomku Jan bez Trwogi, widziałam rozpacz Michaliny, kiedy zaczęto nagle mówić o jej ślubie, dosłyszałam, że zmierzali do Chartres — i to wszystko. Rozumiałam z tego niewiele więcej niż dzieci. Wszyscy staraliśmy się jednak nie wspominać o krzyczącym mężczyźnie. Kiedy już ułożyłam dzieci do snu, poszłam poszukać guwernantki i nauczyciela, licząc na to, że czegoś się od nich dowiem — nie znalazłam jednak żadnego z nich. Drzwi do ich komnat były otwarte na oścież, a skrzynie i szafy dokładnie opróżnione. Madame la Bonne i mistrz le Clerc spakowali się i wyjechali, a dokładniejsze oględziny wykazały, że to samo zrobiła reszta służby, która pozostawała jeszcze w pałacu. Nie zdawałam sobie jeszcze wtedy sprawy z tego, o czym dowiedziałam się niewiele później: Jan bez Trwogi, który po śmierci ojca został księciem Burgundii, Flandrii i Artois, postanowił teraz opanować Francję i podążał w kierunku Paryża, zamierzając rządzić w imieniu szalonego króla za pośrednictwem swojego syna delfina. Gdyby udało mu się zrealizować te plany, władzę utraciliby królowa i książę Orleanu. Byłam całkowicie zagubiona. Jeszcze przed chwilą wypoczywałam z dziećmi w skąpanym słońcu ogrodzie, nie mając pojęcia o tym, co działo się wokół mnie. Do kogo mogłam się zwrócić z prośbą o radę? Czy ktoś obarczy mnie winą za to, że zniknęło nagle troje starszych dzieci? Czy ktokolwiek wiedział w ogóle o ich zniknięciu? Czy ktokolwiek mający jakąś pozycję pozostał w ogóle w pałacu? Może się to wydawać dziwne, ale nagle poczułam gwałtowną potrzebę stłumienia narastającej we mnie paniki i zapragnęłam jakichkolwiek pozorów normalności. Wyjęłam zatem swój koszyk z rzeczami do szycia i usiadłam przy oknie w głównym pokoju dziecięcym, pragnąc, w oczekiwaniu na dalszy rozwój wypadków, skorzystać z ostatnich promieni słońca. Karol i Katarzyna, choć byli zmęczeni, nie mogli usnąć i wkrótce do mnie przyszli. Wyglądali w swoich pogniecionych białych koszulach jak bohaterowie jednej z ich

ulubionych baśni: dwoje przestraszonych dzieci, błąkających się samotnie po lesie. — Boimy się, Mette. Opowiedz nam coś na dobranoc — poprosiła Katarzyna. Tak bardzo ich żałowałam… Natychmiast porzuciłam swoją robótkę, rozłożyłam ramiona i posadziłam ich sobie na kolanach. Przez chwilę tuliliśmy się do siebie i patrzyliśmy przez szeroko otwarte okno na mętne wody Sekwany, w miejsce, z którego zaledwie kilka godzin wcześniej odpłynęła barka z Michaliną, Janem i Ludwikiem na pokładzie. Wieczorne słońce rzucało złowieszcze cienie na obsadzone drzewami brzegi rzeki, a po drugiej stronie, na Île Saint-Louis, znużeni długim, pracowitym dniem chłopi układali na wozach zebraną wcześniej kukurydzę. Tymczasem ze ściśniętym gardłem zaczęłam opowiadać dzieciom dobrze im znaną historię świętej Małgorzaty, która poskromiła smoka. Kiedy doszłam do momentu, w którym Małgorzata odpędza zionącą ogniem bestię znakiem krzyża, usłyszeliśmy nagle szaleńczy śmiech — dźwięk ostry i uporczywy, na który nikt nie pozostawał obojętny. Trudno powiedzieć, jakie nowe urojenia wzburzyły nieszczęsnego obłąkanego króla, który zdążył już wrócić do swojej oubliette. Ten szaleńczy śmiech wtargnął w nasz mały, spokojny świat niczym stukot kołatki trędowatego, rozlegający się w pogrążonym w ciszy kościele 1. Dzieci skrzywiły się i zakryły uszy dłońmi, ale po chwili Katarzyna opuściła ręce i zapytała: — Czy to ten mężczyzna z ogrodu, Mette? Czy to król? Potrząsnęłam głową, zaniepokojona faktem, że dziewczynka usłyszała więcej, niż sądziłam. — Któż to może wiedzieć, moja mała? Nieważne. To naprawdę nieprzyjemny dźwięk, ale możemy przed nim uciec. Chodźcie ze mną! Chwyciłam dzieci za ręce i zaprowadziłam do opuszczonej komnaty Madame la Bonne. Położyliśmy się w jej ogromnym łożu z baldachimem, a ja zasunęłam wokół nas ciężkie kotary. Przytuliliśmy się w migocącym świetle świecy i opowiadałam dzieciom, że jesteśmy zbiegami, którzy znaleźli schronienie w sekretnej kaplicy, gdzie może nas odnaleźć tylko Bóg. Wydawało się, że ciepło i spokój naszej małej kryjówki dodały dzieciom otuchy. Karol i Katarzyna mogli teraz leżeć na miękkich, wypełnionych pierzem poduszkach, pośród gładkich, obszytych futrem nakryć, a choć w ich żyłach płynęła królewska krew, nigdy wcześniej nie zaznali takiego zbytku. Grube kotary stłumiły dochodzące z dołu krzyki, a my nie wspominaliśmy już więcej o tym szaleńczym, przejmującym śmiechu. Sama jednak nie mogłam się uspokoić. Dzieci dawno już zasnęły, świeca się wypaliła, a ja leżałam między nimi w dusznej, przytłaczającej ciemności. Miałam szeroko otwarte oczy i byłam całkowicie zesztywniała ze strachu. W mojej głowie rozbrzmiewał nieustannie przerażający chichot króla, który przypomniał mi o wspominanych przez Jean-Michela koszmarnych opowieściach powtarzanych w paryskich karczmach. Stanęły mi przed oczami obrazy skrzydlatych, mknących przez noc demonów i władających nimi czarnoksiężników. Wyobrażałam sobie całe

stada złowrogich stworzeń, które wczepiały się w kotary otaczające nasze łoże. Przekonana, że sam ich oddech doprowadzi mnie do szaleństwa, ukryłam się pod kołdrą, szepcząc w panice słowa kolejnych modlitw. Minęły długie godziny, zanim wreszcie zasnęłam. 1. W średniowieczu trędowaci, żyjący zwykle na wygnaniu, nosili specjalne kołatki, którymi uprzedzali innych o tym, że się zbliżają, tak żeby tamci uniknęli możliwości zarażenia. Kołacząc, trędowaci żebrali też o jedzenie i prosili o jałmużnę. ↩

*

5 Nocne strachy okazały się jednak niczym w porównaniu z tym, co czekało mnie po przebudzeniu. Ze snu wyrwał mnie głośny szczęk metalu. Otworzyłam oczy dokładnie w chwili, w której straszliwa uzbrojona postać rozsunęła kotarę zasłaniającą łoże i skierowała w moją stronę obnażone ostrze. Mój przenikliwy krzyk podkreśliło paniczne zawodzenie dzieci, które instynktownie skryły się za moimi plecami i zakopały pod górą poduszek Madame la Bonne. Nie należę do szczególnie odważnych osób, ale w tej chwili gniew wziął górę nad strachem i gwałtownie się poderwałam, jak rozwścieczona kocica, która staje do walki z napastnikiem. Cóż to musiał być za groteskowy widok — pomięta pościel przeciw wypolerowanej stali! — Tutaj, panie! — zawołał intruz, przykładając mi sztylet do gardła. Wzdrygnęłam się, ścisnęłam kołnierz koszuli, po czym wrzasnęłam ochrypłym głosem, jednocześnie wzywając Boga i żądając wyjaśnienia. — Niech Bóg ma nas w swej opiece! Kim jesteście? Czego chcecie? — Uspokój się, Madame — nakazał nieznajomy. — Książę Burgundii chciałby z tobą mówić. Nawet gdybym się odważyła, nie zdołałabym zaprotestować i zwrócić mu uwagi, że to nie najlepsze okoliczności na przyjmowanie szlachetnie urodzonego księcia, w tej bowiem chwili w nogach łoża ukazała się jeszcze bardziej przerażająca postać, która z impetem rozsunęła kotarę — i oto zza krwistoczerwonego aksamitu wyłonił się Jego Wysokość książę Burgundii. Znowu krzyknęłam. Ta czarno-złota, zakuta w zbroję postać zmaterializowała się przede mną niczym ucieleśnienie grasujących w nocy demonów. Sam zapach tego człowieka zdawał się zatruwać powietrze — nie był to naturalny zapach męskiego potu, ale słodki odór gnijących owoców. Jego śniada ponura twarz, z szarymi, głęboko osadzonymi oczyma, niemal stapiała się ze zbroją. Intruz miał kilkudniowy zarost, czarne gęste brwi i haczykowaty nos, zwisający jak tasak nad pełnymi, lekko fioletowymi ustami. — Gdzie delfin? — ryknął demon, przenosząc wzrok na wystające spod poduszek nóżki. — Kogo tam ukrywasz? Sprawdź to, Deet. Mężczyzna ze sztyletem brutalnie odepchnął mnie na bok i wyciągnął Katarzynę z kryjówki. Dzielna mała dziewczynka kopała i walczyła, ale była równie bezbronna, jak mucha zaplątana w pajęczą sieć. Klnąc, rycerz postawił ją przy sobie na podłodze i sięgnął po Karola, który natychmiast podniósł wrzask o niezwykłym wręcz natężeniu. — To nie delfin — zauważył książę, starając się to wszystko przekrzyczeć i patrząc na Karola z obrzydzeniem. — Za mały. A ty, Madame, natychmiast odpowiadaj: gdzie delfin? Deet, pomóż jej. Ku mojej uldze, drugi mężczyzna schował sztylet do pochwy, ale w tej samej

chwili poczułam rozdzierający ból w ramieniu — zostałam zwleczona z łóżka i rzucona na podłogę pod stopy księcia. Szybko zapomniałam jednak o bólu, książę posłał mi bowiem gniewne spojrzenie, którego nie powstydziłby się bazyliszek. W tamtym ułamku sekundy wydawał mi się uosobieniem zła. Byłam pewna, że takiemu potworowi nie może leżeć na sercu interes królewskich dzieci i że nie obchodzą go tak samo jak najbardziej zaniedbujące swe obowiązki matki, do których niewątpliwie można zaliczyć królową. W duchu poprzysięgłam sobie, że niczego mu nie wyjawię — zresztą czułam tak głęboki strach, że nie zdołałabym wydusić z siebie ani słowa. — Mów! — Zniecierpliwiony książę uderzył złotym obcasem o podłogę. — Wiem, kim jesteś, Madame, a twoja rodzina nie należy do przyjaciół księcia Burgundii, powinnaś zatem mieć się na baczności, abym nie stracił nad sobą panowania. Nagle wszystko stało się jasne: książę wziął mnie za Madame la Bonne. Była to całkowicie zrozumiała pomyłka, zwłaszcza że znaleziono mnie w komnacie guwernantki… a nawet w jej łożu. Nie była to jednak tożsamość, którą chciałabym przyjąć, zwłaszcza w takich okolicznościach. — Nie jestem Madame la Bonne, panie — pospiesznie wyjaśniłam, a w moim głosie znowu dało się słyszeć panikę. Rozumiałam już, dlaczego guwernantka uciekła. Bóg jeden wiedział, w jaki sposób ona i jej rodzina narazili się księciu Burgundii, ale nie zamierzałam brać na siebie ich win. — Madame la Bonne wyjechała. Nie wiem dlaczego, ale kiedy szukałam jej wczoraj wieczorem, nie mogłam znaleźć ani jej, ani nauczyciela. Książę zaczął nerwowo przemierzać komnatę. Przez chwilę bałam się, że mi nie uwierzy, ale coś go najwyraźniej przekonało i spostrzegł, że wywodzę się z gminu. Po chwili zaczął mamrotać pod nosem, analizując zastaną sytuację. — A zatem wyjechała. Nie dziwi mnie to. Uciekła, bo jest zepsuta i chciwa jak wszystkie dworki królowej. Zostanie odnaleziona i ukarana za porzucenie swych obowiązków. To jednak nieistotne. Muszę się natychmiast dowiedzieć, gdzie przebywa delfin. — Podniósł głos i znowu zbliżył się do mnie. Od niechcenia chwycił garść moich włosów i szarpnął je, zmuszając, bym podniosła wzrok. — Nie wiem, kim jesteś, ale możesz odpowiedzieć mi na to pytanie, nieprawdaż? Gwałtowny ból sprawił, że do oczu napłynęły mi łzy. Wydawało mi się, że książę zaraz zedrze mi skórę z głowy. — Nie! — wrzasnęłam. — Nie mogę. Jestem tylko nianią! Królowa zjawiła się tu razem z księciem Orleanu i zabrała delfina, a także jego brata i siostrę. Nie wiem, dokąd pojechali! — Nie wierzę ci — warknął, po czym odepchnął mnie tak mocno, że runęłam na opancerzone nogi drugiego mężczyzny. Poczułam mocne chrupnięcie w karku, a moja głowa gwałtownie odskoczyła. Wpadłam w panikę i rozpłakałam się.

— Nie rób tego! Przez łzy zobaczyłam, jak Katarzyna rzuca się na opancerzoną nogę księcia i z wściekłością wali małymi piąstkami w lśniący metal. Krzyknęłam ostrzegawczo i zaczęłam pełznąć w jej stronę, ale mężczyzna był ode mnie szybszy. Pochylił się, pochwycił Katarzynę i podniósł ją wysoko w górę. Znalazła się na poziomie jego twarzy, a jej bose stopy wisiały bezradnie w powietrzu. Zamilkła, przerażona, niemal zahipnotyzowana jego drapieżnym, gniewnym spojrzeniem. — Prawdziwa z ciebie złośnica, czyż nie, Mademoiselle? — syknął, a w jego oczach błysnęła wściekłość. — Panie, błagam, nie krzywdź jej — krzyknęłam rozpaczliwie. — To tylko dziecko. Książę rzucił mi zimne, jadowite spojrzenie. — Jastrząb, który spada na ofiarę, nie pyta o jej wiek — warknął. Jego oczy wwierciły się w Katarzynę, a haczykowaty nos niemal dotknął jej nosa. — A teraz, mała złośnico, powiesz mi, gdzie jest twój brat. Zakładam, że jesteś siostrą delfina? Katarzyna wysunęła podbródek, mocno zaciskając usta. Zareagowała na jego okrucieństwo charakterystycznym dla siebie uporem; bałam się, jaki będzie finał tego wszystkiego. — Ona nie ma nawet czterech lat, mój panie — zaprotestowałam. — Jak mogłaby cokolwiek wiedzieć? Tych dwoje to jeszcze maleńkie dzieci. Książę uśmiechnął się szyderczo. — Sam mam dzieci i wiem, że rozumieją one zdecydowanie więcej, niż się zwykle wydaje. — Potrząsnął Katarzyną tak mocno, że jej głowa niebezpiecznie się zakołysała. — Prawda, mała złośnico? Wiesz, dokąd pojechali. — Do Chartres! — Wysoki sopran Karola i jego seplenienie sprawiły, że wypowiedziane przez niego słowa były zupełnie niezrozumiałe, ale zwróciły na chłopca uwagę księcia, który natychmiast rzucił Katarzynę na ziemię obok mnie. Głośno łkając, szybko przycisnęłam ją do siebie. Teraz książę skupił się na Karolu, którego kciuk, jak zawsze w chwilach zdenerwowania, powędrował prosto do buzi. Książę pochylił się i wyrwał mu palec z ust tak gwałtownie, że Karol krzyknął z bólu. — Cisza! — ryknął książę Burgundii, popychając chłopca w stronę swojego uzbrojonego towarzysza. — Czy on powiedział „Chartres”, Deet? Spraw, żeby znowu wypowiedział to słowo. — Nie rób tego! — wrzasnęłam rozpaczliwie, kiedy mężczyzna przyciągnął Karola do siebie. — Tak, on powiedział Chartres. Królowa mówiła, że jadą do Chartres! Nic więcej nie wiemy! Książę gwałtownie się odwrócił i uderzył mnie w policzek wierzchnią stroną dłoni odzianej w nabitą ćwiekami rękawicę. Zawirowało mi przed oczami i wpadłam na łóżko, z trudem łapiąc powietrze.

— Ty głupia dziwko! — Choć dzwoniło mi w uszach, usłyszałam jego wrzask. —  Dlaczego nie powiedziałaś nam tego od razu? — Zaczął pospiesznie wydawać rozkazy mężczyźnie, którego nazywał Deetem. — Niech ludzie natychmiast wsiadają na konie. Możemy być pewni, że królowa nie będzie się spieszyła. Na noc zatrzyma się zapewne w Melun. Cokolwiek się stanie, nie mogą dotrzeć do Chartres. Odetniemy im drogę w Étampes. Ruszaj! Zaraz do was dołączę. Nadal kręciło mi się w głowie, ale zdołałam się podnieść, a Karol, który nagle odzyskał wolność, rzucił mi się w ramiona. Palił mnie policzek, a w ustach czułam smak krwi w miejscu, w którym zęby rozcięły podniebienie. W szarych oczach Jana bez Trwogi, utkwionych nie w moich oczach, tylko na mojej rozsznurowanej koszuli i piersiach ledwo przysłoniętych cienkim materiałem, pojawił się nagle dziwny błysk. Czułam, jak krew ścieka mi po policzkach i łączy się z potem, gromadzącym się na moim dekolcie. — Niech to będzie dla ciebie nauczką, dziwko — uśmiechnął się szyderczo, zbliżając się do mnie. Jego wzrok był jak ohydna pieszczota, przyprawiająca mnie o dreszcze. Powoli zdjął rękawicę, którą mnie wcześniej uderzył, a następnie strzepnął z niej coś, co —  jak zakładałam — było moją własną, zdartą z policzka skórą. Ujrzałam przed sobą jego białą miękką dłoń i wzdrygnęłam się. Bałam się, że zacznie mnie dotykać. Jego ciężki, słodki fetor przyprawiał mnie o mdłości. — Imię, dziwko? — Powtarzając tę obelgę, skutecznie sprowadzał mnie do roli bezwolnego przedmiotu. Usłyszałam własny chrapliwy szept: — Guillaumette. — Natychmiast tego pożałowałam. Dlaczego wyznałam mu prawdę? Nosiłam rzadkie imię, które stanowiło coś w rodzaju znaku szczególnego. Dlaczego nie wmówiłam mu, że nazywam się Jeanne albo Marie? Ręka Jana bez Trwogi zawisła nade mną, a jego usta wykrzywił okrutny uśmiech, świadczący o przyjemności, jaką książę czerpał z mojego narastającego przerażenia i obrzydzenia. I wtedy, zamiast opuścić rękę i dotknąć piersi, przyłożył dłoń do mojego zakrwawionego policzka. Po chwili cofnął ją, po czym zaczął po kolei wsadzać każdy palec do ust i dokładnie oblizywać. Wydawało mi się to tak ohydne, że całą siłę woli musiałam włożyć w to, aby nie zwymiotować na jego pokryte stalą stopy. — Nie płynie w tobie błękitna krew, ale mimo to jest wystarczająco słodka —  stwierdził, cmokając z zadowoleniem. — Niestety nie mam czasu, by dłużej się nią rozkoszować, ale będę o tobie pamiętał: Guillaumette, dziwka… Włożył rękawicę i natychmiast spoważniał. — Zajdą tu pewne zmiany. Trzeba wreszcie uporządkować wszystkie zaniedbane sprawy króla. Zostawię strażnika, który będzie czuwał nad królewskimi dziećmi. Zadba o to, żeby nie opuszczały pałacu. — Powiedziawszy to, obrócił się na pięcie

i po chwili zniknął za drzwiami. Jego groźba rozbrzmiewała echem w mojej głowie: „Będę o tobie pamiętał: Guillaumette…”. Katarzyna odprowadziła go wzrokiem, a na jej ślicznej twarzyczce pojawił się grymas obrzydzenia. — Kim był ten człowiek, Mette? — zapytała piskliwym, pełnym złości głosem. — To książę Burgundii — wyjaśniłam, próbując odzyskać panowanie nad sobą. — To zły człowiek — odpowiedziała z przekonaniem. — Nienawidzę go, nienawidzę go, n i e n a w i d z ę g o! Katarzyna była wtedy jeszcze bardzo młoda, a ja z perspektywy czasu często się zastanawiałam, czy już wtedy miała jakieś złe przeczucia związane z księciem Burgundii. Spotkała go po raz kolejny dopiero po wielu latach, ale jego twarz nawiedzała ją w koszmarach i jestem przekonana, że doświadczała tego z równą intensywnością jak ja. Ku mojemu zaskoczeniu większość służby pałacowej przyjęła pojawienie się księcia Burgundii jak dobrodziejstwo i trzeba zresztą przyznać, że istotnie wprowadził on od dawna potrzebne zmiany. Widok krzyża burgundzkiego, łopocącego obok królewskich lilii na każdej wieży i baszcie, budził mój głęboki niepokój. Nie deprymował on jednak niezliczonych kuchcików, szambelanów i pachołków, którzy cieszyli się, że wreszcie otrzymują zapłatę za wykonywaną pracę. Nasze komnaty odwiedził nawet szambelan, który chciał się dowiedzieć, jakie mamy potrzeby i czego nam brakuje. O dziwo, w ciągu zaledwie kilku godzin dzieci otrzymały nowe ubrania i zjawiły się dwie służące, które wyszorowały wszystkie podłogi i schody. Zaczęto też regularnie przynosić nam przyzwoite posiłki i ciepłą wodę. Dzieci dostały też kilka przedmiotów, w tym piękną miniaturową harfę, którą, jak się okazało, wiele miesięcy wcześniej przesłał Karolowi w prezencie jego ojciec chrzestny, książę de Berry. Wyglądało na to, że ludziom księcia Burgundii udało się schwytać Madame la Bonne oraz mistrza le Clerca i odzyskać zrabowane przez nich kosztowności. Doświadczywszy na własnej skórze gniewu księcia, drżałam na samą myśl o tym, jaką karę wymierzono tej parze złodziejów. Dzieci były zachwycone nowymi ubraniami i lepszym jedzeniem — i w żaden sposób nie łączyły tej poprawy warunków naszego życia z przerażającym spotkaniem, do którego doszło w komnacie guwernantki. Nie zauważyły, że wejścia na wieżę strzegli teraz dwaj wartownicy, a uzbrojeni żołnierze towarzyszyli nam, ilekroć wychodziliśmy na świeże powietrze. Ja jednak tę zmianę odczułam, bo żyłam właściwie jak w więzieniu i nie mogłam odwiedzać ani Jean-Michela, ani moich rodziców. W konsekwencji dopiero po pewnym czasie odkryłam, co działo się poza murami pałacu. Gdybym wiedziała, że troje starszych dzieci króla nie dotarło do Chartres, tylko zostało uprowadzonych z orszaku swojej matki i zmuszonych do małżeństw z Burgundczykami, może byłabym lepiej przygotowana na to, co miało się wkrótce

wydarzyć. Jak się okazało, niewiedza była prawdziwym błogosławieństwem, bo nie musiałam tłumaczyć Katarzynie, że Ludwika przymuszono do zaręczyn z córką księcia Burgundii Małgorzatą i że od tamtego czasu więziono go w Luwrze, gdzie pozostawał pod stałą opieką burgundzkich nauczycieli. Nie musiałam też tłumaczyć, że jej siostra i brat zostali siłą wywiezieni i żyli teraz w towarzystwie dzieci, z którymi zamierzał ich w przyszłości połączyć książę — Michalina trafiła do Artois, do Filipa, jedynego syna Jana bez Trwogi, a Jan do Hainaut, do jego siostrzenicy Jakobiny. Doszły mnie też słuchy, że królowa i Ludwik Orleański nie uznali się mimo to za pokonanych i gromadzili wojska, by zmierzyć się z księciem Burgundii pod Paryżem. Król nadal chorował i pozostawał uwięziony w swojej oubliette, a nad Francją zawisło widmo wojny domowej. Przez kolejne trzy tygodnie siedziałam jak na szpilkach. Cieszyłam się, że mogę samodzielnie opiekować się Katarzyną i jej młodszym bratem, ale jednocześnie żyłam w ciągłym strachu, codziennie wypatrując nowej guwernantki, która przejmie moje obowiązki. Pewnego wrześniowego poranka ta chwila w końcu nadeszła. Mały Karol nigdy nie był wielkim miłośnikiem jedzenia. Któż mógłby go winić, skoro przez większość jego krótkiego życia karmiono go ohydnymi brejami? Tamtego dnia zachęcałam go właśnie, by skończył śniadanie — miskę zsiadłego mleka z miodem, nowy smakołyk na naszym stole — gdy usłyszałam odgłosy zamieszania dobiegające spod prowadzących na wieżę schodów. Po chwili otworzyły się drzwi i do środka wkroczyła wytwornie ubrana dama, której towarzyszyła służąca w fartuszku i czepku podobnym do mojego. Zerwałam się na równe nogi i własnym ciałem zasłoniłam przestraszone dzieci. — Jestem księżna Maria de Burbon — oznajmiła nowo przybyła, nie uśmiechając się ani nie witając z nami. Zerknęła w moją stronę, sygnalizując, że to właśnie do mnie kieruje te słowa. Cofnęłam się i padłam na kolana, czując narastającą panikę. Księżna mówiła zaś dalej: — Łaskawy książę Burgundii poprosił mnie, żebym zadbała o to, by królewskie dzieci zostały otoczone należytą opieką. Na samą wzmiankę o księciu Burgundii ciarki przeszły mi po plecach. — Tak… tak, Madame — wydukałam. Usłyszawszy imię księcia Burgundii i drżenie mojego głosu, Katarzyna zaczęła z przerażeniem patrzeć to na mnie, to na wytworną damę, która stała w drzwiach. — Nie! — krzyknęła, instynktownie wyczuwając zagrożenie. — Nie, Mette! Spraw, żeby oni sobie poszli! Maria de Burbon podeszła bliżej i uklękła przy Katarzynie. Dotknęła drżącej ze strachu dziewczynki, starając się ją uspokoić, a następnie uśmiechnęła się. — Nie bój się, moja mała — przemówiła do niej pieszczotliwie. — Nie ma się czego obawiać. Na imię ci Katarzyna, prawda? No cóż, Katarzyno, masz dużo

szczęścia. Pojedziesz do pięknego opactwa, gdzie będą się tobą opiekowały miłe zakonnice. Będziesz tam bezpieczna. Spodoba ci się to miejsce, zobaczysz. Katarzyna nie dała się zwieść łagodnym głosem i delikatnym dotykiem. — Nie! Nie, chcę zostać z Mette! — Gwałtownie się poderwała, zeskoczyła ze stołka i podbiegła do mnie. Mały Karol, któremu mleko skapywało po brodzie, natychmiast poszedł w ślady siostry. Klęcząc, objęłam ich, a do moich oczu napłynęły łzy. — Przepraszam, Madame — wykrztusiłam, unikając jej wzroku. — W ostatnim czasie wiele się w ich życiu wydarzyło i tylko ja im zostałam. Maria de Burbon podniosła się, a jej ostry ton świadczył o tym, że powoli traciła cierpliwość. — Możliwe, ale to nie są zwykłe dzieci. Były skandalicznie zaniedbywane i czas, by otrzymały wreszcie opiekę, jakiej potrzebują i na jaką zasługują. Zabieram Karola ze sobą. To chrześniak mojego ojca i zamieszka teraz w jego domu, gdzie otrzyma odpowiednie wykształcenie. Ty zaś przygotujesz Katarzynę do podróży do opactwa Poissy. Wyjedzie jutro rano. — Machnęła na swoją służącą. — Bierz chłopca. Ruszamy bez chwili zwłoki. Zanim zdołaliśmy się zorientować, co się dzieje, Karol został schwycony w mocne ramiona kobiety i powędrował do góry. Zapiszczał przenikliwie, po czym zaczął kopać i wierzgać, ale towarzysząca Marii de Burbon kobieta nie należała do wątłych, w związku z czym jego desperacki wysiłek poszedł na marne. — Nie! Puszczaj go! — wrzasnęła Katarzyna, która podbiegła do kobiety i szarpała ją, bezskutecznie usiłując wyrwać jej brata. Płacząc z wściekłości i frustracji, dziewczynka zwróciła się do mnie: — Mette, nie pozwól im go zabrać! Pomóż mu! Żałośnie potrząsnęłam głową i bezradnie rozłożyłam ręce. Cóż mogłam uczynić? Kimże byłam w obliczu potęgi Burbonów oraz książąt Burgundii i de Berry? Po raz ostatni spojrzałyśmy na pełną rozpaczy, umorusaną zsiadłym mlekiem twarzyczkę Karola, który wyciągał ręce w naszą stronę, i po chwili chłopiec zniknął za drzwiami. Słyszałyśmy jego przeraźliwe krzyki jeszcze przez długi czas. Po chwili w drzwiach stanęła znów Maria de Burbon, która miała zaczerwienione policzki i posępny wyraz twarzy. Podnosząc głos i starając się przekrzyczeć łkającą Katarzynę, wydała mi ostatnie polecenia. — Przyjdę po księżniczkę jutro o tej samej porze. Dopilnuj, żeby była gotowa do wyjazdu. Nie życzę sobie więcej takich scen. Są wulgarne, nieprzyjemne i z całą pewnością nie służą dzieciom. — Tak, Madame. Skłoniłam posłusznie głowę, ale za tym pełnym szacunku gestem kryły się całe chmary buntowniczych myśli. Czy zdołałabym chyłkiem wynieść Katarzynę z pałacu, ukryć ją w piekarni i wychować jak własne dziecko? Czy udałoby mi się uciec i ukryć

gdzieś na wsi? A gdybym zabrała ją do królowej? Natychmiast jednak odrzuciłam wszystkie te pomysły, wiedziałam bowiem, że żadnego z nich nie zdołam zrealizować. Katarzyna była córką króla, prawdziwym skarbem Francji. Wykradzenie jej z pałacu uznano by z pewnością za zdradę. Ścigano by nas, a mnie skazano na śmierć — w jaki sposób miałoby to pomóc księżniczce i mojej własnej rodzinie? Nie mówiąc już o mnie! Nie miałam też co myśleć o wywiezieniu Katarzyny do królowej, bo przecież nie wiedziałam nawet, dokąd pojechała i jak się tam dostać. Powinnam pewnie dziękować Bogu, że mogłyśmy spędzić razem jeszcze ten jeden, ostatni dzień, że Katarzyny nie zabrano od razu, podczas gdy strażnicy księcia Burgundii udawaliby, że nie słyszą jej przeraźliwych krzyków. Miałam przynajmniej kilka godzin na to, by przygotować ją na rozstanie i spróbować wytłumaczyć jej, że na tym skorzysta. Jak wytłumaczyć małej dziewczynce, która nie skończyła jeszcze czterech lat, że to, co ma się za chwilę stać, n i e j e s t najgorszą rzeczą na świecie — jeżeli tak jak ona głęboko wierzysz, że tak właśnie j e s t? W jaki sposób miałam zmusić się do wypowiedzenia na głos słów, w które moje serce w ogóle nie wierzyło? Słyszałam, jak krowy ryczały na pastwiskach, kiedy odbierano im cielęta, i czułam teraz ten sam wzbierający we mnie ryk. Ryk, który — gdybym go wydała — słyszano by z pewnością w całym królestwie. Wiedziałam jednak, że nie mogę sobie na to pozwolić, jeżeli mam pomóc Katarzynie przyjąć los, który nieuchronnie ją czeka. Z początku płakała i mrużąc oczy, przykładała maleńkie dłonie do uszu. — Nie, Mette, nie zostawię cię. Nie mogą mnie do tego zmusić. Zostanę tu, a ty po… poślesz po Karola, on wróci i będziemy razem szczęśliwi, tak jak wcze… wcześniej. Trzymałam ją mocno w ramionach, a Katarzyna drżała, walcząc z czkawką. Choć serce pękało mi z żalu, musiałam wyprowadzić ją z błędu. — Nie, Katarzyno. Zrozum, nie możesz tu zostać, a ty i ja nie możemy dłużej mieszkać razem. Musisz jechać i nauczyć się, jak być księżniczką. Wyrwała mi się i krzyknęła z oburzeniem. — Ale dlaczego? Jesteś moją nianią! Zawsze się mną opiekowałaś. Myślałam, że mnie kochasz, Mette! Ach, dobry Boże, to było nie do zniesienia! Czy ją kochałam? To uczucie było znacznie, znacznie głębsze. Katarzyna stała się częścią mnie. Jej utrata była dla mnie jak utrata ręki czy wyrwanie serca. Miałam jednak obowiązek jej wytłumaczyć, że mimo iż darzę ją miłością, muszę pozwolić jej odejść, ponieważ nie należy do mnie i jest córką króla. — Ale król jest szalony! — krzyknęła. — Widziałyśmy go przecież w ogrodzie. Nie obchodzi go, co się ze mną stanie. Nawet nie wie, kim jestem! Takie słowa z ust małego dziecka… Choć serce mi się krajało, wiedziałam, że Katarzyna ma rację. Król i królowa kochali być może delfina Karola, złotowłosego

chłopca, który zmarł w gorączce, ale nigdy nie poświęcili nawet odrobiny uwagi jego rodzeństwu. — Ale Boga obchodzi, co się z tobą stanie — odpowiedziałam, chwytając się ostatniej deski ratunku. — Bóg cię kocha, a ty pojedziesz do Jego domu, gdzie Jego zakonnice zaopiekują się tobą i zadbają o twoje bezpieczeństwo. — Czy Bóg kocha mnie tak mocno jak ty? — zapytała drżącym głosem. Miała zarumienione policzki i patrzyła na mnie okrągłymi, pełnymi niepewności oczyma. Moja ukochana mała Katarzyna. W tych pięknych szafirowych oczach zdawał się kryć cały sens mojego istnienia… nawet teraz, kiedy były zaczerwienione i opuchnięte od płaczu. Wiedziałam, że te oczy pozostaną na zawsze w mojej pamięci. — Och tak — skłamałam. Nie wiem, czy można takie myśli nazwać bluźnierczymi, ale byłam gotowa przysiąc, że Wszechmogący nie mógł kochać tej małej dziewczynki bardziej niż ja. — On kocha nas wszystkich i musisz pamiętać o Jego przykazaniu. Tym, które mówi, że należy czcić ojca swego i matkę swoją. To oznacza, że musisz robić to, co ci każą. — Ale ta kobieta mówiła, że przysłał ją książę Burgundii. Przecież on nie jest moim ojcem. Nienawidzę go. Nie muszę chyba robić tego, co mi każe, prawda? Pomyślałam, że Katarzyna wykazuje się czasem zdecydowanie zbyt dużą dla własnego bezpieczeństwa przenikliwością. Odruchowo dotknęłam policzka, na którym już na zawsze miał pozostać ślad straszliwej, nabitej ćwiekami rękawicy księcia Burgundii. Głośno przełknęłam ślinę, starając się pozbyć smaku żółci, która podchodziła mi do gardła, ilekroć słyszałam jego imię. — Musisz, Katarzyno, bo to kuzyn twojego ojca i pomaga mu rządzić królestwem. Czułam, jak jej rozpaczliwy opór stopniowo słabnie. Zgarbiła się, a jej dolna warga zadrżała. — A co z moją matką? Ona też chce, żebym tam pojechała? Któż mógł wiedzieć, czego pragnęła królowa? Słyszałam, że wraz z księciem Orleanu gromadziła wojska, by ruszyć na Paryż, ale poza tym nie dotarły do nas żadne wieści na jej temat. — Jestem przekonana, że królowa zgadza się z królem — odpowiedziałam mało przekonująco, rozpaczliwie szukając sposobu, który pozwoliłby odwrócić jej uwagę. — A może wyjdziemy stąd na chwilę i trochę się przejdziemy? Co powiesz na to, żeby zapalić świeczkę Najświętszej Panience i poprosić ją, żeby nas chroniła i strzegła do czasu, aż znowu się spotkamy? — Miałam nadzieję, że straż nie będzie nas zatrzymywała i pozwoli nam pójść do kaplicy, której cisza przyniesie nam obu ukojenie. Mogłam modlić się o cud, ale w głębi serca wiedziałam, że nawet Najświętsza Panienka nie zdoła ochronić nas przed Marią de Burbon. Byłam niezwykle dumna z mojej ukochanej dziewczynki, kiedy następnego ranka szykowała się do wyjazdu. Pożegnałyśmy się już wcześniej: płakałyśmy, długo się

przytulałyśmy i wymieniłyśmy wiele pocałunków. Dopiero później ubrałam księżniczkę w nową niebieską sukienkę z podwyższoną talią i przygotowałam jej rzeczy. Następnie uczesałam długie, piękne lniane włosy Katarzyny po raz ostatni i zawiązałam jej pod brodą wstążki białego czepka, usilnie starając się opanować drżenie rąk i ukryć buzujące we mnie emocje. Kiedy księżna de Burbon wyciągnęła rękę, żeby zaprowadzić Katarzynę do czekającego na nią powozu, dziewczynka zachowywała się już jak idealna księżniczka: była posłuszna, czarująca i grzeczna. Rozpacz kryjącą się za tą spokojną fasadą zdradzały tylko rumieńce na jej policzkach. Patrząc wstecz, utwierdzam się w przekonaniu, że właśnie w tamtej chwili okazała po raz pierwszy całą siłę swojego charakteru. Kiedy dotarłyśmy do drzwi powozu, Maria de Burbon odwróciła się do mnie i uprzejmie się uśmiechnęła. — Z tego, co wiem, na imię ci Guillaumette — powiedziała. — Jak na kogoś, kto z racji urodzenia nie może znać dworskiej etykiety, doskonale się spisałaś, opiekując się księżniczką. Mimo to, jak pewnie rozumiesz, musi się ona nauczyć jeszcze wielu rzeczy, których ty nigdy nie zdołałabyś jej przekazać. Możesz teraz iść do komnaty majordomusa i odebrać należną ci zapłatę. Żegnaj. Po chwili powóz zniknął mi z oczu, a ja marzyłam tylko o tym, by pobiec za nim i krzyczeć ile sił w płucach: „Nie chcę waszych zbrukanych krwią pieniędzy! Żadne pieniądze nie wynagrodzą mi utraty mojej ukochanej dziewczynki!”. Ale nie zrobiłam tego. Stałam tam, zastygła w bezruchu niczym posąg, i modliłam się. Modliłam się o to, by Katarzyna miała świadomość, że moja miłość do niej jest bezwarunkowa, że nigdy nie wygaśnie i żeby — jeśli kiedykolwiek los sprawi, iż nasze ścieżki znowu się skrzyżują — pamiętała swoją dawną nianię Mette. Miałam wtedy dziewiętnaście lat, a czułam się jak dziewięćdziesięcioletnia staruszka. *

6 — Mam wieści, które powinny podnieść cię na duchu — oznajmił Jean-Michel, kiedy leżeliśmy w łóżku i rozmawialiśmy szeptem, żeby nie obudzić naszych dzieci, śpiących w przeciwległym kącie ciasnego pokoju. — Jakie wieści? O co chodzi? — odpowiedziałam ospale, zbyt zmęczona, żeby z większym entuzjazmem zareagować na jego słowa. W ostatnim czasie zmęczenie towarzyszyło mi właściwie nieustannie — było tak, odkąd wróciłam do Hôtel SaintPol po wielu latach nieobecności. Nasze życie tak się potoczyło, że mieszkałam znowu w królewskim pałacu, dzieląc łoże z Jean-Michelem, ale poza tym wiele rzeczy uległo zmianie. Przez ponad osiem lat wychowywałam własne dzieci w moim dawnym domu przy Grand Pont. Latem tamtego roku, tego, w którym opuściłam pałac, wydałam na świat chłopca, który dzięki Bogu przeżył. Nadaliśmy mu imię Henri-Luc na cześć obu dziadków, ale dla mnie był zawsze po prostu Lukiem. Jean-Michel skończył terminować w stajniach pałacowych i został zatrudniony jako woźnica — zajmował się transportem zaopatrzenia między Paryżem a majątkami królewskimi, co oznaczało, że bardzo często wyjeżdżał. Przydzielono mu kwaterę rodzinną w pałacu, ale musiałam coraz więcej pomagać rodzicom w piekarni, ponieważ stawy matki pokrywała bolesna opuchlizna. Odpowiadało mi to zresztą, bo przez pewien czas Hôtel Saint-Pol znajdował się w rękach księcia Burgundii, a po naszym przerażającym spotkaniu wolałam trzymać się od niego z daleka. Życie w mieście nie należało teraz do łatwych. Po tym, jak książę Burgundii porwał królewskie dzieci, Paryż stał się ponurym, przerażającym miejscem, a jego mieszkańcy podzielili się na rozmaite frakcje w zależności od tego, które z królewskich stronnictw wspierali lub od którego byli zależni. Pogrążeni w walce o władzę, książęta Burgundii i Orleanu wywierali naciski i przekupywali poszczególne gildie, starali się też zdobywać wpływy w Kościele i na uniwersytecie. W efekcie w łonie społeczeństwa dochodziło do kolejnych rozłamów, zamieszek, mordów, podpaleń i linczów. Na ulicach zapanował terror. Oficjalnie chory król Karol nadal zasiadał na tronie, ale tak naprawdę nie był w stanie skupiać wokół siebie wasali. Królowa, która starała się rządzić w jego imieniu, nastawiała jednego księcia przeciw drugiemu — i jak głosiły plotki, robiła to zarówno w łożu, jak i poza nim. Patrząc wstecz, muszę tu powiedzieć, że Katarzynę spotkało prawdziwe szczęście, ponieważ została ukryta w bezpiecznym klasztorze na prowincji, z dala od tego zgiełku i chaosu. Tęskniłam jednak za nią, a jej brak był dla mnie niczym okaleczenie. Czułam się, jakby ktoś odciął mi rękę. Wiedziałam, że powinnam o niej zapomnieć i zdawałam sobie sprawę, że najprawdopodobniej nigdy więcej jej nie zobaczę, ale przypominała mi o niej każda chwila, którą spędzałam w towarzystwie

własnych dzieci. Oczywiście kochałam Alys i Luca, a z każdym rokiem stawało się coraz bardziej oczywiste, że i oni odwzajemniają moją miłość. Dzieci mieszkały u dziadków i z pozoru stanowiły część zżytej, kochającej się rodziny, której członkowie byli wobec siebie naprawdę lojalni. Ja jednak nie potrafiłam wyzbyć się głębokiego smutku, o którym nie mogłam nikomu powiedzieć, wiedziałam bowiem, że nikt nie zrozumie ani nie zaakceptuje takich uczuć. Choroba mojej matki postępowała i po pewnym czasie z trudem podnosiła się ona z łóżka. Większą część dnia spędzała w piekarni, wydając mi polecenia i wytykając błędy. Wiedziałam, że nie ma wpływu na swoje humory, bo ból w jej opuchniętych stawach był tak silny, że doprowadzał ją do krzyku, ale mimo to z trudem nad sobą panowałam i muszę przyznać, że nie zawsze mi się to udawało. To, że rugała tylko mnie, nigdy zaś ojca czy dzieci, wcale nie pomagało. W końcu zaczęła przyjmować specjalne lekarstwo, które przynosiłam jej z apteki. Trudno uwierzyć, że zwykły syrop z maku może mieć na człowieka taki wpływ — ale w pewnym sensie straciliśmy ją wtedy, kiedy zaczęła go przyjmować. Z początku cieszyłam się, bo przynosił jej ulgę, i nie zwracałam uwagi na jej ospałość i nieobecny wzrok, ale po kilku tygodniach mój niepokój zaczął narastać i potajemnie zastąpiłam syrop innym lekarstwem. Kiedy jednak matka zaczęła dygotać, wymiotować i krzyczeć, domagając się syropu, który nazywała swoim „anielskim oddechem”, musiałam go jej oddać. Pewnej nocy wypiła go najwidoczniej za dużo albo mikstura była w jakiś sposób skażona, bo kiedy ojciec obudził się nad ranem, leżąca obok niego matka nie żyła. Zdruzgotani, pogrążeni w rozpaczy, wspominaliśmy, jak silną była kiedyś kobietą, ale odczuliśmy też pewną ulgę, wiedzieliśmy bowiem, że śmierć położyła kres jej cierpieniom. W pewnym sensie miała szczęście, że zmarła we własnym łóżku, bo w tamtym okresie życie w Paryżu stało się trudne i niebezpieczne. Ludzi mordowano za to, że mieli niewłaściwy kolor kaptura albo przechodzili nieodpowiednią alejką. Na ulicach codziennie znajdowano ciała z poderżniętym gardłem albo czaszką rozbitą jak skorupka jajka. Pewnego mroźnego listopadowego wieczoru zarąbany został nie kto inny, tylko książę Orleanu, napadnięty przez bandę zamaskowanych zbirów na rue Barbette, na tyłach Hôtel Saint-Antoine. Często odwiedzał jedną z tamtejszych rezydencji, w której od kilku tygodni mieszkała pewna dama — panowało powszechne przekonanie, że była to sama królowa. Gdy na ulicach miasta zaroiło się od królewskiej straży, szukającej morderców księcia, rozeszła się wieść, że odcięta została prawa dłoń trupa. Burgundczycy w niebieskich kapturach uznali to za dowód, że książę Orleanu miał konszachty z diabłem, który zawsze rościł sobie prawo do prawej dłoni swoich akolitów. Orleańczycy, noszący białe kaptury, twierdzili jednak, że jedynym diabłem zamieszanym w to morderstwo jest książę Burgundii, który —  jakby na potwierdzenie tych podejrzeń — porzucił nagle swoją uprzywilejowaną, gwarantującą dostęp do władzy pozycję u boku króla i zbiegł do Artois, niszcząc za

sobą wszystkie mosty o strategicznym znaczeniu. Wtedy na szczytach władzy powstała próżnia, którą każdy chciał wypełnić, a skutkiem tego sytuacja stała się naprawdę niebezpieczna. Liczba trupów w paryskich rynsztokach rosła z dnia na dzień. Mój ojciec znał piekarza, który dostarczał pieczywo do ściśle strzeżonego pałacu przy rue Barbette. To właśnie ten człowiek wyjawił nam, że dama, którą książę Orleanu odwiedzał tak często i lekkomyślnie, powiła dziecko i ledwo przeżyła poród. Po tym, jak zabito księcia, uciekła — nikt nie wiedział dokąd. Pałac nagle opustoszał. Kilka tygodni później wydano królewskie oświadczenie, w którym ogłoszono, że królowa Izabela wydała na świat kolejnego syna. Chłopiec dostał na chrzcie imię Filip i zmarł wkrótce po urodzeniu. Nosiliśmy z ojcem brązowe kaptury i trzymaliśmy język za zębami. Udało nam się przetrwać, ale codziennie prowadziliśmy walkę o to, by mieć czym palić w piecach. Chrust, którego używaliśmy, zbierali dla nas zawsze dostawcy ze wsi, ale grasujące po kraju zdesperowane bandy zbirów i rzezimieszków sprawiły, że to zajęcie stało się zbyt niebezpieczne. Kolejnym problemem były teraz dostawy mąki: wojska obu stronnictw nieustannie krążyły wokół Paryża, grabiąc przy okazji wszystko, co tylko się dało. Na szczęście Jean-Michelowi udawało się co jakiś czas „przekierowywać” do naszej piekarni zapasy suszonego kolcolistu i worki mąki, które podwędzał z dostaw transportowanych drogą wodną do pałacu królewskiego. Tak, przyznaję ze wstydem, że zaczęliśmy rozkradać królewski majątek równie swobodnie jak Madame la Bonne. Na nasze usprawiedliwienie powiem jedynie, że tylko w ten sposób mogliśmy przetrwać. Po latach codziennej walki o utrzymanie piekarni ojciec zmarł nagle na apopleksję, a jeszcze zanim zdążyliśmy go pochować, Gildia Mistrzów Piekarskich poinformowała mnie, że odebrano nam licencję. Jakiekolwiek protesty nie miały sensu. Kobiet nie przyjmowano do gildii, a tylko ich członkowie mieli prawo wypiekać chleb. Choć jako jedyna spadkobierczyni ojca stałam się właścicielką pieców, nie mogłam ich używać. Nie mogłam też dłużej żyć sama z dziećmi w pogrążonym w bezprawiu Paryżu. Nie miałam wyboru, wynajęłam dom i piekarnię jednemu z naszych dawnych terminatorów, zabrałam Alys i Luca i zamieszkałam z nimi oraz Jean-Michelem w Hôtel Saint-Pol. Nie byłam zachwycona koniecznością powrotu do pałacu, ale pocieszałam się tym, że nie rządził w nim już książę Burgundii. W tamtym czasie delfin — ten sam książę Ludwik, który kiedyś wrzucił mi za dekolt włochatą gąsienicę — skończył szesnaście lat i stanął na czele Rady Królewskiej. Jego doradcą został jego dużo starszy kuzyn, książę Andegawenii. Wspólnymi siłami zdołali oni odeprzeć spod Paryża księcia Burgundii i jego hordy. Sytuacja była jednak daleka od idealnej, bo królowa nie chciała zrezygnować z pozycji regentki, w związku z czym ona i delfin musieli dzielić się władzą. Mieszkając w Saint-Pol, codziennie widywało się czerwonych na twarzy

emisariuszy, którzy pędzili między apartamentami królowej a siedzibą delfina i na próżno usiłowali zbudować porozumienie między wiecznie zwaśnionymi stronami. Nie powinnam jednak wypowiadać się na ten temat, bo także między mną a JeanMichelem nie wszystko układało się dobrze. Po śmierci matki przyzwyczaiłam się do tego, że byłam panią własnego domu i wraz z ojcem zarządzałam interesem. Teraz jednak znowu zarabiałam niewiele i mieszkałam w wilgotnej, ciemnej komnacie pozbawionej paleniska i garderoby. Oddawaliśmy mocz do garnków i musieliśmy korzystać ze śmierdzącej latryny, która znajdowała się w rowie za stajniami. Nieustannie narzekałam na to pogorszenie naszej sytuacji materialnej, nic zatem dziwnego, że Jean-Michel cieszył się, mogąc poprawić mi humor dobrymi nowinami. — Nie „o co”, tylko o kogo — odpowiedział. — O księżniczkę Katarzynę. Natychmiast usiadłam na łóżku i nie miałam już najmniejszej ochoty na sen. — O Katarzynę? Co z nią? Mów! Dopóki nie wymówił jej imienia, nie zdawałam sobie sprawy, jak bardzo za nią tęsknię. Tłumiłam to uczucie z całych sił. — Wraca do Hôtel Saint-Pol. — Kiedy?! — wrzasnęłam, zrywając się na równe nogi i łapiąc go za ramię. —  Kiedy, Jean-Michel? — Ciii! — Nie widziałam go w ciemności, ale czułam, jak karcąco przyłożył palec do ust. — Boże Święty! Uspokój się, kobieto, to ci powiem. Wygląda na to, że przyjedzie całkiem niedługo. Jeden z sekretarzy majordomusa zjawił się wczoraj w stajniach, żeby ustalić szczegóły jej podróży z opactwa Poissy. Przez głowę przepływały mi w tej chwili dziesiątki myśli, ale usiłowałam nad sobą zapanować, żeby spokojnie rozważyć, co to może oznaczać. — Zastanawiam się, dlaczego ona wraca właśnie teraz. Musi istnieć jakiś powód. Mój Boże, Jean-Michel… Będziesz w tym uczestniczył? — Zdarzało mu się wcześniej towarzyszyć żołnierzom, którzy eskortowali królewskie powozy. — Nie, nie. To królewska córka. Będzie w pełnej eskorcie, ma ją chronić dwudziestu rycerzy i dwustu zbrojnych. To zbyt poważne zadanie jak dla mnie. —  Jean-Michel przyciągnął mnie do siebie. — Muszę częściej przynosić wieści, które będą cię tak ekscytowały — wymamrotał, muskając moje ucho. Pod wpływem tej nowiny wyzbyłam się wszelkich hamulców i wreszcie mogłam dać upust od dawna skrywanym emocjom, dlatego też chętnie odwzajemniłam jego pieszczotę. Kiedy już zdążyliśmy podsycić tę iskrę namiętności i pozwoliliśmy rozbłysnąć płomieniowi, który następnie z zapałem ugasiliśmy, jeszcze długo leżałam na łóżku z szeroko otwartymi oczami. Czułam, że myśli wirują mi w głowie jak wprawione w ruch skrzydła wiatraka. Kilka tygodni wcześniej na francuski dwór przybyło angielskie poselstwo. W podniosłej i pełnej przepychu atmosferze przez ulice Paryża przemaszerował orszak kardynała i dwóch biskupów, złożony ze służby oraz licznych rycerzy,

powiewających sztandarami i spragnionych miejscowych atrakcji oraz burdeli. Ich pokojowa wizyta stanowiła pewne zaskoczenie, bo nieustannie słyszeliśmy pogłoski, że król angielski gromadzi stopniowo wojska i zamierza odzyskać terytoria po drugiej stronie kanału La Manche, które uważał za własność Anglii. Normandia, Poitou, Andegawenia, Gujenna i Gaskonia — wszystkie te ziemie znajdowały się na jego liście. Pamiętam, że zastanawiałam się, dlaczego nie wysuwa roszczeń do całego terytorium Francji, tak jak zrobił to jego pradziad. Moja matka, zagorzała rojalistka, opowiadała mi kiedyś, jak siedemdziesiąt lat wcześniej król Anglii Edward III zgłaszał pretensje do francuskiego tronu jako najbliższy męski spadkobierca swojego wuja, króla Francji Karola IV, brata jego matki. Jednak trzydzieści lat wcześniej dostojnicy, zapewne także we własnym interesie, zadecydowali, że we Francji kobiety nie mogą dziedziczyć ziemi. Garnki i patelnie, konie, domy i złoto tak — ale ziemi nie. Uznali, że własności ziemskiej nie wolno dziedziczyć nawet ich synom, jako że można ją przekazywać tylko w linii męskiej, pardieu! To rozwiązanie określano mianem prawa salickiego, ale matka nigdy mi nie wytłumaczyła, od czego pochodzi ta nazwa. Być może po prostu nie wiedziała. W każdym razie prawo to przekreśliło roszczenia króla Edwarda i zagwarantowało tron pradziadowi Katarzyny. Od tamtej pory Francja toczyła z Anglią nieustanną walkę o wpływy. Obecnie jednak nie chodziło bynajmniej o to, kto siedzi na którym tronie. Jak się okazało, angielscy dostojnicy, którzy weszli w skład poselstwa, chcieli zażegnać ów wieloletni spór terytorialny i przypieczętować porozumienie poprzez znalezienie francuskiej żony dla króla Anglii Henryka V, prawnuka Edwarda III. Cóż, nie trzeba było być geniuszem, by wysnuć stąd wniosek, że powrót najmłodszej i zarazem jedynej niezamężnej córki naszego króla na dwór musiał mieć z tym wiele wspólnego. Właśnie w tamtej chwili zrozumiałam, że jeżeli moja ukochana Katarzyna wraca do Saint-Pol tylko po to, by można było nią wymachiwać przed królem Anglii, to będzie z pewnością potrzebowała pomocy. A któż mógłby jej pomóc lepiej niż wierna niania? Minęły już dawno czasy, kiedy wszystko zamierało, ilekroć król Karol miał nawrót choroby. Z potężnego mężczyzny cierpiącego na przejściowe urojenia przeistoczył się w dziecinną istotę, wpadającą od czasu do czasu w szał. Stał się królem marionetkowym, którym mógł manipulować każdy, kto prowadził jego rękę podczas podpisywania kolejnych dekretów. W konsekwencji w pałacu roiło się od dworzan, który chcieli zrobić szybką karierę. Byli gotowi zająć każde stanowisko, które pozwoliłoby im znaleźć się w pobliżu królewskiego skarbca. W związku z tym kwatery w pałacu były obecnie na wagę złota. Jeżeli ktoś chciał zajmować pomieszczenia dla służby, musiał na to ciężko pracować — i to właśnie robiła cała nasza rodzina, włącznie z Lukiem. W gruncie rzeczy mój syn był najszczęśliwszy z nas wszystkich, bo choć miał dopiero osiem lat, uwielbiał swoją pracę w pałacowej psiarni. Wyrósł na chłopca

o kościstych kolanach i zawadiackiej minie. Po ojcu odziedziczył miłość do zwierząt, po mnie zaś upór. Robiłam, co tylko mogłam, by nauczyć go podstaw czytania i pisania, ale ponieważ Luc marzył o tym, by zostać psiarczykiem, uważał, że moje wysiłki nie mają sensu. Alys natomiast z łatwością nauczyła się liter, ale brakowało jej teraz czasu na ćwiczenia, bo pracowała w garderobie królowej, gdzie obrębiała płótna od świtu do zmierzchu. Nigdy się nie dowiem, jak znosiła nudę i monotonię takiej codzienności, ale wyrosła na skromną i posłuszną dziewczynkę. Mogłam się tylko pocieszać, że przypadło jej w udziale zajęcie zdecydowanie przyjemniejsze niż to, które sama musiałam wykonywać. Ponieważ kobietom nie pozwalano pracować w piekarni ani w kuchniach, gdzie mogłabym lepiej wykorzystać swoje umiejętności, chcąc nie chcąc, spędzałam całe dnie warząc piwo — to zajęcie nie było przesadnie cenione. Przywykłam do ciężkiej pracy, a fermentowanie jęczmienia nie wydawało mi się trudniejsze od wypiekania chleba, ale zupełnie inaczej pracowało się dla kogoś innego, a nie tak jak dawniej, na własny rachunek. Najtrudniejsze okazało się jednak to, że wszystko w pałacu nieustannie przypominało mi o Katarzynie. Widziałam jej twarz w oknach naszej dawnej wieży, słyszałam jej śmiech w starym ogrodzie różanym i niemal wyczuwałam jej kroki w kamiennych krużgankach. Wydawało się, że dopiero jej rychły powrót zdoła wyrwać mnie z głębokiej melancholii, w której się pogrążyłam. Nazajutrz po tym, jak Jean-Michel przekazał mi te zaskakujące wieści, udałam się do komnaty majordomusa, znajdującej się w Domu Króla. Na szczęście nie zatraciłam właściwej mi w przeszłości siły przekonywania. W ciągu kilku minut urzędnik odpowiedzialny za zatrudnienie służby do apartamentów Katarzyny przyznał, że idealnie nadaję się na stanowisko garderobianej, i zarządził natychmiastowe przeniesienie mnie z browaru pałacowego. Okazało się, że wrócę w znajome miejsce — księżniczkę ulokowano bowiem w tych samych komnatach, w których spędziła pierwsze lata swojego życia. Miałyśmy obie wrócić do wieży, w której znajdowały się dawniej pokoje dziecięce! Niesiona radością, natychmiast pomknęłam w tamtym kierunku, szczęśliwa, że już niedługo, naprawdę niedługo, znowu zobaczę dziecko, które wykarmiłam własną piersią. Komnata na pierwszym piętrze wieży, dawna sypialnia Madame la Bonne, została przekształcona w salonik, w którym Katarzyna i jej damy dworu mogły czytać, haftować i przyjmować gości. Zasłonięte szkarłatnymi kurtynami łoże dawnej guwernantki zostało stąd wyniesione, a ściany komnaty zdobiły teraz tęczowe jedwabie i błyszczące gobeliny. Pomieszczenie umeblowano stołkami, na których ułożono poduszki, wypolerowanymi na wysoki połysk skrzyniami i stołami. Pod rzeźbionym kamiennym gzymsem skrywał się kominek, dzięki któremu miało tu być zdecydowanie cieplej niż w dawnych czasach. Właśnie w tym kominku rozpalałam kilka dni później ogień, kiedy nagle, zupełnie bez ostrzeżenia, otworzyły się drzwi komnaty i stanęła w nich młoda dama, która przyglądała mi się w milczeniu.

Katarzyna! Ugięły się pode mną kolana i natychmiast przed nią uklękłam. Osłupiała, podniosłam wzrok i spojrzałam na tę prześliczną istotę w chabrowej sukni, na jej piękną twarz madonny okoloną białym welonem i na jej jasne włosy, ułożone nad głową w niewielkie rożki otoczone delikatną siateczką. — Nie wpatruj się tak we mnie, kobieto! — warknęła ta piękna istota. — Nie pozwolę, by gapiła się na mnie byle służąca. Wzdrygnęłam się i spuściłam wzrok. Wyobrażałam sobie spotkanie z Katarzyną tysiące razy, ale rzeczywistość niepokojąco odbiegała od tych marzeń. Wszystko wyglądało tak jak powinno — elegancka aksamitna suknia obszyta futrem, nieduża owalna twarz, szafirowe oczy i mleczna cera — ale wydawało się, że słodka istota, której wspomnienie tak długo mi towarzyszyło, zniknęła raz na zawsze. Miejsce tryskającego energią i pełnego życia charakteru zajęła teraz pełna chłodu duma. Musiałam ze smutkiem przyznać, że moja ukochana, czarująca dziewczynka zamieniła się w niezwykle wyniosłą panienkę. — Kim jesteś? — zapytała. — Jak ci na imię? — Mette — odpowiedziałam, z trudem kryjąc zaskoczenie. — Mette? Mette? Przecież to nie imię. Jak brzmi twoje pełne imię? Byłam gotowa wybaczyć jej to, że nie rozpoznała mnie od razu, ale jako dziecko znała przecież moje imię — z pewnością by go nie zapomniała. Usłyszałam jednak zimną pogardę w jej głosie i nie odważyłam się podnieść wzroku i spojrzeć jej w oczy. Nagle poczułam wściekłość, myśląc o zakonnicach z Poissy. Cóż one najlepszego zrobiły? W jaki sposób zdołały wyrugować tamtą łagodność i dobroć, które miała w sobie moja Katarzyna? — Guillaumette — wykrztusiłam, po czym powtórzyłam raz jeszcze — Guillaumette. Ośmieliłam się zerknąć w jej stronę, ale nie zobaczyłam niczego, co świadczyłoby o tym, że mnie rozpoznała. — Tak lepiej. Co tu robisz, Guillaumette? — Młoda dama zaczęła chodzić po komnacie i bez specjalnego zainteresowania przyglądała się dekoracjom oraz meblom. — Jestem twoją garderobianą, Mademoiselle. Pomyślałam, że po tak długiej podróży zechcesz ogrzać się przy ogniu — odpowiedziałam potulnie. — Na przyszłość pamiętaj, że jeżeli będziesz potrzebna, sama cię zawołam —  oznajmiła, dotykając grubego, wyszywanego oparcia jednego z krzeseł, tak jakby szacowała jego wartość. — Służba nie powinna wałęsać się po królewskich apartamentach. Pamiętaj o tym. Możesz teraz zaczekać na dole, w przedpokoju. — Tak, Mademoiselle — wymamrotałam i niemal biegiem ruszyłam do drzwi. Chciałam wydostać się z tej komnaty równie szybko, jak Katarzyna pragnęła się mnie pozbyć. Zeszłam niepewnie po schodach. Nie mogłam w to wszystko uwierzyć.

Oczywiście brałam wcześniej pod uwagę, że Katarzyna może mnie nie pamiętać po tak długiej rozłące — tym bardziej że w momencie naszego rozstania była bardzo mała. Zadziwiała mnie jednak radykalna zmiana jej charakteru. Czułam się tak, jakby moje serce zmiażdżyła właśnie potężna pięść. Przedpokój, w którym Katarzyna kazała mi zaczekać, znajdował się na parterze, przy głównym wejściu. Dawniej, kiedy odbywały się tu lekcje Ludwika i Jana, był to pusty zimny pokój, teraz jednak ustawiono tu piecyk, na jednej ścianie wisiał gobelin, a pod nim stały ławeczki. Nie paliły się tu żadne świece, a przez wąskie okna do pomieszczenia wlewały się ostatnie promienie słońca. Ten ponury półmrok idealnie współgrał z moim nastrojem. Ocierając z wściekłością łzy, myślałam o naiwności, którą się wykazałam. Wierzyłam, że dziecko, którym opiekowałam się wiele lat, powita mnie ciepło i radośnie, jakby nigdy nic. Katarzyna została wysłana do Poissy, gdzie zakonnice miały wychować ją na księżniczkę. Dworzanie walczyli ze sobą o zaszczyt wkładania pończoch członkom rodziny królewskiej oraz przechowywania kluczy do ich szkatuł. Wiedziałam, że jako służąca powinnam pozostawać możliwie niewidoczna i wykonywać najbardziej niewdzięczne zadania pod nieobecność mojej pani. A gdyby akurat się w tym czasie pojawiła, należało odwrócić się twarzą do ściany lub szybko zniknąć jej z oczu. Spojrzenie księżniczce prosto w oczy i oczekiwanie, że przypomni sobie czułość i bliskość, jakie nas łączyły, kiedy była małym dzieckiem, było równoznaczne z zakwestionowaniem ustalonego porządku społecznego. Mogłam bezgranicznie kochać niemowlę, które karmiłam piersią, nie istniała jednak żadna zasada, która kazałaby teraz Katarzynie odwzajemniać moje uczucie. Wręcz przeciwnie. Wydawało się bardziej prawdopodobne, że będzie się starała za wszelką cenę zapomnieć dzieciństwo, podczas którego kompletnie ją zaniedbywano, i że chętniej skupi się na wspaniałej teraźniejszości. Byłam przybita i zraniona —  a przyszłość znowu jawiła mi się w czarnych barwach. *

7 — Mette? To ty, Mette? Siedziałam skulona na ławeczce w najdalszym kącie pomieszczenia, pogrążona w smutku, i nie podniosłam nawet wzroku, kiedy ktoś otworzył drzwi. Nagle jednak usłyszałam niski, słodki głos i gwałtownie się poderwałam. Ścisnęło mi się serce i ugięły się pode mną nogi. W drzwiach stała niepewnie postać w kapturze, z twarzą skrytą w mroku. — Tak, Mademoiselle. To ja, Mette — wyszeptałam, dotykając dłońmi piersi, w miejscu, w którym moje serce podrywało się i trzepotało jak ptak uwięziony w klatce. Zsunęła kaptur i zapytała z nutą rozczarowania w głosie: — Nie poznajesz mnie, Mette? — Och, dobry Boże! Katarzyno! — Oczy zaszły mi łzami i zachwiałam się, co musiało wyglądać na tyle niepokojąco, że księżniczka przebiegła przez przedpokój i nagle poczułam, jak otaczają mnie jej ramiona. Podtrzymała mnie, ale kolana się pode mną ugięły i razem opadłyśmy na ławkę. Nawet jej zapach wydawał mi się znajomy: ciepły, delikatny, różany zapach jej skóry był dla mnie jak najwspanialsze kadzidła. Jakże mogłam ją pomylić z kimś innym? Każda część mojego ciała odnalazłaby ją nawet po omacku, tak jak owca rozpoznaje swoje jagnię na pogrążonym w ciemności stoku czy kura znajduje swoje kurczątko w pozbawionym światła kurniku. — A więc nadal tu jesteś — powiedziała śpiewnym głosem. — Byłam o tym przekonana. Och, Mette, tak długo czekałam na ten dzień. Obie odchyliłyśmy się lekko i z uwagą na siebie spojrzałyśmy. Łuki jej brwi i ust były jak żarzące się odbicia moich marzeń i nawet mrok panujący w pomieszczeniu nie mógł wyssać koloru z tych lśniących niebieskich oczu. Zajrzałam w ich szafirową głębię i wezbrała we mnie potężna fala miłości. — Na kolanach modliłam się do świętego Judy — załkałam — prosząc go, żeby pozwolił nam się znowu spotkać, ale nigdy nie sądziłam, że to się naprawdę stanie. Katarzyna lekko się uśmiechnęła. — Święty Juda, patron spraw beznadziejnych. To był dobry pomysł. Jak widzisz, udało się. — Potrząsnęła głową z niedowierzaniem, a jej okrągłe oczy zaczęły błądzić po mojej twarzy. — Widziałam cię w snach tysiące razy, Mette. Inne dziewczęta w klasztorze tęskniły za matkami, ale ja tęskniłam za moją Mette. A teraz jesteś tu przy mnie. — Otoczyła ramionami moją szyję, a jej miękkie usta dotknęły mojego policzka. — Nie powinnyśmy były nigdy się rozstawać. Te słowa były jak balsam, przynoszący mojej duszy ukojenie. Przez te długie lata, kiedy skrywałam w sercu wspomnienie jej twarzy, ona także o mnie pamiętała.

Wykarmiłam ją własną piersią i traktowałam jak własną córkę — a ja, jak się okazało, byłam matką, którą widziała w snach. Mogłabym siedzieć na tamtej ławeczce w ciemnym przedpokoju przez całą wieczność, czując jej oddech na moim policzku i jej serce bijące równo z moim sercem. — Ach, a więc t u jesteś, księżniczko. Słyszałam, że przyjechałaś. W drzwiach pojawiły się dwie postaci, a naszą idyllę zakłócił poirytowany głos młodej damy, którą wzięłam wcześniej za Katarzynę. Wiedziałam, że nie będę mogła sobie wybaczyć tej pomyłki. Nagle nieznajoma doskoczyła do nas, najwyraźniej przerażona widokiem księżniczki tonącej w objęciach służącej. — Cóż za wstyd! Jak to możliwe, że ta zuchwała kobieta śmiała cię zaczepić, Mademoiselle! Zaraz każę ją stąd usunąć. Obawiam się, że nie zna swojego miejsca. Katarzyna, odwrócona plecami do drzwi, przewróciła oczami, ścisnęła moją dłoń, żeby dodać mi otuchy, po czym stłumiła chichot — ten błogosławiony chichot, który przez te wszystkie lata rozbrzmiewał echem w mojej głowie. Następnie wstała i odwróciła się do oburzonej dziewczyny. Prawdziwa księżniczka Katarzyna była ubrana zdecydowanie skromniej — miała szary kaptur i podróżną opończę, pod którą skrywała się ciemna szata. Mimo to w jej posturze było coś, co sprawiło, że wyniosła dziewczyna w eleganckim stroju natychmiast się wycofała. — Wręcz przeciwnie, ona doskonale zna swoje miejsce. Jej miejsce jest przy mnie — powiedziało moje ukochane dziecko, dając mi znak, żebym wstała. — Ma na imię Guillaumette. A kim ty jesteś? Wyniosła dziewczyna szybko przypomniała sobie o zasadach dworskiej etykiety. Ukłoniła się uprzejmie — i nie miałam wątpliwości, że był to ukłon dokładnie taki, jakim należy oddać cześć królewskiej córce. — Wybacz mi, Mademoiselle. Nazywam się Bona d’Armagnac. Królowa mianowała mnie twoją główną damą dworu. Wysłała mnie, prosząc, żebym cię powitała. Kiedy tylko odpoczniesz po podróży, chciałaby się z tobą zobaczyć. Katarzyna odwróciła się i zwróciła do mnie z udawanym zdziwieniem: — Słyszysz, Mette? — W jej głosie pojawiła się nagle gorycz, która bardzo mnie zaskoczyła. — Moja matka życzy sobie mnie widzieć. Najwyraźniej wszystko robi się kiedyś po raz pierwszy. — Powiedziawszy to, wyciągnęła dłoń do drugiej dziewczyny, która przez cały ten czas stała niepewnie w drzwiach, po czym dała jej znak, żeby się zbliżyła. — Agnes, to Guillaumette. Moja Mette, o której tyle słyszałaś. Mette, to moja droga przyjaciółka Agnes de Blagny, która zgodziła się towarzyszyć mi i zostać moją damą dworu. Byłyśmy ze sobą blisko przez ostatnie cztery lata. Agnes przyjechała do opactwa Poissy po śmierci swojej matki. Agnes de Blagny, podobnie jak Katarzyna, miała na sobie skromną tunikę, opończę i prosty biały welon. Przypuszczałam, że musi to być jakiś rodzaj mundurka, który nosiły wszystkie uczennice w opactwie, choć wydawało mi się, że Agnes nie robi tego z tą jedyną w swoim rodzaju, niewymuszoną elegancją, która cechowała jej

przyjaciółkę. Wyglądała na zdezorientowaną i zdenerwowaną, ale nieśmiało odwzajemniła mój uśmiech. — Księżniczko, nie mamy ani chwili do stracenia! — Do pokoju wkroczyła starsza i bardziej energiczna kobieta w długiej, obszytej futrem sukni. — Czeka na ciebie odpowiedni strój. Pomożemy ci przygotować się na spotkanie z królową. Jak się okazało, Katarzynę przywiozła z Poissy księżna de Burbon, ta sama, która zabrała ją tam blisko dziesięć lat wcześniej. To właśnie ona wkroczyła teraz do pokoju, przywitała się uprzejmie z Boną d’Armagnac, rzuciła mi lekceważące spojrzenie, a następnie zaprowadziła wszystkie młode damy do nowej komnaty Katarzyny, pomieszczenia, które dawniej pełniło funkcję pokoju dziennego dla dzieci, teraz zaś wydawało się całkowicie odmienione za sprawą jedwabnych poduszek, grubych kotar i wspaniałych flamandzkich gobelinów zdobionych kwiatami. — Nie odchodź, Mette — wyszeptała Katarzyna, zostawiając mnie niechętnie. Nic nie skłoniłoby mnie w tej chwili do odejścia, ale uznałam, że lepiej zachować ostrożność i nie zwracać na siebie uwagi, zajęłam więc miejsce na schodach, tuż przy wejściu do jej komnaty. Bezpiecznie ukryta we wnęce, cierpliwie czekałam, myśląc tylko o tym, że od miłości mojego życia dzieli mnie zaledwie kilka kroków. Minęło trochę czasu, zanim znowu ją zobaczyłam, i tym razem nikt nie mógłby mieć do mnie żalu, gdybym jej nie poznała. Katarzyna została ubrana w ciężką, zdobioną klejnotami suknię, a na jej włosy nałożono złotą usztywnioną siateczkę. Szerokie fałdy sukni księżniczki ledwie mieściły się na schodach i dwie szlachetnie urodzone damy były na szczęście zbyt zajęte pomaganiem Katarzynie, by mnie zauważyć, ukrytą za środkowym filarem. Mignęły mi jej zaróżowione policzki, mocno czerwone usta i nieufny, chłodny wyraz twarzy. Wystarczył czas krótszy od mszy, by zdołały przekształcić moją słodką dziewczynkę w wymalowaną lalkę. Agnes, której dobrano zdecydowanie prostszy strój, truchtała za wytwornymi damami jak mała, szara myszka. Pomyślałam, że nieśmiała przyjaciółka nie wywrze na królowej Izabeli żadnego wrażenia. Miałam wiele do zrobienia w oczekiwaniu na powrót Katarzyny. W komnacie panował kompletny chaos. Jej suknię podróżną porzucono na podłodze, na skrzyniach leżały porozrzucane szczotki, grzebienie i spinki do włosów, a puder i farba do malowania twarzy pokrywały już niemal wszystko. Zaczęłam sprzątać i przygotowywać pokój na powrót Katarzyny, przypuszczając, że wróci znużona i wyczerpana. Zapaliłam świece i umieściłam rozżarzone węgle w pudełku pod jej łóżkiem. Zakładając (słusznie, jak się wkrótce okazało), że królowa będzie już po kolacji i niczego nie zaproponuje Katarzynie, postawiłam przy ogniu słodkie wino i mleko, a także trochę wafli. Podczas pracy próbowałam sobie wyobrazić, jak potoczy się rozmowa matki i córki — które przecież w ogóle się nie znały. Świece zdążyły się w dużej części wypalić, kiedy usłyszałam dźwięk przypominający ptasi świergot. Wkrótce okazało się, że były to piskliwe głosy

podekscytowanych młodych dam, które sunęły wolno po schodach w kierunku saloniku Katarzyny, postanowiłam więc szybko wycofać się do swojej kryjówki za filarem. Świta księżniczki najwyraźniej się rozrosła. Na szczęście dziewczęta, wkroczywszy do jej komnaty, nie zamknęły za sobą drzwi. Mogłam dzięki temu słyszeć, jak Bona d’Armagnac zdecydowanym tonem przydzielała kolejne zadania związane z wieczorną toaletą Katarzyny. — Jeżeli pozwolisz, Mademoiselle, Marie i Jeanne pomogą ci się rozebrać, a ja tymczasem zajmę się twoimi sukniami i klejnotami… Katarzyna przerwała jej głosem cichym i słodkim, ale wystarczająco stanowczym, by uciszyć damę dworu: — Nie, Mademoiselle. Nie pozwolę. Chciałabym, żebyś zamiast tego wezwała Guillaumette. Tylko jej pomocy potrzebuję. — Masz na myśli swoją garderobianą, Mademoiselle? — zaprotestowała Bona. —  Wasza Wysokość, nie możesz powierzyć służącej swojej sukni czy biżuterii! To zadanie, które musi wykonać osoba szlachetnie urodzona. Uśmiechnęłam się, słysząc determinację w głosie Katarzyny i w jej pozornie łagodnej odpowiedzi: — Mette nie jest służącą, jak raczyłaś ją nazwać. To moja dawna niania. Kiedy byłam dzieckiem, zależało od niej moje życie. Jestem więc przekonana, że można jej teraz zaufać na tyle, by powierzyć jej kilka szmat i świecidełek. Wezwij, proszę, Guillaumette. Po chwili zostałam wezwana i postanowiłam odczekać dobrą minutę, zanim się zjawię. Katarzyna starała się tymczasem udobruchać swoją urażoną damę dworu. — Jesteś starsza i mądrzejsza ode mnie, Mademoiselle, ale przypuszczam, że nawet ty miałaś nianię, która opiekowała się tobą w dzieciństwie i która zna wszystkie twoje nawyki… — No cóż, to prawda — przyznała niechętnie Bona d’Armagnac — ale myślałam… — Zamilkła, nie kończąc zdania. — …że mojej dawno tu już nie ma? — podpowiedziała łagodnie Katarzyna. —  Ale jak widzisz, moja wierna Mette mnie nie opuściła. Jest tutaj. — I rzeczywiście: w tej samej chwili, jak na zawołanie, wkroczyłam do salonu i pokornie uklękłam, spuszczając głowę, żeby uniknąć gniewnego spojrzenia Bony. — Zdecydowałam, że ona i tylko ona będzie zajmowała się moją komnatą. Musiałam się mocno uszczypnąć, aby nie zapomnieć, że księżniczka nie skończyła jeszcze nawet czternastu lat. Odmówiłam w myślach modlitwę do świętej Katarzyny, byłam bowiem przekonana, że właśnie jej należało dziękować za to niezwykłe połączenie słodyczy i uporu, które cechowało jej imienniczkę. Ostrożnie podniosłam wzrok i spojrzałam na Katarzynę, która stłumiła ziewnięcie i po chwili oznajmiła zgromadzonej w pomieszczeniu trzódce eleganckich dworek: — Jestem bardzo zmęczona. Jutro czeka nas wiele pracy. Wygląda na to, że

królowa zamierza sprowadzić połowę paryskich mistrzów rzemiosła, żeby przygotować mnie do życia na dworze. Będę zatem potrzebowała waszych rad w sprawach dotyczących doboru garderoby. Na razie jednak życzę wam dobrej nocy i liczę na to, że zadbacie o moją przyjaciółkę Agnes de Blagny, która, jak wiecie, stanie się jedną z was. Było mi żal bojaźliwej Agnes, porwanej przez cztery damy dworu, najwyraźniej tak zachwycone perspektywą spędzenia całego dnia na wybieraniu strojów i klejnotów, że jeszcze długo słyszałyśmy na schodach ich podekscytowaną paplaninę. Bona d’Armagnac nie opuściła komnaty — zamiast tego zbliżyła się do Katarzyny i ściszyła głos. Taktownie wycofałam się i podeszłam do paleniska, żeby podgrzać zsiadłe mleko, ale ponieważ mam doskonały słuch, bez trudu usłyszałam wypowiedziane szeptem słowa: — Dopiero przybyłaś z klasztoru, Mademoiselle, i będziesz potrzebowała dużo więcej niż tylko rad dotyczących sukni i klejnotów. Życie na dworze nie należy do łatwych i nietrudno tu o błędy. Królowa ufa, że ci pomogę i udzielę wszystkich niezbędnych wskazówek, podobnie jak mój ojciec służy pomocą i wsparciem delfinowi. — Nie wątpię. — Zapadła cisza, a Katarzyna wpatrywała się w Bonę w milczeniu. Dopiero po chwili znowu przemówiła, z iście królewską pewnością siebie, której, jak sądzę, nie można się nauczyć, ale z którą trzeba się po prostu urodzić. — Możesz też być pewna, Mademoiselle, że będę ci wdzięczna za pomoc. Muszę jednak przypomnieć, że dziś wieczorem królowa przekazała nam wieść, o której zdajesz się zapominać. Jako jedynej niezamężnej córce króla należy mi się tytuł Madame de France. Jestem przekonana, że ty, zwłaszcza ty, nie będziesz chciała dalej naruszać protokołu i porzucisz słowo „Mademoiselle”. A teraz życzę ci dobrej nocy. I proszę, zostaw klucz do kufra. Dopiero później dowiedziałam się, że ów klucz był dla Bony symbolem pozycji i znakiem świadczącym o sprawowanym urzędzie. Wisiał u jej pasa na wysadzanej klejnotami kasztelance i przez chwilę myślałam, że Bona odmówi. Po chwili jednak gwałtownie go odpięła i rzuciła na stół obok Katarzyny. — Jak sobie życzysz, księżniczko. Dobranoc. — Dobranoc, Mademoiselle — odpowiedziała Katarzyna, a na jej umalowanej twarzy nie pojawił się uśmiech. Córka hrabiego Armagnac wykonała jeden ze swoich zadziwiająco precyzyjnych ukłonów, a następnie wymaszerowała z pokoju sztywnym krokiem, rzucając mi nienawistne spojrzenie i celowo zostawiając uchylone drzwi. Kiedy Katarzyna dała mi znak, a ja spełniłam jej milczące polecenie i podeszłam, żeby je zamknąć, usłyszałam, jak tuż przy schodach kroki Bony nagle ucichły. Odgadłam, że przystanęła tam w nadziei, iż usłyszy choćby część naszej rozmowy — ja jednak, uśmiechając się triumfalnie, zadbałam o to, by jedynym dźwiękiem, jaki do niej

dotrze, był głuchy odgłos zatrzaskiwanych drzwi. — Czy powinnam zatem zwracać się do ciebie Madame, Mademoiselle? — zapytałam zdezorientowana. Katarzyna zachichotała. — No cóż, z pewnością nie musisz używać obu tych tytułów jednocześnie, Mette! — zawołała. — Wolę chyba, żebyś pozostała przy Mademoiselle. Z tego, co pamiętam, zwykle nazywałaś mnie małą Madame, kiedy się na mnie gniewałaś. — Jestem pewna, że nigdy się na ciebie nie gniewałam, Mademoiselle — zapewniłam. — Zawsze byłaś grzecznym, dobrym dzieckiem. Zresztą nadal jesteś jeszcze dzieckiem. Uniosła brwi i spojrzała na mnie z zaskoczeniem. — Być może o tym nie wiesz, Mademoiselle — dodałam, podchodząc do kominka, żeby przelać ciepłe mleko do srebrnego kielicha — ale podczas twojego pobytu w klasztorze nastąpiły gwałtowne wstrząsy natury politycznej. Książę Burgundii uwięził nawet część dam dworu królowej w więzieniu Châtelet. Mademoiselle d’Armagnac była jedną z nich. Mówi się, że strażnicy więzienni znęcali się nad nimi, wiem też, że kiedy transportowano je do więzienia, motłoch solidnie je pokiereszował i bezlitośnie wyśmiał. To zrozumiałe, że nie darzy ona szczególną sympatią przedstawicieli gminu, ludzi takich jak ja. Katarzyna wpatrywała się we mnie w milczeniu. Odpowiedziała dopiero po dłuższej chwili. — Widzisz, jak wiele dla mnie znaczy twoja obecność, Mette? — zauważyła. —  Któż inny by mi o tym powiedział? Postawiłam kielich na stole obok niej i zaczęłam wyjmować szpilki, które podtrzymywały jej ciężkie nakrycie głowy. Kiedy wreszcie udało mi się je zdjąć, Katarzyna zaczęła masować czerwony ślad, który znaczył jej skórę w miejscu, gdzie diadem wrzynał jej się w czoło. Po chwili otoczyła kielich dłońmi i wypiła łyk mleka. — A teraz powiem ci coś, czego z pewnością nie wiesz, Mette. Bona zaręczyła się niedawno z księciem Orleanu, tym samym, który miał pierwotnie ożenić się z Michaliną, ale ostatecznie poślubił naszą starszą siostrę Izabelę. Byłam na ich weselu, kiedy miałam pięć lat, ale Izabela zmarła niestety w połogu dwa lata później. Modliłam się za jej duszę, ale nie wypłakiwałam po niej oczu, bo jak wiesz, ledwo ją znałam. Królowej bardzo zależało na tym, żeby poinformować mnie dzisiejszego wieczoru o tych zaręczynach. Podobno Ludwik nie pozwala swojej żonie Małgorzacie pojawiać się na dworze, bo nienawidzi jej za to, że jest córką jego zaprzysięgłego wroga, księcia Burgundii. Dlatego kiedy Bona wyjdzie za Karola Orleańskiego, zostanie w myśl zasad precedencji trzecią w hierarchii ważności damą w królestwie, po królowej i po mnie. Choć plotki szybko rozchodziły się po pałacu, wieści te nie zdążyły jeszcze dotrzeć do kwater zajmowanych przez służbę. Obecny książę Orleanu był bratankiem króla,

spadkobiercą zamordowanego kochanka królowej, a hrabia Armagnac udzielał mu wsparcia wojskowego i politycznego. Małżeństwo księcia Karola z Boną, córką hrabiego, oznaczało tak długo wyczekiwane dopuszczenie Armagnaców do zaklętego kręgu rodziny królewskiej. Nie ulegało zatem wątpliwości, że z Boną należało się liczyć, ja zaś obawiałam się, że Katarzyna, okazując mi szczególne względy, nieodwracalnie zepsuła nasze relacje. Pochyliłam się, żeby rozpiąć jej ciężki naszyjnik, ona zaś odstawiła mleko i zbliżyła dłoń do mojej twarzy, dotykając dwóch pomarszczonych blizn, które przebiegały między moją szczęką a kością policzkową. — Zrobił ci to książę Burgundii — powiedziała łagodnie — kiedy stanęłaś w mojej obronie. A Bona śmie kwestionować twoją wierność i oddanie! — Jestem zaskoczona, że pamiętasz tamten dzień, Mademoiselle — wyznałam. —  Byłaś wtedy taka mała… — Jakże mogłabym zapomnieć? — zawołała. — Śniada twarz księcia do dziś mnie prześladuje. — Nie powinnaś się go obawiać — napomniałam ją, choć doskonale wiedziałam, co czuje. — Teraz znajdujesz się pod ochroną królowej. Wydaje się, że niczego by nie odmówiła swojej najmłodszej córce. Katarzyna smutno się zaśmiała. — To prawdziwa odmiana, nie sądzisz, Mette? Czy wiesz, że dziś wieczorem nie mogłam sobie nawet przypomnieć, jak wygląda twarz mojej własnej matki? —  Zamilkła na chwilę i zamyśliła się. — A jednak powinnam była pamiętać przynajmniej jej oczy, bo mają niezwykły kolor. Są jasne, niebieskozielone, niemal turkusowe. Zapadają w pamięć. Uklękłam, pocałowałam ją w rękę, tak jak mnie nauczono, ona zaś kazała mi wstać i pocałowała mnie w policzek. Zaczęłam rozpinać welon Katarzyny i sztywną siateczkę zakrywającą jej włosy, ale nie do końca radziłam sobie z tym zadaniem, więc księżniczka mi pomogła. — Musiałaś być bardzo zdenerwowana, Mademoiselle — powiedziałam. Pomyślałam też, choć nie mówiłam o tym na głos, że królowa powinna spotkać się z niewidzianą od lat córką na osobności, nie zaś na oczach całego dworu. Katarzyna skinęła głową. — Byłam, na początku. Nie miałam pojęcia, czego ode mnie oczekuje, ale zdałam sobie sprawę, że tak naprawdę ona wcale nie oczekuje, żebym cokolwiek mówiła czy robiła. Chciała po prostu, żebym tam stała, tak żeby wszyscy mogli mnie obejrzeć. Powitała mnie bardzo uprzejmie, wręcz wylewnie. „Oświadczam, że Katarzyna jest najpiękniejszą z moich córek. Najbardziej do mnie podobną”. Tak powiedziała. Katarzyna naśladowała niemiecki akcent swojej matki z kamienną twarzą i absolutną powagą, ale w jej oczach dostrzegłam iskierki humoru. — To rzeczywiście wspaniały komplement, Mademoiselle! — zauważyłam, czując, że drżą mi kąciki ust.

— A później kazała mi usiąść obok siebie i zaczęła przemawiać, tak jakby mnie tam w ogóle nie było. W wielkiej sali pałacu zgromadziło się mnóstwo ludzi, którzy w napięciu wsłuchiwali się w każde jej słowo. Na koniec oznajmiła: „Musimy zrobić jak najlepszy użytek z tej pięknej córy Francji. Wynajęłam najlepszych krawców, najbardziej szanowanych złotników i najbardziej zwinnych mistrzów tańca!”. Do tej pory tylko raz słyszałam głos królowej, ale Katarzyna parodiowała ją doskonale. Natychmiast stanął mi przed oczyma tamten pamiętny dzień w ogrodzie pałacowym. Kiedy księżniczka znowu się odezwała, mówiła już swoim miękkim, łagodnym głosem: — Zapytałam ją o mojego ojca, króla, ale wspomniała tylko, że miewa się on tak, jak może się miewać człowiek w jego położeniu. Później spytałam o Ludwika, ale wydawała się wyraźnie poirytowana i odpowiedziała, że delfin chwilowo opuścił dwór, choć wróci na turniej. Zaplanowali ogromny turniej rycerski, bo chcą dostarczyć rozrywki delegacji angielskiej. Kazano mi dobrze przygotować się na tę okazję i wyglądać tak urzekająco, jak to tylko możliwe. Królowa osobiście wybierze mi strój. — Katarzyna westchnęła i zapytała drżącym głosem: — Jak sądzisz, Mette, co ona planuje? — Niewątpliwie twój ślub, Mademoiselle — odpowiedziałam, wyjmując ostatnią szpilkę z jej włosów i zdejmując nieporęczny welon. — Tak, to nieuchronne. Ale z kim? — Rozpuściła włosy i przebiegła dłońmi po gęstych jasnych lokach. Byłabym przysięgła, że jej włosy nie pociemniały ani odrobinę od czasu, kiedy była niemowlęciem. Odpowiedziałam jej bez wahania: — Przypuszczam, że z królem Anglii, Henrykiem. Zmarszczyła brwi, zaniepokojona: — To niemożliwe. Przecież on jest stary! Poza tym, czy nie ma już swojej królowej? Serce mi się ścisnęło, kiedy spojrzałam na te lekko zmierzwione włosy i sarnie oczy lśniące w delikatnym świetle świec. Wiedziałam, że niezależnie od tego, który król czy książę ostatecznie się z nią ożeni, zdobędzie niezwykłą zaiste nagrodę. Zaczęłam rozsznurowywać jej suknię. — Spędziłaś w klasztorze naprawdę długi czas, Mademoiselle. Stary król Anglii zmarł ponad rok temu. Następca tronu, jego syn Henryk, jest podobno młody, rycerski i przystojny. I szuka żony. — Młody, rycerski i przystojny — powtórzyła Katarzyna, wstając, żeby zdjąć obszerną, wysadzaną klejnotami suknię. Wzięłam ją od niej, stękając z wysiłku, pełna podziwu, że nosiła ją przez tak długi czas. — Czy naprawdę jest młody? — zapytała z żalem, ściągając sznurki swojej koszuli. — W mojej ocenie musi mieć przynajmniej dwadzieścia sześć lat. Co oznaczałoby, że jest dwa razy starszy ode mnie! Nie wydaje

mi się wcale młody. Koszula księżniczki opadła na podłogę, a ja podałam jej wspaniałą, przygotowaną specjalnie dla niej aksamitną koszulę nocną. Patrząc na Katarzynę, nie mogłam wyjść z podziwu, jak szczupłe i kształtne stały się jej nogi i ręce, przed laty tak pulchne i całe w wałeczkach. Wzięła ode mnie koszulę i przebiegła dłońmi po delikatnym aksamicie. — Jest wspaniała. Zakonnice uznałyby z pewnością, że przez nią moja dusza może znaleźć się w niebezpieczeństwie — zauważyła. — To dusza króla Henryka znalazłaby się w niebezpieczeństwie, gdyby cię bez niej zobaczył! — odpowiedziałam z błyskiem w oku. Zarumieniła się, a ja pomyślałam, że choć wyrosła na piękną młodą dziewczynę, nadal jest jeszcze dzieckiem, które większą część życia spędziło w klasztorze. Cóż mogła wiedzieć o potędze swojego piękna i o sile męskiego pożądania? Bona miała rację. Katarzyna potrzebowała mądrej, pewnej siebie osoby, która mogłaby udzielać jej niezbędnych wskazówek. Obawiałam się jednak, że zazdrosna i zadufana w sobie córka Armagnaców nie jest tą osobą. *

8 Królowa, wyraźnie zachwycona „najpiękniejszą ze swoich córek”, obiecała, że spełni każdą jej zachciankę — a Katarzyna, niech Bóg ma ją w swej opiece, chciała właśnie mnie. Zakonnice z Poissy nauczyły księżniczkę greki i łaciny, przyswoiła sobie także regułę Trzeciego Zakonu Dominikańskiego, ale surowy reżim lekcji i modlitw nie pozostawiał czasu na miłość czy śmiech. Ona zaś wiedziała, że u mnie znajdzie jedno i drugie. Chcąc mieć mnie przy sobie, Katarzyna dała mi dwa pokoje na szczycie swojej wieży. Nie sądzę, żeby o tym pamiętała, nigdy też z nią nie poruszałam tego tematu — ale jednym z nich była niewielka izba, gdzie w tajemnicy rozpalałam ogień, kiedy była jeszcze niemowlęciem, a w sąsiadującej z nią większej komnacie spały kiedyś pozostałe królewskie dzieci. Miała ona własny kominek i okno wychodzące na rzekę, a w grubym zewnętrznym murze, ku mojej niekłamanej radości, skrywała się latryna. W przeszłości pomieszczenia te pełniły funkcję wartowni i roiło się w nich od uzbrojonych w arbalety żołnierzy. Można tu było dotrzeć z zewnątrz, z poziomu murów obronnych, co oznaczało, że mój mąż i dzieci będą mogli mnie odwiedzać, nie przechodząc przez znajdujące się na dolnych piętrach apartamenty Katarzyny. — Musisz mieć rodzinę blisko siebie, Mette — oznajmiła księżniczka z powagą. — Nie chciałabym, żebyś przeze mnie nie mogła spędzać czasu z własnymi dziećmi. Tak bardzo ją kochałam… Byłam gotowa przysiąc, że nie ma innego członka rodziny królewskiej czy dworzanina, który zaprzątałby sobie głowę takimi sprawami i dbał o życie prywatne własnej służącej. Pierwotnie kwatery te miały zostać przydzielone dworkom Katarzyny, a Bona d’Armagnac liczyła na to, że będzie mogła ulokować tu swoje najbliższe towarzyszki. Kiedy dowiedziała się, że właśnie ja tu zamieszkałam, natychmiast poskarżyła się majordomusowi, że nie zasługuję na takie wyróżnienie i że mam szkodliwy wpływ na księżniczkę. Ja, prosta służąca, miałabym mieć szkodliwy wpływ na córkę króla! Jakże ważną postacią nagle się stałam! To wszystko bardzo by mnie bawiło, gdyby nie rosnąca niechęć Bony. Zaczynało mnie to niepokoić. Nieraz widziałam, co działo się ze służkami, które w jakikolwiek sposób uraziły swoich panów. Nie chciałam skończyć w Châtelet, a tym bardziej zostać jedną z tych, które „zaginęły w tajemniczych okolicznościach”. Na szczęście Offemont, stary przebiegły dyplomata, który zarządzał dworem królowej, doskonale zdawał sobie sprawę, że zawiść, spiski i intrygi stanowią nieodłączną część dworskiego życia — i ostatecznie zdołał udobruchać Bonę, przyznając jej protegowanym jeszcze lepszą kwaterę. Ten epizod dodatkowo pogorszył jednak relacje między mną a przyszłą księżną Orleanu. Kiedy Katarzyna dowiedziała się o talencie krawieckim Alys, natychmiast

zaaranżowała przeniesienie jej do naszej wieży. W ten oto sposób moja córka, zamiast w nieskończoność obrębiać prześcieradła i koszule królowej, zaczęła zajmować się nową garderobą księżniczki, wykańczać jej suknie i dobierać do nich modne dodatki. Ach, cóż to były za suknie! Zamówiono ich dwadzieścia, jedną piękniejszą od drugiej. Zaprojektowali je i uszyli najlepsi paryscy krawcy, którzy sięgnęli po skrzące się włoskie brokaty, haftowane aksamity i błyszczące od klejnotów adamaszki. Długim, szerokim rękawom nadano misterny kształt łzy i obszyto je wspaniałymi rosyjskimi futrami. Choć paryscy rzemieślnicy nieustannie skarżyli się, że nie otrzymują od rodziny królewskiej zapłaty za swoją pracę, teraz walczyli zawzięcie o względy nowej ulubienicy królowej Izabeli. Krawcy, kapelusznicy, pończosznicy, szewcy, rękawicznicy i złotnicy przybywali tłumnie do wieży Katarzyny i wypełniali hol na parterze swoimi towarami, stopniowo zaczęli wylewać się także na pobliskie krużganki. Wkrótce cała okolica przypominała plac targowy, a podekscytowane młode dworki przepychały się, żeby podziwiać lśniące jedwabie i aksamity, mierzyć miękkie skórzane trzewiki i zachwycać się wspaniałymi koliami, broszkami i klamrami, które były wysadzane klejnotami. Właśnie te damy miały decydować, którzy rzemieślnicy i kupcy zostaną zaproszeni do środka i osobiście zaprezentują swoje wyroby księżniczce. Wkrótce przekonałam się zresztą, że stosowane przez nie kryteria były bardziej złożone, niż można by przypuszczać. Nawet mnie obiecano srebrną klamrę do paska, pod warunkiem że wpuszczę jednego ze sprzedawców do saloniku Katarzyny. Choć jako jedna z jej klucznic zaczęłam w ostatnim czasie nosić pas, odrzuciłam tę propozycję i gniewnie zrugałam człowieka, który mi ją złożył. Moja bliskość z księżniczką okazała się niegasnącym źródłem irytacji Bony d’Armagnac, a konflikty wybuchały niemal codziennie. Starałam się czuwać nad Katarzyną niczym opiekuńcza matka, tymczasem Bona przyjmowała raczej postawę nauczycielki: udzielała jej niezliczonych rad i wydawała polecenia, przez co księżniczka znajdowała się czasem w dość osobliwym położeniu. Kiedy wkroczyłam do salonu w kulminacyjnym momencie całego tego rozgardiaszu, zastałam Katarzynę skuloną w fotelu i otoczoną całym stadem kupców, którzy przekrzykiwali się, zachwalając swoje wyroby i zarzucając ją próbkami towarów. Dziewczyna, która zaledwie kilka dni wcześniej opuściła klasztor, musiała czuć się w takiej sytuacji bardzo nieswojo. Widząc, że lada chwila zaleje się łzami, przeklęłam w myślach Bonę i jej mało rozgarnięte protegowane, które oczywiście nie oparły się pokusie obejrzenia prezentowanych na dole wspaniałości i zostawiły ją zupełnie samą. — Wstyd! — krzyknęłam, odpychając kupców. — Księżniczka nie podejmie żadnej decyzji, jeżeli nie przestaniecie jej zadręczać! — Dygnęłam przed Katarzyną, a następnie powiedziałam: — Wybacz mi, Wasza Wysokość, ale czas przygotować się do spotkania z królową. Czy mogę już wyprosić wszystkich z komnaty? — Tak, dziękuję, Mette — wyszeptała, a ja wygoniłam za drzwi natarczywych

handlarzy i rzemieślników, którzy, wycofując się, próbowali jeszcze zachwalać swoje towary. Katarzyna była wyraźnie poruszona całym tym zamieszaniem. Tak mocno zaciskała ręce na poręczach fotela, że aż zbielały jej kłykcie. — To było straszne! —  zawołała, kiedy zostałyśmy same. — Nie miałam pojęcia, co robić. Było ich coraz więcej. Tak mi głupio… Zamierzałam już zauważyć, że nie powinna była zostać sama, bez opieki, kiedy nagle do komnaty wparowała wyraźnie zdenerwowana Bona. Gdy tylko mnie dostrzegła, na jej twarzy pojawił się grymas wściekłości. — Ach, więc to twoja sprawka — rzuciła chłodno. — Kupcy powiedzieli mi, że wyrzuciła ich stąd jakaś wiedźma. — Ostentacyjnie odwróciła się do mnie plecami, po czym odezwała się do Katarzyny spokojniejszym tonem: — Nie potrafiłaś podjąć decyzji, Madame? Trudno będzie dobrać ci strój potrzebny do życia na królewskim dworze, jeżeli nie wskażesz dodatków, które ci odpowiadają. Czy mistrzowie rzemiosła w jakikolwiek sposób cię urazili? — Tak — odpowiedziała Katarzyna, unosząc brodę i chłodno wpatrując się w Bonę. — Wpuszczono ich tu zbyt wielu, poza tym nie powinnam zostawać z nimi sama. Na szczęście Mette przyszła mi z pomocą. Policzki Bony zaróżowiły się. — Proszę o wybaczenie, Madame. Wpuściłyśmy tylko najlepszych spośród nich. Myślałam, że Wasza Wysokość rozumie, iż skompletowanie odpowiedniej garderoby to sprawa niecierpiąca zwłoki. — Możliwe, ale to nie znaczy, że muszę być dręczona i osaczana — odparła Katarzyna. — Królowa liczy na twoją pomoc, Mademoiselle, i sądzę, że nie byłaby zachwycona, gdyby dowiedziała się, że zostawiłaś mnie sam na sam z tymi wszystkimi mężczyznami. Nawet jeśli uważasz ich za mistrzów rzemiosła. Bona nie miała wyboru. Spuściła głowę ze skruszoną miną, a następnie wymamrotała kolejne przeprosiny. Przypuszczałam, że najbardziej rozwścieczyła ją nie tyle sama reprymenda, ile raczej fakt, że Katarzyna udzieliła jej w mojej obecności. Zdarzały się też oczywiście sytuacje, w których Bona okazywała się użyteczna i mogła zabłysnąć swoją wiedzą. Królowa codziennie wzywała Katarzynę do siebie, proponując jej posiłki lub rozrywki albo przedstawiając ją ważnym osobistościom i dygnitarzom, których gościła. Mademoiselle d’Armagnac była ekspertką w dziedzinie protokołu, miała w małym palcu zasady etykiety i znała genealogię wszystkich ważnych postaci na dworze — dlatego przed każdą wizytą mogła przekazywać księżniczce strzępy cennych informacji, które uzyskiwała od swego ojca. Te szczególne lekcje odbywały się coraz częściej, ponieważ zbliżał się wielki turniej rycerski — dzień, którego tak bardzo Katarzyna się obawiała. — Ach, turniej, turniej! Królowa nie przestaje o nim mówić! — poskarżyła się któregoś ranka, kręcąc się nerwowo, podczas gdy żywo gestykulujący krawiec stał

przy niej i z zawrotną prędkością wydawał Alys dziesiątki poleceń. Moja córka klęczała przy Katarzynie i w pośpiechu dokonywała ostatnich poprawek, robiąc wszystko, żeby wspaniała, zamówiona specjalnie na tę okazję suknia była gotowa na pierwszą dużą uroczystość, w której księżniczka miała wziąć udział. Określany mianem houppelande strój z podwyższoną talią i długimi, lejkowatymi rękawami, był ostatnio na francuskim dworze bardzo popularny. Królowa Izabela, chcąc podkreślić piękno Katarzyny i jej „wysoką wartość” na rynku małżeńskim, nalegała, by strój uszyto ze złotogłowiu. Nie znałam się co prawda na takich sprawach, ale wydawało mi się, że obszerna, ciężka złota suknia może przyćmić delikatną, subtelną urodę księżniczki. — Królowa nieustannie mi przypomina, że angielscy wysłannicy poinformują króla Henryka o każdym szczególe mojego wyglądu i zachowania. Podkreśla też bez przerwy, że muszę stać na straży honoru Francji. Jestem przez to tak zdenerwowana, że najprawdopodobniej pokryję się krostami albo przewrócę na oczach tych wszystkich gości. Choć byłam w tym czasie zajęta sprzątaniem komnaty, usłyszałam słowa Katarzyny i miałam ochotę natychmiast do niej podbiec i zapewnić, że nie ma w całym świecie chrześcijańskim księżniczki wspanialszej i piękniejszej od niej. Ponieważ jednak przymiarki nadzorowała Bona, błyskawicznie stłumiłam ten odruch. Mademoiselle d’Armagnac odpowiedziała jej słowami, które bynajmniej nie dodawały otuchy: — Jestem przekonana, że królowa pragnie tylko przypomnieć ci, Madame, o jaką stawkę toczy się ta gra. Jeżeli nie dojdzie do zawarcia małżeństwa, Francja nie podpisze traktatu z Anglią, to zaś niechybnie doprowadzi do wojny. Ojciec mi mówił, że rozpoczął się najważniejszy etap rozmów pokojowych. Podobno kardynał Langley to sprytny i podstępny człowiek, z którym niełatwo znaleźć porozumienie. — Nie pojmuję, dlaczego król Henryk przysłał kardynała, by zamiast niego zabiegał o moje względy — mruknęła Katarzyna. — Cóż o małżeństwie może wiedzieć człowiek żyjący w celibacie? Uśmiechnęłam się pod nosem, słysząc pełne naiwności słowa tej młodej dziewczyny. Wiedziałam, że pewnego dnia dowie się o niezliczonych uczennicach klasztorów, które zostały nałożnicami arcybiskupów. Mademoiselle d’Armagnac nie dała się jednak zbić z tropu. — Kardynał Langley jest przede wszystkim dyplomatą, a dopiero w drugiej kolejności kapłanem, Madame. W przypadku małżeństwa zawieranego przez króla oblubienica staje się zawsze przedmiotem długich negocjacji. — Przyszło mi do głowy, że Bona może w ten sposób opisywać także własne małżeństwo. — W tej sytuacji szlachetne urodzenie i odpowiedni rodowód mają kapitalne znaczenie. — Dlaczego zatem królowa tak bardzo dba o mój wygląd? — odpowiedziała Katarzyna. — Jestem przecież córką króla i to powinno im wystarczyć.

Bona potrząsnęła głową. — Królowa, która oczaruje swojego pana i męża, potrafi wpływać na jego działania. Być może kardynał nie bierze tego pod uwagę, ale nasza królowa z pewnością o tym pamięta. To małżeństwo ma nie tylko przypieczętować pokój pomiędzy Francją a Anglią. Królowa chce również, żebyś uwiodła króla Henryka i skłoniła go do tego, by z twoich wrogów uczynił też swoich wrogów. Przedstawiona przez Bonę przenikliwa analiza mechanizmów dyplomatycznych wcale mnie nie zaskoczyła, wiedziałam bowiem, że Mademoiselle d’Armagnac doskonale zna tę rzeczywistość. Choć hrabia Armagnac nie był księciem, zdołał za sprawą intryg, spisków i manipulacji doprowadzić do tego, że mianowano go członkiem Rady Królewskiej, a jego córka miała wyjść za królewskiego bratanka. Nie ulegało wątpliwości, że Bona od dziecka obserwowała i chłonęła szczególne talenty swego ojca. Odpowiedź Katarzyny dowiodła, że jej dama dworu wcale nie ma monopolu na rozsądne, przenikliwe sądy. — Tak, rozumiem, dlaczego może to przynieść korzyści królowej — powiedziała, pogrążona w zadumie. — Zakładając oczywiście, że jej wrogowie są moimi wrogami. Nie dostrzegłam wyrazu twarzy Bony, ale jej milczenie mówiło samo za siebie. Zastanawiałam się, jak szybko ta uwaga dotrze do uszu królowej. Cały Paryż wyległ na ulice, świętując nadejście wielkiego turnieju. Zorganizowano go w dniu ostatków, tuż przed nadejściem postu, bo na jego czas zawieszano tego rodzaju gry wojenne. Ponieważ nawet służbę pałacową zachęcano do oglądania rozgrywek, dołączyłyśmy z Alys do tłumów przelewających się przez ulice i zmierzających do położonego nad Sekwaną królewskiego placu turniejowego. Znajdował się on na płaskim terenie w cieniu Luwru, dawnej fortecy królów francuskich, której strzeliste mury obronne i przerażający, niezdobyty donżon strzegły królewskiego skarbca. Pawilony o kolorowych dachach, wzniesione wzdłuż murów, czekały na członków rodziny królewskiej, dostojników i dworzan. Przed nimi rozciągały się szranki, natomiast za piaszczystą areną znajdowały się odgrodzone sektory przeznaczone dla motłochu. Za nimi, na Sekwanie, zacumowano całe flotylle łodzi i barek, z których turniej mogli obserwować pozostali widzowie. Przy placu turniejowym stały wrota herolda — brama z malowanego drewna, nad którą powiewały flagi i proporce. To właśnie tamtędy wkraczało się na plac, na którym rozstawiono niezliczone namioty ozdobione barwami i godłami setek uczestniczących w turnieju rycerzy, którzy zjechali tu ze wszystkich zakątków Europy, w nadziei na to, że zdobędą główną nagrodę i zaprezentują swoje umiejętności. Był chłodny, słoneczny dzień, a pod jasną, bezchmurną kopułą nieba powietrze zdawało się niemal wibrować od rżenia koni, gwizdów stajennych, pobrzękujących uprzęży i dzwoniących kowadeł. Ostatnie widowisko tej rangi i tych rozmiarów

odbyło się w Paryżu wiele lat temu, a ja — z wyjątkiem wielkich świąt kościelnych — nigdy nie widziałam takiego tłumu. Kupcy zajęli najkorzystniejsze lokalizacje i zachwalali swoje towary: korzenne piwo i wino, ciepłe paszteciki, lekarstwa i jarmarczne świecidełka. Na każdym rogu stali minstrele, którzy próbowali przebić się przez panujący wokół nich zgiełk, uderzając z brzękiem w swoje rozstrojone instrumenty. Chmary żaków i terminatorów, korzystając z tego, że dostały dzień wolny i mogły uczestniczyć w tym święcie, przenosiły swoje hałaśliwe spory na okoliczne place i co pewien czas wybuchały tam gwałtowne bijatyki. Mocno trzymałam Alys za rękę, bałam się bowiem, że utonie w tym potoku ludzi — i powoli przepychałyśmy się przez tłum, zmierzając w kierunku miejsc zarezerwowanych dla służby pałacowej. Kiedy tam wreszcie dotarłyśmy, udało nam się przecisnąć do przodu i zająć ławkę, z której dobrze widziałyśmy zarówno szranki, jak i królewskie pawilony. Po pewnym czasie usłyszałyśmy fanfary, a głośny dźwięk trąbek zapowiedział przybycie królewskiej świty, która schodziła dostojnie po drewnianych schodach, wzniesionych specjalnie na tę okazję, tak by na arenę można się było dostać bezpośrednio ze strzelistych murów otaczających zamek. Król, królowa oraz ich znamienici goście po kolei witali tłum, a następnie siadali na pokrytych poduszkami tronach i ławach, rozstawionych pod baldachimem ozdobionym herbami. Nad dachem pawilonu łopotały chorągwie, przedstawiające herby każdej z siedzących tu znakomitości. W jakiś tajemniczy sposób udało się też w środku zimy znaleźć lilie, które z powagą opuszczały swoje dumne główki nad balustradą. Z miejsca, w którym siedziałyśmy, członkowie rodziny królewskiej oraz ich goście jawili się nam jako rząd wspaniałych lalek, ubranych w kolorowe stroje oraz sobole chroniące przed chłodem i obwieszonych drogocennymi klejnotami, które skrzyły się w łagodnym świetle lutowego poranka. Katarzyna, której kazano wyróżnić się z tego pstrokatego tłumu, nie miała łatwego zadania, ale ostatecznie jej uroda i prosta elegancja zatriumfowały. Wspaniała złota suknia, powłóczysta i zdobiona perłami, promieniała łagodnie na tle krzykliwych brokatów i pretensjonalnego przepychu strojów jej rodziców. Czoło księżniczki zdobił wysadzany perłami diadem, a lśniące bladozłote włosy opadały na jej szyję niczym jedwabny Oriflamme 1. (Nie mogło zresztą być inaczej. Bóg jeden wie, jak długo ją czesałam!). Zgodnie z tradycją, na dworze francuskim podczas oficjalnych uroczystości niezamężne dziewczęta rozpuszczały i odsłaniały włosy. Dzięki temu Katarzyna wyraźnie odróżniała się od królowej i pozostałych kobiet należących do rodziny królewskiej, które nosiły wyrafinowane, zdobione klejnotami nakrycia głowy oraz welony. Wydawała się niezwykle młoda, ponętna i — mówiąc wprost — godna zamążpójścia. Co do tego nikt nie mógł mieć żadnych wątpliwości. Muszę przyznać, że choć moje serce puchło z dumy na widok jej nieskazitelnej urody, żołądek podchodził mi do gardła, kiedy myślałam o jej całkowitej bezbronności.

— Jeżeli nie dostanie jej król Henryk, dostanie ją inny monarcha — szepnęłam pod nosem, ocierając łzę, którą nad nią uroniłam. — Wygląda jak anioł! — zawołała Alys z niekłamanym zachwytem, a na jej słodkiej okrągłej twarzyczce pojawiły się rumieńce. — Nie ma chyba na świecie damy piękniejszej od księżniczki Katarzyny! — Miejmy nadzieję, że tak samo pomyśli tłusty kardynał — mruknął ktoś w rzędzie za nami. — W przeciwnym razie angielskie ekskrementy ruszą w górę Sekwany już we wrześniu. Odwróciłam się, żeby zobaczyć, kto wypowiedział te słowa, i zobaczyłam mężczyznę w niebiesko-złotej liberii królewskiego szambelana. Miał zapuchnięte oczy, kilkudniowy zarost, twarz o ostrych, niemal lisich rysach, a pod czarnym kapeluszem skrywał prawdopodobnie łysinę. — Nawet jeżeli tak będzie, nie stanie się to z winy księżniczki Katarzyny —  odparłam z uśmiechem, dając do zrozumienia, że słyszałam już niejedną pałacową plotkę i że nie chcę ucinać rozmowy. Mrugnął do mnie porozumiewawczo. — Ach, trzeba przyznać, że to prawdziwa piękność. Każdy mężczyzna marzyłby o tym, żeby odebrać jej dziewictwo!… No co? — Gwałtownie zamilkł, kiedy wściekle zmarszczyłam brwi i skinęłam głową w kierunku Alys. Chcąc jak najszybciej przerwać te lubieżne rozważania, zmieniłam temat i wskazałam czerwonego na twarzy duchownego, który siedział na lewo od Katarzyny i którego szkarłatna sutanna przesadnie opinała pokaźnych rozmiarów brzuch. — Zakładam, że to kardynał Langley — powiedziałam. — A po drugiej stronie siedzą król i królowa. Jesteśmy służącymi księżniczki, ale nigdy nie widujemy pozostałych członków rodziny królewskiej. Szambelan zrobił się nagle niezwykle elokwentny, tak jakby chciał zatrzeć złe wrażenie po wcześniejszej wulgarnej uwadze. — Królowej nie da się z nikim pomylić, wystarczy spojrzeć na wszystkie klejnoty, którymi jest obwieszona. Ma ich trzy razy więcej niż pozostałe damy. A król, biedaczysko, siedzi obok niej. Stąd wygląda nie najgorzej, ale ma umysł sześciolatka. Wiem o tym, bo opróżniam jego wannę: podczas kąpieli bawi się flotą drewnianych stateczków. — Dostrzegł niedowierzanie malujące się na mojej twarzy i zaczął z zapałem kiwać głową. — To prawda, Bóg mi świadkiem. Dama, która siedzi obok niego, to żona delfina. Zaskoczyła mnie jej obecność. Delfin jej nie znosi i trzyma ją w klasztorze. Pozwala jej opuszczać opactwo tylko wtedy, gdy to naprawdę konieczne. Spojrzałam na kobietę, o której mówił — Małgorzatę Burgundzką, chudą istotę o ziemistej cerze, która, choć miała około dwudziestu lat, wyglądała na zdecydowanie starszą. Na tę uroczystość przywdziała suknię z rubinowego aksamitu, haftowanego w burgundzkie stokrotki oraz delfiny, widniejące w herbie jej męża. Takim strojem

śmiało podkreśliła swój status. — Czy to nie córka księcia Burgundii? — zapytałam, starając się wydobyć z szambelana jak najwięcej informacji. Mężczyzna o lisiej twarzy trzymał między udami bukłak z winem, z którego, sądząc po jego narastającej gadatliwości, zdążył już sporo upić. — Tak, na tym właśnie polega problem. Delfin nienawidzi jej ojca, dlatego nie chce mieć z żoną nic wspólnego. Założę się, że ona się modli, aby książę Burgundii wreszcie powrócił do Paryża! Kolejne pytanie zadałam… szczególnie ostrożnie dobierając słowa: — Podobno wciąż ma w mieście wielu zwolenników? Na lisiej twarzy szambelana pojawił się uśmiech. Mężczyzna żywo pokiwał głową. — To prawda i mówi się, że Burgundczycy zabiegają też o względy Anglików, nęcąc ich własną córką, także Katarzyną. O, proszę, zaczyna się! Głośny dźwięk trąbek zapowiedział pierwszy pojedynek, w którym delfin miał się zmierzyć z hrabią Dorset, wujem króla angielskiego i przywódcą przybyłego do Francji poselstwa. Obaj mężczyźni ruszyli galopem w kierunku pawilonu królewskiego, żeby pozdrowić zebranych. Zobaczyłam księcia Ludwika po raz pierwszy, odkąd opuścił pałacowy ogród jako dziewięcioletni chłopiec — i szczerze mówiąc, nie mogłam uwierzyć własnym oczom. Miał teraz osiemnaście lat i można było go opisać tylko w jeden sposób: był po prostu gruby. Nie — był wręcz otyły! A spodziewałam się, że ujrzę starszą, wyższą wersję tamtego chudego chłopca, który wrzucił mi za dekolt gąsienicę. Nie przyszło mi do głowy, że głód, którego tak często doświadczał w dzieciństwie, wpędzi go w tak potworne obżarstwo. Tylko na wpół ślepy pochlebca mógłby go nazwać przystojnym, bowiem jego rysy rozmyły się pośród opuchniętych policzków i podwójnych podbródków. Tonące w tłuszczu oczy delfina wydawały się małe i pełne złości, a jego włosy były wysoko wygolone, zgodnie z modą panującą ostatnio pośród kawalerów, co jeszcze bardziej uwidaczniało potężne fałdy tłuszczu na jego karku. Jedynie charakterystyczny orli nos Walezjuszy pozostał niezmieniony i świadczył o królewskim rodowodzie Ludwika. Jego zamknięte w masywnej zbroi ciało wyglądało jak potężny metalowy kadłub pokryty niebiesko-złotą opończą i wciśnięty na siodło. Szczęśliwym trafem znaleziono konia wystarczająco silnego, by zdołał udźwignąć jego ciężar, ale wsadzenie delfina na jego grzbiet musiało wymagać specjalnego sprzętu. Książę nawet z daleka wyglądał groteskowo. Gdyby nadal znajdował się pod moją opieką, zarządziłabym porządne przeczyszczenie i długotrwałą dietę z chleba i wody. W dzieciństwie Ludwik wydawał mi się bystrzejszy od brata, ale to Jan zdecydowanie lepiej radził sobie z mieczem. Teraz, jako dorosły mężczyzna, Ludwik nadal nie zdradzał talentu rycerskiego. Ku niezadowoleniu tłumu zdecydowanie starszy od niego hrabia Dorset szybko sobie z nim poradził. Jego kopia trafiła delfina

już przy pierwszym zwarciu. Normalnego mężczyznę taki cios natychmiast zrzuciłby z siodła, ale zwalisty następca francuskiego tronu ledwo drgnął. Mój gadatliwy sąsiad poinformował mnie, że zgodnie z kodeksem rycerskim ten, kto przegrał konne starcie, musi oddać przeciwnikowi równowartość swojej zbroi, co w przypadku delfina musiało oznaczać całkiem pokaźną sumę. Nic zatem dziwnego, że książę Ludwik poczerwieniał z wściekłości, a następnie dołączył do swojej rodziny w królewskim pawilonie i stamtąd śledził dalszy przebieg turnieju. W ciągu kilku kolejnych godzin kwiat francuskiego i angielskiego rycerstwa dawał pokaz swych umiejętności pośród pyłu, feerii barw i rozbłysków stali. Było to brutalne widowisko i wielokrotnie żałowałam, że przyprowadziłam tu Alys. Wielu uzbrojonych mężczyzn trzeba było ściągać z pola, a niektóre hełmy były tak zdeformowane, że czaszki, przez nie chronione, musiały się niechybnie roztrzaskać. Na naszych oczach wspaniały koń runął na ziemię i złamał przednią kończynę. Nieszczęsne zwierzę rżało i miotało się jak oszalałe przez długi czas, zanim wreszcie oszczędzono mu cierpienia i ściągnięto je z piasku. W trakcie tego incydentu Alys mocno wtuliła się w moje ramię, a ja z niepokojem zerknęłam na Katarzynę, spodziewając się po niej podobnej reakcji. Jednak wbrew moim obawom księżniczka niczego nie dała po sobie poznać i zachowała kamienną twarz, tak jakby równie potworne widoki były w opactwie Poissy codziennością! Wielkim finałem turnieju był pojedynek zwany mêlée, podczas którego francuscy i angielscy rycerze stoczyli pozorowaną bitwę na otwartej arenie — walcząc ze sobą do czasu, aż heroldzi ogłosili, która strona wygrała. Chciałam stamtąd jak najszybciej zabrać Alys, obawiałam się bowiem kolejnego krwawego widowiska, ale kiedy już miałyśmy ruszać, hrabia Dorset podjechał nagle do królewskiego pawilonu i zawołał: — Jeżeli piękna córa Francji zechce dać mi swoją wstążkę na czas nadchodzącego pojedynku, poniosę ją w imieniu mojego bratanka, króla Henryka! Tłum zaryczał, wyrażając uznanie dla tego rycerskiego gestu. Zobaczyłam, jak Katarzyna zerknęła na królową, która z pobłażaniem skinęła głową. Kiedy jednak księżniczka pochyliła się, żeby sięgnąć po jedną z lilii, która miała zastąpić wstążkę, delfin niespodziewanie doskoczył do niej i powstrzymał ją ruchem dłoni. — Nie okazujmy Anglikom żadnej przychylności! — ryknął z wściekłością. — Nie wtedy, kiedy knują, intrygują, by odebrać Francję prawowitemu następcy tronu! — Jego głos doskonale współgrał ze zwalistym cielskiem, a słowa, które wypowiedział, odbiły się echem po całej arenie. — Wracaj do swojego bratanka, Dorset, i przekaż mu, że marząc o zdobyciu mojej siostry, chce tak naprawdę wykraść podstępem ziemie mojego ojca. Może i wygrałeś pojedynek podczas tego turnieju, milordzie, ale przysięgam przed Bogiem i świętym Dionizym, że to ostatnie zwycięstwo, jakie Anglia kiedykolwiek odniosła nad Francją! Nie dosłyszałam odpowiedzi hrabiego Dorset, bo w następstwie słów delfina wybuchła wrzawa, a niektórzy francuscy i angielscy rycerze znajdujący się

w przedniej części mêlée zaczęli obrzucać się wyzwiskami, po czym postanowili porzucić dotychczasowe współzawodnictwo i skrzyżować miecze, jeszcze zanim rozlegną się trąby. Natychmiast rozgorzała bitwa, której heroldzi nie byli w stanie w żaden sposób kontrolować. Wielu mężczyzn siedzących w części przeznaczonej dla służby pałacowej zaangażowało się w tę zabawę: stawali na krzesłach i wrzaskiem zagrzewali rycerzy do walki, wykazując się entuzjazmem, za który przynajmniej częściowo musiało odpowiadać wypite wcześniej wino. Wśród nich był również szambelan o lisiej twarzy. — Nici ze ślubu twojej pani! — zawołał do mnie, kiedy wzięłam Alys za rękę i zaczęłam przeciskać się z nią przez tłum. — Jeżeli Henryk jej pragnie, musi tu przyjechać i sam ją sobie wziąć! 1. Dosłownie „złoty płomień”, bojowy proporzec królów Francji. Ostatni raz użyto go właśnie podczas bitwy pod Azincourt; potem zaginął. ↩

*

9 — Tego już za wiele! — krzyknęła Bona, napierając z wściekłością na drzwi komnaty Katarzyny. — Albo natychmiast wpuścisz mnie do księżniczki, albo pójdę prosto do królowej i zażądam, żeby bezzwłocznie cię usunęła. Jestem kobietą mocnej budowy i blokowanie drzwi nie sprawiało mi szczególnych trudności, ale nie będę ukrywała, że ciarki przeszły mi po plecach, kiedy usłyszałam tę groźbę. Wiedziałam, co prawda, że choć Armagnacowie mają wpływy na dworze, Bona nie odważy się zażądać czegoś takiego od królowej — ale kilka słów rzuconych od niechcenia w odpowiednim momencie mogłoby z powodzeniem do tego doprowadzić. Zdawałam sobie sprawę, że blokując przed nią drzwi, muszę się liczyć z tym, że jeszcze przed zmrokiem mogę znaleźć się w Châtelet, a przynajmniej zostać wyrzucona z pałacu. Mimo to nie ustąpiłam. — Wierz mi, Mademoiselle, nie powinnaś tu wchodzić dla własnego bezpieczeństwa — nalegałam. Bonie udało się wcisnąć stopę pomiędzy drzwi, w związku z czym dalszą część rozmowy prowadziłyśmy przez wąską szparę. —  Księżniczka ma gorączkę i wydała rozkaz, żeby nikt się do niej nie zbliżał, dopóki nie poznamy dokładnej przyczyny jej choroby. Posłałam po medyka, ale tymczasem księżniczka prosi, żebyście wraz z pozostałymi damami dworu modliły się, by ta dolegliwość nie okazała się poważna ani zaraźliwa. Na widocznej przez wąską szparę twarzy Bony pojawiły się wątpliwości, ale ich miejsce szybko zajęła niezachwiana determinacja. — Sprawy zaszły zdecydowanie za daleko — oznajmiła stanowczo. — Nadęta, niewykształcona służąca nie powinna decydować o tym, czy księżniczka ma gorączkę, i na własną rękę posyłać po medyka. To zadanie, które królowa powierzyła specjalnie do tego wyznaczonej damie dworu. Pozostanę tu do czasu przybycia lekarza, a potem będę mu towarzyszyła przy łożu księżniczki i przekażę królowej jego diagnozę. Poinformuję ją też o zagrożeniu związanym z tym, że pochodząca z gminu żałosna kreatura przejęła kontrolę nad jej córką. — Rób, co uważasz za stosowne, Mademoiselle — odpowiedziałam, gwałtownie napierając drzwiami na jej stopę odzianą w miękki skórzany trzewik. Pisnęła z bólu i odskoczyła, a ja skorzystałam z okazji i z ulgą zatrzasnęłam drzwi, ryglując je tak, by mieć pewność, że nikt nie wejdzie do środka. Spełniłam złożoną Katarzynie obietnicę — ale za jaką cenę? Obawiałam się, że tym razem spotkają mnie poważne konsekwencje. Od feralnego turnieju upłynęły dwa dni. Tuż po jego szokującym zakończeniu Katarzyna była świadkiem straszliwej awantury pomiędzy delfinem a królową, która wyrzucała synowi jego aroganckie zachowanie i fakt, że dokonał publicznego sabotażu traktatu pokojowego między Anglią a Francją. Królowa Izabela oskarżała

też Ludwika o to, że zaprzepaścił szanse Francji na pokój i dobrobyt tylko dlatego, że został pokonany w pojedynku. Ludwik nie pozostał jej dłużny i określił jej wiarę w dobrą wolę króla Henryka mianem naiwnej i bezpodstawnej. — Henryk to zwykły tyran, Madame — zagrzmiał delfin — który przed niczym się nie zawaha. Nic nie powstrzyma go przed grabieżą ziem, tytułów i majątków w imię budowy własnego imperium. Nie pojmuję, jak możesz brać pod uwagę oddanie Katarzyny tak chciwej, nikczemnej kreaturze. On potrzebuje jej tylko po to, żeby zdobyć francuski tron. Zamierzasz całować w policzek człowieka, który bez chwili zwłoki uwięziłby mojego ojca, upokorzyłby moją siostrę, a mnie samego wydziedziczył. Nie zaprzepaściłem szansy na pokój. Rzuciłem rękawicę mężczyźnie głodnemu chwały i jasno mu zakomunikowałem, że pokój nie jest na sprzedaż. Nie będziemy go przekupywali, nie będziemy w zamian za zaniechanie agresji oferowali rozległych ziem, pary błękitnych oczu i miliona koron posagu. Jeżeli rzeczywiście uważa się za cesarza świata, będzie musiał o to zawalczyć… a z Bożą pomocą może i zginąć! Królowa Izabela odpowiedziała: — To ty jesteś naiwny, Ludwiku. Król Henryk nie jest tyranem. Jest wojownikiem. Wbrew twoim nadziejom nie wycofa się, słysząc te pompatyczne wyzwania. Wręcz przeciwnie: podniesie rzuconą rękawicę i wmaszeruje z wojskami do Francji, a my nie możemy liczyć na to, że tutejsi feudałowie staną w naszej obronie. Nie przejąłeś kontroli nad swoim losem, tylko rzuciłeś nas wilkom na pożarcie! Zamyślona i zatroskana Katarzyna opisała mi tę kłótnię w najdrobniejszych szczegółach, w czasie gdy pomagałam jej zdjąć złotą suknię. Później zaś usiadła i wpatrywała się we mnie w milczeniu tak długo, że obawiałam się, iż zacznie mi robić wyrzuty. Stało się jednak coś dokładnie odwrotnego. — Mogę mieć do ciebie pełne zaufanie, prawda, Mette? Wydaje mi się, że jesteś jedyną osobą, której mogę rzeczywiście ufać — powiedziała to głosem tak poważnym i smutnym, że padłam przed nią na kolana i ucałowałam jej rękę. — Zrobiłabym dla ciebie wszystko — zapewniłam łagodnie. — Co więcej, byłabym gotowa na zawsze zniknąć z twojego życia, gdyby miało ci to w jakikolwiek sposób pomóc. — Niech Bóg broni — wyszeptała. — Nie po raz drugi. Bóg nie mógłby postąpić tak okrutnie. Mimo pozornej dojrzałości Katarzyna zachowała pewne dziecięce cechy, takie jak optymizm oraz potrzebę nieustannego pocieszania. Mnie natomiast życie nauczyło cynizmu i wcale nie miałam pewności, czy Wszechmogący okaże się pod tym względem przesadnie życzliwy. Wstała, wzięła mnie za rękę i pociągnęła za sobą do kominka, przy którym stał jej fotel. — Usiądź tu, Mette — poprosiła, delikatnie mnie popychając, sama zaś usiadła na

stojącym obok taborecie. — Podzielę się z tobą moimi przemyśleniami, a ty mi powiesz, co o tym wszystkim sądzisz. Poczułam się w tej sytuacji nieswojo i zaczęłam się zastanawiać, co powiedziałaby Bona, gdyby zobaczyła, jak ja, prosta kobieta z gminu, zapadam się w królewskich poduszkach. Szybko jednak porzuciłam te błahe rozterki i skupiłam się na tym, co mówiła Katarzyna. — To, co ci teraz powiem, nie może wyjść poza te cztery ściany — zaczęła ostrożnie. — Ktoś mógłby to bowiem nazwać zdradą. Im dłużej przebywam na dworze, tym mniej ufam swojej matce. Mój mimowolny okrzyk sprawił, że Katarzyna podniosła dłoń, ucinając wszelkie protesty. — Proszę, nie mów mi rzeczy, które usłyszałabym od innych, Mette. Wiem, że jestem młoda i że być może nie w pełni rozumiem, co królowa mówi i robi, ale nie uważam się za głupią. Mogłabym ci podać wiele przykładów jej nieuczciwości, wystarczy jednak tylko jeden. Otóż królowa utrzymuje, że nienawidzi księcia Burgundii za jego udział w morderstwie Ludwika Orleańskiego, ale to tylko słowa. W rzeczywistości nienawidzi hrabiego Armagnac, którego rzekomo tak głęboko podziwia. Ilekroć są razem, łatwo wyczuć ich wzajemną niechęć. Jak wiesz, królowa nie pała też szczególną miłością do Ludwika. Moja matka oficjalnie popiera Orleańczyków, ale tak naprawdę spiskuje z księciem Burgundii. Nie miałoby to tak dużego znaczenia, gdyby była lojalna wobec króla. Tak jednak nie jest. Siedzi obok niego podczas publicznych uroczystości, ale poza tym od niego stroni. Potrzebuje go tylko dlatego, że jako królowa ma prawo do regencji. Kiedy mój ojciec umrze, Ludwik zostanie królem, a ona straci władzę. Dlatego potajemnie knuje z księciem Burgundii i toruje mu drogę, tak żeby mógł powrócić do Paryża i znów rządzić w imieniu króla. A dlaczego tak jej na tym zależy? Dlatego że książę Burgundii kontroluje mojego brata Jana. Gdyby się z nim sprzymierzyła, mogłaby nadal rządzić Francją za pośrednictwem syna, którego wygnała dziesięć lat temu. — Ale tylko w sytuacji, gdyby Ludwik nie żył! — zawołałam. — Dokładnie tak. — Pochyliła się w moją stronę i położyła palec na ustach. —  Ciii. Mówię ci o tym wszystkim tylko dlatego, że chcę, abyś zrozumiała, dlaczego poproszę cię o pomoc. Muszę porozmawiać z Ludwikiem tak, żeby nie dowiedziała się o tym moja matka. Chciałabym, żebyś przekazała mu wiadomość i poprosiła go, by zjawił się tu w tajemnicy. Mógłby przejść po murach obronnych i wejść od zewnątrz. Spotkalibyśmy się w twoim pokoju, a my tymczasem rozgłosiłybyśmy, że niespodziewanie dostałam gorączki i że muszę zostać w swojej komnacie. Musiałabyś jednak powstrzymać moje dworki, bo w przeciwnym razie natychmiast doniosą o wszystkim królowej. — Zwłaszcza Mademoiselle Bona — wyszeptałam. — Trudno będzie mi ją zatrzymać. Już teraz mnie nienawidzi.

Katarzyna spojrzała na mnie przepraszająco. — Wiem. Może się na ciebie poskarżyć, ale nie obawiaj się. Jeżeli ktokolwiek będzie chciał cię stąd usunąć, dostanę prawdziwej gorączki, a mój stan nie poprawi się do czasu, aż sprowadzą cię z powrotem. — Nie byłam przekonana, czy ten wybieg przyniesie zamierzone skutki, ale Katarzyna złapała mnie za ręce, zanim zdołałam zaprotestować. — Muszę się spotkać z Ludwikiem, Mette. On jest kompletnie osamotniony. Nasza matka knuje przeciw niemu, a Armagnac, choć poprzysiągł mu wierność, myśli wyłącznie o własnych interesach. A przy tym wszystkim żoną Ludwika jest córka jego największego wroga. Musi wiedzieć, że pozostanę wobec niego lojalna. Miałam mętlik w głowie i czułam, że mieszam się do spraw, które zdecydowanie mnie przerastają. — A co z twoimi interesami? — zapytałam. — Delfin zdążył cię już odsunąć od angielskiego tronu. Potrząsnęła głową. — Tak naprawdę jestem mu za to wdzięczna. Gdyby doszło do zawarcia tego małżeństwa, znalazłabym się w trudnym położeniu. Jak ci już mówiłam, to kwestia zaufania. Mam świadomość, że muszę wyjść za tego, kto zostanie dla mnie wybrany. Ale kto dokona tego wyboru? Mój ojciec jest zbyt osłabiony, a matce nie ufam. Wolę zdać się w tej kwestii na mojego brata. Deklarowałam już wcześniej, że oddałabym za nią życie, i wiedziałam, że jeżeli ten plan się nie powiedzie, tak właśnie może się stać. Musiałam jednak działać — jak mogłabym odmówić? Zaryglowałam drzwi, żeby Bona nie mogła dostać się do środka, po czym usiadłam w komnacie Katarzyny i czekałam. Czas dłużył mi się niemiłosiernie, więc próbowałam zająć się czymś pożytecznym — wytarłam toaletkę, wyczyściłam szaty ziemią fulerską 1, a następnie uzupełniłam wonne zioła w garderobie. Pracując, wyobrażałam sobie Ludwika i Katarzynę prowadzących szczerą rozmowę w komnacie nad moją głową, gdzie specjalnie na tę okazję ustawiłam przy ogniu największy dostępny mi fotel. Oczyma wyobraźni widziałam też Bonę d’Armagnac, nerwowo przemierzającą salon i czekającą na medyka, który nie mógł przecież przybyć z tego prostego powodu, że w ogóle go nie wezwałam. Czekałam, aż zniecierpliwiona Bona zacznie walić w drzwi, ale ku mojemu zaskoczeniu nic takiego nie nastąpiło. W końcu Katarzyna zeszła na dół. Miała zatroskaną minę i ściągnięte brwi. Nie mogłam się doczekać, kiedy mi opowie, jak przebiegło spotkanie z Ludwikiem, pozostawało mi jednak uzbroić się w cierpliwość. — Muszę się pomodlić, Mette — powiedziała tylko, zmierzając prosto do swojego prie-dieu 2. — Proszę, popilnuj drzwi jeszcze przez chwilę. Obiecałam, że to zrobię, ale uznałam, że skoro Katarzyna wróciła już do komnaty,

rozsądnie będzie zakraść się po schodach na dół i sprawdzić, co dzieje się z Boną, której milczenie wydawało mi się bardziej złowieszcze niż gniew. Schodząc, spotkałam pazia — na jego szatach dostrzegłam krzyż lotaryński, symbol Armagnaców. Ów paź zmierzał na górę, do komnat Katarzyny. — Przynoszę wiadomość dla księżniczki — oznajmił. Mocniej zabiło mi serce. Wyciągnęłam dłoń, przekonana, że oto przyszła pierwsza zapowiedź zemsty Bony. — Jej Wysokość jest niedysponowana — powiedziałam. — Przekażę jej to. Paź wyjął z torby zapieczętowaną kopertę i podał mi ją, po czym ruszył na dół. Odczuwałam silną pokusę, by natychmiast zniszczyć list, ale ostrożność przeważyła — uznałam, że jeżeli Bona rzeczywiście podjęła działania przeciwko mnie, to Katarzyna powinna się o tym jak najszybciej dowiedzieć. Kiedy wróciłam do jej komnaty, księżniczka zrobiła znak krzyża i wstała. Najświętsza Panienka spoglądała łagodnie z oświetlonego świecami tryptyku. Nie wiedziałam, o co prosiła ją Katarzyna, ale zmarszczki na czole księżniczki nie zniknęły. W milczeniu podałam jej list. Przeczytała go i szeroko otworzyła oczy ze zdziwienia. — Listu nie przysłała Bona, tylko jej ojciec, hrabia — wyjaśniła po chwili, składając pergamin. — W związku z tym, że nie udało się podpisać traktatu z Anglią, Armagnac i książę Orleanu zdecydowali, że małżeństwo między Boną a księciem powinno zostać zawarte bez chwili zwłoki. Hrabia wyraża głęboki żal z powodu tego, że obowiązki jego córki zmuszają ją do opuszczenia służby, ma jednak nadzieję, że zrozumiem zaistniałą sytuację i nie będę chowała do niej urazy. — Katarzyna delikatnie położyła mi dłoń na ramieniu. — Możesz zatem przestać drżeć ze strachu, Mette. Mademoiselle d’Armagnac nie jest już moją damą dworu. Ulga, którą poczułam, nie trwała długo, szybko bowiem uświadomiłam sobie, że to zarazem dobra i zła wiadomość. — Ale wkrótce zostanie księżną Orleanu — zauważyłam. — Będzie miała jeszcze więcej władzy. — I będzie zdecydowanie zbyt zajęta, żeby zaprzątać sobie nami głowę — uspokoiła mnie Katarzyna. — Na razie jej tu nie ma, więc usiądźmy, a ja opowiem ci o moim spotkaniu z Ludwikiem. Dołożyłam do ognia i po chwili usiadłyśmy przy kominku, tym razem ona w fotelu, ja na taborecie. Choć za oknem dął porywisty wiatr, a w okiennice uderzał zacinający deszcz, blask świec i żarzące się polana otuliły nas migocącym ciepłem. — Dziękuję, że zostawiłaś w swoim pokoju wino i słodycze, Mette — zaczęła Katarzyna, szeroko się uśmiechając. — Trzeba przyznać, że doskonale znasz drogę do serca Ludwika. Wzruszyłam ramionami. — Pamiętam, jak rzucał się na ciastka, które przynosiłam z piekarni ojca. Był

wiecznie głodny. — To akurat się nie zmieniło. Zjadł wszystko, co zostawiłaś. Jest strasznym łakomczuchem! — Trzeba otwarcie powiedzieć, że to mu nie służy — zauważyłam. — Ma zdecydowanie za dużo czarnej żółci. — Tak uważasz? To bardzo niedobrze. Powinien być zdrowy. Francją już wystarczająco długo władał chory, niedomagający król. Zamilkła na chwilę, rozważając tę smutną prawdę. — Może nie powinnam pytać, ale o co modliłaś się po powrocie? — powiedziałam łagodnie. — Wyglądałaś na bardzo poruszoną. Potrząsnęła głową, jakby chciała wyrzucić z niej wszystkie złe myśli. — Byłam zdezorientowana. Czasem, kiedy się modlisz, wszystko staje się nieco bardziej zrozumiałe. — To prawda — odpowiedziałam, choć nie mogłam sobie przypomnieć, kiedy modlitwa pomogła mi w ten sposób. — Czy tak się stało? — Nie. Nie do końca. — Nasze spojrzenia spotkały się i zobaczyłam, że oczy miała pełne łez. — Och, Mette! Czuję się taka zagubiona. Pod wpływem impulsu wzięłam ją za ręce, czując, że i do moich oczu napływają łzy. Nie naciskałam jednak i nie prosiłam, żeby opowiedziała mi, co się stało. Zamiast tego starałam się dodać jej otuchy. — Nie możesz być całkowicie zagubiona, dopóki trwam przy tobie. Ścisnęła mi dłonie, po czym puściła je. Oparła się w fotelu i odchrząknęła. — Muszę podjąć pewną ważną decyzję, Mette. Jeżeli opowiem ci o problemie, przed którym stoję, być może nie będzie mi już tak ciążył. Skinęłam głową, żeby dodać jej odwagi, po czym wskazałam dłonią tryptyk. — Bądź pewna, że zachowam milczenie, podobnie jak Najświętsza Panienka. Katarzyna uniosła brwi z dezaprobatą. — Czasem mam wrażenie, że jesteś w sprawach wiary zbyt lekceważąca, Mette — powiedziała z wyrzutem. Przez chwilę zamierzałam jej przypomnieć, że nie wychowałam się w klasztorze, ale zamiast tego udałam skruchę i postanowiłam zachować milczenie. — Nigdy nie byłam szczęśliwa w klasztorze — zauważyła, tak jakby czytała w moich myślach. — Ale mimo to jestem wdzięczna zakonnicom, że nauczyły mnie odróżniać dobro od zła. Szkoda, że nikt nie przekazał tej umiejętności mojej matce i mojemu bratu. Musiałam wyglądać na zaskoczoną tą uwagą, bo Katarzyna szybko zaczęła mówić dalej: — To prawda. Oboje są równie źli. Tak mi się przynajmniej wydaje. Nie mam jeszcze całkowitej pewności, jeżeli chodzi o Ludwika. Wiem, że nie jest ze mną szczery, ale czuję, że nie powinnam go osądzać, dopóki nie dowiem się więcej.

Modliłam się, żeby Bóg pomógł mi go zrozumieć. Jedno polano pękło, a w górę poszybowała feeria iskier. — Powiedział mi, że zapobiegł mojemu małżeństwu z królem Henrykiem, bo nie chciał, żebym została oddana bezbożnemu libertynowi. Z Anglii dotarły do niego pogłoski, że Henryk wiedzie rozpustne życie, on zaś, Ludwik, chciał mi oszczędzić wstydu i upokorzeń. No cóż, oczywiście gorąco mu podziękowałam, ale zapytałam, czy na jego działania nie miały też wpływu wysuwane przez Henryka roszczenia dotyczące ziem i pieniędzy. Mój brat wyglądał na poirytowanego i oznajmił, że były to jedynie drugoplanowe czynniki. Kiedy wyraziłam obawę, że niepodpisanie traktatu może doprowadzić do angielskiej inwazji, roześmiał się i powiedział, że Henryk nigdy nie odważy się zaatakować Francji, a gdyby to zrobił, zostałby szybko zmuszony do odwrotu. Potem dodał: „Anglia jest małym, nic nie znaczącym krajem, a Henryk to zaledwie namiastka króla. Jego ojciec był uzurpatorem i teraz przyjdzie mu za to zapłacić. Nie dałbym mu nawet czapki śliwek, a co dopiero własnej siostry za żonę!”. Nie wierzyłam w to, co słyszę, Mette. Byłam przecież przy nim, kiedy mówił naszej matce, że zapobiegł podpisaniu traktatu, bo Henryk jest żądny władzy i chciał się ze mną ożenić tylko po to, by zdobyć francuski tron. Nie wspominał wtedy, że zamierza wyrwać mnie ze szponów rozpustnego libertyna. Chodziło mu raczej o uratowanie własnego dziedzictwa. Nie winię go za to, ale dlaczego nie jest konsekwentny i nie mówi mi prawdy? — Czy podzieliłaś się z nim podejrzeniami dotyczącymi królowej? — zapytałam. — Nie, nie do końca, ale złożyłam mu przysięgę wierności jako następcy francuskiego tronu. Wydawał się bardzo wzruszony, kiedy uklękłam i pocałowałam jego dłoń. Powiedział, że rozumie, iż jako kobieta muszę okazywać matce posłuszeństwo, ale żebym pamiętała, iż zawsze leżało mu na sercu moje dobro. Wydaje mi się, że sam ma pewne podejrzenia dotyczące królowej. Nie ulega wątpliwości, że jej nie ufa, ale przecież nie ufa nikomu. Cóż za zamieszanie! Wygląda na to, że wszyscy realizują swoje własne sekretne plany i że każdy z tych planów w jakiś sposób mnie dotyczy. Czuję się jak bezwolna piłka, w którą uderza się ze wszystkich stron i która nie ma żadnego wpływu na to, gdzie wyląduje. Skinęłam głową ze współczuciem. — Mogę cię tylko zapewnić, Mademoiselle, że gdziekolwiek wylądujesz, jeżeli tylko mnie wezwiesz, natychmiast przybędę z odsieczą. Poczułam dłonie Katarzyny na szyi i jej delikatny pocałunek na policzku. — Och, Mette, jesteś dla mnie matką, ojcem i bratem w jednej osobie! Chciałabym, żebyś zawsze była przy mnie, dokądkolwiek pójdę. Ciekawe, jak wygląda życie w Anglii. Szczerze mówiąc, zaczynam wierzyć, że każde małżeństwo, nawet to z „namiastką króla”, byłoby lepsze niż życie pośród podstępnych i wiecznie knujących Walezjuszy!

1. Skała osadowa, którą po osuszeniu i rozdrobnieniu stosowano jako środek odbarwiający i czyszczący w wielu gałęziach przemysłu. Czyszczono nią też ubrania. ↩ 2. Prie-dieu (fr.) — klęcznik. ↩

*

10 Ślub Bony i Karola Orleańskiego odbył się tuż po świętach Wielkiejnocy i uznany został za najważniejsze wydarzenie tej wiosny. Mówiło się, że pan młody, pozbawiony co prawda charyzmy swojego nieżyjącego ojca, jest wrażliwym i poważnym człowiekiem, kochającym poezję i muzykę. Z kolei hrabia Armagnac uchodził za człowieka ambitnego, dynamicznego, wspaniale rozumiejącego politykę i gotowego w każdej chwili stanąć na czele stronnictwa Orleańczyków. Kiedy zatem książę Orleanu zamieszkał ze swoją świeżo poślubioną żoną w Hôtel Saint-Antoine, dołączyli do nich także jej rodzice. Wkrótce zaczęli we czwórkę gromadzić wokół siebie wspaniały, pełen elegancji, choć nieco pretensjonalny dwór, który powoli odciągał arystokratów z ambicjami od Hôtel Saint-Pol. Katarzyna tymczasem doświadczała coraz głębszej frustracji wynikającej z poczucia całkowitej bezsilności. — Gdyby tylko królowa i delfin przestali się kłócić, mogliby zdecydowanie sprawniej rządzić krajem — zawołała pewnego popołudnia, wracając z kolejnej bezowocnej wizyty w apartamentach brata. — Znowu się pokłócili, a Ludwik natychmiast wyruszył do Melun, gdzie sprowadził też pozostałych książąt krwi. Ostentacyjnie wykluczył w ten sposób królową. Nasza matka jest naprawdę wściekła. Teraz, żeby się na nim zemścić, zamierza sprowadzić Małgorzatę z powrotem na swój dwór i oczekuje, że będę dla niej miła. Ale jeżeli jej posłucham, Ludwik oskarży mnie o zdradę. Mogę zatem zrobić tylko jedno, Mette. Wyjmij buteleczki z medykamentami — pora znowu upozorować chorobę. Myślę, że gdyby Katarzyna mogła opuścić dwór, pojechałaby do Melun w ślad za Ludwikiem, ale bez zgody królowej nie mogła wykonać żadnego ruchu. Dotrzymując zatem słowa, zamknęła się w sypialni i oprócz mnie nie wpuszczała nikogo — nawet swojego spowiednika. Wieści o jej rzekomej chorobie dotarły najwyraźniej do królowej, bo następnego dnia zjawił się człowiek odziany w czarne szaty, który przedstawił się jako mistrz Herselly, nadworny medyk. Katarzyna nie chciała go wpuszczać, ale ostatecznie zgodziła się, żeby ją zbadał. Przed jego wizytą pokryłam jej twarz grubą warstwą pudru z bieli ołowianej, a ona sama położyła się w łóżku, blada i osłabiona. Na szczęście medyk, który dokładnie obwąchał próbkę moczu pacjentki i z bezpiecznej odległości zadał jej trochę pytań, orzekł, że za jej złe samopoczucie należy winić nagły atak dyzenterii i że spowodowało go prawdopodobnie spożywanie zbyt dużych ilości zielonych owoców. Jak na tak dostojnego człowieka nauki zdawał się żałośnie nieświadomy faktu, że wiosna miała przynieść jakiekolwiek owoce dopiero za kilka tygodni. Co istotne, jego raport zapewnił Katarzynie kilka dni usprawiedliwionej nieobecności na dworze.

Wtedy królowa oznajmiła nagle, że zamierza dołączyć do delfina w Melun. Nalegała, żeby towarzyszyła jej żona Ludwika. Być może królowa Izabela liczyła na pojednanie, ale delfin nawet nie chciał o tym słyszeć. Kilka minut po tym, jak barka jego matki została dostrzeżona w pobliżu bramy rzecznej w Melun, opuścił zamek i galopował już ze swoimi żołnierzami, pędząc na łeb na szyję w kierunku Paryża. Katarzyna, która pod nieobecność matki nagle „wyzdrowiała”, z zaskoczeniem przyjęła na dworze brata, który zjawił się niespodziewanie w pałacu, zachlapany błotem i rozwścieczony. — Dajcie mi wina! — ryknął, wpadając do salonu księżniczki. Wszyscy rozbiegliśmy się po kątach, a pomieszczenie wydało się nagle przerażająco ciasne. Ludwik sięgnął po stojący na jednym ze stołów pod ścianą srebrny dzban, pociągnął ogromny łyk, po czym natychmiast wypluł wszystko na podłogę. — Ohyda! To końskie szczyny! Przynieście mi dobrego reńskiego wina i coś do jedzenia. Mam za sobą wiele godzin jazdy. Katarzyna dała mi znak, żebym spełniła jego polecenie. Wychodząc, zobaczyłam jeszcze, jak Ludwik z wściekłością cisnął rękawice na podłogę, po czym wrzasnął na przestraszone dworki: — Zostawcie nas! Chcę zostać sam z siostrą. Pobiegłam po dzban reńskiego wina do piwniczki królowej, następnie wzięłam z kuchni półmisek pełen ciastek korzennych i wróciłam na górę. Kiedy weszłam do komnaty, Katarzyna stała przy ogniu i cierpliwie słuchała głośno perorującego delfina, który chodził tam i z powrotem po pokoju. Starałam się zachowywać tak dyskretnie, jak tylko mogłam, ale Ludwik nagle się zatrzymał i posłał mi gniewne spojrzenie. — Nie zwracaj uwagi na Mette — uspokoiła go szybko Katarzyna. — To moja najstarsza i najbardziej zaufana przyjaciółka. Twoja również. Być może ją rozpoznajesz, Ludwiku. Delfin wyrwał mi z dłoni dzban i pociągnął ogromny łyk wina, nie odrywając świńskich oczek od mojej twarzy. Przypominając sobie o zasadach etykiety, rzuciłam się na kolana, chętnie korzystając z okazji, by odwrócić wzrok i nie patrzeć dłużej na rubinową ciecz spływającą po jego licznych podbródkach. Cmoknął, po czym wierzchem dłoni wytarł wino z policzków. — Mieliśmy kiedyś nianię, która miała na imię Mette — zauważył, opuszczając dzban. — Tak — skinęła głową Katarzyna. — To właśnie ona. Uwaga Ludwika szybko jednak skupiła się na półmisku ciastek, który trzymałam przed sobą. — Ach, jedzenie! Umieram z głodu! Chwycił półmisek i rzucił się na fotel Katarzyny, a ja stłumiłam grymas rozpaczy, kiedy delfin rozlał wino na delikatne jedwabne poduszki. Jego potężne, ubłocone po

szaleńczej jeździe uda w obcisłych pończochach jeszcze bardziej pobrudziły fotel księżniczki. Stłumiłam pełne rozpaczy westchnienie, po czym wstałam, żeby przysunąć stół bliżej niego. Kiedy postawił na nim półmisek z ciastkami i sięgnął po jedno z nich, mimochodem po raz kolejny zwróciłam na siebie jego uwagę i znowu spuściłam głowę, rumieniąc się. — Pamiętam cię, Mette! — zawołał, plując okruszkami ciastek. — Przynosiłaś nam paszteciki i ciastka z piekarni swojego ojca. Tylko dzięki nim nie umarliśmy z głodu. A więc teraz jesteś zaufaną służącą mojej siostry. Dobrze. Mimo to wolałbym porozmawiać z nią na osobności. Zostaw nas. Katarzyna, stojąca za plecami delfina, wskazała ruchem głowy osłonięte grubą kurtyną sklepione przejście, za którym znajdowała się jej garderoba. Dała mi ukradkiem znak, a następnie przewróciła oczami — najwyraźniej chciała, żebym pozostała w pobliżu, obawiając się zapewne nieobliczalnego temperamentu brata. Ukryłam się za kurtyną, przywarłam do ściany i nadstawiłam uszu. Wolałam nie wyobrażać sobie, co zrobiłby delfin, gdyby mnie przyłapał w takiej pozycji. — Nie mam zbyt wiele czasu, Ludwiku — powiedziała Katarzyna. — Muszę przygotować się do mszy. — Dlaczego nie pojechałaś z królową do Melun? — zapytał. — Nie czułam się najlepiej. Dotrzymywała jej towarzystwa twoja żona. — Ba! — ryknął Ludwik, a ja mogłam tylko mieć nadzieję, że nie wypluł przy tej okazji więcej jedzenia. — Moja żona i matka są siebie warte. Obie mają ten sam cel. — Jaki to cel? — zapytała Katarzyna. — No cóż, oczywiście taki, jaki wskaże książę Burgundii — warknął Ludwik. —  Przebywasz już na dworze na tyle długo, że z pewnością zdążyłaś się zorientować, iż nasza matka to Janus, który przekazuje królewski majątek rozsianym po Paryżu agentom Burgundczyków. Moi ludzie mają przejąć skarby i pieniądze, które ukryła w różnych miejscach wokół miasta, w oczekiwaniu na przybycie Jana bez Trwogi. Królowa snuje intrygi i liczy na jego powrót, bo wierzy, że on podzieli się z nią władzą, mnie zaś raz na zawsze się pozbędzie. Oczywiście matka się myli, bo książę Burgundii jest bardziej podstępny niż ona. W każdym razie królowa przekona się wkrótce, że te wysiłki nie na wiele się zdały, bo postanowiłem uprzedzić ich kroki i udaremnić plany wszystkich knujących wokół mnie książąt krwi. Podczas ich pobytu w Melun zamierzam rozwiązać Radę Królewską i mianować się jedynym regentem. Wydam w imieniu króla dekrety nakazujące wszystkim książętom powrót do swoich majątków. Królowej rozkażę pozostać w Melun, a moja żona zostanie odeskortowana z powrotem do klasztoru w Saint-Germain-en-Laye. Jeżeli ich wszystkich rozdzielę, zakończę wreszcie te nużące intrygi i będę mógł dalej spokojnie rządzić krajem. Po tej długiej przemowie zapadła równie długa cisza. Nagle drewniana podłoga w pobliżu mojej kryjówki zaskrzypiała pod ciężkimi butami delfina i serce mi na

chwilę stanęło, ale na szczęście Ludwik wrócił po chwili na swoje miejsce. — Dlaczego milczysz, Katarzyno? — zapytał. — Czyżbyś wątpiła w czystość moich intencji? A może nie wierzysz, że uda mi się zrealizować te plany? — Nie, oczywiście, że nie wątpię w czystość twych intencji — zapewniła. — Ale czy wykonają twój rozkaz? Dlaczego książę Andegawenii oraz książęta de Berry i Burbon nie mieliby połączyć sił i wspólnie ruszyć na Paryż? — Dlatego że wiedzą, iż to mnie należy się władza! — krzyknął Ludwik z wściekłością. — Jestem delfinem. Poza tym ci niby-książęta nie zdołają porozumieć się między sobą i utrzymać tego porozumienia na tyle długo, by zgromadzić wystarczającą liczbę wojsk. Konetabl d’Albrêt stoi na czele królewskiej straży i pozostaje lojalny tronowi, a zatem mnie. Od tej pory nikt z naszych wasali nie wkroczy do Paryża ani nie zbliży się do króla bez jego lub mojej zgody. Niech wracają do swoich zaniedbanych majątków i zajmą się własnymi sprawami. I cóż, Katarzyno, nie zgadzasz się ze mną? — Wiesz, że możesz liczyć na moje pełne poparcie — odpowiedziała cicho Katarzyna. Czyż miała jakieś inne wyjście? — pomyślałam, kuląc się za kurtyną. Czy jej brat zapomniał, że jest jeszcze dzieckiem? — Bardzo mnie to cieszy — oznajmił Ludwik z zadowoleniem. — Chcę, żebyś została ze mną tu, w Paryżu. Nie jedź do królowej, nawet jeśli cię o to poprosi. Ukryta w garderobie, złapałam się za głowę. Nieszczęsna Katarzyna! Nie minęły jeszcze trzy miesiące, odkąd wyszła z klasztoru, a już stała się bezwolnym pionkiem w grze prowadzonej przez brata, matkę, wujów i kuzynów. Nie byłabym zaskoczona, gdyby uciekła z powrotem do Poissy — chociaż, jeżeli się nad tym zastanowić, nawet tego nie mogła przecież zrobić. Skonfliktowani książęta zrobili tym razem to, co kazano im zrobić. Może byli już zmęczeni nieustannymi waśniami? Wiem, że ja sama tak właśnie bym się czuła. Książę Burgundii był już oczywiście we Flandrii, książę Orleanu zabrał żonę i jej rodziców do swojego zamku w Blois, książę de Berry pojechał do Bourges, a książę Andegawenii udał się do Angers. Drobna szlachta poszła za ich przykładem, wracając do domów z rodzinami, bagażami i służbą. Jean-Michel relacjonował mi, że powrót z królewskich majątków po dostarczeniu tam zaopatrzenia okazał się dla niego istnym koszmarem, wszystkie bowiem drogi w okolicach Paryża były zablokowane przez długie kolumny jeźdźców, powozów i furmanek zmierzających w przeciwnym kierunku. Nieobecność królowej sprawiła, że Katarzyna odczuła wyraźną ulgę. Większość jej dworek wyjechała z Paryża wraz z rodzinami, a u jej boku została tylko Agnes i kilka córek baronetów. Ponieważ nie musiała już spędzać długich, wyczerpujących godzin na dworze, mogła zajmować się wszystkim, na co tylko miała ochotę. Po raz pierwszy

od wielu lat na prowincji panował względny spokój, więc Katarzyna mogła za zgodą delfina opuszczać Paryż, wyjeżdżać na wieś i jeździć konno. Kiedy zaś nadszedł pierwszy dzień maja, poprosiła, żebym dotrzymała jej towarzystwa i żebyśmy razem z Alys i Lukiem udali się na wycieczkę do Lasku Vincennes. Jean-Michel miał nas tam zawieźć jednym z królewskich wozów, którymi zwykle transportował zaopatrzenie. — To będzie pierwszy dzień maja, Mette — oznajmiła z podekscytowaniem. — Możesz zorganizować nam piknik. Zamek Vincennes, wykorzystywany przez rodzinę królewską podczas polowań, otaczały gęste lasy, w których monarcha — jeśli tylko czuł się na siłach — często polował na jelenie i dziki. Łowiectwo było jedyną rozrywką dorosłych, która nadal sprawiała choremu władcy przyjemność, choć Jean-Michel opowiadał, że wielki koniuszy pozwalał mu już wsiadać tylko na kucyka, nie zaś na jednego ze wspaniałych rumaków, na których galopował jako młody, zdrowy mężczyzna. Czułam się jak w raju, błądząc leniwie pośród potężnych dębów i po polanach porośniętych dzwonkami. Moja radość była ogromna, bo przebywałam w towarzystwie ludzi, których kochałam najbardziej na świecie. Cieszyliśmy się tym przepięknym wiosennym dniem, a kiedy słońce było w zenicie, usiedliśmy na brzegu strumienia, w cieniu drzew, i zjedliśmy wspólnie kapłona na zimno oraz słodycze. Po posiłku Katarzyna i jej młode dworki zdjęły buty i pończochy i zaczęły biegać boso po bujnej zielonej trawie, podwijając jedwabne spódnice jak chłopki podczas żniw. Po jakimś czasie zdyszana księżniczka podbiegła do mnie i usiadła na kłodzie, na której siedziałam, pilnując Alys i Luca, którzy śmiali się i pluskali w płytkim strumyku. — Jak spędzałaś pierwszy dzień maja, kiedy byłaś małą dziewczynką, Mette? —  zapytała Katarzyna. — Ubrudzisz sukienkę — zaprotestowałam, dostrzegając ślady świeżego, zielonego mchu na jedwabiu w kolorze żonkili. — Och, nic nie szkodzi — wzruszyła niedbale ramionami. — Opowiedz mi! Oczywiście natychmiast ustąpiłam. — Zwykle wspinałyśmy się o świcie na wzgórze Montmartre i myłyśmy twarze w porannej rosie. Mówi się, że jeżeli tego dnia pocałujesz chłopca, mając na ustach rosę, pozostanie już twój na zawsze. — Szkoda, że słońce wysuszyło już rosę. Mogłybyśmy wypróbować tę metodę! — zażartowała Katarzyna, puszczając oko do niezdarnie poruszającego się Luca, który natychmiast spurpurowiał. Osłupiały i zmieszany bliskością prawdziwej księżniczki, nie odezwał się ani słowem przez resztę dnia. Mimo to nasza wycieczka stała się początkiem nowej i niebezpiecznej zażyłości, która połączyła Katarzynę i moją rodzinę. Niebezpiecznej nie dlatego, że była zła —  przecież dostarczała nam wszystkim wiele radości — ale dlatego, że inni mogli niechętnie patrzeć na taką przyjaźń, zbudowaną ponad dzielącą nas przepaścią, na

przekór wszystkim zasadom i nakazom społecznym. Już samo siedzenie obok Katarzyny i dzielenie się z nią jedzeniem stanowiło poważne naruszenie etykiety, ja zaś miałam świadomość, że wielu zawistnych dworzan chętnie wzięłoby odwet za taką bezczelność. Pozostawało mi liczyć na to, że wszyscy są zbyt zajęci swoimi sprawami, by zwracać na nas uwagę. Kilka dni później Katarzyna miała zjeść kolację z delfinem. Kiedy już ubrałam ją w odświętny strój, poszłam zająć się własnymi sprawami i poprosiłam Alys, żeby sprawdziła, czy Jean-Michel i Luc znajdą czas na wspólny posiłek. Niekiedy udawało nam się wygospodarować w ten sposób godzinę czy dwie i spędzić je w gronie rodzinnym. Wcześniej udało mi się wyłudzić z królewskiej kuchni wazę zupy grochowej z boczkiem, którą teraz podgrzewałam na ogniu. Siadaliśmy właśnie do jedzenia, przekomarzając się i żartując, kiedy drzwi lekko się uchyliły i ku naszemu zaskoczeniu stanęła w nich Katarzyna. Jej bogato zdobiona suknia w osobliwy sposób kontrastowała z prostym, skromnym wystrojem naszego pokoju na szczycie wieży. Księżniczka zawahała się i spojrzała na nas ze smutkiem. — Usłyszałam wasze rozmowy i śmiechy i zastanawiałam się, czy mogłabym z wami posiedzieć przez chwilę przy ogniu. Jean-Michel zerwał się na równe nogi, zsunął kaptur i zaczął z zakłopotaniem przestępować z nogi na nogę, nie wiedząc, jak zachować się w obecności tak dostojnego gościa. Natychmiast poprosiłam Katarzynę, żeby usiadła na jego miejscu. — Och nie — potrząsnęła głową i uśmiechnęła się do Alys i Luca, którzy nieśmiało wstali, robiąc jej miejsce na ławie przy kominku. — Nie zamierzam zajmować miejsca waszego ojca. Wolałabym usiąść obok was, Alys i Lucu, jeśli się zmieszczę. Usiadła na skraju ławy, ale miała tak rozłożystą suknię, że nie mieścili się we trójkę, i Luc ochoczo przeniósł się ze swoją miską na podłogę. Wpatrywał się w Katarzynę, zahipnotyzowany złotem i klejnotami, które zdobiły jej szyję i czoło. — Pięknie pachnie — zauważyła księżniczka, pociągając nosem i wskazując na niewielki, wiszący nad ogniem kociołek, z którego unosiła się para. — Masz może dodatkową łyżkę, Mette? — Proszę, Mademoiselle — powiedziałam i natychmiast podałam jej swoją miskę. — Jeszcze nie zaczęłam jeść. — Dziękuję. — Wyciągnęła ręce i wzięła ode mnie miskę. — Nie śmiałabym pozbawiać cię kolacji, ale widzę, że masz jeszcze jedzenie w kociołku. Muszę przyznać, że jestem bardzo głodna. Sięgnęła po łyżkę i zaczęła spokojnie jeść. Po chwili przerwała, spojrzała na mnie i na Jean-Michela i zaczęła nas błagać, żebyśmy usiedli. — Jeżeli macie się czuć nieswojo, zacznę żałować, że tu przyszłam — powiedziała. Zajęłam miejsce na swoim stołku, ale minęła jeszcze dłuższa chwila, zanim Jean-

Michel zdecydował się usiąść w obecności członka rodziny królewskiej. Wizyta Katarzyny była dla mnie dużym zaskoczeniem i zastanawiałam się, co mogło sprowadzić tu księżniczkę. — Mam nadzieję, że na mnie nie czekałaś, Mademoiselle — powiedziałam, przelewając piwo z dzbanka do drewnianego kubka, który jej podałam. Po chwili dodałam przepraszająco: — Przykro mi, ale niestety nie mamy wina. Ponieważ poszłaś na kolację z delfinem, założyłam, że nie będziesz mnie potrzebowała przez następnych kilka godzin. Katarzyna wzięła ode mnie kubek, uśmiechnęła się i wzruszyła ramionami. — Zjawiłam się u Ludwika o ustalonej porze, ale kolacja nie może zostać podana do czasu, aż delfin nie będzie gotowy, to zaś z kolei zależy od tego, o której Jego Wysokość uzna za stosowne zwlec się z łóżka. Dziś postanowił wstać dopiero po zmroku, mnie zaś znudziło się czekanie, więc wyszłam. Właśnie dlatego jestem taka głodna. Najbardziej żal mi jego dworzan, którzy muszą czasem czekać na posiłek całymi godzinami, a potem są trzymani przy stole do późna w nocy, bo z kuchni ciągle napływają kolejne potrawy. Delfin urządza codziennie wystawne kolacje i nigdy nie odmawia sobie wina. Pije też jakiś mocny alkohol wytwarzany z jabłek normandzkich. Nie wiem, jak nazywa się ten trunek, ale pachnie okropnie. — Ekhm… — odchrząknął nerwowo Jean-Michel, ale ostatecznie potrzeba podzielenia się wiedzą wzięła górę nad jego wrodzoną nieśmiałością. — Zwą ten napitek eau-de-vie, Wasza Wysokość, wodą życia. Zdarzało mi się go próbować w karczmach w Rouen, ale następnego dnia człowiek jest po nim nieżywy. — Może właśnie dlatego mój brat tak późno wstaje. — Katarzyna zmarszczyła brwi. — Chciałabym, żeby nie pił tak dużo. Twierdzi, że może samodzielnie rządzić Francją, ale nie wiem, kiedy ma znaleźć na to czas, skoro śpi do zachodu słońca. — Ekhm… — Jean-Michel znowu odchrząknął i po raz kolejny zebrawszy się na odwagę, wrócił na swoje miejsce. — Jego Wysokość wysyła posłańców bardzo późno w nocy — wyjaśnił. — Musimy przyprowadzać konie ze stajni o każdej porze, nigdy nie da się też przewidzieć, o której zjawią się gońcy. Powszechnie wiadomo, że listy, które dotrą nad ranem, zostaną przyjęte, ale w południe posłaniec nie ma tu czego szukać. Katarzyna skinęła głową. — Kompletnie zatarła mu się granica między dniem i nocą. Miejmy nadzieję, że zdoła mimo wszystko odmienić ten kraj, tak jak obiecuje. Co o tym myślą twoi towarzysze ze stajni, Jean-Michel? Na twarzy i szyi mojego męża pojawił się głęboki rumieniec. — No cóż, Wasza Wysokość… — zaczął. Przerwałam mu, znałam bowiem jego zdanie na ten temat i obawiałam się tego, co mógłby powiedzieć. — Nie zważałabym na to, co myśli banda prostaków, Mademoiselle.

W dzisiejszych czasach byle woźnica uważa, że umiałby rządzić krajem! Jean-Michel rzucił mi gniewne, pełne urazy spojrzenie, po czym zwrócił się do księżniczki: — Jeżeli chcesz znać prawdę, wszyscy myślą, że wojna jest nieunikniona. — Wojna z kim? — zapytała Katarzyna. — Z Anglikami? — Tak, Mademoi… to znaczy, Madame. — Jean-Michel żywo pokiwał głową. — Wczoraj nadjechał posłaniec z Boulogne i powiedział nam, że dostrzeżono, jak przez kanał La Manche holowane są do Anglii części statków. Król Henryk zamówił je w stoczniach Zelandii i krążą pogłoski, że zamierza zbudować własną flotę. Nietrudno zgadnąć, w jakim celu. — Ale dlaczego w takim razie Ludwik odesłał książąt? Z pewnością będzie ich przecież potrzebował, by móc zgromadzić wojska, prawda? — zapytała Katarzyna z miną tak niewinną i szczerą, że Jean-Michel stał się wręcz gadatliwy. — Niektórzy uważają, że bagatelizuje zagrożenie. Jego zdaniem król Henryk jest uzurpatorskim psem, który dużo szczeka, ale nie gryzie i nigdy nie odważy się skonfrontować z potęgą Francji. Dlatego delfin sądzi, że może ignorować to, co określa jako „błahe angielskie zagrożenie”, a wszystko i tak rozwiąże się samo. Katarzyna pochyliła się i z niepokojem spojrzała na Jean-Michela. — Jeżeli tak myślą tylko niektórzy, to co sądzą pozostali? Mój mąż oblizał usta, nieco stropiony. Przez chwilę rozważał, czy powinien szczerze odpowiedzieć na jej pytanie, potem jednak najwyraźniej podjął decyzję i wyjaśnił: — Sądzą, że delfin bardziej boi się bezwzględności i ambicji księcia Burgundii i że ma nadzieję na zawarcie sojuszu z królem Henrykiem. Dzięki temu mógłby wyeliminować księcia. Możesz o tym nie wiedzieć, Madame, ale w tym tygodniu dwór opuściło kilka ważnych osobistości, w tym sekretarz króla i jego spowiednik, arcybiskup Bourges. Tacy ludzie nie opuszczają stanowisk bez istotnego powodu. Pomagałem w zaprzęganiu koni do ich powozu. Wyruszyli do Anglii. — Masz rację. Nie wiedziałam o tym. — Katarzyna zmarszczyła brwi i patrzyła to na mnie, to na Jean-Michela. — Nic dziwnego, że delfin nalega, bym pozostała w Paryżu. Trudno przypieczętować sojusz, jeżeli nie ma się pod ręką panny młodej. — Wypiła łyk piwa i dumnie podniosła podbródek. — No cóż, mogę tylko powiedzieć, że jeżeli rzeczywiście jestem tak istotną częścią planów mojego brata, to powinien przynajmniej zwlec się z łóżka i podać mi kolację! Gdyby nie powtarzane w stajniach pogłoski, które przekazał jej Jean-Michel, Katarzyna nigdy by się nie dowiedziała, że po raz kolejny stała się przynętą w negocjacjach dotyczących traktatu. Wyglądało jednak na to, że i tym razem nie udało się go podpisać. Kilka tygodni później poselstwo wróciło z Anglii równie cicho i dyskretnie, jak się zjawiło — dowiedziałyśmy się o tym tylko dzięki JeanMichelowi, który powiadomił nas, że konie wróciły do stajni.

Paryż zaczął skwierczeć w letnim żarze, a poza jego murami niestabilny rozejm między dwoma głównymi rywalami wreszcie przyniósł oczekiwane rezultaty. Wojska Orleańczyków i Burgundczyków przestały toczyć walki i plądrować obszary Île de France, dzięki czemu chłopi mogli znowu zająć się uprawami. Jean-Michel wrócił z kolejnej wyprawy, opisując pola złote od zboża i sady pełne drzew uginających się pod ciężarem owoców. Wreszcie mogłam przestać obawiać się o jego bezpieczeństwo. Wtedy jednak, w okresie żniw, kiedy obory zapełniły się bydłem, dowiedzieliśmy się nagle, że król Henryk wsiadł na pokład statku i wraz ze swoją nową flotą wyruszył w kierunku Francji. Przekroczył kanał La Manche z dwunastoma tysiącami ludzi i wylądował przy ujściu Sekwany, dotarł do portowego miasta Harfleur, otoczył je i rozpoczął oblężenie, wykorzystując broń i sprowadzone z Anglii machiny. Katarzyna, która tamtego wieczoru jadła kolację z delfinem, słyszała raport herolda i patrzyła z przerażeniem, jak jej brat — zamiast natychmiast wezwać wszystkich do broni, tak jak się spodziewała — zażądał kolejnej beczki eau-de-vie i głośno klaskał, kiedy jego błazen wykonywał satyryczną przyśpiewkę o „kolorowej zgrai angielskich małp”. — Ludwik uważa, że w Harfleur mają pod dostatkiem broni i zapasów, a twierdza bez trudu wytrzyma oblężenie — powiedziała, kiedy pomagałam jej podczas wieczornej toalety. — Traktuje ruchy Anglików jak zabawę i powtarza, że da dwadzieścia koron rycerzowi, który wróci z najdowcipniejszą relacją. Nie widzi potrzeby przypuszczenia kontrataku i powtarza, że Anglikami dowodzi dekadencki pawian, który wkrótce się podda i wróci do domu. — Tupnęła z wściekłości. — Ten „dekadencki pawian”, jak nazywa go mój drogi brat, to ten sam król Henryk, do którego jeszcze kilka tygodni temu wysłał arcybiskupa, w nadziei, że zdoła podpisać traktat pokojowy! Wrzesień przyniósł gwałtowną zmianę pogody — rzęsiste deszcze nie mijały przez wiele dni. Wbrew optymizmowi i przechwałkom delfina Anglikom udało się zdobyć Harfleur. — Eau-de-vie! Woda życia! — zawołała z rozpaczą Katarzyna. — Powinno się ją raczej nazywać wodą szaleństwa. Ludwik, który pozostawał pod ciągłym wpływem tego mocnego trunku, kompletnie zignorował ostrzeżenia przed krwawą dyzenterią, która siała spustoszenie w angielskiej armii, a następnie zdziesiątkowała obrońców oblężonego portu. Ostatecznie głód, choroby i zniechęcenie wynikające z braku królewskiego wsparcia zmusiły miasto do poddania się. Kiedy rozeszły się pogłoski o tym, że Anglicy płyną w górę Sekwany, po raz kolejny zamknięto bramy Paryża. Heroldowie i posłańcy zaczęli nagle galopować we wszystkich kierunkach, rozwożąc rozsianym po kraju wasalom królewskie arrière-

ban, wezwanie do broni. Tymczasem Paryż stopniowo pogrążał się w chaosie —  cywilom rozdawano broń, a delfin oraz konetabl d’Albrêt opuścili miasto i wraz z naprędce zgromadzonymi siłami wyruszyli w kierunku Pikardii, gdzie zgromadzić się mieli feudałowie z wojskami. Znowu bałam się o bezpieczeństwo Jean-Michela, ponieważ każdy woźnica musiał zajmować się zaopatrywaniem tych wojsk. Mój mąż kursował zatem w tę i we w tę, przewożąc góry broni i zapasów przez tereny, które, zgodnie z najnowszymi raportami, przemierzał ze swymi ludźmi angielski monarcha. Król Henryk stosował taktykę określaną przez żołnierzy mianem chevauchée — był to marsz, podczas którego plądrowano, grabiono i palono wszystko, co tylko się dało, siejąc zamęt i wprowadzając zamieszanie pośród okolicznej ludności. Wobec nadchodzącej wojny z Anglikami, powszechnie uznawanej za nieuniknioną, rozkwitła sprzedaż odpustów, relikwii i amuletów. Podczas jednej z rzadkich w ostatnim czasie wizyt w centrum Paryża odwiedziłyśmy z Alys stoisko z tego rodzaju towarami i kupiłyśmy dla Jean-Michela medalik z podobizną świętego Krzysztofa. Miałyśmy nadzieję, że patron wędrowców i podróżnych uchroni go przed niebezpieczeństwami czyhającymi na drogach. Medalik nie był wykonany z cennego metalu, ale wybrałyśmy go, ponieważ święty zdawał się na nim uśmiechać. Kiedy Luc zobaczył go w czasie kolacji, powiedział nawet, że święty Krzysztof przypomina nieco samego Jean-Michela. Uznałam, że medalik powieszony na łańcuszku na szyi może niepotrzebnie zwracać uwagę złodziei i rabusiów, więc podczas jednej z rzadkich okazji, kiedy mój mąż został na noc w pałacu, wszyłam go w podbicie jego skórzanej zbroi. — Teraz już chyba musimy zaatakować! — Niepokoiła się Katarzyna. — Ludwik nie może pozwolić, żeby Anglicy dalej siali spustoszenie w Normandii. Trzeba wziąć na nich odwet. Z pewnością niedługo coś zacznie się dziać. Wszystkich nas męczył brak wieści. W pałacu nie pozostał bowiem nikt, do kogo mógłby przyjechać herold. Królowa przebywała nadal w Melun, a w początkach października nawet król został wywieziony z Paryża na swoim kucyku, by przekazać prerogatywy radzie wojennej rezydującej w Rouen. W saloniku Katarzyny mówiło się wyłącznie o rycerzach i bitwach, a każdego królewskiego sługę, który zjawiał się w pałacu, natychmiast pytano o wszelkie nowiny. Pewnego październikowego wieczoru Jean-Michel wszedł chwiejnym krokiem do naszego pokoju na szczycie wieży, wycieńczony i przemoczony do suchej nitki. Ledwo zdążył się przebrać, kiedy wiadomość o jego przybyciu dotarła do Katarzyny, która natychmiast wysłała na górę Agnes de Blagny. — Księżniczka przekazuje, że czeka z jedzeniem przy kominku i że bardzo chciałaby usłyszeć wieści, które przywozisz — zwróciła się do Jean-Michela. —  Podobnie jak my wszyscy. Widok prostego stajennego w prywatnym salonie Katarzyny doprowadziłby księżnę Bonę do apopleksji — ale na szczęście przebywała ona w Blois, a Katarzyna

chętnie przymykała oko na wymogi etykiety. Jednak Jean-Michela, który był nieco bardziej konwencjonalny, trzeba było długo przekonywać do przyjęcia zaproszenia. Kiedy wreszcie zszedł na dół, szeroko otworzył oczy na widok bogatego wyposażenia saloniku. Opanowałam uśmiech, kiedy zobaczyłam, jak mój mąż próbuje z zażenowaniem oczyścić zniszczone czubki swoich butów, wijąc się na stołku ustawionym przy ogniu, wyraźnie zakłopotany i skrępowany. Katarzyna poprosiła mnie jednak, żebym nalała mu duży kielich wina, i po opróżnieniu połowy oraz zjedzeniu paszteciku z sarniną Jean-Michel odważył się wreszcie odezwać. — Kazano mi wrócić do pałacu po kolejną partię królewskich chorągwi — wyjaśnił. — Delfin obawia się, że ludzie, którzy niedawno walczyli przeciw sobie, nie będą pewni, kto jest przyjacielem, a kto wrogiem. Chce, aby każdy francuski kapitan umieścił lilię na swoim sztandarze. — Czy zatem bitwa jest już nieunikniona? — zapytała z przejęciem Katarzyna. —  Jakie siły udało się zgromadzić delfinowi? Jean-Michel podrapał się po głowie. — Trudno mi powiedzieć, Madame. Kursuję między różnymi obozami, ale nie widziałem ich wszystkich. W czasie gdy dostarczałem ładunek bełtów do kusz do obozu hrabiego d’Albrêt, zjawił się herold z Artois, który ostrzegł konetabla, że jeżeli jeszcze bardziej zbliży się do flamandzkiej granicy, książę Burgundii potraktuje to jako wymierzony w niego akt agresji i odpowie stosownie do okoliczności. Książę nie wie, komu sprzyjać — delfinowi czy Anglikom. Nikt nie potrafi określić, kogo ostatecznie poprze, a ci, którzy chcieliby to przewidzieć, mogliby równie dobrze rzucać monetą. — Książę Burgundii będzie jak zawsze działał wyłącznie w interesie księcia Burgundii — zauważyła z goryczą Katarzyna. Podobnie jak ja, wciąż dostawała gęsiej skórki na sam dźwięk jego imienia, choć na szczęście diabelski książę nie postawił nogi w Paryżu od ponad siedmiu lat. — Jean–Michel, a co z armią angielską? Jak liczne wojska zgromadził król Henryk? — No cóż, pozostawił garnizon w Harfleur i wysłał kilka tysięcy chorych i rannych z powrotem do Anglii, więc zostało mu teraz prawdopodobnie około ośmiu tysięcy ludzi — odpowiedział Jean-Michel, opróżniając kieliszek. — W żadnym wypadku nie wystarczy to, żeby przeciwstawić się potędze Francji. — Może Henryk przypuszczał, że delfin nie zdoła zmobilizować wszystkich sił —  zauważyła Katarzyna. — Na Boga, nikt z nas nie miał co do tego pewności! — Podobno Anglicy liczyli na to, że uda im się szybko zdobyć Calais i doszczętnie je splądrować, ale musieli zmienić plany, kiedy konetabl odciął wszystkie przeprawy przez Sommę. Mówi się, że król Henryk jest jak szczur złapany w pułapkę, oczywiście jeśli książę Burgundii nie stanie po stronie Anglików. Nasi ludzie zakładają się wieczorami przy ogniskach, czy umrze, czy zostanie wzięty do niewoli, jeszcze zanim nadejdzie dzień świętego Kryspina.

Katarzynę zaintrygowały te słowa. — Król Henryk wzięty do niewoli… — Zamyśliła się. — Może przyjadą z nim do Paryża, a wtedy wszyscy lepiej mu się przyjrzymy. Pomyśleć tylko, że miał zostać moim mężem. Mówili, że jest przystojny, ale zarazem poważny. Ciekawe, czy kiedykolwiek się uśmiecha. Dolej Jean-Michelowi wina, Mette. — Machnęła ręką, wskazując na dzban, po czym dodała: — Jak sądzisz, kiedy delfin przypuści atak? Z pewnym niepokojem uzupełniłam kielich Jean-Michela. Naczynie było dość duże, a wino zdecydowanie mocniejsze od trunków, które zwykł pijać mój mąż. Jego policzki zdążyły się już zaróżowić, a mowa stawała się coraz bardziej bełkotliwa. — Na pewno nie stanie się to do czasu, aż wrócę z królewskimi sztandarami —  oznajmił buńczucznie Jean-Michel, upijając kolejny spory łyk. — Pewien giermek, którego spotkałem po drodze, powiedział mi, że zgodnie z kodeksem rycerskim królowi Henrykowi pozwolono przekroczyć Sommę, tak żeby obie strony mogły stanąć naprzeciw siebie na ubitej ziemi, w Pikardii. Po tych wszystkich deszczach trudno zresztą o twardy grunt… Katarzyna prychnęła z niedowierzaniem. — Pozwolono mu przekroczyć Sommę? To ma być wojna, a nie turniej! Skoro mieliśmy przewagę, powinniśmy byli zaatakować, w czasie gdy przeprawiali się przez rzekę! — Och, i tak mamy przewagę — zachichotał Jean-Michel, którego nieśmiałość uleciała wraz z ostatnim łykiem wina. — Król Henryk ma tylko pięciuset rycerzy. Większość jego ludzi to zwykli łucznicy. Nie noszą nawet butów. Właśnie dlatego nazywamy ich małpami — walczą boso, a ich jedyną zbroją są skórzane kurtki. Już pierwsza szarża naszej konnicy zmiecie ich z powierzchni ziemi. To będzie prawdziwa rzeź. Właśnie tak się stanie. Równiny Pikardii nasiąkną angielską krwią. Ta opowieść robiła się jak na mój gust nieco zbyt krwawa, więc uznałam, że nadszedł czas, by przypomnieć Jean–Michelowi, że rano musi wcześnie wyruszyć w drogę. Przez chwilę protestował, ale wreszcie niechętnie się ukłonił i pozwolił zaprowadzić się na górę do łóżka. Kiedy wróciłam na dół, w salonie panował gwar, a policzki Katarzyny były lekko zaróżowione. Szybko zerknęłam na dzbanek z winem, nic jednak nie ubyło. Nie ulegało wątpliwości, że makabryczne przepowiednie Jean-Michela rozbudziły w księżniczce wojowniczy instynkt. — Żałuję, że nie możemy z o b a c z y ć bitwy! — zawołała. — To będzie prawdziwe widowisko! Wyobraź sobie: nasza francuska kawaleria, która stoi w rzędach, ze zbrojami połyskującymi w słońcu, podskakującymi niecierpliwie końmi i heroldami, którzy galopują między kapitanami… A ponad tym wszystkim Oriflamme, proporzec łopoczący na wietrze! Była jeszcze młodą dziewczyną i jej romantyczne wyobrażenia nijak się miały do surowej rzeczywistości wojny. Zresztą ja sama także niewiele o wojnie wiedziałam,

z wyjątkiem tego, jaki miała wpływ na ceny. Nie dawałam jednak wiary niewinnym, bezkrwawym obrazom, podskakującym wierzchowcom i łopoczącym proporcom, więc kiedy nazajutrz mój mąż wyjechał o świcie, poszłam zapalić świeczkę świętemu Krzysztofowi, chcąc w ten sposób wzmocnić siłę medalika, który nosił Jean-Michel, i pomodlić się o jego bezpieczny powrót. Zawsze kiedy woził zaopatrzenie, groziły mu napady i wypadki — ale nigdy wcześniej nie zmierzał w kierunku pola bitwy. *

11 Przez wiele lat ostatnie dni października były dla mnie trudnym, bolesnym okresem. Właśnie na ten czas przypadała rocznica śmierci mojego pierwszego syna, a także dzień narodzin Katarzyny, której nieobecność przez cały okres pobytu w klasztorze Poissy sprawiała, że pogrążałam się w jeszcze głębszej rozpaczy. Tym większa była zatem moja radość, gdy mogłam świętować czternaste urodziny księżniczki u jej boku. Patrząc z perspektywy czasu na wydarzenia, które nastąpiły tamtego pamiętnego dnia, wydaje mi się naprawdę niezwykłe, że kończyła wtedy dopiero czternaście lat. Przypominam sobie siebie w tym samym wieku, w okresie, kiedy myślałam, że jestem niemal dorosła i gotowa na wszystkie emocje, dreszcze i uniesienia, których domagała się moja gotująca się krew. Dzisiaj oczywiście rozumiem, że kiedy zaspokajałam swe młodzieńcze żądze i odwzajemniałam gorące pocałunki Jean– Michela, byłam jeszcze dzieckiem. Tymczasem Katarzyna, która żyła do niedawna pod surowym nadzorem zakonnic, musiała teraz mierzyć się ze wszystkimi ograniczeniami będącymi nieodłączną częścią życia księżniczki. Cały dwór królewski bacznie śledził każdy jej krok. Odkąd wróciła do Saint-Pol, zdążyła znaleźć się w centrum tak wielu intryg i kryzysów, że nie miała właściwie okazji być ani dzieckiem, którym nadal była, ani rozkwitającą młodą nimfą, którą się stopniowo stawała. W tamtym okresie nie mogła flirtować z żadnym młodzieńcem, wszyscy bowiem odpowiedzieli na królewskie arrière-ban 1. Mimo to miałam nadzieję, że te urodziny dadzą Katarzynie okazję do swobodnej, beztroskiej zabawy. Przyjęcie urządzono w pałacu królowej, w sali, w której zazwyczaj odbywały się bale, udekorowanej na tę okazję kolorowymi wstążkami i girlandami z jesiennych liści. Królowa Izabela została oczywiście zaproszona, ale odpisała, że nie zdoła przyjechać. Wieści te nie były dla Katarzyny żadnym zaskoczeniem, wcale nie czuła się też z tego powodu rozczarowana. Jej matka przesłała zresztą wyłącznie wiadomość — nie dołączyła do niej żadnego prezentu urodzinowego dla córki. — Jest ze mnie niezadowolona — Katarzyna wzruszyła ramionami. — Nie pospieszyłam do Melun, więc uważa, że opowiedziałam się po stronie Ludwika. Wątpię, żeby ją poinformował, iż nie pozwolił mi opuścić Paryża. Nie przyznała się do ulgi, jaką poczuła na wieść o tym, że nie spotka królowej, ale wyczułam ją w jej głosie. Wiedziałam też, że Katarzyna wierzy w to, co brat mówił o związkach ich matki z księciem Burgundii. Większość pałacowych kucharzy zajmowała się w ostatnim czasie karmieniem wojsk, menu na przyjęcie zatem musiało być możliwie proste. Nikt jednak nie zauważył, że z ogrodu królowej zniknął jeden z pawi, który upieczony i ozdobiony na powrót piórami, był wspaniałym daniem głównym podczas uczty z okazji urodzin

Katarzyny. Ponieważ nie mogło zabraknąć tortu z marcepanu, niezbędnego elementu każdej uczty, poprosiłam jednego z dawnych towarzyszy mojego ojca, należącego do gildii piekarzy, by stworzył specjalne dzieło na cześć Katarzyny. Zaproszono też minstrela, by skomponował i wykonał balladę na jej cześć. Opisywała losy młodej księżniczki, której piękno i czystość były znane na całym świecie i która odrzuciła dziesiątki szlachetnie urodzonych zalotników i ostatecznie pokochała prostego giermka, a ten okazał się, rzecz jasna, księciem w przebraniu. Katarzyna była zachwycona tym utworem i hojnie wynagrodziła młodego artystę, wymieniając przy tym znaczące spojrzenia ze swoimi dworkami i tłumiąc chichot, kiedy chłopiec nisko się ukłonił i z wdzięcznością odsłonił w uśmiechu swoje lśniące białe zęby. Nieobecność szlachetnie urodzonych gości oznaczała, że w uczcie mogła uczestniczyć także służba Katarzyny, choć posadzono nas oczywiście po drugiej stronie sali. Byłam jednak w pełni usatysfakcjonowana, siedząc obok własnych dzieci i wpatrując się z daleka w tę, którą wykarmiłam własną piersią. Podziwiałam jej urodę, która mieniła się jak kropla rosy o poranku — nie była jeszcze w pełni kobietą, ale olśniewała obietnicą prawdziwie kobiecego piękna. Trubadurzy wciąż jeszcze śpiewali o tym, jak królowa Izabela — wówczas nikomu nieznana niemiecka księżniczka — będąc w tym samym wieku co jej córka, do tego stopnia oczarowała siedemnastoletniego króla Francji, że ożenił się z nią w przeciągu tygodnia. Patrząc na Katarzynę, nietrudno było sobie wyobrazić, że ta historia mogłaby się powtórzyć. Na przyjęcie urodzinowe Katarzyna przywdziała srebrno-błękitną suknię, a jej głowę zdobiły frywolne rożki, które stały się tak popularne pośród jej dam dworu. Welon, uszyty z maleńkich kryształowych gwiazdek, skrzył się jak piana morska skąpana w promieniach słońca. Z dumą pomyślałam o tym, jak zaledwie dzień wcześniej cofnęłam linię jej włosów, żeby odsłonić gładkie czoło i długie brwi, a także podkreślić jej wysoko osadzone kości policzkowe. Kiedy biesiadnicy skończyli oklaskiwać minstrela, grupa paziów — na tyle młodych, że nie zostali powołani do wojska — wniosła wspaniały, misternie wykonany tort. Zanim jednak to arcydzieło zdążyli obejrzeć wszyscy zgromadzeni goście, przy głównym wejściu wybuchło nagle jakieś zamieszanie. Po chwili rozmowy ucichły, a królewski herold minął niepewnie wysoko sklepione przejście i ruszył przez salę chwiejnym krokiem, wskazującym na to, że miał za sobą wiele godzin jazdy. Po chwili zbliżył się do głównego stołu, padł na kolana i czekał, aż zapadnie całkowita cisza. Kiedy się odezwał, oficjalny i pompatyczny język, jakim przemówił, zdawał się dziwnie kontrastować z jego ochrypłym, zmęczonym głosem. — Jego Wysokość książę Ludwik, delfin Viennois i książę Gujenny, przesyła pozdrowienia swojej ukochanej siostrze Katarzynie, księżniczce Francji. Każe mi poinformować cię, pani, że dwa dni temu, w dniu świętych Kryspina i Kryspiniana, francuskie wojska podjęły walkę z Anglikami w pobliżu miasta o nazwie Azincourt. Katarzyna pobladła i uniosła do piersi zaciśnięte dłonie. Milczała. Herold zaczekał,

aż ucichnie wrzawa, po czym mówił dalej: — Z żalem muszę cię powiadomić, że Francja poniosła sromotną klęskę. Wielu szlachetnie urodzonych feudałów poległo lub odniosło obrażenia. Musisz przygotować się na wielką żałobę i udrękę. — Głos herolda zadrżał, a mężczyzna zamilkł, potrząsając pochyloną głową. Katarzyna powoli wstała i pobielałymi kłykciami złapała się krawędzi stołu, żeby nie stracić równowagi. Spuściła wzrok i spojrzała na mężczyznę. — Jesteś panie heroldem Montjoy, prawda? Twoja tunika jest tak zniszczona i porozdzierana, że z początku nie miałam pewności. Dziękuję ci, że wypełniłeś swój ponury obowiązek. Czy możesz podać nam więcej szczegółów? Dziękujmy Bogu, że życie delfina zostało oszczędzone. Kogo wymienia się pośród zabitych? Herold potrząsnął głową. — Niestety nie wiem tego, Madame. Lista poległych jest dopiero przygotowywana, ale minie wiele dni, zanim zostanie zamknięta. Doszło do straszliwej rzezi… — Głos mu się załamał i posłaniec zwiesił głowę, wyczerpany zarówno na ciele, jak i na umyśle. — Jesteś wycieńczony, panie. — Katarzyna skinęła na służących i dała znak, żeby pomogli mu się podnieść. — Dajcie mu jeść i pić i zadbajcie o to, by wypoczął. Kiedy odzyskasz siły, panie, chciałabym, żebyś zrelacjonował mi te straszne wydarzenia. Herold skinął głową i wstał, podtrzymywany przez dwóch mężczyzn. Całą salę wypełniły szepty pełne rozpaczy i niedowierzania, po chwili jednak znowu zapadła cisza. Kiedy Katarzyna odchrząknęła, żeby zwrócić się do zgromadzonych, na jej twarzy nie było już śladu niedawnej radości. — Uczta dobiegła końca i nie ma mowy o dalszym świętowaniu. Musimy modlić się za Francję i za wszystkich poległych. Niech Bóg ma nas w swej opiece. Przyciągnęłam Alys i Luca do siebie i mocno ich ścisnęłam, patrząc, jak Katarzyna znika za drzwiami. Jej urodzinowa suknia, ozdobiona srebrnymi dzwonkami i świecidełkami, wydała mi się nagle tragicznie frywolna. — A co z tatą? — zapytał Luc, szeroko otwierając oczy. — Myślisz, że uczestniczył w bitwie? Wypowiedział na głos pytanie, które sama zadawałam sobie w myślach. — Nie możemy tego wiedzieć — odpowiedziałam cicho. Nie umiałam w żaden sposób dodać mu otuchy. — Tak jak powiedziała księżniczka, możemy się tylko modlić. Goście, rozmawiając szeptem, porzucili posiłek i ruszyli do głównego wyjścia. Ja też znalazłam się pośród tego ponurego pochodu, ale nagle, ku mojemu zaskoczeniu, zjawił się przy mnie paź w liberii. — Księżniczka cię wzywa — wyjaśnił, podchodząc bliżej, tak żebym go usłyszała. — Mam cię do niej zabrać. Zawahałam się, nie wiedząc, co zrobić w tej sytuacji. Pragnęłam modlić się razem

z moimi przerażonymi dziećmi o bezpieczeństwo ich ojca, ale tak jak zawsze w moim życiu, wezwanie Katarzyny miało pierwszeństwo. Niechętnie skinęłam głową. — Chwileczkę — powiedziałam, po czym wyciągnęłam Alys i Luca z falującego tłumu, chwyciłam ich za ręce i przyciągnęłam do siebie. — Uważajcie na siebie. Idźcie do kościoła i módlcie się za waszego ojca, a potem czekajcie na mnie w naszej komnacie. Wrócę tak szybko, jak tylko będę mogła. Paź z trudem przeciskał się przez tłum, torując sobie drogę do podium, za którym znajdowały się dwuskrzydłowe drzwi, prowadzące do prywatnych apartamentów królowej. Kiedy się zbliżyliśmy, dwóch wartowników pospiesznie je otworzyło, zanim jednak postąpiliśmy naprzód, paź przystanął i z zakłopotaniem zmarszczył brwi. — Księżniczka powiedziała, że doradzisz mi, co przynieść — wyszeptał. — Powiedziała, że delfin potrzebuje otuchy i że będziesz wiedziała, co to oznacza. Nie wahałam się ani chwili. Te słowa mogły oznaczać tylko jedno — książę Ludwik był w pałacu i nie mógł albo nie chciał pokazać się publicznie, ale jak zwykle w takich chwilach był głodny i spragniony. — Przynieś ciasta i mięsa, które zostały na stole po uczcie. I pójdź do piwniczki królowej po reńskie wino. Gdzie on jest? — Z księżniczką. Tędy. Minęliśmy wąskie przejście i dotarliśmy do rzeźbionych drzwi, zza których usłyszałam ściszony, pełen rozpaczy głos delfina, łamiący się przy każdym słowie. — Powinienem tam być. Dobry Boże, powinienem tam być. — Natychmiast idź po jedzenie i picie — pospieszyłam pazia. — Ruszaj, szybko! I zadbaj o to, żeby wino pochodziło z Andegawenii. Nie tknie niczego z ziem księcia Burgundii. Idź! W pobliżu stała grupka dworek Katarzyny. Trzymały się za ręce i szeptały coś między sobą. — Delfin kazał nam wyjść — wyjaśniła mi z niepokojem Agnes de Blagny. — Księżniczka została z nim sama, a on wydaje się bardzo wzburzony. Co mamy robić? — Nic — odpowiedziałam zdecydowanie. — Jeżeli delfin was odprawił, nic nie możecie zrobić. Kiedy paź przyniesie jedzenie i wino, wejdę do środka. Lamenty Ludwika na chwilę ucichły, a Katarzyna zdążyła coś powiedzieć, ale ledwo słyszałam jej łagodny głos zza grubych drewnianych drzwi. — Dlaczego cię tam nie było, Ludwiku? Jesteś przecież naczelnym wodzem Francji. Kto dowodził wojskami? — Konetabl! — odpowiedział jej brat. — Mówił, że to będzie zwykła rzeź. Twierdził, że na polu bitwy jest tylko kilka tysięcy Anglików i że to zbyt błaha potyczka, abym zaszczycał ją swoją obecnością. Ha! — A co teraz mówi konetabl? Jak tłumaczy to, że tak wielu dało się pokonać przez tak nieliczne wojsko? — Choć z trudem słyszałam Katarzynę przez grube drzwi,

pogarda pobrzmiewająca w jej głosie nie uszła mojej uwadze. — Nic nie mówi, bo nie żyje! — krzyknął zrozpaczony delfin. — Zginął podczas pierwszej szarży. Poległ w morzu błota, pośród tysięcy naszych najszlachetniej urodzonych i rycerzy. Pogalopowałem na pole bitwy, kiedy tylko dotarły do mnie wieści o tym, co się wydarzyło. Na ten widok nawet anioły załkałyby z żalu! —  Ludwik tupnął z całych sił, wyrażając swoją rozpacz, a ja poczułam, jak ugięła się pod nim podłoga. Katarzyna usiłowała go uspokoić. — Usiądź, Ludwiku. Musisz być wyczerpany. Powinieneś odpocząć. — Jak mogę odpoczywać, kiedy kwiat francuskiego rycerstwa gnije na zaoranym polu? — Delfin chodził po pokoju, a w sposobie jego poruszania się widać było rosnące zdenerwowanie. — Z powierzchni ziemi starta została cała dynastia de Barów, książę i obaj jego synowie. Nie żyje też Alençon, książęta Brabancji i Nevers… — Bracia księcia Burgundii! — zawołała Katarzyna. — Mój Boże, więc byli tam… A co z nim samym? — Książę Burgundii się nie zjawił — odpowiedział Ludwik ze smutkiem. — Przebywał zaledwie kilka mil dalej i ciągle powtarzał, że nadjedzie, ale ostatecznie tego nie zrobił. — Cóż za niespodzianka! To przecież Jan b e z T r w o g i! — powiedziała jego siostra z goryczą. — A co z Karolem Orleańskim? — Został wzięty do niewoli, razem z Burbonem i wieloma innymi, ale są przynajmniej trzymani dla okupu, w przeciwieństwie do połowy francuskich więźniów, którzy z rozkazu króla Henryka zostali zabici wbrew kodeksowi rycerskiemu! Dlaczego to zrobił, skoro pozwoliliśmy mu przekroczyć Sommę? To potwór! Jezu, tak wielu ludzi zginęło. Żałuję, że nie jestem jednym z nich! —  Usłyszałam w jego krzyku przerażonego, zastraszonego małego chłopca, który wydostał się ze skrzyni, gdzie zamknęła go despotyczna Madame la Bonne. Życie surowo obeszło się z nieszczęsnym Ludwikiem. Przerażone dziecko zawsze czaiło się gdzieś w pobliżu. — Ale dzięki Bogu tak się nie stało! — zawołała Katarzyna. — Francja potrzebuje cię teraz bardziej niż kiedykolwiek. Nie dosłyszałam odpowiedzi delfina, w tej samej chwili bowiem zjawił się paź, który przyniósł wino i potrawy pozostałe po uczcie. Dostrzegłam w jego oczach wdzięczność, kiedy je od niego wzięłam. — Wejdę do środka — powiedziałam, zdecydowana, gdyby okazało się to konieczne, chronić Katarzynę przed jej nieprzewidywalnym bratem. — Otwórz drzwi. Ludwik, kiedy tylko mnie usłyszał, gwałtownie się odwrócił, gotów wyładować na mnie swój gniew i skarcić za to niespodziewane najście. Zanim jednak zdążył to zrobić, jego wzrok zatrzymał się na talerzach, które trzymałam.

— Ach, jedzenie! — zawołał, chwytając pasztecik z mięsem i łapczywie się w niego wgryzając. — Boże święty! Jak możesz jeść w takiej sytuacji? — zapytała Katarzyna z niedowierzaniem. — To przecież istna groteska! — Jak śmiesz! — Ludwik gwałtownie się do niej odwrócił, a kawałki ciasta wypadły mu z ust na podłogę jak płatki śniegu. — Jem, bo muszę. Jak inaczej mógłbym wypełnić pustkę, którą czuję? Ale nie zrozumiesz tego, Katarzyno, stojąc tu w swoim małym spiczastym kapelusiku, w małych spiczastych trzewikach… —  Spojrzał na nią z szyderczym uśmieszkiem, przeżuwając pasztecik. — Pewnie nie zdajesz sobie sprawy, że wina za całą tę rzeź i zniszczenie spoczywa właśnie na tobie. — Na mnie? — powtórzyła Katarzyna, wpatrując się w niego z niedowierzaniem. — Dobry Boże! Jak możesz sugerować coś podobnego? — To dlatego, że jesteś wiedźmą… kusicielką! — krzyknął Ludwik, sięgając po kieliszek wina, który mu podałam. Pomieszczenie rozświetlały tylko płomienie unoszące się nad kominkiem i samotna świeca, która stała na blacie kredensu. Słysząc wybuch delfina, ledwo zdołałam stłumić okrzyk zaskoczenia. Postawiłam jedzenie i wino obok świecy i ukryłam się w pogrążonym w ciemności kącie pokoju. Wszyscy pamiętali o straszliwej chorobie króla i o tym, że Ludwik jest jego synem. Sądząc po wyrazie twarzy Katarzyny, także i ona obawiała się, że jej brat może stracić nad sobą panowanie. Na szczęście delfin zdawał się nie zauważać mojej obecności. — Czy naprawdę nie wiesz, jaki wpływ ma na mężczyzn twoja uroda? — zapytał między dwoma potężnymi łykami wina. — Ten bezbożny libertyn Henryk Monmouth przybył do Francji wiedziony żądzą, rozpaczliwie pragnąc posiąść twoją miękką, białą, dziewiczą skórę… a teraz nie żyje dziesięć tysięcy Francuzów… leżą martwi u t w o i c h maleńkich stópek. — Dziesięć tysięcy! Chryste! — wyszeptała Katarzyna. Zobaczyłam, jak krew odpłynęła jej z twarzy, kiedy usłyszała o skali poniesionych strat. Modliłam się, żeby się okazało, iż delfin wyolbrzymia wszystko pod wpływem emocji. — To przerażająca liczba. Mylisz się jednak, Ludwiku — powiedziała pewniejszym głosem. — Król Henryk nie pragnie mnie, tylko Francji. Nie jestem krajem, którego pożąda, jestem tylko przywiązanym do niego nieszczęsnym kozłem ofiarnym. Cieszę się, że nie brałeś udziału w walce, bo przynajmniej zachowałeś życie i możesz nas teraz wszystkich ocalić. Gdyby nie ty, władza wpadłaby w ręce księcia Burgundii. Nie daj Boże, żeby tak się stało! Przyczyny, dla których książę nie zjawił się na polu bitwy, są zupełnie oczywiste, czyż nie? Chciał zachować ludzi, żeby ruszyć na Paryż. — Brawo! — Ludwik zamilkł na chwilę i uważnie przyjrzał się Katarzynie. W jego oczach miejsce gniewu zajął pełen niechęci szacunek. — Nie jesteś tylko ładną wiedźmą, prawda, siostro? — przyznał. — Nie wiesz natomiast, że nasza czarująca matka zdążyła już w e z w a ć księcia Burgundii do Paryża. Obiecała mu

powitanie godne bohatera i miejsce u swojego boku. Na szczęście moim agentom udało się przechwycić jej posłańca. Kazałem zamknąć bramy stolicy. Katarzyna przeżegnała się, wyraźnie zatroskana i przygnębiona tą nową sensacją. — Mój Boże! Nigdy nie zrozumiem naszej matki! Ale kto będzie bronił bram? —  zapytała. — Skoro konetabl nie żyje, a wojsko jest rozproszone, jakie siły możesz tu zgromadzić? — Wezwałem hrabiego Armagnac. Jest już w drodze z Gaskonii. — A to oznacza, że on też nie wziął udziału w bitwie! — powiedziała z irytacją w głosie. — Nie możesz mu ufać, Ludwiku. Nie bardziej niż księciu Burgundii. — Nie mam wyboru — wymamrotał delfin, opróżniając kielich. — Potrzebni mi ludzie, a Armagnac ma ludzi. Król potrzebuje ochrony, a Armagnac będzie go chronił. Mam wybór między Armagnakiem a księciem Burgundii, między bandytą a diabłem. Z dwojga złego wolę bandytę. — Ale czy możesz mieć pewność, że on istotnie się zjawi? — Naciskała Katarzyna. — Skoro nie mógł dotrzeć do Pikardii na czas, aby walczyć z Anglikami, dlaczego miałby przyjechać w porę do Paryża i zatrzymać księcia Burgundii? — Obiecałem mu, że jeżeli to zrobi, zostanie konetablem Francji — odpowiedział Ludwik. — Ach tak. To powinno rzeczywiście skłonić go do przyjazdu. A co z królem Henrykiem? Czy Anglicy nie ruszą na Paryż? — Na szczęście przeklęty Monmouth ma tak niewielu ludzi, że pozostaje mu tylko maszerować co żywo do Calais! — Delfin nalał sobie kolejny kieliszek wina, a w jego głosie słychać było oburzenie. — Na Boga, w jaki sposób on w ogóle zdołał zwyciężyć? — A gdzie tymczasem przebywa nasz król? — zapytała Katarzyna z nagłym niepokojem, ignorując słowa księcia. — Proszę, powiedz mi, że nasz ojciec jest bezpieczny i nie wpadnie w szpony księcia Burgundii! — Jego powóz był tuż za mną, eskortowany przez pięciuset ludzi. Powinien dotrzeć tu w ciągu godziny. Ale nie powiedziałem mu o bitwie. Te wieści złamałyby mu serce. — Niewątpliwie — odparła posępnie Katarzyna, która z kamiennym wyrazem twarzy obserwowała, jak jej brat nalewa sobie kolejny kieliszek wina. — Z pewnością złamały moje. Minęło wiele godzin, zanim mogłam wreszcie pomodlić się u boku moich dzieci, kiedy bowiem delfin opróżnił wreszcie dzbanek wina i wyszedł, Katarzyna, która w obecności Ludwika zachowywała godne podziwu opanowanie, załamała się nagle i zaczęła spazmatycznie łkać, zalewając łzami swoją urodzinową suknię. — Ja nie… nie chciałam płakać na… na oczach mojego… brata — wydusiła z trudem, skulona na stołku. — Ale, Mette… ci wszyscy zabici! Dziesięć tysięcy! Cóż za stra… strata! Jak to się mogło stać? To… to potworne. Boli mnie to… czuję się

tak, jakby ktoś przebił mi brzuch nożem. Wezwałam dworki i wspólnie zaprowadziłyśmy łkającą księżniczkę do jej apartamentów. Wkrótce jednak okazało się, że jej cierpienie wywołała nie tylko rozpacz związana z niedawną bitwą. Katarzyna nie chciała nic jeść — zamiast tego poszła na mszę, która odbyła się w kaplicy królewskiej. Wreszcie uległa moim namowom i postanowiła położyć się do łóżka, nie przestając skarżyć się na ból brzucha. Kiedy pomagałam jej się rozebrać, zauważyłyśmy plamy krwi na jej koszuli. — Mój Boże! — szepnęła, wpatrując się w nie z przerażeniem. — To na pewno znak, że jakieś demony zamieszkały w moich wnętrznościach, Mette! Ludwik mówił, że to ja doprowadziłam do bitwy. Teraz najwyraźniej spotyka mnie za to kara. — Nie, nie, Mademoiselle! — Instynktownie otoczyłam ją ramieniem. Miałam do siebie żal, że nie ostrzegłam jej przed tym prozaicznym, a zarazem nieuchronnym wydarzeniem. Powinnam była przewidzieć, że — choć z zupełnie różnych powodów — nie uprzedzą jej o tym ani zakonnice, ani jej własna matka. — To bardzo niefortunny moment, ale stajesz się właśnie kobietą. Wszystkie dorosłe kobiety krwawią, a cykl tych krwawień odpowiada fazom księżyca. Ciąży na nas klątwa naszej pramatki Ewy. — Klątwa Ewy? A więc rzeczywiście jestem przeklęta? — Nie, Mademoiselle, nie w tym sensie! Wszystko ci wyjaśnię, ale najpierw dam ci kawałek płótna, żebyś mogła powstrzymać krwawienie. Zrobiwszy to, próbowałam możliwie jasno wytłumaczyć księżniczce, jaką karę Bóg wymierzył Ewie za to, że dała Adamowi jabłko z drzewa poznania dobrego i złego. Jednak mimo rozpaczy związanej z rzezią, do której doszło pod Azincourt, Katarzynie trudno było uwierzyć w tę opowieść. — Czy to może być prawda? — zapytała. — Myślisz, że Bóg rzeczywiście rzucił na kobiety klątwę, każąc im wszystkim nosić hańbę Ewy? — W ten sposób interpretuje to Kościół — przytaknęłam. Spojrzała na mnie z niedowierzaniem. — Zakonnice nigdy nam o tym nie mówiły. Czy Panna Święta też nosiła klątwę Ewy? — Myślę, że tak. Możesz zapytać księdza. Ja wiem tylko to, co mówiła mi moja matka. — Że wszystkie kobiety krwawią przez występek, którego dopuściła się jedna z nich? Bóg nie może być tak niesprawiedliwy! Wydęłam wargi. Nie ona pierwsza kwestionowała naukę Kościoła w tej materii, ale zadawanie tego rodzaju pytań mogło skończyć się posądzeniem o herezję. — Myślę, że nie do nas należy podważanie wyroków Pana — odpowiedziałam taktownie. — Poza tym klątwa nie ciąży nad nami nieustannie. Przychodzi tylko raz w miesiącu, na kilka dni. — Że też musiała przyjść akurat dzisiaj! — Katarzyna zadrżała i zamknęła oczy,

łapiąc się za brzuch. — Francja krwawi, a ja razem z nią. Bóg przeklął nas obie. Kiedy herold Montjoy zjawił się w saloniku Katarzyny następnego ranka, pomieszczenie pogrążone było w ciemności, a sama księżniczka i jej dworki siedziały w półmroku przy świecach, ubrane w czarne stroje i welony takie jak zakonnice podczas nowicjatu. Jeden z królewskich kapelanów czytał właśnie fragment Księgi Hioba poświęcony grzechowi i cierpieniu, ale zamknął Pismo Święte, kiedy zjawił się herold. Montjoy przywdział czarną opończę, ogolił się i odsłonił głowę. Kiedy wszedł, ukląkł na powitanie. Wypocząwszy po szaleńczej jeździe z Pikardii, wyglądał na zdecydowanie młodszego niż zaledwie dzień wcześniej, a ja zauważyłam, jak dwie córki baronetów wymieniły między sobą długie spojrzenia. Najwyraźniej nie pogrążyły się w żalu na tyle głębokim, by nie delektować się obecnością przystojnego młodego mężczyzny. Katarzyna oficjalnie przywitała gościa, a następnie poprosiła go, żeby usiadł i opowiedział własnymi słowami o straszliwej bitwie, za której sprawą Francja pogrążyła się w żałobie. Jego relacja była wstrząsająca — przedstawił ją z należytą powagą. Prawdą jest, że zadanie herolda polega na obserwowaniu z oddali teatru rycerskich potyczek, ale moim zdaniem chwilami szedł nieco za daleko w swoich podniosłych, dramatycznych opisach. — Konetabl d’Albrêt postanowił rozmieścić francuskie siły po jednej stronie płytkiej doliny otoczonej zewsząd gęstymi lasami — zaczął — natomiast angielski król stanął ze swoimi wojskami po drugiej stronie tejże doliny. Trudno zresztą nazwać tę żałośnie małą bandę prawdziwym wojskiem, zwłaszcza w porównaniu z trzydziestoma tysiącami naszych ludzi. Anglików było pięć, może sześć tysięcy. Nie przesadziłbym, porównując tę konfrontację do walki Dawida z Goliatem. Agnes i dwie pozostałe młode damy, które w przeciwieństwie do mnie i Katarzyny nie słyszały wcześniej krzyków rozpaczy delfina i nie znały skali strat poniesionych przez Francję — wydały stłumione okrzyki, słysząc o tej ogromnej dysproporcji sił. — Jeżeli nie znasz terenów Pikardii, Madame — mówił dalej herold, zachęcony reakcją swoich słuchaczek — pozwól, że ci powiem, iż są to ziemie porośnięte bujną roślinnością i jest tam niewiele wzniesień. Francuzi zajmowali wszystkie wyżej położone punkty w okolicy, a także sam zamek Azincourt. Nasza kawaleria rozciągnęła się po całej dolinie: trzydzieści kompanii uzbrojonych rycerzy dosiadających wspaniałych wierzchowców. Nad ich głowami łopotały na wietrze sztandary, jeden obok drugiego, jak delikatne nici gobelinu. A wysoko w górze, na przedzie, unosił się szkarłatny Oriflamme. Teraz słuchały go już w napięciu wszystkie zgromadzone w pomieszczeniu damy. Były to przecież młode dziewczęta, spragnione opowieści o walecznych rycerzach —  a choć wszyscy znali dramatyczny finał tej historii, na ich wyobraźnię działał barwny i sugestywny obraz odmalowywany przez Montjoya. W gruncie rzeczy nie mogłam

winić herolda za to, że zaraził się ich podekscytowaniem i z takim entuzjazmem podszedł do swego zadania. — Na szczęście w nocy deszcz przestał padać. Widzieliśmy Anglików zgromadzonych w dole, niecałą milę od nas. Była tam tylko piechota. Wyglądało na to, że nie mają żadnej konnicy, choć później okazało się, że kilkuset jeźdźców ukrywało się w pobliskich lasach. Ich piechota była uzbrojona głównie w łuki, z wyjątkiem dwóch znajdujących się po obu flankach kompanii zbrojnych rycerzy, którzy zsiedli z koni. Nad nimi kołysał się na wietrze ogromny sztandar, prowokacyjnie i bezczelnie ozdobiony herbami Anglii i Francji — lwami i liliami. Dostrzegliśmy też sylwetkę króla Henryka, który miał na hełmie koronę, tak jakby chciał wykrzyczeć w naszą stronę: „Patrzcie! Oto jestem, przyjdźcie i mnie pokonajcie!”. No cóż, Madame, powinnaś wiedzieć, że w naszych szeregach było osiemnastu specjalnie wybranych rycerzy, którzy złożyli przysięgę, że wypełnią to zadanie. — Jesteś pewien, że to był on? — przerwała Katarzyna. — Słyszałam, że królowie często próbują zmylić przeciwnika, wykorzystując sobowtóra, który nosi ich strój i koronę. Montjoy wydawał się dotknięty tym, że księżniczka kwestionuje jego słowa, ale starał się nie urazić królewskiej córki. — Zapewniam cię, Madame, że był to Henryk, król Anglii. Dzień wcześniej osobiście dostarczyłem mu wiadomość od Jego Wysokości delfina. Katarzyna nachyliła się w jego stronę i choć starała się zachować spokój, nie potrafiła ukryć podekscytowania. — A więc rozmawiałeś z królem Henrykiem! Proszę, powiedz mi, jak wyglądał. Czy był niespokojny, zachmurzony, przestraszony? Herold pokręcił głową. — Nie, w żadnym wypadku, Madame. Moje zadanie polegało na przekazaniu mu wiadomości od delfina, który proponował, by poddał się i zapłacił okup, w ten sposób ratując swych żołnierzy. Ale król Anglii uśmiechnął się i potrząsnął głową. Oznajmił, że stoi za nim sprawiedliwość, więc i Bóg go wesprze, tak by wypełniła się Jego wola. Wydawał się pogodny i beztroski, choć kiedy odjeżdżałem, widziałem, że jego ludzie nie mają się gdzie schronić, że są zmarznięci i przemoczeni. A mimo to nikt nie zdezerterował ani nie odmówił udziału w walce. — Może dlatego, że nie mieli dokąd iść — zauważyła Katarzyna. — I nie mieli nic do stracenia. — Mimo to następnego ranka, kiedy zbierały się nasze wojska, usłyszałem, jak konetabl mówi delfinowi, że nadal wierzy, iż nie dojdzie do bitwy, a król Anglii podda się, gdy tylko zda sobie sprawę z francuskiej potęgi. Właśnie wtedy delfin odjechał i nakazał hrabiemu d’Albrêt, by przywiózł mu zakutego w kajdany syna uzurpatora.

Katarzyna przygryzła wargę, a ja odgadłam, że przypomniała sobie, jak dzień wcześniej delfin rozpaczał, żałując, że nie był obecny na polu bitwy pod Azincourt. Przyglądając się heroldowi, który kontynuował opowieść, rozmyślałam nad jego zadaniami — nie miał walczyć, lecz tylko przekazywać rozkazy, obserwować działania zbrojnych sił, a na koniec policzyć i spisać nazwiska poległych. Oczywiście tylko tych szlachetnie urodzonych — tych, którzy mogli nosić broń i znajdowali się w spisach rycerstwa. Po raz setny zaczęłam się zastanawiać nad losem mojego JeanMichela. Zadawałam sobie pytanie, gdzie teraz jest i czy w ogóle jeszcze żyje. A jeżeli nie, to czy jego nazwisko pojawi się na jakiejkolwiek liście poległych? Tymczasem jednak opowieść herolda osiągnęła punkt kulminacyjny, a dworki nie odrywały wzroku od młodego mężczyzny. — Czas niemiłosiernie się dłużył i nic się nie działo — mówił dalej. — Naszym ludziom rozdano chleb i piwo, a konetabl zauważył, że Anglicy nie mają zapasów i umrą z głodu, jeśli nie zaatakują lub się nie poddadzą. I wtedy szeregi wroga rozstąpiły się, i ruszył w naszym kierunku samotny rycerz, który jednak nie miał ze sobą białej flagi. Dotarł wolnym krokiem na środek doliny, pozdrowił obie armie, a następnie uniósł swój miecz wysoko w górę. Był to sygnał do rozpoczęcia bitwy i znad szeregów wroga podniósł się nierówny okrzyk. Anglicy nie ruszyli jednak w naszą stronę, więc po pewnym czasie nasza kawaleria, zniecierpliwiona tym oczekiwaniem, przypuściła atak. Długa linia uzbrojonych jeźdźców pomknęła między drzewami w dół doliny. Wszyscy bez wyjątku angielscy żołnierze piechoty odwrócili się i zaczęli uciekać. Rozejrzałem się wokół siebie — nasi żołnierze śmiali się i szydzili, podnosząc w górę dwa palce, te same, które mieli odrąbać angielskim łucznikom po zwycięstwie Francji. Anglicy nie odbiegli jednak daleko. Cofnęli się tylko tyle, by odsłonić to, co skrywało się za ich plecami od świtu: las naostrzonych pali wbitych w ziemię dokładnie pod takim kątem, by nadziały się na nie galopujące konie. I wtedy, na sygnał, łucznicy naciągnęli strzały i wypuścili je w powietrze. W ciągu kilku sekund na naszych jeźdźców spadł grad pocisków. Patrzyłem z przerażeniem, jak pierwszy oddział naszej konnicy, pędzący między drzewami, mknie wprost w objęcia śmierci. Jeźdźcy nie mogli stanąć ani się zatrzymać, ponieważ tuż za nimi galopował już kolejny, a za nim następny — wszyscy nieświadomi pułapki, która na niech czyhała. Rycerze musieli zatem jechać dalej, kierując się w grad strzał, prosto na kolczastą ścianę ustawioną z pali. Po kilku minutach porośnięta bujną zielenią dolina przekształciła się w grzęzawisko wydeptane przez dziesięć tysięcy końskich kopyt. Później zaś była już tylko góra krzyczących, pogruchotanych ludzi i koni, rosnąca z każdym kolejnym atakiem. W tym momencie głos herolda załamał się i mężczyzna podniósł do oczu drżącą rękę, tak jakby chciał odegnać wizję rodem z koszmaru. Katarzyna, powstrzymując łzy, dała mi pospiesznie znak, żebym nalała mu kieliszek wina. — Rozumiem, że to niezwykle bolesne wspomnienie, Monseigneur — powiedziała

ze współczuciem — ale to bardzo ważne, byśmy zrozumieli, co dokładnie wydarzyło się na tamtym zakrwawionym polu. Gdyby była tu królowa, także i ona pragnęłaby się tego dowiedzieć. Herold wypił łyk wina, które mu podałam, odchrząknął i skinął głową. — Rozumiem, Madame. Błagam, wybacz mi tę słabość. Jestem już gotów mówić dalej. Mimo tych zapewnień wydawało się, że kwiecisty język nagle go opuścił. Herold kontynuował swoją opowieść, co jakiś czas nerwowo dysząc. — Angielscy łucznicy wypuszczali w powietrze piętnaście strzał na minutę. Ich drzewce mogą przekłuć nawet stal. Wielu naszych żołnierzy zostało zabitych lub rannych w tym ostrzale, a zrzuceni z siodeł rycerze w ciężkich zbrojach nie mogli złapać równowagi pośród zalegającego wszędzie błota. Tratowały ich ogarnięte paniką konie. Poskręcane ciała leżały na ziemi, kolejne zaś spadały prosto na nie. Góra trupów sięgała już na wysokość ramienia i stale rosła, a w końcu angielscy łucznicy przestali strzelać i zbliżyli się, żeby dobijać rannych sztyletami oraz maczugami. Z łatwością tańczyli nad błotem i ciałami, boso, w swoich lekkich skórzanych kurtkach, zwinni jak górskie kozice. Król Anglików poruszał się wraz ze świtą na piechotę, w jakiś sposób utrzymując równowagę. Jeden po drugim nasi specjalnie wybrani w tym celu rycerze atakowali go, on jednak pokonywał każdego. Widziałem, jak przez kilka minut walczył przy swoim rannym bracie, księciu Gloucester, aż wreszcie giermkowie zdołali przenieść księcia w bezpieczne miejsce. Mogę tylko powiedzieć, Madame, że król Henryk dzierży swój pałasz niczym prawdziwy anioł zemsty. To naprawdę nieustraszony wojownik. Katarzyna nie mogła pominąć tej uwagi. — Według delfina obcy jest mu jednak kodeks rycerski — zauważyła. — Czyż nie kazał zabić więźniów? — Część tych, którzy się poddali, została w istocie zabita — przyznał ponuro herold. — Książę Brabancji z opóźnieniem dotarł na pole bitwy, więc francuscy więźniowie zaczęli łamać przysięgi i sięgać po odebraną im broń, by znowu walczyć. Król Henryk to wróg zaiste nieprzejednany i szybko zrozumiał, że więźniów jest więcej niż jego ludzi. Wydaje się, że w takich okolicznościach rycerskość ustępuje miejsca bieżącym potrzebom. — Kiedy poznamy nazwiska poległych? — zapytała Agnes głosem ochrypłym ze strachu. — Blagny leży niedaleko Azincourt. Jestem pewna, że mój ojciec brał udział w bitwie. Herold Montjoy rozłożył ręce. — Nie wiem, kiedy to nastąpi, Mademoiselle. Lista jest długa… bardzo długa. —  Podniósł się i odstawił na stół opróżniony kielich. — Powinienem wracać na pole bitwy, Madame — dodał, nisko kłaniając się Katarzynie. — Jest tam jeszcze wiele do zrobienia.

Księżniczka skinęła smutno głową i nie zapominając o zwyczaju, który kazał nagradzać za dobrą służbę, sięgnęła po pozłacany i wysadzany klejnotami kielich, z którego pił herold. — Jest twój, monseigneur de Montjoy. Dziękujemy ci za to, że spełniłeś swój bolesny obowiązek. Nikt z nas nigdy nie zapomni relacji, którą zdałeś z pola walki pod Azincourt. Choć zakończyła się bitwa, obawiam się, że czeka nas jeszcze wiele trudnych chwil. 1. Arrière-ban (fr.) — królewskie wezwanie na wojnę wasali i ich wasali — wszystkich pełnosprawnych mężczyzn. ↩

*

12 Hrabia Armagnac okazał się zwycięzcą wyścigu do bram Paryża — galopując na czele hordy silnych gaskońskich jeźdźców, wyprzedził księcia Burgundii i jego flamandzkich zbirów zaledwie o kilka godzin. Zgodnie z rozkazem delfina bramy zamknięto, gdy tylko dotarł do miasta, Burgundczykom pozostawało zatem tylko krążenie pod jego murami. Zarówno Katarzyna, jak i ja wznosiłyśmy żarliwe modlitwy dziękczynne, bo chociaż nie miałyśmy powodów, by ufać Armagnacowi, nasz strach przed śniadym księciem z biegiem lat wcale nie stracił na sile. Zarówno pałac, jak i Paryż oraz cała Francja pozostawały w stanie kompletnego szoku. Heroldowie przedstawiali listę ofiar poległych w bitwie pod Azincourt przez trzy godziny dzielące tercję i sekstę. Nazwiska zabitych zapisano na pięćdziesięciu rolkach papieru welinowego. Niemal wszystkie arystokratyczne rodziny poniosły straty. Nieszczęsna Agnes, która niepokoiła się o ojca, odkąd usłyszała o Azincourt, dowiedziała się w ten najbardziej bezduszny sposób, że poległ on w czasie bitwy. Nic więcej, tylko nazwisko, przeczytane oficjalnym, beznamiętnym głosem przez herolda Bon Espoir Pursuivanta, jednego z młodszych rangą heroldów królewskich. A przecież właśnie w tej chwili Agnes dowiedziała się, że została sierotą. Większość z nas słuchała niekończącej się litanii jak zahipnotyzowana, a ponieważ nikt nie znał imienia ani rangi ojca Agnes, nikt też nie zwrócił szczególnej uwagi na wymienionego wśród zabitych Percivala de Blagny. Ta wiadomość nie umknęła jednak uwadze Katarzyny, która przerwała ceremonię, wstając z miejsca, żeby pocieszyć przyjaciółkę, która osunęła się na ziemię i zakryła twarz dłońmi. Opuściłam dalszą część tej uroczystości i zabrałam łkającą Agnes do kościoła Saint-Pol, mając nadzieję, że znajdzie tam otuchę i ukojenie w modlitwie. Wiedziałam, że nikt nie wspomni o losie zwykłych służących i ludzi z gminu —  a nawet gdyby tak się stało, to nie byłoby wiadomo, ilu takich ludzi zginęło. W całym kraju tysiącom rodzin takich jak moja pozostawało tylko czekać i modlić się o wieści od mężów, ojców, synów i braci, którzy ruszyli do Pikardii w ślad za swoimi panami i feudałami. Nie widziałam Jean-Michela od czasu jego krótkiej wizyty poprzedzającej bitwę i czułam się tak, jakby zniknął z powierzchni ziemi. Codziennie pytałam o niego w królewskich stajniach, ale to bynajmniej nie przynosiło mi pociechy. Zaginęło dwudziestu woźniców, a maruderzy, którzy od czasu do czasu powracali, przedzierając się przez błota i deszcze, snuli mrożące krew w żyłach opowieści o tym, jak ledwo udało im się uciec przed krwiożerczymi bandami zbirów wyjętych spod prawa. Dwa tygodnie po bitwie Luc nagle zjawił się u mnie cały we łzach. Okazało się, że z Pikardii przyjechał właśnie konwój, w którego skład wchodziło sześć zniszczonych wozów, a jeden z woźniców przywiózł wieści o Jean-Michelu.

— Tata jest ranny — załkał Luc. — On… trafiła go strzała… i jest teraz w jakimś klasztorze. Muszę do niego natychmiast jechać, mamo! Przytuliłam zrozpaczonego syna i zadrżałam na samą myśl o tym, że i jego mogłabym stracić. — Och, mój dzielny Lucu! Wiem, jak bardzo kochasz ojca, ale jesteś zdecydowanie za młody na to, by mierzyć się z niebezpieczeństwami czyhającymi na drogach. Chodź, poszukamy Alys, a potem zaprowadzisz nas do człowieka, który przywiózł tę wiadomość. Zwiastunem tej strasznej nowiny okazał się jeden z towarzyszy Jean-Michela, mocnej budowy woźnica z Bretanii o imieniu Yves. Trudno było słuchać jego opowieści. — Po bitwie zmierzaliśmy do Abbeville z wozami pełnymi rannych, kiedy nagle zaatakowało nas kilku opryszków, którzy chcieli nas zapewne obrabować. Niestety jeden z nich strzelił z kuszy i trafił Jean-Michela w udo. Zdołaliśmy odeprzeć atak, ale w ranę twego męża szybko wdało się zakażenie. Bandyci grasujący na drogach mają zwykle zardzewiałą broń i muszę z żalem powiedzieć, że kiedy dotarliśmy wreszcie do Abbeville, Jean-Michel zaczynał już majaczyć. Okazał się jednak bardzo silny, bo wielu rannych w bitwie zmarło już w drodze. Mnisi mają wielką wprawę w leczeniu ran, uznaliśmy więc, że najlepiej będzie go tam zostawić. Obawiam się, że będziecie musieli dość długo czekać na dalsze wieści. Chwilowo na drogach jest zbyt niebezpiecznie, żeby tam wracać. W całej Pikardii roi się od wojsk księcia Burgundii, a bandy wyjętych spod prawa rzezimieszków grasują po lasach. Poza tym nikt, kto opuszcza Paryż, nie ma gwarancji, że wartownicy hrabiego Armagnac wpuszczą go z powrotem. Nawet z królewskimi przepustkami mieliśmy trudności przy wjeździe do miasta. Nie miałam siły dłużej słuchać jego relacji, więc podziękowałam mu słabym głosem. Pod wpływem impulsu zaprowadziłam dzieci do znajomej kryjówki —  wspięliśmy się na strych na siano, na którym spędziłam z Jean-Michelem tak wiele czasu. Szukałam otuchy w panującym w tym miejscu spokoju. Nie zawsze we wszystkim się zgadzaliśmy, ale mimo to byłam bardzo przywiązana do mojego oddanego męża. Choć w porównaniu z paziami w liberiach i zmanierowanymi służącymi, których widywałam w królewskich apartamentach, nie wydawał się może człowiekiem szczególnie wytwornym i wyrafinowanym, to jednak był uczciwy, dzielny i nadal potrafił sprawić, że serce zaczynało mi bić szybciej. I choć chętniej się śmiał, niż mówił mi czułe słówka i prawił komplementy, wiedziałam, że kocha i mnie, i nasze dzieci — co, Bóg mi świadkiem, było prawdziwą rzadkością w tych burzliwych czasach. Starałam się jednak zacisnąć zęby i powstrzymać łzy, powtarzając sobie, że pozwolę sobie na płacz tylko wtedy, gdy Jean-Michel umrze. Alys i Luc byli jeszcze dziećmi i nie potrafili przyjąć równie stoickiej postawy. Zanosili się płaczem, ja zaś starałam się dodać im otuchy, zapewniając, że ich ojciec

nadal żyje i z pewnością do nas wróci. Nie potrafiłam jednak mówić tego z pełnym przekonaniem. Nie poruszała mnie śmierć dziesięciu tysięcy ludzi na polach Azincourt. Nie czułam rozpaczy na myśl o „poległym kwiecie rycerstwa”. Liczył się dla mnie tylko jeden nic nie znaczący woźnica, którego życie wisiało teraz na włosku. Dlatego na strychu z sianem w królewskich stajniach, w tym samym miejscu, w którym mój syn i moja córka zostali poczęci, przytuliłam ich i modliłam się do Boga, by dodał ich nieobecnemu ojcu sił. Nie wypowiedziałam swoich obaw na głos, ale nie potrafiłam sama siebie dłużej oszukiwać. Yves poinformował mnie, że w ranę wdało się zakażenie — to zaś mogło oznaczać śmierć. Mijały kolejne dni, a my nadal nie mieliśmy żadnych wieści. Zaczęłam rozważać samodzielną wyprawę do Abbeville, ale Yves powiedział, że z pałacu nie wyjeżdżają w najbliższym czasie żadne wozy z zaopatrzeniem, a nawet gdybym zdołała przeżyć podróż, nie zostałabym wpuszczona do klasztoru. — Kobiety nie mają tam wstępu — wyjaśnił — a drogi są obecnie niebezpieczne zarówno dla kobiet, jak i dla mężczyzn. Bandytów grasujących w lasach nazywamy écorcheurs, oprawcami, bo jeżeli nie masz niczego, co mogliby ukraść, to obedrą cię ze skóry, żeby sprzedać ją garbarzom. Wierz mi, Jean-Michel pozostaje bezpieczny w Abbeville, a ty jesteś bezpieczna tutaj, w Paryżu. Kiedy twój mąż stanie na nogi, znajdzie sposób, żeby wrócić do domu. Wykazał się daleko idącą delikatnością, używając słowa „kiedy”, jego oczy bowiem mówiły raczej „jeżeli”. Smutek i przygnębienie stały się nieodłącznymi towarzyszami wszystkich mieszkańców Hôtel Saint-Pol. Wszystkich z wyjątkiem króla, który już od wielu miesięcy cierpiał na urojenia i zachowywał się jak dziecko, żyjąc w błogiej nieświadomości i nie mając pojęcia o sromotnej klęsce, jaką poniosła Francja. W asyście wartowników bawił się w ciuciubabkę w krużgankach i w chowanego w ogrodach pałacowych. W innych okolicznościach widok silnych, umięśnionych mężczyzn, którzy pędzą między filarami albo ukrywają się w krzakach, podczas gdy król biega w kółko i chichocze, wydawałby się może zabawny — ale nikt się nie śmiał, ponieważ jego straszną chorobę uznawano za główną przyczynę wszelkich niedoli, jakie spotykały Francję. Katarzyna nadal przypominała sobie czasem przerażające spotkanie z ojcem, przekonanym, że jest ze szkła, ale mimo to regularnie uczestniczyła w mszach u jego boku. Zależało jej na tym, by zbudować z nim jakiś rodzaj więzi, i miała nadzieję, że podczas lepszych okresów będzie mu towarzyszyła choćby mglista świadomość jej miłości i lojalności. Zgodnie z obietnicą delfin mianował hrabiego Armagnac konetablem Francji. Hrabia Bernard w dużym stopniu przejął kontrolę nad rządem i w Hôtel Saint-Antoine zaczął gromadzić wokół siebie stronników księcia Orleanu. Ludwik tymczasem zamknął się w swoich apartamentach w Saint-Pol i starał się jak najmniej czasu poświęcać sprawom państwowym. Ilekroć Katarzyna go odwiedzała, był kompletnie

otępiały i otumaniony, przebywając w towarzystwie równie pijanych akolitów. — Jest tam tylko jedna trzeźwa osoba, Mette, dziwny nowy sekretarz, który nie odstępuje Ludwika na krok, niezależnie od jego stanu. Ludwik musiał przyjechać tu z nim z Pikardii. Nazywa się Tanneguy du Chastel i ubiera się jak prawnik, ale nosi też miecz. Mówił mi, że Ludwik jest chory, ale mnie się wydaje, że mój brat po prostu za dużo pije. — Katarzyna przeżegnała się, wyraźnie zirytowana. — Matko Boska! Francja rozpada się na naszych oczach, a delfin jest tak pijany, że nie może utrzymać się na nogach. Do tego jeszcze w każdej chwili może wrócić królowa, która natychmiast zacznie snuć swoje intrygi. Tak się też właśnie stało. Królowa wróciła do Paryża razem z Małgorzatą Burgundzką, co sprawiło, że Ludwik zaczął jeszcze bardziej stronić od ludzi —  odmówił nawet udziału w Radzie Królewskiej i nie zgodził się spotkać z żadnym jej członkiem, a zwłaszcza ze swoją matką. Katarzyna nie sięgnęła oczywiście po żadne trunki, ale podzielała głęboką rozpacz brata oraz żałobę Agnes. Przyjaciółki zaczęły się bardziej zachowywać jak zakonnice niż jak czternastoletnie dziewczęta — spędzały długie godziny na modlitwie, nie chciały słyszeć o rozrywkach czy aktywności fizycznej i wolały pogrążać się w zakurzonych książkach przesyłanych do apartamentów księżniczki prosto z biblioteki Luwru. Niemal żałowałam, że królowa nie wzywa Katarzyny na dwór, tak jak to dawniej zwykła czynić, ale wyglądało na to, że „najpiękniejsza z jej córek” nadal pozostaje w niełasce. — Królowa woli teraz córkę księcia Burgundii od własnej — zauważyła kwaśno księżniczka. — O czym to świadczy? Nie mogłam poprawić jej nastroju, sama zresztą byłam przygnębiona i miotałam się między nadzieją a rozpaczą, ilekroć myślałam o Jean-Michelu. Muszę tu wyznać, że kiedy powiedziałam Katarzynie o jego dramatycznej sytuacji, jej reakcja nieco mnie rozczarowała. Księżniczka nie próbowała dodać mi otuchy, bez entuzjazmu wyraziła ulgę, że mój mąż żyje, i zdawała się nie rozumieć śmiertelnego niebezpieczeństwa, w jakim się znajdował. Mimo swojej początkowej sympatii do Agnes zaczęłam odczuwać wobec niej coraz większą zazdrość, bo to właśnie ona skupiła na sobie całe współczucie księżniczki. Wkrótce po tym, jak Agnes dowiedziała się o śmierci ojca, otrzymała też list od prawnika reprezentującego jego drugą żonę, jej macochę, której nigdy nawet nie poznała. Ten list tylko pogłębił jej rozpacz. — Agnes została wywłaszczona, Mette — powiedziała Katarzyna z oburzeniem. — Nie miała pojęcia, że ta nowa żona wydała niedawno na świat syna, który został teraz jedynym spadkobiercą. Prawnik napisał, żeby poinformować Agnes, iż nie może ona już uznawać majątku Blagny za swój dom, a należny jej posag został przekazany opactwu Poissy w zamian za jej utrzymanie i edukację. Nieszczęsna Agnes nie tylko

stała się sierotą, Mette, ale poza pieniędzmi, które otrzymuje z królewskiego skarbca jako wynagrodzenie za służbę, jest zupełnie pozbawiona środków do życia. To przecież jawna niesprawiedliwość! Plotki, które krążyły pośród dam dworu Katarzyny, świadczyły o tym, że to, co spotkało Agnes, zdarzało się dość często. Jeżeli szlachetnie urodzoną dziewczynę pozbawiano wsparcia rodziny i posagu, zostawała bez środków do życia, jeśli nie znalazła sobie męża. Jednak nawet pośród drobnej szlachty żaden mężczyzna nie wziąłby żony bez posagu — dlatego właśnie w takiej sytuacji jedyną rzeczą, jaką mogła zrobić kobieta, by nie żyć w ubóstwie, było zwykle znalezienie zamożnego kochanka. Nie wydawało mi się, by Agnes miała do tego odpowiedni wygląd czy jakąkolwiek ochotę, dysponowała jednak pewną przewagą nad innymi dziewczętami, które znalazły się w podobnym położeniu. Podeszłam do tej sprawy dość pragmatycznie, być może pod wpływem zazdrości, która po raz kolejny mnie zaślepiła. — Przynajmniej ma w tobie przyjaciółkę, Mademoiselle — zauważyłam. — Jeżeli wykluczymy mało prawdopodobną możliwość, że ktoś się w niej nagle zakocha i nie będzie żądał posagu, możesz bezpiecznie założyć, iż będziesz miała towarzyszkę na resztę życia. Katarzyna spojrzała na mnie z wyraźną dezaprobatą — na którą zresztą w pełni zasługiwałam. Swoje napomnienie sformułowała w języku, którego musiała nauczyć się od matki przełożonej. — Tak nieżyczliwa i niechrześcijańska postawa jest do ciebie niepodobna, Mette — powiedziała, marszcząc brwi. — Zamierzam zasięgnąć w imieniu Agnes porady prawnej, znam zresztą człowieka, który może tu pomóc. Złożę wizytę bratu, a ponieważ Agnes nie czuje się na siłach, ty będziesz towarzyszyła mi zamiast niej. Ruszyłyśmy i przez kilka minut szłyśmy w milczeniu przez pałacowe dziedzińce i krużganki. Kiedy wreszcie dotarłyśmy do głównego wejścia siedziby delfina, okazało się, że drzwi są zamknięte i zaryglowane. Zaczęłam głośno pukać i po chwili pomiędzy kratami zobaczyłam głowę wartownika, który krzyknął: — Mam nikogo nie wpuszczać. Delfin jest chory. — W takim razie z radością przyjmie wizytę swojej siostry — powiedziała Katarzyna na tyle głośno, żeby mężczyzna ją usłyszał. — A jeżeli nie możesz samodzielnie mi otworzyć, monsieur, zawołaj, proszę, pana Tanneguy du Chastel. To nazwisko najwyraźniej zrobiło na wartowniku pewne wrażenie, bo nagle zniknął. Mimo to musiałyśmy jeszcze długo czekać, zanim usłyszałyśmy dźwięk podnoszonych krat i odsuwanego rygla. Ciężkie, nabite gwoździami drzwi powoli się otworzyły i ukazał się w nich wysoki, ubrany na czarno mężczyzna —  przypuszczałam, że to właśnie sekretarz delfina. Zgodnie z tym, co opisywała Katarzyna, wyglądał tajemniczo, miał inteligentny wyraz twarzy i szerokie ramiona, postawę żołnierza, a zarazem poplamione atramentem palce urzędnika.

— Przepraszam za zwłokę, Madame — powiedział i nisko się ukłonił. — Delfin wydał rozkaz, byśmy nie wpuszczali żadnych gości, ale w tym wypadku… — Słyszałam, że mój brat jest chory, monsieur — odparła Katarzyna. — Proszę, zaprowadź mnie do niego. — Jej słowa zabrzmiały jak rozkaz, a nie jak prośba. Właśnie przy tej okazji przekonałam się, że Katarzyna, kiedy tylko chciała, potrafiła zachowywać się równie władczo jak jej matka. — Jego książęca mość j e s t w istocie niedysponowany, Madame — grzecznie uprzedził mistrz Tanneguy. — Leży w łóżku i… — W takim razie możemy mu pomóc — nalegała Katarzyna. — Moja niania jest doskonałą uzdrowicielką. Starałam się ukryć zaskoczenie, w jakie wprawiły mnie te słowa, i skłoniłam głowę, milcząco potwierdzając to kłamstwo. — Doskonale, Madame — uległ wreszcie du Chastel. Pomyślałam, że może tak naprawdę ucieszył się, mogąc przerzucić część odpowiedzialności za zdrowie delfina na innego członka rodziny królewskiej, choćby młodego i bezsilnego. — Zabiorę cię do niego, ale ostrzegam, że jeżeli wspomnisz o królowej czy o jego żonie, natychmiast każe ci wyjść. Tędy. Ruszyłyśmy za nim przez wyłożony drewnem hol i weszłyśmy dwa piętra wyżej po imponujących kamiennych schodach. Zbliżając się do ich szczytu, poczułyśmy wilgotny, cierpki zapach choroby. — Ostrzegałem, że mój pan jest chory… — wyszeptał mistrz Tanneguy, który najwyraźniej zauważył, że Katarzyna zasłoniła nos rękawem sukni, kiedy stanęliśmy pod drzwiami komnaty. Strażnicy, którzy opierali się niedbale o ścianę, szybko wyprostowali się na nasz widok. — Księżniczka przyszła zobaczyć się z moim panem, delfinem — wyjaśnił du Chastel lokajowi, który podniósł się ze stojącego w pobliżu taboretu. — Proszę, natychmiast przekaż jego książęcej mości, że tu jestem — powiedziała Katarzyna głosem stłumionym przez materiał, którym osłaniała nos. — Czy ktoś się nim opiekuje? — Och tak, księżniczko. W pewnym sensie tak — odpowiedział sekretarz. Zauważyłam, jak przy tych słowach uniósł lekko brwi, a ta niewypowiedziana na głos uwaga wyjaśniła się już po chwili, kiedy weszliśmy do środka, a naszym oczom ukazała się młoda, wyraźnie zdenerwowana kobieta. Wyglądała niechlujnie, była rozczochrana i miała na sobie pognieciony szlafrok. Przywitała Katarzynę niedbałym skinieniem głowy, wymamrotała kilka niezrozumiałych słów, po czym zniknęła w korytarzu. Katarzyna zerknęła na mnie, ja zaś zmarszczyłam brwi. Nie było tajemnicą, że Ludwik miał kochankę, ale nigdy dotąd nie pojawiała się ona w obecności siostry delfina. Tymczasem zjawił się znowu mistrz Tanneguy, który nisko się ukłonił i zwrócił się do Katarzyny:

— Jego Wysokość przyjmie cię teraz, księżniczko. Wkrótce przekonałyśmy się, że stan delfina trudno byłoby uznać za szczególnie dostojny. Ludwik leżał w zmiętej i poplamionej pościeli, na dużym łożu z baldachimem i ze szkarłatnymi kotarami. Klęczał przy nim lokaj ze srebrną miską. To właśnie jej zawartość stanowiła niewątpliwie źródło unoszącego się w komnacie smrodu. Na łóżku stała taca z na wpół zjedzonym pożywieniem, a wgniecenie materaca obok Ludwika wskazywało na niedawną obecność drugiej osoby. Pomyślałam, że jeżeli nawet kochanka delfina była szlachetnego urodzenia, to nie należała do szczególnie dbających o porządek osób i nie miała pojęcia o opiece nad chorymi. Sam Ludwik leżał na poduszkach w poplamionej lnianej koszuli, a na jego twarzy malowała się mieszanina irytacji i skrępowania. W porównaniu z ostatnim razem, kiedy go widziałam, wydawał się raczej wzdęty niż gruby, a jego skóra nabrała niepokojąco żółtego odcienia. — Nie czuję się zbyt dobrze, siostro — poskarżył się ochrypłym głosem. — Mam nadzieję, że sprowadzają cię tu ważne sprawy. — Najważniejszą sprawą jest twoje zdrowie, Ludwiku — odpowiedziała Katarzyna ze szczerą troską w głosie. — Co ci dolega? Czy twój medyk zdiagnozował jakąś konkretną chorobę? — Ba! Medycy! Wolałbym już mieć do czynienia z wróżbitą — odpowiedział jej brat. — Co mi dolega? To oczywiste: Azincourt. — Podniósł się na poduszkach, zauważył wypełnioną po brzegi miskę, tak jakby widział ją po raz pierwszy w życiu i machnął na klęczącego przy łóżku mężczyznę. — Zabierz to obrzydlistwo, głupcze! Księżniczka nie ma ochoty tego oglądać. Służący wycofał się z wyraźną ulgą i pospiesznie wyszedł z komnaty. Kiedy mnie mijał, zdążyłam zajrzeć do miski i ku swojemu przerażeniu dostrzegłam w niej wymioty z wyraźnymi śladami krwi. Wbrew zapowiedziom Katarzyny nie byłam co prawda uzdrowicielką, ale wiedziałam wystarczająco wiele, by rozumieć, że Ludwik cierpiał na coś zdecydowanie poważniejszego niż zwykły kac. — Nie wydaje mi się, żeby Azincourt mogło sprawić, iż wymiotujesz krwią —  zauważyła Katarzyna, która najwyraźniej też dostrzegła zawartość miski. — Być może lepiej byś się poczuł, gdybyś zmniejszył ilość spożywanej… jak to nazywasz? Eau-de-vie — dodała śmiało. Ludwik roześmiał się cicho. — Wręcz przeciwnie, siostro, eau-de-vie to moje lekarstwo. — Mocno ścisnął pościel. — Łagodzi ból, który odczuwam w miejscu, gdzie moje ciało nękają demony. Ale nie przyszłaś tu przecież omawiać moich problemów zdrowotnych. Ciekaw jestem, co cię tu sprowadza. Niech zgadnę: chodzi zapewne o coś związanego z naszą matką, naszą wspaniałą królową! — Pogardliwie skrzywił usta, a w jego głosie pobrzmiewał sarkazm. Katarzyna potrząsnęła głową i wyjęła list, który Agnes dostała od swojego

prawnika. — Nie. Nie widziałam się ostatnio z królową. — Dobrze. Cieszę się — odparł Ludwik z wyraźną satysfakcją. — Im rzadziej ją wszyscy widujemy, tym lepiej. O co w takim razie chodzi? — O to. — Katarzyna podała mu list. — Pośród ofiar Azincourt są nie tylko mężczyźni, Ludwiku. W pokoju panował półmrok, więc delfin podniósł pergamin do światła. List nie był długi i delfin szybko go przeczytał. Po chwili przewrócił oczyma, skrzywił się z bólu, rzucił list panu Tanneguy du Chastel i jęknął. — Ach, te demony! Tanneguy, to sprawa dla ciebie. A teraz zostawcie mnie. I wezwijcie szybko mojego lokaja! Mistrz Tanneguy sięgnął po list i pospiesznie wyprowadził nas z pokoju, wrzeszcząc po drodze na służącego, który czekał pod drzwiami ze świeżą miską. — Zajmij się jego książęcą mością! Natychmiast! — Biedny Ludwik — powiedziała Katarzyna. — Wydaje się bardzo chory. Jak sądzisz, Mette, co mu dolega? — Właśnie, posłuchajmy opinii twojej uzdrowicielki, księżniczko — wtrącił się mistrz Tanneguy. — Co o tym myślisz? Zawahałam się. Miano „uzdrowicielki” uchodziło za miecz obosieczny. Niektórzy ludzie podziwiali zdolności uzdrowicieli, ale wielu potępiało ich i uważało za czarowników. — Delfin ma rację — odpowiedziałam ostrożnie. — Coś sieje spustoszenie w jego brzuchu, ale z pewnością nie są to demony. W jego wnętrznościach gromadzi się zbyt wiele czarnej żółci, która zatruwa go od środka. Być może dzieje się tak za sprawą eau-de-vie — dodałam bez przekonania. — A co innego może być przyczyną takiego stanu rzeczy? — zapytał mistrz Tanneguy. — Wszystkiego, co delfin je i pije, próbuje się przed podaniem. — Czy uważasz, panie, że ktoś usiłuje go otruć? — wtrąciła się Katarzyna, przystając u szczytu schodów i odwracając się, żeby spojrzeć na sekretarza. Jej głos był pełen niepokoju. — Któż mógłby to robić? — Obawiam się, że zawsze znajdą się tacy, którzy zechcą skrzywdzić wielkich ludzi — zauważył du Chastel, po czym zwrócił się do mnie: — Czy znasz lekarstwo, które moglibyśmy w tej sytuacji podać, znachorko? Znowu zastanawiałam się przez chwilę, co powiedzieć, czułam bowiem pewien niepokój na myśl o tym, że wypowiadam się na temat zdrowia samego delfina. — Byłam dawniej mamką i nianią, monsieur — odparłam wymijająco. — Znam się tylko na dolegliwościach dziecięcych. Kiedy dziecko ma zbyt wiele żółci w organizmie, wycofujemy wszystkie czerwone i zielone pokarmy i karmimy je tylko białymi, do czasu aż jego skóra straci żółtawy odcień. Powiedziałabym też, że to, co jego książęca mość określa mianem swojego „lekarstwa”, z całą pewnością nim nie

jest. Mistrz Tanneguy westchnął, zrezygnowany. — Hmm. Jedną rzeczą jest zmienić dietę dziecka i przestać karmić je pewnymi produktami, a zupełnie inną odmawiać ich dorosłemu mężczyźnie, zwłaszcza księciu. Przekażę jednak delfinowi twoje słowa. Wiem, że szanuje twoje zdanie. Mój wyraz twarzy musiał być doprawdy zaskakujący. Nie wierzyłam własnym uszom. Chłopiec, który wrzucił mi za dekolt gąsienicę, szanował teraz moje zdanie! Trudno było mi w to wszystko uwierzyć. — A teraz spójrz, proszę, na ten list, monsieur. Otrzymała go jedna z moich dam dworu, mademoiselle de Blagny — wyjaśniła Katarzyna. — Z tego, co mi wiadomo, jesteś prawnikiem. Czy informacja zawarta w tym liście jest prawidłowa? Mistrz Tanneguy pospiesznie przeczytał list, a następnie pieczołowicie go złożył i oddał Katarzynie. — Informacja przekazana tej damie jest prawidłowa z punktu widzenia prawa, Madame. Ziemi nie może nigdy dziedziczyć kobieta, choć czasem przechodzi ona przez nią na jej syna, jeśli nie ma męskiego spadkobiercy w pierwszej linii. W tym jednak wypadku taki spadkobierca istnieje. Jeżeli zaś chodzi o posag, to kwota przekazana córce w posagu została, jak widać, już wypłacona instytucji religijnej, czyli nic więcej jej się nie należy. Może opactwo, o którym tu mowa, przyjmie tę damę z powrotem, kiedy zakończy ona służbę u ciebie? Tylko na to można już mieć nadzieję. Prawdopodobnie lepiej by było, gdyby nigdy stamtąd nie wyjeżdżała. Katarzyna posłała Tanneguyowi gniewne spojrzenie. — Jeżeli tak mówi prawo, to prawo jest niesprawiedliwe. Co o tym sądzisz, monsieur? — Obawiam się, że to, co o tym sądzę, nie zdoła zmienić prawa, Madame. — Tanneguy ukłonił się przepraszająco. — Nie doradzam tego, ale jeżeli twoja dama dworu pragnie podjąć walkę, chętnie polecę jej adwokata. Obecnie moim głównym zmartwieniem jest zdrowie twego brata, delfina. Sformułował te słowa możliwie delikatnie, ale nie ulegało wątpliwości, że zlekceważył całą sprawę. Katarzyna gwałtownie się odwróciła i ruszyła w dół po schodach. Jej twarz oblał rumieniec, a ja bez trudu wyczuwałam jej gorycz i irytację. Była księżniczką i córką króla, a mimo to, próbując pomóc Agnes, wydawała się równie bezsilna jak ja w swoich próbach ratowania Jean-Michela. Nie przeczę, że niesprawiedliwość, jaka spotkała Agnes i z jaką musiało się mierzyć tak wiele kobiet, doprowadzała mnie do szału. Kobiety powinny uważać, by nie pomstować zbyt otwarcie na dominację mężczyzn, Kościół bowiem nazywa to herezją, ale szczerze mówiąc, ten aspekt woli Bożej pozostawał dla mnie niepojęty. Oburzało mnie, że dziewczyna taka jak Agnes mogła zostać obrabowana ze spadku tylko dlatego, że narodził się brat, którego nigdy nie poznała i o którego istnieniu nie miała nawet pojęcia. Nie potrafiłam zrozumieć, dlaczego matka chłopca była w stanie

odebrać jej posag, który mógłby zapewnić jej choćby względne poczucie bezpieczeństwa. Ja przynajmniej otrzymywałam pieniądze za wynajem piekarni ojca, nawet jeśli sama nie mogłam wypiekać w niej chleba. Kiedy wróciłyśmy do wieży Katarzyny, poinformowano nas, że księżna Orleanu pyta, czy może odwiedzić księżniczkę jeszcze tego popołudnia. Gdyby to zależało ode mnie, wolałabym uniknąć spotkania z Boną, ale Katarzyna poprosiła mnie, żebym jej towarzyszyła. — Znasz ją, Mette, i do tej pory zawsze wspierałaś mnie w jej obecności. Agnes jest w złym stanie i nie może tu z nami być. Nie zostawiaj mnie wobec takiej sytuacji. Usiadłam zatem w pogrążonej w półmroku części komnaty, licząc na to, że Bona ma na głowie ważniejsze sprawy i nie będzie zainteresowana wyrównywaniem rachunków. Zjawiła się w żałobnych welonach i skoncentrowała wyłącznie na Katarzynie, której natychmiast rzuciła się do stóp, pomijając wszelkie formalne powitania. — Księżniczko, Madame, tylko ty możesz uratować mojego pana! — zawołała, podnosząc ręce w błagalnym geście. — Zaklinam cię, pomóż mi. — Piękna twarz młodej księżnej skrywała się za welonem, ale przenikliwy ton jej głosu nadal sprawiał, że ze strachu szybciej biło mi serce. — Oczywiście, że ci pomogę, jeśli tylko zdołam — odpowiedziała Katarzyna. —  Nie musisz mnie o nic prosić. Wstań, Madame. Usiądź i powiedz mi, co mogę dla ciebie zrobić. Bona zaszeleściła czarnymi jedwabiami i usiadła na pokrytym poduszką taborecie. — Musisz wiedzieć, że mój mąż został pojmany przez Anglików — powiedziała. — Jest jedną z ofiar straszliwych wydarzeń, do jakich doszło w dniu świętego Kryspina. — Oczywiście, że o tym wiem! — przerwała jej Katarzyna. — Mam świadomość, jak obfite żniwo zebrała bitwa pod Azincourt, i jestem tym doprawdy zdruzgotana. Rozumiem jednak, że książę pozostaje przynajmniej w dobrym zdrowiu. Bona uczyniła znak krzyża, a jej szczupła biała dłoń przesunęła się od czoła do piersi, po czym na powrót ścisnęła jedwabną chusteczkę, którą trzymała w drugiej ręce. — Dzięki Bogu odniósł tylko kilka powierzchownych ran, nie jest jednak szczególnie odporny. Nie wiadomo, kiedy na jego zdrowiu odcisną się warunki, w jakich teraz musi żyć. Czy wiedziałaś, że przebywa obecnie w londyńskim więzieniu Tower? To przerażająca forteca, w której zginęło wielu ludzi. — Wydaje mi się, że Tower to również królewski pałac — zauważyła łagodnie Katarzyna — w którym bywa często król Anglii Henryk. Czy coś każe ci przypuszczać, że książę, twój mąż, nie jest więziony w warunkach stosownych do jego rangi? Choć twarz Bony była ukryta za żałobnym welonem, bez trudu dostrzegłam

gniewne rumieńce na jej policzkach. — Ależ wszystko każe mi tak przypuszczać, Madame! W sprawie wszystkich innych jeńców wysokiej rangi toczą się negocjacje i rozmowy na temat okupu, ale naszych wysłanników z Blois wielokrotnie odsyłano bez słowa wyjaśnienia. Henryk Monmouth oznajmił, że nie wyrazi zgody na wykupienie księcia Orleanu, dopóki Francja nie odda Anglii Gujenny i Normandii. Katarzyna wyglądała na zatroskaną. — Przykro mi to słyszeć — odpowiedziała. — Twój mąż jest oczywiście bardzo ważnym jeńcem. Być może król Henryk z czasem zmieni zdanie i złagodzi stanowisko w tej sprawie. Bona uniosła welon i otarła oczy chusteczką. — Na tym właśnie polega problem, Madame — cicho pociągnęła nosem. — Nie mamy czasu. Muszę ci wyznać, że jestem enceinte, spodziewam się dziecka na początku lata. Jeżeli mi nie pomożesz, obawiam się, że spadkobierca księcia Orleanu może nigdy nie poznać swojego ojca. Uznałam, że śmiałe założenie, iż urodzi jej się syn, który będzie zarazem spadkobiercą księcia, jest dla Bony bardzo charakterystyczne. Jak zawsze oczekiwała, że los dostosuje się do jej woli. Katarzyna posłała Bonie szeroki uśmiech, ignorując jej ostatnią uwagę. — Gratulacje! Cóż za szczęście, że dziecko choć trochę osłodzi ci ból rozstania z mężem. Bóg szybko pobłogosławił twojemu małżeństwu. — Tak, ale sama widzisz, jak pilnie potrzebuję twej pomocy! — W głosie Bony dała się słyszeć nuta irytacji. — Jestem przekonana, że jeżeli zaapelujesz w moim imieniu do Monmoutha, skłonisz go do zmiany zdania. W końcu postanowił zmierzyć się z potęgą Francji po to, by zdobyć twoją rękę. Te słowa nie przypadły do gustu Katarzynie, której uśmiech natychmiast przygasł. — Gdyby tak rzeczywiście było, to dlaczego tego nie zrobił? Zwycięzca bierze wszystko, czyż nie tak zwykło się mówić? — Oparła się w fotelu i zamilkła na chwilę, po czym złożyła dłonie na kolanach. — A tymczasem król Henryk wrócił do Anglii, najprawdopodobniej po to, by zgromadzić jeszcze liczniejsze wojska i dokonać kolejnej inwazji. Co oznacza, że nasze francuskie ziemie mają dla niego większe znaczenie niż ślub ze mną. Nie sądzisz? W mgnieniu oka mowa ciała obu młodych kobiet przeszła prawdziwą metamorfozę i z życzliwej zmieniła się w napastliwą. Bona nie odpowiedziała od razu, ale jej dłonie zacisnęły się i znieruchomiały. — Mimo to cały świat wie o tym, że pragnie cię poślubić — powiedziała wolno, siląc się na uśmiech. — Jestem przekonana, że gdybyś poprosiła o uwolnienie mojego męża, król Henryk z pewnością przychyliłby się do tej prośby. Zapadła cisza i długo czekałyśmy na odpowiedź Katarzyny. — Sądzę, że w tej kwestii możesz się mylić — powiedziała wolno księżniczka — 

ale obawiam się, że nigdy się tego nie dowiemy. Tylko królowe mogą prosić królów o okazanie łaski. Delfin kategorycznie sprzeciwił się jakimkolwiek roszczeniom terytorialnym wysuwanym przez Anglików, a zatem nie ma mowy o tym, bym apelowała do króla Henryka. Przykro mi, Bono. Zszokowana tak bezpośrednią odmową, Bona rzuciła się na kolana i tak gwałtownie chwyciła brzeg sukni Katarzyny, że chusteczka wypadła jej z dłoni i utknęła w fałdach materiału. — Przecież jesteśmy przyjaciółkami, Katarzyno! — krzyknęła księżna. — Pomagałam ci, kiedy zjawiłaś się na dworze. Na Boga, jak możesz odmawiać mi teraz tej drobnej przysługi? Katarzyna zachowała spokój. — Bono, tu nie chodzi o drobną przysługę. Nawet gdyby ludzie twojego ojca mogli zawieźć do Anglii list zawierający taką prośbę, nie napisałabym go. Francja i Anglia toczą ze sobą wojnę. Taki list oznaczałby, że prowadzę rokowania z wrogiem. Byłoby to nielojalne względem mojego ojca, króla, oraz mojego brata delfina. Pogrzebałabym w ten sposób jego główny cel, jakim jest zachowanie przez nas korony i francuskich terytoriów. Bona puściła jej suknię i cofnęła się, ale Katarzyna mówiła dalej pewnym głosem: — Przykro mi, jeżeli się na mnie gniewasz. Pomogłabym ci, gdybym tylko mogła, ale to nie jest sprawa osobista. To sprawa wagi państwowej. Widząc, jak Bona z trudem usiłuje wstać, Katarzyna pochyliła się i podała jej rękę. — Bardzo się cieszę, że spodziewasz się dziecka, Bono. Mam nadzieję, że te radosne wieści dotrą do księcia i dodadzą mu otuchy w tej trudnej sytuacji. Pozostaje nam modlić się o to, aby król Henryk okazał się bardziej rycerski, niż to się do tej pory wydawało, i aby jak najszybciej uwolnił twego męża. Bona chwyciła swoją chusteczkę i podniosła się samodzielnie, odrzucając pomoc Katarzyny. — Nie zapominaj, że twój przodek, król Jan, pozostawał więźniem Anglików przez wiele lat — warknęła. — Mój syn może już być dorosłym człowiekiem, kiedy zobaczy swojego ojca. Mam nadzieję, że nie będziesz żałowała swojej decyzji, Madame. — W jakiś sposób, choć była sztywna od gniewu, zdołała dygnąć na pożegnanie. Bona odwróciła się i ruszyła do drzwi, ale nagle jej wzrok zatrzymał się na mnie. — Widzę, że nadal masz pośród swoich najbliższych towarzyszek służącą z gminu, Madame. Ciekawa jestem… czy królowa o tym wie? — Choć rzuciła to pytanie od niechcenia, udało się jej osiągnąć zamierzony efekt. Katarzyna spojrzała mi w oczy i smutno wzruszyła ramionami. Ten gest nie dodał mi bynajmniej otuchy, tym bardziej że nadal pamiętałam, jak w przeszłości ledwo uchroniłam się przed konsekwencjami gniewu Bony. Teraz, kiedy księżniczka nie cieszyła się już względami królowej, czyż Bona nie mogła bez trudu doprowadzić do

mojego zwolnienia, mszcząc się w ten sposób na Katarzynie za to, że odmówiła jej pomocy? *

13 Deszcze nie mijały przez całą jesień, a ścieżki pałacowe przekształciły się w grząskie bagna. Następnego ranka po wizycie Bony odprowadziłam Katarzynę do królewskiej kaplicy i czekałam na nią na zewnątrz, żeby pomóc jej włożyć patynki, które chroniły jej delikatne trzewiki przed błotem. Nawet po powrocie królowej do Hôtel Saint-Pol Katarzyna codziennie uczestniczyła w mszy ze swoim ojcem — tym razem zaś, ku mojemu zaskoczeniu, wyszła z kaplicy u jego boku, pogrążona w rozmowie. Król był uśmiechnięty i ożywiony, ubrany w elegancką czarną houppelande, tak popularną w ostatnim czasie. Miał złoty kołnierz, a jego głowę zdobił modny turban. Wyglądałby iście królewsko, gdyby nie zabawka, którą miał w ręku i którą zapewne bawił się w czasie mszy. Nie słyszałam, o czym rozmawiali, ale król w pewnym momencie dotknął dłoni Katarzyny i zaczął nią żartobliwie kołysać jak mały podekscytowany chłopiec. Za nimi dostrzegłam dyskretnie wyczekującego, skromnie ubranego mężczyznę, zapewne jednego z wartowników, który bacznie obserwował króla, wypatrując jakichkolwiek zmian w jego zachowaniu. Kiedy już król ją pożegnał i wszedł do swojego pałacu, Katarzyna zbliżyła się do mnie, nie kryjąc poruszenia. — Widziałaś, Mette? Mój ojciec się do mnie odezwał! — Była zarumieniona, a jej oczy aż lśniły. — Zapytał, gdzie mieszkam, i chciał wiedzieć, czy umiem bawić się piłką. A potem powiedział, że podoba mu się moja broszka. — W czapkę bobrową, którą miała na głowie, wpięta była broszka w kształcie tarczy, z pokrytą szkliwem lilią na środku. Po chwili Katarzyna zmarszczyła jednak brwi. — Nie wiedział, jak mam na imię, a kiedy mu się przedstawiłam, kompletnie to zignorował i zaczął mnie nazywać Odette. To było dość dziwne. Głośno westchnęłam, po czym uklękłam, żeby przymocować do jej miękkich trzewików drewniane patynki. Być może jej samej nic to nie mówiło, ale w pałacu niemal wszyscy poza nią rozpoznaliby natychmiast imię kochanki króla, Odette de Champdivers, która przez ostatnich osiem lat dochowywała godnej uznania wierności swojemu kochankowi i zachowała dyskrecję mimo wszystkich gwałtownych zmian zachodzących w umyśle i charakterze króla. Jak głosiły plotki, urodziła mu nawet córkę. Jak dotąd Katarzynie oszczędzono wiedzy o tym romansie, teraz zaś zjawił się na szczęście paź, który przyniósł zaadresowany do księżniczki liścik z pieczęcią królowej. Katarzyna natychmiast go otworzyła i przeczytała. Kiedy podzieliła się ze mną jego treścią, niemal przewróciłam się z wrażenia. — Królowa zaprasza mnie, żebym odwiedziła ją po kolacji — wyjaśniła Katarzyna, składając pergamin. — Prosi też, żebym przyprowadziła swoją nianię. Wreszcie poznasz królową, Mette! Jeszcze kilka dni wcześniej miałam nadzieję, że królowa wezwie Katarzynę do

siebie i choć trochę poprawi jej w ten sposób humor, teraz jednak, kiedy okazało się, że i ja mam wziąć udział w tym spotkaniu, byłam przerażona. Bernard d’Armagnac zdobył tak dużą władzę, że niezależnie od tego, jak bardzo królowa Izabela sprzyjała potajemnie księciu Burgundii, musiała rozważyć skargę złożoną przez córkę hrabiego. — Ja… jestem zaszczycona, Mademoiselle — wydukałam. — Czy królowa podała powód, dla którego spotkał mnie ten… zaszczyt? — Podniosłam się i splotłam dłonie, żeby nieco opanować ich drżenie. — Nie, nic na ten temat nie napisała — odpowiedziała Katarzyna, rozglądając się wokół. — Być może uważa, że czas poznać kobietę, która wykarmiła piersią jej najmłodszą córkę. I niewątpliwie tak jest. — Położyła mi dłoń na ramieniu i dotknęła rękawa mojej jasnej sukienki. — To bardzo niefortunne, że służbie pałacowej nie zapewniono po Azincourt czarnych uniformów — zauważyła. — Nie byłoby mądrze, gdybyś poszła odwiedzić królową w takim stroju. Spróbuj poszukać w garderobie czegoś odpowiedniego na czas żałoby. — Dziesięć miesięcy spędzonych na dworze jej matki nauczyło Katarzynę, że wygląd miał dla królowej Izabeli ogromne znaczenie. Ze względu na różnice w naszych rozmiarach i figurach rozwiązanie, które zaproponowała, nie było łatwe do zrealizowania. Kiedy wreszcie wybrałam najluźniejszą i najskromniejszą spośród jej czarnych sukni i poprosiłam Alys, żeby wprowadziła kilka niezbędnych poprawek, byłam na wpół żywa ze zdenerwowania. Jedynym znakiem żałoby, który wydano służbie, były czarne czepki — mój zaś zakrywał nawet moją szyję. Kiedy włożyłam jeszcze na głowę czysty biały barbet, a wokół talii zapięłam pas z ciężką żelazną kasztelanką, musiałam przypominać raczej dominikankę niż nianię. Zakonnica, niania… Niezależnie od tego, jak wyglądałam, czułam się tak, jakbym miała zaraz umrzeć — wiedziałam bowiem, że wystarczy jedno słowo królowej, a zostanę wygnana i na zawsze zniknę z życia jej córki. Ta przerażająca perspektywa tylko pogłębiała ciężar, jaki nosiłam na barkach, nieustannie zastanawiając się nad losem Jean-Michela. By z wieży, w której znajdowały się apartamenty Katarzyny, dotrzeć do siedziby królowej, wystarczyło odbyć krótki spacer krużgankiem, a następnie przejść schodami jednej z tylnych wieżyczek. Dzięki temu nie musiałyśmy przywdziewać niewygodnych patynek i mogłyśmy wejść do głównej sali wejściem znajdującym się za podium. W ten sposób omijała nas też, dzięki Bogu, konieczność publicznego przemaszerowania przez całe to ogromne pomieszczenie. Posiłek już się zakończył, a w sali stało w niewielkich grupkach kilkudziesięciu dworzan prowadzących półgłosem rozmowy — byli to głównie arystokraci z żonami, a także kilku urzędników. Rozbrzmiewały łagodne dźwięki muzyki wykonywanej przez minstreli ukrytych w galerii nad podium. W okresie żałoby nie panowała tu wrzawa i gwar, z których słynął zwykle dwór królowej Izabeli, wizyta Madame de France była zatem dla dworzan miłą atrakcją. Prowadzone ściszonym głosem

rozmowy gwałtownie ucichły, by po chwili rozgorzeć na nowo — nasza obecność natychmiast stała się nowym, wdzięcznym tematem plotek. Kiedy uklękłyśmy przed królową, ukryłam się na tyłach niewielkiej grupy dworek Katarzyny, podczas gdy księżniczka wyszła naprzód, aby powitać matkę z należytym szacunkiem. Wystarczyło jedno spojrzenie na zgromadzonych w sali ludzi, abym poczuła bezgraniczną wdzięczność dla Katarzyny za to, że pożyczyła mi swoją suknię żałobną. Zorientowałam się bowiem, że pod wpływem tragedii pod Azincourt czerń przywdziali absolutnie wszyscy, nawet lokaje i paziowie, którzy zwykle nosili pstrokate liberie w królewskich kolorach, niebieskim i złotym. Jedyny wyjątek w tym ponurym towarzystwie stanowiła królowa, która siedziała na tronie pod czarnym baldachimem ze srebrnymi frędzlami. Na jej piersi lśniły diamenty i gagaty, a głowę zdobiła niezwykła, otoczona lśniącą czarną siateczką, konstrukcja ze złotymi różkami. Zauważyłam, że nie poprosiła Katarzyny, aby usiadła, choć u jej boku siedziała jedna z dam dworu, mająca na sobie biżuterię tylko odrobinę dyskretniejszą niż królowej. Przypuszczałam, że musi to być Małgorzata Burgundzka. — Zbyt długo nie zaszczycałaś nas swoją obecnością, Katarzyno. — Czysty głos królowej Izabeli wypełnił pomieszczenie. Choć spędziła trzydzieści lat na dworze francuskim, nadal mówiła z wyraźnym niemieckim akcentem. — Choroby i tragedie nas rozdzieliły, ale w czasach próby krewni powinni wzajemnie się wspierać, tak jak to lojalnie udowodniła nasza droga córka, żona delfina. — W tej chwili obie kobiety spojrzały na siebie porozumiewawczo, a ich spojrzenia wyrażały sympatie królowej dobitniej niż jakiekolwiek słowa. Katarzyna skinęła głową. — W istocie, wasza królewska mość. Dobrze znowu cię widzieć w Hôtel SaintPol. Mam nadzieję, że czujesz się już lepiej i cieszysz się dobrym zdrowiem. — Nieco lepiej, dziękuję, choć nadal cierpię — oznajmiła królowa ze smutkiem. — Cierpię za Francję i za wszystkie nasze pogrążone w smutku rodziny. Modlę się za nie. — Jakby na potwierdzenie tych słów, królowa skromnie splotła dłonie, ale po chwili w zaskakująco płynny sposób zmieniła temat. — Wczoraj odwiedziła mnie księżna Orleanu. Z tego, co wiem, zjawiła się z wizytą także u ciebie. — Tak, Madame — Katarzyna kiwnęła głową. Nadal stała poniżej podium, musiała więc mówić podniesionym głosem, by królowa ją usłyszała. — Była rzecz jasna zrozpaczona w związku z tym, że jej mąż trafił do niewoli, przekazała mi jednak radosną wiadomość o dziecku, którego się spodziewa. Jestem przekonana, że zapewni ono wiele radości tak potrzebnej w domu księcia Orleanu. — Słyszałam też, że poprosiła cię, abyś zaapelowała do króla Anglii i poprosiła o uwolnienie księcia. Czy to prawda? Twoje dworki mogą już powstać. Kiedy się podniosłyśmy, królowa omiotła nas wzrokiem, a ja czułam się tak, jakby jej oczy wwiercały się we mnie niczym sztylety. — Owszem, prosiła mnie o wstawiennictwo, Wasza Wysokość, ale nie mogłam na

to przystać. — Katarzyna uniosła podbródek, tak jakby spodziewała się napomnienia, i była wyraźnie zaskoczona, kiedy królowa pozytywnie zareagowała na jej słowa. — Tak właśnie słyszałam i cieszę się, że to zrobiłaś. Francja nie może o nic błagać Anglii. Muszę tu jednak zauważyć, że fakt, iż król Henryk nie zgodził się na przyjęcie okupu w zamian za uwolnienie naszego bratanka, księcia Orleanu, to smutny dowód na to, że brak mu godności. Powinien pamiętać, że choć wygrał bitwę, daleko mu jeszcze do zdobycia skarbów, które miała mu przynieść wojna. Wszyscy mieli świadomość, że królowa chciała, by Katarzyna uznała się za jeden z tych niezdobytych jeszcze skarbów. — W istocie, Madame — zgodziła się księżniczka. — Oczywiście współczuję księżnej, jest bowiem zrozpaczona. Obawiam się, że moja odmowa bardzo ją rozsierdziła. — Tak, to prawda i wszyscy o tym słyszeliśmy! — zawołała jej matka ponurym głosem. — Czy przyprowadziłaś swoją nianię, tak jak prosiłam? Tylko Katarzyna i ja miałyśmy świadomość, że to pytanie ma więcej sensu, niż mogłoby się na pozór wydawać. — Tak, Madame. Czy mogę ci ją przedstawić? Królowa lekko skinęła głową, a Katarzyna odwróciła się, posłała mi uspokajający uśmiech, po czym dała znak, żebym się zbliżyła. Odmówiłam w myślach krótką modlitwę, podeszłam do podium i niemal podskoczyłam ze zdziwienia, kiedy usłyszałam, jak Katarzyna mnie przedstawia: — Wasza Wysokość, pozwól, że ci przedstawię madame Guillaumette Lanière. Niech Bóg ma ją w swej opiece za to, że przedstawiła mnie w taki sposób, iż wydawałam się kimś ważniejszym od byle córki piekarza, którą tak naprawdę byłam. Ukrywając swoje spracowane dłonie w przepastnych rękawach sukni, uklękłam przed tronem. Byłam odwrócona plecami do reszty sali, ale usłyszałam głośne szepty zaciekawionych obserwatorów. Znalazłszy się bliżej królowej, zobaczyłam, że jej policzki zostały pomalowane alabastrową bielą, co wyraźnie kontrastowało z oczami, niemal tak samo turkusowymi jak dziesięć lat temu, tamtego dnia, kiedy spotkałyśmy się w starym ogrodzie różanym. Ku mojemu zaniepokojeniu królowa utkwiła owe turkusowe oczy w mojej twarzy i wpatrywała się we mnie w milczeniu. — Jesteś młodsza, niż się spodziewałam — zauważyła po chwili. — Musiałaś sama być jeszcze dzieckiem, kiedy zostałaś zatrudniona w pałacu jako mamka. Przygryzłam wargi. Spojrzała na mnie niczym mityczna Meduza, a mnie ze strachu zaschło w gardle i nie potrafiłam wykrztusić z siebie ani słowa. Katarzyna odpowiedziała jednak za mnie: — Miała piętnaście lat, Madame, i ledwie pochowała własne nowo narodzone dziecko. Jej strata oznaczała dla mnie niewątpliwy zysk. — Dla niej także, jak sądzę — zauważyła sucho królowa. — Pamiętam jednak, że

po tym, jak Katarzyna wyjechała do klasztoru, dobrze się o tobie wyrażała księżna de Burbon. — Pochyliła się w moją stronę, dała mi znak, żebym wstała i zbliżyła się do niej, a następnie zwróciła się do mnie cicho, tak żeby nie słyszał jej nikt inny: — Powiedziała, że z prawdziwym oddaniem opiekowałaś się Katarzyną przez pierwsze lata jej życia. W tamtym czasie nie zwróciłam szczególnej uwagi na jej opinię na twój temat, ale być może zachowałam się nieroztropnie… — Zamilkła, a jej gardłowy ton wydał mi się zupełnie nieprzystosowany do szeptu. Po chwili znów odezwała się nieco głośniej i po raz kolejny zmieniła niespodziewanie temat. —  Madame Lanière, słyszałam, że udałaś się niedawno wraz z moją córką odwiedzić delfina. Proszę, powiedz nam wszystkim, powiedz jego żonie, która niepokoi się o zdrowie męża, co sądzisz o obecnym stanie delfina? Przełknęłam ślinę i zerknęłam na Małgorzatę Burgundzką, która siedziała obok królowej, sztywna i milcząca. Na jej twarzy nie było śladu emocji. Co powinnam powiedzieć porzuconej żonie delfina na temat stanu zdrowia jej męża? Co powiedzieć królowej Francji o jej synu? Czy miałam wyjawić, że albo ktoś podawał mu truciznę, albo był po prostu grubym żarłokiem, który mając niespełna dziewiętnaście lat, robił wszystko, by zapić się i zajeść na śmierć? A skąd królowa Izabela mogła wiedzieć, że odwiedziłyśmy z Katarzyną Ludwika? Z pewnością powiedział jej o tym Tanneguy du Chastel. Najwyraźniej miała wszędzie swoich szpiegów. Przez głowę przebiegały mi tysiące myśli, kiedy nerwowo szukałam odpowiedzi, która nie doprowadziłaby do mojego natychmiastowego aresztowania. Postanowiłam odpowiedzieć jej w podobny sposób jak Tanneguyowi. — Byłam mamką i nianią, Wasza Wysokość. Nie mam doświadczenia w leczeniu dolegliwości trapiących dorosłych, ale delfin wydaje się głęboko przygnębiony wydarzeniami ostatnich tygodni. Królowa zmarszczyła brwi, moje słowa najwyraźniej się jej nie spodobały. Okazało się jednak, że swoje niezadowolenie skierowała przeciw Ludwikowi, nie zaś przeciw mnie. Rozłożyła ozdobione pierścionkami palce i niemal krzyknęła z oburzenia: — No cóż! My w s z y s c y jesteśmy przygnębieni, ale w tak trudnym czasie musimy myśleć o Francji. Nie możemy pozwolić, by zawładnęły nami emocje. Skinęłam głową. Nie potrafiłam zapomnieć, jak królowa urządzała wraz z Ludwikiem Orleańskim wystawne, pełne przepychu przyjęcia z okazji świąt Bożego Narodzenia, podczas gdy jej dzieci głodowały, a król marniał w swoim oubliette. Czyjeż emocje brały wtedy górę — zastanawiałam się, skrywając te zdradzieckie, niebezpieczne myśli pod spuszczonymi powiekami. — Kiedy pracowałaś w pałacu jako niania, opiekowałaś się też księciem Karolem, prawda? — zapytała królowa. — Może cię zatem zainteresować wiadomość, że przekonaliśmy księcia Andegawenii, by podzielił się z nami swoimi cennymi radami. Wkrótce przyjedzie do Paryża wraz ze swoją świtą, w tym z naszym synem Karolem.

Poczułam tak głęboką ulgę, że nie oskarżono mnie jak dotąd o niestosowne zachowanie czy nawet zdradę, że ledwo zarejestrowałam tę nowinę. Trudno było jednak nie zauważyć podekscytowania w głosie Katarzyny. Jak dotąd jej uporczywa lojalność względem delfina przyćmiewała nieco jej głębokie przywiązanie do młodszego brata, sepleniącego towarzysza jej wczesnego dzieciństwa. — Karol przyjeżdża do Paryża? — powtórzyła z radością. — To wspaniale, prawda, Wasza Wysokość? Nie ulegało wątpliwości, że królowa nie podziela entuzjazmu Katarzyny. — Jestem zaskoczona, że w ogóle go pamiętasz, Katarzyno. Byliście oboje bardzo młodzi, kiedy się rozstaliście — powiedziała tylko, po czym zwróciła się do mnie: —  Z tego, co pamiętam, miał w dzieciństwie wadę wymowy. Czyż nie, madame Lanière? Natychmiast pomyślałam, że być może ulga, którą poczułam, była nieco przedwczesna. Czyżby królowa miała mnie teraz obwiniać o seplenienie Karola? — No cóż… tak, Madame, miał niewielką wadę wymowy, ale jestem przekonana, że to tylko dziecięcy defekt, z którego wyrósł już dawno temu. — No cóż, miejmy taką nadzieję. — Królowa dała mi ręką znak, że mogę odejść. Kiedy z niekłamaną wdzięcznością zaczęłam się wycofywać, zauważyłam, że poprosiła o przystawienie stołka dla Katarzyny. Najwyraźniej księżniczka znowu wróciła do łask. Nigdy do końca nie rozumiałam, dlaczego Katarzyna tak kochała swojego młodszego brata. Przypuszczam, że rozbudzał w niej instynkty opiekuńcze. Zawsze brała jego stronę i chroniła go przed bezlitosnymi drwinami starszych braci. Książę Karol był nieśmiałym, drażliwym dzieckiem i dawniej go żałowałam, podobnie jak reszty jego zaniedbanego rodzeństwa, ale teraz, kiedy miał już niemal dwanaście lat, stał się wymagającym, podejrzliwym i łatwo wpadającym w irytację chłopcem. Trudno było go zadowolić, natomiast łatwo urazić. Katarzyna jednak zdawała się nie zauważać tych wszystkich wad. Dwa lata wcześniej odbyły się jego zaręczyny z dziewięcioletnią Marią Andegaweńską — zaaranżował je delfin, chcąc w ten sposób choć trochę osłabić więzy małżeńskie, które książę Burgundii narzucił jemu samemu, jego siostrze Michalinie oraz bratu Janowi. Wiedziałam, że Ludwik postrzegał swój związek z Małgorzatą Burgundzką jak prawdziwą klątwę. Wyznał kiedyś Katarzynie, że nigdy nie będzie miał syna i następcy, bo nie mógłby znieść myśli o spółkowaniu z córką księcia Burgundii ani o tym, że potomkowie jego największego wroga zasiedliby na francuskim tronie. — Ludwik i książę Burgundii darzą się tak głęboką niechęcią, że chyba chodzi tu o coś więcej niż tylko nieudane małżeństwo — zauważyła wtedy Katarzyna. —  Nigdy nie wspomniał słowem o tamtych dwóch latach, które spędził zamknięty

w Luwrze pod kontrolą księcia. Zastanawiam się często, w jaki sposób nauczycielom Ludwika kazano go w tamtym okresie dyscyplinować. Los niewątpliwie obszedł się z Karolem łagodniej niż z Ludwikiem. Podczas jego zaręczyn z Marią Andegaweńską ustalono, że zamiast przebywać dalej pod opieką starego ojca chrzestnego, księcia de Berry, pojedzie do Angers, gdzie będzie żył i zdobywał wykształcenie u boku swojej przyszłej żony oraz jej braci, w żywej i inteligentnej rodzinie, nad którą pieczę sprawowała ich potężna matka, Jolanta Aragońska. Dzień po przybyciu do Paryża książę Karol wziął udział w mszy, która odbyła się jak zwykle w królewskiej kaplicy. Grudniowe powietrze było chłodne, wiał silny wiatr i trzeba przyznać, że Karol natychmiast poczuł się w obowiązku podtrzymać swojego chorego ojca, choć za swój trud został wynagrodzony jego przeraźliwym jękiem. Katarzyna uspokoiła brata i zapewniła, że ich ojciec zawsze reaguje w ten sposób na nieznajomych i że z czasem sytuacja się poprawi, a następnie zaprosiła Karola do swoich apartamentów, żeby zjeść z nim śniadanie. — Poda nam je Mette, Karolu — powiedziała, kiedy zabrałam ich opończe. — Tak jak to robiła, kiedy w tym pomieszczeniu znajdowały się pokoje dziecięce. Pamiętasz tamte czasy? — Nie, nie pamiętam — odparł szorstko, kompletnie nie zwracając na mnie uwagi. — Nic mnie to zresztą nie obchodzi. Z tamtych lat pamiętam tylko puste ściany i nieustanny głód. Pomyślałam, że przynajmniej pod wpływem tego wspomnienia, w przeciwieństwie do swego brata, nie zmienił się w żarłoka. W Karolu uderzyło mnie przede wszystkim bardzo niewielkie podobieństwo do Katarzyny i Ludwika. Był wątły, niepewny i nie miał ani gracji Katarzyny, ani buty i dumy Ludwika — ale ponieważ nie skończył jeszcze dwunastu lat, miał czas, by rozbudować swoją sylwetkę. Na szczęście wada wymowy z dzieciństwa zniknęła, choć nadal wymawiał „ł” zamiast „r” i niewątpliwie tak już miało pozostać. Był nieufny i zdawał się większą wiarę pokładać w zwierzętach niż w ludziach. Nalegał, by mógł przyprowadzić do komnat Katarzyny swoje dwa ogromne białe charty, Chlodwiga i Chmurę. Były doskonale wytresowane, co wydawało się dobrym rozwiązaniem, biorąc pod uwagę to, że sięgały swojemu panu do ramion. Miały jednak na sobie niewiarygodne wprost ilości błota i pozostawiały białą sierść na wszystkich czarnych kotarach, co wcale nie zaskarbiło im mojej sympatii. Podczas posiłku rozmowa toczyła się z początku dość sztywno. Nie było to zresztą dla mnie szczególnym zaskoczeniem, rodzeństwo bowiem nie widziało się przez wiele lat. — Jak minęła ci podróż z Angers? — zapytała Katarzyna, kiedy podałam Karolowi miskę z ciepłą wodą, żeby mógł umyć ręce. — Słyszałam, że w lasach grasują bandy zbirów.

— Nawet jeżeli tak jest, to żadnej nie widzieliśmy — odpowiedział. — Ale z pewnością trzymaliby się z daleka od pochodu takiego jak nasz, eskortowanego przez stu zbrojnych ludzi. Mogę ci tylko powiedzieć, że podróż trwała ponad tydzień i była dość uciążliwa. — Wytarł dłonie w serwetkę, którą mu podałam. —  Zdecydowanie bardziej interesuje mnie to, co działo się tu, w Paryżu. Czy widziałaś się z Ludwikiem? Słyszałem, że choruje. Podeszłam do Katarzyny z miską i serwetką, ona zaś skinęła głową, zanurzając palce w wodzie. — Tak, to prawda. Widziałam się z nim kilka dni temu. Twierdzi, że w następstwie bitwy pod Azincourt ciąży na nim klątwa i że demony przeżerają mu żołądek, ale wydaje mi się, że to po prostu efekt nadużywania trunków. Postawiłam talerze z jedzeniem na stole przed nimi i zaczęłam nalewać im wina. — Albo trucizna — zauważył rzeczowo Karol. — Och nie, nie sądzę — odpowiedziała jego siostra, po czym zwróciła się do mnie. — Powiedz Karolowi, co mówił mistrz Tanneguy — poprosiła. — O tym, że wszystkiego, co je i pije delfin, ktoś wcześniej próbuje. Prawda? — To prawda, Mademoiselle — potwierdziłam. — Mówił też, że w związku z tym nie sądzi, aby ktoś mógł potajemnie podawać delfinowi truciznę. — Widzisz, Karolu! — zawołała Katarzyna. — To nie może być trucizna. — Trucizna nie musi znajdować się w jedzeniu czy napojach — nie ustępował jej brat. — Można ją umieścić na ubraniach, prześcieradłach czy nawet wrzucić do ognia, tak żeby powstał trujący dym. — Czyżbyś naczytał się za dużo Pliniusza, Karolu? — zapytała żartobliwie Katarzyna, a na policzkach jej brata pojawił się rumieniec oburzenia. — Ludwik pochłania ogromne ilości eau-de-vie, niezwykle mocnego trunku z Normandii. Jego trzewia nie mogą tego dłużej znosić. To wszystko. Karol najwyraźniej nie był przekonany. — Mężczyźni zwykle dużo piją, Katarzyno — odpowiedział pogardliwie, po czym, jak na potwierdzenie swych słów, upił duży łyk wina z kielicha. Odstawiając go, rzucił mi niechętne spojrzenie, z którego jasno wynikało, że natychmiast odgadł, iż wino zostało rozwodnione. Po chwili mówił dalej: — Widziałem, jak wuj, książę de Berry, opróżnił trzy dzbanki mocnego wina podczas jednego posiedzenia, a mimo to dożył późnego wieku. Nie, nie sądzę, żeby owe trunki były przyczyną choroby Ludwika. — Dobrze, wobec tego kto twoim zdaniem go truje i dlaczego to robi, na Boga? — zapytała Katarzyna. Karol odpowiedział pytaniem: — Czy wspominałaś coś przed chwilą o niejakim mistrzu Tanneguy? — Tak. To nowy sekretarz Ludwika, który przyjechał z nim z Pikardii po bitwie pod Azincourt. Jego pełne nazwisko brzmi Tanneguy du Chastel.

Na twarzy Karola pojawiło się irytujące samozadowolenie. — Nie, otóż powinnaś wiedzieć, że nazywa się Tanneguy, seigneur du Chastel. To arystokrata, choć bierzesz go za zwykłego skromnego sekretarza. I jest zdeklarowanym zwolennikiem księcia Orleanu. Wuj, książę Andegawenii, zwołał zeszłej wiosny wielką radę, a twój mistrz Tanneguy zjawił się tam w świcie księcia Orleanu. Nie odstępował go na krok. Pamiętam go szczególnie wyraźnie, bo wygląda jak kruk — zawsze chodzi w czerni i ma długi, haczykowaty nos! Katarzyna zmarszczyła brwi. — Niezależnie od tego, czy jest arystokratą, czy też nie, czyżbyś naprawdę twierdził, że to on podaje truciznę delfinowi? — Nie, ale uważam, że o wszystkim, co robi Ludwik, natychmiast informuje Hôtel Saint-Antoine. A skoro szpieg księcia Orleanu może przebywać tak blisko delfina, to agent księcia Burgundii mógłby przeniknąć równie blisko. Mógłby to być jeden z jego służących, a nawet jego kochanka. Słyszałem, że ją ma. Katarzyna odchyliła się do tyłu i z zaciekawieniem spojrzała na brata. — Muszę przyznać, że jak na kogoś, kto dopiero przyjechał, zdajesz się wiedzieć naprawdę dużo o tym, co dzieje się w Paryżu. Karol wzruszył ramionami. — Dowiaduję się wszystkiego od księżnej Andegawenii. To najmądrzejsza osoba, jaką znam. Doskonale rozumie, jak działają szpiedzy, bo sama ma ich całe zastępy. Gdyby hrabia Armagnac miał choć trochę rozumu, prosiłby o rady właśnie ją, nie zaś jej męża. Musisz ją poznać, Katarzyno. Wtedy zrozumiesz, co mam na myśli. — Chciałabym. Moim jedynym źródłem informacji są nudni księża i podejrzani nauczyciele tańca. Och, no i oczywiście królowa. Poczekaj tylko, aż ją poznasz! Karol natychmiast się skrzywił. — Powinniśmy szanować z a r ó w n o naszą matkę, jak i naszego ojca, ale księżna Jolanta nie ma tego typu skrupułów. D o s k o n a l e wiem, co myśli o królowej i podzielam jej zdanie. Katarzyna nie zdążyła go jednak poznać, bo w tej samej chwili do pokoju wpadł zdenerwowany paź. Chlodwig i Chmura natychmiast przebudziły się z drzemki, przysiadły na tylnych łapach i zaczęły warczeć, gotowe skoczyć na nieszczęsnego pazia. Wystarczyło jednak jedno słowo Karola, żeby się uspokoiły. — Przybył seigneur du Chastel, Madame — wyjaśnił paź, ale ledwo zdążył wymówić to nazwisko, kiedy mistrz Tanneguy wszedł do środka i niedbale się ukłonił. Następnie wypchnął pazia za drzwi, dokładnie je zamknął, po czym odezwał się ściszonym, ponaglającym głosem: — Wasze Wysokości, obawiam się, że przynoszę złe wieści. Jego książęca mość, delfin Francji, nie żyje. — Dobry Boże! — Katarzyna zrobiła znak krzyża i krew odpłynęła jej z twarzy. Szybko podałam jej kieliszek z winem, a ona upiła łyk, podtrzymując go drżącą ręką.

W porównaniu z siostrą Karol wydawał się dość niewzruszony. — Na co zmarł, monseigneur? — zapytał spokojnym tonem. Du Chastel potrząsnął głową. — Któż to może wiedzieć, wasza wysokość. Chorował od tygodni. — Tak też słyszałem. Ale wiedziałbyś, gdyby chodziło o truciznę, prawda? Mistrz Tanneguy potrząsnął głową. — Nie, nie bez opinii medyka. — Czy to znaczy, że nie wezwano medyka? — zapytała Katarzyna, a w jej głosie dało się słyszeć zdenerwowanie. — Dlaczego nie? — Dlatego, że kiedy tylko znalazłem go martwego, zamknąłem pokój na klucz i przyszedłem prosto do ciebie, Madame — wyjaśnił sekretarz. — Kapitan gwardii pałacowej poinformował mnie, że Jego Wysokość książę Karol wziął udział w mszy, a następnie odwiedził księżniczkę. Chciałem powiadomić was, Madame, o śmierci brata, zanim wszyscy się o niej dowiedzą. To da ci czas na przygotowanie. — Przygotowanie? — powtórzyła Katarzyna ze zdziwieniem. — Przygotowanie czego? — Siebie, Madame. — Tanneguy podszedł do stołu. — Czy mogę usiąść? — Katarzyna skinęła głową, skonsternowana, ja zaś przystawiłam taboret do stołu i nalałam mu kieliszek wina. — Niezależnie od przyczyny śmierć twego brata znacznie zmieni układ sił we Francji. Choć ty i twój brat jesteście jeszcze młodzi, musicie mieć tego świadomość i odpowiednio przystosować się do nowej sytuacji. Musicie wiedzieć, komu ufać, ludzie bowiem będą usiłowali wykorzystać was do swoich celów. — A dlaczego mielibyśmy ufać właśnie tobie? — przerwała mu Katarzyna. Wróciły jej rumieńce i wydawała się poważna i czujna. Tanneguy skinął głową z uznaniem. — To dobre pytanie, księżniczko, i postaram się na nie odpowiedzieć tak zwięźle, jak tylko będę potrafił. Jako młody człowiek złożyłem przysięgę wierności książętom Orleańskim, a kiedy został zamordowany twój wuj Ludwik, poprzysiągłem zemstę jego mordercom. Delfin podzielał to pragnienie i był naszą nadzieją, przyszłością Francji. — Nagle poderwał się z miejsca i ukląkł na jednym kolanie przed księciem Karolem. — A teraz tę nadzieję musimy pokładać w tobie, Wasza Wysokość. W świetle prawa nie jesteś delfinem, ale obawiam się, że twój brat, książę Jan, zbyt długo pozostawał pod wpływem księcia Burgundii. Dlatego też dopóki mój pan, książę Orleanu, pozostaje w niewoli u Anglików, muszę złożyć przysięgę wierności właśnie tobie. — W teatralnym geście chwycił dłoń księcia Karola i przyłożył do swoich ust. — Będę twoim wasalem i sługą, tak długo jak będziesz dbał o interesy Francji i sprzeciwiał się potędze księcia Burgundii. Karol wydawał się speszony, ale jednocześnie zadowolony, więc pozwolił ucałować swoją dłoń. Świadoma, że moja obecność może nie być mile widziana,

stałam w półmroku pod ścianą, ale mistrz Tanneguy odwrócił się nagle i spojrzał na mnie badawczo, a następnie powiedział: — Jesteś świadkiem tej uroczystej przysięgi. Zrobię, co w mojej mocy, by dbać o interesy zarówno księcia Karola, jak i księżniczki Katarzyny. — Ale co powinniśmy teraz zrobić? — zapytał zniecierpliwiony Karol. — Musimy przecież powiedzieć królowej, że Ludwik nie żyje. — Owszem, musimy, Wasza Wysokość. — Tanneguy wstał i ukłonił się im obojgu. — Proszę przyjąć moje najszczersze kondolencje w związku ze śmiercią delfina. Pójdę teraz wezwać nadwornych medyków oraz herolda Montjoya, żeby przekazać tę wiadomość. Tymi sprawami powinni się zająć specjalnie powołani w tym celu ludzie. Dopiero po dwóch dniach publicznie ogłoszono, że delfin zmarł na skutek gwałtownej gorączki. Nie podano żadnych szczegółów ani dodatkowych informacji na temat przyczyn jego śmierci. W ciągu tych dwóch dni zajmowano się przygotowaniami do wspaniałej mszy żałobnej, która odbyła się w katedrze Notre Dame i po której odprowadzono trumnę do królewskiej bazyliki w opactwie Saint-Denis. Katarzyna towarzyszyła królowi i królowej w uroczystościach pogrzebowych. Ponieważ wiał porywisty wiatr i padał zamarzający deszcz, wróciła z zaczerwienionymi oczami, wkrótce jednak przekonałam się, że wylewała łzy nie tylko za bratem, którego właśnie pochowała. — Bona również nie żyje, Mette — wyznała, zdejmując swoją przemoczoną, obszytą futrem opończę. — Miała reprezentować na pogrzebie książęta Orleanu, ale nagle przybył posłaniec, który powiadomił nas, że zmarła tej samej nocy. To przerażające, tyle śmierci i smutku! — Opadła na krzesło i zbliżyła ręce do ognia, tak jakby szukała ukojenia w gorących językach płomieni. Agnes przysiadła na stołku obok, szepcząc cicho modlitwę. — Jak do tego doszło, Mademoiselle? — zapytałam, tak bardzo oszołomiona tą niespodziewaną wiadomością, że łzy napłynęły mi do oczu. Nie byłyśmy z Boną w dobrych stosunkach, nigdy jednak nie życzyłabym jej śmierci. Była to historia powtarzająca się nader często. Bona poroniła niespodziewanie w środku nocy. Choć wołała o pomoc, nikt się nie zjawił, by zatamować krwawienie. Nieszczęsna Bona zmarła krwawą śmiercią, równie tragicznie jak ofiary bitwy pod Azincourt. *

14 Gdybym na wzór mnicha-kronikarza miała spisać dokładną historię tamtego okresu, przedstawiłabym punkt po punkcie najważniejsze wydarzenia każdego roku. To jednak jest historia Katarzyny i jej niezwykłego życia, a także mojego, splecionego z nim raz na zawsze — dlatego muszę tu powiedzieć, że w ciągu kolejnych dwóch lat nic ważnego się nie wydarzyło, przynajmniej w porównaniu z tym, co działo się wcześniej i później. W otoczeniu Katarzyny pojawiały się i znikały kolejne twarze, ale Agnes de Blagny pozostawała zawsze obecna, wierna, milcząca i uległa, pobożna i jeśli mam być szczera, nieco bezbarwna. Wspólna przeszłość umacniała więź łączącą dziewczęta, poza tym doskonale się obie uzupełniały — lśniąca i matowa, pełna życia i opanowana, biały jeleń i owieczka… Razem czytały i haftowały, bywały na dworze, uczestniczyły w mszach, jeździły konno po parku, uczyły się sokolnictwa i od czasu do czasu, za namową księcia Karola, polowały w lasku Vincennes. Brat Katarzyny pozostał jej bliskim towarzyszem, a kiedy zakończył się okres żałoby po tragicznej bitwie oraz po śmierci delfina, ci członkowie arystokratycznych rodzin, którzy przeżyli, wrócili tłumnie na dwór. Pośród nich było wielu młodych ludzi, którzy przedwcześnie uzyskali wysoką rangę na skutek tego, co wydarzyło się pod Azincourt — a część z nich w naturalny sposób dołączyła do świt księżniczki Katarzyny oraz księcia Karola. Były tańce i rozrywki, flirty i frywolności, ale nikt nie wspominał ani o małżeństwie, ani o jakichkolwiek romansach Katarzyny. Wiodła uregulowane, dostatnie życie, którym rządził dworski protokół, reguły kościelne oraz normy społeczne. Patrząc wstecz, mam wrażenie, że w tamtym okresie stała ona w miejscu — tak jak my wszyscy. W związku z tym, że hrabia Armagnac kazał pilnie strzec bram miejskich, w Paryżu panował względny spokój, natomiast sytuacja na prowincji była zdecydowanie bardziej niepewna. Król Henryk czaił się po drugiej stronie kanału La Manche, gromadząc wojska z zamiarem przypuszczenia inwazji na Normandię, a z kolei książę Burgundii, zgodnie z przewidywaniami, maszerował przez Pikardię na Paryż. W akcie zemsty zajął Compiègne oraz kilka innych królewskich zamków. Te gwałtowne, choć nieskuteczne manewry wojenne wywarły jak zwykle niekorzystny wpływ na życie zwykłych ludzi — plądrowano miasta, gwałcono kobiety, grabiono wsie i po raz kolejny nieszczęśni chłopi, którym udało się przetrwać, nie mogli zajmować się uprawami ani bydłem — kiedy więc nadeszła zima, wszyscy przymierali głodem. Była to bardzo, bardzo sroga zima. Zamarzła nawet Sekwana, będąca zwykle najważniejszą drogą transportu, którą sprowadzano do Paryża zaopatrzenie z dolin na wschodzie kraju. Rosły ceny chleba i wybuchały zamieszki, nieustannie spodziewaliśmy się też inwazji wroga — czy to Anglików, czy Burgundczyków.

Rozruchy tłumiono, a bramy udawało się utrzymać, ale w mieście wrzało, podczas gdy hrabia Armagnac całymi dniami spierał się z królową i tyranizował Radę Królewską, osłabioną przez brak silnych i doświadczonych członków. Książę Jan, oficjalnie mianowany delfinem po śmierci Ludwika, uparcie odmawiał opuszczenia domu swojej żony w Hainaut i przybycia do Paryża, choć gwarantowano mu bezpieczny przejazd. Zdecydował się jedynie ruszyć do Compiègne, dawnej królewskiej cytadeli, która wpadła w ręce księcia Burgundii. Usiłując wywabić stamtąd syna, królowa udała się do Senlis, znajdującego się dzień drogi od Paryża, ale jej kontakt z Janem ograniczył się do wizyty jego żony, Jakobiny Bawarskiej, oraz jej matki, siostry księcia Burgundii. Najwyraźniej książę Burgundii miał ogromny wpływ na nowego delfina. Karol, choć bardzo niechętnie, postanowił towarzyszyć królowej podczas wyprawy do Senlis. — Jan ufa naszej matce nie bardziej niż my sami — Karol zwrócił się szeptem do Katarzyny podczas jednego z porannych spotkań, niedługo po jego powrocie. —  Kiedy byliśmy w Senlis, w tajemnicy wysłałem Tanneguya do Compiègne, żeby przekazał mu moją przysięgę wierności, ale nasz brat mimo to nie zgodził się z nami spotkać. Odpowiedział tylko, żebym następnym razem przyjechał sam i że nie zamierza prowadzić rozmów z intrygantką i oszustką. Najwyraźniej Katarzyna poczuła się nieswojo, słysząc, w jaki sposób opisywana jest jej matka. — Czy mistrz Tanneguy mówił, jak wyglądał Jan? — Był wściekły. Tak to określił — odpowiedział zwięźle Karol. — Nie, chodzi mi o to, czy cieszy się dobrym zdrowiem? Czy wygląda na szczęśliwego? Karol wzruszył ramionami. — Tego nie wiem, ale poznałem jego żonę Jakobinę. To piękna kobieta, a w spadku otrzyma ogromne tereny, więc Jan nie może chyba być nieszczęśliwy. Katarzyna spojrzała gniewnie na brata, nieszczególnie zachwycona tym popisem typowo męskiego humoru. — Ty też nie możesz się skarżyć, bracie! — zawołała. — Dostałeś księstwo de Berry. To całkiem udany prezent na czternaste urodziny! Rok wcześniej stary książę de Berry zmarł we własnym łóżku, a ponieważ miał tylko dwie córki, rada uznała jego życzenie, by wszystkie tytuły i majątki przeszły na chrześniaka, księcia Karola. — To prawda — przyznał Karol, nie kryjąc zadowolenia. — Widocznie dzieciństwo spędzone u boku starego zrzędliwego ojca chrzestnego ma jednak swoje zalety! Wkrótce, równie niespodziewanie, dotarły do nas wieści, że zmarł także delfin Jan. Z raportu przekazanego królowej przez herolda Hainaut wynikało, że lekarze nie

zdołali oczyścić ropnia, który powstał w jego uchu. Najpierw niemal oszalał z bólu, a ostatecznie, tuż przed świętami Wielkiejnocy, przeniósł się na łono Abrahama. Nieszczęsny Jan miał dopiero osiemnaście lat i nie wątpię, że młody zbir, którym opiekowałam się w dzieciństwie, pragnąłby zdecydowanie bardziej widowiskowego końca. Krążyły plotki, że Jan został otruty przez zwolenników księcia Orleanu, którzy nienawidzili go za sympatyzowanie z Burgundczykami, ale oczywiście takie pogłoski zawsze towarzyszyły nagłym, niespodziewanym śmierciom. Wtedy przypomniałam sobie dramatyczną przysięgę złożoną Karolowi przez Tanneguya tego samego dnia, w którym zmarł delfin Ludwik, i zaczęłam się zastanawiać, czy aby wizyta tajemniczego sekretarza w Compiègne nie miała czegoś wspólnego ze śmiercią Jana. Nie chciałam tego jednak omawiać z Katarzyną. Czasem wydawało mi się, że rozsądniej zachowywać takie myśli dla siebie. Niezależnie od tego, czy Tanneguy du Chastel miał udział w śmierci Jana, czy też nie, jego życzenie się spełniło i delfinem został książę Karol. Nie potrafiłam zrozumieć, jak młody chłopiec, mający Tanneguya za przewodnika i mentora, może rządzić przymierającym głodem miastem, w którym rywalizowały ze sobą rozmaite stronnictwa i nad którym krążyło nieustanne widmo najazdu dwóch wrogich armii. Karol jednak bardzo poważnie podszedł do swojego nowego zadania. W tamtym okresie śmierć zdawała się prześladować rodzinę królewską. Kilka miesięcy później nagły atak apopleksji zabrał księcia Andegawenii, królowa Izabela została więc w Radzie Królewskiej zupełnie sama, pozbawiona sprzymierzeńców. Ku przerażeniu Katarzyny hrabia Armagnac natychmiast wykorzystał tę sposobność, by pozbyć się tej bête noire, i wydał dekret podpisany przez samego króla, w którym oskarżał królową o zdradę i romans z nieznanym nikomu rycerzem, niejakim Sir Louisem Bourdonem. Nie odbył się żaden proces. W ciągu kilku godzin nieszczęsny Sir Louis został aresztowany, a następnie wrzucony w obciążonym worku do Sekwany. Królową natomiast przetransportowano do twierdzy w Tours, oddalonej około stu pięćdziesięciu mil od Paryża. Wszyscy doskonale wiedzieli, że król nie jest nawet w stanie zapiąć własnego kaftana, tym bardziej zaś zrozumieć wyroku, pod którym się podpisał. Nikt jednak nie odważył się stanąć po stronie królowej i przeciwstawić potężnemu hrabiemu Armagnac. Nawet syn nie był skłonny przyjść jej z pomocą. — Król podpisał dekret — Karol wzruszył ramionami, kiedy Katarzyna poprosiła go o wstawiennictwo. — Jestem tylko delfinem. Nigdy nie widziałam Katarzyny tak rozgniewanej. — On twierdzi, że nic jej nie jest winny, Mette. Porzuciła go, kiedy był dzieckiem, i Karol nie zamierza teraz niczego dla niej robić. Ale to jego matka, a te zarzuty są przecież fałszywe! Wątpię, żeby królowa kiedykolwiek poznała owego Sir Louisa Bourdona. Sama wiesz, jak poważnie podchodzi do kwestii protokołu i etykiety. Jeżeli istotnie dopuściła się cudzołóstwa — zaznaczam, „jeżeli”, bo stoi to pod dużym

znakiem zapytania — to nie zrobiłaby tego z nikim o randze niższej niż hrabia. Spójrz tylko, co się stało z tym nieszczęsnym rycerzem. Nie miał żadnych szans. A co zrobią z n i ą samą, kiedy już wywiozą ją do Tours? Nikt z nas nie jest bezpieczny, dopóki zbiry takie jak Armagnac uważają, że mogą odgrywać role monarchów. — Jeszcze w zeszłym tygodniu mówiłaś, że obawiasz się, iż królowa zdoła sprowadzić księcia Burgundii do Paryża, Mademoiselle — przypomniałam. — Teraz może przynajmniej to zostanie nam oszczędzone. — Tak. I właśnie dlatego Karol nie chce interweniować. Tanneguy zadbał o to, by delfin panicznie bał się księcia Burgundii, ale tak naprawdę pozostajemy na łasce każdego, kto ma w swoich rękach Królewską Pieczęć i Miecz Konetabla. Och, Mette, gdyby tylko mój ojciec nie chorował, gdyby tylko Ludwik nie zmarł! Mój Boże, królowa nie ma może dobrego serca, ale przynajmniej jest zdrowa i silna. Właśnie dlatego Armagnac chce się jej pozbyć i właśnie dlatego nie możemy do tego dopuścić. Nie spodziewałam się, że nadejdzie dzień, kiedy Katarzyna będzie broniła swojej matki, oto jednak nadszedł… Niepewność może skłaniać do osobliwych sojuszy. Jeżeli zaś chodzi o moje osobiste sprawy, nie miałam nadal pojęcia, czy JeanMichel żyje. Regularnie chodziłam do stajni i pewnego dnia wreszcie udało mi się czegoś dowiedzieć. Spotkałam królewskiego zwiadowcę, który słyszał o moich poszukiwaniach i który wrócił właśnie z niebezpiecznej misji w Pikardii. Znalazł schronienie w klasztorze w Abbeville, a tamtejsi mnisi powiedzieli mu, że wiosną po bitwie pod Azincourt noga Jean-Michela zagoiła się na tyle, że mój mąż, kulejąc, ruszył w kierunku Rouen, gdzie zamierzał znaleźć transport rzeczny i dostać się w ten sposób do Paryża. Mnisi usiłowali nakłonić go, by zaczekał na królewski konwój albo dołączył do grupy uzbrojonych podróżników, ale Jean-Michel uparł się, że da sobie radę sam. Od tamtej pory słuch o nim zaginął. Słyszałam wystarczająco dużo opowieści o napadach i rabunkach na drogach, by obawiać się najgorszego. Choć mogłam wreszcie zacząć opłakiwać męża, w duchu rugałam go też za to, że zachował się tak lekkomyślnie i zlekceważył zagrożenie. Być może założył, że samotny, kulejący włóczęga nie wzbudzi zainteresowania écorcheurs 1, z czasem jednak stawało się coraz bardziej oczywiste, że musiał się pomylić. Mój biedny, ukochany, uparty Jean-Michel. Mimo tych wieści nie gasła we mnie maleńka iskierka nadziei i nie potrafiłam ostatecznie zaakceptować myśli, że oto stałam się wdową. Także Alys i Luc karmili się dość absurdalną nadzieją i wierzyli, że ich ojciec pewnego dnia powróci. Wojna może uwięzić ludzi na bardzo długi czas, miasteczka i miasta są oblegane albo zajmowane przez nowe władze… Nadal istniała minimalna szansa, że Jean-Michel znalazł się nagle w samym centrum zamieszek czy niepokojów i teraz miał odciętą drogę powrotną do domu. W przeciwieństwie do braci i sióstr, którzy brali śluby jeszcze jako dzieci, Katarzyna obchodziła szesnaste urodziny jeżeli nie wolna, to przynajmniej samotna.

Dopóki Paryż czekał w napięciu na oblężenie, małżeństwo wydawało się w jej przypadku mało prawdopodobne — przynajmniej to z królem Henrykiem, który był w tamtym czasie zajęty zdobywaniem kolejnych twierdz normandzkich. To moja Alys zaczęła jako pierwsza przeczuwać, że nasze życie wkrótce pogrąży się w otchłani. Nadal była oczkiem w głowie swojej babci Lanière i regularnie odwiedzała ją w sklepie z uprzężami. Pewnego dnia wróciła stamtąd wyraźnie zatroskana. — Gildie zaczęły się zbroić — powiedziała. — Wujowie nie mówią o niczym innym, zauważyłam też, że mają wszyte pod kapturami krzyże świętego Andrzeja. Alys miała teraz niemal piętnaście lat i choć była cicha i spokojna, nie należało jej lekceważyć. Jej łagodność sprawiała często, że ludzie zapominali o jej obecności i w konsekwencji słyszała zdecydowanie więcej niż powinna. Ścisnęło mnie w żołądku. — Herb księcia Burgundii! — wyszeptałam. — Chcą, żeby wrócił. Alys pokiwała głową. — Tak. Zresztą nie tylko gildie. Mówi się, że także uniwersytet czeka na Burgundczyków. Krążą też plotki, że książę uratował królową i uwolnił ją z więzienia w Tours. — Co?! — pisnęłam, przerażona. Starałyśmy się rozmawiać ściszonymi głosami, w obawie, że ktoś mógłby nas usłyszeć, choć zamknęłyśmy się w mojej komnacie na szczycie wieży, gdzie rzadko się ktoś zjawiał. Przeżegnałam się, a następnie splotłam dłonie. — Matko Boska, miej nas w opiece… Jeżeli to prawda, to cóż pocznie Katarzyna? Pragnie powrotu matki, ale przecież nie pod sztandarem księcia Burgundii! — W mieście mówi się, że królowa upozorowała chorobę, a kasztelan w Tours był tak przerażony myślą o jej śmierci, że pozwolił zawieźć ją do miejscowego świętego źródła, gdzie miała zostać uleczona. Najwidoczniej potajemnie porozumiewała się z księciem Burgundii, pojawił się bowiem niespodziewanie przy źródle ze swoimi ludźmi i zabrał ją do Melun. — Alys zmarszczyła brwi. — Podobno wróci do Paryża, a gildie otworzą bramy księciu Burgundii. I tak też zrobią, mamo. Jestem tego pewna. Gdy tylko Katarzyna dowiedziała się o tym wszystkim, natychmiast posłała po księcia Karola. Mimo dzielących ich różnic utrzymywali bliskie relacje i często spotykali się po mszy, regularnie łamiąc post. — Słyszałam, że królowa wreszcie opowiedziała się otwarcie po stronie księcia Burgundii — powiedziała Katarzyna, kiedy oboje opłukali ręce. — A on uratował ją i wywiózł z Tours. Czy to prawda? Obsługiwałam ich tak jak zwykle, ale wszystkiego, co jedli, próbował najpierw podczaszy delfina, małomówny człowiek wyznaczony przez Tanneguya du Chastel. — Tak, to prawda. — Karol skinął głową, wbijając nóż ze złotą rączką w śliwkę.

Każdy owoc w misce miał niewielki ślad w miejscu, w którym próbował go podczaszy. — Nasza ukochana matka znajduje się teraz pod ochroną tego samego kuzyna, który zamordował naszego wuja. — Podniósł wzrok i spojrzał Katarzynie w oczy. — Pochodzimy zaiste ze wspaniałej rodziny i mamy wspaniałych rodziców, czyż nie? Szaleniec i zdrajczyni. Zastanawiasz się czasem, w kogo się wdałaś? Ja w każdym razie często o tym myślę. Katarzyna zignorowała jego pytanie. — Możesz nazywać ją zdrajczynią, Karolu, ale to Armagnac ją do tego zmusił, prawda? Co innego mogła zrobić? — Na przykład rzucić się z wieży. W Tours musi ich być pod dostatkiem — odpowiedział chłodno Karol. Kiedy tak siedział na swoim krześle z wysokim oparciem, a jego chude ciało znowu oblekała czerń, będąca tym razem znakiem żałoby po teściu, księciu Andegawenii, nie mogłam uwolnić się od skojarzenia z kawką, która przysiadła na kominie. Kilka miesięcy wcześniej, niedługo po jego piętnastych urodzinach, odbył się ślub Karola z Marią Andegaweńską, ale chociaż mieszkali razem, to z powodu tego, że Maria nie skończyła jeszcze czternastu lat, nie dzielili ze sobą łoża. Patrząc na dziecięcą jeszcze sylwetkę delfina, zastanawiałam się, czy on sam osiągnął już dojrzałość. Nie ulegało wątpliwości, że jego głos nie zaczął się jeszcze zmieniać. — I skazać się na wieczność pośród ogni piekielnych! Jak możesz tak mówić? —  zaprotestowała Katarzyna. — Czyżbyś sugerował, że właśnie to powinnam zrobić, gdy książę Burgundii zdoła zająć miejsce u boku króla? Karol zanurzył śliwkę w miseczce ze śmietaną. Krowy pasły się w sadach SaintPol i śmietana była jednym z niewielu luksusów wciąż dostępnych w pałacu. — Nie, choć możesz później żałować, że tego nie zrobiłaś — odpowiedział ponuro. — Ja z pewnością nie widzę dla siebie przyszłości pod jego egidą i nie sądzę, by królowa darzyła mnie szczególnie ciepłym uczuciem. A z pewnością nie od czasu, gdy odnaleźliśmy ukryte przez nią złoto i zwróciliśmy je do skarbca. Ta wiadomość wprawiła Katarzynę w osłupienie. — Jakie złoto? Kiedy to było? — Niedługo po tym, jak została zabrana do Tours. Będzie zapewne twierdziła, że złoto należało do niej, ale wiemy na pewno, że je ukradła. Chciała posłużyć się nim, żeby przekupić gildie, aby te wpuściły księcia Burgundii do miasta. — No cóż, wygląda na to, że rzeźnicy mogą wpuścić go mimo to. Co zrobisz, jeśli otworzą bramy? — Będę starał się ratować życie. — Włożył owoc do ust i zaczął go przeżuwać w zamyśleniu. Po chwili położył dłoń na ramieniu siostry i dodał z powagą: — Czy gdyby mnie zabrakło, zadbasz o to, by należycie opiekowano się moimi psami? — Radziłeś mi przecież, żebym rzuciła się z wieży. Nie mogę robić dwóch rzeczy naraz.

Na twarzy jej brata pojawił się uśmiech, co zdarzało się naprawdę rzadko. — Mówiłem, że możesz potem żałować, ale wiem, że tak się nie stanie. Jesteś na to zbyt uparta… i zbyt pobożna. Po wyjściu delfina Katarzyna zapytała, co myślę o ich rozmowie, a po chwili dodała: — Mów szczerze, Mette, bo wiem, że nie masz najlepszego zdania o Karolu. — To nie tak, Mademoiselle — szybko zaprzeczyłam. — Nie ufam mu, bo nie wykazuje wystarczającej troski o ciebie. Kiedy byliście dziećmi, pocieszałaś go i dodawałaś mu otuchy, ale teraz, kiedy stał się twoim jedynym prawdziwym protektorem, bardziej troszczy się o swoje psy! — Och, Mette, ale on mówi, że nie pamięta naszego dzieciństwa — zaprotestowała Katarzyna. — I chociaż został delfinem, jest jeszcze nadal chłopcem. Sama pomyśl, on i ja mamy tylko siebie, nikomu innemu nie możemy ufać. Reszta naszego rodzeństwa albo nie żyje, albo sprzymierzyła się z kim innym. Jestem przekonana, że in extremis Karol by mnie nie porzucił. Skłoniłam głowę, żeby Katarzyna nie dostrzegła wątpliwości w moich oczach. — Skoro tak twierdzisz, Mademoiselle. Ale nie zaproponował, że zabierze cię ze sobą, kiedy będzie uciekał. Katarzyna przyznała mi rację, ale mimo to nie chciała oskarżać brata. — Byłabym przecież dodatkowym ciężarem, prawda? On naprawdę wierzy, że musiałby uciekać, żeby ratować własne życie. Jest ostatnim delfinem, a jeżeli książę Burgundii usunie go z drogi, będzie mógł ogłosić się następcą tronu Francji. Biedny Karol musi stawić czoło wielu problemom. — Podobnie jak ty, Mademoiselle — przypomniałam. — Czyżbyś zapomniała o okrucieństwie śniadego księcia? — Dotknęłam blizny na policzku. — Hrabia Armagnac nigdy cię nie nękał. Wątpię, żeby tak samo miał postąpić książę Burgundii. Uniosła podbródek. — Książę Burgundii przestraszył mnie, kiedy byłam dzieckiem, ale teraz jestem już kobietą, a królowa mnie ochroni. Nie mam się czego bać. Odważne słowa — pomyślałam. Dostrzegłam jednak w jej oczach cień wątpliwości. Minęła Wielkanoc i nic się nie wydarzyło. W mieście panował dziwny spokój. Nie odbyły się tradycyjne wiosenne pochody, podczas których członkowie cechów i gildii kroczyli zwykle po ulicach z wizerunkami swoich świętych patronów, tańcząc i śpiewając. Nawet żacy, którzy w pierwszym dniu maja zwykle szaleli, w tym roku postanowili pozostać przy swoich księgach i sumiennie pracować. Później zaś, pod koniec miesiąca, w dniu świętego Germana, mnisi i żacy porzucili nagle swe pióra, a rzemieślnicy i terminatorzy odłożyli narzędzia, żeby odprowadzić podobiznę patrona Paryża do ratusza, gdzie księża wznosili długie i głośne modlitwy, błagając

świętego, by uchował miasto od tyranii i konfliktów. Było całkiem jasne, o jaką tyranię im chodzi, straż hrabiego Armagnac, stojąca na murach Châtelet, mierzyła bowiem w tłum z kusz. Na szczęście obyło się bez rozlewu krwi. W tym zgromadzeniu uczestniczyli wszyscy mężczyźni z rodziny Lanière’ów —  ojciec Jean-Michela oraz trzej jego bracia — a pod koniec dnia Alys pospieszyła do sklepu z uprzężami, aby zapytać o najnowsze wieści. Długo jej nie było, a ja coraz bardziej się o nią niepokoiłam, słuchając dzwonów wzywających na kompletę w opactwie celestynów. Wróciła dopiero po zmroku. — Niepotrzebnie się martwiłaś, mamo — zganiła mnie, kiedy wreszcie wślizgnęła się do naszej komnaty z rozświetlonego księżycową poświatą muru obronnego. Grand-père odprowadził mnie do bram pałacowych. A kiedy się żegnaliśmy, szepnął mi do ucha coś bardzo dziwnego: „Dzisiejszej nocy zarygluj drzwi, mignonne”. Tak powiedział. Co miał na myśli? Zastygłam w bezruchu. Mignonne, maleńka — tak zwykle dziadek zwracał się pieszczotliwie do Alys i nie ulegało wątpliwości, że był to rodzaj ostrzeżenia: powiedział tyle, ile mógł, by chronić swoją ukochaną wnuczkę. Wzięłam ją za rękę i pociągnęłam za sobą na dół po kręconych schodach, w kierunku komnat Katarzyny. — Nie wiem, co dokładnie miał na myśli — wymamrotałam ponuro — ale wiem, że musimy natychmiast powiedzieć o tym księżniczce. Katarzyna i jej damy dworu były w doskonałych nastrojach. Kiedy się zjawiłam, śmiały się właśnie z czegoś, co powiedziała jedna z nich. Księżniczka nie wyglądała na zachwyconą tym, że im przerywam. — Nie zamierzam jeszcze udawać się na spoczynek, Guillaumette. — Zawsze, kiedy używała mojego pełnego imienia, wiedziałam, że jest zirytowana. — Wezwę cię, kiedy nadejdzie pora. Uklękłam i poczułam, że stojąca za mną Alys idzie za moim przykładem. — Za twoim pozwoleniem, Mademoiselle, musimy z tobą porozmawiać. Alys przyniosła ważne wieści, które powinnaś jak najszybciej poznać. Przypuszczam, że drżenie moich rąk powiedziało jej więcej niż jakiekolwiek słowa, natychmiast bowiem wstała i poprosiła swoje dworki, żeby wyszły. Kiedy zniknęły za drzwiami, zwróciła się do mnie mniej oficjalnym tonem: — Co się stało, Mette? Czy grozi nam jakieś niebezpieczeństwo? Kiedy Alys zrelacjonowała jej to, co powiedział jej dziadek, Katarzyna zbladła. — Czy to oznacza, że coś ma się dziś w nocy wydarzyć? Ale co takiego? Rozłożyłam ręce. — Nie wiemy. Ale być może dziadek Alys ma rację. Powinnyśmy zaryglować na noc drzwi i się modlić. Katarzyna prychnęła, zniecierpliwiona. — Nie. Najpierw musimy ostrzec króla i delfina. Ja pójdę do króla. Nie zrozumie, ale przynajmniej jego majordomus może przedsięwziąć środki ostrożności. Mette, czy

możesz pójść do Karola? — Oczywiście, Mademoiselle, natychmiast. — Podeszłam do drzwi, ale kiedy usłyszałam, że Alys rusza za mną, odwróciłam się i powstrzymałam ją. — Jeżeli nie znajdę delfina w jego komnacie, będę musiała szukać go gdzie indziej. Nie ma sensu, żebyśmy obie podejmowały ryzyko w tak niebezpiecznej sytuacji. — To prawda — dodała natychmiast Katarzyna. — Alys może zostać tu z moimi damami dworu. Pójdziemy do siedziby króla wszystkie razem. Zresztą jestem przekonana, że mój ojciec nie zostanie skrzywdzony, cokolwiek by się działo. Alys nie wyglądała na zachwyconą takim obrotem spraw, ale szybko pocałowałam ją w policzek i poprosiłam, żeby zrobiła to, co powiedziała księżniczka. — Dziękuję, Mademoiselle — odpowiedziałam z wdzięcznością. — Niech Bóg ma cię w swojej opiece. — Niech Bóg ciebie ma w swojej opiece, Mette — odrzekła Katarzyna z powagą. — Jeżeli ktokolwiek będzie cię zatrzymywał, po prostu powiedz, że po coś cię posłałam. Najlepiej w ogóle nie wspominaj o delfinie. Ruszyłam drogą tak często przemierzaną przez Jean–Michela i Luca — wyszłam przez drzwi na szczycie wieży i skierowałam się wzdłuż murów obronnych do kuchennych drzwi, a następnie schodami, które prowadziły na dół, na tyły domu delfina, gdzie mieszkali obecnie książę Karol, Maria Andegaweńska oraz ich świta i służba. Nikt mnie nie zatrzymywał, bo wartownicy strzegący murów doskonale mnie znali, a mój jasny czepek był widoczny nawet w ciemności. Pomiędzy blankami widziałam jasne światło księżyca odbijające się w rzece i słyszałam w oddali łagodny szum wody uderzającej o mury obronne. Był jasny, majowy wieczór i panował niezwykły spokój, mącony jedynie przez miarowy stukot butów wartowników. Spiesząc w kierunku apartamentów delfina, zaczęłam się zastanawiać, czy nie wszczęłam przypadkiem fałszywego alarmu. 1. L’écorcheurs (fr.) — dosł. łupieżcy zwłok, tak za panowania Karola VI nazywano grupy najemnych żołnierzy bez przydziału, którzy na drogach Francji napadali i grabili podróżnych. ↩

*

15 Gdy tylko minęłam sklepione przejście przy drzwiach prowadzących do kuchni pałacowej, zrozumiałam, że alarm nie jest fałszywy. Zejście z murów obronnych zajęło mi zaledwie chwilę, ale przez ten krótki czas spokój dzisiejszej nocy został bezpowrotnie zburzony. Nagle w oddali rozległy się głośne wrzaski i przeraźliwy łomot. Wartownicy natychmiast pobiegli w kierunku głównej bramy, a ich ciężkie buty chrzęściły na kamiennych murach obronnych. Nastrój gwałtownie się zmienił: w powietrzu dało się wyczuć napięcie, które zwiastowało nieuchronnie zbliżające się zagrożenie. Serce mi łomotało, ale co sił w nogach przebiegłam przez wybrukowany dziedziniec w kierunku budynku, na którego tyłach znajdowało się wejście do piwnic siedziby delfina. Potężne, żelazne drzwi były otwarte na oścież. W środku dostrzegłam wartownika, który beztrosko oddawał się wypoczynkowi. Z całą pewnością nie zdawał sobie sprawy z powagi sytuacji i pozostawał głuchy na dochodzące zewsząd hałasy, które powinny były go zaniepokoić. — Natychmiast zabarykaduj drzwi! — krzyknęłam tak stanowczo, jak tylko potrafiłam. — I biegnij ostrzec wartowników strzegących frontu budynku, niech zrobią to samo. Napastnicy próbują się tu wedrzeć, dotarli już do bram pałacu! Być może obecna w moim głosie trwoga okazała się przekonująca, być może mnie rozpoznał i wiedział, że jestem dawną nianią księżniczki, być może uznał po prostu, że ostrożności nigdy za wiele — nawet jeśli ostrzeżenie pochodzi od apodyktycznej kobiety w fartuszku. Niezależnie od tego, co nim kierowało, zrobił to, o co prosiłam, i pospiesznie wsunął ciężkie blokady w metalowe wsporniki znajdujące się po obu stronach drzwi. Podwinęłam spódnicę i ruszyłam biegiem w górę po kręconych schodach, zakładając, że muszą one prowadzić do apartamentów delfina. Po chwili dotarłam na górę i znalazłam się w sklepionym westybulu. Zawahałam się, ponieważ nie wiedziałam, dokąd powinnam się teraz udać, jednak żaden wariant nie wydawał mi się lepszy od pozostałych. Pochodnie rzucały słabe, migocące światło, a cienie, które kładły się na ścianach, sprawiały, że ciarki przechodziły mi po plecach. Intuicja podpowiadała mi, że nie mam ani chwili do stracenia, podjęłam więc szybką decyzję: zamiast prowadzić daremne poszukiwania, wybrałam rozwiązanie, które mogło przynieść najlepsze rezultaty. — Uwaga! Mój panie! Delfinie! Jesteś w niebezpieczeństwie! Usłyszałam odgłos zbliżających się kroków, a po chwili moim oczom ukazał się Tanneguy du Chastel. Niemal jednocześnie nadbiegło kilku mężczyzn, a w półmroku błysnęły obnażone klingi. Na szczęście mistrz Tanneguy ich powstrzymał, schował do pochwy własny, groźnie wyglądający sztylet, i złapał mnie za łokieć. — Znam cię — warknął, nachylając się, żeby uważniej przyjrzeć mi się

w półmroku. — Czy to ty, Madame Lanière? O jakim niebezpieczeństwie mówisz? Chodźmy, po drodze wytłumaczysz mi, o co chodzi. Wyjaśniłam mu wszystko tak szybko, jak tylko potrafiłam, starając się nie myśleć o bólu, jaki odczuwałam wskutek żelaznego uścisku, którym postanowił opleść moje ramię. Ruszyliśmy przed siebie i po chwili dotarliśmy do innych, szerszych schodów. — Wszystko wskazuje na to, że gildie otworzyły bramy miasta i wpuściły ludzi księcia Burgundii, monseigneur — wydyszałam. — Hałasy, które słyszałam na zewnątrz, każą przypuszczać, że dotarli już do bram pałacu. Mój teść, który należy do gildii rzeźników, uprzedził moją córkę, że dzisiejszej nocy może się coś wydarzyć. Księżniczka Katarzyna pobiegła do króla, mnie zaś kazała ostrzec swego brata. — Brawo zatem dla księżniczki i brawo dla ciebie, madame Lanière! — Po chwili dotarliśmy na górę, a mistrz Tanneguy otworzył drzwi i wprowadził mnie do komnaty. Powitał nas mrożący krew w żyłach gulgot i obnażone kły psów delfina. — Chlodwig, spokój! Chmura, siad! Panie Tanneguy, o cóż, na Boga, chodzi? Co się dzieje? — Książę Karol zerwał się ze swojego ogromnego łoża. Miał ziemistą cerę, ale jego głos był zaskakująco mocny. Psy posłuchały go i uspokoiły się, nie przestały jednak warczeć. Serce waliło mi jak oszalałe. Tanneguy szybko otworzył wielki żelazny kufer, a następnie wyjął z niego skórzaną sakiewkę. Musiało się w niej znajdować coś niezwykle cennego, szybko bowiem umieścił ją w przedniej kieszeni swojego kaftana, którą następnie ostrożnie zapiął. — Ludzie księcia Burgundii dotarli do bram pałacu, mój panie — odpowiedział. — Musimy natychmiast uciekać. — Powiedziawszy to, Tanneguy zaczął w pośpiechu gromadzić najważniejsze rzeczy: miecz i pas, parę butów oraz podszyty futrem płaszcz. — Ale przecież mam na sobie tylko koszulę — zaprotestował Karol. — Na pewno zdążę się ubrać! Tanneguy potrząsnął głową. — Nie, Wasza Wysokość. Musimy ruszać bez chwili zwłoki. Lepiej być nagim i wolnym niż odzianym i zakutym w łańcuchy. Na szczęście Karol postanowił się z nim nie spierać. Zadał jednak jedno istotne pytanie: — Skoro wróg jest u bram, Tanneguy, to jak się stąd wydostaniemy? — Po dachach — wyjaśnił jego mentor. — Przygotowałem specjalne sekretne przejście, które pozwoli nam dostać się do samej Bastylii. Tamtejszy kapitan jest naszym lojalnym sprzymierzeńcem. — Zatrzymał się przy drzwiach i ze zniecierpliwieniem dał znak młodemu księciu. — Chodźmy, Wasza Wysokość! Musimy ruszać. Wskażę ci drogę. Karol stanął w drzwiach, odwrócił się i spojrzał na swoje charty, a następnie przeniósł wzrok na mnie. Na jego twarzy malował się głęboki smutek.

— Opiekuj się Chlodwigiem i Chmurą, Mette. Poślę po nie, kiedy tylko nadarzy się okazja. Zabierz je do swojego syna Luca. Proszę! „Proszę” z ust księcia! Jego błagalny wyraz twarzy stanowił kwintesencję tego obrazu — oto w migocącym świetle stał przede mną przerażony, bosy chłopiec o zmierzwionych włosach, w wygniecionej koszuli. Po chwili zniknął za drzwiami. Rozejrzałam się wokół, przyglądając się porzuconemu dobytkowi — okruchom książęcego życia. Mały ołtarzyk z rzeźbionym, pozłacanym krucyfiksem, stos książek oprawionych w skórę, wysadzana klejnotami harfa z kości słoniowej… a pośród tego wszystkiego leżały dwie najcenniejsze dla Karola rzeczy: dwa białe charty o długich pyskach, psy, które powierzył mojej opiece. Siedziały przyczajone, gotowe do skoku i wpatrywały się we mnie czujnie, tak jakbym miała stać się ich kolejnym posiłkiem. Nagle uprzytomniłam sobie, że odgłosy walki, które dotąd słyszałam gdzieś z oddali, przybrały na sile — stały się na tyle głośne, że zrozumiałam, iż musiały dobiegać spod wejścia do siedziby delfina. Oznaczało to, że buntownicy zdążyli sforsować główną bramę pałacu. Ogarnął mnie niepokój, pomyślałam bowiem o Katarzynie i Alys. Czy były bezpieczne? Z pewnością książę Burgundii nie pozwoli swoim ludziom skrzywdzić bezbronnych dziewcząt? Zalała mnie fala strachu, bo uświadomiłam sobie nagle, że mogłoby stać się dokładnie odwrotnie. Starając się zachować spokój i nie spłoszyć psów, rozejrzałam się po pokoju, szukając ich smyczy. Dostrzegłam je na haku przy palenisku — wysadzane klejnotami rzemienie migotały w blasku dogasającego żaru. Ostrożnie ruszyłam w tamtym kierunku, mając świadomość, że w każdej chwili zwierzęta mogą się na mnie rzucić. Najwyraźniej jednak uspokoiły się na skutek niespodziewanego zniknięcia ich pana, ku mojemu zaskoczeniu stały się bowiem nagle łagodne i pozwoliły mi przyczepić smycze do wysadzanych szlachetnymi kamieniami obroży. Lekkim szarpnięciem dałam psom znak, żeby ruszyły za mną, i nagle poczułam nawet wilgotne liźnięcie — znak uległości. Dwa białe psy truchtały posłusznie obok mnie, co jakiś czas trącając mnie nosami. Postanowiłam wrócić tą samą drogą, którą się tu dostałam. Kiedy znalazłam się przy głównych schodach, usłyszałam nierówny łomot i domyśliłam się, że buntownicy usiłują właśnie wyważyć główne drzwi budynku, posługując się czymś w rodzaju tarana. Co zaskakujące, charty pozostawały kompletnie obojętne na całe to zamieszanie, a dochodzące z dołu hałasy i krzyki nie robiły na nich żadnego wrażenia. Ja natomiast bałam się tak bardzo, że dalszą drogę postanowiłam pokonać biegiem. Wiedziałam, że napastnicy wkrótce zdołają wedrzeć się do środka, i nie chciałam, by znaleziono mnie w pobliżu opuszczonej komnaty delfina. Wartownik, który strzegł wcześniej wejścia do piwnic, dawno już zniknął. Na szczęście po krótkiej szamotaninie poradziłam sobie z zabarykadowanymi drzwiami. Nie mogłam ich za sobą zamknąć, uznałam jednak, że to bez znaczenia, skoro delfin i tak zdążył już uciec. Pociągnęłam za sobą psy i ruszyłam dalej. Uśmiechnęłam się lekko na myśl

o pełnym ironii paradoksie: oto Burgundczycy robili wszystko, żeby sforsować główne wejście, a tymczasem drzwi na tyłach budynku stały otworem! Muszę ze wstydem przyznać, że nie pomyślałam nawet o małej Marii Andegaweńskiej, która mieszkała w apartamentach na górnym piętrze i która zapewne kuliła się teraz ze strachu, słysząc dobiegające z dołu wrzaski i łomot. Po latach uświadomiłam sobie zresztą, że nie pomyślał o niej także mąż, który uciekł po murach i dachach Hôtel Saint-Pol, a przedtem myślał jedynie o tym, jak zabezpieczyć los swoich psów. Opustoszały krużganek przylegający do tylnej części budynku był pogrążony w ciszy, a na całej jego długości kładły się cienie rzucane przez światło księżyca, które padało na kolumnowe łuki. Wiedziałam, że muszę mieć się na baczności, ale ośmielona towarzystwem chartów, pozwoliłam, by psy prowadziły mnie naprzód wyłożonym kamiennymi płytami przejściem. Modliłam się, by jak najszybciej dotrzeć do siedziby króla i odnaleźć Katarzynę i moją małą Alys. Przeszłam nie więcej niż dziesięć kroków, gdy psy nagle zesztywniały. W świetle księżyca widziałam, jak zjeżyła im się sierść, a z ich gardeł dobył się głęboki, gniewny gulgot. Kilka kroków dalej z cienia wyłoniły się nagle dwie barczyste postaci. Ich twarze skrywały się pod ciemnymi kapturami, ale szerokie ostrza broni błyszczały złowrogo w świetle księżyca. To był mrożący krew w żyłach widok. Wydałam z siebie zduszony okrzyk. Nie mogłam oderwać wzroku od połyskujących diabelskich ostrzy. Nie miałam żadnych wątpliwości: mężczyźni mieli w rękach topory, służące do gruchotania ciał i kości jednym uderzeniem. Wiedziałam też, kto trzymał je w rękach. To byli rzeźnicy — członkowie tej samej gildii, która zaledwie pięć lat temu wprowadziła terror na paryskich ulicach. — No i to jest widok, który sprawia, że ci staje — rzucił wyższy z dwóch zakapturzonych zbirów. — Tłuściutka jałówka czeka na swojego byczka. W browarze pełnym ludzi albo na gwarnej ulicy na tak wulgarne zachowanie zareagowałabym co najwyżej pogardliwym ruchem głowy albo gniewną ripostą, ale nocą, na opustoszałym dziedzińcu, słowa te nie zwiastowały niczego dobrego. Drugi mężczyzna lubieżnie zarechotał — a ten mrożący krew w żyłach odgłos wyrażał pożądanie i brutalną, zwierzęcą siłę. Strach zalał mój umysł niczym płynny, roztopiony metal, a wszystkie włosy zjeżyły się na moim ciele. Charty najwyraźniej wyczuły moje przerażenie, bo nagle wyrwały mi się i skoczyły naprzód, obnażyły kły i głośno ujadając, rzuciły się na mężczyzn. Przez chwilę naiwnie wierzyłam, że mnie uratują. Nie mogłam się bardziej mylić. Rzeźnicy bynajmniej nie przestraszyli się potężnych ujadających psów — zakołysali się, zamachnęli toporami z niezwykłą wprawą. Warknięcia przeszły nagle w wycie, a po chwili w skowyt i skomlenie. Ostatecznie zapadła mrożąca krew w żyłach cisza. Dwa włochate ciała opadły bezwładnie na ziemię, zadrżały i znieruchomiały. Krew spływała z głębokich ran przecinających ich białą sierść i rozlewała się w czarne kałuże, które lśniły w świetle

księżyca. W tamtej chwili powinnam była odwrócić się na pięcie i uciekać ile sił w nogach, próbując się ratować. Byłam jednak zbyt przerażona barbarzyńską rzezią, do której doszło przed chwilą na moich oczach. Stałam nieruchomo, jakby nogi wrosły mi w ziemię, i rozpaczliwie łapałam powietrze niczym dorsz gwałtownie wyciągnięty z wody. Wyższy mężczyzna zbliżył się do mnie, a ja zamarłam, czekając na cios, który zakończy mój żywot, tak jak poprzednie ciosy zakończyły żywot psów delfina. Zamiast tego jednak rzeźnik spojrzał na mnie z szyderczym grymasem na twarzy, a następnie chwycił rąbek mojej spódnicy i wytarł weń zakrwawione ostrze, powieka mu przy tym ani drgnęła. Patrzyłam w milczeniu, jak wypuścił po chwili zakrwawiony materiał, rozcięty przez ostrą jak brzytwa krawędź topora. Dopiero wtedy, ogarnięta paniką, zdołałam się poruszyć i zaczęłam się powoli wycofywać, niczym osaczona łania. Ucieczka okazała się jednak niemożliwa. Mój umysł zastygły dotąd ze strachu zalały nagle dziesiątki myśli. Z porażającą wyrazistością stanęły mi przed oczyma sceny, które wyobrażałam sobie, ilekroć słyszałam o kolejnej splądrowanej wiosce i kolejnych zgwałconych chłopkach. Nagle dotarło do mnie, że tę zwierzęcą przemoc mogę za chwilę odczuć na własnej skórze. Z twarzy napastnika zsunął się kaptur, odsłaniając żuchwę pokrytą świeżym zarostem, kartoflowaty nos i grzywę tłustych włosów. — Liczyliśmy na wdzięki księżniczki, a musimy wziąć zwykłą kurwę. — Głos miał ostry, a wypowiadane przez niego słowa pełne były jadu i szyderstwa. Wolną ręką zerwał mi gwałtownie czepek i zbliżył swoją twarz do mojej. Jego cuchnący latryną oddech przyprawiał mnie o mdłości. Odskoczyłam, ale za plecami miałam mur — nie było dokąd uciekać. Myślałam jeszcze na tyle trzeźwo, że postanowiłam zacząć krzyczeć. Zdążyłam wydać z siebie dwa potężne wrzaski, zanim usłyszałam brzęk stali i zobaczyłam, jak topór mojego prześladowcy spadł na ziemię. Po chwili jego brudna dłoń zacisnęła się na moich ustach. — Zamknij się, dziwko! — warknął, uderzając moją głową w mur. Zawirowało mi przed oczami. — Hugh, trzymaj ją. Ja będę pierwszy. W panice odrzuciłam głowę na bok i zobaczyłam, jak drugi rzeźnik odrzucił topór i zbliżył się do towarzysza. — Na ziemię z nią! — krzyknął. — Będzie lepsza zabawa. Stękając, wymierzył mi kopniaka, a jego but wydał głuchy odgłos, uderzając w moje kolano, które natychmiast się ugięło. Podjęłam rozpaczliwą walkę, ale po kilku sekundach leżałam już na ziemi, wymachując rękami i starając się zadać choćby kilka ciosów. Mężczyźni tymczasem podwinęli mi grubą wełnianą spódnicę i założyli mi ją na głowę, krępując mi w ten sposób ruchy. Muskularne kolana przygniotły moje ramiona do bruku i napięły materiał tak mocno, że ledwo mogłam oddychać. Nagle jednak zmysły odmówiły mi posłuszeństwa, członki zwiotczały i poczułam, że nie

mam siły dłużej walczyć. Nie wiem, jak długo trwały moje męczarnie. Mogła minąć minuta, ale równie dobrze leżałam tam pół godziny. Dusiłam się, nic nie widziałam i czułam się tak, jakby moje ciało podzieliło się nagle na dwie części. Głowa i ramiona były przygniecione do ziemi i unieruchomione, a ja rozpaczliwie próbowałam zaczerpnąć choć trochę powietrza przez gruby materiał, którym byłam opleciona. Jednocześnie zaś starałam się całkowicie odciąć od tego, co działo się niżej. Wydawało mi się, że potężny taran ściera na proch najintymniejsze części mojego ciała, że swymi głuchymi uderzeniami rozdziera mnie na tysiąc kawałków. Nie wierzyłam, że zdołam choćby chwilę dłużej wytrzymać to potworne cierpienie. W kulminacyjnym momencie byłam przekonana, że moje łono zaraz wybuchnie i rozsadzi mi brzuch, wyrwane z korzeniami przez potężną siłę, która sprawiała, że wnętrzności skręcały mi się z bólu. Wydawało się, że ta męka nigdy się nie skończy — gwałtowne pchnięcia, którym towarzyszyło zwierzęce postękiwanie i ochrypłe okrzyki triumfu — tak jakbym była ich odwiecznym wrogiem, który został wreszcie pokonany, nie zaś kobietą, nieszczęsnym kłębkiem bólu, rozbitym na krwawą miazgę. Kiedy wreszcie się to skończyło, nic nie widziałam i prawie nic nie czułam —  choć niemal natychmiast zalała mnie nowa fala bólu i wstydu. W pewnym momencie ciężar ustąpił — co zapewne oznaczało, że drugi mężczyzna się podniósł, zaspokoiwszy swoje żądze. — Lepiej ją dobić — rzucił szorstko do towarzysza. Z początku nie docierało do mnie znaczenie tych słów. Skupiłam się na tym, że duszące mnie warstwy materiału nieco się rozluźniły i mogłam wreszcie zaczerpnąć w płonące z bólu płuca trochę powietrza. Wtedy usłyszałam złowrogie dzwonienie stali o kamień — domyśliłam się, że jeden z mężczyzn musiał podnieść topór. Nagle zrozumiałam, co się za chwilę wydarzy, i ta myśl sprawiła, że w moje poobijane, zmaltretowane ciało wstąpiły nowe siły. Udało mi się unieść tułów, zrzucić z siebie krępującą ruchy tkaninę i przeturlać się po ziemi, tak by uniknąć ciosu, który miał za chwilę nastąpić. Tak się jednak nie stało. Jeden napastnik krzyknął do drugiego i obaj ruszyli nagle wzdłuż krużganka, biegnąc tak szybko, jak tylko mogli. Tymczasem na drugim końcu dziedzińca rozległ się głuchy odgłos zbliżających się kroków. W polu mojego widzenia pojawiło się kilka par butów. Nie starczyło mi sił ani woli, by podnieść głowę i sprawdzić, kto stał obok. Myślałam, że ktokolwiek to jest, bez wątpienia obdarzy wykorzystaną kobietę jedynie pogardą. Bałam się, że czeka mnie kolejny atak, ale wiedziałam, że nie ma sensu uciekać. Siedziałam na kamiennych płytach, oparta o mur, i pragnęłam tylko jednego: ukryć się w jakimś ciemnym kącie i zniknąć. Przeszywał mnie potworny ból, któremu towarzyszył głęboki wstręt do własnego ciała. Czułam się jak śluz pozostawiony na drodze przez ślimaka.

— Co tu się wydarzyło? — odezwał się jakiś głos, który zdawał się bardziej nawykły do wydawania rozkazów niż rzucania przekleństw. — Wy trzej, biegnijcie za tymi ludźmi i zatrzymajcie ich. Nie podoba mi się to wszystko. Trzy pary skórzanych butów zniknęły, przy mnie zaś pozostało jeszcze dwóch mężczyzn w zbrojach — zapewne rycerz wraz ze swym giermkiem. Byłam jednak zbyt oszołomiona i zmęczona, by zwrócić na nich jakąkolwiek uwagę. — Pozwól, że ci pomogę — odezwał się znowu ten sam głos. Po chwili zobaczyłam w zasięgu mojego wzroku rękę gotową udzielić mi pomocy. Cofnęłam się jednak gwałtownie i próbując oprzeć się o mur, robiłam wszystko, by zapanować nad drżącymi nogami. Wstałam z dużym trudem, ale nie miałam odwagi podnieść głowy i bałam się spojrzeć w oczy człowiekowi, który stał przy mnie. Widziałam tylko żółty szewron na jego tunice i stalowe naramienniki. — Kim jesteś? — zapytał. Ku swojemu zaskoczeniu, w jego głosie usłyszałam nutę współczucia. — Co tu się wydarzyło? Potrząsnęłam głową. Nawet gdyby poddano mnie torturom, nie znalazłabym słów, by opisać to, co mnie przed chwilą spotkało. — Czy to należy do ciebie? — Towarzyszący rycerzowi giermek podniósł mój czepek i wyciągnął rękę w moją stronę. Czepek był brudny i pognieciony, ale w tamtej chwili widziałam w nim ostatni symbol własnej przyzwoitości. Przyjęłam go z wdzięcznością, ale gdy postanowiłam go włożyć, nogi znów się pode mną ugięły. Spódnica skrywała najbardziej krwawe rany, ale nogi wciąż trzęsły się z przerażenia, nadal czułam też ból w ramionach po rozpaczliwej walce, którą stoczyłam. A po wewnętrznej stronie ud czułam ohydną wilgoć. — Kim jesteś? — powtórzył rycerz, i tym razem oprócz litości w jego głosie dało się słyszeć lekkie zniecierpliwienie. — Jak się nazywasz? Raz jeszcze potrząsnęłam głową. Zaczynałam już racjonalnie myśleć i właśnie dlatego postanowiłam zachować daleko posuniętą ostrożność. Nie zamierzałam już nigdy zaufać żadnemu mężczyźnie. — Służysz w pałacu? Dla kogo pracujesz? Milczałam. Teraz, kiedy czułam się odrobinę lepiej, marzyłam tylko o tym, by stamtąd uciekać. Niezależnie od tego, jak rycersko zachowywał się ten nieznajomy, był przecież Burgundczykiem — i nie mogło to zwiastować niczego dobrego. Mężczyzna jednak nie ustępował. Wypowiadał każde słowo powoli, tak jakby mówił do głupawego dziecka. — Szukamy delfina. Czy wiesz, gdzie można go znaleźć? Jego towarzysz, który w tym czasie badał zmasakrowane ciała psów, powiedział: — Spójrz, panie. Słyszałem, że delfin ma parę białych chartów. Teraz już nie miałam wątpliwości — wiedziałam, że muszę czym prędzej uciekać. Fakt, że zostałam znaleziona w pobliżu nieszczęsnych psów księcia, niewątpliwie sugerował, że wiem, gdzie przebywa delfin. Naprężyłam się, oparta o mur, gotowa

rzucić się do ucieczki przy pierwszej sposobności. — Czy to psy delfina? Co stało się z ich panem? Wiesz coś, prawda? Mów! Głos rycerza wibrował mi w uszach. Potrząsnęłam gwałtownie głową, chcąc uwolnić się od dalszych pytań i dać im do zrozumienia, że naprawdę nic nie wiem. Nagle jednak poczułam, że dłużej już tego nie zniosę i że niezależnie od ceny, jaką przyjdzie mi za to zapłacić, muszę uciekać. Zasłoniłam twarz dłońmi, odwróciłam się i ruszyłam przed siebie chwiejnym krokiem, niepewnie stawiając stopy i nie mając pojęcia, w jakim kierunku idę. Usłyszałam, jak zadzwoniła zbroja — wiedziałam, że giermek ruszył za mną, i szykowałam się już na najgorsze. Nagle jednak rycerz go powstrzymał: — Pozwól jej odejść. Ta kobieta została wykorzystana w straszny sposób, a umysł odmawia jej posłuszeństwa. Niczego się od niej nie dowiemy, tracimy tylko cenny czas. Chcąc uciec zarówno przed burgundzkim rycerzem, jak i przed samą sobą, parłam niezdarnie naprzód, co chwila na coś wpadając i potykając się na kamiennych płytach — aż wreszcie opuściłam ręce i zorientowałam się, że jakimś cudem udało mi się dotrzeć na dziedziniec przed kuchnią pałacową. Stopniowo powracała do mnie świadomość. Nagle zalała mnie fala gwałtownego bólu — odczuwanego zarówno przez ciało, jak i przez umysł. Wszystko we mnie pulsowało, a skóra pomiędzy udami zdawała się skwierczeć i płonąć. Myślałam tylko o jednym: żeby jak najszybciej ugasić ten pożar. W tej samej chwili zobaczyłam ogromny kamienny zbiornik na wodę, w którym gromadziła się deszczówka z pałacowych dachów. Jęcząc, pokuśtykałam w tamtym kierunku, przełożyłam nogi przez krawędź zbiornika, a następnie zanurzyłam się w czarnej, błogosławionej toni. Spódnica unosiła się wokół mnie na powierzchni wody, której chłód przyniósł natychmiastową ulgę płonącemu z bólu ciału. Przez długi czas stałam tak, zanurzona po pas w wodzie, aby jej chłód uśmierzał mój ból. W końcu nic już nie czułam, choć nadal nie mogłam opanować gonitwy myśli. Strach i wstręt, które odczuwałam do samej siebie, ustąpiły miejsca głębokiemu gniewowi i upokorzeniu, z których wykrystalizowała się po chwili nienawiść. Miałam świadomość, że najprawdopodobniej nigdy nie poznam tożsamości mężczyzn, którzy na mnie napadli, ale moja nienawiść koncentrowała się na kimś innym. Na człowieku, który wypalił swe imię w mojej pamięci, gdy pozostawił mi na twarzy bliznę. Wiedziałam, że tak naprawdę za całe zło, które nas spotkało, to on odpowiada. Jan bez Trwogi. Książę Burgundii. *

16 W sali balowej pałacu królewska świta wkroczyła na podium, a tłum zaczął głośno wiwatować. Stałam w milczeniu pośród zebranych i czułam, jak żołądek podchodzi mi do gardła. Po raz pierwszy, odkąd piętnaście lat temu jego opancerzona dłoń pozostawiła bliznę na mojej twarzy, miałam przed sobą diabelskiego księcia. Był odziany w czerń tak jak wtedy, ale zbroję zastąpiła wspaniała, powłóczysta houppelande, obszyta sobolami i ozdobiona osobliwym herbem, na którym widniał strug stolarski, tak wymownie wyrażający jego ambicje. Stał przede mną człowiek gotów kształtować świat według własnego upodobania. Rozgorączkowany tłum zaczął skandować swój okrzyk wojenny: Jean sans Peur! Jean sans Peur! On zaś podniósł rękę i pozdrowił zgromadzonych triumfalnym gestem. Misterny turban dodawał mu kilku centymetrów, dzięki czemu wydawał się ogromny — zwłaszcza przy zgarbionym królu, który chwilę wcześniej wbiegł na salę w złotej, lekko przekrzywionej koronie i niebieskim, zdecydowanie za dużym dublecie obszytym gronostajami. Zauważyłam, że książę dotknął ramienia monarchy — ten gest zdawał się wyrażać szacunek i poważanie, tak naprawdę chodziło jednak o to, by chory król nie postanowił nagle uciec i pozostał u boku swego nowego protektora. W ślad za tą dziwną parą na podwyższenie wkroczyła królowa, ubrana jak zawsze krzykliwie, za nią zaś szła Katarzyna, pełna wdzięku, ale trupio blada. Księżniczka kołysała się pod ciężarem swoich szat niczym gałązka wierzby uginająca się na wietrze. Usiedli przy stole, a triumfalne uśmiechy królowej i księcia idealnie współgrały z lśniącymi złotymi talerzami, które leżały na delikatnym adamaszku. Król siedział na swoim tronie pomiędzy tą dwójką, drżąc jak osaczony królik, a Katarzyna na lewo od księcia, osamotniona na krańcu stołu, gdzie nowy burgundzki majordomus zarządzał wszystkim, wymachując srebrną laską. Nie był to bowiem zwykły posiłek. Urządzono publiczną ucztę, podczas której ludność Paryża mogła wejść do królewskiego pałacu i przyglądać się, jak monarcha spożywa kolację, a także — przy tej okazji —  obserwować nadejście nowych rządów. Stałam tam razem z Alys, potrącana i popychana przez tłum. Otaczali nas głównie mężczyźni, którzy wiwatowali na cześć swojego bohatera. Sądząc po radosnych okrzykach, w przeciwieństwie do mnie niewielu ludziom zgromadzonym na tej sali ciarki przechodziły po plecach na widok nowego regenta Francji — jak kazał się teraz nazywać Jan bez Trwogi. Wszyscy bez wyjątku powitali go z radością, mając nadzieję, że przywróci wreszcie ład i porządek oraz położy kres anarchii. Zobaczyłam, jak w pewnej chwili książę nachylił się w stronę Katarzyny i coś jej szepnął, ona zaś się zarumieniła — nie potrafiłam jednak określić, czy były to rumieńce wstydu, czy też złości. Twarz księcia Burgundii pozostawała całkowicie

nieprzenikniona. — Zachowaj spokój, moja maleńka, zachowaj spokój — powtarzałam w myślach. Ja sama starałam się w tamtym okresie ukrywać wszystkie swoje uczucia. W moim wnętrzu buzowała mieszanina nienawiści i obrzydzenia, ale podczas krwawych, pełnych przemocy tygodni, które nadeszły po tym, jak burgundzkie zbiry wdarły się na teren pałacu, do perfekcji opanowałam sztukę kamuflażu. Zdołałam ukryć wszelkie ślady krzywdy, która mnie spotkała — tej wstrętnej, obmierzłej męki, na którą skazali mnie dwaj brutalni rzeźnicy. Czułam, że tylko w ten sposób mogę dalej żyć i chodzić z podniesionym czołem. To niestety smutna prawda o naszym społeczeństwie: kobieta, która została zgwałcona, może liczyć tylko na pogardę i wykluczenie. Spotkało mnie coś strasznego, ale nie zginęłam i bynajmniej nie chciałam zostać wykluczona. Uważałam, że swojej tajemnicy nie mogę zdradzić absolutnie nikomu. Zresztą próba opisania komukolwiek tego, co mnie spotkało, uwolniłaby tylko demony, które usiłowały mnie opętać, ilekroć przypominałam sobie tamte wydarzenia. Obawiałam się, że jeżeli tych demonów nie powstrzymam, ostatecznie się poddam i stracę rozum podobnie jak nasz nieszczęsny, szalony król. Na szczęście zaledwie kilka dni po napaści zostałam pobłogosławiona klątwą Ewy — sądzę bowiem, że noszenie dziecka bezimiennego zbira okazałoby się ciężarem ponad moje siły. Tamtego feralnego wieczoru, kiedy już zimna woda w zbiorniku przy pałacowej kuchni wystarczająco stępiła moje zmysły i uśmierzyła ból poturbowanego ciała, z trudem dowlokłam się do swojego pokoju na wieży, posmarowałam się grubą warstwą maści z oczaru wirginijskiego i szybko się przebrałam. Zaniepokojona hałasami dobiegającymi z komnat zajmowanych przez Katarzynę, wybiegłam na mury obronne, modląc się, by tam nikogo nie było. Starając się pokonać strach, zeszłam po schodach, a następnie przemknęłam przez krużganek, ukrywając się w ciemności tak, aby nikt mnie nie zauważył. Wreszcie dotarłam do głównej sali pałacu królewskiego. Poczułam głęboką ulgę, kiedy dostrzegłam Katarzynę, Alys oraz przestraszone dworki. Przycupnęły na schodach prowadzących na podium, zbite w ciasną gromadkę, a nad ich głowami siedział na swoim tronie nieco zdziwiony tym wszystkim król. Miał na sobie koronę i płaszcz. Nie wiem, kto pomyślał o wyposażeniu monarchy w te potężne symbole władzy, osoba ta wykazała się jednak niezwykłą wprost dalekowzrocznością, strój ten zapewnił bowiem królowi tak potrzebny w tej sytuacji majestat, wyraźnie odróżniający go od burgundzkiego przywódcy powstania. Okazało się, że książę umieścił wyznaczonych przez siebie wartowników przy wejściu do sali i nie wpuszczał motłochu do środka. Nakazał też, by króla oraz jego córkę potraktowano z należytym szacunkiem. — Dzięki Bogu, jesteś bezpieczna, mamo! — zawołała Alys, mocno mnie obejmując. Była tak szczęśliwa, że nie zauważyła, jak skrzywiłam się z bólu. — Nie napotkałaś po drodze żadnych problemów?

— Nie — skłamałam. — Ale Burgundczycy splądrowali twoje apartamenty, Mademoiselle. Słyszałam dobiegające stamtąd krzyki, lecz nie odważyłam się zejść na dół i sprawdzić, co się dzieje. — Całe szczęście, że tego nie zrobiłaś! — wyszeptała Katarzyna. — Niech Bóg ci wynagrodzi odwagę, którą się dziś wykazałaś, Mette. Czy udało ci się wykonać zadanie, które ci powierzyłam? Skinęłam głową, dyskretnie, choć stanowczo, i zostałam nagrodzona uściskiem dłoni i triumfalnym uśmiechem. Właśnie w tamtej chwili postanowiłam ukryć to, co przeżyłam, w najgłębszych zakamarkach mojego umysłu, w tym samym miejscu, w którym przechowywałam resztki nadziei na to, że pewnego dnia powróci JeanMichel. Dopiero później, kiedy obudziłam się spocona i rozedrgana, rozpaczliwie starając się złapać oddech, uświadomiłam sobie, że szansa na to, iż kiedykolwiek uda mi się wymazać z pamięci te potworne wspomnienia, jest równie niewielka, jak szansa na powrót mojego męża. Nazajutrz, dzięki Bogu, Luc zdołał przemknąć do naszego pokoju na wieży, ale jak się szybko przekonałam, martwił się przede wszystkim o swoich psich podopiecznych. — W psiarni zjawili się jacyś dziwni ludzie, którzy wymachiwali toporami rzeźnickimi, ale na szczęście nie interesowali się samymi psami — powiedział. —  Zażądali tylko ich zdobionych klejnotami obroży i smyczy. Ale bardzo się martwię o charty delfina. Nikt ich nie widział, wygląda na to, że zniknęły. Nie zamierzałam zdradzać się z tym, że doskonale wiem, jaki los spotkał charty. Zachęciłoby to mojego syna do zadawania zbyt wielu pytań, na które nie chciałam odpowiadać. — Słyszałyśmy, że delfin zdołał uciec z Paryża. Może zabrał je ze sobą — powiedziałam i szybko dodałam z nutą niepokoju w głosie: — A ty, Luc? Mam nadzieję, że panujesz nad tym swoim niewyparzonym językiem? Zdajesz sobie chyba sprawę z tego, że nie powinieneś się teraz nikomu odszczekiwać ani dzielić się przemyśleniami na różne tematy, prawda? Po prostu wykonuj swoją pracę i trzymaj język za zębami. Spojrzał na mnie z pobłażaniem. — Umiem o siebie zadbać, mamo. — Być może, ale nadeszły wyjątkowe czasy, Luc. Musimy zachować szczególną ostrożność! — nalegałam, odnawiając w myślach swoje śluby milczenia. Wiedziałam, że chłopiec, który ledwo skończył dwanaście lat, nie powinien słyszeć o tym, że zgwałcono jego matkę. Moje ostrzeżenia okazały się w pełni uzasadnione: w kolejnych tygodniach w Paryżu doszło do ogromnej liczby mordów. Każdy, kto nie popierał Burgundczyków, płacił za to głową. Jedną z pierwszych ofiar stał się hrabia Armagnac, zdradzony przez członka swojej świty podczas próby ucieczki z Paryża.

Wraz z królewskim majordomusem, kanclerzem i sekretarzem został doprowadzony w łańcuchach na prowizoryczną szubienicę ustawioną pod Hôtel de Ville i — choć nie przedstawiono mu oficjalnie żadnych zarzutów i nie odbył się żaden proces —  bezceremonialnie powieszono go na oczach wiwatującego, przepełnionego nienawiścią motłochu. Na wszelki wypadek nie opuszczałyśmy pałacu, doszły nas jednak słuchy, że okaleczone, rozdziobane przez kruki ciała wisiały na szubienicy jeszcze przez trzy miesiące. Aresztowana i przesłuchana została także hrabina Armagnac, którą więziono obecnie w Luwrze. Dopiero kiedy rozruchy przycichły, a mordy ustały, do miasta wkroczył w całym majestacie książę Burgundii, z królową u swego boku. Już następnego dnia heroldowie rozjechali się po całym mieście, by proklamować ich wspólną regencję. Ponieważ zarówno król, jak i królowa znajdowali się pod kontrolą księcia Burgundii, Katarzyna była całkowicie zdana na łaskę człowieka, którego bałyśmy się teraz określać mianem „diabelskiego księcia” nawet w zaciszu naszych komnat. Po ich pierwszym spotkaniu księżniczka wydawała się całkowicie odmieniona. Była blada i wyraźnie poruszona, a choć nie zwierzyła mi się z tego, co dokładnie między nimi zaszło, nie ulegało wątpliwości, że nawet oficjalne kontakty z tym mistrzem manipulacji szybko stały się dla niej koszmarem. W ciągu jednej nocy zniknęły wszystkie wyznaczone przez Bonę d’Armagnac damy dworu — część z nich aresztowano, pozostałe zaś uciekły wraz z rodzinami z Paryża. Przy księżniczce pozostała jedynie Agnes de Blagny, która nie miała żadnych koneksji i której w związku z tym nie uznawano za żadne zagrożenie. Wyznaczono nowych, bardzo zresztą nieprzyjemnych wartowników, którzy mieli strzec wieży Katarzyny. Nie tylko wypytywali nas o każde wyjście i wejście, ale też otwarcie szpiegowali, a następnie przekazywali wszystko agentom księcia Burgundii. Krótki choćby liścik od Karola z pewnością podniósłby księżniczkę na duchu —  ale brat nie próbował się z nią skontaktować. Odkąd zniknął, salwując się ucieczką po pałacowych dachach, nie docierały do nas żadne wieści na jego temat. Wiedziałyśmy tylko o podjętej przez Tanneguya du Chastel i szybko udaremnionej próbie odbicia Paryża — odsiecz nadeszła od strony Porte Saint-Antoine. Nowi regenci wydali dekret, w myśl którego książę Karol został pozbawiony tytułu delfina, wyjęty spod prawa i uznany za zdrajcę oraz bękarta. Po tym, jak odczytano ów dekret w wielkiej sali pałacu królewskiego, Katarzyna wkroczyła z wściekłością do swojej komnaty, wyrwała wszystkie szpilki podtrzymujące jej wyrafinowane nakrycie głowy i cisnęła je na podłogę — tak jakby chciała się tym gestem jak najszybciej pozbyć wszelkich związków z dworem i jego przedstawicielami. — Królowa oszalała! — krzyknęła. — Czy ona nie rozumie, że uznając swego syna za bękarta, s a m a s i e b i e skazuje na miano zdrajczyni i cudzołożnicy? Nie wątpię, że książę Burgundii obwoła się wkrótce następcą tronu francuskiego. Któż

wie, co zrobiłby Karolowi, gdyby mój brat nie uciekł? Dziękuję Bogu i jego aniołom stróżom, że ty i Alys ostrzegłyście nas w porę, droga Mette. W ten sposób choć jeden członek naszej rodziny nie wpadł w pułapkę zastawioną przez tego diabła. W trakcie tej tyrady podbiegłam do drzwi i szybko je zamknęłam, a następnie ostrzegłam Katarzynę: — Uważaj, Mademoiselle. Ściany mają uszy. — Dobrze, Mette, będę zatem szeptała — zgodziła się Katarzyna, tak ściszając głos, że ledwo ją słyszałam. — Powiem ci, jakie intrygi uknuto ostatnio na tym pełnym obłudy dworze. Mój brat został ostatecznie zdradzony. Negocjacje z królem Henrykiem zostaną wznowione, bo królowa i książę Burgundii chcą, żeby po podpisaniu traktatu pokojowego pomógł im zniszczyć Karola… A ja jestem głównym pionkiem w tej grze! Złapała się za głowę i miałam wrażenie, że miejsce jej gniewu zajmą zaraz łzy. Powiedziała jednak: — Jutro ma się zjawić malarz, któremu kazano namalować mój portret. Znowu! — Ku mojemu zaskoczeniu, wydawała się niemal uradowana tą perspektywą. Zaintrygowała mnie ta nagła zmiana nastroju. — Naprawdę, Mademoiselle? — wyszeptałam, po czym sięgnęłam po szczotkę do włosów, wymieniając zdziwione spojrzenia z Alys, która w tym czasie zbierała z podłogi porozrzucane przez księżniczkę szpilki. Katarzyna usiadła przy toaletce i odchyliła głowę, tak żebym mogła rozczesać jej bladozłote pukle. Czynność ta zawsze pozwalała jej się uspokoić. Zamknęła więc oczy i kontynuowała swe zwierzenia: — Wydaje mi się, że gdybym wyszła za Henryka, mogłabym go przekonać, żeby nie sprzymierzał się z nimi przeciwko Karolowi. Poza tym… — otworzyła oczy i podniosła lusterko, żeby spojrzeć na swoje odbicie — zrozumiałam, że małżeństwo to najprawdopodobniej jedyny sposób na udaremnienie lubieżnych zamysłów tego diabła. Jeżeli mam zostać przyszłą królową Anglii, z pewnością nawet książę Burgundii nie ośmieli się mnie tknąć. Na chwilę przerwałam czesanie, skonfundowana tą uwagą. Spojrzałam na piękną twarz widoczną w lusterku i pomyślałam o niewinnej dziewczynce, jaką księżniczka była na przyjęciu z okazji swoich czternastych urodzin, jeszcze zanim bitwa pod Azincourt ostatecznie zmieniła bieg zdarzeń. Potem stała się młodą panienką, teraz zaś była prawdziwą damą o inteligentnych oczach, z których zniknęła dziecięca naiwność i prostolinijność. Od wielu tygodni nie widziałam uśmiechu na jej twarzy i w tej właśnie chwili zrozumiałam, że nie tylko ja ukrywałam przed nią wiele rzeczy. — Czy to oznacza, że składał ci niestosowne propozycje, Mademoiselle? — zapytałam z głębokim niepokojem. Katarzyna pokręciła głową. — Och nie, Mette, ale każde jego spojrzenie przepełnione jest nikczemną pogardą

dla kobiet. Nieszczęsna Maria Andegaweńska musi schodzić na kolację w eskorcie uzbrojonych ludzi, w przeciwnym razie nie mogłaby przebywać w towarzystwie księcia. Oczywiście prawie nic nie je. Wiem, że Karol nie mógł zabrać jej ze sobą, ale co się z nią teraz stanie? Błagała dziś królową, żeby pozwoliła jej jechać do Karola do Bourges, ale książę odpowiedział, że papież nie uzna jej nieskonsumowanego małżeństwa z bękartem. Oznajmił też, że znajdzie prawdziwego mężczyznę, który będzie dzielił jej łoże. Dlaczego królowa pozwala, by zwracał się do Marii w taki sposób? Książę Burgundii osobiście nadzorował każdy etap prac nad portretem Katarzyny i właśnie on wybrał malarza, który miał go wykonać. To zaszczytne zadanie zlecił mistrzowi Henriemu Bellechose’owi, który namalował już rok wcześniej portret samego księcia. Choć był sierpień i nadeszły nieznośne upały, książę nalegał, by Katarzyna pozowała w pełnym stroju dworskim, ciężkim złotym diademie i płaszczu podszytym gronostajami. Książę podkreślał, że portret musi zostać ukończony jak najszybciej, i domagał się, aby sesje trwały możliwie długo — w związku z czym Katarzyna wracała codziennie całkowicie wyczerpana. Moim zdaniem na portrecie dało się zauważyć jej zmęczenie. Została przedstawiona jako kobieta piękna, ale zdecydowanie starsza niż szesnastoletnia zaledwie Katarzyna. Obraz wywieszono na kilka dni w głównej sali pałacu królewskiego, a następnie biskup Beauvais zabrał go na spotkanie z królem Henrykiem, który nadal prowadził oblężenie Rouen, stanowiące najważniejszy etap jego podboju Normandii. — Jakże to wygodne: król Anglii przebywa zaledwie o siedemdziesiąt pięć mil stąd — zauważyła Katarzyna, nie kryjąc sarkazmu. — Zamierzają aranżować moje małżeństwo przy dźwięku angielskich dział roztrzaskujących mury miasta, jednego z najpiękniejszych i najbardziej oddanych mojemu ojcu. Ale mury Rouen wytrzymały. Nie doszło ani do podpisania traktatu, ani do zawarcia małżeństwa. Król Henryk nalegał, by podpis króla Karola na każdym dokumencie był kontrsygnowany przez delfina Karola — tym samym publicznie potwierdził, że książę Burgundii nie ma prawa do dysponowania spuścizną Francji. Katarzyna, chcąc przekazać nam te wieści, odprawiła swoje burgundzkie damy dworu, informując je, że idzie do swojej komnaty. Zamiast tego jednak weszła razem z Agnes na górę, gdzie zastała mnie i Alys przy kominku, w trakcie kolacji. Jej wizyta kompletnie nas zaskoczyła, księżniczka bowiem nie zjawiała się u nas już od wielu miesięcy. Nie usiadła, tak jak dawniej, na ławce obok Alys — pozostawiła to miejsce przyjaciółce, sama zaś zajęła to, które dawniej należało do Jean-Michela. — Kiedy herold odczytywał odpowiedź króla Henryka na propozycje związane z poszczególnymi zapisami traktatu pokojowego, w sali panowała taka cisza, że usłyszałabyś nawet upadającą na podłogę szpilkę — zaczęła Katarzyna. — Nie wiedziałam, czy śmiać się, czy płakać, zwłaszcza kiedy była mowa o tym, że książę

nie ma uprawnień do podpisania odpowiednich dokumentów. Nigdy nie widziałam, żeby komuś tak pociemniała twarz. Myślałam, że zaraz dostanie ataku apopleksji. Najwyraźniej mój portret nic nie mógł zmienić. Król Henryk zamierza siłą wziąć to, co uważa za sobie należne. — Potrząsnęła głową, kiedy zaproponowałam jej kieliszek wina. — Książę natomiast oznajmił, że dwór przeniesie się do Pontoise. Twierdzi, że chce w ten sposób uciec przed grasującą w Paryżu plagą. Nie słyszałam o żadnej pladze, a ty, Mette? — Nie, chociaż plotki o tej czy innej epidemii właściwie nigdy się nie kończą. Pontoise znajduje się oczywiście bliżej Rouen, ale jeżeli książę zamierza zaatakować Anglików, to dlaczego zabiera ze sobą cały dwór? — Dlatego że wcale nie zamierza atakować Anglików. Będzie się oddawał intrygom, tak jak zawsze — odpowiedziała. — Zrobi to, w czym jest najlepszy: postara się skłócić ze sobą pozostałe strony konfliktu, a sam tylko na tym skorzysta. Zgadnij, kto odegra rolę kozła ofiarnego uwiązanego pomiędzy wyjącymi wilkami? — Zamilkła na chwilę i utkwiła wzrok w ogniu. Dopiero po chwili zaczęła mówić dalej: — Królowa powiedziała mi dziś, że także Karol obiecał moją rękę królowi Henrykowi w ramach prowadzonych przez s i e b i e negocjacji pokojowych. I bardzo dobrze! Wolę zostać oddana wrogowi przez brata niż przez Burgundczyków. Matka wierzy jednak, że rozwiąże wszystkie problemy, jeżeli sprowadzi zbłąkaną owieczkę z powrotem do stada. W tym celu pozwoliła Marii Andegaweńskiej pojechać do Karola i kazała jej przekonać go, by wrócił do ojca. Królowa najwyraźniej wierzy, że możemy się wszyscy na nowo stać jedną wielką, szczęśliwą rodziną: ona, książę Burgundii, Karol, król Henryk i ja. Czasem zaczynam mieć wątpliwości, które z moich rodziców jest bardziej szalone! Jak ona może nie wiedzieć, że Karol prędzej rzuci się na własny miecz, niż przekroczy dystans pięćdziesięciu mil, który jego zdaniem powinien go oddzielać od Jana z Burgundii? Może to właśnie bezsilność wobec tych wszystkich politycznych zawirowań skłoniła Katarzynę do tego, by pisać listy do brata. Dopiero wiele lat później dowiedziałam się, że to robiła, choć raz czy dwa widziałam, jak wkładała złożone kartki papieru do skrytki znajdującej się w podstawie ołtarzyka i zamykała ją małym srebrnym kluczykiem, który nosiła na łańcuszku pod koszulą. Niestety ze względu na to, że wszyscy posłańcy w pałacu służyli księciu Burgundii, a jej dworki i służki bacznie obserwowano, księżniczka nie miała nigdy okazji wysłać żadnego z tych listów — tym bardziej że ich adresatem był jej brat, którego Rada Regencyjna uznała za wyjętego spod prawa zdrajcę i bękarta. Od Madame Royale Katarzyny de Valois do mojego najdroższego, ukochanego brata Karola, delfina Viennois

Zamierzam spisywać na kartkach wszystko, co tylko się da, i prowadzić dokładną kronikę wydarzeń, które nastąpiły po Twoim wyjeździe z Hôtel Saint-Pol. Dzięki temu, kiedy już odzyskasz swoje dziedzictwo — tron i koronę francuską — będziesz w pełni świadom zbrodni i potworności, jakich Jan, książę Burgundii, oraz jego stronnicy dopuścili się wobec króla, jego dworu i ludu Paryża. Pośród tych zbrodni wymienić należy lincz na najważniejszych królewskich ministrach, w tym na konetablu Armagnac, a także na majordomusie i innych urzędnikach królewskiego dworu. Nasza matka, królowa, podpisała dekret, w którym uznano Cię za nieślubne dziecko i pozbawiono tytułu delfina, choć przecież ta niegodziwość czyni z niej zdrajczynię i cudzołożnicę. Diabelski książę ma nad nią pełną kontrolę, a królowa zwróciła się przeciw tobie rzekomo dlatego, że nie przyszedłeś jej z pomocą, kiedy była uwięziona w Tours pod zarzutem zdrady. Straszne to czasy, kiedy więzy krwi przestają cokolwiek znaczyć. Modlę się, by nas to nigdy nie spotkało. Doszły mnie słuchy, że Twoi ministrowie zaproponowali królowi Anglii Henrykowi traktat pokojowy, który miałby zostać scementowany jego małżeństwem ze mną. Jakże chętnie przystałabym na takie rozwiązanie, gdyby jednocześnie pozwoliło ono usunąć księcia Burgundii z królewskiego pałacu i ustanowić Cię prawomocnym delfinem oraz regentem Francji! Dziękuję Bogu za to, że Marii pozwolono wreszcie do ciebie dołączyć. Powinieneś jednak wiedzieć, że z winy księcia doświadczyła wielu upokorzeń. W moim przypadku również upokorzeniom nie ma końca. Książę nie zważa na chrześcijańską moralność i nieustannie dręczy mnie swoimi lubieżnymi, wulgarnymi aluzjami. Nie mam pewności, kiedy zdołam wysłać Ci ten list, a także kolejne — o ile w ogóle uda mi się to zrobić. W najgorszym razie posłużą jednak za kronikę beznadziejnej sytuacji, w jakiej znalazła się Twoja kochająca siostra, Katarzyna Hôtel Saint-Pol, Paryż, poniedziałek, 25 lipca 1418 roku *

17 Przez trzydzieści dwa lata mego życia nigdy jeszcze nie spędziłam nocy poza murami Paryża, ale przez następne dwa i pół roku my wszystkie — to znaczy Katarzyna, ja oraz cała reszta jej świty — stałyśmy się istnymi koczowniczkami, nieustannie wędrującymi między kolejnymi zamkami i pałacami. Choć wyprawa w nieznane budziła we mnie lęk, cieszyłam się, że zostawiam Paryż, jego niebezpieczne, pełne przemocy ulice, ciągły strach oraz brutalne zamieszki. Pontoise był jednym z wielu królewskich zamków zbudowanych po to, by bronić dostępu do miasta. Znajdował się przy drodze do Rouen, w Vexin, na terenach porośniętych lasami i pełnych ziem uprawnych. Przy dobrej pogodzie samotny jeździec mógł tam dotrzeć z Paryża w ciągu kilku godzin, ale przeniesienie całego dworu było zadaniem zdecydowanie trudniejszym i nasza podróż zajęła dwa długie dni. Alys i ja jechałyśmy na wozie zaprzężonym w woły i wyładowanym skrzyniami pełnymi ubrań i pościeli. Za nami jechało jeszcze kilka wozów, na których umieszczono pierzyny, kotary i meble, w tym prie-dieu i cenny ołtarzyk Katarzyny z tryptykiem przedstawiającym Matkę Boską z Dzieciątkiem. Łóżko księżniczki, rozłożone na części, transportowano na oddzielnym wozie. — Czy w Pontoise nie mają żadnych mebli? — zrzędziłam, rozmawiając z jednym z urzędników, którzy nadzorowali cały ten exodus. — Nie ma takich, które byłyby odpowiednie dla księżniczki — odpowiedział cierpko, nie odrywając oczu od inwentarza, który sporządzał na długiej rolce pergaminu. — Lepiej się przyzwyczaj do nieustannego pakowania i rozpakowywania rzeczy. Książę Burgundii uważa, że królewska rodzina powinna być częściej widywana także poza Paryżem. Zapewne w asyście księcia, tak żeby wszyscy go dobrze widzieli — pomyślałam z goryczą. Patrząc na sporządzającego inwentarz urzędnika, wpadłam na pomysł, żeby podczas rozładunku wozów w Pontoise przygotować własną listę przewożonego dobytku. Gdyby cokolwiek zniknęło, chciałam się o tym pierwsza dowiedzieć. Katarzyna opuściła Paryż kilka dni przed nami i wraz z królową odbyła podróż barką w dół Sekwany. Agnes pojechała razem z nią, podobnie jak cztery nowe burgundzkie dworki, które księżniczka po cichu nazywała „flandryjskimi kobyłami”. Po drodze zatrzymały się w opactwie Poissy, gdzie Katarzyna i Agnes odebrały wykształcenie i gdzie starsza siostra Katarzyny, Maria — przebywająca w klasztorze od dwudziestu lat — miała zostać przeoryszą. Ponieważ w takim wydarzeniu nie mogli uczestniczyć mężczyźni, książę Burgundii odeskortował króla do Pontoise na innej barce. Kiedy tak toczyliśmy się mozolnie, zostawiając za plecami miasto, czułam ogromną ulgę, że Katarzyna nie podróżuje razem ze mną. Miałam nadzieję, że ze

swojej barki nie zobaczy tego, co my widzieliśmy: zarośniętych chwastami pól, spalonych wiosek i osmalonych sadów. Przypominało to drogę przez czyściec. Już od lat docierały do nas wieści o kolejnych oddziałach przemierzających Île-de-France, siejących spustoszenie i powodujących zamęt — teraz mogliśmy się na własne oczy przekonać o prawdziwości tych pogłosek. Mijaliśmy kolejne opustoszałe miasteczka pełne popadających w ruinę domostw i niszczejących, pozbawionych dachów kościołów. Drugiego dnia jechaliśmy przez gęsty las drogą tak wąską, że nie dało się ominąć głębokich kolein, wystawionych na działanie sierpniowego słońca. Alys i ja byłyśmy już tak poobijane i posiniaczone na skutek podróży na nieustannie podskakującym wozie, że postanowiłyśmy zsiąść i iść dalej pieszo. W cieniu drzew panował orzeźwiający chłód, poza tym mogłyśmy skorzystać z okazji i swobodnie porozmawiać. Alys martwiła się o Luca, który został w królewskiej psiarni w Hôtel Saint-Pol. — W głębi serca pozostał wierny delfinowi. Wie, że powinien zachowywać to w tajemnicy, ale mimo wszystko zastanawiam się, czy nic mu się nie stanie. — Nie wiedziałam, że Luc ma wyrobione zdanie w tej kwestii i że jest lojalny wobec kogokolwiek poza nami — powiedziałam ze zdziwieniem. — Właśnie, to kolejny problem — mówiła dalej Alys. — Myślę, że niezależnie od tego, za kogo wyjdzie księżniczka, Luc nie pojedzie z nami, tylko dołączy do świty delfina. On uważa, że małżeństwo z królem Henrykiem jest do przyjęcia, jeśli zostanie zaaranżowane przez delfina, ale gdyby zrobił to książę Burgundii, uznałby je za zdradę. Szłam przez chwilę w milczeniu, marszcząc brwi, bałam się bowiem zadać kolejne pytanie. — A ty, Alys? Czy też się wahasz, przy kim pozostać? Odwróciła się do mnie z uśmiechem, który rozświetlił jej brązowe oczy, a mnie ścisnęło w gardle, bo nagle zobaczyłam, jak bardzo przypomina swojego ojca. — Nie, mamo. Zostanę z tobą. I oczywiście z księżniczką. A Luc pójdzie własną drogą. Z pewnym trudem odwzajemniłam uśmiech Alys i wzięłam ją pod rękę. Myślałam o tym, jaka byłam w jej wieku, gdy zaszłam w ciążę i nie miałam pojęcia, jaki los mnie czeka. Moja córka wydawała się dużo rozsądniejsza i bardziej opanowana. — Zobaczymy, jaką podejmie decyzję. Mam nadzieję, że pewnego dnia znajdziesz mężczyznę, który będzie chciał, żebyś za niego wyszła. — Może tak się stanie — odpowiedziała. — Ale na razie mam przynajmniej wybór. Nie chciałabym być na miejscu księżniczki, nie chciałabym, żeby darowano mnie mężczyźnie jak młodą klacz, nawet gdybym miała dzięki temu nosić wspaniałe jedwabie i klejnoty oraz zostać królową. Roześmiałam się i wolną ręką zsunęłam jej czepek na twarz.

— Och, Alys, Alys — zażartowałam. — Jesteś małą bourgeoise, zawsze masz własne zdanie… Żaden król by z tobą nie wytrzymał! Kiedy dotarliśmy do Pontoise, słońce było wysoko na niebie, rozświetlając zamek — potężną fortecę wybudowaną na skale wyrastającej z rzeki Oise. Żeby tam dotrzeć, musieliśmy przejechać przez kamienny most i minąć miasteczko otoczone potężnymi murami obronnymi. Miejsce to zdawało się dobrze prosperować, znajdowało się tu kilka placów targowych i kościołów z kamienia. Woźnica wyjaśnił nam, że fortyfikacje wzniesiono tu już w starożytności. — Mówi się, że obecny zamek zbudowano na fundamentach innego, dużo starszego — powiedział. — Brzmi to dość niepokojąco, ale wygląda całkiem solidnie. Moim zdaniem wyglądało to wręcz onieśmielająco. Kiedy zbliżyliśmy się do zewnętrznego mostu zwodzonego, pochłonął nas cień rzucany przez monumentalne wieże z szarego kamienia. Wymieniłyśmy z Alys niepewne spojrzenia. To miejsce bardzo różniło się od rozległych dziedzińców i eleganckich krużganków Hôtel SaintPol, a mury obronne najeżone łucznikami bynajmniej nie zapowiadały ciepłego powitania. Moje początkowe obawy przerodziły się w prawdziwą wściekłość, kiedy zobaczyłam kwatery, jakie przydzielono Katarzynie. Miała mieszkać w dwupiętrowym budynku z kamienia, w którym znajdowały się ciasne, pełne wilgoci i ponure pokoje z gołymi ścianami i maleńkimi okienkami. Jednak największy problem polegał na tym, że w tej fortecy, pełnej silnych, nieustraszonych żołnierzy, Katarzyna powinna mieć przy sobie dworki, które pełniłyby funkcję przyzwoitek i ochraniały ją przed zagrożeniami — a tu nie było dla nich miejsca. Rozwścieczona tym rażącym niedopatrzeniem, postanowiłam natychmiast interweniować i domagać się naprawienia tego błędu. Zapytawszy o drogę, odnalazłam gabinet majordomusa na pierwszym piętrze głównej wartowni. W pomieszczeniu pełnym ksiąg i papierów, przy wysokich pulpitach siedziało w skupieniu kilku urzędników, a dwóch młodzieńców upychało zwoje pergaminu do ciężkiej skrzyni okutej żelazem. Dostrzegłam tylko jednego mężczyznę odzianego w strój, który świadczył o względnie wysokiej pozycji społecznej. Wyglądał na nie więcej niż dwadzieścia lat, ale wydawał się pewny siebie, w czym niewątpliwie pomagała mu przystojna twarz o kwadratowej szczęce i jasnoniebieskich oczach. Zbliżyłam się do niego, uprzejmie się ukłoniłam i czekałam, aż się odezwie. — Słucham, o co chodzi? — zapytał z zaciekawieniem, dość szorstko, choć nie okazał żadnej wrogości. — Jestem służącą księżniczki. Przed chwilą pokazano mi komnaty, w których ma ona mieszkać, i muszę cię z żalem poinformować, panie, że nie są to odpowiednie dla niej warunki. Młody mężczyzna odłożył list, który wcześniej czytał, i ze zdziwieniem uniósł brwi.

— Czyżby? Dlaczegóż to, jeżeli mogę spytać? — Zanim wytłumaczę, o co chodzi, chciałabym się upewnić, że rozmawiam z kimś, kto sprawuje tu władzę — oznajmiłam, lekko zirytowana rozbawieniem, które dostrzegłam na jego twarzy. Ku mojemu zaskoczeniu mężczyzna ukłonił się i poruszył dłonią zastygłą w teatralnym geście. — Guy de Mussy do usług, madame. Jestem lojalnym giermkiem księcia Burgundii, obecnie zaś przydzielono mnie do pomocy królewskiemu majordomusowi. Nigdy wcześniej go nie widziałam ani o nim nie słyszałam, ale książę Burgundii miał w swojej świcie wielu nowicjuszy, a większość z nich odznaczała się zdecydowanie mniej ujmującą powierzchownością od tego młodego człowieka. Uznałam zatem, że najrozsądniej będzie rozmawiać z nim spokojnie i rzeczowo. — No cóż, monsieur de Mussy, kwatery przyznane księżniczce Katarzynie są po prostu zbyt ciasne. To zaledwie dwie komnaty i garderoba. To zaś, jak się pan zapewne ze mną zgodzi, prawdziwa zniewaga dla córki króla. — A iluż garderób potrzebuje księżniczka? — zapytał giermek z błyskiem w oku. — Chętnie wytłumaczę pani przyczyny takiego stanu rzeczy. Otóż w zamku, w obrębie murów obronnych, gdzie jego książęca mość kazał ulokować członków rodziny królewskiej dla ich własnego bezpieczeństwa, brakuje po prostu kwater. Król i królowa wcale nie mają do swej dyspozycji większej liczby komnat niż księżniczka. Ich dworzanie i służba zostali ulokowani w osobnych pokojach. Zapewniam cię, madame, że nie będziesz musiała sypiać w głównej wartowni razem z żołnierzami. Wyprostowałam się, nie kryjąc oburzenia. — Nie o własne bezpieczeństwo się niepokoję, monsieur. Chodzi o księżniczkę. Zapewne zgodzisz się ze mną co do tego, że w fortecy takiej jak ta, w której tak wielu rycerzy i żołnierzy żyje tuż obok tych, którym służą, damę równie piękną i szlachetnie urodzoną powinno się chronić przed… no cóż, nazwijmy to uciążliwościami. Mężczyzna przechylił głowę, a z jego oczu wyczytałam, że zrozumiał, co miałam na myśli. Z jego twarzy zniknęły wszelkie oznaki wesołości. — Książę kazał mi osobiście czuwać nad tym, by księżniczce zapewnione zostały komfort i bezpieczeństwo. Będę na każde jej zawołanie, a jeżeli zechcesz mi teraz towarzyszyć, madame, pokażę ci dodatkowe kwatery przydzielone damom dworu. Przekonasz się, że znajdują się one w pobliżu apartamentów księżniczki i że także one są dobrze chronione. W zamku Pontoise główny budynek oraz donżon znajdowały się w obrębie wewnętrznych murów obronnych, pozostałe zabudowania zaś były otoczone wysokim przedmurzem. Giermek przekazał szeptem rozkazy jednemu z urzędników, a następnie przeprowadził mnie przez zewnętrzny dziedziniec i wskazał duży budynek z kamienia, sąsiadujący z ufortyfikowanym wejściem, którym przechodziło

się na dziedziniec wewnętrzny. Rodzina królewska miała rezydować w donżonie, natomiast w tym budynku mieszkał konetabl zamku wraz z żoną, a na górnym piętrze znajdowało się kilka pokoi, w których, jak zapewniał Guy de Mussy, bez trudu mogły się pomieścić dworki Katarzyny. — A służba konetabla będzie się nimi zajmowała i dbała o ich bezpieczeństwo —  dodał. Jedna rzecz nie dawała mi jednak spokoju. — A co się stanie, jeżeli wewnętrzna brama zostanie zamknięta, a brona spuszczona? — zapytałam. — W takim przypadku damy dworu znajdą się przecież po niewłaściwej stronie. De Mussy uśmiechnął się uspokajająco, odsłaniając proste, białe zęby. — Wewnętrzną bramę zamyka się tylko w wypadku oblężenia, które jest teraz mało prawdopodobne. A gdyby nawet do tego doszło, z pewnością rozlegną się wcześniej dzwony i ostrzeżenia, a dworki zdążą schronić się w donżonie. Czy mam cię, pani, odeskortować do wieży księżniczki, czy wrócisz sama? Zrozumiałam jego sugestię i podziękowałam za pomoc, zapewniając, że bez trudu znajdę drogę powrotną. Kiedy ruszył przez dziedziniec, przyglądałam się jego dumnym młodzieńczym krokom i barczystym ramionom i zastanawiałam się, co pomyśli o nim Katarzyna. Wkrótce zresztą się o tym przekonałam, bo to właśnie Guy de Mussy odeskortował księżniczkę do jej nowych komnat. Najwyraźniej zdążył jej już wcześniej przedstawić sytuację, ponieważ księżniczka, przekroczywszy próg, nie okazała zdziwienia. W żaden sposób nie odniosła się do kwestii nowych warunków, w jakich miała teraz mieszkać — po prostu usiadła, a następnie zaczęła się leniwie wachlować. — Monsieur de Mussy, czy jest tu gdzieś w pobliżu ogród, w którym mogłybyśmy na chwilę schronić się przed upałem? To byłoby istne dobrodziejstwo. Młody mężczyzna spojrzał na nią niepewnie. — Jest tu niewielki ogród, księżniczko, ale wydaje mi się, że przeznaczono go dla królowej. Czy chciałabyś, żebym się dowiedział… Katarzyna przerwała mu, uśmiechając się i lekko wachlując. — Och nie, proszę się wobec tego nie trudzić. Sama ją o to zapytam. Chętnie za to wybrałabym się na konną przejażdżkę, gdybyś zechciał mi, monsieur, zorganizować eskortę. Guy de Mussy skłonił się. — Za twoim pozwoleniem, sam będę ci towarzyszył, Madame. Wzdłuż rzeki jest sporo cienia, ale najpierw muszę pomówić z konetablem zamku i upewnić się, czy nie dotarły do nas informacje o niepokojach w okolicy. Jak dotąd panował tu spokój, ale zawsze należy brać pod uwagę próby wtargnięcia na teren zamku. — Doprawdy? — Katarzyna wyraźnie się ożywiła. — Czy mogą próbować go zdobyć Anglicy lub zwolennicy mojego brata? A może panuje teraz spokój, bo takich

napaści dopuszczaliby się raczej Burgundczycy? Na twarzy mężczyzny pojawił się rumieniec. — Madame raczy żartować — zauważył. — Czy mogę ci się odwdzięczyć tym samym przy najbliższej sposobności? Katarzyna dotknęła wachlarzem ust i przez chwilę milczała, tak jakby zastanawiała się, co odpowiedzieć. — Monsieur, musisz samodzielnie podjąć tę decyzję — odpowiedziała słodkim głosem. — Człowiek czynu, jak sądzę, nie boi się podejmować czasem ryzyka. Rozbawiła mnie ta wymiana zdań. Nigdy nie słyszałam, żeby Katarzyna w ten sposób flirtowała, ale przecież rzadko słyszałam jej rozmowy z dworzanami —  zwłaszcza takimi, którzy byli mniej więcej w jej wieku. Wkrótce zjawiły się damy dworu, które doniosły, że warunki panujące w kwaterach w domu konetabla są do przyjęcia. Gdy tylko flandryjskie kobyły zobaczyły młodego giermka, zaczęły szybciej trzepotać wachlarzami, nie wierzyłam jednak, by miały jakiekolwiek szanse na zdobycie serca pana de Mussy, dopóki w towarzystwie była Katarzyna. Tamtej nocy, kiedy księżniczka szykowała się do snu, szczegółowo opowiedziała mi o wizycie w opactwie Poissy i o spotkaniu z siostrą. — Odbyła się prosta, ale bardzo poruszająca ceremonia — powiedziała. — Jestem pod ogromnym wrażeniem dokonań Marii, Mette. Dzięki niej zrozumiałam, że intelekt i wykształcenie nie są przywilejami zarezerwowanymi wyłącznie dla mężczyzn i że kobiety tak samo wypełniają wolę Bożą, korzystając ze swych umysłów. A mimo to, kiedy usiłuję dyskutować o literaturze innej niż romanse czy legendy, mam wrażenie, że mężczyźni patrzą na mnie ze zdziwieniem. Dlaczego zakładają, że nikt, kto nosi spódnicę, nie może czytać Arystotelesa? — Ciekawe, ilu mężczyzn go czytało — zauważyłam, zastanawiając się jednocześnie, kim był ów Arystoteles. — Może wykształcone kobiety sprawiają, że słabiej wykształceni mężczyźni tracą pewność siebie. Katarzyna rozważała przez chwilę moje słowa i jednocześnie czyściła zęby gałązką rozmarynu. Oddając mi gałązkę, zmarszczyła brwi i zapytała: — Czy myślisz, że Guy de Mussy czytał Arystotelesa, Mette? — Ciekawa jestem, dlaczego wspominasz właśnie o nim — odpowiedziałam z równie niewinną miną. — No cóż, jest niewątpliwie bardzo atrakcyjnym mężczyzną, doskonale o tym wiesz! — zawołała, lekko się rumieniąc. — Z pewnością sam tak uważa — przyznałam. — Gdyby czytał Arystotelesa, podobałby ci się bardziej czy mniej? Roześmiała się. — Sama nie wiem. Chyba bardziej, pod warunkiem że byłby gotów o nim dyskutować, nie zaś po prostu mi go wyjaśniać. Dlaczego się uśmiechasz?

— Uśmiecham się, bo od dawna nie widziałam cię tak szczęśliwej i radosnej. Poza tym nie wierzę, że naprawdę chcesz z monsieur Guyem dyskutować o Arystotelesie — dodałam, wyrzucając gałązkę do kosza, który stał przy wejściu do garderoby. —  Wydaje mi się, że wolałabyś raczej z nim poflirtować. — Ależ skąd! Jak śmiesz! Uważam, że jest zbyt zarozumiały, a poza tym to z całą pewnością szpieg księcia. — Wstała i podeszła do łóżka. — Poza tym jakie to ma znaczenie? Zaczęłam przygotowywać pościel. — To prawda — wzruszyłam ramionami. — Zresztą, co ty możesz wiedzieć o flirtowaniu, pomarszczona staruszko? —  Rzuciła mi złośliwe spojrzenie, po czym zdjęła koszulę nocną i weszła nago do pościeli. Zachowując kamienny wyraz twarzy, pochyliłam się, żeby ułożyć poduszki. Po chwili Katarzyna wyciągnęła rękę i dotknęła mojego policzka. Był to drobny wyraz skruchy, więc pozwoliłam sobie na lekki uśmiech. — Dobranoc, Mademoiselle — powiedziałam, zaciągając kotary wokół łóżka. —  Niech Bóg ześle ci słodkie sny. — Dobranoc, Mette. Niech Bóg pobłogosławi dołeczkom w twoich policzkach. Znowu się uśmiechnęłam i ruszyłam do wyjścia, kiedy nagle jej głowa wysunęła się spomiędzy kotar. — À propos, dlaczego za skrzynią z pościelą leży siennik? — Ach… — zawahałam się, bo nie chciałam kłócić się z nią o tej porze. — Teraz, kiedy twoje dworki mieszkają tak daleko i nie mogą cię strzec, Alys i ja będziemy spały pod drzwiami twojej komnaty. Dlatego przygotowałam dla nas siennik. Przez chwilę patrzyła na mnie w zamyśleniu i potrząsnęła głową. — Nie, Mette. Na zewnątrz nie będziecie bezpieczne. Przenieś siennik tutaj. Zmieści się w nogach łóżka. — Zniknęła na chwilę, po czym znowu rozsunęła kotary i podała mi dwie poduszki. — Weź je. Będzie wam wygodniej. *

18 Podczas porannych przejażdżek, które Katarzyna i Guy de Mussy odbywali wzdłuż rzeki, towarzyszyły im damy dworu oraz liczna eskorta zbrojnych. Mimo to jednak między tym dwojgiem szybko nawiązała się zabarwiona flirtem przyjaźń. Na nadrzecznych łęgach poniżej klifu, na którym stał zamek, odbywały się pikniki, w których uczestniczyli także inni burgundzcy giermkowie oraz kilku młodych rycerzy. A kiedy znad Vexin zaczęły nadciągać letnie burze, w sali balowej urządzano tańce, podczas których muzykom kazano wykonywać gigue, nie zaś lubiane przez królową dostojne saltarello 1. Królowa Izabela, która musiała uczestniczyć w częstych i niezwykle długich obradach Rady Regencyjnej, przyjmowała dworzan tylko dwa lub trzy razy w tygodniu. W pozostałe dni Katarzyna zapraszała wybranych gości do siebie, gdzie czytano poezję i śpiewano pieśni przy lutni lub harfie. Ponieważ księżniczka zaczęła ćwiczyć dopiero po opuszczeniu klasztoru, grała na tych instrumentach na poziomie dość podstawowym, ale Guy de Mussy okazał się całkiem utalentowanym muzykiem i chętnie akompaniował Katarzynie podczas uroczych interpretacji popularnych pieśni i ballad. Ja oczywiście nie uczestniczyłam w tych rozrywkach, choć bezwstydnie podsłuchiwałam. Komnata była niewielka i idealna do intymnych rozmów, żartów i przekomarzań, którym oddawali się głównie Katarzyna i Guy. Jeżeli nawet giermek robił to wyłącznie na rozkaz księcia Burgundii, to perfekcyjnie odgrywał swoją rolę — zresztą Katarzyna nie pozostawała mu dłużna. Przekonałam się, że tych dwoje łączy coś więcej niż tylko przyjaźń, przekomarzania i flirt, kiedy zobaczyłam ich przypadkiem, jak wracali z konnej przejażdżki i gdy wyprzedzili nieco resztę orszaku, zaczęli się ukradkiem całować. Nie widzieli mnie i wydawali się nieświadomi wszystkiego poza tym namiętnym pocałunkiem. Miałam zresztą przeczucie, że nie zdarzyło się to po raz pierwszy. Muszę tu wyznać, że byłam tym wszystkim nieco zaskoczona. Z jakiegoś niezrozumiałego powodu, choć cieszyłam się, że Katarzyna ma okazję do niewinnych, nieszkodliwych flirtów — nie wzięłam pod uwagę, że nieuchronnie przerodzą się one w coś zdecydowanie poważniejszego. W Hôtel Saint-Pol obowiązywały zawsze tak surowe zasady, że nie było właściwie miejsca na ukradkowe pocałunki. Dotyczyło to zwłaszcza księżniczki, którą nieustannie otaczały damy dworu i która zdawała się bardziej cenić sobie towarzystwo brata niż innych młodzieńców. Katarzyna miała teraz jednak niemal siedemnaście lat. Gdyby wyszła za króla Henryka wtedy, gdy po raz pierwszy zaczęto o tym mówić, dzieliłaby z nim łoże już od dwóch lat, a być może zdążyłaby już nawet wydać na świat jego potomka. Nie powinnam się była zatem dziwić, że reagowała na naturalne młodzieńcze

potrzeby. Dręczyło mnie tylko jedno pytanie: czy powinnam w tej sytuacji jakoś zareagować — a jeżeli tak, to w jaki sposób? Podczas rannej i wieczornej toalety nadal miałyśmy czas tylko dla siebie, księżniczka bowiem jasno zakomunikowała flandryjskim kobyłom, że nie potrzebuje ich pomocy. Wtedy była więc doskonała okazja do poruszania drażliwych tematów. Mimo to nieustannie odkładałam naszą rozmowę na później, zakładając, że romans, który wybuchł tak szybko, równie szybko zgaśnie. Przyszło mi do głowy, że jeżeli Guy de Mussy został umieszczony w pobliżu księżniczki, żeby ją szpiegować, to manipulator taki jak książę zapewne liczyłby wręcz na rozwój romansu, a nawet otwarcie by go popierał. Gdyby tak rzeczywiście było, to młody giermek miałby się na baczności i nie tknąłby księżniczki, która przecież musiała pozostać dziewicą. Poza tym, gdyby Katarzyna zorientowała się, że stała się obiektem manipulacji, prawdopodobnie sama by wszystko zakończyła — a moja ingerencja okazałaby się zbędna. W międzyczasie zaś, wykazując się pobłażliwością i dość niedbale podchodząc do nakazów moralności, uznałam, że nie stanie się nic złego, jeżeli Katarzyna przeżyje swoją petit amour 2. Kiedy po jednym z takich wyjątkowo radosnych popołudniowych spotkań pomagałyśmy jej z Agnes przygotować się do snu, księżniczka otworzyła małe posrebrzane pudełeczko, które stało na jej toaletce, i wyjęła z niego złożoną kartkę papieru. — Dostałam odę ku czci mojej łabędziej szyi — oznajmiła z fałszywą skromnością. — Nie jest to może Powieść o Róży, ale przecież jej autor to raczej człowiek miecza niż pióra. Musiałam go jednak naprawdę oczarować, skoro to dla mnie napisał. Jak sądzicie? Wymieniłyśmy z Agnes znaczące spojrzenia, a przyjaciółka Katarzyny wzięła od niej kartkę, rozłożyła ją i przyjrzała się pięknemu pismu. — Musiał dać to do przepisania któremuś z urzędników — zauważyła Agnes, studiując kolejne wersy z lekkim uśmieszkiem. — Gdzie się podziały wszystkie plamy atramentu i przekreślenia właściwe tym, którzy usychają z miłości? — To prawda, ten gest wydaje się przemyślany, to raczej nie poryw chwili —  przyznała niechętnie Katarzyna. — Ale Guy jest w końcu wojskowym, nawykłym do precyzyjnego planowania. Czy to czyni jego uczucia mniej szczerymi? Skończyłam rozsznurowywać jej suknię i cofnęłam się. Zajrzałam Agnes przez ramię i zobaczyłam serię kwiecistych, górnolotnych zdań, połączonych kilkoma sprawnymi rymami. — Potrzebowałabym czegoś więcej niż krótkiej rymowanki, żeby zaufać takiemu mężczyźnie — wtrąciłam stanowczo. — Tym bardziej że to Burgundczyk. Powinnaś mieć się na baczności. I broń boże nie powierzaj mu żadnych tajemnic, Mademoiselle. Katarzyna, wyraźnie urażona moją nadopiekuńczością, zawołała:

— Och, Mette! Zaufaj mojej inteligencji! Nie powierzyłabym mu nawet drobnostki. On zresztą też nie uważa mnie za naiwną dziewczynę. Ale przecież każdy młody, ambitny giermek marzy o zdobyciu serca księżniczki, czyż nie? — Możliwe, że każdy młody giermek o tym marzy, bujając w obłokach, ale nie sądzę, żeby mógł się spodziewać, iż kiedykolwiek spełnią się te marzenia. — Cha! — zaśmiała się kpiąco. — Nie masz o niczym pojęcia! Otóż powinnaś wiedzieć, że na dworze kręci się kilku młodych mężczyzn, którzy uważają, że są wystarczająco przystojni i inteligentni, by dostąpić takiego zaszczytu. Guy de Mussy zdaje sobie przynajmniej sprawę, że nasz flirt służy tylko rozrywce. — Albo księciu Burgundii — wymamrotałam ponuro, na tyle cicho, że księżniczka mnie nie usłyszała. Podniosłam jej ciężką suknię i powiesiłam w garderobie. Katarzyna tymczasem wzięła od Agnes wiersz i złożyła kartkę, po czym zwróciła się do mnie: — Guy twierdzi, że kiedy skończą się zapasy, książę Burgundii przeniesie dwór do Beauvais. Najpierw jednak król zamierza polować w lasach Vexin, w związku z tym jego psy powinny wkrótce zostać przewiezione do Pontoise. Zakładam, że twój syn zjawi się tu razem z nimi, Mette. — To wspaniała wiadomość, Mademoiselle. Alys będzie bardzo szczęśliwa, gdy zobaczy brata. — Uśmiechnęłam się szeroko i podeszłam do księżniczki. Katarzyna westchnęła. — Ja też chciałabym zobaczyć mojego brata — zauważyła, marszcząc brwi. — Czasem zastanawiam się, czy kiedykolwiek się jeszcze spotkamy. To, co Katarzyna powiedziała o swojej relacji z Guyem de Mussy, trochę mnie uspokoiło. Traktowała ten flirt wyłącznie jako rozrywkę, niewinny romans, w który angażowała umysł, ale nie serce. Wkrótce jednak okazało się, że nie wszyscy patrzyli na to równie niefrasobliwie. W relacji Katarzyny i królowej zaszły istotne zmiany. W ciągu tych lat, kiedy księżniczka mieszkała w wieży w Hôtel Saint-Pol, jej matka ani razu się tam nie zjawiła, uważała bowiem, że to królowa Francji winna być odwiedzana, i dlatego nie zawracała sobie głowy nawet własnymi dziećmi. Jednak teraz, kiedy rządy przejął książę Burgundii, życie codzienne królowej Izabeli bardzo się zmieniło. Nie miała już do dyspozycji blisko tuzina starannie dobranych dam dworu, które tylko czekały, żeby spełnić każdą jej zachciankę. Książę nie znosił takich kobiecych zastępów — uważał je za siedlisko rozrzutności i rozwiązłości. Teraz zatem królowa miała do dyspozycji tylko jedną wierną niemiecką towarzyszkę, która pozostawała u jej boku od lat, poza tym musiała zadowolić się grupką dość zasadniczych, statecznych i trzeźwo myślących flamandzkich oraz burgundzkich arystokratek, wybranych spośród żon dworzan księcia. Przypuszczam, że Izabelę musiały irytować śmiechy i muzyka dochodzące z apartamentów Katarzyny, dlatego też pewnego dnia postanowiła po prostu zjawić się tam bez uprzedzenia. Zobaczyłam ją, kiedy wracałam do komnaty

księżniczki z winem i słodyczami, i natychmiast postanowiłam się wycofać. Minęło wiele czasu, odkąd ostatni raz miałam okazję widzieć królową z bliska. Pewnie dlatego zaskoczyły mnie zmiany, które przez ten czas zaszły w jej wyglądzie. Nie można powiedzieć, że stała się otyła jak jej syn Ludwik, ale figura królowej wyraźnie się zaokrągliła. Kiedy sunęła po schodach, odziana w jedwabną kremową houppelande, przypominała statek pod pełnymi żaglami. A może należałoby ją raczej porównać do pirackiego galeonu pełnego skarbów, jej głowa, ręce i piersi skrzyły się bowiem złotem i klejnotami. Kiedy paź otworzył drzwi i królowa zobaczyła, że Katarzynę otacza jedynie niewielka grupka dam dworu, na jej twarzy pojawiło się wyraźne rozczarowanie. — Ach, myślałam, że przyjmujesz gości, córko — powiedziała, dysząc ciężko po dopiero co zakończonej wspinaczce po schodach. Dworki natychmiast poderwały się z krzeseł i padły na kolana, całkowicie zaskoczone tą niespodziewaną wizytą. Katarzyna szybko wstała, by oddać matce swój fotel z baldachimem. — Proszę, Wasza Wysokość. Sądziłam, że jesteś niezwykle zajęta sprawami państwa. — Spojrzała na królową, która z ulgą opadła na poduszki, po czym dodała: — Myślałam, że nie planujesz spotykać się dziś z dworzanami. Królowa Izabela wachlowała się intensywnie. — Celowo ogłosiłam, że będę dziś zajęta — oznajmiła z chytrym uśmieszkiem. — Podczas spotkań Rady Regencyjnej opowiadano mi o gwarze i śmiechach dochodzących popołudniami z twoich apartamentów, dlatego postanowiłam przekonać się, co jest źródłem tej wesołości. Czy powinnam czuć się zawiedziona? Dyskretnie wślizgnęłam się do salonu, postawiłam na stole wino oraz wafle, które przyniosłam z kuchni, i ruszyłam do garderoby, żeby wyjąć z kufra Katarzyny złote kielichy — królowa nie mogła przecież pić z byle czego! — Od czasu do czasu odwiedzają nas osoby ze świty księcia, Madame — wyznała z wahaniem Katarzyna. — Rozmawiamy o literaturze, czytamy wspólnie poezję i trochę śpiewamy. Mówiono mi, że wraz z królem lubiliście oddawać się tego typu rozrywkom w początkach waszego małżeństwa. Miłość dworska, tak to, zdaje się, nazywano. — Głupia dziewczyno! — zawołała królowa. — Nie wiesz nawet, co mówisz. Różnica polega właśnie na tym, że byliśmy m a ł ż e ń s t w e m, Katarzyno. Ty natomiast nie jesteś mężatką… i nigdy nie będziesz, jeżeli zepsujesz sobie reputację, decydując się na niestosowne miłostki z byle g i e r m k i e m! — Wypowiedziała to słowo jak najgorsze bluźnierstwo, krzywiąc się z obrzydzenia, tak jakby pozostawiło jej nieprzyjemny smak na języku. — Tak nisko urodzona kreatura zapewne nie zdaje sobie sprawy, że dworska miłość była całkowicie niewinną rozrywką — dodała zjadliwie. — To miłość platoniczna, a nie potajemne schadzki na schodach, wymienianie ukradkowych pocałunków i godne potępienia wersy pełne lubieżnych

podtekstów. Katarzyna wydała stłumiony okrzyk. Wyglądała tak, jakby miała się zaraz przewrócić, a na jej twarzy malowało się bezgraniczne zdumienie. Doskonale ją rozumiałam. Skąd, na Boga, królowa wiedziała o pocałunkach czy o kwiecistym poemacie, w którym Guy de Mussy wysławiał śnieżnobiałą szyję księżniczki? Zerknęłam na Agnes, bo, jak sądziłam, tylko ona oprócz mnie znała te szczegóły, zobaczyłam jednak, że jest równie zaskoczona. Czyżby ktoś inny widział pocałunek albo czytał wiersz? Wydawało mi się to mało prawdopodobne. I wtedy uświadomiłam sobie, że o obu tych rzeczach wiedziała przecież jeszcze jedna osoba: sam Guy de Mussy! Czyżby relacjonował nawet tak intymne szczegóły księciu Burgundii? I czy książę przekazywał je szeptem królowej podczas równie intymnych chwil? Jeżeli księżniczka zadawała sobie w tej chwili podobne pytania, to nic dziwnego, że wydała okrzyk zdumienia. — Sądzę, że powinnaś usiąść, Katarzyno — zauważyła królowa. — Wyglądasz, jakbyś miała zemdleć. Jej córka usiadła, a ja czym prędzej nalałam wina do dwóch wysadzanych klejnotami kielichów, które przyniosłam. Podeszłam z tacą do królowej Izabeli, która sięgnęła po jeden z nich. Jej twarz nieco złagodniała — teraz królowa delektowała się perspektywą uczty. — Mam nadzieję, że to wino, które mój pan, książę Burgundii, sprowadził ze swoich winnic w górze Loary — zauważyła beztroskim tonem — jest niezwykle lekkie i naprawdę wyśmienite. Katarzyna, która doszła już nieco do siebie, sięgnęła po drugi kielich i powiedziała cicho: — Pijemy to, co akurat proponuje nam piwniczy, Madame. Mette ma też wodę źródlaną, jeżeli chciałabyś rozcieńczyć wino, tak jak ja to robię. — No cóż, do wina jego książęcej mości nie śmiałabym dolewać wody, ale w tym przypadku może rzeczywiście tak zrobię — zgodziła się królowa Izabela, słusznie wnioskując, że wino nie pochodziło z burgundzkiej winnicy. Wpatrywałam się w królową osłupiała. Nie mogłam uwierzyć, że potrafi być w jednej chwili nikczemna, a zaraz potem łagodna jak baranek. Szybko jednak spuściłam wzrok, skupiłam się na dzbanku z wodą, który trzymałam na tacy, i rozcieńczyłam jej wino. Poczęstowałam też królową waflami miodowymi. W ciszy pełnej napięcia zobaczyłam, jak Katarzyna dyskretnie dała znak Agnes, która siedziała w pobliżu, w milczeniu starając się dodać księżniczce otuchy. — Słyszałam, że odbywasz konne przejażdżki, Katarzyno — zauważyła jej matka. — Co możesz powiedzieć o okolicach zamku? Zaczęłam serwować napoje pozostałym damom dworu, a księżniczka w tym czasie szczegółowo opisywała lasy i pastwiska położone wzdłuż rzeki Oise. — Mogłabyś udać się na wycieczkę swoją barką, Madame — zasugerowała.

Królowa wzruszyła ramionami. — Może tak zrobię, jeśli nie będę musiała oglądać żadnych przygnębiających widoków. Nie mogę patrzeć na opustoszałe miasteczka i pola leżące odłogiem. Książę mówił, że za tymi spustoszeniami stoją grasujące po okolicy bandy zbirów, a na terytoriach, które znajdują się pod jego kontrolą, panuje ład i porządek. Powiedziałam mu, że jeżeli musimy wyjechać z Paryża, chciałabym wyruszyć na wschód, do Szampanii. Książę obiecał, że to zrobimy, kiedy tylko powróci Karol. Ta wiadomość spadła na nas jak grom z jasnego nieba. — A kiedy… kiedy to ma nastąpić? — wyjąkała księżniczka ze zdziwieniem. — Mniej więcej za tydzień — odpowiedziała beztrosko jej matka. — Negocjacje są już zaawansowane. Czyż to nie wspaniałe, Katarzyno, że Karol i książę zaczną wreszcie pracować wspólnie nad tym, by uwolnić Francję od tych przeklętych Anglików? — Czy książę spotkał się już z Karolem? — zapytała Katarzyna, nie potrafiąc ukryć niedowierzania. — Wydawało mi się, że nie opuszczał Pontoise. — Och nie, nie prowadził negocjacji osobiście. Nie tak się to odbywa, moja droga — wyjaśniła królowa protekcjonalnie. — Wysłannicy obu stron prowadzili rokowania już od wielu dni, teraz zaś przygotowali ostateczne porozumienie. Kiedy tylko zostanie ono podpisane, Karol do nas wróci. — Królowa Izabela uśmiechnęła się delikatnie do córki. — Jestem przekonana, że z radością przyjmiesz wiadomość, iż w tym dokumencie nie wspomina się słowem o twoim małżeństwie z tym libertynem Henrykiem Monmouthem. Będziemy musieli poszukać ci innego męża. Katarzyna spuściła wzrok i z roztargnieniem strzepnęła z kolan okruchy. — Czy dobrze rozumiem, Madame, że nie ma już mowy o zawarciu małżeństwa między mną a królem Henrykiem? — zapytała ze ściśniętym gardłem. Jej matka wydęła wargi. — Ujmę to w następujący sposób: szansa, że wyjdziesz za Monmoutha, jest równie niewielka jak to, że wydamy cię za tego młodego giermka, którego zdajesz się darzyć taką sympatią. Na twarzy Katarzyny pojawiły się rumieńce, podniosła jednak dumnie głowę. — Chciałabym zwrócić ci uwagę, Madame, że to książę Burgundii odpowiada za to, że spędzam tak wiele czasu w towarzystwie Guya de Mussy. To on powierzył swojemu giermkowi zadanie chronienia mnie. Jeżeli budzi to twoje niezadowolenie, sugerowałabym, żebyś z nim poruszyła tę kwestię. — Nie powinnaś się tak obruszać, Katarzyno — odparła królowa z rozbawieniem. — Osobiście uważam, że w twoim wieku nie ma nic złego w niewinnym flircie, oczywiście pod warunkiem, że nie dochodzi do pocałunków. Powinnam cię jednak przestrzec, że jego książęca mość nie podchodzi do takich spraw z podobną wyrozumiałością. Katarzyna głęboko odetchnęła i milczała przez chwilę, zanim odpowiedziała:

— Sądziłabym, że książę Burgundii ma ważniejsze sprawy na głowie i że nie będzie się zajmował tym, w jaki sposób spędzam czas. Tym bardziej że nie jestem już użytecznym pionkiem, który mógłby wykorzystać w swojej grze o tron francuski. —  Ostatnie słowa wypowiedziała ze szczególnym naciskiem. Królowa zmarszczyła brwi. — Mylisz się co do intencji księcia — odpowiedziała stanowczo. — Pragnie on przede wszystkim, by we Francji zapanował pokój. Właśnie dlatego usiłuje pogodzić twojego brata i króla. Powtarzał to wielokrotnie podczas posiedzeń Rady Regencyjnej i osobiście pisał do Karola, zapewniając go o czystości swoich zamiarów. Oczywiście twój brat jest jeszcze bardzo młody i nie wie, komu powinien ufać. Jak dotąd pokładał wiarę w niedobitkach stronnictwa, które wspierało Armagnaca, ale dzięki Bogu, ten diabeł smaży się teraz w piekle, a Karolowi będzie mógł wkrótce doradzać książę Burgundii. Zapewni mu wsparcie i pomoże rządzić Francją, wyprzeć Anglików oraz przywrócić tu pokój i dobrobyt. Skończywszy tę tyradę, królowa opróżniła kielich, złożyła triumfalnie wachlarz, a następnie rozejrzała się wokół siebie i z satysfakcją przyjęła pełne podziwu szepty dam dworu. — No cóż, Madame — odpowiedziała Katarzyna uprzejmie, choć niezwykle chłodno. — Jeżeli błędnie oceniłam zamiary księcia, będę musiała za to zadośćuczynić, muszę jednak podkreślić, że nie zamierzam tego robić, dopóki nie zobaczę, jak mój brat klęka przed królem, tobą oraz księciem Burgundii. Królowa uśmiechnęła się i z pobłażaniem kiwnęła głową. — Nie będziesz zatem musiała długo czekać, Katarzyno. Zapewniam cię — dodała słodkim głosem. — Ten radosny dzień powinien nadejść lada chwila. Tamtej nocy coś wyrwało mnie nagle ze snu. Wydawało mi się, że ktoś wszedł do komnaty Katarzyny. W pokoju panowała całkowita ciemność. — Kto tam? Halo? — wyszeptałam, a serce zabiło mi mocniej. Usiadłam, sięgnęłam po szal i poczułam, jak Alys kręci się obok mnie na sienniku. Nic nie widziałam, usłyszałam jednak stłumione kroki, a po chwili rozległo się ciche kliknięcie zamykanych drzwi komnaty. Ktokolwiek tu był, zdołał wyjść równie dyskretnie, jak się tu dostał. — Co się stało, Mette? Katarzyna wstała z łóżka i podeszła do mnie, przewiązując szlafrok. Poderwałam się z siennika i zakryłam ramiona szalem. — Nie wiem, Mademoiselle — wyszeptałam. — Nic nie widziałam, ale jestem przekonana, że ktoś był w pokoju. — Jak to możliwe? — zapytała Katarzyna. — Drzwi budynku strzegą przecież wartownicy. — Wartowników można nakłonić do przymknięcia oka na wiele rzeczy —

odparłam. — Pójdę ich zapytać, czy nie widzieli, by ktoś tu wchodził. — Masz na sobie tylko koszulę nocną i szal. Jeżeli zamierzasz do nich iść, lepiej włóż coś na siebie. — Usłyszałam szelest materiału i zobaczyłam, że Katarzyna zdjęła szlafrok. — Proszę, weź to, a ja wrócę do łóżka. Wskoczyła naga pod kołdrę, ja zaś owinęłam się szlafrokiem i ruszyłam po omacku w kierunku drzwi. Na korytarzu płonęła samotna pochodnia, która pozwoliła mi pokonać pierwsze piętro spiralnych schodów. Przy głównym wejściu płonęła kolejna, a w niewielkiej wartowni przy zaryglowanych drzwiach grało w karty dwóch uzbrojonych żołnierzy. Wyglądali na bardzo zaskoczonych moją wizytą, ale zapewnili mnie, że zabroniono im kogokolwiek wpuszczać do apartamentów księżniczki i że nikogo nie widzieli. — Musiałam się pomylić, Mademoiselle — powiedziałam, kiedy wróciłam do komnaty. Rozsunęłam kotarę otaczającą łóżko Katarzyny i podałam jej szlafrok. —  Wartownicy nikogo nie wpuszczali do środka. Przepraszam, że cię obudziłam. Zanim jednak się położyłam, postawiłam stołek pod drzwiami. Liczyłam na to, że jeżeli ktokolwiek znowu spróbuje dostać się do środka, stołek się przewróci i obudzi nas hałas. Nie miałam żadnych dowodów, byłam jednak przekonana, że ktoś tu był. Od Madame Royale Katarzyny de Valois do mojego ukochanego brata Karola, delfina Viennois Wczoraj królowa poinformowała mnie, że masz lada dzień zawrzeć rozejm z księciem Burgundii. Zaklinam Cię, nie zbliżaj się do niego, trzymaj się od niego jak najdalej! Niezależnie od wszelkich obietnic i zapewnień nie można mu ufać. Słuchając rad Tanneguya du Chastel, wykazywałeś się zawsze niezwykłą jak na młody wiek mądrością i dojrzałością. Głęboko wierzę, że Tanneguy dotrzyma przysięgi, którą złożył Ci tamtej przerażającej nocy, kiedy zmarł nasz brat Ludwik. Dysponuję teraz dowodami na to, że książę rozmieścił wokół mnie swoich szpiegów, którzy nieprzerwanie mnie obserwują. Tylko we własnej komnacie czuję się wolna od jego złowrogich macek, zresztą obawiam się, że może on dosięgnąć mnie nawet w tym azylu. Codziennie modlę się do Matki Boskiej, prosząc, by zapewniła mi bezpieczeństwo i chroniła przed jego zakusami, teraz jednak, kiedy zerwał rokowania z Anglikami, zdaję sobie sprawę, że moje dziewictwo nie ma już żadnej wartości, nie jest już bowiem dodatkowym atutem, którym można wymachiwać przed królem Henrykiem. Ciekawe, kiedy diabelski książę złamie wszelkie zasady kodeksu rycerskiego i pozbawi mnie niewinności, tak jak nieustannie i lubieżnie insynuuje? I jakże mogę się bronić? Byłabym gotowa wyjść za króla Henryka czy za kogokolwiek innego choćby i jutro, gdyby tylko wyzwoliło mnie to z tej potwornej pułapki. Nie mogę ufać królowej i nie wierzę, że broniłaby mojego honoru, wydaje się

bowiem w pełni podporządkowana księciu Burgundii. Nie mam poza Tobą żadnych sprzymierzeńców, mój Bracie. Tak bardzo bym chciała osiodłać konia i wyruszyć do Ciebie bez chwili zwłoki! A jednak nie mogę tego zrobić i zaklinam Cię, byś pod żadnym pozorem tu nie przyjeżdżał. Codziennie dziękuję Bogu za to, że jesteś wolny, i modlę się do Najwyższego, by także i mnie zapewnił wolność, którą możesz się cieszyć. Nie zaprzepaść tego daru! Twoja zawsze kochająca siostra, Katarzyna Zamek Pontoise, piątek, 19 sierpnia 1418 roku 1. Gigue — żywy, skoczny taniec ludowy pochodzenia irlandzkiego i szkockiego; saltarello —  średniowieczny włoski taniec ludowy, potem dworski; oba weszły w skład suity barokowej. ↩ 2. Le petit amour (fr.) — miłostka. ↩

*

19 Minęło kilka dni i nic nie wskazywało na to, by książę Karol miał wkrótce pojawić się w Pontoise, by ucałować dłoń swojego ojca i ostatecznie pojednać się z królową. Katarzyna, która tylko w ten sposób mogła wyrwać się z dusznej klatki zamku, nadal jeździła konno w towarzystwie Guya de Mussy i jego szpiegów — nie było już jednak mowy o dworskiej miłości i ukradkowych pocałunkach na schodach. Księżniczka przejrzała na oczy i żaden niewinny flirt nie wchodził już w grę. Żałowałam, że musiała przez to wszystko przechodzić. Gorące jesienne słońce wysuszyło nagle zielone listki tego młodzieńczego uczucia. Fala upałów bardzo niekorzystnie wpłynęła na zdrowie króla. Któregoś ranka, jeszcze przed mszą, monarcha wybiegł niespodziewanie na wewnętrzny dziedziniec, krzycząc na całe gardło i ostrzegając, by nikt się do niego nie zbliżał. Wszyscy rzuciliśmy się w popłochu, by sprawdzić, co się dzieje — ujrzeliśmy widok niezwykle przygnębiający. Król Karol stał przygarbiony na środku dziedzińca, odziany jedynie w koszulę, spod której wystawały chude białe nogi. Miał zmierzwione włosy i nerwowo rozglądał się wokół siebie. W ślad za nim wybiegło kilku giermków i strażników, ale ilekroć któryś z nich próbował się do niego zbliżyć, monarcha zaczynał histerycznie krzyczeć i machał ramionami, starając się ich odgonić. Wydawał się całkowicie przerażony tym, że ktoś mógłby go dotknąć. Katarzyna odwróciła się do mnie, a oczy rozszerzyły jej się ze strachu. — Dobry Boże, Mette, przypomniałam sobie… — wyszeptała i zakryła usta dłońmi, żeby stłumić okrzyk przerażenia. Wiedziałam, co takiego sobie przypomniała, choć przecież miała wtedy zaledwie trzy lata: tamten duszny dzień w ogrodzie różanym w Saint-Pol, kiedy spotkałyśmy jej ojca i byłyśmy świadkami podobnego ataku. — On wierzy, że jest ze szkła. — Skinęłam głową, starając się mówić tak spokojnie, jak tylko potrafiłam. — Nie możemy go jeszcze bardziej przestraszyć, jest już wystarczająco przerażony. Nikt nie wiedział, co w tej sytuacji robić. Straż przyboczna króla została zastąpiona przez Burgundczyków, a nowi ludzie nie mieli pojęcia, jak postępować w razie napadów choroby. Żaden z nich nie wydawał się przygotowany na to, że może zajść potrzeba obezwładnienia monarchy. — Myślę, że musimy go jakoś uspokoić, Mademoiselle — zasugerowałam. — Alys mogłaby pobiec po jakąś narzutę… — Tak, tak. — Katarzyna skinęła głową. — Alys, poszukaj, proszę, jakichś narzut. A ja spróbuję z nim porozmawiać i zobaczę, czy nie da się go jakoś uspokoić. — Narzuty leżą w kufrach w pomieszczeniu, w którym zwykle pracujesz — poinstruowałam córkę, która ruszyła bez chwili zwłoki.

Katarzyna zaczęła ostrożnie zbliżać się do króla, który nadal krzycząc, kręcił się i gniewnie wpatrywał przekrwionymi oczyma w krąg zaintrygowanych gapiów, którzy zgromadzili się wokół niego. Kiedy zobaczył swoją córkę, zbliżył łokcie do tułowia i zaczął machać rękami, wystawiając podbródek i odsłaniając zęby, jak dzikie osaczone zwierzę. Jego krzyk przemienił się w rozpaczliwy wrzask, a ja miałam ochotę podbiec do Katarzyny i odciągnąć ją na bok, żeby nic jej się nie stało. Ona jednak szła dalej w stronę ojca, przemawiając powoli i łagodnie, tak jakby miała do czynienia z niesfornym dzieckiem. — To ja, wasza królewska mość. Katarzyna, twoja córka. Wiesz, że nigdy bym cię nie skrzywdziła. Nie dotknę cię. Proszę, przestań krzyczeć. Wszyscy się boją, nikt nie wie, co robić. Ale ja wiem. Wiem, że jesteś ze szkła i że się rozpadniesz, jeżeli cię dotkniemy, więc będę ostrożna. Słyszysz mnie, ojcze? Z pewnością mnie poznajesz. To ja, Katarzyna. Prawie codziennie odwiedzamy wspólnie kaplicę, prawda? Słuchamy razem mszy, a potem się modlimy. Może i teraz się pomodlimy? Uklęknijmy obok siebie i poprośmy Matkę Boską, by cię chroniła i by nie pozwoliła ci się rozpaść na drobne kawałeczki. Stała teraz zaledwie metr od króla, który uspokajał się z każdym jej słowem. Wreszcie przestał krzyczeć i zaczął przysłuchiwać się temu, co mówiła. Księżniczka uklękła ostrożnie przy nim i złączyła dłonie, a następnie zaczęła odmawiać „Zdrowaś Mario…”, szepcząc na tyle głośno, by król mógł ją usłyszeć. Powtarzała modlitwę tak długo, aż jej ojciec również ukląkł i przyłączył się do niej. Widok ten był niezwykle poruszający: mężczyzna o siwych potarganych włosach i młoda kobieta w welonie, klęczący tuż obok siebie i wypowiadający słowa modlitwy, otoczeni przez coraz liczniejszą grupę mieszkańców zamku. Po kilku minutach wszyscy zaczęli modlić się razem z nimi, a znane wszystkim słowa przekształciły się w kojący chór, który rozbrzmiewał pośród wysokich szarych murów zamkowego dziedzińca. Kiedy Alys przybiegła z narzutami, uznałam, że powinna sama wręczyć je królowi, jako że w jego oczach stanowiła zapewne najmniejsze zagrożenie spośród nas wszystkich: była niską, spokojną dziewczyną o słodkiej twarzy, przygniecioną puchową kołdrą, która z oczywistych względów nie mogła w żaden sposób uszkodzić nawet najdelikatniejszego szkła. Alys i Katarzyna rozłożyły wspólnie kołdrę, król zaś nawet się nie poruszył. Nadal mamrocząc pod nosem słowa modlitwy, pozwolił im się delikatnie otulić w miękki, ciepły puch. Zwróciłam się do mężczyzny, który wyglądał na kapitana straży królewskiej —  wysokiego, zaskakująco łagodnego człowieka, przyglądającego się całej tej scenie z niekłamanym podziwem. — Będziecie potrzebowali wielu kołder i narzut. Król wierzy, że jest ze szkła i że rozpadnie się na kawałki, jeżeli ktokolwiek go dotknie. — A księżniczka mimo to doskonale radzi sobie w tej sytuacji — odparł z zachwytem. — Skąd ona wie, jak postępować z królem?

— Może dlatego że jest jego córką i go kocha — powiedziałam. — A on też o tym wie. Pokręcił powoli głową. — To wprost niewiarygodne — wyszeptał. — To prawdziwy cud. Król, nie protestując, wstał i potruchtał w ślad za Alys i Katarzyną. Zaczęli wspinać się po schodach prowadzących w kierunku donżonu, a strażnicy ruszyli za tym dziwnym trio ze spuszczonymi głowami. — Pójdziemy do kaplicy — Katarzyna uprzedziła ich cicho, lekko się odwracając. — Król się tam uspokoi, a wy tymczasem wyścielicie dla niego cały pokój. Zadbajcie też o to, żeby był dobrze przewietrzony. Mam wrażenie, że podczas upałów jego ataki przybierają na sile. Na całym dziedzińcu rozległy się nagle głośne brawa. W wejściu prowadzącym do donżonu pojawił się książę Burgundii, który z szyderczą miną oklaskiwał osobliwy korowód zmierzający w jego stronę. Na jego widok król gwałtownie się zatrzymał. — Gratulacje, księżniczko — powiedział książę, przeciągając samogłoski i pogardliwie krzywiąc usta. — Widzę, że umiesz skutecznie odegnać demony naszego monarchy. Powinniśmy cię teraz wysłać na poszukiwanie jednorożca. W tej samej chwili król zaczął przeraźliwie krzyczeć. Teraz wszystko potoczyło się bardzo szybko. Katarzyna musiała patrzeć z poczuciem bezsilności, jak na znak księcia strażnicy podbiegli do jej ojca, owinęli go w kołdry, które przyniosła Alys, zarzucili go sobie na plecy i ruszyli z nim w kierunku donżonu, nie zważając na jego wrzaski i opór. Kiedy mijali księcia, ten prześmiewczo się ukłonił. — Niech Bóg ma cię w opiece, ojcze — zawołała Katarzyna rozpaczliwie zduszonym głosem. — Będę się za ciebie modliła, prosząc, by uchroniono cię przed demonami. — Niemal wypluła z siebie to ostatnie słowo, po czym odwróciła się na pięcie i zbiegła po schodach. Tego dnia nie zjawiła się już na mszy. Późnym popołudniem długa procesja wozów i furmanek, sfory psów i jadących konno psiarzy wjechała przez główną bramę zamku w eskorcie falangi uzbrojonych żołnierzy. Kiedy tylko rozeszła się wieść, że z myślą o jesiennych polowaniach sprowadzono z Paryża królewskie ogary i sokoły, pobiegłam do psiarni, miałam bowiem nadzieję, że odnajdę tam także Luca. Długa drewniana przybudówka przylegająca do murów obronnych w rogu zewnętrznego dziedzińca była dotąd cichym, spokojnym miejscem, w którym trzymano zaledwie kilka psów gończych. Teraz jednak roiło się tu od podnieconych zwierząt, które szczekały, ujadały i obwąchiwały swoje nowe siedziby. Z radością odkryłam, że był tam też Luc, który pomagał właśnie umieszczać je w boksach — w jednym ulokowano ogary, w drugim teriery, w trzecim zaś masywne moręgowate alany 1, z wilgotnymi, obwisłymi kufami i potężnymi szczękami. Choć Luc ucieszył się na mój widok, z niepokojem zerkał na starszego stażem towarzysza, mężczyznę z kilkudniowym zarostem, który nosił na

skórzanej kamizelce herb burgundzki i posyłał mi gniewne spojrzenia zza wiklinowych ścianek, które oddzielały poszczególne boksy. — Muszę najpierw nakarmić psy, mamo. Poszukam cię, kiedy skończę — obiecał. Zrozumiałam jego sugestię. — Kieruj się na wewnętrzny dziedziniec, tam znajdziesz komnaty księżniczki —  wyszeptałam, po czym lekko odepchnęłam kilka przyjaznych terierów i wycofałam się, uśmiechając pojednawczo do mężczyzny z herbem burgundzkim. — Zapytaj kogokolwiek, każdy wskaże ci drogę. Uprzedzę wartownika, że się zjawisz. Choć zachowanie Luca trochę mnie niepokoiło, czułam pewną ulgę na myśl o tym, że wkrótce dowiem się, co go trapi. Ruszyłam do apartamentów księżniczki, zanim jednak dotarłam do wejścia, którego strzegł wartownik, zbliżył się do mnie paź królewski. Rozpoznałam go bez trudu, często bowiem przynosił Katarzynie wiadomości. Powinnam była zwrócić uwagę na fakt, że po raz pierwszy towarzyszyło mu dwóch uzbrojonych ludzi — ale jego uprzejmy uśmiech uśpił moją czujność. — Jesteś proszona do komnaty majordomusa, pani — oznajmił. — Mam cię tam od razu zabrać. Przypuszczałam, że chce się ze mną spotkać Guy de Mussy i zastanawiałam się, o co może chodzić. — W jakiej sprawie? — zapytałam, ruszając za paziem w kierunku wartowni. Młodzieniec wzruszył ramionami. — Nie mówił, o co chodzi. Poproszono mnie tylko, żebym po ciebie przyszedł. — W otoczeniu eskorty? — dopytywałam, nieco zbita z tropu głośnym stukotem ciężkich żołnierskich butów, który rozlegał się tuż za nami. — Musi chodzić o coś ważnego. Paź pozostawił to pytanie bez odpowiedzi i przyspieszył. Pozostałą część drogi przemierzyliśmy już w milczeniu. W komnacie majordomusa nie było ani śladu po Guyu de Mussy — zamiast niego pojawił się inny, starszy giermek, mężczyzna, który w żadnym wypadku nie wyglądał przyjaźnie. Miał krótkie siwe włosy, rudawą brodę i bliznę na powiece. On również nosił na ramieniu krzyż burgundzki. Jego surowy wyraz twarzy i agresywne zachowanie sprawiły, że ciarki przeszły mi po plecach. Odchrząknął i zwrócił się do mnie szorstkim tonem: — Pojawiła się rozbieżność w inwentarzu dóbr sprowadzonych tu z apartamentów księżniczki Katarzyny w Hôtel Saint-Pol. Odpowiadasz za meble i wszelki dobytek księżniczki i chciałbym, żebyś wytłumaczyła przyczyny zniknięcia jednego ze złotych kielichów wysadzanych klejnotami. Spojrzałam na niego ze zdziwieniem, ponieważ sporządziłam po przyjeździe swój własny inwentarz i wiedziałam ponad wszelką wątpliwość, że absolutnie żadna z przewożonych z Paryża rzeczy nie została zagubiona. — Księżniczka posiada dwa wysadzane klejnotami kielichy, monsieur — wykrztusiłam. — Który z nich rzekomo zniknął?

Siwowłosy mężczyzna rozwinął pergamin, który natychmiast rozpoznałam: był to inwentarz sporządzony przez jednego z urzędników majordomusa w czasie, gdy ładowano wozy zmierzające do Pontoise. — Zniknął grawerowany złoty kielich wysadzany onyksem i berylem — przeczytał mężczyzna, a następnie zmarszczył brwi i rzucił mi gniewne spojrzenie. — Wart kilka koron, madame. — Ależ on nie zniknął — zaprotestowałam. — Osobiście podawałam w nim królowej wino zaledwie kilka dni temu. — Czy widziano go od tamtego czasu? — nalegał mężczyzna coraz bardziej napastliwym tonem. — Księżniczka używa złotych kielichów tylko wtedy, gdy odwiedzają ją znamienici goście. Jeszcze tego samego dnia schowałam go z powrotem do kufra, którego zawartości nie sprawdzam przecież codziennie. — Ale odpowiadasz za klucze do tego kufra, prawda, madame? — Wzrok mężczyzny zatrzymał się na ciężkiej żelaznej kasztelance, która wystawała spod mojego fartuszka. — A nikt inny nie ma do niego zapasowych kluczy. — Majordomus ma w swoim posiadaniu kopie wszystkich kluczy… a trudno chyba nazwać go nikim! — zawołałam, dając się ponieść emocjom. — Gdzie znajduje się kufer? — Nie poddawał się giermek, którego ton stawał się coraz bardziej napastliwy. — W garderobie, w komnatach księżniczki — odparłam. W chwili kiedy wypowiadałam te słowa, zaczęłam nagle rozumieć, o co w tym wszystkim chodzi. Tamtej nocy ktoś naprawdę zjawił się w komnacie Katarzyny. Zakradł się do garderoby, otworzył kufer, wyjął kielich i z powrotem kufer zamknął. To właśnie kliknięcie zamka musiało mnie wtedy obudzić, ale intruz wyszedł równie szybko i dyskretnie, jak się pojawił. — Ludzie króla przeszukują właśnie twój pokój — oznajmił giermek z szyderczym uśmiechem. — Majordomus chce z tobą później pomówić, ale na razie poczekasz tutaj. Strażnicy wskażą ci drogę. Stojący za moimi plecami uzbrojeni mężczyźni położyli znacząco dłonie na rękojeściach swoich mieczy i przysunęli się bliżej, popychając mnie niezbyt delikatnie w kierunku spiralnych schodów znajdujących się w kącie pomieszczenia. Serce waliło mi jak oszalałe, ale nie mogłam nic zrobić. Musiałam zastosować się do ich poleceń. Wspięliśmy się na górę i po chwili znalazłam się w ciasnej izbie, gdzie stały pojedyncza ława i drewniane wiadro, którego widok natychmiast wzbudził mój niepokój. Wpadłam do pomieszczenia, po raz wtóry popchnięta przez jednego ze strażników, a drzwi natychmiast się za mną zatrzasnęły. Usłyszałam blokadę wkładaną w zawiasy po drugiej stronie. Nie miałam szansy się bronić, zresztą, nawet gdybym mogła, to cóż bym powiedziała? Czułam, że wszystko zostało z góry ukartowane, czułam też, k t o za

tym stoi: książę Burgundii lub ktoś, kto zaaranżował wszystko na jego rozkaz. Nie mogłam jednak zrozumieć, co chciał w ten sposób osiągnąć. Właśnie owo tajemnicze pytanie „po co” napełniało moje serce strachem. Miałam mnóstwo czasu, by się nad tym zastanawiać. Wkrótce zapadł zmrok, a w maleńkim pokoiku panowała całkowita ciemność. Tylko blade światło księżyca wlewało się do środka przez małe okienko wiszące wysoko ponad moją głową, a przez szparę w drzwiach docierała tu też odrobina zbłąkanego odblasku pochodni płonącej na korytarzu. Usłyszałam bicie dzwonów wzywających na kompletę, kiedy zaś umilkły, usiłowałam walić w drzwi, szybko jednak zrozumiałam, że nie ma to najmniejszego sensu. Zbliżyłam się do drewnianego wiadra i zobaczyłam, że stoi w nim dzbanek wody. W tej właśnie chwili uświadomiłam sobie, że cała ta farsa została precyzyjnie zaplanowana. Przygotowano mi wodę do picia i wiadro, bym mogła w razie czego zaspokoić potrzeby fizjologiczne… Miałam tu spędzić całą noc — a może i dłuższy czas. Skulona na ławce, zaczęłam rozważać sytuację, w której się znalazłam. Przypomniałam sobie słowa siwowłosego giermka, który powiedział, że mój pokój jest właśnie przeszukiwany, i zaczęłam się zastanawiać, czy ludzie księcia wiedzą, że tak naprawdę nie mam swojego pokoju. Od przyjazdu do Pontoise spałam przecież w komnacie Katarzyny, a swój dobytek trzymałam w małej drewnianej skrzyni w jej garderobie. Tylko ja zresztą miałam do niej klucz, który wisiał teraz u mojego pasa, co oznaczało, że skrzynia zostanie roztrzaskana, a następnie dokładnie przeszukana. Nie wątpiłam, że ludzie księcia się na to zdecydują, choćby po to, by pozostawić jakikolwiek ślad po swojej wizycie — doskonale rozumiałam, że choć złotego kielicha wcale tam nie ma, miał zostać „znaleziony”, tak aby można było oskarżyć mnie o kradzież. A osobę, która usiłowała okraść rodzinę królewską, czekało tylko jedno: stryczek. Choć noc była ciepła, siedziałam w ciemności. Cała się trzęsłam. Nurtowało mnie jedno pytanie: jak udowodnić, że nie wyjęłam potajemnie kielicha z kufra księżniczki? Niestety te rozmyślania donikąd mnie nie zaprowadziły. Nie ulegało wątpliwości, że Katarzyna bez wahania poręczy za moją niewinność, ale w obecnych okolicznościach była równie bezsilna jak ja. Z jakiegoś niezrozumiałego dla mnie powodu książę Burgundii chciał się mnie pozbyć, a oskarżenie o kradzież było przecież najprostszym sposobem. Wydał rozkaz i stało się tak, jak sobie zażyczył. Zaczęłam martwić się o Alys i Luca. Czy dowiedzą się, dokąd poszłam, i postanowią mnie szukać? Miałam nadzieję, że tak się nie stanie, bo nie chciałam, żeby zostali wciągnięci w ten ohydny spisek, którego dopuścił się książę. Dobry Boże — myślałam, ogarnięta paniką — czy będą musieli patrzeć, jak ich matka umiera na szubienicy? Nawet jeżeli nie, to z pewnością na tym wszystkim ucierpią: jako dzieci złodziejki stracą pracę i pozostaną bez środków do życia. Wyobraziłam sobie, jak straszny los może ich spotkać, i musiałam aż zacisnąć zęby na własnej pięści, żeby

przestać płakać z rozpaczy i bezsilności. Nieustannie zadawałam sobie to samo pytanie. Choć rozumiałam teraz, w jaki sposób do tego doszło i kto za tym stał, nadal nie wiedziałam, dlaczego książę Burgundii postanowił zrobić mi coś takiego? Byłam przecież nikim, nic nie znaczyłam, nie miałam żadnego wpływu na jego życie. Czy mógł pamiętać nasze spotkanie tamtego strasznego ranka w pokoju dziecięcym, tak dawno temu? Z pewnością go nie pamiętał. Nigdy mnie już później nie widział, a nawet gdyby tak było, nie mógł mnie przecież rozpoznać. Dlaczego człowiek o tej pozycji, decydujący o życiu tysięcy, miałby zapamiętać opiekunkę do dzieci, którą uderzył czternaście lat wcześniej? Wspomnienie tamtego ranka nadal mnie prześladowało, ale w jego przypadku było zapewne inaczej. Nie, musiało chodzić o coś innego: coś, co działo się tu i teraz. Musiał istnieć jakiś szczególny powód, dla którego chciał się mnie pozbyć. Choć nie należałam do osób, które często prosiły Wszechmogącego o pomoc, w tej właśnie chwili rzuciłam się na kolana i zaczęłam żarliwie modlić, wznosząc gorączkowe błagania do Boga, Matki Boskiej i wszystkich świętych. Nagle bowiem zrozumiałam, dlaczego diabelski książę postanowił się mnie pozbyć. Modliłam się o to, abym się myliła, aby do tego nie doszło, modliłam się o cud. Jednak przez cały czas wiedziałam, że mam rację, że to, czego tak bardzo się obawiam, dzieje się właśnie w tej chwili, i że nie mogę nic zrobić, aby temu zapobiec. 1. Wymarła obecnie rasa psów dogowatych. ↩

*

20 Zostałam uwolniona jeszcze przed nadejściem świtu przez nieco speszonego żołnierza, który bez żadnych wyjaśnień wyprowadził mnie z pokoju i odeskortował na dół. — Dlaczego mnie wypuszczono? — zapytałam, niemal potykając się o własną spódnicę. Chciałam jak najszybciej opuścić budynek. — Nie zadawaj lepiej pytań — warknął. — Dziękuj Bogu, że jesteś wolna, bo masz dużo szczęścia, że nie skończyłaś na stryczku. Wróciłam do naszej wieży i zastałam Alys skuloną przy wejściu. Kiedy mnie zobaczyła, zerwała się na równe nogi, krzyknęła i zaczęła płakać z radości. — Myślałam, że nie żyjesz, mamo! — łkała. — Jacyś żołnierze zabrali mnie do wartowni i nie chcieli mnie wypuścić. Mówili, że jesteś złodziejką i że zostaniesz powieszona, a mnie zamierzali wywieźć z zamku tuż po otwarciu bram. A potem nagle mnie wypuścili. Co się stało, na Boga?! Naprawdę oskarżyli cię o kradzież? — Tak, ale nie wiem, dlaczego mnie uwolniono — odpowiedziałam. — Widziałaś Luca? Alys potrząsnęła głową. — Nie. Luc jest w Pontoise? — Przyjechał wczoraj — wyjaśniłam. — Cieszę się, że tu nie przyszedł. To oznacza, że oni jeszcze nie wiedzą o jego obecności. Czy możesz pobiec do psiarni i spróbować porozmawiać z nim na osobności, tak żeby nikt was nie widział? Poproś go, żeby tu nie przychodził. Spotkam się z nim później. A teraz muszę natychmiast biec do księżniczki. Wracaj tak szybko, jak tylko będziesz mogła. Było na tyle wcześnie, że dworki nie zdążyły się jeszcze zjawić. Zastałam Katarzynę zupełnie samą, skuloną na moim sienniku i szczelnie opatuloną w jedno z prześcieradeł, tak że jej ciało do złudzenia przypominało zwłoki. Kiedy usłyszała mój głos, rzuciła mi się w ramiona i wtuliła we mnie tak mocno, że ledwo mogłam oddychać. — Och, Mette, Mette, jesteś, dzięki Bogu… i to wolna! Mówił, że cię nie skrzywdzi, jeżeli zrobię, co każe, ale obawiałam się, że złamie słowo! Katarzyna miała twarz zapuchniętą od łez. Głaskałam ją po zmierzwionych włosach i wypowiadałam szeptem wszystkie kojące słowa, jakie tylko przychodziły mi do głowy. Nie zapytałam, co się stało, bo wiedziałam, że sama mi to wyzna, kiedy już będzie gotowa. W głębi serca znałam już zresztą odpowiedź na to pytanie. Kiedy Katarzyna nieco się uspokoiła, posadziłam ją w fotelu i nadal głaszcząc jej włosy, poprosiłam łagodnie: — Zostań tu, Mademoiselle. Powiadomię wszystkich, że niedomagasz, i przygotuję ci kąpiel. Lepiej się poczujesz, kiedy to z siebie zmyjesz.

Długo wpatrywała się we mnie zaczerwienionymi, szafirowymi oczami. Po dłuższej chwili zapytała ochrypłym głosem: — To ty wiesz, Mette? Wiesz, co mi zrobił? Obiecywał, że nikomu nie powie. Tak bardzo się boję, co mógłby ci zrobić, gdyby domyślił się, że wiesz… Położyłam palec na ustach i potrząsnęłam głową. — Później o tym porozmawiamy. Najważniejsze, żebyś się teraz umyła. Czy możesz na chwilę zostać sama, żebym mogła w tym czasie poprosić służbę o przygotowanie kąpieli? Madame Royale Katarzyna de Valois do Karola, delfina Viennois Ach, mój ukochany Bracie, nie potrafię napisać naszych imion w nagłówku tego listu, nie opłakując faktu, że oboje zostaliśmy okryci hańbą i upokorzeni przez tego samego człowieka —  najwierniejszego wasala diabła, Jana, który każe się nazywać Janem bez Trwogi. Ty i ja jesteśmy dziećmi Francji, synem i córką króla, potomkami Walezjuszy. Podobnie jak on. A mimo to zdradził nas oboje, tak jakbyśmy byli najpodlejszym robactwem pełzającym po ziemi. Z ciebie uczynił bękarta, ze mnie zaś ladacznicę. To istny syn Belzebuba i nawet ognie piekielne nie zdołałyby go pochłonąć. Na przekór wszelkim chrześcijańskim wartościom, w myśl których należy kochać swych wrogów, oznajmiam niniejszym, że nienawidzę Jana, księcia Burgundii, bardziej niż nienawidzę tych, którzy ukrzyżowali Pana Naszego Jezusa. Nie mogę tu pisać, w jaki sposób skrzywdził mnie książę, pozostało bowiem we mnie jeszcze tyle niewinności i wstydu, że nie umiałabym opisać tego słowami. Dość powiedzieć, że pozostałam chyba dziewicą w ścisłym tego słowa znaczeniu, choć książę pogrzebał doszczętnie czystość mojej duszy. Szantażuje mnie, że jeżeli mu się nie podporządkuję, uwięzi, a nawet zabije wszystkie moje najbliższe przyjaciółki i towarzyszki. To zagrożenie nie zniknie, dopóki będzie piastował obecne stanowisko i pozostawał u boku króla, rządząc w jego imieniu. Wiem, że dla dobra naszego ojca nie mogę pogrążyć się w rozpaczy i ostatecznie się poddać. Choroba króla jest bowiem coraz poważniejsza. Mówiłeś mi kiedyś, że Twoim zdaniem nigdy nie odbiorę sobie życia, bo jestem zbyt uparta i zbyt pobożna, ale że pewnego dnia tego zapragnę. Ten dzień właśnie nadszedł. Zaklinam Cię, Karolu, módl się za mnie. Twoja osaczona przez zło siostra Katarzyna Zamek Pontoise, o świcie, wtorek, 30 września 1418 roku

Nadeszły mroczne dni, w czasie których przekonaliśmy się wszyscy, czym jest bezsilność wobec prawdziwego zła. Książę Burgundii często odwiedzał komnatę Katarzyny, która, ilekroć się to działo, kazała mi trzymać się z daleka, usiłując mnie w ten sposób chronić. — On nie może cię zobaczyć, Mette. Pod żadnym pozorem. Nie zawaha się zabić każdego, kto mógłby mu w jakikolwiek sposób zagrażać. Książę sygnalizował swoje intencje podczas obiadów: zwykł odkrawać część mięsa z własnego talerza i przekazywać ją Katarzynie za pośrednictwem sługi. Za pierwszym razem nie zwróciłam na to uwagi, bo w myśl wyznawanych przez arystokrację zasad dzielenie się jedzeniem ze współbiesiadnikami uznawano za gest pełen szacunku i życzliwości. W pewnej chwili zauważyłam jednak, że kiedy paź ukląkł przy Katarzynie i podał jej ten specyficzny dar, księżniczka zrobiła się nagle blada jak papier. Kiedy wspomniałam o tym później, ze łzami w oczach wyjawiła mi znaczenie tego gestu. Przez pewien czas zastanawiałam się, w jaki sposób książę dostaje się niepostrzeżenie do komnaty Katarzyny, nie mijając przy tym wartowników strzegących wejścia do donżonu. Wkrótce jednak rozwiązałam tę zagadkę. Schody, którymi można było dostać się do komnat księżniczki, prowadziły też na dół, do piwnic, w których przechowywano zapasy na wypadek oblężenia: beczki z solonym mięsem i rybami oraz worki mąki. Któregoś wieczoru wzięłam pochodnię i zeszłam na dół, gdzie odkryłam, że w najdalszym kącie pomieszczenia część beczek została odsunięta, tak by odsłonić pokryte pleśnią drzwi o świeżo naoliwionych zawiasach. Przypomniałam sobie, co mówił mi woźnica w dniu przyjazdu do Pontoise: zamek wybudowano na fundamentach starego fortu. Odgadłam, że książę wykorzystuje podziemne przejście łączące donżon z wieżą, w której sam mieszkał. Z tego sekretnego przejścia musiał też skorzystać intruz, który ukradł złoty kielich z kufra Katarzyny. Oznaczało to, że książę zaplanował swoje niecne czyny z dużym wyprzedzeniem i zadbał o to, by Katarzynę ulokowano w komnatach, do których łatwo było się w ten sposób dostać i w których nie było miejsca dla jej dworek. Kiedy okazało się, że razem z Alys sypiamy w pokoju księżniczki, musiał wpaść w ogromną wściekłość — to także w ten sposób dowiedział się o bliskości łączącej nas z księżniczką, co z kolei zapewniło mu dodatkowy atut. Wieczorami, kiedy Katarzyna wracała do swoich komnat po wieczerzy, ponura i pełna niepokoju, tłumaczyłam Alys, że księżniczka będzie przyjmowała gości. Pomagałyśmy jej się rozebrać, a następnie wycofywałyśmy się na strych, gdzie pracując przy świecach nad jej wspaniałymi sukniami, próbowałam nie myśleć o potwornościach, które musiała znosić ta, która te suknie nosiła. Pewnego dnia zapytałam Katarzynę, czy nie wolałaby, żebyśmy przestały sypiać w jej komnacie, jako że pierwotna przyczyna naszej obecności — pragnienie zapewnienia jej ochrony

— na skutek tych smutnych okoliczności przestała mieć rację bytu. Księżniczka jednak nawet nie chciała o tym słyszeć. — Nie, Mette, proszę, nie porzucaj mnie — błagała. — Potrzebuję teraz twojego wsparcia bardziej niż kiedykolwiek wcześniej. Kiedy on już sobie pójdzie, będę stawiała lampę przed drzwiami. Przyjdź, kiedy tylko dam ci znak. Nigdy nie zostawał u niej długo. Niezależnie od tego, jaką nieczystą przyjemność czerpał z tych wizyt, musiała ona mieć ścisły związek z potrzebą dominacji. Katarzyna, starając się mimo wszystko zostać przy zdrowych zmysłach, dbała o to, by nie dochodziło między nimi do żadnej rozmowy. Nie wypowiadała ani jednego słowa, miała przez cały czas zamknięte oczy i spełniała wszystkie polecenia jak kukiełka, tak jakby miała nadzieję, że ignorując jego obecność, nie doświadczy tego, co w rzeczywistości było. Wiem o tych wszystkich szczegółach dlatego, że to właśnie mnie Katarzyna się zwierzała. Jakimś cudem potrafiła nad sobą panować, podczas gdy ten diabeł pozostawał w jej komnacie, ale kiedy tylko wychodził, rozpacz wylewała się z niej jak wino z roztrzaskanej beczki. — Nie odzywam się do niego, ale on nie przestaje mówić. Wypowiada ohydne słowa, które współgrają z jego ohydnymi czynami. Mette, on twierdzi, że zaspokaja moje sekretne pragnienia! Dasz wiarę? Cóż za diabelska arogancja! Kiedy mnie dotyka, mam ochotę iść w ślady ojca i wrzeszczeć, że jestem ze szkła i że zaraz się rozpadnę na drobne kawałeczki. Kiedy wychodzi, czuję się niemal chora. Usiłuję się od niego uwolnić, ale nie mogę. Nie opuszcza mojej głowy i zatruwa mi myśli. Nawet moje ciało nie należy już do mnie. Modlę się, modlę się nieustannie do Maryi Dziewicy, prosząc, by wskazała mi sposób, aby się go pozbyć. Ona jednak nie odpowiada. — Gdybyśmy z Alys i Agnes wyjechały, książę nie miałby dłużej nad tobą kontroli i nie mógłby cię szantażować — zasugerowałam. Księżniczka jednak zareagowała na te słowa z przerażeniem. — Nie, nie, nie! Nie zniosłabym tego! Potrzebuję was, Mette. Raz mi cię już odebrali. Byłam wtedy zbyt młoda, by walczyć, teraz jednak nie pozwolę, by cokolwiek nas znowu rozdzieliło. Powiedziała to tak stanowczym tonem, że postanowiłam już nigdy nie wracać do tego tematu. Mimo to dręczyło mnie głębokie poczucie winy, wynikające ze świadomości, że jestem narzędziem, które książę Burgundii wykorzystuje do jakże skutecznego szantażu. Pocieszało mnie jedynie to, że gdyby mnie nie było, książę i tak znalazłby jakiś sposób, by Katarzynę kontrolować. *

21 Na początku października zmieniła się nagle pogoda i nadeszły długo wyczekiwane chłodne jesienne wiatry. Chory król wyzwolił się od swoich urojeń i przestał wierzyć, że jest ze szkła i rozbije się przy najmniejszym dotyku. Znowu zaczął wychodzić na świeże powietrze, bawić się i oddawać swojej ulubionej rozrywce: polowaniom. Królewskie łowy odbywały się trzy lub cztery razy w tygodniu, a Luc był tak zapracowany, że Alys i ja prawie go nie widywałyśmy. Zaproszono mnie jednak na rozmowę z jego opryskliwym naczelnikiem, który tak niechętnie przyjął mnie w dniu przyjazdu Luca do Pontoise. Okazało się, że mojemu synowi zaproponowano naukę zawodu w królewskiej psiarni, a ja, jako jego matka, musiałam wyrazić na to zgodę. Kiedy oficjalnie złożono mu tę propozycję w mojej obecności, nie miałam okazji go zapytać, czy chce związać się z dworem na kolejnych pięć lat, on jednak kiwał głową z takim entuzjazmem, że od razu na to przystałam. Otrzymał skórzaną kamizelkę, charakterystyczny dla psiarzy zielony kaptur oraz tunikę i mocne wysokie skórzane buty. Z ulgą odkryłam, że na ramieniu miał nosić królewską lilię, nie zaś burgundzki krzyż. Kiedy po raz pierwszy zobaczyłam syna w tym nowym stroju, oniemiałam ze wzruszenia i żałowałam, że Jean-Michel nie może go widzieć. Nasz mały, chudy chłopczyk o guzowatych kolanach przekształcił się w silnego, sprawnego młodzieńca i przyjemnie było patrzeć, jak doskonale radzi sobie z królewskimi psami i sokołami. O tym, że chce dołączyć do świty delfina, wiedziałam tylko od Alys, on sam nie miał okazji o tym wspominać, na dobre bowiem rozpoczął się sezon myśliwski. Dopiero kiedy po okresie intensywnych polowań w okolicznych lasach coraz trudniej było o zwierzynę, a spichlerze i ogrody Pontoise były już niemal puste, książę Burgundii wydał rozkaz i dwór królewski ruszył w dalszą drogę. Święta Bożego Narodzenia spędziliśmy w pałacu biskupa Beauvais, a uczciliśmy je w zapierającej dech w piersiach katedrze świętego Piotra. Nad jej imponującą nawą główną wznosiło się najwyższe w świecie chrześcijańskim sklepienie. Katarzyna spędzała w tym zachwycającym kościele długie godziny, klęcząc i modląc się żarliwie, dlatego kiedy wizyty księcia niespodziewanie ustały, uznała to za znak, że jej błagania odniosły skutek. Ja sama tłumaczyłam to jednak faktem, że w pałacu biskupa nie było po prostu sekretnych przejść. Mimo to, jak się wkrótce okazało, w Beauvais także i ja odnalazłam wreszcie spokój ducha. Pewnego dusznego dnia, kiedy kłębiące się nisko nad ziemią mgły uniemożliwiły polowanie, Luc spotkał się ze mną przed stajniami. Przyprowadził ze sobą jednego z psiarzy biskupa, niejakiego Hugha. — Biskup poluje w tych okolicach i zapuszcza się zwykle dość daleko. Mamo, Hugh znalazł w lesie coś, co powinnaś zobaczyć — powiedział Luc. W jego oczach wyczytałam, że chodziło o coś naprawdę ważnego. Mocniej zabiło mi serce.

Psiarz był dużym mężczyzną o muskularnych ramionach i ogromnych dłoniach. Nosił skórzaną kurtkę, której ramię zdobił herb biskupa — czerwony lew. W pierwszej chwili nie zauważyłam, że trzyma w rękach drugą kurtkę. Natychmiast ją rozpoznałam. — To kurtka taty, jestem tego pewien! — zawołał Luc. — Poznajesz ją, prawda, mamo? Kolana się pode mną ugięły. Kurtka istotnie wyglądała tak jak ta, którą JeanMichel dostał, kiedy zatrudnił się w pałacu jako woźnica, a na ramieniu dostrzegłam charakterystyczną królewską lilię, wystrzępioną i wytartą. Instynktownie wyciągnęłam dłoń, ale nie mogłam się zmusić do dotknięcia kurtki. — Jak ją znalazłeś, monsieur? — zapytałam słabym głosem. Hugh zarumienił się i zaczął coś mamrotać pod nosem. — Podobno opowiadałeś innym, że znalazłeś ją przy trupie — powiedział ponuro Luc. Hugh mruknął. — Tak, to prawda. Kurtkę miał na sobie człowiek, który nie żył od dłuższego czasu. Kiedy polowaliśmy na odyńce, pies znalazł ciało w zaroślach. Wyglądało to tak, jakby ten człowiek się tam wczołgał i nie zdołał się już wydostać. Dzikie zwierzęta pożarły ciało i pozostał tylko szkielet w ubraniu oraz czaszka pokryta włosami. Brązowymi włosami. — Zobaczył, że pobladłam, i wzruszył przepraszająco ramionami. — Przykro mi, madame. Zbliżyłam się niepewnym krokiem do pobliskiej ławki i usiadłam. Zaschło mi w ustach i z trudem przełknęłam ślinę, czułam się bowiem tak, jakby w moim gardle ugrzązł ogromny kamień. Po chwili zdołałam wychrypieć: — Czy znaleźliście coś w kurtce? Cokolwiek? Hugh potrząsnął głową. — Kieszenie były puste. Myślę, że został napadnięty i złodzieje ograbili go ze wszystkiego, co miał. — Ale złodziej z pewnością zabrałby też kurtkę — zaprotestował Luc, po czym dodał oskarżycielskim tonem: — Ty ją przecież wziąłeś. Psiarz obruszył się, słysząc ten zarzut. — Zabrałem ją ze względu na królewski herb na ramieniu. Złodziejom mogło coś przeszkodzić, możliwe, że sami zostali ranni w czasie walki. Był ze mną drugi człowiek, który potwierdzi, że potraktowaliśmy ciało z należytym szacunkiem. Nie ogołociliśmy go. Zabraliśmy tylko kurtkę i buty, a potem pochowaliśmy go i odmówiliśmy modlitwę. Mówiłeś, że wiesz, do kogo należy ta kurtka, ale jeżeli żadne z was nie zdoła zidentyfikować mimo wszystko jej właściciela, zaniosę ją naszemu naczelnikowi. Czasem dostaje się za takie rzeczy nagrodę. — Zamierzał już odejść, ja jednak wyciągnęłam rękę i zatrzymałam go. — Czekaj — powiedziałam. — Może tam być coś, co dałam mężowi przed

wyjazdem: medalik ze świętym Krzysztofem, który miał go chronić. Wszyłam go w podszewkę kurtki. Pozwól mi to sprawdzić. Skóra była spleśniała i wilgotna, ale podszewka pozostała nienaruszona. Zaczęłam przesuwać dłońmi po materiale w okolicach pach, blisko serca i zamarłam, kiedy nagle wyczułam niewielkie zgrubienie. — Masz nóż? — zapytałam drżącym głosem. Luc podał mi swój nóż myśliwski. Miał poważną minę i nerwowo przygryzał dolną wargę. Spojrzałam na miejsce, w którym zaszyłam kiedyś medalik. Przesunęłam nożem po ściegach i metal natychmiast wyskoczył spod podszewki, wciąż jasny i lśniący. Spojrzałam na niego. — Widzisz? Święty zdaje się uśmiechać. — Pokazałam medalik Lucowi, który wydał stłumiony szloch. — Nie ma wątpliwości, że należy do Jean-Michela. Mąż zniknął dwa lata temu. Został ranny niedługo po bitwie pod Azincourt i spędził kilka miesięcy w opactwie Abbeville. Słyszałam, że wyruszył stamtąd samotnie, zmierzał w kierunku Rouen. Gdzie dokładnie go znaleźliście? Psiarz przeżegnał się i spojrzał na mnie ze smutkiem. — W lesie Neufchâtel, madame. Przy drodze łączącej Abbeville i Rouen. — Dziękuję. — Skinęłam głową. — Cieszę się, że wreszcie poznałam prawdę. Zadbam o to, byś otrzymał odpowiednią nagrodę. — Chcę tam pojechać. Chcę zobaczyć miejsce, w którym go pochowaliście! — zawołał Luc, chwytając leżącą na moich kolanach kurtkę. — I chcę to zatrzymać. — Zabiorę cię tam, kiedy tylko nadarzy się okazja — obiecał Hugh. — A kurtka ci się oczywiście należy. Ale najpierw musimy pokazać ją naczelnikowi i poinformować o tym wszystkim królewskich urzędników. Posłałam temu prostolinijnemu mężczyźnie pełen smutku uśmiech. — Nareszcie możemy modlić się o to, by dusza Jean–Michela trafiła do nieba. Choć jest to niezwykle smutna wiadomość, monsieur, wyświadczyłeś nam ogromną przysługę. Przytuliłam Luca, ten jednak, jak mają to w zwyczaju chłopcy, wyrwał mi się i szybko odwrócił, by ukryć łzy. Zanim opuściliśmy Beauvais, Luc zdążył odwiedzić miejsce, w którym pochowany został Jean-Michel. Zakopał przy grobie medalik ze świętym Krzysztofem. — To naprawdę piękne miejsce — opowiadał, kiedy po powrocie spotkałyśmy się z nim razem z Alys. — Myślę, że wam by się podobało. Został pochowany pod rozłożystym dębem, a grób musi być bardzo głęboki, bo nie kręciły się tam żadne dzikie zwierzęta. Odmówiłem modlitwę, tak jak prosiłaś, mamo, chociaż nie znam żadnych łacińskich tekstów. Uśmiechnęłam się. Na jego twarzy malowała się taka powaga, że nagle ścisnęło mi się serce i zalała mnie fala bezgranicznej miłości do mojego chudego, tyczkowatego

syna. — To dobrze, Luc. Twój ojciec zrozumiałby przynajmniej tę modlitwę i byłby z ciebie dumny. Choć nie został pochowany w poświęconej ziemi, jego grób znajduje się w pięknym miejscu i może wreszcie zaznać spokoju. Dobrze się stało. W połowie stycznia nadeszły druzgocące wieści: Anglicy zajęli Rouen. Po sześciu miesiącach oblężenia, wobec braku wsparcia ze strony delfina i księcia Burgundii, popadające w ruinę i trawione przez choroby miasto ostatecznie ogłosiło kapitulację. To wydarzenie przypieczętowało przejęcie Normandii przez Anglików. Docierały do nas relacje o zdesperowanych uchodźcach przybywających do Pontoise, uciekających przed gwałtami i grabieżami dokonywanymi przez angielskich żołnierzy. Wtedy dowiedzieliśmy się, że król Henryk pozostawił garnizon w Rouen i ruszył z resztą swojej armii w górę Sekwany, zmuszając do kapitulacji kolejne miasta i zamki. Według ostatnich doniesień założył kwaterę główną w Mantes, mieście położonym o niecały dzień drogi od Pontoise i zaledwie dwa dni od Paryża. — Na Boga! Nie mogę w to wszystko uwierzyć! — zagrzmiała Katarzyna, dając jak zwykle ujście emocjom, gdy tylko zamknęły się drzwi jej komnaty. — Czy książę Burgundii zamierza ruszyć na króla Henryka, stanąć z nim do walki i zapobiec oblężeniu Paryża? Nie, ależ skąd! Twierdzi, że król musi uciekać przed Anglikami i przenieść się do Troyes, gdzie będzie można go skuteczniej chronić. — Chodziła po komnacie szybkimi krokami, uderzała dłonią o pięść, wyrażając w ten sposób gniew i frustrację. — A zatem pakuj skrzynie, Mette, znowu uciekamy. Jak daleko jest stąd do Troyes? Muszę sprawdzić na mapie. Niech Bóg ma nas w swej opiece! Jeżeli nikt nie stanie Henrykowi na drodze, jeszcze przed świętami Wielkiejnocy odbędzie się w Paryżu jego koronacja na króla Francji! Katarzyna pokazała mi mapę, którą przyniosła z biblioteki biskupa, i wspólnie prześledziłyśmy trasę, którą miałyśmy pokonać, zmierzając do słynnego z urody Troyes, miasta, które bogaciło się przez stulecia na handlu ze Wschodem. Wyglądało na to, że czeka nas długa, trudna podróż: musieliśmy okrążyć Paryż od północnego wschodu i zatrzymywać się w miejscach wciąż lojalnych wobec Korony, do których zaliczało się między innymi królewskie opactwo Saint-Denis oraz miejsce urodzenia Karola, zamek Vincennes. Kolejnym przystankiem na naszej drodze było jednak BrieComte-Robert, forteca diabelskiego księcia, znajdująca się na jego terytorium. Któż mógł lepiej od niego znać wszystkie jej labirynty i tajne przejścia? Na twarzy Katarzyny malował się strach. — Wiem, że nie będę się tam czuła równie bezpiecznie jak tutaj, w Beauvais, i w dobrach królewskich Saint-Denis i Vincennes — wyznała, po czym nagle zmieniła temat, tak jakby chciała szybko stłumić narastającą w niej panikę. —  Królowa aż gotuje się ze złości, bo nie możemy jechać do Melun… o, tutaj. —  Księżniczka wskazała palcem punkt na mapie, gdzie delikatnie narysowana wieżyczka górowała nad wijącym się środkowym biegiem Sekwany. — Zajęły je

wojska Karola. — Łzy napłynęły jej do oczu. — Może będzie tam akurat przebywał Karol. Tak blisko, a jednak na tyle daleko, że nie będę mogła go odwiedzić! Madame Royale Katarzyna de Valois do Karola, delfina Viennois Ukochany Bracie, dzisiejszą noc spędzamy w zamku księcia Burgundii w Brie-Comte-Robert, położonym niecały dzień drogi od Melun. Mam niezachwianą pewność, że tam przebywasz — tak blisko mnie, choć nie mogę do ciebie przyjechać i błagać cię o pomoc. Czy Bóg naprawdę oczekuje, że zniosę to wszystko z pokorą?! Diabelski książę znowu odwiedził moją komnatę. Przychodzi tu niczym zjawa, szepcząc nieprzyzwoitości — a przecież moich drzwi powinni strzec wartownicy. Ilu osobom grozi, ile osób zmusza do przymykania na to wszystko oka? Dlaczego moja własna matka nie interweniuje? Nie mogę uwierzyć, że wie, co się dzieje, a mimo to nadal wynosi księcia Burgundii pod niebiosa i pozwala mu siadać po swej prawicy, na miejscu należnym naszemu ojcu. Nie znam diabelskich intryg, którym oddaje się tych dwoje, choć słyszałam, że gońcy nadal przybywają z zajętej przez Anglików Normandii. Czyżby znowu pertraktowali z królem Henrykiem? A może i ty to robisz, Karolu? Dlaczego nikt nie gromadzi wojsk i nie stara się go odeprzeć i przegnać z Francji? Czyżby wszyscy bali się zwycięzcy spod Azincourt? Często zastanawiam się, jakim człowiekiem jest ów Henryk. Ludwik uważał go za libertyna, ale nawet jeżeli to prawda, jestem przekonana, że — jak każdy mężczyzna — wzgardziłby mną, gdyby wiedział, co mnie spotkało. Tak naprawdę jednak nie potrafię myśleć o Henryku jako o wrogu, kiedy mój prawdziwy nieprzyjaciel, który przebywa tutaj, pośród nas, zrobił sobie ze mnie swoją dziwkę. Trudno mi zachować wiarę w Boga, kiedy belzebub skradł mi niewinność. Twoja kochająca siostra, Katarzyna Zamek Brie-Comte-Robert, o świcie, środa, 8 lutego 1419 roku Podczas pobytu w Brie-Comte-Robert Katarzyna trzykrotnie poleciła Alys, Agnes i mnie opuścić komnatę zaraz po tym, jak przygotowałyśmy ją do snu. W tym czasie siedziałyśmy z Alys w mansardzie, gdzie przechowywano skrzynie i kufry podróżne, i dygocąc z zimna, modliłyśmy się o cud, który uchowałby Katarzynę przed księciem, choć doskonale wiedziałyśmy, że właśnie pada ofiarą jego jakże gwałtownych,

lubieżnych żądz. Po pierwszej wizycie bez trudu zorientowałam się, że napisała kolejny list, na stole w jej pokoju pozostała bowiem niewielka plama atramentu, a księżniczka musiała długo szorować dłonie, żeby zmyć go z palców. Choć nie wspominała nic na ten temat, kusiło mnie czasem, by zaproponować jej, że zajmę się wysłaniem tych listów, ale nigdy się na to nie zdecydowałam, bo tylko Lucowi można by powierzyć takie zadanie, a nie chciałam go narażać. Mieszkając w zamku diabelskiego księcia, musiałyśmy liczyć się z bardzo niechętnym nastawieniem służby burgundzkiej. Niejeden raz odmówiono nam ciepłej wody na kąpiel, na skutek czego Katarzyna musiała myć się lodowatą, zaczerpniętą prosto ze studni. Ku mojemu zaskoczeniu przyjęła tę niewygodę z wyraźnym zadowoleniem. — To dla mnie rodzaj pokuty, Mette — wyznała. — Mam wrażenie, że przechodzę próbę, tak jak Chrystus na pustyni. Muszę się modlić, by Bóg uwolnił mnie od cierpienia, kiedy już uzna, że na to zasługuję. Gdybym w to nie wierzyła, oszalałabym, upodabniając się do własnego ojca. Zamiast jednak tracić zmysły, zaczęła stopniowo tracić urodę. Z dnia na dzień stawała się chudsza, a kiedy ją czesałam, włosy wychodziły jej całymi garściami. Przy każdym pociągnięciu szczotki przeklinałam księcia Burgundii. Jedyną pociechą było to, że negocjacje z Anglikami zaczęły przynosić oczekiwane efekty. Król Henryk, zamiast prowadzić oblężenie Paryża, był najwyraźniej gotów pertraktować z Radą Królewską i zaproponował, że wyśle na wielkanocne spotkanie w Troyes swojego najbardziej zaufanego generała, hrabiego Warwick. Po dwóch dniach spędzonych w Brie-Comte-Robert dwór królewski wyruszył w dalszą drogę, a życzenie królowej wreszcie się spełniło: mogła podróżować przez bujne pastwiska i wspaniałe winnice Szampanii. Pofalowana dolina górnej Sekwany zdecydowanie różniła się od ziem znajdujących się w dolnym jej biegu, gdzie ciężkie buty i podkute żelazem kopyta zadeptały wszelkie życie i wszelką nadzieję w sercach ludzi zamieszkujących tamte tereny. Tutaj promienie wiosennego słońca łagodnie muskały zielone pola i dobrze odżywionych chłopów, którzy oddawali się uprawom i zajmowali bydłem. Siedząc wysoko na wozie z bagażami, chłonęłam widoki, których nigdy już nie spodziewałam się oglądać. W bogatych wsiach i miasteczkach rozbrzmiewał dźwięk młota kowalskiego i śmiech beztroskich dzieci. Mijaliśmy małe drewniane domki, sady pełne kwitnących drzew i kolorowe pola skupione wokół kamiennych kościołów pokrytych ołowianymi dachami. Jestem święcie przekonana, że raj musi wyglądać właśnie tak jak ta bujna zielona dolina, kraina żyznych ziem, zagród pełnych bydła i drzew obsypanych kwieciem. W tym sielskim krajobrazie nadejście wiosny nie zwiastowało kolejnych konfliktów — zapowiadało raczej ciepło i dostatek. *

22 Ulice Troyes przywodziły na myśl Paryż sprzed nadejścia terroru, z okresu, kiedy nie stał się jeszcze miejscem pełnym niegodziwości i występku. Troyes było bowiem pod wieloma względami miniaturową wersją swojego siostrzanego miasta położonego w dole rzeki — wersją pozbawioną despotycznych gildii i rywalizujących ze sobą hord. W przeciwieństwie do Paryża, rozciągniętego na obu brzegach Sekwany, Troyes przycupnęło nad zakolem rzeki, na jej zachodnim brzegu, a kamienne mury miasta obsadzone były bramami, gdzie swój początek miały niezliczone szlaki handlowe, którymi kupcy wyruszali we wszystkich możliwych kierunkach. Wartki nurt rzeki zasilał tutejsze kanały, które płynęły pod bronami w murach obronnych i oplatały całe miasto, umożliwiając transport zaopatrzenia na barkach. Zauważyłam, że główne zagrożenie dla pieszych stanowiły tu konie oraz wózki ręczne, nie zaś ogromne wozy ciągnięte przez woły, które w Paryżu niemal codziennie odbierały życie i czyniły ludzi kalekami. Ponieważ do kanałów wyrzucano też wszystkie śmieci, niektóre zakątki miasta cuchnęły jak latryny — na szczęście jednak kwietniowe ulewy zdołały wypłukać większość nagromadzonego przez zimę brudu. Dziękowałam za to Bogu, ponieważ pałac dawnych hrabiów Szampanii, w którym zamieszkaliśmy, znajdował się tuż nad kanałem w centrum miasta. Został on zbudowany zgodnie z dawnymi wzorami. Centralną część budowli stanowiła długa sala, za którą usytuowano apartamenty królewskie, a droga do tych pomieszczeń prowadziła przez długie i kręte schody. Przyzwyczaiłam się już do tego, że musiałam rozstawiać dobytek Katarzyny w ciasnych i trudno dostępnych komnatach, byłam więc mile zaskoczona przestronnymi, wygodnymi pokojami, które zapewniono jej w tym wielkim gotyckim pałacu. Także i tutaj dworki miały mieszkać w oddzielnym budynku, ale okazało się na szczęście, że książę Burgundii posiada w Troyes własną rezydencję i nie będzie dzielił pałacu z rodziną królewską. — A co ważniejsze, nie będzie tu sam — oznajmiła Katarzyna z triumfem. — Księżna przyjechała z Dijon, żeby przyjąć angielskie poselstwo. Najświętsza Panienka po raz kolejny wysłuchała moich modlitw. Dzięki temu napięcie, które od dłuższego czasu stale utrzymywało się w naszej małej „rodzinie”, zdecydowanie osłabło. Katarzyna odzyskała apetyt, a wraz z nim część dawnej radości życia. Wielkopostne posiłki, które miały raczej umartwiać ciało, niż budować jego siłę, były jednak niezwykle skromne — składały się wyłącznie z zup, warzyw, chleba i niewielkich ilości ryb. Chcąc zatem sprawić, by Katarzyna choć trochę przybrała na wadze, chodziłam codziennie na targ, gdzie wyszukiwałam rozmaite smakowite kąski, którymi mogłabym ją skusić. Spacerując ulicami z koszykiem na ramieniu, obserwowałam, jak miasto stopniowo otrząsało się z zimowego snu. Zbliżały się święta Wielkiejnocy i kupcy rozstawiali stragany na

placu pod katedrą, oferując niemal wszystko, co można sobie wyobrazić, od ikon i relikwii, po magiczne mikstury i amulety. Handlarze krążyli po ulicach, głośno zachwalając swoje towary, a ich śpiewne głosy odbijały się echem pośród drewnianych domów z dwuspadowymi dachami, pomalowanymi na jaskrawe kolory albo wyłożonymi dachówką. Okiennice, nocami strzegące sklepów na parterze budynków, były w ciągu dnia opuszczane i przekształcane w stoły pokryte niezwykłym wprost bogactwem żywności i artykułów domowych. Już sam ten widok napawał mnie zdziwieniem, w Paryżu bowiem, rojącym się od złodziei, wszystkie te atrakcyjne dobra zniknęłyby w mgnieniu oka. Książę Burgundii wysłał hrabiemu Warwick glejt zezwalający na przejazd do Troyes, list ten zapewniał jednak angielskiemu dowódcy ochronę jedynie na terytoriach znajdujących się pod kontrolą Korony i Burgundczyków. Dlatego kiedy kawalkada złożona z dwustu angielskich rycerzy i zbrojnych zanadto zbliżyła się do Melun, nowego garnizonu księcia Karola, wyruszył na nią niewielki oddział żołnierzy delfina. Anglikom udało się ich jednak bez trudu odeprzeć, a podczas uczty zorganizowanej przez księcia i księżną Burgundii na ich powitanie hrabia Warwick z wyraźnym rozbawieniem opisywał ten incydent biesiadnikom. Katarzyna, którą posadzono po prawicy hrabiego, uważnie słuchała opowieści i wróciła do komnaty oburzona — ale ku mojemu zaskoczeniu powodem tego była postawa delfina, a nie słowa hrabiego Warwick. — Przez całą ucztę śmiali się z Karola. To dla mnie naprawdę przykre — relacjonowała z wściekłością, kiedy wraz z Agnes pomagałyśmy jej zdjąć nakrycie głowy. — Mój brat nie może przebywać w Melun, bo nie wierzę, że zgodziłby się na tak nierozważny atak na angielski oddział. Tanneguy du Chastel by mu na to nie pozwolił. Ten atak musiał okazać się fiaskiem! Wystawić zaledwie pięćdziesięciu ludzi przeciw dwustu rycerzom to, delikatnie mówiąc, absurd! Hrabia z rozbawieniem opisywał, jak posłał swoją ariergardę, by zaatakowała ten maleńki oddział od tyłu, tak że francuscy żołnierze nie zdążyli nawet wyciągnąć mieczy. Przypuszczam, że Karol nie może sobie pozwolić na stratę tych dziesięciu ludzi, którzy zginęli, zanim inni uciekli. Jej oburzenie nie trwało jednak długo, zmieniła nagle temat i zaczęła z zachwytem opowiadać o Richardzie de Beauchamp, hrabim Warwick. Z jej relacji wynikało, że to właśnie na takich rycerzach jak on wzorował się trubadur z Troyes, tworząc poematy o zamku Camelot i dworze króla Artura. Katarzyna opisywała go jako wysokiego mężczyznę o jasnorudych włosach, prawdziwego Normana o szerokich, umięśnionych ramionach i sokolim wzroku. — A do tego jeszcze umie tańczyć! — zawołała Katarzyna z zachwytem. —  W każdym razie tańczy na tyle dobrze, by nie deptać mi po palcach. Ale jego największym atutem jest swoboda, z jaką prowadzi konwersację. Płynnie posługuje

się łaciną i greką, a także angielskim i francuskim. Zresztą podobno król Henryk również zna te języki. Musiałam go zapytać, jakim człowiekiem jest król Henryk, on zaś odpowiedział, że to Übermensch. Zapytałam, co to oznacza, wytłumaczył mi, że tak po niemiecku określa się „nadczłowieka”. A zatem mówi również po niemiecku! Kiedy zapytałam, czy król jest przystojny, roześmiał się i przyznał, że jako mężczyzna nie potrafi tego ocenić i że powinnam raczej zapytać, czy uważa króla za dobrego przywódcę. Tak też zrobiłam, na co hrabia Warwick odpowiedział: „Dobry przywódca zapewnia sobie zwolenników, a wielki przywódca zapewnia sobie innych przywódców. Henryk jest niewątpliwie wielkim przywódcą”. Chyba zaczynam się trochę bać króla Anglii, ale myślę, że Richard z Warwick właśnie tego pragnie. Chce, żebyśmy wszyscy się go bali. To doskonała taktyka, prawda? Zresztą wolę się bać wielkiego przywódcy niż diabelskiego sługi pokroju Jana z Burgundii. Słysząc te słowa, Agnes położyła palec na ustach i dała jej znak, żeby miała się na baczności, księżniczka wróciła zatem do opowieści o krotochwilach minionego wieczoru… Nadeszła Wielkanoc, a ulice Troyes zazieleniły się i wypełniły ludźmi. Z kościołów wynoszono posągi świętych patronów oraz ich relikwie, a wierni szli z nimi w procesjach przez całe miasto. W ślad za nimi kroczyli w parach młodzi chłopcy i dziewczęta, którzy śpiewali i tańczyli na wszystkich placach. Ze ściśniętym gardłem patrzyłam, jak Alys udała się na spotkanie ze swoim nowym kawalerem, krawcem o imieniu Jacques, którego znałam z widzenia, bo — choć moja córka nie miała o tym pojęcia — kiedy poszłyśmy pewnego dnia na zakupy, byłam świadkiem jej pierwszego spotkania z tym młodym człowiekiem. Mimo że nie przyznawała się do niczego, dbałość, z jaką przygotowała kokardę z koronek i kolorowych wstążek, którą następnie wpięła w swoją najlepszą sukienkę, powiedziała mi więcej niż słowa. Alys opuściła pałac wraz z grupą służek, podejrzewałam jednak, że odłączy się od nich przy pierwszej sposobności. Pomodliłam się szeptem do świętej Agnieszki, prosząc tę patronkę młodych dziewcząt, by chroniła moją córeczkę i pozwoliła jej spędzić piękny, szczęśliwy dzień. Po mszy w katedrze rodzina królewska udała się na wielkanocną ucztę w Hôtel de Ville, gdzie miał się zjawić także hrabia Warwick. Zastanawiałam się, w jaki sposób opisze on swemu królowi dziewczynę, która miała zostać jego żoną. Mimo poprawek, których Alys dokonała w ostatniej chwili, śliczna zielono-czerwona houppelande Katarzyny nadal wisiała na jej nazbyt delikatnej figurze i choć w moich oczach zawsze była piękna, tak szczupłą dziewczynę trudno było uznać za idealną kandydatkę na płodną żonę dla króla, pragnącego zapewne jak najszybciej doczekać się następcy tronu, który odziedziczy jego coraz rozleglejsze imperium. Opinia Katarzyny o hrabim Warwick nie pozostawiała natomiast żadnych wątpliwości: księżniczka znowu wróciła z uczty zachwycona tym Anglikiem.

— Dzisiaj znowu z nim tańczyłam, Mette! — oznajmiła, radośnie wirując wokół mnie. — Uważam, że to najlepiej wykształcony mężczyzna, jakiego kiedykolwiek poznałam! Opisał mi nawet stroje, jakie nosi się na dworze angielskim, i wyznał, że docierają tam francuskie mody, tyle że z kilkuletnim opóźnieniem. Tamtejsi mężczyźni nie zaczęli jeszcze nawet nosić dzwonków, choć sam hrabia kupił je podczas pobytu we Francji i miał je na sobie dziś wieczorem. To pierwszy mężczyzna, który nie wygląda w nich śmiesznie! — A czy tańczyłaś tylko z hrabią Warwick? — zapytałam, unosząc brwi. — Nie, oczywiście, że nie. To stałoby się powodem wielu plotek, nieprawdaż? —  Katarzyna zmarszczyła brwi. — Musiałam zatańczyć saltarello z księciem Burgundii, a potem ten zdrajca Guy de Mussy miał czelność poprosić, żebym towarzyszyła mu podczas ballade. Tak jakbym chciała z nim cokolwiek zatańczyć, a tym bardziej ballade! Nie wiedziałam, czym dokładnie jest ballade, założyłam jednak, że musi mieć coś wspólnego z miłością. Najwyraźniej monsieur Guy nie mógł liczyć na przebaczenie! Katarzyna niespodziewanie zmieniła temat. — Mette, czy wybierasz się jutro do miasta? — Kiedy przytaknęłam, oznajmiła, że chciałaby mi towarzyszyć. — W Troyes, w przeciwieństwie do Paryża, nikt mnie nie rozpozna, a jeżeli pożyczę od Alys strój służącej, jestem przekonana, że zachowam anonimowość. Mogłybyśmy pójść razem na zakupy. Świetnie byśmy się bawiły! — Twoje towarzystwo sprawi mi ogromną przyjemność, Mademoiselle — odparłam — ale wątpię, żeby królowa pochwalała taką eskapadę. Księżniczka milczała przez chwilę, ale nie wahała się długo. — Masz rację. W takim razie powiem, że boli mnie głowa. Królowa zapewne wie, że obecnie krwawię, prawda? Spojrzała na mnie znacząco, ja zaś natychmiast się zarumieniłam. Nie wiedziałam, że Katarzyna ma świadomość, iż zgodnie z poleceniem jej matki muszę co miesiąc przedstawiać odpowiedni dowód na to, że jej córka cierpi na „klątwę Ewy”. Nie lubiłam tego robić, ale nie mogłam odmówić królowej. W ramach negocjacji nad traktatem pokojowym miał zostać sporządzony raport dotyczący regularności krwawień Katarzyny — tylko w ten sposób można było określić, czy jest płodna i czy zapewni królowi Anglii potomstwo. Księżniczka uśmiechnęła się. — Nie martw się, Mette, wiem, że to konieczne, poza tym mam dzięki temu doskonały powód, by nie opuszczać swojej komnaty. Tak przynajmniej wszystkim powiem, ale zamiast tego ty i ja wymkniemy się schodami dla służby i ruszymy w miasto. Agnes tymczasem zajmie czymś pozostałe damy dworu, tak żeby niczego nie podejrzewały. Katarzyna nie wyglądała na służącą, nawet kiedy przywdziała brązową wełnianą sukienkę Alys — dopiero kiedy włożyła na głowę czepek, miejsce wyrafinowanej

arystokratki zajęła nagle prosta, skromna dziewczyna. Nie szłyśmy pod rękę, tak jak robiłyśmy to zwykle z Alys, poza tym jednak można nas było wziąć za tę samą matkę i córkę, które odwiedziły targ tydzień wcześniej. Minęłyśmy kanał, który znajdował się za pałacem, i skierowałyśmy się w stronę labiryntu uliczek pełnych sklepików i straganów, otaczających główny plac targowy. Katarzyna nie posiadała się z radości — mogła się cieszyć całkowitą anonimowością. Co jakiś czas witano nas skinieniem głowy i uśmiechem, a księżniczka odpowiadała tym samym, w naturalny sposób wtapiając się w tłum. Krążyłyśmy po rue du Chaperon, oglądając niezliczone kapelusze i nakrycia głowy. Na rue des Orfèvres obserwowałyśmy, jak złotnik i terminujący u niego młodzieniec wykuwają złoty liść tak cienki, że wydawało się, iż zaraz porwie go wiatr. Moim ulubionym miejscem była jednak rue des Pains. Widok i zapach świeżo upieczonego chleba przenosił mnie w przeszłość, do czasów dzieciństwa, kiedy moi rodzice karmili naszych paryskich sąsiadów i żyli z nimi w pokoju i harmonii. Opowiedziałam o tym księżniczce i zatrzymałyśmy się tam dłuższą chwilę, zatapiając się w myślach. Kiedy wkroczyłyśmy na główny plac targowy, trafiłyśmy akurat na grupę weselników na schodach kościoła Saint-Jean. Nowożeńcy stali w asyście księdza, poważni i uroczyści, a wokół nich zebrały się dwie szczęśliwe rodziny. W pobliżu gromadzili się żebracy, którzy liczyli na jałmużnę, a także muzycy, pozostający w gotowości, i stajenni, którzy trzymali konie przystrojone wstążkami i piórami. Kiedy przechodziłyśmy obok warsztatu przy rue de l’Aiguille, gdzie Jacques pracował jako krawiec, pokazałam księżniczce nowego ukochanego Alys. Przyszywał właśnie czarną jedwabną lamówkę do aksamitnego rękawa, a na Katarzynie, podobnie jak na Alys, ogromne wrażenie zrobiły jego wprawa i staranność. — Wygląda na bardzo poważnego młodego człowieka — zachichotała księżniczka. — Nie chciałabyś go poznać, Mette? Zamierzała na chwilę wejść do jego sklepu i coś u niego zamówić, przypomniała sobie jednak, że jest przecież ubrana w strój służącej, która nie mogłaby sobie pozwolić choćby na pół jardu owego wspaniałego, brązowego aksamitu. Następnego ranka Jacques został zatem oficjalnie wezwany do pałacu i księżniczka zamówiła u niego wspaniałą nową suknię. Młody krawiec ochoczo wziął się do pracy i szył suknię dniami i nocami w warsztacie przy rue de l’Aiguille, a Alys, jak można się było spodziewać, zaoferowała pomoc przy przymiarkach i we wszystkich innych sprawach związanych z zamówieniem. Nie wspomniała słowem o tym, że go zna czy że łączy ich uczucie, nie mówiła też o jego charakterze i sytuacji materialnej — nigdy jednak nie widziałam mojej córki równie szczęśliwej. Oczy Alys płonęły głębokim, ciepłym blaskiem, a uśmiech nie schodził z jej twarzy. Także w oczach księżniczki pojawiły się radosne iskierki, a jej policzki oraz ramiona nieco się zaokrągliły, co zwiastowało powrót jej dawnej urody.

I właśnie wtedy, jakby dla uczczenia tej wspaniałej metamorfozy, do pałacu dostarczono niezwykle drogie i delikatne lustro weneckie. Był to prezent od króla Henryka, który po jednej z uczt wręczył Katarzynie sam hrabia Warwick. Księżniczka natychmiast się zarumieniła, słuchając słów czarującego wysłannika króla. — Gdyby Jego Wysokość król Henryk mógł tu być, doskonale wiem, jak by się czuł w obecności kobiety tak pięknej jak ty, księżniczko — powiedział z galanterią, klękając przed Katarzyną. — Serce biłoby mu mocniej, a krew pulsowałaby szybciej w jego żyłach na samą myśl o tym, że nadejdzie być może dzień, kiedy nazwie cię swoją królową. Usłyszałam obok siebie zduszony chichot i mocno kopnęłam Luca w kostkę. On i Alys siedzieli obok mnie przy stole, pośród świty księżniczki. Tak naprawdę Luc powinien spożywać posiłek oddzielnie, razem z resztą służby pracującej poza murami pałacu, ale od czasu do czasu pozwalano mi go tu przyprowadzać. Musiałam jednak za niego ręczyć — a chichotanie podczas przemowy zaszczytnego królewskiego gościa trudno uznać za przejaw dobrych manier. — Król Henryk ma nadzieję, że najpiękniejsza księżniczka świata chrześcijańskiego zechce przyjąć to zwierciadło i że za każdym razem, kiedy spojrzy na swe odbicie, poczuje podziw i zachwyt mężczyzny, od którego je otrzymała, i wspomni jego marzenie, by na własne oczy zobaczyć to, co ujrzało lustro. Hrabia podniósł się, zdjął swój elegancki zielony chaperon, nisko ukłonił się przed Katarzyną i zwrócił do niej z uśmiechem: — Ponieważ jednak mój suweren nie miał jeszcze zaszczytu poznania cię, księżniczko, w przeciwieństwie do mnie, nie wie on, że to lustro nie może odzwierciedlić twego prawdziwego piękna, które jest pięknem wewnętrznym, niewidocznym dla oka czy szkła. Kiedy przed nim stanę, będę starał się na miarę moich skromnych możliwości opisać mu niezwykłość twego intelektu, głębię twego współczucia i łagodność twego ducha, obawiam się jednak, że słowa prostego żołnierza nigdy nie oddadzą im sprawiedliwości. Rumieńce, które wstąpiły na policzki Katarzyny podczas przemowy przystojnego hrabiego, dowodziły jej niewinności i skromności. — Nie doceniasz swej elokwencji, lordzie Warwick — odpowiedziała łagodnie. — Proszę, przekaż Jego Wysokości, twemu panu i królowi, moje najszczersze podziękowania za ten wspaniały dar. Będę go pieczołowicie przechowywała, rozmyślając o pokoju, o który się modlimy i który, mam nadzieję, wkrótce połączy nasze narody. Dziękuję też tobie, Monseigneur, za to, że dzięki tobie zrozumiałam, jak wielką miłością i lojalnością ty i pozostali możnowładcy darzycie waszego seniora. Zwierciadło zostało wkrótce ustawione w komnacie Katarzyny i stało się obiektem niezwykłego zainteresowania jej dworek oraz innych gości. Nawet królowa przyszła się w nim przejrzeć i natychmiast postanowiła kupić takie samo lustro do swojej

komnaty. Kiedy i ja zbliżyłam się do niego w wolnej chwili, ku swojemu przerażeniu zobaczyłam stateczną, mocnej budowy kobietę o wydatnym biuście — choć przecież nadal pamiętałam siebie jako żwawą dziewczynę o różowych policzkach, która spoglądała na swoje odbicie w sadzawkach Montmartre’u, kiedy pierwszego maja oddawała się igraszkom z chłopcami. Nie mogłam zrozumieć, dlaczego królowa chciała mieć w posiadaniu przedmiot, który w tak bolesny i okrutny sposób przypominał o przemijaniu. Być może nie zauważała po prostu zmian zachodzących w jej własnym wyglądzie. Ostatniego dnia kwietnia urzędnicy i prawnicy odłożyli wreszcie pióra. Oficjalny rozejm został podpisany przez księcia Burgundii oraz hrabiego Warwick, który wyruszył w drogę do Mantes, by dołączyć do swego suwerena. Żegnając się z Katarzyną, ukłonił się jej nisko, posłał jeden ze swych promiennych uśmiechów i wyszeptał: — Do zobaczenia wkrótce, Madame. *

23 — Mam nadzieję, że król Henryk jest równie czarujący jak jego generał! — wyznała mi Katarzyna tego samego wieczoru. — Choć Richard z Warwick mógłby być moim ojcem, muszę przyznać, że w jego obecności uginają się pode mną kolana! Ale nie wszystkie wieści są równie pomyślne. Okazuje się, że wkrótce ma się odbyć konferencja pokojowa, podczas której dojdzie do ostatecznego podpisania traktatu, ja zaś zostanę przedstawiona królowi Henrykowi. — Ale dlaczego uważasz, że to złe wieści? — zawołałam. — Wreszcie go poznasz! Często przecież powtarzałaś, że małżeństwo z królem Henrykiem to dla ciebie jedyna droga ucieczki przed księciem Burgundii. Księżniczka z niepokojem splotła dłonie. — To prawda, ale niepokoją mnie warunki traktatu. Podczas rokowań książę Burgundii będzie myślał wyłącznie o własnym interesie, tak jak to zwykle robi, a Henryk będzie oczywiście miał na uwadze interes Anglii. A kto zadba o dobro Francji? Co stanie się z tym krajem, kiedy już skończą rozdzielać między siebie jego ziemie? I co w tej sytuacji zrobi Karol? — Niech się o to martwi Tanneguy du Chastel — zasugerowałam. — Twój brat ma całe zastępy doradców, którzy dbają o jego interesy. Ty natomiast masz tylko siebie. — Na szczęście mam też ciebie, Mette. Wkrótce znowu wyruszymy w drogę: spotkanie z królem Henrykiem ma się odbyć za miesiąc w Meulan. Widząc przerażenie malujące się na mojej twarzy, ze smutkiem skinęła głową. — Tak, Mette. Musimy pokonać niemal całą drogę powrotną do Pontoise. Doskonale pamiętałam, jak bardzo byłam obolała i poobijana po podróży z Pontoise do Troyes, nie cieszyłam się więc na myśl o konieczności pokonania tej samej drogi jeszcze raz. Bardziej jednak martwiłam się o Alys. Myślałam, że kiedy przekażę jej te wieści, powie mi wreszcie o swojej znajomości z Jacques’em — ale tego nie zrobiła. Zbladła tylko, a przy pierwszej sposobności wymknęła się z pałacu. Nadszedł wieczór, zbliżała się pora toalety Katarzyny, jej zaś nadal nie było. Księżniczka jednak najwyraźniej się tym nie przejmowała. — Nie zrugaj jej, kiedy wróci, Mette — poprosiła. — Ja też nie zamierzam tego robić. — Jesteś zbyt wielkoduszna, Mademoiselle — zaprotestowałam. — Alys nie powinna uchylać się od swoich obowiązków. — Wkrótce pozostaną jej tylko obowiązki — powiedziała Katarzyna. — Okazuje się, że dwór ma wyruszyć w drogę już za trzy dni.

Madame Royale Katarzyna de Valois do Karola, delfina Viennois Drogi Bracie, wszystko po raz kolejny uległo zmianie. Królowa i książę Burgundii doprowadzili ostatecznie do zawarcia pokoju pomiędzy Francją a Anglią. Znowu mam zostać żoną króla Henryka! Cieszę się, że nie czytałeś moich poprzednich listów, nie mam bowiem pewności, czy zachowałbyś moje tajemnice dla siebie i czy nie zdradziłbyś nikomu tego, jak okrutnie potraktował mnie diabelski książę. Modlę się jednak gorąco, aby to wszystko nigdy więcej się nie powtórzyło i abym zgodnie z prawem przysługującym mi z urodzenia została królową, a jednocześnie oblubienicą, w której obowiązki małżeńskie nie budzą strachu i obrzydzenia. Zastanawiam się jednak, jak podpisanie traktatu pokojowego między Anglią i Francją wpłynie na Twoje w pełni uzasadnione roszczenia do tronu francuskiego. Na ile silna stanie się kontrola króla Henryka nad należącymi do nas terytoriami? I do jakich nikczemnych i zdradzieckich czynów będzie gotów posunąć się książę Burgundii, by zadbać o swoje interesy? Czy o to, co po tym wszystkim pozostanie z Francji, będzie w ogóle warto walczyć? Mam tylko nadzieję, że pozostaniesz wolny od jarzma księcia Burgundii i że przynajmniej Ty z nas dwojga będziesz w stanie kierować własnym losem. Wierzę też, że nie winisz mnie za to, co zostało mi narzucone. Nie mam wyboru i mogę tylko to przyjąć albo pogrążyć się w rozpaczy i szaleństwie. Niezależnie zatem od tego, jaka czeka mnie przyszłość, pozostaję Ci oddana i kochająca, Katarzyna Pałac hrabiów, Troyes, poniedziałek, 2 maja 1419 roku Muszę tu przyznać, że Alys nie lamentowała i nie narzekała w związku z wyjazdem. Tak naprawdę nie miała zresztą wyboru, bo wiedziała, że w przeciwnym razie zostałaby w Troyes absolutnie sama i miałaby tylko Jacques’a. W drogę wyruszali wszyscy, nawet Luc, polowania były bowiem ulubioną rozrywką króla, a wszystko, co zajmowało obecnego władcę, ułatwiało życie innym. Ojciec Katarzyny był w ostatnim czasie spokojny i zadowolony i na szczęście ani razu nie powtórzył się smutny epizod ze „szklanym królem”. Nikt jednak nie wiedział, jak wpłynie na niego powrót do Pontoise. Z zaskoczeniem i dość umiarkowanym zachwytem przyjęłyśmy niespodziewaną wizytę królowej Izabeli, która zjawiła się w komnatach księżniczki wkrótce po tym, jak mistrz Jacques dostarczył jej gotową suknię. Damy dworu ostrożnie przestawiły nowe lustro, a Katarzyna zaprosiła Jacques’a, by zaczekał, aż przywdzieje nowy strój. — Musisz zobaczyć ją w lustrze, mistrzu Jacques’u — nalegała. — To posrebrzane

szkło prosto z Wenecji. Mówiono mi, że w takim zwierciadle artyści zdecydowanie wyraźniej widzą efekt swej pracy. — Nigdy nie widziałem tak wspaniałego lustra, Madame — przyznał Jacques, patrząc z zachwytem na swoje odbicie. — Jestem zaszczycony i oczywiście chętnie zaczekam. Alys i Agnes natychmiast pospieszyły, by pomóc Katarzynie przywdziać nową suknię. Kiedy wróciły, zauważyłam z zachwytem, że Jacques wykorzystał tę niepowtarzalną okazję i zaprojektował strój zupełnie inny od dominującej na francuskim dworze houppelande z podwyższoną talią. Wspólnie z Katarzyną wybrał brokat w kolorze głębokiego turkusu, wysoki kołnierz uszył zaś z kremowej satyny, z której wykonane były także brzegi rękawów. Powstała w ten sposób suknia, która otwierała się nisko w talii na kształt odwróconej litery „V”, ukazując to, co Jacques określał mianem petite-côte z kremowego jedwabiu, ozdobionego haftowanymi złotą nicią ornamentami w postaci kwiatów i liści. Nie uważam się za autorytet w tej dziedzinie, ale wydaje mi się, że podobnego stroju nie widziano nigdy na dworze francuskim. Kiedy Katarzyna stanęła wreszcie przed lustrem, długo wpatrywała się w swoje odbicie, co jakiś czas odwracając się i oglądając suknię ze wszystkich stron. Zaniepokojony jej milczeniem, mistrz Jacques pospieszył z wyjaśnieniami. — To nieco bardziej rozbudowana wersja sukni, którą przedstawiłem gildii na zakończenie mojego terminu, Madame — powiedział. — Mistrzowie określili wtedy moją pracę mianem „świeżej i nowoczesnej”. Katarzyna odwróciła się do niego i posłała mu promienny uśmiech. — Uważam, że jest przepiękna, mistrzu Jacques’u. To prawdziwe arcydzieło. Będę o nią dbała, jak przystało na taki skarb. Nie ulega wątpliwości, że jesteś niezwykle utalentowanym rzemieślnikiem, i zamierzam sławić twoje umiejętności przed całym dworem. — Kogo będziesz sławiła, córko? I co, na Boga, masz na sobie? — Głos królowej zagłuszył zachwyty i gratulacje zgromadzonych gości, którzy siedzieli odwróceni plecami do drzwi i wpatrywali się w lustro. Wszyscy natychmiast zwrócili się w stronę drzwi, po czym pospiesznie padli na kolana. Królowa Izabela wkroczyła do pokoju, tuż za nią weszły jej dwie damy dworu. Dała znak Katarzynie, która podniosła się z kolan, a na jej pełnej zaskoczenia twarzy pojawił się rumieniec. — Witaj, Wasza Wysokość — powiedziała słabym głosem, wskazując swój fotel. — Czy zechcesz usiąść? Królowa czekała, aż damy dworu ułożą rozłożysty tren jej widowiskowej szmaragdowo-rubinowej sukni, po czym opadła na wyłożone poduszkami siedzenie. Wstrzymaliśmy wszyscy oddech, kiedy jej misterne, niezwykle rozbudowane nakrycie głowy niemal zahaczyło o zdobiony frędzlami baldachim. Nakrycia głowy królowej stawały się w ostatnim czasie coraz bardziej wyrafinowane — co, jak

zauważyła kiedyś złośliwie jej córka, miało zapewne na celu odwrócenie uwagi od coraz liczniejszych zmarszczek widocznych na jej twarzy. — Możecie usiąść — oznajmiła uprzejmie królowa. — Ty nie, Katarzyno. Najpierw musisz mi wytłumaczyć, cóż takiego masz na sobie. Mam nadzieję, że nie zamierzasz pokazywać się w tym stroju na dworze! — Nie śmiałabym tego zrobić bez twej aprobaty, pani — odpowiedziała Katarzyna, zmarszczywszy brwi. — Ale trudno mi sobie wyobrazić, by tak piękna suknia mogła się spotkać ze złym przyjęciem. — To jakiś dziwaczny wynalazek! — zawołała królowa. — Przypomina bardziej szlafrok niż elegancką suknię. Cóż ci strzeliło do głowy? Katarzyna musiała mieć w pamięci niektóre osobliwe stroje, noszone przez królową w ciągu ostatnich lat. Teraz zaś, ze względu na obecność przerażonego Jacques’a, postanowiła otwarcie wyrazić swoje zdanie. — No cóż, uważam, że to naprawdę wspaniała suknia i zamierzam ją nosić. Oczywiście nie w twojej obecności, skoro żywo się temu sprzeciwiasz, Madame. Mimo to przewiduję, że do końca tego roku na dworze pojawi się przynajmniej tuzin jej kopii. — Skinęła na Jacques’a, dając mu znak, żeby się zbliżył. — Czy mogę ci przedstawić mistrza krawiectwa, który uszył tę wspaniałą suknię, Wasza Wysokość? Mistrz Jacques de Troyes. Jacques zarumienił się, wyraźnie zawstydzony. Uklęknął przed królową, ta zaś obrzuciła go krótkim, pogardliwym spojrzeniem i natychmiast go odprawiła. — Krawiec z Troyes! To wszystko tłumaczy! Odejdź! Nie pozwolę, by ohydne prowincjonalne stroje zrujnowały reputację mojego dworu. Westchnęłam ze smutkiem. Zrozpaczony Jacques wycofał się i pospiesznie wyszedł, za nim zaś ruszyła Alys, która wymknęła się z komnaty tak dyskretnie, jak potrafią to robić tylko służące. Katarzyna odpowiedziała matce przez zaciśnięte zęby: — Obawiam się, że wkrótce twoi dworzanie będą musieli nosić wytarte stroje, Madame, bo nie widzę szansy na rychły powrót do paryskich ateliers. — I tu się mylisz, córko. Mój pan, książę Burgundii, twierdzi, że kiedy już podpiszemy traktat i kontrakt małżeński, który go przypieczętuje, wkroczymy triumfalnie do Paryża, gdzie odbędzie się twój ślub z królem Henrykiem. —  Obrzuciła spojrzeniem wszystkich zgromadzonych. — I zapewniam cię, że panna młoda n i e w ł o ż y sukni, którą uszył byle mistrz z Troyes! Za sprawą łagodnej majowej pogody droga do Pontoise trwała zdecydowanie krócej i okazała się o wiele mniej wymagająca niż podróż do Troyes. Być może książę Karol zadbał o to, by orszak jego rodziców mógł poruszać się bez przeszkód, nie napotkaliśmy bowiem ani jednego wrogiego oddziału — a ponieważ żadna lekkomyślna banda zbirów nie odważyła się zaatakować sześciuset uzbrojonych ludzi, którzy nas eskortowali, podróż przebiegła bez zakłóceń. Król i jego dworzanie

wybierali się nawet co jakiś czas na polowania, dzięki czemu kucharze mieli zawsze pod dostatkiem dziczyzny. Luc narzekał (na szczęście nie robił tego w towarzystwie żadnych ważnych osobistości), że nie powinno się polować podczas okresu rozrodczego zwierząt, szybko jednak wytłumaczono mu, że nie sposób mówić królowi — nawet gdyby był w pełni władz umysłowych — kiedy może, kiedy zaś nie może oddawać się myślistwu. Ku ogromnej uldze Katarzyny książę Burgundii pojechał wraz z żoną do Dijon i powierzył obowiązek eskortowania rodziny królewskiej jednemu ze swych zaufanych arystokratów. Uradowana nieobecnością diabelskiego księcia, Katarzyna stała się nagle nadspodziewanie miła dla swojej matki i całymi godzinami konwersowała z nią w powozie. Udało jej się dzięki temu doprowadzić do korzystnej zamiany komnat w Pontoise. Księżniczka oznajmiła bowiem, że będzie potrzebowała wskazówek i rad królowej przed zbliżającym się wielkimi krokami spotkaniem z królem Henrykiem i zaproponowała, żeby w związku z tym jej dawne apartamenty zajął książę Burgundii. Ona sama miała natomiast otrzymać komnaty w donżonie, zajmowane uprzednio przez księcia. — Wydaje mi się bardziej stosowne, byśmy ty, ja oraz król mieszkali blisko siebie, jak przystało na prawdziwą rodzinę, nie sądzisz, Madame? Kiedy zaś książę Burgundii przyjedzie do Pontoise, będzie mógł ulokować swoją służbę i straż w osobnym budynku. Podczas rozmów, które miałam szczęście prowadzić z Katarzyną, jak ognia unikałyśmy drażliwego i niezwykle bolesnego tematu. Nie próbowałyśmy choćby przez chwilę zastanawiać się nad tym, czy niesiony potrzebą dominacji książę Burgundii dopuścił się perwersji, którą niekiedy uważa się za bardziej gorszącą od sodomii: nie szukałyśmy odpowiedzi na pytanie, czy zdecydował się dzielić łoże królowej i jednocześnie wdzierać się do łoża jej córki. Sądzę, że obie spodziewałyśmy się najgorszego, dlatego relacja Katarzyny z matką — relacja, którą nawet w najlepszych okresach trudno było uznać za bliską — miała obecnie ściśle formalny charakter. Niewątpliwie powodem takiego stanu rzeczy musiały stać się wspomnienia z dzieciństwa, które Katarzyna nadal przechowywała w pamięci, oraz przyprawiające o mdłości gesty księcia, który pozwalał sobie podczas wspólnych posiłków posyłać im obu soczyste kawałki mięsa. Katarzyna była jeszcze w tym czasie dość młoda i jak podejrzewam, naiwnie wierzyła, że jej matka, która bądź co bądź jest przecież królową, musi mieć wpływ na własny los. Królowa Izabela wydawała mi się osobą zupełnie inną niż ta, która kroczyła majestatycznie przez ogród różany pałacu Saint-Pol i która, niesiona kaprysem, porwała Michalinę, Ludwika oraz Jana. Tamta królowa była zniewalająca i przekonana o własnej wspaniałości. Teraz zaś stała się kobietą drażliwą i niepewną, boleśnie świadomą upływu czasu i tego, że nie działa na mężczyzn tak jak dawniej — jednocześnie zaś rozpaczliwie pragnącą odzyskać dawną pozycję. Książę

Burgundii był jej ostatnią deską ratunku, szansą na zachowanie choćby iskierki dawnej chwały. Tylko on dawał jej nadzieję na udział w sprawowaniu rządów nad Francją. Jeżeli chciała utrzymać się na tronie, nie miała wyboru: musiała dawać księciu to, czego żądał. Królowa Izabela od razu przystała na sugerowaną przez Katarzynę zamianę apartamentów i zdawała się niemal zadowolona z faktu, że między nią a córką doszło do ocieplenia stosunków. Być może miała nadzieję, że zdobędzie w ten sposób cennego sprzymierzeńca i umocni swoją pozycję w relacjach z Janem bez Trwogi, którego musiała — mimo swego zamiłowania do rywalizacji — uważać za przerażającego adwersarza. Tak czy inaczej, kiedy książę dotarł do Pontoise, zamiana była już fait accompli 1, a ponieważ nie miał żadnego zasadnego powodu, by kwestionować ten stan rzeczy, musiał się z nim pogodzić. Kolejnych dziesięć dni spędziłyśmy na gorączkowych przygotowaniach do spotkania Katarzyny z królem Henrykiem. Ponieważ królowa z pogardą wyraziła się o „prowincjonalnych strojach”, żadnego krawca z Pontoise nie uznano za godnego uszycia Katarzynie sukni na tak ważne wydarzenie. W rezultacie głównej szwaczce królowej oraz Alys kazano przerobić wspaniałą złotą suknię, którą księżniczka miała na sobie podczas niesławnego turnieju cztery lata wcześniej. W tamtym czasie uważałam, że ciężki złoty materiał przyćmiewa delikatną urodę Katarzyny, teraz jednak, kiedy księżniczka zmierzyła suknię, odnotowałam z zaskoczeniem, że z upływem lat jej piękno nabrało pewnej dojrzałości i siły, których nie dało się już tak łatwo zagłuszyć. W darowanej jej przez królową bezcennej diamentowej kolii i wspaniałym płaszczu podszytym gronostajami oraz ozdobionym królewskimi herbami Katarzyna wyglądała jak prawdziwa członkini rodziny królewskiej i robiła wprost oszałamiające wrażenie. Była podekscytowana perspektywą poznania mężczyzny, którego od tak dawna sobie wyobrażała, i jej zdenerwowanie narastało z każdym dniem przybliżającym ją do tej chwili. — Ten płaszcz to istny koszmar, Mette — wyznała. — Nie mogę go nie włożyć, ale obawiam się, że natychmiast się o niego potknę, to zaś mogłoby przecież zagrozić traktatowi pokojowemu. Podobno król Henryk przykłada wielką wagę do tego rodzaju znaków. Trudno mi było uwierzyć, by potężny zdobywca miał zwrócić uwagę na drobne potknięcie, i podzieliłam się swymi wątpliwościami z Katarzyną. Księżniczka jednak potrząsnęła głową. — Mylisz się, Mette. Historia pełna jest wielkich generałów, którzy nie podnosili sztandaru, bo ich koń rozdeptał ropuchę albo nad ich głową przeleciał łabędź —  powiedziała z powagą. — Gdyby francuska księżniczka potknęła się o symbole własnego narodu, mogłoby to zniweczyć całą konferencję pokojową. — Ale tak się nie stanie — zapewniłam. — Jesteś uosobieniem gracji i elegancji.

Każdy, kto widział, jak tańczysz, wie o tym doskonale. — Być może — wzruszyła ramionami i lekko się uśmiechnęła. — Ale są dziesiątki innych rzeczy, które mogłyby zrujnować to wydarzenie. — Ty nie będziesz z tym miała jednak nic wspólnego — oznajmiłam stanowczo. — Zapamiętaj moje słowa: jeżeli ktokolwiek miałby coś zepsuć, to tylko książę Burgundii! 1. Fait accompli (fr.) — fakt dokonany. ↩

*

24 Po trwającej już od tak dawna zgubnej wojnie, pokoju nie można było zawrzeć byle gdzie, a już z pewnością nie w obrębie murów jakiegokolwiek miasta. Każdy zamek, pałac, kościół czy nawet katedrę uznawano za zbyt niebezpieczne, zbyt narażone na zdradę którejś ze stron. Meulan było dogodnie zlokalizowane w połowie drogi między Pontoise a tymczasową siedzibą króla Henryka w Mantes, ale nie mogło stać się miejscem spotkania królów. Zamiast tego postanowiono zorganizować spotkanie poza zasięgiem strzał łuczników, na położonej na Sekwanie wyspie Le Pré du Chat —  Kociej Łące. W przeszłości miejscowy senior trzymał na tej wyspie lamparta, którego kupił podczas krucjaty do Ziemi Świętej. Niestety nikt nie ostrzegł go, że lampart jako jedyny z kotów nie boi się wody, wkrótce więc bestia uciekła, by przez kolejnych kilka lat siać postrach wśród miejscowych stad i trzód, do czasu aż została wreszcie osaczona i zabita. Jej sława przetrwała jednak w nazwie wyspy. W tym miejscu nurt Sekwany stawał się wartki, a na wyspę można było się dostać tylko łodzią. Kiedy zatem wycięto okoliczne lasy i otoczono ją palisadą, uznano wyspę za wystarczająco bezpieczne miejsce spotkania. Na obu jej krańcach zbudowano bramę i pomost —  Francuzi mieli przypłynąć z północnego brzegu, Anglicy zaś z południowego. Za palisadą wzniesiono ogromny pawilon, w którym miały toczyć się obrady, a także dwa mniejsze, po jednym dla każdej strony. Dla najważniejszych uczestników spotkania przygotowano mapy wyspy oraz listę obowiązujących podczas konferencji zasad. Katarzyna przyniosła te dokumenty do komnaty, chcąc je dokładnie przestudiować. — Od razu widać, że za tym wszystkim stoi książę Burgundii — powiedziała, z uwagą studiując listę zasad. — Każdego napitku i każdego dania mają próbować przedstawiciele obu stron, a do głównego pawilonu nikt nie może wnosić broni. Nawet królowie. Na Boga! Czy on uważa, że król Henryk rzuci się na niego z mieczem? — Sądzi wszystkich własną miarą — zauważyłam zgryźliwie. — Czy twój ojciec w ogóle nosi miecz? — Tak, podczas oficjalnych uroczystości, ale jego broń ma stępione ostrze i czubek — wyznała Katarzyna. — Giermkowie dbają o to, odkąd kilka lat temu rzucił się na jednego z członków rady. — A jak się ostatnimi czasy miewa Jego Wysokość? — zapytałam łagodnie. — Czy król będzie uczestniczył w konferencji? Katarzyna przeżegnała się. — Dzięki Bogu nadal czuje się dość dobrze. Zaczęłam się wachlować dłonią.

— Jest bardzo ciepło jak na maj, a dawniej upał źle na niego wpływał. — To prawda, ale modlę się, żeby jego stan się nie pogorszył, bo choć nie bierze czynnego udziału w negocjacjach, sama jego obecność zdaje się nieco temperować zakusy księcia Burgundii. — Głęboko westchnęła. — Dziś podczas kolacji książę wziął mnie na bok. Postronny obserwator mógłby przypuszczać, że próbuje po prostu dodać mi otuchy, on jednak powiedział: „Monmouth nie może cię jeszcze mieć, ale ja mogę, niezależnie od tego, jak rozpaczliwie będziesz chowała się za matką”. Widząc, że łzy napłynęły jej do oczu, starałam się podnieść ją na duchu. — Mademoiselle, musisz pozostać silna. To tylko słowa. Jest wściekły, bo doprowadziłaś do zamiany komnat. To despota i tyran, a ludzie jego pokroju nie lubią, kiedy komuś udaje się pokrzyżować im plany. Katarzyna skinęła głową, a po jej policzku spłynęła łza. — To prawda, jest tyranem i do tego potężnym! Ale masz rację, muszę pozostać silna. — Otarła łzę i wstała. — To może go jeszcze bardziej rozwścieczyć, ale chcę, żebyś towarzyszyła mi podczas konferencji, Mette. Potrzebuję cię tam. Mogę zabrać ze sobą dwie towarzyszki. Agnes będzie jedną i chciałabym, żebyś właśnie ty była drugą. Zgodzisz się to dla mnie zrobić? Teraz to ja starałam się powstrzymać łzy. Odchrząknęłam, próbując coś powiedzieć, choć miałam gardło ściśnięte ze wzruszenia. — No cóż, oczywiście, będę zaszczycona, Mademoiselle, ale czy to na pewno dozwolone? Katarzyna wyprostowała się i spoważniała. — To nieistotne, bo nie zamierzam nikogo prosić o pozwolenie. Musimy ci tylko dobrać odpowiedni strój. Kiedy już włożysz piękną suknię, klejnoty i ohydny hennin, będziesz wyglądała jak jedna z flandryjskich kobył. Nie byłam zachwycona tym porównaniem, ale Katarzyna miała rację: dwa dni później znalazłam się pośród wytwornej świty, która w okolicach Tiercé wsiadła na pokład królewskiej barki i wyruszyła w kierunku Meulan. Agnes zdołała przekonać jedną z flamandzkich dworek księżniczki, by pożyczyła jej swoją najwspanialszą suknię — okazały strój z delikatnej wełny, ale na tyle ciepły, że pociłam się obficie w coraz mocniejszych promieniach słońca. Na szczęście ciężkie czarne nakrycie głowy sprawiało, że nikt mnie nie rozpoznał. W ostatniej chwili, pod wpływem niezwykłego jak na tę porę roku upału, nastąpił nawrót choroby króla, który znowu zaczął cierpieć na „szklane urojenia” i został pospiesznie odprowadzony do swojej komnaty. W efekcie, ku ogromnemu rozczarowaniu Katarzyny, to nie jej ojciec, tylko znienawidzony książę Burgundii miał przedstawić ją angielskiemu monarsze. Księżniczka siedziała u boku królowej i księcia w środkowej części barki pod złotym baldachimem ozdobionym frędzlami. Natomiast my z Agnes zostałyśmy stłoczone na rufie wraz z dworkami królowej, gdzie rozpaczliwie szukałyśmy choćby odrobiny cienia. Kilku siedzących na dziobie minstreli grało z całych sił, by umilić

drogę dostojnym osobistościom. Za królewską barką płynęły trzy galery, na których pokładzie znajdowali się wybrani rycerze, urzędnicy oraz doradcy. Zbliżaliśmy się powoli do brzegu. Jak się okazało, na wyspie zgotowano nam niezwykłe powitanie. Na sygnał trębaczy stojących na szczycie palisady rozpostarto rzędy ogromnych, niebieskich i czerwonych sztandarów, które zaczęły unosić się delikatnie na wietrze, odsłaniając herby Francji, Burgundii oraz Walezjuszy, wyszyte błękitną, srebrną, czerwoną, zieloną i złotą nicią. Pomost na drugim krańcu Kociej Łąki pozostawał niewidoczny, ale dźwięk trąbek wskazywał na to, że do brzegu zbliżała się także barka króla Henryka. Sztandary przedstawiające angielskie lwy oraz łabędzie Lancasterów zatańczyły na wietrze. Wzdłuż brzegów rzeki łopotały rzędy kolorowych sztandarów francuskich i angielskich rycerzy, którzy wznosili okrzyki ku czci przybyłych. Przypomniałam sobie listę zasad obowiązujących podczas konferencji, w myśl których jakiekolwiek niestosowne zachowania miały skutkować surowymi karami i natychmiastowym aresztowaniem. Rycerze cieszyli się zapewne, że mogą dać ujście emocjom choćby w ten sposób. W porównaniu z prowadzeniem wojny proces zawierania pokoju wydawał się wyjątkowo nudnym zajęciem. Wysiedliśmy na brzeg i udaliśmy się do francuskiego pawilonu. Panował tam kompletny chaos i ledwie dało się oddychać — na szczęście jednak dla dam dworu wydzielono małe pomieszczenie wychodzące na łąkę, osłoniętą przed wścibskimi spojrzeniami przez zagajnik wierzb. Podano nam chłodne napoje i ciastka z miodem, ja zaś asystowałam Katarzynie podczas ostatnich przygotowań przed tym wyjątkowo ważnym spotkaniem z jej przyszłym panem i mężem. Z niepokojem zauważyłam, że jest blada i drżała na całym ciele, szybko więc poprowadziłam ją w kierunku otwartych drzwi i zaczęłam ją wachlować. Miałam ochotę mocno objąć księżniczkę, dodać jej otuchy, nie mogłam sobie jednak na to pozwolić, byłam bowiem przebrana za flamandzką arystokratkę. Uznałam zresztą, że to nie czas na łzy. — Uszczypnij się w policzki, Mademoiselle — ponagliłam szeptem. — Właśnie dla tej chwili się urodziłaś. Choć tak wielu poległo pod Azincourt, możesz teraz podbić serce tego, który ich pokonał. Idź i ratuj honor Francji. Zaskoczona moimi płomiennymi słowami i stanowczym tonem, Katarzyna przez chwilę wpatrywała się we mnie ze zdziwieniem, a następnie wyprostowała się, zbliżyła dłonie do twarzy i uszczypnęła w policzki. Nagle miejsce drżącej ze strachu dziewczyny zajęła oszałamiająca piękność, uosobienie marzeń każdego rycerza. — Słodki Jezu, Mette, powinnaś zostać generałem! — zawołała, po czym odwróciła się, żeby zająć miejsce w orszaku kierującym się w stronę głównego pawilonu. I tak oto Katarzyna, księżniczka Francji, zobaczyła po raz pierwszy Henryka, króla Anglii. Stał dokładnie naprzeciw niej, po drugiej stronie ogromnego perskiego dywanu, w którego centralnym punkcie zręczni tkacze z Isfahanu przedstawili gotującego się do skoku lwa i klęczącego dostojnie białego jednorożca. Heroldowie

zadęli w trąbki, Henryk zaś ruszył w kierunku lwa, mając u swego boku braci: Tomasza, księcia Clarence, oraz Humphreya, księcia Gloucester. Katarzyna sunęła tymczasem w kierunku jednorożca w towarzystwie matki i księcia Burgundii. — Mam zaszczyt przedstawić Jej Wysokość, królową Francji Izabelę, oraz jej córkę, księżniczkę Katarzynę — przemówił książę Burgundii głosem, który przypominał smagnięcie batem. Patrzyłam, jak Katarzyna pochyliła głowę i skromnie spuściła oczy, a następnie złożyła głęboki, pełen szacunku ukłon. Poczułam gwałtowne ściśnięcie żołądka i starałam się stłumić rozpierającą mnie dumę. Jasne włosy, które tak długo czesałam, otoczone były złotą siateczką i lśniły niczym jedwab. Czoło księżniczki zdobił wysadzany klejnotami diadem. Promienie słońca, wlewające się przez otwarte ściany boczne pawilonu, odbijały się na połyskujących fałdach jej sukni, za nią zaś rozpościerał się fioletowy płaszcz, ozdobiony symbolami potwierdzającymi rodowód Katarzyny: francuską lilią, krzyżem świętego Ludwika oraz trzema ropuchami Chlodwiga. W tym decydującym momencie zastanawiałam się, co zrobiłby król angielski, gdyby wiedział, że ta piękna, szlachetnie urodzona księżniczka, klękająca przed nim w tym wspaniałym, drogocennym stroju, została haniebnie wykorzystana przez mężczyznę, który stał u jej boku, miała rozwiązłą matkę oraz ojca, który wierzył, że jest ze szkła. Król Henryk skłonił się z szacunkiem przed królową Izabelą, ucałował lekko jej blady policzek, a następnie odwrócił się i powitał Katarzynę. Przez moją głowę przemknęły natychmiast dziesiątki pytań. Nie wątpiłam, że żaden pełnokrwisty mężczyzna nie oprze się jej urodzie, zastanawiałam się jednak, jak księżniczka zareaguje na króla. Czy zrobi na niej wrażenie jego wzrost? A jego atletyczne ciało odziane w tunikę podszytą sobolami, na której angielskie lwy sąsiadowały z francuskimi liliami, w tak bezpośredni sposób wyrażając pretensje do tronu francuskiego? Czy zauroczy ją szlachetny profil króla, jego krótko ostrzyżona głowa dumnie podtrzymująca ciężką złotą koronę? A może przerazi ją blizna, która ciągnie się przez jego prawy policzek? W opisach wspominano o bliźnie pozostawionej na twarzy króla Henryka przez walijską strzałę, która prawie go zabiła, kiedy jako szesnastolatek tłumił rebelię przeciw swemu ojcu. Te opowieści nie oddawały jednak skali spustoszeń poczynionych przez grot. Prawy policzek monarchy przecinała głęboka biała szrama biegnąca od kości policzkowej aż do szczęki. Musiał go chronić jakiś potężny anioł stróż, skoro ta strzała go nie zabiła, zastanawiałam się jednak, czy ślady na twarzy były jedynym poczynionym przez nią spustoszeniem i czy aby na pewno nie okaleczyła także umysłu króla Henryka. Katarzyna nie dała po sobie niczego poznać i wyprostowała się z gracją niczym puch unoszący się na wietrze. Król Henryk zwrócił się do niej wiele znaczącymi słowami, które usłyszeli wszyscy zebrani.

— Tak długo czekałem na tę chwilę, Katarzyno — powiedział, po czym pochylił się i złożył na jej ustach długi pocałunek. Wydawało mi się, że czuję ten pocałunek na własnej twarzy: mocny, suchy dotyk tych twardych ust żołnierza na miękkich, delikatnych wargach kobiety, po nim zaś pełną napięcia ciszę, która nagle zapadła. Wszyscy zamarli, zadziwieni śmiałością tego gestu. Książę Burgundii stał odwrócony do mnie plecami, ale widziałam, jak jego ramiona sztywnieją z wściekłości. Po chwili paziowie pospieszyli z pomocą, starając się manewrować trenem Katarzyny, kiedy król Henryk władczym gestem poprowadził ją w kierunku trzech tronów, które ustawiono na podium przyozdobionym kwiatami. Królową Izabelę odeskortował do jednego z nich książę Burgundii, a król Anglii, posadziwszy swą przyszłą oblubienicę, zasiadł na środkowym tronie i machnął na heroldów, by rozpocząć obrady. Niewiele rozumiałam z tego, co działo się później, ponieważ nastąpiła seria długich przemów po łacinie. Najpierw głos zabrali dwaj główni negocjatorzy, hrabia Warwick i książę Burgundii. Ponieważ nie wiedziałam, co mówili, skupiłam się na obserwowaniu Katarzyny i zabiegającego o jej rękę króla. Henryk koncentrował swoją uwagę na mówcach, ale często przyłapywałam go na ukradkowych spojrzeniach, jakie kierował w stronę Katarzyny, która siedziała dumnie na tronie, z wysoko uniesionym podbródkiem i złożonymi na kolanach dłońmi. Zastanawiałam się, czy przeszkadzało mu, że zgodnie z protokołem królową Izabelę posadzono w miejscu, z którego miała okazję obserwować jego „dobry” profil, podczas gdy Katarzyna musiała patrzeć na pokryty blizną policzek. Nawet jeśli tak było, niczego nie dawał po sobie poznać i wyglądał na uosobienie spokoju. Wiedziałam jednak, że moja księżniczka za królewskim dostojeństwem i opanowaniem skrywała istną bieganinę rozgorączkowanych myśli. Z wyrazu twarzy króla Henryka trudno było mi cokolwiek wyczytać, nie potrafiłam zatem ocenić, co myślał o Katarzynie. Mina jego brata Humphreya nie pozostawiała jednak żadnych wątpliwości. Książę Gloucester był najmłodszym i —  jak głosiły plotki — najbardziej porywczym z braci Henryka. Przyjechał na konferencję pokojową z Anglii i zastąpił trzeciego, najpoważniejszego i godnego miana męża stanu brata, Jana, księcia Bedford, który na ten czas przejął regencję w kraju. Humphrey siedział na przedzie pośród angielskich arystokratów, był przystojny, miał pełną ekspresji twarz, przy tym niższy i bardziej śniady niż Henryk. Uroda Katarzyny niewątpliwie zrobiła na nim ogromne wrażenie — świadczyło o tym jego pełne niekłamanego podziwu łakome spojrzenie. Zauważyłam też, że kiedy król ukradkiem na niego zerknął, Humphrey posłał bratu lekki, znaczący uśmiech, tak jakby odczytał męską reakcję zbliżoną do swojej własnej. Na koniec, po trzech godzinach przemów, król Henryk krótko zabrał głos po angielsku, a trzeba tu powiedzieć, że był to język, który w tamtym czasie rozumiałam równie dobrze jak łacinę. Można było sądzić, że w tym przypadku słowa

wypowiedziane przez niego w ojczystym języku stanowiły pewnego rodzaju demonstrację. Rozległy się trąbki, które zasygnalizowały przerwę w obradach. Obie strony wróciły do swoich pawilonów, podczas gdy pawilon główny zaczęto przygotowywać na ucztę, która miała się tam odbyć wieczorem. W chwili, gdy zamknęły się za nami drzwi pawilonu francuskiego, królowa Izabela zwróciła się do Katarzyny, wyraźnie podekscytowana: — I cóż, córko, czy jesteś zadowolona z pana młodego, którego ci wybraliśmy? Czyż nie drżałaś na widok tego wspaniałego mężczyzny? Te szerokie ramiona, umięśnione uda i sposób, w jaki cię pocałował? To było bardzo niegrzeczne z jego strony, ale ten gest pokazał jednocześnie jego zdecydowanie i śmiałość! Nie rozumiałam, co mówił na koniec, angielski jest takim dziwacznym językiem… Ale nie ulega wątpliwości, że wywarłaś na nim ogromne wrażenie. Wydaje mi się, że wszystko zmierza w dobrym kierunku. Książę Burgundii stał w pobliżu i słuchał tej entuzjastycznej przemowy, wykrzywiając pogardliwie usta. Dopiero po chwili zniknął w tłumie swoich doradców. Słuchając królowej z bezpiecznej odległości, z której nie mogła mnie rozpoznać, dziwiłam się, że zdawała się pomijać bliznę na policzku króla Henryka. Miałam wrażenie, że gdyby nie ta skaza, urósłby w jej oczach niemal do rangi Adonisa. Katarzyna wolała uniknąć jednoznacznej odpowiedzi na pytanie matki. — Nie wiem, czy nie za wcześnie jeszcze na świętowanie, Madame — szepnęła, zerkając z niepokojem na stojącego nieopodal księcia Burgundii, który ściągnął nagle brwi, wyraźnie rozwścieczony, i zaczął ciskać gromy na swoich prawników. —  Hrabia Warwick nie wspominał w swojej przemowie o ustępstwach terytorialnych, a jak wiesz, wiele od tego zależy. A teraz pozwól, że się oddalę. Chciałabym odetchnąć świeżym powietrzem. Królowa chłodno odchrząknęła i skinęła głową, a Katarzyna zdołała wymknąć się do pomieszczenia przeznaczonego dla dworek. Mogłyśmy wreszcie przyłożyć nasączone zimną wodą serwetki do jej czoła i zdjąć z księżniczki ciężki płaszcz, tak żeby choć na chwilę odpoczęła od upału. Zaproponowałam, żeby użyła sedesu pokojowego i zaprowadziłam ją w najdalszy kąt pomieszczenia, który zasłoniłam kotarą, tak by zapewnić księżniczce choć odrobinę prywatności. W jej ciężkim, wyjątkowo niewygodnym stroju zaspokojenie jakichkolwiek potrzeb byłoby niemożliwe bez dodatkowej pomocy. Kiedy razem z Agnes podwinęłyśmy jej powłóczystą suknię, Katarzyna zniżyła głos i wyszeptała: — Jak się spisałam, Mette? Byłam kompletnie zaskoczona, kiedy po raz pierwszy zobaczyłam jego twarz. Ta straszna blizna… nieszczęsny człowiek! — Nie dałaś po sobie niczego poznać — zapewniłam. — Nie drgnęła ci nawet powieka. Ale ta blizna bardzo rzuca się w oczy. Czyżby cię przerażała? — Nie, nie! — zawołała. — Wręcz przeciwnie, dzięki niej król wydaje się mniej

onieśmielający, mniej idealny. Ale dlaczego mnie o niczym nie uprzedzono? Czyżby myśleli, że na wieść o tym, iż zostanę oddana wojownikowi okaleczonemu w bitwie, zemdleję z wrażenia jak mała dziewczynka? — Roześmiała się cicho. — A jego pocałunek! To dopiero mnie zaskoczyło. Zarumieniłam się? Problem z okaleczonymi w bitwie wojownikami polega na tym, że zawsze doskonale ukrywają swoje emocje. — W takim razie sama jesteś nie lada wojowniczką, Mademoiselle, nie mogłam bowiem niczego wyczytać z twojej twarzy. — A teraz muszę konwersować z nim przy stole! — powiedziała z przejęciem. — Sainte Marie, o czym mam z nim rozmawiać? Ludwik nazwał go libertynem, ale słyszałam, że w ostatnim czasie stał się pobożny. Podobno czyta świętego Augustyna i świętego Grzegorza. Czy mam z nim o nich rozmawiać, czy uzna mnie za nazbyt pretensjonalną? Czy ma poczucie humoru? A jeżeli go rozbawię, czy nie pomyśli, że jestem po prostu niepoważna? — Nie jesteś niepoważna — zaprotestowała Agnes. — Poza tym poczucie humoru to niewątpliwa zaleta — wtrąciłam. — Nie w przypadku królowej, Mette — zauważyła Katarzyna z przygnębieniem. — Królowe nie mają być zabawne, tylko dyskretne. Powinnam pamiętać o tym, że Henryk jest zdobywcą, który nadal więzi mojego kuzyna, księcia Orleanu. Wtedy nie będę raczej odczuwała pokusy, by z nim żartować albo nawet flirtować. — Bądź po prostu sobą, Mademoiselle — doradziłam, myśląc jednocześnie o tym, że odrobina flirtu jeszcze nikomu nie zaszkodziła. — Nie zapominaj, że choć nosi koronę, jest tylko mężczyzną. — Jak mogłabym o tym zapomnieć po takim pocałunku? — Westchnęła i wyprostowała się. — A pod tym ciężkim diademem kryje się tylko młoda dziewczyna! Kiedy rozsunęłyśmy z powrotem kotarę i pomogłyśmy Katarzynie się ubrać, pomyślałam, że poczucie humoru króla Henryka zostałoby wystawione na poważną próbę, gdyby kiedykolwiek się dowiedział, na jakim to tronie omawiano jego przymioty! Choć Katarzyna zamierzała zachować powściągliwość, podczas uczty wielokrotnie słyszałam jej dźwięczny śmiech — docierał on nawet do najdalszej części stołu, gdzie posadzono nas razem z Agnes. Ku mojej uldze ani królowa, ani książę nie patrzyli nawet w naszą stronę, nie groziło mi zatem, że ktoś mnie rozpozna. Z takiej odległości trudno było śledzić rozmowę Katarzyny z królem. Uznałam jednak za dobry znak, że przez cały posiłek, który trwał naprawdę długo, ani razu nie przerwali konwersacji. Z tej odległości ledwo dostrzegałam bliznę na policzku króla Henryka, a monarcha wyglądał wyjątkowo młodo i nikt by nie zgadł, że miał aż trzydzieści dwa lata. Pomyślałam, że on i księżniczka wspaniale razem wyglądają, choć trudno było na tej podstawie wyrokować, czy ten związek mógłby zapewnić im szczęście. Najprawdopodobniej jednak nikt poza mną się nad tym nie zastanawiał.

Katarzyna zdawała się równie zmęczona drogą powrotną do Pontoise jak wioślarze, którzy zmagali się z rwącym nurtem rzeki. Wciśnięta pomiędzy królową a księcia Burgundii, który zdawał się coś żywiołowo tłumaczyć, księżniczka bawiła się pierścionkami na swoich palcach i rzucała nam rozpaczliwe spojrzenia. Także w Pontoise nie mogła liczyć choćby na chwilę wytchnienia, królowa Izabela bowiem nalegała, by księżniczka towarzyszyła jej podczas audiencji w głównej sali zamku, gdzie dworzanie zgromadzili się w oczekiwaniu na relację z wydarzeń tego dnia. Świece zdążyły się niemal dopalić, kiedy wreszcie księżniczka weszła po schodach na górę i znalazła się w swojej komnacie. Wiedząc, jak ogromną ulgę przyniosło mi zrzucenie przepoconego, wytwornego stroju, przypuszczałam, że Katarzyna będzie wycieńczona po całym dniu spędzonym w powłóczystej złotej sukni i z ciężkim diademem na głowie. Stała przed nami w milczeniu, a jej ciało lekko się kołysało, kiedy pomagałyśmy jej się rozebrać. Czerwone otarcia pozostawione na jej czole przez diadem posmarowałam maścią z rumianku. Dopiero kiedy wszystkie damy dworu wyszły i zostałyśmy z nią sam na sam, odkryłam, że jej wycofanie nie wynikało bynajmniej z wyczerpania, ale z rozpaczy. Opadła na stołek, który stał przy kominku, i mocno owinęła się szlafrokiem. Z zaskoczeniem zauważyłam, że drży na całym ciele. — Czy mam rozpalić ogień, Mademoiselle? — zapytałam. — Nie zrobiłam tego, bo był bardzo ciepły dzień, ale jeżeli marzniesz… Potrząsnęła głową. — Nie, Mette, nie drżę z zimna, tylko z gniewu. Kiedy wychodziłam dziś z uczty razem z królową, książę Burgundii nachylił się nade mną i szepnął mi do ucha: „Widzę, że go pragniesz, ale nie będziesz go miała”. Na wszystko, co święte, jak on śmie zwracać się do mnie w ten sposób? Ciarki przeszły mi po plecach. — Matko Święta! — Westchnęłam głęboko i mimowolnie zrobiłam znak krzyża. — Cóż za belzebub! Katarzyna złapała się za głowę. — Bóg chyba na to nie pozwoli?! — krzyknęła. — Książę ci tu w żaden sposób nie zagraża, Mademoiselle! — zaprotestowałam. — Wszędzie kręcą się wartownicy, dworzanie, służba… A królowa mieszka w sąsiedniej komnacie. — Pewnie masz rację, Mette, ale czy wiesz, co on zrobił? Zabronił mi uczestniczyć w dalszej części konferencji pokojowej. Powiedział mojej matce, że król Henryk nie powinien mnie oglądać do czasu, aż zrezygnuje z części swoich niebotycznych roszczeń. Wykorzystuje mnie w haniebny sposób, niczym marchewkę, którą próbuje skusić króla Henryka! Ale nie uda mu się to. Henryk z pewnością nie ustąpi. Mimo wszystkich przygotowań i wszystkich tych górnolotnych przemów

spotkanie na Kociej Łące zakończy się fiaskiem i już nigdy nie zdołam uciec przed diabelskim księciem Burgundii! Madame Royale Katarzyna de Valois do Karola, delfina Viennois Najdroższy Bracie, w ciągu jednej chwili miejsce nadziei, którą do tej pory odczuwałam, zajęła czarna rozpacz. Poznałam dziś wreszcie króla Henryka, który od tak dawna napawał mnie lękiem i jednocześnie budził moją ciekawość. Możesz mi nie wierzyć, Karolu, ale naprawdę przypadł mi do gustu! Wiem, że jest wrogiem Francji i że nim gardzisz, uznając go za szukającego chwały wojownika, ale wydaje mi się zupełnie inny. Z całą pewnością jest zbyt inteligentny i racjonalny, by wierzyć jedynie w siłę swego miecza. Uważam go za całkowite przeciwieństwo Jana bez Trwogi. To człowiek, który zamiast paktować z diabłem, składa swój los w ręce Boga. Wierzę, że i ja przypadłam mu do gustu. Trudno wyczytać cokolwiek z jego twarzy, w przeciwieństwie do jego brata Humphreya, który patrzył na mnie tak, jak jeleń wpatruje się w łanię. Król Henryk potraktował mnie jednak ciepło, prowadziliśmy też ożywioną konwersację przez całą ucztę — sądzę zatem, że uznał mnie za interesującą. A jego pocałunek! Och, pocałował mnie jak spragniony mężczyzna, który dobiega fontanny po długiej jeździe. Nikt mnie nigdy w ten sposób nie powitał. Wyglądało na to, że konferencja pokojowa toczy się w jak najlepszym kierunku, a kiedy się żegnaliśmy, raz jeszcze mnie pocałował. Byłam szczęśliwa, że wreszcie uda się podpisać traktat pokojowy. O naiwności! Zapomniałam, że muszę się liczyć z jeszcze jedną siłą: księciem Burgundii! Przez całą drogę powrotną, kiedy płynęliśmy barką królewską, musiałam wysłuchiwać jadowitych uwag Jana bez Trwogi i płaczliwych protestów królowej, którą z coraz większym trudem nazywam matką. Kiedy zdążyliśmy dotrzeć do Pontoise, mój optymizm ustąpił miejsca głębokiemu przygnębieniu i zniechęceniu. Książę nie zgadza się, bym uczestniczyła w dalszej części konferencji pokojowej, przynajmniej do czasu, aż król Henryk nie zrezygnuje z części roszczeń terytorialnych — to zaś wydaje mi się równie prawdopodobne jak to, że w sierpniu spadnie śnieg. Jan bez Trwogi nie może znieść myśli, że inny mężczyzna mógłby zdobyć więcej honorowym podbojem, niż on zdobył za sprawą tchórzliwego bandytyzmu. Piszę ten list o świcie, kiedy mnisi i zakonnice wychodzą zaspani ze swoich cel, by odmówić pierwsze modlitwy do Wszechmogącego — sen jednak nie chce do mnie przyjść. Mój umysł przepełnia strach: boję się, że już zawsze będę musiała znosić upokorzenia ze strony księcia Burgundii i że Francja uschnie na skutek jego nikczemności. Nie stanie się tak, jeżeli zdołasz temu zapobiec. Jesteś moją jedyną nadzieją,

Karolu! Czy nie mógłbyś samodzielnie wynegocjować pokoju z Henrykiem i zjednoczyć się z nim przeciw księciu Burgundii? Dzięki temu wszyscy osiągniemy to, czego pragniemy, a Jan bez Trwogi będzie mógł pomstować i dawać upust swej wściekłości w dalekiej Flandrii! Codziennie modlę się o taki finał, tak jak modlę się o to, byś pozostał wolny od jakichkolwiek krzywd i wolny od NIEGO. Twoja kochająca siostra, Katarzyna Zamek Pontoise, świt, wtorek, 31 maja 1419 roku *

25 Choć Katarzyna już więcej się nie pojawiła, konferencja pokojowa trwała jeszcze przez cały słoneczny, upalny czerwiec. Księżniczka tymczasem czekała niecierpliwie w Pontoise. Nadal tliła się w niej iskierka nadziei, uważała bowiem, że mężczyzna taki jak król Henryk nie traciłby czasu, gdyby nie widział szans na osiągnięcie celu. W czasie tych ciepłych dni Katarzyna wróciła do regularnych przejażdżek konnych wzdłuż rzeki, podczas których mogła choć na chwilę wyrwać się z zamku, w którego murach było wyjątkowo gorąco. Jej dawny towarzysz, Guy de Mussy, nadal odpowiadał za jej bezpieczeństwo, to zatem właśnie on za każdym razem nadzorował przejażdżki i formował odpowiednią eskortę. Ostatniego dnia czerwca Agnes uprzedziła, że w związku z gwałtownym atakiem bólu głowy nie będzie mogła towarzyszyć księżniczce. Miały ją zastąpić dwie inne dworki, najmłodsze spośród „flandryjskich kobył”, z którymi w ciągu ostatnich tygodni udało się Katarzynie nawiązać względnie satysfakcjonujące stosunki. Z radością przyjęły one perspektywę wyrwania się choć na chwilę z zamku i zażycia dobrodziejstw konnej przejażdżki. Choć księżniczka czuła się bezpieczniej w królewskich apartamentach, miała tam do dyspozycji tylko jedną, dość przestronną komnatę, w której musiała zarówno sypiać, jak i przyjmować gości. Popołudnia, kiedy wyruszała na przejażdżki razem ze swoimi dworkami, były jedyną okazją, gdy nadzorowane przeze mnie służące mogły przystąpić do sprzątania całego pomieszczenia. Muszę tu z radością nadmienić, że dawniej do moich obowiązków należało także szorowanie i zamiatanie podłóg, a obecnie jedynie te prace nadzorowałam, natomiast wszystkie niewdzięczne zadania przejęła służba. Tamtego dnia, gdy komnata została już sprzątnięta, zaczęłam przygotowywać dla Katarzyny strój na wieczór. Ciężką suknię, którą księżniczka miała na sobie poprzedniego dnia, zdjęłam z wieszaka i zaniosłam na górę, do pomieszczenia na strychu, gdzie znajdowała się garderoba zarówno królowej, jak i jej córki. Był to długi pokój o niskim stropie, pełen kufrów i skrzyń, w których pośród płótna perfumowanego lawendą przechowywano niezliczone suknie i płaszcze, kapelusze, welony i buty. W tym pogrążonym w ciszy pomieszczeniu unosił się charakterystyczny, intensywny zapach zwietrzałego potu oraz przypraw korzennych, które miały odstraszać mole. Kiedy weszłam, zobaczyłam nagle Alys, która siedziała skulona w kącie pokoju i szlochała. Miała opuchnięte oczy, tak jakby płakała już od dłuższego czasu. Natychmiast do niej podbiegłam, pełna niepokoju, pragnąc dodać jej otuchy i dowiedzieć się, co się stało. Wiedziałam, że jeżeli moja dojrzała, opanowana córka zalewa się łzami, musi chodzić o coś naprawdę poważnego. — Alys, moja Alys. No już, moja mała dziewczynko. Niczym się nie martw. Jesteśmy tu same. Cokolwiek się dzieje, na pewno mogę ci jakoś pomóc. — Wyjęłam

chusteczkę z rękawa sukienki i podałam ją córce, gest ten dał jednak początek kolejnej fali szlochu. Alys ukryła twarz w dłoniach i odwróciła się. — Czy chodzi o Jacques’a? — zapytałam po chwili tonem tak łagodnym, na jaki tylko potrafiłam się zdobyć. — Myślę, że jestem w ciąży — oznajmiła niespodziewanie. — Ach… — Spojrzałam na nią, nie wiedząc przez chwilę, jak zareagować. Natychmiast jednak zalała mnie fala miłości i współczucia. Jak mogłabym czuć cokolwiek innego? Pochyliłam się i wzięłam ją za rękę. — Boisz się, prawda? —  W milczeniu skinęła głową i łzy znowu napłynęły jej do oczu. — Ale chyba nie mnie? Wiesz, że byłam kiedyś w takiej samej sytuacji. To nie takie rzadkie. Obawiasz się, co powie Jacques? To jego dziecko, prawda? Uniosła gwałtownie podbródek i posłała mi gniewne, pełne oburzenia spojrzenie, tak jakbym zasugerowała, że Najświętsza Dziewica była ladacznicą. — Tak, oczywiście, że jego! — odparła. — Nigdy nie byłam z nikim innym. —  Natychmiast się zarumieniła i z rozpaczą potrząsnęła głową, a na jej dłoń spadła kolejna łza. — On jest tak daleko… — wyszeptała. — To prawda. — Zmarszczyłam brwi i dokonałam w myślach szybkich obliczeń. — Ale czy aby na pewno jesteś w ciąży? Od wyjazdu z Troyes nie minęło tak wiele czasu. — Już drugi miesiąc z rzędu nie zauważyłam śladów krwawienia. Za pierwszym razem myślałam, że się pomyliłam, ale teraz mam już pewność. Ogarnęły mnie wyrzuty sumienia. Niczego nie zauważyłam, nie zorientowałam się, że coś się dzieje z moją córką — gdyby chodziło o Katarzynę, byłoby zupełnie inaczej. — No cóż, przynajmniej nie minęło jeszcze dużo czasu. Na razie nie będzie niczego widać. — Ale księżniczka może już nie wrócić do Troyes — załkała Alys. — A ja muszę tam jechać, mamo. Muszę. Objęłam ją i mocno przytuliłam. Była taka młoda i delikatna… Miałam głęboką nadzieję, że nie pomyliła się co do Jacques’a. — Tak się stanie, Alys. Obiecuję. Znajdziemy sposób. Jak twoim zdaniem zareaguje Jacques, kiedy mu o tym powiesz? Alys potrząsnęła głową i wyszeptała: — Nie wiem. — Czy on ma rodzinę? — zapytałam, przypominając sobie, jak zareagował mój ojciec, kiedy zaszłam w ciążę jako niezamężna dziewczyna. Uświadomiłam sobie, jak wiele miałam szczęścia, że mimo początkowego gniewu przez cały czas stał po mojej stronie i zapewnił mi wsparcie. Moja mała dziewczynka nie posiada ojca, który mógłby się nią zaopiekować. Wiedziałam, że muszę być dla niej zarówno matką, jak i ojcem.

Wytarła nos w chusteczkę. — Jego rodzice zmarli w zeszłym roku podczas epidemii gorączki plamistej. Sklep przy rue de l’Aiguille należał wcześniej do jego ojca. Choć było mi przykro w związku ze stratą, którą poniósł Jacques, dostrzegłam tu jednocześnie szansę, która pozwalała zachować chociaż cień nadziei. Ten młody człowiek odziedziczył kwitnący interes, a dzięki talentowi i fachowi, jaki zdobył, mógł go z powodzeniem dalej rozwijać. A więc ich dziecko wcale nie musiało nosić na sobie piętna bękarta, nie musiało też cierpieć niedostatku. Postanowiłam, że za wszelką cenę znajdę sposób, by Alys możliwie szybko wróciła do Jacques’a. — Mówił, że przypominam mu jego matkę — wyszeptała. — Mam dobre przeczucia. Zobaczysz, wszystko się ułoży. Nie powinnaś się zamartwiać, to niedobre dla dziecka… Skąd mogłam wiedzieć, że w czasie gdy pocieszałam Alys, Katarzyna znalazła się w wielkim niebezpieczeństwie? Zresztą i tak nie zdołałabym temu w żaden sposób zapobiec. Oczywiście księżniczka wszystko mi później wyznała — cóż innego miała zrobić? — ale głębię jej rozpaczy poznałam dopiero po wielu latach, czytając jeden z listów, które napisała do brata. Katarzyna, zhańbiona Madame Royale, do „bękarta” Karola, delfina Viennois Przesyłam Ci pozdrowienia, Bracie — jak ofiara ofierze. Diabelski książę zrobił, co tylko mógł, by doprowadzić nas oboje do ruiny. Ciebie nazywa bękartem, ja zaś nie mogę już określać siebie mianem dziewicy. Pisząc te słowa, szaleję z rozpaczy i jestem na granicy obłędu. Wstydem i hańbą okryło mnie to zwierzę, Jan, książę Burgundii. Wczoraj, podczas przejażdżki konnej w okolicach zamku Pontoise, zatrzymał nas nagle w lesie, odprawił nikczemne kreatury, które miały mnie chronić, a potem mnie zgwałcił. Te słowa wydają się na kartce papieru takie proste — ale potworny czyn, którego się dopuścił, tak trudno mi opisać! Zakonnice z Poissy wpoiły we mnie głęboki szacunek do Maryi Dziewicy. Ponieważ honoru nie mogłam szukać u własnej matki, to Ona była zawsze dla mnie uosobieniem czystości Kościoła. Swoje dziewictwo ofiarowała Bogu, tak jak ja powinnam je ofiarować mojemu mężowi. Ale teraz to już niemożliwe, ja zaś na progu małżeństwa będę musiała dopuścić się kłamstwa albo poświęcić się życiu religijnemu, dla którego, dobrze o tym wiem, nie zostałam stworzona. Nie jestem już dziewicą i nie potrafię pogodzić się z tą stratą. Równie przerażający jest fakt, że ludzie, z którymi udałam się na przejażdżkę —  zdradziecki Guy de Mussy i moje dwie flamandzkie damy dworu — mogli zapobiec temu, co się wydarzyło, gdyby tylko nie okazali się tchórzami i zdrajcami. Odwrócili

się ode mnie, kiedy prosiłam, żeby mnie nie zostawiali. Książę miał wręcz czelność się tym chełpić. „De Mussy nosi mój herb, księżniczko. To mój giermek. Żadne z nich nie okaże ci posłuszeństwa, mam nad nimi wszystkimi kontrolę”. Nawet te kobiety — nie mogę ich bowiem dłużej nazywać damami — musiały domyślać się jego nikczemnych zamiarów, za bardzo się go jednak bały. Nie ma wątpliwości, że diabeł żyje pośród nas. Jeżeli zastanawiasz się, dlaczego postanowił odebrać mi dziewictwo, którego tak uparcie dotąd strzegł, wyjaśnię ci. Oto, co książę z niekłamaną satysfakcją oświadczył: „Być może się zdziwisz, ale dziś rano twój ukochany Henryk Monmouth w przypływie gniewu opuścił konferencję pokojową, oznajmiając, że zdobędzie i ciebie, i wszystkie ziemie, których zapragnie, nawet gdyby miał w tym celu wygnać z Francji i mnie, i króla Karola, i twojego brata bękarta”. Następnie wykręcił mi gwałtownie rękę i warknął: „Masz teraz takie same szanse, by zostać jego żoną, jakie ma twój brat z nieprawego łoża, by zdobyć francuski tron. Ale Henryk pragnął cię jak baran w rui, widziałem to. Ten arogancki głupiec myślał, że on, oszpecony blizną syn uzurpatorskiego psa, godzien jest poślubić francuską księżniczkę!”. Właśnie wtedy rzucił mnie na ziemię i przycisnął swą twarz do mojej, wypowiadając słowa, które zmroziły mi krew w żyłach. „Widziałem, że i ty go pragnęłaś. Mimo modlitw i pozornej niewinności pod spódnicą jesteś rozgrzana i chętna. Przypominasz swoją matkę. Tak jak ona marzysz tylko o tym, by mieć mężczyznę między nogami. No cóż, twoje marzenie wreszcie się spełni”. Krzyknęłam, wiedziałam jednak, że to już nic nie zmieni. I zgwałcił mnie, Karolu. Tam, na ziemi pod drzewami, podciągnął mi suknię i wbił się w moje dziewicze ciało, tak jak musiał to robić setki razy z bezbronnymi dziewczętami w całym kraju — od niechcenia, tak jakby to nic nie znaczyło i jakbym stała się dla niego kolejną zdobyczą wojenną. Kiedy skończył, powiedział mi, że to moja wina, że pragnęłam tego równie mocno jak on i że będę go przyjmowała, ilekroć zechce znowu dostarczyć mi rozkoszy! Ach, dobry Boże, pisząc te słowa, drżę na całym ciele. Muszę jednak je pisać, chcę bowiem, byś rozumiał, że stało się to wbrew mojej woli, że gardzę nim całym sercem. Nienawidzę tej bestii, księcia Burgundii. Byłabym nadal dziewicą, gdyby nie ten diabeł wcielony. Ach, jakże bym chciała opowiedzieć ci o tym wszystkim podczas rozmowy twarzą w twarz. Widziałbyś wtedy moją rozpacz i rozumiałbyś, że nie ponoszę tu żadnej winy, a wszystkie jego oskarżenia są bezpodstawne. Jestem też całkowicie zdana na jego łaskę i nie mogę nawet przekazać ci tego listu! Nasz nieszczęsny ojciec nie zdoła mi pomóc, kiedy bowiem nie zatapia się w świecie swych urojeń, jest niczym więcej jak tylko dzieckiem o wyglądzie dorosłego. Nie trzeba szukać daleko, by określić źródło jego stanu. Jeżeli zaś chodzi o naszą matkę, to wolę także i w tym przypadku wierzyć, że rzucono na nią jakiś urok, niż

sądzić — tak jak niestety sądzę — że świadomie i celowo przymyka oko na to, co mnie spotyka. Być może robi to dlatego, że nie ma innego wyboru, ale moim zdaniem w żaden sposób jej to nie usprawiedliwia. Czuję się zdana na jej łaskę, tak jak jestem zdana na łaskę księcia. Głęboko wierzę, że odpowiedzialnością za śmierć Ludwika i Jana należy obarczyć właśnie tych dwoje diabelskich spiskowców i że kiedy uciekłeś z Paryża, cudem uniknąłeś podobnego losu. Niech Bóg i Najświętsza Maria Panna uwolnią mnie od tego piekła na ziemi! Nigdy nie sądziłam, że nadejdzie czas, gdy będę czuła żądzę mordu w swym sercu, nie mogę jednak zaprzeczać: pragnę, by zginął. Czy sądzisz, że Bóg wybaczy temu, kto pomściłby tę haniebnie wykorzystaną istotę, jaką jest twoja siostra? Katarzyna Zamek Pontoise, wtorek, 31 maja 1419 roku Podobnie jak ja podniosłam się i uciekłam z miejsca, w którym zostałam zgwałcona, tak też Katarzyna zmusiła się, by wstać i jak najszybciej oddalić się od diabelskiego księcia. W jakiś sposób udało jej się wydostać z lasu i wrócić do zamku. Wkroczyła do komnaty, kiedy przygotowywałam jej strój na wieczór, i z krzykiem rozpaczy rzuciła mi się w ramiona. Przypuszczam, że każda kobieta i dziewczyna w inny sposób podchodzi do swego dziewictwa. Muszę przyznać, że ja sama, zanim je straciłam, nigdy nie poświęcałam mu zbyt wiele uwagi. Pamiętam naukę Kościoła raczej ze względów praktycznych niż z potrzeby serca i patrząc wstecz, widzę, jak wiele miałam szczęścia, nie ponosząc konsekwencji mojej dość niefrasobliwej postawy — zarówno względem czystości, jak i Kościoła. Żaden kapłan publicznie mnie nie potępił, rodzina nie wydziedziczyła mnie ani nie wyrzuciła na ulicę… Choć niektórzy mogliby twierdzić, że urodzenie martwego dziecka stanowiło karę boską. Dla Katarzyny jednak dziewictwo miało niemal mistyczne znaczenie. Ponieważ została wychowana przez zakonnice, szczególnym szacunkiem otaczające Maryję Dziewicę, jej własna czystość była dla niej niezwykle ważna. Nie wynikało to tylko z tego, że w przypadku młodej księżniczki dziewictwo stanowi ważny element umowy małżeńskiej. Chodziło przede wszystkim o jej osobistą głęboką wiarę w nauczanie Kościoła na temat świętości ludzkiego ciała. Księżniczka zdołała znieść wcześniejsze występki księcia Burgundii, uczepiła się bowiem wiary w to, że nadal może uważać się za czystą duchowo i fizycznie. Brutalny atak na jej dziewictwo był jednak prawdziwą próbą dla niezachwianej dotąd wiary księżniczki. Przygotowałam Katarzynie wannę z ciepłą wodą. Po kąpieli, blada jak papier, położyła się do łóżka. Kiedy tylko nadarzyła się okazja, zasugerowałam jej delikatnie, że powinnam przygotować gorące ziołowe okłady.

— Dzięki temu zagoją się rany, ty zaś odczujesz ulgę, Mademoiselle. Poza tym, miejmy nadzieję, zapobiegnie to poważniejszym konsekwencjom męki, której doświadczyłaś. Zmarszczyła brwi i spojrzała mi w oczy, a wzrok jej był przerażająco pusty i mętny. — Co masz na myśli, mówiąc o poważniejszych konsekwencjach…? Och! — Gdy tylko zrozumiała, że może zajść w ciążę, zrobiła znak krzyża i przycisnęła ręce do piersi, wczepiając się w pościel i owijając się nią mocno, tak jakby chciała stworzyć w ten sposób ochronny kokon. Drżała na całym ciele, choć było ciepłe popołudnie, a przed chwilą wzięła gorącą kąpiel. Wtedy nagle podniosła się na łóżku i spojrzała na mnie oczyma pełnymi gniewu. — Chcę, żeby on umarł! — zawołała. — Jeżeli Bóg wysłucha moich modlitw, zgładzi Jana z Burgundii i nie wyśle iskry, która dałaby życie jego diabelskiemu nasieniu — krzyknęła, po czym raz jeszcze odwróciła się do mnie. — Ale podobnie jak nie mogę zabić księcia, tak też nie mogę otruć jego nasienia. Przygotuj tylko okłady na moje rany, Mette, nic więcej. Przeklinając księcia pod nosem, przygotowałam okłady i kojącą maść, potem usiadłam przy księżniczce i długo czekałam, aż napięcie widoczne na jej twarzy wreszcie ustąpi. W końcu Katarzyna zasnęła. Nieco później przyszła odpowiedź na liścik, który wysłałam w imieniu Katarzyny, przepraszając za nieobecność i tłumacząc ją złym samopoczuciem. Królowa wyraziła nadzieję, że jej córka szybko dojdzie do siebie, uprzedziła też, że w przeciwnym wypadku odwiedzi ją nazajutrz. Jakąś godzinę później Katarzynę obudziły wzywające na kompletę dzwony, których głośne zawodzenie rozbrzmiewało echem wokół kaplicy przylegającej do donżonu. Promienie zachodzącego słońca nadawały cieniom w pomieszczeniu krwistoczerwonej barwy. Pospiesznie rozpaliłam świece, żeby rozproszyć ten ponury półmrok. — Nie mogę zapobiec wizycie królowej — powiedziała zrezygnowana księżniczka, kiedy przekazałam jej wiadomość — ale nie mogę też zagwarantować, że spodoba jej się to, co usłyszy. — Kiedy spałaś, zjawiły się tu również twoje flamandzkie dworki, ale odesłałam je, Mademoiselle. — Powiedz im, żeby trzymały się z daleka ode mnie! — zawołała. — Wstrętne, zdradzieckie jędze. — Odrzuciła kołdrę i skrzywiła się, przerzucając nogi przez krawędź łóżka. Z ulgą zauważyłam jednak, że na prześcieradle nie było już krwi. —  Mette, przynieś mi, proszę, okrycie. Chcę z tobą porozmawiać. Usiądźmy. Oparła się na swoim fotelu z baldachimem i dobrze się opatuliła, ja zaś podałam jej miskę ciepłego bulionu, którą Alys przyniosła z kuchni. — Proszę, zjedz choć odrobinę, zanim zaczniesz mówić, Mademoiselle —

powiedziałam. — Przywróci ci to siły. Posłusznie podniosła miskę do ust i wypiła kilka łyków, wpatrując się we mnie z powagą znad krawędzi naczynia. Ja tymczasem przystawiłam sobie stołek i usiadłam obok niej. Księżniczka odstawiła bulion i zwróciła się do mnie: — W związku z wizytą mojej matki mam pewien plan. Dotyczy on także i ciebie. Słuchając jej, czułam się tak, jakby walczyły we mnie sprzeczne, gwałtowne emocje. W ciągu ostatnich kilku godzin tyle się wydarzyło, że mój rozum przestawał już za tym wszystkim nadążać, a plan, który przedstawiła mi Katarzyna, sprawił, że byłam już całkowicie zdezorientowana. Wiedziałam, że jest to plan niezwykle przebiegły i że powinien poprawić nieco jej rozpaczliwą sytuację. Jednak gdy zaczynałam go rozważać, myśląc o swoich zmartwieniach, stawał się przyczyną nowych rozterek i wątpliwości, które nie dawały mi spokoju w czasie długiej bezsennej nocy. Słuchałam też wtedy w milczeniu monotonnego skrzypienia pióra Katarzyny. O świcie księżniczka wróciła do łóżka i zapadła w głęboki sen, a my z Alys zakradłyśmy się do sąsiadującej z jej komnatą małej kapliczki, żeby spokojnie porozmawiać. Także i tym razem nie powiedziałam córce o czynach, jakich książę Burgundii dopuścił się wobec Katarzyny, ale wytłumaczyłam, że w życiu księżniczki zajdą zmiany, które pozwolą nam wkrótce wrócić do Troyes. Alys spojrzała na mnie z niepokojem. — Ale nie porzucasz chyba dla mnie służby u księżniczki, mamo?! — zawołała. — Nie możesz tego zrobić! Przyłożyłam palec do ust. — Cii, nie chcę jej budzić. Nie zmrużyła oka w nocy, bo przez cały czas modliła się i pisała. Nie, nie porzucam jej. To ona nas zostawia, ale tylko na jakiś czas. Wszystko ci później wyjaśnię, ale teraz muszę cię prosić o zgodę, bym mogła powiedzieć jej o twoim dziecku. Możesz przy tym być i oczywiście poprosimy ją, by zachowała to w tajemnicy, uważam jednak, że jesteśmy jej winne prawdę. Jak sądzisz? Alys zastanawiała się przez chwilę, po czym skinęła głową. — Dobrze, ale czy nie uważasz, że odniesie się do tego z dezaprobatą? Nie każe mi wyznać grzechów i odprawić pokuty? Jest dużo bardziej pobożna od ciebie i ode mnie. Roześmiałam się. — Nie, Alys, ucieszy się, uwierz mi. Choć robiłaś wszystko, żeby to przed nami ukryć, wiedziała o twojej znajomości z Jacques’em i bardzo go lubi. Nie wątpię, że będzie życzyła ci szczęścia i pomodli się za ciebie. Alys wzruszyła ramionami. — To prawda, masz rację. Na pewno to zrobi. Właśnie to miałam na myśli, mówiąc, że jest bardziej pobożna od nas.

Kiedy Agnes zapukała jak zwykle do drzwi komnaty, powitała ją poruszona Katarzyna, która zrelacjonowała swojej przerażonej przyjaciółce wszystko, czego doświadczyła. Ból głowy, który dręczył Agnes poprzedniego dnia, wreszcie minął, teraz jednak na jej twarzy malowały się głęboka troska i niepokój — zwłaszcza kiedy Katarzyna przedstawiła jej plan, za pomocą którego chciała przechytrzyć księcia Burgundii. Rozległy się dzwony wzywające na mszę, w której księżniczka zwykle uczestniczyła, tym razem jednak nie ruszyła się z miejsca. Zamiast tego poprosiła, żebyśmy przed wizytą królowej pomogły jej włożyć jedną z jej bogato zdobionych sukni, najwytworniejsze nakrycie głowy, a także wspaniałą biżuterię. — Z pewnością zjawi się tu po mszy — uprzedziła Katarzyna, chodząc nerwowo po pokoju. Na jej twarzy malowało się ogromne napięcie. — Muszę powtórzyć to, co zamierzam jej powiedzieć. Zgodnie z przewidywaniami królowa Izabela przyszła do komnaty tuż po mszy, w towarzystwie swojej wiernej niemieckiej damy dworu, baronowej Hochfeld. — Nie uczestniczyłaś we mszy, Katarzyno, sądziłam więc, że zastanę cię w łóżku. Widzę jednak, że się myliłam — powiedziała oskarżycielskim tonem, sunąc przez pokój i na nikogo nie zważając. Flandryjskie kobyły zjawiły się tu już wcześniej, ale Katarzyna kazała Agnes je odprawić, oznajmiając, że nie chce ich widzieć. Teraz księżniczce towarzyszyła tylko przyjaciółka, ja zaś ukryłam się za kotarą osłaniającą łoże. Królowa rozsiadła się na fotelu Katarzyny, dając znak córce, Agnes i baronowej Hochfeld, by poszły w jej ślady. — Skoro nie jesteś chora, córko, to dlaczego nie pojawiłaś się w kaplicy? Bezpośrednie pytanie matki najwyraźniej wprawiło księżniczkę w zakłopotanie, tak jakby nie była na nie przygotowana. — Ja… nie czułam się na tyle dobrze, by opuścić komnatę, Madame. Dziękuję, że zadałaś sobie trud, by mnie odwiedzić. — Nie wyglądasz na chorą — odparła królowa. — Zbliż się, dziecko, żebym mogła ci się lepiej przyjrzeć. Katarzyna wstała niechętnie z krzesła, które celowo postawiła jak najdalej od miejsca należnego matce, a następnie pozwoliła Agnes przestawić je bliżej królowej. — Zdajesz się w dobrym nastroju, Madame — zauważyła księżniczka, siadając. — No cóż, oczywiście, że jestem w dobrym nastroju. Dziś rano książę Burgundii pojechał do Melun, zapowiadając, że wróci tu razem z Karolem. Przez cały ten czas, który poświęcił na rozmowy z podstępnym angielskim królem, wysyłał też ambasadorów, którzy pertraktowali z Karolem, i już wkrótce uda nam się podpisać porozumienie. Król Henryk będzie musiał uciekać na tę swoją mglistą wysepkę, a nasz ukochany kuzyn zjednoczy Francję. Bogu niech będą dzięki. To odpowiedź na wszystkie nasze modlitwy! Wyobrażałam sobie, jakie myśli pojawiły się teraz w głowie Katarzyny. Książę Burgundii, wielki mediator i rozjemca! Nasz ukochany kuzyn! Jak królowa mogła

wynosić pod niebiosa księcia, skoro nie dalej niż miesiąc temu wychwalała króla Henryka i przyrównywała go niemal do świętego? — Naprawdę wierzysz, że dojdzie do pojednania między Karolem a księciem Burgundii? — zawołała Katarzyna z niedowierzaniem. — To istne szaleństwo. Karol nie zaufałby mu nawet na tyle, by pozwolić mu pogłaskać własnego psa, a tym bardziej ucałować jego rękę. Sądzę, że się mylisz, Madame, choć trzeba przyznać, że książę niezwykle sprawnie manipuluje ludźmi. — Mówiąc to, musiała się poderwać z miejsca, słyszałam bowiem, jak jej głos wznosił się i opadał, kiedy chodziła nerwowo po pokoju. W tonie jej matki pojawiła się nuta zimnego gniewu. — Nie, Katarzyno, mylisz się. Nakazuję ci usiąść. Wiem, że jesteś rozczarowana tym, że nie doszło do zawarcia twojego małżeństwa z Henrykiem, ale znajdziemy ci inną, godną ciebie kandydaturę. Nie obawiaj się. Słyszałam szelest sukni Katarzyny. Najwyraźniej księżniczka zignorowała polecenie matki i nadal chodziła po komnacie. Robiła to świadomie, dzięki temu bowiem jej głowa znajdowała się wyżej niż głowa królowej. — Obawiam się raczej, że ta sytuacja wzbudzi w królu Henryku jeszcze większą wojowniczość i zawziętość. — Nie ustępowała. — Poza tym, czy naprawdę potrafisz sobie wyobrazić Karola, który słucha rad księcia Burgundii, Madame? On go przecież nienawidzi. W przeciwnym razie dlaczego miałby uciekać z Paryża po przybyciu Burgundczyków? — Postąpił nierozważnie, ale teraz zmądrzał i rozumie swoją sytuację. Założenie uzdy młodemu ogierowi nie należy do łatwych zadań, ale książę Burgundii jest największym mężem stanu we Francji i Karol wreszcie to zaakceptował. Szelest jedwabnej sukni gwałtownie ucichł. — A ty, Madame? Czy zapewnisz Karolowi wsparcie, którego tak bardzo potrzebuje? Czy raczej zamierzasz się z nim spierać i przeciwstawiać każdej jego decyzji, tak jak to robiłaś w przypadku Ludwika? Karol ma teraz szesnaście lat. Powinien być regentem Francji. Nie jest już chłopcem, któremu mogą rozkazywać jego kuzyn i matka! Katarzyna musiała zbliżyć się do fotela, na którym siedziała królowa, usłyszałam bowiem nagły szelest i głuchy odgłos, wskazujący na to, że baronowa wstała, by zaprotestować. — Księżniczko, doprawdy! Tego już za wiele… — Dziękuję, baronowo, poradzę sobie sama — przerwała jej królowa Izabela głosem ostrym jak brzytwa. — Katarzyno, nie potrzebuję, byś przypominała mi wiek mojego syna ani wyliczała moje obowiązki względem delfina. W tej chwili niemal się zakrztusiłam i mało brakowało, abym została zauważona. Karol znowu stał się nagle jej synem, a do tego nazywała go delfinem! Katarzyna miała rację: królowa przypominała okręt bez steru, niezdolny do utrzymania kursu!

Królowa mówiła jednak dalej: — I nie zamierzam prosić cię po raz drugi, byś usiadła. Natychmiast! — Zamilkła na chwilę, a Katarzyna najwyraźniej spełniła jej polecenie. — Dziękuję. Przymknę oko na ten wybuch, zakładając, że jesteś zdenerwowana i martwisz się o swoją przyszłość. Podkreślę, że martwisz się tylko o swoją własną przyszłość, co wydaje się dość małostkowe. Ja zaś muszę zawsze mieć na uwadze dobro Francji. Katarzyna odezwała się pozornie słodkim tonem: — Zakładam zatem, że człowiek, który miał dzielić ze mną przyszłość, zostanie z tej nowej, zjednoczonej Francji wygnany za kanał La Manche tak szybko, jak to będzie możliwe, prawda? Czy książę Burgundii zadba także i o to? — Ależ oczywiście — oznajmiła królowa z satysfakcją. — Książę Burgundii i delfin wspólnymi siłami wypędzą Anglików za morze. — No cóż, to będzie doprawdy imponujące — zauważyła pozornie łagodna i słodka Katarzyna. — Muszę przyznać, że obawiałam się, iż książę Burgundii już nigdy nie zdecyduje się ponieść Oriflamme, ale teraz, kiedy może w każdej chwili schować się za Karolem, pewnie rzeczywiście gotów jest to zrobić. — Zamilkła, a po chwili dodała lodowatym tonem: — Jak sądzisz, gdzie tym razem zostanie „niespodziewanie zatrzymany”, kiedy rozpocznie się bitwa? Królowa Izabela traciła powoli cierpliwość. — Matko Boska, Katarzyno, stąpasz po kruchym lodzie! Książę Burgundii nigdy się za nikim nie chował. To filar, na którym opiera się cała Francja. Gdyby nie on, zatonęlibyśmy już dawno temu! Wiedziałam, że Katarzyna się teraz nie zatrzyma — zaplanowała to wszystko dokładnie już minionej nocy. Gniew w jej głosie narastał. — Jeżeli jest filarem Francji, to tylko dlatego że tak wielu szlachetniejszych i bardziej godnych tego miana ludzi zginęło lub trafiło do niewoli pod Azincourt. Książę Burgundii korzysta teraz ze swojej bezpiecznej pozycji właśnie dlatego, że nie wziął udziału w walce. Nigdy mu tego nie wybaczę. I na jakiej podstawie zakładasz, że Karol kiedykolwiek wybaczy ci to, że wraz z księciem uznałaś go za bękarta i odebrałaś mu tytuł delfina? Czyżbyś postanowiła zapomnieć o tym dla własnej wygody? Czy nie widzisz, że książę skłonił cię podstępem do podpisania dekretu, który publicznie uczynił cię zdrajczynią i cudzołożnicą, tak samo jak spróbuje teraz skłonić Karola do rozejmu, którego sam książę nie zamierza wcale dotrzymać? To pułapka! Madame, błagam cię, byś pomyślała o swoim ostatnim żyjącym synu. Wesprzyj go i przestań pokładać nadzieję w księciu Burgundii! Kiedy zamilkła, w pomieszczeniu zapadła pełna napięcia cisza. Wydawało się, że nikt nie ma nawet odwagi odetchnąć. Ciszę przerwał jednak po chwili wibrujący z wściekłości głos królowej Izabeli. — Dość! To, co mówisz, Katarzyno, nie jest niczym innym niż zdradą! Powinnam kazać cię z miejsca aresztować, ale ponieważ jesteś poruszona faktem, iż nie zostałaś

żoną króla Henryka, postaram się okazać w tej sytuacji wyrozumiałość i pobłażliwość. Najwyraźniej potrzebujesz jednak czasu, by oddać się refleksji nad swoimi powinnościami. Baronowo, wydaje mi się, że jeżeli księżniczka spędzi trochę czasu pośród zakonnic w Poissy, opanuje się i może uda nam się ją wreszcie okiełznać. Zadbaj o to w moim imieniu, dobrze? Żadnego zbytku i wygód. To szansa, by ta rozpaczliwie zagubiona dziewczyna zrozumiała swoją pomyłkę. Katarzyno, poproszę twoją siostrę, przeoryszę Marię, by narzuciła ci reżim modlitw i kar, które pozwolą ci odbyć prawdziwą pokutę. Nie ma mowy o jakichkolwiek kontaktach ze światem zewnętrznym. Żadnych gości i żadnych książek. Modlitwa, ciężka praca i milczenie to prawdziwe recepty na nieposłuszeństwo. Nie opuścisz swojej komnaty do czasu, aż wszystko nie zostanie przygotowane. Dopilnują tego wartownicy, którym każę stać u twoich drzwi. Powinnaś dziękować Bogu za to, że nie odeskortują cię prosto do więziennej celi. Nikt się już nie odezwał. Usłyszałam tylko szuranie i przesuwanie kolejnych krzeseł, które oznaczało, że zgromadzone w pomieszczeniu osoby raz jeszcze padły na kolana. Po chwili usłyszałam szelest jedwabiu, co pozwalało mi przypuszczać, że królowa i jej towarzyszka wyszły z komnaty. Wystawiłam ostrożnie głowę zza kotary i zobaczyłam, że Katarzyna podniosła się z ziemi, a następnie opadła na poduszki, na których siedziała przed chwilą jej matka. W kącikach jej ust pojawił się pełen satysfakcji uśmiech. Zauważyła mnie i mrugnęła do mnie porozumiewawczo. — No cóż, Mette, ciekawa jestem, co powie książę Burgundii, kiedy dowie się, że zostałam wysłana do klasztoru. Zmarszczyłam brwi. — Niestety twoje przypuszczenia się sprawdziły, Mademoiselle. Teraz, kiedy wiadomo już, że nie dojdzie do małżeństwa z królem Henrykiem, królowa cię dłużej nie potrzebuje. — Jestem jej solą w oku — przytaknęła Katarzyna. — Chce się mnie pozbyć, podobnie jak robi to ze wszystkimi, którzy się jej przeciwstawiają. Mnie przynajmniej wyśle tylko do klasztoru, nie zaś do trumny! Jak zniesiesz życie w klasztorze, Mette? Głęboko odetchnęłam i uklękłam przy jej fotelu. — Obawiam się, że nie będę mogła jechać z tobą, Mademoiselle — powiedziałam łagodnie. — To Agnes musi ci towarzyszyć, zresztą zna opactwo Poissy zdecydowanie lepiej niż ja. — Odwróciłam się i spojrzałam na łagodną twarz Agnes. Natychmiast wyczytałam z niej, jak bardzo chciała jechać. Wargi Katarzyny zadrżały. Odkąd książę tak strasznie ją skrzywdził, stała się niezwykle bezbronna i skłonna do płaczu. — Nie chcę cię opuszczać, Mademoiselle. I nie robię tego na zawsze, tylko na krótki czas. Po pierwsze potrzebuje mnie moja własna rodzina… — Dlaczego? Czy coś się stało Lucowi? A może chodzi o Alys? — Tak, Mademoiselle, chodzi o Alys. Potrzebuje mnie teraz jak nigdy dotąd i jako

matka nie mogę jej opuścić w takiej chwili. Spodziewa się dziecka. — Och! — Katarzyna zasłoniła usta dłonią, kompletnie oszołomiona. Widziałam, że przeżywała prawdziwą gonitwę myśli. Odezwała się dopiero po dłuższej chwili: — Czy to Jacques jest ojcem dziecka? Skinęłam głową. — Oczywiście, że Jacques. W tajemnicy starałyśmy się wspomagać rozwój ich stosunków i udało nam się to nadspodziewanie dobrze. Oczy jej się rozszerzyły, a na jej twarzy malowało się teraz pełne rezygnacji zrozumienie. — To prawda. I co ona teraz pocznie? — Chce wracać do Troyes i powiedzieć o wszystkim Jacques’owi. Obiecałam, że pojadę razem z nią. Rozumiesz już zatem, dlaczego nie mogę wyruszyć z tobą do Poissy. — Tak, rozumiem. — Katarzyna westchnęła i złożyła dłonie na kolanach. — A ty, Agnes? Będziesz mi towarzyszyła w opactwie Poissy? Może to oznaczać kilka tygodni chleba, wody i obolałych kolan. Agnes zbliżyła się, uklękła obok mnie i uśmiechnęła się do przyjaciółki. — To będzie istny raj w porównaniu z piekłem, przed którym uciekasz, Katarzyno — powiedziała. Podczas tej wymiany zdań usłyszałyśmy stukot ciężkich butów pod drzwiami. Oznaczało to, że zgodnie z zapowiedzią królowej zjawił się dodatkowy wartownik, który miał strzec komnaty księżniczki. Katarzyna znalazła się zatem oficjalnie w areszcie domowym. Wiedziałam, że w ciągu kilku godzin zostanie najprawdopodobniej odeskortowana na barkę, która popłynie w kierunku Poissy. — Istnieje także drugi powód, dla którego chcę jechać do Troyes, i muszę to z tobą omówić, Mademoiselle — wyszeptałam pospiesznie, świadoma, że pozostało nam niewiele czasu i że być może ktoś już podsłuchuje pod drzwiami. — Pomodlimy się wspólnie o twoje bezpieczeństwo? — Mówiąc to, dałam jej oczyma znak, wskazując drogę do jej prywatnej kaplicy. Katarzyna natychmiast zrozumiała, o co mi chodzi. — Tak, oczywiście, a także o bezpieczeństwo małej Alys — wyszeptała, po czym wstała i podniosła głos, na wypadek gdyby ktoś nas rzeczywiście podsłuchiwał. —  Chodźmy do kaplicy i przygotujmy się na to, co przyniosą nadchodzące tygodnie. Kiedy znalazłyśmy się w tym pomieszczeniu, uklękłyśmy, ale ponieważ ledwo mieściłyśmy się przed tryptykiem Najświętszej Marii Panny, porzuciłyśmy szybko ideę „modlitwy”, wstałyśmy i zaczęłyśmy omawiać w szczegółach plan, który wymyśliłam w nocy. Z początku Katarzyna uznała, że jest zbyt niebezpieczny, po pewnym czasie zdołałam ją jednak przekonać, że tylko on pozwoli jej odmienić własną przyszłość, która jawiła się teraz w barwach bardziej ponurych niż dotychczas. Pod koniec naszej rozmowy księżniczka złapała mnie za ręce i ze łzami w oczach poprosiła, żebym na siebie uważała.

— Och, Mette, znowu mamy się rozstać, a ja muszę zachować się dojrzale i przyjąć, że to konieczne — powiedziała ze smutkiem. — Nie będziemy nawet mogły do siebie pisać, więc nie dowiem się, czy twoje starania przyniosły skutki i czy udało ci się dokonać tego, co zamierzałaś… Do czasu aż opuszczę klasztor. A Bóg jeden wie, kiedy to nastąpi. — Ścisnęła moje dłonie tak mocno, że poczułam ból, i pocałowała mnie w oba policzki. — Niech wszyscy święci mają cię w opiece i chronią, aż ponownie się spotkamy. Niezależnie od tego, jak długo przyjdzie nam na to czekać. *

26 „Pojednanie!”. Dzwony kościoła w Corbeil biły radośnie, a poruszeni przechodnie przekazywali sobie najnowsze wieści. „Doszło do pojednania między królem a delfinem! Ogłoszono pokój!”. Wymieniłam pełne konsternacji spojrzenie z chłopcem, który siedział obok mnie, po chwili jednak oboje szybko się uśmiechnęliśmy, widząc zachwyt i radość na twarzy woźnicy, z którym podróżowaliśmy. Mężczyzna oderwał na chwilę wzrok od drogi i zaczął dzielić się swoją radością. — To wszystko zasługa księcia Burgundii! Bogu niech będą dzięki! — zawołał, próbując przekrzyczeć stukot okutych żelazem kół pędzących po brukowanej uliczce i rytmiczny odgłos przewożonych na wozie beczek i koszy. — Paryż przestanie wreszcie głodować. Choć słysząc te słowa, poczułam mdłości, zmusiłam się do okazania entuzjazmu i gorliwie przytaknęłam, czując ogromną ulgę na myśl o tym, że hałas uniemożliwia dalszą konwersację. Woźnica wyświadczył nam wielką przysługę, zabierając nas na wóz, dlatego nie chciałam go w żaden sposób urazić. To właśnie Yves uratował mojego poważnie rannego męża cztery lata temu, po rzezi pod Azincourt, i zawiózł go do mnichów w Abbeville. Znał naszą smutną historię. Na prośbę Luca zgodził się, abyśmy obie z Alys zabrały się wozem, którym podróżował z zaopatrzeniem do Corbeil, gdzie przebywał obecnie książę Burgundii. Wyruszyliśmy z Pontoise niemal przed tygodniem, jadąc dobrze nam już znaną drogą okrążającą Paryż od północy. Ilekroć mijaliśmy domostwa i gospodarstwa, ukrywałyśmy się z obawy przed wścibskimi spojrzeniami — królewskie konwoje nie mogły bowiem przewozić pasażerów. Kiedy dotarłyśmy do celu, wyglądałyśmy jedynie przez niewielkie otwory w płótnie, którym przykryty był wóz. Corbeil było kolejnym miastem nad Sekwaną. Otoczone murem, tętniło życiem, które koncentrowało się wokół zamku. Kiedy jechaliśmy wąskimi ulicami, co kilka minut wybuchały kłótnie, nieustannie dochodziło do przepychanek — wydawało się, że nikt tu nie wiedział, iż dwa zwalczające się stronnictwa zawarły wreszcie pokój. Większość mieszkańców zamknęła się na wszelki wypadek w domach, a sklepikarze pozamykali sklepy. Mimo to dzwony nie przestawały bić. — Co to może oznaczać? — szepnęła mi Alys do ucha. Ledwo ją poznawałam, przebraną za towarzyszącego mi chłopca. — Czy książę Karol naprawdę odda się w ręce księcia Burgundii? — Bóg jeden wie — odpowiedziałam ściszonym głosem. — Musimy cierpliwie czekać i zobaczyć, co się wydarzy. Przekonałam córkę, by na czas podróży przebrała się za chłopca, uznałam bowiem, że młoda dziewczyna, nawet w towarzystwie matki, byłaby narażona na wiele

niebezpieczeństw. Postanowiłam zatem świadomie zignorować naukę Kościoła, który ostro sprzeciwiał się noszeniu męskich strojów przez kobiety. Alys miała na sobie kurtkę i stare rajtuzy Luca i przekształciła się w całkiem zgrabnego młodzieńca. Udało jej się nawet wyćwiczyć gibki chód chłopca, którego ruchów nie ograniczały nigdy fałdy spódnicy. Baronowa Hochfeld spełniła rozkazy królowej i w ciągu dwóch dni przygotowała podróż Katarzyny. Księżniczka i Agnes pożegnały nas, zapłakane, i wyruszyły do Poissy na dobrze strzeżonej barce. Tymczasem my z Alys spakowałyśmy jak zwykle garderobę i cały dobytek Katarzyny, na wypadek gdyby dwór podczas jej nieobecności wyruszył w dalszą drogę. Zadbałam o to, by niewielki kuferek z naszymi rzeczami został ukryty pomiędzy pozostałymi skrzyniami. Złote korony —  skarb, który udało mi się zgromadzić po wielu latach służby — wszyłam ostrożnie do kieszeni mojej koszuli, a pozostałe denary i sous schowałam do sakiewki, którą przewiązałam wokół szyi skórzanym rzemykiem i ukryłam za dekoltem. Miałam nadzieję, że najlepszą ochronę zapewni nam anonimowość. Dlaczego jakikolwiek złodziej miałby przypuszczać, że podróżująca w towarzystwie nastoletniego syna kobieta w prostym, szarym stroju posiada złoto lub srebro? Udało nam się dotrzeć do Corbeil bez żadnych przeszkód i po pewnym czasie Yves zatrzymał swoje woły na ruchliwym dziedzińcu zamkowym. — Idę zameldować się w biurze kasztelana — oznajmił. — Jeżeli teraz zeskoczycie, nikt was nie zauważy. Wydaje mi się, że psiarnie znajdują się w najdalszej części głównego dziedzińca. Chwyciłam niewielki tobołek, który zabrałam z Pontoise, i przesunęłam się na siedzenie woźnicy. Rzeczywiście, na ogromnym wybrukowanym dziedzińcu tłoczyło się tak wiele wozów, że sama królowa pozostałaby prawdopodobnie niezauważona, gdyby nagle z któregoś wysiadła. Panował tu ogłuszający zgiełk, który potęgowało echo odbijające się od murów otaczających dziedziniec. Służba wykrzykiwała polecenia, woźnice wrzeszczeli na swoje znużone zwierzęta, te zaś głośno domagały się paszy i wody — a ponad tym wszystkim nadal rozlegało się bicie dzwonów. Rzuciłam swój tobołek Yves’owi i zaczęłam gramolić się z wozu. Alys, w rajtuzach i wysokich butach, zrobiła to zdecydowanie sprawniej, a zsuwając się na ziemię, szelmowsko uśmiechnęła się do mnie spod nisko zsuniętego kaptura. — Niech Bóg wynagrodzi ci twoją życzliwość, Yves — zwróciłam się do woźnicy, wciskając mu do ręki srebrnego denara. — Dziś wieczorem wznieś za nasze powodzenie toast razem ze swoimi towarzyszami. Yves wydawał się nieco zażenowany tym, że przyjmuje pieniądze od kobiety, ale nie opierał się zbyt długo. Kiedy przeciskałyśmy się pomiędzy wozami i wołami, zerknęłam ze zdziwieniem na chłopca, który szedł obok mnie. Męski strój uwypuklił niewidoczną na co dzień kobiecą figurę Alys. Córka wyznała mi, że od początku drogi obawia się, iż ktoś ją zdemaskuje.

Ów strach był w pełni uzasadniony. Sprzeniewierzenie się nauce Kościoła w najlepszym razie karano zakuciem na cały dzień w dyby, w najgorszym zaś publiczną chłostą. Dopóki jednak pamiętałam o tym, by zwracać się do niej „Alain”, przebranie wydawało mi się względnie bezpieczne. Choć Alys miała rudobrunatny kaptur, przed podróżą postanowiłyśmy obciąć na wszelki wypadek jej długie kasztanowe włosy. Na środku ogromnego dziedzińca stała grupa ludzi, których kolorowe stroje żywo kontrastowały z ponurymi ubraniami służby, żołnierzy i woźniców, będących na placu w zdecydowanej większości. Sądząc po przedmiotach — piłkach, szczudłach, kostiumach i instrumentach — które wypakowywali z wozów, musiała to być trupa wędrownych artystów. Uznałam zatem, że nie zignorują pytania nieznajomych, i zwróciłam się do mężczyzny, który zdawał się przewodzić grupie. Miał na sobie jaskrawożółtą tunikę i czerwono-zielone rajtuzy, na ramieniu zaś trzymał ostrożnie wiolę. — Dopiero przyjechaliśmy, panie, i zastanawiamy się, dlaczego biją dzwony. Czy to jakieś święto? — zapytałam. — W istocie, madame — odpowiedział, kiwając głową. — Dziś wieczorem ma się odbyć uczta na cześć nowego traktatu pokojowego zawartego między delfinem a księciem Burgundii. — A więc są w Corbeil? — Nie mogłam uwierzyć we własne szczęście. Czyżbym rzeczywiście, za sprawą jakiegoś niezwykłego zrządzenia losu, trafiła właśnie do miejsca, gdzie przebywa książę Karol? Artysta uśmiechnął się pobłażliwie. — Dziwna by to była uczta, gdyby nie uczestniczyli w niej główni goście, nieprawdaż, madame? Mamy nadzieję zabawiać dziś zarówno delfina, jak i księcia. Zrobimy, co w naszej mocy. — Ukłonił mi się szarmancko. — Wiolista Ivo do twych usług, madame. I twoich również, młody człowieku. — Tę ostatnią uwagę skierował do Alys, która uśmiechnęła się szeroko i spróbowała niewprawnie odwzajemnić jego ukłon. Mężczyzna uśmiechnął się i uniósł ze zdziwieniem brwi. — Dziękuję ci za uprzejmość, panie — odpowiedziałam, po czym grzecznie dygnęłam i pociągnęłam Alys za rękaw. — Uważaj — syknęłam, kiedy już się oddaliłyśmy. — Chłopcy nie uśmiechają się do mężczyzn! A teraz chodźmy poszukać psiarni. Ruszyłyśmy w ślad za sforą psów, które odprowadzano po całodziennym polowaniu, i wkrótce dotarłyśmy na miejsce. Kiedy zobaczyłam Luca, wychodzącego akurat nabrać wody do wiadra, aż jęknęłam z przerażenia, bo na jego policzku dostrzegłam ciemny siniak. Oczywiście mógł się skaleczyć w czasie pracy — wiązało się z nią przecież wiele niebezpieczeństw — ale ponury wyraz jego twarzy kazał mi przypuszczać, że mój syn wdał się w bójkę. Zbliżyłyśmy się, on zaś osłupiał na nasz widok.

— Mój Boże, mamo! Co, na Boga, tu robisz? I ty, Alys? — zawołał, rozpoznając po chwili swoją siostrę. — Co to za przebranie? — Cii! — syknęłyśmy jednocześnie, rozglądając się nerwowo, a ja zaciągnęłam Luca do zacienionego kąta. — Mów ciszej! I powitaj swojego brata, Alaina —  powiedziałam z naciskiem, a następnie dotknęłam sinej i nabrzmiałej skóry na jego policzku. — Co się stało? — Nic takiego. Zwykła sprzeczka, to wszystko. Dlaczego tu przyjechałyście? —  zapytał stanowczym, pełnym niepokoju głosem. — Czy coś się stało? — Nic poważnego — zapewniłam. — Czy ta sprzeczka nie dotyczyła przypadkiem delfina? Luc oblał się rumieńcem. — Skąd wiesz? Jeden z chłopaków opowiadał niestworzone rzeczy i wdaliśmy się w bójkę. Odkąd nastąpiło pojednanie, możemy przynajmniej otwarcie rozmawiać o delfinie, ale zwolennicy księcia Burgundii nadal nazywają go „bękartem”, a ja nie mogę w takich sytuacjach nie reagować. — Powinieneś nauczyć się kontrolować swój gniew, Luc — złajałam go. Poruszyła mnie jednak lojalność, jaką okazywał delfinowi, co tylko utwierdziło mnie w przekonaniu, że mój plan miał szansę powodzenia. Przyciągnęłam syna jeszcze bliżej i zapytałam, czy wie, jak wygląda Seigneur du Chastel. — Oczywiście, że tak — odparł. — Delfin polował przez cały tydzień, a du Chastel nie odstępuje go na krok. Jest jak pijawka! — To dobrze. Tak właśnie powinno być! Mam list, który muszę koniecznie przekazać panu du Chastel. Nikt inny nie może go zobaczyć ani się o nim dowiedzieć. I trzeba to zrobić dziś wieczorem. Czy możesz się tego podjąć? Powiedziałam to tak poważnym tonem, że uśmiech natychmiast zniknął z twarzy Luca. — Mogę spróbować. Co to za list? — Zawiera on między innymi prośbę o to, by Seigneur du Chastel załatwił ci pracę przy psach myśliwskich delfina — wyjaśniłam, uważnie obserwując jego reakcję. Luc wydawał się jednocześnie zdziwiony i podekscytowany. Na to właśnie liczyłam. Mówiłam zatem dalej: — Natomiast reszta listu dotyczy księżniczki i musi zostać doręczona panu du Chastel. Nikomu innemu. Możesz go przekazać tylko jemu lub samemu delfinowi. Czy to jasne, Luc? To bardzo ważne. I musisz to zrobić jeszcze dziś. Im szybciej, tym lepiej. Widziałam, że tajemniczy list budził w nim coraz większą ciekawość. — No cóż, jeżeli to takie ważne, mogę poszukać go od razu — zaproponował. —  Wiem, gdzie go znaleźć. Jeden z sokołów delfina został ranny w czasie polowania i Seigneur du Chastel zabrał go do budynków gospodarczych. Czy mam tam pobiec i go poszukać?

— Tak, tak. Biegnij od razu. Proszę, oto list. — Podałam mu opieczętowaną kopertę, którą ukrywałam, odkąd wyruszyłyśmy z Pontoise. Była nieco pognieciona, ale nadal wyglądała w miarę przyzwoicie. — Natychmiast schowaj go do kurtki. Nikt nie może zobaczyć listu. Powiedz Tanneguyowi, że to od pani Lanière. Sądzę, że zgodzi się go przyjąć. Jeżeli nie zdołasz mu go przekazać, wracaj jak najszybciej. No już, ruszaj! Luc natychmiast schował list i ruszył biegiem przez dziedziniec. Wkrótce zniknął pośród tłumu. Posłałam Alys uspokajające spojrzenie i przyłożyłam palec do ust. — Później wszystko ci wytłumaczę — powiedziałam. Alys nie wiedziała, że zamierzałam skontaktować się z Tanneguyem du Chastel, nie znała też treści listu. Tylko ja ją znałam, bo uważałam, że tak będzie bezpieczniej. Napisałam go w nocy przed wyjazdem z Pontoise, używając papieru i atramentu, które księżniczka pozostawiła w swojej komnacie. Zabrała do Poissy bardzo niewiele rzeczy, ale osobiście spakowała swój ołtarzyk z sekretnym schowkiem, do którego kluczyk nadal nosiła na szyi. Napisanie listu do Tanneguya zajęło mi wiele godzin i teraz, kiedy chodziłam nerwowo tam i z powrotem, niecierpliwie czekając na powrót Luca, zaczęłam powtarzać sobie w myślach jego treść. Seigneur du Chastel, sekretarz i kanclerz Karola, delfina Viennois Łaskawy Panie, mam nadzieję, że mnie pamiętasz — jestem wierną nianią księżniczki Katarzyny. Jak zapewne wiesz, w związku z chorobą swego ojca księżniczka pozostawała w ostatnim czasie pod opieką księcia Burgundii. Uważam za swój obowiązek poinformowanie Cię, że książę potraktował ją w niegodziwy i haniebny sposób. W ostatnich miesiącach przemocą i strachem zmusił ją do aktów wręcz niemożliwych do nazwania. Mówiąc wprost, odebrał jej niewinność i honor. Błagam Cię, byś poinformował delfina o tej sytuacji. Wierzę, że Jego Wysokość, gdy tylko się o tym dowie, postanowi zemścić się za potworne niegodziwości, których ofiarą stała się jego siostra. Wiem też, że w związku z czynami, jakich dopuścił się książę Burgundii, księżniczka Katarzyna chciałaby prosić swego brata, aby odrzucił wszystkie fałszywe propozycje przyjaźni składane przez Jana bez Trwogi, a także rozejmy, które miałby pokusę zawierać. Delfin pozostaje jedynym krewnym, któremu księżniczka nadal może ufać — a i to tylko wtedy, jeżeli pozostanie wolny od straszliwego wpływu księcia Burgundii. Ten list przekaże Ci, Panie, mój syn Luc, który zajmuje się królewskimi psami. Miał zaszczyt opiekować się ukochanymi chartami delfina w minionych latach, zanim delfin został zmuszony do ucieczki z Hôtel Saint-Pol. Dlatego chciałabym prosić Cię, mój Panie, abyś pozwolił mu powrócić do służby.

Pozostaję lojalną i uniżoną sługą króla i żarliwie modlę się o zdrowie i pomyślność mego pana delfina. Podpisano: Guillaumette Lanière Służąca Madame Royale Katarzyny de Valois Wydawało się, że minęły całe wieki, zanim Luc powrócił. Był wyraźnie podekscytowany i pełen entuzjazmu. — Udało mi się, mamo! — zawołał. — Seigneur du Chastel wziął ode mnie list, ale go nie przeczytał. Powiedziałem, kto go przesyła, a on schował go i kazał mi tobie przekazać, żebyś zjawiła się w apartamentach delfina po wieczornej uczcie. Uprzedzi wartowników, żeby cię wpuścili. Spojrzałam na niego z przerażeniem. — Ale Luc, gdzie są apartamenty królewskie? I jak dostanę się do donżonu? — Mogłybyście przyjść z Alys na ucztę — zaproponował Luc. — Na tę okazję ściągnięto tak wielu dodatkowych służących, że nikt nie zwróci na was uwagi. Może dostaniecie nawet coś do jedzenia. Alys odezwała się słabym głosem: — To dobry pomysł, braciszku. Umieram z głodu! Luc pociągnął za rękaw jej brudnej kurtki. — Przynajmniej masz karę za to, że nosisz moje ubrania! Chodźmy. Ludzie zaczynają się powoli gromadzić. Będziemy musieli stoczyć walkę o miejsca. Sala balowa zamku w Corbeil pękała w szwach. Panował tu kompletny chaos. Ci, którzy mieli tyle szczęścia, by znaleźć miejsce przy stole na kozłach, sączyli teraz wino i nakładali sobie mięso z kopiasto wypełnionych półmisków, rozstawianych na wszystkich stołach przez spoconych służących, z trudem przeciskających się przez tłum. Ci, którzy nie zajęli miejsc, chwytali chleb i pieczone mięsa, a następnie pożerali je, gdzie tylko mogli, opierając się o ściany, ściskając na ławach, a nawet sadowiąc pod stołami, pomiędzy którymi krążyły już wygłodniałe psy. Luc, umiejętnie przepychając się przez tłum, zdobył trzy grube talerze z wydrążonego chleba, nam zaś udało się pochwycić kilka soczystych plastrów pieczonego dzika z półmiska, niesionego przez mijającego nas sługę. Sok z mięsa i sos korzenny natychmiast wsiąkły w chleb, dając tak wspaniały aromat, że aż pociekła nam ślinka. Luc zdołał nawet podkraść swoim towarzyszom z psiarni dzbanek wina, który wkrótce opróżniliśmy mimo protestów niezadowolonych młodzieńców. Protesty te jednak ucichły, kiedy przechodzący obok sługa pochylił się i dolał nam wina z dużego bukłaka, który trzymał na plecach. Zataczając się lekko, trzeba tu bowiem wyznać, że piliśmy wino niemal na czczo, przecisnęliśmy się pod ścianę, skąd mogliśmy ponad głowami biesiadników

siedzących przy stołach obserwować występy akrobatów i żonglerów. Dostrzegłam wiolistę Iva, który stał na środku sali i akompaniował pozostałym artystom, którzy od czasu do czasu zbierali oklaski i pod których adresem kierowano niewybredne odzywki. Kiedy już zaspokoiłam głód, rzuciłam resztki jedzenia psom, które krążyły między stołami, dokładnie wytarłam palce w halkę, a następnie podniosłam wzrok i uważniej przyjrzałam się rzędowi postaci siedzących na podwyższeniu za stołem przystrojonym girlandami. Na środku, niczym dwa źle dobrane ptaki drapieżne, siedzieli książę Burgundii oraz książę Karol. Ten pierwszy, o zdecydowanie szerszej klatce piersiowej, wyższy — był odziany w czarną houppelande, podbitą sobolami i ozdobioną srebrnym herbem księcia: strugiem. Kołnierz białej koszuli połyskiwał u jego szyi, upodabniając go do bielika o śnieżnobiałych piórach. Obok niego siedział delfin, ubrany w niebieskoszary dublet z morelowymi, lejkowatymi rękawami. Kojarzył mi się z drzemlikiem, którego Katarzyna zabierała czasem na polowania. Wydawał się mały i niespokojny, miałam wrażenie, że przysiadł na swym pozłacanym tronie, tak jakby zbierał się do lotu, jego oczy błądziły zaś nerwowo po sali. Jedynym elementem łączącym tych dwóch mężczyzn był charakterystyczny dla Walezjuszy haczykowaty nos. Jak na to, że książęta przed chwilą podpisali rozejm, mieli sobie bardzo niewiele do powiedzenia. Przemawiał głównie książę, Karol zaś pozostawał chłodny i zdystansowany, jadł niewiele, a pił jeszcze mniej. Wyraźnie czuł się nieswojo. Liczyłam na to, że podpisane tak niedawno porozumienie ciągle budzi jego wątpliwości. Przesunęłam nieco wzrok i dostrzegłam pośród biesiadników siedzących przy głównym stole blady, gładki profil Tanneguya du Chastel. Odziany jak zwykle w swój czarny strój, siedział w cieniu, pod baldachimem, tuż przy młodym księciu. Na lewo od niego, za jego plecami, znajdowały się zwieńczone łukiem i nabite ćwiekami dwuskrzydłowe drzwi, strzeżone przez dwóch potężnych pikinierów w uniformach zdobionych liliami. Przypuszczałam, że musieli strzec wejścia do królewskich apartamentów. Wydawało się, że wystarczy tylko poczekać, aż delfin wstanie od stołu, i podejść do wartowników. Tymczasem skupiliśmy się na występie artystów, czatując jednocześnie na służących, którzy co jakiś czas przechodzili obok z półmiskami pełnymi owoców i słodyczy. Dałam się nawet porwać radosnej muzyce granej przez Iva na wioli i zaczęłam wybijać rytm palcami. — Do licha, niezdarny głupcze! Uważaj, co robisz! Masz szczęście, niejeden człowiek przypłaciłby to życiem. — Przez panujący na sali zgiełk przebił się nagle zimny, ostry głos. Akrobata pomylił się nieco w obliczeniach, wykonując gwiazdę, i runął na jednego z ludzi księcia Burgundii, którzy patrolowali zatłoczoną salę i pilnowali porządku. Nie byłoby w tym nic niezwykłego, gdyby nie ów szczególny głos, który zmroził mi krew w żyłach. Nie miałam żadnych wątpliwości: należał do zdradzieckiego amour

faux Katarzyny, Guya de Mussy. Przerażona, odwróciłam się gwałtownie i dostrzegłam giermka, który stał po drugiej stronie stołu. Miał wykrzywioną z gniewu twarz, a jego dłoń spoczywała na sztylecie. Na szczęście jednak kilku mimów dostrzegło zagrożenie i pospieszyło z pomocą swojemu trzęsącemu się ze strachu towarzyszowi, szybko spychając go na bok, z dala od kłopotów. Korzystając z okazji, chwyciłam Alys i Luca i szybko ukryłam się za plecami biesiadników, którzy siedzieli przed nami przy stołach. Miałam nadzieję, że de Mussy nas nie zauważył — ale kiedy ostrożnie podniosłam głowę i wychyliłam się, żeby zorientować się w sytuacji, zobaczyłam, że patrzy wprost na mnie. Od Madame Royale Katarzyny de Valois do Madame Guillaumette Lanière Najdroższa Mette, nie potrafię wyrazić słowami, jak bardzo za Tobą tęsknię, pozostaje mi zatem napisać do Ciebie list, choć wiem, że nie mogę go wysłać, w ramach pokuty bowiem — jak to określa moja matka — nie pozwolono mi utrzymywać żadnych kontaktów ze światem zewnętrznym. Zastanawiam się jednak, co byś powiedziała o pewnym incydencie, do którego doszło tuż przed moim wyjazdem z Pontoise. Dopiero teraz, kiedy zostałam ich pozbawiona, zrozumiałam, jak wiele dawały mi nasze częste tête-àtêtes. Pozwolono mi pożegnać się z królem. Kiedy go odwiedziłam, wydawał mi się niezwykle pogodny i ożywiony. Gdyby nie chodziło o Jego Wysokość, określiłabym go nawet mianem „dziarskiego” — choć tylko Tobie opisałabym go w ten sposób! Mimo to nazwał mnie Izabelą, posługując się imieniem mojej nieżyjącej już siostry. Dlatego też, kiedy wspomniał o Karolu, myślałam, że ma na myśli drugiego delfina, tego, który zmarł w tym samym roku, w którym się urodziłam. Teraz jednak nie jestem już tego taka pewna. Król bowiem podszedł do mnie i pocałował w policzek. Zrobił to po raz pierwszy w życiu. Po chwili zaś wyszeptał mi do ucha: „Powiedz Karolowi, żeby tu nie przyjeżdżał. To niebezpieczne”. Ciekawa jestem, co byś na to powiedziała. Czy chodziło mu o pierwszego delfina Karola, czy raczej o tego obecnego? Czyżby próbował mnie ostrzec, tak by nie dowiedział się o tym książę Burgundii? Zakładamy, że król nigdy nie bywa przy zdrowych zmysłach, ale wydaje mi się, że może czasem widzieć i rozumieć więcej, niż sądzimy. Kiedy i ja go pocałowałam, dostrzegłam w jego oczach łzy, Mette. Byłam tak poruszona, że ledwo zdołałam wyjść z komnaty. Czyżby w tej nieszczęsnej skorupie, jaką stał się mój ojciec, tliła się jeszcze iskierka królewskiej energii? Mam nadzieję. Modlę się, aby tak było, choć może lepiej, by nie rozumiał upokorzeń związanych z jego obecnym smutnym stanem. Obawiam się, że podczas mojego pobytu w klasztorze nikt nie okaże mu choćby odrobiny serca, nie mówiąc już o trosce czy

szacunku. Ja sama czuję się dobrze, choć chętnie odpoczęłabym już od bulionu i chleba. Nic innego nie wolno mi jeść — to kolejny element mojej „pokuty”. Moja siostra Maria jest życzliwa, ale i zdystansowana. Spotkałyśmy się zaledwie dwa razy w ciągu dziesięciu dni, które tu dotąd spędziłam. Raz po to, by mogła odczytać mi warunki klauzury, a drugi raz, by poinformować, iż nasza siostra Michalina zapowiedziała wizytę w opactwie. Czyżby przyjechała specjalnie, żeby się ze mną zobaczyć? I czy będzie wynosiła pod niebiosa księcia Burgundii? Muszę przyznać, że jestem pełna obaw. Tymczasem pozostaję wierna Regule Trzeciego Zakonu Dominikańskiego. Reżim, któremu zostałam tu poddana, jest żmudny i uciążliwy, ale, co najważniejsze, nie muszę się obawiać kolejnych wizyt księcia Burgundii. Mówi się tu o nim z szacunkiem i poważaniem należnym wspaniałemu patronowi opactwa! Najwyraźniej diabelski książę usiłuje przekupstwem dostać się nawet do nieba. Ufam jednak, że Bóg i Wszyscy Święci zadbają o to, by poniósł dotkliwą karę. Modlę się za Ciebie codziennie, najdroższa Mette, jeżeli więc moje modlitwy zostaną wysłuchane, będziesz miała zapewnione miejsce u boku Matki Boskiej. Ale proszę, nie korzystaj z niego zbyt szybko, zamierzam bowiem jeszcze w tym życiu zobaczyć dołeczki w twoich policzkach. Wykarmiłaś mnie własną piersią i zawsze będę Cię kochała. Katarzyna Królewskie opactwo Poissy, środa, 13 lipca 1419 roku *

27 — Musimy się gdzieś ukryć! — krzyknęłam do Luca, kiedy przeciskaliśmy się przez tłum, usiłując uciec jak najdalej od Guya de Mussy. Nie mogliśmy zbliżyć się do Tanneguya, dopóki zasiadał przy stole, na oczach wszystkich gości, wiedziałam jednak, że Guy przy pierwszej sposobności zamelduje księciu, iż mnie widział. Miałam też świadomość, że zacznie się zastanawiać, co na Boga robimy w Corbeil, kiedy zaś książę się o tym dowie, może się to dla nas wszystkich źle skończyć. — Wyjdźcie stąd razem z Alys, a ja was zawołam, kiedy delfin i książę opuszczą salę. Ten giermek na pewno mnie nie rozpozna, nic mi nie będzie! — zawołał Luc. — Dobrze, ale trzymaj się od niego z daleka — ostrzegłam. Mógł się zorientować, że byłeś ze mną, a wierz mi, to naprawdę niebezpieczny człowiek! Kiedy Luc po nas wrócił, było już ciemno. Siedziałyśmy skulone na podwórzu za kuchniami, ukryte za jedną ze stojących tam beczek. Choć wieczór nie należał do chłodnych, drżałyśmy obie ze strachu. — Nie było cię całe wieki! — oznajmiła Alys oskarżycielskim tonem. — Myślałyśmy, że coś ci się stało. — Dowiedziałem się, że książę Burgundii opuszcza Corbeil jeszcze dziś wieczorem. Wyrusza do swojego zamku w Brie-Comte-Robert. Kręciłem się przed salą, kiedy wsiadali na konie — wyjaśnił Luc. — Nie martw się, nie zauważyli mnie, ale podsłuchałem, jak ten giermek, de Mussy, rozmawiał z księciem. Mówili o tobie, mamo! De Mussy powiedział, że cię widział, a książę wpadł we wściekłość. Powiedział, że jesteś niebezpieczna i kazał mu znaleźć cię za wszelką cenę, a potem przywieść do niego. — Widziałam, jak światło księżyca lśniło w oczach Luca. — Co to wszystko znaczy, mamo? Dlaczego książę uważa cię za niebezpieczną? — Chodzi o księżniczkę — wyjaśniłam ponuro. — Ale nie zamierzam pozwolić, by mnie znaleźli. Co się teraz dzieje na uczcie, Luc? — Delfin już wyszedł, a sala zaczęła się powoli wyludniać. Podejrzewam, że kręci się tam jeszcze trochę pijanych ludzi, niektórzy położyli się na podłodze i próbują zasnąć. Ruszamy? Na wszelki wypadek postanowiliśmy dotrzeć tam kuchennymi schodami. Zanim weszliśmy na salę, ostrożnie wyjrzeliśmy zza kotary oddzielającej niewielkie pomieszczenie, w którym nadawano daniom ostatnie szlify przed wniesieniem ich na salę. Wszystkie stoły zostały już wyniesione, a sala stała przed nami otworem, ale wejście do królewskich apartamentów znajdowało się na drugim jej końcu, co oznaczało, że musimy minąć kilkadziesiąt osób, które układały się na noc na podłodze, objedzone i opite po uczcie. Ku swojemu zaskoczeniu dostrzegłam na sali wiolistę Iva, któremu towarzyszyli dwaj akrobaci w jaskrawych kostiumach. Zbierali piłki i inne rekwizyty porzucone podczas występu. To jednak nie oni stanowili dla nas

prawdziwy problem. Po sali krążyło bowiem trzech uzbrojonych mężczyzn, którzy czujnie się rozglądali i oświetlali migocącą pochodnią twarz każdej osoby, którą mijali. Najwyraźniej szukali kogoś. Wśród nich dostrzegłam Guya de Mussy. — Jak zdołamy przejść obok niego, mamo? — zapytał Luc. — Musimy poczekać, aż wyjdzie, ale przecież może ruszyć w naszą stronę. Pod stołem, który znajdował się tuż obok nas, dostrzegłam piłkę porzuconą przez akrobatów. Podniosłam ją, zaczekałam, aż jeden z nich zbliżył się do osłaniającej nas kotary, a następnie lekko potoczyłam ją po ziemi. Ivo, który stał nieopodal, zauważył piłkę i zajrzał do małej salki, w której się skrywaliśmy. Na szczęście nie wyglądał na szczególnie zaniepokojonego, kiedy zupełnie nieznajoma kobieta gwałtownie go do siebie przyciągnęła i wyszeptała mu do ucha: — To ja zapytałam cię wcześniej na dziedzińcu, dlaczego biją w dzwony, pamiętasz? Wiolista skinął głową, a jego zęby zalśniły w świetle pochodni, ja zaś pospieszyłam z częściowo przynajmniej prawdziwym wyjaśnieniami. — To dobrze. Potrzebuję twojej pomocy. Mam się spotkać z wartownikiem strzegącym królewskich apartamentów, ale nie chcę, żeby zauważył mnie tamten giermek. Dam ci denara, jeżeli zaprowadzisz mnie tam tak, żeby mnie nie zobaczył. — Wsunęłam mu do ręki srebrną monetę. — Załatwione. — Ivo ukłonił mi się z gracją właściwą sztukmistrzowi. — Na mój znak rusz biegiem przez salę. Trzymaj się blisko ściany, a ja tymczasem odwrócę jego uwagę. A raczej zrobią to moi chłopcy. Chodźcie, mam dla was zadanie! — Dwaj akrobaci, zapewne jego synowie, natychmiast znaleźli się przy nas, wyraźnie zaintrygowani. Ivo wydał im szybko kilka poleceń. Wciąż ubrani w swoje kostiumy, wybiegli nagle zza osłaniającej nas kotary, a jeden zaczął krzyczeć do drugiego: — Oddawaj to! To moja moneta! Ja pierwszy ją zobaczyłem! — W takim razie chodź tu i ją sobie weź, jeśli potrafisz! — wrzasnął jego brat, ściskając srebrnego denara między zębami, po czym wyszczerzył zęby i zaczął wspinać się po misternie rzeźbionej ścianie w kierunku galerii, na której występował wcześniej minstrel. Drugi chłopak ruszył w ślad za nim, nadal głośno domagając się zwrotu monety. Nie przyglądałyśmy się im zbyt długo, ale — co istotne — zrobili to wszyscy inni zgromadzeni na sali ludzie. Nikt już nie patrzył w kierunku wejścia do królewskich apartamentów. Tymczasem Alys, Luc i ja zaczęliśmy przemykać wzdłuż ściany, starając się pozostawać w cieniu i biec tak szybko, jak tylko się dało. Wreszcie dotarliśmy do nabitych ćwiekami drzwi, których strzegli dwaj wartownicy ze skrzyżowanymi pikami. — Jestem… madame Lanière — wydyszałam, zatrzymując się przy nich. — Seigneur du Chastel miał was uprzedzić, żebyście przepuścili mnie i moje dzieci. Tanneguy najwyraźniej dotrzymał słowa i powiadomił wartowników o naszym

przybyciu. Obaj mężczyźni skinęli głowami, cofnęli piki i otworzyli drzwi. Odetchnęłam z ulgą i uśmiechnęłam się do nich z wdzięcznością. Alys i Luc natychmiast przebiegli na drugą stronę niczym bełty wystrzelone z kuszy. Kiedy ruszyłam za nimi, usłyszałam nagle krzyk, w tej samej jednak chwili drzwi zatrzasnęły się za nami. Poczułam ogromną ulgę. Wiedziałam, że jeżeli krzyczał Guy de Mussy, musi najpierw przekonać wartowników, by go przepuścili, i dopiero potem mógłby ruszyć za nami w pogoń. — Biegnijmy! — pospieszyłam dzieci, gorączkowo oglądając się za siebie. —  Musimy natychmiast odszukać komnatę delfina. Znaleźliśmy się w westybulu i zobaczyliśmy przed sobą rzeźbiony łuk, za którym znajdowały się imponujące szerokie schody. Wymieniliśmy spojrzenia, a następnie puściliśmy się biegiem w górę, przeskakując po dwa stopnie naraz. Po chwili byliśmy już w szerokim przejściu u ich szczytu. Z dołu dotarły do nas podniesione głosy, więc bez wahania pomknęliśmy dalej, w kierunku masywnych dwuskrzydłowych drzwi, strzeżonych przez kolejnych wartowników, którzy natychmiast skierowali piki w naszą stronę. — Zatrzymać ich! — Słysząc głos Guya i złowieszcze dudnienie na schodach, nadspodziewanie szybko przemierzyłam resztę dystansu dzielącego nas od drzwi. Dysząc i z trudem łapiąc powietrze, podałam wartownikom swoje nazwisko. — Proszę, przepuśćcie nas — wysapałam. — Seigneur du Chastel nas oczekuje. — Nie puszczać ich! — krzyknął de Mussy, starając się przekrzyczeć dudnienie butów na drewnianej posadzce. — Aresztuję ich z rozkazu księcia Burgundii! Wzmianka o księciu Burgundii sprawiła, że wartownicy wymienili między sobą niepewne spojrzenia. — Nie słuchajcie ich! — zawołałam rozpaczliwie, nie chcąc sobie nawet wyobrażać, że mogłabym ponieść porażkę tak blisko celu. — Wezwijcie pana du Chastel! On za nas poręczy! Nagle poczułam, jak ktoś mocno schwycił mnie za ramię. W brutalnej twarzy tego mężczyzny próżno było szukać szarmanckiego, czarującego Guya de Mussy. Giermek gwałtownie mnie odwrócił i znaleźliśmy się tuż naprzeciw siebie. — Madame Lanière! Mam cię! — zawołał z triumfem, po czym wrzasnął władczo do wartowników: — Zostawcie to mnie. Delfin nie chce zapewne, aby mu przeszkadzano, tym bardziej że chodzi o szaloną służącą i dwójkę jej zasmarkanych bachorów. Próbowałam mu się wyrwać, ale był zbyt silny. — Mamy się spotkać z panem du Chastel! — zwróciłam się do zdezorientowanego wartownika, siląc się na opanowany, spokojny ton. — Będzie się dziwił, dlaczego się nie zjawiliśmy. W oczach mężczyzny strzegącego drzwi dostrzegłam wątpliwość, ale wtedy na twarzy Guya pojawił się charakterystyczny, rozbrajający uśmiech.

— Jestem przekonany, że Seigneur du Chastel ma na głowie dużo ważniejsze sprawy — powiedział stanowczo, ściskając moje ramię jeszcze mocniej, niczym orzeł, który pochwycił ofiarę w swoje szpony. — Ja zaś nie mam czasu do stracenia. Zaparłam się i znowu próbowałam mu się wyrwać, on jednak z łatwością mnie przewrócił i zaczął ciągnąć po podłodze, dając znak swoim ludziom, którzy tymczasem obcesowo chwycili moje dzieci. Nie docenili jednak Luca, który zwinnie się wykręcił, uderzył napastnika łokciem w najczulsze miejsce i wyrwał się oszołomionemu mężczyźnie, zanurkował pod skrzyżowanymi pikami wartowników i zaczął z całych sił walić w drzwi. — Seigneur! Seigneur du Chastel! — wrzasnął na całe gardło. — Zawołajcie pana du Chastel! Po chwili miał już przy gardle ostrze i został pospiesznie odciągnięty. Tym razem jednak jego krzyki zostały usłyszane. Drzwi gwałtownie się otworzyły i pojawił się w nich Tanneguy du Chastel. Wartownicy stanęli na baczność i unieśli piki. Wciąż próbując się wyrwać giermkowi de Mussy, krzyknęłam: — Seigneur du Chastel, Bogu niech będą dzięki! Przyszłam, tak jak prosiłeś. To ja, niania księżniczki Katarzyny. Tanneguy przyjrzał mi się uważnie, a na jego pociągłej, gładkiej twarzy malowało się bezgraniczne zdumienie. Złoty kołnierz, który kontrastował z jego czarnym strojem, dodawał mu dostojeństwa, choć palce miał nadal poplamione atramentem. — Madame Lanière? Ach tak, poznaję panią. — Przeniósł wzrok na Guya de Mussy i z powagą zmarszczył brwi. — Puść ją. Ta kobieta została tu przeze mnie zaproszona. W przeciwieństwie do ciebie. — Machnął na wartowników. —  Odeskortujcie tych mężczyzn — rozkazał, wskazując na trzech Burgundczyków. —  I zarekwirujcie ich broń do czasu, aż opuszczą budynek. Tylko królewska straż ma prawo nosić tu broń. Wartownicy spełnili rozkaz i ruszyli w kierunku Guya de Mussy, który puścił mnie i gwałtownie się wyprostował, a następnie schował miecz do pochwy, nie wypuszczając jednak rękojeści z dłoni. — To nie będzie konieczne. Wychodzimy. Osobiście złożę raport z tego incydentu. O wszystkim dowie się książę Burgundii. Tanneguy posłał mu lodowaty uśmiech. — Nie wątpię. — Cofnął się i dał mi znak, żebym weszła do komnaty. — Proszę, madame, weź też ze sobą swoich młodych towarzyszy. Pospiesznie minęliśmy strażników i wkroczyliśmy do szerokiego korytarza, w którym stały misternie rzeźbione ławy. Znajdowało się tu także kilkoro masywnych drzwi, wtopionych w głębokie kamienne łuki. Wyjąkałam podziękowanie, rozmasowując poobijane ramię, i wytłumaczyłam Tanneguyowi, dlaczego towarzyszą mi dzieci. Zanim jednak seigneur du Chastel zdążył odpowiedzieć, na korytarz wyszedł paź w liberii. Najwyraźniej hałasy towarzyszące naszej sprzeczce zdołały

przeniknąć nawet przez grube mury najstarszej części zamku Corbeil, który przez całe wieki zapewniał schronienie królom i królowym Francji, podróżującym między Paryżem a wschodnimi częściami królestwa. — Hałasy zaalarmowały Jego Wysokość, monseigneur — wyjaśnił paź. — Delfin wysłał mnie, prosząc, żebym sprawdził, co się dzieje. Tanneguy wzruszył ramionami. — Jeżeli delfin nie śpi, może zechce zaszczycić nas swoją obecnością — powiedział. — Zjawili się goście, których, jak sądzę, powinien przyjąć. — Przekażę mu tę wiadomość, monseigneur — paź skinął głową i pospiesznie zamknął za sobą drzwi. — Nie pokazałem jeszcze delfinowi twego listu — wyszeptał Tanneguy. — Zawiera informacje, które trudno mu będzie przyjąć. Doskonale rozumiem, dlaczego książę chciał zapobiec twemu spotkaniu z delfinem. Jak się czuje księżniczka Katarzyna? — Lepiej, jak sądzę. Udało jej się doprowadzić do tego, że odesłano ją do opactwa Poissy, monseigneur. Powinna być tam bezpieczna. — Po chwili dodałam na tyle cicho, by nie usłyszeli mnie Alys i Luc: — Moje dzieci nie znają treści listu. Uznałam, że tak jest bezpieczniej. — Rozumiem. — Tanneguy skinął głową. — Poznałem już wcześniej twojego syna, ale sądziłem, że masz także córkę, która służyła księżniczce. — Tak, panie, to mój syn Luc. A to Alys… — Spojrzałam na Alys, która stała nieopodal w postrzępionej kurtce i rudobrunatnym kapturze, po czym dodałam z lekkim zakłopotaniem: — Uznałam, że będzie lepiej, jeżeli na czas podróży przebierze się za chłopca. Ale istotnie, pracowała jako szwaczka w garderobie księżniczki. Tanneguy spojrzał na mnie z podziwem. — Jesteś niezwykle zaradną i mądrą kobietą, madame Lanière… zresztą nigdy nie miałem co do tego wątpliwości. Nagle przerwał nam cienki, piskliwy głos. — Na Boga, co tu się dzieje, mistrzu Tanneguy? Głos był nieco niższy, niż kiedy słyszałam go po raz ostatni, ale mimo to natychmiast rozpoznałam charakterystyczną wadę wymowy i lekko poirytowany ton księcia Karola. Odwróciłam się gwałtownie i padłam na kolana, dając Alys i Lucowi znak, by poszli w moje ślady. Delfin stał przed drzwiami swojej komnaty, odziany we wspaniały, podszyty futrem szlafrok ze szkarłatnego jedwabiu, zdobiony delfinami. Choć wyrósł, nadal był bez wątpienia wątłym, drobnym młodzieńcem. — Dlaczego ci dziwni ludzie śmią na mnie patrzeć? Każ im przestać. Uświadomiłam sobie, że na skutek całego zamieszania kompletnie zapomniałam o zasadach etykiety. Natychmiast spuściłam wzrok, mając nadzieję, że dzieci zrobią to samo.

— Wasza Wysokość, to twoja dawna niania, madame Lanière — wyjaśnił Tanneguy, który poprzestał na lekkim ukłonie. — Służy obecnie księżniczce Katarzynie. To zaś jej dzieci. — Ale co oni tu robią? — zapytał Karol, krzywiąc usta. — Jest przecież środek nocy. — Mamy dla ciebie wieści od twojej siostry, księżniczki, Wasza Wysokość —  wtrąciłam zuchwale, usiłując przejąć inicjatywę. Był co prawda księciem i wiedziałam, że muszę okazywać mu posłuszeństwo, ale to przecież ja wycierałam mu w dzieciństwie nos i myłam jego pupę. Uważałam, że w związku z tym mam prawo oczekiwać, by traktował mnie z szacunkiem. — To pilna sprawa. Musieliśmy uciekać przed ludźmi księcia Burgundii, którzy próbowali nas aresztować i nie dopuścić do tego spotkania. — Nie rozumiem. Dlaczego ludzie księcia Burgundii chcieliby aresztować służącą mojej siostry? — Karol nadal mnie ignorował, kierując pytania wyłącznie do Tanneguya, więc pozwoliłam mu odpowiedzieć. — Ze względu na to, co ona wie — odparł pan du Chastel, sięgając do kieszeni. — Pani Lanière napisała do mnie list. Sądzę, że powinieneś go przeczytać, mój panie. — Dlaczego sam mi go nie przeczytasz? — zapytał książę z irytacją, usiadł na jedynym stojącym w pobliżu krześle, zwróconym do nas plecami. — Myślę, że przekonasz się o tym, kiedy sam go przeczytasz — odparł Tanneguy, podając list Karolowi. — Zawiera on poufne informacje. I tak też musi pozostać. — Pokaż mi go zatem! — Delfin wyrwał mu list i ze zniecierpliwieniem rozłożył kartki. Zapadła cisza, a gdy Karol czytał, wymieniliśmy z panem du Chastel niepewne spojrzenia. Nagle jednak delfin gwałtownie się poderwał, a jego krzesło pomknęło w moją stronę. Odskoczyłam w ostatniej chwili, Karol zaś odwrócił się rozwścieczony i spojrzał na mnie, trzymając list w drżących dłoniach. — Na Boga, jeżeli to wszystko prawda…! Ale skąd mam wiedzieć, czy to prawda? Mamy na to tylko twoje słowo! — Tylko słowo prostej służącej. Właśnie to miał na myśli. Pogrążony w gniewie Karol przypominał nieco swego brata Ludwika. Wiedziałam, jak powinnam się w tej sytuacji zachować. W chwilach zdenerwowania obaj książęta znajdowali ukojenie i pociechę w rzeczach, których byli pozbawieni jako dzieci. Ludwika zawsze uspokajało jedzenie, natomiast w przypadku Karola zbawienne okazywały się zwykle pochlebstwa. — Wasza Wysokość, jakże ja, pokorna, uniżona służąca króla, śmiałabym okłamywać następcę tronu francuskiego? — zapytałam, splatając dłonie i zbliżając się do niego na kolanach. Przez cały czas starałam się unikać jego gniewnego spojrzenia. — Kiedy już zostaniesz prawowitym królem Francji, zaklinam cię, zaprowadź mnie przed relikwie świętego Ludwika, a przysięgnę na koronę cierniową, splamioną krwią Chrystusa, że napisałam prawdę i tylko prawdę.

Karol milczał przez chwilę, ważąc moje słowa, po czym odwrócił się i machnął listem pod nosem Tanneguya. — To zdrada, mistrzu Tanneguy. Zdrada i nikczemny podstęp! Co z tym zrobimy? — Choć nie byłam zaskoczona, poczułam pewien zawód, widząc, że delfin zdawał się bardziej zatroskany zbrodnią popełnioną przez księcia przeciw Koronie niż przerażeniem i rozpaczą, które stały się udziałem jego własnej siostry. Du Chastel spokojnie odebrał od niego list, złożył go i schował do kieszeni. — Jutro to wszystko rozważymy, Wasza Wysokość. Teraz jednak powinniśmy nagrodzić madame Lanière za odwagę i lojalność, którymi się wykazała, zwracając nam uwagę na tę niecierpiącą zwłoki sprawę. Nie należy też zapominać, że to właśnie dzięki jej ostrzeżeniu zdążyliśmy uciec z Hôtel Saint-Pol, zanim krwiożerczy paryscy rzeźnicy zjawili się tam z rozkazu księcia Burgundii. Karol skrzywił się, ale Tanneguy uparcie kiwał głową, i delfin ostatecznie wzruszył ramionami. — Dobrze, skoro tak uważasz, monseigneur. Co zatem proponujesz? — Madame Lanière jasno wyraziła swoje życzenie w liście. Chciałaby, abyś przyjął jej syna do służby. Nie widzę powodów, dla których nie moglibyśmy tego zrobić od razu — powiedział Tanneguy. — Chłopiec jest tu z nami. Może złożyć ci przysięgę wierności, a ja dopilnuję reszty procedur. Książę Karol przechylił głowę, najwyraźniej przypominając sobie, o kogo chodziło. — Och tak, to ten psiarczyk. — Gwałtownie się odwrócił i spojrzał na Luca. — Co się stało z moimi białymi chartami, chłopcze? Do oczu Luca napłynęły łzy. Wzdrygnął się i wyznał: — One… one zostały zabite przez zbirów księcia Burgundii, Wasza Wysokość. Ja… po… pochowałem je w sadzie. — Zabili moje psy, ale ciebie nie zabili! Czyżbyś uciekł? Czyżbyś je porzucił? Delfin nie był wyższy od Luca, ale — w przeciwieństwie do mojego syna — stał. Widziałam, że Luc się boi, i musiałam się wtrącić. — Nie, Wasza Wysokość, nie zrobił tego. Nie było go tam. Pozostawiłeś psy pod moją opieką, pamiętasz? Ale nie mogłam ich utrzymać na smyczy, więc uciekły. —  Ostatnie słowa wypowiedziałam zdławionym głosem, w mojej pamięci bowiem pojawiły się nagle obrazy z tamtej przerażającej nocy i brutalne okrucieństwo rzeźników. — Możecie na mnie spojrzeć — oznajmił łaskawie Karol. Kiedy podnieśliśmy głowy, przyjrzał się uważnie naszym twarzom. — Macie oboje łzy w oczach. Dlaczego? — Sądzę, panie, że chłopak się wystraszył — zasugerował Tanneguy. — Wszyscy są poruszeni wspomnieniami tamtej strasznej nocy. — Ja nie — oznajmił beznamiętnie Karol. — Właśnie ta noc stała się początkiem

mojej wolności. Ale żałowałem, że muszę porzucić moje wierne charty. — Podał Lucowi dłoń i zobaczyłam na jego wskazującym palcu wielki, zdobiony szlachetnymi kamieniami pierścień. — Skoro je pochowałeś, to znaczy, że i ty musiałeś być do nich przywiązany. Możesz ucałować moją dłoń i przysiąc, że będziesz mi służył lojalnie i wiernie. Luc ucałował pierścień. — Przysięgam — powiedział ochrypłym głosem. — Doskonale. — Delfin cofnął dłoń i zbliżył się do mnie. — A ty? Czy i ty będziesz mi służyła, Mette? Po raz pierwszy zwrócił się do mnie po imieniu i natychmiast wzbudził we mnie większą sympatię. Nie był człowiekiem łatwym, ale wiedziałam, że jeżeli tylko nie oszaleje, zostanie królem dużo lepszym niż jego ojciec. Moje usta lekko musnęły pierścień. — Wasza Wysokość, niezmiennie pozostaję wierna królowi, a także tobie, jego synowi i następcy tronu. Ale zawsze będę lojalna przede wszystkim wobec księżniczki Katarzyny. — Dlaczego zatem nie jesteś teraz przy niej? To pytanie mnie zaskoczyło, choć powinnam się go przecież była spodziewać. Nie mogłam zdradzić delfinowi prawdziwego powodu, dla którego się rozstałyśmy, podałam mu jednak wersję możliwie zbliżoną do prawdy. — Księżniczka została wysłana do opactwa Poissy. Ja zaś podróżuję razem z córką do Troyes, gdzie zamierzamy na nią czekać. — Pobyt w Poissy dobrze jej zrobi. W obliczu tego, co się wydarzyło, musi się teraz żarliwie modlić — zauważył delfin, chodząc nerwowo tam i z powrotem. —  Sądzisz, że nie pochwaliłaby mojego rozejmu z księciem? — Z pewnością by go nie pochwaliła — odparłam stanowczo. — Ale nie z powodów, które mogłyby przyjść ci na myśl po przeczytaniu tego listu. Księżniczka ma na względzie wyłącznie twój interes, Wasza Wysokość, a także interes króla. Przed chwilą mówiłeś, że ucieczka przed księciem Burgundii była początkiem twojej wolności. Księżniczka nie chciałaby za nic w świecie, aby ta wolność dobiegła końca. Karol wpatrywał się we mnie uważnie przez kilka sekund, a następnie dał mi znak, abym wstała. — Masz rację. Katarzyna to rozumie. Dziękuję, że mi o tym przypomniałaś. Wierzę, że jesteś dla mej siostry tym, kim mistrz Tanneguy jest dla mnie — dodał w zamyśleniu. — Pan du Chastel nie chciał, żebym podpisywał traktat, zostałem jednak do tego nakłoniony. — Zwrócił się do mojego syna. — Jak ci na imię, chłopcze? — Luc, Wasza Wysokość. — No cóż, Luc, obyś służył mi równie wiernie, jak twoja matka służy mojej siostrze.

— Tak się stanie, Wasza Wysokość — zapewnił żarliwie mój syn. — Dobrze. Mistrzu Tanneguy, zadbaj o to, by chłopak dostał odpowiedni strój. —  Delfin przetarł oczy dłońmi. — A teraz wrócę do łóżka. Przyjdź tu o świcie. — Tak zrobię, Wasza Wysokość. — Dostrzegłam na twarzy Tanneguya cień uśmiechu. Po chwili otworzył drzwi komnaty i ukłonił się swojemu młodemu panu. — Niech Bóg da ci spokojny sen. Kiedy wyszliśmy, natychmiast objęłam moje dzieci. Mieliśmy za sobą pełen napięcia, przerażający wieczór i byłam bardzo dumna z tego, jak się przez ten czas zachowywały. Tanneguy zbliżył się do nas i wyjął list z kieszeni. — Powinniśmy to spalić — oznajmił z powagą, rozkładając kartki i przystawiając je do płomienia stojącej obok nas świecy. W milczeniu patrzyliśmy, jak ogień pochłania papier i obraca go w popiół. Seigneur du Chastel uśmiechnął się do mnie ponuro. — Dzięki Bogu nie dojdzie jednak do rozejmu. A teraz, Madame, musimy znaleźć ci jakieś miejsce do spania. Jutro twój syn rozpocznie pracę, zadbamy też o to, abyś wraz z córką dotarła bezpiecznie do Troyes. *

28 Dla wszystkich poza kupcami połowa lipca nie była najlepszym czasem na przyjazd do Troyes. Właśnie w tym okresie odbywał się Jarmark Świętego Jana, znany jako Upalny Jarmark, największy spośród sześciu słynnych targów Szampanii. Przyciągał kupców z całego kraju i przekształcał miasto w istne mrowisko. Kiedy płynęłyśmy barką w górę Sekwany, delikatna bryza łagodziła nieco nieznośne upały, ale teraz, gdy przekroczyłyśmy bramy miasta i znalazłyśmy się w labiryncie wąskich uliczek, smród i zaduch uderzył w nas z całą siłą. Na głównych ulicach roiło się od ludzi, koni i wozów, a w dusznych pomieszczeniach powietrze wydawało się stać w miejscu. Znad zapchanych rynsztoków unosił się ostry, gryzący smród łajna i śmieci, wokół straganów, rozstawionych na każdym rogu, gromadziły się tłumy ludzi. Ruszyłyśmy z Alys przez miasto, z trudem przeciskając się pomiędzy chmarami kupujących, handlarzy i gońców, którzy spychali co wolniejszych przechodniów na boki, spiesząc z próbkami i wiadomościami od jednego składu towarów do drugiego. Wreszcie udało nam się przedrzeć na rue de l’Aiguille, gdzie znajdował się warsztat Jacques’a — powitały nas jednak zaryglowane drzwi i zatrzaśnięte okiennice. Kiedy zapukałyśmy, pełne niepokoju, po dłuższej chwili otworzył nam znudzony, ospały młodzieniec, który uchylił lekko jedną okiennicę i wystawił głowę przez okno, oznajmiając, że jego pan zabronił mu otwierać i nie wróci do wieczora. Ku zaskoczeniu chłopca, Alys wybuchła nagle płaczem — na szczęście jednak zdążyła do tego czasu zdjąć swoje przebranie. Otoczyłam ją ramieniem, starając się dodać jej otuchy, i poprosiłam młodego terminatora, by powiadomił swojego pana, że pójdziemy tymczasem do kościoła i wrócimy o zmierzchu. Nie miałam zresztą zbyt dużej nadziei, że chłopak przekaże tę wiadomość, bo słaniał się ze zmęczenia. W kościele Saint-Jean-au-Marché trwała właśnie msza, ale choć w nawie głównej roiło się od ludzi, pośród strzelistych filarów panował zdecydowanie większy chłód, a zamiast ulicznego smrodu nad głowami wiernych unosiły się obłoki gryzącego dymu kadzideł. Dotarłyśmy do zacienionego kąta i opadłyśmy na kamienną podłogę, opierając zmęczone plecy o grobowiec jakiejś od dawna nieżyjącej osobistości. Przytuliłam łkającą cicho Alys i długo trzymałam ją w objęciach, czując drżenie jej ramion. Tak otwarte okazywanie emocji było do mojej córki niepodobne, wiedziałam jednak, że od wielu tygodni zadręczała się tym, że jej ukochany mógłby ją odrzucić — teraz zaś okazało się, że musi dalej czekać, by przekonać się, czy potwierdzą się jej najgorsze obawy. Wątpliwości, jakie wzbudził we mnie ospały terminator, okazały się nieuzasadnione. Jacques zjawił się w kościele dokładnie w chwili, kiedy rozległy się dzwony wzywające na nieszpory i kiedy zaczęłam już przyzwyczajać się do myśli, że

spędzimy tu także noc. Alys zdążyła zasnąć, z głową ułożoną na moich kolanach, a kościół przekształcił się w ciemną jaskinię, w której powoli dogasające promienie słoneczne mieszały się z migocącymi świecami. Zakapturzeni mnisi przemykali pomiędzy nawami, zbierali kolektę i gasili świece, od czasu do czasu przystając przy nas i upewniając się, czy nie potrzebujemy pomocy. Za każdym razem przecząco kręciłam głową i dziękowałam, oni zaś zostawiali nas w spokoju. Nagle jednak zamiast któregoś z nich z mroku wyłonił się Jacques, który przyłożył palec do ust i bez słowa ukląkł przy Alys, a następnie delikatnie pogłaskał ją po policzku. Gdy tylko otworzyła oczy i go zobaczyła, wyszeptała bez zastanowienia: — Jestem w ciąży. To twoje dziecko. Pomyślałam, że nie zachowała się zbyt delikatnie, ale taka właśnie była: nie miała w sobie nic z kokietki. Jacques zareagował z takim ciepłem i czułością, że nie ulegało wątpliwości, iż właśnie za to między innymi ją kochał. — Bogu niech będą dzięki — wyszeptał. Został nagrodzony promiennym uśmiechem. — Istotnie, Bogu niech będą dzięki. I niech pobłogosławi waszemu związkowi —  powiedziałam, mocno obejmując ich oboje. — Im szybciej, tym lepiej. I tak oto zaczęło się nowe życie Alys — które miałam dzielić do czasu, aż moja pani powróci z Poissy. Z początku było nam w domu przy rue de l’Aiguille bardzo ciasno, Jacques bowiem wynajmował dwa pokoje na górnym piętrze mediolańskiemu kupcowi, w związku z czym on sam oraz jego terminator musieli pracować oraz sypiać w warsztacie, pośród licznych bel materiału. Na szczęście na podwórzu na tyłach domu stała pusta obórka oraz niewielka przybudówka z kuchnią, której od dawna nie używano. Po pewnym czasie udało nam się razem z Alys wyeksmitować stamtąd wszystkie myszy i pająki i mogłyśmy tam wygodnie spać i gotować. Na początku sierpnia dowiedziałyśmy się, że rozejm między księciem Burgundii a delfinem tak rozwścieczył króla Henryka, że angielski monarcha postanowił przypuścić nocą niespodziewany atak na Pontoise. Miasto zostało zdobyte błyskawicznie. Był to dla Francji bolesny cios, ale na szczęście księciu udało się wywieźć z miasta króla i królową kilka dni wcześniej. W efekcie po dwóch tygodniach dwór zjechał do Troyes — nic jednak nie wskazywało na to, by delfin miał się tam zjawić i ucałować dłoń ojca. Choć oficjalnie nic się nie zmieniło, to zgodnie z przewidywaniami Tanneguya rozejm odszedł w niebyt. Kiedy już minęło pierwsze podekscytowanie związane z naszą podróżą, kiedy miałam pewność, że Alys jest bezpieczna i szczęśliwa, a mojej uwagi nic już więcej nie rozpraszało — zatęskniłam nagle za moją małą panią. Oczywiście tęskniłam też za służbą w pałacu, za pracą fizyczną, opieką nad komnatami księżniczki, jej poranną i wieczorną toaletą, a nawet dworskimi intrygami i machinacjami — najbardziej jednak tęskniłam za samą obecnością Katarzyny. Miałam nadzieję, że Alys nie zdaje sobie sprawy, jak bardzo pragnęłam znaleźć się zupełnie gdzie indziej.

Od Madame Royale Katarzyny de Valois do Madame Guillaumette Lanière Najdroższa Mette, po raz kolejny ogarnia mnie głęboki żal, że nie możesz być tu przy mnie. Tak bardzo pragnęłabym Ci się zwierzyć. Tylko Tobie mogę wyjawić swoje najskrytsze myśli, nadzieje i obawy. Być może, jeżeli spiszę swoje troski, zdołam sobie wyobrazić, co w swojej niezgłębionej mądrości byś mi doradziła. Ostatnio Poissy odwiedziła moja siostra Michalina. Nie sądzę, by chodziło tu o przypadkową wizytę, teraz bowiem, gdy siły króla Henryka kontrolują bramy Paryża, podróżowanie po tej części kraju nie należy do łatwych. Dotarły do nas wieści o niespodziewanym ataku Anglików na Pontoise. Dziękuję Bogu za to, że król i królowa zostali stamtąd w porę wywiezieni. Choć zatem moja siostra nie wspominała o tym wprost, nie mam wątpliwości, że przybyła do opactwa jako nieoficjalna ambasadorka, nakłoniona do tego albo przez królową, albo przez księcia lub jego syna, a jej męża, Filipa. Zostałam wezwana do parlatorium Marii, by powitać Michalinę. Było to spotkanie bardzo sztywne i oficjalne, zważywszy na to, że spotkały się przecież trzy siostry. Podano nam posiłek (nawiasem mówiąc, był to największy i najpożywniejszy posiłek, jaki miałam tu okazję spożyć), podczas którego prowadziłyśmy oficjalną konwersację o zdrowiu króla i królowej, o stanie państwa i o perspektywach powrotu Karola na dwór. To była istna męka, Mette! Oto siedziały przy mnie moje dwie starsze siostry i rozprawiały o tym, jak wspaniale, że nasz brat i książę Burgundii podpisali rozejm — ja zaś przez cały ten czas ledwo się powstrzymywałam, by nie zacząć krzyczeć i protestować. Po posiłku Maria opuściła nas i wróciła do swoich obowiązków, natomiast Michalina natychmiast zaczęła mi wytykać niewdzięczność. Powiedziała, że jej teść jest wielkim człowiekiem, który ma na sercu jedynie interes Francji i który dba o moją przyszłość, pamiętając, że jestem jedyną niezamężną córką króla, który nie może wywiązać się ze swej roli ojca. Jak to możliwe, Mette, że dwoje dzieci zrodzonych z tego samego łona ma ze sobą tak niewiele wspólnego? Michalina przyszła na świat zaledwie sześć lat przede mną, ale wydaje się już stara, a jej umysł sprawia wrażenie zwiędłego. Nie ma w niej żadnej radości. Pod koniec spotkania zapytała mnie, czy chciałabym, by przekazała ode mnie jakąś wiadomość naszej matce. Zasugerowała, że wskazane są przeprosiny i że powinnam dążyć do pojednania. Wiedziałam, że uzyskanie tej gałązki oliwnej było tak naprawdę jedynym celem jej wizyty, oznajmiłam jednak, że uważam kłamstwo w Domu Bożym za grzech, w związku z czym nie mogę prosić jej o przekazanie takiej wiadomości.

Podkreśliłam też, że pozostaję wierną i lojalną córą Francji. Prawdę mówiąc, z zaskoczeniem odnotowałam jej zdenerwowanie po wypowiedzianych przeze mnie słowach. Jest w niej więcej werwy, niż początkowo sądziłam, wyglądała bowiem tak, jakby miała ochotę mnie spoliczkować. Wzięła jednak górę jej nadzwyczajna samokontrola i powiedziała tylko, że mnie żałuje i że nie wie, jaka przyszłość mnie czeka. Co o tym wszystkim sądzisz, Mette? Czy powinnam była okazać skruchę? Czy to byłoby w mojej sytuacji rozsądniejsze? Problem polega na tym, że tak naprawdę ja też nie wiem, jaka czeka mnie przyszłość. Możliwe, że diabelski książę w jednym miał rację: nadal marzę o królu Henryku i zastanawiam się, czy i jemu zdarza się myśleć o mnie. W końcu, kiedy rozważam możliwych kandydatów, żaden z nich nie może się z nim równać, a pobyt w Poissy tylko utwierdził mnie w przekonaniu, że nie chcę zostać zakonnicą. Modlę się za ciebie, Mette, i mam nadzieję, że i ty modlisz się za mnie. Kochająca cię Katarzyna Napisane w tajemnicy w celi królewskiego opactwa Poissy, niedziela, 7 sierpnia 1419 roku Pod koniec sierpnia kupiec opuścił górne piętro sklepu Jacques’a i wrócił do Mediolanu. Kiedy zatem Jacques mógł już zapewnić Alys prawdziwy dom, poszedł do księdza w kościele Saint-Jean-au-Marché i ustalił z nim szczegóły ślubu, być może zakładając, że małżeństwo powinno zostać zawarte, jeszcze zanim ciąża Alys będzie widoczna. Ogłoszono zapowiedzi, a ja zaczęłam pomagać Alys w przygotowaniach do przyjęcia weselnego. Zamówiłam też u stolarza kołyskę dla dziecka, choć — nie chcąc kusić losu —  czekałam z jej odbiorem do czasu, aż dziecko przyjdzie na świat całe i zdrowe. Kiedy na początku jesieni stałam w promieniach słońca u boku państwa młodych pod imponującym portalem kościoła Saint-Jean-au-Marché, zdałam sobie sprawę, że nie mogłabym marzyć o lepszym losie dla córki. Jakże zmieniło się moje życie w ciągu tych sześciu miesięcy! W kwietniu byłam jeszcze służącą i przyjaciółką księżniczki, teraz zaś, we wrześniu, nie miałam ani pracy, ani domu, a dach nad głową zapewniał mi nowo poślubiony mąż córki. Wiedziałam jednak, że zapasy złotych monet nie są niewyczerpane, nie odpowiadała mi zresztą perspektywa całkowitej zależności od Alys i Jacques’a. Tydzień później wszystko się nagle zmieniło. — Chodź szybko, mamo! Przyjechał Luc! — zawołała Alys.

Ruszyłam za nią do warsztatu. Po chwili sama zobaczyłam Luca. Jego ubranie było brudne i najwyraźniej od jakiegoś czasu był w drodze. Od razu też zauważyłam, że mój syn uśmiecha się z lekkim zakłopotaniem. — Witaj, mamo — powiedział i pozwolił mi się uścisnąć. — Niespodzianka! — O tak, to niewątpliwie niespodzianka! — zawołałam, ściskając jego policzki i zaglądając mu w oczy. — Co się stało? Zostałeś odprawiony? Luc wyswobodził się z mojego uścisku, wyraźnie urażony. — Nie! Seigneur du Chastel wysłał mnie z Melun w orszaku herolda Viennois. Nie mam zbyt wiele czasu. Musimy wkrótce ruszać w dalszą drogę, bo możemy nie być mile widziani w Troyes, jak rozejdą się wieści o tym, co się wydarzyło. — Jakie wieści? Co się stało? — Jacques wypowiedział na głos pytania, które wszyscy sobie zadaliśmy. — Książę Burgundii nie żyje. Został zabity. — Luc nie mógł się oprzeć i oznajmił to z pełnym triumfu melodramatyzmem. — Bogu niech będą dzięki! — zawołałam pod wpływem impulsu, robiąc znak krzyża. Po chwili jednak przygryzłam wargi, uświadomiłam sobie bowiem, że powinnam była zareagować z nieco większą rezerwą. — Jak do tego doszło, synu? I gdzie to się wydarzyło? — zapytałam. Luc tajemniczo się uśmiechnął, a następnie sięgnął do skórzanej torby, którą miał na ramieniu. — To długa historia i postaram się opowiedzieć wam ją ze wszystkimi szczegółami, ale najpierw, zanim zapomnę, muszę przekazać ci ten list. — Podał mi złożoną, zapieczętowaną kopertę. — To od pana du Chastel. — Przeczytam go później — oznajmiłam, ostrożnie chowając list do kieszeni rękawa, a następnie wzięłam Luca za rękę. — Chodź, usiądziemy, a ty będziesz mógł przy okazji coś zjeść. Na pewno umierasz z głodu. — Uśmiechnęłam się i dałam Alys znak, żeby poszła z nami. Chciałam, żebyśmy wszystkie szczegóły omówili tylko we trójkę. Wiedziałam, że Alys i tak opowie później Jacques’owi tyle, ile uzna za stosowne. Nad miastem powoli zapadał zmierzch, a stopniowo narastająca ciemność dodawała dramatyzmu opowieści Luca. — Kolejne pertraktacje między księciem Burgundii a delfinem miały się odbyć w miejscu o nazwie Montereau — zaczął swą opowieść, przełykając jednocześnie kolejne kęsy naleśników z serem. — Jest tam most, bardzo długi most, który spina brzegi dwóch dużych rzek w miejscu, w którym się one spotykają: Sekwany i Yonne’y. Do spotkania miało dojść w specjalnie wydzielonym miejscu na samym środku mostu. Książę Burgundii nadjechał z jednej strony, delfin zaś z drugiej. Sądzę, że książę był zdenerwowany, podobno nie przepadał za mostami. Dacie wiarę? Słyszałem, że Jan bez Trwogi odwołał już spotkanie kilka dni wcześniej, delfin

jednak nalegał, twierdząc, że to najbezpieczniejsze miejsce. — Ale skąd o tym wszystkim wiesz, Luc? — zapytałam. — Byłeś tam? Luc spojrzał na mnie ze zniecierpliwieniem. — No cóż, oczywiście, że tam byłem, mamo. Opiekuję się przecież psami delfina. Ma dwa nowe charty i nigdy się z nimi nie rozstaje. Oczywiście nie towarzyszyłem mu na moście. Wpuszczono tam tylko po dziesięciu ludzi każdej strony i zachowano wszelkie możliwe środki ostrożności. — A zatem nie byłeś świadkiem samej śmierci księcia? — zapytałam z ulgą. — Nie, czekałem razem z resztą eskorty na brzegu, po naszej stronie. Nagle rozległ się krzyk. Wydawało mi się, że ktoś woła: „Zabić go! Zabić go!”. Wtedy kilku rycerzy ruszyło biegiem w kierunku ogrodzonej przestrzeni, w której odbywało się spotkanie. Wpadli do środka, co było zresztą dość zaskakujące, bo przejście miało zostać zabezpieczone i zaryglowane. Delfina wyprowadził stamtąd pospiesznie seigneur du Chastel w towarzystwie kilku innych panów. Z wnętrza dobiegały odgłosy walki: szczęknięcia mieczy i okrzyki ludzi. Kilku Burgundczyków zostało rannych, na koniec zaś aresztowali ich wszystkich rycerze delfina. Później mój pan wsiadł na konia i ruszył do miasta, a ja musiałem jechać w ślad za nim razem z psami, więc nic więcej nie widziałem. W każdym razie po pewnym czasie oficjalnie potwierdzono, że książę Burgundii został zabity. — Czy zginął tylko książę? — zapytałam i nagle zemdliło mnie na myśl o tym, że to mój list do Tanneguya mógł doprowadzić do tego wybuchu przemocy. Luc zmarszczył brwi. — Tak, tak sądzę, choć niektórzy mówią, że na skutek odniesionych ran zmarł później jeszcze jeden Burgundczyk. Właściwie to nikt do końca nie wie, co tak naprawdę się wydarzyło. Delfin napisał oświadczenie, które jego herold odczytuje w tej chwili królowi i królowej. Według pana du Chastel jest w nim mowa o tym, że książę sięgnął po miecz i próbował pojmać delfina, i właśnie to doprowadziło do wybuchu walki, choć jeden z rycerzy podobno twierdził, że to sam Tanneguy uderzył księcia w głowę swoim berdyszem. Raz jeszcze się przeżegnałam. — Mój Boże! Czy to oznacza, że Tanneguy zabił księcia? — Cicho, mamo! — syknął Luc. — Nikt dokładnie nie wie, co się wydarzyło, i wygląda na to, że twój przyjaciel Tanneguy wolałby, aby tak już pozostało. Może w tym liście znajdziesz jakieś odpowiedzi, ale ja nie chcę wiedzieć nic więcej. —  Oznajmiwszy to, podniósł się. — Muszę już jechać. Herold Viennois ruszy wkrótce do Melun. Nie wiem, kiedy się znowu spotkamy, ale gdy tylko nadarzy się taka sposobność, na pewno z niej skorzystam. — Ku mojemu zaskoczeniu, mocno mnie uścisnął. — Przeczytaj list, mamo — zalecił, a po chwili już go nie było.

Od Seigneura du Chastel do Madame Guillaumette Lanière Madame, przekazuję Ci ten list za pośrednictwem Twego syna, bo wiem, że nie umie czytać. Nie podzieliłem się z nim jego treścią, a kiedy przeczytasz te słowa, proszę, byś go spaliła. Twój list wywarł na delfinie ogromne wrażenie i głęboko go poruszył. To główny powód, dla którego słyszysz obecnie wieści o śmierci księcia Burgundii. Dowiedziawszy się o potwornych niegodziwościach, jakich dopuścił się Jan bez Trwogi względem księżniczki, Jego Wysokość postanowił, że nie będzie dłużej pertraktował z księciem, dopóki ten żyje. Wtedy zgodziliśmy się z moim panem, że żyć wcale nie powinien. Postanowiliśmy zatem do tego doprowadzić. Jeżeli jednak Francja ma się kiedykolwiek zjednoczyć pod rządami delfina, to wiadomość, w jaki sposób i z czyjej ręki zginął książę, musi pozostać absolutną tajemnicą. Ufam, że to rozumiesz. Chciałbym też, żebyś wiedziała, iż Twój syn Luc stał się ważnym członkiem świty delfina i z ogromnym oddaniem dba o dobre samopoczucie przyszłego króla. Opiekuj się dobrze swoją panią, obawiam się bowiem, że wydarzenia z Montereau odbiją się we Francji szerokim echem. Niech Bóg w swoim niezmierzonym miłosierdziu zechce nam wszystkim wybaczyć. W pośpiechu, Tanneguy Seigneur du Chastel Nie zapomnij spalić tego listu. Przeczytałam list dwukrotnie, trzymając go w drżących dłoniach. Tanneguy w gruncie rzeczy przyznał się w nim do tego, że zabił diabelskiego księcia, a decydując się na to, skazał swoją duszę na ogień piekielny i wieczne potępienie. Pozwoliłam, by płomienie strawiły kartki, zastanawiając się jednocześnie, czy powinnam go za to potępić, podziwiać czy żałować. Od Madame Royale Katarzyny de Valois do Madame Guillaumette Lanière Najdroższa Mette, diabelski książę nie żyje! Nie mogę w to uwierzyć. Cały klasztor pogrążył się w żałobie, ja zaś mam ochotę zrzucić habit nowicjuszki i tańczyć z radości! Och, Mette, Poissy było dotąd moim schronieniem, teraz jednak nie mogę nagle znieść ograniczeń klauzury. Nie mogę się też uwolnić od myśli o królu Henryku, które

nieustannie pojawiają się w mojej głowie w najmniej odpowiednich momentach, na przykład wtedy, gdy klęczę i modlę się do Najświętszej Marii Panny albo próbuję wyliczyć swoje grzechy, przygotowując się do spowiedzi. Być może powinnam wyspowiadać się także z tych myśli, bo wtedy dostałabym rozgrzeszenie i wreszcie by mnie opuściły — ale nie potrafię się na to zdobyć. Michalina mówiła podobno mojej siostrze, przeoryszy Marii, że jej mąż, nowy książę Burgundii, poprzysiągł szafot każdemu zdrajcy, który brał udział w morderstwie. Nie wiem, czy dotyczy to także naszego brata Karola, wiem jednak, że jeżeli Filip wypowie wojnę pozycyjną delfinowi i jego stronnikom, nie będzie mógł jednocześnie walczyć z Anglikami. Poza tym Karol nadal ma w swoich rękach Montereau i dopóki ciało księcia jest tam pochowane, Filip nie może przewieźć go do Dijon, by urządzić pochówek w burgundzkiej bazylice. Kto zaś jest przywódcą, który najskuteczniej uderzyłby na Montereau i pozwoliłby Filipowi odzyskać ciało ojca? Król Henryk. A jakie warunki postawi angielski król swojemu sojusznikowi? Sądzę, że mogę bezpiecznie założyć, iż małżeństwo ze mną będzie jednym z nich. Dopóki moja matka pozostawała pod kontrolą Jana bez Trwogi, nie potrzebowała mnie, teraz jednak przewiduję, że postanowi umocnić swój sojusz z nowym księciem Burgundii i odkryje, że znowu mogę jej się na coś przydać. Dlatego właśnie mam nadzieję, że Ty i ja wkrótce się spotkamy. Jeżeli chcesz, Mette, spróbuj znowu pomodlić się do świętego Judy, sądzę jednak, że tym razem nie jest to sprawa beznadziejna. Niech Bóg i Matka Boska mają Cię w swej opiece. Katarzyna Napisane w tajemnicy w celi opactwa Poissy, niedziela, 18 października 1419 roku *

29 Mieszkańcy Troyes podziwiali księcia Burgundii i uważali go za potężnego przywódcę, który zdołał utrzymać w kraju pokój i chronić handel, będący głównym źródłem ich utrzymania. Dlatego też wieści o jego śmierci przyjęto tu z ogromnym smutkiem. W mieście przez wiele dni biły dzwony żałobne, które przypominały mi bezlitośnie o tym, że powinnam skrywać swoją radość nawet przed Alys i jej mężem, który powtarzał powszechnie podzielaną przez mieszkańców Troyes opinię, jakoby książę został zamordowany, a delfin, jeżeli sam go nie zabił, to z pewnością maczał w tym palce. — Ale z drugiej strony delfin ma przecież tylko szesnaście lat — zauważył wielkodusznie o sześć lat starszy Jacques. — I co z tego! — zawołała Alys, która nie należała z pewnością do żon zgadzających się z każdą wypowiedzią swoich mężów. — Ja też mam szesnaście lat, ale nie oczekuję, że inni będą brali na siebie winę za moje czyny. — Ale jesteś mężatką — powiedział Jacques — i nie możesz temu zapobiec, bo to mąż bierze odpowiedzialność za czyny swej żony. Nie wiem, jak to się odbywa w Paryżu, ale takie właśnie prawo obowiązuje w Troyes. Jego słowa dały Alys do myślenia. Przesunęła się lekko na swoim stołku, tak jakby dziecko, które nosiła w swoim łonie, nagle ją kopnęło. — Więc jeśli ukradnę z piekarni bochenek chleba, to ty zostaniesz o to obwiniony? Czy tak to działa? — Tak, to mnie piekarz obarczy odpowiedzialnością za twój czyn — odpowiedział Jacques. — Jeżeli udowodni kradzież, będę musiał zwrócić mu pieniądze i zadbać o to, byś została ukarana. — A jaka to miałaby być kara? Jacques wzruszył ramionami. — Kradzież to poważna sprawa. Konieczna byłaby chłosta albo nawet dyby. — A kto by mnie niby miał wychłostać? — zapytała Alys z oburzeniem. — Ja — oznajmił Jacques z powagą, a jego usta wykrzywiły się w uśmiechu. —  Ale przysięgam, że nie sprawiłoby mi to żadnej przyjemności. Od Madame Royale Katarzyny de Valois do Karola, delfina Viennois Najdroższy Bracie, muszę otwarcie przyznać, że nie żałuję śmierci Jana bez Trwogi, choć modlę się z całych sił, abyś nie naraził na szwank swojej duszy w związku z tymi wydarzeniami. Podobno wydałeś oświadczenie, w którym twierdzisz, że książę zginął w wyniku

nieporozumienia i że doszło do strasznego w skutkach wypadku. Przyjmuję to wyjaśnienie, ciesząc się jednocześnie, że do takiego wypadku istotnie doszło. Tylko Bóg zna prawdę, obawiam się jednak, że ludzie mogą nie uwierzyć, iż jesteś w tej sprawie bez winy. Ja sama cieszę się natomiast, że nie muszę dłużej lękać się nikczemnego księcia Burgundii. Obawiam się jednak, że znowu zostaniesz wplątany w burgundzką pajęczynę, niezależnie bowiem od Twojej determinacji Filip z pewnością Ci nie uwierzy i nigdy nie wybaczy tej śmierci. Teraz Ty i ja musimy podążać drogą, którą wytyczył nam los. Maria mówiła mi, że Michalina zmierza znowu do Poissy, i muszę przyznać, że jej przyjazd budzi we mnie mieszane uczucia. Sądząc po tym, jak wynosiła pod niebiosa swojego teścia podczas poprzedniej wizyty, czeka mnie płomienna tyrada na temat jego tragicznej śmierci — tyrada, której ostrze będzie niewątpliwie skierowane przeciw Tobie. Nam, dzieciom Walezjuszy, nie dane jest chyba doświadczyć bliskich i pełnych ciepła relacji rodzinnych! Mam nadzieję, że rychły przyjazd Michaliny zwiastuje kres mojej klauzury —  nawet jeśli oznacza to, że będę musiała znosić jej wybuchy przez całą drogę do Troyes. Ach, jakże bym chciała, żebyś to Ty mnie tam powitał. Tak czy inaczej, drogi Bracie, modlę się, by Bóg miał zarówno Ciebie, jak i mnie w swej opiece. Twoja kochająca Katarzyna Napisane w tajemnicy w celi opactwa Poissy, czwartek, 20 października 1419 roku Kiedy królewski posłaniec zapukał do drzwi warsztatu przy rue de l’Aiguille wczesnym rankiem, w dniu osiemnastych urodzin Katarzyny, natychmiast stanęła mi przed oczami piekarnia moich rodziców i tamta chwila, w której moje życie na zawsze wywróciło się do góry nogami. Teraz mój los miał się po raz kolejny odmienić — dokładnie w rocznicę tamtych wydarzeń. Tym razem jednak nie zjawił się arogancki posłaniec z hebanową laską, który ostrym, nieznoszącym sprzeciwu tonem zapytał o „twoją dziewczynę”, ale w drzwiach stanął radosny młody paź w niebieskim dublecie ze złotą lilią na ramieniu i uśmiechnął się do mnie przepraszająco. — Księżniczka dotarła do Troyes — wyjaśnił — i prosi, byś odwiedziła ją jeszcze tego popołudnia. Królewski pałac tonął w czerni na znak żałoby, a to przypomniało mi o trudnych dniach, które nadeszły dla nas po bitwie pod Azincourt. Odziana w gładką brązową houppelande, którą uszyli mi na swoje wesele Jacques i Alys, czułam się całkowicie neutralnie: miałam nadzieję, że nie wyglądam tak, jakbym nadmiernie rozpaczała po śmierci człowieka, którego szczerze nienawidziłam, a jednocześnie liczyłam na to, że

nie zwracam na siebie uwagi postawą zgoła odwrotną. Zaprowadzono mnie do przedpokoju, w którym po kilku minutach zjawiła się Agnes. Padłyśmy sobie w objęcia i uściskałyśmy się z radością. — Wróciłyśmy dopiero kilka dni temu — wyjaśniła. — Księżniczka jest obecnie na audiencji u królowej, ale wiem, że nie może się doczekać chwili, gdy będzie mogła cię zobaczyć. Czy zechcesz poczekać w jej komnacie? — Oczywiście — odpowiedziałam. — Chciała zignorować wezwanie królowej, żeby na ciebie zaczekać, uznałam jednak, że rozsądniej będzie przekonać Katarzynę, aby stawiła się na wezwanie —  wyjaśniła Agnes, ruszając przodem. — Jak się miewa królowa? — zapytałam. Agnes skrzywiła się. — Podobno jest rozdarta. Publicznie rozpacza po księciu Burgundii, ale jednocześnie pragnie pogodzić się z synem. A teraz przyjechał nowy książę, który domaga się, by wszyscy zabójcy jego ojca zostali aresztowani i osądzeni. — Jak to, wszyscy? Włącznie z delfinem? Agnes skinęła głową i wyszeptała: — Tak, wszyscy. — Zerknęła z niepokojem na wartowników, którzy strzegli wejścia do królewskich apartamentów. Zrozumiałam, że powinnyśmy zachować dyskrecję. — Czy księżniczka nie ma jeszcze nowych dworek? — zapytałam, kiedy weszłyśmy do komnaty. — Nalegała, żeby nie przyjmować żadnych dworek bez jej zgody — odparła Agnes. — Wydaje się, że od śmierci księcia Burgundii stała się niezwykle pewna siebie i zdecydowana. Zresztą sama się o tym przekonasz. O, właśnie ją słyszę. Odwróciłam się, spodziewając, że zobaczę znajomą postać, ale przez krótką chwilę myślałam, że do komnaty wkroczyła zakonnica. Dopiero po pewnym czasie zorientowałam się, że stoi przede mną Katarzyna odziana w czarny habit i biały barbet. — Och, Mette, dzięki Bogu! — zawołała i zanim zdążyłam uklęknąć, rzuciła mi się w ramiona, ja zaś natychmiast odwzajemniłam jej uścisk. — Czyżbyś złożyła śluby zakonne, Mademoiselle? — zapytałam po chwili. Zaśmiała się równie dziewczęco jak zawsze. — Nie, Mette. To habit tercjarki. Zostałam przyjęta przez dominikanki z Poissy i ubrałam się w ten sposób na audiencję u królowej, bo to najlepszy sposób, by uniknąć noszenia żałoby. Agnes zauważyła z uśmiechem: — Widzę, że udało ci się również uniknąć przyprowadzenia jakichkolwiek dworek, Madame. Katarzyna machnęła lekceważąco ręką.

— Mam kilka kandydatek, ale na razie nie chcę o tym myśleć. Teraz chcę porozmawiać z Mette. Na osobności, jeżeli pozwolisz, Agnes. Moje oczy rozszerzyły się ze zdumienia, kiedy usłyszałam jej stanowczy ton. Agnes dygnęła i wyszła, wyraźnie zawiedziona. — No cóż, Mademoiselle, najpierw chciałabym ci życzyć wszystkiego najlepszego. — Wręczyłam jej paczuszkę, którą trzymałam w kieszeni rękawa. —  Mam nadzieję, że osiemnaste urodziny staną się dla ciebie początkiem nowego życia. Katarzyna wzięła ode mnie paczuszkę, a do jej oczu napłynęły łzy. — Dziękuję ci, Mette. Spędziłam dziś godzinę u boku mojej matki i ani razu nie wspomniała o moich urodzinach. Była zdecydowanie zbyt zajęta wychwalaniem zalet mojego potencjalnego małżeństwa z królem Henrykiem. Znowu! Nigdy nie znałam osoby, która potrafiłaby zmieniać zdanie równie często jak ona. To niezwykle miłe z twojej strony. — Pociągnęła za wstążeczkę, którą owinęłam prezent. — Co takiego mi przywiozłaś… Och! — Rozwinąwszy resztę wspaniałego brokatu, z którego Jacques uszył niedawno suknię, ujrzała pokryty emalią złoty relikwiarz, który zdobił symbol skrzyżowanych kluczy. — Służy do przechowywania relikwii świętego Piotra, który, jak wiesz, posiada klucze do nieba — wyjaśniłam pospiesznie. — Pomyślałam jednak, że mogłabyś schować do środka kluczyk do swojego ołtarzyka. Sądzę, że będzie tam bezpieczniejszy, relikwiarzyk wzbudza zdecydowanie mniejszą ciekawość. Katarzyna podniosła wzrok i przyjrzała mi się uważnie. Patrzyła tak na mnie w milczeniu przez dłuższą chwilę, po czym pocałowała w oba policzki. — To niezwykle przemyślany prezent, Mette. Dziękuję. Masz rację, tak będzie bezpieczniej. Pomożesz mi? Kiedy schowałyśmy kluczyk, a łańcuszek znowu znalazł się pod jej habitem, wzięła mnie za rękę i poprowadziła do kominka, w którym płonął jasny ogień. Usiadłam obok niej na stołku. — Po pierwsze, Mademoiselle, jak się czujesz? Wydajesz się bardzo szczupła. Skrzywiła się. — Wiedziałam, że to powiesz! Podczas mojej surowej pokuty modlitwa i skrucha znajdowały się na liście priorytetów dużo wyżej niż jedzenie! Ach, Mette, w chwili kiedy dowiedziałam się o śmierci księcia, zrozumiałam, że udało ci się zrealizować twój śmiały plan. Nie miałam jednak pewności, czy jesteś bezpieczna. Jakież ryzyko musiałaś na siebie wziąć! Żałuję, że nie przyjęłyśmy wspólnie wieści o śmierci księcia, naszej nemezis, bo tylko przy tobie mogłabym dać ujście prawdziwym uczuciom: w pełni uzasadnionej euforii! Wspaniale było znaleźć się znowu w jej towarzystwie. Rozmawiałyśmy przez ponad godzinę, omawiając ze wszelkimi szczegółami wydarzenia, które stały się naszym udziałem podczas niedawnej rozłąki. Na koniec, kiedy mówiłam o ślubie Jacques’a i Alys, uroniłyśmy nawet łzę.

— Och, to wspaniale! — zawołała Katarzyna. — Cudownie, że są szczęśliwi. Mette, czy w takim razie zechcesz wrócić do służby? — Spojrzała na mnie z powagą i szybko dodała: — Chciałabym zaproponować ci stanowisko mojej strażniczki garderoby. I tak wykonujesz tego rodzaju zadania, dzięki temu jednak stałabyś się oficjalnie częścią dworu. Nie jest to co prawda urząd głównej garderobianej, ale przynajmniej otrzymałabyś własne kwatery, a także rangę urzędnika dworskiego. Mam ogromną nadzieję, że zgodzisz się przyjąć moją propozycję. Przełknęłam ślinę i przez dłuższą chwilę wpatrywałam się w Katarzynę z niedowierzaniem. Miałam pełną świadomość, że oferując to stanowisko, wyświadcza mi ogromną przysługę. Główną garderobianą księżniczki zostawała zawsze jedna ze szlachetnie urodzonych dam, posada ta bowiem zapewniała wysoki status w hierarchii dworskiej. Jednak nawet stanowisko strażniczki garderoby uczyniłoby ze mnie dworkę — a zwykłą służącą dzieliło od dworki tyle co prostego człowieka z gminu od hrabiego. Oznaczało to, że dostałabym własną komnatę, mogłabym nosić kolorowe stroje i zwracać się do innych dworzan bezpośrednio, bez konieczności unikania ich wzroku. Ogólnie rzecz biorąc, traktowano by mnie jak istotę ludzką, nie zaś pałacową hołotę. Wciąż pamiętałam słowa, które wypowiedziała moja matka, kiedy zostałam mamką Katarzyny: „Nie możesz przepuścić takiej okazji, Mette. Z początku będzie ci ciężko, ale kto wie, dokąd to cię może zaprowadzić?”. Nawet ona nie przewidziałaby takiego obrotu spraw. Katarzyna musiała odebrać moje przedłużające się milczenie jako wstęp do odmowy, bo uśmiechnęła się zachęcająco i dodała: — Dostaniesz dwadzieścia koron i trzy zestawy ubrań rocznie. Mogłabyś je zamawiać u swojego zięcia, gdybyś tylko zechciała. — Nerwowo splotła dłonie na kolanach i tracąc całą nowo nabytą pewność siebie, dodała na koniec: — Myślę, że to dobra oferta. — To doskonała oferta, Mademoiselle — odpowiedziałam, a łzy napłynęły mi do oczu. — Jestem zaszczycona i oczywiście ją przyjmuję. Wahałam się tylko dlatego, że muszę uczynić, za twoim pozwoleniem, jedno zastrzeżenie. — Tak, Mette? O co chodzi? — Obiecałam Alys, że będę przy niej podczas porodu. Dlatego zatem, jeżeli dwór opuści Troyes, a ty wyruszysz wraz z nim, obawiam się, że nie będę mogła ci towarzyszyć. Przynajmniej do czasu, aż dziecko przyjdzie na świat, całe i zdrowe. Na twarzy Katarzyny pojawiła się głęboka ulga. — To żaden kłopot, bo sądzę, że dwór nie opuści Troyes jeszcze przez dłuższy czas. Filip, książę Burgundii, zastąpił swego ojca i został drugim regentem. Ma teraz rządzić wspólnie z królową i muszę powiedzieć, że życzę mu, aby na własnej skórze doświadczył radości obcowania z moją matką! Jak wiesz, doprowadzała Ludwika do szału. Jeszcze nie poznałam Filipa, ale Michalina twierdzi, że jest dobrym człowiekiem. Trudno to sobie wyobrazić, zważywszy na to, jakiego miał ojca! Jest

jednak nieprzejednany i poprzysiągł zemstę mordercom swego ojca, dlatego zamierza paktować z Anglikami. I dlatego też królowa znowu zaczęła wychwalać króla Henryka: stara się w ten sposób przypodobać Filipowi i zyskać jego przychylność. Sądzę więc, że dwór pozostanie na razie w Troyes. Poza tym uważam, że Filip chce zatrzymać tu królową, bo Troyes znajduje się pomiędzy Dijon i Arras, dzięki czemu książę może ulatniać się do Flandrii lub Burgundii, ilekroć moja matka stanie się zbyt męcząca! — Skoro otaczają cię ludzie, którzy oczerniają twojego brata i wychwalają twojego prześladowcę, nie może ci być łatwo, Mademoiselle — zauważyłam. — Jak sobie z tym wszystkim poradzisz? Katarzyna wyciągnęła dłoń i wzięła mnie za rękę. — Z twoją pomocą, Mette. Poza tym pomieszczeniem mogę być kimkolwiek zechcą, bym była… tak długo, jak będę mogła tu wracać i znowu być sobą. Kiedy to powiedziała, rozległo się ciche pukanie do drzwi. Katarzyna ścisnęła mi dłoń i skinęła na mnie, prosząc milcząco, żebym ustaliła źródło tego hałasu. Za drzwiami stał ten sam paź, który zjawił się niedawno w warsztacie przy rue de l’Aiguille. Nie poznał mnie jednak, ponieważ miałam na sobie elegancką suknię i czepiec. Wyraźnie poruszony, wręczył mi list, a następnie wyjaśnił szeptem: — To dla księżniczki, Madame. Od księżnej Burgundii. Posłaniec mówił, że to pilne, w przeciwnym razie nie śmiałbym ci przeszkadzać… — Zamilkł i spojrzał na nas przepraszająco. Uśmiechnęłam się do niego, starając się dodać mu otuchy, podziękowałam i zamknęłam za nim drzwi. — O co chodzi, Mette? — zapytała Katarzyna. — Otwórz list, proszę. Była to jedynie krótka wiadomość, którą odczytałam na głos: — „Siostro, muszę jutro wracać razem z moim mężem do Burgundii, by zająć się włościami jego ojca. Dzisiaj, kiedy już pożegnam się z naszą matką królową, odwiedzę twoją komnatę, dokąd, jak rozumiem, udałaś się na spoczynek. Ufam, że zechcesz przyjąć swoją siostrę, Michalinę, księżną Burgundii”. Podniosłam wzrok i zobaczyłam, że Katarzyna wydęła wargi i przewróciła oczyma. Po chwili pospiesznie wstała i wzięła ode mnie list. — Zawołaj Agnes, Mette. Powinna tu być. Sądzę, że kiedy zobaczysz Michalinę, odkryjesz, iż bardzo się zmieniła, odkąd opiekowałaś się nią, gdy była jeszcze małą dziewczynką! Michalina, księżna Burgundii, istotnie nie miała nic wspólnego z dziewczynką w podartej sukieneczce, która nieśmiało ruszyła za królową tamtego dnia w ogrodzie różanym w Hôtel Saint-Pol. Po kilku miesiącach spędzonych w warsztacie Jacques’a potrafiłam bez trudu odróżnić wspaniałe, drogie materiały od ich tanich, niskiej jakości imitacji — dlatego w mgnieniu oka zorientowałam się, jak kosztowna była ta czarna suknia, której podbicie wysadzane gagatami zostało sprowadzone

z dalekiej Kastylii, niedawno wyzwolonej spod panowania Maurów. Najwyraźniej nowa księżna Burgundii nie zadowalała się byle czym. Michalina zatrzymała się w progu, powoli rozglądając się po komnacie. Czarny welon wysysał z jej bladej cery resztki koloru, ale jej duże, zielononiebieskie oczy zapłonęły, gdy chłonęła każdy szczegół. — Cieszę się, że jesteśmy same, Katarzyno — powiedziała, najwyraźniej uznając, że Agnes i mnie można traktować jak powietrze. — Mam jednak nadzieję, że wkrótce przywdziejesz strój bardziej odpowiedni na czas żałoby. Ten ohydny habit nie przystoi osobie o twojej pozycji i urodzeniu. Cofnęłam się i skuliłam, mając nadzieję, że wtopię się w mitologiczną scenę przedstawioną na wiszącym na ścianie gobelinie. Zastanawiałam się, w jaki sposób Michalina mogła do tego stopnia upodobnić się do swojej matki, skoro prawie jej nie znała. Siostra Katarzyny wyglądała zupełnie inaczej niż królowa Izabela — miała dużo bardziej pospolite rysy — ale w zachowaniu i postawie była wierną kopią matki. Przypominała ją tak bardzo, że kiedy weszła, przeszył mnie dreszcz taki sam jak w obecności królowej. Katarzyna nie dała się jednak onieśmielić. Nie wstając ze swojego osłoniętego baldachimem fotela, wskazała dłonią inny, rzeźbiony, który kazała postawić obok swojego. — Witaj, siostro — powiedziała z powagą. — Usiądź, proszę. Habit tercjarki jest wedle mojej wiedzy odpowiednim strojem na czas żałoby. Przykro mi słyszeć, że już wyjeżdżasz. Sądziłam, że książę zamierza czekać, aż ciało jego ojca zostanie przewiezione do Dijon na pogrzeb. Michalina zrobiła znak krzyża. — To zaiste nie do pomyślenia, że nadal nie przekazano nam zwłok! — zawołała. — To kolejny przykład tchórzostwa Karola. Nie dość, że zaprzecza, iż brał udział w mordzie, którego dokonano na jego kuzynie, to jeszcze nie chce nawet przyznać, że wie, gdzie zostało pochowane jego ciało! — Może gdyby twój mąż nie poprzysiągł mu szafotu, Karol chętniej wyszedłby wam naprzeciw — zasugerowała łagodnie Katarzyna. — Ale nie kłóćmy się. Czy zamierzasz wrócić do Troyes, kiedy zakończą się egzekwie? — Tak sądzę. Filip chciałby, abym dotrzymała ci towarzystwa, w czasie gdy będzie dążył do podpisania traktatu pokojowego z Anglikami. — Agnes zaproponowała Michalinie kieliszek wina, ta jednak potrząsnęła głową. — Wolałabym raczej napić się odrobiny wody źródlanej — rzuciła księżna pogardliwie. — Piję wino tylko wtedy, gdy konieczne jest wzniesienie toastu. — Albo kiedy ksiądz podaje ci krew Chrystusa, czyż nie? — zauważyła Katarzyna z pewną dozą złośliwości. Michalina zmarszczyła brwi. — Ale wtedy nie jest to już wino, siostro, prawda? — warknęła, nie oczekując

bynajmniej odpowiedzi. — Zakładam, że powiadomiono cię o tym, iż w związku ze wznowieniem prac nad traktatem pokojowym znowu istnieje szansa na zawarcie małżeństwa między tobą a królem Henrykiem? — Czy właśnie dlatego złożyłaś mi wizytę? — zapytała Katarzyna. — Żeby sprawdzić, czy się zgodzę? A co będzie, jeśli się sprzeciwię? To z pewnością w bardzo niekorzystny sposób wpłynie na pertraktacje, prawda? Słyszałam, że Filip chce podpisać traktat za wszelką cenę. Michalina posłała siostrze wymuszony uśmiech. — „Za wszelką cenę”? To zbyt mocne słowa. Uważa jednak, że traktat z Anglikami to najlepszy sposób, by pociągnąć do odpowiedzialności naszego brata i jego popleczników. Zresztą nie sądzę, byś miała nie zgodzić się na małżeństwo, które uczyni cię królową. — Spotkałam króla Henryka tylko raz w życiu — odpowiedziała Katarzyna. — Wydaje się jednak zadowalający. Michalina głośno parsknęła, w sposób, który zdecydowanie nie przystoi damie. — Zadowalający! Moja mała siostrzyczka uważa króla Anglii i zdobywcę Normandii za „zadowalającego”! Kogóż zatem uznałabyś za mężczyznę, któremu nie można się oprzeć, Katarzyno? Cesarza Zygmunta Luksemburskiego? — Przyjęła wodę, którą podała jej Agnes, i wypiła mały łyk. — Och, nie — odpowiedziała niefrasobliwie Katarzyna. — Jest zbyt stary. Poza tym słyszałam, że ma już nową żonę. Druga cesarzowa zwie się Barbara, jeśli dobrze pamiętam. — Nie należy tak nonszalancko podchodzić do sakramentu małżeństwa — oznajmiła pompatycznie jej siostra, odstawiając kieliszek. — Och, nie podchodzę nonszalancko do małżeństwa z Henrykiem — zapewniła Katarzyna. — Wymachiwano nim przede mną tak długo, że ta perspektywa przestała mnie ekscytować, to wszystko. — Nachyliła się do siostry. — Ale jeżeli mamy być towarzyszkami, po powrocie musisz mi opowiedzieć nieco więcej o wadach i zaletach małżeństwa. Czy twoim zdaniem małżeństwo jest ekscytujące? Na twarzy jej siostry rozlał się rumieniec i przez kilka chwil Michalinie brakowało słów. Natychmiast jednak zmarszczyła brwi, wyraźnie zirytowana. — Małżeństwo to kontrakt, z którym wiążą się pewne obowiązki, Katarzyno. Doskonale o tym wiesz. Emocje nie wchodzą tu w grę. — Ale wydanie na świat dzieci wchodzi — powiedziała łagodnie Katarzyna. —  Jakże to musi być dziwne, kiedy się nie pojawiają. Dokonałam w myślach szybkich obliczeń. Jej siostra oraz Filip z Burgundii musieli dzielić łoże od przynajmniej siedmiu lat i jak dotąd nie doczekali się żadnego potomstwa. Księżna niespodziewanie wstała i poprawiła suknię. — Tak jak mówiłam, powinnaś wystrzegać się nonszalancji i nadmiernej beztroski,

Katarzyno — poradziła. — Te cechy nie przystoją królowej. A teraz pożegnam cię już, mam bowiem jeszcze wiele do zrobienia przed wyjazdem mojego męża, ja sama zaś wyruszam jutro o świcie. Przykro mi, że nie mam czasu pomóc ci przy wyborze odpowiednich, szlachetnie urodzonych dam dworu, doradzam ci jednak, byś zrobiła to niezwłocznie. — Rzuciła znaczące spojrzenie w moją stronę. — Przekonasz się, że będą one dla ciebie lepszym towarzystwem. Katarzyna wstała i pocałowała ją w policzek. — Zapamiętam to, siostro — wyszeptała. — Podobnie jak madame Lanière, jak sądzę. Niech Bóg ma cię w swej opiece podczas podróży, w którą przyjdzie ci jutro wyruszyć. *

30 Do powrotu Michaliny z Dijon Katarzyna zdążyła przyjąć sześć nowych dam dworu, córek niższych rangą rycerzy i baronów. Były młodsze od niej i nie ulegało wątpliwości, że bez wahania zrobią wszystko, co tylko księżniczka im każe. — Jeżeli teraz Michalina będzie chciała wprowadzić szpiega do mojego najbliższego otoczenia, będę mogła zgodnie z prawdą poinformować ją, że nie ma tu już dla niego miejsca. Michalina istotnie przywiozła aż dwie kandydatki na damy dworu, siostry jednego z bliskich przyjaciół i doradców jej męża. Bardzo się zirytowała, kiedy Katarzyna słodkim głosem jej podziękowała i oznajmiła, że sześć towarzyszek, które już zdążyła wybrać, w zupełności jej wystarczy. — Ależ one są wszystkie bardzo młode! — zawołała zirytowana księżna. — Nie możesz przecież liczyć na jakąkolwiek przyzwoitą konwersację z żadną z tych głuptasek i nie sądzę, żeby umiały posługiwać się igłą czy szczotką. — Do tego mam już Agnes i Guillaumette — zauważyła Katarzyna, uśmiechając się do nas, kiedy podniosłyśmy głowy znad robótek. — Moje nowe damy dworu umieją tańczyć, śpiewać i grać w rozmaite gry. Potrafią mnie też zabawić. Cóż lepszego mogłabym sobie wymarzyć? — To dość swobodne kryteria doboru dworek — powiedziała Michalina. — Nie wykazujesz się zbyt dużym rozsądkiem, Katarzyno. Na przykład ta osoba z gminu, madame Lanière — pozwoliłaś jej za bardzo się do siebie zbliżyć. Jestem przekonana, że nie spodoba się to królowi Henrykowi. Katarzyna zmarszczyła brwi i wskazała ręką w moją stronę. — Madame Lanière siedzi tu obok nas, siostro. Czy uważasz, że w dobrym tonie jest mówić o niej, nie zważając nawet na jej obecność? Jeśli zaś chodzi o króla Henryka, osobiście opowiedział mi w Meulan o tym, jak postanowił uczynić angielski językiem urzędowym w swoim kraju. Uważa on, że jak największa liczba prostych ludzi powinna umieć przeczytać ustawy i rozporządzenia obowiązujące w ich kraju. A jak wielu prostych ludzi doradza Filipowi? Wiem, że król Henryk sprzyja zdolnym młodym osobom, które wykazują się inteligencją i innymi przymiotami, niezależnie od ich urodzenia. Michalina wyglądała na głęboko urażoną. — Nie potrzebuję twoich wykładów na temat dworu mojego męża — oznajmiła. — Wiedz jednak, że Filip zamierza zadbać o to, by był on najbardziej rozwiniętym kulturalnie dworem w całej Europie. Ściągnął już do Flandrii artystów i uczonych z wszelkich warstw społecznych i narodowości. Obecnie jednak najważniejsze jest to, abyś przygotowała się do małżeństwa, dlatego czuję się w obowiązku zauważyć, że otaczanie się gminem i głupawymi córkami pomniejszej szlachty nie tworzy

właściwego obrazu przyszłej żony króla. I co mam powiedzieć bratu moich dwóch dworek, który jest jednym z najbliższych doradców Filipa? — Powinnaś mu powiedzieć, żeby przyspieszył negocjacje nad traktatem pokojowym — zasugerowała Katarzyna. — W ubiegłym miesiącu siły króla Henryka zdobyły wszystkie twierdze nad Sekwaną i dotarły aż do bram Paryża. Nawet Poissy upadło w zeszłym tygodniu. Gdyby Anglicy zjawili się tam dwa tygodnie wcześniej, król Henryk mógłby skorzystać z przywileju zdobywcy i zawlec mnie do ołtarza w tamtejszym opactwie bez konieczności podpisywania jakichkolwiek traktatów! Filip powinien jak najszybciej zawrzeć rozejm, bo w przeciwnym razie brama SaintGermain zostanie otwarta przed Anglikami, tak jak otworzyła się przed twoim teściem w zeszłym roku. Paryskie gildie słyną ze swej zmienności. Nie można liczyć na to, że będą wiecznie popierały księcia Burgundii. Michalina skrzywiła się. — Nie udawaj, że wiesz cokolwiek o tych sprawach, Katarzyno — odparła. — Wszystkie te miasta i zamki nad Sekwaną są, czy raczej były, królewskimi garnizonami. Nasze burgundzkie fortece pozostają niezdobyte. — Och, rozumiem — powiedziała słodkim głosem Katarzyna, udając zaskoczenie. — A zatem burgundzki sojusz z Koroną nie zakłada wsparcia podczas obrony obleganych królewskich garnizonów? Widzę, że nic się pod tym względem nie zmieniło, odkąd Jan bez Trwogi nie zdołał pojawić się pod Azincourt. Jaki ojciec, taki syn. Przez chwilę wydawało się, że Michalina wybuchnie z wściekłości, ale jej niezwykła wprost umiejętność panowania nad sobą zwyciężyła. Siostra Katarzyny przymknęła tylko oczy i przyłożyła palce do skroni, masując je delikatnie, tak jakby nagle rozbolała ją głowa. Wreszcie powiedziała powoli: — Sądzę, że jeżeli chcemy miło spędzać wspólnie czas, Katarzyno, powinnyśmy unikać pewnych tematów. Co na przykład miałaś ostatnio okazję czytać? W połowie grudnia z wielką ulgą przyjęłyśmy wyjazd Michaliny do Flandrii, gdzie miała spędzić u boku męża święta Bożego Narodzenia. Od Madame Royale Katarzyny de Valois, do Karola, delfina Viennois Najdroższy Bracie, nadeszło już prawie Boże Narodzenie i towarzyszący mu czas radości. Mam nadzieję, że spędzisz miło ten okres na swoim dworze, gdziekolwiek obecnie przebywasz — w Bourges? Tours? Chartres? — u boku ludzi, którzy cię kochają. Zastanawiam się często, jak układa się Twoje małżeństwo z Marią i czy dzielicie już ze sobą łoże. Być może zresztą spędzisz święta w Andegawenii z jej rodziną. Niestety nie wierzę, by kiedykolwiek udało nam się jeszcze wspólnie spędzić Boże

Narodzenie. Nie wiem na razie, jak dokładnie mają się sprawy między Anglikami a Burgundczykami i na jakim etapie są obecnie negocjacje, najprawdopodobniej jednak dojdzie wreszcie do zawarcia małżeństwa między mną a królem Henrykiem. Niestety po tym, co wydarzyło się w Montereau, nikt nie będzie chciał okazywać Ci życzliwości, mój Bracie. Wydaje mi się zatem nieuniknione, że Ty i ja staniemy się z biegiem czasu wrogami. Jakże bym chciała temu zapobiec. Sądzę jednak, że to niemożliwe. Żałuję, że nie pozostaliśmy dziećmi, nie mającymi o tym wszystkim pojęcia, wolnymi od tych niekończących się gier politycznych! Czy pamiętasz w ogóle naszą siostrę Michalinę? Byłeś bardzo mały, kiedy królowa zabrała ją z Hôtel Saint-Pol, ale muszę Ci powiedzieć, że naprawdę trudno nam się ze sobą porozumieć! Przekazano mi aż nazbyt jasno, że królewskie dzieci nigdy nie są tak naprawdę dziećmi — to raczej „skarby Korony”. Cóż za niewygodna sytuacja! Mimo to pozostaję, na tyle, na ile tylko mogę, Twoją kochającą siostrą. Katarzyna Pałac hrabiów, Troyes, wtorek, 20 grudnia 1419 roku Święta Bożego Narodzenia spędzano na dworze dość powściągliwie i zrezygnowano z hucznych uroczystości. Nadal trwała żałoba, poza tym większość liczących się dworzan brała udział w negocjacjach nad traktatem pokojowym — podróżowali oni zatem między Troyes, burgundzkim dworem w Arras oraz tymczasową siedzibą króla angielskiego w Mantes. Król Karol i królowa Izabela nie mogli albo nie chcieli uczestniczyć w planowaniu bożonarodzeniowych obchodów, więc Katarzyna i jej dworki musiały wziąć to zadanie na siebie. Ja natomiast udałam się z Alys i Jacques’em na mszę do kościoła Saint-Jean, a następnie zjadłam wraz z nimi wieczerzę w warsztacie przy rue de l’Aiguille. Pod koniec stycznia wróciłam tam, by czekać na narodziny mojego wnuka. Alys zaczęła rodzić w połowie lutego, w okresie, kiedy panowały straszliwe mrozy. Następnego dnia, kiedy jej poród trwał już ponad dobę, mój niepokój stopniowo narastał, bo choć córka zwijała się z bólu, a w jej oczach można było bez trudu wyczytać, jak bardzo cierpi, jej krzyki stawały się coraz słabsze. Akuszerka, zazwyczaj radosna i pełna optymizmu osoba o imieniu Grizelde, wzięła mnie na stronę i wyznała, że dziecko najprawdopodobniej utknęło i nie może się wydostać. — Musimy modlić się do Najświętszej Panienki i świętej Małgorzaty, prosząc, by uratowała i matkę, i dziecko. Spojrzałam na nią z przerażeniem. — Ale przecież Alys tak dobrze się czuła przez całą ciążę — zaprotestowałam. —  Jest silna, na pewno uda jej się ostatecznie wypchnąć z siebie dziecko.

— Niestety to nie kwestia sił, lecz tego, czy otworzy się na tyle, by dziecko mogło się wydostać. Twoja córka jest młoda. Czasem ciało młodej matki nie jest gotowe na to, by tak bardzo się rozciągnąć, a moja maść z żywokostu i krwawnika jak na razie jej nie pomaga. Czułam, że ogarnia mnie panika. — Czy nie istnieją żadne starodawne metody, tradycje, które mogłybyśmy wypróbować w takiej sytuacji? Błagam cię, zrób wszystko, co tylko możesz, żeby jej pomóc! — Dostrzegłam niepewność w jej oczach i złapałam ją za rękę. — Proszę, Grizelde! Masz jakiś pomysł, widzę to. Mów! — Zdarza się, że matka dobrze reaguje, jeżeli otworzy się w domu każde drzwi, każdą okiennicę, każdą szufladę, rozwiąże każdy węzeł i każde sznurowadło. Poza tym… no cóż, mówi się też o sile jaspisu. Nawet najmniejszy kawałek tego kamienia może dać dobry efekt, ale nie wiem, gdzie go szukać. — Jaspis? Magiczny kamień? Jak on wygląda? — Najpotężniejszy rodzaj wykorzystywany jest jako kamień jubilerski. Ma głęboki, czerwony kolor. Niektórzy nazywają go heliotropem. — W takim razie wiem, gdzie można znaleźć pierścień z takim kamieniem! Mogę go zdobyć. Wracaj do Alys — poprosiłam akuszerkę. — Przekaż jej, że niedługo wrócę i przyniosę coś, co przyniesie jej ulgę. Ach, tak… i pootwieraj wszystko na oścież, Grizelde. Wszystko, tak jak mówiłaś. I wytłumacz Alys, dlaczego to robisz. Jacques siedział w warsztacie za stołem, przy którym zwykle pracował, ale igła leżała obok, on zaś odmawiał cichą modlitwę. Kiedy na górze rozległ się kolejny rozdzierający krzyk, twarz mojego zięcia stała się jeszcze bledsza. — Zamiast się modlić, lepiej nam pomóż, Jacques — powiedziałam, on zaś niemal podskoczył, słysząc mój ostry ton. — Otwórz wszystkie okiennice i drzwi, a nawet szafki. Wyjmij szuflady, rozwiąż supły i węzły albo wynieś je z domu. Wszystko musi zostać otwarte, żeby dziecko mogło się uwolnić i przyjść na świat. Ja tymczasem muszę pójść po coś ważnego, coś, co powinno pomóc Alys. — Sięgnęłam po płaszcz, wiszący na kołku przy drzwiach, i wyszłam w pośpiechu. Ponieważ służyłam Katarzynie w zasadzie nieprzerwanie przez ostatnich pięć lat, doskonale znałam zawartość jej szkatułki z biżuterią, do której klucz powierzyłam Agnes na czas mojej nieobecności. Kiedy wpuszczono mnie do komnaty księżniczki, podbiegłam do niej i padłam na kolana. — O co chodzi, Mette? Co się stało? Czy masz jakieś wieści o Alys? — Tak, ale nie jest z nią najlepiej, Mademoiselle. Czy możemy zamienić słówko na osobności? Katarzyna pospiesznie machnęła ręką na swoje dworki, które natychmiast wyszły posłusznie za drzwi. Starałam się mówić możliwie spokojnie, ale słowa uwięzły mi w gardle.

— Dziecko nie może się uwolnić, a Alys powoli traci siły. Nie mogę patrzeć na jej cierpienie. Modliliśmy się o cud, ale jest coraz gorzej. To, co możemy zrobić, a wiedz, że nic nam więcej nie zostało, nie jest zgodne z nauką Kościoła, ale nie mamy wyboru. Dlatego muszę cię prosić o pomoc. Nie odrywałam wzroku od twarzy Katarzyny, mając nadzieję, że nie pojawią się na niej wątpliwości. — Najpierw musisz powiedzieć, o co chodzi, Mette — ponagliła mnie łagodnie. — Akuszerka twierdzi, że pewien kamień, jaspis, posiada szczególną moc, która może pomóc dziecku wydostać się z łona matki, nawet gdy wszystkie inne sposoby zawiodą. Kościół mógłby tę praktykę uznać za czary i skutkiem tego ją potępić, ale jestem naprawdę zdesperowana. Mademoiselle, w twojej szkatułce z biżuterią znajduje się pierścionek z tym kamieniem. Rzadko go nosisz. Błagam cię, byś pozwoliła mi zanieść go Alys i wypróbować tę metodę. Oczywiście niezależnie od rezultatu natychmiast ci go zwrócę. Katarzyna zmarszczyła nagle brwi. Zamarłam, obawiałam się bowiem, że zamierza odmówić. Okazało się jednak, że jej niepewny wyraz twarzy wynikał raczej z konsternacji. — Nie wiem nic o takim pierścionku, Mette. Czy jesteś pewna, że znajduje się w mojej szkatułce? — Tak, Mademoiselle. To pierścionek z dużym czerwonym kamieniem, cabochon 1, osadzony w złocie. Możesz znać go pod nazwą heliotropu. Twarz jej się rozjaśniła. — Och tak, wiem już, o który pierścionek chodzi. Oczywiście, możesz go zanieść Alys. Rozumiem twoje obawy dotyczące nauki Kościoła, ale uważam, że poprzez kamień Bóg może odpowiadać na nasze modlitwy. Przynieś mi szkatułkę, Mette. Im szybciej wyruszysz, tym szybciej Bóg będzie mógł dokonać swego cudu. Ja zaś będę się tymczasem modliła za Alys. Nie przestanę, dopóki nie dowiem się, że urodziła zdrowe dziecko i że jest już bezpieczna. Schowałam pierścionek do małej skórzanej sakiewki, którą ukryłam za dekoltem, i ruszyłam w drogę powrotną. Kiedy zbliżyłam się do domu przy rue de l’Aiguille, usłyszałam rozdzierający krzyk Alys. Paradoksalnie jej zawodzenie dodało mi otuchy, oznaczało bowiem, że zachowała jeszcze choć trochę sił. Jacques doskoczył do mnie, kiedy tylko weszłam. — Akuszerka nie chce mnie wpuścić! — poskarżył się z goryczą. — Alys może w każdej chwili umrzeć, a ta wiedźma nie pozwala mi się z nią pożegnać! Mówi, że kiedy mężczyzna wchodzi do pomieszczenia, w którym rodzi kobieta, to przynosi jej pecha. Pomyślałam o pełnych przepychu porodach królowej Izabeli, otoczonej arystokratami w płaszczach podbitych futrem i biskupami w mitrach — i z niemałym zaskoczeniem przyjęłam istnienie kolejnego funkcjonującego głównie w Troyes

przesądu. Po chwili jednak zrugałam się za brak konsekwencji: oto bowiem rozpaczliwie uczepiłam się nadziei, że jaspis pomoże Alys, a jednocześnie kpiłam z przekonania o tym, iż obecność mężczyzny może przynosić pecha podczas porodu. Szybko pocieszyłam biednego Jacques’a. — Alys nie umrze — powiedziałam z przekonaniem. — Wierzę w to i nie przestaję się o to modlić. Zawołam cię, gdy tylko dziecko się urodzi. Wchodząc po schodach na górę, dziwiłam się, że zdołałam powiedzieć to z niezbitym przekonaniem — które przecież niewiele miało wspólnego z rzeczywistością. W pokoju panował przeraźliwy chłód. Akuszerka otworzyła na oścież wszystkie okna i okiennice, a mimo to twarz Alys lśniła od potu. Moja córka miała zamknięte oczy i wyglądała na skrajnie wyczerpaną. Szybko dołożyłam kilka polan do ognia, a następnie podbiegłam do łóżka. Kiedy dotknęłam jej dłoni, Alys otworzyła nagle oczy — zanim jednak zdołała coś powiedzieć, nadeszła kolejna fala bólu. Wygięła się, a jej ogromny brzuch uniósł kołdrę. — Spokojnie, maleńka — powiedziałam łagodnie, głaszcząc ją po lepkiej od potu twarzy. — Spróbuj z tym nie walczyć. — Wyszłaś — szepnęła po chwili Alys ochrypłym głosem. — Wezwała cię księżniczka? — Nie, dziecinko. Musiałam pójść po coś, czego potrzebujesz. Grizelde podeszła i stanęła przy mnie. Wyjęłam ze skórzanej sakiewki ciężki złoty pierścionek, a akuszerka wydała okrzyk zdumienia. Gładki okrągły kamień lśnił w świetle lampy niczym kałuża krwi. Grizelde wzięła Alys za rękę i dała mi znak, abym wsunęła córce pierścionek na środkowy palec. Zrobiłam to, a następnie zwróciłam się do niej: — To wyjątkowy pierścionek. Przyniesie ci ulgę i sprawi, że dziecko przyjdzie na świat całe i zdrowe. Podniosłam córkę i położyłam jej dłoń na brzuchu. Alys natychmiast zaczęła się podnosić, by móc zobaczyć pierścionek. Pomogłam jej i podtrzymałam jej szczupłe ramiona. Dobry Boże, była taka młoda i delikatna! Jak mogła stawić czoło potężnym siłom natury, które uderzały w nią tak bezlitośnie? Nagle przyszła mi do głowy pewna myśl. — Powinnaś usiąść prosto — powiedziałam, dziwiąc się jednocześnie, że tak niespodziewanie ujawnił się mój instynkt macierzyński. — Być może dzięki temu dziecko samo z ciebie wyleci, a Grizelde je złapie! — Lekko się zaśmiałam, żeby dodać jej odwagi. — Mogłabyś mi usiąść na kolanach! Tak jak wtedy, kiedy byłaś mała. Chodź, spróbujemy. Zanim nadejdzie kolejna fala bólu. Było już jednak za późno, bo Alys znowu zaczęła krzyczeć. Po kilku minutach zamilkła, ufnie otoczyła moją szyję ramieniem i pozwoliła mi się podnieść. Z pomocą

Grizelde zaniosłam ją na duży drewniany fotel, który stał przy kominku, i usiadłam na nim, trzymając Alys na kolanach. Przez cały czas nie puszczała swojego brzucha, przyciskając do niego pierścionek z jaspisem. Kiedy nadszedł kolejny skurcz, Alys wyprostowała się nagle jak struna i wydawało się, że wstąpiły w nią nowe siły. Tym razem w jej krzyku usłyszałam nie tylko ból, ale także wysiłek. — Święta Małgorzato — modliłam się głośno, zapominając nagle o swoim sceptycznym stosunku do religii — otocz swą opieką te dwa młode życia i daj im siłę, by pomyślnie przeszły tę próbę. Nigdy się nie dowiemy, który z tych podyktowanych rozpaczą zabiegów przyniósł wreszcie oczekiwany skutek — szeroko otwarte okna, czerwona moc jaspisu, zmiana pozycji Alys czy wstawiennictwo świętej — ale po dwóch kolejnych skurczach moja córka głośno westchnęła, a napięcie w jej ciele nagle osłabło. Wypłynęła z niej ciepła ciecz o gryzącym zapachu, po chwili zaś Alys opadła na mnie z głębokim jękiem, tak jakby w jednej krótkiej chwili zburzona została nagle zapora, która nie pozwalała jej uwolnić się od bólu. — Bóg jest nieskończenie dobry — wymamrotałam, patrząc na parę unoszącą się znad mojej wełnianej przemoczonej spódnicy. Dostrzegłam uśmiech akuszerki, która radośnie kiwnęła głową, po czym krzyknęłam: — Dziecko nadchodzi! Przyj! Po kilku minutach powitałyśmy na świecie dziecko, śmiejąc się i płacząc jednocześnie. Noworodek zaczął natychmiast płakać i krzyczeć. Akuszerka delikatnie go wytarła i zawinęła w ciepły szal, ja natomiast zaniosłam Alys do łóżka i przykryłam ją narzutą, potem szybko zamknęłam okiennice i dołożyłam do ognia. Jacques wpadł do pokoju dokładnie w chwili, kiedy Grizelde podawała niemowlę matce. — Słyszałem krzyk dziecka! — zawołał Jacques. — Nie miałem już nadziei… —  Doskoczył do łóżka i wyciągnął dłoń, by odgarnąć kosmyk wilgotnych włosów z czoła żony. — Jezu, Alys, myślałem już, że cię stracę! Szeroko otwierając oczy ze zdziwienia, dotknął szala i zaniemówił na widok maleńkiego, różowego, krzyczącego wniebogłosy zawiniątka. Po chwili przeniósł na mnie wzrok w bezgranicznym zdumieniu. — To dziewczynka — powiedziałam łagodnie — maleńka, śliczna, zdrowa dziewczynka. Po około godzinie Alys i dziecko zasnęli, ja zaś ruszyłam z powrotem do pałacu. Byłam bardzo szczęśliwa, ale chciałam jak najszybciej zwrócić księżniczce pierścionek, tym bardziej że Katarzyna obiecała, iż będzie się modliła do czasu, aż Alys bezpiecznie urodzi. — Księżniczka modli się przy swoim prie-dieu — powiedziała Agnes. — Prosiła, żeby jej nie przeszkadzać i żebyś do niej przyszła, kiedy tylko się zjawisz. Pod wpływem impulsu mocno przytuliłam Agnes.

— Otóż i jestem! — zawołałam. — Przynoszę dobre wieści. Nie chcąc przestraszyć Katarzyny, wślizgnęłam się cicho do pomieszczenia. Księżniczka klęczała przed swoim pozłacanym tryptykiem przedstawiającym Matkę Boską. Pomyślałam, że ten ołtarzyk przynosił jej pociechę w tak wielu trudnych chwilach… Kiedy usłyszała hałas, gwałtownie się odwróciła. W tamtej chwili ze wzruszeniem zauważyłam, że musiała płakać od dłuższego czasu. Nisko się ukłoniłam. — Mademoiselle — powiedziałam łagodnie. — Alys dobrze się czuje. W jednej chwili księżniczka doskoczyła do mnie i szeroko rozłożyła ramiona. — Och, Bogu niech będą dzięki! — zapłakała, po czym mocno mnie objęła. Natychmiast mnie jednak puściła, podniosła rękę i przyłożyła dłoń do mojego policzka. — Jesteś zimna jak lód, Mette! Natychmiast chodźmy do ognia! Poproszę Agnes, żeby podgrzała nam trochę wina. — Nie wzywaj jeszcze Agnes, Mademoiselle — poprosiłam. — Najpierw muszę ci to oddać. — Sięgnęłam po skórzaną sakiewkę i podałam jej pierścionek. — Dziecko urodziło się całe i zdrowe. To śliczna dziewczynka. A Alys nic już nie grozi. To wszystko dzięki twojej dobroci. Głęboko poruszyły ją te słowa, powiedziała jednak z powagą: — Nie, Mette. Wierzę, że to dzieło Boga. — Zamilkła, a po chwili dodała: —  Chciałabym zostać matką chrzestną tego dziecka. Czuję się za nie do pewnego stopnia odpowiedzialna, choć nie możemy tego wyjawić Alys i Jacques’owi. Co o tym sądzisz? Zaniemówiłam ze wzruszenia i dopiero po dłuższej chwili zdołałam wydusić z siebie odpowiedź. Złożona przy chrzcielnicy przysięga miała ogromne znaczenie, zwłaszcza jeśli matką chrzestną niemowlęcia miała zostać Katarzyna. Rzadko która mała dziewczynka mogła poszczycić się taką matką chrzestną. — To wielki zaszczyt, Mademoiselle — powiedziałam, głośno przełykając ślinę. — Nie muszę nawet pytać Alys i Jacques’a o zgodę, bo z góry znam ich odpowiedź. Katarzyna podniosła rękę i napomniała mnie: — Mimo to sami powinni podjąć tę decyzję. Z samego rana wyślę do nich pazia, który w moim imieniu przedstawi im tę propozycję i ustali, gdzie i kiedy planują zorganizować chrzest. A teraz poprosimy Agnes, żeby przygotowała nam grzane wino, wzniesiemy toast za zdrowie dziecka. Następnego ranka szczelnie opatuliłam dziecko i ruszyłam do kościoła Saint-Jeanau-Marché. Jacques kroczył dumnie u mojego boku, przyjmując gratulacje od sąsiadów i znajomych krawców. Za nami szli terminator Jacques’a, który miał zostać ojcem chrzestnym dziecka, oraz Grizelde, niosąca tradycyjny czepek do chrztu —  maleńką jedwabną czapeczkę w kremowym kolorze, na której Alys wyhaftowała symbole chrześcijańskie. Po porodzie Alys oczywiście nie mogła uczestniczyć w żadnych kościelnych uroczystościach ani przygotowywać czy podawać jedzenia, do

czasu aż nie zostanie „oczyszczona” po upływie około tygodnia. Choć protestowała, uznałam, że powinna skoncentrować się przede wszystkim na tym, by powrócić do zdrowia, i na swoim nowo narodzonym dziecku, innym zaś — czyli mnie —  pozostawić wszystkie domowe obowiązki. Choć na placu targowym nie było jeszcze zbyt wielu ludzi, na schodach kościoła zgromadził się dość pokaźny tłum, zaintrygowany efektowną grupą, która czekała na nas pod portalem: stała tam Katarzyna w wytwornym dworskim stroju w towarzystwie Agnes oraz kilku królewskich strażników uzbrojonych w piki i odzianych w charakterystyczne liberie ozdobione liliami. Tak jak przewidywałam, Alys i Jacques byli zachwyceni tym, że matką chrzestną ich dziecka miała zostać księżniczka. Na czas chrztu Katarzyna porzuciła żałobę i włożyła piękną białą suknię z aksamitu oraz wysadzany klejnotami diadem. Szkarłatny płaszcz podszyty gronostajami jasno świadczył o jej królewskim statusie. Nie ulegało wątpliwości, że każdy mieszkaniec Troyes w ciągu kilku godzin dowie się, że członkini rodziny królewskiej uczestniczyła w chrzcie dziecka Jacques’a i Alys. Młody ksiądz był tak oszołomiony obecnością Katarzyny, że kiedy próbował się przed nią ukłonić, zaplątał się przez nieuwagę w swoją sutannę i niewiele brakowało, by padł jak długi na podłogę. — To… to prawdziwy zaszczyt dla naszego kościoła, Wasza Wysokość — wyjąkał, zbyt speszony, by podnieść wzrok. — To przepiękny kościół, ojcze — odpowiedziała uprzejmie księżniczka. — Proszę, wstań i rozpocznijmy uroczystość. Jest taki mróz, że martwię się, by dziecko nie zmarzło. Czy woda święcona została nieco podgrzana? Ksiądz niezdarnie się podniósł i dotknął dłonią dużego dzbana, który stał przy chrzcielnicy. — Tak, poprosiłem, aby postawiono ją przy ogniu, Madame, i jest istotnie ciepła. Kiedy wlał ciepłą wodę święconą do chłodnej kamiennej misy, znad chrzcielnicy uniosła się para, ja zaś szybko wyswobodziłam niemowlę z kocyka i powijaków, a następnie podałam je Katarzynie. Maleństwo, nagle zupełnie nagie, zaczęło wierzgać i krzyczeć z zimna, a po chwili obsiusiało piękną aksamitną suknię księżniczki. — Jestem przekonana, że to dobry znak dla nas obu — powiedziała, uśmiechając się i delikatnie podając niemowlę księdzu. — Zostałam ochrzczona po raz drugi. Ksiądz zarumienił się, a następnie zanurzył głośno protestujące dziecko w wodzie, wypowiadając łacińskie słowa modlitwy, ledwo słyszalne ponad rozpaczliwymi krzykami niemowlęcia. — Kto nadaje imię temu dziecku? — zawołał ksiądz. I wtedy, bez chwili wahania, księżniczka odezwała się głośno i wyraźnie: — Ja. Katarzyna. Ma na imię Katarzyna.

1. Kaboszon lub szlif kaboszonowy to najwcześniejsza forma szlifowania kamienia. Kaboszony stosuje się do różnego rodzaju biżuterii, w tym pierścionków, naszyjników i broszek. ↩

*

31 Pod koniec marca projekt traktatu pokojowego między Burgundią i Anglią był już gotowy, a książę Filip przywiózł go królowi Karolowi do ratyfikacji. Nowy regent Francji wjechał do Troyes wraz ze swą świtą liczącą tysiąc ludzi, chcąc w ten sposób podkreślić swoją pozycję. Sześciomiesięczna żałoba po śmierci Jana bez Trwogi dobiegła końca i pomimo wymuszonych przez Wielki Post ograniczeń na francuskim dworze hucznie świętowano przybycie młodego księcia. Zapowiedź zbliżających się wydarzeń wyrwała królową z długotrwałego letargu i przygnębienia. Wysłała stu królewskich rycerzy, heroldów oraz trębaczy, którzy mieli towarzyszyć Michalinie w drodze z Troyes do mostu na Sekwanie, gdzie udała się na powitanie męża — stamtąd zaś kazano im odeskortować książęcą parę aż do pałacu. Po drodze dziewczęta rzucały naręcza pachnących wiosennych kwiatów pod kopyta koni należących do orszaku, a w sali balowej pałacu urządzono wspaniałą ucztę powitalną. Teraz, kiedy już formalnie należałam do dworu, wraz z pozostałymi dworzanami czekałam w holu na królewską świtę. Wkrótce rozpoczęła się długa uczta, w której także i ja mogłam wziąć udział. Strój księżnej Michaliny stanowił ekstrawagancką manifestację jej bogactwa i statusu — był tak krzykliwy, że przyćmiła nim zarówno matkę, jak i siostrę. Tren księżnej musiały podtrzymywać aż trzy damy dworu, ona zaś sunęła majestatycznie przez pomieszczenie, odziana w złoto-szkarłatną suknię ukrytą pod sobolowym płaszczem, tak długim i obszernym, że musiał ciągnąć się po ziemi, kiedy jechała wcześniej na swoim stępaku. Jej kasztanowe włosy podtrzymywał złoty czepiec wysadzany skrzącymi się klejnotami. Ten wytworny, wspaniały strój przewyższał wszystko, co widziano na francuskim dworze, odkąd opuścił on Paryż, i niemal słyszałam, jak królowa zgrzyta zębami z niezadowolenia. Michalina nie miała tak pięknych rysów jak Katarzyna, ale jej turkusowe oczy były wyjątkowo przenikliwe, a cofnięta linia włosów, odsłaniająca wysokie czoło, podkreślała szlachetność jej długiego, charakterystycznego dla Walezjuszy nosa. Księżna zbliżyła się do Katarzyny i bez żadnego wstępu poruszyła temat, który najbardziej leżał jej na sercu. — Czy znasz warunki traktatu, siostro? — zapytała ponad głową damy dworu, która uklękła, by oczyścić z błota rąbek jej sukni. — Nie, nie znam żadnych szczegółów. Masz tę przewagę, siostro, że jesteś żoną jednego z głównych negocjatorów — odparła Katarzyna, naśladując oficjalny ton Michaliny. — Ależ mój pan pisał do ciebie w sprawie kontraktu małżeńskiego, czyż nie? —  Zniecierpliwiona Michalina wyrwała suknię klęczącej damie dworu. — Uważaj, madame, zaraz się przez ciebie przewrócę! — warknęła. — Dość!

Kobieta pospiesznie się wycofała, uniżenie przepraszając, zauważyłam jednak, że pozostawiła na drogocennej sukni ciemną plamę, która szpeciła wspaniały połyskujący materiał. Kiedy nasze spojrzenia się spotkały, dworka lekko skrzywiła usta, dając mi znak, że to niedopatrzenie nie było do końca przypadkowe. Nawet służba rodzinie królewskiej mogła wiązać się z pewnymi drobnymi triumfami. — Wiem, że król Henryk nalegał, by to właśnie nasze małżeństwo przypieczętowało traktat — powiedziała Katarzyna. — To wszystko. Dlaczego pytasz? Czy chciałabyś ze mną coś konkretnego omówić? Michalina rozejrzała się, tak jakby nagle uświadomiła sobie, że nie są same. — Nie powinnyśmy rozmawiać tu o takich sprawach. Omówimy to później. Katarzyna wzruszyła ramionami, wyraźnie dając do zrozumienia, że ta perspektywa w żadnym wypadku nie budzi jej entuzjazmu. — Jak sobie życzysz, siostro. Choć wolałabym, szczerze mówiąc, żebyś nie rozbudzała mojej ciekawości, jeżeli nie zamierzasz jej od razu zaspokoić. Pomyślałam, że wobec tej chłodnej wymiany zdań dobrze się stało, iż podczas uczty Katarzynę posadzono dość daleko od siostry. Dzięki temu mogła konwersować z arcybiskupem Sens, niezwykle przystojnym mężczyzną, który był zdecydowanie ciekawszym kompanem. — To taki uroczy człowiek — powiedziała, gdy poznali się kilka dni temu. —  Zupełnie nie wygląda na księdza! Nie miałam serca uświadomić jej, że jedną z konsekwencji światowości przystojnego kapłana był fakt, że utrzymywał on w Troyes kochankę. To ją właśnie odwiedził kilka tygodni wcześniej, kiedy pozostawił swoje miasto i katedrę w Sens bez opieki, pozwalając tym samym, by zdobyły je siły delfina. W efekcie stał się arcybiskupem bez biskupstwa — najwyraźniej jednak nie stracił swego uroku. Kiedy opróżniono stoły i podano deser, rozległy się fanfary, a herold Montjoy zaczął odczytywać wstępną wersję traktatu, który król miał podpisać następnego ranka. Ponieważ tekst spisano po łacinie, niczego nie mogłam zrozumieć — zamiast tego uważnie obserwowałam reakcje Katarzyny. Już po kilku pierwszych zdaniach księżniczka nagle się zarumieniła i rzuciła gniewne spojrzenie w kierunku stołu, przy którym zasiadał Filip, książę Burgundii. Wydawało się, że od tej chwili treść traktatu z każdą linijką budziła w niej coraz większą wściekłość. Kiedy dźwięk trąbek zasygnalizował koniec lektury, a salę wypełnił na nowo gwar rozmów i śmiechu, Katarzyna zaczęła coś szeptem klarować arcybiskupowi, który na próżno starał się ją uspokoić. Moją uwagę odwróciło na chwilę nadejście służących, którzy chcieli wynieść część stołów, by zrobić miejsce na tańce. Musiałam się przesiąść, a kiedy znowu spojrzałam w kierunku stołu księżniczki, zobaczyłam, jak z wściekłością odsunęła krzesło i wstała. Królowa i księżna rzuciły jej pełne dezaprobaty spojrzenie, wiedziałam jednak, że niczego nie wskórają. Najwyraźniej moja droga księżniczka

nie miała nastroju na tańce i wypadła z sali niczym błyskawica. Szybko pobiegłyśmy z Agnes do jej komnaty. Katarzyna przemierzała pomieszczenie, chodząc tam i z powrotem z zaciśniętymi pięściami i mamrocząc z wściekłością: — Zdrada! Zdrada! Matko Boska, zostałam zdradzona! Kiedy nas zobaczyła, przystanęła i rozłożyła ręce w oburzeniu. — Jak oni mogą mi to robić? Filip, Michalina, moja matka… Zdradzili mnie! Traktat jest nie do przyjęcia! To istna niegodziwość! Agnes, ty znasz łacinę. Powiedz mi, jak mogę przystać na te warunki? — Mrugnęła, starając się powstrzymać łzy, a w jej głosie pojawiła się nuta sarkazmu. — Och, ale przecież moja zgoda wcale nie jest konieczna! Porozumienie zostało już zawarte. Ja muszę tylko wyjść za wroga Francji, zdradzić swojego brata i przeciwstawić się woli Boga! — Trzęsąc się z wściekłości i frustracji, opadła na fotel i wpatrzyła się w ogień płonący w kominku. — Byłam gotowa na to małżeństwo, a nawet go pragnęłam, ale zmuszać mnie do herezji i do zdradzenia mojego brata… to po prostu niewybaczalne. To nie do pomyślenia! Nie chcę… nie mogę tego zrobić! Agnes starała się ją uspokoić. — Wreszcie zostanie zawarty pokój między Francją i Anglią, a ty wyjdziesz za króla Henryka. Czy nie tego właśnie pragnęłaś? — Nie! — zawołała Katarzyna. — Najwyraźniej niczego nie zrozumiałaś. To nie jest traktat pokojowy między Francją a Anglią. To sposób, by Filip mógł pomścić śmierć swego ojca. Traktat pozwala stworzyć trójstronny sojusz między Francją, Anglią i Burgundią, sojusz, którego jedynym celem jest zniszczenie Karola i przekreślenie jego pretensji do tronu. To nikczemny, szkodliwy dokument, zakładający, że po tym, jak zawrzemy małżeństwo, Henryk zostanie następcą tronu francuskiego. Będzie rządził w imieniu mojego ojca aż do jego śmierci, kiedy francuska korona przejdzie właśnie na niego, na króla Anglii i JEGO SPADKOBIERCÓW! — Ostatnie dwa słowa wykrzyczała niemal histerycznie, dalej zaś mówiła już nieco spokojniej i chłodniej: — Ten traktat jest niezgodny z prawem i niemoralny. Ale to nie wszystko. Zaprzecza także woli Boga, Kościół bowiem orzekł, że kiedy król umiera, francuska korona przechodzi na kolejnego męskiego następcę tronu. A przecież nie jest nim Henryk ani nasi przyszli synowie, jeśli kiedykolwiek przyjdą na świat. Jest nim Karol. To syn króla, uznany przez niego w chwili narodzin, niezależnie od rozpowszechnianych plotek. Ten haniebny traktat zakłada, że wyjdę za mężczyznę, który w nagrodę za zniszczenie mojego brata otrzyma tę samą koronę, która należy się właśnie Karolowi. A ja mam dać temu uzurpatorowi syna, który odziedziczy tron należny synowi Karola. Czy teraz rozumiecie? — Ale przecież zarówno królowa, jak i książę Burgundii przystali na te warunki — przypomniała Agnes. — Musieli mieć ku temu jakieś powody.

Katarzyna wstała, minęła klęczącą Agnes i znowu zaczęła przemierzać pokój. Wydawało się, że jej gniew przerodził się w konsternację. — To prawda. Mają swoje powody, ale trudno je zaakceptować. Filip chce, żeby ludzi, którzy zabili jego ojca, spotkała kara, a król Henryk może mu w tym pomóc. W zamian za to wsparcie dostanie tron Francji, j e ś l i zdoła wyprzeć Karola z południa kraju. Oczywiście jest to także korzystne dla Burgundii, oznacza bowiem, że Anglicy skoncentrują się na misji jednoczenia Francji i będą się trzymali z dala od flamandzkiej granicy. Co natomiast może kierować królową? — zastanawiała się głośno Katarzyna. — Sądzę, że jest po prostu przerażona. Boi się Karola, bo wie, że syn jej nienawidzi. I słusznie! Obawia się też tego, co może ją spotkać, gdy Karol zostanie królem. Myśli, że jeżeli poprze Henryka, podczas jego nieuchronnych absencji nadal będzie piastowała godność regentki. Nagle gwałtownie nam przerwano. — Dlaczego okazałaś mojemu panu brak szacunku i wyszłaś z wyprawionej na jego cześć uczty powitalnej? — Michalina wpadła do komnaty Katarzyny bez zapowiedzi, niezauważona przez nikogo. Księżniczka przez kilka chwil wpatrywała się z nienawiścią w siostrę, po czym uklękła. — Madame, księżno Burgundii! Nie jesteś mile widziana w mojej komnacie, a twój pan nie jest mile widziany w moim domu. Mimo to klękam przed tobą, bo muszę okazywać należny ci szacunek. Przynajmniej na razie. — Przypomniawszy Michalinie, że ich pozycje mają się wkrótce odwrócić, posłała jej sztuczny, pełen udawanej słodyczy uśmiech. Michalina podniosła wysoko głowę, minęła Katarzynę i ostentacyjnie zasiadła w fotelu siostry. — Być może nie jestem tu mile widziana, siostro, ale sądziłam, że powitasz mojego męża z otwartymi ramionami, to bowiem on wynegocjował małżeństwo, które zapewni ci nie jedną, ale dwie korony. Powinnaś całować ziemię, po której stąpa — dodała. — Dzięki jego wysiłkom twoje dzieci zasiądą na tronie francuskim, choć zgodnie z zasadami primogenitury należy się on moim dzieciom. Katarzyna podniosła się z gracją. — Ściśle mówiąc, jeżeli Karol nie zostanie królem, to francuski tron powinien przejść na syna naszej starszej siostry Joanny, Franciszka, księcia Brytanii. Nie spierajmy się jednak o puste zapisy, którymi najwyraźniej nikt nie zaprząta sobie głowy. Twoja zazdrość tak czy inaczej jest bezprzedmiotowa, żadna z nas bowiem nie ma na razie dzieci. Choć ja mam przynajmniej tę wymówkę, że nie wyszłam jeszcze za mąż. Michalina z dezaprobatą potrząsnęła głową. — Siostro, jesteś na tyle nieuprzejma, że znowu wspominasz o tym, że nie doczekałam się potomstwa. Nie zakładaj jednak z góry, że Bóg natychmiast

pobłogosławi twoje małżeństwo albo że pewnego dnia nie pobłogosławi mojego. Skoro już zostało ustalone, że Karol nie jest synem naszego ojca, liczy się to, że nasze dzieci stają się potencjalnymi następcami tronu francuskiego. Katarzyna milczała przez chwilę, potem głęboko westchnęła i odpowiedziała: — Z o s t a ł o u s t a l o n e? A może nasza matka kłamała tylko po to, by zrealizować własne cele? Ona broni przede wszystkim swojej pozycji, dokładnie tak jak wtedy, kiedy nie uratowała Ludwika i ciebie przed narzuconym wam małżeństwem z Burgundczykami. Michalina głośno się roześmiała. — Ha! Czyżbyś w czasie osiemnastu lat swego życia naprawdę niczego się nie nauczyła, Katarzyno? Małżeństwo dynastyczne to marzenie każdej szlachetnie urodzonej dziewczyny. Może kiedy miałam dziewięć lat, nie chciałam zostać zabrana i oddana chłopcu, którego nawet nie znałam, ale dzisiaj dziękuję Bogu za to, że mam za męża Filipa, księcia Burgundii. Małżeństwo to zapewniło mi bogactwo i pozycję. Jeżeli ten związek miał jakiś wyższy sens i dał rodzinie mego pana jeszcze większą władzę i wyższy status, tym lepiej. Powinnaś się obudzić, siostro, i zrozumieć, że Karol to już nie nasze zmartwienie. To dorosły mężczyzna, który musi samodzielnie toczyć swoją walkę, ty zaś jesteś kobietą, która winna jest lojalność i miłość mężowi wybranemu ci przez Boga. Widziałam, że Katarzyna miała ochotę odpowiedzieć na tę tyradę równie ostro. Nie minął nawet rok, odkąd jej niewinność skalał nikczemny, zdeprawowany książę Burgundii. Podczas gdy Michalina z dumą podkreślała, jak wiele dobrego przyniosła jej burgundzka władza i przywileje, Katarzyna stała się ich ofiarą. Ale bez względu na to, jakie myśli przebiegały w tej chwili przez głowę księżniczki, jej odpowiedź okazała się niezwykle wyważona. — To wspaniale, że udało ci się tak skutecznie wykorzystać to, co dał ci los, Michalino — powiedziała. — Ale podobnie jak reszta rodziny twego męża wykazujesz się brakiem zrozumienia i współczucia. Mimo to wiele twoich rad jest słusznych i postaram się wziąć je sobie do serca. Zwłaszcza tę o budowaniu dynastii. Wróćmy zatem na ucztę i pokażmy nasz królewski charakter, tańcząc do białego rana! Tak też zrobiły. Nie doszło między nimi do porozumienia, ale obie przedstawiły swoje racje i odczucia, udało im się też zawrzeć pewną formę rozejmu. Byłam pod ogromnym wrażeniem tego, że obie siostry wykazały się dyplomatyczną umiejętnością odłożenia osobistych animozji na bok i zbudowały wspólny front. Właśnie dlatego ci, którzy tamtego wieczoru obserwowali te pamiętne wydarzenia, wspominali później o miłości, jaką okazywały sobie dwa zwaśnione dotąd odłamy dynastii Walezjuszy. Nietrudno wyobrazić sobie reakcję delfina, kiedy dotarły do niego te wieści.

Od Madame Royale Katarzyny de Valois do Karola, delfina Viennois Bracie, nie zaskoczy Cię zapewne informacja o tym, że nie mogę się pogodzić z warunkami traktatu uzgodnionymi przez księcia Burgundii i króla Henryka. Mam ochotę oznajmić Filipowi, że nie mogę przystać na te ustalenia — choć wiem, że taki akt sprzeciwu oznaczałby dla mnie życie w klasztorze. Jednak z drugiej strony cieszę się na myśl o małżeństwie z królem Henrykiem, wierzę bowiem, że jest on dla mnie idealnym mężem. Żałuję, że nie mogę Ci wszystkiego wytłumaczyć twarzą w twarz, ale spisanie tego na papierze powinno przynajmniej pomóc mi uporządkować myśli. Nie mogę wyzbyć się przekonania, że Bóg sprzyja naszemu małżeństwu. Król Henryk wierzy, że wykonuje Jego wolę, wysuwając roszczenia do tronu francuskiego jako prawnuk królowej Izabeli. Właśnie na tej podstawie nasz syn — a wierzę, że Wszechmogący pobłogosławi nasz związek — miałby zostać władcą w dwójnasób wybranym przez Boga. Gdybym zwierzyła się z tych przemyśleń Michalinie, z pewnością oskarżyłaby mnie o absurdalne rojenia, z drugiej jednak strony bardzo trudno jej przyjąć, że stanę się królową Francji. Nie wątpię, że to akurat was łączy. Przypuszczam, że kiedy dowiesz się o traktacie i jego warunkach, wpadniesz w gniew, a następnie skonsultujesz się ze swymi astrologami. Ty i ja zawsze się pod tym względem różniliśmy. Ja nadal uważam astrologię za obrazę Boga i wszystkich świętych, którzy decydują o naszym losie. Nie potrafię też zaprzeczyć, że Bóg usankcjonował małżeństwo z Henrykiem. Spotkałam angielskiego monarchę tylko raz, ale wydaje mi się, że między nami pojawiła się iskra, która w nim rozpaliła pragnienie zawarcia tego związku, we mnie zaś rozbudziła żar, który nie wygasł od tamtej pory. Właśnie dlatego nie mogę zatrzymać obecnego biegu wydarzeń, ale, proszę, wierz mi, że głęboko żałuję wrogości, jaka się zapewne między nami zrodzi w następstwie tego wszystkiego. Zbliżają się święta Wielkiejnocy, to zaś daje nam możliwość szukania Boskiego wsparcia. Mam nadzieję, że Wszechmogący napełni moje serce pewnością, że postępuję zgodnie z Jego wolą. Będę się też modliła o to, by Michalina wydała na świat potomstwo. Słyszałam, że Filip uznał już kilkoro swoich dzieci z nieprawego łoża — musi to być dla niej niezwykle trudne i w pewnym stopniu tłumaczy jej zgorzknienie. I choć pragnę we wszystkim różnić się od naszej matki, mam nadzieję, że okażę się przynajmniej równie płodna jak ona! Na razie królowa nadal zmienia zdanie, kiedy tylko okazuje się to użyteczne, i Henryk znów stał się w jej oczach bohaterem. Sądzę, że jest o mnie tak samo zazdrosna jak Michalina — powinnam jednak zakończyć ten list, nim poniesie mnie pycha. Pomimo wszystkich przeciwności pozostaję Twoją kochającą siostrą. Katarzyna

Postscriptum: Zostałam właśnie wezwana do komnaty królowej. W ostatnim czasie rzadko przyjmuje ona dworzan, większość bowiem wspaniałych młodych rycerzy i dam tłumnie gromadzi się wokół Michaliny i Filipa albo na Twoim dworze w Chinon, co, jak sobie zapewne wyobrażasz, doprowadza ją do furii. Trudno mi znieść te prywatne spotkania, gdyż zwykle coś mi przy takich okazjach zarzuca. Myślę, że tym razem zabiorę ze sobą Mette. Przydzieliłam jej oficjalne stanowisko na dworze, mianowałam ją swoją strażniczką garderoby, co wyraźnie irytuje królową (oraz Michalinę), która niechętnie patrzy na to, że kobieta z gminu nosi barwne stroje i podtrzymuje mój tren. Dzięki takim drobnym zwycięstwom nuda i monotonia oczekiwania na Henryka stają się nieco bardziej znośne! Pałac hrabiów, Troyes, czwartek. 28 kwietnia 1420 roku Wiedziałam doskonale, że Katarzyna nie znosi spotkań z królową, ale kiedy poprosiła, abym dotrzymała jej towarzystwa podczas prywatnej audiencji w komnacie matki, poczułam prawdziwe przerażenie. Zwykle to Agnes podtrzymywała przy takich okazjach jej tren. Królowa oczekiwała, że wszyscy jej goście będą nosili oficjalne dworskie stroje, nawet jeżeli przybywali w odwiedziny z sąsiedniego pomieszczenia. — Czy jesteś tego pewna, Mademoiselle? — zapytałam, mając nadzieję, że dostrzeże moje wątpliwości i zmieni zdanie. — Nie umiem podtrzymywać trenu. Obawiam się, że możesz się przeze mnie potknąć. — Nie chodzi o to, żebyś sprawnie podtrzymywała tren, Mette — powiedziała z uśmiechem. — Chcę, żeby królowa zobaczyła cię w roli dworki. Poza tym moja matka zawsze ma jakieś ukryte zamiary i uważny świadek na pewno się przyda. Muszę przyznać, że mimo wszystkich obaw możliwość ujrzenia komnaty królowej była dla mnie szczególnie pociągająca. Ku mojemu zaskoczeniu, gdy tylko weszłyśmy do środka, powitał nas ptasi śpiew i trzepot maleńkich skrzydeł. Tak jak przypuszczałam, było to duże pomieszczenie, w którego rogu znajdowało się łoże z baldachimem osłonięte wspaniałymi kotarami, pod ścianą zaś stało kilka stołów, na których dostrzegłam przynajmniej tuzin misternie kutych klatek. Znajdowały się w nich ptaki rozmaitych kolorów i gatunków — a większość z nich śpiewała. Słyszałam już wcześniej o tej szczególnej pasji królowej, sądziłam jednak, że utrzymuje przy sobie jedną albo najwyżej dwie zięby. Tymczasem komnata przypominała raczej ogromną ptaszarnię wypełnioną niezliczonymi gatunkami, z których części nigdy jeszcze nie widziano poza Afryką. W ogromnym fotelu ustawionym obok tronu królowej siedziała Michalina, księżna Burgundii. Obie damy były wytwornie ubrane i wyglądały równie pstrokato jak skrzydlate istoty zamknięte w klatkach wokół nich. Połysk wspaniałych sukni, a także

szaleńczy śpiew i trzepot ptasich skrzydeł, tworzyły nerwową, pełną napięcia atmosferę. Nawet damy dworu, z pozoru skupione na swoich robótkach, zachowywały czujne milczenie i miały się na baczności. Katarzyna dygnęła i usiadła po drugiej stronie królowej, ostrożnie układając tren u swoich stóp. — Twoje ptaki wspaniale dziś śpiewają, Wasza Wysokość — zauważyła księżniczka, starając się przekrzyczeć ptasi chór. — Czyżbyś poczyniła jakieś nowe nabytki? — Nie. Śpiewają tak głośno, bo chcą wypłoszyć intruzów — odparła królowa, wpatrując się we mnie znacząco. Ja tymczasem wycofałam się i usiadłam na ławie przy drzwiach, obok damy dworu Michaliny. — Dlaczego przyprowadziłaś tu swoją nianię, Katarzyno? Czyżbyś się rozchorowała? — Nie, Madame — odpowiedziała Katarzyna, uśmiechając się do mnie przepraszająco. — Jak zapewne pamiętasz, mam teraz osiemnaście lat i nie potrzebuję już niani. Madame Lanière została moją strażniczką garderoby. — Strażniczką garderoby! — powtórzyła szyderczo królowa. — Cóż to na Boga za pomysł? — Strażniczka garderoby! — zawołała kpiąco Michalina. — Jakże trafne określenie! Królowa głośno się roześmiała. — Ha! Ha! Ha! Coś wspaniałego! Wkrótce wyznaczysz strażniczkę latryny! Ha! Ha! Katarzyna zmarszczyła brwi. — Czy naprawdę musimy rozmawiać na tym poziomie, Wasza Wysokość? Czy nie wezwałaś mnie tu w jakimś konkretnym celu? — zapytała głosem jednocześnie słodkim i cierpkim. Królowa spoważniała, nachyliła się nad księżniczką i uważnie jej się przyjrzała. — Jako twoja matka chcę mieć pewność, że jesteś gotowa na małżeństwo, Katarzyno. Król Henryk jest już w drodze. Opuścił Rouen w zeszłym tygodniu i wraz ze swoimi dwoma braćmi przybędzie tu, aby podpisać traktat. Jeżeli zatem masz jakiekolwiek pytania, powinnaś wykorzystać nasze tête-à-tête i je zadać. To jedna z niewielu okazji, by poruszyć delikatne tematy na osobności. Katarzyna rozejrzała się po pokoju. Doskonale wiedziałam, co w tej chwili myśli. Dwóch paziów karmiło ptaki, trzeci nalewał wina do kielichów, siedziało tu także przynajmniej osiem dworek. Trudno było tę sytuację określić mianem tête-à-tête. — Jakże to miło z twojej strony, że służysz mi matczyną radą, Madame — odpowiedziała z powagą księżniczka, patrząc królowej w oczy. — Jakie pytania powinnam twoim zdaniem zadać w „zaciszu” twojej komnaty? — Na Boga, Katarzyno! — zawołała ze zniecierpliwieniem królowa, najwyraźniej nie wyczuwając ironii. — Mogłabyś czasem myśleć samodzielnie. Czy zdajesz sobie na przykład sprawę z tego, jakie obowiązki wiążą się nieuchronnie z małżeństwem?

— Niedawno omawiałam ten problem z Michaliną — odpowiedziała beztrosko Katarzyna, uśmiechając się słodko do siostry. — Nie mówiła ci o tym? Spędziłyśmy razem wiele czasu i miałyśmy liczne okazje do rozmowy, czyż nie, siostro? — To prawda — potwierdziła Michalina, marszcząc lekko brwi. — I podzieliłam się z królową swymi obawami, że zbyt frywolnie podchodzisz do kwestii małżeństwa. Królowa Izabela przytaknęła. — Otóż to, Katarzyno. Rola oblubienicy króla to bardzo poważna sprawa, sama coś o tym wiem. Musisz być czystą, niewinną i lojalną matką jego dzieci, musisz być jego pocieszycielką i powiernicą. Oznacza to, że wiele się od ciebie oczekuje. My, to znaczy twoja siostra i ja, obawiamy się, że nie jesteś gotowa, by zadośćuczynić pokładanym w tobie nadziejom i stanąć na wysokości zadania, jak na księżniczkę przystało. Wydawało mi się, że niemal słyszę, jak w głowie Katarzyny wszystko ułożyło się w całość. Teraz już znałyśmy prawdziwy powód, dla którego została tu wezwana. Królowa obawiała się, że Katarzyna zagrozi traktatowi na końcowym etapie, nie przejmując się rolą uległej, posłusznej dziewicy, której, jak sądziła, pragnął król Henryk. Nie sposób było nie usłyszeć gniewnej nuty w głosie księżniczki, kiedy odpowiedziała: — Wierz mi, Wasza Wysokość, podchodziłam do tego małżeństwa poważnie przez pięć lat, odkąd sprowadziłaś mnie z klasztoru jako trzynastoletnią dziewczynę, by móc mną wymachiwać przed angielskim królem. Spotykałam się z dziesiątkami angielskich wysłanników, spędziłam niezliczone godziny, pozując do kolejnych portretów, i byłam prezentowana królowi Henrykowi tak, jakbyśmy byli już zaręczeni… tylko po to, by raz za razem znosić rozczarowania i upokorzenia, kiedy negocjacje zrywano lub zawieszano. Można chyba śmiało powiedzieć, że moja reputacja, ba, moja prawość i cała moja przyszłość zależą właśnie od powodzenia tego traktatu i wynikającego z niego małżeństwa. Jestem tego w pełni świadoma. Nie rozumiem zatem, dlaczego ktoś mógłby przypuszczać, że beztrosko czy nierozważnie podchodzę do tak istotnej sprawy. Tak naprawdę tylko dzięki obecnej tu madame Lanière oraz grupie moich wesołych dworek jestem jeszcze w stanie śmiać się z tego wszystkiego, zamiast załamać się ostatecznie na myśl o tym, jak wiele już czasu spędziłam na kapryśnym rynku małżeńskim. Królowa odezwała się, kiedy tylko Katarzyna skończyła mówić. — Mam nadzieję, że nie oskarżasz mnie o to, że zbyt opieszale dążyłam do tego małżeństwa! — zawołała. — Zrobiłam więcej niż to, czego można by oczekiwać po matce, starając się zapewnić ci najlepszą partię w Europie. Czy za wszystkie moje starania zamierzasz mi teraz odpłacić tak rażącą niewdzięcznością? Słysząc te słowa, zacisnęłam pięści tak mocno, że paznokcie wbiły mi się w skórę. Katarzyna jednak doskonale znała swoją matkę i jej skłonność do manipulacji.

— Czy kiedykolwiek okazałam choćby krztę niewdzięczności, Madame? — zapytała, umiejętnie tłumiąc gniew. — Doskonale zdaję sobie sprawę ze znaczenia traktatu i tego, jak ważny jest on dla przyszłości Francji. Zamierzam być idealną oblubienicą dla zwycięzcy spod Azincourt, później zaś jego lojalną małżonką i troskliwą matką jego dzieci, jeśli tylko Bóg nam pobłogosławi. — Zrobiła znak krzyża, potęgując w ten sposób znaczenie swoich słów, a następnie splotła dłonie na kolanach. — Czy mogłabym teraz poznać więcej szczegółów dotyczących mojego ślubu? Czy ustalono już datę? Nazajutrz Katarzyna poprosiła, żebym spotkała się z nią po mszy. Chciała, żebym przyniosła jej prosty, skromny płaszcz oraz jeden z moich czepków. — Zamierzam odwiedzić moją córkę chrzestną — oznajmiła. O księżniczce było teraz w Troyes bardzo głośno, ale kiedy powiesiła sobie na ramieniu koszyk, włożyła czepek i opatuliła się płaszczem, mogła dotrzeć do rue de l’Aiguille niezauważona przez nikogo. Kiedy przybyłyśmy na miejsce, jej imienniczka krzyczała właśnie wniebogłosy, ale Katarzyna szybko uspokoiła niemowlę i ukołysała do snu. Widząc, że Alys jest kompletnie wyczerpana, zaczęła nakłaniać Jacques’a, by wynajął służącą lub mamkę. — Powinniście to zrobić od razu — powiedziała, wyjmując z koszyka sakiewkę. — Sądzę, że niedługo wyjadę z Troyes i chcę mieć pewność, że mojej chrześnicy niczego nie zabraknie. Proszę, weźcie to złoto i wykorzystajcie część tych pieniędzy, żeby zatrudnić niezbędną pomoc. — Położyła sakiewkę na stole. Jacques uklęknął przy niej. — Dziękuję ci, Wasza Wysokość. Zrobię tak, jak mówisz. To moja wina: skupiłem się na pracy i nie zauważyłem, jak zmęczona była ostatnimi czasy Alys. — Katarzyna uśmiechnęła się pobłażliwie, słuchając tych żarliwych wyrazów wdzięczności, po chwili jednak zamyśliła się i powiedziała: — Zaczekaj, Jacques, mam lepszy pomysł. Nie zatrudniaj służącej. Może wszyscy troje sprowadzicie się na jakiś czas do pałacu? Byłabym zachwycona, gdybyś zechciał zaprojektować moją suknię ślubną i wszystkie stroje, których mogę potrzebować jako przyszła królowa. Nagle roześmiała się, najwyraźniej zachwycona własnym pomysłem. — To przecież doskonałe rozwiązanie! Odpowiedź na wszystkie nasze problemy! *

32 Promienie słońca przebijały się przez przeźrocze katedry Saint-Pierre i Saint-Paul, rozświetlając prezbiterium i twarze siedmiorga ludzi, którzy stali przy głównym ołtarzu. Zgromadzili się tam arcybiskup Sens w złotej kapie, król Anglii Henryk w towarzystwie swoich dwóch braci — Jana, księcia Bedford, i Tomasza, księcia Clarence — oraz Katarzyna wraz ze swoją matką królową Izabelą i Filipem, księciem Burgundii. W chórze zebrali się dworzanie i służba, mało znaczący przedstawiciele kleru, prawnicy i urzędnicy, którzy byli przed chwilą świadkami podpisania historycznego traktatu pokojowego, mającego przejść do historii pod nazwą traktatu w Troyes. Po jego podpisaniu Henryk i Katarzyna stanęli naprzeciw siebie przy ołtarzu, patrząc sobie w oczy i z powagą czekając na rozpoczęcie uroczystości. Było to ich drugie spotkanie. Katarzyna chciała, bym uczestniczyła w tym wydarzeniu, stałam więc obok Agnes i pozostałych dam dworu, wyciągając szyję i próbując dostrzec cokolwiek w niewielkim prześwicie pomiędzy głowami dwóch dam o wydatnych biustach, które nieustannie zbliżały się do siebie, szepcząc coś sobie na ucho, co doprowadzało mnie do szału. Nie mogłam uwierzyć, że po pięciu długich latach nadziei i strachu, triumfów i nieszczęść moja najdroższa księżniczka stała wreszcie przed swoim królem, gotowa złożyć przysięgę. Zastanawiałam się, jak się czuje. Nie, właściwie wiedziałam jak, choć udawało jej się zachować nieśmiały uśmiech i ukryć drżenie rąk, kiedy arcybiskup połączył jej dłoń z dłonią Henryka, tak by mogli złożyć sobie przysięgę i oficjalnie się zaręczyć. Jak zwykle przy takich okazjach, uroczystość odbywała się po łacinie, ale nawet ja zrozumiałam pytanie: Donec velit esse desponsata viro hoc?. „Czy oddajesz się dobrowolnie temu oto mężczyźnie i godzisz się zostać jego oblubienicą?”. Zrozumiałam też zdecydowaną odpowiedź Katarzyny: Imo ego. „Tak”. Pocałunkowi towarzyszył wspaniały psalm w wykonaniu śpiewaków stojących na galerii, a także stłumiony szmer aprobaty ze strony dworzan oraz duchownych, którym nie wypadało przy takiej okazji wiwatować. Patrzyłam, jak złączyły się usta Katarzyny i Henryka, i zastanawiałam się, czy księżniczka doświadczyła tego samego dreszczu emocji co wtedy, gdy angielski monarcha niespodziewanie pocałował ją na Kociej Łące. Wiedziałam, że byłaby rozczarowana, gdyby tak się nie stało. Ponieważ nie był to ślub, lecz jedynie zaręczyny, po zakończeniu uroczystości jej uczestnicy wycofali się na przeciwległe krańce ołtarza. Tych dwoje nie stało się jeszcze jednością. Najważniejszymi postaciami byli na razie ci, którzy podpisali traktat — królowa Izabela ruszyła zatem pierwsza przez nawę główną, przy niej szli król Henryk i Filip, książę Burgundii, a za nimi Katarzyna, arcybiskup oraz dwaj angielscy książęta. Czułam się nieco zawiedziona, jak ktoś, kto zajął drugie miejsce

w wyścigu, a spodziewał się wygrać. Ku mojemu rozczarowaniu dzisiejsza uroczystość miała raczej charakter dyplomatyczny i polityczny i wbrew moim wyobrażeniom nie okazała się podniosłą, pełną radości chwilą. Na wieczór zaplanowano ucztę, natomiast ślub mógł odbyć się dopiero za dwa tygodnie, dzień po święcie Trójcy Przenajświętszej, ponieważ Kościół nie pozwalał na tego typu uroczystości przed nadejściem dnia Zesłania Ducha Świętego. Miałam nadzieję, że przynajmniej wtedy znajdzie się miejsce na chwilę radości. Podczas uczty Katarzyna siedziała — ku swojemu wyraźnemu zadowoleniu — pomiędzy królem Henrykiem a jego bratem Tomaszem, księciem Clarence. Królowa Izabela natomiast, wciśnięta między angielskiego króla a księcia Burgundii, od lat nie była równie radosna i ożywiona. Król Karol, jak zwykle ostatnimi czasy, wydawał się nieobecny. Ja natomiast siedziałam przy Agnes. — Królowa wygląda na zachwyconą — zauważyłam sotto voce. — Jak sądzisz, czy uważa dzisiejszy dzień za swój największy triumf? Agnes skrzywiła się. — Siedzi między dwoma przystojnymi, potężnymi mężczyznami w kwiecie wieku. Choć ma już niemal pięćdziesiąt lat, nadal flirtuje jak zwykła kurtyzana! Spojrzałam na nią ze zdziwieniem, rzadko bowiem mówiła o kimkolwiek coś złego. — Król Henryk nie zamienił jeszcze ani słowa z księżniczką i całą swoją uwagę poświęca królowej oraz księciu — zauważyłam. — Jestem przekonana, że Katarzyna czuje się zraniona i rozgniewana, zresztą absolutnie się jej nie dziwię. — Katarzynę zabawia książę Clarence. Podobno jest najbardziej czarującym z czterech braci i właśnie roztacza swój urok. Westchnęłam i skrzywiłam się. — Tak, ale to nie Tomasz z Clarence sprawia, że Katarzynie szybciej bije serce. Wydaje mi się, że dziś wieczorem trudno nam będzie poprawić jej nastrój. Zgodnie z moimi przewidywaniami, kiedy nadeszła pora wieczornej toalety, Katarzyna dała wyraz swemu niezadowoleniu. Zachowywała spokój, dopóki młode dworki pomagały jej zdjąć płaszcz i ciężką suknię, a następnie wieniec z czerwonych róż, który miał stanowić wyraz szacunku dla lancasterskiej krwi Henryka — na co zresztą, jak mi się wydawało, jej oblubieniec nie zwrócił najmniejszej uwagi. Jednak kiedy tylko dworki opuściły komnatę, księżniczka poderwała się z fotela i zaczęła chodzić nerwowo tam i z powrotem, dając ujście właściwemu dla Walezjuszy temperamentowi. — Cóż się dzieje z tym człowiekiem? Kiedy poznałam go na Kociej Łące, skupiał się tylko na mnie, patrzył mi w oczy, pytał o zdanie w rozmaitych kwestiach i słuchał tego, co miałam do powiedzenia. Później, jak pamiętacie, wysłał mi bezcenne weneckie lustro, rzekomo chcąc w ten sposób wyrazić podziw dla mojej urody. A dzisiaj ledwie na mnie patrzył, odwracał się do mnie plecami, a na uśmiechy

odpowiadał grymasami. Tomasz z Clarence był absolutnie czarujący i starał się wynagrodzić mi nieuprzejmość swego brata, ale to on zadał mi największy cios. Otóż Henryk poprosił go, by sprowadził tu z Rouen swoją żonę, która ma mnie nauczyć, jak być królową! Och, nie ujął tego dokładnie w ten sposób, ale jego intencje są jasne. Henryk uważa, że nie umiem się odpowiednio zachować. Jak on śmie sugerować, że jestem nieobyta, skoro to on ma tak okropne maniery? Odwróciła się gwałtownie i spojrzała na nas z gniewem, my zaś stałyśmy przed nią osłupiałe, kompletnie zaskoczone tym wybuchem. — I co? Co o tym wszystkim sądzicie? Czyż nie mam racji? Henryk to istny Janus. Zachowywał się dziś zupełnie inaczej niż poprzednio. Co powinnam w tej sytuacji zrobić? Doradźcie mi coś, proszę, bo jestem kompletnie zdezorientowana. Agnes odezwała się pierwsza, odważnie broniąc króla Henryka. — Może król jest dziś zmęczony albo źle się czuje? Docierały do nas informacje, że angielskie oddziały dziesiątkuje febra. Katarzyna tupnęła nogą, ponieważ jednak miała na sobie miękkie trzewiki z cielęcej skórki, nie osiągnęła zamierzonego efektu. — Nie, on nie jest chory. Spójrz tylko na niego! To okaz zdrowia. Przypomina wielkiego kota o lśniącej sierści, który właśnie pochwycił swoją ofiarę. Jest zadowolony z siebie i uważa, że wolno mu wszystko. Nienawidzę go! — Odwróciła się gwałtownie i wydawało się, że podejdzie do swojego ołtarzyka, nagle zmieniła jednak zdanie i zbliżyła się do stołu, na którym stał dzbanek i kilka kieliszków. Drżącą ręką nalała sobie wina. Całkowicie się z nią zgadzałam. Nawet z odległego miejsca, w którym siedziałam podczas uczty, widziałam, że król Henryk zachowywał się dokładnie tak, jak to opisała — a nawet gorzej. Był wyniosły i niegrzeczny — i co gorsza, niemiły. Katarzyna była osiemnastoletnią, niedoświadczoną dziewczyną, ale przecież tego właśnie pragnął — oblubienicy czystej i uległej. Miał trzydzieści dwa lata i świat stał przed nim otworem. Człowiek honoru podałby jej pomocną dłoń, zamiast deptać żarliwe, pełne entuzjazmu starania. Zachowywał się jak potwór i serce krwawiło mi na myśl o tym, co ją spotkało. Czułam jednak, że Katarzyna nie potrzebowała w tej chwili współczucia ani pociechy, ponieważ tylko by ją to osłabiło. Potrzebowała swojej dumy i gniewu Walezjuszy, by trzymać głowę wysoko i nie stracić odwagi. Postanowiłam więc wystąpić w roli adwokata diabła. — A czego się spodziewałaś, Mademoiselle? — zapytałam, wzruszając ramionami. — To przecież ten sam król, który nakłonił poddanych, by porzucili swoje ziemie i rodziny i ruszyli z nim za morze, ryzykując życie dla niepewnej sprawy. Nie zrobił tego za pomocą uroku i słodkich słówek. Dokonał tego dzięki niezłomnej woli i niezwykłej wprost ambicji. Nie jest kotem, tylko potężnym lwem, takim jak te, które zdobią jego sztandary. To dumny i bezwzględny człowiek, a jedyną rzeczą, która go przeraża, jest to, czego nie rozumie: tak piękna, inteligentna i dzielna młoda kobieta

jak ty. Katarzyna jeszcze mocniej zmarszczyła brwi, ale gniew zniknął z jej twarzy. Zastąpiła go ciekawość. — Co masz na myśli, Mette? Czyżbyś twierdziła, że o n boi się m n i e? Nie! To niemożliwe. — Zastanów się przez chwilę. Nigdy nie miał żony. Jego matka zmarła, kiedy był bardzo młody. Spędził życie pośród żołnierzy, a jedyne kobiety, z którymi mógł mieć do czynienia, nie należą do takich, które kiedykolwiek poznałaś albo chciałabyś poznać. Nie wie nic o inteligentnych, wykształconych i pięknych arystokratkach. Przypuszczam, że spotkał ich na swej drodze zaledwie garstkę. Nie powinnaś go nienawidzić. Sądzę nawet, że powinnaś go żałować. Agnes wstrzymała oddech, a Katarzyna rzuciła mi gniewne spojrzenie. Poruszała powoli głową, tak jakby nie potrafiła zrozumieć tego, co przed chwilą usłyszała. — Nie. On jest przecież królem — zaprotestowała. — Wysoko urodzone kobiety rzucają mu się na szyję. Widziałam, jak zachowywały się damy na dworze mojej matki, jak otaczały wianuszkiem każdego potężnego mężczyznę. Ludzie tacy jak król Henryk mogą wybierać. Nie, nie, Mette, nie mogę go żałować. W żadnym wypadku. — Dobrze — zgodziłam się. — Ale nie powinnaś się go też bać. Wierz mi, choć jest on lwem, to kiedy zostaniesz jego żoną, będziesz mogła się do niego zbliżyć, przebić się przez jego królewską zbroję i odnaleźć kryjącego się pod nią człowieka z krwi i kości, przypominającego raczej potulnego kota niż lwa. Dla króla, kogoś, kto latami doskonalił się w roli władcy, żołnierza i zdobywcy, taka bezbronność jest czymś przerażającym, a zarazem kuszącym. Pragnie jej, choć jednocześnie się jej obawia, ponieważ się boi, że podobnie jak Samson utraci swą siłę. Katarzyna szeroko otworzyła usta ze zdumienia. — Matko Boska, Mette… to prawda! Nie mam pojęcia, skąd ci to przyszło do głowy, ale intuicja podpowiada mi, że nie możesz się mylić. S k ą d to wiesz? Tak bardzo koncentrowałam się na tym, by przekazać jej swój punkt widzenia, że nie zdawałam sobie sprawy, jak wielkie zrodziło się we mnie napięcie. Całe moje ciało naprężyło się jak struna harfy. Wciągnęłam głęboko powietrze i głośno westchnęłam, a po chwili zaśmiałam się, nieco zawstydzona. — Nie wiem — wyznałam ze zdumieniem. — Nigdy nie poznałam króla i nigdy nie byłam księżniczką, masz więc pełne prawo zignorować każde moje słowo. Prawdę mówiąc, Mademoiselle, trudno mi określić, skąd się to wzięło! Tym razem to Katarzyna się roześmiała. — No cóż, chciałabym te słowa zignorować, ale zamiast tego je zapamiętam. Nie będę się bała króla. Ilekroć zachowa się niegrzecznie czy apodyktycznie, uśmiechnę się i wyobrażę sobie, jak głaszczę jego miękkie kocie futro. I prędzej czy później tak się rzeczywiście stanie! Klasnęłam w dłonie z zachwytem.

— Brawo, Mademoiselle! — zawołałam. — Kiedy angielski monarcha zobaczył cię po raz pierwszy na Pré du Chat, nie znał cię, ale zrozumiał, że jesteś nagrodą, o którą warto walczyć. Teraz, kiedy cię zdobył, obawia się, że o ile k r ó l Henryk na ciebie zasługuje, o tyle Henryk, zwykły człowiek, już nie. Katarzyna usiadła przy swojej toaletce i podała mi szczotkę do włosów. — No dobrze, Mette, ale przyjmując ten tok rozumowania. Tomasz, książę Clarence, jest wobec mnie uprzejmy, bo ma żonę i nawykł do towarzystwa dam. —  Zamilkła na chwilę, rozważając te słowa, i najwyraźniej uznała, że mogę rzeczywiście mieć rację. — Tak. Wydaje mi się, że to całkiem prawdopodobne. Jego żona ma na imię Margaret i Tomasz wyraża się o niej z wielkim szacunkiem, choć nie mają dzieci. To właśnie ona ma mnie uczyć, jak być królową. Zaczęłam ją czesać, tak jak wiele razy przedtem, Agnes zaś przyniosła wodę różaną i obmyła twarz oraz szyję księżniczki. — Sądzę, że mogłaś źle zinterpretować całą tę sytuację, Madame — zauważyła łagodnie. — Może król chciał po prostu pomóc ci przystosować się do nowego życia? Musi przecież istnieć wiele różnic między francuskim i angielskim dworem, a szkoda by było, gdyby nowa królowa popełniała na skutek niewiedzy rozmaite błędy. — Myślę, że masz rację — przyznała Katarzyna, zamykając oczy, by Agnes mogła obmyć jej twarz. — Być może powinnam była wcześniej zacząć uczyć się angielskiego. Henryk posługuje się na dworze wyłącznie angielskim, jeżeli więc nie opanuję szybko tego języka, nie będę wiedziała, co dzieje się wokół mnie. Tak, już rozumiem, że mogłam zbyt pochopnie odrzucić pomoc Margaret, księżnej Clarence. Poproszę też króla Henryka, żeby zapewnił mi nauczyciela angielskiego. Jej gniew wreszcie minął, my zaś po jakimś czasie wyszłyśmy, pozostawiając księżniczkę klęczącą przed tryptykiem. Pospiesznie wycofałyśmy się do niewielkiego, sąsiadującego z jej komnatą pokoju, w którym dzieliłyśmy łoże z baldachimem. W niepamięć odeszły już czasy, kiedy spałam z Alys na niewygodnym sienniku. Mimo to nie mogłam zasnąć i leżałam z otwartymi oczyma, zastanawiając się z niepokojem, czy historia nie chce zatoczyć koła i czy doprowadziwszy do śmierci jednego diabelskiego sługi, nie będę musiała patrzeć, jak księżniczka wpada w ręce drugiego. Od Madame Royale Katarzyny de Valois do Karola, delfina Viennois Pozdrawiam Cię raz jeszcze, najdroższy Bracie, to ostatni list, w którym otwieram przed Tobą swe serce, Karolu. Po moim ślubie z królem Henrykiem dzielenie się najskrytszymi myślami z bratem byłoby aktem nielojalności, a może zdrady — nawet jeśli te listy nie są nigdy wysyłane i nikt ich zapewne nie zobaczy. Być może w przyszłości poszukam sobie innego adresata.

Pisałam Ci kiedyś, że trudno mi zaakceptować, iż traktat, który przypieczętowuje moje małżeństwo z Henrykiem, czyni go jednocześnie następcą tronu Francji i pozbawia Cię tytułu delfina. Choć nigdy nie uwierzę, że nie jesteś prawowitym synem naszego ojca, dochodzę obecnie do wniosku, że prawo salickie, za sprawą którego nasz pradziad zasiadł na tronie, nie zostało usankcjonowane przez Boga, w związku z czym roszczenia wysuwane przez dziada króla Henryka były prawomocne. Na tej podstawie wnoszę, że nie wyjdę za uzurpatora, lecz za prawomocnego następcę tronu francuskiego. Jak na ironię, moje przeczucie, iż król Henryk dążył do tego małżeństwa, dlatego że zapłonęła między nami iskra podczas pierwszego spotkania — okazało się błędne. Choć nie dzielimy jeszcze łoża, przeczuwam, że będzie to związek o charakterze ściśle dynastycznym, nie zaś oparty na głębokiej wzajemnej miłości. Dlatego zatem, choć Ty i ja musimy stać się wrogami, nie oznacza to, że Henryk i ja staniemy się przyjaciółmi. Może Ci to dostarczyć pewnej satysfakcji, muszę jednak przyznać, że mnie to przede wszystkim zasmuca. Żałuję, że nie stało się inaczej. Mój ślub odbędzie się za cztery dni. Chciałabym wierzyć, że gdybyś był na nim obecny, życzyłbyś mi szczęścia — ponieważ jednak to pierwsze jest niemożliwe, przypuszczam, że i to drugie jest mało prawdopodobne! Ja jednak życzę Ci jak najlepiej i mam nadzieję, że będą docierały do mnie wieści o Twoim dobrym zdrowiu i gromadce silnych dzieci, których doczekacie się wraz z Marią. Bądź szczęśliwy, Karolu. Ja także się o to postaram. I niech Bóg ma nas oboje w swej opiece. Twoja kochająca siostra Katarzyna Pałac hrabiów, Troyes, piątek, 30 maja 1420 roku Kiedy zajrzałam do kaplicy, Katarzyna chowała właśnie kolejny list do skrytki w swoim tryptyku. Uśmiechnęła się do mnie porozumiewawczo, po czym przekręciła kluczyk w zamku i umieściła go z powrotem w relikwiarzyku, który nosiła na szyi. — O co chodzi, Mette? — zapytała, chowając relikwiarzyk za dekoltem. — Musi chodzić o coś ważnego, skoro się tu zjawiłaś. — Przyszła wiadomość od królowej, Mademoiselle. Wzywa cię do sali balowej i prosi, abyś zjawiła się tam natychmiast. Król Henryk jest już w drodze i chciałby się z tobą przywitać. Katarzyna zmarszczyła czoło. — Nie sądzę, żeby n a t y c h m i a s t o w e pojawienie było rzeczywiście konieczne, Mette. Czyż oblubienica nie ma prawa… ba, wręcz obowiązku kazać oblubieńcowi na siebie czekać? Myślę, że się przebiorę. Proszę, przynieś mi pierwszą

suknię, którą uszył dla mnie Jacques. — Chodzi ci o tę suknię, której królowa nie chciała nigdy więcej widzieć, Mademoiselle? — zapytałam z uśmiechem. Księżniczka odwzajemniła uśmiech. — Dokładnie tak, Mette — skinęła głową. — I przygotuj się proszę, bo chciałabym, żebyś mi towarzyszyła i niosła mój tren. Zaintrygowała mnie jej prośba. Podczas jednego spotkania Katarzyna zamierzała postawić na swoim w dwóch sprawach: chodziło bowiem o wybór sukni i dobór towarzyszki. Na domiar złego zamierzała zrobić to na oczach króla Henryka, wiedząc, że królowa będzie w takiej sytuacji wyjątkowo zdenerwowana, a jednocześnie nie zdoła bezpośrednio się do tego odnieść. Pierwszy raz czekałam na taką wizytę z prawdziwym podekscytowaniem i cieszyłam się, że mogę podtrzymywać przy tej okazji tren Katarzyny! Uważałam, że księżniczka wygląda wspaniale w swojej turkusowo-kremowej sukni o nietypowym kroju i oryginalnych haftach — kiedy zaś weszłyśmy do sali, mina Henryka nie pozostawiała żadnych wątpliwości, że i on jest tego zdania. Przerwał nagle rozmowę z królową, zamilkł, po czym podszedł szybkim krokiem do księżniczki. — Katarzyno! — zawołał, a kiedy księżniczka uklękła, natychmiast pomógł jej wstać, po czym ucałował jej dłoń i wyszeptał: — Cudownie, że mogę cię widzieć. — Wasza Wysokość — powiedziała równie łagodnie, ale ja doskonale znałam ten ton. Stojąc za nią, nie widziałam co prawda jej twarzy, ale musiała posłać mu jedno ze swoich czarujących spojrzeń, zobaczyłam bowiem, że król lekko się zarumienił. — Gdzie się podziewałaś, Katarzyno? — zawołała jej zirytowana matka, siedząca na fotelu pod baldachimem. — Jego Wysokość czekał na ciebie. — Ale warto było czekać — zapewnił król, uśmiechając się i prowadząc ją do fotela, który stał obok królowej Izabeli. Ułożyłam tren Katarzyny, ignorując gniewne spojrzenie królowej, a następnie wycofałam się i usiadłam na kamiennej ławie pod ścianą. Zauważyłam, że gniew królowej jeszcze się pogłębił, kiedy rozpoznała suknię, którą miała na sobie księżniczka. Byłam ciekawa, w jaki sposób przywoła córkę do porządku. Czy dotarło już do niej — rozważałam — że niemal straciła kontrolę nad ostatnim ze swoich dzieci? — Przyjechałem, by prosić cię o pomoc, Katarzyno — wyjaśnił król Henryk, zasiadając na trzecim fotelu. — Pomoc, Wasza Wysokość? W jakiż sposób mogłabym pomóc tak potężnemu władcy? — zapytała, nie kryjąc zdziwienia. — Chodzi o nasz ślub — mówił dalej, wpatrując się w nią uważnie, tak jakby obawiał się jej reakcji. — Muszę przyznać, że nie byłem zachwycony atmosferą

panującą w katedrze podczas naszych zaręczyn. Dlatego właśnie zastanawiałem się, czy miałabyś coś przeciwko temu, abyśmy wzięli ślub gdzie indziej. Katarzyna przechyliła głowę, wyraźnie zaintrygowana. — A czy mogę zapytać, cóż takiego nie odpowiadało ci w katedrze, mój panie? Królowa zaprotestowała. — Jego Wysokość nie musi wchodzić w szczegóły ani się przed tobą tłumaczyć, Katarzyno. Nie jest zadowolony, i to wszystko, co musisz wiedzieć. Katarzyna zignorowała matkę i uśmiechnęła się rozbrajająco do angielskiego monarchy. — Zastanawiałam się po prostu, czy naszą dezaprobatę wzbudziły te same rzeczy, Sir. Choćby fakt, że katedra jest nadal w budowie i wszędzie leżą pozostawione przez budowniczych narzędzia, nie mówiąc już o tym, że część nawy znajduje się jeszcze pod gołym niebem. Szeroki uśmiech króla odmienił jego twarz, zmiękczając mu rysy. — A więc i ty to czułaś! — zawołał. — Miało to zdecydowanie niekorzystny wpływ na panującą tam atmosferę. Potrzebujemy na tę wspaniałą uroczystość spokoju i piękna, nie zaś drabin i rusztowań. — W zupełności się z tobą zgadzam, panie — zapewniła Katarzyna, przytakując z zadowoleniem. — Czy pozwolisz zatem, bym zasugerowała inny kościół? Król Henryk wydawał się tego dnia zupełnie innym człowiekiem. Mogłabym przysiąc, że dostrzegłam w jego oczach błysk, kiedy odparł: — O ile będzie to ten sam kościół, który zamierzałem zaproponować. Powiedzieli jednocześnie: — Saint-Jean-au-Marché! — po czym głośno się roześmiali. — Modliłem się tam kilka razy, odkąd przyjechałem do Troyes — wyjaśnił król, kiedy już się uspokoili. — Podoba mi się, że kościół znajduje się na samym środku ruchliwego placu targowego, a mimo to panuje w nim taki spokój. — Poza tym odbyło się tam wiele wspaniałych ślubów, mszy i innych uroczystości — kontynuowała Katarzyna z entuzjazmem. — Ja sama uczestniczyłam tam niedawno w chrzcie. Bardzo bym chciała, żeby nasz ślub odbył się właśnie w tym kościele. — W takim razie poproszę arcybiskupa, żeby się tym zajął — obiecał król Henryk, lekko się zawahał, po czym poruszył nowy temat. — Jest jeszcze jedna sprawa, o której powinienem wspomnieć. Zresztą wiąże się ona właśnie z Jego Eminencją oraz jego biskupstwem. Katarzyna uniosła brwi. — Jego biskupstwem? Sądziłam, że Sens niedawno się poddało. — Zauważyłam, że nie wspomniała o tym, iż to siły delfina przejęły miasto. Jej brat pozostawał dla niej nadal trudnym, bolesnym tematem. Wiedza księżniczki dotycząca aktualnej polityki zrobiła na Henryku ogromne

wrażenie. — O to właśnie chodzi. W zamian za to, że udzieli nam ślubu, obiecałem arcybiskupowi, że pomogę mu odzyskać jego miasto i jego katedrę. Zamierzam przystąpić do oblężenia Sens bezpośrednio po naszym ślubie, Katarzyno. Stłumiłam okrzyk zdumienia. Mogłam sobie tylko wyobrażać, jak Katarzyna przyjmie tę nowinę. — Co masz na myśli, mówiąc, że chcesz wyruszyć bezpośrednio po naszym ślubie? — Miałam nieodparte wrażenie, że zadała to pytanie przez zaciśnięte zęby. Król Henryk zarumienił się. — Chciałbym wyjechać następnego ranka — powiedział, po czym podniósł przepraszająco dłoń. — Wiem, jesteś tym urażona… ale wychodzisz za żołnierza, Katarzyno. W czerwcu pogoda najbardziej sprzyja oblężeniom, a pretendent z każdym dniem umacnia swoje garnizony na linii frontu. Nie możemy dłużej czekać. Zapadła pełna napięcia cisza i nawet królowa postanowiła zachować milczenie. Kiedy Katarzyna znowu się odezwała, w jej głosie nie dało się nie wychwycić ironii. — Dla żołnierza takiego jak ty, panie, to zapewne wyjątkowo frustrujące, że w dniu Zesłania Ducha Świętego Kościół zezwala na prowadzenie wojny, ale nie dopuszcza ślubów. W przeciwnym wypadku zostalibyśmy małżeństwem jeszcze dzisiaj, jutro zaś szybko przyjęłabym rolę markietanki. Westchnęłam. Mimo pierwszych oznak harmonii znowu zatriumfowała niezgoda. W kwestii ślubu nie zmieniło się jednak nic z wyjątkiem lokalizacji. Trwały gorączkowe przygotowania, które obejmowały także pakowanie całego dobytku Katarzyny, tak by mogła natychmiast po ślubie wyruszyć na to, co ironicznie nazywała swoim lune de siège 1. W warsztacie znajdującym się na strychu, bezpośrednio nad królewskimi apartamentami, Jacques i Alys pracowali tymczasem nad garderobą księżniczki. Ich niemowlę znajdowało się pod opieką mamki, ja zaś przy każdej sposobności wymykałam się, żeby przytulić wnuczkę i choć przez chwilę się z nią pobawić. Michalina, księżna Burgundii, nieustannie raczyła nas wykładami na temat etykiety obowiązującej na ślubie królewskim. Omawiała kolejne etapy ceremonii, planowane rozrywki, dania, które zostaną podane na uczcie, a także osobliwy rytuał związany z nocą poślubną — w której mieli rzekomo uczestniczyć arcybiskup, wszyscy członkowie rodziny królewskiej… a nawet muzycy. — To z kolei przypomina mi — dodała księżna w trakcie jednego z tych wykładów, zwracając się nagle bezpośrednio do mnie — że już czas, abyś sięgnęła po swoją pęsetę i wzięła się do pracy, madame Lanière. Żadna francuska dziewica o błękitnej krwi nie wita swego męża podczas nocy poślubnej, jeżeli jej ciało nie zostanie odpowiednio przygotowane. Znałam tę tradycję: młode francuskie oblubienice z rodów dynastycznych musiały być podczas defloracji absolutnie czyste, czyli całkowicie pozbawione owłosienia.

Nie dotyczyło to oczywiście włosów na ich głowach, które należało na tę okazję rozpuścić. Wyskubywałyśmy zatem włos za włosem przez długie godziny, a Katarzyna znosiła te seanse bez słowa skargi. Przypuszczałam, że ten niezwykły stoicyzm i godne podziwu opanowanie mogły jej się w przyszłości bardzo przydać. — Zakładam, że daty mojego krwawienia dokładnie omówiono przy okazji wyboru daty ślubu — zauważyła sucho, leżąc naga na prześcieradle, podczas gdy zajmowałam się jej prawą pachą tak delikatnie, jak tylko potrafiłam. —  Przypuszczam, że nadal informujesz królową o tych sprawach, Mette? Nie wierzę, żeby zdołali uniknąć czasu menstruacji zupełnie przypadkiem. — To prawda, Mademoiselle — przyznałam ze skruchą. — Możesz jednak dziękować samemu królowi Henrykowi za to, że oszczędzono ci upokarzającego sprawdzianu dziewictwa. Powiedział podobno, że ma do ciebie zaufanie, i uznał, że nie jest to konieczne. Katarzyna gwałtownie się poderwała, przyciskając prześcieradło do piersi i otwierając szeroko oczy ze zdziwienia. — Mój Boże, Mette, nie wiedziałam, że mogłoby dojść do czegoś tak strasznego! Cóż bym wtedy zrobiła? Wzruszyłam ramionami. — Nie sądzę, abyś musiała w takiej sytuacji cokolwiek robić, Mademoiselle. Pozwoliłam sobie zasięgnąć w tej sprawie języka. Wygląda na to, że tego typu sprawdziany nie mają ściśle fizycznego, intymnego charakteru. To by zresztą podważało ich sens, czyż nie? Cieszę się jednak, że król Henryk z tego zrezygnował. Oszczędził ci w ten sposób upokorzeń. — Tak, jestem mu za to bardzo wdzięczna. — Katarzyna spojrzała na mnie z niepokojem. — Czy on naprawdę tak powiedział? Że ma do mnie zaufanie? — Tak słyszałam — przytaknęłam. — I ma całkowitą rację — dodałam z przekonaniem. 1. Gra słów: lune de miel to po francusku miesiąc miodowy, natomiast słowo siège oznacza oblężenie. ↩

*

33 — Jako młode dziewczęta marzyłyśmy w klasztorze o naszych przyszłych mężach i wyobrażałyśmy sobie, jacy oni będą. Pamiętasz, Agnes? Głos Katarzyny wydawał się odległy i zaczęłam się zastanawiać, czy nie wlałam zbyt wiele wywaru z maku do napoju, który wmusiłam w nią tego ranka, próbując nieco ją uspokoić. Było jeszcze wcześnie, za oknem unosiła się delikatna, mleczna mgiełka, a łagodne promienie słońca rzucały długie cienie na nabrzeżne ogrody. Wyglądało na to, że mimo całonocnej ulewy deszcz nie odważy się zrujnować królewskiego ślubu. — Oczywiście, że pamiętam — przytaknęła Agnes, dając Alys znak, by pomogła jej podnieść ciężką halkę uszytą z niezwykle cennego srebrnego materiału, wykończoną złotą koronką. — Wyobrażałyśmy sobie, że wyjdziesz za przystojnego księcia… i to marzenie ma się dziś wreszcie spełnić! — Agnes, świadoma tego, jak bardzo jej przyjaciółka się denerwuje, starała się dodać jej otuchy. Z pomocą Alys ostrożnie podniosła w górę srebrną halkę i przełożyła ją Katarzynie przez głowę. Po chwili zaczęły ją wspólnie układać i poprawiać. Uklękłam przy Katarzynie i założyłam jej na stopy wysadzane perłami satynowe trzewiki. Wspaniała suknia uszyta przez Jacques’a leżała na łóżku niczym bezwładna lalka, a krawiec chodził tymczasem nerwowo pod drzwiami komnaty, czekając, aż zostanie wezwany, by wprowadzić ostatnie poprawki. — Wyobrażałyśmy sobie, że będzie nie tylko przystojny i wysoko urodzony, ale też uprzejmy i łagodny, prawda? — przypomniała smutno Katarzyna. Zdawała się niemal nieświadoma tego, co działo się wokół niej. Cenne weneckie lustro stało tuż obok, księżniczka jednak ani razu nie spojrzała na swoje odbicie. — Przypuszczam, że małe dziewczynki nie potrafią sobie wyobrazić innego pana młodego. Katarzyna wsparła się na mnie, kiedy zakładałam jej trzewiki, a Agnes i Alys podniosły w tym czasie zwiewną, wspaniałą suknię, która leżała na łóżku. — Król Henryk jest wystarczająco rycerski, by zaspokoić pragnienia każdej dziewczyny — zapewniła Agnes. — Będzie cię traktował z szacunkiem. Nie mam co do tego wątpliwości. — To prawda — głos Katarzyny dochodził stłumiony spod warstw materiału. Po chwili księżniczka posłusznie podniosła ręce w górę, tak by Alys i Agnes mogły nałożyć suknię. — Ale nie marzyłyśmy o szacunku. Marzyłyśmy o miłości. Jakże byłyśmy młode i naiwne. — W zamyśleniu rozejrzała się po pokoju, nie zważając na naszą krzątaninę. — Może już nigdy więcej nie spędzę nocy w tej komnacie —  oznajmiła, tak jakby nagle powróciła myślą do teraźniejszości. — Jutro wyruszamy do Sens, a kto wie, dokąd król Henryk poprowadzi swoją armię potem. Dziękuję Bogu, że jedziecie wszystkie ze mną. Nie wyobrażam sobie, jak bym bez was

wytrzymała. Decyzja, nad którą głowiłam się od wielu dni, została podjęta bez mojego udziału. Nie musiałam dokonywać wyboru między Alys a Katarzyną, księżniczka bowiem poprosiła Jacques’a, by został jej osobistym krawcem, on zaś na to przystał. Mieli zabrać dziecko i przynajmniej na pewien czas stać się członkami świty Katarzyny, opiekę nad domem przy rue de l’Aiguille powierzyli zaś swojemu terminatorowi. Była to bardzo poważna decyzja, ale Jacques nie mógł odmówić, stanął bowiem przed niepowtarzalną szansą. W ten oto sposób moja mała rodzina miała wkrótce dołączyć do tej wędrującej nieustannie karawany — świty angielskiego zdobywcy. Wiedziałam, że dopiero czas pokaże, dokąd miało to nas wszystkich zaprowadzić. Nie uczestniczyłam w mszy ślubnej Katarzyny. Mimo że kościół Saint-Jean-auMarché nie należał do małych, nie był katedrą i pękał w szwach, wypełniony po brzegi członkami rodziny królewskiej, księżmi, dostojnymi panami, damami i dworzanami. Choć księżniczka kazała mnie wpisać na listę gości, wiedziałam, że nie mam szans zobaczyć czegokolwiek w takim tłumie. Razem z Alys, Jacques’em i tysiącami innych mieszkańców miasta stałam więc na placu targowym i patrzyłam, jak pod złotym baldachimem rozstawionym pod drzwiami kościoła państwo młodzi złożyli sobie przysięgę małżeńską w obecności arcybiskupa Sens i ludu Troyes. W pełnej napięcia ciszy rozległ się głęboki, czysty głos króla: — In nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti. W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Następnie zgodnie z tradycją król wsuwał obrączkę kolejno na palec wskazujący i środkowy księżniczki, by dopiero na koniec umieścić go pewnym ruchem na jej palcu serdecznym. Nie miałam jeszcze okazji oglądać obrączki, ale Katarzyna mówiła mi, że wykonano ją z rzadkiego czerwonego złota, wydobywanego pośród walijskich wzgórz, wysadzanego rubinami w hołdzie dla szkarłatu i złota widniejących na sztandarze angielskiego monarchy. Serce zabiło mi mocniej, gdy zdałam sobie sprawę, że obrączka na palcu Katarzyny symbolizuje jej nieodwołalne połączenie z tym potężnym władcą, którego ledwie znała. Jeden mężczyzna zrobił już wszystko, by zrujnować jej życie. Czy ten, który został jej mężem, mógł jej zapewnić szczęście? Czy też obrączka miała się wkrótce przekształcić w kajdany, przykuwające ją do przyszłości pełnej strachu i rozczarowań? Czy prawdziwy Henryk Monmouth był uprzejmym, pełnym współczucia i troskliwym towarzyszem, którego wymarzyła sobie jako dziewczynka, czy raczej brutalną, bezwzględną istotą, równającą wszystko z ziemią niczym krwawa chevauchée? Przeżegnałam się i odmówiłam cichą modlitwę do świętej Katarzyny, prosząc ją, by chroniła swą imienniczkę przed wszelkim złem. Kiedy już obrączka znalazła się na palcu serdecznym księżniczki, rozległy się głośne wiwaty, a podekscytowany tłum naparł na skrzyżowane piki strażników chroniących kościelne schody. — Niech żyje księżniczka Katarzyna! Niech żyją państwo młodzi! — Krzyki

stawały się coraz głośniejsze, niesione falą entuzjazmu i zachwytu, jakie budziła ta wspaniała ceremonia. Król Henryk dał Katarzynie w prezencie ślubnym sześć mlecznobiałych koni, które zostały zaprzęgnięte do jej powozu, a wspaniałość tego ekwipażu, w połączeniu z olśniewającym orszakiem króla Henryka, doprowadziła gapiów do amoku. Atmosfera stawała się coraz bardziej gorąca i panowała taka wrzawa, że wartownicy z trudem powstrzymywali napierający tłum. Miałam wrażenie, że oto patrzę na zewnętrzny wyraz poruszenia, które odczuwam w głębi duszy. Dzisiejsza ceremonia tak bardzo różniła się od tamtej cichej przysięgi, którą złożyli sobie Alys i Jacques na schodach tego samego kościoła niecałych dziewięć miesięcy wcześniej… Zerknęłam na nich i zobaczyłam, że trzymają się teraz za ręce, zapewne przypominając sobie tamte radosne chwile. Pamiętałam jednak oczywiście, że wytworna para, która stała na schodach kościoła, nie była przecież zwykłą młodą parą. Arcybiskup Savoisy podniósł dłoń, czekając cierpliwie, aż zapadnie cisza, a następnie oficjalnie przedstawił państwa młodych zgromadzonemu przed kościołem ludowi, wymieniając pełną listę ich tytułów. W tamtej chwili wszyscy zrozumieli, że zawarcie tego związku było wydarzeniem, które miało zmienić świat. — Obywatele Troyes, ludu Francji, poddani naszego łaskawego monarchy Karola VI — zagrzmiał arcybiskup, przyzwyczajony do przemawiania przed tłumem. —  Przedstawiam wam oto męża i żonę, Henryka i Katarzynę, z Bożej łaski króla i królową Anglii i Irlandii, następcę i następczynię tronu Francji, księcia i księżną Walii, Lancaster, Normandii i Gujenny. Co Bóg złączył, niech człowiek nie rozdziela. Kiedy po raz kolejny rozległy się wiwaty, a dzwony kościoła Saint-Jean-auMarché radośnie się rozdzwoniły, wymieniłyśmy z Alys pełne podziwu spojrzenia. Zdenerwowana dziewczyna, którą jeszcze tego ranka ubierałyśmy i pocieszałyśmy, była teraz królową, żoną potężnego mężczyzny, który mógł podbić połowę chrześcijańskiego świata. — Suknia, którą uszył Jacques, wspaniale wygląda, nie sądzisz, mamo? — zawołała z dumą Alys, starając się przekrzyczeć wrzawę. Odwróciła się i szepnęła coś do swego męża, który uśmiechnął się i zarumienił. Z jego twarzy natychmiast zniknęło napięcie i zmęczenie, obecne przez ostatnie trzy tygodnie. — To prawda, jesteś prawdziwym geniuszem, Jacques! — oznajmiłam na tyle głośno, że kilka stojących w pobliżu osób odwróciło się i z zaciekawieniem spojrzało na onieśmielonego młodego krawca. — Ta suknia to prawdziwy triumf! Alys miała rację: jej mężowi udało się stworzyć przepiękny strój, który idealnie harmonizował z naturalnym, oszałamiającym pięknem Katarzyny. Wyglądała w nim tak, jak powinna wyglądać prawdziwa królowa, którą przed chwilą została. Stojąc z gracją obok swojego barczystego męża, z właściwą sobie skromnością przyjęła owację tłumu. W sukni Jacques’a i złotym diademie wysadzanym klejnotami, z gęstymi, rozpuszczonymi włosami w kolorze lnu, wyglądała niczym anioł przedstawiany na iluminacjach Ewangelii.

Projekt sukni został oparty na klasycznym kroju houppelande, różnica polegała jednak na tym, że Jacques uszył ją z dwóch warstw. Warstwę zewnętrzną wykonał z cienkiej niebieskiej gazy zdobionej królewskimi liliami i drobinami złota. Ten delikatny materiał, zwieńczony dopasowanym gorsetem, opadał zwiewnie na srebrną półhalkę. Z daleka połączenie to przypominało gwiazdy lśniące na niebie księżycową nocą, a przy każdym ruchu Katarzyny gruba złota koronka wieńcząca półhalkę migotała niczym promienie wschodzącego słońca. Była to suknia zarazem skromna i zmysłowa i nie przyćmiewała jej wysadzana klejnotami klamra monarszego płaszcza królowej Izabeli, który spoczywał majestatycznie na ramionach Katarzyny i opadał szkarłatną kaskadą na schody kościoła. Patrzyłam, jak Agnes de Blagny wraz z pozostałymi damami dworu podeszła do księżniczki i uniosła ciężki tren, a król Henryk odwrócił się i wziął Katarzynę za rękę, prowadząc ją na mszę, która miała się odbyć w kościele. Tłum nie był jednak w pełni usatysfakcjonowany. Według zgromadzonych na placu ludzi tradycji nie stało się jeszcze zadość. — Pocałunek! — skandowali. — Pocałunek! Pocałunek! Pocałunek! Król Henryk uśmiechnął się i spełnił ich prośbę: pochylił się i złożył pocałunek na ustach swej nowo poślubionej żony. Był to gest zarazem delikatny i śmiały i nawet z daleka dostrzegłam rumieńce, które wystąpiły na policzki Katarzyny. Kiedy młoda para zbliżała się już do drzwi kościoła, angielski monarcha raz jeszcze się odwrócił i posłał kolejny uśmiech szalejącemu z radości, wiwatującemu tłumowi. Najwyraźniej król Henryk zdawał sobie sprawę z tego, jak cenna jest sympatia tłumu, i doskonale wiedział, jak ją sobie zaskarbić. Podczas gdy arystokraci i urzędnicy uczestniczyli we mszy u boku młodej pary, Alys i Jacques wrócili do domu, by zająć się swoim dzieckiem, ja zaś wymknęłam się z placu, ruszyłam rue de Notre Dame, po czym skręciłam w małą uliczkę i odnalazłam znajomego rzeźnika, u którego zamówiłam wcześniej fiolkę świeżej kurzej krwi. Następnie wróciłam pospiesznie do pałacu i ukryłam fiolkę w kieszeni swojego rękawa. Wyjaśniłam rzeźnikowi, że moja wnuczka się skaleczyła i że potrzebuję krwi po to, by przygotować jej łagodzące kompresy. Czułam, że Bóg wybaczy mi to niewinne kłamstwo. Uczta weselna trwała od południa do zmierzchu i przebiegała zgodnie z wszystkimi dworskimi ceremoniałami. Tak jak nakazywała tradycja, państwu młodym usługiwali szlachetnie urodzeni goście. I tak oto Tomasz, książę Clarence, przyjmując rolę kelnera, nalał im kielich miodu pitnego z przyprawami korzennymi. Król Karol nie zjawił się w kościele, ale przyszedł na ucztę i został posadzony na tronie ustawionym pomiędzy królową Izabelą i arcybiskupem. Dostrzegłam dwóch jego „opiekunów”, wyczekujących z niepokojem w cieniu pod ścianą, ale nie było ku temu powodu, dziecinny król bowiem całą swą uwagę poświęcił jednemu z prezentów wręczonych na początku uczty.

Król Henryk podarował Karolowi złote i srebrne szachy, natomiast królowa Izabela dostała od niego egzotyczną, czerwono-niebieską papugę w złotej klatce. Zapowiadało się, że o ile szachy będą latami leżały nietknięte, o tyle wspaniała papuga zapewni królowi francuskiemu rozrywkę na długi czas. Ojciec Katarzyny nalegał, by klatka stała przy nim do końca uczty, a papuga skrzeczała i czyściła piórka przez cały wieczór, walcząc o uwagę z akrobatami i żonglerami. Katarzyna odbyła z królewskim majordomusem wiele dyskusji na temat prezentu, który zamierzała podarować swojemu nowemu mężowi, nikomu innemu jednak nie zdradziła, na co się ostatecznie zdecydowała. Pokazała prezent jedynie Agnes, wieczorem, w przeddzień ślubu, i zwierzyła jej się przy tej okazji, że zainspirował ją prezent urodzinowy ode mnie. Jej dar dla króla Henryka leżał owinięty złotym materiałem na krańcu stołu, gdzie Agnes położyła go tuż przed rozpoczęciem uczty. Zgodnie z tradycją w rolę mistrza ceremonii miał się tego wieczoru wcielić hrabia Warwick, który wzbudził tak duże zainteresowanie Katarzyny, zanim jeszcze spotkała się po raz pierwszy z Henrykiem na Kociej Łące. Hrabia stanął na podwyższeniu i głośno uderzył pozłacaną laską w drewnianą podłogę. — Wasze Wysokości, szlachetni panowie i damy, dostojni goście. Proszę o ciszę. Oto przed nami wspaniała królowa Katarzyna! Katarzyna wyznała mi wcześniej, że wygłoszenie pierwszej publicznej przemowy budziło w niej głębokie przerażenie, ale bardzo zależało jej na tym, by należycie zapowiedzieć cenny i niezwykle osobisty prezent dla króla Henryka. Służący odsunął ciężki tron, by panna młoda mogła wstać. Zaczęła drżącym głosem, który zdradzał jej zdenerwowanie: — Królu i królowo, drodzy rodzice, proszę, wybaczcie mi, że skieruję te słowa do mojego męża i suwerena, króla Henryka. — Lekko się ukłoniła, Henryk zaś w odpowiedzi skinął głową, z zaciekawieniem marszcząc czoło. — Z tego co wiem, w Anglii panny młode nie ofiarowują prezentów panom młodym w dniu ich ślubu, jednak we Francji mamy taki właśnie zwyczaj. Chciałabym wyrazić i podkreślić moją wdzięczność za niezwykły zaszczyt, jaki mnie spotkał, kiedy uczyniłeś mnie dzisiaj swą żoną. W sali rozległa się burza oklasków, a Katarzyna podniosła opakowaną w złoty materiał paczkę i położyła ją ostrożnie przed królem Henrykiem, który wstał, by przyjąć podarunek. Katarzyna mówiła dalej, coraz mocniejszym i pewniejszym głosem: — Bóg Ojciec od dawna sprzyja twoim poczynaniom, mój panie, i modlę się, by odtąd miłość Jego Syna chroniła cię przed wszelkim złem, a łaska Ducha Świętego pobłogosławiła naszemu małżeństwu. Ten dar symbolizuje potęgę Trójcy Świętej, którą, jak mniemam, otaczasz głęboką czcią. Wyraża też moją miłość, wierność i posłuszeństwo, które poprzysięgam ci, dopóki śmierć nas nie rozłączy. Katarzyna padła na kolana, chwyciła prawą dłoń swojego męża i zgodnie

z tradycją ucałowała jego pierścień koronacyjny, Henryk zaś podniósł ją i pocałował w policzek. Przeżegnał się z nabożnym skupieniem i zaczął rozpakowywać prezent. Po chwili spod złotego materiału wyłoniło się pudełko z polerowanego drewna, inkrustowane złotem i klejnotami. Wewnątrz znajdowała się sakiewka ze szkarłatnego aksamitu, w niej zaś mały, pokryty szkliwem złoty relikwiarz na łańcuszku. Henryk przez chwilę zastanawiał się, jak go otworzyć, a wszyscy w napięciu wstrzymali oddech. Dopiero po dłuższej chwili udało mu się otworzyć relikwiarzyk i w sali rozległ się cichy, pełen zachwytu pomruk. Relikwiarzyk skrywał bowiem przezroczystą kryształową fiolkę, w której znajdował się cierń naznaczony ciemną plamą. — Pochodzi z prawdziwej korony cierniowej, którą do Francji przywiózł ze swych krucjat święty Ludwik. Pozwól, że pomogę ci go założyć, mój panie. — Katarzyna sięgnęła po relikwiarzyk, król zaś schylił głowę, by mogła zapiąć łańcuszek. — Niech chroni cię przed Szatanem i wszystkimi jego sługami, przed ranami, chorobą i zdradą. — Wszyscy się o to modlimy po stokroć! — zawołał arcybiskup, wznosząc ręce na znak błogosławieństwa. Henryk ucałował relikwiarzyk z nabożeństwem i zatknął go za kołnierz swojego dubletu. — Dziękuję ci, moja królowo — powiedział, wyraźnie poruszony. — Nigdy nie będę rozstawał się z twoim darem. Przysięgam na imię Tego, którego krew została w nim zamknięta. Goście zaczęli klaskać, a po chwili rozległo się kolejne uderzenie laski, którym hrabia Warwick zapowiedział pierwsze danie. Katarzyna i Henryk usiedli i rozpoczęła się uczta. Na stołach pojawiały się kolejne potrawy, a siedzącym obok siebie państwu młodym, którzy zgodnie z tradycją pili z jednego kielicha, usługiwali z gracją Tomasz, książę Clarence, oraz Filip, książę Burgundii. Wzniesiono tak wiele toastów i wygłoszono tak wiele wspaniałych przemów, że z pewnym zdziwieniem przyjęłam kolejne głośne uderzenie laski hrabiego Warwick, które rozległo się wkrótce po zapadnięciu zmroku. — Państwo młodzi udadzą się teraz na spoczynek — oznajmił hrabia, kiedy już umilkła muzyka. Bardziej powściągliwi goście wznieśli wiwaty na cześć młodej pary, pozostali natomiast zaczęli gwizdać i przekrzykiwać się, rzucając sugestywne, wulgarne uwagi. Katarzyna natychmiast oblała się rumieńcem, ale król Henryk, słysząc te sprośne żarty, uśmiechnął się pobłażliwie i podniósł dłoń, prosząc o ciszę. — Przyjaciele, możecie hulać przez całą noc, jeżeli tylko macie na to ochotę, my natomiast z samego rana ruszamy do Sens. Dlatego też ja i moja żona zachęcamy was do wytrwałości, prosimy was o pobłażliwość i życzymy wam dobrej nocy. —  Powiedziawszy to, odwrócił się, wziął Katarzynę za rękę i wyprowadził ją z sali balowej.

Zaczęłam przedzierać się przez tłum, żeby jak najszybciej dotrzeć do drzwi. Zadanie to nie należało do łatwych, na szczęście jednak, choć Katarzyna zdjęła niewygodny płaszcz na czas uczty, jej suknia była tak obszerna, że musiały ją podtrzymywać dworki. Dzięki temu udało mi się dotrzeć do komnaty jeszcze przed królewskim orszakiem. Zapalałam właśnie świecę, kiedy otworzyły się masywne dwuskrzydłowe drzwi, a do środka wkroczyli król Henryk wraz z Katarzyną, za nimi zaś jego giermkowie i jej damy dworu. Padłam na kolana i spuściłam głowę. — A któż to? — zapytał król. — Wydaje mi się, że widziałem ją już wcześniej. Podtrzymywała twój tren, prawda, Katarzyno? — Tak, mój panie — odpowiedziała Katarzyna. — Cieszę się, że mogę ci ją przedstawić, to bowiem madame Lanière, moja ukochana niania Guillaumette, która pozostawała u mojego boku przez większą część mojego życia. Zajmuje się teraz moją garderobą i jest dla mnie niczym matka. — Naprawdę? — Król Henryk dał mi znak dłonią. — Wstań proszę, madame Lanière. Usiłowałam podnieść się z gracją, ale byłam tak zdenerwowana, że poruszałam się bardzo niezdarnie i przekrzywiłam lekko swój welon. — Moja własna niania nadal traktuje mnie jak dziecko. To silniejsze od niej. Czy i ty tak postępujesz, madame? Głośno przełknęłam ślinę, zastanawiając się, co powinnam odpowiedzieć. — Ja… Ja mam nadzieję, że nie, Wasza Wysokość — wyjąkałam. — Jestem wierną służką królowej Katarzyny. — Moją n a j w i e r n i e j s z ą służką — poprawiła Katarzyna z uśmiechem. —  Która kocha mnie tak jak powinna: jak dorosłą kobietę, nie zaś dziecko. — To dobrze. — Uśmiech króla Henryka był siłą, która potrafiła skutecznie zmiękczyć kolana, i czułam, że moje zaczynają już drżeć. Następna jego uwaga była jednak zdecydowanie bardziej rzeczowa. — Wobec tego nie wątpię, że odpowiednio przygotowałaś ją na noc poślubną. Katarzyna oblała się rumieńcem, ja zaś poczułam głęboki gniew, bo nie mogłam znieść myśli, że jej delikatność i wątła pewność siebie mogłyby ucierpieć na skutek takich słów. — Moja najdroższa pani urodziła się, aby być żoną wielkiego króla, Wasza Wysokość — odparłam śmiało. — Nie ma na świecie księżniczki, która mogłaby się z nią równać. — Ha! — Ku mojemu zaskoczeniu, król Henryk się roześmiał. — Wydaje mi się, że twoja niania próbuje mi w ten sposób zakomunikować, że na ciebie nie zasługuję, Katarzyno! — zawołał. — Jest w istocie lojalna, a lojalność cenię nade wszystko. Pozostawię cię zatem pod jej opieką. Musimy się spieszyć. Arcybiskup wkrótce się tu zjawi, by udzielić nam swego błogosławieństwa!

Król Henryk ruszył wraz ze swoimi giermkami do sąsiedniej komnaty, gdzie miał się rozebrać i przygotować na noc poślubną. Dworki zaczęły krzątać się wokół Katarzyny, cicho trajkocząc i szczebiocąc, Agnes zaś wydawała im tymczasem kolejne polecenia. Widząc, że mamy chwilę dla siebie, skorzystałyśmy z okazji i mocno się przytuliłyśmy. — Tak bardzo się boję, Mette — wyszeptała Katarzyna. — Żałuję, że nie możesz spać przy moim łóżku tak jak dawniej! — Każda panna młoda tak się czuje, ale nie musisz się niczego obawiać. — Próbowałam dodać jej otuchy. — Fiolka jest ukryta tam, gdzie ustaliłyśmy, a ja będę czekała za drzwiami. Zjawię się, gdy tylko mnie wezwiesz. Katarzyna lekko się odchyliła, spojrzała na mnie ze smutkiem i powiedziała, potrząsając głową: — Mam złe przeczucia, Mette. *

34 Ponieważ podczas ceremonii weselnej wino lało się strumieniami, uroczystość nocy poślubnej okazała się tak krępująca i nieprzyjemna, jak przewidywała Katarzyna. Kiedy w komnacie pojawił się arcybiskup, otoczony liczną świtą księży i członków rodzin państwa młodych, Katarzyna i Henryk czekali już po obu stronach łoża w swoich podbitych futrem szlafrokach. Każde z nich zostało ułożone w pościeli przez swych najbliższych krewnych — Katarzyna przez swoją matkę i siostrę, Henryk zaś przez swoich dwóch braci. Spowiednik królowej, biskup Beauvais, pokropił nowożeńców wodą święconą, a arcybiskup Savoisy rozpoczął modlitwę, która zdawała się ciągnąć w nieskończoność i z minuty na minutę stawała się coraz bardziej sprośna. Duchowny modlił się o powodzenie ich małżeństwa, o dar dzieci, o błogosławieństwo od Boga, o łaskę Najświętszej Marii Panny, o wsparcie świętych patronów, o płodność panny młodej, o jurność pana młodego, o wytrwałość podczas nocy poślubnej, o zbieżność ich pragnień… Mówił i mówił, a modlitwa zagłębiała się w tak intymne obszary fantazji i upodobań, że zgromadzeni goście zaczęli się uśmiechać, chichotać oraz rzucać sobie porozumiewawcze spojrzenia. Nie ulegało wątpliwości, że trunków nie odmawiali sobie podczas uczty zarówno goście świeccy, jak i przedstawiciele duchowieństwa. — Dziękujemy ci, eminencjo, za modlitwy i wstawiennictwo — nie wytrzymał wreszcie król Henryk i przerwał arcybiskupowi stanowczym głosem. — A teraz, ponieważ jest już późno, chcielibyśmy wreszcie zostać sami, abyśmy i my mogli się pomodlić. — Myślę, że zajmiesz się nie tylko m o d l e n i e m, bracie! — zawołał wesoło Tomasz, książę Clarence, którego nieokrzesany ton i lubieżny wzrok stanowiły niewątpliwie skutek uboczny nadmiernej konsumpcji miodu pitnego. — Nie doczekasz się następcy, jeżeli oddasz się wyłącznie modlitwom. Cha! Cha! — Wracaj do swojego wina i zabieraj resztę tej hałastry ze sobą — zawołał zniecierpliwiony Henryk. — Nie widzisz, że moja żona jest już zmęczona? — Nie bądź taki skory do używania słowa „żona”, bracie! Musisz jeszcze skonsumować małżeństwo! — odparł radośnie jego pijany brat. Henryk zwrócił się do arcybiskupa: — Eminencjo, czy mógłbyś zaprowadzić tu choć trochę porządku? Albo ty, Madame? — zwrócił się do królowej, która szeroko się uśmiechała i też miała pewne problemy z utrzymaniem równowagi. — Ach, widzę, że jesteś naprawdę rozochoconym panem młodym, skoro tak ci się spieszy! — zawołała filuternie. — Postaraj się nie zamęczyć mojej córki. Pamiętaj, że jest delikatną dziewicą! Król Henryk, widząc, że nie ma co liczyć na pomoc podchmielonej królowej,

zwrócił się do swojego młodszego brata, Jana, księcia Bedford, który wyglądał na najspokojniejszego i najtrzeźwiejszego z całego towarzystwa. — Janie, przyjdziesz nam z pomocą? Jesteśmy bardzo wdzięczni za te wszystkie miłe słowa i rady, ale dość już! I proszę, zabierzcie ze sobą tych grajków! Do komnaty zdołała wedrzeć się grupa radosnych, roztańczonych minstreli i część młodszych gości zgromadzonych w nogach łoża wirowała teraz beztrosko przy skocznej melodii, którą grali na lutniach. Zaczęłam rozumieć, dlaczego królowa nalegała, by noc poślubną nowożeńcy spędzili właśnie w tym przestronnym pomieszczeniu. Doskonale wiedziała, jakich wybryków można się spodziewać przy takiej okazji. Natomiast Katarzyna i Henryk najwyraźniej nie mieli o tym pojęcia. Trzymałam się tak blisko Katarzyny, jak tylko mogłam, i widziałam, jak z coraz większą konsternacją słuchała kolejnych sprośnych żartów i aluzji. Żałowałam, że tego ranka nie wmusiłam w nią kilku dodatkowych łyków mojej mikstury na uspokojenie, ale kręciło się wtedy przy nas zbyt wiele dam dworu. Miałam jednak buteleczkę z tym napojem przy sobie i kiedy zgromadzeni wokół łoża biesiadnicy skupili się na kolejnym żarcie, ukradkiem wlałam jej zawartość do stojącego nieopodal dzbanka z winem przygotowanego dla młodej pary. Uznałam, że po wszystkim, z czym musieli zmierzyć się tej nocy, dobrze im to zrobi. Wreszcie, dzięki taktownej zachęcie Jana z Bedford, hałaśliwa gromada zaczęła powoli opuszczać komnatę. Goście wrócili na salę balową, porzucając wściekłego pana młodego i zawstydzoną pannę młodą, leżących w milczeniu po dwóch stronach łóżka. Szepnęłam Katarzynie, że będę czekała pod drzwiami, zasunęłam grubą kotarę wokół jej części łoża. Zaczekałam, aż giermek Henryka zrobi to samo po drugiej stronie, po czym oboje stanęliśmy w nogach łoża, nisko się ukłoniliśmy i wyszliśmy z komnaty, zamykając za sobą drzwi. Król Henryk i jego nowa królowa zostali po raz pierwszy sami. Wymieniliśmy z giermkiem porozumiewawcze spojrzenia i usiedliśmy na stojących nieopodal stołkach. Nie minęła nawet godzina, kiedy z drzemki wyrwało mnie nagle ciche wołanie Katarzyny. — Mette! Mette, jesteś tam? Odpowiadając wzruszeniem ramion na nieco zdziwione spojrzenie giermka, ostrożnie otworzyłam drzwi i wślizgnęłam się do komnaty. W środku panowała ciemność, a jedynym jaśniejszym punktem był dogasający żar kominka. Katarzyna siedziała w jego świetle skulona, zupełnie naga, cicho łkając. Podbiegłam do niej ze szlafrokiem i mocno ją opatuliłam. — Mademoiselle, Mademoiselle, cii… — powtarzałam, delikatnie ją kołysząc. Po chwili ruszyłam z nią cicho do małej kapliczki, która sąsiadowała z komnatą. Przechodząc, zerknęłam na łoże. Zza zasuniętych kotar dobiegał ciężki, głęboki oddech. Król był najwyraźniej pogrążony we śnie. W przyćmionym świetle lampy z krucyfiksu patrzyła na nas udręczona twarz

Chrystusa, my zaś opadłyśmy na klęcznik, który stał przed niewielkim ołtarzem. Podałam Katarzynie chusteczkę, by mogła wytrzeć oczy i nos, a następnie zapaliłam świecę wotywną. — Co się stało, Mademoiselle? — zapytałam łagodnie. — Czy on cię skrzywdził? Potrząsnęła głową. — Nie, nie, Mette, nic podobnego. Ale pilnie potrzebuję twojej rady. Nie wiem, co robić. — O co chodzi? — zapytałam, odnotowując z ulgą, że mimo krzywd wyrządzonych jej przez księcia Burgundii, najwyraźniej, wbrew moim obawom, nie przestraszyła się awansów króla Henryka. Katarzyna odpowiedziała dopiero po dłuższej chwili: — Nie wiem, jak ci to wyjaśnić… — wyszeptała. Choć król ciężko oddychał i nie wyglądało na to, by miał się wkrótce obudzić, rozmawiałyśmy cicho, upewniając się, że na pewno nas nie usłyszy. — Zacznij od początku — zasugerowałam. — Co się wydarzyło po moim wyjściu? Rozmawialiście? — Trochę — skinęła głową. — Był wściekły. Naprawdę wściekły. Och nie, nie na mnie, tylko na swojego brata i moją matkę. Wydaje mi się, że nie należy do ludzi, którzy lubią, by z nich drwiono. — Ach tak, no cóż, mogę to sobie wyobrazić. Cóż zatem zrobił? — Wstał i zaczął chodzić po komnacie, perorując, jak barbarzyńskim zwyczajem jest tradycja nocy poślubnej. Potem nalał nam obojgu wina. Ja sama ledwo zamoczyłam usta, ale on wypił je jednym haustem, a potem sobie dolał i znowu opróżnił kielich. Sądzę, że próbował się w ten sposób uspokoić. Zamarłam, słysząc jej słowa. Jeżeli król Henryk rzeczywiście wypił w tak krótkim czasie pół dzbanka wina, do którego dolałam swoją miksturę, to nic dziwnego, że spał teraz tak mocno! — I udało mu się? — zapytałam, choć doskonale znałam już odpowiedź na to pytanie. Łagodny uśmiech rozświetlił na chwilę jej zbolałą twarz. — Och tak. Zrobił się nagle bardzo senny. W końcu położył się przy mnie i… jestem przekonana, że chciał… próbował… skonsumować nasze małżeństwo… ale zamiast tego zaczął chrapać! — Zachichotała. — Po prostu zasnął! Ja również się uśmiechnęłam, postanowiłam jednak natychmiast sprawdzić, jak czuje się król Henryk. Przyłożyłam palec do ust i zakradłam się do komnaty, ostrożnie rozsunęłam kotarę otaczającą łoże i uważnie przyjrzałam się śpiącej postaci, leżącej w pomiętej pościeli. Surowe rysy monarchy wydawały się podczas snu łagodniejsze. Henryk leżał na boku, dzięki czemu blizna na jego lewym policzku pozostawała niewidoczna. Oddychał przez lekko uchylone usta, a spod białej kołdry wystawało jego nagie ramię. Pogrążony we śnie, wyglądał niemal chłopięco. Odetchnęłam

z ulgą: na szczęście moja mikstura nie okazała się zbyt mocna dla tak silnego, potężnego mężczyzny. Przypuszczałam jednak, że będzie spał twardym snem aż do rana. Kiedy wróciłam do kapliczki, zastałam Katarzynę pogrążoną w modlitwie, ale gdy tylko mnie dostrzegła, pospiesznie się przeżegnała i powiedziała: — Modliłam się do Najświętszej Panienki, ale sądzę, że to nie ona powinna mi w tej sytuacji pomóc. Co robić, Mette? Małżeństwo nie zostało skonsumowane, ale nie wiem, czy on o tym wie. Czy mam w takim razie użyć krwi i poplamić prześcieradło, czy też nie? Doskonale rozumiałam jej wątpliwości. Gdyby Henryk pozbawił ją dziewictwa, na prześcieradle znajdowałaby się krew — choć oczywiście obie wiedziałyśmy, że tak nie mogło się stać. Ale gdyby nazajutrz nowożeńcy nie okazali wszystkim poplamionego prześcieradła, król zostałby uznany za impotenta, ja zaś szczerze wątpiłam, by jego duma mogła to wytrzymać. To, co miałyśmy zrobić, wiązało się z pewnym ryzykiem, ale po chwili zastanowienia podjęłam decyzję. — Uważam, że powinnaś użyć krwi — powiedziałam. — Nie jestem może specjalistką w kwestii mężczyzn, ale wydaje mi się, że jeżeli zapewnisz go, iż skonsumował małżeństwo, zanim zapadł w sen, uwierzy ci. Ale musisz to zrobić słodko i niewinnie, Mademoiselle, tak, by w pełni go przekonać. Żadnych łez ani napadów złości, wyznaj to nieśmiało, ale z przekonaniem. Czy zdołasz to zrobić? Katarzyna czuła się już na tyle dobrze, że w jej oczach pojawił się błysk. — Och tak, Mette. Potrafię być naprawdę słodka i niewinna, kiedy tylko chcę, nie sądzisz? — Tak, Mademoiselle. To prawda. — Uśmiechnęłam się do niej porozumiewawczo, po czym lekko ją uścisnęłam. — Znalazłaś fiolkę? Skinęła głową. — Jest bezpieczna. Zrobię to teraz i od razu ci ją oddam, żeby nikt jej potem przypadkiem nie znalazł. Zaczekaj tu. — Użyj tylko odrobiny krwi, Mademoiselle. Po prostu rozlej ją na prześcieradło, tak jakbyś podczas snu doznała kobiecej przypadłości. — Nie sądzę, żebym zdołała w ogóle zasnąć, Mette — westchnęła. — Będę się obawiała reakcji Henryka. — Musisz odpocząć, Mademoiselle — powiedziałam. — Napij się jeszcze trochę wina. To ci pomoże zasnąć. Rzuciła mi surowe spojrzenie. — Tak, Mette? Naprawdę? W takim razie, kiedy już się napiję, powinnaś zabrać także dzbanek i jak najszybciej go umyć. Zastanawiałam się, czy Katarzyna dostrzegła rumieniec, który pojawił się na moich policzkach. — Dobrze. Umyję go, a potem przyniosę więcej wina.

— Tylko, proszę, zrób to możliwie cicho — uprzedziła. — Nie chciałabym, żebyś odczuła na własnej skórze gniew króla Henryka. Nie waż się go obudzić! Kiedy wylałam zawartość dzbanka do latryny i przepłukałam go wodą, uświadomiłam sobie — niestety poniewczasie — że to, co zrobiłam, wielu uznałoby za zdradę. Przypomniałam sobie, jak wywar z maku doprowadził do śmierci mojej matki i z przerażeniem złapałam się za gardło. Niemal czułam zaciskającą się na szyi pętlę. Czym innym było kojenie skołatanych nerwów przestraszonej panny młodej, czym innym zaś otrucie króla Anglii. Miałam wiele szczęścia, że udało mi się uniknąć kary za ten czyn. Jeśli rzeczywiście zdołam jej uniknąć. Wzięłam pusty dzbanek i ruszyłam do drzwi. Kiedy mijałam łoże, wsłuchując się w rytmiczne, głębokie oddechy tych, którzy w nim leżeli, nie mogłam się powstrzymać i rozchyliłam lekko kotarę, by zajrzeć do środka. Włosy Katarzyny rozlewały się złotą kaskadą po poduszce, lśniąc w świetle dogasającego żaru, a kilka kosmyków dotykało wyciągniętego ramienia Henryka. Gdyby ktokolwiek mnie zapytał, bez wahania orzekłabym, że wyglądali na szczęśliwą parę, która zasnęła, znużona po długiej, upojnej nocy. Wyszłam z komnaty, podałam opróżniony dzbanek giermkowi i lekko do niego mrugnęłam. — Mogą potrzebować więcej wina, kiedy się obudzą — powiedziałam znacząco. — Wygląda na to, że mają za sobą wyczerpującą noc. Wiedząc, że Katarzyna najprawdopodobniej nie wezwie mnie już do rana, zdjęłam poduszki z okna i ułożyłam je na podłodze, tworząc sobie w ten sposób prowizoryczne legowisko. Rano wyrwał mnie ze snu władczy głos króla Henryka, który tuż po przebudzeniu przywołał swego giermka i wydał mu krótki rozkaz: — Zawołaj służkę królowej! Zauważyłam, że giermka, którego posłałam w nocy po wino, zastąpiło teraz kilku innych, a przed komnatą czekało też dwóch urzędników. Przynieśli listy wymagające natychmiastowej uwagi króla Henryka, który najwyraźniej wziął się do pracy tuż po przebudzeniu. Kiedy weszłam do komnaty, by podać szlafrok Katarzynie, wydawała się radosna i wypoczęta. — Dobrze spałaś, Wasza Wysokość? — zapytałam, pamiętając o tym, by w obecności króla użyć odpowiedniego tytułu. — Jak niemowlę — odpowiedziała Katarzyna, leniwie się przeciągając. — Która godzina, Mette? Czy biły dzwony wzywające na prymę? — Owszem, Wasza Wysokość, już jakiś czas temu. Czy zechcesz się wykąpać, zanim się ubierzesz? Kotary wokół łoża były nadal zasłonięte, ale ponieważ po komnacie krążyło wielu mężczyzn, Katarzyna dokładnie opatuliła się w szlafrok i dopiero po chwili wyszła

spod kołdry. Kiedy wstała, skrywając triumfalny uśmieszek, dostrzegłam kątem oka plamę krwi na prześcieradle. Służąca przyniosła tymczasem ciepłą wodę na kąpiel. Katarzyna spojrzała na swego nowo poślubionego męża, który stał teraz w przeciwległej części komnaty i studiował listy przyniesione przez swoich urzędników. — Nie mogę się umyć, dopóki po pomieszczeniu krąży tylu mężczyzn — powiedziała na tyle głośno, by mógł ją usłyszeć. Król Henryk podniósł głowę. — To prawda, masz rację — przyznał. — Wobec tego wyjdę i pozwolę ci zająć się toaletą, Madame. Cieszyłbym się, gdybyś zechciała potem towarzyszyć mi podczas mszy. Katarzyna lekko skinęła głową. — Jak sobie życzy mój pan — odparła uprzejmie. Kiedy król wyszedł, w komnacie zjawiła się Agnes i zaczęłyśmy wspólnie przygotowywać kąpiel, miski z wodą, myjki i ręczniki. Przez chwilę zastanawiałam się, dlaczego z twarzy Katarzyny nie schodził tajemniczy, pełen satysfakcji uśmiech, wkrótce jednak sama wyjawiła mi jego przyczynę. — Muszę ci powiedzieć, Mette, że miałaś rację. Rzeczywiście mi uwierzył. Agnes spojrzała na mnie i uniosła pytająco brwi, ale nic nie powiedziała. Ja tymczasem podałam Katarzynie wilgotną myjkę i odparłam: — Bardzo się cieszę, Wasza Wysokość. — Miałam nadzieję, że zechce wyjawić coś więcej, ale nie śmiałam pytać jej o to sama. — Rano postanowił jednak powtórzyć swoje starania. Możesz zatem być spokojna, nasze małżeństwo bowiem zostało już naprawdę skonsumowane. Jestem pewna, że królowa wkrótce poprosi o dowód w postaci poplamionego prześcieradła. Katarzyna dokładnie obmyła ciało, a następnie oddała myjkę Agnes, która owinęła królową miękkim ręcznikiem. — Madame z pewnością pośle po nie którąś ze swoich dworek, kiedy tylko się obudzi — powiedziałam. — To zaś nastąpi zapewne dopiero za kilka godzin, sądząc po tym, jak chętnie dolewała sobie wczoraj miodu — zauważyła z przekąsem Katarzyna. — Zdziwiłabym się, gdyby wstała na tyle wcześnie, by się z nami pożegnać. Tym razem jednak nie doceniła swojej matki. Zarówno król Karol, jak i królowa Izabela czekali już w kościele Saint-Étienne, kiedy Katarzyna i Henryk przyszli na mszę. Zachowując nietypową dla siebie powściągliwość i delikatność, królowa zaczekała aż do śniadania, by poruszyć temat, który najbardziej leżał jej na sercu. — Patrząc na pogodne usposobienie Waszej Wysokości, możemy chyba wnioskować, że wszystko odbyło się tak, jak chciał tego Pan Nasz Wszechmogący — rzuciła od niechcenia, kiedy król Henryk mył ręce w misce z ciepłą wodą, którą trzymał przed nim służący.

— Możesz tak wnioskować, Madame, jeśli będzie to ostatnia wzmianka dotycząca tematów, które odtąd powinny pozostawać prywatną sprawą między moją żoną a mną — odpowiedział Henryk, wycierając dłonie w ręcznik. — Dość powiedzieć, że warunki naszego kontraktu małżeńskiego zostały spełnione, a traktat z Troyes jest już nie tylko podpisany, ale i przypieczętowany. — Potrzebujemy jednak dowodu, który to potwierdzi — nalegała królowa, która najwyraźniej nie odczuwała zgubnych skutków swojego braku umiarkowania podczas wczorajszej uczty. — A potem powiedziałam jej, że właśnie przekazujesz baronowej Hochfeld prześcieradło noszące ślady nocy poślubnej — wyjawiła mi później Katarzyna, kiedy w najmniejszych szczegółach relacjonowała mi tę rozmowę. — Widzisz zatem, że wszystkie twoje intrygi i machinacje zakończyły się sukcesem. — Doskonale, Mademoiselle — odparłam z porozumiewawczym uśmiechem. —  A czy twoje pozostałe obawy również okazały się bezpodstawne? — Jeżeli chodzi ci o to, czy wzdrygałam się pod dotykiem mojego męża, to nie, nie było tak — wyznała Katarzyna. — Więc udało mi się przynajmniej wyzwolić od ciężaru wspomnień o diabelskim księciu. Muszę jednak przyznać, że zakonnice miały rację. Dzielenie łoża małżeńskiego to raczej obowiązek niż przyjemność. — Ach, Mademoiselle! — westchnęłam, nagle bowiem stanęły mi przed oczami wspomnienia ekscytujących igraszek w sianie z moim przystojnym Jean-Michelem. — Mam nadzieję, że pewnego dnia przekonasz się, iż te głupie zakonnice całkowicie się myliły. *

35 Z taktycznego punktu widzenia król Henryk miał rację, nie zwlekając i przypuszczając natychmiastowy atak na Sens: obrona miasta została przez konetabla całkowicie zaniedbana i udało się je bez trudu odbić z rąk delfina. Mieszkańcy z narastającym niepokojem, a zarazem podziwem, obserwowali, jak żołnierze Henryka rozstawiali kolejne machiny oblężnicze, które miały uderzać w miejskie mury. Po zaledwie dwunastu dniach rozwścieczony lud Sens obalił niewielki garnizon rycerzy i zbrojnych pozostawiony tam przez delfina i otworzył bramy oddziałom najeźdźcy. Arcybiskup Savoisy ze łzami w oczach odprawił mszę w swojej ukochanej katedrze Saint-Étienne. Uczestniczyli w niej nowy następca tronu Francji wraz ze swoją żoną, a także król i królowa oraz książę i księżna Burgundii. Królowi Henrykowi zależało na tym, by pokazać wszystkim, że kraj ma znowu silną, stabilną władzę, zjednoczoną w obliczu wspólnego celu, jakim było przywołanie zbuntowanego pretendenta do porządku, tak jak się to robi z dokazującym szczeniakiem. Dlatego właśnie dwór królewski oraz dwór księcia Burgundii udały się do Sens, którego mieszkańcy jeszcze nigdy nie widzieli tak oszałamiającego pochodu złożonego z członków rodziny królewskiej, dostojników i arystokratów. Jedyną osobą, w której szybka kapitulacja Sens i przybycie rodziny królewskiej nie wzbudziło szczególnego entuzjazmu, była sama Katarzyna. Żałowała, że dobiegł końca jej krótki pobyt w letnim pałacu arcybiskupa, podczas którego oddawała się konnym przejażdżkom i polowaniom z sokołami w znajdujących się na terenie posiadłości bujnych parkach. Przyjemność sprawiały jej też wizyty króla Henryka, który przyjeżdżał z oddalonego o piętnaście mil Sens niemal każdego wieczoru. Dzięki temu nowożeńcy mieli okazję nieco lepiej się poznać, ja zaś zaczęłam się zastanawiać, czy w Katarzynie nie rodziło się powoli uczucie do jej enigmatycznego małżonka. — W nocy grał w naszej komnacie na harfie, Mette — wyznała mi pewnego słonecznego poranka, kiedy zaprosiła mnie na spacer w pałacowych ogrodach. —  Nauczył się grać jeszcze jako chłopiec, w Walii, która podobno słynie z wybitnych harfistów. Przypomniało mi to o Karolu. Czy pamiętasz, jak występował przed nami w Hôtel Saint-Pol? Oczywiście pamiętałam te występy, choć nie mogłam uznać tego wspomnienia za szczególnie przyjemne, książę Karol bowiem zdecydowanie przeceniał swoje umiejętności i efekty jego gry nie zawsze były miłe dla ucha. — A zatem łączy was miłość do muzyki — zauważyłam, uchylając się od odpowiedzi. — To wspaniale. — Och, nie tylko do muzyki. Król świetnie zna też literaturę. Łączy nas także zachwyt nad medytacjami świętego Grzegorza. Powiedziałam mu, że moim zdaniem,

jak na papieża święty Grzegorz twardo stąpa po ziemi, Henryk zaś roześmiał się i przyznał, że nigdy w ten sposób na to nie patrzył. — Przystanęła w cieniu dębu i zaczęła się bawić swoją obrączką, pierścieniem z olbrzymim szafirem, który należał niegdyś do Eleonory Prowansalskiej, antenatki obojga nowożeńców. Przypuszczałam, że tak naprawdę musi błądzić myślami zupełnie gdzie indziej, jednak to, co powiedziała, stanowiło dla mnie kompletne zaskoczenie. — On pozostaje bardzo oficjalny, nawet kiedy jesteśmy sami. — Oficjalny? — powtórzyłam, marszcząc brwi. — W jakim sensie? Katarzyna zarumieniła się. — No cóż, to chyba nie ma większego znaczenia, ale nigdy mnie nie dotyka, nawet w łóżku. Och, często dochodzi między nami do zbliżeń, ale to wszystko ogranicza się do zachowań krótkich i rzeczowych, jakby chodziło o protokół dyplomatyczny. Obawiam się, że nie będę enceinte, jeżeli on nie stanie się trochę bardziej… no cóż… wytrwały. — Uniosła głowę i z zakłopotaniem spojrzała mi w oczy. — To pewnie wyraz naiwności, Mette, ale wierzę, że nie zajdę w ciążę, jeżeli król nie wzbudzi we mnie nieco głębszych uczuć. Jesteś jedyną osobą, z którą mogę o tym porozmawiać. Czy nie powinnam czuć z nim jakiegoś rodzaju… jak by to określić… więzi? Zmarszczyłam brwi. Nie rozumiałam do końca, do czego zmierza, ale sam fakt, że zdecydowała się poruszyć ze mną ten delikatny temat, oznaczał, iż musi się tym wszystkim bardzo martwić. — To trudne pytanie, ale cieszę się, że jesteś gotowa mi je zadać, Mademoiselle. — Zamilkłam na chwilę, zastanawiając się, jak wyrazić to, co chciałam jej przekazać, nie zawstydzając jednocześnie nas obu. — Nie jestem chłopką, wiem jednak, że aby nasionko mogło wykiełkować, musi zostać zasiane w odpowiednio przygotowanej glebie i na odpowiedniej głębokości. Przez chwilę rozważała to, co powiedziałam, po czym najwyraźniej doszła do wniosku, że porównanie jest nietrafione. Potrząsnęła głową. — Nie sądzę, by chodziło o samo sianie, Mette. Tak jak mówiłam, to pewnie naiwne z mojej strony, ale uważam, że w akcie miłosnym powinno być coś więcej. Nagle ruszyła przed siebie, tak jakby chciała uwolnić się wreszcie od tego tematu, ja zaś musiałam podbiec, żeby dotrzymać jej kroku. — To dopiero początek, Mademoiselle — powiedziałam po chwili zdyszanym głosem. — Ledwo się znacie. Sądzę, że niepotrzebnie się martwisz. Daj sobie trochę czasu. Zatrzymała się tak niespodziewanie, że prawie na nią wpadłam. — Ależ ja właśnie nie mam czasu, Mette! Na mocy traktatu Henryk został następcą tronu Francji i wiem, że będzie się teraz skupiał przede wszystkim na tym, by spłodzić potomka. Potrzebuje syna, a moim obowiązkiem jest urodzenie mu go tak szybko, jak to tylko możliwe, nie sądzisz? Spojrzałam na jej pełną niepokoju, zafrasowaną twarz i zalała mnie fala

współczucia. Miała dopiero osiemnaście lat, a mimo to oczekiwano od niej tak wiele. Skinęłam głową, starając się dodać jej otuchy. — To prawda, ale minęło dopiero dziesięć dni. Zresztą, skąd możesz wiedzieć, czy nie jesteś już w ciąży. Na jej twarzy pojawił się grymas. — Nie jestem. Pewnie powinnam wysłać teraz królowi Henrykowi wiadomość, że nadeszło moje krwawienie. Zakładam, że tym razem postanowi nie składać mi wizyt. Wyglądała na tak przybitą, że nie mogłam się powstrzymać i dotknęłam delikatnie jej ramienia. — Zadbam o to, by król otrzymał twoją wiadomość — obiecałam. — Ale może mimo wszystko przyjedzie. Nie zrobił tego jednak, a jego nieobecność mówiła więcej niż słowa. Ku niezadowoleniu Katarzyny przybyli natomiast król Karol, królowa Izabela oraz książę i księżna Burgundii. — Nie dość, że mój miesiąc miodowy przypada akurat na okres oblężenia — złościła się — to jeszcze zjechała tu cała moja rodzina. A przecież wyszłam za naszego wroga właśnie po to, by się od nich wreszcie uwolnić! Wkrótce jednak sytuacja miała się nieco poprawić. Po mszy dziękczynnej w Sens, w której uczestniczyli francuski król i królowa, Katarzyna i Michalina wyruszyły do burgundzkiej fortecy Bray-sur-Seine, położonej kilka mil w górę rzeki od miasta Montereau, ważnego bastionu pozostającego w rękach delfina, odkąd zabito tam Jana bez Trwogi. Miejsca tego wciąż nie opuściło kilku rycerzy, którzy brali udział w morderstwie. Z tego powodu książę Filip chciał zająć miasto wspólnie z królem Henrykiem. Podczas podróży do Bray napięcie między Katarzyną a Michaliną stopniowo narastało, starsza siostra nie przestawała bowiem mówić o podjętej przez jej męża misji odnalezienia ciała Jana bez Trwogi i wymierzenia sprawiedliwości jego mordercom. Katarzyna tymczasem usiłowała za wszelką cenę unikać tego tematu, gdyż zawsze rozważaniom tym towarzyszyły bezpardonowe ataki na Karola. Niestety zamek w Bray, choć wygodny i otoczony ogrodami oraz parkami idealnie nadającymi się na polowania, okazał się dość ciasny i siostry były skazane na wzajemne towarzystwo. Ich mężowie, dowodzący tymczasem oblężeniem Montereau, rzadko je odwiedzali. Dlatego Katarzyna niemal z ulgą przyjęła wiadomość o przybyciu księżnej Clarence, damy, która na prośbę króla miała nauczyć ją angielskich zwyczajów. Margaret, księżna Clarence, okazała się wysoką, piękną, około trzydziestopięcioletnią kobietą. Była ciepła, uprzejma i zachowywała się z niezwykłą gracją. Przyjechała do Bray w towarzystwie swojej najmłodszej córki Joan, czternastoletniego cherubinka o rudozłotych włosach. Katarzyna próbowała powitać księżną po angielsku, ale nie wyszło jej to najlepiej i natychmiast powróciła do

francuskiego, który obie damy znały. — Wybacz — powiedziała Katarzyna, rumieniąc się. — Obiecuję, że będę się jeszcze pilniej uczyła. Liczę też na pomoc Lady Joan. Madame, ponieważ twój mąż mówił mi, że nie macie dzieci, jestem nieco zaskoczona, widząc twoją śliczną córkę. Czyżby książę był twoim drugim mężem? Margaret roześmiała się. — Tak, Wasza Wysokość. Jako czternastolatka wyszłam za hrabiego Somerset, jednego z wujów króla Henryka. Zmarł po dziesięciu latach i doczekaliśmy się wspólnie sześciorga dzieci. Dwaj moi synowie są rycerzami i służą w świcie ich ojczyma, księcia Clarence, natomiast mój najmłodszy syn, Edmund, to jeden z giermków króla Henryka. Dziwię się, że nie zdążyłaś go jeszcze poznać. — Pewnie zdarzyło mi się go widzieć, ale król nie przedstawia mi niestety swoich giermków — wyjaśniła. — A dwoje twoich pozostałych dzieci, Madame? Zostały zapewne w Anglii? Na twarzy księżnej pojawił się smutek. — Mój najstarszy syn Henryk zmarł dwa lata temu podczas oblężenia Rouen, a maleńka Margaret jest zbyt młoda, żeby ze mną podróżować, i przebywa obecnie u mojej siostry, w Anglii. — Miałam wrażenie, że trudno jej o tym rozmawiać. Szybko zmieniła temat. — Nie skupiajmy się jednak wyłącznie na mnie, Wasza Wysokość. Nie pogratulowałam ci jeszcze małżeństwa. Jestem przekonana, że uszczęśliwisz króla. Katarzyna wzruszyła ramionami. — Wydaje mi się, że uszczęśliwiają go przede wszystkim oblężenia, Madame. Wojna zbiera jednak obfite żniwo. Przykro mi słyszeć o twoim najstarszym synu. Niech Bóg przyjmie jego duszę. — Zwróciła się do Lady Joan: — Musisz być dla swojej matki prawdziwym oczkiem w głowie. Nie żartowałam, proponując, żebyś pomogła mi w nauce angielskiego. Lubisz muzykę? Może zechciałabyś nauczyć mnie jakichś angielskich piosenek, które mogłabym później zaśpiewać królowi? Jeżeli tylko masz ochotę, możesz zacząć muzykować ze mną i z moimi dworkami. Młoda Joan natychmiast się zarumieniła. — Umiem śpiewać i chętnie nauczę cię wszystkich angielskich piosenek, które znam, ale obawiam się, że nie gram najlepiej. Księżna z żalem pokiwała głową. — To prawda. Sięgaliśmy po wiele instrumentów, ale Joan ma dwie lewe ręce. — Za to umiem grać w tenisa! — zaprotestowała księżniczka. — Raz udało mi się nawet pokonać Edmunda. — Wobec tego wszystko postanowione — roześmiała się Katarzyna, na której oburzenie dziewczynki o różowych policzkach zrobiło ogromne wrażenie. — Nauczysz mnie i tenisa, i angielskich piosenek! Oczywiście jeżeli twoja matka wyrazi na to zgodę.

Księżna wydawała się nieco zakłopotana. — Tenisa nie uznaje się za rozrywkę odpowiednią dla dam, Wasza Wysokość. Joan umie grać, bo nauczyli ją bracia, ale na dworze jest to zajęcie zarezerwowane dla gentlemanów. — Ale nie jesteśmy na dworze! — zawołała Katarzyna. — Król ma przenośny pawilon do gry w tenisa, który jego cieśle wznoszą dla niego, ilekroć zatrzymuje się gdzieś na dłużej. Poproszę, by wzniesiono go tutaj i dzięki temu wszyscy będziemy mogli z niego korzystać. Henryk zgodził się spełnić prośbę Katarzyny i przystał na to, by jego podróżny kort tenisowy rozstawiono w ogrodzie w Bray. To, co zdaniem Tomasza z Clarence należało nazwać „dobrą pogodą oblężniczą”, trwało przez cały czerwiec. Z tego powodu Katarzyna starała się korzystać z wszelkich możliwych rozrywek na świeżym powietrzu, bo właśnie dzięki nim mogła choć na jakiś czas wydostać się z dusznych i nieznośnie rozgrzanych komnat zamkowych. Za sprawą Lady Joan zaczęła dość dobrze grać w tenisa i nieco słabiej mówić po angielsku, ale dodatkową korzyścią było niewątpliwie to, że Michalina trzymała się od nich z daleka. Księżna Burgundii nie pochwalała bowiem gry w tenisa i uważała, że nie powinny się jej oddawać prawdziwe damy — poza tym zaś nienawidziła słońca i owadów. Była nieustannie zirytowana utrzymującymi się przez tak długi czas upałami. Ja z kolei dzieliłam swój czas pomiędzy służbę Katarzynie i pomoc Alys oraz Jacques’owi, mieszkającymi obecnie w kwaterach, które przydzielono im w rzędzie domów przylegających do ogromnego zamkowego barbakanu. Ich sąsiadami byli inni rzemieślnicy oraz ich rodziny, podróżujący ze świtą królewską: rusznikarze i kowale, rymarze, szewcy i stolarze. Powstała w ten sposób ruchliwa enklawa, w której panował nieustanny zgiełk i chaos, a dzieci biegały w tę i we w tę, bawiąc się albo załatwiając sprawunki na prośbę rodziców. Mała Katarzyna, która była teraz ślicznym pięciomiesięcznym aniołkiem, coraz mniej spała i wprost uwielbiała oglądać rzemieślników przy pracy. Najbardziej lubiła obserwować iskry nad kowadłem kowala, pracującego w pobliskiej kuźni. Mnie zaś cieszyło to, że nie bała się przy takich okazjach hałasu i gorąca, tylko machała z zachwytem rączkami, chichotała i wierciła się radośnie w moich ramionach. Niespodziewanie zatem zaczęłam prowadzić podwójne życie: byłam jednocześnie babcią bez pamięci zakochaną w swojej wnuczce oraz dworką i najbliższą powiernicą królowej. Pod koniec czerwca, kiedy Katarzyna jadła wraz z obiema księżnymi kolację w głównej sali zamku, z Montereau przybył niespodziewanie giermek z listem od króla Henryka. Młodzieniec podał go Katarzynie, a Michalina wychodziła z siebie, nie mogąc się doczekać, aż pozna treść listu. Księżna Clarence uśmiechnęła się tymczasem do giermka i wyjaśniła: — Wasza Wysokość, to mój syn Edmund Beaufort. Tak jak ci mówiłam, ma zaszczyt służyć królowi Henrykowi.

Katarzyna spojrzała na klęczącego przed nią przystojnego młodzieńca w królewskiej liberii. — Witaj, Edmundzie — powiedziała. — Musiałeś pędzić jak wiatr. Wosk na pieczęci króla jest jeszcze miękki! Edmund oblał się rumieńcem. Nie mógł oderwać wzroku od twarzy Katarzyny i nawet z daleka nie sposób było nie dostrzec podziwu, jaki wzbudzała w młodzieńcu uroda jego królowej. — Do Montereau nie jest daleko, Wasza Wysokość — wymamrotał nieśmiało. — Poza tym król mówił, że to pilne. Michalina niecierpliwie bębniła palcami w stół. — Na Boga, siostro, skoro to pilne, dowiedzmy się wreszcie, o co chodzi! —  zawołała. — Czy miasto zostało zdobyte? Czy odnaleziono grób mojego teścia? Katarzyna podniosła wzrok dopiero, kiedy przeczytała cały list. Uśmiechnęła się. — Siostro, z radością przyjmiesz zapewne wieści o tym, że miasto ogłosiło kapitulację. Król prosi, bym wzięła jutro udział w pochodzie triumfalnym. — Ależ to nie może być wszystko! — zawołała Michalina. — Czy król nie pisze nic na temat morderców ojca mego męża? Czy udało się ich pojmać? Czy odnaleziono grób mojego teścia? Katarzyna potrząsnęła głową. — Nie. Król nic na ten temat nie pisze. Być może książę napisał do ciebie w tej sprawie osobny list, a jego giermek nie jeździ zapewne tak szybko jak obecny tu Edmund. — Młodzieniec znowu się zarumienił, Katarzyna zaś posłała mu promienny uśmiech. Michalina nie potrafiła ukryć rozgoryczenia. — Niewykluczone. Spodziewam się, że zostanę przynajmniej zaproszona, by uczestniczyć w tym pochodzie. I rzeczywiście, po zaledwie kilku minutach zjawił się posłaniec księcia Burgundii, który doręczył jej list. Michalina natychmiast go otworzyła. — Król Henryk nie podzielił się z tobą wszystkimi szczegółami, Katarzyno —  oznajmiła z triumfem. — Bramy po jednej stronie miasta zostały otwarte, ale zamek nadal się broni. Mordercy najprawdopodobniej znaleźli tam schronienie. Grób księcia Jana odkryto w opactwie Saint-Nicolas, gdzie odprawiono już mszę za jego duszę. Król Henryk musi jednak zdobyć zamek, by postawić przed sądem zabójców mojego teścia. — Jestem przekonana, że to właśnie zamierza zrobić — odparła spokojnie Katarzyna. — Sądzę jednak, że odprawianie mszy za duszę nieżyjącego księcia przypomina nieco zamykanie drzwi do stajni po tym, jak konie zdążyły już uciec. Michalina dopiero po chwili zrozumiała sens tych słów, ale kiedy to już nastąpiło, zerwała się z krzesła i oznajmiła z wściekłością: — Uważaj, Madame! Jako królowa Anglii masz nade mną przewagę, ale nie daje

ci to prawa do znieważania honoru Burgundczyków. Możesz być pewna, że mój pan się o tym dowie! — Powiedziawszy to, obróciła się na pięcie i wyszła szybkim krokiem z sali. Księżna Clarence lekko odkaszlnęła. — Twoja siostra jest bardzo lojalna względem rodziny swojego męża — zauważyła niewinnie. — To godna podziwu cecha u żony. Katarzyna westchnęła. — Patrzy na Burgundczyków zupełnie inaczej niż ja — przyznała. — Nigdy się w tej kwestii nie zgodzimy. — Nie masz obowiązku czcić rodziny siostry czy brata — zauważyła księżna. —  Zresztą nie byłoby to rozsądne. Jesteś teraz przecież, jak ci dobitnie przypomniała księżna Michalina, królową Anglii. Choć odbył się pochód triumfalny, w Montereau było jeszcze wiele do zrobienia. Miasto leżało w miejscu, w którym zbiegały się rzeki Sekwana i Yonne, a zamek stał na środku długiego mostu, który spinał ich brzegi. Ludzie odpowiedzialni za zamordowanie księcia na tymże moście pozostawali nadal na wolności — przebywali prawdopodobnie w zamku lub ukrywali się pod przebraniem na północnym brzegu. Król Henryk zamierzał jak najszybciej zakończyć oblężenie, by uniemożliwić im ucieczkę. Katarzyna i jej mąż byli gośćmi honorowymi podczas uczty zorganizowanej w refektarzu opactwa Saint-Nicolas. Siedzieliśmy przy stołach z polerowanego drewna, gdzie jadali zwykle mnisi, i widziałam, jak król Henryk żywo dyskutował o czymś ze swoją żoną. Poznałam treść ich rozmowy nieco później, kiedy pomagałam Katarzynie podczas wieczornej toalety w komnacie, którą opat uprzejmie odstąpił parze królewskiej. — Udało się pojmać kilku mieszkańców miasta, których rodziny znalazły schronienie w zamku — wyjaśniła Katarzyna. — Król uważa, że konetabl podda się jutro, kiedy więźniowie zostaną wysłani, by go o to błagać. Chce, bym była obecna przy aresztowaniu morderców. — Czy to naprawdę konieczne? — zapytałam, nie kryjąc zdziwienia. Takie wydarzenie musiało budzić w niej mieszane uczucia, gdyż ludzie, których jej mąż określał mianem morderców, uwolnili ją przecież od nikczemnego Jana bez Trwogi. — Tak, to niestety konieczne — odparła z powagą. — Ale Henryk twierdzi, że są rycerzami, w związku z czym Filip pozostanie wierny kodeksowi rycerskiemu. Uważa, że odbędzie się uczciwy proces, w którego następstwie zostaną uniewinnieni, bo tylko jeden człowiek odpowiada tak naprawdę za śmierć diabelskiego księcia: Tanneguy du Chastel. — Król ma co do tego p e w n o ś ć? — zapytałam, przekonana, że Tanneguy nie przyznał się do takiego czynu. — Twierdzi, że czytał jego zeznania i doszedł do takiego właśnie wniosku. Zresztą

wiedząc to, co wiem, nie zdziwiłabym się, gdyby tak rzeczywiście było, Mette. Król Henryk nie wyjawił jednak Katarzynie, jak dokładnie zamierzał doprowadzić do otwarcia bram zamku. Następnego ranka po mszy on i Katarzyna stanęli na brzegu rzeki, poza zasięgiem strzał łuczników broniących murów zamku. Po kolei milkły kolejne machiny oblężnicze i arbalesty. Wtedy, na sygnał monarchy, na most wypuszczono więźniów: dziesięciu mężczyzn z pętlami na szyjach, niosących białą flagę. — Dlaczego oni mają na szyjach pętle? — zapytała Agnes, nie kryjąc oburzenia. — Noszą je przecież tylko skazani więźniowie. Potrząsnęłam głową, pełna złych przeczuć. Byłyśmy przy Katarzynie, ponieważ poprosiła, żebyśmy jej towarzyszyły — jako królowa mogła nas zabierać, dokąd tylko chciała. Niebo nad naszymi głowami odzwierciedlało ponure myśli kłębiące się w mojej głowie. Czarne chmury zasnuły horyzont na wschodzie, zwiastując kres pięknej bezdeszczowej pogody. Herold Windsor, odziany w olśniewający tabard z lamparciej skóry, donośnym głosem wygłosił żądania króla. Zerwał się jednak tak silny wiatr, że ledwo go słyszałyśmy. Deszcz jednak nie zaczął padać, my zaś staliśmy w pełnej napięcia ciszy, słuchając żałosnego łkania kobiet i dzieci, niosącego się znad murów obronnych. Widzieliśmy kołyszące się na wietrze welony żon ludzi wziętych do niewoli. Biała flaga łopotała nad głowami mężczyzn, zbitych w gromadkę na moście i czekających, aż konetabl ogłosi kapitulację. — Podda się, zobaczysz — zapewnił Katarzynę król Henryk, gdy zbliżało się południe. O tej właśnie godzinie mijało ultimatum, które dał oblężonym. — Nawet pretendent nie będzie oczekiwał od konetabla, by ten walczył dalej w takiej sytuacji. Nie ma powodów, by się na to decydować. Mijały kolejne minuty, a choć słońce zniknęło za chmurami, wszyscy wiedzieli, że znalazło się już w zenicie. Wtedy w opactwie rozległy się dzwony wzywające na sekstę, modlitwę odmawianą przez mnichów w południe. Wszyscy nasłuchiwaliśmy w napięciu, czekając, aż rozlegnie się jakikolwiek sygnał oznaczający kapitulację: dźwięk trąbki, krzyk dochodzący z murów obronnych lub choćby nawet hałas brony podnoszonej w bramie zamkowej. Kiedy jednak umilkły dzwony, zapadła martwa cisza. Król Henryk odwrócił się i dał znak swoim ludziom. Powolnym, acz pewnym ruchem zaczęli oni ciągnąć w kierunku mostu platformę na wysokich kołach — taką, która mogłaby służyć zarówno do forsowania murów zamkowych, jak i do działań obronnych. Tyle że tym razem na szczycie machiny wzniesiono szubienicę, na której miało zawisnąć dziesięć osób. — Na cóż to, mój panie? — Zaniepokojona Katarzyna zdawała się niemal krzyczeć. — Chyba nie zamierzasz ich powiesić? — Udowadniam konetablowi, że jestem człowiekiem, który nie rzuca słów na

wiatr — odpowiedział król, zachowując kamienny wyraz twarzy. — Otworzy bramy, kiedy zorientuje się, że nie żartuję. Nad murami obronnymi znowu rozległo się zawodzenie, które przybrało na sile, kiedy szubienicę ustawiono przed oczami rodzin więźniów, a protestujących i wyrywających się mężczyzn wprowadzono na podwyższenie. Właśnie wtedy zorientowałam się, że na końcu platformy znajduje się dźwignia, która w odpowiednim momencie pozwoli opuścić zapadnię znajdującą się pod nogami mężczyzn. Szubienica została zaprojektowana i zbudowana specjalnie na tę okazję. — Wasza Wysokość! Mój panie! Mój mężu! Nie zamierzasz chyba tego zrobić? — zawołała Katarzyna, ogarnięta przerażeniem. — Konetabl wie, że jestem człowiekiem, który dotrzymuje danego słowa — powtórzył Henryk. — Uspokój się, Madame, bramy zostaną otwarte. Tak się jednak nie stało. Zawodzenie przeszło w przerażające, ponure crescendo, a zrozpaczeni więźniowie zaczęli wzywać swe rodziny, Boga i wszystkich świętych. Katarzyna padła na kolana przed Henrykiem i splotła dłonie w błagalnym geście. — Jestem twoją królową i zaklinam cię, byś oszczędził życie tych ludzi. Nie są żołnierzami, mój panie, to zwykli kupcy i handlarze. Mają rodziny i nie zasługują na śmierć. Przez wzgląd na swoje sumienie i na swoją duszę, błagam cię, nie rób tego. Król Henryk wziął ją za ręce i długo patrzył jej w oczy. — Rozumiem, co czujesz, Katarzyno, i gdybym tylko mógł, spełniłbym twoją prośbę, kodeks rycerski bowiem zezwala królowi na przychylenie się do supliki królowej. To jednak kwestia honoru. Konetabl udzielił schronienia zbrodniarzom. To jego należy winić za to, co się tu wydarzy. Jego samego oraz jego dowódcę, pretendenta. Obaj doskonale wiedzą, że jeżeli nie nadejdzie odsiecz, zamek będzie w końcu musiał się poddać. A nic nie wskazuje na to, by miały zjawić się posiłki. Garnizon powinien się poddać. Odpowiedzialność za śmierć tych ludzi będzie spoczywała na sumieniu konetabla, nie zaś na moim. Z kamienną twarzą podniósł dłoń i dał znak katowi. Wystarczyło jedno pociągnięcie dźwigni, by zapadnia poszła w dół i dziesięciu mężczyzn zawisło na szubienicy. Katarzyna zakryła twarz dłońmi, ja zaś podbiegłam i mocno ją przytuliłam. Chwytające za serce krzyki żon i dzieci stojących na murach obronnych zamku zmroziły mi krew w żyłach. Król Henryk patrzył przez chwilę na dziesięć kołyszących się ciał, które drgały w powolnym, makabrycznym tańcu, po czym odwrócił się i ruszył przed siebie. W tej samej chwili spadły na nas pierwsze krople deszczu i rozległy się strzały machin oblężniczych. — O Boże, Mette. Mam za męża potwora! — załkała Katarzyna, wtulona w moje ramiona. *

36 Po tym, do czego doszło w Montereau, relacje między nowożeńcami stały się, delikatnie rzecz ujmując, chłodne. Nie ocieplił ich też fakt, że do otwarcia bram zamku i ostatecznej kapitulacji doszło zaledwie osiem dni później, co tylko dowiodło, jak niepotrzebna była śmierć dziesięciu więźniów. Jedynym wymiernym efektem przeprowadzonej z zimną krwią egzekucji był czas, który ludzie odpowiedzialni za śmierć diabelskiego księcia wykorzystali, by niepostrzeżenie wykraść się z zamku i czym prędzej uciec do Melun — fortecy będącej w rękach zwolenników delfina. Egzekucja wystawiła na szwank reputację króla, a on zareagował na to wściekłością i frustracją. Jednocześnie ciągle pozostawał związany przysięgą, którą złożył Filipowi z Burgundii. Skutkiem tego cały czas nie mógł skupić się na rzeczy dla siebie najważniejszej — konfrontacji z delfinem na południu kraju: w Turenii oraz księstwach Berry i Orleanu. Zamiast tego, być może starając się nieco oderwać od problemów o charakterze militarnym i politycznym, skupił się bez reszty na płodzeniu swojego następcy. Katarzyna, którą nadal prześladowały wspomnienia tamtego strasznego dnia, znosiła regularne wizyty Henryka w ponurym milczeniu, on zaś zdawał się nie podejmować żadnych wysiłków, by ją udobruchać. Zgodnie z przewidywaniami, ich miesiąc miodowy przebiegał w cieniu oblężenia: Henryk oddawał częste salwy, nie usiłował jednak przedrzeć się przez linie obrony swojej żony. Wydawało się niemal, że powróciły mroczne czasy diabelskiego księcia — choć tym razem wszystko odbywało się zgodnie z prawem, zarówno świeckim, jak i kościelnym. Po dwóch tygodniach tego małżeńskiego impasu zostałam niespodziewanie wezwana przez księżną Clarence. Mieszkała ona wraz z mężem w apartamentach w odrębnej wieży zamku Bray, i tam zaprowadził mnie paź. Księżna była sama, a kiedy uklękłam przed nią, dała mi znak, żebym zajęła miejsce obok. — Dziękuję, że zechciałaś tak szybko odpowiedzieć na moje wezwanie, madame — zaczęła uprzejmie. — Wiem, że o tej porze często odwiedzasz swoją córkę i wnuczkę. To wspaniale mieć je tak blisko siebie. Poczułam się nieco zaniepokojona tym, że moje poczynania tak uważnie obserwowano, starałam się jednak ukryć zdziwienie. — To prawda — przyznałam, zastanawiając się, do czego zmierza moja rozmówczyni. Kiedy księżna Margaret uśmiechnęła się, natychmiast zrozumiałam, dlaczego uważano ją za jedną z największych piękności na dworze angielskim. — Dobrze znam radość, jaką dają dzieci, urodziłam ich bowiem mojemu pierwszemu mężowi aż sześcioro. Niestety jednak nie był to szczęśliwy związek. Tymczasem z obecnego małżeństwa, pełnego miłości, nie mam żadnych dzieci. Wiem

zatem, jak zmienne mogą być losy ludzi związanych węzłem małżeńskim. Księżna zamilkła na chwilę, tak jakby zbierała myśli, po czym zaczęła wygładzać swoją wspaniałą jedwabną suknię. Postanowiłam milczeć i cierpliwie czekać. — W rezultacie jestem zarówno ciotką, jak i szwagierką króla, a tym samym jedną z niewielu kobiet, które naprawdę dobrze go znają. Dlatego to właśnie do mnie zwrócił się on z prośbą o pomoc w niezwykle intymnej sprawie. Zanim jednak przejdę do rzeczy, muszę zastrzec, madame Lanière, że nic z tego, co powiem, nie może opuścić tych czterech ścian. Wiem, że zawsze masz na względzie przede wszystkim interes królowej Katarzyny, i właśnie z tego powodu mogę ufać, że nie powtórzysz jej ani słowa z tej rozmowy. — Jeżeli dotyczy to jej królewskiej mości, to oczywiście obiecuję absolutną dyskrecję, Madame — oznajmiłam. — Mogę przysiąc na Biblię, jeżeli tylko zechcesz. — To nie będzie konieczne. — W szarych oczach księżnej pojawił się cień uśmiechu. — Królowa Katarzyna mówiła mi, że jesteś jej najbardziej zaufaną powiernicą. To mi wystarczy. — Mam wiele szczęścia, mogąc cieszyć się taką opinią królowej, Madame. Wszystko jej zawdzięczam. Skinęła głową, najwyraźniej usatysfakcjonowana. — Doskonale, przejdźmy zatem do rzeczy. Chodzi o to, że mam cię w imieniu króla Henryka poprosić o pomoc. — Przesunęła się lekko na krześle, tak jakby przygotowywała się do tego, co miała powiedzieć. — Każdy, kto jest choć trochę spostrzegawczy, widzi zapewne, że król jest niezwykle skomplikowaną osobowością. To człowiek pełen determinacji, mający ogromne ambicje zarówno względem samego siebie, jak i swego kraju. Jest też osobą niezwykle pobożną, obdarzoną wspaniałym intelektem. Trzeba jednak niestety przyznać, że w niektórych sprawach brak mu potrzebnej wrażliwości. Jego matka zmarła, kiedy miał zaledwie osiem lat, i odtąd przebywał pośród samych mężczyzn. Został wychowany na żołnierza i króla. Nawet jeśli posiada wspomnianą tu wrażliwość, to nigdy nie miała ona szans się rozwinąć. Jest jednak na tyle spostrzegawczy, by zauważyć, że jego relacje z Katarzyną uległy pogorszeniu. Wydaje się, że piękna, inteligentna dziewczyna, z którą się ożenił, nagle znikła. Och, oczywiście nie ignoruje go ani nie odpycha, ale stała się chłodna, zdystansowana i milcząca. Choć oddaje mu ciało, zamknęła swą duszę. Sądzę, że możesz znać przyczyny tego stanu rzeczy. Z punktu widzenia króla pierwsze dni małżeństwa były względnie satysfakcjonujące. Dopiero w ciągu ostatnich tygodni wszystko uległo nagle zmianie. Król nie wie, co w tej sytuacji robić. Nie odpowiedziałam od razu. Siedziałam w zamyśleniu, ze splecionymi na kolanach dłońmi, a przez moją głowę przepływały dziesiątki myśli. Czy powinnam zachować się taktownie i udzielić mglistej, niejednoznacznej odpowiedzi? Czy raczej zdecydować się na szczerość? Podniosłam głowę i spojrzałam w jasne, skupione na

mnie oczy księżnej i wybrałam — choć z pewną dozą niepokoju — to drugie rozwiązanie. — Czy mogę tu zasugerować nieco bardziej precyzyjnie, że Jej Wysokość zachowuje się chłodniej w stosunku do męża od czasu niefortunnej egzekucji, podczas której powieszono więźniów na oczach ich żon i dzieci pod murami zamku Montereau? — zapytałam. Margaret, księżna Clarence, zmarszczyła brwi. — Ach, a zatem sądzisz, że to wydarzenie może mieć z tym coś wspólnego? — Więcej, powiedziałabym raczej, że stanowi ono główną przyczynę wspomnianego stanu rzeczy — odparłam. — Jeżeli mogę być szczera, król nie postąpił rozważnie, prosząc królową Katarzynę, by uczestniczyła w egzekucji. Jest młoda i była jak dotąd chroniona przed brutalnością i okrucieństwem wojny. Każda dziewczyna w jej wieku, wychowana tak jak ona, byłaby przerażona i zszokowana tak makabrycznym i, śmiem twierdzić, godnym pożałowania widokiem. Księżna po raz kolejny zmarszczyła brwi w zamyśleniu. — Nie wiedziałam, że królowa była tam obecna. Nietrudno mi sobie wyobrazić, jak głęboki szok musiała przeżyć. Czy mogę zasugerować królowi jakiś sposób, który pozwoliłby mu naprawić ten błąd, madame? — Ponieważ nie zdoła już przywrócić życia tym dziesięciu mężczyznom, muszę niestety zaprzeczyć, Madame — odparłam z ponurym uśmiechem. — Wspomniałam jednak, że jest to główna, nie zaś jedyna przyczyna, dla której królowa stała się w ostatnim czasie chłodna i zdystansowana. Chodzi także o to, w jaki sposób traktuje ją król Henryk. Księżna odchrząknęła. — Hm. Mam nadzieję, że nie jest ona nieskora do spełniania swoich obowiązków i dzielenia z nim łoża. Nie jest już dzieckiem i nie powinna odmawiać mu tego, co należne mężowi. Potrząsnęłam głową. — Nie, nie. Nie o to chodzi. Królowa to rozumie, zresztą król Henryk na nic podobnego się przecież nie skarżył. Zanim jednak doszło do owego niefortunnego incydentu w Montereau, królowa zwierzyła mi się, że król zachowuje się wobec niej w sposób niezwykle oficjalny, nawet kiedy dzielą łoże. Twierdziła, że choć jest on uprzejmy, nie okazuje jej żadnej czułości. — Rozłożyłam ręce. — Nie jest już może dzieckiem, ale jest przecież młodą dziewczyną, a młode dziewczyny marzą o odrobinie bliskości i romantyzmu, nieprawdaż? Nawet w małżeństwie, które zostało zaaranżowane przez prawników i przypieczętowane traktatem. — A zatem uważasz, że powinnam nauczyć króla romantyzmu? — Księżna uniosła brwi, a w jej oczach dostrzegłam błysk rozbawienia. — No cóż… tak, Madame. A przynajmniej ktoś powinien to zrobić. — Hm — zastanawiała się. — I naprawdę sądzisz, że czułe słówka by tu

pomogły? — Skoro król Henryk potrafi prowadzić swą armię i podbijać kolejne terytoria nawet w najbardziej niesprzyjających okolicznościach, przypuszczam, że zdoła też okazać młodej dziewczynie nieco czułości. Księżna nie wydawała się przekonana. — Być może, choć to dwa zupełnie różne zadania. Przekażę mu jednak twoją radę. Tym razem to na mojej twarzy pojawiły się wątpliwości. — Czy nie wolałabyś przedstawić mu jej jako swojej własnej, Madame? W końcu to do ciebie się zwrócił, nie zaś do służącej królowej. Wpatrywała się we mnie przez chwilę swoimi przenikliwymi, szarymi oczyma, a następnie skinęła głową. — Jesteś mądrą kobietą, madame. Rozumiem już, dlaczego królowa Katarzyna tak głęboko ceni twoje zdanie. Uśmiechnęłam się z żalem. — Nie zawsze je ceni. Ma własne zdanie w wielu sprawach. Król Henryk powinien o tym pamiętać. — Sądzę, że zdążył już się o tym przekonać — zauważyła sucho księżna, sięgając po dzwonek, który stał przy niej na stole. — No cóż, skoro omówiłyśmy wszystkie najbardziej palące kwestie, napijmy się czegoś. Bardzo chętnie dowiem się, jak doszło do tego, że zajęłaś tak istotną rolę w życiu królowej Katarzyny. Jeśli oczywiście zechcesz się ze mną podzielić tą opowieścią. Nie wiem, czy księżna Clarence zdołała porozmawiać z królem Henrykiem, nazajutrz bowiem nadeszły wieści, że mamy wyruszyć w dalszą drogę. Książę i księżna Burgundii zamierzali przewieźć ciało Jana bez Ziemi do Dijon i pochować je w rodzinnej bazylice. Książę Clarence zdążył już rozpocząć oblężenie kolejnego miasta, tym razem wspaniałej fortecy Melun, w związku z czym Katarzyna — ku swemu przerażeniu — miała dołączyć do rodziców, którzy przebywali na zamku w Corbeil, gdzie król Karol oddawał się swojej ukochanej rozrywce: polowaniu. Powrót do zamku Corbeil wytrącił mnie do pewnego stopnia z równowagi, co wydawało się zresztą dość naturalne, przypominał mi bowiem o spotkaniu z delfinem i o wszystkich rzeczach — zarówno tych dobrych, jak i złych — do których doszło w następstwie tego spotkania. Katarzyna natychmiast znienawidziła to miejsce. Nienawidziła jego grubych murów i maleńkich okien, nienawidziła także gorąca, które zdawało się zalegać na ciasnych dziedzińcach zamku. I choć dawniej udawało jej się panować nad sobą w obecności swej coraz bardziej zrzędliwej matki, teraz chętnie wykorzystywała swój status i spierała się z królową Izabelą o każdą, najmniejszą nawet drobnostkę. Po kilku dniach zaczęła unikać towarzystwa matki. Jadła posiłki w swojej komnacie i oddawała się konnym przejażdżkom po okolicy, ale nawet te rozrywki nie poprawiały jej nastroju. Znowu zaczęła tracić apetyt, później

zaś pogrążyła się w jeszcze większym przygnębieniu, znów bowiem nadeszło krwawienie, które stanowiło bolesny dowód na to, że królewskiej parze nie udało się począć następcy tronu. Kiedy Katarzyna obudziła się rano i spostrzegła krew na prześcieradle, padła w moje ramiona i zaczęła rozpaczliwie łkać. Przypomniałam jej delikatnie, że jeszcze niedawno mówiła przecież, iż myśl o konieczności noszenia dziecka potwora budzi w niej wyłącznie wstręt. — Nie rozumiesz! — krzyknęła z rozpaczą. — Mówiłam to, bo nienawidzę go za to, co spotkało tych nieszczęśników z Montereau, ale teraz rozumiem, że im szybciej zajdę w ciążę, tym szybciej zostawi mnie w spokoju i przestanie mnie traktować jak klacz zarodową. Odkąd Margaret wytłumaczyła mu, jak powinien się zachowywać — och tak, wiem o tym! — stał się niezwykle czarujący, ale kiedy tylko wchodzi do łóżka, przekształca się w ogiera na dziedzińcu stajennym. Wsiada, parzy się, zsiada! Zaszlochała, zanurzając twarz w prześcieradłach i uderzając pięścią w poduszkę. Miała splątane i wilgotne od potu włosy, ja zaś zaczęłam głaskać ją z troską po głowie, gorączkowo szukając sposobu, by dodać jej otuchy. W przeciwieństwie do przygnębionej Katarzyny Alys kwitła w swoim nowym domu. Przydzielono im kwatery w mieście, w uliczce znajdującej się nieopodal bramy zamkowej. Miejscowa dziewczyna została wynajęta do pomocy przy małej Katarzynie, a Alys tymczasem pomagała Jacques’owi, który szył kolejne letnie suknie dla królowej. Ku ogromnemu zaskoczeniu Katarzyny król Henryk nie wydawał się szczególnie zawiedziony nadejściem jej kolejnego krwawienia. Wydawało się, że nic nie jest w stanie zmącić jego dobrego nastroju. Nie był bynajmniej wyczerpany falą upałów, która utrzymywała się od pewnego czasu. Przeciwnie — przepełniała go energia i często kursował między Melun a Corbeil, kiedy zaś nie mógł się zjawić, wysyłał nawet Edmunda Beauforta, by uprzedzić o tym Katarzynę. Oblężenie Melun było operacją skomplikowaną, ale złożona logistyka tego przedsięwzięcia rozbudzała tylko entuzjazm króla. Był tak zaabsorbowany swoimi planami, że nie mógł oderwać się od nich nawet podczas kolacji, które w trakcie swoich wizyt jadał wspólnie z Katarzyną w jej komnacie. Co ciekawe, zaczął ją też odwiedzać nawet wtedy, gdy nie mógł dzielić z nią łoża ze względu na nakazy Kościoła, który uznawał krew menstruacyjną za nieczystą. To właśnie ja podawałam królewskiej parze posiłki, tak jak podczas wizyt księcia Karola w Saint-Pol, a król Henryk, podobnie jak brat Katarzyny, stopniowo przyzwyczaił się do mojej cichej, dyskretnej obecności. W następstwie jednej z ich rozmów przyszedł mi do głowy pewien pomysł, który miał wyrwać moją panią z odrętwienia. Zainspirowało mnie coś, co powiedział któregoś wieczoru sam król. — Jak sądzisz, jak czułby się twój ojciec, gdyby miał dołączyć do naszego obozu pod Melun? — zapytał, jedząc potrawkę z sarniny. — Jego obecność bardzo by nam pomogła podczas pertraktacji.

Katarzyna zmarszczyła brwi i odstawiła swoją miskę. — Ale gdzie miałby mieszkać? Wiesz przecież, że król bardzo się boi, że mógłby się rozlecieć na drobne kawałeczki. Nie sądzę, by dobrze zniósł życie w namiocie, poza tym przerażałby go huk wystrzałów. — Tak, zdaję sobie z tego sprawę, ale sądzę, że moi cieśle mogliby mu zbudować drewniany pawilon podobny do mojego podróżnego kortu tenisowego, tyle że wyposażony w dach, okna, a nawet wyściełany poduszkami pokój, taki jak ten, w którym król sypia obecnie. — Ale czy zbudowanie takiego pawilonu nie potrwa zbyt długo? Henryk roześmiał się. — Nie, nie doceniasz moich cieśli. Pracują naprawdę szybko. Potrafią zbudować wieżę oblężniczą w pół dnia. Taki pawilon, przystosowany do potrzeb króla, byłby gotowy w ciągu kilku dni. — W takim razie uważam, że to dobry pomysł. Mój ojciec nigdy nie znosił dobrze upałów i myślę, że odrobina świeżego powietrza dobrze by mu zrobiła. Pod warunkiem że nie będzie słyszał wystrzałów i będzie mógł spać w bezpiecznym miejscu. Ale czego właściwie od niego oczekujesz? — Chciałbym po prostu, żeby od czasu do czasu pokazał się obrońcom zamku. Na ten czas przerywalibyśmy wystrzały. Ich dowódca to niejaki seigneur de Barbazan, mężny rycerz, którego darzę ogromnym szacunkiem, choć obawiam się, że nie odwzajemnia moich uczuć. Deklaruje, że nie będzie pertraktował z „odwiecznym, śmiercionośnym wrogiem Francji”, lecz tylko ze swoim feudałem, królem Karolem VI. — Król Henryk wzruszył ramionami. — Rozumiem jego punkt widzenia, ale jestem przekonany, że nawet jeśli Barbazan nie podda się od razu, obecność twojego ojca może sprawić, iż mieszkańcy miasta zaczną wywierać na niego naciski. Król Karol i królowa Izabela nadal cieszą się w Melun prawdziwym poważaniem, a warunki, jakie panują podczas upałów w obrębie murów, wołają o pomstę do nieba. Katarzyna zaczęła się wachlować. — Nietrudno mi w to uwierzyć — zapewniła. — Tutaj są niewiele lepsze. Spojrzał na nią z zaskakującą czułością i wyciągnął dłoń, by odgarnąć wilgotny kosmyk jej włosów i ukryć go pod jej welonem. — Dlaczego tego nie zdejmiesz, Katarzyno? Czy nie będzie ci wtedy nieco chłodniej? Zarumieniła się równie mocno jak Edmund Beaufort, kiedy posłała mu swój promienny uśmiech. W tej właśnie chwili zrozumiałam, że wydarzenia z Montereau nie pogrzebały szans na to, by między nią a królem zrodziło się uczucie. Mimo to Katarzyna nie zdjęła welonu, który skrywał jej włosy. — Jeżeli cię to ucieszy, mój panie, zdejmę go podczas twojej następnej wizyty —  obiecała łagodnie. Król się zaśmiał. Był to głęboki, gardłowy dźwięk, którego nigdy wcześniej nie

słyszałam z jego ust. — Ucieszy mnie to w takim samym stopniu, jak ciebie najwyraźniej cieszy drażnienie się ze mną i odkładanie tego na następną okazję, moja pani! — Posłał jej pełen czułości uśmiech. Następnego ranka zebrałam się na odwagę i wysłałam pazia, który miał przekazać księżnej Clarence moją prośbę o audiencję. Król Henryk najwyraźniej przyjął jej sugestie, miałam więc nadzieję, że zgodzi się ona pomóc mi w zrealizowaniu mojego najnowszego planu. Kilka dni później Edmund Beaufort poinformował nas, że cieśle rozpoczęli tajemniczą budowę w zielonej dolinie położonej niedaleko obozu rozbitego pod Melun. — Ponieważ król spędził ostatnio tak wiele nocy poza obozem, ludzie zaczęli podejrzewać, że ma kochankę i że przygotowuje dla niej mieszkanie bliżej siebie —  oznajmił młody giermek, po czym dodał z oburzeniem: — Te ordynarne, pospolite kreatury nie rozumieją, że król, który ma królową tak piękną jak ty, Wasza Wysokość, nie potrzebuje kochanki. — Och, dziękuję, Edmundzie! — Katarzyna zdawała się zachwycona zarówno tym komplementem, jak i nieśmiałym oddaniem młodzieńca. — Proszę, nie wyjawiaj im na razie prawdy i nie zdradzaj, że to ojciec królowej, nie zaś kochanka króla, ma zamieszkać w owych kwaterach. Prawda nie jest nigdy równie fascynująca jak plotki, czyż nie? Pewnego dnia, kiedy wstałam o świcie, chcąc jak zwykle skorzystać z rześkiego porannego powietrza i zająć się garderobą Katarzyny, zjawił się niespodziewanie paź, który wręczył mi zaproszenie na spotkanie z królem Henrykiem. Ruszyłam w ślad za nim, przypominając sobie podobne wezwanie, które otrzymałam dwa lata wcześniej w Pontoise. Mój niepokój dodatkowo się pogłębił, kiedy dostrzegłam uzbrojonych wartowników strzegących drzwi komnaty konetabla Corbeil. Kiedy jednak weszłam do środka, nieco się uspokoiłam, dostrzegłam tam bowiem jedynie króla Henryka, siedzącego samotnie przy stole, na którym czekały na niego całe stosy listów oraz dokumentów. Uklękłam, on zaś skinął lekko głową i dał mi znak, abym wstała. — Odprawiłem swoich urzędników, ponieważ chciałbym porozmawiać z tobą na osobności, madame Lanière — zaczął, pomijając wszelkie wstępy. — Księżna Clarence wyraża się o tobie niezwykle ciepło i wychwala twoją mądrość oraz dyskrecję. — Księżna jest dla mnie bardzo łaskawa — powiedziałam, mając nadzieję, że rozmawiała ona też z królem o planie, który jej ostatnio przedstawiłam. Muszę przyznać, że czułam się nieco onieśmielona obecnością monarchy, robił bowiem ogromne wrażenie, nawet kiedy pracował przy swoim biurku o tak wczesnej godzinie. Miał na sobie kolorowy dublet zdobiony haftowanymi lancasterskimi

łabędziami oraz różami, a u jego pasa wisiał pozłacany miecz w srebrnej pochwie. Mimo skazy, jaką niewątpliwie była blizna na jego policzku, otaczała go aura wielkości. Był niczym półbóg — smukły i wspaniały — zanurzony w swej niezmierzonej chwale. — Opiekujesz się garderobą królowej, zakładam zatem, że zdołałabyś spakować rzeczy, których twoja pani może potrzebować przez kilka dni, w taki sposób, by się o tym nie dowiedziała. — Było to raczej stwierdzenie niż pytanie, wypowiedziane żołnierskim, rzeczowym tonem, bynajmniej nie zachęcającym do odpowiedzi przeczącej. — Tak, oczywiście, Wasza Wysokość — odparłam. — Dobrze. Wobec tego dziś po obiedzie Edmund Beaufort zjawi się w Corbeil z końmi Jej Wysokości, eskortą oraz wozem na bagaż i zabierze was do specjalnego pawilonu, który zbudowałem w pobliżu naszego obozu w Melun. Osobiście wskażesz dworki, które pojadą z wami, ale pamiętaj, że znajdzie się miejsce tylko dla dwóch. I oczywiście dla ciebie. Królowa nic o tym nie wie i chciałbym, żeby tak pozostało. To ma być niespodzianka. Czy mogę ci zaufać? — Utkwił we mnie badawcze spojrzenie. — Oczywiście, Wasza Wysokość — odpowiedziałam, zastanawiając się przez chwilę, co by zrobił, gdybym zaprzeczyła. — Czy mogę jednak o coś zapytać? Jego brązowe oczy zwęziły się niebezpiecznie. — Pytaj — mruknął. — Czy w Melun może dojść do kolejnych egzekucji? — Serce podeszło mi do gardła i czułam się jak mysz, nad którą zawisł cień polującego na nią krogulca, ale musiałam zadać to pytanie. — Dlaczego o to pytasz? — warknął, marszcząc groźnie brwi. — Bo sądzę, że królowa nie zniesie kolejnego takiego spektaklu, Wasza Wysokość. Nie powinna więcej oglądać takich rzeczy, jeżeli ma wydać na świat następcę tronu. — Skrzyżowałam palce i odmówiłam w myślach krótką modlitwę do Najświętszej Panienki, prosząc, by zrozumiała, że odważyłam się to powiedzieć wyłącznie z miłości. Król Henryk splótł dłonie i oparł łokcie na stole, wpatrując się we mnie uważnie. Wstrzymałam oddech i czekałam w napięciu. — Jeżeli odbędą się jakiekolwiek egzekucje, zadbam o to, aby królowa nie była ich świadkiem — powiedział wolno i posłał mi niespodziewanie jeden ze swoich uśmiechów. — To wszystko, madame. Ukłoniłam się nisko, a następnie wyszłam, czując, że ten uśmiech przyprawił mnie o gęsią skórkę. Rozpierała mnie radość, uważałam bowiem, że ucieczka od rutyny i dworskiej oficjalności była właśnie tym, czego potrzebowało obecnie to młode, kruche jeszcze małżeństwo.

*

37 Miejsce, w którym zbudowano pawilony, Katarzyna nazywała później Le Vallon Vert — Zieloną Doliną. Była to głęboka rozpadlina położona o około milę od obozu, w którym stacjonowały wojska króla Henryka, uwięziona pomiędzy dwoma skalistymi zboczami i całkowicie niedostępna. Potężne skały tłumiły odgłos wystrzałów, a przepływający tędy strumień pluskał radośnie na kamykach i większych skałach, tworząc niewielkie sadzawki i krótkie bystrzyce, wypełniające powietrze cichą muzyką. Równie dobrze można by to miejsce nazwać „doliną królów”, budynek bowiem znajdujący się w jego najdalszym krańcu, tam, gdzie strumień łączył się z Sekwaną, został przygotowany specjalnie dla króla i królowej Francji. Drugi natomiast, położony nieco wyżej, na cienistej zielonej polanie, gdzie woda pieniła się na skalistym brzegu, czekał na króla i królową Anglii. Oba budynki, otoczone grubą palisadą, składały się z dwóch dużych, przestronnych komnat, znajdujących się jedna nad drugą. Częścią obu tych budowli były wieżyczki, na których dumnie łopotały flagi i sztandary. Do holu na piętrze i do górnej komnaty prowadziły wąskie kręcone schody. Poza obrębem palisady rozmieszczono latryny oraz namioty dla służby i wartowników. Artyści pomalowali drewniane ściany pawilonów w taki sposób, by przypominały kamienie, u ich szczytu zaś wznosiły się ozdobne parapety, zdobione lwami i liliami, symbolami obu królestw. Kiedy tam dotarliśmy, zaczynało powoli zmierzchać, a cienie stawały się coraz dłuższe. Pod koniec musiałam wysiąść z powozu ze względu na to, że dróżka stała się zbyt wąska, nie mogłam zatem obserwować pierwszej reakcji Katarzyny na widok strumienia i pawilonu — ale bez trudu wyobrażałam sobie jej zachwyt. Znajdującą się tu fontannę otaczały paprocie i jesiony, a w ich gałęziach melodyjnie śpiewały ptaki. Była to oaza ciszy i spokoju, która zdawała się nietknięta kurzem bitewnym i zgiełkiem oblężenia trwającego po drugiej stronie wzgórza. Zakładając, że Katarzyna ucieszy się z beztroskiego, pełnego radości towarzystwa Lady Joan, poprosiłam księżną Clarence o zgodę, by jej córka mogła pojechać z nami. Podczas gdy Agnes i ja nadzorowałyśmy rozpakowywanie bagaży, Joan i Katarzyna zwiedzały pawilon. Co jakiś czas rozlegały się okrzyki zachwytu i zdziwienia, kiedy odkrywały kolejne pomieszczenia, meble, jedwabne poduszki oraz kolorowe zasłony. Przez otwarte okiennice wpadała do środka ożywcza bryza, pod której wpływem delikatne tkaniny lekko się wydymały. — Spójrz, nie ma tu żadnych ciężkich kotar i nakryć! — zawołała Katarzyna, rzucając się na kolejne łóżka, które cieśle króla Henryka ozdobili pozłacanym koronami. — Czuję, że będę dobrze spała po raz pierwszy od wielu tygodni. Pierwszego wieczoru król Henryk zaprosił na kolację hrabiego Warwick, a także

Edmunda Beauforta, który mógł dzięki temu spędzić trochę czasu ze swoją siostrą. Kucharze uwijali się w pocie czoła, a kolację, składającą się z pieczonego dzikiego ptactwa i sałat, podano na stole rozstawionym pod baldachimem przy strumieniu. Wbite w ziemię pochodnie rzucały migotliwe światło, a w powietrzu unosił się zapach ziół i kwiatów. Usiadłyśmy z Agnes nieco dalej, kiedy jednak skończyliśmy wszyscy jeść i stoły zostały opróżnione, Katarzyna poprosiła, abyśmy przystawiły swoje stołki i dołączyły do nich. Wkrótce miał się zjawić harfista, walijski łucznik, który zwrócił uwagę króla Henryka, gdy pewnego wieczoru przygrywał towarzyszom przy ognisku w pobliskim obozie. — Nazywa się Owen Tudor — oznajmił król — i wysławia wspaniałe wzgórza i doliny, miejsca, w których się wychowywałem. Nie zrozumiecie słów, bo śpiewa głównie w swoim ojczystym języku, sądzę jednak, że w jego muzyce usłyszycie dzikie piękno Walii, a także siłę i odwagę ludu, z którego wywodzą się najlepsi na świecie łucznicy. — Król ma szczególną słabość do walijskich łuczników — wyjaśnił Katarzynie hrabia Warwick, przekomarzając się ze swoim przyjacielem — a przecież są oni tak naprawdę bandą zwykłych zbirów! Henryk roześmiał się. — Dick, przypomnij sobie, ile razy uratowali ci życie! — odparował. — Zresztą cały świat wie, że to dzięki nim wygraliśmy pod Azincourt. Może jest wśród nich kilku łajdaków, ale to właśnie oni są chlubą mojej armii. — Sądziłam, że to właśnie walijski łucznik odpowiada za bliznę na twoim policzku, mój panie — wtrąciła Katarzyna, zaskoczona tym podziwem dla ludzi, którzy naznaczyli jej męża na resztę życia. — To prawda — przytaknął król. — A rana, którą odniosłem, nauczyła mnie, jak ból i trwałe oszpecenie kształtują charakter, siłę i determinację mężczyzny. Może będziesz zaskoczona, ale czuję, że mam wobec walijskich łuczników dług wdzięczności. Nawet wobec tego nieznanego żołnierza, który mnie zranił. W tym właśnie momencie zjawił się Owen Tudor i uklęknął na skraju podestu osłoniętego baldachimem. Był to smukły młody człowiek o szerokich ramionach. Miał ciemnobrązowe oczy i przystojną twarz o ostrych rysach, otoczoną kręconymi, kasztanowymi włosami, których nie mógł okiełznać nawet zielony filcowy kapelusz na jego głowie. Nosił sięgającą do uda skórzaną kurtkę — typowy strój łuczników, który zresztą najwyraźniej wiele musiał znieść, sądząc po otarciach i rozdarciach, widocznych na jego powierzchni. Mężczyzna trzymał na plecach skórzaną torbę, w której znajdowała się harfa. — Ach, Owen — powiedział król, po czym natychmiast dał mu znak, żeby wstał. — Chodź, przedstaw się królowej. Katarzyno, oto Owen Tudor. Choć jest tylko walijskim barbarzyńcą, w jakiś sposób udało mu się zdobyć wykształcenie i mówi także po francusku. Prawda, żołnierzu?

Żartobliwy ton króla Henryka miał dodać młodemu człowiekowi otuchy i wyglądało na to, że cel został osiągnięty, łucznik bowiem uśmiechnął się pogodnie, zbliżył i uklęknął z gracją przed Katarzyną. Pochylił głowę i odezwał się niepewną francuszczyzną zabarwioną mocnym akcentem i charakterystycznym zaśpiewem: — Jego Wysokość określa to łaskawie mianem francuskiego, nie wiem jednak, Madame, czy i ty zdołasz być tak litościwa. Katarzyna uśmiechnęła się. — Oczywiście, że tak. Posługujesz się francuskim po tysiąckroć lepiej niż ja angielskim. A jeżeli twoja muzyka jest równie wspaniała, jak opisuje ją mój pan, to twoje talenty w dwójnasób przyćmiewają moje. Owen Tudor podniósł głowę i spojrzał na Katarzynę. Dostrzegłam w jego oczach dziwny błysk, tak jakby ją rozpoznał, tak jakby z odmętów jego pamięci wynurzył się jakiś sen czy wspomnienie. Mimo to, kiedy potrząsnął głową i odpowiedział, miał pewny głos, a na jego twarzy malowała się powaga. — Nie zdołałbym cię w żaden sposób przyćmić, moja królowo — odrzekł skromnie. — Czuję się zaszczycony, mogąc przed tobą zagrać. Za twoim pozwoleniem, Sir, chciałbym od razu zacząć. — Oczywiście — przytaknął król Henryk i dał znak swojemu giermkowi. — Edmundzie, przystaw harfiście stołek. Łucznik odwrócił się i zdjął harfę z pleców, a Katarzyna zwróciła się cicho do męża: — Posiadł taki kunszt, a wydaje się bardzo młody, mój panie. Gdzie nauczył się grać? Król Henryk wzruszył ramionami. — Nie wiem. Jest jednym z ludzi Sir Waltera Hungerforda i pochodzi, jeśli się nie mylę, z północnej Walii. Ze względu na jego talent muzyczny zamierzam przyjąć go do służby. Kiedy usłyszysz, jak gra, może zechcesz podzielić się ze mną swoją opinią. Owen wybrał miejsce, w którym tańczyły rzucane przez ogień cienie, usiadł na stołku, przyniesionym przez Edmunda. Kiedy stroił swoją harfę, powietrze wypełniły brzęczące wibracje, po chwili jednak zapadła cisza. Łucznik zaczął grać, wydobywając z instrumentu muzykę o oszałamiającej wprost słodyczy. Jego głos przypominał płynne złoto, a charakterystyczny zaśpiew, który tak osobliwie zabarwiał francuszczyznę, odnalazł swe miejsce w melodyjnym rytmie walijskiego tekstu. Muzyka zdawała się brać w posiadanie całą dolinę, niosąc się w ciemności i stapiając z pluskiem strumienia. Siedzieliśmy wszyscy bez ruchu, zafascynowani tą niezwykłą harmonią. Choć nie była to kołysanka, Joan uległa hipnotycznemu urokowi pieśni, a Edmund musiał zanieść ją na wieżę i ułożyć w przydzielonym jej niewielkim wysuwanym łóżku. Po wyjściu Owena Tudora król Henryk kazał giermkowi przynieść harfę. Kiedy z Katarzyną oddalili się do swojej komnaty, zaczął grać i cicho nucić, podczas gdy

Agnes i ja pomagałyśmy królowej przy wieczornej toalecie. Król nie grał może tak wspaniale jak walijski łucznik, ale w jego muzyce rozbrzmiewały te same melancholijne odwołania do legend i dzikich, wspaniałych krajobrazów. Życząc małżonkom dobrej nocy, zauważyłam, że Katarzyna położyła poduszkę u stóp męża i usiadła, by posłuchać jego gry. Rozłożyłyśmy z Agnes nasze sienniki w komnacie na dole i choć przez dłuższy czas nie mogłam zasnąć, nie słyszałam, by król wzywał swojego giermka. Kiedy następnego ranka wróciłam na górę, Katarzyna przeciągnęła się leniwie pod miękkimi prześcieradłami i uśmiechnęła do mnie z satysfakcją. Na jej twarzy pojawił się wyraz, którego nigdy wcześniej nie widziałam: przypominała kotkę, która dostała miseczkę mleka. — Dobrze spałaś, Mademoiselle? — zapytałam, choć znałam już odpowiedź. — Jak niemowlę, Mette — zaszczebiotała. — A teraz umieram z głodu. Król Henryk wyruszył do obozu już o świcie. Obiecywał, że przyśle później swojego spowiednika, by odprawił dla nas mszę, ale nie mogę chyba pościć tak długo. —  Wstała, wzięła ode mnie szlafrok i samodzielnie go włożyła, podeszła do stołka, na którym król pozostawił harfę. Pochyliła się i podniosła ją, z rozmarzeniem uderzyła w kilka strun, wydobywając z instrumentu przypadkowe dźwięki, odwróciła się lekko i spojrzała na mnie przez ramię. Loki opadały kaskadą na jej twarz i bił od niej szczególny blask, a jej skóra zdawała się niemal lśnić. Nietrudno było skojarzyć fakty i wyciągnąć odpowiednie wnioski. Nic jednak nie powiedziałam i zamiast tego uniosłam pytająco brwi, co wywołało radosny chichot Katarzyny. — Czy jest może jakaś ciepła woda, Mette? — zapytała. — Chciałabym wziąć kąpiel. Marzę też o jednym z tych twoich wspaniałych masaży olejkiem różanym. — Czy masz ochotę na masaż przed, czy też po śniadaniu, Mademoiselle? — zapytałam z kamienną twarzą. — Och, raczej po. — Usiadła, trzymając harfę na kolanach i przebiegając dłonią po strunach. — To wspaniały instrument, jeśli znajdzie się w odpowiednich rękach, nie sądzisz? Ten człowiek… jak on miał na imię? Owen. Jego gra była czymś iście magicznym. — Nie ulega wątpliwości, że gra i śpiewa doskonale. Musiał mieć dobrego nauczyciela. — Uważam jednak, że mój pan gra z nie mniejszą wrażliwością — oznajmiła lojalnie. — I co ważniejsze, śpiewa po francusku, dzięki czemu rozumiem jego słowa. — Czy wczoraj wieczorem nie były to przypadkiem słowa romantyczne? — zapytałam przebiegle. Spojrzała na mnie z ukosa. — Tak, Mette. Były bardzo romantyczne. — Cieszę się, Mademoiselle.

Łucznik nie przyjeżdżał co wieczór, ale kiedy już się zjawiał, król Henryk nie zapraszał swoich kapitanów i generałów — wolał słuchać muzyki jedynie w towarzystwie Katarzyny. Opadali wtedy na poduszki, blisko siebie, i zatapiali się w dźwiękach, od czasu do czasu coś szepcząc. Podczas tych koncertów Agnes i Joan grywały czasem w gry planszowe, ja jednak wolałam wyglądać przez okno i patrzeć na zachodzące słońce oraz nietoperze, które opuszczały jaskinie pośród skał, by polować na nocne owady. Joan i Edmund towarzyszyli od czasu do czasu parze królewskiej podczas kolacji, ale ona wolała spędzać wieczory w samotności, chcąc jak najpełniej wykorzystać krótki czas, kiedy Henryk mógł wyjeżdżać ze swojego obozu, nie myśląc o coraz bardziej złożonej logistyce oblężenia. Rzadko zostawałyśmy z Katarzyną same, dlatego nie miałyśmy zbyt wielu okazji, by szczegółowo omawiać jej relacje z królem Henrykiem, nietrudno było jednak zauważyć, że wszystko się nagle zmieniło. Ilekroć król przyjeżdżał z obozu, Katarzyna porzucała wszystko i wybiegała mu na spotkanie. Choć zawsze przy takich okazjach przystawała i klękała przed nim, nie ulegało wątpliwości, że w geście tym chodziło przede wszystkim o to, by poczuć na sobie jego dotyk, kiedy delikatnie ją podnosił i całował. Z ich stosunków znikła wreszcie dawna oficjalność, która ograniczała się teraz do publicznych, formalnych wystąpień, zdarzających się w Zielonej Dolinie niezwykle rzadko. Katarzyna odkrywała — powoli i nieśmiało —  człowieka schowanego dotychczas za majestatem monarchii i etykiety dworskiej. On zaś najwyraźniej umiał się tym cieszyć i obdarzał żonę coraz większym zaufaniem. Katarzyna obiecała mężowi, że ponieważ po całej okolicy kręcą się żołnierze, nie będzie zapuszczała się poza dolinę — ale razem z Joan poznała każdy jej zakątek i każdą szczelinę, a dokądkolwiek szły, towarzyszyli im dyskretnie uzbrojeni strażnicy. Na krańcach doliny rozmieszczono też, dla bezpieczeństwa, punkty obserwacyjne i wartowników. Mimo że dolina wydawała się cichą, pogrążoną w spokoju oazą, niebezpieczeństwo czaiło się tuż za rogiem. Król Henryk sprowadził z Niemiec kilka nowych, potężnych machin oblężniczych, które miały wesprzeć już i tak potężną baterię regularnie uderzającą w mury Melun. Pewnego dnia Katarzyna wpadła na pomysł, by wspiąć się po stromym zboczu doliny i przyjrzeć się temu, co działo się w okolicy zamku. Sądzę, że chciała się po prostu przekonać, z czym tak naprawdę rywalizowała, walcząc o uwagę męża. Król zgodził się na jej prośbę, choć zastrzegł, że podczas tej eskapady musi nam towarzyszyć Edmund oraz eskorta strażników, którzy mieli zapewnić nam bezpieczeństwo. Król Karol i królowa Izabela przybyli do swego pawilonu w południe, w tym samym dniu, kiedy mieliśmy wyruszyć na naszą małą ekspedycję. Królewska para pokonała barką większą część drogi z Corbeil. Zebraliśmy się wszyscy, by patrzeć, jak wkraczają do doliny — królowa siedziała w lektyce niesionej przez ośmiu mocno zbudowanych giermków, a król Francji, przytłoczony uroczystym strojem

i obszernym płaszczem, na łagodnym białym kucyku. Katarzyna i król Henryk powitali ich przed pawilonem, a potem czekali cierpliwie, aż zaintrygowana królowa przeprowadzi inspekcję całego budynku. Króla Karola trzeba było tymczasem przekonywać, by powstrzymał się przed natychmiastową kąpielą w strumieniu. Gdy tylko pojawiła się taka możliwość, król Henryk nakłonił teścia, by wsiadł na kucyka i dołączył do orszaku rycerzy i heroldów, którzy go odeskortowali pod główną bramę Melun, gdzie miały się odbyć pierwsze pertraktacje. Tymczasem Katarzyna, Joan, Agnes i ja spotkałyśmy się z Edmundem i naszą zbrojną eskortą i wszyscy razem zaczęliśmy wspinać się wąską ścieżką prowadzącą w górę zbocza. Po raz pierwszy zapuściłyśmy się poza granice doliny, dlatego kiedy dotarłyśmy na szczyt, z ogromnym zdziwieniem przyjęłyśmy huk wystrzałów, którego w dole nigdy nie było słychać. Ruszyłyśmy przez las, który porastał skarpę — na skraju drzew znajdował się bowiem doskonały punkt obserwacyjny, z którego rozciągał się widok na cały obóz, na miasto Melun i na sieć świeżo wykopanych szańców, które je teraz otaczały. Zanim zamek królewski w Melun został zajęty przez delfina, był ulubioną letnią rezydencją królowej Izabeli. Słynął z chłodnej bryzy unoszącej się znad rzeki i ze wspaniałych krajobrazów, które rozciągały się wszędzie wkoło. Mury zamku zdawały się wyrastać z rdzawego piaskowca znajdującego się na brzegu Sekwany przeciwległym do tego, na którym staliśmy. W dole rozpościerało się otoczone murami obronnymi miasto. Leżało ono na wyspie przy zakolu rzeki, w miejscu, gdzie szeroki, wartki nurt sam w sobie stanowił naturalną barierę — a zarazem istotną przeszkodę podczas oblężenia. Ze względu na to, że mury strzegły jedynej przeprawy, król Henryk, chcąc koordynować atak, kazał wybudować nowy most w górze rzeki, poza zasięgiem strzał łuczników. Dziesiątki rozstawionych w strategicznych punktach machin oblężniczych rozmaitych kształtów i rozmiarów wystrzeliwały nieustannie różnego rodzaju pociski, które bezlitośnie uderzały w mury obronne. Wykorzystywano też mangonele i arbalesty, starodawną broń, której — jak wytłumaczył nam Edmund — używano teraz przede wszystkim do ciskania na Melun kul ognia i niegaszonego wapna, które miały podpalać domy. Giermek wskazał nam też jaskinie w przylegających do miasta urwiskach, gdzie saperzy zaczęli już kopać tunele, by osłabić mury strzegące zamku. Obrońców najbardziej jednak musiała przerażać bateria potężnych nowych dział, które król Henryk rozlokował w taki sposób, by uderzyć w pewien szczególnie nadwątlony fragment muru znajdujący się w pobliżu głównej bramy. Wiele słyszeliśmy o podziwie, jaki w królu angielskim wzbudzały te wyjątkowe machiny, stworzone w ognistych odlewniach nad Renem, obsługiwane przez grupy specjalnie wyszkolonych w tym celu niemieckich artylerzystów, którym płacono majątek za to, że ryzykowali życiem i utratą kończyn, by celować i strzelać z tych trudnych do opanowania i niestabilnych dział. Naliczyłam ich sześć: potężnych, żeliwnych rur,

zdolnych do wyrzucenia ogromnych kamieni na kilkaset jardów. Trudno mi było pojąć, jak którykolwiek konetabl mógł patrzeć na ten rząd śmiercionośnych machin i nie wywiesić od razu białej flagi na znak kapitulacji. Nagle działa umilkły, a nad doliną zapadła upiorna, pełna grozy cisza, zapowiadająca pojawienie się króla francuskiego, którego eskorta wiła się powoli pomiędzy namiotami obozu i kierowała w stronę nowo wybudowanego mostu. Na przedzie jechali dwaj heroldzi w jaskrawych tabardach, dzierżący białe, łopoczące na wietrze flagi, które miały sygnalizować gotowość przystąpienia do pertraktacji. Przekroczywszy rzekę, pomknęli galopem ku bramom miasta, pozostawiając króla i jego świtę na skraju mostu. Cała ta scena rozgrywała się na tyle daleko od nas, że nie słyszeliśmy, co krzyczeli do obrońców, ale zobaczyliśmy, że na parapetach kordegardy nastąpiło poruszenie. Po pewnym czasie w bramie pojawił się rycerz w pełnej zbroi, z odkrytą głową. Za jego plecami powiewał dzierżony przez giermka sztandar. Edmund Beaufort wyjaśnił nam, że oto patrzymy na sławetnego seigneura de Barbazan, komendanta garnizonu. Po krótkiej wymianie zdań heroldowie spięli konie i pogalopowali z powrotem w stronę świty królewskiej, czekającej przy moście. Wtedy w kierunku bram miasta ruszył rycerz w hełmie, dosiadający wielkiego czarnego rumaka, za nim zaś jechał z wolna król Karol na białym kucyku. Dostrzegłam herb ze złotym runem na proporcu rycerza i zrozumiałam, że to sam Filip, książę Burgundii, towarzyszył swemu feudałowi, starając się wzmocnić nieco symboliczny majestat tej żałosnej, zgarbionej figurki jadącej u jego boku. Moim zdaniem jednak ogromny kontrast między postawą i wyglądem obu jeźdźców oraz ich wierzchowców tylko uwydatniał skarlałą siłę francuskiej Korony i niezdolność chorego króla do sprawowania władzy. Rozległy się kolejne krzyki i po krótkiej wymianie zdań książę oraz król odwrócili się, po czym ruszyli z wolna w kierunku mostu, po chwili zaś puścili się kłusem, by przebyć ostatnią milę dzielącą ich od naszej małej doliny. Seigneur de Barbazan zniknął z murów obronnych, a w blasku zachodzącego słońca, które rozlewało się szkarłatem po niebie, podniósł się na nowo zgiełk i kurz walki. Zobaczyliśmy, jak żołnierze zaroili się przy nowych niemieckich armatach niczym mrówki krążące w pocie czoła po swoim kopcu. Potrzeba było dwunastu ludzi, by wycelować i załadować każde działo. Stopniowo potężne potwory zaczęły wyrzucać z siebie kamienne pociski — rozpoczęło się nieustające nawet na chwilę bombardowanie. Widok poszarpanych dziur, ziejących niczym rany w solidnych murach obronnych, mroził krew w żyłach. Nie dało się jednak odwrócić wzroku. Wtedy, na naszych oczach, jedno z potężnych dział niespodziewanie eksplodowało, unosząc w górę obsługujących je ludzi i rozpadając się nagle pośród chmur dymu i odłamków. Patrzyliśmy na ten potworny obraz w milczeniu: fragmenty ludzkich ciał wyrzucone pod niebo, członki oderwane od torsów opadające ponuro do rzeki, której wody zaczerwieniły się nagle od krwi. Nad murami obronnymi rozległy

się triumfalne okrzyki i wiwaty, ja zaś, nie mogąc dłużej na to wszystko patrzeć, ukryłam twarz w dłoniach. Kiedy jednak zebrałam myśli na tyle, by znowu podnieść wzrok, zorientowałam się, że Katarzyna odwróciła się i pobiegła w kierunku pobliskich krzaków, gdzie teraz gwałtownie wymiotowała. Lady Joan stała przy niej, a ja natychmiast do nich podeszłam i we dwie zaczęłyśmy czym prędzej prowadzić królową w kierunku lasu, z dala od widoku krwawej jatki, jaka rozgrywała się w dole. Oparłyśmy ją o drzewo, poprosiłam Edmunda, by pobiegł zamoczyć moją chusteczkę w najbliższym strumieniu. Katarzyna szalała z rozpaczy, podobnie jak my wszyscy, a Edmund nie mógł pogodzić się z tym, że jego królowa widziała na własne oczy tak potworne sceny. — Och, Wasza Wysokość, moja pani, błagam, wybacz mi. Powinienem był to przewidzieć i od razu zawrócić, tak byś nie musiała patrzeć na tę straszliwą rzeź —  jęczał. — Król nigdy mi nie wybaczy tego, że zostałaś z mojej winy wystawiona na tak koszmarne przeżycie! Pomyślałam, że ma rację. Pospiesznie przyłożyłam mokrą chusteczkę do czoła Katarzyny, starając się nie okazywać rozpaczy, która kłębiła się w moim sercu. Blada jak papier królowa była najwyraźniej w szoku. Modliłam się, by tak bliskie, bolesne spotkanie z horrorem wojny nie zgasiło iskry nowego życia, które mogło się w niej właśnie rozwijać. Gdyby tak się stało, król Henryk wpadłby w głęboki gniew, obwiniając o wszystko tych, którym powierzył opiekę nad swą młodą żoną. *

38 Stałam na środku stromej uliczki, która prowadziła do piekarni. Kocie łby pod moimi stopami były śliskie od deszczu, wczepiłam się więc w szorstki kamienny filar Grand Pont, by nie stracić równowagi. W znajdujących się na moście, ponad moją głową, warsztatach był dość duży ruch, tutaj jednak panował spokój, a ludzie woleli przeczekać deszcz w swoich ciasnych drewnianych domach. Wysoka brama, prowadząca na podwórze piekarni, była teraz zamknięta. Ku mojemu zaskoczeniu wszystko wyglądało tu niemal tak samo jak sześć lat temu, kiedy z taką niechęcią wręczyłam klucze jednemu z dawnych terminatorów mojego nieżyjącego ojca. Stojący obok brat Jean-Michela spojrzał na mnie z niepokojem. — Dobrze się czujesz? — zapytał. Skinęłam głową. — Tak, to wszystko przez te patynki — odparłam z uśmiechem, unosząc lekko spódnicę, by pokazać mu niewygodne żelazne obuwie. — Nigdy nie lubiłam w nich chodzić. Spojrzał na własne wysokie buty. — Choć skóra nie wynosi cię ponad błoto, zawsze możesz na niej polegać — wyszczerzył zęby w uśmiechu. Wzruszyłam ramionami. Był rymarzem, nic zatem dziwnego, że tak mówił. — Chodź, weź mnie pod ramię. Zjawiłam się w warsztacie Lanière’ów w południe i Marc zaproponował, że będzie mi towarzyszył podczas wizyty w piekarni. On i jego rodzina w czasie całej mojej długiej nieobecności nadal pobierali czynsz od wynajmującego to miejsce mężczyzny i byłam bardzo wdzięczna losowi, że pozostali lojalni względem Jean-Michela i nie uszczknęli ani grosza z tych pieniędzy. Ich rodzice już nie żyli, a w ciągu ostatnich lat braciom zapewne nie było łatwo utrzymać rodziny. Zrozumiałabym zatem, gdyby posiłkowali się pieniędzmi podczas trudnych okresów niedostatku i głodu, które spadły na Paryż. Oni jednak ich nie tknęli. — Trzeba przyznać, że czasem naprawdę trudno było wyegzekwować czynsz — powiedział Marc. — W związku z niedoborem mąki zdarzało się, że twój najemca sam ledwo miał na chleb! Ten czarny humor nieodłącznie towarzyszył ponurym dniom, które nastały w ciągu minionych miesięcy. Ostatnia epidemia, przed którą królewski dwór schronił się w Pontoise, pochłonęła w samym tylko Paryżu pięćdziesiąt tysięcy ludzi, a jeszcze więcej osób zmarło w wyniku fali głodu, która później nastąpiła. Poza tym, choć arystokraci słynęli z tego, że nie płacili rachunków, wielu rzemieślników musiało wyruszyć w ślad za swymi patronami i wyjechać z Paryża, by nie stracić klientów. Na zatłoczonych dawniej ulicach miasta wiele domów stało teraz pustych. — Jestem bardzo wdzięczna za waszą dobroć i uczciwość — powiedziałam. —

Zamierzam zadbać o to, by te pieniądze trafiły do waszego bratanka Luca, przypuszczam bowiem, że to właśnie on z całej naszej rodziny najbardziej ich potrzebuje. — Ale jak zamierzasz mu je przekazać, skoro opowiedział się po stronie pretendenta? — zapytał Marc. Cała rodzina Jean-Michela z przerażeniem przyjęła decyzję Luca, Lanière’owie bowiem zawsze sprzyjali Burgundczykom i nie popierali ani delfina, ani Orleańczyków. — Znajdę sposób — zapewniłam. — Często kursują tam posłańcy i gońcy. Przekażę mu za ich pośrednictwem wiadomość, a jeśli rzeczywiście będzie potrzebował pieniędzy, w co akurat nie wątpię, to na pewno postara się po nie przyjechać. Królowie Anglii i Francji zjechali do Paryża wraz ze swoimi dworami na początku grudnia. Po nadspodziewanie długim oblężeniu królowi Henrykowi udało się wreszcie zmusić przymierający głodem garnizon w Melun do kapitulacji. Udowodnił w ten sposób francuskim i burgundzkim wojskom, że takie działania wojenne można było skutecznie prowadzić nie tylko poprzez podejmowane na oślep ataki na dobrze bronione mury, ale też dzięki cierpliwości i wytrwałości. Filip, książę Burgundii, obserwował egzekucję dwóch morderców swego ojca, którzy zostali powieszeni na oczach wszystkich zgromadzonych na głównym placu. Kiedy jednak kapitan pokonanego garnizonu ukląkł pod bramami miasta i przekazał swój miecz królowi Henrykowi, ten — ku ogromnej uldze Katarzyny — darował mu życie i uwięził go do czasu, aż zapłacono za niego olbrzymi okup. Ten czyn rozwścieczył księcia Burgundii, ponieważ Barbazan znajdował się na liście tych, którym poprzysiągł zemstę. Król pozostał jednak niewzruszony. — Seigneur de Barbazan jest zbyt dobrym rycerzem, by skończyć na szubienicy — oznajmił. — Przysiągł zresztą, że nie brał udziału w zamordowaniu księcia Jana, a ja mu wierzę. Na szczęście makabryczne sceny, które musiała oglądać Katarzyna, nie odbiły się na jej zdrowiu. Nie osłabiło to jednak gniewu króla Henryka i wszyscy, którzy mieli zapewnić jej ochronę tamtego feralnego dnia, odczuli ów gniew na własnej skórze —  na szczęście jednak skończyło się na srogiej reprymendzie i nikt nie został ukarany. Być może królowa wytłumaczyła mu, że to ona sama nalegała na tę ekspedycję, być może zaś w maleńkiej Zielonej Dolinie wielki wojownik nieco złagodniał. Paradoksalnie, dynastyczne małżeństwo zrodzone z wojennej zawieruchy przyniosło pociechę dwojgu samotnym ludziom po przejściach. Poznali wreszcie smak szczęścia, jakie dawały wspólne doświadczenia i wzajemna czułość. Henryk i Katarzyna pokochali swoje towarzystwo i chętnie oddawali się wspólnie prostym przyjemnościom, takim jak rozmowa, śmiech oraz muzyka. A zwłaszcza muzyka. Dźwięki Henrykowej harfy wypełniały ich pawilon, a Owen Tudor regularnie

odwiedzał królewską komnatę, by prezentować swoje umiejętności. Za zgodą swego kapitana, Sir Waltera Hungerforda, stał się wkrótce częścią królewskiej świty. Król, zamiast wydać po prostu odpowiedni rozkaz, zaprosił Sir Waltera na wystawną kolację w swoim pawilonie i przedstawił mu prośbę. Sir Hungerford, weteran spod Azincourt i jeden z największych rycerzy króla Henryka, mógł sobie pozwolić na wyrażenie niezadowolenia. — Zabierasz mi jednego z moich najlepszych łuczników, Sir! — Możesz wybrać któregoś spośród łuczników królewskich, Walterze — odparł król Henryk, dając Edmundowi znak, by dolał im wina. — Poza tym zrobisz w ten sposób ogromną przyjemność królowej. Sir Walter skinął głową w kierunku Katarzyny i oznajmił nieco podpitym głosem: — Jakżebym mógł, ja, skromny rycerz, odmówić tak wspaniałej damie. Na przyszłość muszę jednak uważać, by nie przyjmować w swoje szeregi przystojnych Walijczyków grających na harfie! Podczas pobytu w Melun tęskniłam za codziennym kontaktem z Alys i małą Katarzyną. Raz czy dwa udało im się jednak przyjechać na wozie z zaopatrzeniem, dzięki czemu miały okazję mnie odwiedzić. Z radością patrzyłam na niemowlę, które zaśmiewało się i piszczało, obserwując wodę pluskającą w strumieniu, a potem tarzało się w trawie porastającej jego brzegi. Katarzyna była śliczną, wesołą dziewczynką, a Alys szyła jej przepiękne bluzki i sukienki ze skrawków materiału, z których powstała letnia garderoba królowej. Któregoś dnia obie Katarzyny miały zresztą na sobie sukienki z tego samego, pięknego materiału w kwiaty, a królowa z dumą kołysała swoją „bliźniaczą” chrześniaczkę, prezentując ją Lady Joan. — Gdybym nie była królową i nie musiała wydać na świat syna, modliłabym się o tak śliczną małą dziewczynkę jak ty! — zwróciła się pieszczotliwie do Katarzyny, mocno ją przytulając. Piękna pogoda utrzymała się aż do połowy października, kiedy nadeszły wreszcie jesienne burze, które zmusiły nas do powrotu do Corbeil. Gdy po dwóch tygodniach krwawienie Katarzyny nie nadeszło, zaczęłyśmy wszystkie modlić się do świętej Moniki — i ostatecznie w początkach grudnia miałyśmy już pewność, że królowa jest w ciąży. Król Henryk nie posiadał się oczywiście z radości i chciał natychmiast podzielić się z wszystkimi tą wiadomością, ale za moją radą Katarzyna poprosiła, by się z tym wstrzymał. — Uważam, że nierozsądnie byłoby ogłaszać to już teraz, Mademoiselle — ostrzegłam. — To tak ważne dziecko, że lepiej poczekać z tą nowiną do dnia Objawienia Pańskiego, na wypadek gdyby wydarzyło się coś złego. Musisz teraz na siebie bardzo uważać, bo choć w pierwszych tygodniach nie ma jeszcze żadnych objawów, to właśnie wtedy dziecko jest najbardziej narażone. Katarzyna spojrzała na mnie z niepokojem i instynktownie położyła dłoń na brzuchu.

— Może z twojej perspektywy nie ma żadnych objawów, Mette, ale trudno będzie mi ukryć mdłości, które ogarniają mnie każdego ranka. Jestem przekonana, że nie służy to dziecku. — To minie, Mademoiselle — zapewniłam ze współczuciem. — Będę ci codziennie przygotowywała napar z ziół, który musisz pić tuż po przebudzeniu, a poza tym powinnaś jeść białe pokarmy, by uspokoić żołądek. Małe porcje, ale często. — Mam nadzieję, że to s z y b k o minie — powiedziała z niezadowoleniem. —  W jaki sposób moja matka zdołała wydać na świat dwanaścioro dzieci, jeżeli za każdym razem tak się czuła? — Nie zawsze tak jest. Musisz modlić się o cierpliwość, Mademoiselle. — Ba! To właśnie powiedziałby ksiądz! — zaprotestowała. — Nie spodziewałam się, że akurat ty będziesz zasypywała mnie tymi religijnymi komunałami, Mette! Katarzyna tak bardzo się cieszyła, mogąc wreszcie opuścić zamek w Corbeil, że zgodziła się nawet odbyć podróż do Paryża na barce u boku swojej matki, ulegając namowom króla Henryka, który nie chciał, by w błogosławionym stanie jeździła konno. Barka przybiła do mostu Charenton, a królewska straż niosła pozłacane lektyki obu królowych ulicami miasta, które świętowało po raz pierwszy od wielu lat. W katedrze Notre Dame odbyła się msza dziękczynna, a następnie król i królowa Francji zostali odeskortowani do Hôtel Saint-Pol. Król Henryk i królowa Katarzyna zajęli wraz ze swym dworem Luwr. Po wizycie w piekarni skupiłam się na próbach skontaktowania się z Lukiem. Nie mogłam do niego napisać ani powierzyć żadnemu posłańcowi poufnych informacji na temat pieniędzy, byłoby to bowiem zbyt ryzykowne. Kiedy zatem znalazłam gońca, który przewoził oficjalne listy do delfina, poprosiłam go po prostu, żeby przy tej okazji odnalazł Luca i przekazał mu, że cała jego rodzina, włącznie z siostrzenicą, której nie zdążył jeszcze poznać, przeniosła się teraz do Paryża. Miałam nadzieję, że wiadomość ta skłoni Luca do tego, by nas odwiedzić. Jacques ustalił wkrótce swoją pozycję w paryskiej gildii krawców i wynajął warsztat oraz pokoje w wąskiej uliczce pomiędzy Luwrem a Châtelet, gdzie ulokowało się też wielu innych krawców. Było to dla mnie dogodne miejsce, bo mogłam ich często odwiedzać, Jacques zaś, mając za patronkę królową angielską, nie narzekał na brak pracy. We wrześniu król Henryk mianował Tomasza, księcia Clarence, konetablem Paryża, co sprawiło, że walczące ze sobą frakcje zawarły rozejm, a ulice miasta stały się znowu bezpieczne. Nadal panował jednak głód, a kiedy odwiedzałam pobliskie targi, rzucała mi się w oczy bardzo ograniczona ilość świeżych produktów. Wiedziałam, że jeżeli dwór angielski zatrzyma się w Paryżu na dłużej, wiosną nadejdzie fala głodu. Oczywiście z punktu widzenia Anglików król Henryk w pełni zasługiwał na uczty i przyjęcia. W ciągu pięciu lat od jego niezwykłego zwycięstwa pod Azincourt zdołał

ugruntować swoją pozycję władcy północnej Francji. Wraz z nadejściem zimy dobiegła końca jego kampania, dzięki czemu mógł teraz odpoczywać i cieszyć się swoimi triumfami — w tym także maleńkim nowym życiem, które rozwijało się w brzuchu Katarzyny i o którym nikomu jeszcze na razie nie powiedział. Nic zatem dziwnego, że pojawiał się w Paryżu w swoich najbardziej uroczystych szatach i nosił koronę podczas oficjalnych uczt. Był i zamierzał pozostać jednym z największych władców Europy, skupiającym w swych rękach ogromną władzę i cieszącym się szacunkiem poddanych. Podczas jednej audiencji majordomus dworu francuskiego zaprotestował, że król Henryk jest przecież jedynie następcą tronu Francji, dlatego nie on, lecz król Karol i królowa Izabela powinni przewodzić wszelkim dworskim uroczystościom. Henryk jednak zupełnie nie liczył się z jego zdaniem. — Niech król Karol zajmuje się własnym dworem, tak jak to zawsze robił, ja zaś zajmę się swoim, tak jak i ja to zawsze robiłem — oznajmił. — Ale na jego dworze nikt się już nie chce zjawiać, Sir — poskarżył się majordomus. — Wszyscy przybywają tłumnie do Luwru. — Skoro taki jest ich wybór, nie mogę im tego zabronić. — Henryk wzruszył ramionami. — Niech król Francji rozkaże im wrócić. Zobaczymy, czy go posłuchają. Tak się oczywiście nie stało, nadeszło bowiem Boże Narodzenie, czas wręczania prezentów, a ponieważ król Henryk był akurat w doskonałym nastroju, wykazywał się niezwykłą szczodrością. Rozdawał nagrody w postaci tytułów i majątków wszystkim tym, którzy pomogli mu odnosić kolejne zwycięstwa — król Francji zaś nie mógł z nim konkurować. Zauważyłam, że Katarzyna nie odwiedza matki w Hôtel Saint-Pol, a królowa Izabela nie może się zmusić do złożenia wizyty na dworze swej córki. Dawna królowa musiała czuć się samotnie, nie potrafiłam jednak wykrzesać z siebie współczucia. Mając w pamięci wszystko, co spotkało Katarzynę — jej samotne dzieciństwo i młodość spędzoną w cieniu lubieżnego księcia Burgundii — uznałam, że królowa zasługuje na ten los. Nadszedł teraz czas, by to Katarzyna zachwycała wszystkich swoją niezwykłą urodą, nosiła wspaniałe suknie i skrzyła się podczas oficjalnych uroczystości drogocennymi klejnotami, tak jak niegdyś jej matka jako młoda żona króla Karola. Katarzyna zaproponowała, abym spędziła dwa pierwsze dni świąt Bożego Narodzenia u mojej rodziny. Obiecała też, że będzie pamiętała o naparach z ziół i nie będzie bawiła się do późna podczas uroczystości na dworze. Zamierzałam więc świętować narodziny Chrystusa u boku Alys i Jacques’a. Mieliśmy odwiedzić szopkę wystawioną w Notre Dame i słuchać chórów śpiewających kolędy na placu przed katedrą. Wcześniej jednak ruszyłam raz jeszcze do piekarni pod Grand Pont, żeby odebrać specjalne ciasto zamówione na tę okazję. Powietrze było rześkie i chłodne, niebo bezchmurne, a rzeka skrzyła się w promieniach zimowego słońca. Szłam z koszykiem dobrze znaną ścieżką, którą

przemierzałam tak wiele razy. Ze ściśniętym gardłem wspominałam swoje wizyty u Jean-Michela, pracującego wtedy w stajniach królewskich. Byłam beztroską czternastoletnią dziewczyną, która skupiała się wyłącznie na teraźniejszości. Nosiłam wówczas brązową, ręcznie tkaną sukienkę oraz buty na drewnianych podeszwach i rozpierała mnie duma, że umiem czytać i pisać, podczas gdy tak wielu ludzi wokół mnie nie posiadło tych umiejętności. Teraz zaś miałam na sobie suknię z niebieskiej flandryjskiej wełny i znałam osobiście królów, królowe oraz książąt. I choć przebywałam na co dzień pośród nich, nadal czułam się jak zbuntowana córka piekarza, która oddała swe dziewictwo przystojnemu młodemu stajennemu o pięknych błyszczących oczach. Wspomnienia te wydawały się tak żywe i napełniały mnie tak niezwykłą energią, że podskoczyłam i zawirowałam, ciesząc się tym, że mogę żyć. Nagle jednak stanęłam jak wryta. Oto bowiem dostrzegłam ducha. W miejscu, gdzie brama strzegła tylnego podwórza piekarni, stał Jean-Michel. Moje serce zaczęło walić jak oszalałe z podekscytowania i niedowierzania i czułam się tak, jakby miało za chwilę wyskoczyć mi z piersi. To był przecież on! Przyszedł do piekarni, próbując mnie odnaleźć, ja zaś bez wahania pobiegłam w jego stronę jak tamta czternastoletnia dziewczyna z burzą brązowych loków i różowymi policzkami. Kiedy jednak przyjrzałam mu się uważniej, zorientowałam się, że oczywiście nie stoi przede mną Jean-Michel, tylko Luc. Tak bardzo przypominał teraz swojego ojca, że aż wydało mi się to niepokojące. Minął ponad rok, odkąd widziałam go po raz ostatni. Mój syn zamienił się w barczystego młodzieńca o ciemnej karnacji i sprężystym, lekko kołyszącym się kroku. Łzy napłynęły mi do oczu — łzy radości na jego widok. Poczułam też jednak lekkie ukłucie rozczarowania, kiedy uświadomiłam sobie, że nie stoi przede mną jego ojciec. — Luc! — zawołałam, zawstydzona tym, że choć przez chwilę mogłam pragnąć, by był kimś innym. — Przyjechałeś! — Wydoroślał i dojrzał nie tylko z wyglądu. Bez słowa protestu pozwolił mi się mocno przytulić i ucałować. — Dostałem twoją wiadomość — powiedział, gdy tylko mógł już mówić. — Posłaniec zjawił się akurat w chwili, kiedy byłem z delfinem na polowaniu. Delfin słyszał naszą rozmowę. — Luc wyglądał na zmieszanego. — Wiem, że gdybym nauczył się czytać, mogłabyś mi wysłać list. — To nieistotne! — zawołałam. — Odnalazł cię, ty zaś odnalazłeś mnie i są święta Bożego Narodzenia! Czy można sobie wyobrazić coś wspanialszego? To zresztą czysty przypadek, że przyszłam dziś do piekarni, aby odebrać ciasto dla małej Katarzyny. Czy liczyłeś na to, że mnie tu zastaniesz? Potrząsnął głową. — Nie. Przyszedłem, żeby odwiedzić najemcę, bo sądziłem, że może wiedzieć, gdzie cię szukać. Poza tym do Paryża wysłał mnie sam delfin. Chciał, żebym w tajemnicy przekazał list jego siostrze, księżniczce.

— Królowej. Jest teraz królową Anglii — przypomniałam. — A zatem twierdzisz, że delfin przesyła jej list? — Tak. Dał mi nawet swojego konia, więc przyjechałem tu razem z posłańcem. Ruszyłem w tę stronę, bo piekarz mówił, że wkrótce powinnaś się zjawić. —  Rozejrzał się ze zdziwieniem wokół siebie. — Pamiętam, jak bawiłem się tu jako dziecko. — Och, a zatem jesteś już teraz czternastoletnim mężczyzną? — zażartowałam. — No cóż, chyba jeszcze nie do końca. — Wykonuję męską pracę! — odparł. — W każdym razie delfin tak uważa. W przeciwnym razie nie powierzyłby mi tego listu. — To prawda — zgodziłam się, kiwając głową w zamyśleniu. — Czy mogę go zobaczyć? — Możesz go wziąć — powiedział Luc, wyjmując złożoną kartkę papieru z przedniej kieszeni swojej kurtki. Znajdowała się na niej pieczęć z symbolem lilii. Luc wyglądał na zadowolonego, że wreszcie pozbył się listu, zauważyłam zresztą, że wykazał się wielką rozwagą i nie nosił żadnych symboli, które wskazywałyby na jego związki z delfinem. — Nie mogę iść do pałacu, mamo — zauważył. — Myślisz, że mogę zatrzymać się u Alys? Czy ona ma gdzie mieszkać? — Tak, oczywiście — odparłam, chowając list. — Pójdziemy tam, kiedy tylko odbiorę ciasto od piekarza. Poznasz swoją siostrzenicę. Katarzyna jest naprawdę ślicznym dzieckiem. — Katarzyna? Dałaś jej imię po n i e j? — Luc skrzywił się. — Po królowej Katarzynie, oczywiście. A po kim innym? — odpowiedziałam, marszcząc brwi. — Jest matką chrzestną dziecka. Czyżbyś zapomniał, jak wiele jej zawdzięczamy? Spojrzał na mnie z gniewem, po czym odwrócił wzrok. — Nie — wymamrotał. — Ale wiele się zmieniło. Doszło do podpisania traktatu. Nie sądzę, by list delfina okazał się szczególnie ciepły i przyjazny. Otwierał właśnie bramę prowadzącą na podwórze piekarni, ja jednak złapałam go za rękaw i zatrzymałam. — Nie mów nikomu o tym liście — ostrzegłam. — I błagam cię, nie rozmawiaj z nikim o delfinie, nawet z naszą rodziną. Jest Boże Narodzenie. Świętujmy razem w spokoju. Luc skinął głową. — Masz rację. W końcu nie wiadomo, czy kiedykolwiek jeszcze będziemy mieli okazję wspólnie obchodzić Boże Narodzenie. Te słowa sprawiły, że ciarki przeszły mi po plecach. Żałowałam, że to powiedział, choć bowiem nie da się przewidzieć przyszłości, zdarza się, że nie możemy uwolnić się od złych przeczuć.

Nawet teraz, kiedy piszę te słowa niemal dwadzieścia lat później, pieczołowicie pielęgnuję wspomnienie tych radosnych godzin, które spędziliśmy wszyscy razem, jako kochająca się rodzina, w małym domku w pobliżu dawnego pałacu królewskiego. Alys i Jacques udekorowali warsztat gałązkami i wstążkami, urządziliśmy też sobie prawdziwą ucztę, składającą się z pasztetów, puddingów, pieczonego ptactwa i beczułki wina, przesłanej przez Katarzynę jako prezent świąteczny. Mieliśmy nawet muzykę, Jacques bowiem wspólnie z pozostałymi rzemieślnikami — swoimi sąsiadami — opłacił niewielką trupę minstreli, którzy szli ulicą od domu do domu, śpiewając kolędy i grając radosne melodie. Z policzkami zaróżowionymi od wina, pełna radości, tańczyłam z Jacques’em i z Lukiem, a potem wszyscy razem wirowaliśmy wraz z maleńką Katarzyną, która głośno piszczała z zachwytu. Po pewnym czasie opadłam bez tchu na ławę, wzięłam swoją wnuczkę na kolana i patrzyłam na tych wesołych młodych ludzi, którzy bawili się wspólnie, zjednoczeni śmiechem i radością tych świąt. Byłam pośród tych, których kochałam, i świat wydawał mi się spokojnym, pełnym harmonii miejscem. Nie pamiętałam, bym kiedykolwiek czuła się tak szczęśliwa, odkąd Azincourt zebrało swe obfite żniwo. Przez całe Boże Narodzenie nie dawała mi jednak spokoju myśl o liście, który delfin przesłał Katarzynie. Wkrótce musiałam też ze smutkiem pożegnać Luca, który opuścił dom Alys z dziesięcioma koronami ukrytymi za pasem, kierując się z powrotem na dwór delfina. Później, kiedy już wróciłam do Luwru, ukryłam list w swojej prywatnej szkatułce, czekając na odpowiedni moment, by wręczyć go Katarzynie. Była jednak na przemian tak szczęśliwa za sprawą świątecznych uroczystości i tak wyczerpana na skutek błogosławionego stanu, że nieustannie odkładałam tę chwilę, czekając, aż królowa będzie gotowa zmierzyć się z treścią listu. Oczywiście nie wiedziałam, co dokładnie napisał delfin, ale ostrzeżenie Luca wzbudziło we mnie głęboki niepokój. I wtedy, tuż po dniu Objawienia Pańskiego, spełniły się nasze najstraszniejsze koszmary. Katarzyna zaczęła krwawić i choć z początku sądziłam, że to nic poważnego, krwawienie nie ustępowało i stawało się coraz obfitsze, my zaś miałyśmy już pewność, że w lecie nie urodzi się syn następcy tronu Francji. Podczas gdy Katarzyna łkała i pogrążyła się w rozpaczy, ja wolałam skoncentrować się na tamowaniu krwi i stabilizowaniu jej stanu. Przede wszystkim chciałam zapobiec powtórzeniu smutnego losu Bony Orleańskiej, która w podobnej sytuacji wykrwawiła się na śmierć. Natychmiast wysłałam wiadomość królowi Henrykowi, który zjawił się w komnacie tuż po zebraniu swojej rady. Kiedy wbiegł do środka, padłam na kolana, spodziewając się wybuchu gniewu, on jednak wydawał się raczej przygnębiony i zrezygnowany, kiedy przekazałam mu smutne wieści. Ku mojemu zaskoczeniu zdecydował się nawet dodać mi otuchy.

— Nie obwiniaj się, Madame. To niczyja wina — powiedział. — Teraz liczy się tylko to, by królowa doszła do siebie. Dojdzie do siebie, prawda? — Głos lekko mu zadrżał, ja zaś po raz pierwszy uświadomiłam sobie, jakie uczucia budziła w nim Katarzyna. Nie była dla niego jedynie przyszłą matką jego dzieci. Była kimś dużo ważniejszym. — Jestem przekonana, że tak się stanie, Wasza Wysokość — odpowiedziałam, nadal klęcząc, nieco zaskoczona, że nie muszę błagać o wybaczenie w związku z tragedią, do której doszło. — Opłakuje tę stratę, ale królowa jest zdrowa i silna. Nadejdą kolejne dzieci, nie mam co do tego wątpliwości. — Ja też nie — odparł, z powagą kiwając głową. — Taka jest bowiem wola Boga. Będę miał syna. Jego absolutna pewność zaparła mi dech w piersiach. To właśnie ta pewność siebie sprawiła, że na przekór wszystkiemu zatriumfował pod Azincourt i tak wiele osiągnął. Jego niezbite przekonanie natychmiast mi się udzieliło. Wypowiedział te słowa w taki sposób, że mogłabym niemal przysiąc, iż wkrótce Katarzyna znowu zajdzie w ciążę, a kiedy król odwiedził swą żonę — i w niej zrodziła się podobna wiara. Zaczęłam rozumieć, co miał na myśli hrabia Warwick, mówiąc Katarzynie, że wielki przywódca zapewnia sobie innych przywódców, potrzeba bowiem niezwykłej pewności siebie, by wypełnić serca innych wiarą i nadzieją — a tego właśnie dokonał Henryk. Zebrałam się na odwagę i ośmieliłam prosić go o cierpliwość. — Nie jestem akuszerką, Wasza Wysokość — powiedziałam, kiedy wychodził z komnaty — wiem jednak, że królowa nie powinna zbyt szybko znaleźć się znowu w błogosławionym stanie. Jej ciało potrzebuje kilku tygodni, by dojść do siebie. Przez chwilę uważnie się we mnie wpatrywał, po czym uprzejmie skinął głową. — Rozumiem, co masz na myśli, Madame. Moja matka zmarła podczas porodu. Była zbyt młoda i zbyt szybko wydała na świat tyle dzieci. Polegam na tobie i liczę, że dzięki twojej troskliwej opiece królowa szybko odzyska siły. Nie, nie z powodu, o którym możesz myśleć — posłał mi krótki, smutny uśmiech — ale dlatego że wkrótce ruszamy do Anglii na koronację Katarzyny. Chcę, żeby została oficjalnie namaszczona na moją żonę, jeszcze zanim urodzi nam się syn. Po raz kolejny los podjął decyzję w moim imieniu. Nie mogłam w takiej chwili opuścić Katarzyny, musiałam być przy niej, kiedy dochodziła do siebie po utracie dziecka. Nie mogłam też jej pokazać listu od delfina. I nie mogłam jej porzucić właśnie teraz, kiedy z taką nadzieją czekała na to, aż znowu zajdzie w ciążę i udowodni swoją płodność, która miała przypieczętować traktat z Troyes. Postanowiłam więc, że opuszczę Alys i małą Katarzynę. Jacques odnosił kolejne sukcesy w Paryżu i współpracował z najlepszymi w Europie projektantami i krawcami, Alys zaś nie chciała, by jej dzieci dorastały w dziwnym kraju za morzem. — Nie rozstajemy się na zawsze, mamo — powiedziała, kiedy rozmawiałyśmy o moim wyjeździe. — Ludzie często podróżują między Francją a Anglią i jestem

przekonana, że wkrótce wrócisz do Paryża. Zawsze wiedziałam, że księżniczka będzie cię potrzebowała, dokądkolwiek pojedzie. Ty zaś będziesz mogła zadbać o to, by nie zapomniała o swojej małej chrześniaczce! Roześmiałam się, słysząc te słowa. Moja córka okazała się jak zwykle zapobiegliwa i przewidująca! Byłam jednak pewna, że jej, Jacques’owi i Katarzynie będzie się doskonale powodziło. Choć głęboko wierzyłam, że będę towarzyszyła królowej, dokądkolwiek pojedzie, naszły mnie wątpliwości, kiedy sześć tygodni później dotarliśmy do portu w Calais i zobaczyłam spienione morze oraz statek, którym mieliśmy płynąć. Och, był to niewątpliwie wspaniały statek: ogromny okręt o jaskrawych banderach łopocących na wietrze, z górnym pokładem w kolorze szafiru i szkarłatu, unoszący się na wodzie niczym kura na grzędzie. Nie był jednak z pewnością tak długi jak wielka sala balowa Luwru, a przecież miał zabrać na pokład dwustu ludzi i bezpiecznie pokonać z nimi morze, które wydawało się ponure i gotowe połknąć łakomie wszystko, co odważy się wypłynąć na jego niespokojne wody. Kiedy jednak podzieliłam się swymi obawami z Katarzyną, roześmiała się po prostu i powiedziała: — No wiesz, Mette! Czy naprawdę sądzisz, że Bóg zapewniłby królowi Henrykowi wspaniałe zwycięstwo pod Azincourt oraz koronę Francji, gdyby zamierzał utopić go w drodze powrotnej do Anglii? Miałam ochotę zauważyć, że jej ojciec nadal przecież żyje, w związku z czym korona Francji nie należy się jeszcze jej mężowi, nie zrobiłam tego jednak, Katarzyna bowiem była teraz absolutnie przekonana o tym, że jej mąż włada Anglią z woli Boga i że Wszechmogący wspiera też jego roszczenia do tronu francuskiego. Jej zdaniem to właśnie dlatego w ciągu ostatnich sześciu lat wygrał każdą bitwę i każde jego oblężenie na francuskiej ziemi było skuteczne — i dlatego miał się narodzić syn, który odziedziczy w przyszłości wszystko, co zdobył jego ojciec. Katarzyna uważała, że nie można spierać się z Bogiem, z królem Henrykiem zaś także spierała się bardzo rzadko. I właśnie ta głęboka pewność, zrodzona z miłości, która rozkwitła między nimi, przekonała mnie, że naszedł czas, bym pokazała jej list, który Luc przekazał mi w imieniu delfina. Zrobiłam to, kiedy statek był w połowie drogi między Anglią a Francją, a wybrzeże stałego lądu rozmyło się w niewyraźną linię na horyzoncie za naszym plecami. Okręt króla nazwano „Królewską Trójcą” i w górze ponad naszymi głowami unosiły się święte figury Boga Ojca, Syna Bożego i Ducha Świętego. Być może Katarzyna miała rację. Wydawało się, że Wszechmogący nie chce, by król Henryk utonął wraz ze swą świtą w drodze do Dover. Podeszłam do niej, kiedy stała na forkasztelu, a jej welon łopotał na wietrze, odsłaniając twarz zwróconą ku północy i ku wybrzeżom Anglii. W pobliżu nie było nikogo. — Mam dla ciebie list, Mademoiselle — powiedziałam łagodnie. — Dostałam go już kilka tygodni temu, ale wydaje mi się, że teraz nadeszła odpowiednia chwila, by ci

go dać. Wzięła go ode mnie i przyjrzała się pieczęci. — List od Karola! — zawołała ze zdziwieniem. — Skąd go masz, Mette? — Przywiózł go Luc, Mademoiselle. Nikt inny o nim nie wie. Na jej twarzy pojawił się smutek. — Ach tak. Przypuszczam, że powinnam zachować to w tajemnicy nawet przed Henrykiem. — Zwłaszcza przed królem Henrykiem — powtórzyłam z powagą. — Czy znasz treść listu? — Wydawało się, że boi się go otworzyć. — Nie, Mademoiselle! Jak widzisz, pieczęć jest nienaruszona. Wzruszyła ramionami. — Sądziłam, że Luc może mieć pewne podejrzenia co do jego zawartości. Mój brat musi darzyć go ogromnym zaufaniem, skoro powierzył mu takie zadanie. — Jak wiesz, Luc nie umie czytać, jest więc bezpiecznym posłańcem. — Ach, tak, to prawda. — Przez chwilę rozważała te słowa, po chwili zebrała się wreszcie na odwagę i przełamała pieczęć. Mój wzrok natychmiast przykuło pojedyncze słowo, zapisane tłustym drukiem na górze kartki. Kiedy je zobaczyłam, zalał mnie głęboki smutek i odwróciłam się, nie chcąc, by Katarzyna miała poczucie, że czytam jej przez ramię. Nie miało to jednak znaczenia, natychmiast bowiem po przestudiowaniu listu podała mi go bez słowa. Była równie blada jak papier, który trzymałam teraz w ręku. Byłaś moją siostrą — ale już nią nie jesteś. Zdradziłaś mnie i zamierzasz odebrać mi tron, ostrzegam Cię jednak: nie licz na to, że kiedykolwiek będziesz mogła powrócić z Anglii do kraju, w którym się urodziłaś. Zostało zapisane w gwiazdach, że ja i moi następcy będziemy władali Francją, natomiast wasi następcy będą władali Anglią. Między naszymi narodami nigdy nie zapanuje pokój. Doprowadziliście do tego Ty i Henryk. Niech piekło Was pochłonie. Karol Opuściłam gwałtownie dłoń, w której trzymałam list, drugą zaś szybko się przeżegnałam. — Tak mi przykro, że to ja musiałam przekazać ci te bolesne wieści, Mademoiselle — powiedziałam.

Potrząsnęła głową i wzięła ode mnie list. — Udawajmy, że te słowa nigdy nie zostały napisane — wyszeptała, po czym westchnęła i wyrzuciła kartkę za burtę. Natychmiast porwał ją wiatr, a ostatnią rzeczą, jaką widziałam, było to straszne słowo zapisane najczarniejszym atramentem: Zdradziłaś *

Podziękowania Część osób, którym chciałabym podziękować, dawno już nie żyje — wydaje się to nieuniknione, gdy przenosi się czytelnika o sześćset lat wstecz. Gdybym mogła, osobiście podziękowałabym Katarzynie de Valois za to, że miała tak niezwykłe życie, a także wspaniałym kronikarzom Enguerrandowi de Monstrelet, Juvenelowi des Ursins oraz Jeanowi Froissartowi za ich opisy piętnastowiecznej Francji. Tak bardzo żałuję, że nie mogłam ich poznać! Podziękowania należą się też wielu — zbyt wielu, by wymienić tu ich wszystkich z imienia i nazwiska — historykom z późniejszych wieków, historykom, z których prac bezwstydnie korzystałam. Oczywiście mam świadomość, że za wszystkie pomyłki i błędy rzeczowe odpowiadam wyłącznie ja sama. Specjalistyczne opinie medyczne na temat możliwych przyczyn i objawów choroby psychicznej Karola VI zaczerpnęłam od psychiatry Billa Riddle’a oraz psychoterapeutki Janie Riddle. Niezwykle cenne materiały udało mi się też zgromadzić dzięki pomocy wielu cierpliwych kustoszy i bibliotekarzy podczas badań, które prowadziłam w Paryżu, Pikardii, Normandii, Szampanii i Île-de-France, kiedy to zmuszona byłam pochłaniać doskonałe francuskie jedzenie i wino. Chciałabym tu zatem podziękować im wszystkim — może z wyjątkiem właścicieli pewnej algierskiej restauracji w Poissy, gdzie podano mi kuskus królewski, który bynajmniej nie miał pozytywnego wpływu na moją figurę! Poza tym, Drogi Czytelniku, nie trzymałbyś teraz w rękach Oblubienicy z Azincourt, gdyby nie przeszła ona wcześniej przez ręce pewnych niezwykle oddanych sprawie (i oczywiście wymagających!) ludzi. Ci ludzie to: najlepsza w Szkocji agentka literacka Jenny Brown, moja przyjaciółka, a zarazem doskonała powieściopisarka Barbara Erskine oraz crème de la crème wydawnictwa Harper Fiction, czyli Kate Elton i Sarah Ritherdon, redaktorka par excellence Kate Bradley, a także Joy Chamberlain, adiustatorka magnifique. Jestem niezmiernie wdzięczna zarówno im, jak i całemu zespołowi grafików, specjalistów w dziedzinie reklamy i marketingu, dystrybutorów i drukarzy. Drżę teraz ze strachu i trzymam kciuki za powodzenie tych wysiłków, ale jeżeli lektura dostarczy Ci przyjemności, Drogi Czytelniku, będzie to oznaczało, że nasza praca nie poszła na marne. A zatem dziękuję przede wszystkim Tobie, za to, że sięgnąłeś po tę książkę — a może w naszej cyfrowej erze należałoby raczej powiedzieć — za to, że ją ściągnąłeś. Twitter: @joannahickson Joanna

Joanna Hickson przez dwadzieścia pięć lat pracowała w BBC jako dziennikarka oraz prezenterka radiowa i telewizyjna. Akcja jej pierwszej powieści Rebellion at Orford Castle została osadzona w Anglii Wschodniej. Dwie następne powieści, Island Games i Dubious Assets, pisarka wydała pod pseudonimem Joanna McDonald. Opisywane tam wydarzenia rozgrywają się w jej przybranej ojczyźnie, Szkocji. Już w latach szkolnych Joanna zafascynowała się dramatami historycznymi Williama Shakespeare’a i zaczęła śledzić losy „pięknej Katarzyny”, żony Henryka V — a zainteresowanie postacią Katarzyny de Valois towarzyszyło jej przez całe życie. Intrygi i zdrady, wszechobecne na średniowiecznych dworach królewskich, zostają nam barwnie zrelacjonowane przez Guillaumette, narratorkę Oblubienicy z Azincourt. Joanna Hickson mieszka w starym domu na wsi, w East Lothian. Ma męża, wielopokoleniową rodzinę i niesfornego teriera irlandzkiego. *