id5831-11 ppwg finanse publiczne i NBP

Podstawy prawa w gospodarce (PPwG)

Finanse publiczne

Przedmiot

1

• Rola i ograniczenia kompetencji rządu

2

• Zasada wyłączności ustawy w ramach finansów publicznych

3

• Budżet (pojęcie, zawartość, odrębności legislacyjne i kontrola wykonania)

4

5

• Narodowy Bank Polski (NBP)

• Rada Polityki Pieniężnej

2

Finanse publiczne – rola i ograniczenia kompetencji rządu


Kompetencje Rady Ministrów. •

•




Znaczny zakres kompetencji do prowadzenia finansów państwa przynależny jest Radzie Ministrów, która: 

Projektuje budżet państwa i inicjuje procedurę legislacyjną w zakresie uchwalenia budżetu,



kieruje wykonaniem budżetu,



chroni interesy Skarbu Państwa,



posiada wyłączną inicjatywę w zakresie inicjowania ustaw o zaciąganiu długów publicznych oraz ustaw o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo.

W strukturze rządu szczególna rola przypada ministrowi finansów.

Regulacje ograniczające samodzielność rządu w zakresie zarządzania finansami państwa. •

Wyłączność ustawy dla regulowania spraw finansów państwowych.

•

Odrębny tryb uchwalania i kontroli wykonania budżetu państwa.

•

Samodzielność Narodowego Banku Polskiego jako banku centralnego.

3

Zakres zasady „wyłączności ustawy”


„Wyłączności ustawy” – sprawy finansów publicznych mogą być regulowane tylko w drodze ustawy lub z jej upoważnienia. •

•

W odniesieniu do finansów publicznych ustawy muszą określać: 

porządek i ramy publicznej gospodarki finansowej (np. sposoby gromadzenia i wydatkowania środków finansowych na cele publiczne, zasady i tryb zaciągania pożyczek i udzielania przez państwo gwarancji),



system podatków i opłat (np. podatki i daniny publiczne, przedmioty i stawki opodatkowania, zwolnienia podatkowe),



organizację Skarbu Państwa i sposoby zarządzania majątkiem Skarbu Państwa,



regulacje w sprawie opracowywania budżetu państwa.

Poza wskazaniem instrumentarium prawnym (ustawa) ustala się także pewne zasady, dotyczące meritum polityki finansowej, mianowicie: 

Zaciąganie pożyczek lub udzielanie gwarancji / poręczeń nie może spowodować przekroczenia przez dług publiczny 3/5 rocznego PKB,



Zakaz pokrywania deficytu budżetowego poprzez zaciąganie zobowiązań w banku centralnym państwa.

4

Budżet (pojęcia)





Budżet. •

Plan dochodów i wydatków państwa, ujęty w formie aktu prawnego (ustawy).

•

Obejmuje dochody i wydatki w całym roku budżetowym (od 1 stycznia do 31 grudnia).

Prowizorium budżetowe. •

Plan dochodów i wydatków państwa, ujęty w formie aktu prawnego (ustawy)

•

Obejmuje okres krótszy niż rok budżetowy (gdy w danym momencie, z różnych przyczyn, nie jest możliwe przygotowanie projektu ustawy budżetowej).

Uwaga: wniesienie przez RM do Sejmu projektu ustawy o prowizorium

budżetowym nie zwalnia RM od wniesienia do Sejmu projektu ustawy budżetowej.

5

Budżet (zawartość)


Ustawa budżetowa - uchwalana corocznie w formie ustawy, posiadającej specyficzny układ, składający się z dwóch elementów: •

•

Treść ustawy - ramy budżetu: 

określenie planowanej wysokości dochodów i wydatków,



określenie poziomu deficytu budżetowego,



przepisy na temat sposobów wykonania budżetu.

Załącznik: 




tabele specyfikujące rozkład dochodów i wydatków na konkretne cele.

Zakres ustawy budżetowej precyzuje ustawa o finansach publicznych (ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, Dz. U. z 2009 r., Nr 157, poz. 1240 z późn. zm.).

6

Budżet (przykład ustawy na 2011 r.)

7

Budżet (odrębności legislacyjne)


Ustawa uchwalana regularnie, corocznie. •

Inicjatywa ustawodawcza – wyłącznie Rada Ministrów.

•

Terminy: 

RM przedkłada Sejmowi projekt budżetu najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego (wyjątkowo później).



jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu budżetu nie zostanie on przedstawiony Prezydentowi do podpisu, może on zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. o



Jeżeli ustawa nie wejdzie w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, RM prowadzi gospodarkę finansową na podstawie projektu ustawy (ciągłość).

Krótsze terminy procedury legislacyjnej dla Senatu (20 dni) i Prezydenta (7 dni).

•

Senat – brak prawa odrzucenia ustawy (może proponować poprawki).

•

Prezydent – brak prawa veta. Może natomiast skierować budżet do Trybunału Konstytucyjnego w celu stwierdzenia zgodności z Konstytucją (TK orzeka w okresie 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku).

•

Treść – zwiększenie planowanych wydatków lub ograniczenie dochodów nie może powodować ustalenia większego deficytu niż planowany w projekcie. 8

Budżet (kontrola wykonania)


Kontrola wykonania budżetu państwa – ustawowe zadanie Najwyższej Izby Kontroli (NIK). •

Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa.

•

Sejm rozpatruje sprawozdanie z wykonania budżetu w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania.

•

Równocześnie Sejm zapoznaje się ze sprawozdaniem Najwyższej Izby Kontroli z kontroli wykonania budżetu.

•

Sejm podejmuje uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium (brak absolutorium nie stanowi przesłanki dymisji Rady Ministrów).

9

Narodowy Bank Polski





NBP jako bank centralny (niezależność wobec rządu). •

Posiada wyłączne prawo emisji pieniądza.

•

Ustala założenia i realizuje politykę pieniężną (o której informuje inne organy państwa), organizuje rozliczenia pieniężne, gospodaruje rezerwami dewizowymi, prowadzi bankową obsługę budżetu państwa, reguluje płynność banków, gromadzi rezerwy obowiązkowe banków, sporządza bilanse należności i zobowiązań płatniczych banków.

•

Podstawowym celem Banku jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej RM, o ile nie ogranicza to celu podstawowego (ustawa o NBP).

Organy NBP. •

Prezes – powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta na kadencję sześcioletnią (dopuszczalne jest jednokrotne powtórzenie kadencji).

•

Rada Polityki Pieniężnej (RPP) – członkowie (9) powoływani w równej liczbie przez Sejm, Senat i Prezydenta (kadencja sześcioletnia, jednokrotna). Pracami RPP kieruje Prezes NBP.

•

Zarząd – Prezes, dwóch wiceprezesów oraz od 4 do 6 członków (powołuje Prezydent na wniosek Prezesa). 10

Rada Polityki Pieniężnej


Kompetencje. •

Ustala (corocznie) założenia polityki pieniężnej.

•

Przedkłada założenia polityki pieniężnej do wiadomości Sejmowi wraz z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej.

•

W ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej.

•

Kompetencje szczegółowe RPP, realizowane w celu wykonania założeń polityki pieniężnej, obejmują: 

ustalanie wysokości stóp procentowych NBP,



ustalanie stopy rezerwy obowiązkowej banków i wysokość jej oprocentowania;



określanie górnych granic zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,



zatwierdzanie planu finansowego NBP oraz sprawozdania z działalności NBP,



przyjmowanie rocznego sprawozdania finansowego NBP,



ustalanie zasady operacji otwartego rynku (operacje prowadzone z bankami z inicjatywy banku centralnego: zakup / sprzedaż papierów wartościowych, dewiz oraz bonów pieniężnych emitowanych na własny rachunek przez bank centralny).

11