Jak inwestowac i pomnazac oszcz - Maciej Samcik

Spis treści Karta redakcyjna Od autora 1. ZADBAJ O PODUSZKĘ FINANSOW Ą. TO W IELKA RZECZ! Dlaczego warto mieć oszczędności? Pięć powodów, które powinny skłonić cię do inwestowania Potęga procentu składanego 2. ZYSKAĆ, CZYLI NIE STRACIĆ. INW ESTUJESZ CZY OSZCZĘDZASZ? Kiedy oszczędzasz, a kiedy inwestujesz? Hydra inflacji, czyli pierwszy wróg oszczędzającego Podatek Belki, czyli drugi wróg oszczędzającego 3. RYZYKO W INW ESTOW ANIU. CZY NALEŻY SIĘ GO BAĆ? Nie pytaj, ile chcesz zarobić, lecz ile gotów jesteś zaryzykować Oswajamy ryzyko, czyli... o niestabilnych warunkach inwestowania słów kilka 4. PODSTAW OW E ZASADY OGRANICZANIA RYZYKA W INW ESTOW ANIU Kiedy i dlaczego warto zaryzykować bez narażania się na straty finansowe? Jak ograniczać ryzyko w inwestowaniu pieniędzy? 5. JAK PRZYGOTOW AĆ SIĘ DO INW ESTOW ANIA? Zadbaj o budżet domowy Wyznacz cele inwestycji i zaplanuj portfel 6. W SZYSTKO, CO CHCIAŁBYŚ W IEDZIEĆ O LOKATACH BANKOW YCH Czym różnią się między sobą lokaty bankowe? Od czego zależy oprocentowanie lokat? Jakie błędy w wyborze lokat popełniamy najczęściej? Jakie „lokatowe” sztuczki stosują banki? Konto oszczędnościowe zamiast lokaty? 7. OBLIGACJE SKARBOW E, CZYLI POŻYCZ RZĄDOW I Wstęp do inwestowania w obligacje Kupujemy obligacje skarbowe Obligacje nie tylko skarbowe 8. W YBRANE FORMY INW ESTOW ANIA NA RYNKU KAPITAŁOW YM Fundusze inwestycyjne

Polisy ubezpieczeniowe typu inwestycyjnego (tzw. unit-linki) Produkty strukturyzowane Inwestycje indeksowe – ETF Akcje 9. CZY UBEZPIECZENIE MOŻE BYĆ INW ESTYCJĄ? Sprawdź, co masz w polisie Czy warto traktować polisę z funduszem jako inwestycję? 10. ABC FUNDUSZY INW ESTYCYJNYCH Czym różnią się od siebie fundusze? Rodzaje funduszy Ile kosztuje inwestycja w fundusz? Jak wybrać dla siebie fundusz? Cztery dylematy początkującego klienta funduszy Jak założyć rejestr w funduszu? 11. DLACZEGO W ARTO INW ESTOW AĆ NIE TYLKO W POLSCE? Przegląd atrakcyjnych rynków zagranicznych Jak inwestować za granicą? 12. ZANIM PÓJDZIESZ Z PIENIĘDZMI NA GIEŁDĘ Jak pracuje giełda? Jak sprzedać lub kupić akcje? Indeksy giełdowe Jak kupić akcje na tzw. rynku pierwotnym? 13. JAK W YBRAĆ DLA SIEBIE SPÓŁKĘ? Złote zasady początkującego inwestora Rozstrzygamy pierwsze dylematy Kryteria wyboru spółki 14. ANALIZA FUNDAMENTALNA I TECHNICZNA. EMOCJE I ROZUM NA GIEŁDZIE Metody wyceny spółek giełdowych Podstawy analizy fundamentalnej, czyli ile warta jest złotówka Emocje na giełdzie, czyli analiza wykresów 15. KRÓTKI PRZEGLĄD INW ESTYCJI ALTERNATYW NYCH Fundusze inwestycyjne typu hedge Złoto i inne kruszce Nieruchomości Wino i dzieła sztuki 16. JAK STW ORZYĆ PROFESJONALNY PORTFEL INW ESTYCJI?

Podstawowe założenia Lepszy model, czyli czas na wyobraźnię Cztery filary portfela 17. JAK INW ESTOW AĆ W ERZE NISKICH STÓP PROCENTOW YCH? Jakie pułapki mogą zastawić na ciebie bankowcy? Co zamiast lokaty? 18. MIESZKANIE NA W YNAJEM JAKO INW ESTYCJA ZAMIAST LOKATY? A może wziąć kredyt? Czy inwestować w mieszkanie „na spółkę”? Gdzie najbardziej opłaca się inwestować w nieruchomości? A może kupić kawałek ziemi za miastem? 19. BUDUJEMY DODATKOW Ą EMERYTURĘ Dwa dylematy przyszłego emeryta Najprostszy plan odkładania na emeryturę. Jak żyć po okrojeniu OFE? 20. CZEGO NAUCZYŁ NAS W IELKI KRYZYS? Zamiast zakończenia Słowniczek trudniejszych pojęć

Redaktor prowadzący: MARIA GŁADYSZ Redakcja: JOLANTA CHROSTOWSKA-SUFA Korekta: ŁUKASZ MACKIEWICZ, eKorekta24.pl Opracowanie graficzne: ELIZA GOSZCZYŃSKA, GRAŻYNA FALTYN, Studio F Skład i łamanie: Studio F Rysunki: KAMILA STANKIEWICZ Opracowanie okładki: STEFANIUK STUDIO – Krzysztof Stefaniuk Adaptacja okładki: SYLWIA KOWALSKA © Edgard 2012, 2014 Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotograficzną oraz kopiowanie na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym skutkuje naruszeniem praw autorskich niniejszej publikacji. ISBN 978-83-7788-398-3 Samo Sedno Edgard ul. Belgijska 11, 02-511 Warszawa tel./fax: (22) 847 51 23 e-mail: [email protected] Konwersja: eLitera s.c.

Od autora Zapewne spotkałeś na swojej drodze ludzi szumnie nazywających siebie „doradcami finansowymi”. Takich, którzy mają eleganckie garnitury, robią mądre miny, a na nowiutkich iPadach pokazują skomplikowane wykresy, na których wszystko zawsze rośnie. Rozsiewają wokół siebie przekonanie, że posiedli jakąś tajemną wiedzę, dostępną dla nielicznych. Jeśli chcesz wiedzieć więcej niż oni, koniecznie przeczytaj tę książkę. To nie jest typowy podręcznik o inwestowaniu. Raczej zbiór praktycznych rad kogoś, kto od kilkunastu lat inwestuje własne pieniądze. Przez te kilkanaście lat popełniłem chyba wszystkie możliwe błędy początkującego inwestora i wcale się tego nie wstydzę. Dzięki nim nauczyłem się (ba, wciąż się uczę!) unikać raf i z każdą kolejną inwestycją staję się lepszym inwestorem. Nadal jednak nie uważam, że pozjadałem wszystkie rozumy, dlatego nie traktuj proszę tego, co znajdziesz w niniejszej książce, jako zbioru prawd objawionych. Niech to będzie dla Ciebie inspiracja do poszukiwania własnej ścieżki w świecie inwestowania. Ten pasjonujący świat inwestowania pieniędzy nie jest może banalnie łatwy do okiełznania, ale nie jest on też – wbrew pozorom – niebezpieczną dżunglą, do której powinni zapuszczać się tylko wybitni znawcy. Przeciwnie: jeśli za inwestowanie swoich oszczędności weźmiesz się z rozsądkiem, będzie to dla Ciebie ciekawa przygoda. Nigdy nie zapomnę tego podniecającego uczucia, kiedy po raz pierwszy udało mi się korzystnie zainwestować niewielkie oszczędności. Zarobiłem wówczas niewiele, równowartość dzisiejszych kilku stówek. To jednak wystarczyło, bym nabrał ochoty na więcej. I Tobie życzę tego samego. Każda udana decyzja dotycząca inwestowania przynosi bowiem ogromną satysfakcję i świadomość tego, że stworzyło się coś z niczego. Naprawdę warto to poczuć. Miłej lektury! Maciej Samcik

Więcej na: www.ebook4all.pl

Jeśli sięgnąłeś po tę książkę, należysz do elitarnej grupy Polaków, którzy intuicyjnie czują, że powinni mieć jakieś oszczędności. Taka świadomość wcale nie jest powszechna w naszym społeczeństwie, z badań bowiem wynika, że dodatkowe pieniądze ma mniej niż połowa z nas, a zaledwie co trzeci Polak zaś gromadzi kapitał długoterminowo – choć niekoniecznie systematycznie – z myślą o przyszłości. Tymczasem brak oszczędności i nieumiejętność odkładania pieniędzy to jedna z głównych przyczyn wpędzających nas w finansowe tarapaty.

Dlaczego warto mieć oszczędności? Po pierwsze: płynność finansowa. Dodatkowe środki na koncie gwarantują utrzymanie stabilności budżetu domowego, w którym prędzej czy później pojawią się jakieś dziury finansowe. Ciężka choroba, utrata pracy, niespodziewane wydatki na naprawę samochodu lub lodówki – to wszystko stanowi wielkie zagrożenie dla osoby, która nie ma żadnej poduszki finansowej. Pożyczka w banku czy od rodziny nie jest antidotum na kłopoty z pieniędzmi. Pozwoli na chwilę załatać dziurę w budżecie, ale nie rozwiąże problemu „krótkiej kołdry”. Na nieprzewidziane wydatki lekarstwem mogą być tylko oszczędności odłożone na czarną godzinę, które dają poczucie bezpieczeństwa i których można w każdej chwili użyć. Po dru gie: nawyk i dyscyplina. Dzięki systematycznemu oszczędzaniu lub inwestowaniu pieniędzy (na czym polega różnica między nimi, napiszę w rozdziale 2) wyrabiasz w sobie nawyk myślenia o przyszłości i planowania budżetu domowego. Jeśli wiesz, że nie możesz wydać wszystkich pieniędzy, ponieważ część z nich chcesz zaoszczędzić, to jednocześnie nabywasz umiejętność kontrolowania wydatków, monitorowania budżetu i unikania zbędnych kosztów. Dyscyplina finansowa dla większości z nas jest nieosiągalna, ponieważ żyjemy od pierwszego do pierwszego. Oszczędzanie pieniędzy jest nawykiem, który wymusza dyscyplinę finansową. Po trzecie: planowanie większych wydatków. Każdemu z nas przynajmniej raz w roku, a przeważnie i częściej, zdarza się większy wydatek. Od czasu do czasu zgłasza się do nas agent, by pobrać składkę na ubezpieczenie mieszkania, poza tym co roku trzeba wyłożyć kilkaset (albo kilka tysięcy) złotych na OC, raz na jakiś czas należy się nam również wyjazd na wymarzone wakacje... Zdarzają się też niemiłe niespodzianki, np. wydatki na drogie leki w przypadku nagłej choroby. Nie da się tych wszystkich okoliczności przewidzieć. Dlatego warto co miesiąc odkładać te parę złotych, żeby później nie trzeba było przekraczać ustalonego budżetu. Po czwarte: niezależność finansowa zamiast kredytu . Istnieje duże prawdopodobieństwo, że prędzej czy później będziesz zmuszony zaciągnąć kredyt w banku. Lepiej, żeby taki kredyt nie był dla ciebie koniecznością. Jeśli przyjdziesz do banku, nie mając żadnych oszczędności, możesz być więcej niż pewien, że bank podyktuje ci twarde warunki. W efekcie zapłacisz wysokie odsetki.

Co innego, jeżeli kredyt jest dla ciebie jednym z możliwych rozwiązań, bez którego możesz się obyć. W takiej sytuacji twoja pozycja negocjacyjna w relacjach z bankiem będzie o wiele lepsza. Możesz w każdej chwili wyjść i trzasnąć drzwiami, ponieważ bez kredytu sobie poradzisz. Bankowcy natychmiast to wyczują i będą z tobą zupełnie inaczej rozmawiać. Zaproponują ci znacznie tańszy kredyt, bez naciągania cię na dodatkowe prowizje lub ubezpieczenia. Słowem: staniesz się dla nich pożądanym klientem i obiektem zainteresowania. To nie ty będziesz zabiegał o ich względy, ale oni o twoje. Jednak aby zapewnić sobie tak komfortową sytuację, musisz mieć zabezpieczenie finansowe, które da ci pewność siebie. Dlatego warto oszczędzać – mając do dyspozycji dodatkowy kapitał, możesz wynegocjować z bankiem korzystniejsze dla siebie warunki. Po piąte: tańszy kredyt hipoteczny. Oczywiście są takie rodzaje kredytów, których nie unikniesz, niezależnie od tego, czy masz oszczędności, czy też nie. Przykładem jest chociażby kredyt hipoteczny – konia z rzędem temu, kto zgromadziłby kilkaset tysięcy złotych, by kupić mieszkanie bez kredytu (no, chyba że otrzymałby spadek po babci lub pomoc finansową od zamożnych rodziców). Wiadomo, że składając wniosek o kredyt hipoteczny, startujesz z pozycji petenta. Jeśli jednak wykażesz posiadanie oszczędności, bank potraktuje cię znacznie lepiej niż innych klientów. Po pierwsze dlatego, że wkład własny uprawnia zwykle do naliczenia niższej marży kredytowej (a w przypadku kredytu hipotecznego oznacza to oszczędność nawet do kilkunastu tysięcy złotych dzięki niższym odsetkom). Po drugie dlatego, że wkład własny jest dla banku dowodem na to, że umiesz oszczędzać i zarządzać domowymi finansami. Twoja wiarygodność rośnie – dzięki temu możesz walczyć o kolejne preferencje, np. rabat w prowizjach lub opłatach. Po trzecie dlatego, że od 2014 r. banki nie mogą udzielać klientom kredytów bez wkładu własnego, więc i tak musisz wnieść w zakup domu lub mieszkania własne pieniądze. W 2014 r. jest to 5%, w 2015 r. będzie trzeba już mieć 10% wkładu własnego. Po szóste: procent składany. Ten punkt dotyczy głównie inwestycji długoterminowych i w mniejszym stopniu ma zastosowanie w przypadku drobnych oszczędności. Nie sposób go jednak zlekceważyć. Pieniądze, które zainwestujesz, będą przyrastać w coraz większym tempie. Wszystko dzięki procentowi składanemu, czyli mechanizmowi powodującemu, że kolejne zyski są obliczane od coraz większej sumy (uwzględniającej zarobek osiągnięty już wcześniej). Zatem im więcej pieniędzy uskładasz, tym szybciej będą one przyrastały, zgodnie z zasadą, że najtrudniej zarobić pierwszy milion. Potem jest już z górki, ponieważ pieniądz robi pieniądz. Warto gromadzić oszczędności, by dojść do tego etapu.

Rys. 1. Sposób gospodarowania pieniędzmi. Wykres przedstawia, jaka część Polaków systematycznie oszczędza pieniądze (proporcje w latach 2008–2011). Na podstawie: Fundacja Kronenberga, badania z 2011 r.

Pięć powodów, które powinny skłonić cię do inwestowania Krótkoterminowe oszczędności przydadzą się każdemu, ale dla części z nas koniecznością jest nie tylko gromadzenie krótkoterminowych nadwyżek, lecz także długoterminowe inwestowanie pozwalające zbudować kapitał na przyszłość. Na taką strategię inwestycyjną powinieneś się zdecydować, jeśli spełniasz co najmniej jeden z poniższych warunków: 1. Planu jesz w przyszłości du że inwestycje. Większość z nas żyje z dnia na dzień, a szczytem planowania finansowego jest konieczność zgromadzenia środków na remont mieszkania w przyszłym roku bądź zakup nowego samochodu. Jeśli jednak np. za 10 lat chciałbyś kupić mieszkanie i wyprowadzić się od rodziców, odbyć podróż dookoła świata, zarobić na działkę i domek letniskowy za miastem albo za 25 lat zostać rentierem żyjącym z odsetek, niestety nie możesz ograniczyć się do oszczędzania pieniędzy w banku i trzymania ich na czarną godzinę. To nie powinno być w takiej sytuacji szczytem twoich marzeń, musisz mierzyć wyżej – zacznij budować długoterminowy plan gromadzenia i inwestowania pieniędzy. 2. Zgromadziłeś co najmniej 50 000 zł oszczędności. Dopóki masz niewielkie oszczędności,

wystarczy, że będziesz troszczył się o utrzymanie ich realnej wartości na stałym poziomie. Jeśli jednak twoje oszczędności urosną do ponadprzeciętnych rozmiarów, czas pomyśleć o ich inwestowaniu. Po pierwsze dlatego, że poduszka finansowa nie musi być aż tak duża, a utrzymywanie pokaźnego kapitału w stanie uśpienia jest niewskazane. Po drugie dlatego, że większe pieniądze umożliwiają zakładanie korzystniejszych lokat. Żal byłoby z tych szans nie skorzystać. 3. Masz wieloletni kredyt hipoteczny. Każdy, kto jest mocno zadłużony, jak tlenu potrzebuje poduszki finansowej. Dzięki oszczędnościom w razie potrzeby można spłacić resztę kredytu. Dotyczy to zwłaszcza kredytobiorców, którzy mają kredyt walutowy (np. we frankach szwajcarskich) i są narażeni na ryzyko kursu walutowego. 4. Masz dzieci, którym chciałbyś zapewnić dobry start w dorosłość. Jeśli jesteś rodzicem, prędzej czy później staniesz przed koniecznością zgromadzenia pieniędzy pozwalających spełnić marzenia swojej pociechy (lub pociech). Kiedy dziecko dorośnie, będzie potrzebowało pieniędzy na wkład własny do mieszkania, zagraniczne studia bądź rozkręcenie własnej firmy. Zacznij zawczasu gromadzić pieniądze, które pozwolą ci wspomóc realizację marzeń dziecka. 5. Jesteś drobnym przedsiębiorcą. Jeśli prowadzisz działalność gospodarczą, zapewne starasz się płacić jak najniższe składki do ZUS-u. Jest niemal pewne, że na emeryturze dostaniesz z ZUS-u marne grosze. Powinieneś sam zadbać o zabezpieczenie dostatniej jesieni życia. Odkładanie z myślą o przyszłej emeryturze jest tym większą koniecznością, im mniej lat zostało ci do zakończenia pracy zawodowej.

Potęga procentu składanego Jeśli należysz do osób powątpiewających w sens systematycznego oszczędzania, zmienisz zdanie, kiedy poznasz koncepcję procentu składanego. Mało kto zdaje sobie sprawę z jego potęgi. Procent składany zwiększa bowiem wzrost twojego kapitału – w każdym kolejnym okresie odkładania pieniędzy zyski są obliczane od coraz wyższej kwoty. Im dłużej inwestujesz, tym większą kwotą obracasz. Co to w praktyce oznacza? To, że góra oszczędności rośnie coraz szybciej, nabierając masy niczym kula śniegowa. Jeśli będziesz odkładał po 200 zł miesięcznie przez 40 najbliższych lat i średni zysk z inwestycji wyniesie w tym okresie 6% (mówimy o dochodzie nominalnym, bez uwzględnienia inflacji oraz podatków), to na koniec zobaczysz na koncie kwotę 385 000 zł. Większość tej sumy będą stanowiły zyski z inwestycji, a tylko niewielką część – wpłacone składki, czyli 96 000 zł. Tyle byś miał, gdybyś odkładał 200 zł miesięcznie do przysłowiowej skarpety albo do koperty. Pozostałe 289 000 zł uzyskasz dzięki temu, że zainwestujesz pieniądze, zamiast trzymać je w skarpecie, procent składany bowiem pozwala naliczać zyski od coraz większej kwoty.

Procent składany sprawia, że nawet drobne oszczędności po latach mogą pomnożyć się w całkiem pokaźny kapitał. Gdybyś zaczął oszczędzać lub inwestować pieniądze już na początku swego życia (to oczywiście nierealne, ale zawsze mógłbyś liczyć na zapobiegliwych i myślących strategicznie rodziców, którzy odkładaliby pieniądze w twoim imieniu przez pierwszych kilkanaście lat), to po przejściu na emeryturę w wieku 65 lat, przy założeniu, że średni roczny zysk z inwestycji wyniósłby 7% – czyli więcej niż na lokacie i w obligacjach, ale mniej, niż oferowała najbardziej długoterminowym inwestorom warszawska giełda – będziesz dysponował kapitałem w wysokości... prawie 2,5 mln zł! Opisując magię procentu składanego, nie chciałbym wprowadzić cię w błąd. Wiadomo bowiem, że inflacja zżera część realnych zysków i trudno określić, ile te 2,5 mln zł będzie warte za 65 lat. Chyba że... przykładowe 100 zł comiesięcznej składki będziesz w każdym kolejnym roku waloryzował o wysokość inflacji. Jeśli w danym roku wynosi ona np. 5%, to w kolejnym roku będziesz musiał zwiększyć wysokość składki ze 100 do 105 zł. Dzięki temu twoje wpłaty zawsze będą warte tyle, ile dziś jest warte 100 zł. Więcej o walce z inflacją piszę w rozdziale 2.

Rys. 2. Proces inwestycji długoterminowej. Wykres przedstawia ilość zgromadzonych pieniędzy przy wpłacie 500 zł miesięcznie przez 30 lat i przy inwestycji na 10% rocznie. Na podstawie: www.businessclub.com.pl/procent-skladany-efekt-kuli-snieznej/

Podsumowanie Posiadanie oszczędności nie jest żadną fanaberią, ale koniecznością. Bez poduszki finansowej każdy domowy budżet jest narażony na zachwianie płynności finansowej przy pierwszych turbulencjach (np. przejściowej utracie pracy albo nadzwyczajnych wydatkach). Dzięki oszczędnościom możesz też liczyć na tańszy kredyt. Jest kilka gru p osób szczególnie potrzebu jących podu szki finansowej. Zaliczają się do nich osoby mające dzieci, osoby posiadające kredyt hipoteczny (zwłaszcza kredyt

walutowy), a także drobni przedsiębiorcy. Sens oszczędzania i inwestowania kryje się w procencie składanym. To mechanizm, który powoduje, że nawet niewielkie kwoty, odkładane systematycznie przez długie lata, przekształcają się w grube miliony. Jeśli przez 40 lat odkładałbyś 200 zł miesięcznie, mógłbyś zebrać niecałe 100 000 zł. Dzięki procentowi składanemu, przy średnim zysku 6%, miałbyś prawie... 400 000 zł.

Kiedy oszczędzasz, a kiedy inwestuj esz? To pytanie na pierwszy rzut oka wydaje się trochę bez sensu, ponieważ skoro już odkładasz pieniądze, to jakie ma znaczenie, czy nazwiesz to oszczędzaniem, czy inwestowaniem? Cóż, wbrew pozorom warto rozgraniczyć te dwie strategie, ponieważ inaczej powinieneś ulokować pieniądze, inwestując je, a inaczej – oszczędzając. Brak świadomości, czym się one różnią, powoduje, że wiele osób ponosi duże straty. Ludzie lokują pieniądze tak, jakby je inwestowali, a tymczasem ich intencją jest tylko oszczędzanie. Potem jest płacz i zgrzytanie zębów, ponieważ okazuje się, że oszczędności całego życia zostały wchłonięte przez giełdową czarną dziurę. Ustalmy więc od razu: inwestowanie różni się od oszczędzania trzema elementami:

› celem, › terminem, › poziomem podejmowanego ryzyka. Celem oszczędzania jest wyłącznie ochrona realnej wartości pieniędzy. Nie interesują nas wielkie zyski, budowanie fortuny, miraże o finansowej potędze. Chcemy wyłącznie, by nasze pieniądze, odkładane w banku czy ulokowane w obligacjach, utrzymały tzw. wartość nabywczą, a więc żeby w przyszłości można było za nie kupić tyle samo, ile kupiłoby się za nie dzisiaj. Cel oszczędzania determinuje sposób lokowania pieniędzy. Skoro tym celem jest ochrona realnej wartości kapitału, nie ma sensu narażać oszczędności na zbędne ryzyko. Wystarczy, że będą zyskiwały na wartości w takim tempie, w jakim postępuje inflacja, która na ogół wynosi 3–4% w skali roku. Jeśli uda się ją przebić – świetnie. Oszczędzając pieniądze, nie zakładaj w ogóle, że możesz stracić ich część. Nie bierz pod uwagę żadnych lokat, które nie dają gwarancji, że kapitał wróci do ciebie z odsetkami. Jeśli zamierzasz oszczędzać, nie zakładaj z góry terminu , w jakim chciałbyś zrealizować swój plan. Istota oszczędzania polega na bieżącym utrzymywaniu realnej wartości pieniędzy. Nie oznacza to, że nie możesz oszczędzać długoterminowo, nawet całymi latami. Jeżeli celem oszczędzania jest wyłącznie ochrona realnej wartości pieniędzy, które zgromadziłeś, to celem inwestowania jest osiągnięcie możliwie wysokiego zysku w ramach przyjętego maksymalnego poziomu ryzyka. Inwestując, nie możesz być usatysfakcjonowany osiągnięciem wyniku zbliżonego do poziomu inflacji. Twoim celem jest zapewnienie sobie realnego zysku czerpanego z lokowania pieniędzy. To, ile ten zysk

wyniesie i o ile przekroczy poziom inflacji, zależy od twoich umiejętności, szczęścia i tolerancji na ryzyko. Nie jest sztuką zarobić bardzo dużo, ryzykując bardzo mocno. Sztuką jest np. osiągnąć 8– 10% zysku, nie podejmując zbyt wysokiego ryzyka. O tym, jak oswoić się z ryzykiem, jak zmierzyć swoją tolerancję na ryzyko i to, jaki wpływ ma ryzyko na osiągany zysk, opowiem w kolejnych rozdziałach. Na razie poprzestanę tylko na ogólnym stwierdzeniu, że przy inwestowaniu trzeba wziąć na siebie ryzyko (choćby minimalne), podczas gdy przy oszczędzaniu staramy się go w ogóle uniknąć. Inwestowanie z natury jest procesem długoterminowym. Zwykle nie inwestujemy w perspektywie roku czy dwóch. Aby móc czerpać z inwestycji upragniony zysk, potrzeba co najmniej pięciu lat. Tylko dłuższy czas inwestowania daje możliwość takiego ulokowania pieniędzy, by były stosunkowo mało wrażliwe na wahania koniunktury na rynku kapitałowym. Im krótszy termin inwestowania, tym bardziej ograniczone będą instrumenty, które mógłbyś wykorzystać. Część produktów strukturyzowanych, obligacji czy funduszy inwestycyjnych (np. zamkniętych) wymaga inwestowania przez określoną liczbę lat. Im dłuższy jest twój horyzont inwestowania, tym więcej uzyskujesz dostępnych instrumentów – i tym większa szansa na zarobek. Przykład Lekcja wielkiej bessy, czyli oni pomylili oszczędzanie z inwestowaniem Jeśli traktujesz to, co napisałem, jak opowiadanie bajek o żelaznym wilku, to porozmawiaj ze znajomymi, którzy sparzyli się na inwestycji w fundusze w czasie wielkiej bessy giełdowej w latach 2007–2009. Poprzedziło ją pięć lat dynamicznej hossy, podczas której ceny akcji wzrosły kilkukrotnie. Wielu niedoświadczonych inwestorów weszło na rynek zbyt późno, blisko szczytu notowań akcji. Inwestorzy ci, skuszeni wielkimi zyskami z funduszy w poprzednich latach, kupili jednostki agresywnych funduszy inwestujących głównie w akcje. Po kilkunastu miesiącach w panice sprzedawali ich jednostki po dużo niższych cenach. Straty w wielu przypadkach przekroczyły 50% zainwestowanych pieniędzy. Największy ich błąd nie polegał jednak na tym, że weszli na rynek w złym momencie. To się zdarza (choć można tego uniknąć – więcej na ten temat w kolejnych rozdziałach). Największą pomyłką było to, że myśleli o inwestycji w fundusze w kategoriach oszczędzania. Zainwestowali pieniądze wycofane z lokat lub obligacji, oszczędności przechowywane na czarną godzinę. Zbagatelizowali zasadę, że aby móc czerpać zyski z inwestowania kapitału, powinno się lokować pieniądze w funduszach długoterminowych. Nie byli przygotowani na ryzyko inwestycyjne. Ich celem – choć nie zdawali sobie z tego sprawy – było oszczędzanie. Ludzie ci złamali podstawowe zasady oszczędzania: narazili się na finansowe ryzyko, kierując się chęcią osiągnięcia zysku wyższego niż tylko taki, który gwarantuje utrzymanie realnej wartości

pieniędzy. Dlatego przegrali.

Hydra inflacj i, czyli pierwszy wróg oszczędzaj ącego Stare przysłowie mówi: „Grosz oszczędzony przerabia się w miliony”. To prawda, ale samo odłożenie zaoszczędzonych pieniędzy do koperty z napisem: „na czarną godzinę” nam tego nie zapewni. Ba, nawet ulokowanie pieniędzy w banku na oprocentowanej lokacie nie zawsze jest gwarancją, że w przyszłości ten kapitał będzie wart więcej niż dziś. Wszystko z powodu inflacji, która stale dewaluuje wartość naszych pieniędzy. Dewaluuje, czyli sprawia, że z roku na rok możemy za swoje oszczędności kupić coraz mniej. Cała sztuka oszczędzania i inwestowania pieniędzy polega na tym, by ich wartość rosła szybciej, niż wynosi inflacja. Co z tego, że po kilkudziesięciu latach trzymania pieniędzy w banku będziesz miał dwa razy więcej oszczędności niż dziś, skoro będziesz mógł za nie kupić znacznie mniej? Z kolejnych podrozdziałów dowiesz się, jak lokować oszczędności, by wygrywać z inflacją.

Idź na woj nę z inflacj ą albo... wydaj j uż dziś wszystkie pieniądze Jeśli nie chcesz się nauczyć, jak wygrać wyścig z inflacją, to najlepiej... od razu wydaj swoje pieniądze co do grosza. Żart? Wcale nie, piszę to z pełną świadomością! Nie będziesz miał wówczas żadnej poduszki finansowej, żadnych oszczędności na wszelki wypadek, ale przynajmniej się nie rozczarujesz, że twoje oszczędności, gromadzone przez lata, są niewiele warte. Niedawno jeden z banków proponował mi lokatę, której oprocentowanie było zaledwie porównywalne z inflacją. „To idealny sposób na systematyczne oszczędzanie” – zachęcał bankowiec. Wyśmiałem go i odmówiłem. Po co miałbym wkładać na lokatę 1000 zł i uzyskać za rok 40 zł odsetek minus podatek, skoro po upływie tego roku inflacja sprawi, że te pieniądze będą warte tylko tyle, ile dziś mogę kupić za 950 zł? Wolę już od razu je wydać. Lepiej jednak pójść na wojnę z inflacją i ją wygrać. Nie jest to trudne, wystarczy trochę wiedzy i konsekwencji.

Jak szybko inflacj a zj ada twoj e pieniądze? Żeby pokonać wroga, warto dobrze go poznać. Zrobiłem proste wyliczenie: sprawdziłem, ile będzie warte za 10 lat 10 000 zł włożone pod poduchę. Oczywiście pierwsza odpowiedź, która się nasuwa, brzmi: 10 000 zł. Kłopot w tym, że za te pieniądze, po wyjęciu ich spod poduchy, będziesz mógł kupić znacznie mniej niż dziś. Przy założeniu, że ceny rosną rocznie średnio o 4%, za 10

lat twoje 10 000 zł będzie warte realnie tyle, ile 6755 zł jest warte dziś. To znaczy, że 1/3 ich wartości wyparuje! Załóżmy, że będziesz trzymał swoje 10 000 zł pod poduchą przez kolejne 10 lat, a więc przez dwie dekady. Po upływie tego czasu wyjmiesz sumę, która będzie realnie warta mniej niż połowa tego, ile jest warta dziś! Za te 10 000 zł będziesz mógł kupić tyle towarów i usług, ile dziś możesz nabyć za 4563 zł.

Rys. 3. Zmiany inflacji w skali roku (w latach 2008–2013) Na podstawie: www.bankier.pl

Czy istniej e j akaś „twarda waluta”? Inflacja zjada twoje oszczędności, ale pewnie zastanawiasz się, czy jest jakaś „twarda waluta”, która zapewni, że będą one zawsze utrzymywały realną wartość. Czy są jakieś pieniądze, które nie tracą na wartości? To pytanie, które zadają sobie wszyscy ekonomiści. Prawdopodobnie w dzisiejszych czasach nie ma takiego pieniądza, który utrzymałby realną wartość. Wszystko dlatego, że od kilkudziesięciu lat banki centralne, które drukują banknoty, nie wiążą już ilości wypuszczonych pieniędzy z wartością złota znajdującego się w skarbcach. Kiedyś bank centralny drukował tylko tyle banknotów, na ile miał pokrycie w złocie. Dziś emituje tyle, ile potrzeba. Nic więc dziwnego, że pieniądze są coraz mniej warte.

Mój znajomy, człowiek wiekowy, który przeżył niejedną wojnę, zawsze wierzył, że taką „twardą walutą” jest amerykański dolar. Nie oznacza to, że wystarczy schować amerykańskiego dolara pod poduszkę, by spać spokojnie. Kupki zielonych banknotów w latach 2001–2008 straciły na wartości więcej niż połowę! W 2001 r. jeden dolar był wart tyle, ile 4,3 zł. W 2008 r. ten sam „zielony” przeliczano już tylko na 2 zł. A jeśli dodać do tego, że w tym czasie rzeczywista wartość każdej złotówki spadła w porównaniu z tą sprzed 10 lat, to okaże się, że przetrzymywanie dolarów było jedną z najgorszych inwestycji dekady.

Jakie mechanizmy ochronią twoj e pieniądze przed inflacj ą? Są tylko dwa sprawdzone sposoby, by zabezpieczyć się przed inflacją i nie brać na siebie żadnego ryzyka w lokowaniu oszczędności. Pierwszy to lokaty bankowe, których oprocentowanie jest w jakiś sposób powiązane ze wskaźnikiem inflacji. Myślę o depozytach opartych na stawce WIBOR 3M lub WIBOR 6M, czyli cenie pieniądza na rynku międzybankowym (mówiąc inaczej: stawce, po jakiej banki nawzajem pożyczają sobie pieniądze). Ów WIBOR oczywiście nie odzwierciedla wiernie inflacji, ale w jakiś sposób się z nią wiąże, ponieważ również banki pożyczają sobie pieniądze tak, by realnie na tym nie stracić.

Rys. 4. Średnia realna stopa zwrotu z zakończonych rocznych lokat na 5000 zł w latach 2010– 2011 Na podstawie: Open Finance

Są jeszcze obligacje – jako potencjalny sposób chroniący pieniądze przed hydrą inflacji. Warto wziąć pod uwagę głównie obligacje cztero- i dziesięcioletnie. Oba rodzaje obligacji mają oprocentowanie uzależnione od inflacji powiększonej o marżę. Więcej na ten temat w rozdziale 7.

Złoto, ziemia, nieruchomości – antyinflacyj ne aktywa? A może w ogóle nie odkładać pieniędzy, tylko na bieżąco zamieniać je w inne rodzaje aktywów, które nie podlegają inflacji? Powszechnie uważa się, że na wartości nie traci to, czego nie da się łatwo rozmnożyć. Ziemia, nieruchomości, kruszce szlachetne takie jak złoto czy srebro... Być może coś w tym jest, ale musisz też sobie zdawać sprawę, że to spore uproszczenie. Otóż wartość ziemi w dużej części zależy od jej położenia – tego, co znajduje się w najbliższej okolicy, odległości od dużego miasta czy przeznaczenia terenu (działki rolne są zupełnie inaczej wyceniane niż inwestycyjne lub budowlane). Wartość nieru chomości z kolei – oprócz wszystkich wymienionych przed chwilą czynników – w dużej mierze zależy od... dostępności kredytu w gospodarce. Im bardziej banki umożliwiają przyznawanie kredytów, tym większy jest popyt na

domy i mieszkania, a im mniej taniego kredytu na rynku, tym wartość nieruchomości spada. Trudno więc powiedzieć, czy dom lub mieszkanie, które kupisz w celu ochrony zgromadzonych pieniędzy, zachowają wartość twojego majątku mimo upływu lat. Może więc warto zamienić papierowe banknoty na złoto, by ustrzec się przed inflacją? Podobno chroni ono wartość pieniędzy lepiej niż papierowe banknoty, czy jednak w stopniu doskonałym? To już nie jest wcale takie pewne, zwłaszcza że dziś prawie połowa zasobów złota znajduje się w posiadaniu funduszy inwestycyjnych, a nie jubilerów czy banków. W 2013 r. notowania złota na światowych giełdach spadły o ponad jedną trzecią i był to najgorszy rok dla kruszcu od ponad 30 lat. Prezesi funduszy swoimi spekulacyjnymi poczynaniami albo mocno podbijają wartość złota, albo powodują gwałtowne spadki jego cen – nawet o 25% w ciągu miesiąca. Ciekawostka W 2006 r. organizacja World Gold Council przeprowadziła analizę wartości złota, sprawdzając, ile dóbr można było zakupić za tę samą ilość złota w latach 1900– 2000. Okazało się, że tzw. siła nabywcza złota (czyli wartość dóbr i usług, które można było kupić za uncję) utrzymywała się mniej więcej na tym samym poziomie, odporna na burze nękające rynki finansowe. Widziałem też analizę przygotowaną przez jedną z firm doradztwa finansowego, w której porównano, ile najbardziej popularnych surowców przemysłowych i rolnych można było kupić za uncję złota średnio w ciągu ostatnich 41 lat. Co się okazało? Uncję złota można wymienić dziś na znacznie większą ilość bawełny, cukru i pszenicy niż 41 lat temu. Z kolei za uncję złotego kruszcu kupiłbyś dziś znacznie mniej ropy, miedzi i srebra niż 41 lat temu. Czy zatem złoto rzeczywiście nie traci na wartości?

Podatek Belki, czyli drugi wróg oszczędzaj ącego Podobno w życiu pewne są tylko śmierć i podatki. Niestety może się to okazać prawdą, zwłaszcza jeśli mówimy o oszczędzaniu i inwestowaniu. Każdy zysk z lokaty bankowej, konta oszczędnościowego, obligacji, funduszu inwestycyjnego czy też z bezpośredniej inwestycji na giełdzie obłożony jest podatkiem wynoszącym obecnie 19% osiągniętego przez ciebie zarobku. To tzw. podatek Belki, od nazwiska ministra finansów Marka Belki, który wprowadził tę daninę „na pewien czas”. Minister odszedł, a podatek został i nic na razie nie wskazuje na to, by został w przyszłości zlikwidowany. Co oznacza dla twoich oszczędności podatek Belki? Otóż musisz pamiętać, że nie jest on uwzględniany w podawanym przez banki oprocentowaniu. Jeśli więc proponowane oprocentowanie lokaty wynosi 3% w skali roku, to nie dostaniesz do ręki tych 3%, ale prawie o 1/5 mniej. Resztę bank odprowadzi bezpośrednio do urzędu skarbowego, a ty otrzymasz tylko pozostałą część

zarobku.

Inflacj a plus podatek, czyli siła złego na j ednego Jeśli planując strategię inwestycyjną, weźmiesz pod uwagę inflację i konieczność płacenia podatku od każdego zysku czerpanego z oszczędzania, to okaże się, że aby wyjść na swoje, powinieneś sprawić, by twoje oszczędności przynosiły jak najwięcej korzyści. Jeżeli przyjmiemy, że inflacja wynosi 2%, to realny dochód możesz osiągnąć dopiero dzięki lokacie oprocentowanej na ponad 2,5%. Jeśli odsetki będą niższe, to po odciągnięciu podatku nie pokryją spadku siły nabywczej twoich pieniędzy i realnie będziesz miał ich mniej. Przykład Załóżmy, że inflacja roczna wynosi 2%, a ty ulokujesz 10 000 zł na rocznej lokacie, której oprocentowanie wynosi 3%. Jest to zwykła lokata i od zysku, jaki z niej osiągniesz, musisz zapłacić podatek (a dokładniej: bank odciągnie ów podatek, zanim wypłaci ci odsetki). To oznacza, że do ręki dostaniesz 300 zł minus 57 zł podatku, czyli 243 zł. Oprocentowanie netto twojej lokaty to jedynie 2,43%. Pokonałeś więc inflację, choć tylko nieznacznie. Twoje pieniądze – 10 243 zł – będą za rok warte tyle, ile warte jest dziś 10 005 zł. Co by się jednak stało, gdybyś miał lokatę oprocentowaną nominalnie na 1,5% w skali roku? Cóż, ze swoich 10 000 zł po odciągnięciu podatku dostaniesz 121 zł odsetek. Niestety, choć nominalnie będziesz miał więcej niż dziś – bo 10 121 zł, to realnie twoje pieniądze stracą na wartości. Aby zachować realną wartość obecnych 10 000 zł przy dwuprocentowej inflacji, musiałbyś ulokować je tak, by z powrotem dostać 10 200 zł. Decydując się zatem na lokatę dającą tylko 1,5% zysku w skali roku, będziesz miał realnie o 80 zł mniej niż dziś.

Rys. 5. Lokata bankowa – zysk czy strata? Na podstawie: Wyborcza.biz

Czy można nie płacić podatku? Pamiętasz zapewne owo sakramentalne pytanie, które przed laty zadawano codziennie w najpopularniejszych telewizyjnych poradnikach podatkowych. W świecie oszczędzania i inwestowania są sposoby na to, by nie płacić podatków. Według prawa zwolnione z podatku Belki są pieniądze wypłacane jako świadczenie ubezpieczeniowe. Jeśli więc masz polisę ubezpieczeniową, to pieniądze, które otrzymasz z tytułu tej polisy, nie zostaną opodatkowane. Z tego powodu niektóre instytucje finansowe wykorzystują ubezpieczeniowe „opakowanie”, by oferować lokaty. Podpisujesz więc w banku umowę, z której wynika, że nabywasz nie lokatę, ale polisę lokacyjną. Po upływie określonego terminu zamiast odsetek otrzymasz świadczenie ubezpieczeniowe w wysokości np. 105% sumy, którą wpłaciłeś. To oznacza de facto, że do ręki dostaniesz 5% odsetek wolnych od podatku. Takich niby-lokat jest już jednak na rynku coraz mniej, bo Komisja Nadzoru Finansowego uznała, że ich oferowanie przez banki jest nieetyczne. Banki niemal w całości wycofały więc polisolokaty z oferty.

W skazówka Czy 5% to naprawdę 5% ? Uwaga na reklamy! Nie daj się nabrać na zawyżone oprocentowanie podawane przez niektóre banki, które oferują lokaty pod postacią polisy ubezpieczeniowej. Dość powszechnie stosowaną praktyką jest pisanie w reklamach i na ulotkach, że dana polisa lokacyjna jest oprocentowana np. „jak lokata 5%”. To oczywiście nie oznacza, że dostaniesz do ręki 5%. Bank podaje jedynie oprocentowanie równoważnika w postaci tradycyjnej lokaty. Komunikat powinien być więc następujący: „Dajemy ci 4,05% odsetek, ale nie zapłacisz od tego podatku, więc to tyle, ile dostałbyś na normalnie opodatkowanej lokacie z pięcioprocentowym zyskiem. Wniosek: polisa jest „oprocentowana” na 4,05%, a nie na 5%, co mogłoby wynikać z reklamy.

Podsumowanie Nie wolno mylić oszczędzania i inwestowania. Celem oszczędzania jest wyłącznie ochrona realnej wartości pieniędzy, co oznacza, że przy oszczędzaniu nie podejmujemy żadnego ryzyka, wybieramy jedynie bezpieczny sposób lokowania pieniędzy. Z kolei celem inwestowania jest osiągnięcie jak najwyższego zysku przy zakładanym poziomie ryzyka. Inwestowania nie wolno rozpatrywać w oderwaniu od ryzyka. Zysk 8% może być większym sukcesem niż 20%, jeśli został osiągnięty przy znacznie niższym poziomie ryzyka. Największym wrogiem twoich oszczędności jest inflacja. Pożera ona kilka procent twoich oszczędności rocznie, zmniejszając ich tzw. wartość nabywczą. Jeśli nie chcesz walczyć z inflacją, lepiej nie oszczędzaj i nie inwestuj w ogóle. Przed inflacją trzeba się bronić, ponieważ bardzo perfidnie dewaluuje ona wartość twojego kapitału. Zaoszczędzone 10 000 zł po 20 latach będzie warte mniej niż połowa tego, co dziś! W arto pobić inflację jej własną bronią. Na rynku istnieją lokaty bankowe, których oprocentowanie jest uzależnione od tzw. stawki WIBOR, czyli pośrednio od inflacji. Możesz też znaleźć takie rodzaje obligacji skarbowych, których rentowność jest uzależniona od inflacji powiększonej o marżę. W kalku lacji zysków nie zapominaj o podatku . Nawet jeśli oprocentowanie lokaty lub obligacji bądź zysk z funduszy inwestycyjnych przebijają inflację, twoje pieniądze i tak mogą stracić realnie na wartości. Podatek Belki zabiera bowiem 19% zysków z oszczędności. Można go ominąć, wybierając lokatę bankową sprzedawaną w „opakowaniu” polisy ubezpieczeniowej.

W poprzednich rozdziałach była mowa o tym, że dla większości z nas inwestowanie ma sens i warto o nim poważnie pomyśleć. Pierwszym krokiem w nauce zarządzania finansami było określenie tego, co jest inwestowaniem, a co nim nie jest. Dowiedziałeś się także, że jeśli założysz lokatę bankową, nie będzie ona miała wiele wspólnego z inwestowaniem oszczędności, ponieważ celem lokaty jest ochrona realnej wartości pieniądza, a nie pomnażanie kapitału. Wiesz już również, jak zmierzyć się z dwoma wielkimi wrogami inwestowania – inflacją i podatkiem Belki. W tym rozdziale opowiem o twoim trzecim przeciwniku stojącym na twojej drodze do osiągnięcia bogactwa – o ryzyku. Nieodłącznie wiąże się ono z inwestowaniem pieniędzy, choć można je okiełznać. Za chwilę dowiesz się, jak tego dokonać.

Nie pytaj , ile chcesz zarobić, lecz ile gotów j esteś zaryzykować Gordon Gekko, główny bohater słynnego filmu Wall Street mawiał, że „chciwość jest dobra”. Może i miał rację – to chciwość pchała go do coraz większych spekulacji akcjami i zdobywania coraz większych pieniędzy. Podejmował ryzyko i zwykle wygrywał. Jednak tak wielkich szczęściarzy jest niewielu. Jeśli obawiasz się, że do nich nie należysz, przeczytaj ze szczególną uwagą ten rozdział. Czytelnicy moich artykułów o oszczędzaniu i inwestowaniu często mnie pytają: „Maćku, dobrze się orientujesz w tych wszystkich funduszach, akcjach i obligacjach. W co powinienem zainwestować pieniądze, żeby dobrze zarobić?”. Albo: „Gdzie mam ulokować pieniądze, żeby zarobić więcej niż na lokacie w banku i w przyszłym roku pojechać na wakacje?”. Za każdym razem uczciwie odpowiadam, że... nie jestem w stanie nic konkretnego poradzić, ponieważ pytanie jest nieprecyzyjne. „Jak to? Nieprecyzyjne? Mam 5000 zł, chcę za rok mieć 7000 zł. Tu wszystko jest precyzyjne!” – odpowiedział mi rezolutnie jeden z czytelników. „Chcesz mieć 7000 zł? A ile z tych początkowych 5000 zł jesteś gotów stracić?” – zapytałem. „Gdybym chciał stracić, to nie potrzebowałbym rady. To akurat umiem sam” – rzucił na pożegnanie. Nie miał racji. Dobry doradca w inwestowaniu nigdy nie odpowie konkretnie na pytanie, co zrobić, żeby zarobić 5%, 10% czy 20% w określonym czasie. Nie odpowie, ponieważ w tym pytaniu brakuje jednej, podstawowej informacji: na jakie ryzyko jesteś przygotowany, by osiągnąć oczekiwany zysk. Określoną stopę zwrotu (tak w języku inwestorów nazywa się zarobek) można próbować uzyskać na wiele sposobów. Istotą inwestowania jest jednak to, by osiągnąć wymarzony zysk przy jak najmniejszym ryzyku. Zatem najbardziej skutecznym inwestorem nie jest ten, kto zarobi najwięcej, ale ten, kto zarobi najwięcej przy jak najniższym ryzyku. Przykład Załóżmy, że masz 10 000 zł i chcesz zarobić 50% w skali roku, żeby pojechać

w wakacje nad Morze Śródziemne. Czy byłbyś skłonny zaryzykować te 10 000 zł i zagrać nimi na loterii? Pieniędzy starczyłoby na zakup ponad 3300 kuponów po 3 zł sztuka. Wystarczy, że co tysięczny raz trafiłbyś w losowaniu „piątkę” (średnia wygrana to jakieś 4000–5000 zł) i już możesz kupować bilet do Turcji, Egiptu czy Tunezji. Dlaczego tego nie zrobisz? Ponieważ ryzyko porażki jest zbyt duże w porównaniu z szansą na zwycięstwo. Prawdopodobieństwo wylosowania „piątki” w totolotku jest jak 1:54 000. To oznacza, że nawet gdybyś całe 10 000 zł postawił na jedno losowanie, miałbyś tylko 5% szans na wygranie „piątki”. A przecież musiałbyś te pieniądze podzielić na trzy losowania, żeby mieć szansę na trzy „piątki”. Szansa topnieje jeszcze bardziej. Widać więc wyraźnie, że gra nie jest warta świeczki.

Tak samo jest z inwestowaniem – możesz wymyślić dowolny sposób na osiągnięcie określonego zysku, ale dopóki nie ustalisz, jakie ryzyko poniesienia straty wiąże się z szansą na ten zysk, nie masz pełnego obrazu planowanej inwestycji. A dopóki nie wiesz, ile ryzykujesz, dopóty twoje inwestowanie przypomina zwykłą loterię, skakanie do basenu w sytuacji, kiedy nie wiesz, ile jest w nim wody.

Oswaj amy ryzyko, czyli... o niestabilnych warunkach inwestowania słów kilka Pamiętasz słynny skecz kabaretu Dudek? Dzwoni Bini Rapaport (genialny Edward Dziewoński) do Kuby Goldberga (w tej roli wystąpił Wiesław Michnikowski) i oznajmia: „Jest interes do zrobienia”. Słysząc to, Kuba pyta rezolutnie: „Ile można stracić?”. Bini, lekko zdenerwowany, odpowiada: „Ty mnie od razu pytasz, ile można stracić! Ty mnie lepiej zapytaj, ile można zarobić!”. A na to Kuba wypowiada kwestię, którą każdy inwestor powinien znać na pamięć: „Ile się zarobi, to się zarobi. Ja się pytam, ile trzeba mieć, żeby ryzykować w razie, gdy się straci”. Ryzyko to straszne bydlę. Kiedy uświadomimy już sobie fakt jego istnienia, to natychmiast zaczyna nam to przeszkadzać w skutecznym inwestowaniu. Większość osób, z którymi rozmawiam, na pytanie o to, czy są skłonne podjąć ryzyko, żeby osiągnąć większy zysk niż w banku, odpowiada: „Oczywiście!”. Jednak kiedy zaczynam przechodzić do konkretów, okazuje się, że skłonność do podejmowania ryzyka nagle w narodzie spada. Zadaję proste pytanie: „Z jaką stratą jesteś w stanie się pogodzić, inwestując 10 000 zł, żeby mieć szansę zarobienia w ciągu roku 1000 zł?”. Większość osób odpowiada: „Przede wszystkim nie chcę stracić”. W obawie przed podjęciem ryzyka często rezygnujemy z zysku, ograniczając się do ochrony realnej wartości pieniędzy. Taką tendencję potwierdzają choćby dane dotyczące struktury naszych oszczędności. W bankach, głównie na niezbyt dobrze oprocentowanych lokatach, trzymamy ponad 500 mld zł. W funduszach inwestycyjnych, z których zysk wiąże się z większym lub mniejszym ryzykiem, deponujemy już tylko

nieco ponad 100 mld zł, w akcjach giełdowych spółek zaś – góra 30 mld zł. Oznacza to, że zdecydowana większość naszych oszczędności w ogóle nie jest pomnażana! Wolimy nic nie zarobić (w najlepszym wypadku próbujemy utrzymać realną wartość swoich pieniędzy), niż narazić oszczędności na jakiekolwiek ryzyko. To często popełniany błąd. Ryzyko jest nieodłącznym elementem inwestowania pieniędzy i nie ma żadnego powodu, żeby się go bać. Wystarczy je poznać, zmierzyć i tak zainwestować pieniądze, by ryzyko towarzyszące danej inwestycji było możliwie jak najmniejsze – oczywiście względem oczekiwanego zarobku. Tak jak zysk trzeba zawsze rozpatrywać w kontekście ryzyka, tak i ryzyko idzie zawsze w parze z zyskiem. Gdybyśmy chcieli je zminimalizować, nie osiągając przy tym żadnego zysku, szybko doszlibyśmy do wniosku, że najlepiej schować pieniądze pod poduchę albo do sejfu. Jak wyliczyć ryzyko danej inwestycji? Służy do tego mnóstwo statystycznych wskaźników, którymi jednak nie będę cię zanudzał. Przyjrzymy się tylko jednemu, najprostszemu – odchyleniu standardowemu. To liczba, która pokazuje, jak bardzo poszczególne wyniki inwestycji odbiegały w przeszłości od średniej. Im większe jest odchylenie standardowe, tym ryzyko inwestycji jest większe. Mając więc do wyboru dwie formy inwestowania, po których oczekujesz zbliżonych wyników, lepiej wybrać tę, która w przeszłości była mniej wahliwa. W skazówka W jaki sposób statystycy określają odchylenie standardowe? Najpierw obliczają średnią arytmetyczną z liczb, których odchylenie chcą ustalić. Wychodzi im średnia (np. z liczb 5, 10, 15 będzie to 10). Następnie każdą z tych liczb odejmują od średniej, a różnicę podnoszą do kwadratu. Potem dodają te wszystkie kwadraty różnic do siebie, a uzyskaną sumę dzielą przez tyle, ile liczb założyli na wejściu minus jeden. W ten sposób uzyskuje się tzw. wariancję, która po spierwiastkowaniu okazuje się odchyleniem standardowym. To metoda „na piechotę”, ale odchylenie standardowe możesz łatwo wyliczyć, korzystając z arkusza kalkulacyjnego Excel. Wystarczy w okienku, w którym chcemy odczytać wynik, wpisać następującą frazę: „=ODCH.STANDARDOWE(5;10;15)”, gdzie cyfry 5, 10 i 15 oznaczają dane, na których podstawie obliczamy odchylenie. I gotowe! Pamiętaj: im mniejsze odchylenie standardowe przy określonej średniej, tym lepiej!

Rys. 6. Zmiany cen akcji – od najmniej do najbardziej ryzykownych Na podstawie: www.uczelnia.konin.pl/finanse-przedsiebiorstw.html

Każdy rasowy inwestor, mając do dyspozycji dwie spółki dające szansę na podobny zysk, wybierze tę mniej wahliwą. Choćby dlatego, że gdyby musiał – z jakichś względów – wcześniej wycofać się z inwestycji, to mając papiery spółki bardziej stabilnej, może liczyć na ocalenie większej lub mniejszej części zarobku. Przykład Załóżmy, że masz do wyboru dwie spółki giełdowe. Jedna nazywa się np. Jagna, druga zaś to Bogna. Obie w przeszłości dobrze sobie radziły na giełdzie i średnio przyniosły inwestorom identyczny zysk – 10% w skali roku w ciągu ostatnich trzech lat. Kurs akcji Jagny wzrastał kolejno o 5%, 15%, a w ostatnim roku o 10%. Kurs Bogny w pierwszym roku stał w miejscu, w drugim również, a w trzecim wystrzelił jak z katapulty. W ciągu ostatniego roku Bogna dała

zarobić, bagatela, 30%. Która z tych spółek jest bezpieczniejszą inwestycją? Już gołym okiem widać, że Jagna. Co prawda inwestor, który kupił akcje Bogny i trzymał je przez trzy lata, także zarobiłby średnio 10% w skali roku, więc teoretycznie powinno mu być wszystko jedno, którą inwestycję wybrać, ale odchylenie poszczególnych rocznych wyników od średniej 10% było w przypadku Bogny znacznie wyższe niż w przypadku Jagny. Gdyby wyliczyć odchylenie standardowe w przypadku tych dwóch spółek, to dla Jagny wynosiłoby ono 5, zaś dla Bogny – 17.

Podobna zasada obowiązuje zresztą przy lokowaniu pieniędzy w funduszach inwestycyjnych. Często patrzymy na wyniki funduszy z ostatniego roku lub dwóch lat i wybieramy te, które pozwoliły w tym czasie najwięcej zarobić. Lepiej jednak wybrać taki fundusz, który niekoniecznie w ostatnim czasie był na pierwszym miejscu, ale za to przez kilka lat trzymał się w czołówce, niż taki, który raz jest na szczycie tabel wyników, a zaraz potem spada na dno. Oczywiście średnie i odchylenia standardowe są oparte na danych z przeszłości. Nie ma gwarancji, że spółka, która w ciągu ostatnich trzech lat pozwalała inwestorom zarobić średnio 10% w skali roku, w ciągu kolejnych trzech lat będzie osiągała taką samą średnią. Jednak im więcej danych historycznych zbierzemy, by na ich podstawie określić średnią i odchylenie standardowe, tym dokładniej będziemy mogli przewidzieć, jakie tendencje będą dominować w przyszłości. I tu dochodzimy do kolejnej ważnej zasady ograniczającej ryzyko inwestowania – podejścia długoterminowego. Im dłuższy horyzont inwestycyjny ustanowisz, w tym większym stopniu możesz kontrolować ryzyko – w dłuższej perspektywie jest bowiem większa szansa na to, by statystyka z przeszłości potwierdziła się w przyszłości. Więcej na ten temat w rozdziale 4.

Podsumowanie Nigdy nie planu j zysku bez oszacowania ryzyka! Jeśli przyjdzie do ciebie pośrednik finansowy i powie, że możesz zarobić tyle a tyle procent, od razu się z nim pożegnaj. Nie wolno planować wysokości zysku bez oszacowania ryzyka, z jakim się ono wiąże. Nie zawsze ten, kto zarobił najwięcej, jest najlepszy. Najbardziej skutecznym inwestorem jest nie ten, który zarobi najwięcej, lecz ten, który zarobi najwięcej przy jak najniższym ryzyku. Jeśli nie wiesz, ile ryzykujesz, twoje inwestowanie przypomina zwykłą loterię. Mając do wyboru dwie inwestycje o podobnym potencjale zysku – wybieraj mniej

wahliwą. Odchylenie standardowe to liczba, która pokazuje, jak bardzo poszczególne wyniki inwestycji odchylały się w przeszłości od średniej. Im większe odchylenie standardowe, tym ryzyko inwestycji jest większe.

Wiemy już, że ryzyko nieodłącznie wiąże się z inwestowaniem pieniędzy i że można je dość dokładnie wymierzyć. Tym dokładniej, im dłuższy horyzont badań przyjmiemy i im dłuższy horyzont własnych inwestycji przewidujemy. Ale po co w ogóle decydować się na te formy inwestowania, które wiążą się z podejmowaniem większego lub mniejszego ryzyka? Jakie korzyści dzięki temu można osiągnąć?

Kiedy i dlaczego warto zaryzykować bez narażania się na straty finansowe? Inwestuj ąc, bierzesz udział we wzroście wartości firm Czym różni się inwestowanie pieniędzy od kupowania obligacji lub zakładania lokat bankowych? Otóż każda z bezpiecznych form lokowania oznacza de facto pożyczanie komuś pieniędzy na procent. Jeśli kupujesz obligacje, to tak naprawdę pożyczasz swoje pieniądze temu, kto je emituje. Jeżeli zakładasz lokatę w banku, to pożyczasz bankowi pieniądze, które on dalej będzie inwestował, a tobie wypłaci w postaci odsetek część ze swoich zysków. Skoro bezpieczne oszczędzanie opiera się na pożyczaniu pieniędzy, z góry wiadomo, że nigdy nie przyniesie ono wielkich zysków. Żeby bank mógł zarobić na twoich pieniądzach i jeszcze wypłacić ci odsetki, na które się z tobą umówił, nie może ich ustanowić na zbyt wysokim poziomie. Firma, która emituje obligacje, również nie pożycza pieniędzy tylko po to, żeby umożliwić nabywcom papierów wartościowych osiągnięcie pożądanych zysków, ale przede wszystkim po to, by zainwestować zgromadzony kapitał – w nowe maszyny, przejęcie nowego rynku, unowocześnienie majątku firmy. To głównie jej właściciele, a nie ty jako pożyczkodawca, skorzystają na tych inwestycjach. Wartość spółki wzrośnie, zwiększą się jej obroty i zyski. Ty jedynie użyczasz kapitału i otrzymujesz z tego tytułu pewien procent. Z inwestowaniem jest zupełnie inaczej. Lokując pieniądze w funduszu inwestycyjnym albo w akcjach jakichś firm, stajesz się udziałowcem wzrostu tych przedsiębiorstw i całej gospodarki. Oczywiście bierzesz na siebie również ryzyko – jeśli gospodarka i przedsiębiorstwa, w które zainwestowałeś, nie będą się rozwijały, nic nie zarobisz na swoich inwestycjach. Historia jednak pokazuje, że firmy zazwyczaj rozrastały się w tempie szybszym niż 4–5% wzrostu w skali roku, czyli dynamiczniej, niż wynosi gwarantowany zysk, który można czerpać z lokowania pieniędzy w banku. Inwestując pieniądze, podejmujesz pewne ryzyko, ale jednocześnie nie obowiązuje cię żaden „sufit” zysków. Wiadomo, że na lokacie lub w obligacjach nie zarobisz więcej niż kilka procent w skali roku. W przypadku inwestycji na rynku kapitałowym teoretycznie możesz osiągnąć

nieograniczony zysk, o ile wybrane przez ciebie przedsiębiorstwo, w które zainwestujesz, kupując jego akcje na giełdzie, będzie się w stanie systematycznie rozwijać.

Inwestuj ąc, możesz trafić na kurę znoszącą złote j aj ka Z okazji 20-lecia warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych (jubileusz ten przypadał w kwietniu 2011 r.) bawiłem się zestawieniami stóp zwrotu z akcji różnych spółek od ich debiutu do dziś. Bardzo dobrze zarządzana, rozsądnie rozwijająca się spółka informatyczna od 1999 r. niemal potroiła swą wartość (290-procentowy skok ceny akcji od debiutu firmy). Solidny wzrost, ale... no cóż, niełatwo znaleźć spółkę, która w dłuższej perspektywie przyniesie więcej niż 10–15% zysku w skali roku. Rzecz jasna, te 10–15% to i tak trzy razy więcej, niż wyniósłby zysk z kapitału złożonego na lokacie w banku, ale przecież każdy inwestor marzy o tym, by zainwestować w spółkę, dzięki której pomnoży kapitał kilkanaście lub kilkadziesiąt razy. Niemniej i na warszawskiej giełdzie zdarzają się chlubne wyjątki. Pewna spółka odzieżowa od 2001 r., kiedy weszła na parkiet, do wiosny 2011 r. zyskała na wartości 4325%, czyli pomnożyła kapitał inwestorów czterdziestokrotnie! Z zainwestowanych 10 000 zł po 10 latach mógłbyś wyjąć 435 000 zł. Firma wchodziła na parkiet z akcjami sprzedawanymi po 48,3 zł. Za to w kwietniu 2011 r., na 20-lecie giełdy, każdy papier był wart ponad 2100 zł. Piękny sen każdego inwestora. Kolejnym przykładem może być znana cukiernicza spółka z Krakowa. Kto stawiał na nią od początku – czyli od 1998 r. – dziś ma 1180% zysku. Każda złotówka, zainwestowana 13 lat wcześniej, w 2011 r. przyniosła prawie 12 zł dochodu. Nie zawiódł się też ten, kto dostrzegł potencjał jednej z firm ubezpieczeniowych – od 1999 r. dała ona inwestorom 1620% zysku. A producent znanych na całym świecie kotłów? Od 1994 r. do wiosny 2011 r. można było na akcjach tej firmy zarobić 995%. Przychodzi mi jeszcze do głowy producent aparatury pomiarowej z Torunia, który od 1997 r. dał inwestorom 640% zysku.

Inwestuj ąc, prawdopodobnie zarobiłbyś więcej , niż gdybyś ulokował kapitał w banku Oczywiście nie każdy inwestor ma tyle szczęścia, by inwestować wyłącznie w spółki, które okazują się kurami znoszącymi złote jajka. Większość z nas w ogóle nie zaniesie pieniędzy na giełdę, tylko będzie lokowała je za pośrednictwem funduszy inwestycyjnych bądź produktów inwestycyjnych, opierających się na indeksach giełdowych. One zaś przyniosą zysk znacznie bardziej umiarkowany niż najlepsze spółki na giełdzie. Jednak i w ten sposób można zarobić więcej niż w banku. W dłuższej perspektywie bowiem indeksy giełdowe generują wyższe zyski niż lokaty i obligacje. Jakiś czas temu wpadła mi w ręce analiza finansowa wykonana przez jedną z firm doradczych,

która policzyła, o ile różniły się stopy zwrotu z akcji i obligacji na przestrzeni ostatnich 20 lat. Okazało się np., że średnia roczna stopa zwrotu amerykańskiego indeksu akcji S&P 500 (odzwierciedla on poziom notowań akcji 500 największych spółek na giełdzie w Nowym Jorku) wyniosła w latach 1988–2008 dokładnie 8,35% rocznie. W tym samym czasie indeks Barclays Aggregate, odzwierciedlający rentowność papierów dłużnych, osiągnął 7,43% zysku. W ciągu ostatnich 10 lat średni wynik inwestycji w polski fundusz obligacji wyniósł 7,3%, zaś ci, którzy wybrali fundusze akcji, średnio osiągnęli wynik 8% zysku rocznie – o niecały punkt procentowy wyższy niż dochód uzyskany przez inwestorów lokujących w fundusze obligacji. Powiesz pewnie, że niecały punkt procentowy wyższego zysku to żaden argument i nie zamierzasz ryzykować, inwestując w akcje. Lepiej zarobić mniej i nie ryzykować w ogóle. W wieloletniej perspektywie jednak, z uwzględnieniem procentu składanego, ten niecały punkt procentowy w różnicy opłacalności inwestowania w obligacje i akcje przekłada się na niemałe różnice w ostatecznej wartości kapitału. Jeśli np. zainwestujesz dzisiaj 100 000 zł, to przy stopie zwrotu 7% rocznie po 20 latach odbierzesz 196 000 zł, a przy stopie ośmioprocentowej będzie to już 216 000 zł. Różnica sięga 20 000 zł, a więc 20% początkowej sumy. Warto też pamiętać, że wyliczenia te częściowo opierają się na latach, w których inflacja w Polsce dopiero zaczynała spadać i oprocentowanie lokat bankowych oraz obligacji było jeszcze nienaturalnie wysokie. Dziś, w dobie niskiej inflacji, trudno na lokacie lub obligacjach zarobić więcej niż 4–5% w skali roku. Na tym tle 8% średniego zysku z inwestycji w akcje (choć to oczywiście też dane historyczne, które nie muszą się potwierdzić w przyszłości) to całkiem atrakcyjny przychód. Ciekawostka Najstarszy fu ndu sz inwestycyjny w Polsce: 155 zł z każdych zainwestowanych 10 zł W 2010 r. najstarszy polski fundusz inwestycyjny, Pioneer Zrównoważony, podsumował swoje 18-lecie. Okazało się, że ten powiernik, należący do największego w Polsce towarzystwa funduszy inwestycyjnych Pioneer Pekao, osiągnął 18-letnią stopę zwrotu w wysokości 1446%. Firma wyliczyła, że klient wpłacający do funduszu 10 zł w lipcu 1992 r. (w przeliczeniu na dzisiejsze pieniądze, ponieważ inwestycje, o których mowa, zostały poczynione jeszcze przed denominacją) latem 2010 r. za jednostkę uczestnictwa otrzymałby ponad 155 zł. Oznacza to, że przez 18 lat Pioneer Zrównoważony średnio zarabiał dla klientów 16% w skali roku.

Jak ograniczać ryzyko w inwestowaniu pieniędzy?

Jest kilka prostych zasad, których stosowanie pozwala ograniczać ryzyko nieuchronnie wiążące się z inwestowaniem. Więcej na ten temat znajdziesz w rozdziałach poświęconych inwestowaniu w akcje na giełdzie. Aby jednak przybliżyć nieco zasady inwestowania pieniędzy na rynku kapitałowym, warto już teraz o nich wspomnieć.

Długoterminowe podej ście do inwestycj i Ceny akcji, nieruchomości, kruszców i metali szlachetnych zmieniają się bardzo szybko. Natomiast zmiany zachodzące na rynkach zwykle mieszczą się w cyklu od skrajnego niedowartościowania poszczególnych aktywów (proces wzrostu cen do bardzo wysokich wartości nazywamy hossą) do ich skrajnego przewartościowania (spadek do bardzo niskich wartości to bessa). W jaki sposób mierzyć niedowartościowanie i przewartościowanie aktywów, dowiesz się z rozdziału 14. Teraz tylko zasygnalizuję, że szacowanie, ile „naprawdę” coś jest warte, nie jest proste i każdy inwestor może uzyskać inny wynik, tj. otrzymać inną odpowiedź na pytanie: „Czy fundusz inwestycyjny A jest już zbyt drogi?” albo „Czy akcje B są już tańsze, niż wynosi ich realna wartość?”. Na giełdzie w krótszej perspektywie wygrywa zwykle ten, kto jako pierwszy wychwyci niedowartościowanie lub przewartościowanie jakichś aktywów i wyprzedzi rynek w decyzji o ich zakupie lub sprzedaży. Jednak osoby, które nie zajmują się profesjonalnie inwestowaniem pieniędzy i szukają jedynie sposobu na pomnażanie oszczędności, nie powinny rywalizować z zawodowcami w dziedzinie krótkoterminowego zarabiania. Możesz ulokować kapitał na rynku papierów wartościowych po to, by w dłuższej perspektywie zyskać możliwość uniknięcia inflacji i osiągnąć wyższą stopę zwrotu od tej, jaką gwarantują bezpieczne lokaty w banku. Im krótszy jest twój horyzont inwestycyjny, tym trudniejsze jest osiągnięcie tego celu, ponieważ zarówno wartość początkowa, jak i końcowa twojej inwestycji jest bardziej podatna na działanie owego cyklu, w którym poruszają się rynki – od skrajnego niedowartościowania do skrajnego przewartościowania. Inwestując w perspektywie 20letniej, doświadczysz co najmniej kilku takich cykli, ale jednocześnie będziesz korzystał z tego, że „prawdziwa” wartość spółek giełdowych będzie systematycznie rosła, ponieważ będą one stale zwiększały swoje zyski. Nałożenie na siebie tych dwóch czynników sprawia, że każdy kolejny cykl, w którym ruch na giełdzie odbywa się od skrajnego niedowartościowania do skrajnego przewartościowania aktywów, powinien przebiegać na coraz wyższym poziomie generowanych zysków. Inwestorzy zawsze będą mieli kłopot z oceną, czy coś jest drogie, czy tanie, dlatego też punktem wyjścia pozostaną dla nich zyski generowane przez spółki. A te za 10, 20 czy 30 lat prawdopodobnie będą wyższe niż dziś. Im więcej cykli hossa – bessa przypadnie na okres twojej inwestycji, tym większe zyski osiągniesz. Nawet gdybyś zakończył inwestycję w momencie skrajnego niedowartościowania kupionych przez ciebie aktywów (a zapewniam, że są sposoby, aby i tego ryzyka uniknąć lub przynajmniej mocno je zminimalizować), masz ogromną szansę na zysk. Przy horyzoncie obejmującym jeden lub dwa cykle hossa – bessa ryzyko, że wejdziesz na rynek w złym

momencie i wyjdziesz z niego w jeszcze gorszym, jest wyższe.

Prawdopodobieństwo osiągnięcia zysku rośnie z czasem Badania przeprowadzone na amerykańskiej giełdzie dowodzą, że średnia roczna stopa zwrotu z głównego miernika koniunktury na amerykańskiej giełdzie – indeksu S&P 500 – wyniosła w latach 1927–2009 (czyli na przestrzeni prawie ośmiu dekad) ok. 9%. Tyle, licząc w skali roku, zarobiłby inwestor, który kupiłby akcje 500 największych amerykańskich firm w 1927 r. i sprzedał je w 2009 r. Gdyby jednak chciał wybrać z tego okresu tylko jeden rok i gdyby zainwestował pieniądze na krótko, mógłby zarobić znacznie więcej lub znacznie mniej – w zależności od szczęścia. W czasie tych ośmiu dekad było bowiem pięć lat, w ciągu których na giełdzie można było zarobić 50% rocznie, oraz pięć takich, w ciągu których zarabiało się 60% w skali roku, sześć takich lat, w ciągu których wynik wyniósł -30%, oraz trzy takie lata, kiedy można było stracić nawet 40–50% zainwestowanych pieniędzy. W dłuższej perspektywie jednak wyniki inwestowania w spółki z indeksu S&P 500 zmierzały do poziomu 0–10% w skali roku. Takich lat było w historii amerykańskiej giełdy najwięcej – aż 45. W 75% przypadków roczna stopa zwrotu z inwestycji w akcje z indeksu S&P 500 wyniosła od -15% do 25%. To kolejny dowód na to, że im więcej lat trwa inwestycja, tym mniej podatny na wahania cen akcji będzie jej średni wynik. Niedawno analizowałem obliczenia stóp zwrotu z funduszy inwestujących w polskie akcje w ciągu ostatnich 12 lat. Podliczono zyski i straty z inwestycji rozpoczynających się w kolejnych, następujących po sobie co miesiąc, okresach. Jeśli dla funduszy polskich akcji okres inwestycji jakiegoś inwestora wyniósł 12 miesięcy, to w 72,2% przypadków odnotował on dodatnią stopę zwrotu, czyli zysk. Pozostałe 27,8% potencjalnych rocznych inwestycji zakończyło się stratą. W najlepszym 12-miesięcznym okresie średnia stopa zwrotu z funduszy polskich akcji sięgnęła 67,7%, w najsłabszym zaś -54,1%. W przypadku inwestycji dwu- i trzyletnich stratą zakończyło się odpowiednio 31,7% i 29,9% z nich. Gdy jednak dla porównania prześledzimy okresy czteroletnie i dłuższe, okaże się, że wyniki są już dużo lepsze. Wśród inwestycji trwających cztery lata ujemnymi stopami zwrotu zakończyło się nieco ponad 18% potencjalnych inwestycji, a przy pięciu latach ich odsetek spadł do zaledwie 2%. Przy czym najlepsza „pięciolatka” zakończyła się zyskiem w wysokości 319%, a najgorsza przyniosła stratę 8%. Czy trzeba bardziej dosadnego dowodu na to, że im dłużej trwa inwestycja, tym ryzyko poniesienia straty jest mniejsze?

Systematyczność Nawet przy długoterminowej inwestycji nie masz pewności, czy nie wchodzisz na rynek w momencie skrajnego przewartościowania aktywów. To, na którym etapie znajduje się w danym momencie cykl koniunktury rynkowej, zwykle staje się oczywiste dopiero po upływie pewnego

czasu. Nie da się tego z całą pewnością określić od razu. Coś, co wydaje się dziś hossą, z perspektywy kilku lat może być tylko przerwą w bessie i na odwrót. Nie ma sensu się zastanawiać, czy wchodzimy na rynek w dobrym, czy złym momencie. Jest prosty sposób, by uniezależnić się od cyklu koniunktury na giełdzie – to systematyczne inwestowanie. Jeśli co miesiąc będziesz konsekwentnie inwestował tę samą kwotę, to rozłożysz zakup akcji lub udziałów w funduszach inwestycyjnych na długi czas. W tym okresie trafisz zapewne i na hossę, i na bessę – raz kupisz drogo, a raz tanio. Bilans wyjdzie na zero – średnia cena zakupu akcji lub funduszy będzie rozsądna. Taka strategia wchodzenia na rynek (zresztą można ją z powodzeniem stosować również przy wychodzeniu z inwestycji) ma jeszcze jedną zaletę – w okresie bessy za określoną kwotę pieniędzy możesz kupić więcej udziałów, ponieważ ceny są niższe. Jeżeli np. inwestujesz w spółkę A i co miesiąc kupujesz jej akcje za 100 zł, a cena tych akcji wynosi 5 zł, to w danym miesiącu kupisz 20 akcji. Jeśli zaś cena spadnie do 4 zł, to za te same pieniądze kupisz już 25 akcji. Z kolei po wzroście ceny aktywów spółki do 20 zł będziesz mógł kupić w danym miesiącu tylko pięć akcji. Zatem kupujesz mniej udziałów, kiedy są przewartościowane, i więcej wtedy, kiedy są niedowartościowane.

Różnicowanie portfela inwestycyj nego Doświadczeni inwestorzy wiedzą, że pod żadnym pozorem nie wolno wkładać wszystkich jajek do jednego koszyka, ponieważ mogą się potłuc. Nie da się przewidzieć wydarzeń na rynkach w perspektywie 10, 15 czy 20 lat. Nie ma też żadnej tzw. klasy aktywów (rzeczy, w które można inwestować pieniądze), która dawałaby gwarancję sukcesu. Można przez całe życie trzymać pieniądze w bankach, ale gdy wzrośnie inflacja, wartość oszczędności radykalnie spadnie. Można również inwestować wyłącznie na giełdzie, zdarzają się jednak przypadki, że nawet przez 15–20 lat nie da się na niej zarobić, czego przykładem może być giełda w Japonii, która jakiś czas temu była pogrążona w stagnacji. Można cały kapitał zainwestować w obligacje, ale czy będziemy mieć absolutną pewność, że zostaną one wykupione? Pozostaje nam prawdopodobieństwo graniczące z pewnością, ale... zdarzały się przypadki, kiedy rządy odmawiały wykupienia wyemitowanych przez siebie obligacji. Posiadacze przedwojennych obligacji wyemitowanych przez polski rząd do dzisiaj mają problem z odzyskaniem swoich pieniędzy. Można ku pić sztabki złota i liczyć, że kruszec ochroni realną wartość pieniądza. Jednak i złoto potrafiło w swojej historii tracić gwałtownie na wartości, a jego cena przez kilkadziesiąt lat nie zmieniać się. Można ku pować wyłącznie ziemię i nieru chomości, ale ci, którzy zainwestowali w ten sposób przed kryzysem w latach 2008–2009, doskonale pamiętają, że wartość nieruchomości w takich krajach jak Irlandia, Hiszpania, a nawet USA obniżyła się skokowo, czasem o kilkadziesiąt procent. I wcale nie ma pewności, że kiedykolwiek powróci do poziomu sprzed kryzysu. Nie ma takiej klasy aktywów, która gwarantowałaby osiągnięcie zysków w perspektywie kilkunastu lub kilkudziesięciu lat. Można mówić jedynie o większym lub mniejszym prawdopodobieństwie

osiągnięcia zysku. Skoro zatem nie jesteśmy w stanie przewidzieć przyszłości, nasz długoterminowy portfel inwestycji powinniśmy zbudować tak, by było w nim wszystkiego po trochu. Jeśli świat będzie cierpiał z powodu wysokiej inflacji, to lokaty bankowe i część obligacji nie zdołają wygenerować satysfakcjonujących zysków, ale za to być może wartość pozostałych klas aktywów wzrośnie. Jeżeli bessa na rynkach giełdowych będzie trwała dłużej, to zapewne opłacalna okaże się inwestycja w złoto itd. Niektóre fundusze zachęcają też do wzbogacenia portfela inwestycyjnego o tzw. inwestycje alternatywne, czyli takie, które rządzą się zupełnie innymi prawami niż klasyczne inwestycje w akcje czy obligacje. Do takich inwestycji zalicza się m.in. wino oraz dzieła sztuki. To pomysły inwestycyjne dla nieco bardziej doświadczonych czytelników niniejszej książki – więcej na ten temat w rozdziale 15.

Konsekwencj a w działaniu Nie ma takiej strategii w inwestowaniu pieniędzy, która się sprawdzi, jeśli nie będzie realizowana z żelazną konsekwencją. Jeżeli np. decydujesz się na zwiększenie proporcji jakiegoś składnika portfela, a jego cena akurat spada, nie zmieniaj planów i nie wstrzymuj się z decyzją. Jeśli twój portfel inwestycji nie przynosi oczekiwanych zysków, zastanów się, czy nie należy przemodelować jego proporcji, nie podejmuj jednak pochopnie nieprzemyślanych działań – zwłaszcza jeśli sytuacja na rynku jest niestabilna i ceny zmieniają się bardzo szybko. Nie kieruj się panującymi na giełdzie nastrojami – jako długoterminowego inwestora nie powinny cię one w ogóle obchodzić. Wszyscy w panice sprzedają akcje? Trudno, niech sprzedają, ty rób swoje. Na rynku panuje gorąca atmosfera i ceny akcji rosną po kilka procent dziennie? Dziś rosną, jutro będą spadać. Konsekwentne i rozważne realizowanie założonego planu jest podstawą sukcesu w każdej dziedzinie życia, także – a może zwłaszcza – w inwestowaniu pieniędzy. Przykład Jak zaczynałem swoją przygodę z inwestowaniem? Tak jak wielu weteranów giełdy, zaczynałem swoją przygodę z parkietem w 1993 r., w czasach wielkiej hossy. W tamtym okresie indeks WIG zyskał na wartości 1095%. Tak, tak, niemal jedenastokrotnie. Ech, to była bajka. Miałem 18 lat i na giełdę przyniosłem równowartość dzisiejszych 2000 zł, które pożyczyłem od taty. Do biura maklerskiego przyszedłem z tą kasą w portfelu, wysypałem maklerowi na biurko i zabiłem go pytaniem: „Czy jest tu notowana jakaś spółka z Poznania?” (bo tam się urodziłem i wówczas mieszkałem). Makler polecił mi... papiery spółki, która dziś jest bankrutem, ale wtedy pozwoliła mi w kilka miesięcy pomnożyć kapitał niemal dziesięciokrotnie. O spółce tej wiedziałem tylko tyle, że produkuje meble. Wtedy to mi wystarczyło, by zarabiać krocie na jej akcjach.

Zarobiłem, sprzedałem i uważałem się za mistrza świata. Po drodze miałem kilka innych udanych „strzałów” i w ciągu roku kapitał z 2000 zł urósł do 30 000 zł. Kazałem mówić do siebie „Boże”, ewentualnie „Guru” lub „My hero”. Zbliżała się słynna prywatyzacja Banku Śląskiego. Stałem w kolejce po „swoje” trzy akcje (tyle wynosił limit przypadający na jednego inwestora) i – ponieważ jako jeden z nielicznych inwestorów miałem już rachunek inwestycyjny, na którym szybko zapisano mi akcje – byłem jednym z nielicznych szczęśliwców, którzy mogli dysponować akcjami Śląskiego już na pierwszej, debiutanckiej sesji. Kosztowały wtedy 6,5 mln zł (przed denominacją) za sztukę, co oznaczało trzynastokrotną przebitkę w stosunku do ceny emisyjnej, wynoszącej 500 000 ówczesnych złotych. Liczyłem zyski, kazałem się wozić w lektyce oraz całować w pierścień, ale akcji Śląskiego nie sprzedałem. Wierzyłem, że zarobię na nich jeszcze więcej, ponieważ nie znałem świata, w którym ceny akcji mogą spadać. Potem jednak przyszedł krach. Kurs Śląskiego, tak jak innych moich spółek, zaczął spadać – po 10% na sesję. Sprzedających było tylu, że handel w ogóle zawieszono. Najpierw nie sprzedawałem, bo się nie dało. Później nie pozbywałem się akcji, ponieważ wierzyłem, że kurs zaraz się odbije. Bo dlaczego miałbym sprzedawać za grosze coś, czego cena spadła właśnie o połowę? Okazało się, że na giełdzie zawsze może być taniej. Wtedy nie przyszło mi do głowy, że jeden z kolejnych krachów giełdowych będę przeżywał nie jako inwestor, ale jako komentator jednej z największych polskich gazet informacyjnych – „Gazety Wyborczej”.

Podsumowanie Inwestu jąc, bierzesz u dział we wzroście wartości firm. Lokując pieniądze w funduszu inwestycyjnym albo akcjach spółek, stajesz się udziałowcem tych przedsiębiorstw i korzystasz z ich wzrostu jako współwłaściciel, a nie pożyczkodawca. Inwestu jąc, zawsze bierzesz na siebie ryzyko. Nie masz żadnej gwarancji, że firmy, których jesteś udziałowcem, będą rozwijały się szybciej, niż wynosi poziom inflacji w gospodarce. Ceny na rynkach finansowych ewolu u ją od skrajnego niedowartościowania do skrajnego przewartościowania. Szacowanie, ile „naprawdę” coś jest warte, nie jest proste, i każdy inwestor może uzyskać inny wynik. To, czy rynek jest dziś w fazie przewartościowania aktywów, czy ich niedowartościowania, okaże się tak naprawdę dopiero za kilka lat.

W arto inwestować dłu goterminowo, dzięki temu mniej ryzyku jesz. Im więcej cykli hossa – bessa przypadnie na okres, w którym inwestujesz na giełdzie, tym wyższy pułap zysków osiągnie twoja inwestycja. Wartość przedsiębiorstw oraz łączna wartość dóbr i usług wyprodukowanych w gospodarce jest bowiem coraz wyższa. Przeznaczaj na zaku p akcji lu b fu ndu szy co miesiąc tę samą kwotę. Rozkładając zakup akcji na dłuższy czas, trafisz zapewne i na hossę, i na bessę. Bilans wyjdzie na zero – średnia cena zakupu akcji lub funduszy powinna się okazać rozsądna. Różnicowanie portfela inwestycyjnego. Nie jesteś w stanie przewidzieć wydarzeń w perspektywie 10, 15 czy 20 lat. I nie ma takiego dobra materialnego, w które można by zainwestować, a które gwarantowałoby odniesienie sukcesu. Zawsze podejmujesz ryzyko, zatem zawsze powinieneś lokować kapitał w kilku różnych źródłach przychodu.

Zanim przystąpisz do budowania własnego portfela inwestycji, powinieneś uporządkować domowe finanse – choćby po to, by inwestowanie nie okazało się w przyszłości niebezpieczne dla twojego budżetu i bieżącej płynności finansowej. A mówiąc wprost – żeby z powodu inwestowania w akcje lub obligacje nie powstały jakieś dziury w finansach twoich i twojej rodziny. Wtedy bowiem – prędzej czy później – znajdziesz się pod ścianą i będziesz musiał przeznaczyć pieniądze z inwestycji na spłacanie długów. Tak niestety najczęściej kończą się marzenia o budowaniu bogactwa. Składasz pieniądze, najpierw w kopercie, potem w banku, następnie lokujesz je w funduszu inwestycyjnym, a któregoś dnia okazuje się, że musisz go zlikwidować, ponieważ akurat popsuła się lodówka i nie ma skąd wziąć pieniędzy na jej naprawienie (bo debet na koncie został wykorzystany do ostatniego grosza, tak samo jak limit na karcie kredytowej). Tymczasem podstawowa zasada systematycznego inwestowania brzmi: przeznaczaj na nie wyłącznie te pieniądze, których nie potrzebu jesz i których ewentu alna strata nie spowodu je zapaści w twoich domowych finansach. Tylko takie podejście gwarantuje swobodę podejmowania decyzji inwestycyjnych i umożliwia takie lokowanie pieniędzy, które w długiej perspektywie czasowej pozwoli osiągać najwyższe zyski przy założonym poziomie ryzyka. Jeżeli na inwestowanie przeznaczysz drobne oszczędności, których w każdej chwili możesz potrzebować, na pewno skończy się to fiaskiem. W najlepszym wypadku niewiele zarobisz, w najgorszym – będziesz musiał zlikwidować inwestycje w najbardziej nieodpowiednim momencie. W skazówka Zanim zaczniesz inwestować, zrób porządek w domowym budżecie i wygospodaruj takie nadwyżki finansowe, które zagwarantują ci możliwość bezpiecznego – z punktu widzenia finansów rodziny – inwestowania.

Zadbaj o budżet domowy Zrób mały domowy remanent finansowy. Przyda ci się nie tylko na użytek inwestowania, lecz także do tego, by wiedzieć, na co wydajesz pieniądze i czy przypadkiem nie przeciekają ci przez palce.

Weź kalkulator i zrób remanent

› Po pierwsze, podsumuj swoje comiesięczne dochody. Rachunki sporządź według tych samych zasad, do których stosują się np. spece od rachunkowości – bierz pod uwagę tylko te dochody, które są stałe. Pomiń premie i dodatkowe przychody.

› Następnie spisz wszystkie oszczędności, które posiadasz: środki, które leżą na kontach, na lokatach czy w kopertach „na czarną godzinę”. Nie uwzględniaj pieniędzy, które odkładasz w ramach polis ubezpieczeniowych na życie. To taka nibyinwestycja, ale w gruncie rzeczy zabezpieczenie twojej rodziny na wypadek, gdyby – odpukać – zdarzyło się jakieś nieszczęście.

› Trzeci krok to spisanie dłu gów: policz wszystkie kredyty, pożyczki od rodziny, limity kart kredytowych, debety, raty za komputer albo lodówkę, pożyczkę na samochód. Obok każdego z długów wpisz ratę, którą co miesiąc musisz spłacać. Nie uwzględniaj tu kredytu hipotecznego. Gotowe?

› Teraz sprawdź, na co wydajesz pieniądze. Jak to zrobić? Przykładowo ja zbieram wszystkie paragony ze sklepów, wydatki zaś dzielę na kilka części: osobno te na żywność, osobno na kosmetyki, chemię, odzież, na leki oraz lekarzy, a także na bilety, paliwo i inne cele związane z transportem. Oddzielnie sumuję również wydatki na przyjemności.

› Na koniec spisz wszystkie stałe rachu nki: kredyt hipoteczny, opłatę za telefon, opłaty mieszkaniowe i za media, należność za kablówkę, internet itd.

Sprawdź elastyczność wydatków Następnie musisz ustalić, na ile elastyczny jest twój domowy budżet. Czy posiadasz rezerwy, które mógłbyś przeznaczyć na inne cele, np. na systematyczne inwestowanie? Spisz obok siebie trzy sumy wydatków. Których jest najwięcej – czy więcej wydajesz na spłatę długów, na comiesięczne rachunki, czy może na życie? Jeśli wszystkie twoje rachunki stanowią „sztywne” wydatki – trudne do zmniejszenia z dnia na dzień – tym bardziej trzeba będzie się zastanowić nad poważnymi zmianami w domowym budżecie.

Porównaj wydatki z dochodami Porównaj trzy części wydatków ze stałymi dochodami. Jeśli wydatki są wyższe od dochodów, to będziesz musiał popracować nad tym, by bardziej racjonalnie nimi gospodarować. Jeżeli przeważają wpływy, ale tylko nieznacznie, również przydadzą się pewne zmiany w budżecie – pamiętaj, że powinien on pozwalać na systematyczne generowanie dodatkowych pieniędzy, które przeznaczysz na oszczędności i inwestowanie. Musi być zatem elastyczny, a nie dopięty na ostatni guzik.

Zracj onalizuj wydatki Nie ma powodu, byś całkowicie rezygnował z codziennych przyjemności. Chodzi o to, żebyś się zastanowił, jak możesz rozsądniej wydawać pieniądze – nie obniżać drastycznie poziomu życia, ale wydawać znacznie mniej. Jeśli w twoim budżecie występuje strukturalny deficyt (wydatki są wyższe od dochodów), pewnych wyrzeczeń nie da się uniknąć. Jeżeli zaś musisz zwiększyć nadwyżki dochodów, by budżet zyskał co najmniej 10–15% „luzu”, znalezienie dodatkowych pieniędzy możesz rozłożyć na kilka miesięcy, choćby po to, by sprawdzić, który system działa lepiej, a który gorzej. Warto np. sprawdzić, ile możesz zaoszczędzić na rachu nkach za prąd i wodę. Spróbuj wyłączać w telewizorze funkcję czuwania, wyjmij z gniazdek zasilacze od telefonów komórkowych, które zużywają prąd non stop, spróbuj prać nieco bardziej efektywnie, nie włączając pralki codziennie. Zamiast każdego dnia brać kąpiel, co drugi dzień korzystaj z prysznica, żeby ograniczyć zużycie wody. Sprawdź, o ile spadła wysokość rachunków. Specjaliści od oszczędzania energii twierdzą, że w ten sposób można zaoszczędzić nawet 20% pieniędzy wydawanych na prąd i wodę. Policz, ile średnio wydajesz codziennie na życie, i spróbuj ograniczyć niektóre wydatki np. o 5–10% miesięcznie. Zobaczysz, że jakość twojego życia nie spadnie, a pieniędzy będziesz wydawał mniej. Czary? Nie, po prostu często wydajesz pieniądze na rzeczy, które nie są ci potrzebne. Jeśli w ciągu czterech tygodni sześć razy jadasz na mieście, postaraj się w tym miesiącu pójść do restauracji pięć razy. Jeżeli wydajesz tygodniowo na zakupy 250 zł, spróbuj w kolejnym miesiącu ograniczyć rachunki do 225 zł. Czasem wystarczy kupić to samo, ale w tańszym sklepie, i w portfelu zostaje 10–15 zł. Z takich oszczędności daje się wyczarować spore nadwyżki w budżecie. Spróbuj wreszcie założyć sobie dzienne limity na wydatki bieżące. Ustal je na takim poziomie, który odpowiada twoim obecnym wydatkom. Nie chodzi o to, żeby bardzo restrykcyjnie się ich trzymać, ale żeby ograniczyć swobodne wydawanie pieniędzy. Jeśli jednego dnia przekroczysz limit, następnego dnia spróbuj go „dogonić”. Po miesiącu czy dwóch zobaczysz, że to działa.

Zrób przegląd stałych rachunków Nie ma się co oszukiwać – większość stałych rachunków jest trudna do zredukowania. Czynsz, lekcje francuskiego, telefon komórkowy... Żyjemy w XXI w. i nie sposób całkowicie zrezygnować z inwestowania w siebie. Ale może są jakieś wydatki, które mógłbyś nieco ograniczyć? Rezygnacja z płatnych kanałów telewizyjnych, których nie oglądasz, obniżenie abonamentu telefonicznego, nieco wolniejszy internet – to pierwsze pomysły, które przychodzą mi do głowy. Jeśli nie chcesz się bawić w oszczędzanie drobnych, po prostu zrezygnuj z niepotrzebnej usługi.

Przykład Z wizytą u pani Tosi, czyli co można znaleźć w domowych rachunkach Jakiś czas temu w jednym ze swoich artykułów przyglądałem się domowemu budżetowi jednej z czytelniczek, pani Tosi. Na podstawie pobieżnej analizy dochodów i wydatków okazało się, że pani Tosia – poza standardową kontrolą bieżących rachunków – powinna zredukować wydatki sztywne. Przyjrzałem się zwłaszcza stałym rachunkom i zauważyłem, że pani Tosia płaciła dwa abonamenty telefoniczne – stacjonarny i komórkowy. Gdyby z jednego z nich zrezygnowała albo zamieniła aktualny pakiet na tańszą opcję, zyskałaby kilkadziesiąt złotych. Moje wątpliwości wzbudziło również ubezpieczenie na życie. Pani Tosia płaciła kilkadziesiąt złotych miesięcznie za polisę na życie o niewielkiej sumie ubezpieczenia. Ponieważ czytelniczka nie ma dzieci na utrzymaniu, a jej partner jest niezależny finansowo, lokowanie kapitału w polisie ubezpieczeniowej nie ma żadnego uzasadnienia. Zarekomendowałem pani Tosi zawieszenie wpłat na polisę i jej wygaszenie.

Zarządzaj swoimi długami Jeżei w twoim domowym budżecie sporo miejsca zajmują raty przeróżnych kredytów, pożyczek, limitów kart kredytowych, sensownym rozwiązaniem może być redukcja wysokości comiesięcznych rat, tak by nie rujnowały twoich prywatnych funduszy. Co zrobić, by raty pochłaniały mniejszą część budżetu? Pół biedy, jeśli masz oszczędności. Możesz przeznaczyć część z nich na spłatę najdroższego kredytu lu b pożyczki. Nawet jeśli ulokowane pieniądze przynoszą wysokie zyski, odsetki od twojego najdroższego kredytu na pewno są wyższe. W żadnym wypadku jednak nie pozbywaj się wszystkich oszczędności. Nawet jeśli raty długów są dla ciebie dużym obciążeniem, nie wolno ci pozostawać bez buforu bezpieczeństwa. Drugim sensownym rozwiązaniem jest zamiana droższych kredytów na tańsze. Warto zatem rozważyć zalety kredytu odnawialnego (w niektórych bankach zwanego debetem). Nie jest to regułą, ale w większości banków taki kredyt odnawialny jest najtańszą odmianą pożyczki. Zamiana kredytu gotówkowego na linię debetową na koncie osobistym pozwoli ci obniżyć koszty płaconych rat. Możesz też rozłożyć kredyty na większą liczbę rat. W rezultacie będziesz musiał spłacić więcej odsetek, ale wysokość comiesięcznej raty się obniży. No i wreszcie – zamień pożyczki na kartach na kredyty ratalne. Coraz więcej banków daje taką możliwość. Kredyt ratalny jest tańszy, dlatego też zaoszczędzisz na odsetkach.

Wyznacz cele inwestycj i i zaplanuj portfel

Jeśli w twoim budżecie domowym jest solidna, strukturalna, kilkusetzłotowa nadwyżka dochodów nad wydatkami, możesz przygotować plan inwestowania. A w każdym planie, jak wiadomo, bardzo ważną rolę odgrywają cele oraz precyzyjny program działania. I tym właśnie teraz się zajmiemy.

Stwórz rezerwy na większe wydatki bieżące Generowanie rezerw finansowych nie jest jeszcze elementem planowania długoterminowych inwestycji, ale kolejnym etapem uporządkowania twojego budżetu w taki sposób, byś mógł spokojnie odkładać pieniądze na przyszłość, nie martwiąc się bieżącymi problemami z płynnością finansową. Chodzi o to, byś w ramach nadwyżki w budżecie domowym wygenerował pewną rezerwę przeznaczoną na nieprzewidziane bądź sporadyczne, ale duże wydatki. Zrób listę takich potencjalnych „bomb”, które mogą spaść znienacka na twój domowy budżet. Jeśli masz samochód, raz w roku czeka cię większy wydatek na ubezpieczenie (chyba że płacisz składki w ratach). Jeżeli ubezpieczasz mieszkanie na większą sumę, raz na 12 miesięcy trzeba wyłożyć kilka stówek, by zapłacić składkę. Jeśli spłacasz kredyt hipoteczny z niskim wkładem własnym, raz na dwa, trzy lata bank będzie chciał, żebyś zapłacił kilka tysięcy złotych specjalnego ubezpieczenia. Do tego dochodzą wakacje – jeżeli planujesz z wyprzedzeniem jakiś wyjazd, dobrze byłoby, gdybyś zawczasu zaczął odkładać pieniądze, dzięki którym bez problemu zapłacisz za wycieczkę w biurze podróży. Gromadź rezerwę finansową na wszystkie większe, aczkolwiek rzadko pojawiające się wydatki. Otwórz specjalne konto oszczędnościowe (więcej na ten temat w rozdziale 6) i wpłacaj na nie systematycznie określoną kwotę. Dzięki tej rezerwie nie ulegniesz pokusie, żeby – mając w perspektywie jakieś większe wydatki – uszczuplać inwestycje długoterminowe. W skazówka Od zera do milionera, czyli jak zostać rentierem Ile potrzebowałbym pieniędzy, żeby prowadzić żywot rentiera? Można to dość prosto wyliczyć. Aby żyć z odsetek od zgromadzonego kapitału, wystarczy dostawać z banku co miesiąc 20 000 zł odsetek. Jaki kapitał jest niezbędny, by zapewnić takie miesięczne odsetki? Cóż, jakieś 6 mln zł. A jeśli wystarczy ci wypłata miesięczna rzędu 10 000 zł? Na koncie w banku należy zgromadzić 3 mln zł. Da się taką kwotę odłożyć w ciągu 30 lat, inwestując co miesiąc 3000 zł. Jest tylko jedno „ale”. Te 10 000 zł – wypłacane co miesiąc w formie odsetek – po upływie 30 lat oszczędzania będzie warte tyle, ile dziś jest warte 4100 zł, ponieważ realną wartość pieniędzy pochłonie inflacja. Wniosek, jaki z tego płynie, jest niestety smutny – raczej nie da się zostać rentierem poprzez systematyczne inwestowanie nawet całkiem sporych kwot. Fortuny rentierów tworzą się przez kilka pokoleń.

Ustal cele inwestycj i długoterminowych Nadszedł czas, by przejść do sedna sprawy. Zastanów się, jaki ma być cel twojego inwestowania. Czy za 10 lat chcesz mieć tyle pieniędzy, by odbyć podróż życia, np. dookoła świata? Myślisz o zakupie nowego mieszkania lub domu? Chciałbyś gromadzić oszczędności, by ułatwić dzieciom start w dorosłe życie? A może po prostu chciałbyś mieć za kilkanaście lat dodatkową pensję lub emeryturę, wypłacaną z odsetek od zgromadzonego kapitału? Oceń, ile mniej więcej pieniędzy potrzebujesz i w jakim czasie musisz je zgromadzić. Do tych parametrów trzeba będzie dostosować plan inwestowania. Oczywiście wcale nie jest pewne, że ów plan uda się zrealizować, ale od czegoś trzeba zacząć. Jeśli nie dziś, to może kiedyś będziesz w stanie odkładać na tyle wysokie kwoty, żeby osiągnąć założone cele w 100%. Na razie ustal jedynie, ile chcesz mieć pieniędzy, w jakim czasie zamierzasz je zgromadzić i jaki ma być cel tej inwestycji. Ile potrzebowałbyś na podróż dookoła świata albo na wymarzone auto? Albo jaki dodatek do pensji lub emerytury odpowiadałby ci za 10– 15 lat? Jeśli określiłeś już cel swojej inwestycji, spróbuj oszacować, jaką kwotę miesięcznie powinieneś odkładać, żeby osiągnąć ten cel w wyznaczonym czasie. Możesz skorzystać z kalkulatora finansowego, który znajdziesz w internecie. Pamiętaj, żeby uwzględnić inflację, która w ciągu 10 lat pochłonie 1/3 wartości obecnych oszczędności, po 20 latach zaś nieco mniej niż połowę, a po 30 latach – już ok. 60% wartości obecnych złotówek. Za 30 lat 10 000 zł będzie warte tyle, ile dziś jest warte 4100 zł. Przykład Ile powinienem inwestować co miesiąc, żeby za 20 lat moje dziecko mogło dostać ode mnie pieniądze na wkład własny do mieszkania? To przykładowy cel inwestycji, który mógłby ci przyświecać. Aby ustalić, czy masz możliwość jego osiągnięcia przy obecnych dochodach i możliwościach odkładania pieniędzy, musisz najpierw ocenić, jaka mniej więcej kwota wchodzi w grę. Dziś byłoby to zapewne ok. 80 000 zł, jeśli mówimy o 20-procentowym wkładzie własnym do dwu-, trzypokojowego mieszkania (niekoniecznie w ścisłym centrum dużego miasta), które można kupić za 400 000 zł. Nie wiemy, ile będą kosztowały mieszkania za 20 lat. Być może mniej lub więcej niż dziś, a być może tyle samo. Załóżmy ten ostatni wariant. Jednak aby za 20 lat twoje dziecko mogło się cieszyć pieniędzmi o takiej sile nabywczej, jaką dziś ma 80 000 zł, musisz zebrać dla niego dużo więcej. Ząb inflacji stale nadgryza wartość pieniędzy i za 20 lat trzeba będzie mieć 145 000 zł, żeby kupić za nie tyle, ile dziś kupujemy za 80 000 zł (zakładam stosunkowo niską, trzy-procentową inflację, charakterystyczną dla krajów

Europy Zachodniej). Ile więc musiałbyś miesięcznie odkładać, żeby po upływie dwóch dekad zdobyć dla dziecka 145 000 zł, odpowiednik dzisiejszych 80 000 zł? Ano 320 zł miesięcznie, przy założeniu, że średnia roczna stopa zwrotu będzie wynosić 6% (jest to wartość raczej ostrożna, ponieważ warszawska giełda w ciągu ostatnich 18 lat dawała średnie zyski rzędu 9–10% rocznie). Jeśli zaś uwzględnimy podatek od zysku, konieczny do zapłacenia pod koniec inwestycji, wysokość miesięcznej raty może wynosić nawet 365 zł (podatek na koniec pochłonie bowiem aż 20 000 zł, zatem potrzebna kwota wzrośnie do 165 000 zł).

W skazówka Inwestowanie to nie jedyna droga do bogactwa Zapytałem kiedyś pewnego znanego analityka giełdowego, jaką strategię inwestycyjną powinienem przyjąć, jeśli chcę przez najbliższych pięć lat podwoić swoje oszczędności. Kupić akcje? Ale jakie? A może obligacje i lokaty? Na stały czy na zmienny procent? A może produkty strukturyzowane albo złoto? – zasypałem analityka pytaniami. A on się tylko uśmiechnął i powiedział: „Panie Maćku, jeśli chce pan w pięć lat podwoić oszczędności, to niech pan nie traci zbyt wiele czasu na budowanie skomplikowanych portfeli inwestycyjnych, tylko skupi się na tym, żeby mieć dobrą pracę, coraz wyższe zarobki i coraz większe możliwości odkładania pieniędzy. A inwestycje na giełdzie niech będą pana »drugą nóżką«, poniekąd hobbystyczną” – powiedział mój rozmówca. Uśmiechnął się i odszedł. Po chwili zrozumiałem, że miał absolutną rację! Inwestowanie to nie czary, które pozwolą zrobić coś z niczego. Owszem, inwestując po 100 zł miesięcznie przez 20 lat z przeciętnym zyskiem 6% rocznie, mogę zaoszczędzić całkiem sporą sumkę 133 500 zł (przed opodatkowaniem), ale moje bogactwo będzie rosło znacznie szybciej, jeśli zacznę odkładać z roku na rok coraz więcej, ponieważ będę coraz więcej zarabiał. Dopóki nie zostanę milionerem, podstawą mojego sukcesu finansowego muszą być mimo wszystko rosnące dochody z pracy, a nie zyski z inwestowania oszczędności.

Podsumowanie Zanim zaczniesz inwestować, u porządku j domowe finanse. Dopóki nie masz pewności, że w twoim domowym budżecie jest strukturalna nadwyżka dochodów nad

wydatkami, która pozwala na systematyczne odkładanie pieniędzy, nie zabieraj się do budowania planów inwestowania. Bez zaprowadzenia porządku w rodzinnych finansach prędzej czy później pieniądze przeznaczone na inwestycje rozejdą się na łatanie bieżących dziur w budżecie. Zrób spis inwentarza i zbadaj elastyczność bu dżetu . Sprawdź, jaką część twoich wydatków stanowią sztywne opłaty, wynikające z koniecznych do zapłacenia rachunków lub długów, a jaka część to wydatki na życie. Kontrolu j bieżące wydatki. Spróbuj założyć sobie dzienne limity na wydatki bieżące. Ustal je na takim poziomie, który odpowiada twoim obecnym wydatkom. Nie chodzi o to, żeby rezygnować z przyjemności, ale żeby wyznaczyć sobie limit na beztroskie wydawanie pieniędzy. Jeśli jednego dnia go przekroczysz, następnego dnia spróbuj go „dogonić”. Zarządzaj dłu gami. W miarę możliwości postaraj się zamienić droższe kredyty na tańsze, żeby obniżyć miesięczne raty obciążające twój budżet. Zbu du j rezerwę finansową na nieprzewidziane wydatki. Chodzi o to, abyś w ramach nadwyżki w domowym budżecie wygospodarował pewną rezerwę, którą przeznaczysz na nieprzewidziane bądź też rzadkie, ale kosztowne wydatki. Ustal cele, na które chcesz odłożyć pieniądze. Po uporządkowaniu domowego budżetu oceń, ile mniej więcej pieniędzy potrzebujesz na spełnienie swoich marzeń i w jakim czasie musisz zgromadzić potrzebny kapitał.

W pierwszych rozdziałach tego poradnika przekonywałem, że lokaty bankowe nie służą do inwestowania pieniędzy, ale do ich oszczędzania, czyli przechowywania ich wartości. Niemniej lokat można używać również do inwestowania pieniędzy. Każdy porządnie skonstruowany portfel inwestycyjny musi zawierać również bezpieczne inwestycje. Czasem stanowią one mniejszą część portfela, czasem większą, ale zawsze warto trzymać odrobinę grosza na tego typu lokatach. Po pierwsze dlatego, żeby ograniczać nieco zmienność portfela inwestycyjnego i uczynić go stabilniejszym. Po drugie dlatego, żeby mieć płynny kapitał na wypadek, gdyby nadarzyła się jakaś ekstraokazja inwestycyjna.

Czym różnią się między sobą lokaty bankowe? Wybór odpowiedniej lokaty to – wbrew pozorom – wcale nie taka łatwa sprawa. Większość z nas lokuje pieniądze w bankach, które oferują mało konkurencyjne oprocentowanie. Ponad połowę z 400 mld zł trzymamy w dwóch największych polskich bankach, które jednak pod względem oferowanego oprocentowania nigdy nie były w czołówce instytucji finansowych obiecujących najlepsze warunki. Czym różnią się od siebie lokaty w poszczególnych bankach? Oczywiście wysokością oprocentowania oraz czasem trwania u mowy, czyli okresem, na jaki trzeba zablokować pieniądze, aby otrzymać odsetki. Należy uważać, ponieważ większość lokat jest obwarowana wysokimi karami za przedwczesne wycofanie pieniędzy – traci się wówczas od połowy do całości odsetek. Dlatego najgorsze, co możesz zrobić, to skusić się na wysoko oprocentowaną lokatę, a później musieć ją zerwać. Jednak są też inne parametry, które powinieneś wziąć pod uwagę, wybierając lokatę:

› Rodzaj oprocentowania. Oprocentowanie lokaty może być stałe w całym czasie obowiązywania umowy bądź zmienne. W tym drugim przypadku bank może je zmienić w trakcie obowiązywania umowy. O zmianie oprocentowania bank ma obowiązek poinformować cię pisemnie bądź wysyłając wiadomość pocztą elektroniczną. Nie musi jednak tłumaczyć się ze swojej decyzji ani tym bardziej prosić cię o zgodę. Z jednej strony bezpieczniejsze są lokaty o stałej stopie procentowej, ponieważ z góry wiesz, na jakie odsetki możesz liczyć. Z drugiej strony jeśli wkładasz pieniądze do banku na dłuższy okres, powinieneś wiedzieć, że jeśli np. stopy procentowe na rynku wzrosną, możesz liczyć również na wzrost stawki twojego depozytu.

› Częstotliwość kapitalizacji odsetek. Zarobek, jaki możesz osiągnąć na lokacie, zależy nie tylko od wysokości oprocentowania, lecz także od tego, jak często do kwoty lokaty bank dopisuje odsetki. Im częściej to robi, tym lepiej, ponieważ od tego momentu

na lokacie pracuje większa kwota (to, co wpłaciłeś, plus dopisane odsetki). Idealna lokata to taka, w której odsetki są dopisywane codziennie. Jednak większość lokat dostępnych na rynku oferuje kapitalizację odsetek tylko raz – na koniec trwania lokaty. Przykład Na której lokacie zarobisz więcej? Masz do dyspozycji 20 000 zł, a do wyboru dwie lokaty roczne. Pierwsza ma oprocentowanie 5% i jednorazową kapitalizację – na koniec okresu trwania depozytu. Druga jest oprocentowana tak samo jak pierwsza, ale odsetki są dopisywane codziennie. O ile więcej zarobisz na drugiej lokacie? Policzmy. Z lokaty o kapitalizacji dziennej dostaniesz 1025 zł odsetek, a po uwzględnieniu podatku Belki – 830 zł. Z tej, do której odsetki zostaną naliczone tylko raz, otrzymasz równy 1000 zł odsetek, a po opodatkowaniu – 810 zł. Dodatkowy zysk na codziennej kapitalizacji odsetek wynosi 25 zł.

› Sposób zakończenia u mowy. Każda umowa o depozyt terminowy musi zawierać informację, jakie działania podejmie bank po zakończeniu umowy. Standardowo bank przelewa kwotę lokaty wraz z odsetkami na wskazany w umowie rachunek bankowy klienta. Jednak coraz częściej banki oferują tzw. lokaty odnawialne. Charakteryzują się one tym, że jeśli klient nie wyda żadnej dyspozycji, lokata automatycznie się odnawia na kolejny, taki sam okres. Ale uwaga: niekoniecznie na takich samych zasadach jak poprzednio!

Od czego zależy oprocentowanie lokat? Oprocentowanie lokat bankowych podlega takim samym mechanizmom rynkowym jak np. zmiany cen jabłek czy chleba. Im bardziej banki potrzebują pieniędzy, tym lepiej płacą. Im taniej mogą pożyczyć pieniądze od innych banków, tym mniej szczodre są dla klientów. Jednak czynników, od których zależy oprocentowanie lokat, jest kilka:

› Oficjalne stopy procentowe RPP. Pierwszym punktem odniesienia dla oprocentowania lokat są stopy procentowe ustalane przez Radę Polityki Pieniężnej, w której zasiadają m.in. przedstawiciele Narodowego Banku Polskiego. Te stopy – a zwłaszcza tzw. stopa lombardowa i redyskontowa – określają cenę, po jakiej bank centralny może pożyczyć pieniądze bankowi komercyjnemu, gdyby ten znalazł się pod ścianą i nie mógł pożyczyć kapitału od innego banku. Jeśli np. stopa lombardowa wynosi 4%, to znaczy, że bank centralny udzieliłby bankowi komercyjnemu pożyczki ratunkowej na 4% w skali roku. Zwykle banki mają wiele możliwości, żeby pozyskać pieniądze taniej – od innych banków

lub od swoich klientów składających depozyty. Stopy procentowe RPP są „sufitem”, maksymalnym poziomem, do którego bankom opłaca się powiększać oprocentowanie lokat. Bank centralny z kolei, manewrując oficjalnymi stopami procentowymi, reguluje koniunkturę gospodarczą, zmniejszając lub zwiększając popyt na kredyty.

› Rynkowe stopy procentowe i W IBOR. Banki mogą też pożyczać pieniądze od siebie nawzajem. Jeśli jakiś bank posiada nadmiar gotówki, może udzielić pożyczki bankowi, któremu akurat brakuje kapitału. Oprocentowanie takiej pożyczki odzwierciedla WIBOR, czyli publikowany codziennie wskaźnik tzw. rynku międzybankowego, na którym banki handlują pieniędzmi. Jeśli WIBOR wynosi np. 3%, to znaczy, że taka jest (przeciętnie) cena pożyczek, jakich banki udzielają sobie nawzajem. Jeżeli oprocentowanie lokat na rynku jest wysokie, bank może nie podwyższać odsetek od lokat, lecz pożyczyć pieniądze od innego banku.

› Popyt na kredyty. Podstawową działalnością każdego banku jest udzielanie kredytów i zarabianie na odsetkach pobieranych od klientów. Im większy jest popyt na kredyty, tym więcej pieniędzy potrzebują banki, by udzielić tylu kredytów, na ile jest zapotrzebowanie wśród klientów. I tym atrakcyjniejsze oferują lokaty.

› Polityka kredytowa banków. Źródłem zarobku każdego banku jest tzw. marża odsetkowa, czyli różnica między oprocentowaniem depozytów i kredytów. Banki, które udzielają głównie wysoko oprocentowanych kredytów ratalnych, gotówkowych i sprzedają klientom karty kredytowe, zwykle mogą sobie pozwolić na zaproponowanie wyższego oprocentowania depozytów. Banki, które specjalizują się w oferowaniu długoterminowych kredytów hipotecznych, nie są tak szczodre, ponieważ kredyty hipoteczne są niżej oprocentowane niż gotówkowe. Ciekawostka Jeśli dopisze ci szczęście, na lokacie możesz zarobić nawet 10% rocznie. Jesień 2008 r. była okresem żniw dla klientów banków posiadających akurat wolną gotówkę. Oprocentowanie lokat oferowanych przez banki rosło z tygodnia na tydzień, a pod koniec grudnia niektóre banki płaciły już 10% w skali roku! To byłaby rzecz niespotykana w normalnych okolicznościach, ale wówczas były one niecodzienne. W branży finansowej zapanował wielki kryzys. W Ameryce zbankrutował jeden z największych banków – Lehman Brothers. Aby zapobiec rozprzestrzenianiu się kryzysu po całym świecie, rządy państw w USA i Europie musiały znacjonalizować kolejnych kilkanaście banków, które uginały się pod ciężarem złych kredytów. Wychodzące na jaw kłopoty finansowe kolejnych banków sprawiły, że rynek pożyczek międzybankowych zamarł – banki zaczęły tracić do siebie zaufanie i przestały pożyczać sobie nawzajem pieniądze. Jedynym źródłem

kapitału dla banków były depozyty klientów. Rozgorzała o nie bezprecedensowa licytacja. Eldorado dla klientów trwało tylko kilka miesięcy, ale w tym czasie można było na odsetkach od lokat zarobić dwa, trzy razy więcej niż zwykle.

Jakie błędy w wyborze lokat popełniamy naj częściej ?

› Zakładamy lokatę w swoim banku . Najczęściej idziemy z pieniędzmi do banku, w którym mamy konto osobiste. A to błąd! Najwyższe oprocentowanie lokat oferują te banki, które nie specjalizują się w prowadzeniu kont osobistych, ale w udzielaniu szybkich kredytów gotówkowych. Gdy w największych bankach lokaty zakłada się na 3% w skali roku, w małych rentowność może sięgnąć 4,5%. Założenie lokaty w banku, z którym nie masz nic wspólnego, nie jest trudne. Czasem takie lokaty można zakładać przez internet, wypełniając formularz na stronie banku i przelewając pieniądze na wskazane konto. Umowa lokaty w wersji papierowej dotrze na adres domowy w ciągu kilku dni.

› Zakładamy lokatę na standardowy termin. Najpopularniejsze wśród klientów zawsze były lokaty roczne, a następnie półroczne i kwartalne. Tymczasem banki często organizują promocje, oferując lokaty na niestandardowe terminy, np. pięcio- czy siedmiomiesięczne.

› Zakładamy lokatę ze stałym procentem, gdy rośnie inflacja... Banki czasem usiłują nas przechytrzyć, oferując długoterminowe lokaty o stałym oprocentowaniu, na tyle wysokim, że w danej chwili wydaje się ono bardzo atrakcyjne. Jednak czasem taka lokata to pułapka. Jeśli w czasie trwania depozytu inflacja wzrośnie, to w ślad za nią wzrosną stopy procentowe RPP, a to z kolei odbije się na wyższych stawkach na rynku międzybankowym (WIBOR pójdzie w górę) oraz na oprocentowaniu depozytów. Lokując w banku pieniądze, warto wziąć pod uwagę prognozy dotyczące inflacji. Za pół roku albo za dziewięć miesięcy oprocentowanie lokat bankowych może być wyraźnie wyższe niż dziś. I być może nie warto blokować sobie teraz pieniędzy na długi okres przy zafiksowanej – dość wysokiej z dzisiejszego punktu widzenia, ale być może nie tak atrakcyjnej z perspektywy najbliższych miesięcy – stopie oprocentowania?

› ... oraz lokatę ze zmiennym procentem, gdy inflacja spada. Może się zdarzyć odwrotna sytuacja – jeśli inflacja spada, warto wybrać lokatę ze stałym procentem, zapewniającą określony zysk. Spadająca inflacja spowoduje, że banki – jeśli tylko będą miały taką okazję – obniżą oprocentowanie tych lokat, które są obłożone zmienną stawką. Jeśli spodziewasz się spadku inflacji i chcesz przechytrzyć bank, zakładaj

lokaty ze stałym procentem. Niestety, bankowcy też są sprytni i w takich okolicznościach szalenie trudno znaleźć w bankach lokatę na stały procent, ponieważ banki po prostu nie chcą ich oferować.

Jakie „lokatowe” sztuczki stosuj ą banki?

› Oprocentowanie zawsze bru tto w skali roku . To w zasadzie nie sztuczka, tylko zasada powszechnie stosowana przez banki. W reklamach i na ulotkach oprocentowanie jest zwykle podawane bez uwzględnienia podatku Belki. To oznacza, że jeśli jakiś bank reklamuje lokatę na 3%, to tak naprawdę klient dostanie do ręki ok. 2,4%, ponieważ 1/5 zarobku zabiera podatek Belki. Poza tym warto pamiętać, że oprocentowanie lokat zawsze jest podawane w skali roku, nawet jeśli zakładasz lokatę na krócej. Zatem jeśli bank podaje, że półroczna lokata jest oprocentowana na 3%, do ręki dostaniesz tylko 1,5% minus podatek.

› Lokaty z jednodniową kapitalizacją odsetek, ale na dłu go. Czasem banki reklamują korzystnie oprocentowane lokaty jednodniowe. Zanim taką założysz, sprawdź, czy nie jest to przypadkiem lokata z jednodniową kapitalizacją, ale długoterminowa. To, że bank codziennie dolicza odsetki, nie oznacza, że pieniądze można w każdej chwili wycofać.

› Lokaty progresywne. To lokaty z rosnącym co miesiąc oprocentowaniem pieniędzy. Przez pierwsze miesiące zwykle oprocentowanie jest niskie, a dopiero w ostatnim miesiącu gwałtownie wzrasta. Pytaj zawsze o średnią rentowność, a nie o tę z ostatniego miesiąca.

› Lokaty w powiązaniu z fu ndu szami inwestycyjnymi. Jeśli masz 20 000 zł lub więcej, możesz ulokować połowę tych pieniędzy na depozycie dającym, powiedzmy, 8% w skali roku, czy nawet 10%. To dwa razy tyle, ile wynosi oprocentowanie zwykłej lokaty. Oprocentowanie jest wysokie, ale nie za darmo. Drugą połowę musisz powierzyć w ręce speców od zarządzania funduszami. Te 8–10% nie tylko obejmuje połowę pieniędzy, lecz także zwykle jest aktualne jedynie przez trzy miesiące. Zysk jest więc dyskusyjny. Wyniesie zaledwie 200 zł z zainwestowanych 10 000 zł. Lokatowa część inwestycji daje więc zarobek zupełnie nieproporcjonalny do ryzyka, na które narażona jest druga część pieniędzy. Czymże będzie te 200 zł zysku (czyli raptem 1% od całej inwestowanej w pakiecie kwoty), jeśli los pieniędzy ulokowanych w funduszach potoczy się źle? Oferując 8% na zaledwie trzy miesiące, bank nie dopłaci nawet grosza do interesu, ponieważ

różnicę między oprocentowaniem lokaty a ceną pieniądza na rynku międzybankowym odbije sobie na prowizji za wejście do funduszu (średnio wynosi ona 4%). Klient zaś może mieć złudzenie, że dostaje atrakcyjny dwupak, w którym połowa pieniędzy jest lokowana tak, by zapewnić stabilność całej inwestycji. To wrażenie jest na tyle fałszywe, że wynik inwestycji wcale nie będzie zależał w połowie od oprocentowania lokaty, a w drugiej połowie od rentowności funduszu, lecz w 80–90% od funkcjonowania funduszu. W skazówka Czy są banki oferu jące mniej i bardziej bezpieczne lokaty? Nie. Każdy bank jest tak samo bezpieczny, zarówno duży, jak i mały. Wszystkie depozyty złożone w bankach mających w Polsce swoją centralę są objęte państwowym systemem gwarancji. Gdyby jakiś bank upadł lub miał kłopoty z wypłaceniem klientom lokat, obowiązek ten przejmuje Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Gwarancją są objęte kwoty do równowartości 100 000 euro (jeśli masz konto wspólne, np. z małżonkiem, limit jest podwójny). Limit nalicza się dla każdego banku z osobna, tzn. że jeśli masz w dwóch bankach lokaty po 100 000 euro, to w obu jesteś objęty gwarancjami. Od jesieni 2013 r. gwarancjami Bankowego Funduszu Gwarancyjnego – na takich samych zasadach, jak banki – są też objęte Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe, czyli popularne SKOK-i.

Konto oszczędnościowe zamiast lokaty? Do lokowania bezpiecznej części portfela inwestycyjnego mogą służyć nie tylko lokaty, lecz także konta oszczędnościowe. To coś pośredniego między lokatą a zwykłym kontem, na które wpływa co miesiąc twoja pensja. Z jednej bowiem strony oprocentowanie pieniędzy na koncie oszczędnościowym jest porównywalne z dochodowością lokaty, a z drugiej strony ta forma lokowania zapewnia stały dostęp do pieniędzy. Można je w każdej chwili wypłacić i zachować już naliczone odsetki. Procedura zakładania konta oszczędnościowego jest identyczna z procedurą obowiązującą przy zakładaniu zwykłej lokaty. Podpisujesz w banku umowę i przekazujesz pieniądze na wskazany w niej numer rachunku. Prowadzenie takiego konta jest przeważnie bezpłatne.

Kiedy przyda się konto oszczędnościowe? Takie konta są bardzo użytecznymi wynalazkami. Pomyśl o nich, zwłaszcza jeśli masz co miesiąc w domowym budżecie nadwyżkę, która nie jest na tyle wysoka, by założyć zwykłą lokatę, ale chcesz nią zasilić bezpieczną część swojego portfela inwestycyjnego. W niektórych bankach jedna osoba może założyć kilka kont oszczędnościowych. To niezwykle pożyteczna opcja. Przydaje się nie tylko do planowania długoterminowych inwestycji. Możesz założyć jedno konto

oszczędnościowe, na którym będziesz gromadził pieniądze np. na kolonie dla dziecka, oraz drugie, na którym będziesz oszczędzał np. na zakup nowych mebli. Użyj konta oszczędnościowego również do zarządzania bieżącymi oszczędnościami. Jeśli masz na tyle wysokie dochody, że w skali miesiąca część z nich często leży na koncie osobistym i nie pracuje, powinieneś pomyśleć o przerzucaniu ich na konto oszczędnościowe. Jeżeli taka górka bieżących pieniędzy, których nie wydajesz od razu, wynosi średnio 2000 zł miesięcznie, to z konta oszczędnościowego wyciągniesz 70–100 zł dodatkowych odsetek. To nie są kokosy, ale dodatkowa stówa przyda się w każdym, nawet grubym portfelu.

Pułapki kont oszczędnościowych Na co powinieneś zwrócić uwagę? Tylko raz w miesiącu możesz bezpłatnie wybrać pieniądze z konta. Za ponadprogramowe wypłaty i przelewy bank może pobrać nawet 10 zł prowizji. Banki często też uzależniają oprocentowanie pieniędzy na koncie oszczędnościowym od zdeponowanej przez klienta kwoty. Często wyższe stawki dotyczą tylko wysokich sald, np. powyżej 100 000 zł. Czasem oprocentowanie ma charakter progresywny. Jeśli np. oprocentowanie konta rośnie dla kwot powyżej 5000 zł, a ty lokujesz w banku 6000 zł, wyżej oprocentowana będzie jedynie nadwyżka ponad próg, czyli 1000 zł. Banki czasem oferują wyjątkowo wysokie oprocentowanie tylko przez pewien czas. Niestety, zwykle promocja dotyczy nowo wpłaconych pieniędzy. Poza tym wszystko, co dobre, szybko się kończy. Zanim dasz się zwieść promocji, sprawdź, jakie jest standardowe oprocentowanie konta oszczędnościowego. Zdarza się też, że banki życzą sobie miesięcznego abonamentu za prowadzenie konta oszczędnościowego. Jeśli trzymamy na koncie stosunkowo niewielkie pieniądze, lepiej przenieść się do banku, który za samo posiadanie konta nie obciąża klienta żadnymi prowizjami.

Podsumowanie Używaj lokat bankowych jako u zu pełnienia portfela inwestycji. W każdym portfelu inwestycyjnym powinna być mniejsza lub większa bezpieczna część. Możesz wykorzystać do jej zbudowania lokaty bankowe. W ybieraj lokaty z częstą kapitalizacją odsetek. Jeśli masz do wyboru lokatę z jednorazową kapitalizacją odsetek i identycznie oprocentowaną lokatę z kapitalizacją codzienną – wybierz tę drugą. Zarobisz więcej. Która stopa jest lepsza: stała czy zmienna? Jeżeli uważasz, że inflacja w przyszłości spadnie, wybieraj lokaty o stałym oprocentowaniu. Jeśli prognozy mówią o tym, że inflacja

przyspieszy, interesuj się tylko lokatami o zmiennej stopie procentowej. Unikaj lokatowych „wynalazków”. Gdy bank proponuje ci lokatę progresywną o bardzo wysokim oprocentowaniu w ostatnim miesiącu, koniecznie zapytaj o średnie oprocentowanie pieniędzy w całym okresie inwestowania. Z pewnością będzie dużo niższe. Unikaj też lokat powiązanych z funduszami inwestycyjnymi – niosą one ze sobą zbyt duże ryzyko finansowe. Jako alternatywy dla lokat u żywaj konta oszczędnościowego. Ma ono tę zaletę, że pieniądze można wycofać w dowolnym momencie, bez straty naliczonych odsetek.

W ramach budowania bezpiecznej części portfela nie możesz się obyć również bez obligacji skarbowych. Takie obligacje co miesiąc wypuszcza Ministerstwo Finansów.

Wstęp do inwestowania w obligacj e Czym są obligacj e? Obligacje są papierami dłużnymi, potwierdzającymi udzielenie przez nabywcę pożyczki ich emitentowi. Obligacje emitują przedsiębiorstwa oraz rządy państw, które chcą pożyczyć pieniądze na inwestycje bądź bieżące wydatki. Każda obligacja ma określone oprocentowanie oraz termin wykupu. Po jego upływie emitent musi zwrócić nabywcom obligacji pożyczone pieniądze wraz z odsetkami. W tym momencie papier dłużny przestaje mieć wartość, ponieważ zobowiązanie, które reprezentuje obligacja, przestaje istnieć.

Sposoby oprocentowania obligacj i Podstawą oprocentowania obligacji jest jej tzw. wartość nominalna. Nie zawsze jest ona tożsama z kwotą, którą inwestujemy w obligację. Na rynku występują tzw. obligacje dyskontowe, zwane zeroku ponowymi, które charakteryzują się tym, że nabywca kupuje je poniżej wartości nominalnej, emitent zaś zwraca pieniądze w kwocie równej wartości nominalnej obligacji. Zysk nabywcy obligacji dyskontowej wynika więc z różnicy między wartością nominalną a ceną nabycia obligacji. Jeśli np. emitent sprzedaje obligację dyskontową o wartości nominalnej 100 zł po cenie 95 zł, to oznacza, że oprocentowanie obligacji wynosi 5%. Większość papierów dłużnych, którymi obraca się na całym świecie, to obligacje ku ponowe, mające klasyczną konstrukcję. Nabywca kupuje je po wartości nominalnej, emitent zaś po ustalonym czasie wykupuje po wartości nominalnej powiększonej o odsetki. Są wreszcie na rynku obligacje zamienne, które dają nabywcy dodatkowe korzyści. Oprócz kuponu odsetkowego (zwykle ustalonego na niższym poziomie niż w przypadku „normalnych” obligacji) nabywca obligacji zamiennej ma prawo do zamiany posiadanych papierów na akcje przedsiębiorstwa emitującego obligacje. To oznacza, że pożyczając pieniądze przedsiębiorstwu, nabywca obligacji ma możliwość – niejako „w rozliczeniu” – stać się jego udziałowcem. Przeważnie możliwość zamiany obligacji na akcje danej firmy jest uzależniona od ceny rynkowej akcji tej firmy już notowanych na giełdzie. Zamiana obligacji na akcje jest tylko prawem, nigdy obowiązkiem nabywcy obligacji.

Obligacje mogą mieć stałe oprocentowanie ustalone w momencie ich emisji bądź zmienne, uzależnione np. od inflacji, stóp procentowych obowiązujących na rynku międzybankowym (WIBOR) albo po prostu zmieniające się w czasie.

Od czego zależy oprocentowanie obligacj i? Emitowanie obligacji jest jednym z kilku najpopularniejszych sposobów pożyczania pieniędzy. Emitent chciałby wypuścić jak najtańsze obligacje, czyli zapłacić jak najniższe odsetki. Nabywcy chcieliby czerpać jak największy zysk, czyli skłonić emitenta do sprzedaży optymalnie oprocentowanych obligacji. Z tych sprzecznych dążeń rodzi się zwykle oprocentowanie akceptowane przez obie strony. Głównym czynnikiem wpływającym na cenę obligacji jest wiarygodność kredytowa emitenta. Inwestorzy są skłonni zaakceptować stosunkowo niskie oprocentowanie obligacji, o ile ich emitent ma wysoką wiarygodność kredytową. Ryzyko jego bankructwa jest zatem minimalne. Na świecie najniżej oprocentowanymi obligacjami są te emitowane przez rządy największych państw, takich jak Stany Zjednoczone, Niemcy czy Wielka Brytania. Nikt nie wyobraża sobie, żeby tak renomowany płatnik odmówił wypłacenia odsetek. Wśród obligacji o niższej wiarygodności są zwykle te, które wypuszczają prywatne przedsiębiorstwa. Oczywiście są wśród nich takie spółki, jak McDonald’s czy Coca-Cola, ale są też organizacje, których sytuacja finansowa pozostawia wiele do życzenia. Czasem obligacje bywają zabezpieczone majątkiem firmy. To oznacza, że inwestorzy, w przypadku niewykupienia obligacji przez emitenta, mogą przejąć część jego majątku, który jest przedmiotem zabezpieczenia. Dlatego ważnym czynnikiem kształtującym cenę obligacji jest rating. To ocena wiarygodności kredytowej emitenta obligacji, wystawiona przez tzw. agencję ratingową, czyli prywatną firmę zajmującą się szacowaniem ryzyka niewypłacalności państw i przedsiębiorstw emitujących obligacje. Emitent z wysokim ratingiem może sobie pozwolić na niższe oprocentowanie swoich obligacji, a i tak znajdzie na nie nabywców. Firma lub państwo mające niski rating musi kusić klientów wysokim oprocentowaniem, aby zrekompensować inwestorom ryzyko swojej niewypłacalności. Jednak oceny agencji ratingowych nie są dla wielu inwestorów wyrocznią. Agencje w przeszłości popełniały ogromne błędy, np. udzieliły najwyższej oceny wiarygodności amerykańskiemu bankowi Lehman Brothers, który niespodziewanie zbankrutował w 2008 r. W 2011 r. jedna z agencji ratingowych po raz pierwszy w historii obniżyła wiarygodność kredytową USA, na co inwestorzy zareagowali... wyższym popytem na obligacje emitowane przez rząd USA. Uznali zatem, że agencja ratingowa się pomyliła. Jeszcze innym czynnikiem kształtującym oprocentowanie obligacji jest sytu acja na rynku pożyczek bankowych. Jeśli na rynku kredytów panują niskie stopy procentowe, przedsiębiorstwa znajdują dobrą i tanią alternatywę dla emitowania obligacji. Mają wówczas mniejszą motywację, żeby oferować wysokie oprocentowanie obligacji.

Rynek wtórny obligacj i Nabywca obligacji, który nie chce czekać do momentu, w którym ten papier wartościowy zostanie wykupiony wraz z odsetkami, może odsprzedać posiadaną obligację innemu inwestorowi. Obligacje są zwykle papierami na okaziciela, nie ma więc żadnych ograniczeń w ich tzw. obrocie wtórnym. Duża część obligacji jest notowana na giełdach papierów wartościowych na równi z akcjami. Ceny obligacji w obrocie wtórnym zależą oczywiście od tego, ile czasu pozostało do wykupu tych papierów przez emitenta (im bliżej wykupu, tym bardziej cena rynkowa zbliża się do tej, po której obligacja zostanie wykupiona), ale również od tego, jakie oprocentowanie mają obligacje wypuszczane na tzw. rynku pierwotnym (czyli te, które można kupić bezpośrednio od emitenta). Jeśli nowo emitowane obligacje mają wyższe oprocentowanie od tych, które są w obrocie wtórnym, ceny „używanych” obligacji na rynku spadają. I odwrotnie – jeśli nowe obligacje mają niskie oprocentowanie, na rynku płaci się wysokie ceny za obligacje starszych emisji, gwarantujące wyższe oprocentowanie.

Rolowanie obligacj i Czasem emitent obligacji daje możliwość ich rolowania, czyli automatycznego przeniesienia kwoty wykupu dotychczas posiadanych przez inwestora obligacji na nowo emitowane papiery. Jest to możliwe np. przy zakupie obligacji polskiego rządu. To przydatna opcja, pozwalająca w wygodny sposób kontynuować inwestycję, jeśli jesteśmy zadowoleni z jej przebiegu. Oczywiście rolowanie nie gwarantuje zachowania warunków ze „starej” emisji, zwykle przeniesienie inwestycji na nowo emitowane papiery odbywa się na tych samych zasadach, które obowiązują nowych nabywców obligacji.

Czy obligacj e są bezpieczną inwestycj ą? Raczej tak, choć oczywiście nie istnieje inwestycja, która daje gwarantowany zysk. Ryzyko porażki występuje zawsze, choć w przypadku inwestowania w obligacje jest stosunkowo niewielkie. Za najbezpieczniejsze są uznawane obligacje emitowane przez rządy państw, choć przecież w historii zdarzały się przypadki tzw. defaultów. Tak w żargonie inwestorów określa się sytuację, kiedy emitent obligacji nie ma pieniędzy na ich wykupienie. W 2011 r. tylko pożyczki od największych państw Europy pozwoliły Grecji spłacić wyemitowane przez siebie obligacje. Część inwestorów dobrowolnie zgodziła się odroczyć spłatę niektórych obligacji bądź zamienić je na inne, o dłuższym terminie spłaty. Na porządku dziennym są przypadki niewykupywania obligacji przez przedsiębiorstwa mające kłopoty finansowe. Jednak ich nabywcy od samego początku zdają sobie sprawę z ryzyka, bowiem już na starcie takie ryzykowne obligacje są oprocentowane bardzo wysoko, nawet na ponad 20% w skali roku. Indywidualni inwestorzy raczej nie inwestują pieniędzy w takie obligacje, ale w narażone na ryzyko fundusze inwestycyjne.

Jak wyglądaj ą obligacj e? Obligacje nie mają postaci materialnej. Na naszym rynku kapitałowym, podobnie jak na większości rozwiniętych rynków na świecie, emisje obligacji występują wyłącznie w postaci elektronicznej, jako zapisy księgowe w systemach informatycznych. Posiadacz obligacji nie musi przechowywać ich w sejfie lub chować głęboko w szufladzie. Nabywcy obligacji mogą otrzymać pisemne potwierdzenie ich nabycia, zaświadczające zakup określonych obligacji. Zagubienie bądź kradzież potwierdzenia nie oznacza straty dla ich posiadacza, ponieważ jego dane są zapisane i zabezpieczone w rejestrze nabywców obligacji.

Kupuj emy obligacj e skarbowe Jakie obligacj e masz do wyboru? Dla klientów indywidualnych, chcących zainwestować kilka, kilkanaście tysięcy złotych, dostępnych jest kilka rodzajów obligacji: dwu-, trzy-, cztero- oraz dziesięcioletnie, a także krótkoterminowe. Oferta zmienia się co miesiąc, a sprzedawane przez rząd obligacje są tytułowane swoimi skrótami i czterocyfrowym kodem, który odpowiada terminowi wykupu, np. DOS0514 to obligacje dwuletnie, które rząd wykupi w maju 2014 r. Każda obligacja ma na starcie wartość nominalną 100 zł.

› Dwu letnie (w skrócie: DOS). Mają stałe oprocentowanie, ustalone z góry na dwa lata i odsetki naliczane raz w roku. Jeśli np. taka obligacja ma oprocentowanie 3% w skali roku, to po dwóch latach jej posiadacz otrzyma 6,09 zł zysku, od którego zostanie odciągnięte 1,16 zł podatku Belki. Rentowność w drugim roku jest naliczana od pierwotnej wartości obligacji powiększonej o odsetki naliczone w pierwszym roku. Obligacje dwuletnie nie są notowane na warszawskiej giełdzie, nie można ich zatem sprzedać innemu inwestorowi. Można odsprzedać je państwu, oddając za karę część zysku, ale o tym napiszę dalej. Cena emisyjna jednej obligacji dwuletniej to 100 zł.

› Trzyletnie (w skrócie: TZ). To zupełnie inna para kaloszy. Oprocentowanie jest zmienne – co sześć miesięcy emitent, czyli Ministerstwo Finansów, koryguje je w zależności od ceny pieniądza na rynku międzybankowym, czyli wskaźnika WIBOR (mówiłem o nim przy okazji lokat bankowych). Do ustalania oprocentowania obligacji trzyletnich używana jest stawka WIBOR 6M – według tej stawki banki komercyjne pożyczają sobie pieniądze na rynku międzybankowym na sześć miesięcy. Odsetki od obligacji trzyletnich też są wypłacane raz na pół roku. Teoretycznie więc można sobie wyobrazić, że ktoś bardzo bogaty inwestuje w takie obligacje tylko po to, by żyć

z odsetek. Cena emisyjna takich obligacji to 99,9 zł. Obligacje trzyletnie są notowane na giełdzie. Jeśli zatem posiada się rachunek maklerski, można sprzedać je innemu inwestorowi.

› Czteroletnie (w skrócie: COI). Oprocentowanie obligacji czteroletnich składa się z inflacji za ostatni rok i marży (np. 2,5 pkt proc.). W pierwszym roku oprocentowanie obligacji czteroletniej jest więc znane. Potem zmienia się co roku. Marża jest realnym zyskiem inwestora, dzięki temu są to świetne papiery dla inwestorów chcących chronić swoje pieniądze przed inflacją. Odsetki są wypłacane co roku. Cena jednej obligacji czteroletniej to 100 zł.

› Dziesięcioletnie (w skrócie: EDO). Odsetki są naliczane co roku, ale zostaną wypłacone dopiero po 10 latach (w kolejnych latach działa więc procent składany). Realny zysk oszczędzającego jest równy marży (np. 2,5 pkt proc.), gdyż oprocentowanie takich obligacji odpowiada poziomowi inflacji, do którego doliczana jest właśnie marża. Jako jedyne obligacje Skarbu Państwa można je kupować w ramach programu Indywidualnych Kont Emerytalnych (IKE) i korzystać ze zwolnienia z podatku od uzyskiwanych zysków kapitałowych. Nie są notowane na giełdzie, można je wcześniej odsprzedać tylko Skarbowi Państwa (niestety płacąc karę).

› Krótkoterminowe. Od czasu do czasu Ministerstwo Finansów robi nam prezent i wzbogaca standardową ofertę obligacji skarbowych o jednorazową emisję papierów krótkoterminowych. W listopadzie 2013 r. w ofercie znalazły się niespodziewanie obligacje... trzynastomiesięczne, z oprocentowaniem stałym, wynoszącym 3,04%. Inwestorzy kupowali je jak ciepłe bułeczki. W ciągu miesiąca sprzedaż wyniosła 874 mln zł, czyli prawie tyle, ile przez cały okrągły rok sprzedaje się najpopularniejszych obligacji dwuletnich. Tajemnica sukcesu tych obligacji tkwi w tym, że choć nie przynoszą kokosów, to jednak oferują nieco wyższe oprocentowanie niż lokaty w największych bankach. W lutym 2014 r. Ministerstwo Finansów powtórzyło eksperyment i wypuściło siedmiomiesięczne obligacje o nazwie „Lutowa 7-ka” z oprocentowaniem 2,62% w skali roku. Ciekawostka Obligacje nie zawsze lepsze od inflacji W czerwcu 2011 r. inflacja znienacka wystrzeliła w górę, osiągając poziom 5%. Sprawdziłem najnowszą ofertę obligacji, licząc na to, że oprocentowanie znacznie wzrośnie. Jednak srodze się zawiodłem. Rząd wciąż pozostawał skąpy i pozwalał chronić pieniądze przed inflacją tylko tym, którzy kupią długoterminowe obligacje. Te najpopularniejsze, dwuletnie, miały w lipcu 2011 r. oprocentowanie 4,5% w skali roku. Nie pokrywało ono nawet poziomu inflacji, nie mówiąc już o tym,

że nie przynosiło realnego zysku. Po odjęciu podatku można było zarobić na „dwulatkach” tylko 3,6%. Realna strata wyniosła 1,5 pkt proc. „Dwulatki” były wtedy jedną z największych pułapek dla twoich pieniędzy.

Jak sprzedać posiadane obligacj e? Co zrobić, jeśli wcześniej będziesz potrzebować pieniędzy zamrożonych w obligacjach? Aby sprzedać obligacje trzyletnie na giełdzie, musisz mieć rachunek w biurze maklerskim, a za zrealizowanie zlecenia sprzedaży zapłacisz prowizję. Pozostałe rodzaje obligacji nie są notowane na parkiecie. Możesz je co najwyżej odsprzedać budżetowi państwa. Minusem takiego rozwiązania jest potrącana kara – 2 zł od każdej obligacji (tracisz 2% z całości oprocentowania naliczanego za dany rok). Przykładowo zamiast 3% zarobisz w danym roku tylko 1%. Jeśli nie chcesz zawracać sobie głowy podatkami, zamiast obligacji giełdowych kup papiery detaliczne i trzymaj je do wykupu. Należny podatek zostanie automatycznie naliczony i potrącony. Ciekawostka CDS, czyli sprawdzamy ryzyko bankru ctwa emitenta obligacji Ryzyko bankructwa poszczególnych emitentów obligacji odzwierciedlają tzw. CDS-y (ang. credit default swap), czyli papiery wartościowe będące ubezpieczeniem długu poszczególnych krajów. Brzmi to mało czytelnie, ale chodzi o to, że gdy ktoś kupi jakieś obligacje i uzna, że ich wykupienie przez emitenta nie jest pewne, może wykupić ubezpieczenie. Gdyby emitent nie oddał pieniędzy, wypłaci je inwestorowi ubezpieczyciel, a ściślej – wystawca CDSu. Ceny CDS-ów są różne dla obligacji różnych krajów, ponieważ wystawcy CDSów – nie w ciemię bici – życzą sobie więcej pieniędzy za wzięcie na siebie ryzyka upadku kraju zagrożonego bankructwem. W przypadku polskich obligacji rządowych taki CDS, zabezpieczający interesy posiadacza obligacji na pięć lat, „kosztował” latem 2011 r. ok. 1,4% wartości zabezpieczanego długu. To mniej, niż płacimy średnio za ubezpieczenie samochodu (pakiet OC/AC kosztuje zwykle 4–7% wartości w zależności od wieku auta, nie licząc ewentualnych zniżek).

Gdzie kupisz obligacj e skarbowe? Wyłącznym dystrybutorem obligacji skarbowych jest bank PKO BP. Obligacje można też nabywać przez internet, korzystając ze strony www.obligacjeskarbowe.pl. Przed zakupem przez internet

musisz założyć konto w internetowym serwisie obligacji. Jeśli kupujesz obligacje w oddziale PKO BP, przygotuj dokument tożsamości, np. dowód osobisty, i podaj liczbę, rodzaj obligacji oraz sposób zapłaty (gotówka, przelew). Na miejscu otrzymasz potwierdzenie transakcji, a pocztą, po dokonaniu płatności – świadectwo zakupu obligacji. Po terminie wykupu obligacji pieniądze otrzymasz zgodnie z wydaną dyspozycją (przelew na wskazane konto lub odbiór gotówki w dowolnym punkcie sprzedaży obligacji). Wysokość naliczonych odsetek w każdej chwili możesz sprawdzić w internetowym serwisie obligacji skarbowych (www.obligacjeskarbowe.pl), gdzie są zamieszczone tzw. tabele odsetkowe, w których można sprawdzić, ile odsetek naliczono do twoich obligacji.

Obligacj e nie tylko skarbowe Jeśli nie chcesz poprzestać na obligacjach detalicznych, możesz kupić na giełdzie papiery wartościowe, które na tzw. rynku pierwotnym są zarezerwowane wyłącznie dla dużych inwestorów instytucjonalnych (to tzw. obligacje hurtowe). Są wśród nich obligacje np. DZ (dziesięcioletnie o zmiennych odsetkach), PS (pięcioletnie o stałych odsetkach) czy DS (dziesięcioletnie stałe). Obligacje detaliczne od obligacji hurtowych różni nominał: pierwsze opiewają na 100 zł, a hurtowe mają nominał 1000 zł, ponieważ ich pierwotnymi nabywcami są banki, towarzystwa ubezpieczeniowe czy fundusze inwestycyjne. Kupowanie obligacji na giełdzie wymaga posiadania konta maklerskiego (takiego samego, jakie upoważnia do kupowania akcji spółek) oraz doświadczenia, ponieważ ceny obowiązujące na giełdzie trzeba umieć porównać z rentownością obligacji, by wiedzieć, jaki potencjał zysku kupujemy razem z obligacjami notowanymi na parkiecie. Są też przeróżne obligacje korporacyjne i samorządowe, które banki i pośrednicy finansowi czasami proponują klientom jako urozmaicenie ich portfeli inwestycyjnych. Obligacje emitowane przez przedsiębiorstwa lub gminy są znacznie wyżej oprocentowane od rządowych. Można je kupić nie tylko od emitentów (to trudne, ponieważ większość tego typu obligacji rozchodzi się w ofertach dostępnych wyłącznie dla inwestorów instytucjonalnych), lecz także np. na giełdowym rynku o nazwie Catalyst. Uwaga: inwestowanie w obligacje korporacyjne i samorządowe to zadanie dla bardziej zaawansowanych inwestorów, gdyż ryzyko porażki jest tu większe. Chyba że ulokujemy pieniądze w obligacjach pewnej firmy, której wiarygodność jest zbliżona do wiarygodności polskiego rządu, emitującego obligacje skarbowe. Takim emitentem, którego niewypłacalność trudno sobie wyobrazić, jest największy w naszej części Europy producent i sprzedawca paliw – koncern PKN ORLEN. W 2013 r. wypuścił on serię obligacji, które mogli kupić zwykli ciułacze (wcześniej ORLEN sprzedawał obligacje tylko bankom, funduszom inwestycyjnym i emerytalnym). Oprocentowanie tych papierów – które zostaną wykupione przez firmę w 2016 r. – było uzależnione od stawki WIBOR 3M i wynosiło WIBOR plus 1,5 pkt proc. Obligacje o wartości 200 mln zł

sprzedały się w ciągu dwóch dni. Wcześniej swoje obligacje korporacyjne sprzedawała drobnym inwestorom także Giełda Papierów Wartościowych. Pożyczanie pieniędzy wielkim korporacjom na Zachodzie jest jednym z najpopularniejszych sposobów różnicowania portfela inwestycyjnego. W Polsce ta moda dopiero się rodzi i to w bólach. Wciąż często obligacje dostępne dla zwykłych ciułaczy emitują w Polsce te firmy, które nie są w stanie już uzyskać finansowania od banków. Wypuszczają wtedy wysoko oprocentowane i dostępne dla każdego obligacje, które traktują jak ostatnią szansę na uratowanie się przed bankructwem. Takich inwestycji nie polecam. Jeśli już wkładamy pieniądze w obligacje inne niż emitowane przez rząd, to tylko wtedy, gdy emitentem jest duży bank albo koncern zaliczany do dziesiątki największych polskich firm.

Podsumowanie Inwestu jąc w obligacje, u dzielasz pożyczki. Kupowanie obligacji jest odpowiednikiem pożyczania komuś pieniędzy na określony procent. Oprocentowanie może być stałe przez cały czas trwania umowy bądź zmienne, uzależnione np. od inflacji albo stóp procentowych obowiązujących na rynku międzybankowym. Inwestowanie w obligacje jest bezpieczne. To papier wartościowy, który nie jest wolny od ryzyka, ale stosunkowo rzadko zdarza się, by państwa lub renomowane przedsiębiorstwa nie wykupiły wyemitowanych przez siebie obligacji. Oprocentowanie obligacji zwykle jest trochę wyższe niż oprocentowanie lokat bankowych. Emitenci obligacji dobrze wiedzą, że rywalizują na rynku z lokatami bankowymi, dlatego zwykle starają się zaoferować ciut wyższe oprocentowanie niż obowiązujące w danym momencie na rynku lokat. Niektóre obligacje zapewniają ochronę kapitału przed inflacją. Jeśli chcesz mieć polisę, która ochroni twoje pieniądze przed inflacją, szukaj obligacji, których oprocentowanie jest zmienne i uzależnione od stopy inflacji. Dla początku jących inwestorów przeznaczone są obligacje skarbowe. Do portfela długoterminowych inwestycji pasują obligacje skarbowe, emitowane przez polski rząd. Do wyboru masz obligacje dwu-, trzy-, cztero- i dziesięcioletnie, a także krótkoterminowe. Z inwestycji w obligacje rządowe łatwo się wycofać. Obligacji skarbowych nie trzeba trzymać aż do ich wykupu. Można odsprzedać je wcześniej emitentowi. Jednak od każdej wcześniej wykupionej obligacji trzeba zapłacić 2 zł kary.

Wiesz już sporo o bezpiecznych formach lokowania kapitału – czyli o lokatach bankowych, kontach oszczędnościowych i obligacjach. Jeśli w inwestowaniu ograniczyłbyś się tylko do nich, to właściwie... trudno byłoby nazwać to inwestowaniem. Jak wiesz, lokowanie pieniędzy w banku lub pożyczanie ich rządowi poprzez zakup obligacji skarbowych to sposób na zachowanie realnej wartości pieniędzy, ich ochronę przed inflacją. Nie pozwala on jednak zwiększyć wartości posiadanego kapitału. Bezpieczne formy inwestowania są potrzebne jako uzupełnienie portfela inwestycyjnego, który będziesz tworzyć. Nawet najbardziej ofensywny portfel – czyli nastawiony na wysokie zyski przy założeniu sporego ryzyka – musi zawierać jakąś część tzw. inwestycji płynnych, tj. takich, które w każdej chwili możesz zlikwidować, by np. skorzystać z jakiejś okazji inwestycyjnej. Możesz też traktować je po prostu jako stabilizator wartości portfela w niepewnych czasach. O tym, jak miksować bezpieczne i ryzykowne inwestycje, napiszę w kolejnych rozdziałach. Tymczasem zastanów się, jakie instrumenty masz do wyboru, jeśli zamierzasz skonstruować zasadniczą część portfela inwestycyjnego, która w długim terminie ma przynieść realny dochód, pomnożyć twój kapitał.

Fundusze inwestycyj ne Fundusz inwestycyjny to dla każdego inwestora amatora – a więc takiego, który nie ma ambicji, by zawodowo utrzymywać się z inwestowania na rynku kapitałowym – jeden z podstawowych pomysłów na inwestowanie. To taki worek z pieniędzmi, do którego wpadają oszczędności wielu osób. Fundusz łączy je i dla wszystkich swoich klientów kupuje te same aktywa. Mogą to być np. akcje spółek albo akcje w połączeniu z obligacjami lub też bonami skarbowymi (podobnymi do obligacji krótkoterminowymi papierami dłużnymi, dostępnymi tylko dla dużych inwestorów i sprzedawanymi hurtowo). Jeśli zdecydujesz się na ulokowanie pieniędzy w funduszu, będziesz musiał wynająć pośrednika, który znajdzie możliwie najbardziej efektywny sposób zainwestowania twoich oszczędności w ramach danej strategii. Nie zawsze jednak oznacza to, że fundusz będzie dążył do osiągnięcia jak najwyższego zysku. Zdarzają się fundusze, które stosują strategię absolute return, czyli absolutnej stopy zwrotu. Ich celem jest przede wszystkim ochrona pieniędzy inwestorów przed stratami, a jeśli przy okazji uda się coś zarobić, to świetnie. W ramach jednego funduszu może inwestować nawet kilkaset tysięcy osób. To nie one jednak dokonują zakupu konkretnych akcji, lecz osoba zarządzająca danym funduszem, która inwestuje pieniądze klientów. Fachowcy nazywają fundusze instytucjami wspólnego inwestowania. Wpłaty do funduszu dzielone są na cegiełki – tzw. jednostki uczestnictwa bądź certyfikaty uczestnictwa (więcej na ten temat w rozdziale poświęconym funduszom inwestycyjnym). Wartość swoich

cegiełek możesz codziennie sprawdzić w internecie lub w prasie. Jeśli zarządzający funduszem dobrze inwestują twoje pieniądze, wartość cegiełek rośnie. Jeśli popełniają błędy – cena cegiełek spada. Spójrzmy zatem, jakie są zalety inwestowania w fundusze.

› Nie mu sisz się znać na mechanizmach fu nkcjonowania rynku . Najważniejszą zaletą inwestowania w fundusze jest to, że mogą z nich korzystać nawet nowicjusze. Nie musisz również dysponować wiedzą na temat spółek i zasad gry giełdowej ani mieć rachunku w biurze maklerskim. Twoja ekspertyza w zakresie inwestowania powinna się ograniczyć wyłącznie do ustalenia, czy fundusz, który wybrałeś, inwestuje w to, w co chciałbyś, żeby inwestował. Jeśli masz zamiar zasilić portfel inwestycyjny np. akcjami spółek z krajów BRIC (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny), musisz umieć wybrać spośród setek różnych funduszy te, które zajmują się inwestowaniem w krajach BRIC, a spośród kilkunastu prowadzących taką politykę warto wybrać ten, który osiągał stosunkowo dobre wyniki w przeszłości. Jeśli np. chcesz zainwestować w fundusz, który kupuje sztabki złota, powinieneś sprawdzić, czy fundusz ten rzeczywiście kupuje sztabki, a nie tylko np. akcje kopalni złota. To przecież nie to samo, choć oba fundusze mogą się nazywać bardzo podobnie. O tym, jak sprawdzić, czym zajmuje się fundusz, napiszę dokładniej w rozdziale poświęconym funduszom inwestycyjnym.

› Nie mu sisz mieć du żego kapitału . Największą zaletą funduszy jest to, że świetnie nadają się do systematycznego inwestowania. Zazwyczaj, aby wejść do funduszu, wystarczy wpłacić do niego 100 zł. Czasem limity pierwszej inwestycji są wyższe i wynoszą np. 500–1000 zł, ale z reguły fundusze pozwalają wówczas, aby kolejne dopłaty były już niższe. Dzięki niskim limitom inwestycji możesz wybrać kilka funduszy i wpłacać do nich np. po 100 zł miesięcznie – dzięki temu minimalizujesz ryzyko finansowe.

› Nie mu sisz poświęcać du żo czasu na inwestowanie. Samodzielne inwestycje na giełdzie z definicji pochłaniają sporo czasu – trzeba stale obserwować rynek, przynajmniej od czasu do czasu analizować informacje nadchodzące ze spółek i sprawdzać, jak wyniki finansowe wpływają na ich wycenę. Natomiast inwestując w fundusze, nie musisz się angażować. Po wyborze właściwego funduszu lub funduszy wystarczy, że co kilka miesięcy będziesz sprawdzał, jak sobie radzą, i porównywał je z innymi funduszami. Raz na kilka lat warto przewietrzyć portfel i ewentualnie wymienić nierentowne fundusze na inne. Jednak poza tym nie musisz, a nawet nie powinieneś, nadmiernie interesować się tą częścią swojego portfela, która dotyczy funduszy. Jednym z najgorszych błędów, jaki może popełnić niedoświadczony inwestor, jest przesadne przejmowanie się tym, że wartość jakiegoś funduszu właśnie spadła o 5%. Inwestycje w fundusze należy rozliczać w dłuższych terminach, a sprawdzanie wycen

jednostek uczestnictwa co drugi dzień kompletnie mija się z celem. Szkoda nerwów i czasu.

› Masz dostęp do nieskończonej liczby pomysłów inwestycyjnych. Fundusze inwestycyjne stosują najróżniejsze strategie inwestycyjne. Niektórych z nich nie byłbyś w stanie wcielić w życie samodzielnie. Oczywiście jeśli się uprzesz, możesz sam kupić akcje jakiejś spółki w Turcji albo zainwestować w amerykańskie obligacje skarbowe. Jednak dużo łatwiej inwestować za pośrednictwem funduszu, którego specjaliści znają interesujący cię rynek, mają doświadczenie w inwestowaniu na nim, a udziały funduszu możesz kupić w banku za rogiem. Zaręczam, że prawie wszystkie pomysły inwestycyjne, które mogłyby wpaść ci do głowy, zostały już wcielone w życie przez speców od funduszy inwestycyjnych. Wystarczy tylko poszukać funduszu, który zajmuje się interesującym cię rynkiem.

› Nie mu sisz się martwić o różnicowanie portfela. Inwestując samodzielnie, powinieneś zadbać o to, żeby twoje inwestycje były odpowiednio rozproszone. Nie należy wpłacać wszystkich pieniędzy do jednej spółki, znacznie lepiej rozdzielić pieniądze między co najmniej pięć firm. Jednak wymaga to czasu (trzeba wybrać tę piątkę spośród setek notowanych na parkiecie przedsiębiorstw) i pieniędzy (nie ma sensu inwestować w akcje 100 zł, trzeba mieć nieco większy kapitał, przynajmniej 10 000 zł na pojedynczą inwestycję). Poza tym różnicowanie portfela ma to do siebie, że lepiej mieć w nim 10 składników niż pięć, zatem zbudowanie odpornego na wstrząsy, dobrze zróżnicowanego portfela wymaga już sporego kapitału. Inwestycja w fundusz umożliwia (przynajmniej częściowo) rozwiązanie tego problemu, ponieważ każdy fundusz dba o odpowiednie rozproszenie swojego portfela i dzieli pieniądze klientów na kilkanaście bądź kilkadziesiąt różnych inwestycji. Oczywiście pozostaje problem rozproszenia pieniędzy pomiędzy co najmniej kilka różnych funduszy, ale znacznie łatwiej wybrać i zainwestować w pięć funduszy po 100 zł miesięcznie, niż kupić akcje pięciu spółek, na co potrzeba znacznie większych kwot, aby przedsięwzięcie miało sens.

› Masz łatwy dostęp do informacji o wynikach inwestycji. Fundusze zwykle wyceniają swoje inwestycje codziennie, choć oczywiście zdarzają się i takie, które wartość każdej cegiełki, czyli jednostki uczestnictwa, rozliczają np. raz w tygodniu lub raz w miesiącu. Są to jednak rzadkie przypadki. Aktualną wartość jednostki uczestnictwa swojego funduszu możesz łatwo ustalić, wchodząc na stronę internetową danego towarzystwa funduszy. Mnożysz wartość pojedynczej cegiełki przez liczbę wykupionych cegiełek i wiesz już wszystko. Nie musisz odliczać żadnych opłat ani prowizji, do zapłaty pozostaje jedynie podatek od zysku – ten sam, który odprowadza się od lokat bankowych.

› Stru ktu ra opłat jest przejrzysta i zrozu miała. Fundusze nie działają za darmo (więcej na ten temat kilka akapitów dalej). Płacisz im wynagrodzenie, ale zasady opłat są przejrzyste: na starcie od każdej wpłaty fundusz pobierze kilka procent opłaty wstępnej (tzw. dystrybucyjnej). Jeśli np. wpłacasz 100 zł, fundusz odliczy od tej kwoty 4 zł na opłatę dystrybucyjną i na jednostki uczestnictwa przeznaczy tylko 96 zł. Na kolejnym etapie wyceny jednostek uczestnictwa odpowiadają już wartości pieniędzy, które możesz za nie dostać. Nie oznacza to, że fundusz nie pobiera już żadnych opłat – co to, to nie. Nalicza również prowizję za zarządzanie, ale jest ona uwzględniana w wycenie jednostek – jeśli w ciągu roku wartość jednostki wzrosła ze 100 zł do 115 zł, jest to zysk uwzględniający już pobrane opłaty za zarządzanie.

› Masz bieżący dostęp do pieniędzy. Z większości funduszy możesz wycofać się w każdej chwili. Spółka zarządzająca funduszem potrzebuje maksymalnie kilku dni na rozliczenie wartości jednostek, sprzedaż na giełdzie akcji lub obligacji, które są „pokryciem” twoich jednostek uczestnictwa, i przekazanie ci pieniędzy. Oczywiście w niektórych funduszach istnieją ograniczenia dotyczące wycofywania pieniędzy, np. w funduszach zamkniętych. Więcej na ten temat w rozdziale 10. Jednak zdecydowana większość funduszy to zwykłe fundusze otwarte, z których można się w każdej chwili wycofać i w każdej chwili do nich wrócić. Jak się okazuje, inwestowanie w fundusze ma wiele zalet. Są jednak również wady takiej strategii inwestycyjnej, które powinieneś wziąć pod uwagę, decydując się na tę formę inwestowania. Być może uznasz, że te mankamenty są na tyle duże, że nie zdecydujesz się na ulokowanie w funduszach 100% swoich oszczędności. I w pełni się z tobą zgodzę – sam również nie lokuję w funduszach wszystkich zgromadzonych pieniędzy.

› Uzależniasz los swoich pieniędzy od decyzji innych. Korzystanie z usług pośredników zawsze jest pewnym ryzykiem. Czasem nie da się go uniknąć: jeśli nie znamy się na jakiejś dziedzinie, musimy wynająć fachowca, któremu trzeba z konieczności zaufać i uwierzyć na słowo. Można się spodziewać, że fachowiec spisze się dobrze, ale nigdy nie będziemy mieć całkowitej gwarancji. W dziedzinie inwestowania pieniędzy czasem trzeba zdać się na pośredników, a oni także mają prawo do popełniania błędów. Jeśli nie jesteś w stanie poświęcić czasu na naukę inwestowania na giełdzie, nie masz innego wyjścia, jak tylko skorzystać z pomocy specjalistów zarządzających funduszami inwestycyjnymi.

› Nie sposób przewidzieć z góry wyników fu ndu szu . Zawsze się zastanawiałem, czy tę cechę funduszu traktować jako wadę. W świecie giełdy i finansów bowiem niepewność wyniku inwestycji to nieodłączny element gry. To wręcz jedna z podstawowych cech różniących inwestowanie od oszczędzania. Są jednak sposoby

inwestowania, które – chociaż nie dają stuprocentowej pewności co do zysku – przynajmniej gwarantują, że nominalnie nie straci się ani grosza. Fundusze inwestycyjne nie zaliczają się do tej grupy. Nigdy nie możesz mieć pewności, że jakiś fundusz inwestycyjny – nawet teoretycznie bardzo bezpieczny – nie straci części twoich pieniędzy. Ciekawostka Wiosną 2009 r. miała miejsce chyba największa wpadka w historii polskich funduszy inwestycyjnych. Klienci trzech funduszy DWS Polska TFI S.A. przez trzy dni nie mieli możliwości wycofywania z nich pieniędzy. Po „odmrożeniu” notowania funduszy drastycznie spadły nawet o 12%! Osoby, które ulokowały pieniądze w trzech funduszach DWS, zanotowały gigantyczne straty, zwłaszcza jak na fundusze bezpieczne, których wartość powinna stabilnie rosnąć z dnia na dzień. W oświadczeniu zamieszczonym na stronie internetowej szefowie DWS tłumaczyli, że spadek wartości jednostek uczestnictwa wiąże się z „realizacją strat na papierach wartościowych, których wartość była uzależniona od oceny wiarygodności kredytowej Polski na rynkach finansowych”. Okazało się, że fundusze te zainwestowały pieniądze klientów w dwa rodzaje tzw. obligacji strukturyzowanych, bardziej ryzykownych od zwykłych obligacji. Ponieważ wskutek światowego kryzysu pogorszyła się (przynajmniej w oczach specjalistów od rynków finansowych) wiarygodność kredytowa Polski, obligacje stały się nic niewarte.

› Prawdopodobnie zarobisz mniej, niż wyniesie wzrost indeksu giełdowego. Inwestując z funduszem, idziesz na kompromis, jeśli chodzi o potencjał zarobku. Pobierane przez fundusz opłaty sprawiają, że szanse na osiągnięcie wyniku lepszego niż średni wzrost cen akcji na rynku są stosunkowo niewielkie. Policzmy: jeśli fundusz na starcie zabierze ci 4 zł ze 100 zł, a potem jeszcze przez rok pobierze z pozostałych 96 zł jakieś 3 zł opłaty za zarządzanie, to de facto z początkowej stówki zostanie ci 93 zł. Jeżeli indeks giełdowy zyska 10% w ciągu roku, fundusz inwestycyjny musi osiągnąć 17% zysku, żeby nadrobić straty i przeskoczyć wartość indeksu. Pokonanie przez zarządzającego funduszem inwestycyjnym średniej rynkowej jest niestety rzadko spotykanym zjawiskiem. Zdarzają się co prawda geniusze, którzy potrafią tego dokonać, ale są to raczej wyjątki potwierdzające regułę. Inwestując z funduszem, musisz się więc pogodzić z tym, że zarobisz raczej mniej niż przeciętny inwestor samodzielnie kupujący akcje. Ciekawostka

Według opublikowanego w 2010 r. raportu agencji Standard & Poor’s w ciągu pięciu wcześniejszych lat aż 31% funduszy inwestycyjnych inwestujących w amerykańskie akcje wypadło gorzej niż indeks S&P 500. A polskie fundusze? Z dostępnych analiz wynika, że w ciągu dekady między 2000 a 2010 r. mniej niż połowa z dostępnych w Polsce funduszy akcji pozwolił zarobić inwestorom więcej, niż wynosiła wartość indeksu giełdowego. Udało się to tylko 64 ze 150 analizowanych funduszy.

Polisy ubezpieczeniowe typu inwestycyj nego (tzw. unit-linki) Drugą popularną formą inwestowania na rynku kapitałowym są polisy unit-linked, czyli ubezpieczeniowe produkty finansowe. Takich produktów o charakterze inwestycyjnym, ale zawierających element ubezpieczeniowy, jest mnóstwo (więcej na ten temat w rozdziale 9). Tymczasem przyjrzyjmy się bliżej polisom, które rzeczywiście służą do „czystego” inwestowania pieniędzy. Polisy typu unit-linked to rodzaj ubezpieczeniowej „nakładki” na zwykłe fundusze inwestycyjne. Firmy ubezpieczeniowe, które oferują tego typu produkty, zbierają w jednym miejscu fundusze inwestycyjne z różnych rodzin i pozwalają – w ramach jednej miesięcznej składki – inwestować we wszystkie naraz. W obrębie wykupionego pakietu można też łatwo przenosić pieniądze z jednego funduszu do drugiego. Część ochronna tego typu polis jest wyłącznie symboliczna – są one polisami głównie z nazwy. Wykupienie składki przed niczym nie chroni, w razie śmierci lub nieszczęśliwego wypadku nie można liczyć na większe odszkodowanie. Polisa unit-linked jest tylko wehikułem inwestycyjnym, dla niepoznaki zwanym polisą. Jakie są jej podstawowe cechy? Zacznijmy od zalet.

› Nie mu sisz się znać na inwestowaniu . Podobnie jak w przypadku funduszy inwestycyjnych, polisy unit-linked nie wymagają żadnej fachowej wiedzy. W ramach polisy wybierasz zestaw kilku funduszy, które ci odpowiadają, i uruchamiasz w banku zlecenie stałe na określoną kwotę. Całą resztę biorą na siebie specjaliści z firmy ubezpieczeniowej, którzy przekazują pieniądze osobom zarządzającym funduszami, a ci lokują je zgodnie z wybraną przez ciebie polityką inwestycyjną.

› Masz możliwość inwestowania w wiele rodzin fu ndu szy jednocześnie. Główną zaletą polisy unit-linked jest możliwość jednoczesnego wpłacania pieniędzy do funduszy należących do różnych rodzin, czyli tzw. towarzystw funduszy inwestycyjnych. Każde towarzystwo specjalizuje się w innym aspekcie. Jedno ma wybitnego eksperta od rynków środkowoeuropejskich, inne od akcji krajowych, jeszcze inne jest mistrzem

w inwestowaniu na rynku obligacji, a kolejne ma speca od analizy wykresów, potrafiącego lepiej niż inni odczytać trend, który może niedługo rządzić na rynku. Oczywiście można samemu wybrać kilka funduszy należących do różnych rodzin i samodzielnie zbudować miniportfel, choć w ramach polisy unit-linked klient ma do dyspozycji dużą liczbę funduszy zebranych „pod jednym dachem”. Nie musisz zakładać kilku rejestrów w różnych funduszach, ale żadna polisa unit-linked nie ma do dyspozycji wszystkich funduszy działających na rynku. Zwykle w ofertach ubezpieczycieli znajduje się kilkadziesiąt funduszy stosujących popularne strategie inwestycyjne. Ciekawostka W ofertach ubezpieczeń unit-linked oprócz funduszy inwestycyjnych można znaleźć u bezpieczeniowe fu ndu sze kapitałowe (UFK). Czym różnią się one od zwykłych funduszy? Jeśli porównamy dostępne strategie inwestycyjne, zauważymy, że oferty funduszy inwestycyjnych i UFK są bardzo podobne. Większość portfeli inwestycyjnych UFK budowana jest poprzez lokowanie pieniędzy w... funduszach inwestycyjnych. UFK i fundusze inwestycyjne różnią się między sobą podstawą prawną, poza tym zasady publikowania przez UFK wyników inwestowania pieniędzy są nieco bardziej liberalne niż reguły obowiązujące w funduszach inwestycyjnych. Teoretycznie UFK nie muszą robić tego tak często jak zwykłe fundusze inwestycyjne, choć w praktyce również one publikują codziennie wyceny swoich jednostek uczestnictwa.

› Możesz „ku pić” gotową strategię. W obrębie polis unit-linked zwykle występują nie tylko poszczególne fundusze, lecz także pakiety zawierające kilka produktów inwestycyjnych. Jeśli nie umiesz znaleźć najlepszych dla siebie funduszy, możesz wybrać tzw. standardową strategię, która obejmuje wiele funduszy podobnego typu. Zwykle oferta unit-linków zawiera strategie akcyjne, zrównoważone oraz obligacyjne. Wybór gotowej strategii z jednej strony dodatkowo ogranicza ryzyko – ponieważ kupujesz „paczkę” kilkunastu funduszy, które złożą się na średni zysk – a z drugiej strony narażasz się na dodatkowe koszty, ponieważ fundusz unit-linked może pobrać dodatkową prowizję za zarządzanie takim pakietem.

› Możesz zaprogramować inteligentny plan oszczędzania. Większość polis unitlinked ma opcję pozwalającą na zaprogramowanie z góry określonej polityki lokowania pieniędzy. Możesz więc na wstępie określić, że przez pierwszych pięć lat chcesz wpłacać pieniądze głównie do funduszy akcji, a potem powoli przesuwać je w kierunku funduszy bezpiecznych. Zaprogramowany raz a dobrze program będzie realizowany przez specjalistów, a ty nie będziesz musiał się nim w ogóle zajmować. W przypadku samodzielnego inwestowania w fundusze trzeba samemu wprowadzać do programu wszelkie zmiany strategiczne.

› Masz określone preferencje podatkowe w czasie trwania inwestycji. Kolejną zaletą polis typu unit-linked jest możliwość uniknięcia podatku Belki przy przechodzeniu z jednego funduszu do drugiego w ramach polisy. Na czym to polega? Jeśli np. jesteś klientem zwykłego funduszu inwestycyjnego i chcesz wycofać się z funduszu jednej rodziny do innej, to np. przy sprzedaży jednostek funduszu Arka towarzystwo będące jego właścicielem sprawdzi, ile zarobiłeś, i ewentualnie odprowadzi za ciebie podatek (19% od osiągniętego zysku). I dopiero tę pomniejszoną o osiągnięty zysk kwotę możesz zainwestować w fundusz Skarbiec. W przypadku polisy unit-linked podatek od zysku jest odprowadzany dopiero po całkowitym zlikwidowaniu inwestycji. W przypadku gdy kilkakrotnie przenosiłeś kapitał między funduszami, czasem zarabiając, czasem ponosząc stratę, wygodniej jest nie płacić podatków w trakcie trwania inwestycji, a opodatkować dopiero ostateczny, łączny zysk. Przykład Jacek zainwestował pieniądze w fundusz A. Po roku z zainwestowanych 10 000 zł miał 10% straty. Zauważył, że konkurencyjny fundusz B radzi sobie znacznie lepiej i przeniósł się do niego. W fundusz B inwestował przez cały następny rok i osiągnął 20% zysku. Policzmy, ile podatku zapłaciłby Jacek, inwestując w funduszach bezpośrednio, a ile – jeśli inwestowałby za pomocą polisy unit-linked. Dla ułatwienia wyliczeń załóżmy, że podatek Belki wynosi 20% (w rzeczywistości jego stawka to 19%). Jacek po roku inwestowania w funduszu A ma 9 000 zł. Od straty nie płaciłby żadnego podatku i wszystkie pieniądze zaniósłby do funduszu B. Po kolejnym roku inwestowania w funduszu B ze stopą zwrotu 20% jego portfel miałby wartość 10 800 zł. Jacek wycofuje te pieniądze i fundusz nalicza mu podatek od zysku wynoszącego 1800 zł. Jacek dostaje do ręki o 360 zł mniej, a więc ma w portfelu 10 440 zł. Łączny zysk z jego inwestycji wynosi więc 440 zł, a wartość zapłaconego podatku od zarobku w obu funduszach – 360 zł. A jak by to wyglądało, gdyby Jacek inwestował w ramach polisy unit-linked? Po roku inwestowania w funduszu A też miałby 9000 zł i przeniósł je do funduszu B. Tam zarobiłby 20%, a więc i w tym przypadku miałby na koniec 10 800 zł. I dopiero od łącznego zysku, czyli 800 zł, fiskus naliczyłby podatek Belki. W naszym przykładzie wynosi on 20%, czyli 160 zł. Jacek zaoszczędziłby na podatku 200 zł. W tym wypadku – kiedy kompensujemy inwestycje zyskowne i te, na których ponieśliśmy stratę – unikanie podatku pomiędzy inwestycjami może się opłacić.

Opcję optymalizacji podatku od zysków można też uzyskać w ramach poszczególnych towarzystw funduszy inwestycyjnych, ale pod warunkiem, że zainwestujesz w tzw. fundusz parasolowy (większość towarzystw oferuje fundusze, które można kupić solo, oraz identyczne, występujące pod „parasolem”). W ramach funduszu parasolowego możesz dowolnie przesuwać pieniądze między funduszami, a podatek płaci się dopiero po ostatecznym ich wypłaceniu. Jedyne ograniczenie polega na tym, że parasol w zwykłych funduszach zawsze ogranicza się do danego towarzystwa funduszy inwestycyjnych, polisy typu unit-linked z kolei charakteryzują się „parasolami” zawierającymi fundusze należące do różnych rodzin (towarzystw). Więcej przeczytasz o nich w rozdziale 10. Uwaga: Możliwość optymalizacji podatku Belki warto porównać z kosztami inwestowania w ramach polisy unit-linked. Może się okazać, że dodatkowe prowizje, naliczane z tytułu korzystania z polisy, są wyższe niż zarobek uzyskany dzięki optymalizacji podatku. Polisy unitlinked bardziej opłacają się osobom inwestującym aktywnie, zmieniającym fundusze kilka razy w roku. Wówczas korzyści wynikające z braku podatku Belki w trakcie inwestycji są największe.

› Możesz łatwo monitorować wyniki. Inwestycje w ramach polis typu unit-linked są równie łatwe do „podglądania” jak te w zwykłych funduszach. Firmy ubezpieczeniowe zazwyczaj codziennie podają na swoich stronach internetowych wartość jednostek uczestnictwa.

› Łatwo przekażesz pieniądze bliskim na wypadek śmierci. Kolejną ważną zaletą polis unit-linked jest możliwość przekazania zgromadzonych pieniędzy bliskim w przypadku, gdyby stało ci się coś złego. Jeśli trzymasz pieniądze w banku albo w funduszu inwestycyjnym (i nie sporządziłeś zawczasu tzw. zapisu na wypadek śmierci, upoważniającego kogoś z twojej rodziny do pobrania określonej kwoty), to ta instytucja finansowa, jeśli dowie się o twojej śmierci, ma obowiązek zablokować pieniądze do czasu zakończenia postępowania spadkowego. Dopiero wówczas, na podstawie orzeczenia sądu, wypłaca pieniądze w częściach przypadających na poszczególnych spadkobierców. Postępowanie spadkowe może trwać jednak nawet dwa lata, a w tym czasie pieniądze są zablokowane. W ramach polisy unit-linked możesz – już podpisując umowę – zadeklarować, komu mają przypaść pieniądze po twojej śmierci. Wówczas ubezpieczyciel wykona twoją dyspozycję z pominięciem postępowania spadkowego. Polisy typu unit-linked mają zatem kilka zalet. Nigdy jednak nie potrafiłem się do nich przekonać. Może dlatego, że polisy te mają również wady? Jest ich niewiele, ale za to są istotne na tyle, że zniechęcają mnie do zainwestowania w taką polisę wszystkich oszczędności – tak jak w fundusze inwestycyjne.

› Zobowiązu jesz się do systematycznych wpłat. Z reguły inwestycja w unit-linked

wiąże się z koniecznością wnoszenia systematycznych wpłat przez ustalony w umowie okres. Jeśli nie będziesz się wywiązywał z tego obowiązku, firma ubezpieczeniowa może potrącić jakąś kwotę karną z zysków, które dla ciebie osiągnie. Niektóre tego typu polisy wiążą się z koniecznością opłacania składek nawet przez 10 lat. Dla kogoś, komu bardzo trudno zmobilizować się do systematycznego inwestowania, taki bat nad głową może się okazać zaletą. Oczywiście jeśli miałbyś wydawać wszystkie pieniądze, które zarabiasz, lepiej wykup polisę i sam przystaw sobie pistolet z zobowiązaniem do skroni. Jednak jeśli chcesz mieć swobodę inwestowania swoich pieniędzy, zastanów się, czy polisa unit-linked, mimo jej niepodważalnych zalet, jest propozycją dla ciebie.

› Możliwość wycofania pieniędzy w każdej chwili jest ograniczona. Z polisy unitlinked nie można się wycofać w każdej chwili. Wypłacenie pieniędzy w pierwszym lub drugim roku może oznaczać konieczność zapłacenia kary tak wysokiej, że... towarzystwo ubezpieczeniowe nie odda ci ani grosza. Choć jest tu pewna furtka, bo niektórzy klienci firm ubezpieczeniowych, którzy wycofali się z inwestycji i zostali uderzeni po kieszeni tzw. opłatą likwidacyjną, wygrali w sądzie jej zwrot. Z wyroków wynika, że – zdaniem sądów – opłata likwidacyjna, której wartość nie jest związana ani z kosztami poniesionymi przez firmą ubezpieczeniową, ani z wynikami inwestowania pieniędzy, jest nie tylko nieetyczna, ale wręcz niezgodna z prawem. Niezależnie od tego, czy wywalczyłbyś w sądzie jakieś pieniądze, wycofując się z polisy w pierwszym roku lub dwóch, decydując się na uczestnictwo w planie długoterminowego oszczędzania, przyjmij założenie, że pieniędzy inwestowanych w unit-linked nie można przeznaczyć na nic innego.

› W yższe prowizje niż w „gołych” fu ndu szach. To formułka, którą zawsze powtarzam, i jestem do niej bardzo przywiązany, ale... trudno ją uzasadnić konkretnymi liczbami. System opłat w polisach typu unit-linked jest bowiem bardziej skomplikowany niż w zwykłych funduszach. Z jednej strony klient wnosi opłatę za zarządzanie i tak pobieraną przez fundusze będące docelowym miejscem, do którego trafiają pieniądze. Z drugiej strony dostawca polisy unit-linked zwykle pobiera również opłatę za zarządzanie portfelem inwestycji klienta. Dodatkowo często naliczana jest opłata administracyjna – kilka lub kilkanaście złotych miesięcznie, co w skali roku urasta do sporego obciążenia, choć jako prowizja jednorazowa wygląda całkiem niewinnie. Zarazem jednak wpłaty do polisy unit-linked są zwykle wolne od opłaty manipulacyjnej, którą zawsze pobierają zwykłe fundusze. Jak można wyliczyć, ile wynosi ostateczne saldo tych obciążeń? Nie jest to łatwe, zwłaszcza jeśli weźmiesz pod uwagę potencjalne korzyści podatkowe, uzależnione od tego, jak często będziesz zmieniał swój portfel funduszy. Jedno jest pewne: zamiana opłaty dystrybucyjnej, którą jednorazowo pobrałby fundusz, na podwójną opłatę za zarządzanie, którą nalicza zarówno fundusz, jak i dostawca polisy unit-linked, nie jest korzystna dla wyniku długoterminowej inwestycji.

Piszą do mnie często posiadacze polis inwestycyjnych, którzy np. wpłacają co miesiąc po 200 zł i nie dość, że od każdej wpłaty ubezpieczyciel potrąca im opłatę administracyjną (np. 10 zł), to jeszcze płacą np. 2,95% opłaty za zarządzanie programem oszczędzania. Jeśli założymy, że średni zysk z inwestycji przed naliczeniem tych opłat wynosi np. 6% (a to poziom możliwy tylko przy agresywnej polityce inwestycyjnej, czyli włożeniu 100% składki w fundusze akcji), to po ich naliczeniu okazuje się, że prowizje zjadły cały osiągnięty przez klienta zysk. Przykład Jeśli jakiś fundusz zarabia przez 10 lat po 10% w skali roku i przez cały ten czas pobiera po 2% opłaty za zarządzanie oraz naliczy 5% opłaty wstępnej, to z zainwestowanego 1000 zł na koniec inwestycji wypłaci on klientowi 2215 zł. Z kolei identyczny fundusz, który przez 10 lat również będzie zarabiał po 10% rocznie i nie pobierze żadnej opłaty manipulacyjnej, ale za to naliczy 3% opłaty za zarządzanie (2% dla zarządzających funduszami i 1% dla dostawcy polisy unit-linked), na koniec wypłaci 2104 zł. Tyle że opłaty za zarządzanie, pobierane przez dostawców polis, rzadko są niższe niż 2%. Jeśli więc założymy po 2% opłaty za zarządzanie dla funduszu i dla dostawcy polisy, okaże się, że na koniec fundusz wypłaci z zainwestowanego 1000 zł jakieś 1898 zł. Widać więc, że nawet 1% opłaty za zarządzanie, naliczanej w każdym roku, to dużo większe obciążenie dla ostatecznego zysku niż dużo wyższa opłata – nawet 5% – pobrana raz, na początku inwestycji.

› Godzisz się na mniejszą przejrzystość systemu opłat. Inwestując pieniądze z firmą ubezpieczeniową – czy to w ramach polisy unit-linked, czy jakiejkolwiek innej – siłą rzeczy musisz zaakceptować to, że system opłat będzie mniej przejrzysty niż w zwykłych funduszach. W towarzystwie ubezpieczeniowym obowiązują tylko dwa rodzaje prowizji, z czego tylko jedna rzutuje na to, ile pieniędzy będzie inwestowanych (opłata dystrybucyjna). W przypadku polis już na starcie pobierane są różne opłaty, a następnie miesięczny abonament (np. opłata dystrybucyjna), opłaty związane z utrzymywaniem ubezpieczeniowego „opakowania” inwestycji (np. opłata za ryzyko ubezpieczeniowe), a także opłata pobierana na zakończenie inwestycji (np. opłata likwidacyjna). Bywa, że ostatecznych kosztów inwestycji w unit-linked nie sposób policzyć bez porządnego arkusza kalkulacyjnego. To niewątpliwie największa wada produktów inwestycyjnych tego typu.

Produkty strukturyzowane Produkty strukturyzowane to konkurencyjna w stosunku do funduszy inwestycyjnych forma lokowania

oszczędności. Od kilku lat produkty strukturyzowane, nazywane przez bankowców „strukturami”, stale zyskują na popularności. To zasługa ich konstrukcji, która na pierwszy rzut oka wydaje się niezwykle przyjazna dla klienta. Istotą produktu strukturyzowanego jest bowiem zabezpieczenie klienta przed ryzykiem straty. Czy może być coś piękniejszego? Inwestujesz w akcje, a firma, która sprzedaje ci inwestycję strukturyzowaną – najczęściej jest to bank, chociaż podobne produkty oferują również sieci pośredników finansowych – gwarantuje, że nic nie stracisz. Poczucie bezpieczeństwa związane z zachowaniem kapitału – nawet gdyby ziścił się czarny scenariusz dotyczący tej inwestycji – jest dla wielu inwestujących bezcenne.

Z czego składa się produkt strukturyzowany? To nie żadne czary-mary, lecz pakiet zawierający bezpieczną obligację połączoną z ultraryzykowną opcją w proporcjach 90:10. Jakimi prawami rządzą się obligacje – to już wiadomo. Jeśli zainwestujesz 100 zł, po dwóch, trzech latach dostaniesz z powrotem 110 zł. Ta część inwestycji gwarantuje, że dostawca „struktury” na koniec będzie gotów wypłacić klientowi tyle, ile ten wpłacił w zamian za obligację. Dlatego właśnie aż 90% pieniędzy w ramach „struktury” jest lokowane w obligacjach, a cały zysk – lub jego brak – zależy od pozostałych 10% ulokowanych w opcji.

Rys. 7. Schemat działania produktu strukturyzowanego Na podstawie: http://produkt-strukturyzowany.blogspot.com/p/konstrukcja-produktustrukturyzowanego_15.html

Co to j est opcj a? Opcja to tzw. instrument pochodny, który nie odzwierciedla żadnego majątku, podobnie jak akcja (będąca częścią majątku firmy, która ją wyemitowała) lub obligacja (która jest potwierdzeniem pożyczki udzielonej jej emitentowi). Opcja jest jedynie rodzajem zakładu o cenę innego papieru wartościowego, np. akcji. Strony zakładu umawiają się, przykładowo, że jeśli cena akcji A wzrośnie o 10%, to ten z inwestorów, który taki wariant zakładał, otrzyma od drugiej strony, powiedzmy, dwa razy tyle pieniędzy, niż wynikałoby to ze skali wzrostu akcji. Jednak jeśli cena akcji A nie wzrośnie, wystawca opcji traci wszystkie pieniądze. To bardzo uproszczony obraz transakcji, ponieważ do wyboru jest wiele opcji. Ogólnie chodzi o to, że inwestując w opcje, można znacznie więcej zarobić niż na akcjach, ale można też wszystko stracić. Dlatego też 10% pieniędzy, które w ramach „struktury” przeznacza się na zakup opcji, ma ogromny potencjał i oczywiście wiąże się z nim równie duże ryzyko.

W co można inwestować za pomocą „struktur”? Największą zaletą produktów strukturyzowanych jest to, że pozwalają inwestować właściwie we wszystko. Przedmiotem zakładów na rozwiniętych rynkach są nie tylko ceny poszczególnych spółek na giełdzie, lecz także wskazania najróżniejszych indeksów giełdowych, cen surowców, dóbr żywnościowych. Zdarzali się inwestorzy, którzy zawierali transakcje opcyjne, obstawiając... prognozę pogody lub wyniki meczów piłkarskich. Jednak zdecydowanie częstsze są „struktury”, w których część opcyjna zawiera inwestycję na rynku akcji, surowców, towarów żywnościowych lub walut.

„Struktury” i ogromny wachlarz możliwości Prywatnemu inwestorowi nie byłoby łatwo samodzielnie umieścić w portfelu np. papier wartościowy, który odzwierciedlałby zmiany cen wieprzowiny albo kukurydzy na światowych giełdach. Ba, nawet znalezienie funduszu, który inwestowałby w sztabki złota w czystej postaci, nie jest łatwe – większość takich funduszy lokuje kapitał w akcjach spółek zarządzających kopalniami złota. Kiedyś rarytasem, dostępnym w Polsce tylko w ramach produktów strukturyzowanych, były np. akcje spółek notowanych na giełdach w Afryce Północnej. Obecnie w Polsce są już dostępne fundusze inwestujące w tamtej części świata, jest to zatem godna uwagi alternatywa dla produktów strukturyzowanych.

Jak można kupić produkt strukturyzowany?

Co prawda „struktury” są reglamentowanymi produktami finansowymi, dostępnymi tylko w relatywnie krótkim okresie tzw. subskrypcji, ale banki organizują te subskrypcje dość często. To oznacza, że „struktury” można kupić niemal w każdym banku. Nie ma opłat i prowizji, a minimalna kwota inwestycji zaczyna się często już od 1000 zł. Jakie są słabe strony „struktur”? Ich mała przejrzystość i niewielki potencjał zarobku. Jeśli miałbym inwestować w „struktury” na większą skalę, to uczyniłbym to tylko pod warunkiem, że uzyskam dostęp do światowych rynków, czego nie gwarantują ani akcje, ani fundusze inwestycyjne, ani polisy unit-linked.

› Gwarancja kapitału , która oznacza realną stratę. Często zachwycamy się gwarancją kapitału, którą oferuje większość popularnych w Polsce „struktur”. Zapominamy jednak, że ów kapitał jest chroniony tylko nominalnie, realnie zaś – jeśli „struktura” nie zarobi – poniesiemy stratę. Jeżeli przez dwa lata będziemy inwestować w produkt strukturyzowany, który na koniec przyniesie nam tylko zwrot wpłaconych pieniędzy, realnie tracimy ok. 7–8%, ponieważ tyle mniej więcej wartości naszych pieniędzy w tym czasie pochłonęła inflacja. Gdybyśmy włożyli te pieniądze na bankową lokatę, osiągnęlibyśmy kilka procent zysku. Uwaga: Nie każda „struktura” zapewnia osiągnięcie zysku. Są i takie, które nie gwarantują zachowania całego kapitału, a gdyby ziścił się czarny scenariusz, ich dostawcy mogliby zwrócić klientom tylko 85–90% wpłaconej kwoty – jednocześnie jednak mają one wyższy potencjał zysku w przypadku powodzenia inwestycji. Mniej pieniędzy w ramach „struktury” wędruje bowiem na konto bezpiecznej obligacji, a większa ich część zasila składnik opcyjny. Dostawca może wówczas kupić droższą opcję – droższą, czyli jednocześnie gwarantującą wyższy zysk w przypadku zwycięstwa w tym zakładzie. Ciekawostka W latach 2009–2010 produkty strukturyzowane nie były inwestycyjnym hitem. Tylko co trzeci z nich przynosił jakikolwiek zysk, co dziesiąty zaś – zysk dwucyfrowy. Jednak już w 2011 r. prawie 40% wszystkich „struktur” zakończonych w pierwszym półroczu dało więcej niż 5% czystego zysku. Co piąta „struktura” zarobiła ponad 10%. To oznacza, że w 2011 r. inwestowanie w „struktury” dawało większe prawdopodobieństwo pokonania inflacji niż wpłacanie pieniędzy na lokatę roczną.

› Konieczność zablokowania pieniędzy. Większość „struktur” wymaga zablokowania pieniędzy aż do końca trwania umowy. Niektóre pozwalają wycofać się wcześniej, ale kosztem opłat karnych, albo utraty gwarancji kapitału – odsprzedajesz produkt po cenie, jaka wynika z obecnej wyceny rynkowej tzw. aktywów bazowych, czyli takich, których dotyczy zakład w ramach opcji wbudowanej w „strukturę”.

› Ograniczony potencjał zysków. Jak już zapewne wiesz, w świecie finansów nie ma nic za darmo. Inwestycje gwarantujące ochronę kapitału jednocześnie ograniczają perspektywę zysków. Większość produktów strukturyzowanych pozwala osiągnąć co najwyżej 10–12% rocznego zysku. Jeśli masz do wyboru zwykły fundusz inwestycyjny bądź inwestycje strukturyzowane, lepiej zainwestować w fundusz. Nie otrzymujesz gwarancji zysków, ale jeśli inwestycja zakończy się powodzeniem – zarobisz kilka razy więcej niż na „strukturze”.

› Brak przejrzystości – nie wiesz, co ku pu jesz. To największa wada produktów strukturyzowanych. Kupujesz „czarną skrzynkę”, w której sprzedawca ukrył jakąś obligację i jakąś opcję. Ale jaką, tego nigdy się nie dowiesz. Bank lub pośrednik finansowy będzie ci przedstawiał wartość twojej inwestycji w czasie jej trwania, ale nie masz możliwości zweryfikowania np. tego, czy bank kupił opcję dającą duże szanse na osiągnięcie zysku, czy też jakiś tani wariant, na którym raczej nie zarobisz. Ponieważ instytucje finansowe nie pobierają żadnych prowizji od osób inwestujących w produkty strukturyzowane, wiadomo, że te opłaty muszą być ukryte w konstrukcji całego przedsięwzięcia.

Inwestycj e indeksowe – ETF To nowość na naszym rynku. Pierwsze fundusze typu ETF (to skrót od angielskiego exchangetraded funds) pojawiły się na warszawskiej giełdzie dopiero w 2010 r. To odpowiednik dawniejszych funduszy indeksowych, których zarządzający kupowali po kolei wszystkie akcje zawarte w danym indeksie giełdowym. Dzięki temu wiadomo było, że ich cena nie przewyższy wartości indeksu; jednocześnie inwestorzy mogli uniknąć ryzyka, że będzie od niej niższa (tzn. zysk z inwestycji w ETF będzie równy zyskowi indeksu giełdowego). Jeśli jakiś inwestor nie wierzył w to, że zarządzający „zwykłym” funduszem potrafi wybrać do swojego aktywnie zarządzanego portfela akcje spółek osiągających lepsze wyniki niż średnia rynkowa, inwestował w fundusz indeksowy. Wiedział, że zarobi (lub straci) tyle, ile wynosi średnia rynkowa. Ani więcej, ani mniej. Obecnie nową wersją funduszy indeksowych są ETF-y. Aby móc w nie inwestować, musisz mieć konto maklerskie. To jak inwestycja w akcje, ponieważ handluje się nimi tak samo jak akcjami na giełdzie. Taki ETF ma swoją cenę, która odzwierciedla wartość danego indeksu giełdowego. Kupując ETF, stajesz się właścicielem kawałka indeksu giełdowego, a twoja inwestycja będzie zarządzana pasywnie – przez bezduszny komputer. Jakie są zalety tego rozwiązania?

› Nie ponosisz wysokich kosztów zarządzania. Kupując „zwykły” fundusz, na starcie musisz zapłacić kilka procent opłaty manipulacyjnej, a potem uiścić należność za

zarządzanie funduszem. W przypadku ETF-u trzeba się liczyć z kosztem prowizji maklerskiej – często wynosi ona mniej niż 1% od wartości realizowanego zlecenia (opłata jest pobierana przy zakupie oraz przy sprzedaży). Niższe niż w zwykłych funduszach są też opłaty za zarządzanie. W przypadku notowanych na warszawskiej giełdzie ETF-ów za zarządzanie płaci się tylko 0,5% od wartości aktywów rocznie zamiast nawet 4%, jak w zwykłych funduszach akcji.

› Zapewniasz sobie wynik inwestycji zbliżony do wyniku indeksu . Twój fundusz typu ETF nigdy nie będzie liderem, ale też nie grozi mu finansowa porażka. Będzie odzwierciedlał zmianę cen wszystkich składników indeksu. Jeśli w danym momencie aktywa banków będą zyskiwać na wartości szybciej niż akcje innych spółek, to mając fundusz ETF, zarobisz mniej niż posiadacz udziałów funduszu inwestującego wyłącznie w akcje banków, ale za to zarobisz więcej niż fundusz spółek np. odzieżowych, które w tym czasie będą traciły na wartości.

› Nie masz możliwości redu kowania strat w czasie spadków. Jeśli dostrzegasz nadciągającą bessę, nie miej złudzeń, że z ETF-em w portfelu uchronisz się przed spadkami. Nie ma takiego zarządzającego, który byłby w stanie przewidzieć tendencje rynkowe na tyle wcześnie, by wycofać się z inwestycji w akcje, zanim zrobią to inni. Inwestując w ETF, musisz przyjąć długoterminową strategię i nie przejmować się okresowymi spadkami albo zwiększyć czujność i w trudnych okresach obserwować rynek oraz zareagować samodzielnie.

Akcj e Na deser jeszcze to, co tygrysy lubią najbardziej – samodzielne inwestycje w akcje. Z jednej strony jest to najbardziej ryzykowna i wymagająca największej wiedzy forma inwestowania na rynku kapitałowym, ale z drugiej – dająca największe szanse na zarobek. I – wbrew pozorom – wcale nie taka trudna, jak można byłoby się obawiać. W kolejnych rozdziałach omówię podstawowe zasady inwestowania w akcje, które pozwolą ci wybrać kilka rentownych spółek i wzbogacić swój portfel o inwestycję generującą coraz wyższe zyski. Pozwoli ci to czerpać z dywidendy dochody, które bywają znacznie wyższe od zysku, jaki przynosi lokata bankowa. Co odróżnia inwestycje w akcje od konkurencyjnych form lokowania pieniędzy?

› Nieograniczony potencjał zysku . Korzystanie z usług pośredników – funduszy inwestycyjnych, unit-linków, sprzedawców produktów strukturyzowanych czy ETF-ów – ma jeden feler: uśrednia zyski. Wiadomo, że są lepsze i gorsze fundusze, ale żaden nie będzie tak dobry – pod względem osiągniętego zysku – jak najlepsza spółka na giełdzie. Jest i druga strona tego medalu – żaden nie będzie też tak zły jak najgorsza

spółka. Niemniej inwestując na giełdzie i wybierając spółki do portfela, możesz liczyć na zysk wyższy, niż daje przeciętny fundusz inwestycyjny bądź jakikolwiek inny pośrednik. Tyle że wymaga to więcej pracy, ponieważ wytypowanie kilku rokujących spółek jest trudniejsze niż kupienie w banku jednostek funduszu inwestycyjnego.

› Możliwość inwestowania dla dywidendy. Jeśli wybierzesz właściwą spółkę, może się okazać, że będzie ci ona przynosiła stały dochód, niezależnie od zmian kursu jej akcji na giełdzie. Ten dochód to dywidenda, czyli część zysku oddawana akcjonariuszom raz w roku przez notowane na parkiecie spółki. Mając w portfelu spółkę, która corocznie wypłaca akcjonariuszom pewną kwotę z zysku, masz zapewniony stały dopływ gotówki. I nawet jeśli kurs spółki chwilowo spada, to dywidenda jest pewna jak w banku.

› Konieczność bieżącego zarządzania pieniędzmi. Jeśli zdecydujesz się na zakup akcji, będziesz musiał poświęcić im więcej czasu niż funduszom, unit-linkom czy ETFom, nie tylko na etapie wyboru odpowiednich papierów, lecz także wtedy, kiedy już znajdą się w twoim portfelu. Przynajmniej raz na kwartał warto przyjrzeć się wynikom finansowym, poczytać w prasie wypowiedzi zarządu spółki, której akcje nabyłeś, i przeczytać raporty analityków dotyczące twoich inwestycji, aby wiedzieć, co w trawie piszczy. Inwestycja w akcje wymaga od inwestora nieco więcej pracy niż w przypadku inwestycji w fundusze, którym wystarczy przyjrzeć się raz na rok, ewentualnie raz na pół roku.

› Sam mu sisz dbać o rozliczanie podatków. Mając w portfelu inwestycyjnym akcje spółek, musisz pamiętać, by samodzielnie rozliczyć się z podatku od zysków kapitałowych. Na koniec roku dostaniesz ze swojego biura maklerskiego PIT, który musisz uwzględnić w rocznym zeznaniu podatkowym. Jeśli inwestujesz w fundusze, nie musisz się martwić o podatek – odprowadza go za ciebie towarzystwo zarządzające funduszem. Podobnie jest w przypadku unit-linków (tu podatek rozlicza ubezpieczyciel) oraz produktów strukturyzowanych (jeśli mają formę ubezpieczenia na życie, osiągnięte przez ciebie zyski są wolne od podatku). Jeżeli natomiast inwestujesz w ETF-y, również będziesz musiał samodzielnie rozliczyć się z zysku i zapłacić podatek.

Podsumowanie W arto inwestować w zau fanie, ale sam zdecydu j, komu zau fać – menedżerom z funduszy inwestycyjnych, którzy dobiorą dla ciebie najlepsze ich zdaniem akcje i obligacje; komputerom, które kupią dla ciebie giełdowy indeks (tak działają ETF-y), by odwzorować

średnią rynkową; czy wreszcie sobie i samodzielnemu wyborowi akcji, które twoim zdaniem w przyszłości będą najlepiej sobie radziły na giełdzie. W ybierz „opakowanie”, które daje najwięcej korzyści. Pierwsza opcja to atrakcyjne pod względem wydatków, czyli mające najniższe prowizje i opłaty, fundusze inwestycyjne. Druga opcja to rozwiązanie znacznie droższe, ale pozwalające najsprawniej optymalizować podatek Belki – polisy typu unit-linked. Jest też trzecie rozwiązanie – produkty strukturyzowane, dające gwarancję, że zainwestowany kapitał nominalnie nie straci na wartości. Jednak w zamian musisz się zgodzić na jeszcze niższy potencjalny zysk. Fu ndu sz inwestycyjny, czyli stawiasz na przejrzystość. Nie wiesz, ile zarobisz, ale otrzymujesz konkretną informację, ile zapłacisz specjalistom za zarządzanie twoimi pieniędzmi. W funduszach nie ma żadnych ukrytych opłat i prowizji – oddajesz 2–5% na początku inwestycji w ramach opłaty dystrybucyjnej i do 4–5% rocznie w formie opłaty za zarządzanie. Do funduszy możesz wpłacać nawet małe kwoty – np. po 100 zł miesięcznie – i masz możliwość wycofania się z inwestycji bez ponoszenia dodatkowych opłat. Polisa typu u nit-linked, czyli pod parasolem. Inwestowanie w fundusze za pośrednictwem firm ubezpieczeniowych jest mniej elastyczne. Masz więcej obowiązków, nie możesz się wycofać z programu, musisz płacić prowizję zarówno funduszom, jak i ubezpieczycielowi. Jeśli zamierzasz często zmieniać skład portfela, „opakowanie” w postaci unit-linked może ci jednak przynieść korzyści. Produ kt stru ktu ryzowany, czyli program inwestowania owiany tajemnicą, ale z gwarancją, że nominalnie nic nie stracisz. Większość pieniędzy zostanie zainwestowana w obligacje, co zagwarantuje zysk wystarczający, by zrealizować plan minimum – wyjść na zero. Za resztę kapitału sprzedawca „struktury” kupi opcję, czyli bardzo ryzykowny instrument pochodny. Albo wygrasz i zarobisz dwa, trzy razy więcej niż na lokacie, albo przegrasz i nie zarobisz nic. Jednostki indeksowe ETF, czyli podążasz za średnią. ETF to inwestycja w indeks giełdowy. Twórcy ETF doszli do wniosku, że nie ma sensu ścigać się wciąż z rynkiem i próbować go przechytrzyć. Lepiej kupić indeks giełdowy i osiągać wynik zgodny ze średnią. Akcje, czyli żyj z dywidend. Inwestując bez pośredników, nie ponosisz kosztów prowizji, które sięgają 5–8% w pierwszym roku i kilku procent w każdym kolejnym roku trwania inwestycji. Sporo. Jeśli jesteś skłonny, by poświęcić swoim inwestycjom trochę więcej czasu, spróbuj dorzucić do portfela kilka obiecujących spółek. Najlepiej takich, które płacą co roku dywidendy.

Wielu z nas, choć nie inwestuje pieniędzy w klasyczny sposób – czyli budując portfel inwestycji złożony z lokat, obligacji, funduszy inwestycyjnych i innych instrumentów służących do inwestowania – ma polisę ubezpieczeniową, która zawiera opcję inwestowania części składki np. w fundusze inwestycyjne. Czy można taką polisę traktować jako inwestycję? Jaki sens ma łączenie ochrony życia i zdrowia z inwestowaniem? Czy, budując portfel inwestycyjny, warto w ogóle utrzymywać opcje inwestycyjne w polisach na życie? A jeśli nie, to co z nią zrobić? Jeżeli też jesteś w takiej sytuacji i masz dylematy związane ze swoją polisą ochronno-inwestycyjną, to zapewniam cię, że nie jesteś sam. Kilkaset tysięcy Polaków wykupiło w przeszłości ubezpieczenia z opcją inwestycyjną, które nie przyniosły oczekiwanych wyników. A składki trzeba wciąż płacić. Weźmy tego byka za rogi.

Sprawdź, co masz w polisie Firmy ubezpieczeniowe oferują różne polisy. Są wśród nich typowe ubezpieczenia, w ramach których w zamian za płaconą składkę otrzymujesz ochronę na wypadek określonego ryzyka – np. śmierci, nieszczęśliwego wypadku, poważnego zachorowania albo utraty pracy. Jeśli wydarzy się nieszczęście, firma wypłaca odszkodowanie, wielokrotnie wyższe od sumy wpłaconych składek. Jeżeli nie – składki przepadają. Przynajmniej z punktu widzenia tego, kto je płacił. Drugi rodzaj polis obejmuje takie produkty, które poza klasycznym ubezpieczeniem oferują jeszcze inwestycję. Część pieniędzy wędruje do funduszy inwestycyjnych, które zapewniają dodatkową wypłatę po upływie jakiegoś czasu. Nawet jeśli nie dojdzie do nieszczęśliwego wypadku zdefiniowanego w polisie, klient płacący przez lata składki dostanie pieniądze uzyskane dzięki zainwestowaniu części składki na rynku kapitałowym. Takie polisy nazywamy polisami z funduszem inwestycyjnym. Nie są one identyczne z polisami unit-linked, w których ubezpieczenie jest tylko „opakowaniem” dla części inwestycyjnej, będącej istotą tego produktu. W przypadku polis z funduszem inwestycyjnym większe znaczenie ma ochrona ubezpieczeniowa, a opcja inwestycyjna jest tylko dodatkowym elementem polisy. W przeszłości firmy ubezpieczeniowe wzbogacały ofertę zwykłych polis o opcje inwestycyjne głównie po to, by wydobyć od klienta dodatkową składkę. Gdy nie dał się namówić na wyższą polisę ochronną, dołączano opcję inwestycyjną, za którą klient był już gotowy dodatkowo płacić. Jeśli od lat opłacasz składki takiej właśnie polisy z funduszem, powinieneś szczególnie uważnie przeczytać kilka kolejnych akapitów. Jeżeli nie – przejdź do lektury kolejnego rozdziału.

Nie wsiadaj na dwa konie j ednocześnie

Polisy, w ramach których część składki jest inwestowana, w domyśle na dodatkową emeryturę klienta, rzadko kiedy święcą triumfy. Inwestowana część składki zazwyczaj jest na tyle niewielka, że po jej obciążeniu wszystkimi prowizjami po latach okazuje się, że w skrajnym przypadku klient może dostać do ręki mniej, niż wpłacił. Skoro dożył wypłaty inwestycyjnej części składek na polisę, to znaczy, że nie ziściło się ryzyko jego śmierci, a tym samym ta część składki, która była przeznaczana na ochronę, jest z punktu widzenia klienta stracona, lub inaczej – jest ceną, którą ów klient zapłacił za święty spokój. I nie ma w tym nic zdrożnego, na tym właśnie polega istota ubezpieczenia – płacimy firmie ubezpieczeniowej pieniądze za to, żeby wzięła na siebie ryzyko, że może nas spotkać nieszczęście. Jeśli polisa łączy ochronę życia z inwestowaniem, mniej świadomemu klientowi wydaje się, że dzięki środkom, które firma ubezpieczeniowa inwestuje w jego imieniu, osiągnie znacznie większy zwrot z inwestycji niż kwota, którą wpłacił w formie wszystkich składek. Sęk w tym, że wcale nie musi tak być! Przykład Kilka miesięcy temu napisał do mnie pan Piotr, zwierzając się z wielkiego rozczarowania, które spotkało jego znajomą po wykupieniu polisy – ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym. Znajoma pana Piotra w ramach takiej polisy przez 109 miesięcy wpłacała od 200 zł do 400 zł miesięcznie. Z roku na rok opłaty były coraz wyższe, ponieważ w grę wchodziła indeksacja składki o wskaźnik inflacji. Uśredniona składka wyniosła 273 zł miesięcznie, czyli w sumie klientka zasiliła firmę ubezpieczeniową kwotą 29 760 zł. Niestety nie wiem, jaka część składki była przeznaczana na ochronę życia, a jaka na inwestycję, ale w każdym razie ostatnio ubezpieczyciel wypłacił klientce oszałamiającą kwotę... 28 000 zł. Klientka jest oczywiście oburzona, podobnie zresztą jak pan Piotr, który doniósł mi o jej stanie ducha. „Gdyby fundusze inwestycyjne tego towarzystwa ubezpieczeniowego przez 9 lat trwania polisy były w stanie wypracować tylko 5% rocznej stopy z inwestycji, to powinnam dostać z powrotem nie owe 28 000 zł, lecz nieco ponad 37 000 zł. A oni nie byli w stanie wygenerować nawet tych 5% rocznie” – załamała ręce klientka i załamał je również pan Piotr. Oboje wpadli w pułapkę – założyli, że zyski z inwestowanej kwoty powinno się liczyć od całości składki, podczas gdy najpewniej większość wpłat była przeznaczana na część ochronną polisy. Jako że z polisy udało się pozyskać prawie tyle, ile wyniosły wpłacone składki, można mówić o sukcesie (choć przecież uzyskany kapitał ma niższą wartość ze względu na inflację). Znam klientów, którzy dostawali z powrotem połowę wpłaconych pieniędzy albo i mniej. Jeśli więc jesteście w podobnej sytuacji, to nie spodziewajcie się, proszę, że na tym da się zarobić. Bo się nie da. Z definicji.

Czy warto traktować polisę z funduszem j ako inwestycj ę? Nie! To polisa ubezpieczeniowa, której główną funkcją jest ochrona życia lub zdrowia. Opcja inwestycyjna jest dodana jako piąte koło u wozu. Być może uda się za jej pomocą uzyskać dodatkowe pieniądze, ale na pewno nie będą to kwoty na miarę klasycznej inwestycji w fundusze, akcje czy obligacje. Dlatego niech ubezpieczenie na życie pozostanie ubezpieczeniem na życie, a inwestowaniem oszczędności zajmij się profesjonalnie. Czas spojrzeć prawdzie w oczy – gra nie jest warta świeczki.

Co zrobić z polisą? Na pewno nie opłaca się naruszać części ochronnej. Warto nadal płacić składki, by utrzymać podstawową funkcję polisy. Zmiany powinny dotyczyć wyłącznie twojego podejścia do części inwestycyjnej. Idź do ubezpieczyciela i zapytaj, ile pieniędzy dostałbyś z powrotem, gdybyś chciał natychmiast zlikwidować część inwestycyjną polisy. Jeśli byłaby to kwota, która cię zadowala – warto zrezygnować z polisy i zainwestować pieniądze bardziej efektywnie. Jeżeli wycofanie pieniędzy z części inwestycyjnej oznaczałoby potężne straty, warto ją „uśpić”, czyli zawiesić opłacanie składek i poczekać, aż minie termin, po którego upływie będzie można bezkarnie dobrać się do zawartości konta inwestycyjnego. Raczej nie ma sensu zostawiać wszystkiego po staremu – chyba że masz szczęście posiadać taką polisę, dzięki której twoje pieniądze są sprawnie inwestowane i na rejestrze zysków obserwujesz kwoty znacznie wyższe od wysokości składek. Takich polis jest niewiele na rynku – zbyt wysokie są prowizje naliczane przez firmy ubezpieczeniowe, by tego rodzaju polisy z funduszem mogły imponować wysokimi zyskami. Choć zapewne są jakieś wyjątki potwierdzające regułę.

Podsumowanie Nie wsiadaj na dwa konie jednocześnie. Polisy, które łączą ze sobą dwa cele: część składki jest inwestowana, a część idzie na faktyczne ubezpieczenie jakiegoś ryzyka, rzadko kiedy przynoszą zysk. Inwestowana część składki jest z reguły na tyle niewielka, że po obciążeniu tej kwoty wszystkimi prowizjami bardzo trudno wywalczyć wynik z inwestycji, który będzie konkurencyjny w stosunku do „czystej” inwestycji na rynku kapitałowym. Jeśli nie chcesz dalej płacić, „u śpij” część inwestycyjną polisy. Może się zdarzyć, że

towarzystwo ubezpieczeniowe narzuca wysokie kary za wycofanie pieniędzy z części inwestycyjnej. Jeżeli oznaczałoby to potężne straty, warto zawiesić opłacanie składek. I może poczekać aż minie termin, po którego upływie będzie można bezkarnie dobrać się do zawartości konta inwestycyjnego?

Czym różnią się od siebie fundusze? Nadszedł czas, by dokładniej omówić drugą pod względem popularności wśród Polaków, zaraz po lokatach bankowych, formę inwestowania. Zanim zaniesiesz swoje pieniądze do wybranych funduszy, spróbuj ustalić, czym różnią się między sobą poszczególni powiernicy. Rzecz jasna, nie chodzi wyłącznie o to, że jeden fundusz lokuje w obligacje, a drugi w akcje. Różnic między poszczególnymi funduszami jest dużo więcej.

Fundusze otwarte i zamknięte Niezależnie od tego, w jakie papiery wartościowe inwestuje dany fundusz, może mieć on dwojaką formę działalności. Najpopularniejszą jest tzw. fu ndu sz otwarty, do którego można przystąpić w każdej chwili i z którego w każdej chwili można się wycofać. Takiego luksusu nie zapewniają fu ndu sze zamknięte, które mają to do siebie, że sprzedają swoje udziały tylko w określonych przedziałach czasu, w ramach tzw. subskrypcji. Jeśli akurat nie jest prowadzona subskrypcja, nie można wejść do funduszu. Z jednym wszakże wyjątkiem: jeżeli udziały funduszu – zwykle zwane certyfikatami inwestycyjnymi – są notowane na giełdzie, zawsze można je odkupić od innego uczestnika funduszu. Jednak z reguły płynność obrotu takimi papierami jest niewielka, a ich wyceny oderwane są od realiów. W praktyce więc najbezpieczniej kupować udziały funduszu zamkniętego tylko w czasie subskrypcji. Fundusz zamknięty ustala też ściśle określone reguły odkupienia emitowanych udziałów. Można się ich pozbyć w określonych terminach, po cenie odzwierciedlającej ich aktualną wartość. Poza okresami, kiedy fundusz odkupuje udziały, można się ich pozbyć tylko poprzez sprzedanie innemu inwestorowi, np. na giełdzie. Udział w funduszach zamkniętych jest siłą rzeczy bardziej ryzykowny, ponieważ nie ma gwarancji, że w danym momencie będzie można upłynnić posiadane udziały. O ile fundusz otwarty może inwestować wyłącznie w papiery wartościowe dopuszczone do publicznego obrotu (w praktyce – notowane na jakiejś giełdzie) i nie ma prawa zainwestować więcej niż 5% pieniędzy klienta w papiery wartościowe jednego emitenta, o tyle fu ndu sze zamknięte są bardziej liberalne pod względem polityki inwestycyjnej. Fundusz zamknięty może inwestować np. w wierzytelności, udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, waluty, instrumenty pochodne oraz kontrakty terminowe. Kolejna cecha, która odróżnia fundusze zamknięte od otwartych, to możliwość rozwiązania fu ndu szu zamkniętego po u pływie określonego czasu . Niektóre fundusze zamknięte mają to do siebie, że są tworzone na ściśle określony czas, po którym rozliczają się z klientami, oddają

im pieniądze wraz z wypracowanymi zyskami i są rozwiązywane. Fundusz otwarty jest z definicji bezterminowy, choć oczywiście towarzystwo może – pod pewnymi, określonymi przez prawo, warunkami – zamknąć go bądź połączyć z innym funduszem. Dzieje się tak często z niezbyt popularnymi funduszami, w których jest niewiele pieniędzy klientów i tym samym towarzystwu funduszy nie opłaca się ich utrzymywać. Wreszcie aktywa będące przedmiotem inwestycji fu ndu szu zamkniętego są zwykle wyceniane rzadziej niż codziennie. O ile klient funduszu otwartego każdego dnia otrzymuje informację, ile ma pieniędzy (fundusz wycenia codziennie wartość inwestycji, które poczynił w imieniu klientów), o tyle klient funduszu zamkniętego dowiaduje się, ile zarobił lub stracił, zwykle raz w tygodniu, raz na miesiąc lub nawet raz na kwartał (są i takie fundusze). Podział funduszy na otwarte i zamknięte wiąże się z jeszcze jednym pojęciem – fu ndu szem specjalistycznym. Jego polityka inwestycyjna może być bardziej wysublimowana niż strategia stosowana przez zwykłe fundusze. Dotyczy to zwłaszcza funduszy, w których minimalna wpłata jest bardzo wysoka, przekracza np. 40 000 euro. Takie fundusze mają znacznie większą swobodę działania niż pozostałe. Fundusze specjalistyczne tworzy się najczęściej z myślą o konkretnych odbiorcach, np. przedsiębiorstwach, które w takim funduszu chcą ulokować własne nadwyżki finansowe.

Fundusze kraj owe i zagraniczne (w tym luksemburskie) Większość działających w Polsce funduszy inwestycyjnych należy do towarzystw funduszy mających siedzibę w Polsce. Działalność tych funduszy podlega polskiemu prawu. Jednak część globalnych firm zarządzających funduszami nie tworzy w Polsce swoich spółek córek, lecz prowadzi u nas sprzedaż funduszy zarejestrowanych w krajach, w których mają siedzibę. Najczęściej jest to Luksemburg, wyjątkowo przyjazny dla inwestorów (głównie ze względów podatkowych i małej liczby formalności związanych z prowadzeniem firmy). Miejsce rejestracji danego funduszu, o ile jest to kraj europejski (a innych funduszy w Polsce raczej się nie spotyka), nie wpływa na bezpieczeństwo pieniędzy klientów. Zasady regulujące działalność funduszy są podobne. W obu przypadkach środki zarządzane przez fundusz są oddzielone chińskim murem od towarzystwa, które tymi pieniędzmi obraca. Towarzystwo może więc zbankrutować, a pieniądze klientów mimo to pozostaną w oddzielnym (mówiąc umownie) skarbcu. Oczywiście w razie ewentualnych zastrzeżeń dotyczących jakości obsługi (jeśli np. jakiś fundusz w porę nie odda pieniędzy klientowi) trudniej zgłosić reklamację do funduszu luksemburskiego niż do polskiego. Miejsce rejestracji funduszu odgrywa ważną rolę w momencie ewentualnego rozliczania się z podatku od zysków czerpanych z inwestycji. O ile fundusze zarejestrowane w Polsce

odprowadzają podatek za klienta (jeśli masz udziały w funduszu i je sprzedasz, towarzystwo zarządzające tym funduszem samo odprowadzi za ciebie podatek i wypłaci ci kwotę netto, już po opodatkowaniu), o tyle w przypadku funduszu luksemburskiego musisz rozliczyć się samodzielnie, traktując zysk czerpany z takiego funduszu jako dochód kapitałowy. Rozliczasz się z niego tak samo jak z zysków czerpanych z inwestycji w akcje, wypełniając osobny formularz PIT. Problem opodatkowania masz z głowy, jeśli twój fundusz zarejestrowany za granicą wypłaca klientom dochody w formie dywidendy. Wówczas zarobek jest wolny od podatku.

Fundusze parasolowe Część funduszy inwestycyjnych może występować w formie funduszy parasolowych. To dodatkowe ułatwienie dla klientów, ponieważ w ramach jednego „parasola” można przenosić pieniądze z jednego funduszu do drugiego bez konieczności płacenia podatku od zysków. Umarzając jednostki uczestnictwa w jednym funduszu i przechodząc do innego, płacisz podatek Belki (o ile w tym pierwszym coś zarobiłeś). Jeśli jednak ten fundusz, do którego przechodzisz, znajduje się w tym samym „parasolu” co fundusz, z którego właśnie się wycofałeś, taki transfer, nawet jeśli wiąże się ze zdyskontowaniem zysku, nie wymusza konieczności odprowadzania podatku. Jest to bardzo korzystne, ponieważ pozwala łączyć zyski osiągane w jednym funduszu z ewentualnymi stratami ponoszonymi w drugim i płacić podatek wyłącznie od dodatniego salda inwestycji.

Co to j est WAN? Ten skrót znajdziesz w każdej tabeli z wynikami funduszy. To wartość aktywów netto przypadających na każdy udział w funduszu. Innymi słowy, to wartość rynkowa każdej z cegiełek udziałowych danego funduszu. Mnożąc WAN przez liczbę posiadanych jednostek uczestnictwa bądź certyfikatów depozytowych, dowiesz się, ile masz pieniędzy. W skazówka Czy fu ndu sze są dobrze zabezpieczone przed defrau dacją? W odróżnieniu od lokat bankowych, z którymi wiążą się gwarancje Bankowego Funduszu Gwarancyjnego do równowartości 100 000 euro (fundusz zwróci kapitał do takiej wartości klientowi banku, który miał lokatę w upadłym banku), inwestycje w fundusz nie dają żadnej państwowej gwarancji, wynikającej z tworzenia jakiegoś specjalnego funduszu. Nie oznacza to jednak, że pieniądze, które wpłacisz do funduszu, są zagrożone. W Polsce od kilkunastu lat nie zarejestrowano przypadku bankructwa jakiegokolwiek towarzystwa funduszy inwestycyjnych ani tym bardziej nielegalnego wyprowadzenia pieniędzy klientów z funduszu. System ochrony pieniędzy zgromadzonych w funduszach opiera się na rozdziale kas towarzystwa zarządzającego danym funduszem i samego funduszu. Pieniądze towarzystwa

są prawnie oddzielone od pieniędzy będących majątkiem funduszu (a więc zdeponowanych w tym funduszu przez klientów). Żaden przedstawiciel towarzystwa funduszy nie może wypłacić ani złotówki z kasy samego funduszu. Nad zachowaniem tej reguły czuwają zewnętrzne instytucje, takie jak bank depozytariusz, który prowadzi rejestr wszystkich inwestycji funduszu. Gdyby bank depozytariusz dopuścił do jakichkolwiek nieprawidłowości w rozliczeniach, odpowiadałby przed sądem, a klienci funduszu mogliby domagać się od niego rekompensaty za poniesioną stratę. Na szczęście nie było nigdy takiego przypadku w ciągu kilkunastoletniej historii funduszy inwestycyjnych w Polsce.

Rodzaj e funduszy Czas przyjrzeć się konkretnym funduszom. Niezależnie od tego, gdzie są zarejestrowane, czy są to fundusze otwarte, zamknięte, czy też specjalistyczne, i niezależnie od tego, czy działają w ramach jakiegoś „parasola”, czy też nie, najważniejsze jest to, jak inwestują pieniądze. Od tego, jaki wybierzesz rodzaj funduszu, zależy przecież twój przyszły zysk i poziom ryzyka, który się z nim wiąże. Nie ma nic gorszego niż zainwestowanie w fundusz, który jest dla klienta zbyt ryzykowny lub z innych względów po prostu nieodpowiedni.

Fundusze bezpieczne To fundusze, na których teoretycznie nie powinieneś stracić. Pieniądze są inwestowane wyłącznie w papiery wartościowe gwarantujące zarobek, czyli w takie aktywa, dla których źródłem zysku jest oprocentowanie udzielane inwestorowi. Chodzi głównie o lokaty bankowe, bony skarbowe i różnego rodzaju obligacje – emitowane nie tylko przez rządy, lecz także przez prywatne firmy. Warto inwestować w tego typu fundusze głównie dlatego, że mają one zapewniony dostęp do większego wyboru instrumentów finansowych niż przeciętny Kowalski (np. żeby zainwestować w bony skarbowe, trzeba mieć ok. 100 000 zł; znaczna część obligacji jest ponadto emitowana tylko dla dużych inwestorów instytucjonalnych, ich aukcje są zamknięte dla przeciętnych zjadaczy chleba). Po pierwsze, taki fundusz może wynegocjować lepsze stawki oprocentowania np. lokat bankowych, ponieważ ma do dyspozycji pieniądze wielu klientów (zazwyczaj są to miliony złotych). Po drugie, zainwestowanie pieniędzy w fundusz, zamiast w jeden rodzaj obligacji lub jedną lokatę, daje więcej szans i możliwości – inwestujesz w dużo różnych instrumentów jednocześnie. Wada bezpiecznego funduszu jest tylko jedna: opłaty. Fundusze nie pracują za darmo. Zyski, jakie mogą przynieść klientom, zostaną pomniejszone o wysokość pobieranych przez fundusz opłat. Mimo to osiągnięty dochód nie będzie mniejszy od zysków, które mógłbyś osiągnąć, wpłacając samodzielnie pieniądze na lokatę.

Fundusze bezpieczne nie są jednorodną grupą funduszy. Dzielą się na mniejsze podgrupy, które różnią się między sobą polityką inwestycyjną. Najbezpieczniejsze z bezpiecznych są fu ndu sze gotówkowe oraz fu ndu sze rynku pieniężnego. To dwie różne nazwy, ale używające ich fundusze lokują pieniądze klientów dokładnie tak samo – w krótkoterminowych bonach skarbowych i pieniężnych, emitowanych przez banki certyfikatach depozytowych, bonach oszczędnościowych, wekslach komercyjnych, lokatach bankowych... To trudne nazwy, ale sposób działania tych funduszy sprowadza się do jednej prostej zasady: wkładają one do portfela tylko te z oprocentowanych papierów wartościowych, w przypadku których pozostało już niedużo czasu do wykupu. Jeśli więc jakiś bank wypuszcza trzymiesięczne bony – czyli po prostu pożycza od inwestorów pieniądze na kwartał – fundusz rynku pieniężnego zapewne zdecyduje się na taki interes. Jeżeli ten sam bank będzie wypuszczał obligacje, np. dwuletnie, to ten sam fundusz nie będzie już zainteresowany tą inwestycją. Może jednak np. kupić taką samą obligację dwuletnią, w przypadku której do wykupu (czyli do rozliczenia pożyczkobiorcy z inwestorami) brakuje już tylko kilku miesięcy. Chodzi bowiem o to, że im mniej czasu pozostało do wykupienia danego bonu czy obligacji, tym pewniejszy jest zysk. Jeśli można znaleźć jakąkolwiek różnicę między funduszami gotówkowymi a tymi, które nazywają się funduszami rynku pieniężnego, to tylko taką, że fundusze gotówkowe są bardziej skłonne do wydłużania tzw. duration portfela. Jest to średni czas, jaki pozostał do wykupienia posiadanych przez fundusz papierów wartościowych. Innymi słowy: fundusz gotówkowy inwestuje czasem w obligacje mające termin wykupu za pół roku, a fundusz rynku pieniężnego – niekoniecznie. Dlatego też najbezpieczniejszymi funduszami są fundusze rynku pieniężnego. Oczywiście nie możesz liczyć na to, że taki fundusz zarobi dla ciebie kokosy; jest on raczej odpowiednikiem dobrej lokaty bankowej. Jednak z całą pewnością możesz traktować taki fundusz jako bezpieczną przystań mającą tę przewagę nad lokatą, że w każdej chwili można się z niej wycofać. O ile zerwanie lokaty przed terminem może skutkować karą, o tyle z funduszu gotówkowego bądź rynku pieniężnego możesz się wycofać w każdej chwili, nie ponosząc żadnych dodatkowych kosztów. Drugą podgrupą funduszy bezpiecznych są fu ndu sze dłu żne, zwane także fu ndu szami papierów dłu żnych bądź po prostu fu ndu szami obligacji. One również są bezpieczne, ale już nie tak bardzo jak fundusze gotówkowe i rynku pieniężnego. W ich portfelach znajdują się obligacje o terminie wykupu dłuższym niż kilka miesięcy. Czasem są to obligacje roczne, czasami dwuletnie, a niekiedy dziesięcioletnie. Są oczywiście dwie strony medalu: z jednej, tej jaśniejszej, oprocentowanie papierów dłużnych wypuszczanych na dłuższy czas jest prawie zawsze wyższe od procentu wypłacanego w ramach krótkoterminowych papierów, tak chętnie wybieranych przez fundusze rynku pieniężnego. Wystarczy spojrzeć na oprocentowanie obligacji skarbowych dostępnych dla każdego oszczędzającego. Jeśli za dwuletnie obligacje Ministerstwo Finansów płaci 4,5%, to za dziesięcioletnie – już 6%. Fundusz, który ma takie obligacje w portfelu, zarobi więcej niż ten, który kupił trzymiesięczne bony skarbowe dające np. 4,1%. Przyjrzyjmy się jednak i drugiej stronie medalu. Jeżeli będziesz chciał wycofać się z inwestycji w fundusz obligacji, fundusz ten będzie musiał sprzedać na rynku trochę posiadanych papierów, żeby oddać ci pieniądze. O ile cena rynkowa papierów dłużnych, których wykup przypada za dwa,

trzy miesiące, jest w pełni przewidywalna, o tyle za obligacje, które zostaną wykupione dopiero za kilka lat, fundusz nie zawsze dostanie dobrą cenę. Dlaczego? Choćby dlatego, że np. na rynku właśnie pojawiły się nowe serie obligacji o bardziej atrakcyjnym oprocentowaniu i zainteresowanie wyemitowanymi wcześniej papierami wartościowymi nie będzie zbyt duże. To dlatego fundusze obligacji czasem przynoszą bardzo niskie zyski – nawet mniejsze niż lokaty bankowe! – w okresach podnoszenia stóp procentowych przez Narodowy Bank Polski (a dokładniej przez działającą w ramach banku Radę Polityki Pieniężnej). Wtedy wszyscy chcą kupować nowe, lepiej oprocentowane serie obligacji. A jeśli jakiś fundusz musi sprzedać wcześniej wyemitowane papiery o niższym oprocentowaniu, nie ma innego wyjścia jak oddać je za pół ceny. I odwrotnie – jeśli Rada Polityki Pieniężnej obniża stopy procentowe, nowo emitowane obligacje mają coraz niższe oprocentowanie. Wtedy fundusze mające „stare” obligacje, wyemitowane jeszcze na korzystniejszych warunkach, są w lepszej sytuacji. Mogą pozbyć się swoich obligacji za kwotę znacznie przekraczającą cenę, która wynika z ich „gołego” oprocentowania. W takich okresach fundusze obligacji są w stanie wygenerować dla swoich klientów nawet 10% rocznego zysku! Właśnie ten mechanizm sprawia, że zyski z inwestycji w fundusze obligacji są czasem bardzo niestabilne. W dłuższym okresie – kilku-, kilkunastoletnim – przynoszą one wyższe dochody niż fundusze rynku pieniężnego lub lokaty bankowe, ponieważ długoterminowe obligacje w końcu zostaną wykupione, a fundusz dostanie swoje odsetki. To zaś, że obligacje były nisko wyceniane, przestanie mieć znaczenie. Na krótki okres fundusz obligacji może się okazać bezpieczną inwestycją, jak wydawałoby się na pierwszy rzut oka. Jeśli nie jesteś pewny, czy nie będziesz potrzebował pieniędzy za kilka miesięcy – lepiej wybierz fundusz gotówkowy lub rynku pieniężnego. Ostatnią grupą funduszy zaliczanych do bezpiecznych są fu ndu sze obligacji korporacyjnych. Od zwykłych funduszy obligacji różnią się one głównie tym, że większą część uzyskanych od klientów pieniędzy inwestują w obligacje emitowane przez prywatne przedsiębiorstwa – a takie firmy muszą płacić za obligacje wyższe oprocentowanie niż rządy państw. Dlatego fundusze obligacji korporacyjnych dają jeszcze większy potencjał zarobku niż zwykłe fundusze obligacji, które mają w portfelach głównie obligacje rządowe. W długim okresie fundusze obligacji korporacyjnych generują nawet dwucyfrowe zyski, licząc w skali roku. Również i ten medal ma drugą stronę. Do wszystkich wyżej wymienionych postaci ryzyka trzeba też dorzucić kolejne – ryzyko upadku emitenta. Zdarza się bowiem – niezbyt często, ale się zdarza – że firma, która wyemitowała obligacje, nie ma środków finansowych, żeby zwrócić pieniądze klientom. Przyczyny są najróżniejsze: nadchodzi kryzys i spada popyt na usługi danego przedsiębiorstwa, pieniądze pozyskane od inwestorów z emisji obligacji zostały źle zainwestowane albo po prostu firma działa w niezbyt rentownej branży, tak że oprocentowanie obligacji pochłania cały jej zysk. Jeśli jeden z emitentów nie wykupi swoich obligacji, to fundusz inwestycyjny, który miał pecha i kupił takie papiery, znajduje się raczej na straconej pozycji. W ramach postępowania

upadłościowego firma wypłaci wierzycielom jakieś pieniądze, ale na pewno nie będzie to pełna suma zainwestowanego kapitału, nie mówiąc już o odsetkach. Zwykle tego rodzaju sytuacja nie wpływa na pozycję funduszu, ale może znacznie obniżyć jego zyski. Fundusze inwestują zwykle w kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt różnego rodzaju obligacji, więc upadek jednej z firm nie jest katastrofą, ale istniały w historii polskiego rynku fundusze, które z miesiąca na miesiąc notowały np. 10% straty. To oczywiście sytuacja ekstremalna, zdarzająca się niezwykle rzadko. Znacznie częściej osoby inwestujące w fundusze obligacji korporacyjnych osiągają przyzwoite zyski – wyższe, niż daje jakikolwiek inny, bezpieczny instrument. Trzeba jednak brać pod uwagę każdy scenariusz, także ten najczarniejszy, i nie inwestować w fundusz obligacji korporacyjnych całej części pieniędzy przeznaczonych na bezpieczne inwestycje. Oczywiście wśród funduszy bezpiecznych są i takie, które zawierają wszystkie rodzaje inwestycji. Klasyczne fundusze obligacji dorzucają do papierów emitowanych przez rząd drobny element złożony z obligacji korporacyjnych, by nieco „podrasować” swoje wyniki. Zanim jednak zainwestujesz w dany fundusz, przeanalizuj informację o nim i strukturę jego inwestycji, by nie okazało się, że chciałeś zainwestować w fundusz bardzo bezpieczny, a „niechcący” znalazłeś się w funduszu, który do ultrabezpiecznych bynajmniej nie należy, ponieważ 20% pieniędzy inwestuje w obligacje korporacyjne. Ciekawostka Ile można zarobić na fu ndu szach obligacji? Firma Analizy Online, zajmująca się monitorowaniem rynku funduszy inwestycyjnych, przyjrzała się bezpiecznym inwestycjom od grudnia 2005 r. do sierpnia 2011 r. (a więc w okresie trwającym dłużej niż pięć lat). Okazało się, że w tym czasie stopa zwrotu z przeciętnego funduszu obligacji wynosiła 34,1%. W tym samym czasie inwestycje w fundusze pieniężne przyniosły średnio 25,9% zysku. Trzymanie pieniędzy na depozytach w banku dało 25,7%. Inwestor, który pod koniec 2005 r. zainwestował w przeciętny fundusz obligacji, na koniec sierpnia 2011 r. uzyskał więc średnioroczną stopę zwrotu na poziomie 5,3%. W tym samym okresie przeciętna średnioroczna stopa zwrotu wypracowana przez grupę funduszy pieniężnych wyniosła 4,2%. To niezwykle ciekawe dane, ponieważ jaskrawo pokazują, że dodatkowe ryzyko podejmowane przy lokowaniu pieniędzy w fundusze obligacji się opłaca. Oczywiście przy zastrzeżeniu, że horyzont inwestycyjny jest odpowiednio długi. Wiadomo bowiem, że lokując w fundusz obligacji, narażamy się na ryzyko zmian stóp procentowych na rynku. Inna sprawa, że z funduszami obligacji jest trochę tak jak z funduszami akcyjnymi – można trafić dobrze albo źle. Analizy Online podają, że „w 2010 r. najlepszy fundusz zarobił o 9,5 pkt proc. więcej od najsłabszego funduszu”. Od czego to zależy? Przede wszystkim od tego, w co inwestuje fundusz (obligacje rządowe, korporacyjne?), na jakich rynkach są emitowane obligacje (w Polsce, za granicą?), w jakiej walucie są wyrażone, czy fundusz zabezpiecza się przed

różnicami kursowymi. Należy też sprawdzać, czy dany fundusz stosuje mechanizm lewarowania (dźwignię finansową, która powoduje zwielokrotnienie potencjalnego zysku czerpanego z danej inwestycji, ale i potęguje skalę ewentualnych strat).

Instrument

Depozyty Fundusze pieniężne

Fundusze obligacji skarbowych

Fundusze obligacji uniwersalnych

Stopa zwrotu od 2006 roku

25,7%

25,9%

32,3%

34,1%

Średnioroczna stopa zwrotu od 2006 roku

4,1%

4,2%

5,1%

5,3%

Rys. 8. Stopy zwrotu oferowane przez fundusze obligacji Na podstawie: Analizy Online

Ciekawostka Największe katastrofy fu ndu szy obligacji Historia naszego rynku funduszy zna kilka przykładów funduszy obligacji, które przyniosły inwestorom straty. Jeden z funduszy DWS stracił na inwestycjach w papiery strukturyzowane 3,25% w ciągu jednego miesiąca. Kilka funduszy TFI Skarbiec straciło z kolei na papierach pewnej spółki odzieżowej, która nie wykupiła swoich obligacji. W 2014 r. fundusz obligacji korporacyjnych Copernicus stracił jednego dnia 12%, ponieważ przeszacował wartość znajdujących się w jego portfelu obligacji emitowanych przez mało znane firmy, mające kłopoty finansowe. Tego dnia klienci tego funduszu stracili dwuletnie zyski. Z reguły jednak – co pokazują statystyki – fundusze inwestujące w papiery dłużne emitowane przez firmy pozwalały w ostatnich latach zarobić więcej niż lokaty bankowe. Pozwalały też pokonać inflację, co ostatnio dla klientów banków jest bardzo trudne.

Fundusze mieszane (hybrydowe) To grupa funduszy, która łączy dwa style inwestowania – bezpieczny i ryzykowny. Jeśli zainwestujesz w taki fundusz, część twoich pieniędzy znajdzie miejsce na rynku obligacji, ale część zostanie zainwestowana w bardziej ryzykowne akcje. Wynik takiego funduszu będzie średnią z rezultatu, jaki osiągnął na poszczególnych rynkach. Wśród funduszy mieszanych wyróżniamy kilka podgrup. To, do której grupy należy dany fundusz, zależy w głównej mierze od

tego, ile pieniędzy klientów jest inwestowanych na ryzykownym rynku akcji.

› Fu ndu sze zrównoważone. Inwestują 40–60% pieniędzy w akcje, a pozostałą część portfela lokują w papierach dłużnych (głównie obligacjach). Ich potencjalny zysk i ryzyko są tym większe, im większy udział w portfelu mają papiery ryzykowne.

› Fu ndu sze stabilnego wzrostu . Inwestują do 40% pieniędzy w akcje i instrumenty o podobnym do nich charakterze, a pozostałą część lokują w papierach dłużnych. Zyski funduszy stabilnego wzrostu są zwykle niższe niż zarobek funduszy zrównoważonych, cechuje je jednak niższy poziom ryzyka.

› Fu ndu sze z ochroną kapitału . To rodzaj funduszy, które w taki sposób zmieniają podział portfela inwestycji między część pieniędzy inwestowaną na giełdzie i tę, która ląduje w obligacjach, by za wszelką cenę chronić kapitał klientów. Fundusze z ochroną kapitału na starcie inwestują pieniądze niemal wyłącznie w obligacje. Jednak zyski z inwestycji obligacyjnych zwykle lądują na rynku akcji. Dzięki temu kapitał uczestnika funduszu jest chroniony (bowiem na inwestycje związane z ryzykiem nie zostaną przeznaczone zasoby kapitału bazowego, lecz osiągnięte wcześniej zyski). Taki sposób inwestowania nie należy do efektywnych, ponieważ przy stosunkowo małej części kapitału ulokowanego na giełdzie szalenie trudno wygenerować więcej niż kilka procent zysku. Jeśli jednak na giełdzie akcji panuje hossa, jest szansa na zyski o wartości dwucyfrowej. Ale coś za coś: jest to jeden z nielicznych sposobów inwestowania na giełdzie, który daje ochronę kapitału przed stratą, a jednocześnie mniejsze szanse na zyski. Na Zachodzie tego rodzaju fundusze noszą nazwę funduszy absolutnej stopy zwrotu.

› Fu ndu sze aktywnej alokacji. W odróżnieniu od funduszy zrównoważonych i stabilnego wzrostu udział akcji i obligacji w funduszach tego typu zmienia się w czasie. Nie jest to ani sztywne 40%, ani 60%. Udział obu rodzajów inwestycji może się zmieniać w szerokich widełkach (od 0 do 100%). Dobrze zarządzane fundusze tego typu mogą osiągać solidne zyski i w czasie hossy, i w czasie bessy na giełdzie. Ale jeśli zarządzający nie ma dobrej ręki do inwestycji... Fundusze mieszane są na pozór bardzo dobrą formą inwestowania dla początkujących, która jednocześnie oferuje potencjał zysku na rynku akcji oraz bezpieczeństwo wynikające z części portfela ulokowanej w obligacjach. Długo byłem fanem tego typu funduszy, ale od kilku lat staram się ich unikać. Przede wszystkim dlatego, że w ich przyjaznej formule kryje się pewien paradoks. Mianowicie próbują one połączyć wodę z ogniem, czyli ryzyko z brakiem ryzyka (lub z bardzo małym ryzykiem).

Jak wiadomo, woda gasi ogień, i tak samo w funduszach mieszanych część ryzykowna zabija tę mniej ryzykowną, co oznacza, że wynik funduszu w dużo większym stopniu zależy od ryzykownych inwestycji w akcje niż od mało ryzykownej części obligacyjnej portfela. Przykład Wpłacamy 10 000 zł do funduszu stabilnego wzrostu. To jedna z bezpieczniejszych odmian funduszy inwestycyjnych, więc spodziewamy się spokojnego wzrostu wartości naszej inwestycji. W dobrych czasach niech ów wzrost sięga 12%, w złych – niech fundusz nie zarabia w ogóle. Czy tak będzie w rzeczywistości? Załóżmy, że ceny akcji na giełdzie w czasie naszej inwestycji – trwającej dwa lata – spadły o 33%. Tracimy 1/3 z włożonych w akcje 3000 zł. Z kolei na inwestycji w obligacje przez trzy lata zarabiamy 12% z 6000 zł. Na części akcyjnej tracimy więc 1000 zł, a na obligacyjnej – dużo większej – zarabiamy 720 zł. W sumie jesteśmy stratni prawie 300 zł. Pomijam procent składany i podatki, obliczenia zatem są nieco uproszczone, ale przecież liczą się proporcje, a z nich wynika, że w pozornie bezpiecznym funduszu pieniądze są narażone de facto na spore ryzyko. Akcyjna część portfela jest bowiem wielokrotnie bardziej niestabilna od obligacyjnej, a co za tym idzie – wynik całej inwestycji zależy głównie od koniunktury na rynku akcji. I niech tak będzie, ale większość klientów, kupując np. fundusz stabilnego wzrostu, myśli, że lokuje pieniądze w bezpiecznej inwestycji.

Nie przepadam za funduszami mieszanymi również dlatego, że w polskich realiach tego rodzaju fundusze pobierają prowizje za zarządzanie pieniędzmi zbliżone do tych, które mają w tabelach opłat fundusze agresywne. Oznacza to, że fundusz z dużą domieszką bezpiecznych obligacji – a więc o mniejszych perspektywach wzrostu – kosztuje relatywnie więcej niż fundusz agresywny. Te dwie przesłanki sprawiają, że do konstruowania prywatnego portfela inwestycji wolę wykorzystywać klasyczne fundusze bezpieczne i typowe fundusze agresywne. Daje mi to większą swobodę działania – sam decyduję o proporcjach między bezpieczną a ryzykowną częścią portfela – a przy okazji mniej płacę funduszom za zarządzanie pieniędzmi.

Fundusze akcj i Takie fundusze inwestują przede wszystkim w akcje oraz inne podobne instrumenty – prawa do akcji, kwity depozytowe, czasem także w obligacje zamienne na akcje. Celem funduszy akcji jest osiąganie jak najwyższego zysku przy określonym poziomie ryzyka. W okresach dobrej koniunktury na rynku akcji fundusze te osiągają nawet po 40–50% rocznego zysku. Za to w czasie spadków na

giełdzie mogą przynieść nawet 30–40% strat. W takie fundusze powinieneś inwestować z długim horyzontem czasowym, nawet kilkanaście lub kilkadziesiąt lat. Oczywiście fundusze akcji – tak samo jak te bezpieczne – nie są jednorodną grupą. Niektóre inwestują tylko na jednym rynku, najczęściej polskim, inne kierują pieniądze klientów na rynki międzynarodowe. Najpopularniejsze z tych rynków to Europa Środkowa, Turcja, Azja, kraje BRIC. Są też fundusze, które inwestują tylko w akcje spółek należących do poszczególnych branż: np. w spółki z sektora spożywczego, farmaceutycznego, w akcje banków czy spółek energetycznych. Są też bardzo wąsko sprofilowane fundusze, np. takie, które lokują pieniądze wyłącznie w akcje spółek zajmujących się wydobywaniem złota lub brylantów. To tzw. fu ndu sze sektorowe. Fundusze sektorowe charakteryzują się wyższym ryzykiem inwestycyjnym niż zwykłe fundusze akcji. Wynika ono z faktu, że koncentrują się na konkretnej części gospodarki, która może rozwijać się szybciej lub wolniej niż cała gospodarka. Przykładów nie trzeba szukać daleko. Od 2008 r. na cenzurowanym jest branża bankowa. Jeśli zainwestowałbyś wszystkie pieniądze przeznaczone na fundusze akcji w jeden tylko fundusz inwestujący wyłącznie na rynku finansowym, osiągnąłbyś znacznie gorszy wynik, niż inwestując w ogólny fundusz akcji, mający w portfelu zarówno akcje nielubianych przez rynek banków, jak i bardziej odpornych na wahania koniunktury spółek farmaceutycznych. Wśród funduszy akcji wyróżniamy podgrupę fu ndu szy akcji małych i średnich spółek. W odróżnieniu od klasycznych funduszy akcji, które starają się mieć w portfelu największe spółki działające na danym rynku, fundusze akcji małych i średnich spółek charakteryzują się tym, że napełniają swoje portfele akcjami spółek średnich i małych. Szukają głównie firm niedocenianych lub niezauważonych przez inwestorów, z obiecujących branż. Tego typu fundusze cechują się wyższym ryzykiem niż typowe fundusze akcji z dwóch względów. Po pierwsze dlatego, że inwestycja w małe spółki zwykle wiąże się z mniejszą płynnością ich akcji. Jeśli zatem taki fundusz chce się wycofać z danej spółki, często ma kłopot, by szybko sprzedać wszystkie akcje na giełdzie. To duża wada w czasie załamań giełdowych, kiedy fundusze inwestujące w największe spółki mają szansę szybko „wyjść” z papierów i uratować przynajmniej część wartości swoich jednostek uczestnictwa. Fundusze akcji małych spółek wówczas często zostają na lodzie. Na domiar złego małe spółki w złych czasach z reguły szybciej tracą na wartości niż duże. Inwestorzy szukają bowiem wtedy głównie takich miejsc na przechowanie pieniędzy, które dają dużą płynność, możliwość wycofania się z inwestycji w każdym momencie. Akcje małych spółek do takich inwestycji nie należą, dlatego zainteresowanie nimi jest mniejsze, a ceny giełdowe – niższe. Drugi czynnik ryzyka związany z funduszami akcji małych i średnich spółek wiąże się z renomą tego rodzaju przedsiębiorstw. Często nie mają one jeszcze silnej pozycji na rynku. Jeśli uda im się osiągnąć sukces – ich zyski bardzo szybko rosną, a wartość rynkowa takich przedsiębiorstw może zwiększyć się nawet kilkunastokrotnie, w przeciwnym razie inwestycja w taką firmę nigdy się

nie zwróci. Inaczej jest z dużymi firmami o ustabilizowanej pozycji. Choć nie rozwijają się szybko, mają ugruntowaną pozycję na rynku i nie znikną z niego z dnia na dzień. Jeżeli zainwestujesz w fundusz akcji małych i średnich spółek, zdasz się na łaskę osób zarządzających funduszem i ich intuicję. Jeśli zarządzającym uda się odnieść sukces, zarobisz znacznie więcej niż posiadacz zwykłego funduszu akcji. Jeżeli będą mieli pecha, straty mogą być większe niż przy inwestycji w akcje dużych spółek.

Fundusze pasywne i aktywne Fundusze dzielą się na aktywnie zarządzane i pasywne. Istotą tego podziału jest rola osoby, która zarządza majątkiem funduszu. W funduszach pasywnych jest ona niewielka – fundusz stara się inwestować we wszystkie największe spółki, proporcjonalnie do tego, jaki mają udział w obrotach giełdy i giełdowych indeksach. Niezależnie od sytuacji w portfelu funduszu pasywnego pozostaną zawsze te same spółki. Fundusze zarządzane aktywnie mają to do siebie, że wkładają do portfeli mniej spółek, ale za to każda z nich ma jakiś potencjał. Zarządzający uważają, że w przyszłości każda spółka znajdująca się w portfelu pozwoli osiągać inwestorom coraz wyższe zyski i dzięki temu ich fundusz będzie najlepszy na rynku. W aktywnie zarządzanym funduszu największe znaczenie mają intuicja, umiejętności i szczęście zarządzającego. Odmianą funduszy aktywnie zarządzanych są fu ndu sze selektywne. Ich portfel składa się z niezbyt licznych spółek, które nie wyróżniają się ani wielkością, ani działalnością w konkretnej branży, ale z jakichś przyczyn zarządzający funduszem uznał je za interesujące (tj. budzące nadzieję na wzrost wartości znacznie szybszy niż w przypadku innych spółek). Zgodnie z nazwą tej odmiany funduszy podstawą ich funkcjonowania jest selekcja. Jeśli jest trafna – potencjał zysków takiego funduszu jest znacznie większy niż potencjał wzrostu zwykłego funduszu akcji. Większe jest też ryzyko.

Ile kosztuj e inwestycj a w fundusz? Fundusze inwestycyjne nie działają za darmo. Każde towarzystwo funduszy (czyli rodzina tworząca fundusze działające pod daną marką) musi zatrudnić co najmniej dwóch licencjonowanych doradców inwestycyjnych, organizować sprzedaż swoich udziałów, wynająć bank, który będzie rozliczał i prowadził rachunki funduszy, wyłożyć trochę pieniędzy na reklamę i złożyć się na fundusz, z którego utrzymywana jest Komisja Nadzoru Finansowego, czyli państwowy urząd nadzorujący m.in. fundusze inwestycyjne. Na poczet tych wszystkich kosztów fundusze inwestycyjne pobierają od swoich klientów dwa rodzaje opłat.

› Prowizja manipu lacyjna, zwana też dystrybu cyjną – płacisz ją tylko raz, przy zakupie jednostek uczestnictwa. Zazwyczaj jest przeznaczana na pokrycie kosztów

sprzedaży (np. na wynagrodzenie dystrybutora). Im bezpieczniejszy fundusz i im więcej pieniędzy wpłacasz, tym mniejsza jest opłata manipulacyjna. Fundusze rynku pieniężnego nie pobierają jej w ogóle, w funduszach obligacji opłata wynosi maksymalnie 2% inwestowanej kwoty, a w akcyjnych maksymalnie 5,5%. Niektóre fundusze część opłaty dystrybucyjnej pobierają na starcie, a część – gdy inwestor kończy inwestycję. Są też fundusze, które pobierają tym wyższą opłatę „na wyjściu”, im wcześniej inwestor wycofa się z inwestycji (to taki sposób na promowanie lojalności i długoterminowego inwestowania).

› Opłata za zarządzanie – naliczana rocznie, ale pobierana codziennie przez fundusz (rodzaj prowizji od wypracowanych zysków, choć niestety jest pobierana również wtedy, gdy fundusz ponosi straty). Wyniki inwestycyjne funduszy, które są publikowane w prasie, uwzględniają już opłatę za zarządzanie (nie trzeba nic odejmować na własną rękę). Opłata za zarządzanie i inne koszty funduszy nie przekraczają zwykle 4% w skali roku. W niektórych funduszach (choć niestety na polskim rynku jest to rzadkość) występuje też tzw. success-fee, czyli dodatkowa prowizja, którą fundusz zainkasuje, jeśli uda mu się osiągnąć wyjątkowo dobre wyniki inwestycyjne. W Europie Zachodniej dość często zdarza się, że fundusz pobiera niskie opłaty za zarządzanie, ale za to nalicza opłatę typu success-fee, jeśli uda mu się pobić tzw. benchmark, czyli punkt odniesienia dla funduszu. Takim benchmarkiem jest przeważnie jakiś giełdowy indeks bądź zestaw indeksów. Pobicie benchmarku jest zwykle celem każdego zarządzającego, świadczy bowiem o jego klasie. W Polsce inwestycje w fundusze inwestycyjne należą do najdroższych w Europie. Wysoka jest przede wszystkim opłata za zarządzanie, która na Zachodzie rzadko przekracza 2% od wartości zarządzanych przez fundusz pieniędzy. U nas często sięga 4% i powoduje, że funduszom bardzo trudno pobić pod względem wyników inwestycji indeksy giełdowe.

Która opłata ważniej sza – dystrybucyj na czy za zarządzanie? Jeśli policzyć wszystkie opłaty pobierane przez fundusz inwestycyjny w pierwszym roku trzymania w nim pieniędzy, można się przerazić. Bo 5,5% opłaty dystrybucyjnej pobieranej na wejściu plus 4% rocznej opłaty za zarządzanie oznacza, że tak naprawdę z każdych 100 zł, które włożę do funduszu, na „pełen etat” pracuje tylko nieco ponad 90 zł. Jednak im dłużej trwa inwestycja w funduszu, tym mniej dotkliwa jest opłata dystrybucyjna, a tym ważniejsza jest wysokość opłaty za zarządzanie. Jest ona bowiem pobierana co roku od coraz większej kwoty, opłata dystrybucyjna zaś to wydatek jednorazowy. Przykład

Zainwestowałeś 10 000 zł w fundusz akcji, który przyniósł 20% zysku, a po roku wycofałeś się z niego. Ile tak naprawdę wyniosły opłaty? Z 10 000 zł, które miałeś na starcie, od razu oddałeś opłatę dystrybucyjną – dla uproszczenia 500 zł. Na inwestycję poszło 9500 zł, które przyniosły 1900 zł zarobku. Jednak tak naprawdę fundusz zarobił aż 2280 zł. Tyle że w ramach opłaty za zarządzanie (wliczonej już w wynik funduszu) zabrał 380 zł. W sumie z zainwestowanych przez ciebie 10 000 zł koszty pochłonęły prawie 900 zł. To prawie połowa osiągniętego zysku!

Przykład Pójdźmy o krok dalej. Zainwestowałeś 10 000 zł w fundusz akcji, który przyniósł w pierwszym roku 20% zysku, a w drugim kolejne 20%. Po dwóch latach wycofałeś się z niego. Ile wyniosły opłaty? Od 10 000 zł, które miałeś na starcie, od razu pobrano opłatę dystrybucyjną – 500 zł. Na inwestycję poszło 9500 zł, które przyniosły w pierwszym roku 1900 zł zarobku, w drugim zaś – startując z poziomu 11 900 zł – zarobiłeś kolejne 2380 zł. Tak naprawdę jednak fundusz w pierwszym roku zarobił 2280 zł, a w drugim – 2860 zł. Tyle że w pierwszym roku fundusz obniżył wynik finansowy o opłatę za zarządzanie w wysokości 380 zł, a w drugim – już o 480 zł. W sumie na poczet zarobku w funduszu oddałeś mu 500 zł opłaty dystrybucyjnej i 860 zł za zarządzanie. Jak widać, udział opłaty dystrybucyjnej w ogólnych kosztach jest z roku na rok coraz mniejszy, opłata za zarządzanie zaś – coraz wyższa, ponieważ naliczana jest od coraz większej wartości zarządzanego majątku.

Mając do wyboru fundusz o niskiej opłacie manipulacyjnej i wysokiej opłacie za zarządzanie oraz fundusz pobierający wysoką opłatę na starcie i małą za zarządzanie, warto wybrać ten drugi – przynajmniej patrząc na inwestycję długoterminowo. Oczywiście nawet najdroższy fundusz wart jest zainteresowania, o ile osiąga dużo lepsze wyniki od innych. Za wysokiej jakości zarządzanie warto zapłacić więcej.

Jak wybrać dla siebie fundusz? Wiesz już sporo o funduszach inwestycyjnych. Tylko jak wykorzystać tę wiedzę w praktyce? Do wyboru są setki najróżniejszych funduszy. Jak się w tym wszystkim nie pogubić i wybrać dwa, trzy, a może pięć lub dziesięć najlepszych dla siebie funduszy? Nie jest to może bułka z masłem, ale – powiedzmy sobie szczerze – przedsięwzięcie nie przekracza też możliwości przeciętnego, początkującego inwestora. Trzeba tylko wiedzieć, jak się do tego zabrać.

Ustal, czego potrzebuj esz Jeśli myślisz o inwestycji w fundusz, to zapewne jest to część jakiegoś planu inwestycji, który budujesz. Skoro chcesz powierzyć pieniądze funduszom, to pewnie masz już jakieś oszczędności ulokowane w obligacjach, w depozytach bankowych, może też w akcjach spółek giełdowych, i chcesz ten portfel uzupełnić. Przejrzyj swoje dotychczasowe inwestycje i sprawdź, czego ci brakuje. Funduszu obligacji korporacyjnych? A może funduszu, który lokuje w akcje za granicą? W zależności od tego, jakiego rodzaju funduszu potrzebujesz, tę część funduszowego rynku będziesz musiał przeanalizować. Jeżeli jesteś początkującym inwestorem, to zapewne szukasz czegoś, co w dłuższej perspektywie będzie uzupełnieniem bezpiecznej części portfela. Powinieneś obstawić dwa fundusze inwestujące w akcje – jeden krajowy i jeden zagraniczny (np. inwestujący w Europie Środkowej albo w krajach BRIC). O tym, dlaczego warto mieć „zagraniczny” komponent w portfelu inwestycji, przeczytasz w rozdziale 11.

Sprawdź, j akie fundusze masz do wyboru, i prześwietl ich wyniki Wiesz już, czego szukasz? Zatem czas sprawdzić, ile funduszy odpowiada twoim potrzebom. Jeśli są bardziej wysublimowane, znajdziesz zapewne najwyżej kilka funduszy spełniających twoje oczekiwania. W skrajnych przypadkach – żadnego (wówczas trzeba sprawdzić ofertę zagranicznych grup zarządzających aktywami). Jednak większość inwestorów bez problemu znajdzie poszukiwany przez siebie rodzaj funduszu na rodzimym rynku. Jeżeli, dajmy na to, stwierdziłeś, że chcesz dorzucić do portfela fundusz inwestujący w małe i średnie spółki, do wyboru masz kilkanaście tego typu produktów. W internecie znajdziesz dziesiątki stron poświęconych inwestowaniu. Większość z nich zawiera tabele z wynikami funduszy inwestycyjnych, które możesz grupować według rodzajów oraz okresów inwestycyjnych. Sprawdź, które z interesujących cię funduszy miały najlepsze wyniki w ostatnich trzech, pięciu i dziesięciu latach. Pamiętaj, że nie wszystkie wybrane przez ciebie fundusze mają aż tak długą historię. Nie warto rezygnować z funduszu tylko dlatego, że jeszcze przed dekadą nie było go na rynku. Wybierz trzy najlepsze fundusze pod kątem osiąganych wyników w perspektywie zarówno trzech, jak i pięciu lub dziesięciu lat. Niekoniecznie muszą to być najlepsze fundusze w poszczególnych okresach, ale te, które w każdym okresie mieściły się blisko czołówki.

Weź pod lupę trzy wybrane fundusze

Teraz czas na małe śledztwo. Wejdź na strony internetowe towarzystw prowadzących wybrane przez ciebie fundusze i spróbuj się dowiedzieć o nich czegoś więcej. Na stronie każdego z towarzystw znajdziesz tzw. karty funduszy zawierające politykę inwestycyjną funduszu, zdjęcie zarządzającego, wyniki funduszu z ostatnich kilku lat i miesięcy, wykresy oraz – co też jest niezwykle ważną informacją – skład portfela, czyli wykaz najważniejszych papierów wartościowych, w które zainwestował fundusz. Nie będzie to najbardziej aktualna informacja, ponieważ fundusze publikują bieżącą wartość swoich portfeli tylko raz na pół roku, ale nawet nieco przeterminowane dane sporo powiedzą o tym, jaką politykę inwestycyjną prowadzi fundusz. Ważne jest, jaki udział w portfelu mają największe jego składniki. Jeśli jest to blisko 5%, to znaczy, że fundusz inwestuje dość odważnie, stawiając na mniejszą liczbę dużych inwestycji. Jeżeli w strukturze portfela znajdziesz dużo drobnych inwestycji, to znaczy, że fundusz reprezentuje politykę konserwatywną i jego wyniki będą oscylowały wokół średniej dla danej grupy funduszy. Już nie na karcie funduszu, lecz na stronie internetowej towarzystwa znajdziesz informację o tym, jakie opłaty pobiera fundusz. Porównaj taksy kilku wybranych przez siebie funduszy z osiąganymi wynikami i wybierz ten, który oferuje „najwięcej za najmniej”, czyli najlepsze wyniki w zamian za najniższe opłaty. Jeśli najlepszy w długiej perspektywie fundusz jest jednocześnie najdroższy – trudno. Zainwestuj właśnie w niego. Za jakość niekiedy trzeba słono płacić.

Cztery dylematy początkuj ącego klienta funduszy

› Czy warto kierować się wysokością wypracowanych w przeszłości zysków? To, że fundusz w ostatnim roku radził sobie bardzo dobrze, wcale nie oznacza, że tak samo będzie w przyszłości. Zanim się zdecydujesz, sprawdź wyniki funduszu w dłuższej perspektywie, np. w ciągu dwóch, trzech, czterech lat. Porównaj jego wyniki z wynikami innych funduszy, należących do konkurencyjnych towarzystw.

› Czy warto wybierać tylko wśród liderów? Jeśli jakiś fundusz pod względem wypracowywanych zysków w jednym roku jest najlepszy, a w drugim wlecze się na samym końcu stawki, to oznacza, że prowadzi dość ryzykowną strategię. Inwestuje w papiery wartościowe, których ceny bardzo mocno się zmieniają. Na dłuższą metę lepszy jest fundusz, który w każdym roku jest blisko czołówki, nawet jeśli ani razu nie był najlepszy. Przynajmniej wiesz, czego się po nim spodziewać.

› Fu ndu sz z tradycjami czy mały, agresywny nowicju sz? Fundusze różnią się między sobą wielkością. Jedne zarządzają kilkoma miliardami złotych, z kolei portfele innych nie przekraczają kilkuset milionów złotych. Te pierwsze są jak opieszałe frachtowce. Nie zareagują szybko na zbliżający się sztorm, ale mają mocne podstawy –

tradycję, która za nimi stoi. Małe fundusze są jak łódki na oceanie. Są zwrotne, płyną szybciej, dzięki temu pod względem zysków zwykle wyprzedzają gigantów. Nie do końca jednak wiadomo, czego się po nich spodziewać. Najlepiej część pieniędzy trzymać w dużym funduszu z tradycjami, a część w małym, ale dynamicznym.

› Lepszy tani fu ndu sz czy drogi? Jeśli inwestujesz na krótko, staraj się wybierać jak najtańszy fundusz. Przy inwestycjach obliczonych na kilka lat najważniejsza jest jakość. I warto zapłacić wyższą prowizję, żeby mieć pewność, że obstawiło się właściwego konia.

Jak założyć rej estr w funduszu? To najprostsza część całego procesu inwestowania w fundusz. Wejdź na stronę internetową towarzystwa wybranego przez ciebie funduszu i ustal, gdzie można nabyć jego jednostki. Każde towarzystwo ma podpisane umowy dystrybucyjne z bankami, biurami maklerskimi albo pośrednikami finansowymi. Tam można podpisać umowę. Część towarzystw umożliwia też zakup jednostek uczestnictwa przez internet, choć przeważnie oznacza to konieczność podpisania przesłanych przez kurierów umów i odesłania ich do siedziby towarzystwa, co przedłuża cały proces. Zakup jednostek funduszu dzieli się na dwa etapy. Pierwszy to otwarcie rejestru w danym funduszu. Rejestr to po prostu puste konto, na które dopiero wpłacisz pieniądze na zakup określonej liczby jednostek uczestnictwa (bądź certyfikatów, gdy aplikujesz do funduszu zamkniętego). W celu otwarcia rejestru podpisujesz umowę podobną do tej, która dotyczy np. konta bankowego. W umowie jest podany numer rachunku, na który powinieneś przelać pieniądze, chcąc kupić udziały określonego funduszu. Będziesz też musiał podać numer swojego rachunku bankowego, na który towarzystwo przeleje pieniądze, jeśli będziesz chciał wycofać się z funduszu. Dopiero po kilku dniach, kiedy rejestr zostanie już otwarty, będziesz mógł wykonać przelew na wskazane konto i faktycznie stać się właścicielem określonej liczby jednostek uczestnictwa. W dniu, w którym przelejesz pieniądze (lub w następnym – to zależy od statutu funduszu, czyli dokumentu regulującego zasady jego działalności), wpłacony przez ciebie kapitał zostanie przeliczony na jednostki uczestnictwa i trafi do wspólnego worka z wpłatami wszystkich uczestników. Uwaga: wysokość twoich udziałów może być określona w wartościach ułamkowych. Jeśli więc wpłacasz 10 000 zł, a wartość każdego udziału to 243,12 zł, staniesz się właścicielem 41,132 jednostki uczestnictwa (w przykładzie nie uwzględniam opłaty dystrybucyjnej, pobieranej przy zakupie jednostek). Po kilku dniach otrzymasz na adres korespondencyjny informację, że stałeś się właścicielem tylu a tylu jednostek uczestnictwa, kupionych po takiej a takiej cenie, a przy nabyciu potrącono taką a taką prowizję. Zachowaj to potwierdzenie na wszelki wypadek. Dzięki niemu będziesz mógł za

jakiś czas porównać początkową wartość swojej inwestycji z wartością bieżącą. Jeśli zechcesz wycofać się z funduszu w określony w umowie sposób, będziesz musiał zgłosić tę decyzję towarzystwu, do którego należy fundusz. Następnego dnia fundusz dokona przeliczenia twoich udziałów na złotówki, a za dwa dni wypuści przelew na wskazane w umowie konto. Oczywiście ta procedura dotyczy tylko funduszy otwartych, z których można się wycofać bez ograniczeń. Nie dotyczy ona funduszy zamkniętych, ponieważ wycofanie z nich pieniędzy nie jest możliwe w każdej chwili, a tylko we wskazanych terminach.

Podsumowanie Fu ndu sze inwestycyjne mogą być zamknięte lu b otwarte. Do funduszu otwartego możesz wejść w każdej chwili i w dowolnym momencie wycofać się z inwestycji. Fundusz zamknięty ma większą swobodę inwestowania pieniędzy, a przede wszystkim można do niego wejść tylko w określonym czasie, natomiast opuścić go – na ściśle określonych zasadach. Fu ndu sze bezpieczne: u ltrabezpieczne i „tylko” bezpieczne. Dzielą się na superbezpieczne fundusze rynku pieniężnego i gotówkowe, które inwestują jedynie w krótkoterminowe bony i obligacje, a także na mniej stabilne fundusze obligacji, zawierające długoterminowe papiery dłużne. Fu ndu sze mieszane, czyli salon, szampon i odżywka w jednym. Takie fundusze składają się zarówno z akcji, jak i z obligacji, zestawionych w jednym pakiecie w różnych proporcjach. Choć nazwy takich funduszy sugerują duże bezpieczeństwo pieniędzy, niech cię to nie zwiedzie. W czasie spadków na giełdzie nawet fundusz stabilnego wzrostu może mieć straty. W funduszach mieszanych dużo większy wpływ na wyniki ma część akcyjna, a mniejszy – obligacyjna. Fu ndu sze z ochroną kapitału , czyli coś dla strachliwych inwestorów. Wśród funduszy mieszanych są i takie, które inwestują pieniądze klientów w sposób mający na celu jedynie ochronę kapitału. To znaczy, że na początku pieniądze są lokowane tylko w obligacjach, a dopiero zyski są reinwestowane na giełdzie. Fu ndu sze akcji niejedno mają imię. Chcąc wybrać taki fundusz, możesz zainwestować w standardowy fundusz akcji albo zdecydować się na coś bardziej wysublimowanego, choć i bardziej ryzykownego. Z reguły wśród najlepszych funduszy w rankingach są właśnie takie fundusze, o bardzo sprecyzowanej strategii. Kłopot w tym, że również takie fundusze plasują się zazwyczaj na samym dole rankingów.

Pasywnie czy aktywnie? Fundusze mogą być zarządzane pasywnie – w takim przypadku zarządzający wkładają do portfela wszystkie akcje dużych spółek, proporcjonalnie do ich wielkości i udziału w indeksie giełdowym. Fundusze mogą też być zarządzane aktywnie. Takie fundusze mają to do siebie, że spośród wielu przedsiębiorstw zarządzający wybierają niewielką ich część i obstawiają, że właśnie one będą rozwijały się najszybciej. Kwintesencją tego podejścia są tzw. fundusze selektywne.

Kluczem do sukcesu w inwestowaniu pieniędzy jest dywersyfikacja, czyli umiejętność szukania zysków w wielu miejscach jednocześnie. Dlatego warto przyjrzeć się rynkom międzynarodowym. Oczywiście przy budowaniu niewielkiego portfela inwestycji, obliczonego na kilka, kilkanaście tysięcy złotych, poszukiwanie inwestycji za granicą nie jest niezbędne. Mając już jednak 40 000– 50 000 zł i więcej, należałoby zastanowić się nad budowaniem portfela inwestycji z prawdziwego zdarzenia, tzn. takiego, który daje możliwości zarabiania nie tylko w Polsce, lecz także na innych rynkach. Ciekawostka Dlaczego czasem warto inwestować także za granicą? W 2009 r. hitem inwestycyjnym były takie rynki, jak Rosja, Brazylia i – do jesieni – Chiny. Fundusze inwestujące w Rosji dały inwestorom 100% i więcej zysku. To znacznie więcej, niż zarobili ci, którzy nie lubią inwestować za granicą. Najlepsze fundusze polskich akcji przyniosły 60–80% zarobku, a średnio zysk wyniósł 40%. Najwięksi pechowcy stracili w czasie załamania nawet połowę pieniędzy i więcej. Stracili je nie tylko dlatego, że trafili na zły moment do inwestowania na giełdzie, lecz – w wielu przypadkach – także dlatego, że zdali się na jedną inwestycję. Mając w portfelu np. fundusz inwestycyjny lokujący w Chinach lub Rosji, taki, który trzyma pieniądze w akcjach południowoamerykańskich kopalni złota, albo ten, który lokuje gotówkę swoich klientów w akcjach spółek brazylijskich, można było znacznie ograniczyć straty.

Przegląd atrakcyj nych rynków zagranicznych Jak rozpocząć inwestowanie na rynkach zagranicznych? Przede wszystkim warto wiedzieć, gdzie – poza krajowym podwórkiem – mogą się czaić wyższe zyski. Takich miejsc na świecie, które są powszechnie uważane za bardzo perspektywiczne, jeśli chodzi o inwestowanie pieniędzy, jest kilka. Oto ich krótki przegląd.

Akcj e spółek azj atyckich Część (choćby niewielką) pieniędzy inwestowanych na rynku akcji warto zanieść do funduszy, które inwestują w krajach Azji. Do wyboru są fundusze lokujące w Tajlandii lub Korei, a przede wszystkim w Chinach lub Indiach. Kuszą zwłaszcza fundusze inwestujące w dwóch ostatnich z wymienionych krajów, mających co roku dwucyfrowy wzrost PKB. Chiny i Indie rozwijają się

bardzo szybko, ponieważ stoją za nimi miliardy ludzi, którzy żyją dziś na poziomie nieporównywalnie niższym niż ludność starej Europy. Z czasem będzie rósł ich popyt na dobra, które na Starym Kontynencie już od dawna przestały być postrzegane jako luksusowe. Już dziś Chiny są jednym z największych na świecie rynków zbytu na samochody, to w Azji sprzedaje się najwięcej wyrobów ze złota i tu wysyła się najwięcej skrzynek francuskiego wina Bordeaux. Największym bankiem świata jest obecnie bank z Chin. Poza tym kraje Azji są dziś kolebką innowacji technologicznych, które w dłuższej perspektywie przynoszą największe stopy zysku. Laptopy, palmtopy, ekrany dotykowe, telefony komórkowe – te wszystkie nowinki są produkowane głównie przez koncerny azjatyckie. Większość krajów Azji nie jest tak przyjazna dla biznesu jak USA czy Europa. To oznacza, że koncernom zagranicznym niełatwo zdobyć azjatyckie rynki. Stąd niezłym pomysłem jest inwestowanie w fundusze, które mają akcje lokalnych firm. Oczywiście są też czynniki ryzyka. Azja nie jest tak przejrzystym rynkiem jak Europa czy USA. Co i rusz pojawiają się zarzuty, że np. kapitały banków azjatyckich są sztucznie „pompowane”, a niektóre z nich mają w portfelach po 30– 40% niespłaconych kredytów. Niektórzy twierdzą, że kraje Azji fałszują swoje dane na temat rozwoju gospodarki. Inni mają za złe np. Chinom, że ręcznie sterują gospodarką i nie pozwalają swobodnie kształtować kursów swoich walut. Nie sposób też nie pamiętać, że w części krajów azjatyckich nie ma wolnego rynku – są to de facto dyktatury. Działanie w takich warunkach obarczone jest dodatkowym ryzykiem politycznym – w każdej chwili rząd może znacjonalizować jakieś przedsiębiorstwo, narzucić dodatkowe podatki albo aresztować prezesa dobrze rozwijającej się firmy tylko dlatego, że władzom nie podobają się jego poglądy polityczne. Poza tym większość gospodarek azjatyckich żyje dzięki eksportowi, co oznacza, że są bardzo podatne na wahania koniunktury rozwiniętych gospodarek Zachodu. Kłopoty USA i spadek popytu na towary z Chin mogą mieć nieobliczalne skutki dla tamtejszej gospodarki. Niemniej Azja jest najszybciej rozwijającym się kontynentem i – pamiętając o wszystkich wspomnianych czynnikach ryzyka – warto mieć choćby niewielką część pieniędzy ulokowaną w funduszach, które mają akcje azjatyckich firm. Gdzie kupić takie fundusze? Międzynarodowe grupy funduszy inwestycyjnych mające za sobą setki lat doświadczeń i miliardy euro w portfelach coraz chętniej otwierają się na nasze oszczędności. Ich udziały łatwo można znaleźć u każdego większego pośrednika lub doradcy inwestycyjnego.

Akcj e spółek działaj ących w kraj ach BRIC BRIC to skrót od pierwszych liter nazw czterech krajów rozwijających się: Brazylii, Rosji, Indii i Chin. W tych krajach mieszka prawie połowa światowej populacji, a każdy z krajów BRIC ma inny atut. Brazylia to potęga w produkcji rolnej (ale też potęga technologiczna, to właśnie tam są produkowane m.in. samoloty Embraer). Brazylia to zarazem największy gracz w gospodarce

Ameryki Łacińskiej – jedynej, przez którą w ostatnim czasie nie przeszedł żaden kryzys gospodarczy. Rosja to rezerwuar surowców: gazu i ropy naftowej, ale i kraj uzależniony od cen tych surowców. W dodatku rządzony twardą ręką i niejeden zagraniczny koncern przekonał się o tym, że jeśli podpadnie się władzom, można wiele stracić. W Indiach najszybciej na świecie rozwijają się wysokie technologie i sektor usług. Chiny – wiadomo – to wielki rynek zbytu, ale i kraj raczej zamknięty na ekspansję zagranicznego kapitału. To oznacza, że aby w pełni korzystać z perspektyw wzrostu Chin, trzeba inwestować w tamtejsze firmy.

Akcj e spółek z północnej Afryki i kraj ów arabskich Jeszcze do niedawna – przed rewolucją ludową, która przeszła przez Tunezję, Egipt i Libię – Afryka była „pieszczochem” światowych analityków. Zdaniem wielu ekspertów najbardziej opłacalnymi inwestycjami w długim terminie miały być nie te azjatyckie lub rosyjskie, ale te poczynione na rynku afrykańskim. Entuzjaści inwestowania w Afryce podawali trzy powody: potężne zasoby naturalne, stosunkowo młode społeczeństwo oraz zwiększone zainteresowanie ze strony bogatych rynków wschodzących. To wszystko racja, ale ostatnie lata pokazały po raz kolejny, że rynki rozwijające się, choć perspektywiczne, bywają bardzo niestabilne. Kto w 2006 r. zainwestował pieniądze w spółki z północnej Afryki, w 2011 r. zanotował 30% strat. Jednak po ustabilizowaniu się sytuacji politycznej w północnej Afryce kraje te znów staną się atrakcyjnym miejscem do inwestowania. Posłużę się tu cytatem z Marka Mobiusa, szefa funduszy Templeton – renomowanej, światowej grupy zarządzającej aktywami. W 2010 r., a więc jeszcze przed północnoafrykańską rewolucją, Mobius powiedział: „Afryka ma jedne z największych na świecie złóż surowców, a do tej pory wykorzystano zaledwie niewielką część tego potencjału. Ponadto region ten charakteryzuje się młodą i stale rosnącą populacją, która – po wzroście średniego wykształcenia i kwalifikacji – może stać się ważnym atutem rozwijających się lokalnych sektorów produkcji i górnictwa”. Te czynniki budzą zainteresowanie np. Chin czy Indii, których błyskawicznie rosnące gospodarki potrzebują coraz więcej surowców, a także przedsiębiorstw z takich krajów, jak Rosja czy Brazylia, które szukają nowych rynków do dalszej ekspansji. Produkcją zlokalizowaną w Afryce i skierowaną na afrykańskie rynki zainteresowanych jest coraz więcej przedsiębiorstw z całego świata, a w szczególności spółek z rynków wschodzących, które wiedzą, jak prowadzić działalność w trudnych warunkach politycznych i ekonomicznych. Niektóre obiecujące kraje nadal zapewne nie będą w pełni demokratyczne, inne są przeżarte korupcją. W krajach Zatoki Perskiej, które obfitują głównie w ropę naftową, karty rozdają bogaci szejkowie. Autorytarne rządy oznaczają wyższe ryzyko inwestowania w tamtych stronach, choć jest sporo funduszy inwestycyjnych, które działają w północnej Afryce.

Akcj e spółek z Europy Środkowej i Turcj i

Nasz region należy nie od dziś do najbardziej atrakcyjnych miejsc do inwestowania. Zyski spółek rosną tu znacznie szybciej niż na rozwiniętych rynkach, np. w Europie Zachodniej lub USA, wiele sektorów gospodarki ma tu jeszcze solidny potencjał wzrostu. Największe europejskie grupy bankowe kontrolują prawie połowę środkowoeuropejskiego rynku bankowego. Rozwijają się tu szybciej niż na ich domowych rynkach. Zaletą inwestycji w fundusze lokujące w Europie Środkowej i w Turcji jest stosunkowo mały stopień „egzotyki”. Realia w Europie, jeśli chodzi o świat inwestycji, nie są postawione na głowie, tak jak w Azji czy Afryce. Wyniki twoich inwestycji w Europie Środkowej siłą rzeczy nie będą się diametralnie różniły od tych osiąganych przez „polską” część portfela. Choćby dlatego, że jest to ten sam region świata, którego gospodarka jest uzależniona od zbliżonych czynników (choć każdy kraj Europy Środkowej ma przecież swoją specyfikę). Najbardziej egzotyczna, a jednocześnie – zdaniem wielu – najbardziej interesująca w grupie krajów tzw. Nowej Europy jest Turcja. W 2011 r. eksperci TFI BZ WBK tak oto charakteryzowali Turcję i perspektywy inwestowania na tamtejszym rynku: „Turcja jest 17. największą gospodarką świata i według niektórych prognoz do roku 2050 kraj ten może przeskoczyć na 10. pozycję. Część ekspertów wskazuje, że w kolejnej dekadzie Turcja będzie rozwijać się szybciej niż wszystkie inne państwa z wyjątkiem Indii i Chin. Po części odpowiadają za to korzystne dla Turcji prognozy demograficzne. Średnia wieku tego 72-milionowego państwa to tylko 29 lat, podczas gdy w krajach UE wynosi ona ponad 40 lat, co wpływa bezpośrednio na poziom konsumpcji i dynamiczny rozwój gospodarki. Turcja ma jednak więcej zalet niż rozwijająca się gospodarka i młode społeczeństwo”. Może Turcja pokaże jeszcze lwi pazur, ale kto ulokował w 2013 r. pieniądze w funduszach inwestycyjnych lokujących aktywa klientów w tym kraju, zanotował 20–25% straty.

Jak inwestować za granicą? Jeśli chcesz inwestować część pieniędzy za granicą, masz do wyboru mnóstwo fu ndu szy polskich TFI. Takie fundusze, zamiast bezpośrednio lokować pieniądze na zagranicznych giełdach, kupują udziały zagranicznych funduszy. To mniej korzystna opcja, ponieważ forma takiej inwestycyjnej „matrioszki” zakłada podwójne ponoszenie kosztów zarządzania – płacisz polskiemu funduszowi i temu zagranicznemu, w który zainwestował polski fundusz. Druga opcja to inwestycja w międzynarodowy fu ndu sz sprzedawany w Polsce, który nie ma u nas siedziby, a tylko sprzedaje tu udziały na podstawie specjalnego zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego. Podstawowa różnica pomiędzy polskimi funduszami inwestującymi za granicą a globalnymi funduszami należącymi do światowych grup zarządzających aktywami, które jedynie oferują u nas jednostki uczestnictwa, jest taka, że polskie TFI tworzą swoje zagraniczne fundusze wyłącznie dla polskich klientów, na potrzeby lokalnego rynku. Zagraniczne grupy zaś po prostu wpuszczają polskich inwestorów do swoich funduszy dostępnych dla inwestorów z całego

świata. Trzecią możliwością dorzucenia do polskich funduszy komponentu zagranicznego jest zainwestowanie pieniędzy w produ kt stru ktu ryzowany, który zakłada inwestowanie w indeksy lub spółki z giełd zagranicznych. Przypomnijmy – produkty strukturyzowane z jednej strony dają możliwość inwestowania na rynku akcji i surowców, a z drugiej – chronią kapitał przed stratami. Typowa „struktura” to inwestycja złożona w blisko 90% z bezpiecznych obligacji, a w 10% z opcji, czyli bardzo ryzykownego instrumentu, za pomocą którego można wielokrotnie pomnożyć kapitał albo stracić wszystko. Pieniądze ulokowane w obligacjach mają przynieść taki wzrost kapitału, który zapewni klientom zwrot 100% włożonych pieniędzy. Opcja ma zagwarantować im zyski.

Czy fundusze zagraniczne rzeczywiście daj ą więcej niż polskie? Międzynarodowe grupy funduszy oferują dużo szerszą paletę możliwości niż polskie TFI. Zagraniczna oferta naszych powierników zwykle ogranicza się do kilku funduszy, a globalni tzw. asset managerowie (czyli grupy zarządzające miliardami euro i dolarów) dają do wyboru kilkanaście lub kilkadziesiąt funduszy o najróżniejszym profilu – inwestujących w Azji, w rejonie Pacyfiku, w branżę surowcową, firmy wydobywające miedź czy diamenty, fundusze inwestujące w energetykę czy np. fundusze BRIC. Ich oferta pozwala lepiej zróżnicować portfel inwestycyjny.

Czy inwestycj a u zagranicznego powiernika j est bezpieczna? Każdy fundusz sprzedawany w Polsce – nawet jeśli należy do grupy mającej siedzibę np. w Luksemburgu – musi przejść procedurę notyfikacji w Komisji Nadzoru Finansowego. Polscy klienci zagranicznych funduszy inwestują, co prawda, według zasad regulacji luksemburskich (w tym kraju są zarejestrowane prawie wszystkie międzynarodowe grupy zarządzające aktywami), ale są one bardzo podobne do polskich. Wszystkie problemy, pytania i wątpliwości rozwiązuje pośrednik, który sprzedaje w Polsce udziały zagranicznego funduszu. Problem może się pojawić tylko w przypadku wycofania z oferty inwestycyjnej funduszu zagranicznego (wówczas może dojść do przymusowego sprzedania jednostek uczestnictwa, by pośrednik mógł zwrócić gotówkę i tym samym rozliczyć się z klientem). Nieco bardziej kłopotliwa jest też procedura reklamacyjna (np. w przypadku zbyt późnej realizacji zlecenia odsprzedaży jednostek przez klienta), często bowiem polski sprzedawca zrzuca odpowiedzialność na tzw. agenta transferowego, czyli jeszcze jednego pośrednika. W przypadku funduszy zarejestrowanych i mających siedzibę w Polsce sprawa jest łatwiejsza, można się bowiem zgłosić bezpośrednio do towarzystwa funduszy.

Co z ryzykiem walutowym?

Większość funduszy oferowanych przez zagraniczne grupy zarządzające aktywami to fundusze wyrażone w euro lub dolarach. To oznacza, że pieniądze wpłacane w złotych są przeliczane na walutę, w której działa fundusz. Wynik inwestycji funduszu zależy nie tylko od sprawności jego zarządzających, lecz także od zmiany kursów euro lub dolara wobec złotego. Każde umocnienie się złotego wpływa na zmniejszenie zysku funduszu wyrażonego w złotych, a osłabienie naszej waluty daje dodatkowe profity klientowi. Niektóre zagraniczne grupy inwestycyjne mają też w ofercie fundusze wyrażone w złotych. Fundusz oczywiście nadal inwestuje w euro i dolarach, ale wykupuje w wyspecjalizowanej firmie specjalne ubezpieczenie od różnic kursowych. Oczywiście nie ma nic za darmo – cena takiego ubezpieczenia jest uwzględniona w wycenie jednostek uczestnictwa funduszu wyrażonego w złotych. Zwykle jego wyniki są odpowiednio niższe niż „oryginału” wyrażonego w euro lub dolarach. Dlatego niektórzy eksperci radzą machnąć ręką na ryzyko kursowe i zainwestować w fundusz bez drogiego tzw. hedgingu (czyli zabezpieczania różnic kursowych).

Co z podatkiem? Jeśli trzymasz pieniądze w polskich funduszach, nie musisz się martwić podatkiem Belki – jest on pobierany automatycznie przy wypłacie pieniędzy. W przypadku funduszy zagranicznych musisz rozliczyć się samodzielnie, składając formularz PIT, tak jak inwestorzy giełdowi. Oczywiście nie jest to niewykonalne, tym bardziej że otrzymasz od swojego funduszu wyliczenia z wszystkimi potrzebnymi danymi, by rozliczyć się z podatku. Z podatku Belki zwolnione są fundusze zagraniczne, w których zysk jest wypłacany pod postacią dywidendy.

Gdzie kupić i ile to kosztuj e? O ile polskie fundusze są dostępne w oddziałach niemal każdego banku, o tyle zagraniczne grupy oferują udziały swoich funduszy głównie poprzez sieci doradców finansowych i różnych pośredników. Fundusze renomowanych zagranicznych grup inwestycyjnych można też kupić w niektórych bankach (głównie tych, które nie mają swoich TFI). Koszty związane z inwestycjami w międzynarodowych funduszach są porównywalne z tymi, które pobierają krajowe fundusze. Zagraniczni giganci z reguły naliczają nieco wyższą opłatę dystrybucyjną na początku (nawet ponad 5%), ale za to mają mniejszą opłatę za zarządzanie niż ich polskie odpowiedniki. Opłata za zarządzanie, tak samo jak w polskich funduszach, jest pobierana przez fundusz na bieżąco, wyceny jednostek uczestnictwa już ją uwzględniają. Niektóre fundusze zagraniczne mogą pobierać dodatkowe opłaty, których nie ma w polskich funduszach. Zanim powierzysz pieniądze zagranicznemu funduszowi, koniecznie ustal, czy nie ma jakichś nietypowych opłat. Procedura zakupu udziałów jest identyczna z procedurą stosowaną

przez polskie fundusze – trzeba wypełnić odpowiedni formularz i przelać pieniądze na konto. Po zakończeniu inwestycji pieniądze są wypłacane przez fundusz na wskazane w umowie konto.

Podsumowanie Bezpieczny portfel – tylko z komponentem zagranicznym. Przy budowaniu niewielkiego portfela inwestycji, obliczonego na kilka, kilkanaście tysięcy złotych, poszukiwanie inwestycji za granicą nie jest niezbędne. Mając już jednak 40 000–50 000 zł i więcej, należałoby zastanowić się nad budowaniem portfela inwestycji z prawdziwego zdarzenia, tzn. takiego, który daje możliwości zarabiania nie tylko w Polsce, lecz także na innych rynkach. Polska to tylko 1% światowego rynku kapitałowego. Wartość polskiego rynku akcji i obligacji stanowi tylko 1% wartości rynku światowego. Tym samym Polacy, którzy mają na tyle duży kapitał, by jego część zainwestować za granicą, ale z tego nie korzystają, tracą 99% szans na zarobek. Fu ndu sz zagraniczny i „zagraniczny”. Wśród działających w Polsce funduszy są też takie, które zamiast bezpośrednio lokować pieniądze na zagranicznych giełdach, kupują udziały zagranicznych funduszy. To mniej korzystna opcja, ponieważ forma takiej inwestycyjnej „matrioszki” zakłada podwójne ponoszenie kosztów zarządzania – płacisz polskiemu funduszowi i temu zagranicznemu, w który zainwestował polski fundusz. Fu ndu sz zagraniczny możesz też ku pić w międzynarodowej gru pie zarządzającej aktywami. Polskie TFI tworzą swoje zagraniczne fundusze wyłącznie dla polskich klientów, na potrzeby lokalnego rynku. Zagraniczne grupy zaś po prostu wpuszczają polskich inwestorów do swoich funduszy dostępnych dla inwestorów z całego świata. Uwaga na różnice ku rsowe! Jeśli inwestujesz za granicą w funduszu wyrażonym w euro lub dolarach, pamiętaj, że wynik inwestycji funduszu zależy nie tylko od sprawności jego zarządzających, lecz także od zmiany kursów euro lub dolara wobec złotego. Każde umocnienie się złotego pochłania zysk funduszu wyrażony w złotych, a osłabienie naszej waluty daje dodatkowe profity klientowi.

Inwestowanie na giełdzie nie jest może najłatwiejszym z poczynań, które czekają cię w trakcie inwestowania pieniędzy, ale też nie ma co histeryzować – nie jest to żadna wiedza tajemna, wymagająca przeczytania dwudziestu książek. Co powinieneś wiedzieć o rynku papierów wartościowych, zanim na dobre zabierzesz się do tworzenia portfela akcji? O tym właśnie jest ten rozdział.

Jak pracuj e giełda? Harmonogram pracy giełdy Inwestując na parkiecie warszawskiej giełdy akcji, powinieneś być na nogach od 9.00, kiedy startuje sesja, i pozostawać w gotowości bojowej do 17.30, wtedy bowiem rynek zamyka swe podwoje. Giełda działa od poniedziałku do piątku, w weekendy parkiet jest zamknięty na cztery spusty. Na stronie internetowej Giełdy Papierów Wartościowych znajdziesz też informację o innych dniach bez sesji (zwykle są to dni ustawowo wolne od pracy, choć np. skrócona jest też często sesja w sylwestra i wigilię Bożego Narodzenia). Sesja na parkiecie dzieli się na dwie części – tzw. fiksing i notowania ciągłe. Fiksing to część sesji poprzedzająca właściwy handel oraz występująca po jego zakończeniu. Giełda przyjmuje zlecenia kupna i sprzedaży akcji i na ich podstawie ustala jednolity kurs akcji danej spółki – jest to cena otwarcia lub kurs zamknięcia (w zależności od tego, czy mamy do czynienia z fiksingiem przed otwarciem, czy pod koniec sesji). Poranne zbieranie zleceń prowadzące do ustalenia kursu otwarcia (fiksing poranny) odbywa się między 8.00 a 9.00. Popołudniowy fiksing jest z kolei ustalany na bazie zleceń złożonych między 17.20 a 17.30. W ramach obu fiksingów jest ustalana ta sama cena dla wszystkich handlujących. Jeśli są zawierane transakcje kupna i sprzedaży akcji, to tylko po tej cenie. Zlecenie na daną sesję możesz złożyć jeszcze przed startem notowań – biura maklerskie przyjmują zlecenia na fiksing poranny od 8.00. Dla ciekawskich giełda podaje tzw. TKO poszczególnych spółek, czyli Teoretyczny Kurs Otwarcia. To cena, z jaką otworzyłby się handel na giełdzie, gdyby wziąć pod uwagę wyłącznie zlecenia, które już napłynęły na rynek. Notowania ciągłe trwają od 9.00 do 1.00. W tej fazie sesji ceny akcji mogą się zmieniać w zależności od zleceń na bieżąco napływających na rynek. Zlecenia inwestorów napływają do tzw. arkusza zleceń i oczekują na odpowiadające im oferty z przeciwnej strony rynku. System działa w taki sposób, by skojarzyć jak najwięcej osób chcących kupić i sprzedać akcje. To oznacza, że w minucie sesji cena danej spółki będzie taka, by jak najwięcej inwestorów mogło zawrzeć transakcję.

Jeśli więc chcesz mieć szansę na szybką realizację swojego zlecenia, powinieneś wpisać w nim cenę nieodbiegającą zbytnio od aktualnej. To, że obecnie dane akcje kosztują 10 zł, oznacza, że właśnie za taką cenę najwięcej inwestorów godzi się sprzedać posiadane akcje i jednocześnie najwięcej osób jest chętnych, by je kupić. To tzw. cena równowagi.

Ograniczenia wahań kursów Ustanowione przez szefów giełdy odgórne ograniczenia wahań kursów stanowią zabezpieczenie przed nadmiernymi wahaniami kursów akcji. Chodzi o to, by uchronić inwestorów przed skutkami np. omyłkowego złożenia bardzo dużego zlecenia po cenie odbiegającej od realiów rynkowych. Po wzroście lub spadku ceny o 10% zwykle transakcje są zawieszane. Inwestorzy mają wówczas kilkadziesiąt minut, by ochłonąć i zastanowić się, czy tak gwałtowne zmiany cen są rzeczywiście uzasadnione. Jest też inne zabezpieczenie – zasady giełdowe przewidują, że w danym momencie kurs nie może spaść o więcej niż 3,5%.

Jak sprzedać lub kupić akcj e? Aby móc handlować akcjami na warszawskiej giełdzie, trzeba założyć rachunek inwestycyjny w biurze maklerskim. Taki rachunek jest podobny do zwykłego konta bankowego, tyle że ma dwie części. Pierwsza to subkonto papierów wartościowych, na którym są zapisane posiadane przez ciebie papiery wartościowe (akcje, ale i obligacje, kontrakty terminowe, certyfikaty funduszy inwestycyjnych). Druga to subkonto gotówkowe, na którym przechowywane są pieniądze na zakup akcji lub te pozostałe po sprzedaży papierów. Konto maklerskie może być darmowe lub też może kosztować kilkanaście–kilkadziesiąt złotych w skali roku. Droższe pakiety pozwalają korzystać z dodatkowych bonusów, np. serwisu informacyjnego czy analiz przygotowywanych przez ekspertów biura maklerskiego. W ramach umowy z biurem maklerskim określasz, czy będziesz składał zlecenia przez internet (wówczas prowizje maklerskie są najniższe), czy może chcesz komunikować się z biurem również przez telefon. Większość biur maklerskich daje także możliwość złożenia osobiście zlecenia w punkcie obsługi klienta, jednak prowizje za obsługę takiego zlecenia są zwykle najwyższe. Chcąc kupić lub sprzedać akcje, musisz złożyć zlecenie. Jeśli zlecenie będzie odpowiadało sytuacji na rynku, zostanie zrealizowane. Jeżeli obowiązująca na rynku cena kupowanych przez ciebie akcji będzie wyższa od tej, którą podyktowałeś – zlecenie nie zostanie zrealizowane. Twoje zlecenie – o ile wyraźnie nie zastrzeżesz, że ma być wykonane w całości (opcja WAN – wszystko albo nic) – może zostać zrealizowane tylko częściowo. Na giełdę akcji możesz złożyć kilka rodzajów zleceń. Oto najpopularniejsze z nich:

› Zlecenia z limitem ceny – podajesz minimalną cenę, po której chcesz sprzedać akcje, lub maksymalną cenę, po której jesteś gotów kupić papiery.

› Zlecenia PCR – to zlecenia „po cenie rynkowej”, nie musisz wpisywać do nich żadnego limitu. Jeśli ktoś złożył przeciwstawne zlecenie, to twoje zlecenie jest pierwsze w kolejności, by zostać z nim skojarzone.

› Zlecenia PKC – to zlecenia „po każdej cenie”. Od zlecenia PCR różni się tym, że musi być wykonane w całości, choćby w kilku transakcjach.

Indeksy giełdowe Ceny akcji są odzwierciedlane przez indeksy giełdowe. Innymi słowy indeks to taki „koszyk” zawierający akcje wielu różnych spółek. Zmiany wartości tego koszyka, zwykle określane w punktach, odzwierciedlają to, jak przeciętnie zmieniają się notowania spółek zaliczanych do koszyka. Indeksy są najróżniejsze – zawierają się w nich akcje spółek w zależności od wielkości, branży, w której działają, a nawet w zależności od kraju pochodzenia (np. na giełdzie w Warszawie funkcjonuje indeks spółek ukraińskich). Najpopularniejszym indeksem na warszawskiej giełdzie jest W IG20, który odzwierciedla zmiany cen akcji 20 największych spółek. Obecność spółki w tym indeksie daje jej spory prestiż, gdyż wiele zagranicznych firm inwestycyjnych i wielkich inwestorów z zasady ogranicza swe zainteresowanie giełdą do tych spółek, które są zaliczane do największego, najbardziej prestiżowego indeksu. Wejście spółki do indeksu WIG20 oznacza więc automatyczny wzrost zainteresowania nią przez inwestorów zagranicznych i większość agresywnych funduszy inwestycyjnych w Polsce. Skład indeksu WIG20 jest korygowany raz na kwartał, spółki wpadają i wypadają z niego w zależności od tego, jak zmienia się ich wartość rynkowa i płynność akcji. Duża spółka, której akcje nie są często wymieniane przez inwestorów, nie trafi do indeksu WIG20. Poza indeksem WIG20 na giełdzie najważniejszym indeksem jest W IG, który odzwierciedla stan całego rynku. Do indeksu WIG zaliczanych jest większość spółek, ale – tak samo jak w WIG20 – większe spółki mają większe znaczenie dla zmiany indeksu. Dlatego rzadko się zdarza, by WIG poruszał się w innym kierunku niż WIG20. Jeśli będziesz kupował nie tylko akcje największych spółek, lecz także giełdowych średniaków i maluchów, powinieneś zwrócić uwagę na indeks mW IG40 (zawiera w sobie zmiany cen 40 spółek z zaplecza WIG20) oraz na sW IG80, który odzwierciedla zmiany cen mniejszych spółek. Zasady dobierania spółek do tych indeksów są podobne do zasad wpływających na skład WIG20. Od 2013 r. giełda publikuje też indeks W IG30, który ma odzwierciedlać zmiany kursów 30 największych firm notowanych w Warszawie. I docelowo to on ma być najważniejszym indeksem parkietu.

Indeksy giełdowe są o tyle ważne przy inwestowaniu na giełdzie, że większość inwestorów na podstawie ich wartości podejmuje pierwsze decyzje o tym, czy kupować, czy sprzedawać akcje. Jeśli wykres indeksu zwiastuje negatywne zmiany, inwestorzy będą sprzedawali akcje; jeżeli zaś wykres zapowiada pozytywny rozwój wypadków – będą je kupowali. Więcej na ten temat w rozdziale 14, poświęconym m.in. analizie technicznej. Na zmiany wartości niektórych indeksów mogą wpływać nie tylko transakcje akcjami wchodzącymi w skład tych indeksów. Przykładowo indeks WIG jest tzw. indeksem dochodowym, czyli przy jego obliczaniu bierze się pod uwagę również wypłacane przez spółki dywidendy oraz tzw. prawa poboru do nowych akcji, które spółki przyznają swoim udziałowcom. Nawet gdyby ceny wszystkich akcji wchodzących w skład indeksu WIG w ogóle się nie zmieniły, wystarczyłoby, że jedna z tych spółek wypłaci swoim akcjonariuszom dywidendę, by wzrosła wartość indeksu. Ta zasada nie dotyczy indeksu WIG20, który jest indeksem cenowym, tzn. na jego wartość wpływają wyłącznie zmiany cen spółek wchodzących w skład indeksu. W skazówka Giełda to nie tylko główny parkiet Poza najważniejszym parkietem warszawskiej giełdy możesz też inwestować na rynkach pobocznych, np. Catalyst, na którym są notowane obligacje korporacyjne, jak również na NewConnect, czyli giełdzie dla małych, obiecujących spółek. Są to zwykle spółki zbyt młode bądź zbyt małe, by zasłużyć na notowania na głównym parkiecie giełdy, ale i tu można znaleźć wyjątki. Mimo wszystko jednak NewConnect to miejsce dla najbardziej zaawansowanych graczy, choćby ze względu na niewielką płynność większości spółek.

Jak kupić akcj e na tzw. rynku pierwotnym? Kupowanie akcji na tzw. rynku pierwotnym – czyli jeszcze przed ich wejściem na giełdę – jest zwykle bezpieczniejsze niż inwestowanie w spółki już notowane na parkiecie. Choćby dlatego, że nie musimy wybierać spośród setek notowanych przedsiębiorstw, szukając najlepszej inwestycji. Skupiamy się na jednej spółce, której akcje są akurat oferowane na rynku pierwotnym i oceniamy, czy są one tanie, czy drogie. Im tańsze, tym większa szansa na to, że da się na nich zarobić, kiedy już wejdą na parkiet. Akcje na rynku pierwotnym oferowane są zwykle w ramach tzw. oferty publicznej. Aby wziąć w niej udział, musisz mieć założony rachunek maklerski. W określonym terminie inwestorzy mogą zapisywać się na akcje spółki, która ogłosiła ofertę publiczną, składając zlecenia podobne do obowiązujących na zwykłej sesji giełdowej. Przeważnie składając zlecenie, nie wiesz jeszcze, ile dokładnie będziesz musiał zapłacić za akcję. Znasz tylko widełki i cenę maksymalną.

Na poczet zakupu wpłacasz tyle pieniędzy, ile wynika z ceny maksymalnej. Jeśli faktyczna wartość akcji będzie niższa, dostaniesz zwrot pieniędzy. Jeżeli chętnych jest więcej niż akcji, otrzymasz tylko część zamówionych papierów, a nadpłata wróci na konto maklerskie. Cena akcji ustalana jest zwykle na podstawie tzw. księgi popytu, czyli deklaracji zakupu akcji przez dużych inwestorów instytucjonalnych. Oni mogą negocjować cenę akcji, a więc wpływać na ostateczną ich wycenę. Dokumentem dostarczającym informacji na temat faktycznej wartości spółki i jej potencjału jest tzw. prospekt emisyjny. To kilkusetstronicowa księga, której najważniejszy fragment znajduje się w dziale „Czynniki ryzyka”. Przeczytaj dokładnie ten fragment, skonfrontuj go z tym, co w prospekcie napisano o perspektywach spółki, a na koniec poczytaj raporty analityków, z których wyniknie, czy proponowana przez spółkę cena akcji jest atrakcyjna, czy nie (w relacji do jej perspektyw i już generowanych zysków). Jeśli decydujesz się na zakup akcji w ofercie publicznej, w momencie złożenia zapisu na twoim koncie maklerskim zostanie zabezpieczona określona kwota, a po kilkunastu dniach na rachunku papierów wartościowych zostaną zapisane tzw. PDA, czyli prawa do akcji. Można nimi handlować na giełdzie, ale formalnie stają się one akcjami dopiero po zarejestrowaniu przez sąd podwyższenia kapitału spółki o nowe akcje.

Podsumowanie Sesja na giełdzie dzieli się na fiksing i notowania ciągłe. Chcąc sprzedać lub kupić akcje, możesz brać udział w fiksingu, czyli tej części sesji, w której zbiera się zlecenia (na ich podstawie ustala się później jednolity kurs). Możesz też brać udział w notowaniach ciągłych, czyli w tej części sesji, w której ceny są ustalane na bieżąco, a wartość akcji zmienia się w zależności od napływających zleceń. Aby składać zlecenia, mu sisz mieć konto w biu rze maklerskim. Do inwestowania na giełdzie służy rachunek maklerski posiadający dwa subkonta – z papierami wartościowymi oraz z gotówką. Większość kont maklerskich pozwala składać zlecenia przez internet i telefon. Zlecenia składasz z limitem ceny lu b bez niego. To od ciebie zależy, czy sprzedasz lub kupisz akcje po cenie akurat obowiązującej na rynku, czy też sam podyktujesz warunki i napiszesz w zleceniu, że zgadzasz się na zawarcie transakcji tylko przy określonej cenie. Oceniając stan rynku , weź pod u wagę indeksy giełdowe. Indeksy oddają zmiany cen wszystkich spółek, które się do nich zaliczają. Jeśli twoja spółka drożeje szybciej niż indeks, do którego należy, jesteś szczęśliwcem. Jeżeli spada wolniej niż indeks – również. Zyskujesz

pewność, że wybrałeś dobrą spółkę, której potencjał wzrostu przewyższa wartość pozostałych spółek giełdowych.

Na giełdzie jest notowanych kilkaset firm. Jedne są duże, drugie małe, jedne bardziej, inne mniej dochodowe, działalność niektórych z nich opiera się na sezonowości, innych – wręcz przeciwnie. Jedne są bardziej podatne na zmiany koniunktury w gospodarce, inne mniej. A przede wszystkim – jedne są relatywnie tańsze, a inne relatywnie droższe, na giełdzie przecież nie można przewidzieć, czy jakaś spółka jest już „za droga” albo jeszcze „za tania”. To się okazuje dopiero po jakimś czasie, kiedy jej cena jeszcze bardziej wzrośnie lub spadnie w stosunku do wartości innych spółek. Jak wybrać dla siebie najlepszą spółkę lub spółki? Na początek przypomnę kilka ogólnych zasad inwestowania na giełdzie akcji. W drugiej części tego rozdziału poznasz konkretne parametry, na które powinieneś zwrócić uwagę, wybierając dla siebie najbardziej odpowiednie akcje. W skazówka Inwestując na giełdzie, pamiętaj o tym, że parkiet jest odzwierciedleniem realnej gospodarki, nie działa w oderwaniu od niej. Jeśli wzrost gospodarczy jest coraz skromniejszy, to i zyski spółek giełdowych spadają, a w efekcie także maleją ceny akcji. Pamiętaj jednak o tym, że zmiany cen akcji na giełdzie odzwierciedlają nie tyle to, co dzieje się w gospodarce obecnie, ile to, co stanie się w przyszłości. Na giełdzie bowiem „kupujemy przyszłość”. Wszystko to, co dziś dzieje się w spółkach giełdowych, jest już od dawna wliczone w wartość ich akcji, oczywiście z wyjątkiem zdarzeń nadzwyczajnych, takich jak np. zalanie zakładu produkcyjnego w czasie powodzi czy obłożenie działalności jakiejś spółki podatkiem. Taki przypadek mieliśmy w listopadzie 2011 r., gdy premier Donald Tusk w exposé deklarował obłożenie podatkiem wydobycia surowców. Jeszcze w czasie wystąpienia premiera kurs akcji KGHM, największej w Polsce spółki wydobywczej, spadł o 12%, a kolejnego dnia dodatkowo o 8%. To jednak wyjątek – zasada obowiązująca na giełdzie mówi, że obecna cena akcji odzwierciedla tempo generowania przez spółkę zysków w ciągu kolejnych kilku lat. Jeśli więc jakaś spółka jest notowana po wyższej cenie niż wartość aktywów konkurencyjnych firm, to znaczy, że w oczach inwestorów ma lepsze perspektywy rozwoju niż one.

Złote zasady początkuj ącego inwestora 1. Inwestu j pieniądze, bez których się obędziesz. Inwestując na parkiecie giełdowym, musisz brać pod uwagę zarówno możliwość wzrostu wartości pieniędzy o kilkaset procent, jak i straty kilkudziesięciu procent wartości inwestycji. Nie da się ukryć – ryzyko jest większe niż przy lokowaniu w banku, w funduszach lub w obligacjach. Dlatego zawsze, choćby nie wiem jakie zyski były w zasięgu ręki, kieruj się złotą zasadą: w aktywa spółek giełdowych inwestuj tylko te pieniądze,

które w przewidywalnej perspektywie nie będą ci do niczego potrzebne. Niech to będą środki, o których możesz po prostu zapomnieć na lata! Najgorszym możliwym scenariuszem dla twoich pieniędzy ulokowanych na giełdzie jest wycofanie się z inwestycji, gdy nagle będziesz potrzebował pieniędzy. Taką decyzją skazujesz siebie na straty. Sprzedając akcje w przypadkowym momencie, tracisz szansę na maksymalizację zysków. 2. Inwestu j dłu goterminowo. Jak już przekonywałem cię w pierwszych rozdziałach tej książki, w perspektywie kilku, kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu lat inwestowanie na parkiecie giełdowym – czy to bezpośrednio, czy za pośrednictwem funduszy inwestycyjnych – powinno przynieść ci zyski. Dzięki temu twoje pieniądze będą miały większą wartość, niż gdybyś trzymał je pod poduszką, na bankowej lokacie bądź ulokował w obligacjach. Oczywiście inwestowanie to ryzyko, nigdy zatem nie ma pewności, że tak się stanie. Dlatego właśnie namawiam cię do dzielenia pieniędzy między różne inwestycje – za kilkadziesiąt lat przekonasz się, która okazała się najlepsza. Giełda powinna przynieść ci w dłuższej perspektywie zysk większy niż trzymanie pieniędzy na lokacie, na parkiecie bowiem inwestuje się w przedsiębiorstwa, które – o ile są efektywnie zarządzane – mają coraz wyższe zyski. Lokując pieniądze w banku, po prostu pożyczasz kapitał komuś, kto na nim zarabia, wypłacając ci procent. Bardziej opłaca się zatem samemu inwestować w przedsiębiorstwa, zwłaszcza że na giełdzie pojawiają się coraz to nowe okazje, branże, świat wciąż się zmienia i daje spółkom nowe szanse na zarabianie. W perspektywie kilku miesięcy czy roku, a nawet dwóch czy trzech lat, akcje mogą mocno tanieć, ale w perspektywie dziesięcioleci jest szansa, że pozwolą ci zarobić lepiej niż lokaty. 3. Inwestu j systematycznie. Akcje kupuj w różnych okresach, zwłaszcza jeśli obawiasz się wejścia na rynek w złym momencie. Kupując akcje za stałą kwotę, np. co kwartał, automatycznie zmniejszasz swoje ryzyko – w dobrych czasach kupisz za nią mniej drogich akcji, a w złych – więcej tanich. Oczywiście pod jednym warunkiem: że będziesz tej zasady przestrzegał konsekwentnie i nie przestraszysz się kupowania papierów w momencie, kiedy akurat cały rynek tonie. 4. Nie poddawaj się powszechnym tendencjom, nie „księgu j” strat. Inwestuj z siłą spokoju. Nie przejmuj się, gdy w gazetach czytasz, że nadchodzi krach, a w ciągu jednego dnia twoje akcje straciły na wartości 10%. Jednocześnie nie wpadaj w euforię, gdy cały naród krzyczy, że idzie wielka hossa. Spokojnie rób swoje, trzymaj się założonej strategii z żelazną konsekwencją. Nie przeliczaj w głowie tego, ile „straciłeś”, nie księguj tych strat. Póki nie sprzedałeś posiadanych papierów, nic nie straciłeś. Jesteś wciąż posiadaczem udziału w firmie, która prawdopodobnie zarabia pieniądze i w danym momencie po prostu jest niżej wyceniana przez inwestorów. 5. Stosu j zasadę stop loss. Jakkolwiek nie powinieneś poddawać się impulsom stadnym, pamiętaj, że coś, co dziś tanieje, może być jeszcze tańsze. Jeśli nie stosujesz zasady systematycznych zakupów, ale wpłacasz naraz większą kwotę na poczet zakupu akcji jednej lub drugiej spółki, a jednocześnie nie inwestujesz w perspektywie lat dziesięciu, a tylko trzech czy

czterech, już na samym początku określ poziom zysków, który cię usatysfakcjonuje, a także poziom strat, który jesteś w stanie zaakceptować. Jeśli zyski z twoich akcji są poniżej satysfakcjonującego cię poziomu, po prostu pozbądź się akcji. Tak samo postąp w sytuacji, kiedy inwestycja straciła na wartości i straty wykraczają poza ustalony przez ciebie na początku poziom. Ta ostatnia strategia to tzw. stop loss, czyli zasada cięcia strat. Brak takiej zasady to najczęstsza przyczyna bolesnych strat mało doświadczonych inwestorów w czasie bessy. Im więcej straciłeś, tym bardziej wierzysz, że się odkujesz. I tracisz jeszcze więcej. Aż w końcu nie wytrzymujesz nerwowo i sprzedajesz w najgorszym możliwym momencie. Działanie według strategii stop loss powoduje ograniczenie tego mechanizmu. 6. Nie wkładaj wszystkich jajek do jednego koszyka. Nigdy nie możesz być pewny, że wybrałeś najlepsze rozwiązanie. Dlatego warto wybrać ich... kilka. Fundusze inwestycyjne, dysponujące setkami milionów lub miliardami złotych, mają w portfelach często po kilkaset spółek giełdowych. Dywersyfikacja, czyli zróżnicowanie portfela, ma kilka znaczeń. Możesz dywersyfikować portfel w taki sposób, by były w nim akcje kilku spółek, ale przy większych kwotach powinieneś przyjąć zasady dywersyfikacji geograficznej – czyli lokować kapitał w różnych miejscach na świecie – oraz dywersyfikacji branżowej. Jednak dywersyfikacja to nie tylko odpowiedni portfel. To także rozkładanie inwestycji w czasie (czyli stosowanie strategii wpłat regularnych zamiast jednorazowych). 7. Monitoru j inwestycje. Żadnej, nawet najbardziej długoterminowej inwestycji nie powinieneś pozostawić samej sobie. Raz na kwartał lub raz na pół roku (w ostateczności – raz na rok) sprawdź sytuację finansową spółki, przeczytaj jakiś raport na jej temat, sprawdź w internecie, czy nie zmieniły się zasady regulujące jej działalność lub otoczenie rynkowe. Tylko krowa nie zmienia poglądów – może się okazać, że trzeba z jakichś przyczyn skorygować portfel inwestycji.

Rozstrzygamy pierwsze dylematy Branża defensywna czy „koniunkturalna”? Jeden z najważniejszych dylematów każdego inwestora polega na tym, czy obstawić spółkę z branży podatnej na zmiany koniunktury w gospodarce, czy takiej, której działalność nie zależy od zmian gospodarczych. Dylemat jest o tyle trudny do rozstrzygnięcia, że spółki „sezonowe”, najbardziej korzystające na wzroście gospodarczym, zwykle w tym okresie drożeją znacznie szybciej niż spółki tzw. defensywne. Te ostatnie z kolei rosną wolniej w czasie hossy w gospodarce, ale też wolniej spada ich wartość w czasie bessy. Typowym przykładem branży defensywnej jest farmacja. Producenci leków oraz ich dystrybutorzy, a także sieci aptek są na giełdzie uważani za ostoję spokoju. Ludzie zawsze będą chorować, a społeczeństwa w najbliższych dziesięcioleciach będą się starzeć, więc konsumpcja leków na

pewno nie zmaleje. Co więcej, ludzie leczą się zarówno wtedy, kiedy gospodarka się rozwija, jak i wtedy, gdy pogrąża się w kryzysie. Wiadomo, że ludzie w czasie recesji gospodarczej ograniczają zakupy witamin czy innych specyfików, które są tylko uzupełnieniem ich diety, ale prędzej odejmą sobie chleb od ust, niż nie wykupią niezbędnych leków. Dlatego właśnie inwestując w spółkę farmaceutyczną, raczej nie zarobisz fortuny w czasie hossy, ale też nie stracisz wszystkiego w czasie giełdowej bessy. Typowym przedstawicielem branży uzależnionej od trendów gospodarczych jest budownictwo. Spółki zajmujące się budowaniem hal magazynowych, biurowców, mieszkań przyjmują zlecenia głównie w czasie wzrostu gospodarczego. Kiedy w kraju dzieje się gorzej, banki ograniczają dostęp do kredytów (ponieważ boją się ryzyka związanego z pożyczaniem), osoby prywatne i przedsiębiorcy rzadziej kupują nieruchomości i zyski branży budowlanej spadają na łeb na szyję. Powszechnie uważa się, że „budowlanka” jest pierwszą branżą, która odczuwa poprawę koniunktury w gospodarce, i pierwszą, która czuje, że nadciąga bessa. Te trendy odzwierciedlają również notowania akcji spółek budowlanych.

Spółka dywidendowa czy reinwestuj ąca zyski? Na rynku są dwie grupy inwestorów. Jedni inwestują w akcje dla zysków wynikających ze wzrostu kursów (tych jest więcej), a innych interesuje tylko dochód z dywidendy. Stabilne, duże spółki, które mają mocną pozycję na rynku, przypominają nieco spółki defensywne – ich kursy zmieniają się często leniwie, rzadko rosną lub spadają o 10% i więcej na jednej sesji. Jednak takie firmy mają zwykle jedną, bardzo pożądaną cechę: pewność wypłaty dywidendy, czyli udziału w zysku, przypadającego każdemu akcjonariuszowi. Przeważnie w dużych spółkach jest nawet określona stała polityka dywidendowa, która przewiduje, że corocznie akcjonariuszom jest oddawane, w formie dywidendy, np. 40% zysku. Mając udziały takiej spółki, możesz być pewny, że co roku dostaniesz przelew na konto maklerskie w wysokości kilku procent ceny akcji (tyle zwykle wynoszą dywidendy). W Polsce regularne dywidendy płacą np. banki, za granicą są to wielkie koncerny spożywcze, takie jak Coca-Cola czy McDonald’s. To, jaką część ceny akcji spółki stanowi wypłata dywidendy, określa tzw. stopa dywidendy. To wyrażony w procentach odsetek kwoty dywidendy przypadającej na akcję, w porównaniu do ceny tej akcji. W Polsce zdarza się to jeszcze rzadko, ale na Zachodzie można spotkać spółki, które w formie dywidendy wypłacają na tyle dużą część zysków, że dochód z tej wypłaty jest porównywalny z rentownością lokaty bankowej. Możesz też inwestować w spółkę, która nie wypłaca dywidendy. Zwykle taką politykę mają małe spółki albo działające w bardzo konkurencyjnych, wymagających inwestycji branżach. Wówczas bardziej opłaca im się nie podzielić zyskami z akcjonariuszami i przeznaczyć cały dochód na inwestycje, niż zaciągać nowy kredyt bankowy bądź emitować akcje. Mając udziały w takiej spółce, możesz zarabiać tylko na wzroście notowań jej akcji. Jeśli inwestycje spółki przynoszą wzrost jej

majątku i zyskowności – na pewno prędzej czy później inwestorzy giełdowi to docenią i akcje pójdą w górę. Najpewniej da się na tym zarobić więcej niż na papierach dużej, stabilnej spółki wypłacającej dywidendę.

Spółka z akcj onariuszem strategicznym czy bez? Spółki na rynku dzielą się na takie, które mają dominującego inwestora – przeważnie ze swojej branży – oraz takie, które go nie mają. Te ostatnie spółki są zwykle pod kontrolą rozdrobnionych inwestorów tzw. finansowych, czyli banków, firm ubezpieczeniowych, funduszy inwestycyjnych lub emerytalnych, funduszy gromadzących prywatny kapitał bogatych inwestorów (tzw. private equity), z których każdy kontroluje nie więcej niż kilka procent akcji. Spółki będące pod kontrolą inwestorów finansowych częściej niż inne dzielą się zyskami z akcjonariuszami – tacy udziałowcy wymuszają na zarządach wypłacanie dywidend. Tego typu spółki są też bardziej podatne na zmiany akcjonariuszy, inwestorzy finansowi bowiem mają to do siebie, że po kilku latach zwykle dochodzą do wniosku, iż czas sprzedać udziały w danej spółce i przerzucić się na inną. Z kolei spółki kontrolowane przez inwestora strategicznego częściej niż inne zatrzymują zysk na rozwój firmy. Trudno ocenić, która z tych dwóch modelowych struktur własności jest korzystniejsza dla ciebie, drobnego inwestora. W polskich warunkach w przeszłości zdarzało się, że inwestorzy strategiczni nie liczyli się z prawami drobnych akcjonariuszy, traktując swoje spółki jak prywatny folwark, w skrajnych przypadkach nawet wycofując je z giełdy. Jednak z drugiej strony spółki mające inwestorów strategicznych mimo wszystko są bardziej przewidywalne i pozbawione ryzyka, że udziałowcy – zainteresowani wyłącznie wypłatą jak najwyższej dywidendy – będą ogołacali taką spółkę z zysków.

Kryteria wyboru spółki Znasz już podstawowe zasady, którymi powinieneś się kierować, inwestując w akcje. Wiesz też, jakie dylematy dotyczące wyboru spółki musisz rozstrzygnąć na samym początku. Teraz czas zająć się wyborem konkretnych spółek, które mógłbyś umieścić w portfelu. To w sumie najtrudniejsza część budowy portfela, zwłaszcza dla początkującego inwestora. Ale bez paniki, razem damy radę.

Krok pierwszy: wybieraj inwestycj e, które rozumiesz

Przykład Znajomy doradca inwestycyjny, fachura z najwyższej półki w polskiej branży

zarządzania aktywami, sprzedał mi wiele lat temu historyjkę, która mnie tak urzekła, że powtarzam ją każdemu początkującemu inwestorowi. Otóż ów zarządzający, gdy ma w głowie pomysł zainwestowania w jakąś spółkę, idzie z żoną do centrum handlowego i – najzwyczajniej w świecie – sprawdza, jak sprzedają się jej produkty! „Miałem kiedyś propozycję, by zainwestować w pewną spółkę odzieżową. Założyłem palto, poszedłem do galerii handlowej, znalazłem sklep tej sieci, a tam... pusto. Prawie nie ma klientów. Ubrania na wieszakach też takie sobie. Ale – pomyślałem – może się nie znam, przyprowadzę żonę, niech także się wypowie. Żona odniosła takie samo wrażenie. Zrezygnowałem z inwestycji. Pół roku później okazało się, że ta sieć odzieżowa jest na krawędzi bankructwa” – spuentował zarządzający.

Owa historyjka odsłania to, co w inwestowaniu najważniejsze. Tu nie chodzi o żadną inżynierię finansową, o skomplikowane modele wyceny, o analizę wykresów. Jeśli masz kupić akcje jakiejś firmy, to po prostu musisz ją dobrze poznać. Najlepiej, jeżeli sam kupujesz jej produkty, jesteś fanem marki, znasz jej słabe i silne strony, wiesz, do kogo trafiają jej produkty lub usługi, a kogo nie przekonują. Inwestowanie bowiem to także pozytywne emocje. Jeśli jesteś przekonany do jakiejś firmy, będzie ci łatwiej w nią zainwestować.

Krok drugi: wybieraj branże, którymi się interesuj esz Zanim wybierzesz konkretną spółkę lub spółki, wybierz kilka branż, którymi się interesujesz i na których się znasz. Być może nie będą to najbardziej perspektywiczne sektory gospodarki, ale skoro inwestowanie ma być twoją pasją, musisz trzymać pieniądze w spółkach, które są dla ciebie interesujące. Jeśli więc lubisz kupować ciuchy lub – dajmy na to – jesteś fanem butów, to naprawdę nic nie stoi na przeszkodzie, byś kupił akcje spółki jednej z tych branż. Znasz się na budownictwie albo deweloperce? Proszę bardzo, przyjrzyj się spółkom z tych branż. Pracujesz w banku albo w ubezpieczeniach? Zainwestuj w akcje firmy finansowej. Jesteś kierowcą tira? Masz w małym palcu wiadomości o plusach i minusach tej branży? Skieruj swą uwagę w stronę giełdowych spółek przewozowych lub jednej z pokrewnych branż. Pisząc wprost: chodzi o to, byś wykorzystał swoje doświadczenie i wiedzę do inwestowania na giełdzie. Nie jesteś finansistą ani analitykiem, nie będziesz się uczył wszystkich możliwych wskaźników ani wyceniał spółki za pomocą trzech modeli. W tym zakresie musisz skorzystać z pomocy innych.

Krok trzeci: dowiedz się j ak naj więcej o wybranych spółkach Niemal każdy sektor gospodarki ma swoich przedstawicieli na warszawskiej giełdzie. Jeśli

postanowiłeś zainwestować pieniądze w spółkę z branży budowlanej, włącz komputer i sprawdź w pierwszym lepszym serwisie giełdowym, jakie spółki z tego sektora są notowane na parkiecie. W ostateczności możesz też wpisać w Google frazę „spółki budowlane na GPW”. Prawdopodobnie w wynikach wyszukiwania pojawi się branżowy indeks giełdowy WIGBudownictwo wraz z listą spółek, które się w nim zawierają. I wiesz już, w czym możesz wybierać. Jeżeli masz czas i ochotę, zapoznaj się z każdą ze spółek, a jeśli nie – wybierz dwie lub trzy, których nazwy ci mówią najwięcej. Wejdź na stronę internetową każdej z wybranych firm, poczytaj o profilu ich działalności, poznaj ich podstawowe wyniki finansowe – czyli przychody i zyski z ostatnich kilku lat. Na stronie każdej szanującej się spółki znajdziesz zakładkę „Media o nas”, a tam – ostatnie artykuły poświęcone firmie (te przez nią wybrane, a więc raczej pozytywne). Przeczytaj kilka z nich, by dowiedzieć się, co w trawie piszczy. Sprawdź też zakładkę „Relacje inwestorskie”. Najlepsze spółki zamieszczają tam pliki z prezentacjami dotyczącymi ich działalności. Ściągnij sobie taką prezentację i przejrzyj ją. Oczywiście pamiętaj, że znajdziesz tam głównie pozytywne informacje, którymi spółka chce się pochwalić. Gorszych musisz szukać w analizach ekspertów i dziennikarzy.

Krok czwarty: prześwietl naj popularniej sze portale finansowe Wejdź na strony internetowe największych gazet finansowych i znajdź bazę danych o spółkach, które cię interesują. Bez kłopotu zlokalizujesz wiadomości o tym, jak zwiększał się lub zmniejszał w ostatnich latach ich majątek (aktywa), jak zarząd komentował sytuację finansową spółki podczas cokwartalnych spotkań z dziennikarzami i co dziennikarze finansowi ostatnio pisali o firmie. W portalach finansowych znajdziesz też wykresy notowań spółki na giełdzie – sprawdź, jak się zmieniał kurs w relacji z głównym indeksem giełdowym WIG albo WIG20. Czy spółka spisywała się lepiej niż indeks, czy gorzej? Jakie miała wyniki w porównaniu z indeksem branżowym, w którym znajdują się tylko spółki z jej branży? Najbardziej powinna cię niepokoić sytuacja, w której kurs spółki zachowuje się gorzej niż rynek – inwestorzy mogą się wówczas obawiać, że spółka straci na wartości. Wówczas powinieneś bardziej przyłożyć się do analizy spółki – by ustalić, czy inwestorzy mają rację, oceniając ją aż tak krytycznie.

Krok piąty: przeczytaj kilka raportów analityków O każdej większej spółce powstają raporty analityków biur maklerskich i banków. Znajdziesz je na stronach internetowych biur maklerskich, są też wystawiane w placówkach tych biur. Finansiści sporządzają je albo na własny użytek – po to, by wiedzieć, czy dobrze inwestują własne pieniądze – albo na sprzedaż. Takie analizy jako pierwsi poznają zwykle wybrani klienci, którzy płacą specjalne abonamenty za wiadomości „na wyłączność”. Po jakimś czasie – najczęściej po kilku tygodniach – takie raporty są odtajniane i może się z nimi zapoznać każdy chętny.

Nie, nie jestem sadystą, nie zmuszam cię do czytania od deski do deski tych wszystkich analiz, pełnych wskaźników, wykresów, tabelek. Na szczęście dziś większość analityków ma praktyczne podejście do odbiorców ich raportów – przed zasadniczą częścią każdej analizy zamieszczane jest jej omówienie. Analitycy piszą w nim, czy uważają daną spółkę za rozwijającą się, czy nie, jakie stoją przed nią wyzwania, jakie problemy muszą zostać rozwiązane. Najważniejszą częścią każdego raportu jest rekomendacja: „kupuj”, „trzymaj”, „sprzedawaj” to trzy najpopularniejsze wskazówki, choć są i pośrednie, np. „redukuj”. Do rekomendacji zwykle dołączona jest wycena spółki, dokonana trzema metodami i uśredniona. Taka wycena oznacza, że analitycy wyceniają docelową wartość danej spółki, np. na 15 zł. Jeśli jej giełdowa cena jest niższa, prawdopodobnie spółka jest – zdaniem analityków – atrakcyjna. Jeżeli na giełdzie notowania są wyższe – spółka jest przewartościowana. Oczywiście to, co piszą analitycy, nie jest żadną prawdą objawioną! Oni także mogą się mylić, źle ocenić sytuację. Jeśli znasz się trochę na danej branży lub interesujesz się jej losem, być może nie zgodzisz się ze wszystkimi wnioskami analityków. I niewykluczone, że to ty będziesz miał rację, a nie oni. Analizy biur maklerskich potraktuj jako jeden z czterech argumentów przemawiających za lub przeciw inwestowaniu. Pozostałe trzy to: informacje, które znalazłeś na stronie spółki, czyli jej spojrzenie na rynek, wiadomości na portalach finansowych, czyli opinia dziennikarzy o spółce, oraz twoja wiedza o danej branży lub spółce.

Krok szósty: zrób własną minianalizę techniczną i fundamentalną spółki Więcej na ten temat znajdziesz w kolejnym rozdziale. Napiszę w nim o kilku najpopularniejszych wskaźnikach, które pozwalają ocenić, czy dana spółka jest tania, czy droga. Znajdziesz tam również informacje o analizie wykresów, które czasem pomagają określić, czy dany moment jest dobry do zakupu akcji, czy może jednak niekoniecznie.

Podsumowanie Na giełdzie inwestu j pieniądze, bez których się obędziesz. Nie ma nic gorszego niż sprzedawanie akcji pod presją potrzeb finansowych. Aby tego uniknąć, zawsze inwestuj w akcje pieniądze, o których bez kłopotu możesz zapomnieć na długi czas i które nie będą ci potrzebne. Inwestu j systematycznie, u średniaj ceny nabycia. Jeśli inwestujesz długoterminowo, staraj się rozłożyć zakupy na dłuższy okres, nawet na pół roku lub rok. Dzięki temu unikniesz

kupowania akcji w nieodpowiednim momencie. Nie wkładaj wszystkich jajek do jednego koszyka. Nawet jeśli budujesz bardzo prosty portfel inwestycyjny, staraj się rozłożyć inwestycję choćby na dwie części. Brak dywersyfikacji to jeden z najcięższych grzechów początkującego inwestora. W ybieraj spółki, które znasz i cenisz. Zanim zainwestujesz swoje pieniądze, zastanów się, na jakiej branży najlepiej się znasz lub produkty której firmy lubisz. Jeśli chcesz być akcjonariuszem jakiejś firmy, musisz ją cenić, by „uczenie się” jej nie sprawiało ci trudności. Sprawdź, co mówi się o spółce, którą się interesu jesz. Podstawowe informacje o potencjalnym celu twojej inwestycji znajdziesz na stronie internetowej wybranej firmy. Wyszukaj też kilka analiz biur maklerskich z wyceną wartości spółki, której akcje chcesz kupić, oraz opisem jej silnych i słabych stron. Prześwietl główne cechy spółki. Sprawdź, czy wybrana przez ciebie firma jest spółką podatną na zmiany koniunktury w gospodarce, czy jest typową spółką defensywną, której wzrost w niewielkim stopniu zależy od tempa rozwoju kraju. Ustal, czy spółka, którą się interesujesz, wypłaca regularną dywidendę i jakich ma akcjonariuszy.

Kluczem do udanej inwestycji w spółkę giełdową, czy to na długi, czy na krótki okres, jest prawidłowe oszacowanie, ile jej akcje są „naprawdę” warte. Piszę to z niejakim przekąsem. Przecież obowiązuje nas zasada, że na giełdzie papier wartościowy jest wart tyle, ile chcą za niego zapłacić inwestorzy, a nie tyle, ile według jej posiadacza wynosi „prawdziwa” wartość aktywów. Nawet jeśli jednak uznamy, że jedyną emanacją „prawdziwej wartości” papieru na rynku akcji jest jego cena rynkowa – naszym obowiązkiem, zanim wejdziemy w jego posiadanie lub się go pozbędziemy, jest ustalenie, czy obowiązująca na rynku cena jest relatywnie wysoka, czy też relatywnie niska. Relatywnie, czyli w porównaniu do cen podobnych spółek na tej samej giełdzie lub na rynkach w innych krajach, a także w porównaniu do innych spółek z każdej innej branży, które przecież zarabiają pieniądze, wypłacają dywidendy i które mógłbyś potraktować jako alternatywny sposób ulokowania pieniędzy. W tym rozdziale przyjrzymy się sposobom wyceny spółek giełdowych stosowanym przez profesjonalnych analityków oraz sprawdzimy, w jaki sposób sam możesz oszacować wartość spółki przy zastosowaniu jej podstawowych wskaźników, danych finansowych i wykresów oddających zmiany kursu spółki w ostatnim czasie. Poniżej zaledwie pokrótce omówię najważniejsze zagadnienia związane z wyceną spółek i akcji. To temat rzeka, zgłębiany w grubych tomach specjalistycznych opracowań. Od czegoś jednak trzeba zacząć, dlatego na kolejnych stronach znajdziesz niezbędne minimum wiedzy początkującego inwestora.

Metody wyceny spółek giełdowych Podstawowym sposobem na to, by sprawdzić, czy np. 10 zł za akcję danej spółki to relatywnie dużo, czy mało, jest lektura analiz powstających w biurach maklerskich. Doradcy inwestycyjni, mając przed oczami potężne arkusze kalkulacyjne, raz na jakiś czas wyceniają każdą większą spółkę i rekomendują inwestorom sprzedawanie, kupowanie lub trzymanie w portfelach jej akcji. Z takiej analizy wynika zwykle, że zdaniem biura maklerskiego dana spółka powinna kosztować na giełdzie np. 12 zł za akcję. Oczywiście nie wiadomo, czy taka spółka kiedyś będzie tyle kosztować, ale taką właśnie jej cenę docelową (np. w perspektywie najbliższego roku) widzą analitycy. Jeśli dziś na giełdzie akcje tej samej spółki kosztują np. 10 zł, to znaczy, że teoretycznie jej papiery wartościowe mają niezłe perspektywy albo rynek jeszcze nie zauważył tego, na co zwracają uwagę analitycy biura maklerskiego. Może też większość inwestorów przewiduje, że założenia, na których oparta jest ta analiza, są mniej lub bardziej fałszywe. Dlatego też jeśli podjęcie decyzji dotyczącej zakupu akcji uzależniasz od analizy biur

maklerskich, ich rekomendacji i wyceny wartości akcji, zawsze weź pod uwagę dwie, trzy analizy i wyciągaj z nich średnią. A na czym opierają się analitycy, wyceniając wartość akcji? Są trzy metody wyceny przedsiębiorstw i w większości są one wykorzystywane do sporządzania analiz. Analityk – uzyskując trzy odrębne ceny docelowe dla danej spółki (po jednej dla każdej metody) – wyciąga z nich średnią: arytmetyczną bądź ważoną, gdy uzna, że jedna z metod wyceny jest w danym przypadku bardziej wskazana niż pozostałe. Te metody to:

› Analiza majątkowa. Polega na oszacowaniu wartości majątku danej spółki; nie tylko pieniędzy, maszyn, urządzeń, nieruchomości, ziemi posiadanej przez spółkę, lecz także wartości pracy wykonywanej przez zatrudnione w firmie osoby. Do analizy majątkowej analitycy wykorzystują: metodę księgową, skorygowanych aktywów netto, metodę wartości likwidacyjnej oraz metodę odtworzeniową.

› Analiza dochodowa. W ramach tego modelu szacuje się wartość dochodu, czyli po prostu zarobionej gotówki, jaką spółka będzie mogła uzyskać z działalności w danym czasie. W ramach analizy dochodowej analitycy oceniają tzw. skorygowane o wartość pieniądza w czasie (czyli inflację) przyszłe zyski, przepływy pieniężne, a więc tzw. cash flow firmy, dywidendy.

› Analiza porównawcza. Jest najprostszym ze wszystkich trzech sposobów. Na jej podstawie szacuje się wartość rynkową spółki w porównaniu z innymi spółkami z tej samej branży. Aby ocenić, ile warta jest dana spółka na tle konkurencji, analitycy konfrontują jej wskaźniki z podobnymi parametrami innych spółek – cena/zysk, cena/sprzedaż, cena/EBITDA, dywidenda na akcję, cena/wartość księgowa. Niektórym z tych wskaźników przyjrzymy się bliżej w dalszej części tego rozdziału, abyś mógł sam je wyliczyć i oszacować wartość firmy, której akcje chciałbyś kupić.

Podstawy analizy fundamentalnej , czyli ile warta j est złotówka Jeżeli chcesz kupić akcje danej spółki, nie powinno mieć dla ciebie znaczenia, czy jedna kosztuje 10 zł, czy 500 zł. Ważne jest natomiast, ile w cenie jednej akcji mieści się zysku, przychodów, wartości majątku spółki czy wypłacanej przez nią dywidendy. Te parametry decydują bowiem o tym, czy spółka jest droga, czy tania. Jeśli mamy spółkę, której akcje kosztują 1 zł, ale na każdą z nich przypada 2 zł majątku spółki (czyli gdyby chcieć rozdać wszystkie maszyny, nieruchomości, towary posiadane przez spółkę, to na każdą akcję przypadałoby 2 zł majątku), i spółkę, której akcja kosztuje 500 zł, ale na każdą z nich przypada 250 zł majątku, to relatywnie więcej warta jest spółka, której akcje są tańsze.

Przyjrzymy się teraz trzem podstawowym wskaźnikom, które pozwalają porównać ze sobą różne spółki, w poszukiwaniu tej najtańszej, czyli najbardziej niedowartościowanej. Wszystkie z tych wskaźników można znaleźć w tabelach giełdowych i w portalach informacyjnych, nie musisz ich liczyć „na piechotę”. Najważniejsze jest to, abyś umiał je prawidłowo zinterpretować.

EPS EPS (ang. earnings per share) to wskaźnik zysku przypadającego na daną akcję. Oblicza się go poprzez podzielenie zysku spółki za ostatnie cztery kwartały przez liczbę akcji, które spółka wyemitowała. Jeśli więc mamy spółkę, która w ostatnim roku miała 20 mln zł zysku i wyemitowała milion akcji, to na każdą z akcji przypada 20 zł zysku spółki. Oczywiście sam ten fakt jeszcze o niczym nie świadczy. Co z tego bowiem, że wiemy, ile zysku przypada na jedną akcję, skoro nie znamy ceny tej akcji, czyli nie wiemy, ile złotych musimy zapłacić za te 20 zł przypadające na akcję zysku?

C/Z, czyli cena/zysk (z ang. P/E ratio ) To najpopularniejszy giełdowy wskaźnik, pozwalający ocenić, czy jakaś spółka jest relatywnie tania, czy droga. Powstaje poprzez podzielenie ceny akcji przez zysk przypadający na tę akcję. Tu właśnie znajduje zastosowanie wskaźnik EPS. Jeżeli więc mamy spółkę, której EPS wynosi 20 zł, a jednocześnie jedna akcja na giełdzie kosztuje 200 zł, to wskaźnik C/Z dla tej spółki wynosi 10. Gdyby cena akcji wynosiła 400 zł, mielibyśmy wskaźnik C/Z na poziomie 20. Jak widać – im niższy wskaźnik C/Z, tym lepiej. Możemy bowiem taniej kupić każdą złotówkę zysku spółki. Wiadomo, że lepiej nabyć ją za 10 zł niż za 20 zł. Gdy spółka poniesie stratę, nie da się wyliczyć C/Z, ponieważ nie ma przez co podzielić ceny – EPS wynosi zero. EPS powinien być jak najniższy, ale bardzo niski C/Z oznacza, że inwestorzy nie cenią zbyt wysoko zysków osiąganych przez daną spółkę. A jeśli tak, to warto zadać sobie pytanie: dlaczego tak się dzieje? Być może odpowiedź tkwi w spodziewanym pogorszeniu wyników finansowych spółki? Albo wynika z tego, że spółka niedługo wypuści dużo nowych akcji i ten sam zysk będzie się dzielił na znacznie większą liczbę papierów? Patrząc na C/Z, trzeba pamiętać, że ten wskaźnik opiera się na danych historycznych, czyli na zyskach z przeszłości. Tymczasem giełda dyskontuje przyszłość, a więc perspektywy poszczególnych spółek. Dlatego może się zdarzyć, że na parkiecie znajdziesz spółkę z bardzo wysokim wskaźnikiem C/Z, ale i tak bardzo atrakcyjną. Jeżeli spółka np. po dwóch latach podwoi zyski, jej wskaźnik C/Z spadnie. I czasem warto, przewidując taki rozwój sytuacji, od razu kupić akcję, która wydaje się dziś relatywnie droga, przynajmniej jeśli spojrzymy na jej wartość przez pryzmat ceny, którą trzeba płacić za każdą złotówkę zysków.

Wskaźnik C/Z powinieneś porównywać ze średnią rynkową. W czasie hossy inwestorzy wyżej wyceniają zyski spółek. Wskaźnik C/Z wyliczony dla wszystkich spółek notowanych na giełdzie często w tym czasie wynosi ponad 20. Zwykle oznacza to, że rynek zbliża się do skrajnego przewartościowania spółek. Z kolei jeśli średni wskaźnik C/Z dla spółek wynosi mniej niż 8, wszystko wskazuje na to, że giełda jest bardzo blisko dna.

Rys. 9. Wykres przedstawia, o ile procent w skali roku rósł – w ciągu kolejnych 10 lat – indeks S&P 500 po osiągnięciu przez spółki zaliczane do niego średniego wskaźnika C/Z na określonym poziomie (obliczenia z lat 1871–2007). Na podstawie: Plexus Asset Management

C/WK, czyli cena/wartość księgowa (z ang. P/BV ratio) C/WK określa, ile złotych majątku firmy kupujemy za 1 zł. Jeśli inwestorzy uważają, że na majątku firmy trudno będzie zbić kokosy, są gotowi sprzedawać jego złotówkę np. za 55 groszy. Wówczas w tabelach giełdowych C/WK wynosi 0,55. Niskie wskaźniki mają najczęściej spółki z branż przeżywających kryzys lub te, które są słabo zarządzane. Gdy wskaźnik C/WK wynosi ponad 2, oznacza to, że inwestorzy bardzo wysoko wyceniają majątek firmy – a więc także zdolność do generowania przezeń dochodów. Wysoki wskaźnik C/WK cechuje spółki, które nie mają wysokiego majątku rzeczowego – biurowców, maszyn, nieruchomości – ale za to opierają się przede wszystkim na kapitale ludzkim. Firmy doradcze, producenci oprogramowania nie muszą mieć dużego majątku, ich największym majątkiem są kreatywni pracownicy.

Stopa dywidendy

Z punktu widzenia inwestora indywidualnego akcje warto trzymać z dwóch powodów – dla wzrostu ich wyceny albo dla wypłat dywidendy. Są na rynkach giełdowych spółki, które systematycznie wypłacają dywidendę w tak wysokiej wartości, że można je porównywać nawet z lokatami bankowymi. Sprawdzając opłacalność trzymania akcji „pod” dywidendę, warto wyliczyć tzw. stopę dywidendy. To wysokość dywidendy na akcję podzielona przez aktualny kurs spółki. Jeśli spółka wypłaca 4 zł dywidendy na akcję, a kurs jej papierów na giełdzie wynosi 400 zł, to stopa dywidendy wynosi 1%. Ciekawostka Z dywidendy da się wyżyć! W 2011 r. padł rekord pod względem wartości dywidend wypłaconych przez spółki giełdowe. W sumie oddały one akcjonariuszom z tytułu udziałów w zyskach astronomiczną kwotę 21,5 mld zł. Największym płatnikiem był czeski ČEZ, który wypłacił udziałowcom łącznie 4 mld zł dywidendy (50 koron czeskich na akcję). Akcjonariusze KGHM dostali po 14,9 zł za akcję. PZU płaci po 26 zł za każdą akcję, Grupa Żywiec – po 45 zł za akcję, natomiast odzieżowa spółka LPP – aż 76,86 zł za każdą akcję! Wysokość dywidendy trzeba oceniać w kontekście ceny akcji – 10 zł dywidendy od spółki, której akcja kosztuje na giełdzie 100 zł, ma zupełnie inną wartość niż 20 zł od spółki, za której akcje trzeba dać po 500 zł. Oczywiście pierwsza z przykładowych dywidend, choć nominalnie niższa, daje akcjonariuszowi dużo wyższy zysk.

Polityka dywidendowa jest często określona przez spółki z góry. Zarząd informuje inwestorów, że co roku będzie proponował do wypłaty akcjonariuszom np. 20% zysku. Chętniej dywidendy wypłacają spółki, których akcjonariuszem jest państwo (wówczas zyski z dywidend trafiają do budżetu) bądź inwestorzy finansowi – fundusze private equity, banki, fundusze inwestycyjne i emerytalne, firmy ubezpieczeniowe. Aby otrzymać dywidendę, nie trzeba trzymać papierów przez okrągły rok. Wystarczy być akcjonariuszem spółki w tzw. dniu ustalenia prawa do dywidendy.

Emocj e na giełdzie, czyli analiza wykresów Powyższe metody szacowania „prawdziwej” wartości spółek to część tzw. analizy fundamentalnej, która opiera się na racjonalnych przesłankach, czyli sprawdzaniu, ile zarabia dane przedsiębiorstwo, szacowaniu, ile będzie zarabiać w przyszłości i jaką gotówkę będzie generowało dla akcjonariuszy. Analizę fundamentalną zwykle stosuje się, wybierając interesujące spółki do długoterminowej inwestycji. Jak jednak ustalić, kiedy jest odpowiedni moment, by kupić jej akcje? Oczywiście każdy inwestor czeka na „dołek” cenowy, by zapłacić za papiery obiecującej spółki jak najmniej. Po drugiej stronie rynku są gracze, którzy już mają papiery danej firmy i chcą sprzedać je po jak najwyższej cenie. Między tymi grupami inwestorów toczy się gra

psychologiczna, w której wygra ten, kto ma silniejsze nerwy i większą determinację. Instrumentem, który ma pomóc w wygrywaniu takiej wojny psychologicznej, jest analiza techniczna. To analiza wykresów opartych na cenie giełdowej akcji danej firmy. Analiza techniczna służy do określenia tego, jak mogą zmienić się kursy akcji spółki w przyszłości na podstawie ich zmian z przeszłości. Nie dotyczy sytuacji finansowej spółki, jej akcjonariuszy, wskaźników C/Z czy C/WK. W analizie technicznej wykres ceny akcji spółki X przynoszącej zyski poddaje się takiej samej interpretacji jak wykres spółki Y, która przynosi straty. W ramach analizy technicznej można rysować wykresy liniowe, punktowe, świecowe, słupkowe, zarówno w skali arytmetycznej, jak i logarytmicznej. Analiza techniczna w ogóle nie dotyczy samej spółki. Nie interesuje nas, czym spółka się zajmuje, jakie ma wyniki finansowe i kto nią zarządza. Do oceny sytuacji potrzebne są jedynie: aktualny kurs i wartość obrotu akcjami, dane o nich z przeszłości oraz punkt odniesienia. Za pomocą tylko tych parametrów można obliczyć wskaźniki analizy technicznej oraz narysować kształtujące się formacje. To wystarczy, by określić optymalne momenty kupna i sprzedaży akcji. Pierwsze wskaźniki analizy technicznej zostały stworzone przez twórców tej metody pod koniec XIX w., ale ich największy rozkwit przypada na czas wielkiej hossy w USA w latach 20. XX w. Najważniejsze wskaźniki analizy technicznej to: MACD, RSI, ROC oraz średnie arytmetyczne dotyczące ceny akcji w dłuższym czasie (tzw. średnie kroczące). Co zatem można odczytać z analizy wykresów spółek?

Trend, popyt i podaż Podstawą analizy technicznej jest uchwycenie trendu w notowaniach danej spółki lub indeksu. Ów trend wychwytuje się oczywiście na podstawie wykresu analizowanej spółki bądź indeksu. Trendy zmieniają się w zależności od popytu i podaży. Zasada jest następująca: wyższa cena papierów powoduje spadek zainteresowania zakupem ze strony inwestorów, a to z kolei wyhamowuje tempo wzrostu cen akcji. Wzrost cen akcji kończy się, gdy inwestorzy uznają, że osiągnęli wystarczające zyski. Wówczas rozpoczynają sprzedawanie swoich akcji, co powoduje odwrócenie się trendu, czyli spadek cen.

Wolumen obrotu Analitycy techniczni wierzą, że wolumen obrotu danym papierem wartościowym pokazuje natężenie nastrojów dominujących na rynku. Jeśli zatem mamy trend wzrostowy i rosnący wolumen obrotu (a więc coraz więcej akcji zmienia właściciela), to oznacza, że trend wzrostowy jest coraz silniejszy. Jeżeli mamy do czynienia z trendem spadkowym akcji i np. spadającym wolumenem obrotu, to znaczy, że rynek zbliża się do zmiany trendu.

Linie trendu i kanały trendowe Podstawowym wykresem w ramach analizy technicznej jest wykres obrazujący linię trendu. Powstaje on przez przeprowadzenie prostej linii przez lokalne dołki lub górki cenowe na wykresie danej spółki. Jeśli wytyczona w ten sposób linia jest rosnąca i łączy coraz wyżej położone dołki cenowe, mamy linię trendu wzrostowego. Jeżeli zaś wytyczona linia opada i łączy coraz niżej położone szczyty notowań, mamy trend spadkowy. Linie trendu mogą być krótko- lub długoterminowe. Do jednego wykresu można spróbować wytyczyć kilka linii trendu. Krótkoterminowy trend wzrostowy może towarzyszyć długoterminowemu trendowi spadkowemu i na odwrót. Dwie połączone ze sobą linie równoległe, łączące lokalne dołki (jedna linia) i lokalne maksima (druga linia) cenowe na wykresie danej spółki, stanowią łącznie kanał trendowy. Kanały te dzielą się na trzy grupy: wzrostowe, spadkowe oraz boczne, zwane też horyzontalnymi.

Linie wsparcia i oporu Wyznaczona poprzez połączenie lokalnych dołków lub szczytów linia prosta jest dla analityków technicznych nie tylko linią trendu, lecz także tzw. linią wsparcia lub oporu dla notowań spółki. Linia trendu wzrostowego, jako linia wsparcia, powinna być naturalną trampoliną dla dalszego wzrostu cen akcji spółki. Jeśli trend jest wzrostowy, to każde zbliżenie się wykresu do linii wsparcia powinno powodować spadek podaży akcji i wzrost popytu, inwestorzy powinni bowiem traktować taką sytuację jako okazję inwestycyjną. Odwrotnie jest z linią trendu spadkowego, która jest jednocześnie linią oporu. Każde zbliżenie się wykresu akcji do opadającej linii trendu powinno mobilizować sprzedających do pozbycia się akcji po możliwie dobrej cenie i zniechęcać potencjalnych kupujących, dla których kupowanie akcji po cenie bliskiej linii oporu może być kiepskim interesem. Przebicie lub naruszenie linii oporu (naruszenie, czyli chwilowe przebicie i powrót pod nią) stanowi pierwszy sygnał, że trend spadkowy zaczyna tracić impet lub następuje właśnie jego odwrócenie. Momenty zbliżania się kursu spółki do linii trendu to najważniejsze chwile z punktu widzenia analizy technicznej, ponieważ inwestor opierający się na jej założeniach powinien błyskawicznie zareagować na zmianę trendu albo wręcz przewidzieć ją, jeszcze zanim ona nastąpi. Im wyższy wolumen towarzyszy przebiciu linii wsparcia lub oporu, tym większe prawdopodobieństwo, że zmiana trendu nie jest fałszywym alarmem, lecz rzeczywiście się dokonała.

Rys. 10. Linia oporu i linia wsparcia Na podstawie: http://investorsi.pl/liniewsparcia.htm

Luki cenowe Powstanie luki cenowej możemy stwierdzić na podstawie różnicy między ostatnią ceną akcji spółki z dnia poprzedniego a pierwszą ceną akcji z dnia kolejnego. Możliwe są dwa przypadki luki: albo notowania akcji zaczynają się powyżej najwyższej ceny z poprzedniego dnia i kontynuują wzrost, albo otwarcie notowań następuje poniżej najniższej ceny z dnia poprzedniego i kontynuuje spadek. Luki cenowe dzielimy na cztery grupy:

› Lu ka zwykła – pojawia się na wykresach mało popularnych wśród inwestorów akcji, gdzie niekiedy większe zlecenie kupna lub sprzedaży powoduje przewagę jednej ze stron handlu. Takimi lukami nie należy się przejmować.

› Lu ka startu , która stanowi sygnał początku nowego trendu. Często powstaje wtedy, gdy akcje zwyżkują przy zwiększonych obrotach po dobrej informacji ogłoszonej dzień wcześniej już po zamknięciu notowań. Po „wystartowaniu” (w ramach luki startu) ceny akcji przyśpieszają, a potem szybko stabilizują się na wyższym poziomie.

› Lu ka u cieczki – charakteryzuje się gwałtownym wzrostem cen notowanych akcji (nie ma fazy szybkiej stabilizacji). Jeśli kurs akcji pozostawał długo w trendzie horyzontalnym, to luka tego typu może być zwiastunem fali hossy. Jeżeli spółka już jest w fazie hossy, to luka ucieczki może wyznaczać zakres tej hossy. Niektórzy analitycy techniczni uważają

bowiem, że luka ucieczki pojawia się w połowie zwyżki i w związku z tym można spodziewać się dalszego wzrostu kursu w wielkości pierwszej zwyżki.

› Lu ka wyczerpania – poprzedza ona osiągnięcie poziomu ceny, przy którym większość inwestorów nie jest już skłonna kupować akcji. Pojawia się często w słabnącym trendzie wzrostowym. Notowania w kolejnym dniu zaczynają się na poziomie wyższym od zamknięcia w dniu poprzednim, towarzyszy temu wzrost obrotów. Następnego dnia kurs otwarcia jest znów wyższy od kursu zamknięcia poprzedniej sesji, a obroty są jeszcze większe. Kolejny dzień przynosi zaś otwarcie poniżej najniższego kursu w dniu poprzednim, a obroty znów rosną. Wszystkie luki, poza luką wyczerpania, zwykle potwierdzają obowiązujący trend, jedynie luka wyczerpania sygnalizuje zmianę trendu zwyżkowego na spadkowy.

Formacj e cenowe Niezależnie od linii trendów i luk cenowych, patrząc na wykres spółki, można zauważyć najróżniejsze wzorki, w które układa się ów wykres. Zwolenników analizy technicznej mogą one zelektryzować i wprowadzić w stan najwyższego podniecenia (inwestycyjnego, naturalnie). Dzieje się tak wtedy, gdy analityk techniczny zauważy na wykresie obrazek, który jest dla niego tzw. formacją, a więc zapowiada jakieś ważne wydarzenie dla wyceny akcji w przyszłości. Cała zabawa z analizą techniczną polega na tym, by zauważyć tworzoną przez wykres formację wcześniej niż inni – najlepiej jeszcze przed jej pełnym wyrysowaniem. Niestety, nie dla każdego ten sam wykres przypomina taką formację. Innym przypomina zupełnie inną, a jeszcze innym – w ogóle nic nie przypomina. Powiedzmy sobie szczerze – czasem trzeba się nieźle nagimnastykować, by z bohomazów wykreślanych przez handlujących akcjami inwestorów odczytać jakąś konkretną formację. Zwykle wykresy wcale nie są zbyt jednoznaczne. Może to i lepiej, bo jeśli rysunek na wykresie jest tak wyraźny, że widzą go wszyscy inwestorzy, dostosowując do niego swoje strategie, to na 90% formacja ta się nie potwierdzi. Formacje dzielą się na takie, które potwierdzają obowiązujący trend, i takie, które zapowiadają jego zmianę. Ważniejsze są oczywiście te drugie.

Formacj e odwrócenia trendu Formacje zapowiadające zmianę panującego trendu to m.in. formacja głowy i ramion lub odwróconej głowy i ramion, czyli trzy szczyty lub dołki wykreślone przez wykres w pobliżu siebie, z których środkowy jest najwyższy lub najgłębszy (jeśli mówimy o spadkach). Formacja głowy i ramion zapowiada zmianę trendu ze wzrostowego na spadkowy, natomiast formacja odwróconej

głowy i ramion – ze spadkowego na wzrostowy. Odwróconej, czyli widzianej jakby do góry nogami. Podobną wymowę do formacji ramion mają formacje podwójnego i potrójnego szczytu (lub dna, w zależności od tego, czy rynek jest w fazie wzrostu, czy spadku). Jeszcze prostszą formacją jest zwykła formacja odwrócenia (czyli kształtowanie się kursu w literę „V” lub odwróconą „V”). Jest też formacja wachlarza i odwróconego wachlarza, w których kolejne lokalne szczyty notowań wznoszą się co prawda coraz wyżej, ale skala wzrostu jest coraz mniejsza. Aż wreszcie dochodzi do odwrócenia tendencji i kolejne szczyty plasują się na coraz niższym poziomie. W formacji odwróconego wachlarza kolejne dołki można połączyć – w uproszczeniu – linią w kształcie litery „U”. Wśród formacji zapowiadających zmianę jest też formacja klina zniżku jącego, czyli takiego wykresu, na którym widać zygzaki mające coraz mniejszą amplitudę drgań i sprowadzające wykres coraz niżej. Po narysowaniu jednego z najmniejszych zygzaków następuje mocne wybicie w górę. Przeciwieństwem klina zniżkującego jest ten zwyżkujący, który z kolei przepowiada spadki. Wartość akcji pnie się w górę, ale amplituda zygzaków jest coraz mniejsza, aż w końcu następuje wybicie wykresu w dół.

Rys. 11. Formacja głowy i ramion Na podstawie: http://pl.wikipedia.org/wiki/Formacja_g%C5%82owy_i_ramion

Formacj e kontynuacj i trendu

Tutaj sprawa jest prosta. Po wyrysowaniu na wykresie danej formacji ceny dalej idą w górę bądź dalej spadają. Do takich formacji zaliczamy kliny, diamenty, trójkąty, flagi. Przykładowo formacja flagi polega na tym, że po mocnym, nieprzerwanym wzroście cen (w ten sposób powstaje „drzewiec” flagi) następuje kilka zygzaków (czyli faktyczne wyrysowanie flagi), a potem dalsze wybicie w górę.

Średnie kroczące i MACD Moving Average Convergence Divergence (MACD) jest jednym z najczęściej używanych wskaźników w ramach analizy technicznej. Jak wskazuje jego angielska nazwa, jest to wykres oparty na średnich historycznych notowaniach danej spółki. Gdy MACD przebija od dołu rosnącą linię wykresu spółki, inwestorzy powinni traktować to jako sygnał do kupowania akcji. Jeśli MACD przebija od góry spadający wykres kursu spółki, trzeba mówić o wskazaniu do sprzedawania akcji. W analizie technicznej stosuje się często najróżniejsze średnie kroczące oraz ich kombinacje. Na jednym wykresie umieszcza się np. średnią kroczącą kursu akcji z 30 ostatnich sesji i tę ze 120 sesji. Jeżeli średnia krótkoterminowa przebija od dołu długoterminową, jest to wskazanie do zakupu akcji. Jeśli średnia krótkoterminowa przebija długoterminową, jest to sygnał do sprzedawania.

Wstęga Bollingera To wskaźnik mierzący zmienność cen i wyznaczający obszar, w którym powinien utrzymywać się kurs akcji. Im większa zmienność cen, tym dalej od siebie są wstęgi – górna i dolna. Przy takim szerokim rozstrzale wstęg warto zachować ostrożność i obserwować, jak zachowuje się trzecia z nich – ta środkowa. Jeśli ceny rosną bardzo szybko, analityk techniczny będzie sprzedawał papiery, widząc, że środkowa wstęga zbliża się do górnej. Z kolei kiedy zbliży się ona do dolnej wstęgi, będzie kupował aktywa. Jeżeli ceny akcji są stabilne, wstęgi Bollingera nie przydają się zbytnio – wszystkie trzy są bardzo blisko siebie.

Wskaźnik RSI Wskaźnik RSI (z ang. Relative Strength Index) to wskaźnik tzw. siły względnej kursu akcji. Gromadzi on informacje o tym, jak gwałtowne były zmiany cen, gdy wartość spółki rosła, a jak mocne były zmiany, gdy jej kurs spadał. Wykres RSI dla akcji danej spółki nadaje się do poszukiwania oznak zmiany trendu. Jak to działa? Jeśli kurs akcji spada, a wykres RSI już się odwrócił i rośnie, należy rozważyć zakup akcji. Jeżeli zaś cena akcji jeszcze rośnie, ale RSI zaczyna pikować, warto zachować ostrożność.

Rys. 12. Wskaźnik RSI (litera K oznacza sygnał do kupowania akcji, wygenerowany przez wskaźnik RSI poprzez przecięcie poziomej linii) Na podstawie: http://investorsi.pl/rsi.htm

Ciekawostka Teoria fal Elliotta Według zwolenników analizy technicznej rynek charakteryzuje się cyklicznością, a cykle te da się uporządkować i sprowadzić do prostych liczb. Jedną z najsłynniejszych teorii starających się opisać tę cykliczność jest tzw. teoria fal Elliotta. Po raz pierwszy ujrzała światło dzienne w 1938 r., w książce The Wave Principle (Teoria fal). Jej autorem był księgowy Ralph Nelson Elliott (1871–1948). W swej najbardziej podstawowej formule teoria ta mówi, że rynek akcji podlega powtarzającemu się rytmowi pięciofalowego ruchu w górę (w rytmie: duży wzrost, mniejszy spadek, duży wzrost, mniejszy spadek, duży wzrost), po którym następuje trójfalowa korekta (w rytmie: spory spadek, mniejszy wzrost, spory spadek). W ramach każdej z fal występują podfale, a w ich ramach – kolejne podfale. Oczywiście na tym nie koniec. Trzy podstawowe elementy teorii Elliotta to: kształt poszczególnych fal, proporcje między ich wysokością oraz czas, czyli proporcje między szerokością fal. Wszystkie te elementy Elliott szczegółowo opisał, a zwolennicy jego teorii twierdzą, że sprawdza się ona co do joty, w odniesieniu do każdego wykresu.

Rys. 13. Przedstawienie teorii fal Elliotta. Według niej rynek porusza się w takt ściśle określonej liczby szczytów i dołków. Każdy wzrost wymaga pięciu fal, aby osiągnąć szczyt (fale 1–5), a spadek wymaga trzech fal (fale A, B, C). Każda z fal składa się z własnej minisekwencji pięciu fal wzrostowych i trzech spadkowych. Na podstawie: http://pl.wikipedia.org/wiki/Teoria_fal_Elliotta

Pułapki hossy i pułapki bessy Gdyby nie istniały pułapki hossy i bessy, cała analiza techniczna byłaby zapewne prawdą objawioną. Niestety, czasem inwestorzy posługujący się analizą wykresów dają się wpuścić w maliny. Pułapki powiązane są najczęściej z poziomami oporu lub wsparcia. Pułapka hossy polega na tym, że kurs przebija nagle od dołu poziom oporu, by wkrótce równie szybko spaść i wrócić do kanału trendowego. To potrafi zaskoczyć nawet najbardziej doświadczonych spekulantów. Pułapka bessy to analogiczny „wyskok” ceny w górę, a potem niespodziewany jej powrót do poziomu wyjściowego.

Podsumowanie Są trzy metody wyceny przedsiębiorstw. Chcąc ustalić, czy dana firma notowana na giełdzie ma cenę rynkową niższą czy też wyższą od jej „prawdziwej” wartości, musisz sam oszacować, ile twoim zdaniem jest ona warta. Do dyspozycji masz analizy biur maklerskich, które stosują trzy podstawowe metody wyceny spółek: prognozują ich dochody, szacują wartość majątku oraz porównują wskaźniki rynkowe z konkurencyjnymi spółkami z tej samej branży. Zanim ku pisz akcje, sprawdź jej wskaźniki giełdowe. O tym, czy akcje są relatywnie tanie, czy drogie, decydują ich wskaźniki giełdowe, takie jak C/Z oraz C/WK. Im niższe wskaźniki, tym spółka jest relatywnie tańsza. Ale uwaga: nie zawsze niskie wskaźniki są zaletą! Bardzo tanio wyceniana spółka może być po prostu mało perspektywiczna. Sprawdź wykres spółki i u stal, jaki jest jej giełdowy trend. W ramach analizy wykresu ceny akcji spółki powinieneś odpowiedzieć sobie na pytanie, czy spółka jest właśnie w trendzie spadkowym, czy wzrostowym, oraz gdzie są punkty wsparcia, a gdzie – oporu. Formacja prawdę ci powie. Analizując wykres spółki, której akcje chcesz nabyć, postaraj się ustalić, czy przypadkiem nie znajduje się on w punkcie zwrotnym, a więc czy nie tworzy tzw. formacji odwrócenia trendu. Jeśli taką formację na wykresie zauważysz, zachowaj szczególną ostrożność.

Akcje, obligacje, lokaty bankowe, konta oszczędnościowe, fundusze inwestycyjne, produkty strukturyzowane to klasy aktywów, które pozwalają zarabiać w czasie dobrej koniunktury na rynkach kapitałowych. Gorzej, kiedy na rynkach giełdowych jest kiepsko, gospodarka spowalnia, inflacja zaś idzie w górę. Wtedy może się okazać, że na żadnej z tradycyjnych klas aktywów zarobić się nie da. Na takie okazje przewidziane są inwestycje alternatywne, czyli takie, których wyniki są w możliwie małym stopniu uzależnione od koniunktury na rynku kapitałowym. Małemu inwestorowi niełatwo włożyć do portfela „coś innego”, bo tego typu inwestycje z reguły są zarezerwowane dla posiadaczy grubych portfeli. Jednak można znaleźć kilka opcji zainwestowania w sposób pozwalający zarabiać niezależnie od koniunktury giełdowej – nawet przez początkującego inwestora. Oczywiście planując taką inwestycję, powinieneś pamiętać, że musi być ona tylko uzupełnieniem portfela, a nie jego zasadniczą częścią. Z danych, które widziałem niedawno w jednej z firm specjalizującej się w inwestycjach w dzieła sztuki, wynika, że zagraniczne banki i firmy ubezpieczeniowe, inwestując swoje pieniądze, lokują w inwestycjach alternatywnych między 8% a 15% portfela. Nie ma powodu, byś w swoim portfelu zakładał większy lub mniejszy udział inwestycji alternatywnych niż ten, który planują specjaliści. Jeśli już – to powinieneś oscylować w kierunku mniejszego udziału aktywów alternatywnych niż u profesjonalistów, ponieważ najpierw trzeba zbudować zasadniczą część portfela, a inwestycje alternatywne zaplanować na później. Co masz do dyspozycji? Na obecnym etapie rozwoju polskiego rynku – niestety niewiele. Tym bardziej bądź ostrożny, planując dorzucenie do portfela inwestycji czegoś alternatywnego.

Fundusze inwestycyj ne typu hedge Wśród funduszy inwestycyjnych są nie tylko takie, które inwestują w „tradycyjny” sposób. Mamy też fundusze typu hedge, których zadaniem jest osiągać zyski niezależnie od zmieniającej się koniunktury giełdowej. Inwestują one we wszystkie dostępne klasy aktywów, nie wyłączając kontraktów terminowych na akcje, waluty i surowce. W zarządzaniu takimi funduszami ważną rolę odgrywają komputery, których zadaniem jest określenie trendów panujących na poszczególnych rynkach. Jeśli trend się zmienia, fundusz natychmiast modyfikuje swój portfel tak, by na nim zarobić. W 2011 r. istniało sześć funduszy inwestycyjnych, które umożliwiały polskim klientom uczestniczenie w grze na spadki i zabezpieczanie się przed dekoniunkturą na giełdzie. Oczywiście funduszom typu hedge również zdarzają się wpadki. Jeśli na większości rynków nie widać żadnego konkretnego trendu, a ceny na przemian rosną i spadają, dla komputerów, które starają się „czytać” trendy, nadchodzą czasy chaosu. Nie są w stanie zinterpretować właściwego trendu bądź robią to z opóźnieniem.

Złoto i inne kruszce

Złoto zawsze uchodziło za inwestycję niezwiązaną z rynkiem akcji i obligacji, więc pomimo ryzyka dużych wahań warto mieć przynajmniej symboliczny wkład tego typu inwestycji w portfelu. Najłatwiej zainwestować w udziały funduszy inwestujących na rynku surowców. W Polsce działają fundusze, które umożliwiają zarabianie na wzroście cen złota, srebra, miedzi czy platyny (w sumie to kilkanaście funduszy). Dostępne są też fundusze zagraniczne inwestujące w surowce. Dlaczego warto rozważyć trzymanie pieniędzy w takich funduszach? Notowania surowców często zmierzają w odwrotnym kierunku niż ceny akcji, zatem takie fundusze są dobrym sposobem na uodpornienie portfela na bessę giełdową. Ale uwaga: zanim wpłacisz pieniądze do funduszu złota, sprawdź, w co tak naprawdę ulokuje on twoje pieniądze. Czy będą to rzeczywiście złote sztabki, czy może kontrakty terminowe na kruszec bądź akcje kopalni złota? W tym ostatnim przypadku musisz wiedzieć, że wchodzisz w inwestycję tylko do połowy alternatywną, ponieważ ceny akcji kopalni złota mogą spadać razem z akcjami innych spółek, nawet jeśli cena kruszcu będzie rosła. Niektórzy kupują złote lub pozłacane monety w Narodowym Banku Polskim lub w firmach komercyjnych, sprowadzających takie monety z zagranicy. Uwaga: może się zdarzyć, że lokata – to dotyczy zwłaszcza srebrnych monet – nie będzie płynna, a sprzedać monetę po cenie kruszcu będzie niełatwo. Zwłaszcza jeśli kupimy od mennicy lub komercyjnej firmy nie monetę, będącą prawnym środkiem płatniczym, a jedynie medal pamiątkowy, który nie ma wybitego żadnego nominału. Rozmawiałem niedawno z szefem jednej z firm oferujących medale i gruntownie przepytałem go na okoliczność hipotezy, iż sprzedawane przez niego świecidełka są realnie bez wartości. Wziąłem nawet ze sobą jakiś medal, który przypadkiem wpadł w moje ręce. Wcześniej byłem z tym medalem u jubilera, który powiedział, że da mi za niego góra 20–30 zł. Cena, po której firma sprzedawała ten medal klientom, wynosiła 60 zł. Szef firmy handlującej złotymi i srebrnymi medalami nie krył w rozmowie ze mną, że medal pamiątkowy ma stać na półce i być piękny. Owszem, takie medale mają jakąś wartość, po części podyktowaną wartością kruszcu, który w nich jest zawarty. Ale czy ktoś będzie chciał na rynku wtórnym odkupić je za godziwą cenę? Nie wiadomo. To trochę tak jak z samochodem – wyjeżdża z salonu i od razu jest wart o 10% mniej. Ci, którzy nastawiają się na budowanie kolekcji mającej zyskiwać z czasem na wartości, powinni raczej skoncentrować się na kupowaniu monet znajdujących się w oficjalnym obiegu, czyli bitych na zlecenie Narodowego Banku Polskiego. Jeśli nie monety lub medale, to może po prostu złote sztabki? Banki, widząc spore zainteresowanie klientów inwestowaniem w złoto, które – jak wiadomo z historii – bywało dobrym sposobem na lokatę kapitału w trudnych czasach, starają się nam ułatwić dostęp do kruszcu na coraz to nowe sposoby. Sztabki można kupić w niektórych bankach – zarówno przez internet, jak i w oddziałach.

Czy warto traktować złoto j ako inwestycj ę? O złocie mówiło się przez całe dziesięciolecia, że to spokojna przystań dla pieniędzy, zwłaszcza w czasie zawieruchy na rynkach finansowych. Towarzyszyło temu przekonanie, że to właśnie inwestycja w kruszec zapewni utrzymanie realnej wartości oszczędności w czasach, kiedy banki centralne drukują biliony euro i dolarów bez pokrycia. Okazało się jednak, że to właśnie złoto było w ostatnich latach jedną z najgorszych inwestycji. Jesienią 2011 r. uncja złota była warta 1921 dolarów, zaś na początku 2014 r. ta sama uncja kosztowała już tylko 1250 dolarów. Analitycy podsumowali, że w 2013 r. spadek ceny złota był najgłębszy od ponad 30 lat. W złote i srebrne monety oraz sztabki zainwestowało w Polsce kilkaset tysięcy osób. Rocznie wydawaliśmy na ich zakup co najmniej miliard złotych, nie licząc biżuterii oraz kosztowności, w których złoto i srebro są zatopione. Do tego dochodzą jeszcze fundusze inwestycyjne lokujące w złoto, do których w pewnym momencie włożyliśmy aż 300 mln zł. Dlaczego więc ta pewna, zdawałoby się, inwestycja, przynosi nie tylko zyski, lecz także straty? Prawdopodobnie źródło tego zjawiska tkwi w tym, że cena złota na giełdzie „rozjechała się” z sytuacją panującą na rynku „realnego” złota. Na giełdzie handluje się złotem „papierowym”, kontraktami na jego dostawę w przyszłości. Te kontrakty wielokrotnie w ciągu jednego dnia zmieniają właściciela i cenę, bywają rolowane i wymieniane na inne. Nie można wykluczyć, że efektem tych zabiegów są zmiany cen „papierowego” złota, które nie miałyby miejsca, gdyby na rynku nie było inwestorów-spekulantów. Nie jest więc powiedziane, że „prawdziwa” cena złota, gdyby zawsze musiało przejść z rąk do rąk, byłaby taka jak na giełdach. Czy zatem złote monety, sztabki lub kruszec zawarty w biżuterii jest w rzeczywistości wart więcej, niż pokazują cyferki w notowaniach giełdowych złota? Niekoniecznie. Wiele wskazuje na to, że ceny złota w ostatnich latach zbyt mocno „poszybowały” w górę. W 1970 r. cena uncji złota wynosiła 38 dolarów, a więc od tego czasu jego wartość – nawet biorąc pod uwagi gigantyczną przecenę w 2013 r. – wzrosła aż 33-krotnie. W tym samym czasie siła nabywcza pieniądza papierowego, w tym przypadku dolara, spadła ok. sześciokrotnie. To oznacza, że za dolara z 1970 r. można było kupić sześć razy więcej produktów niż za dzisiejszego! Gdyby wartość złota miała zmieniać się tak samo, jak innych dóbr, uncja „powinna” kosztować dziś 250 dolarów. To wyliczenie nie uwzględnia oczywiście porównania „rzadkości” złota – liczba będących w obrocie dolarów od 1970 r. wzrosła zapewne wielokrotnie bardziej, niż liczba uncji złota. Złoto miało więc prawo zdrożeć relatywnie bardziej niż do 250 dolarów, ale czy aż sześć razy bardziej? Jest też drugi dowód na poparcie tezy, że złoto tanieje, ponieważ było przewartościowane jako „przechowywacz” majątku. Ten argument to porównanie wzrostu ceny złota i platyny. Platyny na ziemi jest jeszcze mniej niż złota, rocznie wydobywa się tylko 200 ton (11 razy mniej niż złota). Platyna jest więc bardzo cennym metalem szlachetnym. Dwanaście lat temu za uncję platyny płacono na giełdach 600 dolarów. W tym samym czasie uncja złota kosztowała 340 dolarów. Taka relacja cen obu kruszców uchodzi, zdaniem specjalistów, za „normalną” – za uncję złota można

kupić 0,6–0,7 uncji platyny. Jednak w ciągu ostatniej dekady te relacje kompletnie się „rozjechały”. W szczycie złotej hossy uncja platyny kosztowała mniej więcej tyle co uncja złota. Po spadku ceny złota z prawie 2000 dolarów za uncję do 1250 dolarów sytuacja wróciła do względnej normy – za trzy uncje złota znowu można kupić dwie uncje platyny. Oczywiście są jeszcze inne powody, które zdecydowały o tym, że złoto przestało być traktowane przez światowych inwestorów jako przyszłościowa inwestycja. Załamuje się całe myślenie o surowcach jako o dobrach, które będą coraz bardziej potrzebne i coraz rzadziej występujące. Teraz na czasie jest hipoteza mówiąca, że wzrost gospodarki będzie coraz bardziej energooszczędny. Tanieje więc ropa, miedź i inne popularne surowce. Eksperci Citigroup ogłosili nawet, że kończy się „supercykl”, czyli okres wzrostów na rynku surowcowym, który był możliwy dzięki industrializacji krajów azjatyckich. „Ceny surowców nie będą już mocno rosły. (...) Spodziewamy się, że realny wzrost gospodarczy w Chinach będzie konsekwentnie spadał z 9,2% notowanych w 2011 r. do 5,5% w 2020 r. (...) Spowolnienie tempa wzrostu, jak również przeprowadzane w gospodarce chińskiej zmiany strukturalne, stanowią kluczowe czynniki w przypadku rynków surowcowych. Popyt z Chin odgrywał decydującą rolę na tych rynkach przez ostatnią dekadę. W przypadku wielu metali przemysłowych, po roku 1995, popyt ze strony Chin był odpowiedzialny za cały światowy popyt” – pisze w swoim raporcie Citi. Nouriel Roubini, jeden z tych ekonomistów, którzy przewidzieli światowy kryzys finansowy, twierdzi z kolei, że złoto nie przynosi dochodu ani z dywidendy, ani z odsetek, ani z czynszu od nieruchomości, więc nie ma powodu, dla którego miałoby drożeć. Są też dwa argumenty, które powodują, że trudno uwierzyć, by ceny złota trwale spadły poniżej 1000 dolarów za uncję. Otóż statystyki pokazują, że popyt na fizyczne złoto od lat jest mniej więcej taki sam, na zakupy biżuteryjne też. Jedyne, co się zmienia, to popyt i podaż ze strony funduszy inwestycyjnych. Popyt fundamentalny na złoto zatem jest i nie zniknie – to pierwszy z argumentów przemawiających na korzyść inwestowania w złoto. Drugim są koszty wydobycia złota. Spadek ceny złota do 1200 dolarów za uncję czyni nieopłacalną produkcję złota w jednej trzeciej kopalń, zaś przy cenie poniżej 1000 dolarów za uncję poniżej progu rentowności znajdzie się połowa kopalń. Jeśli kopalnie zaczną mieć kłopoty z rentownością, pewnie za jakiś czas spadnie wydobycie, a firmy obecne na tym rynku zaczną się wycofywać z nowych inwestycji i znów zadziała rynek – złoto zacznie być znów stosunkowo słabo dostępne i będzie drożeć. Taki mechanizm samoregulacyjny zadziałać po prostu musi. Każdy, kto ma część pieniędzy (ale nie więcej niż 10– 15%) w postaci długoterminowych oszczędności w złocie, powinien więc spokojnie czekać na lepsze czasy. Nawet jeśli dziś sprawy zdają się wyglądać niewesoło, to uważam, że trzeba mieć kruszec w inwestycyjnym portfelu, bo w perspektywie wielu lat stanowi to ciekawe urozmaicenie inwestycji. „Złoto powinno pozostać w portfelu inwestycyjnym – jego główne zalety, czyli wysoka płynność, funkcja globalnej waluty, długoterminowe dane historyczne i brak ryzyka kredytowego, przesądzają o atrakcyjności w bieżących warunkach. (...) Nigdy wcześniej eksperymenty z polityką

monetarną nie były prowadzone na taką skalę na całym świecie – dziś bardziej niż kiedykolwiek zabezpieczenia w postaci inwestycji w złoto wydają się niezbędne” – napisał w swojej analizie pod koniec 2013 r. austriacki bank Erste.

Nieruchomości Ceny mieszkań i domów zmieniają się w rytm koniunktury w gospodarce, ale mimo wszystko nieruchomości uchodzą za inwestycję alternatywną, ponieważ są zupełnie innym rodzajem aktywów niż akcje czy obligacje. Kogo nie stać, by kupić tanie mieszkanie, kawałek ziemi albo domek na przedmieściach, może zainwestować w fundusze inwestycyjne lokujące na rynku nieruchomości. Fundusze tego typu nie są nowością na polskim rynku, niektóre z nich mają nawet pięcioletnią historię. Do 2011 r. przynosiły one od 4,5% do 8,5% rocznego zarobku. Fundusze dzielą się na takie, które inwestują w mieszkania, a także na te, które specjalizują się w inwestowaniu w biura i centra handlowe, czyli tzw. nieruchomości komercyjne. Są też i takie fundusze, które chcą zarabiać na wynajmie powierzchni. Każda z tych trzech grup funduszy ma swoich zwolenników i przeciwników. Zwolennicy lokowania w nieruchomościach mieszkaniowych podkreślają, że Polska ma najniższy w Europie wskaźnik liczby mieszkań na tysiąc mieszkańców. Jednocześnie Polacy są relatywnie mało zadłużeni, jeśli chodzi o kredyty hipoteczne, więc należy spodziewać się dużego popytu na mieszkania i działki jeszcze przez wiele lat. Zwolennicy funduszy inwestujących pieniądze klientów w biura i magazyny wierzą, że takie fundusze będą mniej podatne na powstawanie i pękanie baniek spekulacyjnych, wiadomo bowiem, że popyt na mieszkania zależy od podaży kredytów bankowych. Poza funduszami, które rzeczywiście kupują osiedla lub biurowce, są i takie, które po prostu inwestują w giełdowe spółki budowlane. I to jest najmniej „alternatywna” opcja, ponieważ w czasie bessy wartość takiej inwestycji będzie spadała razem z całą giełdą.

Wino i dzieła sztuki Rozmawiałem niedawno z bankowcem, dla którego inwestowanie w wino to już nie tylko biznes, ale wręcz hobby. W domu ów menedżer ma piwniczkę z kilkuset butelkami najróżniejszych win. Wprawdzie nikt mu nie wyliczył, ile to wszystko jest warte, ale ten bankier doskonale zdaje sobie sprawę z tego, że wino jest jego polisą ubezpieczeniową na wszelki wypadek. Jeszcze kilka lat temu przywilej gromadzenia szlachetnego trunku przysługiwał tylko najbogatszym Polakom. Dziś jest łatwiej, ponieważ pojawiły się firmy, które pośredniczą w zakupie tzw. wina inwestycyjnego, nieprzeznaczonego do konsumpcji, a leżakującego w specjalnych piwnicach aż do chwili, gdy wzrosną ceny. Nie pytaj mnie o to, jak to się dzieje, że jedne wina po kilku latach zyskują na wartości, a inne nie. Nie mam pojęcia, od czego to zależy. Słyszałem, że ważną rolę na rynku winiarskim odgrywa sommelier, czyli specjalista od oceny jakości win. W każdym razie w Londynie działa specjalna giełda Liv-ex, na której prawo własności do skrzynek z cennym trunkiem

przechodzi z rąk do rąk. Ile można zarobić? Wartość wina Château Lafite Rothschild wzrosła w latach 2006–2010 czterokrotnie, a wina Carruades de Lafite – sześciokrotnie, ale ta winda jeździ w obie strony. Notowany w Londynie indeks Liv-ex 100 między 2005 a 2008 r. wzrósł ponad dwukrotnie, ale w 2009 r. praktycznie się nie zmienił. Kiedy gospodarka światowa zwalnia, popyt na wino nie zawsze rośnie. W latach 2011–2012 większość inwestorów kupujących modne wina z regionu Bordeaux traciła na tym interesie, bo moda na francuskie wina przygasła i w cenie znalazły się np. wina włoskie. Niektórzy analitycy twierdzą, że nie ma sensu płacić po kilka tysięcy złotych za butelkę wina tylko dlatego, że jest to dobry rocznik z Bordeaux („nie pierwszy dobry i nie ostatni”). Niestety, w Polsce nie ma jeszcze funduszy inwestycyjnych pozwalających inwestować w wino. Inwestycje za pośrednictwem prywatnych firm są dość drogie, prowizje pochłaniają 5–7% wartości inwestycji. Wartość wina musi więc dość solidnie wzrosnąć, żeby pokryć koszty pośrednictwa i jeszcze przynieść więcej dochodu, niż generują lokaty bankowe. W 2011 r. w Polsce istniał wprawdzie jeden fundusz inwestycyjny specjalizujący się w lokatach w wino, ale niestety był dostępny tylko dla dużych inwestorów, i to w okresie subskrypcji jednostek udziałowych (fundusz ma charakter zamknięty). Coraz popularniejszy staje się też art banking, czyli po prostu inwestycje w sztukę. Chodzi głównie o kupowanie obrazów, które w perspektywie kilku, kilkunastu lat mają przynieść wysokie zyski. Obrazy niezbyt znanych malarzy młodego pokolenia osiągają dziś na aukcjach ceny kilku tysięcy złotych. Czy jednak dany malarz za kilka lat będzie dalej tworzył, a jego dzieła będą nabierały wartości? Na polskim rynku pojawiły się firmy, które pośredniczą w lokowaniu pieniędzy w obrazy stworzone przez przedstawicieli tzw. młodej sztuki. Czy warto skorzystać z tej strategii? Cóż, ryzyko jest na pewno większe niż przy lokacie bankowej. Nie ma pewności, czy pośrednik nie sprzedaje nam obrazu mało znanego twórcy po zawyżonej cenie. Alternatywą dla zakupu obrazu na aukcji według zasady „na chybił trafił” byłaby inwestycja w fundusz lokujący na rynku sztuki. W Polsce ruszyły dwa tego typu fundusze inwestycyjne. Starszy z nich, który wystartował na początku 2011 r., lokuje pieniądze inwestorów w udziały podobnych funduszy działających na Zachodzie oraz w akcje brytyjskich i francuskich domów aukcyjnych, a nie bezpośrednio w obrazy.

Podsumowanie Inwestycje alternatywne smaczkiem w portfelu . Jeśli chcesz mieć portfel skrojony zarówno na dobre, jak i na złe czasy, powinieneś uwzględnić w nim komponent w postaci inwestycji alternatywnych, a więc takich, których wyniki będą w małym stopniu związane

z koniunkturą na rynku akcji i obligacji oraz ze stopami procentowymi, rzutującymi na oprocentowanie lokat bankowych. Według ekspertów inwestycje alternatywne powinny stanowić 7–15% portfela inwestycji. Pójdź złoto do złota. Najłatwiej dostępnymi inwestycjami alternatywnymi są, z punktu widzenia drobnego inwestora, fundusze typu hedge, czyli takie, które pozwalają zarabiać i w czasie hossy, i w czasie bessy – np. „grając na spadki” cen akcji. Jest też kilka funduszy inwestycyjnych kupujących złoto oraz akcje kopalni, które je wydobywają.

W poprzednich rozdziałach poznaliśmy różne możliwości inwestowania pieniędzy. Od bezpiecznych lokat bankowych i kont oszczędnościowych, poprzez fundusze pieniężne i ostrożne strategie lokowania w obligacjach, produkty strukturyzowane, różnego typu fundusze inwestycyjne, aż po akcje notowane na warszawskiej giełdzie. Omówiliśmy inwestycje alternatywne, choć te w większości przypadków są u nas dostępne dla osób najbardziej zdeterminowanych i mających stosunkowo dużo pieniędzy – ponieważ oferta jest raczej uboga i nastawiona na oszczędzających z grubym portfelem. Ale nic to, przecież nawet w ramach inwestycji alternatywnych da się znaleźć coś dla osób nieposiadających w sypialni skarbca wypełnionego banknotami o wysokich nominałach. Jak z tej obfitości produktów finansowych zmontować profesjonalny portfel inwestycji? Cóż, nie od razu Kraków zbudowano. Niezależnie od tego, czy masz już jakieś inwestycje i potrzebujesz „tylko” zrestrukturyzować swój portfel, czy pod względem oszczędzania jesteś jeszcze nowicjuszem, od razu załóż, że proces budowania docelowego portfela zajmie ci od kilku do kilkunastu miesięcy. Weź również pod uwagę czas na wprowadzenie koniecznych poprawek po kolejnych kilkunastu miesiącach. Swój prywatny portfel inwestycji budowałem przez trzy lata. Dopiero pierwsza odsłona kryzysu finansowego w latach 2007–2008 pokazała mi jego słabe strony i skłoniła do dodatkowych modyfikacji.

Podstawowe założenia Zanim zaczniesz budować nowy lub korygować już istniejący portfel inwestycji, powinieneś przyjąć podstawowe założenia, których będziesz się trzymał. Konieczna jest oczywiście dywersyfikacja, czyli rozłożenie inwestycji na co najmniej kilka różnych produktów finansowych. Ile ich będzie i jakie przyjmiesz spojrzenie na dywersyfikację, to już bardziej złożony problem, którym zajmiemy się za chwilę. Teraz mamy do rozstrzygnięcia ważniejsze kwestie:

› Ile pieniędzy masz do dyspozycji? Od tego zależą możliwości rozkładania inwestycji oraz zakres dywersyfikacji. Nawet drobne oszczędności warto podzielić i ulokować w dwóch, trzech miejscach, ale wraz z rosnącą kwotą rosną też perspektywy. Ważne jest też to, czy do dyspozycji masz już istniejące oszczędności, czy też planujesz dopiero systematycznie je gromadzić. Inne są możliwości inwestowania, kiedy na starcie masz np. 25 000 zł, a inne, jeśli mówimy o wpłatach np. 300 zł miesięcznie przez kilka najbliższych lat.

› Jakie ryzyko jesteś skłonny podjąć? Jak już – mam nadzieję – przekonałem cię w pierwszych rozdziałach tej książki, nie ma wysokiego zysku bez ryzyka. Dlatego od razu musisz podjąć strategiczną decyzję: czy jesteś w stanie zbudować

długoterminowy portfel obliczony na możliwie wysokie zyski, ale zakładający też przejściowe spadki wartości portfela nawet o kilkanaście procent? Przyjmując takie założenie, musisz mieć świadomość, że twój portfel inwestycyjny powinien dla ciebie zarabiać co najmniej przez kilkanaście lat. Oczywiście wraz z upływem czasu będziesz go korygował i być może uzupełniał o nowe kwoty, ale od razu musisz założyć, że w ciągu kilkunastu lat środki zgromadzone w portfelu mają stanowić żelazną rezerwę. Jeśli nie jesteś skłonny przyjąć takiego założenia, twój portfel musi być uboższy, bo pozbawiony najbardziej długoterminowych instrumentów, takich jak akcje.

› Czy portfel inwestycji ma zabezpieczać kredyty? Część z nas niezależnie od posiadanych oszczędności zgromadzonych np. na lokatach bankowych ma też różnego rodzaju kredyty. Pół biedy, jeżeli są to kredyty konsumpcyjne, debety, karty kredytowe albo kredyty samochodowe. Jeśli jednak masz na koncie również kredyt hipoteczny, to powinieneś ten fakt uwzględnić w budowaniu portfela inwestycji. Ów portfel bowiem – poza podstawową funkcją gromadzenia pieniędzy – będzie też służył jako potencjalna poduszka finansowa w razie kłopotów ze spłatą kredytu. Gdyby przydarzyło ci się jakieś nieszczęście – choroba, wypadek lub inne wydarzenie losowe, które uniemożliwia spłacanie rat – w portfelu inwestycyjnym musi się znaleźć płynna rezerwa finansowa, zapewniająca pieniądze na spłatę rat przynajmniej przez półtora roku. Doświadczenie pokazuje, że w przypadku wydarzeń losowych, które powodują katastrofę domowego budżetu, mniej więcej tyle czasu potrzeba, by zorganizować sobie życie i finanse na nowo. W tym okresie pieniądze z inwestycji stanowią zabezpieczenie egzystencji twojej i całej rodziny. Co takie założenie oznacza w praktyce? Otóż docelowa struktura twojego portfela inwestycji w przypadku, gdy spłacasz kredyt hipoteczny, powinna zawierać dostępną w każdej chwili część płynną odpowiadającą mniej więcej łącznej wartości 18 miesięcznych rat kredytu, który spłacasz. Jeśli masz ratę kredytową w wysokości 1500 zł miesięcznie, powinieneś mieć też niecałe 30 000 zł w formie bezpiecznych lokat, dostępnych w każdej chwili. To oczywiście będzie miało wpływ na strukturę portfela inwestycji, ale bezpieczeństwo finansowe rodziny to dobro nadrzędne. Obowiązek gromadzenia płynnej rezerwy „na wszelki wypadek” można złagodzić, jeśli masz dobrą polisę na życie, która zapewnia wypłatę odszkodowania w wysokości porównywalnej z saldem kredytu w razie śmierci twojej lub partnera.

Lepszy model, czyli czas na wyobraźnię Jakie aktywa powinien zawierać portfel inwestycyj ny? Już na początkowym etapie inwestowania można mniej więcej oszacować, jak się będzie rozwijał

w przyszłości twój portfel. Takie wyobrażenie sobie przyszłości ma fundamentalne znaczenie dla określenia twojej wrażliwości na ryzyko. Rzecz w tym, że można mniej więcej sprawdzić, ile rocznego zarobku przyniesie bezpieczna część portfela i w jakim stopniu zamortyzuje wahania bardziej ryzykownej części inwestycji. Jeśli sam nie potrafisz przeprowadzić takiej kalkulacji, zerknij na kilka przykładów, które podam poniżej. Może uznasz któryś z nich za optymalny i krzykniesz: „O, taki portfel chcę mieć!”. Portfel 70:30 Myślisz o bezpiecznym portfelu, zakładającym przeważający udział lokat bankowych, obligacji i innych bezpiecznych form inwestowania? Na 70% bezpiecznej części portfela będziesz zarabiał jakieś 6% rocznie (po odciągnięciu podatku), czyli na 100 000 zł miałbyś 4200 zł zysku (6% od 70 000 zł). Co się stanie, jeśli ruch na giełdzie w którymś roku spadnie o 30%? Na zainwestowanych z dużym ryzykiem 30 000 zł będziesz miał 10 000 zł straty. Sporo, ale przecież stracisz tylko 5800 zł, czyli niecałe 6%. Portfel, który w najgorszych czasach giełdy traci na wartości niecałe 6%, trudno uznać za przyprawiający o palpitację serca. Zresztą nawet przy spadku wartości giełdy o 20% zyski i straty przyjmują bilans niemal zerowy (strata nie przekracza 1800 zł, czyli 1,8%). Mamy więc wzorzec, który w przytłaczającej większości przypadków uchroni nas przed lwią częścią strat w czasie gwałtownej bessy na giełdzie. Tyle że to działa w obie strony. Jeśli na giełdzie będzie hossa i indeksy pójdą w górę o 50%, portfel – łącznie z częścią bezpieczną – zyska na wartości jakieś 19%. Jeżeli zaś wzrost cen wyniesie „tylko” 20%, co i tak jest świetnym wynikiem dla giełdy, portfel wygeneruje raptem 14%. Portfel 50:50 Wyobraź sobie portfel o wartości 100 000 zł, w którym połowę wartości stanowią inwestycje poczynione na rynku giełdowym, w najróżniejszych postaciach. Jeśli mamy rok bessy, ze spadkiem cen o 20%, to nie ma mowy o znaczącej amortyzacji tych strat przez część bezpieczną. Na akcjach tracimy 10 000 zł, a z bezpiecznej części czerpiemy tylko 3000 zł zysku. Nawet przy przecenie akcji o 10% w skali roku, co zdarza się na giełdzie dość często, nie ma mowy o wyjściu na plus, choć straty ograniczamy do symbolicznych 2%. Mój u lu biony portfel 30:30:30:10 Dla mnie ideałem, który jednak podlega pewnym korektom w związku z wahaniami koniunktury giełdowej, jest portfel 30:30:30:10, w którym poszczególne liczby w kolejności oznaczają: 1. lokaty bankowe i ekwiwalenty (w połowie płynne, czyli możliwe do zlikwidowania w każdej chwili), 2. obligacje i produkty strukturyzowane oraz fundusze papierów dłużnych, 3. akcje, fundusze akcji i wyroby akcjopodobne, 4. inwestycje alternatywne. Ten modelowy portfel jest bardzo odporny na wahania koniunktury giełdowej, a jeśli w czasie bessy zwiększymy nieco udział inwestycji alternatywnych kosztem jednego z pozostałych składników – staje się pomysłem zarówno na dobre, jak i na złe czasy.

Złota zasada inwestowania Nie wiemy, co będzie za 30 lat. Nie ma żadnej gwarancji, że zarobisz na konkretnej inwestycji, ani pewności, że na innej stracisz. Dlatego nie odrzucam perspektyw żadnej klasy aktywów. Ani lokat bankowych (choć przecież może pochłaniać je inflacja), ani obligacji (choć przecież emitenci mogą okazać się niewypłacalni), ani produktów strukturyzowanych (choć przecież to jedna z najbardziej nieczytelnych możliwości inwestycyjnych), ani akcji, ani złota, ani wina, ani nieruchomości, ani ziemi, ani nawet dzieł sztuki. Nie znamy przyszłości, dlatego w inwestowaniu pieniędzy warto trzymać się złotej zasady – obstawić jak najwięcej koni w tej gonitwie. Teoretycznie akcje pozwolą zarobić lepiej niż obligacje, a obligacje lepiej niż lokaty bankowe. Nie założę się jednak o cały mój majątek, że akurat nie będzie odwrotnie. Dlatego staram się mieć w portfelu wszystkie klasy aktywów i na razie nie najgorzej na tym wychodzę. Tobie polecam tę samą strategię.

Jeśli zmieniasz j uż istniej ący portfel W sytuacji, gdy masz już jakieś zręby portfela inwestycji, który musisz poważnie zrestrukturyzować, staraj się unikać nerwowych ruchów. Nie zrywaj lokat przed terminem, nie wycofuj się z produktów strukturyzowanych przed terminem, nie wycofuj się z funduszy inwestycyjnych od razu. Podziel je na trzy transze i wycofuj na raty – co kwartał albo co pół roku. Chodzi o to, by nie wychodzić z inwestycji w najgorszym momencie, gdy giełda szoruje po dnie. Zmiany już istniejącego portfela musisz rozciągnąć w czasie i – w miarę możliwości – ograniczyć do minimum. W inwestowaniu rewolucje nie są dobrym pomysłem, wszelkich zmian dokonuj sukcesywnie.

Cztery filary portfela Nadszedł czas, byś wyobraził sobie swój portfel. Podstawowe założenie jest takie, że – niezależnie od tego, ile pieniędzy masz do dyspozycji – powinien on dzielić się na kilka części, w miarę możliwości mniej i bardziej ryzykownych. Proponuję, byś patrzył na proces planowania portfela tak jak na budowę konstrukcji z klocków. Zaczynamy od postawienia dwóch, trzech filarów, wokół których będziemy dobudowywać dodatkowe przyległości, będące uzupełnieniem każdego z nich. Te filary to przede wszystkim:

› Lokata bankowa lu b jej ekwiwalent (np. konto oszczędnościowe, jeśli mówimy o systematycznym oszczędzaniu). To bezpieczna część portfela, która będzie stanowiła rezerwuar płynności. Jeśli pojawi się jakaś okazja inwestycyjna, będziesz miał środki, dzięki którym będziesz mógł ją sfinansować.

› Obligacje, fu ndu sz inwestycyjny oparty na papierach dłu żnych lu b produ kt stru ktu ryzowany z gwarancją kapitału . Ta część portfela ma zapewnić ci niewielkie, ale systematyczne zyski, które będą albo podstawą twojej strategii inwestycyjnej, albo „tylko” amortyzatorem wahań pozostałej części portfela.

› Akcje, fu ndu sze akcji. W zależności od struktury twojego portfela będzie to albo tylko 10-procentowa „wisienka na torcie”, która ma w dobrych czasach nieco poprawić wynik całego portfela, albo jego znacząca część, która może w przyszłości zadecydować o tym, czy twoje inwestycje okażą się sukcesem, czy porażką. W ramach każdego z tych filarów masz do wyboru mnóstwo różnych możliwości inwestowania pieniędzy, większość z nich zresztą wspólnie przeanalizowaliśmy w poprzednich rozdziałach. Zanim jednak zdecydujesz się na konkretne rozwiązania inwestycyjne w ramach każdego z filarów, powinieneś określić, ile pieniędzy docelowo znajdzie się pod każdym z tych filarów.

Jeśli masz 10 000–20 000 zł Przy takiej wartości oszczędności – nieistotne w tym momencie, czy masz je w całości do dyspozycji już teraz, czy też dopiero „masz je mieć”, np. z comiesięcznych systematycznych dopłat – proponowałbym podział pomiędzy dwa pierwsze filary. Umieściłbym połowę pieniędzy na lokatach bankowych lub kontach oszczędnościowych, a połowę w obligacjach, bezpiecznych funduszach bądź w jakimś produkcie strukturyzowanym (niestety nie wszystkie wchodzą w grę ze względu na wysokie progi wejścia). Jeśli do dyspozycji masz raczej 10 000 zł niż 20 000 zł, wybrałbym na początek po jednym produkcie finansowym dla każdego z filarów i oczywiście założył, że z czasem twój portfel się rozrośnie i będzie można do każdego z filarów dostawić po jednej dodatkowej „wypustce”. W perspektywie jest też postawienie trzeciego filaru, ale to rekomendowałbym ci dopiero wtedy, gdy twój portfel nieco „spuchnie”.

Jeśli masz 20 000–40 000 zł Im bliżej górnej części tego zakresu, tym bardziej zastanawiałbym się na twoim miejscu nad postawieniem trzeciego filaru. Oczywiście bez szaleństw. Na początku niech to będzie raczej „filarek” niż filar. Jeśli masz do dyspozycji 30 000 zł, stwórz akcyjną część portfela nieprzekraczającą 3000 zł. Jeżeli masz 40 000 zł, niech będzie to już 5000 zł. Na razie niestety tylko w ramach jednego produktu finansowego, ale z czasem wzmocnisz trzeci filar, i to znacznie szybciej, niż będzie wynosił proporcjonalny przyrost twoich oszczędności. Tym jednym produktem „trzeciofilarowym” niech będzie jakiś fundusz inwestycyjny lokujący na polskiej giełdzie, ewentualnie taki, który skupia się na spółkach z Europy Środkowej. Na razie zrezygnuj z bardziej

egzotycznego kierunku, funduszy sektorowych albo inwestujących w małe spółki. Na wszystko przyjdzie czas. Wraz z postawieniem trzeciego filaru przy wartości twoich inwestycji oscylującej wokół 40 000 zł warto rozbudowywać dwa pierwsze filary. Jeśli masz jedną lokatę, załóż też konto oszczędnościowe. Jeżeli masz jakiś fundusz obligacji, dokup produkt strukturyzowany albo kilka obligacji skarbowych. Chodzi o to, by powoli zacząć już dywersyfikować swoje oszczędności w ramach poszczególnych filarów. Oczywiście nie dotyczy to jeszcze trzeciego filaru, ale – jak wspomniałem wyżej – do jego rozbudowania zabierzesz się energicznie, kiedy twój potencjał finansowy będzie rósł.

Jeśli masz 40 000–80 000 zł To moment, w którym twój portfel inwestycji zaczyna być elastyczny, a więc możesz powoli myśleć o dochodzeniu do modelowej struktury, którą wymyśliłeś, zanim jeszcze zabrałeś się do inwestowania. Jeśli założyłeś, że twój portfel ma się składać w ok. 40% z części opartej na akcjach, funduszach inwestycyjnych z różnych części świata, i chciałbyś, by twoje pieniądze pracowały pełną parą, od poziomu 50 000 zł staraj się jak najwięcej uwagi poświęcać rozbudowie tej właśnie części portfela. Do tej pory była ona symboliczna, bo im masz mniej pieniędzy, tym bardziej bezpiecznie musisz je inwestować. Jednak po przekroczeniu poziomu 40 000–50 000 zł na wzmacnianie trzeciego filaru powinieneś przeznaczać nawet 3/4 dodatkowego kapitału, który się pojawia w portfelu. W dwóch pierwszych filarach będzie po 20 000–25 000 zł, więc dokładaj do nich tylko tyle pieniędzy, ile trzeba, by utrzymać proporcje portfela zgodne z założeniami. Intensywnie niech rośnie filar stricte inwestycyjny. Oczywiście „intensywnie” nie oznacza „na hurra”. Jeśli się da, rozłóż wpłaty na mniejsze kwoty, a cały proces rozbudowywania trzeciego filaru niech trwa jak najdłużej – nawet ponad rok. Chodzi o to, by nie wchodzić na rynek z dużą porcją pieniędzy od razu, ale by rozłożyć inwestycje w czasie. Dzięki temu ograniczysz ryzyko pojawienia się na rynku w złym momencie, np. na górce notowań giełdowych. Rozbudowa trzeciego filaru z 3000–5000 zł do 30 000–40 000 zł nie będzie zadaniem łatwym. Powinieneś mieć w zanadrzu co najmniej dwa lub trzy instrumenty, na które rozłożysz nowe inwestycje. To jest właściwy moment, by pomyśleć o dywersyfikacji geograficznej swoich inwestycji. Do funduszu inwestującego w Polsce lub w naszej części Europy dołóż taki, który pozwoli pieniądzom pracować w dalekiej Azji albo w krajach BRIC. O możliwościach inwestowania za granicą pisałem w rozdziale 11.

Jeśli masz 80 000 zł i więcej To już zaczyna być profesjonalny portfel inwestycji, który ma określony kształt i powinien też osiągać satysfakcjonujące wyniki. Oczywiście im większy jest w nim udział trzeciego filaru, tym

bardziej przez palce powinieneś patrzeć na zmiany wartości portfela w poszczególnych kwartałach. Tu raczej wchodzi w grę weryfikacja decyzji inwestycyjnych dopiero po dwóch, trzech latach. Przy portfelu opartym głównie na pierwszych dwóch filarach możesz sobie pozwolić na modyfikację jego komponentów nawet raz na pół roku. Im bliżej ci do bariery 100 000 zł, tym bardziej warto zastanowić się nad uwzględnieniem w ramach dywersyfikacji także akcji rentownych spółek (jeśli masz żyłkę inwestora giełdowego) albo funduszy sektorowych działających w poszczególnych branżach. W zależności od tego, jakie masz przewidywania co do rozwoju sytuacji na rynkach, możesz dołożyć do portfela komponent funduszy kupujących spółki farmaceutyczne, energetyczne albo finansowe czy budowlane. Pierwsze dwie grupy to przykłady branż defensywnych, dobrze sprawdzających się w gorszych czasach. Dwie ostatnie branże są bardziej podatne na zmiany koniunktury gospodarczej.

Czas na inwestycj e alternatywne W rozbudowanych, profesjonalnych portfelach inwestycyjnych stanowią one 8–15% wartości inwestycji. Mając już w portfelu 100 000 zł, z czego – ostrożnie licząc – 30 000–40 000 zł zostało ulokowanych w różnego rodzaju funduszach akcji lub po prostu w akcjach, można zacząć myśleć o zbudowaniu czwartego filaru i o przeznaczeniu 5000 zł na inwestycje alternatywne. Oczywiście przy tak niewielkich kwotach większość możliwości alternatywnego inwestowania jest jeszcze niedostępna, ale można już pomyśleć o wpłaceniu niewielkiej kwoty do funduszu inwestującego np. na rynku złota albo w taki, który lokuje kapitał w nieruchomościach lub ziemi. Z czasem – gdy w grę zaczną wchodzić większe kwoty – można pomyśleć o inwestycjach w wino, żywność, dzieła sztuki.

Sprawdzamy, czy portfel się... sprawdza Po roku, dwóch, góra trzech od zbudowania docelowej struktury portfela powinieneś podjąć się jego oceny, a więc porównać to, jak zachowuje się wartość portfela w stosunku do rynku, utożsamianego przez rynek akcji. Mój prywatny portfel, zbudowany według zasady 30:30:30:10, w dobrych czasach przynosi jakieś 10–15% rocznego zysku, natomiast w złych, gdy ruch na giełdzie spada o 20–25%, pokazuje straty rzędu 5–8%. To są wartości, które mnie w zupełności satysfakcjonują, choć oczywiście ty możesz mieć inne spojrzenie. Jeśli uznasz, że nie akceptujesz zmian wartości portfela tak dużych bądź tak małych, jakie w nim obserwujesz, przystąp do niezbędnych korekt. Oczywiście bez żadnych nerwowych ruchów, podejmowanych z soboty na niedzielę. Portfel zmieniaj spokojnie, dając sobie sporo czasu na przeprowadzenie operacji w taki sposób, by była jak najbardziej korzystna.

Portfel zmienia się sam

Pamiętaj, że nawet jeżeli nic nie zmieniasz w portfelu, jego struktura zmieni się sama na skutek dopisywania odsetek do części bezpiecznej portfela i doliczania zysków lub odliczania strat od części ryzykownej. Jeśli masz portfel o wartości 100 000 zł, w którym 70% stanowią akcje, a 30% lokaty i obligacje, to po przecenie na giełdzie wynoszącej 30% ryzykowna część portfela stopnieje z 70 000 zł do ok. 50 000 zł, obligacyjno-lokatowa zaś wzrośnie z 30 000 zł do jakichś 32 000 zł. Otrzymasz więc portfel wart 82 000 zł, w którym już tylko 61% aktywów będą stanowiły instrumenty ryzykowne. Powinieneś wówczas skorygować portfel, by ponownie doprowadzić go do modelowej postaci.

Podsumowanie Sprawdź, jaką masz tolerancję ryzyka. Zanim zaplanujesz swój portfel, ustal jego modelową strukturę i sprawdź, jak zachowałby się w sytuacji kryzysowej. Okazuje się, że mając portfel oparty w 70% na bezpiecznych inwestycjach, twoje fundusze nie ucierpią nawet przy 20-procentowej przecenie na giełdzie. Sprawdź też jednak inne warianty. Cztery filary portfela inwestycji. Każdy portfel docelowo powinien składać się z czterech filarów. Pierwszy to bezpieczna rezerwa płynności, czyli pieniądze na kontach oszczędnościowych lub lokatach bankowych. Druga to obligacje. Trzecia – akcje, fundusze akcyjne i produkty strukturyzowane. Czwarty to inwestycje alternatywne, będące dodatkiem do trzech podstawowych filarów. Zacznij od postawienia dwóch filarów. Tworząc portfel inwestycji, zacznij od zbudowania dwóch bezpiecznych filarów portfela, czyli lokat i obligacji. Jeśli wartość twojego portfela przekroczy 20 000 zł, zacznij dobudowywać do nich trzeci, giełdowy filar. Na razie niech pozostanie niższy od dwóch pierwszych. Dopiero gdy twoje aktywa przekroczą 50 000– 60 000 zł, zacznij wzmacniać filar giełdowy. Powyżej 80 000–100 000 zł pomyśl o dodaniu do portfela inwestycji alternatywnych.

W ostatnich latach oprocentowanie lokat w bankach drastycznie spadło. Jeszcze w 2009 r. można było założyć lokatę na 7–8% w skali roku. W latach 2010–2012 oprocentowanie spadło do 4–5% w skali roku, by w 2013 r. osiągnąć dno na poziomie 2,7%. Aby zrozumieć mechanizm, który tak bardzo okroił zyski z naszych lokat w bankach, musimy cofnąć się kilka lat, gdy okazało się, że najpierw Grecja, a potem Hiszpania, Portugalia, Włochy i inne państwa Europy Południowej są nadmiernie zadłużone. Najbardziej drastyczny był przypadek Grecji, której politycy najzwyczajniej w świecie fałszowali statystyki dotyczące własnego długu. Kiedy okazało się, że budżety wielu krajów Europy są na granicy krachu z powodu kosztów obsługi zadłużenia, konieczne stało się ograniczenie wydatków państw, co z kolei pogorszyło koniunkturę i spowodowało wzrost bezrobocia. W tej sytuacji banki centralne postanowiły wspomóc globalną gospodarkę i zaczęły tanio pożyczać pieniądze bankom komercyjnym, by te z kolei pobudzały tanim kredytem popyt konsumentów. Tanie finansowanie z banków centralnych spowodowało, że banki komercyjne obniżyły oprocentowanie lokat i trzymają je nisko aż do dziś. Co to oznacza dla naszych pieniędzy? Po pierwsze: inflacja staje się tru dniejszym przeciwnikiem. Niskie oprocentowanie lokat oznacza, że już nawet niewielki wzrost inflacji może zbić do zera realny wzrost wartości pieniędzy, które ulokowałeś w banku. O tym, jak ważne jest utrzymanie realnej wartości pieniędzy zdeponowanych na lokatach, pisałem w jednym z poprzednich rozdziałów. Oczywiście: tu nie działa żaden automat. Nawet przy niskim oprocentowaniu lokat realny zysk może być bardzo wysoki. Zresztą w połowie 2013 r. miała miejsce sytuacja, w której przy ekstremalnie niskiej inflacji założone rok wcześniej depozyty przynosiły realny wzrost oszczędności nawet o 3%. Niemniej im niższe oprocentowanie lokat, tym bardziej warto walczyć o jak najlepszą ofertę dla siebie. Po dru gie: bardziej opłaca się ryzyko. Czas niskich stóp procentowych powoduje, że wielu ciułaczy otwiera się na podejmowanie nieco większego ryzyka w inwestowaniu swoich pieniędzy. Przykładem mogą być chociażby produkty strukturyzowane. Załóżmy, że otrzymujesz z banku ofertę ulokowania 10 000 zł w produkt strukturyzowany, który da 10% zysku przy wzroście kursu złotego w stosunku do euro i nie zarobi nic, jeśli złoty się osłabi w stosunku do unijnej waluty. Masz więc do wyboru: wejść w ten interes albo ulokować pieniądze w banku na pewny procent. Gdybyś miał przed sobą ofertę lokaty na 6% w skali roku, to pewnie poważnie byś się zastanowił, czy warto ryzykować pewne 6% dla 50% szans na zyskanie 10%. Jeśli jednak bank płaci tylko 2,5%, to nawet gdy się nie uda, świat się nie skończy. Przy kwocie 10 000 zł ryzykujesz utratę tylko 250 zł, a nie 600 zł, jak w sytuacji, w której lokata byłaby oprocentowana wyżej. To właśnie ten mechanizm popycha nas do podejmowania większego ryzyka w czasie niższych stóp procentowych. W 2013 r. ok. 20 mld zł przesunęliśmy z lokat bankowych do funduszy inwestycyjnych (co prawda głównie do tych bezpiecznych, lokujących mało pieniędzy na giełdzie, ale jednak). W warunkach niskich stóp procentowych mamy większą skłonność do ryzyka w poszukiwaniu lepszych stóp zwrotu. Nie ma w tym nic złego, bo to moment, w którym możemy

sobie pozwolić na eksperymenty – byle tylko nie przeholować. Po trzecie: inwestowanie w instru menty o stałej stopie procentowej jest bardziej ryzykowne. Czasem banki dają do wyboru lokaty o stałej i zmiennej stopie procentowej. W krótkim terminie przeważnie bezpieczniejsze (przynajmniej jeśli chodzi o ryzyko związane z wysokością realnego zysku) są te o stałej stopie, ale jeżeli lokujemy pieniądze na dłużej w erze niskich stóp procentowych warto zachować ostrożność. Długoterminowa lokata na stały procent, zakładana w takim momencie, jest de facto zakładem o przyszły poziom stóp procentowych. Bank zapewne zapłaci za taką lokatę lepiej niż za zmiennoprocentową, jeśli jednak w przyszłości stopy procentowe pójdą w górę, klient ryzykuje, że zarobi mniej, niż by mógł. Im większa jest różnica między oprocentowaniem stałym i zmiennym (oczywiście na korzyść stałego), tym większa będzie musiała być przyszła podwyżka stóp procentowych, żeby bank ten zakład wygrał. Na początku 2014 r. dwa banki zaproponowały trzyletnią lokatę o stałym oprocentowaniu, płacąc 4–4,1% w skali roku. W tym samym czasie dwuletnie lokaty o zmiennym oprocentowaniu były oferowane przy stawce 3,5%, zaś lokaty roczne – poniżej 3%. Premia za zablokowanie pieniędzy na długi czas była więc z punktu widzenia klientów spora. Z drugiej strony – jeśli za rok czy dwa stopy procentowe wyraźnie się podniosą, to bank będzie górą.

Rys. 14. Przeciętne oprocentowanie lokat rocznych na 5000 zł Na podstawie: Open Finance

Jakie pułapki mogą zastawić na ciebie bankowcy? Co robić w sytuacji, gdy oprocentowanie lokat wzrasta, albo – jak na początku 2014 r. – szoruje po dnie i ani myśli przestać? Przede wszystkim proponuję zachować spokój. Najważniejszą sprawą w inwestowaniu jest ochrona kapitału, więc nerwowe ruchy są niewskazane.

Nie daj sobie wmówić, że są jakieś „nowe metody oszczędzania”. Pośrednicy finansowi oraz bankowcy doskonale wiedzą, że denerwujesz się niskim oprocentowaniem oszczędności w banku i raz po raz ogłaszają, że odkryli perpetuum mobile, które pozwala zarabiać bez ryzyka np. 8% w skali roku w czasie, kiedy zwykła lokata daje tylko 3%. Nie ulega wątpliwości, że taka okazja inwestycyjna okaże się „zgrzewką” (tak w żargonie bankowców nazywa się pakiety kilku produktów; najczęściej w ten sposób łączy się produkt bezpieczny z ryzykownym, licząc, że klient łatwiej „łyknie” ryzyko w mniejszym stężeniu). Może to być np. bezpieczna lokata, która wiąże się z dodatkowymi obowiązkami i ograniczeniami (np. takim, że trzeba przenieść konto do wskazanego banku, przelewać tam dochody z pensji, wziąć z tego banku kartę płatniczą, płacić nią za zakupy tak często, jak bank każe). Unikaj pakietów. Wszelkiego rodzaju oferty wiązane (dobrze oprocentowana lokata plus podejrzane „coś” np. konto z kartą, ryzykowny fundusz inwestycyjny, plan oszczędzania itp.) to pomysły, którym warto przyjrzeć się trzy razy. Pomysł, w którym 50% pieniędzy wpłacasz na lokatę, a pozostałe 50% wystawiasz na ryzyko, wcale nie oznacza, że w najgorszym wypadku wyjdziesz na zero. Przeważnie jest tak, że powodzenie inwestycji połowy pieniędzy, które wystawiasz na ryzyko, decyduje w 90% o tym, jaki zysk osiągniesz. Przykład Inwestujesz po 10 000 zł w lokatę bankową oprocentowaną na 6% w skali roku oraz w fundusz akcji. Załóżmy dwa warianty – pierwszy to taki, gdy fundusz akcji zyskuje 20%, drugi – gdy traci 20% . Jeśli zrealizuje się różowy scenariusz, masz 2000 zł zarobku na funduszu i 600 zł na lokacie (pomijam podatki od zysków). Jeżeli zaś fundusz traci 20%, to zamiast 10 000 zł masz tylko 8000 zł i jesteś – po uwzględnieniu zarobku z lokaty – jakieś 1400 zł pod kreską. Mimo że w obie inwestycje włożyłeś po 10 000 zł, rentowność całego interesu zależy w decydującym stopniu od ryzykownej części. Jeśli jesteś tego świadom i jesteś przygotowany na takie ryzyko, nie ma problemu. Jeżeli jednak kupujesz pakiet tylko po to, żeby podbić trochę dochód z lokaty, to łatwo możesz wpaść w pułapkę.

Uważaj na oferty ograniczone czasowo i na złu dzenia optyczne. W czasach niskich stóp procentowych instytucje finansowe nie mają innego wyjścia i muszą tworzyć miraże, żeby móc w reklamach pokazać wysoki procent, np. dobrze oprocentowane (ale tylko przez trzy miesiące) konto oszczędnościowe. To złudzenie optyczne – zarobisz grosze w porównaniu z sytuacją, w której nie ruszysz pieniędzy z miejsca, w którym one dziś się znajdują. W kategorii finansowych złudzeń optycznych najbardziej wzruszają mnie oferty lokat (rząd reklamuje również w ten sposób swoje specjalne edycje krótkoterminowych obligacji skarbowych, np. „Lutowa 7-ka” czy „Listopadowa 13-tka”) z oprocentowaniem progresywnym. Przykładowo, przez pierwszych pięć miesięcy oprocentowanie wynosi 1,5%, a w ostatnim miesiącu 7%. Choć średnia wynosi niewiele

ponad 2%, w reklamie można przedstawić „oprocentowanie do 7%”.

Co zamiast lokaty? Jeśli chcesz zabrać pieniądze z nędznie oprocentowanej lokaty (lub konta oszczędnościowego), ale zarazem szukasz porównywalnie bezpiecznej inwestycji, to nie masz dużego wyboru. W zasadzie w grę wchodzą tylko rządowe obligacje, choć i one ostatnio przestają być atrakcyjne (w 2013 r. minister finansów „ściął” marże zysków dla ich nabywców). Jeżeli miałbym zamieniać lokaty na obligacje skarbowe, to wziąłbym pod uwagę tylko te dziesięcioletnie. W chwili, gdy piszę te słowa, najnowsza seria daje 1,5% powyżej inflacji w kolejnych latach inwestycji. Nie trzeba ich trzymać do końca (za wykup przed terminem płaci się prowizję równą mniej więcej trzeciej części zysku w ostatnim roku inwestycji). Obligacje dziesięcioletnie to w zasadzie jedyna sensowna alternatywna dla lokaty bankowej, cechująca się podobnym poziomem bezpieczeństwa. Z funduszy inwestycyjnych najbezpieczniejsze są fundusze rynku pieniężnego. Inwestują w rządowe papiery dłużne, które za kilka miesięcy rząd wykupi. Ryzyko jest więc nieduże, ale zyski nie przekroczą raczej 4–5% w skali roku. Więcej dają czasem zarobić fundusze obligacji, ale jest to inwestycja o wyższym ryzyku niż lokata, obligacja rządowa lub fundusz rynku pieniężnego. Istnieją też polisolokaty, czyli lokaty opakowane jako polisy na życie. Ich zaletą jest to, że są wolne od podatku Belki, więc można zarobić na nich nieco więcej niż na lokacie. Jednak rządowe gwarancje dla takich instrumentów są słabsze niż dla lokat – dotyczą bowiem tylko połowy zainwestowanych pieniędzy. Są wreszcie produkty strukturyzowane, tzw. struktury. To inwestycja w jakiś giełdowy indeks albo pakiet indeksów (surowcowych, walutowych, giełdowych), ale przeważnie z ochroną kapitału. Wiesz zatem, że na pewno nie stracisz, ale czy zarobisz, to już inna sprawa. Pewien doradca finansowy nazwał te produkty „rosyjską ruletką”. Dziś ryzyko w tej grze jest na tyle niewysokie, że nawet jeśli „struktura” nie zarobi, serce nie będzie bolało. Taka inwestycja jest tak naprawdę zakupem „czarnej skrzynki” – nie wiadomo, na co się trafi. Warto jeszcze dodać, że im dłużej ma trwać inwestycja w „strukturę”, tym większa może być realna strata. W tym czasie bowiem nie tylko nie zarobisz tych kilku procent w skali roku, lecz także pieniądze realnie stracą na wartości (inflacja!).

Podsumowanie Niskie oprocentowanie lokat oznacza, że już nawet niewielki wzrost inflacji może znacząco ograniczyć realny wzrost wartości pieniędzy, które ulokowałeś w banku. W dobie

niskich stóp procentowych inwestujący wykazują większą skłonność do ryzyka w poszukiwaniu lepszych stóp zwrotu. Nie zawsze jednak ryzyko się opłaca – nerwowe przerzucanie pieniędzy z lokat bankowych nie jest wskazane. Rezygnu jąc z lokaty, której oprocentowanie jest niskie, warto rozważyć inwestycję w rządowe obligacje (dziesięcioletnie), fundusze rynku pieniężnego, polisolokaty lub produkty strukturyzowane.

Niskie stopy procentowe, które zafundował nam Narodowy Bank Polski w latach 2012–2014, spowodowały, że wiele osób zaczęło intensywnie rozglądać się za innym miejscem dla swoich pieniędzy niż lokata bankowa. To zupełnie zrozumiałe – przez lata zostaliśmy przyzwyczajeni do tego, że na dobrej lokacie bankowej da się zarobić 6% w skali roku. W roku 2013 przeciętne oprocentowanie depozytów bankowych nie przekraczało 2,7%. Co prawda, inflacja była też niziutka (w pewnym momencie spadła grubo poniżej 1%), więc nawet przy tak niskiej rentowności lokaty bankowej można było wypracować realny zysk z trzymania pieniędzy w banku. Jednak wielu moich znajomych zaczęło szukać alternatywy – tym bardziej, że w 2013 r. wydawało się, iż era niskich stóp procentowych (a więc i nędznego oprocentowania lokat) szybko się nie skończy. Najpoważniejszą alternatywą wydaje się rynek nieruchomości. Czy zysk z wynajmu mieszkania może być wyższy niż z trzymania pieniędzy w banku albo z obligacji? Zaraz to policzymy. Jednak od razu należy zaznaczyć, że nie jest to inwestycja dla każdego. Po pierwsze, inwestowanie w nieruchomości polecam tylko tym, którzy mają już poduszkę finansową i portfel inwestycji złożony z lokat bankowych, obligacji oraz akcji lub funduszy inwestujących w akcje. Po drugie, polecam je tym, którzy myślą o inwestowaniu długoterminowo. Po trzecie tym, którzy mają już odpowiednio duży portfel płynnych inwestycji, czyli takich, z których można się szybko wycofać. Nieruchomości bowiem – w jeszcze większym stopniu niż akcji – dotyczy zasada, że nie wolno dopuścić do sytuacji, w której byłbyś zmuszony do ich sprzedaży. Nieruchomości tylko pozornie są inwestycją bez ryzyka. W istocie dość łatwo można tu stracić albo nic nie zarobić. O tym za chwilę. Najpierw jednak o jasnych stronach inwestowania w mieszkanie na wynajem. Potencjalny zysk jest nawet dwa razy większy niż z lokaty lub obligacji (pod warunkiem że nie korzystasz z kredytów). Przykład Kawalerkę poza centrum wielkiego miasta można dziś kupić za ok. 180 000– 190 000 zł (licząc po 6000 zł za metr kwadratowy). Do tego trzeba doliczyć 25 000 zł kosztów doprowadzenia mieszkania do stanu używalności, więc w sumie wydamy na starcie ok. 210 000 zł. Koszt wynajmu takiego mieszkania – w zależności od miejscowości i lokalizacji – to 1300–1500 zł miesięcznie (po odliczeniu czynszu i opłat eksploatacyjnych). W ciągu roku możemy więc osiągnąć 15 000 zł przychodu (nie licząc podatku). Lokując te same 210 000 zł w banku na 3%, uzyskujemy 6300 zł odsetek przed opodatkowaniem. Oczywiście trzeba też wziąć poprawkę na to, że średnio przez dwa miesiące w roku kawalerka będzie stała pusta (a więc szacowany roczny dochód z wynajmu spada do 12 000 zł), a co pięć lat trzeba będzie mieszkanie pomalować i wymienić w nim podstawowe sprzęty (w skali roku powinniśmy założyć na to ok. 1000 zł „rezerwy”). Jeśli wynajmujemy mieszkanie, korzystając z pomocy

pośrednika, to i w bilans naszej inwestycji należy wliczyć także koszt jego prowizji. Nawet jeśli to wszystko weźmiemy pod uwagę, wychodzi na to, że do „wyciągnięcia” z inwestycji w mieszkanie na wynajem jest znacznie więcej niż na lokacie bankowej w czasach niskich stóp procentowych. Ryzyko wydaje się niewielkie, bo nieruchomości uchodzą za bardzo bezpieczną lokatę kapitału, która w dodatku chroni realną wartość pieniędzy.

Teraz czas wylać na tę koncepcję mały kubełek zimnej wody. W takim lokowaniu pieniędzy widzę co najmniej kilka minu sów. Po pierwsze: ceny nieruchomości są niepewne. Mając 210 000 zł w banku, wiemy, że może nie osiągniemy realnego zysku, ale nominalnie nasze oszczędności nie spadną – oczywiście przy założeniu, iż cały system bankowy się nie przewróci. Polski rynek nieruchomości jest jeszcze niezbyt rozwinięty i trudno powiedzieć, czy 6000–7000 zł za metr kwadratowy mieszkania to dużo, czy mało. Pod koniec 2013 r. spotkałem się z pośrednikiem nieruchomości, który pokazywał mi całe katalogi z domami, które można kupić na greckich wyspach albo u wybrzeży Hiszpanii. Ich ceny były o 20–30% niższe od tych, których żądają deweloperzy za mieszkania w centrach polskich miast. Dlaczego w Polsce ma być drożej niż w Grecji? A może to tam jest teraz „za tanio”, zaś ceny polskich mieszkań spadać już nie będą? Od szczytu nieruchomościowej hossy średnia cena metra kwadratowego mieszkania spadła o 20% (w niektórych lokalizacjach – o ponad 30%). I choć marże deweloperów nie pozostawiają już wiele miejsca na spadki cen, to o tym, czy metr kwadratowy mieszkania podrożeje, zadecyduje popyt klientów chcących kupić własne „M”. Popyt ów zależy od nastrojów konsumenckich i od dostępności kredytów (od 2013 r. Komisja Nadzoru Finansowego zabroniła bankom udzielać kredytów bez wkładu własnego; w ciągu kilku lat obowiązkowy wkład własny wzrośnie z obecnych 5% do 20%). Po drugie: stopy procentowe nie zawsze będą tak niskie. Rentowność wynajmu nieruchomości jest znacznie wyższa od lokaty w obligacje czy depozyt bankowy, ale tylko w czasach niskich stóp procentowych. Kiedy oprocentowanie lokat wzrośnie z obecnych 3% do 6%, wcale nie będzie oczywiste, że na nieruchomościach da się zarobić więcej niż w banku. A to inwestycja na tyle absorbująca, że należałoby od niej oczekiwać wyższych profitów niż z inwestowania w obligacje. Po trzecie: grozi nam wzrost liczby mieszkań na wynajem. Już dziś jest ich więcej niż chętnych do płacenia czynszu, a Bank Gospodarstwa Krajowego na 2014 r. zapowiedział program inwestowania w całe budynki przeznaczone na wynajem. To duży, państwowy bank, który będzie w stanie wynegocjować z deweloperami niskie stawki zakupu, a więc będzie mógł też sobie pozwolić na niższe od rynkowych stawki za wynajem. Trzeba się więc liczyć z tym, że w przyszłości – przynajmniej w niektórych, najbardziej popularnych lokalizacjach – czynsze za

wynajem mieszkań spadną. Po czwarte: mieszkanie mieszkaniu nierówne. Nie mając doświadczenia w handlowaniu mieszkaniami, nigdy nie wiemy, czy mieszkanie, które sobie upatrzyliśmy, okaże się chodliwym towarem na rynku wynajmu. Z dwóch identycznych mieszkań jedno będzie non stop wynajęte, a drugie będzie często stało puste, bo będzie po prostu w mniej atrakcyjnym z punktu widzenia najemcy miejscu. To wszystko oczywiście nie oznacza, że nie warto dziś inwestować w nieruchomości. Trzeba się liczyć z tym, iż nie zawsze będziemy na tym wychodzili lepiej niż na lokacie bankowej. Kapitał nie jest w 100% pewny, więc nie jest to inwestycja dla każdego. Można sobie wyobrazić, że mieszkania podrożeją, ale też nie można wykluczyć, że za 10 lat będą kosztowały tyle samo albo mniej niż dziś.

A może wziąć kredyt? Nie każdy ma w kieszeni 210 000 zł, żeby od ręki zainwestować tę kwotę w mieszkanie. Może więc kupić je na kredyt i później raty finansować czynszem pobieranym od najemców? Nie polecam takiego rozwiązania początkującym inwestorom. Ryzyko wynikające z faktu, że dochód z czynszu nie jest pewny, wzmacniamy w tym momencie koniecznością płacenia rat kredytowych, których wysokość jest wyższa w czasie wyższych stóp procentowych. Gdybym chciał dziś pożyczyć z banku pod hipotekę 170 000 zł na 30 lat (zakładam, że chcę kupić kawalerkę i mam 20% wkładu własnego), to przy średniej marży 1,5% płaciłbym miesięcznie 830 zł raty. Dochód z wynajmu na poziomie, załóżmy, 1400 zł miesięcznie pozwala mi osiągać miesięcznie 600 zł czystego zysku. Od tego trzeba jednak odliczyć kwotę na spłatę rat kredytu przeciętnie za dwa miesiące w roku, gdy mieszkanie „nie pracuje”, oraz koszty przeprowadzania co pięć lat mniej lub bardziej rozbudowanych remontów. Po uwzględnieniu tych wszystkich kosztów okazuje się, że „czysty” zysk z wynajmu nie przekracza 800–900 zł miesięcznie, a więc po prostu pokrywa koszt kredytu. Z drugiej strony trzeba pamiętać, że nasza inwestycja jest finansowana głównie kredytem, więc jedyne utracone korzyści to odsetki od 40 000 zł, które moglibyśmy ulokować w banku. Przy oprocentowaniu w banku na poziomie 3% dochód z odsetek nie przekroczyłby 1200 zł w skali roku, a więc wystarczy nieco ograniczyć koszty remontów albo zadbać o to, by mieszkanie „pracowało” przez cały rok na okrągło (bez „pustych przebiegów”). Interes ma wówczas szansę zarobić przynajmniej tyle, ile pieniądze na lokacie bankowej. Jednak ryzyko jest niemałe.

Czy inwestować w mieszkanie „na spółkę”?

W Polsce to mało rozpowszechniony zwyczaj – „mówiły jaskółki, że niedobre są spółki”, a „z rodziną najlepiej wychodzi się na zdjęciu”. Jednak na Zachodzie coraz popularniejszy jest tzw. crowdfunding, czyli grupowe inwestowanie w stosunkowo drogie przedsięwzięcia. Także w Polsce są już serwisy crowdfundingowe, choć wciąż jest to mało popularna działalność. Do lokowania pieniędzy w nieruchomości na wynajem taki sposób budowania wspólnego potencjału finansowego wydaje się bardzo dobrym pomysłem. Zresztą nie trzeba żadnego specjalnego serwisu, żeby w gronie znajomych zawiązać kilkuosobową spółkę i razem kupić mieszkanie, spisując przed notariuszem umowę dotyczącą obowiązków każdej ze stron i podziału ewentualnych „łupów”, czyli dochodu z wynajmu. Przykład Jak zainwestować w mieszkanie i... zbankrutować? Niedawno opisywałem na swoim blogu przypadek człowieka, który kupił na wynajem trzy mieszkania w Opolu, blisko centrum, przy akademiku, w niemal wymarzonym miejscu. Teraz jest bankrutem. Posłuchajcie jego opowieści, ku przestrodze: „Studenci potrzebują pokojów, a centrum miasta zawsze jest dla nich atrakcyjne. Wydawało mi się, że to dobra okazja do zainwestowania w mieszkania pod wynajem – z organizacyjnym buforem bezpieczeństwa w postaci rodziny na miejscu, która może od czasu do czasu pomóc w opiece nad mieszkaniami. Traktowaliśmy kupno mieszkań jako inwestycję, która po 5–10 latach wynajmowania powinna zacząć «nadpłacać» kredyty zaciągnięte wyjściowo na 25–30 lat” – opowiada czytelnik. Niestety, zdarzyło się nieszczęście. Banki w 2006 r. sprzedały panu Jarosławowi kredyty we frankach, argumentując, że to będzie bardziej opłacalne niż kredyty w złotych, a równie bezpieczne. Kredyt we frankach dawał większą niż złotowy zdolność kredytową – można było kupić pod wynajem trzy mieszkania zamiast dwóch, a w przyszłości zarabiać. To była piękna wizja dla wszystkich stron interesu, choć niestety zakładająca, że frank szwajcarski już zawsze będzie kosztował 2 zł. Nawet gdy czasem podskoczy do 3 zł, to potem wróci do 2,5 zł i tam już zostanie. Niestety okazało się, że w kasynie walutowym nie zawsze się wygrywa. „Kiedy cena franka zaczynała nas «zatapiać» na dobre, czyli jakieś dwa lata temu, złożyliśmy w bankach wnioski o przedłużenie okresu kredytowania, karencje w spłacie itp. W bankach odmówiono nam restrukturyzacji. Proponowane ugody dawały np. kilka miesięcy karencji w spłacie rat kapitałowych, co nie rozwiązywało coraz trudniejszej sytuacji, wynikającej ze zmiany ceny franka szwajcarskiego oraz spadku wartości rynkowej mieszkań” – dodaje czytelnik. Dziś sytuacja pana Jarosława jest taka, że ma trzy mieszkania sfinansowane na kredyt, których wartość stanowi 30–50% wartości zadłużenia. Nawet gdyby bank

przyszedł i zabrał mieszkania, problem gigantycznego długu nie zostałby załatwiony. Zadłużenie dochodzi do 1,35 mln zł i nie spada, zaś pozostały majątek pana Jarosława dość szybko zbliża się do osiągnięcia wartości „zero”, głównie wskutek walki klienta o utrzymanie się na powierzchni i spłacania przynajmniej części długów. Przychody z najmu (dość intensywnego) nie pokrywają nawet raty banku, a przecież dochodzi jeszcze czynsz i inne koszty. Pan Jarosław twierdzi, że w tej sytuacji w interesie banków byłoby udzielić mu jakiegoś wsparcia, bo z każdym miesiącem tonie coraz bardziej, a jak całkiem utonie, czyli straci możliwość osiągania jakichkolwiek dochodów, to banki też zostaną na lodzie, bo będą musiały spisać na straty większość udzielonych kredytów.

Gdzie naj bardziej opłaca się inwestować w nieruchomości? Warszawa, Gdańsk, a może Łódź? Na początku 2014 r. firma pośrednictwa finansowego Wealth Solutions sprawdziła, w którym mieście najbardziej opłaca się kupować mieszkania pod wynajem. Według danych międzybankowej bazy danych AMRON zdecydowanie najdroższy jest metr mieszkania w stolicy. Średnia cena jednego metra kwadratowego w transakcjach zakończonych w 2013 r. wynosiła ok. 7300 zł. Natomiast cena metra kwadratowego mieszkania we Wrocławiu, Gdańsku oraz w Poznaniu nie przekracza 5500 zł. Metr kwadratowy kawalerki w Łodzi kosztuje jedyne 3600 zł. To ledwie połowa ceny „warszawskiej”, a przecież z Warszawy do Łodzi jest raptem 120 km, zaś komunikacja między tymi miastami działa coraz sprawniej. Czy to oznacza, że ceny w Warszawie są zbyt wysokie, czy też mieszkania w Łodzi są wyceniane po okazyjnej cenie? Analitycy Wealth Solutions polecają, żeby kupować pod wynajem mieszkania o powierzchni nie większej niż 50 m2, ponieważ „na taki lokal najłatwiej znajdziemy najemcę, a później także nabywcę” – twierdzą analitycy, a ja się z nimi zgadzam. W Warszawie oznacza to wydatek 360 000 zł, w Łodzi – 180 000 zł. A ile możemy średnio „wycisnąć” z takiej nieruchomości? Portal szybko.pl podaje, że w Warszawie za 50-metrowe mieszkanie można wziąć od najemcy 2100 zł, we Wrocławiu jest to 1600 zł, w Poznaniu i Gdańsku – 1300–1400 zł, zaś w Łodzi miesięczny czynsz najmu 50metrowego mieszkania to mniej więcej 1200 zł. Na podstawie tych danych analitycy Wealth Solutions (przy założeniu, że mieszkania będą miały najemcę przez 11 miesięcy w roku) oszacowali, że najwyższą roczną stopę zwrotu – 3,96% – „wyciśniemy” z nieruchomości położonej w Warszawie, a najmniejszą – tylko 2,74% – w Gdańsku. Co ciekawe, niewiele niższy wynik od Warszawy możemy osiągnąć, kupując mieszkanie w Łodzi (3,83%), ponieważ ceny mieszkań są tam niskie, a ceny najmu nie odbiegają zbytnio od tych w innych dużych miastach

poza Warszawą. Rentowność wynajmu firma Wealth Solutions obliczyła za pomocą tzw. wewnętrznej stopy zwrotu, która uwzględnia fakt, że pieniądz z czasem traci swoją wartość. Warto rozważyć pomysł jednego z moich znajomych, który część oszczędności ulokował w mieszkania na wynajem. Zamiast kupić małą kawalerkę, zainwestował w duże, trzypokojowe mieszkanie niedaleko uniwersytetu i wynajmuje je studentom „na pokoje”. Dochód z trzech pokoi wynajętych osobno jest o 20% większy niż z całego mieszkania wynajętego jednej osobie lub rodzinie. Poza tym – jak tłumaczył mi ów znajomy – w razie kłopotów z najemcą, który nie płaci i nie chce współpracować z właścicielem mieszkania, nie ma problemu z dostaniem się do mieszkania – przy takim modelu wynajmu korytarz jest częścią wspólną, użytkowaną przez wszystkich wynajmujących.

A może kupić kawałek ziemi za miastem? Grunty rolne to w ostatnich latach bardzo modna tzw. inwestycja antyinflacyjna. Różni doradcy oferują inwestowanie w grunty rolne klientom, którzy nie chcą wystawiać pieniędzy na ryzyko, a chcą utrzymać ich wartość. Teoretycznie wartość ziemi nie powinna spadać, bo jest jej ograniczona ilość, a rozwój miast powoduje, że grunty położone dziś w odległości np. 60 km od miasta za kilkanaście lat będą znacznie bliżej „cywilizacji”, co powinno odbić się na ich cenach. I rzeczywiście, jesienią 2013 r. średnia cena hektara ziemi rolnej wynosiła 21 300 zł, podczas gdy na początku 2012 r. hektar ziemi był wyceniany średnio na 19 500 zł. Poza tym od 2016 r. obywatele Unii Europejskiej będą mogli nabywać ziemię w Polsce bez żadnych zezwoleń (dziś muszą mieć zielone światło od Ministerstwa Spraw Wewnętrznych), co może – choć nie musi, bo wielu cudzoziemców kupiło już ziemię na tę okoliczność – wywołać wzrost popytu na polską ziemię. Inwestowanie w grunty to już wyższa szkoła jazdy, z pewnością nie obędzie się bez doradcy, a i raf jest więcej niż w przypadku kupowania mieszkań. Formalności jest mnóstwo, zróżnicowanie cen olbrzymie, a te mogą zależeć od wielu czynników, które zmieniają się w czasie (plan zagospodarowania przestrzennego okolicy, jakość gruntu i jego przeznaczenie, podział ziemi na mniejsze działki).

Podsumowanie Zysk z wynajmu w dobie niskich stóp procentowych może być dużo większy niż zysk z lokaty bankowej. Jednak warto pamiętać, że rynek nieruchomości w Polsce wciąż jest słabo rozwinięty, w związku z czym kapitał nie jest w 100% pewny. Nie jest to zatem inwestycja dla

każdego. Crowdfunding, czyli grupowe inwestowanie w stosunkowo drogie przedsięwzięcia, w Polsce jest jeszcze mało popularny. Do lokowania pieniędzy w nieruchomości na wynajem taki sposób budowania wspólnego potencjału finansowego wydaje się bardzo dobrym, choć niepozbawionym ryzyka, pomysłem. Ceny mieszkań oraz ceny wynajmu w poszczególnych miastach Polski bardzo się różnią. Między Warszawą a Łodzią dysproporcje sięgają niekiedy nawet połowy ceny (na korzyść Łodzi). Warto rozważyć zakup pod wynajem mieszkań nie większych niż 50 m2, ponieważ na taki lokal najłatwiej znaleźć najemcę, a później także nabywcę. Inwestycja w gru nty rolne jest obecnie niezwykle popularna. Warto przy zakupie gruntu skorzystać z usług doradcy, gdyż zakupowi towarzyszy zwykle wiele formalności.

Z poprzednich rozdziałów wiemy już, że nawet 50–100 zł, wpłacane systematycznie na lokatę lub do funduszu, może po latach zamienić się w pokaźny kapitał dzięki procentowi składanemu. Dlatego jedną z najlepszych decyzji, jakie możesz w życiu podjąć, jest systematyczne inwestowanie niewielkich kwot z myślą o dodatkowej emeryturze. Jak się do tego zabrać? Oto kilka prostych rad.

Dwa dylematy przyszłego emeryta Dylemat pierwszy: emerytura z gwarancj ą czy bez? W grę wchodzą dwa warianty twojej dodatkowej emerytury. Pierwszy to comiesięczny dodatek do państwowego świadczenia. Będzie miał z góry określoną wysokość i będzie wypłacany miesięcznie przez prywatną firmę. Oczywiście na poczet tych wypłat będziesz przez kilkadziesiąt lat wpłacał tej firmie składki. Przykładowo: płacisz przez 20 lat po 300 zł składki miesięcznie, a w zamian firma ubezpieczeniowa – bo to najczęściej ubezpieczyciele oferują prywatne emerytury z gwarancją – zobowiązuje się, że np. od 65. roku życia przez 10–15 lat będzie ci wypłacała po 1300 zł miesięcznie. Druga opcja to prywatna emerytu ra bez gwarancji wysokości. To bardziej ryzykowna opcja, polegająca na tym, że gromadzisz pieniądze, inwestując np. po 200 zł w obligacje skarbowe, wpłacając je na lokatę albo do jakiegoś funduszu inwestycyjnego, a po przejściu na emeryturę korzystasz z tych pieniędzy. Nie wiesz, ile się ich uzbiera, więc trudno powiedzieć, czy będziesz mógł sobie wypłacać po 1000 zł czy po 2000 zł miesięcznie. Jest jednak spora szansa, że pieniędzy uzbieranych w ten sposób będzie więcej niż w wariancie zakładającym wypłatę świadczenia o z góry określonej kwocie. Oczywiście szansa to wciąż nie jest pewność. Który wariant wybrać? Wpłacając pieniądze do firmy ubezpieczeniowej, masz gwarancję, że dostaniesz po przejściu na emeryturę, załóżmy, 1300 zł miesięcznie, ale jednocześnie masz też pewność, że firma ubezpieczeniowa będzie przez lata żyła z twoich składek. Odsetki od wpłacanych ubezpieczycielowi pieniędzy prawdopodobnie zasilą jego kasę i nigdy już ich nie zobaczysz. Jeżeli ci to nie przeszkadza i nade wszystko cenisz święty spokój, po prostu zgłoś się do kilku firm ubezpieczeniowych, do których masz zaufanie, i poproś o przygotowanie oferty – ile trzeba co miesiąc wpłacać, by otrzymać comiesięczną wypłatę w określonej wysokości. Jeśli zaś liczy się dla ciebie przede wszystkim rezultat i nie lubisz topić pieniędzy w prowizjach oraz opłatach dla ubezpieczyciela, zbuduj samodzielnie plan na emeryturę. Jak? O tym napiszę kilka akapitów dalej.

Dylemat drugi: emerytura z Belką czy bez? Drugi dylemat to kwestia „opakowania” przyszłej emerytury. Dotyczyć będzie cię on wtedy, gdy nie wybierzesz opcji pewnej wypłaty z firmy ubezpieczeniowej, ale postanowisz oszczędzać na emeryturę bez gwarancji, czyli samodzielnie wpłacać pieniądze do jakiegoś funduszu albo na lokatę. W grę wchodzą dwa preferencyjne rodzaje „opakowań”, które dają możliwość ucieczki od podatku Belki, zabierającego 19% zysku z każdej inwestycji. Opłaca się skorzystać z takiego opakowania, ponieważ w kilkudziesięcioletnich planach oszczędzania na emeryturę większość pieniędzy, które uzbierasz, to będą właśnie zyski z inwestycji. Jeśli np. przez 30 lat będziesz odkładał po 300 zł miesięcznie, to suma wpłaconych składek wyniesie 108 000 zł. Przy średnim zysku 7% rocznie łącznie zgromadzisz na koncie 430 000 zł. 3/4 twoich oszczędności to będą zyski z inwestycji, a tylko 1/4 – suma składek. Szkoda byłoby tracić 19% od tych zysków. Pierwsze „opakowanie” inwestycji, które pozwala u niknąć podatku Belki, to Indywidu alne Konto Emerytalne (w skrócie IKE). W formie IKE możesz mieć lokatę bankową, gromadzić na takim koncie obligacje albo pieniądze w funduszach inwestycyjnych. Istotą IKE jest to, że jeśli pieniądze są tak „opakowane” i nie wypłacisz ich aż do wieku emerytalnego, wypłaty otrzymywane przez ciebie po zakończeniu inwestycji będą wolne od podatku Belki. Dru gim preferencyjnym „opakowaniem” pieniędzy odkładanych na emerytu rę – niestety mniej opłacalnym od IKE – są polisy inwestycyjne oferowane przez ubezpieczycieli. Uwaga: to zupełnie inne polisy niż te, które gwarantują wypłatę świadczenia w określonej wysokości! Taka polisa inwestycyjna (unit-linked) to nic innego jak parasol, pod którym zgromadzono różne fundusze inwestycyjne (patrz rozdział 8). Musisz się zobowiązać, że będziesz wpłacał na poczet polisy określoną kwotę przez 10–15 lat. Za wycofanie pieniędzy wcześniej zapłacisz wysokie kary. Pieniądze będą inwestowane w fundusze, ale część kapitału firma ubezpieczeniowa oczywiście zabierze dla siebie w formie opłat administracyjnych, za zarządzanie, likwidacyjnych – w sumie 5–10% każdej składki. Polisy inwestycyjne tym różnią się od polis, które gwarantują wypłatę określonej prywatnej emerytury, że nie oferują żadnej gwarancji. Odkładasz w nich pieniądze i nie wiesz, jaki kapitał zostanie ostatecznie wygenerowany. To zależy od efektywności inwestowania i – nie ukrywajmy – wysokości prowizji pobieranych przez ubezpieczycieli. Preferencja podatkowa polega zaś na tym, że możesz do woli przesuwać pieniądze między różnymi funduszami i od osiągniętych zysków nie zapłacisz podatku Belki – niestety tylko do czasu. Ów podatek zostanie pobrany na koniec – przy wypłacie pieniędzy. Tym głównie różni się ta forma inwestowania od IKE, w którym podatku nie płaci się w ogóle. Trzecim, wprowadzonym niedawno, preferencyjnym opakowaniem inwestycji na przyszłą

emeryturę jest IKZE, czyli Indywidu alne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego. IKZE prowadzą przede wszystkim firmy ubezpieczeniowe i towarzystwa funduszy inwestycyjnych. Wyróżnia się ono pewną bardzo przyjemną cechą: wpłaty poczynione na to konto można odliczyć sobie od corocznego podatku dochodowego. Wystarczy wpisać do PIT-u wartość wpłaconych w poprzednim roku do IKZE pieniędzy, by zyskać prawo do odliczenia. Prawo to limituje jednak możliwość wpłat na IKZE objętych ulgą podatkową do ok. 4500 zł rocznie (120% przeciętnej płacy miesięcznej w gospodarce, limit określa co roku Minister Pracy i Polityki Społecznej). Od tej kwoty możesz odliczyć 18% podatku przy rozliczeniu rocznym PIT. Maksymalnie możesz zyskać na odliczeniu podatkowym 800 zł, a jeśli masz wysokie dochody i „wpadasz” w próg podatkowy 32%, to możesz odzyskać z tytułu inwestowania w IKZE nawet ponad 1400 zł rocznie. Ulga podatkowa to ważna cecha, która odróżnia IKZE od konta IKE, które opisywałem kilka akapitów wyżej. Jednak jest i druga różnica – działająca z kolei na niekorzyść IKZE. Otóż od pieniędzy złożonych na IKZE, choć są zwolnione z podatku Belki, trzeba będzie odprowadzić podatek dochodowy. I to nie od składek, ale od całej zgromadzonej sumy (obejmującej także zyski). W 2014 r. rząd ustalił, że ów podatek będzie miał preferencyjną stawkę 10%.

Naj prostszy plan odkładania na emeryturę Jest pewien prosty sposób, by nauczyć się wszystkiego od podstaw, zbyt wiele przy tym nie ryzykując. Otóż załóż w banku konto oszczędnościowe. Wpłacaj na nie tyle, ile jesteś w stanie odłożyć z domowego budżetu. Może to być nawet 100 czy 200 zł miesięcznie. Chodzi o to, by poczynić pierwszy krok. Prędzej czy później na koncie zbierze się kilka tysięcy złotych. Połowę z tej kwoty przerzu ć na lokatę bankową. Na lokacie pieniądze będą przyrastały nieco szybciej niż na koncie oszczędnościowym. Tę operację powtarzaj za każdym razem, kiedy kwota zebrana na koncie oszczędnościowym stanie się zauważalna i przekroczy ustalony przez ciebie próg – może on wynosić 5000 zł albo 10 000 zł, to zależy tylko od ciebie. Gdy będziesz miał już kilka lokat, przyjdzie czas rozbu dować plan oszczędzania o fu ndu sze inwestycyjne. Kiedy na koncie oszczędnościowym uzbiera się ponownie kilka tysięcy złotych, zamiast zakładać kolejne lokaty, zacznij kupować jednostki uczestnictwa wybranych funduszy (o tym, jak wybrać najlepszy dla siebie fundusz, pisałem w rozdziale 10). Podziel pieniądze na cztery części i wpłacaj co miesiąc – unikniesz wejścia na rynek inwestycyjny z całą gotówką w niekorzystnym momencie. W skazówka W płacaj i zapominaj W systematycznym oszczędzaniu najważniejsze jest to, żeby było... systematyczne. Wiadomo, że zawsze są w domu jakieś pilne potrzeby, że czasem brakuje pieniędzy na zakup nowego

telewizora albo na weekendowy wyjazd. Najłatwiej w takim wypadku uszczuplić oszczędności, które są odkładane na przyszłą emeryturę. To normalne, każdy z nas tak postępuje. Jak się przed tym zabezpieczyć? Najlepiej... po prostu zapomnieć o pieniądzach odkładanych na emeryturę. Ustaw w banku zlecenie stałe, czyli dyspozycję, by danego dnia w każdym miesiącu pieniądze w określonej kwocie wędrowały na wskazane przez ciebie rachunki. Przez kilka miesięcy będziesz się smucił, widząc, jak pieniądze znikają z twojego rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego (ROR-u), ale po pewnym czasie się przyzwyczaisz i będziesz te wydatki traktował tak samo jak rachunki za czynsz, prąd i telefon. Wiadomo, że nie lubimy ich płacić, ale wiemy, że trzeba, więc nie rozdzierajmy szat. Zastosuj ten niezawodny sposób na to, by systematyczne inwestowanie nie bolało, a po latach przekonasz się, że była to jedna z najlepszych decyzji, które podjąłeś w życiu.

Jak żyć po okroj eniu OFE? W 2013 r. rząd ogłosił – a na początku 2014 r. przeprowadził – tzw. reformę systemu emerytalnego. Polega ona na zabraniu połowy pieniędzy, które do tej pory Polacy odłożyli w tzw. drugim filarze emerytalnym, czyli funduszach OFE. Chodzi o te pieniądze, które OFE do tej pory inwestowały w obligacje rządowe, mniej więcej 150 mld zł. Pozostała część majątku zarządzanego przez OFE, inwestowana w akcje, zostaje w portfelach funduszy emerytalnych. Pieniądze, które zostały zabrane z OFE, zostaną przeznaczone na spłatę długów państwa, zaś przyszli emeryci otrzymają w zamian zapisy księgowe na swoich subkontach w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. To oznacza, że środki te zostały zamienione na zobowiązanie ZUS-u, iż zakład pieniądze te wypłaci nam w formie emerytury, a wcześniej będzie je waloryzował, żeby nie straciły realnie na wartości. Transfer części pieniędzy przeznaczonych na nasze przyszłe emerytury z OFE do ZUS-u to zła wiadomość dla każdego, kto nie dowierza politykom i uważa, że w przyszłości ZUS może nie być w stanie wywiązać się ze swoich obietnic. Bo OFE – choć w ostatnich latach szła do nich tylko jedna piąta całej składki emerytalnej – miały zapewnić uniezależnienie przynajmniej części emerytur od politycznych decyzji dotyczących np. poziomu waloryzacji świadczeń emerytalnych. W OFE nasza emerytura miała zależeć od tego, ile pieniędzy uzbieramy i jak efektywnie fundusze będą je pomnażały, a nie od decyzji polityków. Decyzja rządu o transferze środków z OFE do ZUS-u jest nienegocjowalna i dotyczy tylko pieniędzy już zgromadzonych w OFE. Przyszłe składki (ok. 20% pensji brutto) też w większości będą szły do ZUS-u, ale 2,8% (czyli mniej niż co siódma złotówka ze składki) może powędrować do OFE, jeśli takie będzie życzenie przyszłego emeryta (w tej sprawie każdy z nas będzie mógł

się wypowiedzieć).

Dla kogo zmiany w systemie emerytalnym są bez znaczenia? Zmiany te są bez znaczenia dla osób, którym do emerytury zostało już niewiele czasu. Z ich punktu widzenia ryzyko związane z potencjalną niewypłacalnością ZUS-u jest niewielkie, zaś to, ile w przyszłości pieniędzy wypracowałyby OFE, też nie ma większego znaczenia, bo nie byłyby to znaczące pieniądze w skali całej wypłaty emerytury. Zmiany nie zagrażają też osobom, które nie odprowadzają pieniędzy do ZUS-u albo płacą niskie składki. Ich emerytura i tak będzie minimalna i prawdopodobnie nie ma znaczenia, z jakiego źródła popłynie.

Kto powinien się przej mować? Przede wszystkim ci, którym do emerytury pozostało jeszcze dużo czasu, bo z ich punktu widzenia jeszcze większe przesunięcie odpowiedzialności za wypłatę emerytury na ZUS i polityków może oznaczać większe uzależnienie wysokości świadczenia od decyzji niemających związku ze stanem konta emerytalnego w ZUS-ie. „Niekorzystne prognozy demograficzne (niezmiennie szybkie zwiększanie się długowieczności społeczeństwa, znacznie niższy wskaźnik płodności w porównaniu do innych krajów Unii Europejskiej oraz poziom emigracji wyższy od poziomu imigracji) powodują, iż zrównoważenie konstrukcji całego systemu emerytalnego najprawdopodobniej odbędzie się kosztem znaczącego pogorszenia wypłacalności świadczeń emerytalnych. To z kolei stawia pod znakiem zapytania, czy system zrównoważony tylko na papierze będzie w stanie przetrwać zawirowania socjoekonomiczne” – napisała w swoim emerytalnym raporcie pt. Dodatkowe oszczędzanie na emeryturę w Polsce – perspektywa społeczna, opublikowanym jeszcze w 2013 r. na zlecenie Izby Zarządzających Funduszami i Aktywami, renomowana firma doradcza PwC. Co z tego wynika? To, że warto sobie zapewnić miękkie lądowanie samemu.

Co lepsze: IKE czy IKZE? Jak bardziej opłaca się oszczędzać? Czy lepiej wykorzystać do tego konto IKE czy raczej IKZE? A może żadne z tych „opakowań”? Obie formy inwestowania pieniędzy na emeryturę mają swoje zalety. W przypadku 30-letniej inwestycji w wysokości 200 zł miesięcznie i przy założeniu, że zysk wyniesie 6% w skali roku, nie „opakowując” wpłacanych kwot ani w IKE, ani w IKZE, na koniec

dostalibyśmy do ręki 163 000 zł. Gdybyśmy odkładali te pieniądze pod „parasolem” IKE, dodatkowy zysk wyniósłby 39 000 zł (ze względu na brak podatku Belki). W przypadku takiej samej inwestycji opartej na IKZE również nie ma podatku Belki, a więc po 30 latach wyjmiemy kwotę 202 000 zł. Jednak tym razem rachunek komplikuje podatek dochodowy, pobierany od wypłaty (10%). W naszym przypadku wyniesie on 20 000 zł. I to jest dodatkowy „koszt” inwestycji opartej na IKZE, którego nie ma w konkurencyjnym IKE. Ale z drugiej strony jest i korzyść - coroczne odliczenie wpłat od podatku. Przy 200 zł wpłat miesięcznie mamy w skali roku 2400 zł, co oznacza możliwość odpisania od podatku 432 zł rocznie. W skali 30 lat dochód z takiego odpisu wyniesie 12 960 zł. W sumie więc minimalnie wygrywa IKZE, ale różnica w wysokości 3000 zł, biorąc pod uwagę efekt końcowy (czyli ponad 200 000 zł oszczędności) oraz długi termin (30 lat), jest prawie niezauważalna.

Podsumowanie Dodatkowa emerytu ra może mieć formę kwoty gwarantowanej lu b nie. Budując plan inwestowania na emeryturę, możesz wybierać spośród dwóch rodzajów produktów finansowych. Pierwsza grupa to polisy ubezpieczeniowe, oferujące stałą wypłatę dodatkowej emerytury w zamian za regularną, określoną składkę miesięczną, wpłacaną aż do osiągnięcia wieku emerytalnego. Druga grupa to zwykłe fundusze inwestycyjne, lokaty lub obligacje, w które inwestujesz samodzielnie – w takim wypadku nie wiesz jednak, ile pieniędzy zgromadzisz na koniec. Drugi sposób jest mniej pewny, ale z dużym prawdopodobieństwem można przewidywać, że to on przyniesie ci wyższą emeryturę. Do zbu dowania najprostszego planu emerytalnego wykorzystaj konto oszczędnościowe. Jeśli nie masz doświadczenia w inwestowaniu oszczędności, zacznij od najprostszej strategii – odkładaj pieniądze na konto oszczędnościowe. Kiedy zbierze się na nim zauważalna kwota, np. 10 000 zł, część przerzuć na lokatę. Później włącz do programu bardziej zaawansowane instrumenty – obligacje lub fundusze inwestycyjne. Reforma systemu emerytalnego oznacza transfer części pieniędzy przeznaczonych na nasze przyszłe emerytury z OFE do ZUS-u. Pieniądze te zostaną spożytkowane na spłatę długów państwa, zaś przyszli emeryci otrzymają w zamian zapisy księgowe na swoich subkontach w ZUS-ie. Zmiany te są bez znaczenia dla osób, którym do emerytury zostało już niewiele czasu, oraz dla tych, które nie odprowadzają pieniędzy do ZUS-u albo płacą niskie

składki.

Przyszło nam inwestować pieniądze w wyjątkowo niepewnych czasach. Od 2007 r. i słynnego upadku banku Lehman Brothers świat przeżywa coraz to nowsze odsłony kryzysu finansowego. Najpierw odczuwały go tylko banki, które – jak się okazało – zbyt nieostrożnie inwestowały w mało wiarygodne papiery wartościowe. Państwa ratowały swoje banki miliardami euro i dolarów, by załatać dziurę w ich budżetach, ale szybko okazało się, że same także są w tarapatach. Zadłużenie niektórych państw jest tak ogromne, że inwestorzy tracą do nich zaufanie i nie chcą pożyczać im pieniędzy. Co będzie dalej? Nie wiemy. I właśnie dlatego warto wyciągnąć wnioski z tej lekcji dla dobra własnych pieniędzy i inwestycji. Czego – przynajmniej do tej pory – nauczył nas światowy kryzys finansowy?

Dywersyfikacj a też czasem zawodzi... W latach 2007–2008, kiedy ceny akcji na parkietach spadały po kilkadziesiąt procent, wydawało się, że to takie samo załamanie jak wiele innych, które w swej historii przeżyły rynki kapitałowe. Szybko się okazało, że tym razem wyjątkowo trudno było uchronić się przed stratami. Przez długie miesiące spadały również ceny akcji surowców, metali szlachetnych, ceny żywności na światowych giełdach. Przecenie uległy nieruchomości, spadły ceny dzieł sztuki, ponieważ wielkie banki inwestycyjne postanowiły upłynnić swoje kolekcje, by zyskać pieniądze na bieżącą działalność. Kto nie miał naprawdę rozsądnie zaplanowanego portfela, w którym byłyby także lokaty bankowe i sporo wolnej gotówki – tym razem nie miał wielkich szans, by ochronić swoje pieniądze przed stratami. To nauczka na przyszłość – w inwestowaniu zawsze trzeba się liczyć z najgorszym scenariuszem. Lepiej miło się rozczarować, gdy on nie nadejdzie, niż przeżyć załamanie, gdy wszystko pójdzie nie tak, jak się oczekiwało.

... a może rozszerza swe znaczenie? Piszę nieco prowokacyjnie o dywersyfikacji, ale tak naprawdę ona nie tyle zawiodła inwestorów, ile jeszcze rozszerzyła swe znaczenie. Ostatni kryzys pokazuje nam, jak ważne jest rozproszenie inwestycji nie tylko między różnymi klasami aktywów, lecz także między regionami geograficznymi. Porównanie zachowania giełdowych indeksów w różnych rejonach świata pokazuje, że były i są miejsca, do których kryzys – przynajmniej w latach 2009–2013 – nie dotarł. To np. Brazylia, która na razie jest jednym z nielicznych krajów radzących sobie z kryzysem. Z kolei waluty takich krajów jak Australia czy Kanada wciąż się umacniają, a ich gospodarki należą do rozwijających się w stosunkowo wysokim tempie. Okazuje się, że nie wystarczy kupić akcje spółek z Europy, USA i Chin, by mieć dobrze rozłożone ryzyko inwestycyjne. Warto poszukać czegoś bardziej egzotycznego.

Produkty strukturyzowane lekiem na całe zło? Przed kryzysem w Polsce karierę robiły tzw. produkty strukturyzowane, czyli połączenia obligacji oraz opcji, które miały zarabiać w każdej sytuacji (opisywałem je w rozdziale 8). Niestety, okazało się, że produkty strukturyzowane też nie są lekiem na całe zło. W czasie kryzysu finansowego dwa na trzy takie produkty w ogóle nie przyniosły zysków, a tylko jeden na dziesięć pozwolił zarobić lepiej niż lokata bankowa. To również nauczka z ostatnich lat i miesięcy – nie ma takiego produktu finansowego, który byłby w 100% odporny na wstrząsy rynkowe. Nawet ceny złota, które na światowych giełdach biły rekordy w czasie kryzysu, w październiku 2011 r. potrafiły znienacka spaść o jedną czwartą, niwelując większość zysków zanotowanych od początku roku.

Inwestycj e alternatywne niezbędne w każdym portfelu Nie zawsze są ratunkiem przed stratami, ale ten kryzys pokazał, że warto mieć je w portfelu. Inwestycje alternatywne – opcje na żywność, fundusze nieruchomości, wino, złoto, może dzieła sztuki... Nie wiemy, w jakim kierunku podąży świat i jaka klasa aktywów najlepiej ochroni wartość pieniędzy. Jedno jest pewne – warto przynajmniej kilkanaście procent swoich inwestycji przeznaczyć na „coś innego”.

Obligacj e nie są papierami bez ryzyka... Odkąd okazało się, że nawet rządy niektórych państw z elitarnej strefy euro mają kłopoty z zorganizowaniem pieniędzy na wykup wyemitowanych przez siebie obligacji, musimy zrewidować nasze podejście do obligacji jako ultrabezpiecznej części portfela. Owszem, w dalszym ciągu jest to klasa aktywów obarczona niższym ryzykiem niż akcje, ale nie można już traktować obligacji jako ekwiwalentu bezpiecznej lokaty bankowej.

... a lokata bankowa może być hitem sezonu Do czasów kryzysu z 2007 r. wydawało się, że lokata bankowa może służyć wyłącznie do ochrony wartości pieniądza, nie zaś do pomnażania jego realnej wartości. Okazuje się, że w pewnych okolicznościach ta zasada nie obowiązuje. Na przełomie 2007 i 2008 r. banki tak zażarcie walczyły o depozyty, że zdarzało się, iż płaciły nawet 10% w skali roku przy inflacji nieprzekraczającej 3%. To oznaczało, że przez dobrych kilka miesięcy inwestorzy mogli cieszyć się zyskami większymi niż średnioroczne historyczne dochody z akcji lub obligacji. Była to anomalia, ale przecież nie możemy mieć pewności, że kiedyś się jeszcze nie powtórzy.

W banku pieniądze nie zawsze są pewne j ak... w banku W 2013 r. na granicy bankructwa znalazł się Cypr i jego największe banki. W tym malutkim kraju inwestorzy chętnie lokowali pieniądze, bo banki płaciły wysokie odsetki i nie interesowały się zbytnio skąd pochodzą pieniądze, zaś podatek od dochodów z oszczędności był niski. Na bankructwo cypryjskich banków Europa nie mogła sobie pozwolić, by nie wywołać efektu domina, ale chętnych do tego, by wkładać w ich ratowanie publiczne pieniądze, też nie było. Ustalono więc, że banki będą ratowane za pieniądze ich... klientów. Posiadacze depozytów przekraczających 100 tys. euro musieli oddać połowę pieniędzy na dokapitalizowanie ich banków. Co więcej, ten wariant ma być powtarzany za każdym razem, gdy w tarapatach znajdzie się jakiś europejski bank. Najpierw na jego ratunek mają dawać pieniądze akcjonariusze, potem posiadacze obligacji (czyli wierzyciele), a jeśli i to nie wystarczy, to klienci – ale tylko ci, których depozyty przekraczają 100 tys. euro.

A przede wszystkim... cash is king! Kryzys finansowy to czas, kiedy mogą pojawić się zaskakujące okazje inwestycyjne, jak choćby wspomniane wyżej lokaty na 10% w skali roku. Kryzys wyjątkowo dobitnie pokazuje nam, że należy tak zarządzać domowymi finansami oraz inwestycjami, by zawsze mieć pod ręką 15–20% kapitału portfela jako awaryjny bufor bezpieczeństwa.

Zamiast zakończenia I tak oto dotarliśmy, Drogi Czytelniku, do ostatniej strony mojego przewodnika po inwestowaniu. Mam nadzieję, że zachęciłem Cię do systematycznego odkładania pieniędzy, budowania poduszki bezpieczeństwa finansowego, a może nawet stworzenia portfela inwestycji na lata. Liczę, że udało mi się zainspirować Cię do przejrzenia domowego budżetu i przekonania Cię, że i Ty możesz oszczędzać oraz inwestować, zamiast wydawać pieniądze na mnóstwo niepotrzebnych rzeczy. Teraz już wiesz, że inwestowanie pieniędzy to nie żadna wiedza tajemna, lecz coś, czym możesz się zajmować, nie będąc finansowym Einsteinem. Powodzenia!

Słowniczek trudniej szych poj ęć Analiza fu ndamentalna – sposób obserwacji sytuacji finansowej spółki, który ma pozwolić na możliwie najbardziej rzetelną wycenę jej akcji. W ramach analizy fundamentalnej sprawdza się, jakie wyniki finansowe uzyskała spółka, ile gotówki generuje, ile wart jest jej majątek, jaki zysk przypada na akcję i w jakiej wysokości dywidendy spółka wypłaca akcjonariuszom. Analiza techniczna – analiza wykresów opartych na cenie giełdowej danej firmy, służąca do przewidywania przyszłych cen aktywów tej spółki notowanych na giełdach. Arku sz zleceń giełdowych – miejsce w systemie informatycznym giełdy, do którego napływają zlecenia kupna i sprzedaży akcji. Od zawartości arkusza zależy cena akcji danej spółki. Benchmark – punkt odniesienia, w stosunku do którego określa się efektywność inwestycji. Celem każdego zarządzającego jest pobić benchmark. W roli benchmarku występują przeważnie indeksy giełdowe bądź zespoły kilku indeksów albo też indeksy cen obligacji. Bessa – systematyczny spadek cen akcji, który prowadzi do ich skrajnego niedowartościowania. BRIC – potoczne określenie grupy państw rozwijających się, pochodzi od pierwszych liter nazw Brazylii, Rosji, Indii i Chin. C/W K (z ang. P/BV ratio) – wskaźnik określający, ile złotych – przy obecnej cenie giełdowej – trzeba zapłacić na giełdzie za złotówkę majątku firmy. C/Z (z ang. P/E ratio) – wskaźnik określający, ile złotych – przy obecnej cenie giełdowej – trzeba zapłacić na giełdzie za złotówkę zysku przypadającą na akcję danej firmy. CDS (z ang. credit default swap) – papier wartościowy będący ubezpieczeniem długu. Gdy ktoś kupi jakieś obligacje i uzna, że ich wykupienie przez emitenta nie jest pewne, może wykupić ubezpieczenie, czyli właśnie CDS. Cena równowagi – określenie spotykane głównie na giełdzie akcji. Cena, po której najwięcej inwestorów może kupić i sprzedać akcje. Zwykle cena równowagi jest tożsama z ceną rynkową akcji danej spółki. Certyfikat depozytowy – odmiana jednostki uczestnictwa funduszu inwestycyjnego. O ile w funduszach tzw. otwartych występują jednostki uczestnictwa, o tyle w funduszach zamkniętych

zwykle są to certyfikaty depozytowe. Duration – określenie to dotyczy funduszy papierów dłużnych i jest to liczba miesięcy lub lat, które średnio pozostały do wykupienia przez emitentów obligacji znajdujących się w portfelu danego funduszu. Im wyższy jest duration portfela, tym bardziej podatna na okresowe wahania może być jego jednostka uczestnictwa. Dywersyfikacja – podstawowa zasada inwestowania polegająca na rozłożeniu inwestycji na kilka części, by ograniczyć ryzyko. Dywidenda – jeśli inwestujesz samodzielnie w akcje spółek giełdowych, to poza wzrostem cen ich akcji możesz liczyć na coroczną wypłatę dywidendy. Dla inwestora giełdowego to jeden z dwóch najważniejszych powodów zakupu akcji danej spółki. To część zysku spółki, którą akcjonariusze decydują się rozdzielić. O podziale zysku za każdy kolejny rok decyduje walne zgromadzenie akcjonariuszy. Jeśli postanowią oni, że zysk przechodzi na dywidendę, cały zarobek firmy dzieli się przez liczbę akcji i wypłaca każdemu akcjonariuszowi tyle, ile przypada mu w udziale. Emitent papieru wartościowego – podmiot, który emituje akcje, obligacje lub inne papiery wartościowe. Może być nim państwo lub prywatna firma, czasem papiery wartościowe emitują też samorządy. ETF – tzw. jednostka indeksowa, czyli papier wartościowy, którego skład odpowiada składowi wybranego indeksu giełdowego. Przykładowo w ETF-ie opartym na indeksie WIG20 znajduje się po jednej akcji każdej ze spółek zaliczanych do tego indeksu. Fiksing – faza sesji, w której ustalany jest kurs otwarcia lub zamknięcia notowań. Cena danej spółki określana jest na podstawie zleceń inwestorów. Zasada fiksingu zakłada, że zlecenia nie są realizowane od razu, ale czekają na godzinę ustalenia jednej, obowiązującej wszystkich ceny. Formacja cenowa – wzór powstający na wykresie, który zapowiada jakieś wydarzenie istotne dla wyceny akcji w przyszłości. Najbardziej znane formacje to podwójny szczyt, głowa i ramiona, trójkąt, klin, flaga. Fu ndu sz parasolowy – rodzina funduszy, w ramach których można przenosić pieniądze z jednego do drugiego bez konieczności płacenia podatku od zysków. Fu ndu sz pasywnie zarządzany – fundusz inwestycyjny, w którym rolę zarządzającego odgrywa komputer automatycznie określający skład portfela inwestycji w zależności od zaprogramowanych parametrów. Fu ndu sz selektywny (aktywnie zarządzany) – odmiana funduszu inwestycyjnego, który kieruje się zasadą aktywnego doboru spółek do portfela. Fundusze selektywne, w odróżnieniu od funduszy

kupujących „jak leci” wszystkie spółki zaliczane do danej branży lub indeksu, inwestują w wybrane, nietypowe spółki, które w dłuższej perspektywie mają szansę rosnąć szybciej niż średnia rynkowa. Hedging – strategia inwestowania polegająca na tym, że obstawiając jakiś scenariusz rynkowy (np. spadek jakiegoś papieru wartościowego), jednocześnie obstawia się wariant przeciwstawny, by ograniczyć ryzyko. Horyzont inwestycyjny – okres, na jaki planujesz swoją inwestycję. Im jest dłuższy, tym mniejsze ponosisz ryzyko straty z powodu prawdopodobieństwa wejścia na rynek i wyjścia z niego w nieodpowiednim momencie. Hossa – systematyczny wzrost cen akcji, który prowadzi do ich skrajnego przewartościowania. Hossa może trwać wiele lat – najdłuższa w historii warszawskiej giełdy trwała aż sześć lat. Indeks giełdowy – agregat, który odzwierciedla zmiany kursu akcji wielu spółek naraz. Jeśli indeks idzie w górę, prawdopodobnie wartość większości jego znaczących składników też rośnie. Inflacja – spadek realnej wartości pieniędzy, czyli ich siły nabywczej. Jeśli inflacja wynosi 5% w skali roku, to mając dziś 100 zł, za rok będziesz mógł za te pieniądze kupić tylko tyle dóbr i usług, ile dziś kupiłbyś za 95 zł. Inwestor finansowy – inwestor zainteresowany osiągnięciem możliwie wysokiego zwrotu z inwestycji, który ma mniejszościowy pakiet akcji i liczy na wypłaty wysokich dywidend. Jego celem jest sprzedaż akcji z zyskiem. Inwestor strategiczny – wiodący inwestor, który ma kontrolę nad spółką dzięki dużemu pakietowi jej akcji (najczęściej przekraczający 50%). Dana spółka wpisuje się w długoterminową strategię rozwoju inwestora, który chętnie wspiera ją finansowo (np. udzielając pożyczek). Jednostka indeksowa – jeśli inwestujesz nie tyle w akcje spółek, ile w indeks giełdowy (np. za pomocą ETF-ów), najmniejszą „porcją” indeksu, którą możesz nabyć, jest właśnie jednostka indeksowa. Jednostka u czestnictwa w fu ndu szu inwestycyjnym – fundusz inwestycyjny to worek z pieniędzmi wielu klientów. Wszystkie zebrane pieniądze fundusz dzieli na równe cegiełki. Każdy klient ma określoną liczbę cegiełek, a każda cegiełka ma określoną wartość. Taka cegiełka to właśnie jednostka uczestnictwa. Kapitalizacja – dopisywanie odsetek do kwoty lokaty. Im częściej występuje, tym lepiej. Najlepiej, jeśli pieniądze na lokacie podlegają codziennej kapitalizacji. Klasa aktywów – ogólne określenie różnych rodzajów inwestycji. W ramach klas aktywów mamy więc lokaty bankowe, papiery dłużne (czyli obligacje), akcje spółek, produkty strukturyzowane,

a także inwestycje alternatywne. Każda z klas aktywów ma odrębną charakterystykę. Często, jeśli jedna z nich jest w fazie wzrostu cen, druga jest w fazie spadku. Np. złoto zwykle idzie w górę w tym samym czasie, kiedy na giełdzie ceny akcji spadają. Ku pon odsetkowy – dochód z obligacji, inaczej oprocentowanie. Zdarzają się obligacje zerokuponowe, inaczej zwane dyskontowymi – w ich przypadku dochód inwestora wynika nie z kuponu, ale z dyskonta w cenie zakupu obligacji względem ceny rynkowej. Linia oporu – linia prosta wyznaczona przez połączenie lokalnych szczytów na wykresie kursu akcji spółki. Każde zbliżenie się wykresu akcji do opadającej linii trendu powinno mobilizować sprzedających do pozbycia się akcji. Linia wsparcia – linia prosta wyznaczona przez połączenie lokalnych dołków na wykresie kursu akcji spółki. Jeśli trend jest wzrostowy, to każde zbliżenie się wykresu do linii wsparcia powinno powodować spadek podaży akcji i wzrost popytu. Lokata progresywna – lokata, której oprocentowanie rośnie z każdym miesiącem. Zwykle w ostatnim miesiącu oprocentowanie jest najwyższe, ale średnia stawka za cały okres utrzymywania lokaty nie dorównuje stawce za ostatni miesiąc. Lu ka cenowa – różnica między ostatnią ceną akcji spółki z poprzedniego dnia a pierwszą ceną transakcji z kolejnego dnia. Możliwe są dwa przypadki luki: albo notowania akcji zaczynają się powyżej najwyższej ceny z poprzedniego dnia i kontynuują wzrost, albo otwarcie notowań następuje poniżej najniższej ceny z poprzedniego dnia i kontynuuje spadek. Niedowartościowanie papieru wartościowego – sytuacja, w której ceny akcji są bardzo niskie i nie odpowiadają realnej wartości majątku przedsiębiorstw. Przykładowo wartość rynkowa spółki to 200 mln zł, a sama tylko wartość nieruchomości, w której znajduje się zakład produkcyjny, wynosi 300 mln zł. Notowania ciągłe – faza sesji, w której cena akcji może się zmieniać na bieżąco w zależności od zleceń napływających do arkusza zleceń. Okres odsetkowy – przedział czasowy, za który naliczane są odsetki od obligacji. Po zakończeniu tego okresu następuje wypłata odsetek albo ich kapitalizacja. Opcja – bardzo ryzykowny instrument finansowy, zaliczany do tzw. instrumentów pochodnych, czyli takich, których wartość opiera się na cenach innych aktywów. Inwestując w opcję, zakładasz się o jakiś scenariusz na rynku finansowym – że cena jakiegoś papieru wartościowego wzrośnie lub spadnie. Jeśli wygrasz, możesz wielokrotnie pomnożyć włożony kapitał. Jeżeli przegrasz – tracisz wszystko. Instrumenty pochodne są znacznie bardziej ryzykowne niż np. akcje. PDA – prawa do akcji to papiery wartościowe, którymi można handlować na giełdzie tak samo jak

akcjami. Kiedy spółka już wyemituje nowe papiery, ale jeszcze nie zostaną one zarejestrowane przez sąd, w okresie przejściowym inwestorzy handlują prawami do akcji. Płynność finansowa – zdolność do finansowania bieżących wydatków. Jeśli nie dysponujesz gotówką na koncie i nie możesz uregulować rachunków, ale jednocześnie masz w banku lokatę, to twoja płynność finansowa jest zachwiana, choć nie jesteś bankrutem. Płynność papierów wartościowych – wyznacza ją liczba transakcji zawartych akcjami spółki na giełdzie. Im więcej zleceń, tym rynek jest płynniejszy. Tam, gdzie zleceń jest mało, rośnie ryzyko, że limity znajdujące się w zleceniach kupujących i sprzedających nie będą pasowały do siebie i transakcje nie zostaną zawarte. Prawo poboru – kiedy spółka wypuszcza nowe akcje, może je przeznaczyć dla wszystkich chętnych albo tylko dla tych, którzy już teraz są jej akcjonariuszami. W tym drugim przypadku spółka decyduje, że np. za każdą posiadaną akcję można kupić jedną nową. To uprawnienie nosi nazwę prawa poboru. Procent składany – matematyczna zasada opisująca zjawisko reinwestowania już osiągniętych zysków z inwestycji, co sprawia, że w kolejnych okresach zyski te są naliczane od coraz większej podstawy. Dzięki procentowi składanemu w długim terminie większość zarobku inwestora pochodzi z reinwestowania zysków, a nie z nowych dopłat. Produ kt stru ktu ryzowany – inwestycja zakładająca jednoczesną inwestycję w bezpieczne obligacje i w ryzykowną opcję. Część zainwestowana w obligacje gwarantuje zysk wystarczający do tego, by inwestycja po ustalonym czasie „wyszła na zero”. Zysk zależy od tego, czy opcja kupiona za resztę pieniędzy wygeneruje dochód. Przewartościowanie papieru wartościowego – sytuacja, w której ceny akcji są bardzo wysokie i nie uzasadniają ich ani bieżące wyniki finansowe spółek (zyski przez nie wytwarzane), ani nawet przewidywania dotyczące poziomu tych wyników finansowych w przyszłości. Rolowanie obligacji – zamiana posiadanych obligacji na papiery nowej serii. Spółka defensywna – spółka, która działa w branży stosunkowo mało podatnej na kryzysy gospodarcze. Popyt na towary lub usługi spółki jest w miarę stabilny, niezależnie od tego, jaka jest koniunktura na rynku. Jako przykład branży defensywnej podaje się sektor farmaceutyczny. Stop loss – strategia giełdowa polegająca na cięciu strat w sytuacji awaryjnej. Stosuje się ją, ustanawiając poziom ceny, poniżej którego inwestor zamyka oczy i sprzedaje akcje, nie patrząc na już zainkasowane straty. Ma to na celu ograniczenie dalszych strat w przypadku, gdy akcje spółki znajdą się w trendzie spadkowym. Stopa dywidendy – wskazuje, jaki procent ceny giełdowej akcji spółki stanowi dywidenda

wypłacana akcjonariuszom. Stopa procentowa – określa oprocentowanie pieniędzy np. na lokatach bankowych. Lokaty o zmiennej stopie procentowej to takie lokaty, których oprocentowanie bank może zmienić w trakcie trwania umowy. Ich przeciwieństwem są lokaty o stałej stopie procentowej. Stopa zwrotu – zysk lub strata z twojej inwestycji. Ujemna stopa zwrotu oznacza, że masz mniej pieniędzy, niż wpłaciłeś. Dodatnia – że masz ich więcej. Stopy zwrotu zwykle liczy się w skali roku. Jeśli więc osiągnąłeś średnią stopę zwrotu 10%, a twoja inwestycja trwała dwa lata, to łącznie zarobiłeś 20%. Termin wyku pu – termin, z którego upływem emitent obligacji ma obowiązek zwrócić inwestorom pieniądze wraz z oprocentowaniem. TFI – towarzystwo funduszy inwestycyjnych, czyli firma zarządzająca funduszami inwestycyjnymi, do których możesz wpłacić oszczędności. W AN – wartość aktywów netto przypadająca na każdą jednostkę uczestnictwa bądź certyfikat depozytowy. Innymi słowy: wartość pojedynczej cegiełki uczestnictwa w funduszu. Mnożąc WAN przez liczbę posiadanych jednostek lub certyfikatów, możesz się dowiedzieć, ile warta jest twoja inwestycja. W artość nominalna papieru wartościowego – najczęściej cena, którą na starcie trzeba zapłacić za papier wartościowy. W IBOR – wskaźnik oprocentowania pożyczek, których udzielają sobie wzajemnie banki.